• -■
iVJfai
\
v^
MONUMENTA HISTORICA SOCIETATIS JESU
A PATRIBUS EJUSDEM SOCIETATIS EDITA
POLANCI COMPLEMENTA
POLANCI COMPLEMENTA
EPISTOLAE ET COMMENTARIA
P. Joannis Alphonsi de Polanco
E SOCIETATE JESU
ADDENDA CAETERIS EJUSDEM SCRIPTIS
DISPERSIS IN HIS MONUMENTIS
QUIBUS ACCEDUNT NONNULLA COAEVA
ALIORUM AUCTORUM ILLIS CONJUNCTISSIMA
TOMUS SECUNDUS
BOSTCNCOl.UGEtVB^
©HESTNUT kilU- *#*•
MATRITI
TYPIS GABRIELIS LOPEZ DEL HORNO
Via S. Bernardi, 92
1917
1<>
c
^
PRAEFATIO ALTERIUS VOLUMINIS
I. — DE EPISTOLIS
Polanci Complementa uno volumine comprehendere non po-
tuimus; accesserunt enim epistolae multae, quae nimium excre-
scere fecissent librum, ac volumen alterum exigere videbantur.
Ex iis illae sunt quae ad Polancum vicarium generalem Societa-
tis, mortuo Borgia, pertinent (158-216) ', et quibus cernitur ex-
celsi viri diligentia, sacrum depositum, usque ad novi praepositi
electionem, intactum conservantis.
Eo tempore, inter alia egregia opera ad religionem tuendam
ac Societatem promovendam praestita, Galliae adjuvandae solli-
citus Polancus rogat Societatis moderatores ut si quae occurrant
rationes ad hunc finem, summo pontifici proponendae, sibi per
litteras indicatas curent (171). Simili modo ad Germaniae mode-
ratores scripsit (179, n. 9); et prodimus unum responsum quod
habemus, sed illud summi pretii (199).
Notatu etiam dignae sunt illae quae ad captivitatem Aegi-
dii Gonzalez ejusque sociorum sffectant epistolae (204, 212,
214, etc); tum illae quae ab Edmundo Augerio, clarissimo san-
cti Ignatii filio, de civilibus ac bellicis negotiis Galliae scriptae
tum temporissunt (192, 200, 215).
Magnam ordinis nostri instituto crearat difficultatem decre-
tum S. Pii V, quo Societas communi in choro psalmodiae dare
1 Hisce typis crassioribus indicamus numerura ordinis singularum epi-
stolarum.
» ¥
r
VI POLANCI COMPLEMENTA
operam tenebatur, atque ad solennem professionem quoslibet so-
dales ante sacerdotium admittere. Quod quantis nos cinxerit an-
gustiis ostendit, exempli gratia, epistola Patris Francisci Sunyer
(185); sed ea lex sanctissimi pontificis, lege alia Gregorii XIII
successoris, diligentissimo studio vicarii Polanci ac Natalis de-
rogata est (166, 173, 174, 191, 195, ac potissime 177, n. 13 2).
In condendis novis collegiis, quod a vicario Polanco saepe
expetebant, nihil aggrediendum ipsi erat, quum illius mune-
ris partium non sit quidquam immutare; unde ad novum praepo-
situm eligendum semper ea negotia retulit. Epistolae 164, 178,
181 quo se gesserit niodo circa matritenses scholas ostendunt,
quarum origo nonnihil habet quod studium excitare queat, Porro
eas hujus temporis seligimus epistolas quae alicujus momenti vi-
sae sunt, et historiam aliquo modo spectare possunt; ineptum
enim duximus infinitam seriem prodere quae minutissima oeco-
nomica pertractant: quod et in Lainianis et Borgianis observa-
tum est; non vero in Ignatianis, ob peculiarem Parentis condito-
ris jus ac reverentiam.
Ab eo quod n. 217 signatur monumento, ea incipiunt quae
ad Polanci visitationem in sicula provincia pertinent. In quibus
(praeter dicta in Prooemio prioris voluminis) praetermittenda
non est summa difficultas quae commercio litterarum inter Ro-
mam ac Siciliam, ex peste hanc insulam vastante, oberat. Inde
repetita pluries eadem negotia, ut tandem semel Romam eorum
notitia veniret; inde exactae fere importune ampliores ad guber-
nandum facultates; inde frequentia lamenta visitatoris.
Et haec de epistolis Polancianis nunc sufficiant.
II. — DE EPHEMERIDE GERAR
DI
Ephemerides romanas edendas initio alterius partis, Theodori-
coGeeraerts(Gerardi seu Amsterodamensi quoque dicto) adscri-
psimus in Prooemio citato (pag. xxvn), id quod vix non omnino
certum est. Nam praeterquam quod in folio uno puro , nunc si-
gnato n. 99, alia manus scripsit: «P. D. Theodorici Magni», no-
Cf. et Commentariola, ad ann. 1572, n. 5.
PRAEFATIO VII
tandum est die «2.° et 3.°« Novembris 1557 haec scribi: «Item
M. Rogerius [venit in collegium romanum] in cuius locum suc-
cessit Theodoricus Maior». Jam vero, qui hucusque collegii ro-
mani incolam se esse indicabat, hinc de rebus germanici collegii
loquitur quasi in hoc commoretur.
Praeterea, 13 Julii 1558 finem imponit suis ephemeridibus
auctor, dicens: «Tractabatur ut mitterer in Poloniam vel Germa-
niam»; notum autem est P. Theodoricum Gerardi mense Augu-
sto sequenti cum B. Canisio in Poloniam profectum \ et quidem
sanclissime mortuum Viennae i.a Octobris 4. Denique Sacchi-
nus sic de Gerardi, post laudes plurimas: «Ouidquid memoria
diunum in Romanis Societatis domiciliis fieret, interioris quoque
sui hominis vicissitudines... perscriberet. Capita etiam omnium
quas sive Natalis sive alii Patrum ad Socios cohortationes habue-
rant... scriptis mandassex- 3. Quae, sicut alia nonnulla, apprime
his annotationibus conveniunt. Cur autem «Major» appellatur,
et «Magnus»? Forsan ut ab alio Theodorico, Canisiosc, distin-
gueretur, illius familiarissimo et antiquo socio, quem antecede-
bat aetate: natus enim erat prope annum 1531; Canisius vero,
1534 6. Ejusdem sententiae de auctore hujus partis Ephemeridam
videtur recens scriptor indicis qui inseritur codici in adjectitio
folio i.°
III. DE INDUSTRIIS
De Industriis a Polanco scriptis pauca admodum diximus in
Prooemio voluminis I 7. Earum duplex series in manu scriptis in-
venitur; altera continet 12 Industrias, 6 altera. Comparanti vero
has sex industrias cum nona ex duodecim (cujus quidem non nisi
minima pars in autographo reperitur), statim apparebit eas nihil
aliud esse nisi illam nonam separatim editam, paucis verbis sup-
3 Lainii Monuin., III, 440, etc; lnstit. S.J., II, 187.
4 Braunsberger, S. J , B. Petri Canisii Acta et Epistulae, II, 309.
5 Historia S.J., p. II, lib. II, n. 119.
6 DELPLACE, S. J., L' Etablissement de la Compagnie de Jesus dans
les Pays-Bas, Append. Cf. et Epist. Mixt., V,482.
7 Pag. XXI, annot. 74, et pag. xxvn.
Vin POLANCI COMPLEMENTA
pressis, quae partem esse alterius indicabant. Quod ut omnibus
manifestum fieret, reliquimus in textu partem illam nonae indu-
striae, quamvis in codice, ducta a suprema pagina ad imam linea,
oMiterata videatur.
In codice unico in quo servatae sunt 12 Industriae, nona
et undecima valde imperfectae sunt. Utrum quia ita eas reli-
querit auctor, an quia aliqua folia deperdita sint, dicere non va-
lemus. Et de nona Industria suspicari licebit folia in alium codi-
cem mutata fuisse ab ipso auctore, cum illam separatim edere
constituit. De undecima nullum indicium ad hoc suspicandum
habemus. Autographum vero non fuisse magna cura servatum,
ostendunt folia quae, ut in ejus descriptione dicemus, extra lo-
cum sunt inserta. Antiquitus aliquod apographum 12 Industria-
rum exstitisse videtur; nam in catalogo antiqui archivi romani
Societatis, qui catalogus asservatur nunc in vaticano archivo 8,
inter documenta que continebantur in capsa XLI tertiae partis
armarii A, haec (fol. 42) recensentur: «Industriae 12 P. Polanci
in f.°, quibus iuuetur Societas ad finem sibi propositum asse-
quendum»; et paulo post: cAutographum industriarum 12 P. Po-
lanci in f.°, quibus iuuetur Societas, etc» Si tamen apographum
hoc adhuc alicubi exstat, nobis illud videre non licuit.
Inter has duodecim Polanci Industrias et Constitutiones So-
cietatis a sancto Parente Ignatio conscriptas magnam similitudi-
nem frequenter deprehendet eruditus lector, et in rebus quae
tractantur, et in ordine quo exponuntur: infiuxuin, et quidem
non parvum unius operis in aliud nemo qui utrumque legat,
negabit. Ouod nemini mirum videri debet, cum Polancus sancto
Parenti in Constitutionibus scribendis eonstanter adstiterit, ut
manu scripta ipsa Constitutionum adhuc testantur.
Ouodnam vero ex his duobus operibus in aliud infiuxerit diffi-
cile erit dictu, praesertim cum pauci codices Constitutionum ad
manus sint. Fortasse mutuus fuerit infiuxus, cum quo tempore
Polancus scribebat Industrias, Ignatius legifer constitutiones
conderet. Scimus Ignatium anno 1547 serio animum adjecisse ad
Cf. Epist. P. Nadal, IV, 57 sqq. (codex 70).
PRAKFATIO IX
Constitutiones scribendas 9, at hoc ipso anno ineunte Polan-
cus ei a secretis esse coepit 10. Hoc tamen certura nobis videtur
Polanci Industrias ante illud exemplar Constitutionum, quod
Ignatius praecipuis Patribus Romae congregatis exeunte anno
1550 ostendit, scriptas esse; si illud revera est quod P. Joan-
nes Josephus de la Torre edidit ". Plures rationes adduci pos-
sunt quibus nostra assertio probetur.
At primum satis mirum esset Polancum nunquam citare Con
stitutiones, earumque auctoritatem interponere, si illae jam scri-
ptae essent, cum id magnum auctoritatis pondus esset sine du-
bio allaturum ad suas rationes confirmandas.
Secundo, plures res in Industriis proponit Polancus cum du-
bio, quae jam in codice A Constitutionum 12 multo magis defini-
tae sunt; quod explicari rationabiliter non potest, nisi Industriae
ante hoc exemplar Constitutionum scriptae sint. Exempla aliqua
ob oculos lectoris ponemus, ut haec ratio clarior appareat:
a) In industria 3.a, n. 26, timide proponit Polancus votorum
renovationem. Sic enim ait: «Pareze ayudaria al stablezer los
studiantes y otros que tienen ya voto de la Compania, y viuen a
sus espessas, el renouar cada ano sus propositos y votos con que
entraron...; y si pareze cosa nueua, no es de marabillar, pues lo
es tener en tal modo gente en el studio...»
In codice A hoc ita proponitur: «Para renovar la memoria de
la obligacion que tienen, y confirmarse mas en su vocacion dos
veces cada ano, a Pascua de Resurreccion y Navidad, sepodrdn
renovar los votos simples que los Escolares hicieron.,.»; et infe-
rius: «... y para lo mesmo, y augmento de devoeion, es bien que
a ciertos tiempos, que pareceran convenientes, renueven sus vo-
tOb ... V
9 Ibid.,II,2[i547].
10 Ibid.
11 Constitutiones Societatisjesu latinae et hispanicae cum earum decla-
ratiombns. Appendix secunda, pag. 365-418.
12 Codicem A Constitutionum vocat P. La Torre exemplar anno 1550
Patnbus Romae congregatis propositum, eumque nos eodem modo appella-
bimus. Cf. op. cit., pag. xi et 365.
13 Cod. A, part. IV, cap. IV, n. 4; in op. cit, pag. 375.
X POLANCl COMPLEMENTA
b) In industria 4.a, n. II., loquens Polancus de spiritualibus
exercitationibus scholasticorum, post alia haec dicit: «Tambien
se deuria cada dia oyr missa, y algunas vezes hazerse orationes
breves mezcladas con el studio; y si paresciere al que gouierna,
tomaran alguna hora para la meditacion y oration algo mas
larga.»
In codice A hoc ita definitur: «Despues de la.confesion y co-
munion que cada ocho dias se frecuentaran, y de la misa que
oirdn cada dia, tendran una hora en la cual diran las Horas de
Nuestra Senora, y examinarse de sus conciencias dos veces en el
dia, con algunas otras oraciones a devocion de cada uno; si la
hora en lo que esta dicho no fuese cumplida, para el cumpli-
miento della...» 14.
c) In industria I2.a, n. II, haec dicit Polancus: «Para esto
[i. e. para la conservacion de la Compania] ayudara que ninguno
pueda aver prelation dentro desta orden, que la procure; y es de
ver si seria bieu hazer voto desto, o jurar que no lo avian bus-
cado a quantos toman [el] grado...»
Ouae hic tanquam qui consulit proponit Polancus, ita jam in
codice A efferuntur: «Sera tambien de suma importancia para
perpetuar el bien ser de la Compania excluir della la ambicion,
madre de todos los males en cualquier comunidad o congrega-
cion, cerrando la puerta para pretender dignidad o prelacion al-
guna, directa o indirectamente, dentro de la Compania, cou que
ofrezcan a Dios Nuestro Sefior todos los profesos de no la preteii'
der, y descubrir a quien viesen pretenderla... Asi misnio ofrez-
can a Dios Nuestro Seiior de no pretender fuera de la Compa-
nia prelacion o dignidad alguna...» 1S.
Postremo in industria i.a, n. 6, dicit Polancus: «El ensenar
tambien la doctrina christiana a mochachos, y el leer, aun [a]
modo de escuelas, coiuo se hard en Gandia y Micina, ...» Ouae
postrema verba indicare videntur publicas scholas horum colle-
giorum#aut nondum apertas, aut in ipsis primordiis esse. Jam
1+ Ibid., loc. cit., n. 3, pag. 374.
Vo lbid., part. X, n. 6, pag. 400.
PRAEFATIO XI
vero, ut de Gandia taceam, in messanensi collegio scholae gram-
matices anno 1548 incoeptae sunt. Cf. Polanci Cliron., I, 281-
282. Ouare fortasse non erit temerarium asserere Polanci Indu-
strias anno 1548, aut ineunte 1549 scriptas fuisse.
IV. — DE ALTERA SERIE INDUSTRIARUM
Ut superius diximus, nihil aliud sunt nisi C).a ex 12, separa-
tim edita. Fortasse cum id agere decrevit Polancus, eam auxit
et locupletavit; verum sex partes quibus constat, jam in autogra-
pho in nona indicantur. Hae sex Industriae magis notae sunt
quam primae; nam praeterquam quod plura earum manu scripta
hispana inveniuntur, conversae etiam sunt in latinum et italum
sermonem. Versio italica, ut in codicis descriptione dicemus,
satis antiqua videtur. Quod dicere non audemus de versione
latina, cujus exempla lithographice impressa prodierunt, sup-
presso loci et auctoris versionis nomine, anno 1873, typis vero
Cracoviae anno 1883. Hanc alteram, si fides habenda est Patri
Sommervogel, edidit P. R. Hoppe. Utraque editio destinata fuit
ad privatum usum nostrorum; neque in eis indicatur codex unde
desumptae sint, neque utrum versio antiqua sit an recens.
Ad has sex industrias magis pervulgatas referenda sunt duo
antiqua insigniaque testimonia, quae hic exscribere non erit in-
gratum. Pritnum est P. Petri de Ribadeneira, qui in opusculo de
modo gubernandi Sancti Parentis Ignatii 1G, in fine capitis V, haec
dicit: «El Padre Maestro Polanco escribio algunas industrias
para ensenar como se han de haber los de la Compania que se
ocupan con los projimos para mayor servicio divino y bien de las
almas; las cuales recogio de lo que vio que usaba nuestro bien-
aventurado Padre, y de las instrucciones y avisos que daba a los
que enviaba a cultivar esta vina del Senor; en ellas se hallaran
otros documentos provechosos para este fin; mas los que aqui
quedan escritos creo que son los principales, y los que bastan
para nuestro intento.» Alterum est P. Bernardi de Angelis, So-
cietatis sub P. Aquaviva secretarii, qui anno 1600 commendans
Tratado del modo de gobierno que N. S. Padve lgnacio tenia.
XII POLANCl COMPLKMENTA
Societatis superioribus Industrias ad curandos anima^ morbos,
quas is scripserat, haec ait: «... Quare, cum meminisset a
P. Polanco, B. Patris nostri mandato atque ductu, ad usum do-
ctrinamque operariorum nostrorum, qui in missionibus versan-
tur, Instructiones quasdam editas olim fuisse, Industriasque ap-
pellatas; haud abs re, quin multo etiam congruentius fore existi-
mavit, si Industriae item aliquae, ad rectam gubernationem du-
centes, Societatis Superioribus traderentur» 17.
Cf. Instit. S.J., III, 395-396.
RRCENSTO CODICUM XIII
RECENSIO CODICUM
IN QUIBUS MONUMENTA HUJUS VOLUMINIS REPERTA SUNT
CODICES IN VOL. I JAM RECENSITI
Epist. Polanci Cf. pag. xxix
Epist. Hispan. (1564-1566) » »
Epist. B. Ignatii cle Acevedo » » »
Epist. Hisp. (1570-1573) » » »
Borgia Loyola » » »
Collect. cle Instit. I » » xxx
Epist. Ital. (1571-1573) » »
Cartas Selectas de Varones Ilustres » » xxxi
Ital. 146—Ital. 147—Ital. 148—ltal. 149 » » xxxiu
Ital. 150. — Ital. I51.—Ital. 152 » » »
Vocationes Illustres I » » »
Opp. NN. 328 » » xxxiv
P. Potanci. — De Instifuio, lndustriae, de Humilitate » » »
Rom. 126 A. et 126 B.—Rom. 127 » » »
CODICES A NOBIS ALIBI DESCRIPTI
Ex Monum. Ignat., ser. l.a, vol. I.
Codex 1 1. — Brevia et rescr. antiq Descriptus in pag. 35
> 56.— Cod. Vatic. I » » 55
Ex Epist. P. Salmer., vol. II.
Codex 4. — Epist. Ital. (1571-1573), nunc Ital. 69. Descr. in pag. xxxm
CODICES A NOBIS NUNC PRIMUM USURPATI
Codex 29.— Gall. 84. Codex 33.— Germ. 153.
» 30.— Galt. 85. » 3$.—Hisp. 118.
» 31. — Gerrn. 134. » 35. — Epp. Extern. 2.
» 32.— Qerm. 152. » 3S.~Epp. Extern. 27.
Qui, praecedentes sc. octo, epistolas continent, plerumque sociorum,
Romam missas.
Codex 37. — Germ. 108.
» 38. — Germ. 109.
XIV POLANCI COMPLKMKNTA
Hi duo, regesta sunt epistolarum quae Roma ad germanicas Societa-
tis provincias mittebantur.
Codex 39.
S. /. Historica.—Quem in Epist P. Nadal, II, xix, codicem n. 41 nota-
vimus, illum nunc fusius describere oportebit. Operculum chartaceum,
membrana munitum in dorso, et magnitudinis 0m,230 x 0m,170; monu-
menta autem diversae et formae et originis. Titulus in dorso «S. J. | Hi-
storica | 1543-1581.» Continet 229 folia, lapideo graphide recentius si-
gnata; quorum pura sunt 4 postrema, tum etiam I, 2, 3, et 5. Quartum
habet, neoterica manu scriptum, indicem voluminis, quem brevius nunc
dabimus.
1) «Summarium relationis P. Oliuerii Manarei»: ff. 6-17, prius 73-
83 (82 bis), antiquiora vero obliterata 164-176 (omissus n. 172). Sunt bre-
ves adnoiationes eductae ex opere P. Manarei, a P. Delplace edito, sub
titulo De rebas Societatis Jesu Commentarius.
2) "Ex compendio P. Natalis»: ff. 18-73, prius pagg. 1-112. Sunt ex-
cerpta apographa Ephemeridum Natalis, quas integras ex autographo
edidimus in Epist. P. Nadal, II, 17-97.
3) Ephemerides P. Theodorici Geeraerts (Amsterodamensis): ff. 74-
124. Huius scripti peculiarem descriptionem suo loco subdemus.
4) «Quae iussit Paulus IIIl' adscribi Constitutionibus„: ff. 125, 126;
quorum prius signatum erat n. 139. Edita haec sunt in libro Natalis, Scho-
lia in Constitutiones..., pag. 269-275.
5) Fragmentum ephemeridis anni 1557: ff. 127, 128, prius 145, 146;
horum secundum in altera pagina quae caeterum pura est, haec habet,
alia manu scripta: «Ex quibusdam antiquissimis aduersariis cuiusdam
ephemeridis./>
6) "Commentariola...»; autographum Polanci: ff. 129-172; infra, p. II,
edendum ac pressius describendum.
7) Excerpta ex iitteris annuis multarum provinciarum, spectantibus
annos 1572-1580.
Codex 40.
P. Polanci—De Instituto—Industriae—De Uumiiitate. — Quomam in
hoc volumine eum usurpaturi sumus, ampliorem hujus codicis descriptio-
nem dabimus (cf. autem vol. I, xxxiv, codex 20). Est chartaceus, 0,290 m
x 0,215 m., recens compactus, pergamena membrana in dorso et in
angulis munitus. Recens etiam stilo lapideo signata sunt folia continenter
RECENSIO CODICUM • XV
ab 1 ad 186, praeter tria folia vacua initio, et item alia tria in fine. In eo
continentur quinque opuscula Polanci, vel eidem adscripta; nempe:
1) ff. 1-16. «Dubia circa bullas confirmationis Societatis.» Autogra-
phum sermone hispano scriptum.
2) ff. 17-28. «Las propriedades que debrian tener las bullas.-/
3) ff. 29-42. «De Instituto Soc. Jesu, a P. Polanco.* Illud edidimus
in vol. I, 498 sqq.
4) ff. 43-63. «Industrias con que vno de la Compahia de Iesus mejor
consiguira sus fines.» In fine: «17 Septembris 1567.° Memento conserui
tui in Christo.» Libellus hic 4.us multo minoris magnitudinis est quam
reliqui hujus codicis, scilicet 0,21 5 m x 0,140 m.
5) ff. 64 sqq. "Jhs. Tractatus de humilitatis uirtute et de ejus perfe-
ctione acquirenda.» Latine scriptus est hic libellus; autographus non est
Polanci, nisi aliquae correctiones in margine. In eo distinguuntur: Prooe-
mium. — Primus tractatus, constans 8 capitulis. — Secundus tractatus
(5 cap.)— Tertius tractatus (13 cap.)— Quartus tractatus (13 cap.)
Codex 41.
Industrias.— Chartaceus, recens (0,215 X 0,150). Continet praeter
sex Industrias Polanci, aliqua alia leviora opuscula, sancto Ignatio ad-
scripta; inter ea tractatus cui titulus: «Tratado de la union del alma con
Dios, y del amor mistico. Compuesto por nuestro Padre S. Ignacio.» In-
cipit: «Esta jornada es sobrenatural, y por esto hablaron pocos de ella.»
Desinit: «... en el dia del Sehor, de los que estaran en una misma cama,
el uno sera elegido, y el otro desechado.» Est pars tantum alicujus ope-
ris longioris, atque ex stilo supposititius videtur. Codex habet in dorso:
Industrias; estque recens omnino apographum. Folia non sunt numerata;
post duo pura exscribitur annotatio quaedam J. Antonii Pellicer quae ita
incipit: «Este libro se conoce que era del uso del Padre Calatayud, Nava-
rro, natural de Tafalla, famoso misionero, que anduvo, creo, por toda Es-
paha en tiempo de Felipe quinto, Fernando sexto y Carlos tercero...» Fo-
lio secundo agglutinata est parva chartula continens hanc annotationem:
«Este tratado traslado el P. Cordeses, Provincial de la Andalucia, quan-
do fue a la congregacion general, de un libro de mano que dejo
N. B. P. S. Ygnacio de Loyola, de varias materias de espiritu, y se guar-
da en el archivo<de Roma.» Fol. 2. ita incipit: «Yndustrias con que uno de
la Compahia mejor conseguira sus fines a mayor gloria de la Divina Bon-
dad y Sapienzia.— Recogiolas el Padre Maestro Polanco de la practica y
XVI POLANCI COMPLEMENTA
avisos de nuestro Padre Ygnacio, y yo del Padre Pedro de Rivade-
neira.»
Apographum hoc satis accurate factum videtur. Cum vero exemplar
unde illud procedit, videre non potuerimus, definire non audemus utrum
illud revera sit ipsum apographum a P. Cordeses factum, an aliud ex illo
deductum. Et Cordeses quidem adstitit primae congregationi genera-
li, 1558, secundae 1565, tertiae 1573, et quartae 1581, Romae habitis;
Ribadeneira vero solum interfuit secundae et tertiae; unde apographum
P. Cordeses aut anno 1565 aut 1573 factum fuit. Cf. Lainii Monum., III,
492; Sanctus Franc. Borgia, IV, 60; Astrain, II, 216, III, 4-5, 208. Quod
vero P. Cordeses Baeticae provincialis fuerit nusquam alibi legimus.
Codex 42.
Industrias del P. Polanco en italiano. - - Parvus codex 0,160 m.
X 0,110 m. chartaceus, et chartaceo tegumento munitus, in quo recens
manus scripsit: «Industrias del P. Polanco en Italiano.» In charta tegu-
mento agglutinata ex parte interiori, antiquiori manu haec habentur: «Hau-
to dal P. Ascanio, et e libro d'uno de.p.i N.[?] PP., si crede del P. Po-
lanco.» Constat 58 ff. non numeratis.
1) ff. 1-13: parvus tractatus ignoti nobis auctoris, cujus titulus est:
"Rationes et exempla quibus adduci debeamus, ut inter summas quasque
difficultates, atque in locis haereticorum atque aliorum qui nolunt ad fidem
aut probitatem uenire, negotium diuinum alacriter agere possimus ad
Dei gloriam et D. N. Jesu Xpi. etc» Incipit: «Initia bonarum omnium re-
rum, sicut et semina rerum naturalium solent esse minima.» Desinit:
«Quamobrem et singulis diebus non cesset illud Apostolicum orare: Do-
mine, adauge nobis fidem.— Laus Deo, Virginique Matri, etc» — Sequun-
tur 3 ff. pura.
2) ff. 16-56r. continentur sex Industriae Polanci, diversa manu et
charta, quam praecedens tractatus, scriptae.
Primus titulus deest; sic enim incipit ad modum tituli: «Come si han
da gouernare | quelli che attendono al pros- j sinw in qaesta Compagnia | cli
Jesii. Per maggior ser- \ uitio Diuino et dell' An - | me.»
Singulae industriae suum quaeque habent titulum. Paragraphi distin-
ctae sunt numeris in margine positis, adjectis etiam compendiis rerum.
Litterarum forma non multum differre videtur ab ea quae saeculis XVI
et XVII in usu erat.
P. Ascanius, de quo mentionem facit annotatio tegumento agglutinata,
quisnam fuerit affirmare non audemus.
POLANCI COMPLEMENTA
143
POLANCUS (?) UNIVERSAE SOCIETATl
ROMA 3l DECEMBRIS I567 l.
Officia caritatis. — 2-3. Domus Societatis in Urbe, earumqite status. —
4. Sociorum numerus; vita functi. — 5. Praep. generalis intentus est re-
gulis et constitutionibus in usum reducendis in singulis provinciis et
domibus, quas per se ipse vel per alios visitat. — 6. Spiritalia ministeria
in domo professorum. — 7-58. Quae domus prope 50 novitiis hoc anno
aucta est, quorum praecipui recensentur et laudantur. — 39-40. De domo
probationis ad Sancti Andreae.— 41-45. Collegii romani cursus; inco-
larum ardor in virtutibus et scholasticis exercitiis; fritctus ex usu sa-
cramentorum; domus et templi incrementa. — 46-53. Florens collegii
germanici conditio; quantus fructus ex congregationibus B. M. Virgi-
nis percipiatur; exercitia scholastica; ludi litterarii; multi hujus colle-
gii alumni Societatem ingredi cupiunt; mira res quae famulo cum
cervulo accidit. — 54. Seminarii clericorum status,- 55. Catechumeno-
rum domus. — 56-57 . Praedicationis et confessionis ministeria extra no-
stras domos. — 58. Laborum fructus et invidia parta; falsi rumores
circa summi pontificis animum er^a Societatem; cujus opera in multis
ille utitur. — 59-63. Missiones ad oppida dioeceseon Urbini, Montisfla-
sconis, Praenestis, Ostiae, Tiburis, Tusculi, Albae, Anagniae; fructus
ex eis percepti. — 64-65. Missio ad archidioecesim beneventanam. —
66. Aliae missiones extra Urbem. — 6j. Socii Roma in diversas regio-
nes missi. — 68-69. Collegia oblata, et acceptata Taurini, Brixiae, in
civitate Sancti Angeli. — 70. Collegiian amerinum derelictutn. — 71-72.
Tiburtini et tusculani collegii opera et fructus.
1. f Jhs. M.a Molto Rdo. in X.° Padre. Pax X.1, etc. Que-
1 Ex apographo coaevo in codice Rom. 126 A et 126 B, 14 ff., nn. 265-
278. Subscriptione et inscriptione caret. Plures manus in scripto apparent.
POLANCI COMPLEMENTA.— T. II. 1
2 POLANCI COMPLEMENTA
sta sara per dar ragguaglio deiranno 1567, di quelle cose che
piu mi paranno a proposito per la consolatione et edificatione de'
nostri carissimi Padri e fratelli di coteste parti; i quali non po-
tranno essere senza desiderio di hauer nuoua della Compagnia di
Roma, corrispondendo alla carita con la quale qui si desidera il
buon successo della medesima in tutte le altre parti a gloria et
seruitio d'Iddio nostro signore.
2. Di sei case tiene il carico in Roma la nostra Compagnia:
di questa, che e principalmente de' professi; di quella di Santo
Andrea di Monte Cauallo, che e di probatione; del collegio no-
stro; del germanico; del seminario; et ultimamente ui si e ag-
giunta la casa de' catecumini, dentro la quale, se bene i nostri
non fanno residenza, nondimeno sono superintendenti, et ui
hanno da mettere di sua mano persone che la gouernino, et pro-
curare che tutta quella opera, raccommandataci dal papa, uada
per buon camino a quel fine a che fu incominciata, cioe della
buona institutione di coloro i quali chiama Jddio N. S. dalle te-
nebre della infidelita alla luce della sua santa fede, piantandogli
nella uigna di santa Chiesa.
3. Generalmente parlando, le cose della Compagnia di
Roma uano molto bene; sia lodato Iddio, per cui bonta si ua tut-
tauia piu interamente ponendo in essecutione 1'osseruanza delle
nostre costitutioni e regole e mezzi del profitto spirituale, et fa-
cendosi piu perfetto il gouerno di queste case; per lo che (giudi-
candosi essere cosi conueniente) si sono unite in una prouincia
sola quella di Roma e quella che prima si chiamaua di Toscana,
et tutta questa ha un prouinciale; oltre del quale si e fatto un su-
perintendente del collegio nostro et del germanico et del semi-
nario 2, percioche oltre i rettori particolari era molto spediente
che uno sopra tutti loro tenesse autorita, oltre a quella che tiene
il prouinciale di questa prouincia romana.
4. II numero deJ nostri di Roma sara di 300, poco piu o
meno, come Fanno passato, percioche quantunque molti di quel-
2 Fuit is P. Ribadeneira. Cf. infra, Commentariola, ad ann. 1567, n. 9;
Sacchinum, p. III, 1. YIIl, n. 93.
Epist. 143. — 3i Decembris 1567 3
li siano stati mandati fuori, da altre parti ne son uenuti degli al-
tri, et se ne sono riceuuti di nuouo, di maniera che si conserua
quasi l'istesso numero. Tre sono stati chiamati da Dio N. S. a
miglior vita; uno era il buon P. Dr. Giaen 3, il quale hauendo
fatta la professione di 4 voti in mano di nostro P. generale alli
12 di Marzo, et essendosi molto affaticato la settimana santa in
S. Pietro a sentir confessioni con altri nostri (i quali per ordi-
ne di sua santita quiui le udirono), a 17 d'Aprile, presi tutti i
sacramenti, con molta pace et contento suo^et nostra edifica-
tione, ci lascio. L'altro fu Vincenzo, genouese, coadiutore,
persona di gran uirtu, il quale per esser ettico si mandaua per
mare all'aria natiua, et non partendo la barca da Ostia per il
mal tempo si presto come si speraua, ritornossene a Roma; et
fecegli gratia in questo Iddio N. S., poiche in mezzo di suoi
fratelli collegiali, aiutato et consolato da loro et dai santi sa-
cramenti e messe, rese lo spirito al suo Creatore. II 3.0 fu il
Mtro. Giacomo Belrenso, leodiense, scolar di teologia, giouane
di grande espettatione; il quale lasciando ammirati quelli che'l
gouernauano, della sua constantissima patienza e gran uirtu e
-conformita col uoler diuino nella sua longa malatia, con tutti i
buoni segni di religioso e buon seruo di Dio passo di questa
uita, come speriamo, all'eterna.
5. In questa casa di professi ci ritrouiamo al presente 88,
como si uede per il catalogo, et sani, Dio gracia; come son an-
cora gli altri delle altre case; le quali nostro Padre generale in
persona uisita a suoi tempi, et e il primo, come suole, negli esser-
citii bassi, dando esempio agli altri Padri accio che faccino il
medesimo piu allegramente; et nella essortatione del venerdi esso
parimenti fece la strada, ordinando che'l seguitassero di mano in
mano i Padri antichi, come se e fatto. Nelle altre parti quasi tut-
te della Compagnia, doue non ha potuto andare egli stesso, ha
ordinato uadano visitatori, parte di Roma, parte d'altre prouin-
cie. Con tutto che nel gouerno habbia assai che fare qualsiuo-
3' Ferdinandus Jaen, hispanus. Vide infra Commentariola, ad ann. 1567,
n. 20; et Sacchinum, lcc. cit., n. 92.
4 POLANCI COMPLEMENTA
glia preposito generale con hauer sanita e buoni aiuti conforme
alle costitutioni (specialmente coi molti negotii che un par suo e
forzato ad hauere con gente di fuori), hagli nondimeno dato
Iddio N. S. lena di attendere etiam a molte delle cose uniuersa-
li che la congregation generale gli laseio in cura; onde quesfan-
no si sono riueduti et emendati molti ufficii e regole, delle
quali costi haueranno hauuto copie stampate nel nostro collegio,
et altre stanno gia in buoni termini. Le regole communi rinoua-
te publico nostro Padre medesimo nel collegio nostro con una
essortatione alla custodia loro. Si sono etiam compdste due dot-
trine xpiane. in lingua italiana, vna per gli ignoranti rozzi, l'al-
tra per quelli che sono alquanto piu capaci 4, et riuedutosi un
direttorio de confessori 5, et ogni cosa s'e stampata nel detto col-
legio.
6. Quanto agli essercitii di questa casa et chiesa passero in
generale per esser simili a quanto altre uolte habbiamo scritto
delle confessioni frequentissime tutto l'anno, et specialmente
nelle feste principali e giubilei; e nell'ultimo, senza i confessori
mandati ad altre chiese, se n'occupauano trenta nella nostra, et
non bastauano; et a proportione furono le communioni che sa-
rebbero, come osseruorono i sacristani, circa 2000. Delle prediche
della matina le feste e le domeniche, et delle lettioni dopo ve-
spro, non diro altro se non che il concorso e molto grande, si di
persone di molta qualita, come di plebeie; et il frutto e la edifica-
tione (come s'ha da sperare da Dio N. S.) non minore. Di here-
sia si sono liberati alcuni pochi, e molti da uarii e graui peccati:
Iddio sia lodato, che lo fa. Certo la chiesa coi chori di sopra e
molto stretta, si per udire la predica et gli ufficii, come per con-
fessare; e quantunque etiam nelle capelle et in alcune camere si
sentano le confessioni, tuttauia sono costretti molti irsene altro-
ue per mancamento di luogo. Gli aiuti ancora che al ben com-
mune si danno con messe, orationi, digiuni et discipline nelle ne-
Vide supra, epist. 137, n. 2; unde auctor horum libellorum videtur
esse P. Jacobus de Ledesma.
Videtur agi de nova editione operis a Polanco jam diu scripti. Cf. au-
em Prooem., XXI, n. I.
Epist. 143.— 3i Decembris 1567 5
cessita d'importanza, sono come quelle che altre uolte si sono
ordinate, e costa ne sara arriuata la sua parte. Di tutto sia gloria
a Dio N. S.
7. Ouanto alla probatione di questa casa, doue si trouano
per 1'ordinario intorno a 30 nouizzi, si puo dire che ua di ben in
meglio, e si procura che in quella s^alleuino con molto esserci-
tio d'oratione e mortificatione, non pero senza lume di discre-
tione et intelligenza di quanto conuiene per crescere in ogni
perfetta uirtu. Sono stati accettati quest'anno nella detta casa
da 50 persone, senza alcun' altre che stanno in prima probatio-
ne seruendo nel collegio germanico; et ancora che separatamen-
te si mandi il catalogo deJ nomi distinti per le nationi, nondime.
no diro d'alcuni, stimando far cosa grata alle carita uostre 6.
8. II primo che s'accett6 1'anno del 67 fu il Dr. Francesco
di Torres, molto conosciuto in Roma e nel concilio di Trento
(doue fu mandato per teologo da papa Pio IIII), oltre la fama e
credito rhe in molte parti gli danno ancora i libri che ha manda-
ti in luce \ et certo il suo buon esempio, et le pie opere alle
quali attendea prima ch'entrasse, non meno che la dottrina, me-
ritauano d'essere stimate; et cosl la sua risolutione edifico mol-
to i forastieri, et non meno edifica noi altri la sua humilta e diuo-
tione.
9. Venne anche sino di Spagna per entrar qui il P. Girola-
mo d'Isunza, fratello del buon P. Dr. Olaue (che Dio tiene in
sua gloria), teologo, et persona di molto esempio nella sua citta
di Vittoria, nella cui chiesa haueua una degnita et un canonica-
to; et benche per essere de' primi della terra uiuesse molto ho-
noratamente et con molta commodita, tuttauia piu senza compa-
ratione hora si consola della santa pouerta et essercitii bassi della
probatione.
10. II terzo theologo e un'altro Padre, ch'e entrato qui,
per nome Stanislao Varsouitio, il qual' in Polonia, essendo mol-
6 Novitiorum, de quibus singulatim agit, nomina etiam alia manu in
margine scripta sunt.
7 De his operibus vide Sommervogel, Bibliotheque de la Compagnie
de Jesus, VIII, u3 sqq.
6 POLANCI COMPLEMENTA
to nobile e ricco di beni temporali et ecclesiastici (percioche ha-
ueua tre dignita ecclesiastiche, et era signor temporale di cinque
o sei luoghi), et essendo molto fauorito ne la corte e nel regno
per esser segretario del re, e predicator segnalato, e di molta au-
torita per 1'esempio grande che daua de uita, spinto dal deside-
rio di seruire a Dio, nostro signore, ne la Compagnia, se ne uen-
ne a Roma, menando seco de la sua famiglia cinque buoni sug-
getti per la medesima Compagnia. Conferi questo Padre i suoi
desiderii col papa prima ch/entrasse, per hauer il suo consiglio
e la sua benedittione, al quale sua santita, udito il suo discorso,
rispose che quantunque desiderasse che persone simili a lui ha-
uessero le dignita ecclesiastiche, nondimeno, chiamandolo Iddio
a stato piu sicuro e perfetto, faceua molto bene a seguirlo, tanto
piu ne la nostra Compagnia, che di proposito attende all'aiuto di
santa chiesa, et al bene delFanime. E cosi entro, et edifica ognu-
no col suo spirito, coll'humilta, e con ogni uirtu.
11. II quarto theologo riceuuto si chiama Hernando Suarez,
persona di buone lettere, finiti gia tutti i corsi di theologia, e da
molto buon conto di se ne la probatione.;
12. II quinto, che oltre la philosofia ha parimenti principii
di theologia, et e persona d'indole e uirtu rara, e Hippolito Vo-
glia, italiano, da Camerino, de' principali della sua patria.
13. II sesto e il P. Christophoro Laynez 8, che quantunque
stesse accommodato con una abadia qui nel regno di Napoli, non
si pote acquetares in tanto che fu accettato ne la Compagnia, ha-
uendo cio procurato per lungo tempo; e cosi molto da douero,
e con molta humilta attende al suo profitto.
14. II settimo, parimenti uersato ne la theologia, e spetial-
mente ne la scrittura e dottori santi, con buona peritia de le lin-
gue e gratia in predicare, e Claudio 'Acquauiua, persona molto
Erat is frater P. Jacobi Lainii. Anno 1549, ut videtur, Societatem in-
gressus (Monum. Tgnat., ser. I.*, II, 522, annot. 4), ex ea ejectus fuerat
anno 1559 (Lainii Monum., IV, 461). Iterum a Borgia e Societate ejectus,
tertio admissus anno 1581, Hispali inter nostros decessit 7 Junii 1592. Cf.
SantivAnez, Historia de la Provincia de Andalucia, ms., p. II, I. II,
cap. XL.
Epist. T43. — 3i Decembris 1567 7
illustre di sangue (percioche egli e fratello del duca d'Atri, de'
signori principali del regno di Napoli), ma molto piii di uirtu e
di spirito. Questo era cameriero segreto del papa, e com'uno
specchio in quel palazzo quanto alTesempio de la sua uita, e di
tutte le buone parti. E quando chiese licentia al papa di uemV
alla Cornpagnia, uolle sua santita esaminare lo spirito e i motiui
suoi, et insieme il tempo che haueua sentito tali inspirationi; et
inteso c'hebbe ogni cosa, gli diede la sua benedittione e gra-
tiosa licenza, priuandosi di si buon' seruidore, accioche egli piu
seruisse a Dio N. S.; e dicendoli un prelato: «Intendoche uostra
santita ha perduto bon Clau[d]io», « Anzi, rispose, Thauemo gua-
dagnato, andando a seruir a Dio ne la Compagnia».
15. De la facolta di leggi e canoni si sono riceuuti alcuni,
come il Dr. Francesco di Lion, molto buon letterato, e tenuto
per tale in questa corte; e cosi egli era uno fra i deputati per la
riforma del Decreto; e di lettere di philosophia, ancora ha la sua
parte; huomo che per ingegno e uirtu e atto a molto seruitio di
Dio N. S. Con lui entro ancora un suo seruitore, buon' religioso.
16. II secondo e il Dr. Giouanni Francesco Vipera, romano,
c'haueua cominciato ad udir' il corso delFarti nel nostro colle-
gio; giouane di molta uirtu et aspettatione, et che prima d'en-
trare haueua molto frequentato i sacramenti (il che s'intenda
d'una gran parte de gli altri gia. detti, e che si diranno); e cosi fa
molto buona riuscita.
17. II terzo e il Dr. Alfonso Pallauicino, persona nobile e di
molto buone lettere, e de migliore spirito, come dimostra ne la
probatione.
18. II quarto e Lope Rodriguez Gallo, pur' dottore di leggi
e di canoni, e che in questa corte ha hauuto uffitii honorati e fa-
uori di persone principali, spetialmente dal signor ambasciadore
del re catolico, e dal cardinal Pacecco, in cui casa egli staua; e
molto accommodato di beni temporali, ma per il gusto dei beni
eterni facilmente gli disprezzo.
19. II quinto e don Francesco Ribera, che uenne a cercar'
la Compagnia qui in Roma, doue fa molto buona probatione.
20. Sono ancora fra i riceuuti molti philosophi, come Ago-
8 POLANCI COMPLEMENTA
stino Mazzuolo, italiano, buon dottore di medicina, e molto ac-
commodato nel temporale, e molto uirtuoso.
21. II secondo e Giovanni Francesco Prandi, bolognese, te-
nuto in quella vniuersita per molto dotto in philosophia, et uni-
co figliuolo a suo padre.
22. II terzo .e Mtro. Giacomo 9, fiammingo, graduato nel-
l'arti in Louania, doue udi etiam per alcun tempo theologia, gio-
uane di molta uirtu.
23. II quarto Mtro. Giodoco 10, tedesco, persona d'ingegno
et eruditione.
24. II 5.0 e Mtro. Simone ", humanista, e graduato ancora
di mastro nell'arti in Cracouia; e della Russia suggetta al re di
Polonia.
25. II sesto e il suo compagno Giorgio ", medesimamente
ruteno, uersato in humanita et filosofia.
26. II settimo Giouan Viel 1S, tedesco, mastro nell'arti, che
uenne a entrar' ne la Compagnia a Roma, benche conosciuto dai
nostri d'Alamagna.
27. L'ottauo e Leonardo da Rimino, napoletano, persona
ben nata, che hauendo udito la phibsofia, se ne uenne ad entra-
re qui in Roma.
28. II nono e Plinio Perusco, che haueua udito due anni di
philosophia stando nel collegio germanico, et haueua da finir' il
corso, ma auuenne che suo padre, Tarquinio Perusco, gentil-
huomo romano, dotto in latino et in greco, entro ne la Compa-
gnia, e cosi anticipo il figliuolo che gli era unico, et entro con
esso lui.
29. II decimo e Fabio de Fabiis, nobile romano, che era tut-
to il gouerno di casa sua; il quale hauendo udito il corso intero
dell'arti nel nostro collegio, entro ne la Compagnia; e benche da
9 In antiquo catalogo ms. novitiorum domus professorum romanae, ad
diem 19 Decembris hujus anni annotatur Giac. Viesfleck, al. Pepolen.
10 Ibidem, ad diem l3 Januarii, Jodoco Knipes.
11 Ibid., ad 6 Oct., Simon Fridelio.
1S Ibid., ad 15 Oct., Georgius Fritio.
13 Incitato catal. scribitur Giov. Baiel.
Epist. 143.— 3i Decembris 1567 9
suo padre e madre e parenti, persone molto principali, gli sia sta-
to parlato per diuertirlo, nondimeno 1'hanno trouato si fermo e
fondato ne la uocation' diuina, che sono stati forzati a lodar' la
sua risolutione, e lasciarlo. E giouane di molto spirito e pruden-
tia, et atto istromento per ogni bene.
30. L'undecimo che haueua un'anno del corso, et raro in-
gegno et talento di predicare, e Giouanni de Maioribus, romano,
giouane di grande espettatione.
31. II 12. ° pur del primo anno del corso, e Antonio Viscon-
te, milanese, di famiglia nobilissima, ma certo piu nobile di uirtu
et di spirito.
32. II 13 et 14 sono Cornelio et Matthia 14, alamanni, che
dopo d'hauer udito logica in Ingolstadio, uennero ad entrare qui
in Roma.
34. Nel resto ci sono alcuni molto buoni humanisti, come e
un Zacaria 1S, greco di natione, et molto dotto nella lingua greca,
oltre la uolgare, et molto uirtuoso. L'altro e Antonio Casario,
tenuto per molto dotto in lettere humane.
35. II 3.0 e Benedetto Giustiniano, nobile genuese, di qua-
lita molto rare in uirtu, ingegno et gratia per il seruitio diuino.
36. II 4.0, Giulio Fantucci, nobile bolognese, et di molta
espettatione. Questi due medesimamente uennero del collegio
germanico con licentia de suoi padri, et per la diuota instantia
che faceuano, udita la rhetorica, si riceuettero prima che comin-
ciassero il corso.
37. II 5.0 e un'altro Stanislao 16, polono, molto nobile, il
quale stando in Vienna a studiare nel nostro collegio, et non es-
sendo quiui riceuuto per non hauer licentia da suo padre, se ne
uenne per uia della superior Germania a Roma, quasi sempre a
piedi; et secondo la pruouache fa, si puo di lui sperare ogni bene.
14 Ibid. ad diem 3 Maji annotatur Cornelio Simberger, et sequenti die
Mattia Marconer.
15 Ibid. ad diem 19 Novembris, Zaccheria de Vai, al. Greco.
16 In margine scriptum est Koscha. In citato catal. ad diem 25 Octobris,
Stanislao Kostka. Is nimirum qui «consummatus in brevi», immortalem et
sibi et Ecclesiae peperit gloriam.
IO PoLANCl COMPLEMENTA
Ci sono ancora degli altri della lingua polona, francese, ita-
liana, uersati in lettere humane.
38. I coadiutori s?ranno da noue o dieci di diuersi uffitii,
atti al seruitio diuino el all'aiuto della Compagnia. Tutti cora-
munemente procedono molto bene, et attendono a far buon fun-
damento nella mortificatione, si in casa inseruitii bassi, come fuo-
ri in uisitare talhora gli hospedali, per seruire a poueri, et in di-
mandar limosina publicamente per la citta per rompere i rispetti
humani. Et in cio fu notabile il desiderio de uincersi nei fratelli
Claudio Acquauiua et Antonio Visconte, i quali hauuta licentia
di uscire un poco per la terra per esercitare la mendicita santa,
se n'andorono a palazzo doue Claudio era si conosciuto, entran-
do sino nell'anticamera del papa et altri luoghi principali, et di-
mandando limosina al maestro di camera et ad alcuni cardinali,
et al cardinal Alessandrino fra gli altri, in presentia di un mondo
di gente. Di la col suo sacco alle spalle se n'andorono acasa del-
la principessa di Sulmona, parente di Claudio, et a casa d'altri
conoseiuti doue poteuano sentire piu repugnantia. Et tutto cio si
risolue in una gran marauiglia et edificatione del popolo, et spiri-
tual profitto etliberta loro. Altre cose molte dirsi potrebbono, ma
queste bastino quanto alla casa professa.
39. Nella casa di probatione di Sto. Andrea di Monte Ca-
uallo sono stati quest'anno da 30; parte nouitii, parte coadiuto-
ri (per lo piu muratori et falegnami), et parte ufficiali per il go-
uerno, et alcuni operarii de' quali nostro Signore si e seruito in
confessare et in dar consiglio a chi quiui ueniua a dimandarlo
per acquetar' la coscienza. Sono etiam andati a confessare am-
malati et aiutare i poueri dell'hospedale degli incurabili et altre
opere di misericordia. Et ad una persona principale di questa cor-
te diede in quel luogo gratia Dio N. S. di lasciare il mondo et
d'entrare nella religione; et ad un'altro di entrare nella Com-
pagnia.
40. Quanto al materiale, ancora Thabitatione si e molto mi-
gliorata et ampliata, et fabricata di nuouo la chiesa da fondamen-
ti, maggiore dell'altra, et in sito piu commodo, et sta gia coper-
ta, et si pensa che fra un mese potra diruisi messa. La chiesa
Epist. 143.— 3i Decembris 1567 11
che Tanno passato s'era posta in ordine, era cosa di pochi gior-
ni; et quel sito seruira per accrescere la stanza de' nouitii; et per
tutta la spesa nel mantenere i soggetti et la fabrica ha dato soc-
corso Iddio N. S.; et la casa di santo Andrea e cresciuta in tener
modo di sostentar piu gente senza far debiti. Benedictus Deus.
41. Quanto al collegio nostro il numero e quasi di 130 sen •
za tre o quattro forastieri che seruono ln quelle cose che non
conuiene si trattino per quei de la Compagnia, e quelle spetial-
mente che ricercano il dormir fuori. Va molto quieta e con mol-
ta edificatione tutta quella casa, aiutando non poco la separa-
tione dei nouitii del secondo anno di probatione col suo maestro,
ai quali pero si concede lo studio.
42. Nelle rinouationi dei uoti e nelle uacanze si esercitoro-
no in uarie mortificationi; alcune per aiutar' al'1'humilta, come
uestirsi i principali di uestimenti molto uecchi e rotti, baciar i
piedi a tutti, con dimandar' perdono de' suoi mancamenti, andar*
etiam con Tasinello per acqua; altre per gastigar' la carne, come
uestir cilitii, far' processioni con discipline nel a rifettorio; altre
per l'uno e 1'altro come il peregrinare , chi a nostra Donna di
Loreto, chi a S. Andrea nel regno di Napoli, e seruire ai poueri
nell'hospitale.
43. In quello che tocca a gli studi, i maestri de le lingue,
dell'arti, e di theologia del nostro collegio si uedranno per ilca-
talogo che qui si manda insieme coi discepoli di ciascuno. I theo-
loghi passano 300; gli artisti, 160; gli altri son' pid di 500; e tut-
ti insieme passano 1.000, computando quelli ctfascoltano i casi
di coscienza; e se le scuole fossero piu capaci, piu gente uerreb-
be per il credito in che e questo collegio; si quanto a le lettere,
come quanto ai costumi.
44. Degli esercitii scolastici, come dispute (massime d'ar-
tisti et theologhi) e compositioni di quelli che studiano le lingue,
et orationi che si recitano quasi ogni domenica, e de la maniera
che si usa d^incitargli con premi e con honorar' quelli che me-
a Non clare apparet utrum nel, an potius pel legendum sit, quoniam
unum verbum in aliud mutatum fuit in ms.
I2 POLANCI COMPLEMENTA
glio si portano, gia altre uolte s'e scritto, et hora s'intenda il
medesimo, e percio non mi stendero in questo. Fassi ancora
frutto ne la dottrina christiana con gli scolari, e molto piu nelle
confessioni ordinarie d'ogni mese, ne le quali Iddio N. S. ha aiu-
tato molti; spetialmente ne le confessioni generali che grande-
mente loro bisognauano. Molti si confessano ogni otto giorni, e
spetialmente in questo et in ogni uirtu si fan' segnalati quei
d'una compagnia che si chiama di Nostra Donna, della quale
sono entrati ne la nostra tre buoni suggetti, e 17 altri dimanda-
uanod'esser riceuuti, ma non 1' hanno ottenuto.
45. Quanto al materiale, uannosi rassettando le stanze a
poco a poco, e per la festa de la Madonna di Marzo passato, la
chiesa del nostro collegio, che ha 1'inuocatione delPAnnuntia-
ta, s'apri, cantandouisi una messa molto solenne, la qual' disse
nostro Padre generale, e si cominciorono a fare gli uffitii della
7.na santa, et il sepolcro. E per 1'assuntione de la Madonna si
finl di rassettare la capella maggiore con un tabernacolo grande,
lauorato da' nostri fratelli, e tenuto per il piu ricco ebello che in
queste parti si uegga; e la signora marchesa de la Valle, che ci
diede il sito del collegio 17, ha dato etiam il necessario si per la
dipentura della cappella maggiore, come per indorare il detto ta-
bernacolo; e la chiesa tutta si tiene per molto accertata, et se
come l'han' fatta i nostri fratelli, cosi fosse stata fatta da fore-
stieri, si stima sarebbe costata piu di 20.000 scudi.
46. Quanto al collegio germanico, in generale si puo dire
che non fu mat tanto innanzi ne in numero ne in buon' modo di
procedere. Passaranno quelli che ui stanno 250, computando i
nostri che son 32, come si uedra nel catalogo. E benche si e fatta
determinatione che non passino 220, e nondimeno si grande l'in-
stantia che fanno persone di molto rispetto, come in Roma car-
dinali e prelati, e fuori altri signori, che non si puo resistere; s\
che arriuano al detto numero; tuttauia col buon' ordine che si
tiene, e principalmente col fauor diuino, non solo non ci e con-
fusione, ma ancora molto concerto e quiete. Et i nostri che go-
Vide epist. 70, annot. 36.
Epist. 143.— 3i DECiiMBRis 1567 l3
uernano sono tanto ben' uoluti dai collegiali che, occorrendo
che nostro Padre mando alla uolta deirindia ^occidentale un Pa-
dre ch'era quiui ministro, con tutte le penitentie ch'aueua dato
a molti per ruffitio che teneua, non si potrebbe creder' il senti-
mento ch'ebbero de la sua partenza, non contenendosi di lagri-
mare dirottamente; e ci fu chi nel giorno che se n'ando, per do-
lore d'animo, hebbe una buona febbre.
47. E straordinaria la diuotione in che Talleuano; tanto che
alcuni de nostri prefetti de le camere hanno hormai piu occasio-
ne di edificarsi con Tesempio loro, che trauaglio ne molestia di
guardargli. I collegiali si confessano ogni domenica quasi tutti,
e si comunicano alcuni ogni otto giorni, altri ogni 15; pochi son'
quelli ch'aspettino a comunicarsi ogni mese, benche a questo
solamente son' obligati. Non ci e settimana che alcun' di loro
non dimandi penitentie, come di far' discipline e cose tali, o per
honor' del santo che gli e tocco quel mese, o per esser' accettati
nelle congregationi, delle quali diro appresso, o per le feste prin-
cipali, o per altre occorrenze; e quasi tutti fann' instantia di que-
sto le feste di nostra Donna, a cui nome queste congregationi
son' dedicate, e di cui inuocatione e protettione si sentono molto
aiutati contraUe sue tentationi e trauagli.
48. Gia si son' ordinate in questo collegio cinque congrega-
tioni, nelle quali si comprende la maggior' parte de' collegiali;
e fra poco tempo potra essere che u'entrino quasi tutti. E cosa di
marauiglia il frutto che si uede procedere da queste congregatic-
ni, per occasion' de le quali questa giouentu si applica a la deuo-
tione con tutto 1'animo, e con una santa emulatione di non si
lasciar uincere l'uno dalFaltro. Alcuni, per esser' in quelle rice-
uuti fanno gran cose; e benche siano di nature terribili e fasti-
diose, si guardano di dar' una minima occasione di essere stima-
ti indegni di quel' luogo; e se talhora si tratta di cacciarne al-
cuno per qualche suo mancamento, lo sentono di maniera che si
gettan per terra con lagrime dimandando perdono, et offerendosi
pronti ad emendarsi, e far' qualsiuoglia penitentia.
49. Gli alamanni che mantiene il collegio, hanno la sua par-
ticolar' congregatione, cominciata quesfanno, con la quale tanto
14 POLANCI COMPLEMENTA
s'aiutano e crescono in diuotione et in ogni uirttl, ch'e cosa da
marauigliarsi, doue per 1'addietro c'era assai che fare a gouer-
nargli. Si fanno in queste congregationi i suoi ragionamenti spi-
rituali, et quasi per 1'ordinario in honore della Madonna; et ogni
notte si canta la Salue Regina con musica molto buona che ui e
degli stessi collegiali, si de uoci, come di stromenti, ecc.
50. Quanto agli studi, oltre le lettioni et esercitii che han-
no nel nqstro collegio, hanno etiam nel suo continoue repetitio-
ni et dispute innanzi al suo preffeto degli studi, et compongono
orationi; et alle uolte le recitano con uarie occasioni. Vi sono
molti theologhi et molto piu philosophi d'ogni corso, oltre a gli
humanisti che auanzano in numero tutti gli altri; et sono usciti
questo anno del corso molti buoni scolari, et giudicati per degni
del magisterio; et uno di loro diffese publicamente conclusioni
nel istesso collegio con molta sodisffatione de' circostanti, doue
erano cardinali et prelati et molta gente di qualita.
51. Vi si recito anche una tragedia con uno apparato molto
uistoso, insieme con un1 altro dialogo, innanzi al dare de' pre-
mi ai collegiali, et tutto si bene che parue fosse Pallegrezza di
Roma, trouandouisi molti cardinali et prelati et altra gente ho-
norata; et non solamente in questo, ma etiam in altre cose che
fanno priuatamente in casa per sua particolar diuotione, come
sono i presepi al Natale, i sepolcri la settimana santa, et le feste
del suo re alla Epiphania, uengono a uedeile persone di molto
rispetto; et quest'anno per udir le orationi latine con che festeg-
giano il suo re, ui furono etiam cardinali, che 1'estimauano de-
gne di recitarsi innanzi a qualsiuoglia principe.
52. Piu di uenti buoni suggeti fra questi giouani, uoglio-
110 essere della nostra Compagnia, et molti altri uann[o-mo]s-
si b per darsi al seruitio diuino, con tutto che i nostri non sola-
mente a cio non gli esortino, ma piu presto quando scuoprono
simili desiderii, propongano loro molte difficolta; et si fanno fare
neristesso collegio molto buona et lunga probatione. Tre sola-
mente se ne sono riceuuti nella Compagnia quest'anno, non so-
b Corrosa charta, vix haec legi possnnt.
Epist. 143.— 3i Deckmbris 1567 15
latnente con licentia de suoi padri, ma due di loro furono mossi
dai suoi padri medesimi a far tale risolutione; anzi uno di quelli,
persona molto nobile, mando etiam un' altro figliuolo, di non me-
nore espettatione di quel che era entrato (benche questo era di
tanta, che in tutto il collegio non si haurebbe potuto trouare chi
Tauanzasse), con animo che 1'hauesse a seguire, et gia sta riso-
luto di farlo; et cosi alcuni altri padri u'hanno mandato i figliuo-
li a questo medesimo effetto, per la diuotione che portano al no-
stro instituto.
53. Finiro tutto questo del collegio germanico con una cosa
gratiosa, et e que essendo fra quelli che stanno quiui a seruire,
un' huomo ben atto per il suo uffitio, il quale non poteua indursi
alla confessione, un daino di due che nel collegio si teneuano per
la ricreatione de' fanciulli, prese a perseguitare questo seruitore,
di maniera che come lo uedeua, benche di lungi, gli correua ap-
presso per inuestirlo, salendo per insino a luoghi che pareua im-
possibile, con una rabbia mirabile, cosa che non usaua con nes-
suno altro; fu detto a quest'huomo che la causa di cio era il non
confessarsi, tanto che per allhora fu forzato partir dal collegio;
ma dopo alcuni giorni desideroso de ritornare, si risolue di con-
fessarsi per paura del daino, il quale non gli fece dipoi dispiacere
alcuno, anzi Taccarezaua; il che mosse tanto questo seruitore.
che incomincio a darsi alla uita spirituale, et a frequentare i sa
cramenti; et con feruore di diuotione et di far penilentia della
uita passata, se n'ando a uisitare San Giacomo de Galitia, et come
ritorno fu riceuuto di nuouo a seruire nel'istesso collegio, doue
ben mostra il frutto grande cauato da questa peregrinatione; et si
e r[i]soluto di seruire tutta la uita sua al collegio germanico per
amor [di] Dio, riconoscendolo principio d'ogni suo bene per mez-
zo del sopradetto daino.
54. Del collegio del seminario si puo dire che ua molto bene,
Dio gratia; et ogni d\ ua pigliando piu credito et autorita, ue-
dendosi il buono ammaestramento in lettere, costumi et diuotio-
ne, et parimenti nelle cose ecclesiastiche. Quiui saranno poco
meno di cento cinquanta persone in tutto; et fra quelle uenti tre
de' nostri, come si uede per il catalogo; et il non crescere nasce
16 POLANCI COMPLEMHNTA
dal non uolerne riceuer piii, percioche si dei mantenuti dal se-
minario, come di quelli che pagano le sue spese, il numero sareb-
be molto maggiore se non se chiudesse la porta. Sono in questo
seminario molti buoni ingegni, et fanno profitto notabile nella
dottrina con la buona cura che in cio si tiene, si nelle facolta
soperiori come nelle inferiori, et per li modi che s'usano di ho-
norare et premiare chi auanza gli altri delle sue classi in diligen-
za et eruditione. Molti ue ne sono ancora di buono spirito, et al-
cuni desiderosi di seruir' a Dio nostro signore ne la nostra Com-
pagnia, benche sin qui non se n'e accettato nissuno , desideran-
dosi realmente che riescano idonei per il fine a che quiui se alle-
uano, di seruire con esempio et con ogni ministerio a santa chiesa
nel commune stato ecclesiastico.
55. De la casa de' catechumeni un Padre de' nostri e su-
perintendente, il quale risiede ne la nostra casa professa, che a
quella e uicina, et ha bene a che attendere; oltre del quale, altri
si mandano a predicare ne la chiesa loro, et insegnar' la dottrina
christiana a quei che ui stanno, et ad altri neophiti usciti gia de
la casa, ma che tuttauia la frequentano; et a quelli di piu che ui
si ritrouano. Saranno in quella casa per Tordinario sin'a 24 per
sone ferme, tra i battezzati che non sono in eta di uiuer' da se (et
hanno il suo maestro che giMnsegna, parte a legger' e scriuere,
parte grammatica) e quelli che gli gouernano e seruono in casa.
Appresso ui si riceuono altri catechumeni, e ui stanno sin' tanto
che sieno ben instrutti per essere battezzati; e saranno stati quest'
anno 19, o 20; e quest'assunto del catechizare 1'hanno pure i nos-
tri. Si son date le sue regole e modo di procedere, et ordinatasi
e migliorata molto questa casa ne lo spiritua'le e nel temporale:
Dio lodato.
56. Oltre quanto si fa in queste sei case di Roma, si sono
etiam dati quest'anno predicatori per Pauuento e quaresima, pri-
ma per San Lorenzo in Damaso, ch'e un' principal' pulpito di
questa citta, et hebbe concorso molto notabile di gente principa-
le di questa corte, come cardinali, ambasciatori e vescoui et altre
persone di qualita, ne con minore sodisfattione et (come si spe-
ra) frutto de gli ascoltanti. Poi per la chiesa di San Pietro ad
Epist. 143. — 3i Decembris 1567 17
instantia del capitolo di essa chiesa; e questo predicatore ancora
fece Tuffltio suo con grande sodisfattione. II terzo si diede per
la famiglia del papa; e tuttauia si uanno continouando quei ra-
gionamenti in palazzo, dando instruttione a la detta famiglia de le
cose conuenienti a la sua saluatione. II quarto predicatore in te-
desco si diede a quei de la guardia, il quale confesso etiam i prin-
cipali di quella; quantunque tengano il suo cappellano tedesco.
II quinto si e dato ordinariamente a le femmine publiche; e cosi
altri in diuerse altre chiese, hospedali e prigioni; del cui ministe-
rio e da sperare si sara seruito Iddio N. S. In latino ancora s'e
predicato non poche uolte ne la cappella del papa, innanzi sua
santita et ai cardinali, e molti prelati, come si suole; et come che
questi sermoni sogliono quasi sempre piacere, nondimeno uno e
tanto piaciuto questi giorni di Natale, che pareua non finissero di
mostrar' la sua sodisfattione e lodarlo, si il papa come i cardina-
li e gli altri.
57. Si sono ancor' dati confessori non solo in casi straordi-
nari fuor di casa per infermi e prigioni, ma in alcuni ordinari per
certi giorni, da parte di sua santita, ne le chiese principali di
Roma, come in S. Pietro et in S. Maria Maggiore. Alli prigioni
dell'Inquisitione son' ordinariamente chiamati i nostri per confes-
sargli, o per ridurne alcuni a la uerita, o per instruire i ridotti; et
ad alcune anime ha fatto Iddio N. S. molta gratia per questa uia.
58. Con tutto quel che s'e detto, et con molt'altre opere pie,
come pacificar' discordi, procurar' liberta a' prigioni, fauorire et
aiutar' molti ne le sue necessita spirituali et temporali, conVogni
giorno si fa, non sono mancati ne mancheranno contradittioni,
etiam di persone de le quali per lo stato ecclesiastico o religioso
che tengono, pare non s'harebbe a temere. Vero e che ad alcuni
le istesse buone opere possono hauer' dato occasione, come e
questa del seminario (del quale la Compagnia tien' carico per
obedientia del papa, e non di propria uolonta) e 1'uffitio di esa-
minar' coloro che si uoglion' promouere a gli ordini sacri, e co-
loro che pretendono hauer' benefitii curati. E se bene dicono
esser' di molto profitto quest'vffitio per il bene commune, non
lascia per cio di esser' molfodioso rispetto di quelli c'hanno re-
PuLANCI COMPLEMENTA. ■— T. LT 2
18 PuLANCI COMPLEMENTA
pulsa, e non la portano con patientia. Questo insieme col togliere
ad alcuni le occasioni di compire i suoi mali appetiti in offesa di
Dio N. S. e danno di molte anime (oltre la liberta di parlare ch'e
in Roma), debb' essere stato cagione che non solamente in que-
sta corte, ma ancor' fuori di quella in molte prouincie si e ragio-
nato o uero scritto che'1 papa ci uoleua riformare, e chi diceua
c'haueua da leuar' 1'entrate ai collegii; chi diceua che ci uoleua
dar' un'habito particolare; chi ridurci ad altre religioni, cose
molto lontane, per quanf io credo, etiam dal pensiero di sua san-
tita, che ci si mostra molto spetialmente padre con fauorir' et
aiutar' le cose nostre con gran' carita; e uedesi cio negli effetti,
si nell'audientie gratissime e molte che da a quei de la Compa-
gnia, come in concedere diuerse gratie spirituali, tanto per la
Compagnia uniuersale, come per alcune parti o subietti di quella,
secondo se le dimandano, o ne le segnature publiche, o partico-
larmente. Seruesi oltra cio sua santita de la Compagnia in Roma
et in altre parti de lo stato ecclesiastico e fuori in molte cose che
mostrano la confidenza c'ha in quella per la qualita et importan-
za loro, per non dire de la institutione de suoi parenti c nel colle-
gio germanico, e de gli altri di casa sua che di sopra si e detto.
Appresso nelle grosse limosine ordinarie et estraordinarie che ci
fa, si puo uedere la sua buona uolonta, non ostante la strettezza
del denarojn che si truoua per li molti carichi che tiene; e di piu
ha fatto ancora certe gratie al nostro collegio di Roma, che sono
un buon' aiuto per la sua fondatione; e se talora li uanno a gli
orecchi calunnie o detrattioni contra la Compagnia, intendemo
che le discaccia e ributta come padre e protettor' nostro. Negli
altri principi e signori e gente di qualita, parimenti si uede spe
tial' fauore e beneuolentia, e massime in quelli che piu ci posson'
aiutare nel seruitio diuino. Onde le contradittioni d'alcuni, di
ragione non ci hanno a parer' graui.
59. Fuor' di Roma si son' fatte diuerse missioni cerca a la
pasqua di Resurrettione, e dipoi altre al Settembre, come fu una
a Viterbo, dou'ando un sacerdote con uno scolare per sodisfar'
c Obscnre exaratum in ms.
Epist. 143.— 3i Decembris 1567 19
al cardinal di Gambara 18, vescouo di quella citta, et alla diuotio-
ne de' cittadini. Insegnorono ogni di la dottrina christiana matti-
na e sera con gran concorso di gente, e con frutto notabile. Le
feste predicaua il sacerdote la mattina, et doppo vespro faceua
una lettione con frequentissimo auditorio. De la prouisione che
loro si mandaua per uiuere, guardauano poca cosa per se, et il
resto mandauano per Tordinario a lo spedale, et ui andauano
etiam in persona a seruire et a predicare et a confessare gl'infer-
mi et gli ufficiali; et si lascio ordine che gli uni et gli altri si con-
fessassero al meno una uolta il mese, prouedendo a questo effet-
to d'un sacerdote della medesima terra. Fecero ancora edificare
una capella appresso la prigione, accioche i prigioni potessero
udir la messa, procurando si prouedesse d'un capellano. Si fece-
ro apartare alcuni, i quali con molto [scajndalo uiu[eua]no in con-
cubinato, dando loro alcuni buoni modi per uiuere christiana-
mente; i quali con frutto delle sue anime accetorono. Si occupo-
rono appresso in altre opere molte, et rimase la citta in gran ma-
niera affettionata alla Compagnia, con desiderio che quiui si fa-
cesse un collegio, offerendo assai buona commodita di rendita
per mantenerlo; et benche il medesimo procuri il cardinale an-
cora con dar chiesa et casa, tuttauia nostro Padre si ha scusato;
et a fine che piu facilmente si riceuesse la scusa , facendone in-
stantia il cardinale, ui si mandorono per Taduento altri due sa-
cerdoti, i quali predicorono continouamente nella chiesa maggio-
re et in altre parti della citta, et s'occuporono in confessioni d'im-
portanza; et uno di loro lesse oltre ci6 diuerse lettioni di casi di
coscienza, et s'esercitorono in altre buone opere conforme al
nostro istituto. I due primi si stesero anche per alcune terre ui-
cine predicando et confessando et mouendo molto la gente di
quella diocesi a far il debito suo; et i secondi (benche hebbero
meno spatio di tempo) non lasciorono di fare alcun frutto fuori
della citta.
60. Altri due si mandorono al vescouato di Monte Fiascone;
altri a quel di Palestrina; altri a quel TOstia, et specialmente
18 Joannes Franciscus (abbas) de Gambara. Cf. autem epist. 139, n. 2.
20 POLANCI COMPLEMENTA
alla citta di Veletri; altri a certi luoghi del vescouato di Tiuoli;
altri per i\ vescouato tusculano ; et generalmente hanno atteso
ad aiutare i prossimi in molti modi, instruendo la gente rustica
nelle cose della fede, nel che la ritrouauano ignorante in estre-
mo; et a chi haueua figliuoli che andassero a scuola, donauano il
libretto della dottrina christiana. Aiutorono in questi luoghi mol-
te anime col confessare et predicare , et pacificorono molti che
stauano in odii et inimicitie; et non potendo una uolta un nostro
scolare con parole persuadire ad uno che era stato ferito da un'al-
tro, che gli perdonasse, appartollo da un lato, et si gitto in ter-
ra, et baciogli i piedi,. et con questo atto d'humilta lo fece ueni-
re a confessarsi et rimetter 1'ingiuria a chi 1'haueua ferito. Tra
gli altri si confessorono parechi che per molti anni non Thaue-
uan fatto, quantunque n'hauessero grande necessita.
61. Per il vescouado di Albano, che e pure uicino a Roma,
si sono mandati alcuni Padri, et han fatto con la dottrina xpiana.
principalmente, et ancora con le prediche et confessioni, buon
frutto in dieci o undici terre di quel uescouado.
62. Ad instantia del vescouo di Anagni 19 si mandorono
due, i quali con una sua patente uisitorono undeci terre di quel
vescouado, de cui trauagli si serui molto Iddio N. S., predican-
dosi communemente in ciascuna di quelle due uolte il giorno,
una al clero, et Faltra al popolo; et si e introdutto tanto nel ve-
scouado di Albano, come in questo di Anagni, doue e stato pos-
sibile, che i curati insegnassero ogni domenica et festa ladottri-
na christiana, lasciando in ogni luogo per tal' effetto alcuni li-
bretti di essa, con alcuni rosari et imagini et altre cose diuote
con che si sogliono inuitare, spetialmente i putti, ad imparare
con maggiore studio la dottrina christiana. S'introdusse di piu la
confraternita chiamata del Nome di Dio contra le bestemmie,
lasciando in ogni terra una bolla della sua istitutione. Similmen-
te si fecero molte paci d'importanza; et confessando in una terra
il Padre tutti i prigioni, procuro dipoi col signore di essa che fos
sero liberati; et cos\, accordate le parti et la giustitia, usciro-
19 Michael Torcella.
Epist. 143.— 3i Decembris 1567 21
no tutti quel giorno. Ne' luoghi doue erano mastri di scuola, si
fece di sorte che si confessorono insieme con tutti i suoi scolari,
et rimasero con istruttione et carico di insegnar loro la dottrina
xpiana.; et per distribuire in queste et altre parti, si stamporono
cerca cinque mila libretti della detta dottrina, et un numero gran-
de d'imagini. Portauano seco alcuni corporali et purificatorii, i
quali furono distribuiti per le chiese piu pouere, et che nmaue-
uano piu necessita, leuando quelli c'haueuano molto brutti, sin-
che lauati et racconci si restituirono all'istesse chiese o ad altre
pouere.
63. Nel andare da una terra ad un'altra era bisogno di gui-
de, alle quali in premio della fatica si donaua un rosario dopo
dMiauerli fatto confessare. Medesimaraente a gli altri pastori et
lauoranti che s'incontrauano per uiaggio, etiam negVistessi bo-
schi, faceuano lasciar per un puoco i suoi lauori per istruirgli del
modo di confessarsi, et dopo d'hauergli fatto pensare a suoi pec-
cati, il Padre gli confessaua con grande consolatione et frutto
loro; et potrebbe essere che passando tale occasione, in molto
tempo non Thauerebbono fatto. In 30 giorni si fece tutta questa
uisita del vescouado di Anagni, et si pote predicare ogni giorno
percioche, se non bastaua Tautorita del vicario, usauasi quella
del signore della terra, accioche la predica si publicasse la sera,
et non s'aprissero la mattina le porte sinche tutti hauessero udi-
ta la messa et il sermone; et quantunque cio paresse loro da prin-
cipio alquanto duro, nondimeno uedendo puoi che tutto si face-
ua per seruitio di Dio, et aiuto loro, senza uoler niente del suo,
anzi dandogli alcune cosuccie diuote, rimaneuano moltoconsola-
ti et edificati.
64. Vn'altra missione si fece piu lontano all'arciuescouado
di Beneuento, della quale si serui Dio N. S., andando Parciue-
scouo proprio, ch'e il cardinal Sauello, a uisitare il suo arciue-
scouado. Esamino un Padre de' nostri per ordine suo i chierici
di quella diocesi, et perche molti non erano idonei, fu di mestie-
ro che attendesse ad istruire quei ch'erano piu capaci fra loro,
insegnandogli le cose piu principali del sacramento della peni-
tenza, et dandogli in iscritto la forma dell'assolutione, percio-
22 POLANCI COMPLEMENTA
che alcuni anche di questo haueuano di bisogno; et dandogli
insieme la luce che dar si pote in alcune casi di coscienza, che
sogliono essere piu ordinari, et insegnandogli a dubitare et a
consultar quello che da se non sapessero; e riceuettero questa
instruttione con darne molte gratie a Dio N. S. et a chi glie la
daua; e tanto piu che per mezzo di questo Padre medesimo otte-
neuano etiam molte gratie dal cardinale, e gli faceua appresso di
lui il fauor' che poteua. Fu ancor' necessario prouedere di gran
numero di confessori, percioche il cardinale haueua fatto un'e-
ditto che chi non si confessasse e communicasse a la Pasqua, fos-
se cacciato fuori de la diocesi; e cosi quelli che o per inimicitie,
o per altre cause prima non lo faceuano, quasi tutti uennero a
confessarsi; tanto che Beneuento pareua molto differente da quel
che soleua essere. Fu similmente bisogno che ne le cose de la ri-
forma uniuersalmente i nostri fossero i consultori et esecutori
che guidassero tutto questo negotio; e non solamente si diede
aiuto, ma ancora conforto a molti trauagliati et affiitti, e cosi il
popolo riceue con particolar' diuotione questa riforma.
65. Si uisitorono 62 chiese parrochiali, e si diede ordine di
ridurle a 13P]. Si riformorno 3 monasterii di monache, dando loro
forma di uiuere secondo la sua regola di S. Benedetto, e la clau-
sura, e quanto di piu era necessario per la uita commune. Si or-
dino il seminario insieme con la casa e con le scuole, ponendoui
da principio 12 giouinetti col suo rettore, e con ricapito per im-
parar' lettere. Furono riueduti i libri del vescouado, et abbrucia-
ti quelli ch'eran' prohibiti. Si uisitorono gli hospedali, e si ri-
nouorono i buoni ordini loro. Si uisitorono le confraternita, e
si uidero le loro bolle et ordinationi, mutando et aggiugnendo
quanto al detto Padre pareua conuenire. Appresso uolle il cardi-
nale ch'i nostri uedessero tutti i decreti de la sinodo, e quel che
toccaua a l'amminisrratione de' sacramenti, et osseruationi de'
riti ecclesiastici, e diuersi auuisi per i chierici e per la plebe ne
ramministrar' e riceuere i detti sacramenti; e parimenti di quel'
che toccaua ai uasi et a le uesti sacre et al materiale de le chie-
se col resto de buoni costumi, fu di mestiero che essi pigliassero il
carico. Fecero ancora che le reliquie si tenessero con decentia,
Epist. 143.— 3i Decembris 1567 23
cosa che prima non si faceua, essendoui grande ricchezza di cor-
pi santi, che in molte centinaia d'anni non erano stati scoperti; e
questa cosa fu di molta ammiratione e diuotione al clero et al
popolo. Hebbero assai che fare in risoluere uari casi di coscienza
che ogni di ueniuano loro proposti da chierici, religiosi e gentil-
huomini di quelFarciuescouado; e di piu si fecero molte paci fra
quei della terra con molta beneuolentia loro, et de' vescoui (che
son 24 in quella metropoli), i quali si radunorono a la sinodo
archiepiscopale, e tutti mostrorono grand'amor' e credito a la
Compagnia.
66. Oltre a questi si mandorono altri per i vescouadi d'Asco-
li, Macerata, Camerino, Osmo, Perugia et alcuni altri vesco-
uati, nei quali con insegnar' la dottrina christiana, predicar', con-
fessare et attendere a le pie opere di nostro instituto, si e fatto
buon frutto, Dio gratia. E questo basti quanto a le missioni di
persone che andauano per ritornare.
67. Altri si sono mandati a uarie prouincie per fermarsi in
diuersi collegii, e saranno quest'anno del 67 sin'a 100, poco piu
o meno; parte per aiutar alcuni nuoui collegii che quest'anno si
sono incominciati, come quel di Turino in Piemonte, et quel de
Herbipoli in Alemagna; parte per aiutar' i seminari de la Com-
pagnia medesima, aumentati quesfanno, com'in Padoua, doue
si sono posti studi d'arti e di theologia; in Milano et in Siena di
arti; in Loreto di casi di coscienza; in Napoli di theologia; e per
cominciar' questi medesimi in Sicilia, ancora ui si mando un theo-
logo molto dotto 20, benche s'e poi differito il principiargli fin^a
1'anno che uiene per alcuni buoni rispetti. Parte si sono etiam
mandati per aiutar' ad intrattener e portar' innanzi i collegi e
studii incominciati; alcuni per rettori o ministri, altri per predi-
catori o confessori, molti per lettori in diuerse facolta, et altri
per studianti o coadiutori, come si potra uedere dall'indice che
con questo uerra dei mandati quesfanno a diuerse prouincie
d'Italia, Sicilia, Francia, Alemagna, Boemia, Polonia, Pruscia,
et alcuni all'India.
20
Vide infra, Commentariola, ad ann. 1567, nn. 50 et 55.
24 POLANCI COMPLEMENTA
68. Si sono offerti quesfanno molti collegii a la Compa-
gnia, ma nessuno se n'e riceuuto in Italia, fuori di quel di Tu-
rino gia detto; et in Brescia non si pote lasciar di receuere per
casa di probatione une o due che teneuano in quella citta certi
serui di Dio instituiti ne la dottrina e modo di procedere de la no-
stra Compagnia, da un Padre chiamato Angelo dal Paradiso, il
quale stette ne la Compagnia nei principii di quella, et essendo
forzato da le sue infermita a uiuer fuori, con approbatione pero
de la medesima Compagnia, guardo in se il buon seme che stan-
do in quella haueua riceuuto nell'anima sua, e ne la sua istessa
citta comincio a metter' insieme alcune persone di buono spiri-
to, et iui in Brescia, pigHorono due case con le sue chiese, doue
faceuano uita di grande esempio, e con confessioni, dottrina
christiana et opere di carita, faceuano gran frutto nei prossimi,
essendo 30 in numero, i 15 sacerdoti, et altri tanti diaconi et
acoliti (senza la gente che gli seruiua), tutte persone nobili, e
molti di loro di molto buona dottrina, et altri di molta aspetta-
tione. E passando di la il prouinciale di Lombardia, e toccando
una parola al P. Angelo, la prese si bene, che esso e tutti gli al-
tri appresso a lui si determinorono di seruir' a Dio N. S. ne la
nostra Compagnia con grande spirito e feruore, e cosi mandoro-
no a nostro Padre generale la ratificatione scritta di man' propria
di ciascuno, doue danno se stessi e cio che iui tengono (il che
bastara per mantener un' buonJ numero di nouitii) al diuino ser-
uitio ne la nostra Compagnia, et all'obedientia del generale di
quella; e cosi sono stati accettati con spetiar consolatione del-
Tuna parte e delTaltra ".
69. Si e ancora riceuuta in Ciuita di S. Angelo un'altra
casa di probatione che iui fonda la duchessa di Nocera, signora
di quella terra, a tre giornate di Roma, percioche hormai per ri-
ceuere et alleuar1 i nouitii che Dio N. S. ci manda, non c,c luogo
in Roma, e conuiene cercarlo fuori. II principio del mese et anno
che uiene, credo si mandara gente a quella uolta.
70. Essi disfatto quest'anno il collegio d'Amelia, e leuati
21 Ipse Angelus Paradisius et aliqui ejus discipuli non multo post a So-
cietate desciverunt aut dimissi sunt. Cf. Sacchinum, p. III, 1. V, nn. 77-78.
Epist. t 4 3 . — 3 1 Decembris 1567 25
di la tutt' i nostri, benche con gran sentimento e dolore quasi
uniuersale de la citta, percioche s'intese che'l vescouo 22 pretende-
ua che la chiesa, la quale ci era stata data, hauese cura d'anime
non ammettendo per buona la separatione che di quella haueua
fatto il suo predecessore ad un' altra parrochia, et essend'auui
sato il vescouo che non poteuamo tener' questa cura, e che la
trasportasse altroue, o che noi gli lasciaremmo la chiesa e colle
gio per non contrauenire all'instituto nostro, non lo fece, ben
che mostraua pesargli che di la si leuasse in collegio; e cosi no-
stro Padre cauo di la i nostri; et in uerita quel luogo alla Com-
pagnia era poco utile, et altri piu a nostro proposito si offerisco-
no, se si uorranno accettare.
71. Dei collegio di Tiuoli, ch'e come casa di recreatione e
conualescentia de' nostri di Roma, si e seruito Dio N. S. nelle
scuole, doue hanno quasi tutta la giouentu studiosa della citta;
et oltre le lettere si sono molto aiutati gli studianti ne lo spirito
con la congregatione instituita fra i maggiori di eta, ordinata
alla frequentatione de' sacramenti, oratione et essame di coscien-
za, e si raunano in una capella de la chiesa. Ancora nel minis-
terio de' sacramenti de la confessione e communione si e fatto
buon' frutto con quei de la terra e con alcune famiglie di cardi-
nali principali ch'iui si ritrouorono questa state e quest'autunno
passato. E spetialmente hanno pigliato l'assunto di confessar' i
poueri de lo spedale, i quali stauano in necessita di simiTaiuto.
Ne la dottrina christiana, si e fatto profitto insegnandola nel col-
legio e per la citta ne luoghi piu frequentati e per alcun' terre
del vescouado doue con la confessione e predica si e pur fatto
buon1 frutto. Seruesi il vescouo 23 molto in ogni occorrenza del
ministerio de' nostri, e ne la sinodo che fece, e ne la publicatione
del giubileo uolle ch'un' di loro predicasse nella sua chiesa ca-
thedrale. Fauorisce ancora in quel che puo le cose temporali del
collegio; et molto le aiuta etiam il cardinale che ha il gouerno di
Tiuoli, aiutando la fabrica de la chiesa e sagristia (che si sono ri-
dotte a miglior' forma) et a mantener' le persone che quiui stanno
22 Bartholomaeus Ferratinus.
23 Joannes Andreas Crucius.
26 POLANCI COMPLEMENTA
per Tordinario da 12, o 13, senza qiiei che di Roma uanno e
uengono. Le stanze di casa si sono ancora migliorate. E 1'amore
e buona opinione che del collegio si tiene nella citta, pare che
uada in molto aumento.
72. In Frascata e stato il medesimo numero ordinario di 12,
o 13, etalcuni straordinari di quelli che sono ne le liste di Roma:
et si questi come quei di Tiuoli procedono con edificatione e ca-
rita dentro di casa, e si esercitano in uarie opere pie coi pros-
simi, si ne le scuole che iui son' sole, come ne la chiesa e ne la ter-
ra et ancor' fuori. Percioche in 7, o 8 luoghi uicini ordinaria-
mente s'e insegnata la dottrina christiana, e s'e lasciato ordine
che si continoui, disponendo certe confraternita per tal'effetto.
Di piu si e fatto molto frutto per uia de le confessioni, ma
molto piu in far' diuerse paci; della qual'opera di carita hanno
molto bisogno quei popoli. Vna se ne fece d'importanza di uno
che ueniua da una terra ad un'altra con molta gente per ammaz-
zar il suo auuersario, et incontrandogli uno di questi Padri che
ueniua da legger' la dottrina christiana, persuase loro che se ne
ritornassero a casa, e lasciassero la cura del negotio a lui; e
cosi lo tratto, e benche con gran' fatica, conchiuse la pace fra
l'una parte e 1'altra con sodisfattione uniuersale di tutti. Vn'altra
pur' se ne fece di non minor' importanza fra due popoli; hauen-
do Tuno per causa di certa giuridittione che pretendeua, com-
messo un' homicidio graue nelTaltro, et accendendossi gli odii,
molfaltre morti sarebbero seguite, se Dio non ci hauesse rime-
diato per mezzo d'un' Padre di quei di Frascata, il quale con
molt' esortationi in publico al popolo, et in particolare a gl'inte-
ressati, tratto e conchiuse la pace, facendo dar' la dote ad una
figliuola del morto al signor de la terra, et rimettere molti che
per tal' causa erano stati banditi, e cosi tutti si confessorono con
spetial' allegrezza e sodisfattione del popolo. L'habitatione an-
cora, e Taltre cose temporali si uanno accommodando ogni di
piu. Di tutto sia gloria a Dio N. S. Neirorationi e sacrifitii di
V. R. e di tutta cotesta prouintia molto ci raccommandiamo in
Domino. Di Roma all'ultimo di Decembre, 1567.
EPIST. I44.— IO OCTOBRIS I568 27
144
POLANCUS IGNOTO SODALI HISPANO
ROMA IO OCTOBRIS I568 l.
/. Alphonsum Polancum, nepotem suuni, vocari a Deo ad religiosam
vitam laetatur. — 2. Dubius autem an aptus ille sit ad Societatem in-
eundam, ejus admissionem promovere nequit.— 3-4. Naturali amori
concedere minime vult; unde nepotem sodalium caritati commendat.
1. Pax X.1 Muy Rdo en X.° Padre. Por una letra de V. R.
entendi la deuotion que tiene Alonso de Polanco, mi sobrino, de
seruir a Dios N. S. en religion, y especialmente en nuestra Com-
pania; y por una que el mesmo me scriue, entiendo lo mesmo, y
los motiuos que para ello tiene, y tanbien las difficultades que ay
para el accettarle en nuestra congregation. A mi me ha dado
consolation y edification su buen spiritu y uoluntad determinada
de seguir los consejos de X.° N. S., y apartarse del mundo y sus
uanos disenos, a los quales la carne y sangre le mueue (segun
me escriue), no la suya, sino la de sus parientes; y hasta este
punto no me pareze tengo duda de que sea buena y de Dios su
uocation.
2. Quanto a seguir el instituto nuestro, no tengo la mesma
certitud, pues entendiendo el Padre rector Perez Sanchez 2, y el
Padre prouincial 3 sus deseos, no se determinan en juzgar sea
para mayor seruicio diuino el accettarle en la Compania, y lo que
me escriue el P. Gil Goncalez, uisitador, despues de approbar su
uirtud y su buen ingenio, que yo haga con N. P. general lo que
1 Ex regestis Epist. Hispan. i$6j-I$6g, fol. I74r. Deest subscriptio et
inscriptio. Invenitur inter duas epistolas P. Francisci Borgiaead P. Avella-
nedam baeticae provinciae praepositum. In margine alia manu scriptum est:
«Del P. Polanco.n Quod autem hujus sit, dubitari nequit ex ipso contextu.
Sacchinus qui de hac epistola agit (p. IV, ]ib. IV, n. 3.[), dicit eam ad
Patrem quemdam collegii salmanticensis datam. De hujus P. Polanci nepo-
tis ingressu in Societatem, et ulteriore vita, vide Astrain, op. cit., III,
36l sqq.
2 Alias vocari solet Pero Sanchez. Cf. 5. Franc. Borgia, IV, 504;
V, 563.
s Provinciae castellanae praepositus eo tempore erat P. Jacobus Carri-
llo. Cf. Astrain, op. cit., II, 265 sqq.
28 POLANCI COMPLEMENTA
me pareziere in Domino, me dexa en la mesma duda. Porque si
ellos, estando presentes, no se determinan en esta uocation par-
ticular para nuestra Compania (pues si se determinasen que Dios
le llama para ella, y que se seruiria de su persona en ella, resci-
uirle yan aora, o andando algo el tiempo), menos me puedo yo
determinar aca. Y el hablar a N. P. general, presuppone de ra-
zon que yo sepa o me persuada ser esta uocation de Dios N. S.;
y asi, estando incierto, no le [he] querido hablar dello.
3. Y sin esto, en materia de admittir en la Compania, no
querria que la carne y sangre tubiesen uoto, ni dar tal exemplo
de instar por la admission de parientes, sino se iuzgasen idoneos
para nuestro instituto aunque no fuesen parientes. V. R. podra
mostrar esta letra a los Padres que he nombrado arriba, o a quien
le pareciere de los que tienen mano en la admission de los que
entran en nuestra Compania; y si hallaren que Alonso de Polan-
co es suggeto idoneo para ella, yo me consolare tanto mas que
sea admittido, quanto la charidad ordenada a ello me obliga. Si
se juzgare que el no es al proposito para nuestro instituto, no es
justo que yo procure fauor para lo que no se piensa sera a mayor
seruicio diuino; y en tal caso, V. R. me hara gracia de ayudarle
a mantener su buena uoluntad; y si fuere menester que estudie
mas antes de resciuirle en la Compania, y que yo scriua a la se-
nora su madre, para que le dexen estudiar cosas mas conformes
a su inclinacion, y de las quales se espera mas fructo, lo hare. Si
del todo se juzga que le conuiene mas otro instituto religioso
que la Compania, por faltarle las partes que ella a requiere, V. R.
y esos Padres por charidad le den el mejor consejo que podran,
para que entre en otra religion, donde sirua a Dios N. S., y at-
tienda a su perfection, y ayudar a los proximos segun su ta-
lento.
4. No respondo a la letra del mesmo por no poderle conrso-
lar, como V. R. ha entendido. Y si parte de lo que esta contie-
ne, le querra V. R. dezir de palabra, o mostrar, me remitto a su
charidad y prudencia, y ruego a Dios N. S. pague a V. R. la
a alla ms.
Epist. 145. -3r Decembris 1568 29
charidad que muestra con ese mi sobrino, con augmento della y
de toda gracia. De Roma, 10 de Octubre 1568.
145
POLANCUS UNIVERSAE SOCIETATI
ROMA 3l DECEMBRIS 1 568 l.
I. Epistolae argumentum. — 2. Congregatio procuratorum. — 3. Summi
poutificis benevolus animus erga Societatem. — 4. Acta cum eodetn circa
infidelium conversionem et haereticorum reductionem, ad quae duae
cardinalium congregationes creantur. — 5. Professio fidei imposita iis
qui ad academicos gradus promovendi sunt. — 6. Collegia fundanda in
Portugalliae insulis. — 7. Plures socii in Indiam hispanicam mittendi.
— 8-10. Collegia admissa in oppido Caravaca, et Dnaci; instaurata
Tornaci et Bibonae. — II. Collegii Montispolitiani vices. — 12. Collegia
oblata et non admissa. — 13-14. Socii ex Urbe in diversas regiones mis-
si. — 15-20. Novitii romani, eorum nomina et praecipuorum laus.
21. Sociorum valetudo; vita functi. — 22. Numerus incolarum singula-
rum domorum. — 23. Spiritalia ministeria eorumque fructus. — 24-25.
Novi templi initia, domus incrementa, - 26-27. Templutn et domus pro-
bationis ad Sancti Andreae per ficitur .—28-2Q . Floretis collegii romatii
status. — 30. Germanici collegii existimatio. — 31. Clericorutn seminarii
status. — 52. Catechumenorum domus.— 33-35. Coticionatores et confes-
sarii extra nostra tetnpla ministeria exercentes.- 36. Auxilia spiritua-
lia pro universa ecclesia oblata. — 37. Latinae orationes in romana cu-
ria recitatae. — 38. Sociorum labores in auxilium aegrotantium Ro-
mae. — 3Q-44. Missiones ad viciniora oppida. — 45. Fraus quorumdatn
legatorutn syrorum detecta.—46-4J . Collegiorum tiburtini et tuscula-
ni status; officia nostrorum et caritas cardinalis ferrariensis in aegro-
tos tiburtinos.
t
1. Jhs. Muy Rdo. en X.° Padre. Pax X.1 Pues es iusto que
la Compania de Roma, como resciue consolation de las letras
anales de todas partes, asi procure darla con auisar de lo que
aqui obra [el] a que es auctor en todos de todo el bien, dire quan
a Charta scissa: hic et saepe infra addere intra uncinos cogimur ea
quae conjicimus adfuisse.
1 Ex adversariis, in codice Epist. Polanci, 12 ff , n. 67. prius 5-15, an-
tiquitus 1-6. Fere cuncta Polancus exaravit; bis alio utitur scriba, ut anno-
tabimus. Habent autem hujusce epistolae exempla, codex Rom. 127, lati-
num (ff. 64-75); italicum autem, Rom. 126 A et 126 B (ff. 284-295). Quae
tamen exempla ob temporis belli difficultates cum hispano conferre non
potuimus.
3o POLANCI COMPLEMENTA
breuemente pod[re], algunas cosas que me occurren de mas mo-
mento, pues las ordinarias, bas[te] dezir que se continuan, algu-
nas dellas con augmento por la diuina gracia. Y porque en Roma
no solamente ay casas particulares que attienden al bien de los
nuestros y de los deste pueblo y vecinos, pero tambien se attien-
de a lo vniuersal por residir aqui nuestro Padre preposito gene-
ral, donde es asimesmo la residentia del summo y vniuersal pas-
[tor] de la yglesia y vicario de X.° nuestro senor, dire primero de
algunas cosas mas vniuersales, y en 2.° lugar de las que tocan a
lo particular de Roma, con sus adiuntos de Tybuli y Frascata.
2. Quanto a la primera parte, en este ano del 68 se vbo de
ayuntar la congregat[ion] de los procuradores en Roma, que la
congregation general ordeno cada tres afios se ayuntase 2; y de
[todas] nuestras prouincias de Europa se hallaron al tiempo de-
terminado, en fuera [de la] de Francia, que aunque mucho nos
desconsolo que fuese ausente por vn desastre que al procurador
acaecio, viniendo, de ca[er en] vn gran precipicio, todavia nos
consolo Dios N. S. con saluarle milagrosamente la [vi]da por in-
tercession de los santos Geruasio y Protasio, como por otra via
mas en particul[ar] enten[de]ran s. Con consenso vniforme de to-
dos iuntos, a los 2 de Octubre se deterrnino que no auia para que
hazer congregation general de toda la Compania; y despues que
trattaron de los negocios de mas importantia de sus prouincias,
con las resolutiones dellos tornaron a el[las] , q[uien] por mar,
quien por tierra, sanos con la diuina gracia. P[ero] antes que se
partiesen los de Espana, insistieron en que se hiziese assisten[te]
della, pues el Padre Dr. Araoz, elegido por la congregacion ge-
neral, no auia [po]dido venir a hazer tal officio; y asi nuestro Pa-
dre general, que ya tenia los [da]tos de los Padres prouinciales,
eligio al P. Mtro. Hieronymo Nadal, que poco antes, auiendo vi-
sitado las 4 prouincias de Alemana, y dos de Francia, era vuelto
a Roma.
2 Id statuit Congregatio generalis II, dec. 19. Cf. 5. Franc. Borgia, IV,
532.
3 Vide infra Commentariola, ad ann. 1568, n. 46.
Epist. 145.— 3i Decembris 1568 3i
3. Hanse procurado y concedido este ano muchas gracias
por el summo pontifice, parte por letras apostolicas, y parte vi-
uae vocis oraculo, en fauor de nuestra Compania y para mas po-
der ayudar y consolar las animas, asi de los nuestros como de los
de fuera, specialmente para en las partes transmarinas y en las
de Alemania y Frangia, y otras septentrionales, y algunas para
quitar enbarazos, lites y incomodos temporales, como se puede
ver por las tales concessiones; y asi en esta letra no dire mas,
sino que vsa mucha liberalidad en comunicar sus thesoros spiri-
tuales X.° nuestro senor por medio de su vicario con esta su mi-
nima Compania 4. A el plega sean todos para su mayor seruicio.
Tanbien ha ayudado S. S. con su fauor y encomienda algunos
collegios, dando tal testimonio en sus breues, que muestra el
mucho concepto y confianza y amor que tiene; y en esta parte
spero que para adelante se veran algunos effectos de notable im-
portantia en regiones muy necessitadas de tal charidad del vi
cario de X.° nuestro senor, porque asi lo persuaden con razon las
prendas que tiene dadas. Otros ha ayudado con applicationes de
algunos bienes ecclesiasticos para que puedan mantenerse en mas
numero los sugetos de nuestra Compania. Finalmente en cosas
que penden de la auctoridad apostolica se han hecho muchas
buenas obras en lo spiritual y temporal a nuestros collegios y
casas.
4. Y porque no solo tiene fin nuestra Compania al spiritual
prouecho y consolation de los catholicos, mas muy en particular
a la reduction de los hereticos y scismaticos, y conuersion de los
infieles, se han hecho en lo vno y en lo otro muchos buenos of-
ficios con S. S. Y para que mas de proposito se pudiese trattar
de los medios con que en las partes septentrionales se conserue
la religion catholica y cosas que a ella tocan, y se ayude la re-
duction de los hereticos, hase procurado hiziese S. S. (como la
hizo) vna deputation de 4 cardenales para entender en esto, y re-
ferir al papa, y con particular cuydado procurar la execution de
4 De his gratiis vide Commentariola, loc. cit., nn. 6, 22, 23, 24; et
cf. Delplace, op. cit.
32 POLANCI COMPLEMENTA
lo que conuiene; y asi mesmo otra deputation de otros 4 cardena-
les para que entendiesen en las partes de las Indias orientales y
occidentales en lo que toca a la edification de las nueuas plantas,
y a la conuersion de los que no han accettado el euangelio; y asi
han comencado a entender con sollicitud y charidad en lo que se
les ha encomendado, y se spera que sin periuicio ninguno de los
principes, ni de lo que esta a cargo dellos, se siguira destas de
putationes no pequefio seruicio y gloria de Dios N. S. y bien de
muchas animas.
5. Hase procurado asi mesmo, como en Ingolstadio se hizo
y en otras vniuersidades, que los que se han de graduar y leer
publicamenteen ellas, primero hagan la protestation de la fe que
Pio papa IIII en vn su motu proprio ordeno en las vniuersidades
de Italia; y es de sperar que con ello se euitaran inconuenientes
muy notables, y no se daran armas a los enemigos de la religion
catholica para con mas auctoridad impugnarla 8.
6. Hanse admittido este aflo algunos collegios por nuestro
Padre general. Vno en la isla de la Madera, en la ciudad princi-
pal della, llamada Fu[n]chal, y otro b en la principal de las is-
las Terzeras, llamada Langre 8, subiect[as] al serenisimo rey de
Portugal; el qual luego que entro en el gouierno de sus reynos,
pidio por vna letra suya se le admittiesen, ofreziendo dotation y
lo necessario para ellos con la piedad y liberalidad que en aque-
lla real casa desde su principio siempre hallo nuestra Compaflia.
Y por ser la primera demanda que S. A. hizo, aunque no ay mu-
cha voluntad de tomar nueuos collegios, no conuenia dezir de
no, quanto mas que en aquellos puestos estaran muy bien para
b otra ms.
5 Commentariola, loc. cit., n. 21. De professione fidei emittenda In-
golstadii, cf. Braunsberger, VI, 166, 191-192.
Ita in ms. Porro urbs in qua collegium fundatum est, dici solet Angra,
in insula Tertia (Terceira), ex qua insula omnes illae quae nunc vocantur
Azores (Acores), dictae sunt olim Tertiae (Terceiras). Cf. Bluteau, Voca-
bulario Portnguez, vocabula «Acores», «Terceira». De horum collegiorum
admissione litteras scripsit Pater generalis ad regem Portugalliae Sebastia-
num, et ad illius provinciae praepositum, quae editae fuerunt in S. Franc.
Borgia, IV, 609-61 1.
Epist. J45. -3i Decembris 1568 33
mucho servicio. diuino y bien de muchas animas, y la prouincia
de Portugal tiene gente para ynbiar estas dos colonias sin inco-
modar ninguna otra.
7. Tanbien scriuio a nuestro Padre la majestad del rey ca-
tholico se le diesen 20 personas para el Peru 7, sin los otros que
se ynbiaron el ano passado , porque era su intention que se hi-
ziesen c[a]sas y collegios de nuestra Compania en aquellas pro-
uincias, y que los lleuasse el nueuo virey que alla va (este es don
Francisco de Toledo h[ermano] 8 del conde de Oropesa, caualle-
ro de gran christiandad y prudentia y valor); y nuestro Padre or-
deno que asi se hiziese. Descubre Dios N. S. en aquel nueuo
mundo vna muy notable mies a nuestra Compania; fil de su spi-
ritu a los operarios para que la recojan como conuiene a su ma-
yor seruicio y gloria. Tanbien en la Habana (que es vn lugar de
la is[la] de Cuba, puerto de mar muy freqiientado) se dio comis-
sion de hazer otro collegio, que seruira para la Florida, donde se
abre otra puerta mas grande al santo euangelio. Por otras letras
de aquellas partes se entendera lo particular desto, y asi [bas]-
tara esta generalidad del auer nuestro Padre admitido estos nue-
uos assumptos.
8. En Espana se ha admitido este ano vn collegio en Cara-
uaca, lugar insigne por vna cruz que alli ay [hecha] c por los an-
geles; y otro en Duay, ciudad y vniuersidad nueua [en] los esta-
dos de Flandes, donde se han comencado este ano las lectiones
[con] grande expectation, fundando y dotando el collegio el abad
y monasterio de Aquicinto 9, por zelo del honor diuino, y bien
de aquella prouincia.
9. El collegio de Tornay de la mesma prouincia de la infe-
rior Germania, que le auian desecho los hereges quando en
aquella ciudad podian mas de lo que era razon, se ha consentido
se torne a poblar; y asi se ha dado vn buen principio para ello.
c Solum prima littera apparet: h (?) At posset etiam legi tr.: uiide
traida (?)
7 Vide epistolam regis Hispaniae ibid., 058-659.
s Ibid., 57, 260, 669-670.
9 Cf. Epist. P. Nadal, III, 560, 565, 572, etc.
POI.ANCI COMPLKMENTA.— T. II
34 POLANCI COMPLKMENTA
io. Asi mesmo en el de Bibona de Sicilia se han restituido
este ano las schuelas y forma de collegio, que con muchas razo-
nes se auian quitado.
n. En Montepulciano , ciudad de Toscana , vbo vn tiempo
vn collegio pequeno de nuestra Compania, que no passaua de 12
personas, ni creo que llegaua ; y porque la ciudad, que le daua
100 V, que se solian dar al maestro del publico, se los quito,
con prattica de algunos maleuolos, llamando vn otro maestro; y
de otra parte cierta confradia, cuya era la yglesia y casa antes
que fuesemos, daua molestia y periudicaua a la libertad relligio-
sa del collegio con sus entradas y salidas, parescio a nuestro
P. Laynez, de santa memoria , de sacar de alli nuestra gente el
aho de 64, la qual el mesmo siendo vicario general auia ynbia-
do, no le paresciendo sufridera la indeuocion de la ciudad, e in-
comodidad de los nuestros. Dieronse a pobres y obras pias los
muebles que auia y algunas possessiones firmes. Ahora el pue-
blo se hallo tan mal desta salida, y con tanta falta de la buena
institution de sus hijos, que este ano por medio de vn cardenal
y otros amigos ha procurado de reducir la Compania a su ciu-
dad; y diziendoseles que por decreto que auia, nose podia accet-
tar collegio donde no vbiese casa y yglesia, y modo de sustentar
a lo menos 20 personas, y que aunque todo esto vbiese, no tenia-
mos gente para tomar este assumpto, no desistieron ; y en el es-
tio, que no se puede sin peligro venir de alli a Roma, "ynbiaron
vn su ciudadano, amigo nuestro, con letras a nuestro Padre v a
otros medianeros, offreciendo vna yglesia de mucha deuotion,
que era la mejor cosa que en la ciudad podian ofrezer, que la ha-
uian hecho con mas de 70 mil ducados de costa, y su casa, en
tanto que labrauan otra a nuestro modo; y tambien offrecian ren-
ta firme para 20 personas o mas; y con todo esto se escuso nues-
tro Padre, parte por estar la yglesia fuera de la ciudad (aunque
iunta a ella), parte por falta de gente. Con todo ello no cesso la
ciudad, y asi este ynbierno para este effecto vino el obispo mes-
mo della 19 a Roma, y despues de vsar otros medios, por si mes-
Spinellus Bencius.
Epist. 145. — 3i Decembris 1568 35
mo comenzo a negociar este coilegio , y ofrezer yglesia y casa
commoda dentro de la tierra, y renta para 20 personas con todos
los muebles necessarios; y pues que al presente no auia gente,
que a lo menos para quando la vbiese (aunque passasen dos y
tres anos) se accettase el collegio, que puesto que les seria tan-
to mas grato, quanto mas presto fuese, todavia esperarian la co-
modidad de la Compania; y asi tandem se le concedio , conten-
tandose el obispo de sola esta palabra de accettarle su collegio
para quando la Compania comodamente pudiese. Asi que pare-
ze han hecho , attentas las fuerzas no grandes de la ciudad , no
poca satisfaction de la indeuotion primera ; y con el tiempo se-
ran, con la ayuda de Dios, consolados.
12. De la ciudad de Spoleto tanbien han hecho instantia,
ofreziendo lo necessario para 20 personas; pero a ellos y a los de
otra ciudad llamada Pesaro, y de otra llamada Viterbo, aunque
sean puestos muy commodos, y de parte de personas de mucho
respecto se ayan pedido collegios con razonables dotationes, no
se ha dado speranza sino muy remota. Mas ha dolido no poder
accettar la offerta del obispo de Vilna ", cabeca del ducado de
Lithuania, que es como frontera, debaxo del rey de Polonia, para
con los moschobitas y tartaros. Y el buen perlado ha scritto con
mucha instantia, demandando algunos que fuesen a tomar pos-
session de vna casa y possessiones que abia comprado, creo por
24 mil florines, para principio de vn collegio; y por la falta de
operarios no se ha podido cumplir con su deuotion, ni con la
necessidad grauissima de aquella ciudad y prouincia. Imbie el
Senor de tan gran vina muchos operarios para cultiuarla.
13. De la gente de la Compania que aqui en Roma se cria
y instruye, se ha hecho tanbien este afio buena parte a las otras
prouincias, y a los collegios de esta romana, como los passados;
pues seran cien personas poco mas o menos las que se han yn-
biado, parte para tomar algunos nueuos assumptos, parte para
conseruar los ya tomados, teniendo nuestro Padre special cuyda-
do de ayudar los seminarios de nouicios, y Ios de scholares que
Valerianus Protaszewicz. Cf. 5. Franc. Borgia, IV, 640.
36 POLANCI COMPLEMENTA
se hazen en diuersas partes; y asi ha ynbiado rector, predicador,
y maestro de nouicios y coadiutores para la nueua casa de pro-
bation que se ha comencado hogano en esta mesma prouincia ro-
mana en Ciuita de S. Angelo 12; los nouicios se han tomado de
otras partes. Ha ynbiado asimesmo maestro de nouicios al colle-
gio de Nola, donde este autumno se comenco casa de probation
en la prouincia de Napoles 13, y otro a Paris para este effecto en
la prouincia de Francia; y otros se van habilitando para lo mes-
mo en otras prouincias.
14. Para ayudar los seminarios de scholares se han ynbiado
lectores de theologia a Viena en Austria, y a Dilinga en la su-
perior Germania, y a Padua en Lombardia, y aun a Cerdena,
donde se ha de dar orden nueua en tales studios theologicos, y
asi se han ynbiado lectores de casos de conscientia y artes, a di-
uersas partes, y puesto schuelas de nueuo en Turim, de letras
griegas y latinas, y ayudado con maestros desta facultad muchas
otras partes, donde era menester ayuda para continuar lo comen-
cado; y asi se ha hecho prouision de rectores, predicadores, y
otros sugetos necessarios, como se podra ver en special por el
cathalogo de los ynbiados este ano (que aqui va), la mayor parte
a collegios, y tambien algunos a missiones remotas: que si este
seminario de nuestra Compania de Roma no nos ayudase, mucho
trabajo se passaria en otras partes. Dios N. S. aca y alla aug-
mente ei spiritu y fuerzas y numero para mayor seruicio suyo.
15. Para supplir a estas necessidades hanse resciuido me-
nos este ano que algunos otros; parte porque haziendose casas
de probation en otras prouincias (y aun en la romana vbiendose
hecho vna, donde han entrado algunos) entran aqui menos. Tan-
bien siendo mas largas que solian las probationes, y deteniendo-
se los nouicios mas a la larga en las casas de probation, ay en
ellas lugar para menos. Todavia, sin algunos ynbiados a Roma
de otras casas de probation, y no estandosino lo que han perse-
uerado, 3 de quienes ay buena speranza, se han resciuido en
12 Vide inferius, Commentariola, ad ann. 1568, n. 5.
13 Ibid., n. 50.
Epist. 145. — 3i Decembris 1568 37
Roma este afio 47 personas, cinco dellos theologos, seys artistas,
nueue legistas, catorze humanistas y treze coadiutores. Entre los
theologos los tres son ingleses de nacion, scilicet el P. Joan Ras-
tello, que studio 5 anos theologia, y se exercito en scriuir con-
tra las heregias vtilmente para ayuda de los de su nacion, estan-
do en Louayna: otro su hermano llamado Eduardo studio 3 anos:
otro llamado Egidio 2 anos de theologia sin sus artes: el 4.0 es
sacerdote espanol llamado Michael, cumplido el studio de theolo-
gia: el 5.0 llamado Alonso Vaz es portugues, de dos anos de
theologia: todos personas de buenos entendimientos y mucha
virtud.
16. Entre los 6 artistas vno no acabo el curso, sino solo el
primero ano de logica, que es Augustino Justiniano, mancebo
nobie y muy virtuoso, y de raro ingenio, de los mejores studian-
tes de su curso, como lo auia seydo en la rhetorica: otro es Ha-
nibal Terzo, noble bressano, que studio en nuestro collegio sus
artes con buen fructo, y es tambien de mucha expectation. Otros
tres son espanoles, Hernando Chaues y Joan de Vellar y Fran-
cisco Gomez, que oyeron sus cursos en Espana con aprouecha-
miento: el6.° es siciliano, llamado Pedro Gambacurta, de buen
ingenio y erudicion en la humanidad y artes.
17. Entre los legistas vno es doctor, llamado Francisco de
la Torre, lombardo, y mancebo de mucha virtud y buen juicio.
El 2.0, de la misma prouincia, Carlo Pietranegra, que estaba ve-
zino adottorarse. El 3.0 Ottauio Piati, que vltra el studio de las
leyes, es harto versado en letras humanas, asimesmo lombardo y
noble (como los otros) y de mucha expectation en spiritu y le-
tras. El 4.0, Latino Cotto, es de la Marca. El 5.0, Pedro Angelo
Manutio, es toscano, el qual, vltra de auer oydo sus leyes y phi-
losophia moral, y logica, es buen humanista, y versado en las co-
sas del mundo, porque ha seruido de vicario eru vn obispado, y
de secretario a vn perlado, y es aun harto moco, y buena cosa.
El 6.°, Michael Querubino, de la Marca, y el 7.0 Gaspar de Or-
das, espanol, son scholares legistas, tambien de buenas habilida-
des. El 8.° es vn buen sacerdote espanol, llamado Pedro Ortiz.
El 9.0, lonbardo, por nombre Joan Paulo Nauarollo, que estaua
38 POLANCI COMPLEMENTA
para doctorarse, y en reputation de vno de los buenos scholares
de aquella facultad, quando de Pauia uino a Roma para pedir la
Compania.
18. Entre los humanistas vno es Rodolfo Aquaviua, hijo del
duque de Atri, con el qual antes de la quaresma vino a Roma,
teniendo propositos de seruir a Dios N. S., y de seguir el exem
plo de su tio Claudio Aquaviua, que entro el ano passado; y no
le dando su padre licentia, tomosela el. Vinose a la casa de pro-
bation, y no le pudimos echar della, aunque, por su padre hazer
mucha instantia, lo procurabamos; mas vn su hermano, camarero
del papa, con cierta narration que le hizo, vbo de S. S. orden de
sacarle, y asi vino por el y le saco; mas paresciendo que vno de
nosotros debia dar razon desta cosa a S. S., hizose asi, y narro-
sele la cosa como auia passado. Hallose el camarero su hermano
del dicho Rodolfo presente, y dixo, que temia el duque su padre
que fuese spiritu melancolico el que tiraba a su hijo a la relli-
gion, y por eso no le parezia se debiese admittir. Dixole el papa:
Eso no; antes es spiritu alegre el que tira a la perfection y ma-
yor seruiciodiuino. Finalmente dio S. S. vn corte que agrado a
entramas partes, y fue, que en tanto que el duque estaba en
Roma tubiese a Rodolfo consigo; mas quando se vbiese de tor-
nar a su casa, que le dexase cumplir con su deuotion si el perse-
uerase en ella. Y asi la quaresma viendole el duque su padre tan
perseuerante, le dio su bendicion, y el mesmo le ynbio a nuestra
casa; y es una muy buen anima, y de grande humildad y pu-
ridad.
19. Otro sacerdote, noble romano, que era canonigo de
S. Marco, se accetto, llamado Lelio Suetai, en letras y en cosas
spirituales y obras pias medianamente exercitado. El 3.0 es Ro-
berto Androcio, de la Marca, persona de buenas qualidades, que
auiendo dexado el officio de notario, se auia exercitado en oyr
casos de conscientia, y en trattar de la sacra scrittura. El 4.0 es
Joan Jacobo de Acuna, hijo de padre espanol y de madre thedes-
ca, moco muy noble y de muy buena indole. El 5.0 es Antonio
Ruyz, hijo de padres espanoles y personas muy honrradas, aun-
que criado en Napoles, mancebo de ingenio y virtud. El 6.° An-
Epist. 145. — 3i Decembris 1568 39
drea Liuino, de la Marca, tambien de expectation en letras y
spiritu. Estos dos eran auditores de rhetorica en nuestro colle-
gio. El 7.0 es sacerdote, llamado Pedro Natal, de la Appulia, en
el reyno de Napoles. El 8.° Gregorio de Siracusa. El 9 ° Cesar,
piamontes, que siruiendo a la casa de notario, se afficiono a se-
guir su instituto. El 10 es Bernardino Confaloniero, que aunque
le auian sacado de Roma, donde oyo rhetorica, hasta Lombardia,
los suvos por diuertirle de la Compania, los mesmos viendo su
constantia le ofrezieron a ella. El n.° fue Aurelio Passere, de la
Romana, moco noble y de espectation; pero del nouiciado se le
lleuo Dios N. S. El 12. ° es Julio Palmier[o], senes, hijo mayor
de su padre, que es persona principal en nobleza y riqueza en
Sena. El 13° es Matheo Morello, frances, scholar de rhetorica.
El 14. °, Bartholome de Nemurs, tanbien de la lengua francesa,
humanista. Y a una mano este y los arriba nombrados son bue-
na gente y habil.
20. Sin estos, se han resciuido y estan en probation 13 co-
adiutores. El i.° es Simon, piamontes, sastre. 2.° Hieronymo,
bressano, carpintero. 3.0, Bernardo de Camerino, pintor. El
4.0 Leonardo Magnato, piamontes, que era mercader, y vino a
buscar otra mejor mercaderia: es muy virtuoso. El 5.0 Vincentio
di Maria, pintor. 6.°, Bernardino de Crema, capatero. 7.0, Anto-
nino, siciliano, carpintero. 8 . °, Angelo, voticario muy bueno, que
tenia su botica en Roma. El 9.0 Antonio Perez, espanol. 10. °, Do-
mingo, veneciano. II.0, Joan, griego, que tiene diuersas len-
guas. 12. °, Antonio de Madrid. 13. °, Guillermo, saboyano. Sin
estos 47, ay otros que estan como en preuia probation, y algunos
dellos tienen votos, pero prueuase su constantia, o hazese que
vayan adelante en sus studios. Y esto baste quanto a la prime-
ra parte de las cosas que tocan a lo vniuersal de la Compania.
21. Quanto a la 2.a parte de las cosas que en particular to-
can a estas casas y collegios de Roma, este ano nos ha exercita-
do Dios N. S. con enfermedades, y desde el Setiembre aca nues-
tro Padre general anda combatiendo con sus calenturas, cayen-
do y leuantando con ellas; pero ya con mucha mejoria, Dios loa-
do. Hanos lleuado al collegio del cielo (como speramos) la diui-
40 POLANCI COMPLEMENTA
na bondad, vn sacerdote con diez hermanos. El sacerdote fue
Hieronymo Vanegas, muy sieruo de Dios, y maestro de nouicios
en Loreto y en Santo Andres, muy spiritual y docto. Siendo ve-
zino a la muerte, y teniendo ya antes orden de nuestro Padre
general de hazer profession, la hizo con special consolation suya,
y poco despues paso deste mundo con una muerte conforme a su
vida. Siguieronle tres nouicios del ano pasado, que son, Stanis-
lao y Joan, polonos, Mtro. Jacobo, coloniense, y Aurelio Passere,
vno de los que fue arriba nombrado. Y de los coadjutores viejos
Christophoro, albanir, Marco, capatero, y Jacobo, sastre. Dos
otros se ynbiaron de fuera ya muy enfermos, que fueron Joan
Jacobo, piamontes, que vino de Nola, y Pedro Paulo, mallorquin,
que-se ynbio ethico de Perosa. El 10 fue Dario Tanborello, scho-
lar que auia acabado el curso de artes, y se ynbi6 a su tierra por
orden del medico para ver si podria sanar en el ayre natiuo, y
sano passando a mejor vida, dexando muy edificada toda su casa.
Si por alguno destos se ha dexado de hazer lo que por nuestros
charisimos hermanos se suele, con este recuerdo se suppla. Mu-
cho abria que dezir destos Benditos, y en special de Stanislao, po-
lono, mancebo noble, y mas de animo que de sangre' porque
como su vida fue de raro exemplo, asi su muerte fue de notable
edification; pero dexo de scriuirlo porque se que se ha scritto le-
tra particular della 14.
22. Los viuos que al vltimo de Deziembre deste ano nos ha-
llamos en Roma en cinco casas donde residimos, son 304, sin
quatro otros, que no siendo de la Compania siruen al collegio
nuestro, y otros que estan en preuia probation^en el germanico:
en la casa professa 98; en la de probation de S. Andres, 25; en
el collegio nuestro, 130; en el germanico los nuestros son 30; en
el seminario, 21; en la 6.a casa de carhecumenos, aunque esta a
nuestro cargo, no reside ninguno. Dire en breue algo de cada
vna dellas.
23. Quanto a la casa professa, continuase el modo de pro-
ceder de que otras vezes se ha scritto, asi entre los viejos como
Eam vide apud 5. Franc. Borgia, IV, 634-637.
Epist. 145 — 3 1 Decembris 1568 41
entre los nouicios, que se procura sean instruidos bien d en lo
que toca a la oracion y mortificacion, y exercicios de humildad,
y en sus experientias, como el instituto nuestro requiere, porque
se ynbian de 3 en 3, o 4 en 4 a seruir a los hospitales, y algunos
en peregrination se ynbian a Loreto; otros van con sacos a pe-
dir limosna por las puertas acompanados de algunos viejos; mu-
chos salen a seruir (los [rjatos que se les permitte) a la fabrica
de la yglesia que sale a vna piaza muy publica; y los mas nobles,
y que tienen mas necessidad de mortificar el affecto de la honra,
y mas deseo de ello, hazen esto con mas calor, vltra los otros
officios mas baxos de casa. teniendose todavia cuenta con que se
conseruen sanos, y con alegria spiritual; y con la diuina gracia
se aprouechan muy bien, y andan con mucho feruor; y entre
ellos algunos uiejos, a quienes el recogimiento y semejantes
exercicios conuienen. Algunos destos han uenido a la probation
antes de su profession, que han dado mucho exemplo a los no-
uicios, y otros resciuidos en otras partes, han proseguido aqui
con buen fructo su probation; y en las conferentias se procura
entiendan bien las cosas proprias del instituto, y que enbeban el
spiritu proprio del, y asi se trata de lo que para esto ayuda. En
la yglesia se prosigue al tenor solito en las predicationes de la
manana y lectiones de la tarde, domingos y fiestas, con occasion
de las quales siempre se hazen limosnas, con que se ha hecho
harto beneficio a muchas personas particulares necessitadas, y a
obras pias. El interior fructo, Dios N. S. que le haze, le sabe.
Creyese ser bueno, y es senal dello la freqiientia y deuocion del
pueblo a esta yglesia, con ser tan incommoda, que a uezes ape-
nas puede el sacerdote llegar al altar a dezir missa. Entre las
confessiones ha auido muchas generales y de personas de quali-
dad, y a muchos ha hecho Dios N. S. grandes misericordias por
medio de sus sacramentos. Y para que se pueda mas atender a
la gente que uiene de nueuo, se ha procurado reduzir a los do-
mingos y fiestas las confessiones y communiones de las personas
d Hinc alia manus scribit, corrigente Polanco; qui redit in loco si-
gnato annot. f.
42 POLANCI COMPLEMENTA
deuotas de la yglesia, que solian ser mas freqiientes. Han tam-
bien dado materia special de exercitar la charidad las muchas en-
fermedades deste ano, asi en yr a confessar los enfermos, como
en ayudarlos a morir de dia y de noche, se^un la necessidad lo
pedia; y es de esperar que Dios N. S. se aya no poco seruido
deste pio exercitio. Los jubileos y fiestas principales han tanbien
dado mucho en que entender, como suelen, confessandose mu-
chas personas bien y enteramente, que antes no lo auian hecho
asi, ni satisfecho a sus conscientias; y en muchas personas se uee
enmienda de uida por la diuina gracia. Con exercitios spirituales
asimesmo se han ayudado diuersas personas, y algunas de mu-
cha qualidad.
24. Quanto a la yglesia material ha auido gran difficultad
en poder hauer los sitios necessarios para la decentia y comodi-
dad de la yglesia; mas hanse uencido con la charidad y diligen-
tia de algunos amigos. Y algunas personas que hazian resisten-
cia por respectos particulares a la fabrica de la yglesia, los ha
humiliado Dios N. S., sin quererlo ni menos procurarlo la Com-
pania; de manera que ellos deuen de auer caydo en la cuenta, y
asi no ay quien en esta parte ya repune. A los 26 de Junio, di-
ziendo la missa el Illmo. cardenal de Augusta en nuestra yglesia,
y hallandose presente el Illmo. cardenal Farnesio, que nos haze
esta charidad de fabricar la yglesia, se bendixo y se puso la pri-
mera piedra muy solemnemente por los dos dichos cardenales,
presentes otros muchos senores y senoras de qualidad; y asi se
han continuado los fundamentos, que aqui en Roma es una gran
parte del edificio, y muy costosa. Ha sido menester baxarlos a
setenta palmos, entre los quales auia veintiseis e de agua. No de
xare de dezir una cosa que nos ha dado ocasion de mucho ala-
bar a Dios N. S., y es, que estando abierta una parte de la fos-
sa del fundamento, y sobre ella armados los tablados que se
acostumbran, para desde ellos inchir los fundamentos, acaecio
que el rio auia crecido, y por conductos subterraneos uino tanta
fuerza de agua, que mouio la tierra del vn lado y del otro; y re-
e uinteseys nts.
Epist. r^s. — 3i Decembris 1568 43
laxandose lcs maderos que atrauesauan de vna parte a otra, y
sostenian los tablados encima, en un momento se sumio todo
abaxo; y con andar quarenta personas trabajando en la fabrica
para inchir el fundamento con priesa (de las quales, si no ayu-
dara Dios N. S., muchas ubieran de hundirse con la ruina di-
cha), quiso su prouidentia suaue que ninguno peligrase.
25. Tambien en la casa se ha hecho una fabricn en gran
manera util para el encer[r]amiento y quietud della; porque los
forasteros que uienen a hablar al general o a otras personas, o
los que quieren celebrar en las capillas, no tienen ya para que
entrar dentro de casa, ni tanpoco los que passan a la yglesia, que
antes solia ser al contrario.
26. En la casa de probation de San Andres se ha acabado
este ano la yglesia en manera que pudiese seruir, quedando har-
to gratiosa, de su tanmano; y a dos de Hebrero, dia de la Purifi-
cacion de nuestra Senora, el Illmo. cardenai Colona consagro
despues de una missa muy solemne el altar mayor, hallandose
presentes muchas personas de qualidad; y de semejantes ha sido
freqiientada todo el ano mucho esta yglesia, specialmente el ue-
rano v autumno; y asi el primero monumento que se hizo la se-
mana santa fue muy uisitado. Hanse confessado alli muchos, y
tratado de las cosas de Dios y de sus conscientias con notable
fructo. En lo temporal la yglesia, como tenia necessidad, asi ha
seydo ayudada con buenas limosnas, con que se han comprado
ornamentos decentes para el culto diuino con dos reliquarios gra-
eiosos, los quales se han inchido de preciosas reliquias de sanc-
tos, y entre ellas ay una cabeca de las once mil uirgines, tan bien
aderecada, que pone junto con las otras grande deuocion.
27. Hase tenido alli este afio conueniente numero de noui-
cios, y guardadose exactamente la formula del nouiciado con
mucho spiritual prouecho de los nouicios. Y porque este afio se
enfermaron alli muchos, y (aunque fue muy comun el infiuxo) se
daua en parte la culpa a la poca comodidad de las stancias, mo-
uio Dios N. S. aquel doctor nouicio, Francisco de la Torre, que
ariua se dixo, de aplicar mil scudos para el edificio de la casa; y
asi se uan aparejando los materiales, y se attendera presto con
44 POLANCI COMPLEMENTA
el fauor diuino a la fabrica, con que puedan conseruarse mas sa
nos para el diuino seruicio los que alli se probaren f.
28. Del collegio nuestro, nunca dentro de casa me acuerdo
aya estado mejor, quanto a la quietud, puridad y buena edifica-
tion; y los que de la probation primera se passan el 2.0 ano al
collegio para acabarla y juntamente attender a los estudios, asi
en lo que les queda del bienio que estan debaxo de otro maestro
de nouicios que alli ay, como despues que del salen, dan muy
buen odor de su deuotion y virtud. Las lectiones de las schuela?
van de bien en mejor; y es tanta la estimation y buen nombre, y
por consiguiente la freqtientia de auditores a todas las lectiones,
que las classes no bastan para que quepan en ellas, Ha sido me-
nester este ano anadir vn maestro extraordinario hasta la reno-
uation de los studios, y vna classe mas, diuidiendo la primeVa de
gramatica en dos, y trattar de limitar el numero de los oyentes,
el qual passa de mil, sin los auditores de casos de conscientia,
que seran 250, y a vezes muchos mas.
29. Quanto a lo spiritual ha crecido este ano el cuydado y
diligentia de ayudar en las cosas spirituales los scholares, depu-
tando para confessarlos y ayudarlos personas idoneas; y asi en la
doctrina xpiana., y en costumbres, creo se han mas aprouecha-
do que los afios de atras. Tanbien lo material de la yglesia del
collegio se ha ayudado con hazer de nueuo vn choro, donde los
nuestros pueden estar a los diuinos officios y oracion ante el San-
tisimo Sacramento, y a lo demas que es menester. Asimesmo la
casa se ha mejorado con hazer vn passo cubierto a la yglesia, y
acabar vna gran cisterna que estaba comencada, y otras como-
didades.
30. La 4.a casa, del collegio germanico, va tan prospera con
el fauor diuino, y es tanta la opinion que del se tiene, que nos
da mucho en que entender la importunidad de cardenales y otras
personas de mucha qualidad para que en el se reseiuan sus so-
brinos, o otros que son cosa suya: tanto que con tener nuestro
Padre deliberado de no admitir alli mas de 200 personas , no se
f Iterum manus Polanci.
Epist. 145 — 3i Decembris 1568 45
ha podido defender de la instantia de las dichas personas , en
manera que pasan de 260; y comunmente es gente muy noble,
asi de Italia, como de Alemana , Polonia, Vngria y otras partes.
El papa este ano, sin vn sobrino que alli tenia, ha hecho venir
del Bosco (que es su patria), en Lombardia , todos los de su pa-
rentella capaces de letras, y los ha puesto en el collegio, del qual
muestra estar muy contento. Y con auer tanta diuersidad de na-
tiones, y en edad tan lubrica para todos vicios, es para mucho
alabar al Senor la paz y virtud y devotion que alli ay. Ayudan
para ello mucho las compafiias particulares que se han entre ellos
instituido, como el ano passado se scriuio; y la de los collegiales
thudescos que mantiene el colegio, les da gran ayuda para crezer
en spiritu 16. Hanse ynbiado destos, quatro en Alemafia este ano,
ya theologos y aptos para ensenar, predicar, y todos buenos exer-
citios en vtilidad de los proximos, de los quales operarios tiene
extrema neeessidad aquella tierra. Dios N. S. se sirua dellos. En
lugar destos se rescibieron otros 4, vno dellos hijo de vn here-
siarcha 16, el qual reducido a la relligion catholica , ayudo los
otros 3 sus companeros, y por medio de vno nuestro se reduxe-
ron muy bien, y todos 4 los recogio el collegio, y se spera bien
dellos. En las letras se han aprouechado muy bien , asi estos
como los conuictores, cinco de los quales, acabado el curso, han
sustentado conclusiones, cada vno en su dia, de todas las partes
de la philosophia, presentes muchos cardenales y otros perlados
y personas de qualidad, en vna grande sala del mesmo collegio.
Y por ser muy mogos los scholares que las sustentauan han dado
special satisfaction y aun admiracion a los que se hallauan, a ver-
los responder con tanta doctrina y modestia a los religiosos y se-
glares que arguyan contra ellos. Sin este fructo da otro este co-
llegio muy grato al Senor, y es, de criar gente para la relligion:
seys o siete suggetos de buenas partes de los que arriba se ha di-
cho que entraron en la Compania este ano , fueron de los insti-
15 Cf. superius epist. 1^3, nn. 48-49.
16 Suspicamur sermonem esse de Jacobo Rabo, Ludovici lutheranorum
ulmensium superintendentis filio, de quo cf. BraUNSBERGER, V, 82g-83o,
et VI, 110.
46 POLANCI COMPLEMENTA
tuidos en este collegio, y abra bien otros doze o mas que pretien-
den lo mesmo; bien que para que se prueuen mas, y pasen ade-
lante en letras, se detienen. En otras relligiones tambien han en-
trado algunos. Y esto baste de muchas cosas que se podrian de-
zir, pues otras vezes se han scritto.
31. En el seminario este ano ha hauido grande augmento
en el spirito, con introducirse en el algunas companias como las
del collegio germanico, con que se animan a freqiientar los sa-
cramentos, y exercitar^e en la oracion y obras de charidad y pe-
nitentias por las necessidades que occurren en la yglesia; y es
menester tenerles la rienda a las disciplinas, ayunos en pan y
agua, y tiempo de oracion y semejantes cosas que piden. En las
vacantias se han ayudado muchos destos y de los del collegio
germanico con los exercitios spirituales que se les han dado, y
no por esto dexan de aprouecharse muy notablemente en las le-
tras; para lo qual asi aqui como en el collegio germanico ay de
los nuestros sus prefectos de las disputationes, y exercitios de to-
das facultades, y repetidores, y con los premios que se proponen
y dan en entramas partes algunas vezes al ano a los que mas se
senalan, toman mucho aliento. Alegranse y exercitanse a vezes
con algunos dialogos o comedias que hazen; pero en esta parte
por no darles mucha occupation, en el vn collegio y en el otro, ay
moderation. Finalmente el seminario va muy bien, Dios loado,
y spero se seruira mucho del su diuina majestad. De los conuic-
tores que alli ay, algunos se afficionan a relligion, y vno de los
buenos artistas que arriba se dixo auian sido admittidos, fue
alumno deste seminario; y no es solo, si se tratta de los que lo
desean.
32. Quanto a la casa de los cathecumenos, de la qual es su-
perintendente vn Padre de los nuestros, las cosas se van cada
dia mejorando. Van a oyr en nuestro collegio los mejores inge-
nios para letras, de los neophitos que alli se crian, y hazen muy
buen fructo en ellas; y asi todos los de la casa en la doctrina
christiana. Hanse baptizado despues del cathecismo 12 este ano;
y 4 otros venidos de Salonique y Constantinopla, han seydo ins-
truidos este ano; mas ha parescido al Illmo. Cardenal Sirleto,
Epist. 145.— 3i Decembris 1568 47
protector, que al modo de la primitiua yglesia, se haga prueua
dellos en obras de charidad y humildad; y asi se han ynbiado a
seruir en diuersos hospitales para si aprobaren bien, baptizarlos,
y no de otra manera. Hanse dado buenas ordenes para la direc
tion de la gente de aquella casa, cuyos ministros pone la Con>
pania nuestra, aunque no ha accettado el assumpto de poner
dentro della personas de nuestro instituto. Y esto baste quanto
a las seys casas.
33. Fuera dellas ha entendido la Compania de Roma en mu-
chas obras pias, y entre otras en predicar en diuersas partes. El
papa ha pedido le diesen para la quaresma passada vn predica
dor para si en vna sala grande de su palacio, y nuestro Padre
general se le dio. Y 17 con ser persona en el pulpito muy libre,
y no perder nada de su costumbre en aquel auditorio muy fre-
quente de cardenales y perlados y gente de palacio, agrado y
aprouecho tanto (segun se entiende) su predication, que, nunca
auiendose vsado hasta aqui, mando S. S. continuase sus sermo-
nes despues de pasqua los domingos y fiestas, y asi lo ha hecho
todo este ano. Holgariamos que para el siguiente nos le dexasen
libre, si fuese seruido dello Dios N. S., y se procura; no sabe-
mos si lesoltaran. Tanbien se pidio otro predicador de los nues-
tros para predicar y instruyr en las cosas de su saluation la fa-
milia del papa, menos principal, que no se halla en los sermones
que se hazen delante del, y se dio. El capitulo de San Pedro hizo
instantia por otro para su yglesia, y se le concedio. Tambien
quiso S. S. el 4.0 predicador para su guarda, que predicase en
thudesco, y asi predico vn Padre en la yglesia de Campo Santo,
que llaman, a los dichos de la guarda, y a sus familias, y otros
thudescos que alli se ayuntan; y todos 4 predicadores han satis-
feclro muy bien a sus officios, y a lo que se crey, con muy buen
fructo. El 5.0 predicador se ha dado a las mugeres publicas por
orden de S. S., que las hizo retirar en cierto rincon de la ciudad;
y en vna sola yglesia, donde las permitte entrar, les haze predi-
car a menudo, exhortandolas a dexar el peccado; y asi algunas
17 Cf. Commentariola, ad ann. 1568, n. 18.
48 POLANCI COMPLEMENTA
le han dexado, tomando forma honesta de vida, y muchas mas
le dexaran, si vbiera manera para darles recado donde se reco-
o-iesen. Se ha predicado asimesmo, como otros anos se ha scritto,
a hospitales y prisiones, y en algunos monasterios de monjas que
tenian harta necessidad de consuelo y ayuda spiritual. Desela
Dios N S. por medio de su santa palabra.
34. En confessiones fuera de nuestras casas, se ha hecho lo
que se ha podido, no solamente con los enfermos, pero aun en
los jubileos y fiestas principales en las yglesias de San Pedro y
Santa Maria Mayor, para las quales ha sido menester dar algu-
nos de nuestros confessores, que alli hiziesen el officio de peni-
tentieros, por ser tal la voluntad de su santidad. Tambien se han
dado dos confessores para los thudescos de la guarda con sus fa-
milias, y para otros muchos que ay de ordinario en Roma; y este
ano han passado por no se que occasion muchos extraordinarios
de aquellas naciones septentrionales; y vltra la gracia que ha
hecho Dios N. S. a muchos de librarlos de otros peccados, a mas
de cincuenta que estaban fuera del grege de la santa yglesia con
heregias diuersas, auida licentia del papa, se la hizo de reducir-
los a ella por medio deste sacramento, detestando sus errores; y
ayudaron, como se crey, para esto los sermones en thudesco.
Pazes se han hecho diuersas y de importantia; aunque no des-
ciendo a lo particular por no alargar. En las prisiones se hizieron
releuantes ayudas a las conscientias de muchos, alcancandose
del papa que despues que espiro el tiempo del jubileo, le pudie-
sen los presos ganar, a los quales no se podia attender con la
priesa de otros al tiempo ordinario; y specialmente en la de la Iri-
quisition, para la qual son llamados ordinariamente los nuestros;
y algunos pertinazes se han reducido con la diuina gracia, y en-
tre ellos vn herege muy obstinado de Vitenberga, y letrado,*que
no queria dar" orejas a cosa buena; mas finalmente vino a offrezer
que si disputando con el le convenciesen, mudaria parezer. Dis-
puto vn Padre del collegio muchas vezes con el, y con la ayuda
de las oraciones que por el se hizieron, reconocio su error, y de
veras se reduxo, y confessose con aquel Padre mesmo; y asi lo
continuo despues, y da muchas gracias a Dios de la merced que
Epjst. 145.— 3i Decembris 1568 49
le hizo de traerle a Roma sin saber el a que venia, y procede
como buen catholico.
35. Otro particular dire del fructo de las prisiones. Estaban
dos judios pressos por vn homicidio, y por giertos indicios la mu-
ger de vno dellos, y dos hermanos, y vna hermana. Los dos con-
uencidos del delicto, dixeron que querian ser christianos. Diose
cargo a vno nuestro de examinar su spiritu (porque se temia que
su intento era saluar la vida) y cathechizarlos; y diole Dios N. S.
gracia que, vltra de los dos dichos, dispuso tambien los otros
quatro a se hazer xpianos., en manera que sabiendo que auian de
morir, los dos tomaron el baptismo, y luego despues con mucho
contento suyo en el nueuo stado fueron justiciados, teniendo el
nombre de Jesus en la boca hasta el fin. Dudabase si los otros 4
tornarian atras, viendo que no auia el baptismo saluado la vida a
los dos; pero Dios los hizo gracia de confirmar su buen proposi-
to por medio del mesmo Padre, y de querer ser buenos christia-
nos. Tambien se reduxo vn otro judio, ayudado de vno nuestro,
con quatro hijos, a nuestra santa fe; y vna hija de 6 anos de vn
nueuo xpiano., la qual detenia su madre judia en casa, se procu-
ro sacarla de su poder; y porque auian instruydociertos judios
la dicha madre, que dixese auia concebido de vn otro por adulte-
rio esta hija, para que no la sacasen de su poder por respecto del
padre xpiano., fue reprehendida y hecha capaz por aquel Padre,
del mal que hazia en infamarse; y asi venida con los judios que
la subornauan para testificar que la hija era de otro padre, ella
que auia mudado ya voluntad, dixo delante de todos la verdad,
anadiendo que les daua su hija, y asi se la dio; y de la mesma
madre se spera que la seguira, por las buenas sefiales que dello
ha dado.
36. El socorro estraordinario que se ha dado este ano por la
Compania de Roma a las necessidades de la yglesia, specialmen-
te en Francia y Flandes y Alemana, de oraciones, ayunos, dis-
ciplinas, y otras penitencias, ha sido mas que mediocre. Dios
N. S. las accepte, y haga efficazes.
37. Hanse hecho en la capilla del papa seis o siete sermo-
nes en latin, y han agradado notablemente asi al papa como a los
POLANCI COMPLEMENTA.— T. II. 4
50 POLANCI COMPLEMENTA
cardenales. Del que hizo el vltimo sermon la 3.a fiesta de naui-
dad dixo S. S. que le parezia oyr vn angel quando le oya. Esto
tambien anadire: que vn cardenal de auctoridad, partiendose de
Roma, y diziendole el papa que le acordase alguna cosa si le pa-
rezia que se vbiese de hazer, le dixo entre otras cosas, que ve-
nian muchos vltramontanos a oyr los sermones latinos que se ha-
zian en su capilla; y pues se veya que los de la Compania hazian
bien este officio, y era su profession, que seria bien les sefialase
como a las religiones antiguas sus sermones determinados; y al
papa plugo esto, y le ordeno que de su parte auisase al maestro
del sacro palacio, y asi le auiso, y el maestro dicho executo lo
que se le ordenaua g 18.
38. Ha auido este ano muchas enfermedades en Roma des-
de el Agosto aca, specialmente entre gente pobre, que no tenia
manera para sustentarse. Siendo enformado dello el papa, dio a
algunos ministros suyos cargo de uisitar los enfermos del Burgo
(que es una parte de la ciudad uezina al palacio de San Pedro)
y a estos dio cargo de proueer de dineros y medicinas a los que
dellas tenian neeessidad. Todauia para los tudescos de la guar-
dia fue menester que algunos nuestros quasi continuamente at-
tendiesen a los ayudar, confessandolos, instruyendolos y conso-
landolos in Domino. Creo los muertos desta gente fueron cerca
de sessenta. Para los enfermos de la eiudad, que eran muy mayor
parte, offrecieron algunas personas pias de una confraternidad
que llaman de los Apostolos, sus trabajos a S. S., diziendo que
ellos tomarian este assumpto de curar los enfermos por la ciudad;
mas el papa acordandose por uentura de la diligencia que auia
usado la Compania dos anos abra en una enfermedad semejante
de esta ciudad 19, dixo que este assumpto se encomendase a nues-
tro Padre general, porque conuenia a nuestra Compania, que no
tendria respectos particulares a estas o aquellas personas sino a
la necesidad; y asi en diuersas uezes hizo dar una gruesa summa
Hinc alia manns.
18 Ibid., Commentariola , loc. cit., nn. 15 etf 17.
19 Vide supra, epist. 128, n. 43-56.
Epist. 145.— 3i Decembris 1568 51
de dineros para distribuir entre los enfermos necessitados. Fue-
ron repartidos diez de nuestros hermanos de dos in dos in cinco
partes de la ciudad donde era mayor el numero de los tales, y de
puerta en puerta los uisitauan y les dauan lo neeessario, como
passas, almendras, azucar y otras cosas de enfermos, y dineros
segun la necessidad de cada uno. Procuraron asimesmo que fue-
sen ayudados jcon los sanctos sacramentos, en manera que tubie-
ron que hazer nuestros confessores, parte porque los curas esta-
uan enfermos, parte porque ellos eran demandados. Creciendo la
enfermedad, tomaron cinco medicos, y se proueyo de medicinas,
no sin harto trabajo de los que a ello atendian. Duro este es-
sercitio de los nuestros, de principio de Agosto hasta el fin de
Setiembre. Algunos murieron; pero muchos cobraron salud. Era
cosa de lastima uer en una mesma casa, y a vezes muy pequena
y sin alhayas, los padres con los hijos de tal manera trabajados,
que no pudian los unos ayudar a los otros; y lo que aun era mas
miserable, algunas uezes auia en una mesma cama 465 enfer-
mos, que la necessidad les sforzaua a tomar esta incomodidad y
peligro. Asi que era menester lleuar alguna bestia cargada de
carne y pan y otras cosas necessarias, specialmente para los que
no tenian quien les siruiese, y conuenia que los nuestros suplie-
sen esta falta h; y algun dia que faltauan, quando tornauan, los
enfermos se les ponian de rodillas a vezes y con lagrimas, rogan-
doles no los desamparasen. Seria cosa larga dezir los particula-
res desta buena obra: basta que los enfermos que fueron socco-
rridos y curados en la ciudad fueron mas de 1.500; y en lo cor-
poral, y aun en lo spiritual, hizo Dios N. S. con la charidad de
S. S. y esta diligentia de los nuestros, muy notables misericor-
dias. A el solo honor y gloria.
39. Hase hecho con missiones cerca de Roma, en muchos
lugares, y en tiempos diuersos del afio notable fructo. Vno fue a
vna ciudad vezina; y entre otras cosas dexo en ella tres obras de
mucho seruicio diuino ordenadas; vna fue, vna confraternidad
para attender a cosas pias, que se auia quasi caydo, y se restau-
h Rursus Polanci scriptura, fine tenus.
5^
POLANCI COMPLEMENTA
ro haziendo scriuirse en ella cerca de ioo personas; y para mas
edification y exemplo de los otros, se procuro que la senora del
pueblo se scriuiese con muchos de su casa; y entre otros capitu-
los que se les ordenaron vno fue que se confessasen cada mes, y
por la primera vez los confesso todos este Padre; y por el fructo
que se speraua, nuestro Padre general ha concedido que tornase
cada mes para el mesmo y otros buenos effectos. La 2.a fue re-
parar al dano grande qtie hazian los judios y algunos malos chris-
tianos con vsuras a la pobre gente , instituyendo vn monte de la
piedad, y haziendole confirmar con vn breue del papa, y que se
comenzasen a poner en el buena suma de dineros para prestar a
los necessitados sin interesse que antes los consumia; y para los
que no podian pagar el capital, ordeno que vna compania pidie-
se cada semana limosna, con la qual fuesen ayudados. La 3.a bue-
na obra fue, que confessando muchas doncellas, y viendo en ellas
buena disposition para hazerse relligiosas, y faltando comodidad
de monasterio, procuro se hiziese vno, y vna viuda que tenia vn
palacio, el mejor de la ciudad, se determino de darle para este
effecto, y cerrarse ella mesma con las doncellas en el; y porque
ayuda la senora por su parte, se espera que presto se pondra en
pie, y podran entrar en el las doncellas que con mucho deseo lo
speran. Sin esto se hizieron pazes de importantia, confessiones
de la gente mas principal, restitutiones diuersas, mucho vso de
la doctrina xpiana., y otras cosas del seruicio de Dios N. S.
40. En otra tierra vezina y de gente muy pobre, solo en vn
dia que se detubo vn Padre, tratto con el senor, y despues con el
pueblo, de hazer otro monte de la piedad , como el dicho, y se
concerto y comenzo el mesmo dia a ponerse en el vna buena
suma de trigo, que fue de 60 cargas o mas, para prestar a los po-
bres sin interesse.
41. A instantia de vn obispo fue ynbiado otro sacerdote con
vn companero scholar a vna tierra, donde exhortando la gente, y
instruyendola en el modo de la confession , se puso a confessar-
la, y era menester estar hasta 4 y 5 horas de noche oyendolos,
y entretanto el hermano ensenaua la doctrina x'ana.; y mouie-
ronse tanto, que algunos despues de vn sermon de la santa Eu-
Epist. 145.— 3i Decembris 1568 53
charistia que se les hizo, demandauan perdon a otros que tenian
offendidos, con voz alta en la yglesia; y algunos que antes auian
dicho querer yrse al infierno antes que perdonar, perdonaron, y
se hizieron muchas pazes, y entre ellas vbo quien perdono al que
auia muerto y echado en vn pozo a su hijo. Y vn fructo seme-
jante hizieron en otras tres tierras del mesmo obispado; y spe-
cialmente se hizo fuerza en quitar las blasfemias que mucho rey-
nauan, y quedo la gente harto bien animada a guardarse dellas„
y a castigarlas en sus hijos.
42. Dos otros fueron ynbiados a otra tierra a instantia del
senor della; y confessando el sacerdote, y predicando el compa-
nero la passion el juebes de noche en ella, y al alua del viernes
en otra (a la qual fue la mesma noche) por otras tres horas, se
hizo en entramas partes notable fructo, dexandose muchos odios
y enemistades, y abracandose vnos a otros, quien en publico en
la yglesia, quien en particular fuera della.
43. En otra tierra grande, vltra de las confessiones y ser •
mones para ayudarles a bien commulgar el dia de pascua, ya que
estaban de rodillas, acabada vna missa, para resciuir el santo Sa-
cramento, vn scholar les dezia desde el pulpito algunos puntos
para prepararse, y les exhortaba a dezir junto con el vna oracion
muy al proposito de vn libro de Fr. Luys de Granada, con que
se disponian a comunicar con mas deuotion; y porque se solian
luego salir de la yglesia en comulgando, les amonesto no lo hi-
ziesen, sino que de 50 en 50 como acababan de comulgarse, se
fuesen a vnas capillas grandes a hazer media hora de oracion,y
despues della el mesmo hermano por vn 4.0 de hora les hazia vna
platica, de como auian <fe proceder despues de la comunion, y
animandolos a freqiientar los sacramentos; y desta manera aque-
lla manana hizo 14 exhortationes a los hombres de por si, y a las
mujeres a su parte; y en esto y en vna oracion continua que se
hizo hazer por quasi dos dias, por las necessidades de la yglesia
con buena orden, vbo notable edification y deuotion y fructo.
44. En otras partes vbo en las missiones fructo semejante;
y dieronse muchos libros de doctrinas christianas, y otros pios
y deuotos, que para este effecto se estamparon en gran cantidad,
54 POLANCI COMPLEMENTA
y rosarios y ymagines, y quedo orden a diuersos clerigos, y ins-
truction, para que continuasen de ensenar la doctrina, y dar al-
gunos premios a los que fuesen diligentes en aprendella. De todo
sea la gloria al Senor.
45. A muchos forasteros de lugares remotissimos se ha
dado ' spiritual y temporal ayuda aqui en Roma; y tambien se ha
estorbado que algunos que venian con animo de enganar, no sa-
liesen con su intento; como interuino estos meses, que viniendo
ciertas personas bien aderezadas y con muchos seruidores de
parte de vn cierto patriarcha, al papa, dieron una letra del mes-
mo patriarcha en arabigo a vno de los nuestros, por laqual le en-
comendaua introduxese los embaxadores que ynbiaba a S. S., y
ofrezieronle ciertos presentes de cosas que trayan de la Syria j;
y no se los accettando (de que ellos se marauillaron), todavia los
introduxo, y dieron al papa y a algunos cardenales las letras que
trayan, y luego se dieron a este mesmo Padre que las interpre-
tase. Y haziendolo asi, con diuersos indicios vino a conocer que
eran falsas, y que esta gente venia para enganar al papa, y sa-
carle de mano algun millar de ducados, como esperauan hazerlo.
Dio este Padre notitia al papa de lo que hallaua, y S. S. y los
cardenales holgaron mucho de entenderlo; y si no huveran los
enbaxadores (que olieron ser descubierto su engano despues de~
auer estado 364 meses en Roma a costa del papa) fueran casti-
gados Cosas destas lenguas peregrinas comunmente se trattan
con nuestra casa, aun de lugares mas vezinos que el Asia, por la
confianza que se tiene de la fidelidad, aunque no faltarian otros
interpretes. Y esto baste de las cosas de Roma.
46. En el collegio de Tybuli ha auido este ano 14 personas,
contando los albanires nuestros hermanos, con cuva industria la
yglesia se ha notablemente mejorado, haziendose ma^ decente,
comoda y capaz; y la casa tambien ha tomado grande augmento
y mejoria para la habitation de los nuestros que alli residen, y de
los que de Roma por su salud van alla como huespedes los vera-
1 se dado ms. — j Prius Suria ms; dein, adjecto y, mansit Syuria: vi-
detur oblitus delere u vacans.
Epist. 145. — 3i Decembris 1568 55
nos; y en lo spiritual el collegio dentro y fuera se ha auido muy
bien, Dios loado. En las schuelas ha crecido el fructo, special-
mente de la doctrina xpiana. Las confessiones han seydo muchas
en la yglesia, y se ha freqiientado el ayudar a morir los que es-
taban al cabo. Y en el curar los enfermos han tenido vna mese
semejante a la que arriba se dixo de Roma; porque corriendo en
Tybuli este verano y autumno passado el influxo mesmo que
aqui corrio, se enfermo grande numero de gente, specialmente
pobre; y el Illmo. cardenal de Ferrara, que tiene el gouierno de
aquelia ciudad, y passa alli los veranos, ha dado a nuestro colle-
gio el assumpto de ayudar en esta necessidad el pueblo; y asi or-
deno que en su casa se aparejase todo lo necessario para los do-
lientes pobres, como para su mesma persona; y asi visitandolos
los nuestros, les han dado, con la liberalidad deste perlado, no-
table ayuda para los cuerpos, y con occasion desto tambien para
las animas. Dios sea del todo loado. Han ayudado las limosnas
del dicho cardenal no solamente aquella nuestra fabrica para cre-
zer, mas aun los nuestros para mantenerse; y specialmente a vn
Padre de los antiguos que alli se enfermo hasta la muerte 20, y la
charidad y diligencia que el cardenal vso en hazerle curar y ser-
uir, visitandole el mesmo a vezes, fue muy notable. Dios N. S.
se lo pague. Hanse hecho pazes de importantia por medio de los
nuestros; y fuera de Tybuli, siendo llamados, tambien se ha ser-
uido Dios N. S. dellos. Vn senor vezino, estando grauemente en-
fermo, ynbio alli por vn confessor, y consclose tanto c.on el, que
sano luego, y dende a pocos dias se leuanto, attribuyendo al sa-
cramento de la confession su sanidad.
47. Del collegio de Frascada se pueden dezir cosas seme-
jantes del mimero de los nuestros, de las scuelas, y confessiones,
y de muchas pazes de importantia hechas, y restitutiones de
fama, y de la doctrina xpiana. ensefiada alli y en lugares vezi-
nos, y por las casserias a los pastores; y tambien lo temporal, y
specialmente la fabrica de la casa, se ha mejorado para la como-
29 Fuit is P. Nicolaus Bobadilla. Cf. Epist. P. Nadal, III, 639; et
5. Franc. Borgia, IV, 645, ubi invenies epistolam Borgiae ad Hippolytum
Estensem, in qua ei gratias agit ob offic.ia P. Bobadillae praestita.
c6 POLANCI COMPLEMENTA
didad de los que alli residen, y de los indispuestos que muy a
menudo se ynbian de Roma alla, por el buen aire y amenidad
del lugar. Y asi hare fin, que todavia he seydo largo, aunque se
dexan muchas cosas por no lo ser tanto. Encomendamonos to-
dos mucho en las oraciones y sacrificios de V. R. y de toda esa
prouincia. De Roma vltimo de Diziembre 1568.
146
GASPAR GROPELLUS POLANCO
BASSANO 3l JANUARII I569 \
j. De magistro Compostella et de ejnsfratre Benedicto —2 . Sociis, qui iter
aaentes Bassanum pertranseant, suum hospitium comiter offert; cu-
bicula ad illos recipiendos opportuna in sua domo habet. — 5. Adole-
scentes aliquot Societati cooptandos laudat.^4. Sacra pro patris sui
anitna offerenda nostratibus commendat.
1. f Jesus. Pax Xpi. Amen. Molto Rdo. in Cristo Padre.
Hauendo a li iorni passati receuto una del nostro Mtro. Xpofaro.
Compostela, subito feci Tofficio di darla a suo fratello Benedeto,
et alhora scrissi a V. R. accio quella dicesse a Mtro. Xpofaro.
quello che haueua fatto: et etiam doppo ho parlato con Mtro. Lu-
douico Badia, al quale Mtro. Xpofaro . comese il suo negotio et
cose, et il detto Mtro. Ludouico scriue il suo parere a Mtro. Xpo-
faro., che sarebe che '1 se transferisse in qua, et alhora se acco-
modarebe tutte le sue cose con belo modo: il che anche io sare-
be di questa openione, et insieme uederessimo di accomodar' le
cose con pace et satisfatione de tutti, et anche potrebe molto jo-
uare a la sua sanita questa mutatione di aiere, a cio poi fortifica-
to potesse operar' ne la vigna del Signor: et uenendo potra star a
suo piacere qui con noi al nostro eremo, oue non hauera se non
da edificarssi et da accenderssi nel diuino seruitio.
2. Cos\ anche pregamo la R. V. che, occorendo passar de
qui de li uostri et nostri charissimi Padri et fratelli, li sia orde-
nato che non passino senza uisitar' 1'eremitorio, nel quale saran-
1 Ex autographo in codice Epist. communit., I fol., n. 140 bis. Multis
orthographiae mendis haec epistola foedatur, quae facile lector emendabit.
Epist. 146. — 3i Januarii 1569 157
no ben trattati con ogni charita, si da me, come anche da capu-
cini: et li sara etiam maior comodita di stantie che non eranno;
imperoche di presto sara accomodato un dormitorio, oue sarano
sei cele oltra le altre che haueuamo, et adesso se fa una chiesa,
perche quel oratorio che hauemo non capisse il populo che tanto
frequenta 1'eremitorio, nel quale ci sonno quatro messe, tre de
capucini, et la mia: et la festa si predica almeno una uolta al ior-
no, et spesse uolte due fiade, cioe la matina et doppo compiuto
il uespero. Laudato sia il Signor che ci fa ueder alegrezza de
tanti sudori nei edificar' questo locco, il quale sara mo' a seruitio
et decapucini et di V. R. P., et mi sara alegreza sempre ueder
di quelli de la Compagnia,
3. Questo Settembrio passato a, io menai al collegio a Ue-
netia un joueneto di 16 anni, un jouane di gran talento, si de lit-
tere, come etiam de uirtu. Adesso ne ho dui altri, uno ia resolto
per intrare ne la Compagnia: Taltro non so come la sara: ha alcu-
ni impedimenti. Staro a uedere come se deportera questo che
uol entrare, et daro auiso a Uenetia, come anche ho datto que-
sti jorni. Siche pensate pur di me come de la Compagnia, che se
bene non li e lo esteriore uinculo, ci e grandemente lo vinculo
de 1'amore interiore.
4. Et per hora non occorendo altro, nel Signore me li rac-
comando, et a sue orationi et de li Padri. Desidero o da U. P. o
da'altri, che sia detta una messa al presepio a Santa Maria Maio-
re per 1'anima dil mio padre carnale, oue e la liberatione di ani-
'me del purgatorio.
Seruo in Christo,
Gasparo Gropello 2.
Da Bassan, a li 31 Zenaro 69.
Piaciui raccomandarci al nostro Padre Jeronimo Otello, et da
lui recercho, o da chi piace V. R., li sia ancora detta una messa
oue se libera una anima de purgatorio, et questa sia detta per
una donna, secondo la intentione mia.
a In margine haec tria verba ita eadem manu emendata sunt: molto
auanti Settembre.
De hoc viro cf. Chron., IV, 122; Lainii Monum., II, 617.
5g POLANCI COMPLEMENTA
M. P. Jeronimo dal Ponte, M. P. Bonauentura Guzo, bassa-
nesi, se raccomandano al detto Padre Ottello.
Inscriptio. Al molto Rdo. Padre, il P. Joanne de Polanco,
suo oss.mo, a S. Maria apresso S. Marco. Roma.
147
POLANCUS PATRI FRANCISCO BORGIAE
ROMA 7 MAJI I569 K
j. Summum pontificem Polancus convenit et cum eo de variis negotiis, sed
praesertim de domo romana sustentanda agit. — 2. Facidtatem testandi
in favorem domus romanae ab archiepiscopo granatensi postulatam-
pontifex haud concedendam censet.—^. Facultatem emendandi libros
prohibitos pro usu nostrarum scholaruni scripto attestari annuit ponti-
fex; pro emendis autem similibus libris facultas afidei quaesitoribus
concedenda.—4. Nostratibus in Flandria degentibus conceditur facul-
tas absolvendi haereticos ad illos ab episcopis missos—5. Cardinalis
Mediceus a Polanco invisitur.—6. De P. Augerio ac de bello gallico
contra haereticos.—y-8. De PP. Benedicto Palmio et Mercuriano.—
Q. De sociis cum exercitu pontificis ad Galliam euntibus.
1. Jhus. Muy Rdo. en Xpo. Padre nuestro. Pax Xpi., etc.
Por no me hallar muy recio de ayer aca, screuire esta por mano
agena, para auisar a V. P. que ayer de manana, como me quedo
ordenado, fui a san Pedro; y al tornar de su missa demande au-
dientia al papa; y como acabo de darla al cardenal de Montepul-
ciano 2 que le esperaua, aunque ya estaua con el el cardenal ales-
sandrino s, y esperaua audiencia el cardenal Esforza, me hizo
llamar. Besele el pie de parte de V. P. por el uiatico que offre-
cio, y gusto del cumplimiento que V. P. hazia, auiendole auisa-
do que entonces no auia V. P. entendido la offerta que auia he-
cho su santidad. Aunque dixe que por estar V. P. proueydo del
uiatico, no se aprouecho de la merced, quando entendio que se
le auia offrecido 4.
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 3 ff., n. 71, prius 17 et 18.
2 Joannes Riccius. 3 Cf. epist. 121, annot. 5.
4 Pater generalis profectus fuerat illis diebus Lauretum in gratiarum
actionem ob recuperatam sanitatem. Cf. 5. Franc. Borgia, V, 88-89; Coin-
mentariola, ad ann. 1569, n. 23.
Epist. 147. — 7 Maji 1569 59
2. Leyle los capitulos de dos cartas del P. Auellaneda sobre
el negocio del arcobispo de Granada 5, y leyle toda la letra del
mesmo arcobispo, y pareceme que se holgo mucho, y se edifico
del arcobispo; y tambien entendio la forma que otros obispos de-
zian se auia de tener. quando S. S. querra que sean publicados
sus motus proprios, etc. Toquele despues el negocio principal de
la facultad de testar, y ultra de hazer gratia a tan obediente y
fiel perlado, le dixe ia merced que podria hazer con esta occa-
sion a nuestra casa; porque auiendo tomado sobre si el peso de
comprar los sitios por mas de diez mill escudos para animar al
cardenal Fernesio, etc, que no auia querido V. P. grauar a
S. S. con supplicarle nos ayudasse a salir desta deuda por uerle
tan cargado de otros trabajos y gastos; y que asi auia escripto
V. P. a algunos fuera de Roma, y entre ellos al arcobispo, y que
a lo que entendiamos, si S. S. le hiziese la gratia de testar, le
podria condenar en dos o tres mill escudos o lo que mandase; y
asi que ultra la merced que se haria al arcobispo, nos la haria
rhuy grande, etc. Su santidad respondio que segun la edad en
que se hallaua, auia de pensar que antes moriria el que el arzo-
bispo; mas que deuia tener respecto a sus successores, a los qua-
les tocan los espolios. Repliquele que daua tantas limosnas el ar-
cobispo en uida, que poco ualdrian sus despojos despues de
muerto, y que serian algunas deudas que el no puede cobrar,
aunque podria en uida hazer donacion dellas. Todauia dixo que
no le parecia que los perlados hiziesen obras pias de lo que no
pueden lleuar consigo, sino que hagan el bien que pueden en su
tiida; y p^r la parte que toca a dar ayuda a la fabrica, que holga-
ria que la diese, mas en uida, y no por testamento. Toquele que
deseauamos la consolacion del areobispo en esta parte, porque
algunos auia que sospechauan que por no auer mostrado en
Trento tanta affection a las cosas desta sede, hallaua mas diffi-
cultad en auer gratia della, etc. Respondio que aquello auia sido
mas contra las faltas de costurnbres, que contra la auctoridad
desta sede, y que deseaua el ubiese muchos como el arcobispo,
F'etrus Guerrero.
60 POLANCI COMPLEMENTA
alabandole, etc; y finalmente que si a otros ubiese de dar tal fa-
cultad, que se la daria al arcobispo; pero que estaua determina-
do de no la dar a nadie; y asi quedo este negocio. Auia yo pen-
sado si me negase lo del arcobispo, proponerle lo del collegio,
digo el rehacerle del dano que auia recebido en el monte 6; mas
como estaua presente a todo el cardenal alessandrino, no me pa-
recio entrar en esta materia.
3. Suppliquele se contentase que el cardenal, que estaua
presente, diese testimonio de la facultad que teniamos de S. S. de
emendar los libros de nuestras schuelas, que son prohibidos por
razon de scholios, etc, y contentose de ello. Para comprar los
doctores y otros libros buenos que tienen epistolas de Erasmo y
otras cosas prohiuidas, pareciole se hablase a los cardenales de la
inquisicion, pareciendole que una cosa era emendar los libros que
tuuiesemos, y otra comprarlos de nueuo; mostrando que para
esto segundo, si ubiese de darse la licencia en scripto, auia de
ser de los inquisidores. Podra ser digamos una palabra al carde-
nal de Gambara sobre ello.
4. Para los nuestros de Flandes concedio lo que pedia, sci-
licet que pudiesen absoluer los hereges que los obispos les embia-
sen, aunque fuesen presos y conuinctos. Narrele mas algunas
nueuas de la Compania, de que se alegro, y especialmente de la
conuersion que se auia hecho en Sancto Spiritu, cerca de Aui-
non, por medio del P. Christino 7, vicerettor de aquel collegio.
Vltimamente me dixo S. S. la nueua del armada , acerca de la
qual me remito al P. Dionisio 8. Algunas otras cosas ubo acerca
del rey catholico y sus ministros, y especialmente el de Napoles.
Del de Sicilia muestra estar sin quexa 9.
6 Fortasse alludat ad pecuniam de qua infra in Comtnentariolis, loc.
cit., n. 5; quae non adeo aequis conditionibus collocari potuerit.
7 Vide inferius Commentariola, !oc. cit., n. 17.
s P. Dionysii Vazquez, Polanci adjutoris, epistolani non vidimus. Vide-
tur alludere ad infelix iter classis hispanae ex Italia redeuntis. Cf. Serra-
NO, Correspondencia diplomdtica entre Espana y la Santa Sede durante
el pontificado de S. Pio V, III, 68.
9 Eo tempore graves exortae erant difficultates inter curiam romanam
et ministros regis Hispaniae, praesertim Neapoli; de quibus passim agitur
in op. nuper cit., III, 20-21, 3o, etc.
Epist. 147.— 7 Maji 1569 61
5. Tambien uisite y hize la escusa que V. P. me encomen-
do con el cardenal de Medicis, y encomendele una obra pia; y
passo bien lo uno y lo otro.
6. De Francia ubimos letras del P. Emundo, de 28 de Abril,
de Leon. Parece que poco antes de la semana sancta, queriendo
yr monsignor 10 con su exercito contra el duque de Duiponti ll,
uiendole algo indispuesto de los ojos, le dio licencia para que se
retirase a Limojas hasta pasqua, cometiendole algunas cosas para
despues della en Leon, y dexo al duque de Monpensier para co-
brar Angulema y la Rucella a, que quedauan atemorizadas, por
auerles muerto despues de la rota otras seis cornetas , o capita-
nias de a caballo. El almirante 12 no parece tiene otro arrimo
sino de 800 cauallos, y se piensa que aun estos uernan a las par-
tes de Leon. Predico la semana sancta en Limojas el P. Emun-
do, y a lo que escriue el rector de Leon 13 por dicho de algunos
mercaderes, con fructo grandissimo. Escriue el mesmo Emundo
que se conuertieron en aquella semana 365 hugonotes, y se hi-
zieron algunas otras buenas obras.
7. Las cosas aqui en Roma uan por su ordinario como V. P.
lasdexo; no uino el P. Benedicto 14, porque auia estado algo
indispuesto, y asi se difirio hasta esta semana que uiene, su ue-
nida. Va aqui una letra para V. P. porque dezia: «Soli».
8. Entiendese en el despacho del P. Euerardo 1S, aunque es-
criuen de Francia, que no estaran los pasos tan seguros como
pensauan, por llegarse los tumultos de la guerra, como escreui,
a las partes de Leon.
9. El P. Curtio 16 y sus companeros escriuen desde Parma
a Sic pro La Rochelle.
10 Henricus, frater regis, dux andegavensis (d'Anjou).
11 Alias Deux-Ponts, Zweibriicken. 12 Coligny.
13 Gulielmus Crittonius (Creighton). 14 Benedictus Palmius.
13 P. Everardus Mercurianus, in provincias Galliae visitator mittendus
Cf. 5. Franc. Borgia, V, 95.
16 P. Curtius Amodaeus, qui cum duobus aliis sacerdotibus et totidem
fratribus laicis missus est in Galliam exercitui summi pontificis operam
suam laturus. Ibid., V, 70.
62 POLANCI COMPLEMENTA
que llegaron con salud , y que se partian con ella para Turin o
Vulpiano, donde se haze la masa de la gente, y donde tenemos
auiso que los espera el comissario. Hablaron en Parma al conde
de Santa Flor. No me occurre otro que escreuir a V. P., sino que
humilmente pido su bendicion con todos los de la Compania que
aqui estamos; y rogamos a Dios N. S. aya dado muy buen uiaje
a V. P., y le traiga con mejoria de salud, como todos lo desea-
mos. De Roma 7 de Mayo 1569.
De otras cosas escriuo al P. Miron, que las dira a V. P. 17.
El sofitto se da orden de hazerle, y asi se tendra cuydado de
lo demas del memorial de V. P.
De V. P. miniino hijo y sieruo,
f JOAN DE POLANCO. f
Inscriptio.~\ Al muy Rdo. en Xpo. Padre nuestro, el P. Fran-
cisco de Borgia, preposito general de la Compania de Jesus , en
Macerata.
Sigilli vestigium.
148
POLANCUS JACOBO MIRONI
ROMA 7 MAJI I569 \
i-5. De nonnullis magistroriim mutationibus in cotlegiis foroliviensi et
maceratensi. —4. De rectore collegii perusini, et de duabus gratiis ab
eode'n postulatis. — 5. De classe hispana. — 6. De P. Pdez in Siciliam
mittendo ut inde P. Mariana educi possit.
I. f Jhus. Molto Rdo. in Xpo. Padre. Pax Xpi., etc. Dio
N. S. habbia dato buon uiaggio a nostro Padre et a V. R., con
tutti gFaltri. Questa sara per dar auiso a V. R., che sollecitano
de Forli per hauer un mastro della prima schola, hauendosi a
partir per li bagni di Luca il mastro che la faceua, il quale forse
che non tornara piu. Mi era occorso, che essendo superfiuo in
Macerata il fratello Battista Ferrarese, bastando troppo per la
sua schola Constantino Perugino, che si potrebbe mandar detto
17 Vide epist. sequentem.
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, I fol., n. 72, prius 24.
Epist. 148. — 7 Maji 1569 63
Battista. Desiderano il mastro che si manda, sia atto a far qual-
che oratione, et che sappia anche un poco di greco. Credo hab-
bia queste parti detto Battista.
2. Ricercano anche un'altro mastro per la 2.da schola, la
quale e infima. Se V. R. uedessi qualcuno atto per tal effetto, lo
potra osseruar, et doppoi se risoluera se il tale debbia andare.
Qua pareua al proposito per questo effetto Saluatore; et accio
non resti a fatto senza mastro quel collegio di Forli, hauendosi a
partir questo mese di Maggio il mastro che adesso tengono, per
li bagni, quanto prima si mandassi detto Battista Ferrarese, pare
sarebbe meglio, benche ad un bisogno credo Saluator potria
far' il tutto. V. R. tratti la cosa con nostro Padre, perche di la,
come loco uicino, si puo far prouisione.
3. Per predicatore anche di Forli mi occorreua il P. Jacobo
Abbate, il quale si troua mal sano nel'aere di Perugia. Et ha-
uendosi a mutar', potrebbe probar quello di Forli, il qual luogo
non e troppo discosto di Perugia. Et se andara in Loreto il
P. Giouan, rettor di Perugia 2, con lui si potrebbe far questa ri-
solutione, perche forse bastarebbe per predicar in quel nostro
loco alcun'altro.
4. Et gia che ho cominciato a trattar del rettor di Perugia,
V. R. di gratia dica a nostro Padre, che per 1'ultime lettere che
ci scriue, domanda due gratie. Vna per il vicario di Perugia, de
alogiare in-casa nostra li giorni che stara in Loreto, perche pare
sia molto beneuolo, et merita questo sua diuotione. L'altra gra-
tia domanda per se istesso, d'andar a Loreto insieme con detto
vicario; perche scriue tener quasi uoto da una certa infirmita che
hebbe in qua. V. R. per charita lo propona a nostro Padre, et la
risposta gliela potra fare il rettor di Macerata, perche di la cre-
do si scriua facilmente a Perugia. Qua stiamo ben, come ci la-
scio V. R., et ci raccomandiamo molto nelle orationi et sacrifi-
cii suoi.
5. Delle cose dell'armata, V. R. intendera di quelle che si
scriuono a nostro Padre 3. Di Roma li 7 di Maggio 1569.
2 Joannes Nicolaus de Notariis.
3 Vide epist. praeced., annot. 8.
64 POLANCI COMPLEMKNTA
6. Do auiso aV.R,, que el P. Paez molto uoluntieri legge-
ra la theologia in Messina, et insieme hauera cura delli studii, et
anche predicara. II simile in Napoli et Cerdegna; ma questo di
Sicilia ci tornaria bene, perche si potra leuar il P. Mariana, et
Mtro. Giosepho mandarsi a Vienna, se a nostro Padre parera, o
altroue. Et quanto al modo che hauessi di tener detto Padre, non
pare ui sara difficulta. alcuna, perche fara quel che li sara detto,
et questa state si potra essercitar nella lingua italiana qui in
Roma.
De V. R. seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscrifitio. Al molto Rdo. in Xpo. Padre, il P. Miron, etc,
della Compagnia di Giesu. Macerata.
Sigilli vesligium.
149
POLANCUS PATRI FRANCISCO BORGIAE
ROMA 12 MAJI I569 l.
/. P. Madridius aegrotat. — 2. P. Salmeron a summo pontifice benigne ex-
ceptus. — ^. PP. Mercurianus, Possevinus et Joannes Saxo, ad Galliam
brofecturi, summum pontificem invisunt. — 4. P. Ursmarus Albanum
cum cardinali augustano petit.—^-j. Varia a Borgia commendata
adimplentur .
■
1. f Jhus. Muy Rdo. en Xpo. Padre nuestro. Pax Xpi., etc.
"Hanos consolado in Domino una letra aunque breue del herma-
no Augustino, escripta en Narni, en que nos auisaua como V. P.
yua bueno, Dios loado. El P. Madrid aca ha estado en gran ma-
nera trabajado de la podagra que le ha dado en la mano y codo
y rodillas, ultra de los pies: ya esta mejor, aunque no sin traba-
jo. Dios loado.
2. El P. Salmeron hallandose bueno se despidio del papa 2
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 2 ff., altero puro, n. j3,
prius 20.
2 Concionatus fuerat P. Salmeron per quadragesimam in curia summi
pontificis, et Neapolim redire intendebat. Vide inferius Commentariola , ad
ann. 1569, n. 8.
Epist. 149. — 12 Maji 1569 65
fque esto creo no lo escreui el sabbado, aunque se hizo el uier-
nes), y concediole algunas gratias, y aun le hizo tomar cient es-
cudos, no obstante que el rehusaua. Ayer se fue a Frascada, y
creo que yra desde alli a Tiuoli para ensayarse como podra ca-
minar con el percacio. En los demas ay salud, aunque a mi me
quieren dezir que estoy un poco indispuesto; mas no me impide
del todo el hazer algo.
3. El P. Euerardo s fue oy con los Padres Posseuino y
Joan Saxo a tomar la bendicion de su santidad; y entendiendo a
lo que yuan, les hablo muy bien y al proposito, y les concedio
algunas gratias para Francia, bendiciendoles muchas coronas;
aora andamos en despachar estos Padres, y podra ser que por
toda esta semana sean despachados. Algun trabajo es el hallar-
les dineros, porque no se pUeden tomar a cambio sobre las pro-
uincias adonde uan, por buenos respectos. Si otro remedio no
hallaremos, echaremos mano del deposito, pues dize el P. Eue-
rardo que V. P. dixo que podria seruir para su yda; todauia si
hallaremos otro modo, guardaremos el deposito para otras neces-
sidades.
4. El P. Vsmaro * partio oy con el cardenal de Augusta
para la uisita de Aluano.
5. Hase comencado el sofito que V. P. dexo encomenda-
do. Tambien ha hecho el hermano Claudio la diligencia que se
podra en aquel negocio que V. P. puso en el memorial. No me
occurre otra cosa de que dar auiso, pues el P. Dionisio escriui-
ra, como me dixo, de lo que mas se sabe del armada. Se que el
papa se ha oy mucho alegrado, entendiendo que el P. Rodri-
guez 5 era uiuo, que ya sabia del comendador mayor y Marco
Antonio.
En las orationes y sacrificios de V. P. humilmente nos en-
comendamos, y pedimos su santa bendicion. De Roma 12 de
Mayo 1569.
3 Cf. epist. 147, annot. 15. * P. Ursmarus Goissonius.
5 Qui cum aliis sociis profectus erat in classe hispana quae sub Ludo-
vico de Requesens, praeceptore maximo (Comendador mayor) Castellae, ex
Italia in Hispaniam rediit. Cf. 5. Franc. Borgia, V, 54 sqq.
POLANCI COMPLEMENTA.— T. II. 5
66 POLANCI COMPLEMENTA
6. El P. Joan Saxone sperara en Bologna o Ferrara el com-
panero que V. P. querra que tenga, aora sea el P. Emerio 6,
aora Mtro. Josepho, lo qual aca parezia muy bien; porque para
Sicilia al Setiembre yria el P. Paez, el qual de buena gana dize
leera en Messina la theologia, y predicara en italiano, y no se
teme probablemente inconueniente ninguno dello.
7. La fabrica de la yglesia creze 7, y las triuertinas della fa-
ciata suben, y todavia el cardenal Fernesio quiere que se sigua,
aunque la costa no le pareze poca.
De V. P. minimo hijo y sieruo en X.°,
f JoAn de Polanco. f
Inscriptio. f Al muy Rdo . en Xpo. Padre nuestro, el
P. Francisco de Borja, preposito general de la Compania de Je-
sus, en Loreto.
Sigilli vestigium.
150
P. IGNATIUS DE ACEVEDO POLANCO
CONIMBRICA 8 OCTOBRIS I569 l.
1-2. De matrimonio regis Lusitaniae. — 5. Acevedius ad Brasiliam brevi
profecturus, ob pericula pestis iter differre cogitur.
1. f Jhs. Muy Rdo. en Christo Padre. La paz y amor dejesu
Christo N. S. acompafie siempre nuestras almas. Amen. Del ca-
mino screui a V. R., y al P. Miron he dado cuenta de mi viage,
de quien V. R. aura entendido el successo della '. Esta es para
dizir a V. R. que fueron mui bien recebidas las cartas que truxe
para la persona que V. R. sabe 8, asi la de propria mano, que era
mui amoreuol y de padre, como la otra que hablaua sobre cierto
* P. Emerius de Bonis.
7 Cf. 5. Franc. Borgia, IV, 570, 57 1.
1 Ex autographo in codice Epist. B. Tgn. de Acevedo, 2 ff., n. ant. 335.
8 Has litteras non vidimus.
3 Alludit ad litteras summi pontificis, quas ipse ad regem Sebastianum
deferebat. Cf. 5. Franc. Borgia, V, 188, 192.
EPIST. I50. — 8 OCTOBRIS I569 67
negotio, del qual se trataua aqua con mucho calor, y se hizo vn
mensagero proprio sobre ello, porque ya estaua hecha la traca de
lo mismo que se encargaua o encomendaua de alla. Offerecese
aduertir a V. R. de vna cosa, para que o por uia de V. R., o de
nuestro Padre, si le pareciese, se pueda dar algun auiso, y es,
que aquel mancebo a que tiene intento de casarse, de que V. R.
esta informado, ase su negotio alterado en esta manera: Al prin-
cipio fue cometido por parte de los hermanos b y parientes de la
muger, que quiere ser, este casamiento prometiendo cierto dote,
y sobre eso le imbiaron mensagero. Supolo el tio del mismo c
mancebo, que esta en Castilla, y imbio otro mensagero, dicendo
que le queria dar vna su sobrina, hija de su hermana d, con el
mismo dote que se offerecia de la otra parte; y como uuo enton-
ces muchos que tuuiesen a esa banda, como es la madre y agiie-
la del mancebo, fue contento de lo hazer, y deshizose el primer
negotio que se auia cometido. Andando el tiempo socedieron las
cosas de otro modo, porque muriendo ciertas personas, ordeno el
mismo tio que casase la sobrina en otra parte, y dixo que queria
tomar a su cuenta hazer el primer casamiento e, que es el que
aora se trataua. Respondieronle que si, pero que auia de ser con
su dote y ciertas conditiones. Agora, antes que yo uiniese, abia
mbiado a dizir el tio que le imbiasen poder para concluir el casa-
miento, y que no esperasen por dote, porque no estaua la otra
parte en tienKpo para lo dar. Lo qual todo a parecido cosa rezia
a los que aconseian estotra parte, que ouiese el tio estoruado la
i.a uez este casamiento, y despues deshizo el otro, y agora auien-
dose metido en hazer el i.°, y segun parecia, a el pertenecia dar
el dote por la truequa de su sobrina a la otra parte, y tomando
esta otra s.ar f a su cuenta, y asi me dixeron que lo auia scrito
quando se metio en este negotio. De manera que los del consejo
no les parecio que conuenia imbiarse de aqua poder para se efec-
a Supra versum declaratur quisnam sit hic adolescens his verbis: il re
di Portugallo. — b Super hoc verbum haec habetur declaratio: di Fran-
cia. — c Super haec verba: il re Filippo. — d Super haec verba: figla di
Massimiliano imperatore. — e Super haec verba: cioe quello di Francia.
— f Sic ms.
68 POLANCI COMPLEMENTA
tuar de aquella manera, y asi se respondio de parte del que auia
de casar.
2. Doi esta cuenta a V. R., porque este al cabo deste nego-
tio; y aunque por cartas se a dado cuenta por la misma parte alla
a Roma, no se poderia dar en particular como de boca requeria,
ni aora tampoco yo lo puedo mas particularizar; pero basta para
V. R. esto 4.
3. En mi embarcation entiendo con toda breuedad posible,
aunque estan los puertos aqua enbaracados con la peste, a lo me-
nos el de Lisboa, adonde solian enbarquar; y con dificultad se
vaa de vnos lugares a otros, por goardas que ai para no se co-
municar los que entran o salen en pueblos tocados de la peste
con los otros que estan sanos. Tambien el rei no tiene agora
asiento en parte ninguna, y anda de vnos lugares en otros por
causa de la peste, por donde no se puede comodamente negotiar;
con todo hare lo que se pudiere para que sea presto la embar-
quation.
No se offerece otra cosa mas sino que en los sacrificios y ora-
tiones de V. R. mucho en el Senor me encomiendo. De Coinbra
a 8 de Octubre 1569.
Inutil sieruo de V. R. en el Sefior,
f Inacio d'Azeuedo. f
Inscriptio. f Al mui Rdo. en Christo Padre, el P. Joao de
Polanquo, de la Compania de Jesus, en Roma.
Sigilli vestigium.
De his cf. ibid., V, 188, 189.
Epist. 151. — 3 Januarii 1570 69
151
POLANCUS UNIVERSAE SOCIETATI
ROMA 3 JANUARII I570 '.
/. Epistolae argumentum. — 2. Sitmmi pontificis benevolentia erga Socie-
tatem. — 3. Ordinarii praepositi generalis labores. — 4-6. Socii Roma in
diversa Jtaliae loca missi. — 7. Cum copiis pontificiis plures socii in Gal-
liam mittuntur; eorum labores. — 8. Missi in provincias Germaniae. —
Q-II. Missi in Brasiliam et Hispaniam; eorum labores. — 12-14. Colle-
gia aacta aut incepta Vilnae, Halae, Rothomagi. — 75. Fundata in Ita-
lia et Sicilia. — 16. Missiones ad viciniora oppida. — IJ-20. Numerus so-
ciorum qui Romae versantur; vita functi; novitii. — 21. Sociorum vale-
tudo; infirmitas et sanatio Patris generalis. — 22-23. Spiritualia mini-
steria in domo professorum; novum templum; professi ei sacerdotes
creati; solemnitas Corporis Christi . —24. Novitiorum institutio. —
25. Collegii romani incolae, eorumque exercitationes. — 26-27. E-xter-
norum scholasticorum institutio; marianae congregationes; earum
academiae. — 28-31. De seminttrio clericorum. — 52-55. De collegio ger-
manico. — 36. Catechumenorum domus. — 37-39. Conciones habitae in
IJrbe extra nostra templa, praesertim in carceribus; earum fructus. —
40-43. Caritatis opera varia. — 44-46. Orationes PP. Salmeronis, To-
leti et aliorum in curia summi pontificis. Ad Poenitentiariam refor-
mandam , et Biblia sacra emendanda aliqui socii delecti. — 47-48. Alia
ministeria,— 46-50. De tusculano et tiburtino collegiis.
1. Jhs. Molto Rdo. in Xpo. P. Pax X.', etc. Poiche in que-
sfanno passato del 69 ha continouato Iddio N. S. 1'usate miseri-
cordie con questa sua minima Compagnia di Roma, e ragioneuo-
le che per sola sua gloria e lode, e perche tutti di la et di qua
rendiamo gratie airautor d'ogni bene, si scriua alcuna cosa alle
RR. VV. per commun consolatione, e perche tanto maggior-
mente ci disponiamo con la gratitudine, perche si degni d'ad-
mettere il nostro ministerio nelle cose del suo santo seruitio. E
perche facendo qui residenza nostro Padre, attende per ragione
del suo uffitio al bene uniuersale della Compagnia, come prepo-
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 8 ff., n. 74, prius 1-7. Extat
aliud exemplum italum in codice Borg.-Loyol., 10 ff., pagg. 87-106, prius
nn. 14-22, antiquitus 1-9; pars latine reddita invenitur in eodem codice,
nn. 107-116, 141 et 142, prius 23-27, antiquitus 5-8. Ex hoc altero exemplo
italo, quod appellabimus B, aliquas lectiones desumpsimus, ut suo loco no-
tabimus. Primum exemplum archetypum appellabimus P.
7<> POLANCI COMPLEMENTA
sito generale di quella, et al particolar di Roma, come preposito
di questa casa, diro primieramente di quel che mbccorrera che
qui si e fatto, che tocha alla Compagnia di fuori di Roma, et
doppo di quel che toccha alla Compagnia di questa citta.
2. Quanto alla Compagnia di fuori si e primieramente pro-
curato in diuerse parti aiutarla con gratie spirituali di questa
santa sede apostolica, si per frutto e consolatione de' nostri, uiui
e defunti (che sonno i pretiosi thesori delle indulgenze che gia
haueran uedute), come per armare i nostri operarii in aiuto de'
prossimi, come sonno alcune faculta di molta importantia, che si
son' hauute quest/anno per Tlndie orientali et occidentali, et del
Brasil, et per la Francia, Alemagna et altre parti del settentrio-
ne. Li si e dato ancora aiuto nel temporale, in quanto appertie-
ne alla fondatione et dotatione d'alcuni collegii per la parte che
dipende dalFautorita del vicario di Xpo. N. S., il quale ha con-
cesso benignamente quello che si e supplicato, et ha aiutato a
leuar i disturbi et intrichi de contradittioni che sonno stati in al-
cune parti. e facendo scriuer lettere molto caldamente in fauor
de' nostri che n'hann'hauto bisogno, e raccomandando con mol-
ta charita Taccrescimento e conseruatione d'alcuni collegii alle
persone a chi conueniua. Et tutto ci6 che intende sua santita che
sara in aiuto della nostra Compagnia, si mostra con paterno
affetto molto pronto, e si usa il suo fauore e protettion et be-
nignita con che odi quei della Compagnia per il diuino serui-
tio in quel che occorre, e pare conueneuole, non solo in quel che
tocca aliistessa Compagnia, ma ancora in quel che a molti parti-
colari di fuora, e prelati, e prouincie, spetialmente settentriona-
li, per benefitio delle quali ogni buon ricordo e acettato con mol-
ta uolunta, la quale da Iddio N. S. al summo pontefice d'aiutar
tutto il gregge ch'1'ha raccomandato 2. Si procura etiamdio man
tenere amoreuoli i suoi principali ministri e cardinali per aiutar-
si deH'autorita e fauor loro nelle cose del ben commune.
* Aliquae gratiae spirituales a summo pontiflce obtentae, et ad quas in
praecedentibus alludit, videri possunt inferius in Commeutariolis, ad ann.
1569, nn. 2, 28, 29, 87; et in Delplace, Acta S. Sedis in causa Soc. Jesu:
Sanctus Pius V, nn. 34-41.
EPIST. 151. — 3 JANUARII I570 71
3. Attende medesimamente il nostro Padre general con
molta cura al ben uniuersal della Compagnia, non solamente nel
gouerno ordinario di lei, ma ancora nelle cose straordinarie che
se li raccomandorono della congregatione generale et dai procu-
ratori; et tiene continouamente in cio occupati coloro che la
Compagnia gl'ha dato per aiuto, e quei che egli stesso si ha pre-
so. Non uengo al particolare, perche Tistesse cose che si uann'
a puoco a puoco communicando, fanno che questo non sia hora
necessario. Questi mesi ha dato un'ordine, che spero sara per
molto bene: et e, che ogni mercordi si faccia una congregatione
in sua presenza, nella quale si tratti solamente di cose di mag-
gior importanza che appertengono al ben essere della Compa-
gnia, e cose di lei. E ancora cosa ordinaria aiutar con la gente
che qui in Roma s'alleua et instruisse, la prouincia romana et
altre uicine et lontane.
4. Ouest" anno si saranno mandati alla romana 50 persone,
cinque di loro predicatori, in diuersi collegii; et senza questi,
dieci per confessori, quattro per maestri, et fra loro, doi de casi
di conscienza, et altri doi per superiori, et altri per scholari e
coaiutori, come si uedera nella lista che con questa s'inuia.
5. Alla prouincia di Lombardia si sonno mandati noue: per
visitatore il P. Ribadineyra, ch'ancor non e tornato, e per suo
compagno un'altro sacerdote, doi predicatori, il resto maestri, o
atti a poter riuscire. A quella di Napoli altri noue, et fra loro al-
cuni maestri e sacerdoti. Doi di loro si mandorono a Montecas-
sino, doue stan tuttauia, monasterio principale delPordine di
santo Benedetto, di Napoli, perche offerendosi occasione che il
papa per boni rispetti hebbe a mandar li, per tratteneruisi alcun
tempo, il cardinal de Monte, con instancia grande del medesimo,
che mostraua d'hauer particolar diuotione d^aiutarsi con nostri,
et d'altri cardinali principali, et anche perche mostraua sua san-
tita, che questa era la uolunta sua, se li diedero doi de' nostri,
uno sacerdote, che nelle cose spirituali, et Paltro diacono, che
nelle lettere procurassero seruirle et aiutarlo s. Dio N. S. si ser-
ua di loro.
Vide inferius Commeutariola , ad ann. 1569, n. 3o.
72 POLANCI COMPLEMENTA
6. Alla prouincia di Sicilia si mandorono undici, quattro o
cinque di loro sacerdoti, de' quali alcuni sonno predicatori, tre
per maestri, et uno di loro per leggere la theologia; gFaltri per
coaiutori. Alle prouincie d'Aquitania et Francia si mando per ui-
sitator il P. Euerardo, uno degli assistenti di nostro Padre, col
P. Posseuino per compagno; e si bene fra pericoli et trauagli di
quel regno, speriamo che della sua prudenza e charita si seruira
molto Iddio N. S. Senza questi, si son mandati quest'anno dieci
lettori, uno di theologia per Parigi, Faltro d'arti per Tornone; il
resto per diuerse classe di rhetorica, gramatica, in doi collegii.
Altri doi si mandorono per gouerno, et un di loro per mastro de
nouitii, per dar principio ad una casa di probatione in Auignone.
7. Senza questi, porgendosi occasione che il papa mandaua
soccorso di gente italiana al christianissimo re di Francia, nelle
necessita che quel regno 1'anno passato haueua, cerco a nostro
Padre general che si dessero alcuni, i quali tenessero cura d'aiu-
tar nelle cose delFanima la sua gente con la predica e sacramen-
ti et altre uie solite alla nostra Compagnia, et anche in quelle del
corpo, hauendo cura delFhospedale che uoleua fosse nel campo,
< et d'altri feriti o infermi. E cos\ elesse nostro Padre cinque boni
soggetti * per questa missione, tre sacerdoti per confessare, et
fra loro duoi predicatori, et altri duoi, persone di molto ricapito,
per il gouerno deirinfermi et altre opere di charita che nel cam-
po si sarebbon potuto offerire. Diede loro il summo pontefice
molte ampie facolta, insieme con la sua benedittione. Et in Vul-
piano, terra del Piamonte, doue si fece la massa della gente, co-
minciarono a far il suo offitio, predicando ogni giorno hor Funo
hor Faltro de' predicatori a' soldati, et confessando gran nume-
ro a di loro: tanto che li parea piu tosto di siar in una penitentie-
ria di Loreto, che in un'essercito. Non ui era bestemmiare, non
giurare, ne altre cose publiche mal fatte. E con interporre la sua
autorita il signor conte di santa Fiore, capitan generale, et il si-
gnor Latino Orsino, mastro di campo, si diede ordine, che del-
a Sic in B., in P. legi neqitit nisi nu.
Ibid., n. 10; cf. etiam epist. 147, annot. 16.
Epist. 151.— 3 Januarii 1570 73
1'inimicitie uecchie non ui fusse che temere, et contese di nuouo
non ui erano, ch'era cosa di gran marauiglia tanta pace. E mo-
strauano tanta allegrezza i soldati d 'hauer i nostri seco, e trat-
tauano con loro con tanta riuerenza et amore, ch'era per lodar
Iddio. Si diedero ancora rnolto buoni ordini alPessercito di parte
di S. S.tk, che non facessero danno, ne fossero graui a popoli
onde passauano, e facessero quel che doueuano, come soldati
christiani. Ci fu nel camino, et doppo d'arriuare al campo del re
di Francia, molfoccasione perche li nostri essercitassero la cha-
rita nel corporale et nel spirituale con molti infermi, a" quali do-
ueuan souuenire; et non minor ancora di essercitar la patientia,
per il difetto grande di mantenimento, et continoui trauagli di
giorno et di notte: tanto che si ammalarono tutti i sacerdoti, et
uno de' due fratelli restaua in piedi. L'altro, ch'era il nostro cha-
rissimo fratello Lelio Sanguino, romano, che porto con quei di
fuori et di dentro della Compagnia pondus diei et aestus; et dop
po che cominciarono b gli altri a poter trauagliare, in Turs, doue
con settecento infermi s'erano retirati per curargli, per parere di
quei che gouernauano, infermossi egli di molti trauagli passati,
et uolle Dio N. S. abbreuiarli il tetnpo di loro, e condurlo al ri-
posso eterno, pigliando i santi sacramenti, et hauendo egli pre-
ueduta c, et anche predetta la sua morte, la qual fu com'era sta-
ta la uita, di bon seruo di Dio. Uenne di Parigi ad aiutarli un'
altro fratello francese, et il P. Posseuino si trouo nella corte in
Turs d, et doppo seguito il campo sopra la Roccella, et fece mol-
ti seruitii a Dio N. S. con le prediche, conuersation e confessio-
ni da diuersi, tra quali fu il conte di Mansfeld e, capitan genera-
le della caualleria del re catolico, la quale fece molto bene il suo
douere, insieme con la gente italiana, et fu gran parte per ac-
quistar la uittoria tanto importante, che nostro Signor diede al
re di Francia uicino a Turs 5. E restando il conte malamente fe-
b comiarono P. — c preualuta P. — d Tursi P. — e Masfelt in ntro-
que exempl. tns.
5 Apud oppidum Moncontour. De opera nostrorum sociorum in hac co.
piarum italicarum excursione videri potest Fouqueray, op. cit., 1,624 sqq-
74 POLANCI COMPLEMENTA
rito di morte, doppo la confessione comincio a ritrouarsi con mol-
to miglioramento. E non lasciero di dire, che par cosa molto da
notare, che attendendo il re christianissimo all'honore et culto
della santissima Eucharistia, et aiutando fra gFaltri col predica-
re il detto P. Posseuino in alcune delle chiese di Turs alla uene-
ratione di detto santissimo sacramento, ch'era cauato a uista del
popolo, con tutto che aH'hora si tenessero per deboli le force de'
catholici, diede loro Iddio N. S. una tanto segnalata uittoriacon-
tra gli heretici impugnatori del detto santissimo sacramento, che
par che uolse mostrare quella strage cosi terribile, che in loro si
fece, uenirli per castigo delle sue bestemmie et irreuerenza con-
tro a si alto misterio. Ma tornando al numero di quei che si man-
dorono, tutti questi ch' 1'anno del 69 si sono mandati in Francia
et Aquitania, furono 13.
8. Alla prouincia della inferiore Germania, benche abondi
de boni soggetti, si inuiarono quest'anno tre: uno di loro per ma-
stro de nouitii in Louanio, 1'altro per predicare in latino, che con
instanza si dimandaua. A quella del Rheno, che ancora abonda,
non si sonno mandati se non studianti. A quella della superiore
Germania si mando un mastro de nouitii in Monachio, et due al-
tri theologi per aiutare in altre cose del seruitio diuino, et due al-
tri: uno per aiutar nel gouerno, Taltro per leggere in una classe
di gramatica. In tutto sono cinque. Alla prouintia di Austria un
predicator tedesco et un'altro italiano, che possa ancora legger
theologia,
9. Alle prouincie di Spagna non si suole mandar gente di
Roma, perche ne han molta. Nondimeno si mandorono que-
st'anno due sacerdoti et uno studiante theologo; et un'altro fra-
tello al Brasil, insieme col designato prouinciale, ch'e il P. Igna-
tio de Azebedo, che uenne a dar conto della uisita c'hauea fatta di
quella prouincia trasmarina, et per la medesima obedienza torno
di Roma per Tistessa prouincia, armato di molte facolta di que-
sta santa sede apostolica. Si mandarono ancora quattro altri in
Spagna con le galere, perche facendo il comendator maggior 6
6
n. II.
Vide supra epist. I49, annot. 5; et Commentariola , ad ann. 1569,
Epist. 151. — 3 Januarii 1570 75
(ch'e luogotenente delle galere per il signor D. Giouan d'Au-
stria) molta instanza per hauer alcuni che accompagnassero la
sua armata, con la quale passaua in Spagna, et 1'aiutassero nelle
cose spirituali, et supplicandolo al papa, se li concesse il P. Ro-
driguez, prouinciale di questa prouincia romana, con un'altro
sacerdote idoneo per predicare e confessare, et altri doi scolari
per aiutare nella dottrina xpiana. et altre opere di pieta.
10. Si serui Iddio N. S. di loro in aiuto di quella gente tan-
to bisognosa delle galere, perche primieramente si riconciliorno
alla santa chiesa 7 rinegati, et due mori si fecero xpiani.; et nel-
Tistessa citta e porto s'us6 diligenza in far confessar e communi-
car la gente di 14 galere di Napoli, ch'iui erano. In Marseglia an-
cora si confesso la gente di due galere, et(benche in un deserto)
si communico. Nella tempesta che seguito al passar del golfo di
Leone, nella quale si perderono alcune galere, lafcapitana, nella
quar iua il signor commendator maggiore, il signor Marc'Anto
nioColonna, e molta nobilta, e tre de' nostri, fu in cosi euidente
pericolo di perdersi, che 1'esser giunto a porto e saluatosi s'heb-
be per molto spetial gratia di Dio N. S., quale attribuiua la gen-
te alForationi e presenza de' nostri. E credo, che fra gli altri mez-
zi della prouidenza diuina, questi habbino-aiutato; et cosi il
P. Rodriguez, benche la gente si teueua g perduta, sempre spe-
ro, e disse, che Iddio li faria gratia di liberarli. Battezzossi un h
turco in Barcelona, e si reconciliaron sette altri rinegati in Car-
tagena, doue allogiarono li nostri nell'hospedale, et iui attesero
a curar molti infermi, et confessar e seruire li poueri che 11 era-
no. Cosi medesimamente quando il commendator maggiore con
la sua gente hebbe da combattere il forte di Frigiliana nel regno
de Granata, in 8 giorni si confessorno quasi tutti li soldati del
terzo di Napoli, e la piu gente di qualita che iua nelle galere. E
doppo che Dio N. S. 1'aiuto a uincere quella gente, e pigliarli il
forte, attesero a curare piu di 700 soldati ferriti nella serra, e aiv
darono con loro doppo all'hospedale di Malaga uicino, doue per
molti giorni fu necessario attendere a seruirli e uisitarli, et pro-
f nella P. — g tene P. — h in P.
76 POLANCI COMPLEMENTA
curarli limosina da quella citta. Et il bon vescouo 7 li diede da
iooo scudi; et si hebbe del tutto molfedificatione nella citta, e
rinouossi la uolunta che il vescouo teneua di farui un collegio, et
cosi ne ha scritto a nostro Padre.
11. Si fecero molte paci in quel uiaggio. Vi furono prediche,
essortationi, et essercitio di dottrina xpiana., e si aiutorono molti
a ben morire. Si fecero molte limosine per curar gl'infermi e se-
pelir li morti, et per liberare due persone, chJerano state tre anni
in chatena, perche li ' si erano fuggiti due sforzati. Procurossi
che molte donne publiche si maritassero, et cosl uscissero et ca-
uassero altri di peccato. E perche tra i forzati ui erano molti
ch'erano stati posti in galera per tempo determinato, et era pas-
sato il suo tempo, si procurd che si disfacesse il torto che loro si
faceua. E perche molti di questi tali non haueuano le sue senten-
tie, si procurarono limosine per pagar un procurator, che andasse
per diuersi luoghi a cercarle, et cosi ne porto molte j; e perche i
poueri hauessero per 1'auuenire chi facesse i suoi negotii, si pro-
curo che si desse prouisione ad uno, che li facesse gratis. Quan-
do s'hebbero a partire dalle galere, fu nel signor commendatore
et cauaglieri molto sentimento, e lagrime in alcuni, a quali parea
di perder molto in questa lor partita; et per la gratia del Signore
resto molt'edificatione nelle galere, e molto bon odor della Com-
pagnia 8.
12. Computando tutti quei che si sonno mandati quest'an-
no, sonno 117, cui nomi e qualita si uedranno nella lista che
sera al fin di questa 9. Ben sarebbon bastati per cominciar alcun
collegio di nuouo; pero e parso, che piu conuenessi aiutar quei
che gia erano pigliati, tra quali la casa di probatione di S. An-
gelo si e quesfanno stabilita, si nel spirituale, mandando per
mastro de nouitii il P. Hieronimo Azailla con bon numero de
discepoli, come k nelle scritture et assignatione d'intrata ferma,
> Hoc verbutn deest in P. — j molto aut molta P. — k P. addit appare.
7 Franciscus Blanco. Cf. 5. Franc. Borg., V, 190.
Cf. tamen quae de hac missione dicuntur infra in Commentariolis,
loc. cit., n. n.
9 Deest in nostris exemplis.
Epist. 151.— 3 Januaru 1570 77
et in darsi ordine alla fabrica della casa da fundamenti, obligan-
dosi la signora duchessa di Nocera 10 a darli il necessario; e fra
tanto gl'ha dato la casa doue stanno, uicino alla sua chiesa.
Tuttauia si e riceuuto quest' anno nella prouincia di Austria un
collegio in Vilna, citta grande del re di Polonia, e capo di Li-
tuania, la qUal confina con tartari e moscouiti; et ha la medesi-
ma citta la maggior parte delle chiese de' Ruteni, ch'obbedisco-
110 al patriarca di Constantinopoli, et non al summo pontefice
romano, benche gl'uni e gl'altri intendiamo che desiderano mol-
to la nostra Compagnia. II bon vescouo ll ha fatta con lettere
tanta instanza, che uedendo la sua diuotione e santo zelo, s'e
abbracciato quesfanno il suo collegio, il quale sin da hora dota
per 30 e piu persone, benche egli dica per 20. Et ha mandato a
Roma la dottation fatta con la donation d'una casa molto princi-
pale, inanzi che s'accettasse la suaofferta. II particolare s'inten-
dera da quei che si son mandati di Prusia, et han dato principio
a quesfopera.
13. E cosi medesimamente nella prouincia de la Germania
Superiore s'e dato principio a un' altro collegio o casa di proba-
tione in un luogo principale del contado di Tirolo, che si chia-
ma Halla, il qual si accetto per la molta instanza delle serenissi-
me regine 12, sorelle dell'imperatore, le quali hanno fin adesso
fatta residenza in Ispruch, e pasando in Halla fundano il detto
collegio. Et han molto procurato che si accettasse, insieme col
serenissimo arciduca Ferdinando, lor fratello, u per il ben com-
mune, come per poter piu commodamente aiutarsi della Compa-
gnia nelle cose spirituali. Sonno quesfinfanti donzelle che non
uogliono maritarsi, e sante, et molto diuote della nostra Compa-
gnia. E benche diano molto bona casa, e dotatione assai compi-
ta, han riceuuto per gran seruitio che si accettasse la loro funda-
tione. Pigliossi la possessione dal prouinciale, et alcuni de' nostri
10 Joanna Castriota.
11 Cf. epist. 145, annot. II.
12 Ita dicebantur.filiae imperatoris Ferdinandi, et sorores Maximiliani,
venerabilis Magdalena et Helena, de quibus et de hujus collegii fundatione
passim agitur apud Braunsberger, op. cit., VI.
78 POLANCI COMPLEMENTA
cominciorono a farui residenza questo mese di Decembre passa-
to; ma ne a questi doi collegii, ne ad alcun altro nouo si e man-
data, ne di Roma ne dTtalia, gente.
14. S'e accettato un'altro collegio in Roano per la diuotione
et instanza che ha usata Plllmo. cardinale di Borbon, il quale
sensa aspettar consenso o accettatione di nostro Padre, ne sape-
re se si accettarebbe, fece donatione di due mila franchi d'intra-
ta, che saranno alcuna cosa meno di 1.000 scudi, di suo patrimo-
nio, liberi d'ogni impositione, alla nostra Compagnia per un
collegio in Roano, metropoli di Normandia, et del suo arciue-
scouato. Escrisse molto caldamente a nostro Pade general et al-
Fambasciatore del re di Francia, il quale uenne a casa a procurar
con molt'efficacia chVaccettasse; et da speranza questo cardina-
ie, di far questo collegio uno de' migliori di Francia, non uolen-
do fermarsi in questo principio. Benche si accetto questo colle-
gio per prouederlo di gente quando si potra, fin adesso non s'e
mandato alcuno fuor che il P. Antonio Posseuino, che per pre-
dicar quest'aduento passato ando li sin dal campo che staua so-
pra la Rocella 1S. Altri doi collegii si son accettati in Spagna
quesfanno nella prouincia di Toledo et dell'Andaluzia, per li
quali 1'istesse prouincie doue sonno, al suo tempo prouederanno
di gente.
15. In queste parti d'Italia ci e stata notabil instanza da tre
parti. Una in Lombardia, doue il conte Camillo Gonzaga cerca
con grand'instanza un collegio o casa di probatione, che uuol
fare in un suo luogo a fundamentis, et offerisce pel principio
700 ducati d'entrata per la dotatione. Sin'adesso non si e accet-
tata 1'offerta. L'altra e di Spoleto, due giornate lontano di Roma,
che con essere al presente la citta pouera, ha cauato dal publico
300 ducati d'entrata, e fra tre anni o quattro promette che si da-
ranno de particolari altri ducento; e per lettere, e per un suo am-
basciatore, han fatto molta instanza che si accettasse, con molta
diuotione. Et con farsi aiutare dal fauore di sua santita e d'al-
tri cardinali di molto rispetto, ancora non si e accettato, benche
13 Fundationis hujus vices vide apud Fouqueray, op. cit. I, 547-549.
Epist. 151. — 3 Januarii 1570 • 79
e grande la dispositione che iui e di farsi frutto, oltre dell'esser
passo per Loreto, et altri collegii di nostra Compagnia. II 3.0 fu
d'una citta in Abruzzo, prouintia del regno di Napoli, chiamata
Teramo, la quale senza hauer uisto nissuna persona della Com-
pagnia in casa sua, per la diuotione che hauea d'udita, essendo
fra due parti, e fatto nei principali gran differenza e principio di
lite sopra un'abbazzia, doue non erano religiosi, con gran con-
senso d'tutti si determinarono chVapplicasse per un collegio del-
la Compagnia nostra; e la citta per la sua parte fece una scrittu-
ra, nella quale promette supplire tutto quel che mancasse per la
dotatione d'un collegio intiero, et il vescouo 14 promette ancora
certe entrate, e mandorono per quesfeffetto due gentilhuomini
a Roma con lettere ad altri che li fauorissero. Et con tutto che se
li desse la negatiua con ragioneuoliscuse,tornarono a farinstanza
con tanta forza, e con mostrare che da questo dependeua la tran-
quilita e ben essere di quella citta (ch'e ricca, ma molto piena di
necessita nell'spirituale), e che non hauendo la Compagnia com-
modita per adesso, aspettarebbero gl'anni che fussero necessarii,
pur che si accettasse solamente queirabbazia, e si dessi forma
alPedificio, chVhaueua d'accomodare a nostro modo, che fu bi-
sogno prometerli di mandargli uno, che loro predicasse e conso-
lasse in Domino, benche non s'accettasse ij collegio. Da alcune
altre parti d'Italia han fatto instanza questo anno, e da cinque
citta di Sicilia; ma non si e data molta speranza d'accettar niuno
di questi collegii. A quei di Orestano, in Sardegna, non si e tol-
ta la speranza del collegio che cercauano, e fondauano bene con
1'aiuto d'un' legato importante d'un' defunto, et d'alcun'altro par-
ticolare. Ne a quei di Burdeos, in Francia, che han offerto un
collegio principale che iui hanno, et e uniuersita, e con alcuni
migliara de scholari, benche per adesso non s^accetti per manca-
mento di gente 1'assonto di quella messe, la quale intendiamo
esser molto copiosa. De altre parti ancora scriuono, come del^ar-
ciuescouo di Strigonia ,5, che uorria un collegio in Vngheria, et
del vescouo di Vratislauia 16, che ne uorrebbe un'altro nella sua
i4 Jacobus Silverius de Piccolominibus. Cf. 5. Franc. Borg., V, 350.
15 Nicolaus Olahus. 16 Gasparus de Logace.
8o POLANCI COMPLKMENTA
citta, capo della Slesia, et del vescouo di Premislia l 17, che ne
desidera un'altro nella Russia; pero si differisse il trattar di que-
ste fondationi, benche in luoghi importanti, infin che Dio N. S.
mandi piu copia d'operarii in questa sua minima Compagnia.
16. Si sonno mandati ancora ad alcuni luoghi di fuori et
d'intorno di Roma alcuni sacerdoti con suoi compagni, de cui tra-
uagli si e seruito Dio N. S. Fra loro, uno per ordine del papa
ando a predicar la quaresima passata a Napoli 18, donde credo
che si scriuera il bon frutto che dalle sue prediche si raccolse.
Altri predicarono la quaresima in terre piu uicine a Roma, et
lasciorono i popoli ben instrutti nella dottrina xpiana., et nel
modo d'insegnarla, et tolsero con la diuina gratia alcuni abusi di
bestemmie, balli poco honesti, et altri disordini; e incomineio ad
introdursi la frequentia de sacramenti, e si riformarono alcune
bone institutioni mal osseruate d'alcune confraternite, ordinate
per attendere ad opere di pieta. Cosi si fecero ancora diuerse
paci, et alcune d'importanza. Fuor della quaresima, si sonno man-
dati alcuni per pochi giorni, che si sonno occupati nelPessercitii,
che gia altre uolte de simili missioni si sonno scritti. Solo diro
che in un luogo di questi si patiua gran pouerta, et si ordino una
confraternita di persone, che andassero ogni domenica cercan
do la limosina necessaria. E per dar principio a quest' bon' ope-
ra, comincio uno di questi Padri con un' della terra a diman-
dare per tutta la terra, la quale riceui di cio molfedificatione,
specialmente intendendo quanto bene si distribuiua a* bisognosi
quel che lor dauano. E se passauano per alcuna casa per disa-
uertenza senza dimandar limosina, si lamentauano quei di den-
tro che non se gli dimandasse. Quanto alTudir confessioni, et
aiutar ad uscir di peccato, per esser stato come altre uolte si e
gia scritto, non m'allarger6 pid, ma uerro alla seconda parte che
proposi delle cose di Roma.
17. II numero di quelli che stiamo in Roma della Compa-
1 Premistia in utroqne exempl. rns.
17 Valentinus Herbult.
18 ls fuit P. Benedictus Palmius. Cf. infra Commentariola , loc. cit., n. 6.
Epist. 151. — 3 Januarii 1570 81
omia e 316. Ci ha Dio N. S. tolti a miglior uita in quest'anno del
69 tre fratelli. Uno e quel che di sopra dissi, che mori in Fran-
cia: 1'altro era un coadiutore di molto segnalata uirtu, chiamato
Pietro Nauarro: il 3.0 un nouitio chiamato Cherubino, giouane
di molta uirtu. E la morte de tutti fu conforme alla uita. Et es-
sendo il numero di quei che si son mandati fuori, quel che di so-
pra hodetto, ci ritrouiamo nondimeno tanti in Roma, perche al-
cuni son uenuti di fuora per seguir li studii o per altri rispetti.
E si sor.no riceuuti di nuouo nella Compagnia 62 quesfanno:
sette theologi, vno di loro sacerdote polono, ch'era canonico di
Leopoli ,9, metropoli della Russia, e predicator di quei che piu si
segnalauano in quel regno, sin dal quale e uenuto per intrar qui
in Roma, dando molto essempio con la sua risolutione a quei di
la, e non meno con la sua bona probatione a quei di qua. E sog-
getto del quale si spera con ragione molto seruitio di Dio N. S.
Vn'altro polono si e riceuuto quest'anno, giouane di molto talen-
to, uersato nelle lettere latine e greche, et in philosophia; et ha-
ueua udito alcun'anni di theologia tra Parigi e Roma nel collegio
germanico. II 3.0 e sacerdote spagnolo, che ancora ha udito le
sue arti e anni di theologia. 11 4.0 e 5.0 la udiuano, benche sta-
uano meno inanzi in essa II 6.° e 7.0 sonno della lingua france-
se, giouani di molta espettatione, et un di loro ha udito incirca
tre anni di theologia, e Taltro meno. Sette altri si sonno riceuuti,
ch'hanno udito tutto il corso di philosophia. II primo e francese,
dottor in medicina. II 2.0, stando nel seminario, haueua gia fini-
to il corso, e cominciato la theologia; e con licentia del cardinal
Sauello, vicario del papa e prottetor del seminario, e di suo pa
dre, fu riceuuto. II 3.0, hauendo studiato nel collegio germanico
philosophia, con esser figliuolo unico, ottenne licentia del padre
et della madre, d'intrare. E di bona habilita. II 4.0, di raro inge-
gno e dottrina, hauea udito le lingue, et il corso pur deiristesso
collegio. II 5.0 medesimamente di quel collegio, dimando d'entra-
re gia qualch'anni, e aspetto con pacientia (come li fu ordinato)
sin ad hauer compito il corso; e cosi fu ammesso. II 6.° e scose-
19 Lemberg, L6w.
POLANCI COMPLEMF.NTA. — T. LT
82 POLANCI COMPLEMENTA
se di natione, il quale hauendo udito prima rhetorica, poi philo-
sophia in Parigi, se ne uenne ad intrar qui in Roma. II y.° fu
spagnolo, che haueua parimente finito il corso.
18. Altri ii artisti si son riceuuti, che non haueano udito il
corso intiero. Un tedesco nobile, che oltre la rhetorica, haueua
udito logica e fisica; e fra heretici sempre si era conseruato cato-
lico. II 2.°, polono e nobile, ch'haueua udito retorica et dialetti-
ca. II 3.°spagnolo, logico e fisico, e buon'humanista, come son-
no gli altri che seguitano, tutti italiani, quattro del collegio ger-
manico, e due del seminario, et un'altro scolare forestiero del
nostro collegio, et un'altro uenuto da Napoli. Vno di questi ha-
ueua udito logica e fisica; gli altri logica sola. Due di loro sonno
nepoti de cardinali, et i restanti gente nobile, di espettatione e
di molta uirtu. Altri due legisti, uno del Piemonte, 1'altro di
Lombardia, sonno intrati qui in Roma, stando 1'un' e Taltro per
dottorarsi in utroque iure, quando si determinarono di seruire a
Dio N. S. nella Compagnia. Sonno di molto buon^ingegno e ta-
lento per aiutar con la diuina gratia il ben commune. Gli huma-
nisti et rhetorici entrati quesfanno sonno 14: un sacerdote, buon
seruo di Dio; un'altro era qui segretario d'una persona di mol-
t'autorita,suggetto bonissimo. II 3.0 e polono, che uenne per que-
sto effetto sin di quella prouintia col cardinal varmiense, uenuto
a Roma questi mesi passati, molto habile e uirtuoso. II 4.0 e te-
desco, di Sassonia, nato de padri heretici, et alleuato fra essi, il
quale fu tirato da Dio N. S. con uocation mirabile, non solo alla
fede catholica, ma ancora alla Compagnia. II 5.0 e un'bon sug-
getto, francese. Gli altri 9 sonno italiani, quattro o cinque de'
quali sonno del collegio germanico, riceuuti per loro instante di-
uotione dopo la retorica, persone di qualita, e comunemente con
licentia de' suoi, ueduta la sua constantia. E sonno di molto buo-
ne qualita, et alleuati lungamente in deuotione, e trattenuti assai
tempo per prouargli. Gli altri, ciascheduno in suo grado, sonno
medesimamente uirtuosi e buoni suggetti per questo instituto.
Tutti questi insieme son 41.
19. Si son riceuuti ancora 21 coadiutori di bone qualita, de'
quali e necessario, come anche degli altri, far qui seminario, per
Epist. 151. — 3 Januarii 1570 83
prouedere altre parti. Uno di loro sa la lingua turchesca e la gre-
ca, essendo stato preso fanciullo da corsari in una spiaggia di Si-
cilia; et con esser di si tenera eta, si conseruo col fauor diuino
nella santa fede catolica; et essendo stato riscattato per charita
da un mercante greco doppo molti anni di seruitu, diritto se ne
uinne a Roma ad entrar nella Compagnia, come haueua propo-
sto di fare stando in mano d'infideli, hauendo hauuto notitia di
essa in Messina prima che fusse fatto prigione. Ci sarebbe molto
che dire, e di che lodare Iddio N. S. se si discendesse in particu-
lare alla uocatione di ciascheduno di loro, et alla fortezza con
che alcuni si son diffesi da suoi parenti, che uoleuano diuertirli,
tirandoli finalmente essi li parenti a consentire alla uolunta di
Dio N. S.
20. Oltra questi 62, altri 4, o 5, riceuuti la maggior parte
psr coadiutori, non essendo riusciti atti, si licentiorno; e percio
non si pongono nel numero de' riceuuti. II trattener qui quei che
dimandano, e prouarli fuora, fa che siano pochi quelli che si li-
centiano.
21. Quanto alla casa nostra professa, siamo 86, come si uede
per la lista; e se bene ci son sfate infirmita, si come anche nel
resto di Roma, pure solamertte il nouitio detto di sopra ci fu tol-
to dal Signore. Non potendo nostro Padre rihauersi bene della
mfirmita che Fincomincio Fautunno del 68, sin'al mese di Mag-
gio seguente, uolle tuttauia andare alla Madonna di Loreto,
come haueua fatto uoto. Benche nel camino andando non li man-
cauano alcune febriciole, come reliquie del mal passato, nondi-
meno quanto piu s'accostaua a Loreto, tanto manco molestia gli
dauano; e gionto che fu la, col fauore della santissima Vergine
del tutto lo lasciorno; et quelFistesso mese, hauendo uisitato e
consolato quel collegio nostro di Loreto e di Macerata, torno
molto ben disposto a Roma. Dio lodato.
22. Nella chiesa si e fatto questo anno un gran progresso,
stando gia alzati i fondamenti da terra alcuni palmi della mita
d'essa, con le sue capelle daFuna parte e dalFaltra, e con la fac-
ciata. E per la profundita, larghezza e difficolta loro (entrando
in alcune parti piu di 25, o 30 palmi sott'acqua) si tiene per una
{$4 POLANCI COMPLEMENTA
buona parte dell'edificio quello che gia sta fatto. Mentre che que-
sta parte si ua alzando e coprendo, per poterui fare i nostri mi
nisterii, essendosi rouinata quasi tutta la chiesa di prima, di quel
poco che ui rimase, e d'una parte del sito uicino di casa nostra,
s'e fatta ad tempus una chiesa e sacristia; e con tutta la strettez-
za di quella, non si lasciano li soliti essercitii, e uiene la gente
alle confessioni come prima, et anche alle prediche e lettioni; e
non sol mancar gente principale, che uiene talhora sino da S. Pie-
tro, o poco meno, che non e piccola distantia. II confessar infer
mi e persone di molta qualita, Taiutare al ben morire ad ogni
hora, e uegliare quando e bisogno le notte intiere, e cosa molto
ordinaria; e quest'anno si e messo in pratica con alcune persone
di conto, et non senza molta edificatione, si per le qualita loro,
si per le difficolta ch'u'erano, si anche per la bona dispositione
con che morirono. Quanto al frutto di queste occupationi, di usci-
re molti d'peccati, e intrar in religioni diuerse, et aiutare molti
con le limosine che si raccomandano, et altre cose tali, inten-
desi il medesimo che si suole scriuere gTaltri anni, et cosi la
seiaro il particolare, benche molti se ne siano d'grande gloria di
Dio N. S.
23. Prima che si giettasse a terra la chiesa uecchia, fecero
in quella 4 Padri la professione de 4 uoti, et altri di 3, che dipoi
si fecero sacerdoti: ui furno anche coadiutori temporali formati;
si fece etiam la processione del Corpus Domini, che fu tenuta
molto diuota e principale, concorrendoui con le sue torchie o
candele di cera i tre collegii et le due case, che fanno un grosso
numero, et dipoi si rouino la chiesa. Ouella ch'e fatta iri questo
mentre, per quello che ella e, sta ben accomodata et ornata, et
sin d'Alemagna le serenissime regine, delle quali parlai di sopra,
mandorno quest'anno buona quantita di ricco brochato d'oro per
far paramenti, si come han fatto gl'anni passati, aiutando il cul-
to diuino con doni si fatti.
24. Nella casa di probatione di S. Andrea, come si uede per
la.lista, sonno 31 nouitii, oltre quei che gouernano, et i coadiu-
tori, et alcuni fratelli muratori ch'attendono alla fabrica. In tut-
to sonno 41. Si e ampliato molto quesfanno quel edificio, et
Epist. 151.— 3 Janua.ru 1570 85
ogni giorno haueranno li nouitii maggior commodita di stanze.
Si e transferito la quest'anno la principal probatione col princi-
pal mastro de nouitii, e quiui si sonno cominciati a riceuere, et
far la prima probatione, benche etiam nella casa professa stanno
15, o 16 nouitii col suo mastro, subordinato nelle cose del noui-
tiato a quello di Santo Andrea. E cos\, dopo che alcuni mesi si
sonno instrurti in quel luogo, si mandano sin al numero detto
alla casa nostra professa, doue tengano il modo medesimo di pro-
cedere, e i medesimi esercitii dentro al suo appartamento , che
in Santo Andrea, benche quelli che stanno in probatione nel-
la casa, hanno alquanto piu occupatione esteriore in seruitio di
essa. GFuni et gFaltri communemente uanno con molto feruore,
si nell'oratione et essercitii spirituali , come in quello che tocca
aFobedientia et penitenza, nelle quali hanno bisogno di freno.
Vanno agli spedali a seruire agFinfermi con edificatione e conso-
latione loro e de' circonstanti; et dopo d'hauerli seruito, insegna-
no loro la dottrina xpiana. Sonno iti quest'anno alcuni in peregri-
natione, et oltre d'aiutare se medesimi, hanno etiam edificati li
uiandanti con 1'essempio et con ie parole , et si essercitano di
bona uoglia negl'offitii bassi dentro et fuora di casa, come in ac-
compagnare il spenditore et le bestie con la somma , et andare
per limosina di porta in porta, e cose simili, doue habbiano oc-
casione di rompere il rispetto mondano , et fanno bon profitto,
per la Dio gratia, et si procura che intendano Finstituto della
Compagnia, et restino affettionati a quello, et attendano alle uir-
tu solide. Da consolatione (e confusione taFhora) il uedere la pu-
rita et feruore che mostrano nel diuino seruitio, et la chiarezza
con che tengono scoperto Fanimo suo a chi ha d'aiutarli. Et spe-
cialmente si procura, che di tal modo guardino il raccoglimento
della probatione, che insieme si disponghino per uscire in publi-
co. Ouanto agFaltri essercitii della Compagnia non manchano
quelli di Santo Andrea di far ancor essi la parte sua nella chiesa
loro, et alle uolte fuor di quella.
25. Vengo m al collegio nostro, doue stanno al presente
m Vengono P.
86 POLANCI COMPLEMENTA
riella Compagnia 136, senza alcuni de fuori che seruono in certe
cose. Uedrassi per la lista la natione e le occupationi d'ciasche-
duno. Quelli che studiano nel 2.0 anno di probatione stanno se-
parati dagFaltri, col suo mastro de nouitii , et essercitii conue-
nienti al suo grado, acciocbe quei delle lettere non intepedisca-
no lo spirito. Si e hauuto quesfanno molto particular cura di ui-
site et essortationi straordinarie, et altri mezzi soliti della nostra
Compagnia, per aiutarli in quel che tocca alla perfectione del
nostro instituto, e ua di bene in meglio quella fameglia nelle cose
spirituali e nelle litterarie. Ancora essendosi quest'anno accre-
sciuti per tal effetto alcuni essercitii scholastici, percio che oltre
le dispute particolari d'ogni settimana, e le generali d'ogni mese,
che si faceuano di theologia la mattina, e la sera delle arti, il col-
legio ha aggionto le domeniche due ore di dispute di theologia,
et il giorno di recreatione fra la settimana di philosophia, hor
d^utfcorso, hor d'un'altro, e ui si trouano presente i tre mastri in-
sieme col prefetto delli studii, et il medesimo s'e introdutto nel
collegio germanico e seminario 1'istesso giorno. I retorici anco-
ra, oltra le orationi che recitano nelle sue classi, ciascun mese
ne recitano una nella chiesa del collegio, alla quale si trouano
presenti i theologi e philosophi, et le dorneniche a sera nel refe-
torio, il che fanno parimente gli altn collegii; e nelle feste gran-
di tutti s'essercitano in far uersi latini e greci.
26. Quanto alli scolari forastieri s?e usato diligentia, si
quanto alla disciplina d'i costumi, come a quella delle lettere. E
quanto piu conto si tiene dell'una e delTaltra, tanto e maggiore
il profitto, e per conseguente la riputation delle scuole, et il nu-
mero e qualita di quei che uengono a esse. E cos\ non sonno
mai state cos\ quiete, e cosi ben prouedute d'auditori fermi, alle
quali uengono a udire, e sonno assidui molti dottori e cortigiani
honorati; e nelle classi inferiori si uede molta nobilta de romani,
et altri che uengono con loro pedagoghi. La theologia ha hauu-
to 100 uditori, senza quelli che ueniuano a casi di conscienza:'
gli artisti de tre corsi arriuano a 200: li retorici et humanisti a
140. Li gramatici diuisi in cinque clasi saranno 400, et si procu-
ra che non manchino alle sue confessioni, dottrina xpiana., et
Epist. 151.— 3 Januarii 1570 87
altri aiuti spirituali soliti de nostri collegii. Specialmente s^aiuta-
no fra forestieri, quei di due congregationi che si chiamano
della Madonna, sotto la cui prottetione stanno. Nella maggior
entrano i piu grandi, che saranno da 18 anni in su, et il numero
loro e di cerca 70: nella minore, che si comincio poco fa, saran-
no 30 da 12 anni sino a 17, e non si riceuono se non persone
molto ben cognosciute, et ch'un tempo habbino continuato, o
dan mostra della bona uolunta. Sonno obligati a confessarsi e
comunicarsi almeno una uolta il mese, e le feste della Madonna;
ma la maggior parte lo fa ogni domenica, o ogni 15 giorni. La
congregatione si fa le feste la mattina in un^oratorio deputato per
questo, appresso il choro del collegio, doue per due hore trat-
tano di cose che possono aiutarli in spirito in presentia del suo
prefetto; dipoi ascoltano tutti insieme la messa, e dopo pranso
cantano uespro in musica, il qual finito, alcunJ de nostri colle-
giali fa loro un ragionamento per mezz'hora, e con questo se ne
uanno a pigliar un poco di ricreatione, x, o 12 a una parte, et al-
tri tanti a un'altra. Nella congregation maggiore sonno sin'a x
di piu eta et essempio, a' quali n tocca il trattar e conchiuder le
cose che toccano alla congregatione, et ciaschedun di loro ha
cura d'un' certo numero degli altri, accioche facciano frutto nelle
uirtu e tengano bone compagnie. Alcuno di questi tali ha dato
bona mostra del suo profitto, ricusando un vescouato che se gli
offeriua, con dire che per ancora non si trouaua idoneo per tal
peso, non hauendo finito i suoi studi. Altri quattro di questa
congregatione sonno entrati quest'anno in diuerse religioni.
27. Hanno queste medesime congregationi due academie;
una di cose di theologia e philosophia, un'altra di retorica et hu-
manita, le quali il giorno di ricreatione la mattina fanno le sue
dispute, essercitii litterari, essendoui presidente alcuno de' no-
stri. Chiamasi la prima academia Parthenia, et ha per insegna
la theologia assentata in un tempio, alla quale stanno inanzi in-
ginochioni la phisica con un' globo terestre, e la mathematica
con un globo celeste, con un motto che dice: Leges impone sub-
n al qual P.
88 POLANCI COMPLEMENTA
actis. II rettor di quest'academia prima che esca d'officio, che
dura tre mesi, e obligato a diffender publicamente e con splen-
dore le sue conclusioni. II protettor di questa academia e con-
gregatione e rillmo. cardinal d'Augusta. Nelle feste grandi tutti
indifferentemente s'essercitano in celebrarle con uersi, ponendo
compositioni scritte nelle mura delToratorio, dandosi premio a
chi le fa migliori. II sabato sera dopo le dispute cantano le leta-
nie della Madonna in chiesa con Tauemaria o simil cosa in mu-
sica, e ui si trouano tutte le scuole con sui maestri, i quali hanno
i suoi luoghi gia assignati, si come ancora la mattina alla messa.
E questo basti hauer detto di queste congregationi della Madon-
na, e di quel che si fa nel collegio, la cui chiesa e molto frequen-
tata, e sta molto ben ornata, e 1'habitatione ancora migliorata
alquanto.
28. Nel collegio del seminario saranno da 140 persone, e fra
loro piu di 20 della Compagnia nostra, fra superiori, confessore,
prefetto degli studi, et altri ch/aiutano a quell'opra con altri mi-
nisteri. De' collegiali ue ne sonno da 80 chierici mantenuti dal
medessimo seminario, e 25, o 30 conuittori che pagano del suo:
il resto e gente di seruitio. Gouernasi questo seminario con gran
sodisfattione di sua santita, e de' prelati di Roma, e dell' Illmo.
cardinal Sauello, che ne ha particular cura, benche si scarica in
tutto il gouerno spirituale e litterario molto confidentemente so-
pra i nostri, leuando loro solamente il trauaglio del temporale,
si come la Compagnia desidero e procuro. E cominciasi a ueder
gia molto generale approbatione di quest'opra, etiam fra coloro
che al principio contradiceuano; et si e cominciato a cauar alcu-
ni perseruire con alcuni benefitii a diuerse chiese.
29. Le cose delli studii sonno sempre ite quiui in molto au-
mento. Due quest'anno stampjrno e diffesero conclusioni di
tutte le parti della filosophia in publico, trouandosi presenti mol-
ti cardinali, et altre persone dotte e qualificate; et sonno remasti
non solamente sodisfatti, ma ancora ammirati de' respondenti,
spetialmente considerata la poca eta loro. Alcuni han comincia-
to la theologia. Li studi delle lingue uanno parimente molto inan-
zi, e tanto piu per esser fermi questi scolari, e per il molto esser-
Epist. 151.-3 Januarii 1570 89
cifio che si fa in quel luogo, percio che oltre le repetitioni quo-
tidiane, le dispute et declamationi solite d'i nostri scolari, sonno
distribuiti quelli del seminario in certi ordini, ne1 quali si compre-
hendono ancora li philosophi et tbeologi, et ogni mese corfnpon-
gono prosa e ue.rsi in latino et in greco, e si pongono publica-
mente per le mura le compositioni sottoposte alla censura di
chiunque ui trouasse errore, premiandosi quelli che uincano in
ciascun ordine con lodarli in musica, et honorarli tra gValtri,
onde s'aumenta la diligentia loro nel studio. Quando uengano al-
cuni cardinali et persone di qualita a uedere il seminario, soglio-
no riceueradi con uersi, orationi et musica: di maniera che se
ne uanno molto edificati et sodisfatti.
30. Quanto alle cose spirituali. si frequentano li sacramen -
ti nel seminario piu che mai, percio che si confessano tutti quasi
ogni otto giorni, et si comunicano ogni quindeci di, al piu tardi,
benche per la regola non siano obligati piu che una uolta al
mese. Si sonno instituite questo anno passato due congregationi
della Madonna, una di maggiori, 1'altra de minori, al modo di
quelle che si sonno dette di sopra; et generalmente quanto al-
1'obedientia, humilta, purita, unione et altre uirtu, si uede che
per la diuina gratia fanno molto profitto, et si troua ognidi mag-
gior ageuolezza nel gouernarli. Dimandano essi medesimi alcu-
ne uolte 1'anno penitenze per aiutarsi, et d'andar a seruire agl'
hospitali, et essercitarsi in uffitii bassi di casa. Molti han fatto
quest'anno confessioni generali, et molto numero di loro gPes-
sercitii spirituali con gran frutto.
31. Nel canto si essercitanno, al che hanno li suoi giorni
determinati; et per questo fine mantiene il seminario un mastro,
che non e de nostra Compagnia. Et sonno iti tanto oltre nell'es-
sercitio degruffltii diuini, spetialmente. nella chiesa nostra, che
sonno tenuti per una delle bone capelle di Roma, e si edificano
molto quelli che li sentano, etiam nelle processioni publiche, alle
quali uanno col resto del clero, et cosi allegeriscono la Compa-
gnia di questa occupatione et trauaglio, che neiruffitii diuini
s nauerebbe.
32. II collegio germanico ua ancora esso molto bene. II nu-
go POLANCI COMPLEMENTA
mero di tutti quelli che ui si trouano e di 240; e fra loro de' no-
stri che graiutano nel gouerno et nel resto, 26: li scolari secola"
ri, 186: gl'altri seruano nelle cose necessarie. Si e molto procu-
rato di scemare questo numero; ma e tanta la instanza che uien'
fatta da persone principali, che non se n'ha potuto leuar piu di
quelli che il papa ui mantiene fra soi parenti et altra gente che
alquanto gl'appertiene, del Bosco, ch'e sua patria, che sonno sta-
ti 18, o 20; e cosi altri cardinali et gente nobile d'Italia, Germa-
nia, Polonia, Vngheria et altre nationi, hanno quiui parenti, o
raccomandati suoi.
33. De' tedeschi che si mantengono a spese del collegio, si
e cominciato quest'anno a farne alcuni sacerdoti, et uno di loro
predica in tedesco a quei della guardia del papa, et gli confessa,
et uanno facendo profitto con la gratia de Dio, Alcuni di loro
boni soggetti si son mandati quest'anno in diuerse parti setten-
trionali, accioche comincino a trauagliare nella uigna del Signo-
re, riceuendo altri in suo luogho. Si questi, come gl'altri, han
fatto bon frutto negli studi, et due de' theologi et tre o quat-
tro di queli che finiuano il corso di philosophia quesfanno pas-
sato, fecero li suoi atti publici, difendendo conclusioni in una
sala grande del suo collegio in diuersi giorni, dando bona mostra
della sua dottrina in presenza de cardinali et altre persone graui
et dotte, alle quali pare cosa di molta marauiglia, che in tre anni
di corso si faccia si notabile frutto, che possino questi giouani
dar tal conto di se.
34. Quanto agFhumanisti e studiosi delle lingue, si diedero
i premi quesfanno passato con molto grande apparechio, prece-
dendo un dialogo della historia di Hercole fra le due strade della
uirtu et del piacere, e si ritrouorno alla ripresentatione et al dar
li premii una uolta 16, o 17 cardinali, et 1'altra 5, o 6, senza altri
ambasciatori, e prelati, e persone di qualita, alle quali piacque
in gran maniera tutto quel atto. Et quelli che si erano fatto piu
honore nella compositione in diuerse classi in prosa et uerso, la-
tino et greco, delli scholari del collegio germanico, seminario et
forestieri, furno molto honorati e rimunerati oltra ai premi con
uersi et musica, come si suole. Benche li spettatori, per quanto
Epist. 151.— 3 Januarii 1570 91
si dice, passauano tre milla, ci fu nondimeno molta quiete et au-
dienza pacifica.
35. In quello che tocca al profitto spirituale, intendasi il me-
desimo che degFanni passati. Si confessano tutti ogni quindeci
giorni, o uero ogni otto, et questi sonno i piii; e quest'anno son-
no entrati nella Compagnia molti di loro, come si e potuto nota-
re di sopra, tutti nobili et di buon ingegno.
36. Oltre queste cinque case gia dette, si e dato aiuto a
quella de' catecumeni, doue quest'anno s'e instrutto e battezato
mediocre numero di persone, huomini e donne, senza quelli che
per la pouerta di quel luogo si sonno distribuiti per le case di
uarie persone honorate, doue si sonno mantenuti, e dopo la de-
bita instruttione, hanno riceuuto il sacro battesimo.
37. Si sonno dati confessori della Compagnia quesfanno
come il passato a Santo Pietro et Santa Maria Maggiore et a
San Lorenzo in Damaso; et ad instancia del cardinal Sauello,
vicario, e d'altre persone di rispetto, si sonno confessati alcuni
monasteri di persone religiose, et in tutte queste parti speriamo
sara stato seruito Iddio N. S., e non meno nelle prigioni. In
quella deirinquisitione si conuertirono due heretici, dopo molte
e lunghe dispute hauute con certo de' nostri, percio che l'uno
de' due era stato mastro d'altri heretici per dieci anni, essendo
apostata d'una religione, nella quale era stato predicator catoli-
co, et gloriauasi di hauer tirato al suo falso euangelio molta gen-
te d'una prouincia. Con costui accadetero alcune cose degne
d'esser notate, percio che essendo ne' primi incontri molto pro-
teruo et ostinato, quello ch'hauea da disputar con lui procurogli
molte orationi de' nostri. Cosi lo trouo dipoi molto piu trattabi-
le, e comincio a succeder bene la disputa, hauendossi prima poca
speranza della sua riduttione. Confesso egli medesimo inanzi al
giudice et al nostro con chi disputaua, di hauersi ueduto agi-
tare da uarii spiriti al tempo della disputa, essortandolo altri alla
religione catholica et altri alla contraria. Et tra quelli che 1'essor-
tauano alla catholica, diceua hauer ueduto uno uestito al modo
di nostra Compagnia; et nella contraria parte un' altro che dice
ua: Che fai? Vuoi lasciare 1'euangelio che per tanti anni hai in-
g2 POLANCI COMPLEMENTA
segnato? E cosi li poneua altri terrori. E finalmente 1'aiuto Iddio
N. S., benche per esser relapso non lascio di esser giusticiato;
tuttauia inanzi a questo esorto un'altro degli ostinati, che si ri-
ducesse. Si fece la sua abgiuratione scritta di mano propria, et
inanzi al morire un'esortatione al popolo.
38. Vn'altro heretico, ch'era stato pure ostinato, si conuer-
ti. Et percbe con altri tre uoleuano condurlo a giustitiare, non
credeudo che fusse uera la sua riduttione, ma finta, per saluar
la uita, procuro uno de nostri Padri, inginocchiandosi inanzi
grinquisitorl, che trattenessero la cosa mentre parlasse col papa;
e cosi l'rmpetro, andando subito a palazzo, doue ottenne da sua
santita, che se quelThuomo condotto fra quelli che hauean d'esser
brusciati, fusse ito perseuerando nella confessione che mostraua,
se gli facesse gratia della uita, poiche non era relapso. E cosi se
ne usci con gli altri al luogo doue haueano d'esser puniti et dopo
che morirono i due de loro con fine catolico, quello che s'era
conuertito, stimando per certo di hauerli a seguire, con molte la-
grime dimando perdono a Dio et a tutto il popolo. E stando gia
su la scala, dimandogli il barigello se uoleua morire nella fede
catolica. Rispose che si; e che confessaua di meritare questa
morte. per hauer lasciato la detta fede. AlKhora, ueduta publi-
camente la sua uera riduttione, disse il ° barigello con alta uoce:
Gratia, gratia. E cosi segui tutto il popolo con molta allegrezza,
e fu leuato di quel luogo. Sonno i nostri per Tordinario confes-
sori in questa prigione dell' Inquisitione, et sonno chiamati per
aiutar quei che ui stanno pressi. E cosi, alcuni altri per mezzo
loro si son reconciliati con la chiesa catolica, con molta edifica-
tione degTinquisitori; e spetialmente ad un' Padre molto diligen-
te in questa parte, al quale danno in quel tribunale molto cre-
dito.
39. In altre prigioni s'e parimente seruito Dio N. S. delle
prediche, ragionamenti e confessioni d'nostri. Vn giudeo fra gli
altri si ridusse alla fede christiana; e parlando il Padre che l'ha-
uea esortato col giudice, glielo diede nelle mani, accioche ne fa-
al P.
Kpist. 151.— 3 Januaiui 1570 93
cesse quel che uoleua egli, e cosi lo condusse a casa de' oatecu-
meni. Altri si sonno cauati di peccati graui; e fra questi uno
ch'haueua infamato grauemente un'altro con molto pregiuditio
delle facolta, ratificando in giuditio quel che hauea detto, per
esortatione d'uno de' nostri reuoco in scritto il suo detto, conten-
tandosi che si mostrasse al giudice, non senza molto pericolo
suo. Altre molte cose dirsi potrebbono di queste prigioni; ma
solamente diro, che di molti corsari che stauano presi, alcuni ri-
negati si reconciliorno alla santa chiesa, et altri infideli si conuer-
tiro no, e son boni xpiani.
40. Vn' numero di condanati alla galera, sin'a 15, non es-
sendo ancora stati consegnati a chi gli hauea a condurre, si mo-
riuano quasi di fame. Et un Padre, non sapendo che farsi, ando
da un 'hoste uicino, con dirli che desse loro da mangiare. che
egli procureria che fossi sodisfatto; e quando non li fusse altro
modo, che li darebbe la sua ueste. Fece Fhoste quanto se gli de-
mandaua. In tanto, questo Padre se ne ando al gouernatore, il
quale, lodando la charita, ordino che in tutto il passato et auue-
nire fusse fatto quanto paresse al detto Padre. E cos\ i poueri
condennati alla galera, si ricreorono con le cose neccessarie, et
insieme si confessorono e comunicorno; et riceuendo da quel Pa-
dre ciascun; di loro un rosario, et un Agnus Dei, et alcun' li-
bretto spirituale, partirno contenti a far penitencia de suoi pec-
cati nelle galere.
41. Passando un' Padre inanzi alla casa delTInquisitione,
uide uno che andaua passegiando con gran malinconia; et in-
trando in ragionamento con lui, confessoli che andaua dall'in-
quisitore per dirgli che haueua ingannato mostrando di esser
xpiano., e che per questa causa uoleua esser abrusciato, per so-
disfar all'errore in che era stato. E non potendogli il Padre per
suadere che desistesse, raccompagno per allegerire la cosa, e
cosi l'inquisitor l'esorto a non parlare piu di cose tali, e lasciollo
andare. Ma uolendo egli andarsene tuttauia ad un cardinale dei
deputati sopra 1'Inquisitione, per impetrar la gratia d'esser abru-
sciato, anticipo il medesimo Padre, e concluse col cardinale che
lo ritenesse nelTInquisitione, per meglio intendere l'animo suo.
94 POLANCI COMPi-EMENTA
Fullo a uisitare questo Padre spesse uolte; Tinstrusse e confes-
so, et fecelo liberare dalla prigione. Dipoi lo condusse dinanzi al
medesimo cardinale, al quale dimando perdono inginochioni, et
hora, Dio lodato, perseuera in confessarsi spesso, libero d^humo-
re si strauagante.
42. Fu chiamato un Padre ad una persona grauemente in-
ferma, la quale dopo d'essersi confessata, li disse, che speraua
che guarirebbe se gli mettesse la mano sopra '1 capo; e facendo-
lo il detto Padre, aiutandola Iddio N. S. secondo la sua fede, su-
bitamente si senfi meglio: tanto che il giorno seguente resto sen-
za febre, rimanendo molto edificata de' nostri, doue prima pare-
ua che non sentisse molto ben di loro.
43. Alcune persone che stauano in peccato publico sonno
state aiutate con la diuina gratia; e fra l'altre, una giouenetta fo
rastiera di molto lontano, condotta a questa terra con uestimenti
d'huomo, fu conosciuta per un' nostro, e posta nella casa pia,
doue a simili persone si da ricapito, e fecessi che quel che l'ha-
ueua ingannata li desse bbna dote, e si diede auiso a suo padre
che mandasse per lei.
44. In molti luoghi si e predicato in Roma, e specialmente
nel palazzo di San Pietro, doue la quaresima passata uolle il
papa che predicasse il P. Salmerone, e lo fece uenire per questo
da Napoli, e cosi predico con gran sodisfattione e concorso de
cardinali e gente principali, inanzi al papa. Et representandosi a
S. S.ta che la persona del detto Padre era necessaria in Napoli,
si contento che tornasse, e.uolle che in suo luogho seguitasse le
prediche delle domeniche et feste dell' anno il P. Toledo, che
leggeua nel nostro collegio, proposto a S. S.1* da nostro Padre.
Et cosi comincio dopo pascha, et hallo aiutato Iddio N. S. in
questo ministerio, di maniera, che tiene molto satisfatto et edifi-
cato quello auditorio, e molto spetialmente il papa e molti cardi-
nali che 1'ascoltano. Et hauendo S. S.tk ridotto il tribunale della
Penitentieria a un'altra forma molto diuersa da quel che era pri-
ma, onde escano tutti li spacci che tocano alla conscienza gratis,
e molto ben riueduti, facendo una signatura, doue intrauiene un
cardinale di molta integrita et lettere, et un vescouo delle mede-
Epist. 151.— 3 Januarii 1570 95
sime qualita per regente, volle ci fussero due consultori, che ha-
uessero uoto nella detta signatura, un' theologo et 1'altro cano-
nista. E perche uoleua persone segnalate, ordino al D. Nauar-
ro *°, il qual si troua qui per il negotio de l'arciuescouo di Tole-
do, che intrauenisse in quella come canonista, et al P. Toledo
come theologo. E uolendo S. S.tk che per questi et altri effetti
d'importanza egli stesse in San Pietro, e stato necessario che
habbia quiui le stanze il detto P. Toledo con due fratelli per ac-
compagnarlo et aiutarlo.
45. Si e ancora predicato in tedesco alla guardia del papa et
a molti altri alamanni nella chiesa di Camposanto, uicina a San
Pietro, e cosi in diuersi luoghi di monasteri et hospitali e pri-
gioni. Si che in alcun tempo sonno stati piu di 20 che han esser-
citato nei medesimi giorni questo ministerio; et ancora nelle
piazze con molto concorso e sodisfattione e motione degFascol-
tanti, lo ha fatto alcuno.
46. Dandosi ricordo per alcune persone graui a S. S.t& che
conuerrebbe stampar la biblia molto corretta, conforme a quello
che raccomanda il concilio, e che per la uerita della uolgata edi-
tione si douerebbe correggere molti luoghi, deputo S. S.tkalcuni
cardinali molto dotti e graui, perche attendessero a uedere detti
luoghi, et ordino ancora, che nostro Padre general desse due
theologi, che si trouassero in quella congregatione, e cos\ furno
deputati 21, et ui si trouano con molta sodisfattione de' cardina-
li. Si son fatte quest'anno diuerse orationi latine in capeila del
papa, et sogliono li nostri satisfar molto in quel luogho, doue si
trouano il papa et cardinali, e molti prelati et persone principali.
47. LJassunto d'essaminare quelli che hanno da ordinarsi e
pigliare benefitii, tuttauia lo fa alcuno di casa. Et la cura che si
tiene di far osseruare il concilio in questa parte, fa che i chierici
si ueggono hoggi piu sufficienti nella dottrina, che non erano
2" Martinus de Azpilcueta. De cujus interventu in celebri causa archi-
episcopi toletani Bartholomaei de Carranza plura dabit Arigita Y Lassa,
El Doctor Navarro, pag. 3o8 sqq.
21 Hi fuerunt PP. Emmanuel £
mentariola, n. 18; et Sacchinum, p. III, lib. V, n. 41
21 Hi fuerunt PP. Emmanuel Sa et Petrus Parra. Vide inferius Com-
96 POLANCI COMPLEMENTA
prima, e che molti che non sonno tali, se ne tornino con la re-
pulsa.
48. Alcune donzelle si sonno aiutate intrando in religione
per seruire piu perfettamente Iddio N. S.
49. Nella casa che la Compagnia tiene in Frascati , perche
quella gente, essendo pouera communemente, daua poca commo-
dita aJ figliuoli di studiare, rompendo loro spesso il filo delli stu-
di con le sue occupationi d^agricultura, onde ueniuano a far poco
profitto nelle lettere, si lasciorno le schuole, insieme con la entra-
ta che la terra haueua applicato per essa; ma non si lascia percio
di far quello che torna loro piu a proposito, cioe le domeniche e
feste insegnare ladottrina xpiana. a fanciulli efanciulle et al resto
della terra, et continouare le confessioni e communioni nella chie-
sa e nelle case de' infermi; et l'aduento ui si e predicato (che non
solea farsi) con consolatione della terra nella chiesa maggiore; et
si sonno fatte molte paci d'importanza. Di quelli che trauagliauano
in una vigna che quiui tiene la casa di probatione di S. Andrea,
quattro boni soggietti e gagliardi si diedero al diuino seruitio
nella nostra Compagnia. Quanto al materiale ancora si e amplia-
ta la casa nostra di Frascati incorporandoui un'altra vicina. Vi
stanno per 1'ordinario noue o dieci persone della Compagnia.
50. Del collegio de Tiuoli, doue sogliono stare altri 12, o 15,
ci sarebbe che dir molto, se non andasse troppo crescendo questa
lettera. Percio intendassi il medesimo di quesfanno, che gli al-
tri, etiam con qualche aumento, si delle scuole, alle quali uiene
tutta la giouentu studiosa della citta, comodelle confessioni, pre-
diche, dottrina xpiana., et opre di charita, spetialmente del aiu-
tare al ben morire, che pochi moiono che i nostri non siano chia-
mati; et e molto il credito et affettione che porta loro quella terra.
Fuori di Tiuoli in una uilla d'un signore che lo procuro, si fece
nell'istessi ministeri bon frutto. Ancora nel materiale si e molto
megliorata la chiesa, restando molto piu capace et commoda per
l'essercitii nostri; et la casa si e accomodata et molto ampliata, et
ua tuttauia la fabrica inanzi. Si e hauuto di nuouo un'horto gran-
de uicino, che era molto necessario per tutto il bene di quel col-
legio, le cui fenestre li guardano sopra. E perche una casa pico-
Epist. 152. — 8 Septembris 1570 97
la posta dentro al quadro del detto giardino li daua alcun'impe-
dimento, spontaneamente si mosse un amico forastiero a com-
prarla et gettarla a terra. Iddio N. S. sia laudato, che ha si par-
ticular cura di quello che tocca alle necessita et commodita di
questa sua minima Compagnia. Tutti molto ci raccomandiamo
nelle orationi e sacrifitii di V. R., con tutta la sua prouintia, con
la quale sara communicata questa lettera. Di Roma a di 3 di
Gennaro 1570.
De V. R. seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
A tergo. Annalis romana pro prouincia romana. 1569.
Macerata — Loreto — Forli — Perugia — Fiorenza — Siena —
Roma (deletum) — Ciuita S. Angelo — Theramo — Roma.
152
NICOLAUS SANDERUS POLANCO
LOVANIO 8 SEPTKMBRIS I570 l.
I. Gratias agit de beneficio Gibbono collato, ac de eleemosyna u $ua san-
ctitate impetrata. — 2. Negotium episcopi rossensis commendat , cujus-
constantiam in catholica fide tuenda commemorai. — ^. Joannem Co-
pum laudat.
1. Reuerende Pater. Etsi multae occasiones se antehac ob
tulerunt, quae me vehementer incitabant vt tuae paternitati gra-
tias agerem vel de beneficio in Joannem Gibbonum 2, qui totus
antea meus. nunc etiam vester est, tam amice collato, vel de suae
sanctitatis eleemosyna, nostro, id est anglorum, nomine impetra-
ta; tamen, postquam has literas a R.m0 D. Thoma rossensi 3 ita
accepi, vt intelligerem illum expectare causam ipsius a me pro-
mouendam esse, necessitas mihi plane imposita est, vt, quod tan-
tus confessor a me faciendum sperabat, omni studio et diligen-
tia praestarem.
1 Ex archetypo in codice Cartas selectas de varones ilustres, 2 ff. , n. 2,
prius 505.
2 De Joanne Gibbono (Gibbons) cf. Braunsberger, op. cit., VI, 356.
3 Thomas 0'Herlihy, episcopus rossensis (Ross) in Hibernia. VaN
Gulik-Eubel, Hierarchia catholica, III, 305.
POLANCI COMPLEMENTA.— T. II. 7
98 POLANCI COMPLEMENTA
2. Qui autem has literas ad me ex Hybernia detulit, pre-
sbyter catholicus et pius, R.mi huius episcopi tantam et constan-
tiam in catholica fide tuenda et integritatem in apostolica vita
consectanda commemorat, vt magna me leticia ex ea re affece-
rit. Ego igitur sanctas ipsius literas ad T. R. P. transmitto, vt, si
quid forte ad eius inopiam sustentandam legitime obtineri pos-
sit, nos officio nostro non desimus.
3. D. Alanum Copum 4, qui has tibi reddet, non est opus vt
commendem, cum opera ipsius orbi terrarum iam diu eum com-
mendarint. Vale in Christo, charissime Pater, ac meo nomine sa-
lutem dicas reuerendis Patribus D. Salmeroni, D. Natali et
D. Ledesimo, caeterisque omnibus, quos ego in veritate amo,
quia digni sunt. Datum Louanii 6 Idus Septembr. 1570. Ora pro
nobis ad Dominum.
Tuus in Christo servitor,
Nicolaus Sanderus p. s.
Inscriptio. Admodum Rdo. Patri, domino Polanco, Societa-
tis Jesu. Romae.
Abscisum fuit sigillum.
4 Alanus Copus (Cope), londinensis, qui Romae canonicus basilicae
S. Petn erat. Braunsberger, loc. cit., V, 481.
0 Theologiae professor in lovaniensi universitate. Braunsberger,
op. cit., VI, 356.
Epist. 153. — 3i Decembris 1570 99
153
POLANCUS UNIVERSAE SOCIETATI
r
ROMA 3l DECEM3RIS I570 l.
I. Sociornm ministeria in Urbe. — 2. Numerus sociorum Rotnae degentium.
3-4. Vita functi. — $. Ad diversa loca missi. — 6. Eorum aliqui in clas-
se christiana contra turcas occnmbunt . — 7. Missiones ad viciniora op-
pida. — 8. Novitii admissi. — g-ll. Incolae domus professorum: eorum
munia, Borgiae praesertim. — 12. Novi templi aedificatio. — /J-/J. Flo-
rens collegii romani status. — 16-IJ, Novitiorum institutio. — 18-21. Col-
legii germanici progressus; specimina; novae aedes. — 22. De seminario
clericorum,— 23-24. Poenitentiariae collegium Societati commissum. —
25. Puella ab obsessione daemonis liberatur. — 26. Aliqui socii delecti
ut contra magdeburgenses centuriatores scribani. — 27. Nova collegia
Societatis in Hispania, ltalia, Sicilia, Polonia. — 28. Alia postulantur .
— 2g-jO. De domo catechumenoritm , de domo Sti. Andreae et de colle-
giis tusculano et tiburtino.
I. Jhus. Muy Rdo. en Xpo. Padre. Pax Xpi., etc. Como
los ministerios en que nuestra Compania se occupa, segun su
instituto, en el seruicio diuino y aiuda del bien uniuersal se re-
ducen a algunos generos, aunque las actiones particulares sean
muchas en numero, y muy differentes de un ano para otro, lo
que deste del 70 podria yo escreuir es en gran parte semejante a
lo que se escriuio los passados; v asi, como pienso descender
poco a lo particular, podre ser tanto mas breue en esta, en que
dare auiso de lo que desearan VV. RR. entender destas casas de
Roma. Ni me deterne en referir de los sermones v lectiones de
nuestra yglesia, y de muchas otras partes de Roma, donde se ha
predicado muy ordinariamente, parte en yglesias seglares, parte
en monasterios de monjas, parte en carceles, parte en hospita-
les, parte en palacio del papa, donde continua uno nuestro el
predicar a S. S. y cardenales y otros perlados y personas prin-
cipales que alli se ayuntan en una gran sala, y otro a la familia
mas baxa, a la qual en la capilla principal del dicho palacio en-
senan v declaran las cosas mas necesarias a su saluacion. Lo
1 Ex archetypo a P. Polanco emendato, in codice Borg. Loyol., 6 ff.,
nn. 75"86. Prostat ibidem italica versio, in qua earumdem Polanci emenda-
tionum ratio habita est (8 ff. , nn. 59-74), eodem die notata.
100 POLANCI COMPLKMENTA
mesmo digo de la administration de los sacramentos de la con-
fession y communion en los dichos lugares, especialmente en la
casa professa, donde este ano se han confessado muchos gene-
ralmente, unos por la necessidad que tenian de iterar las con-
fessiones hechas; y otros porque en muchos anos, otros porque
en su uida se auian confessado, siendo ya hombres; otros por su
deuocion. Hanse tambien confessado diuersos monasterios de re-
ligiosas por una uez a requisicion del vicario, quando se atendia
a la visitacion o reformacion dellos, o en otras occasiones; y asi
quanto a la doctrina xpiana. ensenada en diuersas partes, pazes
hechas con el fauor diuino, limosnas procuradas (y algunas bien
releuantes) para ayudar la pobre gente en sus necessidades deste
ano, que han seydo grandes, se entienda lo que otras uezes; v
todo computado, el fructo de salir de peccados publicos y secre-
tos, de hazer restitutiones, de freqiientar los sacramentos con
nueua uida, y la edificacion y buen odor de la Compania se ha
conseruado y continuado con augmento a gloria diuina, y con su
gracia y fauor.
2. El numero de los que al presente nos hallamos en Roma
es de 314 (sin ocho o nueue otros que pretendiendo entrar en la
Compania, estan como en preuia probacion siruiendo en lugares
pios); y entre ellos ay 73 sacerdotes, de los quales 44 son profes-
sos. Y aunque de los que iban a en las listas del ano passaclo, al-
gunos ha llamado Dios N. S. a mejor uida (como esperamos), v
muchos otros se han embiado a diuersas partes, suplese hasta el
numero dicho con los uiejos uenidos de fuera, y con los que de
nueuo se han acceptado.
3. Los defunctos en Roma este ano son ocho; que, ' si no
ubiesen sido todos nombrados a sus tiempos para encomendarlos
a Dios N. S. con los solitos suffragios, en esta se nombraran.
Dos dellos fueron nouicios, Pierino y Martin Vgarte, cuya pro-
bacion fue tan buena, que plugo a Dios N. S. despues que hizie-
ron sus uotos, admitirlos en la Compania del cielo. Dos otros
eran coadiutores antiguos, Jaobo, albanir, en la casa, y Joan,
a yuan ms. hic et infra.
Epist. 153 — 3i Decembris 1570 101
lauretano, sacristan en el collegio: entrambos muy sieruos de
Dios, y de muy rara deuocion y uirtud. Dos otros estudiantes
que auian acabado su curso de theologia, Hieronymo Justiniano
y Francisco de Ribera, acabaron tambien el curso de su peregri-
nacion. Dos otros fueron sacerdotes, uno el P. Thomas Cochi,
ministro del seminario, otro el P. Joan Baptista Buoncuore, sub-
geto de raras qualidades, el qual, auiendo mucho deseado de ui-
sitar a Roma y Loreto, partio de Napoles, donde auia ayudado
muchos a bien morir en unas enfermedades graues que alli co-
rrieron este ano; y saliendo con salud, se le lleuo Dios, despues
que aqui llego indispuesto, en cinco o seis dias, sin que se uiese
causa de su muerte; sino que es de creer quiso Dios N. S. re-
munerar muchas buenas obras, a las quales con gran fructo aten-
dia en Napoles, y con menos dolor (por esta su ausentia) de los
que alli le conocian y amauan estranamente.
4. Muchas cosas se podrian dezir de lo particular destas
muertes a gloria diuina; mas solamente dire de Francisco de Ri-
bera, que fue muy sefialada la patientia y conformidad con la
uoluntad diuina con que sufrio un ano quasi de grauissima en-
fermedad, y tomo la muerte (anteuista segun dizen los que le
assistian); y de Joan, sacristan, en quien fue cosa notable que
un dia antes que muriese, no teniendo nadie por peligrosa su en-
fermedad (porque andaua leuantado), quiso hazer su confession
general (que no la auia hecho, siendo ya tiempo, aunque no era
del todo passado); pero la precedente noche le parecio (como el
refirio) uer uno con una lanza en mano que le amenazaua porque
no auia hecho su confession general; y de donde quiera que aya
uenido tal uision o sueno, el quiso hazer no solamente del me-
dio ano de atras(segun la regla), mas de toda la uida, confession
general; pero estando en esto, agrauosele .tanto el catarro o es-
quinentia que tenia, que no le dexaua hablar. Aqui uoluiendose
a Dios el buen hombre con mucho affecto, cobro la habla, y se
confesso con mucha su consolacion y de su confessor; y acercan-
dose la hora de la muerte, despues de tomar la Extrema Unc-
tion, y hablandose delante del del cielo y de la muerte de algu-
nos sanctos, estaua tan contento, que mostraua no poder espli-
102 POLANCI COMPLiiMENTA
car tanta alegria. Al ultimo, como si uiera que entonzes auia de
separarse su anima del cuerpo, rogo a los circunstantes que de
rodillas dixesen la Salue regina (porque era muy especialmente
deuoto de nuestra Senora), y luego tras es-to murio, y, como
deue esperarse, passo a la que es uerdadera uida o camino della.
5. Los que se han embiado este ano fuera de Roma, y por-
que no han tornado no uan en esta lista 2, seran mas de 80: a las
prouincias de Alemana, 12; a las de Francia, 6; los demas a otras
(como se puede uer por el catalogo de las missiones que aqui ua),
y mas copioso numero a las mas cercanas. Entre los embiados,
tres han salido para uisitar: vno esta prouincia, fuera de Roma:
otro la de Sicilia: otro la de Napoles 3; y asi, de las 18 prouin-
cias que tiene la Compania, con la gratia del Senor se han aca-
bado todas de uisitar, enfuera de la del Peru, que es aiin nueua
planta. Otros ocho salieron para rectores de ocho collegios, de
los quales los dos se han este ano comencado: vno en Vilna de
Lituania, del qual presto ternan letras particulares, porque ua
muy bien encaminandose aquella fundacion, por la estraordina-
ria afflcion y liberalidad del obispo que la haze 4: el otro es en
Theramo, pocas jornadas de Roma 5. Salieron asimismo tres
maestros de nouicios, y dos coadiutores dellos en aquel officio,
w
para tres casas de probacion, en Praga, S. Angel y Nola, siendo
primero exercitados en esta de Roma los embiados. Tambien uuo
entre ellos quinze predicadores, seis confessores y diez y siete
iectores: doze de letras humanas, y uno de philosophia, y quatro
de theologia; los demas fueron estudiantes o coadiutores, y al-
Catalogi de quibus hic et inferius mentio fit desunt in nostris exem-
plis, neque eis uti potuimus.
3 Domus provinciae romanae visitatae fuisse videntur ab ipso provin-
ciali P. Christophoro Rodericio; in provinciam neapolitanam missus est vi-
sitator P. Dionysius Vazquez (S. Franc. Borg., V, 503, 535; Epist. P. Sal-
meronis, II, 223); provinciae siculae visitator missus est P. Hieronymus Do-
meneccus. Vid. inferius Commentariola, ad ann. 1570, n. 12.
4 Vide supra epist. 145, annot. II. Porro primus rector collegii vilnen-
sis renuntiatus est P. Stanislaus Varsevitius (Sacchinus, p. III, lib. VI,
n 121), de quo vide epist. 143, n. 10.
Interamnensis collegii rec.tor missus est P. Tarquinius de Reynaldis.
Vide inf. Commentariola, loc. cit., n. 26.
Epjst. 153.— 3i Decembris 1570 io3
gunos pocos nouicios embiados a la casa de probacion de Sancto
Angelo.
6. Entre estas missiones uuo una por orden del papa, que
lo encomendo a nuestro Padre general, y esta fue la de la arma-
da que se embioeste afio contra el turco 6. Sin los nuestros que
de Venecia y Padua fueron, se embiaron desta prouincia seis,
tres dellos sacerdotes, y los otros tambien idoneos para ayudar
en aquella empresa. De Santo Angelo se saco el P. Reynaldo Ga-
lese, que fue en la armada venetiana con otro sacado de Floren-
cia. De Roma partieron el P. Thomas ' con el hermano Pietro
Angelo, y de Loreto el P. Victoria, a quien dio cargo nuestro
Padre de los demas que iban en la armada; y el general della,
que fue el sefior Marco Antonio Colona, le lleuo en su galera
por confessor suyo, y con el fue Lorenzo, coadiutor feruiente v
de mucha uirtud. Trabajaron en esta empresa todos, y muy se-
fialadamente el P. Reynaldo, no se contentando de ayudar a los
de su galera, antes andando de una en otra para ayudar, asi con
la doctrina y sacramentos, como con remedios y ministerios cor-
porales, los enfermos, que murian en grandissimo numero, hasta
que se enfermo el grauemente de los trabajos y infection de los
enfermos a quienes ayudaua; y en la insula del Zante acabo su
peregrinacion, siempr.e exhortando los quatro ultimos dias de su
uida los circunstantes a las cosas de su saluacion, y lleno de de-
seos (si Dios le daua alguna uida) de andar por la Grecia y Tur-
quia, con su compafiero que tenia estas dos lenguas, para ganar
muchas de aquellas animas al Sefior, que le auia dado desto al-
gunas primicias en la armada ; y esta sed de la reduction de
aquella gente la auia el tenido muy notable; y asi aunque con
toda resignacion a la obediencia, tenfa grandissimo deseo de yr
por aquellas partes. Es de esperar que desde el cielo impetraraa
otros gratia de conseguir lo que el tanto deseo. Dexo este buen
Padre grande edificacion en la armada, de su mucha charidad; y
acompafiole en Candia el hermano Lorenzo, como en la causa,
6 De hac missione vide Sacchinum, loc. cit., nn. 26 sqq.
7 P. Thomas Radius (Raggio). SacCHINUS, ibid.; Contmentariola, loc.
cit., n. 25.
104 POLANCI COMPLEMENTA
asi en la muerte; y ultimamente el hermano Pedro Angelo Ma-
nucio, persona de mucho talento y expectacion. Sea seruido y
glorificado en la uida y muerte de todos Xpo. N. S. Estos tres,
con los 8 de arriba, se encomienden a Dios N. S., si antes de re-
cebir esta no se han encomendado. Los otros padecieron tambien
enfermedades, pero tornaron en Italia 8, Dios loado.
7. De los ynbiados de Lombardia, ellos scriuiran.
Otras missiones se han hecho cerca de Roma, predicando y
confessando la quaresma y otros tiempos en diuersas tierras; mas
porque tornaron los embiados, y el fructo de la predicacion y
confessiones fueron semejantes a los que otras uezes se han es-
cripto, en hazer pazes de importantia, y sacar muchos de pecca-
dos v otras obras de charidad, no dire en esta cosas mas par-
ticulares.
8. Los que en Roma se han recebido en la Compania este
afio de 70, parte mouidos [aqui del Senorj b mediante la freqiien-
tia de los sacramentos, y predicacion, y otros medios de su diui-
na prouidentia, parte uenidos de fuera para entrar aqui, son 47:
los 21 coadiutores, de buenas qualidades, y los 26 personas de
letras, y entre ellos dos theologos (vno dellos ya doctor), y cinco
legistas, y otros cinco philosophos, y entre ellos uno graduado
de doctor en la una facultad y otro en la otra. Siete otros son
rhetoricos, y otros tantos humanistas, y de diuersas nationes, tres
tudescos, dos polonos, dos franceses, vn hiberno, otro espanol,
los demas italianos, bien que alguno dellos tiene la lengua grie-
ga uulgar. Entre ellos ha auido senaladas uocationes. No entran
en este numero algunos. que por no se hallar en la probacion
idoneos para nuestro instituto, se han despedido, ni otros que se
tienen en preuia probaciou para uer como salen, ni otros muchos
que piden la Compania, y por diuersos respectos se bazen espe-
rar. De todos se sirua Xpo. N. S.
9. Vendre aora a dezir alguna cosa de cada una destas ca-
b Obscura lectio; in exemplari vero italo clare legitur: parte mossi qui
dal Sig.re con la frequenza de Sacc", etc.
Cf. tamen inferius Commentariola et Sacchinum, 11. cc.
Epist. 153. — 3i Decembris 1570 105
sas que en Roma tiene la Compania, que son seis; porque una se
ha anadido este ano a las cinco de que se hizo meneion en la an-
nua passada. En la casa professa nos hallamos al presente 90 per-
sonas, como se uee en la lista; y aunque unos uan y otros uie-
nen, comunmente no nos apartamos mucho deste numero, con el
qual Dios N. S. la mantiene de limosnas; y en la carestia que ha
auido este ano en Roma y quasi en toda Italia, por la qual nos
hallauamos estrechos, tomo nuestro Padre general un espedien-
te de ordenar que asi en esta como en las otras casas nuestras de
Roma que sentian semejante difficultad, se alargase la mano mas
de lo acostumbrado en dar limosna a los pobres, que eran mu-
chos, aparejando algo mas de lo ordinario, para que ellos tuuie-
sen mayor parte; y asi se hizo en todas estas casas, ultra las li-
mosnas de la yglesia que se recogen por encomienda del predi
cador o lector a cada sermon, que siempre siruefn] para pobres
de fuera de la Compania, y otras buscadas para ellos de particu-
lares; y asi la diuina prouidentia, ni nos ha dexado faltar lo ne-
cessario a nosotros, y ha dado occasion de exercitar la charidad
con mucha gente de fuera.
10. No dire de las occupationes de nuestro Padre general,
y de aquellos de cuyo ministerio se ayuda en las cosas de la Com-
pania; aunque ultra del gouierno ordinario, se ha empleado en
cosas que para adelante ayudaran al bien uniuersal della, asi en
lo spiritual como en lo temporal; y con la occasion que da la bue-
na uoluntad que el papa tiene para hazernos toda charidad y
merced, se han auido, no solo en lo que occurre para la misma
Compania y el bien de las animas (al qual ella atiende), gratias
de importantia, especialmente para las Indias orientales y occi-
dentales, y para el Brasil y Ethiopia; pero aun en otras cosas que
conciernen el bien uniuersal en estas partes de Europa, y el bien
y consolacion spiritual de muchas personas particulares de fuera
de la Compafiia que acuden a ella, se han alcancado muchas co-
sas de momento.
11. Ha uisitado tambien nuestro Padre por si7 y ayudando
se de otros, estas residentias nuestras de Roma, y puesto un su-
perintendente en las cinco que ay fuera desta casa professa don-
Io6 POLANCI COMPLEMBNTA
de el reside; y de todo ello se ha seguido muy buen effecto del
seruicio diuino. Hanse admitido aqui 12 a la profession de tres
uotos (fuera de vno que la hizo de 4), y algunos dellos a las 6r-
denes sacras. Todo sea a gloria diuina.
12. La yglesia nueua ua muy adelante; y con tres capillas
ya acabadas, que se han juntado con lo que antes seruia de vgle-
sia, v un poco de espacio en medio, se ha hecho muy mas capaz
y comoda para los sermones y confessiones, tanto que se podra
esperar el cumplimiento de la fabrica, sin que mucho se sienta la
dilacion.
T3« Quanto al collegio nuestro, seran poco mas o menos
120 c los que en el residen, de uarias naciones, como se uee por
el catalogo dellos. Tanbien se puede uer quan freqiientadas sean
las escuelas, pues los theologos, computando los nuestros y los
forasteros, passan de 130, y los artistas son cerca de 200 en los
tres cursos, y los auditores de rhetorica, humanidad y gramatica
son mas de 580; y computados los que oyen casos de conscien-
tia, mathematicas, griego y hebreo, que son lectiones como ex-
traordinarias, passa el numero de 1000 estudiantes; y cada dia se
uee crecer la reputacion y buen credito de las scuelas, y se ua
procurando que los que uienen hagan mas fructo. Las acade-
mias que hazen los scholares forasteros, de la congregacion de
nuestra Sefiora, una de filosophos y otra de humanistas, crecen
en numero y se senalan entre los otros en la doctrina, y no me-
nos en la piedad. Tres desta congregacion han sido admitidos
en nuestra Compania, muy buenos subiectos, y otros en diuer-
sas religiones.
14. Este ano se comencaron las uacancias al principio de
Agosto, para durar hasta el fin de Setiembre, y asi se continua-
ran para adelante, porque se pueda hazer la renouacion de los
estudios para el principio de Otubre, ganando este mes para los
estudios, que es muy al proposito para atender a ellos. En estos
dos meses de uacantias han atendido como suelen los collegiales,
y con mas calor, al aprouechamiento suyo; y la mayor parte de
c Al. exempl. (cf. annot. 1) dicit l3o.
EPIST. 153. — 3l DECEMbRIS I570 I07
los maestros, unos tras otros, pidieron algunos dias de la casa
de probacion para exercitarse mas en las cosas spirituales y de
humildad, con cuyo exemplo la mayor parte de los otros deman-
daron lo mesmo; y por no replicar lo que otros afios se ha scripto,
solamente dire que si en tiempo alguno se ha visto, este ano se
ha podido ver en el muy grande union y tranquilidad y spiri-
tu, por la diuina gratia.
15. Anque no se predica por ordinario en la yglesia del co-
llegio, hazese esto por los collegiales en muchas otras partes de
Roma; y demandandose el numero de los que podrian dar para
predicar este ano, dieron en lista 30 que lo podian hazer, como
lo han hecho en Roma y fuera della.
16. En la casa de probacion de Sancto Andres residen 40
personas; y fuera de los que gouiernan, y algunos que ayudan,
los demas son nouicios. Y es para mucho alabar a Dios N. S. el
buen fructo que alli hazen en si mesmos, y con quanto feruor en
las necessidades de la yglesia que se les encomiendan contra he-
rejes o inheles (como este ano ha interuenido), atienden a ayudar
con penitentias y orationes. Pero destos exercitios de mortifica-
cion y deuocion, como proprios dellos, no ay que dezir sino que
se sigue el orden que se suele; y andan consolados los nouicios;
y donde occurre la occasion con parientes y amigos, se mues-
tran constantes; y antes con la contradicion se confirman en su
uocacion. Quanto a lo material, la yglesia se ha acabado, y or-
denado como ha de estar; y la fabrica de la casa se ha mucho
augmentado para la commodidad de tener muchos nouicios; y lo
demas temporal ua tambien aumentando Dios N. S. Que todo
sea para su mayor seruicio y gloria.
17. Sin los nouicios que estan en Sancto Andres, ay 17
otros en la casa professa con su maestro, y la mesma orden que
otras uezes se ha escripto; y mudanse trocandose con otros de
Sancto Andres, como parece al rector de aquella casa, a quien es
subordinado el que en esta haze el officio dicho.
18. En lo del collegio germanico remittome a lo que otras
ueces se ha escripto quanto a los exercicios literarios y de pie-
dad. Solamente dire que con razon puede esperarse que del tra-
108 POLANCI COMPLEMENTA
bajo que se toma en la institucion desta jouentud sera Dios N. S.
muy seruido, y ayudada en muchas partes la republica xpiana.
Hase procurado, por no tener tanta gente de la Compania alli
ocupada, diminuir el numero de los estudiantes que alli se ins-
tituyen, con hazer mucha difficultad en admittir los que lo pi-
den de nueuo; mas es tanta la instantia que hazen cardenales y
otras personas de mucho respecto, que es quasi forzado satisfa-
zerles; aunque se ha dado orden que menos numero de los nues-
tros baste para aquel collegio, que no passan aora de 22, aun-
que otros cinco o seis de los que pretienden entrar, hazen su pro-
bacion en el.
19. Los scholares tudescos que el collegio mantiene, son
otros tantos como los nuestros; el numero de todos sera de 240
poco mas o menos, y entre ellos mucha gente noble que uienen
asi de Alemana y otras partes septentrionales, como de las prin-
cipales ciudades de Italia. Y entre otros parientes que alli tiene
el papa, ay uno de los mas cercanos de hasta 14 anos, que con
ser de los mejores de la classe de rhetorica en latin y griego, al-
guno auia dado sinistra informacion de su aprouechamiento a
S. S.; y con algunas composiciones, y con hablar el mesmo al
papa en latin ex tempore, replicando y satisfaciendo a lo que
S. S. le dezia, quedo con mucha satisfacion y claridad de que
no le auian bien informado; y en effecto mostro la buena uolun-
tad que le tiene.
20. Hanle quitado la casa que tenia alquilada este collegio,
porque la uendio su dueno; mas hase auido otra no menos al
proposito, que es un palacio del senor Marco Antonio Colona,
que abraza la yglesia de Sancto Apostolo 10 de dos partes, y sin la
comodidad de estancias, la tienen tambien de yglesia, porque les
da todo recaudo como si les fuese propria. El dia que se passa-
ron a este palacio comieron en refitorio los Illmos. cardenales de
Augusta y warmiense, con el senor Fabricio Colona, hijo mayor
del senor Marcantonio, y otras personas de qualidad; y se les
10 Sic pro templo Sanctorum Apostolorum dicto. Cf. Baedeker, Italie
centrale, p. 159. (Octava edit. gallica, 1887.)
Epist. 153.— 3 i Decembris 1570 109
hizo fiesta de sermones en diuersas lenguas, muchos uersos y
obras que alli suelen hazer.
21. Entre los que han hecho demostracion publica en este
collegio de su aprouechamiento en los estudios, acabado el cur-
so de philosophia (aunque todos satisficieron cumplidamente), un
mochacho de 16 anos dio admiracion a muchos cardenales y al-
gunos embaxadores de principes y otras personas qualificadas
que se hallaron presentes; porque con tener conclusiones de to-
das las partes de filosophia, mostro mucha erudicion y resolucion
en ias disputaciones que con diuersas personas doctas tuuo. Exer-
citanse los humanistas cada mes en composiciones unos contra
otros, y danse premios a los que se muestran superiores; y este
uso que se ha introducido hace que mas uiuamente trabajen por
yr adelante en sus estudios, etc.
22. Del seminario lo que ay que afiadir a la del ano passado
es, que tambien el se ha mudado en otra casa grande y buena,
por hauersele quitado la que antes tenia alquilada. Hazese alli
mucha gente docta, como estan alli a la larga, y ya, sin mas de
ueinte que estudian artes, ay j 1 estudiantes theologos, y comen-
caran presto a mostrarse en actos de theologia, como se han
mostrado en los de rllosophia; y senalanse especialmente en las
lenguas y letras humanas; y esperase que asi en esto como en la
piedad y en los exercicios ecclesiasticos, saldra rlerdadero semi'-
nario de ministros idoneos de la sancta yglesia, y en particular
desta romana.
23. Sin estas cinco dichas casas ha tomado !a Compania
este ano en Roma el assumpto del collegio de penitencieros de
Sant Pedro, que es aora la sexta residencia. Porque no ualiendo
las razones que al summo pontifice por scripto y de palabra se
representaron para escusarnos, a los seis de Abril nuestro Padre
general accepto este peso; que es, de tener alli onze sacerdotes
de uarias lenguas y naciones que suelen concurrir a Roma. El
12. ° es el que llaman mayor penitentiero; al presente lo es el
cardenal Borromeo, y en su lugar (porque el reside en su arc >-
bispado de Milan) el cardenal Alciato. A los penitentieros uiejos
hizo S. S. contentar con beneficios o otras prouisiones; y des-
IIO POLANCI COMPLEMENTA
embarazando ellos la casa por todo el mes de Mayo, al principio
de Junio comencaron a morarla los nuestros, haziendola proueer
de muebles el cardenal Borromeo para ueinte personas, y de otras
cosas necessarias; y asi a los nueue de Junio nuestro Padre ge-
neral presento al papa los nueuos penitentieros para que le besa-
sen el pie y tomassen su bendicion, y S. S. les hizo una exhor-
tacion, encomendandoles mucho el ministerio y assumpto que se
les cometia, por la lmportancia que en el auia de ayudar tantas
almas, que de todas partes uendrian a ellos por remedio y con-
suelo spiritual de sus conscientias, como a quienes tendrian lu-
gar de Xpo. N. S.; y que ios consolasen con toda charidad; mas
a los que mostrasen hazer poco caso del peccado, los trattasen
con todo rigor.
24. Comunmente ha sido este orden del papa bien recebido;
y aunque el cabildo de Sant Pedro al principio parecia estuuie-
se algo recatado, despues que han comencado a trattar con los
nuestros, se muestran contentos, y algunos comienean a ayudar-
se dellos. Pueden los que alli ha puesto nuestro Padre, confes-
sar en las lenguas de Espana, Francia, Flandes, Alemana, Polo -
nia y Esclauonia; y todos en la italiana y latina; y ay quien pue
de oyr confessiones en cinco lenguas, quien en 8. Han comenca-
do a hazer su officio de confessar en la yglesia de Sant Pedro,
compartiendoselfen tal manera, que comunmente ninguno traba-
ja mas de lo que puede buenamente; y con esto ay recaudo suf-
ficiente de confessores manana y tarde, aunque los domingos v
iiestas (y tanto mas los tiempos santos que suele auer mas con-
curso de penitentes), todos acuden a sus confessionarios; y ha
creeido tanto la freqiientia de las confessiones, que a los que tie
nen cargo de administrar el sanctissimo sacramento de la Eucha
ristia, ha crecido mucho ia occupacion. Y de otra senal se puede
collegir tambien el augmento: que siendo costumbre de impri-
mir ciertos testimonios de auerse confessado, que se dan a los
peregrinos y penitentes que los piden, un agente del penitencie-
ro mayor hizo imprimir una quantidad, que segun su qiienta auia
de bastar por todo el ano del 70, y se acabo en dos meses; de
manera que ha sido menester imprimirlos otras dos uezes hasta
Epist. 153. — 3i Decembris 1570 11 1
aora. El fructo plega a Dios N. S. aya crecido como el concur-
so; y asi es de esperar, porque la gente que alli acude, suele ser
muy necessitada, y los penitenciarios procuran hazer io que la
charidad requiere. Estan, sin ellos, seis otros estudiantes y cinco
coadiutores; y no pierden tiempo los dichos estudiantes, porque
sin las lectiones que uienen a oyr a nuestro collegio, tienen en
la casa de la penitentieria cada semana dos otras de casos de
conscientia, que hazen dos doctores dellos, y un dia conferen-
cias, que no menos que la lection se cree ayudaran; y comienca
a uenir gente de fuera a las lectiones, specialmente de palatinos,
estando este collegio junto al palacio de Sant Pedro. No se ha
podido alcancar que no fuesen a la capilla papal los penitentie-
ros, aunque se procuro harto; pero contentose S. S. que fuesen
algunos, no obligando a que se hallasen alli todos. La casa se
ha mucho aderezado; y donde estaua como casa de seglares d
cada aposento separado, se ha reducido a forma de nuestras ca-
sas de communidad. Tambien se ha aderezado y ornado la capi-
lla donde se tiene el Sanctissimo Sacramento, y la libreria; y aun
en la yglesia de Sant Pedro, uiniendo el papa a uer las sillas de
la penitentieria, las ha mandado hazer de nueuo, y alargar mas
el lugar donde estauan, para que se este con mas commodidad
de confessores y penitentes, y con mas decentia para el officio.
25. Esto es lo que me occurre dezir destas seis casas de
Roma; y no me estiendo en dezir en particular de las obras de
charidad que aqui se han hecho, pues basta dezir que se conti-
nuan y uan adelante las acostumbradas de otros afios. Solamen-
te dire que uiniendo a Roma una senora de mucha nobleza y de-
uocion, de Alemana, para uisitar estos sanctos lugares y reli
quias, traxo en su familia, entre otras, una doncella de mucho
tiempo molestada y obsessa por el demonio, esperando que en
dichos sanctos lugares Dios N. S. la ayudaria; y auiendose pro-
uado por otros los exorcismos ordinarios que usa la yglesia, final-
mente fue traida la doncella a los nuestros, y la segunda uez,
despues de muchas orationes, y de auer dicho missa en la ygle-
d Priiis scriptum erat de cartuxos.
H2 POLANCI COMPI.EMENTA
sia de la Rotunda, y applicadole algunas sanctas reliquias, los de-
monios dieron sefial de no poder mas resistir; y atormentando te-
rriblemente de la cabeca a los pies la pobre moca, la dexaron
medio muerta; y leuantandola por los brazos, hallaron en tierra
cierta cosa enbuelta en un pano, y bien guardada; y tomandola
se hallo ser lo que mucho se deseaua, que era una obligacion o
pacto que la moca auia hecho con el demonio el tiempo passado,
y por los medios dichos se la hizo restituir Dios N. S., y quedo
ella libre con gran consolacion suya y de otros, y no menor ad-
miracion, que duro un tiempo el hablarse en Roma desta obra
del Senor ".
26. Occupanse algunos nuestros en escreuir ciertas cosas
utiles al bien uniuersal, y este ano se han acabado algunas. Tam-
bien S. S. , ordenando a un numero de cardenales para ello de-
putados, se hiziese diligencia contra los hereticos que han es-
cripto, y todauia uan escriuiendo, una obra muy perniciosa que
llaman las Centurias, con que pretienden confirmar la antigiie-
dad de sus falsos dogmas, se le representaron 18 theologos que
ayudasen a los dichos cardenales deputados, y entre ellos esco-
gio tres o quatro de la Compania S. S., y pocos otros 12.
27. De las nueuas fundaciones comencadas a poblar este
ano del 70 en la Compafiia destas partes de Europa, porque no
escriuieron ellos mesmos, dire dos palabras en general, que son
ocho; en Espana las quatro dellas, aunque las fabricas no estan
acabadas, que son Huete, Carauaca, Segura y Oropesa; en Ita-
lia dos, vna la casa de probacion en Nouelara, en Lombardia, que
el conde Camillo Goncaga funda, y ya tiene en buenos terminos
el edificio, y residen algunos de los nuestros alli para hazerle
acabar a nuestro modo, porque a fundamentis quiso hazer casa
y yglesia con mucha deuocion el fundador. Otro es el collegio
de Theramo en el reyno de Napoles. En Sicilia se comenco tam-
11 Agitur de puella Susanna, quam Romam secum attulerat domina Ur-
sula a Lichtenstein, vidua Georgii Fuggeri. Cf. Braunsberger, op. cit.,
VI, praesertim, pag. 374-376.
12 Quinam hi fuerint neque hoc loco, neque in Commentariolis dicit
Polancus. Aliquos enumerat Braunsberger, op. cit., VI, 409, annot. I.
Epjst. 153.— 3i Decembris 1570 n3
bien a etnbiar gente al collegio acceptado en Calatagirona, para
aderezar las cosas necessarias. En Lituania, que es una prouin-
cia en lo ultimo del reyno de Polonia, y confina con los tartaros,
es la metropoli Vilna, ciudad grande y populosa; alli se ha em-
biado el octauo collegio, aunque de Roma solamente para Vilna
y Theramo, como arriua se toco, se embiaron los rectores y al-
gunos pocos otros. Sin estos 8, se han acceptado dos otros, vno
en Baeca del Andalucia, y otro en e Premislia f, que es una ciu-
dad de Russia subiecta al rey de Polonia, donde una senora prin-
cipal y sin hijos 13 ha pedido un collegio, y se le ha concedido;
pretiende hazer fundacion cumplida para sesenta personas, y edi-
ficar a fundamentis casa y yglesia. Hase dado orden se uaya a
tomar la posession, y esperase que Dios N. S. se seruira mucho
de tal obra, porque ay en aquellas partes gran mezcla de grie-
gos y armenios, y otras sectas, con los latinos que obedecen a
esta sancta sede apostolica.
28. Sin estos, se tracta de otros cinco, con no poco calor de
los que lo procuran: vno en Malaga, ciudad maritima del reyno
de Granada: otros dos en el reyno de Napoles, en las ciudades
de Cosenza y Ciuita de Chiete (que son principales, la una en
la Calabria y la otra en la prouincia de Abruzo); otro en Putiers
de Francia ,4; otro en Graz, principal en la Stiria, prouincia del
patrimonio del archiduque de Austria Carlo; mas no ay ultima
resolucion hasta aora, ni de acceptar, ni de excluir. Hanse bien
excluido algunos otros, aunque offrecidos de personas de mucho
respecto, porque no se pueden abrazar tantos assumptos. Dios
N. S. multiplique ios operarios de su uifla.
29. De la casa de cathecumenos que tiene uno de los nues-
tros superintendencia, no ay que dezir sino cosas conformes a los
otros anos; sino que este ano se han baptizado 13 judios. Y lo
« el ms. — f Subobscure exaratum in ms.
13 Vide inferius Commentariola , ad ann. 1570, n. 15. Porro collegium
conditum ;fuit non Presmiliae, sed Iaroslaviae anno 1574. Cf. Sacchinum,
p. IV, 1. II, n. 3o, et 1. III, n. 98.
14 Vide Commentariola, loc. cit., n. 21.
POI.ANCI COMPLKMENTA.— T. II 8
114 POLANCI COMPLEMENTA
mesmo digo de Frascata, unida a la casa de probacion de Sancto
Andres, donde Dios N. S. se ha seruido este ano con continuas
confessiones en nuestra yglesia, en la prision y en casas de en-
fermos; con ayudar a bien morir asi los que se auian de justiciar,
como otros que de su muerte natural murieron; con procurar pa-
zes, y quitar escandalos entre los de la tierra mesma y con los de
otra uezina; con hazer exhortationes y doctrina xpiana., congre-
gando la gente a uezes en la placa con algunas platicas, para ti-
rarlos despues a la yglesia; con predicar en nuestra 3rglesia, y a
uezes en la cathedral; con dar buenos auisos y consejos y ayu-
das, asi a los particulares como a los praefectos de la justicia
ecclesiastica y seglar; en manera que de los pocos que alli estan,
que seran 6 6 siete ordinarios (aunque los extraordinarios son
hartos mas), se sirue mucho Dios N. S. con los del pueblo, y con
otras personas de qualidad que suelen por su salud yr a Frasca-
da desde Roma. Las estantias se han asimesmo mejorado y aug-
mentado.
30. El collegio de Tiuoli, aunque passa como miembro des-
te de Roma, todauia porque en el comunmente ay 14 6 quinze
personas, tiene mas forma y obras de collegio, asi en lo que toca
a la disciplina domestica de nuestro instituto, como en las schue-
las, que ha tenido este ano muy llenas. Y con confessarse cada
mes los scholares, y cada dia de fiesta despues de visperas oyr
una lection de la doctrina xpiana., y repetir la ultima de atras; y
con el cuydado que se tiene de sus costurnbres, y de que crezcan
en la piedad, sacase dellos no poco fructo; y los padres de algu-
nos dellos, uiendolos hazer oration a la manana y a la tarde, y
la deuocion con que cada dia oyen su missa, se marauillan y
confunden uiendo que ellos no hazen lo que sus hijos en tan
tierna edad. Del recurrir a los nuestros por consejos, y del cre-
dito que les dan aeerca de sus contractos, se uienen a euitar mu-
chos cargos de conscientia y peccados. En lo demas de las con-
fessiones y del ayudar a bien morir a los que mueren, pobres y
ricos, de dia y de noche, con buen tiempo y con malo, sin faltar
a las necessidades de los que los llaman (que son la mayor parte
de los enfermos), no puede dezirse sino que Dios N. S. mucho
Epist. 154. — 3o Decembris 1571 115
se ha seruido, y el pueblo edificado. Tambien la fabrica de la
yglesia y de la casa ha ydo adelante, y no poco se ua acomodan-
do para refrigerio de los que de Roma uan alla a ciertos tiempos
para conualescer o tomar un poco de reposo de los trabajos de
Roma.
Y esto baste destas ocho casas de Roma y eerca della, las
quales todas se encomiendan mucho en las orationes y sacrifi-
cios de V. R. y de toda essa prouincia. De Roma ultimo de Di-
ziembre 1570.
154 ,
P. JACOBUS XIMENEZ UNIVERSAE SOCIETATI
ROMA 3o DECEMBRIS 1 57 1 *.
1-2. Socii Romae degentes. — 3. Mortuorum elogia. -4. Socii extra Urbem
missi, et in classem contra Turcas. — 5. Missio Patris generalis cum car-
dinale Alexandrino in Hispaniam, Lusitaniam, Galliam. — 6. P. To-
letus mittittir in Germaniam et Poloniam cum legato Commendono;
collegium admittitur in urbe Graecii in Stiria. — 7-9. De dorno profes-
sorum et de Patre vicario generali. — 10-12, Ministeria spiritualia. —
13. Preces pro victoria classis christianae. — 14. Plures judaei baptiza-
ti. — 15. Novi templi aedificatio. — 16-20. Collegii romani progressus. —
21. Scholastici aliqui disputationibus apud PP. Sancti Dominici et
Sancti Francisci intersunt. — 22. Studiorum annua instauratio; P. Ga-
gliardus coram pontifice de parta victoria concionatur. — 2^. Scholasti-
corum numerus; in quorum utilitatem cursus P. Toleti editur . —
24. Confessarii examinati et approbati. — 25-26. Socii sacerdotes creati;
concionatores in aula summi pontificis; coufessarii; missiones ad vicina
oppida. — 2~]-2Q. Novitii, eortimque institutio. — ^o. De domo tusculana.
— 31-32. Collegii tiburtini ratio; sbiritualia ministeria; caritas cardi-
nalis ferrariensis in pauperes; paces initae. — 33-34. Poenitentiariorum
collegium. — 35. Seminarium clericorum. — 36-3J. Alumnorum colle-
gii germanici numerus; exercitationes; ingressi in Societatem.
1. Jhus. Molto Rdo. in Xpo. Padre. Pax Xpi. etc. Di quel-
io che la bonta di Dio N. S. si e degnata operare in Roma qne-
st'anno 1571 per Tinstromenti deboli di questa minima Compa-
gnia, diro con breuita quel tanto che mi parra piu a proposito
1 Ex archetypo in codice Rom. 126 A. et 126 B., 4 ff., 3o4-3o7; in mar-
gine superiore notati sunt numeri 16-19. Particula hujus epistolae, latine
reddita edita est in Epist. P. Nadal, III, 814.
i 16 POLANCl COMPLEMENTA
per il desiderio che n'hauranno in coteste parti, accioche ricono-
scendo tutte le misericordie che su diuina Maesta continuamen
te ci fa, tanto piCi ci animiamo a lodare et dar gratie al medesi-
mo dator d'ogni bene et a meglio seruirlo con Taiuto suo nei mi-
nisterii del nostro instituto.
2. Et lasciando da parte le cose ordinarie, simili a quelle che
li altri anni si scriuono, come sono prediche et lettioni, si nella
chiesa nostra, si in altre di Roma, tanto secolari come di mona-
sterii di monache, il uisitar le prigioni et spedali, far paci, con-
fessar' et aiutare a ben morir' gli infermi, aministrar i sacramen-
ti della confessione e comunione, spetialmente nella casa profes-
sa, i quali ministerii si sono essercitati colla frequentia e frutto
solito, o per la diuina gratia maggiore, cominciaro del numero di
quei che stann'al presente in queste sei habitationi di Roma; i
quali, come per il catalogo si uedra 2, sono 337 della Compagnia,
fra i quali sono 74 sacerdoti, oltre a 13 che stanno a Tiuoli, et
sei in Frascati; e benche di quelli che si mandarono nel ultimo
catalogo, alcuni dal Signore sono stati chiamati a meglior vita,
come speriamo, et altri andati in diuersi missioni, come se dira,
tuttauia si e supplito et acresciuto il numero, parte con quelli
che son uenuti di diuerse prouincie, parte con quelli che di nuo-
uo hanno intrato nella Compagnia.
3. Quelli che in Roma sono morti quest'anno arriuano a
sette; i nomi de' quali si dirano qui accioche essendosi per auen-
tura mancato ad alcuno di loro de' soliti suffragii, hora si faccia-
no. II primo fu il fratello Antonio Visconti nel collegio romano,
scholaro di theologia molt'essemplare in ogni sorte di virtu. II se-
condo il P. Battista Pezzanno, procuratore della easa professa,
c'hauea fatto quell officio pressJa uenti anni, con edification
grande, et era molto stimato da' romani, si per la uirtu sua et
.buon modo che hauea di conuersar', come per la molta eta, che
passaua gia settanta anni. II 3.0 fu il P. Tarquino Rinaldi, roma-
no, nella medessima casa professa, sendo uehuto a curarsi qua
2 Catalogi de quibus hic et inferius mentio fit desunt in nostris exem-
plis, neque eis uti potuimus.
Epist. 154.— 3o Decembnis 1571 117
sin dal collegio de Teramo, doue aminalo essendo rettore. Fu la
sua infirmita molto longa et egli con gran pacientia la passo con-
formandosi con la diuina uolonta. II 4.0, il fratello Arnoldo Be-
mio, fiamengho, che udiua theologia, di buona habilita. II 5.0 fu
il P. Francesco Emerulo, poenitentiero et ministro del collegio
della penitencieria de St. Pedro; il quale doppo un grande et
accesso desiderio di molti anni di andar a patir nellTndia per
amor del Signore, et zelo deiranime, piacque a sua diuina Mae-
sta chiamarlo in Roma per darli il premio di questo suo santo
zelo; et come la vita era stata di buon religioso, di gran diuotio-
ne, mansuetudine et edificatione, cosi fu la sua morte con molta
quiete et consolation d'animo, lasciando grande essempio di se
nella Compagnia. II sexto, il P. Carlo Vrsino, soggeto di rare
qualita et grande espettatione, tanto in letere quanto nelli altri
ministerii della Compagnia; il quale mentre che andaua facendo
atti publici per riceuer il grado di dottorato in theologia, piacque
al Signore, in spatio di puochi giorni, trasferirlo a se per dar-
glielo in cielo conforme alle sue virtu. 7.0, il fratello Giovanni
Battista, saboiano, il quale con il curso della philosophia fini in-
sieme quello della vita presente; giacque otti messi nel letto con
enfiagioni de piedi et genocchi et con sciatiche a, di maniera b che
senza aiuto non si poteua muouer di un luogo a un altro; et in
tutto il tempo della sua infirmita fu un raro et ammirabile essem-
pio di pacientia, si come nel tempo della sanita fu sempre uno
specchio d'obedientia; et fra tanti dolori come patiua et retnedii
asperi che molte uolte se gli applicauanno con ferri infuocati, non
solamente non fu mai udito mandar fuori pur una uoce di lamen-
to o far gesto di sentimento simile, ma ancora di continuo con
faccia alegra et ridente mostraua la gran consolatione che inte-
riormente sentiua. L'occupationi et tratenimento suo era parlar
di cose deuote, o farsi legger alcun libro spirituale, o dimandar
qualche cosa delle prediche et essortationi che si faccieuano.
Daua finalmente a tutii quelli che lo visitauano, contento et
edifficatione la gran charita et amore con che rispondeua, e
a Ita videtitr legendnm. — b di maniera di manera ms.
I[8 POLANCI COMPLEMENTA
ralesreza che mostraua con tutti. Sendoli dimandato che cosa
gli daua piu noia nella sua infirmita, rispose il non potter far ora-
tione quanto haurebbe uoluto, per la frequentia de dolori, agion-
gendo con molte lagrime che desideraua due gracie da nostro
Signore, cioe gran contritione et un'ardente carita. Giunto al
fini de' giorni suoi, il di inanzi al transito dimando 1'Estrema Un-
tione, essendosi prima communicato, et cosi passo al Creator suo
con quiete et consolatione grande.
4. Quelli che si sono mandati fuori di Roma quesfanno per
rinforzare i collegii gia fundati sono sesanta, come si uedra per
la lista. Dodeci in Francia; undeci in Alemagna et Polonia; il re-
sto nella prouincie d'Italia et Sicilia; alcuni di loro per rettori;
altri per predicatori et lettori; il remanenti scholari et coadiuto-
ri. Fra questi furono quatro della lingua spagnola, due sacerdoti
et due scolari, dimandati da sua santita; et in p^rticolare uolle
che fusse uno di essi il P. Dr. Rodriguez. Ouesti andorno nella
armata xpiana. 3 per aiutare le gente delle galere di Spagna; et
si diedi ordine che di Sicilia mandasero altri due della medessi-
ma lingua, et di Uenetia un altro Padre italiano con un compa-
gno. Di tutti fu datta la cura al detto P. Rodriguez, il quale il
signore Don Gioan d'Austria meno nella sua galera. Fecessi
molto frutto, col fauor diuino, in quella impresa, tanto con i per-
sonaggi principali, come con altri cauaglieri et soldati, nelle con-
fessioni, communioni, prediche et conuersationi, et specialmen
te al tempo che si haueua a dar la battaglia, con animargli et
metter loro inanzi la fede et 1'honore di Giesu Xpo., la difessa
et essaltatione di suo sanctissimo nome et di sua sancta chiesa,
per la quale combateuano.
5. Oltre le dette missioni mando anchora sua santita nostro
Padre generale con 1'Illmo. cardinale Alessandrino, legato ai re
di Spagna, Portugalo et Francia, et sua paternita meno seco il
P. Mtro. Polanco, il P. Gasparo Fernandez c, il P. Giovanni Fer-
c Sic, pro Hernandez.
3 Cf. Epist. P. Nadal, III, 652-654; et Sacchinum, op. cit., p. III,
1. VII, nn. 15, 39-41.
Epist. 154,— 3o Deckmbris 1571 119
nandez, i fratelli Marco et Diego, accio 1'aiutassero nei negotii,
specialmente della Compagnia, et il P. Mtro. Miron per uisitare
alcune prouincie di Spagna. Speriamo nel Signore che restara
molto seruito in questa missione. L/ordine datto nel gouerno la-
sciando per vicario il P. Mtro. Natale, et le grande occupatio-
ni che hebbe sua paternita nel partire, trouandosi alhora qui i
Padri procuratori venuti alla congregatione, i stessi procuratori
l'harano refferito. Ottene da sua santita, prima di partire, una
dichiaratione che la Compagnia sia numerata tra Tordine men
dicanti, et una piena conunicatione de'preuilegii loro, et spiri-
tuali et temporali.
6. Apresso fu mandato da S. Sta. il P. Dr. Toledo con l'car-
dinale Commendone, legato al imperatore et dil re di Polonia;
succedendoli il Padre dottore Emanuele Saa nelle prediche di
palazzo inanzi S. Sta., cardinali , prelati et altre molte persone
di qualita, da quali e udito con molta sodisfattione. Et benche
quasi tutte le dette missioni, come si uedra nel catalogo, si siano
fatte a collegii di gia fondati, come si e detto, et con tal intento
si ua stringendo la mano quanto e possibile in accettar collegi di
nuouo, tuttauia non si e potutto recusar uno che 1'arciducha Car-
lo, fratello del imperatore, ha dimandato che si accetassi in una
citta sua di Stiria, chiamata Graz, si per la qualita della persona,
et instanza grande che ha fatto, come per 1'stremo bisogno di
quella prouincia et citta, doue li heretici hanno fatto il suo nido
de studi et di mala dottrina. Ha offerito Tarchiduca per principio
di fundatione due milla fiorini d'intrata, la stanza, mobili etc; et
ha promesso dar piu col tempo. Vi si troua al presente il prouin-
ciale d'Austria * dando ordine a tutte le cose necessarie, accio-
chc subito uadano operarii a lauorar in quel campo deserto et
pieno di spine.
7. Hora diro in particolare qualche cosa di ciascheduna di
queste sei habitationi de Roma con le due di Tiuoli et di Frasca-
ti vicini, poiche deiraltra di questa prouincia si scriuira da
per se.
P. Laurentius Magius. Sacchinus, loc. cit., n. 54,
120 POLANCI COMPLEMENTA
8. Nella casa professa, come per il indice si uedra, si tro-
uiamo al presente 90 persone, fra coadiutori temporali et altri
quindeci muratori che attendono alla fabrica della chiesa, quin-
deci nouitii et un fratello che aiuta al loro mastro; et se bene
con la frequentia di chi ua et uiene, suol cresciere et scemar el
numero, nondimeno per la maggior parte si conserua questo,
mantenendosi di limosine, le quale, non solamente non sono
mancate, come si poteua pensar, con la partita di nostro Padre
generale, ma piu presto, per la diuina gratia, sono acresciute,
supplendo Christo N. S. con la sua paterna prouidenza al man -
camento che con la absentia di nostro Padre poteuamo sen-
tire.
9. Al Padre vicario in questa sua eta 5 da nostro Signore
forze et vigore, et cosi Fha mostrato con occuparsi nei negotii
e nel gouerno; tanto che bisogno che nostro Padre li scriuesse
che andase pian piano. Ben e vero che nel principio per spedir
presto la maggior parte de' procuratori che nostro Padre 1'haue-
ua lasciato rimessi, non dar.do luogo a sua paternita la partita di
potterli ispedir esso, fu necessario affaticarsi straordinariamente.
Ha procurato sua reuerentia di conseruar le cose in quello stato
che nostro Padre le lascio, con molti buoni ordini et auisi che
sua paternita, partendo, gli diede; et cosi con l'fauor diuino ua
molto bene ogni cosa, non solamente in Roma et Italia, ma in
tutte le altre prouintie di Frantia et di Germania. Gloria sia di
tutto alla diuina Maesta.
10. La frequenza delle confessioni et communioni ua in
aumento in questa chiesa con la diuina gratia. II giorno di Nata-
le ui si communicorono piu di mille persone, et in quella del col-
legio piu di quatro cento; il qual numero tanto piu si ha da sti-
mare quanto e piu introducta questa sancta usanza in molte altre
chiese di Roma.
11. Per mezzo de nostri ministerii, et specialmente delle
confessioni, si sono cauate molte persone de graui peccati, et le
Sexagesimum quartum aetatis annura egressus fuerat. Cf. Epiat.
P. Nadcil, I, vi.
Epist. 154. -3o Decembris 1571 121
fameo-lie de alcuni hanno megliorato la uita. Molti si sono con-
fessati generalmente; il che si troua per experienza esser molte
uolte necessario et sempre di gran giouamento. Altri, lasciando
il concubinato di molti anni, si sonno redotti alla frequentia di
sacramenti. Sono intrati in religione molti, si huomini come
donne; et nelln Compagnia alcuni buoni soggeti. Vn doctor rico,
hauendo per molti messi frequentati i sacramenti nella chiesa no-
stra, si risuolue d'intrare nella Certosa, dando a' poueri cio che
haueua. Vn'altra persona principale che cinque o sei mesi era
stata con sua moglie in gran discordia, onde eran socesse in
quella casa grandi mali, eonfessandosi con uno de' nostri he.bbe
tanta conpuntione che ritorno dipoi insieme con la moglie, et
ambedoi si confessarono con sancta risolutione di far questo bene
spesso. Vna persona uolendo per certi suoi trauagli amazzarsi,
et hauendo gia apparechiato el veleno, determino confessarsi
prima; et cos\, con la diuina gratia, si aiuto et fu liberata de fine
si miserabile. Vn altro, che per certo suspetto, uoleua amazzar
la moglie, fu leuato de si mala intentione.
12. Sonnosi anchora fatte restitutioni di buona summa di
denari. Fannosi ordinariamente molte elemosine cosi a luogi pii
come a persone particolari con Praccomandar queste buone ope-
re nelle lettioni et prediche si nella nostra chiesa come in unJal-
tra molto principale, doue predica un Padre della Compagnia con
gran concurso et accettatione. Altre limosine si son fatte ancora
di restituttioni incerte et comutatione de uoti, etc.
13. Della oration continua che S. Sta. ordino che si faces-
se in Roma in tutte le religioni et chiese per l'armata xpiana. (di
manera che tutto il tempo di che ella si rauno in Mesina, sin tan-
to che si hebbe nuoua del ritorno con la victoria, perpetuamente
concorreuano per ciascheduna hora tre o quatro monasterii a
fare oratione) toccarono a questa casa due hore ogni giorno, et
a quella di Sancto Andrea altre due, et una ora per una a le altre
quatro habitationi, senza quello che ciascheduno offeri del suo al
superiore per 1'isteso fine; et benche fu conceduto molto poco ri-
spetto a quello che si offeriua, tuttauia ci furono molte messe,
orationi, digiuni, discipline, etc, et procuriamo tutti quest'anno
122 POLANCI COMPLEMENTA
d'aparechiarci con la gratia del Signore a piu gran cose , molto
confidati in sua infinita bonta che portara inanzi i benefitii gran-
di che ha cominciato a fare alla sua santa chiesa.
14. Va seguitando come fin qui ha fatto, per ordine di sua
santita un Padre di questa casa nella sopraintendenza di quella
di chatecumini; si ne sono battizzati quest'anno otto o dieci; et al-
tri stanno disposti per il medessimo. Vanno alle nostre schole
buon numero di loro, di buon ingegno et espettatione.
15. La fabrica della nostra chiesa e cresciuto molto molto
dal principio della state in qua, essendosi inalzate le tre altre ca-
pelle correspondenti alle tre che 1'anno passato si fecero, coperte
insieme con le sue uuolte, et fabricatoui sopra, di modo che quella
parte della fabrica ua hormai piu in alto che Paltra. La facciata
si ua facendo, con grandi artificio, di pietra molto ben lauorata,
et arriua da un lato quasi tanto alto come la istesa fabrica, con
la buona diligenza et cura che si e hauuta, et con la continua fa-
tica de' fratelli muratori, et t^mpo buono che Dio N. S. ha dato
quesfanno.
16. In collegio romano sono 134 della Compagnia; 22 di loro
sacerdoti; et in tutte le faccolta sono 20 mastri, et circa 80, o 90
studenti; il resto coadiutori temporali. Al principio del anno li
uisito nostro Signore con molte et molto graui infirmita; dipoi si
digno resanarli. Nello spirituale e cosa di ringratiare sua diuina
Magesta uedere il gran desiderio che in tutti comunmente si co-
gnosce di andare inanzi in ogni maniera di uirtu, di che da chia-
ro testimonio la gran pace che in tutti regna, la unione delli ani-
mi tra se et con superiori, la promptezza della obedientia et pe-
nitentia, la frequentia delle mortificationi et diuotioni; al che aiu
ta primieramente la gratia di nostro Signore et 1'amore et protet-
tione che tiene di suoi serui, et particolarmente di questo colle-
gio; poi ancora 1'essempio che in ogni sorte de virtu danno i
mastri et Padri piii antichi. Di tutto sia gloria al autore di tutto
bene.
17. Le renouationi de' uoti si sonno fatto quesfanno secon-
do il solito, precedendo gran feruore et frequentia de mortifica-
tioni, molto piu che non si e ueduto in alcuni anni a dietro, et
Epist. 154.— 3o Decembris 1571 1^3
mostre di desiderii della perfettione. Nella prima rinouatione, che
fu il di della Circuncisione, facendosi una esortatione della po-
uerta, et ponendosi un essempio di quella del nostro B. P. Igna-
tio, accese nostro Signore tanto desiderii di questa virtu ne' fra-
telli, che finita Tessortatione, incominciorno a portare a le came-
re de' superiori tutte le cose alle quali potteuanno hauere alcuna
affettione; il che fecero tutti spogliandosi li scritti et reliquie et
agnus Dei, stucci, imagini, libretti, etc.
18. Nel tempo della uacanze si essercitarono tutti in diuer-
si manieri di mortificationi et diuotioni, secondo l'usanza della
Compagnia, come in fare essercitii spirituali, seruire nelli speda-
li, andare in peregrinatione , seruire ne offitii bassi oltre altre
molte sorti di penitenze et aiuti spirituali , che secondo la deuo-
tione di ogniuno si concedeuano.
19. Nel detto collegio si fece la congregatione prouinciale
al principio di Maggio, doue furono 31 Padri tra rettori et pro-
fessi, et in dieci giorni fu conchiusa, restando eletto in quella
per procuratore il P. Mtro. Polanco.
20. Quanto alli studii, al principio della state passata inco-
minciorono quelli del ultimo corso del arti a fare atti publici nel-
la chiesa dei collegio. Saranno stati de' nostri sino a 12, senza al-
cuni altri theologhi. Diedesi ancora il grado dei dottorato a doi,
precedendo molti atti publici, con molto rigore et sodisfattione.
Le lettioni che si legono quesfanno si uedrano dal cathalogo che
sara con questa.
21. Facendosi in Roma questa state capitolo generale de'
Padri di St. Dominico et di St. Francesco, andauano alcuni di
nostri chiamati ad argumentare; et certi scolari nostri theologi
giouani diedero tanta mostra di dottrina et edificatione, che non
solamente restauano marauigliati i cardinali et altri circunstanti,
ma quelli Padri stessi mostrauanno grandissimo amore et sodis-
fattione della loro dottrina et modestia, et quelli che restauano
da difendere, li inuitauano con straordinaria instantia che andas-
sero ad argomentare alle loro conclusioni.
22. La rinouatione di studii si fece alli 8 di Ottobre con
molta sodisfattione et gran corcorso de scholari forastieri, prece-
124
POLA.NCI COMPLKMENTA
dendo il di inanzi una oration latina nella chiesa del collegio, con
alcuni uersi al solito. Vna altra oratione o predica in latino uolle
S. Sta. che facesse uno de' nostri 6 in presenza sua et di tutti i
cardinali nella capella sopra la vittoria che Dio N. S. diede con-
tra il turco, et fu udita con gran sodisfattione.
23. Si e incominciato quest'anno a stampare il corso del
P. Toledo per leuar a1 studenti la fatica de scriuere. Si spera che
con questo mezzo si dara facilita ai mastri et discepoli, et sara
di non poco giouamento alli studii. II numero di scholari fora-
stieri di tutte le schole, senza i nostri, passa 800, cioe: 70 theo-
logi, 45 mctaphisici, 44 phisici, 90 logici, 42 rhetorici, 104 hu-
manisti, et in ogniuna delle altre cinque clasi infiriori saranno
d'ottanta insino a 90. il numero de nostri scholari di questi habi-
tationi di Roma arriua a 118; de' quali 52 sono theologi; 15 meta-
phisici, 16 phisici, 17 logici, 8 rethorici, 10 humanisti. Gli stu-
dii vanno questo anno con molto gran feruore essendosi comin-
ciato metter in pratica un nuouo ordine dato da nostro Padre
eenerale con asfiunta di molti essercitii di lettere si publici come
priuati.
24. Hauendo S. Sta. dato un ordine la quaressima passata
che i confessori di tutte le relligioni fussero essaminati in pre-
senza del cardenale suo vicario, elegendo per questo tre essami-
natori, vno de' quali era della Compagnia, furono presentati al-
1'essame (senza 30, o piu ordinarii confessori di Roma, che gia per
1'addietro erano stati aprouati dal medessimo vicario), altri 24
sacerdoti de' nostri, coi quali benche se usase gran rigore accio-
che nissuno si potessi lamentare, furono tutti aprouati con mol-
ta sodisfattione. Oltra queste sono state in diuerse uolte essami-
nati et approuati molti altri de' nostri, di modo che li cardinali
vicario et vicepenitentiero maggior' si marauigliauano, dicendo
che non sapeuano donde cauase tanti confessori la Compagnia;
et cosl nella settimana santa et altre feste principali ricorrono a
quella per confessori per alcune parrochie segnalate. Di tutto
douemmo lodar ij Signore riconoscendo della sua liberal mano
P. Achilies Gagliardi. Sacchinus, loc. cit., n. 43.
Epist. 154. — 3o Decembris 1571 125
cio che e di biiono fra noi, et conosciendosi tanto maggiormente
obligati ad affaticarci per il suo diuino amore et seruitio quanto
maaf2.iori doni riceuemo da lui.
25. Sonosi ordinati da messa quest'anno 16; et altri si sono
fatto diaconi. Ordino sua santita che si pigliasi anchora 1'asumto
de predicare nel coro di Santo Pietro^lli canonici, senza due al-
tre prediche che si faceano in palazzo, una che e ordinaria al
Papa et alli cardinali, come si e detto, et Taltra alla sua fame-
glia. Di piu uolle alla settimana sancta che al numero delli 11
penitentieri della Compagnia, altri 7 si aggiungesero pure d'i
nostri; et parimente le altre feste principali del ann^ si da loro
aiuto.
26. A ministerii spirituali, oltra quanto in comune si disse al
principio, si sono mandati fuori di Roma alcuni a predicare et
confessare, et altri per alcuni vescouati vicini ad instanza de'
vescoui.
27. Nella casa di probatione di Santo Andrea si sono rice-
uuti quesfanno 44 nouitii, et fra essi 4 sacerdoti; due di quali
hannc udito filosophia et theologia. Nelli altri sono due dottori
di leggi ecclesiastici, due philosophi di tutto il curso, il resto lo-
gici, rethorici, et humanisti, oltra a 14 che sono per coadiutori.
Sono di diuersi nationi, portuguesi, spagnoli, gasconi, borgon-
noni, francesi, fiamenchi, sassoni, tedeschi, poloni et italiani.
Continuomente si sono essercitati in mortiricationi, si domesti-
che steriori, portando vestimenti stracciati, riceuendo capelii,
discipline, cilicii, orationi; et interiori neila resignatione delle
sue uoionta et iuditii alla santa obedientia, mostrando viui desi-
derii di seguire la perfettione, come publiche, seruendo alli ho-
spedali et domandando elemosina, etc. Si e tenuto con essi ]'ordi-
ne della probatione in farsi lettioni, conferenze ordinarie et la
doctrina xpiana.
28. Piacque a nostro Signor per maggior probatione visitar-
li particolarmente ia state passate, amalandosi quasi 30 tra nouitii
e antichi, non con poco merito di quelli che erano sani, per la
gran charita con che sirueuano agli infermi; et benche alcuni
arriuassero aH'estremo della vita, piacque a N. Signore che non
126 POLANCI COMPLEMENTA
morise nessuno. Sono in tutti quelli che iui dimorano 38, cioe
nouitii 28, et antichi 10; li sacerdoti sono 6.
29. Fra l'anno molte uolte si ritirano alcuni delli antichi al
nouitiato per rinouare lo spirito, facendo gli essercitii, et occu-
pandosi come nouitii con suo profito et edificatione delli altri.
Alcune delle uocationi di questi che si sono riceuuti sono state
notabili; et particolarmente quelli delli doi dottori, et un'altra di
uno che potendo hauer un vescouato, uole piu presto intrare
nella Compagnia mosso dal essempio d'un altro de' nostri.
30. In Frascati, che e anesso a St. Andrea, duodici miglia
fuor di Roma, stano 6; 2 Padri et 4 fratelli che si essercitano in
insegnare la dottrina xpiana., predicare, confessare et far pace,
si in quella t[e]rra come in altri vicine.
3L II collegio di Tiuoli, benche non e anesso ad altri, tut-
tauia si pone tra le habitationi di Roma, per esser uicino come
Frascati. Vi habitano 13: 3 sacerdoti, 3 mastri di gramatica et
7 coadiutori temporali, de' quali 3 sono muratori, gli altri si oc-
cupano in cose di casa. Iui si essercitano li nostri miiristerii de
confessare et predicare le domineche et feste, etc.,con giouamen-
to delle anime per la diuina gratia. L'state passata uolendo il
cardinale di Ferrara 7, perpetuo gouernatore di quella citta, soc-
correre a gran multitudine di poueri et infermi che ui erano, fece
elettione del rettore di quel collegio, dandoli carico di visitare le
case di poueri et infermi, con informarsi delle necesita che haue-
uano, ordinando al suo maggiordomo che loro prouedessi con-
forme alla relatione che li fusse data dal detto Padre, et cosi fu-
rono aggiutati parecchi. Fece instantia il medesimo cardinale per
hauer un predicatorc di nostri di Roma, et vi predico questa
state, legendo ancora casi di conscientia due uolte la settimana
con molta sodisfattione. Alle prediche si trouaua sempre il car-
dinale, alle lettione un arceuescouo et un vescouo con altri dot-
tori et gentilhomini cortegiani, et non senza fruto, gloria ai Si-
gnore. Sono chiamati a confessare et aiutare a bene morire gli in-
fermi. Sonosi fatte paci importanti, et fu notabile quella de un
Hippolytus Estensis.
Epist. 154. — 3o Decembris 1571 127
giouane molto ostinato, il quale per spatio di sei messi di e notte
andaua cercando il nemico da cui era stato ferito, con desiderio
di vendicarsi. Ma preuenuto da nostro Signore con una infirmi
ta, et yisitandolo un Padre de' nostri, con essortarlo a perdona
re, non ui era remedio, et pro[pone]ndoli li grandi giudicii di Dio.
et la justicia et li castighi che da agli osstinati nel peccato, rispos-
se: pregate d Dio per me; et dicendoli il Padre che uoleua il gior-
no seguente pregare nostro Signore nella messa , che se douea
esser per bene, gli desse la sanita, se non lo facese star 6, o 7
messi a letto sinche riconoscesse il suo peccato : questo non fatte
uoi, disse egli, ma ritornate domenica et aFhora si risolueremo.
II che dicea per toglierselo dinanzi, con animo di leuarsi prima
di letto et fugire la molestia che il Padre gli daua. Occorse che
il giorno seguente. sentendo Finfermo sonar la campana della
nostra chiessa, fu asalito d'una febre gagliarda con dolori grandi
et comincio a gridare: miraeolo, miracolo, quel Padre ha fatto
oratione per me; chiamatelo, chiamatelo che mi uoglio confes-
sare et dar perdono et la pace; et cosi fece, dimandando che
poiche era assente Faltro giouane che gii hauea offeso, il quale
chiamaua spesse uolte per nome, uenisse almeno il padre di quel-
lo ad acompagnare il Sanctissimo Sacramento, et cosi fu et si
fece la pace a gloria del Signore.
32. Vn cortegiano spagnolo che mori in Roma, lascio una
casa che hauea in Tiuoli a quel collegio, che uale 1.500 scudi.
33. Vengo al collegio della penitentieria di Sto . Pietro ,
doue habitano 19 della Compagnia: 10 Padre, 4 scolari et 5 coa
diutori temporali. Li Padre douerebono essere II penitentieri
per 1'ordinario, perche il duodecimo e il cardinale poenitentiero
maggiore, ma si aspetta uno della lingua fiamengha in luo-
go del P. Emerulo. II numero delle confessione et comunioni in
S. Pietro ua senpre crescendo, senza un buon numero de schia-
ui liberati delli mani de turchi, che la sono uenuti a confes-
sarsi.
34. Due uolte la settimana si leggono casi di conscientia
d pregante ms.
I28 PoLANCl COMPLEMENTA
a' nostri et a' forastieri che uengono specialmente di palazo del
papa. Si fanno quasi ogni di conferenze di casi; uengono a do-
mandar consiglio molti, di cose tocanti a conscientia, si di Roma,
come di fuori, et in quel luogo si da molta edifficatione et sodis-
fattione con la diuina gratia; et sua santita specialmente ha gran
concetto della virtu et lettere di quelli che iui sono.
35. Nel seminario habbitano 22 de' nostri; 5 Padri, 14 sco-
lari et 3 coadiutori. Li studenti che si aleuano a spesse del semi-
nario sono 48; et oltra questi ui sono 19 conuittori; 7 sono theo-
logi, 7 metafisici, 3 phisici, 13 logici, 8 rhetorici, 8 humanisti,
et 23 gramatici. Di piu ui sono 10 huomini di seruitio salariati,
de maniera che tutti arriuano al numero di 98; sono studiosi et
diligenti, fanno molto speso discipline publiche et secrete, esser-
citii spirituali, digiuni, et uanno a seruire agli hospedali, canta-
no il vespero in questa nostra chiesa in musica ogni domenica.
et le feste principali ancora la messa. Ha cominciato sua santita
a prouedere ad alcuni di loro di beneficii.
36. II collegio germanico e maggior machina, percioche
passano 270 persone, et benche sin hora s'era procurato che
fussero molto meno, e tanta Pinstanza che fanno caroUnali et al-
tre persone di rispetto accioche si riceuanno suoi parenti, che
non solamente non si e potutto sminuire il numero, ma e stato
forza e acrescerlo; 34 sono della Compagnia, 7 Padri et 20 scola-
ri, de' quali 6 sono repetitori, 14 prefetti di camare, et di piu 7
coadiutori temporali. Li tedeschi, li quali per esser eccl[es]iastici
si mantengono di limosine del papa et cardinali, sono 25, ai
quali sua santita ha ordinato f che si uadano dando beneficii di
quelU che uacano in Germania. Li seruitori salariati sono 20, H
conuittori 200; et fra questi sono 20 theologi, 15 metap[hisici],
11 fisici, 36 logici, 9 rhetorici, 36 humanisti. Nella prima clase
de grammatici g, 38; nella 2.a, 26; nella 3.a, 19; nella 4.a, 18.
Molto maggiore sarebbe il numero, se piu luogo ui fusse, quan-
tunque l'habitatione sia molto grande et principale. V'e molto
buona giouentu di tutte le nationi, nobili et di rari ingegni. Si
e farza ms. — f ordinati ms. — g gramicati ms.
Epist. 154. — 3o Decembris 1571 129
sono fatti quesfanni sei atti publici nel detto collegio; doi di
theologia, et 4 di filosophia, uenendoui cardinali et altri prelati
et dottori, con grande sodisfattione; et un cardinale diceua ma-
rauigliarsi uedendo che la dottrina che anticamente non poteua-
no acquistare homini di molta eta, hora si trouaua nelli giouani
tanto copiosa et con tanta lode. Molte uuolte tra l'anno si recita-
no orationi latine et greche, et si danno premii a quelli del colle-
gio, si come ancora per liberalita del cardinale di Trento 8 vni-
uersalmente si diedero a tutte le schole irffiriori del collesio
romano, incominciando dalla rethorica, queste feste di Natale
in una gran sala del istesso collegio germanico, precedendo
un'egloga ' di pastori al presepio del Signore, et un dialogo ac-
comodato alli premn. Vi furono presenti molte persone principali,
cardinali et ambasciatori. Si usa grande diligenza nelle repetitio-
ne quotidiane et dispute dotnestiche d'ogni settimana. II profito
spirituale si uede che ua in augmento per la gracia del Signore,
percioche essendo il numero piu grande che mai, non e stato da
gran tempo in qua il collegio piu pacifico et piu quieto che hora:
si confessano ogni settimana li piu eletti, che saranno quasi la
mita, per regole che essi medessimi s'hanno posto di questo et di
altri essercitii et raggionamenti spirituali che fra se fanno le fe-
ste, senza detrimento de suoi studii, diuisi in quatro congrega-
tioni; vna e solamente de tedeschi che si mantengono di limosi-
na; et 3 dell'altri nationi, vna di maggiori, Taltra di mezzani et
la 3.a di minori. Ouasi tutti gli altri si confessano ogni 15 gior-
ni di loro uolonta, et nesuno manca di confessarsi ogni messe,
conforme alla regola del colle^io.
37. Ne sono intrati quesfanno sei nella Compagnia, soggeti
di rare qualita. Molti altri desiderano di far l'istesso, ma per buo-
ni rispetti si differisse. Vi sono alcuni tanto segnalati nella diuo-
tione et pieta, che e da ringratiare molto la bonta infing:a del Si-
gnore che tanto copiosamente si comunica a gioueneti di eta si
eglora ms.
Christophorus Madrutius.
POLANCI COMPLEMENTA.— T. II
l3o POLANCI COMPLEMENTA
tenera. Sua diuina Maesta ci dia a tutti abundante gracia per
compire perfettamente la sua santissima uolonta.
Nelli santi sacrificii et orationi di V. R. et di tutta cotesta
prouincia futti molto ci raccomandiamo. Di Roma a di 30 di De-
cembre, intrando 1'anno 1572.
Per commissione del R. P. vicario. De V. R. seruo in Xpo.,
DlEGO XlMENEZ.
155
POLANCUS PATRI HIERONYMO NATALI
SANCTO MICHAELE l6 MARTll I572 *.
1-2. De itinere Patris generalis Romam versus; qainain ei obviam venire
possint. — 3. Epistolae amissae. — 4. Polanci valetudo. — 5. Difficultates
ad agendum cnm duce et dacissa Sabaudiae. — 6. Quae scripsit P. Tri-
gosus Patri generali displicuerunt; de P. Gurrea. — j-8. Salutationes;
litterae aliis tradendae. — 9. Post scriptum: de valetudine Patris gene-
ralis.
1. Jhus. Muy Rdo. en Xpo. Padre. Pax Xpi. , etc. Las le-
tras de V. R. de 25 del passado fueron recebidas en Chiamberi,
de donde se.partio nuestro Padre con poca salud; y llegados a
San Joan de Moriana, onze leguas mas aca, apretole un fluxo
que traia, y debilitole, y asi se determino de quedar alli y curar-
se del. Llegamos alli a los n, y oy 16 nos partimos, con estar
ya muy mejorado nuestro Padre; y hemos andado solas dos le-
guas trayendo el medico de alli, que nos acompanara, creo, has-
ta el Monsenis a, y todauia se ua curando; no ha tenido quasi nada
de fiebre, Dios loado, y essa era acidental, quando uenia. A los
21 pensamos llegar a Turin, y yr por agua hasta Ferrara, o cer-
ca de Rauena, y tener los ultimos dias de la semana santa y la
pascua en Loreto, y ser en Roma para la octaua, si la salud de
nuestro Padre diere lugar 2.
a Sic hoc loco et infra, pro Montcenis.
1 Ex archetypo a Polanco subscripto in codice Epist. Italiae 1^2-l^j^,
2 {{., nn. 200 et 202, prius 291, 292. Postscriptum Joannis Fernandez agglu-
tinatum est folio 202, signaturque n. 201.
2 Deo sic constituente, in Urbem non potuerunt pervenire, Pater gene-
Epjst. 155.-16 Martii 1572 r3i
2. De la uenida de V. R. hasta Loreto, holgara nuestro Pa-
dre, si no fuera por parecerle inconueniente que Roma quedase
sin vicario. Si querr& V. R. salir hasta Castilnouo, lo podra ha-
zer; y tambien embiar al P. Luis de Mendoca hasta Loreto.
3. Pesame se ayan perdido letras nuestras de Diziembre y
Enero, y creo deuia de auer para muchosotros; pero masincon-
ueniente es la perdida del correo, si es uerdadera: Dios N. S. le
aya auido misericordia.
4. Yo por gracia de Dios estoy conualecido, aunque en
principio de la conualescencia fue menester partir de Bles 3, y
con un ojo harto mal dispuesto, que deuio de ser effecto de la
fiebre; pero con hauer caminado onze dias por las nieues hasta
Lion, y en quaresma, me ha hecho Dios N. S. merced de cobrar
presto las fuerzas. Asi le plega que nuestro Padre las cobre
presto, ayudando las orationes de essa casa, collegio y Santo
Andres, etc.
5. Holgo nuestro Padre de recebir la instruction del officio
que auia de hazer conforme al breue que ya auia recebido 4, pero
tengo temor que no se podra hazer nada, porque nos han dicho
que como llego el Illmo. legado 3 a Turin por la posta que tomo
desde Chiamberi, luego se partio el duque 6 para Niza; creo por
respecto de las galeras que se auian de poner luego en orden; y
con la duquesa, si no ay breue credencial, no parece sera cosa
opportuna hazer el officio que V. R. escriue hauerle dicho algu-
no de parte de su santidad.
6. [Hajse b uisto lo que escriue el P. Trigoso 7, y a nuestro
b Atramento maculata charta: obscura lectio.
ralis usque ad finem mensis Septembris, Polancus vero usque ad mensem
Octobris. 6\ Franc. Borg., V, 714, 7(6.
3 Id est, Blois (Blesium), ubi tunc curia regis Galliae versata est.
4 Breve hoc vide sis in 6'. Franc. Borg., loc. cit., 671, annot. 5; instru-
ctionem vero non vidimus.
0 Michael Bonellus, cardinalis alexandrinus.
6 Emmanuel Philibertus, cujus uxor erat Margarita, filia Francisci I,
regis Galliae.
7 P. Tngosus praepositus erat sociorum antuerpiensium. Epistolae qui-
bus hic alludit Polancus nos latent, sicut et ipsum negotium de quo agitur.
l32 POLANCI COMPLEMENTA
Padre ha descontentado mucho, y asi escriue al cardenal Espi-
nosa y a Ruygomez, al uno en creencia del doctor Araoz, y al
otro del doctor Saauedra, y a los dos dichos se da informacion
de lo que han de dezir. Tambien se escriue al duque de Alua, y
al mesmo Trigoso, y sobre lo del P. Gurrea se ha proueido 8. No
parece pueda dexar de hazer algun officio, siendo embiado para
le hazer a Espana, mas ha de seguir en las cosas y en el modo
el parecer del P. Araoz y Saauedra, y quando fuese menester
algo mas adelante, se escriue sobre el al prouincial.
7. Esto creo bastara por respuesta del otro pliego embiado
a Turino; y porque este mesmo correo debra lleuar las cartas
que dexamos escriptas en Leon, no abra que alargar mas, sino
en encomendarnos mucho todos en las orationes y sacrificios de
V. R. y de toda essa casa y collegios. De San Miguel, 9 le^uas
antes del Monsenis, 16 de Marco 1572.
8. Al P. Dr. Rodriguez de V. R. mis encomiendas que sir-
uan de respuesta a la suya de 25 del passado, y si escapare de yr
a la armada, nos consolaremos de uelle en Roma. Las que aqui
uan para Napoles, se embien; y la que ua para Marcello Vestrio
podra el P. Dr. Madrid embialla a su padre M. Ottauiano Ues-
trio, y la del Illmo. warmiense se le embie.
De V. R. sieruo en X.° Por commision de nuestro P. pre-
posito,
f JOANNE DE POLANCO. f
9. Post[s]cripta. Despues de esta escripta, nuestro Padre
se halla bueno por gratia de Dios; y salido de estas montanas,
esperamos se hallara mucho mejor. No ha tenido fiebre, y las ca-
maras han sido del frio que padecio en 31es, y de auer caminado
hasta Leon sobre nieue y frio y yelo. Esperamos en el Senor que
no sera nada; y si algo fuere, lo qual no creo, yo dare auiso por
todas las uias posibles.
f Joan Fernandez.
nisi forte illud idem sit de quo P. Trigosus scripserat die 5 Januarii [570 in
epistola quae edita est in 5. Franc. Borg., V, 545 sqq.
8 Cf. 5. Franc. Borg., loc. cit., 639, 646.
Epist. 156. -19 Aprilis 1572 i33
Inscriptio. Al muy Rdo. en Xpo. P. el P. Hieronymo Natal,
vicario de la Compania de Jesiis, en Roma.
Sigilli vestigium .
S56
POLANCUS P. HIERONYMO NATALI
FERRARIA I9 APRILIS I572 \
I. Polancus exspectat Bnrgiam. — 2. Cui obviam fit rector ferrariensis, at-
qu alii Patres occurrent. 3. Borgia Ferrariam pervenit. — 4-5. De
regulis magistri novitiorum deqite summrrio constitutionum .
1. f Jns. Muy Rdo. en X.° Padre. Pax X.{ Yo lleg[u]e aqui
a los 16 del presente a dezir missa, con el Padre prouincial 2,
auiendo visitado algunos collegios que me ordeno nuestro Padre
estando en Turin. Y porque temia no le poder alcanzar aqui, si
no me daba priesa, me la he dado quanta he buenamente podi-
do; pero halle que nuestro Padre no era llegado, antes dezian al-
gunos que se creya estaria en vn lugarejo que se llama Basigna-
no, adonde llego dos dias o tres despues de partido de Turin,
aunque a pequenas jornadas, porque la fiebre le sobreuino luego
que entro en barca. Despues es venido vn correo, que ie ynbio
el sefior duque de Ferrara 3 para saber donde estaba, y ofre-
zer, etc, y traxo letras de commission de nuestro Padre para el
rector deste collegio 4, de Burgo Forte, de 17 deste; y dista
aquel iugar 50 millas de Feirara, en manera que oy le espera-
mos en todo caso.
2. Fueie a encontrar en vna barca del duque el rector deste
collegio con el doctor Brasaula, medico de su excelencia, aun-
que no se nos scriue de la enfermedad cosa ninguna, sino que se
desea vayan los dichos a encontrarle, y que de Loreto se Uame el
P. Augustino 5 con el P. Luys de Mendoca, para que vengan a
1 Ex autographo in codice Epist . Polanci, 2 ff. , n. 75, prius 17 1.
2 P. Leonettus Clavonius. 5. Franc. Borgia, V,6l5, 689.
3 Alphonsus II Estensis.
4 Collegii ferrariensis rector erat P. Fulvius Androtius. S. Franc. Bor-
gia, loc. cit., 33o, 528.
5 P. Augustinus Mazzinus (Mazzinij. Cf. S. Franc. Borgia, V, 618.
l34 POLANCI COMPLEMENTA
Ferrara a le acompafiar, y asi se hizo ayer con hombre proprio;
de manera que pareze tendra necessidad de ayuda de medico se-
gun esto; mas podra ser que sea para mantener la conualescen-
tia, y lo del P. Augustino para no tener necessidad de llamar
medicos externos en las occurrentias. Si antes de cerrar esta lle-
gare, auisare a V. R. de los particulares que sera menester; pero
bien puedo dezir que sera el viage mas largo hasta Roma, de lo
que yo scriui por commission de nuestro Padre en Turin a V. R.
v a algunos desos senores. Dios sea loado de todo, y a todos de
su gracia para sentir y cumplir su santisima voluntad. De Ferra-
ra 19 de Abril 1572.
De V. R. sieruo en X.°,
f JoAn de Polanco. 7
3. Ya nuestro Padre llego con vn poquillo de fiebre, que no
le ha dexado. Con el reposo estara bueno presto, placiendo a
Dios.
4. V. R. faci veder al P. Ruyz s o al P. Azailla r o P. Fa-
bio 8 se sta questo officio del maestro de nouici bono et confor-
me a quello che fu revisto in Roma, accio possano vsarlo in que-
sti nouiciati de Lombardia, che non hano se non certe regole
poche de nouici, Questo e ordine de nostro Padre.
5. Le regole della suma sapienza stampate non Fhano in Pa-
dua, et le domandano per poterle legere in refectorio, etc. V. R.
glie li faci mandar\
lnscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre, il P. Mtro. Hiero-
nimo Nadal, vicario della Compagnia de Jesu, etc, a Roma.
Sigilli vestigium.
6 P. Alphonsus Ruizius (Ruiz), antea Romae magister novitiorum ad
Sti. Andreae, tunc provinciae romanae praepositus.
7 P. Hieronymus Azaiglia, domus probationis angelopolitanae (Citta di
S. Angelo) moderator.
8 P. Fabius de Fabiis, qui Patri Ruizio in probationis domus regimine
successerat.
Epist. 157.— 2 Maji 1572 135
157
POLANCUS P. HIERONYMO NATALI
FERRARIA (?) 2 MAJI I572 *.
I. Beneciictus Palmius, quamvis bona intentione ductus, suis litteris occa-
sionem praebet sociis venetis non bene cum suis praepositis se gerendi.
— 2. P. Ludovicus monetur a Polanco de prudentia tn conversando cum
quadam muliere.
1. f Jhs. In Venetia ho trouato le cose non tropo ben di-
sposte; perch'alcuni innecciati li con lettere del P. Benedetto 2,
et con la loro inclinatione, procedeuano poco vnitamente con suo
preposito, et anche col prouinciale. Ben penso io che Tintentione
del detto P. Benedetto sia stata bona, ma non Fhanno forsa in-
tessa loro, o 1'hano tirata a suoi pareri et affecti; et pero sarei di
questo parere, ch'il P. Benedetto quando li scriuouo questi par-
ticolari, Tessorti aUVnione con suoi superiori, et li rimetta a loro;
poiche potra dir a essi superiori cio che il superior de tutti ordi-
na o a esso pare conueniente; et do auiso a V. R., accio glielo
dia a esso P. Benedetto, se li parera. Ho ben desinganato il
P. Perusco 3 et gli particolari, quanto al pensar che possa coman-
darli il P. Benedetto, o essi debiano obedire ad altro ch^al supe-
riore loro, et fatto li offici ch'ho potuto per animar et aiutar, etc.
2. Quanto al P. Luigi 4, li ho detto come mi pareua per cer-
ti rispetti che douessi conuersar' molto moderatamente con quella
persona che lui confessa, in absentia del suo marito, si ben sia
honoratissima, dico la signora Felice. V. R. vedera che si tenghi
la misura che conuiene, quantunque per sua consolatione lei ri-
cercassi, etc. 2 de Magio 1572.
f JOANE DE POLANCO. f
lnscriptio. Soli Patri Natali.
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, dimidiato fol., n. 76. Deest
scriptionis locus. Polancus Borgiam Ferrariae aegrotantem comitabatur, sed
ipsius jussu aliqua collegia Italiae invisebat.
2 P. Benedictus Palmius, Italiae assistens.
3 P. Joannes Bta. Peruscus, domus professae Venetiarum praepositus.
S. Franc. Borg., V, 423.
4 P. Ludovicus Guarinus? Ibid., 535.
l36 POLANCI COMPLHMENTA
158
POLANCUS P. EDMUNDO HAIO
ROMA 3 N-OVEM3R1S I572 L
/. P. Ludovicns Coudretus aptns cuidam missioni. — 2. Nivernensi dxici
obtemperandum. — 5. f-aveant sodales ne coxnmendent alios apud regem
et reginam. — 4-$. Maldonatus et Mariana libros suos disponere possunt
ut edantur inlucem.—6. Equitationes P. Pontii moderandae. — 7. Quae
commendationes non prohibeantur.
1. Pax Xpi. etc. Se ben non hauemo lettere della R. V.,
pur hora in breue scriuiremo quel che occorre. Se intende per
lettera del P. Oliuerio che monsignore di a desidera esser
aiutato, fra tanto che le cose se dispongono per far un collegio
della Compagnia, di un predicatore et catechista della nostra
Compagnia, per aiutare quelli stati di Bierna b in Nauarra. Per
molti rispetti ci pare esser molto decente di sodisfare a desiderio
et petitione si pia del detto monsignor Rmo.; et a questo propo-
sito ci pare atto il P. Ludouico di Coudretto. Se la R. V. donque
sara ricercata con qualche instantia, lo potra mandare dandoli un
compagno sacerdote, se sara possibile, accio li aiuti per sentire
confessioni, et nel insegnare la dottrina xpiana.: tanto piu, inten-
dendo che non solamente monsignor Rmo., ma anche quelli sta-
ti desiderano il medesimo, et da doi mesi in qua fanno instantia
per essere aiutati.
2, Hauemo inteso il desiderio che 1'Illmo. duca di Nauer-
sa s tiene che al suo collegio si conceda una lettione filosophica;
il che ci pare non potersela negare, essendo S. S. Illma. tanto
feruente, non solamente nella impresa del suo collegio, ma anche
nel fauorire la nostra Compagnia in ogni logo doue bisogna, per
maggior seruitio de Dio. V. R. adonche potra auisare a sua ec-
a Obscure exaratum: videtur di Darloron; legendumne D'01oron?
— b Sic ms. pro Bearn.
1 Ex regestis Gerni. 108, ff. 247v.-248r.
2 Ludovicus Gonzaga, dux de Nevers. Cf. Fouqueray, Histoire... I,
5"-5l3.
Epist. 158.— 3 Novembris 1 572 i37
celenza che per seruirla si fa questa dispensatione, quantunque
non ci sia facile di dare sirnili mastri.
3. Se intende che molti ricorrono in Pariggi alli nostri per
hauerne fauore et raccommandatione apresso della maesta del re
et regina. V. R. proueda che li nostri in questa parte si absten
gano di far simili raccommandationi, osseruando in cio la consti-
tutione et decreti che ci e, che non ci habbiamo di intricare in
negocii seculari, et molto manco a far fede alli principi della suf-
ficientia di questo o quell'altro, etiam che dalii nostri fossero es-
saminati per vescouati, abbatie et benefitii; tanto piu che non
suol esser grato a quelli che si uogliono seruire delli ministerii
della nostra Compagnia, che con questa occasione noi le habbia-
mo a grauare con raccommandationi; et in parte anche si esmi -
nuiscono la opinione buona che de noi tengono nelli nostri mi-
nisterii, onde se impedisce molto il seruitio de Dio nostro signo-
re et aiuto delle anime.
4. Desideramo sapere che sia la causa che il P. Maldonado
non legga quest'anno; se ben crediamo che non sia leuato di
questo essercitio senza qualche dispensatione di nostro Padre ge-
nerale, pie memorie, della qual noi qua non siamo informati. Et
gia che non legge, ci pare bene, come il P. Oliuerio scriue, at-
tenda in questo mentre a riuedere il suo corso, et metterlo in
ordine da potersi stampare, accioche non preuenga qualcuno del-
li auditori a stamparlo inmaturamente.
5. II P. Mariana anehe in tanto che si fa tempo di poter an-
dar alli bagni de Liegia, sara bene che attenda a finire quella
sua historia ecclesiastica, et metter in ordine con sua consola-
tione quella theologia, della quale il P. Natale ha gia seco trat-
tato, et lui fa mentione per una sua lettera.
6. Quanto al P. Pontio non uorriamo che lui hauesse biso-
gno di andar a cauallo per negotiare; pero ci occorre per manco
sua fatica, che stando in casa negociasse per altri, o per polize
quelle cose che non ricercassero la sua presencia necessaria-
mente; quando pur fosse bisogno della sua presentia, potendo an-
dar a piede, e piu da desiderare; quando pur bisDgnassi andar a
cauallo, o non andare, la facciano senza scandalo quello che me-
l38 POLANCI COMPLEMENTA *
glio potranno. Et con tanto ci raccommandiamo, etc. Di Roma li
3 de Nouembre 1572.
Inscriptio. Francia. Prouintial c.
7. Non obstante quello che s'e scritto per mostrare doue
sara bisogno, circa il non dar fauor li nostri appresso la lor'
maesta, V. R. potra auisare alli nostri che quella prohibitione
non si intende circa dar aiuto con religiosa significatione apresso
li principi alle persone miserabili; et anche con molta considera-
tione et parere dei consultori si potra fare il medesimo fauor et
aiuto a qualche persona degna et benemerita della Compagnia,
pur che si faccia si religiosamente che li principi non possano
se non edifficarsi dei nostri, et aiutare quelli che li saranno rac-
commandati; pur quando tali casi uerranno, desideramo che so-
lamente si represente il negotio o sufficientia di quelli che saran
raccommandati, et le bone parti loro, senza fare altra importuna
instanza.
159
>
POLANCUS P. JOANNI DE MARIANA
.ROMA 3 NOVEMBRIS 1572 l.
1. Hortatur ut opus de historia ecclesiastica perficiat. — 2. Eum solatur
in matris et sororis laboribus.
t 1. Pax Xpi. etc. Si sono riceuute quelle della R. V. di 27 di
Settembre; et intorno a quello che scriue circa il finire la sua
opera corriinciata della ecclesiastica historia, ci pare bene, et es-
sortiamo uolontieri alla R. V. che cosi lo faccia, con sua conso-
latione; et poco a poco con sua commodita anche attenda per
questa inuernata, finche si fa tempo di andar alli bagni di Liegia,
a metter in orqline quella theologia della quale il P. Natale seco
ha ragionato, et la R. V. nella sua lettera fa mentione.
2. Del trauaglio et necessita che la signora sua madre, et la
c In margine sequentis paragraphi: Agionta al P. prouincial di
Francia.
Ex regest. Germ. 108, fol. 248V.
Epist. 160. — 3 Novembris 1572 139
sorella monacha patisce, ci dispiace; et se non hauessimo hauuto
diuerse informatione di questa, quando passamo per Talauera 2,
li saria stato procurato qualche aiuto. Quel che non s'e fatto, hor
si procurara fare per qualche buona uia 3, desiderando in questo,
et in ogni altra cosa honesta, consolar la R. V,, nelle cui oratio-
ni, etc. Di Roma li 3 di Nouembre 1572.
Inscriptio. P. Mariana.
160
P. CLAUDIUS MATTHAEUS POLANCO
TURNONTE 3 NOVEMBRIS I572 l.
1-2. Provincia visitatur; quando congregatio provintialis habebitur. —
3-4. De operariis quibusdam. — 5-6. P. Aldalur legit theologiam;
P. Creitton, rector avenionensis, melius valet.—J . Litterae acceptae de
negotio fratris Luqueti. — 8. P.Joannes de Lotharingia ad professio-
nem solennem admittendus. — g. Collegium turnonense.
1. f Iesus. Molto Rdo. in Chro. Padre. Pax Chri. etc. Ho
riceuuto quelle di V. R. delli 20 di Ottobre 2; io pensaua con
questa mandare la visita di Lyone, ma io mi son pensato che
forza sara meglio che io la guardia sino che hauero finite le visi-
te di questo collegio et di quello d'Auignone.
2. Gia ho scritto 3 a V. R. che facessimo la congregatione
2 Scilicet in itinere anni praecedentis, de quo in epist. 154, n. 5; et in
S. Franc. Borgia, V, 592 sqq.; etc.
3 Polancus caritati Patrum provinciae toletanae matrem P. Marianae
commendavit, ut constat ex litteris P. Valderrabanoad Polancum, die 6 Fe-
bruarii 1573 datis, quae inveniuntur in codice Hisp. 118, ff. 207-208V.
1 Ex autosjrapho in cod. Gall. 84, 2 ff., n. 294-295.
2 Invenitur haec Polanci epistola in cod. Germ. 108, fol. 245.
3 Scilicet litteris 29 Oct. praecedentis, quae in cod. cit. in annot. I.',
fol. 286-287 reperiuntur; ex quibus haec alia notatu digna sumimus:
«Vn prete di Marsilia a dato alla Compagnia vna casa doue sono circa
dieci camerette, et due ou tre sale, per iui fare o vna casa di professi, o vero
vn collegio, come parera alla Compagnia. II sito e molto piu meglio per
casa di professo [sic] come mi- ha scritto il P. Pioneo, il quale io haueui
mandato li, che per collegio; et pare che non vi e citta in Francia doue si
possi meglio fare casa di professi che in Marsilia, doue vn collegio non fa-
rebbe tanto frutto. Dopo che predicai vna quaresima in Marsilia mi e sem-
pre parso che in quella citta sono molto inclinati alla deuotione, et che sa-
I40 POLANCI COMPLEMENTA
prouinciale in questo collegio alli 12 di Genaio, con la gratia di
Dio; ma sera molto difficile che possino venire i rettori di Tolosa
et Rhodes, percioche li heretici occupano quasi tutte le strade
di Languedoco, benche speriamo con 1'aiuto diuino che non du-
raranno. Tengono Nismes, Montalbano et molte altre villotte et
castelli per questo Languedoco; et essendo desperati e molto pe-
riculoso andare per strada. Se questo durasse, penso che a fati-
gha potrebbono venire per Francia li Padri spagnoli et portu-
ghesi 4.
3. Io non ho mandato Mtro. Ioanne della Grangia apresso
di Tolosa doue douebbe predicare 1'aduento et quaresima, per
non metterlo in pericolo assai probabile; lo faremo a predicare in
qualche citta vicina.
4. Habbiamo hauuto lettere delli dui mandati in Bezzanzo-
ne, doue sono stato molto grati al Rmo. arciuescouo 3 et a tutti
i catolici, et speriamo con 1'aiuto del Signore che faranno iui
buon frutto.
5. II P. Andalur a comminciato di leggere in theologia in
questo collegio, con sua contentezza et delli auditori; benedictus
Deus. Fra tanto che si trattara della translatione del. collegio di
Ciamberi, spero che imparera la lingua francesa 6.
6. II P. Creytton, rettore d'Auignone, mi ha scritto che sta-
ua meglio, et che me potrebbe aspettare in Auignone, doue spe-
ro trouarmi fra dieci o dodeci giorni per il piu tardo, con la gra-
tia del Signore.
fareme ms.
rebbe grande la frequentatione dei santissimi sacramenti . Andando in
Roma, io portaro meco detta donatione, et forza che andaro sino in Marsilia
per vedere che cosa sia.»
Cjui vero domum illam donavit fuit Stephanus Longi, clericus et benefi-
ciatus ecclesiae majoris massiliensis. Exemplum instrumenti donationis in-
venitur in citato cod., ff. 269-270.
4 Reapse Patres hispani ineptam esse eam viam experti sunt, ut infra
apparebit. Cf. epist. 191; tum 204, etc.
5 Claudius de Bauma.
P. Dominicus Aldalur natione hispanus erat. Exstat epistola Polanci
consolatoria ad ipsum, 3 Novembris data, in cod. Germ. 108, fol. 247V., et
P. Aldalur responsio ad epistolam Polanci in cod. Gall. 84, fol. 325-326v.
EPIST. I6o. — 3 NOVEMBRIS I572 I4I
7. Della fede che V. R. ha mandato per il fratello Antonio
Luqueto 7, li nostri non se ne agiutaranno sino che io habbi visto
il tutto, et io stesso la portaro.
Non altro per adesso, se non che humilissiraamente mi rac-
comando alli santissimi sacrificii et orationi di V. R. et di tutta
la Compagnia. Di Tornone alli 3 di Nouembre 1572.
Di V. R. seruo indegnissimo et inutile in Chro. Iesu,
Claudio Matheo 8.
8. Habbiamo hauuto licenza di fare professo di 4 voti il
P. Giovanni di Lorrena, rettore di Rhodes, et benche non 1'hab-
bia ancor' fatta, penso che V. R. si contentara che si faccia, es-
sendo che altrimente sarebbe assai difficile eleggere dui professi
per andare meco alia congregatione, et forza con tutto cio biso-
gnara contentarse d'uno.
9. Ouesto collegio di Tornone va molto bene per gratia di
Dio; et se confesso et communico in questo collegio il giouane
signore di Tornone il giorno d'Ogni Santi; spero che sara gran
seruo di Dio, et molto amico della Compagnia. V. R. oret pro
ipso.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Chro. Padre, il Padre Mtro.
Ioanne de Polanco, vicario generale della Compagnia di Iesu, in
Roma.
Sigilli vestiginm.
7 Polancus die 20 Octobris haec dicebat P. Matthaeo (Germ. 108,
fol. 245): «La fede che ricerca per mostrare che il Latello Antonio Luchetto
non e professo, si mandara con questa, pero V. R. ci auisi per che ha da ser-
uire; et circa questo particolare ueda che li nostri, come intendo gia esser
un'altra uolta scritto, non mouano lite al suo fratello, ne concludano qual-
che accordo con esso, senza prima auisarci, perche il fratello Antonio fln
hora non ha fatto ueruna donatione o dispositione dei suoi beni.»
8 Provincialis Aquitaniae.
1^2 POLANCI COMPLKMENTA
161
POLANCUS P. BALDUINO AB ANGELO
ROMA 15 NOVEMBRIS I572 l,
/. De Gibberto, lovaniensi.—2. De reditibus collegii S. Audomari stabi-
lietulis. — 5. De collegio Leodiensi nihil actum. — 4. De P. Clayssonio. —
5. Abbas aquicinctensis ut promissis stet cogendus. — 6. De P. Zenttno,
— 7. De parvulorum institutione %n collegio antuerpiensi; deque novi-
tiis nostris. — 8-1 1. Quaedam gubernationem spectantia. — 12. Rpiscopi
ruremuudensis petitio. — 13. Res nutnmariae. — 14. Cantus liturgicus.
— 15-20. Rursus de rebus gubernationis. — 21. Sacramentorum admini-
stratio tempore paschali. — 22. De dimissione P. Basiiici. — 25. Profes-
soruni con/essio annua. — 24-25. Litterae datae et acceptae.
1. Pax Xpi.; etc. La indispositione mia che auanti la mor-
te di nostro Padre, pie memorie, mi trattene parechi giorni in
xVIacerata et qui in Roma, con alcune altre occupationi graui,
che mi sopragionsero, mi hanno impedito fin hora il responder a
quelle de la R. V. che ho trouato qua acumulate, di penultimo di
Maggio, 8, 20 et 27 di Giugnio, H et 20 di Luglio, alle quali
hor con questa si fa risposta. Quanto al Gibberto, louaniense,
non accade che V. R. perda tempo, atesso che non e atto per la
Compagnia, secondo qua si giudica, oltre di essersi uista la sua
grande mconstantia. Et quanto al portar habito di monachi, che
li falsi rumori la spargeuano, non accade dir altro, gia che da
per se il detto rumore sara euanito.
2. Se nelle bolle dil coilegio di Santo Aodomaro * non ci
fusse sufficientemente piouisto, non soiamente alla fundatione,
ma anche al^altre cose che il vescouo dona a detto collegio, se-
condoche il P. Claysonio ci scnue, et che ci fusse qualche peri-
colo che doppo ia morte del vescouo fussi fatta alli nostri qual-
che molestia da li frati, V. R. ueda di proueder procurando che
il vescouo testifichi in scriptis hauerci fatto donatione libera et
uoluntaria, etc, secondoche di la si scriue parere esser neces-
sano.
Ex regestis Germ. 109, fol. 95^.-961-., et 9&r.
Cf. Epist. P. Nadal, 111, 49O-500.
EPIST. l6l. — 15 NOVEMBRIS I572 143
3. II Dr. Leuino che la R. V. scriue hauer ordine del vesco-
uo tratti qua con noi del collegio di Liegia, nec uerbum quidem
hactenus ea de re cum aliquo nostrum egit , et ci pare che, come
si dice, uogliono dare la pastura.
4. Del P. Claysonio et delle lettere per il duca di Medina
fin al nuouo generale, che Dio N. S. ci dara, non c'e che pen-
sare.
5. Al signor abbate aquicentense 3 non sara fuora di propo-
sito essitarlo a far il debito suo, dextramente, minaciandolo de
lasciar prima la casa di conuittori et cura loro; tanto piu che non
ci habbiamo obligatione, et non e ragioneuole che noi atendiamo
a quel che non siamo obligati, mancando lui a quel che ci ha
promeso; doppo anche mostranduli il pericolo che e che la con-
gregacion generale se risolua di leuarli il collegio, gia che lui
non attende al suo obligo.
6. Se il P. Zenteno et gPaltri che V. R. doueua mandar
per Prusia, non fussero gia partiti, si ritengano la a requisitione
del P. Maggio, prouinciale d'Austria, al quale di cio si scriue,
perche possi a tempo anche proueder del uiatico, se gia [a] la
R. V. non paressi facile nel negocio di questi uiatici quello che
prima li fu scritto dal P. Mtro. Natale.
7. Sta bene hauer pigliato per un altro anno a peggione la
casa di Anuersa; et di quello che in cio si deue fare, et della ne-
cessita che V. R. scriue di uisitatore, si trattara qua alla sua ue-
nuta, piacendo al Signore. Airhora anche si uedera se li coadiu-
tori temporali haueranno di hauer cura di insegnar a legger et
scriuere per liberar li nostri nouitii di cotali mistieri, non paren-
do troppo a proposito per loro, come la R. V. scriue; et fra tan-
to faccia il meglio che si puo; et sara bene che V. R. porti una
nota di quello che per la buona instruttione di detti nouitii giu-
dicara esser necessario, et massime di quello in che il nouitiato
diferisce del nostro di Roma.
8. L'instrumento della admissione della Compagnia in Tor-
3 Fundaverat is collegium Societatis duacense. Cf. Epist. P. Nadal,
III, 560.
144 POLANCI COMPLEMENTA
naco s'e riceuuto, et se accadera auisar qualche cosa circa di
quello, si fara a tempo; fra tanto di la faccia la R. V. quel che
sara necessario circa la mortizzatione della casa.
9. Del bon talento che mostra per gouernare il fratello Ni-
colao Mortagne, ci piace; et quanto al farlo sacerdote, speriamo
di poter dar questa faculta, come sua Sta. ci hauera liberato
deH'obligo della professione.
10. Quanto al mutare il P. Claysonio, se ben intendiamo
esser de inprestito li, non pare hora esser tempo, finche il Si-
gnore ci dia nouo preposito generale.
11. L'aiuto che procurara dare al P. Dauid nostro 4, ci e
molto grato; et V. R. di gratia attenda a far cio che in questa
parte' in Domino potra, perche anche di qua si procura darli
qualche consolatione.
12. 11 vescouo di Ruremunda 5 scrisjse] gia molti mesi sono
a nostro Padre generale, piae memoriae; et finhora non se li e fat-
to risposta; non u'e parso manco conuenire che hor, dopo la sua
morte et si tardi, si douesse risponder; ma bastera che la R. V. a
humanamente sodisfaccia a sua signoria Rma. a chi alias deside-
rariamo far ogni seruitio che possiamo. Et la medesima sodisfat-
tione si potra fare con un certo affetionato nostro, chiamato
M. Giacomo Camelio, de Brugas, il quale anche scrisse a nostro
Padre per hauere il P. Costero, et circa il negotio del collegio
de Brugas.
13. La R. V. ueda alcune differentie che ci sonno circa ra-
tionem dati et accepti fra li collegii di sua prouincia, etiam del
tempo adietro del suo prouincialato, se bisognara; et procuri
accomodarlo di modo che restino tutti contenti; et quando la
non si trouassi il uerso, si potrano risoluer li dubii che ui fus-
sero, qua in Roma, quando uerra alla congregatione ger.erale,
piacendo al Signore.
14. Circa il cantar la messa o matutino, V. R. aduerta di
a R. R. ms.
4 P. David Wolfius in carcerem conjectus fuerat in Hibernia. Cf. Ho-
GAN, Ibernia Ignatiana, I, 17-18.
5 Guilelmus Lindanus.
EPIST. l6l. — 15 NOVEMBRIS I572 I45
non innouar cosa alcuna, et doue non fusse introduto, non lo
introdura, pero se ben fussino ragioni per douersi introdurre, la
R. V. le note, et uenendo alla congregatione, si potra risoluer
quel che conuerra. Pur il matutino di Natale si potria cantare,
massime quando fusse altra uolta fatto, et li nostri fussino ricer-
cati dalli deuoti.
15. Quanto al dubbio di poter H rettori pigliar denari de
elemosina, et spenderli, in[s]cio il procuratore, non e conforme
alla regola, douendosi metter ogni cosa in cas[s]a; pero la R. V.
in qualche particolare, giudicando cosi in Domino, puo dispen-
sare con alcuno o alcuni rettori, tenendone conto di cio separa-
tamente per renderlo quando fusse ricercato.
16. II P. Arlemense non sara se non bene Iiberarlo de la
cura delli conuittori, accio non sia tanto grauato nella sanita, et
possi attender a leggere; et all'hora non accadera altro theologo
come V. R. ricerca.
17. Gia fu scritto si douessi continuare in dire una messa !a
settimana ad intentione nostra; et hora per risoluere il dubbio
che V. R. fa nella oratione, si auisa si deue continuare il appli-
care un'hora di oratione nella b settimana delle ordinarie che
fanno; hor sia uocale o mentale, non intendendo per questo obli-
garli a far altra oratione che la ordinaria c.
18. Le lettere che li consultori delli rettori hanno da scri-
uere secondo la regola ogni anno al generale loro. le possono
mandare per la uia piu breue o drizzarle al prouinciale, accioche
lui senza aprirle 1'habbi a mandare al generale; et se la c'e altro
ordine, ci potra auisare, perche qua non le sappiamo.
19. Quanto a la mutatione del P. Costero in Louanio, et il
P. Iacobo in Duaco, se non e fatta, non si faccia finche Dio S. N.
ci dia nuouo generale, il qual ordinara quel che sia piu conue-
niente; et se in detta mutatione trouara difficulta , notara le ra-
gioni per consultarle qua a la sua uenuta.
20. Circa il reuocare il P. Henrico Arlemense con li com-
b oratione nella oratione nella ms. — c Ad mafginem ms.: II resto di
questa lettera si troua due foglie innanzi con questo segno: F.
POLANCI COMPLEMENTA.— T. LT. 10
I46 POLANCI COMPLEMENTA
pagni di Bruges, inteso il parere con li suoi consultori, potra fare
quel che giudicara in Domino conuenire; et del mutare il Zem-
hobio d de Duaco, o de 1'essercitii che fa, V. R. proueda, se non
lo ha fatto, perche se intende esser necessario. Et di quelli che
stanno in Liegia, et casa et libri, etc, non accade far per hora
mutatione alcuna, gia che cio si potra risoluere quando uerra
qua a la congregatione.
21. II P. Giapano dubita se si possono udire le confessioni
de forestieri dalla domeneca delle palme fin a quella in albis; et
quanto alli nostri priuilegii, non e da dubitare che si possi fare,
anci hauendo sodisfatto con la communione alla sua parrochia, si
potranno in detti giorni communicar dalli nostri; pur se di que-
sto ci fussi la qualche admiratione , si potra uedere- di sodisfare
al prelato o parrochi , et procurar si faccia con lor consolatione
et ediffication di tutti.
22. Ouanto al Mtro. Basilico che V. R. dice esser licencia-
to dal P. Tirreo 6, desideramo sapere, come anche a lui si scri-
ue, se quella sua infirmita si scoperse nel nouitiato o nel tempo
che lui studiaua o seruendo la Compagnia in qualche essercitio,
accio si proueda in questo particolar cio che conuiene.
23. Se intende che la s'e ordinato che li professi faciano la
lor confession generale come gl'altri non professi , cioe ogni sei
mesi, come forse in Louanio s'e fatto; V. R. se informi et ci aui-
si, perche qua non sapiamo che della congregation dei procura-
tori sia uscito tal ordine come di la si dice.
24. Le lettere del P. Zenteno et P. Giovanhi Croin et -
— e, et P. Giovanni Harlemense, et Giovanni Valen. [sic], Xpia-
no. Dalmesio, Giovanni Giapano, Roberto Valerminio et Arnoldo
Ezio., si sono riceuute, et sono state grate, et al tempo suo anche
saranno utili. V. R. quando li uerra comodo, li fara cio intendere,
et raccommandarcili molto in Domino, non potendo per altre oc-
cupationi per hora scriuerli.
d Lectio dnbia. — e Charta detrita, legi vix potest: Heisemio (?).
Provinciae Rheni praepositus. Epistola hoc ipso die ad eum data in-
venitur in codice Germ. iog, ff. 94-95.
Epist. 162.— 20 Novembris 1572 147
Nelli orationi, etc. Di Roma li 15 di Nouembre 1572.
25. Post [sjcripta. Di Austria ci auisano la necessita che
hanno delli soggetti che V. R. li ha da mandar, et pero quando
non fussero partiti, li mandi. quanto prima, se gia la importunita
del tempo non impedisse, hor sia per uenir il Zenteno, hor non;
et del uiatico si fara come il P. Mtro. Natal ha scritto.
Inscriptio. Padre Valdouino.
162
P. CLAUDIUS MATTHAEUS POLANCO
TURNONE 20 NOVEMBRIS I572 l.
/. Officiosa. — 2. De tempore lectionam. — 3. De cutechismo docendo.
4-6. Quaedam de gabernatione.
1. f Iesus. Molto Rdo. in Chro. Padre. Pax Chri.etc. Ho
riceuuto le lettere de V. R. delli 3 di questo mese, et faro con la
gratia del Signore quello che scriue di monsignore il mareschal
d'Amuille.
2. Quanto a quello che V. R. scriue della mezzahora leua-
ta dal tempo che la matina deuono stare li maestri in classe, io
diro a V. R. come e passata la cosa: ho ritrouato in alcuni colle-
gii di questa prouincia che si leggeua solamente 4 hore il giorno
tutto 1'anno; in altre si legeua 5 hore sino a Santo Ioanne, et di-
poi sino alla rinouatione dei studii 4 hore solamente. In altri sem-
pre se legeua 5 hore il giorno tutto Tanno. Et per questo, facen-
do la visita di Tholosa, et essendo sollecitato d'alcuni rettori che
. nel hyuerno se legesse piu tardo et manco tempo la matina, per
i grandi freddi, et perche ii putti non poteuano venire che non
fosse ben giorno, io con li consultori trattai di questo, et conue-
nessimo che nel 1'inuerno se legerebbe solamente due hore la ma-
tina, et doi et mezo dopo pranso; et che dopo S. Ioanne se lege-
rebbe 4 hore il giorno, essendo che in questa prouincia se fanno
prochissime vacantie nelle classe di grammatica et rhetorica, et
che nell'altro tempo se legerebbe 5 hore; et questo con le vacan-
Ex autographo in cod. Gall. 84, 2 ff., nn. 3i9, 32o, prius 484.
I48 POLANCI COMPLEMENTA
tie che se fanno in questa prouincia, mandai in Roma nella visita
di Tholosa, sono circa sei o sette mesi; et hauendo piu volte do-
mandato risposta di questo et altre cose ch'erano in detta visita,
mi e stato risposto che se fosse cosa alcuna, che me auisarebbo-
no; et cosi vedendo che non si rispondeua, io mi son pensato che
questo era Tintentione dell'obedienza; che cosi se facesse come
io haueua scritto, et come V. R. trouara nella visita di Tholosa
nel titulo «Ex regulis praefecti studiorum»; et cosi si fa adesso
in tutti li collegii di questa prouincia. E ben uero che non se
leua mezza hora del tutto nel Thyuerno, ma solamente circa
vn 4.0 d'hora, di modo che li scholari sono due hore et vn 4.0 in
classe.
3. Quanto al fare imparare la dottrina christiana alli putti,
ho trouato nella maggiore parte dei collegii di questa prouincia
che in ogni classe se legeua il venerdi la dottrina christiana l'ul-
tima hora; ma nelle classe superiore il catechismo piccolo del
P. Canisio in latino, et nelle due inferiore il piccolo del P. Emun-
do. Et cosi si fa in tutti li collegii; et fanno recitare et imparare la
dottrina christiana, come vn'altra lettione nel teinpo che li altri
giorni si fanno le compositioni. E vero che nelVultima classe si fa
ogni giorno recitare vn pocco della dottrina christiana, cioe al-
cuni dei punti principali, come sarebbe 1'oratione dominicale, li
precetti, et altre cose simile; et quello che ho scritto di leggere il
catechismo del P. Canisio in tutte le classe, e stato percioche fa
quasi vn anno che io haueua scritto al R. P. Natale, che pareua
manco vtile di legere due sorte de catechismo in vn medesimo
collegio, et che parerebbe molto piu vtile se li putti, li quali han-
no imparato vn cateehismo in francese neile classe inferiore, im-
parassino il medesimo in latino nelle superiore. II P. Natale rrn
rispose che io consultasse con li mei consultori il quale sarebbe
piu a proposito, o quello del P. Emundo, o vero del P. Canisio;
et ci e parso per le ragioni che io fece scriuere a V. R., che quello
del P. Canisio era piu a proposito. Ma per questo non se e muta-
to niente, et resta la cosa come era.
4. Io per li pericoli delle strade non ho potuto mandare
M. Ioanne della Grangia a Castelnuouo, ma predicara la quare-
Epist. i63. — 22 Novembris 1572 M9
sima in Lyone nella chiesa doue Tanno passato predicho il
P. Posseuino.
5. II P. Philippo verra meco in Auignone per andare a Car-
pentras, se gia il Rmo. vescouo non fosse prouisto.
6. Me scriuono di Tholosa che il P. Annibale e amalato di
quartana, di modo che io mi dubito molto che non potra andare
a Rhodes 2, come io haueua promesso al Rmo. vescouo; io lo ra-
commando molto alle orationi di V. R. Se io hauesse potuto pas-
sare senza pericolo di cascare nelle mani delli huguenotti, io ci
fosse andato per retrouarmi nelli stati del paese, li quali se ten-
ghano in Rhodes al Natale, et fosse stato molto a proposito per
proponere le necessitade di quello collegio, et farlo agiutare; ma
io penso che bisognara hauere patienza. Non altro se non che
humilissimarnente mi raccommando alli santissimi sacrificii et
orationi di V. R. et di tutta la Compagnia. Di Tornone alli 20 di
Nouembre 1572.
Di V. R. seruo indegnissimo et inutile in Chro. Iesu,
Claudio Matheo.
Tnscriptio. Al molto Rdo. in Chro. Padre, il P. Mro. Ioanne
de [Po]lanco, vicario generale [dejlla Compagnia di in Iesu
Roma.
Sigilli vestiginm.
163
POLANCUS P. EMMANUELl LOPEZ
ROMA 22 NOVEMBRIS T572 l.
De collegio «comestabilis» dicto: lis non ineunda.
Ihus. Muy Rdo. en Xpo. Padre. Pax Xpi. etc. Despues que
Ilegue aqui al principio de Otubre passado, he entendido que se
ha puesto en consejo el negocio del collegio de Burgos 2, y que
hazen contradicion aquellos senores del regimiento de Burgos;
y no he holgado de entender esto, porque no era la intencion de
2 Cf. epist. 193.
1 Ex regestis Hisp. 6g, fol. l38r.
J Cf. Polanci Compl., I, 465, n. 3 cum annot. 5.
ic^o POLANCI COMPLEMENTA
N. P. Francisco, de santa memoria, ni es la mia, que con lite se
entre en el dicho collegio, aunque sin dubda ninguna nos lo
ubiesen de entregar. Quando hizo el condestable donacion deste
collegio a la Compania la primera uez, fue acceptado por la es-
peranza que se descubria de poder ayudar mucha gente, special-
mente de las montanas. Mas como despues se oppuso el arco-
bispo de Santiago, que Dios aya, luego se determino nuestro
P. Francisco, con parescer destos Padres, de no entrar en lite,
y permitir que antes se hiziese del collegio lo que quisiesen; y
asi aora despues de la donacion segunda que ha hecho el mesmo
senor condestable, me parece que en todo caso conuiene no liti-
guemos, y menos con el regimiento de la ciudad; y asi V. R. ha-
ble a essos senores del consejo de mi parte, para que no se tratte
mas deste negocio, y si parece expediente a sus senorias dexar ha-
zer al regimiento lo que quieren del dicho collegio, no miren a la
Compania nuestra como a parte que contradize. Forque, quan-
do pacificamente nos dexaren el collegio, conforme a la disposi-
cion del condestable confirmada por el papa, aun pensaremos en
ello, quiero dezir si nos hemos de aprouechar de nuestro dere-
cho, o no; y no hablo aqui del ceder a dicho derecho en fauor de
la giudad, porque no se puede esto hazer sino en congregacion
general, auiendo sido acceptado aquel collegio 3,
No es esta para otro effetto, y asi solo dire que me encomien-
do mucho en las orationes y sacrificios de V. R. y de toda su
prouincia. De Roma, 22 de Nouiembre 1572.
Inscriptio. Prouincial de Toledo.
3 De hoc negotio multae exstant litterae Patrum Aegidii Gonzalez, Es-
quivel et aliorum ad Polancum missae, praecipue vero P. Francisci Porres,
rerum nostrarum in matritensi curia procuratoris, qui opinabatur litemhanc
esse ineundam, et media ad eam feliciter finiendam saepe repetebat. Inve
niuntur ad finem codicis Hisp. llj, et per totum codicem Hisp. 118. Patris
Porres instantes litterae explicari possunt ex eo quod mense sequenti Po-
lancus aliam epistolam de hac re paulo aliter conceptam scripserit. Inveni -
tur in regest. Hisp. 6g, fol. 146, post epistolas diei 12 Decembris, licet ibi
dicatur data die l3 Novembris. Porro res in curia diu moras traxit, donec
tandem anno 1575, die 23 Junii, Patres et fratres domus burgensis Socie-
tatis omne suum jus in comestabilem transtulerunt. Cf. Arch. municipale
burgense, n. 1940.
EPIST. I64.— 22 NOVEMBRIS I572 I5I
164
POLANCUS P. EMMANUELI LOPEZ
ROMA 22 NOVEMBRIS I572 *.
I. Miratur contradici a commanitate civili erectioni scholarum Societatis.
2. Unde nisi eae apertae sint, aperiri non debent.
1. Jhus. Muy Rdo. en Xpo. Padre. Pax Xpi. etc. He en-
tendido por las ultimas y penultimas letras de essa corte, la pol-
uoreda que se ha leuantado en ella por la contradicion que ha-
zen a las schuelas essos seftores de la villa: y es cosa graciosa
que donde persuadian a nuestro Padre Francisco, que es en glo-
ria, concediese ay las dichas schuelas 2, por el notable seruicio
y satisfacion que siguiria de la villa y personas principales della,
alegando que tambien su magestad y essos sefiores del consejo
tendrian contentamiento dello, ymmo lo deseauan (lo qual hizo
no se tuuiese qiienta con la incomodidad, gasto y molestia que
con tal peso recibia la Compania nuestra), se uea despues de
comprada la casa, y aderezadas las schuelas, tal repugnancia de
essos senores de la villa de Madrid: que parece nos pagan en
moneda muy differente la uoluntad que nos mouio a seruirlos.
2. La resolucion que aca yo he tomado, trattada la cosa
con estos Padres, es esta: que si al recibo de la presente no se
han allanado las difficultades y contradiciones, y por consiguien-
te no se ha dado principio a las schuelas, que no se pase adelan
te en el trattar de ponellas en ninguna manera; sino que procure
V. R. por los medios mejores que occurriran, que se de razon a
su magestad, y tambien a la serenissima princesa y essos seno-
res del consejo, como aca no juzgamos ser razon que se tengan
ay schuelas contra la uoluntad de aquellos a quienes se pensaua
hazer seruicio, pues beneficium non confertur in inuitum; y asi
cessara la contradicion, y seremos libres de esse peso, del qual
nos encargauamos por el bien de essa tierra. Y deue ser proui-
dencia diuina, porque fuera muy pesada la carga el tener ay los
1 Ex regestis Hisp. 6g, fol. 139.
2 Cf. 5. Franc. Borg., V, 634; et infra, epist. 181.
152 POLANCl COMPLEMENTA
maestros que requiere tan principal placa; pues aun en otras de
mucho menos respecto no se tienen en pie las schuelas sin el
trabajo que V. R. experimenta cada dia. La casa comprada para
esse effecto, facil cosa sera tornarla a uender, y salir de la deuda
que han hecho 3.
No es esta para otro effecto. En las orationes y sacrificios de
V. R. y de toda su prouincia mucho nos encomendamos. De
Roma, 22 de Nouiembr[e] 157^2] .
Inscriptio. Prouincial de Toledo.
165
POLANCUS P. FRANCISCO SUNNERIO
ROMA 28 NOVEMBRIS I572 \
I. De episcopo et de colle^io poznaniensi. — 2. Societatem pontifici probari
patet; unde contrarii rumores Poznaniae sparsi falsi evincuntnr . —
3-6. Domestica.
t. A quelle di V. R. che si sono riceuute, di 7 di Luglio fin
hora, con questa si fara risposta; et ci rallegramo nel Signore
che il Rmo. vescouo di Posnania 2 sia tanto solicito a fundar il
suo collegio, al quale V. R. salutara officiosamente di parte no-
stra et de la Compagnia, in scambio delle lettere che desideraria
li fussino scritte, le quali saranno accette piu dal preposito gene-
3 Cum Polanci epistola Matritum pervenit, scholae nostrae jam apertae
erant, et a pluribus et nobilibus pueris frequentabantur. Civitatis repugnan-
tia late narratur in historia ms. hujus collegii a P. Porres, qui tunc Matriti
degebat, lib. III, cap. III. Summa haec est: Joannes Lopez, magister lati-
nitatis in urbe matritensi, ab aliquibus decurionibus (regidores) adjutus, fu-
catis rationibus decretum a regio consilio obtinuit, quo nostri prohibeban-
tur quominus scholas aperirent. Nostri, intercedente Rodericio G6mez de
Silva, regem adierunt, qui regio consilio suam voluntatem nostris scholis
benevolam indicavit. Consilium vero, auditis pro utraque parte rationibus,
novum decretum edidit, quo scholae nostrae aperiri permittebantur donec
aliud statutum esset. Caetera tempus et scholarum fama effecerunt. Haec
mense Septembri et Octobri hujus anni accidebant.
1 Ex regestis Germ. iog, fol, 10 1.
2 Adamus Konarski.
EPIST. I65. — 28 NOVEMBRIS I572 1^3
rale che Dio N. S. ci dara. Et se le cose di cotesto regno piglia-
ranno la piega che tutti desideramo, et sara cessata la peste, alla
primauera, piacendo al Signore, si mandara di qua il filosopho
desiderato per Vilna; et ogni altro aiuto che si potra dare, si
dara uoluntieri per il collegio di Posnania, desiderando anche
noi della parte nostra di correspondere col buon animo che con
li effetti mostra uerso la Compagnia il detto monsignor Rmo. Fra
tanto si sono applicate molte messe et orationi, et si dara Paiuto
spirituale che potremo di qua, facendo continuar le orationi per
1'aiuto del regno et buona elettione del re, et liberatione de la
peste.
2. Gia a quest'hora il palatino di Posnania, et gFaltri che
diceuano esser li nostri da S. Sta. maluisti, haueranno intesso
da pieno il contrario, atesso che non cessa di mostrare a la Com-
pagnia ogni paterno amore per gratia del Signore.
3. De la mutation del rettor di Poltouia, et d'altre cose si-
mili per li collegii di Polonia, la R. V. mandara il suo memoria-
le al Padre prouintiale, accio alla sua uenuta si risoluano qua,
atesso che fin al nuouo preposito generale che Dio N. S. ci dara,
non si deue fare mutatione.
4. Di 4 scudi che V. R. dice hauer mandati per imagini et
corone, qua non sono capitati che sapiamo; V. R. ueda per chi
li ha mandati.
5. II fratello Stanislao Groditio si ritiene qua, accio possi
studiare per poter meglio aiutar con la diuina gratia in Polonia;
et se non si mando instruttione de la qualita di quelli che questa
state si mandorno di la, fu perche gia costi erano conosciuti, et
cosa ragioneuole e che simili informatione si mandi, come V. R.
ricerca; il che acadendo si fara.
6. Circa il grauame che il capitulo di Pultouia da a quel
collegio per conto del cantare et sonare le campane, dil che sia-
mo stati auisati, V. R. ueda conforme a quello che gia altra uol-
ta per le sue lettere ha scritto, che non si graui detto collegio,
massime con cose cosl aliene di nostra uocatione. Et quanto
alPhauer cura delle schole dei poueri, quando nella fundacion
non ui fusse quest'obligo, V. R. auisi accio col nuouo generale si
154 POLANCI COMPLEMENTA
possi risoluere se conuiene lasciarle. Et con tanto nelle orationi
et sacrificii della R. V. molto ci raccommandiamo, etc. Di Roma
li 28 di Nouembre 1572.
Inscriptio. Padre Sunier.
166
POLANCUS P. LAURENTIO MAGIO
ROMA 29 NOVEMBRIS I572 *.
/. De collegiis brunensi et olomutiensi. — 2. Oecononiica. — ^. Officia apud
cardmalem Hosium. — 4-$. Res differendae. — 6. Preces pro regno Po-
loniae. — 7. Ordinatio in sacris ante professionem. — 8. Cantus liturgi-
cus. — g-10. Oeconomica. — //. Ad congregationem provincialem poloni
invitandi. — 12. Suffragia pro fratre Michaele de Burgos.—I^. Tem-
plum pultoviense aperiendum. — 14. De comoedia quadam acta in col-
legio viennensi. — 15. De P. Magno dimittendo, aut corrigendo. —
16. Ordinatio in sacris. — 77. Missio in Transylvaniam .
1. Pax Xpi. etc. Con questa si fara risposta a quelle de la
R. V. del primo, 14, 17 di 7.bre, et 18 et 27 de 8.bre, auisando
prima che quelle di 18 mandate nel plico del Rmo. Hossio, sono
aenute alle mani nostre piu tarde che quella di 27; et questo per
auiso. S'e riceuuta la copia et un autentico de la fundacion de
Bruna, et si tratta de la confirmatione , et anche di quella del
collegio di Olomutio, quantunque questa si desidera sia meglio
acomodata ; il che speriamo fara il nuouo Rmo. de Olomutio; et
non saria se non molto a proposito che S. S. Rma. scriuessi una
lettera a S, Sta., sopra la detta confirmatione , et quanto importi
per il bene del suo arciuescouato, accioche tanto piu facilmente
Tunoetraltro si possi hauere; et quanto al transferire li nouitii
a Bruna, bene e che prima sia ogni cosa posta in ordine, et non
si faccia senza il parere del detto Rmo.
2. L'operarii mandati del Rheno in Prusia, saria stato grato
fossero uenuti per Vienna, come di qua li fu scritto, et V. R. de-
sideraua; pero gia che le lettere non arriuorno a tempo, et loro
hanno fatto uoluntieri la charita con li poloni, V. R. si deue con-
1 Ex regestis Germ. IOQ , ff. ioov.-lolr. In folio autem Io3r., hac
inscriptione «Agionta al prouincial d'Austria» ea reperiuntur, quae nos
num. 17 distinguimus.
EPIST. l66. — 29 NOVEMBRIS I572 I55
solare. Ci scriue il prouincial del Kheno 2 hauerli dati 47 Adi et
mezzo d'oro in tanti talari per il lor viatico, et cosi bisognera
mandarli qua al collegio germanico per un alunno del Rmo. di
Moguntia, il quale la ha dato a li nostri scudi cinquanta per tal
conto, et bisognera che noi le rendiamo al detto collegio. V. R.
di gratia li mandi subito, perche hanno bisogno di essi.
3. Le lettere per il cardinal Hossio che V. R. scrisse, con le
altre aggionte, li furno date.
4. Ouanto a la promotione delli nostri al baccalariato, gia
che e passato per questa uolta il tempo consueto nelle uniuersi-
ta, non accadera parlare finche la R. V. uenga qua, et alFhora
si risoluera quel che piii si giudicara conueniente in coteste
parti.
5. Se fusse possibile con la occasion della peste et morte di
nostro Padre, piae memoriae, differir le cose dil collegio di Graz,
et non mandar la gente, ci saria grato; tanto piu che oltre [che]
il modo della fundatione non ci piace, la R. V. scriue che sara
molto difficile ci sia data la proprieta delli beni sopra i quali e
posta la detta fundatione. V. R. ueda quello che meglio ci potra
fare, accio si possa pigliar a la sua uenuta qua piena risolutione.
6. Per 1'aiuto dei nostri et del regno di Polonia in questa
necessita de la peste nel interregno, si sono applicate molte mes-
se et orationi,'et non si mancara di continuare questo santo aiu-
to; et se bene questi inconuenienti non ci fussero, la necessita
di uenire alla congregatione pare piu importante che non la an-
data sua in Polonia per hora; et gos\ non accade pensarci.
7. La facolta di poter ordinare senza Fobligo della profes-
sione li nostri, speriamo poterla mandar in breue a la R. V., per-
che gia il ponterice romano ha concesso quel che si ricercaua, et
si aspetta segni la supplica.
8. Del matutino la notte del Natale et li organi, alla sua ue-
nuta qua si puo trattare.
9. II patrimonio del fratello Giovanni Reineilo a potra la
a Lectio dubia: num Reinerio?
P. Hermannus Thyraeus.
I56 POLANCI COMPLEMENTA
R. V. distribuire, hauendo consideratione delli debiti che il colle-
o-io di Praga ha fatto, et il graue che tuttauia tengono della casa
di prohatione, gia che il Rmo. di Olomutio prepara le cose ne-
cessarie alle sue spese in Bruna per detta casa.
10. Per il collegio germanico quest'anno non accadera man-
dar alcuno, perche sono carrichi, pero quando non fussi qualche
soggetto tale, V. R. auisara con tempo, che sendoui logo, non
si mancara di aiutarlo,
11. Circa il modo de la congregatione prouintiale non e da
dubitare che bisogna chiamare li professi et rettori etiam di Po
lonia; pero quando si giudicaranno legitimamente impediti, si
deue accettare la escusatione, et senza loro la congregatione sara
ligitima in tal caso; nientedimeno V. R. procuri, se sara possi-
bile, che uno o doi di loro al manco, ci siano presenti; et aduer-
ta che anche li absenti hanno uoto passiuo, purche possano tro-
uarsi in Roma a tempo de la elettione del generale.
12. Per il fratello Michael de Burgos, morto in Possonia, si
sono fatti qua li soliti suffragii, et si raccommandarano per li
altri luoghi.
13. Se intende che la chiesa di Pultouia con spese di 30 fio-
rini poco piu o manco, si potria per hora accomodare con conso-
lation de' nostri et di forastieri; non pare che si deue lasciare di
darli questa consolatione, cosi a poche spese; tanto piu che il
moderno vescouo, come si intende, non ha uoglia di spender de-
nari in quel loco.
14. Se intende che doppo la comedia che si fece in Vienna
il giorno di santo Bartholomeo, si fece nel nostro horto del col-
legio un pasto alli giouani che ripresentorno, con le lor denari
ricercati da lor parenti con poca edifficatione, et che anche segui
di detto pasto poca edifficatione, anzi qualche scandalo. V. R. ci
auisi di quel che in questa parte e acaduto, et di la proueda se
bisognera fare qualche demostration; et quanto al representar le
comedie, alla sua uenuta qua portara la nota, et si uedera se sara
necessario o lasciarle o moderarle.
15. Di Praga si scriue esser otto, o 9 anni che il P. Giovan-
ni Magno hebbe iicentia di esser per un anno fuori della Com-
EPIST. l66. — 2y NOVEMBRIS I572 1 57
pagnia senza relassation di uoti, et che hora si troua parroco ne
lo stato di un certo barone catholico, con qualche nota di mala
uita. E da marauigliare che doppo tanto tempo non sia stato mai
auisato che tornassi alla Compagnia a render ragion di se. V. R.
adonche ueda di ridurlo, se si giudicara atto per la Compagnia,
et non hauessi incorso in qualche infamia notabile; et quando
non si giudicara cosi atto, faccia con esso come rneglio in Do-
uiino li parera, etiam si accadesse licentiarlo, perche ne a noi ne
a lui conuiene esser in tal modo o stato.
16. La facolta per hora che il P. Bisemio 3 scriuedi poter
promuouer extra tempora alli ordini sacri, concessa dal cardinale
Santo Angelo, buone memorie, che all'hora era summo peniten-
tiero, non si giudica si debbia usare, etiam che hauessimo gia la
facolta di promuouerli senza professione; Taltra che e di benedir
li paramenti de la chiesa, ecc, si puo usare liberamente, aduer-
tendo questo, che doue ci saranno nella terra vescoui beneuoli
che lo faranno uoluntieri sempre che li sara ricercati dalli nostri,
bisognera ricorrer da loro, per il debito rispetto che douemo ha-
uer in tal caso.
17 4. Per lettere del P. Stephano Aratore se intende che il
baiboda di Transiluania 5 fa instantia per la rnissione de che gia
un'altra uolta fu trattato, mostrando qualcbe poca sodisfattione
che doppo tanto tempo non li sia data piena risolutione alla sua
si pia petitione. Fu scritto gia dal mese di Febraio, che la R. V.
douessi auisare se il detto P. Stephano Aratore era buono per
tal missione, o che sorte di gente saria atta per mandar la, et la
R. V. fin hora non ha fatto risposta. Non pare che questa mis-
sione si debbia lasciar di fare; V. R. adunque ueda se ha persone
che senza notabil incommodo possi mandar la, et con buona op-
portunita li mandi per sodisfare a la. pia intentione di quel catho-
lico principe; et finalmente V. R. in cio faci quello che meglio si
potra. Et quando non si trouassi il modo di far questa missione
cosi presto, procuri darli quella sodisfattione che si potra in Do-
3 P. Henricus Blyssemius, rector collegii pragensis.
* Cf. eupra, annot. 1.
5 Stephanus Bathon, postea rex Poloniae.
I58 POLANCI COMPLEMENTA
mino. Et con tanto ci raccommandiamo, etc. Di Roma li 29 di
Nouembre 1572.
In questo del vayuoda rai rimetto al giudicio de V. R., gia
che li ho diehiarata mia inclinatione.
Inscriptio. Austria, Prouincial.
167
POLANCUS P. DOMINICO MENGINO
ROMA 29 NOVEMBRIS 1572 *.
/. Dolet vicem et civitatis et collegii Monachii. — 2. Gratnlatnr ei
de frnctn ministerii nostratnm.
r. Per lettere di V. R. di 17 di Settembre intendiamo il fla-
gello che Dio ha mandato della peste nella citta di Monachio, et
come nostro collegio per la medesima sia stato disfatto, restando
alcuni per aiutar le anime in cotal bisogno; li quali di qua aiuta-
mo con orationi et sacrifitii, et speramo nel Signore che gia la
peste sara cessata.
2. Dell'altro canto ci consoliamo che la signora duchessa *
habbia fatto li essercitii spirituali con frutto, et che altre persone
si siano aiutate in spiritu, et alla giornata si uada facendo fructo
in Domino, il qual ci dia a tutti copiosamente sua santa bene-
dittione. Et con tanto nelle orationi, etc. Di Roma li 29 di
9.bre 1572.
Inscriptio. P. Domenico Mangino 3.
1 Ex regestis Germ. IOQ, fol. 100.
2 Anna, Ferd. I imperatoris filia, et Alberti V uxor; aut forte ejus
nurus Renata Lotharingiae , uxor ducis Gulielmi V. Cf. Braunsberger,
Canisii epist., VI, 94, 99.
3 Rector collegii monacensis.
Epist. 168.— i3 Df.cembris 1572 159
168
POLANCUS P. PETRO TRIGOSO
ROMA l3 DECEMBRIS I572 l.
/. lllum de officiis quibusdam caritatis laudat. — 2. De commendatione
equitutn antuer piensium apud regetn Portugalliae.
1. Hauemos recebido dos letras de V. R., y por la una de-
llas nos auisa de la afflicion de los de Malinas, y de la consolacion
que con palabras y obras V. R. les ha dado en la aflicion y tra-
bajo que les ha uenido con el saco que los soldados les dieron; y
por una parte hemos tenido buena occasion de compadecernos
desta su aflicion, y dolernos de las offensas que con tal occasion
se abran hecho a Dios N. S.; por otra parte nos hemos todbs mu-
cho consolado de la charidad y diligencia que V. R. ha puesto
en consolarlos, y la efficacia que Dios N. S. le ha dado con el
Rmo. obispo, clero y mercaderes para remedialles ccn dinero y
prouisiones en esta su grande necessidad. Negocio ha sido este
proprio de la Compania, con el qual, como V. R. escriue,
Dios N. S. se aura seruido mucho aun para ayuda de las almas-
v no dudamos que el Rmo. obispo con todos los demas se aya
muchoedificado.
2. En la otra su letra pide que se escriua al P. Luis Gonza-
lez en fauor de ios senores portugeses que ay estan, para alcan-
car dal rey la confirmacion acerca de la reformacion hecha de
sus antiguos estatutos, sinificando importar por el seruicio de
Dios que se les aga ^ste fauor, y asi por esto, como tambien por
la particular afficion que muestran a la Compafiia, se escriue al
P. Luis Goncalez una letra que ua con esta 2, encargandole este
1 Ex regestis Germ., IOQ, fol. 105.
2 Reapse in eodem codice, fol. lo6\ hac inscriptione: «P. Luis Gon^a-
les, a la naci6n portugueza, en Anuers», ejusmodi litterae eadem die datae
exstant: «... Los senores Manuel y Rodrigo Aluarez, en nombre de los que
residen en Anuers de la naci6n portuguesa, han pedido letras para que
V. R. ]es fauorezca a que el rey confirme una reformaci6n que han hecho de
sus antiguos estatutos y hermandad que tienen entre si en aquellos estados;
y por ser cosa justa lo que piden, y de sus letras y por la informaci6n que
tambien se tiene del P. Trigoso de nuestra Compania, que estd en aquella
l6o POLANCI COMPLEMENTA
negocio. Pero V. R. aduierta, como bien nota en su letra, que
es neccssario enderezarles y persuadirles que muden los capitu-
los que tocan a nosotros, atento que la Compania no puede to-
mar tal assumpto, ni conuiene se pida de nuestra parte lacon-
rirmacion al rey, si los dichos capitulos no se mudan; offrecien-
doles a ellos que, no obstante esto, siempre los nuestros que ay
estuuieren, ternan por encomendado de hazerles todos los serui-
cios que pudieren in Domino, conforme a nuestro instituto. Y asi
el P. Luis Goncalez no trattara este negocio con el rey hasta
tanto que essos senores de ay reformen este punto, encomendan-
do el negocio a otros religiosos, o a los que a ellos parescieren
mejor eligir para tal effecto; y haziendo esto, luego que los capi-
tulos reformados en esta parte allegaren, no faltara el P. Luis
Gonealez, como por uia derecha se le escriue tambien, de ayu-
darles y fauorescerles en lo que pudiere in Domino. No se les
scriue este punto a essos senores, mas me remito en la letra a lo
que V. R. con ellos trattara en este caso. Y porque esta no sirue
para mas, nos encomendamos, etc. De Roma 13 de Deziem-
bre 1572.
Inscriptio. Anuers, P. Trigoso.
169
POLANCUS CAROLO BORROMAEO, CARD.
ROMA l3 DECEMBRIS I572 l.
I. De futuro collegio mediolanensi sub cura Societatis. — 2. De P. Ga-
gliardo et de P. Bellarmino ad ipsum dtstinandis.
1. Per mano di monsignor Speciano 2 ho riceuuto una let-
residencia, se entiende que es cosa que conuiene mu[cho] al seruicio de Dios
y bien y paz de la nacidn, y por ]a particular deuocion que aquellos sehores
tienen a nuestra Compahia, me ha parecido por esta encomendar a V. R. que
les ayude y fauorezca con el rey para que puedan alcancar lo que en esta
parte desean y piden a su alteza para seruicio de nuestro Sehor. V. R. les
haga este fauor y seruicio con toda la charidad y calor que podra in Domi-
no, conforme a nuestro instituto...»
'5
1 Ex regestis Ital. 6q, fol. 152.
2 Caesar Specianus, qui postea fuit episcopus novariensis et cremonen-
sis, de quo Ughellus, Italia sacra, IV, 617.
Epist. 169. — 13 Decembris 1572 161
tera di V. S. Illma di 3 del presente; et ho inteso il parer di
V. S. Illma. et d'altri della citta intorno alPaprir il collegio de'
conuittori sotto la cura et total gouerno di nostra Compagnia, et
non altrimente; et le ragioni che si allegano (et de' quali mi ha
promesso una copia detto monsignor) sono assai efficaci per mo-
strar la cosa douer esser utile alla citta, ma non leuano gia le
difficulta et inconuenienti di parte di nostra Compagnia, quali
son degni di grande consideratione, come hauemo la experientia
qui in Roma, quantunche sia molto numeroso nostro collegio per
eambiar quelli de' nostri che si strachano di star nel collegio
germanico, o uero non riescono atti per quello; et doue non ci
fusse commodita di far' simili mutationi, si uede andarebbe male
il collegio de' conuittori. Ci sono anche altri inconuenienti di mo-
mento, come hauera inteso V. S. Illma. dal P. Adorno; ma quel-
lo che principalmente impedisce che non si possa abbraciare
quest'opera, e che il vicario di nostra Compagnia non ha potesta
di accettare simili noui assunti, hauendoli restretta la potesta in
questa parte la congregatione passata 3; et cosi sara necessario
che questo si riserui a la congregatione futura, qual sara questa
estate; et si uedera in quella di far ogni buon ufficio per questo
effetto, a gloria di Dio N. S., et percio ritenero io le ragioni in
scritto, delle quali ho detto di sopra.
2. Mi ha parlato anche detto monsignor Speciano del
P. Achille * per leggere una letion di theologia nella noua vni-
uersita di Milano, come gia si era offerto a V. S. Illma., pensan-
do che il duca di Sauoia sarebbe contento di darli licentia, come
1'istesso P. Achille ci haueua scritto; ma si uede il contrario per
una lettera dell'istesso duca, la qual mostrai a monsignor Spe-
ciano, et li parse ne mandasse copia a V. S. Illma., come lo fac-
cio. Io replico pur al signor duca allegando la bona licentia che
3 «Quocirca nullam Domum, nullum Collegium, nullam Universitatem
vel Domum Probationis instituet [Vicarius]; quae si offerantur, ita negotium
fundationis tractabit, ut si in rem Societatis aperte futura sint, et omni diffi-
cultate careant; eos, qui fundatores esse volunt, iubeat bene sperare... nil
certi promittet, rem totam ad Generalis creationem reservabit.» Decr.
Congr. II, Offic. Vicarii, apud Instit. Soc.J., II, 21 3.
De P. Achille Gagliardo: cf. autem litteras seq.
4
PuLANCI CoMPLKMENTA.-T. II.
162 POLANCI COMPLEMENTA
il P. Achille ci scrisse hauea ottenuto da S. A., presuposta la
quale, gia haueuamo promesso detto Padre a V. S. Illma. per la
sua vniuersita; ma come mostra uoler seruirsene per la edifica-
tione di sua propria persona (come Tha fatto per il passato), sa-
rebbe di molto inconueniente leuarglielo, se non dessi suo con-
senso et si mostrasse quietare. Sappiamo anche altre parole che
ha detto di homo grauemente offeso, quando seppe la risolutio-
ne di leuarli quel Padre, le quali non scrisse il P. Acchille, for-
sa per non parer che lui metteua impedimenti all'obedientia.
V. S. Illma. uedera se sara conueniente che lei stessa ne scriua
al duca; et quando non li paresse, ne a me riuscisse quello che
li ho scritto, ci conuerra pensare ad altro lettore. Io scriuo hoggi
a Fiandra doue sta il P. Roberto Belarmino, accioche il prouin-
ciale ueda di mandarselo, se potra farlo senza notabil detrimen-
to del seruitio diuino et ben commune 5; etquando non si potesse
leuar di la, ho conferito con monsignor Speciano d'altri mastri
sopra li quali faceuo io pensiero per mandar un di loro a Milano,
et in questo mezo che io hauero questo loco, tenga per certo
V. S. Illma. che non manchero di seruirla in quel che potro se-
cundum Deum (et so che in altro modo non uorrebbe V. S. Illma.
esser da me seruita), perche son di cuore affettionato al seruitio
di quella per moltissimi rispetti; et se non fossino le nostre forze
deboli, come sonno, spero che li effetti lo mostrerebbono.
Degnesi Dio N. S. aumentarli a gloria sua et prosperar
V. S. Illma. et Rma. nel suo santo seruitio et ben commune del-
la santa chiesa, con aumento de suoi santissimi doni. Di Roma li
13 di Decembre 1572.
Inscriptio. Cardinal Borromeo.
Cf. epist. 194.
Epist. 170. — 13 Decembris 1572 i63
170
POLANCUS DUCI SABAUDIAE
ROMA l3 DECEMBRIS I572 l.
De P. Gagliardo, quetn cardinalis Borromaetts ad se mitti cupit.
. Jhus. Serenissimo signore. Per una lettera di V. A. data-
mi dal suo ambasciator, ho inteso che li sarebbe grato che il
P. Achille 2 restasse in Turino, et questo no solamente per qual-
che aiuto del ben commune nelli ministerii di nostra professio-
ne, ma etiam per seruitio particulare de la persona di V. A., al
qual seruitio siamo tutti tanto obligati et affectionati tutti noi,
che non posso dir altro se non che si fara quanto ci commandara
V. A., satisfacendo io pero airobligo mio de informarla di quello
che e occorso in torno alla persona di detto P. Achille, accio
tanto meglio V. A. come patrone che ci e, si risolua di quello
che ci uorra commandar.
Auanti la passata di nostro Padre general a miglior uita, fa-
cendo il cardinal Borromeo con autorita apostolica un collegio
et vniuersita di nostra Compagnia in Milano, ci domandd in par-
ticolar per questi principii il P. Achille, et questo con molta in-
stancia. Li fu risposto che sarebbe questo difficile, perche non
si potrebbe fare senza buona licenza et gratia di V. A., et per
cio si diede ordine che il prouincial nostro di Lombardia an-
dassi a trouar V. A. per supplicarla si contentassi di far questa
gratia al cardinal Borromeo; ma quando lei non si contentassi,
che lasciasi star detto P. Achille; il quale con la prontezza di sua
ubbidienza si e offerto de impetrar questo, et cosi parlo a V. A.,
et doppoi ci diede auiso che lei si era contentata di darli buona
licentia, et all nora fu fatta promesa al cardinal Borromeo che
il P. Achille si mandarebbe per la sua vniuersita; et lui d'al-
l'hora in qua ci fa tanto piu instanza per hauerlo. Ma se inteso
questo, tuttauia V. A. sara seruito che resti detto P. Achile in
1 Ex regestis Ital. 6g, fol. 152°. Vide epist. praecedentem.
2 Cf. epist. praeced., annot. 4.
I64 POLANCI COMPLEMENTA
Turino, scriuiremo al cardinal Borromeo che habbia pacientia,
offerendoli alcun'altro theologo; et bastara che di cio si signifi-
chi al medesimo P. Acchille la intention de V. A., che lui ci la
fara intender.
Guardi et prosperi Dio N. S. la serenissima persona et cose
tutte di V. A. con augmento de dgni gratia, per il ben commune
delli suoi stati et della santa chiesa. Di Roma li 13 di Decem-
bre 1572.
Inscriptio. Duca di Sauoia.
171
POLANCUS PP. MATTHAEO ET HAIO
ROMA I4 DECEMBRIS I572 l.
Cum summi pontificis Gregorii XIII animus ad religionem fovendam et
haereses exiirpandas optime dispositus sit, rogat Polancus Societatis
moderatores in Gallia ut si quae occurrant media ad illos fines obti-
nendos opportuna summo pontifici proponenda, per litteras sibi expo-
nant.
La integrita di nostro signore padre Gregorio 13. °, et dottri-
na et prudentia, era[no] assai conosciute in questa corte, quando
fu promosso al summo pontificato; ma nel zelo de la riforma et
del aumento della religione et seruitio diuino, et in altre uirtu
spirituali, degne di tal offitio et grado, ha uinta Taspettatione
d'ogniuno. Sia ringraciato Iddio, che non ci ha lasciato sentir
danno della passata del suo predecessor, di santa memoria, a mi-
glior uita. Adunque uedendo tal dispositione in questo vicario
di Xpo., nostro Signore, che ogni bono et prudente ricordo ap-
pertenente al seruitio diuino, e per riceuerlo benissimo, hor sia
circa la riforma delli catholici nella giustitia, hor sia circa la re-
ductione delli heretici, o extirpatione delle heresie, hor se aper-
tenghi al clero, hor al popolo layco, hor alli principi, hor a' pre-
lati; hauerei charo che V. R. mi auisasi se qualche cosa li oc-
corre degna de esser representata a sua santita, per prouederla,
o trattarla col re christianissimo, o altri principi, o prelati, in be-
1 Ex regestis Germ. 108, fol. 25IV.
Epist. 172. — 15 Decembris 1572 165
neficio del regno di Francia, o de alcuna parte d'esso; perche
sara, come credo, per seruirsi Dio nostro signore. Et questo me-
desimo uorre[i] facessino alcuni altri de' nostri, come sarebbe il
P. Annibale, et P. Posseuino, et se [sic] qui alii uidebuntur ido-
nei. Et le lettere si drizzino a me, separate d'altri negocii, che
non possano mostrarsi. D;altre cose, se ci saranno, si scriuira de
aparte.
Mi raccommando molto nelle orazioni et sacrifitii di V. R. et
di tutta sua prouintia. Di Roma li 14 di Xbre. 1572.
Inscriptio. Alli prouinciali di Aquitania et Francia.
172
POLANCUS P. CLAUDIO MATTHAEO
ROMA 15 DECEMBRIS 1 572 l.
I. Frater Nicolaus Saggerus, peregrinus, Tumonii vel in alw ejusdem
provinciae domicilio retineri potest . — 2. Provinciae moderator dtto suf-
fragiain comitiis provinciae ferre potest. — ^. De tempore scholis tri-
buendo ac de catechesi edocenda quae Matthaeus proponit, Romae in
posterum tractanda relinquuntur . — 4. Matthaeo facultas fit adeundi
ad comitia statuum Rutheni celebranda, dummodo pericula haeretico-
rum vitet; et antistiti P. Annibalem poscenti morem gerere procuret.
— 5. De P. Gerardo.
1. Quelle di V. R. di 15 et 20 di Nouembre si son riceuute;
alle quali si fara con questa breue risposta. Et quanto a quel che
tocca al fratello Nicolao Saggero, che andaua in peregrinacion
a Sto. Giacomo di Galicia, attesi li particulari che V. R. ci scri-
ue, et la bona uolunta che mostra, V. R. faccia con lui circa il
riceuerlo et ritenerlo nel collegio di Turnon, o in altro di sua pri-
uintia, come meglio in Domino li parera, senza che resti piii obli-
gato a finire la sua peregrinatione; et tanto piu uoluntieri con-
cedo quel che V. R. ricerca, per causa di sua intercession.
2. Circa il dubio che fa, se il prouinciale ha doi suffragii
nella congregatione prouinciale nel eliger quelli che in essa si
sogliono eligere, cosi come nel trattar negocii che in quella si
Ex regestis Germ. 108, ff. 251-252.
>
166 POLANCI COMPLEMENTA
trattano, non si uede qua difficulta nissuna; si che la R. V. se ne
goda il priuilegio prouinciale d'auerne doi detti sufragii ne 1'uno,
et nelTaltro caso 2.
3. Sta bene il scarico che da circa la limitacione della meza
hora la mattina, fatta del tempo di leggere nelle classi; et quel
che anche scriue del insegnar dottrina xiana. 3; et di ambedue
cose, come gia si e scritto, si trattara qua alla sua uenuta, et si
risoluera, piacendo a Dio, quel che sara piu conueniente.
4. Potendosi, come scriue, trouar in Rodez al Natale,
quando si fa la congregatione dei stati del paese, non saria se
non bene per aiuto di quel collegio; pero ueda bene che non si
metta in pericolo di cascar nelle mani delli hugonotti; et non ci
andando, potra far qualche cosa con lettere per il vescouo et gli
amici, colli quali anche V. R. ueda darli sodisfattione, se il
P. Annibale non potra per sua indispositione, o per il pericolo
predetto de hugonotti, andar la quaresima a predicare Vi secondo
che li e stato promesso. Occorreua qua in questo caso che quan-
do il detto Padre non fusse impedito per la infirmita, si scriuesse
al vescouo che lui e per andarci, sempre che S. S. Rma. li dara
aiuto per poter passar de Tolosa a Rodez sicuramente. Quando
il detto Padre pur non potra andarci per la indisposicione, V. R.
ueda se li potra mandar qualcun altro sicuramente, o al manco
facci per lettere la conueniente escusatione, a tempo che monsi-
gnor Rmo. si possi proueder d'un altro.
5. In Lione e il P. Gerardo 4, al quale gia piu uolte li e sta-
to concesso di andar in Parigi a studiare. V. R. ueda d'intender
sua inclinacione; et se tuttauia e in quella, non ci le deue nega-
re; et quando lui anche per sua humilta et modestia non si cu-
rassi piu di cio, pur se V. R. giudicara che conuenga in Domi-
no farlo passare inanzi nelli studii, accio poi piu ageuolmente, et
con piu sufficientia possi esser adoperato nei ministerii della
Compagnia, si nel predicare, come in altro, io hauero a caro che
2 Ita constat ex Constitutionibus Soc. J., part. VIII, cap. V, § 3.
3 Cf. epist. 162.
4 P. Gerardus Gerardinus, de quo saepe in 5. Franc. Borg., tomo V.
Ejus mors narratur infra in epist. 176.
Epist. 173. — 20 Decembris 1572 167
in questo sia aiutato; et passata la inuernata, o quando meglio a
V. R. parera, sia mandato a Parigi, doue possi seguitare et fini-
re suoi studii. Et con tanto ci raccommandiamo, etc. Di Roma li
15 di Xbre. 1572.
Inscriptio. P. Claudio Matthei, prouintial d'Aquitania.
173
EX COMM. POLANCl P. DIONYSIO VAZQUEZ
ROMA 20 DECEMBRIS I572 '.
/. De promovendis ad sacros ordines pontificia concessio} qna pernwdera-
te uti decet. — 2. Blondi scripta quaedam . — 5. Iter Mironis.
I. Per esser il Padre vicario molto occupato questa 7.na ,
mi ha commesso che io risponda alla lettera di V. R., et special-
mente al capitolo che parla di promouer li nostri agli ordini sa-
cri. Sapra dunque che parlando S. R. al papa sopra delle cose
nostre di che si trattaua, sua Sta. col fare la gratia che desidera-
uamo ha molto raccommandato et incaricato che si habbia l'oc-
chio di non far promouer se non persone sicure, et che fussero
state gia alcun tempo nella Compagnia, et hauessero sufficienza.
Et cosi si ha detto a S. Sta. che si farebbe. Et quantunche non
habbia uoluto il Padre vicario restringer la faculta di prouincia-
le in questa parte, nondimeno per hauerlo tanto strettamente
S. B.ne raccommandato, et poiche si fida della Compagnia, par
ragioneuole, anzi debito, che si faccia secondo la sua mente. Per-
cio il Padre ha scritto alle prouintie, etiam delPIndia, etc, che
quelli che si promoueranno, habbiano al manco 5 anni finiti della
Compagnia, et sufficienza nei casi, di modo che si possano met-
ter sicuramente ad udir confessioni, supposta etiam la uirtu, etc;
et questo finche il nouo generale determine altro. Et se ben a
queste tempora di Natale non si sara potuto promouere nessuno,
come ne anche conueniua, per non esser spedito il breue il qua-
le si attende, potremo cominciar a ualerci di questa gratia alle
tempora di quaresima.
Ex regestis Ttal. 6g, fol. l3sv.
168 POLANCI COMPLEMENTA
2. II P. Domenico Blondo scriue che lascio cosfi certi suoi
scritti; prega si mandino a Genoua con la prima commodita.
3. Che il P. Miron e gionto a Genoua, etc. Di Roma li 20
di Decembre 1572.
lnscriptio. P. Dionisio *. Napoli.
174
POLANCUS P. LAURENTIO MAGIO
ROMA 20 DECEMBRIS I572 '.
I. Oeconomica de collegio olomutiensi. — 2. Sacrum pro classe cutholica
omittendum. — 3. Facultates, et dispensationes de irregularitate. — 4. De
legato regiae bibliothecae in favorem collegii vilnensis. — De sodale Da~
vide, hiberno. — 6. Fratres poloni in sacerdotium protnovendi. — 7. De-
siderantur coadjutores, peritus medicinae alter, alter caementarius.
I. Pax Xpi., etc. Non si mancara di hauer per raccomman-
dato nelle nostre orationi il Rmo. d'01omuz 2, desiderando noi
che il Signore li dia molta gratia et sanita per aiutar quel vesco-
uato, et particularmente per il desiderio che tiene, et con effetti
mostra, di promuouer le cose del collegio et casa di probatione *
per il medesimo effetto. Quanto airassignatione che V. R. dice
uogliano fare de beni stabili in loco della pensione posta sopra la
mensa episcopale, per fundatione del collegio d'01omuz , e ben
cosa da desiderare per buoni rispetti; pero due cose aduerta in
questo la R. V.: Puna, che sia cosa equiualente, et che il frutto
si possi pigliare senza rumore alli suoi tempi, et che non fusse
cosa impedita, o che facilmente si potesse impedire dalli hereti-
ci; la 2.a, che ci sia segurta di euittione, come anche il Rmo. di
Maguntia 4 ha fatto in benefitio del collegio di Maguntia. Quan-
do queste due cose ci fussero, cioe li beni qualificati et equiua-
lenti, et securta di euitione, V. R. potra metter la cosa in prati-
ca, et auisarmi di quel che si fa; perche del canto mio io non
Vicepraepositus provinciae neapolitanae.
Ex regestis Germ. io9 , ff. Io6v.-Io6av.
Joannes Grodescius (Grodecky^
Agitur de domo probationis in urbe Bruna.
Daniel Brendel de Homburg.
EPIST. 174. — 20 DSCEMBRIS I572 169
manchero di accettar la detta permutatione quanto sara in me, se
la cosa sara accettabile; et crediamo bene che non ci daran in
questo tanta fretta che non ci sia tempo da consultar un'altra
uolta circa quello che occorrera in questo fatto
2. La messa per conto deirarmata catholica , essendo hoi
quella in porto, non e da dubitare che cessa.
3. Quanto alle dispensatione che V. R. ricerca 5, et al ca-
5 Ut quae in proxime sequentibus dicit Polancus melius intelligantur,
juvabit hic exscribere aliqua ex epistola P. Maggii die 24 Novembris, Vien-
nae data, quae invenitur in codice Germ. 134, ff. 84-85V. Sic enim ait: «La
bolla di Pio V sopra ]'officio della Madonna porta seco molta disperazione,
perche simpliciter leua il passato, et non da speranza alcuna di rimedio
quanto alli uolgari: et e tanto impossibile che in queste parti si serua, quan-
to che io uoli. Et perche qui non ui e vescovo ne vicario ne inquisitione, e M
nuntio tiene le mani ligatissime, seguita che moltissime anime restano illa-
queate, et a noi e leuato 1'animo con le forze di far' frutto, perche stiamo
in mille pericoli, et non ci e dato rimedio. Prego la R. V. perJamor de Iesu
X.° che procuri a noi poueri tudeschi alcun' refrigerio, et che non siamo
mensurati con le regole d'Italia et Spagna in queste cose, perche gli suggetti
non sunt eiusdem rationis. Stiamo in continui scrupuli et pericoli di censure,
et non habbiamo rimedio. Bisugnarebbe che quelli che sono tanto essatti in
formar' queste bolle, uenessero qua a pratticarle. La R. V. per amor' de Dio
ci procuri rimedio, perche e impossibile leuar' i libretti uolgari , et pero e
necessano usar' molta epichia; et che si possa tradur in tudesco questo de
Pio V, et che simili a quello, starnpati altroue, si posano usare; et che altri
libretti precatorii, come quello del P. Canisio, et simili buoni, si possino
usare. Altrimente ne seguira molto danno nelle anime, et non ueggo come si
possino udire confessioni qua, per Pordinario,se non si usa molta indulgenza.
II medesimo dico delle biblie uolgari tradotte da catholici autori, che e
impossibile il leuarle. Sono diuersi catholici eruditi, quali et ratione officii,
et ratione conuersationis sono forz[ati a] leggere libri heretici ad oppugnan-
dum, et con molta utilita della religione, et per[che] non ui e chi gli possa
concedere facolta, restano illaqueati, et ne seguitano molti inconu[enienti],
et molti restano di uenire a confessarse per questo rispetto.
La necessita di poter' dispensare supra irregularita propter haeresim cen
quelli che, conuertiti alla fede catholica, s'hanno a promouere a!li ordini sa-
cri, e come pane quotidiano; et qui non ui e chi possa dispensate, ne anche
il nuntio; et di costi esperimentiamo tanta difficolta, che non so che mi dire.
Interim il sacerdotio si ua annullando, el sacrificio ua a terra, perche sono
rarissimi i ministri; et quelli che uoglino aiutare la chiesa, non ponno farlo
per questi impedimenti, et non si puo hauer' rimedio per leuarli. Sar^bbe
sommamente necessaria facolta de dispensare etiam in foro exteriori, molto
generale.
Medesimamente occorre che alcuni, che uogliono ordinarse, non ponno
I70 POLANCI COMPLEMENTA
thalogo mandato col procuratore, dice il P. Mtro. Natal che al-
cune cose si son tenute, et che di cio si sia gia scritto, et quanto
al poter legger la biblia uolgare, se in particolare si dimanda per
qualche persona degna, gia per la regola del indice lo pud con-
cedere l'ordinario; se in uniuersale per tutti, non pare che con-
uenga ricercar tal dispensa. Et quanto alFufficiolo uulgare, et po-
ter hauer in foro exteriori qualche uia di la facile di poter dispen-
sare, accio possino promuouersi alTordini, et hauer benefitii
quelli che fussino stati heretici, etiam senza lettere dimissorie a,
quando non si potessero hauer, et deiraltre cose , si trattaranno
con S. Sta. et procuraremo impetrar quel che si potra. Fra tan-
to V. R. si ricordi che in foro conscientiae, li nostri professi no-
minati per tal effetto dal generale, non solo possono absoluere ab
haeresi et censuris ex ea prouenientibus b, ma anche dispensare,
cioe super irjegularitate, etc. inde proueniente, come consta del
breue di Giulio III. °; et anche posso[no] dispensare con quelli
che fussino irregulari per hauer essercitato gli ordini essendo in
censuris, per un uiuae uocis oraculo hauuto auanti di adesso; le
quali due cose sono assai importanti per aiutare le anime nel foro
esteriore.
4. Circa il legato della libreria del re di Polonia *, buonae
memoriae, per il collegio di Vilna con Tobligo del predicare ogni
domenica et festa, o nella chiesa di Santa Ana, hor sia in quella
dimissiorie ms. — b praeuenientibus ms.
hauere le sue formate da suoi ordinarii, o perche la patria e tutta heretica,
o perche e tanto lontana, che non ponno ricorrere senza mille inconuenien-
ti. Quid fiet cum istis?
Non uoglio far' piu longa litania, hauendo per il procuratore mandato
costa un compendio delle facolta che ci sarebbono necessarie, accio s'impe-
trassero da sua santita; ma fin qui non ne uediamo frutto; et 1'aspettare tan-
to ci e graue et pericoloso, perche necessitas nobis incumbit di trattare le
conscientie de nostri tudeschi et altre nationi, et senza ]i presidii di queste
facolta si trouiamo in pericolo d'illaquearse in superlatiuo gradu. La R. V.
per charita sua habbia per raccomandate le conscientie nostre, et 1'anime
di questa nostra misera Germania, che tanta necessiti ne tiene.»
6 Sigismundus II nuper vita functus.
Epist. 174.— 20 Decembris 1572 171
di Santa Barbara del monasterio che si ha da fare, V. R. sa che
non si puo accettare; pero ci occorre da dire, prima che si [li] es-
secutori del testamento simplicemente offeriranno la libreria
detta, senza significar alli nostri altro obligo, se puo simplicemen-
te accettare con un modo di protestatione che detta accettatione
non habbia a uenire in grauamento della Compagnia, o con qual-
che obligo che ui fusse contra Finstituto; 2.0, quando loro signi-
ficassero apertamente 1'obligo che uogliono imponerci, se li puo
dire che si desidera accettare un simil pegno et ricordatione del-
1'amore che il serenissimo re portaua a la Compagnia, pero non
potendo noi accettare simili legati con tali obligationi, quando
uorranno fare che questo obligo si leui, la Compagnia accettara il
legato, et procurara secondo il suo instituto hauerne memoria di
corrispondere a.Ha pia uolonta del re; come anche per il medemo
instituto, sempre che il collegio di Vilna potra, non manchera di
dar simili aiuti alFanime in detta chiesa; et cosi si potra procurar
per uia della reginola, o uero del Rmo. di Vilna, che quesFobli
go si leui et si lasci a libera dispositione della Compagnia, dan-
doli ad intendere la ragion di questo. Et crediamo che il genera-
le che Dio N. S. ci dara, dara qualche ordine che in tal caso si
tenga particolar memoria di aiutare sempre che si potra Fanime
in detta chiesa, col predicare et insegnare la dottrina xpiana.
correspondendo col pio desiderio del serenissimo re, di buona
memoria.
5. Quanto al fratello Dauid, hiberno. corne sara costa arri-
uato di Polonia, V. R. essaminara le cause di sua uenuta; et
quando trouara, con parer de suoi consultori, esser cosi graui
come si dipingono, et che non ui sia qualche speranza di darli
aiuto perche possa riuscire atto alla Compagnia, a.11 nora lo potra
licenciare, et lasciarlo che se ne uenga a Roma, passato alquanto
il rigor della inuernata, gia che sempre si deue guardar un'ore-
chia per Faltra parte.
6. La lista delh sacerdoti che in Polonia desiderano fare
delli nostri, s'e uista; et crediamo che quando se li concedera si
possano far quelli che V. R. ha notato, potran bastare per hora;
benche bisogna hauer un poco di pacientia, finche sia segnata la
172 POLANCI COMPLEMENTA
supplica, et espedita la facolta del promouer senza professione,
che speramo sara in breue, piacendo al Signore 7.
7. II P. Sunier 8 ricerca un fratello che sapesse di medicina,
per aiutar quelli di Pultouia et Brunsperga, et anche uorria ha-
uere un muratore pratico per fabriche di quelli collegii. S'anda-
ra uedendo quel aiuto che se li potra dare; et quando non si pro-
uedera auanti la uenuta di V. R. qua, potra portar questi biso-
gni et altri nel suo memoriale, accio si faccia la prouisione per
quelle parti. Et con tanto ci raccommandiamo tutti molto, etc. Di
Roma )i 20 di Decembre 1572.
La sicurta de euetione [sic] s'intende che la istessa mensa
episcopale resti obligata in omnem euentum a farci bono quello
che in cambio dara a pagare.
Inscriptio. P. Lorenzo Maggio.
175
POLANCUS P. GREGORIO DE MATA
ROMA 23 DECEMBRIS I572 \
7. De F. Zaragoza. — 2. De syntaxeos tractatu anctore P. Acebedo.
3. P. Avellaneda forsan ibit Romam.
1. Recibiose la de V. R. de 25 de Otubre; y de lo que toca
al hermano Qaragoca se ha escripto ya al Padre prouincial; lo
demas que V. R. dice, se tratara conePnueuo general.
2. En la syntaxi del P. Azebedo 2 se hizo aca alguna diffi-
cultad; por tanto sera bien la traya el Padre prouincial, o alguno
de los que con el uinieren, para que aca se uea de nueuo, y las
razones que ay para que no conuenga leerse en esa prouincia la
7 Ultima die Februarii anni 1573 Gregorius XIII per breve Ex .Sedis
apostolicae Societatem Iesu approbavit et de novo concessit facultatem ho-
ras canonicas extra chorum recitandi, et sacros ordines post emissa vota
etiam ante professionem suscipiendi.
8 Viceprovincialis Poloniae.
1 Ex regestis Hisp. 6g, fol. 149.
2 P. Petrus Paulus de Acebedo, qui ad matritense collegium mis-
sus, Matriti die 12 Januarii 1573 obiit, magnum sui desiderium relinquens.
Cf. AlcAzar, Chrono-Hist., II, 424, 425, ubi perperam dicitur Acevedum
die I Feb. obiisse
Epist. 176.- 3o Decembris 1572 173
del P. Manuel Aluarez, de Portugal, la qual sin el comento no
es tan prolixa a.
3. No estamos sin esperanca de que el P. Auellaneda 3 sia
eligido en Austria para la congregacion general; y si una uez
sale de alli, sera facil cosa que no buelua. No se offresce otra por
esta, etc. De Roma 23 de Deziembre 1572.
Inscriptio. P. Gregorio de Matta, en Seuilla.
176
FRANCISCUS ROCCA POLANCO
LUGDUNO 3o DECEMBRIS I572 '.
I-^.Aegritudinem ac mortem Patris Gerardini describit. — 4-$. De P. Pos-
sevino , deque ejus concionibus , ac progressu nostro Lugduni . —
6. P. Rostanus sacerdos fit.
1. Ihus. Molto Rdo, en Chro. Padre. Pax Chri., etc. Non
potendo il Padre rettor', come desideraua, scriuer' a V. R. per
qualche debilita di capo, o uertigine causata da una febrecciola,
mi ha detto ch'io li scriuessi alcune cose, accio intendesse la ui-
sita che Dio N. S. s^e degnato far' in questa celebrita del suo
santo Natale, in questo collegio di Lione, rechiamando a se il
buon P. Gerardo Gerardini; la cui anima speriamo sia in luogo
di riposo et quiete, o che presto sia per conseguir questo deside-
rato fine, per le tante orationi et santi sacrificii che si faranno da
tutta la Compagnia, come e consueto.
2. Et per dirli qualche cosa in particular' della iniirmita et
morte di detto Padre, dico che la domenica terza deirAduento,
hauendo sentito la notte et giorno inanzi qualche dolor di testa
et principio di febre, si oonfesso et disse messa, et dipoi si messe
in letto con una febre continua che dopo tre o quatro.giorni lo
fece frenetico. Nell principio della sua frenesia tutto era in re-
a prolixo ms.
3 Qui ex hispalensi collegio cum comite de Monteagudo, Francisco Huj-
tado de Mendoza, regio legato apud imperatorem, profectus erat anno 1570.
Cf. 6'. Franc. Borg., V, 267, 3i8, etc.
1 Ex autographo in cod. Gall. 84, 2 ff.t nn. 349, 350, prius 401 .
174 POLANCI COMPLKMENTA
prender' la uanita, scientia et philosophia humana, affirmando la
uera scientia et philosophia esser in Christo, et in lui esser ogni
bene. Nell discorso poi del suo male, hora cantaua musica, psal-
mi, ecc, hora predicaua cose buone, et massime in lingua italia-
na, hora trattaua i luochi communi della retorica parlando molto
elegantemente in latino, di modo che potiam' dire chJel sia mor-
to cantando, repetendo alcune uolte: Andaremo tutti al cielo; et
spessissime uolte: Deus meus; et O bone Iesv; et altri detti de-
gni de christiano et religioso. Li ha fatto pero Iddio gran benefi-
cio che dopo esser cascato in questa frenesia, li ha concesso tem-
po et uero sentimento, come tutti giudicauano, di poterse con-
fessare, communicar' et pigliar Testrema onttione, il che hebbe
anchor lui per un singular beneficio di Dio, come bene il demon-
straua domandando in quelFhora a Dio perdono delli suoi errori,
et a tutti Padri et fratelli che appresso lui stauano, cominciando
quasi a farli un'essortatione; ma non potendo sodisfar al suo uo-
ler1 per la gran debolezza, il Padre rettor' in nome de tutti ac-
cetto la sua buona uolonta. II suo felice transito fu Tistesso gior-
no dell santo Natale non troppo inanzi mezzo giorno, all'hora,
come mi han detto, io ero nell primo memento della prima mes-
sa; et per ch'io sapeuo ch^era in agonia, mi par ch'io sentessi in
me piu desiderio di pregar per lui che altre uolte; le altre due
messe le dissi per la sua anima, il che non han potuto far gl'altri
sacerdoti perche gia haueuano detto le lor messe, et io ho rece-
uuto questo per beneficio de Dio. II giorno dipoi, chJera di san
Stefano, alla medesima quasi hora che mori, li fecessimo Pesse-
quie secondo il costume di nostra Compagnia, con candele bian-
che accese, dicendosi al fine una messa de requiem, et questo
nella nostra chiesa; quale, essendo prefetto di essa il detto P. Ge-
rardo, fu benedetta per cemiterio, doue lui s'e messo per funda-
mento. Fu questa nostra chiesa airhora quasi piena di gente,
parte per la nouita (non haueuano mai uisto sepelir morti da gie-
suisti), parte per la deuotione che molti haueuano al detto Pa-
dre; et credo se partessino edificati, uedendo la deuotione delli
nostri, et la pia et humile consuetudine che la Compagnia tiene in
sepelir li morti. Questo quanto al P. Gerardo, sanctae memoriae.
Epist. 176.— 3o Decembris 1572 175
3. Della carita delli Padri et fratelli non posso dir se non
queli che ho uisto, esser stata quella grande, non lasciandosi mai
ne giorno ne notte solo, et la notte mai senza un sacerdote con
alcuni fratelli; et si come non s'e mancato niente del canto della
carita delli Padri et fratelli, i quali tutto han fatto con grand'al-
legrezza et contento loro spirituale, cosi non si e mancato anchor
niente quanto a uisiti de buoni medici, et quell tanto che loro
giudicauano conuenire per agiuto delTinfermo.
4. II P. Posseuino dice che se sono receuute le lettere che
ultimamente V. R. ha mandate, si per la prouincia aquitanica,
si per la Francia, con le annale di Sicilia, et hauerebbe resposto
qualche cosa si l'indispositione supradetta non hauesse impedito;
se spera pero ch'el suo male non andara inanzi.
5. La nostra chiesa e stata queste feste assai ben frequen-
tata; quattro sacerdoti assidui nella chiesa non ha[nnoj potuto
sodisfar' a tanto numero de penitenti. Le feste, insin'a mezzo
giorno, e quasi sempre piena la nostra chiesa. Alle prediche del
P. Posseuino uengono tanti, che alcuna uolta la chiesa con la
capella nuoua et chori non puol capir' tanta moltitudine. Iddio
sia benedetto che qui in Lione non si dice piii hora, Andiamo
alla sinagoga degli hugonotti (per esser qui non solamente il for-
male, ma anchora il materiale di essa affatto ruinato), ma si dice
per la citta, Andiamo a' giesuisti: gloria sia alF altissimo Iddio.
6. Hieri si fece sacerdote il P. Rostano, et il giorno della
Circoncisione dira sua prima messa, si al Signor piacera; il qua-
le hauendose pigliato un sacerdote per il cielo a, subito ci ne da
un altro in terra, come Padre nostro molto benigno. Nelle ora-
tioni et santi sacrificii di V. R. molto mi raccomando, raccoman-
dandoli appresso il nostro Padre rettore et tutto questo collegio.
Di Li[o]ne li 30 di Decembre 1572.
Di V. R. seruo in Chro.,
Francesco Rocca.
Post scriptum: Di gratia V. R. mi perdoni se non li scriuo,
ma non per tanto dubiti di mia infermita, parendomi con la gra-
ciolo ms.
I70 POLANCI COMPLEMENTA
tia divina portarmi meglio assai. Pur' mi raccomando alle sue
orationi. II signor Fonseca e arriuato, ecc. II P. Noez debbe ha-
uer predicato a Dola queste feste.
Inutile seruo in X.°,
A. Poss[euino].
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Chro. Padre, il P. Giovanni
de Polanco vicario generale della Compagnia di Giesu, in Roma.
Sigilli vestigiwm.
177
POLANCUS UNIVERSAE SOCIETATI
ROMA 3l DECEMBRIS 1572 l.
1. Numerus domorum inprovincia romana. — 2-g. Vita functi, eorumque
elogiu. — 10. Sociorum numerus. — 11-12, Incolae domus professorum;
collegia admissa. — 13-16. — Gregorii XIII, P. M., aliorumque praela-
torum erga Societatem benevolentia. — IJ. Socii extra Urbem missi. —
18. Collegia expetita.—lQ-20. Spiritualia ministeria domus professo-
rum. —21. Novitiorum ibi commorantium institutio. — 32. Fratres ad-
jutores caementarii. — 23-28. De collegio romano. — 2Q. Cardinales Lo-
tharingius et Borromaeus in eo excepti. — 30. Provincialis congregatio
ibidem habita. — 31-34. Rxcursiones ad vicina oppida.—^^. De domo
probationis ad Sti. Andreae. — 36-37. Poenitentiariorum collegium. —
38. Clericorum seminarium. — 3Q. Collegiun germanicum. — 40-43. Ti-
burtinum collegium; summus pontifex Tibure exceptus; aedium fabrica .
— 44-4$. Perusinum gymnasium. — 46-4Q. Maceratense. -50-53. Lau-
retanum. — 54-70. Mirabilia complura invocatae Virginis lanretanae.
— 71-73. Senense collegium. —74-77. Florentinum.
I. Ihus. Muy Rdo. en Xpo. Padre. Pax Xpi., etc. Siguien-
do el orden que se ha dado a todas las prouincias, escriuire aqui
lo que para edifficacion de nuestros charissimos en Xpo. herma-
nos me ocurriere, del ano de 1572, de toda la prouincia romana 2;
en la qual tiene nuestra Compania 13 casas, donde ordinaria-
1 Ex adversariis castigatis a Polanco, in cod. Rom. 127, 14 ff., nn. 77-
90, prius 1-7, et etiam n. IX.
2 Post conventum procuratorum provinciarum anno 1571 Romae habi-
tum, statutum est ut litterae annuae non a singulis domibus, prout fieri so-
lebat, sed tantum ab unaquaque provincia, de praecipuis rebus scriberen-
tur. Cf. Sacchinum, p. III, lib. VII, n. 3.
Epist. 177. — 3i Decembris 1572 177
mente haze residencia: las 6 dentro de Roma, y las 7 fuera
della. Las de Roma son: la casa professa, el collegio nuestro ro-
mano, la casa de probacion de Sanct Andres, el collegio de la
penitencieria, el seminario del papa f e\ collegio germanico. Las
de fuera de Roma son: la casa de Frascata, que es como miem-
bro de la de Sanct Andres, el collegio de Tiuoli, el de Perosa,
Macerata, Lorito, Sena y Florencia.
2. De todas estas dichas casas ha sido Dios nuestro senor
seruido lleuar para si 1 1 personas este ano passado. En Enero
murio en esta casa professa Francisco de Truxillo, el qual, auien-
do sido buen soldado en el siglo, lo fue mucho mejor de Xpo.,
haziendose coadiutor temporal en la Compania; y con el deseo
que tenia de seruir y ayudar al bien comun, aprendio diuersos
officios, y entre ellos el de albanir, y le exercito en la fabrica de
Sanct Andres; y fue de notar la uoluntad que el dicho buen her-
mano tenia de trabajar por Xpo., porque auiendo caydo de un
lugar alto de la dicha fabrica, quedo medio tullido de las pier-
nas, v asi como estaua, aprendio el arte de cantero; y estando
assentado (porque apenas podia tenerse en pie), ayudo la fabri-
ca desta nuestra yglesia de Sancta Maria hasta que murio.
3. El 2.0 fue Joan Cors, tambien coadiutor, que auia ayuda-
do en la camara a todos tres nuestros Padres generales. con
grande exemplo de uirtud y deuocion, y sobreuiniendole una
calentura pestifera que le acabo en 8 dias, no cessaua con psal-
mos y hvmnos de loar a Dios, y mostrar el gran deseo que tenia
de uerse en la gloria junto con nuestro bendito Padre Ignatio y
los demas sus sucessores, mostrando (quanto por los dolores le
era possible) gran alegria por uerse acercar a la uida eterna.
4. El 3.0 fue el P. Dr. Baptista de Madrid, en el qual fue
cosa de notar que estando muchos meses antes con tercianas y
quartanas, rogo a Dios N. S. (por la deuocion que tenia a la fies-
ta de la Purificacion de nuestra Sefiora), le hiziese gracia de mo-
rir en tal dia; y teniendo fe de alcanzarlo, le sucedio como de
seaua, porque la uispera de la dicha fiesta dio el anima a su Cria-
dor, inuocando el nombre de Jesus, y estando quasi en continua
oration.
POLANCI COMPI.EMENTA.— T. II 12
I78 POLANCI COMPLEMENTA
5. El 4.0 fue Francisco de Mecina, harto moco de edad,
mas de mucha uirtud y religion; y asi fue su muerte segun su
uida, en el mes de Abril.
6. El quinto fue nuestro P. Francisco, de santa memoria,
al ultimo de Setiembre 8, como por otras mas a la larga se ha
escripto, el qual, despues de auer seruido a Dios N. S. y a la
santa sede apostolica, asi en la legacion de Espana y Portugal,
como en la de Francia, en lugar del reposo temporal, que se pen-
saua ubiese de tener en Roma, quiso Dios N. S. darselo eterno,
probando y exercitando su paciencia y raras uirtudes con una
trabajosa enfermedad que le duro cerca de 8 meses, y buena par-
te della fuera de las casas de nuestra Compania, y en lugares y
• tiempos muy asperos, hasta que llego a Ferrara; adonde no bas-
tando los remedios, y uiendo que se le acercaua la muerte (como
tambien los medicos lo tenian por muy cierto), sintio grande de-
seo de cumplir un uoto que tenia de uisitar la santa casa de Nues-
tra Sefiora de Lorito, y con approbacion de los medicos, no sola-
mente uino a Lorito, y cumplio su uoto en aquella santa capilla
en la qual el Hijo de Dios se encarno, mas aun se animo para
uenir a Roma, adonde, dando gracias a Dios que le hazia merced
de morir entre tantos sus hijos espirituales, despues de auer aui-
do indulgencia plenaria del papa, con palabras y actos de gran-
de edificacion, dando a todos la bendicion, y demandandoles per-
don de todo aquello en que les pudiese hauer offendido, con
grandes senales de viua fe, esperanza y amor de Dios, dio el spi-
ritu al mismo su Criador (como esperamos) para recebir el premio
de los trabajos que por su diuino seruicio auia padecido.
7. A los 26 de Nouiembre murio tambien el P. Dr. Baptis-
ta Sanchez, hombre de gran uirtud y deuocion, el qual muchos
dias antes mostro hauer preuisto su fin desta presente uida; y
3 De obitu praepositi generalis, sancti Francisci Borgiae, plures edidi-
mus epistolas ex Urbe ad diversos rnissas in 5. Franc. Borg., V, 750 sqq.;
Epist. P. Nadal, III, 661-663. Obiit vero sanctus parens die Jo Septembris
media nocte (Epist. P. Nadal, loc. cit. 662), unde a plerisque dici solet
eum l.° die Octobris obiisse. Ouo absente ex Urbe, Societatem rexerat,
vicarius, P. Nadal; sed die 2 Octobris nominatus est vicarius P. Polancus.
{Epist. P. Nadal, ibid.)
Epist. 177. — 3i Deccmbris 1572 179
sin dexar la oration en su coracon (segun que de fuera se podia
notar) hasta lo ultimo, dio el anima al que la auia criado y rede-
mido, quedando con rostro muy mas sereno y alegre despues de
la muerte, que no le solia tener en uida.
8. En el collegio romano murieron los hermanos Guillermo,
flamenco, y Leonida, italiano, muy santamente, como en la uida
auian dado muestras de grandes sieruos de Dios.
9. En la casa de probacion de Sanct Andres murio Alexan-
dro Paitelli, nouicio de grande espectacion; y en Florencia los
hermanos Hieronimo Cassardo y Joan Andrea de Tiuoli, perso-
nas de rara uirtud, auiendo resciuido (como los demas ya dichos)
los sanctos sacramentos con gran deuocion; a los quales en bre-
ue tiempo quiso Dios N. S., como esperamos, darles la corona de
gloria que conuenia a los muchos trabajos que deseauan padecer
por su sancto seruicio. Si por alguno de los nombrados no se
ubiesen hecho los suffragios acostumbrados en nuestra Compa-
nia, esta seruira de recuerdo para que se haga con ellos la cha-
ridad.
10. El numero de las personas que al presente se halla en
esta prouincia romana es de 467. Entre los quales son sacerdo-
tes 125, y scholares 200, contando entre ellos 33 maestros. Los
demas son hermanos coadiutores. Ay tambien fuera deste nume-
ro algunos otros que siruen, como en preuia probation.
DE LA CASA PROFESSA
11. En la casa professa de Roma passan de 90, y ay en ella
tres suertes de personas ordinariamente. La primera es de los que
atienden al bien uniuersal de toda la Compania, como es el pre-
posito general, los assistentes, secretarios y otros que los ayu-
dan. La 2.a es de aquellos que propriamente son de la casa pro-
fessa de Roma. La 3-a es de nouicios, los quales tienen en esta
casa su probacion. Podriase.tambien anadir la 4.% la qual es ex-
traordinaria, aunque por estos anos se haze como ordinaria, de
nuestros hermanos que atienden a la obra de la yglesia.
12. Quanto a la primera suerte de personas, ya abran en-
tendido por otras, como nuestro bendito Padre ha este afio esta-
l8o POLANCI COMPLEMENTA
do absente de Roma, si no fue los dos ultimos dias de su uida
temporal, en los quales nos consolo Dios N. S. con su presencia,
exemplo y palabras de grande edifficacion (como he dicho), y
tambien con tener aqui su cuerpo juntamente con los de nues-
tros benditos Padres Ignatio y Laynez, sus predecessores, de
santa memoria. De las cosas de su camino este ano, y de los bue-
nos officios que hizo con los reyes catholico y de Portugal, v
tambien con el rey xpianissimo., y con otros principes de Fran-
cia, no tocare cosa alguna en particular: solamente dire que al
passar por Burdeos, accepto en aquella ciudad un collegio, y
despues otro en la ciudad de Neuers, a instancia del Illmo. du-
que de Neuers 4; y ambos a dos han tenido ya buen principio, y
se espera muy feliz progresso a gloria diuina, especialmente de
aquel de Burdeos. Tambien se han acceptado este ano por el Pa-
dre maestro Nadal, vicario, dos vniuersidades: vna en la ciudad
de Milan, y otra en la de a Lorena, con approbacion de nuestro
dicho Padre, aunque absente. Otro collegio en la ciudad de Ful-
da en Alemana, y dos casas de probacion, vna en Arona, tierra
de Lombardia, y otra en Bruna, tierra de Morauia, junto a Olo-
mutio, donde tenemos collegio. Hase tambien acceptado una
nueua casa professa en Milan, a la qual se ha ya dado principio,
como tambien a las otras ya dichas fundaciones, saluo a la vni-
uersidad de Lorena, que se ha de comencar este ano de 1573,
como tambien en Espana se ha dado principio a los collegios de
Leon y Malaga, y.a una casa de probacion en Villagarcia 5, las
quales fundaciones accepto en este camino que hizo nuestro Pa-
dre. Escriuirase mas en particular dellas dende las prouincias
donde estan.
13. El sobredicho Padre vicario que quedo en Roma en lu-
gar de nuestro Padre general, juntamente con los demas Padres
que ayudan en lo del gouierno, han suplido la presencia de nues-
tro dicho Padre conseruando la beneuolencia, no solamente de
Sic ms. Of, inferius, nn. 14 et 2Q.
4 Ludovicus Gonzaga. Cf. Sacchinum, p. III, lib. VIII, n. 246.
5 Parvum oppidurn, sex leucis ab urbe Vallisoleto distans.
Epist. 177. — 3i Decembris 1572 181
las personas principales desta corte, mas tambien del papa Pio
quinto, de santa memoria, y de Gregorio XIII. °, que le sucedio
eti la santa sede apostolica; el qual, asi como en la piedad y zelo
de la religion, reformacion de la xpiandad., y en todas las demas
partes quese requieren a un buen pontifice, se ha mostrado dig-
no del grado que tiene, asi tambien muestra grande afficion a
nuestra Compania, haziendole muchos beneficios spirituales y
temporales, y teniendo della particular protection, mostrando-
nos b mas cada dia entrafias de uerdadero y sancto Padre. Ha con-
firmado todo nuestro instituto, priuilegios y gracias que sus pre-
decessores han hecho a nuestra Compania, y aunque tiene gran
respecto a las cosas ordenadas por su predecessor, todauia en
aquellos dos puntos del choro, y profession antes de recebir los
nuestros los ordenes sacros (en los quales auia auido alguna al-
teracion) 6, nos ha confirmado nuestro instituto, aunque para ha-
zello con mas consideracion y maduro consejo, cometio a uno de
los quatro cardenales deputados para los negocios de la reforma-
cion, que uiese acerca de los dichos dos puntos nuestras razones
y instituto, y refiriese dello a su santidad. Y aunque el dicho car-
denal era de parecer en otro tiempo, que, acerca de la profession
se deuiese seguir el orden de papa Pio quinto, todauia, trattan-
do la cosa con los otros tres cardenales sus collegas, plugo a la
diuina magestad, por medio de muchas orationes y missas que
por tal fin se dixeron, y por las razones que de palabra y en es-
cripto les fueron dadas, darles a entender que no conuenia alte-
rar cosa ninguna de nuestro antiguo instituto: y asi por uno de
los dichos cardenales, en nombre de todos los de la reformacion,
fue dicha al papa su ultima resolucion, y su santidad fue del mis
mo parecer, y ordeno se hiziese sobre ello un breue apostolico,
en el qual se confirmasse de nueuo todo nuestro instituto, y es-
pecialmente hiziese mencion de los sobredichos dos puntos 7.
b Scriptum erat nos muestra; deleto autem nos, Polancus addidit
finem sequentis verbi, unde legitur muestrandonos.
* Vide inferius Commentariola, ad ann. 1566, n. ^3; et ad ann. 1567,
n. 29.
7 Cf. epist. 174 annot. 7.
182 POLAXCI COMFLEMENTA
14. Hanos su santidad hecho muchas otras gracias y bene-
ricios; y aunque siente, conforme al concilio tridentino, que no
conuenga facilmente hazer uniones de renta ecclesiastica. sup-
plicandoleel Illmo. cardenal Borromeo que applicasse una su ab-
badia que nos queria dar, para dotar la sobredicha vniuersidad
de Milan, que deseaua hazer, y asimesmo que nos diese un muv
principal monesterio, quanto al edificio y yglesia, que era de cier-
tos religiosos cuya orden auia sido ya extinta por su predeces-
sor, concedio muy graciosamente lo uno y lo otro 8. Vale lo que
applico mas de 3.000 ducados de renta cada ano, allende de la
yglesia y monesterio, con su sitio, que se estima mas que todo el
valor de la renta dicha. Asimesmo supplicando a su santidad el
Illmo. cardenal de Lorena por la union de otra tanta renta de
3.000 ducados, para dotar la otra vniuersidad sobredicha en Pon-
te Amason c, que es una villa gruesa en Lorena, y auiendose su
santidad mostrado algo difficil por causa del concilio, y tambien
porque le auian mal informado que nuestra Compania tenia gran
cantidad de uniones, finalmente dixo a dicho cardenal, al tiempo
que se partia para Francia, que aunque se auia mostrado difficil
en esta concession, auia ya mudado parecer, porque veya que
Dios N. S. auia embiado la Compania en estos nuestros tiempos
para mucho seruicio suyo y bien comun; y que era menester ayu-
darla. Y asi no solamente le concedio la dicha renta 9 con la
applicacion de un sitio muy ancho y grande para la dicha vni-
uersidad, mas le esorto y animo a hazer luego dicha vniversidad,
anadiendo que queria que fuese su primogenita hija; y no sa-
biendo por ventura su santidad que dicho cardenal de Lorena es
nuestro antiguo protector en Francia, y muy aficionado a toda
nuestra Compania, le encomendo muy efficazmente que tomase
la protection de las cosas della, y las ayudase en todo lo que oc-
c Sic ms., et infra, n. 2Q, Ponte a Mason, />ro Pont-a-Mousson.
Scilicet monasterium SS. Gratiani et Felicis, luci de Arona, OrJ.
S. Benedicti, et ecclesiam praepositurae B. Mariae de Brayda, alias Brera,
Ord. suppressorum fratrum Humiliatorum. Delplace, op. cit. — Grego-
rius XIII, n. 5.
9 Id., ibid. n. 10.
EprST. 177. — 3i Decembris 1572 l83
curriese en Francia. Y todo esto hizo su santidad de s\, mesmo,
con entranas y charidad tan de padre, que por ella nos obliga
mucho mas que por los beneficios hechos.
15. Ha confirmado tambien su santidad 1.200 francos de
renta que el lllmo. Borbon applico a nuestro collegio de Auinon
para hazer una casa de probacion, la qual por causa de las gue-
rras auia suspendido la buena memoria de papa Pio quinto. Asi
que nos ha hecho muchas otras gracias, asi para la Compania
com> para otros fuera della, y muestra tener tanta confianza de
m
la sinceridad y buen proceder della, que diziendole un cardenal
(hablando sobre cierta differentia que auia entre un nuestro co-
llegio y otros religiosos) que no se podia saber cierta cosa de la
qual pendia la resolucion de la causa, respondio su santidad: de-
mandaldo a ios Padres de la Compania, que ellos os diran la uer-
dad de la cosa, aunque sea contra ellos mismos.
16. Mostro assimesmo la buena opinion que tiene de nues-
tra Compania, en las palabras que dixo quando nego lo que le
suppiicauamos, de que su santidad fuese seruida de librarnos del
cargo de la penitencieria de Sanct Pedro, y le pluguiese oyr las
razones que para demandar esto teniamos. Respondio que no nos
queria oyr hablar desto, anadiendo: <;d6nde hallaremos los bue-
nos confessores, y la uariedad de las lenguas?, etc. Lo mesmo
mostro en querer que predicase en palacio en su presencia el mes-
mo Padre de nuestra Compania l0 que auia predicado a su pre-
decessor. Y siendo necessario embiar a la corte del emperador
una persona fiel y docta, para negocios graues, embio al dicho
Padre, y mientras iua y tornaua, quiso que le predicase otro Pa-
dre de los nuestros, y uitra deste, quiso que tambien predicase
otro a los de su casa que no pueden hallarse presentes al sermon
que delante de su santidad y muchos cardenaies y otros muchos
perlados se haze. Embio asimesmo al armada al Senor D. Joan
de Austria, algunos de los nuestros, aunque muchos otros de
nuestra Compaflia se auian ya embiado a dicha armada, y se sir-
uio Dios N. S. en muchas cosas dellos. Allende desto quiso que
10 P. Franciscus Toledo.
I84 POLANCI COMPLEMENTA
otros de los nuestros fuesen a la isla de Corcega con el obispo de
Mariana, auiendo sido informado de la gran necessidad que ay
en ella de semejantes operarios lI. Y dixo al Padre vicario que
es al presente (al qual hizo llamar para esto), que se haria alli
un buen collegio; y siendole a esto replicado que no teniamos in-
clinacion al presente a tomar nueuos collegios, todauia por no
auer en aquella isla ninguno, parecia a su santidad se deuiese ha-
zer uno. Y porque como arriba dixe, falsamente auian informa-
do a su santidad que nuestra Compania tenia mucha renta de be-
neficios ecclesiasticos, le fue mostrado como le auian mal infor-
mado, leyendole vn memorial de la renta ecclesiastica que la
Compania tiene, y de la gente que para el seruicio de Dios con
ella se sustenta; y despues de auer oydo la summa de dicha ren-
ta, respondio: Me pesa que teneis poco, querria tuuiesedes mas,
para que pudiesedes sustentar mayor numero de obreros para el
seruicio diuino.
Hanse tambien conseruado en la amicicia de la Compahia
los principales ministros del papa y cardenales, y otras perso-
nas de qualidad, cuya beneuolencia parezia ser mas necessaria
para el bien uniuersal, y esto por via de los ministerios que son
proprios de nuestra profession. Entre los otros el vicario de su
santidad que es el Illmo. cardenal Sabello, y su lugarteniente en
las cosas de importancia, se siruen de los nuestros con gran con-
fianza en beneficio de las animas; y a las ueces mas de lo que
querriamos. Y porque desto se ha scripto otras uezes, no dire
mas sino que auiendose estrechado harto la licencia del predicar,
segun el concilio, uiendo su senoria ilustrisima el frutto que ha-
zen los nuestros y confiandose dellos, ha dado licencia general
al Padre vicario para embiar a predicar por el districto romano
a todos aquellos que para tal effecto juzgara aptos, sin otra appro-
bacion de nadie.
17. Sin los que arriua dixe auerse embiado fuera por orden
de su santidad, se han embiado muchos otros. Dos de la lengua
tudesca 12 embio papa Pio quinto, de santa memoria, al princi-
11 Vide inferius Commentariola , ad ann. 1572, n. 4.
12 Secundum Sacchinum, p. III, lib. VII, n. 44, hi fuerunt P. Jodocus
Epist. 177.— 3i Decembris 1572 185
pio deste ano para predicar y confessar los tudescos que estauan
en el armada xpiana. contra turcos; y tuuieron harta occasion de
exercitar con ellos la charidad, por las enfermedades y gran mor-
tandad que ubo entre ellos. Vno dellos esta todauia en Sicilia,
ocupado en predicar a los mismos y confessarlos con buen fruc-
to. El otro, llamado Antonio Vinch, entre los pios trabajos con
enfermos dio el anima a su Criador. Esperamos que Dios N. S.
le abra dado por la temporal uida la eterna. Otros muchos han
sido embiados por el Padre vicario passado, y presente, a diuer
sos collegios de la prouincia romana y a otros de italia y Sicilia,
Francia, Alemana y Polonia; porque este es uno de los mayores
fructos que se saca de tanta gente de nuestra Compania que se
sustenta en Roma, que es poder embiar a otras partes que tienen
extrema necessidad, muchos operarios, como predicadores, lec-
tores, confessores y superiores, y algunos coadiutores, y escola-
res, los quales a su tiempo seran (como esperamos) fieles obre-
ros en la uina del Senor. Con esta ua el catalogo de los que nos
acordamos auerse embiado este afio fuera 13, que son cerca de
70, y con todo esso el numero de los que al presente somos en
Roma es de 350, poco mas o menos; porque los nouicios accepta-
dos en la Compania de nueuo y algunos que uienen de otras par-
tes para acabar sus estudios, o por otros respectos, uienen a ha-
zer el dicho numero que ordinariamente es muy copioso en
Roma.
18. De muchas partes han demandado collegios de la Com-
pania, y seran quatro o cinco despues que nuestro Padre passo
desta presente uida; mas no se han acceptado, dexando este as-
sumpto al nueuo general que Dios nos diere. Y esto baste quan-
to a lo que toca a la parte desta casa que atiende al bien uniuer-
sal; porque de la election del nueuo vicario y de la publicacion
de la congregacion general para los 11 de Abril, no dire otro,
auiendose escripto largo por otra uia.
Carcinerus (ab aliis appellatur Carcaeneus, Carcineus, sive Krepser) et ad-
jutor domesticus Antonius Vinckius.
11 Catalogi qui hoc loco et inferius nominantur, desunt in nostro
exemplo.
l86 POLANCI COMPLEMENTA
19. La segunda suerte de personas de la casa es la que
atiende al officio proprio de las casas professas; y no ha estado
otiosa, porque, aunque son 30 sacerdotes en casa (contando los
arriua dichos, que a su tiempo y quando pueden se exercitan en
los ministerios proprios de professos), cada uno esta bien ocupa-
do no solamente en casa y en nuestra yglesia, mas aun fuera por
la ciudad, y aun algunas uezes fuera de Roma, administrando
los sanctos sacramentos a muchas personas de todos estados, y
ayudando a bien morir a los que Dios N. S. llama a mejor uida;
y ultra de muchas personas de qualidad y plebeyas, se han ayu-
dado en este transito dos principales cardenales, los qualestu-
uieron deuocion de morir en las manos de los nuestros, y murie-
ron este otofio con tan buena dispusicion, que con razon han
dado grande ediffication en toda esta corte "**.
20. Han ydo tambien los de casa a confessar algunos mo-
nesterios de monjas, a instancia del Illmo. vicario y de otros, y
se ha predicado en diuersos lugares, especialmente la quaresma;
y el aduiento passado se predico en Sanct Lorenzo en Damaso,
que es uno de los principales pulpitos de Roma, ultra de los ser-
mones que a la manana, y lectiones despues de vispras que se
hazen en uestra vglesia. Y por lo que se puede uer del concurso
y frequencia de confessiones, y de las continuas limosnas con
las quales son ayudadas muchas personas necessitadas de la ciu-
dad, el fructo es harto copioso. Lo mesmo se puede dezir de las
confessiones que se hazen en nuestra casa y yglesia, y fuera de-
lla, confessando y ayudando los enfermos. Y porque otras uezes
se ha escripto de muchos que han salido de peccado por este me-
dio, y de las restituciones hechas, y beneficios dexados por ser
mal auidos, de pazes y semejantes otros effectos, bastara dezir
que en semejantes fructos ha dado Dios N. S. consolacion a los
obreros que en esto se exercitan.
21. De la tercera suerte de gente que esta en dicha casa,
bastara dezir que ay 15 nouicios ordinariamente, de los quales
tiene cuidado su maestro con un sustituto; porque aunque se re-
Vide Commentariola , ad ann. 1572, n. 7.
Epist. 177. — 3i Decembris 1572 187
ciben todos los nouicios en Sanct Andres, despues de passados
algunos meses se embian a la casa professa, quando uno, quan
do otro, segun que parece al rector de aquella casa de probation
(que es la principal) que conuenga tal mudanca. El exercitio en
que se han occupado es comUnmente el de coro, y en ayudar
los officiales de casa en diuersos exercicios della, estando con su
maestro en una parte de casa de por si, donde tienen sus confe-
rencias, exhortaciones y otros exercicios ordinarios del noui-
ciado.
22. De la 4.a suerte de personas, que se ha hecho estos
anos quasi ordinaria en casa por causa de la obra en la yglesia,
dire solamente que son hasta 15 hermanos nuestros albanires,
que han augmentado este ano mucho la fabrica, la qual con el
tiempo sera un grande edificio y de mucha costa, mas muy al
proposito para nuestos ministerios; y siguiendo el Illmo. carde-
nal Farnes como ha comencado, y como tiene animo de lleualla
siempre adelante, se uera, placiendo a Dios, un dia el fin. La
yglesia que al presente usamos, entre tanto que se acaba la nue-
ua es medianamente capaz, y tan bien ornada por la deuocion de
personas deuotas que ayudan con sus limosnas, y por el buen
cuidado del prefecto della, que se puede comodamente esperar
a que se acabe la nueua. Y esto baste hauer dicho de la casa
professa de Roma. Dire aora del collegio romano.
DEL COLLEGIO ROMANO
23. Han estado este ano de ordinario en el collegio 140 de
la Compania, pocos mas o menos, sin algunos forasteros que
siruen en cosas que no serian conuenientes a los nuestros. Des-
tos, 27 son sacerdotes; los demas, parte maestros y scholares,
parte coadiutores. Ay entre ellos quasi todas las lenguas de la
xpiandad. de Europa, y muy grandes habilidades; y por la bon-
dad de Dios se esfuerzan todos de corresponder a su uocacion
y instituto, cooperando cada uno a la gracia que el Senor le com-
munica. Y quan grande sea el deseo que tienen todos de adelan-
tarse en la uia del spiritu, y crecer siempre en la uirtud, lo tes-
tifican las continuas mortificaciones, deuociones y uoluntarias pe-
lS8 FOLANCI COMPLEMENTA
nitentias que a menudo piden; porque en esta parte, mas neces-
sidad tienen de freno que de espuelas, y es mucho mas lo que
los superiores les niegan que lo que les conceden. Puedese tam-
bien esto uer de la promptitud y resignacion en la obedientia,
del cuidado que tienen de guardar las reglas, del contentamien
to y alegria con que cada uno haze su officio, y finalmente de la
gran paz, union y charidad que todos entre si tienen; de donde
resulta una gran tranquilidad a todo el collegio, y a Dios N. S.
no pequeno seruicio y gloria.
24. Hanse renouado los uotos, segun la costumbre de la
Compania, dos uezes este ano. La una el dia de la. Circuncision,
y la otra el dia de la Magdalena, siempre con grande heruor y
deuocion, con muchas y diuersas suertes de mortificaciones y
penitencias, con las quales cada uno se esforeaua de mostrar el
buen deseo que tenia de emendar los errores passados, y reno-
uar de ueras (como en semejante renouacion se pretiende) la
uida. Al tiempo*de las uacaciones generales (las quales por di-
uersos respectos fueron mas largas de lo acostumbrado), se exer-
citaron todos, segun se suele, en diuersas mortificaciones, co-
mencando los mas antiguos; y entre ellos 60 demandaron los exer-
cicios spirituales; y la mayor parte de los maestros, entre otras
cosas pidieron de retirarse a la casa de probacion, lo qual fue con-
cedido a muchos; y ultra de las humiliaciones que priuatamente
en el collegio se hazian, andauan unos por la ciudad pidiendo li-
mosna para la casa professa; otros iban d a seruir a los hospita-
les; otros, finalmente, fueron a diuersas peregrinaciones. Acon-
tecio a un nuestro hermano que aora es maestro en el collegio,
una cosa, la qual por auer caido en persona que es conocida por
ilustre, la supieron luego muchas personas principales, y dio har-
ta edificacion: y fue que, yendo dicho hermano por una calle pu-
blica, un cierto tendero, el qual por no se que auersion que te-
nia contra nuestra Compania solia dezir palabras iniuriosas a los
nuestros que por alli passauan, luego que uido a este hermano
comenco segun su costumbre a dezir injurias; a las quales uien-
d yuan ms.
Epist. 177. — 3i Decembris 1572 189
do que no se respondia, tomo un palo, y yendo furiosamente con-
tra el dicho hermano le dio dos o tres palos; y el, boluiendose
con el bonete en mano, sin alteracion ninguna le demando si en
algun tiempo ubiese recebido del alguna offensa, por la qual se
ubiese mouido a trattarle desta manera.
25. Hanse hecho este ano cinco sacerdotes de nueuo, los
quales esperamos seran muy buenos obreros en la uifta del Se-
fior; el qual ya se ha comencado a seruir dellos parte en misio-
nes, parte en diuersos otros officios.
26. Los estudios, por la gracia del Senor, uan muy bien, y
en las uacancias deste uerano quinze estudiantes del ultimo cur-
so, entre los nuestros y conuictores, defendieron conclusiones pu-
blicas con mucha satisfacion de todos.
27. Hizose la renouacion de los estudios el dia de San Lu-
cas, recitandose el dia antes una oration, segun se suele, en nues-
tra yglesia; la qual recito un maestro de los nuestros, con gran
satisfacion y consolacion de todos; y con la mesma se comencaron
las lectiones, quanto a la doctrina y modo de leer. El concurso
es muy grande, porque en todas las escuelas seran mas de 920 es-
colares. A)7 60 theologos de los nuestros y 100 de forasteros. Los
artistas en los tres cursos son 215 entre nuestros y forasteros; los
demas son escolares de las lenguas latina, griega y hebraica,
como se uera por el catalogo que con esta se embia de cada clas-
se e. Los exercicios de letras uan todauia con gran heruor; por-
que ultra de las ordinarias repeticiones que se hazen cada dia de
cada lection, asi en la classe comoen el collegio, y allende de las
disputaciones publicas que cada sabbado haze cada classe de filo-
sophia y de theologia, sobre lo que se ha leydo, se hazen tam-
bien cada mes generales, juntandose todas las escuelas de riloso-
phia y las de todos los maestros de theologia, en diuersos luga
res y dias. Y sin esto, cada domingo y fiesta ay en el collegio dos
horas de disputationes quasi generales, concurriendo los maes-
tros y scholares de todos tres cursos. Lo mismo hazen los theo-
logos de por si. No se haze menos fructo en los casos de cons-
e Ad marginem ms.: non si dica del catalogo, poiche non si manda.
I90 POLANCI COMPLEMKNTA
cientia, de los quales se hazen continuas conferencias con gran
aprouechamiento de los confessores. Saca tambien Dios N. S.
mucho fructo spiritual de nuestras schuelas, porque allende las
dos confradias de estudiantes, que son un espejo y exemplo de
uirtud (de las quales este ano han entrado en la Compania cinco
buenos subiectos) se ayudan tambien los demas con freqiientes
exhortaciones y confessiones: y es cosa de gran deuocion uer
cada domingo la freqiiencia que ay a la communion, que sera de
100 estudiantes ordinariamente en nuestra yglesia, y las fiestas
principales allegan a 600. Entre estos, muchos han hecho con-
fessiones generales, con notable mudanca de uida, y muchos de-
llos aspiran a mayor perfection.
28. El fructo que este ano se ha hecho en seruicio de
Dios N. S. por los collegiales tanbien en la ciudad no ha sido
poco, porque en diuersos tiempos del ano, y specialmente en la
quaresma y aduiento se han dado predicadores a diuersos mones-
terios de monjas, y a otros lugares pios, a instantia del vicario de
su santidad y de otros. Y entre ano han ydo confessores diuer-
sas uezes para oyr confessiones, y la mayor parte dellas genera-
les. De lo qual algunos monesterios se han ayudado notable-
mente.
29. Este uerano, el cardenal de Lorena, protector de nues-
tra Compania en Francia, y muy afficionado a ella, uino familiar-
mente a comer a nuestro collegio, auiendo primero oydo algunas
lectiones de los nuestros; y fue recebido con muchos uersos la-
tinos y griegos y uuigares; y estando comiendo en refictorio, pre-
dicaron los nuestros en 17 lenguas. Despues de comer, en su pre-
sencia se hizieron algunas disputaciones en diuersas facultades,
de las quales quedo muy contento y edificado; y primero que se
partiese de nuestro collegio, tracto con el Rdo. P. vicario la fun-
dacion del collegio y vniuersidad de Ponte a Mason, que el y el
duque de Lorena su sobrino 1S quieren hazer para la Compania.
De alli a algunos dias uino tambien al collegio el cardenal Bo-
rromeo, el qual fue recebido con la mesma solemnidad; y despues
Carolus II.
Epist. 177.-^1 Decembkis 1572 191
de comer, asimesmo procuro con el dicho P. vicario gente para
ia vniuersidad que funda en Milan.
30. En el mes de Otubre deste ano por causa de la muerte
de la santa memoria de nuestro P. general, se hizo en el collegio
la congregacion prouincial, a la qual se juntaron, entre rectores
y professos desta prouincia hasta el numero de 34. Y esto baste
hauer dicho de las cosas hechas en el collegio o en Roma por los
collegiales.
31. Hanse tambien embiado algunos del fuera de Roma, a
ruego de personas principales, para predicar y ayudar a la re-
formacion de las yglesias y de sus uasallos.
Primeramente la quaresma passada se embio un Padre le con
un companero a la ciudad de Chieti, adonde con sus sermones y
utros exercicios de la Compania, hizo a gloria de Dios gran fruc-
to; porque predico toda la quaresma cada dia en la yglesia ma-
yor con estraordinario auditorio, estando quasi siempre presente
el arcobispo 17, y no faltando a ningun sermon el virey ls. Y
allende desto, muchas uezes predico a las monjas, y en otros lu-
gares pios; y su companero leya dos uezes a la semana la doctri-
na xpiana. en las carceres, donde hizo un fructo muy notable; y
cada dia hazia lo mismo en una capilla de la yglesia mayor, alos
ninos y a otras personas que al son de campana concurrian; y se
procuro que no se perdiese esta buena costumbre despues que
ios nuestros se partiesen, mas que se diese el cuidado desto a al-
guno de los sacerdotes que le tienen del seminario , los quales
passada la pasqua la comencaron a ensenar en diuersas yglesias.
Hizieronse en aquella ciudad muchas restituciones y confessio-
nes generales, y muchas limosnas; y muchos fueron ensenados
del modo que auian de tener en confessarse, porque por lo passa-
do en esto auian hecho muchas faltas; y asi la freqiiencia del San-
tisimo Sacramento se ha mucho augmentado, porque se comul-
garon muchos el primer domingo de quaresma; y el quarto do-
mingo, que es el dia de los cinco panes y dos pezes , auiendolos
16 P. Carolus Regius. SaCCHINUS, p. III, lib. VII, n. 193.
17 Juannes Oliva.
1S Jacobus Alarconius. Sacchinus, ibid. n. 192.
192 POLANCI COMPLEMENTA
el Padre conbidado para aquel dia, se comulgaron cerca de 2.000
personas, y entre ellos algunas cofradias, y personas principales;
las quales ueniendo en procession con un crucifixo, se comulga-
ron de mano del arcobispo, que estaua de pontifical, lo qual dio
gran deuocion a toda la ciudad. El dia de la Anunciacion fueron
conbidados asimesmo, y se comulgaron cerca de mill personas.
En la octaua de pasqua combido el Padre a algunos deuotos a
su ultima missa antes de partirse , y comulgo eerca de quinien-
tos; y muchos mas abrian sido si no fuera por falta de confesso-
res. Al°:unas cofradias se ayudaron en el spiritu , y a una dellas
se dio cargo de los pobres; y asi cada semana quatro dellos bus-
can limosna para ellos. Diose tambien el orden siguiente con auc-
toridad del arcobispo acerca de la oration por toda la quaresma,
y fue que, siendo la ciudad diuidida en siete parrochias, se dio a
cada una un dia de la semana , y una yglesia adonde el dia que
le toccase, a son de campana de la yglesia mayor, se juntase toda
la gente de aquella parrochia a cerca de las 23 horas; y comen-
cando a alta boz el Pater noster y Aue Maria, Credo, y el Con
fiteor, despues algunas uezes el Padre, otras el hermano hazian
una breue exhortacion acerca de la oration; la qual acabada se
hazia media hora de oration mental, despues de la qual se dezian
las letanias; y todo esto duraua como una hora; y esto se conti-
nuo toda la quaresma, comencando dende la primera dominica.
Introdiixose tambien con consenso del arcobispo, que a una hora
de noche se sonase la campana de la yglesia mayor, para hazer
oration por las animas del purgatorio. Hizose, tambien con el,
que despues de pasqua se continuase a predicar las fiestas; y asi
S. Sria. Rma. ordeno que un religioso predicase. El virey con su
muger se confessaron diuersas uezes con el Padre nuestro, y se
siruio de su consejo en muchas cosas pertenecientes a su officio.
Finalmente, todos han quedado con gran deseo de hauer un co-
llegio de la Compania, y le han procurado: y han quedado muy
edificados de que los nuestros no tomasen nada de lo que les da-
uan, mas de lo que les era necessario para sustentarse.
32. Despues se embiaron otros dos Padres a instancia de un
cardenal, gran benefactor de la Compania, a uisitar y ayudar a
Epist. 177. — 3i Decembris 1572 193
reformar algunas abbadias y lugares suyos, en donde se hizo
gran fructo con doctrina y instrution spiritual, particularmente
en vna abbadia llamada de San Saluador, en donde estuuo uno de
dichos Padres con un hermano algunos meses, y se reduxeron
algunos monjes a uiuir monasticamente conforme a sus constitu-
ciones, y principalmente acerca del uiuir en commun, y officio
diuino, y policia en las cosas sacras, renouandoles la yglesia que
estaua para caer, y adobandoles la sacristia de manera que pa-
recia todo nueuo, y quedando todos muy afficionados a la Com-
pania. Leyeronseles casos de consciencia, tres uezes a la semana,
a los monjes y clerigos de todo aquel districto, que uenian de 4
y.cinco millas al rededor, y a las uezes con nieues y lluuias y
grandes uientos; y se hizo gran fructo. Instruyeronse muy bien
en las ceremonias de la missa, que no lo estauan. Algunas uezes
se iua a predicar por aquellas aldeas con gran consolacion y ayu-
da dellas; porque muchas uezes auia contienda entre ellos de
quien podia mas uezes lleuar el predicador a su tierra, y hazelle
en ella mejor acogimiento; y algunos lo acompanauan de un lu-
gar para otro. Visitaronse las yglesias de aquellas tierras, dando
algunos buenos ordenes, y haziendo meter en execucion otros
que ya auian auido. Hizose que los altares estuuiesen decente-
mente adornados, y que ei Santisimo Sacramento estuuiese en
lugar decente, y bien guardado. Todos los de aquellos estados
tenian gran credito y confianza de los nuestros; y asi en sus ne-
cessidades recurrian a ellos por ayuda y consejo; y asi se hizie-
ron muchas pazes. Y entre el.as fue una de inportancia entre dos
lugares, que auia 90 6 cien anos que auia discordia entre ellos,
y se auian seguido muchas muertes de hombres de una parte y
otra; la qual por la gracia del Senor se concerto con gran satis-
facion de los dos pueblos.
33. Embiose tambien un otro Padre^ a instancia del mesmo
cardenal, para uisitar un su obispado, en donde predicaua los do-
mingos con buen auditorio, y fructo tal que no falto entre ellos
quien dixese que primero que dicho Padre predicasse, pocos o
ninguno auia que pensasen en las cosas de Dios, ni se acordas*
sen del ni de la salud propria. Siruiose mucho Dios N. S. en las
POLANCI COMPLEMENTA.— T. LT. 13
194 POLANCI COMPLEMENTA
confessiones, porque era tanta la ignorantia de los clerigos y
frayles que alli residian, que no se hallaua persona idonea para
oyr confessiones; de modo que tres curas y todos los frayles de
dos monesterios fueron suspensos de oyr confessiones. Y en dos
otros monesterios, los superiores con gran difficultad alcancaron
licencia para confessar; y en tanta penuria de confessores, fue
tanta la multitud de enfermos, que andando el Padre fuera a con-
fessar alguno, no auia acabado con aquel quando estauan muchos
esperandole; de manera que auiendo salido para confessar uno,
primero que tornase a casa confessaua 8, diez y doze; y muchas
uezes estando para sentarse a la mesa era menester dexar el co-
mer, y yr a confessar. Enseno este Padre la doctrina xpiana. en
la escuela publica, y instruyo a los clerigos en el estudio de ca-
sos de conscientia y modo de bien uiuir. Mas una de las cosas
mas principales que en seruizio de Dios se hizo, fue la clausura
de un monesterio de monjas, la qual auia probado a hazer mu-
chas uezes el obispo passado, y no salio con ello, y la huuo de
dexar como una cosa irremediable, prohibiendo que no recibiesen
para adelante ninguna, pensando ansi extinguir el monesterio.
Estas dichas monjas tanto difficiles, parte por consejo y exhorta-
cion de dicho Padre, parte con castigos por medio del vicario,
se han dexado encerrar; y quedaron contentissimas y afficiona-
dissimas a toda la Compania. Lo qual mostraron particularmente
en resoluerse todas de si mesmas a confessarse generalmente con
dicho Padre; y asi quedaron, con la gracia del Senor, con gran
consolacion y fructo spiritual. La costa que se hizo en la fabrica
de la clausura se busco de limosna, y la communidad dio buena
parte por intercession de dicho Padre, y la puso sobre una alca-
bala; y aunque estuuo alli el Padre cinco meses, todauia sihtie-
ron mucho su partida, y procuraron por todas uias de detenello
algunos meses mas. Mostrole tambien gran affection todo el pue-
blo, offreciendosele y presentandole muchas cosas, hasta que en-
tendieron que no solamente no buscauamos sus cosas temporales,
mas ni aun offrecimientos aceptauamos; lo qual les dio gran edif-
ficacion, y hizo que mas confiadamente recorriessen a el en sus
necessidades spirituales. Los principales que tienen cargo del go-
Epist. 177. — 3i Decembris 1572 195
uierno de la ciudad, han mostrado gran respecto, confessandose
en sus enfermedades con dicho Padre, y concediendole todo
quanto demandaua para ayuda de aquellos pueblos, por consejo
publico.
34. Finalmente, este ano se han embiado muchos a diuer-
sos collegios de Italia, Francia, Alemana y Polonia, para exerci-
tar en aquellas partes diuersos officios, y ministerios de nuestra
Compania, como se ha dicho arriba, y se podra uer por el cata-
logo que ua abaxo, del qual cinqtienta y uno han salido del col-
legio romano. Y esto baste hauer dicho del.
DE LA CASA DE PROBACION DE SANT ANDRES
35. Viniendo aora a tractar de la casa de probacion de Sant
Andres, hanse recebido este ano 44 nouicios, mas solamente 36
se han retenido, de uarias naciones, italianos, espanoles, portu-
gueses, franceses, ingleses, tudescos, polonos, algunos dellos
despues de auer oydo su curso de filosophia, y de auer tenido
conclusiones con harta satisfacion. Ay tambien entre ellos un
doctor en leyes, y otros buenos estudiantes de filosophia, logiea
y rhetorica, y tres sacerdotes; y todos comunmente proceden
muy bien. Los que no se retuuieron, por la mayor parte fueron
despedidos por causa de enfermedad corporal mas que por otra
cosa. Hanse dado los exercicios (allende de los nuestros del co-
llegio, que en el tiempo de las vacationes se quisieron retirar
como se ha dicho) a muchos otros forasteros, con harto fructo
spiritual. Quanto al heruor y pia emulacion de los nouicios, y
quanto el conbidarse el uno al otro con exemplo a la uirtud, de-
uocion y mortificacion, y asimesmo quanto al orden que con
ellos se tiene, tanto en Sant Andres quanto en la casa professa,
se puede este ano dezir lo mesmo que los passados se ha escrip-
to; y asi no sera menester uenir a los particulares. Ay en la dicha
casa cerca de 40 personas, contando seis antiguos que por ordi-
nario residen en Frascada; la qual casa y yglesia ya se ha escrip-
to se auia unido a la casa de probation de Sant Andres. Mas con
todo esso estan ordinariamente alli dos sacerdotes, los quales en-
senan la doctrina xpiana. las fiestas, y confiessan y administran
196 PolAnci complementa
el Santissimo Sacramento, y a las uezes predican, y ayudan a
bien morir quando son llamados. Allende desto, es aquella casa
una recreacion de nuestros conualescientes de Roma, y para tal
effecto se ha este ano mejorado la fabrica, como tambien la de
Sanct Andres, con auer hecho una muy buena cisterna, que por
la gran falta de agua que auia en aquel lugar tan alto, era muy
necessaria.
DEL COLLEGIO DE LA PENITENCIERIA
36. En el collegio de la penitencieria ay ueinte personas:
10 sacerdotes, 4 estudiantes y seis coadiutores. Dos de los sacer-
dotes son de la lengua italiana (la qual todos los demas saben, y
en ella confiesan), dos de la espanola, dos de la portuguesa, dos
de la francesa y fiamenca, vno de la tudesca, otro de la inglesa
y otro de la polonica; el qual es el undecimo penitentiero, mas
de ordinario reside en el collegio romano. El rector deste colle-
gio 19 fue embiado por su santidad a la armada embiandoselo a
pedir el Sr. D. Joan, y torno a Roma este otono. Vn otro peni-
tentiero fue por superior de ios tres que, como he dicho arriua,
fueron a Corcega 20; mas embiose otro que supliese su lugar.
Atienden con gran diligencia a las confessiones en la yglesia de
San Pedro, y en otras partes, de todas naciones y de todas suer-
tes y qualidades de personas. El concurso y freqiiencia a los san-
tos sacramentos, es mucho mayor que por el passado. Son muy
bien quistos con el clero de dicha yglesia, cosa que no se espera-
ua que facilmente sucediese; y especialmente estan muy en gra-
cia de su santidad, y asi son ayudados con gratias spirituales y
temporales.
37. Los 4 estudiantes estudian casos de consciencia en el
collegio romano y en el suyo, en el qual tambien se leen algu-
nas lectiones desto a la semana con harto auditorio de gente de
fuera; porque como se dan los beneficios por opposicion, y no se
acceptan para tomar los ordenes sacros ni se dan beneficios, es-
10 P. Christophorus Rodericius. Ex catal. ms.
20 Cf. annot. II.
Epist. 177.— 3 i Decembris 1572 197
pecialmente curados, a aquellos que no son sufficientes en doc-
trina, muchos que quiza no lo harian, se resueluen de estudiar de
ueras. El mesmo que lee los casos predica en una yglesia que
esta en medio de Bancos 2|, llamada San Celso; y si el fructo es-
conforme al auditorio y satisfacion que del se tiene, no sera poco,
Los demas se ocupan en diuersas obras de piedad pertenescien-
tes al bien comun; y generalmente todos proceden muy bien,
por la gracia del Senor, en la disciplina religiosa y uirtud.
DEL SEMINARIO
38. En el seminario ay 22 de la Compania entre superiores,
repetidores y prefectos de camaras, y algunos coadjutores. Los
escolares ecclesiasticos junto con los conuictores, no passan el
numero ordinario de los otros anos, que fue poco mas o menos,
de 120, por auerse sacado de alli algunos no muy aptos para salir
tales quales se pretende salgan de aquel seminario. Hanse apro-
uechado mucho en las letras, y algunos seran hombres muy se-
nalados en ellas. De la uirtud y medios que usan para alcancarla
v conseruarla, con la freqiiencia de los sacramentos, oration y
exercicios de humildad y obediencia, se puede dezir lo que otras
uezes se ha escripto. Y asi, ni desto ni de los exercicios de letras
no dire otro particular. Solamente esto no dexare de dezir: que
auiendo dos dellos de partirse del seminario, por no ser de la dio-
cesis de Roma, segun el orden del Illmo. vicario, se resoluieron
ambos a dos de entrar en la Compania; y por lo mucho que lo
procuraron, y por la buena esperanza que se tiene de su uirtud,
se aceptaron y el uno dellos es muy buen estudiante de logica.
DEL COLLEGIO GERMANICO
39. El numero de los que estan en el collegio germanico es
-de 270, poco mas o menos. Y aunque se ha muchas uezes procu-
rado disminuirlo, son tantas las personas de respecto que pre-
tienden poner en el sus hijos, sobrinos y otros a quien quieren
21 Italice Ai Banchi; jam vero templum S. Celsi parum distat a ponte
S. Angeli.
I98 POLANCI COMPLEMENTA
bien, que no se les ha podido negar. Y particularmente este afio
ha auido gran concurso, mas que los anos passados, y muchos
han puesto por intercessores personas grandes, como cardenales
y otros senores, para alcanzar lugar en dicho collegio, y asi se ha
augmentado el niimero de los nuestros que estan en el, que son
34 6 36, entre superiores, prefectos de camaras, y aquellos que
ayudan en letras y otros ministerios de aquel collegio. Hazese en
el, a gloria del Senor, no pequeno fructo, tanto en el spiritu
quanto en las letras; porque las congregaciones o cofradias que
se hizieron a honor de nuestra Senora, para darse mas a la de-
uocion, como otras uezes se ha escripto, uan muy adelante, y
muestran gran deuotion, uisitando los hospitales y yglesias de
Roma quando pueden, y en hazer oration y disciplinas. Y es tan-
ta la edification que dan en comulgarse freqiientemente en una
yglesia uezina al collegio, que se llama de los Apostolcs, que al-
gunos uienen solamente por uellos comulgar, la qual cosa da
gran nombre a aquel collegio. Diez muy buenos subiectos del han
entrado en la Compania, y dos deilos auian este ano acabado su
curso de filosophia, y tenido conclusiones con gran satisfacion,
y segun dize su maestro eran tenidos por los dos mejores inge-
nios de todo el curso. Los otros eran muy buenos estudiantes de
humanidad, rhetorica y logica. De lo mucho que se aprouechan
en los estudios los que en aquel collegio-estan, han dado gran-
des muestras muchos que han tenido conclusiones de theologia
y filosophia, asi tudescos como conuictores; vno de los quales
que con grande edificacion auia estado mucho tiempo en aquel
collegio, defendio en presencia del cardenal Borromeo conclusio-
nes de theologia y filosophia; y quedo del S. Sria. Illma. tan sa-
tisfecho, que se lo lleuo consigo a Milan para leer theologia. Tres
otros tudescos, estudiantes de dicho collegio, se han embiado,
acabados sus estudios, a Alemana, donde les dieron ciertos be-
neficios: y otros estan para partir para lo mesmo; porque su san-
tidad ha dado orden que uacando en aquellas partes beneficios,
se uea si en el collegio germanico ay alguno apto en quien se
prouean; y porque entre estos tudescos ay muchos de buena qua-
lidad, se espera que con esta occasion ayan en su tierra de hazer
Epist. 177. — 3r Decembris 1572 199
gran fructo en la conuersion de las almas. Hase ordenado [que
a] los que, acabado su estudio, se patten de dicho collegio, se
les de un testimonio de su uirtud y doctrina, in scriptis, del qual
se siruen muchos para ordenarse o para hauer beneficios; y asi
un canonigo de Cerdena que el ano passado acabo sus estudios
de theologia, y se auia ydo a su tierra, nos escriue que por tal
testimonio le auian hecho obispo. Y a la uerdad por su uirtud y
doctrina qne en aquel collegio aprendio, merece qualquier grado
de dignidad. De las cosas de Roma no me occurre otra cosa. Dire
aora con breuedad del resto desta prouincia.
DEL COLLEGIO DE TIUOLI
40. En el collegio de Tiuoli han estado continuamente este
ano 14, y entre ellos tres sacerdotes y tres maestros. Hase aten-
dido a ayudar los proximos en aquel pueblo, segun la posibilidad
de la poca gente que alli ay, predicando las fiestas y domingos
en nuestra yglesia, y ensenando la doctrina xpiana., de lo qual
se saca harto buen fructo. Son llamados freqiientemente los
nuestros para confessar enfermos y ayudar a bien morir, no so-
lamente en la ciudad, mas aun en los lugares de la comarca, y
mucho mas fructo se haria si fuesen mas sacerdotes. Hanse ayu-
dado dos mugeres que mucho tiempo auia f estauan en peccado,
y por gratia de Dios se han ya casado.
41. Quanto a las escuelas, el numero de los estudiantes es
el ordinario, mas el fructo, tanto en letras como en spiritu, es
mas que mediano, por la buena diligencia de los maestros. Reno-
uaronse los estudios con mucha solennidad, recitando en nues-
tra yglesia el maestro de la primera escuela una buena oration,
de manera que algunos perlados y otras personas principales que
se hallaron presentes, quedaron muy satisfechos.
42. Quando el papa fue a aquella ciudad, le hizieron arcos
triunfales, y le recitaron uersos publicamente, los quales la com-
munidad quiso tambien que los nuestros los hiziesen, junto con
muchos otros que en dichos arcos se pusieron. Lo mesmo quiso
auian ms.
200 POLANCI COMPI.KMENTA
tambien que hiziesen los nuestros para recebir el cuerpo del
Illmo. cardenal de Ferrara, que quiso ser sepultado en aquella
ciudad; y se hizieron algunos uersos, y fueron puestos a las
puertas de la ciudad, de los quales quedaron todos muy satis-
fechos .
43. El edifficio material de aquel collegio esta ya quasi en
su perfection, porque estan ya en orden 17 camaras, y el refecto-
rio es harto capaz, y la yglesia se ha alzado diez palmos mas de
lo que primero estaua.
DEL COLLEGIO DE PEROSA
44. En Perosa estan 19 de los nuestros, y entre ellos cinco
sacerdotes y uno que presto se ordenara, que aora es predica-
dor, y tres maestros. Leense casos de consciencia dos uezes a la
semana en nuestra yglesia; y dentro de casa a los nuestros otras
dos uezes se hazen conferencias, con harto fructo de los confes-
sores; los quales por la opinion que dellos se tiene en la ciudad,
es menester que esten muy bien instruidos, porque qualquier
que tenga algiin escrupulo, por la mayor parte ua a los nuestros
para quietar su consciencia. Nuestra yglesia, que ya se acabo,
es muy freqiientada, especialmente de gente noble, tanto para
oyr los sermones quanto para confessarse y comulgarse, y otros
para oyr la doctrina xpiana., que cada domingo y fiesta se ense-
na con harto prouecho a los estudiantes que uienen a nuestras
escuelas: cosa muy grata a los de la ciudad, como se uee del
concurso que cada dia crece. En la renouacion de los estudios
recito un maestro de los nuestros, en nuestra yglesia, una ora-
tion en presencia de los Illmos, cardenales de Perosa 22 y Rusti-
cuchi, y ciertos pocos uersos recito un estudiante de poca edad
con mucha satisfacion de todo el auditorio.
45. Hase dado principio en aquel collegio a una congrega-
cion de estudiantes a honor de la Anunciacion de nuestra Seno-
ra, como la de Roma, y se juntan cada fiesta a trattar cosas de
Dios; y el dia de uacancia a disputar, y otros exercicios de letras,
22 Fulvius Corneus.
Epist. 177. — 3i Decembris 1572 201
en las quales, como tambien en el spiritu, hazen harto buen fruc-
to; asi que se puede bien esperar que el trabajo que alli toman
los nuestros, no sera perdido. El fructo que se haze con foraste-
ros no es poco. Hanse pacificado algunas enemistades, que co-
mencauan aora, y podian tener mal fin; y otras que estauan para
comencarse, se han remediado primero que pasassen mas adelan-
te. Vha muger, la qual por illusion del demonio, con color de
sanctidad, contra la uoluntad de su marido, y dexando su casa y
hijos se daua a cierta uana deuocion, gloriandose que tenia ui
siones y reuelationes, despues de auer usado muchos medios
para quitalle aquel error, y no aprouehando ninguno por la gran-
de obstinacion que tenia, finalmente por obra de uno de los nues-
tros, aunque con gran trabajo, torno en si, y se confesso con el
dicho Padre, y esta aora con su marido teniendo qiienta con su
casa y hijos; y ella y una hija suya freqiientan los sacramentos
en nuestra yglesia. En la quaresma tambien se embio uno a pre-
dicar por las aldeas uezinas, en donde retraxo o muchos de la
mala uida, y hizo muchas pazes de importancia.
DEL COLLEGIO DE MACERATA
46. En Macerata ay 18 de los nuestros, de los quales 6 son
sacerdotes y dos maestros. Deste collegio se puede dezir lo mes-
mo que de todos los otros, porque se predica ordinariamente las
fiestas en nuestra yglesia, y en casa se exercitan los sacerdotes
en conferencias de casos de consciencia, y se tiene cuidado que
nuestros hermanos escolares, ultra el spiritu, hagan tambien pro-
gresso en las letras. El numero de los escolares forasteros ha
crecido tanto, que ha sido necessario anadir otra classe, en don-
de uno de los nuestros aunque sin nombre de maestro, tiene cui-
dado de algunos mas modernos; y si la cosa ua adelante, sera
menester anadir esta classe demas de la que aora es ultima. Apro-
uechanse no menos en spiritu que en letras, porque algunos de-
llos no contentandose de confessarse y comulgarse cada mes, se-
gun sus reglas, lo hazen mas freqiientemente; y han tambien,
entre los mas deuotos, instituido una congregacion, los quales
se juntan las fiestas a trattar de cosas de Dios y leer libros deuo-
202 POLANCl COMPLEMENTA
tos, y despues, dicho que han visperas de nuestra Sefiora, hazen
un poco de oration mental. Seis o siete dellos hazen instancia por
ser recebidos en la Compania, los quales, parte por la poca edad,
parte por prouallos mejor, y por otros justos respectos, se uan
entreteniendo hasta que del todo esten maduros.
47. El uerano passado, por hauer auido muchas enfermeda-
des, han estado bien occupados nuestros sacerdotes en confessar
los enfermos, tanto que algunas uezes no auia quien cumpliese
con nuestra yglesia. Hase ido algunas uezes a las carceles a con-
solar y ayudar los condenados a muerte. Y entre otros se ayudo
mucho uno muy famoso que era como capitan de los otros que
llaman forajidos g, mancebo de 27 anos, muy terrible; el qual. la
manana que con algunos otros auia de morir, se confesso con
un Padre de los nuestros, y fue de tal manera mouido del Spiri-
tu Sancto, que esortaua a los otros a morir bien, y tomar la muer-
te por penitencia de sus peccados, con mucha edifficacion de los
que le oyan, dando muchas gracias a Dios, a boz alta, que el
auia librado de muchos peligros para traello a tal paso, donde,
aunque moria con deshonrra, le daua tiempo de conocer sus pec-
cados y arepentirse y confessarse.
48. Estaua los dias passados preso un judio, por deudas; y
dandole Dios una graue enfermedad, y uiendose acercar la muer-
te, hizo testamento, dexando a nuestro collegio quinientos escu-
dos, y a una cofradia muy principal de aquella ciudad otros tan-
tos, con condicion que lo hiziesen enterrar en un cierto lugar
fuera de la ciudad; y yendole a uisitar algunos de los nuestros,
y algunas otras personas spirituales, comengaron a persuadille
que se conuertiese; mas hallandolo muy duro y obstinado en su
error, acordaron de hazer oration por el. Finalmente plugo a
Dios N. S. (por uentura por medio de la limosna que auia hecho)
alumbralle el entendimiento, de tal manera que con gran priesa
comenco a demandar que lo bautizasen; y sacado de la carcel y
estando muy uezino a la muerte, mas con todos sus sentidos, y
en todo su libre juizio, porque el mismo respondia a las pregun-
e forugidos ms.
Epist. 177. — 3i Dkcembris 1572 2o3
tas que en el bautismo se suelen hazer, al fin con grandes sefia-
les de alegria spiritual, firmezza y constancia en la fe, dio el ani-
ma a su Criador.
49. Finalmente quanto toca a lo material de aquel collegio,
se ha comprado una casa uezina, de manera que con no mas de
romper una pared queda acommodado aquel collegio de quatro
apossentos, que le son de muy gran ayuda para estenderse mas.
Y con la liberalidad y amor que nos tenia el gouernador passado,
se ha pagado una buena parte del precio de la casa. Esperamos
en Dios N. S. que el nueuo no faltara tambien de ayudar aquel
collegio, porque se muestra muy aficionado a nuestra Compafiia,
v ha tomado por confessor uno de los nuestros.
DEL COLLEGIO DE LORETO
50. En el collegio de Loreto estan entre todos como 40, de
los quales 17 son sacerdotes, y todos por gracia del Senor (como
tambien en los demas collegios) se esfuerzan de yr siempre ade-
lante conforme al instituto de nuestra Compafiia; y esto lo han
mostrado particularmente en la renouation de los uotos, en peni-
tencias, disciplinas y en otras mortificaciones, que por algunos
dias todos demandaron al superior.
51. Hanse en aquel collegio recebido dos en la Compania,
buenos subiectos, este ano; y la escuela de letras humanas se ha
reformado con echar della algunos estudiantes que no parecian
aptos para ella, procurando con el gouernador que a los tales se
les proueyese de un maestro segiar, y asi se ha hecho. Ensena-
seles tanbien a los estudiantes la doctrina xpiana. , y en espiritu
y costumbres hazen notable fructo.
52. Hanse hecho este ano algunas missiones por los lugares
de alrededor, ensenando la doctrina xpiana., predicando en las
perrochias y plazas, confesando y haziendo otros exercicios de
nuestra profession, y algunas pazes de importancia. Este uerano,
passandose algunos nuestros, por causa de los calores, a la ciu-
dad vezina de Recanate, como es costumbre de hazello cada ano,
se predico las fiestas en nuestra capilla, y se confessaua y hazian
204 POLANCI COMPLEMENTA
los demas exercicios de nuestra Compania, uiniendo mas nume
ro de gente de la que la estrecheza del lugar comportaua. En la
yglesia se han leydo los casos de consciencia, hallandose siempre
presente el gouernador; el qual quiso que se hallasen tambien
presentes todos los clerigos; bien que sin ordenarselo no abrian
ellos faltado por ser dicha lection muy util y prouechosa a todos.
Lo qual se vio en el desconsuelo que mostraron quando el Padre
rector, que es el que lee dichos casos, los dexo por algunos pocos
dias, por respecto de la congregacion prouincial. Otro Padre que
tambien lee dentro del collegio casos de consciencia, ha predica-
do en aquella yglesia los domingos del aduiento con mucha satis-
facion y fructo.
53. Mas porque el principal fructo de aquel collegio consis-
te en las confessiones, por el gran concurso de peregrinos que
acuden a uisitar la santa casa de nuestra Sefiora de Loreto, y se
confiesan con los nuestros, no dexare de dezir algunas cosas par-
ticulares acerca desto. Ha sido este ano grande el concurso de
los que han ydo a la santa. casa; porque allende de muchas co-
fradias y peregrinos que han uenido de diuersas naciones, y es-
quadras de soldados (por auer hecho los venezianos en Ancona
la masa de su exercito), han ydo, tambien muchas personas prin-
cipales, entre las quales han sido seis cardenales, quinze obis-
pos, quatro duques, tres principes, tres condes y un marques, y
muchas personas ilustres y de gran qualidad; de los quales mu-
chos se han confessado con los nuestros, y han ydo a uisitar
nuestro collegio con senales de grande amor y afficion que tienen
a la Compania. El numero de los que se han comulgado en el al-
tar del Santissimo Sacramento (allende de muchos otros que se
comulgaron en la capilla de nuestra Senora), allega a 38.820; y
muchos mas abria auido, si fuera mayor el numero de confesso-
res; porque confessando todo el dia hasta la noche, y muchas ue-
zes la mesma noche, y deteniendose alguno dos y tres dias por
confessarse, se han partido muchos sin poderlo hazer.
54. Han acontecido algunas cosas milagrosas, como en
aquella penitencieria se ha notado este ano, por medio de la gran
deuocion que a la santa casa de nuestra Senora de Loreto se tie-
Epist. 177.— 3 i Decembris 1572 205
ne; de las quales contare aqui algunas de las mas ciertas, para
commun edificacion.
55. Cerca de Dolcigno 23 se anego un nauio donde todos se
perdieron, sino uno solo que encima del arbol de dicho nauio se
saluo, en el qual estaua luchando con las olas y encomendando-
se mucho a nuestra Senora de Loreto; y porque no estaua muy
lexos de tierra, uinieron muchos turcos a la marina, y tirandole
muchas frechas no le pudieron herir; al fin ueniendo en tierra lo
cautiuaron: mas por singular fauor de nuestra Senora se huyo
no se como, y uino a la sancta casa , a dalle las deuidas gracias
por la singular merced que le auia hecho.
56. Otro capitan, nauegando en una galera con una gran
borasca, por desgracia se le cayo en el mar un su criado; por ei
qual hizo luego uoto a nuesrra Senora de Loreto, que si lo li-
braua, le haria hazer frayle capuchino; y amaynando las uelas.
y tornando un gran pedaco atras, a fuerza de remos, lo hallo
sano y saluo; y diziendole el uoto que por el hauia hecho, y acep-
tandole el dicho criado, libremente uino a la santa casa de Lore-
to, y confessandose con los nuestros se partio con animo de cum-
plir dicho uoto.
57. Vna muger de Camerino, quemandosele la casa toda,
encomendandose a nuestra Senora de Loreto, y passando como
por milagro muchas uezes por medio de la llama, libro cinco hi-
jos que no se le quemasen.
58. Vn cochero, cayendo del coche que con gran furia co-
rria, se le atraueso una pierna entre las ruedas, y por interces-
sion de nuestra Senora de Loreto, a quien se encomendo, esca-
po de aquel gran peligro sin ninguna lesion; y fue tambien sano
de una gran calentura que le dio.
59. Vn soldado que en Zara auia sido herido en una esca-
ramuza, de tal manera que le auian sacado tres pedacos del casco
de la cabeca, uino a tales terminos por la gran cantidad de san-
gre que sin remedio le salia, que fue desahuciado de los medi-
cos; y estando el un dia solo, se boluio a un crucifixo que estaua
Dulcigno in antiqua Albania.
206 POLANCI COMPLEMENTA
pintado en una pared, y uido entrar una muger con un nino en
brazos, la qual le dixo que hiziese uoto a nuestra Senora de Lo-
reto; y encomendandose al dicho crucitixo, luego se hallo sano.
60. Dos albafiires, derribando un gran muro, de improuiso
les cayo encima; y encomendandose a nuestra Senora de Lorito
fueron sacados de debajo sin dano alguno.
61. Vn cauallero, siendo acometido de 40 vgonotes bien ar-
mados y a cauallo, recurriendo en aquella gran necessidad a la
madre de piedad, nuestra Sefiora de Lorito, se descabullo de las
manos dellos sin dano ninguno.
62. En Ferrara, a 8 horas de noche, cayo una casa y tomo
debajo al dueno con su muger y una hija; murio la muger y la
hija; y el marido, encomendandose a nuestra Senora de Loreto,
despues de auer estado un dia entero debaxo de las paredes, fue
sacado sin auerse hecho mal ninguno.
63. Vn sacerdote hiberno, ueniendo a Roma, se encontro
con un senor vgonoto, el qual entendiendo la causa de su cami-
no y donde iba h, procuro detenello consigo con muchos offreci-
mientos; mas uiendolo constante en su camino, lo dexo yr, y des-
pues hizo que lo salteasen en el camino; el qual, uiendose aro-
deado de enemigos, sospechando lo que era, recurrio a una yma-
gen de nuestra Senora que estaua en el camino en un humillade-
ro, y estando haziendo oration fue cercado de muchos vgonotes,
los quales, andandole al rededor y quasi tocandolo, auiendolos
cegado la uirgen Maria, no lo podian uer; y uiendo dicho sacer-
dote el milagro, escapo de sus manos, sin que le ubiesen uisto, y
sin dano alguno.
64. Vna muger harto noble, ueniendo en desesperacion,
tomo una gran quantidad de ueneno; y sintiendose atormentar
del acabo de tomar lo que quedaua por abreuiar mas la uida; pero
dandole Dios N. S. mejor conocimiento de su error, se encomen-
do a nuestra Senora de Loreto, y luego reueso todo el ueneno, y
quedo buena.
65. Otra muger ciega, haziendo uoto a nuestra Sefiora de
11 yua »2S.
Epist. 177. — 3i Decembris 1572 207
Loreto, y demandandole ayuda, le aparecio nuestra Senora, aui-
sandola que quisiese a lo menos confessarse tres uezes al ano, y
que cada dia dixese siete Pater noster * y siete Aue Marias, en
memoria de los siete gozos de nuestra Senora; y prometiendole
de hazello asi, le fue restituida la uista.
66. Auian los hugonotes puesto fuego a un monesterio de
monjas en Francia; una dellas medio quemada, y medio ciega
del fuego, hizo uoto de uisitar la santa casa de Loreto, si fuese
libre de aquel peligro; y cobrando luego la uista y salud, se fue a
la santa casa de Loreto con un su hermano a dar gracias a nues-
tra Senora por el beneficio recebido.
67. Dos mugeres, que por conseruar la castidad iban j a ui-
sitar la santa casa de Lorito, se uieron en gran peligro por el ca-
mino; y por intecession de nuestra Senora fueron milagrosamen-
te libradas, porque la una se echo por ciertos despenaderos sin
hazerse mal ninguno; y la otra entrando en la mar camino por el
agua un gran rato sin resciuir dano alguno.
68. Otro peregrino, yendo a nuestra Senora de Lorito le
salieron al camino seis ladrones, los quales dandole muchas cu-
chilladas no le hizieron mal ninguno; y conociendo el milagro
cobro animo el peregrino, y tomando la espada de uno dellos
hizo huyr todos los otros, quedando el sin mal ninguno.
69. Muchos otros cautiuos de turcos han sido librados mila-
grosamente por intercession de nuestra Senora; y entre otros
vno, anegandose la fusta donde bogaba, y estando con la cadena
al pie, y en la cadena un pedaco de madero, se escapo.
70. Otro, auiendo estado muchos anos cautiuo, y despues
no se sabe de que manera hecho libre, se fue a gran priesa a dar
gracias a nuestra Senora de Lorito, de la qual confessaua auer
recebido la libertad; y esto tanto de coracon que, passando por
su tierra, que es harto lexos de Lorito, no quiso meter el pie en
su casa sin primero yr a dar gracias a nuestra Senora de Lorito,
del gran beneficio recebido.
Estas son las cosas que entre muchas otras me ha parecido
dezir del collegio de Lorito, dexando las demas por breuedad.
; nostres uis. -j yuan ms.
;oS POI.ANCI CQMPLKMENTA
DEL COLLEGIO DE SENA
71. En el collegio de Sena han estado este ano 14, cinco
dellos sacerdotes y dos maestros. Del prouecho spiritual de los
nuestros se puede dezir lo mesmo que de los demas collegios, no
faltando ninguno en su officio de abnegar la propria uoluntad, y
aspirar a la perfection, conforme a nuestro instituto y reglas.
Los hermanos coadiutores son muy ayudados de un Padre que
tiene cuidado de ensenarles la doctrina*xpiana. y el modo de con-
fessarse, comulgarse y hazer oration, y otras cosas semejantes
spirituales. Dos Padres han hecho profession, el uno de 4 uotos
y el otro de tres.
72. Ouanto a los demas exercicios en ayuda de los proxi-
mos, cada 15 dias se juntan los sacerdotes (si algun impedimen-
to no occurre), y consultan de los medios como se puedan ayu-
dar las animas y traellas a bien uiuir. Leese cada semana una
lection de sacramentis, sumariamente, y diuersas uezes se hazen
conferencias de casos de consciencia. Hase introduzido el predi-
car en nuestra yglesia a la manana, porque no se solia hazer sino
despues de vispras; y todavia se lee a la tarde; y asi se han ayu-
dado muchos en la freqiiencia de los sacramentos. Hanse hecho
muchas confessiones generales y algunas restituciones de impor-
tancia. Vna cofradia de hombres muy de bien se juntan en una
casa uezina al collegio, y un Padre de los nuestros tiene cuida-
do de yrles a hazer exhortaciones; y se conoce en ellos gran spi-
ritu, comulgandose cada 8 dias, y dando buen exemplo a toda la
ciudad, uisitando las carceres, siruiendo en hospitales, y occu-
pandose en otros semejantes exercicios y obras pias. Del fructo
de los sermones de los nuestros se puede dezir esto en particu-
lar, que auiendose en un sermon exagerado quanto importe para
la honestidad y bien publico, que las mugeres de mala uida trai-
gan alguna senal para que sean conocidas, vno de los principa-
les de la ciudad lo negocio con tanta diligencia que ya por pu-
blico decreto de la eiudad, publicado so graues penas, se les ha
dado la senal que han de traer, lo qual ha sido causa que algu-
nas se ayan conuertido a bien uiuir. Hanse tambien hecho algu-
Epist. 177. — 3i Decembrjs 1572 209
nas pazes de importancia. Vna casa de ninas huerfanas, que dif-
ficilmente se podia gouernar, fue dada por consejo de los nues-
tros a una muger, nuestra deuota, para que tuuiese cuidado de
ensenallas y tenellas en disciplina; y lo haze muy bien, y con su
exemplo ha hecho que todas freqiienten los sacramentos. Vase
freqiientemente a uisitar los hospitales, exhortando y confessan-
do los enfermos. Lo mesmo se haze en las carceles, en las qua-
les los presos, diuersas uezes este ano, han recebido los santos
sacramentos.
73- Quanto a las escuelas, la freqiiencia de los estudiantes
es harto grande; y el fructo, tanto en el spiritu quanto en las le-
tras, no menor. Representose las carnestolendas passadas un dia-
logo latino en presencia de toda la nobleza de Sena, con gran
contentamiento y aplauso de todos. Finalmente, es nuestra Com-
pania en aquella ciudad muy uniuersalmente amada de todos,
asi religiosos como seglares, y especialmente del Sr. gouerna-
dor, el qual allende de oyr missa cada dia en nuestra ygle-
sia, quando los negocios no se lo impiden, no falta a ningun
sermon.
DEL COLLEGIO DE FLORENCIA
74. Oueda solamente dezir del collegio de Florencia, en el
qual han estado este ano 15 de los nuestros, y entre ellos seis
sacerdotes y dos maestros, todos por gracia del Senor deseosos
de ia perfection y afficionados a nuestro instituto y reglas. Ay
muchos en aquella ciudad que desean entrar en la Compania, de
los quales 4 han sido recebidos este ano. Ay tambien muchos
otros que mucho tiempo ha tienen el mesmo deseo, mancebos de
muy buenas qualidades; los quales, por justos respectos se entre-
tienen y se conseruan en la freqiiencia de los sacramentos, y en
otros buenos exercicios spirituales. Dos otros estudiantes de
nuestras escuelas, por auellos entretenido mucho tiempo los
nuestros, se entraron en otra religion.
75. Vno de los nuestros ha predicado este uerano (como
tambien lo hizo el passado) en la yglesia mayor; el qual ha sido
FOI.ANCI COMPLEMENTA.— T. II 14
2IO POLANCI COMPLEMENTA
muy accepto a todos, y principalmente a personas spirituales, y
esperamos en el Senor que no abra sido sin fructo, como se uee
por la mudanza que muchas personas han hecho de uida, con-
fessandose con muchas lagrimas y con gran fructo spiritual.
Hase predicado en las carceles, y en diuersos monesterios y co-
fradias, en lo qual se podria hazer mucho fructo si ubiese mas
obreros.
76. Anse ayudado algunos monesterios de monjas con las
confessiones: que segun el concilio, por intercession de sus su-
periores, les ha sido concedido que una uez las confiesen los
nuestros; porque en el ministerio deste sacramento tienen en
esta (piudad gran credito, y asi en esto se ha hecho en nuestra
yglesia y en otras partes gran fructo. Las communiones el dia
de fiesta ordinariamente son cerca de 200, y en las fiestas prin-
cipales 400, y a las uezes mas.
77. Han sido catechizados por mano de los nuestros algu-
nos turcos y reconciliado un renegado. Hase tambien hecho una
paz de importancia con mucha satisfacion de vn cardenal que de
Roma escriuio a los nuestros, diziendo que lo auia recebido a
gran contentamiento.
Esto es lo que con breuedad me ha parecido escreuir, a glo-
ria de Dios N. S., de toda esta prouincia de Roma. Rogando a
su diuina magestad nos de gracia de crecer siempre en su amor
y temor, para seruille de aqui adelante con mayor heruor y pro-
uecho de los proximos, y contando en las orationes de V. R. y
de toda esa prouincia, muy mucho me encomiendo con toda
esta. De Roma, vltimo de Deziembre, 1572 k.
k Alia manu additum hic in ms.: Superflua.
EPIST. I78. -2 JANUARII 1 573 211
178
P. GUNDISALVUS DE ESQUIVEL POLANCO
MATRITO 2 JANUARII' 1573 l.
I. De valetndine sociorum. — 2. Societatis obtrectatores. — 3. Censurarum
in toletanam dotnum suspensio. — 4. De collegio burgensi. — 5. Matri-
tensis gymnasii paupertas.
1. Jhs. Muy Rdo. Padre en Christo. Pax Christi, etc. La de
V. R. de 22 de Noviembre 2 recebi a ultimo de Diziembre, y con'
ella los pliegos para las prouincias. Ay salud, gloria al Sefior, si
no es el P. Azeuedo, que vino del Andaluzia a leer en estos es-
tudios, que esta en cama y algo peligroso 3 (segiin dizen los me-
dicos), asi por su edad, como por la mudanga de la tierra en vn
tiempo tan aspero como ha sido a la entrada de invierno, y ma-
xime en este presente, que han sido muy extraordinarios los frios
y yelos que haze, que dizen ser como en Burgos.
2. Lo de los estudios ha cessado en lo que toca al pleito y
contradicion que hizo la uilla 4, con el auto que estos seiiores de
consejo proueieron, scilicet que por agora hasta que otra cosa se
prouea, la Compania lea sus liciones; y aunque esto parece inte-
rim, creo que fue vn modo gracioso con que despedir a los de la
villa, por no dezirles claramente que les ponian perpetuo silen-
cio; y ansi avnque ha cesado el pleito, no cessan las lenguas de
algunos que no quieren bien, diziendo que somos ambiciosos, y
que tenemos el mejor modo y mas delicado para sacar dineros
que se ha visto. Esta platica y palabras formales se tubo a vn dia
destos de pascua en casa de vn obispo, entre dos alcaldes de cor-
te y dos secretarios del rei de los mas principales; y vn Padre de
la Compania los estava oiendo por parte que elios no le vian.
Entre otras causas que puede auer, sospecho que no deue ser la
menor la recessidad grande en que este collegio esta, y el modo
a Lectio dubia.
1 Ex autographo in cod. Hisp. 118, 2 ff. , nn. 75, 76, prius 143.
a Invenitur haec epistola in regest. Hisp. 6g, fol. l3i.
3 Obiit die 12 JanuaYii; et cf. epist. 175, annot. 2.
4 Cf. epist. 164 et 181.
212 POLANCl COMPLEMENTA
con que se piden las limosnas, y alegar para ello la mucha gen-
te que tenemos y los estudios que se han puesto; y los estudian-
tes que enbian sus padres con limosna para casa; que aunque
ellos no la enbian con titulo de los estudios, los que lo ven y en-
tienden, juzgan y dizen lo que les parece.
3. Regebi los dias pasados, antes de estas ultimas, el uiuae
uocis oraculo sobre el suspender las censuras de la casa de To-
ledo s; auise dello al Padre prouincial, y enbiele la carta, y el
instrumento authentico enbie a Toledo.
4. Recibi la carta sobre lo que V. R. ordena acerca del col-
legio de Burgos 6; y antes de agora el P. Porres ha hecho en
esto lo que le ha parecido, y de lo que haze despues aca no se
nada. Aguardo respuesta del Padre prouincial que esta en Alca-
la, para que su reverencia le haga capaz de lo que conviene, y
para uer si el Padre quisiere hazer la diligencia con estos seno-
res de consejo, que conviene no dexarse de hazer; y si pasadas
las pascuas, no me avisan b avre yo de hazerla por el orden que
V. R. mando, pues c no nos aiudan nada semejantes pleitos.
5. Hable al licenciado Mena 7, tomando ocasion de uisitar-
le en vna enfermedad, y alentose mucho con algunas esperangas
que le di. Encamine nuestro Senor lo que mas convenga para su
maior gloria, que lo que ueo aqui es no ofrecerse fundacion, y
desta no hazen caso; y por otra parte estar el collegio muy adeu
dado y alcancado, y cada dia apretarse mas. En los santos sacri-
b Lectio dubia. — c Lectio dubia.
5 Agitur de lite inter Patres ordinis praedicatorum et jesuitas ob domos
comitis de Orgaz, quas hi emerant De qua lite vide Astrain, Historia de
la Compania de Jestis..., II, 1. II, c. III. In epistola Polanci ad P. Esquivel
dicitur: «... Su santidad aora de nueuo ha suspendido qualquiera censuras
que aqui adelante se pudiesen atentar por la otra parte, y desto se embiara
por uentura con esta un uiuae uocis oraculo autentico al Padre prep6sito de
Toledo.»
6 Cf. epist. i63.
7 Hie collegium matritense fundare seu reditibus dotare cupiebat; no-
stri vero moram faciebant tum ob mortem praepositi generalis, tum quod
parva illis videbatur dotatio oblata, et majorem exspectabant. Confer epi-
stolam P. Valentini Lopez ad Polancum, Matriti die 12 Martii hujus anni da-
tam, quae invenitur in codice Hisp. 118, fol. 284.
Epist. 179. - 10 Januarii 1573 2i3
ficios y oraciones de.V. R. mucho me encomiendo. De Madrid,
y de Henero 2 de 1573.
De V. R. indigno hijo y sieruo en el Sefior,
f G. d'Esquiuel.
Inscriptio. Jhs. Al muy Rdo. Padre en Chro. el P. Mtro.
Juan de Polanco, vicario general [de la Comlpania de Jesus, en
Roma. Pro toto.
Sigilli vestigium.
179
POLANCUS P. BALDUINO AB ANGELO
ROMA 10 JANUARII I573 l.
I. Precibus et sacrificiis Deo oblatis, Flandriam sociijuvare non desinunt.
— 2. De collegio lovaniensi. — 3. Litterae quaedam commendatitiae dif-
ferendae. — 4. De Rogerio vita functo et de Patribus Costero et Scip-
man. 5. De duobus sociis ad Borussiam mittendis. — 6. Joannes Oli-
verius dimissus e Societate. — 7. Joannes Tillerius utrum dimitfendus. —
8. De orphano Richardo Fild. — 9. De Germaniae rebus informatio pe-
titur.
1. Si e riceuuta quella di V. R. di 3 di Ottobre; et non si
manca di aiutare con le orationi et sacrificii la Fiandra, come per-
che se ben siamo lontano, sentimo a nientedimeno anche noi qua
le afflittioni de' nostri et de tutti li catholici, et pregamo b la di-
uina maesta gli dia in mezzo di tanti affanni la spirituale consola-
tione; et Y- R- fe bene a compartirsi et darli Taiuto che si puo in
Domino.
2. Ouanto al aiuto che V. R. desidera hauer di quel amico
gouernatore per il collegio di Louanio, pare bene si facci con
buono et edificatiuo modo, qual di la parera al proposito.
3. Le lettere che ricerca per raccommandare le cose della
Compagnia in Fiandra al duca di Medina 2, non pare si possino
hora opportunamente scriuere, et saranno piu a proposito del no-
stro generale.
sentino ms. — b pregano ms,
1 Ex regestis Germ. iog, fol. 109.
2 Joannes de la Cerda, dux de Medinaceli.
214 POLANCI COMPLEMENTA
4. Che si son fatti li suffragii per il P. Rogerio, anglo. Che
non accade trattar della mutatione del P. Costero et del P. Gia-
como Scipman sin'al nuouo generale; et del negotio di Lieja si
trattara qua con altre cose, piacendo al Signore.
5. Che si e auisato delli doi che andauano in Prusia che uia
hauean da fare, drizzandoli uerso Vienna, et forsa il tempo non
permettera si mandino sin'alla primauera.
6. Gioan Oliuerio si e licentiato, et si trattiene pur nel col-
legio germanico, finche sapra il tempo per ritornarsi, et si li dara
qualche limosina.
7. Ouanto al assoluer delli voti il P. Mtro. Joan Tillerio,
hamarcense, mandato al aere natiuo, come V. R. scriue, per con-
seglio de' medici, si tiene poca speranza che guarischi, faci quello
che giudicara piu conuenire in Domino, si per consolatione del
infermo, si ancora per non grauare la Compagnia, come lui stesso
mostra per sua lettera.
8. In Duay fra li conuittori si troua un giouane hyberno
chiamato Richardo Fild, orfanetto, raccommandato et lasciato li
da Patricio, hyberno; V. R. facia sia accarezzato in Domino,
auisandoci qua del progresso che fa nelle lettere et uirtu. II detto
Patricio Sedgraue procurara sia sempre proueduto a tempo del
bisogno per la sua spesa, et hor si manda con questa una lettera
sua per il detto giouane.
9. Che il papa ha ordinato che scriuessi ad alcuni.de' nostri
dessino auiso del stato della Germania et de 1 mezzi de aiutarla.
V. R. faci questo officio quanto alla prouintia sua, et quanto pri-
ma; et se li pare pigli il parer del P. Costero et P. Trigoso, et se
li parera, d'alcun altro. Et ci auisi di quello che sente; et non si
publichi questo ordine di S. Sta., ma si esseguisca con secreto.
Non altro, etc. Di Roma li 10 de Genaio, 1573.
Inscriptio. P. Balduino, prouincial di Fiandra.
Epist. 180.— ii Januarii 1573 215
180
REX PORTUGALLTAE PATRIBTJS SOC. JESU
EBORA II JANUARII 1573 l.
Collegio romano S. J. eleemosynam largitur aromatum et thuris.
•f Dominus Sebastianus, Dei gratia rex Portugalliae et Al-
garbiorum cis ultraque mare, in Africa dominus Guineae et con-
quisitionis, nauigationis, commercii Ethyopiae, Arabiae, Persiae,
Indiae, etc. Omnibus has litteras inspecturis notum facio me
esse informatum de magno fructu animarum qui colligitur per
medium domuum et collegiorum Societatis Iesu, et eius relligio-
sorum in Germania et Belgio, in stabiliendis catholicis in fide
orthodoxa, atque in reducendis haereticis, quibus domibus et col-
legiis iussi dare aliqua aromata et thus per alia mea diplomata
prout in eis continetur.
Et quoniam collegium et domus quas dicta Societas Romae
habet, sunt seminarii in quibus ad hunc effectum educantur so-
cii, volo et placet facere, prout per praesentes facio, elemosynam
collegio et domibus quas Societas Romae habet, centum et vi-
ginti librarum aromatum et thuris: videlicet 48 librarum piperis,
I2malaguetae, 18 zinziberii, i2cinamomi, 12 gariophyli, 18 thu-
ris: quae aromata et thus praepositus aut vicarius generalis So-
cietatis iubebit diuidere per dictum collegium et domos vrbis Ro-
mae iuxta vniuscujusque sociorum numerum. Ouapropter iubeo
prouiditori et aliis officialibus domus indicae, ut a prima die Ia-
nuarii praesentis anni 1573 in posterum dent et dare faciant per-
sonae uel personis quae ad accipiendum habuerint mandatum a
generali uel vicario, singulis annis dictas 120 libras aromatum et
thuris, modo exposito, absque aliqua diminutione, per istas tan-
tum litteras sine alia ordinatione mea , aut officialium , etc. Da-
tum Eborae 11 Ianuarii 1573.
Rex.
Sigillum plumbeum pendens a.
3 Haec verba, ipsius apographi suut.
Ex apographo coaevo, in codice Epp. Extern., I fol. non-signato.
21 6 POLANCI COMPLKMKNTA
181
P. GASPAR SANCHEZ POLANCO
MATRITO 16 JANUARII 1573 \
1-2 Collegium matritense in pretio est: quam oporteat illnd optimis opera-
riis donare. — ^ 5. De fraterna correctione, deque aliis ad gubernatio-
nem pertinentibus. — 6. De Araozii obitu.
1. Ihs. Muy Rdo. Padre en Christo. Gratia et pax Chri-
sti, etc. Aunque uuo al principio contradicion 2 sobre los estu-
dios que aqui se ponian, estan ya recebidos con muncha acep-
gion. An uenido ya mas de trezientos estudiantes; uienen los hi-
jos de Ruigomez, y los sobrinos del prior D. Antonio, y de toda
la nobleza de esta corie. La contradicion siruio de que nosotros
nos desenboluiesseaios a dar relagion de las cosas de la Compa-
nia, que munchos tenian mal entendidas. Demas de estas lecio-
nes de latinidad ha puesto el Padre prouingial dos leeiones de
theologia, y a traido hermanos que las oigan. A crecido este
colegio en [gran] a numero, porque ay de hordinario 44 subjec-
tos. Entiendo que fpara el bien de toda] ia Compania importa que
aya aqui obreros muy sufficientes, porque el concurso de gen-
te principal es grande, y conuiene que aya quien les de buen
recaudo, que [s]epa tratar con estos grandes, y senores de con-
sejos; porque a esta corte acuden todas las quejas y murmuracio-
nes que en todas partes se dizen de la Compania; y son tantas,
que gierto, Padre, que me espanto como no se indignan los pe-
chos de estos que gouiernan; y asi importa muncho que aya
aqui gente que con su buen trato y comunicagion deshaga la si-
nistra opinion que de nosotros podian congebir. Y pues para en-
biar a Indias se escogen subjectos de diuersas prouingias, creo
que no ay Indias donde mas se pueda ganar para el bien uniuer-
sal, asi del seruigio de Dios, como de la Compania, que aqui; y
asi estarian aqui muy bien empleados los subjectos.
a Scissa chorta hic et infra, lectionem dubiatn facit: nncini loca de
more indicabunt.
1 Ex autographo in cod. Hisp. 118, 2 ff., nn. 101, 102, prius 148.
1 Cf. epist. 164.
Epjst. iSi.— 16 Januarh 1573 217
El superior de esta casa se me offrecia que a menester tener
mas partes que para ser prouincial, porque se offrecen munchas
ocasiones de hablar al rey y a los presidentes, etc; y si este fue
se tal, muncho se ganaria, y importante, y se uerian grandes
effectos, p orque, cierto, ay muncho aparejo para hazermuncho;
y auria mas si se pudiesse dar horden que no uiniessen tantos
pleitos de la Compania a consejo; que el otro dia se espantaua un
oydor de los mas graues, que sola la Compania tenia mas pleitos
en consejo que todas las religiones juntas, etc.
2. Para el seruicio de nuestro Senor se me offreee que con-
uendria que algunos de los que residen en este colegio fuesen
graduados en theologia. No a munchos dias que .se remitio aqui
un negocio, que se siruiera nuestro Senor del; y por no hallar
a ninguno graduado, se lleuo a otra parte; porque como aqui
es corte, se miran cosas que en otras partes no se echarian
de uer.
3. Algunos temen de dar auiso a Roma de algunas cosas,
por pensar que lo que escriuen uendra a noticia de aquellos de
quien escriuen; y si supiessen que an de estar secretas las cartas,
darian algunos buenos auisos.
4. De la congregacion de esta prouincia ya auran otros es-
crito, y asi no dire yo agora cosa. Quando nuestro Padre Fran-
cisco uino por aca, hordeno que yo fuese monitor del rector, y
superintendente. El Padre prouincial a dado este cargo a otro
Padre 3; y yo me consuelo muncho de ello, porque soy amigo de
biuir sin cuidado; aunque, cieTto, tengo tanta ocupacion con ser-
mones y platicas de hordinario, y negocios, que bien tengo en
que entender.
5. Muncho se consolarian munchos si las cosas que tienen
los generales hordenadas no se deshiziessen luego en muriendo,
hasta que se eligiesse otro, porque con esto se mostraria auer
3 P. Esquivel in epistola diei 16 Januarii (Hisp. 118, fol. oJ) haec scri-
bebat Polanco: «... Me ha ordenado [el provincial] que, conforme a lo que
V. R. manda, dexe Ios negocios de las prouincias al P. Porres, teniendo la
superintendencia, y aiudando al gobierno deste collegio. Yo he comencado
este officio como V. R. ]o ordena...»
2l8 POLANCI COMPLEMENTA
mas amor a la obediencia, y que estauan mas rendidos los jui-
zios a las hordenaciones de los mayores, etc.
6. Muncho m'e alargado, aunque cosas auia que escreuir,
pero yo soy en esto muy [perezoso] y [lo] hago muy de tarde
en tarde. Soledad se siente con la muerte del buen Padre doctor
Araoz 4, que, cierto, le tenian los de fuera muncho respecto. Dios
le tenga en su gloria, y nos guarde a V. R. para honrra suya, etc.
De Madrid a 16 de Henero de 1573.
De V.a R.a sieruo y hijo indigno,
f Gaspar Sanchez.
Inscriptio. Ihs. Al muy Rdo. Padre en Christo el P. Mtro.
Juan de Polanco, uica[rio gener]al de la Compania de [Jesus],
Roma.
Alia manu. De Madrid.
182 \
P. FRANCISCUS DE CASTRO POLANCO
VILLAREJO 20 JANUARII 157^ l.
/. Tirones in probationis domo non satis detineri queritur. — 2. Oportet ut
uno magistro illi utantur. — ^. Domus probationis ad Villarejo status,
i. Ihs, Muy Rdo. en Xpo. Padre. Pax Xpi. Iesu, etc. La
obediencia del officio de consultor que tengo en esta casa de
probacion del Villarejo, me obliga a dar quenta a V. P. de lo
que en ella pasa. Muy en el corazon tengo que abiendo tan po-
cos anos que nuestro senor Dios lebanto a esta su Conpania
para reparo de su yglesia, nos aya el demonio derribado vn lien-
zo para hacer entrada y disipar otras cosas meiores. Tenemos
por constitucion que se detengan dos anos en la probacion los
subiectos que en la Conpania entraren, labrandose a si mesmos
para despues labrar a otros; y ya esta hecha como regla general
no tenerlos quasi vn ano: como si no fuese cosa muy aberigua-
da ser mas inportante para predicar el Euangelio, y para ser
4 Obierat die l3 hujus mensis, ut dicitur in citata epistola P. Esquivel.
1 Ex autographo in cod. Hisp. 118, 2 ff., nn. 117, 118; prius 447 (?).
Epist. 182. — 20 Januarji 1573 219
medio et adjutores Dei en la conuersion de las almas, que ten-
gan spiritu de Dios los que en este ministerio son llamados, mas
que letras. Cierto, Padre, que siento que a este paso quedare-
mos presto como los communes obreros, que seremos muchos,
empero poca la obra. Algunas vezes e ladrado esto, v se que
responden los Padres prouinciales que es menester sacar gentt-
de la probacion, porque piden de muchas partes. Yo no se quien
esta respuesta me a dado, donde halle que este obligada la Con
pania aora a henchir de obreros a toda la tierra, no pudiendo
salir con sazon y maduros commo conuiene. Quanto mas, que
claro vemos sea costumbre de nuestro senor Dios hacer sus obras
con pocos, antes que con muchos. Nuestro buen Padre Francis
co, que este en gloria, creo que sentia bien en esta parte con
nuestro Padre Ignacio, y asi ordeno de nuevo se guardase el
tiempo de la probacion, si no fuese dispensando el Padre prouin
cial; enpero esto creo yo entendia con quatro o cinco entre ano;
v ya, cierto, van por vn rrasero, regla general, no pasar de vn
afio el que mas esta en esta casa. Lo qual es tan poco para que
vno que viene del mundo beba el spiritu, que demas que en esto
llebamos quebrada nuestra orden y constitucion, cierto (in Do-
mino dicam quod sencio, y lo que tengo por experiencia en seis
afios que e estado en esta casa, y mas el tiempo de mi nobiciado
que tube en Alcala), que avnque estubiesen sesenta subiectos en
probacion, y los tubiesen sus dos anos enteros, ternia por muy
buena ganancia, y muy bien empleada costa, que entre todos los
sesenta queden solos tres o quatro dellos con el spiritu de Dios
que requieren los ministerios de la Conpania, porque estoy cier-
to que estos harian obra, quando saliesen, por seis mill. Por
amor de nuestro sefior Dios, que V. P. repare esto, que se nos
va desmoronando, pues es en negocio tan inportante como es el
que obiere de ser ajudador de Dios en el negocio de salbar al-
mas, llebe el spiritu de Dios con rraizes, y no prendido con alfi-
leles.
2. Mas me e estendido en esto de lo que pense. Holgara al
presente extenderme en decir la experiencia tambien que en el
nouiciado tengo, de quan importantissima cosa sea que los noui-
220 POLANCI COMPLEMENTA
cios se crien a vna leche de vn maestro todos, asi para la vnion
v conformidad a que nos obligan nuestras reglas procuremos,
como para que en el modo de proceder en las cosas exteriores sal-
gan todos como por vn molde. Y si me dizen que en vna casa no
cabrian todos dos anos, a lo menos que los del primer ano se cria-
sen juntos con vn maestro, avnque obiesen de salir todos juntos
a proseguir su nobiciado a otra casa con otro maestro, para dar
lugar a los que de nuevo entrasen. E metido la mano en esto,
porque el negocio de esta casa en el qual estoy obligado a escre-
uir, es todo desto. Y no pretendo escreuir para cumplimiento ex-
terior no mas de mi officio, sino como en negocio serio, como el
que desea viuir en verdad.
3. El nouiciado de todo este ano debajo de la disciplina del
P. Znigo de Fonseca a ydo por cierto el mejor que yo e bisto en
mi vida; de todo sea gloria al Senor. Y estoy cierto que obiera
ido harto con mas aprobechamiento y consuelo, si el Padre pro-
uincial obiera- proueido de lo necesario a esta casa en lo que es-
taba su reuerencia obligado a probeher por orden de nuestro
Padre Francisco, que sea en gloria; de lo qual resultaba que el
mesmo Padre prouincial a hecho hacer algunas ausencias al Pa-
dre rector della. Confiamos en nuestro sefior Dios que en la con-
gregacion general se remediara todo esto. El Padre rector con
los demas quedamos todos buenos, gloria sea al Senor, y espe
rando, cierto, en su dibina magestad que por medio de V. P. se
remediara todo con esta tan buena cojuntura de la congregacion
general. Del Villarejo 20 de Enero 1573.
De V. P. indigno sierbo y hijo en el Senor,
f Francisco de Castro.
Inscriptio. Jhs. Al muy Rdo. en Xpo. Padre, el P. Mtro. Po-
lanco, ministro general de la Compania de Jesus, etc. Roma.
Epist. i83 — 20 Januarii 1573 221
183
P. DIDACUS SAMANIEGO POLANCO
VALLISOLETO 20 JANUARII 1 573 K
I. De informatione ad Borgiam missa, spectante insulas Philippinas. —
2. Iter ex ISIova Hispania in eas insulas. — j. Fatetur se indicam inis-
sionem affectare, non ambire.
1. Jhs. Muy Rdo. Padre nuestro en X.° Pax X.\ etc. Con
el P. Alexandro ' que vino del Japon, scriui a nuestro P. Fran-
cisco, de buena memoria, dando relacion de las yslas Philipinas,
que estan cercc de la China, y del paso que por alli ay para el
Japon, como su paternidad me hauia ordenado; y offreci de em-
biar en breue mas cierta y larga reiacion, que esperaua de Seui-
lla, como V. P. creo haura uisto por la carta, si alla llego. Ago-
ra cumplo lo que alli dixe, y embio con esta muy uerdadera re-
lacion y larga de todas aquellas yslas, de su grandeza, poblacion,
habilidades, docibilidad, lengua, distancia de China, de Japon, de
fortalecas de portugueses, etc, como por ella V. P. vera. El que
me la embio es el licenciado Diego de Venegas, fiscal de la casa
de la contratacion de Seuilla, hombre graue y christiano, y elque
lo podia saber mejor que otro,' de los pasajeros que de aquellas
partes vienen, y se registran en Seuilla, como el dice en vna suva
que topo dos dellos andando inquiriendo para embiar esta re-
lacion.
2. En esta relacion no dize nada de la nauegacion desde Se-
uilla alla; por uentura lo dejo por claro. Yo bolui a auisarle em-
biase tambien en esto cierta relacion ; esperola cada dia; y si los
Padres que esta lleuan, no fueren partidos, yra con esta. Lo que
de palabra he sabido yo aqui de diuersas personas es, que desde
Acapulco (puerto donde en Nueua Espana embarcan para las
Philipinas, que esta 80 leguas de Mexico), se nauega con media-
no uiento en dos, y ad summum, en tres meses, con nauegacion
muy segura aguas abajo. Y desde aqui a Mexico ya es notorio
quan llana y breue nauegacion es, que no ay que comparar con
1 Ex autographo in cod. Hisp. 118, 2 ff., nn. 114 et 116, prius 295 (?).
2 Valla sc, Reggius etiam dictus.
222 POLANCI COMPLEMENTA
la que se lleua por Portugal , peligrosa y larga, como la expe-
riencia nos tiene bien mostrado a costa de los subjectos que V. P.
sabe se han cascado, cansado y aun acabado en el camino. Y
pues la conuersion de la gentilidad es bien tan comun, y de tan-
ta gloria de nuestro Senor (si non querimus quae nostra sunt,
sed quae Jhv. X.1), parece ser este negocio (saluo el mejor pare-
cer de V. P.) en que su sanctidad podia poner la mano, y concer-
tar con el rey de Castilla diese paso por alli a los nuestros, y man-
dase a lus suyos con seguridad echasen gente de los nuestros en
Japon, quedandose los que bien pareciese para las Philipinas; y
con el rey de Portugal que tuuiese esto por bien. Lo qual parece
haria su sanctidad con facilidad. Y puestos algunos Padres in-
dustriosos y exempjares, gercanos en aquellas yslas a la China,
abriria nuestro Senor puerta para el nueuo reyno de la China, co-
mencando a contratar y ganar los que por aquellas partes de la
China saliesen. Todo lo qual tengo por muy facil con la gracia
del Senor, y sin ella nada.
3. En todo lo dicho no pretendo ser ni no ser embiado a
aquellas partes, ni a otras (aunque creo soy inclinado a la conuer-
sion de las gentes), sino solo deseo la conuersion de tantas almas
como por alli se pierden. Y pues es este ministerio tan proprio de
la Compafiia, y el buen P. Franci?co Xabier tambien comenco por
alli, y tanto deseo ganar a todos, etc, V. P. me perdone mi pro-
lixidad, y encomiende al Senor acierte yo en todo a le agradar.
Amen. De Valladolid 20 de Enero 1573.
De V. P. indigno hijo y sieruo en X.°
f Samaniego.
Todo lo sobredicho que he sabido del licenciado Venegas, ha
sido por tercera persona, sin que el entendiese quien lo pregun-
taua.
Inscriptlo. f Al muy Rdo. Padre nuestro en Xpo. el P. [Juan
de Polanjco, vicario general de [la] Compania de Jhs., etc.
Roma 3.
Sigilli vestigiitm.
In cpistolio adjecto, fol. H5r., forte ad Patrem provincialem, haec
addit: «Jhs. Padre mio: Pax X.i, etc. La gente de V. R. esta buena, etc. De
EPIST. 184. — 21 JaNUaRII 1573 223
184
P. GEORGIUS SARRANUS POLANCO
EVORA 21 JANUARII I573 l.
I. Congregatio provincialis; electi in generalem mittendi Romam. — 2. Se
valetudinis causa, itineri committere non potest. — 3. Suffragia preces-
que imperata; etc.
1. f Jhs. Mui Rdo. en X.° Padre. Pax Christi, etc. Por es-
perar que se acabasse de assentar quales auian de ir a la congre-
gacion, he differido hasta aora dar cuenta dellos, porque aun ayer
o oy se acabo de concluir quales serian. La congregacion prouin-
cial se hizo en este collegio de Iiuora, y se empeco el 3.0 do-
mingo del aduiento. Fue electo en primer lugar por elector el
P. D. Torres, y en 2.0 lugar el P. Luis Gonzalez, por parecer
que todauia podria hazer este camino iendo bien accomodado, y
que el rey sofreria el ausencia de pocos meses. Por substitutos
fueron [ejlectos el P. D. Pedro de Afonseca y el P. D. Ignacio
Martinez. Todauia su alteza sintio mucho la election del P. Luis
Gonzalez, y mucho mas de lo que nadie piensaua; y ansy procu-
ro luego impedir la ida. Y porque el cardenal estaua en Valuer-
de, el rey medio desfracado y solo tomo la posta, lleuando solo
por guia vn postillon, y le fue hablar a solas en vn monte donde
ie auia escrito que se fuesse solo a esperarle; y hizo con el car-
denal que impidiesse de su parte la ida quanto pudiesse; y por
uer la congregacion, que avn duraua, quanto el rey sintia esto,
y todauia avn auia sperancas de poderle aplacar, iuzgo ser el Pa-
aquellas yslas de que aqui tratamos, cercanas a la China, llamadas Philipi-
nas, he hauido cierta relacion, y la embio a nuestro Padre vicario (si V. R.
quisiere verla...): donde se muestra claro quanto tiempoy subjectos se aho-
rran por alli para el Jap6n, etc; pues hasta alli con buena y segura nauega-
ci6n se va en 8 6 10 meses, a lo mas.
El buen P. D. Araoz nos ha edificado en su muerte, como en su vida.
V. R. le encomiende al Senor, etc.
Al P. D. Juan Fernandez, P. Soriano, P. Joseph de San Julian, etc, mis
particulares encomiendas, y que me encomienden al Senor; y V. R. haga
por charidad lo mismo, etc. De Valladolid, etc. De V. R. indigno hijo y sier-
uo en X.° f Samaniego.»
1 Ex archetypo in cod. Lus. 65 1 2 ff. , nn. 105, 106, prius 43.
224 POLANCl COMPLEMENTA
dre impedido legitimamente en caso que su alteza no lo vuiesse
por bien: y aunque el P. Luis Gonzalez le hablo por vezes con
toda instancia que se podia, y lo mismo hizimos algunos otros
Padres; pero al fin insistiendo el en su proposito, se iuzgo del
todo ser el impedimento legitimo; y ansy va el P. Pedro de
Afonseca en su lugar, y por procurador de la India y Brasil el
P. D. Ignacio Martinez, por iuzgarse que era menester por cau-
sa de los negocios de aquellas provincias.
2. Yo quasi hasta el termino de partir me persuadia que la
salud me ayudaria, no obstante certa indisposicion que he tenido
de no poder detener la vrina el tiempo ordinario; la qual me apre-
to mucho a estos dias; y pidiendo remedios a los medicos para el
camino, todos fueron de parecer que el remedio era no caminar,
y que sin este no auia remedio, sino antes probable peligro de
muerte; y todauia hize que los Padres que aqui estauan antigos
se iuntassen y se tratasse dello, y a todos parecio que no deuia
cometer el camino con tal peligro iuzgado y jurado por los me-
dicos mas insignes que auia en esta tierra, que todos fueron des-
te parecer; y ansy me determine, pues yo no podia, embiar en
my lugar al P. Leon Anriquez, que por auer poco antes tenido el
cargo de la prouincia, ternia mas noticia de las cosas, que otros;
y lleuando cartas, como lleua, del cardenal para el papa, etc,
podria alla, si fuese menester, ayudar en algo a la Compania con
semejantes personas.
3. Los suffragios por nuestro Padre, que sea en gloria, se
hizieron como V. R. ordeno, y ansy las oraciones y missas por
la congregacion; y porque los Padres Leon Anriquez y Dr. To-
rres lleuan todo lo que auia que escriuir, para en presencia tra-
tarlo con V. R., por esta no mas que pedir serencomendados en
la bendicion y santos sacrificios de V. R. De fiuora 21 de Hene-
™ 1573-
Sobre otras cosas que auia que responder a las de V. R. que
recebi, lleva por scrito la respuesta el P. Leon Anriquez.
De V. R. hijo indignissimo en el Senor,
Jorge Sarrano.
* muchos ms.
Epist. 185.— 21 Januarii 1573 225
lnscriptio. f Al muy Rdo. Padre en Chro. el P. Mtro. Juan
de Polanco, vicario general de la [Compania] de Jesu, en Roma.
Sigilli vestigium.
185 ,
P. FRANCISCUS SUNNERIUS POLANCO
PULTOVIA 21 JANUARII 1573 l.
1-2. Deesse sacerdotes, ob impeditam ordinationem ante solennia vota. —
5. Quaerit an acceptandum sit colleginm jaroslaviense. — 4. Iterum de
sacerdotum penuria,— 5 . Vilnensi collegio petit quosdam magistros.
1. f Molto Rdo. in Christo Padre nostro. Pax Christi, etc.
Io non posso se non alsare le mani al cielo, gridando che si fa vna
gran violentia al essercitio de li ministerii nostri, in hauer di pre-
ceder la professione al sacerdotio 2, la qual cosa e causa che si
fano pochissimi sacerdoti. II collegio di Pultouia.doi soli sacerdo-
ti tiene, il P. Georgio et il P. Herbesto. He vn anno che non fo
mai altro che gridare domandando licentia di far sacerdoti. Mi fu
risposto che spetasse che sua santita restituisse il nostro institu-
to al suo pristino candore et liberta. Per mancamento de dui sa-
cerdoti si perdera quel bel principio che nella Rusia si era dato;
per mancamento de duoi altri sacerdoti tudeschi si perdera la
occasione di far vn gran frutto nella Liuonia, a la quale siamo
con grande instantia chiamati da vn signor capitano, come uede-
ra la P. V. con lettere che di cio si scriueno al Padre prouincia-
le et a me. Le necessita che occorreno le tochiamo nci con le
mani; proueder non ci possiamo per non hauer le faculta; resta
solo gemere et piangere fino che il Signor ci toglia questi impedi-
menti di fructificar nella sancta uigna sua.
2. Io non posso piu caldamente raccomandar a la P. V.
quello che la riccomando del negocio de la Liuonia, preghando-
la, per quanto desidera Faugmento de lasanta fede, che a questa
1 Ex autographo in cod. Germ. l$2, 2 ff., nn 291, 292;prius 323, 324;
et 345, 346.
2 Ita nimirum a S. Pio V jussum erat; quod revocatum a Gregorio XIII,
fuit, ut habetur in epist. 174, annot. 7.
POLANCI COMPLEMENTA. — T. II. 15
226 POLANCI COMPLEMENTA
porta che si apre nella Liuonia, non si ponghi impedimento per
falta de duoi sacerdoti tudeschi, quali saranno per far vn frutto
mirabile et di summa consolatione a tutti quelli che sonno zelosi
del honore de Dio, et desiderano che le blasfemie siano estirpa-
te, et piantata la pieta doue prima con quella il nome de Dio era
lodato et glorificato. La P. V. consideri che pian piano si fara
vn bel salto de la Prusia a la Mazouia, de la Mazouia a la Lithua-
nia, de la Lituania a la maggior Polonia, de la Polonia a la Liuo-
nia. V. P. sa che tutti li progressi de la Compagnia bisogna che
habbiano qualche principio , si ben debole ; et pur questa porta
che adesso si he aperta nella Liuonia , non par picciola et de la
qual non se ne debbia far gran conto. Era tutta quella terra de li
Cruciferi piissima et religiosissima; dipoi, abandonata de suoi
pastori, si e diuisa fra'l polono, sweco, dano et mosco; et come
1'imperio he stato diuiso, cosi la religione he stata dissipata, re-
stando pero alcune scintille de pieta nelli cuori di quelli che may
hanno uoluto fiectere genua sua ante Baal. Questi petunt panem,
et non est qui illis frangat; et pur suol la Compagnia nostra soc-
correre a questi bisogni. Del canto mio, si ben cJe il buon desi-
derio, pur la faculta mi manca, non hauendo ne sacerdoti, ne ha-
uendo faculta di promouere a di huomini al sacerdotio; la qual
cosa non posso negare che in queste parti tanto lontane mi da non
picciola pena. Sia del tutto benedetto Iddio N. S. Prego la P. V.
mi dia presto auiso di quello che posso far, che io ho paura che
saro sforzato a far alcun sacerdote etiam senza la professione:
tantae sunt angustiae quibus coarctor.
3. La signora castellana ha mandato vn suo vecchio con de-
nari per pigliar al P. Scarga et li fratelli, et dar principio al col-
legio di Iaroslauia 3. II P. Scarga io lo mando a Vilna, ma con
questo che passi prima per Iaroslauia, et consoli la signora; im-
piendola di buona speranza , come uedera la P. V. con il me-
moriale mandato al Padre prouinciale. Vorrei etiam che la P. V.
mi rissoluesse si per ogni modo si ha de accettar il collegio in Ia-
promouore.
Cf. epist. 153, annot. l3.
Epist. 186. — 21 Januarii 1573 227
roslauia, non essendone fin'adesso ben accertato si nostro Padre,
buona memoria, lo habbi accettato, si o no, benche so che'l car-
dinale Commendone scrisse a la signora che'l collegio era accet-
tato, si ben le cose di quel buon signor mi muouono molto poco,
uedendosi da tutti che son piene de privato interesse. Dio ce lo
perdoni. Ogni altra cosa hauria creduta di lui.
4. Di nouo li ricordo che si proueda a la penuria de sacer-
doti; altramente io teno le mani ligate, et saro impedito a far
molte cose in beneficio de le anime. Et con questo faro fine rac-
comandandomi con tutto il cuore a li sancti sacrificii et orationi
de la P. V. Di Pultouia a li 21 di lennaro, 1573.
5. Per altre ho scritto che vn philosopho, theologo et ma-
thematico sonno necessarii per il collegio de Vilna. De li altri bi-
sogni intendera la P. V. dal nostro procuratore che si manda.
De V. P. Rda. indegno seruo et figliolo nel Signore,
Francisco Sunyer.
Inscriptio. f Admodum Rdo. in Christo Patri nostro Joanni
de Polanco, vicario generali Societatis lesu, Romae.
Manet integrum sigillum.
186.
P. EMMANUEL DE LEON POLANCO
TOLETO 21 JANUARII I573 l.
i.Jubentur nostrates toletani domos suas relinquere. — 2. Agendum
negotium in curia pontificia.
1. Ihs. Muy Rdo. en Christo Padre. Pax Christi, etc. Iista
es solo para dar auiso a V. R. de lo que passa cerca del negocio
destas casas, para que se ponga alla el remedio que se juzgare
necessario. La experiencia nos ensena quan poco ay que fiar de
buenas palabras destos Padres 2, porque en nada pierden punto.
Oy nos notificaron de parte de los Padres de S. Pedro Martir
una citacion dada por el patriarcha alexandrino, auditor general
1 Ex archetypo in cod. Hisp. 118, 2 ff., nn. 128, 129, prius III,
2 Vide Astrain, Hist., II, 247 sqq.
228 POLANCI COMPLEMENTA
de la camara y exequutor de las letras appostolicas, expedida en
5 de Diciembre de 72 ante Antonio Guidote, notario del auditor,
en que nos manda que dentro de 6 dias dejemos las casas, etc; o
que acudamos en su audiencia a dar razon porque no lo haeemos,
dentro de 60 diasque corren desde oy; donde no, que se proee-
dera contra nosotros 3.
2. Esto es lo que ha pasado. V. R. uera lo que conuiene ha-
cer. Aca dicen los letrados que parescan ante este juez de nues-
tra parte, y juntamente se procure con toda instancia en signa-
tura de su santidad reducir este negocio ad uiam juris, y reduei-
do, cometan la causa en rota, inhibiendo al dicho auditor de la
camara. Esta citacion no embiamos con esta porque no se ha po-
dido sacar; embiarase otra uez, o los Padres la lleuaran; y si no
uuieren llegado, V. R. uea como se pueda uer en el registro, y
por charidad V. R. nos mande auisar del recibo desta, y del buen
succeso que speramos. Con tanto nos encomendamos en las ora-
ciones de V. R. De Toledo y de Enero 21 de 1573.
De V. R. indigno hijo y sieruo en Christo,
Manuel de Leon.
Inscriptio, f Al muy Rdo. en Chro. Padre, el P. Mro. Joan
de Polanco, vicario general [ds la Compan]ia de Jesus. jf Roma.
Sigilli vestigium.
187
CARDINALIS INFANS PORTUG., POLANCO
ET PP. CONGREGAT. GENER.
«
EBORA 22 JANUARII I573 l,
Patrem Leonem Henricium aliosque Romam venientes ad congregationem,
commendat,
f Muito Rdo. Padre vigairo geral e Padres da congregacao
da Companhia de Iesu. Estando o Padre Jorge Sarrao, prouin-
cial, pera partir pera essa congregacao, adoeeeo de maneira que
3 Duo exempla hujus citatorii inveniuntur in cod. Hisp. 118, ff. I-5V.
1 Ex archetypo in cod. Epp. Extern., 2 ff., nn. 99, iqo, prius I (?).
Epist. 188. — 24 Januarii 1573 229
pareceo que nao deuia de ir: e foi eleito em seu lugar o P. Liao
Anrriquez, meu confessor, e de que me eu ajudo muito en as
cousas da santa Inquisicao: dei-lhe licenca pera ir, posto que ti-
uesse delle muita necessidade, por me parecer que importaua
muito' sua ida pera o seruico de nosso Senhor, e pera as cousas
da Companhia por ter dellas muita experiencia, e ter a uirtude,
letras e mais partes que pera o tal cargo sao necessarias. Vao
tambem o P. Torres, rector deste collegio, e o P. Pero d'Afon-
sequa, e o P. Inacio Martinez, que forao eleitos pera irem a essa
congregaeao, em nome desta prouincia. E porque todos sac pes-
soas que hao de procurar muito o seruico de nosso Senhor, e o
bem da Companhia, uollos encommendo muito, e que no que re-
quererem pera a Companhia deste reino, lhe deis todo o fauor e
ajuda como confio que fareis; e acabada a congregacao uos agar-
decerei muito dardes licenca ao P. Liao Anrriquez pera que se
uenha logo pera mim, e lho mandeis assi. E polla deuacao e obri-
gacao que tenho a Companhia uos encommendo muito que ele-
jais tal prelado, e de tanta perfeicao, quanta se requere pera o
bem e conseruacao da Companhia, que faz tanto seruico a nosso
Senhor, e tanto proueito na christandade. D'Euora aos XXII de
laneiro 1573.
O CARDEAL IFFANTE.
Pera o P. vigairo geral da Companhia de Iesu, e mais Pa-
dres da congregacao. t
Inscriptio. Ao muito Rdo. Padre vigairo geral, e Padres da
congregacao da Companhia de Iesu, [Roma].
Sigilli vestigium.
t
188
* P. MATTHAEUS ZERER POLANCO
ETLINGA MARCHIAE BADENSIS 24 JANUARII 1573 *.
/. Ex quo nostri sodales Etlingae commorantur, haeretica lues ibi exstin-
guitur. — 2-4. Schorichii labores in restaurando cultu. — 5-6. Ipsius va-
leludo atque animi ardor; haereticorum insectationes. — 7. Sodalium
ministeria ac vota.
1. f Pax Christi. Admodum Rde. in Chro. Pater. Nisi
Ex autographo in cod. Germ. 152, 2 ff., nn. 298, 299, prius 246, 247.
23o POLANCI COMPLEMENTA
V. R. P.tem de nostris rebus uel de statu religionis marchiona-
tus badensis, quidue hactenus esset effectum in catholicae pieta-
tis restauratione crebrius et fusius a R. P. nostro prouinciali
D. Paulo Hoffaeo, certiorem factam credidissemus, frequentiori-
bus litteris quam hactenus necessarium esse iudicauimus, usi
fuissemus. Quia uero nuper in annalibus nostris satis, ut vide-
mur, sigillatim quaeque declarauimus, et iter longum est,et V. R.
P.tas multis aliis curis et infinitis occupationibus distringitur, sa-
tius existimauimus, tardius semel vniuersa clarius, quam saepius
singula obscurius complecti. Atque ne ea repetam quae in anna-
libus conscripsimus, ibi incipiendum iudicauiubi relictum ibi est.
Itaque utimur adhuc eodem uiuendi modo sicut prius, iisdem-
que studiis incumbimus, praeterquam quod locum mutauimus.
Moramur enim nunc Etlingae, quod oppidum prius in suis erro-
ribus pertinacissimum, nunc ceruices suas sub dulcia Christi iuga
misit coactum; distatque Bada (ubi prius fuimus, et fortasse eo,
nisi reuocemur, reuertemur), tantum tribus milliaribus. Inhabi-
tamus tugurium pauperibus accommodatum, mensam cum aliis
sacerdotibus habemus communem. Plura de hac ciuitate postea,
cum rerum ordo poposcerit.
2. Cum adhuc Badae essemus nullis laboribus ac curis (qui-
bus non leuiter fuit dies ac noctes defatigatus) R. Pater Geor-
gius Schoritius pepercit, ut posset ecclesiarum omnium statum
ad antiquam pietatis formam reuocare 2; in quo opere quanto
plures quotidie occurrebant difficultates et machinationum dia-
bolicarum impedimenta, tanto acrius sibi insistendum putauit.
Generoso comiti gubernatori nostro vigilantissimo nullam re-
quiem dedit, quo coeptum opus prosequeretur, exhortando ac
instigando; cuius rei gratia plures literas dedit Monachium ad
Ilmam. antiquam ducissam, ipsumque ducem, cancellarium, et
alios qui impedimenta amoliri et negotium nostrum promouere
possent. Qua ratione multa sunt commoda consequuta. Nam hoc
modo domini illi rerum authores in primi zeli feruore conseruati
sunt, et ad maiora pluraque excitati sunt. Quare animum adie-
Cf. Commentariola, ad ann. 1572, n. 27.
Epist. 188. — 24 Januarii 1573 23i
cerunt, nihil aduersariis nostris condonandum, nec desistendum
donec omnia loca uetusto splendori restituantur. Recuperati sunt
igitur hac hyeme (expulsis lutheranis ouilis dominici depopula-
toribus predicantibus) tres populosissimi ditissimique pagi, qui-
bus catholici sacerdotes praefecti sunt; eorum templa sordibus
obsita et omni ornatu spoliata, ut tabernae vinariae similiora es-
sent quam domo Dei, a summo usque deorsum mundari, exorna-
ri, coloribusque illuminari Pater curauit; fenestras lutheranico
furore reuulsas ac confractas refici; et cum multa deessent ad
cultum diuinum necessaria, uel furto ablata, uel incuria praefe-
ctorum destructa, a nouo omnia pro loci ac temporis ratione fie-
ri curauit. Et quia non erant ad manus quibus tute eorum cura
committi possit, necessarium fuit Patrem Georgium ipsum exire,
pulueres crassissimos excipere, concionari, sacramenta admi
nistrare eis; quibus ex laboribus, curn essent grauissima frigora,
non leue morbum contraxisse videtur, ut postea dicam; ut taceam
quam periculose semel, cum equi nescio quibus sagarum prae-
stigiis ac visis terrerentur, curru inuerso ceciderit, parum affuit
quin omnes qui in curru sederant, eodem in loco perimerentur.
Tribuebatur hoc stratagema strigibus quarum ad 27 sunt inci-
neratae, et modo omnes carceres refertae sunt; eas solet Pater
ad sacramenta praeparare; et ut mortem promeritam intrepidae
excipiant animare, ac usque ad rogum deducere ac confortare;
quae fortasse earum sociae et consortes, cum sint pia opera, ad
inuidiam tamen rapientes, se a Patre vindicare cupierunt: Deus
autem incolumem conseruauit.
3. Cum haec ita fierent, pestis, moderate tamen, grassari
Badae cepit, et aliquos etiam ex nobilioribus e medio tollere,
quae causa fuit ut generosus comes, vna cum vniuersa aula ac
aliis non paucis, partim Etlingam, partim in vicinam arcem
Scheubenhart, se transferret, sumptis secum suis omnibus con-
siliariis. Verum haec pestis non tam obfuisse quam conduxisse
uidetur, mortem enim corporibus paucis, uitam uero animabus
innumeris attulit. Nam haec fuit occasio etlinganae ciuitatis ad
catholicam fidem reducendae; statim enim generosus comes re-
moueri iussit lutheranos praedicantes, substitutis catholicis aliis
332 POLANCI COMPLEMENTA
et doctis et piis, quos mutuo a badensibus ad tempus accepit;
omniaque tam feliciter et subito sunt confecta, ut diuinum nu-
men nobis astitisse non ambigamus. Cum enim lutherani, pri-
ma aduentus dominica, nouissimam suam concionem habuissent,
statim postera die ipsis nihil tale timentibus imperatum est ut
loco cederent, neque posthac se pristinis et suis consuetis fun-
ctionibus, Etlingae immiscerent; quod et fecerunt. Secunda do-
minica, solenniter missa per badensem decanum decantafta], in
plenissimo auditorio Pater habuit concionem; mirabantur omnes
tantam multitudinem, quam vix templum, licet vastissimum, ca-
peret. Nam Badae ante sesquiannum omnino contrarium conti-
gerat. Quicquid agebatur in templo siue in missa, siue in bapti-
zandis infantibus, siue in nuptiis benedicendis, uel aliis, erat
huic populo nouum et antea inuisum, utpote qui triginta annos
quibus lutheranis paruerat nihil tale uiderat. Accurrebant acer-
uatim ad ecclesiam cupientes curiose videre quid fieret; alii ri-
debant, alii flebant non pietate sed malitia, quasi qui denuo co-
gerentur idolis seruire, quo loco nos habebant; ridebant alii sa-
cerdotes. Vix autem triduum transi[e]rat, quum omnia tranquil-
la fierent. Generosus enim comes grauissimis sub poenis inhibuit
ne quisquam, siue puer, siue adultus, sacerdotibus uel rebus sa-
cris calumniam inferret. Verum curiosiorem populum ego uix
uidi. In matutinis nataliciis media nocte templum refertum uidi
hominibus, ut ceremonias ecclesiae posset videre. Est, ut vide-
tur, facilis nec tam obstinatus; accedit concionem , libentissime
Patrem audit, ac etiam commendat; interest magna pars sacro
missae officio.
4. Inuenimus hic templum tam spurcum, quo nullum tur-
pius, fenestris maxima ex parte confractis, ornamentis dissipatis;
praeciosiora enim quaeque ablata sunt furto. Nunc fenestrae refi-
ciuntur, ornatus restauratur, et paulatim vere ineunte parietes
dealbabuntur. Nihil fere deest quam pii et docti sacerdotes, quo-
rum magnam penuriam haec prouincia patitur. Certe populus
facile esset reductus, si qui praesunt, ipsum in Christo Iesu
quaererent, et non potius suis temporalibus commodis seruirent.
5. Reverendus Pater Georgius libenter ex charitate Christi
Epist. 188. — 24 Januarii 1575 233
et animarum, se quemadmodum hactenus fecit, impenderet, si
corporis debilitas non obstaret; fuit enim a mense maximis cru-
ciatibus afflictus, neque multum abfuit a periculo mortis. Nam
cum quarta aduentus dominica, concionaturus suggestum esset
sub missa conscensurus, insolita spiritus angustia angi cepit, ut
sudore perfusus subito ad proximum scamnum in sacrario decli-
naret, atque multum ambigeret num se concioni committere au-
deret, dehortante praesenti generoso comite, qui timebat ne he-
reticis calumniandi occasio offerretur, si subitaneo aliquo morbo
in suggestu corriperetur. Nihilominus tamen se Pater recoli-
gens, periculum facere uoluit, concionemque habuit horariam,
tanta tamen defatigatione, ut quando de suggestu ad domum per-
uenerit, sibi constare non potuerit; fluxus enim quidam grauis
ad femora ceciderat, qui si pulmonem attigisset, uitam absque
dubio iudicio medici eripuisset; passus etiam postea per triduum
infanda a tormenta in femoribus; postea dolor aliquid remisit, sed
non discessit, atque intra parietes tres septimanas se continere
oportuit, atque in lecto vnguentorum vnctionibus, balneis etc,
operam dare; nunc egreditur quandoque ad vicinos; dolor tamen
nondum uult cedere, sed adhuc pristina loca occupat. Speramus
autem quotidie meliora. Adhibet adhuc consilio medicorum va-
ria vnguentorum genera, calidaque balnea non raro; nihilominus
tamen doloris quaedam non leuis acerbitas, tamquam immensa
quaedam moles loco moueri non potest; quod non solum nos sed
et ipsi medici mirantur. Verumtamen tantum pollet uiribus, ut
iterurn possit concionari et vicinos inuisere. Dominica enim in-
fra octauam Epiphaniae iterum magna hominum frequentia,
praesentibus etiam pluribus lutheranis praedicantibus, qui ex vi-
cinis locis huc se receperant (quod crebrius fieri solet) conciona-
tus est bis eodem die.
6. Querunt predicantes lutherani ubique eatholicos sacer-
dotes conuiciandi b; nam factas nostrorum conciones aliquas con-
scriptas in lucem ediderunt, et suis scholiis obscurarunt, ut sic
* infanta ms. — *> Sic ms.: adde sis verbum occasiones, aut corrige
conviciandos.
234 POLANCI COMPLEMENTA
nostros uel simplicitatis uel falsitatis, ut ipsis placet, arguant.
Verum frustra retia ante oculos pennatorum iacient, nam popu-
lus communiter plurimum ad catholicam doctrinam afficitur, di-
cens (audiens Patris concionem) nihil se impium uel iniquum a
catholicis audire, quemadmodum heretici comminiscuntur, prae-
dicari enim Christum et eius sanctissima merita, excitari popu-
lum ad virtutes, etc. Nihilominus tamen non possunt sibi a men-
daciis temperare, et in publicis suggestis, in conuiuiis et plateis
uaria crimina nobis adscribunt, nunc incestuosos, nunc petulan-
tes, nunc hypocritas, nunc hoc, nunc illud vocitantes nos. Vo-
lunt Patrem esse porcam de qua omnes Marchiae sacerdotes su-
gant, minantur illi mortem antequam hinc discedat. Sed Deus
noster defensor est.
7. Nos his tanquam fumis contemptis, in consuetis muniis
progredimur; ad infirmos et captiuos afflictosque consolatione
aliqua leuandos sepissime accedimus; etsi nos non vocent, quod
tamen ut plurimum contigit, ipsi sponte accedimus. Inquirimus
pauperes qui elemosyna indigent, eosque aliqua pecunia ex prin-
cipis liberalitate donamus; Patris enim instantia 400 florenni
rhenenses ad elemosynam porrecti sunt. Constituimus hic scho-
las ante fere collapsas, quod magister lutheranus nullam diligen-
tiam adhibuerit prius, imo tribus mensibus quandoque abfuit de-
sertis scholis, quas nunc gubernamus et quotidie ingredimur.
Pax inter multos est constituta; et, ut summatim dicam, quan-
tum hereticis sumus odiosi, tantum a catholicis diligimur, quam-
uis nonnumquam veritas odium parit, sed neque id studemus ut
omnibus placere possimus. Id nobis in summis desideriis est, ut
fine huic peregrinationi imposito, tandem ad nostros penates re-
migremus, quod quo diutius differtur, eo molestius efficitur.
Certe si nos ipsos consideremus, nihil optatius foret quam con-
suetas Societatis nostrae functiones in collegiis subire, quod ut
quam primum fiat quotidie oramus. Videmus etenim ubique per-
turbationum etjdistractionum malorumque omnium retia extensa.
Et nisi nos per obedientiam huc missos sciremus, profecto omnis
hora grauis esset. Verum relinquimus omnia omnipotentis Dei et
Societatis nostrae dispo[si]tioni, modo nos in obedientia et viua-
Epist. 189.— 26 Januarii 1573 235
mus et moriamur. Commendamus igitur nos humilime V. R. P.
sanctissimis sacrificiis et precibus, reliquorum quoque Patrum
et fratrum, quorum suffragiis omnia studia nostra ad Dei omni-
potentis gloriam ac proximi salutem euentura speramus. Datum
Etlingae Marchiae badensis 24 Ianuarii 73.
V. R. P.^ndignus filius,
Matthaeus Zerer, Societatis Iesv minimus.
189
P. BALDUINUS AB ANGELO POLANCO
TORNACO 26 JANUARII 1573 l.
1. De congregatione provinciali. — 2. Episcopo brugensi factum satis; de
P. Basilico deque aliis rebus, coram fiet sermo.
I, f Admodum Rde. in X.° Pater. Pax eiusdem X.1 Iesv
D. N. Binas R. V. litteras accepi 4 et 19 Ianuarii, quae scriptae
erant 15 Nouembris et 13 Decembris, ad quas eo succintius re-
spondeo quo dies profectionis nostrae in Vrbem vicinior est. Die
14 Ianuarii quae fuit prestituta congregationi nostrae prouincia-
li, conuenerunt omnes Patres professi et rectores Tornacum, ex-
cepto P. Adriano J, et P. Henrico Sommalio, qui retardatus est
propter aquarum exundationem, quae etiam pontes Mossae pro-
strauit, et totam Belgiam noua clade affecit, non sine terrore ma-
nifestae vltionis diuinae qua hominum improbitatem castigat. Fa-
xit diuina ipsius bonitas ut ad emendationem nostram orrinis ista
vindicta cedat. Socii profectionis nostrae in congregatione electi
sunt P. Eleutherius 3 et P. Maximilianus *, qui cum diuino fauo-
re iter mecum sunt ingressuri per Franciam, circa medium Fe-
bruarii. Et licet propter afflictum huius Belgiae statum, non pa-
rum dubitauerimus an in hac profectione aliqui Patres mihi
adiungi possent, tandem omnibus visum est satis faciendum esse
constitutionibus nostris, ad promouendum maius bonum Socie-
1 Ex autographo in cod. Germ. 152, 2 ff., nn. 3oo, 3ol, prius 44.
2 Adrianus Adriani (Adriaensens).
3 Pontanus.
* Capella.
236 POLANCl COMPLEMENTA
tatis, quod ex proxima congregatione generali speratur. X.s do-
minus noster pro sua bonitate Patres omnes ad eam venientes
incolumes perducat. In absentia mea relinquo viceprouincialem
P. D. Costerum.
2. Rmo. D. Brugensi, ut iussit R. V., iam a me satisfactum
est. Dilatio responsionis R. V. non exiguos stimulos attulit illi
et amicis, ut iam meliora sperare audeamus, sicut R. V. coram
dicemus. De magistro Basilico 6 atque aliis, pleniorem informa-
tionem R. V. verbo dabimus, Deo iter nostrum dirigente; vt
modo aliud scribendum nobis non videatur, quam ut humiliter
nos commendemus R. V. sanctis sacrificiis et Patrum qui Ro-
mae sunt. Vale, Pater in X.° observande a. Tornaci 26 Ianua-
rii 1573-
R. P. V. seruus et filius in X.° invtilis.
Balduinus ab Angelo.
Inscriptio. f Admodum Rdo. in X.° Patri, P. Mro. Iohanni
de Polanco, vicario generali Societatis Iesv. Romae.
Sigilli vestigium.
190
SEBASTIANUS REX POLANCO ET PP. CONGR. GENER.
EBORA 27 JANUARII 1573 l.
P. Leonem Henricium aliosque ad comitia Romam venientes commendat;
rogatque ut sibi caelestem gratiam conciliare curent.
f Plurima ac singularia beneficia, Rde. Pater vicari genera-
lis caeterique Patres congregationis generalis, quae misericors
Dominus et in me et in regna ac dominia mea, ministerio uestrae
sanctae Societatis liberalissime contulit, me ipsum toti Societati
ac singulis Patribus, arctissimis amoris uinculis in perpetuum
deuinxerunt. Digni profecto sunt qui singulariter a me diligan-
tur, tum propter eximias virtutes quibus ornati sunt, tum pro-
a obseruandae ms.
5 Cf. epist. l6r, n. 22.
1 Ex archetypo in cod. Epp. Extern. 27, 2 ff., nn. 160, 161, prius 155.
Epist. 190. — 27 Januarii 1573 237
pter summum studium ac animi ardorem quo uineam Domini ex-
colunt, non solum in iis locis quibus degunt, sed etiam in iisad
quae meo rogatu, ut ratio officii mei postulat, mittuntur. Haec et
caetera huius generis ex Patre viceprouinciali Leone Henrico at-
que eius sociis (quibus propter multa uariaque virtutum aliarum-
que rerum ornamenta plurimum tribuo) copiosius cognoscetis.
Quoniam etiam ex iisdem coram ac priuatim intelligetis meum
erga Societatem studium, quantumque ei, quibuscumque rebus
possim, cupiam fauere atque commodare, animumque quo id fa-
ciam cum sese offert occasio: restat ut Deum a quo omnia bona
procedunt, deprecemur ut sanctam vestram Societatem saluam
et incolumem perpetuo conseruet, atque in dies magis ac magis
amplificet, eumque pastorem ei concedat, quem uos ab eo postu-
lare atque eius gratia optime eligere scietis. Vos etiam atque
etiam rogo, qui non solum duo aut tres, sed tam multi congrega-
ti estis in nomine Domini, ut me in sanctis vestris sacrificiis et
orationibus eidem Domino plurimum commendetis, atque ab eo
petatis ut mihi gratiam uiresque largiatur, quibus grauissimum
onus ac prouinciam mihi impositam fortiter sustinere, atque re-
cte, integre sapienterque administrare possim; operamque detis
ut Patres omnes et fratres in prouinciis, in quibus degitis, idem
efficiant: magnam enim fiduciam habeo, semperque habui in ora-
tionibus Societatis. Sed quia exploratum habeo uos eo studio ac
uoluntate id facturos quo spero, hoc ipsum a uobis pluribus pe-
tendum esse non putaui. Datum Euorae XXVII die Ianuarii
M.D.LXXIII.
Rey.
Inscriptio. f Rdo. Patri vicario generali, caeterisque Patri-
bus congregationis generalis Societatis Iesu.
Sigilli vestigiiim.
238 POLANCI COMPLEMENTA
191
P. AEGIDIUS GONZALEZ POLANCO
BURGIS 28-29 JANUARII I573 l,
1. Cito se cum aliis electoribus Romam venturum. — 2. Ordo regiminis
quem in provincia relinquit. — ^. De ordinandis in sacris, deque aliis
commissis a Polanco.
1. Ihs. Muy Rdo. en Christo Padre. Pax Christi. Escreui el
otro dia a V. R. el successo de nuestra congregacion, como auian
sido elegidos los Padres Joan Suarez y Guttierrez. Aora escriuo
esta, uispera de nuestra jornada. Uamos los dos Padres y yo con
vn hermano que nos ayude en el camino. Nuestro viage es por
Sayona y Tolossa, por donde nos an encaminado nuestros deuo-
tos por parecer incierta la jornada de galeras en este tiempo, y
por poder mejor hurtar el cuerpo a los lugares rebellados de
Francia 2.
2. Queda encargada la prouincia al P. M.° Aluarez, aun-
que no le han dexado del todo sus quartanas; en Salamanca, el
P. M.° Ripalda s, y sera alli ayudado del P. Gonzalo Goncalez;
en Leon puse de emprestado al P. Antonio M[arcenJ a que con
su buena mano y cordura ayudara en aquellos principios; en Me-
dina queda el P. Rodrigo Arias, que antes de aora gouernaua
aquella casa por la poca salud del P. Aluarez. Palencia y Logro-
no estan como escreui a V. R., con el P. Torres y Rueda. En
Onate halle con tan poca salud al P. Julian 4, y que iba b per-
diendo la uista, que me fue forcoso, con pareeer del medico, or-
denar saliese de alli a Valladolid, donde sera curado, y dexase en
el collegio al P. San Joan, como antes solia tenerlo. En la casa
de Valladolid predica esta quaresma el P. Geronimo Acosta; en
a Cognomen obscure exaratum: probabiliter Marcen (qui quidem re-
ctor vallisoletanus anno sequenti apparet). — b yua ms.
1 Sx autographo in cod. Hisp. 118, 2 ff., nn. 159 et 161 (prius 363),
praeter epistolium adjectum, n. 160 signatum, quod sub finem prodimus.
2 Cf. infra, epist. 204, etc.
3 Hieronymus.
4 Julianus de Verastegui.
Epist. 192.— 3o Januarii 1573 239
su collegio de Segobia el P. Qamora. Pase al P. Domeneche a
Valladolid, a la casa, por su salud, y la indisposicion del bra-
90; y en esta queda el P. Dr. Diego Acosta, en lo qual tuue al-
guna difficultad, por lo que trate con el P. M.° Miron; pero ve-
nido aqui, vi que lo podia haoer, y que de lo que quedaua para
este puesto, era lo de menos inconuenientes. Este entretanto
queda en la prouincia. De otras cosas no tengo que escriuir, pues
con la diuina gracia seremos nosotros presto los mensageros. En
los santos sacrificios de V. R. pido ser encomendado. De Burgos
28 de Enero 1573.
De V. R. menor hijo en el Senor,
Gil Goncalez.
3. Ihs. Acabo de recebir la de V. R. 5 estando calgadas las
botas para el camino. Solo se ordenaran Parraces que estaua se-
nalado antes para professo de 3, y Abreo, y Bartholome Perez,
del qual e dado auiso a V. R.
En lo de Santo Illephonso auia dexado la moderation que
V. R. me escriue, y el negocio va con mejoria, bendito Dios. Lo
particular, a la uista. Burgos 29 de Enero 1573.
Menor hijo y sieruo en el Senor,
Gil GonzAlez.
Inscriptio. f Al muy Rdo. Padre en Christo el P. Mtro. Joan
de Polanco, vicario general de la Compania de Jesus, Roma.
In angtdo sinistro. Pro toto 2. Burgos.
Manet sigillum.
192
P. EDMUNDUS AUGERIUS POLANCO
PARISIIS 3o JANUARII 1573 l.
i. Se a rege, regina et primatibus itinere romano in praesentia impedi-
tum. — 2. Officia a se pro Societate praestita. — j. De capuccinis quid
sentiat rogatur.
I. Ihs. M. R. P. Pax Christi, etc. Vna di V. R. mi e stata
5 Videtur agere de pontiiicia concessione spectante ordines sacros.
Cf. epist. 173; 174, annot. 7; etc.
1 Ex autographo in cod. Gall. 85, 2 ff., n. 17, prius 3ol.
240 POLANCI COMPLEMENTA
data dal Padre prouintiale nostro, del 28 di Decembre, ringra-
tiandola della bona volonta che mostra V. R. sempre neiraumen-
to delle vertu delli suoi, et del bene vniuersale della Compagnia.
Quanto al collegio di Bordeaux cresce tuttauia, gratia Idio
N.ro S.re Io gionse qui flnita la congregatione prouintiale, non
hauendo potuto fare altramente prima, per molte ragioni, et
1'vna per hauere alora in mano il negotio delFvnione del priorato
totale, oue il nostro collegio e fondato 2; et per essere il proprieta-
rio huomo importante, re infecta, non ho potuto venire in questa
corte, doue ho trouato vn commandamento di S. M.tk et della
regina madre per ritornare a Poittiers et a la Rochella per questa
quadragesima a, hauendolo riquiesto instantamente Monsieur con
letere di sua mano, come mi dissero il re et la regina, sendo con
esso Mons/ il re di Nauarra, principe di Conde, Mons/ de Gui-
sa, il caualiero d'Angolesme, Mons.r di Neuers, Mons.r di Au-
mala, Mons.r di Montpensiero et tutta la nobilta francese 3. Mi
son scusato per essere eletto per andare a Felettione del generale
futuro, ma ho perso tempo, come escriueranno questi Padri a
V. R.; ma ho trouato mezzo di sodisfare per la quadragesima; et
subito finita, con somma diligentia spero il 12 di Aprile essere in
Roma con Fldio gratia.
2. In otto giorni ho spedito Fvnione del nostro priorato in
questa corte; prego V. R. di fare spedire il tutto caldamente,
sendo le bolle del resignante gia spedite in Roma, et saranno
nelle mani del Rmo. arciuescouo. Altri officii si sono fatti in be-
neficio di nostra Compagnia, ch'io lascio aparte. Mi disse el re
che noi eramo i primi della chiesa in pieta, deuotione et dottri-
na, et molte altre cose, alle quali Dio ci dii gratia di correspon-
dere. LMllmo. cardinal di Lorrena mi mostro tutti i suoi dissegni
di sua academia. Vere e huomo crescente in ogni cosa di pieta,
et la chiesa catholica e agiutata notabilmente per lui in questo
regno. Noi rissentiamo suoi fauori notabilmente.
a 40/ ms., et infra 40.
2 Cf. epist. 208, n. 5.
3 Nomina horum principum vide infra in epist. 200.
Epist. 193. -3o Januarii 1573 241
3. Ha concesso il re anche luogo a' cappuccini, de' quali do-
mandandomi S. M.tk, domenica, mio parere, io gli disse quel
ch'in Italia haueo conosciuto di sua vertu.
Questi principi vogliono ch'io parta domani per Poittiers, et
scriuono tutti a quelli che sono nel exercito; et non sono piu che
5 giorni fino a quaresima. V. R. facia pregare Idio N.ro S.re per
me; et con questo mi racomando a tutti li Padri et fratelli, nomi-
natim a li Padri Natale, Palmio et massime al P. Euerardo, al
quale di Poittiers io scriuero. A Parigi, questo 30 di Gennaio
1573-
De V. R. seruitor' nel S.r N.ro,
Emondo.
Inscriptio. Al molto Rdo. in Christo Padre il P. Mtro. Joan
di Polanco, vicario generale della Compagnia di Jesu, a Roma.
193
P. ANNIBAL COUDRETUS POLANCO
RUTHENO 3o JANUARII 1 573 *.
1-2. De suo itinere, deque procurato ampliori reditu pecuniario collegio
tolosano. — ?. Joannes Bta. Possevinus, perperam in eo tollegio opera-
tus, ab ipso eductus et provinciae moderatori traditus.
1. Ihs. Molto Rdo. in Chro. Padre. Pax Chri. Io non me
ritrouo lettere di V. R. P. per risponder'; la presente sara per
dirli como per ordine del R. Padre prouinciale io me ne soy ue-
nuto qui per predicar' la 40. ma, hauendo hauuto commodita di
molto bonna compagnia per gratia del Signor, la quale anche ci
\fa liberato dai pericoli che erano euidenti nelli camini. Ho lascia-
to il colleggio di Tolosa tutto con salute, gratia a Iddio, et con
promessa di XII cento franchi per anno, dalla cita, oltra quello
che haueua, il tutto conchiuso et accordato nel conseglio gene-
rale di tutta la terra.
2. La cosa passo cossi, che pigliando io occasione dalla con-
gregatione generale che si debbe tener', me deliberay di parlar'
1 Ex autographo in cod. Gall. 8$, 2 ff., nn. 19, 20, prius 455.
POI.ANCI OOMPLEMRNTA. — T. II 16
242 POLANCI COMPLKMENTA
da uero ai principali, tanto del parlamento, quanto de la terra, in
commune et in particolare, sopra la pouerta di detto colleggio,
dicendo che c'era pericolo che la congregatione generale ueden-
do cossi poca commodita nel loro colleggio, non lo leuasse uia;
percio, si uoleuano assicurarlo, bisognaua che poiche essi non
poteuano fondarlo in perpetuo, almanco dessero ogni anno 12, o
13 cento franchi insin'a tanto che d'altroue li uenesse fondatio-
ne; al che me fu risposto nella casa commune della cita che la
domanda era honesta et legitima , ma perche la cosa toccaua al
publico, bisognaua se proponesse in consiglio publico della terra,
promettendo di farlo et fauorir' la cosa nel primo conseglio che
si terrebbe; il che fu fatto, imperoche alli doi di questo mese te-
nendose el conseglio, fu proposta la cosa nostra, et trattata ben a
longo, et con tanto fauor' che me dissero poi gli amici nostri, che
mai in tutto quel conseglio se trouo huomo chi parlasse male del
colleggio, anzi quelli che soleuano esser' contrarii , se mostrorono
fauoreuoli, talmente che d'una uoce diceuano che piu presto bi-
sognaua impegnar' i figluoli che laseiar1 mancar' al colleggio, et
permetter' che sia leuato uia. Coss\ conchiussero che fra tanto
ch'el colleggio della Squilla uacasse (il che e per morte del prin-
cipale), noi tirassimo la rendita di esso, che sono XII centp fran-
chi ogni anno, et rimettendose in detto colleggio, ci sarebbe pro-
uisto di simile summa di anno in anno per il modo che essi uer-
rebbono esser' espediente, mandando interim vno capitolino con
uno delli principali citadini in Auignone , con lettere di tutto il
corpo della corte, della citta et del primo presidente, al Rmo.
d'Arminiacho, accio unisca qualche beneficio al colleggio. Que-
sti doi erano partiti inanzi ch'io venessi qui. Staremo a uederHa
risposta ch'essi portaranno 2, et 1'essecutione che fara la cita della
promessa sua delli 12 cento franchi, et como essa procedera; noi
anche preggaremo il R. Padre prouinciale per hauer' alcuni mae-
stri et sacerdoti di piii; perche in uero con tanto pochi colleggia-
li como siamo, non si puo in una terra como Tolosa sodisfar' a
gli essercitii soliti della Compagnia; donde accadono doi mali:
Cf. epist. 207, n. I,
Epist. 193. — 3o Januarii 1573 243
Tuno che i suditi s'amazzano trauagliando piu che non possono;
l'altro che anche con tutto questo non si fanno le cose tanto com-
pitamente come bisognarebbe. Partendo di Tolosa io lasciay una
copia authentica del conseglio generale al P. Sebastiano, vice-
rettor', per mandarla a V. R. P.; et non se marauegli V. P. se
cossi tardi ce la mandiamo, perche c'e stato da fare doppo del
conseglio a ridurr' la risolutione di esso in scritto, et farla se-
gnar' dai capitoli; il che puo seruir' d'obligatione in futurum.
Questo e quanto s'e potuto far con 1'aiuto del Signor , et ualeat
quantum poterit.
3. A questa buona nuoua, Iddio ha mescolato una probatio-
ne; et e, che doi giorni inanzi ch'io partessi di Tolosa, uno delli
principali conseglieri della corte, molto amico, ci diedde auiso di
qualche odor' che si spargeua per Tolosa di certa conuersatione
et modo di far' di M.° Giovanni Battista Posseuino (qual fu man-
dato questo Settembre per legger' humanita, non hauendo i uoti
della Compagnia), con i suoi scholari, hauendo cerca cento scho-
lari nella scuola sua, et delle principali case di Tolosa, agiungen-
do anche che si non ce ponessimo rimedio, el colleggio perde-
rebbe la bona estimatione ch'haueua, cosa che ci parse molto
nuoua, non hauendo mai udito simile canzone doppo ch'el col-
leggio e fatto. II giorno sequente un altro m'aduertl ch'el mede-
simo sub titulo xeniorum haueua colto insin'a cinquanta scudi
fra i suoi scholari con intentione di endarsene in Pariggii; et do-
mandando al detto Battista conto di questo, esso ben confesso
che n'haueua colto insin'a 21 A." in oro, et qualche testoni, et
che era deliberato di endar' a star' con un consegliero, il quale li
prometteua di mandarlo a Parigii con i suoi figluoli; che mai era
stata 1'intentione sua di entrar' nella Compagnia, ma quello che
haueua mostrato di uoler'ne esser', 1'haueua fatto per rispetto
del P. Posseuino suo zio. Per rimedio di queste cose io me feci
rendere i 21 A.li, per dargli a quelli che gli haueano donati, con
dirli che quello non era modo di far di nostra Compagnia, et che
perdonnassero a 1'ignoranza del maestro giouane, d'il che resto-
rono molto edificati. Et per leuar' a Battista ogni occasione, io
me deliberay di menarlo con esso me qui, et de qui mandarlo al
244 POLANCr COMPLEMENTA
Rdo. Padre prouinciale. Esso nel principio resisteua, ma pur' se
lascio poi persuader', et sta qui aspettando compagnia per pas-
sar' a Tornone o Lyon. S na prouisto a la scuola sua il manco
male che s'e potuto, aspettando che 1'aiuto uenga dal R. Padre
prouinciale.
Tutti gli altri stanno sani per gratia del Signor, et io con
essi ci raccommandiamo molto alle orationi di V. R. P. et di tut-
ti i Rdi. Padri et fratelli di Roma. Di Rhodez, alli 30 di Iana-
ro 1573-
De V. R. P. inutile seruo in Chro.,
Annibale Codreto.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Chro. Padre il P. Giovanni di
Polanco, vicario generale della Compagnia di Giesu, in Roma.
Sigilli vestigium.
194
POLANCUS CAROLO BORROMAEO, CARD.
ROMA 3l JANUARII 1573 l.
Litteris ad moderatores Flandriae datis, Bellarminum Mediolannm mit-
tendum curavit.
f Illmo. et Rmo. signore mio in Xpo. osseruandissimo. Mol-
to m'e rincresciuto per lo desiderio che tengo del seruitio et so-
disfattione di V. S. Illma. et Rma., et del buon' indrizzo di cote-
sta vniuersita, che non si sia potuto hauer'il P. Achille a 2; et
percio, se bene ho scritto assai caldamente in Fiandra per la ue-
nuta del P. Roberto Belarmino, pur non hauendone ancora ha-
uuto risposta, ho uoiuto replicar, si come efficacemente fo con
una che mando con questa posta al P. Adorno, accioche Tinuii
al prouincial di Fiandra, doue gl'incarico molto che faccia ogni
sforzo di mandarlo quanto prima; et potra esser facilmente che
a Hic ms. addebat, sed deletum est, a Polanco ut videtur: che certo ne
ho sentito non piccolo dispiacere.
%
1 Ex regestis Ttal. 6g, fol. l63ar. Adversaria sunt, a Polanco emendata.
2 Cf. epist 169 et 170.
Epist. 194.— 3i Januarii 1573 245
lo meni seco quando verra alla congregation generale; il che se
sara, sara a me cosa gratissima 3. Et lo star V. S. Illma. salda in
uoler un delli doi, non e diuerso dalla mia intentione, che desi-
dero et faro ogni opera, che a me si conuenga, ch'ella ne sia so-
disfatta et seruita, non solo in questo, ma in qualunche altra
cosa a me possibile, come tutti douemo alli molti benefici, et piu
anche b alla molta affettione che V. S. Illma. in Domino ci por-
ta; a qui per fln della presente prego dal Signor ogni augmento
de ogni gratia per il ben della santa chiesa c, et humilmente le
bacio le mani. Di Roma li 31 de Gennaio 1573.
Inscriptio. Cardinal Borromeo.
b Pro ultimis novem verbis, quae Polanci sunt, antea erat in ms.: che
tutto lo deuo. — c Pro decem ultimis verbis, a Polanco positis, erat: con-
tentezza.
s Die 20 Februarii, Parisiis dans litteras ad Polancum Balduinus ab
Angelo, ita illius epistolae 12 Decembris scriptae respondet:
«Etsi obedientiae sanctae cum debita submissione libenter parere ve-
limus, tamen non existimaui futurum obedientiae repugnans, si prius
P. Robertum non dimitterem quam R. V. insinuassem incommoda quae ex
ipsius discessu accident, non tantum vniuersitati affiictae louaniensi, in qua
hoc tempore ab omnibus etiam externis iudicatur pernecessarius, sed etiam
nostris fratribus studiosis, quos iam a biennio in curriculo theulogiae insti-
tuit. Quae incommoda cum plura atque grauia sint, ea Romae verbo potius
quam scripto R. P. V. declaranda duxi, maxime cum iam Parisios vsque
cum diuino auxilio iter nostrum simus ingressi, in quo et istas literas scri-
bo cupiens obedientiae sanctae voluntati humiliter satisfacere.»
Rationes porro Balduini, aut aliae difflcultates, vetuerunt quominus Bel-
larminus Lovanium tunc relinqueret. Qui anno 1576 valetudinis causa Ro-
mam rediit, ut ipse narrat. Vide Dollinger, Die Selbstbiographie des Car-
dinals Bellarmin, 36; et Le Bachelet, Bellarmin avant son cardinalat,
pagg. 76-89, 100-101.
246 POLANCI COMPLEMENTA
195
P. JOANNES DE CANAS POLANCO
HISPALI 3 FEBKUARII 1573 l.
/. De fratre Tavora. — 2. De quibusdam restituendis ad Fuente Ovejuna.
— $. De ingressu comitis de Lertna in Societatem . — 4. Malacensis col-
legii exordium: templum acquisitum. — 5-8. Negotia nonnulla provin-
ciam baeticam spectantia. — g. Ecquid sentiat de P. Gallegos ac F. To-
rres, cupientibus adire indicam missionem. — 10 De epistolis indicis non
amplius exscribendis. — 11. Laetatur a pontifice restitutum in integrum
jus Societatis. — 12. Antistes hispalensis exoptat Patrem Melendez Ro-
mam mitti. — 15. Granatensis archiepiscopus, Societatis fautor, ornan-
dus. —14. Dr. Ferrer nomen Societati dare cupit. — /5. De duce de Osu-
na atque ejus academia.
1. Ihs. Muy Rdo. Padre nuestro en X.° Pax X.1 etc. Des-
pues de la vltima que escribi a V. P., he rescibido tres, de 22
de Nobiembre y de 12 y 24 de Deziembre, con las cartas para
diferentes, y recabdos que con ellas han venido, y para las In-
dias; y en todo se haze lo que por ellas se ordena, y en esta res-
pondere a lo que en ellas se ofrece. Del hermano Manuel de Ta-
vora me escribio V. P. en la primera de estas que no quietando-
se en su grado, si se quisiese yr, se le diese licencia. Abiendome
antes desto pedido el P. Albaro de Brachamonte, que vino del
Peru para yr a Roma, vn companero para ayudarle por el cami-
no por su necessidad y para su compania, y por la instancia que
este hermano tanto tiempo hazia por esta yda de Roma, se lo di
por companero. Alla se le podra dezir lo mismo.
2. Las restituciones en Fuente Obejuna que V. P. ordena
se haga, he dado orden como se hagan luego, y se enbiara cer-
tificacion dello.
3. En la entrada del conde de Lerma 2 en 4a Compania, en
1 Ex autographo in cod. Hisp. 118, I foh, n. 195.
2 Sermo esse videtur de filio primogenito domini Francisci Sandoval et
Rojas, marchionis Deniae et comitis de Lerma, Sancti Francisci Borgiae
generis. De cujus in Societatem vocatione haec scribit Polancus die 22 No-
vembris ad P. Melendez, qui Hispali degebat: «Quanto a la instancia que el
conde de Lerma hace por entrar en la Compafiia, escriuo al Padreprouincial
que, aunque la santa memoria de nuestro Padre general juzgo plenamente
ser su vocaci6n diuina, todavia por el grande respeto que todos deuemos te-
Epist. 195.— 3 Februarii 1573 247
que V. P. escribe a que no se admita sin la bendicion del Yllmo.
arcobispo, su tio, y sin el beneplacito de su padre, este esta llano
de su padre, porque abiendo entendido su intengion, ha dicho
que no se la quiere estorvar, y que solo teme que no lo aya bien
mirado; el Sr. arcobispo ha estado algo mas rezio, avnque todo
lo allana el tiempo. El dicho conde partio desta cibdad pocos
dias ha para Madrid, y me dixo que yba determinado de entrar-
se en la probincia de Toledo.
4. Ya tengo por otras avisado como se dio principio a lo de
Malaga, y que estan alla quatro Padres y tres hermanos; y vna
igiesia de San Sebastian que venia muy a proposito para la casa,
que al presente alla tenemos, cuyo patrona[z]go es del rey, se la
pidyo el senor obispo para darla a la Compania, y su magestad
lo concedio; que ha sido vna muy buena ayuda para que aquello
uava muy adelante, como espero en nuestro Senor que yra.
a escriba ms.
ner al Ulmo. arcobispo, no nos paresce espediente que sin su bendicion y
buena gracia se reciba; principalmente persuadiendonos que por mucho que
su S.a Illma. le ame, no impedira finalmente la voluntad y vocaci6n diuina,
entendiendo serlo; y para que lo entienda, podra V. R. hazer con su S.a Illma.
y con el marques, padre del conde, el oficio que juzgare in Domino ser ex-
pediente, disponiendolos con suauidad y sumisi6n, no s6lo a permitirlo, mas
a dessear este bien que nuestro Seilor quiere hazer al conde, y por el con-
siguiente a sus senorias, por la parte que les cabra de sacrificar a Dios sus
voluntades y la affici6n natural que al conde tienen.» Hisp. 6g, fol. l38v.
Eadem repetit in epistola ad P. Castaneda, rectorem collegii hispalensis.
lbid., fol. 141. Comitem vero reapse in Societatem ingressum fuisse, nul-
libi vidimus. Anno sequenti parenti mortuo in comitatu successit, et post-
ea notissimus dux primus de Lerma fuit. Tamen anno 1621, die 29 Julii,
jam uxore privatus, a gubernatione liber, et cardinalis, haec inter alia scri-
bebat summo pontifici: «... suplico humilmente a V. B. me ampare y fauo-
rezca, y dispense para que yo pueda ser de la Compania de Jesus sin dejar
la dignidad de cardenal que tanto deuo estimar y preciar, que sin ella mori-
ria desconsolado; solamente deseo mas perfecta uida, como es mas perfecto
el estado de la dignidad cardenalicia,y seguir el exemplo de mi santo agiie-
lo Francisco de Borja...» Epist. card. 1600-165Q, 2 ff. non signatis. Quid
S. P. responderit nescimus. Pater generalis Mutius Vitelleschi, die 6 Maji
1624 ei concessit participationem omnium bonorum spiritualium Societatis,
et ut P. Joannes Chacon, et frater Petrus Garces ipsi inservirent ubi colle-
gium Societatis esset. Regest. Cnstell. Epist. Gen. 1622-16 30.
248 POLANCI COMPLEMENTA
5. A Baeca tanbien ha ya cerca de vn ano que se dio otro
sacerdote, que son tres.
6. La relacion que V. P. pide de lo que toca al collegio del
doctor Pero Lopez, en Cordova, Hevan los Padres; que en nues-
tra congregacion se trato dello.
7. En el negocio de Juan de Bargas, el qual V. P. ha re-
mitido al P. Esquivel que lo determine, yo le he escrito que asi
lo haga, que aqui se pasara por lo que ordenare. Al rector v pro
curador de este collegio les parece que tienen razones muy vr-
gentes por donde antes Juan de Bargas les devia boluer dineros,
que no ponerse en esto en que se pone. Al P. Esquivel se han
representado. Con todo esto, sin mas replica se hara como digo.
8. Las dos legitimas de que se quexa el collegio de Cordo-
ba que boluio al de Sebilla, pareceme que el de Cordoba podria
excusar esta quexa, porque esta muy averiguada la justicia del de
Sevilla en esto; porque la buena memoria de nuestro Padre las
aplico al collegio de Sevilla; y el P. Avellaneda, siendo probin-
cial, en cierta neeessidad que tuvo el collegio de Cordova por
cierta obra que hazia, y no estando satisfecho de la dicha apli-
cacion, las dio [a] aquel collegio para relevar aquella necessi-
dad, hasta que se averiguase.
9. Del P. Gallegos y del hermano Hernando de Torres, que
representan desseos de yr a Indias, me manda V. P. que diga lo
que me parece dellos. Salud tienen bastante. El Padre es virtuo-
so y buen religioso, avnque muy senzillo, y poca capacidad; y
dubdo que la tenga para las graves cosas que alla suelen y pue-
den occurrir. El hermano, desearia yo que tuviese algun mas
spiritu para alla, avnque es buen hijo 3.
10. Las cartas para Indias que con estas se han recibido, y
el testimonio del lignum crucis, hasta agora no ha avido como-
didad como enbiarselas; y por lo que V. P. dize del duplicado
dellas, me parescio advertir que yo avia representado a la buena
3 P. Santibanez, Historia ms. de la Provincia de Andalucia... t. II,
fol. 454V. sqq. vitam narrat clari sodalis fratris Alfonsi de Torres, cujus
nomen postea mutavit in «Hernando», ubique deleto «Alonso». Num dece-
ptus auctor est nomine fratris de quo hic? an loquitur de eodem?
Epist. 195. — 3 Februarii 1573 249
memoria de nuestro Padre el inconveniente que ya se avia visto
de que aqui huviese asumpto de copiar las letras missivas, asi las
que vienen de Roma para Indias, comjo] al contrario; porque esto
no lo puede hazer el probincial por su persona, y de hazerlo
otros ay inconveniente, y avn lo puede aver avnque lo haga el
probincial; parece que fue respondido que las tales missivas no
se copiasen; y assi ha dias que no se haze.
11. La restitucion que ha hecho su santidad de los dos pun-
tos de nuestro instituto, scilicet de quitarnos la obligacion del
coro, y el hazer profession para ordenar, nos ha consolado; y se
o-uardara la limitacion de V. P. de que no sean ordenados mas
de ios que se ha dado noticia, sin darse de nuevo, si alguno pa-
reciere apto, porque avn los senalados no ay aparejo para orde-
narlos.
12. El Yllmo. de Sebilla 4 ha hecho grande instaneia estos
dias por que se enbiara con los Padres que van a la congrega-
eion el P. licenciado Melendez, por vn negocio suyo, de impe
trar de su santidad que se aplicase el primero benefieio vacante
en cada perrochia para el cura o curas della, por tener muy te
nues emolumentos, y a esta causa no se poder hallar ni probeer
los suficientes. Pareciale a su sefioria que nadie pudia negociar
esto como el P. Melendez. La instancia que hizo fue muy gran-
de. Yo me eximi con harto trabajo, diziendo que yo no le podia
enbiar por congregacion, ni cabia e*n este lugar, etc, ni tanpoco
tenia licencia para enbialle de otra manera; que yo lo escribiria
a V. P. que la diese. Creo que quedo sentido de que no hiziese
lo que mandava. Todavia insta por esta licencia. V. P. vera lo
que en esto se hara si todabia instare en ello.
13. El P. Plaea dira a V. P. y al general que nuestro Se-
fior nos dara, la buena voluntad del Rmo. de Granada 5; el qual,
vltra de la gracia que siempre ha hecho a la Compania, la ha
mostrado agora voluntad de ser nuestro fundador de aquel colle-
jio, y de hazernos la iglesia del; y para esto ofrece que dara sie-
4 Christophorus de Rojas et Sandoval, ex comitibus de Lerma.
Saepe nominatus Petrus Guerrero.
5
250 POLANCI COMPLEMENTA
te mill ducados para que se compren quinientos de renta para
que se vaya labrando la iglesia. Como esto cae sobre tanto que
ha hecho, creo que se juzgara que se le de la fundacion, que la
merece muy bien; y hara b mas, si nuestro Senor le da bida. Esto
no se concluyo; y assi sera importante que el P. Placa buelua
alli a concluyr esto c.
14. Al doctor Ferrer, medico y theologo, hermano de otros
dos Padres de la Compania, de quien V. P. me escribe que ha
escrito el probincial de Portugal que quiere entrar en la Compa-
nia para Roma, y en que me escribe se haga la diligencia, y pa-
reciendo, se resciba y se enbie, etc, yo le conozco, y es muy co-
nocido de muchos, etc. Sus partes son de estimar, porque tiene
muy buenas letras. De lo que conozco de su condicion, por algu-
nas premissas tengo vehemente sospecha que ha de ser muy pe-
sado en la Compania, y no se si ha de asentar en el instituto
nuestro. Yo le abisare y bere en la dispusicion en que esta, que
agora todavia se esta de asiento, y agora ha tomado de nuebo
asumpto de vn hospital en Osuna. En caso que vaya, podra muy
bien yr a su costa.
15. En el negocio del duque de Ossuna 6 yo enbie al P. Cas-
taneda d, rector de este collegio, con las cartas de V. P. y ad-
bertencias sobre el negocio, porque no convino que fuese yo 7.
Estase con su gran desseo, avnque la gente que se le propuso ser
necessaria para el collegio, y por consiguiente mas hazienda, se
le hizo muy dificultoso, por estar muy alcancado, como esta. El
negocio nos parece todavia que seria de mucho servicio de nues-
tro Senor, y que convendria allanarselo lo mas que ser pudiere.
En lo de que no aya.bisitador ni cancellario de fuera, estuvo muy
llano. Creo que trata de quitar algunas de aquellas catredas de
rethorica y g[ri]ego y mathematicas, y con esto se dejaran algu-
b y assi y har4 ms, prius; deletum assi, mansit y y hara. — c In mar-
gine paragraphi sequentis: Soli. — d Sic pro Castaneda.
6 Petrus Gir6n, V comes de Urefia, I dux Osunae (Ursaonis ut aliis pla-
cet). Gesta in hac re a ducibus et a Societate fuse narrat SantibAnez,
op. cit., III, fol. 22 sqq. Academia tandem admissa non est.
7 Vide epist. 202.
Epist. 196.— 7 Februarii 1573 251
nos subiectos no tan necessarios, y se sufrira tener algunos estu-
diantes menos, y seriale el negocio mas facil. Quedo que respon-
deria su resolucion. Hasta agora que son mas de diez dias que
vino de alla el Padre, no ha respondido; si lo hiziere, yo avisa-
re. Y no siendo esta para mas, ceso. En las oraciones y sanctos
sacrificios de V. P. me encomiendo. De Sevilla 3 de Febrero de
1573-
D. V. P. hijo y siervo en Xpo.,
Canas 8.
196
P. EDMUNDUS HAJUS POLANCO
PARISIIS 7 FEBRUARII 1573 *.
/. Electi ad congregationem generalem. — 2. Commendat litteras qnasdam
amicoriim. — j. Regis in Societaiem benevolentia.
1. Ihs. Admodum Rde. Pater. Pax Xpi. Credo me postre-
mis meis litteris tam obscure significasse quinam electi essent
qui mecum ad congregationem generalem proficiscerentur, vt ve-
stra reverentia aegre possit intelligere; et propterea nunc illorum
nomina repetam. Sunt autem P. Oliuerius Manareus et P. Emon-
dus Augerius. Porro cathalogos et alia de quibus scribit V. R.
postremis suis ad me litteris, mecum feram, Deo me iuuante.
2. Quaeso vt V. R. has litteras quas cum praesentibus mit-
to, quanta fieri poterit diligentia curet tradendas iis quibus sunt
inscriptae; sunt enim viri de nobis bene et de tota ecclesia catho-
lica, maxime gallicana, optime meriti,et de negotio tractant quod
non tam ipsius, quam sedis apostolicae interest. Non expedit plu-
ra neque apertius de illo scribere; tantum opus est vt hae litte-
rae, quam primum tradantur. Faceret quidem R. V. rem Deo
gratam et beneuolentia istius hominis erga nos dignam, si intel-
lecto eius nomine et negotio ex aliquo horum ad quos scribit,
8 Provinciae baeticae praepositus, qui ob infirmitatem ad congregatio-
nem generalem adire non potuit, ut dixerat in epist. 9 Jan. Hisp. 118,
fol. 83.
' Ex autographo in cod. Gall. 8j, z ff. , nn. 26, 27, prius 3o3.
252 POLANCI COMPLEMENTA
illud promoueret quantum promouere posset sua commendatio-
ne 2. Nos hic valemus per Dei gratiam, et nos ad futuram pro-
fectionem accingimus.
3. Ouanta sit erga nos regis christianissimi liberalitas et be-
neuolentia, intellexit credo V. R. ex vltimis meis litteris 3. Re-
gem sequuntur boni omnes, et qui videri volunt boni, quia iam
fauere iesuittis vulgo valde plausibile est. Interim tamen non de-
sinit antiquus noster hostis pro suo more insidiari nostro calca-
neo; sed quod ille disponit nobis ad fraudem, Devs noster, vt
speramus, conuertet in eius ignominiam, et glorificabitur in hac
minima congregatione, quocumque tandem modo res successe-
rit. Sed de omnibus his negotiis latius coram. Sanctis sacrificiis
V. R. et aliorum qui isthic sunt, nos plurimum commendamus.
Lutetiae Parisiorum 7.0 Februarii 1573.
V. R. seruus in Domino,
Edmond Hayus.
Inscriptio. Admodum Rdo. Patri lohanni de Polanco, vicario
generali Societatis Iesu. Romae.
Sigilli vestigiiim.
197
POLANCUS P. FRANCISCO ADORNO
ROMA 7 FEBRUARII 1573 l.
i. Oeconomica. — 2. De Bonifacio sodale; et quam oporteat subditor um in-
dulgere miserae conditioni. — 5. Epistolarum inter moderatores et sub-
ditos liberum commercium.
1. Vna lettera ho scritto al rettor del collegio di Como, sopra
li denari loro che tiene a censo il collegio romano ; se non Tha
mostrato a V. R., hauero piacer che lei gliela domandi, accio in-
tenda come sta quella casa, et se si trouassi di la modo d'impie-
gar questa suma o parte di quella, sara ben auisarci, perche con
2 Vide epist. 205.
3 Vide et epist. 192.
1 Ex regest. Ital. 6g, ff. 164V.-165.
Epist. 197.— 7 Februarii 1573 253
le commodita migliori che si offeriscono al collegio romano ui e
qualche scrupulo de non sgrauarlo, essendo tanto indebitato et
pieno d'altra banda de gente et spesa, per aiutar come si troue-
rano altre uie piacendo a Dio.
2. Ho uisto cio che scriue V. R. per rultjma sua intorno a
Bonifacio, et ben credo che ha bisogno de mortificarsi , anzi lo
uedo; ma considerando quid ei expediat, senza dubio mi persua-
do conuenghi usar molta consideratione in repriinerlo, et molta
moderatione; et comesiuoglia che si tratti, conuiene che lui si
aueda che si fa con charita, quale se li mostri in segni et in effetti;
etilmedesimo dico d'altri, che qua s'intende siano trattati diffe
rentemente d'altri che non hanno maggior bisogno, et si riceuo-
•no lettere de grande affiittione d'alcuni, quali potrebbono esser
alligeriti nelli suoi trauagli, anzi sparagnarebbono gli istessi tra-
uagli, se fossino boni amatori della croce et mortificati; ma pre-
suposta sua conplessione melanconica, et non perfetta mortifica-
tione, e necessario in molte cose hauerli compassione, et mostrar-
li charita, et che si tenghi conto con loro. V. R. per amor de X.°
raccommandi al Padre ministro che sia piu amoreuole nelle de-
mostrationi esteriori (che della charita interiore io non dubito che
Phabbia); et al Padre vicerettor chfattenda et mostri esser come
padre de tutti; et specialmente tenghi conto con i mastri, procu-
rando non se li manchi nelli bisogni loro et honeste consolationi,
accio seruano allegramente, et non gementes, al ben commune.
3. Auisili etiam V. R. che non possono aprire lettera alcu-
na delli sudditi drizata al superiore loro, ne manco del superiore
alli sudditi; perche s'intende che non si osserua questo ordine
dato de Roma: quali uengano per li superiori lo mostrara la so-
prascritta; quali siano del superiore per loro, la lettera «G» posta
nella soprascritta. Non occorre altro, etc. Di Roma li 7 de Fe
braio 1573.
Inscriptio. Milano, P. Francisco A.dorno, viceprouinciale.
254 POLANCI COMPLEMENTA
198
POLANCUS P. HIERONYMO DOMENECH
ROMA 8 FEBRUARII 1573 x.
1-2. Ofjicia caritatis. — 5. Rhegiensis collegii qnerimoniae. — 4. De sodale
Luciano, divinationi dedito, corrigendo. — 5. Messanae non commode
provideri victui et vestitui sodalium dicitur. — 6-y. Oeconoinica.
1. Tre di V. R. ho riceuuto: Tuna porto quel gentilhuomo
di Calatagirone, ch'e stato viceuicario di quella citta, al quale si
son fatte le debite accoglienze et offerte; et se in qualche cosa li
potremo far seruicio, se li fara molto di bona uoglia; Faltre due
hanno portate li fratelli Giovanni Pietro Teragni, et Giovanni
Saluo Petru, che gionsero 4 di fa sani et salui, et gia son anda-
ti a S. Andrea, doue et si riposeranno et si aiuteranno anche
quanto allo spirito.
2. Sia con la benedittione del Signor 1'elettione fatta delli
compagni per la congregatione.
S'intende che il collegio di Reggio patisce alcun aggrauio di
quel de Messina, per quelli che alle uolte ui si mandano et stan-
no li per ricreatione o sanita; et che oltra delle scomodita et ca-
restia di stanze, bisogna che piglino letti in presto, et diano fa-
stidio agFamici; il che non pare conueniente, poiche assai haue-
ranno da far a prouedersi per quelli che stanno la; et percio
V. R. per carita prouegga che quando haueranno da mandarsi
alcuni a Reggio, che oltra dal seruarlo indenne per conto del
uijto (se gia non fusse di passaggio), sia fatta prima prouisione
di letti, ecc.
4. Mi e stato scritto che in Messina si ritroua un fratello
detto Luciano, siracusano, che fa delFastrologo, et di saper dar la
bonauentura per uia di natiuita, et che faceua o uoleua far hora
il giudicio suo sopra 1'essito dell'armata xpiana. di questo anno
in Leuante; et in confirmation di questo si sa che un fratello ha
pur scritto a Napoli ad un suo fratello carnale, cercando di saper
il giorno della natiuita sua et di suo padre; et che questa cosa e
I
1 Ex regest. Ital. 6g, ff. 165V.-166.
Epist. 198.— 8 Februarii 1573 255
assai publica nel coilegio di Messina; et perche ci pare di non
piccola importanza, ci siamo marauigliati un poco come V. R. a
non habbia saputo questo, o uero non ce ne ha auisato niente, et
non habbia prouisto, se lo sa. Et se ben potria esser che costui
non uscisse fuor di termini, giudicando solamente per le cause
naturali (benche anche questo e cosa pericolosa et non conue-
niente ad huomo della Compagnia), nondimeno l'intender che
faccia profesione di saper che sara deirarmata, ecc, et della uita
d'un huomo, ci fa suspetto che ecceda li termini. Per tanto V. R.
in primis li prohibisca districte Fuso di tal professione; 2.°, s'in-
formi diligentemente del tutto, et saputa la uerita della cosa, o
me la scriua, o la porti seco quando uerra alla congregatione,
accioche poi si ueda quel che si habbia da far in questa parte.
5. Qui anco s'intende che la causa di tanti amalati et morti
che sono in Messina delli nostri, nasca dalla incommodita del uit-
16, uestito et habitatione, et che di tutte queste cose patiscono
molto li Padri et fratelli, il che mi e parso cosa b di molta impor-
tanza 2. Percio V. R. informesi bene del tutto da chi potra dar-
gliene informatione, et per charita non manchi di proueder in
effetto in quello che si puo proueder al presente, auanti che si
parta per uenire alla congregatione. Del resto al che non si po
tesse hora rimediare, ne potra trattar qui in presentia.
6. Che le physiche si aspettano di di in di (dice il Giunta).
7. Li conti han delle difficulta, et ui s'e affaticato il P. Pe-
trarca, che per esser procuratore et confessore non ha potuto
finir per le sue occupationi. Pur fra doi di credo hauera reuisto
ognicosa, et le scriuera. Non occorre altro, ecc. De Roma li 8
di Febraio 1573.
Inscriptio. P. Domenech, prouincial di Sicilia.
a come V. R. come V. R. ms. — b cosa cosa ms.
2 Haec eadem pridie hujus diei scribebantur P. Joanni de Montoya,
Messanae degenti, ut habent eadem regesta, fol. 165V.
256 POLANCI COMPLEMENTA
199
P. HERMANNUS THYRAEUS POLANCO
MOGUNTIA 8 FEBRUARII I573 l.
Germaniae status in his quae ad religionem catholicam spectant. — Non-
nullas affert rationes cur de Germania bene sperare liceat. — Enume-
rantur media quibus fides catholica in iis regionibus augeri et conser-
vari possit.
f R.in Christo Pater. Pax Christi,etc. Scire desideras, R. PtJ
quo in statu sint res catholicae religionis in Germania, et qua ra-
tione promoueri possint. Etsi existimem paternitatem tuam sa-
tis perspectam habere omnem conditionem huius prouinciae, no-
lui tamen omittere quin breuiter scriberem. Status igitur Germa-
niae miser satis est; nam nonnulli principatus, comitatus, atque
dominia, una cum magistratu omnique plebe subiecta, penitus
ab ecclesiae catholicae obedientia defecerunt; atque ita sunt a ro-
mana ecclesia eiusque ministris alieni, ut ad solum nomen pro-
nuntiatum non secus afficiantur, quam si turcicus magistratus et
religio nuncuparetur; immo furore quodam, maxime post admi-
ralis 2 supplicium, uidentur quaerere occasiones persequendi ca-
tholicos ecclesiae ministros. Alii uero sunt principatus, comita-
tus, dominia, respublicae, in quibus licet catholicae religionis
exercitia publice non sint, desiit tamen odium excrescere catho-
licorum, immo tolerantur; et si essent dexteri et docti praedica-
tores, non prohiberentur etiam publice docere, modo solide sine
omnibus conuitiis fidem orthodoxam praedicarent: imperitiam
enim, improbitatem, et catholicis conuiciandi consuetudinem in
suis uerbi ministris detestantur; leues suos laicosque ministros et
praedicantes despiciunt.
1 Ex archetypo in cod. Germ. 152, 3 ff., nn. 3i4-3l6, prius 196, 197;
antiquitus 178, 179. Cancellata nonnulla, leviter alia immutata a Polanco, ap-
parent, abs dubio quo emendatior epistola pontifici offerretur. Nos vero Thy-
raei textum damus. Brevissima compendia in margine ab auctore posita,
omittenda censuimus. Autographi etiam sunt numeri quibus aliquae para-
graphi notantur: unde pronum erat numeros omittere quos nos addere soli'
ti sumus (vol. I, xxvn). Cf. et epist. 171.
2 Gasparus de Coligny occisus Parisiis 24 Augusti 1572.
Epist. 199.— 8 Februarii 1573 257
Episcoporum dioeceses quoque in pluribus locis, etiam quoacl
temporalem iurisdictionem episcopis subiectis, haeresibus infe-
ctae sunt; ita ut publice doceantur, et fiant in illorum territoriis
et iurisdictione spirituali, quae ab hostibus religionis doceri et
fieri consueuerunt in temporali dominio principum, qui romanae
religioni addicti non sunt; idque partim propter hominum som-
num, quem inimicus homo desiderat; partim quod operariorum
fidelium magna sit inopia, et exiguus numerus curantium res re-
ligionis catholicae, siue magna copia eorum qui mundo haereti-
cisque placere student. Et idcirco praetextu euitandi tumultus,
seruandaeque pacis publicae, integra carni libertas passim per-
mittitur, et uiuendi prout quisque uult licentia conceditur, subla-
tis omnibus fere canonum et legum repagulis. Hic mihi uidetur
status esse germanicae nationis.Si dicerem, A planta pedis usque
ad uerticem non est in ea sanitas, et Omnis caro corrupit uiam
suam, non reprehenderer fortassis ab hominibus. Deus enim
suos habet, qui non curuauerunt genua sua idolis germanicis.
Priusquam autem de ratione iuuandi atque instaurandi reli-
gionem catholicam, quod R. V. posteriori loco a me fieri petiuit,
dicam; enumerabo res aliquot quae nos optime sperare, et certo
iubent exspectare conuersionem huius inclitae nationis.
Primo bene sperare nos iubet Dei misericordia, quae non si-
nit etiam infructuosam ficulneam vineae suae succidi statim cum
eam reperit sine fructu.
Deinde desiderium et amor audiendi uerbum Dei, quod omni-
bus inditum esse uidetur. Errores autem ex uerbo Dei hausti non
diu iatere poterunt, si docti et potentes in opere ac sermone mul-
ti fiant ecclesiae ministri.
Tertio, quoniam iam taedio afficit fere omnes etiain nuncu-
patio Lutheri, Buceri,Oecolampadii, et Confessionis augustanae;
nam scripturis se credere affirmant, a propriis magistris siue se-
ductoribus deficientes, propter inconstantiam et errores qui quo-
tidie editis libris manifestantur.
Quarto, iubet nos bene sperare multitudo catholicorum qui
per totam Germaniam, etiam in locis haereticorum, dispersi ui-
uunt; et partim uerbo ac libris editis, partim quoque vitae probi-
1'OLANCI COMPLKMENTA.— T. LT. 17
25 ^ POLANCI COMPLEMENTA
tate atque exemplo nutantes confirmant, seductos reuocant, uel
saltem dubitare de perfidia faciunt.
Ad has rationes accedit, spem conuersionis germanicae nu-
triens, magna episcoporum, praelatorum, rerumpublicarum, im-
peratoris, principum, comitum, baronum, atque nobilium uiro-
rum fidei integritas: quorum numerus certe, Christo laus, ma-
gnus est in Germania; et licet non ausim dicere maiorem esse
haereticorum, quam catholicorum numerum (quamuis hoc con-
stet, quod plures secundum carnem uiuant, et euangelicam uiuen-
di libertatem, ut loquuntur, sequantur, quam ecclesiae praescri-
ptas leges), potentiores tamem catholicos esse dicere audeo, licet
timidiores sint, quam par est, quod desint qui latentem fidem ex-
citent et animent.
Postremo, optime ut speremus de Germania facit multorum
bonorum uirorum, archiepiscoporum, cardinalium, immo etsum-
mi pontificis Christi vicarii studium et uoluntas iuuandi Germa-
niam; ut nobis patefactum fuit per diuersos. Nisi enim denuo
uellet Deus operari salutem in medio nationis huius prauae,
numquam suis ministris huiusmodi desiderium inspirasset; nec
tot in nostram Societatem uocaret milites germanos, si nollet
bellum suscipere contia mendaciorum auctorem Sathanam, qui
resistere nequibit Deo.
Quis sit religionis catholicae per Germaniam status in prae-
sentiarum, et quae spes instaurandi eam, iajn intellexit R. V.;
nunc indicabo media et rationes quibus ego existimarem posse
augeri et conseruari fidem catholicam in Germania; et breuitatis
causa in 12 capita illa redigam.
Primum omnium, expediret suae sanctitatis auctoritate pu-
blicas totius ecclesiae preces et ieiunia indici pro conuersione in-
fidelium atque peccatorum, nulla facta mentione nationis huius;
cumque ex officio illi incumbat etiam eos qui Christum nondum
nouerunt, ad fidem uocare, absque omni suspicione mala germa-
norum, cum magno fructu, ut sperandum, diuina bonitas inuo-
caretur ad misericordiam suam restituendam Germaniae, quae
uidetur agitari malignis spiritibus, qui non nisi oratione et ieiu-
nio fugandi atque eiiciendi fortassis sint.
Epist. 199.— 8 Februarii 1573 259
2. Optandum esset ut suae sanctitatis auctoritate et iussio-
ne ederetur liber officialis, agendam uocant, qui contineret sa-
cris canonibus consentientem medium administrandi septem sa-
cramenta ecclesiae, creaturas benedicendi, exorcizandi, etc, ad-
monerenturque episcopi ut huismodi libros in qualibet parochia
conseruari curarent; uel ut pro diuersitate episcopatuum, docto-
rum theologiae iudicio, suas agendas ad romanae agendae,
quantum fieri posset, imitationem ederent uel reformarent; quia
in multos episcopatus Germaniae, non sine maximo populi scan-
dalo, religionis immutatione, Dei offensione, haereticorum agen-
dae, aut priuatorum hominum inuectae sunt, et quotidie inue-
huntur; dum enim noui pastores nullam agendam reperiunt
(episcopis hanc rem parum aut nihii curantibus), uel nouum mo-
dum sacramenta administrandi comminiscuntur, uel a laicis at-
que aedituis sacras caeremonias addiscunt. Hinc nascitur paul-
latim religionis contemptus et discordia.
3. Non parum promoueret catholicam religionem quoque
sua sanctitas, si archiepiscopos, episcopos, abbates aliosque prae-
latos, quorum confirmatio a sede apostolica dependet, subinde
per uiros doctos et religionis amantes uisitaret, obligationum
quas in Domino habent admoneret, animaret; ita enim nexus
corporis mystici indissolubilis maneret in uinculo capitis et mem-
brorum; reddereturque ecclesia hac uisitatione regibus et prin-
cipibus, haereticis et schismaticis reuerenda, inexpugnabilis, et
ut castrorum acies ordinata terribilis; at nunc, postquam Romae
impetrata fuit praelaturae confirmatio, uix meminisse uidentur
sedis apostolicae, quasi pecuniarum quandam exactionem, con-
firmationem reputantes; qui cum sede apostolica numquam ui-
dentur communionem habere, nisi quando confirmationis literae
extrahendae sunt. Conueniret igitur uisitatione crebraque litera-
rum missione conseruare memoriam obligationum quas habent
praelati germanicae nationis, deputatis ad hoc opus piis doctis-
que uiris, quibus Vrbs sancta, laus Christo, non destituitur.
4. Plurimum negotium christianae pietatis in Germania pro-
moueret si sua sanctitas nunciis literisque missis ageret cum ar-
chiepiscopis et episcopis ut suae uocationis obligationisque me-
260 POI.ANCI COMPLEMENTA
mores curarent missalia, breuiaria, libros (sublatis haereticis) ca-
tholicos a, agendas, suis parochis non deesse; seuereque praeci-
perent quae de uitae honestate et habitu cleri concilium tridenti-
num praecipit; quod etiam haeretici uenerentur eos qui sacerdo-
tum catholicorum probitate et habitu exornantur, et contra, eos
despiciant qui statum suum erubescunt, et saeculo huic nequam
se conformant. Per eosdem etiam archiepiscopos atque episcopos
seriam faceret executionem pontifex, eorum quae de uisitatione,
synodis, residentia personali pastorum, ordinandorum examine,
concubinariorum correctione sancte et necessario statuta fuerunt
in concilio tridentino.
5. Non fuissent enutriti sumptibus ecclesiae tot religionis
hostes in Germania, si ad cathedralium ecclesiarum capitulum
nullum admittendum sua sanctitas seuere praeciperet sub poena
excomunicationis, qui non fecissent prius expressam fidei catho-
licae professionem, quae sedis apostolicae auctoritate aedita fuit;
nec in cathedralibus ecclesiis absque hac professione quispiam
concionari permitteretur, nisi professioni factae manu propria
subscripsisset. Et haec de clero occurrebant mihi, qui si officio
suo probe fungeretur, quemadmodum propter illum coepit blas-
phemari nomen Dei nostri et eius ecclesiae in gentibus, sic quo-
que haeretici haud dubie tot sectis dissecti ad unitatem ecclesiae
et obedientiam cleri redirent.
6. Ad conseruandos catholicos et errantes reuocandos, plu-
rimum adiumenti sua sanctitas Germaniae adferret, si vniuersi-
tatum orbis reformationi praeficeret viros graues, qui omnium fa-
cultatum professoribus, omnibus promouendis generales leges
praescriberent, et ut conserUarentur superintenderent, quem-
admodum iam sedes apostolica facere coepit quando post triden-
tinum concilium professionem fidei publice aedendam praescri-
psit. Vt enim omnes fere errores ex academiis haereticorum in
Germaniam fiuxerunt, sic denuo per vniuersitates reformari pot-
erit, a quibus deformata fuit. Posset praescribi in qualibet fa-
a Sic legendum indicat ipsum ms., superpositis numeris; antea enim
scriptum erat: breuiaria (sublatis haereticis) libros catholicos.
Epist. 199. —8 Februarii 1573 261
cultate qui libri praelegi et audiri necessario deberent ante pro-
motionem; quantum temporis intercedere deberet in collatione
graduum; quae caeremoniae adhibendae; qui sumptus faciendi;
vbi, quando, quomodo fidei professio facienda; vitae et probita-
tis aetatisque quale testimonium adferendum ad vniuersitates.
Germania enim magni facit hos titulos; qui non solum in Germa-
nia sed etiam alibi doctis iuxta ac indoctis, probis et improbis,
catholicis et haereticis conferuntur. Vnde fit ut etiam episcopo-
rum et ecclesiasticorum consiliarii uel aperte uel occulte haere-
tici sint. Huic malo sua sanctitas tantum, adiuta ab imperatore
et regibus, auxilium ferre potest, bullis et edictis imperialibus ac
re^iis hac de re editis; et constitutis visitatoribus vniuersitatum
annuis, qui curarent seruari quae uel in concillis, uel a S. S. aut
magistratu iam dicto, fuissent praescripta.
7. Per catholicos principes quoque si conaretur pontifex,
excitatos prius a se episcopos iuuari in seminariorum tantopere
necessariorum in Germania erectione, scholarum catholicarum
institutione et instauratione, permultum excrescerent res reli-
gionis catholicae; nam ut nihil dicam de doctrina catholica, de-
que rudimentis fidei quae in scholis addiscuntur, etiam consue-
tudo uiuendi cum catholicis, et auctoritas reuerentiaque prae-
ceptorum facit ut perpetuo bene adfecti permaneant ad suos
praeceptores. Experimur hoc in discipulis et conuictoribus quos
habuimus, etiam a parentibus haereticis nobis transmissos: immo
fit nonnumquam ut cum filiis parentes quoque lucrentur Christo,
nobiles et ignobiles uiri b, qui tamen non religionis sed scholarum
tantum atque institutionis causa nobiscum familiaritatem inierunt.
Si igitur ad irrigationem nouarum plantarum, seminariorum ere-
ctio, scholarumque catholicarum institutio, suadente et sugge-
rente pontifice, cordi esset episcopis atque principibus, sperarem
paulatim taciteque magna suauitate, mundo non percipiente, de-
fectionem omnium futuram ad ecclesiae catholicae obedientiam.
Nam hoc medio simia Christi, diabolus, a fide ad perfidiam et
rebellionem Germaniam perduxit. Magna cleri ignorantia hoc
medium etiam suadet ac requirit.
b viros ms.
262 POLANCI COMPLEMENTA
8. Videretur quoque consultum ut sua sanctitas commen-
daret paterno aliquo scripto imperatori et principibus catho-
licis, immo etiam per imperatorem non catholicis, nec tamen
omnino haereticis, ut pastorum examen, et concionatorum, qui
passim instituuntur, relinquerent episcopis, eorumque spiritalem
iurisdictionem sibi non usurparent; sed in ea conferenda eccle-
siasticos praelatos requisiti strenue et christiano animo iuuarent,"
propter imperitiam, vocationem aliam, occupationes infinitas,
cum non ualeant nec sufficientes sint iudicare de doctrina, fide
et conditionibus quae requiruntur in pastoribus animarum et do
ctoribus.
9. Experientia compertum est quod haereses ut natae sunt,
ita quoque fouentur et nutriuntur in Germania, videlicet men-
daciis, irrisionibus, detractionibus, rebellionibus. Quare expedi-
ret suam sanctitatem (siue per ecclesiasticos, siue*per saeculares
principes id faciendum esset), curare ut quod de examinandis li-
bris cautum fuit Tridenti, exactissime seruaretur, grauissimisque
poenis typographi et bibliopolae afficerentur, qui quotidie acpas-
sim etiam in catholicorum locis edunt venduntque libros famo-
sos, mendaces, seditiosos, figuras, cantilenas, imagines, noui-
tates.
10. Scriptores quoque contra errores Germaniae existima-
rem magnifaciendos, et omni honore afficiendos, quod ueritatis
sint cooperatores.
11. Ouod si sanctitatis suae opera moneri possent reges ca-
tholicus et christianissimus atque uerae religionis sectatores prin-
cipes uiri, ut germanorum principum comitumque filios in suas
aulas et familias assumerent, ut inter catholicos in iuuentute ui-
uerent; id non parum quoque suo tempore religionem promoue-
ret, quod educatio huiusmodi multum ad rem praesentem faciat:
«Quo sernel est imbuta recens, seruabit odorem testa diu» 3.
12. Germanorum opera in legationibus et functionibus, fa-
miliaritate quoque si uterentur externi catholicae religionisaman-
tes reges, principes, respublicae, idque animo iuuandi eos in fide
3 Horat., E-pist., lib. II, epist. II, 69.
Epist. 200.— 18 Februarii 1573 263
et religione catholica, haud dubie proniores se quoque ad religio-
nem catholicam promptioresque praeberent. Volunt magni fieri
aermani, debentque meo iudicio moueri prout mobiles sunt.
Haecdestatu, spe instaurationis, modoque iuuandi, conser-
uandi atque augendi religionem catholicam apud germanos no-
lui R. T. latere; cuius precibus et sacrificiis hanc nationem et
praecipue prouinciam Rheni commendo. Datum Moguntiae VIII
Februarii anno 1573.
R. P. V. filius in Chro.,
Hermannus Thyraeus.
lnscriptio. f Rdo. in Christo Patri Johani Polanco, Societa-
tis Iesv vicario genefrali], Romae.
Sigilli vestiginm.
200
P. EDMUNDUS AUGERIUS POLANCO
RUPELLA l8 FEBRUARII 1573 l.
I. De Rupellae obsidione. — 2-5. Elogia aliqaorum magnatum.
6-y. De suis rebus.
1. Ihs. M. R. P. Pax Christi., etc. Questa sara per dare bre-
ue raguaglio a V. R. di quello che succede del mio canto in que-
sta missione delFassedio della Rochella, quale e cita fortissima
posta a la bocca deIl'oceano, munitissima d'ogni cosa di guerra.
Gionseui Monsieur 2 con li principi sequenti: il duca suo fratel-
lo 3, il re di Nauarra 4, il principe de Conde 5, il principe di Mont-
pensiero 6, principe di Longauilla 7, duca di Guisa 8, duca di Au-
malla 9, il grande priore di Franza 10, il duca di Neuers ", duca
Ex autographo in cod. Gall. 85, 2 ff., nn. 38, 39, prius 461.
Henricus, qui deinde fuit rex Galliae, frater Caroli IX.
Franciscus, dux d'Alencon.
Henricus Borbonius, postea rex Galliae, quartus hujus nominis.
5 Henricus I Borbonius.
6 Ludovicus II Borbonius, aut forte ejus filius Franciscus.
Eleonor d'Orleans.
Henricus I a Lotharingia.
Claudius II a Lotharingia, qui in hac obsidione occubuit.
Henricus d'Angouleme, filius Henrici II regis.
Ludovicus Gonzaga. •
264 POLANCI COMPLEMENTA
di Vsez, monsieur di Montluc 12, et altri quasi infiniti, Taltra sep-
timana et questa; et come haueranno posto 1'esercito in ordine,
subito batteranno la cita con apparato regio; si pure aspettaran-
no gli assediati; i quali digia sono fuori di speranza da la banda
della maritima parte, per essereui nostre galere et altre cose; di
modo che in fuori de qualche vittuaglie non vi intro cosa veruna
vn tempo fa. Sonnoui dentro da 250 ministri hugonoti, la fece
del mondo, i quali fanno del peggio che possono per animare i
soldati a fare contro il re tutto cio che possono. Credo che al^as-
salti non saranno tanto furiosi, come sono suergognati a dire
mille ingiurie contro al re et suo fratello.
2. Quanto al detto Monsignore, e cosa da lodare Idio N. S.re
delle rare qualita et doni suoi; perche digiuna si puo dire ogni
giorno, atteso che non mangia mai pesce, quasi per essergli na-
turalmente molto contrario, non beuendo ne vino manco, ma
aqua cotta con succaro; in casa sua non si mangia carne, quan-
tunche per Tesercito per dispensa deirordinario se ne mangia
certi giorni della settimana. Faccio tre volte la settimana la pre-
dica inanzi a lui, et tutti suoi principi, et 1'altri giorni al com-
mune; ode messa ogni di, et dice sua corona con li sette salmi et
altre belle orationi; mai giura, ne si mette in cholera, se non con
grandissima causa. Si confesso et communico al principio di qua-
dragesima, et dipoi non ha mancato di farlo piu spesso. Ci ama
molto, et ha fatto certo voto in caso che Idio dia fine a questa
guerra, del quale altra uolta io scriuero a V. P., et mandard o
portaro meco la copia.
3. II re di Nauarra anco camina molto bene, et hoggi us-
cendo della camera di Monsieur, mi ha detto con allegrezza che
era venuta sua capella, suo elemosinario, et ch'ogni giorno haue-
rebbe sua diuotione particolare, chiedendo ch'io Tandassi vede-
re alle volte.
4. 11 signor di Guisa e vna perla, et cosa rara in ogni vertu
et essempio.
5. II signor di Neuers e admirabilmente affectionato al ser-
u Blasius de Montluc.
Epist. 200.— 18 Februarii 1573 265
ui°"io d'Idio. Et certo finito questo ponto, spero che tutta la Fran-
cia sara ridotta; et si di la si pratticassi qualche bon partito per
il matrimonio di Monsignor' con dar' dote notabile di stato a la
moglie, come di vn Milano o altra cosa, cosi fatto (liceat mihi
haec loqui bona venia omnium) credo che la lega santa et il con-
cilio et caetera passerebbono presto, a gloria d'Idio et benefi-
cio della chiesa.
6. Quanto a mio stare, e assai afflitto di qualche specie di
sciatica, ma spero ch'el viagio ch'io pretendo fare con Fldio gra-
tia di la, s'io posso, lo guarira 1S; quando non, prego che questi
Padri non 1'imputino a negligentia, mala volonta, trista intentio-
ne o altra passione alcuna (testem Deum inuoco in animam
meam), ma a impossibilita humana, o ad altra aequiualente cir-
constantia; perche piu amo la Compagnia che tutto il restante
del mondo, ne che me stesso etiam, in molte cose essentiali; et
cio che gia fatico con assai notabili dissagi di digiunare, predi-
care, pericoli di morte con questi grandi del regno propter cau-
sam Christi, non incommodat bono nomini Societatis nostrae.
Prego di essere nella memoria di V. R. nelle suae orationi et di
tutti i Padri, come PP. Euerardo, Salmerone, Palmio, Natale,
Madrid, Ribadenera, Sebastiano , ecc, pregando Idio d'agion-
gerci tutti nel cielo. De lo essercito appresso la Rochella 18 di
Febraio 1573.
Seruitor' nel Signore nostro, di V. P.,
Emondo.
7. Si paresce a V. R. scriuermi vna letera, o farmela scri-
uere da parte di altro grande, piu ageuolmente fatta pasqua mi
suiluperei di questo luogo, massime che venendo a il re in Guas-
cogna et Languedoca b dubito mi meni seco.
Inscriptio. Al molto Rdo. in Chrjsto Padre, il P. Mtro. Gio-
uani di Polanco, vicario generale della Compagnia di Iesu, a
Roma.
Sigilli vestigium.
■
a Lectio dubia. — 1> Lectio dubia.
" P. Augerius electus fuerat, ut Romam ad congregationem generalem
adiret, sed his laboribus ab itinere romano impeditus fuit.
266 POLANCI COMPLEMENTA
201
P. JOSEPHUS DE AYALA POLANCO
BARCINONE 24 FEBRUARII 15^3 l.
1-2. Quaedam in Societate cavenda. — ?. Oporteret visitatores in Hispa-
nia, Gallia, Italia ac Germania perpetuo constituere. — 4-5. Provin-
ciae Aragoniae status ac necessitas. — 6. De collegio barcinonensi at-
que ejus reditibus. — 7-/0. De seipso, deque itinere forsan arripiendo,
f Muy Rdo. Padre en X.° Pax Chri. Yo acabo de predicar,
y an llamado a enbarcar; y asi no se si podre escriuir tan largo
como quixera. Procurare duplicar esta por via de correo, y aqui
dire en suma lo que se me ofrece, de la Compafiia, desta pro-
vincia y de mi.
1. De la Compaftia: Que por Jesuchristo pido a V. R. se es-
fuerge mucho que se mire quien son los que se ponen por con-
fessores; y que [en] a sacerdotio aya alguna prueua de virtud y
letras, primero que a este ministerio se pongan; aunque se le
quitasse el poder al rector, syno siendo probado con la probation
que se ordenase.
2. Que suena mal que in Societate maneant atrocia delicta
inpunita, y que el solo echarles juzgue por sufficiente pena de
tan graues delictos.
3. Que porque la experiencia a mostrado tener necessydad
Espafta y las prouincias de superior a quien con mas facilidad re-
curra, que a Roma, en algunos casos, y asy de quien visite y de
relacion a Roma, se me ofrece que cada trienio se elligiesen qua-
tro visitadores para toda la Compafiia, vno a Espafia, otro a
Francia, otro a Ytalia, otro a Alemania, y que durante el trienio
tuuiesen recurso a ellos en sus prouincias, en los casos que el
prouincial no puede; y acabado el 3, fuese a Roma a dar cuenta
de su prouincia; y los 4 juntos ayudaran a la conformidad que en
la Compafiia se desea, y seria[n] testigos de vista de las relacio-
a Dubia lectio.
Ex autographo, in cod. Hisp. 118, 2 ff., nn. 242, 243, prius 406.
Epist. 20 r. — 24 Febrtjarii 1573 267
nes de los procuradores, y junto con los asistentes y general y
procuradores assentarian la provincia venidera.
4 b. Acerca de la provincia: Lo que se ofrece es que se ha
tenido mucha paz en esta congregation, aunque siempre manet
alta mente repositum, a lo que parece y nos muestra, el senti-
miento y disgusto en el prouincial ~ de los que entiende acusa-
ron de los actos; y de mi, que me allo vnas cartas de ay de Roma,
sobre el negocio y otros; y mientras estuue en Madrid topose
con ellas, que eran ya viejas y abiertas, y auiame descuydado de
romperlas. En ello va poco, pues yo gano en ello, aunque como
hombre lo he sentido.
5. Tiene esta prouincia estrema necessydad de prouincial,
y que la conociesse, sy posible fuese. Ofrecesseme que el P. Do-
meneque, el de Qicilia, seria muy acepto, o el P. M.° Miron; y
sea el que fuere, con que tenga intelligentia de la Compania, y
le duelan sus cosas, y se vista de su espiritu 3.
6. Deste collegio no conviene quitar los estudios de theulo-
gia, en donde sin contradition son mas de ciento y cincuenta los
estudiantes que oyen. Acerca de su fundation, la resolution es
que la senora dona Maria * nos dexa herederos vniuersales por
via de testam[ento], y muestra que desto se consolaria mas; no
obstante esto, pareciendole a V. R., hara la donation, auisando-
me V. R. dello, que conviene se haga con suauidad. Y asy que-
rria que primero de parte de la Compania se le ofreciesse la fun-
dation libera dexando a su voluntad que lo dexase como quisie-
se, que entonces yo hare mi officio, y syne dubio la hara. Syno
que es menester esta arte por estar tan persuadida de los deudos
de lo contrario, y auerle yo prometido de parte de la Compania
toda gratitud. Con esto y con el priorato 5 es el mejor collegio
de la prouincia.
b Numeri I, 2, 3, in ms. sunt. Sequentes, a nobis de niore positi.
1 Cum primis de Societate meritus P. Antonius Cordeses.
3 Electus est P. Petrus Villalba, destinato P. Cordeses in praepositum
Prov. Tolet. Alvarez, Historia ms. de la Prov. de Aragon, lib. III, c. 2.
4 Maria Manrique de Lara. Cf. Alvarez, ibid., c. 3.
5 Agitur de prioratu S. Petri loci de Casellis (Caserras) ordinis S. Bene-
268 POLANCI COMPLEMENTA
7. De mi: Digo a V. R. lo que siempre: que ecce adsum; y
que por las entrafias de X.° con mi consuelo no se tenga cuenta,
syno con lo que mas conviene a la Compania, y adonde yo mas
sirua a la Compania cuyo esclauo soy '.
8. Lo deste collegio esta mejor que nunca; acabase la ille-
sia y casa; y la senora dona Maria y el collegio estan desenpena-
dos. Sy en lo de mi ausentia de aqui ella se allanase, no auria
mas que pedir. He predicado esta cuaresma aqui, y con el ma-
yor concurso de la jente noble, que nunca; y sy mis pecados no
lo inpiden, se hara fruto.
9. He hecho mi ofricio con estos Padres, y procurado su en-
barcation y buen comodo, aunque con faltas por mi ocupation de
sermones cotidianos.
10. El virrey ' a escrito, segun parece, al rey, que tenia que
communicar con su magestad, que le diese licencia de yr c o en-
biarme a mi. A ya tres meses que ando luchando con el, y al fin
le dixe que ni el prouincial, ni nadie en Espana lo podia. El apre-
to de manera al Padre prouincial, y de parte del rey, que ledixo
que fuese. Con todo espero en Dios de hacer quanto pueda para
diuertirlo; y sy no, dexare el recaudo posible en casa, y no esta-
re syno vn mes en yr y venir. Y nuestro Sefior en todo nos
muestre su santissima voluntad, y nos guarde a V. R., y de su
espiritu a esos Padres para ellejir el que mas conviene. De Bar-
celona y Hebrero 24.
De V. R. hijo y sieruo en X.°,
f JOSEPH DE AYALA.
Inscriptio. [Sjoli. Al muyRdo. Padre en Chro. el P.eM.° Joan
de Polanco vi[cario general] de la Compania [de Jesus], Roma.
Sigilli vestigium .
c Obliteratum fere hoc verbum.
dicti, qui tunc penes saeculares erat, et quem barcinonensi collegio adjun-
xit Gregorius XIII, per breve Ad apostolicae dignitatis, idibus Maji hujus
anni datum.
Rectorem collegii barcinonensis confirmavit eum Mercurianus, mori-
gerans benefactorum voluntati, optimaeque Ayalae operae in eo collegio.
Alvarez, ibid., c. i3.
7 Ferdinandus de Toledo, magnus prior Castellae.
Epist. 202. — 24 Februarii 1573 269
202
P. JOANNES DE CASTANEDA POLANCO
HISPALI 24 FEBRUARII 1573 l.
/. De lite inter Joannem de Vargas et collegium hispalense. — 2-4. De
ursonensi universitate. — 5. De Polanci cognatis.
1. Ihs. Muy Rdo. Padre nuestro en Christo. Pax Christi.
Recevi vna de V. P. de 28 de Henero, y con ella mucho consue-
lo en que V. P. tenga salud. Desela nuestro Senor muy cumpli-
da como yo desseo y espero en su maiestad sera menester para
bien vniversal de la Compania. En lo que toca al pleyto de Juan
de Vargas 2, lo cierto es que quando se paso a el tiempo del con-
cierto, que fue por Navidad, fue alla el hermano Loarte a Ma-
drid con todo el recaudo de dineros y policas en que todo se cum-
pliera; y como el no truxo el recaudo, ni a los letrados parecio
bastante, se volvieron las policas a sus duenos porque no corries-
se tanto dinero. En todo esto se hara lo que V. P. manda, y lo
que pareciere al P. Esquivel se dara; aunque por los aggravios
que se an rescibido ansi en la pension demasiada que se paga y
gasto de bullas, debia el Sr. Juan de Vargas dar alguna satisfa-
cion, especialmente aviendose hecho la quasacion con tanta ven-
taja suya. Pero ya deseo acabemos con este negocio de vna ma-
nera v de otra, porque ya debe tener cansado b a V. P., y a nos-
otros no muy descansados.
2. Este dia passado fui al duque de Ossuna s, con quien,
por avelle confessado, tengo algun cognocimiento, co[nfor]me c
la carta de V. P.; y en las condiciones vino en todas; solo repara
Lectio dubia. — 1> casando ms. — c Lectio dubia.
1 Ex autographo in cod. Hisp. 118, 2 ff., nn. 244, 245; prius 266.
' Nimirum Joannes de Vargas Mexia querebatur adhuc sibi deberi satis
magnam pecuniae summam, quam hispalense collegium ipsi solvere debe-
bat, ad annuam pensionem super bonis illius collegii exstinguendam. Polan-
cus arbitrum designaverat Patrem Esquivel in his rebus peritum, ut ad Joan-
nem de Vargas et ad ipsum P. Esquivel die I." Decembris 1572 scribebat.
Epistolae inveniuntur in cod. Hisp. 6g, fol. I44.
* Petrus Gir6n. Epist. 195, annot. 4. Cf. etiam de hac re 5. Franc
Borg., V, 722-724, et AstbAin. op. cit., III, 23o-23i.
270 POLANCI COMPLEMENTA
en lo de los 70 subiectos, porque ni el collegio tiene mas de los
tres mill ducados de renta que gozara, ni el puede anadir vn real,
si no es quitandolo de su mesa, porque debe mas de quinientos
mill ducados, y hijo y casa por remediar. Congojosse de ver que
no podia cumplir, y dijome escribiria con su secretario, y la em-
biaria aqui. A mas de vn mes que no escribe ni embia. Andan
tantos frayles a su lado dissuadiendole deste negocio, que toda-
via sospecho debe aver alguna tibieca; y pesarme ya, porque no
se yo que tengamos en Hespana cosa mas importante ni de mas
vtilidad ni authoridad para la Compania, porque dejado el excu-
sar cual se halla vna vniversidad de estudiantes viciossisimos en
todo genero de peccados, que tienen aquella tierra destruida en
la vezindad y comarca, era vn puesto en medio del Andaluzia,
adonde creo concurririan todos los estudiantes que se reparten en
otras partes, y en aquella tierra fuera vn notable fructo por la
disposicion que ay en ella.
3. El edificio de la casa es de lo bueno que yo e visto, muy
grande patio y casa y iglesia y refictorio, y mucha anchura para
lo que mas se quieran extender. La tierra tiene tanta devocion a
la Compania, y aversion y aborrecimiento de los estudiantes por
los males que hazen en sus hijas y mujeres, que creo, si faltas-
sen mill ducados, los darian; porque la tierra es de la mas rica y
gruessa de pan que ay en esta Andaluzia, y aquella casa de aque-
llos senores es muy rica, y tienen ciertos repartimientos de tie-
rras con que pueden aiudar, aunque agora trahe pleytos. Y estoy
cierto que la Compania no passaria necessidad.
4. Yo tracte con el que se quitassen algunas catedras d que
se podrian excusar, como eran las tres de rethorica y griego y
hebreo, suppliendo el de maiores y la de mathematicas, porque
estas no.son necessarias; y todavia con ellas y los estudiantes que
les responden, y coadiutores, eran doze personas, que, a cinqiien-
ta ducados, salian seycientos ducados menos. Y podianse tanbien
excusar el no aver tanta gente ni tantos substitutos como en
otras partes se vsa. No se lo que respondera. Yo, cierto, aunque
d chatredas ins.
Epist. 202. — 24 Februarii 1573 271
desseo no se multiplicassen collegios, este querria que nuestro
Sefior ordenase se effectuasse; aunque faltasse el de Baeca y
otros qua[n]tos de su talle, que ay artos. Nuestro Senor lo orde-
r»e como mas sea glorificado; y V. P. lo vera mejor todo, y or-
denara lo que mejor le parezca.
5. Nuestro vecino e 4 a estado en casa oy; y a llegado tam
al cabo de piedra, que no le daban de vida sino 24 horas. Saco
nuestro Senor confessarse en la Compania, y esta ya mas devo-
to; y con esto sano; y esta ya muy bueno; y la senora dona Fran-
cisca, su mujer, a estado despues casi en los mesmos terminos;
esta ya buena, y agora la tengo de confessar; que va entrando
mas que solia en la devocion. Son vna muy buena familia, y creo
les ha Dios de hazer mucha merced, porque son los mas bien ca-
sados que debe aver en este estado. Estudian dos en nuestro co-
llegio, de sus hijos, y son muy abiles y muy bonicos. Espero en
nuestro Senor an de ser mucho. Dios los guarde, y a V. P. de la
salud y fuercas para su trabajo. Aca se encomienda a nuestro
Senor muy de veras la elecion del general. Su majestad lo effec-
tue como mas s[e]a glorificado. En las santas oraciones de V. P.
mucho me encomiendo. De Sevilla 24 de Febrero 1573.
De V. P. indigno hijo en el Senor,
f Castaneda.
Porque escribe el Padre provincial sovre el trueque que se
haze o tracta de hazer de las tierras de la capellania de Huelva,
no escribo a V. P. La ventaja es muy grande y muy evidente,
porque se passa a Sevilla, y se podria ahorrar comprar heredad
de recreacion, por serlo esta que se tracta comprar, y de mucho
provecho por las tierras y molino que tiene, y recreacion de rio
y casa, y muy recogida de gente.
Inscriptio. Jhs. Al muy Rdo. Padre nuestro en Christo el
P. Mtro. Joan de Polanco, vicario general de la Compania de
Jesus, Roma.
Sigilli vesligium .
e vocino ms.
4 Notatur Gundisalvus , nostri Joannis frater, qui Hispali degebat.
Cf. epist. 211, n. 2.
272 POLANCl COMPLEMENTA
203
P. FRANCISCUS DE LA TORRE POLANCO
GADIBUS 6 MARTII 1573 l.
■
I. Dese ipso. — 2. Polancum sperat in praepositum generalem eligendum.
— ^. De frequenti communione. — 4. Obest admodum Societatis nomini
studium augendi bona temporalia collegiorum. — 5. P. Rectoris acerbi-
tas. — 6. Faveri posset optimo ministerio missionum, si parva collegia
clauderentur.
1. Ihs. Muy Rdo. Padre nuestro en Chro. Pax Chri. etc.
Yo soy muy corto en mis cosas; y en no auer escrito a V. P.
muchas veces por las causas y razones que para ello ay, parte es
por mi cortedad, y parte por entender las muchas y grandes ocu-
paciones de V. P., y por no darle otra de nueuo con mis cartas.
Despues que recebi vna de V. P. por commission de nuestro
P. Francisco, de buena memoria, siempre he tenido salud, glo-
ria al Senor, que parece an amaynado mis indisposiciones: con
no cenar de noche cosa de sustancia y con beuer agua, me he
hallado notablemente mejor, que para los ministerios en que la
obediencia me tiene puesto no he tenido estoruo; aunque con sa-
lud y sin ella ellos van tan llenos de mi que esto basta para ir
bazios de Dios: el supla mis grandes faltas, y con las oraciones
de V. P. sere yo muy ayudado. Aqui en este collegio de Cadiz
he residido despues que vine de Granada.
2. Yo confio en la magestad de Dios nuestro Senor nos ha
de dar a V. P. por nuestra cabeca, y plega a su bondad le llene
de tantos dones y gracias, como para tal officio se requiere, y
creo sin falta que si hara; que siendo de tantos hijos de V. P. y
sieruos de Dios pedido con tanto deseo, no se puede frust[r]ar la
oracion por esta parte. Bien entiendo que no faltaran muchas ad-
uertencias de lo que aca parece se podria remediar; enpero de
alguna que se me ofresce, dire lo que siento, conforme al orden
de V. P.
3. Lo i.° es acerca de la freqiiencia de los sacramentos a los
de fuera. Tratose en la congregacion prouincial como se reme-
Ex autographo in cod. Hisp. 118, 2 ff., nn. 269, 2^0, prius 517.
Epjst. 2o3.— 6 Martji 1573 273
diarian las muchas comuniones de las mujeres a, praecipue pare-
ciendo que se dan largas licencias para comulgar muchas vezes,
y que de aqui vienen a tenerlo en poco, y comulgar por emula-
cion vnas de otras, y tomarlo por costumbre con poco aproue-
chamiento. Algo ay desto; enpero temo grandemente que mas
va en nuestra tibieza el poco aprouechamiento de los que fre-
qiientan los sacramentos, que no en la freqiiencia dellos; y que
nos enfadamos y cansamos, y se nos acaba el zelo y deseo de la
salud de las almas; y asi por no echarnos la culpa a nosotros, la
echamos a tanta freqiiencia de sacramentos, pues ella no tiene la
culpa. Bien se pueden remediar los excessos (que si los ay) en
personas que lo tratan no con la reuerencia y fin deuido; y bas-
ta la regla y orden que esta dado, si lo guardasemos; enpero veo
y se yo cierto que los que tratan de que se ponga remedio, que
son los superiores, ellos lo quebrantan, y hazen al reues de lo
que quieren remediar, pareciendoles que las almas que ellos con-
fiesan, son de mas sanctidad que los otros, y que lo merecen me-
jor; y es que como se lo piden a ellos, y tienen poder, facilmen-
te se conuencen a darlo. Lo que se me representa es que las otras
religiones en sus principios, quando auian mucho feruor y deseo
de ayudar a las almas, exercitauan mucho la freqiiencia de los
sacramentos, y viase el fructo claramente; despues que se fueron
resfriando estos feruores, y ellos importunandose de las confe-
siones y acudir a las almas, comencaron a dar tras' la freqliencia
de los sacramentos en los pulpitos y en particulan para que tan-
to comulgar y confesar; et re uera no tenia la culpa la freqiien-
cia, sino su tibieza; et timeo, Pater in X.°, no se nos vaya pe-
gando esta rofia; y no lo digo sin causa, porque e oydo algunos
Padres que las personas muy demasiadamente aprouechadas, que
alias comulgauan dos vezes en la semana, y algunas mas, que
basta de ocho o quinze dias, y las que comulgauan de a ocho
dias, conforme a la regla, que basta de mes a mes; y quando esto
se trata en las quietes, veo yo que los Padres que no son muy
aplicados a confesar, abracan estas trazas a dos manos. V. P. por
a de los muger ms.
Por.ANCI CuMPLKMENTA.— T. LT. 18
274 POLANCI COMPLEMENTA
la sangre de Jesu X.° prouea en esto lo que el Senor le ensenare
que mas conuiene a su gloria y honra. Tambien se me acuerda
del fructo que hacia a los principios la Compania con esta fre-
qiiencia, y ahora que ueo en mi mas tibieza, no hallo tanto fructo.
4. Vna de las cosas que entiendo auerse resfriado los hom-
bres de tratar somo solian , y aprouecharse de los de la Compa-
fiia en los negocios de sus almas, y aun auer tomado ocasion de
desedificarse, es vernos tan metidos en procurar lo temporal con
tanta diligencia, acerca de rentas, como de edificios, de lo qual
han resultado, y necesariamente resultan, pleitos, etc, y aun per-
derse la deuocion y amistad, por auer pocos que la guarden quan-
do se atraviesa interese. Este dano bien creo que por las congre-
gaciones esta V. P. auisado del, pero ofreceseme proponer vna
de las raizes que yo he colligido, que si se remediasse, se po-
drian escusar hartos embaracos; y es, que algunos superiores con
el deseo de acrecentar sus colegios, atreuense a lo que se les ofre-
ce, et utinam no lo buscasen con medios no muy edificatiuos,
aunque no se ofrezca; y como ellos despues escriuen al general:
ha crecido la deuocion deste pueblo, etc; an dado tanto de ren-
ta; hase hecho tal edifieio, etc, y como no declaran la desedifi-
cacion ni las deudas en que dexan el colegio, ni los amigos y de-
uotos que se han perdido, agradecenles su buen cuydado y dili-
gencia; y asi va creciendo el edificio o la renta temporal, y descre-
ciendo el edificio spiritual. Exemplos desto, porque entiendo que
el Padre doctor Placa dara hartos a V. P., pondre aqui vno de
nuestro collegio de Cadiz, el qual esta muy flacamente dotado, y
muy cargado de estudios y escuelas de escreuir y leer, y adeuda-
do de mas de dos mil ducados; y viniendo el P. Ambrosio 2 aqui
por vicerector del, y yo por monitor suyo, el qual tiene grande
zelo y deseo que por ninguna via se quitasen las escuelas de ni-
nos ni los estudios, tento con algunos de la cibdad que hiziesen
algun socorro para este efecto de que no se quitasen los estudios
y escuelas, y el medio fue solicitandolo con llamar a los particu-
- P. Ambrosius de Castilla, qui parum in hoc munere duravit, nam
anno 1574 invenitur, secundum catal. ms., Cordubae operarius et praefe-
ctus scholasticorum externorum.
Epist. 2o3.— 6 Martii 1573 275
lares de la cibdad, y pidiendoles hiziesen este socorro, y con ha-
blar v embiarme a que yo hablase a los particulares senores del
cabildo ecclesiastico, para que se juntasen a darnos algun soco-
rro para este efecto de quedar las escuelas; lo qual ha salido bien,
importunando; y creo que saldra muy caro el socorro, et quod
erit magis pondus quam subsidium ; porque al pedirles lo que
cada vno mando que escriban b, muchos tomarles han en ocasion
y coiuntura que pierdan la amistad, por no pagar la manda. Iten
que a las mugeres casadas por si las puso en que pidiesen entre
ellas lo que cada vna queria dar para este socorro; y alguna vino
a mi a pedirme licencia para hurtar a su marido cada ano diez o
doze ducados que queria prometer, entendiendo que el marido no
se lo daria, y aun medio turbarse comigo porque no le di la licen-
cia. No pongo aqui otras particulares quexas que otros Padres
confesores me han dicho que ay acerca desto; y despues escriue-
se el negocio a V. P. puesto en terminos que parece todo muy
llano y edificatiuo. Cierto entiendo que no con sinrazon nos tie-
nen por cobdiciosos, y se pierde mucho credito para lo spiritual,
pareciendonos que la devocion de los de fuera tiene fuercas para
sufrir estas cargas sin quebrar y sin desedificacion. Negocio es
este para encargarle muy de ueras a los prouinciales que se in-
formen de los consultores siempre como pasan estas cosas , por-
que muchas vezes se hallaran de otra manera de la que parece
representada por quien lo trata.
5, Tambien en esta casa el P. Ambrosio es muy liberal y
largo en gastos del collegio, y en el tratar las cosas que el quie-
ra, es fortissimo y muy dificultoso de persuadirse lo contrario de
lo que le quadra; los de casa tienenle en esto mas miedo que
amor. Auiendo de quedar en el oficio de superior, entiendo le
ayudaria mucho vn recuerdo de V. P., porque los de por aca son
faciles para el.
6. En lo de auer misiones a pueblos grandes, de los nues-
tros, de las vezes que yo he sido enbiado, he visto tan notable
fructo, que entiendo sea vno de los ministerios de mayor serui-
b Obscurum verbum
27£> POLANCI COMPLEMENTA
cio de nuestro Senor que la Compania haze. Tanbien seria muy
bien encargarlo a los prouinciales, y que quando enbien, no sea
gente necesitada de regalos, de manera que lo que por la predi
cacion edifican, lo desedifiquen con el c tratamiento de sus per-
sonas. Y porque se pudiese mejor hazer este oficio de misiones,
se me ofrece que conuenia aliuianar a la Compania de collegios
pequenos todo lo posible, y que ios grandes estuuiesen provey-
dos de obreros para estas misiones, porque es cierta experiencia
que los que residen en vn collegio pequefio, lo[s] quales el fructo
que an de hazer, luego en entrando, el primer ano, o a los dos,
o hazen, y l.uego cesan. Si estos estuuiesen en collegio grande,
donde saliesen a diuersas partes, sin comparacion seria mayor el
fructo; y esto no es adeuinar, sino que se ve claramente; y asi
algunos collegios que ay pequenos en esta prouincia, se podrian
reduzir a poblar los mayores para este effecto. V. P. me perdo-
ne el auerme alargado. Deseo, como hijo de la Compania, estu-
uiese en toda su perfection con grande aprouechamiento spiri-
tual de los proximos y nuestro. El Senor nos de su santo amor y
gracia para siempre cumplir su santa voluntad. De Cadiz 6 de
Marco 1573.
De V. P. indigno sieruo en el Senor,
f Francisco de la Torre.
Inscriptio. Ihs. Al muy R.do P.e Nro. en Chro. el P.e M.° Po-
ianco, vicario general de la Compania de [Jesus], Roma.
Sigilli vestigium .
c con su el ms.
Epist. 204. — 8 Martii 1573 277
204
P. JOANNES SUAREZ POLANCO
LUGDUNO 8 MARTII 1575 l.
I. Captivitas P. Aegidii Gonzdlez et socioriun; obitus P. Martini Gutier-
rez. — 2. Pretium pro redemptione exactum. — 3. Moderatorum provin-
ciae Franciae sedula caritas. — 4-5. Polanci auxilium poscit, et ratio-
nem proponit obtinendae libertatis. — 6. Epistolae sutnma.
I. Jhs. Muy Rdo. en Chro. Padre. Pax Chri., etc. Por la
informacion que nos dieron en Burgos del peligro de la mar, y de
la incertidumbre de las galeras, y del peligro de Nimes y de la
comarca, y por saber que algunos hespanoles auian passado poco
hauia por Francia de Leon a Vayona, se determino el Padre pro-
uincial 2 viniessemos por aquy. Y sy la guia que tomamos en Va-
yona, acertara a traernos por Burdeos, Auvernia y Claramonte,
seguramente passaramos; mas guionos por el camino ordinario
de Vayona a Leon; y aunque llegamos cinqiienta leguas segu-
ros; y siendo auisados que cerca del auia vn castillo de vgonotes
salteadores, por esto nos apartamos quatro leguas del; mas ellos
tuuieron auiso que passauan espanoles eclesiasticos, y que el vno
era obispo y los otros beneficiados, y salieron mas de quatro le-
guas de su castillo s al camino, y nos prendieron y despojaron y
hirieton al Padre prouincial porque no les prometia tanto como
ellos querian; y estando ally presos, el P. Gutierez enfermo de
dolor de costado, 3' dello murio 4, aunque se tuuo el cuydado y
se hizo la diligencia possible por su cura y salud. V. R. le man-
de encomendar a nuestro Senor; que aunque segun la mucha
virtud que Dios le hauia dado, y lo mucho que hauia hecho y
padecido en su seruitio, y el sufrido, constante y alegre animo
1 Ex autographo incod. Gall. 8$, 3 ff., nn. 52-54, prius 339.
2 P. Aegidius Gonzalez Davila. Cf. epist. 191.
3 Huic castro nomen est Cardaillac.
4 Notandum genus mortis. Recens enirn P. GuiLHERMY, Menologe de
la Compagnie de Jesus, Assistance rf' Espagne (I part., XXI Fevrier) ait
P. Gutierrez pugione vulneratum; unde error manavit in opus P. Henrici
Dugout, Martyrologium Soc. Jesu, pag. 6. Vulneratus utique fuit P. Gon-
zalez, ut epistola parum antea dixit.
278 POLANCI COMPLEMENTA
que mostro en esta ocasion y enfermedad hasta la fin, confiamos
los que lo vimos, en nuestro Sefior, fue derecho al cielo; mas
como quedamos lastimados del buen companero que perdimos y
de no podelle ayudar con los santos sacramentos, ny enterrar con
las missas y officios acostumbrados, deseamos y pedimos a V. R.
con sus missas y oraciones y de los Padres y Hermanos de la
Compania, haga cumplir y suplir nuestra falta.
2. Antes que el P. Gutierez muriesse, antes hallandose con
tanta mejoria que me dezia al quarto dia de su enfermedad que
de diez partes del mal se le hauian quitado las nueue con san-
grias y lamedores y otros beneficios que se le hizieron, se con-
certo que por el rescate de los quatro hombres y quatro mulas,
y porque nos tornassen todos los papeles que nos hauian toma-
do, les diessemos dos mill libras, que son setecientos y quarenta
escudos de oro, poco mas o menos. A ellos les parecio poco por-
que por solo vn mercader de Orliac les dauan mill escudos y tre-
zientas varas de pano y lienco; y nosotros no pudimos acabar con
ellos lo hiziesen por menos. Esperamos que no lo pagaran los po-
bres collegios de Castilla, sino que ayudaran mucho personas de
fuera, y particularmente la senora dona Magdalena de Vlloa, que
tiene determinado de gastar diez y seys mill escudos en rescatar
captiuos de Berueria, y nos conoce, y ama al Padre prouincial,
y muy particularmente; y tambien esperamos que los vgonotes
quitaran algo desta cuenta por hauer muerto el P. Gutierez des-
pues del concierto.
3. Vine a Leon a buscar dinero para effectuar el rescate;
llego luego aquy el Padre prouincial de Francia 5; ha tomado el
negocio como proprio, ma hecho que sus amigos den letras de
credito y de encomienda para el senbr abbad de Bonacomba 6.
que biue ally cerca, que pague el rescate, y reciba y encamine
a los nuestros por via segura y de amigos; y el P. Emundo y
el P. Oliuerio se han obligado por my a la paga. Dios N. S. se
s Edmundus Hajus.
6 «Abbaye du departement de 1'Aveyron, commune de Comps-La-
Grandville, canton de Cassagnes Begonhez, dans les gorges du Viaur.') La
Grande Encyclopedie, v.° Bonnecombe.
Epist. 204. — 8 Martii 1573 279
lo pague. Confio en nuestro Senor que por este medio se hara el
rescate seguramente, como se desea; aunque yo temo que se di-
late mas el rescate, porque los vgonotes no quieren dar los hom-
bres sin hauer primero recebido los escudos; y como no se mue-
uen por razon sino por tirania, cobdicia y odio, temo que se in-
dignem por no ver luego el dinero a rumor que vn te-
niente del almirante que ahora es, los yva a cercar con diez mill
hombres, y en tal caso los nuestros co[r]rerian peligro.
4. Por sy acaso no se efectuare el rescate por el medio que
estos Padres y sus amigos han elegido, pido a V. P. luego escri-
ua y haga que el Padre prouincial desta prouincia, y el Padre
rector deste collegio 7 escriuan a los Padres viceprouincial, recto-
res y vicerrectores de aquy y de Rudes, y a los amigos, que aca-
ben este rescate con effecto 8; y nos embie de ay para mercaderes
de aquy letras de credito para que nos den los escudos; y V. P.
me escriua sy me auenturare a dalles o embialles con persona de
recado los escudos, y fiar dellos que daran libres los nuestros; por-
que a ellos les conuiene guardar en esto la palabra, porque biuen
destos rescates, y si no la guardasen, nadie les daria dinero por
rescate ninguno; y porque dizen que assy suelen rescatar a todos,
y no de otra manera; y porque b el medio que estos Padres
han elegido, no queda otro medio sino darles el dinero y fiarnos
de que les conuiene guardar la palabra, y dallos libres. Ytem por
que yo estimo en tanto la libertad y la vida del Padre prouincial
Mtro. Gil Goncalez, y por sola la esperanca que tengo que le em-
biaran sano y libre, daria por bien auenturados los dineros, aun-
que se los demos con temor y con peligro. Mas al fin ellos nos
a Consumpta charta, sex aut septem verba legi nequeunt. — b JJnum
aut duo verba legere non valemus, eadem causa.
7 P. Claudius Matthaeus, praepositus provinciae Aquitaniae, et Ant.
Possevinus, rector collegii lugdunensis, qui profecti fuerant Romam ad con-
gregationem generalem.
8 Redemptio effecta est 14 Aprilis, et die 15 P. Gonzalez et socius
adjutor domesticus, frater Rios, liberi dimissi sunt; qui die 17, mane in
collegium ruthenense pervenerunt. Sic ipse Gonzalez scribit in epist. ad
P. Balthasarem Alvarez, quam in hujus Vita, cap. XXVII, edidit P. La
•PUENTE.
280 POLANCI COMPLEMENTA
son superiores, tratannos con su ventaja, y no podemos tratar
con ellos con igualdad, sino que dizen «tengolos de matar, o has-
me de dar los dineros en mi castillo antes que yo suelte los hom-
bres»; y como lo dizen, assy lo pue[den], y no ay agora quien los
pueda compeler ni castigar, ny se vee otro remedio sino auen-
turar este dinero por la esperanca de la libertad y de la vida.
5. No les ha parecido a estos Padres ny amigos que
vo — — — c luofar cercano a tratar de effectuar este rescate,
porque no me puedo disimular de manera que por la lengua no
conozcan que soy espanol, y por tanto odioso, y inepto para tra-
tar con franceses. Ytem porque este caso se ha publicado por el
camino y por los lugares vezinos, y es publico que yo he venido
a buscar el dinero para el rescate, v aunque no lleue blanca, pen-
saran que lleuo mucho; y los vgonotes, que ay otros cerca de ally,
o soldados del rey que estan necessitados y codiciosos del dine-
ro, o ladrones que ay hartos por los caminos, me mataran o me
tornaran a prender, y assy no se hara el rescate de los nuestros,
antes se impidira o dilatara, por no embiar persona apta para el
effecto. Y assy han acordado que vaya el Padre rector de Rudes 9
que esta aquy, y procure rescatallos y guiallos por via segura.
Prouidencia diuina parece que se hallase el Padre rector de Ru-
des aqui, y el se ha offrecido de charidad a ello. Y en caso que
por el medio que estos Padres han elegido no se haga el effecto
del rescate, y por tanto el P. Gil Goncalez no pueda llegar ny a
la congregacion, ny a dar razon de las personas y cosas de su
prouincia; y para que se de en ellas el orden que conuenga, [pre-
gunto] d sy dexando yo aquy dineros, y encomendando V. R. el
effecto al Padre rector de Rudes (que como natural y vezino lo
sabra, querra y podra effectuar bien), yre yo a Roma, porque aya
alguno de la prouincia de Castilla en la congregacion, o parte
della, y por dar a V. P. la informacion de las personas y cosas
della que tengo por el tiempo que ha que las trato, y porque el
c Consumpia charta, pauca verba legi non possunt. — d Hoc verburn
heic desiderari videtur.
P. Joannes Lotharingius.
EPIST. 205.— 9 MARTII 1573 2ul
mismo Padre prouincial me informo de lo que mas importa, de
palabra, y me dio los memoriales que tray para que yo informa-
se a V. P., en caso que el no pudiese venir a tiempo. En los san-
tos sacrificios y oraciones de V. R. y de todos essos mis Padres
y Hermanos in Domino humilmente me encomiendo. De Leon
8 de Marco 1573.
De V. R. minimo hijo y sieruo en Chro.,
f Juan Suarez.
6. Sumina. La causa de nuestra venida por Francia.
El successo de nuestra prision y de la muerte del P. Martin
Gutierez.
El concierto que se hizo del rescate; el medio que se toma
para el effecto.
Por sy este no bastasse, pido credito y fauor y medio que
baste.
Consulto sy, y quando yre sin el Padre prouincial a Roma, sy
se dilatare su yda 10.
Inscriptio. Ihs. Al muy Rdo. en Chro. Padre, el Padre M.°
Juan de Polanco, vicario general de la Compania de Iesus,
Roma.
205
POLANCUS P. JOANNI MALDONATO
ROMA 9 MARTII 1573 l.
I. Officiosa. — 2--?. De reditibus collegiorum a quibusdam
cardinalibus auctis.
I. Pax Xpi., etc. Lascartas de V. R. de Enero, con las in-
clusas sobre el negocio de aquel amigo que el Padre prouincial
por sus letras y V. R. tan encargadamente encomiendan 2, se
han recebido. Dieronse a buen recaudo a quien uenian, y de
nuestra parte se ha hecho en el negocio, por todos respectos,
10 Breviores litteras, praecedentibus prorsus similes, sequenti die dedi
Suarez, quae in eodem cit. cod. reperiuntur, 2 ff., nn. 55-5°) antiquitus
n. 62, tum etiam 338.
1 Ex regestis Germ. iog, fol. H2r.
1 Cf. epist. 208, anrtot. 2.
282 POLANCI COMPLEMENTA
officio tan releuante, que se puede sperar de conseguir lo que por
aca se deseaua para mayor seruicio de Dios.
2. Todos nos hemos consolado del buen officio que ha he-
cho con la magestad de la reyna s el Illmo. cardenal de Lorena
sobre los diez mill francos que ha applicado al collegio de la
Compania en essa ciudad, de los quales tiene tanta necessidad.
V. R. de nuestra parte reuerentemente agradesca mucho a
S. Sria. Illma. esta buena obra, y tan releuante para el seruicio
de Dios N. S.; allende que aca se referira tambien a su santidad,
para que su beatitud entienda el uigor que tiene el hauer enco-
mendado nuestra Compania en Francia a S. Sria. Illma. 4; aun-
que creemos que sin esto S. Sria. abria hecho siempre a los
nuestros todo fauor, por el seruicio de Dios y la afficion singu-
lar y protection que siempre ha tenido a nuestra Compania.
3. Procurandose aca de su santidad los dias passados la con-
firmacion de una donacion que tiempo ha hizo el Illmo. cardenal
Borbon, de cierta summa de los bienes de los hugonotes en fa-
uor del eollegio de la Compania de Auignon, antes de dar la di-
cha confirmation quiso su beatitud tener informacion del nego-
cio, y asi el Illmo. de Como * scriuio por este effecto; y [a] esta le-
tra hasta aora no sabemos que el cardenal de Borbon aya respon-
dido. Seria necessario sollicitar esta respuesta donde S. Sria.
Illma. significasse auer hecho la dicha donacion, y quanto seria
necessaria la confirmacion y essecucion della para que el collegio
tuuiese sustentacion, y pudiese seruir a Dios N. S. y a su santi-
dad, segun nuestra uocacion , en aquella eiudad 6. Creo abra
scripto desto el rector de Auignon 7.
Estas cosas se scriuen a V. R., porque el Padre prouincial
por la suya decia se diese auiso a V. R. Con tanto todos nos en-
comendamos, etc. De Roma 9 de Marzo 1573.
Inscriptio. Pariggi. P. Maldonado.
3 Catharina Medicea. 4 Cf. epist. 208, n. 4.
5 Ptolomaeus (Bartholomaeus) Gallius.
6 Donatio de qua agitur confirmata fuit a Gregorio XIII per breve Dum
mente recolinius, die 17 Junii 1573 datum.
7 Guilelmus Creytton.
Epist. 206. — 17 Martii 1573 283
206
FRANCISCUS XIMENEZ ET LUDOVICUS RODRIGUEZ POLANCO
ANTUERPIA 17 MARTII 1 573 *.
I. Ob commendatitias litteras gratias agimt. — 2. Instituti sai canones qui-
dam Societatem spectantes mutati sunt. — 3. Ipsum rursus Polanco po-
stulant commendatutn .
1. fjhus. En Emberes a 17 de Marco de 1573. Rmo. Se-
nor. No hezimos fasta ora respuesta a la carta de V. P. Rma. de
los XIII de Deciembre 8, en respuesta de ottra de los consules,
nuestros predecesores, parte porque el Rdo. Padre Pedro Trigo-
so estuvo algunos dias fuera de la tierra, y parte por las dificulta-
des que nos propuso sobre la emienda de la reformacion, en que
no podimos tan facilmente conuenir. Vemos la buena voluntad y
promptitud con que V. P. Rrma. nos haze merced de escriuir al
Rdo. P. Luis Goncalez, pera que nos alcance fauor del rey nues-
tro senor, en lo que le pidimos de seruicio de Dios N. S., y suyo,
que corresponde a la confianca que nuestra nacion portogesa tie-
ne a la Compania, y a la mucha charidad de V. P., por la qual
todos le besamos las manos, y quedamos en conocimiento y obli-
gacion dessa merced con las mas que cada dia recibimos de los
Padres que aqui estan.
2. Ouanto a lo que V. P. Rrma. quiere, que se quiten de la
reformacion que se a de imbiar a su alteza, aquelhas cosas de que
la Compania no se podra encargar sin peryuicio de sus institu-
tos, dezimos primeramente, que nos peza harto que en elha aya
cosa que ofenda en la menor cosa del mundo a V. P., y sea de
desgusto de la Compania por qualquiera via, que es mui contra-
rio de la intencion de la nacion y de los diputados que la compu-
sieron. Y el fin que tuvieron en suplicar a los Padres de la Com-
pania que nos hiziesen charidad de nos asistir, fue pera que las
ordenancas, con la prudencia y piedad del P. Dr. Acosta y mas
Padres, fuesen mas honestas y justas y con la auctoridad de la
1 Ex autographo Ximenii in cod. Germ. 1$^, 2 ff. , nn. l3, 14, prius
433, 434.
2 Vide epist. 168. n. 2.
284 POLANCl COMPLEMENTA
Compania fuesen mejor' guardadas y praticadas, que es el fin de
las leyes, y parecionos necesario vsar de todos estes medios pera
reformar las muchas desordenes, y falta de policia,' y diuisiones
que en nuestra nacion auia; y tambien por lo mucho que para el
seruicio de Dios N. S. importaua la tal reformacion, tanto en el
culto diuino de la capilha que tenemos en Brujes, y esperamos
permudar aqui, como pera el bien y entretenimiento de muchos
pobres y perdidos en la rnar, y conseruacion de nuestros preuile-
gios, y ottras honestas y decentes cosas pera que la nacion y le-
yes delha se instituyo. Y por las mismas causas aquelhos bendi-
tos Padres que estonces aqui se halharon, no solamente no se es-
cusaron de hazernos charidad de asistirnos, mas exhortaronnos a
proseguir nuestra intencion como honesta y loable; y puesto que
no se a lhegado a este punto sin muchos trabaios y contradictio-
nes y grandes costas, todo tenemos por bien empleado por algu-
na mejoria que se comienca a sentir en nuestra policia, que sin
dubda ira adelante con Rds.a fauor de Dios, si V. P. nos fa-
uoresce con el rey nuestro senor pera que nos ayude en lo que
le pedimos. Y no obstante que siendo esta la intencion de la re-
formacion y elha en si tan honesta, parece que no seya ajena de
religiosos qualquiera asistencia que se le diere, siendo tambien
esta nuestra nacion en estas partes vna confradria muy antigua
de la Vera Cruz; con todo pues ansi a parecido a V. P., hemos
emendado muchas cosas en la que se imbia a su alteza, como
V. P. podra ver por la copia que dimos al P. Trigoso, de aque-
lhos capitulos en que se hablaua de los Padres, que quasi todos
se an mudado, permudando en los consules aquelhos cargos que
a elhos se le[s] auian pidido, y solamente a quedado alguna cosa
que es esencial, porque requiere grande secreto; lo qual sola-
mente se puede confiar de los Padres, y avn a eso no quedan
obligados los Padres, sino la nacion a se lo suplicar, y elhos ha-
ran lo que les parescera conuenir in Domino.
3. Bien creemos que si V. P. fuera presente, y oyera nues-
tras rezones, que no son pera carta, que no nos uviera obligado
a hazer tanta retractation; empero el P. Trigoso ha fomado tan-
to a pechos la obediencia, que a nuestro parecer quiso y hizo
Epist. 206. — 17 Martii 1575 285
mas de lo que V. P. le ordeno en su carta, que el nos mostro.
Con todo, bien entendemos que su intencion es buena y santa, y
creemos que ni el ni sus sucesores nos negaran la asistencia que
hasta oy todos los Padres que aqui an stado, y el mismo, nos an
dado por su charidad fasta aora, mayormente encargandeselo
V. P. Rrds.ma, en lo qual recibiremos muy gran merced; y no
obstante la que ya V. P. nos tiene hecho de escriuir al P. Luis
Goncales, le voluemos a suplicar que de nuevo sea seruido de se
lo encargar muy afectuosamente el despacho de nuestro requeri-
miento; y en breue, porque des[e]amos de dentro en este nuestro
anho dexar estas cosas asentadas, si Dios fuere seruido; y lo que
pedimos a S. A. es en suma que confirme nuestra reformacion,
y que confirme los aluaras de sus antepasados pera lo que toca a
la arrecadation del derecho de la nacion, y nos fauoresca con al-
gunas nuevas declarationes pera que los tales aluaras tengan exe-
cution; porque la auaricia y poca lhaneza de muchos busca mil
sotilezas pera no pagar lo que deuen, y consumenos en pleitos
lo que cobramos de ios buenos, y con eso no pueden hazerse
aquelhas obras pias y de charidad pera que fue instituida la na-
cion, si su alteza no nos ayuda, lo qual a de ser por medio de la
Compania; y porque elha tiene por blanco emplearse en el serui-
cio de nuestro Senor, al qual este negocio toca, escusamos im-
portunar mas a V. P. Rds.ma; solamente dezimos que la nacion
conoce la mucha obligacion en que queda a la Compania y a
V. P., que mostrara en lo que se ofresciere; y nuestro Senor
conserue y aumente en V. P. Rma. y en la santa Compania sus
dones y spiritu.
Seruidores de V. P. Rma.,
f Francisco Ximenez. f Luis Rodrrigez.
Inscriptio. Al Rmo. Sr. y Padre en Chro. el P. Juan de Po-
lanco, vicario general de la Compania de Jhus., etc, mi senor,
en Roma.
Sigilli vestighim.
286 POLANCI COMPLEMENTA
207 j
P. ANNIBAL COUDRETUS POLANCO
RUTHENO 21 MARTII 1573 l.
/. Tolosani collegii sustentatio curanda. — 2. Desideratur maxime in hoc
collegio magister humanitatis. — -j. Redemptio sodalium castellano-
rum, — 4-6. Coudreti et aliorum valetudo et labores.
1. Ihs. Molto Rdo. in Chro. Padre. Pax Chri. Le ultime
ch'habbiamo di V. R. P. sono delli 24 di Decembre, alle quali
non c'e altro che risponder' si non che la preghiamo di ueder
•col R. Padre prouinciale nostro che modo si puo tener' per ha-
uerJ qualche risolutione di Granata, accio si sapia se si puo spe-
rar' qualche cosa; interim quelli di Tolosa hanno ben promesso
mille ducento franchi a Tanno, come ho scritto per altre a
V. R. P. 2; ma io non uedo essecutione ajcuna, et il colleggio
sta in grande necessita. Quelli ch'erano andati da parte di tutta
la terra per preggarJ il Rmo. cardinal d^Armagnac a accio desse
qualche beneticio al colleggio suo di Tolosa, sono ritornati uacui
con belle parolle et promesse in futurum, come esso suole far\
II medesimo fa nella risposta che esso fa alla corte del parlamen-
to, la quale in commune gli n'haueua scritto. Si che da quella
parte non si puo sperar' molto di poter' hauer' cosa alcuna. II
parlamento nondimeno et la terra non hanno deliberato di la-
sciar' la cosa cossi, percioche l'escusse sue non li pareno suffi-
cienti, anzi credo che tentaranno per uia del re di far'celo com-
mandar', o domandaranno qualche pensione annua sopra 1'archi-
uescouato, insin'a tanto ch'esso habbia dato qualche beneficio;
imperoche gli ha parso molto straneo, tanto alla corte como alla
terra, che siano stati refusati in una domanda tanto giusta, et
fatta con tale solennita.
2. Ho scritto per altre a V. R. P. la burla che ci fece in To-
a Armen. ms.
1 Ex autographo, in cod. Gal. 8$, 2 ff., nn. 57, 58; prius 253; antiqui-
tus 413.
2 Cf. epist. 193.
Epist. 207. — 21 Marth 1573 287
losa jM.° Baptista Posseuino.3; et quello chi e uenuto in luoco
suo non e per legger*1 la scuola sua, ne anche quello che hora
la lege, chi e M.° Claudio Obriotto; cossi stiamo senza humani-
sta, donde se mormura molto in Tolosa, et i megliori scholari se
parteno, como per sei o sette lettere m'ha scritto il Padre vice-
rettor'. Piacia a V. P. di raccommandar' la cosa al nostro
Rdo. Padre prouincial, al quale io ne scriuo piu particolarmen-
te, accio ce ne mandi alcuno idoneo, massime in queste speran-
ze ch'habbiamo di ottener' qualche cosa per il colleggio; impe-
roche con hauer' sminuito il numero de maestri, far' ancora» che
quelli pochi ch'habbiamo non siano idonei, e per leuarli ogni vo-
glia di ben far'; massime che da certo tempo in qua 1 conseglie-
ri istessi della corte uengono a udir' i maestri, standoui una et
due hore, per il che i nouitii nella uocatione, et inexperti nel
legger', non conuengono, principalmente in Tolosa. Et per dirne
liberamente et coram Deo quello ch'io ne sento, rimettendo il
giudicio alla santa obedientia, io sempre pensarei esser' piu es-
pediente differir' un anno o doi il desiderio d'alcuni particolari,
quali poi di hauer' letto qualche anni, non tendono a altro si
non a andar' inanzi nelli loro studii, che per il rispetto loro di-
screditar' a fatto uno colleggio et perdre il buon nome che in
tanti anni s'ha acquisto. In questo mezzo i nouitii potriano stu-
diarJ et render'se idonei per succeder' a gli altri.
3. II Padre rettor' di questo collegio 4 sta con grande chari-
ta et diligenza solicitando il riscato delli Padri di Castilla, et il
signor abbate di Buona Comba ha promesso di prestar' i doi mi-
glia franchi che domandano gli uguonotti, et ha scritto a uno
principale fra loro, accio tutto il neggocio se facia con sicurta
della uita de' detti Padri. Aspettiamo d'hora in hora quello ch'ha
portato detta lettera; poi si uedera del resto. In questo mezzo
Iddio gli dia patienza, et li guardi dalla rabia haeretica.
4. Essendo gionto qui, la febre me ripiglio, il che fu causa
ch/io non predicai i primi XI giorni di 40. ma, nei quali un cano-
nico fece Tufficio; ma la 2.a domenica di quadragesima io comin-
Cf. eamdem epist. 4 P. Joannes a Lotharingia.
388 POLANCI COMPLKMENTA
ciay, et sempre ho continuato per gratia del Signor, excepto doi
giorni di quella settimana, quantonche sempre con qualche ac-
cessi di febre, ma come non erano tanto uehementi, et ueneua-
no da sera, insin a la mattina, non m'impediuano tanto ch'io non
potesse predicar'. Io fin qui uedo che questo aere non e buono
alla mia indispositione; creddo ben che nella state saria 1^6^110^;
ma le occupationi di Tolosa non permettono di star qui tanto,
massime per solecitar' 1'exequtione delli 1.200 franchi; percio io
spero partir de qui con ia prima compagnia sicura ch'io trouaro,
pass^te queste feste con gratia del Signor.
5. I consoli di Villafranca, terra discosta di qui sette leg-
gbe, sono uenuti questa matina domandando ch'io gli andasse a
predicar' 1'aduento et 40. ma prossima; io dicendo che non e costu-
me nella Compagnia nostra di prometter tanto da lontano, per
non saper' le ocasioni altre et impedimenti che possono trauenir',
gli ho promesso pur' di scriuer'ne a V. R. P. et al R. Padre pro-
uincial, et auisar'li della risposta quando uerra, accio si proueda-
no d'altro.
6. II colleggio di Tolosa sta sano come intendo per le ulti-
me del Padre vicerrettor' di 16 di questo; et io con esso tutti
pregghiamo di esser' racccomandati alle orationi di V. R. P. et
de tutti i R. Padri et fratelli charissimi. Di Rhodez alli 21 di Mar-
zo, giorno del sabbato santo 1573.
Di V. R. P. inutile seruo in Chro.,
Annibale Codreto.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Chro. Padre il P. Joanne di
Polanco, vicario generale della Compagnia di Giesu, in Roma.
Epist. 208. — 23 Martii 1573 289
208
POLANCUS P. JOANNI MALDONATO
ROMA 23 MARTII I573 '.
/. De quadam commendatione.—2. Iter Patrum provinciarum Franciae
et Flandriae. — 5. De collegio virdunensi. — 4. Summus pontifex laeta-
tur de beneficiis cardinalis a Lotharingia in Societatem . — 5. Idem an-
nuit ut prioratus collegio burdigalensi adjungatur. — 6. Cur epistolae
ad Maldonatum mittantur.
1. Pax Xpi., etc. Quinze dias ha que se escriuio a V. R.
por mano del mesmo que nos auia dado unas de V. R., debaxo
de cuya cubierta uenian otras de aquel amigo * sobre sus nego-
cios; y la respuesta del cardinal a quien scriuio, fue debaxo de
nuestra cubierta. Lo que tengo que mas auisar sobre esta mate-
ria es, que oyendo su santidad las razones de la carta de V. R.,
se holgo con entender fuese del mesmo parecer que el era, y or-
deno que yo le escriuiese que de su parte hablase al amigo, y le
dixese que no se dexe entretener con palabras, sino que uaya
quam presto se pueda , al lugar de su residencia, y entienda en
las cosas de su officio, como lo deue, y como su santidad se con-
fia lo ha de hazer. Y no ay que temer que aca aya mudanza de
parecer, ni el atnigo debra mudarle, etc. No hay para que se en-
tienda fuera de casa estos oficios.
2. Hemos recebido las de V. R. del fin del passado, y en-
tiendo de la partida para Roma de los Padres de essa prouincia,
y de la de Flandes. No tenemos hasta aora otro auiso dellos.
Dios nuestro senor los traiga con salud.
3. En lo de Verdum se ha recebido el auiso o informacion
de V. R. s; y como uengan aquellos Padres, se trattara el nego-
1 Ex regestis Germ. 108, fol. 256.
2 Maldonatus in epistola diei 14 Februarii hujus anni (Gall. 8$, fol. 34)
vehementer commendaverat Polanco causam Simonis Vigor, paulo antea a
summo pontifice narbonensis archiepiscopi creati, et quem Galliae modera-
tores alia minori re contentum volebant. Epistolae vero commendatitiae
P. Edmundi Haji, provinciae Franciae praepositi, inveniuntur in eodem co-
dice, fol. 36. Cf. et epist. 196.
In litteris die 28 Februarii praecedentis (Gall. 8$, fol. 50) explicat
P.iLANCl CMPLEMINTA. -T. II 19
290 POLANCI COMPLEMENTA
cio, antes o despues de la election del general. Y ha sido bien
que el senor obispo entienda no quedo por los nuestros de espe-
dirse entonces, etc.
Estamos en segundo dia de Pascua; dela Dios muy buena a
V. R. y a toda essa prouincia.
4. Ya escreui como se auia mucho holgado el papa de en-
tender que su encomienda al Illmo. de Lorena comenzase a ha-
zer tan buenos effectos en ayuda de nuestra Compania en essa
prouincia. Aqui nos insinuo su S. Illma. al P. Euerardo y a mi
que auia de ayudar con renta esse collegio; y especialmente hizo
mention de un priorato o abbadia uizina y muy comoda a esse,
que auia de procurar se le applicase. Vea si sera bien que algu-
no se lo acuerde.
5. Passo el placet del papa muy graciosamente sobre la
union del priorado que en Burdeos se tratta de unir al nueuo col-
legio 4; y el embaxador de su magestad xpianissima. lo ubo con
facilidad, pidiendolo de parte del rey ; de lo qual auiso , porque
la encomienda de su magestad en casos semejantes sera efficacis-
sima.
6. No nos escriue V. R. que queda por viceprouincial, ni
tampoco el prouincial nos ha auisado; pero por coniecturas se col-
lige; y asi se enderezan las cartas a V. R. como a tal; y en las
orationes a y sacrificios suyos, y de todo esse collegio todos mu-
cho nos encomendamos. De Roma 23 de Marzo de 1573.
Inscriptio. P. Maldonado, Pariggi.
a oratiotiones ms.
Maldonatus onera et reditus prioratus de Amelia, quem virdunensis episco-
pus, Nicolaus Psalmaeus, collegio Societatis adjungi cupiebat.
4 Per breve Ad apost. dignitatis, die 1 Junii 1573 datum, Grego-
rius XIII, P. M., applicat collegio Societatis burdigalensi prioratum S. Ja-
cobi burdigalensis a Petro Deplans, clerico, resignatum.
Epist. 209.— 28 Martii 1573 291
209
P. HENRICUS BLYSSEMIUS POLANCO
PRAGA 28 MARTII 1 573 l.
I. Caritatis officia. — 2. Ministerii sacri fructus.
1. f Pax Chri. Admodum Rde. in Chro. Pater. Quas circa
medium Februarii per Patrem prouincialem nostrum isthuc lite-
ras dedi, puto iampridem R. P. V. redditas esse. Nunc scribo
rursus, non quod vlla materiae necessitas ita postulet, sed vt hu-
militer salutem, et paucis certiorem de statu rerum nostrarum fa-
ciam R. P. V., cui vt filii pragenses commendatissimi et charis-
simi sunt, ita, sat scio, pergratum accidit, et peculiare solatium
est (quandoquidem affectus paternus seipsum negare non potest),
si literas de eis crebriores accipiat. Omnes igitur certe, Deo laus,
valemus, exceptis nouitiis duobus, quos febris quotidiananondum
reliquit, sed multo clementius tamen quam hactenus exercet, vt
propediem eos melius habituros, Deo propitio, speremus.
2. Propemodum iam absoluimus messem paschalem, quae
licet hic sterilis ob temporum istorum vel hominum potius iniu-
riam esse soleat, hoc tamen anno fuit vberior, tametsi hic nulla
sit aula. Nam poenitentes habuimus circiter 500 paucis diebus;
ex quibus heretici 40, abiuratis heresibus omnibus, ad sanctae
matris ecclesiae gremium redierunt; multi quoque senes qui a 50
annis confessi non fuerant, et bohema quaedam mulier, quae iam
excessit annum centesimum, et nunquam exhom,ologesin exper-
ta fuerat, aliique similes reducti sunt. Plures habuissemus pro-
cul dubio, nisi Pragae (excepta cathedrali ecclesia) omnes paro-
chiae essent hussiticae vel hereticae, ad quas etiam ciues pra-
genses cum familiis suis vel inuiti (quod de nonnullis constat) ac-
cedere compelluntur, praesertim hoc paschali tempore. Nos inte-
rim qualescumque possumus hinc inde manipulos colligimus, et
quidem paucis esse contentos oportet, donec, fauente Dei cle-
mentia, restituantur alienati agri, vt in eis liberius seminare ac
} Ex autographo in cod. Germ. 153, 1 fol., n. 24, prius 271,
292 POLANCf COMPLEMENTA
metere nobis aliquando liceat, quod ex animo desideramus, et
fore non diffidimus residente hic nouo rege; maxime cum praeci-
pui hussitarum sacerdotes dextras pacis, sed a longe et secreto
(propter metum dominorum quorumdam temporalium et populi),
nobis porrigant. Fuerunt etiam hoc ipso tempore multi ex no-
stris euocati ad varias diuersorum baronum ciuitates et arces,
non sine magno spirituali animarum fructu; quamuis omnibus lo-
cis et baronibus hoc tempore non potuerimus satisfacere propter
operariorum penuriam, satisfacturi tamen quam primum, transa-
ctis festis, commode fieri poterit. Idcirco post dies paucos mit-
tendi erunt duo qui catechizent et, auxiliante Christi spiritu, per
poenitentiam ad ecclesiae vnitatem reducant duos insignes cuius-
dam baronis pagos, in quibus vere pagani, scilicet infideles et ab
omni religione prorsus alieni, multis annis fuerunt, sed nunc
ipsius Domini pietate per nostros excitata, videntur eo adducti,
vt desiderent et sitiant verba salutis. Sit benedictus Dominus qui
plures alios illuminare et hos confirmare dignetur, et R. P. V.
quam diutissime conservare incolumem ad maiorem sui nominis
gloriam. Alias plura. Pragae e caesareo Societatis Iesu collegio,
28 Martii 1573.
R. P. V. filius indignissimus,
Henricus Blyssemius.
lnscriptio. j Admodum Rdo. in Chro. Patri M. Ioanni de
Polanco, Societatis Iesu vicario generali, Romae.
210
P. PETRUS TRIGOSUS POLANCO
ANTUERPIA 28 MARTII 1 573 l.
I. De emptione librorum. — 2. Bellarminus Lovanio difjicile educendns.
— ^. Mutatio gubernatoris Flandriae. — 4. De captivitate Patrum ca-
stellanorum venientium Romam.
I. Ihs. Muy Rdo. Padre nuestro en Christo. Pax Chri-
sti, etc. Despues de la postrera que escreui, que fue a 14 deste,
he rescebido dos de V. P. : la vna es copia de otra, a que hauia
1 Ex autographo in cod. Germ. 153, 2 ff., nn. 20, 21, prius 43o (?).
Rpist. 210.— 28 Martii 157.3 293
ya respondido, de 10 de Henero; y la otra de 14 de Febrero, a la
qual respondere en esta. Los libros estauan ya casi comprados
para Napoles, de Plantino, por la mucha priessa que daua el
P. Ramiro que se mercasen, y aora por la de V. P. se hauran de
quedar; y el Plantino lo siente, porque ya le hauemos burlado con
otras encomiendas de Medina otras vezes; y asi de aqui adelante
nos iremos deteniendo por no dalle occasion de desgusto, o que
piense que los queremos mercar de otro.
2. La que venia con esta para el Padre viceprouincial sobre
la ida a Milan del P. Belarmino 2, se ha enbiado, y el Padre
prouincial ya hauia rescebido otra sobre lo mismo; y si mi pares-
cer vale algo, el P. Belarmino es de gran importantia en el col-
legio de Lobaina, y su lection de theologia es la mejor que en la
vniuersidad se lee; y sacandole a el de alli, no queda subjeto en
la prouincia que supla aquel lugar; porque el predica en latin, y
lee, que son dos ministerios de gran importantia, y el que da
lustre a aquel collegio. V. P. vera lo que mas conuiene al serui-
cio del Senor.
3. Lo que de nueuo ay en las cosas de estos estados es, que
vino vn correo de Espana con el despacho de su magestat acer-
ca del que aqui hauia de quedar a gouernar de los dos duques,
y aunque de cierto no se sabe lo que trae, pero lo que en otras
se escriue de Espana y lo que por aca todos dizen es, que su ma-
gestat ordena que los dos duques se vayan de aqui: el de Medina
a Milan o Napoles, y el de Alba a Espana; y que venga aqui vn
hermano o hijo del emperador con D. Luis de Requesens a, co-
mendador mayor de Castilla, por su lugarteniente para gouernar.
Si esto ha de ser asi, presto sera, porque las cosas van cada dia
peores, y conuiene mucho mudar gouierno. El Senor haga en
todo lo que sea para su mayor gloria y sosiego de estos estados.
Amen 3.
a Requesena ms,
2 Cf. epist. 169, 194, etc.
3 Die 14 ejusdem mensis ad Polancum etiam datis litteris haec Trigo-
sus: «Tres o quatro cosas tengo que escreuir a V. P. con gran priessa por
ser el tiempo que es. La primera es acerca de vna que V. P. escriuio al Pa-
294 POLANCI COMPLEMENTA
4. Oy me ha escrito Pietro Nicolao, vn florentin que reside
en Paris, que creo V. P. conosce, que ha sabido por muy cierto
que tres Padres de Castilla o de Portugal que venian por Leon
de Francia a la congregation, han sido presos por los herejes
cabe Leon 4, y que piden ochocientos escudos por el rescate.
Hame dado gran pena, porque temo son el P. Gil Goncalez,
prouincial de Castilla, y el P. Xuarez y el P. Gutierrez, de los
quales tengo cartas vienen por alli. He escrito a Paris al P. Mal-
donado, para que me auise lo que sabe, y escreuire luego a Leon
para saber quien son, y ayudarles con credito o como fuere po-
sible. Temo que a nuestro Padre prouincial y a sus compafleros
no les haya acaescido algo, porque yo jamas fui de parescer fue-
sen por Francia; y asi V. P. no les consienta venir sino por el
lugar que entienden estara mas seguro, porque en Francia ay
aora muchas revueltas, y la Rochella esta muy fuerte, aunque
el rey es ido alla; como Harlen, que no hazen sino matarnos sol-
dados, y no hay memoria de tomalla. Dios lo remedie todo.
Amen. Y porque en otra tengo escrito largo, como tengo dicho,
en esta no mas. Nuestro Senor nos de aquel Padre que conuie-
ne para su mayor gloria y prouecho de la Compania. Amen.
En los santos sacrificios y oraciones de V. P. me encomiendo
mucho. De Anueres a 28 de Margo 1573.
dre prouincial en que le ordenaua escriuiesemos el estado en que estan las
cosas destos estados, y el remedio que nos paresce conuiniente; desto escri-
ue el P. Costero, porque el Padre prouincial era ya partido, y yo escriuo mas
largo; porque toda la falta esta en que no se informa a su magestad de la ver-
dad, y asi no se remedia, y estamos en mayor peligro que nunca, y aunque
ay" se toca en algunas personas, es por dar raz6n de todo. V. P. crea que
todo es verdaderissimo y que no se escriue la 3." parte de lo que pasa.
V. P. vera' a quien lo da, y de manera que no se entienda sale de nosotros,
y quitara o mudara lo que le paresciere. Lo que escriuo yo, lo se por testi-
monios certissimos y por ojos vistas, y lo que no se ha hecho en mi tiempo
lo se de personas fidedignas; y con esto deseo que el Senor ponga el reme-
dio que conuiene. El Padre prouincial dira lo que yo me olvido, que he ter i-
do poco tiempo. Todo el mal que tenemos es en una palabra porque han tra-
tado a los de Ia tierra de tal manera, que han perdido la beneuolentia al rey
y a sus ministros y a los espaholes...» (Germ. 153, fol. II).
4 Cf. epist. 204, etc.
Epist. 211. — 3o Martii 1573 295
De V. R. indigno hijo y sieruo en el Senor,
f Trigoso. f
Inscriptio. Ihs. Al muy Rdo. Padre nuestro en Chro. el
P. [M]tro. Joan de Polanco, vicario [general de la] Compafiia de
Jhs., Roma.
Sigilli vestigium.
211
P. JOANNES CASTANEDA POLANCO
HISPALI 3o MARTII 1573 l.
I. De exoptata praepositi generalis electione.—2. De Polanci cognatis. —
^-9. De collegii reditibus, ac de templi fabrica finienda. — 6. De Patri-
bus in Mexicum missis.
1. Ihs. Muy Rdo. Padre nuestro en Chro. Pax Christi.
Quando esta llegue, no se si ya nuestro Senor nos avra dado ca-
beca en esta su relligion, porque ya avra passado el tiempo que
V. P. sefialo; aunque por razon de la prision de los Padres de
Castilla, no savemos si se avra dilatado la congregacion; y ansi
escribo a V. P. como a vicario general, y no se si como a gene-
ral (si esta hecha la elecion), a lo menos desde aca casi por he-
cha la tenemos. Si V. P. lo es, plega a nuestro Sefior sea muy
para su gloria y honrra, y por muchos anos.
2. Oy tractavamos deste puncto el senor Gonzalo Lopez de
Polanco 2 y yo; el qual esta ya tam devoto y tam spiritual, que
me dijo que no save si se alegraria viendo a V. P. cargado de
general. Esta bueno y confiessa a menudo, y su casa esta mejor;
y los ninos estudian aqui con dilligencia, y son muy bonicos a; y
estos dias esta aqui otro sobrino de V. P., capitan de vnos navios,
hijo del hermano mayor, el qual esta tam devoto y tam virtuoso,
que alabo mucho a nuestro Senor en mancebo tam moco y tam
gentilhombre y tam metido en el mundo, ser tam virtuoso y tam
a Sic videtur legendum, potius quam buena cosa, ut legeramus
in vol. I, 4QS- Vide supra, epist. 202, n. 5.
1 Ex autographo in cod. Hisf~>. 118, 2 ff . , nn. 3o8, 3o9, prius 273.
2 Cf. vol. I, ubj non semel de hoc Polanci fratre.
296 POLANCI COMPLEMENTA
devoto. Creo V. P. lo debe negociar con nuestro Senor. La se-
nora dona Francisca esta ya buena.
3. Al presente ay salud en el collegio, bendito nuestro Se-
nor en todo; y creo muy presto este collegio saldra del todo de
deudas especialmente con la merced que nuestro Senor nos ha
hecho de quinze dias a esta parte, en averse movido aqui cava-
lleros y gente principal de los mercaderes a editicarnos la igle-
sia, tomando occasion de vna palabra que yo dije estando en
nuestra iglesia predicando vn domingo que llovia mucho, y como
estaba la gente en el patio mojandose, dije: Ya ven, sefiores, lo
que padezen por traer acabada esta iglesia; espero en nuestro Se-
nor que se acabara presto. Y viendo la razon, antes que saliesen
de casa firmaron de dar mas de mill y ochocientos ducados; y
despues aca estan prometidos mas de tres mill y quinientos, y
an puesto vn despositario que es vn cavallero devoto, el qual va
recogiendo, y a quinze dias que se va labrando la iglesia a gran
prisa; y gustan ellos tanto, que se cree que avra aun para mas
que la iglesia; porque piensan estos cavalleros pedir a los seno-
res de la comarca, y quando venga la flota; y vno solo a venido
a firmar mill y quinientos ducados; y ansi creo desta hecha se
acavara. Tambien se ayudara mucho que esta semana se dara
sentencia sovre la heredad de Buena Via, que se vuelva al que
nos la vendio, y el juez nos a dicho claramente que nuestra jus-
ticia es clara, y ansi cobrara el collegio seys mill ducados y mas,
con que se pagaran las deudas casi todas, y quedara libre para
el que viniere, que aga fructo sin la congoja que yo e traydo de
lo temporal; porque aunque apellen a la audiencia, todos estos
senores y el regente son tam devotos nuestros y tam afficionados
a la Compania, que ellos mesmos dessean vaya halla el pleito
para despachallo, si ya no los tacha la parte contraria por avelles
yo predicado en su audiencia esta quaresma, como a tachado al
assistente y su alcalde mayor, porque yo los confiesso. Con todo
esso creo no le valdra. Quitarse a vna carga incomportable a este
collegio, de aquella heredad de tanto gasto y tan poco fructo.
4. Lo que agora importara mucho es que V. P. de orden se
saque de su sanctidad el beneplacito de la capellania de Huelva,
Epist. 2ii. — 3o Martii 1573 297
que este collegio tenia, que tenemos vendida en dos mill duca-
dos, y los mill estan ya cobrados en el banco para comprar otra
heredad aqui, que esta vista por muchos de gran provecho para
este collegio, y de mucha recreaoion; porque esta media legua de
Sevilla, tiene tierra para poder tener los carneros que este colle
gio a menester, y ansi casa muy bastante y huerta y vina para
sola nuestra casa, sin que sea menester vender, y vn molino para
harina, y que renta mas que la capellania de Huelva, y de mucha
recreacion, y vale los mismos dos mill ducados; de manera que
se mejora la renta, y de camino se gana tener este collegio casa
de recreacion que de necessidad avia de comprar, y es el mejor
sitio de Sevilla. Convendra mucho V. P. de orden se despache
el beneplacito. Creo el Padre prouincial a escripto sobre ello.
5. Tambien para assegurar este beneficio que su senoria del
senor arcobispo nos annexo, importaria su santidad lo confirmas-
se para su seguridad, de manera que se tractasse al principio con
fructo, si lo querra hazer su santidad, para que no le impetre
otro, si quisiesse el papa concederlo.
6. De Indias tuue ayer letras con vna carabella que llego de
Mexico, y me escriben los Padres que llegaron buenos 3, aunque
en llegando enfermaron todos a puncto de muerte; murio el
P, Bazan, y aquel Padre clerigo que se liamaba Morales, que, si
V. P. se acuerda, salidos de Vadajoz, importuno a nuestro Pa-
dre general Francisco, de buena memoria, para que dispensase
en aver sido frayle; a ssido grande la accepcion que an tenido en
su entrada: espero en nuestro Sefior que sera de mucho fructo,
como en las demas partes lo es la Compania.
Al presente no se offrece mas, de estar en gran desseo de sa-
ver el successo de la elecion; y V. P. me ha de perdonar que por
aca mucho se dessea le cargasen deste trabajo, pues nuestro Se-
fior le dio tam fuertes hombros: porque, cierto, tengo grande es-
peranca mucho b la Compania.
b Difficilis, admodum lectio.
Cf. 5. Franc. Borg., V, 63l,632.
29S POLANCI COMPLEMENTA
Su maiestad lo ordene como mas sea glorificado, y guarde a
V. P. como yo desseo. De Sevilla 30 de Marco 1573.
De V. P. indigno hijo y siervo en el Senor,
f Castaneda.
Inscriptio. Ihs. Al muv Rdo. P. N. en Christo el P. M.° [loan
de] Polanco vicario general de [la Compania de Jesus], en Roma.
Sigilli vestigium.
212 I
POLANCUS P. JOANNI SUAREZ
ROMA 3 ET 6 APRILIS 15^3 l.
I. Captivitatem Patris Sudrez et sociorum, obitumque Patris Gutierrez
dolet. — 2. Chirographum argentarii ad redemptionem mitiit. — 3. Sud-
rez Romam veniat; itidem Aegidius Gonzdlez, si valet. — 4. Mox inci-
pienda comitia.
1. Ov he recibido la de V. R. de 9 del passado '2, hecha en
Leon de Francia. Hemos sentido en gran manera todos estos Pa-
dres v yo, la prision y trabajo del P. prouincial y de V. R., y en
estremo mucho la muerte del buen P. Guttierrez, cuya anima
nuestro Senor tenga en su gloria. Amen. La carta de V. R. no
deuio darse con la diligencia que el negocio requiria, en Leon,
pues ha uenido, como he dicho, a mis manos oy, y con cartas de
Leon de 23 del passado. Tambien ubiera sido buena diligencia
auer escrito el mismo dia que aquella se escriuio, alguna otra du-
plicada della, por uia de diuersos mercaderes, etc.
2. Hase hecho oy aqui diligencia para auer el credito que
V. R. pedia, el qual se embia con esta, por si acaso alla no se
ubiese podido auer recaudo hasta aora, como esperamos en el
Senor se aura auido, en el qual euento no aura para que usar
deste credito, si \a no fuese menester algun uiatico. Aduierta
V. R. de no pagar el dinero sin que los presos sean puestos en
lugar seguro, quanto puede hazer a, porque herejes son gente de
a Sic tns.; error librarii videtur esse, pro quanto pueda ser.
1 Ex re^estis Hisp. 6g, fol. 154V. Quae sub n. 5 damus, ea in fol. I55r.
sunt, inscripta uP. Suarez» in margine, de more.
2 Vide epist. 204, annot. 10.
Kpist. 212.— 3 et 6 Apkilis 1573 299
quien no av que fiar, que no hiziesen, auido el dinero, alguna
crueldad o segunda celada para auer otro rescate. V. R., no sien-
do absolutamente necessario, como creo no lo sera, no uuelua a
ponerse en peligro; mas por uia de mercaderes se podra dar or-
den de pagarse el dinero, suppuesta la sicuridad de los subiectos
presos, como esta dicho.
3. Parece a estos Padres y a mi que V. R. se uenga a Roma
primo quoque tempore con las instructiones que le abra dado el
Padre prouincial, el qual si pudiere, y quisiere uenir, nos sera a
todos cosa muy grata; pero tambien lo sera que en esto haga lo
que mejor le pareciere in Domino, segun las circunstancias del
lugar, v dispusicion en que se hallare s, etc.
4. Ya son llegados a Roma todos los demas Padres de Es-
pana, ecepto el Padre prouincial de Aragon 4, que poco despues
de su enbarcacion en la galera en que los demas han uenido,
se salio della por no poder suffrir el mar, y entro por el camino
de tierra. Antes auian llegado los de Alemana Superior, Aquita-
nia v Sicilia; las demas prouincias tenemos auiso que estan cer-
ca. De manera que con la diuina gratia la congregacion se co-
mencara el dia para el qual fue intimada, o el siguiente. No
se offrece otro al presente. En las orationes, etc. De Roma 3 de
Abril 1573.
Si no se ubiesen de pagar los dineros en Leon, se podra pro-
curar credito para Tolosa o Rodez, etc, del mismo mercader a
quien ua dirigido el credito.
5. Post [s]cripta. Despues de la otra cerrada, ha llegado el
Padre prouincial de Francia; y aunque da esperanza que V. R.
con el Padre prouincial a esta hora estara en Italia, porque pien
sa quedo sufficiente orden para el rescate, todauia embio el cre
dito que V. R. pide; y por lo que dize V. R. que podria ser no
quisiesen los salteadores tomar el dinero, sino en su mismo cas-
tillo, digo que me remito a V. R., y que si quiere embiarles el
3 Vide infra, n. 5; et epist. 214, n. 3. Romam pervenit Suarez 20 Maji;
Gonzalez non nisi post aestivum tempus, assistentis munere, in quod ele-
ctus erat, functurus. Cf. AstrAin, III, 1. I, c. I, n. 3.
4 P. Antonius Cordeses.
3oo POLANCI COMPLEMENTA
dinero, que lo haga por el abad Boble. [No es probable] b que
ellos rehusen de dexar los nuestros en lugar seguro, como es
Rodez, o algun pueblo de Auernia, siendo seguros de auer el di-
nero, saluo que no tubiesen malas intentiones de retener los hom-
bres despues que ayan el dinero, o matarlos, o tornallos a pren-
der. Finalmente alla V. R. lo mire, que yo me remitto a su pru-
dencia, y en ninguna manera torne V. R. alla. Del uenir a Roma
ya escriui que en todo caso uenga V. R., aunque no se halle en
la election; v si pudiese uenir el P. Gil Gonzalez, tanto mejor se-
ria, aunque a trueco de su seguridad, qualquier partido toma-
riamos. De Roma 6 de Abril, 1573. Se escriue al P. vicerettor
de Leon que en todo caso ayude per se et per li amici, in cio
che V. R. ricercara 5.
Inscriptio. Leon de Francia. P. Joan Suarez.
213
P. PETRUS TRIGOSUS POLANCO
ANTUERPIA l8 APRILIS I573 \
1. De pecuniis quibusdam pendendis. —2. De P. Wolfio e carcere fugitivo.
3. De captivis Patribus castellanis. — 46. Nuncii nonnulli.
1. Ihs. Muy Rdo. Padre nuestro en Christo. Pax Chri-
sti, etc. Por dar cubierta a las que van con esta, escriuo con el
ordinario, y tanbien para auisar como ya puede V. P. mandar se
le den a Patricio Sedgraue los 150 v .os que enbie por dos cedu-
las; porque ya el Rmo. armachano 2 a rescebido los dineros de la
madre del dicho, como V. P. vera por las dos que van con esta,
que el tne ha escrito; y juntamente las enbio, para que vista su
necesidad y trabajo, se le procurase con su santidad alguna li-
mosna: que cierto seria bien empleada.
2. Tanbien aduierto a V. P. que ha escrito a Lobaina al
b Haec quae supplemus, aut quid simile, oblitus videtur librarius.
3 Adsunt hae litterae eidem regesto, fol. 154V.
1 Ex autographo in cod. Germ. 153, I fol., n. 45, prius 470.
2 Richardus Creagh.
Epist. 2i3. — iS Aprilis 1573 3oi
maestro Nicolao hiberno, que me diga de palabra como el P. Da-
uid 3 se fue de la carcel con gran escandalo de todos; porque ha-
uiendo dado juramento de no se ir, se fue a los fines de Hiber-
nia, hasta que tuuo licentia del gouernador de Hibernia para an-
dar libremente por donde quiera; y que desea el arcobispo que
por este escandalo V. P. le mandase salir de Hibernia. Esto me
escriuen a mi de Lobaina que el arcobispo lo ha escrito. V. P.
vera lo que mas conuiene. Aqui hauia venido vn mercader, y
dixo que no hauia jurado. Despues dize esto el areobispo.
3. Las nueuas de los Padres presos en Francia * no se an
podido aueriguar, ni me an respondido sobre ello, y los correos
que.vienen dizen lo han oido ser presos, y no saben mas.
4. De lo de por aca, de las guerras no hay cosa de nueuo,
mas que Harlen esta en aprieto. Dizen se tomara por todo este
mes. Dios lo haga, como es menester.
5. El P. Astense escriue de vn negocio de Mastric que aqui
no nos ha parescido conuenir, porque no es razon que hechen
a otros religiosos por recojer a nosotros.
6. De las mudancas que escreui en la pasada 3 no hay me-
moria, y asi no se duda sino que estara aqui el de Alba hasta que
esto se acabe, que sera quando Dios quisiere; el qual guarde mu-
chos anos a V. P., amen, en cuyos santos sacrificios nos enco-
mendamos. De Anueres a 18 de Abril de 1573.
Al P. Balduino, nuestro prouincial, no escriuo, porque ha 8
dias le escreui. V. P. me le encomiende y a los demas.
De V. P. indigno sieruo y hijo en el Senor,
7 Trigoso. f
Inscriptio. Ihs. Al muy Rdo. Padre nuestro en Christo el Pa-
dre Mtro. Joan de Polanco, vicario general de la Compania de
Jhs. Roma.
Sigilli vestigium.
■■ Wolfius (Wolf). Cf. autem epist. 161; et vol. I, 219, 222, 223.
4 Epist. 204, 210, n. 4; etc.
5 Vide sis epist. 210, n. 3; et infra, epist. 116, n. 4.
3o2 POLANCI COMPLEMKNTA
214
POLANCUS P. JOANNI SUAREZ
ROMA 20 A.PRILIS 1573 l.
1. Collybisticas litteras ad redemptionem sodalium castellanorum misit.
— 2. De rebus provinciae castellanae agendis. — 3. De libertate captivo-
rum procuranda.
1. Con el ordinario passado respondi a la de V. R. de 9 de
Marco el mismo dia que la recebi, que fue a los 3 deste; que, se-
gun llego aca tarde, deuio quedarse en Leon por algunos dias,
aora sea por falta de quien la dio, o de quien ay la recebio, que
no la enbiase con diligencia con el ordinario que el dia siguiente
partia, como V. R. escriue. Tambien se embioel credito quepe-
dia * de 740 escudos; del qual si se aprouechare V. R., entienda
que no se han de remitir a pagar a Espana, como paresce sini-
fica por la suya de 6 de Abril (que dos dias ha he recibido), mas
auranse de pagar en Roma a los Bandinos, que dieron aquel cre-
dito; y ansi, el orden que se ha de dar a Espana es, que con toda
breuedad se embien a Roma, si ya el mercader que ay diese el
dinero, no se contentase de recebirlos en Espana, asegurando
que desto se satisfaria aqui el banco de los Bandinos. Aunque
creemos que por vna via o por otra , a esta hora sera ya libre e\
P. Gil Goncaiez, todavia el Padre prouincial de Francia escriue,
por mano del P. Oliuerio, a Juan Bautista Bruno, que haga con
el banco de Bonuisi que si no huuiesen dado el dinero de su
credito hasta aora, y V. R. se le pidiese, se le den sin ninguna
condicion de auerse primero los prisioneros, para que V. R. sea
libre auenturarle a por auerlos, si otro medio no se pudiere
auer, aunque este es harto dudoso , por lo que en la vltima es-
creui .
2. La congregacion prouincial de Castilla se vera quando
V. R. viniere, con la diuina gracia. Quanto al eligir officiales
auerturarle ms.
1 Ex regestis Hisp. 6g, fol. 155V.
2 Cf. epist. 204, n. 4; tum 210 et 2l3.
Epist. 215.— 24 Aprilis 1573 3o3
para aquella prouincia, proponerse ha al general que Dios N. S.
nos diere (cuya elecion sera con la diuina gracia despues de ma-
fiana) 3.
3. Lo que V. R. escriue de aguardar su venida, etc, no
paresce que deue partir V. R. de ay sin que sea libre el P. Gil
Goncalez, pues por vna via o por otra, esperamos que, o ya lo
sera, o se concluyra presto; porque allende de los creditos, aui-
san de Villon que el gouprnador de Aluernia offrescia dar vn
buen trueco de prisioneros por los nuestros, que seria mas espe-
diente via que la de dineros : creo que tambien auran auisado
desto a V. R. Aqui parescia a estos Padres de Francia que V. R.
con vn hermano dese collegio fuese a Villon , a tratar esto por
medio del retor de ally con el gouernador ; porque por esta via
se aseguraria de auer los nuestros, y se ganaria tiempo, y por
ventura la mayor parte del dinero, pues que para tal obra el go
uernador es de creer que hara mucha cortesia. Con todo eso
quanto al yr V. R. a Villon o no, me remito a lo que mejor le
parescera in Domino. Al retor se escriue que V. R. yra; y se le
encarga este negocio por su prouincial. Si V. R. no fuese , en-
biele la carta, o haga como le paresciere. Todo esto escriuo a ma-
yor abundancia, en qualquier euento que aun no fuese libre el
P. Gil Goncalez, como esperamos en el Senor que lo es, o sera
antes que esta llegue. Su diuina magestad nos de su copiosa gra-
cia. En los santos sacrificios, etc. De Roma 20 de Abril [573.
Inscriptio. P. Juan Suarez. A Leon de Francia.
I 215
P. EDMUNDUS AUGERIUS PRAEP. GENERALI FUTURO
KX CASTRIS AD RUPELLAM 24 APRILIS 1573 \
I, De captivis castellanis. — 2. De seipso, forsan venturo Romani. — ^. De
rebus belli quod geritur. — 4. De adolescentis regis summa pietate. —
5. Clausulae.
1. Ihs. M. R. P. Pax Christi, etc. Questi giorni passati io
3 Vide Commentariola, ad ann. 1573, n. 12 cum annot.
1 Ex autographo in cod." Gall. 85, fol. 66, prius 344.
3o4 POLANCI COMPlEMENTA
scrissi a V. P. per via di Lione con vn de' nostri venuti di Spa-
gna con carrico di rescatare i nostri 2 da Thugenoti di Nismes,
non sapendolo io prima che a 10 di Marzo; et mandai a V. P. le
cause del stare mio qui.
2. Dopoi, andando stringendo monseigr. per il mio cam-
biato, ha scritto (et parte di sua mano, cosa assai rara in lui in
cose cosi fatte di sua mano a), commandandomi di mandarla; il
che io fo, et volendo scriuere nella medesima sustantia il duca di
Monpensiero, di Neuers et altri, non ho voluto, contentandomi
che vedesse V. P. Tanimo mio, con scrittura del fratello del re, il
quale delibera mandarmi a Roma come la cita sara presa, acio ne
dia ragualio a sua santita, et questo desidero io molto, parte per
basciare le mani a V. P., parte per vedere ancora parte de' Padri
li, parte per mia consolatione, vedere Roma prima di morire an-
cora vna volta, et starui qualche mesi per riposarmi da questi tra-
uagli heretici et bellici di Francia.
3. Idio N. S. ha dato vna notabile vittoria a monseigr. 3, do-
minica 20 di questo, perche sendo Mongomeri, capo de' fugi-
tiui, gionto al porto della Rochella, oue staua io con monsignor
et i principi, con 55 naui, parte di guerra et parte di vittuaglie,
hauendo egli vento et mare a sua diuotione, resto come stupito
dal suo peccato; et sendo stato vn giorno et mezzo, vedendo che
se gli apparecchiaua vn pasto non buono, se ne fugl la notte su-
bito, et cosi persero i heretici ogni speranza d'inglesi, i quali era-
no venuti con la croce rossa, et gia sopra le torre et campanili
faceuano fochi d'alegrezza; ma presto si volto in pianto, et in
effetto si spera fra 10 ouero 12 giorni qualche notabile effetto per
il fine di questa guerra, et di tutti gli tomolti di Francia et de la
christianita in parecchi luoghi; et della presa di questa terra de-
pende il riposo et tranquilita del regno; per questo tanto vi e
affettionato monsignor et questi principi.
a Sic; videtiir inepte repetivisse di sua mano.
4 Cf. epist. 204, 210, 2i3, 214.
1 Sermo est de adolescente Henrico III, qui paulo post, hoc ipso anno,
electus est rex Poloniae, et anno sequenti post fratris mortem, rex Galliae
fuit.
Epist. 21 6,— z Maji 1573 305
4. Preparasi sua eccelenza a la confessione et communione
per questa Ascensione et poi per la Pentecoste, motu proprio,
perche e molto pio e ben animato. Ouesto solo resta ch'io scriua
a V. P., che spero vedere fra duoi anni questo regno molto pa-
cifico, et questo principe merita ogni gran cosa et fauore giusto
da la santa sedia apostolica; et pero saria bene che sua santita se
dimostrasse verso lui molto beneuolo, perche ho sentito ch'esso
duca era di mala voglia perche sua santita et il re di Spagna im-
pediuano quel negotio suo di Polonia, al quale lui e molto inchi-
nato; et se scriuessero questi monarchi da senno a questo grand
principe, saria cosa da lodare Idio. Temo che Satanasso non se-
mini discordia fra questi tanto grandi. Si V. P. puo, fara bene
ammonire quelli che conuiene vt quaerant in Domino la gran-
dezza di questo giouane pio et sopra quod dici potest catholico.
5. Io mi racomando humilissimamente a Porationi e santi
sacrificii di V. P. et de tutti gli Padri congregati, nominatim di
assistenti nuoui, pregando Idio conseruare V. P. ad multos an-
nos per sua gloria et vtilita publica, quisquis sit in Domino. Du
camp de la Rochelle 24 di April 1573.
Di V. P. seruitore nel Signor nostro,
Emondo.
ln margine. Desidero di essere scusato appresso la [congre-
gatjione 4.
/ 216
P. PETRUS TRIGOSUS POLANCO
ANTUERPIA 2 MAJI 1573 \
1-2. Patres castellanos queritur nondum redemptos. — 3. De rebus bellicis.
4. De politicis.
1. Ihs. Muy Rdo. Padre nuestro en Christo. Pax Chri-
sti, etc. fista escriuo con mas pena de lo que sabre encarescer en
esta. El P. Balduino, nuestro prouincial, me escriuio de Leon,
4 Cf. epist. 192, n. I; et 200, nn. 6, 7.
1 Kx auto°;rapho in cod. Germ. 153, 2 ff., nn. 53, 54, prius 423.
POLANCI Co.MPLEUENTA.— T. II. 20
3o6 POLANCI COMPLEMENTA
i
de 7 de Marco, como a la hora que ellos llegaron a Leon, llego
alli el P. Xuarez que dexaua presos al P. Gil Goncalez y al
H. Rios, porque el P. Gutierrez ya era muerto, que Dios perdo-
ne; y que venia el a buscar dineros para el rescate destos Pa-
dres, y que luego se le proueheria todo lo necesario; y por otra
parte sabia yo de Espana que hauia venido vn hermano en bus-
ca de los Padres con credito bastante para su rescate, y con esto
tenia yo creido y aun cierto que ya estos Padres estarian libres,
y aun en Roma; y aora rescebi vna del P. Mariana, de Paris, y
del P. Maldonado, en que me escriuen de 21 de Abril como el
P. Xuarez les hauia escrito que jamas auia podido hallar dine-
ros para rescatar los presos, y que si no se daua alguna diligen-
cia, podria ser no huuiese luego a quien rescatar, porque el
P. Gutierrez era muerto, y el P. Gil Goncalez estaua herido en
el muslo, y con camaras, y que temia de su vida. Con esto he
rescebido notable pena, y no se que dezir sino que Dios perdone
al que tiene la culpa deste descuido. A lo menos han mostrado
los Padres franceses poca charidad 2, y el Padre prouincial y
rector de Leon no se hauian de partir de Leon sin dar orden de
buscar este dinero. Harta mala ventura es si la Compania no tie-
ne en Leon credito de mil ducados.
2. Y para que V. P. vea,quan mal ha parescido a los que lo
saben, le enbio vna que va con esta de vn venetiano deuoto nues-
tro, Pietro Nicolay, el qual lo ha sentido mas que todos. Al fin
el P. Maldonado luego se partio por la posta a Leon con credito
del dicho Pietro Nicolay; y si el no se huuiera partido, en sabien-
dolo fuera yo por la posta; y porque el credito que el lleuaua por
ventura no era bastante, o por si no tenia effecto, le he inbiado
por otra via vn credito de mil ducados, para que no quede el res-
cate por dineros. El Senor lo ordene todo como sea para su ma
yor gloria; que cierto tengo grande lastima por lo que a estos
Padres les ha sucedido, y la poca diligencia que en ello se ha
hecho.
2 Angore pressus sic loquitur, nec juste: conferantur epistolae praece-
dentes, ubi contrarium apparet. Sed adjuncta quibus Trigosus id judicii pro-
ferebat, illum aliquantulum excusant.
Epist. 216. —2 Maji 1573 307
3. De lo de por aca no se que dezir, porque siempre hay
malas nueuas que escreuir. Partio de aqui vna armada con 28
naos grandes, y el castellano con ellas para socorrer a los nues-
tros que estauan en Zelandia, en Medialbruque, muy apretados,
y perdimos en el paso siete naos con toda la gente y munitiones,
y algunos dizen que mas; que fue harta lastima, porque luego
ahorcaron a todos los soldados que en ellas iuan. El campo aun
se esta sobre Harlem, y nunca acaban de tomalla, y estamos con
temor que vn dia destos amanezca Ludouico 3 en alguna fuerca
destas, como hizo aora vn ano, para diuertirnos, porque se sabe
que en Alemana leuanta gente. El Senor lo remedie todo como
conuiene; y V. P. lo mande encomendar al Senor.
4. He sabido de persona cierta que los dos duques * tienen
licentia para irse, y que aqui viene el comendador mayor de Cas-
tilla 5, que esta en Millan. No se sabe si vendra solo o con algu-
na persona real. Seria bien, si es deuoto nuestro, encomendarle
nuestros negocios, porque aca le hauremos bien menester. Y
porque en otras tengo escrito largo, y no tengo dellas respuesta,
en esta no mas de enccmendarme en los santos sacrificios y ora-
ciones de V. P. De Anueres a 2 de Mayo de 1573.
De V. P. indignissimo hijo y sieruo en el Senor,
f Trigoso. f
Inscriptio. Ihs. Al muy Rdo. Padre nuestro en Christo el
P. maestro Joan de Polanco, vicario [general] de la Compania de
Jhs., Roma.
Sigilli vestigium.
s Ludovicus de Nassau, frater principis de Orange.
4 Duces de Alba et de Medinaceli, de quibus non semel MonUMENTA.
5 Ludovicus de Requesens, qui revera hoc anno gubernator in Flan-
driam missus est.
JoS POLANCI COMPLEMENTA
217
MANDATA P. EVERARDl MERCURIANI AD POLANCUM
ROMAE, FEBRUARIO (?) 1575 *•
/. Polanco, siculam provinciam visitaturo , Bobadillam commendat .
2. Itidem Domeneccutn. — 5. Aliis Patribus nuntios mittit.
IESUS f M. — MEMORIA AL R. P. POLANCO
1. Io disidero che sia raccomandata a V. R. la sanita del
R. P. Bobadiglia; et che tutti i nostri gli portino queiramore et
riuerentia la quale conuiene a cosi uecchio et uno dei primi Pa-
dri della nostra Compagnia; et sara bene che per sua consolatio-
ne, esso intenda che V. R. ha hauuto questo ordine in partico-
lare da me.
2. Le raccomando anco la sanita del P. Domenech.
3. Giunto in Sicilia 2, oltre le cose che io le ho ragionato,
1 Ex archetypo in cod. Ital. i^g, fol. 427. Sub finem Februarii data
haec videntur: cf. epist. seq., n. 2. Die 27 Februarii, ad Domeneccum prae-
positum provinciae siculae eo modo nuntiat Mercurianus iter Polanci, ut is
in procinctu esse et litteras illas gestaturus videatur: regest. Sic. 1, fol. 28v.-
29r. Porro Polancus secretarius Societatis esse desierat post electionem
Mercuriani (cf. vol. I, xv-xvi), eique suffectus erat P. Antonius Possevi-
nus, de quo et praesens volumen et alia Monumentorum saepe agunt.
* Pridem jam de visitatione siculae provinciae agebatur: in regesto
Sic. 1, fol. 1, ubi scribuntur «Bisogni della prouincia di Sicilia», ex respon-
sionibus duae vel tres ad visitatorem negotia deferunt. Et in Htteris prae-
positi provinciae, Hieronymi Domenecci,«soli)) Mercuriano,datis initio 1575
ut apparet ex adjunctis, nam temporis notationem non habent, haec dicit:
aQuanto al desiderio che scriuano vniuersale che venga qualche visita-
tor', essendo sperato da tutti, ecc, con questa occasione diro a V. P....» Et
quidem (hoc enim existimamus dignum quod hic notetur) postquam se idem
cupere ostendit, rogat Mercurianum ut sibi, magistratu relicto, concedat
aliquid temporis spirituali quieti tribuendum, tum ministeriis sacris se im-
pendere, exercitiis tradendis potissime: Ital. 146, f. 32Ir., prius 317; et
die 22 Maji sequentis, petitionem hanc repetere videtur, ubi scribit: «Rin-
gratio humilmente a V. P. della speranza mi dara [sic] di consolarme nella
domanda che fece nel «soli», si se iudicara esser maggior seruitio de Dio:
che cossi lo desidero et pretendo in questo et in tutto quello domandasse
et desiderasse»: Ital. I4g, f. 445. Reapse, visitatione finita, novus provin-
ciae praepositus renunciatus est P. Julius Fatio. Cf. epist. infra proferen-
das, et Aguileram, Provinciae Siculae S.J. ortus..., I, 207.
Epist. 218.— 4 Martii 1575 309
mi sara grato che faccia intendere al P. Giouanni Battista Rog-
giero, rettore di Monreale, che ho riceuuto la sua dei 13 del pas-
sato. Al P. Lodouico di Vngria, la sua di Catania dei 21 di Gen-
naro. Al P. Michele Alletauale, la sua di Siiacusa del primo di
X.bre. Al P. Giouanni Marchez , la sua dei 2 di Gennaro. Al
P. Oliuerio Comunale, la sua di Messina dei 29 di Gennaro. Al
P. Paolo di Achille, la sua di Palermo dei 20 di Gennaro. Al
P. Giouanni Saluo Vito, la sua di Palermo dei 15 di Gennaro.
Al P. Filippo Malgeri, la sua di Messina dei 4 di Gennaro. Ad
Antonio La Croce, la sua di Cattania di 15 di X.bre. Al P. Era-
smo Marchesio, la sua di Cattania dei 28 di X.bre.
Mi sara caro che si mandino le historie delle fondationi dei
collegi che non sono mandate.
Mi sara caro che nel collegio di Napoli, saluti nominatamen-
te tutti quei Padri et fratelli nostri.
Dira V. R. al P. Nauarro in Messina, che ci siamo molto edifi-
cati della lettera sua, scritta a 24 di Gennaro, et del buon conto
che ha dato di se il fratello Blondo in quella missione, nella quale
sono stati.
EUERARDUS MERCURIANUS.
A tergo. Memoria per il Rdo. P. Polanco.
218
POLANCUS P. EVERARDO MERCURIANO
NEAPOLI 4 MARTII 1 575 K
•
I. Se advenisse Neapolim. — 2. Officia caritatis apud Salmeronem ac Bo-
badillam. — 5. In procinctu est ut solvat in Siciliam.
1. Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.\ etc. Arri-
uammo con sanita a Napoli mercordl passato pocho dopo il mezo
di, et ci ha riceuuti il P. Salmeron et questi Padri con la solita
charita.
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff. , n. 77, prius 19. Se-
quentes, ut videre est, fere omnes epistolae ad visitationem siculam, de
qua in praecedenti actum est, pertinent. Paucas nonnullas omittemus ex
iis quas hic codex habet: nempe, quod repetant jam dicta alibi, vel nullius
prorsus sint momenti.
3lO PoLANCl COMPLEMENTA
2. Mi mostro detto P. Salmeron in vna lettera, de mano de
V. P. scritto, che io li direi de sua parte alcune cose, et io non
mi ricordo d'hauer intesso de V. P. se non cose communi de be-
neuolenza et rispetto come a Padre di tutti, etc; et nella memo-
ria 2 ch'al vltimo mi diede il P. Posseuino, si conteneua nomina-
tim alcun officio da farsi col P. vBobadiglia; ma per Napoli sola-
mente ci erano queste parolle: Mi sara charo che nel collegio de
Napoli saluti nominatamente tutti quei Padri et fratelli nostri.
Pur vedendo cio che si scriueua al P. Salmeron, mi parse Tin-
tentione de V. R., ch'io facessi rofficio con esso, conforme a
quello del P. Bobadiglia, quanto al respecto et osseruanza che
V. P. mostra hauer verso li primi Padri de nostra Compagnia, et
desiderio d'ogni sua consolatione; et in specie, perch' haueua il
cardinale Carafa domandato se verrebbe a Roma per questo giu-
bileo, li ho detto che l'ho rescrito a V. P., et che lei si consola-
rebbe se li tornassi comodo de venirci, et lo facessi; ma come non
mostro inclinatione, per la molestia che li dano li viagi, li dissi
che V. P. in quella parte non voleua se non sua consolatione, et
che non mancharebbe il modo de farli guadagnar il giubileo in
Napoli. Con li altri Padri et fratelli in parte ho fatto, et in parte
faro, cio che il memoriale contiene.
3. Ho trouato che don Carlo d'Aualos, fratello del cardina-
le d'Aragonia (al qual il re catholico manda con officio principa-
le in Sicilia), e per passar con galere in quel regno; ma per li
mali tempi, et perch' ha da far prima altre cose, non so se sara
cosi presto la passata. Et percio, se non vedo che si riscaldi, pen-
so partirmi col primo procacio che parte il martedi proximo, ben-
che mi dicono tarda insin' a Rhegio 11 di, et che la strada e mo-
lestissi[ma] andando con esso. Ma confidandomi neirorationi de
V. P., et considerando che mostraua quella qualche inclinatione
al espedirsi il viagio, procuraro farlo cosi, et Dio N. S. ci aiute-
ra a sentir poco 1'incomodo di quello. S'occorrera altro, lo scri-
uero al P. Posseuino. Et cosi solamente diro, che col compa-
gno * humilmente mi raccomando, et domando la benedictione
2 Est monum. praeced.
3 P. Joannes Jacobus Bassus, ut infra non semel.
Epist. 219.— 5 Martii 1575 3n
de V. P., quale Dio N. S. conserui et prosperi con augmento de
ogni gratia per molto seruitio suo et ben comune. De Napoli 4
de Marzo 1575.
De V. P. minimo seruo et figliolo in X.°,
7 JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. -J- Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Eue-
rardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de Jesu,
a Roma.
Sigilli vestigium.
219
POLANCUS P. ANTONIO POSSEVINO
NEAPOLI 5 MARTil I575 l.
Qnaedam dubia de injuncto sibi munere proponit.
Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre. Pax Christi, etc. Vedendo
quel quinterno dei bisogni della prouincia di Sicilia 2, ho trouato
occasione di dubitar nelle istesse risposte, perche non so se si
sia fatto quello che si risponde douersi far'; et pero notaro in
breue questi capi, pregando V. R. ci auisi se gia si e fatta ri-
sposta, et quando non fusse fatta, si contenti di procurarla:
che se non si facesse, io intendero che nostro Padre uuole che
prima uediamo le cose, et informiamo sua P.tk , che risponda. Le
cose notate in detto quinterno sono le seguenti.
1. Circa il coadiutor per il P. Paulo d'Achille, si risponde:
Curetur prouideri, et detur memoriale assistenti.
2. II prouinciale ha gran bisogno d'un compagno che lo
aiuti, etc. Si risponde: Relinquat hic catalogum, etc. Di queste
due cose potria gia forsi esser fatta prouisione.
3. Come si sgrauera la prouincia hauendo trenta persone
piu, etc. Si risponde: Detur informatio in indiuiduo, etc.
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 78, prius 23. Numeri
marginales in ms. sunt. Exstant inter lineas adnotationes quaedam manu
P. Antonii Possevini, secretarii Societatis, quae responsionis capita indi-
cant: unde supervacaneum ducimus eas transcribere, quum responsio sit
infra, sub n. 222, Simili pacto dicendum de multis sequentibus epistolis.
2 Cf. supra, monum. 217, annot. 2.
3l2 POLANCI COMPLEMENTA
4. Della casa de professi fu risposto: Videat prouincia-
lis, etc, et scribat ad generalem.
5. Dell'ordine del legger il corso d'arti et theologia. Si ri-
sponde: Mittetur ubi recognitus fuerit. Di queste 3 cose etiam
dubito se si sono gia mandate.
6. La risolution delle cose proposte alla congregatione. Si
risponde etiam: Mittetur, etc.
7. Come s'intende la 6.a regola delle communi. Si risponde:
Declarabitur.
8. Se li sacerdoti et maestri debbono far li tuoni, etc. Si ri-
sponde: Videatur quid in collegio romano seruetur.
9. Che si risolua la cosa della 4.ta3 di Siracusa. Responde-
tur: Videatur cum Patre procuratore generali.
10 Che si stampi Tindice delle constitutioni. Respondetur:
Uidebitur. Di queste cose etiam dubito come di sopra.
Sono anchora altre proposte, doue si risponde: Vniuersalia.
V. R. per carita m'auisi se si fece gia di queste tali risolutione.
Tali sono le seguenti:
Saper che si fara con quelli che si partono della Compa-
gnia, n.° 15.
Del far professi quelli che hanno habilita, etc, n.° 20.
Che nella logica leuino le questioni de vniuersalibus, n.° 3,
de propositis in congregatione prouinciali.
Delli auisi per li maestri, n.° 6.
Che si purghino li poeti, n. 7.
Che si ottenga di non andar' alle processioni, n.° II.
Che modo di cinture si hanno da usare.
Se potra dormir alcun fratello alla uigna, n.° 4 inter propo-
sita a P. Paulo.
Ouello che a V. R. occorrera in queste cose, per carita me lo
mandi a Messina, massime se qualche cosa sa esser conforme alla
mente di nostro Padre. Interim questa li seruira anche per occa-
sione di raccomandarci molto alle orationi et sacrificii di V. R.,
3 «Quarta» nuncupabatur tributum praesulibus solvendum ex relictis
ad pias causas. Cf. si vacat Herculem Brancifortium etc, Capitula
Regni Siciliae... I, 229 (cap. LXX).
Epist. 220. — ii Martii 1575 3i3
et potra esser che non sara Tultimo fastidio che riceuera da noi
in questa missione. Di Napoli li 5 di Marzo 1575.
De V. R. seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre, il P. Antonio Pos-
seuino, secretario della Compagnia de Jesu, a Roma.
Sigilli vestigium.
220
POLANCUS MERCURIANO
NEAPOLI II MARTII I575 l.
I. Cur nondum se commiserit viae. — 2. Cardinalem proregem a se visi-
tatum. — ?. Opus herineneuticum P . Salmeronis doctuni atqne utile:
oportet ut cito in lucem prodeat. — 4. De bello contra turcas nuntii
aliqui.
1. Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1, etc. Non
mi parti martedi col procaccio de Sicilia, perche le molte piogie,
et noue che ci dauano de moltissimi forusciti faceuano il viaggio
malissime sicuro; specialmente per li fiumi che in grande nume-
ro conueneua guazar', et con li torrenti, ci diceuano esser' peri-
colosi, oltra la longueza et molestia ordinaria di quella strada.
Ma principalmenti mi mossi a fermarmi, per esser in procincto
vna galera ben in ordine per insir/a Messina, quale aspettaua
solo il tempo, et de hieri in qua si e acconcio con questa noua
luna, et potria esser che con questo procaccio intenda V. P. che
siamo partiti 2; et ad ogni modo dandoci buon viagio Iddio, sa-
remo piu presto in Sicilia, che haueressimo fatto partendo col
procaccio detto, etiam in buoni tempi.
2. In questi di ho visitato il cardinale vicere 3, etiam de parte
de V. P., et parmi si rallegrassi. Mi tenne a pranzo seco, et do-
1 Ex autographo in codice Rpist. Polanci, 2 ff., n. 79, prius 26, 27.
2 Die 18, ut in cod. cit. invenitur, fol. 81, prius 32, post excursionem
quam Nolam fecerat, dicit, ad eumdem P. Mercurianum scribens, iter dila-
tum ob malam tempestatem. Denique die dominica, 20. * mensis, in Siciliam
solvit. Cf. epist. 223.
3 Antonius Perrenot de Granvelle.
3l4 POLANCI COMPLEMENTA
mandomi molte cose, et vltimamente mi mostro che in Roma vo-
lontieri vedera V. P., il che dissi io sarebbe al suo tempo, ma
potrebbe esser presto detto tempo.
3. Ho visto qualche cosa del libro del P. Salmeron, che mi
mostro, et visto la oeconomia de tutta sua opera, et spero sara
cosa molto dotta et vtile. L'ho sollicitato al espedirsi, perche non
fa altro che limar, et mutat quadrata rotundis. Et se li vscisse di
mano questa cosa, potrebbe attendere all'epistole de S. Paulo,
come pare n^habbia intentione, et cominciato a prepafar le cose.
Credo che si V. P. Tessortassi a finir questo parto (sanza restrin-
gerlo molto.) 1'espedirebbe piu presto. L'ho ricordato che, secon-
do le constitutioni, deuono veder questa sua opera tre persone
intelligenti, et 1'intende anche lui cosi. Vero e che mi pare li sa-
rebbe suaue ordine, se le persone fossino a sua sodisfactione, et
che si contentassino, in cose che non concerneno la fede et bonos
mores, et sono fra le opinioni probabili de' dottori catholici, de
representar cio che senteno con li suoi motiui, et lasciarlo far a
esso depoi; monstra anche haueria respecto alle censure conue-
niente. Tutto questo serua d'auiso et nuda representatione, et
quanto parera poi meglio a V. P., parera anche a me.
4. Questa matina, andando a sollecitar nostro passagio, et
intrando in Castelnouo per visitar il signor don Aluaro, castella-
no (chJera venuto a casa nostra per sua amoreuoleza, insieme col
signor don Diego suo fratello), li staua referendo vn gentilhuomo,
che pareua prattico, li auisi che si teneuano del discorso de Vs-
ciali 4 sopra la venuta dell'armata a queste bande, fatto al turco.
Et la suma era, che sarebbe cosa persa venir a Malta o Sarde-
gna, et non riuscibile venir in Puglia o altra parte dJItalia; per-
che essendo terra ferma, concorrerebbono tanti, che non perme-
terebbono far piede, si ben potessino pigliar qualche terra. Et
cosi risolueua, che conuerrebbe dar in Messina per la comodita
del porto, et pare li prometessi de pigliar la citta, etc. Quanto
alli veneciani, che non accadeua esser sollicito, perche non ci era
4 Celebris dux classis turcicae, cujus nomen ab aliis alio modo scribi-
tur: Occhiali, Aluch Ali, Uluch Ali; cognomen etiam sibi peperit post pu-
gnam ad Naupactum, Kilidsch Ali.
Epist. 221. — 12 Martii i 575 315
da far con loro, et si poteua rompere le forze del re Philipo,
adesso che staua occupato in Fiandra, che quelli de Malta ver-
rebbono con le mane giunte a sottometersi a lui, et anche i ve-
neciani. D'altra banda si dice qui che viene don Joanne con assai
buona prouisione et auctorita, et si da ordine qui di far 12 ga-
leazze, et dicono aggiutara il duca de Fiorenza con galere et de-
nari, etc. Tutto questo dico, non solo per dar nuoue, ma molto
piu perche hauero charo intendere, se V. P. s'inclina al mio star
in Messina (s'hauessi finito la visita, et incaminate le cose) insi-
no al veder 1'essito di queste cose, o vero s'attendero alla visita
delli altri collegi, o vero se lo lascia a mio parere, accio faci
come meglio tni parera, et a maggior seruitio diuino. Non diro
altro per adesso, se non humilmente raccomandarmi all'orationi
sante et sacrifici de V. P., et pregar Dio N. S. conserui et ac-
creschi in lei suoi doni, et a tutti faci sentire et adempire sua
santissima volonta. De Napoli 1 1 de Marzo 1575.
De V. P. minimo seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Eue-
rardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de Jesu,
in Roma.
Sigilli vestigium.
221
POLANCUS MERCURIANO
t
NEAPOLl 12 MARTII I575 '.
Patrem Lndovicum Mansonem concionatorem commendat: cni
sufficiendum Lucam Pinellum indicat.
Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1, etc. Hieri
sera ci andammo ad imbarchar, et ci hanno rimandato a casa in-
sin'a questa matina; et per dir messa giorno de S. Gregorio , ci
torno bene, quantunque lasciassimo nostre bagaglie vicine al lito
in casa d'vn amico; ma con la luna ch'hogi ha fatto, si sono li
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 80, prius 29.
3l6 POLANCI COMPLEMENTA
venti perturbati, et il mare, et cosi aspettano quei della galera
che si assetti il tempo: io staro in suFauiso de non larciar' pas-
sar' la comodita prima.
Fra diuersi che predicano qui in Napoli in varii loghi, vno e
Ludouico Mansone 2, et ha particolar gratia con questa gente,
et piace loro estraordinariamente; et anche in casa vedo ch'il
P. Salmerone et li altri, per vederlo cosi accetto, et sperar frutto
deiropera d^esso, assai desiderano ritenerlo. Si V. P. li volessi
far questo dono, pare sarebbe di quelli che molto grati li sareb-
bono; et quasi e scritto, che se restassi lui in Napoli , il fratello
Luca Pinello si mandarebbe per lettore in Sicilia ; et per quanto
io posso giudicare, se cossi fossi, Sicilia non perderebbe con tal
cambio, ne per conto de legere, ne per conto del predicare, et al
P. Salmerone et a questo collegio si farebbe gratia che molto
estimarebbono. Questo solo represento a V. P. con aggiongere,
ch'al medessimo Ludouico sento assai ben disposto a far' l'obe-
dienza; ma quando quella lo ritenessi in Napoli, mi pare sarebbe
di quelli che piu sodisfactione haueriano. Se tutti doi li predetti
fossino destinati per Sicilia, all'hora io non vorrei che la buona
hospitalita di questi Padri mi sminuisse lJobligatoria inclinatione
che deuo bauer' ad aiutar quella prouincia; ma se Tvno solamen-
te de loro hauessi ad andar la , mi pare (come ho detto) che
Mtro. Luca non li lasciaria sentir la priuatione de Ludouico Man-
son[e]. D'altre cose mi rimetto alFaltre scritte hieri. Humilmen-
te domando la benedictione de V. P., et pregho Iddio N. S. la
conserui et prosperi con grande copia de suoi doni, etc. De Na-
poli 12 de Marzo 1575.
De V. P. seruo et figliolo in Jesu X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Eue-
rardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de Jesu,
in Roma.
Sigilli vestigium .
Qui nempe exstitit postea perillustris vir, praepositus cum diversis
collegiis, tum provinciis neapolitanae ac mediolanensi^Cf. Aguileram, op.
cit., I, 511.
Epist. 222. — 12 Martii 1575 317
222
POSSEViNUS POLANCO
ROMA 12 MARTII I575 l.
/. Scopns Mercnriani in mittendo Polanco. — 2. Responsiones ad dnbia
hujus circa providenda quaedam. — J. Officia caritatis.
1. Jesus f M. Molto R. in Xpo. P.e Pax Xpi. etc. Io com-
municai la lettera di V. R. a N. P., dico quella che alli 5 di que-
sto mi scrisse di Napoli; et hebbi questa risposta, la quale quasi
seruira per risolutione uniuersale dei dubbi che le erano occorsi.
La risposta fu che quando si mando il P. Domenech in Sicilia
ultimamente, si pensaua di poter non molto doppo mandare un
visitatore, con la cui rilatione et consiglio si potessero risoluere
parechi di quei punti che qui haueua proposto. Et hora essendo
andata V. R. costa, ha a fare il medesimo, cioe a tratta[re] del-
le cause, impedimenti et rimedi i quali poss[o]no occorrere nelle
materie proposte; et se conforme alle constitutioni et instituto
nostro, uedra di poter darci rimedio, lo faccia. Ma se anco le
restara alcuna difficolta , la scriua a Roma, doue con maggior
luce che V. R. dara, il tutto con la diuina gratia si risoluera 2.
2. Cosi si dice per conto del coadiutore per il P. Paolo
d'Achille, gia che forse conuerra che si ponga un tale, o vice-
1 Ex archetypo in codice Opp. NN. 328, 2 ff., I3-I4, prius n. 47.
2 Saepe in sequentibus epistolis notat P. Polancus exiguam facultatum
copiam: die 4 Julii Calatagironae dans ad Mercurianum litteras, sibi opus
esse ait ad provincialem moderatorem mittere illos qui, cogitantes visitato-
rem, ut alios norunt, plenum venire auctoritate, facultates quasdam postu-
lant; et sic addit: «Ma a me mi basta cio che mi da 1'officio, de far metere in
essecutione le constitutioni et regole, etc; benche mi accorgo che sminui-
sce 1'auctorita, etiam apresso chi non hauerei pensato, il veder che non ho fa-
colta, ne anche quelle del prouinciale, per sodisfar a quelli che ricercano da
me cose simile.» Die Pentecostes (sc. 22 Maji) scribens ad" eumdem Mercu-
rianum, Domenech petit committi Polanco facultates aliquas sibi non con-
cessas, provinciae praeposito (cod. Ital. 141, fol. 444r0- Mercurianus, vero
Polanco 2 Julii respondebat: «V. R. ha tutta la potesta che ha il prouinciale
in cotesta prouincia, et oltre cio ha a soprauedere et superintendere confor-
me al ufficio del visitatore; nel quale ufficio, come per tanti anni adietro
non sie prescritto o determinato altro circa la potesta, sa che non e stato
senza conueniente consideratione.»
3l8 POLANCI COMPLEMENTA
rettforje, o rettore in suo luogo (restando pero esso come supe-
riore), che et airamministratione del collegio si sodisfaccia, et il
buon uecchio sia solleuato.
Fu gia risposto intorno la casa di professi, che per hora la
Compagnia non poteua pigliare nuoui assunti.
Fu anco scritto che si andaua riuedendo il corso d^arti et teo-
logia, et insieme pratticando come riuscirebbono, accjoche non
fos[se] di bisogno di mutargli facilmente, poiche la sola specula-
tione o consideratione non bastaua.
II medesimo si dice per conto della risolutione che si promise
che si manderebbe di qui a molti punti particolari, che non solo
cotesta, ma anco le altre prouincie proposero alla congregatione
generale, le quali essendo connexe insieme, et conuenendoci ha-
uere dall'altre prouincie i modi et riti che tengono, si come gia
un pezzo fa si e dato ordine, non si puo prima trattarne compi-
tamente, et in modo che si possa introdurre uniformita, se non si
hanno alle mani. Si sono pero decisi parecchi punti, i quali, fini-
ta tutta la materia delle cose vniuersali, si distingueranno per
capi, accioche leuino a la pena di muouere nuoui dubbi.
Le seste regola delle communi non ha bisogno di dichiara-
tione.
Della quarta di Siracusa, ha scritto a bastanza il procura-
tore.
Del non andare alle processioni publiche, S. Sta. disse che
quando i vescoui ci molestassero, ricorressimo a lei, la quale ci
farebbe prouisione.
Circa il fare professi, V. R. porto seco gKinterrogatori, et
p[eJnso che fra pochi giorni si mandera il modo di fargli, dico,
di uenir' in cognitione di coloro che saranno habili per essere ri-
posti nel grado loro o di professi o di coadiutori, conforme a quel
che rechiede la 5.* parte delle constitutioni.
Fu gia. risposto per conto del fratello che dormiua alla vigna
di Palermo, si come potra particolarmente intendere dal Padre
prouinciale.
a Sic videtur legendum: charta attrita.
Epist. 223. — 22 Martii 1575 319
Quanto alTaltre cose, la risposta di sopra pare che basti, poi-
che appartengono alle cose vniuersali.
3. Nostro Padre ha riceuuto la lettera di V. R. delli 4 del
presente et consolatosi con Tufficio fatto col P. Salmerone, et
con le forze che Dio N. S. le concedeua per poter' col suo com-
pagno finire il suo uiaggio, et darsi alTimpresa per la quale S. D.
Mta. l'ha mandata costa. S. Pta. molto si raccommanda, come
tutti facciamo, alle orationi et santi sacrifici di V. R.; et rispon-
dera alla sua quando prima haura inteso della sua giunta in Si-
cilia. Di Romail 12 di Marzo 1575.
De V. R. inutile seruo in X.°,
Antonio Posseuino f .
Inscriptlo. Al molto Rdo. in X.° Padre il P. Giovanni Palan-
co, visitatore della Compagnia di Giesu in Sicilia. In Messina.
223
POLANCUS MERCURIANO
MESSANA 22 MARTII I575 '.
Panormitanum collegium invisere quam primum cupit, tum ei viciniora.
Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax Christi, etc. Do-
menica in sul mezo di partessimo de Napoli. et lunedi dopo
vn'hora de notte arriuammo a Mesina con prospero viagio d'vna
galea; et perche ci sonno cause de consideratione per comincia-
re la visita de Palermo (doue sta il prouinciale et il presidente
che gouerna il regno) 2, et espedirmi di quel collegio con quello
de Monrreal, Bibona, Calatagirona, Siracusa et Catania auanti li
estremi caldi, et tornar dopoi a Messina, sto in dubio se partiro
hoggi con la commodita che ci si offerisce de galere, o se mi fer-
'&&*
maro. Raccomandata la cosa a Dio, mi risoluero
3
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 82, prius 319.
2 Carolus de Aragon et Tallavia, princeps de Castelvetran, dux de
Terranova, de quo non samel postea loquemur: «praeses regni» erat, non
prorex.
3 Respondit Mercurianus hoc esse faciendum quod adjuncta et expe-
rientia docerent. Sic in epist. 8 April. 1575, quae reperitur archetypa in
cod. Ual. 147, fol. 7.
320 POLANCI COMPLKMENTA
L/orationi de V. P. ci hanno condotti con tanto buono et bre-
ue viagio, et nelle medessime spero che ci impetraranno gratia
di seruirlo in questa visita; et cosi humilmente le domando con
la sua benedictione. Guardi et prosperi Dio N. S. per molto suo
seruitio et ben de la Compagnia nostra, et comune, V. P. R. De
Messina 22 de Marzo 1575.
De V. P. minimo seruo et flgliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vestigium .
224
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 3l MARTII I575 l.
/. Pericula itineris. — 2. Messanae aliqua monimenta rectori relicta. —
•?. Visitatio grata est nostratibus. — 4. Bobadillae submissio ac caritas,
et Polanci in ipsum observantia.
1. Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1, etc. De
Napoli partimo dopoi che scrissi Tvltima a V. P., et in vna galea
in trenta hore incirca arriuammo con sanita a Messina. Et e stata
prouidenza de Iddio particolare chenon partessimo per terra, per-
che furono sualigiati dai forusciti fra Palma et Rhegio da 20 pas-
sagieri, oltra 1'incomodi et spesse et longheza dei viagio, estra-
ordinaria per i mali tempi. In Messina mi furono representate
alcune ragioni, quali mi parseno efficaci, per cominciar de Pa-
lermo la visita, et espediti questi collegii tornare a Messina per
li messi del maggior caldo. Et perche ci era qui il presidente o
vicere 2, et anche il prouinciale, che in molti di non sarebbe ve-
nuto a Messina, con la comodita delle galere che veneuano qua
con vn amico nostro, id est, il presidente Gisulfo, passai breue-
mente con mio compagno in qua.
1 Ex autographo in codlce Epist. Polanci, 2 ff., n. 84, prius 254.
2 Epist. praeced., annot. 2; infra, n. 3.
Epist. 224. — 3i Martii 1575 321
2. In duoi giorni pero che mi fermai in Messina, non si per-
se tempo, perche ho parlato alli principali, et raccomandato
strettamente al rectore alcune cose che importauano per Tessecu-
tione megliore de suo officio, et in tanto che tornaro, e restato
de attenderui, il che si fa, ci sara mancho da far nella visita di
quel collegio; et pare restassi con buon animo de farlo. Et all'ad-
monitor' et ministro ho lasciato cura de ricordarglielo, si se smen-
ticassi, et d'auisarmi; et ho bona speranza della persona d'esso
rector, et de tutto il collegio, mediante la gratia de Dio.
3. Qui in Palermo sono arnuato la settimana santa, cioe
martedi, et ho visitato il duca de Terranoua, presidente, et l'ar-
ciuescouo, et inquisitor maggior, ch'e il vescouo de Pati. Et an-
dando a Monrreale col P. Bobadilla ho anche visitato Tarciue-
scouo de li 3, et cominciato a veder questo et quel collegio. Et alla
pascha, piacendo al Signor, cominciaro de proposito la visita, fa-
cendo in questo mezo cio che si potra bonamente in questi gior-
ni, nei quali anche mi conuiene confessar alcuni forastieri. Et
vniuersalmente pare si rallegranno in questa prouincia ch'hab-
bi mandato V. P. chi la visitassi *. Degnissi la diuina bonta dar-
3 Ludovicus de Torres, senior: infra, epist. 226, annot. 2.
4 Sane apparet laetitia in pluribus coaevis monurr.entis quae perlustra-
re potuimus. Primarii homines provinciae illius, visitationem efferunt: Do-
menech, primum adventante Panormum Polanco, exsultabundus ad Mercu-
rianum scribit, atque omnem opem illi se praestiturum pcllicetur (27 Mart.:
cod. Ital. 146, fol. 3lC)r.); dein, 29 Augusti, visitatis collegiis Syracusarum
et Catanae, eidem Patri generali, laudibus cumulans Polancum, exitum
nuntiat faustissimum, et sic concludit: «... Tutto se ha fatto per gratia dil
Signore con molta satisfatione et particolar mio contento; et spero che non
sara senza molto frutto; et che son tenutto molto a ringratiar' al Signore et
a V. P., che in questi tempi et occurrentie extraordinarie me ha voluttodar
questo aggiutto che in vero era ben bisogno...» Ital. 148, fol. 245V., prius
37or. Similia prorsus sensa aliis in epistolis expressit, ut 18 Nov. 1575: Ital.
14Q, fol. I29r., prius 382r.; et 18 Apr. 1576: Ital. 151, fol. t2r., prius H5r.
P. Paulus Achilles, rector panormitanus, nuncians generali praeposito
iter Polanci Marsalam, haec 29 Maji 1575 dicebat: «Per gratia de Jesu Chri
sto N. S. ha uisitato questo collegio con molto frutto spirituale et consola-
tione di tutti...» Ital. 14J, fol. 253r., prius 273. Pari modo scripserat die
6 ejus mensis: ibid., ff. 127-128; et ad Polancum anno sequenti 27 Maji:
Ital. 151, ff. 160-161.
P. Joannes B. Carminata, rector messanensis, qui laetitia summa ex-
1'OLANCJ COM PLEMENTA . — T. II. "21
322 POLANCI COMPLEMENTA
ci gratia per le orationi de V. P. de seruirlo in questo assumpto,
et de dar bona pascha a V. P., in cui sante orationi et sacrifici
humilmente mi raccomando, et domando sua benedictione. De
Palermo, giouedi santo 1575.
De V. P. seruo et figliolo minimo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
4. Ho fatto 1'offitio raccomandato col P. Bobadilla 5, et vor-
rei saper se V. P. vole o intende che io lo reputi exempto et
immediato a lei o non, quantunque lui parla benissimo, et dice,
che piu che tutti vole esser' subditto, ma io 1'ho rispecto come
a Padre, etc.
Inscriptio. f Al molto Rdo. id X.° Padre nostro, il P. Eue-
rardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu, etc, a Roma.
Sigilli vestigium.
spectabat adventum visitatoris, ut ad eum Catanae morantem scribit, II
Maji 1576 (Ital. l$l, ff. 8990), postea, in epistolis 14 et 20 ejusdem mensis
visitationem nunciat magno cum fructu esse transactam: Ital. 151, ff. 104-
105, et l3l-l32.
P. Bobadilla, ut alios omittamus, qui olim adeo acriter Polancum repre-
henderat, ipsum inspectorem Siciliae laudat maxime. eumque provinciae
praeponi exoptat, ut ex ejus epistolis notavimus in Bobad. Monum., 528,
annot. 4, nn. I, II et V.
Non defuere qui Polancum notarent, praesertim ut nimium exactorem:
sic reperimus in paucis epistolis, ut P. Joannis Dominici Candelae (Ital. l$l,
ff. 250-251); P. Eustachii Paterni (Ital. 152, fol. 379), ac P. Erasmi Mar-
chesii (ibid., ff. 381-382). Sed animadvertendum, Candelam non constare
sibi, ac rumores exigui momenti incusare; Paternum (Paterno) ac Marche-
sium ita imprudenter atque acerbe loqui, ut bilem potius vomere quam ju-
dicium ferre videantur. Nec parum valet quod ea tempestate perfecta con-
junctio siculorum cum hispanis desideraretur. Magni autem faciendae que-
rimoniae non fuerunt, quum nullibi reperiamus ab Everardo aut Polancum
admonitum, aut verbum ullum de re prolatum. Cf. epist. 228, annot. 3.
s Cf. supra, monum. 217, n. 1; et Bobad. Monutn., 528-529.
Epist. 225.— 14 Aprilis 1575 323
225
POLANCUS POSSEVINO
PANORMO 14 APRILIS I575 x.
I. Dubia exorta de potestate qua fungitur. — 2. De domo professorum eri-
genda. — ?. De Societatis candidato, adolescente praeclari ingenii ac
virtuiis, sed cui impedimentum adest. — 4. Commendat fratrem Nico-
launi de Amaro. — 5. Rogat ut voti cujusdam mulieris dispensatio impe-
tretur a sancta sede.
1. Molto Rdo. in Xpo. Padre. Pax Christi, etc. Doppo la
partita nostra di Roma sola una lettera ho riceuuta de' 12 di Mar-
zo, di V. R., doue risponde alla mia prima scritta di Napoli, et
non occorrono molte cose a replicare, poiche la risolutione di
quelli dubbii chJio feci, pare si debba fare doppo 1'informatione
nostra di qua. Et se io hauessi portato chiara la facolta che no-
stro Padre mi da, a molte cose si potria forsi prouedere; ma
come non mi e stata specificata, dicendomi nostro Padre quando
glielo ricordai che me la manderebbe, non ho se non due cose
per le quali mi possa regger' intorno a quella. Una contenuta
nelle lettere patenti, cioe, che mi si da quella potesta che con-
uiene per Tessecution deirofficio: Faltra e nello stesso officio del
visitator', doue si dice, che in quello che ricerca 1'instituto, con-
stitutioni, regole, etc, o in quello che sara facile et di manco im-'
portanza, si possa procedere all'essecutione, riseruando le cose
piu difficili alla consulta di nostro Padre. Tuttauia se sotto que-
sta generalita specificasse nostro Padre la sua uolonta, et qual
facolta io debbo pratticare, piu cose potremmo fare, et piu spe-
ditamente. V. R. mi faccia gratia di ricordarlo a S. P.ta, et aui-
sarmi di quanto sara sua uolonta. In questo mezo, quello che
d'accordo col prouinciale et rettore si potra metter' in essecutio-
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 2 ff. , n. 87, prius 320. Re-
spondit Possevinus die 29 ejusdem mensis, litteris quas servat codex
Opp. NN. 328, ff. 15-16, prius 52-53. Eas litteras indicabimus in annotatio-
nibus sqq., hoc modo: «Resp.» Et sic in plurimis epistolis faciemus ubi
simile accidit.
324 POI.ANCI COMPLiiMENTA
ne conforme ai doi generali principii sopradetti et alla facolta
loro, lo esseguiremo.
2. Circa la casa di professi uo intendendo, che assai conuie-
ne alla Compagnia in questa prouincia; tuttauia non si fara ne s1
promettera senza consulta et risposta di nostro Padre. Quelle de-
cisioni di cose uniuersali si aspettaranno; et del non andar' alle
processioni publiche, si usera del remedio che il papa ci diede.
Del far professi o coadiutori si aspettera il modo che ci si pro-
mette, et anche se qualche ordine in particolare nostro Padre
dara, almeno per coadiutori.
3. Oui ci ha parlato per entrar nella Compagnia un gioua-
ne nobile 2, figliuolo del baron di Monforte, et primogenito et
successor nella baronia, che intendo uale cinque o sei milia V.di
d'entrata. Suo padre e grande amico della Compagnia nostra,
et persona erudita et tenuta dei piu sauii caualieri del regno. II
giouane che uuole entrare ha frequentato i sacramenti lunga-
mente, et e molto uirtuoso, d'intorno a 20 anni, dotto nelle let-
tere d'humanita et philosophia, con principii competenti di theo-
logia, et ha molto buon giudicio prattico, et nel parlar non par si-
ciliano. Ha un diffetto d'un' occhio, col quale non solamente non
uede niente, ma e di mala apparenza per 1'albugine, come di la
si uedera, perche egli stesso ua a Roma, et 1'occhio e quello del
canone, quantunque esso si offerisce d'hauer la dispensa prima
d'entrar'. Io gFho fatto molta difficolta circa 1'admissione sua
per questo impedimento del che egli s'e assai sconsolato, quia
amore languet; non gPho pero leuato la speranza, quantunque
gPho dissuaso Fandar' a Roma per tal conto; ma esso in ogni
modo ha uoluto andar per il giubileo et altri rispetti. V. R. per
carita 1'accarezzi, perche lo merita sua uirtu, et in quello che po-
tra 1'aiuti per lo fine che pretende, saluo il ben commune della
Compagnia, et maggior seruitio di Dio. A nostro Padre scriuero
piu in general di lui.
4. V. R. si ricordi che m'offerse mandarmi le concessioni
J Vide epist. seq., n. 4. Resp. (cf. annot. I): humane tractandura Ro-
mae illum adolescentem; sed, ut jam Domenecco scriptum, eum in Societa-
tem adsciscere non oportere.
Epist. 225. — 14 Aprilis 1575 325
dei pontefici fatte uiuae uocis oraculo, perche roffitio di visitator
le ricerca. Raccomando etiam a V. R. la dispensa per nostro fra-
tello Nicolao d'Amaro 3. Et perche potria esser che fusse perdu-
to il memoriale mandato a Roma del fatto suo, qui mando una
copia. E giouane molto buono, et si accosta ai 40 anni, benehe
non mostra tanta eta, et potria seruir' alla Compagnia , essendo
promosso al sacerdotio, in molte cose, etiam nel gouerno Et
quanto al merito di sua persona, sia per la uirtu, sia etiam per
quel che ha fatto per la Compagnia, mi par se li debba hauer con-
sideratione quanto a nessun' altro di questa prouincia. Et quan-
to prima si ottenesse questa dispensa, sarebbe meglio, gia che
pare piu sicuro il domandarla al sommo pontefice o alla peniten-
tieria, che usar de nostri priuilegii intorno a quella.
5. Raccomando etiam a V. R. per amor di Dio, che per una
delle uie dette, di S. S.ta o della penitentieria, procuri d^impe
trar una dispensa uiua uoce per una donna, la qual , trouandosi
in certo pericolo della uita, fece uoto di religione; et non passo
un'hora, ne forsi meza, che si penti, et dipoi si e spossata, et ha
proceduto a certi atti con lo sposo, citra consummationem tamen
matrimonii, che non poca infamia et scandalo sarebbe se si tor-
nasse a dietro. Pareua per le cause toccate, che Tordinario po-
tesse dispensar, et Pha fatto. Et con tutto questo per maggior
cautela conuerrebbe si domandasse a S. S.t& o alla penitentiaria
uiua uoce. Et tanto piu sara facile la dispensa, perche credo sia-
no gia maritati, et si presupponga che e cosi al domandar della
gratia, o potria esser al tempo che si domandera , perche con la
dispensa del ordinario uiua uoce, et per quello che le ha signifi
cato il confessor', si crede che. bona fide si sara maritata, et tut-
3 Resp.: missam esse dispensationem. Mercurianus autem, respondens
epist. sequenti (cf. ibid., annot, I), haec habet: «Sua Sta. ha conceduto la
dispensatione della irregolarita di Nicolo di Amaro, accioche possa promo-
uersi ad ordines sacros; et nondimeno, non obstante questo, non mi pare
che debba promouersi fin tanto che realmente non consti che esso sia capa-
ce, et a bastanza prattico ne' casi di conscienza, poiche la importanza di
tanto ministerio quale e il sacerdotio, ricerca, come V. R. sa, piu che medio-
cre spirito et sufficienza per impiegarcisi debitamente. Et cosi V. R. li si-
gnifichera al Padre prouinciale et P. Paolo di Achille.»
326 POLANCI COMPLEMENTA
tauia le bisognerebbe dispensa ad petendum debitum, etc. Se di
la si giudicasse bastar la dispensa deirordinario gia detta, non
accaderebbe domandarne altra, perche si trouano pareri differen-
ti de dottori in questa materia 4.
Rimando a V. R. quel modo di riceuer', etc, che mi par'
cosa uecchia et particolar' per Napoli, et non ordinata per nostro
Padre general presente, ne approuata. Mi raccomando molto
neH'orationi et sacrificii di V. R. et di tutti, etc. II medessimo fa
il P. Jacomo. Di Roma a li xmi di Aprile m d lxxv.
Oui ua una lettera mia per il P. Benedetto Palmio 5. Se non
fusse in Roma (perche qui ci dicono che sia andato a Genoua
coll' Illmo. cardinal Morone) V. R. 1'apra, et la pigli per sua, et
mi risponda, consultata la cosa con nostro Padre.
De V. R. seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Xpo. Padre, il P. Antonio
Posseuino, segretario della Compagnia di Giesu, in Roma, alla
piazza d'Altieri.
Sigilli vestigium.
226
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 14 APRILIS I575 l.
I. ln eomitiis regni procuratur dotatio collegii Montis Regalis: qua in re
benevole se gerit praesul ejus civitatis. — 2. Visitatio bene procedit. —
J. De gradu suae potestatis certior fieri cupit, in specie quod ad eccle-
siae fabricajn. — 4. De Simeone candidato.
I. Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc.
Di Napoli scrissi alcune uolte a V. P., et dipoi feci il medesimo
a Sic, lavsu memoriae, pro Palermo: vide epist. seq.
4 Resp.: procurabitur dispensatio.
5 Exstat in eodem cod., ac n. 83 signatur. Agit de P. Antonio Sardo,
aedificando monasterio cuidam intento.
1 Ex archetypo in cod. Epist. Polanci, 2 ff., n. 85, prius 260, 261. Re-
sponsum est huic epistolae in litteris quas habet codex Ttal. 146, ff. 354-355,
Epist. 226. — 14 Aprilis 1575 327
di Messina et di Palermo, come arriuai. Dipoi passate le occupa-
tioni della settimana santa, si e potuto piu attendere alla uisita,
quantunque in uero sono assai molte le occupationi che qui si
tengono con secolari, s"i per esser qui la corte del vicere et mi-
nistri regii principali, si etiam perche al presente si fa parlamen-
to del regno; et di parte delle persone che uengono, et d'alcuni
negotii loro, si aumentano le occupationi del prouinciale et ret-
tor', et anche le mie in parte. Ma oltra li compimenti, quali sono
alle uolte necessarii, procuriammo in questo parlamento far un
negotio nostro, cioe della fundatione del collegio di Monreale, et
che li tre braccii, che chiamano, di questo regno fra le altre cose
che supplicano al re, mettono questa di supplicar per 1'applica
tione di cinquecento V .di d'entrata, o uero pensione sopra l'ar-
ciuescouado di Monreale per dotatione di detto collegio. Et ri-
cordandomi che 1'Illmo. cardinal Farnese, quantunque haueua
piacer fusse stabilito il suo collegio, ci lasciaua pur Tassunto del
procurarlo, giudichiamo non douer perder questa occasione del
parlamento che qui si fa, il quale facendo un buon seruitio di de-
nari al re, si spera facilmente otterra questa nostra tra 1'altre
gratie. Et essendoci beneuoli tanto il signor duca di Terranoua,
presidente, quanto gl'altri capi degli stati, o uer' braccii detti,
non e stato difficile il promouer questo negotio. Ci e stato anche
beneuolo Parciuescouo di Monreale; et nella supplica et in tutto
il resto si tiene tanto rispetto all'Illmo. Farnese, che non dubito
li sara questo officio molto grato, col quale si stabilira et aumen-
tera il suo collegio, benche l'aumento s'intende et si dice anch e
espressamente sia doppo la sua uita, accioche se uorra aumen-
tar S. S. Illma. qualche cosa, lo faccia per sua uolonta, o uero
non si faccia. L'arciuescouo e ben contento che non si faccia ex-
ceptione della uita sua, anzi egli stesso ce Tha detto, perche noi
uoleuamo etiam tenerli questo rispetto di domandar questa en-
trata doppo la sua uita 2. Pare sara spediente, se cosi paresse a
prius n. 48: datae dicuntur «7 Aprilis» sed planum est mendum; et illis re-
spondens Polancus (infra, 23i), dicit datas 7 Maji.
2 Archiepiscopus Ludovicus de Torres successerat cardinali Alexandro
328 POLANCI COMPLEMENTA
V. P., che si scriua in corte del re, accioche sia aiutato questo
negotio per li nostri 3i la. Scriueremo ben di qua al P. Pqrres
et al P. Ribadeneira, che aiutino. Et ci dicono quelli che sono
periti, che probabilmente ci riuscira bene questo negotio. Dio
N. S. lo guidi.
2. S'e fatto, non ostante qualche occupatione in questa par-
te, nella uisita buon progresso, et tuttauia si spera sara Dio N. S.
seruito non poco di quella. II disegno nostro sarebbe spedirci di
Palermo et Monreale, Biuona, Calatagirone, Siracusa et Cata-
nia in questi mesi d'Aprile, Maggio et Giugno, per passar poi
Luglio et Agosto in Messina, conuenendo cosi non solamente ai
negotii, ma anche alla sanita corporale, come ci dicono.
3. Molto mi consolerei di riceuer da V. P. la dichiaratione
della facolta che mi ha dato in genere nelle lettere patenti, et
nello stesso offitio di visitatore, per non andar' indouinando, o
ueramente facendo illationi (che potrebbono non esser dimostra-
tiue) da quella facolta che conuiene all'officio, a quella che in
particolar si hauera da usar nelle cose occorrenti. Perche non
mi consta per le assolutioni o dispensationi, et cose simili, se io
ho piu che li particolari, benche mi pare non sara minor che
quella del prouinciale. Et quanto piu specificata uenisse la uolon-
ta di V. P. nelle dette et altre cose, che possono succeder nella
uisita, mi sara maggior consolatione 3; et specialmente quanto
all'edificar, par molto necessaria facolta di V. P. Et se potesse
Mtro. Giouanni con le galere di Sicilia, che passeranno fin'alla
specie, dar una uista a Sicilia con buona licenza deirillmo. car-
dinale per un par di mesi, sarebbe di molto grande importanza,
si per altri luoghi, si etiam per questo di Palermo, doue la cupu-
la della chiesa ch'esso designo, ha fatto in diuersi luoghi risen-
timento, et conuerrebbe risoluersi se si ha di rouinar qualche
parte, o finirsi la fabrica. Si uedono anche certi inconuenienti
Farnesio reservanti sibi fructuum partem. Van Gulik-Eubel, III, 267.
Cf. autem epist. seq., n. 4 et annot. 5.
3 Responsio similis est ei quae continetur in epist. 222, n. I; addit po-
testatem extraordinariam non videri necesse; si novi quid addendum ordi-
nariis facultatibus, consulat, moneatque Mercurianum.
EPIST. 226. — 14 APRILIS I575 329
nel suo disegno, quali in presenza cTesso Mtro. Giouanni facil-
mente si accommoderebbono. La casa anche del collegio pare
habbia necessita quasi estrema di esser accommodata et aumen-
tata, per lo grande scommodo che patiscono li collegiali; et spe-
tialmente la casa di probatione, tanto per la state, quanto per
1'inuerno incomodissima, et mal sana, et pericolosa di cadere. Et
per tutto questo importarebbe molto il conseglio et direttione di
Mtro. Giouanni. Et ho trouato che si trattaua fra forastieri di
fare scriuere a V. P. per la uenuta di detto Mtro. Giouanni, da
persone graui; ma mi e parso diuertirlo fino a tanto che V. P. sia
informata, et ci auisi se le piace che questo si faccia. Si offeriua-
no anche di farlo domandar' al cardinal Farnese. Io tuttauia non
lo tengo per facile, per la importanza della fabrica di nostra chie-
sa. Et quando V. P. giudicasse non si douer mandare, ueda se le
piacera darci commissione che con questi architetti di qua si pi
gli qualche risolutione, et si uenga etiam a qualche effetto, al-
meno nelle cose piu necessarie. Et potra esser, che molto presto
si mandi di la un disegno che ha fatto qui un nostro fratello, it
quale intende qualche cosa, accioche non uenendo Mtro. Gio-
uanni, V. P. ordini quel che li parera piu spediente. Si desidera
anche qui alcuno di nostri fratelli per indorar' un tabernacolo
grande che hanno quasi fatto o accommodato, perche altri lo in-
comminciarono. Se Mtro. Biagio non fussi di la necessario, o
alcun' altro si trouasse, sarebbe il ben uenuto in questo collegio
per tal conto. Queste proposte, se pareranno a V. P. di huomo
molto siciliano, facilmente credo mi scusera, massime tenendo
tutti noi per lo meglio, cio che a lei piacera ordinare 4.
4. D'un giouane nobile, chiamato don Simeone s, scriuopiu
in particolar' al P. Posseuino, per grauar manco V. P. Egli re-
ferira le sue qualita; et anche poiche ua a Roma , si potranno in
presenza considerare. Se si potesse riputar dispensabile quelsuo
4 Resp.: utendum fabris siculis, qui non deerunt. Magistrum Joannem
[Tristanum] Roma sine magno incommodo discedere non posse; nec suf-
ficere causam itineri Blasii.
* Resp.: «Di don Simeone che uiene a Roma, si uedra quel tanto che
potra farsi in Domino». Cf. epist. praeced., n. 3.
33o POLANCI COMPLEMENTA
difetto delTocchio, del resto mi par sarebbe molto buon sogget-
to. Et questi Padri che qui lo conoscono, ne riceuerebbono non
poca consolatione, che esso potesse esser consolato, et io ancora
per amor di esso et di loro, quando la cosa paresse di maggior
seruitio diuino, et non altramente. D'altre cose il Padre prouin-
ciale credo scriuera, come sarebbe di quel contratto delle case,
etc. La ratification di quello, et di una casa di nostro fratello Ni-
colao d'Amaro, la qual fu uenduta per censo di uintiuna onza, si
aspettera da V. P., nelle cui sante orationi et sacrificii humil-
mente tutti ci raccomandiamo, et domandiamo sua beneditione.
Di Palermo li xiiii di Aprile m d lxxv.
De V. P. minimo figliolo et seruo ln X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Jhs. a Spero che V. P. mi perdonera la mano del P. Jacobo 6;
et pero 1'vsaro alle volte per piu espedirmi, et perche scriue me-
glio ch'io . Trouo qui bisogno assai d'essercitii spirituali et de
methodo oinstructione per aiutar a morir',facendo ogni vno come
li pare. Se V. P. giudichera espediente mandarli qualche aiuto,
sara assai opportuno. Non ho anchora riceuuto lettera alcuna de
V. P.; ma non tardano tropo, poiche si aspettaua saper del arri-
uo nostro a Sicilia.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu, a Roma.
Sigilli vestigium.
Hinc autographum epistolium , folio alteri agglutinatum.
Cf. epist. 218, annot. 3.
Epist. 227. — 22 Aprilis 1575 33i
227
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 22 APRILIS I575 *.
I. De quadam aedificatione collegio panormitano valde necessaria. — 2. De
sodalibus aliquot non conservandis in Societate. — 3. De aliis adgradum
ultimum provehendis. — 4. Comitia apud regem favent collegio Montis
Regalis.
I. Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc.
Doppo la partita nostra di Roma non habbiamo riceuuto lettere
di V. P. Ho scritto delle cose che occorreuano diuerse uolte, et
aspetto con desiderio d'intender le facolta che a lei parera ctFio
debbia usare, come di parola mi diede intentione di uoler farlo 2.
Specialmente mi par conuerrebbe, che V. P. ci desse facolta per
far' un poco di fabrica qui ;in Palermo per Fhabitation dei no-
stri, quali stanno molto scommodi. Gia fece il disegno Mtro. Gio-
uanni: et benche sara necessario mutarlo in qualche parte per
ragion delli siti che ha hauuto il collegio, pur quella parte che
adesso si pretende edificare, non aceadera si discosti dal disegno
di detto Mtro. Giouanni. Et questa e quella parte del rifettorio
et cucina con una stanza uicina et grande, che seruira per luo-
go di far la ricreatione. Et sopra queste stanze si fanno molte ca-
mere da una banda et dall'altra, piu quasi che tenga adesso il
collegio; et pur non accade rouinar niente di quel che si habita.
Et questo edificio il P. Vincenzo, procurator, spera si potra fare
senza spesa del collegio, per esserui parecchi benefattori che han-
no promesso aiutare, et altri che si spera aiuteranno. Et e tanta
la scommodita presente, che par non conuerrebbe differir piu. 11
Padre prouinciale pensa di hauer facolta per far questa fabrica,
stante il disegno predetto di Mtro. Giouanni; ma perche io non
ho chiarezza di detta facolta, Fho uoluto scriuer' a V. P. Si fa
ben conto con muratori et falegnami domestici in buona parte
far questo edificio.
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 86, prius 262. Re-
sponsio data est huic et sequenti, 21 Maji. Ital. 14J, fol. 23i.
2 Cf. epist. praeced., annot. 2.
352 POLANCI COMPLEMENTA
2. Sono alcune persone che non si portano come conuer-
rebbe. Et quantunque si ua procurando d'aiutarle, Uno o doi
fanno instanza d'esser licentiati. Et per il danno che possono ri-
ceuer' altri della conuersation delli tali, pare conuerrebbe ha-
uer commission di V. P. per poter licentiarli quando si giudicas-
se necessario, fatte le diligentie che si potranno per loro aiuto.
Et non dubiti V. P. di che si usi facilita in questa parte, perche
ne il prouinciale e inclinato a cio, ne manco io; anzi mi sforzo
quanto posso per stabilir' et aiutar queste persone. Non le no-
mino, perche non sono di la conosciuti, benche qualche una sia
stata sette o 8 anni nella Compagnia. Si che in cose simile ha-
uerei caro intender la uolonta di V. P. circa la facolta che ci da.
Et quando fusse contenta di esser' auisato di cose particolari,
conuerrebbe ci facesse mandar unacifra, quale parera spediente,
et si dara auiso 3.
3. Oui sono alcuni fratelli coadiutori molto uecchi, et pur
non sono formati. Dubita il Padre prouinciale se tiene auctorita
di accettarli tra li coadiutori formati; perche li pare che un tem-
po li fusse concessa. lo insino che riceua auiso di V. P., non so
quel che posso, in fuor di quello che sta espresso nelFofficio di
visitatore; et pur mi par conuerrebbe accettarne alcuni, perche
hanno occasione di disanimarsi, essendo stati, chi xv, chi xx anni
nella Compagnia, et non essendo ancora stabiliti in essa, et al-
cuni temendo d'esser' un di licentiati, come questa gente per na-
tura e inclinata ad esser suspiciosa et timida 4.
Delle cose della visita non scriuo in particolare. Se parera a
V. P. che io lo faccia, mandata la cifra, si fara. Et quantunque
si notano le cose per poter ragguagliar V. P., et anche qua pro-
3 In epistolis aliis fiet mox sermo de aliquibus nominatim. Responsum
autem quod hanc rem spectat sic se habuit: «Quanto alla faculta di licentia-
re alcuni che sono stati nella Compagnia, e bene che si sapia prima qui il
nome, cognome, tempo et cause, accioche si camini, si come fin'hora si e
fatto, col solito ordine di nostra Compagnia; et se ci fosse qualche pericolo
in mora, gia le constitutioni et ]a facolta del prouinciale bastano per dare ri-
solutione a questo dubio.»
4 Resp.: antea eam gratiam concedendam coadjutoribus aliquibus spi-
ritualibus; quod post visitationem consultius fieri poterit.
Epist. 227. — 22 Aprilis 1575 333
uedere; io procurero lasciarli quanto manco scritti si potra, et in
luogo di quelli procureremo la prattica delle cose ordinate con-
forme alle constitutioni et regole, ecc.
4. Gia nel parlamento di questo regno, con dimostratione
speciale di beneuolenza et fauore, hanno concluso, fra li capitoli
di cose che supplicano al re, domandar li cinque cento scudi
d'entrata, de' quali ho scritto, per il collegio di Monreale % et il
duca di Terranoua, presidente, raccomandera questa cosa me-
desima in una lettera di negotii alla maesta del re. Se pare a
V. P. raccomandar al procurator nostro, che sta in sua corte, et
al P. Ribadeneira, che aiutino, pare saria bene, et si giudica il
negotio sia per riuscire. Di qua ancora io scriuero quando andera
questa risolutione del parlamento, il quale ha fatto un seruitio
al re, che potra importar piu d'un milione et mezo in pochi anni,
che era quanto il re pretendeua di questo regno; et cos"i si pensa
lo uorra gratificare.
Non mi stendero in altro per adesso. Spero fra 12, o 15 di sa-
remo spediti di Palermo, et forsi anche in pochi piu aggionti di
Monreale. De sanita stiamo bene, Dio lodato; ma con molto bi-
sogno delForationi et sacrificii di V. P. et della Compagnia per
le cose di questa prouincia, della qual pur ho buona speranza
per la diuina bonta, et humilmente domandiamo la benedictione
di V. P. Di Palermo li 22 di Aprile 6 1575.
De V. P. minimo seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. 7 Al molto Rdo. in Christo Padre nostro, il
P. Euerardo Mercuriano, preposito generale deila Compagnia de
Jesu, a Roma.
Sigilli vestigium.
5 Cf. Brancifortium etc, op. cit., II, 269, cap. XLIII.
6 Ejusdem diei exstant ibidem aliae litterae quibus Polancus ad P. N.
mittit scripturam publicam de venditione domorum collegii panormitani:
signantur autem n. 88, prius 263.
334 POLANCI COMPLEMENTA
228
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 27 APRILIS I575 K
Frequentia in agendo cum quibnsdam sanctimonialibus praeciditur.
f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Qui trouai che si an-
daua molto spesso al monasterio del Roglion, et oltra le prediche,
vi erano confessioni molto ordinarie, et dir !a messe, farli far'
Thostie per nostra chiesa, et altre cose per la sacristia. Et d'altre
cose domestiche mi pareua pigliassino i nostri piu assumpto che
conueneua: tanto che ho visto vna poliza de vno nostro, che le
confessaua, al rector de nostro collegio, doue li domandaua non
so quanti rotuli de carne per detto monasterio, il quale darebbe
i denari che costassi, et mi parse intendere fossi cosa altre volte
vsata. Et si ben io haueria chara ogni consolatione honesta et
decente di quel monasterio, mi e parso moderar queste cose, la-
sciando purTvso delle prediche, et qualche rara confessione. Et
se di la si trouassi vn buon prete per confessar quelle monache,
per mezo del P. Vrsmaro o altro, hauemmo trouato chi dara il
salario per esso, et al tutto potriamo liberar i nostri. L'altre cose
ho detto non si vsino, per non nutricar familiarita et intrinseche-
za 2. Et questo et alcune cose de l'obseruanza de nostro institu-
to et regole credo faranno che quelch/vno mi tenghi per rigoro-
so, et forse lo scriueianno a V. P.; quella pur sia certa, ch'in
fuora d'introdur' 1'obseruanza detta, non li do tropo occasione,
et anche nelle regole prima m'informo delli consultori, mini-
stro, rector' et prouinciale et officiale d'ogni officio, de cio che si
puo far; et cosi con la suauita che posso 1'introduco 3. Et al fine
spero con la gratia de Dio restaranno piu contenti et consolati,
quantunque la dessuetudine alle volte causi resentimento in que-
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, I fol., n. 89, prius 264.
2 Resp.: Admodum probari; difficile reperiendum Romae aptum illi mi-
nisterio sacerdotem, ob «anni sancti» frequentiam, et quia episcopi confes-
sarios tales sibi expetant. Cf. epist. praeced, annot. 1.
3 Resp.: huc usque nihil questi sunt.
Epist. 229.— 2r Maji 1575 335
sti principii. Spero tuttavia lettere de V. P., perche non ho ri-
ceuuta alcuna dopo mia partita de Roma. De Palermo 27 de Apri-
le 1575-
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Soli Patri nostro generali M. Euerardo.
229
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 21 MAJI I575 l.
I. Dubia proponit; ac primo, de vestiendis fratribus nostris defunctis. —
2. De librorum qui explicandi sunt electione. — 3. De disputationibus
scholasticorum. — 4. De panno usurpando ad vestimenta. — 5. De elee-
mosynis admittendis. — 6. De fundatore agnoscendo collegii panormi-
tani. — 7. De nonnullorum officiorum regulis. — 8. De haereditate cu-
jusdam sodalis. — p. De parva insida Sancti Pantaleonis dicta. —
10. Quaedam oeconomica de collegiis. — 11. Post scriptum: de casibus
quibusdam reservatis, ut vocant.
1. f Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Chri-
sti, etc. Alcune difficolta che ci sono occorse (oltra quelle del-
Taltra lettera) proporro per questa a V. P.
In una regola deirofficio del rettor si dice, come anche nelli
decreti della prima congregatione, decreto 30, titolo 6, vt fratres,
qui sacerdotes non sunt, sepeliantur eodem modo induti, quo alii
clerici honesti, qui sacerdotes non sunt, indui solent. In questo
paese i chierici si sepeliscono con la cotta, et pare inconuenien-
te che i nostri meri laici siano sepeliti con quella, essendo uesti-
mento clericale *.
2. Nel medesimo officio del rettore si nota, che faccia usar
la lettione delli libri, che nelle vniuersita et collegii della Com-
pagnia si hanno a leggere secondo la determinatione della Com-
pagnia; et questa regola e conforme alla 4 parte delle nostre con-
stitutioni. capo 14. Hora si domanda, se tal risolutione de libri
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 90, prius 272, 273.
Huic et sequenti responsum datum una epistola, iS Junii. Ital. 147, ff. 340-
342, antea 56-58.
2 Resp.: coadjutores fratres non sepeliendos cum superpelliceo.
336 POLANCI COMPLEMENTA
sia fatta insino adesso per ordine di V. P., o d'alcuno.de suoi
predecessori 3.
3. Quel che si dice nel medesiino officio circa le dispute,
pare non si possa seruare nel collegio di Palermo secondo la pre-
sente dispositione, per esserui solamente 4 scolari de' nostri,
anzi tre fuor dei maestri; per cio non gFho obligati a seruar
questa regola circa il disputare *.
4. Si tocca pur nel medesimo officio, che si uestano i colle-
giali di panni uili et durabili, et pare non riesca qui 1'osseruatio-
ne di tal regola, immo che non si possa osseruare; perche li pan-
ni uili non sono niente durabili, et si fa piu spesa in quelli, che
se si comprassero buoni. Quid ergo agendum? s.
5. Nel 2.0 capo deirofficio del rettore si tratta delle limosi-
ne, quali non si hanno a domandare ne accettare, quando il col-
legio puo sostentar 12 scolari, conforme al capo 2 della 4 parte
delle constitutioni. Questo collegio sta con molti debiti, et ha bi-
sogno di fabricare; et pero quantunque possa sostentar piu che 12
scolari, realmente ha bisogno di aiutarsi di limosine offerte spon-
taneamente, et anche domandate, specialmente hauendosi a finir
la fabrica cominciata della chiesa. Et pero detto collegio di Pa-
lermo domanda licenza a V. P. per accettar et domandar limo-
sine, salua la edificatione 6.
6. II primo fundamento della dotatione di questo collegio lo
diede la citta, cioe 500 V.di d^ntrata. D'altra banda 1'imperator
Carlo V diede 1'abbatia, che uale il doppio et piii che la fundatio-
ne della citta. Et il sito di detta abbatia insieme con la casa che
diede il re Philippo, sono quasi tutto il trito terreno, doue habi-
ta il collegio, et tiene la sua chiesa. Et pero qui dubitauano se
3 Resp.: nondum esse rem istam ordinatam: conferendam esse cum pro-
vinciis, et quam primum providendum.
4 Resp.: si disputationes publicas, etiam inscholis habendas, intelligas,
eas relinqui posse; repetitiones vero et collationes, minime.
5 Resp.: partim vilem, partim durantem esse debere pannum; ni sit in
insula, aliunde comparandum.
6 Resp.: aes alienum solvendum; nova debita non admittenda; eleemo-
synas non sine magna aedificatione quaerendas, ut constitutionum 4," pars,
cap. II [n. 6.] servari curetur.
Epjst. 229.— 21 Maji 1575 337
douessimo riconoscer per fundator il re o la citta, et a chi si do-
uesse presentar la candela. Et quantunque a me pare non deb-
bia il re per uigor delle nostre constitutioni ne di alcun contrat-
to tenersi per fundator", ne anche la stessa citta, la quale per suo
interesse delle scole diede la detta entrata, non si riseruando ti-
tolo di fundatore, tuttauia e parso douersi questa cosa consultar
con V. P. Et in questo mezo non mi e parso si debbia dar la
candela, ne alla citta, ne al vicere, poiche ne loro la domandano,
ne credo io che sappiano tal nostro statuto di riconoscer il fun-
datore. Quanto alli suffragii, si fanno per li fundatori et benefat-
tori uiui et morti \
7. Degroficii, qui si e osseruato, che hanno piu autorita li
stampati, perche si presuppone che siano riuisti et approbati dal
generale. L'autorita dei scritti a mano e piu dubbia, per la ua-
rieta che si troua in molte regole; et cos\ non si sa quali siano le
autentice. Veda V. P. se saria spediente che si stampassero
grofficii predetti, che gia saranno approbati; et cosi delle altre
regole, che si hanno da osseruare 8.
Perche nell'ofricio del ministro si fa mentione che faccia os-
seruar le consuetudini approbate della Compagnia, et qui non
hanno copia delle consuetudini di Roma, quali so hauer uisto
scritte, veda V. P. se le piacera mandarle 9.
S'e anche dubitato della concordia dell' 8.a regola del mini-
stro con un'altra del procuratore; perche Tuna dice, che ogni
15 giorni renda conto il procurator al rettore, Paltra dice ogni
mese 10.
Nell'officio di quello che uisita di notte al tempo della oratio-
ne, qui non s'e guardato, come ho uisto si fa in Roma, il visitar';
et non si uede anche nelle regole del visitator nelToratione, come
ne anche si usa uisitar la matina un 4.'° d'hora doppo d'hauer
7 Resp.: ne oriantur lites, res differatur.
8 Resp.: prius recognoscenda quam typis mandentur illa.
9 Resp.: probatas ccnsuetudines in scripto rion exstare; traditione sciri
nonnullas; si quae in Sicilia non ita conforir.es Societatis rationi sint, con-
sulta re, ad Mercurianum deferat.
10 Resp.: dum eae regulae ordinantur, sat erit per menses rationem exi-
gere.
POI.ANCI COMPLEMENTA. ■- T. II ^
338 POLANCI COMPLEMENTA
dato lume. V. P. potra ordinar quel che uuole sia osseruato ll.
Si uede qualche uarieta nelPofricio del prefecto degli studii,
il quale non e in istampa, et io non son uenuto instrutto di cose
simili, anzi molti che mi furono dati stampati, trouo che han ser-
uito poco, perche doppo quelli altri si sono riuisti et stampati, li
quali abbracciamo come ultimi. V. P. ueda se le parera che dob-
biamo hauer qualche cosa certa in questa parte, come anche nel-
le regole de' scolari et maestri et ordine delle classi. In questo
mezo io procuro si osserui quell'ordine che di la e uenuto, o che
si accostino quanto si puo a quello 14.
8. Che li nostri non possono succeder' alle heredita ne an-
che li collegii loro, si uede nella 6.a parte delle constitutioni,
capo 2; ma qui si troua qualche dottore, che accettando in suo
rigor questa constitutione, pur tiene che puo succeder' il colle-
gio, et esser herede dei beni gia acquisiti per gli scolari collegia-
li, et pretende che solamente si escluda la successione nei beni
ai quali hauesse qualche attione il collegiale morto. Et e uenuto
in prattica questo caso in un collegiale, il qual realmente posse-
deua certi beni stabili, et morendo ab intestato, dicono che quelli
beni de iure uengono al collegio, et che la constitutione solamen-
te esclude ius succedendi in non habitis. Io ho detto sempre ha-
uer' inteso che quella constitutione escludesse tanto li beni pos-
sessi dal collegiale, quanto gFaltri; et tuttauia parue di douersi
consultar V. P., perche sia piu salda la risolutione 13.
9. Vna certa isoletta che si dice San Pantaleone, uicina alla
citta di Marsala, consta essere stata dell'abbatia unita al nostro
collegio, et adesso la tiene usurpata la citta. Si sono trouate
scritture antiche da poter prouar' esser del collegio detta isolet-
ta. Vorrebbono questi collegiali licenza di V. P. di poter per uia
di ragione domandar il suo, conforme alli decreti della 2.a con-
gregatione, decreto 74, et canone 33. V. P. ueda se uorra darli
11 Resp.: Romae et ubique visitationem matutinam fieri; ac faciendam
in Sicilia.
12 Resp.: confer resp. ad 2." hic, annot. 3.
13 Resp.: revera, constitutionum de paupertate normam, plus valere qua-
vis hereditate.
Epist. 229.— 21 Maji 1575 339
licenza. Adesso siamo in procinto cPandar' a Marsala, et ueder
come stanno queste cose et altre, et daro auiso a V. P. di quel
che trouaro 14.
10. Quanto al mandar copie autentiche degrinstromenti
principali di questi collegii di Palermo et Monreale, ho dato l'or-
dine che mi pareua conuenirsi. Li tre istromenti che di la si
tengano intorno alle case nuoue che adesso si sono uendute,
chiamate del Cassaro, si potranno seruar nell'archiuio. Di alcu-
ne altre, come della scrittura delli 50(0] a v della citta, et qualche
altra cosa, ho detto si mandino. Di molty pero m'e parso bastar
un sommario, come si dice neH'officio di visitatore. Et per non
istraccar tant[o] d'una uolta V. P., non me stendero piii per ades-
so, humilmente domandando la benedittione, et raccomandan-
doci nelle sante orationi et sacrificii di quella. Di Palermo li 21
di Maggio MDLXXV b.
11. Ho notato ch'il Padre prouinciale riserua a se alcuni
casi de particolari, et quantunque so non esser' tal riseruatrone
tropo vsata, ne di quella consta per alcuna regola, tuttavia non
li ho detto lassi tal reseruatione, quale in effecto mi pare ragione-
uole. V. P. vedera cio che si deue far' 1S.
De V. P. seruo et figliolo in Christo,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio mann Polanci. \ Al molto Rdo. in X.° Padre no-
stro, il P. Euerardo Mercuriano, preposito generale de la Com-
pagnia de Jesu, etc, a Roma.
Sigilli vestiginm.
a Ob scissam chartam deesi unutn o, cf. n. 6. — t> Hinc usque in
finem, autographa.
14 Resp.: id si constiterit, persuadendos magistratus Marsalae; et jure
suo uti sodales posse, sicut oportuerit.
15 Resp.: non esse in more ut provinciarum praepositi sibi casus, ut
aiunt, reservent, extra eos quos a generali habeant; licere autem eis obe-
dientiam alicujus, rectore excluso, sibi assumere.
340 POLANCI COMPLEMENTA
230
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 21 MAJI I575 '.
/. Ratio quam observat in visitando. — 2. Facultatem quosdam e Societate
dimittendi postulat. — 5. De sodalibus adjutoribus domesticis ad vota
publica admittendis. — 4. De P.Joanne Salvo Romam venire cupiente.
I. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro... Non mi metero
a scriuer' in particolare delle cose della visita. Solamente diro,
ch' in Palermo et Monrreale obseruai il tenor del mio officio, et
dopo de farli vn ragionamento, dechiarandoli perche son manda-
to da V. P., et qual dispositione in loro si ricerchi per meglior
effecto della visita, etc, parlai al superior con il Padre prouin-
ciale insieme, et m'informai vno ad vno de tutti quelli del colle-
gio. Et dopoi chiamai li altri soli, et da per se li lasciai dir' cio
che voleano, et dopoi io li domandai secondo Tinterrogatorii del
mio officio, et separatamente notai de mia mano cio che mi parea
debeuo notar de ogni vno, et ultimamente trattai col superior
delle cose d'esso. Dopoi, chiamato il prouinciale et rectore con
li consultori, examinamo le regole vna ad vna, per veder come
si obseruano, et si nota in vn foglio cio che si vede non osseruar-
si, col modo che ci pare douersi tener, et li dico (come e vero)
che non voglio restino scritti alcuni, ma che serua de memoriale
cio che si nota, per meterlo in pratica; et per cio resta vna copia
a loro per farla esseguire, con ordine che esseguita la cosa, li
diano de pena, et altra copia ritengo io, per pigliarli conto della
essecutione delle cose ordinate, et renderlo a V. P. Et questo
faciamo in tutte le regole et officii, etiam del istesso rector et mi-
nistro et sottoministro, et nelle regole delli mastri, et formula
delle classi; perche in queste bande non vi sono studii de theolo-
gia, ma sola vna lectione de philosophia. Et non ho trouato la
formula delli studii del corso in questi collegii. Si e dato ordine
d'hauerla de Messina, se 1'haueranno di la. Si visitano etiam le
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 3 ff., n. 91, prius 269, 270.
Cf. epist. praeced., annot. I. Aliqua initio omittimus, alibi jam dicta, de
facultatibus desideratis.
Epist. 23o. — 21 Maji 1575 341
schole, et ho vdito tutti li mastri, et oltra la visitatione del santo
Sacramento et relliquiae, etc, vedo il modo che se tiene in predi-
car doctrina x'ana. et ministerio delli sacramenti della confessio-
ne et comunione, et si procura si proceda in tutto conforme a
nostro instituto. Si meteno li officiali che manchauano, et si dan-
no loro le regole, quando non Fhaueuano, et nelle difficolta oc-
correnti si da il remedio che si giudica spediente, o si nota cio che
si deue scriuere a V. P. Vltimamente si tratta delle cose tempo-
rali, benche alcune che premeno, si trattano fra le predette. [o
son andato 15 miglia di qua per veder certe possessioni di questo
collegio; et dopo le feste andaremo molto piu discosto insin'a
Trapana et Massala, per veder li principali beni stabili di questo
collegio, et di la anche vederemo il ricapito che si da a certe
chiese annexe alFabadia vnita a quello, et passaremo oltra a Bi-
bona. In questo mezo ho fatto alcune essortationi, et al fine noto
cio che ad ogni vno conuiene auisar per conto della persona, o
vero 1'officio suo, et si lo do in scritto, accio si ricordi d'emen-
darsi, et il rector ha la copia, per veder la emendatione. Li con-
fesso anche generalmente, benche qui non tutti, ma li principali,
come sono i superiori, consultori , procuratori , mastri et alcuni
altri, secondoche mi pare, o loro hanno deuotione. Ben spero in
Dio che per sua bonta infinita, et per 1'orationi de V. P., fara
che non siano perse le fatiche, etc, quantunque 1'instromento
sia indegnissimo d'esser adoperato da sua diuina mano.
2. L'auctorita per licentiare doi o tre persone che sono stati
piu de 4, o 5 anni nella Compagnia , mi pare ci la darebbe vtil-
mente V. P., benche non si vsera se non quando stringera il bi-
sogno. So che si puo vsar remedio, quando est periculum in mora,
de meterli in vn hospitale, o mandarli in peregrinatione; ma puo
accader' ch'alcuno non voglia far 1'vno ne l'altro , et domandan-
do lui istesso 1'esser licenciato, potrebbe con pace et vtile de la
casa mandarsi; ma non sapiamo hauer licenza; et si va facendo
cio che si puo per aiutar alcuni, quali pare stariano meglio fuora
che dentro della Compagnia 2.
2 Resp.: Satis esse id quod habetur in 2.a, 3.a et 4." facultatibus prae-
positi provincialis. Cf. autem infra, epist. 233, n. 2.
3^2 POLANCI COMPLEMENTA
3. Per far' anche alcuni coadiutori formati temporali,' pare
potria V. P. dar licenza al Padre prouinciale et a me, imo per
molti, perche pochissimi sono formati, et pare saria bene lo fos-
sino 3.
4. Qui sta il P. Giovanni Saluo, il quale lege al presente
vna lectione per li sacerdoti, ch' hanno bisogno d'aiuto nelle con-
fessioni. Desidera grandemente andar a Roma, per parlar'a V. P.
delle sue cose, et vorrebbe ch'io lo menassi meco, se cosi piaces-
si a V. P. lo per consolarlo mi offersi a scriuerlo, et quando pia-
cessi a V. P., potrebbe venir meco, o auanti di me, se si giudi-
cassi opportuno \
D'altre cose scriuo separatamente; et humilmente mi racco-
mando neirorationi , et domando la benedictione de V. P. De-
gnissi il santissimo Spiritu arrichir de suoi copiosi doni tutta que-
sta sua minima Compagnia, dal capo insin'a tutti li membra
d'essa. Amen. De Palermo2i de Maggio 1575.
De V. P. seruo et figliolo minimo en X.°,
J JOANE DE POLANCO. f
Inscriptio. j Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu. Roma.
231
POLANCUS MERCURIANO
BIVONA 5 JUNII 1575 *.
/. Provinciae inspectionem prosequitur , qua finita, iteruni adire praeci-
puas domos cogitat, itt exsequutionem agnoscat. — 2. Quam necessariae
sibi sint facultates, quas non semel postulavit. — ^. Exercttiorum spiri-
tualium nsum nostratibus enixe commendat. — 4. De Nicolao Amaro. —
5. De P. Sardo.
I. j Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc...
Del fermarmi nelli collegii per ueder meter' in essecutione le cose
3 Resp.: exspectet finem visitationis. Cf. vero epist. 227, n. 3 et
annot. 4.
4 Resp.: Salvo dicendum ut libere scribat quicquid velit; non esse opus
tunc Romam adire. Cf. infra, epist. 236, n. 2.
1 Ex archetypo a Polanco emendato, in cod. Epist. Polanci, 2 ff.,
Epist. 23i.-5 Junii 1575 343
che si risolueranno, io Tho cominciato a fare, et cosi piu di doi
mesi ci siamo fermati nel collegio di Palermo con quello di Mon-
reale. Et perche alcune cose premono assai in altri collegii, dalli
quali siamo strettamente et con ragione sollicitati, quando ci ua
qualche tempo per poter metter' in essecutione alcuna cosa, sono
stato sforzato di lasciar la cura ai superiori insieme con li con-
sultori, della detta essecutione, con una copia del memoriale ch'io
porto meco, accioche li serua per insino al metter dette cose in
essecutione, et mi hanno da dar' auiso, tanto loro quanto detti
consultori, di quello si fa, et per fin'adesso per la gratia di Dio
uedo che bene et soauemente si faccia. Et tuttauia come haue-
remo uisitati tutti li collegii, potra esser' che diamo di nuouo una
uolta, almeno per li principali, per ueder come le cose procedo-
no, et come si son messi in essecutione gFordini dati; et come
loro intendono di questa tornata per taF effetto, e da credere sa-
ranno piu diligenti nella essecutione.
2. Quello che ho scritto diuerse uolte della dichiaratione
delle facolta, mi pare alla prattica assai conueniente, non vi es-
sendo cosa ordinaria determinata. Perche se ben' intendo esser'
Fofficio del visitatore, come V. P. scriue, ueder se quello che si
fa nelli collegii e conforme a quello che si debbe far secondo le
constitutioni, regole, etc, et procurar si redrizzi quello che non
si conformasse a quelle, tuttauia per alcune cose par necessaria
alcuna potesta ordinaria, della qual V. P. fa mentibne; perche
come si uede nella 3,* parte deH'officio del visitatore, oltra del
far esseguir le regole et constitutioni, etc, et quello che tocca
alFaiuto de' particolari, si fa mentione di lasciar potesta alli su-
periori oportuna, et si dice anche in § penultimo: Si aliquis omni-
no dimittendus uidetur, et ad id potestatem habet, etc, doue ac-
cenna assai, che qualche potesta maggior' o minor si suole dare,
non espressa in questo officio. Et diro doi o tre essempi, doue
n. 93, prius 425, 426. Responsionem habes in cod. Ital. 148, fol. 38. Omit-
timus initio lineas aliquot, quibus illa repetit quae habet epist. 227, n. 4 de
collegio Montis Regalis. Cf. et Bobad. Monum., 527-528, et regesta Sic. 1,
fol. 33v., ubi epistolae ad Polancum et Bobadillam hac de re 28 Maji 1575
datae inveniuntur.
344 POLANCI COMPLEMENTA
m'e occorso dubitar, se posso far o non qualche cosa di quelle'che
occorreuano. Vno e di purgar li libri per uso delli nostri, et dar
autorita di purgarli a qualche uno nei eollegii; perche se ben
questo era necessario, et qualche rettor teneua una cassa piena
di tali libri, che non li lasciaua ueder per scropolo, io pero non
haueuo tal facolta espressa, ma ho usato di questa illatione: che
dandomi le patenti Fautorita necessaria al mio officio, daua an-
cora questa, senza la qual non si poteua tener le scole, etc. L'al-
tro era la communicatione delle indulgenze della Compagnia,
alla quale pur m'ho steso, parendomi molto conueniente, et sub
ratihabitione di V. P. II 3.0 e di certi nouitii, quali haueuano un
tempo fatto uoto di religion particolar, altra che la nostra; et in
questo per non mi parer che importassi Taspettar, ne assicuran-
domi di poter' io dispensar', ho presso questo spediente, di dir
che andassero inanzi nelle probationi, perche se la faceuano buo-
na, quelli uoti si poteuano commutar nei nostri. V. P. ueda se
con doi o tre si potra far tal commutatione trouandosi buoni sog-
getti. Consideri anche V. P. se le facolta che ordinariamente si
danno ai prouinciali io reputero mi siano a me concesse; perche
se bene posso dir' al prouinciale, che usi di quelle in tanto che
uiene meco, pare per diuersi rispetti conueniente, che il visitator
habbia tanta o piu facolta che il prouinciale. Quanto all'uso di
quella, ben so che conuiene hauer aduertenza, et far anco per
mezzo dei superiori ordinarii quel che si puo. Et con hauer detto
questo, non penso mi occorrera altra uolta scriuer sopra di cio
in vniuersa.le, ma delli particolari; doue non uedero poter dispo-
ner', consultero V. P. Altre cose pareua al Padre prouinciale si
domandassero a V. P., come sarebbe la promotione di qualche
uno agPordini sacri, et di accettar coadiutori temporali o scola-
ri approbati nel corpo della Compagnia; pur io mi rimetto in
tutto, et mi bastera intender la uolonta di V. P. per esseguirla.
Si uedera che si faccia senza Mtro. Giouanni et Mtro. Bia-
gio quel che si potra in Palermo quafito alla chiesa et casa, se
V. P. si contentera si faccia. Alcune fabrichette di non molta
importanza quanto alla spesa, et utili per 1'habitatione de' nostri,
come uerbi gratia una scala o cose simili, ueda V. P. se io le po-
Epist. 23i.— 5 Junii 1575 345
tro ordinare, quando questo sia il parer del prouinciale, rettor et
consultori. In questo mezo se mi parera cosa molto necessaria,
lo faro esseguir, benche non habbia tal facolta espressa, per pa-
rermi si puo inferir da quella general facolta per le cose necessa-
rie al mio officio, che si contiene nella patente 2.
3. GVessercitii spirituali non mi pare hauerii domandati 3:
sara forsi il Padre prouinciale. Bene e uero, che uorrei farli mol-
to familiari alli nostri; et cosi li raccomando che si diano a tutti
quelli che non gFhan fatti, et si e cominciato a metter' in esse-
cutione.
4. Circa la dispensa di Nicolao d'Amaro si fara quello che
V. P. scriue 4. Ouesto e un buon soggetto: e atto a molte cose
(massime agibili) et di confidanza.
5. Nella cosa del P. Sardo si seguira 1'ordine che altre uol-
te fu dato al Padre prouinciale, et si leuera di quell' officio, accio-
che possa attender alle cose proprie del nostro instituto 5 . Le
lettere per 1'arciuescouo di Monreale con rofficio del quale scri-
ue il P. Posseuino, si raccomanda per lettere hoggi al superior di
Monreale.
2 Respondet Mercurianus id quod habes in epist. 222, annot. 2, sub
tinem; et addit: «Quanto al poter mutare una scala, et altre simili cosette,
non solo il prouinciale, ma in bisogno forte anco il rettore potrebbe farlo: si
che di queste minutissime non occorre che V. R. dubiti di hauere la facol-
ta.» Polancus tamen dubitarat, modestissime fungens commissa potestate. •
quum 25 annis adeo apud primos moderatores generales valuisset, Societa-
temque universam, vicarius generalis, sapientissime gubernasset!
3 In epistola cui haec respondet (vide supra, 226, annot. I) Mercuria
nus promittit libros Exercitiorum petitos. Cf. vero infra, epist. 238, n. 4.
4 Cf. epist. 225, annot. 3.
5 Scripserat Polancus P. Palmio, Panormo die 10 Aprilis, hunc Pa-
trem nimium occupari ministerio temporali inspiciendi aedificationem cu-
jusdam monasterii in quo ejus uxor et filia degebant. Epist. Polanci, n. 83,
prius 233. Tum ipse Sardus cupiens ea cura liberari, Romam adeundi co-
piam sibi fieri a Mercuriano postulavit, ut hic testatur, gratiam concedens,
in epistola ad Domenech data 14 Maji. Sic. I, fol. 32v. Videtur autem ad
hoc iter referri debere id quod scribit P. Carminata, rector messanensis, ad
Polancum, II Maji 1576: P. Antonium Sardum esse in procinctu; difficile
obtineri navigandi facultatem «per mancamento di passagio», et multum a
civibus impediri ejus absentiam. Ital. 151, ff. 89,90; prius 80, 81: cf. epist.
246, ult. paragraphum.
3^6 POLANCI COMPLEMENTA
Per le cose di Genoua si fara oratione anche in questa' pro-
uincia 6. Ne altro mi occorre in risposta delle lettere di V. P. Stia-
mo sani, Dio lodato; benche il Padre prouinciale in tanto che ci
fermiamo qui, pigliera Tacqua che chiamano qui santa, di Xac-
ca, per certa sua indispositione. Humilmente ci raccomandiamo
tutti neirorationi et sacrificii di V. P. et di tutta la casa di
Roma, domandando la benedittione, etc. Di Biuona li 5 di Giu-
gno 1575.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
lnscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu, in Roma.
Sigilli vestigium.
232 j
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 27 JULII I575 l.
De venditione qnarumdam domorum qaas Panormi habebat Societas,
nonnulla proponuntur.
f Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc.
Col fratello nostro Alfio fu riceuuta in Palermo, et mandatami
qua, una di V. P. di 4 di Giugno, sopra la confermatione del
contratto di quelle case uendute in Palermo 2. Et quantunque li
8 Magna dissidia civilia erant tunc Genuae, ob quae nostrum colle-
gium non parva passum est. Cf. Sacchinum, P. IV, I. III, nn. j5 sqq.
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 2 ff. , n. 95, prius 364. Ante-
quam Catanam veniret, Bivona adiit Polizzium, inde Calatagironam, unde
haec Mercuriano scribebat 4.a Julii: «De Bibona, et dopoi de Polizzi, ho
scritto difusamente a V. P...» Ex autogr., cod. cit., n. 94, prius 421.
2 Multae de hac re ultro citroque datae sunt epistolae: contractus appro-
bationem quam rogabant Polancus, Domenech aliique Patres, impugnabat
apud Mercurianum P. Leo, procurator: vide, si tua intersit, codices sequen=
tes: Ital. 14"], fol. S^r., 23lr.-v., et 287, cui nunc respondet Polancus;
Ital. 14S, fol. 239r. et 245v.-246r.; Ital. 14^, fol. 62r.-v.; Sic. 1, fol. 33v.,
et 34r.; hic vero, epist. 227, annot. 5, etc.
Messanae datae die 3o Septembris reperiuntur in cod. Ital. 148, ff. 371-
EPIST. 232.-27 JULII 1575 347
punti si mandarono al rettore di quel collegio, il quale potra far
risposta in particolare, non lasciero di toccar due o tre cose in
risposta delli punti che si toccano nella stessa lettera di V. P. II
primo e, che noi non potiamo dar ad emphiteosi perpetua, doue
dico che le predette case si fecero nel sito d'altre case che ci la-
scio un' amico, accioche si uendessero per far' entrata al colle-
o-io. Et quantunque si siano migliorate, non si perde quella pri-
ma intentione di chi l'ha donate accioche si uendessero. Et quan-
do pur' in cosa simile fusse necessaria 1'autorita del papa, il che
non penso, si potria domandar' et ottener facilmente.
La 2.a e, che pare duro che il collegio di Palermo si oblighi
tanto particolarmente ad ogni accidente che puo auuenire. Et a
questo dico, che non si dando altramente sicurta de euictione,
non e da riputar per duro quesfobligo, et sempre resta et in
ogni euento il diretto dominio al collegio, et il ricorso alle sue case.
La 3.a et ultima e, che questa uendita pare euidente utilita
del collegio, migliorandolo in molte centinaia di scudi d'entrata,
et leuandoli la difficolta d'affittare et ricuperar affitti di case. Et
di quanta importanza sia questo,-lo prouano al presente, che non
e facil di trouar il modo d'afrittarle; et si crede affatto che, tro-
uandosi presente V. P., haueria giudicato il medesimo che tutti
noi: oltra che si leuo con tal uendita Poccasione di poca edifica-
tione che daua il ueder tante case de' nostri in una strada prin-
cipale, che ci chiamauano li baroni del Casaro, perche tal' e il
nome di detta strada. Et questo bastera per risponder' alli punti
che toccaua la lettera di V. P., cui santa benedittione et orationi
humilmente domandiamo. Di Catania li 27 di Luglio 1575.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
372, litterae quas signat «Nota manus», venditionem fuse acriterque impu-
gnantes.
In epist. Mercuriani ad Polancum, scripta 8 Oct., spes ultima fere adi-
mitur rem in curia expediendi: Ital. 149, fol. 7. Institit rei Polancus in epi-
stolis 29 Oct., 17, 25 ac 28 Nov. ejusdem anni. Denique incerta die sequen-
tis, ut ex cod. Ital. 150, fol. 267 apparet, Mercurianus bullam mittebat qua
contractus venditionis rati fiebant ac stabiles. Idem nunciat Possevinus lit-
teris, quae in Sic. /. fol. 6lv., inter alias 10 Mart. et 6 Aprilis reperiuntur.
3^8 POLANCI COMPLEMENTA
Inscriptio. j Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu. Roma.
Sigilli vestigium.
233
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 27 JULIl I575 l,
1. De duobus Patribus qui peste decesserunt . — 2. De facidtate dimittendi
e Societate juxta responsa Mercuriani . — 3. Duo fratres rei domesti-
cae adjutores dimittendi videntur. — 4. Visitatio sodalibus grata est.
1. j Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.[ De Ca-
latagirona ho scritto a V. P. 2, et non dando prattica in Siracu-
sa per li rumori della peste, vennemo in Catania; et domane, pia-
cendo al Signor, ci partiremo per Siracusa, gia che e aperta la
prattica con questa citta. Et di la tornaremo in Catania, per es-
ser questo collegio piu vicino et comodo per hauer comercio et
comunicatione con li nostri de P,alermo et Messina, quali hanno
bisogno de consolatione et conseglio et indrizo, per la peste,
con la quale Dio ha visitate dette citta. Et gia in Palermo, per
aiutar li apestati, sono morti doi de nostri sacerdoti, scilicet il
P. Paulo Mantuano, et il P. Diego Martinez, spagnuolo, et colo-
na della chiesa de Palermo; et vn compagno loro si amalo graue-
mente, ma airvltime lettere s'aspettaua pur noua che scampassi
la morte. Di qua li scriuiamo, et damo i ricordi che ci pareno al
proposito. Et finita la visita de Siracusa et di qua, comminciare-
mo a trattar d^andar a Messina et Regio, che ci restano. Et se si
potra andar, et la citta ci accettara, io son quasi risoluto d'an-
darci; perche de tutta la prouincia si hanno a trattar molte cose
vniuersali, per le quali conuerrebbe visitar prima quelli duoi col-
legi. Dio, signor nostro, spero ci guidara, poiche ci da bona vo-
lonta de seruirlo in questo ministerio, et in ogni cosa.
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 96, prius 365. Re-
sponsio inest codici Ital. 148, fol. 239, prius 61.
2 Videepist. praeced., annot. I.
Epist. 233.-27 Julii 1575 349
2. All1 vltima che ho riceuuta de V. P. de 18 de Giugno 3,
per la quale si risponde a diuersi capi da me consultati, poco ac-
cadera replicare, poiche deuo detta risposta abbraciarla con de-
uotione; et se piacera a Dio che ci vediamo vn giorno, diro in
presentia mio parere, in quello che mi parera deuo representare
a V. P. Solamente proponero vna cosa per adesso sopra 16. a ri-
sposta, doue V. P. ci rimette alla 2.a, 3.a et 4.a facolta ordina-
ria del prouincial, che douedice possa in grauibus et vrgentibus
casibus eos etiam dimittere, qui in scholasticos approbatos ad-
missi sunt ab ipso vel inferioribus, se si intendera etiam delli
coadiutori temporali o spirituali non formati, quali sarano stati
alle volte sei et otto anni nella Compagnia, non pero riceuuti nel
corpo dJessa per coadiutori formati. Et quantunque videtur ea-
dem ratio de questi et delli scholari approuati, anzi che con ma-
gior facilita si pottrebbono cacciar o lasciar andar questi in tali
casi, non essendo approuati, tuttavia per il dubio non ci estende-
riamo volontieri a questi, se non lo dechiara V. P.; et tamen
questi tali sono quelli che piu occasione ci hanno dato. Ouello
che seguita nella 4-a facolta, id est, Coadiutores autem formatos
et professos nullibi licebit dimittere sine generalis consensu, pare
che mostri douersi intendere sotto i scholari approuati, etiam
quelli coadiutori che non sono formati. Pur la risposta de V. P.
ci leuara il dubio 4.
3. In questo mezo proponero doi, che ci domandano esser1
licentiati, et non se li e data licenza, parte per veder d'aiutarli,
parte per non tener come cosa certa cb/habia facolta il prouin-
ciale. Vno a ein Palermo, chiamato Josepho Intrasaluo; altro equi
in Catania, chiamato Mario Gerrera. II primo e coadiutor de
qualch'otto anni de Compagnia, mal sano, et ch'ha dato da far'
a diuersi superiori, et lo da al presente al P. Paulo, quantunque
patientissimo, et si giudica poco atto instromento per la Compa-
a Vna ins.
3 Cf. epist. 229, annot. I; et 23o, annot. 2.
4 Resp.: si eadem instet ratio urgens, perinde atque scholasticcs appro-
batos esse considerandos tales coadjutores.
350 POLANCI COMPLEMENTA
gnia. L/altro e anche coadiutore, de 7 anni incirca de Corapa-
gnia, sopra modo malenconico, et che non vole obedir' se non
quando li piace; et dimanda licenza, et si lascia intehdere, che
se ne vole andar afatto et dimandar al papa licenza, etc. E in-
utilissimo alla Compagnia, et, per la poca obedientia, de mal es-
sempio. Se non bastaranno li rimedii che si vsano, et viene li
cenza de V. P., se potrano mandar questi 6.
4. Della visita di questo collegio non diro in particolare al-
tro, se non che spero si seruira Iddio N. S. di quella. Et non so-
lamente in general, ma etiam in particular procuro 1'aiuto et
consolatione de tutti in quanto posso; et cosi comunmente mi
pare veder 1'effecto de Pvno et 1'altro, et che la visita non sola-
mente non e odiosa, ma desiderata et bramata. II particolar non
lo scriuo a V. P., ma ogni cosa noto per dar raguaglio; et
quando lo volessi in scritto V. P., conuerrebbe mi mandassi le
cifre ch'ho ricercato dal principio, et non ho hauuto risposta
d'esse. Humilmente mi raccomando nell' orationi et sacrificii de
V. P., et domando sua benedictione. De Catania 27 de Luglio
1575.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu, in Roma.
Sigilli vestigium.
234
POLANCUS RECTORI COLLEGII RHEGIENSIS '(?)
SYRACUSIS 5 AUGUSTI I575 K
Copiani sibi a civilibus praesulibus fieri desiderat veniendi Rhegium.
f Jhs. Molto Rdo. in Christo Padre. Pax Christi, etc. Tro-
uandomi in Syracusa, et hauendo uisitati li altri collegii, infuora
6 Resp.: hos duo posse dimitti. Secundum vocat «Ghirrera».
1 Ex "apographo ln codice Epist. Polanci, 1 fol., n. 97, prius 465. In-
EPIST. 235.-22 AUGUSTJ I575 351
de Catania, per doue presto partiremo, pensauo andare a Rhe-
cxio prima de uisitare ne intrare in Messina, se di la mi accettano
quei signori della citta. V. R. lo procuri, et li facci intendere,
che non solamente sto sanissimo, con li compagni, Dio lodato,
ma de molti mesi in qua sempre sono stato in citta sanissime, et
in nessun loco infetto ne suspetto ho entrato; perche di Messina
mi parti la quaresima, et de Palermo et Monreale prima che ci
fussi nessun rumore. Et cosi per tutte queste citta (quali si guar-
dano con gran diligenza) ci hanno riceuuto. La risposta di que-
sta mandi V. R. per uia de Messina, et la duplicata per Catania.
Non ho tempo di dire altro, sperando esser presto di la, se non
che mi raccomando molto nell'orationi et sacrifitii di V. R. et di
tutto '1 collegio. Di Siracusa 5 de Agosto 1575.
Di V. R. seruo in Christo,
JOANNE POLANCO.
235
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 22 AUGUSTI I575 l.
/. Messanam, cuin Rhegium non licuerit, cito veniet. — 2. PP. Mantuatius
et Martinez vitatn suatn pro infectis lue, infecti et ipsi dederunt.
1. f Jhs. Molto Rdo. m X.° Padre nostro. Pax X.1 Per al-
tra scriuo d'altri punti. Questa sara per dar auiso a V. P. come.
visitati li altri loghi de nostra prouincia de Sicilia, mi restano
Rhegio et Messina. Et s'io poteuo andar prima a Rhegio, ci an-
daua, et vltimamente a Messina; perche essendo stato in quella,
probabilmente non mi lasciarano praticar in Rhegio ne in altn
loghi, per il nome che tiene della peste, fondato pur in verita. Et
cosi ho scritto a Rhegio 2 mi procurassino licentia de andar in la
da Catania; non e pero obtenuta, et cosi mi son risoluto, come
scriptione caret; sed conjicimus eam Rhegium missam, tum ex re perspecta,
tum ex sequenti epistola, ubi mentionem harum praesentium litterarum vi-
detur facere.
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 98, prius 368, 369 (?).
,2 Vide epist. praeced.
352 POLANCI COMPLEMENTA
qui lasciaro alcune cose assetate, andar a Messina, perche ci da
fretta assai il P. Carminata, rector. Et quantunque con lettere
hauemo fatto 1'officio meglior che poteuano, et dati li auisi in tal
tempo necessarii per non manchar al cominciato officio della cha-
rita con li apestati et sospecti, et anche non si meter tutti in pe-
ricolo, tuttavia l'andata nostra in la pareua necessaria; non del
prouincial (benche si e offerto, anzi voleua ad ogni modo andar-
ci), ma la mia, per rofficio del visitar impostomi. Et perche quel
collegio e come vn seminario della prouincia, et conuiene cono-
cer in particolare et d'apresso ogni vno de quelli scholari, accio
in questa rinouatione delli studii si faccia prouisione qual si con-
uiene ad altri loghi de mastri et d'altri subgetti; et perche anche
si veda se si ha de lasciar la speranza affatto de rinouar li studii
de philosophia et theologia et lettere humane (per adesso sus-
pesse in Messina), o non; perche sospendendosi, conuerra pro-
curar de meterli altroui, in tanto almeno che dura la peste. II
medessimo haueremmo a far circa la casa de probatione de Pa-
lermo, la qual non si potra li tener, se va inanzi il male (come ci
dicono), et potra esser ch'in Catania trouiamo qualche ricapito
per tal effecto: si che per poter pigliar risolutione di queste et
cTaltre cose appertenenti al ben particolare di quel collegio, et
vniuersale della prouincia, mi son risoluto d'andar fra pochi di a
Messina. Et non intendo che la peste li cresca, anzi va in dimi-
nutione, et non e infetto l'area; et finalmente pericolo probabile
non lo vedo, et cosi me lo scriue il P. Carminata, et per gratia
de Dio io non ho paura alcuna, ne credo ragioneuolmente doue-
ria hauerla, massime essendo in questa eta che mi trouo, et an-
dando per sodisfar airofficio d'obedienza et charita, come vo. Ben
pregho humilmente V. P. ci faci raccomandar a Dio N. S. come
vedera conuiene.
2. Quanto al Padre prouinciale, facio conto de non lasciar-
lo andar meco, si per non meterlo in pericolo, et la prouincia
consequenter de restar senza capo, si etiam perche e necessaria
sua assistenza per Tactual gouerno di detta prouincia, essendo
commodo questo loco de Catania per intenderse con tutti li altri
collegii per lettere, etiam con quello de Palermo et Monreal,
EPIST. 235.-22 AUGUSTI I575 353
doue la peste ha fatto danno (come credo hauera intesso V. P.),
rrorendo nel essercitio della charita li Padri Paulo Mantuano et
Martinez, spagnuolo, quali si offersero d'andar ad aiutar li apestati
che si mandauano ad vn loco fuora de Palermo. Et questosuces-
se prima ch'hauessino loro alcuni auisi et ricordi da noi, ne po-
tessimo noi prouedere. Adesso intendiamo stiano con piu consi-
deratione, sanza manchar al officio della charita. Pur detti col-
legii et li altri nostri de Bibona, Polizi, Calatagirona, Siracuse
et questo de Catania hano bisogno d'assistenza et de capo che
vi attenda, et s'andasi in Messina detto Padre, non potrebbe in-
tendersi con li altri, per esser Messina come escomunicata, quan-
to al commercio, da tutte le altre terre del regno. Hor andando
io di la, et restando di qua il prouinciale, al tutto si prouedera
meglio con Paiuto diuino; et se io col medesimo mi trouero espe-
dito delle cose particolari di quel collegio (et de Rhegio, se potro
passarci), facio conto de tornare a Catania, o a qualche villa vici-
na insm/a tanto che mi lascino tornar a Catania, et li vederemo
de dar ordine (tota lege perspecta) alle cose vniuersali della pro-
uincia. Et alPhora auisaremo V. P. de molte cose, de' quali pur, o
almeno d'alcune d'esse, meglio si scriuerebbe, se di la ci hauessi-
no mandato alcune cifre; perch'altrimente de cose personali non
si puo scriuere, massime aprendosi in questo tempo le lettere o
almeno i plichi, prima che ci venghino in mano. Al presente non
diro altro, se non che domando la benedictione de V. P., et in
sue sante orationi et sacrificii humilmente mi raccomando. De
Catania 22 de Agosto 1575.
De V. P. minimo seruo in X.°,
J JOANE DE POLANCO. f
Inscriptio. j Al molto Rdo. in X.° Padre nostro il P. Mtro.
Euerardo Marcuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vestigium .
POLANCI COMPLEMENTA. — T. LT. 23
3^4 POLANCI COMPLEMENTA
236
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 23 AUGUSTI I575 J.
/. Gravia expandit incommoda ob qnae causas dimittendorum litteris
mandare impeditur. — 2. De Luciani Brancae defectione. — 5. De
P. Joanne Salvo, ac de promisso quodam reditu. — 4. De indulgentia-
rum concessione. — $. De re familiari sodalis Francisci Ribae. — 6. De
quadam eleemosyna a civitate syracusana pro templo Societatis restau-
rando erogata.
1. Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc.
Questi giorni passati ho riceuuto una di V. P. de 18 di Giugno,
duplicata, nella quale si risponde a 16 capi d'altre mie, et non
mi par necessario replicar' a nessuno di quelli. Solamente diro
quanto all'ultimo, del dar licenza ad alcuni, che non accadera du-
rante lo stato presente di questo regno aspettar V. P. informa-
tione, per la quale possa giudicar se debba mandarsi alcuno, spe-
cialmente quando sono tali le cause, che 1'huomo non uorrebbe
che uenessero ad esser publiche, perche communemente si apro-
no li plichi per lo sospetto della peste; et le cifre che ho doman-
date non mi sono state mandate, quali non douerebbono esser di
lettere straordinarie, ma di dittioni che signifi cassero altro di
quello che communemente sogliono significare 2. Quando tutta
la uisita sara finita, piacendo al Signor, se V. P. non ci coman-
dera tornar subito a Roma per dar ragguaglio di parola, si scri-
uera al miglior modo che si potra, et si dara piena informatione
della uisita.
2. In questo mezo ci asterremo di licentiar (poiche ad ogni
modo non siamo tropo inclinati) quelli che, secondo la autorita
ordinaria, non puo il prouinciale licentiare. Vno pero non ha
aspettato questi termini, perche se n'e andato da per se, hospite
insalutato, chiamato Luciano Branca, il quale ha letto questo
anno la prima scola di Calatagirone, et di li fu mandato a Cata-
nia doppo la nostra partita di quel collegio; et trouandoci in que-
1 Ex archetypo a Polanco castigato, in codice Epist. Polanci, 2 ff.,
n. 99, priu 372, 373.
2 Cf. praecedentes epistolas.
Epist. 236.-23 Augustj 1575 355
sto, Fhabbiamo qui riceuuto, et si desideraua darli aiuto nello
spirito per uia degFessercitii spirituali et altri corporali; ma esso
ha preuenuto, et credendo noi che fusse andato ai capuceini, fra
quaii tiene un fratello principale in quella religione, ci siamo in-
formati, et ci han detto che uoleua andar fuor di questa prouin-
cia, et potria esser che anche arriuasse a Roma. Ha buon talen-
to nelle lettere, et nel predicare, et dottrina x/ana. Vero e che
doppo hauer sentito il corso sJera gia una uolta partito dalla
Compagnia, et ripigliato, et tenuto alcuni rnesi contra sua uo-
lonta in penitentia. Dopoi uenne con gran desiderio a domandar
la Compagnia; et perchc mostraua di riconoscersi molto, Faccet-
to il Padre prouinciale, et Fadopero, come di sopra ho detto. Di
questo ho dato auiso, perche potria esser che comparesse di la.
E assai melancolico di complessione; del resto sano et forte. Se
accadera scriuer cose piu particolari, si fara un'altra uolta. Non
e atto per schole in modo alcuno.
3. Quanto al P. Giouanni Saluo, sara auisato di quello che
V. P. ordina, cioe che scriua cio che uorra, et non uada altra-
mente a Roma. Vero e che se non s'e mutato doppo la mia par-
tita di Palermo con la peste, etc, non e uerisimile che si habbia
tropo a quietare.
Dipoi ho riceuuta quella di V. P, de' 2 di Luglio, et quelli
auisi che manda il P. Porres sopra Fabbatia promessa al collegio
di Messina; et oltra di comunicarla al Padre prouinciale, procu-
rero si faccia di parte di questa prouincia quello che si ricerca s.
4. DelFinduigentie concesse sub ratihabitione, non credo
che ci sia tropo pericolo, perche solamente ho detto di conceder'
in genere quelle che poteuo, et che nelle uisite sogliono conceder-
si di parte di V. P., et a cio m'ha dato la spinta il Padre prouin-
3 Scripta Patris Porres quae hic referuntur, in codice Ital. 147, ff. 267-
268 servantur; et narrant ea quae pridem gesta erant, et quae tunc gere-
bantur pro negotio abbatiae messanensis collegii. Iterum de re Domenech
ad Mercurianum, 3o Augusti ejus anni: Ital. 148, fol. 251; tum Polancus in
epist. seq., n. 5; quibus respondet Mercurianus 8 Octobris, ad Polancum
mittens litteras Patris Porres, nunciantes concessum munere regio augmen-
tum 900 ducatorurn in dotatione collegii messanensis, ita ut per tres annos,
loco 500, dentur 800.
356 POLANCI COMPLEMENTA
ciale. Non sono uenuto al particolare di quelle stampate. quali
V. P. dice si riuedono, et sarebbono anche, senza ch'io le comu-
nicassi, concesse ad ogni religioso nostro (perche cosi le conce-
dono i pontifici a quelli d'altre religioni), se non impedisse la no-
stra particolar constitutione, la qual uuole che le gratie discen-
dano dal capo alle altre membra, ma non dice questo dell'indul-
genze. Vtcunque sit, con la ratificatione di V. P. si assicura la
concessione fatta in genere, come ho detto. Ho inteso per la let-
tera di V. P., che ho in questa prouincia la potesta che ha il
prouinciale oltra il s[opr]intendere, etc, conforme airofficio di
visitatore, et ho hauuto caro d'esserne auisato, perch[e] airoc-
correnze potro usar di quella. essendo che fin qui, non mi con-
stando per illatione chiara dalla general potesta di mio officio,
faceuo quel che conueniua per mano del Padre prouinciale. Et
hauendoci a diuider da lui in questa andata a Messina, come per
altra scriuo a V. P., tanto piu oportunamente saro stato chiari-
to di questo dubbio.
5. Essendo in Calatagirone un fratello nostro chiamato
Francesco Riba, tratto meco della dispositione de sua robba, et
mi feci far il memoriale che qui ua, insieme con la procura, al
rettor o vicerettor di Genoua, o a chi da lui sara sostituito. E
uero che la patria di questo fratello e 60 miglia discosto, ma
pratticano molte persone di quella in Genoua. Si questi beni ha-
uessino a seruir alla prouincia di Sicilia, a lei toccarebbe usar
diligentia et far qualche spesa, se bisognasse per ricuperarli; et
se non tutti, almeno una buona parte spera il giouane si ricupe-
rarebbono. Ma douendo secondo il decreto4 restar questi beni sta-
bili nella prouintia di Lombardia, doue si trouano, par che la fa-
tica doueria anche toccar a loro. Et quando paresse a V. P. che
il medesimo Francesco Riba per mar si mandasse a quelle bande,
per far li fatti suoi, si mandera, et anche hauera facilmente pa-
tientia questa prouincia che si resti di la; perche se bene e per-
sona uirtuosa, non mostra tropo talento. Aiuta pur neirinfima
scola li fanciulli in detto collegio, et se lo accompagnasse il giu-
4 Congr. gener. III, decr. 16.
Epist. 236.-23 Augusti 1575 357
dicio un poco piu, potrebbe aiutar nella dottrina xpiana. et nelle
confessioni, studiando li casi... 3.
6. Ouesti giorni passati, stando nel collegio di Siracusa, ho
inteso che la citta haueua dato rnille scudi per aiuto di coprir la
chiesa. Hor quelli riscossi per non li tener otiosi, et massime non
si hauendo a coprir tanto presto la chiesa, s'inuestirono in buona
parte in certa intrata, del che la citta si contento, benche suo
intento non fu altro, che fare spender quella somma nella chiesa.
Accadendo in presenza nostra che eran necessarii cento scudi
per li legnami con che si ha da coprir quella chiesa, et non si
trouando alcuno altro modo, parue necessario uender una parte
di quella entrata, et cosi si fece, dicendo espressamente, che non
haueuamo noi facolta sufficiente, gia che questi denari erano in-
uestiti in entrata, ma che domandariamo a V. P. la confermatio-
ne, la quale uerrebbe dentro di certo tempo. Non solamente par
ragioneuole che si dia per questi cento scudi licenza di uender
parte della entrata, ma anchora per alcune altre quantita di de-
nari che si cauino della detta somma di mille scudi, o uero della
entrata, nella quale si inuestirono. Et se ben non si e posta que-
sta conditione espressa, che 1'entrata o parte di quella si potesse
uender per uso di quella fabrica, par s'intendeua; poiche altra-
mente parerebbe ingiustitia non spender quella somma donata
per la citta, o quella parte che fosse necessaria, in quell'uso per
lo quale la diede la citta. Si che V. P. sia auisata di questo; et se
le parera in Domino conueniente, come a noi pare, si contente-
ra di confermar quel contratto di 4 oncie, che fanno dieci scudi,
per li 100 gia detti, che tanto costarono ai nostri, et tanto si usa
di dar per ordinario in questo regno; et hanno breue approba-
torio di questi censi del sommo ponterice Gregorio 13, come
m'informano, quantunque in Roma questa quantita si ripute-
rebbe ingiusta con ragione; ma non in questa prouincia, doue e
ordinaria. Non stracchero piu V. P. con piu longa lettera. Ci
raccomandiamo humilmente nelle orationi et sacrificii di quel-
, 5 Omittimus aliqua de vendendis domibus panormitanis; cf. epist. 232,
annot. 2.
358 POLANCI COMPLEMENTA
la, et domandiamo sua benedittione per quello che ci resta della
visita, sperando per mezo di quella ci aiutera Dio, come ha fatto
per lo passato, conseruandoci sani, et dandoci commodita di ui-
sitar li collegii di questa prouincia, non ostanti li caldi, et spa-
uenti che hanno questi popoli della peste, et le guardie che usa-
no. Di Catania li 23 di Agosto 1575.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Eue-
rardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di Jesu,
in Roma.
Sigilli vestigium.
237
POLANCUS MERCURIANO
MESSANA 5 SEPTEMBRIS I575 '.
1. De mutationibus quibusdam ofjiciorum. — 2. De Hieronymo Spathafora,
sodale in vesaniam propenso. — 5. De P. Emmanuelis Ximenez itinere
in Flandriam. — 4. De morte ducis bivonensis. — 5. De abbatia vacante.
1. Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.! De Cata-
nia ho scritto a V. P., et io istesso portai le lettere a Messina,
doue arriuai a 30 del passato col fauor diuino, il qual per l'ora-
tioni de V. P. sempre ho sentito molto speciale, tanto nelli via-
gii, quanto in tutto il resto del officio mio. Sia laudata la bonta
diuina. Di qua comincio a proueder' alli collegii gia visitati d'al-
cuni subgeti in loco d'altri che conueneua alligierir' del pesso
ch'haueano portato molti anni; et come si e finito qui vn corso,
quelli che d'esso sono vsciti, ci aiuteranno. Vero e che per la rhe-
torica de qui de Messina si desidera vno, che potessi sodisfare al
debito de questo collegio, et non si puo trouar' sanza molto
scommodo in questa prouincia. S'a V. P. piacessi mandar de
Roma vn lector bono, farebbe bella gratia a Messina; se non si
potra, qui fatemo come meglio potremo. II P. Luciano, ch'ha
fatto questo officio, per conto de sua sanita si manda a Catania,
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. ioo, prius 338, 339.
Epjst. 237.-5 Septembris 1575 359
et non per leger queste lettere, essendo lui molto stracco, ma
fara qualch'altro essercitio. Et quando V. P. giudicassi espedien-
te che lui tornassi a Roma, sarebbe per esso vna bona et allegre
nuoua, benche per sua virtu s'accomoda a quanto 1'obedienza
santa vole. D'altri molti auisaro a V. P. al fin della visita, quali
desideranno andar in Italia, et sono boni subgeti, et ben inanzi
nelle lettere, hauendo finito quasi tutti il corso. Et in caso che
V. P. gli volessi consolar', conuerrebbe mandar altri etiam boni
subgeti a Sicilia, perche questi partiti, restarebbe debilitato il
credito, et la schola de theologia, s'altri non venessino in loco
loro. Ben dico a V. P., che e comun concetto de quelli ch'inten-
deno le cose de Sicilia, che sarebbe molto bene far questa mi-
stura de siciliani con altre nationi, in Sicilia; et fuora di quella,
molti seruirebbeno benissime a Dio N. S. et alla Compagnia no-
stra a gloria diuina ...2
2. Cosi anchora mandarei Hieronymo Spathafora, qui rice-
uuto 4 anni sonno, se ci risolueremo de ritenerlo nella Compa-
gnia, doue e stato vn tempo infermo, et fora de ceruello; dopoi
ritorno, ma lui teme che nella Compagnia restando, et attenden-
do all'essercitii d'essa, li accaderebbe quello che a suo cugino,
conociuto in Roma, che dopo molti anni de studio, lo tengono in
casa sua serrato per matto. Vero e che al presente Hieronymo
sta bene, a quello che si vede, et tinisce il 2.° anno del corso; ma
tiene questa apprehensione, ch'ha de diuentar pazo, se perseue-
ra da noi. L'ho mandato vn poco in villa per cacciar la malenco-
lia. II rector qui vorria che se li dessi licentia, come la dimanda;
io ho rocchio, se si accomoda bene, a conseruarlo, et per cio
mandarlo a Roma, perche s'intrica tropo in negocii de casa sua,
essendo il magior figliolo de sua madre, et sanza padre. Non pen-
so pero farlo sanza licentia. E giouane de 23 anni, d'aspetto gra-
cioso, et ha talento per predicar' et legere, se si stabilira 3.
3. Ho visto quello scriue V. P. sopra 1'andata del P. Ema-
nuel Ximenez a Roma per passar a Fiandra. lo amo a suo fratel-
- Omissa hic eadem sunt quae de Philippo Balsamo habet epist. seq.,
n. 6.
3 Vide epist. seq., n. 6.
360 POLANCI COMPLEMENTA
lo et desidero farli seruitio, et anche alli parenti suoi de Rotna,
corae a benefactori de nostra Compagnia; et con tutto questo non
giudico espediente rimouer de Sicilia detto Padre; non solamen-
te per esser necessaria l'opera sua in proseguir vn corso d'arti
cominciato, ma etiam per trouarsi lui meglio disposto de sua sa-
nita in questo area, simile al suo natiuo; et meno sento li con-
uerrebbe l'andar in paese tanto fresco, come quello de Fiandra.
4. La peste si va sminuendo in questa citta. De quella de
Palermo intendiamo il medesirao, benche 3 sacerdoti ci ha tolto
l'officio de la charita. Altri, quanto a Palermo , non sono molto
persuasi, ch'il male si sminuisca. Per il duca de Bibona , bonae
memoriae4, veda V. P. cio che si ha a far, che morse questi
giorni, id est, a 8 de Agosto, et qui lo reputano come fundator
d'quel collegio. Di la si vedera se e cosi. Li suffragii in questa
prouincia se li vsano, perche se non e fundator' intieramente,
almeno e benefactor molto principale. NelT orationi et sacrifici
santi de V. P. humilmente mi raccomando con tutta questa pro-
uincia. De Messina 5 de Settembre 1575. •
5. Di qua si mandano a Espagna le lettere che il P. Porres
ricerca 5. Se piacessi a V. P. far raccom[an]dar questo spacio con
sue lettere, sarebbe molto al proposito; perche la bona occasione
della abatia d'Agro vacante, da speranza del sucesso. Altre let-
tere de fauor di queste bande le procuramo noi, et quelle che
non vanno con questo spacio, anderano con la copia d'esso.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Desidero saper, se le lettere ch' ho scritto in Pollizi, venero
alle mani de V. P. 6 Furono fatte il mese de Giugno, se ben mi
ricordo, prima che venesimo a Calatagirone.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu. Roma.
Sigilli vestignim.
4 Petrus de Luna. Cf. Polanci Compl. I, 354.
5 Cf. epist. praeced., n. 3, cum annot.
6 Epist. seq., annot. 3.
Epist. 238. — 18 Septembris 1575 36i
238
POlANCUS MERCURIANO
MESSANA l8 SEPTEMBRIS I575 l.
1, De nonnidlis domorum negotiis. — 2. Aliquut novitii Messanam transfe-
rendi' scholastici vero aliquot, Catanam. — ^. De abusu quodam P. Vin
centii La Noci. — 4. Libri Exercitiorum et Constitutionum Societatis
desider antur . — 5. Nonnulli cupientes peregrinari Lauretum et Ro-
matn. — 6. Hieronymus Sf>athafora dimissus e Societate; Phili/>pus Bal-
samus Romam mittendus. — 7. De absolutione casuum, ut vocant, re-
servatorum.
1. Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1, etc. Poehi
di sono che si mandorono di qui alcune mie lettere, et altre scrit-
te in Catania, quali portai meco, per aspettar commodita de man-
darle in questa citta, essendoinsin' adesso rare quelle che si of-
feriscono, essendo tolta la prattica de questo regno con 1'Italia
per conto della peste, la quale pero in Messina intendo esser'
gia estincta per la maggior parte, benche alcuni tuttavia si tro-
uano di nuouo mal disposti de questa infirmita contagiosa o pe-
ste ohe si sia... 2.
Della cosa de Monreal non hauemo noua alcuna; ne anche
lettere de V. P. de qualche mesi m qua. Et desidero intendere,
se quelle ch no scritto da Polizzi arriuorono 3, nelle quali si trat-
taua di quel collegio che li offeriuano, il quale potrebbe anche
sustentar 15, o 20 nouitii in casa de probatione separata, pur nel
medessimo loco, che e vn castello vecchio, et in parte ruinato
del re, il quale impetrara la citta per questo collegio facilmente,
et forsa gia Tha impetrato, et non obligha Ja Compagnia a co-
minciar' detto collegio per alcuni anni, nelli quali la intrata va
crescendo; ma per fermar le cose e necessario il consenso et ap-
probatione de V. P.
2. Io vo inanzi nella visita di questo collegio de Messina.
1 Ex autographo in cod. Epist. Polanci, 2 ff., n. 101, prius 340, 3^1
Responsio data est 8 Oct., reperitur in cod. Ital. i^g, ff. 6-7, jamque sese
nobis obtulit in epist. 236, annot. 3.
2 Hic eadem repetuntur quae habet praeced. epist., n. 5.
3 Resp.: non acceptas eas litteras.
362 POLANCI COMPLEMENTA
Et intendendo che staua bene la citta, ho scritto al Padre pro-
uinciale, che puo venire qua, et menara, o fara venir seco, alcu-
ni nouici che hanno molto perseuerato, et non hauemmo potuto
trattenerli piu, ne mandarli a Palermo (doue le cose della peste
s'intende vadino pegio), et qui sanza graueza del collegio ne
spesse si potranno trattener, in tanto che se finisce la fabrica de
vna casa che se li e fondata, et in parte dotata, qui in Messina.
Corso non mi pare si potra cominciar' questo anno, et forsan
mandaremo a Catania alcuno delli doi corsi che ci sono, per mag-
gior comodita, gia che ha leuato questa citta li 300 V che daua
per aiuto de leger philosophia, con occasione di questa peste;
come ha leuato tutte le prouisioni de altri lectori 4. Pur de que-
ste et altre cose vniuersali scriuero a V. P. finita la visita, se non
ho auiso de hauer a tornar a Roma per farlo de parolla, il che
sarebbe assai grato al P. Jacobo Basso 5, per quel che mi pare;
ma io totalmente mi trouo indifferente quanto alla volunta, et
4 Resp.: prudentiae Polanci id committi. Et quidem res effecta est,
ut ex sequentibus epistolis scimus, et ex alia Domenecci, 18 Novembris:
Ttal. 14Q, ff. 129-130. Non defuere qui id aegre ferrent, ut testatur P. Bas-
sus ad Mercurianum scribens 16 Febr. 1576: Ital. 150, fol. adjuncto n. 2to;
et P. Carminata, rector Messanensis, videtur aliquid scripsisse eidem Mer-
curiano, nam- hujus exstant in regestis Sic. 1, fol. 60, litterae 25 Febr., qui-
bus promittitur magna consultatio antequam definite studia Catanam trans-
ferantur. Et de hac re exstant informationes tum Polanci in autographo 10
Maji 1576. (Ital. 151, ff. 85-86), tum P. Antonii d'Amore sine notatione tem-
poris (Ital. 152, ff. 383-384).
Denique causa contra Polancum judicata est, quum scripserit Mercuria-
nus Julio Fatio, novo praeposito provinciae, die 2." Junii 1576, ut in reg.
Sic. I, fol. 67V., Polancum debere adhuc in Sicilia immorari, «si per intro-
durre meglio V. R. nell'uffi.cio, si anco principalmente perche aiuti a spia-
nare le difficolta che potessero nascere in trasportare i studi da Catania a
Messina, doue erano prima». Cf. et epist. 276, n. 2.
5 Socius Polanci in visitatione: epist. 218, annot. 3, etc. Merito haec
dicere Polancus videtur: nam in litteris Mercuriano scriptis Catanae 16
Febr. seq. anni, queritur Bassus longam in Sicilia mansionem, indicatque
se cupere Romam reverti, Ital. 150, ff. 209-211. Quod tum non est assecu-
tus: Fatio enim scribit Mercurianus 14 Aprilis 1576: «Dira anco al P. Basso
che stia di buon animo; et di esso V. R. mi dara subito auiso se giudichera
che possa essere utile in alcuna cosa in quella prouintia, perche forse glielo
lascieremo.» Ital. 151, fol. I. Et rursus post 16 Jun., ante 3oJul., neque
enim constat in rea:esto dies, eidem Fatio commendabat ut Bassum socium
Epist. 238.— 18 Septembris 1575 363
per vn par de mesi giudico conuerrebbe fermarmi, per assettar l^
cose meglio. Et se de Palermo mi auiseranno che Topera mia e
necessaria, penso andarci, et cosi glielo ho scritto. A Rhegio
non so se potro andare; se ci sara licentia, andero ad ogni modo,
hor sia publica, dando loro la prattica a Messina, hor priuata, se
mi sara fatto fauor de andarui.
3. Fra altre cose che mi han dato poca sodisfactione, ho tro-
uato in diuersi loghi, che il P. Vincenzo La Noci ha pigliato di
questo et di quello diuerse partite de dinari prestati, propria au-
ctoritate, et mi mostrano pollize de sua mano, doue riconosce
hauer riceuuto dette somme, et non sanno che si far questi Pa-
dri, perche lui fece da se; et intendo porto a Roma piu di cento
scudi de diuersi, et non so se li porto seco per il Peru. Ho detto
che i nostri non erano obligati a pagar queste somme de denari,
ma se ci fossino alcuni boni de detto Padre, che potriano far ri-
corso a quelli. Mi temo che se detto Padre vsa far simili trapaze
nel Peru, spendendo il nome et auctorita della Compagnia, po
trebbe dar gran scandalo in quelli loghi, et pigliar summe piu
grosse. Serua questo per auiso. Intendo che de Roma mandaua
agnusdei guarniti, che qualch'vno costaua 10 V. Forsan che di
las'hauera notitia di queste cose, o si potra hauer' 6.
4. Grande penuria trouo d'Essercitii in questa prouincia. Vn
libreto ch'io portaua, ho hauuto a lasciar in vn collegio. De Con-
stitutioni ci e anche magior carestia. Se paressi a V. P. ordinar
che si mandassino alcuni volumi, credo sariano bene impiegati.
La formula del conuersar con proximi che in Roma ho visto, or-
dinata per nostro P. Ignatio 7, de santa memoria, non portai meco;
et cosi sono venuto mal prouisto de diuersi offici, essendomi dati
Carrainatae daret in missione melitensis insulae. Sic. 1, fol. 67V. Ouod fa-
ctum est: cf. epist. 282, n. 2, etc.
6 Resp.: res nota Mercuriano erat; Lenoci autem, ad quem litterae in
Hispania versantem datae sunt, respondit bonis suis res componi posse.
7 In arch. vaticano (Cod. I de Soc. Iesu) inveniuntur aliquae «Annota-
tioni del P. M. Ignatio per negociare et conuersare in Domino»; quae, pau-
cis mutatis, reperiuntur etiam in codice Brev. et rescr. antiq. ff. I5r. et l8r.
His similes editae sunt in Monum. Ignat., ser. l.a, XII, 2o3 sqq. Num ad
eas alludit Polancus, an potius ad «Industrias» de quibus vol. I, XXI, n. 9?
364 POLANCI COMPLEMENTA
alcuni vechi, quali non sono in vso, et lasciando de portar altri
che conueneuano. JVTaiuto d'alcuni del Padre prouinciale, che
lui ha. Di quello che mancha auisaro se sara piu di quello ch'ho
scritto, accio il P. Posseuino si ricordi di mandarci a questo an-
gulo della Compagnia simili aiuti.
5. Molti mi domandano licenza de peregrinar a Roma, et
alla madona de Loreto. Mi seruo della escusa de non darsi prat-
tica in Italia a quelli de Sicilia. Vno fra li altri allega promessa
fattali, et quello che piu mi muoue, allega deuotione et confiden-
za che tiene de sanar della surdita che patisce, per mezo della
beata Vergine in Loreto. Questo si chiama il P. Hieronimo Cor-
rales, siracusano, de 15 anni de Compagnia, theologo de 3 anni;
et sarebbe vtile subgetto se sanassi di questa dureza delle ore-
chie. Si contentarebbe d'andar alla prima vera. Lo raccomando
(come li ho promesso) a V. P., per quanto lei giudichera esser'
conueniente 8.
6. Ho scritto a V. P. quando arriuai a Messina, che pensa-
ua conuerrebbe mandar a Roma duoi fratelli. Vno e Philippo
Balsamo, Taltro Hieronimo Spathafora. II 2.0 ci ha leuato questo
pensiero, perche mandandosi fora per otto di o dieci, subito in-
sto per licentia de non tornar, attento il pericolo d'vscir de cer-
uello, come vsci suo cugino Jacobo Spatafora, conosciuto in
Roma; et sua madre faceua etiam instantia per la causa medesi-
ma. Qui hauea dato segni assai expressi de tal humore, et percio
li diedi licenza d'andar in villa per pochi di, non reputando in-
conueniente che si restassi, quando tal caso accadessi, et anche
perche totalmente lui voleua vscire. Qui si e fatta consulta de
questi Padri che lo conosceuano, et senteuano tutti, nemine dis-
crepante, che conueneua molto alla Compagnia che stessi fora
di quella. Et il P. Antonio Sardo, il qual come medico et dome-
stico conosceua suo humore, affirmaua esser' reale il pericolo de
diuentar pazzo, se restaua in casa. Et cosi, non lo potendo in-
durre ad andar a Roma per questa imbernata , l'ho data licenza
della Compagnia. Non era scholare approbato; et quando lo fossi,
Resp.: non conceditur, ob temporis difficultates.
Epist. 238. — 18 Septemhkis 1575 365
il caso era vrgente, et cosi mi risolsi , come in vn impedimento
essentiale. L'altro, Philipo Balsamo, ha gia assetati li negoci de
sua madre et sorella, et deila r.oba loro, et dice hauer hauuto pro-
mesa de V. P. de tornar a Roma, espediti questi negoci; et pero
se venessi vna commodita de galere, potra essere che lo manda-
ro sanza aspettar risposta % gia che tanto rare volte hauemo let-
tere. Et a lui conuiene andar fuora del pareutato suo, et non gra-
uera la Compagnia de Roma , perche almeno hauera 50 v Pan-
no de sua intrata, lasciando godere aila madre del resto per sua
vita, et la sorella prouista. Et perche non vada solo, forsa in tal
caso si concedera ad alcuno, de quelli ch'hanno domandata la
peregrinatione a Loreto et ad limina Apostolorum, che Paccom-
pagni insin'a Roma, et di la seguiti suo viagio.
7. Ho visto le facolta delli prouinciali , et non e fra quelie
poter dar le facolta ordinarie d^assoluere delli casi reseruati (in
fora di quelli in cena Domini) che ci da il breue de Paulo III,
del 45, la qual pero e necessaria, et si pratica ogni di. Bono sa-
rebbe quando hauessi comodita V. P., che facessi veder quali
gratie ha d'vsar il prouinciale. In tanto, quello che danno le con-
stitutioni, et vedo in vso, non lo pretendo restringere qui, si ben
mi sarebbe molto charo veder chiarite queste et simili facolta,
che si dispensano per il generale alli prouinciali, et altri per mezo
loro, conforme alle constitutioni. N'in altro mi estendero in que-
sta, se non in raccomandarmi humilmente con tutta questa pro-
uincia alPorationi et sacrifici santi de V. P., et domandando sua
benedictione. De Messina 18 de Settembre 1575.
De V. P. seruo et figliolo in Jesu X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
9 Resp.: neque huic concedendum, si nondum solverit portu. At solve-
rat, ut ex sequenti epist. patet.
366 POLANCI COMPLEMENTA
239
P O L A N C U S MERCURIANO
MESSANA 3o SEPTEMBRIS I575 ',
/. Balsamus Roniam missus, comite Vinceiitio Oliverio. — 2. Frater Cica-
la jam jam animam acturus. — 3. Quatuor huc usque sacerdotes nostri
peste obiere. — 4. Venditio domuum de qua saepe. — 5. Mortuus et soda-
lis Franciscus Costa.
1. f Jhs. Muy Rdo. en X.° Padre nostro. Pax X.1, etc. Po-
chi di sono che ho scritto a V. P., et in breue scriuero per via
delle poste, gia che si e aperta la strada per quelle, trouandosi
questa citta piu sana, con la gratia de Dio, d'alcuni giorni in
qua. II portator della presente e nostro fratello Philippo Balsa-
mo... 2. Si manda per accompagnarlo il fratello Vinzenzo Oliue-
rio, il quale con instanza domandaua vna peregrination alla san-
ta casa de Loreto, et ho fatto conto, che come arriui et si riposi
vn poco in Roma, potra di la cominciar detta peregrinatione; et
se V. P. vorra che si fermi in Roma o in altra parte, lo potra
far, o vero lasciarlo tornar peregrinando a Sicilia. Ha padre nel-
la Compagnia, buon seruo de Dio. Lui e coadiutor (benche sia
in Siracusa ben nato), et ha fatto officio d'infirmaro et altri in
questa prouincia. Ha bisogno d'esser cultiuato pero: et alcuni
messi de Roma, et il patir nel viagio, potrebbe aiutarlo a domar
sua natura gagliarda. Del resto e buon giouane... 3.
2. Stiamo in casa sani, in fuora d'vn fratello chiamato Fa-
bio Cicala, piu vicino al passar al altro mondo, che a restar in
questa vita. Era del 2.° corso de philosophia, et sapeua la lingua
greca volgare. Dio sia con lui 4.
3. In Palermo era morto il P. Gabriel 5, 4.0 sacerdote fra
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 102, prius 343. Huic
late respondetur 29 Oct.: Ital. I4g, ff. 62-64.
2 Cf. epist. praeced., n. 6. Hic autem omittuntur quaedam ibi dicta.
3 Hic nunciat studia physices et metaphysices Catanam transJata.
Cf. epist. praeced., n. 2 et annot. 4; et seq., n. 3. Addit aliqua de peste,
quae fusius dicuntur in seq. epist., n. I.
4 Cf. epist. 243, n. 5.
5 Cocchius: vide Aguileram, op. cit., I, 217.
EPIST. 240. — 5-8 OCTOBRIS I575 367
quelli che aiutorono li apestati; et doi fratelli coadiutori che sta-
uano con esso, si trouauano anche feriti della peste. Dio sia lau-
dato. Erano fuora dei coilegio, doue pur haueano 10 amalati,
ma non de peste. Dio li visita in piu modi.
4. La confirmatione de quella vendita li e molto necessa-
ria 6.
5. In Catania mori il fratello Francesco Costa, che faceua
rofficio d'architecto. Dio sia benedeto. Sperammo si seruira sua
diuina maesta nelli viui et nelli morti, et tutti humilmente ci rac-
comandiamo nelForationi et sacrifici de V. P. et de tutta la casa
et collegi de Roma, et domandamo la benedictione di V. P. De
Messina vltimo de Settembre 1575.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vesligium.
240
POLANCUS MERCURIANO
MESSANA 5-8 OCTOBRIS I575 *.
/. Lues renascitur, diriusque saevit. — 2. Novitiis et scholasticis Polancus
prospicit. — 5. Catanam perget cito, ad fovenda studia. — 4. Roinam cu-
peret mittere aliquos sodales. — $-6. Nonnulli amici in templis nostris
sepeliri expostulant.
' 1. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro Pax X.1, etc. Do-
poi ch'il mese passato scrissi a V. P., che trouandosi bene que-
sta citta, haueuo chiamato al P. Hieronimo Domenech de Cata-
nia, parendo al P. Antonio Sardo esser questa la terra piu sana
di questo regno, con occasione d'alcune persone et robbe delli
apestati, che si retirorono nella citta, torno a refrescarsi qui la
6 Resp.: non datur oblivioni confirmatio; difficultates objiciuntur: spe-
ratur tamen.
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. lo3, prius 3^6, 347.
His, et datis die 6 et Io, infra ponendis, respondet epist. 247.
368 PoLANCI COMPLEMENTA
peste, et per alcuni dj moriuano tanti o piu che mai. Vsctndo-
si pero diligenza, et attendendo a seruar li boni ordini dati da
questi signori, ha cessato, et de alcuni giorni in qua non si vede
che vada il male inanzi infettandosi alcuni de nouo, o sono mol-
to pochi, benche sono morti alcuni di quelli che prima si erano
amalati. Hauemo deputati doi, ch'attendono a confessar li tali
come sono chiamati, con cautella pero de star discosto; et cosi
per gratia diuina nessuno in questo eollegio e stato infecto. Non
e cosi in Palermo, doue oltra li 3 primi sacerdoti, il 4.0, ch'at-
tendeua a confessar li sospetti in certo loco fuora della citta,
e morto de peste; et de tre fratelli coadiutori, li doi si sono etiam
trouati con le bozze (cosi chiamano le giandole che si scopreno
nelli appestati); non sapiamo pero che siano morti. Si curauano
nel hospitale delli appestati, non se li permettendo intrar nella
citta, la ^quale tuttavia va male di questa infectione, come s'in-
tende per le lettere che qui sono insin'a 23 del passato. In Mon-
real non stanno meglio. Non sapemo pur ch'babbia tocato alli
nostri, alli quale hanno piu volte detto quelli della citta, che si
guardino de trattar con appestati, perche tutta la terra s'aiuta et
consola nella chiesa nostra, et non vorrebbeno che infettandosi
alcuni nostri, infettasino altri, o li facessino perder' detto aiuto.
Ci sono pur assai amalati de' nostri in Palermo et Monreal, ma
non de peste. Dio sia laudato, che li visita in piu modi.
2. Quando ho visto che qui in Messina si rinouaua la peste,
subito ho auisato al Padre prouinciale che non venessi, ne man-
dassi qua li nouicii che si erano accettati; ma 1'auiso li venne in
mano, quando gia ci haueua mandato sei delli detti nouici; lui
pero si fermo con altri tre o quatro nouicii, quali non erano man-
dati. Qui si sono accomodati li sei, et alcun'altro di questa citta,
et stanno in vna bona parte de questo collegio (doue soleua es-
ser1 il nouiciato) insin'a tanto che sia finita la casa, che si fa in
buon sito et sano per la probatione, quale gia comincia ad ha
uer' vn mediocre principio d'intrata; et li nouici accettati poco
grauarano il collegio de spesse, perche loro hanno portato seco
il modo per non grauarlo.
3. Come altre volte si era giudicato spediente transferir li
Epist. 240.— 5-8 Octobris 1575 369
studii de philosophia et theologia di qua in Catania, con questa
occasione della peste li hauemo transferiti la, parte per assecu-
rar molti boni subgetti, parte perche la citta de Messina, quale
li ha tolti 300 V, che li daua ogni anno per aiuto de trattener la
philosophia, si raueda, parte perche hanno piu giusta causa de
stimolar il re catholico quelli che procurano Tabatia, accio si pos-
sa sustentar qui il studio di dette facolta, parte per prouar come
si trouerano in quella terra et area questi scholari, quali per la
maggior parte si stropiauano quanto alla sanita et s'impiuano de
malencolia in questo collegio, il quale in vero e scomodo quanto
airhabitatione, et in loco poco sano (oltra che la citta e melan-
cholica) per esser' basso et affogato. Vederemo in questo mezo
come si moueno in Catania (quale e 1'vniuersita di questo regno)
ad aiutar li nostri, come hanno dato speranza altre volte. Et come
io saro espedito di questo collegio, spero trouarmi in Catania per
la renouatione delli studi, quale ho detto vorrei si facessicon ru-
mor de dispute publiche, et orationi, et versi, per animar et sue- '
gliar' i catanesi. Aiuta questo collegio a mantener li da 30 per-
sone de questi corsi. Qui sono prohibite tutte le lectioni publice;
et pero non si lascia sfornito il collegio delle persone ch'hanno
a legere le lectioni d'obligo, quando si permetteranno. Et questo
mi pare basta per informatione de V. P.
4. Se andasi inanzi questo male della peste, vorrei saper de
V. P., se potrei mandar la volta de Roma, per mare, alcuni boni
subgeti (che lo desiderano sanza questa occasione) per assecurar-
li; et tamen se questo non paressi espediente, di qua faremmo
cio che meglio ci parera in Domino, se ben in terre sane sara
difficile li accettino, massime quelli de Palermo alli quali temo
piu, perche la cosa di la va piu pericolosa, si restano, et piu diffi-
cilmente si accetterano altroue, o si lasciaranno passare; pur Id-
dio ci aiutera. Questo ho representato, per non hauer scropolo de
hauer lasciato de tentar tal mezo. Per altra scriuero d'altre cose.
Nell'orationi et santi sacrifici de V. P. humilmente mi raccoman-
do, et domando sua benedictione. De Messina 5 de Octobre 1575.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
POI.ANOI OOMPLEMF.XTA.— T. II 24
3^0 POLANCI COMPLEMENTA
5. Dopo questa scritta ho intesso che le cose qui in Messi-
na non vanno tropo bene. Staremmo a veder', et secondo ch'alla
giornata conuerra, procederemo, secondo che Dio si degnara
darci suo lume. De Palermo ho anche riceuuto lettere, et vanno
le cose della peste trauagliate insin'alli 30 de Settembre. Doman-
dano licentia per sepelir 4 persone molto deuote, et alcune de
loro benemerite, nella chiesa nostra, delle quali hanno scritto a
V. P. A me mi pare che se li puo concedere, se cosi anche pa-
rera a V. P. De Monreale ho lettere del mese medesimo alli 19,
et pur cresceua la peste 11, et pareua miracolo che non fossi at-
tacata alli nostri, andando la citta a confessarsi dalli nostri quasi
tutta. Vero e che il gouernator et vno delli giurati hanno detto
al superior di quel collegio, che si guardino delli appestati, per
consolatione et aiuto della citta; temendo forsa, se si infetta [il]
collegio, che altri molti, per praticar con loro, s'infettarebbono.
Siamo alli 8 de Octobre 1575.
De V. P. figlio et seruo in domino,
f JO. DE POLANCO. f
6. Con molta instantia demanda vna dona pur in Monreale
sepultura in nostra chiesa. Et perch'e molto deuota, et per ha-
uer lasciato il collegio herede, etiam che non li dessino sepultu-
ra, mi pare se li doueria conceder, parendo a V. P. Et quella ve-
dera, s'in occorrenze simile io potro far qualche cosa, se non vi
sara tempo de aspettar risposta de Roma.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Eue-
rardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di Jesu,
in Roma.
Sigilli vestigium .
Epist. 241. -6 Octobris 1575 371
241
POLANCUS MERCURIANO
MESSANA 6 OCTOBRIS I575 l,
1. Ad finem vergente visitatione, de rebus provinciae communibns notitiam
promittit. — 2. Facultas quaedam innovanda. — •?. Studia rhetorica fo-
venda. — 4. De cantu non instaurando in templo nostro. — 5. Ferdinan-
dusd' Afflitti Societatem cupit relinquere. — 6. Socii laici petentes veniam
ut scribere et legere discant. — 7. De profugo Branca. — 8. De mandan-
dis prelo theologicis lectionibus P. Toleti. — 9. De molaria industria
quadam, an permittenda. — 10. Hereditas messanensi collegio relicta. —
//. Obsequia praestanda civitati Messanae ut fundatrici. — 12. Eleemo-
synae ecclesiae oblatae. — 15. Relaxatio scholasticorum diebus festis. —
14. De conscientia manifestanda tempore renovationis votorum; etc.
1. tJ^s« Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc.
Andando gia uerso il fine della uisita di questo collegio, et pen-
sando che ci partiremo in breue per Catania, doue si continue-
ranno li studii di philosophia et theologia, che qui s^erano co-
minciati, penso far uno sforzo per passar a Reggio; et quando
non riesca, ci andaremo dritti a Catania, et di la penso scriuer'
a V. P. delle cose piu uniuersali di questa prouincia, hauendole
conferite prima col padre prouinciale.
2. In questo mezo m'e parso douer ricordar la prorogatione
di quella facolta di sua santita d^assoluer gFofficiali regii, perche
questo Luglio passato, se ben mi ricordo, spiro il tempo, nel qual
concesse S. S.t& si potessero assoluere, non ostante il suo proce-
der per uigor della monarchia regia che pretendono 2. Et se pia-
cessi a S. S.tA far detta prorogatione per un' altro anno, con con-
ditione che procurino, ogniuno al suo modo, che il re catholico
chiarisca queste controuersie giurisdittionali con la sede aposto-
lica, et che sia parato di star poi alla diffinitione che si fara, sara
leuar di molto scropolo li nostri confessori, confessandosi, tanto
il presidente, quanto altri diuersi officiali, con li nostri.
3. Questa prouincia con li corsi di philosophia et theologia,
1 Ex archetypo in cod. Epist. Polanci, 3 ff., n. 104, prius 344, 345.
Responsum infra, 247.
2 De hac «monarchia» cf. Bobad. Monum., p. 557"558-
372 POLANCI COMPLKMENTA
alli quali con tropo fretta si sono applicati gPhumanisti, non si
fundando ben, come soleuano, nella rhetorica et lingue, anzi ne
anche nelThumanita, sta molto indebolita in questa parte, et li
farebbe molto buona opera V. P., se hauesse qualche buon ma-
stro, spetialmente di rhetorica, per mandarlo in queste bande,
quando cessino con la diuina gratia questi romori di peste; per-
che dandoli buoni ingegni per discepoli (quali sono assai in que-
sta prouincia) potrebbe facilmente tornar' a fiorir nelle lettere
humane, et proueder non solamente a se stessa, ma anche dar'
aiuto ad altre col tempo. AlTincontro si potra mandar' in Roma
un giouane chiamato Gioseffo Lucerna, il qual potra legger The-
breo et anche il greco in Italia, et esso desidera molto questa
mutatione. Vero e che altri molti li son compagni in questo de-
siderio, come altre uolte ho scritto 3.
4. Ho trouato che in questo collegio haueuan lasciato di
cantar la messa et vespro parecchi mesi sono per occasion della
peste, et riusciua questo essercitio tanto freddo, et di tanto poca
edificatione et consolatione, che etiam quelli che haueuan da
sentir la predica o lettione, intendo si spasseggiauano fuor della
chiesa insin che il canto fusse finito. Perche in uero, qui non
sanno ben cantare, ne si dilettano di quello; anzi era questa ri-
putata assai grauezza dai scolari o preti che cantauano; et man-
dati li corsi fuora, a fatica ci saria chi potesse cantare bene ne
male. GTho detto che non ripiglino il canto, etiam che cessasse
la peste, insin'a tanto che uenga ordine da V. P. di continuar-
lo. Et se uorra intender mio parer V. P., sarebbe che non con-
uenga ripigliarlo, poiche non c'e obligo, et cesa il fine per lo
quale le constitutioni permettono il canto.
5. II P. Ferrante d'Affiitto, mandato da Messina a Palermo
con uolonta, anzi a petition dei suoi et con parer del medico, si
lascio andar' a certa casa o uilla di suo padre, per curarsi con
maggior liberta. Suo padre mori, et esso fa instantia d'esser'
assoluto delli uoti, per poter domandar' al suo fratello la parte
che li tocca dell' heredita paterna. II medico dice, che in uero
Vide infra, 246; et cf. Prooeminm, pag. XXVI.
Epist. 241. — 6 Octobris 1575 373
non e lepra il mal suo, benche ha bisogno di gran cura, accioche
non diuenti tale. Con questo scriue il P. Paulo, rettor di quel
collegio 4, che non li e parso darli rassolution che ricercaua,
conforme alla commissione che ci era di V. P. Ouella adonque
uedera che cosa le piacera ordinar in questo caso, presupposto
che detto P. Ferrante o non tornera, o non uolentieri, al colle-
gio, et che il suo fratello non ha piacer che resti nel secolo, 0
perche non li domandi la sua parte, o per altri rispetti forsi mi-
gliori; et sin'a tanto che uenga auiso di V. P., la cosa restera
cosi sospesa.
6. Oui c'e un Mtro. Jacomo Frini, maestro falegname et an-
che maestro muratore, et molto buona cosa. Sa legger, ma non
sa scriuere; et per seruir' alla Compagnia imparerebbe uolentieri,
perche gFe necessario per molte cose appartenenti alVarte sua.
Veda V. P. se a lui, et ad uno o doi altri , che per simil fine di
seruir piu alla Compagnia s'inclinano a questo, se li puo permet-
ter\ Vno di questi si chiama Alfio Fotio, il qual attende alli detti
officii, et compra legnami in Calabria; et per far meglio detto
officio, uorria saper ben legger et scriuer un poco, hauendo sen-
tito qualche incommodo per mancamento di saper le cose dette.
7. Ho auisato come Mtro. Luciano Branca, il qual leggeua
la prima di Calatagirone, essendo mandato per importanti difet-
ti a Catania, et desiderando noi aiutarlo in quel collegio, se n'era
partito, hospite insalutato, et gia questa era la 2.a uolta. Fu ripi-
gliato et ristretto in Siracusa, et anche di la se ne fuggi ; et ha
scritto certe lettere a suoi scolari di Calatagirone, nelle quali pu-
blicaua la sua uscita, non solo con poco spirito, ma con poco giu-
dicio, benche le lettere le habbiamo hauute in mano. Tiene un
fratello buon religioso nelFordine de' cappuccini, et cosi il guar-
diano di queirordine, che sta qui in Messina, m'ha ricercato se
li dia licentia d'entrar nell'ordine loro, o in altro approbato; per-
che in nessun modo s'inclina a tornare, pensando non si fidera
mai di lui la Compagnia. Quelli che lo conosciamo in questa pro-
uincia, non lo riputiamo molto atto per quella; perche se bene ha
4 Paulus d'Achilles. De hac autem re iterum in posterum erit sermo:
cf. epist. 247, annot. 2.
374 POLANCI COMPLEMENTA
buon talento di predicare, et non li mancano lettere d'humanita
et philosophia, in nessun modo e buono per le scole, ne si puo
fidar la Compagnia, come egli stesso dice, di lui. V. P. ueda se
se li dara licenza d'entrar in altra religione, o se uuole li diciamo
che uada a Roma, il che esso un tempo haueria uolentieri accet-
tato; non so se adesso lo accettera, che con queste uscite temo
sia assai piu guasto. Io ho risposto, che si sottometta pur' alla
Compagnia, et che si uedera quel che conuiene far quanto a que-
sta licentia. Volentieri hauerei auiso di V. P. prima che mi risol-
ua, se ben questo non e scolar' approbato 5.
8. Alcuni qui hanno desiderio si stampi la theologia del
P. Toledo, o altra, come si stampo il corso di philosophia. V. P.
uedera se e cosa che si possa et debbia fare.
9. Ho trouato che hanno in questo collegio et in quel di Pa
lermo molini girati da bestie, che chiamano centimoli, et dicono
li torna bene il conto, per euitar' inganni di molinari, benche si
occupa un' de nostri fratelli, et una o due bestie in tal' esserci-
tio, benche fanno qualche altra cosa. Et se ben m'e parso nuo-
ua questa industria, non ho uoluto leuarla; ma m'e parso di dar
auiso a V. P., accioche ueda se si ha a continuare. In questo
centimolo di Messina macinauano etiam il grano d'un monaste-
rio, che qui chiamano di S.ta Elisabetta, assai riformato, benche
si comincio con donne conuertite; et Tintento era far a quelle re-
ligiose questa limosina, perche hanno gran bisogno nel tempo-
rale, et parmi ch' l'abbadessa et altre entrarono li per respetto o
essortation dei nostri. Veda V. P. se questo s'hauera da conti-
nuar. II centimolo sta nella uigna nostra, fuor delle mura alquan-
to, et era solito uno di nostri in habito contadinesco far Fofficio
di portar il grano, et riportar la farina a questo collegio nostro.
Ho detto che adoprino un forastiero per tale effetto, et mi occor-
5 Aliqui eo tempore, post biennium tirocinii, in gradu «indifferentium»
retinebantur. At postea congregatio generalis quarta, decreto 52, statuit:
«ut gradus indifferentium, de quibus in Examine, cap. 8, dicitur, non duret
post biennium; sed, eo exacto, determinentur ad aliquem aliorum, nempe,
vel Scholastici, vel Coadiutoris temporalis, prout Superior illos aptos esse,
et expedire communi bono iudicaverit». Instit. S.J., II, 259.
EPIST. 24I.— 6 OCTOBRIS I575 375
reua, che passati questi romori della peste, lasciassero li nostri
per un pezzo di far questo centimolo, et con tal' occasione si po-
tria lasciar Tuso di macinar per quel monasterio. Et se la espe-
rienza mostrasse che era piu utile 1'adoperar il centimolo, sempre
saranno a tempo di farlo. Et sarebbe piu al proposito dentro del
collegio, come si fa in Palermo, o uero dentro la casa di proba-
tione, che e dentro le mura.
10. II baron di Furnari, buona memoria, lascio herede que-
sto collegio di tutto quello di che poteua disporre (fuor della ba-
ronia), che intendo arriua al ualor di quindici milia scudi. Si fece
accordo con suo fratello, che hoggi uiue et e baron di Furnari,
per doi milia et 500 V .di incirca, et pare fosse notabilmente de-
fraudato questo collegio. Et Toccasion credo fusse, parte che non
si sapeua la quantita delPheredita, se bene il romor del uolgo
diceua li 15 milia scudi, parte perche non si haueuano in mano le
scritture, per le quali si potesse conuincer detto barone, parte
per Pedificatione; et credo fusse questo il principal motiuo, non
uolendo litigare. Et cosi, si fece Taccordo detto, et fu conferma-
to da nostro Padre generale, che era allhora, se ben mi ricordo,
il P. Laynez, se gia non fusse nei principii del P. Francesco di
Borgia. Ad alcuni di questi Padri con chi la cosa s'e consultata
e occorso dubbio se con biiona conscientia si poteua il collegio
priuar di quella heredita. Mi e parso dar auiso di questo a V. P.,
accioche ueda se si ha da lasciar passar questa cosa cosi, massi-
me gia inuecchiata, o uero conuiene far qualche diligentia, pre-
supposto che qui si farebbe uerisimilmente romor, come accade
in cose simili.
1 1 , Alla citta di Messina come fondatrice si deuono li suffra-
gii soliti, et anche la candela puo parer se li debba, poiche han-
no dato entrata, et casa, et chiesa. Non s'e pero data insnVades.
so. V. P. ueda se si ha da dare. Ho ben risposta che non si dia
a Palermo, se ben non diede quella citta. tanta entrata come que-
sta, ne anche le case. Vero e che qui non e fabricato il collegio,
anzi si tratta de fabricarlo altroue a spese nostre, lasciando que-
sto sito per casa professa, per cui ministerii e piu al proposito
questo sito, che per collegio.
376 POLANCI COMPLEMENTA
12. Oui si fa una chiesa di nuouo di limosine, che fanno
particolari. Et uedendo quello che V. P. scrisse circa 1'accettar
limosine in Palermo, doue la chiesa non e finita, ne il collegio
fabricato; et applicando la medesima risposta per le cause mede-
sime a questo collegio, non l'impedisco il domandar limosina per
la chiesa, benche possono sustentar tanti scolari et piu di quelli
che taxa la constitutione per non domandar ne accettar limo-
sina.
13. Vsano le dpminiche et feste doppo desinar, et di hauer'
studiato alcune hore li scolari, darli auanti la cena un tempo di
ricreatione publica; et se ben non mi ricordo hauer uisto simil
ricreation in Roma, non glie Pho prohibita insin'a tanto ch'io in-
tenda la uolonta di V. P. II motiuo loro e, che in quelli giorni
s'han da rilassar pid che in altri, et tengono per meglio che que-
sto si faccia in publico, che priuatamente. II tempo sara d'vna
hora incirca.
14. Le confes^sioni generali delli sei mesi si usano in tutta
questa prouincia; ma non il render conto della consciencia al su-
periore, se ben non si faccia con esso detta confession generale.
Et quantunque so che Tessame fa mentione delFuno et delFal-
tro, non ho uoluto introdur' tal usanza, benche assai raccoman-
data al 4 capo del detto essame, per parermi che anche in Roma
si dissimula in tale osseruanza. V. P. mi dara auiso di quello
che le parera.
Adesso rispondero alla lettera de 27 d'Agosto, che ho rice-
uuta da V. P., si come molto desiderata, cosi di molta consola-
tione. Et quanto al conferir col Padre prouinciale delle facolta
che sarebbono conuenienti per 1'officio del visitator, lo faro come
andero a Catania, benche seruira piu prestoper altri visitatori,
essendo gia al fin della uisita.
La facolta di licentiar quelli doi che V. P. mi manda, produ-
rero di non adoperar, se loro, come han cominciato, daran mo-
stra di uolersi aiutare. Per glMnfermi et defonti della Compa-
gnia, et anche per li fondatori, s'e cominciato a far, et si fara il
debito. Delle altre cose poiche si scriue al prouinciale, esso ri^
spondera. Humilmente ci raccomandiamo tutti nelle orationi et
EPIST. 242.— IO OCTOBRIS I575 377
sacrificii di V. P., et domandiamo sua benedittione. Di Messina
li 6 di Ottobre 1575.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu. Roma.
Sigilli vestigium.
242
POLANCUS MERCURIANO
MESSANA IO OCTOBRIS I575 l.
Domum professornm erigere cupiunt duae civitates:
Drepanum, et Piazza.
Jhs. f Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc.
Auanti la partita nostra per Catania mi han dato occasion di
scriuer' a V. P., quello che pensauo scriuer fra altre cose uni-
uersali di questa prouincia, come le hauero trattate in Catania
col prouinciale; et questo e di una casa professa, la quale insin'
adesso non e in questa prouincia, et si offeriscono due citta
d'accettarle. L/una e Trapani, la quale ha scritto a V. P., benche
pretende detta citta, che col tempo detta casa diuenti collegio.
L'altra e Piazza, citta de' Lombardi gia fatti siciliani, ma bonis-
1 Ex archetypo in codice Rpist. Polanci, 2 ff., n. 105, prius 348. Re-
sponsum vide in epist. 247. Nihil ibi de Piazza. Antea, 6 Septembris, Mer-
curianus ad Polancum dederat litteras, quibus haec: drepanenses juratos
petere ut conderetur domus professorum; Patrem autem Gasparem SSnchez
dicere melius esse collegium; spem datam drepanensibus; consulendum, an
domui condendae potior sit panormitana quam drepanensis civitas. Ital. 148 _
fol. 282r. Postea vero, die 3i Decembris, scribit Mercurianus sibi placere
civitatem Piazzae ad erectionem domus professorum, dummodo ministeriis
nostris omnibus locus sit et triginta sodalibus alendis facultas: Ital. 14Q,
fol. 419. Eadem fere repetit Possevinus ad eumdem Polancum dans litteras
7 Januarii sequentis anni: Opp. NN. 328, ff. 19-20. Vide et epistseq., n. 7 ■
Sed ecce7 Aprilis 1576 jubet Mercurianus Polancum novas «domos», aut
domuum in collegia mutationes non admittere: Ital. 150, fol. 389; et du
plic.,fol. 391.
378 POLANCI COMPLEMKNTA
sima gente, et molto inclinata alla pieta. et elemosinaria, et as-
sai facoltosa et grande, et ha special diuotione a nostra Compa-
gnia. Et intendendo che quella andaua ristretta in accettar col-
legii, ha domandato casa professa, et si reputa quanto altra di
questo regno atta per tareffetto. Sara da 15 miglia discosta da
Calatagirone, et poco piu d'una giornata di Siracusa et Catania.
Ouanto alla gente necessaria per dar principio a questa casa, qui
senza dar trauaglio a V. P. penso la troueremo, perche senza
toccar quasi nelli collegii, fra quelli che uanno in missioni haue-
remo il principal ricapito, et senza danno dei collegii se ne ca-
uera qualclVuno. Veda adunque V. P. se le parera darci al Pa-
dre prouinciale et a me facolta d'accettar una casa in Trapani o
in Piazza, doue a noi ci parera meglio. Et come haueremo ri-
sposta, se piacera a V. P. che si accetti, potra uno di noi andar
la per pigliar il sito, che gia e designato in Piazza et anche in
Trapani; ma in Piazza uogliono fabricar quel che li diremo, et
in questo mezo uorrebbono dar un'altra casa et chiesa, qual ser-
uira per dir la messa, et sentir confessioni. Et non si dara prin-
cipio a residentia ferma, insin'a tanto che ui siano li mobili, et
il resto necessario per una casa. Et non sara questo difficile, spe-
cialmente in Piazza, per la diuotione che, come hodetto, hanno
uerso la Compagnia. D'altre cose scriuero di Catania, per doue
siamo in procinto di partirci, esclusi della speranza di poter ui-
sitar Reggio, benche lo habbiamo prouato con diligentia. Nelle
orationi et sacrificii di V. P. con la sua benedittione molto ci
raccomandiamo. Di Messina li 10 di Ottobre 1575.
De V. Rda. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
hiscriptio. f Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu. Roma.
Sigilli vestigium.
EPIST. 243.-29 OCTOBRIS I575 379
243
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 29 OCTOBRIS I575 l.
/. Visitatio ex sententia succedit. — 2. Nonnulli dimissi e Societate. —
5. Duo ex sodalibus parum docilet, quos dimittere oporteret. — 4. Duo
alii quos vellet conservare. — 5. De indigentia collegiorum t deque ra.
tione eis subveniendi. — 6. De erigenda professorum domo.
1. 7 Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax XJ Per altra
scriuo de mano del P. Jacobo delle cose della visita; per questa
diro, che generalmente parlando, ho bonissima speranza, che le
cose anderanno bene in questa prouincia, a gloria diuina et aiu-
to deH'anime. Et molte volte mi son ricordato de quelle parolle
che mi disse V. P., che trouaria questa gente in tal modo dispo-
sta, che si puo aiutar; et cosi realmente lo truouo. Et proceden-
do (come sempre ho fatto) in spiritu lenitatis, sanza cacciar nes-
suno, et quasi sanza dar penitenze, con mezi spirituali de con-
fessioni et essercitii spirituali, et con parlarli a tutti alla longa,
et auisarli delle cose de che doueuano emendarsi, et darle in
scritto a molti de loro, vedo notabile emendatione. Et la spero
maggiore, come s'habbia cura particolare d'essi,.quanto al tirar-
li a deuotione et al proceder spiritualmente, lasciando certi modi
conformi alla natura de questi paesi, et aconciandoli con le virtu
religiose, come conuiene.
2. A vn nouicio solamente ho dato licenza, il quale non si
reputaua atto per la Compagnia, et staua sempre indisposto in
Palermo; et vn altro pur nouitio del 2.° anno, per simile infirmi-
ta, et perche lui desideraua andarsene (come intendeuamo), si e
data licenza in Catania. Doi altri si sono partiti. Vno e Hierony-
mo Spatafora *, crrera stato 4 anni, et molto instaua per esser li-
centiato, et finalmente da se piglio licenza, et dopoi Tho io libe-
1 Ei autographo in codice Epist. Polanci, 4 ff., n. 106, prius 370-372.
Responsio huic epistolae, et duabus sequentibus, nec non datae 17 Novem-
bris, quam omittimus eo quod repetat jam nota, habes infra in epist.252.
1 De hoc, et de Branca sequenti, plura dabunt epistolae praecedentes.
38o POLANCI COMPLEMENTA
rato delli voti, perch' era (secondo che il P. Antonin Sardo affer-
maua) molto disposto a diuentar mato, et tutti li consultori, ne-
mine discrepante, lo teneuano per inhabile alla Compagnia per
altri rispecti; et resta amico et obligato alla charita della Compa-
gnia. L'altro e Mtro. Luciano Branca, il quale si parfi, hospite
insalutato; et essendo repigliato et restretto in Siracusa, se ne
fugi de nouo, et pretende esser liberato delli voti. Io pensauo Ia-
sciarlo andar da V. P., come mostraua desiderar' esso, et adesso
procuraro vi vada, come si possa vscir di questo regno per Italia;
et se non vedo che si dispone a cio, forsa lo lincentiaro, perche
gia tre volte si e partito de la Compagnia, et e persona in vero
assai pericolosa, quantunque ha boni talenti de lettere (hauendo
studiato rhetorica et il corso) et per predicar. Non e schoJar ap-
probato 1'vno ne 1'altro 3.
3. Quanto alli altri, con 1'aiuto diuino si e attesso a curarli.
Vno solo lasciai in Palermo, molto difficile, per la natura sua me-
lancolica et mezo maniaca, et fu quello che voleua andar da
V. P., et quella mi rispose che non accadeua, ma che scriuessi.
Non e mala persona, ne li mancha talento per seruir alla Com-
pagnia, se si accomodassi il suo ceruello, perche ha lettere me-
diocri, et predica et lege mediocremente; ma e inclinato forte-
mente al partirsene, o ad hauer ogni cosa a suo modo, come sa-
rebbe predicar nelli pergoli principali et cose simili, per le quali
non e; et alle mediocri, per le quali sarebbe, non s'inclina, et
esser estimato buon predicator, come lui vuole, non lo puo otte-
ner dalli auditori. Questo Padre e conociuto in Roma et in Lom-
bardia pur tropo. V. P. veda come li pare procediamo con esso,
il quale pero tace adesso, ch'etiam in casa suole esser assai mo-
lesto. Vn'altro pur sacerdote vi e in Siracusa molto difficile, et
rinfirmita d'esso pare habbia fondamento nella natura molto ma-
lincolica, et e (per quello che si vede) molto vicino a darli vna
volta il ceruello, se non si fano le cose a suo modo. E huomo
pieno de bona volonta, per quello ch'appare. Vorrebbe predicar
in loghi principali, et conuersar et confessar per guadagnar huo-
3 Vide epist. 241, annot. 5.
EPJST. 243. — 29 OCTOBRIS J575 ?8l
mini (secondo mostra) a Dio, o farli perfecti; ma per il mancha-
mento de discretione et vehementia de passioni, non se H puo si-
curamente fidar nessun ministerio, perche in vn punto puo et
sole guastar piu ch/acconciara lui et vn altro operario forsa in
molto tempo; et chi non li da liberta per far queste cose, si more
de melancolia, et e pericoloso de furiosa pazia al tono di quello
de Colonia, per quel ch'intendo del rectore. Parmi conuerrebbe
molto alla Compagnia, che questo subgeto con alcun buon modo
stessi fuori di quella, restando amico; et tamen contra sua vo-
lonta, et sanza hauer modo de accomodarsi altroue bene, non si
puo darli licentia, perch' e persona nobile. V. P. veda se ci da
licentia, ch'hauendo alcun buon modo, liberemo la Compagnia
de questo trauaglio. Io amo a questi duoi detti, et loro credo .
amino anchora me in Domino, et si confidano assai de me; sed
magis amica veritas et Societas. Se si trouassi modo de restam-
par questi ceruelli, sarebbe da desiderar'; altrimente e plaga
mala de curar', per esser' della testa.
4. Ouelli altri duoi, per li quali mando licentia V. P. de far-
li licenciati, procuraro io de non adoperarla, et del vno spero non
accadera. Del altro temo de si, perche e vn poco lunatico, et per
consequente non basta vna ne molte volte racconcciarlo, perche
all'occasioni si sconcia notabilmente. De questi in poi non vedo
subgeto che non sia sanabile, al mio parer', benche sono alcuni
piu difficili ch'altri, et in tutti comunmente pare si vede vadino
assai meglio.
5. Ouanto alle difficolta. delle cose temporali, solamente
vedo doi collegii che l'hanno. Vno e Catania, per la soma che se
li e aggionta delli corsi de theologia et philosophia, che li con-
uerra tener da 70 persone, doue prima erano poco piu de 20; et
oltra cio li e conuenuto pigliar alcune case vicine, et accomodar-
le de fabrica, per tener tanta gente. Di qua pur speramo rime-
diare il tutto, con 1'aiuto diuino, sanza grauar il collegio de Mes-
sina de piu ch'haueria spesso, tenendo li corsi. Due cose sono,
doue V. P. ci potrebbe etiam aiutar'. Vna e con quelle robbe del
fratello Riua, che stano nella riuiera de Genua o Saona, delle
quali ho scritto, et mandato certa procura, et non pare chiaro
382 POLANCI COMPLEMENTA
che sarebbe contra il decreto della congregatione che s'intenda
in eadem prouincia , vbi scilicet sunt bona. Perche in quelle
bande non vi e collegio alcuno, ne notitia, ch'io sapia, della Com-
pagnia; et pare Tintentione della congregatione fossi, che li beni
che stano in loghi doue sta la Compagnia, restino di la per l'edi-.
ficatione, etc. Ne pare chiaro s'intenda prouincia de Lombardia
tutto quello ch'e vicino a Lombardia, ma quello doue hauemo
collegii o case, perche la prouincia nostra cosi pare s'intenda,
cioe li loghi doue hauemo i nostri et le cose loro. L'altra cosa
con che potrebbe aiutar V. P. e, con vna donatione o testamen-
to che fece vn giouene greco de Chio, il quale morse questi di
in Messina, chiamato Fabio Sguarciafico o vero Cicala, il quale
haueua due mille V, come intendo, in monte de S. Georgio de
Genua in denari, non in instabili, et lascio la meza parte a sua
madre, che sta in Chio, et 1'altra meza al collegio de Messina,
doue haueua studiato, etc. Potria parer questo anche non esser
contra il decreto della congregatione, perche forsa quello s'in-
tende de beni stabili, et non de mobili, come questi che stanno
in Genua per vn accidente, et il defuncto hau[e]a dato ordine si
leuasino de Genua, concio sia ch'esso e chioto; almeno potrebbe
interpretar questo V. P.; pur mi rimetto in tutto, et quello che
parera meglio a V. P., hauendo io fatto questo officio, riputero
il meglio, et speraro in Dio ci aiutera per altra via. L'altro, Riua,
sta in Calatagirona.
L'altro collegio che ha bisogno d'esser' aiutato nel temporale,
e quello de Palermo... 4.
6. Non diro in questa altro, se non che sto aspettando con
desiderio la licentia et benedictione de V. P., per darsi principio
ad vna casa professa in Trapana o in Piaza, come ho scritto de
Messina, che non si aspetta altro per cominciarla, et la genfe si
trouara qua, piacendo a Dio, et ogni di si fara di nouo per trat-
tener li collegii, et cominciar qualche altra casa per conto delle
missioni; pur adesso per vna si domanda licenza. Et humilmente
ci raccomandiamo tutti neirorationi et sacriflci de V. P. et do-
Omittimus jara repetita. Cf. epist. 232, annot. 2.
Epist. 244.— 3o Octobris 1575 383
mandamo etiam per noi sua benedictione. DeCatania, fora delle
mura, 29 de Octobre 1575.
De V. P. seruo et figliolo in Jesu X.°,
f JOANE DE POLANCO. f
Si ben con la risposta di questa venessi ordine de V. P. de
partirci per Italia, spero restara il negocio della casa professa in
termino che subito si possa far'.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostm, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano preposito generale della Compagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vestiginm.
244
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 3o OCTOBRIS I575 l.
I. Difficultas visitationi ex peste obveniens. — 2. De visitatione persona-
rum, et primo quod ad vitam spiritualem. — ^. Nonnulli desiderant
exire e Sicilia. — 4. Mittetur ratio scholasticorum et eorum qui ad su-
premum gradum vocandi sunt. — 5. De visitatione quod ad res tempo-
rales. — 6. De studiis. — 7. De sacris ministeriis. — 8. De temporalibus
auxiliis. — p. De necessariis communiter provinciae, ac primum de
domo professorum instituenda. — 10. De exercendis in probatione tum
Patribus, tum novitiis. — //. De ordinandis studiis. — 12. Dealiis refor-
mandis. — 13-16. De fraterna caritate fovenda, de ratione accepti et ex-
pensi; de magistratibus eligendis.
1. Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc.
Di Messina ho scritto a V. P. piu uolte doppo Tultime sue rice-
uute, ch'erano de 26, o 27 d'Agosto. Siamo dipoi uenuti a Cata-
nia, si per 1'assetto dei corsi di philosophia et theologia, qua per
adesso trasferiti, si etiam per poter conferir col Padre prouintia-
le le cose della uisita auanti di scriuer di quella a V. P.; et es
sendo gia uisitati li collegii tutti di questo regno, in qualche luo-
go conueniua ci fermassimo per attender' alla resolutione della
detta uisita; et pareua questo di Catania assai conueuiente, dal
1 Ex archetypo a Polanco aucto, in cod. Epi&t. Polanci, 4 ff., n. 107,
prius 373-376. Alterum est exemplum sub n. 108, prius 367-369, cui inscri-
bitur «Duplicata». Cf. epist. praeced., annot. I.
384 POLANCI COMPLEMENTA
quale per star sano potremmo andar et esser riceuuti in altri col-
legii che conuenisse di nuouo uisitare; et forsi anche a Reggio,
quando ci haueremo a partir di Sicilia, potremo passar di Cata-
nia, perche si ua dicendo che danno li la prattica a questa citta.
Non lo sappiamo pero di certo; et essendo hoggi 20 giorni che .
partimmo di Messina, ancora ci trattengono fuor della citta, nella
vigna nostra pero, doue ogni di potiamo parlar col prouinciale et
con altri; ma presto, piacendo a Dio, saremo riceuuti, cioe fra
doi o tre di, et forsa hoggi, et V. P. potra far conto, quando le
piacera far risposta di questa, che ci trouera spediti della uisita di
questo regno, et Tessecution di molte cose si ua tuttauia facen-
do, benche non dubito si farebbe piu compitamente, se ci trouas-
simo presenti; et pero quanto alli collegii che stanno sani, credo
daremmo un'altra uolta, cioe a Calatagirona et Siracusa, perche
Palermo, Monreale et Biuona (oltra Messina) sono tocche di que-
sta infettione (le citta dico, non li collegii, per gratia di Dio), et
non so se potremo andar a nessun di loro, perche dipoi usciti
d'uno non potressimo esser accettati nell'altro se non doppo mol-
ti giorni, come ci e accaduto qui, non obstante la molta amicitia
dei giurati et deputati. Per lettere si puo proueder', come si e
fatto et fara in tutti li predetti luoghi.
2. Hor quanto alle cose della uisita, alcune sono particolari
d'ogni collegio, altre communi a tutti. Delle prime non penso
scriuer' a V. P., facendo conto che alla presentia si potran me-
glio dichiarar'. Tuttauia le andero mettendo in ordine, accioche
se V. P. uuole se le mandino prima che torniamo di la, si possa
fare. Delle 2.e, che sono communi, penso mandar' a V. P. con la
prima commodita buona quello che si e ordinato o ricordato qui,
et si mandera per tutti li collegii che non 1'hanno hauuto cosl
compitamente 2. In questa daro conto a V. P. di tre sorte di cose.
Vna s'appertiene alla uisita personale: 1'altra circa la uisita rea-
le: la 3.* e delle cose piu uniuersali che occorrono per aiutar que-
sta prouincia. Et quanto alla uisita personale, presupposto che
sono in questa prouincia piu di 270 persone, li catalogi separati
Videtur agere de monum. sub n.° 284 infra ponendo.
Epist. 244.— 3o Octobris 1575 385
di ogni collegio si manderanno a V. P. GTho essaminati ad agio
tutti fora delli nouici conforme airofficio del visitatore, et in-
teso anche da ogni uno quel che ha uoluto dir' intorno alla perso-
na sua et degl'altri; et cos\ a gran parte di loro gl'ho anche dato
in scritto li capi delle cose nelle quali si desideraua emendatione
in loro. Ho etiam confessati doppo Fultima lor confession gene-
rale li collegiali, et a diuotion loro restaua il confessarsi di piu
lungo tempo, come lo fecero molti di loro. S'e procurato che pa-
recchi di loro facessero gFessercitii, et cosi hanno fatto, et altri
sono per farli come ci sara la commodita; et tuttauia si racco-
manda alli superiori attendano.a questo, pero a poco a poco; et
generalmente parlando, si sono consolati, et per quel che pare
aiutati. Dal principio ho significato nelle prime essortationi, che
non pretendeuo riueder conti uecchi, ma rinouatione di spirito,
et aiutarsi nell'auenir', piu presto ch'esser castigati dal passato
quelli che hauessero mancato. Et cosi confidentemente mlianno
aperto le sue conscientie, et in spiritu lenitatis, senza dar alcu-
na penitenza publica, m'ho passato con tutti, et spero che la di
uina bonta restera seruita con questo modo che s'e tenuto. Bene
ho significato che se occorressero per 1'auenir le cose che non
stessero bene, che sarebbe necessario usar' altro modo.
3. Ho notato li desiderii che molti hanno di uscir di questa
isola, et in carta separata daro conto di queste persone, et di
quel che sento circa la sodisfation loro 3.
4. Ho cousiderato quelli che pareuano douersi accettar fra
li scolari approbati, et come saro d'accordo col Padre prouincia-
le, metteremo li nomi loro nel libro, secondo le constitutioni: la
copia mandero a V. P. Habbiamo etiam considerato et trattato
di quelli che paiono al proposito per professi, et coadiutori spiri
tuali et temporali; et di loro si manderanno etiam le informatio-
ni se.parate col parer nostro, accioche V. P. si risolua di quelli
che uuole accettar nel detto modo nel corpo della Compagnia.
Sono poi altri dei quali dubitiamo quel che si conuenga fare, per_
che non hanno finiti li studii, et tamen sono delli piu habili sog-
3 Cf. epist. 246.
POr.ANCI OOMPLEMKXTA.— T. II 25
3S6 POLANCI COMPLEMENTA
getti della prouincia, si per corito del predicare et altri ministerii
della Compagnia, si etiam per lo gouerno, accioche V. P. ci aui-
si se conuerra che essi finiscano li studii nelle scole, o uero pri-
uatamente passino quel che lor manca della theologia, o se come
stanno al presente uorra dar loro grado, et incorporarli nella
Compagnia; et anche intorno a questi diremo il parer nostro nelle
stesse informationi. Et questo bastera per la presente lettera
quanto alla uisita personale, rimettendo il resto alli scritti che
uanno separati, benche in diuerse volte.
5. Quanto alla visita delle cose, s'e procurato, et tuttauia si
procura, metter in prattica Pessecutione delle constitutioni, rego-
le et decreti delle congregationi, et ordini anchora di V. P. Hab-
biamo uisto insieme con li rettori et consultori le regole, tanto le
communi et quelle della somma sapientia, quanto quelle de' sa-
cerdoti, et officiali, et scolari; et doue non si poteua qualchedu-
na osseruar' come suona, s'e notato in ogni collegio; ma queste
sono molto poche, et non di molta importanza; et per occasion
delle regole dette si sono notate le cose communi per tutta la pro-
uincia, delle quali si manda copia a V. P. Ma tanto di questi or-
dini o ricordi, quanto d'altri communi et particolari, gl'ho auisa-
ti che non ha da restar niente in scritto, ma neiressecutione; et
se ben resta ai rettori una copia, et un'altra ai consult@ri, distin-
ta con li suoi numeri, gl'ho detto che ha da seruir per memoria
loro, accioche mettano le dette cose in essecutione, et tanto li
rettori quanto li consultori mi auisino di quello che si ua esse-
quendo, et quando sara essequito, che lo possono cancellare, et
nel libro della uisita non lascio altro scritto, che la patente di
V. P. Quella uedera se alcuna altra cosa si hauesse a notare nel
detto libro, come hauera riceuuti et uisti li detti ricordi.
6. Circa li studii di lettere d'humanita, s'e procurato di ac-
commodar 1'ordine di Roma a tre scole, et 4, et 5, et 6, secondo
che in ogni collegio conueniua, perche in tutti, fuor di Biuona,
trouammo tre scole almeno, et ci parue anche che in Biuona era
necessaria la terza. Ben' e uero ch^alcune difficolta si trouano
nella detta forma uenuta di Roma; ma si e detto che quanto buo-
namente si puo, si accommodino a quella. Si sono posti corret-
Epist. 244.— 3o Octobris 1575 387
tori in tutti li collegii, perche fuor di Messina et Palermo non si
usauano; et tamen si sono trouati tanto in Monreale et Biuona,
quanto in Calatagirone, Siracusa etCatania. Et perche temeua-
no li fosse come una certa infamia, et anche qualche pericolo, et
pero con difficolta si trouauano corettori, se gPe dato titolo non
solo di correttori, ma dJaiutanti neirinfima scola, et cosi final-
mente si sono trouati, et fanno 1'officio suo, et conueniua molto
che nessun de' nostri mettesse la mano sopra li scolari.
S'e dato ordine di purgar li libri, tanto della libreria, quanto
de' particolari; et per quello che non potette far il P. Jacomo, fu-
rono altri deputati.
Della traslatione delli corsi di philosophia et theologia, per
altre ho dato auiso. Ci ha dato occasione la peste di Messina di
far quello che si desideraua, per trouarsi con Fesperienza mal
sana quella citta di Messina, doue li soggetti nei studii superio-
ri si stroppiauano o straccauano, benche oltra ch'e melancolica
quella citta, aiutaua per questo il sito non buono, et 1'edificio
molto cattiuo del collegio; et la citta, che daua 300 scudi per
aiuto delli corsi di philosophia ogni anno, per le spese che ha
fatto nei bisogni della peste, gl'haueua leuati, come anche tutte
1'altre prouisioni di maestri publici. Et hauendo noi ripigliate le
lettioni per trouarsi meglio la citta, ci han pur fatto intender che
le lettioni si lasciassero, in modo che senza dar' a loro occasione
alcuna di potersi dolere, son passati li detti corsi a Catania, et si
cominciera anche corso nuouo, perche lo desiderauano partico-
larmente in questa citta; et in sul principio di Nouembre, piacen-
do a Dio, comincieranno qui le dispute publiche, che si fanno
per publicar questi studi noui in questa vniuersita, et far alcun
bon rumore, et poi seguiteranno le lettioni. Resta pur prouisione
in Messina per le lettioni di lettere humane et grammatica, se
Dio uolesse che si potessero aprir le scole, et uno sta preparato
per tornar di qui sempre che questo accadesse; perche ha da leg-
ger la rhetorica, greco et hebreo, alle quali lettioni siamo obli-
gati. Vero e che si desidera un maestro piu sufficiente per in-
segnar queste lettere, come gia ho scritto a V. P.; ma questo
potra trattener le scole, et sodisfar' alFobligo nostro insin'a tan-
388 POLANCI COMPLEMENTA
to che possa V. P. mandar un'altro per far questa gratia alla pro-
uintia di Sicilia, accioche li nostri scolari si possano far ben dot-
ti, che molti ingegni bonissimi sono, se se li prouedera di mae-
stro et di tempo conueniente per questi studii.
In Palermo, se si hauessero a ricominciar li studii (che Dio
uoglia si possa fare), li c'e gente che puo sodisfar airobligo; et
quando accadesse anche mandar qualche maestro, gia s'e dise
gnato chi lo puo essere. Di Monreale dico il medesimo, et di Bi-
uona. In questo tempo pero conuiene attender' ad altro che a
scole, perche il congregar moltitudine in tempo di peste, le stes-
se citta lo tengono per inconueniente; si e prouisto pero che li
nostri non perdano tempo, dico quelli che restano in detti iuoghi.
Alcuni altri si sono leuati di la: staremo a ueder come le cose
procedono, et se andassero peggio, si uedera ancora di leuarne
piu. Tutti li altri eollegii sono ben prouisti de mastri, che in
bona parte li sono stati dati, de quelli che finirono il corso.
7. Circa Taiuto de' prossimi nelle prediche, confessioni, dot-
trina x.^ana et altre opere pie, s'e procurato in particolare che
non manchino le persone necessarie in ogni luogo per tali effet-
ti: et anche nelle missioni per tutta questa state s'e fatto buon
frutto in diuerse bande, et tuttauia qualchuno attende a quelle.
Le cose generali che in questa parte si sono a tutti ricordate, le
uedera V. P. negPaltri scritti, delli quali al principio ho fatto
mentione. Molto conuerrebbe per questa prouincia, che hauesse-
ro li nostri quelle formule che raccomanda la congregatione per
dar gressercitii, per predicare, per aiutar a ben morire, etc,
perche sono adoperati assai, et alcuni di questi operarii hanno
molto poca instruttione in cose simili. Ho raccomandato al Pa-
dre prouinciale desse instruttione ad alcuni quanto al dar gl'es-
sercitii, et Tha fatto; et quanto al predicar, in Messina resto la
cura al P. Carminata, et qui in Catania 1'hauera il P. Carlo Re-
gio per dar qualche instruttione a quelli che predicano, perche
hanno talento in questa prouincia per questo ministerio; ma nel
modo hanno bisogno d^esser aiutati, perche imitano altri modi
d'altri religiosi, che non stanno a noi tropo bene.
Per aiutar' a morire, haueua portato alcuni ricordi del P. Cor-
EPIST. 244.-3o OCTOBRIS I575 389
deses il Padre prouinciale, et sono buoni, perche io gPho uisti
fra quelli che mi furono dati in Roma, et gTessorto ad adoperar-
H insin'a tanto che V. P. manda altra forma.
8. Delle cose materiali et temporali, questo posso dir' uni-
uersalmente, che tutti questi collegii han bisogno di fabrica per
l'habitation loro, et quasi tutti di chiesa, perche non c'e cosa
perfetta. In Messina trouai che si fabricaua la chiesa di limosine,
et seruira molto ben col tempo per la casa professa, che si fa di-
segno di metter' in Messina, quando si sia pigliato et fabricato
altro buon sito per lo collegio. Uhabitatione anche de' nostri e
vnolto incommoda; ma hauendosi da pigliar altro sito per colle-
gio, bastera quella casa che adesso c'e, per li professi, et poco
accadera fabricare. Se uenisse qualche buona nuoua per parte
del re, tanto piu presto si potrebbe esseguir questo disegno.
Trouai anche che si fabricaua in Messina in un buon luogo una
casa per nouitii; et doppo che siamo in questa prouintia, et la
chiesa et questa casa han fatto mediocre progresso; et speriamo
1'anno che uiene trasferir a sua casa separata li nouitii, li quali
in questo mezo habbiamo accommodato nel collegio, nella parte
che soleua seruir prima di nouitiato. In Palermo la chiesa serue;
ma molto li manca per finirsi. Et il collegio quasi a fundamentis
si ha da far tutto, et anche la casa di probatione, perche in fuor
della casa hauuta dal re, non c'e cosa buona; et anche quella e
necessario accommodarla, accioche possa ben seruire. ln Biuo-
na la casa ha molto bisogno d'esser riparata et racconciata in
molte parti, et la chiesa si fa adesso di nuouo. In Calatagirone
la casa et la chiesa si fabricano. In Monreale la chiesa e fatta; ma
conuerrebbe aggrandirla et far sacristia, et far il collegio quasi
tutto di nuouo. In Siracusa sito hanno assai, et la chiesa quasi
fatta, che non le manca se non coprirla; ma il collegio tutto bi-
sogna farlo di nuouo. In Catania la chiesa e in buoni termini, et
parte del collegio e fatta, col disegno che ha da teher dipoi; li
manca pero molto, et specialmente se ha da tener tanta gente
come adesso; et pur sara necessario, se qui si haueran da tratte-
ner li corsi, far habitatione per molta gente.
Ouanto al tnodo di poter fabricar, et di sostentarsi anche li
390 POLANCI COMPLEMENTA
nostri, si dira in un scritto separato in particolare, il qual porte-
remo noi, o uero lo manderemo a V. P. Questo diro in genera-
le che se uenisse dalla corte del re buona risposta nel negotio di
Monreale et di Messina, con gFaiuti che di qua ci manda Iddio,
dentro di breue tempo si potranno finir le fabriche, et anche si
aumentara il modo di sostentar scolari, aiutando Dio N. S. come
da mostre di uoler' aiutare; et se mandassi V. P. alcuni boni
mastri muratori, darebbe vn bono aiuto: dico al suo tempo, pas-
sata la peste.
9. A.desso resta la 3.a parte che ho proposta delle cose piu
uniuersali per aiutar questa prouincia, fra le quali la prima e,
che si faccia qualche casa professa, senza la qual pare acephala
in certo modo questa prouincia, essendo li collegii come semina-
rii delle case professe, et fin qui pare ad alcuni si lasci il princi-
pale per l'accessorio; et come questa gente e acuta, intendendo
trattar della pouerta della Compagnia professa, et uedendo che
tutti, professi et non professi, uiuono d'entrata nei collegii, han-
no poca occasion di creder la perfettion della pouerta di nostro
instituto. Ma la ragion piu efficace che fa desiderar qualche casa
e, perche cominciano a moltiplicarsi li professi, et tuttauia si mol-
tiplicheranno piu; et non essendo 1'opera de alcuni di loro neces-
saria nei collegii, non possono secondo le constitutioni nostre
realmente uiuer in quelli; et star sempre nelle missioni, non con-
uiene, che si dimenticarebbono della disciplina religiosa. Noto
etiam questa gente tanto assuefatta a uiuer nei collegii, et del-
1'entrata loro, che par loro cosa molto strana uiuer fuor di quelli
di limosine, et come conuiene a quelli che fan profession di pouer-
ta; et se non uenisse il caldo di parte di V. P. et de1 suoi succes-
sori per farli pigliar case professe, pochi di loro forsi s'incline-
rebbono a pigliarle, per la consuetudine detta, non si sapendo
anche qua che cosa sia casa professa; et cosi si uede una certa
delicatezza in molti etiam coadiutori, che par loro cosa as«ai
stranna se li fanno andar a piedi da un collegio ad un'altro per
due o tre giornate; et se anche andassero in missioni, sono per
grauar troppo li popoli di spese. II tutto pare si acconcierebbe
con ueder qualche casa professa, et il modo di proceder in quel-
EPIST. 244. — 3o OCTOBRIS I575 39I
la. Et benche pochi popoli ricerchano al presente queste case per
non saper che cosa sieno, molto frutto pero si puo sperar di quel-
le, et per mezo di quelle nelle missioni, senza il fastidio et incon-
ueniente che seguitano le scole nostre. Et quantunche so che
V. P. e inclinata ad accettar case, uedendo massirne Pinclination
della congregation generale, non posso mancar di rappresentar-
le che mi pare conuerrebbe molto dar per di qua principio ad al-
cuna quanto prima, poiche di Trapani et Piazza, citta principali,
c^inuitano. et della stessa prouincia pensiamo trouar gente che
basti per dar principio.
10. La 2.a cosa che par importerebbe si mettesse in prattica
e la probation del 3.°anno, conforme alle constitutioni nostre; et
per questo la casa professa par anche piu a proposito che i colle-
gii, perche in quella si potranno far tutte le esperientie che den-
tro et fuor di casa, et etiam nelle missioni si hanno da far secon-
do le constitutioni.
La 3.* pare il modo d'aiutar alcuni uecchi bisognosi d'aiuto,
quali non si possono metter nelle probationi di nouitii, perche lo
riputerebbono nota, et non s^edificarebbono li nouitii con gl'es-
sempii non buoni de' uecchi; ma doue si prouassero quelli del 3.0
anno, par si potrebbono alcuni di questi mescolar, et quando
non bastasse questo mezo, si potrebbe trattar da senno di licen-
tiarli.-
La 4.* e la buona cura dei nouitii et buona probation di essi;
et gia che ha questa prouincia due case di probatione, cioe in Pa-
lermo et Messina, conuerra se gFhabbia 1'occhio sopra, accioche
siano ben prouati, come soggetti della Compagnia, et quanto alla
lunga parera spediente.
11. La 5.a e ordinar bene questi studii di philosophia et
theologia, perche realmente pochi fin qui sono riusciti dotti, es-
sendo pur gl'ingegni loro molto buoni; et con la mutation del
luogo, et darli buoni maestri, et procurar si conseruino sani et
disoccupati d'altre facende, et non si leuino della theologia auan-
ti che si finisca il corso, aggiongendo alle due lettioni scolastice
una della scrittura, et quella de casi, si pu6 sperar hauera que-
sta prouincia in breue tempo gente dotta.
392 POLANCI COMPLEMENTA
La 6.a e dar maggior caldo, et hauerne piu cura delle lettere
humane, dico di rhetorica, greco et hebraico; perche con la fret-
ta d'entrar nei corsi, et non hauer maestri sufficientemente esser-
citati, et finalmente per non esser tenuta qui da nostri in prezzo
questa facolta, uedo che sta molto al basso, che e una compas- '
sione, et par sia necessario dar molto fauor et credito a questi
studii, et far che da senno ui si attenda, et per tempo che basti,
et che si habbia buona cura che li maestri pliglino il modo d'in-
segnar, auanti che si mettano ad insegnar, perche imparano a
spese dei scolari, et anche tal uolta in questo modo non impara-
no. Par etiam sia necessario uisitarli et ueder' spesso come la
fanno; et 1'eta et maturita de costumi e non manco da ricercar in
loro, che la sufficientia in lettere; et per non attender a tutte
queste cose non s'e fatto tanto frutto nelle scole di queste lette-
re come conuerrebbe, ne in dottrina, ne in, costumi, benche in
qualche collegio s'e fatto meglio che in altri. Se di la V. P. ci
facesse mandar qualche forma per insegnar in queste scole, quan-
to alla prattica delli maestri, credo sarebbe un rileuante aiuto.
12. La 7.a e quella che di sopra toccai, di dar forma per
gressercitii, prediche et altri ministerii, et specialmente per in-
segnar la dottrina xpiana., et per diportarsi come conuiene nelle
missioni, procurando che la theorica si metta in prattica, et in-
struendo gToperarii, et dando credito ad alcuni de questi-mini-
sterii, quali ho trouato molto disacreditati, et come cosa de gente
inutile alli collegii.
13. Altre cose uarie sono che pareno etiam importanti,
come sarebbe tener in ogni collegio almeno una persona salda
per risoluer li casi di consciencia; et leuar Thumor qui introdot-
to d'hauer humana affettione a quelli di sua natione, et auersion
di forastieri. Io mi sforzo di leuar questa mala radice, et spero
non senza frutto; ma s'intende che di parte de V. P. uerrebbe il
rimedio piu efficace, parte con una buona lettera che si leggesse
in tutti li collegii, parte eol fatto di mescolar forastieri con sici-
liani, et anche cauar siciliani per altre prouincie; et commune-
mente quelli che meglio sentono,etiam delli stessi siciliani, hanno
questo giudicio; et questa mistione, tanto nelli scolari et coadiu-
Epist. 244.— 3o Octobris 1575 393
tori, quanto nelli maestri et sacerdoti, et etiam superiori, si repu-
ta molto conueniente \ L'introdurr' etiam piu lo spirito di oratio-
ne et mortificatione, massime deirhonor', et finalmente il proce
der nella conuersatione spiritualmente, et non al modo naturale
et humano, e qui molto necessario, et per quello che potremo, si
lasciara 1'ordine raccomandato al prouinciale, rettori, prefetti di
cose spirituali et confessori, accioche nelle essortationi del ve-
nerdi, et in ogni opportuna occasione attendano a questo; ma
V. P. uedera se di la li piacera dar qualche ordine o ricordo in
questa parte.
14. Ouanto alle cose temporali conuiene molto sdebitar li
collegii , et procurar si aumentino, accioche col numero meglio
s'osserui la disciplina; et col tempo spero questo si potra far
come ho detto. II guardar anche meglio le scritture, et hauer
piu prattica nelli conti, e molto neccssario in questa prouincia;
perche s'e proceduto alla buona, et non si troua quasi conto ne
ragione delle entrate et vscite, et spero in questo si potra pur dar
qualche buono assetto, perche habbiamo un sacerdote compa-
gno del Padre prouinciale, che potra dar buon' ordine circa li
conti. Prouederemo etiam quanto alParchiuio, et a tener le scrit-
ture importanti come conuiene. Aiutera etiam molto il modo de
far le prouisioni, accioche li collegii siano meglio forniti delle
cose necessarie al uitto et uestito, et con manco spesa. Faremmo
quel che potremo etiam in questo; et in presenza, quando piace-
ra a Dio N. S. et a V. P., se li potra dar informatione del parti-
colar bisogno che ci e in questa prouincia di qualche buon' or-
dine in questa parte, che io non Tharei facilmente creduto, et
cosi alcune cose reputo qui molto conuenienti, quali se mi fussero
state proposte in Roma, non 1'hauerei approuate, per esser tanto
differente il modo et facilita di prouedersi delle cose necessarie
in Roma et altre bande d'Italia, da quello di Siciha.
15. Mi resterebbe di aggiunger alcune cose quanto a quelli
che gouernano; ma perche sono stato molto prolisso in questa,
un'altra scriuero di questa materia, informando V. P. di quelli
Vide infra epist. 253.
394 POLANCI COMPLEMENTA
che al presente si trouano in questo officio del gouerno, et di
quelli che per 1'auenire m'occorrera rappresentare per questo
ministerio. Solo mi resta a dir che humilmente ci raccomandia-
mo nelle orationi et sacrificii di V. P., et domandiamo la sua
benedittione. Di Catania li 30 di Ottobre 1575.
16. Si manda etiam vna nota delli consultori et admonitori,
quali hauemo dati alli rectori, ch'alcuni non 1'haueano. Vero e
che conuerra forsa mutar alcuni ; et pur quelli che saranno alla
partita mia deputati per cio, si representarano a V. P.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Eue-
rardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di Gie?u,
Roma.
Sigilli vestigium.
245
POLANCUS MERCURIA.NO
CATANA 3l OCTOBRIS I575 l.
I. Dubia varia proponuntur; ac primo quidem de recreatione scholastico-
rum. — 2. De reddenda ratione conscientiae . — 5. De casibus, ut vocant,
reservatis. — 4. De honoranda civitate Panormi, ut collegii fundatri-
ce. —5. Dubia nonnulla circa disciplinam collegiorum. — 6. De man-
sione fratrum in vineis. — 7. De scholasticis fovendis, etc. — 8. De pro-
curatore externo. — p. De fructibus vineae venditis. — 10. De novitiisse-
cundi anni. — II. Piae feminae cupientes sepeliri in tetnple nostro. —
12. Gratiae concessae ducissae de Bivona. — /J. De relaxatione fe-
riae VI. — 14. Bibliotheca tyronum. — 1$. Litterae in sermone vulgari,
— 16. Regulae examinandis alumnis propriae. — 77. Coena non nimium
post prandium differenda. — 18. Commentarii inepti librorum qui in
scholis explicantur emendandi. — ig. De absolvendi facidtate in casu
irregularitatis dicto.
1. Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc.
Alcune cose sono occorse nella uisita, circa le quali specialmen-
te si e notato che fusse consultata V. P., et sono le sequenti.
' Ex archetypo a Polanco aucto, in cod. Epist. Polanci, 2 ff., n. 109'
prius 377, 378. Cf. epist. 243, annot. I; et 252.
EPIST. 245. — 3l OCTOBRIS I575 395
Prima, le domeniche et feste auanti cena sogliono in alcuni col-
legii far publicamente qualche ricreatione per unmora o piu,
doppo che hanno studiato un pezzo passata la ricreation del de-
sinare. Parsemi usanza nuoua, et che conueniua consultar V. P.
se si ha di lasciar per l'auenire, et non l'ho tolta.
2. La 2.a, non si osserua dar ragion della consciencia ogni
sei mesi al superiore, quantunche non si confessino con esso ge
neralmente; nelli collegi grandi le constitutioni uogliono si dia,-
et cosi ho detto non si lasci insina tanto che V. P. responda
quel che si ha da fare.
3. La 3.*, ad alcuni confessori non molto prattichi s'e du-
bitato se si doueriano riseruar alcuni casi difficili, et cosi la com-
mutation de' uoti. Li casi si specificauan, come d'homicidio uo
lontario, et simili, quali ricercan medico perito. V. P. veda se
conuerra far questa riseruation, che a noi qua pareua ragione-
uole.
4. Fu proposto se si darebbe la candela alla citta di Paler-
mo come fondatrice del collegio, et V. P. ci fece risponder che
si differisse. Della medesima risposta m'ho seruito circa della cit-
ta di Messina; quale pero ha fatto molto piu che quella di Pa-
lermo; et cosi in Messina et Siracusa, Calatagirone et Catania si
fan graltri suffragii, ma non si da la candela. Se altro le parera
ce li fara intendere.
5. Similmente si consulto, se poteua accettar limosine il col-
legio di Palermo, et parue a V. P., per li bisogni delle fabriche
et debiti, che potessero accettarsi et domandarsi. Della medesi-
ma risposta mi son seruito per alcuni altri collegii, perche ei son
le cause medesime. V. P. ueda se sta bene cosi.
Quanto alli libri prohibiti ci mando V. P. qualche ricordo;
ma quel che potessimo far il Padre prouinciale et io in questa
parte, non ce Tha esplicato. S'ha intesso V. P. che detti ordini
ci bastauano, sia in buon hora.
Si son trouati doi officii del prefetto delli studii in questa pro-
uincia. Desideriamo intender se l'uno di. loro sia da tener per
piu approbato da V. P., et quale. Per altra si e mandato il prin-
cipio de li due.
393 POLASCI COMPLEMENTA
Reputauano qui alcuni mastri, che se ben ci fosse correttor",
conueniua pur dar certe spalmate alli scolari. In qualche luogo
ho permesso che moderatamente si facesse, et in altri affato l'ho
prohibito, insino a tanto che V. P. consultata ordini quei che si
ha da fare.
Si trouarono anche due sorti di regole del prefetto della sani-
ta, et il titolo dell'une e questo: Regole del prefetto della sani-
ta; et son 15. L'altro e: Auisi, etc; et son piu di 40. A me par
che le prime sono antique, et questi auisi non so che sian passa-
ti per mano di general nessuno. V. P. ci auisi quali si hanno da
adoperare. Io ho congiunto questo officio in una persona con
quello del ministro, come si faceua in Roma, et detto che usasse-
ro degKauisi, come d'auisi senz'obligo. .
6. Nella vigna di Palermo, et in quella di Messina, di Biuo-
na, et in altra di Siracusa, ci stanno alcuni nostri; et secondo la
disposition presente ,delle cose temporali di questi collegii. non
mi e parso se li doueua prohibire, benche so quello che s'e altre
uolte trattato in Roma. Vero e che non ho uisto che seguiti in-
conueniente. V. P. ci auisera di sua uolonta.
7. Circa la 10. regola dei scolari nostri, si dubita se li scola-
ri nostri uengono compresi soli, o uero etiam li mastri.
Nel 3. cap. delTofficio del rettore si tocca delTessaminar li sco-
lari ogni sei mesi. Si desidera hauer la formula di questo essame.
II modo del conuersar con forastieri, che approuo nostro
P. Ignatio, non lo trouo in questa prouincia. So che in Roma
Tho uisto, et credo che Thauera il P. Posseuino. Et se parera a
V. P. mandarlo qua, mi par sara utile 2.
In qualche collegio li scolari ueniuano a giocar nelle scole li
di che non si leggeua, il che si permetteua per euitar inconue-
nienti d'altre conuersationi. V. P. ueda se si ha da permettere.
Accioche siano differenti le uesti de laici dalli sacerdoti, s'e
detto che siano poco meno che un palmo alte da terra, come in
Roma mi par hauerle uiste. V. P. ueda se questo sta bene.
8. In Siracusa hanno un procurator forastiero molto utile al
Cf. epist. 238, annot. 7.
Epjst. 245.— 3i Octobkis 1575 sq-j
collegio et benemerito di quello. Li desiderano li nostri che sia
fatto participe delle gratie et essentioni delli ministri di nostra
Compagnia, et esser della giurisdittione del collegio, come altre
religioni hanno suoi procuratori essenti. V. P. ueda se le piace
concederglielo. So quello si rispose al Padre prouinciale; ma
1'vtilita o necessita mi fa proponere questo insin'a tanto ch'in
presentia io renda ragione d'ogni cosa.
9. Li in Siracusa hanno una vigna, la qual diede un'amico,
riseruandosi in uita in luogo delli frutti certa somma di denari
ogn'anno. II predetto procurator forastiero, che ha la cura di
pagar detta somma, piglia tanto dei frutti, quanto basta per pa-
garla, et li uende in suo nome in piazza, non in nome del colle-
gio. V. P. ueda se questo e contra il decreto de non uendendis
fructibus *: che a me non m'e parso douerlo prohibire, ma riser-
uarlo al giudicio di V. P., presupposto che non c'e scandalo.
10. Si desidera intender se qualche forma si osserua in
Roma con li nouitii del 2.° anno che studiano. Io solamente mi
ho ricordato che fanno le sue ricreationi separate nel collegio ro-
mano, et che qualchuno ha cura particolare di loro, et fa loro al-
cune essortationi, et li confessa; et del resto, che uanno alle let-
tioni, etc. Se ci fusse qualche altra forma delfinstitution delli
tali, come si hauera, si procurera metterla in essecutione. Di al-
tre cose si scriue per altre lettere. Resta solo raccomandarci hu-
milmente nelle orationi et sacriflcii di V. P. Di Catania li 31 di
Ottobre 1575 a.
11. Penso hauer scritto a V. P. de Siracusa sopra sor Cor-
nelia et Lucretia Crisafulli, vergini per voto, et Margarita et
Francina Casabori, per facolta de sepelirsi nella nostra chiesa.
Sono antiquissime deuote di quella, et le due lasciano la meza
parte di quello che hanno alla Compagnia. V. P. veda se doue-
rano esser con[so]late. Come anche vn'altra de Monrreale per la
quale ho scritto, cognome la gia b, benemerita del collegio
di la, et molto deuota di quello.
Hinc Polanci nianus. — b Prima pars verbi legi non potest.
Congregat. gener. 2.a, decret. 61,
3gS POLANCI COMPLEMKNTA
12. In Bibona, morto il duca (Dio Thabbia l'anima), la du-
chesa vedoua ha desiderato ch'vno de' nostri insegnassi al duca
suo rigliolo la doctrina christiana et v[or]ra c altre lettere. Non
se li e concesso liberamente, ma ad tempus, in tanto che si con-
sulta V. P. Ouella veda se si andera inanzi, o si tagliara. questo
filo. Vn altro de' nostri chi[a]mato Vinzenzio Rubies (il quale era
chirurgo insigne) trouai che staua fuora de Bibona curando la
duchesa de vn male che hauea nel collo, id est, vna gossa; et
questo, viuente il duca, io lo feci venir a Bibona per visitarlo,
quando passai per quel collegio. E persona salda et bona. Non la
leuai, ne adesso la leuo, perche sta quasi guarita la duchesa, et
presto con bona gratia d'essa, finita la cura, si leuara; et per non
sconsolar' la detta signora vedoua, et perche in bona parte pen-
de da lei il ben assettar quel collegio (non hauendo il duca fatto
dispositione alcuna in fauor di quello, benche daua in vita sua
300 V ogni anno per fabricar la chiesa, et boni aiuti ordinarii
per il collegio, ma hauendo lasciato la cura a detta duchesa del-
Topere pie per l'anima, etc), et per far piu propitio al duca nouo,
veda V. P. se si l'ha a condescendere, et in qual modo.
13. II venerdi dopo la collatione sVsa meza hora de ricrea-
tione. V. P. veda se sta bene.
De V. P. figliuolo et seruo in X.*,
f JOANNE DE POLANCO. f
14. Si dubito in Palermo, se il nouiciato doueua hauer sua
iibreria separata. In tanto che V. P. risponde, fu ordinato che il
catalogo de tutti sia in collegio. Quando sara detto nouiciato in
casa separata, chiaro e ch'hauera sua libraria da per se. Adesso
la casa e separata con porta al collegio, et pur li da da viuer il
collegio.
15. In questi collegii si consolarebbono con ie lettere in vol-
gare, almeno de Roma et altre bande d'Italia, perche molti non
intendono le latine, se piacessi a V. P. ordinarlo.
16. Se le regole d'essaminatori delli scholari forastieri fossi-
no reuiste, qui s'accettarebbono volentieri.
c Sassa charta. Prius scripserat forsa v[or]ra; sed obliteravit forsa.
EPIST. 246. — I NOVEMBRIS I575 399
17. 11 stare noue hore quando si degiuna, del pranzo alla
collatione, qui non torna bene. V. P. veda se si accomodara il
tempo al loro bisogno et commodita.
18. Alcuni comentarii de' libri che si legono nelle schole
d'humanita et gramatica, si trouano assai inepti. E parsoqui do-
uersi representar a V. P. che ci pare sarebbe bona opera, de
far reueder alcuni di questi, et emendarli et purgarli delle ine-
ptie, et meglio anche farne de nouo alcuni per vso de nostri ma-
stri, etc. Et non pare sarebbe difficile, aplicandosi persona de
giudicio, stracca de legere, per tal effecto.
19. Hanno qui dubitato, se nostri confessori hanno faculta
de dispensar super irregularitate con li nostri, che a loro posso-
no confessarsi. V. P. si contenti dechiarar sua mente. Pare que-
sta questione venga del scrupolo ch'hanno alcuni de hauer in-
corso irregolarita per alcun caso incorso nel vdir confessioni, o
acompagnar quelli che si amazano per giustitia; et vtcumque sit,
pende della volonta de V. P.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu.
Sigilli vestigium. ■
246
POLANCUS MERCURIANO
CATANA I NOVEMBRIS I575 l.
Ratio plurimorum qui exire e Sicilia cupiunt.
I. Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Chri., etc.
Quelli che desiderano uscir di questa prouincia, sono i seguenti.
Et prima in Palermo e il P. Francesco Guiraldo, il qual mostra
desiderio d'andar' in Spagna per hauer piu sanita per conto delli
cibi, non si trouando qui communemente carne di castrato buo-
1 Ex archetypo, manu Bassi, in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 110,
prius 179, 180. Exstat ibidera et apographum a Polanco exaratum, quod
missum Romam non apparet, ac nonnullis foedatur mendis, quae tamen sen-
sum non mutant. Responsum autem datum huic epistolae aliisque sub nu-
meris 250, 254, 255, 256, 257 et 258 positis, habetur infra, n. 266.
400 POLANCI COMPLEMENTA
na per esso. Non mi pare pero cosa da conceder, ma che si trat-
tenga indisposto doue ha seruito con piu sanita alla Compagnia.
Et si e dato ordine per il uitto suo et occupationi, et credo starii
anche esso piu contento. E con$ultor, prefetto della chiesa, con-
fessore, et insegna la dottrina, etc.
II 2.° e nel medesimo collegio, il P. Alfonso Creco, mini-
stro, et discreto giouane, et atto al gouerno. Ha sentito il corso
qui con molte altre occupationi, et desidera andar' a Roma, si
per la theologia, qual desidera udir costi, si etiam per conoscer
meglio il modo di proceder della Compagnia. E inclinato etiam
alTIndia. Et quanto alTandata in Roma, ben mi persuado li
giouerebbe per lo studio et per la prattica del gouerno; ma si
sentirebbe qui sua absentia. Tuttauia se non grauasse Roma, per
quaiche anno riputerei buono che ui andasse.
II 3.0 e Hieronymo Falcone, il quale ha udito il corso, et letto
grammatica; et si.fa conto senta theologia, perch'e buon' inge-
gno, et 'ha talento di predicare; e di 28 anni. Desidera Roma,
et dice non grauera il collegio, perche ha, credo, 20 v.did'en-
trata, o non so se piu. E giouane d'espettatione; et se alcuni si
hanno a trasferire, potrebbe questo esser uno. Et qui non fara
lianno 1'absenza, se non perche si uorrebbono soggetti buoni per
riscaldar la theologia qui. Non mancano pero degl'altri.
II 4.t0 pur di Palermo, e Pietro Casata, il quale ha udito il
corso, et letto gramatica. E greco di natione, et ha la lingua
greca uolgare, et per arte un poco. Allega che V. P. li diede in-
tentione di farlo uenir a Roma, finito il corso. E buon giouane;
et se si facesse seminario in Roma per giouani greci, potrebbe
esser' al proposito per star in quello, et studiar theologia di la.
Qui non si sentira notabilmente 1'assenza sua.
II 5.0 e in Biuona, Jacomo Guirera a, et desidera Roma per
studiar iui theologia, ete. Ha udito il corso, et letto grammatica.
>Jon e del talento degl'altri sopra nominati, et adesso si occupa
ln insegnar il duea di Biuona fanciullo. Se non grauasse in Roma,
potrebbe mandarsi.
a Guerrero apogr.
EPIST. 246. — I NOVEMBRIS I 575 40I
II 6.° sta in Polizzi, cioe il P. Giulio Vito, d'Augubbio, pro-
fesso di 3 uoti fatto in Napoli, il quale insegna la dottrina, et
predica medriocremente, et confessa. Uolentieri tornerebbe in
Italia, per affaticarsi in quella in simili essercitii; non uedo pero
che ci sia gran causa'per condescenderli, saluo la sua consolatio-
ne, perche qui sta bene et utilmente.
II 7.0, in Calatagirone, e il P. Innocentio Lucido, che deside-
ra Italia. E confessor de' nostri et de forastieri huomini, et prefet-
to della chiesa, et fa essortationi. Non mi par ch'importi tropo
sua andata, in fuora della sua consolatione. E da assai, ma non
sieuro per confessar o conuersar con donne. Del resto puo ben
seruir di qua, et fa buon frutto.
L'8.uo, pur in Calatagirone, e Stefano Oliua, inclinato all'In-
dia. E debbole et non atto per quella, benche buono.
II 9.0 e in Siracusa, il P. Alfonso Villalobos, professo di 3
uoti, il quale e stato forsi 20 anni in Sicilia, et desidera andar a
qualche casa professa in Spagna. Mi pare potra restar qui per
adesso, facendolo delli habitatori della prima casa professa che
si fara.
II 10. ° e pur' in Siracusa. il P. Michel le Taualle b, il qual
desidera Roma. E sauoyano , et di bonissima volonta ; ma non
pare per Roma. Ha autorita col popolo doue sta.
L'n.°eMtro. Baldassar Balestrieri, maestro della prima
scola, ha udito il corso; desidera uscir di Sicilia, et andar' all'In-
dia. E giouane dotto et d'espettatione. Per adesso pare potra
trattenersi qui in Catania studiando theologia, come adesso la
comineiera.
II 12 e in Catania, chiamato Mariano Manera, di buon talento;
e buon giouane, et desidera Plndia. E rethorico, et adesso co-
mincia il corso. Non mi par' maturo per pensar in tal missione
di lui.
II 13.0 e il P. Eustachio Paterno, fratello del P. Ferdinando
Paterno conosciuto in Roma, consultore et monitor' del rettor di
Siracusa, et prefetto della chiesa. Desidera andar a Roma et Lo-
b Leta Valle apogr.
POLAXCI COMPLKMKNTA.— T. II. 26
402 POLANCI COMPLEMENTA
reto; ma non mi par atto per sperar di cio altro frutto che sua
consolatione.
II 14, in Catania, e il P. Nicolo Faranda, confessor, consul-
tor et procurator di questo collegio. Desidera 1'India, ma non
par buono per tal' effetto.
II 15 e Mtro. Francesco Pizzo, dei migliori del suo corso,
questo anno flnito, et mandato da Messina per maestro della su-
prema scola di Siracusa . Desidera esser mandato in Italia , et
specialmente in Lombardia et Piamonte. Per adesso non pare si
debbia fare. Ha buon talento per lettere, predicare et per gouer-
no, per quel che pare; e bonissimo giouane.
II 16, simile a questo et compagno nel corso, e Bartolomeo
d'Auteri, mandato per la prima scola di Calatagirone: ha talento
per predicare. Desidera Roma. Per adesso non par se li debbia
concedere, per esser qui bene occupato , et e molto buon gio-
uane.
17 et 18, sono Mutio Cesarino, di Nola, et Ottauio Galliano,
di Calabria, quali han finito il corso in Messina, et al presente
hanno cura di due scole in Catania. Desiderano Uscir' di Sicilia
in Italia, et sono mediocn talenti; ma per 1'occupationi non pos-
sono per adesso, senza detrimento. Son buoni soggetti in uirtu.
II 19, Gioseffo Lucerna: ha finito il corso et un' anno di theo-
logia, et adesso e per cominciar il 2.0 anno; sa greco et hebreo,
et per le lingue ha miglior talento che per le scientie; desidera
Roma, et pare di la lo desiderauano per il passato, per Lombardia.
Non potrebbe partir per adesso insin'a tanto che si mandi di
Roma un buon lettor di rhetdrica; perche se bene sta in Catania,
quando si aprissero le scole in Messina, e designato per leggerla,
insieme col greco et hebreo. Venendo il detto maestro, esso po-
trebbe andar a Roma.
II 20. ° e Paulo Nantista: ha finito il corso, et e designato lettor
di grammatica in Messina. Desidera 1'India. E buono, et non li
manca talento per predieare; ma e nouitio.
II 21 e il P. Francesco Fornari. Adesso comincia il 2.0 anno
di theologia: ha buon talento di predicare. Ha letto rhetorica un
pezzo, et altre lettere humane. Desidera Roma, et per qualche
Epist. 246. — 1 Novembris 1 575 4o3
tempo se li potrebbe concedere, se non grauasse di la; ma doue-
. ria tornar, per esser 1'opera sua utile gia in Sicilia.
II 22.° e ii P. Carlo Regio, il qual desidera affaticarsi in
Italia nel seruitio diuino, et pur e dei piu maturi et atti ad aiu-
tar la Sicilia; et pero non mi par si debbia mandare.
II 23 e il P. Fernando Suarez, il qual leggera adesso il 3.0
anno del corso. Desidera lelndie; et specialmente quelle doue
piu fatica et trauagli fossero. Prima di entrar flni li suoi corsi di
theologia. E ben' atto ad ogni cosa, ma al presente e occupato.
II 24 e Nicolao Blanco. Comincia adesso il 2.0 anno di theo-
logia. Ha letto rhetorica et lettere humane, et ha talento di pre-
dicare; ma non di andar a piede. E per esser molto utile in que-
! ste parti; et pero non mi pare per 1'Indie.
II 25 e il P. Antonino Manno. Leggera adesso il 2.0 anno del
corso; sa greco et hebreo; et desidera andar a Roma, et pare po-
trebbe seruir in legger le scripture. Ha studiato doi anni di
theoiogia, buon suggetto. Per adesso pero e necessario qui.
II 26 e Hippolito d'Alberto. Sta nel corso, et desidera Tlndia.
' Col tempo ad ogni cosa pare sara idoneo.
II 27 e Ignatio Magnanimo. Sta anchora lui nel corso, et
desidera il nouiciato di Roma, et uscir' di Sicilia. E calabrese,
et potra finir prima il corso. Dipoi ad ogni cosa potra seruir
meglio.
II 28 e Filippo Malgieri. Pur' sta nel corso, et desidera Roma
o Spagna; et pare si lasci star per adesso.
II 29 e il P. Corrales, che desidera andar a Roma et Loreto.
Ha studiato tre anni di theologia; e sordastro per infermita. Se
se li concedesse tal andata, pare sarebbe per hauer da tornar
presto, et non mi pare anche molto li conuenga.
II 30 et 31 sono gli Padri Oliuerio Cominale et Francesco
Cesaro, colonne del collegio di Messina, et il primo ha Fassun-
to della fabrica della nuoua chiesa, per la qual cerca le limosi-
ne, etc. II 2.0 e maestro de nouitii, et prefetto della chiesa. Per
consolation loro staria bene: necessita o utilita notabile non la
uedo, et 1'absenza loro si sentirebbe molto in Messina.
II 32 e Paulo Fonte. Studia con poco talento il corso et casi
404 POLANCI COMPLEMENTA
di conscienza. Desidera Roma, et non mi pare ci sia l'utilita nel-
1'andata sua.
Restano alcuni altri coadiutori che lo domandano, cioe Pau-
lo Strano, a Roma; Saluo Blasco, ad Italia; Alfio Fotio, a Roma
per doi mesi; Antonello di Colella, pur a Roma: Saluo Petrii,
etiam a Roma, et allega qualche promessa o intentione che li die-
de V. P. quando se ne uenne in Sicilia ultimamente, che torne-
rebbe a Roma. Item Bernardino della Serica, calzolaro, et Giulio
Clerici, il quale sa la lingua greca uolgare, et e desideroso di
seruir' a qualche impresa in quelle bande di Turchia; perche
dice che intende anche qualche cosa della lingua turchesca.
Di tutti insieme dico, che per adesso non mi pare si mandino.
Quando occorresse la occasione di mandarsi alcuno nostro uerso
Grecia, potrebbe V. P. hauer memoria di detto Giulio. Quanto
a Saluo Petrii, si diporta bene, et e d'assai, et sta sano, et sgom-
brato di parenti et di negotii per conto loro, quali gl'han dato fa-
stidio pel passato, et adesso uorrebbe fuggirli; pur qua e assai
utile. Non uoglio mancar di dir' etiam il desiderio di Mtro. Ja-
como Frini, mastro faligname et muratore, di dar una uolta a
Roma et Loreto, come hauera finito la casa del nouitiato in Mes-
sina, id est, l'anno che uiene. Sua bonta merita consolatione; per
altro non uedo necessita.
Non ho computato con questi il P. Antonio Sardo, per lo qua-
le ci e licentia; ma andando adesso di Catania alla uolta di Roma,
et passando per Messina, la citta 1'ha ritenuto, et per insin'al-
1'anno che uiene non andera altramente. Hauerei hauuto caro
Fhauessero lasciato andare. Non occorre in questa materia dir'
altro, se non che tutti quelli che desiderano andar fuor di Sicilia,
et quelli che non mostrano tal desiderio, humilmente si racco-
mandano a V. P., et domandan sua benedittione. Di Catania,
primo de Nouembre 1575.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. Per N. Pre. Gnale. Roma.
EPIST. 247. — 19 NOVKMBRIS 1 575 405
247
MERCURIANUS POLANCO
ROMA 19 NOVEMBRIS I575 x.
1. De nbsolittione quorumdam ma.gistrcttu.um. — 2. De difficultate mitten-
diin Siciliam sodales. — ?. De cantu in templo messanensi. — 4. DePa-
tre D'AJflitti. — 5. De fratribus laicis cupientibus discere litteras. —
6. De dimittendo Lnciano Branca. — 7. De lectionibus theologicis prelo
mandandis. — 8. De honoranda irt fundatrice civitate messanensi. —
9. De ratione conscientiae. — 10. De sepultura in templis nostris. —
//. De collegio drepatiensi. — 12. De rnolis conservandis d»mi. — 13. De
hereditate quadam. — 14. De mereede a rege Philippo collegio messa-
nensi facta. — 15-16. Patres Ledesma et Maggiori vita functi; P . Amo-
deus aegrotat.
i. lesvs f M. Molto Rdo. in X.° P. Pax X.1, ete. Tre let-
tere di V. R. mi sono giunte alle mani in questi pochi giorni, et
tutte sono dei sei, 8 et 10 del mese passato. Quanto alla proro-
gatione di assoluere quegli vfficiali regii, essendosi gia diman-
data almeno due uolte a S. Sta. per mezzo della Compagnia,
non pare che di nuouo essa si intrometta piu a trattarne, massi-
me che essi promisero, et la prima et 2.da uolta, di seruirsi della
prorogatione riceuuta per poter liberare la loro conscienza. Et
potrebbe S. Sta. interpretare questa nostra dimanda nuoua in
qualche senso il quaie non conuerrebbe al bene della Compa-
gnia, et forse renderebbe difficile l'ottenerla. Pero V. R. procu-
rera che i nostri con buon modo rendano capaci quei signori vffi-
ciali, i quali da loro hauendo cosi buona uolonta quale Dio loro
concede, potranno per altra uia trattare quello che desiderano
da S. Sta.
2. Per questo anno non ueggo che costa possa mandarsi al-
cun buon mastro di retorica, ne parimente soggetti dei nostri,
tanto per rumore della peste, quanto per altre ragioni che finita
et riuista da V. R. cotesta prouincia, si potranno meglio conside-
rare.
3. V. R. ha fatto bene a dar' ordine che non si ripigli il can
1 Ex archetypo in cod. ltal. I4g, 2 flf., nn. 143, 144, prius 70, 71.
400 POLANCl COMPLEMENTA
to in Messina, poiche quanto piu ci conformeremo con le consti-
tutioni et decreti, tanto sara meglio.
4. Quanto all'assoluere il P. Ferrante, V. R. uedra neirin-
clusa copia, quel che gia si scrisse intorno a lui, et cos\ ci pare
che si segua il medesimo 8.
5. Quanto a quelli per i quali V. R. dimanda licentia per-
che possano imparar a leggere, non pare che si debba dare, se
non ui e piu che notabile necessita; poiche Tesperienza ha inse-
gnato alla Compagnia che di tale licentie ne segue non piccol
danno a quegli istessi che Thanno hauuta.
6. Se »i giudica che il fratello Luciano Branca possa seruir'
a Dio S. N. meglio in altra religione, V. R. udito che haura i
suoi consultori et il parere del P. prouinciale, potra dargli licen-
za che se ne uada con la benedittione di Dio 3.
7. Non pare che per adesso sia tempo di pensare allo stam-
pare alcuna teologia de' nostri; et douendosi in breue, anzi es-
sendosi cominciato a trattar di nuouo del modo di essercitare
questi studi piu fruttuosamente, si stima esser necessario che
prima si pruoui questo che sara risoluto, et dapoi si potra consi-
derar meglio quel che doura farsi intorno questo.
8. V. R. non permettera che si faccia alcuna innouatione
sopra il dar la candela alla citta di Messina, ma servara questo
punto con simili altri per memoria per altro tempo, si come anco
riseruera la cosa delle ricreationi, delle quali mi scriue, per quel
tempo che si trattera in vniuersale delle cose di cotesta pro-
uincia.
9. Et allhora anco si uedra quel che si deue fare se i suddi-
ti debbono dare conto delle loro conscientie alli superiori al
tempo delle confessioni generali.
2 Ferdinandus D'Afflitti; de quo jam a 2 Martii illius annij scripsit Mer-
curianus Domenecco, ut ei permitteret apud suos aliquamdiu degere, et
multa tentaret ante quam illum judicaret dimittendum. Sic. 1, fol. 3or.
Instante autem Domenecco 29 Aug., sibi et Polanco videri necessariam
dimissionem, Ital. 148, fol. 246r., Mercurianus dicta a se repetit 29 Oct.
lial. I4g, fol. 63. Tum Polancus ea scripsit quae habes supra, epist. 241,
n. 5; quibus respondet hic locus Mercuriani. Cf. jam epjst. 251, n. 12.
3 Cf. epist. 251, n. 10, et 254, n. 4.
EPIST. 247. — 19 NOVEMBRIS I575 407
10. Circa le sepolture de' quali V. R. e ricercata di conce-
dere ad alcuni, si giudica che i deuoti resteranno assai capaci se
per adesso, fin tanto che dura il rumor di questa peste non e loro
conceduta. Fra tanto si haura tempo di uedere quello che Dio
S. N. uuol fare in cotesta isola, et risanandosi del tutto, si come
ne preghiamo la diuina maesta, si scriuera poi a chi deura con-
cedersi, sendone qui auisati.
11. Quanto al luogo che uorrebbono dare in Trappani per
i nostri, V. R. uedra dalTinclusa copia quel che per un'altra mia
risposi a V. R., et cosi potra seguire la medesima deliberatione
che qui si fece.
12. Quanto alli centimoli delli quali V. R. mi scriue, massi-
me di quel di Messina, potranno usarsi, poiche s'intende che la
cosa non e indecente, anzi assai commune in cotesta isola; pero
potra ritirarsi quel di Messina, dalla vigna nel collegio, o dentro
la casa di probatione, leuando in ogni modo con quella destrez-
za che V. R. sapra usare, il macinare a quel monasterio del qua-
le scriue; et V. R. ha fatto bene di leuar 1'ufficio a colui de' no-
stri che portaua la farina al collegio, dandole a un forastiero.
13. Quanto alla heredita che ci lascio il baron di Furnari,
che sia in gloria, non pare che si debba porre in dubio la com-
positione la quale gia si fece , se gia non fosse che per uia di
conscienza si mouesse 1'istesso herede a dare da se stesso al col-
legio qualche cosa, senza alcuna uia giuridica ne strepito.
14. Si manda a V. R. la mercede che il re ha fatto al colle-
gio di Messina, et sara bene che quel collegio per gratitudine
uerso sua maesta si ricordi di pregare per lei , ancorche so che
non si manca, si come si fa in tutta la Compagnia.
15. Dio S. N. ci ha leuato il buon P. Ledesima, di una in-
fermita di capo che a parecchi ha dato questo anno la morte. Et
il P. Giouanni Maggiori ha gia riceuuto 1'untione estrema. V. R.
si ricordera di raccommandarci tutti a Dio nell'orationi et santi
sacrifitii, tanto suoi quanto di tutta la sua prouincia; et salutara
il P. Girolamo Domenico. Di Roma a 19 di Nouembre 1575.
Di V. R. seruo in Giesv X.°,
EUERARDUS MERCURIANUS.
408 POLANCI COMPLEMENTA
16. Siamo a di 26: il P. Giouanni Maggiori fini anco i suoi
giorni; et il P. Lorenzo Amodei sta molto male.
Iii ora inferiori. P. Polanco.
Inscriptio. Al molto Rdo. in X.° P. il P. Giovanni Polanco,
visitatore deila Compagnia di Giesu in Sicilia. Messina.
248
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 25 NOVEMBRIS 1 575 \.
An admitti possit in Societatem quidam, qui involuntarie occidit filwlam
dum puniret eam.
Molto Rdo. in X.° Padre nostro a. E uenuto in Catania
unmuomo da bene, il quale fu in Roma accettato alla prima pro-
batione, chiamato Cola Gialuna, di Menio, citta uicina a Calatagi-
rone, il qual tiene un figliolo nella Compagnia, chiamato Matteo
Gialuna, maestro d'una scola, et buona cosa Detto Cola non pas-
sa 45 anni. Ha una barba rossa lunga, et andaua uestito di ber-
retino per diuotion de S. Francesco, di cui terzo ordine era,
come sogliono esser' altri huomini maritati. Ci ha narrato un
caso, per il qual pensaua esso gFhauessero datto licentia alli xiii
di, et io m'imagino che come detto caso ha color d'impedimento
sostantiale, non parendo d'altra parte il soggetto tropo da desi-
derar in Italia, facilmente gl'haueran data licentia. Oui ha fatta
instanza esso et il figliolo suo d'esser accettato, et non e per gra-
uar la prouincia di spesa, perche tiene di suo qualche cosa, la
qual uuole si applichi alla Compagnia. S'intende etiam per per-
sone che lo conoscono, che il suo ministerio sara utile in questa
prouincia, et specialmente in officio di procurator', o in hauer
cura delle cose di fuora, perche ha fatto 1'arte del campo alla
lunga. D'altro canto non Thauendo riceuuto V. P., non c'e par-
so di riceuerlo nella Compagnia se non come hospite, insin;a
tanto che si sappia la uolonta di V. P., a cui interpretatione sta
se e impedimento il caso detto, ch'e il seguente.
a Tn marorine: Soli.
Ex archetypo in codice Episi. Polanci., I fol., n. 114, prius 388.
EPIST. 248. — 25 NOVEMBRIS I575 409
Sono 20 anni, o piu, che tornando di fuori a casa sua, ha ui-
sto una sua figliola naturale che si era imbrattata, et per casti-
garla, accostandola alle ginocchia, le diede alcuni colpi di poca
importanza uerso il basso, et sopra i panni, et cosi li casco mor-
ta la figliola inanzi, ch'era di doi anni, et molto mal complessio-
nata per quel che s'intende. Non sa lui dir che causa potesse
esser della morte, se paura o altra causa; ma quelle botte che le
diede, non poteuano farle male di momento. Et dando, come
pare, operam rei licitae in castigar moderatamente la figliola,
non pare si possa chiamar homicidio uolontario, et manco e per
dar quelFhorrore, qual mosse nostro Padre Ignatio a metter l'ho-
micidio per impedimento; et cosi resta questa cosa alla interpre-
tatione di V. P., se lo uuol tener per impedimento o non, secon-
do le constitutioni, presupposto che questo huomo da bene non
ha da pigliar ordini sacri, se qualch'uno dubitasse d'irregolari-
ta. Finalmente se pare a V. P. che quello non sia impedimento,
si degnera scriuerlo, perche in questo mezo qua uederemo corne
si diporta nelle facende; et se parera con effetto utile, hauuta la
licenza, si potra accettare 2. 25 de Nouembre 1575.
De V. P. minimus filius et seruus in Domino,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Patri nostro praeposito generali.
2 Respondit Mercurianus 21 Januarii 1576, factum illud Romae non ju-
dicatum impedire admissionem; sed propter ingentem copiam adjutorum
temporalium, rem iterum cum praeposito provinciae ac consultoribus consi
derandam, Sic. 1. fol. 54. Cf. et epist. 270.
4IO POLANCI COMPLEMENTA
249
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 25 NOVEMBRIS I575 l.
/. Ministeria ad Polizzi. — 2. Sodalitinm piorutn hominum Societati no-
strae se suaque dare cupientium . — 3-8. Processus visitationis; collegio-
rum ratio speeialis redditur. — 9. Strages sicilianae pestis. — 10. De ali-
quibus exiguis negotiis privatorum. — Il-ig. Ratio aliquorum magi-
stratuum in collegiis. — 20. De sodale Bartholomaeo de Carlo. — 21. De
iuris participatione in concedendis indulgentiis. — 22. De sua ipsius va-
letudine.
I. f Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc...J
Mi rincresce sia persa la lettera ch'io scriueuo del collegio di Po-
lizzi. La somma e questa. Che in quella citta ci sono stati dei no-
stri ordinariamente cinque o sei, computati quelli ch'hanno ha-
uuto cura del priorato di Santa Margarita, unito al collegio di Bi-
uona; et si e fatto qualche buon frutto per mezo d'un Padre che
li e stato fermo, et qualche altro operario mandato per uia di mis-
sione, nella dottrina xpiana. et confessioni. Et cos\ la citta et di-
uersi particolari si son mossi a desiderar1 un collegio, et hanno
assegnata una quantita d'entrata, la quale pensano far arriuar' a
500 V .di 1'anno. Et alcuni dei nostri, che sono della stessa citta,
hanno anco applicato del suo certa quantita d'entrata, et si fa-
ceuailconto che dentro d'alcuni anni, moltiplicandosi l'entrata,
et con quella parte che di S.u Margarita si potrebbono aiutar (il
che etiam sarebbe con molto guadagno del collegio di Biuona),
arriuerebbe l'entrata a 700 V.di 1'anno, et non uuole la citta obli-
garci a dar principio al collegio, insino a tanto che siano in esser
li 500 V.* d'entrata, et 1'obligo sarebbe di doi o tre maestri so-
lamente, perche tanti bastano per quella citta. Et cosi si faceua
conto che si potrebbe mantener un buon numero di nouitii col
suo maestro, presupposto che la citta haueua da impetrar dal re
un castello rouinato, nel miglior sito della terra, nel qual si puo
far quanto a;ran casa si uorra con poca spesa, essendo li muri sen-
1 Ex archetypo a Polanco aucto, in codice Epist. Polanci, 4 ff., n. Il3,
prius 384-387. Responsum datur 14 Jan. 1576: Sic. 1, ff. 51-54.
2 Omittimus minuta quaedam de rebus notis.
EPIST. 249. — 35 NOVEMBRIS I 575 4II
za tetto alti; et doppo la nostra partita, in certa parte che si po-
teua habitar di detto castello, et dou'era una chiesuola diuota, si
sono trasferiti li nostri, che stauano in casa affitata o prestata.
Hor per dar alcuna parola ferma a quelli della citta, si desidera-
ua Tordine di V. P. Dipoi e successo, che il P. Gasparo San-
chez, mandato li in missione, et per predicar 1'aduento et 4o.ma,
ha commosso molto gFanimi di quel popolo, et desiderano li
capi far una certa aggionta con dispensatione di sua santita,
quale importerebbe da 250 ducati d'entrata. Per altra uia sara
forsi V. P. di questo informata. Andando etiam la peste di Biuo-
na et di Palermo inanzi, habbiamo procurato cauar alcuni sog-
getti di espettatione di detti luoghi, et se gl'e dato ricetto con
assai fauor', perche e cosa molto difficile in questo regno in tem-
po di peste dar ricetto a quelli che uengono di simil luoghi. Et
con questo, perche quelli nostri giouani non perdano tempo, se
H leggono alcune lettioni per doi maestri, utili a loro, et anche
godera la citta ad tempus di quelle, cioe alcuni scolari, a cui pa
renti non si puo questo bonamente negare, aiutando etiam la
eitta per la sostentatione, oltra Thospitalita. Hor sopra 1'accettar
questo collegio et la casa professa in Piazza (della qual si e scrit-
to piu uolte) si aspettera l'ordine di V. P., et se si contenta in-
sieme la benedittione, benche non si dara principio, massime al
collegio, cosi presto, ma se li potra dar risolution', et attender
alTessecutione delle cose necessarie, et augmento delTintrata...3
2. Qui uicino a Catania un 4.'° di miglio, et piu, si sono ri-
tirati gl'anni passati certi gentilhuomini uirtuosi, et desiderosi di
quiete spirituale, et hanno fatte certe case distinte per far uita
solitaria. Et con effetto uanno con habito, almeno la maggior
parte di loro, che ha dell'eremitico, senza capucci pero; et han-
no un superior fra se, al qual' obediscono la maggior parte, et
hanno uoto di eastita. Ritengono pur le sue robbe priuatamen-
te, et quantunque hanno licenza dal papa di uiuer cosl insieme,
non hanno approbatione, ne manco la loro e religione, ma e un
ridotto d'huomini che uogliono far bene, et attendono ad opere
3 Omittuntur hic etiam quaedam repetita de scholarum messanensium
translatione: cf. epist. 240, n. 3.
412 POLANCI COMPLEMENTA
pie con le lor facolta. Hor il capo loro (il quale insieme con un
fratello suo sono come colonne) mi han parlato, come temono
che doppo la uita loro, quelli che stanno a sua obedientia *in
quelle casette, non si conserueranno, et che uorrianoesso et suo
fratello, in tal caso, che quella robba uenisse al collegio nostro,
al quale et a tutta la Compagnia portano affettione particolare;
et han domandato che la Compagnia gFaccettasse sotto sua obe-
dientia, accioche li uisitasse a suoi tempi; et doppo la uita delli
doi, che son uecchi, se non caminassero bene li compagni (quali
saran da 18, o 20), che li mandassero con Dio, et pigliassimo per
il coilegio i luoghi loro con Tentrate che tengono. Et subito uor-
rebbono dar un bel luogo (doue sta questo capo degTaltri, il
quale sta a poco piu di un tiro d'archebugio dalla citta) per ri-
creatione, et anche utilita del collegio. Et dicendo io che non
usa la Compagnia pigliar sotto sua obedientia altri che quelli
dello stesso nostro instituto , ha toccato il medesimo un mezo,
d'applicar le sue cose come un membro al collegio di Catania, et
in questo modo doppo la morte delli doi non uerrebbono questi
lor possessioni in mano del vescouo, il qual pensano darebbe a
qualche nepote queste cose loro, et percio uorrebbono le godes-
sero li nostri. Quello che uale la robba di questi gentilhuomini
solitarii sara, per quel ch'intendo, circa mille et trecento scudi
d'entrata in belle possessioni, tutte alPintorno di Catania, come
ho detto. Ben so che non c'e constitutione la qual ripugni ad ac-
cettar 1'obedientia di queste persone, perche solamente si esclude
quella di donne religiose nella 6.a parte; tuttauia la consuetudi-
ne e contraria. II pigliar come membro di questo collegio detti
huomini con le robbe loro, anche non ripugna, ch'io sappia, se
non alla consuetudine detta. Perche se bene in luoghi simili, doue
e qualche oratorio (come in S.ta Maria del Passo di Tiuoli), la
Compagnia habbia tenuto qualche romito, come anche puo te-
nerlo in altri luoghi simili, tuttauia le persone-non erano sotto
l'obedientia della Compagnia. Se pur paresse a V. P. ci fosse luo-
go alla dispensatione dal nostro canto quanto a questa consuetu-
dine, puo presupponer che queste persone son uirtuose, et che in
uita delli doi detti non accaderebbe pensarci tropo al gouerno
EPIST. 249.-25 NOYEMBRIS I575 41 ^
loro, se non come si darebbe aiuto ad altre persone forastiere.
Doppo la uita loro, se gFaltri uolessero andarsi con Dio, si po
trebbono lasciar andare, et anche se di nuouo uolesse entrar qual-
ch'uno fra loro, si potrebbe far che non pigliasse quell'habito
grosso che ha deirheremitico, ma clericale. Et cosi, essendo atti
per alcun ministerio nella Compagnia, potrebbono accettarsi al-
cuni di loro, et agl'altri dar ricapito; et in breue tempo restareb
bono tutte queste possessioni per il collegio liberamente, ccme
parche lo preuedono et pretendano li doi fratelli detti, quali son
padroni di buona parte di questa robba, et non Thanno altramen
te applicata alla congregation loro. Questo ho scritto diffusa
mente per maggior informatione di V. P., et perche se ella giu-
dica potersi condiscender' un poco a questi huomini da bene
(quali non sono propriamente ne religiosi ne romiti), questo col-
legio con un poco di tempo sarebbe ben fundato, et con pochis
simo disturbo o nessuno della Compagnia, potendosi mandar con
Dio liberamente ogniuno che non caminasse uirtuosa et quieta
mente. Ouando pur si diportassero bene (il che poco sperano loro
stessi delli successori), loro haueriano a goder quello che bastasse
per la lor sostentatione, et di quello che danno per opere pie,
potria pur seruirsi la Compagnia, et c buona quantita; ma quan-
do uolesse V. P. che si attendesse a questa prattica, chiariremo
il tutto piu minutamente 4.
3. Vedo quello che scriue V. P. per 1'ultima, in conformita
di quello che per altre mi haueua scritto, et anche detto di pa-
rola; che 1'animo suo e, che le uisite che si faranno siano reali
et con frutto, il che con molta difficolta si fa quando si ua cor-
rendo, etc, et che desidera V. P. si metta in prattica quello ch'e
stato ordinato. Io ho hauuta sempre questa mira, et ho auisato
li rettori che non si ha da metter niente in libro fuor della pa-
tente, ma in prattica. Et per quello che non si poteua d'un trat
to esse^uir', ho lasciato gl'ordini scritti al rettor et consultori
per li suoi numeri distinti, accioche mi auisassero delli punti
che si andauano mettendo in essecutione. Et cosi, ho auiso de
4 Resp.: Nullo raodo oportet; tum quia non usitatum apud nos, tum
quia facile putaremur pecuniae cupidi.
4I4 POLANCI OOMPLEMENTA
molti, che si sono esseguiti doppo nostra partita, et il Padre pro-
uinciale tiene anchora questo assunto per sua parte, de far es-
seguire gPordini detti. Ma in uero le cose di Sicilia stanno per
adesso in tal termino per conto della peste, che non mi maraui-
glio che molte cose non si esseguiscano, o ueramente doppo.
d^esser cominciate s'intralascino, perche essendo otto collegii in
questa prouincia, primieramente Reggio non c'e stato ordine di
uisitarlo; et hauendo condotto in Catania un maestro per la pri-
ma scola, accioche di qua come di citta sana potesse passar in
Reggio, non si uede insino adesso ne per lui ne per me aprirsi
la via. Tuttauia ho leuato qualchuno di la con gran difficolta, et
par lettere si e fatto et fara quel che si potra, quantunque etiam
quelle con gran difficolta si accettano di questo regno.
4. . II 2.0 collegio e Messina, doue per la peste cessano tutti
li studii, come ho scritto a V. P., et lo stato di quella citta ri-
cerca particolar modo di proceder nel nostro collegio. Et essen-
doci morto uno in casa di peste, si cauarono li nouitii alla vigna,
doue tengono sua probatione, et quelli del collegio attendono
agl'essercitii proprii di case professe; et pur tengo auiso si guar-
da et si mette in essecutione quel che si puo delle cose ordinate.
5. II 3° collegio, ch'e in Palermo, e assai trauagliato, essen-
doli morti cinque di peste, benche fuori di esso collegio, et tre
altri tocchi camparono, et le scole affatto cessano, et si attende
alTaiuto de' prossimi come in Messina, benche gia si occupano
con Taltra gente della citta, non se li domandando piu gente per
gl'appestati; et tuttauia si procura cauar alcuni di la, et aiutar
quelli che restano del collegio et del nouitiato, accommodandosi
allo stato presente.
6. II 4.0 collegio e di Monreale, nel quale nessuno de' nostri
e morto de peste, Dio lodato, benche la citta l'ha passato et la
passa come Palermo, et uuole che li nostri, per esser pochi et
molto necessarii all'aiuto spirituale dei sani et amalati della cit-
ta, non attendano alle confessioni degl'appestati, benche in chie-
sa sono esposti a quanti uengono. Le scole anche affatto sono
state sospese, et si attende, come negl'altri, ai bisogni urgenti.
Oualche uno etiam di la si e cauato.
EPIST. 249.-25 NOVEMBRIS 1 575 4I5
7. II 5.0 collegio e Biuona, doue in ultimo luogo fra le cit-
ta doae habbiamo collegii ha toccato la peste, et e anche stato
necessario leuar le scole, et molti giouani d'espettatione, che n
stauano, parte per Polizzi, come di sopra ho detto, doue conti-
nueranno suoi studii, parte per Catania, doue sentiranno il cor-
so; et gli altri che restano in Biuona, quali sono sacerdoti et
coadiutori, attenderanno col iniglior modo che si potra darli, ad
aiutar la citta, tanto appestati come gValtri. Ma intendo che sono
poco ricercati dagTappestati, quali non sono stati in gran nume-
ro morti per sin^adesso. Si che nelli detti cinque collegii, et an-
che in Polizzi, ueda V. P. la disposition che u'e, et ch'e neces-
sario particolar modo di proceder per questo accidente.
8. Restano tre collegii, cioe Catania, Siracusa et Calatagi-
rone nei quali piu intieramente se puo esseguire quel che si e
ordinato, et cosi si attende. Et come ricuperaro un poco meglio
le forze, penso dar una uolta a Calatagirone etSiracusa, benche
ho auiso che ogni cosa, o quasi, sia messa in essecutione in detti
luoghi, non ostanti le fabriche di chiesa et scole, et altri incom-
modi dell'habitatione che hanno. In questo collegio di Catania
e piu difficile Tessecution detta, essendo il collegio diuiso in due
case, tanto separate, quanto il collegio nostro romano della casa,
o piu, a mio parere; perche li tre corsi di philosophia et quello
di theologia col P. Carlo per superiore et alcur.i coadiutori, stan-
no nel vescouato, perche gl'ha prestato la maggior parte di sua
casa il vescouo. Gl'altri stanno nel collegio assai stretti, et pur
vi si fabrica la chiesa, per rispetto della quale il primo et 2.° cor-
tile sono come publici, essendo pieni di materiali, etc. Si attende
etiam a fabricar certe case comprate et scole , in modo che con
difficolta si possono osseruare molte delle cose ordinate; atten-
diamo pero a far quel che si puo, et con diligentia si ua procu
rando ampliar et accommodar questo collegio, accioche tutti si
possano unir fra alcuni mesi, et se mai potesse esser per il Nata-
le; et pero la residenza del Padre prouinciale sara qui piu chv,
altroue, per esser il bisogno et 1'importanza maggiore.
9. Ai luoghi appestati non accade pensar d'andarui per
uscir poi ad altri , perche non sarebbemo accettati se non con
416 POLANCI COMPLEMENTA
guardia di 40 giorni, quando si facesse il fauor di accettarci. Per
lettere faremo Tofficio alla giornata, che ci e commodita di scri-
uer per tutto dentro di Sicilia, et insin'adesso uediamo specia-
lissima prouidentia di Dio N. S., tanto in quelli che piglia, quan-
to in quelli che lascia. Et oltra il frutto spirituale che si fa, an,-
che nel temporale si uede quasi per tutto qualche aumento, al-
meno per 1'auenire. Sia lodato 1'autor d'ogni bene. Stante questa
informatione, io non hauero scrupolo alcuno del fermarci noi
qua, insin'a tanto che V. P. ci dia altro ordine. Piu di 30 luo-
ghi dicono esser' appestati; ma nelli principali di Messina et Pa-
lermo le cose uanno manco male, et cosi speriamo che in questi
et negl'altri, cioe Monreale et Biuona , si mitigara questo fia-
gello, sopra il quale alcuni han temuto che uenga Parmata tur-
chesca, perche si diceua che ha Tocchio sopra questa isola. Di-
poi si e detto che non uerra in queste bande. Ad ogni euento ci
da Dio N. S. buon' animo.
10. II ricorso che scrisse il P. Vincenzo la Noce si facesse
sopra li suoi beni, e un'assegnamento molto freddo per li suoi
creditori, perche mi scriue il rettor del collegio di Siracusa, che
non ha niente, se non un certo credito del re per conto di non
so che spese che fece suo padre, cosa finalmente che par' inesi-
gibile.
Non fu a tempo l'auiso di V. P. di non mandar Filippo Bal-
samo, perche gia era partito, et sappiamo che arriuo a Napoli,
doue lo guardauano. Spero gia sara arriuato a Roma, et non gra-
uera il collegio. Vincenzo, che ando per sua compagnia, di la
potra peregrinar a Loreto, se parera a V\ P. II padre d'esso e
1'vltimo delli 5 morti in Palermo.
Circa 1'approbation del contratto di Palermo ho scritto pochi
di fa, et al P. Posseuino torno a replicar' alcuni punti, per se
quella fusse perduta.
11. Non si e mutato rettor alcuno in questa prouincia, in
fuor di quello di Monreale, il quale molto tempo fa lo ricercaua,
et cosi conueneua. Et s'e posto per vicerettor il P. Hippolito Vo-
glia, conosciuto in Roma, et pare che si diporti bene, etiam in
questi tempi di peste difficili. V. P. ueda se le pare si faccia ret-
EPIST. 249.-25 NOVEMBRIS I575 417
tor\ o uero se si uuole rimetter' a noi, perche tuttauia staremo a
ueder' un poco.
12. Nelli consultori et admonitori de' rettori si e fatta qual-
che mutatione, et e necessario farla spesso in alcuni collegii, per-
che si mutano in altri luoghi per uarie occorrenze detti consul-
tori. Proponero a V. P. quelli che adesso ci sono, che fanno que-
sto officio, et alcuni altri che potrian farlo doue si trouassero,
accioche ueda V. P. se le parera approuarli. Et primo:
13. In Palermo c'e il P. Elpidio, P. Francesco Guiraldo et
P. Vincenzo Romena; et sono questi assai fermi in detto colle-
gio. II P. Elpidio e admonitore.
14. In Monreale solamente c'e uno fermo, cioe il P. Hiero-
nimo Barbieri, et anche s'era designato consultor' il P. Giorgio
Mercato; ma sta amalato di quartana in Palermo. E admonitor'
il P. Hieronimo detto.
15. In Biuona sono consultori il P. Baltassar Siracusa, il
P. Jacomo Zarzana, et il P. Gregorio Peralta quando si troua
nella citta. Li doi primi sono assai fermi in quella residentia, et
il P. Jacomo e admonitore. Adesso si e fatto vscire in Polizi il
rettor con li suggeti megliori di suo collegio, et il P. Jacobo re-
sta per vicerector in Bibona.
16. In Calatagirone consultori sono il P. Nicolo Bonafede,
il P. Francesco Palatino et il P. Andrea d'Vngria, il qual' e etiam
admonitore; ma li doi ultimi penso conuerra presto mutarli.
17. In Catania erano consultori il P. Nicolao Faranda, il
P. Pietro Bellonio; il 2.° pero e assai mobile per esser predica-
tore, et si manda fuora per talJ officio. C'e parso, uenendo li cor-
si di Messina, siano consultori il P. Carlo Regio et il P. Hiero-
nimo de Gregoriis, oltra li doi predetti, et admonitor il P. Ni-
colao.
18. In Siracusa sono consultori il P. Alfonso Villalobos, et
P. Lionardo Capano, et il P. Eustachio Paterno, il quaF etiam e
admonitore; et nessuno delli predetti ha residentia moito stabile
in Siracusa.
19. In Messina, leuato il corso et li doi consultori che uen-
nero a Catania, scilicet el P. Carlo et P. Hieronimo, restarono
POLAXCI COMPLEMENTA.— T. LT. 27
418 POLANCI COMPLEMENTA
doi altri, cioe il P. Giovanni Filippo Casino et P. Oliuerio Comi-
nale, et si e aggionto il 3.0, cioe il P. Benedetto Rouasio; et ad-
monitore si e fatto il P. Oliuerio. Vera anche consultor il P. Pan-
talion Rodino quando si trouaua in collegio, perche d'ordinario
staua alla vigna, et cosi resta. Oltra li prenominati, quali paio-.
no atti doue si troueranno, sono altri, li quali potrebbono far il
medesimo officio doue si fermassero, come sono il P. Gaspar
Sanchez, P. Alfonso Creco, P. Giovanni Domenico Candela,
P. Giouanni Baldassar, P. Giovanni Battista Rogerio, P. Ema-
nuel, P. Ximenez, P. Thomaso Leon, P. Marquez, P. Suarez.
Di tutti questi V. P. ueda quali le parera approuare.
20. Qui c'e un fratello, sartore et guardarobb[a], chiamato
Bartolomeo di Carlo, lucchese, il quale sa leggere; ma per ren-
der miglior conto del suo officio, li par li giouarebbe saper un
poco scriuer', massime che si danno a lauar li panni fuora in-
sin'adesso, et non si troua alla mano facilmente chi scriua. V. P.
veda se li pare darli licentia per questo, o rimetterla ad uno
di noi.
21. Mi domanda qualchuno se son ualide le indulgenze che
si comunicano alla Compagnia per participation dei mendicanti.
lo in fuor dell'indulgenze plenarie, non so che ci siano le altre
sospese, etiam in questo anno santo, se gia V. P. non hauesse
fatto qualche sospensione. Aspettero la risposta, et anche circa la
facolta di comunicar quelle che parera a V. P., che qua mi di-
cono che gl'altri visitatori sono soliti a comunicarle. Io solamen-
te ho detto che comunicauo quel che poteuo in questa parte. Ne
altro occorre aggionger in questa, se non raccomandarci humil-
mente tutti nelle orationi et sacrificii di V. P., et domandar sua
benedittione. Di Catania 25 de Nouembre 1575.
22. Ho hauuto alcuni termini de terzana, et se mi redopio;
ma con alcuni rimedii che li medici vsorono, al vndecimo restai
libero, aiutando Iddio N. S., et pochi di ho guardato il letto, et
vo ricuperando forze, Dio laudato.
De V. P. figliolo et seruo rn Jesii X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Ho risposta che per via della corte del signor presidente, si
Epist. 250.— 14 Decembris 1575 419
puo scriuere; et cosi mandaro piu cose che pensauo con questa.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Eue-
rardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de Jesu,
a Roma.
Sigilli vestigium,
250
POLANCUS MERCURIANO
SYRACUSIS I4 DECEMBRIS 1575 l.
De lite quadam pacifica cum archiepiscopo syracusano.
f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1 Come tornaro
in Catania (per doue mi parto hoggi), scriuero a V. P. piu diffus-
samente. Ouesta lascio qui scritta, accio vada con altre del
Rmo. vescouo de Siracusa 2, il quale m'ha parlato de far veder in
Roma estraiudicialmente la controuersia ch'ha con la Compagnia
sopra la quarta che pretende come vescouo debbia hauer delle
cose legate alla Compagnia, per certo priuilegio; et la Compagnia
nostra d'altra banda per li suoi priuilegii pretende essere essem
pta, et cosl Tha inhibito per vn spacio venuto de Roma. Non fa
difficolta il vescouo per Tinteresse suo, perche voluntieri da la
parte che li tocca alla Compagnia; ma non vorrebbe pregiudicar
alli successori; et per simile causa non accetta questo collegio rn
dono quello che pretende hauer iure suo, per non pregiudicar al
priuilegio della Compagnia. L/agente del vescouo che fa residen-
za in Roma a, et sta alla crepanica b trattara di questo con V. P.,
o con chi piacera a quella. Et se si giudicara espediente che si
facia compromesso, o in altro meglior modo et piu sicuro si ter-
mini questa controuersia sanza spesse et liti, etc, so che volon-
tieri sparagnera questi incomodi V. P., cui benedictione humil-
a Ad marginem, alia niann: che si chiama Don Matheo Catalano, dot-
tore. — b Sic ms.; videtur legendum Capranica.
Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n, 117, prius 405.
Gilbertus Isfar et Corillos,
420 POLANCI COMPLEMENTA
mente domando, et memoria neirorationi et sacrificii. De Sira-
cusa 14 de Dezembre 1575.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
lnscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu. Roma.
Sigilli vestigium.
251
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 20-21 DECEMBRIS I575 l.
1. De vhitationis progressu. — 2. De venditione hortnlorwn.—j. De censu
quodam an permittatur; et de aliis oeconomicis. — 4. De participatione
gratiarum ordinum mendicantium. — 5. De fralre Joanne de Castro.
— 6. Congregatio provincialis nondum coacta; desunt autem profes-
si. — 7. De abbatia de Agro dicta. — 8. De venditis domibus panormita-
nis. — 9. De arcanis notis in scribendo . — 10. De Luciano Branca, pro-
fugo. — II. Mittitur Romam informatio de provincia sicula. — 12. De
P. d' ' Afflitti; aliisque respondetur rebus. — 13. De expurgandis aucto-
ribus classicis. — 14. De drepanensi collegio aut domo professorum . —
ij. Etiam civitas lilybaetana collegium exposcit.
1. Jhs. Molto Rdo in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc.
Dapoi che Dio N. S. mi diede sanitii di quella terzana, della qua-
le ho seritto alli 28 del passato, ci partimmo per Calatagirone et
Siracusa. Et oltra del ueder come si osseruauano le cose prima
ordinate, s'e atteso ad alcune altre, delle quali spero sara seruito
Dio N. S., si quanto alle persone et gouerno di quelle, si etiam
quanto alle cose materiali et temporali. Tornammo a Catania
(doue pur sempre e stato fermo il Padre prouinciale), alli 15 del
presente, perche le cose di questo collegio di Catania (doue ci
1 Ex archetypo manu Polanci castigato, in codice Epist. Polanci, 3 ff.,
n. 118, prius 389-391. Responsum his litteris, ut aliis 17 et 25 Novembris da-
tis, hic omissis ne repetantur eadem, adest in regesto Sic. 1, ff. 5i-54r.,
estque 14 Januarii 1576. Responderat prius brevissime Possevinus, 7 Ja-
nuar., consultationem differendam: Opp. NN. 328, ff. 19-20, de qua epist.
iterum mox loquendum.
Epist. 251. — 20-21 Decembris 1575 421
trouiamo poco meno di 80 persone) ricercano particolar cura et
assistentia, essendo anchora diuiso il collegio, et habitando nel
vescouato tutti li corsi di philosophia et theologia, essendosi au-
mentato assaiil primo corso con li scolari principali di Biuona,
chiamati per rispetto della peste di la a Polizzi, di doue uennero
poi a Catania, benche il resto delle scole et scolari di Biuona si
fermeranno a Polizzi, doue si leggera in due scole per benefitio
di nostri, et anche di quelli della citta, in tanto che durano que-
sti trauagli della peste. Ad ogni modo sta li per predicar insino
a pascha il P. Gasparo Sanchez, oltra il P. Biagio et P. Giulio,
che prima ui erano; et la citta aiuta alla sostentation de' nostri,
in tanto che ui staran li maestri. In questo mezo aspettiamo ri-
sposta da V. P., se uorra accettar quel collegio al modo che si e
scritto gia due o tre uolte, o non; et quando non le piacesse, non
siamo niente ligati a ritener li le scole, ne manco 1'altra gente.
Pensauamo ben con questa occasione, et con la morte del duca
di Biuona (che Dio tenga in sua gloria), che si potria far senza
le scole di Biuona, doue si potrian poi tener nouitii, o un semi-
nario di casisti, essendo la Compagnia senza obligo di scole in
quel collegio, per lo quale non lascio la buona memoria del duca
cosa alcuna; benche si procurera cauar della duchessa uedoua,
et delli successori del detto signor duca, specialmente dalle nipo-
ti di Giouan di Vega, Faiuto che si potra per quel collegio.
2. Quando fummo in Calatagirone, ci faceuano instantia di
uender un pezzetto di terra d'una vigna che 11 tengono, per le
ragioni che V. P. uedera nello scritto qui incluso. Io Tandai a
ueder, et mi parue farli far suo trattato, il qual ua qui con le ra-
gioni che li mossero, sottoscritto di mia mano. E cosa molto
poca; et con uender quello, resta quadro quel lato della uigna,
per poter meglio far siepe o muro. V. P. uedera se le pare di dar
la licentia di alienar questo.
3. In Siracusa due sorelle uergini, et diuote del collegio,
comprarono una casa uicina a quello per loro habitatione, et que-
sti mesi fecero donatione di quella al collegio, doppo la lor uita.
Et uorrebbono comprar un'altra casa (perche in uero prima era
tutfuna quella che tengono, et quella che uogliono); et non si
422
POLANCI COMPLEMENTA
trouando denari contanti per tutto il pagamento, ci han doman-
dato licentia di metter sopra quella casa, a noi donata, un censo
di 4 oncie, per il qual li daranno 40 oncie per comprar detta
casa. Et se hauessimo hauuto facolta, gPhaueressimo subito con-
cesso quel che domandano, perche 1'intento loro e di disfar cofi
un poco di tempo il censo detto, et lasciar anche alla Compa-
gnia la casa che di nuouo uogliono comprare. V. P. ueda se uuo1
dar licentia d'imponer detto censo, et se in casi simili uuole che
habbiamo qualche autorita; perche alla giornata occorrono mol-
te cose, o possono occorrere, doue per utilita delli collegii con-
uerrebe hauer qualche facolta, o d'imponer un censo, o far qual-
che obligo, o dar qualche poco di sito di quel che a noi e stato
donato o comprato, del qual uogliono alcune persone far case,
et pagar di quelle censo al collegio, et qualchuna anche uuol la-
sciarle doppo la uita al collegio. Non possiamo risoluer cosa al-
cuna in questo genero, non hauendo 1'autorita, et qualche occa-
sion si potria perder di beneficar alcun collegio. In questo etiam
di Catania alle uolte potrebbe esser necessario pigliar alcuni de-
nari a censo, o per comprar alcuna casa, o per il uitto, in tanto
che della citta o d'altra parte si ha quel che si spera. Veda V. P.
se etiam questo si potra far, benche non penso senza grande bi-
sogno farlo.
In Siracusa stanno con alcuni debiti; et li aiuterebbe per pa-
garli la confirmation che da V. P. si aspetta d'un' accordo che
fece il P. Hieronimo Gallitia con li suoi, per il quale li pagheran-
no 50 oncie. Non essendo mandata detta confirmatione, la ricor-
doa V. P.
In Monreale qualche uno ha lasciato denari, et anche entrata,
con aafgiongfer che si dicessero messe. Mi domanda il vicerector
facolta d'accettarli, perche stanno in bisogno in questo tempo
della peste, et con la poca entrata che hanno. Veda V. P. come
li pare in cose simili si possa fare, che io non consentiro si accet-
ti, se gPheredi a chi toeca disponere, o uero Tordinario, doue
non fossero heredi, non dichiarassero che senza Tobligo delle
messe (poiche non lo accetta il nostro instituto) si possono accet-
tar detti legati.
Epist. 251. — 2o-2[ Decembris 1 575 423
II medesimo collegio ricorda che ha fatto certe spese per il
P. Mtro. Bobadilla et suo compagno il tempo che si fermo Li, et
pare li sia stata data intention da parte di V. P., che quel colle-
gio per la sua pouerta non sentirebbe questa grauezza. Potra
farci intender V. P. se tuttauia uuole che il collegio le paghi, o
altri di questa prouincia in commune, o se qualche altro disegno
paresse piu al proposito.
4. Ouanto alla participation delle gratie de' mendicanti,
pare che V. P. habbia significato non douessero usarla in questa
prouincia, insin'a tanto che si dichiarasse qualche cosa apparte-
nente alPuso di dette gratie. Se qualche cosa fusse risoluta, ha-
ueressimo molto caro ci fusse comunicata; et quando non, ueda
V. P. se ci uorra dar licenza che usiamo di alcune che ci parera
esser conuenienti al nostro modo di procedere, etc.
5. Fra li coadiutori temporali che ho proposto a V. P., non
mi ricordai alKhora di Gioan di Castro; et pero mando adesso
rinformatione, et pare qua sia benemerito di esser accettato nel
numero di coadiutori formati.
6. La congregation prouintiale per elegger proeurator di
questa prouincia non s'e fatta: prima, perche non posson congre-
garsi senza grandi inconuenienti li rettori et professi delli colle-
gii che stanno in citta apestate. 2.0, perche in nessun luogo
che stia sano, lascieranno che questi tali, se ben conuenessero,
habbiano quella prattica con li habitanti in loghi sani, che biso-
gnarebbe per far la congregatione. Et se conuersassero stretta-
mente con loro, grescluderebbono anche dei suoi collegii che
sono in citta sane, cioe Catania, Siracusa et Calatagirone; et non
parlo di Reggio, perche non se li permette hauer alcun commer-
cio con quelli di Sicilia. 3.0, perche se ben si facesse la congre-
gatione, et si elegesse procurator, con gran difficDlta si potrebbe
mandar' a Roma, essendo tutta Sicilia esclusa del commercio del
regno di Napoli. Et non so anche, se in Roma facilmente 1'accet-
tariano, massime non potendo hauer uoce passiua se non uno dei
professi di 4 uoti, che in questa prouincia sono; et in fuora del
P. Gaspar, tutti gl'altri sono in Messina o in Palermo, citta ap-
pestate. Et percio ci e parso meglio che si differisca la congre-
424
POI.ANCI COMPLEMENTA
gation insino a fatta pascha; et se alPhora hauera cessato la pe-
ste, meglio si congregheranno qui li rettori et professi, et me-
glio anche potra passar a Roma chi sara eletto, et si potra far
1'elettion passiua fra piu persone. Perche a questa quaresima si
cauera qualche uno de detti professi di Messina o Palermo; et se
V. P. rispondesse alla proposta di far alcuni professi di 4 uoti
che s'e fatta, facendosi qualchuno di nuouo, come il P. Car-
lo, etc, fra piu persone potrebbe farsi 1'elettione 2. Et quando
non si potesse affatto mandar procurator per le cause dette, non
pare sarebbe grande 1'ineonueniente, poiche quantoalla informa
tione di V. P., et anche alli negotii di questa prouincia, potria-
mo supplir noi. Tuttauia, potendosi, si fara.
7. Habbiamo sollicitato come habbiam potuto il negotio
dell'abbatia d'Agro per uia del signor presidente, il quale ha
scritto al re; et uno di suo conseglio, per il qual si temeua ha
uersi procurata detta abbatia, dice, che uuole 1'habbia il collegio
ad ogni modo. Et cosi, se il P. Porres in corte sollicitera questo
negotio, sara tanto piu facile la riuscita di quello per sparagnar,
oltra li 500 v.di Tanno, quelli 900, delli quali fece gratia S. M;tk
Non ha pero notitia il presidente di questa gratia dei 900 duca-
ti. Forsi per dar 1'abbatia o trattar di quella, non si e scritto in
questo regno di quelli. Se paresse a V. P., molto conuerrebbe
fusse scritto al P. Porres, che sollicitasse il negotio dell' abbatia;
et se non hauesse luogo, almeno questo delli 900 ducati, non si
dimenticando del negotio di Monreale, del quale scrisse il parla-
mento di questo regno a S. M.tk
8. Ho scritto a Palermo, conforme a quello che V. P. mi
ordina, di informarsi meglio di persone perite del prezzo di quel-
le case uendute 3...
9. Ho ricenuto la cifra, la qual seruira al suo tempo.
10. Quel Luciano Branca, del qual auisai V. P. che si era
partito la 2.a et 3.* uolta della Compagnia, non potendo per que-
s Resp. Mercuriani: non videri opportunum professionem solennem
permittere: exspectandum adhuc, eo quod informationes non faciant satis.
5 Omittimus aliqua quae jam satietatem parerent. Cf. praecedentes
epistolas.
Epist. 251.-20-21 Decembris 1575 425
sti tempi andar in Italia per presentarsi a V. P., ne parendo espe-
diente accettarlo in Sicilia, benche esso si sottometteua a quel
che ci paresse, lo habbiamo licentiato, benche fra un' anno o doi
si ha da presentar a V. P., o qua al prouinciale. Non era scolaro
approbato, et alla Compagnia sta ben il tenerlo fuora, almeno per
adesso.
n. Qui mando un ragguaglio, che gia per altra uia si e
mandato a V. P., di tutta questa prouincia; et d'altre cose si
mandera alla giornata, se V. P. non ci scriue che in presentia li
diamo ragguaglio. Si attende a questo collegio di Catania, doue
sono, come ho detto di sopra, intorno ad 80 persone delli mi-
gliori sos:getti della prouincia per conto di lettere, etc. Et pro-
curiamo che la citta aiuti nel temporale, come si e procurato an-
che in Calatagirone; et per queste feste del Natale si spera qual-
che effetto buono con la gratia del Signore nell'vna et 1'altra
parte.
12. La risposta sopra il P. Ferrante d'Afflitto si mandera a
Palermo. Esso sta in casa de suoi parenti con poca uoglia di tor-
nar' alla Compagnia, per quel che s'intende, quantunque in quel
collegio di Palermo poca occasione puo hauer nessuno di dolersi
non si tenga conto con sua sanita et commodita. Potria esser
(quantunque la peste ua 11 gagliarda tuttauia) che hauessimo a ui-
sitar di nuouo quel collegio, perche fanno instantia, et se uede-
ra di far quel che si giudichera piu seruitio diuino." In Messina le
cose della peste uanno manco male, et Dio N. S. ha aiutato con
legati o heredita di qualche momento quel collegio; et anche
a quel di Monreale qualche cosa per questa uia gl'ha toccato,
benche per 1'auenir piu che di presente se ne potta seruir, per ui-
uer li donatori.
13. Nell'ordine che V. P.v da circa li libri prohibiti, pare a
qualche uno, che uenga prohibito affatto Horatio, come anche
Terentio, Plauto, etc: qualch'uno intende che solamente li libri
o trattati obsceni sian prohibiti in Horatio, et cosi TArte poetica
di qualche parte e ricercata. Veda V. P. qual sia sua intentione,
0 se qualche facolta di dispensar, non solamente per li maestri,
ma etiam per li scolari, le par ci debba commettere. Dico quanto
426 POLANCI COMPLEMBNTA
al legger li trattati honesti, quantunque nel medesimo autore
sian altre cose o trattati obsceni; altramente Vergilio potria esser
prohibito, come Horatio, per alcune egloge, etc. * Non mi sten-
dero piu in questa, humilmente raccomandandomi alle orationi
et sacrificii di V. P. con tutta questa prouincia. Di Catania li 20
di X.bre 1575-
14. II P. Gasparo Sanchez mi ha dato information piu par-
ticolare circa la speranza del collegio di Trapani, et e in somma,
che una persona nobile uuol dar mille scudi d'entrata per il col-
legio, non hauendo heredi, et altri 500 v.di similmente d'entra-
ta lascia il medesimo a dispositione della Compagnia: la mezza
parte di detti 500 per maritar o monacar cittelle, et dell'altra
meza parte che son 250 V.di, s'ha da aiutar la fabrica cominciata
d'un luogo pio; et quella finita, uuole anche seruano questi per
il collegio, oltra li mille. Non si sa se habbia fatto testamento, o
uero donatione. Ci sono anche altre speranze per 1'aumento di
detto collegio. La citta et vescouo han domandato casa professa;
et per tal' effetto assegnano chiesa et certe case; et pare uoglia-
no spender per accommodar questa casa piu di mille et 700 V .di,
et hanno anche intention loro che col tempo la casa professa do-
uenti collegio; in modo che se ben si accettasse la casa professa,
par seruirebbe questo che da la citta et vescouo, per principio
di collegio. Se pare a V. P. che si riscaldi questa cosa, il mede-
simo P. Gasparo sara al proposito.
15. Anche di Marsala, olim Lilybaeum, luogo sanissimo,
non solamente ricercano collegio, ma anche nel suo conseglio
han designata entrata, et si da chiesa et casa buona, et se quello
che li particolari promettono, lo adempiranno, potria arriuar que-
sta dotatione a 500 V.di d'entrataj et torneria questo collegio in
utile grande di quel di Palermo, cui principal entrata, et il titolo
delFabbatia unita, sta uicina a Marsala, et anche alcuni beni sta-
bili, et una chiesa, et certe capelle nella stessa Marsala, ch'era-
no membri delPabbatia.. V. P. puo auisar se uuole si attenda a
stringer questo negotio; perche non intendendo la sua uolonta,
4 Resp.: minime prohibentur honesta Horatiana; jam imo typis excusa
sunt ejus expurgata opera, quae opportune in Siciliam ibunt.
Epist. 252. — 24 Decembris 1575 427
andiamo alquanto ritenuti, massime con hauer questo giudicio,
che piu presto conuenga moltiplicar le case professe, che li col-
lesii 5. Di nuouo domandiamo la benedittione di V. P. 21 de De-
zembre 1575.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu, a Roma.
Sigilli vestigium.
252
MERCURIANUS POLANCO
ROMA 24 DECEMBRIS I575 l. ,
1. Officiusa. — 2-5. De nonnnllis sociis ejectis vel ejiciendis. — 4-5 . Regula-
ris observantia; collegiorum oeconomia. — 6. Bona fratrnm Ribae et
Cicalae.—jS . Contractus aliqui. — p. Domus professorum Piazzae. —
10-12. Visitationis jussa. — 13: Litterae graecae et hebraicae, — 14 Liber
ad juvandos morientes. — 15. De methodo quorumdam ministeriorum .
— 16. Mittendus faber caementarius. — IJ. Evangelica paupertas foven-
da. — 18. Detertio anno probatioms. — ig. Caritas inter sodales omnium
gentium. — 20-25. De commercio epistolarum. — 24. Nuntii de Societate.
1. Jesvs f M. Molto Rdo. in X.° P. Pax Christi, etc. Quat-
tro lettere di V. R. in uno istesso giorno di questa passata setti-
mana mi giunsero alle mani: Tuna dei 29, Taltre due dei 30 et 31
d'Ottobre, et la quarta dei 17 del mese passato; delle quali ho real-
mente riceuuto particolare consolatione, per intendere il modo
che ha tenuto in uisitare cotesta prouincia per uia della somma
sapientia et regole della Compagnia, procedendo con quello spi-
rito di lenita et mansuetudine che ricercano le nostre constitu-
tioni; e mi sarei intieramente consolato uedendo da queste sue
lettere la speranza che puo hauersi delTaiuto di cotesta prouin-
5 Simili modo, collegium condi Agrigenti postulavit nomine episco-
pi, Augustinus Gisulfus, litteris ad Polancum datis 22 Novembris. 1575:
Ital. 14^, fol. 154-155, prius n. 23. Erat autem agrigentinus praesul, Caesar
Marullus. Cf. et epist. 265.
1 Ex archetypo in codice Ital. 14Q, 4 ff., nn. 393-396. prius 72-75.
428 POLANCI COMPLEMENTA
cia, se io non hauessi con non poco dolore inteso il progresso
della peste che e in Sicilia, et 1'infermita di V. R., della quale
ancorche spero in Dio S. N. che si sara rihauuta, nondimeno non
mancheremo qui di continuare le nostre orationi per lei.
2. Rispondendo alle dette lettere sue, resto sodisfatto del
modo che ha tenuto per purgare la prouincia di alcune persone
poco atte per la Compagnia. Pero quanto a Mtro. Luciano Blan-
ca jsic], V. R. per alcun modo non lo mandera a Roma: si per
correre questi tempi pericolosi et sospettosi, si perche qui hab-
biamo piii btsogno di persone resignate et di intiera uirtu, che
forse si ha altroue, per essere qui li principali luoghi della Com-
pagnia, et i quali debbono seruire per forma a tutto il restante
di essa.
3. Quanto a quello che V. R. lascio in Palermo, per la sua
natura maninconica et mezz[o] maniaca molto difficile ad essere
gouernato, et gli altri due, uno dei quali e in Siracusa, che e
molto uicino a dargli uolta il ceruello, et 1'altro, come V. R. scri-
ue, si muore di melancolia, et pericoloso di furiosa pazzia, mi pare
molto bene quello che V. R. scriue che si uegga col migliore et
piu soaue modo, di purgarne la Compagnia, se non si troua al-
tro modo di risanare questi ceruelli; et cosi me ne rimetto a quel-
lo che col P. prouinciale et suoi consultori V. R. giudichera es-
ser' mag-gior gloria di Dio.
4. Delle cose pertinenti alla osseruatione delle regole et con-
stitutioni, o altri bisogni della prouincia delle quali scriue qua
per hauere risolutione, V. R. le tratti la prima col prouinciale et
consultori, se altro non ricercassero le cose in se; et mandi qua
insieme il parer suo con quello degli altri con alcune ragioni, et
cosi piu facilmente ci risolueremo.
5. Quanto ai bisogni et necessita temporali di tutti cotesti
collegi, si come spero che V. R. haura ricordato et ricordera ai
particolari di cotesta prouincia che il principale rimedio e il pic-
chiar spesso alla porta della prouidentia di Dio, et ehe caminan-
do bene la disciplina, reliqua adiicientur eis, cosi non si manche-
ra col diuino aiuto di raccommandare seriamente questo nego-
cio a N. S.
Epist. 252.-24 Decembris 1575 429
6. Quanto alla roba del fratello Riba, et alli mille scudi del
fratello nostro Cicala, non si uede che ne la qualita della detta
roba, ne li tempi che corrono per questi rumori di Genoua *, ne
anco 1'intentione della congregatione, dichiarata con un decreto,
permettano che si pensi di applicargli alla prouintia di Sicilia.
7. Quanto al partito che un huomo ricco propone per ha-
uer' una casa che il nostro collegio impegno per 3.250 scudi, et
per la quale esso darebbe sei mila, et quanto anco alla confirma-
tione della uendita delle case del Cassaro, della quale ultimamen
te alli 19 del passato, per duplieata, se ben mi ricordo, auisai
V. R. a lungo di quel che si poteua fare, si rispondera con una
lettera a parte, che con queste si mandera, piacendo a Dio, per
hauer dimandato da alcuno perito nuouo consiglio sopra questi
negocii, oltre la consulta che qui se ne e fatta.
8. Quanto alla facolta del generale, che mostra V. R. di po-
ter contrattare simili cose, sappia V. R. che io non sarei parco di
communicarla uolentieri a lei, se si giudicasse o conueniente di
farlo non communicandosi a gli altri uisitatori, o che io potessi
farlo; poiche et secondo la bolla di Pio quinto e necessario che
si faccino li trattati, et si mandino a Roma et dal generale con gli
assistenti si considerino, et le constitutioni anco in questa parte
ristringono molto le mani al generale, accioche esso medesimo
ui proceda con grande eircospettione. Oltre che il darlo a V. R. et
non ad altri, potrebbe dare qualche materia o di consequenza o
di lamento.
9. Quanto al pigliare casa professa in Piazza, per la qual
cosa pare che V. R. significhi hauere piu uolte scritto, qui non si
e riceuuto sopra tal negocio altra lettera di V. R., che una pico-
la delli 10 d'Ottobre; et perche il tempo non ci concede poter dar
risolutione con questa, percio si differisce ad un'altra uolta, pia-
cendo a Dio.
10. Poiche le cose di Sicilia, per conto della sanita, uanno
di maniera che non si puo giudicare quando sarebbe spediente
che V. R. ritornasse qua, et poiche anco per la diuina gratia le
Cf. epist. 23i, annot. 6.
4^0 POLANCI COMPLEMENTA
cose della prouincia sono di modo incaminate che con la presen-
tia di V. R. costi si puo sperarne compito effetto, potra mandar-
mi quelle cose particolari d'ogni collegio che dice di andar met-
tendo in ordine, et tutto il restante che scriue di hauer' ordinato
o ricordato nella prouincia 3.
ii. E stato ottimamente fatto quel che V. R. ha introdotto
circa i correttori.
12. Quanto alPordine degli studii, spero in Dio che doppo
queste feste potra comineiarsi a darui una riuista, benche in par-
te si e gia data: ma come questo negocio ha diuerse difficolta per
i uarii modi che si tengono in diuerse prouincie, non si potra
cosi presto introdurre quella uniformita che si pretende.
l3- Qui per adesso non habbiamo modo di potere mandarle
maestri per leggere la retorica, greco et hebreo; et V. P. uedra
di fare in questo di necessita uirtu, fin tanto che possiamo rime-
diare a questa sorte di lettere, la quale ho gran desiderio che in-
sieme con la lettura della sacra scriptura ripigli piede, et si in-
troduca doue conuiene che sia a secondo le nostre constitutioni.
14. II libro di V. R. per aiutar a ben morire e gia stampato;
et ne aspettiamo qui alcun buon numero, del quale si fara parte
a V. R. * quanto prima sara libero il comercio di cotesta isola.
15. Le formule raccommandate dalla congregatione per dare
gli essercitii, predicare et fare simili altre cose 6, benche in par-
te si sono raccolte et come disposte, nondimeno non sono anco-
ra in essere , non potendosi attender' a tanto, et farlo matura-
mente et in modo che non si habbia da riporui la mano.
16. Quantunque per adesso siamo con molta necessita di
muratori, nondimeno atteso la necessita che V. R. mi scriue che
ha cotesta prouincia di edificii, mi sforzero in ogni modo con
Taiuto di Dio di mandarne alcun buono a V. R., quando le cose
della peste saranno del tutto cessate.
a Lectio dubia ob attritam chartam.
3 Cf. epist. 249, n. 3, et 259, n. 4; tum monum. 284: ad hocne ultimum
refertur hic locus Mercuriani?
4 Vide epist. 269, n. 5; 272, n. 4; et vol. I, xxi, n. 2.
3 Cf. Decr. Congreg. I, decr, 107 post elect, Instit. S.J., II, 181.
Epist. 252. — 24 Decembris 1575 4ii
17. Io ho riceuuto molta consolatione intendendo il discorso
che V. R. rai fa nella sua delli 30 di Ottobre circa la necessita di
ridurre i nostri di Sicilia a disciplina piu religiosa, et specialmen-
te airosseruatione della pouerta; et mi par bene che conforme
alle nostre constitutioni uada, con quella destrezza che sapra, ta-
gliando tutte le occasioni per le quali detta pouerta potesse esse-
re lesa. Et perche V. R. dice che cotesta gente e tanto assuefat-
ta a uiuere delicatamente nei collegi et delFentrata loro, et che
par loro cosa molto strana uiuer fuori di quegli di limosine , et
che par' a molti etiam coadiutori, cosa assai strana se si manda-
no a piedi da un collegio a un'altro, pero io disidero molto che
V. R. attenda a lieuar col debito modo questi inconuenienti, gia
che se bene si facesse una casa professa in Piazza o altroue, non
pare che potrebbe bastare, poiche non capirebbe molti li quali
ancora nei collegii potranno hauer bisogno dimparar meglio la
uirtu della pouerta. Et in questo V. R. potra hauer' occhio piu al
bene uniuersale et purita del nostro instituto che alle particolari
necessita di alcun collegio, non lasciando che alcuno de' nostri
uiua a spesse de loro parenti, o riceuano pensioni, perche cos\ la
Compagnia sara piu libera nello aiutargli, et si chiudera la por-
ta a molti et grandi inconvenienti che col tempo potrebbono se-
guire.
18. Quanto al mettere in prattica la probatione del terzo
anno, anco con certi uecchi bisognosi di questo aiuto, mi sara
caro che V. R. tratti col prouinciale et suoi consultori sopra que-
sto, et mi ricordi il suo et loro parere.
19. Mando la lettera mostrabile che V. R. mi ricerca, ac-
cioche si aiutino i siciliani circa l'auersione che mostrano da fo-
rastieri, et disiderero intender' il successo che da questo se-
guira 6.
20. Non si e riceuuta la nota delli consultori et admonitori
dati ai rettori, la quale V. R. scriue di mandarci.
21. Alli punti particolari delli quali V. R. ricerca risolutio-
ne nella sua dei 31 di Ottobre, non credo che sara possibile di
Epist. seq. Cf. autem 244, n. l3.
432 POLANCl COMPLEMENTA
rispondere prima che siano passate queste feste, poiche adesso
nel fine di questo santo giubileo tutti gli assistenti sono molto
occupati nelKudire confessioni; et le cose hanno bisogno di qual-
che consulta; ma non si manchera, piacendo a Dio, di mandare
diligentemente il tutto a suo tempo.
22. Mando a V. R. un breue catalogo delle cose et lettere
le quali da un tempo in qua se le sono mandate: V. R. ci scriue-
ra se le ha riceuute, et fattone parte ai collegi, perche altrimen-
ti si rimanderanno di nuouo.
25. Oui con la diuina gratia stiamo sani, ne mancano occa-
sioni di impiegarsi nei nostri ministerii , et pare che il collegio
romano proceda assai bene, del quale gia si e pagato la meta de'
debiti, et speriamo con Taiuto diuino che a poco a poco si ande-
ra sgrauando.
24. Ho mandato il P. Antonio Vink per uisitare la Lombar-
dia. II resto delle cose pertinenti a questa casa professa, et il re-
stante della Compagnia in generale, V. R. potra intendere piii
minutamente dalTannua di questa casa professa che con questa
se le manda, doppo la quale al suo tempo se le mandera la copia
delle cose uenute deirindia, non hauendosi per adesso commo-
dita di 'trascriuerle. Et con questo prego Dio S. N. che dia le
buone feste et buon capo di anno a V. R. et a tutta cotesta pro-
uincia, la quale V. R. salutera da mia parte, raceommandandoci
alle loro orationi et santi sacrificii , si come fo a quelle di V. R.
Di Roma il d\ 24 di Dicembre 1575.
Di V. R. seruo in Giesv X.°.
EUERARDUS MERCURIANUS.
Inscriptio. Al molto Rdo. in X.° P. il P. Giovanni Polanco,
visitatore della Compagnia di Giesu in Sicilia.
Epist. 253.-24 Decembris 1575 433
253
MERCURIANUS POLANCO
ROMA 24 DECEMBRIS 1575 l.
t'3- Quam cupiat in sicula provincia augeri mutuam caritatem et pan-
pertatis decus. Quae harum virtutum cummoda. — 4. Epistolium: Po-
lancum rogat ut, ad favendam fratrum concordiam, in siculos inclina-
re, hispanus ipse, non dnbitet.
1. Jesus. f M. Quei che io, secondo le occorrentie ho scrit-
to ad altre prouincie circa 1'amore et carita che dee essere fra
nostri, et circa i mezzi per i quali essa si conserua et aumenta,
mi e parso di scriuerlo anco a V. R., parendomi che con l'occa-
sione di questo benedetto anno nuouo non si possa mandare
a' nostri migliore mancia di questa, sperando che i Padri et fra-
telli di cotesta prouincia, come so che hanno buona uolonta, cosi
si sforzeranno di bene in meglio di essequire quel che li sara
ricordato da V. R. in nome mio.
Et la somma di questo e che Dio S. N. mi da particolar desi-
derio che in cotesta prouincia di Sicilia fiorisca piu che mai il
mutuo amore, et 1'unione, non solo coi loro superiori, ma anco
specialmente con qualsiuoglia natione di quei che uiuono nella
Compagnia. Et perche la conseruatione della detta unione con-
siste in alcuni punti, pero desidero che essa loro gli ricordi spes-
so: Tuno e della interior' disciplina et abnegatione del proprio
giuditio, senza le quali non si fa altro che tirare lo spirito della
Compagnia al particolar giuditio et affetto di se stesso, con per-
dita di molte gratie le quali Dio infonde negli animi et intelletti
ueramente resignati. L'altro e quel della disciplina esteriore, la
quale non si acquista se nel ragionare, operar' et conuersare non
si procede con grande diligenza neirosseruare ciascuna regola.
2. Et ueramente se queste due cose saranno nei nostri, non
e dubbio che non potra pensarsi ne parlarsi se non bene di qua-
lunque altro, riconoscendo in ciascuno Iddio S. N., et piu nei fo-
restieri (se si dee chiamare forestiero alcuno che e da Dio ehia-
Ex regesto Sic. 1, fol. 481:. -v. Hae litterae respondent desiderio Po-
lanci in epist. 244, n. l3: cf. praeced., n. 19.
PoLANCI- COMPLEMKNTA. - T. LT 28
.34 POLANCI COMPLEMENTA
mato alla medesima religione), senza lasciarsi ingannare dalle
proprie passioni, le quali se non si contengono in vfficio per i
detti mezzi, non e marauiglia se escono a mormorationi o pen-
sieri sinistri degli altri, et se allhora il demonio conseguisce il
suo intento, il quale principalmente e di turbare la pace et Punio-
ne fraterna.
3. Vn'altro ricordo e che essendoci tanto raccommandata da
Dio S. N.per mezzo delle constitutioni rosseruatione della pouer-
ta, sento parimenti grande disiderio che ancora in questo V. R.
usi ogni diligenza, si che si conosca che ueramente i nostri si
sono dati alla maesta di Dio assolutamente, senza ritenere nel-
Tanimo o in altro modo alcuna particolarita o delicatezza; et che
pero si prattichino quei mezzi et esperientie le quali debbono es-
sere secondo le occasioni essercitate da noi in tutta la nostra uita,
accioche Iddio sia glorificato et edificato il prossimo, come pre-
tendiamo. Questi due ricordi mi sara molto caro che V. R. non
solo gli dia, ma insieme procuri che siano essequiti, dandomi poi
particolare auiso di quanto intendera che segua circa essi. Et
cosi pregando la diuina bonta che conceda a V. R. et a ciascuno
de' nostri il buon capo d'anno et Tamore santo delfunione et del-
la pouerta, mi raccommando molto alForationi et santi sacri-
ficii di tutti. Di Roma il di 24 di Xbre. 1575.
Inscriptio. P. Polanco.
epistolium 2
4. f Come Dio signor nostro mi fa sperare della diligentia
di V. R. che le cose di cotesta prouincia piglieranno di giorno
in giorno migliore forma, cosi in materia della unione, della qua-
le m'ha scritto che desidera che sia nei nostri di qualunque natio-
ne sieno, poiche V. R. e di quella natione la quale potrebbe es-
ser' piu amata costi, pare che essa e tenuta di mostrarsi et essere
totalmente neutrale. Et se conuenisse in alcuna cosa mostrarsi
partiale, allhora si giudica spediente che essa lo sia piu tosto m
2 In codice Ital. 14^, signatum n. 43l, est hoc foliolum carens tempo-
ris nutatione, sed putandum scriptum cum praecedenti epistola. Vide autem
responsum Polanci sub num. 272,
Epist. 254. — 3 Januarii 1576 m 435
fauore dei siciliani contra la propria natione di V. R., si come
fanno i buoni medici per ridurre il tutto ad eguaiita et ad
unione 3.
In dorso, mann P . Polanci. P. N. generale a *.
254
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 3 JANUARII I576 l.
/. De prorogatione quarumdam facnltatum. — 2. De commutatione perso-
narum inter Italiam ac Siciliatn. — j. De facaltate discendi legere et
scribere, laicis sodalibus concedenda. — 4. De Lucia>w Branca, dimisso
e Societate. — 5. De honoranda civitate Messana ut fundatrice. — 6. De
facultate sepeliendi amicos in templo nostro. — 7. De domo professorum
quae Drepani expostidatur. — 8. De quadam haereditate,- 9. De redi-
tibus collegii messanensis. — 10. Vita functi Romae et in Sicilia. —
/7. De collegio ad Polizzi. — 12. Scholasticus sodalis ad sacros ordines
vocandus.
I. j Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Chri-
a Praeter haec verba, sunt in dorso adnotationes quaedam privatae
P&lanci, quasi memoranda, de rebus huc non spectantibus.
3 De hac concordiae necessitate cf. etiam in Sic. I, litteras de quibus
epist. 276, annot. 2: ibi inter laudes Fatii, haec ratio caritatis ponitur, quod
in neutram partem vergat.
4 In cod. Ital. l$2 est brevis alia epistola Mercuriani ad Polancum,
fol. 366, habens hanc unam temporis notationem in dorso: «24 Dec. 1576».
Error est in anno, quum in regesto Sic. 1, fol. 49T. eidem diei 1575 adscri-
batur. Praeterea anno 1576, 24 Dec, jam Polancus obierat diem suum.
Est autem sic epistolium; «Padre mio, sappia V. R. che fra 1'altre con-
solationi che ho riceuuto dalle sue lettere, 1'una e stata di hauer inteso
che nella uisita sua lascia poche cose in scritto, perche realmente le uere
uisite debbono lasciarsi scritte nel cuore, et nella essecutione et prattica
esteriore, essendo che consiste la perfettione de' nostri in questi due punti,
cioe nelTinterior' dispositione et resignatione delTanimo, la quale si inse-
gna con la diligente essaminatione della somma sapientia; et 1'altro punto e
che le nostre operationi siano secondo il modo del nostro instituto, il quale
come si impara dalle consti,tutioni, cosi particolarmente se ne uiene in co-
gnitione considerandosi di punto in punto ciascuna delle nostre regole, si
come V. R. scriue di hauer fatto, di che do gratie a Dio S. N...» Reliqua
sunt exigui momenti.
1 Ex archetypo a Polanco aucto et castigato, in codice Epist. Polanci,
2ff., n. 119, prius 90, 91. In margine sunt numeri 1-8, sed ordine eo, qui
j\5b POLANCI COMPLEMENTA
sti, etc. Per altre che con questa uanno ho scritto a V. P. di. al-
cune cose appertenenti alla uisita, sperando che per uia del mae-
stro delle poste haueran le lettere buon ricapito. come ci ha esso
stesso fatto intender'. Et per la medesima uia si son mandate di-
uerse altre cose della medesima uisita, et altre per altra uia. Per
questa rispondero alFultima di V. P. de 19 di Nouembre; et
circa la prorogatione della facolta per assoluer gFofficiali, etc,
saranno auisati, che per altra mano la procurino. Per questo Na-
tale la persona a chi piu questo poteua toccare, non si e confes-
sata col P. Paulo, benche si confesso sua moglie et altre princi-
pali de sua casa.
2. Circa il mandar qualche maestro o altri suggetti in que-
sta prouincia, et al contrario altri di qua mandarli in Italia, ben
si uede che non e il tempo adesso. Io lo ricordero di la o di qua
quando parera che habbia cessato 1'impedimento, se Dio ci da
uita, et mando in questo mezo la nota d'alcuni che ricercano qui
la mutatione per sodisfar, altneno in questo di scriuer, al lor de-
siderio.
3. Della licentia per imparar a leggere non uedo qui neces-
sita grande; ma ben potria esser assai utilita in qualcIFuno, o
per aiuto di loro stessi, o uero della Compagnia. Et cos\, dello
scriuer' a qualchuno conuerrebbe per lo 2.° conto del seruir' al-
la Compagnia, come a quel Mtro. Jacomo Frini, del quale pen-
sohauere scritto in particolare, et a qualch'altro di cui opera si
serue la Compagnia in comprare, etc. Non si dara pero licentia
a nessuno di quelli che non sanno legger' o scriuere, di imparar-
lo, se V. P. non mostra esser contenta, piu che per le predette
lettere ha mostrato.
4. Auanti che uenisse la licencia di V. P. per questa ultima
lettera, di dar assolutione a Luciano Branca dalla nostra Compa-
o-nia per entrar in altra religione, se gFera data, essendo lui ri-
messo alFarbitrfo della Compagnia (benche stando fuor di essa),
et ofiudicandosi non esser conueniente a riaccettarlo qua, ne
manco essendo tempo di mandarlo a V. P. Uero e che non si
non bene manifestet cuinam rei quivis referendus sit. Responsum autem
datur infra, epist. 266.
Epist. 254.-3 Januarii 1576 437
obligo ad entrar in altra religione, perche se ben fu essortato,
diceua non hauer diuotione per altra, et non si uoler inhabilitar
a tornar alla nostra; restammo pero che dentro d'un'anno si rap-
presentasse, per ueder se la Compagnia uoiesse disponer altro
di lui, et insino alFhora non se li danno lettere di sua absolutio-
ne, per tenerlo in freno, accioche uiua con timor di Dio, et an-
che della Compagnia, se non procedesse bene. Non e soggetto
atto, come adesso stan le cose sue, per nostra Compagnia; et
non essendo scolar approbato, ne essendo stato molto tempo
nella Compagnia doppo la 2.a entrata, si e giudicato se li poteua
dar licentia con la autorita ordinaria di prouinciale.
5. Non si dara altramente candela alla citta di Messina, ne
ad altra in questo regno, insin' a tanto che V. P. dia tal ordine,
ne manco c'era inclinatione a darla in alcun' di questa prouincia;
raa solamente fu dato auiso a V. P. che non si dauano candele,
se ben li suffragii si siano fatti per dette citta, de' quali nessuna
ha fatto sua fondatione perfetta.
6. Quanto alla facolta di sepelire alcune persone, si doman-
daua, presupposto che non morissero di mal contagioso. Et
un'altra di Palermo ha ricercato il medesimo: saranno auisati li
rettori, come non pare a V. P. se li conceda. Credo ben che al-
cune persone diuote et benemerite si potriano consolar con tal
concessione, se paresse a V. P.; io pero non la concedero, se
non a chi si puo ordinariamente, secondo il decreto della prima
congregatione, cioe fundatori, o quelli che aiutano le fundationi.
Et ben credo, che se vn poco piu si stendesse la facolta di V. P.,
1'adoperaressimo assai moderatamente, et senza alcun' pregiudi-
cio delli collegii, anzi con edificatione et vtilita d'essi.
7. Circa la casa professa et collegio di Trapani, altra uolta
ho scritto. Penso far dar una uista al P. Gaspar Sanchez alla
detta citta, et uedera la dispositione che ci e in un gentilhuomo
che uoleua lasciar seicento oncie d'entrata, 400 per lo collegio,
et 100 per spender in collocar cittelle, per man de' nostri dispen-
sate, et altre cento per finir una fabrica d'un'opera pia; la qual
finita, uoleua che anche queste fossero per aumento del colle-
gio, La citta uoleua dar intorno a doi milia scudi, per accom-
jj38 Polanci COMPLEMENTA
modar la chiesa et habitatione che ci si offeriua; et pur col tem-
po uoleua anche la citta che la casa professa diuentasse colle-
gio. Quando il P. Gasparo hauera et dara piu informatione, la
potremo mandar a V. P.
8. Ouanto alla heredita del baron de' Furnari, non si e fatto
ne si fara altro, se non uiene altro ordine di V. P. Solamente
dico, che io consultai col presidente del patrimonio regio, amico
nostro, se reputaua che noi fussimo obligati a procurar restitu-
tionem in integrum del collegio nostro, presupposto che la trans-
attione che si fece col barone, e in tanto pregiudicio del collegio,
che non solamenti excedit medietatem iusti pretii, ma anche a
fatica hebbe la 5.a o 6.a parte, cioe mille oncie, della heredita che
ualeua sei milia, et li pareua fussimo obligati, et che non pare-
rebbe contra 1'edificatione nella citta sodisfar all'obligo nostro,
oltra quello della conscientia del possessore, del quale non e cosa
uerisimile che si fara conscienza di ritener quel che tiene del
collegio, se non si piglia altra uia. Si dice che per non hauer il
collegio le scritture, ne saper il ualor dell'heredita, fece la detta
transattione. Et questo tutto per auiso di V. P.
9. Si e riceuuta la prouisione di S. M.tk per li 300 ducati,
et uenne oportunissimamente; perche con quella, et con gl'altri
500 ducati, et poco piu, il collegio di Messina sostenta qui in Ca-
tania li suoi scolari, aiutandoli questo collegio con quello che
puo. Et questi giorni la citta ha fatto conseglio, et con gran con
senso ha applicato 200 oncie, per comprar una casa uicina al no-
stro collegio, et 100 oncie d'entrata ogn^anno, insin'a tanto che li
studii di philosophia et theologia si tratterranno qui. Et in uero,
ci pare questo luogo con molta ragion eletto per far vniuersita da
questo regno, per la salubrita delVaere et commodita del uiuer;
et anche per tener li studii nostri principali di questa prouincia,
ci pare questa citta molto oportuna. Siamo qui intorno ad 80 per-
sone, et tutti sani per la diuina gratia, et di buona uoglia li sco-
lari, quali stauano in Messina in molto differente dispositione,
perche quella citta e molto soggetta alla melancolia, et mal sano
il sito del collegio nostro; et cosi non uedo che sia riuscito pur
uno con li studii finiti, stropiandosi con indispositioni, o uero
Epist. 254.-3 Januarii 1576 439
straccandosi auanti il tempo di finir il corso. Vero e che uenen-
do Tabbatia, che si spera concedera il re, non si potra mancar di
tenere studio di philosophia et theologia in Messina, essendosi
diinandata per tal conto; ma conuerrebbe in tal caso pigliar al-
tro sito piu salubre, come gia 1'habbiamo adocchiato. Et in que
sto mezo spero scoprira Dio N. S. qualche modo per fundar que-
sto collegio di Catania, et aspetto, quanto ad un mezo gia propo-
sto a V. P., la risposta, benche altri si uanno tuttauia conside-
rando. Et se sara la uolonta di Dio N. S. che il principale studio
nostro resti in Catania, spero dara buon successo a qualchuno
delli disegni che ci sono.
10. Alli defonti in Roma habbia dato pace eterna Dio no-
stro signor. In Monreale e morto un nostro fratello, chiamato
Nicolao de Greci, et per hauerli trouato un bozzo, fu giudicato
esser morto di peste. Era sacristano et buon soggetto. Fu curato
in una scola che haueua 1'esito alla strada, et quella fu barreg-
giata, et resto il collegio libero: Dio sia lodato. In Messina uan
meglio le cose della peste, per quel che s'intende. In Palermo
s'intende il contrario, et in Biuona. In Monreale anche ci scriuo-
no la passa meglio la citta.
11. Essendo ridotti li nostri di Biuona in parte a Polizzi, et
essendo il numero assai cresciuto, pare al P. Blasio Sanchez, il
qual ha fatto residentia li per conto del priorato di S.ta Margari-
ta, che sarebbe adesso cosa oportuna accettar quel collegio, ha-
uendo la citta assegnato insino adesso con alcuni particolari du-
gento cinquanta scudi d'entrata, et di S.ta Margarita potendosi
hauer quasi la mezza parte della spesa del collegio; et doi o tre
di nostri fratelli hanno applicato certe sue entrate, cbe tengono
in quella citta, quali con un poco di tempo potriano far altre
cento oncie d'entrata; tuttauia si scriue che diano la spinta alla
citta et a particolari di quella a stendersi piu, accioche si possa
scriuer a V. P. Ouando pur quella giudicasse douersi accettar
(come per altre ho scritto), se ben uenisse la risposta fauoreuole,
si procurera che la citta pur aumenti la dotatione. Non diro altro
perquesta, se non che prego Dio N. S. habbia dato molto buo-
ne feste et principio d'anno a V. P., et humilmente le domandia-
440 POLANCI COMPLEMENTA
mo tutti stia benedittione, et aiuto delle orationi et santi sacrificii.
Di Catania li 3 di Gennaro MDLXXVI a.
12. De vn fratello nostro mando a V. P. le qualita per li or-
dini sacri. Diro pur in questa che non hauerei giudicato cosi
presto douersi far sacerdote, insin'a tanto che stessi al fine delli.
studii de theologia; ma lui n?ha deuotione speciale. Et perch'e
adoperato assai in predicare, et il studio, non essendo mescolato
con 1'attioni,. lo straccha et fastidisce tropo, giudico quanto a
questa parte del non hauer finiti li studii, che non li debbia im-
pedir'. Ho etiam voluto essaminar se vi fossi qualche spirito d'am- '
bitione, et non lo trouo, ma si ben deuotione alli istessi ordini,
et alli ministerii sacerdotali et delli operarii della Compagnia. Si
chiama Francesco Qafrano.
De V P. seruo et figliolo in Jesu X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vestigium.
255
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 12 JANUARII I576 l.
I. Dubium de fundatoribus collegiorum honorandis. — 2. Donationes col-
le^iis sive a civitatibus sive a viris principibus factae .
1. | Jhs. a Molto Rdo. in Xpo. Padre. Pax Christi, etc. Nel
primo capitolo della 4. parte delle nostre constitutioni, hauendo
detto della gratitudine che usa la Compagnia con li fondatori, si
dichiara questo intendersi di quelli che fanno fondationi compi-
te; et quanto a quelli che danno un principio, che si faccia la par-
a Hinc autographum.
* Ad marg.: Duplicata.
1 Ex archetypo in codice Epist. Polauci, 1 fol., n. 120, prius 92. Re-
sponsum infra, epist. 266.
Epist. 255. — 12 Januarii 1576 / 441
te che il generale ordinera. Per questo mi e parso douersi scri-
uer a V. P. delli principii di fondationi che sono in questi colle-
gii della prouincia di Sicilia, accioche giudichi V. P. cio che si
debbia fare per li fondatori fuori di questa prouincia, et anche
in essa. Perche trouo che in ogni collegio delli sottoscritti fan-
no per li fondatori cio che in ogni collegio dice la constitutione
douersi far perpetuamente; ma fuora di quelli, in altri non s'e
fatto (che si sappia) niente, essersi fatti, dico, li suffragii ordinarii
d'ogni anno, mese et settimana, non gia data la candela, come
per altra auisai non si daua, ne dette le 3 messe per uiui, 3 per
defonti.
2. Per il collegio di Messina diede, per fondation di detto
collegio trilingue, la citta trecento oncie d'entrata , che sono
75u V.di Diede anche parte della casa che habitano, anzi quasi
tutta, et la chiesa uecchia; et con limosine di particolari si fa la
nuoua chiesa, assai bella.
Per il collegio di Palermo diede la citta 500 V .di d'entrata, et
poco piu. Vero e che la chiesa s'e fabricata con limosine di par-
ticolari d'essa. L'imperator diede Tabbatia, che uale piu di
1200 v.di d'entrata, oltra 1 nabitatione; et il re Philippo la casa
miglior che tengono, come anche per il collegio di Messina
500 v.dl 1'anno, et dipoi 300 altri ; et si spera dara, o ha dato
gia, un'altra abbatia.
Per il collegio di Calatagirone diede la citta il sito, et entra-
ta di 400 v.di; et per fabricar la chiesa et casa si ha obligata, et
assegnati per tal effetto 1500 V .di. Non sono pero anchora riscos-
si tutti, ne anche la 6.a parte. Si ua a poco a poco.
Per il collegio di Catania diede al principio la citta 210 V .di
d'entrata, et adesso ha assignato 250 V .di d'entrata per aiuto
delli studii superiori. Ha etiam dato il sito in parte, et una chie-
sa, et adesso si fabrica con limosine de particolari d'essa citta
una bella chiesa.
Per il collegio di Siracusa ha dato la citta un'entrata di
265 v .di, oltra il sito et altre limosine buone per la fabrica della
chiesa; et di limosine di particolari si e quasi finita detta chiesa.
Per il collegio de Biuona diede il duca defonto, buona me-
442 POLANCI COMPLEMENTA
moria, et la moglie sua, donna Isabella de Vega, denari per la
fabrica d'esso collegio et siti. Et si comincio, et si seguita nella
fabrica della nuoua chiesa, doue si ha a sepelir il corpo d'esso
duca (il quale sta in deposito nella chiesa uecchia, che adesso
serue alli nostri), a spese loro. Et si compro una possessione, della
quale quasi si sostenta detto collegio, et diede in uita altre limo-
sine ogni anno; et altre persone di quella casa hanno etiam aiu-
tato, et si spera molto piu aiuteranno quella opera. Diede etiam
il duca un priorato di sua presentatione, chiamato di S.u Marga-
rita, il quale si ua tuttauia migliorando, et rendera un'anno con
altro piu di 200 V .di, benche si spende gran parte con quelli che
ui attendono per adesso; et il collegio di Biuona non sara poco
se cauera cento scudi franchi. Polizzi si crede ne cauera molto
piu, se ui sara collegio di la, di detto priorato, che li sta uicino.
Per il collegio di Reggio diede la citta un'entrata di 200 v.di
per il meno; ma si affitta in 250 V.di, et ha dato una chiesa et
sito da far il collegio, et per fabricarlo ua aiutando con limosine.
Per Monreale non ui e altra fundatione insin'adesso, che
quella del cardinal Farnese di 200 V .di Tanno, non fermi, et aiu-
to etiam per la casa, et per 1'aumento di essa, et per la chiesa
ch'e fatta di nuoua; et per le scole ha aiutato la citta, et parti-
colari di essa.
Di questo breue ragguaglio potra V. P. ueder cio che si deue
far per quelli che hanno cominciato a fondar questi collegii, tan-
to in Sicilia, quanto fuori di essa. Altri molti ben[e]fattori ci sono,
delli quali non parlo qui, quali hanno accresciute le fondationi
dette, et tuttauia ci saranno (come spero in Dio) per condurli col
tempo a maggior perfettione. Si seguitera in quello che fanno
insin'adesso, aspettando 1'ordine di V. P. per innouar alcuna
cosa, se accadera. Et perche si scriue d'altre cose per altre, so-
lamente in questa domandero la benedittione di V. P. Di Cata-
nia 12 di Gennaro 1576 2.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
2 Ejusdem diei 12 exstant in dicto codice, sub n. 121, prius IOI-I02,
litterae Polanci spectantes domos panormitanas, de quibus saepe, rationes
Epist. 256.— i3 Januarii 1576 443
256
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 13 JANUARII I576 l.
I. De quadam haereditate. — 2. De nonnullis acapuccinorum» fratribus
non bene de Societate sentientibus.
1. f Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Chri
sti, etc. Oltra quello che s'e scritto per le altre che qui uanno,
occorre dar auiso a V. P. che si son riceuute lettere del P. Fer-
pro contractu repetentes. Sub finem vero hanc paragraphum habent: «Soli.
Fra le persone de' quali ho dato auiso a V. P., vna e YY, conociuto in Roma.
E persona de bona volonta, ma non pare se possa far disegno di quella per
la peregrinatione, maggiore ne minore, per esser' sottoposta alli humori
melancolici; et questo nel senso commune et in quello della cifra, benche
ingenioso notabilmente, et amicabile con qualche sobrino etiam. Et come
non se li concede il conuersar, predicar, confessar, etc, pare non possa vi
uere. Et e la colera d'esso tale, et la melancholia, che alle volte ci ha fatto
temer qualche caso simile a quello de Colonia. Veda V. P. se ci commete
al Padre prouinciale et a me, che faciamo quelio che alla vniuersita conuie-
ne, presuposto che si ha a proceder suauemente, et tenendo conto con lui
et con li suoi. Et se ci fossi speranza d'aiutarlo nell'vniuersita, non si vse-
ra della facolta, etiam che si mandi. In questo mezo la aspettaremo, se gia
alcuna cosa vrgente non facessi vsar della facolta ordinaria del prouinciale
in casi vrgenti. Per adesso non diro altro, se non che ci raccomandiamo hu-
milmente tutti nell'orationi et sacrifici de V. P., et domandamo sua bene-
dictione.» (Cf. de hoc YY, epist. 263, n. 3.)
Et post notationem diei et subscriptionem: «De Messina hauemmo bone
noue, Dio lodato, quanto alla peste, et speranza de megliori. II P. Georgio
Vintimiglia vn tempo fece donatione al collegio de Messina de 60 oncie,
delle quali puo disponere post mortem, et 12 oncie, le quali ogni anno se li
hanno a dar al collegio de Messina. Dopoi perche e mal sanno, sonno state
applicate queste 12 oncie al collegio doue lui staua, essendo pouero. Hora
perche non e approbata questa donatione, lui haueria charo non la appro-
uassi V. P., perche cosi restassi inualida. Et essendo rico il collegio de Mes-
sina, vorrebbe non se li dessino le dette oncie in vita, ne dopo la morte, ma
piu presto al collegio de Siracusa pouero, et doue lui pensa stare. Le 60 on-
cie non sono se non per vna volta; le 12, ogni anno in vita d'esso. Veda
V. P, se li pare compiacer al detto Padre, per cui instantia scriuo la pre-
sente dimanda.»
1 Ex archetypo a Polanco castigato in codice Epist. Polanci, 2 ff.,
n. 122, pnus 93. Responsio infra, epist. 266.
_)44 POLANCI COMPLEMKNTA
rante d'Afflitti; et una per il Padre prouinciale si manda, accio-
che ueda la P. V. se qualche cosa uorra aggionger1, o leuar', o
rimetter' a noi quanto alPordine dato, presupposta la morte del
suo padre, et la uolonta del fratello d'hauer la legitima di esso,
per la qual causa e uerisimile che non hauera piacer' che resti-
nel secolo; et pare che lui pensa prouedersi per altra uia, se non
se li da la licentia. Quella scriue a me, e del tenor di questa che
qui va per il prouinciale.
2. Mando etiam un'altra lettera, che scriue un sacerdote
nostro di Messina, accioche ueda la P. V. se le parera si parli al
general de' capuccini, accioche dia qualche ordine a questi suoi
di Sicilia, che sentano et parlino d'altra sorte, perche non e solo
questo frate Marco, ma etiam alcuni altri cha hanno autorita fra"
loro, che straparlano. Et quanto al fatto di Luciano che tocca, e
uero che stette fra loro, senza habito pero; ma non uolse entrar
nella lor religione, per non si inhabilitar' ad esser riaccettato
nella nostra, piacendoli poco, come lui mi disse, certi andamenti
che in quel tempo noto. La causa de star fra loro fu Thauer vn
fratello di qualita capucino 2... Di Catania li 13 di Genaro 1576.
De V. P. figliolo et seruo in X,°,
I JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. M.°
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu, a Roma.
Sigilli vestigium.
2 Plura omittimus de domus panormitanae venditione, hujusque utili-
tate.
Epist. 257. — 17 Januarii 1576 445
257
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 17 JANUARII I576 l.
/. Necessitatem demonstrat majoris potestatis in exercitio sui muneris. —
2. Id prpbat exemplo angustiarum collegii catanensis.— 3. Deinde, cu-
jusdam benefactoris cui denegari non potuit sepultura in ecclesia no-
stra. — 4. Se id scribere religione compulsum; visitatione autem finita
sibi esse integrum moderatoris sui jussa capessere. — 5-7. Reditus col-
legioriun bene se habere.
1. f Jhs. a. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1 Per al-
tre ho scritto a V. P. quanto ci era necessaria facolta de poter
caricar alcun censo, o alienar alcuni beni di quelli che si lascia-
no al)i collegii, o di quello si acquista in euidentem vtilitatem.
Et non venendo risposta, ci trouammo alle volte con assai traua-
glio, perche conuiene, o slargar la commissione nostra (con
qualche scrupulo) per la clausula generale della facolta necessa-
ria per nostri offici, o manchar alTeuidente vtilita, et forsa ne-
cessita, de questa prouincia.
2. Daro di questo vn essempio. Venendo la peste in Messi -
1
na, et essendoci raccomandato da V. P. et della istessa charita,
ch'assecurasimo quella giouentu che studiaua li nelli corsi de
philosophia et theologia, li hauemmo transferiti a Catania, doue
non vi era habitatione per piu che 25, o 30 persone, ne da man-
giare, ne schole se non per li humaniste. Fu necessario pigliar al-
cune case vicine, quali ad ogni modo intrauano nel disegno della
fabrica del collegio; et pur non hauendo denari, si carico un cen-
so sopra vna delle case. Vero e che si appertiene ad vno ch'intro
nella Compagnia. Altra casa se piglia, per la quale la citta ha
designati 500 ducati; ma non intraranno insin"1 all' Agosto, come
dice chi l'ha da pagar. In questo mezo sara necessario pigliar a
censo questa summa, per disfarla come intraranno li denari as-
a In margine. Soli.
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 123, prius 94-95.
Responsio infra, epist. 266.
446 POLANCI COMPLEMKNTA
segnati; et tamen il prouinciale non ha auctoritade caricar cen-
si, se non gliela concede il generale; ne io l'ho, se non per le clau-
sule generali detti; et cosi Tho estesso come cosa necessaria. Per
il viuere etiam de 80 persone incirca, et vestire, et mobili, ci sia-
mo visti in trauaglio, et non siamo fuori; et pur per la peste de.
Palermo, Bibona et Monreale e stato come forza riceuer qui al-
cuni subgeti, et delli duoi detti collegii, scilicet Monreale et Bi-
bona, non si e potuto cauar niente, essendo come disfatti quanto
al potersene preualer della intrada; pure per 1'anno sequente si
spera potrebbeno sodisfar. Denari prestati non si trouano in
questa citta, se non pochi et per poco tempo; et cosi il vender
qualche censo, o stabile poco vtile, ci poteua dar vn presente et
releuante aiuto in questo tempo tanto estraordinario, et tenendo
qui il fiore della prouincia, et seminario di quella. Faculta pero
non Thauemmo de V. P., se non per 1'estensione o interpretatio-
ne della volonta di quella; qual, se fossi presente, non dubitamo
farebbe questo, et ci darebbe piu facolta che noi ricercammo.
3. Altro essempio e, delle sepolture ch'alcuni hanno ricer-
cato, et V. P. risponde in generale, che si doueriano far capaci
li deuoti, ch'adesso durante la peste non conuiene concederli cio
che domandano. Et pur sono alcuni in loghi doue non ci e peste,
come in Catania et Siracusa, o vero che si sa che loro non hanno
hauuto mal contagioso, come in Messina il presidente Gisulfo, il
quale volsi ad ogni modo sepelirsi nella chiesa nostra, et doman-
do in gracia vna sotana per morir nel nostro habito, et d'esser
accettato nella Compagnia nostra, acordandosi con la moglie
d'intrar anche lei in vn monasterio; et cosl morse con grande
edificatione della citta. Et haueua lasciato 1600 v per far vna
capella nella chiesa, et 15 oncie d'intrata per li ornamenti, come
ho scritto per altra. Questo fu necessario sepelirlo in nostra chie-
sa, non obstante la prohibitione generale, o per meglio dir, non
concessione, perche altrimenti s'offendeuano li animi de molti,
et pareua ingratitudine, benche poteua passar questo per aiutan-
te della fondatione, dando per quella della chiesa la suma sopra-
detta; et in parte poteua passar per esser' accettato nella Compa-
gnia, se viueua. Et realmente, Padre, mi pare in Domino deuo
Epist. 257. — 17 Januarii 1576 447
representar a V. P. che in questi tempi, et in questa prouincia
conuerrebbe communicassi V. P. piu largamente sue faculta a
chi hauessi cura di quella, mandando persone de chi si fidassi,
se quelle che ci stanno non li paressino tali. Et se questo e con-
forme alle constitutioni, parte 9, cap. 6, num. 2, in qualsiuo-
glia prouinciali, in questo logo et tempo pare conuerrebbe fosse
maggiore, conforme al decreto 14 della 2.a congregatione ge
nerale.
4. Et con questo mi pare hauer scaricato mia conscientia,
perche oltra li motiui detti, 1'vso de nostro P. Ignatio, et succes-
sori d'esso, mi hanno impresso questo concetto nella mente, per-
ch'erano vsi a dar larghe facolta a quelli che mandauano per co-
missarii o visitatori, essendo persone de confidenza. Et adesso,
si ben mi trouo hauer visitato tutta questa prouincia, et per gra-
tia de Dio si sono esseguiti, et tuttavia s'esseguiscono, li ordini
dati, et mi potrei partire ogni hora che V. P. volessi seruirsi di
me altroue, mi e parso doueuo scriuer questo, hor sia per vso di
quelli che stiamo adesso, hor d'altri che venessino a tener la
cura di questa prouincia.
5. Et perche potria V. P. hauer qualche dubio che fossino
sminuite l'intrate di collegii con qualche alienatione de censi o
simiii, tenghi per certo che vanno le cose incaminate per Taug-
mento quasi in ogni collegio in futurum, etiam in questo de Ca-
tania, si ben alcune necessita ci stringono de presente per le cau
se dette. Perche le 100 oncie, id est, 250 V che da la citta, non
si possono godere adesso, perche maturano pure al fine delli ter-
mini semestri. Et sono applicati per il vescouo altri 200 y o piu
d'intrata, de vn beneficio de jure patronatus, dopo la vita d'vn
vechio; et vn gentilhuomo va per applicar vn altro beneficio, pur
de iure patronatus, bono. Sanza questo ci e la speranza, anzi
certeza de 56 oncie, donate al collegio dopo la vita d'vna signo-
ra vechia. Ci e similmente cio che ho scritto altre due volte delle
possessioni de certi huomini da bene, solitarii, che tengono pres-
so a Catania; et se V. P. vole accettarli per membri del collegio
de Catania, et a obedienza della Compagnia, vorrebbeno che li
beni suoi, dopo la vita d'alcuni vecchi, venessino al collegio. Non
448 POLANCI COMPLEMENTA
hanno relligione alcuna, anzi tengono proprio, et dicono vale il
loro patrimonio piu de iooo V d'intrata 2.
6. Ci e anche vn gentilhuomo principale, che vole intrare
nella Compagnia, et ha diece mille scudi d'intrata, et lascia al
rigliolo magior1, durante sua vita solamente, insino a 1500 V
1'anno d'intrata. Et come si caui la dote d'vna figliola ch'adesso
marita, et si compre vna moderata intrata per vn altro figliolo
suo picolo (il quale puo lasciar' raccomandato sicuramente a suo
fratello), tutto il resto, in quanto esso gentilhuomo viuera, vole
sia per Tanima sua. Et come sara espedito, pretende intrar, che
sara forsa fra doi o tre mesi, huomo de 53 anni, sano, et buonis-
simo seruo de Dio; et insin'a mo' ha dati certi crediti per il colle-
gii [sic], quali ricuperandosi, piu de 2000 V si haueriano. Et alla
giornata si tiene certo andera donando grosse partite; et lascia
per operepie tutta questa intrata, che correra. in vita sua ad vna
signora sua sorella, che anche lei haueria charo dar quanto po-
tessi a questo collegio; et e quella che lascia le 56 oncie sopra-
dette al collegio, d'intrata. Oltra questo, ci e vn giouane, figlio-
lo dil detto signor, de intorno a 17 anni, il quale tiene piu de
mille V d'intrata, gia dati dal padre predetto; et questo doman-
da anche la Compania, per la quale si tiene certo portera quanto
tiene, volendolo eosi il padre, il quale desidera 1'intrata del figlio-
lo, benche non si scuopre Tuno all'altro.
7. S\ che de tutte queste bande scuopre Iddio N. S. il
modo de dotar benissimo questo collegio, et le pid grosse par-
tite et piu certe, dopo che li studi si sono transferiti qua. Et
questi mezi sono sanza quello del re, dal qual spera alcuno qual-
che aiuto; pur come queste sono cose future, et al presente e
necessario dar da mangiare et vestire, et proueder de letti et al-
tre masseritie questa gente, ci e trauaglio, per non correr' li de-
nari contanti. Vero e che ci aiutamo de quello che da il re al col-
legio de Messina, et de altre poche oncie che aggionge per man-
tener suoi scholari insin'alla summa de 1000 v; sed quid inter
tantos? Pur Dio prouedera, come speramo. Ma se accadessi tan-
Cf. epist. 249, annot. 4.
Epist. 258.-17 Jan-Uarii 1576 449
to bisogno, che non si potessi far altrimenti, si pigliera qualche
suma a censo per alcuni mesi, per disfarlo come si potra; et que-
sto -sub ratihabitione b de V. P., et perche non si potendo far
altro, la facolta generale si estende a questo. V. P. veda se per
questo, et per megliorar 1'intrate d'altri collegii, vorra possiamo
far qualche cose, pur che s'inuestano in cose piu vtili le cose che
si venderano, id est, il prezo di quelle: ch'in fuora de Catania
non accade vender per altro conto, che per hauer intrate me-
gliore.
Et in questa non mi estendero in altro. V. P. mi perdoni, se
son stato tropo libero; perche certo il desiderio de assecurar la
conscienza nostra, et anche de V. P., non lasciando de agiutar
le fondationi della Compagnia, mi muoue. Et spero, con la gratia
del Signor, che nel spirituale et anche nel temporale vedera
V. P. ch'aiuta Dio N. S. questa prouincia, continuandosi Tora-
tioni et sacrifici de V. P. per quella. De Catania 17 de Gena-
ro 1576.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANE DE POLANCO. f
258
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 17 JANUARII I576 '.
/. De re familiari Patris Qalliciae. — 2. De collegiorum panornritani,
catanensis, calatahieronensis ac messanensis aedificiis perpciendis.—
?. Domus professorum ad Castellum Vetranum erigenda. — 4. Ccnsue-
tudines Societatis scripto conservandae. — 5. In ternplo panormitano can-
tus non restaumndus videtur. — 6. De concionibus et doctrinae chri-
stianae lectionibus in tirocinio. — 7. Congregatio provincialis indicta.
I. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax Christi, etc.
All'vltime de V. P. de 19 de Nouembre gia feci risposta, et d'al-
tre eose varie ho scritto per diuerse vie, et alcune dupplicate.
b tatihabitione nis.
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 124, prius 96. Re-
sponsum infra, epist. 266.
POLANCI COMPLEMKSTA.— T. II. 29
450 POLANCI COMPLEMENTA
Per questa faccio ricordo a V. P. della confirmatione del accor-
do fatto con li parenti del P. Hieronymo Gallicia, perehe all'ho-
ra si potranno hauere 50 oncie, applicate per il Padre prouincia-
le per pagar parte delli debiti di quel collegio, che n'ha molto bi-
sogno; dico quello de Siracusa, doue stanno li beni.
2. Delle fabriche ho scritto a V. P. che tutti li collegi, nul-
1'excepto, n'hanno di bisogno; pur si vedera che non si carichino
de debiti per tal conto, ma con eleemosine se li permettera facia-
no quello che possono, etiam in Palermo, doue non solamente si
tratta de finire la chiesa, ma etiam de cominciare la fabrica del
collegio con 1'eleemosine dette; perche 1'intrate s'hanno adap-
plicare a pagar loro debiti, oltra il sustentar la gente che tengo-
no. II disegno del collegio lo conferi di la, come intendo, Mtro.
Alfio con la bona memoria de Mtro. Joanne, et credo ha ripor-
tato 1'approbatione de V. P., benche non l'ho parlato. II mese
che viene, finita qui la congregatione prouinciale, penso andar
di la, et intendero il tutto meglio. In questo mezo mi occorre
dire che alcune cose e necessario mutar delli disegni approbati
in Roma, per varie occorrenze, come qui in Catania il disegno
che lascio Mtro. Joanne, ch'habbia pace eterna, e stato neces-
sario mutarlo in alcune cose che non poteuano bene riuscire:
massime che lo fece per poca gente, et vi meteua qui casa de
probatione insieme col collegio, et questo non accadera. V. P.
veda se vole di nuouo si mandi il disegno di la, o se li piace ri-
mettersi a quelli che stanno presenti con parer' de1 periti. II me-
desimo dico del ediflcio de Calatagirona, che e necessario mutar
alcune cose del disegno de Mtro. Joanne predecto, per cause
euidenti al parerJ de periti nel arte, et d'ogni vno, perche si scuo-
prono alcune cose nella fabrica istessa, che sforzano a mutar pa-
rer in certi particolari. In Messina la fabrica della chiesa va molto
inanzi, et cosi quella della casa de probatione. Et erano comin-
ciate quando io veni, et li disegni conferiti con V. P. S'alcune
cose pur si hauessino a mutar per euidenti ragioni, a giudicio de'
periti, V. P. veda se vole se mutino, o si consulti di nouo.
3. II signor duca di Terranoua, presidente, et locotenente
in questo regno, fa instanza, che si faci in Casteluetrano (del
Epist. 258.— 17 Januarh 1576 451
qual il medesimo e principe) vna casa professa. Noi andamo a
veder quel loco per sodisfar a sua eccellenza, et non trouamo
nel popolo fame de tal casa: si ben de collegio per instituire li
loro figlioli; ne ci parse loco tropo atto a sostentar vna casa pro-
fessa, benche e grande, et crece tuttavia. Et cosi hauemo rispo-
sto che non hauiamo trouato tal dispositione in quel popolo, et
che V. P. s'inclinaua a cominciar piu presto case in Messina o
Palermo; pur che scriueriamo di nuouo a V. P. Ouella veda
s'altro li piace.
4. L'instructione et officio del prouinciale vole si facino os-
seruar le constitutioni, decreti, regole et eonsuetudini della Com-
pagnia. Quanto a queste consuetudini, desideramo intendere se
V. P. ha approbate alcune come tali, che per tutti li loghi s'hab-
bino a guardar. Se non si scriuono, et resta la cosa in traditio-
ne, sara probabilmente molto variata, non solo col tempo, ma
etiam al presente, secondo li loghi et varii giudici delle persone,
massime quelli che gouernano.
5. In Palermo con occasione della peste si lascio il canto del
vespero. Veda V. P. se pigliaremo questa occasione, come in
Messina si piglio, per lasciarle. Al Padre prouinciale pare de
non, quando ci sara lectione. Io ben so che questo permettono
le constitutioni; ma vedeua ineonuenienti nel cantar i nostri,
quali non lo sano ben far, et lasciano per il canto altre cose. Et
se non lo ricercassi la deuotione della citta, non mi inclino al
repigliar il canto detto. V. P. ci auisi de sua volonta.
6. II predicar ogni di, o leger la doctrina christiana nel no-
uiciato, pareua tropo al maestro de nouici; et pur si vsaua. V. P.
si degni auisar de eio che li pare, et se bastera alternis diebus far
questo, et il conferir de cose spirituali, il precedente di trattate
nelle prediche.
7. Per la festa de santa Agatha, che sara alli 5 de Febraro,
si e intimata la congregatione prouinciale, o pochi giorni dopoi,
attento che stanno meglio Messina et Palermo, se de V. P. non
viene in questo mezo alcun ordine, in risposta di quello che si
e scritto sopra cio. Qui in Catania stiamo sani, Dio laudato, et
humilmente domandamo la benedictione de V. P., et nelle sue
452 POLANCI COMPLEMENTA
sante orationi et sacrifici ci raccomandiamo. De Catania 17 de
Genaro 1576.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro;
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vestigmm.
259
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 21 JANUARII I576 *.
/. Compendium litterarum quas antea ad Mercurianum dedit. — 2. De pro-
fectu spirituali sodalium, in visitatione procurato. — ^. De ordinatis
circa collegia in specie. — 4. Alia collegiis communia. — 5. Pestis quan-
tas creaverit difficultates. — 6. Oeconomica.—J. Visitationis munus
cito implebitur. — 8. Congregationi non aderit Polancus.—g. De co-
optandis sodalibus in Societatem. — 10. De expensis praepositi provin-
cialis. — //. De templo uSanctae Mariae della Grotta» ad Marsala. —
12-20. Elenchus magistratuum collegiorum. — 21. Apti qui eligantur
consultores. — 22. De consultoribus praepositi provinciae, deque ipsius
socio.
I. f Jhs. a. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Chri-
sti, etc. Dapoi che ritornai di Messina a Catania in sul mezo Ot-
tobre, cominciai a dar' auiso a V. P. delle cose piu uniuersali della
visita. Et perche non ho hauuto nuoua che alcuna di queste let-
tere sia riceuuta, el non mi marauiglio, essendo 1'ultime di V. P.
de 19 di Nouembre, faro come un catalogo delle materie princi-
pali, accioche V. P. si degni farmi auisar della riceuuta. Prima-
mente mandai una lettera longa, dando ragguaglio generale della
visita, et delTaiuto spirituale che si uede communemente, et delli
mezi piu importanti per mandar inanzi le cose di nostra Compa-
Ad marg. Polanci manu: Duplicata.
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 4 ff., n. 125, prius 97-100.
Responsum est his litteris et aliis 3o ejusdem mensis, tum 17, 19 et 20
Febr., die 10 Maitii sequentis: ltal. 150, ii. 266-267.
Epjst. 259. —21 Januakii 1576 453
gnia in questa prouincia. 2.0, mandai un'informatione d'alcune
persone, quali ci parsero douersi proponer' a V. P. per la pro-
fessione de' 4 uoti, guardando in quella et nella seguente l'ordi-
ne delli punti, che ci e stato mandato da V. P. per simili infor-
mationi. 3.0, un'altra informatione per quelli che pareua doues-
sino rappresentarsi per coadiutori formati spirituali. 4.0, un'al-
tra per li coadiutori temporali. 5.0, mandai un'informatione di
persone delle quali si poteua meritamente dubitar qual grado li
conuenisse, perche non haueano finiti li suoi studii, chi per in-
dispositione, chi per seruir'alla Compagnia in uarii officii; etpur'
erano persone delli migliori talenti della prouincia. Et dipoi so-
pra questi ho mandato una chiarezza maggiore con 1'esperienza,
et di alcuni ua qui una copia. 6.°, usando delle cifre mandatemi,
et d'un catalogo che ho mandato io, per le lettere dell'alphabeto
et numeri per significar alcune persone, ho dato alcune informa-
tioni per V. P. solo, o per chi parera a quella communicarle.
7.0, ho mandato una nota delle persone che tengono il gouerno
in questa prouincia, et di quelle che potriano prouarsi in simil
cura, et rappresentato il mio parere, come 1'officio di visitator
lo ricerca, circa il gouerno di tutta la prouincia et collegii di
essa. 8.°, una nota delli rettori o vicerettori, et delli consultori
loro, accioche siano approuati da V. P., perche non si ricorda il
Padre prouinciale che siano stati approuati, se non bastassi per
approbatione tacita non dir V. P. il contrario, et scriuerli come
a rettori, et cosi de' consultori et admonitori. 9.0, mandai infor-
matione delli fundatori, o per meglio dir, di quelli che hanno co-
minciate le fundationi, accioche V. P., secondoche le constitu-
tioni dicono, ordini la gratitudine che si deue usar uerso di loro,
considerando quello che hanno fatto. 10, una nota di quelli che
desiderano andar fuora di questa prouincia , dicendo ci6 che mi
occorreua circa di loro s.
2. Delle cose che ho ordinate sono personali, et non mi e
parso doueuo scriuerle a V. P., ma secondo 1'instruttione del-
* Hoc ultimum monumentum habes sub n. 246; de catalogis hic signa-
tis nn. 8.° et 9.0, cf. epist. 249, n. 11-19, et 255, n. 2; quae vero hic primo
loco inmiitur, videtur esse epist. 244; alia non vidimus.
454 POLANCl COMPLEMKNTA
Tofficio mio, prouederle, hor si appartenessero alli costumi, hor
alla sanita et commodita corporale, hor' alle lettere et altri esser-
citii dentro di casa , et con li prossimi. Grho ben uisitati tutti
adagio, et detto, et anche scritto, cio che mi parse, et lo potro
mostrar' a V. P., se uorra uederlo alcun di; et ho dato a molti
di loro, etiam in scritto (accioche non si scordassero) alcune cose,
delle quali erano notati, et gPho confessati generalmente per la
maggior parte, immo quasi tutti, in fuor d'alcuni di Palermo; et
andando di la un'altra uolta, spero farlo. Confessai pero quelli
che hebbero diuotione di farlo all'hora, quando io staua a Paler-
mo; comandario non uolsi. Li scolari di Messina che uennero a
Catania, et altri molti, ho confessato due uolte in due rinouatio-
ni generalmente; et con questo, et con parlarli in particolare, et
con la cura del P. Carlo, mi pare stiano molto ben disposti, et
forsi piu che mediocremente. Alcune essortationi ho anche fatte
in commune nelli collegii tutti; ma mi pare si e fatto piu trattan-
do con ogniuno in particolare.
3. Alcune altre eose ordinate si appartengono ai coUegii in
particolare, cioe seeondo li bisogni di ogniuno quanto alla disci-
plina religiosa, et quanto alli studii, et quanto agPessercitii con
prossimi, et quanto al materiale et temporale. Et non le scriuo
ne anche queste a V. P.; ma le tengo notate nelle uisite di ogni
collegio, per mostrarle quando parera a V. P. 3. L/intento mio e
stato, che non si scriua niente nel libro della visita, ma che si
scriua nella prattica; et cosi gl'ho detto. Vero e che lascio gror-
dini alli superiori in scritto, accioche non si smentichino, et una
copia alli consultori, accioche ricordino la essecutione, et mi aui-
sino se si manca.
4. Altre cose ho ordinate, quali generalmente si apparten-
gono a tutti li collegii, et queste ho raccolte doppo di hauer' ui-
sitati tutti li collegii, riuedendo le uisite, et cauando quello che
in commune tocca a tutti *. Et questo anche ho auisato si ha da
3 Una aut altera harum instructionum pervenit ad nos; sed eas proferre
operae pretium non putamus, quum illam sufficiat cognoscere quae in se-
quenti n. 4 innuitur.
4 Videtur indicare monumentum quod infra, n. 284 edimus.
Epist. 259.— 21 Januarii 1576 455
scriuer nella prattica, et non nel libro; perche sono ricordi per
osseruar meglio le constitutioni, decreti, regole, et modo di pro-
ceder della Compagnia, notando quello che conuerrebbe meglio
osseruar, che fin qui. Et di questi ricordi communi una parte ua
seguitando le regole della diuina sapientia 5, et altre communi, et
degrofficiali, et maestri, etc, et altra parte ua ridotta a certi
capi, come luoghi communi. Et quando saranno esseguite, ho
detto che si straccino li scritti, perche non pretendo resti niente
nel libro ", se gia V. P. non ordinasse qualche cose, quando ue-
desse detti ordini, li quali non mando, perche mi pare bastera li
porti io, se a V. P. parera ordinarmi che torni; et quando uoles-
se V. P. uederli, almeno questi communi ordini, li mandero.
5. Adesso io attendo a farli pratticar, o per meglio dir, le
regole, et constitutioni, et modo nostro di proceder, per mezo di
detti ordini o ricordi. Vero e che tutti in ogni luogo non posso-
no seruarsi adesso, parte per la peste, parte per la incommodita
deirhabitatione, parte per la strettezza de danari: della peste,
perche ha leuate le scole di Palermo, Messina, Monreale et Bi-
uona, et cost anche ha escluso Reggio della communicatione con
gTaltri collegii in fuora di alcune lettere. Sforza anche la peste
a far et a lasciar molte altre cose, come puo pemar V. P.; et
pare in certo modo sia assai poter uiuere. Et quanto a Monreale
et Biuona sono restati li collegii con pochi sacerdoti et coadiu-
tori, leuando gl'altri, et passandoli parte a Polizzi, parte a Cata-
nia. Tuttauia in Palermo et Messina si osseruano gPordini dati,
come sono auisato, con diligenza; et cos\, et meglio, in Calatagi-
rone, Siracusa et in Catania; benche qui per la 2.* causa che
toccai deirhabitatione scommoda, non si possono osseruar tutte
le cose. Ma nel vescouato, doue sta il P. Carlo con li studii tut-
ti di philosophia et theologia, ci e osseruanza piu compita. In
questo collegio, doue sono solamente li maestri d'humanita con
doi scolari, et li sacerdoti et coadiutori che prouedono il neces-
sario per quelli del vescouato, et per gValtri di qua, non puo
5 Ita solebat appellari summarium Constitutionum Soc. Iesu, ex verbis
quibus illud incipit.
6 Cf. epist. 253, annot. 4.
456 POLANCI COMPLEMENTA
tanto bene introdursi la osseruanza, massime essendo molto aper-
to il collegio per la fabrica della chiesa, che tiene ingombrata la
porteria et cortili con maestri muratori o picapietre, et materiali,
Tuttauia nelle cose essentiali, et nella disciplina domestica che
piu importa, si procede bene. La 3.a causa che toccai del man:
camento dedenari, fara differir alcune cose ordinate per la casa,
chiesa et particolari; ma a suo tempo si prouedera. Et per tutta
la prouincia si e dato ordine, et anche il modo per hauer buona
carne per mangiar, et a buon mercato, che in questo si patiua
assai; et cosi nel resto si fa alla giornata quello si puo.
6. Circa le cose temporali dell'entrata che haueano i colle-
gii quando noi arriuammo a Sicilia, credo sara V. P. informato;
et se non fusse riceuuto quel ragguaglio, il procuratore lo por-
tera, o si mandera con le altre lettere. Vero e che sono aggion-
te dipoi alcune entrate o modo di comprarle in Messina, Paler-
mo, Monreale et qui in Catania; et quanto a Biuona si e anche
cominciato ad ottener qualche augumento, et piu si pretende.
In Calatagirone si e dato alcun'ordine come cresca 1'entrata, et
si spera alla giornata la citta Paumentera, et che hauera quel
collegio miglior modo di sostentar gente. Di Siracusa si puo dir
di qualche augumento; ma poco. Per Tauenire, Dio spero aiute-
ra anche quel collegio, et si ua scoprendo qualche uia. Del tut-
to spero dar in presenza ragguaglio. Et se V. P. uorra siain scrit-
to, lo faro anche, benche di Catania poco fa che ho scritto le spe-
ranze, etc. 7. Generalmente la gente che ci e, puosostentarsi; se
bene in luogo delli morti, et pochi che se n'andarono o manda-
rono uia, al doppio tanti si siano riceuuti.
7. Hauendo uisitato, doppo li collegii, 1'istesso Padre pro-
uinciale, conforme al officio del visitatore, non uedo che mi re-
sti tropo da far, per conto di detto officio. Penso, come si tinisca
qui la congregatione prouinciale, riuisitar li collegii di Palermo
et Monreale; et se accadera, quello di Biuona, poiche V. P. mi
ha fatto mentione di riuisitar, benche quanto a Palermo piu cre-
do li conuenga mia presenza per le cose materiali et temporali,
Cf. epist. 257, nn. 5-7.
Epist. 259.— 21 Januarii 1576 457
che per le spintuali, et il simile dico di Monreale et Biuona,
perche la peste, et esser tanto poca gente nelli doi detti, poco
piu permettera far, di quello ch'e fatto quando ui sono stato, et
per lettere. Se altro ordine di V. P. mi sara dato in questo mezo,
quello esseguiro; et quando poi paresse espediente a V. P. ch'io,
finiti g.Fofficii che mi parera ricerchino autorita di visitatore, mi
resti priuato, et lasci far alli superiori, Fhauero caro, hor habbia
a restar qui, hor tornar' in Italia. Questo serua di representatio-
ne. Dio N. S. inspiri V. P. ad ordinar quanto sia per maggior
suo seruitio, che il tutto riputero io per lo meglio, et ne restero
molto contento.
8. Uofficio mio di visitator dice che mi deuo trouar nella
congregation prouinciale in luogo del generale, benche il pro-
uinciale sia capo di detta congregatione; la formula della congre-
gation prouinciale dice che il visitator non si troui nella congre-
gation tale. Et perche questa formula e ordinata per la congre-
gation generale, o approbata, penso seguitarla, aiutando di fuo-
ra in quello che potro li congregati.
9. Essendo fra le facolta de' prouinciali ordinarie accettar
li uoti delli scolari approbati, si sono accettati molti, de' quali ci
era sodisfattion maggiore conforme alFessame. Altri si lasciano
maturare. Ci sono pero occorsi doi dubbii circa questa matena.
Vno e delli fratelli che sono coadiutori et non formati, se, come
si accettano alla medesima sorte delli uoti de' scolari, cosi etiam
debbiano mettersi fra gFapprobati, cui nomi si mettono in un li-
bro, et non ha il prouinciale facolta di licentiarli, se non in casi
urgenti, et allhora dando auiso al generale di quelli che ha li-
centiati; et hauendosi a metter fra li scolari approbati, se conuie-
ne percio che ci sia sodisfattion di loro, non bastando 1'antichita.
Le constitutioni non fanno di cio mentione, ne anche alcuni de-
creti ch'io sappia; et pare, quando li tali fussero reputati buoni
et saldi per la Compagnia, che potrebbono accettarse fra li coad-
iutori temporali formati, non facendo ordine quasi nuouo di co-
adiutori approbati non formati. II 2.0 dubbio e delli sacerdoti,
quali non sono accettati a professione, ne per coadiutori spiritua-
li formati; et pur sono uecchii assai nella Compagnia, se si han-
458 POLANCI COMPLEMENTA
no de accettar per scolari approbati (cui uoti fanno) quando da-
ranno sodisfattione, o uero, come ho detto delli temporali, accet-
tarli in tal caso per coadiutori spirituali formati con licenza del
senerale, et non far nuouo ordine. II lasciar inuecchiar tanto
questi sacerdoti senza darli grado, fa dubitar di quello che ho
proposto, et uolentieri intenderiamo cio che V. P. sente, et uuo-
le si osserui *.
10. Trouo che il prouinciale usa un certo modo di diuidere
le spese che lui fa, quali scriuera lui stesso; et io mi ho rimesso
a lui, quanto alle mie. Vedo pur che il decreto 31 trium congre-
gationum, et e il joi 2.ae congregationis generalis, e differente
quanto alle spese delli uiatici, et del uestire, et altre fuori del
mangiare. V. P. si degni farci auisar come faremo, che Fespe-
rienza pare ha mostrato al detto Padre prouinciale esser buono
il modo che lui usa.
11. II vescouo di Mazara tiene una chiesa, chiamata S.ta Ma-
ria della Grotta, la qual' e fuori delle mura di Marsala, et e di
assai diuotione del popolo; ma pericolosa di disordini, per esser
in certe grotte. Dicesi ch'e nostra, immo ch'e il titolo principale
delPabbatia nostra di Palermo. Vero e che non ha entrata alcu-
na. Quando la uisitammo, giudicauo io che ci torna bene che
1'habbia il vescouo, perche ci saria grauezza senza utilita li, per il
pericolo detto, massime se non si accetta collegio in Marsala, del
quale ho scritto a V. P. Ouella ueda se faremo instanza per ha-
uer questa chiesa, o la lascieremo al vescouo che la tiene, et pre-
tende ragione 9.
12. Adesso aggiongero li rettori, et consultori, et admoni-
tori loro, nelli sette collegii che ho uisitati, accioche V. P. ueda
se le parera approbarli, quantunque le mutationi che sono ne-
cessarie per uarie cause, fanno che non siano saldi, massime li
consultori; et pero diro sotto quelli che per tal' effetto di con-
sultori, doue si troueranno, potranno seruire.
13. In Messina. Rettor' e il P. Giovanni Battista Carmina-
Resp.: Scribetur postea de hoc; interea nihil innovetur.
9 Resp.: desiderari informationem pleniorem de hoc, et quibus innita-
tur rationibus episcopus.
Epist. 259.— 21 Januarii 1576 459
ta, professo di 4 uoti. Consultori, doppo li studii trasferiti a Cata-
nia, sono il P. Giovanni Philippo Casino, professo di 4, et il
P. Pantalione, di 3, et il P. Oliuerio' Comenale, coadiutor for-
mato, et il P. Benedetto Rouasio. Admonitore e il P. Oliuerio
detto. Maestro de nouitii e il P. Francesco Cesaro. Non e pero
separata la casa di probatione insin'adesso dal collegio.
14. In Palermo. Rettor, il P. D. Paulo d'Achille. Consul-
tori, il P. Elpidio Vgoletti, professo, et il P. Francesco Giraldo
et P. Vincenzo Romena, professi etiam di 3 uoti. Admonitor' e
il P. Elpidio. Maestro di nouitii e il P. Giovanni Dominico Can-
dela. La casa pero non e separata dal collegio.
15. In Monreale. Vicerrettor' e il P. Hippolito Voglia, po-
sto in luogo del P. Giouanni Battista Rogerio, il quale molti
anni era stato rettore, et desideraua esser liberato, et conueneua
anche al collegio. Consultori se li diedero il P. Hieronimo Bar-
biero, il quale etiam fosse admonitore, et il P. Giorgio Mercato,
il quale per la quartana si e trattenuto in Palermo, et cosi solo
il P. Hieronimo e consultore fermo. II P. Paulo ha sopra quel
collegio alcuna autorita per uisitarlo alle uolte, essendo 4 miglia
solo discosto.
16. In Biuona. II rettor' e il P. Angelo Sibilla; ma per la
peste fu leuato di la con li scolari, trasferiti parte in Catania,
parte in Polizzi, et adesso lui sta in Polizzi, et ha cura etiam di
quelli di Biuona, distante una buona giornata. Consultori sono
il P. Baldassar Siracusa et il P. Jacomo Sarzana (et questo me-
desimo e admonitore), et P. Gregorio Peralta.
17. In Calatagirone. II rettore e il P. Gaspar Satalia, non
approbato anchora per V. P. Li consultori il P. Pietro Bellonio,
il P. Andrea d'Vngria et il P. Nicolao Buonafede. Admonitore e
il P. Andrea detto,
18. In Siracusa. Rettore e il P. Giouanni della Pegna. Con-
sultor e il P. Eustachio Paterno et il P. Alfonso de Villalobos;
et il primo e admonitore.
19. In Catania. Rettore e il P. Lodouico d'Vngria. Consul-
tori il P. Carlo Regio, il P. Hieronimo de Gregoriis et il P. Ni-
colo Faranda. Admonitore e il P. Nicolo detto.
460 POLANCl COMPLRMENTA
20. In Reggio. Quantunque non ho uisitato Reggio, so ch' e
rettore il P. Francesco Mercado, et ci scriuiamo alle uolte; et e
consultore il P. Desiderio Sagliano, et insieme admonitore, ben-
che conuerrebe, se si potesse, leuarlo di la.
21. Quelli che si reputano atti per officio di consultori, ol-
tra li sopradetti, in caso di mutatione, sono: il P. Giovanni Do-
minico Candela, P. Gaspar Sanchez, P. Emanuel Ximenez,
P. Alfonso Creco, P. Marquez, P. Tomaso Lione, P. Giovanni
Baldassar, compagno del Padre prouinciale, P. Giovanni Bat-
tista Rogerio, che fu rettor di Monreale, P. Giorgo Mercato,
P. Francesco Palatino, P. Blasio Sanchez, che ha hauuto cura
delli nostri di S. Margarita et Polizzi, P. Hieronimo Gallitia,
P. Hieronimo Sirleto, P. Francesco Cesaro, P. Gregorio Peral-
ta, P. Lionardo Capano; et altri con un poco di tempo potreb-
bono far questo officio, se Dio N. S. si degnera render sanita a
questo regno, et li collegii potranno assettarsi piu compitamen-
te. Li consultori anche potrebbono esser piu fermi.
22. Li consultori del Padre prouinciale sono li rettori di Pa-
lermo et Messina, et admonitor quello di Paletmo, il qual' e as-
sai discosto per far tal officio. Vsa pero lui dei consultori del col-
legio doue si troua, et io son di parere che habbia un compa-
gno, il qual possa seruir di consultor'' et admonitor', et di farli
memoria, et aiutarlo alla execution delle cose. Tiene uno al pre-
sente, id est, il P. Giovanni Baldassar, di assai buone qualita per
negotii; et e buon confessor, et pur non e fondato tropo in let-
tere. Et se si fa viceprouincial, etc, come ho ricordato, potrebbe
forsi bastar detto P. Giovanni Baldassar per aiutar etiam in offi-
cio di consultor, et admonitor, et secretario, al prouinciale, pre-
supposto che in ogni collegio il rettor et consultori di esso po-
tranno seruir anche al prouinciale. Non occorre altro per ques-
ta, se non humilmente raccomandarci nelTorationi et sacrifitii
di V. P., et domandar sua benedittione. Di Catania 21 de Ge-
naro 1576.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Mtro.
Epjst. 260.— 3o Januarii 1576 461
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vestigium.
260
POLANCUS MERCTJRIANO
CATANA 3o JANUARII I576 l.
/. De facultatibns quae et sibi et praeposito provinciali tribui oporteret. —
2. De quodam jubilaeo. — ^. De titulis inter nostrates. — 4. Num liceat
scholasticis extemis domi nostrae ludere. — 5. De P. Antonio Sardo.—
6. De coniractibus quibusdam. — 7. De suo in ltaliam regressu.
1. f Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc.
Come V. P. mi ha significato, che uorrebbe se le scriuesse qua-
li gr.^tie pareua al Padre prouinciale et a me ci si potessero com-
municar (oltra quelle che sono ordinarie per li prouinciali), Thab-
biamo fatto, et ua qui la nota. V. P. lo pigli tutto come simplice
rappresentatione. Vero e che alcune di dette facolta premono
piu che altre, et non dubito anche che ad alcuni prouinciali o
visitatori si potrebbono communicar piu largamente, ad altri piu
strettamente, et che anche in alcuni tempi sarebbono alcune piu
necessarie che in altri, come realmente quesfanno, per esser
tanto straordinario, pare ricercasse piu facolta, che in altro tem-
po haueria bastato, per li casi graui, et per la poca et difficile
communication per lettere con Roma. Seruira adesso questo(ben-
che stiamo al fine della uisita) per informatione di quello che qua
ci occorreua, et potrebbe forsi o qui o altroue, esser opportuno al
visitatore o prouinciale.
2. Nelle lettere di V. P. de 5 di Giugno del 74 al prouin-
ciale, promette mandarle il giubileo, subito passato il 75, et cos\
tutta questa prouincia supplica V. P. glielo procuri quanto
prima.
3. In uno delli ordini mandati da V. P. si dice, che non si
chiamino l'un] 1'altro licentiati o theologi, et non si prohibisce
che non si chiamino l'un 1'altro maestro ne anche dottore. Se la
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 126, prius lo3. Re-
sponsum huic data io Mart.: cf. epist. praeced., annot. 1.
462 POLANCI COMPLEMENTA
intentione di V. P. e che tutti questi titoli sian prohibiti, haue-
remo caro d'intenderlo.
4. Ho trouato in qualche collegio che si permetteua che li
scolari uenissero giocar alle scole, per euitar che non pigliassero
altri spassi manco honesti. Questa cosa si e molto moderata et
quasi leuata, per insino a tanto che si habbia auiso di quel che
piace a V. P.,gia che questa consuetudine non l'ho uista in
Roma.
5. II P. Antonio Sardo s'e trattenuto per questa inuernata
in Messina, parte per 1'instanza della citta et arciuescouo, parte
per Tinclinatione di esso, di asppettar migliori tempi. Dice uoler
andar col procurator questo Aprile. Io li daro la spinta, etiam
che non ci andasse il procuratore, et tuttauia non potrebbe se
non giouar, se faccesse mentione V. P. in un capitoletto, di che
le piacera Pandata sua a Roma. In tanto che stara in Messina,
non li mancaranno occupationi assai, poco conformi al nostro in-
stituto, quali molto difficilmente se li potrebbono prohibire.
Offerisce la P. V. libri degl'essercitii spirituali et constitutio-
ni, et Tordine delli studii di philosophia et theologia, come saran
riuisti. Solamente ricordo che al suo tempo et come si possa,
tutto questo uerra molto opportunamente. II medesimo dico del-
1'uso di certi libri che doueriano usarsi nelle vniuersita et colle-
gii della Compagnia et simili cose vniuersali.
6. Si promette anche, per lettere di 18 di Giugno passato,
la confirmation del contratto che si fece col fratello del P. Hie-
ronimo Gallitia, et non e ancora comparso. Della confermatione
dei contratti di Palermo, perche ho scritto diffusamente altre
uolte, solo diro per questa, che mi ha auisato il rettor di Paler-
mo che un' delli principali compratori non li uoleua pagar una
grossa partita, che maturaua al principio di questo anno, per non
esser uenuta detta confirmatione; et pur ci e gran commodita di
inuestir li denari per la regia corte a 10 per 100, com'e il solito
di questo regno, approuandolo il sommo pontifice moderno. Po-
tria esser che fusse gia la confirmation mandata, et non riceuuta
qui.
7. Speraua io che potriamo tuttauia passar a Reggio, per
Epist. 260.— 3o Januarii 1576 463
hauer inteso che il duca di Terranoua, lu[ogotenente] a, haueua
facolta di dar licenza ad 'alcuni; ma ci ha fatto intender che so-
lamente per li corrieri la tiene. Se la peste di Messina et di Pa-
lermo cessera, credo si aprira la prattica da poter passar in Cala-
bria; quando non, se V. P. uolesse che noi passassimo in Reg-
gio, et per occasion di Reggio in Italia, la uia sarebbe che di
Roma si scriuesse una lettera al vicere di Napoli, et potria farlo
il signor ambasciador, o uero 1'Illmo. cardinal Carafa con 1'occa-
sion di sua abbatia, o chi piu conueniente paresse a V. P.; et
raccomandando le lettere al P. Salmerone o al P. Claudio 2, non
dubito ci haueriano subito la licentia. Questo tutto serua di rap-
presentatione. Non ci mancaria, credo, il modo di passar con ga-
lere uerso Napoli; ma per Regg[io] b la uia che ho rappresentata,
mi par la piu facile. Et insin'a tanto che hauero qualche risposfta]
delle molte lettere che ho scritto da mezo Ottobre in qua, non mi
occorre dir altro, se non che [qui] in Catania la passiamo bene,
Dio lodato, quanto alla sanita et quanto alli studii. Nel re[sto] la
soma si ua acconciando per la strada, come dicono; et come ha-
ueremmo la casa piu disposta per riunir questo collegio diuiso in
due parti, il tutto spero andera meglio. N[ell']orationi et sacrificii
di V. P. tutti humilmente ci raccomandiamo, et domandiamo
sua benedittione. Di Catania li 30 c di Genaro 1576.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano preposito generale della Compagnia di
Giesu. Roma.
Sigilli vestigium.
* Scissa charta: desunt huic verbo duae tresve litterae; an breviatum
titulum posuit? (Eum enim habebat dux: cf. epist. 223, annot. 2.) — b Hic
et parum infra scissa charta: ex initio verborum, ea conjicimus. — c Du-
bium: an 3l? Romae quidem lectum est 3o, ut est in Ital. 1^0, ff. 266-26"].
Aquaviva, post praepositus generalis S. J.
464 POLANCI COMPLEMENTA
261
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 3l JANUARII I576 K
1. Saepe se litterns dedisse ad Mercarianum, quae viderentur amissae. — ■
2. Congregatio provincialis incoepta est: exiguus professorum nume-
rus. — 3. De reciore et de superiutendente collegii catanensis.
1. f Jhs. a. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1, etc.
Dopo Fvltime de V. P. riceuute (quali erano de 19 de Nouem-
bre) ho seritto diuerse volte; et spero haueranno hauuto ricapito
le lettere, perche in bona parte Tho incaminato per questa corte,
doue vn amico del conseglio, et il maestro delle poste di questo
regno, ei hanno affirmato mandarebbono i plichi a buon ricapi.
to. Dopoi che tornai de Messina a questa citta, hauendo gia vi-
sitato li sette collegii de Sicilia, cominciai a scriuere delle cose
vniuersali della visita, et delle piu importanti; et bona parte de
questi spacii ho mandato duplicati. Non so ch'alcuno di quelli
sia riceuuto, perche le lettere sopradette de V. P. solamente fa-
ceuano mentione d'hauer riceuute le mie de 10 d'Octobre de
Messina, stando io de partita per tornar a Catania.
2. Fra l'altre cose, ho mandata per duplicate informatione
de sei per la professione , et desiderauamo hauer risposta , per-
che piacendo a V. P. ch'alcuni di loro la facessino auanti la con-
gregatione prouinciale, haueria questa prouincia piu subgeti, fra
li quali potessi elegersi procurator; ma tardando la risposta, que-
sti Padri hanno intimato la congregatione per li 10 de Febraro,
et conuerra, fra li pochi professi de 4 voti ch'hanno voce passi-
ua, piglino vno. Et de questi, li Padri Paulo et Elpidio non sono
atti al caminare, tanto ch'anche insin'a Catania non possono ve-
nire alla congregatione prouinciale; et tanto piu pochi sarano
fra quali possa vno elegersi 2. Vero e ch'il signor locotenente, 0
vero presidente, non approuaua che si facessi questa congrega-
a Iti marg.: Post scripta.
1 Ex autographo in codice Epi&t. Polanci, T fol., n. 127.
2 Cf. epist. 251, annot. 2.; tum 262, n. 5.
Epist. 262 — 16-17 Februarii 1576 465
tione in questo tempo, et cosi ci lo ha fatto scriuere. Si e repli-
cato, et cosi forsa lo concedera, gia che le cose della peste vano
meglio, tanto in Messina, come in Palermo, Monreal et Bibona.
Dio lodato. Io ero stato de parer* che s'indugiassi fin'a dopo pa-
scha; ma il Padre prouinciale ha hauuto scrupolo de tanto diffe-
rir, per non manchar de far il suo d?bito. Et cosi, io lasciai far
a esso et altri ; et presupposta 1'intimatione, ho aiutato accio il
duca si contentassi. Domando di nuouo la benedictione de V. P.
De Catania vltimo de Genaro 1576.
3. Nel disegno ch'ho mandato a V. P. per il gouerno di
questa prouincia, ho tocato de meter il P. Carlo Regio per vice-
rector, et lasciar al P. Ludouico per rector 3, per la auctorita che
tiene in questa citta, et perche e buon oeconomo, et atto ad aiu-
tar nel temporale; o vero far rector esso P. Carlo, et superinten-
dente esso P. Lodouico. Ouesto vltimo mi pare sarebbe piu sua-
ue per il P. Carolo, et piii si animarebbe, perche teme d'incon-
trarsi col detto P. Ludouico, partiti noi di qua. Se V. R. se ri •
mette a noi, faremo corr.e in Domino ci parera meglio, il tutto
considerato.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
J JOANXE DE POLANGO. J
Inscriptio. j Per nostro Padre generale.
262
P O L A N C U S M E R C U R I A N O
CATANA I6-I7 FEBRUARII 1 576 l.
I. Rursus de venditis panormitanis domiciliis, — 2. De dispensatione vo'i
castitatis obtinenda cuidam viro dimisso e Societate. — 3. De rhegiensis
collegii operariisjuvandis. — 4. Per metaphoras loquitur de mutando
praepositoprovincinti. — 5. De promovendis ad gradus Sccietatis exspe-
ctatur responsum.
1. j Jhs. a Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1 II
a In marg.: Post scripta.
3 Cf. epist. 263. n. 3.
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. I2S, prius 109.
Cf. epist. 259, annot. I.
POLANCI COMPLEMENTA.— T. II. BO
466 POLAttCI COMPLEMENTA
P. Vincenzo Romena, procuratore del collegio de Palermo, et
come tal venuto alla congregatione prouinciale per l'electione
del procuratore, dice ch'hanno fatto officio con li compratori
delle case, per cui confirmatione tante volte s'e scritto... 2.
2. Soli. Con la licenza che V. P. mando de poter licentiare-
Josepho Intrasaluo, coadiutore, si e mandato tandem questi di,
perche ci furono noue et vrgenti cause, et si e fatto in modo
suaue. Lui haueua fatto voto, si ben fossi fuora della Compa-
gnia, de seruar castita; et tamen giudica lui, et suo confessor',
che li conuiene piu il maritarsi, per meglio saluar Fanima sua.
Et intendendo io esser cosi, per la notitia ch'ho d'esso, mi son
offerto de procurar dispensa di quel voto, in foro conscientiae
tantum; et cosi per amor' de Dio V. P. dia cura ad alcuno de
procurarlo della penitentieria. Et oltra la commune charita, et
esser stato questo huomo da noi, mi muouo per contentarlo in
cosa honesta, come e questa, perche resti piu amico et obligato
con questo beneficio. Sta molto bene fuori della Compagnia, et
e huomo che torna bene tenerlo amico, per esser' pericoloso, piu
che si potria facilmente pensar. De Catania 16 de Febraio 1576.
f JOANNE DE POLANCO. f
3. De Rhegio mi scriue il rettor, come si troua trauagliato,
con soli doi altri sacerdoti, et tutti dua indisposti, et in tempo de
giubileo, il quale e concesso nella chiesa nostra (fra alcune al-
tre), et questa messe aggionta a quella della quaresima, et all'or-
dinarie de tutto 1'anno, con ragione lo fanno esser sollecito. Di
Sicilia li procurariamo aiuto; m'a non si concedendo la prattica,
non si puo. Se a V. P. piacessi raccomandar al P. Salmeron che
li prestassi vno sacerdote de quelli de Catanzaro o altri, sarebbe
opera de misericordia per quel pouero collegio doue sta ^g. \ et
non si diporta bene b, come forsa hauera auisato a V. P. il re-
ctore. Io d'esso ho scritto altre volte, et adesso non lo faro in
t> In marg. repetitur illud: Soli.
2 Satis nota est jam res: omittimus aliqua; cf. epist. 232, annot. 2.'
3 Repetas quaeso memoria, petitas a Polanco arcanas notas, «cifre», in
epist. 227, n. 2.
Epist. 262.-16-17 Februarii 1576 467
particolare; pur mi pare che conuiene si consideri, se lui sia al
proposito per lVniuersita, per le cose che trouo, benche non Pho
visto nVdito qui in Sicilia; et s'andero a Rhegio, meglio potro
giudicar et auisar V. P.
4. Soli. Per due vie ho dato auiso a V. P., che per capo
mastro o albanir di queste fabriche de Sicilia, non vedo chi sia
atto per adesso in questa prouincia, se si mutassi quello ch'al
presente tiene tal cura; ne anche cognosco in Italia alcun sicilia-
no, quale io reputi atto per cio. Et se V. P. non manda alcun'al
banir de sua mano, giudicauo io che e. 4 doueria farsi viceal-
banir, et si prouarebbe in questo modo come riuscirebbe, et li
perderebbono forsa la paura che haueuano, et si smenticarebbo-
no della asperita et poca amoreuoleza che in lui si vedeua, quan-
do questi cursiste stauano in Messina, et anche si vedera la suf
ficienza di esso per tal officio; et con esserui ricorso al A. 3, si
potra facilmente patir.
5. Per far alcuni professi de 4 voti, et altri coadiutori spiri-
tuali, et altri temporali, aspettauamo risposta de V. P.; ma non
viene noua alcuna de che si habbia riceuuta lettera nostra, dopoi
che a 10 de Octobre scrissi de Messina 6. Et penso hauer man-
dato piu de 10 plichi, o forsa 15, de lettere, computando li du-
plicati, et fra quelle vi erano le cose della visita quasi tutte. Dio
N. S. voglia non siano andati a male. De nuouo domando hu-
4 Cf. annot. praeced. Satis autem patet hic de praeposito provinciae
sufficiendo Patri Domenecco agi, nec quemquam aptum reperiri nisi illum
«e», quem viceprovjncialem fieri oportere indicat Polancus. Alludere vide-
tur ad Patrem Carminata. Cf. epist. 263, n. 3. Suffectus est, ut suo loco
apparebit, sequenti mense Aprilis. P. Julius Fatius. Vide etiam, si vacat,
epist. 217, annot. 2.
3 Cf. annot. praeced.
6 Cf. epist. 25 1, annot. 2; et praeced., annot. 2. Ante diem 27 Januar.
jusserat Mercurianus professionem emittere solennem Patres Carolum Reg-
gium et Joannem Dominicum Candelam: sic epist. Possevini in charta solu-
ta quae est intra ff. 56 et 57 regesti Sic. I. Idem indicatur in foliolo quod
ibidem solutum reperitur et «Post scriptum» notatur in ora superiori, sed
temporis indice caret: sic enim finit: «Se V. R. per auentura non hauesse
ancor riceuuto quella lettera nella quale se le scriueua che facesse fare pro-
fessione di 4 uoti alli Padri Carlo Reggio et Giouanni Domenico Candela,
potra quanto prima fargliela fare.»
468 POLANCl COMPLEMENTA
milmente la benedictione de V. P. De Catania 17 de Febraio
1576.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Per nostro Padre generale.
263 1
POLANCUS MERCURIANO
CATANA I4-I9 FEBRUARII I576 l.
I. Desidcrantur epistolae romanae. — 2. De congregatione provinciali, et
de cessatione pestis. — j. De bono statu nosfrae Societatis, potissimum
circa studia. — 4. Aliqua collegia denuo invisere cupit. — 5. De domo
professirum quae desideratur ad Castel- Vetrano, et de aliis alibi eri-
geiidis. — 6. De fine visitationis provinciae. — 7. De sepultura in templo
nostro catanensi. — 8. De electo procuratore in comitiis provinciae. —
g. Oeconomica.
1. f Jhs.a Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi,
etc Le ultime di V. P. furono di 19 di Nouembre con aggion-
ta di 26 del medesimo, et mi dauano auiso di esser riceuute le
mie di Messina insino alli 10 di Ottobre, il qual di mi partii per
Catania. Et hauendo gia. uisitato tutti li collegii di questo regno,
ho comincialo a scriuer delle cose di piu importanza della uisita,
et a dar conto a V. P. per diuersi plichi, et la maggior parte du-
plicati, di tutto quelloche mi pareua conueniente; et sto con sol-
licitudine, insino a tanto che intenda della riceuuta. Ci ha con-
solato il P. Antonio Vinch, scriuendo alli 4, o 5 di Decembre
passato della sanita di V. P., et in genere del ben' esser delle
cose nostre di Roma; ma scrisse non essersi hauuta lettera no-
stra di Sicilia in tanto che stette in Roma. Voglia Dio che nostre
lettere habbiano hauuto ricapito. So che sono state incaminate
per le migliori uie che si giudicauano qui; et se bene altri reli-
giosi et secolari hanno hauuto lettere, a noi ha toccato hauer pa-
a Ad marg. manu Polanci: E duplicata con aggionta.
' Ex archetypo manu Polanci aucto, in codice Epist. Polanci, 2 ff.,
n. 130, prius ro5, 107. Cf. epist. 259, annot. I.
Epist. 263.— 14-19 Februarii 1576 469
tienza, se ben si aspettauano alcune risposte con molto deside-
rio, perche importauano, et siamo in tempi difficili. et pur ci
manca autorita per far cose che conuerrebbono al bene della
prouincia. Gia ho scritto una nota d^alcune facolta, et mando
qui una copia. Tuttauia in alcune cose io mi seruo della facolta
ciie si da in generale per le, co^e appartenenti airofficio di visita
t )r' et del prouinciale sub spe ratihabitionis, perche in uero se
stesse V. P. presente, mi persuado 1'haueria per'molto bene in
questi tempi.
2. Vedendo che ne.ssuna risposta ci ueniua da V. P. sopra
ta congregation prouinciale, ne sopra il far alcuno professo di sei
che rappresentammo, accioche si trouassero alcuni di piu, fra i
quali potessi eleggersi un procurator', si e cominciata la congre-
^ation detta prouinciale, et si fara come si potra. Non uoleua il
signor luogotenente che in questo tempo si facessi congregatio-
ne; ma finalmente si contento, perche, Dio lodato, gia ii regno
generalmente ua bene quanto alla peste, et come ci scriuono, e
gia estinta in Biuona et Monreale, et poco meno in Messina et
Palermo. Et se non uolesse Dio N. S. di nuouo flagellar questa
prouincia, pare si puo tener quasi per sana. Et molto piu li pre-
me il timor dell'armata turchesca, che del male contagioso; pur
h diuina bonta che la libera delFuno, potra facilmente liberarla
deli'altro flagello; o se lo permette ueuire, cauera ben di quello
per suo seruitio et aiuto deH'anime, aiutando le orationi et sacri-
licii de suoi serui.
3. Generalmente parlando quanto alla Compagnia nostra,
in questa prouincia le cose di quella uanno bene, et in augumen-
t:> di numero, et come spero di spirito et uirtd, et etiam delli aiu-
ti temporali. Sia del tutto lodato Dio N. S. et datord'ogni bene.
Li studii qui in Catania uanno molto bene con frutto et credito;
pur non habbiamo potuto farli passar, et unirsi con 1'habitatione
di questo collegio. Adesso si e comprata una casa uicina, et si
accommodano le scole con un poco di fabrica, accioche stiano
tutti uniti; et spero fra un mese o doi saranno tutti insieme. II
P. Carlo Regio tiene al presente cura di quelli che stanno nelli
corsi, et alcuni coadiutori con loro nella casa del vescouo, che
470 POLANCI COMPLEMENTA.
passano il numero di 40; et quando uerra la quaresima (nella
quale predica nel duomo, non si potendo in chiesa nostra, che
sta scoperta per la maggior parte, et si coprira questa state pia-
cendo a Dio) un'altro supplira per esso. Stiamo in dubbio se ci
lasciera qui per superior di questo collegio con titolo di rettor o.
vicerettor, restando il P. Ludouico d'Vngria pur con la cura di
superintendente o rettor, perche cosi giudichiamo conuenire per
le ragioni che ho scritto, quando in una lettera ragguagliai V. P.
del gouerno b di questa prouincia, che mi pareua conueniente; o
uero se si fara andar a Palermo, per esser rettor' o vicerettor di
quel collegio, sotto il P. Paulo, che ritenera nome di rettor', o
si fara superintendente, secondo il titolo che hauera il P. Carlo.
Et se dura il non poter hauer lettere di V. P., qua ci risoluere-
mo, et anche in far viceprouinciale il P. Carminata, perche ci
pare al Padre prouinciale et a me che conuenga assai.
4. Io mi tratterro qui quasi tutto questo mese, et uerso il
fin di quello mi partiro per riuisitar li collegii di Biuona, Paler-
mo et Monreale, passando di nuouo per Calatagirone, benche ho
riuisitato quel collegio et 1'altro di Siracusa, dapoi che ho rice-
uuto ordihe di V. P. di riuisitar li collegii di questa prouincia.
Et quantunque per lettere ho hauuto cura si seruassino gVordini
dati, et so che in gran parte si osseruano, et che alcuni per la
qualita dei tempi et luoghi sono scusati non potendo osseruarli,
tuttauia in presenza faro in questa parte, et in tutto il resto che
potro, che la mia andata non sia indarno. Con quello che da il
re, et poco piu che da il collegio di Messina, et altre cose che da
particolari si hanno, si trattiene questo collegio di Catania, in
sin'a tanto che d'altra parte uenga aiuto, il che si spera, come
ho scritto. Dio N. S. lo prosperi, come per suo maggior seruitio
conuiene.
5. II duca di Terranuoua, presidente et luogotenente del re
in questo regno, ha tornato a far instanza per una casa professa
in Castel Vetrano, terra grossa, della quale lui ha titolo di prin-
cipe, et la ua ampliando alla giornata. Gli ho risposto che a V. P.
b gouerna ms,
Epist. 263. — 14-19 Februarii 1576 471
non pareua conueniente accettarla, et che in uero non ci pareua
atta la terra, ne anche al Padre prouinciale et a me; perche non
si potrebbe facilmente trattener di limosine, come 1'instituto del-
le case ricerca, et tanto manco non essendo la gente inclinata a
casa professa, ma a collegio, per institutione delli suoi figliuoli.
Ha replicato che lui stesso tratterra la casa, dando limosina per
-
il bisogno di essa, et che di nuouo desideraua si rappresentasse
questo suo desiderio a V. P.; et pero lo faccio, benche ci pare
sarebbe meglio cominciar queste case in Messina et Palermo,
come V. P. scriue. Et cosi lo procuriamo, et si haueranno col
tempo; ma per adesso piu spedita cosa sarebbe (come credo) pi-
gliar la casa altrdue, perche tanto in Messina, come in Palermo,
ci pare debbiano restar le case che adesso ui sono per professe,
et pigliarsi altri siti per collegii in luoghi piu sani, lasciando le
chiese fatte di limosine per uso delle case, et in quelle si potreb-
be continuar quello che si e cominciato del predicar, et confes-
sare, etc, gia che il concorso e auiato; et li collegii saranno al-
leggeriti di tal peso, et da senno si attendera alli studii; et se un
vicere mediocremente beneuolo uenisse, facil cosa sarebbe ha-
uer in Messina una casa, che ha belli principii et progresso di fa-
brica, et con poca spesa potrebbe finirsi. Se tarda, forsi si trat-
tera senza quello; et d'un modo, o d'altro, se hanno da tenersi
li studii compiti in Messina, conuerra pigliar un sito piu sano et
allegro, che quello doue sono stati fin qui, stropiandosi quasi tut-
ti li soggetti, senza che pur uno habbia potuto finir li studii. Et
gia ne lasciai disegnato uno, et doi: et forsi tornando a Messina
auanti di partirmi di questo regno, faro un poco d'instanza nuo-
ua per pigliar un sito o altro.
6. Quanto a Palermo, per tutto questo mese penso partirmi
per la, et usar ogni conueniente diligenza per trouar luogo per
il collegio, lasciando per la casa professa quella che hanno al pre-
sente. Auisaro V. P. di quello che trouero. Et con questa riui-
sita di Palermo, et consequenter di Monreale et Biuona, hauero
riuisitato li eollegii, come mi ordina V. P., et tornero a Messina
(se altro ordine non ho di quella) per tener iui la pasca. Et se si
desse la prattica di Reggio per uisitar quel collegietto, spedito
472 POLANCl COMPLEMENTA
affatto di Sicilia, doue ad alcuni pare longhetta la uisita, hormai
quasi d'un' anno; pur' io non credo si sia perso tempo; et quan-
do paresse a V. P. che durasse piu, o che io restassi priuato (il
che mi sarebbe, se ho da restar qui, molto caro) al tutto mi tro-
uo indifferente, non uolendo per la diuina gratia altra cosa che
far la uolohta del Signor significatami per la sancta obedienza.
7. Alcune persone di Catania ricercano sepolture in questa
chiesa, che si fa di limosine. Et fra molte, mando qui una nota di
quelle che paiono piu degne di questa gratia. V. P. ordinera cio
che in Domino le parera meglio.
8. Hoggi si e fatta elettione del P. Giovanni Philipo Cassino
per procurator in primo loco, et del P. Emanuel Gomez in 2.0
Resta solamente in questa raccomandarci tutti humilmente nelle
rationi et sacrificii di V. P., et domandar sua benedittione. Dio
Catania 14 di Febraro 1576.
9. Fin qui e copia. La congregatione prouinciale e finita
hieri. Delle cose che scriueno a V. P., vna sola non mi pare stia
al tutto come loro dicono, cioe che la prouincia ha piu gente di
quella che puo sustentare. Questo lo so io forsa piu in partico-
lar' che.loro, perche ben bastano Pintrate et elemosine ordinarie
per quelli che vi stano, presuposto che delli patrimonii ch'hano
donato i nostri, si serua la prouincia in sustentar li suggeti; se
vogliono fabricare et in quello spendere parte delTintrate, al
1'hora e necessario andar piu limitatamente, et cosi io Tordinero,
et ho tenuto 1'occhio in quelli che si sono accettati, che non gra-
uassino la Compagnia. Siamo a 19 de Febraro 1576.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO f
Inscrlptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vestigium.
Epist. 264.— 19 Februarii 1576 473
264
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 19 FEBRUARII 1 576 l.
I. P. Corrales cupit valetudinis gratia peregrinari Lauretum.—2. Alius
apijstolicis operibus inhians h allucinari videtur. — ^. Tertius propensus
est in furorem .
1. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.! Ci e in
questa prouincia vn Padre chiamato Hieronymo de Corrales, il
quale, hauendo vdito il corso de philosophia et tre anni de theo-
logia, et hauendo buon talento de predicar, ha vn manchamento
notabile del vdito , essendo tanto duro (a mio. parer') come il
P. Diego de Guzman. E giouane, et potrebbe esser' operario in-
tiero, se li fossi restituito Tvdito. Tiene deuotione de visitar la
santa casa de Loreto, et speranza d'acquistar la sanita per tal
pezo. Dice che non grauara de spesse la Compagnia, perche
s'aiutera de casa sua. Per questa quaresima lui predicara in vna
de queste terre grosse, doue i nostri sono molto desiderati , cioe
in Melille. Se in questo mezo venessi licenza de V. P., fatta pa-
scha, se ne potria andar'. Vorrei consolarlo , che e bona cosa, et
non vorrei torli sua deuotione; pero scriuo, et quanto a V. P. pa-
rera meglio, lo reputero anch'io 2.
2. Soli. Giulio Clerici parmegiano sa la lingua volgare de'
greci, et e de bona volonta; ma questi giorni ha dato in certi dis-
corsi, de reformar la christianita, et conuertire li infideli et he-
retici; et tanto ha intrato in queili, che ne il rector suo, ne anche
io, li ho pjtuto persuadere che desistessi. Li ho tolti li scritti, et
pur dice non e per quietarsi, se non e vdito adagio de V. P.; s al-
tro li sara comandato, dice non deue obedire con offessa de Dio.
Finalmente domanda vna patente per andar da V. P., perche
non vole aspettare che venghi Tarmata, et faci tanti mali, etc,
che pare a lui si potrebbono rimediare on certe lettere che scri
ue al papa et alla christianita, et da la forma de scriuer altra al
1 Ex autoJrapho in codice Epist. Polanci, I fol., n. 129, prius Ho.
Cf. epist. 259, annot. I.
2 Resp.: dum pestis maneat, iter minime capessendum.
474 POLANCI CO.MPLEMENTA
turco, etc. Io l'ho vdito vn gran pezo, ma dice che non basta; et
sia mio parere qualsiuoglia, mostra non si quietara insin'a tan-
to che V. P. 1'ascolti , o vero faci ricorso al papa. II male suo
vedo ch'e vn humore vicino alla pazia, et che si accosta molto
d^apresso a quella. Non sorio reuelationi (dice lui), ma cose che
Dio li diede a pensare, dopoi che serui ad vn fratello apestato, et
stette baregiato molti di per leuar il suspetto, come si suole. Et
parmi specie de mania, et pero molto difficile de curar. 11 sugge-
to e atto a quella, per esser da sua testa, benche de buona inten-
tione; et puo esser' ch' il demonio aggionga del suo qualche cosa.
Pensaua trattenerlo insin'a tanto che vada il procurator, et dar-
glielo per compagno. Questa terra , Padre, abonda molto d'hu-
mori melancolici, et credo non e per Giulio , il quale fu manda-
to, credo, col P. Carlo Regio de Roma. V. P. veda che ci co-
manda far sopra de lui; non so pero s'aspettara lui risposta 3.
3. Soli. Ci e anche il P. Georgio Vintimiglia, conociuto in
Roma, per il quale ho scritto a V. P., domandando licentia per
poter, con buona volonta d'ess[o] et delli suoi, lasciarlolibero del-
1'obligo ch' ha alla Compagnia; pur ha caminato tanto inanzi ver-
so la pazia, che non hauemo potuto aspettar risposta. Et si e trat-
tato con medici, fra gli quali e il P. Antonio Sardo, et non giu-
dicano in modo alcuno douersi tener nella Compagnia, chi non
vole presto risoluersi de tenerlo ligato; et il padre suo, moito di-
uoto della Compagnia, si contenta sia posto in liberta; et lui
istesso lo domanda, temendo esser presto pazo, se non vi si ri-
media. Et non so in tutta la prouincia chi senta altrimenti, se
non che conuiene lasciarlo. Non sarebbe gran cosa tenerlo inuti-
le, et darli da mangiar, et curarlo; ma lui vole confessar, et pre-
dicar, et conuersar con scholari; et sanza questo non puo viue-
re, et con buona conscienza non si puo adoperar in cose simili;
et se li fossino prohibite, immatirebbe forsa piu presto per 1'afli-
ctione che si piglia; et e pericoloso per le furie (come scrissi al-
tra volta chiamandolo YY) *, d'vn caso come quello de Colo-
3 Resp.: dimittatur e Societate, nec Romam ulio modo venire permit-
tatur. Cf. autem epist. 346 sub finem, et 278, num. 6.
4 Cf. epist. 255, annot. 2. ln hac autem Mercuriani responsione, de quo-
Epist. 265. — 20 Februarii 1576 475
nia 5; pero li ho fatto vna patente, come al Padre prouinciale et
al P. Carminata (in cui collegio sta), et a lui istesso in buona
parte, et a me e parsa conueniente, doue si dechiara, come e li-
bero, per probar vn tempo come si trouera con la liberta. Tiene
alcun poco d'intrata ogni anno, con la quale puo passar', et ha
fatto li anni passati donatione dopo sua morte de 60 onzie (che
sono 150 V.) al collegio de Messina, et vorrebbe lui li fossi ri-
lasciata, et non dubitamo che conuenghi cos"i; ma e necessaria
auctorita de V. P. (non Thauendo noi). Se li piacera, il rector del
collegio de Messina glila renunciara, et se bisognassi darli altra
tanta, sarebbe ben impiegata per tenerlo fuori della Compagnia G.
V. P. mi puo credere, ma non accade se non relasciar questa
suma, la quale mai si potrebbe ricuperar dei suoi, che sono po-
uerissimi gentilhuomini. Non altro per questa, se non humilmen-
te domandar la benedictione de V. P. De Catania 19 de Febraio
I576-
De V. P. seruo et figliolo,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Per nostro Padre generale.
265
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 20 FEBRUARII 1 576 l.
Civitas lilybaetana vult condere collegium Societatis: cujus rei causa
facultas quaedam petitur.
f Jhs. Molto Rdo in X.° Padre nostro. Pax X.1 II P. Gaspa-
ro Sanchez, venuto alla congregatione prouinciale, mi ha doman-
dam «gg» Rhegii incola agit, quem non noscimus. Forsan de eo loquitur
Polancus in epistola deperdita. Dicit Mercurianus, illum «gg» melius co-
gnoscendum in collegii rhegiensis visitatione.
3 «Tres scilicet Patres, Leonardus Kessel, rector, Nicolaus Faber, mi-
nister, et Joannes Rhetius, a Gerardo Peschio, dementia capto, simul in
'horto collegii cultro confossi, occubuerunt die 26 Octobris hujus anni 1574.»
Epist. P. Nadal, III, 683.
6 Resp.: probari dimissionem.
1 Ex autographo in codice Epist. PoJanci, 2 ff., n. l3l, prius III.
476 PoLANCI COMH.KMKNTA
dato se potrebbe far pigliar alla citta de Marsalla certe case bone
per vn collegio, vicine ad una bella chiesa che ci danno. L'in-
trata che fra li citta et episcopo et particolari danno, dice arri-
uera a 150 onzie, che fanno 375 V. Tiene anchora il collegio de
Palermo, vicino a Marsalla, il suo cassale, che l'ha affittato en
piu de 1100 v, et certi horti, quali chiamano de regalia, cosa
molto estimata per la salubrita del^area et amenita; et se la des-
sino al vescouo, darebbe per quella ricompensa de 100 V d'intra-
ta, et finalmente la comodita del collegio de Palermo crecereb-
be. Et per esser' Marsalla area saluberrimo, molti in questa pro-
uincia desiderano collegio li. E meza gioinata grossa de Trapa-
na, de cui collegio ho data per altre informatione piena. Ho det-
to al P. Gasparo, che si certifichi piu delTintrata, et che non mi
pare faci imbarchar la citta comprando quelle case, insin'a tanto
che V. P. auisi se vole si pigli detto collegio. Si che si aspet-
tera risposta 2. Lui e piu inclinato al collegio de Marsalla, ch'a
quello de Pollizi, e io non sento anche tropo inciinatione a
Pollizi, se non si slargano piu, il che vederemo per questa
quaresima. lo passaro presto per la, andando a Palermo, et l1
chiariro come non si puo sperar probabilmente che V. P. ac-
cettt suo collegio, se non passano piu inanzi nella intrata. Non
ho tempo de estendermi per adesso in altro, se non in raccoman-
darmi humilmente nelTorationi et sacrifici de V. P,, cui lettere
grandemente desidero, per intendere se sono arriuate alle sue
mani tanti spaci come ho mandato appertenente alla visita, et
non ho auiso della riceuuta de nessuno. De Catania 20 de Fe-
braro 1576.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. j Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu. Roma.
Sigilli vestigium.
2 Resp.: non oportere collegium condi, rationibus antea, ait, expositis.
Cf. epist. 259, annot. 1.
Epist. 266 —25 Februarij 1576 477
266
MERCURIANUS POLANCO
ROMA 25 FEBRUARII 1 576 l.
1-4. Respmidetur quaesitis quibusdam de rebus gubernat.onis. — j. De se-
peliendis intemplisnostris'. — 6. Denobilis Fornari haereditate.—J. De
cnllegio in oppido Polizzi. — 8. De messanensi civilate honoranda. —
g-12. De rebus disciplinam religiosam spectantibus. — 13. De solitariis
viris catauensibus. — ij. De negotio P. Galliciae. — 15. De aedijicatione
in quibusdam collegiis. — 16. De condenda domo ad Castelvetrano. —
/7 1Q. Oeconomica. — 20. De scholis Catauam translatis. — 2122. Rur-
sus de oeconomicis. — 2^-24. O/Jicia caritatis.
1. Jesus f M. Molto Rdo. in Xpo. Padre. Pax Xpi. etc.
Faro con la presente risposta a tutte le letere che di V. R. si
sono fin'hora riceuute, le quali sono del primo di Cj.bre; 14 di X.bre;
2 2, 3, et due de' 12, 13, et due delli 17 del passato. Et quanto a
quei che desiderano uscire di Sicilia, non parendo adesso tempo
di trattare di simile cosa, si riseruera a miglio[r] tempo, et si ue-
dra di consolare tutti in quel modo che si giudichera maggior-
mente conuenire a gloria di Dio S. N.
2. Onando ci uerra a parlare 1'agente di monsignore Rmo. di-
Siracusa sopra la controuersia che ha S. S. Rma. col collegio
nostro sopra la quarta che pretende, non mancheremo di fare
tutto quello che potremo in benefizio del nostro collegio.
3. Si sono uiste le informationi che V. R. ha mandato circa
quei che gouernano in cotesta isola; et cofne ci sono paruti dis-
corsi vtili, cosi non si manchera di farui le debite considerationi,
sperando che ci habbino ad aiutare a deliberare il tutto a benefi-
zio di cotesti collegi et a consolatione vniuersale de' nostri.
4. Credo che V. R. sappia molto bene quanti inconuenienti
sono nasciuti dall'essersi condisceso a' coadiutori che imparas-
sero a leggere et a scriuere; et che manco inconueniente ne se-
gue in non concederlo etiam a quei che pare necessario per il
seruitio della Compagnia, come compratori et simili; i quali pos-
1 Ex archetypo, in cod. Ital. ijo, 3 ff., n. 205-207, prius 23-25. Est
etiam in reg. Sic. 1, fol. 57v.-58r.
2 Litterae hujus diei ad nos non pervenere.
478 POLANCI COMPLEMENTA
sono essere aiutati dal ministro o da qualchun/altro nello scri-
uere le espese che fanno. Et se pure con tutto questo V. R. col
Padre prouinciale et consultori giudicassero che dal concedere
a Giacomo Frini non si possa temere alcuno inconueniente, mi
rimetto a quello che risolueranno.
5. Circa quello che V. R. disiderarebbe che'l generale es-
tendesse piu la facolta sopra'l sepelire i morti, non pare che sia
necessario, massime che non senza giuste cause e riseruato que-
sto al generale solo, accioche anco si taglino le occasioni et faci-
lita di concederlo.
6. Ouanto al dimandare al signor presidente la robba del
baron de Fornari, potra V. R. quando sara auisata che ritorni>
portarci la cosa molto bene consultata, accioche qui piu facil-
mente si possa deliberare quello che deura farsi.
7. Si e gia scritto quello che qui si giudicaua che costi do-
uesse farsi circa'1 collegio di Polizzi; et spero che a quest'hora
V. R. lo haura inteso: et quando pure non hauesse riceuuto la
mia, la somma di quel capitolo e, che non potendosi lieuare
quello di Biuona, non accadeua pensare a Polizzi; dal qual luo-
'go V. R. douea far ritirare i nostri, et non permettere che pas-
sasse inanzi quel mo' di insegnare a" scolari forastieri, essendo
che questo poteua pregiudicare molto alla Compagnia.
8. Qui e parso molto bene quello che costi si e determinato
di non dare la candela a Messina ne a nessun'altra citta, et cosi
si deura continouare.
9. Se costi sara giudicato che mastro Francesco Zafrano sia
atto per seguitare i studi, non pare che si debba ordinare prima
che gli habbia finiti; et quando non paia atto per la scolastica,
potra porsi alla positiua; et quando haura studiato qualche tem-
po casi, et che si intenda qui del progresso et perseueranza che
haura fatto nelle vertu solide, non si manchera col diuino aiuto
di darne quella facolta che couerra.
10. Poiche le constitutioni rimettono al giudicio de' prouin-
ciali il far fare i suffragi per i benefattori de' collegi, non pare
che si debba ordinare altro circa quegli de' quali V. R. scriue
che hanno dato principio al fondare collegi; ma bene desidero in-
Epist. 266. — 25 Februarii 1576 479
tendere quello che cosfi col consiglio de' consultori si risoluera
di far fare per i detti benefattori.
11. Credo che hauran gia receuuto quello che si scrisse di
qui per uia del signor Giouan Lomellino circa il P. Ferrante
d'Afflitti, et cosi non accadera replicarlo altra uolta.
Ancorche si sia gia mandata una letera dal vicario generale
de' capucini, nondimeno si procurera di hauerne un'altra uni-
uersale, poiche la prima era solo perche un' particolare de' loro
non molestasse la Compagnia.
12. Circa le facolta che V. R. desidera che si communichi-
no piu amplamente a quei che gouernano i nostri in cotesta iso-
la, hauendo essi tanta facolta quanto hanno gli altri superiori
nelPaltre prouincie di Europa per rimote che siano, non pare
spediente amplificarle, massime potendosi scriuere tanto facil-
mente qua et tanto spesso. Ne questo nasce da mancamento di
pducia, perehe ueramente io mi fido di tutti, ma accioche, come
altre uolte ho scritto, si conserui Vordine della Compagnia et si
camini con la debita subordinatione, alla quale suole tanto con-
correre Dio S. N.
13. Oui ci pareua che bastasse quello che si e risposto cir
ca quegli huomini solitarii 3; ma se non bastera, disidero che poi
ci porti quanto maggiore risolutione potra del negocio.
14. Quanto alla confirmatione dello accordo fatto del P. Gi-
ronimo Gallicia, qui pare a' periti che non si possa far, per essere
contra la bolla di Pio quinto; ma se in cotesto regno hauessero
qualche priuilegio che facesse constare che non ostante la detta
bolla lo possiano fare, potranno aui[sa]rci et non si manchera di
dare Pordine che in Domino si giudichera migliore 4.
15. Se ueramente si conosce essere necessario mutare alcu-
na cosa, massime di quelle che non sono si essentiali de' modePii
3 Cf. epist. 249, annot. 4.
4 De hoc neootio, praeter loca quae in his epistolis reperis, aerunt littf -
rae Domenecci ad Mercurianum, 22 Maji 1575, Ttal. I4Q, fol. 444r-'> tum aliae
Mercuriani ad Domeneccum, 9 Julii ejusdem anni, quibus mittit responsum
P. Leonis, procuratoris, de hac re: Sic. 1, fol. 3^r. Rursus Domeneccus ad
Patrem generalem, iS Nov.: Ital. 149, fol. 129V.; denique 18 Aprilis 1576:
Ital. 151, fol. l3r.
480 POLANCI COMPLEMENTA
fatti da Mtro. Giouanm, bonae memoriae, potranno farlo eon la
benedittione di Dio, tanto circa'1 collegio di Catania quanto quel-
lo di Cal[a]tagirone et di Messina. Vero e che non pare che per
hora si pigli nuoua impresa di fabricare in Catania, atteso il ca-
rico della Compagnia, il poco fondamento di quel collegio, et pa-
rendo necessario che prima ci scriua quello che in questa le di-
ciamo in torno il detto collegio.
16. Fu molto buona la risposta che V. R. diede al signor
vicere circa il negotio di Casteluetrano; et accadendo che di nuo-
uo li parlasse di quesfistesso, non pare che se gli possa dare al-
tra migliore risposta.
17. Se bene credo che V. R. lo baura fatto, nondimeno non
lasciero di dirle che desidero che osserui minutamente le con-
suetudini di cotesta prouincia, et quando uerra le porti notate.
Pare molto bene il non ripigliare il uespro in Palermo, non ui
essendo necessita, se gia realmente il popolo non si ritirasse dal
le lectioni sacre per non cantarsi. Si uedranno le regole del no-
uitiato, et fra tanto deura continouarsi quello che si e fatto
fin'hora circa la dottrina xpiana., della quale scriue.
18. Del gentilhuomo di Catania che ha X mila scudi di en-
trata, et del figliuolo, ci siamo consolati di quanto V. R. ci ha
scritto; ma hauendosi 1'occhio alTedificatione, pare che si riceua
prima il figliuolo, conoscendosi che habbia uocatione et sia habi-
le per la Compagnia, stando dapoi aspettando come si.andera li-
berando il padre degrintrichi che ha; et alThora si potra meglio
giudicare, se per il buon nome della Compagnia et bene de' no-
stri et di detto gentilhuomo, si deura riceuere; perche concurro-
no alcune considerationi, se sa latino, o in che potrebbe essere
vtile alla Compagnia, et in questo si disideraua hauere maggiore
luce; et pare che doue si pensasse che seguisse alcuno scandalo,
non si dee fare conto alcuno di robba; et secondo quello che scri-
ue, non pare che possa seguirne altro; et si crede che si potreb-
be representare al detto gentilhuomo che forse starebbe megli[oj
fuori, doue potrebbe spendere il tempo in diuotione.
19. Dei censi, se la pura necessita non scusa, non uediamo
che in alcun modo si faccino; et si doueua preuenire questa ne-
Epist. 266.-25 Februarii 1576 481
cessita, et scriuere a tempo. Et se ben uediamo che questi tempi
che sono occorsi hanno offerto qualche necessita, nondimeno e
bene che non si proceda piu oltre; et quando alcuna necessita
reale si presentasse, si potra scriuere qua prima come altre uolte
si e auisato.
20. Ouanto alla permutatione degli studi di Messina a Ca-
tania per perpetuargli in quella citta, non si deue dare alcuna in-
tentione di questo, ne fare alcuno nuouo disegno. Et quando
uerra il procuratore si potra trattare il fatto con maggiore luce.
Et conuiene fra tanto che ci habbia moito riguardo alia ^ratitu-
dine che dobbiamo alla citta di Messina et al debito della con-
scienza; et cessata la peste non sara necessario che alla citta di
Messina si dia alcuna significatione di tale permuta. Et sara bene
chequa si scriua se Catania ha dato o uuole dare alcuna cosa,
et con che conditione. Et pensiamo che V. R. non haura fatto
cosa alcuna ne dato intentione di accettare niente; perche sa
che bisogna hauerlo prima trattato qua, et presentate le condi-
tioni.
21. Per essere, come V. R. scriue, il collegio di Siracusa
pouero, pare che per adesso si possa permettere che quelle 12
onze del P. Georgio Vintimiglia si diano al detto collegio, se pero
non constasse che fosse stata confermata la donatione di dette
onze in beneficio del collegio di Messina del che pero deura cer-
tificarsi prima di fare la traslatione.
22. Qui non habbiamo alcuna facolta per potere da noi
stessi ratificare contratti simili a quegli che V. R. mi scriue nella
sua delli 13 del passato di quella casa che ha X botteghe sotto,
la quale uorrebbe uendere; et si troua anco qui difficolta, non
solo che noi ad ogni hora ritorniamo a S. Sta. per cose tempo-
rali, douendolo fare piu tosto i compratori quando pero si deb-
bono fare tali cose, ma anco essendo come sicuri che'i papa non
concedera licenza di alienarla, non constando che della uendita
si faccia nuoua inuestitura in bern" stabili, si come ha posto nelfal-
tra supplica che gli si e presentata per la confermatione delle al-
tre case. Et pretendendosi di la uenderne ancora un'altra, sara
bene quando si haura a dimandarne licenza, o per noi 0 per mezo
POLANCI COMPLKMKXTA. -T. LT 31
482 POLANCI COMPLEMENTA
di altri, che di tutto si dimandi in una uolta; mandando pero di
tutto piu minuta et sofficiente instruttione a.
23. V. R. potra auisare il P. Paolo di Achille, P. Giraldo,
P. Romena et P. Benedetto Rouasi, che si sono riceuute le loro
letere, alle quali non rispondo per non ui esser' cosa che richieg-'
ga risposta. Al P. Villalobos potra anco far intendere che si e ri-
ceuuto la sua; et poiche e nel numero di quei che disiderano us-
cire di Sicilia, mi rimetto a rispondergli quando si sara risoluto
questo negocio.
24. Desideriamo intendere che la peste uadi mancando, et
fra tanto raccomandaremo a nostro Signor cotesta isola accio
si degni farle la gratia. Con che fo fine et mi raccomando molto
alle orationi et santi sacrifici di V. R. et di tutti cotesti nostri.
Di Roma il d\ 25 di Febbraro 1576.
Di V. R. seruo in Xpo.,
EUERARDUS MERCURIANUS.
267
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 27 FEBRUARH I576 l.
I. Petitur facultas de re oeconomlca. — 2. Libere se velle uti facultatibus,
ut aiunt, praesumptis. — 5. Visitatio in finem properat.
1. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.* Quan-
tunque non so s'arriuano alle mani de V. P. nostre lettere, non
hauendo alcun auiso della riceuuta de quanto ho scritto dopoi
che tornai de Messina a Catania alle 12 de Octobre, non lasciard
de scriuer spesso, accio sapia V. P. che siamo viui et sani per la
diuina grazia; et che ho scritto delle cose della visita et altre ap-
pertenenti alla prouincia de Sicilia et ben vniuersale di quella;
et penso passano 12, et forsa 15 plichi quelli ch'ho mandato del
a Huc usque tantum habet regestum Sic. 1, ff. 58-59V.: vide annot. 1.
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2ff., n. l32, prius 112. Huic
et illi quae signatur n. 269, responsum est die 6 Aprilis, ut est in cod. Ital.
150, ff. 379-380.
Epist. 267.-27 Februarh 1576 483
Octobre in qua. Et non mi metero a scriuere de quelle cose in
sin'a tanto che sapia s'alcune mie hanno hauuto ricapito. Sola
mente vorrei ci trouassimo con alcune potesta necessarie per il
gouerno de questa prouincia in tempi tanto difficili ?; come sa-
rebbe de promouere al sacerdotio alcuni questa quaresima, et de
far alcuni contratti de censi in euidentem vtilitatem, li quali po-
triamo far de iure communi, se nostro modo de procedere non
ricercassi che dal capo venessino le facolta alle altri membra.
Ho mandato per due vie la copia delle facolta che qui repu-
tamo necessarie, et parmi potria V. P. fidarsi de noi sanza scru-
pulo alcuno, et comunicarci alcune di quelle, perche indubitata-
mente non s'vsera d'esse se non in casi che tenessimo per certo,
o molto probabile, che stando presente V. P., et vedendo il stato
di queste cose, farebbe il medesimo. Se non verra, ci raccoman-
daremo a Dio, et faremo come meglio potremo. Vn solo censo
hauemmo fatto, pigliando 500 V per comprar vna casa, congion-
ta a questo collegio, et in ogni modo necessaria per 1'habitatio-
ne nostra., la quale ci ha de pagar la citta, ma non insin'al
Agosto, et alThora si disfara questo censo, piacendo a Dio. In
questo mezo, per satisfar alla parte, V. P. sia contenta de man
dar vna patente, doue approbi la vendita del detto censo per 200
onzie, per la quale si pagua a ragione de 8 per cento; et il con-
tracto si fece col signor Giovanni Thomaso Paterno, per certi
pupilli, cui erano li denari... 3.
2. Quello chJho detto, che non venendo risposta de V. P.
sopra le concessioni dimandate, ci ricomandaremo a Dio, et fa-
remmo come potremo, intendo cos\: che non hauendo expressa
commissione sopra le cose dette, et giudicandole necessarie, o
molto vtili, estenderemo nostra auctorita generale quanto po-
2 Mirum fortasse cuipiam videatur toties facultates ampliores a Polanco
flagitari; at vero consideranti temporum difficultates, Polanci diligentiam
in litteris scribendis et negotiis gerendis, et aliunde tarditatem in respon-
sionibus eidem dandis; justa prorsus, imo etiam necessaria Polanci petitio
videbitur. Cf. dicta in praefatione hac de re.
3 Resp.: non placere ut censibus onerentur collegia. Omittimus autem
quae hic sequuntur de venditione domuum panormitanarum saepius repe-
itta.
484 POLANCI COMPLEMKNTA
tremmo; et se non bastassi, faremmo sub spe ratihabitionis quello
che ci parera esser conforme alla volonta de V. P., con animo
de domandar da lei confirmatione. Et non ci regularemo con li
ordini communi in casi estraordinarii, ma con quello che per
scarico della conscienza de V. P. et nostra, et buon gouerno.
conuiene. Questo potrebbe accader in far alcuno censo qui in
Catania, o altroue, per viuere; perche non si potendo riscotere
cio che si debe alli collegii per la peste et altre cause, et essendo
necessario sustentar la gente et anche guardarla de pericoli, po-
trebbe essere che ricorressimo a pigliar denari a censo, o ven-
der' alcuna cosa inutile. Non si e pero fatto piu di quello che ho
detto di sopra, ne si fara sanza necessita grande.
3. La peste haueua quasi cessato in Palermo et Messina, et'
questa primavera pare ha tomato a pullular'; et in altre bande ha
fatto et fa gran danno. Io penso fra doi giorni partir per Paler-
mo, et reuisitar, conforme airordine de V. P., quelli collegii,
quali per la peste non ho reuisitato infin1 a mo'; perche non po-
trei facilmente esser poi riceuuto in Catania et li altri collegii
sani. Passaro per Calatagirona et Pollizi, et spero rimettere il
collegio in Bibona, se stara meglio (come ci hanno scritto), et
visitato Palermo et Monreal, penso auiarme a Messina, et de li
aspettar 1'ordine de V. P. di tornar in Italia, o cio che mi sara
imposto, gia che la visita et reuisita sara compita, et non solo
dati li ordini, ma procurato etiam siano messi in pratica. Et con
tanto, nell'orationi et sacrifici de V. P. et de tutta la casa humil
mente mi raccomando, et domando la benedictione di quella per
tutta questa prouincia. De Catania 27 de Febraro 1576.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
'Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre, il P. Mtro. Eue-
rardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de Jesu,
in Roma.
Sigilli vestigium.
Epist. 268.— io Martji 1576 485
268
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 10 MARTII I576 l.
I. De doino professorum aut collegio condendo ad Piazza, et de domo ad
Castel- Vetrano. — 2. Panormi et Messanae brevi erigendae domns. —
j. De collegio ad Polizzi. — 4. Pestis defervescit.
1. f Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi,
etc. Airultimodel passato partimmo di Catania per Calatagirone,
et alla uolta di Palermo; et tratenendoci un giorno per le pioggie
grandi, ci giunse un fratello, mandato a posta dal Padre pro-
uinciale 2, con lettere di V. P. di 24 et ultimo di X.bre, et altre
del P. Posseuino de 7 di Genaro; et ci e stato di molta consola-
tione 1'intender che fossero giunte alle mani di V. P. diuerse let-
1 Ex archetypo a Polanco aucto in codice Epist. Polanci, 2 fr\, n. l34,
prius 2.
2 Domenech, cujus exstant litterae in eodem codice, sub n. l33, prius
ff. 1 13-1 14, datae 6 Martii 1576, quibus monet Mercurianum de acceptis illius
litteris 24 Dec. 1575 et 24 Febr. 1576, deque ipsis missis ad Polancum. En
autem quid de hujus excelsi viri visitatione ibidem dicat:
«La diligentia grande dil Padre visitator' in scriuer quello che occorreua,
et il non receuer lettere di V. P. me hanno fatto tardar nel scriuer'.»
... «II Padre visitator' ha volutto partir per visitar vn'altra volta Pa-
lermo, passando per Calatagirona et Polizi, doue sono alchuni delli nostri
venutti de Biuona; et poi pensa di passar a Monreal et a Biuona. Ha piglia-
to questo camino contra il parer di molti di noi, per esser li tempi hora mol-
to trauagliosi di caminar per questo rejjno, vltra dil periculo in che si met-
te; etcredo hauera experimentato quello li habbiamo detto. Ma con ]a vo-
lunta grande che ha di far exactamente suo officio, non teme fatiga ne pe-
riculo. Spero che il Signore se ne seruira non puoco di questa reuista; per-
che, oltra che li collegii quanto piu sono visitati tanto piu sono consolati et
aggiutati, essendo esso tanto diligente et solecito, con le parte che il Signo-
re li ha dato, tanto maggior frutto se n'a d'esperar con la grazia et fauor di-
uino. V. P. ha raggione di molto consolarse di sua visita, et di hauerlo man-
dato, et tener sia stato inspirato da Dio in mandarlo; et io [di] molto rin-
gratiar soa diuina magesta che me habbia exaudito, supplicandolo molte
volte mandasse persona che suplisse li mei mancamenti et molto aggiutas-
se questa prouincia, come speramo in sua infinita bonta. Esso sia lodato et
benedetto per sempre, che in questi tempi che hanno occorsi ci ha vulutto
oonsolar con soa venutta tanto necessaria.» Cf. supra, epist. 224, n. 3, et
annot. 2.
486 POLANCI COMPLEMENTA
tere et informationi mandate il mese di Ottobre et Nouembre, et
cosi speriamo saranno arriuate altre, se bene haueran tardato al-
quanto piu dell' ordinario. Non rispondero a dette lettere, per-
che le rimandai al Padre prouinciale accioche le uedesse, et le
aspettiamo qui alla giornata, et all'hora si fara risposta. Tutta--
uia rispondero per questa a quella di V. P. delTultimo dell'anno
sopra la casa di Piazza, et uenne a tempo che haueuamo di pas-
sar per quella citta. Vero e che il desiderio loro, o di molti di
loro, si era mutato di casa in collegio. Se gl'e significata la dif-
ficolta di accettar simili collegii, cioe di 20 persone o incirca,
dandoli poca speranza di ottenerlo. Ouanto alla casa professa,
etiam gl'e stato significato quanto scrisse V. P., cioe che non
si potrebbe accettar se non si trouasse in quella citta materia
sufficiente da poter essercitar li nostri ministerii soliti nelle case
professe, et se non si potesse sperar sostentamento per 30, o 40
persone de' nostri. Se gl'e data anche ragione del numero, qua-
le pareua loro grande, et cosl restarono di considerar cio che se
li proponeua, et quando uenissero al numero detto (perche della
occasion di essercitar li ministerii non si dubita che ci sara), fra
il Padre prouinciale et me con li consultori ci risolueremo come
V. P. Tordina. Non lasciero di rappresentare a V. P. che ci
pare che poche case si potranno cominciar, minacciandoli con
tal numero; et la ragion che si assegna nella lettera della conser-
uation della disciplina, et del numero de professi che col tempo
ci saranno, pare presuppone che si habbia a pigliar solamente
una casa; ma col tempo, se parera a V. P., o ad altri generali,
si piglieranno quante si uorranno in questa prouincia, perche
etiam il signor duca di Terranuoua fa di presente instanza per
un'altra casa in Castel Vetrano; et passando noi per Termini,
doue sta la corte, et uisitandolo, ci ha astretto a scriuer di nuo-
uo a V. P. Vero e che il numero che lui uorrebbe per adesso sa-
rebbe fin'a 15, et lui stesso uole sostentarlo, senza che la citta
sia tenuta darl[i] niente; et cosi dice lo faranno suoi successori.
GFhabbiamo detto, che la Compagnia nelle case professe non
solamente non piglierebbe entrata, ma ne anche cosa equiualen-
te ad entrata. come sarebbe se sua eccellenza et li successori pi-
Epist. 268. — 10 Martii 1576 487
gliassero 1'assunto di sostentarla. Lui rispose, che non si faeen-
do contratto che obligasse lui o li successori, non saria equiua-
lentia d'entrata, poiche sarebbe in liberta loro darli il sostenta-
mento, et in quella della Compagnia lasciar quel luog[o], se non
se li dessi il loro bisogno. V. P. ueda che cosa si ha da rispon-
der al signor duca 3. Et per contentar S. Ecc.za s'e mandato a
predicar a Castel Vetrano il P. Lodouico Mansone, con un'altro
sacerdote per confessar, et un'altro fratello per insegnar la dot-
trina x/ana.
2. Qui etiam in Palermo et in Messina pensiamo con la gra-
tia del Signor trouar altri luoghi per li collegiali, accioche si
possa cominciar, doue adesso fanno residentia li nostri, casa pro-
fessa. V. P. ha gia dato suo consenso quanto a Messina, et si-
gniflcato che anche le piacerebbe questo in Palermo. La causa
di lasciar questi luoghi per case e, che gia il popolo e auiato alli
sacramenti et alla predicatione, et ha fatto le chiese a sue spese
dilimosina. Tuttavia ci consolaremo d'hauer espressa licenza et
benedictione de V. P. per cominciar' nel luogo che ci parera piu
al proposito.
3. Passando per Pollizi, trouammo molto caldi quelli giura-
ti et gentilhuomini della citta quanto al suo collegio, et questa
quaresima si spera arriuera la intrata che loro danno a 400 V,
oltra la casa et chiesa che vogliono fare. Et molti altri, come si
fermassi il collegio con 1'acceptatione de V. P. vogliono dar al-
tre intrate o aiuti. Oltra questo, de nostri fratelli de Polizi ci
sono da 300 V cTintrata, benche non tutta perpetua; et final-
mente ci e S.ta Margarita, la quale e per dar al collegio de Poli-
zi tutto il grano, orzo, vino et olio, legne et frutti ch'ha de biso-
gno per 30 et piu, et anche carne in bona parte, dando etiam a
Bibona (a cui collegio e vnita) tutto quello et piu che cauarebbe
3 Responsionem in regestis non invenimus novam, post eam quae est
in epist. 206, n. 16; aliam tamen Possevini manu in margine hujus epistolae
indicatam habes hisce vetbis: «Si e considerato questo etc. Render capace
S. S. Illma., massime che questo e caso nuouo, et contra il nostro instituto,
oltre molti altri inconuenienti che auuerrebbero, etc. Si quando con missio-
ni si potra, si vedra di fare.» Cf. epist. 223, annot. 2.
488 POLANCI COMPLEMENTA
se non ci fossi collegio in Polizi. V. P. veda se li pare rimettersi
anoi, o cio che risponderemmo a questi qui clamant post nos.
4. Non diro altro per adesso, se non ch'ho trouato i nostri
tutti sani in Palermo, et la citta non del tutto, ma va meglio as-
sai, come anche intendo de Messina et de Monreal et Bibona,
che gia sono libere. Humilmente domando per tutti noi la bene-
dictione de V. P., et 1'orationi et sacrifici, perch'oltra il comba-
tere con le difficulta che prouengono della peste, si aspetta la ar-
mata turchesca per questa isola o per Malta. Dio N. S. pigli la
protectione de tutti; et buon aiuto ha dato sua santita col santo
giubileo venuto in questi paesi. De Palermo 10 de Marzo 1576.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu. Roma.
Sigilli vestiginm.
269
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO I4 MARTII I576 *.
1, De litteris acceptis. — 2. De sepulcris in nostro templo. — f. De ritibus
nonnullis Siciliae peculiaribus.—^. De aliquibus mnneribus, et quibus
demandata illa sint. — $. Libellus de moribundis juvandis scatet men-
dis.
I. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre. Pax X.1 II 2.° di de qua-
resima arriuai a Palermo, et ho scritto d'alcune cose a V. P. Et
quantunque non mi sono anchora rimandate le lettere de V. P.
de Catania, per far risposta in particolare (dico, quelle de 24 et
vltimo de Dezembre passato, riceuute in Calatagirona), diro in
questa ch'ho vista vna per il Padre don Paulo de 12 de Febra-
rOj cui copia si dice essermi mandata , et credo la riceuero con
altre che mi mandera il prouinciale... 2.
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff. , n. 135, prius 5. De
responsione, cf. supra, epist. 267, annot. I. Consumpta charta, aliquot lit-
terae evanuerunt quae more nostro supplemus.
2 Omissa Ioquuntur de contractu panormitano, de quo saepe.
Epist. 269.— 14 Martii 1576 489
2. Essendo io venuto in questa eitta, qualche persona fa-
coltosa voleua se li dessi vna capella per sepelirsi con vno o duoi
altri, et voleua far la spessa de detta capella et ornamenti di
quella in questa chiesa de Palermo, et non mi e parso se le con-
cedessi sanza escriuer; a V. P. et intender' se cose simili doues-
sino concedersi. Perche in Sicilia in ogni chiesa quasi de quelle
nostre che si fabricano, potrebbe occorrere simile difiicolta, et si
presuppone che vorrebbeno questi che domandano capelle lasciar
in quelle suoi corpi, et forsa che a nessun'altro iui si concedes-
si sepoltura. Benche so che non si possono accettar capellanie,
come le prohibisce il decreto della prima congregatione, ne con-
ceder' sepultu[ra], se non come toca il decreto 42 della detta con-
gregatione; ma perche questi non fundano capellanie, ma capel-
le, sanza alcun pesso nostro, in fuora della sepultura per perso-
ne determinate (come doi o tre, o cosa simile) sine iure sepultu-
rae quanto alli posteri, desidero intendere il parer et volonta de
V. P. per saper cio che si deue risponder' a simili persone 3.
3. Vsano in Sicilia quando si dice Teuangelio apicciar vna
torcia, il che non si dice nel [r]ito del misal romano. Non Tho le-
uato per esser tanto vniuersale in questo regno; se pur piaccess[i]
a V. P. farci intender sua volonta, ci fara gratia. Et cosi quan-
to al dir' la confessione auanti alla messa nel penultimo scalino;
perche, doue sono molti, pare qualche inconuen[i]ente tanto ca-
lar et ascendere. In Roma non si vsano se non pochi scalini, et
cosi il rito del missale piu ragioneuolmente dice si discenda al
penultimo. Oui s'vsano molti scalini... 4.
4. Non altro al presente, se non far intendere a V. P., che
ho cominciato ad aiutare il P. Paulo, dandoli per ministro il
P. Giovanni Dominico Candela , accio con auctorita sufficiente
gouerni questo collegio sotto il P. Paulo. Et a tutti li consulto-
ri e parsa conueniente questa electione; et del P. Francesco Gui-
raldo per maestro de nouici, in loco del P. Candela. Faremmo
3 Resp.: si postulans bene de Societate meruit, concedatur, etiara si
impensas capellae non faciat; aliis, de quibus nihil dicit Polancus in com-
mendationem, non est ratio concedendi.
4 Repetuntur quae in epist. praeced., n. 2.
49» POLANCI COMPLEMENTA
proua, in tanto che io sto qui, come riescono, et s'altro ordine
verra da V. P., sara sempre exequito 5. La benedictione et ora
tioni de V. P. domando humilmente per me et per tutta questa
prouincia. De Palermo 14 de Marzo 1576.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Kdo. in Xpo. Padre, il P. M.°Eue-
rardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de Jesus,
in Roma.
Sigilli vesticrinm.
5. Jhs. s. Ho cominciato a veder quel libreto che mi mando
V. P. per aiutar a ben morir 7, et trouo moltissimi errori della
stampa; et tali, che spesse volte leuano il senso, et altre fanno
senso inepto; et finalmente eome sta, se si legessi, mi pare ba-
starebbe per leuar la volunta de legerlo, et darebbe poca ripu-
tatione alla Compagnia. Io mandero vna nota delli errori , come
potro linirla, et se non sono emendati prima, non solamente fuo-
ri de casa, ma ne anche dalli nostri pare sarebbe espediente si
legessi. Questo per auiso de V. P. De Palermo 14 de Marzo 1576.
Filius et seruus,
f JO. DE POLANCO. f
Inscriptio, a tergo hujus scliedulae. Patri nostro praeposito
generali.
5 Die 3 Augusti ejusdem mensis per epistolam Mercuriani ad Cande-
lam, hic creatur rector panormitanus pro Paulo de Achillis: Sic. 1, fol. 68r.
6 Adsunt haec chartulae adjunctae, autographae quoque Folanci, et cui
inscribitur in margine: «Postscripta.» Vide vol. I, 672.
7 Cf. vol. I, Prooemium, XXI, n. 2; tum epist. 252, n. 14; et 272, n. 4.
Epist. 270.— 20 Martii 1576 491
270
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 20 MARTII I576 l.
16. De collegio in oppido Polizzi desiderato iterum consnlit. — 7. De pro-
movendis nonntillis sodalibiis ad solennem professionem. — 8. De adju-
toribus rei domesticae. — g. De consiliariis atqne admonitoribus. — De
Bartholomaeo de Carlo. — //. De numero coadjutorum.
1. 7 Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro... Circa il eolle-
gio di Polizzi, ho auisato al P. Biagio Sanchez et P. Gasparo
Sanchez, che li predica questa quaresima, di cio che V. P. scri-
ue. Et tamen, perche le cose sono in alquanto differente dispo-
sitione di quella che V. P. intese per le mie lettere, mi e parso
doueuo dar informatione di nuouo, et spero poter riceuer la ri-
sposta auanti che sia tempo di rimouer di la li nostri che uenne-
ro di Biuona. Et quanto alle scole che li si son cominciate, non
dubiti V. P. che si possano facilmente leuar a nostra posta, per-
che adesso al passar nostro per Polizzi, gl'ho auisati che fatta
pascha si leuerebbono, non accettando V. P. il collegio; et pri-
ma di alThora non e tempo di far tornar' a Biuona il numero
compito, quantunque per la gratia di Dio gia sta quasi sana;
come anche Monreale; et Messina et Palermo uanno molto me-
gliorando.
2. Ma per tornar a Polizzi, quando il Giugno passato pas-
1 Ex archetypo partim autographo, in cod. Epist. Polanci, 6 ff. , n. l36,
prius6-ir, antiquitus 1-4. Nonnulla omittimus exigui momenti, utpote re-
bus jam Romae judicatis nihil addant; en autem relictorum summam: Cu-
pientes e Sicilia exire; adjutores rei familiaris petentes discere scripturam
et lectionem; sepulturae in templis nostris; de Fornarii fortunis; de sodali-
bus Zaffrano, Afflitti et Gallicia; de suffragiis pro benefactoribus collegio-
rum; de aedificio Catanae; de equite catanensi cupiente cum filio suo nomen
dare Societati; de mutatione scholarum messanensium in urbem Catanae,
deque hujus collegii censu non contrario decreto S. Pii V; de confirmanda
venditione domuum; aliaque respondentia epistolis Mercuriani de minutis
rebus.
Porro huic et epistolis 271 et 273 respondet Mercurianus 21 Aprilis
(Ital. 151, fol. 33), brevi utens sermone, quasi vale visitatori dicens, misso
novo praeposito provinciae. Cf. sequentia.
49^ POLANCI COMPLEMENTA
sammo di la, ui erano doi sacerdoti de' nostri, et 4, o 5 fratelli,
parte per conto di S.ta Margarita, priorato unito al collegio di
Biuona, parte per far qualche frutto a modo di missione. Tro-
uammo che si era cominciato a trattar di questo coilegio molti
anni inanzi dal tempo che qui staua il P. Montoia, et fra lacitta.
et alcuni particolari di essa haueuano promesso et assegnato poco
piu di 200 scudi d'entrata, et doi nostn fratelli o tre, pur di Po-
lizzi, haueuano applicato per questo collegio, se si facesse, da 300
altri V .di d'entrata, benohe non era tutta perpetua, et si conten-
tauano quelli della citta aspettar alcuni anni, se cosi piacesse a
V. P., accioche si moltiplicasse questa entrata delli stessi frutti;
et quando ci fusse casa et chiesa, et competente entrata, si man-
dasse la gente per scole, etc, in modo che con questo et la com-
modita che si aspettaua di S.ta Margarita, senza pregiudicio del
collegio di Biuona, anzi con aiuto, si poteua far conto che arri-
uerebbe quella fondatione a 700 V .di d'entrata. Et non si ricer-
cando se non doi o tre maestri, si poteua far disegno di tener li
un buon numero di nouitii: tanto piu ottenendo la citta dal re
certo castello in gran parte ruinato, il qual se potrebbe far capa-
ce habitatione, tanto per li collegiali, quanto per li nouitii. Et di
tutto questo disegno ho scritto diffusamente a V. P. di Polizzi
in detto mese, et parmi che le lettere si perdessero 2.
3. Hora tornando noi questo Marzo di Catania a Palermo,
et passando per Polizzi, ci han parlato li giurati della citta, et li
primi gentilhuomini di quella, molto piu riscaldati che prima:
tanto che per questa quaresima uoleuano raddoppiar quello che
gia un'altra uolta haueuano assegnato, leuando delli particolari
cio che ognuno haueua promesso, accioche si inuestisse in en-
trata doue la Compagnia uolesse, per piu facile essattione. Et se
si accettasse il collegio, altri uoleuano dar del suo piu assai di
quello che si e detto, oltra 1'edificar la casa et chiesa; et cosi de-
siderauano non si leuassero li maestri che ui erano, benche il
resto della gente tardasse piu a uenir'. Gl'ho detto la difficolta
che ui era di accettar simili collegietti, et che io non haueuo au-
2 Neque ad nos pervenerunt.
Epist. 270. — 20 Martii 1576 493
torita, ma che scriuerei a V. P., etc. Li motiui per accettar que-
sto collegio son li seguenti. Primo, che tenendosi il priorato di
S.ta Margarita unito al collegio di Biuona, par come necessario
tener alcun' de' nostri, che habbia cura di quello; et conuien ci
sia un sacerdote ragioneuolmente, si perche ui e una chiesa doue
e solito dirsi messa le feste, che si chiama S.ta Margarita, si
etiam per li lauoranti et nostri che li stessero, li quali non senti-
rebbono messa, se non ci fosse sacerdote o andassero molto
discosto. Ouanto al temporale etiam sarebbe cosa perduta quel
priorato se li nostri non ui stessero, et pochissimo si haueria in
affitto, doue essendoui qualche uno, uale assai, come diro. Do-
uendoui esser un' sacerdote, par anche sarebbe poco consolato,
se non hauesse altro con chi potesse confessarsi. Et non potreb-
bono star tutto l'anno in S.ta Margarita, perche la state e mal'
aere, et sarebbono come solitarii; et al contrario, stando in Po
lizzi, a4 miglia o 5 di S.ta Margarita, stanno in luogo sano, et
doue possono far frutto secondo il nostro instituto. Et la residen-
za loro in quella citta fa che le robbe di S.ta Margarita si possa-
no smaltire cin utilita notabile del collegio di Biuona, et di quel-
lo di Polizzi, se si fara. Et doue sono doi sacerdoti et tre o 4 fra-
telli, con aggionger altri doi o tre soggetti per leggere, non
ricerchera piu la citta, et quasi tutti gl'altri potrebbono esser in
utilita della Compagnia, hor fossero nouitii, hora scolari.
4. II 2.0 motiuo e, che si potrebbe far buona commodita
alla prouincia, sostentando \\ un buon numero di nouitii o di hu-
manisti; perche essendoui da 7 in 8 cento V.di d'entrata in de-
nari oltra quelli di S.ta Margarita, si potra cauar quasi tutto il gra-
no et orzo necessario per 30, 0 piu persone, et cosi tutto il uino,
et oglio, et lino, et legna et frutti che fusser' necessarii, et in
b.uona parte Ia carne, perche hanno ius pascendi. Et in queste
citta di Sicilia, non si trouando la carne alli macelli, simil com-
modita e molto importante. Et ccn tutto questo Biuona potria
hauer due uolte et tre uolte tanto come cauerrebbe, se li nostri
non fussero in Polizzi, per la commodita di sopra detta d nauer-
si cura et di uender 1'oglio et altre cpse in Polizzi. Et si faceua
conto che tornaria bene a tutti doi luoghi, metendo l'vno il
494 POLANCI COMPLEMENTA
priorato, 1'altro la cura et industria, diuidersi quel che si cauasse,
se gia non paresse piu spediente che si accordassero quelli di
Polizzi con quelli di Biuona in denari, dandoli vn tanto l'an[n]o.
5. II 3.0 motiuo e, che habbiamo alcuni della Compagnia
molto buoni suggetti et delli principali di quella citta, quali han-
no applicato, come ho detto, li suoi beni, et par sia quella terra
di buoni ingegni, et inclinati alla uirtu; et cosi potrebbono col
tempo molti accettarsi, quali aiutassero il diuino seruitio nella
Compagnia, et anche la stessa fondatione temporale. Si potrebbe
etiam far buon frutto nella citta, per il molto gran desiderio che
ha quella gente della Compagnia, et buona dispositione alla pieta.
6. II 4.0 et ultimo e, che in alcuni bisogni, come d'armate o
altri trauagli di luoghi maritimi, sarebbe alle uolte buon rifugio
un luogo in Polizzi, perch'e sito forte, et discosto della marina.
Hor V. P. ueda cio che le piacera ordinare, perche se la risposta
di questa sara di non uoler collegio in Polizzi, gl' auiseremo che
desistano, et leueremo li nostri di Biuona con le scole, o per me-
glio dir, con una scola che si tiene publica. Se V. P. giudichera
che lo possiamo accettar, uenendo loro a dar 1'entrata che offeri-
scono, potremo continuar con aggionger urfaltro buon maestro,
che siano in tutto duoi. Non siamo ancora risoluti di restituir le
scole a Biuona, perche non siamo obligati, et ha cessato Taiuto
che daua il duca; benche io spero andar presto a Biuona, et in-
tenderemo anche dalla signora duchessa et nuouo duca TanimD
loro d'aiutar il collegio, quale insin'adesso mostrano buono, et
all'hora potremo il Padre prouinciale et io risoluer quel che ci
par conueniente, et auisar V. P. In questo mezo ho scritto a
Polizzi, che di mio parer soprasedano nel domandar quel castel-
lo ruinato al re, insin'a tanto che uenga la risposta da V. P...
7. Circa li professi, si son proposti a V. P. sei che han finj-
ti li studii, et nelle cose essentiali buoni, quantunque in alcuni
di loro si desidera mao-gior mortificatione in alcune cose, corre
anche nelli professi, et in me il primo. Si faceua conto, data la
licenza di V. P., di farli far la probatione del 3.0 anno, acciochc
si aiutassero nella detta mortificatione, in fuor de quelli doi che
V. P. ha nominato fra loro, acciocbe si potessero subito far pro-
Epist. 270.— 20 Martii 1576 495
fessi. Ma come questo si domandaua accioche fusse qualchedu-
no di piu nella congregation prouintiale, per poter hauer uoce
passiua nella elettion del procurator, etc, gia che il procurator
e fatto, di nuouo uederemo se sara spediente far questi doi pro-
fessi subito, o se aspetteremo che facciano la probation del
3.0 anno, almeno in parte.
8. Circa li coadiutori spirituali et temporali, se ben mi ri-
cordo, si son fatte tre classi. Nella prima sono quelli circa li qua-
H non dubitiamo che si possano accettar nella Compagnia per
coadiutori formati. Nella 2.a classe sono alcuni, quali, se ben sia-
no buoni nelle cose essentiali, si desidera anche in loro maggior
sodisfattione; et dando licenza V. P., si pensaua auisarli da sen-
no, accioche si aiutassero piu nella perfettione; et come col tem~
po si uedesse il progresso loro nello spirito, si faceua conto
d'accettarli. Nella 3.a classe erano alcuni di molti anni di Com-
pagnia, delli quali pareua per la ragion del tempo douesse farsi
qualche risolutione. Et cosi si pensaua proceder come con quelli
della 2.a classe si e detto, et anche piu strettamente, et con piu
difficolta accettarli al grado detto, quando si uedesse in loro
emendatione, et non altrimenti.
9. Li consultori, et admonitori de' rettori et prouinciale, st
confirmeranno come V. P. Fordina.
10. Di Bartolomeo de Carlo, lucchese, non so che mai sia
stato tentato di studiare; ma ben mi par che esso ha proposto
1 'imparar a scriuer un poco per rispetto delFofficio suo. Non ci e
pero alcun pericolo, per la eta et disposition sua, che possa pre-
tender il passar oltra; et uedendo che V. P. si inclina poco a que-
ste licentie, giudico che si potra lasciar star senza imparar a scri-
uere.
11. Circa il numero de coadiutori, che pare molto a V. P.,
a me anche pare il medesimo, che sto presente; et tuttauia non
uedo che auanzino coadiutori, ma piu presto che si desidera qual-
chuno di piu. Et le ragioni ch'io trouo di questo sono le sequen-
ti: La prima, che questi collegii communemente fanno etiam
Tofficio delle case professe, et cosi oltra gFofficii domestici, per
accompagnar li sacerdoti e necessaria 1'opera de' tali. La 2.a, per
496 P0LANCI COMPLEM&NTA
che communemente in questi collegii si fanno molti officii, li qua-
li non si ricercano propriamente nelle constitutioni, come sono
l'officio di sartor, calzolaro, far il pane, oltra la bugata, et in al-
cuni collegii il centimolo, etc. 3.*, perche hanno occupatione
quasi in tutti li collegii di qualche horto o massaria, et conse-
quentemente qualch'uno e necessario per attender a quelle, in
tanto che si tengono. Et per adesso non si puo facilmente giudi-
car conueniente che le lascino, benche io desidero, quanto potro,
sminuir questa occupatione; et sara piu facile alla giornata, ha-
uendo miglior modo di sostentarsi li collegii. Spero poter rag-
guao-liar di questo fra altre cose V. P. piu compitamente. La
4.ta e, Toccupation delle fabriche, quali si fanno in tutti questi
colleo-ii di Sicilia, et ricercano non solamente muratori, ma su-
perintendenti, aiutanti, etc. La 5.a e, la proprieta della gente di
questa prouincia, parlo della secolare, che non sono tanto labo-
riosi et patienti di fatica come in altre bande, et li relligiosi re-
ten^ono sua natura, etc. La 6.a et ultima e, che ci sono gia pa-
recchi uecchi et mezo stropiati fra questi coadiutori, li quali han-
no seruito molti anni alla Compagnia, et in questo seruitio dico-
no essersi debilitati, oltra 1'essersi inuecchiati, et pero non pos-
sono, o par loro non poter durar molta fatica. In qualche colle-
gio particolar si potria aggionger la 7.a de procuratori di nego-
tii, come in Palermo et Messina. Io hauerei molto caro si potesse
trouar modo di sminuir queste occupationi, et assettate le cose
delli collegii, spero si sminuiranno. In questo mezzo si fara quel-
lo che si puo... De Palermo 20 de Marzo 1576.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANXO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Cotnpagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vestigium.
Epjst. 271.— 21 Martii 1576 A97
271
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 21 MARTII I576 l.
1. Deerigenda Panortni domo professorum.-2. De studiis tempore pe-
stis.—3. De censu quodam.—4-5. De scholis catanensibus.- 6. Uirum
liceat confessariis non decoratis titulo doctorum, aferire quaedam do-
cumenta pontifcia.-7. Dejubilaei gratia.S. Adolescens quidam cu-
pit Romae studere litteris.—g. Rursus de censu supra commemorato.
1. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1 In que-
sto collegio de Palermo posso dir a V. P. che trouo della citta
et principali persone d'essa grande credito et eognitione del be-
neficio che Dio ha fatto a questo popolo per mezo della Com-
pagnia; et realmente il credito et cognitione detta pare si fondi-
no nel frueto che si vede in quelli che si aiutano di questo col-
legio, et in altri per essempio et opera di questi. Con questo la
deboleza piu che mediocre delli instromenti facilmente si cono-
ce, et ch'il fructo tutto e de referire alla gratia del Signor, che
si degna adoperarli et seruirsi di loro. Vedo qui bona dispositio-
ne per cominciar' vna casa professa, conforme alPinelinatione
de V. P., perch'in Piaza ne in altri loghi non pare verisimile si
potrebono cominciare con tanto numero come V. P. per vna sua
de vltimo de Dezembre mi seriue, cioe de 30, o 40 persone; ben-
che col tempo potrebbe crescere il numero de 15, o 20, col qua-
le sarebbe facile cominciar in piu loghi; et in Palermo et Messi-
na potrebbono esser case maggiori.
V. P. vedera se con mancho che 30 si puo dar principio in
altri loghi; perche col tempo, augmentandosi li collegii (massi-
me li tre de Catania, Palermo et Messina, quali saranno come
seminarii), vscira molta gente per lauorar' nella vigna de X.° Et
per retirarsi delle missioni, conuerra ch'habbino alcune case de
professi; specialmente che essendo molti tali, non e la loro pro-
pna residenza in collegii, ma in case. Et si ben si ha de comin-
ciar poco a poco ad accettar case, a longo andar pare verisimi-
le s'accetterano molte et con molto fructo; et tanto piu vedendo
1 Ex autographo incodice Epist. Polanci, 2 ff., n. 1^7, prius 12, i3. De
responsione vide epist. praeced., annot. I.
POLANC] COMPLEMENTA.— T. II. 32
498 POLANCI COMPLEMENTA
in Palermo et Messina il modello de case professe, de' quali in-
sin'adesso non hanno visto qui nessuna. Et pero communemente
vorrebono collegii, perch'in quelli hanno hauuto insin'adesso li
ministerii delle case, et aggiongono la institutione de' figlioli in
lettere et costumi, etc. Come qui si veda separata la casa pro-
fessa et officii di essa, et il collegio con le sue schole, non dubi-
to che stimeranno piu le case, che non fanno al presente.
Mi ho fatto mostrar qui alcuni siti per transferir' il collegio,
lasciandosi questo per casa professa, per esser auiata la citta a
riceuer' li sacramenti, et vdire il verbo diuino qui; et vno mi ha
piaciuto del pretor di questa citta, il quale spera presto hauer
sentenza in suo fauor sopra quello. E huomo deuoto de questo
collegio, doue si confessa con sua moglie, et non hanno figli, et
pare siano inclinati a dar detta casa per tal opera pia, purche in
tanto che viuono loro habbino doue habitare. Et a questo effecto
si pensaua darli quella casa che si hebbe del re, congionta col
collegio che adesso e, reseruando alcune stanze necessarie per
quello. Et si puo faeilmente far sanza scomodo della casa profes-
sa, che li restano assai stanze per habitar; et quando le scole
fossino transferite altroue (che si sono fatte li) non riceueria quasi
nessun detrimento la casa, et dopo la vita di detti signori (o prima
forsa) si potrebbe ricuperare. Vorrei intender'se V. P. vole che
qui si facia vna cosa piu che vna altra, o vero se si rimette a noi.
Hauendo la casa di questo gentilhuomo detta, oltra che c'e sito
per far collegio de 100 persone (pigliando s'accadera anche piu
casete vicine), vi potranno habitar li nostri collegiali, et con
spessa moderata se potran andar accomodando le schole et ajtre
cose. Et hor si pigli questo, hor altro sito, guadagnera tanto il
collegio con alligierirsi delli operarii, et coadiutori, et forsa no-
uici, che resteranno nella casa professa, che con l'intrata sua
potra edificar, et pagar debiti; et quando sia questo fatto, resta-
ra il modo de tener 100 collegiali, dico quando hauera riscoso i
censi etiam venduti, il che poco a poco incaminammo a potersi
far insin^adesso ',
2 Resp.: nondum satis maturuisse rem ; differendam. Cf. autem
epist. 242 cum annot.; tum, si vacat, Bobad. Momtm., 548-549.
•Epjst. 271.-21 Martii 1576 499
2. Durante questa peste si leuorono, come V. P. ha intes-
so, le schole tutte; et perche li nostri non perdessero tempo,
vno delli mastri ha letto in casa alli humaniste nostri, et il P. Ma-
nuel Gomez priuatamente ha letto et lege ad alcuni ch'haueano
sentito il corso, accio non stessino in ocio, vn poeo de theolo-
gia, et 1'altro P. Manuel Ximenez legeua casi de conscienza.
Non si mandorono i mastri a Catania, perche non ci era il modo
de sustentarli di la; et perche repigliandosi le lectioni, a' quali
siamo obligati, ci fossino qui mastri per farle. Et tuttavia perse-
uera questo stato, non si dando licenza anchora de legere, et du-
bitando quando si dara. V. P. veda se la lectione priuata de theo-
logia (la qual pero senteno alcuni forastieri amici) si lasciara o
continuara; perche da ornamento assai a questo collegio; si ben
non vi fossino li auditori delFistesso collegio. Si puo leuar o con-
tinuare come ci parera, per esser, come ho detto, cosa priuata et
volontaria.
3. Vna dona clVhaueua dato al collegio a guardar 100 oneie,
che sono 250 V, vorrebbe dopo sua vita restassero a quello, ri-
seruandosi vn censo vitalitio de 9 oneie; et de cio vorrebbe si fa-
cessi vn contracto. Non 1'ho permesso far, perch'e censo, et de tali
V. P. deue esser auisato prima che si faciano. S'inuestirebbe in
certibeni stabili questa summa con altre, quali fruttaranno bene.
Aspettera detta dona (quale e vechia, et come intendo mal sana)
larisposta3. In cose simili vedaV. P.come vole si faccia per l'aue-
nire, scilicet se si ha de aspettar risp[osta] o non, prima de farle.
4. Ouesta matina ho intesso che in Messina tuttavia le cose
della peste non vanno molto bene, scuoprendosi qualche cosa, si
ben non e grande. L'intento nostro era (se no[n] paressi altro a
V. P.) che li scholari delli corsi de philosophia et theologia non
tornino cos\ presto a Messina, ma come si potranno aprire scho-
le, che si restituiscano le lectioni d'obligo, scilicet delle tre lin-
gue, et che si procuri sito per transferir il collegio, auisando che
alFhora, id est, come sia transferito in altro loco comodo, si re-
stitueranno Taltre schole superiori, le quali per sua volunta tie-
Resp.: si nihil timendum scandali, res, mature consulta, fiat.
500
POLANCI COMPLEMENTA
ne la Compagnia. Et in tanto che si prepara detto sito, che con-
corra il collegio con quella summa ch'adesso da, o almeno con
l'8oo ducati del re, per alleuar li suoi scholari che tiene in Cata-
nia. Et in questo mezo si vedera se per altre bande potra il col-
legio detto de Catania sustentar li studii, come si spera; et quan-
do non, sempre saremmo liberi de leuarli in parte o in tutto,
com[e] parera a V. P.; et Messina non patira detrimento, perche
sanza questo del re, Dio Tha mandati aiuti rileuanti per susten-
tar gente assai, et fabricar anche, massime separandosi la casa
professa del collegio, perche saranno li collegiali molto in minor
numero ch'adesso sono, computati li operarii et coadiutori che
restaranno nella casa professa. Sanza hauer meglior sito et ha-
bitatione, mostra 1'esperienza, che non stariano bene li studii su-
periori in Messina; perche nessuno insin'adesso ha potuto finir
li studii cominciati, amalandosi et strupiandosi li suggeti, et rem-
piendosi de melancolia, al qual humore e suggeta quella citta,
et massime il loco doue al presente ci e collegio. Al contrario,
Catania e logo sano et allegro, et li nostri etiam con minori co-
modita si vede stiano bene, et studino come conuiene. Meglio si
trattarebbono queste cose in presenza et de parolle, che per let-
tere; pur in questo mezo che cio si puo far, questo poco d'infor-
matione mi parse dar. Et se si riceuessi risposta de cio che V. P.
vole si facia, procurarei in vno de questi duoi loghi, o iri tutti
dua, si cominciassino le case; perche li medesimi operarii, o qua-
si, bastarebbono per le dette case et collegii.
5. Perche non mi ricordo se lo scrissi altra volta, le tre case
che si comprorono in Catania per slargar Fhabitatione et far
schole noue per quel collegio, non costerano quasi niente alla
Compagnia. Vna era d'vn nouitio ch'intro, et si piglio a censo,
id est, se li messe sopra vn censo de 7 oncie, redimibile, etnon
si paga per esser dentro della Compagnia il patron d'esso. L'al-
tra si compro con denari della citta, 1'altra con denari della chie-
sa, alla quale ha de seruir col tempo. L'accomodar queste case
costa alcuni denari, ma non molti; perchc tutto e repezar per vn
remedio, in tanto che non si fabrica de proposito, acio si possano
passar quelli del vescouato con li altri al collegio nostro.
Epist. 271. — 21 Martii 1576 501
6. Alcuni breui della psnitentieria vengono drizati a nostri
confessori, et dice la soprascritta «magistro vel doctori in theo-
lo^ia, vel iure canonico». Li nostri non hanno comunmente tali
o-radi. Veda V. P. se saria bene che S. S.til fossi de cio auisata,
et se intendessi sua mente, s'e che li nostri aprano detti breui,
essendo persone docte, se ben non sono doctori; perche pare si
sminuisca il credito non potendosi aprir queste bolle quando al-
cuni ricorrono alli nostri, et anche potrebbe sminuirsi il seruitio
diuino et aiuto delFanime.
7. Qui si e dubitato s'il giubileo venuto a Sicilia s'estende a
commutar voti, come quello de Roma. Et perche non si fa men-
tione de tal commutatione, io ho detto che non mi pare conce-
da tal facolta, se non dechiarassi il papa sua mente, come vn al-
tro papa deehiapo la sua, del qual fa mentione vna glossa. Se
piac[e]ra a V. P., haueriamo charo d'esser auisati de cio che si
ha a respondere.
8. U medico che ci cura in questo collegio ha vn figliolo de
incirca 18 anni, hum[a]nista, et ha cominciato logica, etc. Vorreb-
be mandarlo al seminario de Roma, [et] n'ha pregato domandia-
mo questa gratia a V. P. S'intende che paghera sue spesse. Et
supplicamo sia consolato, se bonamente si puo, non aliter.
Non aorofionofero altro se non che di nuouo ci raccomandia-
mo humilmente nelForationi et sacrifici de V. P. De Palermo 21
de Marzo 1576.
De V. P. figliolo et seruo m X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
9. Ouanto al censo delle 9 oncie, del quale di sopra s'e
scritto, per 100 che da vna donna nobile et vechia, se a V. P.
pare si facia, si desidera ch'in vna patente si dia licenza. Si chia-
ma quella signora donna Laura Imbarbera et Vintimillia, et s'in-
vestino in vna possessione ctrna il collegio, ma non al tutto pa-
gata, chiamata la Daina. Et se bene le vole lasciar dopo la vita
sua al collegio detta signora, vole si facia il contrato de censo
perpetuo redimibile, perche lasciandolo a sua morte al collegio,
ne resti.memoria de qualche cosa sua.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
502 POLANCI COMPLRMENTA
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu, in Roma.
Slgilli vestigium.
272
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 22 MARTII 1 576 '.
1. Se libentissime fanturum concordiae sodalium, siculis potius quam hi«
spanis inclinando. — 2. Demhse petit corrigi, si importune facultates
postulavit- — Res oeconomicae. 4. De suo libello circa rationem juvan
di moribundos,
I. f Jhs. Mi scriue V. P. in vna introclusa, che trattandosi
della vnione de nationi, pare io sia tenuto de mostrarmi et esse
re totalmente neutrale; et se conuenessi in alcuna cosa mostrar-
mi partiale, all'hora che si giudica spediente, ch'io lo sia piu to-
sto in fauor' de' siciliani contra la propria natione mia, etc. 2.
Questo ricordo, Padre, mi e stato gratissimo, perche vedo sia
molto importante; et se con 1'essempio io non procurassi detta
vnione, sarebbeno le parolle poco efficaci , et piu in questa pro-
uincia ch'altroue, pe-r esser gente acuta et sospettosa, come li
scrittori che trattano d'essa, con verita dicono. Et se io hauessi
manchato in questa parte, hauerei molto charo de saperlo, et mi
sarebbe tanto piu facile remendarmi, quanto la mia inclinatione
naturale, et piu etiam la deliberata e ad amar piu teneramente
quelli de altri nationi , che quelli della propria. Et e poco da
ringratiarmi di cio, essendo alleuato in Franza, et vissuto in Ita-
lia et nella Compagnia, che secondo lJinstituto et constitutioni
vole cio si pratichi. Et in vero , s'io cosl facilmente potessi vin-
cere altre passioni come questa, durarei molto pocha fatica in
tal victoria, perche ne anche il senso de tal affecto alla propria
natione trouo in me, come n'anche a' parenti. Et per osseruar cio
che la charita ordinata ricerca, mi conuiene in questa parte aiu-
tarmi della deliberatione: il che deue accadere, per esser vscito
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, I fol., n. l38, priirs 14.
2 Cf. epist. 253, n. 3 («Epistolium»).
Epist. 272.-22 Martii 1576 5o3
del paese de 13 anni, et passato la vita fuori de quel regno, et
conuersatione de quelli che sogliono nutrire quel affecto natura-
le. Et tuttavia perche puo esser che ci sia qualche ocoulta incli-
natione in me, con 1'auiso de V. P. staro piu vigilante in questo.
S'alcuno ha scritto di qua il contrario (come mi pare verisimile
per le parolle de V. P.), non mi marauegliarei, perche facilmen-
te Thuomini dal proprio affecto potrebbono misurare quelli d'al-
tri. Et il tutto mi fara star piu sopra di me 3.
2. Non lasciaro de dire qui, che per le risposte de V. P. et
alcune parolle delle lettere, n'ho occasione de temer d'esser sta-
to importuno nel domandar magior' facolta in alcune cose, et non
potrei riceuer' maggior careza da V. P., che se mi facessi auisar
molto chiaramente delli defecti o excesso, che in me si troua o
si dubita. Perche in vero, tempo sarebbe che 1'huomo sincera-
mente cercassi seruir' et piacer a Dio N. S., et consequenter
ch'hauessi charo de conocer soi defecti, o de judicio o de altra
sorte, per emendarsi; et non posso negar che me da Dio N. S.
lal volonta per sua bonta infinita de seruirlo schietamente, et san-
za mescolanza de quelle che suole 1'amor proprio causare.
3. Desidero saper se comprar una casa o possessione, vtile
a qualche collegio, a censo redimibile, si riputerebbe vender cen-
so, presuposto che s'acquista per la Compagnia, et non si aliena
cosa stabile, come accadete in quella compra dVna delle tre case
de Catania ch'in altra ho fatt[a] mentione; et se per pigliar a cen-
so alcuna cosa al modo detto, vole V. P. che habbiamo facolta,
o che se le consulti. Presupono che vale piu quello che si aqui-
sta, ch'il censo che si pigHa. Et adesso si sta qui in Palermo per
comprar a censo al modo detto vna possessione picola vicina,
della quale, hauendo a fabricare, si puo cauar tanta pietra, che
intendo sparagnera migliara de scudi; et non facendo altro che
3 Nemo, quod sciamus, questus est de hac re: contra, notissima ubique
Polanci caritas in alias nationes. P. Candela ad Mercurianum dans Panormi
litteras 28 Junii 1576, querimonias multas texebat (sane exigui pretii et
quae potius accusatorem quam reum inhonorant): igitur notans Polancum
in nonnullos nimium propensum, tamen observat id non videri nasci ex pa-
trio affectu sed ex virtute atque dotibus eorum qui dilectione illa distingue-
bantur,' De his Candelae litteris cf. epist. 224, annot. 2.
504 POLANCI COMPLEMENTA
lasciar cauar ad altri, si puo ogni anno hauer piu intrata, che
non e il censo che si paga alla persona che la vende, et restareb-
be franca l[a] casa ch'ha, et altre vigne o terre per seminar, che
possono affitarsi. Questi Padri della consulta tutti giudicano che
conuiene; V. P. veda cio che li piace ordinar in questo et simi-
li casi.
4. Sopra quel trattato per aiutar quelli che moiono, va qui
vna lettera per il P. Posseuino, accio la communichi a V. P., et
sJha de seruir, pare cosa de considerar cio che scriuo. II tutto ri-
metto alla santa obedientia 4. De Palermo 22 de Marzo J576.
Seruo et fjgliolo de V. P.,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Patri nostro preposito generali.
273
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 25 MARTII I576 l.
1. De collegio piasensi.—2 3. De Candela ministro panormitano, ac Gni-
raldo novitiis praefecto. — 4. De non accipiendis extemorum pensioni-
bus. — 5. De itinere procuratoris provinciae. — 6. Dedubio circa absolu-
tionem quamdam.
1. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1 Per"
ch'intendo non esser partito il corriero che porta Taltro plico,
doue rispondo alle lettere de V. P. insin'a 25 de Febraro scrit-
temi, aggiongero in questa che mi hanno scritto de Polizzi che
S. M.til hauea concesso gia il castello per fabricarui dentro il col-
legio; pur questo non liga niente a V. P., che loro hanno fatto
da se questo officio... 2.
2. Per quello che si puo veder insin'adesso, il P. Giouanni
Dominico Candella e per far bene 1'officio de ministro, in modo
che il titulo sia tale, ma re ipsa tenghi tutto il pesso del gouer-
no s sotto il P. Paulo Peri, che lo piglia benissimo, anzi come
Cf. epist. 269, n. 5. Epistola vero de qua hic, ad nos non pervenit.
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 139, prius 15, 16.
Cf. de respnnsione epist. 270, annot. I.
Omittimus minuta de oeconomicis. 3 Cf. epist. 269, annot. 5.
Epist. 273. —25 Martii 1576 505
benefieio grande. Hauemo leuato al P. Giovanni Dominico ogni
altra occupatione che potessi impedir 1'essecutione bona de suo
ministerio, et dettoli osserui tutto l'officio del rector infuora delle
cose ch'esso se li riseruaranno a (et queste vederemmo esso rettor
et io prima che mi parta di queste bande), et ch'inte::da che de
tutto ha de render conto. Lui lo piglia con buon animo, et pro-
curaro lasciarli ogni cosa chiara, et le difficolta spianate. Et
attende da seno al meter in prattica le regole della summa sa-
pienza 4, et comuni, et delli offici, con li ordini de V. P., et quelli
ricordi ch 'io ho lasciati, auisandolo me li metta tutte in prattica,
et dopoi si straci il scritto. Tutti li consultori (come desiderauano
molto questo) hanno hauuto molto charo (per quanto mostrano)
che sia dato tal aiuto al rettor, il quale resta con tutta 1'auctorita
che prima. L'ho pur auisato che si sforzi de non disfar quello
che fara il ministro facilmente; et quando accadessi mitigar alcu-
na cosa (il che spero accadera poche volte) che lo facia per mano
del medesimo, per darli piu auctorita. Et per la medesima cre-
do giouera farlo professo; vedero pur prima quando si hauera a
far, et aspettaro il parer del Padre prouinciale et consultori, il
che comunmente soglio far' etiam in cose de mancho importan-
za. Et l'ho fatto nelle cose scritte a V. P., et tanto piu lo faro
per 1'auenire, ricordandolo V. P. piu volte in sue lettere, che
pare dubitaua, o era informato ch'io non lo facessi.
3. Prefecto della probatione ho fatto al P. Francesco Gui ■
raldo, benche non ci sono qui molti nouici: piu assai sono in
Messina. Et quanto alli nouitii del 2.0 anno, de' quali 4 studiano,
et altri serumo de coadiutori, si e data particolar cura al Padre
don Elpidio, il quale etiam e prefecto delle cose spirituali nella
casa, et confessor d'essa. Et li duoi detti sono consultori, -et il
P. Vincenzo Romena il 3.0 (cui officio proprio e de procurator,
benche confessa molta gente principale). 11 ministro etiam ho
detto si truoui nelle consulte, il che tanto piu li e necessario, do-
a Sic ms.; prius scriptum erat ch'esso si riseruara: emendatwn non
ita apte.
4 Cf. epist. 259, annot. 5
506 PoL/VNCI COMPLEMENTA
uendo alligierire al rettor del peso de suo officio; et e persona
che mostra capacita per ogni cosa... *.
4. Scriue V. P. che non lasci pigliar prouisione o pensioni
de suoi padri alli nostri, et cosi l'ordinero; ma non vedo nessuno
adesso che lo pigli, se non il P. Carlo Regio, al qual da suo pa-
dre non so che, et lui lo spende per aiuto de' nostri. V. P. veda
se quando cessassi il pericolo del danno nella persona a chi si
dessi alcun aiuto, et nelli altri per Pessempio, si potrebbe pigliar
qualche cosa, massime in collegii bisognosi. Io ho ben ordinato
che non s'accetti de parenti il vestire, ne altre cose ch'habbino a
seruir' per la persona del parente; ma non haueuo prohibito il
pigliar alcun aiuto che loro facessino al collegio, essendo auisa-
ti che la cosa si dara a chi parera al superior che n'ha bisogno.
Se cos*i puo farsi, V. P. ci auisera.
5. Trouandosi sana Siracusa et Catania, et molti altri loghi,
doue non ci e stata peste, faciamo conto chJil procurator puo ari-
dar in Italia, poiche predica la quaresima in vno di questi loghi
sani; et qualsiuoglia altro potrebbe andar in galere de Malta, che
vano de Siracusa a Napoli. Questo per auiso.
6. Qui si e dubitato per alcuno se la Compagnia puo absol-
uere a sententia excommuhicationis lata ab homine et contra
particularem personam, et ha ricercato si scriuessi a V. P. Que-
sta si degnara darci auiso de cio che si sente cosfi et si deue
pratticar. NelTorationi et sacrifici de V. P. humilmente mi rac-
comando, et domando sua beneditione. De Palermo 25 de Mar-
zo 1576.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. *f- Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Jesu, in Roma.
Sigilli vestigium.
Repetuntur hic quae dicta sunt in epist. 271, n. I,
Epist. 274.-2 Aprilis 1576 507
274
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 2 APRJLIS I576 \
I. Iterum visitata collegia Panormi et Monfis Regalis. — 2. Status hujus
alterius. — 5. Oeconomica utriitsque. — 4. Domas professorum panor-
mitana. — 5-6. Studia progrediuntur. — 7. Nova itinera suscipienda. —
8. Jura quaedam proprietatis abbatiae qua collegium panormitanum
potitur. — p. Lilterae magistratus civilis ad itinera libere suscipienda.
10. De jubilaeo. — 11. Scholastici Rcmam mittendi. — 12. Oeconomica
messanensis collegii. — 13. De facultate absolvendi a crimine haeresis.
1. f Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi,
etc. Doppo la nostra uenuta a Palermo, che fu il primo giouedl
di quaresima, l:o scritto due o tre volte, et riceuuto una lettera
di V. P. de' 3 del passato per coperta d'un'altra per un' capucci-
no. Quello che occorre aggionger al presente e, lo hauer riuisi-
tate questo collegio di Palermo et Monreale , et spero in Dio
N. S. che non senza buon frutto; il che mi fa confirmar nel con-
cetto che haueuo, d'esser necessario che il prouinciale uisiti
spesso, et almeno ogni anno suoi collegii... 2.
2. In Monreale lasciai per vicerettor, come prima era stato,
il P. Hippolito Voglia, prouedendo ad alcune cose che conueni-
ua; et oltra il P. Hieronymo Barbieri, consultore et admonitor,
il qual confirma V. P., s'e dato per 2.° consultor' il P. Nicolao
Calandrino. Non ui sono 11 altri sacerdoti che li predetti, benche
forsi gl'aggiongeremo il 4.t0 doppo pasca, perche in questa
40. ma per le molte missioni che si son fatte, et con molto buon
frutto, non si puo mandar sacerdote alcuno di nuouo. S'e anche
fatto confessor di casa detto P. Nicolao, perche prima faceua
questo officio il medesimo vicerettore. Si e anche dato Toidine
che si e potuto nelle cose temporali. Si son fatte alcune donatio-
ni et legati al detto collegio di Monreale, quali col tempo lo ri-
leueranno; et tuttauia qualche aiuto ne ha hauuto et hauera di
1 Ex archetypo a Polanco castigato et aucto, in codice Epist. Polanci,
3 ff., n. 140, prius 17, 18. Respondetur huic et sequenti, litteris 2 Junii; cf.
epist. 270, annot. I, sub finem. Omittimus numeros 1-7 ad marg. ms. positos.
2 Omittimus dicta de Candela: eadem quae in epist. praeced., n. 3.
508 POLANCI COMPLEMENTA
presente. Qui mando la copia di quelle clausule d'alcuni testa-
menti, quali conteneuano alcune grauezze di messe, come uede-
ra V. P. Li nostri hanno detto (come gl'era stato ordinato) che
non poteuano pigliar detti oblighi, ne consequentemente li lega-
ti, se gFheredi non glieli dauano liberi di questi oblighi, o uero
Tordinario; et pare che il vicario deirarciuescouo gli ha appli-
cati detti legati senza obligo, come gia mandai la copia nello
spaccio passato a V. P., che uedera se si potranno accettar detti
legati, quali si uede sono di poca quantita. Gl'altri non hanno
obligo.
3. In tutti doi collegii si ua dando ordine che non tengano
piu gente di quella che possono sostentar', hauendo anche la
mira a pagar li debiti, et che il collegio di Palermo possa auan-
zar delle sue entrate mille scudi 1'anno, et forsi piu per pagar
detti debiti, il che potra far se ben li restino insino a 70 perso-
ne, computati li nouitii... s.
5. Le scole pian piano si incommincieranno a rimetter qui
in Palermo, non tutte insieme, perche la citta per gratia di Dio
sta bene, ma tuttauia va ritenuta per maggior sicurta; et insino
adesso solamente hanno permesso predicar il predicator della
citta nel duomo da pochi di in qua. Et il signor duca luogote-
nente ci da speranza che Domenica in Passione si permettera la
predica nelle altre chiese. Si rimette adesso la lettione di logica
et le due prime di humanita, quali pero in questi principii sa-
ranno mezo publiche et mezo priuate. Confermandosi la sanita,
potranno aggiongersi le altre, et farsi tutte publieamente, fuor
della lettion di theologia, qual tuttauia restera priuata, et in
modo che si possa leuar a nostra posta, perche non siamo obli-
gati a quella, benche si e cominciata, perche li nostri che qui
stauano disoccupati, hauessino qualche cosa da fare, et si aiutas-
sero alcuni forastieri conosciuti. Vero e che per far qualche. frut-
to li nostri, che sia rileuante, conuerrebbe che hauessero anchor
un'altra lettione scolastica, la qual potrebbe legger il P. Mar-
3 Rursus de nota venditione domuum: omittimus quae eam spectant; pa-
rili modo nonnulla quae domum professorum Panormi condendam: cf. epist.
271, annot. 2, etc.
Epist. 274.-2 Aprilis 1576 509
quez, il qual pensaua far ritirar a Palermo, quando il P. Lodo-
uico Mansone, passata questa quaresima, pigliera la lettione che
lui legge in Catania alli scolari nostri di Messina. Et sarebbono
cinque o sei de' nostri, et forsi piu, quali potrebbono udir que-
ste due lettioni in Palermo, accioche ne lor perdessero tempo
quanto alli studii,ne grauaSsero tropo il collegio di Catania,doue
resterebbono li piu scelti et habili a far frutto nelli studii, et li
maestri piu sufficienti; et si aggiongera etiam la scrittura sacra
alle lettioni scolastiche, il che non si farebbe, per adesso in Pa-
lermo. V. P. potra auisar di sua uolon[ta], poiche sa la grandez-
za di questo collegio, aggiongendo che ci e copia di persone,
che doueriano finir li suoi studii cominciati. Non si parla adesso
di rimetter questi studii di philosophia et theologia in Messina,
perche non s'intende stia tanto sana; et se ben si spera con la
diuina gratia si risanera, et consequentemente si rimetteranno
le scole di obligo, auanti di rimetter quelle di philosophia et
theologia, par sarebbe necessario si trasferissero li scolari in al-
tra casa al modo che ho detto di Palermo, perche la casa di Mes-
sina si reputa molto mal sana et incommoda per li studii, et atta
a stropiar li scolari, come ha fatto fin qui. Et quando si hauessi
altra casa, sempre sara in mano della Compagnia rimetter li
maestri et scolari di philosophia et theologia, benche pare si
doueria far al modo che ho detto di Palermo, cioe cominciar un
corso, et quello finito un'altro, et non cominciar ogn'anno, et
cosi anche metter le lettioni di theologia manco principali, et li
scolari manco habili, o piu atti a patir quelFaere. Et cosi si potra
proueder' al desiderio della eitta, et al ben della Compagnia no-
stra, alla qual si giudica pju conuenga tener li studii in Catania
che altroue, come altre uolte si e scritto a V. P.
6. Quanto alle scole per Monreale sara cosa facile si rimet -
tano doppo pasca, perche sta bene quella citta, et pensauo basta-
rebbe rimetter due scole, lasciando quella degPalphabetarii, che
imparauano a legger, insin'a tanto che uenga ordine di V. P.,
et cosi resta Pauiso al Padre vicerettore, et designeremo li mae-
stri auanti che ci partiamo di qua per tal bisogno.
.7. La domeniea in Passione doppo pranso, o uero lunedi
5ro POLANCI COMPLEMENTA
sequente, ci partiremmo con 1'aiuto di Dio per Biuona, et riui-
ste le cose di quel collegio et trattato quel che accadera con la
signora duchessa (quale per quel tempo si spera si accostera a
Biuona in una terra molto uiciua) ce n'anderemo per tener que-
ste feste in Catania.
8. Vn'isola di case si troua esser iure proprietatis dell'abba-
tia unita a questo collegio; et alcune case in detto sito fabricate,
per esser' state uendute senza guardar li patti emphiteotici, sono
realmente deuolute a questo collegio. Se a V. P. parera dar li-
centia che per uia della ragione si domandino, si fara, et si use-
ra anche la equita conueniente per non far tropo danno a quelli
che ui sono, aumenfando un poco il censo non pagato, o simil
modo, come intendo che lo usano li Padri di santo Benedetto,
quando simil casi occorrono. Non ho dato licenza di domandar
per ragione, etc, perche lo prohibisce il decreto della congrega-
tione, etc.
9. Habbiamo domandato al signor duca luogotenente, ci dia
una patente per poter andar per il regno, non ostanti questi ro-
mori di peste, per li quali non si da anchora la prattica in altri
luoghi a quelli che uengono di Palermo (benche habbiamo inte-
so da sua eccellenza che in Napoli si e data la prattica per li
mercanti di qui, et che con patenti di esso potremo esser accet-
tati in Napoli); Et cos\, oltra la patentedetta per andar per que-
sto regno, li domandaremo un'altra, et per il P. Giovanni Filip-
po Casino, procurator, accioche possa andar a Roma fatta pa-
sca, et anche un'altra per me et P. Giacomo, accioche quando
hauessimo ordine da V. P., potessimo etiam far questo uiaggio,
et con la medesima potremo tentar la passata in Reggio, se ben
intendo che Calabria si guarda piu di Sicilia che 1'istessa Napo-
li, doue alla giornata si puo passar di Siracusa, specialmente con
le galere o uasselli di Malta.
10. 11 giubileo di S. S.tk et facolta per guadagnar le statio
ni, ci ha dato special consolatione, et Tanderemo publicando, et
raccomandando usino gratitudine di questo beneficio, in racco-
mandar piu caldamente a Dio N. S. la persona et cose di S. S.u
oltra quella di V. P,
EPIST. 274.-2 APRILIS I576 511
11. Perche intendo che d'ogni prouincia si hanno a mandar
doi scolari a Roma per ordine di V. P., designeremo il Padre
prouinciale et io questi doi, accioche uenendo la commissione,
. possano andar a Roma. Et fra questi, o fuor di quelli. haueuo
pensato che conuerrebbe che un fratello chiamato Jacomo di Do-
minico ui andasse, giouene uirtuoso et di molto buon' ingegno
per lettere et per predicare. Et di questo nominatim auiso, per-
che nella lista questo non ui era: dico, di quelli che desideraua-
no vscire de Sicilia.
12. In Messina intendo stanno con trauaglio grande et ur-
gente, per non poter ricuperar (attenti li trauagli dei tempi) cio
che se li deue, et hauer bisogno di pagar alcuni debiti, oltra il
uitto; et uorriano pigliar un censo, il qual disfarebbono molto
presto. Io uedero se si potra scusar questo, et solamente alla ne-
cessita urgentissima mi rimetterd a loro, et insino alla quantita
di 500 v .di, li quali so io che molto presto potranno pagare. Ma
in questo mezo non conuiene che digiunino, et se si potra con
prestito supplir, non accadera far censo. Per la pura necessita
non solamente penso hauer licenza interpretatiua, ma etiam es-
pressa di V. P. Senza questa non si piglieranno. Gia auisai come
qua si tiene de iure per cosa che si puo far, non solamente per il
general, ma etiam per altro inferior a lui, come sarebbe il pro-
uinciale. Per nostre constitutioni non si fara se non nel caso
detto di necessita; et qui mando alcune allegationi intorno a que-
sta materia, delle quali ho fatto mentione per altra. Et con tanto,
humilmente ci raccomandiamo nelle orationi et sacrificii di
V. P., et domandiamo sua benedittione. Di Palermo li 2 di Apri-
le 1576.
13. Oui e parso cosa noua cio che scriue V. P. nella lette-
ra comune, che manda col giubileo, cioe che non si possa absol-
uere del caso delFheresia, perche dandosi facolta de absoluere
de tutti casi etiam reseruati in bulla coene sanza ecceptione del-
1'heresia, ch'e vno de quelli, si teneua che si potessi assoluere; et
con effecto alcuni si sono assoluti de heresie o scropoli di quelle.
Ho auisato li nostri che non vsino questa potesta, ne absoluano
d'heresia. Li forastieri credo seguitarano in absoluere, se per al-
512 POLANCI COMPLEMENTA
tra via non sono chiariti. Veda V. P. se quanto alli absoluti si
douessi far altra diligenza, perch' in foro Dei pare stiano bene
absoluti.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Xpo. Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu. Roma.
Sigilli vestigium.
275
POLANCUS MERCURIANO
PANORMO 14 APRILIS I576 l.
1-2. De Candela et Voglia, collegiis praefectis, — ^. De disciplina
et oeconomia collegiorum.
1. f Jhs. Post scripta 2. Alla giornata sto piu contento del-
1'electione che si e fatta qui in Palermo del P. Giovanni Domini-
co Candela per ministro, con auctorita per esseguire rofficio de
rectore, benche sotto il P. Paulo, perche piglia bon verso nel
far esseguire le regole et ordini datili, et attende a questo. Et
ho procurato stando qui, de spianar le difficolta che poteuano
nascere fra lui et il rectore, et maestro de nouitii, et prefecto
della probatione del 2.° anno, et spero le cose anderano bene
con la diuiua gratia. Separandosi il collegio della casa professa,
pensauo meter' il medesimo P. Candela per vicerector, in tanto
che V. P. altro ordina; et farebbesi proua come riesce essendo
immediato al prouinciale, benche potrebbe ad vn bisogno il re-
ctor del collegio esser' sottoposto al preposito di questa casa,
che facio conto sara il Padre don Paulo, per Tauctorita de sua
persona con quelli de casa et de fora, benche sia stracho.
2. In Monreale non ho visto indicii, ne anche effecti de
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, i fol., n. 143, prius 24.
2 Scilicet, folium additum alii epistolae ejusdem diei, quam omittimus
ex eo quod vel repetat antea dicta, vel oeconomica tractet de censibus exi-
gui momenti. Omissa autem est autographa 2 ff., n. 142, prius 25, 26.
Epjst. 275. -14 Aprilis 1576 5I3
molto talento nel gouerno del P. Hipolito, si ben ci sia la bona
volonta in esso. Et quando paressi a V. P. espediente chiamarlo
in Italia (come esso desidera et domanda) potrebbe vn altro far-
si superiore di quel collegieto, doue solamente sonoda noue. Et
quandole schole fossino restituite (il che per questa estate non
par verisimile, per esser de fresco morto qualch'vno de peste)
sarano 11, o 12, et possono esser aiutati de Palermo ad ogni bi-
sogno. Tuttavia non e tanto debole detto P. Hippolito, che non
sipossa tolerar per vn pezo. Di quelli ciVho scritto a V. P. sa-
rebbono atti al gouerno, qualsiuoglia credo bastarebbe per Mon-
reale.
3. Ouesto ben ho prouato eon esperienza, che hanno biso-
gno i collegii d'esser spesso visitati, et de vegliar sopra loro, et
piu li minori che li magiori, forsa per esserui mancho consulto-
ri, et piu distractioni, et ma.ncho modo d'osseruar la disciplina,
et regole, ecc. Pero vorrei questi collegii accettati fossino aug-
raentati per tener pid gente, et si va incaminando la cosa ben in
Calatagirona, Siracusa et Catania, et etiam in Bibona, Regio et
Monreale; perche Dio N. S. va aprindo la strada per cio, come
in presenza o per scritto informaro a V. P. Delli collegi de Pa-
lermo et Messina non dico, perche si sa che sono gia grandi et
fondati; et se Pollizi si accetta, sara etiam de' boni, perche san-
za preiudicio del collegio de Bibona, credo potra tener poco
meno de 40 persone, et con pochissimo obligo, perche dano for-
sa piu de 500 v d'intrata quelli della citta, et ogni di sono per
accrescerla i particolari, et 300 v incirca li nostri fratelli, et
dopoi Sta. Margarita dara granno, vino, olio, frutte, legumi,
hortaglie, lino, et in parte carne a per tutto quasi il collegio, dan-
do a Bibona molto piti che si potrebbe cnuar affittando il priora-
to. Et si ben lo tenessi sanza esserui in Pollizi gente, oltra mol-
ti incommodi della solitudine, non darebbe forsa tanto de vtile a
Bibona, quanto le dara restando i nostri in Pollizi (doue si smal-
tiscono le robbe che a Santa Margarita si fanno) si ben si caua-
sino le vtilita dette per il collegio de Pollizi. Questo seruira de
Aliquid additum in margine, qitod legi nequit ob detritam char-
tam: videtur dicere quantita de.
POLANCI COMPLEMKNTA. - T. II
514 POLANCI COMPLEMENiA
copia de quello ch'ho informato altra volta, non comprendendo
qui altri disegni d'vn beneficio che la citta procura, et certe al-
tre cose che sono in spe; solamente delle cose che sono in esse'
reali parlo, quando dico potra sustentar piu de 30 persone. De
Palermo 14 de Aprile 1576.
Idem seruus et filius in Domino,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Per nostro Padre generale, etc. 8.
276
MERCURIANUS POLANCO
ROMA 15 APRILIS I576 x.
1. Mitti Patrem Fatiwn, duni nominatur qui provinciae praesit. — 2. An-
tequam Polancus discedat e Sicilia, peste jam procul, res in statutn or-
dinarium restituat; tum Rhegii jussa bpperiatur.
I. Jesus f M. Molto R. in Xpo. P. Pax Xpi., etc. Con la
uenuta del P. Giulio Facio *, io spero che la R. V. haura occa-
3 Eadem inscriptione in dorso, et addito «Sopra il P. Giovanni Saluo»
scripsit die sequenti (15 Apr.) foliolum quod inest eidem codici, ac signa
tur n. 144. Tacito nomine queritur de illo Patre, quod superbe, quod pigre
agat, quod in amentiam propendeat: consultoribus omnibus videri dimitten
dum. Resp. Mercurianus 2 Junii dimittedum esse: Ital. 151, fol. 186.
1 Ex archetypo, in codice Ital. 151, 2 ff., nn. 4, 5, prius 3^.
2 Huic scriptum est die 14, ut habetur in eodem codice, fol. I, mani
Possevini: «Perche talhora e difficile che a tempo arriuino le letere in Sici-
lia, et fra tanto potrebbe auenir' che in quella prouincia seguisse qualchf
cosa pregiudicieuole alla Compagnia, alla quale fosse seruitio di Dio di ri
mediare prontamente, non ostante quel che nelTaltre mie le ho scritto e
fatto scriuere, V. R. in tale caso si haura. a dichiarare prouinciale, mostran
do al Padre visitatore et Padre prouinciale et a chi conuerra, la sua patente
et usando con la debita prudentia della sua autorita.»
Etiam Domenecco nunciatur, eadem die 14, iter Fatii, sed non indicatu
hunc debere onus suscipere provinciae: sic enim loquitur Mercurianus
«... Desiderando io di prouedere al gouerno di alcuni collegi di cotesta pro
uincia, et anco dapoi a sgrauare V. R. del peso che tanti anni [ha] portato
si come piu uolte ha ricercato [cf. epist. 217, annot. 2], ho pensato di man
dare il presente Padre, mentre mi uo risoluendo di quanto si giudichera qu
conueniente in Domino, si como presto spero di fare». Ital. 151, fol. 2. '
Gestabat ergo Fatius litteras patentes quibus nominabatur provincialis
Epist. 276. — 15 Aprilis 1576 515
sione di consolarsi, poiche da lui potra intendere piu particolar-
mente delle cose nostre di Roma, et anco delle cose della pro-
uincia di Napoli. Et hauendo fatto consideratione sopra quello
che V. R. mi scrisse di fare alcuno costi viceprouinciale, o che
hauesse cura della prouincia 3, mi sono resoluto, prima che en-
trino maggiori caldi, mandare il detto Padre, accioche io fra tan-
to a uada risoluendomi, si come spero presto di fare, di quel che
si deura fare di lui et degli altri che V. R. mi propose per il go-
uerno di cotesti collegi,
2. Et perche la settimana passata io scrissi a lungo alla
R. V., et anco adesso le mando la duplicata di alcune lettere (o
forse il P. Giulio gliela mandera per la uia ordinaria, perche for-
se esso tardera piu nel camino, che non farebbe il procaccio b),
pero non saro piu lungo, se non con dirle che, poiche si uede che
non e conueniente che la Compagnia pigli nuoue imprese per
adesso, ma che si perfettionino le gia prese, V. R., passati co-
testi rumori della peste, corne speriamo che saranno passati, po-
tra attendere a rimettere le cose delli collegi nel loro stato ordi-
nario, et particolarmente quelle di Messina et di Catania; perche
altrimente forse potrebbono essere piu difficili le cose in absenza
di V. R.; et del successo ci sara caro c che si uada dando auiso di
mano in mano 4. Ben ueggo che qualche tempo passera in fare
a io fra tanto io ms. — b Haec quae in parenthesi clausi<nus, in mar-
gine librarii manu scripta sunt in ms. — c sara cara ms.
sed eas initio non debebat ostendere: nota illa Polanco dicta: «fra tanto io
uada risoluendome... di quel che si deura fare di lui et degli altri...» Forsan
cupiebat Mercurianus observare quo animo exciperetur in Sicilia Fatius.
Denique, in regesto Sic. I, fol. 66v.-67r., inter duas epistolas 21 Apri-
lis, licet non signatae noU propriae diei, reperiuntur litterae ad Polancum,
quae sic incipiunt: «Come la settimana passata io scrissi a V. R. che io mi
andarei risoluendo il piu presto che potrei circa il nominare colui il quale
haurebbe 1'administratione di cotesta prouincia, cosi di doppo di hauermi
fatta nuoua consideratione mi sono risoluto di darne il carico al P. Giulio
Fatio; et per questo V. R. potra publicarlo alla prouincia di Sicilia prouin-
ciale, si come anco io ne scriuo al P. Domenech.» Tum laudes Fatii prose-
quitur, qui alios magistratus rectissime obierit.
s Cf. supra, epist. 262, n. 4 cum annot. 4.
* Cf. epist. 238, annot. 4. Die 7 hujus mensis Aprilis Patribus Carmi-
516 POLANCI COMPLEMENTA
questo, et che pero sara difficile et pericoloso di esporsi alli cal-
di romani: tuttauia uedra se finiti cotesti negocii, sara piu sicuro
di ritirarse in quel buon'aria di Reggio, si per uisitare quel colle-
gio come disidero, si anco per aspettare gli auisi che di qui le
manderemo, se sara piu necessaria d la sua presenza per cotesta
prouincia 6. Et con questo, molto mi raccomando alle sue oratio-
ni et santi sacrifici. Di Roma il di 15 di Aprile 1576.
Seruo di V. R. in Xpo.,
EUERARDUS MERCURIANUS.
lnscriptio. Al molto Rdo. in Xpo. P. il P. Giouanni Polan-
co, visitatore della Compagnia di Giesu in Sicilia e.
277
POLANCUS MERCURIANO
CATANA 19 MAJI I576 *.
1. Fatium, novuni praepositum provinciae, libentissime acceptum; diffi-
cultates ex peste obvenientes. — 2. Oeconomica collegii catanensis, et ejus
mutatio. — 5. Se in Italiam remeaturum. — 4-10. Respondetur quibusdam
rebus a Mercuriano commendatis circa nova collegia non admittenda,
circa coadjutores, scholasticos, absolutionem ab excommunicatione, vo-
torwn commutationem, et litteras apostolicas aperiendas. — II. De gra-
to animo erga collegiorum benefactores ostendendo. — 12. De sua in vi-
sitatione opera.
1. f Jhs. Molto Rdo. in Xpo. Padre nostro. Pax Christi, etc.
Ho riceuuto 4 lettere insieme di V. P. de 7, 13 et 21 d'Aprile,
d necess.o ms. — e ln ora inferiori. P. Polaneo.
natae et Reggio scribebat Mercurianus, rogans eorum sententiam de rebus
a Polanco propositis aggrediendis: Sic. 1, fol. 65r.-v. Significabatur ne inter
illas res mutatio scholarum? An potius ea jam definite judicata erat quum
praesens epistola dabatur?
5 Litterae 21 Aprilis, de quibus in annot. 2, monent Polancum de au-
ctoritate sua in insulae collegiis.cessante; sed jubent eum aliquandiu ibi ma-
nere, ut et doceat novum praepositum, et ei auxilio sit. Eadem Fatio scri-
buntur 2 Junii illius anni: Sic. i, fol. 67, in quo mirum est deesse litteras a
21 Aprilis, ad diem 2 Junii, qua scitum Romae est pervenisse in Siciliam
Fatium. Vide autem epist. seq.
1 Ex archetypo- a Polanco aucto et castigato, in cod. Epist. Polanci,
2 {(., n. 147, prius JiS, 1 19.
Epist. 277.— 19 Maji 1576 517
et insieme habbiamo inteso la uenuta del P. Giulio Facio, nuo-
uo prouinciale, della quale ci siamo rallegrati in Domino. Et gia
s'e scritto alli collegii di questo regno, in fuor di questo di Cata-
nia, doue ci trouiamo, et quel di Siracusa, al quale presto ande-
remo, piacendo a Dio, et di parola si fara Tofflcio, dicendo le
buone qualita del Padre che V. P. li manda, accioche con piu
diuotione lo riceuano, et si lascino da lui gouernare. Et alli me-
desimi collegii ho scritto come mi teneuo scaricato dall'officio
di visitator, et di parola lo dichiarero in questi di Catania et Si-
racusa, come si accostera uerso queste bandeil P. Giulio, il qua-
le sbarco in Messina, credo, perche nelle galere non haueua il
necessario, per non uoler quelle pratticar con la citta di Messina,"
doue come V. P. hauera inteso, la peste si e rinouata, secondo-
che scriue il P. Carminata, peggio che mai, benche si spera che
il signore duca di Terranuoua, luogotenente, mettera qualche
buon' ordine per rimediarui, et con Tistesso duca si spera potra
uenir' a Catania, o almeno a Siracusa, il nuouo prouinciale, se
ben conuerra hauer fauore per cio, perche il duea non e entrato
in Messina, dalla quale si guardano per tutto.
Se non ci era sospetto o qualche principio di peste che s'e
trouato qui in Catania, ueniua senza fallo in questa citta il duca,
come ce 1'haueua scritto, et con lui haueressimo qui riceuuto il
prouinciale; ma per lo romor detto potrebbe esser che passasse
di lungo per questa spiaggia per fin'a Siraeusa, che sta sana.
Speriamo anche in Dio per mezo di S. Agata non andera inanzi
questa cosa di Catania, perche gia pare si uada ammorzando
quel poco che ci e. O qui, o in Siracusa, daro informatione di
tutto quello che mi parera conueniente, al nuouo provinciale, et
anche Taiuteremo in tutto quel che potremo a spianar le difficol-
ta, come V. P. scriue, nate per conto della peste o altri acciden-
ti, benchc il rimetter nel loro stato ordinario le cose, et partico-
larmente quelle di Messina et Catania 2, non si potrebbe per
2 Cf. epist. praeced . , cui respondent haec quae sequuntur. Die autem
2.a Junii, ante, ut videtur, quam praesentes Htteras acciperet, sic scribebat
Mercurianus Polanco, ut habet Ital. 151, fol. 186: «Finite che saranno le
cose di Catania, V. R. potra ritirarsi a Reggio, come altra uolta si e scritto.
5lS POLANCl COMPLEMENTA
adesso, attenta la peste che ho detto, per rispetto della quale si
trattengono in Catania li eorsi di philosophia et theologia, anzi
stiamo con sollicitudine dei nouitii che in Messina stanno, et hab-
biamo procurato, che un barone, amico nostro , accetti in una
sua terra li detti nouitii di Messina, quando per andar molto
inanzi la peste fossero sforzati a leuarli del pericolo ; perehe se
ben mi scriue il P. Carminata, rettor', che poehissimo esconodi
casa li nostri, et pochissimo conuersano con forastieri, tuttauia
'se non si rimedia questo male eon Fordine che pretende dar il
duca, stariano li nostri in gran pericolo. Et ui sono molti nouitii
di qualita, et altri etiam non nouitii, quali pochissimo possono
seruir' alla citta. Et cosi s'e scritto al P. Carminata (col quale
sta il P. Antonio Sardo, cui conseglio sara utile per li nostri in
molte cose) che quando la cosa andasse molto male, poteua far
imbarcar li detti nouitii et altri conducendoli con le massaritie
necessarie presso a 3 miglia di Spaccaforno, non discosto de Si-
racusa, che si puo andar per mare, et la saran riceuuti per 1'amor
ehe ci porta don Blasco Statella, baron di detta terra, cui figlio-
lo sara uno de' nouitii. Voglia Dio N. S. che non sia necessaria
questa transmigratione; ma V. P. creda, che questi tempi sono
stati et sono assai difficili, et conuerra che in molte cose il nuo-
uo prouinciale usi la epicheia, se non se li da facolta assai copio-
sa, nella quale pur mi rimetto, che assai si e scritto altre uolte.
Solo ricordo che li tempi non sono ordinarii, et cosi il proceder
douera essere straordinario in molte cose. La citta di Guirgento
si e mezo desolata, se non piu, con la peste, et qualche altri luo-
ghi si sono infettati. Palermo, Biuona et Monreale la passano
bene; ma tuttauia conuiene star sopra di se, perche alle uolte si
rinouano questi mali con occasion di qualche robba o persona in-
fetta. Tenga in sua protettione Dio N. S. questo regno.
2. Quanto e del canto di Catania non ci e difficolta aleuna,
perche non ha la Compagnia obligo alcuno di fermarsi, benche
la eitta diede 500 V.di, come si e scritto, per una casa, et 250
1'anno in tanto che qui si tenessero li studii; et in questo siamo
et uisitare quel collegio, di doue potra scriuerci quel che le occorrera.» Cf. et
epist. 280, annot. 3.
Epist. 277.— 19 Maji 1576 519
in obligo alla buona uolonta della eitta et particolari di quella,
che doue haueressimo reputato beneficio non piccolo accettar la
gente nostra di Messina, gFhanno accettati et alloggiati in bo-
nissima casa, et offertoli il detto aiuto, et Pintentione che a lor
si diede fu di fermarci qui durante il trauaglio di Messina. Lor
fu pur significato che alcuni, di noi giudicauamo stariano bene
qui li studii, quando ci fusse il modo di trattenerli, et che fares-
simo buono officio con V. P., in cui mano staua la continuatio-
ne di questi studii; sempre perd ci siamo riseruati di non obli-
garci, ne prometter cosa alcuna. Rt Dio sia lodato, che nostri
scolari stanno sanissimi, et non han perso tempo nelli suoi stu-
dii, et saranno spediti per tornar a Messina, o doue saran man-
dati; ben credo pero, che pochi di loro tornariano uolentieri, se
stesse a lor elettione. Rt Messina ha guadagnato assai etiam
quanto al temporale, perche pochissimo hanno dato piu di quello
che da il re; et non so anche se hauerian loro potuto ricuperarlo
in questi tempi; et senza dubbio hauerian speso poco meno che
altrettanto in sostentar piu di 40 persone che ci sono. Di questo
negotiodi continuar qui li studii (senza pregiudicio pero di Mes-
sina al suo tempo) ho scritto piu uolte, et data anche informatio-
ne al P. Giovanni Filippo, procurator'; et se V. P. ci ordinera
di tornar a Roma auanti che si faccia altra mutatione, di parola
etiam si potra dar piu piena informatione. Rt e certo che per
questa state non- sara tempo di poter tornar' a Messina; voglia
Dio che alFautunno possa farsi.
3. Fatto quel che conuerra far col nuouo prouinciale, ten-
teremo con ogni diligenza la passata a Reggio per uisitar quel
collegio et aspettar Tordine di V. P. Rt quantunque il P. Car-
minata ci scriue che non potiamo passar a Reggio, perche ui
sono strettissime guardie, et con li smerigli fanno star di lonta-
no lebarche, tuttauia non perdiamo animo di poter passar di Si-
racusa con qualche commodita di galere o altra 3.
3 Datae die 29 Maji exstant in Ital. 151, fol. 165, litterae patentes du-
cis Terranovae (cf. epist. 223, annot. 2), quibus Polanci et Bassi sanitas as-
seritur, ipsique pergentes Neapolirn commendantur. Iter vero ut ex sequen-
tibus patet, differendum fuit.
5 2° POLANCI COMPLEMENTA
4. Non si trattera di collegio alcuno nuouo, o casa professa,
ne delTaltre cose che V. P. ci prohibisce nella sua di 7; et eosl
ho scritto a Palermo, doue si attendeua a cercar casa per trasfe
rir il collegio. Ben mi pare che li o in Messina sara bene incom-
minciar la prima casa, per potersi fare senza spender quasi nes-
sun suggetto di nuouo. Et gia per un di detti luoghi ci era com-
missione di V. P.; ma si aspettera di nuouo qualche ordinesuo.
5. Del non accettar per adesso piu coadiutori, si fara come
lo scriue V. P. alli 7 d'Aprile. Ben li dico, che piu presto manca
il seruitio necessario, che altramente, per le cause che gia ho
scritte, et pero non le repeto. Se si prouedera non si facciano
tanti officii dentro delli collegii, o uero si leueran le massarie, et
li muratori, etc, manco numero di coadiutori sara necessario;
benche per accompagnar quelli che uanno fuora per auitar li
prossimi nelle missioni et nella citta, sempre doueranno esser in
qualche numero; et quelli che s'inuecchiano ostropiano, non
mancheranno mai; et li negotii anche occupano alcuni. Se sola-
mente si tenessero li necessarii per li seruitii domestici, et fosse-
ro sani, manco numero bastarebbe.
6. Circa li scolari, etiam si stara con aduertenza; ma V. P.
tenga per certo, che s'e tenuta, se ben si sono accettati molti,
perche non hanno grauato, l'un computato con 1'altro, li collegii.
Et, come intendera il nuouo prouinciale, li debiti della prouincia
si sono sminuiti, et non aumentati, doppo la nostra uenuta, et
la prouincia puo sostentar la gente che tiene; et se altri scriuono
d'altra sorte, non deuono esser bene informati. Vero e che Pa
lermo haueua assai debiti per conto di quelle case, etc; ma an-
che per le medesime ha piu entrata, et modo di pagarli con quel-
la, senza dar fastidio a nessuno. Et Siracusa spero al Settembre
non douera niente, ne manco Catania, con tutte le spese che ha
fatte.
7. Non si usara l'assolutione della scomunica lata ab homi-
ne, et cosi si dara auiso a Palermo. Intendo contra personam
particularem, et non che sia vsata fin qui.
8. Si dubitaua se per uigor del giubileo si poteuan corhmii-
tar li uoti. La risposta ci rimette alla forma, la qual non fa men-
Epist. 277. - 19 Maji 1576 521
tione pro ne contra, et percio dubitauano alcuni, presupponen-
do che questo giubileo non fusse manco copioso che altri ordi-
narii. Io haueuo ben detto che per uigor di questo giubileo non
si poteua far tal commutatione, secondoche la lettera sonaua; ma
si dubitaua se il papa haueua dichiarata sua intentione essere piu
larga che la lettera, come. altre uolte si e fatto.
9. a AU'altra dimanda del aprir li breui, dice la risposta del
P. Leon, che non li potra aprire, se non sara doctor de theologia
o canoni. Et ben si vedeua questo nelle soprascritte esser 1'ordi-
nario; ma non vi essendo fra noi (massime in questa prouincia)
doctori, si dubitaua se S. S.t:'1 o la penitentieria hauessi dechia-
rato che li nostri, essendo persone docte, et alcuni actu , licet
non gradu, doctori, potriano aprirli. Perche in queste bande ten-
ghono li nostri in grande riputatione de doctrina , et si possono
marauigliar come non accettano questi breui; pur non si perde
tropo quanto a noi: piu perderano quelli che fano ricorso a noi,
et non trouano ricapito, per non hauer li nostri tal grado.
10. Hauemo qui in Catania fatta vna scelta il Padre pro-
uinciale et io, con li consultori, de quelli fratelli che si propone-
uano per coadiutori. Va inclusa qui. Si mandorono altra volta
molti, distincti in tre classi, accio V. P. hauesi notitia de loro.
Et perche nelle cose substantiali erano bona gente, et altrevol-
te soleua rimettersi la admisione di questi tali (dopo alcuna in-
formatione, o forsa sanza quella) a qualche prouinciale o visita-
tor, ma non parendo a V. P. rimettersi, in questo scritto si con-
tengono alcuni, che ci pare possono accettarsi, al modo ch'in eso
si dice.
11. Per li benefactori ch'hanno dato principio alli collegii
de Sicilia, poiche parse a V. P. che li significassimo cio che ci
pareua al Padre prouinciale vechio et a me, con li consultori, li
dico b in breue esser questo: Che ogni collegio delli otto di que-
sta prouincia facia per la citta o signori, et altre persone
ch'hanno dato principio o aiuto releuante, cio che le constitutioni
vogliono si facia per li fondatori quanto alli suffragii spirituali de
a Hinc omnia aidographa Polanci. — b dio ms.
522 POLANCI COMPLEMENTA
messe et orationi, lasciando il resto, et non grauando la vniuer-
sale Compagnia de tali suffragii, ma che in ogni collegio si facia
cio ch'e detto per li benefactori suoi. De Monreale dubitauamo,
perche 1'Illmo. cardinale Farnesio non ha applicato cosa ferma;
tuttavia par' bene che il collegio istesso faci il debito, poiche an-
che ha dato principio tal quale, et 1'orationi et messe non faran-
no mal nessuno al cardinale, ne ad altri che han dato alcune cose
ferrne. Et a tutti, nemine excepto, e parso ben questo.
12. Delli consultori et altre cose, ho scritto per il P. Gio-
vanni Philipo, procurator. Solamente diro in questa, che la cura
delle cose spirituali, cioe d'aiutar ad ogni vno de' nostri in suo
spiritu particolarmente, et alli capi o prefecti darli ricordi per aiu-
tar li domestici, et alli operarii per aiutar i forastieri , e stata la
principal mia cnra. Et cos'i spero lo vedera.il nuouo prouinciale,
et che trouera la prouincia nelle cose substantiali per Tlddio gra-
tia aiutata, et nella politia de nostre regole mediocre obseruan-
za, quanto la qualita delli tempi et loghi hanno permesso, et la
gente etiam piu conrenta del restar qui, perche anche nel vitto
saranno meglio trattati se si osserua Tordine dato, et il modo de
procedere de' superiori sara piu benigno et conueniente verso de
loro. De tutto il bene a Dio solo la gloria. Delle negligenze mie
et defecto de discretione, Dio N. S. perdoni me, et supplisca ap-
presso loro. So che mi ha dato bona volonta de seruirlo, et d'aiu-
tar questa prouincia sinceramente, et questo istesso come dono
suo lo ricognosco; et humilmente domando a V. P. sua benedi-
ctione. De Catania 19 de Magio 1576.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Epist. 278. — 15 Jljnii 1576 523
278
POLANCUS M E R C U R I A N O
CARANGINO 15 JUNII 1 576 l.
I, De Patribus Joanne Philippo Cassino, ac Luciano.—2. 4. De scholis
messanensibus. — 5. De P. Pena. — 6. De scholasticis Catana Syracusas
profectis; de obitu Julii Clerici.
1. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.; Dopo
l'vltime mie scritte in su la partita de Catania, son venuto presso
a Siracusa, doue il P. Giacobo et io ci guardamo in vna villa del
collegio nostro, insin'a tanto che parera alla citta riceuerci,
dandoci la prattica sua. Ho trouato che il P. Giovanni Philippo
jion 'si era partito, per non offerirsi modo de nauigar con alcuna
probabile sicurta, bench'vna volta si messe in mare, et torno a
Siracusa con tutta la volonta, che lui ha hauuta sempre assai
grande, de far suo officio, et ha voluto arriscarsi piu che al pro-
uinciale vecchio et nouo, et a me anche, pareua. Trouo etiam
ch'oltra le lettere che a lui haueuo dato, altre dopoi scritte non
erano partite, et anderano forsa insieme con queste; et pero man-
do qui la informatione della indispositione del P. Luciano scrit-
ta de sua mano, quale in altra haueuo promessa, et si resto qui.
Et quanto alla informatione che mandai intorno al augmento del
collegio de Catania, m'occorre aggiongere alcune cose.
2. Vna e, che mi dicono alcune persone delle piu intelligen-
ti, delli studii de Messina, molte cose gagliarde contra il tenerui
il seminario principale delli nostri ; et al Padre prouinciale pare
e stato quel collegio come vna sepoltura de nostri scholari. Et de
doi altri mando qui 1'information ch'intorno accio mlian dato,
lasciando li detti de pareci che piu et meno mostrano il medesi-
mo sentire. Tuttavia io giudicarei si douessi tener in Messina,
oltra il seminario de scholari nostri delle tre lingue, etiam il stu-
dio de philosophia et theologia; ma prima mi pare doueriano te-
ner altro sito piu sano (lasciando quello ch'hanno per la easa
professa), et come fossi fabricato, cominciarne vn corso de phi-
Ex autngrapho in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 148, prius 36, 37.
524 POLANCI COMPLKMENTA
losophia, et quello finito, vn altro, et de theologia vn paro de le-
ctioni ordinarie, oltra quella de casi. Ma non reputo conuenghi
far iui il seminario principale de' nostri, che attendono alli studi
superiori, ma sl ben per li forastieri; et alcuni a chi 1'area non
noce, o di mancho espectatione, potrebbeno starci ; et questp
perche al re si e dato ad intendere vi si terrebbono studi supe-
riori, potendosi sostentar, si ben alla citta non hauemmo tal obli-
go. In questo tempo che non si cominciano i studi superiori, cio
che da il re potrebbe applicarsi con mblta ragione al collegio
doue li nostri studiasino queste facolta, quale sara Catania , se
parera a V. P., o altro; ma li scholari si hanno a reputar, et real-
mente saranno del collegio de Messina, insin'a tanto che in
quella possano tenersi nel nuouo sito. Et cosi non accadera ha-
uerne scropolo quanto alla conscienza, per dar S. M.tk questo so-
corso al collegio de Messina, poiche glielo diede per li studi su-
periori, quali non puo tener doue adesso sta, ma si ben in Ca-
tania.
3. L'altra cosa che intorno al studio de Catania, o semina-
rio de studi superiori in quel collegio, ho da dire e, che quando
a V. P. paressi bene, potrebbe scriuersi al regente Ramondeta
(il quale e de Catania, et desideroso che si tenghino di la li stu-
dii, et puo molto apresso il re et conseglio d'Italia), che la aba-
tia promessa per l'imperatore et Fistesso re Philippo al collegio
de Messina, si applicassi a quello de Catania, con obligo de dar
a quello de Messina vna pensione de tanto come doueua valer la
abatia promessali. Et al presente ci e vna abatia (oltra quella
d^Agro, gia altre volte nominata) presso a Catania, chiamata
Noua Luce, quale tiene vn vechio, et vale da 3 milla scudi; et se
quella si applicasi a questo collegio, potrebbe fondarlo, insieme
con quello de Messina. Se non si piglia vn verso simile, inten-
diamo che quelli del conseglio regio sono molto contrarii all'ap-
plicationi de cose della presentatione del re, perche vogliono per
se et per suoi amici le abatie, et pensioni sopra quelle, et li ve-
scouati, si ben lascino grauato il patrimonio del re con 800 V
1'anno, come sta al presente, per insinWapplicatione della
abadia.
EPIST. 278.— 15 JUNII I576 525
4. La 3.* cosa ch'ho da dire intorno a questo studio de Ca-
tania e, che fra le speranze proposte, alcune se ne vanno matu-
rando. Vna e del fratello Vinzenzo Statella , il quale ha da
1300 V d'intrata, ma il padre suo e vsufructuario. Quello pur si
contenta che goda quel collegio de certi beni materni del detto
Vinzenzo, quali si stima valeranno da 300 v Tanno, come detto
padre suo, baron de Spacaforno e restato meco hieri , essendo
venuti insieme de Catania a questo loco doue io sto, vicino a
Saragosa, de passo per Spacaforno. Et il medesimo dara adesso
500 V per fabricar vn poco nel collegio de Catania, il quale sta
scomodissimo de certe stanze necessarie. El altre speranze, delle
quali ho scritto, si vanno facendo piu vicine et ferme , in modo
che trattenendosi qualch'anno li scholari de Messina, philosophi
et theologi, in Catania, quando si renderanno li studi a Messina,
et insieme la prouisione del re, par verisimile che hauera quel
collegio de Catania, quanto li bastera per tener studi compiti 2.
5. In questo collegio de Saragosa trouo ch'il P. Pegna ha
obtenuto piu che si pensaua dalla citta et presidente, perche qua-
si ha redopiato cio che haueua d'intrata il detto collegio dalla
citta, et stabilitolo con la confirmatione regia, in modo che sta-
ra bene questo collegio, Dio lodato, quanto al temporale, et si
ben non son intrato, intendo etiam va bene quanto al spirituale.
Ne altro aggiongero per questa, se non che humilmente mi rac-
comando col P. Jacobo neir orationi et sacrifici santi di V. P.
De Carangino, villa de nostro collegio de Saragosa, 15 de Giu-
gno 1576.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
6. Post scripta. Sono venuti a questo logo otto delli scho-
lari de Catania, cioe il P. Thomaso Leone, che lege il primo cor-
so in loco del P. Luciano, il li suoi discipoli; et alli altri schola-
ri de corsi superiori si va cercando ricapito, perche la peste la-
uora in Catania. Et nel collegio nostro il compagno d'vn sacer-
dote deputato per confessar li appestati, e morto il di istesso
Cf. de hac re epist. 238, annot. 4; tum praeced., etc.
526 POLANCI COMPLEMENTA
chio parti, con indici de peste; tanto che si bruscio il letto et altre
robe, et si po[rt6 ilj a corpo per li deputati della citta a sepelire
doue li altri appestati. Questo [fratello] era Giulio Clerici , del
quale infonnai V. P. 3, et s'era rimesso alla obe[dienza] et ©ffer-
tosi per compagno del sacerdote deputato per li appestati. Et
quantunque staua discosto, lo gionse 1'infirmita et morte. II me-
desimo in Messina serui et manegio il fratello che morse de pe-
ste, et resto sano. Del tutto sia lodato Iddio, nella cui protectio-
ne conuiene confidarsi, et non in altri mezi, benche si adoprino
secondo la ragione, etc. 15 de Giugno vt supra *.
a Hic et in duabns lineis seqiientibits, ob scissam chartarn complemus
verba ex conjectura.
5 Forsan in informationibus quas non vidimus. Cf. epist. 264, n. 2.
4 In eodem codice, sub n. 149, prius 142, folium reperitur quod inscri-
bitur a tergo: «Per nostro Padre generale soli», autographum Polanci, diei
16 Junii, et quod cum praesente epistola missum fuisse existimamus. Sic se
habet:
<(-|- Jhs. Soli Patri nostro. Per altra ho scritto a V. P. ch'haueuo publica-
to in tutti li collegi, infuori de Catania, la venuta del Padre prouinciale, et
le bone qualita d'esso, procurando quanto poteuo acreditarlo. Et feci il me-
desimo officio de parolla in Catania con due essortationi, vna nel collegio,
et 1'altra nel vescouato doue stauano li corsi. Et dopoi che lui venne insieme
col signor duca in Catania, il P. Domenech et io procuramo il medesimo con
fatti et parolle apresso li forastieri, id est, il signor duca et altri de' princi-
pali della corte et di quella citta. Et conueneua, perche la poca persona et
eta non li daua tanta auctorita come meritaua sua persona et officio; et gia
il detto duca haueua detto al rettor de Saragosa (il quaie li e amico, et lo
reputa assai) come si era mandato prouinciale tanto giouane. Spero con la
diuina gratia fara bene Pofficio commessoli dalla santa obedienza, aiutando-
lo V. P. con le orationi, et alle volte con essortarlo a consegliarsi, et non ri-
soluersi, nelle cose de momento ch'occorrono, prestq presto; massime per
mutar cose ordinate, o alterar altre che non giudico il prouinciale passato,
ne anche il visitator moderno douersi per alPhora alterar; et specialmente
in questi principii che non ha visto la prouincia, ne conoce li humori delle
persone, ne il stato delle cose et negoci, come le conocera quando 1'hauera
visitata. Et questo dico, perche in alcun collegio, prirna che arriuassi a Ca-
tania, pare mostro in cose simili assai facilita, et ci fu scritto, et per quello
che ho notato nelle cose che cominciano a trattar, non mi marauegho del
parer de chi ci scrisse. Pur seriamente li ho auisato di questo (che mi pare-
ua esser obligato), et lo piglio bene. Et tuttavia l'ho consegliato per la pri-
ma visita procuri hauer seco il P. Domenech, giudicando li conuiene non
Epist. 278.— 15 Junii 1576 527
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale delia Compagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vestigium.
tanto per 1'auctorita con quelli ,de dentro et de fuori, quanto per l'informa-
tione delle persone et cose delli collegii, et conseglio. Et perche mostraua
temer de darli trauaglio, et che pareria presumptione menar secosimil per-
sona per compagno, io pigliai 1'assumpto de persuaderlo al P. Domenech,
et non durai tropo fatica; perche si ben lui e desideroso de qualche quiete
(almeno ad tempus), come buon seruo de Dio et amator della Compagnia si
contento, et lo piglio in bene, et io mi son consolato de lasciarli tal compa-
gnia, almeno per insin'a tanto che lui conoce la prouincia, perche spero de
sua bona volonta et habilita, che dopoi non hauera bisogno. Solo temo che
si fidi vn poco tropo de suo giudicio, se gia non li accade come dicono delli
legiste, ch'il primo an[n]o sono doctori, il 2.0 bachilieri, il 3.° s'accorgono
che sano poco.
»Quanto a me, non mi sono fermato piu alla longha con esso, perche ne
a me pareua fossi piii vtile 1'opera mia appreso di lui, ne ahche esso mi ha
fatta instanza; tuttavia mi sono offerto de starci quanto bisognassi, et tor-
nar', etiam che fossi altroue. L'ho data informatione delle persone della
prouincia, quanta mi pareua conuenir, etiam in scriptis, de tntte quelle che
mi parse doueua esser' preuenuto, insin'a tanto che lui li manegie. Li ho
etiam lasciato vna lista de tutti quelli, de cui opera si puo seruir nella pre-
dicatione, graduando gli loro talenti in primo, 2.0 et 3.° loco; et sono in assai
numero, Dio lodat.o, li mediocri: vn'altra di quelli che puo mandar in mis-
sioni, con simile distinctione: vn altra de quelli, fra i quali potra far electio-
ne per la renouatione de' studi per le prime schole, mezane et infime, in
assai numero. II medesimo ho fatto in altra lista delli lectori de philosoohia
et theologia. Altro catalogo de quelli che potrebono sentir il nouo corso se
si comincia; altro de quelli che si doueriano far vdire theologia. oltra quelli
che 1'odeno al presente. Li lasciai etiam la copia de quelli haueuo proposto
a V. P. per professi, coadiutori spirituali et temporali, et dubii; et altra di
quelli che douea cauar de varii collegii, per mandarli in casa de prcbatione,
potendosi, perche non erano stati, etc; et altra delli predicatori promessi;
altra de quelli ch'haueano habilita. per gouerno. graduandoli vt supra, oltra
la informatione di quelli ch'al presente gouernano, datali de parolla. Resto
etiam informato de disegni particolari o pretensioni d'alcuni de' nostri, et
finalmente de quanto io sapeua che conuenessi auisarlo, et lui mi domando.
»Circa le cose, l'ho data informatione de tutti li collegii, quanto al stato
nel quale si trouano circa il temporale et fructo spirituale, etc, mostrando-
li le cose communi dette et iasciate in ogni collegio, perche le particolari si
riseruo a vederle in ogni collegio. Et non solamente cio che ha ogni colle-
gio, ma etiam cio che spera , de certo et con probabilita. L'ho informato
delli negoci, et datoli etiarh il lume ch'ho potuto, et aiuto per sustentar
questo coliegio de Catania, o vero-de Messina in Catania, in.tanto che altra
528 POLANCI COMPLEMENTA
279
POLANCUS MERCURIANO
TREMILIA 30 JUNII I576 \
1-2. Officiosa, — 3-8. Excusat Polancus suos actusin translatione stuclio-
rum, et scholasticorum susteutatione. — p. Propositum itineris sui.
1. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1 Auanti
hieri, che furono 28 del presente, ho riceuute lettere de V. P. de
6 d'Aprile con copie d'altre de Genaro, et insieme vna patente
per poter con auctorita de V. P. ratificare il cont[ra]cto a delli
500 v che si presero in Catania per comprare vna casa, il quale
mandaro [di] la con la aprobatione, et credo bastera (si ben si e
mandato dopoi il contracto istesso [a] V. P.), perche presto ad
ogni modo s'ha a disfare detto censo, come si ricuperaran[no] li
500 V per tal effecto assegnati dalla citta, quali al piu tardo ma-
turano alPAgosto prossimo.
2. Quanto alla facolta de promouere alcuni al sacerdotio, [mi]
parse non ci era tanta occasione de freta, et cosi non mandai l'in-
formationi d'alcuni, perche altri per li quali V. P. nomjnatim
Thauea concessa, non potero anche promouersi, essendo pochi
vescoui in Sicilia, et discosto de doue stauano i tali, et perche la
a Scissa charta: hic et infra saepe, supplendae aliquot litterae.
comodita magior mandi Dio, coire spero mandera, et per altra ho auisato.
Li ho dato etiam vn sumario delle cose tutte che li poteuano giouar, cauato
de tutte le lettere de V. P. per me, oltra quel che staua ndtato per modo
d'ordinatione nel libro del Padre prouinciale. Finalmente li ho dato molti
ricordi, etiam in scritto, delle cose che io hauea notato, et per ordine de
V. P. conferito con questi Padri consultori, per aiuto di questa prouincia, et
altro scritto de mia mano de diuersi ricordi che per la persona d'esso, et
officio, et buon gouerno, mi pareuano opportuni. Et de quasi tutte queste
cese, facendone io mentione, lui m'ha domand[at]o il scritto, et li ho dato.
Et non essendo la mia presentia piu necessaria ne vtile, al mio parer (dopo
che consultamo de tutte le cose graui che premeuano) me ne veni questa
volta de Saragosa, de doue alla prima comodita pretendo passar in Regio,
con 1'aiuto diuino lmpetrato con 1'orationi de V. P. , cui benedictione humil-
mente domando. De presso a Saragosa 16 de Giugno 1576.»
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 150, prius 134, 135.
Epist. 279.— 3o Junii 1576 529
peste fa che si possa mal pratticare questo regno, non potendo-
si passar cTvna parte ad altra per li timori delle terre et guar-
die, etc. Dabit Deus his quoque rinem, se sara seruito.
3. Nella medessima lettera toca V. P., che non si siano co-
sti [senjtite tropo volontieri certe parolle ch'io scrissi in vna mia
de 27 de Febraro, cioe che [non] venendo de Roma risposta delle
facolta che si desiderauano, estenderiamo alli bisogni le facolta
ge[ne]raii che teneuamo, et specialmente per far qualche censo
per viuere in Catania. Io [non] ho ritenuto copia di quelle lette-
re, per vedere il tenore d'esse 2; ma facil cosa e c[hej io le dia per
mal scritte, dispiacendo a V. P., come mostra in detta sua lette-
ra de sei d'Aprile; et aggionge che per tali disegni, si mangiano
1'intrate de'poueri collegi in her[ba] b, et stentano poide continuo,
per non patir vn poco nel principio, o vero per andar [manjcho
cauti in pigliar' assumpti oltre le proprie forze. Et quantunque
venne questa le.tte[raj piu tarde, ch'altre piu fresche gia riceuute
de 7, 14 et 21 d'Aprile, d'essa si [puoj intendere la ragione d'al-
cune cose nelTaltre contenute. Et certo quanto a me io hafuejria
molto piu gustato de non scriuer' piu in questa materia, et spara-
gnar 1'escuse, qua[ndo] e difficile si diano sufficienti in scritto, et
suole giouar piu a chi le da, etiam in presenza, [hajuer patien-
za, et maxime a chi si auede d'hauer in molte cose manchato de
suo [dejbito, come io confesso di me. Tuttavia perche essendo-
mi V. P. superiore in loco de X.° nostro signor mi sento obliga-
to a darli ragione dell'actioni mie, narrero solamente il fatto [dej
due cose, del quale potra V. P. giudicar se si e manchato o non
nelle cose sopra le quali mi scriue in detta lettera.
4. II primo fatto e, del progresso delli corsi che si muto-
rono de Messina a Catania insin'alli 27 de Febraro, nel qual scris-
si io le sopradette parolle. II 2.° e d'all'hora insin'al presente.
Ouando al fine d'Agosto passato andai a visitar il collegio de
Messina, prima che mi partessi da Catania trattai con vno delli
b Sic complemus verbum, ex episiola Mercuriani cui respondetur,
quae dicit \n herba.
2 Cf. epist. 267, n. 2.
POLANCX COMPLEMENTA.— T. II 34
53o POLANCI COMPLKMKNTA
giurati, nostro amico, se ci fariano fauor d'accettar i nostri de
Messina, quando per andar la peste inanzi, fossi necessario mu-
tarli di la, et mi promesse de si, offerendo c casa doue si guar-
dassino vn poco prima d'intrar. Arriuato in Messina, et hauen-
do uisitato nostro collegio, si aggrauo la peste, tanto che la citta
ci significo non voler che si tenessino schole, nc de humanita,
ne delle scienze superiori, et vn tempo inanzi hauea leuato li
stipendii delli lectori del suo studio et anche 300 V che daua al
nostro collegio per aiuto delli corsi de philosophia, che de la
theologia non ha mostrato farne conto, quanto al aiutar' tal stu-
dio, etc. AU'hora consultata la cosa col prouinciale et rectore de
Catania, et col rectore et consultori de Messina, d'accordo si ri-
solse de mandar tutti scholari delle facolta superiori con li suoi
mastri a Catania, et offerse il rector cio che daua il re, et qual-
che cosa de piu; et cosi, oltra l'assicurar' la vita de' nostri (con
bona licenza della citta de Messina), hanno in Catania continua-
to suoi studii sani et contenti. Et perch'in Palermo, Monreale et
Bibona ci era la peste, ci parse etiam si doueano cauar' alcuni
boni suggeti, massime giouani d'espettatione, et cosi li retiram-
mo primo a Polizzi (per 1'amicitia di quella citta) et dopoi lascian-
doui alcuni di la, pareci giouani ch'haueano studiato la rethori-
ca, et erano per perder tempo, se non intrauano nel corso, si
chiamorono a Catania, et si comincio corso nouo, per far a loro,
o per meglio dir' alla Compagnia, vtile, et anche piacer ad alcu-
ni che lo ricercauano in Catania. Et con ccrte dispute et oratio-
ni che si fecero"alla renouatione delli studii, la citta che si trouo
presente, si rallegro et animo molto, et in vn suo conseglio
ch'hano tenuto, si risolseno de dar 500 V per comprar vna casa,
ch'era necessaria per 1'habitatione de' nostri, et 250 d'intrata ogni
an[n]o, pur che tenessimo in Catania li studi nostri principali.
5. La Compagnia nostra non si obligo a cosa alcuna, ma
ben li significo che non bastaua questa fondatione per tener in
Catania li studii; quando ci fossi il modo, che fariamo buon offi-
cio con V. P. che si contentassi. II presidente dopoi, et la gran
corte (che chiamano) approuo questo conseglio della citta, et
c offendo ms.
Epist. 279.— 3o Junii 1576 s3i
venne in questo mezo la gratia del re catholico de 300 V Tanno,
oltra li 500 primi, et con questo et con alcun aiuto de particola-
ri, sanza grauar de quasi niente a Messina (benche doueua lei
nutrire suoi scholari delle dette facolta, et haueria spesso molto
piu che quello del re) si e trattenuto il collegio insin^alli 27 de
Febraro, nel qual tempo io staua per partirmi a Palermo, doue
per la peste et per altre cause mi faceuano molta instanza, et in
effecto haueano bisogno, come anche in Monreale et Bibona.
Lasciauo li corsi de philosophia et theologia in casa del vescouo,
incirca 44 persone fra tutti, et nelPistesso collegio de Catania,
sanza quelli da 35 altri, part[e] delli ordinarii, parte delli riceuuti
per causa della peste d'altri loghi, et non poter piu capire, per-
che e picola habitatione, et pur bisognaua vn di leuar li nostri de
c[asa] del vescouo (essendosi lui passato al castello per vn tempo,
per farci comodita), si tratto de pigliar' a fitto quella casa, per la
quale la citta daua 500 V, insin'a tanto che si riscotessino; ma
non ci fu ordine che la volessino dar insin'a tanto che con aucto-
rita del presidente comprandola, 1'hebbeno a lasciar', et per tal
bisogno d'habitatione (il quale si giudico vrgentissimo) si piglio
il censo delli detti 500 V, con risolutione de disfarlo, como ma-
turasino li 500 ch'assigno la citta.
6. Hor douendomi io partir, et non hauendo alli 27 de Fe-
braro riceuuto risposta de cosa ch'hauessi scritto, dopoi ch'al-
l'Ottobre passato era tornato in Catania (si ben della visita molte
cose importanti hauessi scritto), et non sapendo anche se mie
lettere erano comparse la, trattai in congregatione delli nostri
(cioe il prouinciale, et rector, et consultori, che sono theologi)
che si hauea a far, presupposto ch'eramo in tempi tanto difficili
per conto della peste, et che non haueuo risposta de Roma delle
facolta ch'hauea propo[sto] per ordine de V. P., fra le quali era
vna poter pigliar alcun censo redimibile, quando ci stringessi la
necessita per il viuere (quale e la piu stretta fra quelle choccor-
rere possono) presuposto che non haueamo facolta espressa in Si-
cilia, se non quelle generali delli offici de prouinciale et visitator;
et furon® de parer, che se V. P. fussi stato presente, succeden-
do tal caso de necessita, vorrebbe si pigliassino i denari come si
«
5^2 POLANCI COMPLEMENTA
potessino. Et cosi io lasciai scritte quelle lettere, doue diceuo
ch'alli bisogni estenderiamo le facolta nostre per qualche censo.
Et ben sapeuo che non ha tal auctorita il prouinciale ne io in
tempi ordinarii, o sanza bisogni vrgenti; ma non pensauo che
fossi per dispiacer a V. P., che quando non si potessi trouar ar-
tro verso, per dar de mangiar' a questa fameglia, doue e il semi-
nario et li megliori suggeti della prouincia, si facessi vn censo,
vsando la auctorita generale sub spe certa ratihabitionis, poiche
si non homo propter sabathum, sed sabatum propter hominem,
cosi non sono i collegiali per la in[tra]ta, ma Pintrata per licolle-
giali. Et con tutto questo perch'ho procurato aiutar per altre
vie (sanza grauar collegio alcuno, ne far contra edificatione d'al-
cuno, Dio lodato) non si piglio censo alcuno per il viuer' de' no-
stri de Catania. Et cosi V. P. veder[a] di questo fatto, sincera-
mente narrato, se quelle parolle meritano reprensione o non, et
se si e pigliato assonto sopra nostre forze o non, che io sotto-
metto mio judicio a quello de V. P..Et lei sapia, che quando ac-
cadessi che la citta non pagassi que[lli] 500 V assegnati, ho la-
sciato altro assegnamento, in modo che il collegio de Catania
non e per sentir graueza, ne per la principal soma, ne per li frut-
ti. Altro censo non si pigho in quanto io mi trouai visitator, ne
dopoi, ch'io sapia.
7. L'altro fatto e, che dal fine de Febraro in qua si e trat-
tenuto quel collegio, benche con difficolta, et dopo la venuta del
nuouo prouinciale a Sicilia, hauendomi a sgrauar del officio de
visitator, lasciai assegnamenti al collegio de Catania de piu de
doi mille V per questo anno, tutti certi, fra quelli del re che ma-
turano a Settembro (non intrando in quelli del anno futuro) et
d'altri particolari, et la nota lasciai scritta. Soccesse poi, che
Dio N. S. volse visitar con peste la citta de Catania, et anche il
collegio nostro, et etiam la casa del vescouado (perche morendo
il vescouo, Timpetramo dal presidente per insin'alla venuta del
nuouo, o a suo beneplacito), et essendo io in Carangino, villa de
nostro collegio de Saragosa, venne il Padre prouinciale nuouo de
Catania, et insin^a 16 collegiali, per liberarsi del pericolo, et re-
storono il P. Hieronimo Domenech et intorno a 25, o 30 nel ve-
EPIST. 279. — 30 JUNII I576 533
scouato barregiati, per esser morto vn scholare nostro. II rectore
molte volte dicea loro non trouar modo de sustentarli, oltra quel-
li ordinarii che teneua nel suo collegio, et delli assegnamenti fat-
tili per conto della peste, non si poteua de presente hauer il
modo; benche si sa de certo che non puono manchar, prestato
non si trouaua. Quid ergo agendum? Se in questo caso s'esten-
dessi la facolta generale a pigliar' alcuni denari a censo, non si
trouando per altra via modo de sustentar li nostri barregiati in
Catania, sarebbe forsa contra la volonta de V. P.? Non credo gia
che lei dica de si.
8. Hor de questi et simili casi s'hanno ad intendere quelle
parolle del estendere la facolta generale. Et se quelli che non
senteuano volontieri tali parolle si trouassino in questi trauagli,
non credo gia li dispiacerebbe, per il viuer loro, si pigliassino de-
nari a censo, non si potendo altrimenti remediare la necessita de
nostri fratelli, et tali. Et ben si vede, che di la non consideraua-
no il stato presente de questo regno, poiche con le comuni rego-
le lo vogliono misurare. Padre, li tempi et difficolta qui sono
estreme, et agitur de vita ad ogni hora. Gia in Siracusa, doue
pretendeuamo intrar, cominciano a morire de peste, et noi a pen-
sar doue saluaremo questa gente. Et e cosa difficilima poter
esser' accettati in Ioco alcuno doue non ci sia infectione; pur spe-
ramo in Dio, et facendo cio che potremo, lasciaremo il resto alla
diuina piouidenza.
9. V. P. ci faci raccomandar, et ci raccomandi a Dio N. S.;
et sapia che stiamo (Je buon animo con tutti li pericoli. Et io se
potro passar a Regio per far 1'obedienza che mi resta, non per-
dero 1'occassione: se non potessi andar con 1'armata del marque-
sse (che tornara de Berberia presto), faro come si potra; et in
quello che potro aiutar al prouincial nuouo et a tutti, lo faro. Et
humilmente domando la benedittione de V. P. per tutti. De Tre-
milia, villa del vescouo de Saragosa, presso alla citta tre miglia,
30 de Giugno 1576.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Desideratar inscriptio. <
534 POLANCl COMPLEMENTA
280
P O L A N C U S M E R C U R 1 A N O
SYRACUSIS 17 AUGUSTI 1576 '.
1. De sua et aliorum infirmitate. — 2. Propositn de itinere.- Functi
vita sodales commendantur.
I. f Molto Rdo. in Christo Padre nostro. Pax Christi, etc.
L/ultima lettera ch'ho scritto a V. P., se ben mi ricordo, fu in
vna villa del vescouo di Saragosa, discosto tre miglia di qua; e
se ben col P. Giacomo io era uenuto a Carangino, villa di que-
sto collegio, sei miglia discosto di quello, perche atento alla pe-
ste di Catania uenne il prouincial con i6, o 17 scolari di quel col-
legio, che lo seguitorno per ordine suo, non essendo 1'habita-
tione tanto commoda per tutti , ci passammo alla detta villa del
vescouo, quale ha miglior' habitatione; ma cominciando il ru-
mor della peste in Saragosa, il detto Padre se n^ando a Calata-
girone per poter meglio intendersi con la prouincia sua come
d'un luogo sano. Et essendoui stato vn pezo per hauer anche
maggior commercio, se n'ando alla uolta di Palermo: ne altro di
lui sappiamo. Hor di quelli che stauano nella villa episcopale,
fra gli quali erano il P. Giacomo et io (per poter affirmare non
eramo entrati in Saragosa quando tornasse il marchese di San-
ta f di certa espeditione, acio meglio negotiassimo la passata in
Reggio), successe che per esser mal aria si ammalorno alcuni.
In questo mezzo tornando il marchese hauemo fatto istanza ci
conducesse a Reggio, o almeno a Napoli; e non ostante la sua
buona uolunta, si e iscusato per 1'ordine del vicere di Napoli. Et
cosl tornammo alla villa detta, et anche il mio compagno et io ci
sentimmo indisposti, et ci uennimo al collegio di Saragosa, doue
tutti li venti ch'eramo nella villa episcopale ci ha riceuuto il ret-
tor, e fattoci curare con molto animo e carita, si bene delli 20
diece siamo stati ammalati in tempo delli caniculari, et in questa
citta da se non troppo prouista, et hauendo sei milia, o non so
quanti soldati tanto piu trauagliati.
Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 2 ff . , n. 151, prius l36.
Epist. 280.— 17 AuGUfeTi 1576 535
2. La mia febre e stata terzana doppia, ma continua, che
non m'ha lasciato tempo alcuno netto. Al settimo la natura con
la gratia di Dio fece certa crisi, con che restai molto piu allege-
rito; continuo pure vna febre lenta insino a 34, o 35 giorni, che
faceua temere al P. Antonio Sardo (il qual ci ha fatto qui vn buo-
no aiuto) che non ui fosse febre etica. Hogi, Dio sia lodato, m'ha
trouato netto, benche le gambe molto gonfiate, come accade in
infermita lunghe. E cosi attendero alla conualescentia 2, non la-
sciando di stare attento a qualsiuoglia occasione che Dio ci man-
di per passare in Italia. E ci e qualche speranza, se uiene il duca
di Sessa in queste bande per certa impresa, che al ritorno ci por-
ti, benche non si sa se tornara di qua. E la uia certa di poter
passar in Reggio, o in altra parte d'Italia, sarebbe quella che ho
rappresentato a V. P., di procurar per uia di Roma, o delli no-
stri da Napoli, licenza dal vicere, la qual sara tanto piu facile per
Reggio, essendo Saragosa gia libera affatto dalla peste, che gia
si son ripigliate le scuole, et a 23 di questo si tiene daranno la
prattica. Da Catania etiam habbiamo hauuto buone nuoue, e
mediocri di Messina dopo li 15 di Luglio. Non so che dire altro
in questa parte, se non rimetter questo negotio alla uolonta di
V. P. quanto al procurar detta licenza da Napoli, e far qui quan-
to potremo, come se non Faspettassimo.
Per un segretario del marchese di Santa Croce sMndrizzoro-
no, dopo ch'io staua ammalato, alcuni plichi di lettere per V. P.
per uia del prouincial di Napoli, e spero haranno hauuto ricapi-
to. Humilmente mi raccomando alPorationi et sacrifici di V. P.,
et dimando la sua benedittione. Di Saragosa alli 17 d'Ago-
sto 1576.
3. Delli diece che ci arhmalammo, tre si ha piglati Dio
N. S.: vno del corso della logica, altro della fisica, il 3.0 della
metarisica, dil che auiso per rispetto delli suffraggi, come anche
2 Huic epistolae videtur respondere ea quae in codice Ital. 152, ff. 207-
208, a Mercuriano 12 Oct. signata reperitur, qua is Polanco gratulatur re-
stauratam valetudinem, eumque jubet, labore relicto, Rhegium petere:
cf. epist. 277, annot. 3. Jam die 5 ejusdem mensis Oct. aegrotantem Mercu-
rianus erat peramanter consolatus: Sic. 1, fol. 69V.
536 POLANCI COMPLEMENTA
del P. Luis Nugnez, morto in Messina in seruicio delli appestati,
e d"Vn' altro fratello chiamato Angelo, morto di peste in Polizzi.
Ci era anche ammalato il P. Giulio d'Agubio del medesmo male;
ma non sappiamo qui il successo dell'infermita insino adesso. At-
tendeua a confessar gli appestati, et dopo l'ha successo in que-
sto officio il P. Sanchez. Dio N. S. sia con Iui.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Christo Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia di
Giesu, in Roma.
Sigilli vestigium .
281 j
POLANCUS MERCURIANO
SYRACUSIS 5 SEPTEMBRIS I576 *.
/. Qui ingratcs in se animos facile passus sit, tacere non potest qiium bo~
num Societatis pessumdari videat. — 2. Scholasticus quidaui sodalis Po-
lanco infensus. — ^-5. Remedia maloruvi. — 6. Rectam suam intentio-
nem testatur.
I. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1 Per via
de Palermo scrissi questi dt a V. P. de mia sanita, che mi ha re-
stituita Dio N. S. etiam de vn poco de ricascata; et quanto alle
relliquie mi vo rihauendo. Rieordauo etiam mia passata, et d'otte-
ner licenza per quella in Regio dal vicere de Napoli, benche di
qua, si posso trouar' mezo, non aspettaro tal licenza. La occasion
di questa, partendo di qua persona che la dara in mano (come mi
e detto) hauerei voluto escusar, se non vedessi tanto differirsi mia
venuta in Roma; et mi paressi conuiene quanto prima auisar
V. P. per il seruicio diuino in questa nostra prouincia. Io, Pa-
dre, so molto bene, che fa noua et special gratia X.° nostro si-
gnor a chi lo serue in seruitio et aiuto de' proximi, etiam con piii
diligenza et charita molto maggiore ch"e stata la mia, quando
non se li corresponde da li detti proximi con gratitudine, anzi il
1 Ex autographo in codice Ebist. Polanci, 2 ff. , n. 153, prius 138, 139.
Epjst. 281.-5 Septembris 1576 537
contrario. Et percio dai Aprile passato in qua nun hu scritto cosa
di questo genero a V. P., anzi mi la ho passato alegremente, ve-
dendo che tocaua a me [solo] sanza da[nn]o a d'altrui cio che si
pensaua et diceua da qualch'vno, che la subita venuta del nouo
prouinciale, et il comandar che subito cessassi mio officio de visi-
tator' in questo regno, et scriuer' aiutassi io a rimetter le cose nel
stato ch'erano prima, et mostrar che temeua V. P. ch'io obligas-
si sanza consulta la Compagnia, specialmente in Catania et Pol-
lizi b. Oueste cose io l'ho interpretato in bona parte, et mi con-
solai con la venuta di detto prouinciale, et 1'aiutai con li ricordi
ch'ho potuto, etiam in scritto. Et la diffidenza di me et mal con-
tento che interpretaua qualcri/vno hauessi V. P. de mia visita,
mi persuado per altre cause io lo meritauo, benche spero se ci ve-
diarno vn di, restara V. P. quanto alla visita con piu sodisfactio-
ne, che alcuni di qui et di la pensano.
2. Al presente non mi e parso douer tacere, per 1'occasione
che mi ha dato vn caso particolar', che mi fa pensar potria esser
causa che si disfacessi quanto sJe ordinato et posto in prattica in
questa visita per 1'osseruanza de nostro instituto, s'altri imitassi-
no questo huomo che mi ha dato detta ocasione. V. P. intenda,
che fra altri erano in questa prouincia dui abusi. Vno, ch'era li-
eito ad ogni particolar' intrar nell'officina del sartor, et domandar
cio che li pareua, et il sartor daua cio che li piaceua ad ogni vno,
in modo che li amici d'esso la passauano bene, se ben fossino
coadiutori, et aitri non cosi, quantunque sacerdoti o piu bisogno-
si. Ordinai, secondo le regole, che li particolari facessino ricorso
inmediato ad alcuno de' superiori, et che secondo 1'ordine loro il
sartor prouedessi. L'altro abuso era, che si meteuano a dormire
dopo pranzo, etiam li giouani, sopra i letti, et dormeuano le due
et tre hore, il che non e cosa sana in questi paesi, oltra la perdi-
ta del tempo, etc. Hor so vna persona giouane et sana, a chi di-
spiaceuano questi ordini, contrarii a detti abusi (perche in que-
sto 2.0 io dissi la consuetudine de Roma, et che si osseruassi, dis-
pensando con li deboli et bisognosi). Et come ha ingegno, si
a Charta scissa: inde dubia haec duo uncinis comprehensa verba.
— b Sic in^., sensu imperfecto.
538 POLANCI COMPLKMENTA
messe a parlar col rectore d'vn collegio, et fra le altre persuasio-
ni per tornar alla vsanza vecchia in dette due cose, li disse che
non deueua mouerlo che io hauessi dato tal ordine, perche le
cose ch'io haueuo ordinate, non erano approbate da V. P., et
adhuc sub ittdice lis erat: che lui sapeua che non piaceua a V, P.
la visita mia, et che de cio erano lettere de Roma, et che si era
scritto al prouincial, etc, cose che si ponno app[li]care a tutto il
resto che sara ordinato. Et potrebbe esser facilmente, che si scri-
uessi a Roma a V. P. o ad altrui sopra cose simili.
3. Li rimedii, Padre, che mi occorreno per leuar questi in-
conuenienti sarebbeno questi: Prima, che sia informata V. P. in
genere della gente siciliana, che hanno naturalmente viue molto
le passioni, et cio che vogliono,lo vogliono con grjan]de efficacia;
et come hanno boni ingenii et acuti, 1'espendeno in proseguir cio
che vogliono molto gagliardamente, et son atti a trouar mezi. II
che dico, perche scriuendo o parlando a V. P. sia informato. Et
si ben li nostri moderano la natura con la uirtu et mortificatione,
doue questa mancha, la natura li resta, et il modo de cercar con
varii mezi d'ottener cio che vogliono. Et so ch'alcuni non perdo-
nano ad alcune bugie o cose equiualenti per venir al suo disegno.
4. II 2.0 remedio sarebbe, che V. P. ordinassi non si scriua
di la de cose del gouerno, et altre che non si appertiene a par-
ticolari, come intendo et in pa[r]te ho visto lo fano. Et non dico
che scriuendoli di qua mi guardi V. P. 1'altro orechio; perche son
certo de sua molta charita et prude[n]za lo fara. Io tengo scritto
quanto ho ordinato, o per meglio dir pos[to] in prattica (perche
scritto non lascio nessuno per dopo la prattica, come ho scritto a
V. P. altre volte) et spero in Dio, che non parerano altro a V. P.
li ordini detti, se non agiuto per guardar nostre regole della
summa sapienza, et le altre, et il modo de proceder' della Com-
pagnia, et che toccara con mano, che non si e fatta obligatione
ne promessa alcuna per me, ne presso censo alcuno (se non quel-
lo de 500 V in Catania, per comprar vna casa congionta et ne-
cessaria al collegio, etiam nel disegno vechio, et credo e disfat-
to, perche l'assign imento dato per la citta maturaua l'Agos[to]
passato, et in ogni euento io lasciai anchora vn altro), ne man-
Epist. 281.— 5 Septembris 1576 5.^9
cho denati prestati; et vedera che nessun collegio e sminuito nel
temporale, anzi tutti si sono aiutati, et quello de Messina che si
lamenta, sparagnato molti centenari de ducati, per esser transfe-
riti li corsi a Catania, oltra Fassecurarli dalla peste et sanita
ch'hanno hauuto quelli che stauano infermi in detta Messina, per
4
]a qual potrano liberamente tornar sempre che stara sana, et po-
tra allogiarli, benche ho scrito per altra cio che qua sentiamo de
questo logho de studii quanto a' nostri.
5. II 3. ° remedio sarcbbe che V. P. raccomandassi al pro-
uinciale nuouo, che non fossi facile a mutar o permetter si tra-
lasciassino li ordini dati nella visita, insin'a tanto che V. P. le
veda. II che dico, perch'alcuno a pensato fossi alquanto facile in
questa parte, essendo che in qualche collegio, subito che gionse
de Italia, et prima che il rettor riceuessi mio auiso che cessaua
mio officio, comincio ad ordinar qualche cosa contra Pordine da
me lasciato; et tamen dopo che fu auisato et ci vedemmo, mostrd
voler far altrimenti, benche, me presente, lasci[6] cascar in Cata-
nia qualche ordine dato conforme alla somma sapienza, et per
osseruar vna delle regole di quella. Se pare a V. P., non acca-
dera mostrarli ch'io scriuo questo, ma auisarli habbia raccoman-
date le cose ordinate, et insin'al auiso de V. P. non li muti.
6. A scriuer questo mi ha mosso il desiderio del honor di-
uino, et del bene di questa prouincia. Humilmente domando la
benedictione de V. P., et nelli soi santi sacririci et orationi mi
raccomando. De Saragosa 5 de Settembre 1576.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
biscriptio. Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano , preposito generale della Compagnia de
Jesu, in Roma, in proprie mani.
Sigilli vestigium.
54° POLANCI COMPLEMENTA
282
POLANCUS MERCURIANO
SYRACUSIS 27 SEPTEMBRIS 1576 *.
I. De sua va/etudine. — 2. De itinere quod meditatur ac de sociis illius.
?. Quaesitis Possevini de quodam negotio pecuniario respondet.
1. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1 Perche
de di in di aspettamo qui in Siracusa le galere che andorono a
Malta, per riportar in Sicilia 1500 soldati che si erano mandati la
per sospetto deirarmata turquesca, et col capo loro don Pietro
Gonzalez de Mendoca, figliolo del vicere de Napoli, spero molto
probabilmente potro passar a Rhegio, doue tengho ordine de
V. P. d'aspettar sua commissione, mi e parso anticipar, et dar
questo auiso, accio auanti ch'intre ]'imbernata possi hauer ris-
posta. Io ero vscito ad vna terra piu sana che Siracusa, per ri-
hauermi della longa infirmita, che mi lascio con varie reliquie
del mal passato; ma tornai auanti d'acquistar forze, perche mi fu
scritto s^aspettauano ogni hora dette galere. Facio conto clVin
quel buon area de Rhegio potro, facendo mio officio, rihauermi;
perch'insin'adesso resto con gran deboleza de gambe, massime
della destra, che se mi gonfia notabilmente, et ho anche vna cer-
ta specie de fluxo de sangue de certe vene, che me debilita; ma
vso remedii, et mi pare staro presto bene, perche mi serue 1'ap-
petito del mangiar, col qual mi ristoro molto.
2. Desidero molto veder V. P., per conferir con quella le
cose della visita, et quelle che dopo che lasciai 1'officio TAprile
passato, sonno successe; et mi pare, che non sanza cause de mo
mento lo desidero. Se pur altro paressi a V. P. si douesi far pri-
ma, ben potro aspettar qualche mese, com'ho aspettato tanti per
conto della peste di questo regno, et mia infirmita; benche per
l'infirmita non saria restato d'andar a Rhegio piu d'vn mese fa,
s'hauessi trouato il modo d'esser riceuuto. Adesso lo vedo vici-
no, Dio lodato, perch'oltra la comodita di sopra detta, stano bene
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 154, prius 143.
Epist. 282. — 27 Septembris 1576 541
queste citta principali et maritime, ch'infamauano Sicilia, cioe
Palermo et Messina, alla quale si dara prattica (come intendia-
mo) questo principio d'Ottobre, et in Catania et Siracusa gia si
e data, per esser cessata molti di fa la peste. Et il medesimo in-
tendo de Trapana, et Marsala, et altre terre, come Giorgen-
to, etc; et generalmente parlando resta pochissimo da netar,
etiam nelle parte interiori de Sicilia. Sia benedetto Iddio. Et cos1]
si spera in breue daranno prattici a questo regno in Calabria et
tutta Italia; non so pero quando. Stante questo, V. P. vedera
cio mi vole comandar in Rhegio, et io auisaro alla giornata de
quello mi parera deuo auisar. Del menar meco per compagno
(gia che il P. Giacobo va a Malta per ordine de V. P., come ci
ha scritto ll prouiniale) il fratello Philipo Malgier', assegnatomi
insin'a Rhegio dal detto Padre prouinciale, o il fratello Giovan-
ni Saluo Petru, quale al presente mi aiuta d'infirmiero, et il col-
legio in officio de coquo, aspettaro risposta, perche lui allega,
che V. P. li disse potrebbe tornar per Tanno del giubileo, espe-
diti suoi negocii, et e vn molto sufficiente coadiutor, et ha deuo-
tione d'attacarsi ad vna cugina di nostra casa o collegio de
Roma per morir in quella, et e virtuoso huomo. Piacia a V. P.
scriuere sua volonta sopra li duoi detti 2. Quanto a me, ogni
compagno mi basta, ne pretendo se non quanto sara piu grato a
Dio et a V. P., cui benedictione humilmente domando, et parti-
cipatione nelli santi sacrifici et orationi sue. De Siracusa 27 de
Settembre 1576.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
3. Alle lettere del P. Posseuino sopra li 1100 v d'oro del
P. Georgio, risposi subito che mi fu data la lettera 3, che non
sapeuo auanti qual notaro hauessi fatta donatione, perchc lui
trattaua questi negoci col P. Madrid, o nostro P. Francesco, bo-
nae memoriae; ma sempre ho intesso, et tenuto come certo, che
2 Epist. 285, nn, 3, 4.
3 Sunt ejusmodi litterae Possevini, diei 30 Junii, quibus rogabat Po-
lancum an sciret quo pacto Societati anno 1566 donasset illam pecuniam
P. Georgius Georgini, qui nunc eam exigebat.
542 POLANCI COMPLEMENTA
lui dono questa summa per uso de nostra Compagnia, dando la
summa detta manualmente, o per mano de notaro, etc.
Inscripiio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Marcuriano, preposito general della Compagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vestigium.
283
POLANCUS MERCURIANO
RHEGIO 20. SEPTEMBRIS I576 \
Adventian suum nunciat, et propositnm iter usque Neapolim.
f Molto Rdo. in Christo Padre nostro. Pax Christi, etc. La
lettera che qui ua per V. P. di Saragosa non si mando per de-
fetto di chi la portasse. Dopo ha uoluto Dio aiutarci a uenir a
Reggio, doue al presente mi trouo. E perche sono gionto in sul
mezzo di, non ho cosa che auuisare. Del successo della uisita so-
lamente diro, che trouo esserui tuttauia qualche rumor di peste
in questa citta, e non senza fondamento di qualcheduno che sia
scoperto, dopo che era cessata la peste; ma pare si ua affatto
estinguendo. Questo potria essere mi facesse non aspettar qui la
risposta di quel che ho da fare ispedita questa uisita, come V. P.
m'hauea scritto 1'April passato, ma che mi sforzi di espedirmi a
tempo che un figliuolo del vicere, che ando questi d\ a Malta, mi
possa al ripassar per qua condur a Napoli, come me lo ha pro-
messo in Sicilia, et li aspettaro 1'ordine di V. P., e lo potro me-
glio esseguire, che restando in Reggio, sendoli tolta la prattica
delle altre terre del regno. Uedro anche se in questo buon aria
potro ricuperare alcune piu forze per il tempo che ci staro; per-
che tuttauia sto molto debole delle gambe et con altri accidenti,
li quali pero spero non impediranno 1'essecutione della obedien-
za, aiutandomi le orationi di V. P., le quali humilmente con la
sua beneditione domando. Da Reggio il di 29 di 7.bre 1576.
De V. P. seruo in X.° et figliolo,
f JOANNE DE POLANCO. f
1 Ex archetypo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 155, prius 158.
Epist. 284.— 1575-1576 543
Inscriptio. f Al rnolto Rdo. in Christo Padre nostro, il
P. Euerardo Mercuriano, preposito ge[nerale] della Compagnia
di Giesu. Roma
Sigilli vestigium.
284
MEMORIA SICULAE VISITATIONIS
1575-1576 l.
t
JHS
ORDINI DATI IN DITJERSI COLLEGil
DELLA PROUINCIA DE SICILIA
QUALI COMMUNEMENTE CONUENGONO A TUTTI
PRIMO, CIRCA IL PROFITTO SPIRITUALE DE' NOSTRI
ET CULTO DIUINO, ETC.
Si aduerta che quelli sacerdoti che si leuano alla 2.a, non sia-
no chiamati, in quanto si potra, ne eschino fuordi camera finche
sia finita Foratione. II simile si faccia con li fratelli che si leuano
alla 2.a; et piu anchora con quelli che si leuano alla prima s'os"
se[r]ui questo.
Li fratelli coaiutori siano instrutti neiroratione quanto sara
possibile, et nella meditatione, quanto saran capaci; et alcuni po-
trebbono aiutarsi della lettione, et a questo specialmente attenda
il prefetto delle cose spirituali a.
Essamini il Padre rettore quelli che non fanno Tastinenza il
uenerdl, et si ueda la causa, et si proueda come conuiene, quan-
to al farglela osseruare o non.
II prefetto della chiesa sia diligente esattore delle cirimonie
della messa, accioche sia vniformita, et si seguiti il rito del nuo-
a Hic scripium erat, ac deletum fuit monitum qaod Polancus, pro-
pria manu, posuit in fine n. 2.*: Nessuno de' nostri etc.
1 Ex adversariis a P. Polanco castigatis, in cod. Instritct. I, 6 ff., n. 90-
95, prius 131-136. Cf. supra, epist. 259, n. 4 et annot. 4.
544 POLANCI COMPLEMKNTA
uo messale, osseruandosi quanto al tempo quello della mezz'hora
incirca, in ogni messa.
II prefetto della chiesa aduerta che quelli che aiutano alle
messe, lo facciano bene et con modestia, et li sacrestani non fac-
cino tardar molto tempo li sacerdoti uestiti nella sacristia, in
quanto si potra buonamente.
Li nouitii regolarmente siano instrutti nel modo d'orare et
tutti faccino gPessercitii spirituali.
Tutti quelli di casa che non hanno fatto gressercitii, quanto j
prima commodamente si possa, li faccino; et s'introduchi il darli :
etiam a forastieri, con deletto pero, et quelli della prima settima-
na piu facilmente di altri.
S'attenda piii alla mortificatione, specialmente delFhonore et
della propria uolunta et giudicio, non solo nei nouitii, ma etiam
negl'altri, attendendo a questo i confessori, prefetti de cose spiri-
tuali, et i rectori, et 1'istesso prouinciale per mezzo dellessorta-
tioni publiche et priuate, et meditationi, orationi et ogni oppor-
tuno remedio a cio applicato.
Li nostri fratelli si communichino insieme et ad hora deputa-
ta, in cbiesa, senza mescolarsi con forestieri.
Quanto alli fratelli coaiutori, prouedasi per mezzo deiressor-
tationi et particolari ricordi, et ancho per uia dei confessori loro,
che non stiano cosi poco vniti l'un con 1'altro, ne faccino le co?e
per dispetto, ne per uendicarsi l'un de Paltro, nelle cose del suo
offitio quando lor uien falla.
Nella recreatione si proccuri stiano tutti insieme in una stan-
za, la qual sia disegnata capace per tutti, benche in quella po-
tranno sedere o passeggiare gl'uni distinti da gl'altri; et una o
due uolte la settimana, et in alcune feste, proccuri il Padre ret-
tore per se o per altro che si tratti d'alcune cose spirituali, et
all'hora tutti stiano insieme per intender quello che si conferira;
et negPaltri giorni si proccuri non ui sia dissolutione, ne si parli
di cose che non conuengono a religiosi. Et per questo, oltre ai-
1'essortationi et auisi di confessori dati loro, habbia il superiore
alcuni sindici secreti, quali referischino a lui o al ministro come
si diportano in detta recreatione.
Epist. 284.— 1575-1576 545
Vedasi che li fratelli coaiutori non siano troppo affaticati nelle
cose esteriori, in modo che non possino attendere alle cose dello
spirito, come e accaduto a qualcuno.
Proccurisi non siano i nostri tanto inclinati alle proprie com-
modita, riputatione, ecc, et che amino gli essercitii et uesti et
altre cose che aiutano airhumilta; et si cacci la doppiezza et
modi di procedere secolareschi; et lo studio della deuotione sia
raccomandato strettamente.
Li sacerdoti dicano il matutino ia sera, et proccurino ch'al
tempo deiroratione della mattina non si habbino da occupare in
dire ne anche 1'hore minori.
Proccurisi che li coaiutori nostri siano aiutati in saper la dot-
trina xpiana. et seruir ben la messa; et etiam per meglio fare ora-
tione mentale, quelli che son capaci d'alcuni degli essercitii no-
stri spirituali, li faccino ad ogni modo.
Proccurisi che la rilassatione et poco spiritu che in molti si
truoua, sia remediata con attender piu li superiori et il prefetto
spirituale et confessori delli domestici a fare il debito uerso li
subditi; et specialmente proccurando siano instrutti nell'oratione
et dediti a quella, et ancho alla mortificatione et abnegatione, la
quale s'intende non e stimata qui come conuerrebbe, anzi alcu-
ni si ridono de quelli che ui attendono b; il che se si uedera piu ,
sia castigato con riprensione et penitenza debita chi cadessi in
tale colpa.
Habbia cura il superiore, per se stesso o per mezzo d'alcuno
degl'officiali, di quello che si ha da leggere in refettorio quando
si mangia, accioche non si repeta importunamente la medesima
cosa, ne si legga quello che non conuiene. Diasi etiam l'offitio
d'emendare a qualcuno che lo faccia con discrettione; et per la
meta del tempo che si mangia, si legga uulgare, quando saran-
no coaiutori in tauola.
Sia visitato di tempo in tempo ogn'uno dei particolari di
casa uedendo se nelle camere loro o sopta le proprie persone ha-
uessero qualche cosa repugnante alla pouerta, et se la tiene sen-
b Novem verba praecedentia obliterafa prius, deinde restituia sunt.
FOLANOI OOMPLKMKNTA.— T. II 35
546 POLANCI COMPLEMENTA
za approbatione del superiore; et siano aduertiti che cose simih
non le possono dare Tuno a 1'altro senza licenza, come sono
stucci, agnus Dei, imagine ecc.
Al tempo deiressame, quelli officiali che possono farlo, non
lo lassino con pretesto d'occupatione; ma se sara necessario di
tralasciarlo, il superiore li deputi vn altro tempo per ricompen-
sario.
Habbiasi cura che le regole della modestia s'osseruino me-
glio, et si leggano ogni mese in refettorio doppo le communi,
come si fa in Roma.
Non si lascino li coaiutori in otio o senza conueniente occu-
patione, come ancho si deue aduertire che non si graui nessuno
sopra le forze.
II prefetto delle cose spirituali puo assegnare alcuni punti la
sera per materia de meditatione della mattina; et questo special-
mente con quelli si puo usare, che hanno bisogno di tale aiuto.
Li coaiutori che la state per 1'occupationi necessarie del loro
offitio non possono far 1'hora intiera della loro oratione, la facci-
no almeno per mezza hora, et per il resto si ueda se si potra an-
cho fare qualche ricompensa doppo il desinare, et si faccia. Ma
Tinuernata, Pautunno et buona parte della primauera, che le not-
te son lunghe, non manchino dell'hora intiera.
Si deputi vn Padre, che ueda se li fratelli coaiutori sanno la
dottrina, et dechiari loro quel che conuiene, accioche n' habbino
alcuna intelligenza. Et di tempo in tempo si rinuoui questa prat-
tica, et il Padre rettor lo faccia, o altro per ordine d'esso.
2.° — d'alcuni ordini pertinenti alle cose exteriori
Si ueda chi sono quelli fratelli coaiutori che possono lauorar
Tinuerno la notte et la mattina auanti il di, et si facciano lauora-
re, al coperto pero c.
Ai coaiutori si dia sottana et mantello differenti dai sacerdo-
ti, id est, piu corti.
Nessuno sia tanto familiar con gl'altri, che li dia del tu, ecc.
Hic dno monita oblitterata sunt, alio translata.
Epist. 284. -1575- 1576 547
II comprator non compri niente senza generale o particolar
licenza dei superiori, et si proccuri che comprino cose buone.
Nei giorni di degiuno si serui 1'usanza di Roma nella colla-
tione.
Vedasi che li sacerdoti, fuor d1una uolta il mese, siano quan-
to manco si potra occupati in seruire in cucina et refettorio.
Gl' officiali che non hanno occupationi vrgenti et continue,
siano adoperati negl'offici della cucina et seruitio della credenza
per aiutanti.
Calzette di tela sotto Taltre di panno, o cose simili , non si
diano ad alcuno senza espressa licenza del Padre rettore, il qua-
le hauera risguardo al bisogno di chi le domanda , et non alla
sensualita o delicatezza.
Quando si ua alla uigna, ui uada ordinariamente alcuno de'
superiori con li collegiali che ui uanno.
Diasi ordine nell'andare alla uigna in modo che tutti ui ua-
dino a uicenda a suoi tempi, gia che li coaiutori et sacerdoti
non possono andarui ogni settimana, come li scholari.
Si aduerta di non parlar di cose di confessione per uia di con-
uersatione; ma quando si fa, si faccia per necessita, senza pre-
giuditio del sigillo, et con edificatione.
Quando si cercano panni da altri per ornar la chiesa nostra,
si proccuri che si facci senza che si aggrauino et mormorino
quelli che li prestano, et piu presto non se li domandino, che dar-
li occasione di cio.
A quelli che lauorano gagliardamente, come in bucata, far
pane, uigna, fabriche et cose simili, si deue hauer consideratio-
ne nel bere et far collatione.
II ministro ueda che siano certi, et a tempo suo, gl'aiutanti
del cuoco.
Non si piglino gli instrumenti della cucina senza auisare il
cuoco; et li prestati, si rendano.
La quaresima si diano dui antipasti et un postpasto; et se fus-
sero dui postpasti, la quantita sia come di uno.
Si suoni due uolte auanti il mangiare per la prima tauola, et
vna uolta solamente per la seconda.
548 POLANCI COMPLRMENTA
Vn quarto d'hora auanti 1'essame della sera, si suoni a ritirar-
si, se gia in quel tempo non paresse douersi dir le litanie; et
quelle finite, subito.si ritirino.
L/hora del predicare et leggere, la deputi il Padre rettore,
uariandola secondoche lo richiederan li tempi, et non si lasci
questo alTarbitrio delli stessi predicatori o lettori.
Facciasi osseruar 1'ordine di Roma delTanno 71, a 21 di Lu-
glio, circa le cose che si scriueno a' superiori, et ancho la forma
del negotiar con loro; et si metta in publico, che s'intenda da tut-
ti; et degli aduertimenti de predicatori si dia a loro la copia.
Quando occorrera obligo di varie messe straordinarie per fon
datori, per defunti nella prouintia o altre, imposte da superiori,
in modo che non possono in una settimana dirsi tali messe, et in-
sieme le ordinarie della settimana, il Padre rettore ordinera qua-
li si habbiano a postporre, o uero le lascera ad arbitrio di cia-
scun' sacerdote, purche ogn'uno sodisfaccia, quanto si potra in
breue al debito suo.
Nelle camere doue molti insieme stanno, per 1'honesta, si fac-
cino tramezzi di stuore o cortine o tauole, come si possa commo-
damente.
L'offitio ordinario di mulattiero o bordonaro, come chiamano,
non lo faccino li nostri fratelli coaiutori, come qualcuno ha fatto,
portando il grano al centimolo, o la farina al colleggio, o le im-
monditie fuora ecc. Questi essercitii, o li potra fare qualche gar-
zone che stia alla uigna, o alcun' di quelli che pretendono entra-
re per coaiutori; et se occorrera che alcun' de' nostri per necessi-
ta faccia simili officii, non uada in habito clericale, ne in modo
che per li uestimenti longhi si conoscesse esser della Compa-
gnia.
Mettasi diligenza in estirpar Tabuso del pigliarsi Tun Taltro
cosa alcuna, etiam scritti o cose di deuotione o di mangiare o da
vestire, senza licenza, specialmente senza saputa di chi le tiene
o del superiore; et intendasi che e peccato graue 2; et quando si
sapessi chi mancha in questo, faciasi demostratione conueniente.
Intellige nisi levitas materiae a mortali excusaret.
Epist. 284.— 1575-1576 549
Vedasi etiatn d'estirpar Fabuso dello sdegnarsi et leuar di sua
conuersatione, o mormorar di quelli, che danno auiso al superio-
re dei falli, et procurisi che habbiano per bene che di tutte le
lor cose sian consapeuoli li superiori.
Si guardino i nostri di pungersi l'un Taltro con inuentione di
nomi, quali prouocano a sdegno, o in altro modo.
Non eschino fuor delle officine loro, lauandieri, fornari o al-
tri, senza sottana o ueste con che si cuoprono decentemente.
Li sindici uedasi che siano secreti et fedeli, et che non refe-
rischino vna cosa per vn'altra.
II prefetto della sanita habbia cura non solo dell'infermi, ma
ancho dei deboli, hor siano conualescenti, hor habbino indispo-
sitioni lunghe, benche attendino alle solite occupationi.
Siano tante camicie in casa, che non sia necessario dare ad
vno quelle d'altri, et mettasi a ciascuna il segno, attaccando a
quelle le scuffie. Sia etiam tanta roba bianca, che si possino mu-
tar le saluiette in tauola et li sciugatori di mano conforme alle
regole.
A quelli che hanno particolar inrirmita o indispositioni, con-
sultato il medico, si proueda di quel uitto che dira esserli neces-
sario o molto conueniente, quantunque non stia sotto Tinfermie-
ro, tanto nelle principali uiuande, come negFantipasti et post-
pasti.
Aduertasi che la equalita sia seruata in refettorio, se non fus-
se dato ordine dal superiore di vsare alcuna particularita con
qualcheduno per li suoi bisogni.
Se a qualcuno sara concessa licenza di tenere per qualche
buon rispetto arca o scrittorioserrato, habbia il rettore chiaue
che possa aprire, et ueder, sempre che li piacera, cio 6he ui sta.
Quelli che non sono sacerdoti, vsino piu riuerenza a quelli
che lo sono; che non han fatto fin qui, specialmente i coaiutori
temporali. Airincontro, li sacerdoti vsino 1'humanita. et tengano
il rispetto che conuiene a tutti gl'altri.
Quando si pensa che uno dira come conuiene la sua colpa in
refettorio, e meglio che esso medesimo la dica; quando questo
non si sperasse probabilmente, o conuenisse dar qualche cappel-
55° POLANCI COMPLEMENTA
lo o ricordo per vtilita d'altri, si puo far che uno dica la colpa
d'altri.
La recreatione et essercitio necessario o molto conueniente
per la sanita de' nostri, non si nieghi loro.
Habbiano gl'ammalati dui materazzi, specialmente l'inuerna.-
ta, et ancho agl'altri bisognosi si proueda in questa parte, se gia
non si facesse vno tanto buono, che bastasse per dui, et il mede-
simo si intenda in tutti gTaltri bisogni loro.
Li nouitii che auanti li dui anni si mettono allo studio, et an-
cho gli altri che seruono in casa, et non sono stati dui anni nella
Compagnia, habbiano la sua recreatione separata, se si puo, et
qualch'uno habbia special cura di loro, come si fa in Roma. Pas-
sati li dui anni, se qualch'uno hara deuotione di star con li tali,
se li potra concedere.
Li sacerdoti che Dio chiamasse da questa vita, si sepelischi-
no col camiso d.
Vedasi che li discepoli, etiam quelli della Compagnia, hab-
biano piu reuerenza ai maestri.
Vedasi che la casa sia prouista del uitto et uestito, et non si
dia occasione di mormorare per mancamento di queste cose.
Le lenzuola degrammalati uedasi di non le dare ai sani.
Le cose graui et non publiche non si dichino in refettorio,
quando si dicono le colpe.
Ouanto alla quantita et qualita della carne, proccurisi d'ha-
uer genco, et vn rotolo sia per 5 portioni, id est, sei onze per
vno rn un' pasto, per ordinario.
Proccurisi che quelli che hanno il medesimo bisogno, siano
al medesimo modo prouisti, senza accettation di persone.
Li sabati sera o altri giorni nei quali ci e gran concorso alle
confessioni, massime 1'estate, non si tengano obligati li confes-
sori a venire alla prima ne 2.a tauola, ne, per essere a tempo a
quelle, lassino di attendere alle confessioni; ma se non haueran
da fare, uengano et siano sottoposti alle penitenze in questo caso.
Li confessori assidui, il superiore li faccia andare alle uolte
d Sic pro obsoleto camiscio, nunc camice, i. e. alba sacerdotalis.
Epist. 284. -1575- 1576 55i
fuora per pigliare vn' poco di recreatione, se bene essi non la
domandino.
Proccurisi sempre che si faccia buon pane.
Prouedasi che non si parli alto in cucina ne in refettorio.
Penitenze publiche ordinarie per lungo tempo, non si conce-
dano.
II Padre rettore non lasci patir nessuno del collegio del uesti-
re, anchorche bisognasse pigliar denari a interesse.
S'habbia buona cura degrammalati, et si faccia un buon' in-
fermiero.
Si facciano tanti mantelli o ueste, che bastino per il bisogno
del collegio.
Ouando uanno alla chiesa a sentir confessioni, uadano con
mantelli o ueste grosse, et non con sola sotana, se non si vedes-
si ch'in alcuni luoghi non fossi questo indecente.
Per 1'auenir si proccuri che li nostri mangino pane di maior-
ca, cambiando il forte, o uendendolo.
Chi ha bisogno di cose particolari nel ma[n]giare, parli auan-
tidi andare a tauola; et se non parla, si reputera che 1'ordinario
li basta, et quello solamente se li dia, benche se li puo mutare vn
postpasto per vn' altro, o cosa simile, non mangiando quello che
ha dauanti.
Non si vsino far prediche per burla nel carnouale, ne si usi di
tal ministerio per pigliare spasso.
Li defetti di quelli che predicano in refettorio non si emendi-
no in publico, in modo che si disanimi il predicatore, et se non
toccasse errori di fede, o circa li costumi, par meglio corregger-
li in priuato che in publico, per ordinario.
La carne che si lieua della prima mensa, massime hauendo a
seruire agFaltri nostri, si tratti con piu nettezza, et non si ma-
neggi con le mani.
Li maestri uadano alla recreatione le feste, quando non si ua
fra la settimana, et cosi li scholari nostri che si giudichera hab-
bian bisogno.
II tempo della recreatione che si fa ogni di doppo il pranso et
cena, non passi vn'hora di ordinario, massime 1'inuernata.
552 POLANCI COMPLEMENTA
Aduertasi che si dia 1'offitio di leggere in tauola con deletto a
persone che sappiano mediocremente farlo, purche per Toccupa-
tioni o stracchezza non sia lor graue tal essercitio.
Quando li nostri monstrano alli superiori le lettere che scri-
uono, le portino soprascritte, accioche esso le serri o le faccia
serrare; et non mettano polize dentro senza che le ueda etiam il
superiore.
Nessuno de' nostri vadi alla vigna o vero a spasso a cauallo,
se non dessi licenza il superiore, per qualche necessita.
3.0— DI ALCUNI ORDINI VERSO QUELLI DE FORA
Non conuiene che uadano alle vigne nostre secolari a spasso
et a mangiare; et se alcuna uolta accadera che essi uadano, non
ui uadano li nostri con loro a mangiare, perche se si condescen-
dessi a loro, sarebbe aprir la porta ad altri a' quali si neghereb-
be con inconueniente; et facciansi de cio capaci gPamici. Con
qualche persona di molto rispetto potrebbe dispensare il rettore,
se non li paresse poterseli negare senza assai inconueniente.
Non entrino li forastieri nel giardino interior del collegio sen-
za licenza del rettore; et se non fussero persone di molto rispet-
to o intimi amici, non la dia facilmente.
Sia vn luogo deputato nel collegio, doue si possa ragionare
con secolari, accioche non uadano per casa.
Non si usi domandar niente a parenti senza ordine dei supe-
riori; i quali in darla non saranno facili.
Non si domandino limosine dal sacristano per le spese del se-
pulcro, ma il prefetto possa domandar qualsiuogli limosina per la
chiesa, che parera decente; et quelle elemosine che saranno of-
ferte, si diano al prefetto, il quale trattera col superiore cio che
conuiene.
Li confessori non domandino niente alli penitenti senza licen-
za del Padre rettore.
Non si pigli nuouo assunto di leggere ad alcun' forastiero par-
ticolare in casa, senza licenza del Padre prouinciale.
Li sacerdoti et sacrestani siano aduertiti de non dir le cose
che passano in casa, a' forestieri.
Epist. 284.-1575-1576 553
Per riceuer le limosine per quelli che si raccomandano nelle
prediche et altre opere pie, si ueda di fare alcuna congregatione
di 3, o 4, o piu. buone persone, quali intendano li bisogni et li
referiseano al rettore, et esso fara raccomandare quelli che giu-
dichera espediente si raccomandino; et cio che si cauera, per
mano di quelli tali sia distribuito, et non entrino li denari in
mano di nostri.
Aduertano li confessori, tanto dei sani quanto degl'ammalati,
di non proponere ai suoi penitenti che laccino legati al collegio,
senza hauer trattato la cosa col superiore, se gia esso superiore,
fidandosi della discrettione di qualcuno, non gl'hauesse per cio
dato general commissione. Et quanto al non indur nessuno a far
legati o limosine, guardisi la constitutione. Et il medesimo s'in-
tende di quelli, che si sepelliscono in chiesa nostra.
Non piglino i nostri dai loro parenti sottana o altra ueste fatta
per vso loro, per leuar 1'inconueniente de panni fini, ecc. Ma
quando parera al rettore, si potra pigliar la elemosina per proue-
derli, come parera a esso rettore.
Moderisi Tandar de' nostri spesso a mangiare con forestieri,
non si concedendo se non con speranza di frutto, o uero quando
buonamente non si puo negare.
Li sacrestani et ancho gl'altri fratelli coaiutori non uadano a
case di donne per conto della sacrestia, se il rettore particolar-
mente non desse licenza, cessando ogni inconueniente, et aH'ho-
ra uada con compagno.
Si guardino della troppo libera conuersatione con forestieri,
et specialmente aduertano di non communicar loro le cose del
colleggio, quantunque sian deuoti o familiari; ne si faccino con-
temptibili con tal familiarita, perche perdendo il respecto i seco-
lari, et deuotione, non si aiuteranno anche quando se li parlera
de cose de Dio.
Non piglino denari, ne manco li domandino a forestieri, ne
li dispensino etiam in elemosine senza ordine generale o partico-
lare del superiore, il qual uedra se per loro o per qualcun' di fuo-
ra si debbiano distribuire.
Con li religiosi che uengono al colleggio, si vsi 1'humanita et
554 POLANCI COMPLEMENTA
se li tenga il rispetto che conuiene, et si facciano entrar dalla
porteria al cortile; et qualche uolta, quando parera si debbia in-
uitar qualcuno a mangiare in casa, si potra fare.
Ouelli etiam che trattano negotii et molto piu gPaltri, proc-
curino in tal modo conuersare con li proximi, che non diano loro.
occasione di reputarli cupidi o ambitiosi.
Nei casi di restitutione, se qualche confessore non puo com-
modamente andare dal superiore a domandar licenza per accet-
tar li denari, per non scoprire il penitente o per altra causa, et
accettera alcuni denari per far certa o incerta restitutione, sia
con condittione che il superiore si contenti; et che altrimenti
rendera li suoi denari a esso stesso penitente.
Proccurisi di non adoperar tropo li scholari o altre persone
forestiere nei seruigi del colleggio.
Quando s'hauera da essaminar alcun' forastiero per ordine del
prelato, non si dia resolutione approbando o reprobando alcuno,
ma si lasci questo assunto allordinario, dicendo solamente la suf-
ricienza che trouano, conforme al decreto della nostra congrega-
tione generale, accioche non si faccino odiosi a' preti et religiosi.
Quanto a gl'hospiti, si guardi nostra constitutione , fo[lio?]
21, di non* accettarli per dormire in colleggio senza licenza del
prouinciale, ma si lascia faculta di dispensare al rettore con per-
sone molto benemerite et che si possa creder probabilmente che
il generale o prouinciale, se fussero presenti, dispenserebbono.
Nessun1 de' nostri habbia prattica stretta o conuersatione con
giouane alcuno di fuora o di casa, ma alla larga puo conuersa-
re con ogn'uno chi ha licenza generale o particolare dal superio-
re, et non in stanza alcuna, doue non possano esser uisti. Per
aiutare alcuni in particolar conuersatione, dica il rettor chi deb-
ba hauerne cura.
Nessuno pigli assunto di negotii secolari senza particolar li-
cenza del superiore, et senza referirli ogni di quel che si fa. Et
non si uada fuora con licenza antica, ma hauuta il medesimo
giorno per tali negotii, se gia non fusse data in vna uolta per
molte.
Habbia cura il rettore che nessun' de' nostri s'attacchi con
Epist. 284. -1575- 1576 555
troppa familiarita con secolari, ne con deuoti, ne con parenti; et
manco i confessori con deuote, o maestri con li scholari.
4.0 — d'alcuni ordini ouanto alli studii
11 prefetto delli studii habbia di uedere se alcuni sbricchi uen-
gano alle scuole, et auisi il Padre rettore.
Veda il prefetto delli studii, et qualche uolta il Padre rettore
per se, o per altro che sia idoneo, come leggono li maestri, et
come fanno li suoi essercitii nelle scuole.
Quando si faranno consulte de theologi sopra alcuni casi oc-
correnti, siano chiamati alcuni delli confessori, s"i per dire il pa-
rer loro, si etiam perche intendano cio che si tratta.
Habbiasi maggior cura d'aiutar nello spirito et lettere li scho-
lari forestieri, che sono capaci per 1'eta, con alcune essortationi
et con farli hauere le instruttioni et regole dei scholari forastieri
de N. P. Laynez, le quali potrebbono esplicar loro li maestri il
sabato; et ancho chi facesse la dottrina christiana il mercordi po-
trebbe toccar qualche punto di quelle.
Tengasi conto con li scholari detti, accio non manchino di
confessarsi ogni mese; per cio se li deputi uno o duoi buoni con-
fessori che n'habbino cura molto particolare, et non si lassi d'at-
tendere a questi per confessare altri.
Etiam che non ci fusse correttore, li mastri non tocchino li
scholari nella testa, ne ancho con la ferla; et tanto manco ha-
uendolo.
Non si faccino dialogi senza licenza del prouinciale; et quan-
do si facessero, hauuta la licenza, si proccuri di euitar gli incon-
uenienti che sogliono accadere; et se si fa alla festa del Corpus
Domini qualche cosa, sia cosa breue, come vn'epigramma, per
non trattener la processione.
5.0 — d'alcuni ordini circa li ministerii della compagnia
in aiuto delli proximi
Vedasi quelli che saranno atti per predicare o insegnare la
dottrina xpiana., tanto nella citta come fuori, accioche a suoi
tempi si essercitino in tale opera di pieta.
556 POLANCI COMPLEMENTA
Proccuri il Padre rettore che li predicatori siano auisati delli
defetti che dai sindici saran notati.
Vedasi se alcuni sacerdoti nuoui o manco prattichi, possono
sentire reconciliationi di molti che frequentano i sacramenti in
chiesa nostra, accioche gPaltri sacerdoti piu uecchi attendano a
confessar gFammalati per la citta, che lo ricercano et quelli che
uengano di nuouo alla chiesa et hanno bisogno di confessor
piu esperto.
Habbiasi aduertenza che li predicatori predichino con spiritu
et deuotione, de cose morali, et non tropo in freta, anzi in modo
atto a muouere et far frutto; et per questo li superiori li sentano
et aiutino. Et seruirano i sindici per tale effetto, auisando, ecc.
II Padre rettore facci essaminare quelli de' quali si dubita se
sono sufficienti per confessare o predicare, accioche si sappia et
si proueda come conuiene.
Si metta alcuno per essaminatore di quelli che hanno da con-
fessare et predicare ordinariamente, se non fussero assai cono-
siuti.
Si communichi la forma di aiutare a ben morire a chi non la
tiene.
Sia raccomandato il non mancar d'andar agl'infermi, et mas-
sime a quelli che stan per morire, quando si puo et siano ricer-
cati.
Si metta alcuno osseruatore, che noti et referisca se si ten-
gono le donne inanzi, quando si confessano, et non al lato, insin'
tanto che non si ueda piu questo abuso. Et nelli huomini etiam
questa regola s'osserui.
Quando s'haura da cantare il Passio la settimana sancta, ecc,
li nostri essendo prima instrutti, lo faccino, et non li forestieri.
L'vso della dottrina christiana sia molto raccomandato, et fac-
ciasi una lista di quelli che saranno atti per insegnarla, per ado-
perarli a suo luogo et tempo, et si insegni nella piazza, doue si
e cominciato, et in colleggio nostro s'insegni vna uolta ogni set-
tinaana alli scholari da vno sacerdote de' nostri, quando li mastri
uanno a recreatione; et se ben non ui fusse recreatione, non si
lasci d^insegnare ogni 8 dl, per ordinario.
Epist. 284.-1575-1576 557
Siano i confessori piu diligenti in uenire a confessare, non
solamente le persone principali, ma etiam le plebeie; ne mostri-
no accettatione di persone in confessar quelle et non queste, re-
stando il suo luogo alla discreta charita, che mette inanzi il ben
piu commune al men commune, et il maggiore diuino seruitio al
minore.
A quei penitenti che uanno mutando confessori, si dia con-
siglio che si fermino con vno. Procedasi pero in questo suaue-
mente, senza mostrare sdegno a detti penitenti, conforme alla
regola.
Pigli cura il Pad/e rettore di fare che siano instrutti li no-
stri che hanno talento di predicare, accioche lo faccino in modo
conforme allo spirito della Compagnia, perche non tutti li modi
che vsano gValtri religiosi conuengono a noi.
Per farsi maggior frutto con penitenti, conuerrebbe far con-
ferenze fra i confessori nostri del modo di aiutarli, et non solo
dei casi di conscienza; et cosl si faccia.
Si raccomandano le missioni al Padre rettore, massime alli
casali vicini, ma sia con deletto delle persone, risguardando al
fine delFedification delli prossimi et di loro stessi, et diaseli etiam
instruttione quando bisogna, specialmente agPinesperti; et quan-
do si fanno qualsiuoglia missioni, siano senza pregiuditio della
chiesa nostra, in quanto si puo.
Li nostri non sMmpaccino in far matrimonii.
Si raccomanda al suo tempo la uisita degVhospitaliet prigio-
ni per confessarli, insegnar la dottrina, consolarli et procurarli
etiam limosina, ecc.
Non s'impaccino li nostri senza licenza del rettore nei testa-
menti dei deuoti loro, ne ui si trouino presenti; ma possono es-
sortarli ad opere pie per Tanime loro, et in particolare se la con-
scienza ricerca alcuna cosa, possono et deuono dirla, massime
essendo ricercati et sendo lor confessori.
Quando ci sara ia dispositione, sara bene s'introduca una
compagnia di scholari forestieri, come quella della Nuntiata di
Roma, perche e gran mezzo d'aiutarli a far profitto nella pieta.
Procurisi di adoperar con maggior cura 1'arme propriissime
558 POLANCI COMPLEMENTA
della Compagnia in aiuto de' nostri et di forestieri, cioe gPesser-
citii spirituali, secondo la capacita loro, et si deputi vn luogo in
casa per questo effetto; et il rettor habbia per raccomandato que-
sto ministerio, et auisi alla giornata al Padre prouinciale, o a me,
chi fa Tessercitii.
Cosi etiam la conuersatione spirituale sia raccomandata a chi
sara atto per dar con quella edificatione, conforme airinstruttio-
ne di N. P. Ignatio, non gia che sia come amicitia secolare.
Aduertasi a non lasciare occupare in tal modo li confessori
con le donne, che non habbiano luogo gFhuomini che uogliono
confessarsi, et si deputi alcun' confessore per li tali, et massime
per quelli che si confessano di raro.
Fuor della notte del Natale, non si tenga la porta aperta auan-
ti il giorno per le confessioni.
Non si tocchi il capo delle donne al tempo dell' absolutione.
Quando e domandato alcuno in particulare per confessare in-
fermi, se si pu6, si mandi il medesimo che e domandato; se non
si puo buonamente mandar quello, si dia alPinfermo qualche ra-
gione per sodisfarlo.
II ^nodo di essaminare i nostri predicatori, non troppo fonda-
ti nella dottrina scolastica e, primo, udirli et considerar la dottri-
na et modo che mostrano; 2.°, si intenda di quali autori cauano
quello che dicono, perche non hanno a predicar se non cose che
si truouino in autori approbati, et li concetti proprii, etiam sopra
la scrittura, deuono essere essaminati prima che siano predica-
ti; 3.0, e di far uedere in scritto la predica, ad alcun' theologo,
che hanno a predicare, o almeno la sustanza di essa; et special-
mente si faccia questo quando si ha a predicare auanti gente che
intenda; 4.0, gioueran li auisi che si danno al fine delli esercitii,
per predicare sicuramente.
6.° — d'alcuni ordini quanto alle cose temporali
Conuerrebbe ch'in ogni collegio vi fossi vn' archiuio o vero
cassa bona per le scripture d'importanza; et che le cassette fus-
sero serrate, et alcune con chiaue. 2.0 Che le cose di maggior
importanza, come originali, bolle, contratti, ecc, stessero sepa-
Epist. 284.-1575-1576 559
rati et sotto chiaui, et non con le cose che manco importano.
3.0 Le scritture che si adopranc in giudicio et per altre occorren-
ze, non siano le originali, ma copie di quelle autenticate. 4.0 Lo
stipo tutto di fuori si serri con chiaue. 5.0 Siano copie etiam non
autentiche, ma collationate, per mostrarsi agl'aduocati , etc.
6.° Le scritture che in parte sono autenticate nel libro, si forni-
schino d'autenticare con mano di notaro.
Quel che si presta fuor di casa, uedasi che passi per vna mano,
accioche si proceda con piu ordine et si possa al suo tempo rido-
mandare. r
In ogni colleggio si constituisca uno che scriua le cose ehe si
portano come prestate per altri collegii, et habbia cura di ricupe-
rarle.
Vedasi che non si spenda troppo cera in chiesa, ma con mo-
deratione decente, senza miseria pero.
Vedasi di far la prouisione del grano airarea , et de Foglio
alla ricolta buona, o come si possa fare con piu auantaggio.
Le cose di casa o vigna, come uino, aceto, frutti, ecc, non si
uendano a minuto; ne ancho in grosso, se fussero necessarie per
1'uso de' nostri, specialmente infermi. L'altre posson uendersi in
grosso, et non nella piazza, contro la prohibitione del decreto
della congregatione generale.
Proccurisi che le prouisioni di panno et tela, et cosi 1'altre ne-
cessarie, si faccino per tempo, et in quanto si potra, auanti che il
mancamento di quelle faccia danno, se ben di vn anno per vn'al-
tro s'hauessero a fare, o uero s'hauessero da pigliar li denari in
presto.
Delli denari che son dati o si daranno per vso della sacristia
et seruitio della chiesa , usi il prefetto ; et se fussero uenuti in
mano cTaltro superiore, non manchi di dargleli.
Nella guardaroba si riponghino li panni che della state si ri-
seruano per 1'inuernata, et dello inuerno per la state; et non hab-
bia alcuno appresso di se, se non le cose necessarie per Tuso pre-
sente, se altro per cause particolari non ordinassi il superiore.
II vino et Taltre cose del uitto si tenghino serrate, et il di-
spensiero et credentiero ne habbino la cura; et cosi ancho il
560 POLANCI COMPLEMKNTA
guardaroba hauera segnate et serrate le robe, quali sono per
l'vso d'alcune persone particolari, alle quali al suo tempo s'hanno
a rendere.
Habbisi cura che le prouisioni che sono in casa, siano ben
conseruate et dispensate con misura.
Di tutte le case comprate si faccia vn sommario delle scrittu-
re, sottoscritto dal Padre prouinciale, per mandare a Roma, et
cosl degl'altri instrumenti di momento, come di entrate et altri
beni stabili.
Facciasi vn' catalogo dei beni mobili per il Padre prouinciale,
tanto della chiesa, quanto della casa, etc.
Vedasi che ogni officiale habbia le sue masseritie et instru-
menti debiti.
Vedasi di nettare li materazzi che stanno brutti, et empiere
et rifar quelli che ne han di bisogno.
Doue si tengono nouitii , non si mandi nessuno ad altri luo-
ghi senza officiolo, corona et disciplina, se parera espediente; et
un libro spirituale, massime se loro hauessino portato seco que-
ste cose.
7.0 — d'alcuni ordini appertenenti al gouerno
Aduertasi che quando qualcuno si riceue, uada prima alla casa
di probattione, et non stia in colleggio prima, in quanto si potra.
Li rettori siano auisati di mandar decentemente uestiti et
sufficientemente prouisti di viatico quelli che si mandano altroue,
accioche non si grauino nc quelli collegii ai quali sono destinati,
ne quelli per li quali passano. Et hauendosi a fermare in collegii
di passo, si guardin[o] le regole de' peregrini.
II prefetto della chiesa assista et ueda di aiutar li sacrestani,
accio siano solleciti, ecc.
Li Padri et fratelli che sono bisognosi d'aiuto spirituale, sia-
no raccomandati al Padre rettore, che li facci aiutare dal prefet-
to, o per se stesso 1'aiuti.
II ministro habbia cura d'aiutar quelli che hanno alcuni mali
modi che si uedono, accioche si emendino, con dar loro spesso
delle penitentie.
Epist. 284.— 1575-1576 561
Li superiori faccino osseruar 1'obedienza dai sudditi esatta-
mente et senza replica.
II Padre rettore tenga vn libro, doue si metta la somma delle
spese, fino alPanno del 1574» al settembre; et cos\ uada segui-
tando nelli anni seguenti, et si metta la resolutione deirultimo
conto quanto alla spesa et riceuuto, et quello che restaua di cre-
dito et di debito; et il Padre prouinciale scriuera poi la copia di
questo conto nel suo libro, conforme al suo officio di visitator
prouinciale. 1
Anchorche alcuna persona della Compagnia di autorita dica
al superiore contra alcun'altro ci6 che li pare, si riservi 1'altra
orecchia airaltro.
Nelle ricreationi, se il superiore uedesse fra alcuni troppa
conuersatione, pu6 impedirla, specialmente se fussero dui soli,
et riducendosi la recreation ad vn luogo, facilmente questo si puo
osseruare.
Ouando vno serue nelle scuole, essendo atto a cose maggio-
ri, non si trattenga piu di quattro anni senza grande necessita, al
parer del superiore, saluo se esso stesso maestro s'inclinasse a
seguitare, essendo atto per tali officii.
II prefetto della sanita, che e il Padre ministro, hauera auto-
rita ordinaria di mandare alla recreatione quelli che li parera
hauerne di bisogno, benche il rettor gle la potria sospendere con
qualche persona, se sapesse non gl'esser conueniente.
Quantunque il procuratore sia, secondo le regole, subordi-
nato all'obedienza del rettore, ueda pure il rettor di non spende-
re i denari senza saputa del procuratore, ne in cose non neces-
sarie, in modo che poi il procuratore non possa pagare a tempo
suo li debiti che ha.
Non si grauino piu li semplici obedienti con occupationi o
trauagli per esser essi piu pronti ad ogni cosa di altri, come in-
tendo alle uolte accade.
Dicono si vsa difficulta in accettar nella Compagnia alcuni
buoni soggetti che lo proccurano, et non accettati, entrano in
altre religioni. La mediocrita in questa et in altre cose si racco
manda presupposto che ui sia il modo di sostentar li tali.
POLANCI COMPLKMKNTA.— T. U.. 36-
562 POLANCI COMPLEMENTA
Nel dar le penitenze si proccuri di far le persone capaci del
suo errore.
Perche si dice che quanto ai bisogni temporali, chi proccura
et ha amicitia ne ha superchio, et li uecchi et mortifieati non han-
no il suo bisogno, come altri, procurisi fare il contrario, et li su-
periori habbiano piu cura di prouedere a questi che a quelli.
Vedasi se si puo far di manco che li scholari uadano a fare il
pane, et non li chiamino; se non si puo far di manco, uadano,
ma quanto manco si potra , et in tempo che non perdano le hore
buone dello studio.
Quando si uede vn fratello stracciato, non s'aspetti che esso
domandi le uesti, ma si proueda con charita, come eonuiene.
Nell' essortationi, il rettor dia la spinta alli confessori di an-
dar prontamente alla chiesa et a non lasciar raffredare il feruore
antico di tirar gente alla confessione.
II superiore faccia 1'essortationi in casa li venerdi per se o per
altro, et in particolare chiami questo et queiraltro per aiutarli nei
bisogni loro; in modo, che fra vn tempo, come sarebbe d'vn
mese, o doi, parli con tutti, et piu spesso con chi conuenessi.
Li consultori habbiano rofficio del rettore, constitutioni, de-
creti et regole.
Nelle cose delle scuole e bene chiamar li mastri, quando si con-
sulta di cose apparten.te a quelli; et facciasi almanco ogni mese.
Vedasi che habbino i coaiutori buone ueste et honeste, al-
meno per le feste, et quelle che sono molto vecchie d'alcuni, non
si diano ad altri.
Se il correttore si trouera atto per aiutare il mastro dell'infi-
ma scuola, Taiuti, et se non si truoua per tale effetto esser atto,
si dia vn altro aiutante, al meno per vn'hora.la mattina et vn'al-
tra la sera, a chi hauesse di bisogno in tal schola.
Quelli che non sono stati in probattione, con la prima com-
modita si mandino; et il Padre rettor lo ricordi.
Non uadano li nostri al guardaroba, ne al calzolaro per le
cose necessarie, ma al rettore o ministro, et per ordine loro quel-
li officiali daranno cio che conuiene.
A tergo. Dal P. visitatore.
EPIST. 285. — 14 OCTOBRIS I576 563
285
POLANCUS MERCURIANO
NEAPOLI 14 OCTOBRIS I576 x.
/. Visitato collegio rhegiensi, se feliciter appnlisse Neapolim.—2-4. De re-
liquo itinere ac de sociis.—$. De PP. Faraone et Velati in Siciliam so-
luturis.
1. Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1 De Rhe-
gio ho scritto a V. P., et trouo non esser venute anchora le let-
tere a Napoli, doue sono gionto per il fauor diuino hieri la mati-
na, espedito della visita di quel collegio, che mi restaua. Et se-
condo la difficolta de venir in Italia, et dVscir de Rhegio (alla
qual citta per la peste non si da prattica in altre parti ctt questo
regno), parmi euidentemente che la mano de Dio ci ha guidato.
lo hebbi ordine per le lettere d'Aprile et de 2 de Giugno (quali
sono Tvltime de V. P.) de venir a Rhegio, et li aspettar 1'ordine
suo; ma non hauendo potuto passar insin'al fine de Settembre in
Italia, et essendo Timbernata tanto vicina, et non potendo de
Rhegio andar in altri loghi, se Fobedienza mi lo ordinaua, per
non si dar a detta citta la prattica (come ho detto), et vedendo la
difficolta de far di la venir le lettere a Napoli et Roma, et lon-
gueza de tempo, per hauer auiso de V. P. necessaria, mi son ri-
soluto sarebbe la volonta de Dio et de V. P. ch'io venessi a Na-
poli con vna bonissima occasion, potendolo far in duoi di et san
za spessa in vna galera, doue vn figliolo del vicere mi fece fauor
de accettarmi, et farmi intrare in Napoli. Qui adunque aspettaro
1'ordine de V. P. , oltra che in questo area de Napoli spero riha-
uermi della deboleza et gonfiatura delle gambe et altre relliquie
della longua infirmita passata, perche Rhegio mi trattaua male
quanto alla sanita, non mi conuenendo (credo) quella area, o non
so che si fossi, che con pigliar diuersi remedii, non meglioraua
ne pigliaua forze, anzi mi pare staua piu debole che prima, et mi
si sopragionse vn catarro con tosse molto molesta de di et de
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 156, prius 344, 345.
Respondit huic epistolae Mercurianus Tibure, die 23 Octobris: Ital. 152,
fol. 215.
564 POLANCI COMPLEMENTA
notte. Del tutto m'i ritrouo meglio dopoi che mi messe in mare et
arriuai a Napoli, Dio ringraciato.
2. Auisauo nelle lettere de Rhegio per V. P., che mi pare-
ua importassi al seruitio diuino et ben della prouincia visitata,
che io potessi trattar delle cose d'essa con V. P.; ma si occorre-
ra comandarmi altro, come sono stato 20 mesi fuora, star6 quan-
to piacera a V. P. ordinarmi con 1'animo promptissimo, hor' sia il
corpo debole, hor' forte 2.
3. Auisai etiam come menaua meco al fratello Philippo Mal-
gier (il quale hauea finito il corso, et me 1'offerse per compagno
il Padre prouinciale nouo in loco del P. Jacobo, che resto per
andar a Malta per ordine de V. P.); lo menaua, dico, insin'a Na-
poli perfaspettar qui l'ordine de V. P. sopra d'esso. Desidera<
molto venir a Roma, et hebbe de V. P. intentione in vna lettera
che li scrisse (de commissione) il P. Posseuino, che come si po-
tessi passar, si ricordaria de consolarlo. Se accadera che resti in
queste bande, o che passi oltra a Roma, V. P. lo considerara, et
ci fara intendere sua volonta 3.
4. Menai meco il fratello Gioan Saluo (coadiutor, iri Roma
et Tibuli et Frascata conosciuto assai), non pensando farlo passar
de Rhegio; et questo per la comodita mia, essendo lui stato infir-
miero mio, et de li altri noue che si amalorono in certa villa pres-
so a Saragosa, et ci curamo in detta citta. Ma piii mi mosse il
sodisfar al desiderio d'esso, che sumamente desidera viuer' et
morire in vna cugina de Roma, o fuora de Sicilia almeno. Et alle-
2fa che V. P. li die intentione ch'al anno del giubileo verrebbe a
Roma, espediti suoi negoci. E vn coadiutor che vale per duoi o
piu, secondo lo reputano in Sicilia. Et si e megliorato in certe
cose ehe si desiderauano in esso, et sta sano et forte. Ho scritto
2 Resp.: laetari se de adventu Polanci: pergat Romam quum voluerit;
sed in litteris Tibure datis die 26, cognita difficultate qua admissus tabella-
rius erat, Polancum monet aliquot dies expectare Neapoli, ne quid timoris
oriatur ob pestem: Ital. 152, fol. 224. Cf. epist. seq.
3 De hoc et de fratre Salvo qui mox nominatur, responsio: mittantur de-
nuo in Siciliam. Tamen in epistola diei 26, quam in annot. praeced. citavi-
mus, Salvus Romam venire permittitur, nihil dicto de Malgier. Cf. epist.
246, «II 28»; et seq., n. 2.
EPIST. 286.-26 OCTOBRIS I576 565
d'esso diuerse volte d'alcuni mesi in qua; ma come non ho hauu-
to risposta de V. P., lo menai in Napoli, de doue se V. P. non lo
essaudisce, se ne potra tornar a Sicilia molto facilmente. Non mi
estendero in altro per questa, humilmente raccomandandomi
nell'orationi et sacrifici santi de V. P., et domandando sua bene-
dictione. De Napoli 14 de Octobre 1576.
De V. P. figliolo et seruo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f
5. Qui ho trouato dl P. Carlo Faraone indisposto, et al
P. Velati, che Taspetta per andar a Sicilia et tener iui cura del
collegio de Catania. Se non si parte 1'vno sanza Taltro, potra
esser che io possi trattar con V. P. prima alcunacosa, et in que-
sto mezo li daro Tinformatione che mi parera piu conueniente.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Eue-
rardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de Jesu,
in Roma.
Sigilli vestigium.
286
MERCURIANUS POLANCO
TIBURE 26 OCTOBRIS I576 '.
1. Querelam Polanci de mutationibus in Sicilia factis conatur diluere.
2. De Polanci itinere.
1. Iesus f M. Molto R. in Xpo. P. Pax Xpi. ecc. Doppo
scritta 1'altra mia 2, ho riceuuto quella di V. R., nella quale mi
auisa di alcune cose sopra il prouinciale nuouo di Sicilia 3; alle
quali rispondo che come non e stata mai mia intentione di man-
dare un prouinciale per disfare quello che V. R. hauea fatto, cosi
lo haueuo mandato con quella auttorita et modo che si sogliono
mandare gli altri, et accioche rimettesse (essendo gia stata da
V. R. finita due uolte la uisita di quei collegi), le cose nelle qua-
1 Ex archetypo in codice ltal. 152, 1 fol., n. 226, prius 50.
* Cf. epist. praeced., annot. 2.
3 Has Polanci litteras non vidimus: nisi forte eae sint quas habes sub
n. 278, annot. 4. Cf. et epist. 281, n. 5.
566 POLANCI COMPLKMENTA
li per conto della peste era stato necessario fare mutatione, s"i
come in quella di Catania, nello stato di prima. Nel resto V. R.
sa che talhora conuiene mutare alcune cose, et che Tistesse or-
dinationi de' generali et delle constitutioni ancora, patiscono al-
teratione o mutatione; massime che ancorche si habbia in quella
consideratione che conuiene la sua diligentia et fatica, nondime-
no puo anco essere che sia spediente che alcune cose debbano
essere altrimenti disposte.
2. Quanto al ricuperare la sanita, V. R. uedra, come ho
scritto neH'altra, quel che conuiene; et se pensa che, come mi
scriue, le qualita di cotesto aere le aiutassero a confermarsi, po-
tra per alcuni giorni riposarui, doppo i quali potra, con Giouan-
ni Saluo, non ostante quello che nell'altra mia le ho scritto, ue-
nirsene con la benedittione di Dio, a Roma, doue tutti la diside-
riamo in Domino, et la uedremo molto uolentieri. Fra tanto, re-
sto raccommandandomi molto alle orationi et santi sacrifici di
V. R. Di Tiuoli il di 26 di Ottobre 1576.
Di V. R. seruo in Christo,
Euerardus.
Inscriptio. Al molto Rdo. in Xpo. P. il P. Giouanni Polan-
co, della Compagnia di Giesu. Napoli.
287
POLANCUS MERCURIANO
•NEAPOLI I NOVEMBRIS I576 l.
I. De sua valetudine et proposito itinere. — De fratre Philippo Malgier.
1. f Jhs. Molto Rdo. in X.° Padre nostro. Pax X.1 Tre let-
tere insieme de V. P. de 23 et 26 del passato ho riceuuto, et tri-
plicata gratia con quelle; et certo io son discosto de meritar tal
charita et sollecitudine, qual mostrano verso di me. Et quantun-
que il sabato penso scriuere col procaccio, questa mi e parso scri-
uere per istraordinario, per far saper a V. P. come gia per la
Iddio gratia sto bene; et hauendomi giouata la medicina che ho
1 Ex autographo in codice Epist. Polanci, 2 ff., n. 159, prius 356, 357.
Est ultiraum monumentum Polanci quod noscimus.
EPIST. 287. — I NOVEMBRIS I576 567
presso, mi trouo con bone forze, etiam nelle gambe, quali erano
molto indebolite prima, et hanno lasciato de gonfiarsi, come so-
leuano. L'opilatione etiam del figato et stomaco s'e cominciata a
megliorar; il resto con tempo et essercitio si ha de far, et non c
cosa che impedisca le actioni mie. Et Tordinario comincia a ba-
starmi quanto al victo, benche il medico di qua pensaua ordinar-
mi certa aqua da mescolar col vino per vn tempo. Io pero pensa-
ua conferir sua recetta in Roma, et far cio che di la mi fossi con-
segliato; et mi partiua il sabato sequente, se Tvltima di V. P. non
mi tratteneua per alcuni giorni de piu 8. Et credo basterano suf-
ficientissimamente (per conto de mia sanita) altri otto di, et per
conto de venir de Sicilia basterano ragioneuolmente 50 di, che
sarebbono quando io arriuassi a Roma dopo che vsci di la, poi-
che etiam a chi tratta con apestati, sogliono bastare 40; et pur
io vengo de Saragosa, loco sanissimo, et non ho conuersato mai
con apestati. Desidero tuttavia hauer risposta di questa prima
che mi parta, ma ben mi pare ch'importa conferir alcune cose
con V. P. quanto prima si potra.
2. Del compagno che mi assegno il Padre prouinciale de
Sicilia, ch'e Philipo Malgier 3, solo tengo che dir, che si e fatto
capace facilmente che non conuiene venghi per adesso a Roma.
Ma poiche qui in Napoli desiderano theologi, et lui ha vdito il
corso, si consolarebbe che V. P. si contentassi che restassi qui;
perche il tornare a Sicilia li sarebbe gia mortificatione, quantun-
que obedira come buon relligioso, se tuttavia se li comanda. Lui
e de Rhegio, doue adesso al venir ha disposto de suoi beni, aiu-
tando quel collegio, come diro in presenza.
Non altro per adesso, se non humilmente domandar la bene-
dictione de V. P. et sante orationi. De Napoli primo de Nouem-
bre 1576.
De V. P. seruo et figliolo in X.°,
f JOANNE DE POLANCO. f *.
2 Cf. epist. praeced., annot. 2. Qua vero die Romam pervenerit, nobis
impervium. Cf. monum. 288.
* Vide epist. 285, n. 3, et annot. 3.
4 Est sequens post scriptum, in quo apparet acceptam opportune epi-
568 POLANCI COMPLEMENTA
Inscriptio. f Al molto Rdo. in X.° Padre nostro, il P. Mtro.
Euerardo Mercuriano, preposito generale della Compagnia de
Jesu, in Roma.
Sigilli vestigium.
stolam diei 26fOct., de qua supra, n. 285, annot. 2; expresse vero cognita vo-
luntate Mercuriani, illi obsecundatum a Polanco:
«Dopo questa scritta et serrata son venuto a Napoli da questa villa de
Capo de Monte per conferir col P. Salmeron et Padre prouinciale cio che
V. P. mi scrisse. Et quantunque detto P. Salmeron mostrassi lettera de
V. P. de 28 del passato, duoi di piu fresca che le mie (quali erano de 26)»
doue si diceua ch'io potrei andarmene a Roma, se mi paressi meglio poter
aiutarmi nella sanita, tuttavia perche si referiua quella alle mie, si e giudi-
cato douessi io trattenermi alcuni di, si ben mi ritrouo per la gratia de Dio
sano et forte per metermi in viagio con questo procaccio che porta la pre-
sente, et sarebbono piu de 40 giorni quelli che ho passato fuori de Sicilia, il
quale termino si reputa sufficiente, secondo li medici, per guardar quelli che
vengono de terra o casa infetta de peste. Et pur io vengo de Saragosa, citta
sanissima, et non ho hauuto prattica se non con gente molto sana, et libera
di tal infectione, et ci siamo risoluti che aspetti 1'altro procaccio, et alfhora
sarannu li 50 di (come di sopra ho detto) che parti de Siracusa. Io alla gior-
nata mi sento piu forte, et delle gambe libero et espedito a caminar per
queste colline, et andar et tornar a piede a Napoli, et per degiunar etiam
quando lo comanda la chiesa, et questo giubileo che guadagnamo questa set-
timana, se Dio sara seruito. Et come io soglio esser altre volte de facile con-
ualescenza, cosi mi e accaduto qui, specialmente in questa villa de buon
area, et dopo 1'hauermi purgato. Et se tuttavia paressi a V. P. che mi deuo
trattener fuori de Roma piu, potro farlo in Frascata, et cosi preueniro li ac-
cidenti che potrebbono occorrere, non solo de guastarsi le strade, ma ser-
rarsi li passi de Roma a Napoli, non perche ci sia qui alcun sospetto, ma
perche facendo difficolta di la, vorrano forsa pagarli qui nella medesima mo«
neta, etc. V. P. si degni darci sua beneditione al fratello Giovanni Saluo et
me per il sabato sequente, et il fratello Philipo Malgier lasciero qui, insin'a
tanto che venghi risposta de V. P., se vole che resti in Napoli, doue vdira
la theologia. E persona che potrebbe seruir in vna schola, et in aiutar vn
procurator; et vditi casi de conscienza, per confessar, etc. 2 de Nouembre
1576. Idem seruus et fllius, f Jo. de Polanco. -|-»
Epist. 288. — i Januarii 1577 569
288
P. ANTONIUS POSSEVINUS UNIVERSAE SOCIETATI
ROMA I JANUARII I577 l.
Sanctum Polanci obitum narrat.
... Tertius [defunctorum] fuit P. Joannes Polancus, qui cum
ex sicula provincia, quam jlle visitator obierat, novissime ad nos
rediret, febri et permolesta tussi, quibus in ea insula vehemen-
ter laborarat, iterum correptus est, ac brevi dierum spatio, ut
erat confectus antiquis laboribus, quos triginta quinque totos
annos in Societate tulerat, nullis remediis effici potuit ut pristi-
nam valetudinem reciperet. Ergo cum ingravesceret morbus, sa-
cramentis omnibus munitus est, pauloque sub mortem, quo tem-
pore vegetis adhuc sensibus (ut perspicaci erat ingenio) sacro se
oleo inungenti sacerdoti precationesque solitas interloquenti ad
omnia responderat. Sacerdotem alterum pios sibi libros interdum
legentem accersit, ut quem ipse librum non ita pridem in lucem
pro juvandis morituris ediderat, legat. Interroganti ei , quid po-
tissimum ex eo vellet: indicem , respondit, legito. Legenti titu-
lum de fide confirmanda: progredere, inquit, ad sequens caput,
in quo de erigenda in Dominum spe agitur. Ita rem aggresso,
cum ex longiore illo capite, cujus bonam partem sacerdos jam
recitasset, molestiam decumbenti ac morti proximo vereretur in-
ferre: Perge, ait, ne cesses modo, mi Pater; cum ecce paulo post
orantibus qui lectulum illius circumdabant, Jesu nomen invo-
cans, ad aeternam beatitudinem, de qua saepe antequam in mor-
bum incideret, cum aliquibus libenter disserebat, vitam hanc
cum aeterna, eommutavit...
1 Ex litteris annuis domus professorum romanae, fol. I; fragmen est
quod exscribimus.
570 POLANCI COMPLEMENTA
289
P. JOANNES JACOBUS BASSUS P. OCTAVIO LORENZINI
FLORENTIA 26 AUGUSTI 1607 l.
1-2. Quam vellet Polancum apte laudari: qui possint melius loqui. —
3-6. Polanci ingenium ac litterae. — 7-8. Ipsius pietas. — g-11. Ejus co-
mitas, et in edendo abstinentia. — 12-14. Zelus boni Societatis. —
/5-77. Illius tninisteria nonnulla.
1. Jhs. Molto R.do in Xpo. Padre. Pax Christi etc. Gran
pezzo e che intesi con mio gusto, che il P. Francesco Sacchini
seguitaua la desiderata historia della nostra Compagnia. Piaccia
al Signor che con utile et accrescimento d'essa et del profitto
de' prossimi le dia felice compimento. Ma mi rincresce essere sta-
to tanto da poco, che non habbia saputo notar et osseruar con
imitatione, tante uirtu che nel molto reuerendo et degno d'eterna
memoria P. Giovanni di Polanco et d'altri antichi nostri Padri
io harei potuto notare, afinchc hauessi potuto in parte almeno
cooperar' a tanto degna opera. Pur con ladiuina gratia diro quel
poco che, alquanto hauendoui pensato, m'ha potuto souuenire.
2. Ma prima mi souuiene che il P. Sacchino, puo hauer bo-
nissima informatione dal molto R. N. P. Claudio, generale,
che pur l'ha conosciuto et pratticato assai, et hara uisto moltis-
sime cose de nostri primi Padri nell'archiuio, oue molte ne puo
detto P. Sacchino ritrouare. Pur, mancando anco questo aiuto,
dico assolutamente, che da niuno puo egli meglio et piu compi-
tamente informarsi, che dal P. Pietro Ribadeneyra, quale ha par-
ticolar dono di memoria di tutte o quasi tutte queste particolari-
ta di tempi, luoghi, persone et attioni. Pero mi par che a lui in
tutti i modi si debba ricorrere, oltre che u'era special amicitia fra
di loro. Potra ancor dar molta luce il buon Padre nostro P. Be-
nedetto Pereyra, quem multas ob causas honoris gratia nomino
1 Ex autographo in cod. Vocationes Illustres I, 2 ff. , n. 94, prius 69.
Cf. annot. 3. Elogia huic sirailia alii texerunt; manet nondum editum illud
quod P. Nadasi scripsit in libro cui titulus «Vitae IMustres Societatis» (in-
ter mss. hujus): sed ipsum omittendum censuimns, quod nihil novum addat
iis notitiis quas de Polanco in praesentibus voluminibus habemus.
Epist. 289.-26 Augusti 1607 571
et semper nominare debeo; et forsi anco ne sapra molto il P. Ma-
nuel Ximenez, et piu di lui il P. Xpoforo. Clauio, a mio giudi*
cio; pur costi lo giudicheranno.
3. Quod ad me spectat, dico che il molto R. P. Giouanni
Polanco e stato un' huomo ornato di gran doni naturali, di bella
presenza, affabilissimo, graue, molto composto interiormente et
esteriormente, ordinato in tutte le cose et attioni sue; tanto cor-
tese, che anco parlando con altri, a lui molto inferiori (et anche
sudditi, come quando fu vicario della Compagnia), mai si uoleua
coprire, se altrui non si copriua; bel parlatore, a chi alcuni da-
uano 1'epitheto di Mercurio, et allettaua grascoltanti nelle con-
uersationi, hauendo uaria cognitione, et si puo dir, d'ogni cosa;
et nouerat miscere utile dulci; cui raggionamenti erano sempre
spirituali, di modo que ogni uno che lo conosceua, quantunque
dotto et istimato, facilmente et di buona uoglia lasciaua a lui
tesser la tela del raggionamento, senza interromperlo.
4. Era gran negotiante, et sollecito, et infatigabile. Fu man-
dato a questa citta di Fiorenza per trattar con questa alteza, cre-
do con ordine del papa, et negotio felicemente, et piacque a detta
alteza et sodisfece *.
5. Era, come si sa, molto stimato da cardinali, massime che
la modestia et humilta lo faceuan molto grato et auenente a
tutti.
6. Era buon theologo, et studiaua secondoche gli auanza-
ua tempo. Era prattico nelVhistorie sacre et profane, et lesse
qualche poco di tempo theologia in collegio romano, come inte-
si dire: il P. Benedetto Pereira lo sapra meglio s. Predico molte
uolte alla casa con gran feruore.
7. Hauea gran zelo dell'honor di Dio et delle anime, per lo
che era libero in riprender et correger, ma discreto et moderato.
8. Era osseruante delle regole, faceua la sua oratione et
gFaltri essercitii d'essame come gValtri, leggeua ogni di le uite
de' santi, et, credo, Cassiano. Diceua la sua messa con molta di-
2 Cf. voi. 1, 639 sqq*
3 Cf. vol. I, Prooem., xm, et infra Ephemerides, ad 4.™ Novem-
bris 1557.
572 POLANCI COMPLEMENTA
uotione et con una gratia quasi inimitabile; di modo, che a me,
et credo anche agPaltri molto piaceua la sua messa, che diceua
con grauita. non affettata, ma con ogni decoro. L'officio diuino
diceua sempre solo et haueua notati alla margine, specialmente
dei salmi, tutti i sensi mysteriosi della nostra fede, et li meditaua
recitando, almen secondo la commodita che gli concedeuan li ne-
gotii.
9. Honoraua tutti quelli particolarmente che lo aiutauan
nella segretaria, procurando loro qualche ricreation doppo le fa-
tiche; et non mai commandaua, ma diceua con bel modo: Biso-
gna scriuer, o far la tal o tal cosa.
10. In Roma ordinariamente faceua alla casa astinenza due,
o tre uolte la settimana: credo che copriua questa uirtu col color
di sanita. In somma, era essemplarissimo in ogni cosa.
11. In Sicilia essendo visitatore non uoleua particolarita, se
non qualche cosuccia, et quella anco non Tharebbe anco accet-
tata se non hauesse ueduto che si daua anco ad altri, et a me in
particolare 4.
12. In Catania guadagno per la Compagnia, oltre a molti
che accetto, il baron di Spaccaforno (che anticamente si diceua
Ispicae Fundus, come dice fra Tomaso Pasello, domenicano,
scrittor delle cose di Sicilia), qual barone era senescalco del re-
gno, et hauea come diceano, sedici mile scudi d'entrata; qual
guadagno con la spiritual conuersatione, et insieme un suo
figliuolo legitimo, di XV anni o XVI; qual barone uoleua fundar
il collegio di Catania, anzi far che ui si potesse legger philoso-
phia, theologia et caetera, con 1'entrate, hauendo lasciato il go-
uerno al suo figliuolo maggiore, et assignatoli parte d'esse en-
trate; sed uterque illorum fuit breui morte praeuentus; si che
non potette esseguir il suo desiderio di far questo bene alla Com-
pagnia et alla sua citta.
13. Guadagno ancora il presidente del patrimonio del re,
Sr. Agostin Ghisulfi con una breue nauigatione di 4, o 5 gior-
ni da Messina a Palermo, sendoci trattenuti in Milazzo per lo
4 Memineris auctorem socium fuisse Polanci in visitatione siculae pro-
vinciae.
Epjst. 289.-26 Augusti 1607 573
mal tempo; qual ci fece moltissime carezze, ma in breue si ama-
16, et mori sepolto con Fhabito della Compagnia, gia che non
poteua esser riceuuto, et lascio la fondation di una capella da
ornarsi, etc, et ui fu sepolto.
14. Introdusse nei collegii di Sicilia le conferenze spirituali
con molta accettatione, et altri bonissimi ordini diede.
15. Fu molto ben uisto et stimato dal duca di Terranuoua,
principe di Castel Vetrano^, qual in questa ultima terra uoleua
far un luogo per la Compagnia, et resto molto amico, anco in Mi-
lano, oue e stato molti anni gouernatore; in Sicilia era vicere 5.
16. La citta di Polizzi, assai ricca, gVofferse un luogo gran-
de per far collegio, et ui habitammo qualche tempo, et a lui pia
ceua il luogo, ma non so che cosa se ne sia poi fatto, o perche
non sia seguito, ma grande desiderio hauea di piantar la Com-
pagnia, doue fussi seguito molto seruitio a Dio.
A Roma, che mi scordaua, confessaua cardinali et prelati
d' importanza. 11 cardinal Santa Seuerina lo meno seco in uisita,
et li resto molto affettionato.
17. Confessaua il santo giouane cardinal de Nobili 6, paren-
te di papa Giulio 3, et figliol del signor Vincenzo di Nobili, il
qual ridusse (come si crede, da qui l'ha conosciuto, che hauea,
se non m'inganno, fatto uoto della Compagnia, fin dal tempo del
N. B. P. Ignatio, et mori al tempo di papa Paulo IV), ridusse,
dico, a gran perfettione, et mori nelle mani del detto P. Po-
lanco; cui uita, dettandola il P. Giovanni Battista Perusco, il
uecchio, scriuemmo, et f"u, come cosa di grande essempio, man-
data ai collegii della Compagnia: perche faceua far gFessercitii
del B. P. Ignatio a suoi cortegiani, [e] confession[i] generali; fa-
ceua loro ogni uenerdi essortatione; egli stesso, cardinale di di-
cianoue anni, faceua discipline, dormiua sulle tauole, et faceua
cose grandi. Hauea le nostre regole, el l'osseruaua quanto pote-
ua; uoleua rinontiar al cardinalato et entrar nella Compagnia. Ho
parecchie polize di sua mano che mi confundono. Tanta era la
3 Non proprie loquitur: praeses erat regni, locum tenens regis. Cf.
epist. 223, annot. 2.
6 Cf. Lainii Monum., IV, 144 sqq.
574 POLANCI COMPLEMENTA
destrezza et garbo del buon Pre. Polanco, quem utinam omnes
imitemur, saltem aliqua ex parte. Et non essendo questa per al-
tro, fo fine, salutando per infinite uolte il P. Sacchino; et alle sue
sante orationi et della R. V. molto mi raccomando. Di Firenze
26 d'Agosto 1607.
Di V. R. seruo en Xpo.,
Giovanni Jacobo Basso.
t
Risaluto caramente il fratello Ottauiano a.
Inscriptio. f Al molto Rdo. in Xpo. Padre il P. Ottauio Lo-
renzini, della Compagnia di Giesu. Roma b.
Manet sigillum.
a Alia manus addit: uuol dire il P. Ott.° Nauaroli, rettore di S. An-
drea. — b Alia manu; S. Andrea.
II.— CHRONICA
I
EPHEMERIDES ROMANAE
I553-I56I l.
ifts
I 1553
Anno Domini 1553, circa 6.m diem Ianuarii, dedi me Socie-
tati Louanii. Hinc 15 [Mjartii sequentis, consilioRdi. P. Ignatii,
Romam petii, vna cum M. Ioanne de Tilia et M. Martino. Appu-
li vero Romam 9 Maii; et transactis quasi quinque mensibus
domi, in Septembri ad collegium romanum, studii causa missus
sum. In quo, circa festum omnium sanctorum, publicae habitae
sunt disputationes in sacra theologia, et artibus. Tum etiam stu
dia theologica primo publice inchoata sunt a Rdo. P. Olaueo, et
R. P. Andraea Phrusio. Inchoatae etiam tum sunt publicae phi-
losophiae lectiones, quae omnia ab initiis istis maius semper in
dies incrementum sumpserunt.
Conuenerunt eo tempore plures quam sexaginta aut septua
ginta fratres cum maxima omnium consolatione, quum antea vix
30 fuissent in collegio romano. Fiebant disputationes, exhorta-
tiones, et omnia denique mirabili Spiritus Sancti gratia, proce-
debant ad Dei gloriam.
1 Ex codicillo ms. qui inseritur codici «S. J. Historica» (cf. sup., Re-
cens. Codicum, cod. 29, n. 3). Constat hic codicillus sive fasciculus 51 fo-
liis, magnitudinis 0^,145 y om,ilo, recens quidem distinctis nn. 74-124,
antiquitus autem non uniformiter signatis: nam I .m folium habet « i33»; I7-m,
«135»; 33. m, «136»; 43. m, «153»: quasi diversa monumenta notarentur primo
eorum folio; partim vero, numeris 121-144 per folia, sed ordine praeposte-
ro, distinguitur libellus.
Cujus duplex est pars: secundam, eamque breviorem, italice conscriptam
(ff. 121-128, recentius 117-124), quis scripserit, minime conjicimus; prioris
vero auctorem esse Theodoricum Gerardi, satis, ut putamus, in hujus volu-
minis Praefatione declaratum est: cf. pag. VI.
576 POLANCI COMPLKMENTA
Eodem tempore omnium nostrum confessarius esse coepit
R. P. Cornelius Wisschauen, cuius ope, prudentia, et mirabili
in spiritualibus rebus experientia per integrum annum et amplius
omnes plurimum auxilii spiritualis et consolationis accepimus.
Voluit etiam R. P. noster Ignatius dominum Alonsum , hi-
spanum , collegii ministrum esse, cuius industria, principia illa
moderarentur. Adductus est is a R. P. don Diego, et R. P. Aloy--
sio Gonzalis. Ipse vero magno animo se acceptare id officii te-
stabatur coram fratribus. Erat autem tum temporis rector
R. P. Quintinus Scherlart; et D. Antonius minister.
Circa festum natalis Domini in sacerdotes ordinati sunt
R. P. Petrus Ribaddinera, M. Benedictus, concionator, R. P.
Sebastianus, M. Renatus, M. Rogerius et Raphael Riera. Habuit
vero orationem publicam in saeerdotii laudem R. P. Victoria.
P. Petrus Ribaddinera et P. Benedictus primitias suas celebra-
runt ipso die Natalis; P. Sebastianus vero die Circumcisionis
sequenti.
Ante studiorum istam inchoationem primam, solum legeba-
tur physica Titelmanni et quaedam alia leuiora.
Erat vero tum in usu fratrum modus eligendi singulis men-
sibus Sanctum, ut in illius honorem quilibet aliquid peculiare
faceret.
Quia collegium parurn capax erat, curauit eodem tempore
plunma cubicula fieri R. P. noster, et quae iam facta erant sar-
ciri, classes item duas et alia quae necessaria erant. Atque ita
paulatim excreuit fratrum numerus item vltra centenarium, vt
externa quaedam cubicula necessarium fuerit conducere.
[1554]
Anno 1554 varia habebantur inter fratres exercitia spiritua-
lia. Omnes simul conueniebant, et singuli aliquid referebant ex
audita concione aut super proposita sententia aliquid pii com-
mentabantur. Nonnulli se mutuo repraehendebant et adhorta-
bantur frequentius, vt hoc modo ad veram sui mortificationem
et promptam obedientiam essent expediti. Institutum quoque est
aR. P. nostro Ignatio, vt 4-or essent consiliarii, qui omnium mo-
res obseruantes, singulis diebus veneris fratrum defectus indica-
rent. Inter hos vero primus accedebat R. P. Olaueus, ut suos
defectus intelligeret. Erat etiam in vsu rotula quaedam diuersa-
rum sententiarum, ex quibus vnusquisque vnam accipiens ad
pietatem et perfectionem extimulabatur.
Circa initium huius temporis institutum est vt ordine omnes
singulis diebus in culina scutellas abluerent, ad quod opus primi
semper aderant superiores.
Circa Iunium plurimum auctum est collegium germanicum,
et numero, et institutione. Coepit namque germanorum confes-
siones audire R. P. Cornelius, cuius diligentia tredecim iam opti-
Ephemerides. — Aug.-Oct. 1554 577
mi adolescentes ex collegio illo ad nostram Societatem se adiun-
xerunt. Missi sunt etiam illo M. Ioannes Rhetius, M. Gerardus
dordracenus vt illorum curam gererent in spiritualibus. Itaque
factum est, vt quum principio vix pauci illius collegii, idque fur-
lim, connterentur et communicarentur, postea palam et manife-
sto plurimum pietatis in omnibus sit per nostros introductum,
quamuis non sine maximo labore et turbatione. Gerebat vero
collegii illius supremam curam R. P. Olaueus.
Principio Augusti distributi sunt fratres in diuersas classes
vt diuersi diuersa xenodochia visitarent et carceres, in quibus
toto isto tempore plurimum fructus per Dei gratiam confe-
etum est.
6 Septembris Romam venit R. P. Layenez cum magna
omnium nostrorum consolatione, qui nunquam illum videramus.
Abduxit autem ab ipsis 10 fratres, qui novum collegium Genuae
fundarunt. Abierunt autem hi vna cum aliis 5 qui ibant in Ae-
tyopiam, 19 Septembris.
Eodem illo tempore negotium de illis agebatur qui ad Bre-
sbiterum [sic] Ioannem erant transmittendi. Inquirebantur vero
iussu R. P. nostri, omnium desideria ad opus hoc, vt et voce et
scripto illa proferrent. Tandem vero ad opus illud destinati sunt
R. P. Andreas d'Ouiedo, R. P. Carnerus, Ioannes Borckiou,
Ioannes Thomas, neapolitanus, et Michael, hispanus, quorum
tres ultimi professionem fecerunt vt coadiutores spirituales es-
sent 2, [festo] ipso nativitatis B. Virginis, 8 Septembris. Absolu-
te autem professionem fecit R. P. de Mendoza.
27 Septembris inscripsimus omnes nomina nostra in societa-
te Sepulchri D. Jesu, quam profitebatur et publicabat M. Petrus
Zarate a.
3 Octobris appulerunt Louanio Romam Guilielmus, antuer-
pianus, et Ludovicus, leodiensis. Item Petrus Britto Patauio.
6 eiusdem primus lapis templi nostri collocatus est ab illu-
strissimo cardinale De la Cueva b et R. P. nostro. Iuerunt autem
eodem die in Siciliam P. Desiderius, Paulus mantuanus, Simon,
et loannes Dominicus. Appulit autem Romam M. Theodoricus
Canisius.
14 huius venerunt Romam M. Henricus Dyonisius et M. Tho-
mas, neomagensis; item Neapoli duo iuuenes nobiles.
18 eiusdem venit Romam vna cum M. Emanuele R. P. Na-
talis; paulo vero ante venerat don Theotonius.
Disputationes factae sunt hoc anno publice in templo nostro
a 21 Octobris usque ad 28. m cum magno plurimorum concursu
a Sarete ms. — b d' Acqueua ms,; et infra, Acqueua.
2 Non apte loquitur: professio solemnis sane fuit, licet trium votorum,
Cf. Chron., IV, 576.
POLANCI COMPLEMENTA.— T. TX 37
578 POLANCI COMPLEMENTA
et applausu. Respondebant autem 4.or theologi per tres dies in
sacra theologia, et 4.0r etiam philosophi per 4.or dies. Erant au-
tem omnium conclusiones typis excussae. Disputationes [sic]
theologicis praeerant R. P. Olaueus, R. P. Andraeas Phrusius et
R. P. Ioannes Cuuillon. Philosophicis vero R. P. Montoya.
16 Nouembris litteras audiuimus ab illustrissimo romanorum
rege Ferdinando ad R. P. nostrum Ignatium, quibus exposcebat
duodecim fratres Societatis pro sua Praga bohaemica, inter quos
essent duo theologiae professores.
26 Nouembris abiit Loretum R. P. Oliuerius vna cum 13 aliis
fratribus, nouo ibi collegio initium daturus. Erant alii M. Cor-
nelius Brueckelmans, Ioannes Mortange , Raphael Riera, Lau-
rentius, Gerardus wertensis, Andraeas leodiensis, Philippus gan-
densis, Alphonsus Vilgia Loue c3, Gasparus lusitanus, Guiliel-
mus antuerpianus, Iacobus Tilanus et duo alii. Rexerat vero
multis mensibus collegium nostrum romanum prudentissime
R. P. Oliuerius, atque adeo sane vt non dimisisset eum R. P.
Olaueus nisi in locum eius successisset R. P. Sebastianus, qui
minime per Dei gratiam inferior est in hoc munere.
14 Decembris laetissimum allatum est nuntium ad sanctum
papam Iulium: totam Angliam ecclesiae sanctae gremio sese de-
dere. Quare et plenariae indulgentiae concessae sunt in modum
iubilei valde solemnes. Iuimus autem nos omnes bini ad S. Pe-
trum ipso S. Andreae fdie?] quemadmodum ad templum acce-
dere solemus. Iuerunt etiam germani, suo ordine, cum magno
populi stupore et admiratione.
29 huius venerunt ad collegium R. P. Thomas, neomagen-
sis, M. Theodoricus Canisius, Lodowicus leodiensis, Ioannes flo-
rentinus, Iacobus neapolitanus et Marius senensis.
[1555]
Anno 1555 primo die anni concionari coepimus omnes in
templo diebus dominicis, iussu Rdi. P. nostri, idque ad aliorum
aedificationem.
7.0 Ianuarii Romam venit Bernardus iapponensis cum duo-
bus hispanis et aliis duobus neapolitanis, qui etiam nuntiabat
mortem R. P. Gaspari, zelandi [sic], et quorundam aliorum:
satis quoque asserebat etiam R. Franciscum Xauier ad Dominum
migrasse.
c Sic ms. pro Villalobos. Nota borro auctorem italicae orthographiae
imperiium (ut alibi saepe apparet) Bottelgio pro Boteglio, Auingio pro
Avignio (Avignon), Montange pro Mortagne, etc. scribere.
3 Cf. Monum. Ignat., ser. I.*, VII, 255, in annot. 5; tum Chron., VI
276 et 277 in annot. i; etc.
Ephemerides.— Jan.-Apr. 1555 579
10 Ianuarii ad Dominum migrauit Alphonsus sottominister,
hispanus.
Sub finem huius mensis mirabilia audiuimus de haereticorum
conuersionibus, et aliis piis operibus quae Ferrariae fiunt, de iis
etiam quae Coloniae, Neomagi et Viennae agebantur.
7.0 Februarii, SS. pontifex Iulius spem dedit collegio, haben-
di redditus 1000 et 500 coronatorum, vbi primum huiusmodi
aliquod beneficium vacaret. Iam tum vero 60 coronas per singu-
los menses assignauit.
Venerunt eodem die ex Sicilia M. Michael Bottelgio et Io-
sephus.
13 huius abiit Auingionem R. P. Pontius vna cum Iulio, ita-
lo, fratre nostro.
19 huius iuit in Germaniam R. P. Natalis vna cum Iona.
24, audiuimus in mensa literas, quibus praefecti regionis
Peru flagrantissime contendebant a summo pontifice vt quem-
dam haberent quem pro pontifice habere possent. Velle se ro-
manae sedis obedientes filios esse.
8 Martii coepit concionari fratribus die veneris R. P. Petrus
Ribaddinera, et a Patre nostro constitutum est, vt idem hoc
singulis aut saltem alternis diebus veneris fieret.
21 Martii extremum diem obiit sanctissimus pontifex Iulius.
Admonuit autem nos R. P. Olaueus huius occassione cum in-
genti affectu vt si vllo modo christianum nobis pectus esset, per
animam defuncti pontificis precaremur diligentissime, et non
minus etiam pro novo Christi vicario, qui 2.um Dei cor esset.
Idem autem sequentibus diebus frequenter a superioribus incul-
catum est, estque ordinatum vt saeerdotes per 9 dies missarum
solemnia dicerent pro anima defuncti pontificis, alii vero oratio-
nes crebras facerent.
9 Aprilis in summum pontificem electus est inexplicabili Dei
prouidentia sanctissimus Marcellus 2.us, qui praeter alia insignia
opera, ex pecuniis asseruatis (quae alioquin inutiliter solent ex-
pendi in coronatione), vt ad alios pauperes, sic etiam ad nos par-
tem quamdam destinauit. Ex iis quae proiiciendae erant in po-
pulum, 20 coronas ad nos misit et 10 ad collegium germanicum.
R.dum p. nostrum Ignatium et R. P. Olaueum ad se venientes,
humanissime excepit, dicens omnibus nostris ad se patere adi-
tum, totum se in Christi gloriam promouendam propendere, et
velle proinde duos secum semper habere ex nostris, quorum in
omnibus consilia sequeretur. Innumera sunt alia quae sanctissi-
mus ille Christi vicarius pauxillo illo temporis piissime demon-
strauit.
12 Aprilis, quae erat dies veneris sancta, praeter alia poeni
tentiae exercitia, 13 fratres publicas disciplinas faciebant.
Eo tempore venerunt ad collegium Fabius, Florianus, et Iu-
lius neapolitanus.
580 POLANCI COMPLEMENTA
20 huius decem alii ad collegium venerunt; ita vt tum nume-
rum centesimum attingeremus. Venerunt autem sequenti die do-
mum 4.01 Perusia.
22 et 23 huius diligentissime iniunctum nobis est a R. P. no
stro Ignatio, vt assidue pro summo pontifice Marcello depreca-
remur, qui tum in morbum inciderat: eius namque salutem quam.
maxime credebat necessariam toti reipublicae christianae. Susce-
perunt igitur hac de causa peregrinationem loretanam R. P. Po-
lancus cum don Diego iuniore. Item R. P. Aloysius Gonzalis cum
D. Luardo. Constitutum etiam est vt ex fratribus reliquis, sex
quotidie ex collegio, et totidem etiam ex domo schalas sanctas
apud S. Ioannem lateranensem cum deuotione, pro summi pon-
tificis salute conscenderent.
27 Aprilis vt peregrini collegium exibant [sic] doctor Torres
et don Theotonio, et omnibus salutatis fratribus putabantur ire
Loretum , et mox deinde reuersi, solum conscenderant schalas
D. loannis lateranensis.
30 huius veluti lachrimans nos exhortabatur R. P. Olaueus
vt pro summo pontifice grauiter aegrotante precaremur, con-
cedens omnibus facultatem communicandi ipso die S. apostolo-
rum Philippi et Iacobi. Mortuus vero est felicissime nocte se-
quenti circa 7.am noctis horam postquam sedisset tres hebdoma-
das, et magnam futurae reformationis spem demonstrasset.
2 Maii Romam venit R. P. Salmeron.
14 eiusdem ex loretana- peregrinatione salui redierunt
R. P. Polancus et Luardus; 16 vero Aloysius Gonzalis et don
Diego.
17 eiusdem Romam venit R. P. Layenez.
22 eiusdem ad collegium venerunt P. don Diego cum quo-
dam alio.
23 Maii quod erat festum Ascensionis, in summum pontificem
electus est reverendissimus cardinalis neapolitanus, episcopus
theotinus [sic] qui in coronatione Paulus IV dictus est. Dicebat
R. P. noster per sex vel 7 dies serio se cogitasse quod neminem
videret aptiorem hoc tempore ad ecclesiae reformationem quam
hunc, et propterea adeo se exhilaratum esse quum nuncium au-
diret, vt multo tempore non persenserit simile gaudium d 4 Dixe-
rat quoque quaedam virgo sancta Patri don Diego et Aloysio
Gonzalis in — — e multis ante diebus quam eligeretur, hunc
omnino pontificem fore. Laus Deo.
27 huius Perusiam iuerunt ex collegio Iudocus bruxellensis
et Ioannes gallus.
d Haec tria verba, ex contextu et ex sumniis apicibus conjicimus: char-
ta corrosa est. — e Verbum, ob corrosam chartam, lectu difficile: videtur
Nargin.
4 Cf. Monum. Tgnat., ser. 4.% I, 198.
Ephemerides.— Jun.-Dec. 1555 581
Circa principium Iunii et circa festum pentecostes deprensi
quidam ex collegio in nescio quo malo, mox prudentissime et iu-
stissime extra Societatem eiecti sunt 5, ne pusillus et immacula-
tus Christi grex aliquid pateretur detrimenti. Huius vero occa-
sione publice conuenit fratres R. P. Olauius iussu R. P. nostri,
multa in hanc rem proferens.
22 Iulii visitauit collegium nostrum reverendissimus cardina-
lis augustanus vna cum reverendissimo cardinali de Nobilibus.
Circa hoc tempus nouem bohaemi Romam venerunt, qui mox
magna Dei gratia ad Societatem nostram sese dediderunt, quo-
rum plaerique etiam nunc perseuerant in Domino.
Primo Septembris magna fuit in collegio turbatio ob don
Theotonio, qui 8 deinde die eiusdem mensis concessit in Portu-
galiam.
2 Octobris, 8 abierunt ex nostris Loretum; totidem Neapo-
lim 6 eiusdem; item 15 huius Loretum iuerunt 11 ex nostris; 16
vero die, alii 10; 18 eiusdem, 14 iuerunt in Lusitaniam; 20 eius-
dem, 14 aut 16 in Siciliam; 24 denique eiusdem iuerunt 2 in Lu-
sitaniam, R. P. Aloysius Gonzalis videlicet cum socio; 1 in Hi-
spaniam, 1 Florentiam et e' 2 in Flandriam 6. Neapolim autem
iuerant 22 huius, duo.
4.0 Nouembris iuerunt 4.01 Loretum. Istis paucis mensibus
plures quam octoginta fratres Roma abierunt in diuersas re-
giones.
Hoc anno solemnes habitae sunt disputationes in theologia
et philosophia in templo nostro.
15 Decembris intelleximus mortem M. Gerardi dordracensis,
qui paulo ante cum aliis sacerdos ordinatus, cum Anselmo in pa-
triam missus est, et non procul a Neomago foelicissime quieuit in
Domino: de cuius saluatione mirabiliter quidam fratrum per no-
cturnam visionem consolatus est.
Sub finem huius mensis gnauiter agebant R. P. Olaueus, Po-
lancus et Andraeas Phrusius pro Societate nostra apud Rmum.
cardinalem de Loreine, occasione decreti cuiusdam contra Socie-
tatem Parisiis aediti.
Istis diebus intelleximus aduersam fortunam quam perpessi
erant nostri qui ibant in Siciliam. R. P. Domenech desperanti-
bus iam omnibus disciplinam accipiebat usque ad sanguinem, et
aliqui peccata confitebantur. Et tandem, laus Deo, cessauit quas-
satio.
Iussit iisdem diebus R. P. Ignatius R. P. rectorem coqui of-
ficium in domo noua agere, quod humilime ad omnium aedifica-
tionem executus est.
e' Sequitnr in ms. M. Petrus Ridaddinera oblit.
5 Ibid., 458.
6 Vide Monum. Ignat., ser. I.*, X, II sqq., 38, l32, etc.
582 POLANCI COMPLEMENTA
Festis illis quae natalem Domini sequebantur recitatae sunt
a nostris in templo 4.or insignes orationes. Versus item, et dia-
logus eximius de spirituali Christi natiuitate exhibitus est. De'-
derunt autem dialogo initium tres pueri, haebraei olim, sed iam
baptizati, haebraice, graece et latine auxilium Dei inuocantes.
Magnus erat populi concursus et attentio.
[1556]
Anno 1556 ipso die Circumcisionis oraturus erat coram pon-
tifice M. Benedictus concionator, sed propter creationem propu-
gnatoris ecclesiae impeditus est.
3 Ianuarii venerunt ad collegium sex fratres: Ambrosius sa-
cerdos, Wolfgangus, Aegidius, Fernandez, Michael loretanuset
Rumoldus.
4 eiusdem instituit R. P. 01a[ueus] vt quotidie fieret lectio
casuum conscientiae ex Caietano pro sacerdotibus, theologis et
professoribus artium.
12 eiusdem audiuimus litteras ducis Bauariae, quibus pete-
bat sibi fratres mitti pro collegio ingolstadiensi.
18 huius iuerunt Loretum Gaspar lusitanus et Iacobus Pisto-
ya. Venerant autem ad collegium tres alii. Abierat autem in Hi-
spanias M. Victoria vna cum Gerardo suo 16 huius mensis.
Vltimo huius exosculati sunt pedes summi pontificis fratres
nostri qui mittebantur Pragam. Humanissime vero illos exci-
piens, etiam ad martyrium exhortabatur, et benedictionem pa-
ternam impendebat.
Principio Februarii templum nostrum maius redditum est.
6 huius doctores theologiae hoc modo creati sunt Henricus
Brissemius et Ioannes de Tilia. Conueneramus omnes ad audien-
dum sacrum, quod R. P. Olaueus dicebat; sub eo communi-
cabantur futuri doctores. Mox deinde R. P. Olaueus exposcit
iuramentum super euangelio, et V. Eucharistia sumpta, quod per
omnia semper romanae ecclesiae consentirent, et posthac docto-
ratus pileum imponit authoritate apostolica Rdo. P. Ignatio con-
cessa, cuius vices tum se gerere dicebat tanquam cancellarius.
Conscendunt deinde suggestum doctores, et una cum gratiarum
actione breuique praefatione lectionem sacrae theologiae inci-
piunt, ut hoc modo veluti in possessionem sui gradus venirent.
Hisce peractis, omnes illos fraterna charitate amplexi sunt.
10 huius publicam fecerunt professionem M. Ismarus et Cor-
nelius Brueckelmans.
12 huius inuncti sunt in sacerdotes M. Leonardus calaber,
doctor Henricus et doctor Joannes de Tilia.
14 huius abierunt Pragam M. Ismarus, M. Cornelius,
M. Joannes de Tilia, M. Petrus Syluius, M. Guilielmus antuer-
pianus, Balthasar, Florianus, Gaspar, Erigher, Bartholomaeus,
Ephemerides.— Febr.-Mart. 1556 583
Rutgerus et Consaluo f. Loretum vero Ioannes Saluo, Carolus et
Franciscus Sermonetta; Georgius graecus, Venetias; et Vien-
nam, Henricus louaniensis; omnes 17.
17, intelleximus quod dominus Ioannes de Mendoza Societa-
ti nostrae sese dedidisset, qui 26 aut 27 annos natus arcem nea-
politanam multo tempore rexerat.
18 huius intelleximus quam mirabiliter sese gereret M. Pe-
trus Ribaddinera in Flandria in concionibus latinis et hispanicis,
in familiaritate ducis de Feria g, denique in omnibus Societatis
negotiis pertractandis.
19 huius intelligere volebat R. P. Ignatius ex singulis qui
carceres visitabant, quantum fructus fieret, nolebat enim quem-
que illo ire nisi fructus aliquis afferretur animarum; deprehendit
autem brevi temporis spatio, plures quam centum confessos esse;
decreuit autem idem hoc saepius inquirere.
23, cantarunt nostri, iussu R. P. Ignatii, «Te Deum lauda-
mus» in templo, ob foelicissimum nuntium, quod pridie allatum
erat de induciis 5 annorum inter imperatorem et gallorUm re-
gem, deque helvetiis, quod per quosdam legatos qui iam Romam
venerant, obedentiae sedis apcstolicae humiliter se reddebant.
24 huius venit ad collegium Hieronimus cum socio suo Io-
sepho, Alphonsus, Bartholomaeus, Emericus, Georgius et Tra-
ianus.
25, mortuus est et sepultus dilectissimus frater noster Pe-
trus Antonius, qui paulo ante mortem mirabili visione multorum
qui ex Societate salui erant, mirum in modum exhilaratus, feli-
cissime quieuit in Domino.
Principio Martii intelleximus eximios agones fratrum nostro-
rum in India brasiliensi, et martirium simul duorum fratrum,
qui gentilium telis confossi erant.
Ad dominicam Laetare, quae erat 15 Martii, concesserat
S. S. plenariam iubilaei indulgentiam pro pace.
14 huius iuerunt Loretum Ioannes de Martinis et Thomas
sardus; Perusiam vero Gabriel modinensis.
Ista quadragesima acerrime concionabatur R. P. Layenes bis
per hebdomadam hispanice in templo S. Iacobi Hispanorum. Ex-
plicabat etiam Acta Apostolorum diebus festis in templo nostro
usque ad festum S. Mariae Magdalene.
21 huius prospera quaeque intelleximus de M. Petro Ribad-
dinera, qui inter caetera etiam hoc impetrauit a principe Hispa-
niarum, vt loco Dni. Ioannis de Mendoza, frater eius arcem nea-
politanam gubernaret.
28 eiusdem publice nobis, iussu R. P. nostri Ignatii, indica-
tum est peculiari gratia studere in collegio nostro Traianum, li-
cet non esset eius animi vt vellet se dare Societati. Idque preci-
f con Saluo ms. —s Feres ms.
584 POLANCI COMPLEMENTA
bus gubernatoris loretani, et approbatione Rmi. cardinalis car-
pensis protectoris nostri. Iussit etiam omnibus, ne quis vel mini-
mo verbo directe vel indirecte illum ad Societatem adhorta-
retur.
4 Aprilis venit ad collegium Petrus Rhegius. Eodem die, qui
erat vigilia paschae, in S. Ioanne lateranensi ordinatus est sacer-
dos Hieronimus Rubiola h, et sequenti mox die primitias celebra-
uit. Ordinati sunt eodem die in subdiaconos M. Franciscus me-
chliniensis, Ioannes Rhedt, Hermannus nouisiensis et M. Hur-
tado, qui 7 eiusdem diaconi, et 9 deinde die sacerdotes sunt or-
dinati. Celebrauit autem primitias M. Franciscus 12 Aprilis,
M. Hurtado 25, Ioannes Rhedt vero et Hermannus 26 eiusdem.
Circa 12. m diem huius mensis intelleximus ex litteris R. P.
Natalis quamplurimas eleemosinas factas esse m Hispaniis ad
collegii romani subsidium, quod sane optime R. P. nostri Igna-
tii sanctitatem declarabat: dixerat enim is quibusdam Patribus no-
stris circa Octobrem praeteritum: Curate solum, vt per octo
menses sustentetur collegium, et tum deinde omnia prospera pro-
mitto. Dixerat quoque Georgio sardo ad collegium eo tempore
venienti: Per octo menses, fili mi, aliquid erit sufferendum, sed
tum deinde Dominus prouidebit. Ecce vero subsidium antequam
octo menses expirarent.
15 huius Senam missus est Hieronimus Rubiola vna cum He-
ctore et Petro Rhegio, vt nouo illhic collegio principium daret.
Nam et cardinalis de Burgos et totus ille populus mirum in mo-
dum exarserat in Societatis amorem per conciones et conuer-
sationem R. P. Salmeron. Salutans vero Hieronimus Patrem
nostrum, monitus est seipsum mortificare in conuersatione cum
aliis, vt ad illorum salutem illis se acommodaret.
18 huius Romam rediit ex legatione polonica R. P. Salmeron.
2 die Maii, laurea doctoratus in sacra theologia insignitus
est in collegio nostro M. Petrus Scorigius, iisdem ceremoniis,
quibus et alii.
11 Maii abierunt Coloniam M. Henricus Dyonisius, M. Ioan-
nes Rhedt, M. Franciscus mechliniensis, Henricus dinancensis et
Guilielmus tornacensis. In Billom ' M. Nicolaus, M. Leonardus
parmensis, M. Ludowicus leodiensis, et Lambertus; Loretum,
Leonardus sacerdos et Petrus gandensis. Duo vero alii in Bas-
san. Communicauerat vero eo die M. Franciscus circiter 30 fra-
tres, quibus ad orandum pro se, communicandi licentiam impe-
trarat.
24 huius tres venerunt Vienna, qui aduersa multa ab haere-
ticis nuntiarunt.
25 huius intelleximus patriarcham, qui ad Presbiterum Ioan-
h Rouioels ms. hic et infra. — « Bilgion ms., et infra non semel Bil-
gioen.
Ephemerides,— Maj. 1556 585
nem erat destinatus, profectum esse ex Portugalia in Indias anno
1556, in mense Martio.
Vltimo Maii iussit ad nostram omnium aedificationem R. P.
Ignatius R. P. rectori, vt publicam faceret disciplinam per Mi-
serere; ieiunaret in offa et vino, et sequenti die non comederet,
priusquam referret aliquot agnus Dei, quos fratribus distribue-
rat \
7 Huic loco inserenda est chartula quae soluta reperitur postea, recens
et perperam signata fol. 96; nam fol. 95 de mense Septembri 1557 agit; in-
cipit autem fol. 99, post duo puya, mensem Octobrem ejusdem anni. Unde
rectius hic exscribenda illa charta, alia prorsus manu scripta, forsan reper-
ta alibi, ac diversae magnitudinis (om,288 x om,lo5); sic vero est:
Jhus
1556. Al I.° di Giugno si mandano Ioan Cantin [quetn priina paragra-
phus, deleta, vocat francese] a Ferrara, et Biagio a Modena, et Philippo di
Lorena a Bologna, ma costui si ua da Loreto, perche iui dimoraua.
A 2 di Giugno uennero tre da Napoli, cioe Bonifacio, et due altri, uno
de' quali era il figlio de Cesar di Gennaio, et un suo Mtro. Scipione [N. B.:
nomina Bonifacio et di Gennaio distinouiintur linea subducta. Corani pri-
mo, in margine, dicit fuori; coram 2.°, non entro].
A 9 di Giugno si partirno li 14 per Ingolstadio, per pigliar 4 da Loreto;
et 2 putti a Loreto, et Domenico de Gratiis al suo paese.
A 14 del detto venne da Genoua Giouan catalano [Ad marginem: Parti
per Hierusalem a 18 de Giugno].
A di detto da Loreto venne Pietro di Piet.0 da Torchia, et Baltessar de
Mello portughese che viene da Loreto. Ma parti da Genoua et ando per
Lombardia etc.
A 16 del medesimo venne da Spagna Gio[vanni] catalano [Sic. Idem ta-
men videtur de quo die 14] .
A 23 di Giugno venne di Napoli M. Santi Cochi, con Bartolomeo fioren-
tino.
A 16 di Giugno morse don Diego de [E]guia.
A 16 Luglio venne Ambrosio da Ferrara.
A 3l di Luglio 1556, in Roma nella camera sopra doue si chiama la scritto-
ria, morse il nostro carissimo P. Mtro. Ignatio de Loyola, preposito genera-
le della Compagnia, a diece hore et meza incirca, che era due hore de di in-
circa; et a 18 hore, M. Realto Palumbo, medico chirurgico, lo ymbalsamo et
fu gran merauiglia, che H trouorno tre pietre nel fecato, et 1'interiori vacui,
et senza cibo; per lo che diceuano i medici che solo Iddio lo posseua tener
vivo in quel modo. Et al primc di Agosto, a 21 hora, furno fatte 1'esseguie,
et fu sotterrato da la parte del euangelio delTaltare maggiore: la malatia
sua fu de quattro giorni, et non pareua pericolosa.
A l7d'Agosto 1556 in Roma passo di questa uita presente, il P. doctor
Olaue, soprastanta [sic] del collegio di Roma, che hebbe fiebre pestifera, et
duro 1'infirmita sua solo diece giorni. Custui fu di santa vita, et huomo dot-
tissimo, delli piu dotti della Compagnia.
A 4 d'Agosto, in Roma, fu eletto vicario generale il P. Mtro. Laynez,
che steua [sic] a quel tempo infermo, et ad un tempo li fu significata la mor-
te del P. Ignatio (che per star molto male non se li era detto) con la noua
dellasua elettione, et cosi lui diede 1'auctorita al P. Polanco et al P. Ma-
drid, mentre che lui si sanasse.
A 11 di 7bre. 1556, in Roma, essendo per conseglio de medici mandato
don Giouan di Mendoza, castellano del Castel nuouo de Napoli, per
cambiar aere, con una lettica, et portando seco vn medico et due ottimi in-
fermieri a quella citta di Napoli, perche in Roma non era per pigliar forze;
586 POLANCI COMPLEMENTA
2 Iunii venerunt ad collegium Gerardus erabriensis, Geor-
gius germanus, et Suetonius.
4.0 Iunii qui erat festum V. Sacramenti, doctoratus titulum in
sacra theologia suscepit M. Harmannus germanus. In philoso-
phia R. P. Benedictus, M. Baptista brixianus, M. Hurtado, Ge-
rardus wertensis, Paulus Hoffaeus et Benedictus valentianus.
Usque ad lachrimas commotus est tam M. Benedictus quarii
R. P. Olaueus quum hic orationem diceret. Iusserat autem eo
die R. P. Ignatius, omnes illos fratres processioni, quae tum fie-
bat in S. Petro, interesse, qui Ingolstadium erant ituri.
5.0 huius exosculati sunt fratres ituri Ingolstadium pedes
summi pontificis, qui humanissime illos excipiens, etiam horta-
batur vt Deum fideliter coram hostibus confiterentur, vt multos
manipulos referre possent in horreum Domini, addens interim et
paratum se esse ad praebendam viaticum, nisi id praestitisset
dux Bauariae. Visitarunt nostri eodem die reverendissimos car-
dinales Moron, Carpi et De la Cueva, qui humanissime illos ex-
ceperunt, maxime vero postremus, qui non destitit, donec etiam
merendam apud ipsum sumerent, quod pro beneficio ducebat.
8 huius solemnem professionem Societatis fecit R. P. Ioan-
nes Cuuillon in manibus R. P. Layenez.
9 huius iuerunt Ingolstadium R. P. IoannesCuuillon, M.Tho-
mas neomagensis, M. Theodorus buschoducensis, M. Harman-
nus nouisiensis, M. Hurtado Perez, Iodocus spirensis, Ioannes
nes Zimmer, Stephanus Liberius, M. Gerard.us wertensis, Paulus
germanus, Dyonisius, Georgius, Petrus iuliacensis et quidam
gallus, 4.or alios accepturi ex Loreto, ita vt in vniuersum 18 es-
sent futuri. Iuerunt vna cum ipsis Loretum Petrus de Martinis
et tres alii ex domo.
15 Iunii foeliciter ad coelos migrauit R.P. don Diego, senior.
21 huius ordinatus est subdiaconus dilectissimus frater no-
sterlulius.
Circa 24 huius qui erat festum S. loannis Baptistae, erat in
domo noua cum aliquibus aliis R. P. noster Ignatius, et ipso fe-
come fu a Marino, poco discosto di Roma, a mezza notte quasi, passo di que-
sta vita; et lo trouo la morte assai ben disposto, percioche il di inanzi che
partesse si confesso, et comunico,. et doue nostri fratelli si sogliono ogn'ot-
to di confessare, haueua egli cercata gratia di farlo ogni quattro di, il che li
fu dalla sancta obedienza concesso.
A 26 di Ottobre 1556 in Roma incirca le 20 hore passo di questa uita il
buon P.eMtro. Andr[eja Frusio, huomo assai dotto in teologia etc, et era
eccellente musico d'ogni sorte di canto et suono di qualsiuoglia instrumen-
to: stette costui forse un'anno infermo, benche era egli pel passato la maggior
parte mal sano, et con mirabile pacienza supporto il suo male et nella mat-
tina di quel di che morse, si confesso et comunico, et poco inanzi che morse
li diedero 1'estrema untione, quale riceui con molta diuotione et rispon-
dendo a colui che gliela daua, con mirabile edificatione di tutti, parlando in-
sin'alla morte, etc. Beati mortui, qui in Domino moriuntur.
EPHEMERIDES.— JUN.-JUL. I556 587
sto S. Ioannis Baptistae aduocari iussit R. P. rectorem, vt offi-
cium culinae euraret, iniungens etiam insignes penitentias et
mortificationes alias, vt ex longinquo ferret aquam, etc.
Circa idem hoc tetnpus literas accepimus ex Praga, quomodo
eo appulissent fratres, et quomodo plurima perpetienda essent
vndique. Laus Deo.
Circa hoc etiam tempus intelleximus persequutiones fratrum
Neapoli et alibi; sed omnia cedunt in melius.
23 lulii ordinatus est sacerdos Georgius sardus, et cum illo
diaconi Ioannes Nicolaus, M. Torres, Lucas germanus, Petro-
nius, Laurentius, Ioannes Aritonius de Augubio et Ioannes Ba-
ptista Peruscus, qui praecedenti die fuerant ordinati in subdia-
conos, et 26 eiusdem inuncti sunt in sacerdotes. Erat autem do-
minicus dies et festum S. Annae, omnesque fratres pecuiiariter
iussi sunt saeram communionem illius diei pro illis offerre.
24 huius literis quibusdam deplorabat R. P. Canisius mi-se-
rum Bohaemiae statum, cupiens quamplurimos eo mitti.
21 [sic] huius coepit minister esse collegii Alphonsus de
Asculi.
27 huius literas vidimus typis excusas quas Rmus. episcopus
Lippomanus ad S. S. scripserat ex Polonia, de quodam insigni
miraculo, quod verus sanguis ex hostia exilisset, pungentibus
illam iudaeis, quippe quum illam per quamdam malam foeminam
accepissent, quae deprehensa in scelere cum aliis complicibus,
ignibus, vt meruerat, exusta est.
Vltimo Iulii circa 2.am horam diei, quae erat dies veneris, foe-
licissime migrauit ad Dominum R. P. noster Ignatius, praeposi-
tus noster generalis, 63 annorum aut eo circa. Fuerat generalis
praepositus 16 annis, electus omnium votis eisque repugnans,
anno 1540, quo primum a papa Paulo 3.0 Societas approbata est.
Pridie quam moreretur iussit R. P. Polanco, vt pro se et pro
P. Layenez benedictionem peteret a summo pontifice. Aegrota-
bat enim grauiter R. P. Layenez, qui paulo post vicarius gene-
ralis constitutus est. Mortuum Patris nostri corpus exenteratum
est et balsamo conditum; honorifice sepulturae traditum est in
templo nostro ad dextrum cornu altaris maioris, officium dicen-
tibus R. P. Polanco et R. P. Olaueo. Idque prirno Augusti ipso
die S. Petri ad Vincula, quo die M. Benedictus concionator mo-
destam et piam eius mentionem fecit, qua sic commota est mu-
lier quaedam vt spem sanitatis conciperet precibus R. P. nostri
pro quadam sua filia, quam e.t post aliquot menses euenisse sci-
mus per pannos quosdam vestium Patris, puellae adhibitos. Mox
vt in collegio intellecta est eius mors, iussi sumus ad orationem
accedere, et saepe deinde moniti sumus vt omnes preces et su-
spiria nostra ad noui praepositi electionem dirigeremus. Mortem
sine dubio multo ante praesciuerat, quippe quum ante aliquot
hebdomadas in domum nouam concesserat quietis causa, dicens
588 POLANCI COMPLEMENTA
etiam loanni Gurreae se non diu victurum. Ante obitum duode-
cim prouincias constituerat in quibus degebat Societas: Indias
videlicet, Brasil, Portugaliam, Anteluziam, Castiliam, Arragon,
Siciliam, partem Italiae citra Romam, partem Italiae cis Romam,
Flandriam, Germaniam Superiorem et Galliam, illa excepta quae
iam ducebatur in Aetyopiam, quibus omnibus singulos prouin-
ciales praefecerat.
6 Augusti prudentissime scripsit R. P. Polancus ad omnia co-
llegia Societatis quae ad mortem R. P. nostri pertinebant, prae-
scribens vt singuli orationem facerent, et omnes sacerdotes ter
sacrificium offerrent Domino, quanuis aequius esset, ab illo po-
tius preces expetere. Alia innumera et inexplicabilia quae ad
R. P. nostrum sanctissimum pertinent aliunde petenda sunt.
Post obitum R. P. nostri in maximis semper erat laboribus
R. P. Olaueus, qui 7 Augusti deinde in grauissimam febrem
incidit, ex qua primum per dies aliquot mentis non satis compos
erat, et tandem, ingrauescente malo, foeliciter migrauit ad Do-
minum 18 Augusti, circa 6.am horam noctis, inter diem lunae et
martis. Ven. Christi corpus sumpserat altero die martis praece-
denti, oleo vero sacro inungebatur sabbatho antequam morere
tur. Interim dum ita grauiter laborabat, oratio fiebat iussu P. re-
ctoris Sebastiani absque intermissione a fratribus noctes atque
dies, sibi mutuo succedentibus. Eodem illo die 18 in templo no-
stro sepultum est eius corpus circa horam vigesimam secun-
dam, omnibus nobis ordine ex collegio in funus prodeuntibus.
Ante multos annos Parisiis doctor erat effectus in sacra fheolo-
gia; docuerat Dilingae, familiaris fuerat imperatori, et tandem in
concilio tridentino eximius; illhic sese Societati dedidit anno 1552
in vigilia paschae. Professionem deinde solemnem fecit Societa-
tis nostrae in manibus R. P. Ignatii 1553, ipso die paschae.
Anno deinde 1554 coepit collegio romano praeesse, in quo mira-
biliter studia Societatis per tres annos promouit, ipsemet praele-
gens in sacra theologia 4.m Sententiarum, magnam partem pri-
mae partis D. Thomae, controuersias huius temporis, etc. Mira-
biliter humilis erat et vere solide pius; de quo plura alii.
Altero die post mortem R. P. Olauei, 19 videlicet Augusti,
paterna exhortatione omnes fratres collegii ad refectorium con-
uocatos, R. P. Polancus admonuit nomine R. P. uicarii Iacobi
Layenez, i.° vt quotidie feruenter precaremur Dominum pro
iis qui ex diuersis regionibus ad electionem generalis venirent;
2.° vt itidem precaremur pro generali 2.m cor Dei; 3.0 vt spiri-
tuali eordis resignatione de manu Dei hanc R. P. nostri Ignatn
et R. P. Olauei mortem cum gratiarum actione susciperemus,
certo confidentes quod omnia in bonum nobis vertet, qui non
potest non optimus esse; 4.0 vt superiores nostros R. P. vica-
rium, doctorem Madrid, P. Polancum et R. P. Sebastianum pro
veris patribus corporis et animae duceremus, quorum auxiliis et
Ephemerides,— Sept. 1556 589
consiliis iuuemur. Mirum sane dictu est, quam omnes hilariter
Dei voluntatem amplexi sint, desiderantes etiam quam ocyssime
insequi.
In mortem R. P. nostri Ignatii et R. P. Olauei plurimi ver-
sus scripti sunt et etiam typis excusi, inter quos isti diem, men-
sem et annum obitus continent:
Quando excedebat pins hoc Ignatins orbe
hdius extrema lnce cadebat iners.
Sepulchro R. P. Ignatii cfepositi figura impicta est cum epi-
taphio quodam soluta oratione quod diem obitus, et ejus indefes-
sos labores pro Christo continebat.
Circa principium Septembris optima quaedam per litteras in-
telleximus ex Billom, ex Marchia, Senis et aliis locis, quae per
Societatem nostram operari dignatur Dominus.
6 Septembris intelleximus mortem R. P. Quintini Scherlert,
qui Tornaci praepositus erat scholarium Societatis. R. P. iste,
canonicus tornacensis, sacrae theologiae licenciatus, et pius ad-
modum, Societati sese dedidit Louanii anno 155 1. Deinde Ro-
mam veniens anno eodem collegii romani rector fuit, donec
anno 1554 circa festum paschae cum P. Antonio, obedientiae
iussu, Flandriam repeteret, pro exhortatione suprema nobis re-
linquens, vt quam religiosissime obedientiam obseruaremus,
R. P. nostrum Ignatium maximi semper faceremus, et sedulo de-
nique per orationes instaremus apud Dominum vsque ad mor-
tem, pro vero spiritu Societatis.
7 huius intelleximus prosperum iter nostrorum qui Ingolsta-
dium iuerant , et simul etiam derisiones insignes , quas sustine-
bant quum Oenipontem et Monacum ingrederentur. Intellexi-
mus simul ex litteris M. Eleutherii, rectoris Bibonae } Siciliae,
foelicissime migras[s]e ad Dominum Guidonem Antonium, qui
magnum obedientiae pietatisque exemplum de se exhibuerat
semper, qui paulo antequam moreretur vetabat quemdam ma-
gnum [sic\ se tangere, et dicebat, rogatus num vellet mori, se nihil
metuere aliud, quam quod mors iam vicina parceret.
1 1 Septembris Neapolim petiit in lectica don Ioannes de
Mendoza vna cum domino Iacobo, medico, Ioanne Baptista fer-
rariensi et Lactantio; consumptus vero per duos propemodum
menses, sequenti mox nocte mortuus est feliciter in Marino, vix
12 aut 15 miliaribus a Roma. Eius vero corpus sequenti mox die
Rotram reductum, sub vesperum in templo nostro, more Socie-
tatis sepultum est.
12 Septembris abierunt ex collegio Ameriam Andraeas Fri-
sius; Paduam, Dominicus de Martinis, Michael loretanus, et Lu-
j Piuonae ms.
590 POLANCI COMPLEMENTA
tianus; Ferrariam, Ioannes Paulus calaber; Bononiam, Iuliussa-l
cerdos et Michael venetus; Perusiam denique Gaspar de Ave-
nione k, Hercules ferrariensis et Maturinus gallus: omnes decem.
Iuerunt similiter cum illis 9 alii ex domo in diuersa collegia. Ex
collegio autem germanico, quo vellent, Henricus flander, Nica- ,
sius et Ghisbertus.
Eodem die mortuus est, et vna cum don Ioanne in eodem se-
pulchro depositus, puer quidam Marcellus, ex collegio germa-
nico, qui haebraeus quondam fuerat, et a Patre nostro in Christo
educatus.
9 huius rediit ex legatione polonica 8 R. P. Salmeron, qui
mortem intelligens R. P. Ignatii et R. P. Olauii in lachrimas
prorupit, miratus vehementer, quomodo studia et alia Societatis
negotia solito modo procederent.
Ipso S. Mathaei [die] iuit Loretum M. Pisa vna cum Ferran-
te, Lactantio, Ioanne Baptista paruo et don Ioanne Layenez, vt
ibi in locum M. Montoya succederet. In itinere duos sibi obuios
et multa blasphemantes demulsit.
22 Septembris, publico romanorum consilio et S. S. approba-
tione, ad publicos labores vna cum aliis religiosis et sacerdotibus
euocati sumus; ad quos sequenti mox die quasi sexaginta nume-
ro cum ligonibus et instrumentis aliis prodiuimus, veniente etiam
nobiscum R. P. Layenez. Idem fecimus 25 huius quum fere 40
essemus.
26 vero huius omnes nos exhortatus est R. P. rector ad lin-
guae continentiam de istis tumultibus, orationem et communio-
nem frequentiorem , denique ad poenitentiae et alterius pietatis
opera quaecumque feruentiora amplexanda pro Dei gloria et ur-
genti necessitate quae tum Vrbem vrgebat aduentantibus hosti-
bus. Iuimus autem ad labores publicos saepius sequentibus
diebus.
25 huius intelleximus de morte R. P. Bernardi Oliuerii, qui
primus collegii romani rector constitutus, in Flandriam iuerat
anno 54, et Tornaci strenue cum R. P. Quintino laborarat. Mor-
tuus est vero peste.
Postquam exhortationem illam fecisset R. P. rector, asperri-
mas quasque poenitentias certatim expetebant fratres, de por-
tandis ciliciis, faciendis disciplinis, ieiuniis, etc. Sed istis negatis,
concessit vt aliqui ter in hebdomada V. Eucharistiam suscipe-
rent, et singulis diebus per horam plus solito precarentur; cui
k Auingioen ms.
8 Corrigendus omnino hic locus, ut fecit ignota manus, ad marginem
autographi scribens: «Ex Belgica; vide supra, die 19 Aprilis.» Cf. et Chron.,
VI, 22-23 (n. 57), et 32 (n. 85); tum Monum. Ignat., ser. I.a, X, 418,
420 etc.
Ephemerides,— Sept.-Oct. 1556 591
etiam noctu vel ante sommum per alteram quandam horam etiam
vacare possent. Caeterum quotidie hac de causa cantabantur pu-
blice cum processione letaniae in templo nostro.
29 huius intelleximus ex Flandria concessam iam esse licen-
tiam a rege hispanorum aedificandi collegia Societatis in Flan-
dria. Item concessam esse collegio messanensi insignem quan-
dam abbatiam, qualis etiam expectabatur pro collegio neapolita-
no. Negotium de Societate transactum erat per dominum can-
cellarium Ricardum et dominum Viglium ex parte regis; ex par-
te Societatis vero per ducem de Pheria et M. Petrum Ribaddi-
nera: tum vero successit 'postquam ad Dominum migrasset
R. P. Ignatius.
Primo Octobris miserum Germaniae statum ex litteris
M. Francisci, 30 Iunii Coloniae scriptis, intelleximus.
Sub huius principium venerunt ad collegium, Scipio, Bar-
tholomaeus, Petrus de Nits, Vrbanus et Balthasar Salmeron.
12 hujus abierunt Roma Bartholomaeus norentinus, et sa-
cristanus minor.
Istis diebus de coloniensibus, viennensibus, et indianis fra-
tribus, multa bona per literas intelleximus.
23 huius iuerunt Ameliam Georgius sardus, sacerdos, Leo
nardus et quidam alius.
26 huius foelicissime migrauit ad Dominum R. P. Andraeas
Phrusius qui per integrum annum grauissime laborauerat, post
multos exhaustos labores in Societate, quam iam etiam profes-
sus fuerat ante multos annos. Eodem die susceperat unctionem
extremam vrgente R. P. Cornelio Wisschauen, qui etiam horta-
tus erat pridie, qui erat dominicus dies, vt praepararet se ad ce-
lebrandum festum omnium sanctorum in coelis, et forte SS. apo-
stolos Simonem et Iudam aperturos portam. His ergo incitatus
audiuit die dominico sacrum, in quo vehementer consolatus est
audiens illud: «Omne debitum dimisi tibi», tanquam sibi dictum
a Domino; benedixit eodem die M. Paulo, et sequenti die com-
municatus et oleo sacro inunctus, mox deinde migrauit ad Do-
minum, et sepultus est 27 die in templo nostro.
28 huius, qui erat festum SS. apostolorum Simonis et Iudae,
habitae sunt in templo nostrae disputationes theologicae sole-
mnes; sequenti die philosophicae, tertio vero die recitatae sunt
orationes latina, graeca et haebraica cum versibus suis. Conue-
nerat cum ffratribus suis generalispraedicatorum, quod nunquam
erat antea visum. Aderant et alii plurimi cum fauore magno.
Ouin et ipse rector vniuersitatis [cum] suo bidello disputantes
moderabatur. Quamquam alioqui valde turbulenta essent omnia
Romae.
29 huius detinebatur a militibus in domo noua R. P. Ioannes
Nicolaus per integram noctem. Volebant namque fenestras do-
mus sibi praeberi, et interim arbores, domum, puteum et omnia
592
POLANCI COMPLEMENTA
misere deuastarunt per menses aliquot. Sequenti vero die duo
illum milites domum usque deduxerunt.
Ultimo Octobris susceperunt more solito, et praesidente
R. P. Madrid, doctoris titulum in sacra theologia R. P. Ema-
nuel, R. P. Montoya et R. P. Guido. In artibus vero R. P. Ba-
ptista di Iesu et M. Carolus Pharaonius.
3 Nouembris cum ingenti feruore studia nostra inchoata sunt,
et paulo post renouatae omnium officiorum regulae, ita vt vni-
uersa pulchre procedant, quorum omnium praecipuam curam
habebat R. P. Emanuel.
4 huius discesserunt Roma R. P. Guido, P. Baptista di Giesu,
et Balthasar lusitanus.
Circa principium huius mensis intelleximus Goiam iam ap-
pulisse illos nostros, qui missi erant ad Presbyterum Ioannem;
mansisse tum duos ex nostris cum aliis multis in insula quadam
valde deserta, in quam per naufragium erant eiecti. Inchoabant !
nostri exercitia Societatis in Goia.
Circa 12 huius missus est Ingolstadio libellus quidam typis
excusus, qui institutum et nomen Societatis acriter defendebat,
narrans fere omnia illa de obitu R. P. nostri quae ad collegia
transcripserat R. P. Polancus. Intelleximus etiam R. P. Cani-
sium et Lanoy iam peruenisse Patauium 2 Nouembris; regres-
sos deinde in Germaniam.
14 huius horribile quoddam factum narrabat R. P. rector,
quod praeterlapso Septembri, Aretii, quae civitas est Italiae,
contigerat: 29 Septembris, qui erat S. Michaeli sacer, spectacu-
lum quoddam magnis sumptibus erat exhibendum, de paradyso
angelorum, missionibus et hujusmodi aliis. Supra erat paradysus
et coelum collocatum, infra vero infernus. Et ecce mox initio
quum dimittitur puerulus cum lumine, vicem angeli gerens, tota
paradisus incenditur, et monachus quidam Dei Patris personam
gerens, vna cum pueris 4.or, qui diabolorum agebant vices, tor-
rebatur vt capra. Et dum omnes metuunt incendium inferni, in
quo multi erant pulueres tormentarii, et certatim exire volunt,
quasi 80 homines per egressionem compressi sunt. Factum est
vero damnum quasi bis mille ducatorum, et ingens omnium plan-
ctus, dum plurimi amicos suos mortuos desiderabant. Alio etiam
anno, veluti simili modo, diuinitus impeditum est huiusmodi spe-
ctaculum.
19 huius, vidua quaedam Roma fugiens, ad 4.or menses nobis
reliquit suam domum absque pretio, pro qua postea 50 coronae
per singulos annos soluentur. Id autem factum est quum in prio-
ribus nostris aedibus valde iam aretaremur. Laus Deo.
21 huius mirabiles audiuimus literas Colonia; mirabiles etiam
Loreto 22 huius; multo vero magis mirabiles ex Lusitania 26 hu-
1 inchoabantur ws. , et infra inchoatus est pro inchoavit.
Ephemerjdes.— Nov. 1556. -Jan. 1557 593
ius, de inmensis sumptibus quos Portugaliae rex vsque ad stu-
porem in nostros impendit qui ibant in Aetyopiam. Similia nun-
tiabant literae valentianae.
Vltimo huius cum publica processione prodierat in S. Pe-
trum S. S., concedens plaenarium iubilaeum in sequentes dies,
omnibus qui pro pace deprecabantur, cuius spem quandam prae-
bebant induciae 40 dierum.
Sub principium Decembris insignes afferebantur literae ex
Salamantica et Praga, ex Parisiis etiam et Billom.
2 huius saluus Romam rediit R. P. Natalis, et R. P. Victo-
ria vna cum socio suo Gera^rdo.
Ipso festo S. Ioannis Euangelistae orauit latine coram
Rev.mis cardinalibus in sacello pontificio R. P. Benedictus con-
cionator, cum bona gratia et ingenti omnium audientium ap-
plausu.
Ipso [festo] S. Thomae cantuariensis archiepiscopi, mirabiles
audiuimus literas de morte et sanctitate R. P. Francisci Xauier,
quae postea typis datae sunt.
30 vero huius die bonas audiuimus literas ex Ingolstadio.
[1557]
[de januario]
Anno Domini 1557, ipso die Circumcisionis, honeste erat
templum nostrum exornatum in honorem nominis D. Iesu dul-
cissimi.
2 huius insignem habuit concionem R. P. Natalis ad fratres
collegii, de peculiari gratia et spiritu Societatis.
Eodem die et sequentibus insignes audiuimus literas ex Mes-
sana, Indiis, etc.
4.0 et 5.0 eiusdem duas alias insignes conciones habuit
R. P. Natalis cum maxima omnium consolatione, quibus praepa-
rabantur fratres ad renouandum publice vota ipso die Epi-
phaniae.
Hoc eodem 5.0 die. promulgatae sunt quibusdam poeniten-
tiae quaedam impetratae, adque petendum etiam alii sunt bonis
modis instigati.
6.° eiusdem, qui erat festum Epiphaniae, omnes clara voce
vota renouauimus, tam sacerdotes quam laici omnes, et coadiu-
tores. Eramus omnes in tres classes distributi, in quibus tria sa-
cra dicebant R. P. Bobadilla, R. P. Natalis et R. P. Polancus.
Omnes eamdem votorum formam pridie scripseramus, iussique
eramus vesperi super illis meditari.
Eodem die in collegio prandebant R. P. vicarius M. Iacobus
Layenez, R. P. Bobadilla, Polanco, Natalis et Madridius. Recita-
bantur post prandium carmina; in prandio vero legebantur lite-
rae indianae, et certe admirabilis erat animorum excitatio in fra-
POr.ANOI OOMPLEMENTA.— T. II :!S
5Q4 POLANCI COMPLEMENTA
tribus omnibus, ita vt miraeulum quoddam videretur factum, per
istam votorum renouationem et conciones R. P. Natalis.
j.° huius cum ingenti feruore studia iterum aggressi su-
mus. Visitabat omnes classes R. P. Natalis.
9 huius legebantur publice in mensa diuersa fratrum deside-
ria, quibus etiam poenitentia aliqua iniungebatur, quamuis non
illa quae expetebant.
10 huius et sequentibus intelleximus mirabilia ex Billom, In-
diis, et aliis mundi partibus.
11 huius Romam venit M. Hemerius cum cognato M. Oliue-
rii, Francisco sacerdote, duobus paduanis, et cum Henrico flan-
dro, qui ex collegio germanico in patriam pergens, Paduae se So-
cietati dedit.
13 huius qui erat 8.a Epiphaniae, stupendo quodam affectu
recitauit in refectorio orationem de humilitate Hieronimus ille
noster, sub finem etiam in genua concidens, et pro humilitate,
cum omnium admiratione, Dominum Iesum suppliciter depre-
cans.
His diebus scripsimus peculiarem rationem examinandi con-
scientiam per R. P. Polancum.
20 huius, qui erat festum S. Sebastiani, dedit R. P. rector
Sebastianus omnibus facultatem communicandi. Post prandium
vero ad S. Ioannem lateranensem nos misit, in quo pulcherrimae
reliquiae cum magna deuotione monstratae sunt.
lstis diebus conciones diei veneris faciebant R. P. Emanuel,
R. P. Bottelgius, Victoria et M. Torres; idque tempore prandii.
21 huius audiuimus de coloniensibus fratribus, quomodo iam
habeant collegium Trium Coronarum, quomodo faueat sena-
tus, etc.
24. Ex suggestu enunciabat populo M. Benedictus consri
tuisse S. S. audientiam se exhibiturum semel singulis mensibus
omnibus qui de re quapiam conqueri vellent, duobus cardinali-
bus iudicibus; largiri etiam ipsum omnibus plenariam indulgen-
tiam, qui contriti ipso [die] conuersionis D. Pauli templum
D. Petri vel D. Pauli accederent.
28 huius venit ad coliegium Emerius. Ad S. Crucem in Hie-
rusalem iuit M. Benedictus cum quibusdam aliis vt sanctam cru-
cem adoraret.
29 huius Loretum iuit cum duobus aliis fratribus M. Baptista
brixianus.
Vltimo Ianuarii, qui erat dominica 2.a post Epiphaniam, coe-
pit concionari in Campo Sancto, germanice, Lambertus noster,
qui collegio m exiturus flexis primum genibus benedictionem pre-
cabatur a R. P. rectore.
m collegium ms.
Ephemerides. — Febr.-Mart. 1557 595
DE FEBRUARIO
Primo die Februarii, qui erat festum D. Ignatii, peculiari sti-
mulo exortati sunt fratres in prandio ad perfectionem, et regula-
rum, praecipue vero modestiae, obseruationem.
3.0 huius Romam rediit R. P. Petrus Ribaddinera vna cum
Gerardo et doctore Ledesma, mirabilia narrans de rerum fiandri-
carum successu.
14 huius Romam venerunt 13 fratres: quatuor Perusia, tres
Colonia, vnus Venetiis et reliqui Loreto.
Circa 20. m huius frequentes lectiones fecit, nobis praesenti-
bus, dilectissimus frater noster Dr. Ledesma. Fecit vero ad mi-
raculum vsque insignes.
24 huius venerunt ad collegium Simon prussius et Prosper.
DE MARTIO
3.0 Martii iniunctum est omnibus in collegio, vt frequenti vsu
latini sermonis ad illius puritatem contenderent.
Eodem hoc die, qui erat dies Cinerum, venit ad collegium
R. P. Madridius, et cum aliis Rdis. Patribus nostris de singulis
fratribus ad se vocatis constituit quantum quisque posset et de-
beret ieiunare.
Venit ad collegium Ioannes Marcus cum quodam alio.
4.0 Martii acceperunt primam tonsuram D. Fridericus,
M. Paulus Hoffaeus, Henricus fiander, M. Iacobus, et Theodori-
cus Maior. Ductor illorum erat M. Fuluius; et pro poenitentia di-
xerunt 7 psalmos poenitentiales.
Iuit Tybur Suetonius. Sepulturae traditus est generalis domi-
nicanorum.
5.0 huius iidem illi praescripti susceperunt 4.01 minores. Item
pro poenitentia dixerunt 7 psalmos poenitentiales.
7 huius, qui erat festurn S. Thomae Aquinatis, et dominica
quadragesimae, inchoavit iterum cum magno applausu R. P. La-
yenez praelectionem Actuum Apostolorum.
8 huius data nobis est facultas a S. S. promerendi indulgen-
tias omnes stationum, visitando nostram ecclesiam. Iniunctum
vero est vt ad singula altaria nonnisi ad spatium temporis quo
bis posset dici Pater et Aue haereremus.
13 huius iidem illi supra nominati, subdiaconi ordinati sunt.
Cum illis vero diaconus Lambertus germanus , et sacerdos
M. Thedoricus Canisius. Factum est in capite quadragesimae in
publica ordinatione in templo S. Thomae Notariorum ab episco-
po Bobio. Communicabantur plaerique omnes. Lambertus reci-
tabat euangelium, et pro poenitentia iniunctum est, primum no-
cturnum S. Petri.
15 huius constitutus est in collegio praefectus orationis
596 POLANCI COMPLEMENTA
R. P. Victoria, qui diuersis diebus diuersas constitutiones Socie-
tatis praelegit in mensa.
Audiuimus istis diebus insignes literas ex Germania, Panor-
mo, Messina, etc.
25 huius, qui erat festum annunciationis beatae Mariae vir-
ginis, celebrauit primitias in templo nostro M. Theodoricus Ca-
nisius.
Iuimus, finita concione , ordine omnes ad templum cathecu-
minorum, vbi iudaei duo, vir videlicet et foemina baptizabantur.
27. Mortuus est domi et sepulturae traditus dilectus noster
Ambrosius siculus.
28 huius venit ad collegium Gerardus hispanus. Venerant
vero multi alii istis diebus.
29 huius intelleximus quod quidam germanus, Adalbertus
nomine, monitus fuisset in templo nostro Pragae, voce pueri ex
V. Eucharistia loquentis, vt ibi maneret vbi erat, in Societate vi-
delicet, quod et fecit.
DE APRILI
Primo Aprilis coepit minister collegii esse M. Carolus,
siculus.
2 huius venit Loreto Erardus leodiensis cum quibusdam aliis.
3.0 huius acceperunt illi supra scripti diaconatum: erat au-
tem sabbathum ante dominicam in Passione: in eodem illo tem-
plo, in ordinationibus publicis.
6 huius venit ad collegium Erardus leodiensis, vna cum Ioan-
ne Baptista ferrariensi.
Legebantur mirabiles literae ex Granata, Hispalis [sic], Sira
cusis, etc.
12 huius Romam venerunt R. P. Pasquasius Broet, R. P. Ba
ptista Viola.
17 Aprilis, qui erat vigilia paschae, in sacerdotes ordinati
sunt iidem illi quinque, quos diximus, idque in Sancto Ioanne
lateranensi, peracta iam solemni supplicatione et benedictionibus
omnibus.
18 eiusdem, qui erat festum pasehae, primitias dixerunt in
templo nostro don Fredericus et Theodoricus Maior. Venerunt
vero ad prandium in collegio R. P. Pasquasius, et Baptista Vio-
la cum 3.0 quodam, in quorum gratiam carmina conscripta erant.
Ad coenam vero M. Petrus Ribaddinera et doctor Ledesma.
19 huius celebrauit primitias in templo nostro Henricus an-
tuerpianus, cuius occasione alii quidam Padres ad prandium ve-
nerunt.
21 huius Romam venit R. P. Petrus Canisius.
Sequenti vero die R. P. Leonardus Kesselt, P. Adrianus
Adriani, et P. Nicolaus Goudanus cum sociis aliquot.
25 huius, qui erat 8.a Paschae, primitias celebrauit in templo
Ephemerides.— Apr.-Jun. 1557 597
nostro M. Paulus Hoffaeus; eius occasione in prandio nobis affait
R. P. Canisius, vna cum P. Leonardo et Adriano; qui in laudem
sacerdotii verba faciens latine ad fratres , omnes exhortatus est
ad feruorem spiritus pro iuuanda Germania. Curauit etiam vt illo
die Balthasar bohaemus et alias alii germanice concionarentur.
28 huius Romam venit R. P. Nicolaus Lanoy. Abierunt vero
4,or fratres.
[de majo]
Primo Maii primitias ce^ebrauit in templo nostro M. Iacobus
fiander cuius occasione in prandio nobis affuerunt R. P. Canisius
et P. Lanoy.
8 huius, minister collegii constitutus est et publice denuntia-
tus M. Paulus Hoffaeus, qui mirabili prudentia in hoc munere se
gessit.
10 huius circa 4.am horam noctis foelicissimum spii itum Domi-
no reddi[di]t Hieronimus noster. Sepultus vero est sequenti die.
Omnibus maximum fuerat humilitatis, obedientiae, et charitatis
perfectum exemplar paucis illis mensibus, quibus in Societate
tempora multa compleuerat. Iussi sumus omnes ter dicere sacrum
pro ipso.
17 huius Romam venit R. P. Simon, vnus ex primis Pa-
tribus.
21 huius Romam venerunt ex Sicilia R. P. Hieronimus Do-
menech, P. Antonius Winck et Christophorus Layenes.
23 huius Romam venit ille frater noster Ioannes Baptista, qui
a Patribus hispanis transmissus erat ad congregationem.
27 huius, qui erat festum ascensionis, prandebant in collegio
R. P. Simon, Pasquasius, Viola , Antonius Winck, Pontius
et alii.
[de junio]
Mense Iunio valde amice et familiariter exercebant et recrea-
bant se cum fratribus collegii in domo noua R.di Patres nostri,
qui ad electionem generalis venerant. Saepe veniebant ad colle-
gium, et certatim operam dabant vt possent aliquos secum in ci-
uitates unde venerant abducere. Narrabant singuli quae in di-,
uersis partibus operatus erat Dominus, et denique ad omne bo-
num suo exemplo incitabant.
Fequenter iussi sumus precari pro Societatis negotiis".
17 Iunii, qui erat festum V. Sacramenti, more solito doctora-
tus titulum insacra theologia, in collegio nostro [accepit] R. P.
Victoria a R. P. Canisio, qui insignem orationem habuit, et eo
n Hinc, relicta fere integra pagella pura (8g v.J, alia manus apparet
usque ad De mense Octobri. Bt in QOr. repetitur 1557; et dicit, manu di-
versa ab utraque, Visa.
598 POLANCI COMPLEMENTA
die in prandio cum aliis reuerendis Patribus apud nos fuit. Re-
sponderat vero R. Pater Victoria duobus diebus praeteritis de iu-
stiricatione et de Eucharistia.
18 huius exornatum est collegium more solito tapetis, et alta-
ri ad processionem V. Eucharistiae, quae ex Minerua prodibat.
19 huius conuocans ad se Rdus. Pater vicarius sacerdotes col- •
legii, paterno affectu indicauit quonam pacto res Societatis sese
haberent. Narrans breuiter institisse Patres nostros istis diebus
apud pontificem, ut liceret ipsis ire in Hispanias, ut eligerent ge-
neralem, distulit ipse responsum ad dies aliquot; et interim exor-
tus est P. Pontius, qui omnibus insciis ad pontificem supplicatio-
nem dedit, per reverendissimos cardinales Tranensem, Reuma-
num, et ° ut non concederetur nostris profectio in Hi-
spanias, uelle namque illos subterfugere obedientiam sedis apo-
stolicae; habere quaedam intolerabilia in constitutionibus; deni-
que uelle illos generalem suo modo constituere, qui omnia
faceret pro libitu. Hinc factum est ut pontifex iusserit 18 huius
per praedictos cardinales Rdo. Patri vicario ut intra triduum
omnes constitutiones et bullas Societatis, omnium item nomina,
qui Romae sunt, ad se deferret, et neminem Roma permitteret
exire sine ipsius licentia. Confessus est suum factum Pontius, et
ita factum est quemadmodum iussit pontifex. Interim orandus est
Dominus, ut omnia haec in commodum Societatis vertat, sicut
de ipsius benignitate omnino sperandum est.
20 huius, quinque reconciliabantur cum nostris in carceribus
Turris Nonae. Itaque inflammati sunt, ut ipsimet ad se uenire
curarint sacerdotem, a quo V. Eucharistiam susciperent.
Eodem die moniti sumus orare feruentissime pro tota eccle-
sia, et maxime pro Societate nostra. Praescriptum vero est ut
laici peculiarem aliquam orationem singulis dicerent diebus, sa-
cerdotes vero collectam quandam in sacro.
24 uel 25 huius, mirabili Dei gratia impetrata est licentia re-
uerendis Patribus nostris, eundi in Germaniam praeter omnem
spem.
Item eodem die (erat octaua V. Sacramenti et festum
S. Ioannis Baptistae), ultimam suam lectionem fecit R. P. Lay-
nez, quam per calores istos mensibus aliquot statuit intermittere.
25 huius ad collegium nostrum uenit R. P. Natalis ut illi
praesit.
Eodem die conuocatis fratribus ad refectorium uale dixit
R. P. Canisius, gratias agens pro charitate qua a nostris exceptus
erat, et exhortans ut pro se et iter agentibus precaremur. Item
pro colloquio germanico, ad quod ipse cum R. P. Gaudano per-
0 Lacuna est in ms., ut infra saepe (quam lineolis significabimus).
Videtur novus scriba adversaria Theodoriei Majoris (cf. annot. 1) non
semper intelligens transcribere.
Ephemerides. -Jun.-Jul. 1557 599
gebat, ut denique desideria nostra pro iuuanda Germania excita-
remus, operam dantes ut digne uocatione nostra sancta, usque ad
finem ambulare possimus.
26 huius in Germaniam iuerunt R. P. Canisius, R. P. Gau-
danus, R. P. Victoria, P. Lucas, Gerardus nander, Clemens co-
quus; Amariam [sic], Horatius et Balthasar Fasoli; in urbes Ita-
liae, Bartholomeus fiorentinus, Alphonsus ferrariensis et quidam
hispanus.
27. Conuocatis fratribus omnibus ad refectorium dixit
R. P. Natalis cum magna suauitate propter ingentem necessita-
tem, in qua uersatur tota ecclesia romana, haeretici p et insuper
etiam nostra Societas, constitutum esse a R. P. vicario, ut post-
hac non dicerentur litaniae in templo nisi diebus festis, sed ad
eas recitandas omnes simul congregarentur ad horam 24. m; ut
pro peculiari poenitentia, qua Dominus ueluti prouocari uult ad
ea tribuenda, quae magno animo dat Patribus nostris desiderare
pro Societatis augmento, quinque fratres quotidie disciplinam fa-
cerent, ad honorem 5 uulnerum D. Iesu; vt item die veneris quin-
que semper integre ieiunarent; ut denique laici semel in hebdo-
mada, amplius quam soliti sunt communicarent, sacerdotes etiam
ut sacrificiis misse assiduis Deum placare studeant. Ordinatio-
nem cum magno studio et gratiarum actione susceperunt fratres,
et ordine suo quotidie exequuntur.
28. Lectae sunt uesperi laetaniae praelegente Rdo. P. Natali,
qui ipsemet eodem die valde acrem disciplinam subiit, cum aliis
4.or fratribus; cui aliis diebus, ordine successerunt R. P. rector,
minister et alii cum suis sociis.
29. Ordinatum est in collegio ex consilio medicorum ut
omnes pro collatione matutina, unam aut alteram panis buccel-
lam sumerent, sanitatis causa, istis caloribus. Item R. P. Natalis
concessit omnibus facultatem aliquo deambulandi post coenam.
30. Etiam domi constitutum est, ut terni singulis diebus di-
sciplinam facerent, et ipsemet Rdus. P. vicarius eo die primus
coepit.
DE MENSE IULIO
2.0 Iulii insignem habuit exhortationem ad fratres R. P. Na-
talis de signo crucis, quomodo designat Deum trinum et unum,
principium et finem omnium; et Christi incarnationem, eius pas-
sionem, quae sunt ueluti media conuenientissima ad Dei consecu-
tionem.
3.0 Iulii ad prandium uenerat Rdus. P. Cornelius Wisscha-
uen, aliquorum ex collegio confessiones posthac auditurus.
Conuocauerat eodem die omnes magistros Rdus. P. Natalis,
p Ms. habet Haeriti.
600 ' POLANCI COMPLEMENTA
ut suam de intermittendis lectionibus sententiam singuli dice-
rent, quae deinceps intermissae sunt post prandium; ante pran-
dium autem solum erat lectio per sesquihoram; fiebant tamen dis-
putationes domesticae alternis diebus post prandium.
4.0 Seruire coepit mensae R. P. Natalis seruiturus per he-
bdommadam.
5.0 Lectae sunt insignes literae ex Tornace, Petri de Bur-
gundia.
Eodem die iuerunt Roma P. Antonius Wink Perusiam, Pa-
ter Lanoy Uenetias, P. Leonardus Coloniam, P. Ioannes Gallus
Genuam.
6.° Coepit esse minister collegii P. Montoia, et sottominister
Antonius.
7. Coepit seruire ad mensam R. P. rector, qui etiam quosdam
nostrum misit ut facinorosos duos uiderent concremari uiuos in
platea quae Nauona appellatur.
9 et 10. Multi in collegio inciderunt in infirmitatem, 20 uel
25; et sequentibus diebus triginta, et plures, ita ut necesse fue-
rit lectiones intermittere, et omnes seruitio aliorum operam dare,
quod sane hilariter, et cum charitate factum est. Incidit in infir-
mitatem R. P. rettor, et sottominister Antonius; et interim
R. P. Montoia subminister [sic], uere patrem sese praestitit. Inci-
dit etiam in infirmitatem D. Torres medicus, doctor Emanuel, et
alii multi, ita ut intra septimanae tempus 40 uel 50 fuerint infir
mi. Caeterum per Dei gratiam admirabilem, omnes conualuerunt
intra septimanam, ante 18 Iulii, quae erat dies dominicus, ita ut
tum omnes praeter unum aut alterum potuerint iterum commu-
nibus se accommodare; ordinatum nihilominus est a superiori-
bus, ut sequenti illa septimana non legeretur; ut ante prandium
quilibet suo studio principali studeret secundum ordinem magi-
stri, post prandium vero duabus horis principali studio, reliquo
vero tempore uel spiritualibus, uel aliis quibuslibet, operam da-
ret; ut dormirent fratres paulo plus solito; ut sumerent quotidie
ientaculum, et qui uellent exirent aliquo post coenam. Mira res
est quomodo in ista visitatione ita totos q se tradiderunt seruitio
aliorum R. P. Natalis, P. rector, Montoya et caeteri sacerdotes
ac fratres. Laus Deo nostro, qui liquido monstrauit hac uisitatio-
ne quod sine ipso nihil possimus. Visitabat infirmos aliquoties
R. P. Polancus, R. P. Madril, R. P. Dominech et R. P. Riba-
dineira.
Ordinauit R. P. vicarius ut istis duobus mensibus domi com-
municarent fratres diebus dominicis, et ante concionem ientacu-
lum sumerent; aliquando non legebatur ad mensam, nec fiebat
concio, quia deerant qui facerent, paulatim vero redierunt omnia
in pristinum ordinem. Interim tamen quotidie ordine fiebant di-
q totum ms.
Ephemerides.— Jul.-Aug. 1557 601
sciplinae, quamuis non essent semper quinque; fiebant etiam ie-
iunia solita die veneris.
Concio publica breuior erat, cantabantur breuiusletaniae, et
nonnisi cum delectu accedebant ad templum, uel cantores soli,
uel pauci quidem etiam alii.
21. Ex collegio in domum Patrum concesserunt sanitatis cau-
sa don Federicus, Petronius, Henricus flander.
23. Constituit R. P. Natalis ut casus conscientiae quaterni
uel terni legeremus iis diebus quibus non sunt lectiones in colle-
ffio; ut unus haberet curam, soluendi dubia; et si difficiliora es-
sent, referrent ad se.
25, qui erat festum sancti lacobi, constituit R. P. Natalis,
conuocatis professoribus, ut illa septimana sequenti non legere-
tur, sed ut singuli praeceptores discipulos suos disputantes audi-
rent, una hora post prandium, de quadam parte illorum quae hac-
tenus audiuerunt, idque alternis diebus. Aliis autem diebus me-
diis legendi essent casus.
27. Absoluit P. Natalis lectionem casuum reseruatorum So-
cietatis, quam aliquoties fecerat coram confessoribus quibusdam
collegii.
Erat in collegio quidam Ioannes Marcus ualde infirmus, ita
ut medicus crederet eum moriturum, et tamen Dei beneficio con-
ualuit orantibus fratribus, ita ut sequenti die diceret medicus
cuidam, miraculo quodam euasisse mortem .
In ultimum diem huius, qui anniuersarius erat quo ad coelum
migrauit Rdus. Pater noster, multi desiderabant communicare,
sed nemini uel hoc, uel ullum aliud externum a superioribus con-
cessum est.
DE MENSE AUGUSTO
Primo Augusti ualde infirmus erat M. Erardus usque ad mor-
tem, et fratres omnes circa meridiem uocati sunt, ad dicendum
letanias pro eo, a R. P. Natali.
Eodem die constituit R. P. Natalis, ut sequenti illa septima-
na alternis tantum diebus a philosophis legeretur.
3.0 huius circa quintam noctis horam foelicissime migrauit
ad Dominum Mter. Erardus leodiensis, qui multos annos Vien-
nae, et postea et in Italia strenue seruiuit Domino, eximium obe-
dientiae et alacritatis in Dei seruitio specimen de se praebens.
Sequenti vero die corpus eius honorifice ex collegio in templum
nostrum deportatum, sepulturae traditum est ad dextrum cornu
altaris maioris. Erat sacerdos iam a tribus annis; die martis mor-
tuus est; die ueneris praecedenti uenerabilem Eucharistiam ac-
ceperat, et die sabbathi extremam unctionem, et tandem die mar-
tis est mortuus maxima cum omnium aedificatione.
Eodem die Ameriam iuit Henricus antuerpianus cum Mtro.
6o2 POLANCJ COMPLEMENTA
Iacobo medico, sanitatis causa r, ut deinde pergat in patriam si
utcunque conualescat.
5. Rediit ex peregrinatione ad S. Iacobum Ioannes Antonius
bononiensis, in qua amplius quam annum impenderat.
6. Intelleximus mortem R. P. Villanovae s in Hispaniis, qui
licet non perinde doctus esset, mirabiliter tamen ualebat spiritu
et scientia quadam diuina. Mortuus est Compluti, ubi collegium
Societatis fundarat, sicut etiam alibi plurima per ipsum effecerat
Dominus.
7. Constitutum est a R. P. Natali ut sequenti septimana al-
ternis diebus legeremus et alternis diebus disputaremus.
8. Venerunt ad collegium Nicolaus caietanus, Theodoricus
gandensis, Guillelmus germanus et Antonius gallus. Maturius
mittebantur hi, quia turbatio quaedam erat domi, ex qua duo no-
uitii abierant praecedenti nocte: Henricus vestphalus et Michael
hispanus. 3.0 veroAugusti conscendens murum aufugerat domo
conterraneus meus Hesselius.
10. In festo S. Laurentii dicebat R. P. Natalis sacerdotibus
collegii ad se vocatis, ad extremum iam deductum esse negotium
illud contra Societatem, quod supra diximus inchoatum fuisse a
Pontio. Iam enim ex literis et aliis rebus manifesto deprehen-
sum est, P. Bobadilla cum duobus aut tribus aliis praefecturam
Societatis affectare. Id enim et scribit, se secundum iustitiam de-
bereesse superiorem, nec desiderare, nisi secundum iustitiam esse
deberet; P. Laynez ueio solum nomine vicarium esse. Loquutus
est hac de re cum R.mo cardinale de Carpi , cui postea loquutus
est postea [sic] R. P. Laynez vicarius uerus et a Deo constitutus;
et etiam ego, allegans illi ex prima institutione et regula Socie-
tatis; item ex bulla gratiarum Societatis a Paulo, illum qui quo-
cumque modo directe uel indirecte affectaret praelaturam , uel
quamcumque praeeminentiam in Societate, eo ipso inhabilem esse.
Huc accedit quod professi, dum uota emittunt specialiter promit-
tant se [n]ullam unquam dignitatemaffectaturos. Tandem dixit et
iussit R.mus cardinalis ut congregationes solitae fierent a nostris
R.dis Patribus, nemine professorum secluso; sed superioris lo-
cum et autoritatem haberet R. P. Laynez, qui legitime secun-
dum constitutionum formam electus est primo , et postea ab
omnibus Patribus simul congregatis, tanquam legitime electus
approbatus est; quem denique Hispania, Lusitania, Sicilia, Ger-
mania, Italia, Gallia et omnia denique Societatis membra per to-
tum orbem, pro vero superiori in literis et operibus suis agno-
scunt.
Dicunt hiconiurati, nullas esse constitutiones hactenus fa-
ctas, et a se debere fieri, superiorem constitui, et omnia Societa-
r Hinc alia manus in ms. — s Vilgia noua ms. hic, et infra non
semel.
Ephemerides.— Aug. 1557 6o3
tis negotia gubernari. Certo approbatio sedis apostolicae, ratas
esseiussit constitutiones, eo ipso quo[d] a R.do P. Ignatio essent
conscriptae: conscripsit ipse, promulgari eas iussit per me in Hi-
spaniis, Lusitania , Germania, et Italia, et uiuus adhuc proprio
ore nobis dixit et iniunxit ut obseruaremus Quod autem non
obseruauerit 9, prae humilitate fecisse videtur.
Est haec maxima tribulatio , et quae diabolo instigante dire-
cte tendat ad totius Societatis destructionem. Verum post mul-
tam considerationem et orationem, plurimum consolamur in Do-
mino, absque timore,nihil dubitantes quia omnia ad maius bonum
Societatis cedent. Interim tamen iudicamus diligentissime age n-
dum esse ut nunc semel tota ista ambitio penitus praecidatur.
Quod si haec eadem post annos aliquot contigisset, quando
minus forte poterit illi obuiari, maximum posset afferre damnum.
Quare et laudandus est Dominus, quod cito dedit haec deprae-
hendi.
Statutum autem est, ne quis corrumpatur, ut nullus dum haec
durant domum uadat nisi urgente necessitate, et ne quis cum
aliquo domi commorante ' loquatur.
Dixerat P. Pontius Gulielmo germano: Hispanos bene tra-
ctant; uos autem non secus quam si bestiae essetis. Sed age, cito
iterum minister ero, et tum benigne uos curabo. Ipse uero Gu-
lielmus haec ad superiores retulit, et ita esse propria scriptione te-
status est.
De autoribus huius negotii nunquam iudicaui quod peccent
mortaliter vel aliter, quamuis dicam saepe: Hoc non mihi placet;
Hoc nihil est, etc: Dominus sit illorum iudex.
De pontifice nihil unquam male metui, sed post longam deh-
berationem semper constitui obuiis ulnis amplexandum esse quic-
quid tandem ille autoritate apostolica de Societate statuerit. Non
enim potest non a Deo hoc esse. Et autoritas apostolica semper
in omnibus est propicia, quippe quae uocationem nostram com-
probat esse a Deo. Quare et in omnibus his animos nostros vnire
debemus in hac sancta uocatione nostra, sacrificia quotidiana et
orationes alias pro hoc negotio offerre, circumspecte agere cum
aliis omnibus ut unitos in uero spiritu nos conseruemus, et omnes
mille oculis obseruemus.
Pro confirmatione vocationis nostrae obseruandum est quam
mirabiliter nos Dominus interno suo instinctu uocarit. Et curan-
dum diligenter ut confirmemur semper magis ac magis in hac
recta linea: Deus, Christus, religio a P. Ignatio instituta et a sede
' commemorante ms.
9 Intelligas, pro adjunctis, «quod non observaverit» constitutionem de
eligendo vicario: unde nominandus fuit a sodalibus professis exstantibus.
Romae. Cf. Lain. Monum., I, 284, etc. Porro de hac re tota fac consulas
Bobad. Monum., xn sqq., 184, etc; et Epist. P. Nadal, IV, 98 sqq.
604 POLANCI COMPLEMENTA
apostolica approbata, et P. vicarius M. Iacobus Laynez legitime
secundum constitutiones electus.
12. Reuocatis ad se sacerdotibus dixit R. P. Natalis cessasse
iam conspirationem de triumuirato uel potius duumuirato, quia
P. Paschasius nunquam uisus est consensisse, quanuis uideba-
tur haerere u dubius; sed nunc se penitus dedidit R. P. Layne-z
vicario. P. Simon omnino etiam desciuit ad R. P. vicarium. Re-
stat ergo solus P. Bobadilla, de quo etiam sperandum est, quod
cito per Dei gratiam resipiscet, quamuis dixerit se uelle adire
pontificem, si ei v concedatur superioritas a Rmo. cardinale de
Carpi. Sed uae illi, quandoquidem pontifex obedientiae obseruan-
tissimus est, ut aliquando dixit Rmus. cardinalis deGraenen [sic].
P. Viola et P. Adrianus uidebantur declinare ad partes Bobadil-
lae. Sed pro omnibus orandum est. Et posthac licebit more soli-
to domum ire, et cum quibuslibet colloqui, dummodo obseruet
unusquisque quid et quicum loquatur.
Eodem die coepit esse minister collegii P. don Federicus,
conferente se R. P. Montoya ad docendum metaphysicam, et
cum maxima humilitate mox se ad communia fratrum officia
dante.
15. qui erat festum assumptionis B. V. Mariae, hora I2; foeli-
cissime migrauit ad Dominum dilectissimus frater noster Petrus
della Torre, qui vix annum in Societate nostra cum magno pro-
fectu spirituali transegerat, postquam in diuersis principum ac
regum aulis didicerat omnia vanitatem esse praeter soli Deo ser
uire, et humilem D.Tesvm in humilitate sequi. Hispanus erat, et
multo tempore ante mortem grauissimam agoniam sustinuit, per
quam speramus omnes eius poenas diuina misericordia sublatas
esse. Eodem die more solito sepulturae traditum est corpus in
ecclesia nostra ante vesperas; et per tres dies iussi sunt fratres
pro eius salute, omnes suas orationes et sacrificia applicare.
16. Coeperunt in collegio nostro exercitia spiritualia facere
26 fratres aut eo circa, qui in diuersis cubiculis constituti non-
nisi in prandio et coena prodibant, tanquam angeli, ad refectio
nem, et vesperi ad laetanias: iussi sumus proillis rogare quoties-
cunque faceremus orationem, neque loqui cum illis aut trans-
euntes videre.
17. Ad collegium venit Ioannes flander.
20 et 21. Omnes exercitantes confessi sunt R. P. Cornelio.
23. Egressi sunt exercitantes cum nouo feruore. Sequenti
vero die alii circa viginti successerunt, et sequentibus diebus
alii quatuor.
28, qui erat festum D. Augustini impositus est finis per Dei
gratiam libris «De anima», Aristotelis, et foti cursui artium; in
u haec ero ms.; cf. annot. o. — v Hoc verbum ei suffectum est alii
quod legi nequit: sensus exigere videtur non.
Ephemerides. - Aug. Sept. 1557 605
quibus fuerant Ioannes Nicolaus, Michael Boteglio, Gvilelmus,
Balduinus, Andreas friso, Hermes flander, Petrus briton; ger-
manici collegii, Thomas anglus et Hector: praeceptor eorum
Theodoricus Maior.
29 et 30. Exierunt exercitia [sic] M. Canisius et alii, bene per-
moti in Domino.
Iisdem duobus diebus fecit lectiones et respondit M. Paulus
Hoffaeus pro doctoratu in theologia, de 10 cap. ad Hebraeos, et
questione 3. "Sententiarum [distinct. XXV]: quantum oportuerit
eos credere qui erant ante Christum.
30. Responderunt in logica Balduinus et Andreas friso, ut
crearentur magistri.
30. Conuocatis ad se magistris constituit R. P. Natalis ut
theologi duas quotidie haberent lectiones ante prandium, et post
prandium una hora priuatim repeterent; disputarent autem die
sabbathi, et etiam alternis diebus de conclusionibus defendendis
in ecclesia; vt physici non audirent lectiones, sed praepararent
conclusiones; vt logici et dialectici singulis diebus legerent per
sesquihoram ante prandium, et tantundem post prandium, et pri-
uatim repeterent audita, disputarent uero die sabbathi; ut prima,
4#a et 3.a classis mane duas horas, et uesperi duas horas cum di-
midia legeret; 2.H uero duas horas mane, et totidem uesperi;
rhetoricis nihil est praescriptum, quia M. Edmunduserat w,
et aegrotabat M. Benedictus.
31. Responderunt in physica Balduinus et Andreas.
DE MENSE SEPTEMBRI
Primo die Septembris ualde solenniter creatus est sacrae
theologiae doctor M. Paulus Haffaeus una cum Balduino et An-
drea, qui magistri artium facti sunt a R. P. Natale, qui insignem
habuit orationem, sicut efiam ipse M. Paulus, ita ut uere maxi-
ma Dei laus hinc processerit. Communicati sunt omnes simul in
sacro R. P. Natalis, obseruatis ceremoniis solitis.
2. Responderunt in logica et physica Gulielmus et Petrus
briton, et mox deinde magistri artium facti sunt a R. P. Natali
post absolutum sacrum et breuem quandam oratiunculam.
Eodem die Roma ex collegio discesserunt post prandium 21
fratres: R. P. Paulus, Viennam; R. P. Canisius cum Balduino
et Andrea, Coloniam; M. Gulielmus, Ingolstadium; R. P. M. Be-
nedictus, concionator, parmensis, Paduam, una cum M. Emun-
do, Egidio, Roberto, loanne de Lorena x, Michaele, Diomede,
Prospero, Antonio del Rio, Venceslao bohemo et Theodorico
gandensi, Petro nicensi, et Ioanne de Platea; Petrus briton et
■w Spatium vacuum pro duobus vel tribus verbis in ms. relictum est.
Vide annot. o.— * dello Rena ms.
606 POLANCI COMPLEMKNTA
Ioannes Marcus, Ameriam. Eodem die ad collegium venit ex Si-
cilia M. Arnoldus Lonchus.
4. Respondit bis pro magisterio in artibus Nicolaus caieta-
nus, et postero die creatus est more solito magister in artibus,
post solennem communionem, die dominico.
5. qui erat dominicus dies, quo licebat promereri iubilaeum,
communicati sunt in carcere Turris Annonae *, 14; in corte
Sabella 13, et in capitolio 10. Ipse uero gubernator Vrbis, se-
quenti die cum familia sua uenit ad domum nostram ut confite-
retur.
Tota ista septimana usque ad 5.m huius, nihil lectum est in
theologia et artribus propter actus, nisi ualde raro. Voluit enim
R. P. Natalis ut illo die quo actus esset in artibus, nullae fierent
in illis lectiones. Voluit item ut praeceptor suum discipulum
defenderet et alii argumentarentur, etiam theologiae profes-
sores.
Hac nocte sequenti mortuus est Matheus hispanus, et sequen-
ti die sepultus, qui multos annos humilibus operibus et laboriosis
in Societate fideliter Domino seruierat. Erat ex illis sanctis coad-
iutoribus domus.
6. Inchoatus est liber Peri herminias z Aristotelis.
7. Constituit R. P. Natalis consulto R. P.re vicario, ut iis
qui hactenus audierunt metaphysicam legerentur Aristotelis To-
pica et Elenchi, dolens quod cum tanta turbatione disciplina-
rum, dialecticis hactenus praelecta esset in collegio ethica et
metaphysica.
Constituit item eodem die ut singulis sabbathis theologi per
se post prandium disputarent de omnibus lectionibus, quas per
septimanam audierunt. Studentes vero in artibus idem facerent
separatim a theologis in sua classe, ad quam omnes artistae con-
uenirent.
8. qui erat natiuitatis B. V. JVfariae, constitutum est a
R. P. vicario ut non disputarentur conclusiones in renouatione
studiorum. Eodem die, 17 communicarunt in carcere Turris No-
nae, et 7 alii confessi.
9. Facta est uindemia uineae nostrae, ex qua 4.or uini uasa
prouenerunt.
10. Inchoatus est liber Topicorum Aristotelis; ordinauit etiam
R. P. Natalis ut diebus sabbathi uterque magistrorum aduersus
contrarium discipulum argumentaretur primo, et deinde discipu-
li singuli cum singulis respondentibus.
13. Laborante in extremis R.m0 cardinale S. Iacobi iussi su-
mus post prandium orare per aliquantulum temporis spatium.
14, qui erat festum exaltationis S. Crucis, confirmata est pax
inter pontificem et imperatorem, redeuntibus Rmis. cardinalibus
y Sic ms.; cf. infra, ad diem 8; et ad 24 Oct. — z Id est, Uepl 'ep|j.TjvEcas\
EPHEMERIDES. — SEPT. I557 607
Carapha et de S. Fiore et Viteloz 10. Et ecce illa ipsa nocte ita
inundauit Tyberis per sequentes aliquot dies, ut usque ad tem-
plum nostrum pertingeret, et omnium domos occuparet. Vinum
et alia omnia in superiorem locum ad coenaculum asportauimus.
Iuimus 28 in domum Patrum, ex collegio. Recitauimus 7 psal-
mos praelegente R. P. vicario; tota nocte oratum est horatim.
Vere iustus est Dominus et mirabilis in iudiciis suis. Nunquam
ego in uita huiusmodi rem tam mirabilem tamque stupendam
uidi. quae uere est omnibus saeculis memoranda ad Dei gloriam,
qui huiusmodi modis efflcacissime et inuiolabiliter ostendit se Do-
minum esse uniuersorum, et posse nos eadem facilitate suffocare
omnes, si fecit uno die et nocte una ut usque ad fenestras domo-
rum excresceret aqua, et iam cubiculum portinarii in collegio su-
peraret.
A nocte quae praecessit 15.* huius, quae erat 18 B. Virginis
Mariae aa usque 5.am horam noctis sequentis, continuo semper
cum ingenti impetu excreuit aqua. Atque tandem incipiens defi-
cere sequenti die, quae erat dies iouis, et subsequente die ve-
neris, penitus rediit in alueum suum. Interim tamen omnia inter-
na domorum plena erant aquis et argilla. Vere haec manus Do ■
mini erat, et bene monstrabat Dominus uniuersorum se esse do-
minum.
18. Iuerunt Perusium ex collegio R. P. Ioannes Nicolaus,
Innocentius, Ioannes Baptista venetus, et Ioannes flander.
Eodem die uenerunt Laureto Ioannes Leonardus calaber,
Ioannes Dominicus, et Melchior mediolanensis.
Eodem die Romam uenit filius ducis de Alba.
19. Ipsemet dux venit: erat autem dominicus dies, quo ma-
xima celebrata est laetitia de pace; et P. Michael Boteglio in
concione exaggerabat quae erant de dilu[u]io.
Omnibus istis diebus nihil nobis defuit ex solitis, imo cardina-
lis quidam et theatini domum nostram miserant pro panibus.
Non tamen est lectum a die mercurii post prandium, usque ad
diem lunae sequentem, quo die non legebatur quidem pueris; in
altioribus tamen classibus lectum est, sed in domo nostra in cu-
biculis priuatis.
20. Iuerunt in Siciliam ex domo Ioannes Leonardus cala-
ber, Michael venetus, Ferdinandus et Sebastianus de Amelia. Ex
collegio Ioannes latinus, Gerardus hispanus, Antonius gallus,
Ioannes Thomas, Nicolaus de Caieta, et Valentinus atque loan-
nes bohemi.
21. qui erat festum S. Mathaei, promulgatum est iubileum
aa Sic ms.; sed lege: quae erat 8.* [Nativitatis] B. Virginis Mariae.
10 Scilicet Vitellotio Vitellio. Alii autem duo, ut scitum est, Carolus Ca-
raffa et Guido Ascanius Sfortia.
608 POLANCi COMPLEMENTA
pro pace inter reges, quod durabat usque ad festum omnium san-
ctorum. Singulis diebus mercurii abstinendum erat a carnibus;
diebus veneris ieiunandum. Singulis diebus recitandum «Da pa-
cem, Domine»; «Benedictus Dominus*, etc; «Fiat pax in virtu-
te», etc; Oratio «Exaudi», etc, et «Deus a quo sancta», etc;
«Benedicamus Domino». Aut non bb novit haec legere, debebat
dicere quinquies «Pater noster» et «Aue Maria».
Nos in collegio sequenti die mercurii abstinere coepimus a
carnibus; et uesperi post laetanias, orationes istas simul recitare.
23. Venerunt Vienna M. Rogerius flander, duo germani et
unus bohemus, una cum Alphonso ferrariensi, qui eodem mox
die venit ad collegium.
21, qui erat festum S. Mathaei, omnes qui habitabant in domo
anguli migrarunt ad collegium et ex cubiculis domus illius con-
stitutae sunt classes humaniorum studiorum, quia classes colle-
arii ob humorem adhuc minus sanae erant.
25. Disputatae sunt priuatim aliquot conclusiones philosophi-
cae, ex iis quae sunt defendendae in templo.
Iuerat istis diebus ad ducem de Alba procurator domus,
P. Baptista Pezzanus, et dono dedit domui dux 50 coronas sive
scuta; filius vero eius, 10. Laus Deo.
26. Indicatum est nobis de morte P. Henrici antuerpiani,
qui foelicissime mortuus est Ameliae 2.0 hujus. Sub finem uitae,
intelligens iam imminere mortem, magno desiderio illam exo-
pta[ba]t, ingeminans saepe illud suum solitum: ODio mio,quando
saro una cosa con teco! et deinde multa pia loquens in agoniam
24 horarum incidens, tandem foeliciter expirauit, cuius foelicissi-
ma et sanctissima uita inconcusa[m] nobis spem praebet, illum
iam cum Domino regnare in coelestibus cc.
DE MENSE OCTOBRI
Primo huius missi sunt ex collegio Florentiam Gaspar peru-
sinus et Antonius Leo.
2.0 huius Romam uenerunt Amelia M. Iacobus flander et Ho-
ratius neapolitanus, et item mox duo ad collegium.
5.0 huius iuerunt in Montem Pelusianum M. Alfonsus d'As-
coli, Franciscus Granata, Christophorus Drusillio dd et Alexius.
6.° huius nunciatum nobis est, grauiter aegrotare M. Ed-
mundum Loreti.
15. ° huius discessit Roma R. P. Adrianus antuerpianus una
cum Melchiore.
16. ° huius definitum est non fore disputationes ante studio-
bb Sic ms.; legendum censemus: Qui autem non. — cc Sequuntur in ms.
duo folia pura; in ^.°v. apparet manus quarti amanuensis. Et in ^."r.,
ignota manus posuit: P. D. Theodorici Magni. 1557. Cf. autem annot. I.
— dd Sic pro Trujillo .
Ephemerides. - Oct. 1557 609
rum renouationem, sed differendas esse usque ad electionem ge-
neralis, licet iam impressae sint conclusiones in S. Mathaeum, et
primam 2.ae, et phylosophiae.
Venerunt [sic] Loreto Romam R. P. Emanuel lusitanus. Eo-
dem die iuerunt equites in Flandriam R. P. Salmeron et magi-
ster Petrus Ribaddinera; deduxerunt autem illos R. P. vicarius
et R. P. Natalis.
17 huius iuit in Hyspanias Ioannes Baptista, vt Patres ad con-
gregationem et electionem vocaret generalis. Eodem die abiit in
Siciliam R. P. Dominicus, q,ui pridie Romam redierat ab illa pro-
fectione quam 12 huius, vna cum R. P. Antonio Winck in Sici-
liam susceperat.
18 huius, quo erat festum S. Lucae, non est lectum in col-
legio.
Iuit eodem die Veronam R. P. Baptista Viola, qui pridie ad
collegium uenerat, et fratres omnes campanae pulsu curauit uo-
cari, ut illos amplexaretur et valediceret.
19 et 20 huius iterum legerunt M. Emanuel et M. Rogerius,
sed tum penitus valedixerunt auditorio.
21 huius coepimus deferre scamna et tabulas et storias in
aliam domum, ad quara eramus migraturi, et praecedente
R. P. Natali, omnes deinde sequuti sumus aliqua portando sin-
guli. Idque tribus vicibus continue. Item hoc sequenti die feci-
mus. Die sabbati sequenti, non.
24 huius itum est in carceres, et multi admodum in Torre de
Nona voluerunt confiteri.
Erat istis diebus occupati [sic] R. P. Natalis in ordinandis
omnibus quae ad studiorum renouationem pertinent: examina-
bantur fratres qui domi erant, ad quae studia possent accedere.
27 huius iterum portauimus onera ad alteram domum, ad
quam eramus migraturi. Festo Simonis et Iudae nihil fecimus;
29 deinde multa portauimus, et multi nostrum illa nocte in domo
noua manserunt. At 30, die ultimo mensis [sic], omnia reliqua
detulimus et omnes simul migrauimus. Laus Deo optimo maxi-
mo, qui in illarum rerum statu, quum uidelicet omnibus nobis
discedendum esset Roma, de tam commoda habitatione prouidit
nobis. R. P. Natalis omnia per se ordinauit de refectorio, cubi-
culis, ordine lectionum, et aliis, etc.
30 huius Romam uenit P. Baptista di Giesu cum 4.or aliis;
Mathaeus germanus, et Gerardus quidam flander.
Istis duobus diebus intrarunt item germani in domum quam-
dam satis bonam nobis vicinam.
Festo S. apostolorum Simonis et Iudae consecratus est
M. Lambertus sacerdos, et festo omnium sanctorum celebrauit
primitias in templo nostro.
Itum est circa festum omnium sanctorum ad carceres et ho-
spitale S. Iacobi, et multi sunt communicati.
FOLANCI COMPLEMENTA.— T. LT. 39
6lO POLANGI COMPLEMENTA
Ultimus huius. Habita est oratio latina in laudem scientia-
rum, et dialogus quidam in ecclesia nostra, pro studiorum reno-
uatione; et nihil amplius.
Circa principium huius mensis acceperam 2 coronas ab Ioan-
ne di Bordo, quas dabam R. P. Sebastiano.
DE MENSE NOVEMBRI
2.° et 3.0 huius disposita sunt omnia in collegio quoad clas-
ses pertinet et cubicula. M. Ledesma venit in collegium cum
Hectore. Item M. Rogerius ex collegio germanico, in cuius lo-
cum successit, 2° huius, Theodoricus Maior.
4.0 huius cum magna celebritate inchoatae sunt lectiones
omnes in collegio nostronouo apud Arcum Camillianum. Singu-
li lectores, ut opinor (de theologis scio), duas habebant praefa-
tiones; et nouus feruor erat in omnibus. Legerunt in theologia,
R. P. Polancus euangelium S. Ioannis; M. Emanuel prophe-
t[i]am Oseae et p.am 2.ae; Ledesma vero 2.am 2.ae; magister To-
rres phisicam; doctor Torres mathematicam; M. Montoia, logi-
cam; M. Rogerius, dialecticam; rhetoricam, magister Arnoldus;
Baptista, haebraicam linguam; M. Carolus, graecam, et sic de
aliis, etc. Mane legebatur a I5.a usque ad 16. am; vesperi a 20. a
usque ad 23. am Quotidie fiebant repetitiones priuatae hora prima
noctis,theologorum etphilosophorum; etiam in collegio germani-
co. Deo Opt. Max. laus.
Venit ad collegium germanicum Ioannes vienensis. Datae
sunt ipsi uestes eius sumptibus, et audire coepit summulas.
Omnes pueros vocauit P. Laurentius, et diligentiam solito
maiorem indixit, ordinans ut loquerentur latine, bene expende-
rent tempus, orarent, et alia officia sedulo facerent.
5.°.Sarcitum est collegium germanicum sumptibus Domini.
6.° huius lectum est ab omnibus magistris, etiamsi sabbathum
esset.
Constitutum quoque est ut ordine proponerent theologi suas
dubitationes in scolis, in magistros.
8.° huius lectae sunt in collegic germanico regulae commu-
nes, ut cum nouo feruore incipiant eas obseruare.
10 uel 11 huius accepit Viglianoua a cardinale Moron pro
collegio germanico
13 huius disputatum est publice in collegio nostro in omni-
bus facultatibus, quia erat die[s] sabbathi.
Eodem die constituit doctor Madrid ut Laurentius obseruaret
computationem omnium quae expenduntur in collegio germani-
co, vtque deferret ad illum summo [sic] diebus sabbathi uniuer-
sa; vt nihil expenderetur absque ipsius ordine et iussu; vt Viglia-
noua solum hoc curaret; ut peccunias debitas acciperet et con-
seruaret, receptas autem in manus daret R. P. Laurentii; vt 2.m
Ephemerides.— Nov. 1557 611
illius voluntatem expenderentur omnia. Iussit etiam vt Vigliano-
ua emeret pro collegio germanico granum.
14 Nouembris ordinati sunt sacerdotes, magister Ledesma ex
collegio Societatis; M. Ioannes Baptista florentinus, domi; et
Christianus, ex collegio germanico.
15 huius factus est minister collegii romani P. Baptista, modo
dictus. I[s]tis diebus acceperunt serio corde R. Patres nostri colle-
gii germanici negotia, vt illud a debitis eximerent; iussum etiam
est, ut orationem facerent fratres, et speramus per Dei gratiam
recte fore iam. ,
17 huius dedit noster R. P. Cornelius vltima illa scripta de
conceptione beatae virginis Mariae, in quibus dicebat velle Deum
immaculatam B. Virginis conceptionem nouo quodam miraculo
confirmare. Perfice, Domine Deus, quod maximum est in hoc
negotio pro gloria tua et totius ecclesiae tuae sanctae aedificatio
ne! Idem hoc multis aliis valde confidenter dixit, mihi autem cla-
rissime, 24 huius, pridie Stae. Catharinae virginis, dicens se
omnia illa de conceptione B. Virginis cum intellectu scripsisse;
veruntamen i^Nouembris, quumincollegio fratrum co[n]ffessio-
nes audiret, valde magnam illustrationem se accepisse in intelle-
ctu, quod sine macula concepta esset beata virgo Maria, quod-
que in illius eonfirmatione Deus liberaturus esset obsessam, vt-
que simul aliis scriptis adiungeret illud psalmi: Adiuuabit eam
Deus mane diluculo; Deus in medio eius, non commouebitur. In-
terim tamen dicebat humillime et valde clare atque resignate, ni-
hil se uel minimum in hac re facturum, quod non consentiret
vndequaque cum sancta obedientia, quam semper in omnibus
istis quae vilissimo seruo suo indicare dignatur Dominus, prae-
ferendam iudicabat. Addebat etiam magnas sibi ex hoc negotio
tribulationes forte imminere, quamuis tamen nunquam falli solet,
quando cum huiusmodi illustratione intellectus talia dedit ali-
quando cognoscere Deus, sicut contigit de R. P. Andrea Phru-
sio, muliere romana grauida, et aliis multis frequenter.
20 huius omnes classes scolarum in collegio coeperunt esse
foris, atque ita occlusum est collegium fratrum, vt nullus intrare
posset; et si quis vellet cum altero loqui, foras deberet prodire.
21 huius et sequentibus agebatur de dispensa et villa noua ex
collegio germanico.
23 huius coeperunt fratres bini disputare et repetere lectio-
nem in classe theologiae.
24 huius locutus est primo doctor Madrid cum M. Theodoro
de abitu cum quodam episcopo italo; Patres tamen Societatis
semper habituros curam illius, etiamsi minus illa conditio succe-
deret. Ipse uero respondit se in omnibus istis velle sequi Patrum
Societatis consilium. Deinde 25 huius, ipsb S. Catharinae circa
uesperum vocatus est. Iuit Theodorus domum ad episcopum
illum, statutum est ut sequenti mox die proficisceretur. Placuit,
6l2 POLANCI COMPLEMENTA
dimisimus amice 2.m constitutiones collegii, communicatus est
ipse sequenti [die], salutauit R. P. vicarium, P. Polancum, P. Ma-
drid, P. Cornelium, et satis laetus discessit 26 hujus: Faxit Do-
minus ut sic ei vilescant omnia mundana, vt omnibus praeferat
aliquando paupertatem et humilitatem Christi Domini nostri.
Istis diebus aegrotabat in collegio germanico Traianus, qui
coeperat 21 huius. Contraxerat febrim 19 huius, pila ludens.
Eius amici extraordinarios sumptus faciebant.
28 huius accersitus est Antonius ad illum qui curam illius
ferebat, ipse uero constantissimorespondit spiritu, omnino se uel-
le religiosum esse, et ad haec vocari a Domino; fecerat pridie con-
fessionem generalem, et epistolam iam antea hac de re scripse-
rat. Laus Deo: quia uero mirabile est, quod tam mirabilia Domi-
nus per famulos suos loquatur, quos spiritu suo pascit.
Eodem die diuulgatum est iubilaeum a S. S. in proximum fe-
stum Natalis Domini, pro pace; debuimus singulis diebus dicere
7 Pater noster, et 7 Aue Maria et semel Credo; die mercurii non
manducare carnes; die veneris ieiunare, et semel saltem confite-
ri ante Natale, et tum communicari.
30 huius, qui erat festum S. Andreae, publicatum est iubilae-
um in templo et in carceribus, constitutum quoque est vt domi
in collegio nostro et collegio germanico conuenirent omnes do-
mestici ad dicendum 7 Pater et Aue, et semel Credo.
DE MENSE DECEMBRI
Primo die mensis magno spiritu et deuotione accessit ex col-
legio germanico ad religionem S. Dominici super Minerua qui
dam scolaris, Antonius nomine, qui ibi aliquandiu conuictor
fuerat, quibus [sic] sane obediens, et optimae indolis. Multo tem-
pore creuerat ipsi semper desiderium istud religionis, orans Do-
minum et faciens etiam orationem fundi ab aliis. Indicauit car-
dinali suo desiderium, et cum quibusdam aliis fratribus, curam
ipsius gerentibus, valde viriliter egit.. Bis quoque, nobis insciis,
Mineruam petiit, locumque impetrauit. Pridie quam vellet abire,
indicauit nobis quod omnino vellet ire sequenti die, etiamsi non
omnino consensissent amici sui. Misimus tamen nos illum se-
quenti die cum Catharino ad quendam gerentem ipsius curam,
et is, Domino disponente, benedictionem illi dedit. Atque ita a
nobis etiam accepta benedictione, humiliter in genua prostratus,
et a sociis suis veniam petiit et praecipue a Catharino, genibus
fiexis, cum omnium consolatione discessit, Catharinus et aliis duo-
bus scolasticis comitatus [sic]\ commotus est ad lachrimas. Co-
smas.Octauius determinationem suam absoluit, vt sequenti domi-
nica cum fratre iret ad eandem religionem, et reliqui etiam valde
commoti sunt. Laus Deo optimo maximo, qui adhuc mirifice fa-
mulos suos dirigit: conseruet is omne bonum. Amen.
Ephemerides.— Dec. 1557 6i3
2.0 huius ad formam quandam bonam reduxit P. Laurentius,
iussu R. P. Madrid computos dd collegii germanici et domus no-
strae. Locuti sumus patruo Ioannis Iacobi, qui negauit se velle
illum suscipere. Octauius iussit aufferri libros suos. M. Eleuthe-
rius venit ex Sicilia Romam. Asportari iussit ex collegio germa-
nico libros Octauius, iturus cum fratre ad religionem S. Domi-
nici super Minerua.
3.0 huius solutum est Marcello debitum conditionis, pro domo
quam inhabitamus, etiam ante tempus, quia praecedenti die ac-
ceperat Villanoua 40 aureos ex reverendissimo Donaciona [?]. Re-
liqui uero qui ex eadem illa tfbligationesupererant, in alium quen-
dam diem erant seruandi. Conuenit P. Laurentium de habita-
tione in collegio germanico quidam hyspanus theologus.
4.0 huius coepit R. P. Cornelius coniurare obsessam a dae-
mone valde virili et constanti animo.
Iuerunt ad Mineruam magno deuotionis affectu ex collegio
germanico Octauius et Aurelius fratres, ut seruirent Deo. Misi-
mus nostro nomine Catharinum ad priorem monasterii, una cum
illis, ut congratularetur illi, nosque precibus illius commendaret,
ipse uero cum monachis abiit, valde acceptum habuit, charitatis
affectum erga Societatem demonstrans. Ioannes Franciscus in
manus R. P. Laurentii insigne quoddam linteum dedit, vt hono-
ri V. Eucharistiae dedicaretur, valde desiderans ut oraremus
pro se.
5.0 huius coniurauit etiam P. Cornelius, me praesente et
plurimis aliis, cum maximo meo stupore, quod uideamus diabo-
los, [vt] poscimus, tantopere horrere D. Iesum, beatissimam vir-
ginem Maria[m], et omnia sancta reliqua.
Vestiti sunt apud Mineruam Antonius, Octauius et Aurelius,
praesentibus germanis et saecularibus nostris, quibus confratres
Mineruae magnutr, charitatis et honoris affectum monstrauerunt.
Nuncupati sunt frater Michael, frater Alexander, et frater Igna-
tius. Dominus conseruet et confirmet illos in omni bono.
lussit R. P. Natalis ut nullus, siue esset de Societate, siue
non, collegium ingrederetur sine licentia speciali.
6.° Contulit P. Laurentius debita collegii germanici cum de-
bitis domus; et Omnibus collatis, debebat adhuc collegium domui
circa duos aureos.
7.0 huius iterum coniurauit P. Cornelius cum P. vica-
rio magister ceremoniarum papae cum Patribus [sic], vt posset
sequenti in die coniurare in S. Petro.
Obtulit R. P. Laurentius pannum Francisci in honorem
B. virginis Mariae et sanctisimi Sacramenti.
Cum priore fratrum S. Marcelli loquuti sumus, et plenariam
dd computus ras.
614 POLANCI COMPLBMENTA
licentiam dedit iis qui praesunt collegio germanico, vt domes-
ticos suos quoscumque in articulo mortis communicent, offe-
rens simul operam tsuam et suorum in quacumque necessitate.
8.° huius, qui erat conceptionis B. Mariae virginis dixit primi-
tiassuasR. P. Ledesma in templo nostro. P. Christianus vero
Sanctae Mariae Maiori in Praesepio. P. Christiano et mihi dedit
R. P. vicarius benedictionem et authoritatem omnium gratia-
rum Societatis. Prandium sumpserunt in collegio P. Laurentius,
P. Christianus et Seidel. Communicarunt in sacro P. Christiani
germanici omnes, et 5 fratres ex collegio; et reliqui sub Le-
desmae.
Uoluerunt Patres ut coniuraret hodie R. P. Cornelius.
Concionatum est et lectum, et vesperae honorifice cantatae
sunt.
Magna erat in templo nostro populi expectatio et congregatio
vt audires [sic] coniurationes, sed interdixerunt superiores, ne
fraus vlla diaboli se immisceret. Porro R. P. Cornelius cum hu-
militate,simplicitate,reuerentia et alacritate maxima,quod ipsi ab
obedientia praescribebatur, fecit in omnibus, absque vlla contra-
dictione, quemadmodum se facturum in hoc negotio ab initio
praedixerat.
9 huius visitauit collegium germanicum R. P. Madrid; et, ut
apud nos quidam collocaretur, percunctatus est insignis quidam
vir, quantum soluerent portionistae.
10. Melius habuit P. Baptista Philiarchi, qui antea penitus
delirabat.
12 huius, praeter expectationem allatum est rubrum grami-
nis domum super camelo a duce Palleiagno.
15 huius foeliciter migrauit ad Dominum in collegio Societa-
tis circa horam 2i.am P. Baptista Phyliarchi, qui recens ad So-
cietatem venerat, et iam sacerdos erat consecratus, nondum ta-
men dixerat primitias. Grauissime laborabat usque ad phrenesim
et delirium, aliquando tamen ipse ante mortem rediit ad se, et
foelicissime deinde mortuus est.
Eodem die petiit a me R. P. Cornelius omnia sex scripta
quae ego habebam, indicans ut diligentissime pro se rogarem.
16 huius, pransus est in collegio romano R. P. vicarius, et
per duas horas lectionibus theologiae patientissime interfuit. '
Curauit fieri orationem pro collegii germanici negotiis P. Lau-
rentius, a fratribus in collegio Societatis, etiam a domesticis
nostris.
17 huius conuenit quidam P. Laurentium, vt possit apud nos
commorari. Visitauit interim P. Laurentius illos tres apud Mi-
neruam, qui ex nostris illic sunt.
Eodem die habuit exhortationem coram fratribus R. P. Na-
talis.
18 huius venit ad collegium nostrum germanicum quidam
Ephemerides.— Dec. 1557 615
hyspanus de Malta ee, Petrus nomine, nepos episcopi maltensis.
19 huius habita est processio solemnis V. Eucharistiae in
Minerua, cuius ob causam etiam maturius inchoata et concio in
ecclesia nostra.
Istis diebus mirabilem ostendebat obedientiae pro[m]ptitudi-
nem et resignationem R. P. Cornelius in rebus alioqui grauis-
simis.
20 huius, pridie S. Thomae, intermissae sunt lectiones in col-
legio usque ad 3 Ianuarii, fauente Domino.
21 huius, qui erat festum Sancti Thomae apostoli, coepi au-
dire confessiones in ecclesia, ad Dei gloriam. Item coepi legere
cum P. Laurentio vitam R. P. nostri Ignatii.
22 huius, publica sententia animaduersum est Romae, iuben-
te pontifice, in 7 sodomitas quorum quinque erant viri et duae
foeminae. Iugulati prius, deinde igne cremati sunt ad exemplum
et terrorem omnium.
Coeperunt fratres, in suis classibus singuli, praesente illorum
magistro, disputare et proponere sua dubia super iis quae hac-
tenus audierunt, ad primam horam noctis.
23 huius intelleximus de morte Ioannis de Tilia, qui fuerat
socius meus in itinere romano. Mortuus est cum quodam fratre
Loreti, et sane foeliciter, quia 30 mox die postquam receptus
esset iterum in Societatem, ex seruitio xenodochii infirmitate
correptus est, ex qua mortuus est: requiescat in pace sancta eius
anima.
26 huius habuit oratio[nem] in sacello pontificis P. Baptista
Peruscus; et iuerunt Leo, germani et pueri.
Illo vero die qui erat festum S. Stephani, et proxime praece-
denti, multi passim per nostros communicati sunt in carce-
ribus,
Feriis natalitiis valde erat frequens auditor[i]um in ecclesia
nostra in concione et lectione. Aderant modo tres, modo 4.01 car-
dinales.
27 huius ex suggesto commendauit R. P. vicarius pauperes
qui sunt in carcere quae est in corte Sauella.
Istis diebuS agebat cardinalis de Carpi, et monachus quidam
ex ordine S. Francisci de Paula, cum superioribus Societatis, vt
possit priorem obsessam coniurare R. P. Cornelius.
28 huius coepit R. P. Natalis exhortationes, pro renouandis
votis ipso die Circumcisionis. Conuenerunt etiam omnes fratres
collegii. Venerunt ad collegium quatuor fratres, inter quos fuit
Adalbertus. Allatae sunt etiam Wormatia literae R. P. Salme-
ron, in quibus nuntiabatur R. P. Adrianum appulisse peditem
Wormatiam 20 Nouembris, vna cum Marquez. Allatae similiter
sunt literae colonienses.
ee Malla ms.
6l6 POLANCI COMPLEMENTA
29 huius iterum coniurauit R. P. Cornelius, iussu Rmi. cardi-
nalis de Carpi et obedientiae sanctae.
30 huius 2.am exhortationem fecit R. P. Natalis. Responde-
runt eodem die per 4.or horas in philosophicis pro gradu magi-
sterii in artibus Hermes fiander, Thomas anglus et Hector ger-
manus, argumentantibus theologiae et phylosophiae professori
bus. Magister illorum erat praeses. R. P. Natalis tum etiam suam
operam adhibebat.
• Quidam a collegio petebat debita satis exacerbatus. Sed lo-
quens cum R. P. Laurentio ita quieuit, ut etiam operam suam in
collegii seruitium offerret.
[1558]
Ihs.
Anno 1558, die [i.a] Ianuarii renouauimus omnes per Dei
gratiam uota nostra in collegio Societatis, cum ingenti feruore
et consolatione spiritus. Aderant in prandio R. P. Pascasius,
Simon, et Polanco, qui sacra fecerant pro fratribus. Fecerat au-
tem R. P. Natalis summo mane pro sacerdotibus. Non tamen
porreximus superiori formam votorum.
Venerunt Loreto M. Edmundus, Cincinatus, Petrus de Nizza
et Ioannes gallus.
2.0 huius die, pransus est in collegio M. Edmundus cum so-
ciis; et iussit versus facere R. P. Natalis.
3.0 huius renouatae sunt in collegio praelectiones.
6.° huius, qui erat festum Epiphaniae, permissum est pue-
ris et germanis in collegio, vt regem eligerent et modeste se re-
crearent in Domino, data etiam largiori coena supra solitum.
8 huius, vocatus ad Rmum. cardinalem di Carpi R. P. Cor-
nelius, accessit cum R. P. Polanco, qui eius nomine loquutus
est; ille namque in omnibus istis negotiis de doemoniacis ad
obedientiae sanctae praescriptum se humilime et cum maxima
resignatione referebat, ut frequenter R. P. vicario et aliis Pa-
tribus dicebat.
9 huius maxima conuenerat multitudo populi ad lectionem
R. P. vicarii ff; et mirum satis est quam mirabiliter ad diuina
infiammabantur istis diebus.
12 huius quum rediret ad collegium loannes Iacobus, voluit
R. P. Madrid ut daretur ipsi et aliis facultas gg libera inter se lo-
quendi, quae antea erat interdicta.
18 huius constituit pontifex publicis edictis hh nouum festum
in honorem cathedrae romanae D. Petri. Ipsemet prodiit ad sa-
crum in S. Petro. Agebatur festum emissis tormentis in castello.
Pulcherrimae literae legebantur in collegio a R. P. Canisio
Wormatiae scriptae.
ff Vicarius ws. — s? aliis ad facultas ms. — hh publicas oedictas tns.
Ephemerides. -Jan.-Mart. 1558 617
23 huius concionem habuit R. P. vicarius de nouo isto festo
Cathedrae S. Petri Romae, quod celebratum fuerat 18 huius ".
[de februario]
21 huius, qui erat dies lunae bachanalium, singulis fratribus
distribuit R. P. Natalis imagines pulcherrimas, incipiens et clau-
dens hanc diuisionem, quae cum magna alacritate et consolatio-
ne spiritus fiebat, quodam cantu. R. P. Sebastianus dextere fe-
cit vt R. P. Natalis illam haberet imaginem quam optabat. Ipse-
met Pater Natalis nomine chartulas aperiebat, postquam a Ru-
muldo et Xrophoro. paruo [*>] essent eductae.
Exeuntem Trayanum absque licentia, iussit R. P. vicarius
vesperi excludi donec a Patribus domus iuberetur admitti; quod
et factum est constanter, et cum gratia a P. Laurentio. Interce-
debat P. Sebastianus: sed mox destitit, vbi intellexit sic ordi-
nasse R. P. vicarium.
22 huius, qui erat Cathedra D. Petri etdies martis bacchana-
liorum, receptus est Traianus in collegium germanicum, et iussu
P. vicarii cum disciplina coram omnibus, et proposito melius se
gerendi.
[de martio]
Anno 1558, 12 Martii, literis magistri Canisii Theodorici
excitatus sum ad notandum diligenter quaecumque occurrunt no-
tatu digna.
P. Cornelius benedicebat panes duos benedictione S. Nico-
lai de Tolentino, pro infirma muliere; et dicebat prodesse. Dice-
bat plurimum valere experientiam in rebus spiritualibus.
13 Martii. Idem inculcabat assidue vt orarem Deum pro gra-
tia, vsurpans sepe illud: Ecce quam bene disponit omnia illa Dei
sapientia. Recitabat coronam habens multa grana benedicta. Di-
cebat se a R. P. Ignatio expulsum fuisse domo per tres dies,
quum primum Romam venisset, vt interim eleemosinas per Vr-
bem peteret, et interim tanquam peregrinus licentiam impetra-
ret absoluendi mulierem quamdam, quae conuersata fuerat cum
haereticis, et quam bona fide absoluerat. Item, magnam gratiam
esse cum primis istis Patribus conuersari, de quibus tam miran-
da videmus et audimus quotidie.
P. Madridius: Non est continuo indicandum pUerorum paren-
tibus cum leui aliquo morbo laborant, sed consultis medicis dan-
da est per aliquot dies dieta. Consultum est in graui periculo
plures et peritissimos quosque medicos et chyrurgos consulere,
quia plura vident oculi quam oculus.
» Infra, alia manu, 1558; et eadem, ut videtur, in sequenti folio , quod
erat purum, haec: Patri Oliuerio. 1557. 1558. Sequitur autem ejusdem fa-
sciculi novus quatemio, a duobus amanuensibus exaratus, qttasi transcri-
bentibus adversaria Theodorici, cujus manus in posterum non apparet.
6l8 POLANCI COMPLBMENTA
P. vicarius insigniter concionabatur de stationibus et indul-
gentiis, contra haereticos et abusus romanos.
14 Martii. P. Madridius valde consolabatur in feruore magi-
stri Lamberti in promouendis germahis ad Societatem et pieta-
tem, dicens magnum illum aliquando instrumentum fore Socie-
tatis, si Deus illi vitam concederet.
Dicebat non decere vt fratres nostri vsquam laborarent, nisi
in domibus Societatis, nisi fortasse vt seminarent, aut leue ali-
quod opus facerent. Item quouis modo curandum esse, vt mulie-
res non respicerent hortum nostrum. Prouidendum esse pueris
de cibo conuenienti, ne infirmi fierent.
P. Natalis dicebat difficillimam esse practicam JJ et institu-
tionem puerorum.
Videns Marcum hortulanum medio die plus facere quam nos
multis diebus in horto confirmatum fiebat kk si cum
Deo quod ipse vno momento perficiat opus suum; quando nos
multo tempore laborauimus subito aquam nostrorum labo-
rum in vinum solitae perfectionis [Deus convertit].
15 huius. P. Natalis dicebat solitum P. Fabrum in conversa-
tione cum secularibus non antea afferre spiritualia, quam ipsi-
met peterent, et illis esset effectus per commu-
nem quamdam familiaritatem. Habebat autem is peculiare do-
num conuersandi cum hominibus familiariter. Simile quid obser-
uaui in R. P. Cornelio Wischauen et R. P. Aloysio Gonzalis, et
hoc ipsum eximie obseruasse videtur in tota vita sua R. P. Igna-
tius.
j6 huius P. Natalis faciebat exhortationem , et suo modo,
exemplo docebat [rem] u necessariam esse saepe commonefacere
sibi commissos pietatis.
17 huius P. Cornelius dicebat, diligentissime et saepissime
monendos esse subditos, de iis, quae contra obedientiam faciunt,
ne superior coram Deo negligentiae reus inueniatur, ne etiam ab
ipsis subditis progressu temporis suggilletur. Ouod si non obe-
diant, tum etiam superiori est hoc communicandum , non tamen
continue ad superiores est recurrendum. Exercitium operis, sum-
mopere est necessarium, q[uia] sine illo minimi prorsus momenti
sunt omnia quae discimus et cognoscimus. Excitandus animus
est feruore, et in rebus agendis nihil spectandum est aliud, quam
quod est ad Dei maiorem gloriam, et superioris nostri [v]olunta-
tem, quae summa cura semper facienda, etiamsi minus rationa-
bilis videatur. Curandum est superiori vt timeatur et ametur
simul.
P. Madridius omnino voluit diligenter curari hortum, expelli
jj Lectio dnbia. — kk Seqnitnr opus suum oblitteratum; et hinc incipit
alter amanuensis. — H Sic forte suppleri poterit verbum omissum a li-
brario.
Ephemerides,— Mart. 1558 619
mulieres ex vicinia nostra. Dextere tamen censuit id agendum mui.
18 huius R. P. vicarius mira libertate et feruore conciona-
tus est.
19 huius P. Cornelius docuit me suo exemplo cito pergere
per plateas et feruidum esse in agendis. Item dicebat iis qui non
vellent facere nisi quod reguiae habent: non comedere deberent
si quid extraordinarium apponeretur. Item, illos qui expediuntur
semper non esse et mortificatos. Item illos qui alio-
rum curam gerunt vel confessiones audiunt, et adhuc sunt inex-
perti, esse continue vere martyres absque sanguinis effusione.
Item in omnibus semper £sse standum quam perfectissime ad
obedientiae nutum, quemadmodum ipse fecerat in negocio con-
iurationum.
20 huius, P. Madridius: Licitum est tibi in collegio germani-
co dispensare domestica et leuiora quae ad deuotionem perti-
nent. Diligentius exercendi et reprehendendi sunt nostri propter
aliorum aedificationem, adhibitis etiam poenitentiis. Reliqui reni-
tentes non cogantur quam quod est in regulis. Caeterum nuhus
intermittatur [sic] exercitium concionandi, quod hactenus obser-
uatum est.
21 huius et 22, P. Madridius: Quum aliquid turbationis me-
tuitur, praeuenienda est tentatio, ne vlla contingat exacerbatio.
23 huius, P. Madridius: Respondeatur vt intelligat non nos
sollicitari de ipsius mansione, et culpam se magnam habere in
hoc negotio.
P. Cornelius: Maximum impedimentum profectus est, quod
possint germani accusare confessarium, si directe vel indirecte
ad statum perfectionis illos conetur allicere.
26 huius P. Cornelius dicebat quod, pro inductione aliorum
ad confessionem, conducereftj si certi omnino redderentur poeni-
tentes quod non prodentur illorum peccata, et quod propter illa
non punientur.
27. In collegium germanicum non est recipiendus quisquam
qui tantum - illic habens, aliunde accipiat portionem, nec
etiam accipienda est portio palatii pro parte solutionis: inest nn
hoc expresse mulieres istae per gubernatorem si instent,
dicatur propter insolentias illarum hoc fieri. Fere nos contentos
fore? si honeste viuant absque cantibus, etc, et ad fenestras ap-
ponant [valvas?] quae nunquam aperiantur.
Non est tam arcte continendus Antonius, quia bonus est.
P. Corneiius: In emptione vini potissimum spectandum est,
vt sit forte et bonum, quod multum aqua[e] sufferre possit,
etiamsi aliquanto carius ematur.
28 huius P. Cornelius dicebat loquendum esse saepe cum
mm Hic ms.; De mense Iulio. Tnni id quoci ad diem i.m pertinet, quod
quidem suo loco iteratur. Cf. supra annot. o et ii. — ™ Obscura lectio.
620 POLANCI COMPLEMENTA
piis de amore Dei, deque ipsius beneficiis et operibus mirabili-
bus, vt mutuo confirmaremur, et inflammaremur. Nam qualis
quisque sit, loquela eius manifestum reddit, quemadmodum de
D. Petro legimus.
29, 30. P. Cornelius: Nihil vnquam faciendum suadeo sem-
per, quam vt obedientiam diligentissime vnusquisque obseruet;
quae videt, in meliorem partem interpretetur,et denique ut Deurri
semper honorare studeat.
R. P. Madrid fortiter dicebat cum domino domus, in qua
sunt mulieres, agendum esse, vt videlicet modestiam procuret in
illis mulieribus, ne a nobis audiantur, et vt sic curet serari fene-
stras, vt ne ipsae quidem mulieres aperire possint, etiamsi vel-
lent. Debuisset etiam moneri, quare propter lucrum vile inhone
stis mulieribus domum suam locet, quae in peccato mortali et
offensa Dei persistunt.
R. P. Cornelius: Non est indulgendum scrupulis; conceden-
dum est mature cubitum, et alia facienda, quae praescribit con-
fessarius.
APRILIS
R. P. Cornelius hortabatur me, occasione Ioannis Philippi,
vt in se Xrum. spectarem et sequerer, et non nimium vellem hu-
manae prudentiae adherere.
ldem dabat his primis diebus magnam partem vitae suae
R.do P. Natali examinandam.
R. P. Madrid de quibusdam casibus : Omnem illum ex-
communicationem incurrere, qui quocumque modo in bello esset
contra papam. Etsi esset tantum famulus, et page °° alicuius, vt
dici solet, dummodo sit doli capax. Non teneri ad restitutionem,
qui in bello, quod iustum esse creditur, aufert comestibilia rusti-
cis et aliis, quia hoc iam permittit consuetudo.
Similiter etiam non esse opus vt iubeatur restitui, si quis mi-
nimum quid accepit, vt fructus et alia, quae vix vno baioccum pp
valent. Reprehendatur, vt discat odisse et vitare, et det eleemo-
synam aliquam, si potest.
R. P. Natalis de M. Cornelio me interrogans: Valde latens
est veritas, praecipue in singularibus agendis. Valde iuuat ad
profectum spiritualem vni cuidam penitus se credere, cuius prae-
sentia plurimum semper moueatur. Est tamen periculosum, ne
quis nimium afficiatur. Ouum omnes habeamus imperfectiones,
illo, quod malum est, relicto, ea quae bona sunt amplectamur
oportet in vnoquoque. Sequenda est communitas in somno, cibo
et potu, et aliis, nequis postea nimiis phantasiis opprimatur.
00 Sic hispanice, latine pedisequus. — pp Italice baiocco, moneta
quondam adhibita in statu pontificio .
Ephemerides.— Apr. 1558 621
PRAXIS CONFESSIONUM ET CONUERSATIONIS
6 huius, R. P. Cornelius: Exercere hic in audiendis confessio-
nibus, vbi oedipos habes, quos consulas. Sed ante omnia vita
scrupulositatem; bonum uero conscientiosum esse.
Honor deferendus est extraneis, cum quadam summissione et
gratia.
Valide et dihgenter agendum est armis spiritualibus. Et bo-
num est ante omnia intelligere, num confitens beneficia habeat
et coniugatus sit, vel in concubitu viuat.
Quum non vis absoluere, dicito poenitenti; potes tamen ape-
rire caput pro ipsius honore, vt sic discedat.
Si quis habet concubinam, bonum est utrumque audire ali-
quandiu; alioqui sane, idem manens et non volens relinquere
occasionem, non est absoluendus.
Non sunt absoluendi pueri habentes beneficia, antequam por-
tent habitum et dicant officium. Multo vero minus parentes, qui
id curant. Ita placuit summo pontifici, interrogato, et Patres no-
stri quotidie vsurpant, vt diuulgatum iam est Romae. Hic R.di Pa-
tres Natalis, Madrid et Cornelius. Septennes accipere possunt
beneficia non curata; sed, secundum canones, — — annos ha-
bere debent, qui curatus accipiunt, quamuis interuenire possit
dispensatio.
Si quis dicat simplici verbo bona conscientia beneficium se
possidere, et est alioqui cordatus homo, credendum est illius
conscientiae. Sic doctor Madrid.
Idem: Non nisi primi duo digiti vtriusque manus consecran-
tur. Si quis tamen per inaduertentiam contingat V. Euchari-
stiam alia manus parte qq, non est, certe mortale, quia Deus bono
animo accedenti non est tam seuerus, quam si cum cultro adsit
continuo occisurus, quemadmodum nos existimamus.
Idem: Multo maioris est facienda fama, quam diuitiae, et pro-
pterea deoet illa ablata multo diligentius restitui quam diuitiae.
R. P. Madrid: Non sunt soluenda alicui debita, nisi in distri-
butionibus capellae, ne agnoscant molesti etiam creditores. Res
quae habentur pro derelicto [sic] sunt inuenientis; sed multa sae-
pe nota non habentur pro derelictis, quae, si posset, cuperet sane
possessor illam recuperare.
R. P. Madrid dicebat in collegio germanico quocumque modo
iuuandos esse, quoscumque pelliciendos ad exercitia. Non per-
mittendum vt visitarentur a diuersis religiosis domestici, non
tamen impedire, si vellent religioni sese dare. Agendum esse
dextre.
R. P. Madrid ordinauit vt reprehenderetur Xrianus. de ve-
qq pacto ms.
6.22 POLANCI COMPLEMENTA
stium et librorum incompositione, et peterent veniam a suis.
Item Ioannes germanus ab aliis.
R. P. Natalis: difficillimam esse practicam in collegio germa-
nico, cum tot pueris germanis, inobedientibus, tribulatis, etc.
Non oportere esse scrupulosum, sed medium seruandum esse.
22 huius, festum S. Caii rr martyris et papae. Fac,benignissime
Deus, vt huius diei semper meminerim. Ex nocturna inquietudi-
ne turbatus; et ecce me confitentem et in lachrimas prorumpen-
tem, sic me consolatus est P. R. Cornelius: Permittit ista Domi-
nus, vt ex animo conteraris de praeteritis peccatis tuis, vtque hac
tentatione oblata, ad Deum conuertaris, et de praeteritis dolens,
perfectum odium et detestationem peccati accipias, vt possis
deinde alios miseros peccatores iuuare.
Constituit R. P. vicarius vt ego tantum ethicas, et reliquos
[sic] tres professores reliquas conclusiones philosophicas defen-
derent, M. Montoya videlicet, M. Torres et M. Rogerus. Fiat
voluntas Dei. Laus Deo.
R. P. Natalis: In disputando soluenda sunt tantum argumen-
ta, et non debet assumere magister officium docendi. Bonum est
facere codicillos et probationes singularum conclusionum, quae
possunt seruire discipulis.
R. P. Madrid: Nunquam est mutandus aliquis ordo in con-
gregatione, neque essentialis neque accidentalis , precipue
quum superior quispiam ad manum adest.
Poterit iste Carauaschal ss in capite mens[a]e sedere.
29 huius mutatum est refectorium in collegio. luit Franciscus
ad Mineruam.
R. P. Natalis: Excommunicatus peccat audiendo sacrum. Sed
non tenemur illum euitare, nisi sit excommunicatus nominatim,
vel manifesto.
DE MENSE MAIO
Tribus diebus primis commotio fuit inter pueros. Iussit
P. Madrid vt diligenter custodiretur clauis domus, et examina-
retur is exacte qui accusabatur.
R. P. Natalis: Tota hominis sanctitas in eo est, quod quis
bene collocet suum affectum.
9.0 huius venit Romam ex improuiso R. P. Aloysius Consa-
lis, doctor Torres, Gonzalo Vas, et duo alii Patres ex Portuga-
lia cum maximo nostro gaudio.
Reuersus est ad collegium germanicum Michael del Conto,
Christophorus.
Coepit M. Emanuel primam partem D. Thomae.
10 huius donauit collegio germanico Rmus. Card. Moro-
nus 50 scuti d'oro per tutto Maio del 1558. Laus Deo, qui est
" Gaii ms. — ss Cognomen hisp. Carvajal.
Ephemerides,— Maj.-Jun. 1558 623
adiutorin oportunitatibus. Data est cura omnibus vt peculiariter
et assidue Domino Deo illum commendent.
11 huius solutum est illi qui nobis 12 berillas vini corsi ven-
diderat.
16 huius decantate sunt litaniae, quia erat dies Litaniarum
Maiorum.
23 huius dati sunt patrono Macello 12 aurei.
24 huius iuerunt Ameliam Gurrea ", Horatius; Perusiam vero
Robertus.
27 huius accepimus 10 aureos nomine cardinalis Carpensis.
28 huius discessit P. Cosme datis 10 aureis; et reliquos in
aliud tempus permittet.
31 huius accepi literas a matre de 40 aureis ab Arnoldo mer-
catoris ministro.
Determinatum est vt Cosmas iret ad 2.am classem.
DE MENSE IUNIO
3.0 huius data est mihi cura vertendi illas literas. Disputauit
publice M. Carolus in Minerua.
7.0 huius venit ad collegium vt exercitia faceret Ioachimus
grauiensis. Venit Romam cum socio quodam R. P. Lanoy.
9.0 huius resipuit Ioannes, veniam petiit, et experientia didi-
cimus bonum remedium contra tentationes esse ieiunium.
Venit ex Sicilia R. P. Domenech cum P. Anthonio Winck.
10 huius turbatus fuit Thomas; et placatus est, petita venia
11 huius: quo die soluit Nicolaus medicus duos aureos, et habi-
tum. S. "' Mandatum pro pecuniis.
12 huius iuit ad Societatem Nicolaus de Camerino ex colle-
gio germanico.
Nunciatum est appulisse Patres ex Hispaniis Genuam.
13. Monuimus germanos, iussu R. P. Madrid, vt diligentio-
res essent in obseruando suo instituto, suscipiendis poenitentiis,
amore et confidentia erga nos, et obseruantia superiorum et re-
gularum, etc. Abiit ex collegio germanico Hyeronimus de Forl\
in patriam suam cum fratre. Concionatus est P. Gonsalo Vas
lusitanice in ecclesia S. Antonii.
15 huius venit Romam P. Ismarus cum P. Martino concio-
natore viennensi. Fiebat insignis processio ex S. Marcello ad col-
legium nostrum. Intermissae sunt lectiones superiores propter
electionem generalis et calores.
17 huius indicaui germanis nomine P. Madrid non esse inter-
mittendas conciones per aestatem. Venit Rhomam ex Hyspaniis
P. Miron cum duobus aliis sacerdotibus, quorum alter erat pro-
fessus.
« Gorr. ms. — "' Dubium utrwn legendum. 5. an. S.
624 POLANCI COMPLEMKNTA
18 huius venerunt duo alii fratres ex Hyspaniis, quorum Lu-
cius vnus, alter vero nuncupatur Vila loda [sic].
Venit dormitum in collegio nostro iussu P. vicarii quidam re-
ligiosus ordinis S. Benedicti in Foligno.
19 huius, quae erat dominica 3.* post penthecostem venit Ro-
mam P. Salmeron, P. Euerardus, et P. Pelletarius. Venit ad coL-
legium germanicum Ioannes Franciscus messanensis vna cum Ia-
fro. Accepimus subscriptum mandatum.
20. Accepimus literas a Balduino per Anselmum cum imagi-
nibus. Coenarunt Patres in collegio. Allatum est nuncium de
P. Baptista, quod esset Genuae.
21. Venit ad collegium Bartholomaeus quidam senensis.
22 huius coeperunt congregationem Patres professi. Visit
me Adrianus ille D. Sonnii, et prae se fert nescio quid inclinatio-
nis ad Soeietatem.
23 huius coeperunt dicere officium Anthonius et Ioannes
Franciscus siculi. Emptum est vinum salernum [sic\.
24 huius festo S. Ioannis Bapt., constitui firmiter per consi-
lium R. P. vicarii diligentissime singulorum dierum profectum
et acta per Die gratiam notare; obseruare inspirationes Dei, et
illas exequi, maxime circa domesticos, fratres, et alios homines
iuuandos: quod a te exigetur aliquando ratio.
Nunciauit populo P. vicarius vt orarent pro electione gene-
ralis. Scripserat literas P. Pontius ad P. vicarium non expresso
nomine vicarii, quod displicebat fratribus.
25 huius coepimus dicere litanias in collegio nostro. Diligen-
tissimam curam habebat P. Canisius circa profectum spiritualem
germanorum.
26 huius dicebatur papam dedisse 100 aureos, duo dolia vini,
et rubfbjia di grano Societati nostrae pro congregatione, et in-
super adhuc paratus vt plura daret. Sollicitasse quoque per du-
cem Paleanum, ad nostros missum, vt ad festum S. Petri ele-
ctio generalis fieret. Laus Deo qui vere est adiutor in oportuni-
tatibus.
27. Venit in collegium ille Iacobus. Accepi ex domo mutuo
12 aureos ad soluendum vinum. Venit Romam don Diego Goess-
manno uu.
28 huius mensis Iunii venit Romam solus P. Baptista hyspa-
nus, ex hyspanis praecipuus. Venit autem miraculo quodam per
mare ex Barselona Genuam duobus diebus, et postea Romam ad
vltimam Patrum congregationem, quae aliquot diebus habita
fuerat. Hoc vero die quatriduum suum coeperunt, quo essent
dediti vv orationibus et consultationi coram Domino ad eligen-
dum generalem die sabbathi proximo. Erat namque tunc dies
martis et vigilia apostolorum D. Petri et Pauli. Coeperunt etiam
uu Legas Guzmanno (Guzman). — vv detiti ms.
EPHEMERIDES.— JUN.-JUL. 1 558 625
fratres cantare laetanias in eclesia, disciplinas facere et orationes
peculiares: singulis sciiieet diebus 3 Pater et Aue ad honorem
g tae Trinitatis; 5 Pater et Aue ad honorem quinque vulnerum
Xri.; et 7 Pater et Aue ad impetrandum electoribus generalis (vt
sit 2.m cor Dei) septem dona Spiritus Sancti a S.a Trinitate per
sacratissima quinque vulnera D. N. Iesu Xri. Interim permittitur
vnicuique fratrum tantum orare istis diebus 4.0r, vocaliter vel
mentaliter, quantum quisque vult.
Infirmus erat P. Laurentius.
29 huius intermisit conciones R. P. Laynez in die SS. apo-
stolorum Petri et Pauli cum, laude magna, dicens R. P. Salme-
ronem posthac concionaturum. Factae sunt interdiu disciplinae
et ieiunia tam domi quam in collegio. Venit ad collegium ger-
manicum Franciscus tornacensis, 4°r aureos ad mensem solu-
turus.
DE MENSE JULIO
Primo huius fiebant adhuc disciplinae, distribuebantur con-
clusiones.
Habuerat somnium R. P. Sebastianus quod P. Laynez esset
generalis, quodque sinu P. Ignatium beatae memoriae gestaret.
2.0 huius creatus est generalis praepositus Societatis pluri-
morum Patrum consensu et totius populi expectatione R. P. Ia-
cobus Laynez circa horam I3.am Mane ad horam o,.am fecerat ipse
tanquam vicarius sacrum, in quo omnes professi communica-
bant. Quo dicto omnes deducebantur praecedente cruce et can-
tantibus fratribus « Veni Creator» ad locum electionis. Inde rece-
dentes fratres cantabant letanias, et deinde communicabant
omnes. Postea vero oratio fiebat continua a fratribus in sex clas-
ses distributis donec esset electus. Intus vero primum faciebant
orationem omnes Patres ad Deum. Deinde publicam habuit con-
cionem latinam P. Canisius. Atque tum factum est scrutinium:
electus est R. P. Iacobus Laynez. Pulsata est deinde campana
domus, et omnes conuenientes deduxerunt professos et genera-
lem ad templum, et cantabant «Benedictus Dominus Deus» etc.
et «Te Deum laudamus». Quo dicto, vltimo omnes fratres prae-
positi manus exosculabantur in cubiculo. Externos autem ample-
xabatur, non volens vt oscularentur manus. Aderat R.mus cardi-
nalis Paceco, tanquam assistens missus a papa, qui vehementem
accipiens aedificationem, narrabat nolle papam quicquam liberta-
tis illis adimere; imo velle vt non valerent vota absentium, vt po-
tius perpetuus esset generalis quam temporaneus, quod iam no-
stri constituerant. Velle se quoque peculiarem Patrem esse So-
cietatis et praestare quodcumque posset, quia videlicet optime-in-
formatum se dicebat quod Societatis nostrae [homines] vehemen-
ter propugnarent religionem catholicam inter infideles, haereti-
cos, et alios quoscumque. Laus Deo Opt. Max. qui numquam
PoLANCI COMPLEMENTA.— T. LT 40
626 POLANCI COMPLEMENTA
derelinquit sperantes in se, quoniam supra id quod merueramus
in isto tam insigni generali, viro 2 m cor Dei, exhibuit.
Venit ad publicam mensam ex exercitiis Ioachimus geldrus.
3.0 huius inchoatae sunt disputationes theologicae in Rotun
da; aderant 8 cardinales, multi episcopi, religiosi, et alii quam-
plurimum [sic]. Habuit orationem pulcherrimam magister Ful-
uius. Respondebant M. Lambertus et M. Benedictus. Laus Deo..
Praesidebant M. Emanuel et M. Ledesma. Aderat etiam R. P. ge-
neralis praepositus cum aliis professis. Coepit concionari in tem-
plo nostro R. P. Salmeron. Durarunt vsque ad 6.um huius per
tres dies.
6.° huius coeperunt disputationes theologicae, absque oratio-
ne, quia molestior fuerat prior oratio. Respondebat M. Carolus
in physica et metaphysica; Hermes germanus in logica et aethi-
ca. Praesidebant vero M. Torres et Theodoricus Maior.
Allatae sunt ad collegium germanicum, nomine distributio-
nis dal bancho, 176 A.
Discessit ex collegio germanico Ioachimus grauiensis, qui eo
venerat 7 Iunii.
Iuit ad papam R. P. generalis vna cum aliis Patribus profes-
sis; qui quidem illos insigni beneuolentia excepit, quasi per dimi-
dium horae, laudans, probans et confirmans Societatem et ele-
ctionem R. P. nostri generalis. Adhortans deinde illos ad mar-
tyrium, et omnibus atque singulis plenariam benedictionem lar-
giens, paratum se offerens ad omnia. Atque hec ornnia latine et
mirabili omnino verborum energia, tot tribuens benedictiones vt
mirum esset. Retulit haec sequenti die R. P. Canisius in refecto-
rio collegii fratribus peracta coena. Laus Deo Opt. Max. qui
nunquam deserit sperantes in se.
7.0 huius retulit haec R. P. Canisius. Disputatum est in phi-
losophia, et prodiit R. P. Laurentius. R. P. Natalis vnico verbo
omnes loquentes composuit. Abfuerat noctu Franciscus torna-
censis, et non prius illum voluit recipi P. Madrid, quam bene
agnosceret suum ingentem errorem et delictum. Multa debita so-
luta sunt ex praecedenti die acceptis pecuniis.
8 huius recessit ex collegio M. Hantes, pro quo solueret So-
cietas. Fuerat apud nos a 20. ° huius.
Soluta sunt quaedam debita.
Satis acriter et bene disputatum est a philosophis. Laus Deo.
Aderant 3 cardinales.
9.0 huius, vltimo disputatum est satis foeliciter in philo -
sophia.
Accepi litteras a fratre Nicolao, quibus sequenti die respondi.
Venit ad collegium M. Lurtius canonieus, vna cum nepote
suo Flaminio, 4.or aureos persoluturus per menses singulos.
10 huius actus est dialogus a scholaribus cum maximo ap-
plausu.
EPHEMERIDES. — JUL. I558. JUL. I561 627
Coenarunt apud nos Pater Canisius, Lanoy et Vsmarus; con-
cionabatur ex tempore optime Seydel, germanice, latine et ita-
lice.
11 huius intellexi velle papam restituere collegium germa-
nicum.
12 huius pransus est domi cum Patribus M. N. Sonnius [?].
Nunciatum est rediisse ad ecclesiam Madeburg. Sed male se
habere negocia viennensia.
13 huius tractatabur vt mitterer in Poloniam vel Germa-
niam 12.
Ihs. M.a
In nomine sanctissimae atque indiuiduae Trinitatis. Amen.
luglio 1561.
Hauendo papa Pio IV eletto Mons. Rmo. di Ferrara per le-
gato in Francia, ottenne S. S. Rma. auanti la sua partita di Roma,
da S. S.1*, di poter menar seco il Rdo. nostro P. Mtro. Iacomo
Laynez, il quale prima che partisse uolse, come amoreuolissimo
Padre, dar alcuna consolatione alli suoi chari flgliuoli; et cosi,
sabbato, a 28 di Giugno, uigilia di S. Pietro et Paolo, ando a
pransare al collegio germanico; et la domenica sarebbe uenuto
qui al nostro collegio, se non che il P. Battista Philippi, dicendo
la prima messa, et uenendo a pranso qua suo padre con alcuni
altri parenti, parue tempo piu oportuno la sera, onde uenne
S. R. Pta. col P. Polanco, P. Rodrighez et altri della casa et col-
legio germanico, a darci tal consolatione in Domino quella sera.
Dopo cena, ci fece in eapella una essortatione a tutti, inaniman-
doci all'osseruatione delle regole, et a conoscere 1'obligo che te-
niamo a nostro Signore per hauerci chiamato alla Compagnia etc.
Prima che di qua si partisse, fu S. R. secondo il solito da tutti
noi abbracciata, parte con allegrezza assai per il frutto uniuersa
le che si spera per questa sua andata douerne ritornare alla
S. sede apostolica, et parte con mestitia et lagrime spirituale per
uederci restar priui della sua presenza, che tanto ci consola-
ua, etc. II medesimo si fece col P. Polanco, et P. Annibale,
che seco andauano. Auanti partisse, lascio in luogo suo il
Rdo. P. Salmerone, con ordine che, passati li caldi, se ne uenisse
da Napoli a Roma, et in questo mentre il P. Madridda tenesse il
luogo suo, anchorche fosse etiam superiore del collegio, succe-
dendo al P. Natale, quando fu mandato in Spagna, Portugal-
lo, etc. Et di questo ordine da S. R. Pta. lasciato, cene dette
auuiso lei stessa nelVessortatione che, come ho detto, ci fece.
12 Vide Lain. Monum, et Instit.S.J.,c\lat<i in annot. I paulo ante finem.
628 POLANCI COMPLEMENTA
Lunedi, ultimo di Giugno, la signora marchesa 1S uenne a
uisitare il nostro collegio, restando molto consolata in Domino,
non solo per ritrouarlo in miglior forma di prima, ma anche per
uedere tanti Padri et fratelli, li quali tutti chiamaua suoi figluoli,
dicendo: Coprite il capo, figli, coprite; pregate Iddio per me;
nostro Signore ui faccia gratia di conuertire tutto il mondo. Di
questa sua spiritual consolatione ne mostro piu chiari segni de li
a 3 giorni, imperoche, raggionando con un Padre nostro, che
gli soleua andar a dir la messa, delle cose della Compagnia et
instituto di quella, et intendendo come la felice memoria di
N. P. M. Ignatio, fondatore et capo nostro, era stato soldato, et
conuertitosi dal mondo a Iddio, haueua fatto la uita che si sa, etc,
disse: Non e possibile che questa santa Compagnia hauendo si
alti principii, possa* mai perire. Et considerando che suo marito
era stato anche lui gran caualiere del mondo, et alla fine di sua
uita lascio che questo luogo si desse a preti religiosi, credeua
fermamente che per prouidentia diuina 1'hauesse dato a noi,
asciugando in questo mezzo le lagrime, che ella per allegrezza
spargeua; et hauendo due pianete di damasco, assai bene ador-
nate alla cardinalesca, con fiori et trince d'oro, le dette a quel
Padre per il collegio, insieme con una pezza di raso bianco per
farne un'altra, et due tonicelle, con un calice, et altre cosette
per il culto diuino.
Ritornando al P. generale, perche S. R. P. il lunedi non
puote partirsi per le molte occupationi che li soprauennero, il
martedi, primo del presente, a 8 hore monto a cauallo prima
delli altri, dicendo: io faro la strada; chi uuol uenir', mi seguiti,
o simil parole, et cosi nel nome di Iesu Christo N. S. si auuio
alla uolta d'Amelia, menando seco in Francia il P. Polanco, il
P. Annibale, et il fratello Ludouico falegname; et il P. don
Luygi 1'accompagnaua per insino ad Amelia, et bisognando,
anche piu oltra. Questa strada fece, perche il cardinale di Peru-
gia scrisse a Mons. Rmo. et Illmo. di Ferrara, che si contentasse
lassarlo passare per Perugia, doue S. S. Rma. con molto desi-
derio Taspettaua, per conferire seco alcune cose auanti la sua
partita.
2. Mercordi, a due del medesimo, parti il P. Battista Roma-
no c.ol P. Rodrighez et Mtro. Alfonso faligname, mandati da
S. Sta. in Alessandria corimbasciadore del patriarcha di quella
citta, dandoli S. Beatitudine per viatico et altre cose necesarie,
quattro cento ducati, et altri tanti all'imbasciadore.
5. Sabbato, alli 5, Mons. datario uenne dopo cena a uisitare
il nostro collegio, dicendo di uolerui ritornare altre uolte; et si
prese assai consolatione in Domino.
13 De Valle. Vide vol. I, 3o3-3o4.
Ephemerides. — Jul.-Aug. 1561 629
6. Domenica alli 6, predico nella chiesa il P. Emerio, et con
sodisfatione delli auditori, per quanto si puote comprendere.
13. Domenica sera alli 13, Giouanni ferrarese uenne al col-
legio.
16. Mercordi a 16, Domenico napolitano uenne al collegio.
20. Domenica sera, alli 20, Giouanni Oliuella, et Pietro co-
loniense uennero al collegio.
21. Luned\ a 21, Luca bohemo uenne al collegio, essendo
stato a seruire allo spedale de S. Iacomo, et alcuni giorni alla
casa. if
[22]. II giorno di S. Maria Maddalena si rinouorono li uoti
con molta allegrezza et consolatione spirituale. L'ordine delle
messe fu, che il P.e rettore disse la prima per li cantori; li altri
circa un^hora di poi, cioe il P. Madrid, P. Battista Pezzano,
P. don Federico, P. Emanuel, P. Ledesma, tutti a un tempo,es-
sendosi distribuiti li fratelli in uarii luoghi. A pranso resto il
P. don Federico, et si fecero uersi latini, hebraici, greci, spa-
gnuoli, adornandosi il refettorio con nomi di Iesu, fiori, frondi,
cannezi, monstrandosi di fuori segno della allegrezza interiore, et
predicandosi sopra la renovatione delli voti.
18. Vennerdi a 18, si cominciorono le letanie nel cortile del-
li Marangoli.
27. Domenica sera a 27, Mons. Rmo. datario di nuouo uen-
ne al nostro collegio, pigliando per quanto si uedeua, molta con-
solatione in conuersare con nostri Padri et fratelli in X.°, et mo-
strandosi molto affettionato a questo collegio, et tutta la Compa-
gnia nostra.
Ihs.
AGOSTO
Primo. II primo d'Agosto, festa di S. Pietro in Vincula, il
P. Perusco predico nella nostra chiesa.
5. Marted"! a 5, il P. Pietro Reggio uenne a cena in collegio
con due germani piccioli che desiderano entrare nella Compa-
gnia; et esso P. Pietro predico quella sera.
[6]. Mercordi a 6, Leonetto, et Gabriello, et Francesco Her-
cole furono mandati a Tiuoli per conseruarsi la sa*nita, che staua-
no alquanto indisposti. II medesimo giorno il segretario di
S. S.^mando qui a uoltare in uolgare una lettera francese scrit-
ta dairimperadore alla regina di Francia, essortandola a prohi-
bire il concilio nationale etc, la somma della quale si mando al
P. generale.
10. Domenica alli 10, il P. Emanuelle, P. Ledesma, Mtro.
Parra, et Antonio venetiano andorono a pranso al collegio ger-
manico, inuitati dal P. Lorenzo.
17. Domenica sera alli 17, Pietro leodiense uenne al collegio.
63o POLANCI COMPLEMENTA
18. Lunedi a 18, Guglielmo fiandrese uenne al collegio, et fu
fatto infermaro.
24. Domenica a 24, Giouanni Maria, et Antonio valentino
andorono a Tiuoli per ringagliardirsi. La sera tutti li Bartholo-
mei fecero una disciplina in refettorio al tempo della 1.* tauola
in laude di S. Bartholomeo.
26. Martedi a 26, li artisti cominciorono a leggere due let-
tioni il giorno. Et Conrado germano, coadiutore, uenne al col-
legio.
27. Mercordi a 27, il P. Perusco fu mandato per cose del-
Pvbidienza fuor di Roma in habito di pellegrino, etc.
29. Vennerdi a 29, Vito credentieri fu mandato in Amelia
insieme con Milano, il quale rimeno Giulio et Christoforo a
Roma. S'ando quel giorno alla vigna, et la sera non si fece l'es
sortatione, ne meno si digiuno, ma il giorno seguente. Parimen-
te ci cominciammo a leuare il detto vennerdi a 8 hore et mezzo.
31. Domenica alli 31, la sera, si dette il tocco a ritirarsi dal
sereno. Ordinariamente nelle letanie si raccomandauano alcuni
forestieri nelle orationi delli Padri et fratelli . Li parenti del
P. Curtio quando alcuno di loro si amalaua, subito veniuano per
il detto Padre accio andasse ad essortare 1'infermo a confessarsi
et communicarsi, monstrando molta diuotione et fede a tutta la
Compagnia.
Giouanni Botero fu mandato alla casa per fare gli essercitii,
et poi ando in pellegrinaggio alla Madonna di Loreto.
Pietro germano anche fu mandato alla casa per far gli es-
sercitii.
Giorgio Paraxilo e stato in cuccina a seruire al cuoco.
Ihs.
SETTEMBRE
Primo, 2. Lunedi primo, Christoforo Herrera et Giulio roma-
no ritornorono d^Amelia, et il di seguente uennero dalla casa al
collegio.
5. Vennerdi a 5, Castro uenne al collegio.
6. Sabbato, a 6, Giouanni Maria, et Antonio valentino ritor-
norono da Tiuoli.
7. Domenica a 7, sul tardi, arriuo il P.e Francesco Borgia
col P. Pietro Rybadaneyra et altri, alla casa. II lunedi, a 8, li
Padri et fratelli del collegio andorono al vespro; et finito, prima
li Padri, et poi li fratelli, abbraciorono il P. Francesco nel giar-
dino della casa. Vennero anche quel giorno da Tiuoli Leonetto,
Francesco Hercole et Gabriello.
10. Mercordl a X, la sera, dopo le lettioni, li Padri et fratelli
andorono alla chiesa per dir 1'vfficio al fratello Rogerio, il quale
hauea reso Tanima [alj suo creatore.
Ephemerides.— Sept. 1561 63i
XI. Giouedi alli XI, arriuo il P. Salmerone uenuto da Napo-
li; et intendendo alla casa come il P. Ftancesco, il P, Madridda,
il P. Strada, il P. Pietro Rybadaneyra, et li altri uenuti di Spa-
gna erano uenuti al collegio, hauendo inuitato a pranso il P. Pie-
tro de Soto con un suo compagno, senza aspettar' altro, S. R. se
ne uenne qua a pranso con li altri. Alla tauola si lesse S. Anto-
nino; et dopo pranso, il P. Salmerone con li forestieri et altri
delli nostri si ritiro alla capella uicina alla libraria, doue hauen-
do letto certi uersi greci, fatti da un fratello al tempo della pri-
ma tauola, li Padri et fratelli, essendosi diuisi per natione, prima
li italiani, dopo li thedeschi, seguitando per ordine li francesi,
vngari, bohemi, et ultimamente li spagnuoli, andorono a saluta-
re il P. Salmerone.
Finita la ricreatione, si suono alla camera, attendendosi a
studiare, finche li Padri forestieri si riposarono; li quali partitosi
sul tardi, si tocco per ricrearsi. Poco dipoi un cameriere secreto
di S. Sta. et per quanto dicono, suo parente, uenne a uisitare il
P. Francesco, offerendoli da parte di S. Sta. stanze in palazzo
appresso lei, et quando non uolesse star li, gli hauerebbe preso
un palazzo doue S. R. hauesse uoiuto, aggiungendo che S. Sta.
molto si rallegraua del suo ben stare, et che le sarebbe cosa mol-
to grata, che andasse a uisitarla.
Auanti che il cammeriere si partisse, uenne etiam 1'imbascia-
dore del re di Portugallo a uisitare il detto Padre.
Quanto etiam la Compagnia per la Dio gratia sia in gran cre-
dito appresso tutta questa citta, di qui lo potiamo in parte cono-
scere, che un gentilhuomo delle prime casate di Roma stando
per morire, un suo figliuolo, non solo alieno, ma molto contrario
a tutta la Compagnia, mando due seruitori suoi a pregar li nostri
superiori, che di gratia mandassero un' delli nostri per aiutare a
ben morire suo padre, et cos"i ui fu mandato un Padre delli no-
stri, il quale stette sempre li, fin tanto che quel genuThuomo,
per mezzo del detto Padre hauendo pia et christianamente rice-
uuti tutti li Smi. sacramenti, rese 1'anima al suo creatore; di che
suo figliuolo resto molto affettionato alla Compagnia, ancorche
prima non solo fosse alieno, ma molto contrario a quella. Del
tutto sia sempre lodato Iddio nostro signore, authore d'ogni bene.
Parimente in casa d'un'altro gentilhuomo essendo grauemen-
te inferma una persona, fu spesse uolte da quelli di casa essorta-
ta alla confessione, al che mai uolse acconsentire, anzi risponde-
ua: o, voi hauete la prescia, etc. Finalmente essendo in extremis,
mandarono per un delli nostri, il quale andato la, trouo che de-
liraua; et benche li fosse detto dal medico che era iui presente,
et da quelli di casa non ui essere piu ordine a confessarla, tutta-
uia il detto Padre ando da lei, et dimandandoli se uoleua confes-
sarsi, rispose di si; il che mai per il passato haueua uoluto dire;
et cosV cominciando ad udire sua confessione , uidde che lei non
632 POLANCI COMPLEMENTA
staua in se, onde il Padre, stando di cio trauagliato, si ritiro da
un canto a far' un poco d'oratione, et ritornato poi all'inferma,
la trouo star in ceruello, et fine sua confessione, passando di que-
sta uita come buona christiana.
12 xx Vennerdi a 12, Pietro coloniense uenne al collegio, es-
sendo andato di qua alla casa a far li essercitii.
16. Martedi a 16, partirono del collegio quattro, cioe, Gerar-
do per Loreto; Bartholomeo siciliano, Vito, et il P. Pietro fian-
drese, per Maguntio yy.
16. Martedi a 16, il P. Leone fu mandato dall' vbidienza per
cose che S. R. hauera scritto.
17. Mercordi a 17, il P. Francesco ando a basciare li piedi a
S. S.1*, dalla quale fu molto benignamente riceuuto; et ragionan-
do, fra 1'altre parole amoreuole, S. S.t:l li disse ch'egli haueua
dato grande essempio al mondo lasciando il principato et stato
terreno per acquistare l'eterno, essendosi posto a seruire Iddio in
questa Compagnia.
18. Giouedi a 18, s'ando a uendegnare la vigna, et per far
collatione, si dette del pane, con licenza d'andare a mangiare
nella vigna delT uua, quanta pareua a ciascuno decente. Sul tar-
di uenne il P. Francesco col P. Pietro Ribadaneyra, et si canto
sonandosi il flauto, pigliandosi quel giorno assai bella ricreatione
in Domino. La mattina il P. Fuluio col dottore Ledesma, et al-
cuni altri, et della casa il P. Francesco, il P. Pietro Ribadaney-
ra, et il P. Lorenzo andorono a pranso al collegio germanico, pi-
gliando licenza il P. Lorenzo, et il P. Pietro entrando in luogo
suo.
20. Sabbato a 20, Mtro. Benedetto, et Giouan Balmesio fu-
rono fatti sacerdoti; Antonio maiorchino, et Giouanni Ignatio,
diaconi.
20. Sabbato a 20, ritorno il P. Leone.
21. Domenicaa2i, uennero dalla casa al collegio, il P. don
Luigi, P. Giouanni de Maioribus, Decio, Giouan Maria della
Valle, et Leonardo germano.
22. Lunedi a 22, il P. Alfonso parti per Ascoli, et Hettor se
ando al collegio germanico, mandato dall'vbidienza.
25. Leonetto Gagliardo et Antonio ualentino andorno a Mon-
doui; et il P. B. Giaen ando a Vienna alli 27, et il P. Angelo Bi-
biena [Dividius] a Macerata per rettor del collegio che iui s'e fat-
to; et il P. Georgio grego, a Loreto.
29. II P. Benedetto ualentiano disse la sua prima messa nella
nostra chiesa, alla quale si communicorno tutti i fratelli, et la
mattina uennero a pranso al collegio il P. Francesco, il P. Sal-
merone, il P. P.° Ribadeneyra, il P. Battista Pezzano, etc; et
xx l3 ms., hic et mox; sed perperam . — yy Sequitur iti ms, dies 20;
tum ij-^postea 16 «U P. Leone» etc. Denique 18.
Ephemerides.— Sept.-Oct. 1561 633
quella mattina in reffettorio predicd Giouanni sasso con gran fer-
uore in 3 lingue, cioe italiana, latina et sassona in lode del sacer-
dotio. II giorno si passo con molta allegrezza in Domino, con
musiche, ragionamenti, etc. Et la sera in reffettorio a 1'hora della
cena il detto nouello sacerdote, P. Benedetto, fece una predica
sopra la materia delli Angeli, per esser stato quel di la festa di
S. Michel Angelo, la quale ad ogn'uno piacque mirabilmente.
Si parti ancora alli 28 Mtro. Parra et Giouanni M.a Gratia-
no, insieme con il P. Volfango, a Tiuoli per ricrearsi.
30. II P. Mariano Vincislao, et Giouanni Rabesten, et Gio-
uanni Battista sartore andarno in peregrinaggio a Loreto. Et
Giouanni bnico. [sic] napolitano, Giouanni Leone, Conrado palai-
mo et Consaluo, andorno pur in peregrinaggio a Fiorenza. Et
queste peregrinationi con altre mortificationi si fecero dopo che
furono messe le uacanza delli studii che fu alli di .
Molti fratelli et Padri andorno in questo tempo agli hospitali
a seruir' a gli infermi con non poca edificatione di quelli, a chi
erano fatti li seruitii, et di chi li guardauano. Laus Deo. Altri an
dorno a predicar' per le castella uicine a Roma; altri seruirono in
infirmaria nostra, nella cuccina, dispensa, et altri ufficii bassi; et
altre cose furono concesse da 1'obedienza alli fratelli per piu aiu-
tarsi nello spirito.
OTTOBRE
Si continuo per molti giorni di questo mese andar' a gli ho-
spitali et far' altre mortificationi, et di continuo in casa si fecero
dispute sopra le conclusioni che si hanno da difender' in chiesa
a 1'ultimo di questo, et uennero anco al collegio alcuni Padri et
fratelli spagnuoli dalla casa per disputar' sopra dette conclusioni,
et questo si e fatto ogni giorno nella capella grande et nel refet-
torio. Si sono ancora portate le conclusioni stampate a tutti li
cardinali che si ritruouano in Roma, et ad alcuni vescoui et altri
monsignori amici della Compagnia. Similmente alle religioni,
dottori, medici etc. Ouelli che hanno da recitare Torationi in
chiesa, si sono prouati in refettorio a 1'hora del pranzo et della
cena, et si portano bene.
[16.] Alli 16 del detto mese Matthia albanese ando a casa del
vescouo Maffeo, oue essendo stato essaminato dal detto vescouo
per comissione de S. Sta. , per instantia che monsignor zio di
detto Matthia, hauea fatta, dopo molte persuasioni, et lamenti,
et lachrime di detto suo zio, se ne resto fuori della Compagnia.
Nel medesimo giorno eominciorno a tornar' li pelegrini di
Loreto .
[18.] Alli 18 furno lette le letere che scriue il P. Polanco di
Francia, delle assai buone nuoue delle cose della Francia et delli
heretici, etc.
La sera fu auisato alli fratelli che si facesse oratione per il
634 POLANCI COMPLEMENTA
buon successo delle dispute, che domani si comincieranno col
nome di Dio, essendo gia stato prouato il dialogo nel collegio, et
le orationi che si hanno a dir' in chiesa.
19. Furno incominciate col nome di Dio le dispute nella no-
stra chiesa, alle quali uennero 4 cardinali, cioe, il cardinale Au-
gusta, San Clemente,' Amulio, Nauagero, et molti vescoui et al*
tri prelati, et 1'ambasciator' de' venetiani, et fu piena la chiesa
di persone. Fu recitata, auanti si cominciassero le dispute, un'o-
ratione in lode della theologia con molta gratia et bella pronun-
cia. Le dispute di theologia passorno molto bene.
20. Si continuorno le dispute, le quali furono honorate dalla
presentia di sette cardinali, cioe il cardinale Borromeo, Sangior-
gio, Simonetta, Vitelli, Trani, Aragona et Gonzaga; et le dispu-
te passorno bene. Laus Deo. La sera uenne al collegio Liuio, ri-
tornato da casa sua, oue era stato alcuni giorni per guarirsi.
21. Si finirono le dispute di theologia, le quali haueano sos-
tenute due fratelli et un Padre, scholari di theologia, et due
mastri, fra gli sustinenti; et uno delli scholari fu Achille Gagliar-
do, il quale fece honore al suo nome et cognome. Ritornorno di
peregrinatione fra queste due o tre giorni alcuni fratelli, molto
allegri et grassi. Vn frate de' canonici regulari dalla Pace, auan-
ti che argumentase, lodo et honoro grandemente la Compagnia.
Un gentil huomo degli Altieri ro[mani], diuento affettionatissi-
mo alla Compagnia, alla quale prima era poco amico.
22. Si recito un'oratione in laude della physica, et si dette
principio alle dispute phisice, metaphisice et logice.
Entro nella Compagnia un thedesco, theologo, gentilhuomo
molto dotto, il quale il giorno auanti hauea argumentato dotta-
mente, a giudizio delli mastri di theologia et dal P. Soto, che fu
presente alle dispute. Fu recitata al fine delle dispute un echo
da due putti.
23. Si seguitorno le dispute, alle quali ui uenne il cardinale
di Napoli, et tre o quattro vescoui, etc. Ritorno il P. Petronio
d'Amelia, et il P. Xauier di Napoli.
24. Tornorno di peregrinatione alcuni fratelli.
25. Si finirono le dispute, alle quali sempre uennero molti
religiosi et vescoui, signori et gentilhuomini, et passorno tutte
con la gratia di Dio molto bene: laus Deo.
26. Si rapresento il dialogo nella nostra chiesa, nel quale in-
iraueneua un Philopluto auaro, al quale, essendo stato rubati li
suoi danari, si amazzo per disperazione. Fu ornato di bei uestiti
el di una musica con buone uoci et trombone; la qual musiea
cantaua alcuni uersi in detestar 1'auaritia, al fine d'ogn'atto del
dialogo; li quali uersi poi, accio ogn'uno meglio intendesse, oltra
d'alcune eopie scritte, che erano state date ad alcuni prelati, un
putto, finita la musica, ueneua fuori in palco, et li repeteua con
uoce alta, sempre uestito di diuerso habito. Auanti che si inco-
COMMENTARIOLA. — 1564 635
minciasse il dialogo, si recito un'oratione de laudibus trium lin-
guarum, haebraicae, graecae, latinae, nella quale si parlaua anco
hebraico et greco. Vi concorse a detto dialogo tanta gente, che
bisognaua si partisse, non ui potendo capir1.
28. II P. Palmesio [sic] disse la sua prima messa nella nostra
chiesa, alla quale si comunicorno li fratelli, che fu il di di Sto.
Simone et Iuda. Vennero a pranzo al collegio il P. Salmerone, il
P. Francesco Borgia et il P. Ribadaniera. Et mentre duro il
pranzo, il P. Simone Bartolo fece una predica per il nuouo sa-
cerdote. ,
29. Vennero al collegio il P. Lodovico Thomaso, losepho
Leonardo, [et] Marcantonio da Napoli.
30. Ritorno da Ascoli il P. Alfonso, et meno seco un giouine
canonico che e intrato nella Compagnia.
NOUEMBRE
2. Flaminio uenne da Perugia, et il P. Francesco Stefano
valentiano, Giacomo di Croce, Iulio Cesar', Marino panormita-
no, Benedetto sardo, Leontino, uenne[ro] al collegio.
3, Clemente panormitano uenne al collegio con Flaminio pe-
rugino.
In questo medesimo di furono fatti maestri 14 fratelli germa-
ni et boemi con belle et pie orationi, et con grande humilta et
charita fraterna et consolatione in zz.
2
COMMENTARIOLA POLANCIANA
1564-1573
COM[M]ENTARIOLA
RERUM MEMORIA DIGNARUM
IN SOCIETATE NOSTRA AB ANNO 1564 '
ANNO 1564
1. Rediens P. Laynez, generalis, Tridento cum comitibus
P. Salmerone, Natali et Po[lanco], absoluto concilio, cum Pata-
IZ Sic desinit codicillus, fol. 124V.
1 Ex codicillo autographo Polanci, codici S.J. Historica inserto, 42 fo-
liis coalescente, praeter duo, pro operculo quondam, ut videtur, adhibita,
nunc autem ante codicillum assuta, in cujus prima pagina, Polanci manu,
titulus «Comentariola» etc. ut supra, scriptus est. Ibidem alia manu: «Cro-
nicon.» In 2.' et 3." pagina ejusdem operculi exstant adversaria cujusdam
epistolae vel memorialis cuidam cardinali tradendi (forsan augustano), ut
duci Bavariae suaderet ne interiori regimini nostrae Societatis sese immi-
636 POLANCI COMPLEMENTA
uii et Veneciis festis natalitiis concionatus esset, ibique, duce vr
gente, P. Salmeronem reliquisset; cumque Ferrariae, Bononiae,
Foroliuii, Laureti, Camerini et Ameriae nostros visitatione, po-
pulos suis et comitum concionibus iuuisset, 12 Februarii Romam
pervenit.
2. Misso P. Ludouico a Coudreto Auenionem, a cardinali
Fernesio, cum aliis comitibus de Societate, nouum collegium in
ea vrbe ceptum est.
3. Cum P. Ludouieus Gonzalez in regis Portugalliae insti-
tutione necessario diuque retinendus videretur, in eius locum
P. Franciscus de Borgia a P. generali electus est in assistentem,
et omnium prouincialium sufragiis electio est confirmata.
4. Eidem P. Francisco cura 5 prouinciarum Hispaniae;
P. Natali, Superioris Germaniae et Austriae; P. Madridio, Ita-
liae ac Siciliae; P. Polanco, Galliae, Inferioris Germaniae, Bras-
siliae ac Indiae, a P. generali committitur.
5. Eodem tempore P. Natali superintendentia collegii roma-
ni; Madridio, domus; Polanco, collegii germanici, imposita est;
Patri vero Francisco, Ameriae, Tyburis ac Frascatae; et alia ad
domus gubernationem pertinentia sunt constituta.
6. Mortuo cardinali Carpensi, primo protectore nostrae So-
cietatis, iudicatum est alium non esse petendum, sed summo pon-
tifici significandam nostram sententiam, quod nobis non cense-
mus peculiarem protectorem esse necessarium; et cum Frasca-
sceret, liberamque personarum electionem moderatoribus relinqueret. Non
abs re erit hoc documentum Polanci manu exaratum, hic inserere. Est au-
tem hujuscemodi:
«Supplicamus Ulmo. ac Rmo. domino cardinali, vt scribat Exmo. duci
Babariae nostram quidem Societatem esse ad obseruantiam et obsequir.m
ipsius quam propensissimam, tum quod de nobis, tum quod de relligione
catholica sit optime meritus, vires tamen nostrae adhuc inbecilles sunt in
Germania, cum perpaucos habeamus veteranos Christi milites, et eos in
collegiis nostris et ipsa prouinciae gubernatione occupatos; quod si eos quos
petit eius Extia. mitteremns Landisutam, scilicet P. Dominicum, rectorem
monachiensem, et viceprouincialem D. Paulum, alios quos eis substituere-
mus non habemus. Non esset etiam integrum Patri nostro generali, contra
expressum decretum congregationis nostrae generalis (quod est in obser-
uantia viridi) vllum ex Patribus nostris domino vllo aut principi seculari,
imo nec ecclesiastico, vt extra collegia viueret, dare. Cum creuerint serai-
naria nostrae Societatis in Babaria numero et aetate, facilius mitti extra
collegia ad tempus poterunt.
«Hoc etiam secundo loco insinuandum esset S. Extiae., vt ne ad electio-
nem personarum nominatim descenderet, sed Societati et eius superioribus,
quibus singuli perspecti sunt, nominationem [relinqueret].»
4." pagella supradicti operculi pura est. Sequuntur «Commentariola» fre-
quentibus mendis, orthographiae praesertim, foedata, quorum ea tantum
emendamus, monito lectore, quae difficultatem parere possent. Paragrapho-
rum numeri autographi sunt.
Hujus codicilli magnitudo est om^lo X om,l4o. Folia, numeris l3o-I72
trecenti plumbo signata, olim numeris 147-200 distinguebantur, omissis ta-
men perperam nut^eris 150-159, 168, 180, et iterato n. 164.
COMMENTARIOLA. — 1 564 637
tae, 17 Iunii, idem pontifex nostram domum inuiseret, praesenti-
bus cardinali Sabello, Sanctae Flor[a]e, Vitello et Gonzaga, P.ge-
neralis rem ei proposuit; et probauit sanctissimus ne quem pecu-
liarem haberemus protectorem, se vero protectorem nostrae So-
cietatis esse velle testatus est.
7. Cum de seminario Romae constituendo, et nostrae Socie-
tati tradendo, a deputatis ad id cardinalibus deffinitum, et a pon-
tifice comprobatum esset, grauis cleri secularis et aliorum qui
litteras profitentur, contra Societatem persecutio et calumniae
exortae sunt; et alienatus pontificis animus ferebatur; sed tan-
dem et ipse et plenum consistorium Societati nostrae tradendum
decreuit; et ipse pontifex, vltima lulii, domum nostram et colle-
gium nostrum ac germanicum, cum aliis cardinalibus inuisit, et
seminarii locum, qui tunc designabatur, vidit.
8. In gaditana ciuitate, Hispaniae antiquissimo emporio, in
qua nullius ordinis relligiosi admissi fuerant, licet ante et tunc
id curassent non pauci, ecclesiastico et seculari concilio id pe-
tente et redditus conferente, Societatis nostrae collegium est in-
choatum .
9. Peste acerbissima Lugduni saeuiente , claruit Patris
Emundi constantia et charitas, et tum concionatoris, et spiritua-
lis pastoris, tum etiam reliqua et politiae et pietatis officia, ae-
gris et sanis praestans illustrius et suum et Societatis nomen in
Gallia fecit, et principum et magnatum animos ei mire concilia-
uit. Diuisa autem Galliae prouincia in duas partes Franciae et
Aquitaniae , praepositus prouincialis Aquitaniae idem Pater
Emundus est constitutus.
10. Cardinali ac varmiensi episcopo Stanislao Hosio id sol-
licite curante, simul cum Commendono episcopo et nuncio apo
stolico apud regem Poloniae, in Prusia in oppido Branpergensi
collegium Societatis est inchoatum, et 30 Augusti aliqui Roma
ad id missi sunt. Et tunc primum collegialiter in regnum Polo-
niae Societas est ingressa.
11. Vniuersitatis dilingensis, et collegii S.li Hieronimi cura,
ab Ottone cardinali augustano, eius fundatore, magna solemni-
tate in Societatem nostram,quae ibidem separatum collegium iam
ab anno praecedente habebat, translata est.
[12.] a.
13. Parisiis in proprio collegio, scholae pnmo vere apertae
fuerunt, et M. Joannes Maldonadus philosophiae, M. Michael
Vanegas humaniorum litterarum lectionem, publice profiteri ce-
perunt, et insignes habiti sunt; in autumno vero P. Antonius
Troncosus, logicam, M. Carolus Sagerius latinam graecamque
» Oblitterata sunt haec in ms.: 12. Ingolstadii, cursus artium sub hoc
tempore inchoatus, praeter theologiae et humaniorum litterarum latinae et
graecae lectiones prius institutas.
638 POLANCI COMPLEMENTA
lectionem addidit, et summa frequentia et celebritate permota
vniuersitas cum monachis, se opposuit, et lectiones interdixit,
sed tumultuantibus auditoribus, parlamentum nostros pergere in
lectionibus iussit.
14. Sub haec tempora, pestis rectorem collegii logronien-
sis, de medio tulit, dum suam operam priori monasterii S." Do-
minici, a sociis ob pestem destituto, in confessione audienda non.
negat. Alii et fere omnes cum populi magna edificatione, dum ei
operam suam non negant, eadem lue extincti, in meliorem vitam
a Deo translati sunt. Cesaraugustae vero, mirum in modum se-
uiente peste, studia philosophiae dissipata fuerunt, et magna
pars collegialium per regnum dispersa, cum summa multorum
aedificatione et optimo Societatis odore versata est. Cum autem
8 ibidem mansissent, tres sacerdotes, qui aegris et sanis omni
studio spiritualia ministrabant, et totidem laici peste absumpti
sunt, duo reliqui, licet vterque eodem morbo laborarint, euase-
runt periculum.
15. In Gallia turnonense collegium cessare etiam propter
pestem debuit a scholarum, et concionum studio, auenionense
etiam pulsatum est, et scholae ob luem dilatae in sequentem an-
num, in hoc alioqui aperiendae, quippe domo eis iam assignata a
ciuitate.
16. Dedicata est ecclesia noua collegii billiomei, et extrui
cepte schole noue, et collegium conuictorum, ex parte expensis
ciuitatis.
17. In moriacensi collegio scholae apertae sunt, et frequen-
tissimi scholastici eo accedere ceperunt.
18. Pestis scholas colonienses dissipauit, moguntinas, et
treuerenses, et oenipontanas in superiore et inferiore Germania;
et paucis relictis ad populi edificationem et auxilium, collegiales
moguntini et oenipontani dispersi sunt per varia loca cum ma-
gno fructu.
19. Collegium Herbipoli ab episcopo Franconiae duce ex-
petitum, et Pultouiae in Polonia ab episcopo plocensi, et episco-
po Comendono nuncio multum postulatum, admissum est, se-
quenti tamen anno inchoandum.
20. Mediolani P. Benedictus Palmius concionibus claruit,
et postulante cardinali Borromeo, nona Septembris, eo collegium
missum est.
21. Nona Septembris, ciuitate callaritana in Sardinia, et
prorege insulae, et ipso etiam archiepiscopo expetente, collegium
eo missum est, quod a P. Balthasare Pinas, turritani collegii re-.
ctore,et callaritani superintendente,deductum, mira alacritate ab
insulanis exceptum est.
22. Calendis Octobris aliqui ad inchoandum collegium Ca-
tanzari missi sunt, vbi in quadragessima claruerat concionibus
P. Josephus Blondus.
COMMENTARIOLA. — 1564 639
23. Die decima Octobris collegium Parmam missum est,
duce Octauio Fernesio id expetente, et miro feruore postulante,
cum prius Societati parum sibi notae aduersarius acerrimus ex-
titisset, et eius liberalitate et studio domus et redditus parati sunt.
Occasionem duci dedit P. loannes Gurrea praeclare se Parmae
gerens.
24. P. X.°forus Rodriguez in Appuliam ab inquisitorum
collegio remissus est 29 Octobris, vbi hoc ipso anno in eo mini-
sterio versatus, supra mille hereticos ad gremium ecclesiae re-
duxit; in 2.a vero supra quingentos.
25. Cum Germania Inferior ab vno prouinciali visitari et
regi comode non posset, ab ea separata sunt collegia tria: colo-
niense, moguntinum, et treuerense; et remanente sub eodem
P. Euerardo prouinciali, et cum eodem nomine prouincia Infe-
rioris Germaniae, noua prouincia sub Rheni appellatione ex tri-
bus dictis collegiis facta est, et Patri doctori Antonio Vink, nouo
prouinciali comissa.
26. In die S." Simonis et Iudae disputationes theologicae
in nostro templo habitae sunt, respondente M. Ioanne Ricasuli
sub doctore Toledo; et sequenti die philosophicae, respondente
Rutilio Benzono romano, collegii germanici alumno, qui tunc
etiam lauream magisterii publice in fine disputationum accepit;
die vero dominico sequenti, dialogus exhi[bi]tus et premia victo-
ribus in soluta oratione et carmine graece et latine composi-
tis data sunt (quorum pretia cardinalis Fernesius soluit); quae
omnia cum magna spectatorum frequentia praesentibus aliquot
cardinalibus et aliis viris ornatissimis, et cum magna aedificatio-
ne transacta sunt.
27. Cum quidam satis notus in Vrbe episcopus, aemulatio-
ne non bona, et inuidorum consiliis, libellos quosdam famosos
contra Societatis institutum, et insignes in ea personas, calu-
mniis et falsis accusationibus plenos, sparsisset, et res ad aures
summi pontificis per cardinalem Vitellum, peruenisset, succen-
sens ille episcopo, rem cardinalibus quibus reformationis cura
demandata erat, committit; cumque episcopus (cui et tempus da-
batur recantandi, si humano alicui affectui indulsisset) se velle
probare quae dixerat affirmaret, ei concessum est. Sed postea,
cum nihil mueniretur, nomine pontificis, et cardinalium aliorum
gratulatus est nobis Vitellus, Societatis puritatem, quae in contra-
dictione apparuerat. Et cum libelli in Germaniam missi essent et
infamia sparsa, iusit pontifex in carcerem coniici illum episco-
pum, prius officio et subsidiis palatii priuatum; et ad imperato-
rem, ducem Babarie et cardinalem augustanum, ac tres electo-
res ecelesiasticos honorifica de Societate breuia, contra illos li-
bellos, approbata per cardinales, qui iudices extiterant, misit.
28. lnitio Nouembris domus, quam cardinalis Carpensis ha-
bitauerat, sexcentis aureis annuis conducta est ad seminarii opus
640 POLANCI COMPLEMENTA
in Vrbe rectore P. Ioanne Baptista Perusco, romano, ac super-
intendente P. Vsmaro, belga.
29. Veneciis in quadragessima concionando claruit P. Sal-
meron, et inter caetera id effectum est, vt heretici publico edicto
expellerentur ex vrbe illa, et venire prohiberentur alii. Matrona-
rum etiam habitus ad honestiorem formam redigi ceptus est.
30. Hoc anno plurimi professionem emiserunt, inter quos
in Hispania D. Antonius de Cordoua, et Rome tres professores
collegii, doctor Toledus, doctor Mariana, et doctor Acosta; in
Gallia P. Emundus cum P. Hannibale a Coudreto, et P. Marcello
Vaz; in Inferiori Germania P. Dionisius Vazquez.
31. Decima Nouembris, collegium genuense, quod prius in
Thusciae prouincia fuerat, in Longobardiae prouinciam est trans-
latum. Foroliuiense vice versa a Longobardiae prouincia in Thu-
sciam translatum est.
32. Octobri mense domina Faustina, domum Spoleti inter
primarias numerandam, legauit Societati, cum supellectilibus, in
vsum collegii ibidem instituendi, etejus possessio nomine Socie-
tatis capta est.
33. Magna Augustae excitata est tragedia a capitulo augu-
stano contra Societatem, et scribente pontifice, ac serio cardina-
le augustano id procurante, res est composita, et de alio templo
nostris prospectum est, scilicet S.tae Catherinae, in quo sacra-
menta ministrare et alias Societatis nostrae functiones exercere
possent, quas prius in cathedrali exercuerant; ibidem tamen con-
cionandi munus retentum est.
34. Cum grauissimo morbo dux Sesae et gubernator medio-
lanensis ducatus afflictaretur, et de vita ipsius valde timeretur,
accersivit P. Benedictum Palmium; et quidem per equos dispo-
sitos 30 milliaria P. Benedictus nocte illa debuit conficere, nec
(licet inexperto) id nocuit, et cum ad ducem accederet et confes-
sionem eius audiret, ac S.mam Eucharistiam ministraret, statim
est sanitati restitutus b.
35. Rhegii in Calabria pro rege et archiepiscopo, et ipsa ci-
uitate vrgente, collegium admissum est, et aliqui eo missi, vt res
necessarias pararent; dum autem ecclesia eis tradita et domus
empta nostris vsibus accomodae redduntur, vnus et alter tantum
ibi residere ceperunt.
36. Cardinali Farnesio petente, admissa est cura seminarii
Montis Regalis in Sicilia.
37. Duce Sabaudiae scribente ad P. generalem, admissum
est collegium Ciamberiaci, sequenti tamen anno inchoandum; cui
dux 400 aureos annuos perpetuo applicauit, ex suis redditibus,
donec alios firmos assignaret.
t> In margine, alia manu (Sacchini, ut videtur, quem cf. in p. II,
lib. VII, n. 38): Anno superiore (scilicet 1563).
COMMENTARIOLA.— 1564 64I
38. Die 19 Octobris P, Petrus Venustus, rector collegii Bi-
bonae, et de eo oppido optime meritus, et tanquam Pater paupe-
rum et indigentium in vtroque homine existimatus, gladio impii
cuiusdam sacerdotis, qui ab eo admonitus fuerat, vt vicia sua
desereret, occubuit, martyrque Dei (propter iustitiae nempe
opus mortem oppetens) habitus est.
39. In toletana ciuitate, iam domo propria habita, templum
Societatis nostrae aedificari cepit. Panhormi etiam cum templum
perangustum esset, magno studio et ciuitatis et multorum nobi-
lium, extrui ceptum est aliud amplum et ad verbi Dei praedica-
tionem idoneum. Cordubae rtidem templum quod non habebant
eo vsque, construi a nostris ceptum est. Romae vero absolutum
fuit collegii templum. Conchae, et in oppido de Trigueros simul
cum collegio ecclesia vel templa extrui cepta.
40. Cum archiepiscopo armacano, cui erigendi collegia, et
vniuersitates in Hibernia, et applicandi ad hoc opus quosuis red-
ditus ecclesiasticos (praeter quam episcopatuum) simul cum
P. Dauide nostro potestas a sede apostolica concessa fuerat, mis-
sus est P. Guillermus anglus et Emundus hibernus vt illum iu-
uarent. In Angliam vero ad consolationem catholicorum missus
est P. Thomas anglus.
41. Messanae studia logices, philosophiae naturalis ac me-
taphisicae suscepta suht, cum prius tantum humaniores litteras
protiterentur.
42. Cum Verdunum aliqui ex coloniensibus missi, et demum
tempore pestis D. Franciscus Costerus eo delatus esset, episco-
pus suum collegium obtulit Societati, magno cum feruore, et
precibus. Franchforti etiam et Spirae (quo ex moguntino colle-
gio aliqui se contulerant pestis euitandae gratia) de collegiis agi
ceptum est.
43. In Angliam P. Thomas anglus ex prouincia Inferioris
Germaniae missus est, vt catholicos in eo regno agentes conso-
laretur, et iuuaret in Domino; et plurimi etiam primarii viri re-
conciliari c per eum ecclesiae petierunt.
44. In domo professorum Vrbis, pars vna separata est in
vsum nouiciorum, qui in probationibus suis versantur: eatenus
enim sine separatione cum aliis agebant.
45. Die 19 Nouembris facta est dotatio collegii segobiensis
per dominum Ferdinandum de Solier archipresbiterum et cano-
nicum segobiensem; et rector Ludouicus de Santander eam no-
mine sreneralis admissit, et eumdem Ferdinandum in fundatorem
collegii illius.
46. Die 4.a Decembris scribit episcopus apamiensis Patri
generali, se a rege obtinuisse restitutionem 4 ordinum mendi-
cantium, et collegii nostri ex Apamia ab hereticis expulsorum;
c reconciali rns.
POLANCI COMPLEMENT.A.— T. LT. . 41
642 POLANCI COMPLEMENTA
ac se curaturum, vt collegium nostrum in meliorem statum redi-
gatur quam vnquam fuerit: et addit comitatum illum, de Foix
nuncupatum, et ipsius ciuitatis Apamiae praecipuos quosque et
nobiliores, adhuc ridem catholicam retinere, memoresque esse
doctrinae quam a nostris acceperant, licet haereticorum tyranide
diu oppressi fuerint.
47. De collegio etiam Pontis, in Valle Telina, ab Chrisoni-
bus sectariis expulsi, scriptum est ad generalem, quod illi quo-
rum opera expulsum est, rebus aduersis eos vrgentibus, iam de
eodem reducendo sunt solliciti, et bona vsurpata restituere sunt
parati.
48. Curatum est, et obtentum vt in vniuersitatibus non pro-
mouerentur ad gradus vllos, nec professorum vel rectorum mu-
nere fungerentur, nisi qui per confessionem fidei publice facien-
dam, se catholicos profiterentur; et literae apostolicae, ea de re
quoquo versus in Italia, et extra eam sunt destinatae.
49. In regnum Frisiae, ad Inferiorem Germaniam pertinens,
et haeresibus admodum obnoxium, multum renitentibuset omnes
vias praecludentibus quam studiossissime haereticis, tandem So-
cietas ingressa, ad institutionem iuuentutis scholam aperuit, et
in magna scholasticorum frequentia, fidei ac morum sanam do-
ctrinam cum litteris tradere cepit.
50. Curatum est vt concilium tridentinum in arabicam lin-
guam opera nostri cuiusdam sacerdotis verteretur, et vt typo-
graphia arabicae linguae institueretur, quod pontifice adiuuante
perfectum est.
51. Domus Antonii Altani in Murazo admissa est, vt colle-
gium ibi fieret, sed in sequentem annum executio dilata est.
52. Mense Nouembri serenissimus rex Portugalliae firmos
redditus pro 60 personis de Societate Iesu applicari iussit colle-
gio eiusdem Societatis in ciuitate Saluatoris, prouinciae Bras-
siliae.
53. Hoc anno a duce Babariae 4 ex nostris per inferiorem
Babariam, ad iuuandos populos in relligionis negocio missi, cum
fructu redierunt; vnus certe illorum M. Georgius Scorrichius
fere tria hominum rusticorum millia, ad gremium ecclesiae re-
duxit, et alia ad Dei eultum pertinentia egregie gessit.
54. Sub finem huius anni ciuitas Valentiae, et magister
Montessae (qui redditus ad id ecclesiasticos conferebat) vniuer-
sitatem suam, satis celebrem, sed cuius disciplina et vigor col-
labi videbatur, Societati nostrae obtulerunt, et quod in ipsis fuit,
dederunt, licet [sic] et apostolicam approbationem petierunt; li-
cet vita functo praeposito generali, de ea vniuersitate admitten-
da nihil constitui potuerit.
COMMJENTARIOLA.— 1565 5,3
ANNO I565
1. Die 14 Ianuarii doctor X.°forus Rodriguez praepositus
proumciahs Thusciae factus est, ad hoc ipsum ex Appulia reuo!
catus. Die vero 16 eiusdem mensis, P. Oliuerius Manareus com-
missanus in Galha factus est praepositus prouincialis Franciae
et tamen adhuc confirmatus est Aquitaniae commissarius
2 Die 19 Ianuarn P noster Iacobus Laynez, praepositus ge-
nerahs ex pnmis socns P. ignatii, vir singularis in Deum pieta-
tis, et doctnna ingemo, et omnibus virtutum ornamentis claris-
simus, diem obnt extremum, 2.a hora noctis, omnibus ecclesiae
sacramentis, et plurimis Societatis ac suis orationibus munitus
vitam sancte traductam sancto fine concludens '
3. Die 20 Ianuarii, omnibus professis qui Romae fuerant,
mxta constitutiones nostras congregatis, electus est in vicarium
generalem P. Franciscus de Borja.
4. Die 21 eiusdem mensis indictus est ab eodem oeneralis
conuentus Societatis, et prouincialibus est iniunctum (quando
lam comissanorum officia et auctoritas cum demortui creneralis
vita expirauerant) vt intra quinque menses Romam conSenirent
et citius etiam si comode id possent.
5- Dje 26 eiusdem mensis P. Ioannes Baptista Peruscus, ac
loannes Baptista Righi, scilicet prior vt rector, alter vt minister
semmarn, cum alns domum quam habitauerat cardinalis de Car-
po mgressi, supellectilia venturae iuuentuti parare ceperunt.
6. Sequenti die cum extremo supplicio afficerentur qui con-
mrauerant in pontificis mortem, viua voce pontifex nostris dedit
Huctontatem eos in sacramentali confessione absoluendi, quod et
iecerunt; et dum bene dispositi moriuntur, nostris astantibus ac
muantibus, aedificationi spectantibus fuerunt.
7- Die 10 Februarii litteras accepimus ab episcopo Com-
mendono, nuncio apostolico, 12 Ianuarii datas, quod serenissimus
rex Poloniae, qui pnus non bene sentiebat de rebus nostrae So-
cietatis oblocutonbus forte plus satis fidem habens, tandem non
solum fauere mciperet nobis. sed amplecti Societatem, et in va-
rns suorum regnorum locis collegia instituere decreuisset. Et in
pnmis Vilnae (quae caput est Lithuaniae) collegium plenum, in
quo studiorum esset vniuerskas, suis expensis erigere, aedificiis
et redditibus assignatis, volebat, et suum nobis desiderium per
nuncn htteras exponi. Cum autem summus pontifex regi satisfa-
ciendum censeret, suscepta est prouincia; et si res ne&cessariae
hoc vere praeparentur, versus autumnum collegium esse mitten-
aum recepimus.
8. Sub finem quadragesimae, cum ex Vrbe complures ex
nostns missi sint [Amejriam d, Otricolos, ad S. Orestem, Thuscu-
d Quae nncinis hic et injra non semel claudimus, conjicimus ex sum-
mts apicibus et ex contextu, nam charta detrita est.
644 POLANCI COMPLEMENTA
lanum, et ad alia eius episcopatus loca, Veliternum, Tybur , et
alio, multae paces compositae sunt inter dissidentes, sed insignes
et multae Thusculi, publice et priuatim; et Romae etiam, multa
ad Dei gloriam facta.
9. 24.* Aprilis cardinalis Borromeus dixit Patri nostro vfca-
rio, me presente, eam esse mentem S. S.tu ut Societas duos no-
minaret ex suo corpore, qui iaponensium essent et sinarum epi-
scopi, pr[o]ut nomine regis Portugalliae postulatum fuerat. Cum
autem recusaret P. Franciscus, vicarius, et obtenderet constitu-
tionem, illis subiunxit pontificem id velle et iniungere nobis.
obligando etiam ad peccatum, vt ne locus esset excusationi.
10. Sub initium mensis Maii litterae acceptae fuerunt ah
episcopo de Popayan, in India occidentali regi Philipo subiecta
qua scribit se obtinuisse a rege et consilio vt deferret in Indian
quotquot posset ex nostra Societate; et petit sibi dari 24 etc. Eo
dem tempore litterae sunt acceptae a domino Petro de Menen
dez, duce constituto classis in Floridam a rege destinatae, et pe
tit aliquos sibi dari ex Societate, ad quos deducendos facultaten
ab eodem rege et consilio obtinuerat; et quia tempus perbreut
reliquum erat ante nauigationem 2.', paulo prolixius ad nauiga
tionem primi, decreuit P. vicarius, imo statim designauit duo:
sacerdotes et vnum laicum qui cum 2.0 proficiscerentur in Flo
ridam, reiecit autem in proximam congregationem quod primu:
petebat.
11. Toto hoc tempore Martii et Aprilis, etc. valide oppu-
gnata est Societas Parisiis a 4 facultatibus eius vniuersitatis, epi
scopo, gubernatore, cardinali Xatillone, et omnibus hereticis
quibus se adiunxerunt 4 ordines mendicantium, et curati pari
sienses, et domum ipsam quater vel quinquies aggressi sunt, e
fenestras vitreas lapidibus et bombardulis perfregerunt , praete;
imaginem Crucifixi et Sanctorum qui in fenestris erant, quas noi
comminuere potuerunt. Sed collegium iustitia et Dei fauor ■<
persecutione ex invidia (vt aiunt) nata, vindicauit.
12. Hoc tempore rex Poloniae non solum episcopo plocen
si assensus est in collegio Societatis Pultouiam adducendo, sec
Societatem voluit in suis regnis vbique frui priuilegiis, quibu:
alii relligiosi frui solent; et in huius rei testimonium patente
litteras dedit, quarum exemplum cardinalis Comendonus, pe
ca-rdinalem Comensem, ad nos transmisit.
13. Mense Maio filius ducis de Chatelerao e, scotus, et co
ronae Scotiae sanguine propinquissimus, cum Romam vidend
gratia venisset, haeresi alioqui infectus et habitu dissimulato, cu
ratum est vt retineretur Romae. et vt resipisceret, et serio con
uersus est, et, heresi relicta, confessus est vni ex nostris genera
e Sic videtur legendum: confuse exaratnm. Agitur de duce Castr
Eraldi (cf. Sacchinum, p. III, lib. I, n. 6).
COMMENTARIOLA, — 1565 645
liter, et valde in hanc sedem et Societatem affectus, recessit.
14. Eodem mense coeperunt venire Patres ad congregatio-
nem; omnium primus fuit P. Ribadeneira; secuti sunt P. Pau-
lus Offeus, deinde prouincialis Tusciae, prouincialis Superioris
Germaniae, et Siciliae cum sociis; prouincialis Portugaliae cum
suis; prouincialis Rheni cum socio doctore Francisco Costero;
prouincialis neapolitanus Salmeron cum P. Montoya; prouincia-
lis Longobardiae cum suis; prouincialis Toleti, et Castellae cum
suis; P. Bobadilla, P. Loarte; prouincialis Aquitaniae cum suis;
P. Guido pro Franciae prouinciali cum P. Marcello Vaz; ulti-
mo venere P. Euerardus ex jlnferiori Germania, et P. Pontius
[ex Gallia ante electionem]; post illam P. doctor Plaza prouin-
cialis Baetice cum sociis.
15. Electio praepositi generalis celebrata est 2 Iulii (qua et
praecedens); et magno consensu electus est P. Franciscus Bor-
gia, qui vicarius generalis erat, et tam nostri quam externi singu-
lari cum letitia hanc electionem vbique exceperunt.
16. Die 21 Junii congregatio generalis aperta fuit, et cum
benedictione summi pontificis progressa est vsque ad electionem,
praedicto die; et 3.0 Iulii aliis de rebus agi coeptum est, de qui-
bus in actis constat, vsque ad 3.111 Septembris, quo dissoluta est.
17. Ipso in initio congregationis in secretarium electus est,
a Patre Francisco dum vicarius esset, et postea quam generalis
fuit, M. Ioannes de Polanco; in decursu vero, a congregatione
electi fuere assistentes ex variis nationibus, pro Portugallia, In-
dia et Brassilia, P. lacobus Miron; pro Hispaniarum prouinciis
P. Antonius Araoz; pro Galliae et Germaniae prouinciis P. Eue-
rardus Mercurianus; pro Italiae. Siciliae, et Sardiniae prouinciis,
P. Benedictus Palmius; in admonitorem generalis electus est
idem qui secretarius erat.
18. Decretum est vt romanae domus praepositus particula-
ris esset idem qui totius Societatis praepositus generalis, scilicet
P. Franciscus Borgia.
19. Congregationis tempore, cum turcae Melitem grauiter
oppugnarent , aliqui ex ipso congregatorum numero, a summo
pontifice missi sunt, ad eam expeditionem Societatis ministeriis
iuuandam, et cum litteris apostolicis ad D. Garsiam, summum
classis praefectum, dimissi sunt a congregatione prouincialis Si-
ciliae, P. Bartholomeus Hernandez, P. Ioannes de Gurrea,
P. Didacus Suarez, et ex aliis P. Angelus Hiparcus anconita-
nus, P. Joannes Baptista Vitalis cum duobus fratribus; qui con-
cionando, et aegrotis in hospitali inseruiendo, et confessiones
multas audiendo, et alia pietatis opera exercendo, vtilem operam
communi bono praestitere.
20. Post congregationem designati fuerunt prouinciales
P. Leo Enrriquez in Portugallia; P. Iacobus Avellaneda in Bae-
tica; P. Gonsalus Gonsalez in toletana; P. Iacobus Carrillo in
646 POLANCI COMPLEMENTA
Castellae; P. Alfonsus Roman in Aragoniae prouinciis. Confir
mati fuerunt, P. Emundus Augerius Aquitaniae, et P. Oliue-
rius Manareus Franciae prouincialis. Missus P. Franciscus Co- '
sterus vt viee prouincialis Inferioris Germaniae; P. Antonius
Vinck, Rheni; P. Petrus Canisius, Superioris Germaniae; P. Ni-
colaus Lanoyus, Austriae, prouinciales confirmati sunt, sicut et
P. Benedictus Palmius, Longobardiae ad tempus relictus est, et
eo cum cardinali Borromeo missus. Thusciae vero P. X.°forus
Rodriguez, Neapolis P. Alfonsus Salmeron, et Siciliae P. Hie-
ronymus Domenech, prouinciales confirmati fuere; commissario- j
rum officium ordinarium in congregatione sublatum est.
21. Superintendentes non necessarii a congregatione subla-
ti fuere; sed romani collegii nostri P. Ribadeneyra, germanici
P. Polancus, seminarii romani P. Vsmarus, conimbricensis col-
legii P. Cordeses, granatensis P. Plaza, superintendentes facti
vel confirmati fuerunt, ob collegiorum necessitatem. Patri
autem Madridio sub generali, cura domus romanae data est cum
ministri nomine, et superintendentia tyburtini, amerini et thu-
sculani collegii.
22. Domus probationis iuxta constitutionum et congrega-
tionis placita instituta fuit, exactius quam vnquam antea, pro-
bationibus nouitiorum et diutius vacando; et praefectus eius
P. Ruyz factus, in parte domus professae ab aliis separata; et
cum non exiguo fructu, fere 30 nouitii in ea inclusi fuerunt; in
collegio etiam, pro nouitiis vsque dum exacto biennio approbati
censerentur, distinctio domus facta est, et cura peculiaris P. Joan-
ni Xauier data illorum.
23. Designatus prouincialis P. Iacobus Carrillo professio-
nem emisit; et loannes de Casasola, et Iacobus spirensis tempo-
ralium coadiutorum formatorum vota emiserunt, omnes in mani-
bus P. generalis; et alii complures in variis prouinciis, vt profes-
sionem emitterent, generalis decreuit; praemissis tamen iuxta
constitutiones probationibus.
24. In spiritu suaui quidem, sed tamen ad reformationem
tendente procedere cepit gubernatio Societatis, et ad exactiorem
nostri instituti normam omnia exigi cepta sunt, tum inter pro-
fessos, tum inter collegiales, exemplo, et salutaribus decretis ge-
neralis, qui executioni diligenter mandare coepit quae congre-
gatio generalis constituerat.
25. Septembri mense missus est P. Stanislaus Rozdrazo-
uius, qui cum aliis plocense collegium in Polonia inchoaret, vt
rector; plocensis autem et branspergensis collegii in Prussia, su-
perintendens factus est P. Balthasar Hostouinus, boem,us.
26. Hoc tempore etiam Lugduni inchoatum collegium, et
scholae apertae fuerunt, missis ex Vrbe quibusdam, et inter eos
P. Perpignano, et aliis ex turnonensi collegio desumptis; et con-
ciones etiam P. Emundi insigni concursu et fructu factae, et Vi-
COMMENTARIOLA. — 1565 647
retus cum aliis hereticorum proceribus expulsi ea ex vrbe fue-
runt.
27. Eodem tempore misso D. Andrea Auantiano rectore, et
P. Petro Vela concionatore, verdunense collegium, vbi iam no-
stri quidam scholas aperuerant, admissum est.
28. Hoc ipso autumno missus est ex Vrbe P. Ludouicus de
Coudreto, et alii delecti ad collegium Chiamberiaci inchoandum,
in quo duo vel tres iam disponere res ceperant, et ita ducis id
petentis et redditus collegio assignantis voluntati satisfactum est.
29. Duo etiam sacerdotes in vallem Angrognae, eodem duce
postulante et Pontifice iubenrte, missi fuerunt: P. Baptista Vela-
tus et P. Stephanus Baroellus; vbi valdensium relliquiae, spem
reditus ad ecclesiae gremium dederant; non tamen admissum est
collegium quod ibi offerebatur.
30. Instauratum est fere hoc tempore collegium turnonen-
se, propter bella et pestem dissipatum, et lectiones denuo sunt
[inchoatae].
31. Neapoli scholae inferiores ex parte intermissae; rhetori-
ces autem, cursus artium et theologiae lectiones sunt inchoatae.
32. Messanae eodem autumno tres artium cursus, ciuitate
id petente, inchoati.
33. In collegio lauretano domus probationis pro Thusciae
prouincia inchoata; pro Longobardia vero, Veneciis.
34. In germanico collegio probationis etiam domus inchoa-
tur; et praefectus eo missus est eorum qui ibi probantur, vt vi-
deatur an idonei sint.
35. P. Petrus Canisius, Superioris Germaniae prouincialis, a
summo pontifice ad principes Germaniae inuisendos, concilium
eis deferendum, et alia quae ad religionem essent opportuna tra-
ctanda dimissus est; et doctor Theodoricus Canisius, vice-pro-
uincialis effectus, fratris loco prouinciae eiusdem gubernationem
suscepit.
36. Cum Foro Liuii domus et ecclesia collegii nostri ruinam
minaretur, hoc ipso tempore, tum scholae, tum concionator sub-
latus est, et pauci ibi relicti, qui instaurando aedifitio, vel nouo
construendo darent operam.
37. Eodem tempore Ameria scholae publicae sublatae fue-
runt. Cum enim ob priuatas inter ipsos ciues contentiones, ca-
ptata occasione, pauci qui consilio publico forte intererant, de-
creuissent scholas a nostris auferendas, remouendas omnino cen-
suit Societas, et quamuis ipsa postmodum ciuitas plurimum per
litteras contenderet vt aliqui praeceptores ibi manerent, non eis
acquieuit generalis praepositus; illis autem remotis, aliquos red-
ditus decreuit ciuitas collegio nostro assignandos ob accepta be-
neficia.
38. Tunc temporis, id est, mense Octobri relicta est domus
cum ecclesia quae Virginum inuocationem habet Maceratae,
648 POLANCI COMPLEMENTA
prope et extra muros ciuitatis; quamuis enim ducentos aureos
singulis annis perciperet collegium maceratense, quia tamen arca
tenenda erat, in qua eleemosinae inferebantur, vnde expensae
ad edificium et nostrorum sustentationem sumebantur, et cum
fraternitate agendum erat, visum fuit congregationi generali f
eam esse dimittendam, et ita praepositus, cum primum potuit,
id est executus.
39. Domus collegii louaniensis, magno consensu senatus
(qui antea multum diuque repugnauerat) amortizata et donata
nostris est, adiuuante strenue uniuersitate, et praecipue facultate
theologica, et quidem sine vllis conditionibus.
40. Tempore congregationis aliqui ex Patribus hispanis,
apud S.um Iacobum Romae hispanice concionati sunt, et post ex-
pulsos turcas ab insula Melite id ipsum coram multis eardinali-
bus et frequentissimo populo fecit Pater ipse generalis, et qui-
dem cum aedificatione magna et satisfactione.
41. Renouatio studiorum facta fuit Romae sine magno ap-
paratu, quia theologicae conclusiones a diuersarum nationum
Patribus sustentatae fuerant, et philosophice ab iis qui ad gra-
dum magisterii satis multi sub doctore Acosta promoti sunt, et
vtraeque cum laude, etc.
42. Collegium conuictorum nobilium hoc anno Viennae dis-
solutum fuit, sublata domo in qua habitabant; alterum etiam col-
legium pauperum ex domo sua exturbatum est, ciuitatis auctori-
tate, sed imperator Massimilianus, domum restitui iussit; sed in
partem quamdam collegii nostri viennensis excepti fuerunt, et
non solum reparatum est,sed etiam adiunctis aliis diuitibus ac no-
bilibus creuit.
43. Fauente Deo, et rege christianissimo, et eius regio con-
silio (quos ex parte mouerat reginae catholicae seria commenda-
tio) persecutio quae Parisiis Societatem premebat, cessauit, et
in solitis ministeriis cum laude et edificatione et magna audito-
rum frequentia, addita lectione noui cursus et theologica, perre-
xit parisiense collegium; et parlamentum, pontificiis litteris etiam
animatum, magis nostris fauere cepit.
44. In pragensi collegio semestri primo huius anni fere 130
lutherani et alii heretici conuersi sunt ad religionem catholicam;
Auguste etiam, et alibi non pauci, et Viene multi adiurarunt
coram nostris heresim, in confessionibus adiuti, et vt fruerentur
schoiis nostrorum quidam catholicam etiam relligionem secuti
sunt.
45. Cum cardinalis Borbonius, Societati nostrae per litteras
ad Patrem generalem missas Rothomagi, quae Normandiae ca-
put est, collegium Societati obtulisset, eo se contulit P. Antonius
Posseuinus; et praedicatione, et cathecismi lectione, mirum in
generalis ms.
COMMENTARIOLA,— 1 565 649
modum eam ciuitatem adiuuit et consolatus est, et ad collegium
optandum permouit, quod tamen non impraesentiarum admitti
debere visum est, ob operariorum qui maturi essent, penuriam.
Sic etiam cardinali Strozio Albi in Aquitania collegium offerenti
per litteras, concedi non potuit, nec apamiense collegium, prae-
cedentibus annis ab hereticis expulsum, licet episcopus id pete-
ret, auctis etiam redditibus primis, admitti potuit; nec mirum
quod hoc anno operariorum non suppeterit copia, cum ad noua
collegia praedicta, et ad alia operariis instruenda in Germania,
Boemia, Polonia, Gallia, et etiam in India, supra 190 hoc ipso
anno ex vrbe Roma missit Sofcietas.
46. Marchenae collegii domus edificata fuerat a ducissa de
Arcos, sed non dum dotata; cum autem, illa mortem obiret, tan-
tum ex dotalibus suis bonis reliquit vn[de] g redditus fere mille
ducatorum emi possent; eius autem mater marchionisa de Pliego
suum collegium Montille alioqui fundatum, redditibus quingento-
rum ducatorum per sedem apostolicam applicatorum auxit. Col-
legium valentinum, salamantinum, et hispalense ecclesiasticis
redditibus applicatis aucta fuerunt; et multo magis complutense,
redditibus oppidi de Nabalcarnero, vbi etiam collegiolum insti-
tutum est.
47. Cum pestis in ciuitate logroniensi grassata diu, tandem
extincta esset, in locum demortui rectoris et aliorum operario-
rum alii submissi fuerunt, qui cum maximo spirituali fructu ibi
sunt uersati, et collegium quod prius iacebat, in spiritualibus et
simul temporalibus est auctum, et 400 aureis annuis dotatum est.
Burgis ltidem cum pestis saeuiret, P. Gaspar de Acebedo rector
suam operam nulli aegrotantium denegabat. Vnde cum a quodam
ex populo, qui peste laborabat accersitus, de lectulo noctu sur-
rexisset, vt moribundum, audita eius confessione iuuaret, ab eo-
dem pestem domum retulit, qua ipse et tres alii mortui sunt, qui
charitatis etiam functionibus vacabant; alii enim extra urbem
missi fuerant,et duo coadiutores reliqui in vicinum collegium bel-
limarense commigrarunt, et clausum collegium burgense reli-
querunt. Sub hoc tempus comes stabilis qui executor testamenti
cardinalis [Mendoza] h auctoritate apostolica erat, collegium in-
signe iam extructum cardinalis praedicti impensis, et dotatum
fere mille aureis annui redditus, Societati tradidit, quod et sum-
mus pontifex confirmauit, et denuo Societati eidem applicauit.
48. A collegio Calatabelotte, quod erat in Sicilia, paruum
admodum, et male dotatum, cum quadam obligatione, nostro
instituto non consona, scholae sublatae, bona cum venia funda-
toris, Bibonae ducis, et oppidi redditus relicti sunt; non tamen
est collegium dissolutum.
49. Ex collegio Murciae excurrens per oppida et pagos
£ vn ms, — h Pro hoc verbo, in ms. lacuna est.
650 POLANCI COMPLEMENTA
neophitorum P. Xuarez, quod ante nunquam fecerant, libenter
Christi doctrinam audierunt, et confessionem peccatorum insti-
tuerunt, imo et multi eorum linguam arabicam paulatim relin-
quere ceperunt, et hispanicae assuescunt, vt melius institui pos-
sint, et christianam doctrinam doceri.
50. Romae in collegio nostro, domus probationis (praeter
eam quae erat in professorum domo) institui cepta est, et aliquot
nouitii in ea constituti 19 Nouembris, qui biennium nondum ab-
soluerunt, vel probatione aliqua et cura maiore indigent, sed stu-
diis tamen vacant, et ab aliis collegialibus separati degunt 2.
51. Cum D. Ioannes de Victoria et P. Baptista Carminata,
imminente vere alter in rectorem alter in concionatorem collegii
messanensis, in Siciliam mitterentur, temeritate vel cupiditate
quadam naucleri, in altum progressi, grauissimo periculo naufra-
gii expositi sunt, sed cum pene obruerentur maris saeuitia, fusis
orationibus, et agno Dei in mare misso, tranquill[it]as subsecuta
est, et Messanam incolumes peruenerunt.
52. Cardinalis S. Angeli, ducis parmensis frater, ordinis sui
vir primarius et praeclaris Dei donis insignis, ac de Societate no-
stra optime meritus, hoc tempore Parmae moritur, et quidem in-
ter nostrorum manus, quos a se non separari vltimis diebus suae
vitae cupiebat, et 111. mus cardinalis Farnesius id ipsum curabat;
praeclaram ille mortem, et magnae aedificationis obiisse omnibus
visus est; et cum funebris oratio in eius exequiis habenda esset,
magistratus a nostris eam operam sibi prestari, et epitaphia
quaedam ad hoc ipsum fieri, postularunt; quod tanta omnium
satisfactione peractum est, vt ciuitas quae prius alienato ali-
quantulum animo fuerat, prorsus nostris conciliata fuerit, et ty-
pis dare vtraque voluerit.
53. Hoc tempore, ab 111. mis cardinalibus inquisitoribus mis-
sus est in Calabriam P. X.°forus Rodriguez, Thusciae prouincia-
lis, ad oppida Guardiae, et S. Sixti, vbi relliquiae haereticorum
esse adhuc credebantur; et id effectum est praedicatione et
exemplo, et orationibus ac publicis supplicationibus priuatisque
colloquiis, vt omnes ad gremium sanctae ecclesiae redirent, qui
in haeresis tenebris versati erant, ad 450 scilicet, per singulas
enim domos disquisitione facta, parentibus filios suos adducenti-
tibus et ad confitendos errores hortantibus, eos confessi sunt, et
reconciliati ecclesiae; et vt tam hi quam qui prius redierant ad
fidem catholicam, in ea perseuerarent, catholicis magistris adhi-
bitis, etiam curatum est.
54. Collegium Bellimari, prope burgensem ciuitatem, hoc
anno redditibus ecclesiasticis a cardinali et episcopo burgensi
auctum est; et cum in eo rector Ioannes Lopez Xuarez suam
2 Cf. supra, n. 22 hujus anni, quem locum auctor citat hic in margine,
sic: «De hoc agitur supra, n. 22».
COMMENTARIOLA. — I565 65 l
operam non denegaret populo, peste (quae in agroburgensi fere
grassabatur) laboranti, correptus etiam est ipse eodem morbo; at
cum die 4.0 febri ingrauescente, et mortis periculo imminente,
communionem sacram sibi impertiri, et particulam ligni crucis
quae in eiusdem collegii templo seruatur, sibi adorandam adferri
postulasset, simul atque refectus est S.t0 Sacramento, et partem
crucis praedictam adorauit, febre liberatum se sensit, et tam bene
sibi valere visus est, vt statim a lecto surgere posset. P. Baltha-
sar Diez nulli peste laboranti suam negans operam, semper in-
columis fuit.
55. Hoc ipso autumno in studiis reformatio curata est, et
constitutum vt tam philosophiae quam theologiae professores, a
quibusdam propositionibus, quae prius teneri a quibusdam sole-
bant, abstinerent, quod relligioni pietatique minus fauerent, vel
nouam et minus solidam quam oporteret, doctrinam afferrent, et
quae dicere ac tenere par esset, post consultationem cum ipsis
doctoribus suisque consultoribus generalis statuit; et tam in col-
legio nostro quam in germanico, propositiones promulgari
iussit *; quae etiam ad profectum externorum in litteris, praeser-
tim in inferioribus classibus (quarum minor ratio habebatur) fa-
cerent, diligenter sunt constituta.
56. Ratio scribendi tam litteras ad aedificationem pertinen-
tes, quam alias, et formula domorum probationis, confectae juxta
generalis congregationis diffinitionem, et publicatae eodem tem-
pore fuerunt. Feruor item x/anae doctrinae a professis traden
dae renouatus; et ipsa i.a dominica aduentus, simul pluribus in
templis ea tradi cepta est.
57. Vicecomitissa Eboli moriens quinque millia V testa-
mento legauit Societati, vt initium daretur collegio in oppido de
Belchite. Filius et heres eius, dotem hanc augere paratus, rem
magnopere (vt a nostris caesaraugustanis scribitur), expetit.
58. Hoc ipso autumno Sasseri in Sardinia, curriculum ar-
tium inchoatum est; rex enim Philippus 100 aureos annui reddi-
tus dedit ei collegio, vt in eo theologiae lectio fieret; et dum
discipuli per philosophiae disciplinam instructi redduntur, con-
tentus fuit vt pro theologia philosophia praelegeretur.
59. Cum in collegio germanico, multi qui Societatem ingre
di expetebant, vt probari posset eorum animus et talentum, con-
stituerentur, praefectus ipsis dari ceptus est, qui velut nouitiorum
magister peculiarem eorum curam haberet qui sic probantur, et
reliquorum qui in eo collegio inseruirent; et primus fuit P. Mi-
chael Spes j 5.
' Prius promulgatae sunt et; at his 2 verbis deletis, scriptum est iussit;
sed remansit promul^atae. — J In marg,, alia manu: Supra, n. 34; itidem
ad n. 62: Supra, n. 43.
3 Supra, n. 34 hujus anni: cf. annot. j.
652 POLANCI COMPLEMENTA
60. Genue hoc tempore collegio nostro, quod in conductitia
domo hactenus habitauerat , oblata fuit ecclesia sub inuocatione
Anunciationis, cum domo egregia; et sine vlla obligatione adiun-
cti hospitalis, est admissa , nobilissimis ciuibus id petentibus.
Cum autem eodem in loco sacerdotes quidam , viri boni, et spi-
ritualibus rebus dediti, vixissent, qui admitti ad Societatem no-
stram vehementer optabant, cum sigillatim expenderentur eo-
rum dotes, et non viderentur ad nostrum institutum inepti, par-
tim in Societatem , partim in collegium germanicum vt magis
probarentur, admittendos esse decretum est.
61. Cum hoc tempore dux Ferrariae, et primogenitus ducis
Florentiae, ac ducis Parmae vxores duxissent, duo priores. sere-
nissimas duas imperatoris Ferdinandi filias, tertius infantis Por-
tugalliae Eduardi filiam, voluerunt singulae ipsarum ex nostra
Societate sibi adiungi confessarios, et eosdem concionatores; et
ita primae P Guillermus Elderensis geldrus, 2.ae P. Laurentius
germanus, tertiae P. Sebastianus de Morales lusitanus adiuncti
sunt, in ipsarum gratiam, et collegiorum, qui in ipsarum dominiis
sunt.
62. Parisiis collegium nostrum post multam tempestatem,
tranquillitate magna fruitur, et praeter 2.m artium cursum, et
auctas humaniorum litterarum, latinarum et grecarum classes,
theologicam lectionem magna cum frequentia et applausu auspi-
catur; et bona aemulatione, alia vniuersitatis collegia, etiam in
litterariis exercitationibus, ac utiliori tradendi discipiinas modo,
iuuat 4.
63. Apud rhutenos, cum fere mille scholasticis collegium
nostrum fioreret, curauit Card. Arminiacus, et situm augere, et
templo construendo operam dari , redditus etiam, et ibi et Tolo-
sae augeri, vbi spiritualis fructus crescebat in dies. Fuit autem
P. Hanibal de Coudreto rector Tolosae constitutus; rhutenis,
P. Ioannes Lothoringus; Turnoni, P. Claudius etiam lothorin-
gus; Lugduni, P. Guillermus scotus; Auinioni, P. Antonius Pos-
seuinus; Chiamberiaci, P. Ludouicus de Coudreto. In prouincia
vero Franciae P. Andreas Auantianus vetdunensi collegio prae-
positus est k.
64. Cum Chiamberiaci, senatus Sabaudiae supremus, no-
uum collegio [sic] eo animo inducere vellet in monasterium fran-
ciscanorum, vt eius ordinis relligiosos, quos inutiles sibi existima-
bant, paulatim inde expellerent, et nostris integrum locum relin-
querent, omnino id auctoritate Patris nostri generalis recusatum
est; et tantumde[m] Brugis, insigni ciuitate Flandriae, cum mo-
nasterium tertii ordinis franciscanorum a tribus tantum et qui-
k est P. ms.
* Supra, n. 43. Cf. annot. praeced.
Commentariola. — 1565 653
dem non vtilibus monachis habitaretur, licet situ, habitatione et
templo, quam maxime conueniret alioqui ad collegii nostri (quod
eo civitas inducere volebat simul cum episcopo) institutionem.
65. Louanii, doctor Nicolaus Gaudanus, vir insigni eruditio-
ne et pietate praeditus, et in praedicatione, lectionibus sacris, et
aliis nostrae Societatis (in qua professione[m] iam pridem emise-
rat) ministeriis, de superiori ac inferiori Germania, et de Scotia
(quam primus ex nostris vt sumi pontificis nuncius ingressus
erat, ad reginam in officio retinendam et consolandam missus)
optime meritus esset, magnq sui desiderio ea in vniuersitate re-
licto, pridie S. Martini diem obiit extremum.
66. Sub hunc ipsum autumnum in Hispania diem obiit do-
ctor egregius Honcala, canonicus magistralis abulensis, qui cum
viuens Societatem nostram dilexisset, id in morte testatus est,
ei testamento legando diuturnos et perutiles labores suos, duo-
decim scilicet tomos enarrationum in scripturam vniuersam,
opus insigne, et eruditionis magnae, a consilio regio post censu-
ras doctissimorum hominum, valde approbatum; et legauit libe-
re, sperans quod typis excudendum esset curatura; et si externi
excuderent, voluit singulis collegiis gratis totum opus tradi , vt
.vigiliis suis operariorum in ea studia promouerentur [sic].
67. Hoc fere tempore in comitiis generalibus ordinis
S. Francisci, Vallisoleti celebratis, inter caetera, decretum edi-
tum est, in haec verba: «Cum noster ordo fratrum Minorum
existat, atque in humilitate praecipue, et charitate fundatus, no-
uerint fratres omnes vbique terrarum dispersi, relligiosos cuiusuis
relligionis humiliter et humane tractare, tum maxime eos qui de
Societate Iesu fuerint, quos diligere et honorare debent, eosque
ad actus litterarios, festorum celebrationem, aliosque publicos
actus ad quos relligiosi conuenire solent, cum charitate inuitare
et suscipere; nec nostrorum quisquam audeat eis publice vel ©c-
culte detrahere».
68. Cum Salmanticae concilium prouinciale episcoporum
(qui plurimi sunt sub archiepiscopo compostellano) celebraretur,
et eorum praeses archiepiscopus, et alii, de instituto Societatis
nostrae male sentirent ob multorum obtrectatorum calumnias,
in eorum congregationem vocatus doctor Ramirez, tunc rector
collegii salmanticensis et concionator, eam reddidit rationem in-
terrogantibus episcopis nostri instituti, vt nebulis falsarum in-
formationum dissipatis, lucere eis veritas haec gratissime coepe-
rit, et ipse archiepiscopus compostellanus variis modis animi sui
beneuolentiam erga Societatem prae se tulerit. In alia etiam syn-
odo episcoporum Toleti congregata, qui sub archiepiscopo tole-
tano sunt, cui praeerat ejus loco, episcopus cordubensis, cum a
quibusdam episcopis, quaedam iacula verborum intorquerentur
in Societatem, statim ab ipso praeside repulsa sunt, et honoriri-
cum de ea testimonium latum.
654 POLANCI COMPLEMKNTA
69. Archiepiscopus hispalensis, summus in Hispania inqui-
sitor, de quo existimatum fuit aliquando, quod parum esset So-
cietati beneuolus, aliter rem se habere ostendit. Nam ad eccle-
siam quae Hispali nostro in collegio fiebat, duo millia ducatorum
dono dedit, et hoc ipso autumno, Patrem Goncalez collegii Ma-
dridii rectorem accersens, institit, vt duo ex nostris in oueten-
sem ciuitatem mitterentur, vbi collegium ipse condiderat; vt sr
placeret nobis, illud Societati traderet, vel aliud prope ipsum
aedificaret, spiritualem fructum abunde pollicitus. Volumen
etiam excusum exercitiorum, quod annotationes episcopi Cani ad
marginem habebat, quibus ipsam etiam approbationem pontificis
suggillabat, ei tradidit vt eas videret, significans se animum an-
notantis Societati infestum agnoscere, et ad suam vtilitatem,
eadem exercitia se habere velle.
70. Collegium tornacense, propter pestis suspicionem, pau-
cos antea menses dissipatum, reflorescere hoc tempore cepit,
multis conuictoribus vndecumque redeuntibus ad consuetum do-
micilium.
71. Taurini cum quidam vir nobilis cognomine Aleramus1,
nullos habens liberos, intellexisset Societatem nostram recusasse
ducentos aureos annuos, quos ciuitas cum onere suarum schola-
rum obtulerat (quia velut stipendium id fore videbatur, quod pro
nostris laboribus minime admittimus), obtulit octigentos vel non-
gentos aureos annui redditus quos habebat, vt accedente subsidio
domus cuiusdam egregiae, ab aduocato Albosco Societati relicta,
collegium Taurini institueretur; et visum est Patri nostro prae-
posito, cum Sabaudiae dux id sibi gratissimum fore significasset,
fundationem hanc esse admittendam vt sequenti anno colonia eo
deduceretur.
72. Hoe tempore, cum haeretici in Germania scripta quae-
dam aedidissent, quibus librum doctoris Pauli Offei contra com-
munionem sub vtraque specie, et honorem ducis Babariae per-
stringebant, data fuit eidem doctori Paulo prouincia scribendi
contra illos germanice , quamvis alieno nomine libri essent
aedendi. Paulo ante archiepiscopus gnesnensis, primas regni Po-
loniae, ad Austriae prouincialem et vienensem rectorem scri-
psit, rogans vt, collatis consiliis cum nostris qui Ingolstadii et Di-
lingae versantur, scriberent contra trideistas, qui nouam contra
S. Trinitatem haeresim suscitauerant, et eidem cum Superioris
Germaniae prouinciali, ea cura demandata est, vt contra huius-
modi hereticos scriberent.
73. Hoc autumno cardinalis augustanus multis domibus
coemptis, collegii nostri dilingensis fundamenta iecit, nouum
aedificium et magnificum, iuxta ideam a nostro Mtro. Ioane ar-
1 Hic alia manus Polancnm emendavit sic: nomine Aleramus, cogno-
mine Beccutus uel Becuttus (cf. n. 60 anni l$66).
COMMENTARIOLA. — 1565 655
chitecto confectam, inchoando. Dedit interim eidem collegio no-
stro domum collegii S. Hieronimi, cum omnibus redditibus, sci-
licet sexcentorum florenorum quos habebat praedictum colle-
gium praeter alios 800, quos prius applicauerat, collegio nostrae
Societatis; et onus tantum imposuit excipiendi conuictores a ca-
pitulo augustano vel suis impensis alendos, ministris in eo col-
legio futuris; alios praeterea redditus pollicendo; et noua instru-
menta a summo pontifice confirmanda, quibus gubernatio et dire-
ctio vniuersitatis et collegii vtriusque in Societatem transferre-
tur, confici voluit.
74. Cum episcopus S. Audomarisuum seminarium 72 scho-
lasticorum ab ipso institutum, Societati tradere vellet, et eidem
collegium seorsum aedificare, redditus separatos, initio 900 flo-
renorum, sed breui duplicandos, vt essent 1.800, offerendo, vi-
sum est Patri nostro generali id esse admittendum; et ita scri-
ptum est Inferioris Germaniae viceprouinciali, vt negocium tra-
ctaret, et cum episcopo iam sene, si res vrgeret, transigeret.
75. Cum D. Franciscus Costerus viceprouincialis Inferioris
Germaniae Louanium venisset, praeter alia quae in melius inno-
uauit, nouitiis praefectum dedit, vt probationis domus ibi, iuxta
instituti nostri rationem, fieret.
76. Hispali in primis huius anni sex mensibus multum spi-
ritualis fructus nostri perceperunt: praeter septem in Societatem
admissos, 30 alii et amplius, quod non admitterentur, ad varia
monasteria se contulerunt; decem simul ex eadem classe in quo-
dam divi Francisci monasterio recepti sunt; et gratias agebat
magister nouitiorum quod ad ipsos adolescentes tam relligiose in-
stitutos destinassent. Concionibus et exhortationibus nostrorum
dieto semestri supra 120 foeminae a turpi vitae instituto, ad ho-
nestum in matrimonio vel in monasterio conuersarum vitae ge-
nus traductae sunt. Dum autem nostri supplicio extremo affieien-
dos iuuant, mos ibidem insolitus est inductus, vt tales sanctissi-
mae Eucharistiae viatico munirentur. Memoratu dignum videtur
quod quidam ex iis qui collegium nostrum hispalense frequen-
tant, cum alium videret in lustrum animo peccandi euntem, per
Deum hortabatur ipsum ne se perditum iret, die praesertim
festo; et cum alter iridignans, apprehenso pugione, nostrum
illum interfecturus aggrederetur, is genu vtroque flexo, palmis-
que iunctis, ac oculis in coelum leuatis, se ipsum charitati X.1
Jesu deuouit; at alter tanto exemplo permotus, genibus etiam
ipse flexis, modeste veniam postulauit, eiusque manus osculari
voluit.
76 [bis]. Granatae quidam ex nostris eo tempore maurum
aegrotantem inuisit, comitis Tendillae seruum, quem ad fidem
conuertit, et cathechismo instruxit, qui cum instaret vt bapti-
zaretur, affirmans se non aliter sanitatem recuperaturum, bapti-
zatus est; et simul atque regenerationis aqua ablutus est, aegri-
656 POLANCI COMPLEMENTA
tudine etiam est liberatus. Eiusdem Patris diligentia aliquot alii
etiam sarraceni ad fidem sunt conuersi.
77. Montillae aedes collegio nostro vicinae comparatae sunt
in vsum eorum qui doctrinae gratia eo confluebant, vbi plurim;
admissi, octauo quoque die sacramenta, frequentant, et caeteris
virtutis exemplar se praebent.
78. In collegio de Trig[u]eros puerorum institutio in pieta-
te ac litteris egregios fructus ostendit; et ad populum praedica-
tio in vicino oppido insigni de Huelua abusum abstulit non exi-
guum, puellarum scilicet ad templum non deducendarum, donec
matrimonio viris copularentur, et viduarum ac sanguine cum de-
functis iunctarum, quae per vnum et alterum annum ab ingressu
ecclesiae abstinebant, nulla missarum et concionum habita ratio-
ne; et ex eo vtraeque templum frequentarunt. In ipso oppido de
Trigueros, aedificium templi, quod prius fabricatum erat, in tri-
clinium ac partem domus est conuersum, vt in nobiliore parte
oppidi, et fundatoris domo vicina, nouum templum aedificare-
tur, quod eiusdem fundatoris ac praecipue comitissae de Nebula
liberalitate ceptum est.
79. Messanae rectore P. Victoria, domus probationis, iuxta
formam romanae instituta est; et praefectus P. Didacus Xuarez
alicui nouitiorum numero ibidem constituto.
80. Catanae in collegio nostro cursus artium institui ce-
ptus, priuatim tamen, cum publice eodem tempore Messanae es-
set institutus.
81. Rex catholicus Philippus, qui messanensi collegio aba-
tiam pollicitus fuerat, ei similem quam Carolus V eius pater pan-
hormitano collegio vniri iusserat, concessit vt dum talis inueni-
retur abatia, collegio messanensi redditus aequales aliunde per-
soluerentur.
82. P. Michael de Bairros professus 4 votorum, in collegio
braccharensi 7 die Augusti diem obiit extremum: vir doctrina
et pietate conspicuus, et ex primis qui in Lusitania Societatem
erat ingressus. Paulo ante iubileum consecutus erat, et cum gra-
ues tentationes de diffidentia vicisset.
83. Hoc ipso autumno cum incomode admodum cederet So-
cietati nostrae conimbricensi in duobus seiunctis collegiis, supe-
riori scilicet et inferiori, quod Artium vocabant vel Regium (ma-
gno quidem sumptu, sed loco insalubri extructum), habitare, mo
dum persuauem eius incomodi euitandi diuina obtulit prouidentia.
Nam cum cardinalis, regni gubernator,Conimbricae inquisitionis
officium esse constituendum decreuisset, et ad id domus idonea
sine maximo sumptu aedificari non posset, de collegio regio ei
in mentem venit, et cum nostri ei facile acquiescerent, publici
boni gratia, pro magno dono id est habitum, et ex aerario regio
expensae necessariae ad alias scholas superiori collegio coniun-
ctas extruendas sunt oblatae.
COMMENTARIOLA. — 1565 657
84. Impetratum est ab eodem cardinali vt desisteret a pe-
tendis episcopis de Societate pro Iaponensium et Sinarum regio-
nibus, et vt peteret a summo pontifice transferri patriarcham
Ethiopiae cum episcopo niciensi eius successore et coadiutore,
in praedictas regiones.
85 . Praeter ea quae numero 53 dicta sunt de missione P. do-
ctoris Rodriguez in Calabriam, id consecutum est, vt ex iis qui
ticte redierant ad gremium ecclesiae, supra 900 veram confessio-
nem aediderint, vnde 1500 vtriusque sexus homines ecclesiae ca-
tholicae sunt reconciiiati ex animo.
86. In collegio Montis Regalis, in Sicilia, collegium no-
strum suscepit, in gratiam cardinalis Fernesii fundatoris, pro-
uinciam examinandi eos qui ad ordines sacros erant promouen-
di; et cum nullum admisissent, ad studia diligentius tractanda
sunt eiusmodi homines excitati.
87. Vienae requisiti nostri ab vniuersitatis rectore, vt do-
ctores et discipuli theologi Societatis nostrae corpus facultatis
theologicae ingrederentur ; et saluo instituto et obedientiae
iure id factum est; et D. Adalbertus decanus facultatis est insti-
tutus.
88. Fauor et celebritas collegii pragensis crescit, vt etiam
hussitae et lutherani faterentur nullibi diligentius institui iuuen-
tutem quam in collegio Societatis, et suos filios tradere vellent
instituendos, si letaniis (propter inuocationes Sanctorum) non in-
teresse cogerentur; et nobiles hussitae suos commisserunt, hac
conditione vt eis de fide non loquerentur, consentientes vt sacra
audiant, et exhortationes, et vt confiterentur, dummodo non
communicarent, etc.
89. " Vlisiponae in cbllegio S. Antonii scholarum aedificium
est confectum a cardinali, 8 classes scilicet ad litteras bumanio-
res, et vna maxima ad conscientiae casus praelegendos. Aucti
sunt praeceptores, qui totidem in classibus prelegunt. et quidem
in classe casuum duo, omnes 10 numero, et 1000 scholasticos ha-
bent; eorum 300 casus audiunt; reliqui litteras humaniores.
Eborae etiam materiale aedificium creuit, et vniuersitas in
dies magis effiorere cepit, philosophiae et theologiae auditoribus
abundans.
90. Sub finem anni, cum 17 Decembris Pultouiam eodem
die peruenisset P. Franciscus Sunier, visitator missus, et Patres
Balthasar Hostouinus et P. Stanislaus cum M.° Luca et Guiller-
mo anglo coadiutore, cum episcopo plucensi actum de collegio
pultouiensi Plociam transferendo, et res est transacta, cum rex
Poloniae facultatem ad id prius dedisset.
91. Eodem fere tempore cum ex dote 111. mae ducissae de Ar-
cos, et liberalitate ducis vidui, fere 1000 V annui redditus con-
ficerentur, cum quibus aedificium collegii bona ex parte con-
structum esset, aliqui sacerdotes et fratres mitti cepti sunt, pau-
POLANCI COMPLEMENTA. — T. LT 42
658 POLANCI COMPLEMENTA
ci tamen, vt absoluendo aedificio materiali et spirituali inchoan-
do darent operam.
92. Barchinonae nostri et praecipue rector, in iis quae ad
reformationem pertinebant, et concilii tridentini executionem,
prouincialis etiam synodi bonum progressum, egregiam operam
nauauit; domus etiam edificium est absolutum.
93. In collegio Baiae Sanctorum Omnium in Brassilia, et
in vieinis pagis vbi nostri conuersioni gentilium vacant, magna
accesio ehristianae reipublicae facta est, plurimis baptizatis, aliis
legitimo matrimonio iunctis; et feri brassiliensium animi multum
emolliri cepti, et in festo nominis Iesu, in nostro collegio cele-
brato, ingens hominum multitudo eo confiuxit, et sacramentis
confessionis et communionis expurgata est; et pueri indigenae,
a nostris instructi tibiis canere Dei laudes, magnae admirationi
et aedificationi omnibus fuere. Concionibus doctrinaque christia-
na tradenda, prae caeteris annis, in pietate christiani profece-
runt. Et in hebdomada sancta inusitatum spectaculum, monu
menti X.* (ad quod ingens concursus est factus) animos pluri-
mum mouit.
[94]. Cum Nouembri mense nostri Pultouiam venissent, ta-
men vltima Decembris negocium collegii confectum est, et se-
quenti die, id est calendis Ianuarii 1566, nostri in possessionem
eius sunt inducti.
A^JNO DOMINI I566
I. Cum septima die Ianuarii, Pius papa V, summus ponti-
fex diuino potius quam humano consilio electus fuisset, Pater
noster praepositus generalis. eum paulo post adiuit, cum alio sa-
cerdote, et benigne admodum est eos allocutus; et consilio, et
auxilio Societatis se velle vti significauit. Cum autem 21 Ianua-
rii secundo eum adiisset, et obedientiam suo et totius Societatis
nomine, circa missiones pro instituti nostri ratione, etiam inter
hereticos et inrideles obtulisset, commoueri visa sunt viscera
summi pontificis, et pergratam eam oblationem sibi accidere si-
gnificauit. Ac in ■Germaniam ad dietam imperii aliquos viros se-
lectos, et in alias Germaniae partes alios mittendos esse censuit,
et cathalogum sibi dari petiit eorum qui ad huiusmodi missiones
idonei viderentur.
2.0 Eodem die petiit Pater noster generalis a summo ponti-
fice confirmationem omnium gratiarum ab aliis pontificibus, et
ab eo ipso dum summus inquisitor esset, concessarum, et id per-
benigne concessit; et cardinali Amulio, vt testimonium faceret
huius concessionis viuae vocis oraculo factae iniunxit.
3.0 Die veneris sequentis, 25 Ianuarii, 3.0 adiit pontificem,
et dedit ei cathalogum fere 30 operariorum, ex quibus 20 egredi
possent ex collegii[s] Germaniae, Bohemiae et Poloniae ad vi-
cina loca, et reliqui, liberius quocumque vellet, mitti, submissis
COMMENTARIOLA. — 1566 659
aliis in eorum qui lectores essent, locum; et res placuit pontifici;
sed de missionibus, vt res cum legato tractaretur Augustae an-
tequam fierent, probauit.
[3.° bis]. Eodem die professionem emisit Tornaci P. Maxi-
milianus Ca[pella] 4 votorum, P. Ioannes Mortagne 3, et vota
coadiutorum spiritualium formatorum P. Iacobus Doegius,
?. Leonardus Villarius, P. Henricus a Quercu, P. Gossuinus
Houtenus in manibus Patris vice-prouincialis, doctoris Franci-
sci Costeri.
4.0 Propositum fuit hoc ipso mense pontifici, de educendo
ex Aethiopia patriarcha Andrea, quod multos ibi annos sine fru-
ctu earum regionum versatus in maximis laboribus et periculis
esset, nec spes vlla in posterum affulgeret maioris fructus perci-
piendi; et vt in regionem iaponensium ac sinarum, cum socio et
coadiutore episcopo niciensi Melchiori Carnere [sic] eadem cum
potestate, quam in Aethiopia habuerat, transferret; et cum lega-
to Portugalliae, id proponenti, concessum esset, litterae in forma
breuis expeditae fuerunt, quae patriarchae Andreae in virtute
obedientiae hanc commutationem prouinciarum iniungebant.
5.0 Die 7.a Februarii P. Natalis cum P. Ledesma et duobus
sociis, scilicet P. Ximenez et Georgio polono, Augustam ad die-
tam profecti sunt, et P. Natalis institutus est visitato[r)4 prouin-
ciarum, Germaniae Superioris et Inferioris, Austriae et Rheni
cum eadem potestate, quam praesens generalis habiturus esset.
6.° Circa hoc tempus missio P. Canisii a pontifice confir-
mata est, et a cardinali Amulio ei per litteras significata, vt post
dietam (cui interfuturus erat) ceptum officium persequeretur.
j.° 9.a die Februarii P. Bustamante cum duobus sociis in
Hispaniam est missus et visitator Baeticae constitutus, per 9
menses a Septembre inchoandos.
8.° Huius anni initio Amatricis (apud brutios) communitas,
locum S.ue Crucis nuncupatum, celebre apud ipsos, Societati
obtulit per litteras et nuncium, sed non est admissus. Tantun-
dem accidit episcopo bitontino cum sua ciuitate, et archiepiscopo
barensi cum sua. Cum enim collegiis Societatis erigendis apud
se redditus destinassent et loca, non visum fuit admitti debere.
Ducissae Nuceriae iam pridem idem postulanti pro ciuitate
S." Angeli, et 800 [?] annuos aureos dum viueret in redditibus
offerenti, et post mortem non inferiorem dotationem ea quam
Nolae comitissa, bonae memoriae, reliquerat nolano collegio, sci-
licet, 1000 ducatorum, concessus est P. Bobadilla, vt eo se con-
ferret, et videret rerum dispositionem, et interim in spirituali-
bus iuuare ciuitatem curaret.
9.0 Die I2.a Februarii P. generalis comitante P. X.°foro Ro-
driguez, et me, adiit summum pontificem, et exposuit scripto et
verbo collegii romani vtilitatem, et rerum temporalium penu-
riam, et eidem supplicauit vt re Domino commendata, considera-
660 POLANCI COMPLEMENTA
ret num eius dotationem vellet suscipere, quandoquidem iam
domum Pauli IV etfiam] habebat; et benigne summus pontifex
rem audiuit, et memoriale scriptum sumpsit, et sua manu nota-
uit * De collegio romano». Significauit eidem P. generalis ,
quanta nos consolatione afficeret suo modo procedendi in compo-
sitionibus non admittendis, et erga consanguineos tam parum
ostendendo carnis et sanguinis affectum, Deum rogans, vt in
bene ceptis perseueraret, quamdiu vitam daret Deus, quam diu-
turnam cuperemus; et libenter visus est audire, et se nullo modo
velle suos magnos facere velle [sic] sed ea tantum quae ad Dei ho-
norem et gloriam essent futura, in suo pontificatu velle agere.
De iubileo etiam indicendo ob turcae imminentis aduentum, est
ei redactum in memoriam, et dixit se id facturum. Consultus de
boemis pueris admittendis ad institutionem in collegio pragensi,
cum patres nollent eos letaniis interesse nec de fide cum eis ser-
monem haberi, censuit non esse admittendos cum his conditio-
nibus, sed dicendum quod noster loquendi modus (nuestro len-
guaje) hic erat, scilicet, catholice loqui, etc. Quaedam etiam vni
ex nostris commissit in quibusdam ecclesiis romanis peragenda.
19. a Februarii significauit Patri Rodriguez (qui ipsum propter
alia adierat) velle se fundationem collegii romani facere, redditus
ecclesiasticos alicuius abatiae, vel rei similis applicando; et inte-
rim 50 aureos, quos singulis mensibus eius praedecessor collegio
dabat, solui iussit.
10. ° Cum cardinalis augustanus 13 Februarii domum no-
stram venisset, actum est de statu collegii et vniuersitatis Dilin-
guae immutando, prout in instrumento et noua bulla videbitur; et
rebus constitutis domi nostrae pransus est (toti enim domui pro-
uiderat abunde de cibis); et post prandium cum legato venetorum
collegium nostrum adiit, comitante patriarcha aquileiensi; et le-
ctiones varias audierunt; et tam in collegio nostro quam in ger-
manico et seminario, quose contulerunt, carminibus excepti ac
salutati, per pueros nobiles recitatis, rebus inspectis, cum aedifi-
catione magna recesserunt. Die vero 23 Februarii, recedenti car-
dinali Augustam, adiunctus est P. Ludouicus de Mendoca con-
fessarius eius, cum socio.
il.° Hoc ipso mense decretum est vt P. Ignatius de Acebe-
do visitator in prouinciam Brasiliae mitteretur, et litterae paten-
tes cum instructione ad eum transsmisae fuerunt. Eodem tempore
P. Victoria rector collegii messanensis5 ad visitanda collegia
Sardiniae est destinatus, missis litteris et instructione.
12. ° Collegium toletanum initio huius anni in domum pro-
fessam est commutatum, et P. Ioannes de Valderabano qui pro-
uincialis fuerat, praepositus eius esse coepit.
13. ° Mense Februario, actio in collegio germanico reprae-
sentans martirium S. Catherinae, insigni apparatu habita est,
cui plurimi cardinales, et duces Parmae ac Maltae, et legati Hi-
COMMENTARIOLA.— 1 566 66l
spaniarum et Portugalliae et venetorum, cum aliis clarissimis
viris interfuerunt; et res summo opere et placuit et mouit ad pie-
tatem; sed tanta hominum multitudo confluxit, vt cum praefe-
ctus equitum pontificis cum praesidiariis militibus portam ante-
riorem custodiret, et insolenter quaedam ab his et a ciuibus, al-
tera porta effracta irrumpentibus in domum, et actionem ipsam
perturbantibus, gererentur, offensi fuerint nonnulli; et ita a
P. generali statutum est, vt in posterum huiusmodi actiones pu-
blicae non ederentur.
14. Die 15 Ianuarii Treuiyis professionem emisit 4 votorum
doctor Hermanus Tyrrheus rector eius collegii, et P. Andreas
Valkemburgius 3 votorum, in manibus prouincialis 5. Vlissipo-
ne 2 Februarii coadiutores spirituales hoc tempore facti sunt
P. Gaspar Aluarez, rector collegii S. Antonii, et Franciscus Va-
reae, lector casuum conscientiae.
15. Hoc eodem mense Ianuario, Spira euocatus est, misso
scholastico ecclesiae spirensis ad electorem moguntinum, vt eum
impetrarent, doctor Lambertus Auer, rector eius collegii, vt ibi
concionaretur in cathedrali ecclesia;quod et facere coepit,magna
frequentia virorum primariorum, tam catholicorum quam secta-
riorum, et a capitulo cathedralis ecclesiae praedicto, et episcopo,
constitutum est vt initio de Societate nostra 8 euocarentur, et in-
terim de collegio fundando cogitaretur. Et res ex parte praepo-
siti, commissa est prouinciali.
16. Cum francfordiensis clerus scolam nostrorum auidissi-
me peteret, eidem prouinciali res est commissa, concessumque
vt eam mittere posset.
17. Cardinalis de Altaemps, initio Martii recessurus ex
Vrbe, allocutus est P. nostrum praepositum generalem, ei offe-
rendo collegium quod Constantiae optimae [sic] aedificatum ha-
bebat; et P. Generalis id admissit. Ciuitas ea olim heretica, a 10
annis rediisse ad catholicam relligionem dicitur.
18. Cum summus pontifex quaerendam esse abatiam ali-
quam diceret, ad fundandum collegium romanum Societatis, et
tentata alia media, non succederent, venit sponte sua, nec fami-
liaris nec notus nobis, quidam nobilis referendarius cognomine
Spinola, et obtulit Societati abatiam quam prope Taurinum ha-
bebat, de qua re cum 6.a die Martii pontificem alloqueremur,
doctor Rodriguez et ego, letissimo animo id accepit, et data be-
nedictione, verbo vniuit collegio, et supplicationem confici iussit.
19. Cum domina Ioanna Aragoniae, eirca medium mensem
Martium, domum probationis Societati nostrae fundare Romae
vellet, et redditibus dotare, a Patre nostro generali, me praesen-
te, est admissa fundatio; eidemque capella quam suis sumptibus
edificaret in ecclesia nostra concessa, vbi sepulturam ibidem
Antonii Vinck; cf. sup., annot. n.
662 POLANCI COMPLEMENTA
haberet. Dedit autera ea vt principium quod[d]am dotationis,
hortum quem Neapoli habebat valoris 4 mille ducatorum, et mo-
bilia quaedam Roma[e] 2 mille ducatorum; et singulis annis tan- ,
tundem et amplius promissit; et heredem probationis hanc do-
mum instituit.
20. Eodem tempore dominus Carolus Caracciolus, abas
S. Mariae della Matina, in ciuitate Calabriae nomine S. Marci,
admissus est fundator domus probationis, in eadem ciuitate,
cui suam abatiam applicare constituit; ex quibus dum viueret ad
minus 14 relligiosi ibi tenerentur; et si quid superesset ex fructi-
bus, vt in vsum collegii romani conuerteretur, et curatum estvt
supplicatio expediretur. Sed pontifici visum non est eam sic ad-
mittendam.
21. In die Purificationis emisit professionem P. Iulianus s in
manibus prouincialis Castellae, Didaci Carrillo; et Franciscus
sartor 7, in coadiutorem formatum temporalem est admissus.
Paulo ante Gandiae Ioannes de Banos, et Martinus Apparitius in
coadiutores formatos temporales a P. Roman prouinciali admissi
sunt; et Valentiae ab eodem, Ginesius Moltus, et Egidius Cone-
jerus, in eumdem gradum. 25 Februarii P. Petrus Villalba 4 vo-
torum professionem; Andreas Perez, Petrus de Torrezilla, Iaco-
bus Benedictus, vota coadiutorum formatorum temporalium,
emisserunt in eiusdem manibus.
22. Cameraci vero m die 17 Februarii, doctor Eleutherius
Pontanus quatuor, et magister Antonius Bocletus trium votorum
professionem in eiusdem manibus emisit.
[23-] n-
24. Hoc fere tempore scedula missa est a praeside consilii
Indiae regi Philippo subditae, qua nomine regis petebatur vt So-
cietas nostra mitteret 24 ex nostris in Indiam, quibus rex ipse ne-
cessarias expensas esset facturus; cum autem Pater noster prae-
positus (quem ego comitabar) alloqueretur tertio festo paschatis
sumum pontificem ea de re, et peteret benedictionem ad mis-
sionem hanc nouam, idem sumus pontifex non tantum dedit be-
nedictionem, sed nostris se concedere dixit omnes facultates
quas alii haberent, et insuper in articulo mortis plenariam indul-
gentiam, vtque eam omnibus catholicis confitentibus sibi pos-
sent elargiri.
m Ante haec scripserat, delevit vero postea, qnae in marginetn juxta
num. 3 hujus anni transtulit, quaeque nos in 3.° bis posuimus. — n Dele-
ta sunt omnia, quia dicta erant sub num. 14; erant autem sic: 23. Apud
treuirenses P. Hermanus Tyrrheus et P. Andreas in manibus P. Antonii
Vinck, prouincialis Rheni, professionem solemnem emiserunt, prior 4, po-
sterior trium votorum, die
Julianus de Berastegui. Ex catalogis mss. coaevis.
Cognomine Martin. Ex iisdem catalogis.
COMMENTARIOLA.— 1566 663
25. Sub finem Aprilis collegia Sardiniae, Sasseri et Callari
instituta, quae prius romanae provinciae adiuncta erant, Arago-
niae a P. nostro Francisco praeposito generali assignata sunt, vt
eorum negocia commodius in hispaniensi curia tractarentur, et
de personis quae hispanico idiomate vterentur, melius eis proui-
deretur. Visitator etiam in Sardiniam missus P. Victoria multum
ei contulit.
26. Cum summus pontifex Melitem contra turcas tria millia
militum duce Pompeio Colonna missurus esset, et aliquem ex
nostris qui hospitalis et aegrot^antium curam haberet, mitti opta-
ret ( vt per cardinalem Golumnam significauit), delectus est
P. Curtius Amodei cum P. Ioanne Xauier et duobus coadiutori-
bus, vt in spiritualibus milites iuuarent. Sed turca non veniente,
expeditio tota cessauit.
27. Mense Mayo impetratum est a pontifice vt decem millia
ducatorum, nomine collegii romani in montem recuperationis in-
uestire daretur, et ad 10 annos id concessit, et res statim cepta
est executioni mandari; significante pontifice se velle decuplo
plura posse inuestiri.
28. Cum summus pontifex in Scotiam mitteret nuncium
apostolicum, episcopum Montis Regalis, adiunxit ei comites et
auxiliarios doctorem Emundum Hayum, scotum, rectorem colle-
gii nostri parisiensis, etdoctorem Thomam Darbisirum, anglum,
qui versabatur Dilinguae; nec alios adiungi ei voluit suo no-
mine.
29. Cum suae sanctitatis opera, quidam Elias et alii de eius
familia ex hebraismo ad X.1 fidem reducti essent, moxque magno
zelo idem Elias quae ad domum cathecumenorum pertinerent
apud pontificem curaret, cum praesertim supra 30 judeorum ba-
ptismus breui esset celebrandus, misit pontifex ad Patrem no-
strum praepositum, domus cathecumenorum curam ei commen-
dans; et cum spiritualem institutionem reciperet, a temporali sus-
cipienda se excusans praepositus, probauit pontifex eius consi-
lium, et ita initio Iulii cura eius domus suscepta est, et eius re-
formationi vacari ceptum est.
30. Cum cathechismus a concilio generali commendatus
summo pontifici, tandem in lucem edendus esset, velletque su-
mus pontifex non latinum tantum, sed etiam gallicum, germani-
cum, et polonicum eum confici, harum trium linguarum versio
nostrae Societati commissa est.
31. Cum magister Montesae a rege catholico Philippo, Ora-
num Africae praesidium supremus dux mitteretur, a Patre no-
stro praeposito generali et fratre suo, duos sacerdotes et toti-
dem alios coadiutores ex nostra Societate precibus obtinuit, qui
eidem, et toti praesidio militum, et ciuitati in spiritualibus prae-
sto essent; et P. Domenech Cesaraugustae rector designatus,
reliquorum caput concessus est.
664 POLANCI COMPLEMENTA
32. In Floridam Indiam tres ex nostris sub medium Maii,
missi fuerunt, omnium primi qui catholici regis Indiam attige-
runt et eorum caput P. Martinez, Vallisoleti prorector, fuit.
33. Cum Francfordiam missi quidam ex nostris scholas
aperuissent, et ad eas etiam hereticorum filios admittere opor-
teret, et de ratione cum eis tenenda in iis quae ad relligionem ca-
tholicam pertinent, dubitarent, nondum absoluta hebdomada,
dum alius alium inuitat, et nomina etiam sanctorum describit,
missae, et litaniis, et aliis catholicorum ritibus interesse pro more
catholico omnes voluerunt; et vt catholicos se gerere coeperunt.
Cum autem concionatores hereticorum, in eorum parentes sto-
macharentur, et excommunicatos declararent, si filios suos ad
scholas nostrorum mitterent, non modo nullum retraxerunt, sed
alios etiam misserunt, et catholice insfitui permiserunt. Eodem
fere tempore, cum Pragae nostri, a summo pontifice animati,
profiterentur non aliter instituendos pueros, se suscepturos,
quam ritu catholico, scholasticorum parentes heretici, id per-
miserunt, et numerus eorum est auctus. Brunspergae vero, in
Prusia, affirmant nostri, nullum in scholis nostris ex hereticis
scholasticis vnum vel alterum mensem manere, quin catholicus
euadat.
34. Per hoc tempus, scilicet lunii, augeri ceptus est nume-
rus nostrorum Pultouiae, in Polonia; et turnonense gimnasium
in lugdunensi Gallia prope desolatum bello et peste, adeo instau-
rari ceptum est, vt ex totius Delfinatus nobilitate, et aliarum pro-
uinciarum vicinarum, frequentissimi conuolare studiosi, et qui-
dem singulares progressus in litteris et pietate facere ceperunt;
et obstinatissimi multi heretici, ad gremium ecclesiae redierunt.
35. Tolosae a tempore quadragesimae, P. Emundo concio-
nante et aliis ex nostris, vsque ad mensem Iunii, ex hereticis
maxima multitudo conuersa est. Et ciuitatis ac vniuersitatis et
parlamenti, primi quique viri, singulari studio, Societatem no-
stram prosequi se significarunt, et domum magno precio coe-
mendam ad nostros qui in ignobiliori loco prius habitabant, ex-
cipiendos, curauerunt. Lugduni etiam non pauci ad conciones
P. Petri Christini, tum itali, tum galli conuersi sunt.
36. In Frisia occidentali, nostri qui diu sine auxiliis tempo-
ralibus laborabant in proximorum vtilitate spirituali promouenda,
monasterium quod[d]am vacuum a curia regis Philipi acceperunt,
ex cuius redditibus alerentur.
37. In nouo templo et domo S. Andreae in Montecauallo,
domus nouitiorum sub initium Augusti institui a P. praeposito
generali cepta est.
38. In die Assumptionis in templo nostro, in manibus P. no-
stri generalis vota sua aediderunt, vt coadiutores spirituales for-
mati, ii qui sequuntur, eodem ordine quo subdentur: P. Guiller-
mus Fernandez lusitanus, P. Baptista Romanus, P. Iosephus
COMMENTARIOLA.— 1 566 665
Blondus siculus, P. Franciscus Petrarca neapolitanus, P. Do-
minicus Cossus ex Marchia, P. Ioannes Xauierus hispanus,
P. Vincentius Brunus ex Romania, P. Curtius Amodeus et
P. Laurentius Amodeus, romani fratres.
39. Sequenti dominica, i. e. 18 Augusti, diem obiit ex-
tremum domi nostri [sic] Martinus de Qornoza, diaconus ante in-
gressum in Societatem, qui constanter recusauit promotionem ad
sacerdotium, ipsi oblatam, et in infimis ministeriis magna animi
puritate plurimos annos transegit, vir nobilis alioqui; et de die
mortis suae non semel praedicews, ad feliciorem vitam (vt pie cre-
dimus) translatus est.
40. Die 25. a, B. Bartholomeo sacra, vota coadiutorum tem-
poralium formatorum, emiserunt in manibus P. nostri generalis
Francisci Borgiae, duodecim sequentes: i, Antonius Tucci de
Piperno; 2, Didacus de Arellano; 3, Marcus, mediolanensis;
4, Ioannes Baptista de Massa; 5, Antonius de Argenta; 6, Pe-
trus de Lion; 7, Sebastiauus de Cocolina; 8, Sebastianus, ger-
manus; 9, X.°forus de Mineto; 10, Alexander de S.t0 Angelo;
II, Antonius, pistoriensis; 12, Franciscus de Schena.
41. Sub finem Augusti deduximus supra 35 ex nostris ad
summum pontificem, vt accepta benedictione, post pedum oscula,
mitterentur in Germaniam, Gallias, et alia loca, et letatus est
pontifex, et institutum commendans praedicatorum euangelii,
hortatus est eos ad perfecte munus obeundum, benedixit etiam
rosaria, 50 dies concedens quandocumque ea dicerent, et 7 an-
nos et 7 quarentenas in festis B. Virginis; iussit etiam «agnos
Dei» dari singulis, etc.
42. Sub finem Augustiobiit Hieronymuslucensis,coadiutor,
nouitius trium fere mensium, et vno die 4 accepit sacramenta:
confirmationis, poenitentiae, communionis et extremae vnctio-
nis, et sancte mortuus est.
43. Cum Patri doctori Rodriguez aliquando significasset
summus pontifex se male sentire de votis nostrae Societatis sim-
plicibus tanquam iniustis, et quod non diceremus simul officium,
visum fuit ad vtrumque rationes concinandas et referendas ab
eodem; quas cum intellexisset, in votis quidem sibi satisfieri si-
gnificauit, chorum teneri omnino voluit; et ita Societati renuncia-
ri. Per cardinalem Paciecum a nobis rogatus, vt antequam ad
chorum obligaremur, nostras rationes audiret, cum acquieuisset,
per eumdem in scriptis rationes ei missae sunt; et post aliquot dies
interroganti cardinali praedicto quid statueret, se vocaturum
praepositum nostrum significauit, vt ei suam sententiam aperi-
ret. Demum cum 7.* Octobris aliis de rebus egisset cum pontifice
praepositus, me praesente, dixit ille se considerasse omnes ra-
tiones per cardinalem Patiecum sibi datas, a nulla tamen earum
se conuinci vt sententiam mutaret, ac proinde videri sibi offi-
cium diuinum nos simul dicere debere, non cantando, sed pro-
666 POLANCI COMPLEMENTA
nunciando, vt mutuo ad deuotionem excitaremur; non tamen de
scholasticis se id sentire expressit, sed etiam paucos sufficere,
imo et duos, qui officium dicerent simul, eis praesertim horis
quibus populus adesse non solet. Cum autem Pater praepositus
expectari peteret aeditionem noui breuiarii, placuit id sumo pon-
tifici.
44. Cum magna aeris intemperie, Romae plurimi aegrota-
rent et morerentur, sub initium autumni, et ad pestem videren-
tur res spectare, et miseranda interim esset facies vulgi cum mor-
bo simul et fame, ac rerum omnium penuria conflictantis, praeci-
pue versus partem Vrbis quae Populus vocatur; cumque de eis
iuuandis, tam in spiritualibus quam in temporalibus P. praeposi-
tus consilium iniret, et pauperes aegrotos inuisendos curaret, a
summo pontifice res commendata est Societati, cum magna si-
gnificatione suae pietatis; et cum describerentur aegroti, et singu-
lis vicis quidam ex nostris praeficerentur, qui cum medicis, sin-
gulorum, qui vltra mille fuerunt, curam haberent (alii etiam plu-
rimi ex domo, collegio nostro, et germanico, ac seminario ipsis
adiuncti sunt, qui tam pertinentia ad animam quam ad corpus
curaverunt), et summus pontifex pharmaca et medicos, et ad
victum pecuniam liberaliter tnbuisset, nostri etiam conseruato-
res ciuitatis adierunt, et consilio inito, curam et ipsi pauperum
egerunt, necessaria quaedam prospicientes, et quosdam nobiles
cum nostris designantes, qui a collegio cardinalium et a nobili-
bus et ciuibus reliquis eleemosinam peterent; et cum ministris
plurimis ex dictis collegiis, sacerdotes duo, alter corporalium,
alter spiritualium rerum praefectus constituerentur, ordinate, et
cum magna aedificatione res transacta est, et multitudo conua-
luit non modica, et vis morbi tandem cessauit, nec vlli ex nostris
ex tali ministerii [szc], mali quicquam prouenit.
45. Die natiuitatis B. Virginis trium votorum P. Fuluius
Cardulus, sequenti vero die S. Mathei, quattor votorum pro-
fessionem emiserunt P. Petrus Parra, P. Alfonsus Ruyz, P. Ia-
cobus Paez ac P. Ioannes Baptista Peruscus, in manibus P. no-
stri praepositi; et post, hi quinque simplicia vota emiserunt iuxta
constitutiones.
Die 21 mensis Iulii P. Petrus Domenec Cesaragustae 4 voto-
rum, in manibus P. Alfonsi Roman prouincialis, emiserat. Die 5
Maii praecedenti P. Manuel Lopez Bracharae in mahibus P. Leo-
nis Enrriquez; die 24- Februarii P. Ferdinandus Aluarez del
Aguila Palentiae in manibus P. Iacobi Carrillo prouincialis, pro-
fessionem 4 votorum emiserunt; trium vero Metymnae Canipi,
P. Castillo, in eiusdem manibus, 25 Martii.
46. Habita congregatione a Patre nostro generali, consti-
tutum est, non sublatis operariis, qui in his, et septentrionalibus
locis essent necessarii, mittendos esse in Indiam, ad varias regio-
nes, Societatis operarios; et pro Florida ac locis Indiae regi ca-
COMMENTARIOLA, — 15&6 667
tholico subdite, P. Portillo, vt aliis praeesset, est designatus; et vt
quaevis prouincia Hispaniarum duos designaret, iniunctum. Ad
Indiam autem Portugalliae, praeter sex iam in Portugallia para-
tos, quattuor alii designati, scilicet P. Organtinus rector collegii
lauretani, cum P. Francisco Stephanonio, et P. Rodriguez iam
collegii de Trigueros in Baetica rector, et alius vt in Portugallia
eligeretur scriptum est. In Canarias autem (olim Fortunatas insu-
las) tres destinati sunt, et per modum missionis electo episcopo
doctori Torres donati, quorum caput esset P. Didacus Lopez,
gaditani coljegii rector. ,
46. Saeuiente hereticorum rabie in inferiore Germania, et
praecipue Antuerpiae,doctor Franciscus Costerus vice prouincia-
lis, teutonice, inter ipsorum haereticorum domos,quodam in tem-
plo concionari, et cathecismum docere cepit magno concursu,
gallice pergente in suis concionibus P. Roberto Claisonio; sed
cum llli 20 Augusti templa inuasissent, et spoliassent, cedere
oportuit furori; ibidem tamen mansit P. Robertus, et catholicos
non deseruit.
47. Tornaci eodem fere tempore heretici obtinuerunt, vt
P. Iacobus Doegius, qui in summo templo concionabatur, et in
hereses acrius inuehebatur, et technas eorum aperiebat, a con-
cione abstineret; successit ei Pater Maximilianus Capella rector,
idem vero Iacobus Insulas se contulit, vbi in suma frequentia
concionatus, ciuitatem in relligione catholica continuit et hereti-
cos multos ad eam reduxit. Interim heretici, primo templum
collegii nostri tornacensis spoliarunt, deinde collegium ipsum
sequenti die inuaserunt, et supellectilem sub hasta vendi cura-
runt, et ita-tam nostrorum quam conuictorum collegium disi-
patum est.
48. Leodiensis episcopus sub initium Septembris euocato
vice-prouinciali Costero serio egit de collegio ibi instituendo, et
scripsit P. generali, qui rem totam P. Natali commisit.
49. Eodem fere tempore cum Olomucium se contulisset
P. Natahs, et episcopi deuotionem ac zelum, et summi pontifi-
cis commendationem, et messis vberrimae dispositionem et ini-
tium videret, principium collegio dedit, retentis iis qui prius ibi-
dem erant, et misso Viena P. Hurtado rectore (nam eius loco do-
ctor Petrus hungarus Tyrnauiae rector fuerat constitutus) et
Praga duobus concionatoribus ac tribus praeceptoribus, praeter
eos qui Olomutii iam docebant; et cura etiam seminarii ab eodem
suscepta est.
50. Nouus prouincialis Austriae (sub qua Morauia, Boemia,
Polonia et Prusia intelliguntur) P. Laurentius Magius °, prius
vienensis rector, creatus, P. vero Franciscus Sunierius, qui visi-
tator erat collegiorum Braunspergae et Pultouiae, superinten-
0 Madius ms.
668 POLANCI COMPLEMKNTA
dens vtriusque factus, et ibidem manere iussus est. Bruspergae
vero, doctor Astensis rector.
51. Pultouiae sub autumnum collegium auctum est lectio-
nibus, et numero, et rebus aliis; initio enim anni pauci eo se con-
tulerant.
52. Eodem tempore, cum Trebonae collegium offerretur
Societati (ciuitas est Pragae vicina in regno Boemiae); cumque
etiam in ciuitate Casanoua, locus valde idoneus ac trebonensi-
bus vicinus; cumque archiepiscopus et domini temporales mul-
tum instarent, et P. Natalis viso vtroque loco, propensus esset
ad vtrumque admittendum, priorem vt collegium, posteriorem
vt eius membrum, et vtrobique concionatores reliquisset boe-
mos, P. noster generalis, rem totam eidem P. Natali commisit.
53. Cum summus pontifex episcopum strongullanum lega-
tum a[d] 22 episcopatus visitandos versus Neapolim et Calabriam
mississet, P. doctorem Rodriguez ei socium adiunxit, et absolu-
ta ea visitatione, eidem doctori Rodriguez 36 alios episcopatus vt
inuiseret, cum suis ad episcopos litteris misit; et designauit ei
socium ad hoc munus P. praepositus, P. Iosephum Blondum
Catanzari inueniendum; et eumdem P. Rodriguez visitatorem Si-
ciliae, et collegiorum Catanzari et Rhegii, fecit idem P. prae:
positus; et 5.* die Nouembris Roma profectus est.
54. Cum Bibonae rector et coneionator, scilicet Patres Pe-
trus Beluer, et Sanctius Nauarrus obiissent, et praeceptores in
aegritudinem incidissent, actum est de collegio illo dissoluendo,
iuxta generalis congregationis, quae id negocium arbitrio prae-
positi commisserat, decretum; prorsus enim insalubris aer, et spi-
ritualis fructus, et populi deuotio perexigua videbatur. Cum
ergo hoc ipso autumno, dux Bibonae Romae ageret, cum eo res
transacta est, et constitutum vt Calatabelotam collegium cum
redditibus transferretur, et ita in Siciliam scriptum est.
55. Nouembri mense profecturus in Indiam P. Organtinus
cum socio, summum pontificem adierunt, qui praeter benedi-
ctionem, has etiam facultates viua uoce concesit °':
56. Eodem mense cum P. noster generalis eumdem pontifi-
cem adiisset, et secum duceret Lelium Sanguineum nobilem ro-
manum ac nostrae Societatis nouitium, rogauit S. S.tem vt con-
donaret Iacobo Sanguineo qui ante 18 annos Paulum Sangui-
neum patruum suum, ac Lelii praesentis patrem, occiderat, huius
homicidii noxam (pro qua dux parmensis, ac dominus Marcus
Antonius Columna interpellarant); praedictus Lelius magna cha-
ritate causam Iacobi egit, cum quo ipse inimicitias diuturnas
exercuerat, et propter Deum pacem ei donauerat, et supplicauit
serio, vt pontifex etiam in exteriori foro noxam ei remitteret.
Sapienter tamen pontifex, petentis virtutem laudauit, et in foro
°' Spatium vacuum pro tribus versibus in ms. hic relictum.
COMMENTARIOLA.— I566 669
conscientiae reo noxam condonauit; qaod attinet ad forum exte-
riorem, se rem consideraturum, et quod posset fieri se facturum
recepit.
Cum autem ego qui aderam hoc ipso die, id est, 27 Nouem-
bris, consulerem pontificem an videretur ei expedire, vt nostri
qui in Malucis agunt, et maximas hominum turbas, vltro bapti-
smum petentes, post catechismum baptizarent, cum re vera pro-
pter eorum multitudimem (plurima enim millia et in insulis va-
riis christiani esse volebant) non possent post baptismum eos vt
vellent instruere, et in vita christianae fidei consentanea retine-
re, respondit sibi videri, vt ad eos conuertendos et baptizandos
se nostri extenderent quos in relligione semel suscepta conserua-
re possent, ne quos facile fidei lucrifacerent, facile etiam defectu
instructionis amitterent.
57. Ipso [die] S. Andreae, domina Ioana Aragonia, aliis car-
dinalibus et nobilibus viris vocatis ad missam et concionem ha-
bitam in templo S. Andreae in Monte Cauallo, recognita est vt
fundatrix domus probationis nostrae Societatis, ibidem institutae,
et candelam pro more acceptam cum insigniis generis sui, filio
suo D. Marco Antonio Columnae ibidem praesenti, tanquam
successori suo dedit. Dotauerat autem prius eamdem probationis
domum; et auctoritate pontificis, a domo professa, cui fuerat uni-
ta, ecclesia cum viridario tran[s]lata est simul cum domo fabri-
cata in domum probationis; et domui professae pars domus con-
tiguae et vineae ab eadem domina loanna donata est, vt compen-
saretur quod ab ea transferebatur.
58. Cum summus pontifex de reformatione Datariae ageret,
cum datario duos iurisperitos, et tres theologos esse, et unum ex
iis ex Societate deligi voluit, et ita Pater generalis elegit Poflan-
cum], qui 12 Decembris congregationi interesse cepit.
59. Postquam meretrices summus pontifex in duo loca igno-
bilia Vrbis includi iussit, et ad alia templa quam ad duo vel tria
designata ad conciones audiendas accedere prohibuit, nostris
etiam concionandi cura demandata est, qui rem auspicati, non
exiguum earum numerum, ad honestum vitae genus, Deo iuuan-
te, transtulerunt.
60. Sub festum conceptionis B. Virginis Taurini iacta sunt
fundamenta noui collegii, et D. Aleramus Becutus, senex sine li-
beris, donationem fecit inter viuos 300 V auri in singulos annos,
et post mortem multo plures se relicturum significauit. Domus
etiam, testamento legatae a D. Antonio Albosco, capta est pos-
sessio; et collegii cura tanquam initii cuiusdam, a P. nostro gene-
rali suscepta est, dummodo sine vlla obligatione, praeter eam
quam ex suo instituto habet Societas, suscipi constaret.
61. Paulo ante archiepiscopus ambrunensis, euocato P. Lu-
douico de Coudreto, de collegio Ambruni instituendo egit, et
praeter domum, 900 francos redditus annui pro primo initio per
670 POLANCI COMPLEMENTA
litteras ad Patrem nostrum praepositum datas obtulit; sed non
est ea noui collegii oblatio admissa.
62. Magno fauore regis Galliae, et matris eius, ac princi-
pum catholicorum, licet repugnante cancellario, et hereticis pro-
ceribus, confirmatur contractus domus tolosanae in consilio re-
gio, approbatis constitutionibus Societatis; et P. Emundus, Pari-
siis, in locis celebribus et in aula regis, frequentissimo et nobi-
lissimo auditorio concionatus est; et pergratus, nec minus vtilis
fuit eius labor. Ciuitatis autem parisiensis magistratus qui prae-
cedentibus annis Societatem oppugnabant, collegium nostrum
peculiari fauore prosequentes, immune ab impositionibus quae
alia quaedam collegia soluunt, effecerunt.
63. Mense Nouembri D. Emundus Hayus rector collegii
parisiensis nuncio apostolico comes destinatus in Scotiam, a
summo pontifice, simul cum episcopo dublanensi, in regnum illud
se contulit, vt nuncio viam parare p studeret.
64. Barchinonae ecclesia et collegii edificio confecto, eodem
fere tempore chorus induci ceptus est; et artium cursus institu-
tus, et domina Maria de Lara, quae dotare illud pollicebatur,
fundatrix admissa est; et paulo post, quingentos aureos annui
redditus emit pro collegio, non tamen se fundatricem agnoscens,
licet in arctum sumptus suos redigens, omnia pro collegio au-
gendo, conferre studuerit.
65. Mense Decembri praesenti domino Iulio Rogerio, pro-
tonotario apostolico et nuncio ad serenissimum regem Poloniae,
111. mus Car.lls varmiensis cum capitulo suo in meliorem formam
redegerunt, et stabilierunt dotationem collegii braunspergensis,
mille marchas et quaedam alia pro annuis redditibus, et pro ha-
bitatione monasterium integrum assignando. Seminarium etiam
dotauerunt, et Societatis gubernationi omnino subiici voluerunt.
66. Hoc fere tempore q Burgis emptae fuerunt domus vete-
res comitis stabilis in vsum Societatis; et Vallisoleti aliae pro col-
legio nostro; nam veteres pro domo professa relictae sunt, cum
ecclesia Sancti Antonii.
67. Collegium logroniense quod iacebat, erectum est hoc
autumno dum cursus philosophiae lector et scholastici eiusdem
studiosi, ibidem constituuntur; subsidia enim temporalia bona
sunt consecuta.
68. Pater Martinez qui superior constitutus fuit eorum qui
in Floridam sunt missi, hoc ipso autumno ab indis, quorum con-
uersionem ad X." fidem curabat, occisus, et martirii coronam
consecutus, egregium suo sanguine fundamentum futurae relli-
gionis iecit.
69. Cum piratae galli, et heretici simul, ciuitatem insulae
p parere ms. — q Hoc ipso autumno fere tempore ms.; sed deletum
videtur ipso autumno.
COMMENTARIOLA. — 1567 67I
della Madera nuncupatae, inuasissent ac direptam occupassent,
cum classe lusitana ad insulam recuperandam missa, tres de So-
cietate eodem missi sunt, qui damnum ab hereticis illatum, co-
pioso fructu spiritus compensare, cum Dei gratia studuerunt.
anno 1567.
1. Cum summum pontificem initio anni, id est, die 4.* la-
nuarii, P. praepositus (quem ego comitabar) adiisset, post alia
ad regem Portugalliae et eius matrem pertinentia, de cura do-
raus cathecumenorum suscipierjda egit cum S. S.te; et declarauit
mentem suam quam per cardinalem Sarracenum significauerat,
vt scilicet nostri non tantum exhortandi, et in fidei doctrina in-
stituendi cathecumenos, et neophitos (vt facere ceperant) curam
susciperent, sed et oeconomiae domesticae, in iis quae ad mores
et politiam pertinerent; nolle tamen se hanc molestiam Societati
imponere, vt nostri ibidem pernoctarent, sed vt periti quod opus
esset ordinarent et ad cardinalem referrent, vel ad se, si cardi-
nalis ea non essequi iuberet. Die Epiphaniae D. Hormane-
tus rursum adiit P. nostrum praepositum nomine pontificis, rem
eamdem liberius committens Societati, atque innuens non neces-
se esse ad cardinalem Sarracenum res referre; eodem die cardi-
nalem me comite adiuit P . praepositus, qui cardinalis coram
congregatione cathecumenorum, curam illius domus Societati tra-
didit, vt per se ipsam, vel per ministros quos vellet (quamuis prius
se mal[l]e significabat) eam exerceret; et P. praepositus eam ad-
missit 2.0modo, et postridie in domum cathecumenorumnos con-
tulimus cum 3 deputatis eius congregationis, et ordinationes ali-
quae fieri coeptae sunt a P. praeposito, et exinde ministri a nobis
quaesiti et impositi fuerunt.
2.° Quia prohibuerat summus pontifex ne relapsi absolue-
rentur, etiam in Germania, sed Romam de eis scriberetur, ad-
monui S. S. quod ea ratione non parum spiritualis fructus peri-
ret; et dixit eodem die 4.0 Ianuarii, se contentum esse vt prouin-
ciales et rectores qui P. praeposito probarentur, ex nostra Socie-
tate, possent relapsos huiusmodi absoluere, dummodo i 111 coram
duobus testibus fide dignis suos errores abiurarent, et ea de re
per scriptum constaret, quod ipsi subscriberent, vel alii eorum
loco, si scribere nescirent.
3.0 Ipso die Epiphaniae D. Torres 8 vir eruditionis et pro-
bitatis rarae, in domum ad probationem Societatis admissus est.
4.0 Venetiis in manibus P. Francisci Adorni professionem
4 votorum emisit P. Baptista de Vellatis, ipso Circumscisionis
die; Bononiae eodem, P. Franciscus Palmius in manibus cardi-
nalis Paleoti episcopi, 3 votorum.
8 Franciscus (alias Turrianus sive Torrensis). Cf. epist. 143, n. 8;
\S. Franc. Borg., IV, 388; etc.
672 POLANCI COiMPLEMENTA
5.0 Sub finem Ianuarii cum suramo pontifici significassem,
esse aliquem amicum qui 12 millia ducatorum ad dotationem iu-
uandam collegii romani offerret, si S. S.tas vellet in montem va-
cabilem inuestiri, cum priuilegio vt per decenium non vacarent,
contentus fuit, dummodo non esset is mons in quo vacantia do-
nauerat in ipsorum qui emerant vtilitatem; et paulo post suppli-
cationem signauit.
6.° Eodem fere tempore litterae a ciuitate Massiliae, et co-
mite de Tenda prorege, acceptae fuerunt, quibus collegium pe-
tebatur; domum etiam venit cardinalis S. Georgii, vt idipsum im-
petraret; offerebatur domus, et redditus, etc; sed visum non
esse [sic] impraesentiarum admittendum huiusmodi collegium,
propter operariorum penuriam; et ita responsum fuit tam pro-
regi quam ciuitati.
7.0 Sub idem tempus cum legatus 9 111. mi ducis Babariae ad
summum pontificem exercitia spiritualia absoluisset, Societati
se quidem dedit et votis emisit [sic] id confirmauit, quae obtulit
Patri nostro praeposito, impleturus ea quandocumque ipsi videre-
tur; expedire tamen visum est, vt in Germaniam ad ducem redi-
ret, et suae legationis rationem redderet.
8.° Februario mense P. D. Acosta, rector futuri collegii
taurinensis, ex Vrbe mittitur, vt illud cum aliis ipsi adiunctis in-
choaret.
9. Initio Martii Pater noster praepositus, re in sacrificiis
missarum et orationibus commendata, et aliquotiens et cum suis
consultoribus tractata, constituit, vt Thusciae prouincia cum ro-
mana coniungeretur, et sub nomine Romanae vtraque censere-
tur, exempta tamen domo professorum, quam sibi iuxta decretum
congregationis reseruauit; et quia prouincialis absit saepe neces-
se est in visitatione externorum collegiorum occupatus, superin-
tendentem constituit trium collegiorum Vrbis, et domus cathecu-
minorum, et hunc voluit esse P. Petrum de Ribadeneira; et si
ipse non ferret tantum onus propter valetudinem, vt P. Emanuel
de Sa ei substitueretur. Demum ex prouincia romana cum pro-
uincia Thusciae coniuncta, ad congregationem generalem, pro-
uincialem cum duobus electis in sua congregatione prouinciali,
venire debere constitutum est.
10. Eodem tempore viceprouincialem Inferioris Germaniae
doctorem Franciscum Costerum, et Longobardiae P. Franciscum
Adornum, prouinciales creauit P. noster praepositus.
1 1. Procurator generalis Societatis D. Solier cum suis auxi-
liis in collegium missus est, vt confecto [?] suo officio vteretur ex-
tra domum professorum, quando communibus iam Societatis ex-
pensis viuereincipiebat. Irt curiaetiam regis Philippi constitutum
9 Dr. Joannes Pfister, frisingensis canonicus. Cf. 5. Franc. Borg., IV,
462; Braunsberger, V, 450.
COMMENTARIOLA,— 1567 6^3
est, vt procurator communibus hispanicarum prouinciarum ex-
pensis, vt omnibus inseruiret, aleretur.
12. Hoc ipso anni initio cum P. Natalis visitator prouinciam
Rheni visitaret, Moguntiae nouitiorum domum ordinauit, eisque
magistrum praefecit. Domui etiam conuictorum externum oeco-
nomum dedit, vt separarentur expensae illius ab expensis nostri
collegii, cum quo fuerant communes; et in meliorem formam
omnia sunt redacta.
13. Eodem tempore Marchenam ad nouum collegium inha-
bitandum missi sunt complur£s ex nostris, quibus rector praefe-
ctus est P. Salazar, et sanctissimum Eucharistiae sacramentum
in ecclesiam est inductum.
14. Eodem tempore cum in Portugallia visitationem prouin-
ciae D. Torres inchoasset, Eborae inter alia bene constituta,
domus probationis cum fere 30 nouitiis et suo praefecto est or-
dinata.
15. Sub initium Martii cum Viennae nostri, complurium
confessionibus auditis, qui libros hereticos habebant, ad se de-
ferendos, et eosdem comburendos curassent, cumque aperte in
concionibus contra hereses inueherentur, heretici non ferentes
catholicae relligionis progressum, admodum infensi nostris, car-
ceres minari, et litem intendere, et multis rationibus persecutio-
nem suscitare ceperunt; cum autem id summo pontifici referret
Pater noster praepositus, memoriale postulauit, vt scriberet et
negocium collegii imperatori (cuius laudauit zelum quod suum
brachium diligenter exhiberet sibi) commendandum curaret.
16. Eodem die, id est, ultima Martii, 3.a die paschae, cum
me comitante Pater noster praepositus summum pontificem offi-
cii gratia adiisset, et quaedam alia ad commune bonum pertinen-
tia, vltro citroque tractata fuissent, narrauit ei martyrium
P. Martinez, qui omnium primus in insulas regionesque occiden-
tales regi catholico subiacentes ex nostris missus erat, quodque
in Nouam Hispaniam ac Peru, multi alii ab eodem rege ire iube-
bantur; et postulauit vt, quod attinet ad praedicationes confes-
sionesque, et missam in altari portatili celebrandam , nostri non
tenerentur ea obseruare quae in concilio tridentino praescribun-
tur, quia et episcopi saepe longissime abessent, et templa non fa-
cile inuenirentur ; et id benigne concessit cum episcopus vltra
mediam dietam abesset, id est, plus quam medii diei iter.
Cum pro eisdem occidentalibus peterentur eaedem faculta-
tes, quae orientalibus nostris essent concessi [sic], id est, in Indiis
regi Portugalliae concessis, libenter id elargitus est, ad decem
tamen annos, dum in suis primordis est noua illa ecclesia; alia
, enim magis prouectis conuenient.
Cum supplicaretur vtconcederet reliquis occidentalibus, quae
circa indulgentias concesserat proficiscentibus in Floridam, prae-
sertim in articulo mortis, concessit vt nostri quidem plenariam
POLANCI COMPLEMENTA.— T. II. 43
674 POLAHCI COMPLEMENTA
indulgentiam in eo articulo consequerentur, aliis vero vt septem
annos vel quid hujusmodi impartire possint.
Cum dubitaretur an quisque ex nostris confessariis bullam in
Cena Domini penes se habere deberet (vt sonant verba huius
bullae vltimae), an satis esset vt singula collegia vel domus vnam
haberent, hoc dixit satis fore, et vt ea figeretur in loco in quo
omnes confessarii eam legere possent.
Concessit eodem die, vt si quis ex nostra Societate in carthu-
siensium ordinem transire vellet, tres ei menses praescriberen-
tur, intra quos si non ingredi tentaret vel non admitteretur , vel
non perseueraret, redire teneatur, [et] non ei amplius liceret
praetextu Carthusiae, a Societate sine praepositi eius consensu
recedere.
17. Sub finem quadragessimae Mediolani tandem Societati
data est ecclesia S. Fidelis, in vsum collegii; et cardinalis Borro-
meus archiepiscopus mille ducatos annuos eidem assignauit, su-
per fructibus Arannae abatiae.
18. Sub hoc tempus nomine episcopi et ciuitatis Montispo-
liciani, venerunt duo nobiles, qui Patrem nostrum praepositum
rogarunt vt in loco quem ibi Societas tenuerat (quae Compagnia
de grandi dicebatur) admitteret hospicium pro transeuntibus no-
stris,quandoquidem collegium non admittendum censebat; et Pa-
ter gratias eis agi voluit, et aliquando, eorum oblatione vsuram
Societaterr respondit, licet hospicium non admisit.
19. Sub idem tempus cum prouincialis Aragoniae Maioricam
se contulisset visitationis gratia, et collegii res meliorem in for-
mam redegisset, et nobiles, reddituum augendorum curam sus-
cepissent, constituit vt gramatices praeceptores (qui eatenus non
erant dati) ciuitati donarentur, et cum ciuitas domum ad com-
moditatem scholarum collegio emisset, rem nostri aggressuri
erant; sed non videtur successisse effectus hactenus.
20. Cum P. Ferdinandus Iaem, sacrae theologiae doctor,
professionem 4 votorum emisisset die 12. a Martii in manibus Pa-
tris nostri praepositi generalis, die 17 Aprilis sequentis, sum-
ptis omnibas sacramentis, magna cum aedificatione, ab hac vita
excessit: vir probitate et doctrina commendatissimus.
21. P. Benedictus Palmius assistens cum concionum labo-
ribus apud S.um Laurentium esset perfunctus, et quidem fre-
quentia et fructu ac aedificatione maxima, primariorum praeser-
tim hominum, visitator neapolitanae prouinciae institutus, 20
Aprilis eo profectus est.
22. Cum episcopus amerinus curam animarum, sine qua ab
ipsius praedecessore ecclesia S. r nostris initio assignata
erat, nobis incumbere affirmaret, et alii iuris periti tantundem
sentirent quia non erat re vera cura alii ecclesiae applicata, vnde
r Lacuna,
COMMENTARIOLA. — 1567 675
in nostros recidebat ; cumque episcopus praefatus eam alio
transferre recusaret, constituit P. noster praepositus mense
Maio, collegium illud esse relinquendum, cum iuxta constitutio-
nes, ob curam praedictam et quia nulla dotatio facta fuerat, sed
ex mendicato erat victitandum, teneri non posset; et ecclesiam
cum omnibus mobilibus ad Dei cultum ibidem donatis, episcopo
reddi iussit, domum vero a nobis bona ex parte confectam, et
hortos cum situ a nobis comparato, duobus amicis tradi cum
omnibus mobilibus iussit vt ea reseruarent donec prouinciales de
domo relinquenda consulerentur; et eisdem approbantibus, eidem
episcopo in pium aliquod opus dare constituit. Res autem magno
cum luctu ciuitatis transacta sic est.
23. 21 die Aprilis cum Pater D. Rodriguez et ego adiremus
summum pontihcem iussu P. nostri praepositi, et referremus
quae de cambiis et depositis, etc. disputata et constituta ipso
iubente apud nos essent, non probauit vt qui 5 pro 100 accepe-
rant ab hereticis ratione mutui,- aliis piis operibus restituerent,
etiam in poenam haereticorum, sed eisdem haereticis. In futu-
rum tamen probauit in huiusmodi personis praesertim industria
destitutis, vt duplicem facerent contractum: alterum societatis,
ad lucrum et detrimentum; alterum assecurationis tam sortis
quam moderati lucri, quale esset 5 vel 6 pro 100 quae licite reti-
neri posse sensit.
24. Praeterea cum referremus, praepositum nostrum habe-
re a sede apostolica, vt per se et per alios posset conferre gratias
quas habet Societas, sed dubitari inter nostros, an delegatus a
generali, posset alios ad id subdelegare, quod tamen bona gu-
bernatio requirebat, placere sibi dixit, vt prouinciales nostri pos-
sent subdelegare rectores, ad Societatis gratias communicandas,
non tamen ex ordinaria sua potestate, sed cum generalis ad id eis
daret facultatem.
25. Hac quadragessima Madridii, templo absoluto, con-
ciones et sacra ibidem a curia regis, magna frequentia audiri
cepta.
26. Eodem fere tempore P. Bartholomaeus Bustamante cum
adiuncto socio doctore Saauedra prouinciam toletanam visitare
cepit, cum baeticam prius visitasset. Pater vero Aegidius Gonza-
lez, rector collegii complutensis, Aragoniae prouinciam visitatu-
rus, eo profectus est. Pater D. Mcntoya, nolani collegii rector, in
Siciliam visitator adiuncto P. Diego Suarez socio, eodem tempore
missus est.
27. Compluti domus probationis hoc tempore melius consti-
tuta est, et separati nouitii, peculiari ianua ab aliorum cohabita-
tione. Hispali tantundem, et Metimnae Campi, et hic etiam se-
niores, ante professionem exerceri in rebus spiritualibus cum
fructu magno ceperunt.
28. Ad festum pentecostes, domus probationis a D.n0 loan-
676 POLANCI COMPLKMENTA
ne Pacheco egregie aedificata 10, inhabitari cepta est, a 20 per1
sonis Societatis, ex quibus 16 fuere nouitii. PraepositusP. Ioan-
nes Manuel de Leon .
29. Die 26 Maii cum cardinalis Alciatus, nomine pontificis,
P. nostro praeposito, me praesente, retulisset hanc esse volun-
tatem, imo et praeceptum ipsius, vt nostri profiteantur prius, et
sic demum promoueantur ad sacros ordines, ipsum adiuimus
pontificem (de quo intellectum a nobis erat quod succenseret So-
cietati, quasi parum in hac re obedienti); et cum P. praepositus
assereret, non esse nobis prius hanc deliberatam S. S.tis volunta-
tem ac praeceptum significatum, nos vero vt obedientiae filios
in posterum parituros, pontifex laeto admodum animo id pergra-
tum fore sibi dixit, si nostri antequam ad sacros ordines promo-
uerentur, professionem emitterent, et toti Societati benedixit,
praeter alia, etc.
30. Mense Iunio sequenti, scholastici approbati Romae fieri
coeperunt, qui biennio absoluto, in quo cum aedificatione et sa-
tisfactione Societatis versati fuerant, vt tales vota sua emise-
runt, in posterum ea cum aliis renouaturi. Ii autem qui tam Ro-
mae quam alibi biennium exegerant, et ad eiusmodi renouatio-
nem admitti soliti erant, vt haberentur scholastici approbati, et
vt tales in librum redigerentur, constitutum est ".
31. Frater noster Ludouicus Corbinellus florentinus, noui-
tius adhuc nostrae Societatis, cum collegiales romani collegii
multos alere ad id relictis satis amplis redditibus (vt ex eius te-
stamento patet, et ex 120 locis montis subsidii auenionensis pro
eodem emi iussis) constituisset, in fundatorem admissus est, non
quidem romani collegii, sed studentium, qui ex dictis redditibus
ali possent in perpetuum, vt alibi latius constabit; et sacrificia,
orationesque pro fundatoribus viuentibus offerri solita, eidem
decreta sunt.
32. Cum D. Antonius de Cdrdoua mense Februario, Oro-
pesae diem extremum obiisset, cumque suis redditibus magna ex
parte collegium cordubense et salmanticense dotasset (licet
fundatoris locum tenere in neutro voluisset), sacrificia et oratio-
nes vt aliis fundatoribus morientibus ei decreta sunt, interim
dum cum eius matre, foemina clarissima, marchionissa Priego,
de monimento perpetuo agebatur. Fuit vir hic non magis nobili-
tate sanguinis, quam pietate et relligione illustris; et cum ante et
post professionem aliquot annos in Societatis nostrae ministeriis,
strenue se exercuisset, summo sui desiderio relicto, terrenam
cum coelesti vita (vt speramus) foeliciter commutauit.
33. Sub finem Aprilis P. Domenech qui caesaraugustani
10 Nimirum ad Villarejo de Fuentes, in Hispania: cf. 6". Franc. Borg ,
IV, 460, 499; Astrain, II, 407; etc.
11 Cf. epist. 241, annot. 5.
COMMENTARIOLA. — 1567 677
collegii rector fuerat, in Africam, id est Oranum, cum socio sa -
cerdote P. Hieronimo Mur et fratre laico missus fuit, simul cum
domino magistro militiae Montesae, qui a rege catholico guber-
nator et generalis dux eo mittebatur. Eo autem perueniens cum
sociis in ea Domini vinea cum fructu laborare cepit.
34. Fere eodem tempore P. Didacus Lopez, qui gaditani
collegii rector et concionator fuerat, in Canarias (olim Fortuna-
tas) insulas, cum P. Laurentio et aliis duobus fratribus laicis
missus est, simul cum nouo episcopo CanariaeD. Torrensi, So-
cietatis amico tidelissimo.
35. Eodem tempore Pinciae, id est Valladolid, empta est
domus quae collegio Societatis, cum sua schola et templo appli-
caretur, vt prior domus cum ecclesia S.u Antonii professae So-
cietati relinqueretur.
36. Aliquanto antea, domus vel collegium de Villar, quae
aere admodum insalubri, nostris non mediocria detrimenta vale-
tudinis et vitae quorundam, intulerat, et alioqui ministeriis no-
stri instituti inutilis deprehendebatur, per sententias legitime la-
tas nobis, ablatum creditoribus eius qui fundatori vendiderat, ad-
iudicatum est. Supra tamen octo millia drAcatorum quae Societa-
ti ex eo collegio auctoritate apostolica relinquebantur, collegio
Pinciae applicata fere sunt, vt ibi fundatori, et sepulchrum fie-
ret, et suffragia perpetua constarent.
37. Tyrnauiense collegium in Vngaria, dotationem accepe-
rat prope Cassouiam, quamdam abatiam, quae et curam anima-
rum habebat, et iurisdictionem temporalem, et partim ab hereti-
cis, partim a turcis, partim a militibus caesarianis consumebatur;
et caeteri redditus etiam parum certi et sufficientes erant; do-
mus exigua, et tum incendio, quod 150 consumpsit maxima ex
parte defragrauit [sic]\ scholae sine frequentia et fructu, et suas
ciuitas iniquis conditionibus dabat; demum perexiguum suorum
laborum capiebat fructum ciuitas. Ideo bona cum venia impera-
toris Maximiliani (dissolutionem propositam approbantis) iniun-
ctum est 20 Iunii vt dissolueretur, mobilibus ad pios vsus reli-
ctis, nec inde asportatis; quod cum bona archiepiscopi venia, et
omnium edificatione, mense Septembri executioni mandatum est.
38. Mense Mayo admissum est collegium S.li Audomari in
inferiori Germania, quod episcopus Societati sine vllis obligatio-
nibus donauit, et praeter amplam domum quam Societati tradi-
dit, scholarum et ecclesiae aedificationem ad se recepit; et 1073
florenos annui redditus pro quodam principio applicauit, au-
gmentum vsque ad perfectionem pollicitus. Admisit autem illud
P. Nat[al]is cum P. Costero prouinciali; et primus rector P. Bal-
duinus ab Angelo constitutus est.
39. Cum tornacenses post tranquillitatem Belgicae partam,
pro collegio Societatis reducendo solliciti essent, non id obtinue-
runt; sed P. Ioannes Mortagne cum socio, eo rediit, sicut et
678 POLANCI COMPLEMENTA
P. Robertus Claissonius Antuerpiam, vnde cum natione hispa-
nica ad tempus, dum furerent heretici, egressus erat; et concio-
nari coepit, etc.
40. Initio Iulii, id est, in die visitationis B. Virginis, P. no-
ster praepositus communes et alias domesticas regulas, a se post
multam discussionem renouatas, habito sermone praeclaro in
collegio nostro promulgauit.
41. Hoc fere tempore cum P. X.°forus Rodriguez, a sum-
mo pontifice peteret, vt contentus esset, quatenus cardinales ad
congregationem concilii deputati, testimonium publicum ipsius
pontificis nomine, reddere possent Societati nostrae, quando de
rebus dubiis ad concilium pertinentibus consulerentur, benigne
id concessit.
42. Hoc tempore in congregatione constituit P. praeposi-
tus, vt collegium lauretanum, seminarium fieret confessariorum,
et due lectiones ibidem de conscientiae casibus legerentur, quas
li audirent qui ad hujusmodi ministerium praeparantur; et vt do
mus probationis quae ibidem est, alio transferretur. Destinatus
est autem rector P. Vincentius Brunus; maceratensis collegii,
P. Alfonsus Sgariglia, nunc rector florentinus; cui successor fu-
turus, P. Hieronymus Rubiola, rector senensis; huic Ioannes de
Majoribus nominatus est, vt Senis rector esset.
43. Eodem mense cum dux Sabaudiae per litteras peteret a
P. nostro generali vt Taurini lectiones litterarum humaniorum
haberentur, cum ipse 200 aureos anni redditus aliis 300 D.n' Ale-
rami addidisset, et nomine ciuitatis 100 alii adderentur, visum est
post consultationem, Patri nostro, respondere, secuturum se
congregationis generalis ordinem, quae vbi 20 ex nostris ali
possunt, 3 praeceptores et vnum eis substitutum dari per-
mittit.
44. Eodem die cum episcopus herbipolensis contentus fuis-
set ex instrumento dotationis quam fecerat, obligationes nostro
instituto non consentaneas remouere, concionandi scilicet et
theologiam docendi, quin et philosophiae omisisset magistros,
P. noster praepositus admisit et confirmauit.
45. Cum P. Didacus Lopez et socii eius sub festa penteco
stes Tenarifem, et deinde in magnam Canariam peruenissent, in
concionando, et doctrina x/ana docenda insignem fructum (epi-
scopo adiuuante) reportare cepit.
46. Eiusdem fere temporis litterae a Florida India in Hispa-
niam, et demum Romam peruenerunt, a P. Ioanne Rogel, qui-
bus apertum ostium ad indorum conuersionem, multosque iam
conuersos intellectum est. Cum autem D. Petrus Menendez, dux
ac praefectus eius regionis, ad regem Philippum venisset, et ini-
tia progressumque conuersionis huius retulisset, alios eo reghs
impensis de Societate mitti impetrauit, et ne vlla ex relligione,
praeterquam ex nostra, eo viri relligiosi mitterentur. Pater autem
COMMENTARIOLA, — 1567 679
Baptista de Segura. rector eollegii Vallisoleti, ad missionem illam
fuit destinatus.
47. Constituit etiam sub idem tempus rex Philippus vt prae-
ter eos qui Indiam Perii mittendi erant, et quidem in varias eius
partes, alii in Nouae Hispaniae regiones mitterentur, quas Hon-
duras vocant, vnde in Iaponem 40 dierum tantum nauigationem
esse reliquam compertum est, cum iuxta nauigationem lusitano-
rum vix duobus annis eo perueniri soleat.
48. Mense Iulio, a pontifice summo Pater quidam s de So-
cietate Florentiam ad negocia non leuis momenti tractanda cum
duce et principe ac cardinali missus, ea ex sententia confecit; et
deinde florentinum, senense, ac perusinum collegium visitauit.
49. P. Egidius Gonzalez rector collegii complutensis, visi-
tator prouinciae Aragoniae institutus, Iunio mense rem aggre-
sus, foeliciter eam prosecutus est. Interim autem P. Bartholo-
maeus Bustamante toletanam visitationem (postquam in Baetica
eo officio functus est) etiam prosequebatur. P. autem Natalis
post Superioris Germaniae, et Austriae, et Rheni visitationem,
in Inferiorem Germaniam transiit, inde in Franciam et Aquita-
niam ad idem visitationis officium progressurus.
50. Septembri mense sumus pontifex concessit vt illi ex
nostris qui in collegio romano non studuissent, sed alibi, promo-
ueri tamen in eo ad gradus possent; et ita P. Ramirus et P. Su-
rianus in doctores theologiae promoti sunt.
51. Paulo post pontifex concessit easdem facultates pro re-
liquis regis Philipi transmarinis regionibus (scilicet Peru, Hon-
duras etc.) quas pro Florida concesserat; et tam in his quam in
aliis ad regem Portugalliae pertinentibus prouinciis Indiarum,
iubileum quater singulis annis per decenium concessit.
52. Die Assumptionis B. Virginis collegiales Vallis Oleta-
nae ad nouum collegium pransuri commigrarunt, et veterem do-
mum S. Antonii professis reliquerunt, quae ex eo die professa
domus esse coepit.
53. Octobri mense P. X.°forus Rodriguez, prouincialis ro-
manus, missus est a sumo pontifice ad plures episcopatus, vt
praeter x.^anam doctrinam (cui cum sociis incumberet), explora-
ret quo modo se omnia haberent, etc.
54. Septembri mense variae missiones nostrorum ab Vrbe
factae sunt, sed Viterbii cum singulari fructu duo ex illis sunt
versati.
55. Hoc tempore Neapolim missi sunt duo doctores theolo-
gi: n.° 50 nominati, qui theolcgiam in collegio nostro profiteren-
tur, et ita studium plenum ibidem ceptum est.
56. In Siciliam initio aestatis visitator destinatus est P. D.
Ioannes de Montoya, rector collegii Nolani; et ea prospere abso-
s Inter lineas, alia manu: i. e., Polancus.
680 POLANCI COMPLEMKNTA
luta, et visitato etiam Catanzari collegio, Romam, vt omnium ra-
tionem redderet, sub finem autumni se contulit.
57. Hoc eodem autumno D. Ioannes Mariana in Siciliam
missus est, vt studiis theologiae in ea prouincia (nam philoso-
phiae cursus iam instituti erant sicnt et Neapoli) ceptis, plenum
in doctrina nostra Societas ibidem seminarium haberet.
58. Patauii hoc ipso autumno cursus artium et theologiae,
nostro in collegio ceptus est, tam praeceptoribus quam discipu-
lis eo destinatis. Scholae autem litterarum humaniorum, quae
frigebant, inde remotae sunt.
59. Senis hoc eodem tempore cursus artium institutus, et
scholae gramatices, ex quibus minus quam par erat fructus col-
ligebatur, sublatae sunt, et alia quaedam ad mendicitatem parum
decentem pertinentia in melius mutata sunt.
60. Domus monasterii S." Vigilii ls cum suo templo, in quo
nostri eo vsque vt inquilini habitabant, consentiente episcopo
grossetano, auctoritate pontificis collegio nostro senensi vnita
est, et litteris apostolicis eo missis, possessio capta mense No-
uembri.
61. Cum ducissa Nuceriae domum probationis in ciuitate
sua S." Angeli, applicatis ei 400 ducatis annuis redditibus, erigi
petiisset, ei concessa est, sublata scholarum mentione penitus;
et primus rector P. Emerius de Bonis est eo destinatus.
62. Cum 21 Octobris summum pontificem adiissem, et pe-
terem facultatem mittendi reliquias sanctorum ex Vrbe, quas ha-
bere possemus, eam libenter cum sua benedictione largitus est.
63. Cum Octobri eodem, P. Franciscus Adornus, Brixia
transiret, et apud S.tmn Antonium diuerteret, vbi P. Angelus Pa-
radisi cum fere 30 sociis et 14 laicis qui eis inseruiebant (quos
omnes ad Societatis modum, in qua ipse fuerat, instituerat) ver-
sabatur, et multa pia opera ad animarum auxilium ibidem, et in
alia ecclesia quam Brixiae etiam obtinuerant, exercebant, tam
Angelus quam reliqui, qui maiori ex parte secerdotes, diaconi et
subdiaconi erant, et genere nobiles, Societati nostrae se et sua
omnia obtulerunt; quod cum ad generalem nostrum scriberetur,
res placuit, et eidem P. Adorno vt exequeretur demandatum est.
64. Huius autumni initio, res luctu et lachrimis dignissima
Dilingae accidit. Quidam enim Eduardus, natione anglus, in hae-
resi enutritus, nec ab ea liber, per hypochrisim eam tamen dili-
genter caelans, in Superiori Germania inter nouitios admissus
et duos annos inter nostros versatus, proposita protestatione
fidei catholicae, eam facere recusauit; et postmodum Laubingam
(quae ciuitas haeretica vicina palatini cuiusdam principis luthe-
rani est), dum ad prouincialem mitteretur, aufugit, et publice
catholicam relligionem et Societatis nostrae simul abiurauit;
11 Cf. vol. I, 650, nn. 2 ac 4, et annot. 6; et infra, ad ann. 1568, n. 67.
COMMENTARIOLA,— 1 567 68l
quem deinde consecutus est Balthasar Zugerus germanus, de
quo dubium est, an haereticum animum semper habuerit, an hae-
reticus factus fuerit postquam Societati nomen dedit: hoc cer-
tum est, quod difficile ingenium, malamque indolem idem in So-
cietate ostenderit.
68. Vir quidam natione polonus ex Massouia, nomine Sta-
nislaus Vuarsouitius l, genere nobilis, et vitae integritate ac do-
ctrina et concionandi gratia in eo regno percelebris, post exer-
citia spiritualia confecta, Romam dignitates quasdam ecclesiasti-
cas bonis et idoneis viris resignaturus, et deinde Societatem in-
gresurus venit, et quinque secum polonos, ad idem institutum
sequendum adduxit. Et Nouembri mense ingressus est, cum co-
mitum pars praecessisset, in Societatem admissa, et alia eum co-
mitata est.
69. Cum Elbingam, quae ciuitas heretica est sub diocesi
varmiensi, cardinalis Hosius misisset proprium pastorem. et cum
eo P. doctorem Ioannem Astensem, rectorem collegii nostri
branspergensis, vt si posset ibidem concionaretur, comitante
P. Francisco Sunerio, viceprouinciali nostro in Polonia, sine se-
natus consensu missam uterque nostrorum celebrauit, populo per
campanam uocatc, qui 10 annis vel forte pluribus missam non
audierat, et ad concionem hereticam, se vocari putabat; cum si-
lentio tamen et admiratione interfuit diuinis, et concioni matuti-
nae, et pomeridianae praedicti P. Astensis; sequenti etiam die
celebratum est sacrum. Sed cum rediret alio festo idem Pater, et
praeocupasset concionator hereticus suggestum, sequenti die do-
minico demum rediens, et praeoccupans suggestum, cum magno
discrimine licet poma in eum et quedam saxa volarent, per horam
tamen noluit descendere, nec cessare a uerbo Dei proponendo,
cum audiri prae strepitu poterat. Cum autem rogasset eos ne la-
pides torquerent quandiu concionabatur, ne et alios lederent,
post concionem lapidarent si vellent, caperent, vel occiderent,
quia pro catholica relligione omnia libenter erat passurus, atto-
niti, et quasi stupidi, siluerunt, et audierunt, et descendente eo
de suggestu, et per turbas eorum in platea transeunte, nihil ei
nocumenti prorsus inferre tentauerunt. Idem autem feruens de-
siderio martvrii, cum cardinali serio agebat, vt ipsum eo redire,
et si opus esset vitam exponere pro relligione permitteret; sed
:ardinalis id prohibuit, eius litteras de re tota ad regem Poloniae
mittens.
70. Die B. Magdalenae dominus Claudius Aquauiua, ducis
4trii u frater, et summi pontificis cubicularius, et qui exemplo
/irtutis et doctrina, in sacro palatio insignis, habita facultate ab
pso summo pontifice, Societatem ingressus est; et in sui abne-
?atione et omni virtute, egregie proficiens, cum obtinuisset a
Ad marg., alia manu: Vid. t. 3, p. 225. 6. — u Abrii ms.
682 POLANCI COMPLENH5NTA
superiore facultatem mendicandi per Vrbem, simul cum Antonio
Vicecomite in palacium ipsum vsque ad cubicula intima pontifi-
cis et cardinalis Alexandrini, et principissae Sulmonae eius con-
sanguineae, cum sacco perueniens, et ad alios cardinales acce-
dens, admirationi magnae, aedificationique fuit.
71. Cum sub finem Septembris, heretici in Gallia, latissime
patente coniuratione, regnum illud inuadere constituissent, et
Lugdunum iam iam occupaturi essent, P. Emundus prouincia-
lis, ciuitatem ad arma capienda hortatus, et gubernatorem ipsum,
cum apud omnes gratia valeret non destitit donec et portae et
viae publicae opportunis locis a catholicis munirentur; vnde et
haer[et]ici primarii foras egredi coacti sunt, et ciuitas a nefario-
rum hominum furore erepta; quae si duas horas expectasset,
opprimenda erat; et ipsi P. Ernundum viuum assare (vt scribi-
tur) constituerant, occisis aliis de Societate nostra. Supra duo
millia haereticorum feruntur conuersa; haeresim, opera P. eius-
dem Emundi, abiurasse. Turnonense collegium nostrum, dum
haeretici hinc, catholici sibi propter nostros timentes, illinc vr-
gerent, in Auerniam ad collegium billomeum salui perfuge-
runt, quamuis rectorem cum tribus aliis haeretici retinere tentas-
sent. Dei autem protectioni datum est, vt cum billomeam ciuita-
tem haeretici (forte propter nostrum collegium) aggressuri dice-
rentur, id tamen non tentarint; vnde licet in summis periculis
nostri versati sint, omnes tamen incolumes diuina bonitas con-
seruauit.
72. Octobri mense, cum praeceptores qui Francfordiae iu-
uentutem instituebant, domum propriam non haberent, nec col-
legii (vt par esset) erigendi spes affulgeret, inde a P. Antonio
Vinck prouinciali remoti, et Herbipolim translati sunt; quo
P. Antonius 23 Octobris cum aliis qui collegium inchoarent per-
uenit, 4 ibidem a prouinciali Superioris Germaniae, et ex parte
Roma missos inuenit; et res ita disposuit, vt 17 Nouembris le-
ctiones in eo nouo collegio possent auspicari.
73. Hoc eodem tempore visitator prouinciae Aragoniae stu-
dia Valentiae perficiens, in collegio nostro duos theologiae lecto-
res constituit, P. Petrum Ruyz et P. Loberam; nouitiorum au-
tem domum quae inibi fuerat, nec sustentari simul cum collegio
pleno poterat, Gandiam transtulit, vnde grammaticae scholae
sublatae sunt.
74. Cum ad hoc vsque tempus litterarum humaniorum dum-
taxat scholae Segobiae fuissent habitae, cursus philosophicus
ibidem est institutus, et praeceptor cum n vel 12 discipulis ex
ipsa Societate eo missus, frequenti satis auditorio externorum
praelegere coepit.
75. Cum Abulae hactenus scholae litterarum humaniorum
non fuissent habitae, huius autumni initio apertae, et ad ma-
gnam ciuitatis spiritualem vtilitatem exhibitae fuerunt.
COMMENTARIOLA. — 1567 683
76. Mense Decembri, ex summi pontificis voluntate, liber
cathecismi archiepiscopi toletani, in latinum vertendus, Patri-
bus nostris a magistro sacri palacii est datus, et vt annotarentur
quae ad eius accusationem et quae ad excusationem adduci pot-
erant, et perpaucis diebus id est effectum 1S.
77. Sacri palacii magister potestatem dedit generalem So-
cietati nostrae ad libros prohibitos tenendos et vtendos, donec
emendarentur, non tamen ad eosdem emendos.
78. Hoc anno Panormi domus probationis a collegio sepa-
rata est, et nobilis quaedam 'matrona eam dotauit, testamento
quosdam redditus non poenitendos ei relinquens, et ex eo tempo-
re 100 aureos dare adhuc superstes incipiens; et constitutum est
a P. nostro praeposito vt ea domus praecipua esset; Messanae,
secundaria domus probationis.
79. Constitutum est vt collegium regiense, huc vsque pro-
uinciali neapolitano subditum, prouinciali Siciliae regendum ac
visitandum committeretur, licet nomine tenus sub prouinciali
neapolitano maneret, quia non laturi regienses aequo animo vi-
debantur, si Siciliae prouinciali subesset.
80. Hoc anno illustris comes de [Helfenstein] v ad gremium
ecclesiae, nostrorum dilingensium opera adiutus rediit; et qua
impietate res sacras ministrosque profligauerat, ea et majori
pietate, restituere omnia studuit. Vide annuas dilinganas 1567.
81. Cum insula quam Maderae vocant a gallis piratis vel
hereticis grauia damna pertulisset, duo sacerdotes nostri, P. Va-
rea, et P. Franciscus Goncalez cum tertio fratre coadiutore eo
missi, insigmi cum fructu et edificatione ibidem versati sunt.
82. Cum neophitis Granatae, permultos annos ab archiepi-
scopis sanctis et a nostra Societate (quae ibi in loco Albaicin di-
cto versantur) est elaooratum, sed exiguo cum fructu. Hoc tamen
anno, cum serio prouincialis Baeticae eo veniens, cum aliis ea de
re ageret, cepta est iniri ratio commoda eos iuuandi, et ita no-
uus et insolitus, ac prorsus inexpectatus fructus colligi coepit
ex eo genere hominum, cum consolatione et admiratioue magna
hominum.
83. Collegium S. Antonii vlissiponensis, cardinalis infantis
liberalitate auctum est redditibus quingentorum aureorum an-
nuorum, et septingentorum ac viginti modiorum frumenti in per
petuum, et fabricam etiam auxit et ornauit, et ad quinque millia
aureorum ducatorum in singulos annos, vt fundator, dare con
stituit.
84. In India Franciscus Enrriquez,praeter gramaticamquam
Y Lacuna in ms.; vide sis litteras annuas, quas citat auctor, apud
BRAUNSBERGER, op. cit., V, 782 sqq.
ls Cf. Lain. Monum., IV, i3i, i33; VII, 328, etc.
684 POLANCI COMPLKMENTA
confecerat malauaris linguae, canarinae etiam gramaticam confe-
cit, et ad regionum illarum varias linguas addiscendas, instru-
ctionem confici posse excogitauit.
85. In prouincias Peru sub finem huius anni P. Hierony-
mus Ruyz de Portillo cum sociis foelici nauigatione peruenit;
et tum ab incolis Nouae Cartaginis, tum Nominis Dei et Pana-
ma, Societas nostra miro studio excepta est, et apud hispanos
iuxta ac indos magno cum fructu versari coepit. In Florida
etiam et Cuba insula, X.' euangelium, minori tamen cum fructu
ob incolarum non domitorum barbariem Floridae spargi coepit.
86. Sub huius anni finem, cum Pater Ignatius de Acebedo
visitator a domo S.li Vincentii ad Fluuium Ianuarii (nomen est
loci celebris) se eontulisset, cum ipso prouinciali, Ludouico de
Grana, et Patre Emanuele de Nobrega domum nouam vel colle-
gium Societatis ibidem inchoarunt.
Ihs.
1568.
1. Die 3." Ianuarii, cum summi pontificis nomine cardinalis
Paciecus petiisset a Patre nostro praeposito, vt comes Petiliani,
Nicolaus, aliquandiu inter nostros domi maneret, vt instrui, et
conscientie suae expurgandae vacare posset, huc a commissario
Inquisitionis deductus est.
2. Die 4.0 Ianuarii cum collegiales vota sua renouassenti
inquisitores hispani, qui archiepiscopi toletani causam tractaturi
Romae versabantur (inter quos archiepiscopus salernitanus, et
episcopus ciuitalensis erant excepti), prandio concionibus 15 lin-
guarum excepti sunt, scilicet hebraicae, arabicae, graecae, lati-
nae, anglicae, scoticae, hibernicae, flandricae, gallicae, germani-
cae, boemicae, polonicae, italicae, hispanicae, et portugallensis,
et carminibus singuli honorati.
3. Crescente numero studiosorum in collegium romanum
confluentium, additus est nouae classis praeceptor, inter profes-
sorem humanitatis et primae scholae gramaticae intermedius.
4. P. D. Toletus collegii germanici superintendens; P. Dio-
nisius Vazquez sine titulo superior collegii romani est constitu-
tus, vt P. rector Sebastianus onere graui leuaretur donec vale-
tudini firmiori esset restitutus, qui tamen postea praefectus re-
rum spiritualium, et confessarius, sine officio rectOris, collegio
est restitutus.
5. Cum domus probationis in ciuitate S. Angeli esset ad-
missa cum 400 ducatis annui redditus, ea conditione vt post
10 annos saltem praeceptores ibidem, ad iuuentutem instituen-
dam, de Societate collocarentur, additis aliis 150 ducatis an-
nuis, quandocumque praeceptores praedicti adderentur, domina
ducissa Nuceriae in fundatricem admissa est, et P. Emerius, re-
COMMENTARIOLA. — 1568 685
ctor, cum P. Francisco Emerulo, designato magistro nouitiorum,
et duobus fratribus coadiutoribus, eo ex Vrbe missi sunt, vt, re-
bus necessariis praeparatis, reliqui mitti possent.
6. Die Conuersionis B. Pauli, 25 Ianuarii, adiui sumum
pontificem, et cum de commissis quibusdam negociisad vnionem
quorumdam principum Italiae pertinentibus (quae satis ex sen-
tentia successerant), rationem reddidissem, narraui modum quem
tenuit hactenus praepositus noster generalis ineundi contractus
quoslibet, etiam alienationum, non congregato capitulo, iuxta
decretum congregationis generalis, litteras apostolicas, et con-
stitutiones nostras; et si quas censuras propter praetermissas in
huiusmodi contractibus solemnitates quae de jure requiruntur
incidisset Societas, petii absolutionem, et si quae esset irregula-
ritas, dispensationem; et hoc (fere antequam petitionem absolue-
remj benedicendo concessit; cum autem confirmari petiissem
hunc modum celebrandi contractus quem approbauerat congre-
gatio concilii, sine capitulo, consuitis assistentibus, petiit vt car-
dinalis Alciatus sibi referret congregationis concilii sententiam;
quod cardinalis accepta supplicatione motus proprii, ad se rece-
pit. Dixi etiam summo pontifici applicationem ecclesiae collegii
nostri tyburtini qualis fuerit, et ad absolutionem, dispensationem
et confirmationem unionis, supplicationem datario dedi.
Contuli etiam cum sumo pontifice de vicinis aedificationi
ecclesiae nostrae, ratione viculi occludendi, obsistentibus, et de
domo domini Alexandri, quae erigitur e regioni horti nostri, et
illud suis fenestris detegit; et quod attinet ad primum affirmauit
licere nobis ex motu proprio Pauli II et statutis romanis emere do
mos contiguas. Quod ad 2.m, noile se afirmauit aspectum horti
concedi domino Alexandro; et vt dicefem domino Ormaneto vt
suo nomine prouideret. Habitus est etiam motus proprius eius-
dem domini nostri ad confirmationem applicationis viculi praedi-
cti, quam Iulius papa III iam concesserat.
7. Hoc mense, ex comissione Patris nostri praepositi, serio
sum allocutus cardinalem Farnesium de aedificando templo no-
strae domus; qui, paucis diebus ad deliberandum assumptis, vr-
gente diligentissime et adiuante domino Iulio Fulco, constituit
quamdam non modicam pecuniae summafm], id est, 300 aureo-
rum, quae daretur in singulos menses, vt templum absolue-
retur.
8. Hoc mense doctor creatus est theologiae, habitis prius
disputationibus, P. Achilles Gallardus, qui Taurinum rector
missus est pro P. doctore Iacobo de Acosta, qui Antuerpiam,
vna cum P. Ioanne Xauier (Roma profecto) missus est, ad natio-
nem praecipue hispanicam in spiritualibus iuuandam.
9. Prima Februarii, P. Hieronymus Vanegas, in extremis
fere laborans, professionem emisit (in manibus P. Euerardi mini-
stri domus romanae et assistentis, nomine P. nostri generalis),
686 POLANCI COMPLEMENTA
4 votorum, cum sua magna et aliorum consolatione, et in die
Purificationis sequente, sumo mane in Domino obiit.
10. Hoc eodem die templum nouum, a fundamentis con-
structum in monte Quirinali, dicto Monte Cauallo, a Patre no-
stro pro domo probationis, consecratum fuit solemnittr per
111. mum Car.lem Columnam, id est, altare maius.
11. Cum dominus Rodolfus, ducis Atrii filius, in domum
Societatis admissus esset (venerat autem patris petita sed non
obtenta licentia, nec vllis persuasionibus adduci potuerat, vt a
domo nostra recederet ad paternam, ne ad tempus quidem), au-
ctoritate pontificis abductus est, et P. praeposito iniunctum, vt
ante pascha eum non admitteret. Sed 1 1 Februarii cum domino
Claudio, Ridolfi patruo, pontificeni adii, et tandem constituit
pontifex, vt paucis illis diebus ante quadragessimam, quibus dux
Romae mansurus erat, filium retineret, sed illum liberum relin-
queret in discessu, vt in domum Societatis rediret; et ita in qua-
dragesima domum probationis est ingressus.
12. Postea petii renouationem priuilegii a Paulo III conces-
si, de non suscipienda cura monialium, quo derogaretur litteris
apostolicisa monialibus del Roglion nuncupatisPanormi,a PioIV
obtentis, Societate non citata; et affirmauit pontifex sibi placere
hoc priuilegium Societatis, et se id confirmaturum, derogando
quibuscumque litteris contra id impetratis. Postea supplicatio-
nem signauit.
13. Petiit etiam aliquos ex Societate, qui visitarent praela-
tos et clerum Germaniae secreto, et 4 prouinciales a Patre no-
stro nominati ad id opus, ab eo approbati sunt, et id negocii eis
demandatum est.
14. Quadragesima oppetente, summus pontifex a Patre ge-
nerali concionatorem sibi petiit, qui in aula Constantini pro
more suo concionaretur, et P. Benedictus Palmius, qui nostro in
templo erat concionaturus, a Patre nostro datus est, qui frequen-
tissimo auditorio cardinalium, et principum virorum, tanta cum
libertate simulque doctrina, et spiritu, id munus obiit, vt cum in
reprehensionibus nihil omisisse videatur, admirationi tamen ma-
ximae fuerit, et gratissimus bonis omnibus extiterit. Praeterea
vnus in templo diui Petri, alius in templo Campi Sancti, germa-
nis militibus, quartus familiae pontificis eodem tempore sunt
concionati.
15. Cum in festis Natalitiis sub finem Decembris 1567, duo
ex nostris, scilicet P. Benedictus Pereira et M. Ludouicus Ga-
gliardus, latinas orationes vel conciones in capella sacri palatii
coram pontifice et cardinalibus reliquisque primoribus viris ha-
buerint x, mirum in modum placuerunt, 2.s praesertim; et nomi
natim a sacri palatii magistro expetiti sunt, vt prior in die primo
x habuit ms.
COMMENTARIOLA. — I56S 687
quadragessimae, alter die veneris sancti eodem in loco conciona-
rentur, quod et praestiterunt; et prior mirifice, 2.* vero non me-
diocriter probatus est.
16. Cum de templo nostrae domus aedificando serio agere-
tur, et visa fuisset domus Hieronymi Alterii necessaria vt com-
mode templum ad commune bonum et ornatum fieret, D. Mar-
cus Antonius Colonna, instigante Iulio Fulco, rem cum eodem
Hieronymo transegit, et quinque millibus aureorum ex quibus
ipse Marcus Antonius de suo 500 soluit, est empta; et magistri
viarum publicam viam quae inter Hieronimi bona et nostrum
templum vetus interiacet, nobis donarunt, vt ex patentibus litte-
ris eorum constat; paulo ante viam aliam cum parte plateae inte-
riorisinter nos et domos Mutii Muti sitam donauerant.
17. Cum plenissimo in consilio ciuitatis auenionensis agere-
tur de domo quam nostri habitabant conductam, coemenda, et
confirmanda donatione annuorum reddituum ab ipsa ciuitate col-
legio donatorum, vtrumque tanto consensu in fauorem collegii
obtentum est, vt ne vnum quidem inter tam multa, suffragium
contrarium extiterit.
18. Cum P. Benedictus Palmius in quadragesima concio-
nando, magna cum libertate in vicia ecclesiasticorum, etiam pri-
mariorum, praesente pontifice semper, et multis cardinalibus in-
uectus esset, non solum non displicuit pontifici, sed quod insoli-
tum erat et antea Romae non auditum, in palacio retentus est,
vt concionator totius anni diebus dominicis, eidem auditorio.
19. Cum 111. mus Car.lis Commendonus recedens ex Vrbe
summo pontifici quaedam sugge[re]ret, quae non leuis momenti
fore iudicabat, inter caetera eidem suggessit, vt inter relligiosos
qui in sacra capella latine concionari statis temporibus solent,
Societatem nostram ascribi iuberet, vt cum externae nationes
diuinis officiis ibidem intersunt, aliquos audirent, qui apposite id
munus obirent. Placuit pontifici, et iniunxit, vt magistro sacri
palatii id diceret, qui statim tribus sequentibus festis assumptio-
nis [sic], pentecostes, et Trinitatis nostros in sacra capella latine
concionari voluit.
20. Eodem fere tempore significauit summus pontifex P. no-
stro generali per cardinalem Cribellum, velle se aliquos de So-
cietate nostra in Indiam orientalem et occidentalem mittere, vt
suo nomine populos illos et clerum visitarent et consolarentur, et
aliquas gratias eis conferrent; cumque praesens P. generalis
(quem ego comitabar) aliquos nominaret, et peteret an vellet
S. S.tas cum legato regis Portugalliae rem conferri, id probauit,
et visum nobis^est simul cum illo, expedire magis vtepiscopi id
praestarent, nostris comitantibus, quam vt soli nostri, eo mune-
re fungerentur; et re ad pontificem delata, constitutum est vt
archiepiscopus Goe visitaret Indiam Orientalem vsque Malacam,
P.e Melchiore Nunez vel alio ex nostris co.mitante; Molucas,
688 POLANCI COMPLEMENTA
episcopus niciensis P. Melchior Carnerius, adiuuante eo qui no-
stri[s] ibi praeest; Iaponem et Sinas, Patriarca Ethiopiae, vel si
non posset, episcopus Malace, comite aliquo ex nostris; insulas
Maderae, Tertias, Caput Viride, S. Thomam, Brassiliam, epi-
scopus ex Portugallia missus, nostro aliquo adiuncto.
21. Cum summo pontifici 10 Maii diceremus, Ingolstadii
vniuersitatem,serioiuuanteepiscopoeistetensi,professionem fidei
a Pio papa IIII editam suscepisse, et emisisse; cumque ea de re
magnopere letaretur, suggessimus S. S." in vniuersitatibus Italiae
id ipsum multo magis faciendum videri; et recepit pontifex id se
curaturum, et memoriale ad id negocii ei postea per P. D. Ro-
drig[ujez est oblatum, simul cum alio qui narrationem P. Cani-
sii de rebus cleri germanici continebat.
22. Vt prius breue ad episcopum S. Audomari dederat Pon-
tifex, commendans institutionem collegii Societatis, ita eodem
io Maii iussit breue scribi commendatitium archiepiscopo colo-
niensi, vt collegii nostri protectionem susciperet, et nostris assi-
steret in suo instituto tuendo, etc.
23. Eodem die concessit vt non obstante bulla In Coena
Domini, P. generalis tres vel quattuor in quauis prouincia Ger-
maniae nominaret, quibus communicare posset facultatem absol-
uendi eos, qui ob vsurpatam vel violatam iurisdictionem, vel li-
bertatem ecclesiasticam incidissent in excommunicationem bul-
lae Coenae Domini. Significauit etiam per dictam bullam non re-
uocari facultatem, quam ipse nobis dederat vel confirmauerat,
absoluendi in casibus heresis, cum illis conditionibus, quae in
ipsis continentur concessionibus.
24. Eodem die cum peteremus, vt inter gratias et priuilegia
mendicantium, quorum communicationem eius praedecessor So-
cietati dederat, et ipse confirmauerat, indulgentias ipsis relligio-
sis concessas comprehendi vellet, significauit non intelligi solere
in gratiis ad instar factis; sed de nouo se concedere Societati
praedictas indulgentias.
25. Contractus etiam omnes in quibus ob defectum soleni-
tatum et ceremoniarum timeri posset ne validi essent, nobis pe
tentibus reualidauit in foro conscientiae; a censuris enim iam
absoluerat, et denuo absoluit, si quas ob id incidissemus.
26. Die 18 Maii Pater noster generalis consensit resignatio-
ni loci de Bassan in fauorem capucinorum.
27. Die 20 Maii rursus N. P. generalis adiit pontificem me
commitante simul cum D. Aluaro de Castro legato regis Portu
galliae; et ab eo impetratum est, vt ad negocia conuersionis in-
fidelium, congregationem cardinalium institueret ; et cum
Car.lis Amulius, Sirletus, et Carrafa ei propositi, placuissent,
addidit ipse 4.m Cribellum, et motu proprio velle se constituere
hanc congregationem, et in consistorio publicare dixit.
28. Facultatem prius datam Patri generali deputandi 4 in
COMMENTARIOLA. — 1568 689
quauis prouincia Germaniae ad absoluendum eos qui ecclesiasti-
ca iurisdictione et libertate violata, in excommunionem bullae
Coenae Domini incidissent, ad prouincias Galliae extendit.
29. Eos qui in Germania rebus ecclesiasticis iudicandis se
igesissent, sed animo iuuandi res ecclesiae, quia praelati velse
non possent vel non vacarent eis tuendis, etc, declarauit, Patre
nostro praesente, non incidere in excommunionem praedictam;
nec praefectos monasteriis monachorum a principibus seculari-
bus, vt admoneant abbates in rebus temporalibus, et rationem
eorum exigant, tolerandos dixit; nostris tamen iniungi debere vt
videant num aliqui ecclesiastici viri idonei sint, quibus huiusmodi
cura a sede apostolica committatur.
30. Die 21 Maii inchoata est Romae prima congregatio pro-
uincialis; et electo procuratore P.e Petro Ribadeneira, de aliis
rebus egit vsque ad vltimum diem mensis, quo absoluta fuit;
quae autem ibi gesta sunt, ex actis consta[n]t, quae ego, ab
eadem secretarius electus, collegi.
31. Circa hoc tempus 111. mus Car.lis Farnesius ex suo archi-
episcopatu rediens, ad locum in quo ecclesia nostrae domus
erat fabricanda, cum architecto suo et multis romanis venit, et
quam formam tenere ecclesia deberet cum P.£ nostro generali
ibidem constituit, et materia templi comportari cepta exinde est.
Primus tamen lapis a cardinali augustano benedictus et ab
eodem simul cum Car.H Farnesio positus est 26 Iunii, multis
praesentibus, etc.
32. Eodem tempore D. Franciscus Maria Tarugi nos adiit,
nomine ciuium Montis Politiani, et obtulit ecclesiam B. Mariae
ad S. Blasium, deuotione plurimorum populorum percelebrem,
quam centum millibus ducatorum fabricatam dicebat, et reddi-
tus inde assignandos ad 20 ex nostris alendos, et quamuis in
praesentiarum non est admissa oblatio, non est eis spes subla-
ta. Deinde legatus missus est ad id ex ea ciuitate; idemque re-
tulit.
33. Cum serenissimus rex Portugalliae Sebastianus, per lit-
teras duo collegia a P.e nostro generali peteret, alterum in insu-
la Maderae, alterum in insula praecipua ex iis quae Tertiae vo-
cantur, non sunt omnino admissa, nec denegata; sed D. Alua-
rum de Castro legatum, in regnum illud redeuntem [sic] respon-
sum est, committi prouinciali, vt quoad eius fieri posset regiae
voluntati pareret; eidem tamen scriptum fuit, ne prius admitte-
ret quam de suis viribus P. Generalem admonerent.
34. In inferiori Germania abas aquicinctensis cum suo con-
uentu, qui nostrorum opera in spiritualibus adiutus erat, ad col-
legium Duaci instituendum mille florenos annui redditus et do-
mum suis impensis aedificandam obtulit; sed quia nostros dida-
ctra, praeceptoribus dari solita, admittere (vt illi simul cum vni-
uersitate expetebant) aequum non erat, non fuit admissum.
POLANCI COMPLEMENTA.— T. II. 44
690 POLANCI COMPLEMENTA
Demum sine didactris oblatum admissum est, vt vsque ad rheto-
ricam docerent, additis quibusdam conditionibus.
35. Hoc fere tempore, suggerente procuratore a congrega-
tione prouinciali romana electo, mutata est ratio gubernationis
Romae, et sublata auctoritate superintendentis collegii germani-
ci, scilicet D. Toledo, et P. Dionisii, rectoris, et Patris Benedi-
cti, qui tribus ' romanis collegiis praeerat, constitutum est vt
P. Hieronymus Domenec sub autumnum , perfunctus Siciliae
prouincialatu, rector romani collegii fieret; prouincialis romanus
(qui nunc Pater doctor Rodriguez est) omnibus locis prouinciae
(praeter domum professam , cuius praepositus generalis ipse est)
praeessent [sic], vt in aliis prouinciis fit.
36. Ciuitas spoletana cum episcopo litteris, et duo nobiles
verbo egerunt serio de collegio Spoletum inducendo, necessaria
pro 20 personis offerendo in redditibus, quibus tamen res non
est concessa, sed in aliud tempus reiecta.
37. Abbas S. Solutoris, ducis Sabaudiae legatus, Iulio men-
se me allocutus est, et suam abatiam obtulit pro collegio tauri-
nensi, et situm pro ecclesia aedificanda curaturum se vt a ciuita-
te donaretur, et vt 300 V singulis annis a duce adderentur, quae
vtraque in compensationem situs bonorum monasterii subuersi,
ad arcem aedificandam debebantur abbati S. Solutoris, cuius et
duorum sociorum corpora sancta volebat teneri in ecclesia fabri-
canda, et statim volebat collegium frui redditibus abatiae cum
onere expendendi 600 aureos singulis annis in edificationem tem-
pli. A P.e Generali oblatio est admissa cum actione gratiarum,
et agi ceptum de ipso simul cum domino Aleramo Becuto, ,in
fundatorem taurinensis collegi[i] admittendo, cum negocium ap-
plicationis (quod ad se receperat) esset transactum.
38. Cum pridie calendas Iulii sumum pontificem adiissem,
simul cum P.e Canisio, concessit vt P. Ludouicus Goncalez, re
gis Portugalliae confessarius, dicere sententiam suam in causa
sanguinis (a rege enim interrogari solitum audierat a nobis) sine
irregularitatis nota posset, dummodo consilium citra peccatum
mortale daretur vel sententia explicaretur.
39. Eodem die confirmauit quod prius concesserat de iis qui
a Societate nostra in Carthusiam transire vellent, vt scilicet pos-
sent per quinque vel sex menses a nostris detineri, vt probari in-
terim posset, an spiritus ille ex Deo esset, nec ne. Alia etiam
non leuis momenti de Germaniae et Galliae rebus tractata fue
runt.
40. Die II Iulii adiimus iidem sumum pontificem; et multa
dixit apposite P. Canisius de remediis adhibendis Germaniae; et
memoriale eorum reliquit; inter coetera autem id placuit S. S.11
vt in cathedrales ecclesias nemo admitteretur, nisi qui fidei pro-
fessionem prius fecisset iuxta formulam Pii papae IIII. Placuit et
agi serio de seminario germanorum et septentrionalium, Romae
COMMENTARIOLA. — 1568 69!
instituendo vel augendo; et demum ad haec et alia multa magni
momenti in regionum illarum septentrionalium auxilium spiritua-
le tractanda et exequenda, propositum fuit S. S.li vt designaret
aliquot cardinales, qui congregarentur et conferrent, et S. S." re-
praesentarent media ad eas regiones in catholica pietate iuuan-
das, et executionis eorum curam haberent; et id probauit, et no-
minauit complures; sed ex eis elegit 4, scilicet augustanum, Bor-
desieram, Granuelanum et Commendonum cardinales; et vt de-
putatio fieret in primo consistorio petiit sibi dari memoriale, et
alterum de 4 deputatis ad conuersionem infidelium, vnde primo
in consistorio, 23 Iulii, deputatio facta est, et in hac vltima car-
dinales Amulius, Cribellus, Sirletus et Caraffa.
41. Eodem die placuit vt S. Audomari episcopus ad collegii
nostri et seminarii opus posset testari, quantum satis esset ad ea
ad perfectionem deducenda, si viuens non absolueret; et alia
quaedam etiam concessit.
42. Cum sub finem Augusti et mense Septembri multi Ro-
me morerentur, et in varias aegritudines, praesertim pauperes,
inciderent, summus pontifex Patri nostro generali commisit, vt
quemadmodum nostri anno 1566, ita et hoc iuuarent huiusmo-
di aegrotos; et multum pecuniae distribuendum dedit egenis in-
ter eos; quod et sedulo et cum fructu factum est.
43. Tornaci hac aestate domus probationis est instituta, et
puerorum in christiana doctrina institutio, prius cepta, progres-
sum fecit addito concionatore P.e Roberto Claissonio.
44. Toleti domus probationis etiam instituta est hac eadem
estate, quae simul cum professa domo eleemosinis sustenta-
retur.
45. Compluti cum in collegio nostro lectio theologica con-
cursum magnum habere coepisset, vniuersitas impedire audito-
res et auertere a collegio conata est; sed scholastici ad curiam
Vallisoleti se conferentes suis sumptibus litem vicerunt; et san-
citum fuit, vt libere nostri praelegere, et auditores collegium
adire possent.
46. Sub autumnum venire Romam vndecumque coeperunt
procuratores prouinciarum; et 2.a Octobris aperta est congrega-
tio, et constituta illo et sequenti die quae ad negocium delibera-
tionis de cogenda congregatione generali pertinebant; et 6.*
Octobris, vnanimi omnium consensu, constitutum est vt con-
gregatio generalis non cogeretur. Alia vero negocia prouincia-
rum ante hoc tempus et post illud, partim coram P.e generali et
consultoribus eius, partim coram ipsius consultoribus, propter
aegritudinem absente P.e generali, confecta fuerunt. Procura-
tores autem omnes adfuerunt (exceptis transmarinis prouinciis),
praeter Franciae procuratorem D. Emundum Hayum rectorem
collegii parisiensis, cui venienti Romam, mulus onustus occurrit,
et praecipitauit ex aedito valde cliuo in vallem; et licet miraculo
692 POLANCI COMPLEMENTA
ereptus a morte visus fuerit, Lugduni subsistere et curari debuit,
et eius vicem procurator Aquitaniae gessit; qui autem congrega-
tioni interfuerunt, hi sunt: pro Lusitania, P. Georgius Serranus;
pro toletana prouincia, P. Michael Gouierno; pro Castellae,
P. Hieronimus Ripalda; pro Baetica, P. Alfonsus Zarate; pro
Aragonia P. Iosephus Ayala; pro Aquitania simul et Francia,
P. Ludouicus a Coudreto; pro Inferiori Germania, P. Maximilia-
nus Capella; pro rhenensi, P. Ioannes Berchelius; pro Superiore
Germania, P. Petrus Canisius prouincialis; pro Austria, P. Hur-
tadus Perez; pro Longuobardia, P. Fuluius Androtius; pro ro-
mana [Ribadeneira] y; pro neapolitana, P. Gaspar Hernandez;
pro Sicilia, P. Ioannes Philippus Cassinus. Cum his et alia ne-
gotia prouinciarum transacta sunt.
47. Die 9 Octobris, P. noster praepositus, prius consultis
prouincialibus et consu[l]toribus suis, nominauit assistentem
P. Hieronimum Natalem, qui visitatis quattuor Germaniae et
duabus Galliae prouinciis, paulo ante Romam redierat.
48. Cum Octobri mense quidam apostata siculus, Vincen-
tius Malherba dictus, P. Paulum Achileum, rectorem collegii
panormitani, ac viceprouincialem Siciliae adiisset, et absolutio-
nem a votis petiisset, ille vero, cum se non posse facere dixisset,
et ad generalem ipsum dirigeret, et viaticum etiam (quia se non
habere Vincentius aiebat) offerret, iile in templo nostro panor-
mitano, stricto pugione P. Paulum aggreditur, et nescio quot
ictibus pectus et corpus eius percutit; ille, inuocato nomine Iesu,
cecidit; et fuga dilapsus Vincentius est. Surgens autem P. Pau-
lus, et corpus intuens totum, nullum prorsus vulnus quod san-
guinem ellicuisset, aut pellem aperuisset inuenit, quod merito
diuinae protectioni et inuocationi nominis Iesu datum est.
49. Hoc ipso autumno referente P. Georgio Serrano, pro-
curatore Portugalliae, admissa fuerunt duo illa collegia in insu-
la Maderae, et Tertiis (Funchali prius, Langre posterius), quae
Lusitaniae rex petierat, cum nostris qui Societatem ibi admini-
strant, mittere colonias istas commodum esset.
50. Nolae itidem hoc tempore conuictorum domus dissoluta
est, et ecclesia noua inchoata; tum probationis domus, Roma
misso P. Innocentio Spatafora, magistro nouitiorum, instituta.
51. Aestate praecedente huius anni, bibonense collegium,
quod sublatis scholis ferme dissolutum fuerat, misso P.e Monto-
ya instauratum est, et scholae ac ministeria consueta restituta.
52. Tornaci sub idem tempus misso concionatore P. Rober-
to Claissonio, et eodem magistro nouitiorum, domus probationis
est inchoata; et tum praedicatione, tum cathecismi institutione,
fructus non poenitendus ceptus est.
53. Duaei hoc autumno collegium est inchoatum, abbate
j Hoc nomen omisit Polancus, alius in margine posuit.
COMMENTARIOLA,— 1 568 693
aquicinctensi domum et mille florenos annuos pro fundationis
principio, cum sui capituli consensu subministrante, et lectioni-
bus Octobri mense, catalogus praemissus est; nec solum ciuitas
et episcopus, sed vniuersitas etiam noua, id expetiuit.
54. In oppido de Carauaca, carthaginensis dioecesis, cruce
ab angelis confecta insigni, collegium admissum est, et fere mille
aurei redditus annui ei applicati; et sub anni finem principium
datum.
55. Quamuis non admissum fuerit collegium Montis Policia-
ni, propter quod ciuitas nuncium misserat suum quemdam ci-
uem aestate praeterita , tamen ipso episcopo ad id negocii tra-
ctandum veniente, et offerente domum et ecclesiam liberam intra
ciuitatem, et eos redditus qui ad 20 de nostris sustentandos suf-
ficerent, tandem ea lege admissum est, vt cum Societati commo-
dum esset, non limitato vllo tempore, nostri eo mitterentur.
56. Pisauri dux Vrbini collegium institui expetierat; et Vi-
terbii cardinalis de Gambara; et domum cum templo, et redditus
offerebant. Tantumdem episcopus vilnensis, in Lituania, qui do-
mum amplam et agrum ad id 24 millibus florenorum emerat. Et
in Aquitania ciuitas Apamiae, vnde collegium nostrum ab here-
ticis ante aliquot annos eiectum fuerat, auctioribus prouentibus
oblatis id repetebat. Massilienses itidem oblatis mille fere aureis
annui redditus, sibi dari collegium variis rationibus contende-
bant. Alii etiam alibi: sed admittenda nunc quidem esse non est
visum.
57. Pater Hieronymus Domenec, ex Sicilia reuocatus, col-
legio romano et germanico ac seminario praefectus est. P. vero
Paulus Achileus vt viceprouincialis interim eam prouinciam
rexit.
58. Caesaraugustae cursus artium hoc autumno praelegi*
et nouum templum aedificari coeptum est.
59. Taurini lectiones eodem tempore, litterarum humanio-
rum graecarum ac latinarum, ac controuersiarum , magno fauo-
re et frequentia sunt inchoatae. Et per doctrinae x.'anae insti-
tutionem, ea in ciuitate fructus eximius colligi ceptus est; et hae-
retici multi concionibus compuncti, et aliis nostris ministeriis ad
saniorem mentem redeuntes, ecclesiae reconciliati sunt.
60. Moguntinus archiepiscopus, consentiente capitulo suo,
stabiliuit dotationem sui collegii 1600 fiorenorum aureorum,
praeter alia quae ipse vt fundator perbenignus tribuit; et tan-
quam initium fundationis hoc fuit.
61. Die 22 Nouembris alloquuti sumus P. Canisius et ego
summum pontificem; et post benedictionem recessuro in Germa-
niam benigne datam , concessit sequentia: primo, vt nostri pos-
sent dispensare super irregularitate in septentrionalibus locis, vt
Germaniae et Galliae etc, cum iis qui in eam incidissent, propter-
ea quod irretiti censuris celebrassent ; 2.0, vt cum adolescenti-
694 POLANCI COMPLKMENTA
bus qui nostras scholas frequentant, et sub patrum potestate
sunt, beneficiaque habent simoniace obtenta vel collata, dispen-
sari possit vt ea retineant et absolui in confessionibus possint,
eis non dimissis, donec liberi sint, et extra potestatem patrum:
tunc enim voluit, vt quoddebent, praestent; 3.0, in quouis colle-
gio praedictarum regionum, praeter vnum (prius concessum) al-
terum superior possit constituere, qui absoluat eos qui iurisdi-
ctionem ecclesiasticam violassent, et propterea in excommunio-
nem in bulla Coenae reseruatam incidissent; 4.0, vt libros acce-
dentium ad scholas nostras vei nostros extra scholas frequentan-
tium, possemus vbique purgare, de iis intelligendo, qui vel ab
auctoribus malis confecti sunt, sed non agunt de fidei dogmati-
bus, vel a bonis, sed malis scholiis vel annotationibus sunt in-
spersi, vel ethnici sunt, sed huiusmodi scholiis corrupti; voluit
autem deleri ea quae mala essent, et nomina auctorum malorum;
5.0, praelatis septentrionalium nationum concessit vt substituere
possent vicarios quot eis opus esse videretur ad absoluendos eos
qui in casus reseruatos incidissent, a quibus ipsi episcopi pos-
sent eos absoluere.
62. Prius P. Natalis obtinuerat facultatem retinendi plures
canonicatus in Germania pro iuuenibus nobilibus, cum tantum
ad residentiam aliquot mensium teneantur; 2.0, vt nostri etiam
in paschate possint Eucharistiam ministrare iis quibus timetur ne
sub vtraque specie obtrudatur.
63. In Sardinia, in collegio sassarensi, absoluto artium cur-
riculo, aliquod initium theologicis lectionibus datum est; et ex
Italia alius theologiae lector missus, vt ibi seminarium integrum
studiorum fieret.
64. Hac aestate hispalense collegium et probationis domus,
propter pestem (quae etiam duos inuasit et alterum extinxit domi
nostrae)dissipatum est;ibidem tamen manserunt seniores, ad pro-
ximorum auxilium, et 4 ex aliis locis sacerdotes, dum saeuiret pe-
stis, eo sponte sua ad benemerendum de hispalensibus se contu-
lerunt. Sub ingressum autumni tamen, Dei beneficio, et comitis
de Monte Acuto opera, ciuitati salus est restituta; et nostri etiam
nouitii redierunt; et templi edificatio progressus habere cepit
maiores, benefactorum liberalibus eleemosinis.
65. In collegio nouo Marchenae, cuius domus et ecclesiae
edificatio etiam crescebat, scholae puerorum rudimentariorum
sunt inchoatae.
66. Sub autumni etiam initium, collegium nostrum treue-
rense magnis molestiis et periculis ex obsidione prouenientibus,
in qua cum prouinciali sesquimensem fere laborauerant, dedita
tandem ciuitate suo archiepiscopo ac principi, liberati sunt.
67. Senense collegium praeter domum et ecclesiam pro-
priam quam hoc anno consecutum erat S. Vigilii, augmentum
accepit applicatione dissipatae ac desertae abatiae, ad Quartum
Commentariola. — 1568 695
vocatae, quae tamen aeris salubritate et reditibus, commodare
collegio poterit, cum ad tria tantum milliaria ab ea vrbe distet;
et ad expensas necesarias Cum 500 aureos vendito censu a quo-
dam amico quaereret, ille eos sine vllo censu donauit vnde pau-
pertas eius collegii subleunri coepit.
68. Confessio Augustiniana et alii contra hereticos libri hoc
anno a nostris editi fuerunt, et.70 canones niceni concilii ex va-
riis auctoribus collecti, in lucem prodiere.
69. Cum in fundamentis nostrae nouae ecciesiae romanae
altissime iaciendis, ad 70 scilicet palmos, 40 operae, et ex nostris
non pauci laborarent, crescente Tyberi, et per subterraneos
meatus magnam vim aquae super ipsa inchoata fundamenta in-
ferente, omnia armamenta fabricae, nec trabes solum et tabula-
ta fosse fundamenti superposita vt inde cementa deiicerent, sed
ex lateribus etiam terra magno impetu in profundum corruerunt;
sed mirabili Dei et peculiari prouidentiae datum est quod nul-
lus ex iis qui operi incumbebant perierit, sed incolumes omnes
euaserint, et paucis diebus, ruinis instauratis, fundamentum con-
fectum est.
70. Cum episcopus cenetensis, sedis apostolicae apud Gal-
liae regem nuncius, ex legatione Romam rediens, de fructu spi-
rituali, qui nostrorum opera in Galliis cernitur, etsperatur, mul-
ta summo pontifici retulisset, et vt seminaria collegia nostrae
Societatis Parisiis, Lugduni, et Tolosae augerentur, singulis ali-
quot millia franchorum ex bonis ecclesiasticis applicari petiit; et
cum id pontifex concessisset, ab eodem litteras ad nuncium qui
in Gallia iam est, Gaiaci scilicet episcopus, obtinuit vt nomine
summi pontificis a rege Galliarum 5 vel 6 millia francorum pro
singulis collegiis ex bonis ad praesentationem regiam pertinenti-
bus impetraret assensum.
71. Collegium bragantinum, sub autumnum non modicum
accepit incremento [sic\ ex haereditate cuiusdam piae matronae,
quae domum cum pago quodam et redditibus ei moriens reliquit,
non tantum ad plurium collegialium sustentationem sed ad salu-
tem tuendam propter aeris salubritatem peropportunam. Episco-
pus etiam applicauit ecclesiasticos redditus quosdam, vt vltra 3C
eo loco ali possint.
72. Cum D. Franciscus de Toledo prorex in prouincias
Peru mitteretur; cumque rex catholicus, vel ab eo, vel ab indi-
carum rerum consilio motus, 20 ex nostris relligiosis ad fundatio-
nem Societatis nostrae instituendam , et negocium relligionis et
pietatis promouendum, per suas litteras et legatum, a Patre no-
stro generali petiisset, hoc Decembri mense constituit idem Pa-
ter, et per litteras iniunxit 4 prouincialibus Hispaniarum, vt tot
numero quot postulabantur eo mitterent.
73. Cum patriarcha Ethiopiae scripsisset de statu rerum
illius regionis, et quanta spes foret eius ad catholicam relligionem
696 POLANCI COMPLEMENTA
reducendae, si 500 vel 600 milites lusitani eo mitterentur, quam-
uis in virtute obedientiae per breue fuisset alias iniunctum vt inde
recederet in Iaponem, constituit tamen S. S. vt scriberetur pa-
triarchae ipsius libero iudicio permitti, vtrum ibi manendum, an
ex Ethiopia recedendum esset; et ita factum est. De exhortando
rege ad expeditionem aethiopicam, non tunc expedire censuit.
74. Hoc anno Tornaci praeter initium domus probationis
scholae sunt apertae, in quibus pueri legere et scribere doceren-
tur, et in x.'ana doctrina instituerentur; et concionibus P. Ro-
berti Claissonii ciuitas in spiritualibus adiuta, et ad desiderium
collegii restituendi excitata est.
75. Cum Louanii linguae hebraicae praelector vita excesis-
set, vnus ex nostro collegio, ad id munus expetitus et obtentus
est, qui primus publicae [sic] in ea vniuersitate praelegit, et
quidem concursu et applausu maximo. Ad tempus tamen est
concessus; et iniunctum ne stipendium dari solitum admitteret.
76. Domus conuictorum Turnoni, et Ingolstadii, ex prae-
scripto P. nostri generalis, hoc anno dissoluta est paulatim, di-
missis conuictoribus nec nouis admissis.
77. Collegium burgense quod Cardinalis vocatur, a comite
stabili vt executore testamenti fundatoris, Societati donatum, et
a sumo pontifice applicatum Societati nostrae, eidem comiti sta-
bili renunciatum est, quia litigiosum erat, nec litigandi molestiae
subeundae visae sunt.
78. Maximilianus II imperator hoc autumno confirmauit
collegii vienensis institutionem et dotationem, a Ferdinando im-
peratore, patre suo, factam, vt ex imperialibus litteris (laudes
collegii et Societatis non modicas continentibus) constat.
79. Hoc anno probationis domus quae Valentiae fuerat,
Gandiam translata est.
80. Cum iam inde ab ingressu et residentia nostrae Socie-
tatis in augustana ciuitate, pro concionatore cathedralis ecclesiae
admitterentur a capitulo 200 floreni vel 300, quos nostri quidem
in eleemosinam ad suam sustentationem admittebant, sed cano-
nici velut stipendium quod[d]am dare videbantur, ex praescnpto
Patris generalis, significatum est eis, quod in posterum non
essent a nostris admittendi, licet libere nostram operam eis in
solito ministerio concionandi, Societas vellet impendere. Et fere
eodem tempore, cum datus fuisset augustanis secundus concio-
nator ad S. Mauritium, scilicet P. Paulus Offeus, viceprouincia-
lis, duo nobiles ex familia fuggerica, dotationem pro 25 de So-
cietate, et locum proprium a fundamentis aedificatum obtule-
runt, cum monasterium dominicanorum quod petebant, a sum-
mo portifice eis negaretur.
81. Hoc ipso autumno P. Laurentius Maggius, prouincialis
Austriae, collegia polonica inuisit, et foeliciter eo functus est
officio, in ordinem bonum collegia redigens; et quidem bransper-
COMMENTARIOLA. — 1569 697
gense curauit a capitulo varmiensi cum cardinali augeri redditi-
bus non exiguis, et fundationis litteras, iuxta praescriptam Ro-
mae formulam refici. Cum rege etiam et praelatis ecclesiae ac
nobilibus non parum est actum ad eorum beneuolentiam au-
gendam.
82. Elbinguae (quae ciuitas publico consensu heretica est)
sub diocesi warmiensi, dum auctoritate cardinalis, fauente rege,
nostri concionantur, non sine vitae periculo, et sacramenta mi-
nistrant, tandem hoc anno ostium non exiguum catholicae veri-
tati ac relligioni apertum est. ,i
83. In Brassilia, in ciuitate Saluatoris a Patre Ignatio
d' Acebedo, visitatore, domus probationis Aprili mense constitu
ta, et studia in formam meliorem sunt redacta.
f
ANNO DOMINI 1569
1. Die quarta Ianuarii, cum 111. mus Car.lis Carafa, suo et col-
legarum in deputatione cardinalium ad conuersionem infidelium
nomine, quasdam facultates vltro [?] ostendisset summo pontifici,
nostrae Societati in India regis Portugalliae concedendas, eas
ad decenium concessit. Quae illae sint, ex testimonio praedicti
cardinalis huius concessionis, viuae vocis oraculo factae, constat.
2. Sequenti die, cum ego adiissem summum pontificem,
post habitam pro Patre nostro generali et tota Societate benedi-
ctionem, in memoriam redegi S. S.li, quae alias dixeram de ob-
seruatione motus proprii Pii papae IIII circa fidei professionem
in vniuersitatibus ltaliae, quandoquidem in Germania ea fuerat
iam inducta; et commissit mihi vt suo nomine domino Thomae
Aldrouandino dicerem, vt litteras apostolicas in forma breuis
scriberet vniuersitatibus bononiensi e€ perusinae, quibus eius
motus proprii obseruatio eis praeciperetur, et potissimum circa
promouendosad gradus,et publicae [szc] praelecturos;et vt alii se-
cretario, scilicet equiti Vgolino, eodem suo nomine significarem,
vt litteras scriberet episcopis Italiae de obseruatione eiusdem mo-
tus proprii; et nullus admitteretur ad scholas etiam priuatas
praeceptor, qui non iuxta eiusdem motus proprii tenorem fidem
suam profiteretur; et vtrumque statim sum executus. Deinde de
depositis (vt vulgo quasdam vsuras vocant) egi, et commissit
mihi S. S.tas vt domino Ormaneto suo nomine executionem com-
mendarem motus proprii faciendi, quo ea cum cambiis siccis
damnarentur. De matrimoniis in Indiae regionibus egi, et con-
cilium tridentinum commonstraui, vbi dicitur robur habiturum
decretum illud contra clandestina matrimonia, postquam in par-
rochia quauis esset publicatum, 30 diebus exactis: vnde colligi
censuit aperte S. S.tas quod vbi nec parochia nec parochi sunt
(vt in Iapone, et aliis in regionibus patet) concilium tridentinum
698 POLANCI COMPLKMKNTA
in hac parte nihil mutat de statu in quo ante concilium erant ma-
trimonia et eorum contractus. Alia etiam quaedam non leuis
momenti sunt acta cum S. S.te ad commune bonum.
3. Cum P. Carolus Pharao, professor theologiae in nostro
collegio patauino, Bergamum ad tempus missus esset, vt epi-
scopi petitioni satisfieret, magno cum fructu ibidem in concioni-
bus, doctrina x.^ana, casibus conscientiae praelectis, pietatisque
aliis operibus, cum socio versatus est; et serio nomine suo et ci-
uitatis, episcopus collegium postulauit, per litteras et per cardi-
nalem Cornarum, fratrem suum, ecclesiam, domum ac vitae ne-
cessaria offerendo; sed ob penuriam operariorum non est admis-
sum, rem in aliud tempus reiiciendo, cum ibidem etiam res ma-
gis paratae essent.
4. Noui prouincialis in Hispania, initio anni sua officia in-
choarunt, scilicet in prouincia Castellae Pater Aegidius Gonca-
lez; in toletana, Pater Emanuel Lopez; in aragonensi Pater Cor-
desses; in Baetica, Pater Ioannes Canas, absolutis quibusdam
negociis a Patre D. Didaco de Auellaneda, idem officium erat
inchoaturus, quod fecit y.3, Martii. In Sicilia vero, recusante se-
rio P.e Paulo Achileo viceprouinciali, delatum est mense lanua-
rium [sic] id officium P. Ioanni de Montoya, visitatori eiusdem
prouinciae. Aliorum provincialium dilata est mutatio, vt scilicet
prouincialis Aquitaniae et Franciae, in aduentum visitatoris hoc
anno eo mittendi; et aliorum , in commodiorem facultatem sub-
stituendi aliorum eorum loco.
5. Cum redditus collegii romani super monte recuperatio-
num (vt vocant) constitutus, in aliam formam redigeretur, vnde
quingentos aureos collegium singulis annis amittebat, die 6.a Fe-
bruarii allocutus sum pontificem, et concessit eamdem summam
in aliurn montem transferri, vnde nihil redditus collegio deper-
iret.
6. Eodem die P. Alfonsus Salmeron ex vrbe Neapoli, au-
ctoritate summi pontificis euocatus, vt ipsi concionaretur in sa-
cro palaoio, benedictionem ab eo accepit, initiumque concionum
in dominicam sexagesimae proxime sequentem, eidem indixit;
praecedente die P. Benedictus Palmius Neapolim ab ipsomet
pontifice missus est, vt in quadragesima concionaretur, cum
annum, et eo amplius, pontifici cum admiratione et fructu non
mediocri fuisset in palacio concionatus.
7. Die 18 Ianuarii domus collegii auenionensis a ciuitate
empta et liberata ab obligationibus aliis, nostris tradita est, et
ipsis in possessionem inducendis 30 ciues primarii ciuitatis ibi-
dem pransi cum nostris celebrem diem egerunt.
8. Dominica sexagessimae suas conciones inchoauit Pater
Salmeron, et eas vsque ad paschalia festa peracta prosecutus est,
magna sane et cardinalium et palatinorum , aliorumque audito-
rum frequentia et admiratione. Cum autem post pascha Pater
COMMENTARIOLA. — 1569 699
noster praepositus pontificem salutasset, et facultatem redeundi
Neapolim, non leues ob causas eidem Patri impetrare vellet,
summus pontifex petiit quem dare sibi vellet concionatorem; pro-
posito autem P.e D. Toledo, libenter id audiuit; et paulo post,
facultatem Patri Salmeroni dare, et eius loco P. Toledum se ad-
mittere significauit. Vnde et Salmeron Neapolim rediit; et Tole-
dus coram pontifice concionari sic coepit 2.a dominica post pa-
scha, et prosecutus est, vt nullus ex superioribus vel gratior
pontifici vel maiori cum fructu ibidem sit concionatus.
9. Sub hoc tempus, redierunt ex variis missionibus qui ad
concionandum in quadragesima missi fuerant Genazanum , ad
S. Orestem, et Rupem Pontificis 14 et alia loca, in quibus cum
fructu non poenitendo versati fuerant quidam Roma missi. Mo-
nasteriis etiam quibusdam afflictis vtilem operam nostri impen-
derunt in Vrbe, etc. Germanis ad Campum Sanctum, Schori-
chius; praesidio heluetiorum, Andreas ex collegio germanico
concionati sunt; et plurimi aliis in locis nostri.
10. Cum summus pontifex equitum ac peditum subsidium
in Galliam regi x,'mo mittere sub duce comite S. Florae decre-
uisset, aliquos ex nostra Societate cum exercitu mitti postulauit,
qui aegrotorum curam haberent, et omnium spirituali vtilitati in-
seruirent, et delecti sunt Patres Curtius Amodei, Rodulfus Flo-
rius, Franciscus de S. Germano, cum fratribus Lelio Sanguineo,
et Mario; quibus cum amplas facultates pontifex concesisset et
necessaria ad iter etiam prospexisset, post pascha profecti , in
Cisalpina Gallia (vbi miles conscribebatur) exercitui se adiunxe-
runt, et concionibus et sacramentorum ministerio , et colloquiis
priuatis, iuuare milites mirum in modum coeperunt , vt nouam
faciem relligionis et pietatis exercitus praeseferret; perseuera-
runt autem cum eodem, sanis et aegris, donec cum 700 infirmis
Turonem missi, et ipsi ex laboribus in egritudinem incidentes, se
ab exercitu ad tempus separarunt, et Lelius, charitatis officiis
egregie perfunctus, temporalem vitam cum aeterna, bonus X.1
miles, commutauit.
11. Paulo post, cum praeceptor maximus D. Ludouicus de
Requesens, praefectus triremium sub D. Ioanne Austriae in Hi-
spanias profecturus, impetrasset aliquos ex nostris a summo pon-
tifice, cum eo missi sunt P. X.°forus Rodriguez prouincialis ro-
manus, cum P. Michaele Spes, ac fratribus Francisco de Brio-
nes ac Alfonso Brauo; qui foeda tempestate iactati, in qua 12 tri-
remes perierunt, incolumes tandem euaserunt; et quamquam
non sine fructu missio illa peracta fuerit, ipsa tamen docuit ex-
perientia, non esse opere precium in triremibus nostros conti-
nue commorari, quia rara benemerendi de proximis occasio da-
«
Vult nominare oppidum «Rocca di Papa».
700 POLANCI COMPLEMENTA
tur propter occupationem remigum, ac militum et reliquorum.
12. Ante quam P. Curtius cum sociis proficisceretur in
Galliam, professionem 3 votorum solemnium, cum P.e Lauren-
tio Amodei, fratre, emisit; et 6 alii fratres in coadiutores tem-
porales formatos sunt admissi. At Thomas, anglus, Georgius
leodiensis, X.°forus Compostella, Ioannes Paulus Nuti, 25 Martii
trium votorum professionem emiserunt in manibus Patris Eue-
rardi Marcuri[ani], vt deinde ad sacros ordines promouerentur.
Demum apud S. Andream 6 alii in coadiutores temporales ad-
missi fuerunt. Et postmodum secuta est professio 4 votorum
P. Benedicti Perera, et D. Ferdinandi z de Torres, ac Ferdinan-
di Solier in manibus Patris nostri praepositi. Eamdem P. Anto-
nius Posseuinus die 25 Iulii aa emisit.
13. Tempore quadragessimae, 4 confessarii ad Diui Petri,
2 ad B. Mariae Maioris, 2 ad D. Laurentii in Damaso, praeter
eos qui nostris in domibus in eo ministerio occupabantur, confes-
siones audierunt.
14. Sub finem Aprilis, instantibus reginis quae Oeniponti
versantur, et archiduce Ferdinando, collegium vel domus proba-
tionis Halae est admissa; postmodum domum et ecclesiam [sic],
quam viuentes eaedem reginae, in vsum suum erant habiturae,
eis decedentibus Societati oblatae et donatae ab eisdem sunt;
interim autem dum viuunt, alia domus nostris est assignata.
15. Viri nobilissimi Iulii Vrsini reductio, et mors x.'ano
digna, non parum hoc tempore aedificationis attulit, cum opera
cuiusdam ex nostris adeo mirifice adiutus fuerit.
16. P. Antonius Posseuinus applicationem 200 V annui
redditus a pontifice pro collegio auinionensi impetrauit, et alia
non pauca cum eo ad commune bonum transegit. _
17. Cum in quadragessima, in oppido S. Spiritus prope
Auenionem P. Petrus X.^nus, concionaretur, multi heretici ad
fidem catholicam conuersi, ecclesiae reconciliati sunt; et aliqui
ex eorum numero publice concionando catholicam docuere ve-
ritatem.
18. Cum summus pontifex ad Biblia emendanda, et veram
vulgatam aeditionem deligendam, cardinales aliquot graues, ac
theologos designasset, duos ex nostris per cardinalem Moronum
in ea congregatione esse voluit; et PP: Emanuel et Parra, a
P.e nostro nominati, eo sunt officio cum magna satisfactione
perfuncti.
19. Die S." Marci contractus collegii dilingensis, domi no-
strae, praesentibus cardinali augustano, ac P.e nostro generali,
et aliis, post reformationem eius diligentem, stipulatus est.
20. P. Petrus de Ribadeneyra cum socio P. Iacobo Basso
z Sic ms. Polanci: sed alia manns, snbducta huic nomini linea, recte
supra scripsit Francisci. — aa Etiam hic, simili pacto, emendatum: I Maji.
COMMENTARIOLA. — 1569 701
ad visitandam prouinciam Longobardiae profectus, toto fere anni
reliquo tempore eo officio functus est.
21. Cum P. Angelus Paradisius, qui praeerat iis Patribus ac
fratribus nostris qui Brixiae nostrae Societati se adiunxerunt,
ante huiusmodi vnionem, non se ad nostram viuendi rationem
accomodaret, per visitatorem praedictum effectum vt, a Socie-
tate discedens, quietum collegium relinqueret.
22. Cum, mortuo episcopo Canariae, qui nostros secum in
insulas illas adduxerat, de reditu agerent, ecclesiasticum et
seculare capitulum vel congnegatio impedire id conabantur, et
de institutione collegii, ad quam demortuus episcopus aliqua bona
reliquerat, serio agebant; sed alio episcopo eo profecto, qui no-
strorum operam non ita expetebat, vt redirent omnino illis iniun-
ctum est; vnde cum magno dolore et lachrimis plurimorum, in
Hispaniam nostri redierunt.
23. Die 6.a Maii aliquas gratias, me petente, summus ponti-
fex concessit, quae alibi videantur. Pridie eius diei. P. noster
praepositus ad sacram aedem lauretanam cum reliquiis suae diu-
turnae febris se conferens, sanitatem et consolationem ibidem
non mediocrem, impetrante beatissima Virgine, consecutus est;
et voto expleto, eodem mense Romam rediit.
24. Die 11 Maii cum P. Euerardus simul cum P. Posseui-
no benedictionem pontificis obtinuissent in Gallias profecturi,
alias facultates et gratias (de quibus alibi) etiam obtinuerunt, et
ad visitandas prouincias illas Aquitaniae et Franciae se contu-
lerunt.
25. Huius veris initio in oppido del Villar, vbi domus proba-
tionis est instituta, schola etiam vna docendi pueros legere et
scribere, iuxta pacta aperta est.
26. Initio Iunii cardinalis Alciatus simul cum D. Nicolao
Ormaneto domum nostram venerunt, et pontificis nomine a
P. generali postularunt, vt poenitentiariae S." Petri curam susci-
peret; et cum verbo et scriptis ad id muneris recusandum, mul-
tae rationes diebus sequentibus essent allatae, demum Alciatus
bibendum esse calicem hunc, postquam summi pontificis volun-
tatem intellexit, retulit.
27. Die 6.a Iunii primaria domus probationis ad Diui An-
dreae in Quirinali Monte instituta est; et eius praefectus, ac
praedictae domus rector, P. Alfonsus Ruiz, eo ex domo profes-
sorum cum nouiciis migrauit; secundaria tamen probationis do-
mus, vti solebat esse domus B. Andreae, sub P.e lulio Mancinel-
lo, praefecto, domui professorum coniuncta relicta est.
28. Cum P. Ignatius de Acebedo, visitator Brassiliae, vt de
rebus illius prouinciae rationem redderet, sub finem Maii Romam
peruenisset, rebus cum generali compositis, et multis gratiis a
summo pontifice impetratis (inter quas declaratum est concessio-
nes Indiae factas, ad Brassiliam se extendere), sub finem Iunii,
702 FOLANCI COMPLEMENTA
addito socio, et alios in Hispania assumendi facultate, prouincia-
lis creatus Brassiliae, in suam prouinciam discessit.
29. Cum 9.^ Iunii a summo pontifice peterem pro episcopo
S. Audomari facultatem dispensandi super illegitimitate secreta
cum clericis sui seminarii, eam concessit. Posterioribus mensi-
bus eidem impetrauimus vt decem viros (quos nominauerat) in
sua dioecesi constituere posset, qui eandem haberent absoluen-
di facultatem, quam concilium tridentinum ipsis episcopis con-
cessit. Litterae etiam quibus pontifex confirmat opus collegii et
seminarii ab eo ceptum ; et quicquid viuens in eis collegiis ex-
penderit, sunt impetratae.
30. Missurus pontifex cardinalem de Monte in monasterium
cassinense, quo ad tempus relegatus ille erat, compluribus car-
dinalibus id obnixe postulantibus , duo ex nostris eidem cardi-
nali de Monte adiuncti sunt, vt ipsius curam hab^rent, etc.; et
P. Iosephus Cortesonus cum M.° Alfonso Storella destinati ad
id, cum cardinali profecti sunt.
31. Hoc ipso vere, mense Martio, ex Lusitania 4 ex nostris
cum classe regia missi sunt in prouinciam Aethiopiae, Monomo-
tapam, vbi P. Gonsaluus, rege cum multis nobilibus ad fidem
conuerso, ab eodem martyr effectus fuerat. Hi fuerunt PP. Fran-
ciscus Montisclari et Stephanus Lopez, ac fratres Gonsaluus De-
nis, et Dominicus Gonsalui. Huius missionis finis erat, vt, dum
exercitus eo missus barbaros armis domare nititur, ipsi euange-
lica doctrina excolere niterentur.
32. Eodem tempore, cum nouus prorex, D. Franciscus de
Toledo in regionem Peru a catholico rege mitteretur, et duode-
cim ex nostris a P. generali impetrasset, P. Hernandez , rector
collegii burgensis, cum aliis operariis egregiis electus, et cum
eodem profectus est.
33. Mense Maii, cum cardinalis Spinosa collegium in ciui-
tate seguntina impetrasset institui, sex ad iacienda eius funda-
menta in spirituali aedificio missi sunt [dum ipse] bb cardinalis
materiale inchoaret.
34. Ciuitas Spoleti collegium Societatis nostrae magna ani-
morum consensione, redditibus designatis, expetiit; et cum alia
loca non placerent, quemdam S. Andreae collegio commodum,
misso legato peculiari, contra quosdam relligiosos, a pontifice
obtinere conati sunt: et hoc admissum est, si necessaria para-
rentur.
35. Cum summus pontifex in suum palacium commigrare
D. Toledum iusisset, itum est ad ipsum, et contentus fuit (me
Patris generalis nomine supplicante) vt in collegio maneret; sed
cum postea animaduertisset Pater generalis ingratum futurum
bt> Attrita charta.
COMMENTARIOLA,— 1569 7o3
pontifici, si desineret in palatium migrare, licet ipsi generali rem
commisisset, tandem eo ad tempus se contulit.
36. Cum totum tribunal penitentieriae [sic] dissoluisset sum-
mus pontifex, et nouum instituisset, cui cardinalis Alciatus loco
cardinalis Borromei praeesset, et cui canonum et theologiae duo
peritissimi viri consultores interessent, D. Toledus theologus est
nominatus; D. vero Nauarrus, canonista; etc.
37. Variae vrbes hoc anno collegia Societatis expetierunt:
in Sicilia Notus, Agrigentum, Nicosia, Pollizi, Drepanum, et
Lentinum; in Italia vero et vjbes et viri primarii non pauci ; in-
ter quos dux Vrbinas Pisauri, comes Camillus Gonzaga Novella-
rae cc a fundamentis erigere, et 700 aureis annuis dotare voluit;
in Brutiis dux Atrii 500 et atnplius, in sua ciuitate. Interamnen-
ses etiam duos legatos ad Patrem generalem ad hoc ipsum desti-
narunt; cum factionum aduersarum capita, de quadam abatia
certando, in Societatem eam transferri voluissent, communi con-
sensu, et caetera necessaria ad habitationem, et redditus de pu-
blico supplerent. Et tamen in hunc annum, nullum est admis-
sum, licet Novellarae domus probationis (si libere et sine condi-
tionibus instituto contrariis nobis traderetur) admittenda; et In-
teramnae etiam ad aliquot annos, visa fuerint, et ad vtrosque ali-
qui mis[s]i sunt, qui negotium tractarent; nec exclusa ducis
Atrii petitio est, licet in aliud tempus tractatio reiecta.
38. In Galliis, praeter massilienses, Rothomagi cardinalis
Borbonius magno affectu expetiit collegium; Burdigalae etiam
ciuitas collegium insigne, quod habuit aliquando quinque vel sex
millia studentium, Societati obtulit; neutrum autem admissum
est, sed nec tractatio exclusa, vt aliorum quae in Gallia offere-
bantur.
39. Cum pestis Verdunum inuasisset, et collegium nostrum
ea ratione dissipatum esset, quod alioqui firmum et stabile funda-
mentum nunquam habuerat, cardinalis Lothonngus de eo trans-
ferendo Metas, Lothoringiae primariam vrbem , agere cepit, et
de dote 4 millium francorum in seminario nostrorum ei assi-
gnanda; et tractandum hoc negotium, prouinciali et visitatori
Galliae P. Euerardo, commissum est.
40. Catanzari magno feruore ciuitas templum nouum (siti-
bus emptis) collegio aedificari voluit, et primum lapidem episco-
pus cum posuisset initio anni, nondum eo vertente confectum
est; eousque saltem vt ibidem diuina celebrari possent.
41. Collegii spirensis fundatio hac aestate stabilita est, cum
ob concionandi et theologiam docendi obligationes postulatas
P. generalis ei prius non consensisset; sed sine obligatione con-
tenti fuerunt capitulares litteris patentibus quibus generalis
vtrumque munus prouinciali Rheni commendat.
cc Nuularae ms., et infra Nuuularae.
704 POLANCI COMPLEMENTA
42. Funciatio etiam domus probationis S. Angeli, sub au-
tumni initium stabilita est; et praedia ac reliqui redditus assigna-
ti, et contractus confecti dd; et aedificatio collegii noui impensis
ducissae Nuceriae cepta; ac magister nouitiorum M. Hierony
mus Azailla cum 8 nouitiis ex Vrbe missus, priori effecto rectore
43. Septembri mense constitutum fuit Thusculi vel Frasca
tae, vt scholae dissoluerentur, quarum fructus perexiguus vide
batur; et prouincialibus ea de re consultis, et restitutis redditi
bus annuis 60 aureorum, quos ciuitas scholarum nomine applica
uerat, remoti sunt inde duo praeceptores mense Octobri; et lo
cus ille, vt membrum esset domus probationis S. Andreae et
collegium esse desineret ee, statutum est. Ibidem tamen duo sa-
cerdotes ad thusculanorum spiritualem profectum, cum aliquot
coadiutoribus fratribus ad res temporales curandas, et excipien-
dos conualescentes et alios qui animi causa relaxandi vel aliis de
causis Thusculum se conferrent, relicti sunt.
44. A summo pontifice quaedam quae ad commune bonum
pertinebant, sunt impetrata, quae non oportet sigillatim expli-
cari.
45. Tribus mensibus fere Pater generalis cum suis assisten-
tibus et aliis ministris extra Vrbem, Thusculi versatus fuit, non
tamen illa absentia suis incommodis vacauit; et ad sanitatem
pluribus eorum parum cohtulit; sub initium Octobris omnes red-
ierunt Romam.
46. Cum res collegii duacensis adhuc penderent, quia non-
dum inter abatem aquicinctensem et Societatem conuenerat de
condicionibus in instrumento ponendis, tandem mense Octobri
data est potestas prouinciali Inferioris Germaniae admittendi col-
legium; et vt constaret nobis exemptio nostra, litterae apostoli-
cae a summo pontifice sunt impetratae. Admittitur autem cum
dotatione mille fiorenorum pro fundationis quoddam [sic] initio.
47. Cum Antonius Clesselius (qui de fide catholica Dilin-
guae haesitauerat, et miraculo quodam conuersus ad sanam men-
tem videbatur) Oeniponti archiduci Ferdinando ordinarius con-
cionator esset, repente se subtraxit ff et litteras archiduci haere
sis suae testes mittens, qualis esset se prodidit; nec exiguum
inde offendiculum illi populo' apostasia huiusmodi peperit.
48. Collegii moguntini fundator archiepiscopus, consentien-
te capitulo, duo millia fiorenorum fere in annuis redditibus col-
legio assignauit, publico instrumento confecto, quod tamen in
quibusdam locis emendatum remissum est vt aliter fieret. Treue-
rensis etiam archiepiscopus de suo stabiliendo, perpetuis firmis-
que redditibus agere serio coepit.
49. In oppido Securae (cuius praeceptoriam dux Feriae ha-
dd Haec 4 verba, ob chartam detritam, vix conjectura assequimur.
— ee Desideret ms. — {{ substraxit ms, hic et infra; tum etiam substracti.
COMMENTARIOLA. — I569 705
bet) vir quidam diues et sine liberis masculis, collegio ibidem in-
stituendo applicauit 1500 ducatosannui redditus, cum ipsum op-
pidum domum et ecclesiam se aedificaturum recepisset, et con-
fectum eius fundationis instrumentum publicum Romam misit;
quod in gratiam ducis Feriae, qui serio id negocii promouebat',
est admissum, si tamen quaedam loca quae in instrumento emen-
danda videbantur, emendarentur.
50. In ciuitate Granatae obiens quaedam nobilis matrona
sine filiis, haeredem instituit Societatem nostram, vt in ciuitate
Baecae collegium erigeret; et,ad 22 millia ducatorum scriptum
est haereditatem ascendere; et quia si eam non admitteret Socie-
tas intra annum, ex eodem testamento deuoluebatur ad alia pia
opera, sub finem Octobris P. generalis eam admisit.
51. Cum Toleti incommodo loco, et nostris ministeriis non
apto, habitaret Societatis professa domus, insignem admodum
et peraccomodam sub finem Augusti domum nacti sunt, et ad
eam commigrarunt. Erat ea comitis de Orgaz, qui habito regio
consensu, 16 millibus ducatorum eam nostris vendidit; et licet
relligiosi quidam omnem mouerent lapidem vt id impedirent, ni-
hilominus magno fauore ciuitatis et consilii regii, professa do-
mus eam obtinuit, quae vel eo nomine insignis est, quod in ea
olim divus Illefonsus natus est.
52. Hac aestate pestis Vllisiponae saeuiit; et cum nostri vt
desertae a parochis plurimis ciuitati subuenirent, et moribundos
iuuarent, strenuam operam pro more impendissent, plurimi ex
eis, et egregii operarii, eodem morbo contracto in meliorem vitam
commigrarunt.
53. Eadem aestate, cum post discessum P. Posseuini ex
Vrbe, litterae quaedam apostolicae de inquisitione nescio quid,
et de reformatione tractantes, in eam vrbem 15 peruenissent, et
multorum animos offendissent, quidam parum sincere de relligio-
ne (vt fama est) sentientes, ea occasione vsi, ciuitatem sic contra
P. Posseuinum, vt quem auctorem dicebant huiusmodi littera-
rum apostolicarum, commouerunt, vt si ibidem extitisset, discer-
pendus fuisse existimetur. In ipsum collegium proinde infensi,
tantum non illud hostiliter nostrosque inuaserunt, et vt tumul-
tum compescerent huiusmodi, vel alia ex causa, conuocato
omnium statuum conuentu, decretum est vt tam domus collegio
donata, quam redditus, ei auferretur, quod tam ingratus ciuitati
Posseuinus extitisset. Sed cum furor ille popularis deferbuisset,
cardinalis de Arminiaco vicelegatus, et primores, in collegium
venientes, illud consolati sunt, et omnia salua vt prius fore affir-
marunt. Pontifex etiam summus litteris in forma breuis scriptis
ipsi ciuitati, et cardinali Arminiaco, et nuncio apostolico apud
regem Galliae (ad cuius curiam rumor idem odiosus valde perue-
13 Avenionem sc: cf. 5. Franc. Borg., V, 118.
POLANCI COMPLEMKNTA.— T. LT 45
706 POLANCI COMPLEMENTA
nerat) testatus est innocentiam P. Posseuini, et ingenuus inqui-
sitor, qui Romae tunc erat, se auctorem illius decreti, ac se sug-
gesisse Pontifici professus est; vnde facies rerum breui est im-
mutata.
54. Cum Lugduni versaretur P. Posseuinus cum visitato-
re, et vnus ex consulibus auenionensibus ad cardinalem Borbo-
nium, in regis Galliae curiam, profecturus esset, petiit in gra-
tiam ciuitatis, vt P. Posseuinus eo se etiam conferret, et promo-
ueret apud legatum cardinalem causam eius; quod et fecit; et
cum cardinalem (ante quam ipsum adiret) per secretarium de ne-
gocio auenionensi reddidisset certiorem, exceptus est ab eo
amantissime; et cum vellet seuerius in auenionenses animaduer-
tere, in auctores scilicet sedicionis, repressit eius animum Posse-
uinus; et officiose negocia ciuitatis ei commendauit. Cum autem
de consensu praestando ad applicationem 100 V annuorum su-
per legationis redditibus cum eo egisset, libenter eum praestitit; et
insuper ex bonis confiscatis rebellium et haereticorum, vsque ad
summam 1200 francorum annui redditus assignauit ad domum
probationis instituendam, vel collegialium numerum augendum.
55. Cum Turoni idem P. Posseuinus, vbi erat curia regis,
frequentissimo auditorio concionaretur de veneratione S.mi Sa-
cramenti, quod apertum in variis templis venerationi populi ex-
positum erat, paucis post diebus secuta est insignis contra sacra-
mentarios victoria. Interim priuilegium a regio consilio et ipso
rege obtentum est, vt nullus Societatis nostrae desertor, ad pu-
blicam lectionem, vel vllos honores publicos admitteretur. Pro-
missa etiam sunt auxilia lugdunensi collegio et aliis a rege
x.'mo, post bellum confectum.
56. Collegiurn rhutenum 200 aureis annui redditus est au-
ctum, et 25 millia francorum tolosani decreuerunt in subsidium
collegii sui.
57. Cum tragedia Panhormi a nostris exhibenda esset, et
iam omnia parata essent, et prorex cum magistratibus et aliis
primoribus iam iam adfuturi essent, ex auctoritate inquisitorum
mandatum est nostris ne eam repraesentarent ante quam a San-
cto Officio examinaretur; et magno cum offendiculo res est im-
pedita; et in causa fuit indignatio inquisitoris Becerra, qui cum
vellet interesse tragediae actioni dum probaretur, foribus eccle-
siae clausis, non est cognitus nec admissus; vnde interpretatus
rem sinistre, quod praedictum est effecit, et grauiora se effectu-
rum est comminatus.
58. Ferrariense collegium hoc anno magnam charitatem in-
firmis impendit; et quamuis penuria et rerum caritate ea in vrbe
laboraretur, non solum necessaria nostris non defuerunt, verum
donationibus, et legatis multorum aucta est collegii facultas, vt
annuos redditus supra 200 aureorum emere potuerint, et de ec-
clesia noua facienda serio tractent.
COMMENTAR10IA.-I569 7o?
59. Domus S.« Andreae nouis aedificiis multum incrementi
accepit, vt plures nouicios capere posset, quorum hoc anno non
poenitendus fuit prouentus.
60 Comodioris gubernationis ratione, collegium Catan-
zari, et Rhegii, prouinciali Siciliae committitur. Ex rhe^iensi
autem remouit 1 e praeceptores, et alios quosdam, quia aerealie-
nograuatumcollegmminuenit; sedP. generalis restitui iussit.
01. Collegium S. Audoman fere 500 florenis annui redditus
auc tum est, et templum a fundatore fere absolutum, et auctoritate
pontihcis fundatio confirmata.'
62 Tornaci domus nostris empta a P. Ludouico, vbi proba-
tioms domus instituta lam proprium domici[li]um habere coepit
63 Cameraci nihil stabile hactenus habuerant; et a priuatis
aliquid redditus annui et domus propria empta est
64 Hoc ipso autumno Coloniae'domus conuictorum a no-
stro collegio separatam oeconomiam habere coepit, vt Mo<rUntiae
pnus actum erat. &
65. Bransbergae domus probationis et conuictorum institui
coepit.
66. In collegio majoricen^i, vbi nihil stabilis redditus habue-
rant, hoc anno dotatio fere 500 aureorum, ciuium multorum col-
latione, conflata est.
67. Comitissa Guastallae Mediolani moriens quicquid pot-
uit collegio donauit, et annuos redditus auxit.
68. Domina Sophia, castellana Russiae, et episcopus prae-
minshensis eius nomine, collegium Societatis petierunt. Et qui-
dem mitio sequentis anni declarauit quod vellet integrum scili-
cet 60 personarum, Praeminsliae vel Leopoli, prout vlderetur ex-
pedire ad Dei gloriam et commune bonum. •
69. Cardinali Aragoniae delatum est ius quod habebat So-
cietas ad redditus cuiusdam hospitalis melitensis, in colle^ium
Societatis olim applicatos.
; 70. Collegium in oppido de Oropesa cum quibusdam condi-
tionibus est admissum.
71. Cum pestis saeuire Vlissiponae vehementer coepisset,
nostn strenuam operam infectis peste nauarunt, tam in spirituali
eorum consolatione et auxilio quam in corporali; et quamuis fere
omnes operarn, vel ex peste mortem subirent, vel morbum con-
traherent eundem, perseuerarunt tamen magna charitate et con-
stantia; et 17 in meliorem vitam emigrantibus, reliqui superstites
charitatis officiis nunquam defuerunt.
72. Cum 111. mus Car.lis Borbonius, rothomagensis archiepi-
scopus, collegium in metropolitana sua ecolesia, Societatis no-
strae expeteret, imprimis annuos redditus 2.000 francorum, pet
instrumentum publicum ad id donauit, domumque et templum
est polhcitus; deinde Romam ad P. generalem scripsit, enixe ro
gans vt collegium cum dotatione admitteret; quod et fecit.
708 POLANCI COMPLEMENTA
73. Insigne legatum scilicet 30 millia francorum a senatore
Ablon nuncupato, collegio nostro parisiensi factum fuit.
74. Auenioni [sic] publico consilio coacto, rescissum fuit
illud decretum olim contra collegium nostrum, tumultuante po-
pulo, factum; et restitutum ei fuit quicquid ablatum fuerat.
75. 2.& Dominica aduentus reginae Magdalena et Helena
Austriae Oeniponte Hallam se contulerunt, et nostri ibidem in
loco designato residere coeperunt; postea dotatio subsecuta est.
76. Burdegalenses collegium suum insigne, et vniuersitatis
instar, Societati nostrae obtulerunt cum redditibus annuis non
poenitendis, et quidem magno studio a Societate id impetrare vt
admitteret sunt conati. At quamuis repulsam non tulerint, ne-
cesse fuit in aliud tempus admissionem reiicere; imo et totam
huius negocii tractationem.
77. Catanzari gg in templo nouo, 20 Nouembris, Societatis
ministeria exercere coeperunt nostri.
78. Vilnae collegium est admissum, licet quod attinebat ad
modum et condiciones, prouinciali negocium commissum est.
79. Olomucii migrauit collegium ad domum nouam quae
olim fratrum Minorum fuit; et ipsis consentientibus, et summo
pontifice confirmante, Societati nostrae data fuit, compensatione
eisdem patribus Minoribus data. Id fuit 4 Octobris, postquam
edificia episcopus instaurasset ad nostrum vsum, ac comoda red
didisset.
80. Barchinonae, vbi prius id non fiebat, theologiae cursus
institui ceptus est, et auditorio satis frequenti honestari. Red
ditus etiam aucti sunt opera et charitate eximia dominae Mariae
de Lara. . ..
81. Cum ab«texpeditione gallica milites pontincn redirent,
et magna vis hominum, partim aegritudine, partim penuria re-
rum necessariarum (miserando spectaculo) ipso in itinere versus
Italiam perirent, nostris qui Lugduni versantur, id pietatis opus
a summo pontifice demandatur, vt afflictos et destitutos huius-
modi milites iuuare studerent, Illi vero, non tantum Lugdum m
xenodochiis magnam eorum multitudinem excipi et medicari cu-
rarunt, sed per itinera, onerati vestibus et pecuniis ad infirmo-
rum inopiam subleuandam ac aliis necessariis instructi discurren-
tes, plurimis, qui abiecti et despondentes animum mortem mi-
seram expectabant, vitae et salutis causa extiterunt.
82. Ciamberiaci prior Megenae, ordinis militum S. Ioanms,
suum prioratum collegio ibi coepto obtulit, et sumus pontifex
vniuit eidem.
83. Curn olomucensis episcopus, in oppidum Oppauiam,
suae diocesis, haeresi corruptum, se contulisset, et nostrum pro-
uincialem Austriae P. Laurentium Madium [sic] et concionato-
gg Cantanzari ms.
COMMENTARIOLA. — 1570 709
rem ex nostro collegio P. Stephanum secum adduxisset, et irr
templo primario catholicam concionem Stephanus habere coepis-
set, oppidani furorequodam impio perciti, non tumultuari solum,
sed etiam lapidibus concionatorem ac prouincialefm] petere sunt
ausi, ne ipsius quidem episcopi ac principis sui vlla ratione ha-
bita. Nihilominus, incolumes euaserunt, et in alio eiusdem oppi-
di templo concio finita fuit.
84. In ciuitate Logrono cum prius artium cursus praelegi
consueuisset, eo absoluto, cursus theologicus est institutus, se-
motis quaestionum subtiliorum, et minus ad praxim vtilium, tra-
ctationibus; et quidem non modico concursu et fructu res est
coepta, et progressum habuit satis foeiicem. Domus etiam collegii
in meliorem formam est redacta: cum enim in angulo quodam
vici non habentis exitum sita esset, ciuitas publico consensu,
muro ciuitatis diruto, ibi portam constituit, et ponte fossamcom-
mitens, et per medios hortos priuatorum viam publicam insti-
tuens, nobiliorem salubrioremque locum illum nostrum efecit.
85. In oppido de Trigueros, cum visitator P. Ioannes Sua-
rez id expeteret, fundator collegii, qui adhuc superstes erat, con-
tentus fuit vt lectiones gramaticae, quae ex obligatione fundatio-
nis susceptae fuerant, omitterentur; et earum loco lectiones ca-
suum conscientiae sunt ibidem institutae, quamuis domum pro-
bationis ibi fieri fundator consenserit.
86. Cum rex catholicus 4 millia hominu.n in subsidium regi
Galliarum destinasset, duos ex nostra Societate eis petiit assigna-
ri, qui in rebus spiritualibus exercitum illum iuuarent.
87. Gandiae collegium accessione non modica auctum est,
applicatis redditibus per sumum pontificem cuiusdam beneficii
simplicis, quod nobilis D. Sanctius de Biedma obtulit, vnde 500
ducati annui redibunt ad id collegium singulis annis, plus minus.
■ t
ANNO DOMINI I570
1. Huius anni initio tempestas imminere maxima coepit no-
stris qui Veneciis agunt, ob summi pontificis obedientiam in ob-
seruatione bullae Coenae Domini; sed tandem serenitas illuxit,
Deo veritati et simplicitati obedientiae fauenti.
2. Cum magna rerum victui necessariarum penuria in tota
fere Italia, et Romae itidem laboraretur, hanc autem nostrae do-
mus et collegia ro[ma]na experirentur, P. praepositus constituit
vt quaeuis earum praeter consueta, nonnihil pauperibus cotidie
praepararet, vt beneficentia erga illos, Dei erga nos largitatem
vbenorem mereretur; quod et factum est, et prospere successit.
3. Praeter lectiones templi nostri ad populum, et conciones
matutinas, 30 concionatores obtulit collegium romanum, qui in
7IO POLANCI COMPLEMENTA
variis Vrbis ecclesiis, monasteriis, hospitalibus et carceribus
sunt concionati; aliqui etiam in oppidis vicinis.
4. Cum chrisma deesset multis in locis, propter balsami pe-
nuriam, actum est cum sumo pontifice, et declarauit, id genus
balsami quod ex occidentali India adfertur, idoneum esse vt
chrisma confieeretur; et ita ad archiepiscopum moguntinum
vasculum (annuente pontifice) missum est a P. N. praeposito ge-
nerali.
5. Insignes gratiae pro Ethiopia et occidentali India
Peru, etc, a summo pontifice per Car.lem Carafam sunt impe-
tratae.
6. Professionem hoc anno emiserunt solemnem ad susci-
piendos ordines Romae, Patres Alexander Balignanus, Ludoui-
cus Corbinellus et 9 hh alii.
7. Tumultuatum est in collegio germanico, quarumdam co-
mediarum occasione, dum conuictores suam agere coram augu-
stano et varmiensi Car.llbus vellent, et alios externos scholasticos
excluderent, qui tamen ex praescripto superiorum erant aliam
acturi. Sed P. praepositus neutram agi constituit, et rectorem
officio mouit, quod segnius prouidisset, et quosdam ex nostris
inde remouit eamdem vel similem ob causam; et ex conuictori-
bus, quendam seditionis auctorem. Alii a publicis flagellationibus
poenitentiam egerunt; in posterum autem hac de causa ne insi-
gnes iliae actiones fierent cauit quae fieri solebant.
8. Cum Henricus Car.lls infans Portugalliae, aliquem ex no-
stris ad suum spirituale auxilium sibi dari enixe deposceret, et
P. Leonem Enrriquez nominatim expeteret, qui breui provincia-
lis officio alioqui defuncturus erat. P. praepositus, vt optimo
principi ac de nostra Societate optime merito, id condonauit,
non tamen vt extra collegfia degeret.
9. Florentiae magnus dux obtulit Societati monasterium
quod[d]am, ad domus ipsius praesentationem spectans, Montui
vulgo dictum, et ab ordinis Minorum fratribus desertum; et cum
ad missas vel officia divina dicenda non admitteret Societas, sed
in domus recreationis se admissuram diceret sine vlla obligatio-
ne, 6 Februarii possessio accepta est, dicente duce quod gratis
et amore, ac intuitu pietatis, monasterium cum omnibus quae ad
ipsum pertineba[n]t, nostris dabat, vt eo ad ipsorum beneplaci-
tum vterentur.
10. Hoc ipso Februario mense, die 13, canonicus quidam
cognomento Care, domum propriam nostris cameracensibus, qui
in conductitia adhuc habitabant, emit cum horto, et dotationem
in animo habebat; sed et archiepiscopus serio de ea hoc anno
agens, sub aestatis finem , nullos relinquendo redditus decessit,
hh Hic numerus obscure admodum legitur. — ;i Aliis ms.
COMMENTARIOLA.— 1570 7II
quamuis suam beneuolentiam quam potuit officiose, semper, et
[in] ipsa morte, declararit.
1 r. Sub hoc tempus ab abate aquicinctensi, et eius conuen-
tu, instrumentum fundationis collegii nostri duacensis, iam coe-
pti, conrirmatum est.
12. Die 5.* Aprilis P. Hieronymus Domenech visitator in
prouinciam Siciliae destinatus est; et 15.* profectus eodem.
13. Die 6.a Aprilis summus pontifex P. praeposito colle-
gium penitentiariorum commissit, cum nullas rationes verbo et
scripto saepius explicatas ad id munus detrectandum, admitten-
das censuisset; et initio Iunii aliqui ex nostris eo commigrare
coeperunt, licet 9 lunii idem P. praepositus nouos poenitentia-
rios pontifici praesentauerit, qui post benedictionem apostolicam
eos adhortatus est ad strenuam sui muneris functionem ; et ex
inde confessiones ad Diui Petri audire coeperunt. et quidem
prospero admodum successu, et frequentia solito maiore.
14. Medio mense Aprili fere, Cosentia , ciuitas Calabriae
percelebris, per Car.lem Vrsinum, ipsius episcopum , egit de col-
legio nostrae Societatis ibi instituendo; et 400 aurei annui red-
ditus offerebantur; et ipse Car.lis aucturum se recipiebat quantum
satis esset ad integrum collegium alendum; et domum ac reliqua
omnia pollicebatur prolixe. Cum autem, ne sic quidem admitten-
dum iudicaret praepositus, vrgente Car.11, spopondit se misurum
visitatorem prouinciae neapolitanae, qui locum inspiceret, acre-
ferret; et demum eius accepto responso, spes data est Car.h, quod
post aliquot annos, si omnia praeparata essent, quae ad collegii
institutionem essent opportuna, admitten[dum] esset collegium.
15. Sub hoc tempus domina Sophia, castellana voicinensis,
in prouincia Russiae, Poloniae regi subiecta, vidua, et nobilitate
ac opulentia et non minus pietate insignis in toto eo regno, mul-
tis litteris et precibus instare cepit vt Iaroslauiae (quae ipsius
oppidum est) collegium admitteretur, quod iusti numeri (id est
60 collegialium) esse cupiebat; et quamuis communis boni gra-
tia, Praemisliae vel Leopoli instituere parata erat, eius tamen
animi propensio in suos vehementer inclinabat. Demum admit-
tendum visum est quod offerebat collegium; et ita eidem ac epi-
scopo praemisliensi, qui negocium vrgebat, responsum est.
16. Dux Ferrariae nostris affici non parum coepit, cum lon-
ge aliter prius se habere videretur ; et de suo profectu spirituali
serio agere cum rectore. Emolitus est etiam a nostris sumi pon-
tificis animus erga ipsum, etc.
17. Collegia Cathanzari, et Regii, post experimenta varia,
prouinciae Neapolis denuo gubernanda committuntur.
18. Cum ad scribendum contra centuriatores Car.les aliqui
a sumo pontifice designarentur, et vt delectum haberent theolo-
gorum indiceretur, 18 proponuntur illi, ex quibus 3 vel 4 ex So-
cietate nostra pontifex elegit, et per partes ex aliis.
712 POLANCI COMPLEMENTA
19. Cum Niciae P. Petrus Christinus concionatus esset, et
ibidem ac in vicinis locis plurimos ab haeresi reduxisset, dux Sa-
baudiae, motus ipsius ciuitatis precibus, collegium ibi institui
petiit, ac locum idoneum, et 400 aureos annui redditus obtulit;
non tamen expedire visum est, vt eiusmodi collegium admitte-
retur.
20. Huius anni initio, cum P. Antonius Posseuinus Rotho-
magi in aduentu concionatus esset, mense Ianuario Diepam euo-
catus a praefecto regio, supra duo hominum millia ad fidem con-
uertit; et accedente P. Oliuerio in sequente quadragesima, ad 3
millia summa ascendit, et totidem in vicinis pagis conuersa di-
cuntur.
21. Huius rei successus mouit fortassis regem christianissi-
mum, vt sex de nostris Parisiis degentibus, pro pictauiensi pro-
uincia peteret; et eo profecti P. Maldonatus et alii, mense Februa-
rio , quadragesimam ibi exegerunt, et tum in ciuitate, tum in
aliis oppidis, plurimos ad Christi veram fidem conuerterunt ; et
quidem Pictauiae praecipuos eius sectae; et excitata ciuitas col
legium ibi institui petiit, et per regem curauit. Clerusduo millia
francorum annui redditus; ipsa ciuitas mille, et vnum ex melio-
ribus collegiis obtulit; et insigni percepto fructu, rediit P. Mal-
donatus et alii Parisios, P. Vela ibidem manente. Nondum ta-
men collegii institutio maturuit.
22. Die 23 Ianuarii rex Lusitaniae dotauit duo collegia So-
cietatis nostrae, alterum in ciuitate Funchali, insulae de la Ma-
dera nuncupatae, alterum Angrae, quae sedes est episcopatus
Terciarum insularum; mense vero Februario Angram 12 ex no-
stris, Martio Funchalem totidem, ex Portugallia missi sunt; sci-
licet terni sacerdotes, bini praeceptores, bini coadiutores, reli-
qui scholastici; et hoc pro initio; et vtrobique per Dei gratiam,
magno cum fructu ministeria nostrae Societatis exerceri cepta
sunt.
23. Hac quadragessima Gracium, Stiriae caput, Viena mis-
sus est P. Stephanus Rimelius noster, id petente serenissimo ar-
chiduce Carolo; et licet haeresi corrupta esset ciuitas fere vni-
uersa, et ab haereticis nostra Societas esset apud eam valde in-
famata, quasi omnia operibus et sanctis, nihil X.° et eius gra-
tiae tribueret, ceptis concionibus Stephani (quibus omnibus ar-
chidux interfuit) frequentissimi, et quidem nobilissimi confiuere
ad eas coeperunt; ipse Carolus autem, et confiteri P. Stephano,
et de eius manu communicare voluit; et serio de collegio ibi in-
stituendo agere coepit, et fructus non poenitendus reductionis
multorum a Domino speratur.
24. Sub initium Iunii P. Ignatius de Acebedo cum fere se-
ptuaginta de nostra Societate in Brassiliam prouinciam nouus
prouincialis est profectus, 16 externos artifices secum ducens.
25. Cum hoc anno veneti classem contra turcas instrue-
COMMENTARIOLA.— 157° 7*3
rent, et summus pontifex eos aliquot triremibus iuuaret, multos
ex nostris in ea expeditione suis adesse voluerunt; ex quibus
P. Reynaldus Galesius praeclare charitatis officiis functus in Za-
cinto, P. Camillus Porcellaga in Lesina cum socio, frater Lau-
rentius et postea frater [Petrus Angelus] jj Manutius, in Creta
obierunt. P. loannes de Victoria cum domino Marco Antonio Co-
lumna profectus, et Patres Carolus Farao, et Prosper Malavolta
et Thomas Ragius et alii redierunt, postquam strenue in classe
laborassent, incolumes.
26. Mense lunio P. Tarquinius de Reynaldis, rector, et
P. Gaspar Sanchez, concionator, Roma Interamnem ad initium
collegii ibi instituti, reliqui Macerata missi sunt, et ejus posses-
sionem coeperunt.
27. Cum 19 Aprilis archiepiscopus et elector treuerensis
solemniter monasterium quondam fratrum Minorum nostris tra-
didisset (accedente eorum consensu quibus aliud comodius mo-
nasterium est pro compensatione datum), sub initium Iunii qui-
dam ex nostris eo commigrarunt, frequentique populo sacra ce-
lebrare, concionari, et cathecismum docere coeperunt.
28. Mense Iulio P. Ignatius de Acebedo prouincialis Brasi-
liae, cum P. Didaco de Andrada, et 38 fratribus magna ex parte
nouiciis, prope Palmam, vnam ex Canariis, pro Christi relligio-
ne occisus est a quodam Iacobo Suria, qui reginae Nauarrae ad-
mirallus vocari solitus erat, Caluini heresi cum suis quinque na-
uibus infectus; et quia praedicti fratres nostri concionaturi erant
in Brasilia papisticam (vt ipsi vocant) doctrinam, gladiis aut pu-
gionibus impiorum confosi, et in mare praecipitati, martirii pal-
mam a Deo consecuti sunt.
29. Die 18 Iulii possessio collegii vilnensis ab episcopo So-
cietati tradita est, et ab eo die initiun computari voluit, quae
diuo Alexio sacra est. Deduxerat eo P. Laurentius Magius, pro-
uincialis, et P. Franciscus Sunier, viceprouincialis, sacerdotes et
praeceptores, aliosque ex nostris qui coliegium inchoarent, cuius
dotatio 30 vel 40. vt fertur, sufficiet.
30. Mense Augusto monasterium, palacium Sosae nuncu-
patum, Societati nostrae in Portugallia a cardinali serenissimo
fuit applicatum, et a nostris habitari, et solita ministeria exerce-
ricepta; et ex eius redditibus 1500 ducati eborensi collegio attri-
buti fuerunt.
31. Eodem fere tempore collegium germanicum et semina-
rium, aedes suas relinquere coacta, in alias satis commodas com-
migrarunt.
32 Octobri mense P . Leonetus Chiauonus prouincialis
Longobardiae declaratus est a P. Francisco Adorno, qui eo offi-
cio tunc defunctus est.
Lacuna estin ms. Cf. superius pag. 104.
714 POLANCI COMPLEMENTA
33. Eodem tempore Brixiae artium liberalium cursus insti-
tutus est; et Patauii praelegi desiit.
34. Mediolani seminarium litterarum humaniorum est in-
stitutum.
35. In oppido de Segura admissum est collegium, et rebus
constitutis cum fundatore, aliquot operarii Iunio mense missi
sunt, dum aedificium domus ac templi perficitur. 1500 ducati
certi annui redditus sunt a fundatore initio donati, cum spe aug-
menti; nam duae virgines eius filiae et haeredes hoc ipsum pe-
tierunt, etc .
36. In oppido etiam de Carauaca scholae hac aestate in-
choantur; et aedificio ac rebus aliis temporalibus melius consti-
tutis, 12 iam ex nostris eo missi collegii fundamenta iecerunt.
37. Hac eadem aestate res temporales collegii Murciae insi-
gni accessione sunt aucta.i; et etiam collegii belmontensis, tum
aedificium propriae habitationis, tum redditus, incrementum non
poenitendum acceperunt Sunt autem in prouincia toletana 4 hic
nominata collegia.
38. In prouincia Franciae, hac aestate collegium mauriacen-
se exulare coactum est; cum enim infesti hostis exercitus here
ticus oppido immineret, ne propter eorum odium in Societatem
nostram oppidani vexarentur, cedendum esse eorum furori vi-
sum est. Sed et Bilhomi trepidatum, et aliqua nostrorum parte
ibi manente, ad ciuium spirituale auxilium, reliqui ad alia se loca
tutiora receperunt. Omnes tandem in autumno ad sua collegia
et solitas exercitationes redierunt.
39. Hoc fere tempore Adamus Atlerus tremendo Dei iu-
dicio,.cum multos annos in Societate vixisset (et quidem in
prioribus laudabiliter, licet intepescere postea coepit) ex domo
conuictorum pragensium, cui praefuerat, fuga se subtraxit, et
[cum] absolutionem uotorum petitam non impetraret, catholi-
cam etiam relligionem (proh dolor!) deseruit, et in cathedra
pestilentiae Vienae, magno haereticorum fauore concionari coe-
pit, et vxorem publice sacerdos duxit; sed Dei iustitia diu non
tolerauit impietatem huius infoelicis hominis; nam post contrac-
tum matrimonium paucis diebus peste percusus misere e viuis
excessit.
40. P. Baptista Buoncuore, cum Neapoli. plurimis in aegri-
tudine extrema laborantibus astitisset, et concionatoris ac con-
fessarii optimi officiis functus fuisset, et limina apostolorum, ac
praepositum et Societatem nostram Romae, et sanctam aedem
Laureti inuisere optaret, habita facultate venit, et statim in le-
ctum concessit, et die quinto ex hac vita migrauit sumptis omni-
bus sacramentis, cum medici nullam inuenire vim morbi possent,
ex qua mors ei esset timenda.
41. In oppido de Montilla domus conuictorum, quae sub
cura nostrae Societatis instituta, aliquamdiu ibi manserat, sed
COMMENTARIOLA. — 157° 715
exiguo cum fructu, auctoritate P. generalis est dissoluta, et col-
legio nostro applicata.
42. Malacitanus episcopus, et ipsa ciuitas collegium petiit
men->e Augusto, redditus 500 ducatorum et situm offerente epi-
scopo, et priuatis quibusdam personis aliam sumam; sed quia in
ecclesia quae alioqui commodissimo in loco erat, sacellaniae
cum obligatione missarum essent nonnullae, donec illae aufer-
rentur, non est admissum.
43. Sub finem huius aestatis scholae litterarum humanio-
rum, quae aliquamdiu fuerant «Segobiae non sine fructu apertae,
sublatae fuerunt; quod ciuitas, vel aliqui ex ea, sic se gererent,
alium quemdam praeceptorem publice conducendo, et domum
scholis necessariam vendi collegio non permittendo, vt non vide-
rentur huius scholarum beneficium agnoscere.
44. Die 10. a Septembris in collegio maioricensi scholae ape-
riri coeperunt, et adfuit prorex aliique nobiles lectionum princi
piis. Templi etiam inchoati opus et dotatio collegii est aucta;
schola vero progressus non poenitendos breui fecit.
45. In collegio granatensi 19. a Octobris theologiae lectio-
nes praelegi coeperunt.
46. Huius estatis initio huetensis collegii fundator 500
addidit aureos annui redditus suo collegio; et a P. generali con-
stitutum est, vt quamuis domus aedificatio absoluta non esset,
aliqui ex nostris lbidem residerent, et in gratiam fundatoris et
ciuitatis, initia scholarum sunt permissa.
47. Eodem fere tempore instante 111. m0 comite de Oropesa,
et in gratiam D. Francisci de Toledo proregis Perii, admissum
egt in eorum oppido collegium, cum mediocri fundatione, plus
minus 500 ducatorum annui redditus, et aliqui ex nostris eo mis-
si. Augmentum a D. Francisco magnum spectatur.
48. Sub idem tempus vniuersitas salamanticensis nostrum
collegium vt suae academiae membrum admissit, sine vlla obli-
gatione, et expresse ne suffragiis ad electiones lectorum se im-
miscere cogerentur cauturn est.
49. Hoc autumno Bransbergae intra collegium nostrum.
domus probationis seorsum ab aliis collegialibus est instituta,
quae successus postea egregios habuit.
50. Septembri mense, absoluta ecclesia audomarensi, im-
pensis episcopi et fundatoris nostri collegii, dedicatio eius cele-
brata cum magna solemnitate fuit. Cum autem episcopus id tem-
poris afflicta esset valetudine, diuino beneficio, sibi eam ac vi-
res restitutas sensit, et multis cum lachrimis letitiae, candelam
sibi oblatam vt fundatori accepit; et in proprio tandem templo,
capi fructus spiritualis animarum copiosius coepit, non paucis ad
catholicam relligionem redeuntibus, et aliis ad meliorem vitae
frugem reuocatis.
51. Sub haec tempora in Sardinia collegium nostrum sassa-
7l6 POLANCI COMPLEMENTA
rense, quod praecario et incomode in aliena domo habitauerat,
propriam habere eamdem coepit, quae sede archiepiscopi vacan-
te, ei applicata et ab archiepiscopo confirmata fuit, et alia conti-
gua empta, vt iam exinde comodius habitare coeperi[n]t.
52. Sub finem anni constitutum est vt quod prius fuerat
collegium Veneciis, domus professorum fieret, redditibus aucto
ritate apostolica translatis in collegium patauinum.
53. Eodem autumno, cursus artium Patauii legi solitus,
Brixiam translatus est, ibidem theologiae cursu manente.
54. Eodem quidam ex familia fuggerjca Augustae decem
millia florenorum dedit, ad redditus pro nouo collegio ibi insti
tuendo emendos, et de institutione eius ac fundatione, serio agi
ceptum est.
55. Cum imperatrix filiam, regis Galliarum sponsam, ad
eum mitteret, magnoque studio confessarium ei dare contende-
ret P. Laurentium Magium, Austriae prouincialem, interim dum
ille ex Polonia redibat P. Iacobum de Auellaneda missit vt esset
filiae a confessionibus. Sed cum ad confines ventum esset, prin-
cipum Galliae iussu vlterius progredi prohibitus, amplis muneri-
bus non admissis, officio suo functus egregie, in Germaniam
rediit.
56. Eiusdem D. Auellanedae opera ad catholicam relligio-
nem aliqui Spirae redierunt, et alibi; et multa ab 111. mo comite de
Monte Acuto, legato regis Philipi, eo suggerente ad relligionis
catholicae profectum sunt acta.
57. Sub anni finem R.mus episcopus postnaniensis, Varsa-
uiam euocauit nostrum Austriae prouincialem et viceprouin-
cialem, et confecit instrumentuni fundationis ac dotationis cq|
legii in sua ciuitate, cum qua de situ ac habitationibus et templo
dando conuenerat.
1572 lfi
1. Vltima die Septembris, P. noster Franciscus Borgia,
post peregrinationem ex obedientia summi pontificis, in Hi-
spanias, Portugalliam et Galliam, cum legato pontificis confe-
ctam, et res praeclare gestas, ' 8 mensium morbo confiictatus,
sancte, vt vixerat, moritur.
2. Die sequenti P. Ioannes de Polanco, qui comitatus ipsum
fuerat et Maceratae aegrotus substiterat, absens in vicarium
eligitur.
3. Congregatio generalis ab eo indicitur ad vndecimum
diem Aprilis 1573, et quoquo versus id scribitur, vt Societas
congregetur.
4. Sub finem mensis Nouembris, iubente summo pontifice
6 Nihil habet ms. de 1571. Magnam ejus partem abfuit Roma Polan-
cus: cf. sup., pag. 118, etc.
COMMENTARIOLA. — 1572 717
vt in Corsicam duo ex nostris mitterentur, Patres Iacobus de
Papia, et Dominicus Blondus cum episcopo marianensi missi
sunt, et coadiutor eis adiunctus.
5. Sub finem eiusdem mensis, summus pontifex, re prius
commissa Car.1L Borromeo, et in congregatione cardinalium re-
formationi deputatorum discussa, et de omnium consensu, refere-
rente Car.h Aldrobandino ad eumdem summum pontificem, in
stitutum Societatis nostrae confirmatum est cum omnibus suis
priuilegiis; et chori, ac professionis ante promotionem ad ordi-
nes, obligatio remota: quamujs ea de re postea litterae aposto
licae sunt expeditae.
6. Hoc eodem mense, cardinali Lothoringo supplicante, in-
stituta est vniuersitas in oppido Pontis Amasonii, et collegio no-
strae Societatis ibidem erecto, facultas philosophiae et theolo-
giae, eidem iuxta suum institutum administranda committitur;
et tria millia aureorum annui redditus pro dotatione ab eodem
pontifice assignantur; et cum prius paulo difficiliorem se pontifex
exhibuisset, vltimo Car.lem hortatus est vt primo quoque tempo-
re rem inchoaret; se velle vt primogenitam habere vniuersitatem
lstam; Societatemque nostram a Deo missam hoc tempore ad
commune bonum promouendum, ipsi in Galliis obnixe commen-
dauit, cum magna amoris erga nos significatione.
7. Hoc mense cardinalis de Corregio, et initio Decembris
cardinalis ferrariensis, alter a P.e Benedicto Palmio, alter a
P.e Benedicto Perera vsque ad vltimum spiritum adiuti, ad Domi-
num migrarunt cum magna aedificatione.
8. 3-a Decembris, vicarius cum P.e Benedicto Palmio adi-
uit pontificem, et pedes est osculatus nomine Societatis, ob eius
institutum confirmatum; et significauit, sibi videri, ante promo-
tionem ad ordines, aliquos annos nostros esse in Societate co-
gnoscendos (nisi aliqui maturiores et etate et spiritu accederent);
et id fieri sic, respondimus, et futurum in posterum. De redditi
bus etiam ecclesiasticis, qui collegiis nostris essent vniti, ratio
nem reddidimus, et quam esset falsus rumor, in immensum hos
augens, docuimus, et alia ad instituti rationem pertinentia expli
cauimus. Ille vero optare se dixit vt plures essent redditus, quo
plures operarii, vir.eae Domini vtiles, possent ali.
9. 4.a Decembris, primarius quidam vir typhernas (Ciuitas
de Castello vulgo vrbs ea dicitur, prope Perusium), nomine epi-
scopi et ciuitatis, collegium Societatis a vicario, magno cum desi-
derio petiit, domum, ecclesiam et redditus necessarios ad 20 col
legiales offerens; sed res ad nouum praepositum generalem, a vi-
cario reiecta est, sicut et Cortonae et Arimini oblata collegia.
10. Hoc ipso autumno, a cardinali Borromeo prius impetra-
ta gratia vnionis abatiae de Arona, collegio nouo et vniuersitati
Mediolani erectae, simul cum insigni monasterio, et ecclesia Bre-
da nuncupata, suum effectum est sortita, cum tribus milibus au-
7l8 POLANCI COMPLEMKNTA
reorum annui redditus, supplicatione subscripta, et litteris in for-
ma bullae expeditis.
1 1 . Eodem tempore concessit summus pontifex, petente car-
dinali Carrafa, vt dotatio domus probationis auenionensis, quam
legatus cardinalis Borbonius ex confiscatis bonis haereticorum
tieri iusserat, et a Pio papa V propter belli expensas suspensa
fuerat, ad effectum deduceretur.
12. Hoc autumno Madridii scholae institutae, et ex occasio-
ne contradicentis oppidi, regium consilium, visis constitutioni-
bus Societatis cum aedificatione, melius de rebus nostris sentire
coepit.
13. Eodem autumno collegium legionense a nostris habita-
ri ceptum, et scholae ibidem apertae.
14. Sub finem Nouembris, P. Baptista Sanchez professus
4 votorum, vir deuotione in Deum et concionandi dono clarus,
vt vixerat, sancte ad Dominum migrauit in domo professorum
romana.
15. Collegium louaniense, quod dilapsum fuerat in varia
loca, cum princeps Orangiae eam ciuitatem coepisset, recupera-
ta ciuitate, et fugato principe, domum rediit; et lectiones consue-
tas resumpsit; et occasione huius dispersionis accepta, cum con-
uictores omnes essent etiam dilapsi, non eos admittendos censui-
mus, et ita collegium louaniense hoc onere liberatum est.
16. Comes Vreniae collegium suum et vniuersitatem Osu-
nae Societati nostrae, missis ad Patrem nostrum sanctae memo-
riae litteris, obtulit hoc eodem autumno; sed admissio cum ad
nouum generalem pertineret, vsque ad eius electionem differen-
da fuit.
17. Episcopus vrbeuetanus pro collegio in oppido Aquae-
pendentis instituendo hoc autumno instabat, et locum ac reddi-
tus assignandos demonstrabat; sed ad nouum generalem reiecta
est haec tractatio, nec magna spes ei data.
18. Cum in massiliensi ciuitate hoc autumno quidam ex no-
stris concionatus esset, quidam ex clero accensus desiderio vi-
dendi in patria sua firmum Societatis nostrae domicilium, do-
mum suam cum hortis ad professorum domum constituendam de-
dit, quae satis ad id comoda fore intelligitur.
19. Burdegalae institutum est hoc anno collegium (quod
per eam ciuitatem transiens P. N. Franciscus, sanctae memoriae
admisserat), cum a rege christianissimo domus ad illud erigen-
dum esset assignata, olim a Carolo Magno extructa. Et a quodam
senatorii ordinis valde pio ciue duo millia francorum annui red-
ditus applicata; predicatione autem et ministerio sacramentorum,
ibi per nostros vigente, 1200 heretici, ecclesiae reconciliati sunt.
Cum autem schole aperte a nostris essent, tantus ad eas'scho-
lasticorum numerus confiuxit, vt collegium et simul vniuersitas,
eius ciuitatis, 15 praeceptoribus instructa (qui tamen non bene
COMMENTARIOLA.— 1572 719
audiebant in lis quae ad relligionem pertinent), vsque adeo de-
serta fuerit relicta, vt tanturn alphabetarii pueri in ea reman
serint.
20. Hoc ipso autumno, Aronae domus probationis, aliquot
eo praemissis sacerdotibus, praeparari cepta est, ex abatiae red-
ditibus sustentanda.
21. Domus probationis Brunae (quod oppidum est olomu-
censis diocesis) hoc tempore confirma.ta est a sede apostolica; et
iam aliqui ex nostris multo antea praemissi eo fuerant, vt oppida-
nos iuuarent: eius operis auctor fuit praepositus brunensis, qui
in episcopum olomucensem electus, et eodem autumno a ponti-
fice summo confirmatus est.
22. Sub idem tempus Burdegalae instituto collegio, cum
haeretici passim occiderentur, opera nostrorum et praesertim
Patrijs] Emundi Augerii multi caedi subtracti sunt, et breui ad-
modum tempore fere mille et ducenti ad relligionem catholicam
redierunt.
23. Cum dux Monpensierius, et Car.lis Borbonius curassent
Parisiis eodem tempore, vt P. loannes Maldonatus ad quaedam
oppida se conferret, vt principis de Conde mortui, et ducis de
Boullon viuentis vxoribus (vltima enim filia erat ducis Monpen
sierii), persuaderet catholicam relligionem, perueniens ille in op-
pidum condense, et cum principissa conferens de rebus ad do
gmata pertinentibus, dominus illam ad sanam mentem reduxit, et
Parisios post resipiscentiam rediit. At Maldonatus versus Seda-
num progrediens, vbi boullenses duces residebant, prius cum
vxore seorsum, deinde praesente marito, et ministris (qui erro-
rum magistri erant) per 10 dies de dogmatibus disserens, omnes
eos valde commotos ad resipiscentiam reliquit; et cum 8 annis
sine praedicatione catholici extitissent, concionatus est ipse; et
impetrauit facultatem a duce vt et alii catholici in posterum ad
parochi arbitrium concionari libere possent.
24. Hoc ipso autumno rediit, omnium primus, non tantum
ex Societate sed ex orbe, a Iapone et India orientali in Vrbem,
P. Alexander Regiensis, cum 10 annos in illis locis esset pere-
grinatus, postquam eo a P.e N. generali Laynez Roma missus
esset.
25. Sub finem huius anni Compluti instituta est denuo do-
mus probationis, post obitum P. nostri generalis, et ante electio-
nem noui praepositi; et domina Maria de Mendoza, quae in fun-
datricem admissa fuerat huius domus ab eodem Patre nostro,
tunc coepit ad expensas necessarias pro nouiciis manum admo-
uere; et ex domo probationis Villareji permulti nouicii auocati
sunt Complutum, quamuis fere 40 ibidem manserint.
26. Cum in cardinalis Spinosae gratiam, initium datum
fuisset collegio Siguntino in eadem prouincia toletana, eodem
mortuo nec dotatione vlla relicta, nostri inde sunt auocati, eo-
720 POLANCI COMPLEMENTA
dem tempore, cum generalis praepositus non esset adhuc creatus.
27. In badensi marchionatu, sub finem anni, magni progres-
sus in catholica relligione facti sunt, et templa multa cultui et
nitori pristino restituta, et aliquot loca populo numerosa, expul-
sis haereticis ministris, et catholicis impositis, ad ecclesiae gre-
mium redierunt, opera P. Georgii Schorichii ad id plurimum
iuuante.
an[n]o domini 1573
1. Die 13 Ianuarii D. Antonius Araoz, post primos 10 anti-
quissimus professorum Societatis, vir multis Dei donis clarus, et
in Hispania magnae auctoritatis, Madndii obiit.
2. Collegium tolosanum, cum magna premeretur inopia, et
dominis capitolinis significatum esset, timendum esse ne con-
gregatio generalis illud alio transferendum statueret, cum dota-
tione careret, addidit [sic\ ad eos redditus quos prius habebant
800 francorum, alios 1200, hac conditione apposita, vt eis frue-
retur collegium donec aliis redditibus ei applicatis comode sus-
tentari sine his posset.
3. Ex bonis admiralli heretici defuncti, et qui nostram So-
cietatem infense oderat, cum sex millia francorum singulis relli-
gionibus essent data, et in earum cathalogo nostri praeteriti;
cumque referente 111. m0 Car.h Lothoringo id reginae matri signi-
ficatum esset, duodecim millia collegio parisiensi ad domos vi-
cinas coemendas donati sunt.
4. Hoc tempore summus pontifex per apostolicas litteras
iniunxit Patri Canisio, vt aliquos principes Germaniae adiret, et
de modis relligionem promouendi in Germania, eorum senten-
tiam exquireret; et tum demum vt ipse Romam veniret. Aliis
etiam ex nostris scribi voluit, vt de statu rerum Germaniae et
mediis eam iuuandi scriberent quod in Domino sentirent: quod
et factum est.
5. Cum Burdegalae collegium nostrum esset inchoatum,
magno cum fructu, in situ quodam ad regem pertinente, qui a
Carolo Magno dicitur esse cuidam hospitali destinatum, prior
quidam, sub cuius prioratu situs huiusmodi erat, resignare vo-
luit illum in collegii fauorem; et rex ipse christianissimus per
suum oratorem in Vrbe supplicare voluit summo pontifici vt
prioratum praedictum collegio vniret in perpetuum; quod ponti-
fex libenter sub inicium Martii concessit.
6. Cum sub inicium quadragesimae, ineunte Februario, no-
stri in Corsicam peruenissent, et in oppido primario, Bastia no-
mine, et aliis in locis, cum singulari hominum fructu versaren-
tur, accensus episcopus marianensis(qui antea bonam ad id ipsum
voluntatem ostenderat), de collegii institutione agere serio coe-
pit, et per litteras, pro magno illius prouinciae bono petiit, vt
postquam a fundamentis esset erectum et dotatum, ita vt saltem
COMMENTARIOLA. — 1 573 72I
20 ex redditibus possent sustentari, collegium (quod alioqui libe-
rum, et sine vlla obligatione instituebat) admitteretur; sed res
est ad generalem futurum reiecta.
7. Hac quadragesima missi sunt ad concionandum in epi-
scopatu tusculano, et apud S. Orestem et Theate atque Cosen-
tiam, 5 ex collegio nostro; et non poenitendo cum fructu ibidem
cum sociis sunt versati. Romae vero vnus pontifici, alter eius fa-
miliae, 3-us in ecclesia S. Petri est concionatus; 4.* apud S. Lau-
rentium; 5.s apud S. Celsum; 6.s et 7.* domi nostrae, mane et
vesperi; 8.s apud hospitale Incurabilium; octo alii in totidem mo-
nasteriis. Itaque omnes numero 21 fuerunt; et speratur quod
multis tam concionando, quam alia pietatis opera exercendo,
eorum labor profuerit.
8. Praeter 1 i.m penitentiarios, 8 vel 9 confessarii Divo Petro
<Jati fuerunt, cardinali Aldobrandino petente; 3 vel 4 Sancto
Laurentio in Damaso, in hebdomada sancta; aliis etiam in eccle-
siis Vrbis et monasteriis monialium aliqui occupati fuerunt, et
in collegio nostro, et apud S. Andream; sed praecipue in eccle-
sia et domo nostra, in qua 24 confessarii fuerunt; et si omnes
simul computentur, fere 60 Romae ex nostris confessiones hoc
tempore audierunt. Vtinam operariorum numero fructus respon-
derit.
9. Initio huius anni canfirmauit summus pontifex collegii
nostri olomucensis et domus probationis brunensis erectionem et
dotatior.em, et quidem gratis; sicut et redditus collegii Bredae,
Mediolani, suo diplomate expediri voluit, sine sumptu.
10. Pridie calendas Aprilis cum summum pontificem, ab eo
vocatus, alloquerer, multa de nostra Societate et modo electio-
nis acta fuerunt; et ad exteras nationes amandas, et summos
etiam gradus in Societate eis communicandos est adhortatus, si
alioqui eis digni essent; demum facultates nostras, quod attinet
ad bullam in Coena Domini legi consuetam, non reuocari in suo
pontificatu (prout eius praecessor concesserat), declarauit.
11. Die n.a Aprilis absolutum fuit semestre praescriptum
ad conueniendum ad generalem congregationem; et reliqui
omnes conuenerunt praeter P. Emundum Augerium (qui missus
est ad exercitum regis x.^anissimi, Rupellam obsidentis, instante
et rege et eius matre regina), et Patribus prouinciae Castellae,
qui cum per Galliam transirent, ab hereticis sunt capti, et in mu-
nitum quemdam locum, Cordellach vocatum, adducti, ubi P. Mar-
tinus Gutterius ex pleuritide (contracta ex incommodis in custo-
dia acceptis) sancte obiit. P. Egidius Gonzalez cum P.e Suarez
et socio 16, duobus millibus francorum redempti sunt; et tamen
solus P. Suarez Romam ad congregationem post electionem per-
uenit, qui Lugdunum fuerat dimissus ab hereticis, vt pecuniam
16 Cf. epist. 204, annot. 8.
POLANCI COMPLEMENTA.— T. II 46
722 POLANCI COMPLEMENTA
curaret. Ipse Aegidius vulneratus in foemore, quod minus large
pecuniam offerret, vt valetudinem curaret Rhutenae mansit diu.
12. Die 12. a Aprilis congregatio fuit aperta; et cum ad pon-
tiflcem itum esset ad benedictionem postulandam, demum horta-
tus est nos ad aliquem eligendum, qui hispanus non esset; et in-
choato quatriduo kk, imo pridie electionis, quae die 24 17 Aprilis
erat celebranda, quidam ex nostris per equos dispositos Thuscu-
lum se contulit, vbi sumus pontifex versabatur; et litteras ei de-
dit regis Portugalliae quibus orabat eundem pontificem vt nul-
lus eligeretur in generalem, de genere neophitorum; qua re mo-
tus, id quod forte agitabat animo, sed non statuerat, tandem ille
constituit, et iniu[n]xit Car.H comensi, vt ad congregationem ac-
cedens, iuberet, ne pro ea vice (sic ipse locutus est) hispanum
eligeret congregatio.
Cum 3.0 die praedicto post missam et omnium electorum
communionem, more nostro in locum electioni destinatum con-
uenissemus, et absolutis letaniis 2.a concio haberetur, ad clausas
portas pulsatum est, et significatum quod adesset Car.lis; quo ex-
cepto, voluntatemque et praeceptum pontificis explicante, re-
spondit ei vicarius, rem esse magni momenti, quae proposita fue-
rat, et cum ipsa congregatione tractandam: nos tamen obedien-
tiae filios esse; et re considerata, responsum esse daturos. Vnde
ille abiit; et magno cum sensu doloris, ccngregatio de hac exclu-
sione nationis hispanicae agere cepit. Vnde ille ipse qui hesterno
die miserat ad pontificem, dicens se velle anathema esse pro So-
cietate, confessus se auctorem fuisse huius perturbationis, ope-
ram obtulit suam apud eumdem pontificem, vt libertas nostrae
Societati restitueretur.
Et ita, interrupta electione, constitutum fuit a congregatione,
vt aliqui ex nostris, simul cum illo qui se obtulerat, sumum pon-
tificem adirent; et ita eodem die Thusculum se conferentes, et
nomine totius congregationis pontificem obsecrantes vt libertas
restitueretur congregationi ad electionem suam, vt praeceptum
relaxaret impetrauerunt; et sub mediam noctem domum redeun-
tes, id vicario renunciarunt. Qui mane sequenti, coacta congre-
gatione, exponi fecit, quae a pontifice habebant, quarum summa
kk ' quatridio ms.
17 Lapsum memoriae passus hic videtur Polancus: die enim 22 haec ac-
cidisse, et 25 habitam electionem, testantur P. Franciscus Adurnius in epi-
stoladiei 24, a cl. Tacchi-Venturi edita, Storia della C. de G... I, 479-481;
Bartoli,D<?,o7z Uotnini... IV, 209; AstrAin, III, 11 sqq.; Acta Congreg. III
(Instit. S. J., II, 216); Synopsis Historiae S. j. (1914), col. 60; etc.' Praeter
Acta Congregationis , litterae Adurnii potissime rem faciunt indubiam,
quippe scribebantur postridie electionis; dum Polancus haec commentaria
potuit scribere multis mensibus post. Sacchinus etiam videtur inepte \o-
cutus, dum ait, P. IV, lib. I, n. 23: «dies undecimus ante Kalendas Maias...
comitiis habendis destinatus...»
COMMENTARIOLA.— 1573 723
fuit praeceptum hesternum relaxatum esse, et congregationi
suam libertatem restitutam, gratum tamen fore pontifici, si ex
alia natione quam hispanica eligeremus praepositum generalem.
Sicergo prosecuta est congregatio quaepraecedente diecoeperat;
et post concionem et orationem, primo scrutinio electus fuit in
praepositum P. Euerardus Mercurianus (qui leodiensis natione,
et Galliae ac Germaniae assistens erat), ipso die S. Marco sacro.
Quod eodem die pontifici renunciatum est; et ipsi gratissimum
accidit; et id ipsum significauit, cum Romam redeuntem tota
congregatio simul inuiseret. '
13. Post electionem, sub finem Aprilis continuata est con-
gregatio; et praeter alia multa, assistentes electi fuerunt: pro
Italiae prouinciis, P. Benedictus Palmius; pro Hispaniae, P. Egi-
dius Gonzalez; pro Galliae et Germaniae, P. Oliuerius Mana-
reus; pro Lusitaniae, P. Petrus Fonseca. Admonitor fuit etiam
electus P. idem Oliuerius. Et congregationi flnis est impositus
die [16] u Iunii.
14. Hoc tempore, cum pro plurimis prouinciis gratiae mul-
tae, tam spirituales quam temporales, a summo pontifice pete-
rentur, magna cum liberalitate eas, et quidem cum sui amoris et
beneuolentiae et optimae existimationis significatione singulari,
concessit.
15. Die 2.a Iulii, visitator prouinciae Peru missus est
P. D. Plaza; et cum eo P. Montoya, qui Sieiliae prouincialis
fuerat, et P. Didacus Suarez, qui rector collegii messanensis, et
P. Balthasar Pignas, qui collegiorum Sardiniae viceprouincialis,
omnes ex electoribus; et alii multi, partim ex Vrbe partim ex
Hispania, missi sunt.
11 Lacuna est in ms.: numerum su/yplemus aliunde: cf. Congr. 111
Acta.
II. — DIDACTiCA
i
I
INDUSTRIAE l
fol.lr. JHS.
SIGUENSE 12 INDUSTRIAS CON QUE SE HA DE AYUDAR LA COMPA-
NIA, PARA QUE MEIOR PROCEDA PARA SU FIN
Para el bien de la Compafna, a honrra y gioria diuina, doze
industrias en general parezen necessarias. La primera para co-
ger 2 gente: la 2.a para escoger de la cogida: la 3.* para conser-
uar la escogida, y hazerla mejor: 4.* para adelantar en letras la
conseruada: 5.a para adelantar en spiritu los letrados y admittir-
los a profession: 6.a para que se instruyan practicamente en los
medios de ayudar al proximo (antes o despues de hazer profes-
1 Ex adversariis autographis in codice Collectanea de Instituto (nunc
Instit. 178), n. 5. Constat hoc opusculum 18 ff. Prirnum numero 119 signa-
tum est; in reliquis nullus est numerus. Ab auctore distincta sunt folia li-
teris in imis paginis positis; attamen quatuor prima folia sc. I, 2, 5, 6, lit-
teris carent; prima quae apparet est littera C. Nunc praepostere collocata
sunt folia 3, 4, 5, 6; 12, l3, 14. Ordo rerum poscit ut ita collocentur: 5, 6, 3,
4; 14, l3, 12. Nos ea ita signamus ut si separatum codicem efficerent; atque
ut facilius res inveniri possint, numeris crassioribus initium cujusque folii
indicamus. Folium 6v. purum est; in fol. l8v. tantummodo quinque primi
versus scripti sunt. In his adversariis plurimae sunt liturae, correctiones,
additiones, sive in margine, sive ut plurimum, supra versus; omnes tamen,
una forsan annot. dempta, sunt autographae; praecipuas tantum notamus.
In margine primi fol. invenitur haec annot., manu, ut videtur, P. Sotwelli:
(dndustriae et artes idoneae ad Societatem promovendam et conservandam.
Auctor P. Polancus.» Compendia rerum et numeros in margine posuit fere
semper auctor, quae nos crassioribus litteris initio paragraphorum damus.
Cum autem in exemplo photographico, quo utimur, saepe ultimum verbum
lineae, praesertim in foliis versis, integre legi nequeat, litteras a nobis ex
conjectura additas uncis claudimus. Quod si praeter has additiones aliquae
occurrant, eas pro more nostro adnotamus, hoc vel simili modo: Omiss. a
Po., id est omissum a Polanco.
2 Adhibetur hoc verbum hic et in sequentibus, ut ex contexta oratione
patebit, pro latino «colligere».
726 POLANCI COMPLEMENTA
sion) los que se han ayudado a si mesmos en letras y spiritu:
7.a para que se repartan, para mayor bien comun, los que ya es-
tan ynstruydos, para trabajar in vinea Domini: 8.a para que se
vnan entre si y con el preposito, y se gouiernen los repartidos:
9«a para que los asi vnidos, de su parte se ayuden a trabajar mas
fructuosamente in vinea Domini: io.H para que sean ayudados
los mesmos de parte del superior: n.a para la election y ayuda
del superior en lo que toca al gouierno de la Compafiia: 12. a para
que todo lo dicho se haga durable.
PRIMERA INDUSTRIA
PARA COGER GENTE
[I.0] a Oracion. — Primeramente es menester buscarla con la
oration deseosa de la diuina gloria y salud de las animas, para el
qual fin, rogandus est Dominus messis vt mittat operarios, etc. 3.
2.° Residir en vniuersidades. — Hase de buscar tal gente enlos
lugares donde se halle, como seria en vniuersidades, y mas en
las mejores, adonde acuden personas inclinadas a letras, y mas
spirituales, y con menos vinculos de las cosas del mundo, que en
lugares mercantiljes y cortes, etc, porque mas comunmente sue-
len procurar de valerse por letras los que ni tienen mayorazgos,
ni exercicios de mercaderia, ni otras artes o officios: asi que en
tales partes avra mas personas que se dispongan al instituto de la
Compania; y los que se dispusieren, estaran mas instruydos en le-
tras, y mas vecinos a poderse seruir dellos la Compania para el
bien del proximo. Asi que la residentia en vniuersidades ayudara
para hazer gente, y las mas celebres entre ellas son mas a pro-
posito para tal fin.
3.° Residir en lugares grandes y de concurso. — Despues de las
vniuersidades se deuran preferir para este effecto los lugares
grandes, y donde suele aver concurso de personas habiles, por-
que entre muchos saldran algunos; tal es Roma y Venecia en Ita-
lia; Valladolid, Toledo, Seuilla, la corte en Espana, etc.
4.° Tiempos de recogimiento. — Vltra de los lugares ayudarian
para este proposito los tiempos en que la gente mas se recoge a
cosas spirituales, como en las quaresmas, etc.
5.° Predicar. — Despues de los lugares y tiempos, entre los
medios, pareze se estienda mucho el predicar, para despertar
la gente, y mouerla, y asi pareze en tales lugares debria ha-
uer fol.1v. escogidos predicadores.
6.° Leer. — Quando no vbiese predicador, y aunque lo vbiese,
tras el predicar se tiene por medio vniuersal para este proposito
* Omiss. a Po.
Matth., IX, 38; Luc, X, 2.
Industriae.— Seriei I, i.a 727
el leer, con que se excite'y entretenga la gente exci[ta]da; y tam-
bien pareze que este officio avria de ser de los mas sufficientes,
y de mejor muestra; y entiendo aqui leer, no puramente para el
entendimiento (porque destas lectiones no suele aver necessidad
en vniuersidades), pero tambien para el affecto, mezclando ex-
hortationes, etc, para juntamente ensenar y mouer. El ensefiar
tambien la doctrina christiana a mochachos, y el leer, aun [a]
modo de escuelas, como se hara en Gandia y Micina, podria dar
a los aud[i]tores de qualquiera facultad (con algunas opportunas
digressiones y exhortation[es]), ocasion de afficionarse al institu-
to de la Compania.
7.° Confessar.— Para coger el fructo de las predicationes y
lectiones seria impo[r]tante que vbiese algunos confessores, que
ayudasen de cerca la gente mouida por los medios dichos, y asi
seria muy al proposito que vn confessor acompanase vn pr[e]di-
cador o lector.
8.° Exercitios.— Para hazer concluyr y resoluerse, el medio
de los exercitios pareze conuenientissifmo] en subiectos idoneos,
aunque para vnos serian todos mas necessarios, para otros bas-
tari[an] parte dellos, como se dize en las Annotationes dellos *.
i).° Casa de la Companfa. — -Para que mueuan con exemplo,y
muestren algun principio, y den animo a los que se quisiesen jun-
tar con ellos, seria conueniente que vbiese en los lugares dichos
alguna[s] personas de buenos ingenios y spiritu, vltra de los ope-
rarios, como serian studiantes en las vniuersidades, que viuiesen
juntos en algun collegio o casa capaz, donde pudiesen ac[o]gerse
otros 5; y tanto mayor comodidad seria esta, si vbiese el modo de
hazer la costa a los que no le tienen: que ay algunos buenos sub-
iectos y pobres, por los quales es bien mirar, a los quales, vbien-
do tal comodidad, podria offrezerseles, y tambien por otros no
pobres, que se despegan del mundo; que , por incurrir en desgra-
cia de los parientes, y perder la ayuda de costas que se les ha-
zia, tienen necessidad de ser ayudados en lo temporal. Y para
este effecto, vltra de la renta de los collegios, podria seruir la
hazienda de los studiantes ricos que vbies[e], si la discretion juz-
gase que eran tan confirmados, que no se desedificarian de que
se ayudas[en] otros de lo suyo.
10. a Conuersation. — La conuersation es tambien conuenien-
te para el fin dicho, no solamente la de los que ya son oper[a]rios,
pero la de los studiantes y los otros, tomando ocasion aora de los
studios y exercitio dellos, aora de cosas spirituales; y quando b
se viese vna persona de buenas partes, podr[ia] ynbiarse vno y
b quande ms.
4 Cf. annot. l8.am initio Exercitiorum.
4 Hoc multum restringitur in Constit. S. J. Cf. part. IV, cap. 3,
Decl. B, et cap. 9, Decl. A.
7^8 POLANCI COMPLEMENTA
otro que le dispusiesen, tirandole a las predicationes y a confes-
sarse, y si se pudiese a los exe[r]eitios. Podria tambien tomarse
ocasion de cartas y nueuas, comunicando la parte dellas que se
juzgase conuenir.
II.0 [Dar a conocer el instituto] c. — Porquelascosas que tocan
al instituto de la Compania son muy attractiuas para quien tiene
mucha v[o]luntad de seruir a Dios, aunque de muchos no enten-
didas, el hazerlas entender ayudaria para combidar (como se
crey) a muchos foi.Sr.; y asi esto del instituto, como el succes-
so que Dios nuestro senor da a la Compania, y lo que della se
sirue en varias partes, y las confirmationes y gracias de la Sede
apostolica, se podria mostrar a sus tiempos y lugares, y en spe~
cial a personas de quienes mas se teme o se spera. Pero en ge-
neral se estenderia mas este buen odor, si Dios diese spirito a al-
guno de fuera de la Compania de scriuir de lo dicho en stilo y
modo aplazible. A este mesmo aviso perteneze el quitar los con-
ceptos errados que algunos tienen, y el temor que procede de ta-
les conceptos, y al mesmo toca !a buena fama y nombre de los
particulares todos, que con la verdad de vida y doctrina se sus-
tente, y si otra opinion vbiese, se procure qu[itar]. ■
12.° [Benevolencia de los grandes]. — La beneuolentia de las
personas principales, como principes, perlados y otros, que mu-
cho pueden en lo temporal o spiritual, para este proposito hazen
mucho por la auctoridad y el brazo dellos, que ayuda en las co-
sas del diuino seruitio; y asi mesmo quando se sintiesen seme-
jantes personas ser contrarias, se deurian buscar medios para ha-
zerlas beneuolas, o a lo menos que no danen 6.
13.° [Discurrir por diversas partes]. — Mouerse algunos de los
predicadores o lectores que para mas fueren, y discurrir por va-
rias ciudades principales, lleuando consigo ayuda de algun con-
fessor, y dereniendose algunos meses hasta dar notitia de la Com-
pahia y buen odor, pareze asi mesmo ayudaria para coger la gen-
te que Dios nuestro senor vbiese dispuesto para tal vocation, vl-
tra de la ayuda que [a] mas personas se daria.
14.° | Universidades y colegios]. — Tomar cargo de vniuersidad
como en Gandia, o de collegio, donde se resciuiesen otros que de
la Compania no fuesen, o de leer en publico, como en Micina,
ayudaria para disponer las personas a lo mesmo; y tambien el
resciuir en compania de los studiantes de los collegios algunas
personas de partes raras, que quisiesen viuir al modo que los
otros, ayudara para este effecto.
15.° [Casas de probacion]. — Tener vna casa de probationes
para los que se exercitan y piden ser de la Compania, antes que
c Hoc et reliqna compendia hujns Industriae omiss. a Po.
Cf. Constit., part. X, n. II. Decl. B.
Industriae.— Seriei I, 2.' 729
sean bien conocidos, tambien ayudaria para lo mesmo; porque
se podria mas alargar la mano en el tomar, que aora se debria
hazer en las casas mesmas o collegios de la Compania.
16.° [Trato con parientes oamigos].— Los mesmosdelaCom-
pania podrian tirar los parientes o amigos que tubiesen buenas
partes, a*su instituto, por conuersationes y letras, dando parte de
todo al superior mas vezino.
17.° [Amistad con padres de familia]. — Ayudaria tambien la
amistad con personas de bien que tubiesen hijos aptos para la
Compania, los quales, si a sus espesas entretuuiesen en los stu-
dios, donde pudiesen ayudarse de los de la Compania, con inten-
tion que, si Dios los inspirase, entrasen en ella, seria vril para el
effecto dicho.
18° [Amistad con personas espirituales y maestros]. — Asi
mesmo la amistad con personas spirituales, y no relligiosas, que
podrian enderezar los que juzgasen aptos; y para lo mesmo ayu-
daria la amistad con maestros de mochachos, y de huerphanos, y
semejantes.
fol.2v. 2.a 1NDUSTRIA
DEL ESCOGER LAS PERSONAS. NO PARA HAZER PROFESSION
SINO PARA ENTRAR EN CASA O COLLEGIO DE LA COMPANIA
Esta industria contiene tres partes, vna par[a] ver quienes
sean aptos para la Compania professa de presente, o para adelan-
te, quienes no; otra, quienes para coadiutores, quienes[no]; otra
en que modo debe hazerse la election de los vnos y los otros l.
primera parte: de los que son aptos para la COMPANIA
PROFESSA
Considerado el fin desta Compania y modo de proceder, vno
que se tenga p[or] subiecto conueniente. para professar en ella
algun tiempo, parece debe tener las partes siguientes:
Primera: letras 0 habilidad. — Primeramente, quanto al enten-
dimiento speculatiuo, doctrina, o hab[i]lidad de aprendella 2:
quien tubiese falta de lo vno y lo otro, no es a propfosito] para
professo ni scholar 3.
2.a Buen juicio. — Quanto al entendimiento practico, buen
juicio y assentado: quien se mostrase d[e] mal seso y alborotado,
no seria para la Compania 4.
1 Quae in hac secunda Industria dicit Polancus, inveniuntur fere omnia
inprimaparte Constitutionum, cap. 2-4; aliqua etiam in Examine, cap. 2;
in Constitutionibus vero, loco citato, dotes professorum et coadjutorum spi-
ritualium indiscriminatim enumerantur.
2 Constit. part. I, cap. 2, n. 6.
3 Ibid., cap. 3, n. 13. 4 Ibid., cap. 2, n. 6, et cap. 3, n. 14,
730 POLANCI COMPLEMENTA
3.a [Flexibilidad] a. — Tanto en el speculatiuo quanto en el
practico entendimiefnto], debe ser flexible; porque los mas duros
de cabeca, si no se esforz[a]sen de ablandarla, no son para la
Compania 5.
4.a Memoria. — Se quiere memoria en lo entendido G.
5.a Buena condition natural. — Quanto a la voluntad y affecto,
ser tractable y de buena condition natural, y quieto: hombres
que muestran algunas passiones indomables, como de yra, luxu-
ria, y regios de eondi[cion], si no se sperase dellos por su firme
deliberation y propositos que vengerian su natura, no son para
esta Compania 7, que no es tanto para domar per[so]nas indomi-
tas, quanto para vsar de las ya domadas, o por la natura buena o
por la virtud, para el diuino seruitio y bien de las animas; asi que
hombres de fuertes passionefs] serian peligrosos para la Compa-
nia por la conuersation que tiene con los proximos; pero podrian
los tales, no quitandoles la speranza, a[ni]marse, a perseuerar en
las confes[sio]nes, etc, y ver corao se ayudab[an].
6.a Gonstantia. — Requierese constantia quanto a sus proposi-
tos, y natural fortaleza de animo para muchas aduersidades y
tentationes. que se han de sufrir probablemente en este modo de
viuir. Personas, en quienes se notase liuiandad y inconstantia y
flaqueza de animo, no son para este instituto, como se presume
de quien ha dexado otra relligion 8, etc.
7.a Virtud. — Requierese que sean personas virtuosas, a lo me-
nos que muestren amor de la virtud y d[e] su perfection. Los que
fuessen o vbiessen sido notablemente viciosos, de qualesquiera
vicios y pecados en[or]mes y publicos, specialmente siendo infa-
mes y condenados por heregias, y que se han dexado incurrir en
homicidios o en rene[gar] la fe de X.° entre infieles, y semejan-
tes, no son para la Compania 9, a quien, vltra de la virtud, la bue-
na fama es necessaria para tratar con los proximos. Si fuessen
otros peccados y no publicos, donde se viese gran proposito de
mudar vida, se podrian admittir a probation, tubiendo otras bue-
nas partes.
8.a Ser Strenuo. — Requierese quanto a la voluntad executi-
ua, ser strenuo 10, diligente, para mucho; porque personas en si
floxas y para poco, no son para este instituto (aunque no sean ma-
las), porq[ue] ha menester spiritos extraordinariamente buenos
en letras o virtudes.
* Omiss, a Po.
5
6
7
8
9
I»
Constit. part. I, cap. 3, n. 14.
Ibid., cip. 2, n. 7. ■
Ibid., cap. 2, n. 8, et cap. 3, n. 9.
Ibid., cap. 2, n. 8, et cap. 3, n. 5; cf. etiam Exam. cap. 2. nn. 3 et 6.
Ibid., cap. 2, n. 8, et cap. 3, nn. 3-4; Exam. cap. 2, nn. 1-2.
Ibid., cap. 2, n. 8.
Industriae. — Seriei I, 2." 73i
9.a Inclination a cosas spirituales. — Avrian de ser inclinados
a cosas spirituales, pero no darse a ellas indiscretamente, como
algunos que se atan a sus reue[la]tiones, etc, y suelen caer en
grandes inconuenientes u.
[I0.a] b Afficion al instituto de la Compafiia. — Avria de verse
en ellos afficion a la Compania, y sincera intention, que se tu-
biese por argumento de la vocation diuina. Quien viniese con
yntention no del todo pura, antes po[r] necessidad en parte, o
dissenos humanos, aunque podrian rectificarse, debrian tomarse
dellos prueuas mayo[res], o no,se admitir, porque tales o salen, o
quedan anbitiosos o tibios en las relligiones 12 etc. Avrian tam-
bien de estar muy dispuestos a passar por las probationes de la
Compania y responder bien en el examen, determinados de vi-
uir [y] morir en la Compania.
foii oiv c I l.a Buena lengua.— Requierese, quanto al hom-
bre esterior, buena lengua, no enbarazada ni tartamuda, y buena
gratia, si se puede, para leer o predicar y conuersar 13.
I2.a Salud y fuerzas. — Quanto al cuerpo, salud y fuerzas,
porque personas enfermas y fiacas no son al proposito; si ya no
fuese vno letrado y tubiese otras partes grandes, con que podria
sufrirse algo desto 14.
1 3.a Buena apparentia. — Tenga honesta apparentia de gesto,
statura y meneos y la compostura exterior; porque la fealdad no-
table, y monstruosidad dana para conuersar con el proximo 1o; y
en general sea en su conuersation y en todo el hombre exterior
edificatiuo.
14. a Edad conueniente. — La edad sea conueniente para tra-
bajo; y asi los viejos no son al proposito, si no fuesen, como arriba
se dixo, letrados o personas eminentes en algunas buenas partes;
ni los ninos, asi por otros respectos, como porque no se sabe si
perseueraran d: y quando algunos se tomasen de 13 anos arriba,
avrian de tener algunas partes raras 16.
I5.a [Libertad] e. — Debe ser libre de vinculo de matrimonio
y deudas o otras obligaciones ciuiles que sean notables 17.
I6.a [Partes externas] f. — Las partes externas, como es ser
b Omiss. a Po. — c Vide annot. 1 de ordine praepostero foliornm.
— d Sequuntur haec deleta: pero podriase buscar algun buen modo para
entretenerlos a costa de sus padres o de otros amigos acerca de los colle
gios o casas de la Compafiia, donde frequentasen los sacramentos y se ayu-
dasen spiritualmente. — e Omiss. a Po. — f Ontiss. a Po.
11
12
13
14
15
16
17
Constit. part. I, cap. 3, n. 12.
Ibid., n. lo.
Ibid., cap. 2, n. 9.
Ibid., n. n, et Decl. C.
Ibid., n. 10, et cap. 3, n. 15, et Decl. I.
Ibid., cap. 2, n 12, et cap. 3, n. 15, et Decl. K.
Ibid., cap. 3, nn. 6 et 15.
7$2 POLANCI COMPLEMENTA
bien nacido, nobleza, riqueza, buena fama, etc, quando las vbie-
se, ayudan para mas edification; quando no, podrian bastar sin
ellas las otras buenas partes 18.
[2.a PARTE] h: LAS PARTES DE LOS COADIUTORES SPIRITUALES
De los coadiutores spirituales. — Los que se tomasen desde el
principio por coadiutores spirituales,pareze han de tener las mes-
mas partes que los professos, aunque no tubiesen aquella gracia
de predicar: en la parte que toca a doctrina s. cierto es que no les
ha de faltar la necessaria para el officio que exercitan de confes-
sar, o habilidad para aprendella 19. Otros avra coadiutores. que
al principio se toman para lo que fueren juzgados que conuiene;
y visto que por enfermedades, por no tener mucha habilidad, no
salen con tanta sufficientia de letras como se pretendia, podran
quedar por coadiutores spirituales, vbiendo las otras partes di-
chas; pero destos no se habla quando se trata de resciuir para
coadiutores.
LAS PARTES DE LOS COADIUTORES TENPORALES
De los coadiutores temporales [I.0] h'. No tengan impedimentos.
— Pnmeramente, no tengan los impedimentos que dize el Exa-
men 20.
2.° Bien aconditionados — Sean de buena natura y bien acon-
ditionados, no duros de juizio y voluntad, ni inquietos, etc. ".
3.° Virtuosos. — Sean virtuosos, o amadores a lo menos de
virtud y perfection, y de quienes se spere viuiran relligiosa-
mente 22.
4.° Edificatiuos. — Sean edificatiuos en la exterior conuersa-
tion 23
5.° Strenuos. — Sean strenuos, y avrian de tener alguna bue-
na hauilidad, como de curar enfermos, scriuir, etc, y no floxos
y para poco.
6° Spirituales. — Sean personas inclinadas a deuotion 24.
7.° Afficionados a la Compafiia. — Sean afficionados al insti-
tuto de la Compania 2S.
8.° Contentos del officio de Marta.— Muestrense dispuestos a
g Seq. haec vv. oblitt. y jrracia exterior, la qual debran supplir con
otras virtudes y con ser rezios de cuerpo, que de tales para coadiutores no
pareze que se debria sufrir, que se resciuiesen enfermos. Todavia si los ta-
les coadiutores spirituales attendiesen a confessar (como es creyble) y a ]os
otros officios de sacerdote, es menester no sean ignorantes, antes en lo que
toca a su ministerio procuren intelligentia, y pongan en ello mucho studio.
— h Prius in ms. sic: 2." parte: de los que son aptos para Coadiutores spiri-
tuales o no; post, oblit. his, duplex titulus advenit. — h' Omiss. a Po.
18 Constit. part. I, cap. 2, n. l3. 19 Cf. annot. I.
20 Cf. Exam. cap. 2. . 21 Constit. part. I, cap. 2, n. 2.
22 Ibid. 2» Ibid. ** Ibid. " Ibid.
Industriae.— Seriei I, 3.a 733
contentarse de la suerte de Martha i6,sin pretender de fol.5%' .
passar adelante en studios, etc.
9.° Sanos, etc. — De cuerpo sean sanos y rezios 27.
10.° De buena edad. — Asimismo de edad para trabajar 28.
3.a parte: del modo de eligir
Primero: oration. — Para en esto acertar es muy necessario
recurrir a Dios con la oration para que todo lo ende[reze] 2 '.
2.° Estar sin passion al escoger. — Desnudarse de toda pas-
sion, moderando con circunspection el deseo de multitud, pues
comunmente con difficultad se compadezen muchos y escogidos;
y es quexa ordinaria de los que no han si[doj circunspectos en
resceuir: multiplicasti gentem, sed non magnificasti letitiam 30;
por otra parte porque en fin somos hombres, id est, imperfectos,
y porque ay largo tiempo para prueuas, y [mu]chos se mejoran
siendo ayudados y obrando Dios en sus animas, no es menester
ser tan cerrados, que no se resciua sino gente en todo perfecta;
asi que tengase el medio entre estos estremos ', y del no aparten
encomiendas de personas algunas; ni hagan [dojblegar en el res-
pecto que deue tenerse derechamente del seruicio de Dios y bien
de las animas, la[s] causas de special beneuolentia, corro de
amistad o parentesco, etc, haziendo ace[p]tar los que fuesen
ineptos para tal instituto S1.
3.° Para los que quieren estar a sus costas. — Si la gente que
se offreze para seguir la Compafiia, no pretendiese luego entrar
en[tre] los nuestros, antes quisiese estar a sus costas fuera de
casa hasta dexarse mas conoc[er] y tratar, puedese alargar con
los tales la mano, dandoles buenas palabras, que no obligen [sic],
hasta que se conozca si son o no conuenientes para el instituto
nuestro.
4.° Para quien tubiese partes senaladas. — Si pretendiesen
entrar entre los nuestros, y se viese que eran personas de algu-
nas parte[s] sefialadas, como de doctrina, prudentia, grande-
za, etc, podrian entenderse dellos si tie[nen] alguno de los im-
pedimentos que excluyen de la Compania; donde no, se podrian
acoge[r] en la casa de probationes hasta ver mas adelante lo que
en ellos ay; y tanto mas, si vbiese peligro que otros no los diuer-
tiesen 32.
5.° Para los que se dudase.— Si los que se offrezen y quie
i Praecedentia, ab illis vv. por otra parte linea circumdncta in ms. no-
tantur, hac in marginemonitinne addita: Esto en los avisos. Ea tamen in
textu relinquimus, ut sensus sit perfectus.
'u Constit. part. I, cap. 2, n. 2.
27 Ibid., n. 3. 28 Ibid.,
29 Ibid., cap. 4, n_ 3. 30 Isai., IX, 2.
31 Ibid., cap. i, n. 4. 32 Ibid., cap. 4, n. 3. Dec). C.
734 POLANCI COMPLEMENTA
ren entrar entre los nuestros, claramente se viese no ser ido-
neos, puedense luego despidir [con] buen modo. Si no se viese
esto, y en lo que se sabe vbiese ocasion de dudar si cumple, es
bien no apresurar, antes tomar tiempo sin dar resolution affir-
matiua o negatiua has[ta] que se tome mas lengua de su cosa; y
esta dilation, vltra de que dexara hazer mejor las diligentias de-
bidas en informarse, sera tambien prueua del deseo y vocation
diuina, si lo es; y puedense los tales exhortar a freqiientar los
sacramentos y orationes, etc. 33.
6.° El ver y conuersar. — De los medios para aclararse en los
que se tubiese duda, el primero es ver las tales personas; porque
del gesto, voz, habla, meneos y otras senales exteriores se puede
tomar testimonio de las inclinationes naturales y habituales; y
tanto mas si se entra con ellos en conuersation, dandoseles oca-
sion dies[tra]mente para descubrir sus intentiones, y el affecto
que tienen a las cosas del seruicio diui[no] y a las del mundo; y
tambien el entendimiento, y las otras partes que arriua se dizfenj;
y seria bien que diuersas personas asi le tratasen, que siendo sa-
gaces mucho descubririfan].
tfoI.6r. 7.° Exercitios. — Otro medio efficacissimo para des-
cubrir lo que ay en cada vno, son los exercitios, en los quales se
debrian poner los que mostrasen abilidad y buenas partes, aun-
que no vbiese certitud de todas las que se requieren.
8.° Ynformarse de Otros. — El ynformarse tambien de otros
que conocen tal persona, y saber dellos como viuian en el mun-
do, y si eran para poco o mucho, etc, podria dar luz en esta
parte..
9.° El examen. — Las interrogaciones y examen, y lo que
cada uno descubrira en la casa de probationes, ayudara para co-
nocerle .
10.° Ver si es para vno o para otro, etc. — Hechas estas dili-
gentias, ya se podra tomar tino, si cumple despedirle o acetarle
en casa o collegio; y si accetarle, si para coadiutor j solamente,
o para scholar, o professo, o indifferentemente para lo que se
juzgare mas conuenir; y asi, hechas-las lectiones de las faculta-
des que ha estudiado, podra resciuirse en casa.
foI.3r. 3.' INDUSTRIA
PARA CONSERUAR LOS QUE SE ESCOJIEREN '
Porque dizen, quod non minor est virtus quam querere, par-
j Seq. temporal oblitt.
33 Constit. part. I, cap. 4, n. 3.
1 Haec industria quae fol. 3r. et v. continetur, respondet suo modo
3.ae parti Constitutioiium.
Industriae.— Seriei I, 3-a 735
ta tueri, sera la 3.* industria para conseruar los que fueren esco-
jidos (hablo delos que no son aun professos, porque de la conser-
uation dellos se dira a la I2.a industria, hablando de conseruar el
todo); y entiendo conseruar no solo el numero dellos, pero tam-
bien la virtud.
I.° Oracion. — Primeramente, para esta y las otras indus-
trias, el primero remedio es la oracion, asi de los que tienen car-
go, como de los otros a professo[s], para impetrar de Dios perse-
uerancia.
[2.° Mudar de lugar] b. — 2.° Es que se transpongan los que
son molestados de parientes, y a vna mano los que los ti[e]nen
vecinos 2.
[3.°] Quitar ruines companias. — El 3.0 es quitarles en gene-
ral la comunication con gente de fuera, specialmente a mocha-
chos, no los dexando yr solos c, ni en compania que no sea para
fiarse della 3.
4.° 0u'*ar cartas, etc. — -Es menester quitar la.contrattation
de cartas, etc. (si no son vistas por el superior o a quien el lo
cometiere), y mas aun de hablar con parientes y amigos munda-
nos, sino delante de otro de casa; si no fuese por priuilegio spe-
cial de alguno tan fuerte en su vocation, que no se tema peligro,
antes se spere seruicio de Dios de que hable parientes, etc. *.
5.° Visitationes de la patria. — Mucho mas se debe vedar el vi-
sitar los suyos y viuir entre ellos, donde no aya gente de la Com-
pania, ne preualeat caro et sanguis, si ya no fuese por simile pri-
uilegio de fortaleza d 5.
6.° Conuersation con tentados.— Dentro de casa quitar a los
flacos la conuersation particular con otros flacos, y darsela con
los mas fuertes, con quien se ayuden 6.
7.° Despedir los escandalosos. — Si en casa vbiese alguna
persona scandalosa. o que induciese a peeado a alguno con per-
suasion o exemplo, o que diuidiese la vnion de la charidad, o que
distrayese del studio y spiritu, seria menester despedirla, ne ser-
mo eorum vt cancer serpat, y dane vn miembro podrido los
sanos 7.
8.° Q"itar ocio. — No dexarles en ogio, buscando sierapre algo
en que entiendan, aunque la occupation no aprobechase de otro
sino de occuparlos s.
a Seq. que en casa ay mas confirmados oblitt. — *> Omiss. a Po.
— c Seq. fuera oblitt. — d Seq. si otro no forzase la necesidad, y entonces
seria bueno vn compaflero oblitt.
2 Constit. part. III, cap. I, n. 2, Decl. A.
3 Ibid., nn. 1-2.
4 Ibid.
5 ibicj. * Ibid., n. 3.
7 Cf. Constit. part. II, cap. 2, n. 2. 8 Ibid., part. III, cap. I, n. 6.
736 POLANCI COMPLEMENTA
9.° Socorrer a los tentados. — Socorrer a los tentados con
mucha charidad [y] e diligentia, consolando, o reprehendiendo, o
alabando, o animando, o dando remedios, etc, segun la tenta-
tion y el subiecto della, de palabra si es presente, o por letras si
ausente 9.
10.° Castigar. — Castigar con penitentias los que pecasen,
publica o priuatamente, segun el peccado lo fuesse; mas o menos
acerbamente, segun el subiecto y lo que la edification pide 10.
1 1 .° Preuenir. — Preuenir con diligentia los pecados y defec-
tos quando se sospechase la inclination, como es teniendo en
exercitios baxos al que es inclinado a soberuia, etc. ".
12.° Examen y oration. — Hazerles continuar cada dia el exa-
men de conscientia y attender a la oration y la lection, que pro-
uechosa sea, y no mucha; y en esto el confessor podra mucho
hazer, limitando en esto el termino 12.
13.° Los sacramentos cada semana. — Cada semana confes-
sarse y communicarse, porque se fortifiquen con los sacra-
mentos 1S.
14.° Entender las cosas de la Compania. — Vease que entien-
dan las cosas de la Compania, quanto haze a su proposito, como
las nueuas edificatiuas de mas partes, con que se animen y con-
firmen, etc; y en general oyan, vean, lean, traten lo que puede
confirmarlas en sus propositos, y no lo contrario.
15.° Confirmar los propositos f. — A los que tienen las cosas
bien vistas, si el instituto iuzgasen con gran claridad que Dios les
diese, serles conueniente, podrian como Jacob dexar algun me-
morial de lo que Dios les da a sentir, y renouar sus propositos y
stablecerlos segun la deuotion Dios le[s] diese g 14.
16.° Alguna mortification notable. — Para no poder tornar al
mundo, ayudan algunas mortiricationes, que declaren que hom-
bre Ie tiene debaxo de los pies, como es pedir por Dios, pedricar
en plazas y semejantes cosas, que quien las haze, es menester no
sea del mundo, donde son summamente vergoncosas; y esto se
gana con mortificationes, vltra de que se impetra gratia ,s.
1 7.° Exercitios de charidad. — Hazerlos exercitar en obras de
charidad, como en seruir enfermos, etc, donde se impetra gra-
e Omiss. a Po. — f Loco horum $ verborum, prius erat, Votos.
— g Haec paragraphus ita prius scripta fuerat: Si las cosas bien vistas,
y el instituto se juzga ser a sus prop6sitos, seria bien que se estableciesen
con votos, ddndoles Dios deuoti6n de hazerlo.
9
Cf. Constit. part. III, cap. I, n. 12
10
Ibid., n. 15.
11
Ibid., n. l3.
12
Ibid., n. 1 r.
13
Ibid.
14
Cf. Ibid., n. 22 et Decl. T.
li
Cf. Exam. gener. cap. 4, n. 12.
IXDUSTRIAE.— SeRIEI I, 3.a 7^7
tia, cuyo effecto es stabilirse en todo bien l6, Las obras de justi-
tia, como cibo de la anima, tambien la fortifican
18.° Buen rostro. — Muestreseles a todos buen rostro y hu-
mano, quando particular razon otro no demanda; pues, aunque
en todas partes donde se rije multitud, es necessaria la mezcla
de temor y amor, pareze que specialmente en est[a] Compaflia es
el spiritu de amo[r] principal, con no faltar el otfro] 1T.
19.° Charidad fraterna. — El amarse in Domino vnos a otros,
los hara tambien stables; y asi todo lo que ayuda la charidad fra-
terna, es vtil para esto, como es oyrla predicar muchas vezes, y
predicarla o leerla, etc. 18.
20.° Moderado tratamiento. — Ei mediano tratamiento del
cuerpo, y no les dexar padezer demasiada falta en lo fol.ttv. tem-
poral ayudara no solo de parte del animo, que tendra menos oca-
sion de tentarse, per[o] aun del cuerpo, que podra mejor conser-
uar la salud 19. Algunos por particulares razones es menester
[dispensar] h desta regla.
21. No consentir excesso en mortificationes.— Por lo mesmo
no es de consentirles (quando son hombres que de suyo corren)
que trabajen [de]masiado , ni vsen demasiadas mortificationes,
pues moderata durant, y para seruir [a] Dios y los proximos a la
larga, es menester no destruir el cuerpo 20.Esto se entiende quan-
do en alguno no vfbiere?] particular razon de dexarle correr, que
[a veces] la discretion sale de la via comun por mayor [perfec-
tion].
22 Cuydado en enfermedades — En las enfermedades es de
tener dellos competente cuydado ", y vsar los medios que Dios
[pro]uey, de medicos, medicinas, comer, seruicio. etc: y si vbie-
se algun enfermero, de Dios llamado specialmen[te a] esta obra
de charidad, no tendrian otros [causa] de enfermar por curar
vno, como acaece, porque todos concurren a vn enfermo: vno
■enferma y desconcierta la rnedia casa \
23. [Haya un visitador] K — Para todas estas cosas corporeas
mucho pareze necessario que aya vno com[o] visitador, que sepa
las cosas corporales que faltan a los de casa, ynforman[do]se de
cada vno por menudo, para referir al ministro o superior; y esto
podria hazer el sotomfinistro]; y specialmente la visitation se
haga de tres en tres meses, a las 4 partes del ano, y specialmente
h Omiss. a Po, — > In i?is. post § 22. am sequitur 2j.a quam suo loco
damus. — j Omiss. a Po.
16
17
18
19
20
Constit. part. III, cap. I, n. 22.
Cf. ibid., part. VIII, cap. 1, Decl. G.
Ibid., part. III, cap. I, nn. 18, 21.
Ibid., cap. 2, n. 3.
Ibid., n. 5.
21 Ibid.. n. 6, Decl. G.
POLAXCI COMPLEMESTA.— T. LT. 47
738 POLANCI COMPLEMENTA
a la entrada del inbierno. Sin estos tiempos, siempre que neces-
sidad se viese, ha de entender en ella el visitador y referir al mi-
nistro ".
24. [Buen confetor] k. — Como esto vltimo es para la conser-
uation del cuerpo, asi para todas las cosas ante dichas , que a la
conscientia toquan, y en [ge]neral para la conseruation de la
gente de casa, vn buen confessor creo sea importantissimfo],
que, sabida la conscientia y tentationes, etc, remedie diestra-
mente, etc; y en el mesmo cre[o] aya gran importantia para me-
jorarlos en el spirito y toda virtud; y a la causa pareze de[ue] ser
persona escogida \ y vna, para que sepa las conscientias de todos,
en manera que todo[s] se ayan de confessar con ella , o con su
licentia; saluo si fuesen sacerdotes , que estos tales pu[e]den,
offresciendose necessidad, reeonciliarse con otro; pero al fin de
la semana es bien se confiesen de todo con el confessor ordi-
nario 23.
25. [Saber lo que se hace en casa] m.— -Para todo estoes su-
mamente necessario que el superior del collegio o casa sea [hom]-
bre de cuydado, y le tenga specialiss[i]mo de saber todo lo que
pasa, y remediar lo que se puede. Sabralo de los de casa por in-
formation de vna o mas personas, que tengan cargo de infor-
marse [para] referirlo, como seria el sottoministro, o maestro de
nouitios, o otro " S4. Si la cosa fuere tal que sea menester referir-
la al preposito prouincial o general, se le podra scriuir por el rec-
tor inmediato; y es menester que [ni dej avisar se falte de alla
fuera, ni de aca de proueer en las cosas de importantia.
Muy ° importante pareze que algunos peccados mas graues,
como son de carne, [y] otros que tocan a todo el cuerpo de la
casa, los supiese el preposito; aun[que] es de considerar por que
via; pues no pareze la de confession ser tan a proposito, porque
no se podria proceder de la scientia que se tiene en confession,
para echar[los de] casa, etc; para ayudarlos no dudo que serui-
ria, quando no fuessen casos que meresciesen echarlos de casa.
Este punto quiere ser mas mirado 25.
26. [Renovar los votos] p.— Pareze ayudaria al stablezer los
studiantes y otros que tienen ya voto de la Compania y viuen a
sus espessas, el renouar cada ano sus propositos y votos con que
entraron; porque si no perseuerasen en sus propositos, aclarasen
k Omiss. a Po. — ' escoijda ms. hic et alias in sequentibus. —
m Omiss. a Po. — n Seq. dc los de fuera se sabnS por letras, en las qua-
les se scriuira lo que fuere conueniente para la correcti6n oblitt. — ° Ante
hoc v. scriptum fuerat para los que estan en casa oblitt. — P Omiss. a Po.
82 Similia imperantur in regula 5.u officii ministri domus. Instit. S.J.
III, 135-
23 Constit. part. III, cap. I, nn. II, 12.
24 Ibid., n. 16.
25 Ibid.. n. II. Cf. Epist. P. Nadal, IV, 402, annot. I.
Industriae.— Shriei I, 4.' 739
los de la Compania; y si pareze cosa nueua, no es de marabillar,
pues lo es tener en tal modo ge[n]te en el studio. El tiempo de
renouar los votos dichos paresce deuria se[rj donde estan los
hombres mas bien dispuestos para con Dios, como es pascua de
resurr[e]ction, de la pentecoste, la natiuidad ".
fol.-lr. 4.a INDUSTRIA
PARA ADELANTARLOS EN LETRAS *
Las personas que se ynbian al studio. — Es de considerar asi lo
que toca al ynbiar al estudio como lo que al aprobecharse en el.
Mas para ver en esto lo que se deue hazer, es de notar que de 3
suertes de personas seynbian: vnas que por edad y ingenio dan
speranza mayor de passar adelante y ser de ueras letrados; otras
que no, pero pueden hasta vna cierta sufficientia proceder, para
ayudar a si y otros en confessiones, etc.; la 3.a suerte se podria
afiadir de algunos que se ynbian para aliuiar a los otros en mi-
nisterios corporales o spirituales, como para confessar, ser-
uir, etc. Es tambien de notar que, entre estos, algunos van a es-
tudiar a sus espesas, otros a las de ia Compania; item, algunos
van con votos de ser [de] a la Compania, y stan en su obedientia
firmes; otros tienen proposito, pero no voto, ni tal firmeza; item,
es cierto que en algunas partes se halla mejor aparejo de studiar
que en otras.
P.° Los de mas speranza a los mejores lugares. — Esto pre-
supuesto, pareze primeramente que los de mas speranza se yn-
bien a las mejores vniuersidades, donde ay mejor aparejo de es-
tudiar, si no fuesen ya tan adelante, que les bastase vn lugar de
recogimiento b, sin mucha ayuda de maestros y exercitio, etc.
2.° Los que tienen voto, a spesa de la Compaiiia. — Pareze
que los que tienen votos y son firmes en la Compania, se ynbien
donde se sustenten a espesa de la Compania, como es los colle-
gios; los que no tienen votos ni se dispusiesen a los hazer, po-
drian yr, si quisiesen, a sus espesas, y iuntarse con los nuestros,
pero no a costa de la Compania, como es dicho; porque despues
de averse sustentado y pasado adelante en sus studios en nues-
tra Compania, no les paresciese tomar otra manera de viuir, y
siguir otros disenos.
3.° Antes sean prouados en vida, etc— Pareze que antes que
al studio se ynbiasen, se debria ver en ellos alguna mortification
i del hombre viejoy algun gusto de las cosas spirituales, y que se
Omiss. a Po. — *> recoijmiento ms.
2»
Constit. part. IV, cap. 4, n. 5.
1 Haec industria respondet suo modo capitibus 3-6 quartae partis Con-
stit. S. J.
740 POLANCI COMPLEMENTA
inclinasen a tomar los studios como medios del diuino seruitio,
no por otro algun diseno de curiosidad, honra o intereses; por-
que si las letras no se edificassen sobre tal fundamento, no ser-
uirian para los fines que pretiende la Compania, de la diuina glo-
ria y ayuda de las animas, y del mesmo que studia 2.
4.° Vayan comodamente. — Tubiendo aviso del aparejo que
ay en lo temporal y en las letras en los lugares donde se ynbian,
con la comodidad de viatico que se pueda, se les de licentia; y
vayan en modo que, aunque tarden mas, danen menos a su salud.
5.° Aliuiarlos de las curas temporales.— Despues de llegados,
para aprobecharse no es bien que ayan de tener sollicitud de su
necessidad decomer, vestir, libros, etc, de lo qual en la 3.a In-
dustria deziamos tubiese alguno cargo, y de las otras cosas exte-
riores; porque lo menos que se pueda, se diuiertan en estas cosas:
y a la causa para aliuiar en esto ordinario y en los estraordina-
rios de enfermedades, pareze se emplearian bien algunas perso-
nas de buena voluntad, mas que de hauilidad para letras; porque
otramente ay mucha occasion de interruptiones del studio, y de
diuertirse del. Saluo con esto si alguna vez, para ayudar, se pu-
siesen en algo desto los studiantes; pero quando ay otro que ten-
ga la cura principal, el ayudar no distray tanto 3.
6.° No se distrayan con compafitas, etc. — No se distrayan
con ruynes companias del studio, ni con aver miedo al trabajo.
7° No tengan demasiadas deuotiones. — No sean demasiado
prolixas las meditationes y deuotiones, en manera que parte por
gastar en ellas mucho tiempo, parte por poner alli mucho affec-
to, parte porque se fatiga alli la natura, impida el aprouechamien-
to en el estudio 4.
8.° No se comuniquen al proximo mucho. — No se comuniquen
al proximo tanto durante el studio, que dexen de aprender con
que puedan a la larga seruirle; digo esto, asi del confessar, como
de fol.lv predicar o exercitar o conuersar; y a la causa los que
no tienen orden sacro, paresce que no debrian tomarle hasta con-
cluyr su studio. No ubsftantej esto, si algun lanze saliese de no-
table prouecho, no se deuria perder, de exercitar [oj confessar
alguno, etc; y si vbiese quien vbiendo acabado el studio, pudie-
se attender al [projximo, o que no estubiese para estudiar, sino
para ayudar, tomaria este cargo sobre [sij aliuiando los otros; los
quales tambien con exemplo y buena conuersation procuraran de
attraer otros a su instituto s.
9.° Remittirse. — No tirar demasiado la cuerda del arco en j
el studiar ni en otro algun exercfitioj, antes remittir el trabajoa
ratos, porque el animo recreado moderadamente durara en el es- >
* Cf. Constit. part. IV, cap. 3, nn, 1-4.
3 Ibid., cap. 6, et Decl. B.
4 Ibid., n. 3. "
* Ibid., n. 3, et Decl. C.
Industriae. — Seriei I, 4.a 741
tud[io], y euitara enfermedades, etc. 6. Hasta aqui ha sido euitar
inconuenientes.
10.° Buena intention. — Pero euitados estos, aun se deuen to-
mar otras ventajas, como disposition grande c para con Dios,
como es puramente buscar con el studio su mayor alabanza y
gloria en ayuda de las animas, y persuadirse mucho que esta ocu-
pation del studio, aunque pa[rez]ca de si algo remota, tomada
con tal fin, es muy sancta y accepta a su diu[i]na Magestad; por-
que no solamente el studiar tiene speranza de vtilidad futuraT
pero aun [de] presente, quando la muerte en el nos tomase, es
acto a Dios gratisimo, etc, y no meno[r] que el predicar, etc,
en tiempo del studio 7.
II.0 Moderadas deuotiones. — Como las largas de[uo]tiones
ynpiden, asi ayudan algunas moderadas, entre ellas specialmen-
te las que son enderezadas a la puridad de la [consci]entia, conio
es hazer su examen, y confessafr] y comunicar cada semana.
Tambien se deuria cada dia oyr missa, y algunas vezes hazerse
orationes bre[ues] mezcladas con el studio; y si paresciere al que
gouierna, tomaran alguna hora pa[ra] la meditation y oration
algo mas larga 8.
12.° Buenos maestros. — Tengan buenos maestros quanto se
pueda, y procurese que tomen cuydado de [los] studiantes, y los
studiantes sean continuos a sus lectiones, etc 9.
13.° Buena humanidad. — Los que no tienen latinidad a suf-
ficientia para entender, hablar, scriuir bien, la aprendan muy de
ueras; del griego y otras partes de humanidad, como es de rhe-
torica, poesia y historia, cosmografphia], los que tienen mas
tiempo y havilidad, pueden tomarlo; y en todo se vean no tanto
muchos, quanto buenos au[tores] 10.
!4.° [Los que no han de ser letrados] d.— Los que no son
para sperar dellos que seran letrados, por edad, o falta de salud
o deingenio, mas hasta vna sufficientia para ayudar al proximo,
ya pod[rian] con compendio de artes tomar alguna parte de theo-
logia mas necessaria para el prouefcho] proprio y de otros, y vso
del sacerdotio, como seria de virtutibus, et vitiis et passionibus,
y de sac[ra]mentis, et alguna suma para casos de conscientia, y
de la Scrittura, principalmente el testa[mento] nueuo con algun
buen expositor, y algo de los doctores sanctos, y otros libros
c Lectio dnbia. — d Omiss. a Po.
6 Cf. Constit. part. III, cap. 2, et Decl. D; part. IV, cap. 4, n, I; l3,
n. 5, et Decl. F.
7 Ibid., part. IV, cap. 6, nn. 1-2.
8 Ibid., cap. 4, nn. 2-3.
9 Ibid., cap. 6, n. 6.
10 Cf. ibid., cap. 5, n. i; et cap. 6, nn. 4-5.
742
POLANCI COMPLKMENTA
spirituales, siguiendo los mejores autores, y no curando de mu-
chos ll.
15. ° [Los que han de ser letrados} e. — Los que fueren para
mas, procuren de ueras studiar las artes y lo que en ellas se ley,
y de la th[eo]logia scolastica la mas segura, qual es la de S. Tho-
mas, approbada por la Sede ap[ostoli]ca, non tamen iurando in
verba magistri, en manera que no se de lugar a otras opiniones
mas verdaderas e[n] algunas cosas, aunque a vna mano se sigua
el doctor santo. Procuren tambien passar el tes[ta]mento viejo y
mieuo con pocos y buenos expositores, specialmente teniendo
cuenta con los que exp[li]can las difficultades de la lengua, que
nacen de las translationes y phrases estranas; en lo demas lo que
en el 13.0 y 14-° punto se dize toca tambien a ellos 12.
16 ° Ver mejor las materias mas necessarias.— Asimesmo
[ver] f las materias que m[as?] vienen a vso, con mas diligentia,
es cosa razonable, como las materias que se tratan con herejes, y
las que son muy importantes para predicar, confessar, etc. ls.
fol.7r. 17.° Estudien tiempo competente.— En qualquiera fa-
cultad studien tiempo competente, que baste para salir con lo que
se busca, no d[e]xando, por abreuiar, las cosas imperfectas; y no
seria de interromperlos facilmente sin gran caus[a] ,4.
18.° Exercltense. — No falten en casa y fuera de casa de sus
exercitios de studi[arj, los humanistas hablando latin, y repitien-
do y disputando, y sobre todo exercitando' el stillo en compo-
ne[r]; pero muy special cuydado se deue tener de las epistolas,
porque aunque el modo de hablar de las orationes de Demoste-
nes y Ciceron ayuden para el predicar, si ay discretion que dis-
cierna la decentia, en el hablar y scriuir epistolas pareze que
consiste el mas principal vso de saber bien latin. Los artistas y
theologos tambien, vltra de oyr sus lectiones y repetirlas, esne-
cessario disputen muy a menudo, con guardar toda modestia y
charidad,siendo diligentes, y que tengan susconclusiones,etc. 15.
19.° El rector sea cuydadoso.— Es menester que el rethor
tenga cargo de saber como cada vno haze su deuer. para repre-
hender o approbar, y, si es menester, punir; y como quiera, ayu-
dar a mejor hazer su debito 1S.
20.° Haganse extractos. — Todos, specialmente artistas y
theologos, debrian vsarse a hazer estos extractos de lo studiado;
y si algunos por si no pudiesen, ayudense de otros que los ayan
e Omiss. a Po. — f Deletum perperam a Po.
11 Cf. Constit. part. IV, cap. 5, n. 2, et Decl. C.
12 Ibid., cap. 5.
13 Ibid., n. I.
14 Ibid., n. 3.
15 Ibid., cap. 6, nn. lo-l3.
16 Ibid., nn. 9, 15.
Industriae.— Seriei I, 4.* 743
hecho mejor, porque con esto mejor se comprehende lo que se
estudia, y mas se imprime en la memoria; y quando la memoria
se perdiese, ay recurso al extracto: y para los que han de atten-
der a negocios spirituales, y con todo ello estudiar predicas o iec-
tiones, muy en menos tiempo y con menos embarazo de libros lo
haran, si tubieren estos estractos ordenados de sus studios, y al
fi[n] dellos podrian escojerse los que hombre mas estimase, o ha-
zerse vno nueuo dellos, y hazer dello vn libro o libros con vn in-
dice para hallar las materias 17.
21.° Ynbien sus compositiones, y auisen. — Dese aviso de lo
que leyn y oyen, y los humanristas ynbien sus compositiones, al
menos de tiempo en tiempo, como seria de vn ano o medio, para
que se vea como aprobechan; y asimesmo los artistas y theolo-
gos sus conclusiones a Roma o al prefecto prouincial, pero por
este tiempo a Roma 18.
22.° Vno tenga cargo de ver esto. — Aunque aya alla vn rec-
tor que tenga cuydado, paresce que debria vno aca en Roma to-
mar cargo particular de los studiantes para ver por menudo sus
compositiones y conclusiones, etc, donde podria tomarse tino
(con tener ya notitia de ias personas) para alargar o abreuiar el
studii), o enderezarlo de otra manera, etc.
23.° Ensayarse en leer. — Ellos entre si, quando fuessen
prouectos, pareze se avrian de exercitar tambien en leer, como
seria quando vno estubiese cerca del fin del studio, que tomase
de hazer vna lection, donde se ayudaria a si a entender y tomar
el modo de ensenar, y tambien podria ayudar a los otros. En el
predicar, si paresciese, podrian hazer lo mesmo 19.
24.° Recreation moderada. — Comer, dormir, reposar quanto
baste, ayuda a la doctrina, porque haze mejor entender las co-
sas, y mas continuar [y] g perseuerar en el studio; asi que tenga-
se manera que en esto no falten 20.
25. No los dexar enuegecer.— -Quando vbieren studiado lo
que basta, no es menester dexarles cebar demasiado, ni enuege-
cerse en el studio; y podrase dar auiso por el rector de los que
han acabado sus cursos; y ellos mesmos tambien scriuan, porque
se vea su voluntad y disposition de animo.
26. [Enviense informaciones] h.— Para todo lo dichoy lo que
se ha de dezir, ayudara que de todas partes donde se resciuen
estudiantes, ynbien information de sus partes y qualidades, iun-
to con sus nombres y con el successo, lo que vbiere notable de
su aprobechamiento, o lo contrario de studios y vida, para ver
% Perperam oblitt. a Po. — h Otniss. a Po.
17 Constit. part. IV, cap. 5, n. 8: et Decl. I, n. 16, et Decl. O.
18 Cf. ibid., Decl.L.
19 Cf. ibid., n. 18.
20 Ibid., cap. 4, n. I.
744 POLANCl COMPLKMENTA
como se han de ayudar, y si conuiniese trahsferir o despi-
dir, etc. ".
f©i.7v. 5.a INDUSTRIA
PARA ADELANTARLOS EN EL SPIRITU Y RESCIUIRLOS
A PROFESSION '.
Primero. Es menester ser spiritual. — Primeramente se pre-
suppone que no bastan letras sin spirito, antes danan en esta
Compania, quia scientia inflat 2, y que con ser necessaria la vna
parte y la otra, la parte del spiritu lo es specialissimamente, sien-
do no solo para el mas importante y para la Compania, que no
prodria valerse con h[om]bres animales, pero aun para todos [los]
proximos, que quien ha de retraherlos de la carne al spirito, es
menester que el sea spiritual; que como Dios vsa en las cosas
naturales de vn animal perfecto para engendrar otro, v como en
qualquier agente quiere que aya la forma que ha de introducir
en su effecftoj, asi en las cosas spirituales quiere que quien ha
de ser su instrumento para introducir humi[l]dad, charidad etc,
sea humilde, charitatiuo, etc; vltra de que el exemplo de vida
mueue mas que las palabras para que sedispongan los oyentes a
seruir a Dios.
2.° Es menester dar a ello tiempo. — Presuppuesta la neces-
sidad de que sean spirituales los desta Compania, veyse que es
necessario dar a ello tiempo: y aunque antes del studio muchos,
y otros en el mesmo studio han tenido conocimiento y gusto de
las cosas spirituales; porque con la occupation del entendimiento
comunmenfte] no queda el animo entero para las cosas del affec-
to, acabada la scuela de letras, parece se debria tomar algun
tiempo para la scuela del affecto antes de entrar en esta relli-
gion, y para esto el tiempo de las probation[es] y esperientias es
bien ordenado despues de los studios de letras y antes de la profes-
sion, [en] el qual tiempo se estudien practicamente las virtudes;
y asi pareze que antes de s[a]lir a luz (comunmente hablando), y
de comunicarse a otros proximos, avrian de attender a si mesmos
en este tiempo, si particulares causas a otro no mouiesen.
3.° Insistir en conocer y gustar a Dios. — El ser spiritual con-
siste en el conocimiento y amor de las cosas spirituales, y obras
conformes a este amor, donde se sigue el menosprecio de las co-
sas temporales y abnegation del hombre viejo. Y porque aun
21 Cf. Constit. part. VIII, cap. I, Decl. N.
1 Quae in hac Industria explicantur, brevissime innuuntur in part. V
Constitutionum, cap. I, n. 3; et cap. 2, n. I; cf. etiam Exam. cap. I, nn.
et 12; cap. 4, n. 16.
1 ICOR., VIII, I.
Industriae.— Seriei I, 5." 745
comparando el conocer con el amar, precede el conocer a; aora
en este tiempo de la -probation ayudara para este dicho conoci-
miento y amor leer y meditar algunas cosas spirituales escogi-
das b, dando algun tiempo a ellas, que seria como hazer otra vez
los exercitios, insistiendo en la oracion y procurando de gustar
quam suauis est Dominus % v[t] gustato spiritu, desipiat caro. y
porque vea por su esperientia que es poco lo que se dexa para lo
que se h[a]lla, a quien dexa el mundo por X.°, }T podria ganar
buena vsanza de iuntarse con Dios entre las actiones; a lo menos
la memoria desto hara que menos affecto se ponga en las cosas
baxas, tubiendo conocidas las de Dios. Es verdad que tanto me-
nos avria que trabajar en est[o], quanto la persona estubiese mas
puesta en ella y vsada, aunque el renouarse, para todos siruiria.
4.° Apercibirse a la abnegation. — Porque no consiste en este
gusto huestra perfection, antes en las virtudes solidas y en la
obedientia y conformidad verdadera de la voluntad nuestra con
la de Dios; y porque nuestro instituto no es de tanta quiete, que
no sea menester romperla a menudo con occupationes varias por
ei prossimo, que distraya de la deuotion; es menester, entendido
esto, aperceuirse y afficionarse a lleuar la cruz de X.° como el
fuere seruido, con consolation o sin ella, exercitando las verda-
deras virtudes; y pareze que por esto se debrian desde entonces
inclinar las orationes y considerationes a adquirir deseos de la
verdadera abnegation de si mesmos, ayudandose de los exem-
plos de X.° y los s[antosJ, que inciten a querer imitarlos.
5.° Ponerla en practica quanto a la abnegation de la carne.-
Es menester poner en practica esta abnegation, mas y menos in-
sistiendo en vna parte que en otra, segun las inclinationes a las
quales ha de resistir. Contra la concupiscentia d[e la] carne se
toma la mortification della, donde entra todo lo que la castidad
y sobriedad ayuda, como son disciplinas y abstinencias de lo que
segun los sentidos deleyta, y otros trabajos o asperezas corpora-
les, en lo qual se pu[ej- tol.Hr. de dexar por vn tiempo a cada vno
a su deuotion, sino en quanto excede los limites de discretion;
per[o] c a quien mucho se descuydase, vbiendolo menester, po-
driaselo acordar el confessor. Como quiera que esto sea, cierto
pareze que quien tubiese vehementes passiones de carne, spe-
cialmente si dellas a vezes fuesse vencido, no debia d ser resce-
uido para hazer profesion ni ser coadiutor.
6.° De la concupiscentia de hazienda.— Contra la concupis-
centia de hazienda, o el vso demasiado de tomar todas sus co-
a 12 vv. praecedentia linea circumdncta notantur ut omittantur. Eo-
dem modo notata fuerant plura in n. I.°, quae postea fere iisdem verbis
dicuntur in 2.° — 1> escoijdas ms. — c Obscure scriptum hoc v. — d Con-
fuse hoc v. exaratum.
* Psalm. XXXIII, 9.
746 FOLANCI COMPLEMENTA
modidades, es propria abnegation no tener propiedad de cosa al-
guna, y en el vso comenzar a sentir la pr-ofession de pobreza,
como seria en andar sin dineros y mal vestido, etc. Con todo
esto es necessaria discretion para no perjudicar mucho a la salud.
7.° Contra la concupiscentia de honrra, etc. — Contra la con-
cupiscentia de honrra y grandeza es la abnegation propria tomar
lo contrario de su excellentia, como es attender a exercitios ba-
xos, seruir a todos, vestir pobremente, pedir por amor de Dios
en lugares publicos, predicar en los mesmos, y semejantes co-
sas, que derechamente van contra la reputation en que hombre
se tiene y quiere ser tenido; y desto publico, como mendicar y
predicar por plazas, pareze tienen mas necessidad los hombres
respettosos, y los no bien despegados del mundo, porque con ello
se vencen y establezen en su vocation, y se hazen inhabiles para
el mundo. Contra todas juntas estas concupiscentias ay algunas
experienzias, como es el peregrinar sin dineros, seruir en hospi-
tales o a otros enfermos, y semejantes, donde ay, vltra de la ab-
negation, aun mucho exercitio e de charidad.
8.° Contra la voluntad propria. — Mas adentro es la abnegation
de la propria voluntad, y lo que a la virtud de la obedientia toca,
que con ser en toda congregation necessaria, pareze lo es mas en
esta que en otras: primero, para el regimiento; porque andando
derramados y solos en partes varias y remotas f, si no tubiesen la
boca blanda paraeste freno, no podrian regirse g, y facilmente se
faltaria a muchas buenas ocasiones del seruicio diuino por esta
mala libertad: 2.0, para la conseruation, que pende de la vnion,
de la qual quanto mas se apartan con el diuidirse en varios lu-
gares los miembros desta Compania, tanto mas es necessario se
iunten y vnan con la vnion spiritual de voluntades, que no pue-
de ser sino guardandose la subordination de los miembros a su
cabeza diligentisimamente con la obedientia santa: 3.0, por la
qualidad de los miembros desta Compagnia, que como han de
ser a vna mano letrados y personas de cabeza, son mas subiec-
tos a quererse regir h segun su parescer y voluntad, y tanto
mas necessidad tienen de este exercitio: 4.0, por el fauor que los
mesmos probablemente tendran con principes y senores, con el
qual, si no tubiese para con ellos fuerza la obedientia, no se po-
dria hazer mas de lo que ellos quisiesen. Asi que por estas y otras
razones, siendo mas necessaria la obedientia aqui que en otras
partes, mucho se deben en ella exercitar antes de hazer profes-
sion, y despues, para que sea la obedientia no solo voluntaria,
pero alegre, presta, constante, humilde, simplice, sin querer ra-
zon de lo que se manda, aunque parezca irrational, con que no
sea pecado. Y a esto siruira: primero, hazer obedecer a personas
e exercitiio ms. — f Seq. donde no ay conventos oblitt. — s reijr-
se ms. — h quererse regirse ms.
Industriae. — Seriki I, 5.1 747
baxas, como [al] ' cocinero: 2.0, a muchos, como al sottoministro,
ministro, sin el preposito, aunque fuesen legos y de poca aucto-
ridad; porque el exercitio hara meior habito para obed[e]cer j al
superior, y por.que se aprenda en todos a obedezer a X.°: 3.0, ha-
zer obed[ec]er k en cosas baxas y contrarias a su voluntad, como
mendicar, predicar, etc, y otras, si se supiesen de sus inclina-
tiones, contra ellas se avrifa]1 de enderezar quien quisiese pro-
uar la obedientia: 4.0, hazer obedecer en cosas no razonables en
si, si no fuesen mandadas, como leemos de los santos Padres:
5.0, mandar imperiosamente,, no rogando, ni remittiendose a su
voluntad, ni dando razones de lo mandado: 6.°, mandar muchas
cosas vna tras otra: 7.0, que dure buen tiempo el estar debaxo
de otro, en los que son mas inclinados a soberuia, porque se haga
habito: 8, hazer que ellos manden a otros, porque viendo como
quieren ser obedecidos, vean como han de obede[zer] m: 9.0, no
hazer caso dellos, ni llamarlos vn tiempo para cosas mayores,
sino que sean puramente manos y pies, y no cabeca: 10. °, dar
buenas penitentias a quien nada en esto faltase: li.°, hazerles
predicar la obedientia en casa, porque todos lo sepan: 12. °, " pero
porque seria graue a vn animo grande esto, a no, lo tener pre-
uisto, se le avria de proponer al superior, y, segun le paresciese,
moderar todo esto: 13. °, quien se sin °.
fol.Hw. 9.° principal. De la abnegation del proprio juicio. —
Despues de la abnegation de la voluntad, mas adentro aun esta
la del proprio juicio, que por las razones dichas es especialmen
te en esta congregation necessaria. Ayudara a esto, primero:
que en lo que se offreziere duda, aun en sus cosas, se aya de de-
xar juzgar de otras personas, que siendo de letras y buena cons-
cientia, y bien informadas, sobre dezir missa y hazer oration,
debe creer, quien soberuio no es, que entenderan mejor la ver-
dad que el solo, specialmente en su causa, donde pocos son bue
nos juezes; y quien a esto no se dispone, no es para congrega-
tion: 2.0, pareze ayudaria que se tomase la mano de mostrar, a
quien tal fuese, su error, asi el general del ser de su cabeza, como
el particular en lc que siente mal; y declarandosele mas vezes,
probable pareze que se fiara menos de su iuycio: 3.0, mostrar de
hazer poco caso de su parezer, no le llamando p a cosas de con-
sejo,o si le llaman, de mejor gana tomando el parez[er] de otro, si
igualmente fuese bueno: 4.0, no le sea licito dezir ni mostrar que
le pareze mal cosa de las que se aprueuan y consienten en casa,
para con gente de fuera, ni otros de casa, saluo si al mesmo su-
perior, o algun official, le dixese lo que notablemente paresciese
» Oblitt. perperam a Po. — J obedcer ms. — k obeder ms. hic et
paruni infra. — ' Litt. omissa a Po. — m ^ litt. per()eram a Po. oblitt .
— n Obscure exaratus hic num. — ° Sic, sensu tmperfecto, et relicto
spatio pro aliqaot versibus, desinit fol. Sr. — P llamado ms.
748 POLANCI COMFLEMENTA
importar: 5.0, no de parezeres ni consejos a otros sin serle pe-
didos, antes se le mande que attie[n]da a juzgar y condenar sus
solos defectos, teniendo estos continuamente ante los ojos, y en
tre ellos este de la dureza del proprio judicio: 6.°, si faltase en lo
dicho, darle penitentia, etc.
[-0] q. Exercitios de prudentia. — El ro.° punto principal es
vltra de las prueuas de abnegation, probar en exercitios donde se
mu[estre?] prudentia, si la ay, como en regir, etc, siendo minis-
tro o sottoministro, o su vicario, porque se vea para quanto es.
[11] r. Exercitios de confessar, etc— El n.° prouar en exerci-
tios de nuestra profession, como confessar y predicar dentro o
fuera de la tierr[a], attendiendo asi la habilidad para hazerlo
bien, como el sufrimiento del trabajo, po[rque] de todo esto se
tomara tino para ver si es apto o no para la Compania; y si lo es,
en que se ha de poner cada persona segun lo [que] muestra te-
ner o no tener.
12° Constantia. Preparation para professar. — Vltra de todo
lo dicho es menester muestre fortaleza y constantia en sus pro
positos y cosas, para lo qual ayufdara] el tiempo algo largo s de
las prueuas, vltra del de los estudios; y al fin deste tiempo, an-
tes que se haga profession, pareze se le debria dar algun tiempo
para con mas recol[ec]tion y deuotion hazer su oblation a Dios,
y professar.
fol.llr. 6." INDUSTRIA
PARA INSTRUYR PRATICAMENTE EN LOS MEDIOS QUE VSA LA
COMPAGNI\ PARA SERUIR A DIOS Y AYUDAR LAS ANIMAS \
Es menester a quien entra en campo que sepa vsar de las ar-
mas con que ha de combatir, y que el que en esta Compania sir-
ue a Dios, despues del studio speculatiuo, que tenga ei pratico,
para saber vsar a honrra y gloria diuina de los medios, con que
se ayuda el proximo a bien viuir y morir 2.
Primero medio: de confessar. — Vno de los medios mas vtiles
y necessarios es la confession, y de los mas difficiles de bien
exercitar. Para ello, sin el studio speculatiuo, ayudaria: primero,
tener vna tabla o sumario de los casos reseruados: 2.0 otra de las
excomuniones o censuras, para que se vea , sin otras vtilidades,
por si tiene jurisdiction o no para absoluer; y si la tiene, que
q Omjss. a Po. — r Omiss, a Po. — s Non clare dispicitur iitrum
largo an largetto scriptum sit.
1 Quae in hac Industria exponit Polancus, habentur succinctius in Con-
stitutionibus S. J., part. IV, cap. 8. Animadvertas plura compendia, quae
hic enumerantur, procedente tempore a Polanco edita esse. Cf. Polanci
Complem. I, xxi.
2 Cf. Constit. part. IV, cap. 8 n. I.
Industriae.— Seriei I, 6.a 749
quite antes el embarazo: 3.0 las formas extraordinatias debri
tener tambien sacadas, si ha de vsar dellas: 4." otra de los casos
de restitution: 5." vn sumario del interrogatorio para saber los
pecados: 6.° otro breue de los remedios dellos: y.° vna breue
instruction para bien y prudentemente vsar este officio, sin su
dano y a prouecho del proximo. [Aqui] a entra el [instrui]r,
consejar, reprehender etc: 8,° sin todo esto ayuda vsarse a oyr
desde aca, y hazer reflexion sobre su confesion, para ver en que
aya faltado, o que aya bien hecho para continuarlo 3.
2.° Para comuHicar. — Para el 2.0 medio, que es de la missa
y el sacramento de la comunion, primeramente es menester, vl-
tra de la intelligencia y deuotion interna, que exteriormente este
bien en las cerimonias, tomando specialmente las de Roma, por-
que son mas vniuersales, en todo mirando mucho a la edification
del proximo, para lo qual son importantissimas las cosas de fue
ra; 2.° tenga pensada la disposition que deben lleuar para comu
nicar deuotamente los que van a este santo racramento, accomo-
dandola a los subiectos, y instruyendolos en ella en confession,
o al tiempo de comunicar, o en otro tiempo; 3.0 tenga tambien
pensado lo que puede mouer a frequentar este santissimo Sacra
mento, y conseruar el fructo del , para dezirlo en el tiempo que
oportuno fuere 4.
3.° Para los Otros sacramentOS. — Para los otros sacramentos
de baptismo, extrema vnction, matrimonio; primeramente ad-
uierta que no es tanto de nuestra profession administrarlos, quan-
to los dos dichos; porque los curas, aunque poco idoneos, sue-
len para esto bastar; pero si necessidad o vtilidad constriniese,
lo 2.0 se note de tener bien sabidas las formas destos sacramen-
tos, y aun las cerimonias se miren muy bien, segun el vso de la
tierra.
4.° Del predicar. — -EI4.0 medio, y muy proprio de la Com-
pania, y de muy vniuersal prouecho, es el predicar, el qual offi-
cio, despues del studio asi de la scholastica como de ia positiua
theologi[a] b, requiere: primero tener a mano las materias que se
han de predicar, digo las comunes, [esto] es de los vicios y pe-
cados, y sus causas, y lo que induce a detestarlos, y los reme-
dios, asi de las tentationnes para no ser dellas vencido, como de
los defectos incurridos, para salir dellos; y al contrario, de los
preceptos de Dios, virtudes y obras buenas, y de los motiuos
para amarlas, y medios para aquistarlas: aqui entran las exhor-
tationes a freqiientar los sacramentos, y el modo de disponerse a
ellos para resciuir fructo dellos, etc: y esto se debria tener en
a Charta attrita, sicut in subsequenti v. instruir. — b Attrita charta
hic et infra in v. esto.
3 Constit. part. IV, cap. 8, n. 4, et Decl. D.
4 Ibid., nn. 2, 4.
750 POLANCI COMPLEMENTA
extractos, o como mas a mano se hallasen: 2.° ayudara tambien,
para quien despues tendra falta de libros o tiempo, tener vistos
(y con special studio, enderezado este fin) los euangelios del ano,
specialmente los dominicales y otros dias en que se suele predi-
car; porque sobre esto facilmente se armara el sermon, acomo-
dado a personas y lugares, etc; y esto en extractos estaria bien:
foI.Ov. 3.0 tenganse en vn breue compendio los preceptos co-
munes de predicar, donde ay lo que ensegna la rhetorica y doc-
tores sanctos, con preceptos y con su vso proprio: 4.0 el oyr bue-
nos predicadores ayuda para osseruar y imitar, y tambien par[a]
euitar si algo des[di]giese: 5.0 es menester ensayarse y exercitar-
se; y esto podria hazerse al fin del studio en los collegios, y en
casa el tiempo de las probationes, y en algunos monesterios:
6.° vn corrector bueno ayudaria mucho, que, si fuese menester,
en el campo los hiziese exercitar la voz c y mudarla, y componer
los gestos y desemboluerse y tomar animo, etc: 7.0 mucho ayu-
dara que el mesmo que predica, haga reflexion sobre sus sermo-
nes, y not[e] las faltas que tiene familiares, para huyrlas, tubien-
dolas ante los ojos, y lo bueno par[a] proseguirlo 5.
5.° Leer. — El 5.0 medio es de leer, tambien muy proprio
desta Compania, y vtil para ensenar y mouer el pueblo. Ayuda-
ra para ello: primeramente tener bien vistas algunas cosas, [para]
leerlas donde quiera con demonstration de doctrina y vtilidad,
como serian alguna[s] epistolas de S. Paulod, y algun euangelio;
y este trabajo avria de estar tomado; y los extractos suplirian la
falta 'de libros y tiempo: 2.° tambien ayudaria tener notadas las
reglas de bien interpretar o ensenar par[a] guarda[rlas]: 3.0 ayu-
daria el obseruar a otros que lean bien, para imitar: 4.0 exerci-
tarse; que se podria (como dixe del predicar) comencar al fin del
studio, y despues en casa, como las fiestas, y tener tambien co-
rrector, vt supra: 5.0 es menester de los lugares communes, que
dixe arriua, tener algunos a mano; y buscando oportunidad, in-
gerirlos para exhortar a dexar los pecados y vicios, y a osserua
tion de la diuina ley y vida x;ana.; y la ultima parte podria yr
entonada como pr[edicando?| 6.
6.° Dar exercitios. — El 6.° y propriissimo medio de los de la
Compania es el de los exercitios; acerca de los qualfes] primera-
mente .es menester tenerlos entendidos, con sus anotationes y
avisos, y asi scrittos [en] la memoria, o a lo menos en vn Hbro o
papel que se tenga a mano: 2.0 seria menester tomar vsanza de
darlos a algunos donde menos se aventura[sej en no acertar, y
estar muy sobre aviso, haziendo reflexion sobre lo hecho en no-
Emendat. ex dar vozes et delet. alzar. — d Pauo ms.
Constitui. part. IV, cap. 8, n. 3, et Decl. B, C.
Cf. Ibid., n. 3, et Decl. B, C.
Industriae.-Srriei I, 6.» 75I
tar que dana o ayuda, para mejor hafzer] esto adelan[te]: 3.0 es
menester que este aparejado vt reddat rationem omni poscenti
de los exercitios, specialmejnte a] personas de gouierno y aucto-
ridad, y que sepa dezir asi de los effectos que Dios [por] esta via
ha hecho a seruicio tanto suyo, como de la substantia dellos, en
que consiste y de donde [tielnen efficatia, etc; y esto se debria
tener pensado en modo no solamente bastant[ej para defender,
pero attractiuo de los que oyesen para desear de hazerlos e, el
qual se podri[a] mas vsar con los [que die]sen speranza de a[pro-
ue]ch[a]m[iento]: 4.0 mire a quien los da; porque si la persona no
es capaz, o no da speranza de mucha gan[an]tia spiritual, no es
bien occuparse mucho con ella; pero en general hablando, lo[s]
exercitios de la primera semana, y algunos otros faciles, como
del modo de orar, etc, [cer]ca los preceptos, etc, se pueden dar
a muchas personas; los demas no, si no fuese a personas de quien
mucho se sperase, o de vtilidad comun, como si fuese gran p[er]-
sona, o en special de la Compania, como fuese subiecto apto para
ella, o persona que quisiese emplearse en fauorezerla: 5 ° los
que vbieren de entrar, trabajese [con] ellos que entren muy des-
nudos de su propio querer, y resignados en las m[a]nos de Dios,
y con gran voluntad y speranza de mucho ayudarse, dexando
todo lo que distray, etc, como en los exercitios se dize fol.lOr.:
6.° si se viese que no quieren los que se exercitan dexarse regir,
yendo a su modo, y diesen poca speranza de hazer gran fructo,
podriase buscar alguna buena manera para dexarlos antes de aca
bar los exercitios: 7.0 a los que los han acabado, es bien dexar-
les el modo de entretenerse, y crecer en la via de Dios con los
sacramentos freqiientados, con las meditationes y orationes y
obras pias opportunas y proportionadas a los que se han exerci-
tado 7.
7.° Conuersar con el proximo. — El 7.0 medio es de la con-
uersation, la qual suele ser de mucha importantia fpara llebar ade-
lante la obra de Dios o desbaratarla. No dire aqui por menudo
de quienes se deue euitar, de quienes admittir o procurar la con-
uersation, y de que cosas y en que modo se deben tratar tan va-
rias suertes de hombres, aunque es consideration que quiere ser
mirada diligentemente, pero adelante se dira algo della. A esta
conuersation perteneze el visitar pobres y enfermos en hospita-
les o fuera dellos, aconsejar, consolar, reprehender, attraher a
los sacramentos y virtudes buenas obras, como limosnas, etc
8.° medio es la doctrina x !ana. — El 8.° medio es enseflar la
dwctrina x.'ana a los mochachos y gente simple; a esto sirue pri
e 13 vv. seq. presse admodum scripta sunt. Quae legi nequennt, more
nostro supplemus. — ' Emend. ex II 7.0 mezo e de la conuersatione, qua-
le suole essere vtillissima.
Constit. part. IV, cap. 8, n. 5, et Decl. E.
752 POLANCI COMPLEMENTA
mero tener escrita en breue la doctrina christiana, como se ha .
de proponer; como es la exposition de los mandamientos, articu-
los, etc: 2.° informarse y entender como sera accepto en la tie-
rra; y si lo fuere, tener forma de atraer mochachos por via de
los padres o maestros, etc: 3.0 mirar bien el modo de ensenar
los tales, acomodandose a su poca capacidad y studio, etc; y
esto tambien quiere mas particular consideration 8.
9.° Ayudar a morir. — Como en los 8.° medios dichos la
Compagnia ayuda al proximo a viuir, asi en el 9.0 ensena a mo-
rir x.'anamente; que cierto quanto es la necessidad de socorro
mayor, y mayor la importantia deque la persona sea socorrida,
tanto la obra es mas charitatiua y prouechosa, si bien se haze.
Para esto primeramente es menester tener vn sumario del modo
de ayudar a morir, y de socorrer a las necessidades que en aquel
trance occurren, de tentationes, etc, y refrescar la memoria para
quando fuese menester vsar de lo preparado: 2.0 es menester te-
ner mucha consideration del visitar tales personas, en manera
que se vaya donde ay mayor necessidad, y se spera mayor serui-
cio de Dios: 3.0 que no vse tanto, que periudique a las otras ocu-
pationes mas vniuersales, ni a la salud propria mucho transno-
chando, que no seria cosa duradera 9.
10.° IVIedio vniuersal: de tomar todas las ventajas y huyr los in
COnuenientes. — 10. ° A quien por varias partes discurre, confor-
me a la profession de la Compagnia, mucho pareze ayudaria te-
ner en general considerado el modo de proceder que avria de te-
ner qualquiera persona de su instituto, y preuistos los inconue-
nientes que suelen y pueden acaezer, y las ventajas que para
mayor seruicio diuino pueden tomarse g, IbJ.lOv. y el vso de
los medios dichos, qual aya de ser conforme a lugares, [per]so-
nas, tiempos, etc 10; y esta cosa es digna de ser tratada con dili-
[gen]tia, porque aunque la discretion en particular haga esto
mesmo, ayu[da]rase de los avisos dados en general. En la 9.* in-
dustria se dira desto m[as] a la larga.
II.0 Scriuirnos aca. — El u.° es el modo de scriuir para dar
al superior prouincial o general aviso de tod[o] lo que passa, ob-
seruando las reglas que se scriuieron para este efffecto] ".
12.° La oracion. — Para ayudarse generalmente con todos los
medios dichos, es necessario no confiar principalmente en todo
lo huinano que se ha de vsar h, sino en la ayuda diuina, y con la
oracion instar a menudo ant[e] Dios, asi para que nos de estos
g Infra vers. scriptum est et oblitt. del qual se dira en la 7.a industria.
-h S vv. praeced. dubiae admodum lectionis sunt.
8 Constit. part. IV, cap. 8, n. 6, et Decl. F.
9 Ibid., n. 7, et Decl. G.
10 Ibid., part. IV, cap. 8, n. 8.
11 Cf. Monum. Jgnat., ser. I.", I, 544 sqq.
Industriae.— Seriei I, 7." 753
medios de su seruicio, como para que nos haga vsar bien dellos,
v con el effecto que deseamos.
13° Hazer reflexion sobre 'l su modo de proceder. — Despues
de la oracion es importante el mirar algunas vezes, como de vn
lugfar] alto, toda su obra como procede, y que medios de los di-
chos sean mejores para el bien [del] proximo para insistir mas o
menos en vnos o en otros, considerando en que ha errado parfa]
euitarlo, en que acertado para continuarlo. Porque con esta re-
fiexion sobre sus actos proprios se podria alcancar prudentia y
destreza mfayor] en vn ano, que en muchos que hombre fuese
en esto descuydado, aunque a[ten]diese a las mesmas opera-
tiones.
14.° [Los nuevos acompaiien a los viejosp. — Ayudara gene-
ralmente para todo, que los soldados nueuos acompagnen [a] los
viejos algiin tiempo y aprendan dellos; y que aya quien tenga la
rienda a los que mucho corren, y den espuelas a los que poco,
no dexen enganar a l[os] que tienen poca experientia, enderecen
los que torcieren, y corrigan todo lo que menos bien se hiziere;
que con mucho menos dano errara quien tiene de cerfca] el co-
rrector, o preuenido dexara de errar.
fol.llr. 7.» INDUSTRIA
PARA REPARTIR LOS INSTRUYDOS a DONDE MAS
FRUCTIFIQUEN l.
Esta b repartition de los que estan ya para trabajar in vinea
Domini se haze de tres maneras: Vna por via del papa, que pue-
de mandarnos sin dexarlo a la election del superior y Compania:
otra por via de los superiores de la Compania: otra por cada vno
que teniendo comission para ello, de vna parte se muda a otra '.
EN LA PRIMERA SE NOTAN 6 COSAS
[l.a] c No repugnar. — Vna, que si con determinada voluntad
del pontifice se ynvia persona cierta y a lugar cierto, no ay ma-
nera para repugnar, segun el voto y instituto de la Compafiia s.
2.a Informar, etC. — Que quando se tubiese tal noticia de la
1 sobre sobre ms. — J Omiss. a Po.
a instuidos ms. — b Tota haec paragraphus et tres sequentes usqne ad
abaxo se dira obliteratae videntur linea ducta a summo deorsum. Tamen
eas retinendas censemus, ne manca haec Industria remaneat. JdemintelH-
gas de duabus haragrafhis paulo inferius sub his titulis lntenci6n recta
et Oraci6n positis. — c Omiss. a Po.
1 Haec industria respondet septimae parti Constitutionum S.J.
2 Cf. Constit. part. VII, cap. I, n. I.
3 Cf. bullam Pauli III Regimini militantis ecclesiae.
POLANCJ COMPLKMENTA.— T. II. 48
754 POLANCI COMPLEMENTA
mission, que se pensase no seria fructuosa, o menos que otras,
para el seruicio de Dios, o quando la persona nombrada no pa-
resciese tan al proposito como otra, o pudiese entender en mejo-
res enpresas, que se podria procurar, con los medios que se ha-
llasen, que el papa, o quien su auctoridad tiene, mudase parezer;
a la rin quedando de obedezer 4.
3.a Persona idonea. — Si determinada la impressa, se dexa al
superior escojer la persona, podra tomar la que mas al proposito
fuere, y mas sin dano de otras enpressas 5: )r esto se iuzgara como
abaxo se dira.
4.a Wlodo conueniente. — Quedara que vayan en el modo que
mas credito se les de, y mas se obliguen aquellos a quien es yn-
biado, con letras de encomiendas y fauor, y que den testimonio
de la persona que es 6.
5.a Avisar del fructo. — Avisando al superior del fructo que
se haze, se podra ver si es bien procurar que se abreuie el tien-
po de la mission o no, y si no se limitasse tiempo ninguno, es-
tando 3 meses, en lo demas se podrian conformar con el fructo
que se haze o se spera 7.
6.a Salir a lugares vecinos. — En el lugar limitado si se vbie-
se de alargar la residentia, se le podria avisar, que, viendo oca-
sion para mas seruir a Dios con ausentarse por algunos dias
para ayudar los pueblos vecinos, la tomase; porque despues de
hazer fructo fuera, sera mas deseado dentro del lugar principal
de su residentia 8.
SI SE REPARTEN POR LA 2.* VIA, QUE ES POR ORDEN
DEL SUPERIOR
Primero. Intention recta. — Es menester para bien acertar,
primeramente tener la intention recta de ynbiar donde Dios mas
seruido sea, y el proximo ayudado 9.
2.° Oracion. — Rogar a Dios y hazer que otros lo ruegen
tambien, que quiera ynbiar sus operarios a la parte de su vifia,
donde mas ella se ayude, y se glorifique su santo nombre 10.
3.° Necessidad de los proximos. — Mirese donde ay mas ne-
cessidad de los de la Compania, o por falta de otros obreros, o
por la miseria y enfermedad o peligro de los proximos, que esto
mucho ynporta para que se aya de socorrer a vna parte mas que
a otra ".
4.° La disposition dellos. — Porque donde se spera mayor
bien del proximo y mayor gloria diuina, alli antes deuemos acu •
dir, mirese vltra de la necessidad, donde es verisimil que mas se
fructificara con los medios que vsa la Compania, id est, donde
4 Constit. I. c. Declarat C. 5 Ibid., cap. i, n. 4.
6 Ibid., Declarat. G. 7 Ibid., n. 6.
s Ibid., n. 7. 9 Ibid., cap. 2, 11. 1.
,u Ibid. " Ibid., Declarat. D.
Industriae.— Seriki I, 7/ 755
las personas con quien se ha de tratar, prometen mas aproue-
chamiento, como vn pueblo o gente que suele comouerse mas,
que otra que suele menos gustar de las cosas de Dios d. Asi que
donde se viese la puerta mas abierta y mayor disposition y faci-
iidad en la gente para aprouecharse, por ser deseosa y afficiona-
da, y buena de comouer al bien, seria de ac[u]dir primero, por-
que es verisimil que estos tales haran mayor prouecho l*.
5.° A principes. — -Porque el bien quanto mas general es mas
diuino, y porque aprouechandose los principes seglares, o seno-
res grandes, se haze generalisimo el aprouechamiento de los
subditos, quando semejantes requiriesen con deseo de tener cer-
ca de si algunos de la Compania, seria conforme a churidad yn-
biarselos 1S.
6 ° A obispos. — Por la mesma razon del bien general, si los
obispos demandasen alguno para ayudarse del en las cosas de
su obispado, seria de darsele (quando vbiese), porque podrian,
ayudando la cabeza y miembros principales, ayudar todo el obis-
pado grandemente 14. Lo dicho entiendo quando tales personas
quisiesen ser ayudadas de veras, o emplear los de la Compania
en cosas vniuersales y de importantia, no para tener los desta
Compania en vn lugar determinado como vn cura, etc.
fol.llv. 7.° Pueblos grandes. — Por la mesma causa del
bien mas general, a grandes pueblos o gentes, de mejor volun-
tad que a pequenosse avrian de ynbiar, como a las Indias, y aca
a grandes ciudades y senorios 1S.
8.° Donde se speran obre[r]os. — Por la mesma razon, a luga-
res donde se podrian ganar otros obreros, como en vniuersida-
des, e[tc.], y donde con personas doctas y famosas se sperase
fructo l6.
9.° Donde ay collegios, etc. — Tanbien, porque el bien desta
Compagnia es todo ordenado al bien comun. donde vbiese colle-
g[iosJ o casas della, pareze que, para el augmento dellas, seria
conueniente, ceteris paribus, que vbies[e] alguno que trabajase
in vinea Domini 17.
10.° Donde ay speranza de fundation.— A la causa, donde
vbiese personas que fauoresciesen la Compania, y de quienes
por sus facultades y por senales que dan, se pudiese sperar algu-
na fundation de coilegio para ella, et[c."J, paribus ceteris, alli se-
ria de inclinar para que la buena obra vista en seruicio de Dios
les hiziese tomar animo de ayudar al aparejar obreros para ella.
d Sequentia ad finem usque hujits paragrahhi constituebant prius nu-
merum /j; seci liuic /oco insereuda indicant signa in marg. posita cum hac
notula: verte folium.
1S Ibid.
12 Constit., 1. c.
u Ibidt I5 Ibid.
i6 lbid_ 17 Ibid.
756 POLANCI COMPLEMENTA
II. ° Donde no ay buena fama — Al contrario, donde se enten-
diese que tenia mal nombre la Compania por alguna caufsa],
para remediar a esto seria de cargar la mano* alli, specialmente
siendo lugar d[e] hazer del cuenta, buscandose vias para ello, y
ynbiando gente escogida e que conuenciese de mentirosa la
fama f "*.
12.° Que personas se ynbian a principes. — Pero porque no
basta mirar en las enpressas y lugares para bien repartir los
o[b]reros, si no se mira la qualidad dellos, lo 12.0 que se debe
mirar es, que para tratar con periados, principes y personas gran-
des y de respecto son g mas aptos los que se senalan en pruden-
tia y destreza de, conuersar, y tienen apparentia, aun corporal,
gracia y auctoridad para tratar las cosas de semejantes personas,
que suelen ser delicadas, y es de suma importantia para acrecen-
tar o disminuyr el seruicio diuino acertar o [er]rar en vn punto
con ellos 19. El modo tambien de aprouechar en confessiones y
exercitios y consejos spirituales es para con los tales muy vtil, y
mas que la gracia de predicar, si estubiese sin lo dicho. Los que
son buenos para principes, lo son tambien para tierras suspectas
de stado, etc.
13.° A pueblos. — Ouando las enpressas son con pueblo, el
talento de predicar es muy lmportante con el confessar, [etc.] 20.
14.° & gente sotil y gruesa. — Para con gente delgadadeen-
tendimiento y mas instruyda por las predicas continuas, y [lo]
mesmo con grandes y sabios en el mundo, es cierto que los mas
doctos y letra[dos] y de mas apparentia, iuncto con spirito, son
mas necessarios 2|. Para con gentes mas gruessas los ma[s] sim-
ples bastaran, y de nienos partes humanas.
15.° Que se ynbien algunos juntos. — Vltra de las qualidades,
es de considerar el numero de los que se ynbian; y paresce que
a vna mano (vbiendo copia de gente) seria bien ynbiar mas de
vno, para que entre si se ayudasen e[n] lo corporal y spiritual, I
para beneficio mayor de los pueblos, que podrian en mas mane-
ras se[r] seruidos, de vno en predicas, de otro en confessiones y
exercitios, etc. h. El vnbiarmas o menos gente sera segun el fin
que se pretiende, y el aparejo de resceuirlos en el lugar adonde
van, y la copia de operarios que vbiere de la Compania 2\
16.° En empresas que importan. — En las enpresas de ynpor-
tantia es mas de tener respecto al fin que se pretiende en ellas,
e escoiida, et infra, n. 16, coier ms. — f Seq. 3 versus ad n. 4.^
translati. Vide annot. d — s sos ms. — h Quae sequuntur in hac para-
grapho habentur stib n. ig in ms., sed huic loco inserenda indicant siona
cum hac notula: Vide folium sequens.
18 Consiit., I. c. VJ Ibid.
in Ibid. 31 Ibid., Declarat. F
S2 Ibid.
Industriae.-- Seriei I, 7." 757
[que] al instruir y ayudar los nouitios: y asi con vn buen predi-
cador, otro o otros que fuessen buenos para conf[e]ssar, exerci-
tar, etc, serian muy vtiles para coger el fructo del que predi-
casse.
17.° En enpressas menores. — Ouando las enpressas fuessen
menores, podrian ynbiar con vno practico otro de los nu[e]bos,
que segun su talento podria ayudar a otros y a si, y ensayarse
en predicar, o confessar, o dar exercitios. o en todp; specialmen
te tubiendo a quien ymitar y con quien se aconsejar 23. Los que
no fuesen ' para ayudar en otro que lo corporal, no pareze que se-
rian tan a proposito para ynbiaV con vn otro solo, aunque donde
ay muchos juntos, como en collegios y casas, y quando se halla-
sen muchos en vna empressa, tendria lugar alguno tal K
folHr. 18.° [C6]mo se han de [mejzclar. — Pareze seavian
de emparejar dos tales, que el vno templase al otro, y asi se ayu-
dasen mas, como con vn feruente, animoso, entrometido,otro mas
circunspecto y recatado, etc, con tal que la differentia templas-
se y no viniese en contradictiones k 24.
19.° [Djonde los mas re[Cjios, etc. - Adonde se speran mas
trabajos del cuerpo, ynbiar gente mas robusta y sana de cuerpo;
donde ma}-ores contrastes de animo, ynbiar los mas constantes y
stables de animo, ceteris paribus *5.
20.° El modo de imbiar. — Despues de lo que a los lugares,
enpressas, personas, y numero y qualidad dellas toca, siguese
lo 20. °, que es el modo de ynbiar: y aquel modo paresce mas
conueniente, en que se alcancara, como arriua se dize, mas auc-
toridad nara con aquellos a quien van, y en el que mas ellos se
obligan a dar : credito y a hazer algo de bueno, como seria si
ellos lo deseassen y pidiessen por via del papa o perlados, o scri-
uiessen de comun al Padre preposito, etc 26.
21.° [D]el tiempo. - Tambien quanto al tiempo de las missio-
nes asi hechas, pareze se deue medir con el fructo que se haze
y spera, y la necessidad que en otras partes avra. A los predica-
dores menos tiempo les bastaria para comouer la multitud, y des-
pues podrian yr a otros: los confessores podrian detenerse mas,
para coger el fructo de las predicas 2?.
22.° [De]l ausentarse. — Lo del ausentarse a las vezes duran-
te la residentia, como arriba dixe, es vtil para el descanso pro-
prio y bien de los vecinos a quien visitan, y para hazerse mas de-
sear de aquellos con quienes reside.
i Emendat ex Mancebos que no fuesen. — J Hinc permixta sunt folia.
Vide dicta in annot. l, in l.a Industr. — k Sequuntur in ms. duo versus,
de quibus dictum in annot. h. — ' Lectio dubia.
23 Constit., 1. c. 24 Ibid., cap. 2, Declarat. F.
25 ibid. 26 Ibid , Declarat. G.
27 Ibid., Declarat. H.
758 POLANCl COMPLEMENTA
a
3. via: del mouerse por si
[l.° NJo procurar mission. — Quanto a la 3-a via, del mouerse
por si, primeramente es de aduertir, que no es licito, segun'
nuestro instituto, pidir directa o indirectamente mission a vna o
otra parte 28.
2.° Avisar antes [de] yr. — Que con todo ello se puede dar
aviso de lo que se sabe, y representar al superior lo que ocurre,
o podria mouer para yr a tal o tal parte, como es ser llamado por
el obispo o otros, etc.
3.° [Avjisar desde [el] lugar. — Despues que este en el lugar
de su mission puede tambien avisar si se haze fructo o 110.
4.° Mudarse. — Ouien no tubiese limitada vna tierra, sino
vna region, cotno el [sic] de Espagna, etc, segun la comission del
superior, o si a su discretion lo dexa, segun la razon declare ser
mayor seruicio diuino, podra mudarse donde le spera, dexando
del todo o por algun tiempo vna o otra tierra. Pero esto no sin
oracion premissa y miramiento se deue hazer 29.
fol.l lv. 8/ INDUSTRIA
COMO SE DEBEN VNIR ENTRE SI Y CON EL SUPERIOR
LOS REPARTIDOS, Y COMO PUEDEN REGIRSE '
Por ser las missiones a tan varios lugares, y no viuir siempre
en congregation, antes pocas [ve]zes, y por ser las personas de
letras comunmente, y dispuestos a hazer cabeza de si, y tener
muchas vezes gran fauor con personas grandes, e[s] difficil el
vnirse con el superior y entre si los desta Compania, para poder-
se regir, y tanto mas s[e de]uen buscar las ayudas para ello, pues
ni conseruarse podrian sin [u]nion, ni conseguir el fin que se
pretiende, sin gouierno. Y antes veremos que cosas ayudarian
para vnir con el superior; despues las que ayudan a vnir en[tre
si]; que como en el cuerpo humano, asi aqui es necessario se
vnan los m[iembros] con la cabeza, y entre si mesmos.
P.° Oratlon. — El vnirse con el superior y poder regirse, con-
siste, parte en los subditos, parte e[n la] cabega. Para la vna y
la otra parte es ayuda comun la oracion, [que] specialmente para
esto impetre gracia.
2.a Bondad de los subditos.— 2.a ayuda, de partede los sub-
ditos es su virtud y bondad, con que esten bien vnidos a Dios.
en vniuersal hablando; y en sp[eci]al que sean bien prouados an-
tes que se ynbien fuera en exercitios de obedientia (por la quai
se haze specialmente esta vnion); porque tras esto se siguira que,
28 Constit., I. c, cap. 3, n. I.
29 Ibid.
i
Haec industria respondet primo capiti partis octavae Constit. S. J.
Industriae.— Seriki I, 8.* 759
como veyn ser obligados, quieran; y como tienen vs[o], puedan a
subiectarse, y consiguientemente vnirse y dexarse regir 2.
3.a No haya amor de grandeza — Oue se defiendan de todo
amor de cosas temporales, speciaimente d^ apetito de grandeza,
aunque tr[a]tasen con grandes y fuesen dellosmuv fauorescidos,
porque este no los dexaria subiectar[se] a la obedientia.
4.a Reuocar. — Quando se sintiese en ellos spirito soberbio o
peligro de no sufrir el fauor de grandes, y dexarse vencer del
apetito de dignidad, o se notase dureza quando b a la [obe]dien
tia, avriase de procurar de sacarles del peligro, reuocandolos; y
si se pudie[se], y si en tal lugar mucho bien se esperase, ynbian-
do otro en su lugar con algiin modo diestro, por orden del
papa, etc. 3.
5.a Buena compania. — La compania de vno verdrdero obe-
diente, aunque con menos talento, ayudaria a otro; v asi, quan-
do no se pudiese sacar de con vn principe vno, o de vna tierra
donde mu[cho] pudiese seruir a Dios, vna buena compania pa-
reze le seria vtil, }T en general par[aj quienquiera lo sera 4.
6 a Quitar los diuisores de la vnion. — Si vbiese alguno diui-
sor de la vnidad y rebelde, sy no bastasen las correctiones, no
siendo professo, se podria despedir; si lo fuesse, debria procu-
rarse de sacarle de donde pu-sde hazer dano, y traerle a Roma;
o si se tubiese por incorregible, procurar con el papa que le yn-
bie a algun lugar, donde menos dano has^a 3' para algo sirua,
como a las Indias o otro lugar, donde poco pierda con el la Com-
pania c. Si no obedeciese a esto, hauido consejo, y (si asi pares-
ciese a[l pre]posito") el parezer de los principales de la Compafiia,
se podria despedir \ El p[oder] tener alguno, como seria en pri-
sion, es de ver si lo sufriria el modo de viuir de [la] Compania.
7.a El buen exemplo. — Es el buen exemplo de los que son
principales en la Compania, que quando se veran humilde y
[de]uotamente obedezer, moueran a los otros a lo mesmo 6.
8.a La subordenation de los prepositos d particulares. — Es la
buena subordenation de los prepositos inferiores, como seria de
los rectores de los collegios o prepositos de casas particulares, al
preposito prouincial, y de los prouincia[les] al general; por estos
como miembros principales, si se vnen con la cabeza, vnirse han
los [demas?]; foUI3r. por lo qual debrian ser todos los preposi-
tos inferiores escogidos e quanto a la obedientia f 7. La sufficien-
a ^9.^^1111113^8606/77^. — b Sic; lege quanto. — c 14 vv. praeced. cir-
cumducta linea notantur in ms. — d preprepositos ms. — e propositos ia-
feriores escoiidos ms. —tQuae sequaniur iu hac fiara^rapho habebantur
in ms. sub n. 14; sed huic paragrapho addenda indicant signa ibi apposita.
Unde suf>jiresso n. 14, reliqui in praecedentes mutati sunt.
2 Cf. ibid. cap., 1, n. 3. 3 Ibid., Declarat. C.
4 Ibid., n. 3. 5 Ibid., n. 5, et Declarat. F.
■ Ibid., n. 3. 7 Ibid., n. 4.
760 POLANCI COMPLEMENTA
tia tambien y habilidad de los mesmos, vltra de la bondad, mu-
cho hara para vnir y regir, aunque sean muchos en numero.
9.a [C]omunicar con los vecinos. — Ayuda, que losqueandan
dispersos de vno en vno o de dos en dos se comunicasen a me-
nudo con vno de los collejios o casas o personas de mas tomo,
vezinas: y porque esperar comission y orden de Roma para todo
no seria posible por la distantia, sin perder muchas buenas oca-
siones de seruir a Dios, vea el preposito si seria bien mandar a
los tales que se rigiesen por el parezer de los vecinos dichos, has-
ta que en contrario tubiesen comission de Roma; y estos tales
avisarian aca.
I0.a Comunication de letras. — La comunication de letras de
vna y de otra parte, para esta vnion es muy necessaria; y mas
para poder regir, que en ella tendran los superiores como vnas
riendas en la mano para menear toda la Compania, y tanto mas,
quanto mayor diligentia se vsare en scriuir: y asi es menester
que scriuan de los collegios y casas y de donde estan dispersos,
a los tiempos y en el modo que esta notado en otro lugar, y a
cada vno se ha ynbiado 8.
II. a Los capitulos prouinciales y generales. — Los capitulos,
que se hiziesen algunas vezes, prouinciales, viniendo algun hom-
bre de recado de cada lugar donde ay collegio o casa en la pro-
uincia, y otros dispersos, y alguna vez si se hiziesen generales,
viniendo alguno o algunos de cada prouincia ynformados de todo,
ayudariase esta vnion y modo de regir 9.
12. a No se alexar localmente. — Ayudaria para lo mesmo que
los lugares no estubiesen muy distantes vnos de otros, y que pu-
diendose, no se alexasen demasiadamente los companeros (aun-
que esto es difficil, si el papa los ynbia), de donde vbiese colle-
gio o casa de los nuestros.
13. a No aver mucha multitud. — Que no aya mucha multitud,
y tanta, que no pueda bien gouernarse, ayudara para lo mes-
m[o]; a lo qual se proueera con mirar que sean escogidos g los
que se resciuen h 10.
14. a Conocer el bien de los que se dexan regir. — Persuadira
a subiettarse y dexarse regir ver la vtilidad y aprobechamiento
de los que lo hazen, y lo contrario en los que no, y hazer que to-
dos sientan quanto es necessario y iusto; lo qual se hara con le-
tras para con ausentes, y con predicas para con presentes, etc.
15. a La vnion del preposito con Dios. — Hasta aqui de parte
de los subditos; pero otras muchas ayudas sobre estas ay de par-
te de[l] preposito, con quien, como miembros con su cabeca, se
g escoijdos ms. — h Sequuntar duo vers. de quibus in annot.f.
8 Constit., 1. c, n. 9.
9 De his congregationibus late agitur ibid., cap. 2-7.
10 Ibid., cap. I, n. 2.
Industriae. — Seriei I, 8." 761
han de vnir. Y asi la 15. a es que el preposito general sea muy
subiecto y vnido a Dios, en todo rigiendose por el, porque asi
mer[e]zera que le sean bien subiectos y vnidos, y se dexen regir
del los que tiene a cargo ".
16. a La existimation del preposito. — Es para lo mesmo ynpor-
tantisima la opinion constante y firme de bondad y prudentia del
preposito, fundada en la verdad; porque a los tales como se da
mas credito, dexanse dellos mejor gouernar los subditos 12.
17. a Demostration de amor. — La demostration de amor y es-
tima y de tener cuydado particular de las personas, los hara fiar-
se mas y dexarse gouernar ^8; y para esta demostration siruen
las cartas, que specialmente se scriuen a personas, que mas ne-
cessidad tienen deste socorro, segun por las informationes cons-
tara, o a lo menos ' la mention particular, etc.
18. a Los consejeros. — Si se ordenasen los consejeros, de que
se dira en la n.a industria, esto daria mas auctoridad al gobier-
no, visto que con diligentia aca se entiende en miiar lo que cum-
ple a los de fuera 14.
19. a El moderado mandar, etc. — El mandar moderado haze
mejor obedezer, y el dexar algun lugar (en lo que buenamente se
pu[e]de) a la natura libre y inclinada a guiarse por su juicio y vo-
luntad, como seria que el superior se remittiese a los subditos a
lo que les paresciese en las cosas donde es probable que no erra-
ran, o se aventura poco. En general toda modestia, pues se com
padeze con la auctoridad y potestad, ayudara 13, fol.13%. por-
que los que sienten la dependencia y el influxo de la cabeca, me-
jor se le subiectaran.
20. a Que toda potestad salga del general. — La 20. a ayuda, es
que salga del supremo toda la potestad de los inferiores preposi-
tos 16, y no solo los prouinciales, pero aun los rectores de los co-
llegios y prepositos de casas de la Compaflia, todos ayan de ser
puestos por auctoridad del general, si el no la delegase a otro,
como el prouincial, y que se pueda quitar no le paresciendo a
proposito, porque tanto mas vnion avra y mas facil gobierno,
quafnto] mas pendera todo de la cabeca primera.
2l.a Que las missiones procedan de Roma.— Que quanto es
posible todo el meneo de la Compania, aun quanto a las missio-
nes, salga de Roma, donde esta el superior general, como de la
cabeca* procede el mouimiento a todo el cuerpo 17, si la multitud
no fuese tanta, o tan lexos y a trasmano de Roma, que fuese ne-
cessario dar la mesma auctoridad a afljguno de los prepositos
1 meno ms.
11 Ibid., n. 6.
13 Ibid. 12 Ibid., Declarat. G.
15 Ibid. 14 Ibid ., Declarat. G.
17 Ibid. 16 Ibid.,n. 6.
762 POLANCI COMPLKMKNTA
particulares; y esto seria para conformarse mas con el instituto
de la Compania de regirse por el vicario de X.°
22 a No dar juntas las gracias de la Compafiia. — Ayudaria
eritre muchas cosas para esta, que las gracias que tiene la Com-
pania, no se diesen todas de vna vez, ni a todos los que fuesen
de la Compania, para que el superior refrescase los subditos con
nueuos beneficios, dando vnas despues de otras; porque vltra de
que se dispensarian mejor las gracias, se reconocerian mas obli-
gados los subditos, y mas dependerian del superior 18.
23. a Que ,a residentia se haga en Roma. — Ayudaria tambien
a esta vnion el lugar de la residentia del superior si fuese Roma,
asi por ser lugar apto a la comunication de letras de todas par-
tes, como por las occurrentias en que de la Sede apostolica avra
necessidad, 3' por las missiones que de la mesma Sede se han de
mouer, segun nuestro voto y profession 19.
fo!.!2r. COMO SE VNAN LOS MIEMBROS ENTRE SI
Oueda la 2.a parte desta Industria, como se vniran entre si
los miembros de la Compania, pues hasta aqui se ha dicho de la
vnion dellos con su cabeza, y es cierto que todas las ayudas para
vnir con la cabeca se pueden applicar a la vnion dellos entre si;
porque el vnirse con la eabeca vnira tambien los miembros en-
tre si.
Primera. Amar la Compaiiia. — Pero viniendo a algunas otras
particulares ayudas, vna es amar la Compania, que quien ama el
todo amara las partes 20.
2a Tener vn mesmo juicio. — Es sentir de vna mesma mane-
ra, quanto sea posible; haziendo conformes los iuycios, cuya di-
uersidad es rayz de la diuision de las uoluntades; y asi pareze
avrian de seguir la mesma doctrina, y procurar que no fuesen
duros en su parezer ".
3a Vniformidad en lo esterior. — Es la vniformidad en lo ex-
terior, quanto se pueda, en vestir. ceremonias de missa, modo de
confessar, y lo demas del modo de proceder y constitutiones, etc,
quanto lo compadezen las diuersas qualidades de personas y lu-
gares 22.
4.a Saber vnos de otros. — Es el saber vnos de otros, y co-
municarse con letras, a lo menos los vecinos; y que de aqui se
ynbien a todos nueuas de las otras partes, porque asi refrescada
la memoria de vnos para con otros, y vistas nueuas causas de
amor, la vnion, que principaimente se haze con vn mesmo que-
rer, se siguira 23.
5.a Ou'*ar las causas de diuision. — Si alguna persona vbiese
18 Constit., 1. c. 19 Ibid., n. 7.
20 Ibid., n. 8. 2l Ibid., et Declarat. K.
» Ibid. 23 Ibid., n. 9.
Industriae. — Seriei I, 9.a /63
que senbrase zizana y dissensibn, si no se sperase prontisima co-
rrection, echarle de la eompania de los otros, y noconsentir que
vnos dixessen mal de otros, y mucho punir qualquier acerba pa-
labra de vnos para con otros a4.
6.a Reconciliar los que disentiessen. — Si entre algunas per-
sonas se sintiese desabrimiento y alguna differentia, prucurar de
reducillas a la paz entera y amor.
7.a Av«sen los prepositos. — Para poner remedio en todo, los
prepositos no solo hagan alla lo que pudieren. pero den aviso al
general desto specialmente que a la paz y vnion perteneze.
i
fol.lgv. LA g.8 INDUSTRIA
COMO HARAN MUCHO FRUCTO
LJS QUE ESTUBIEREN REPARTIDOS, DE SU PARTE '.
Que puedan mucho fructificar los que fueren ynbiados, con-
siste despues de la ayu[da] diuina, parte en los mesmos, parte
en los que de aca ios rigieren, y desto dire en la Io.a industria;
de lo primero en esta, donde se pondra lo que cada vno de la
[Comjpafiia debria hazer para salir mejor con sus flnes de la di-
uina honrra y avuda de [las] animas suya y de los proximos. Y
esta industria 9.a se parte [en] 6 a partes generales: Vna, como
se han de hauer para consigo mesmos; 4, b como para con los pro-
ximos con quienes c tratan; la 6.a d como para con la Compania
y su superior.
COMO SE HAN DE HAUER PARA CONSIGO MESMCS
Primero. La perfaction del mesmo. — Para mucho ayudar al
proximo es menester que cada vno mucho e ayude a si mismo;
porque como Dios en las cosas naturales por vn animal perfecto
quiere se engendre otro, y que en vna planta perfecta aya si-
miente para producir otras , y asi en las otras cosas naturales f,
tanbien en la[s] spirituales para hazer los hombres firmes en la fe,
speranza, chandad y todas virt[u]des, quiere que su instrumento,
que es causa inmediata, sea lleno de todas ellas. Y asi, la prime-
ra cosa que ha de tener vno desta Compania es vna gran sed de
a Priwi tres; postea 7; tandem 6; prioribus deletis. — b Confuse exa-
ratum. — c quines nis. — d Emend. ex 7; prius (ut videtur 3.a — e mu-
che tns. — f naturares ms. J vv. praecedentia, linea circunuiucta notautur
in ms.
24 Ibid., n. 5.
1 Minima hujus Industriae pars habetur in hoc fol. I2v. Deesse viden-
tur in hoc loco decem circiter folia; nam hoc fol. signatum est littera M; In
dustria vero decima incipit in fol. signato litt Z. Decem ergo folia deside-
rari videntur. Ut apparet nihil aliud est nisi initium alterius seriei Indus-
triarum, quas inferius dabimus. Nullijustae parti Constitutionumrespondet.
764 POLANCl COMPLEMENTA
aprouecharse a si mesmo, y pasar siempre adelante en la via de
las vir[tu]des solidas (ya que para la quiete dela contemplation no
aya en todos tiempos tanto lugar en este modo [de] proceder,
como ay en algunos otros); y tengase por muy obligado de ayu-
darse cada dia en esta parte, y mire lo que se ap[ro]becha en sus
examines de conscientia, que cada dia se hazen, para reprehen-
derse si es poco, y animarse para adelante, etc.
2." Vencer el temor. — Despues desto, porque specialmente
se deue procurar la victoria de las passiones, lo 2.0 que ha de
procurar es, no temer pobrezas, calumnias ni la mu[er]te mesma
en las cosas que le conste ser a la honrra de Dios y salud de las
animas importante (aunque con la discretion, saluo lo dicho, se
puedan y deuan euitar, quanto se puede, estos inconuenientes),
y de su parte este apareiado a sufrir no solo contradictiones,
pero quaiquier infamia y corporal passion pro nomin[e] Iesu, con
todo ello de su parte mucho mirando de no dar ocasion a lo
dicho.
3.° No se exasperar con los que le maltratan. — En las aduer-
sidades y persecutiones guardese de tener odio o rancor alg[u]no,
debaxo de specie de zelo , contra los que son contrarios, antes
procure tener con ellos mas tierno amor, v specialmente orar por
ellos, y hablar bien dellos qu[anto] se puedc.
4° No perder animo en las aflictiones. — No sea pusilanime ni
se quebrante de animo por parezerle que haze poco fructo, ni por
verse aviltar y maltratar y affiigir, antes se procure mas fortifi-
car, no dando lugar a diffidentias, como si Dios del tubiese poco
cuydado, o se quisiese poco seruir del; antes siempre que el bus-
care su diuina gloria y la salud de los que el crio y redimio, ten-
ga por cierto qu^ Dios es con el y le ayuda , y sacara fructo de
todos sus trabajos; y no solo de lo que haze, pero aun de lo que
padeze.
5° Averse bien en las enfermedades. — En las enfermedades
tenga cuenta con la salud corporal, y ayudese del aparejo que
Dios le diere, aora sea en hospital, aora en casas de amigos;
pero, como quiera, guardese mucho de desedificar con impatien-
tia y sensualidad y otras passiones de enfermos, antes disponien-
dose a seruir a Dios con el padecer, y tomandolo alegremente
por su amor, procure ayudar a si mesmo y tambien al proximo
con el exemplo de patientia a lo menos, y buenas palabras.
6.° Euitar la soberbia en modo [quej no falte animo.— Euite
la soberbia, mucho estimandose , y la presumption de sus fuer-
cas en empresas a el no proportionadas, y en mgerirse adonde
conuenia ser llamado, de lo qual se dira g adelante. Pero con todo
ello sea animoso, aun para comencar cosas grandes, quando la
obedientia le pusiese en ellas, o el cargo que dado le h fuese, o
g Seq. en la 2.a parte oblitt. — h se ms.
Industriae. — Seriei I, io.a 765
el aparejo o la necessidad con la aparentia de posibilidad le com-
bidase, tomando prudentemente los medios que conueniesen.
fol l~>r 10.* INDUSTRIA
DE COMO SE PUEDEN AYUDAR DKSDE ROMA
LOS QUE -ANDAN FUERA, POR EL SUPERIOR '
I .° Enderezar en las missiones a. — La primera ayuda es, en-
deregarlos en las missiones, como se dixo en la 7.a Industria, tu-
biendo cuydado que sean fructuosas para el seruicio diuino v avu-
da del proximo, informando si es menester los superiores, o dis-
poniendo de suyo, si no ay para que hazer recurso a otro.
2.° Cada vno segun su talento se emplee. — Tenga aduerten-
tia de no poner las personas en aquello para que no son aptas.
o corren peligro de sus personas, como seria poner en predicar
o leer a quien podria darse mejor mana en confessar y dar exer-
citios, conuersar, etc, o hazer confessar a quien, por ser mance-
bo y no muy mortificado, no le tornaria bien, o por tener talento
de predicar se enpiearia mejor en ello: asi que cada vno, segun
su talento, y en modo que mas a su seguro aprobeche a otros,
debe enplearse.
3.° La instruction. — Ayudense con la instruction general
para cada vno de la Compania, y particular, segun requiere la
persona ymbiada, o lugar, o negocio, o personas a quienes se yn-
bia, auisandole de lo que deue euitar y seguir, etc.
4.° La compafiia, que se ayude. — Darles compaftia con que
se ayuden, encargandoles que vno tenga cuydado de mirar por el
otro quanto al cuerpo y alma. Specialmente tenga cargo del otro
cada vno en aquelia parte donde del se tiene mas contianza; como
quien mira discretamente por el cuerpo, tenga jurisdiction sobre
el que menos sabe moderarse: quien mira mas sotilmente por el
anima, en aquello tenga superintendentia sobre el otro.
5.° Proueer a las personas de consejo etc. — Hazer que srriuan
de sus personas, no solo de los negocios, y proueer a cada vno
de lo que mostrare mas aver menester conforme a su condition y
qualidad, animando los fiacos, stimulando los floxos, consolando
los afflictos, quietando los tentados, reprimiendo los que mucho
corren, reprehendiendo y approbando, y en todo tratando cada
vno segun el subiecto y causa, y segiin se piensa mas se ayudan.
a Supra haec vv. habentur sequenha: Las ultimas dos ayudas se pc-
drian anteponer. Nos tameu omnia ptcut smit in ms. exhibemus.
1 Haec Industria, siout et nona, nulli parti Constitutionum respondet.
Plura tamen omnino similia sunt iis quae ali ) modo in 7." Industria dicun-
tur, quae, ut diximus, septimae parti Constitutionum consjruit Quapropter
lectorem scire cupientem loca Constitutionum his respondentia ad 7.3"»
Industriam remittimus.
76C> POLANCI COMPLEMKNTA
6 ° Procurarles auctoridad. — Procurarles auctoridad para con
aquellos que contratan, encareciendoles diestramente con letras
de perlados, senores y personas de credito que muestren esti-
marlos; y si son llamados y deseados de otras partes, haziendo
que venga a notitia del pueblo: y esto no solo a la yda, pero aun
a la estada.
7.° Hazerles conocer, etc. Hazerles conoeer y darles oca-
sion de mostrarse, como seria procurando con los perlados o por
otras vias que se les de el pulpito o cathedra para predicar o leer.
8.° Cartas para los de la tierra. — Para el ser fauorescidos y
amados y ayudados y para la buena fama, siruen las cartas para
algunas personas de cuenta entre las de la tierra donde va, para
que les sean amigos y fauorezcan y ayuden, etc b. Tambien
aprouecharan las eartas de nueuas notables de mas partes.
9.° Avisos particulares. — Para ellos y los negocios ayudaria
yrles dando aviso del modo de proceder, quanto de aca se juz-
gase ser conueriiente, y acordandoles lo que a ellos toca, como
se dize en la o,.a Industria.
10° Con vn predicador vn confessor. Para que mas fructo se
haga con vn predicador, y el sufra mejor la fatiga, pareze se de-
bria comunmente ynbiar vn confessor, que cogiese el fructo de
las predicas, juntamente con el predicador, y tubiese buena mano
en exercitar y conuersai, ete.
Ii.° Quitar los impedimentos del proceder. — Procurar de
quitar los impedimehtos del proceder, como son los contrarios,
con cartas de otros a ellos, 6 en algun modo aplacandoles, y la
mala opinion, etc.
12 ° Hazerlos mudar. — Si no se viese fructo, mudando y tu-
biendo forma salga de alli.
13.° Conocer las personas. — Para bie.n hazer las ayudas di-
chas, es menester tener conocidas las personas de la Compania
quanto a la natura y habilidades y accidentes dellas. Y esto por-
que no se oluide, podra seruir vn libretto, donde este lo que
toca a las personas, fol.l^v. y se registre lo que dellos se oye
que ynporte para el gouierno dellos.
14.° Ynformation de las cosas. — Asimesmo es menester que
tenga information de las cosas que pasan y el sta[do] dellas por
las letras, segun se dize en las reglas del scriuir, y es[ta] tal in-
formation y sucesso de las cosas es bien que quede en vn lifbro],
donde se halle con la orden que en el libro parescera. En la vna
information v la otra es necessaria diligentia, no solo del scriuir
t .S"^. q, Para todo esto oblitt.; et horum loco scriptum est supra vers;
Tambien. Unde sufipr esso numerog, liaec brevissima paragraphus adjecta
est praecedenti, et sequentes numeri 10-18 mutati ^itnt in 9-17. Ultimaeta-
men paragraphi numerus 18 non est emendatus, eo quod posttrius scri-
ptus fuit.
Industriae.— Seriei I, i i.a 767
todo lo que cumple de personas y negocios, pero aun la del ha-
zerlo en breue, [y] de avisar muy a menudo.
15.° Ministro y consejo. — Si tiene el superior ministro que
scriua, y consejo (del qual se dira en [la] u.a Industria), con que
trate las cosas, haralas mejor, y tendra en lo que ma[n]dare mas
auctoridad, etc.
16.° Amistades con grandes.— Para ayudar a !o dicho y otras
muchas cosas sirue el tener cabida y amistad con g[ran]des, asi
eclesiasticos, como el papa y perlados, como seglares, como son
los principes y senores seg[la]res, por los quales pueda ayudar en
varias maneras la obra d[e] Dios, y asi deue procurarse; y tras
estos con personas que pueden y v[a]len en gobierno o credito.
17 ° La oracion. — La 17. a, y en efficatia primera ayuda, es
la de la oracion, con la qual siempre las nueuas enpressas y las
comencadas de inportantia se deben ayudar, specialmente appli-
candolas con los sacrifitios de casa y la Compania por los tales.
18.° Amor, etc. — Como fundamento de todo lo dicho es ne-
cessario mucho amor del superior a las p[er]sonas de la Compa-
fiia y las obras sanctas en que se emplean, del qual salga la dili-
gentia de attender a lo arrib[a] dicho.
JHS
fol.l6r. u." INDUSTRIA
DEL SUPERIOR GENERAL '.
Para el bien desta Compania y el seruicio de Dios, que en
ella se pretiende, sera sienpre muy gran parte y muy importan-
te el superior general, que toda la ha de regir y enderezar.
Esta industria tiene 7 partes: 5 quanto a la election del pre-
posito; la 6.a del officio y potestad de quien fuere elegido; la
7.a de lo que le ayudara a hazer bien su officio.
Quanto a la election debese mirar, primero, que persona;
2.°,^de quienes; 3.0, quando; 4.0, donde; 5.0, en que manera deba
ser elegida para superior general, etc.
Cual deba ser el que se elige — Quien aya de ser, y que par-
tes aya de tener el que para tal cargo se elige, se dira primero
antes, y despues por orden se dira de las otras circunstantias.
[I.0] a bea catholico y virtuoso. — Primeramente es menester
a Omiss. a Po.
1 Haec Industria, prout hic explicanda proponitur, responderet tum
nonae, tum octavae parti Constitntionum. Minima vero pars quae in au-
tographo remanet, continet ea quae in altero capite nonae partis habentur.
Desiderari hic octo circiter folia videntur; nam pars hujus industriae quae
remanet est in fol. signato ab auctore litteris aa; industria vero duodecima
incipit in fol. kk. Deese ergo videntur folia bb-ii; octo nempe.
76,S PoLANCI COMPLEMENTA
sea hombre sin sospecha quanto a la fe catholica, y generalmen-
te sin vicio riinguno que notarse pueda; antes que en el funda-
mento de fe y el ediflcio de todas virtudes morales sea exemplo y
espejo a todos sus subditos. Specialmente la charidad del proxi-
mo acompanada de humildad debe en el resplandecer eminente-
mente como vn vniuersal instrurnento, con que el pueda ayudar
toda la Compania. y el de Dios ser ayudado 2.
2.° Ser vnido con Dios por oracion. — Esle necessario ser
muy vnido con Dios y familiar en la oracion, porque desta con
iunction con el auctor de todo el bien saque valor y efficatia a
los medios humanos que el y los de la Compania vsaren para
ayudar el proximo, y impetre gracia para todos 3.
3.° Buen entendimiento. — Debe ser persona de buen enten-
dimiento, y iuycio assentado, y vna natural prudentia, en mane-
ra que ni en las cosas speculatiuas ni en las agibles le falte este
talento 4.
4.° Sea apto para gouierno.— Sea de su natura apto para co-
sas de gouierno de parte del entendimiento y affecto: que algu-
nos, aunque virtuosos y deuotos y de entendimiento, no se pue-
den inclinar a esto; mas aptos para soldados que para capitanes b.
5.° Buena doctrina. — Vltra del natural, si se puede, debe te-
ner letras y buena doctrina, que es necessaria asi para el saber
bien hauerse en el gouierno, como para tener auctoridad entre
tantos letrados como tendra a su cargo, y para otros de fue-
ra, etc, y casos que occurren 5.
6.° Vso en cosas spirituales. — Debe tambien tener vso y es-
perientia en las cosas spirituales internas para poder conocer y
remediar los tentados, discernir varios spiritus, etc; en lo qual
noes buen curujano sino el bien acuchillado, comunmente 6.
7.° Vso en las agibles. — El mesmo vso y esperientia es ne-
cessaria en las cosas agibles exteriores, para que confirme y per-
ticione la natural prudentia y buen juicio de las cosas varias y
muchas, que avra de tratar con tantas diuersidades de personas 7.
8.° Fortaleza para acometer, etc. — Debe ser hombre fuerte,
constante, animoso para acometer cosas grandes y perseuerar
en ellas. no se quebrando c de animo facilmente, ni cediendo a
las persecutiones y contradictiones 8.
9.° Patiente.— Debe ser asimesmo patiente y fuerte en su-
frir, no solo las flaquezas de otros y las aduersidades, pero aun
b Haec 4." paragrapJuts scripta fuit post seqitentium scripttonem'
Ideo duo numeri praecedentes 3 et 4 in 2 et 3 emendati sunt, et 2.a paraora-
phus primae est aggregata sub n. I. — c Einend. ex quebrantando.
2 Constit. part. IX, cap. 2, n. 2. 3 Ibid., n. I.
4 Ibid., n. 6. 5 Cf. ibid., n. 6.
6 Ibid. -' Ibid.
8 Ibid., n. 5.
Industriae.— Sekiei I, II." 769
la muerte, si fuese menester, por la Compania y el seruicio de
Dios en ella 9.
10.° Superior a la vna y la otra fortuna. — Debe ser magna-
nimo y superior a la vna y la otra fortuna, que ni se dexe nada
leuantar por honrras o prosperidades, ni abaxar por lo contrario,
estando fundado sobre el stable fundamento de Jesux.0, y sobre
el acceptando todo [lo] d que El ynbiare o permittiere con el
mesmo animo 10. .
1 1 .° Mortificado en las passiones. — Todas passiones debe te-
ter muy mortificadas, specialmente las de luxuria y gula, ira y
auaritia, que ni dentro periuuiquen a la razon, ni fuera se de
muestren: y asimesmo todo temor debe ser en el reducido al te-
mor de Dios, y todo deseo al de la gloria diuina y bien de las
animas ll.
12. Exteriormente conpuesto. — Assi esteriormente debe ser
todo conpuesto y edificatiuo, y en el comer, vestir, ges[to] e,
motu y todo lo demas edifique a todos con exemplo, y no de-
muestre cosa que a v[na] persona graue y relligiosa no seria de-
cente f. Sea recatado y circunspecto, y en el hablar spec[ial]men-
te; y que no se halle en su boca cosa que parezca de doctrina
[no] sana, ni scandalosa, ni mentira, ni liuiandad, ni vanidad, ni
meptia o cosa que haga tener en menos al que habla, y mues-
tre imperfection interior 1J.
lol I4»v. 13. Inflexible de la rectitud. — Sea amador de la jus-
titia y incorrupto, que no le doblegen de lo razonable [inter]ces-
siones ni fauores de grandes, ni aun amenazas, etc. 1S.
14 Piadoso y seuero. — Sea de tal manera piadoso, que no le
falte el zelo santo y seueridad; per[o] vse de lo vno y lo otro se-
gun fuere menester, pues lo vno y lo otro es necessario al que
gou 1 14.
15.° Sea sollicito y strenuo. — Sea hombre de cuydado vigi-
lante y sollicito, y strenuo en la execution de las cosas has[ta]
darles fin, y diligente y deseos[o] de presto y bien concluyr lo
que se puede hazer: no remiso, etc. 15.
16.° Buena fama y grauedad. — Para la exterior conuersation
es importante que sea persona de credito y de [bue]na fama, y
que tenga grauedad y auctoridad en su modo de conuersar; y
que le ayude aun la presentia corporal, si es posible, y el modo
de hablar, etc, con los suyos y los de fuera
16
d Omiss. a Po. — e Attrita charta, et infra in vna. — ' Qnae se-
quuntur in hac paragrapho desumpta sunt ex § 18, prcut ab tiuctore ad
calcem hujus paginae animadvertitur, ubi haec ait: * anadase lo que tie-
ne esta nota.
5. l0 Ibid.
12 Ibid.
14 Ibid., n. 4.
16 Ibid.,n. 9.
49
9
Constit. part. IX, cap. 2, n.
11
Ibid., n. 3.
13
Ibid., n. 5.
15
Ibid. , n. 7.
rOI.ANCI COMPI.EMF.NTA.— T. II.
770 POLANCI COMPLEMKNTA
17.° Destreza en conuersar. — La destreza en tratar varias co-
sas y con varias personas, grandes, doctas, apassionadas, y otras
de respecto, es muy ne[ce]ssaria, para que no condescendiendo
con ellos en cosa no justa o conueniente, no se dexen offendidas;
lo qual con buena manera de hablar y llebar las personas se al
canga, cumpliendo con ellos en lo que se puede, a lo menos de
palabras, etc. e 17.
18. Sano de cuerpo. — Si se'pudiese, sea sano para poder
attender a las eosas del gouierno, y edificar con su exemplo, no
tubiendo mucha necessidad de ser regalado en el comer, etc. ,s.
19. La edad entre viejo y moco. — Pareze no debria ser muy
viejo ni muy moco. No muy viejo, por lo dicho, y po[r] no aver de
mudar muchas vezes: no moc<>, por la prudentia y auctoridad 19.
20. Que no aya buscado prelation. — Porque ninguno que
busca prelation es apto para ella, ni digno, no debe el[e]girse nin-
guno que lo busque directa o indirectamente s0. Y tanto es esto
necessario, que pareze seria bien que jurase de no lo aver busca-
dq quien quiera-que fuese superior.
21 h. Finalmente que fuese de los mas sefialados en toda vir-
tud, y de m[as] meritos en la Compania, y mas a la larga cono-
cido por tal. Y si algunas destas partes faltaren, a lo menos no
falte bondad mucha, y amor a la Compania, y buen seso: y para
lo demas las ayudas releuaran inas facilmente 2l.
JHS |
fol.l?r. I2.a INDUSTRIA
PARA CONSERUAR Y PERPETUAR LA COMPANIA TODA l
Dicho de lo que a los miembros de la Compania y cabeza
della puede ayudar, queda ver corao todo dicho se conserue y
perpetue.
[I.0] a Poner la speranza en solo Dios. — Para esto, primera-
mente, no se ponga la speranza en algunos medios humanos,
sino sobre el fundamento inmobible de Jesux.0, que como lo co-
g Sequuntiir in nis. sub n. 18 oblitt., quatuor versus asterisco signati,
de quibus cf. su/)ra, annot. f. — h Tn ms. 22; nimirum, suppresso n. l8,
reliquos mutavit auctor; hujus autem oblitus fuisse videtur.
a Omiss. a Po.
17 Constit., loc. cit., n. 6.
18 Ibid., n. 8.
19 Ibid., et Decl. B.
20
21
Ibid., part. X, n. 6.
Ibid., part. IX, cap. 2, n. lo.
Haec Industria respondet decimae parti Constitutionum, quae ultima
etiam est.
Industriae.— Seriei I, 12. a 771
menco, lo ha de conseruar, asi quanto al cuerpo, id est, lo exte-
rior de la Compania, como quanto al spiritu della 2.
2 ° Oracion de todos !os de la Compania, y missas — Deben
para ello hazer special oracion todos los que pretienden ser de la
Compania y lo son, y aun los amigos de fuera; y asimesmo desta
conseruation tengan special memoria los que celebran, porque
estos medios son mas proportionados que otros para lo que pen-
de de la diuina mano solamente, romo es esto 3.
3.° Que a vna mano se den todos a la deuotion. — Aduiertase
que el fin desta Compania es muy alto y de gran importantia a
la yglesia para el vniuersal prouecho della y honrra diuina; por-
que presupuesta la abnegation de sus passiones y en vn cierto
modo la perfection de las mesmas personas, attiende y se emplea
toda en reducir las animas a su criador. Aora siendo este effecto
supernatural, veyse que son necessarios en primero grado \oi
medios supernaturales que iuntan y vnen con Dios, de quien solo
se alcancan tales effectos supernaturalt-s. Estos medios son la
charidad y familiaridad con Dios, y todos exercitios de deuotion;
y asi pareze que a vna mano quantos ay en la Compafiia deben
darse a la oracion y exercitios spirituales, procurando que no
falte tiempo para ellos, aunque en otras actiones pias de predi-
car. y confessar, y studiar, etc, se occupen, a.-i porque son me-
dios para el fin que pretienden mas efficaces que los exteriores,
como porque den fuerza y efficatia a los mesmos esteriores, que
tendrian poca para el beneficio de las animas, si los humanos
medios se exercitasen, como es la doctrina, eloquentia, etc, sola
o principalmente, y no los supernaturales de charidad y deuo-
tion, etc Asi que para que se conserue la Compania en el spiri-
tu con que comenco, y se continue el fructo spiritual en las ani-
mas, necessario pareze siempre hazer mas caudal de los exerci-
tios spirituales, que de los exteriores y humanos; porque si en
los humanos mas insistiese, resfriandose en Jos spirituales, seria
de temer (de lo que tenemos demasiados exemplos) que los effec-
tos saliesen tambien mas humanos que spirituales, como seria
multiplicarse en numero de personas y casas y rentas, etc, mas
no en los dones spirituales en sus animas ni en las de los proxi-
mos 4.
4.° Que se procuren medios humanos. — Aunque comparando
medios spirituales con humanos, quales son letras, eloquentia o
modo de hablar, .prudentia y industria, etc, se prefieren los spi
rituales, todavia .con despues de los vnos«, necessarios los otros, y
muy specialmente a nuestra Compahia por tratar con tan varias
suertes de personas de cosas importantes, donde es de gran mo
mento el aeertar o errar. Y aunque si Dios concurriesse con tan-
Cf. Contfit., loc. cit., n. I. 3 lbid.
Ibid., n. 2.
77-2 POLANCI COMILKMENTA
ta ahundantia de gracia que suppliesen todos los defectos huma-
nos, no avria necessidad dellos; porque vemos que su prouiden-
tia comunmente no nos rige asi, antes quiere ser glorificado y
seruido con lo que el nos dio en quanto criador, id est, con la na-
tura y lo aquisito por via natural, y no solo de lo que el nos da en
quanto es auctor de la gracia, es menester que procuremos los
vnos medios y los otros, exercitando lo natural con diligentia,
aunque se ponga mas speranza en lo supernatural de su ayuda
y gracia: asi que, tesumiendo, vltra de los medios de deuotion,
los humanos son necessarios para conseruar a la larga la Com-
pania 5.
5 ° La buena election del general. — Veniendo mas al par-
ticular, para esta conseruation del spiritu y cuerpo de la Compa-
nia mucho ayudara sienpre la buena election y sincera del pre-
posito general, que debe ser ante todas cosas bueno y fnl.l?v.
spiritual, y en segundo lugar prudente y dotado de las otras par-
tes humanas, deque [se dixoj en la [n.a] ind[ustria] b 6.
6.° Que sean escogidos c todos los prepositos inferiores — Tras
esto ayudaran las mesmas partes en ios prepositos prouinciales,
y [de] las casas y collegios; porque la multitud suele seguir al
que la rige 7.
7.° No se abra mucho la puerta al admitir. — Para la mesma
conseruation del spiritu se deue tener aduertentia que todos
q[uantos] professan, sean personas spirituales y no animales
(aunque fuese menester que las probationes se hiziesen largas)
y [que ia] bondad dellos (como humanamente se puede) conste:
y no se tenga tanta coditia de mu[lti]plicar y crecer en numero,
que se debihte y descrezca el spiritu. Por esto N.d P. M. Ignafcio]
dezia mas vezes (como yo le oy), que desearia vida, si la vbiese
de desear, [para] ser difficil y recatado en resciuir. Asi que no
se abra la puerta mucho al admitir 8.
8.° Sean mortificados y probados.— Asimesmo, considerando
los principios de la Compania, donde tantas mortificationes
[hubo], y que suelen crezer las cosas con lo que al principio se
constituyeron, y porfque] irnporta ser abnegados los que entran
en la Compahia, pareze que se deue tener cuydado que los que
en ella professaren, con mortificationes muestren tener de[ba]xo
b 8 vv. praeced. vix legi [xjssunt prae litterarum exilitate. — c esco-
ijdos ms. — d prius scriptum erat el.
5 Constit., loc. cit.,,n. 3.
6 Ibid , n. 8.
'> Ibid.
8 Ibid., n. 7. Quod hic narrat Polancus se audivisse a conditore Igna-
tio, primo aspectu videretur contradicere iis quae in praefatione diximus de
tempore quo Industriae scriptae fuerunt. Nam videtur hoc scriptum post
mortem sancti Ignatii. Quominus tamen haec ita sint obstant rationes ibi
expositae, et ahae quae addi possent.
Industriae. — Sekiei I, 12. a 773
de los pies el mundo y sus honrras, la carne y sus plazeres , las
r[ique]zas y sus comodidades, exercitandose en cosas baxas , y
sintiendo la pobrjeza] en comer y vestir y todas cosas, peregri-
nando sin dineros , siruiendo en hospitafles], pidiendo por Dios
en los lugares publicos, predicando, si fuere menester, en las
placas [etc.], como en las probationes de casa 9.
9.° Dei despidir. — Como para esta perpetuidad no ha de
aver facilidad en reciuir a profession ni en collegios y casas,
[aun] menos la deue aver en despedir. Con todo ello los viciosos
o que pecasen enor[me]mente y scandalizasen otros , o turbasen
la paz, no deben tenerse en casa , speci[al]mente quando se spe-
rase poco la correction 10.
10.° La intention buena. — Guardese siempre la intention sin-
cera del diuino seruicio y beneficio de las afnimas], no preten-
diendo otro fin en esta Compania; y excluyase todo ojo humano
de sub[ir] en prelationes y dignidades. o viuir en ocio y como-
damente, como en algunas partes se vs[aj.
11. No pretender prelationes. — Para esto ayudara que nin-
guno pueda aver prelation dentro desta orden, que la [projcure;
y es de ver si seria bien hazer voto desto, o jurar que no lo avian
buscado, a quantos toman [el] grado: y asimesmo que no pueda
buscar ni tomar obispado o dignidad alguna fuera de la relligion,
sin mandado d[elj preposito della, ni el preposito general sin con-
sentimiento de la Compania ll.
12. Conservar la pobreza. — Asimesmo ayudara la conserua-
tion de la santa pobreza (que es valluarte de las rellig[iojnes, que
tanto procura hinchir el demonio para destruyrlas); asi quanto a
la propriedad, no pudiendo p[ro]fesso alguno tener cosa alguna
priuatamente, ni en comun alguna renta o possesiones, como
quanto al vso della, no [in]uertiendo en sus vtilidades las rentas
de los collegios, ni procurando muy deleytosos lugares, [ni] to-
das las comodidades del cuerpo, antes viuiendo de limosnas 12.
13. Todos trabaxen. — Ayudara tambien no dexar a nadie en
ocio, sino hazer que todos trabajen cada vn[o] segun su talento,
y se exerciten en beneficio del pueblo en confessar, predicar,
leer, con[uer]sar, etc, que esto ayudara a conseruar el spiritu de
los mesmos de la Compania y la deuotion de las gentes para con
ellos, y la diuina gracia con [quej se conserue y augmente todo
bien en ella. Quien no pudiese en esto, exerci[te]se en seruir en
obras de misericordia corporales, y en fin trabaje en algo, et qui
non vult laborare, nec manducet 13.
14. La institutidn de los collegios.— Para la perpetuation del
cuerpo todo de la Compania y spiritu della, importan mucho los
9 Cf. Constit. loc. cit., n. 7. 10 Ibid.
11 Ibid., n. 6. ia Ibid.,n. 5.
13 Cf. IIThes., III, 10.
774 POLANCI COMPLKMRNTA ,
collegios y la institution dellos y acrecentamiento, en special en
lugares de vniuersidades celebres, para que en letras y spiritu se
aprobechen los que al[li] foI.ISr. stan, que han de ser seminario
de la Compania; y asi debrian ponerse por cabecas en los colle
gios personas de mucha confianza; y specialissimamente se pro-
cure en ellos que salgan bien fundados en doctrina los que alli
studiaren 14.
14 ° e. Lo dicho en la 3.a industria y la patientia o tolerantia.
— Todo lo que se dixo en la 3,a industria para la conseruation
de los ya admittidos, sirue para la conseruation total de la Com-
pania, que consta de sus miembros. Pero esto se anada: que
sean los de esta Compafiia patientes de trabajos y aduersidades
y contradictiones, porque no se turben ni desmayen quando vi-
niesen; y asi el exercitio desto es al proposito.
15. No exceder en demasiado feruor. — Asimesmose prccure
que, como dexan el estremo de tibieza, dexen tambien el del fer
uor demasiado, que diminuye notablemente la vida y fuerzas cor-
porales, vsando en tal manera las mortificationes y trabajos, que
no se hagan impotentes para mucho seruir a Dios y a los proxi-
mos ls.
16.° La obseruantia de las constitutiones. — Tengase aduer-
tentia a las constitutiones que se ponen, y despues a la osseruan-
tia dellas.
17.° La vnion, etc. — Procurese la paz y vnion de todos los
collegios y casss y particulares personas de la Compania entre si
v con el superior, para que todos vnidos mejor se conseruen y
permanezcan 16, como en la 8.a Industria se dezia.
18.° Guardese con la obedientia la subordination, etc. — Pro-
curese que la hierarchia y subordination de los particulares a sus
prepositos inmediatos, y de los inferiores prepositos a los supe-
riores, y de todos al general, se conserue con el vinculo de la
santa obedientia muy exercitada, dando los que son para mas
exemplo a los otros 17.
19.° Sepan vnos de otros — Procurese que sepan vnos de
otros, porque la comunication y notitia entretenga y augmente
el amor, con el qual sera mas firme et durable 18.
20.° El consejo — El aver consejo, con quien se ayude el su-
perior, dicho en ia n.a Industria 19, como sirue al buen gouier-
e Sic Po. iterato hoc numero. Postea idem vel alius, alio certe atra-
mento, scripsit 15 pro 14, et delevit numerum 15 sequentem, relicto in mar-
gine compendio. Nos has emendationes praetermittimus.
I !
Cf. Constit., loc. cit., n. 4. 1S Cf. ibid.. nn. lo, i3.
16 Ibid , n. 9. " Ibid.
18 Ibid.
19 In autoojrapho, prout nunc est, deest pars illa in qua Polancus dicit se
egisse de consiliariis praepositi generalis. Cf. Indust. 11, annot. I.
IXDUSTRIAE. — SERIEI I, I2.a 775
no, asi tambien seruira para perpetuarle, siendo vigilante en qui-
tar los inconuenientes que podrian offrecerse, y proueer en los
medios mejores del adelantamiento y conseruation.
21.° La buena fama. — Tener cuydado del huen nombre a
gloria diuina, ayudara para lo mismo: y si en alguna parte le
vbiese menos bueno por alguna causa, seria menester proueer
en ello, procurando ymbiar alli personas, que den buen odor de
si, y que se tenga mejor information Seria tambien de procurar
que con razon y fundamento de verdad tubiese tal nombre la
Compania, que los que en ella son professos fuesen tenidos por
doctos y buenos; porque manteniendose este nombre, haria que
acudiesen mas personas de manera a tal vocation, y que se tu-
biese mas deuotion a ella. Y esta es via para durar muy cierta 2o.
22.° Entretener la gracia del papa y su corte, etc. — Procure
de mantenerse en la buena gracia del papa v los perlados prin-
cipales y otros que pueden en su corte, porque esta es la mayor
de las columnas humanas de la Compania; y a la causa pareze
debria residir aqui en Roma el general o otro que entretuuiese
el fauor de la corte ".
23.° Hntretener el amor de grandes, etc. — Otra coluna es la
amistad con grandes. seglares, en varias partes, porque estos
con el poder y auctoridad y fauor, en sus tierras y fuera dellas,
ayudaran a la conseruation de la Compania y sus cosas. Tras es-
tos es tambien de entretener la amistad de personas particulares
de valor 22.
24.° Diminuyr los aduersarios. — Por los aduersarios se rue-
ge, y procurese de hazerlos amigos,o que no,danen 2S.
25.° El vso moderado de las gracias.— Vsese moderadamen-
te de las gracias concedidas del papa, y dispensense por el pre-
posito general con delecto y medida, y no diuulgandose facil-
&>
mente 24
fol I8v. 26.° Hazer su deber. — Generalmente ayudara
para la conseruation el guardarse bien las 1 1 dichas Industrias, y
el hazer siempre su deber; porque el que da tanto augmento a la
Compania de tan pequenos initios, la conseruara en quanto ella
perseuerase [en] buscar sinceramente su gloria y bien de los pro-
ximos 25.
tit.
, loc.
cit
D[eo]
., n. 12.
gP<
iria]
20
Cf. Cons
21
Ibid.
, n.
1 1
et Decl.
B.
2*
Ibid.
23
lbid.
,D
BCl.
C.
2i
Ibid.
, n.
12.
25
Cf. i
bid.
, n.
i3.
776 POLANCI COMPLEMENTA
ALTERA SERIES INDUSTRIARUM l.
4-lr. IHS
INDUSTRIAS CON QUE VNO DE LA COMPANIA DE IESUS
MEJOR CONSIGUIRA SUS FINES
COMO SE AN DE AUER LOS QUE ATIENDEN AL PROXIMO
EN ESTA COMPANIA DE IESUS PARA MAIOR SERUICIO DIUINO
Y BIEN DE LAS ANIMAS
Que puedan mucho fructificar los que son embiados para
aiudar al proximo en esta Compania, consiste, despues de la di-
uina aiuda, parte en los mismos, parte en el superior que de aca
los rige. De lo que al superior toca, dexese a el el cuidado, ayu-
dandole con oraciones, desseos etc.
De lo que uno de la Compania deuria hazer para salir mejor
con sus fines del honor diuino y ayuda de las animas, suia y de
sus proximos, se dira en lo a siguiente, partiendo en seis gene-
rales industrias lo que sobre esto ocurre dezir. La vna, como se
an de auer consigo mismos. Las quatro siguientes, como con los
a la A, lo C; nel /.
1 Ex apographo in codice Polanci—De histituto —Industriae — De
Humihtate, ff 43-63. Vide supra, Praefationem, pag. XV (codex. 40). Scri-
ptus est hic codex anno 1567. In folio 43r. habet: «IHS.— Maria.— Industrie
del P. Polanco.» Apographum hoc ad originale satis accedere videtur; in
annotationibus illud mdicamus littera A.
Ad stabiliendum tamen textum in locis in quibus corruptus videbatur,
usi sumus:
1) apographo P. Cordeses (cf. pag. xv, codex 4P, qui generatim magis
recedit ab originali et corruptiorem textum exhibet. Posteaquam praefatio
hujus voluminis typis impressa est, invenimus in bibliotheca nationali ma-
tritensi, in ms. 5.852, archetypum unde nostrum apographum procedit, vi-
deturque omnino scriptum saeculo xvm. Ex illo lectiones variantes exscri-
psimus. Notanius id littera C;
2> versione itala antiqua, ms. (cf. pag. XV, codex 42). Haec versio lit-
teralis omnino est; fere se nper cohaeret cum A, etiam in paragraphorum
distinctione, et puriorem textum exhibet; eam notamus littera /;
3) versione latina typis impressa Cracoviae anno l883. Liberior est
quam itala; in paragraphorum distinctione multum recedit ab A et /. Ali-
qua solet addere quae in A C 1 non habentur, sed quae cum sententia co-
haerent; rarissime has additiones in annotationibus indicamus. Hanc ver-
sionem notamus littera L.
Dolemus nos non potuisse ad manus habere aliud apographum hispanum
quod invenitur in codice Hieronymi Natalis instructiones et monita pro
colleaiis Hispaniae et Lusitaniae. Cf. Epist. P. Nadal, I, xxvii-xxix; IV,
91. Tamen ni multum fallimur, adjumenta quae habuimus sufficiunt ad legi-
timum textum stabiliendum. Quid vero intersit inter has Industrias et prae-
cedentes, diximus in Praefatione et in Industria nona.
Industriae.-Shriei II, i/ 777
proximos con quien tratan. La sexta y vltima, como con la Com-
pafiia y superior della. Y de todas seis se dira con el ayuda de la
sapiencia eterna b, guardando la orden propuesta.
PRIMERA INDUSTRIA
COMO SE AN DE AUER LOS DE LA COMPANIA CONSIGO MESMOS
1 2. Para mucho ayudar al proximo es menester que cada
vno mucho ayude a si c mesmo; porque como Dios en las cosas
naturales por un animal perf^cto quiere se engendre otro; y que
en vna planta perfecta aya simiente para produzir otra; tambien
en las spirituales para hazer los 44v. hombres firmes en la fe,
speranca y charidad y todas virtudes, quiere que su instrumento,
que es causa inmediata, sea Ueno de todas ellas. Y assi la prime-
ra cosa que ha de tener uno desta Compania, es vna grande sed
de aprouecharse a si mesmo, y pasar siempre adelante en la via
de las virtudes solidas, ya que para la quiete de la contempla-
cion no aya tanto lugar en esta parte d. Y mire con cuydado lo
que se aprouecha en sus examines de consciencia, que cada dia
haze, para reprehenderse, si es poco, y animarse adelante e.
Pero descendiendo en los particulares, para el fin dicho espe-
cialmente se deue procurar la victoria de las passiones.
2. Lo 2.° que ha de procurar, es no temer pobrezas, calum-
nias, ni la muerte misma, en las cosas que le conste ser impor-
tantes a la honrra de Dios y salud de las animas; aunque, saluo
lo dicho, con la discrecion se deuan euitar, quando se siente '
conuenir para mayor seruicio diuino, estos inconuenientes; y de
su parte este apercebido, no solo a sufrir contradictiones, pero
qualquiera affrenta y corporal passion, pro nomine Iesu, mucho
mirando, quanto es en el, de no dar occasion a que nadie haga lo
que no deue contra el.
3. En las aduersidades y persecutiones guardese de tener
odio o rencor alguno debaxo de especie de zelo con los que son
contrarios, antes procure tener con ellos mas tierno amor, y spe-
cialmente orar por ellos, y sentir y hablar bien, quanto se pue-
de. Con esto, no dexe de hazer extremadamente contra los que
impiden el seruicio del bien comun, o de algun particular, todo
el officio que juzgare ser agradable a Dios nuestro senor.
4. No sea pusilanime, ni se quebrante de animo por pares-
b aeterna A; eterna C I. - c assi A; a si C; se medesimo I. — d no
aya siempre tanto lugar en este nuestro modo de proceder, como ay en al-
gunos otros C; sitniliter I. — e animarsi a passar auanti 1. — f sienten A;
siente C; quando si conosce conuenire, etc. I.
2 Numeri paragraphos distinguentes desunt in A, in hac prima Industria;
eos adjecimus prout sunt in /.
778 POLANCI COMPLEMKNTA
cerle que hace poco fructo, ni por uerse ultrajar ni maltratar,
antes estonces procure mas fortificarse, no dando lugar a diffi-
dencias, ?5r. como si Dios del tuuiese poco cuydado, o se qui-
siese seruir poco del; y siempre que el buscare su diuina gloria y
la salud de los que el crio y redimio por su amor, tenga por cier-
to que Dios es con el. y le ayudara, y sacara fructo de todos sus
trabajos, y no sol<> de lo que haze, sino aun de lo que padesce.
5. En las enfermedades tenga cuenta con su salud corpo-
ral, y ayudarse del aparejo que Dios le diere, ora sea en hospi-
tal, ora en casa de amigos; pero como quiera, guardese mucho
de desedificar con impaciencia y sensualidad y otras passiones de
enfermos; antes disponiendose a seruir a Dios con el padescer, y
tomandolo alegremente por su amor, y reconosciendole como be-
neficio de su mano, procure ayudarse a si mismo con esto, y en
proponer la enmienda de sus faltas, y tanbien al proximo, a lo
menos con su exemplo de paciencia y con buenas palabras.
6. Euite la soberuia en mucho estimarse, y la presuncion de
sus fuercas en tomar de suyo empresas no proporcionadas a su
talento, y en enxerirse adonde conuendra ser Uamado; de lo qual
se dira adelante. Pero con todo esto sea animoso para acometer
y seguir qualesquiera grandes empressas quando la obediencia le
pusiere en ellas, o el cargo que dado le fuesse, o la charidad, visto
el aparejo, o la necessidad con aparencia de posibilidad, le com-
bidase, tomando prudentemente los medios que conuienen.
7. Guardese de dar lugar en su coracon a pensamientos de
ambicion, 45v. y mas del querer para si nonrras y dignidades y
grandezas qualesquiera, y aun de acceptarlas quando la occasion
se offresciese por amistad de senores etc, siendo como son con-
tra su profession. Pero el honor offrescido, aunque de suio des-
agradase, si se acceptase para tener mas autoridad, y mas con
ella edificar, no seria fuera de razon, antes conforme a ella.
8. Guardese de vanagloria en sus buenas obras; aunque no
se entienda ser tal alguna demonstracion conforme a la humildad
y charidad, quando por la edificacion de los proximos y honrra
diuina g con moderacion deuida se ussase, que no le disminuya
el merito y gracia diuina, o se la quite; pero por las intenciones
de vanagloria, no dexe las buenas y utiles obras, diziendo con
S. Bernardo: Nec propter te cepi, nec propter te desinam.
9. De .todas concupiscencias de sensualidad, como seria en
el comer etc, guardese con diligencia interiormente, abnegando
mucho el amor de todas estas delectaciones; y aunque la discre-
cion dexe algun vso moderado de algunas dellas por ser neces-
sarias, mire de no soltar mucho la rienda al tomar las commodi-
dades del cuerpo, como'seria en comer o beber mucho, o curio-
samente, en uestir, dormir, cassa, reposar, y otros regalos y lim-
s deuida A; divina C; honor di Dio I; Dei honorem L.
I
Industriak. - Sekihi II, i.8 779
piezas demasiadas, que, vltra que desedifican a otros, >uelen
ahogar al spiritu y disponer a peccados mayores.
io. De otia parte, guardese del contrario extremo, como
seria mucho debilitarse con ayunos y otras abstinencias, con ui-
gilias y uestir no sufficiente para la necessidad, o no honesto se-
gun el vso de la tierra; y de las otras mortificaciones del cuerpo;
porque exceder en estas, especialmente quien no fuesse apremia-
do de la necessidad, en ningunos es conueniente, y menos en los
de nuestro 16r. instituto, en el qual son necessarias fuereas de
cuerpo para los trabajos utiles al proximo. Quando necessarias
fuessen aigunas abstinencias o semejantes castigaciones de car
ne para si o para edificacion de otros, se puede o deue tomar lo
que tal necessidad requiere; y quando la necessidad cessa, se po-
dria tambien afloxar o dexarse: y esto si ay superior en el mismo
lugar, conforme al parescer suio; y si estuuiese donde por letras
puede ser communicado, lo mismo: si no, como la vnction del
Spiritu Sancto le ensenare. Y no es de tener por hypochrita si un
hombre por uerdadera edificacion vsa alguna mas abstinencia y
asperidad, quando uiue entre gente que desto se edifica h. y me-
nos quando esta solo o con otros con quien pueda usarse mas
libertad, pues lo vno y lo otro se hace con sancta intencion, y es
conforme a la charidad discreta. Como las otras mortificaciones,
ansi el trabajar quiere moderacion para que pueda a la larga con-
tinuarse y emplearse en el seruicio diuino.
11. Guardese de dar occasion a ia fragilidad humana, ultra
de la ruin fama. con conuersacion de mugeres, especialmente
mocas v de baxa suerte, no conuersando con ellas en confessio-
nes ni de otra suerte, sino en publico y con pocas palabras, y
antes seuaras que biandas, teniendolas siempre al lado quando
se confiessen, no delante donde se ayan de uer. Y aun, quando
no se esperase ganancia maior, y ouiese otros que lo hiziesen,
parece deuria dexar de buena gana este merito, attendiendo a
otras cosas de mas tomo y menos peligro. Con senoras de mane-
ra y de mas edad se ttiv. sufre mas conuersacion, porque ni ellas
assi facilmente caen, ni se atreuen los hombres a dezir dellas, y
ay maior prouecho en ello: pero la conuersacion sea en lugares
abiertos donde se puedan ver, ya que no oir: y quando algun pe-
ligro de qualquiera de las dos partes se sospechase, se deura lue
go huir y deshazer toda la conuersacion; y lo mismo si ouiese pe-
ligro de fama. Y lo que se ha dicho destas personas se puede ex
tender a qualesquiera otras, de cuia conuersacion incauta pudie-
se seguirse peligro semejante.
12. La abnegacion tanbien de todas sus voluntades, y re-
prehension de los motiuos que del proprio amor proceden, es
h no se desedifica A; entre gentes que de esto se edifican C; simili-
ter I L.
780 POLANCI COMPLEMENTA
uniuersalmente necessaria aun en apetitos licitos, para que de la
oomposicion interior uenga a ser compuesto constantemente en
todo lo exterior. Quanto al entendimiento, no solamente lo ha de
tener captiuado en la fee de la santa madre iglesia catholica ',
pero aun no se a de entremeter en doctrinas dubdosas para si, ny
para proponerlas k a otros, ni a de hazer caudal de reuelaciones
faunque tanpoco deue ser menospreciador dellas) y cosas seme-
jantes, que entre otros inconuenientes hazen perder authoridad
quando se hallan falsas; antes vaia siempre solido con la doctri-
na de los doctores sanctos y de la iglesia mas aprouados; y si al-
guna uez leyese los libros dubdosos para uer lo que ay en ellos,
y descubrir lo malo y refutarlo, o apartar a otros dello, esto no
sera malo, mas no para ayudarse de los tales libros.
47r. 13. En el hablar guardese de la dissolucion de pala-
bras, hablando en cosas inutiles, y mucho mas de las que son en
periuizio del proximo, como seria facil, si no se tiene la rienda,
auiendo tantas occasiones a quien contrata con proximos. Guar-
dese tambien de amplificaciones hyperbolicas, y todo genero de
mentiras, y aun de afirmar las cosas de otra manera que constan:
y en general de todo lo contrario a la verdad y modestia, y que
offende las personas con quien trata, y da demonstracion de al-
gun vicio o immortificacion. •
14. Tenga asimismo aduertencia de no dar en algunos vi
cios vezinos a su naturaleza: como J quien es de natura benigna
y facil, de la adulacion, o aprobacion de lo que no deuria appro-
bar; quien es seuero, de la demasiada asperidad y contradezir a
todo lo que no le agrada; [que] m a las vezes deue abstenerse
dello, aunque el otro con quien trata no sintiese bien; pero la
discrecion dira con quales y hasta donde puede pasar.
15. Es necessario aprender a no escandalizarse de cosa al-
guna, y saher mucho soportar las flaquezas e imperfectiones de
los hombres con quien se trata, y acostumbrarse a sacar fructo y
no desedificarse de nada, ni aun de los pecados mismos, y no
condemnar en [su] n juizio facilmente a nadie, ni perder la sim-
pleza por la prudencia; aunque para remediar en aquello quedel
puede salir remedio, sin formar juizio firme 47v. por sola la sos-
pecha se puede proceder contra ° el.
16. Tambien porque con medios proporcionados a los que
se han de curar se procede a las vezes, hablando y haziendo al
gunas cosas en si remotas del spiritu, aunque el sieruo de X.° las
tiene por intencion spiritual, y las ordena al diuino seruicio, en
todo esto es menester que sea mui senor de los apetitos, porque
' chatolica A. — k ponerlas A; proponerlas C I. — 1 con A; como
quando C; come ch'e /; similiter L. — mque habgnt C I. — n su C I L.
— ° Sic A; a el C; a quello /, fortasse melius. In I est aliqua emendatio
in vv. a quello. Prius videtur librarius voluisse imitari notam apographi hi-
spani 9." id est contra.
Industriae. — SkRIEI II, l.a 78 1
no pierda a si, desmandandose mas de lo razonable, por ganar a
otro; y que no dexe aunque entre con el otro al modo dicho, de
enderegarlo todo a Dios y salir consigo, viniendo a cosas spiri
tuales, y tirando a ellas las personas con quien habla o conuer-
sa, aunque no [siempre] p esto se puede hazer en la primera pla-
tica.
17. Procure mucho ut in medio nationis prauae atque per-
uersae 2 sepa viuir prudentemente; que aunque en todas mane
ras de uida sea muy necessaria la discrecion, en esta parte lo es
summamente; la qual podra adquirir quien fuerc humilde, y tu
uiere abnegadas v quebradas sus passiones, con hazer reflexion
a menudo sobre las cosas que experimenta, vltra de lo que de
otros aprende, procurando cada dia hazerse mas circunspecto.
18. Avudara para todo lo dicho que no se dexe tanto dis-
traer fuera de si con las occupaciones del proximo, que no attien
da a si mismo algunos ratos del dia; que la charidad ordenada no
sufre que se oluide hombre del prouecho y perfectibn propria
por attender a la ajena; quanto mas que para mucho ayudar al
proximo (como arnba se dixo) es necessario ser mucho ayudado
en si mismo; pues quanto mas lleno de charidad y con mas copia
de gracia el hombre pudiere ayudar al proximo, mas participe
della AHr. se podria hazer. Y para henchirse a si q es menester
recurrir a la fuente con la oracion que cada dia deuria hazer-
se, procurando recolection [para ella] r en alguna o algunas oras
del dia.
El examen de la consciencia tambien diligentemente deue ha-
zerse para el proprio bien, y del proximo, a cuya ayuda se attien-
de, mirando su modo de proceder, y medios, para continuar, de
xar, mudar, quitar y anadir segun paresciese conueniente a si y
a ellos.
Tambien el confesarse a menudo y comulgarse, o s quien es
sacerdote celebrar, sera grande ayuda.
19. En general, para conseruarse a si mismofs] los que en-
tran como en rio a saoar a otros que no se ahoguen, ayuda ante
todas cosas dirigir a Dios la mente, y, enderescando actualmen-
te a su honor y beneplacito lo que se haze todo, pedirle socorro
para entrambas partes quanto deseosa y confiadamente se pueda.
Y al tiempo que conuersa con el proximo, deue abstenerse del
hombre exterior lo posible, haziendo del caso como de vn saco
de inmundicia, y considerar el interior ccmo a ymagen de la
Sanctissima Trinidad, condoliendose si la vee disforme con el
peccado, y amar v abracar el estiercol mirandolo como redimido
p siempre C; I scripserat ancorche questo non si possa fare...; fiostea
delevit possa. et scripsit snpra versum puo, omnino ut est in A. — q asi
A; a si C; a se medesimo /. — r para ella C I. — s a A; o C I L.
Cf. Philipp., II, 15.
782 POLANCI COMPLKMENTA
con la sangre y vida de Iesu Christo, y sintiendo macho si vee
en el perdido tanto precio, con un sancto zelo [y compassion,
como quien pidiesse que restituya la sangre de Christo que cos-
to, o la inocencia y estado de salud comprada con la misma san-
gre y vida] £; y esto con peccadores. Pero en general guarde este
modo, que no mire la criatura como hermosa o J8%\ gratio-
sa etc, antes entre en su anima como toda banada con la san-
gre de Christo, y como miembro del mismo, y templo del Spiri-
tu Sancto.
2c. Resueluase firmemente de no hazer por ninguna spiri-
tual ganancia que espere o pretenda, vn peccado uenial delibe-
radamente, ni por todo el mundo: y aunque no sea comun en lo
malo de otros, no sea singular en hazerse diferente de otros en
lo bueno que tienen.
2. » IN DUSTRI A
QUE CONTIENE LO QUE SE HA DE HAZER CON EL PROXIMO
Siguense las quatro industrias con el proximo, de las quales
vna contiene las cosas que ha de pretender hazer con el. Otra,
con que personas deue occuparse, con quien no. Otra, que res
pe[c]to a de tener al lugar y tiempo. Otra, con que medics y que
:nodo de ussar dellos se ayudara para lo dicho.
i.° Quanto a las cosas que debe pretender hazer: primera-
mente, si es embiado para algun fin particuiar solo o principal-
mente, procure en aquel especialmente dar buen recaudo, usan-
do la solicitud deuida en hazer lo mejor y por los mejores medios
que pueda. Auiendo hecho lo que deue para cumplir con esto,
hara en lo demas lo que pudiere, como se dira a.
2.° Si es embiado indeterrninadamente para aiudar en lo que
pudiere a algun pueblo, o obispado, o prouincia, o reyno, y en el
adelantar quanto pudiere ia honrra de Dios, deue buscar en que
entender por si o por otros con mucho deseo de conseguir tal fin,
y con mucho animo para torna> qualquiera grande empresa, des-
pedida toda negligencia y pusilanimidad.
3 ° Y aunque ya tuuiese algunas occupaciones, si saliesen
otros lances de importancia a que sin faltar a lo comencado, se
pudiese acudir, o de tanto mayor b fructo que la discrecion juz-
gase deurian dexarse las occupaciones primeras, o parte dellas,
por lo que occu.rre c, no se deue estoruar la occupacion del ma-
ior seruicio IOr. diuino que se offresce, antes con ancho y gran-
de animo deue abracarse .
t Quae inter uncos includimus habentur in C I; similia habet L.
a Mntamus interpunctionem cod. A, ut est in C I L. — b mayor C; ma
jor A. — c Ln A sequitur porque, quae particula intellectum perturbaf;
deest in C I L.
Industriae.— Seriei II, 2.a 7S3
4.0 Aduierta con todo esto que no sea inconsiderado [0] d in
discreto en dexar vnas cosas por otras, o en abracar tantas, que
no pueda apretar vnas ni otras, ni tanpoco temerario en enxerir
se a tales cosas, a las quales seria menester ser combidado de los
que tienen tal assumpto: bien que, si se mostrasen sperancas
grandes y claras del seruicio diuino, seria licito y sancto rodear
la cosa por si o por otros con prudencia, en manera que ouiese
entrada licita a las errpresas que se an de tomar, como seria el
predicar etc, siendole encomendado por el obispo, o quien tiene
tal cargo.
5.0 Viniendo mas a lo particular, entre las obras pias siendo
vnas para ayudar a viuir, otras para ayudar a morir, ceteris pari-
bus, por la necessidad deuen preferirse las del morir, pues en
aquel trance si el proximo no es ayudado, se corre peligro de
irrecuperable perdida; pero entiendo quando el enfermo es capaz
deayuda, y hasta tal termino que se piense probablemente que
esta bien con Dios, como seria siendo confessado y comulgado
y bien animado a rnorir conformandose con la diuina voluntad.
El entender en las cosas temporales, si no fuesse para descargo
de la consciencia que sera necessario, no lo deuen hazer perso-
nas desta Compania, si por causas particulares y raras el s"upe-
rior no lo cometiese; aunque es uerisimil que ella [de aqui] e se
podria ayudar en lo temporal como otras muchas religiones. El
acompanar a vno hasta que muera, trasnochando etc, paresce
que por el embarago del tiempo y peligro de enfermar seria im-
pedir otras mejores obras en muchos de los nuestros, si no fues-
se donde ay mucho numero de personas de nuestra Compania, o
raras vezes por respectos particulares de importancia, donde la
discrecion vera lo que se deue hazer.
6. Entre las ayudas para bien viuir lo que es necessario a
la salud del proximo, deue preferirse a lo no necesario, aunque en
si mas 49\\ perfecto. Y ansimismo entre las cosas que a la
honrra de Dios.tocan, las mas importantes se deuen preferir a las
que menos importan. De aqui se uera que ante todas cosas se
deue procurar que las heregias y errores contra la fee sean extir
padas, y las blasfemias y peccados enormes publicos y de mai
exemplo; y si fuesse necesario [y] f se pudiese g, el ayuda del bra
90 seglar seria maior bien. Hazer tambien dexar el estado del
peccado, como en concubinarios, vsureros etc, y traer al pueblo
a la penitencia en confessiones y comuniones, y a temer y espe-
rar en Dios, boluerse y hazer recurso a el ensus neccessidades.
Despues desto la oracion, lymosnas y otras obras de misericor-
dia etc ; y despues lo que es de mas perfection y menos necesa-
rio en subiectos mas capaces. Por razon de la misma necessidad
d o addunt C I L. — e de aqui C; di qui /; inde L. — f y C;et 1.
— g pidiese A; pudiese C; potesse /; similiter L.
784 POLANCI COMPLKMENTA
es menester declarar a los que no lo saben, el symbolo y precep-
tos de Dios N. S., y algunos necessarios de la iglesia. Si uis ad
uitam ingredi serua mandata '; y lnduzir al pueblo a la obserua-
cion dellos, primero que se trate de los consejos.
7.0 Porque el bien tanto es maior quanto es mas vniuersal,
deuese poner mas diligencia y estudio en las cosas publicas que
priuadas, quando concurriesen las vnas y las otras; y entre estas
las que se estienden a mas personas, antes que en las particula-
res y que se estienden a menos, como seria procurar a quien algo
en ello pudiese que ouiese buen obispo, buen vicario, buenos cu-
ras y predicadores, buenos maestros en las escuelas, que se man-
tuuiesen bien los pobres, y que ouiese modo para ensenarlos y
instruirlos en la uia de saluarse, que ouiese recogimiento para
todas malas mugeres que quieren apartarse del peccado, aunque
no se dispongan a ser monjas, como se haze en la casa de Sancta
Marta en Roma, que es obra mas vniuersal que las de las con-
uertidas, que son ya religiosas.
Por la misma razon de vniuersalidad, baxando de las ca-
becas el influxo a los miembros, quien ayudase a los tales,
como son obispos, predicadores etc, seria su ayuda mas impor- •
tante.
8.° Entre las obras buenas, quando todas no pueden hazer-
se juntas, deuen 50r. preferirse las mejores, como son las spi-
rituales al respecto de las temporales; y ansi el proueer de doc-
trina e instruction se deue preferir a la prouision del comer y
vestir, si no ouiese urgente necessidad corporal, como de ham-
bre, y en tal caso specialmente se deuria insistir a remedirla. Y
entre las temporaleslas que mas importan para la salud del anima,
como el colocar el femineo sexo en matrimonio o religion mas que
el uiril. Y a vna mano [a] h los que correnmaior peligro,con maior
deligencia deue socorrerse, como a mugeres mocas y de buen pa-
rescer mas que a las viejas, y que tienen en si y daran a otros me-
nos occasion de offender a Dios. Y porque cada vno deue occu-
parse en las cosas y por los medios mas conformes a su instituto,
los de la Compania deuen procurar lo spiritual especialmente ', y
por sus medios ordinarios de confesar, predicar, ensenar la doc-
tnna x/ana etc, si por razon extraordinaria no ouiese extraordi-
narias occupaciones como mas agradables por entonces a Dios
nuestro senor.
9. Porque las obras mas durables se an de preferir a las me-
nos durables, con mas instancia se deuria attender a las funda-
ciones de las obras pias que duran para adelante, que otras que
h a hab?t I; C omitt., sed paulo post hnbet deben. — ' y espiritual-
mente A; speciilmente I; mas principalmente C; L omittit haiic clausulam.
Matth., XIX, 17.
Industriae.— Seriei II, 2." 785
solo [so]corren a l[aj presente necessidad k. Y ansi tales obras,
como serian de casar huerfanas y huerfanos etc, mas de buena
voluntad que otras se deurian abracar, si ay oportunidad, porque
no se an de comencar cosas que sean sobre la proporcion de las
personas.
10. Tomense antes las que es verisimil y mas cierto que se
podran acabar, que aquellas que es menos probable el salir con
ellas.
11. Las obras mas seguras de peccado para quien las trata,
y de infamias y de qualquier dano general, deuen preferirse, ce-
teris paribus, a las menos seguras, agora consista esto en las
obras en si , agora en las personas . o agora en el modo de tra-
tarlas.
12. Las obras que otros no podrian hazer, o que no se ha-
zen en effecto, se deuen a»Ow. anteseligir, que aquellas a que
otros bastarian, y usan hazerlas.
13. Como ha de ser animoso para comenear y constante
para proseguir obras pias, aunque no falten contradictiones, ansi
110 ha de ser pertinaz quando viese leuantarse tantos inconue-
nientes, que paresciese a quien con prudencia y sin passion lo
mirase, maior seruicio de Dios dexar de querer lleuar adelante
la tal obra.
14. Quando hallase en algunos disposicion para rescebir
maiores cosas, o de perfection interior, [o exteriores obrasj ',
haga lo que maior gloria diuina y maior bien de su proximo fue-
re, aunque tales cosas no sean de necessidad, sino de perfection,
como se dezia arriba.
15. Tenga specialissimo cuidado de conseruar lo que se
ouiere hecho, dexando orden de confessar, orar etc, en scripto
si es menester. Y en mas tenga dar cumplimiento o perfeccion a
vna cosa, que comencar muchas dexandolas imperfectas.
16. No solo procure attender a las buenas obras que el pu-
diere, pero atraer a otros a las mismas , digo de los de fuera de
la Compania.
17. Quien no pudiese induzir a obras spirituales como de
confessiones, exercicios etc, a lo menos a otras buenas obras
procure atraerlos, como a lymosnas, y dar fabor a los que attien-
den al exercicio diuino y bien comun.
18. En general procure de no hazer cosa que a sus fines del
diuino seruicio y bien comun no se ordene, ni dexar de hazer lo
que a ellos se ordenare, segun su posibilidad; y lo que le faltare
de hazer con la obra, suppla con el deseo insaciable del diuino
seruicio y bien del proximo: y cada dia ruegue a X.° N. S. ins-
tantemente que supla sus defectos, y que por su culpa no se dexe
k Ita C T; solo corren al presente necessidad A; quae sunt praesentis
necessitatis L. — 1 o exteriores obras C 1 L,
Por.ANCI COMPLKMKNTA.— T. II. 50
7S6 POLANCl COMPLEMKNTA
de hazer, o se haga menos bien, lo que a su honrra y bien de los
proximos toca.
TERCERA INDUSTRIA
QUE PERSONAS SE [h]aN DE CONUERSAR
PARA MAIOR SERUICIO DE DIOS Y BIEN DEL PROXIMO
La tercera industria en un operario de la Compaiiia es en
mirar con que personas conuersa: y puedese dezir vniuersalmen-
te que conftlr. aquellas de quien se espera maior bien para el
seruicio diuino y bien comun en ellas o en otras, y no con los
que se aprouechan poco o impiden maior bien. Pero desta con-
clusion vniuersal se deduzen otras particulares.
i.° No se empache con personas de donde pudiese salir ruin
fama que danase para fructificar en otros, como son mugeres,
specialmente de baxa suerte y mocas.
2.0, Algunas personas simples y buenas, de quien otro no
se espera que consolarlas [con] a confessiones o poco mas, agora
sean hdmbres agora mugeres, es bien no se occupar con ellas,
specialmente teniendo otros confessores que les bastaran, aunque
menos les satisfiziesen; y esto, no porque no desee consolar cual-
quier minima persona, sino por no perder maiores ganancias por
las menores.
3.0 Con personas tenidas por malas, hypocritas etc, no de-
urian conversar familiarmente, sino como el medieo con los en-
fermos para ayudarlas algunas vezes, porque harian perder cre-
dito verisimilmente, y por ventura se ayudaran poco los tales.
4.0 Hombres que ya tienen estado de vida, o mancebos de
grueso ingenio, o liuianos, o inconstantes, de quien no se deuii
mucho esperar, comunmente no se deuen conuersar en exerce
cios, si no fuessen de la primera semana, por confessar general-
mente, y alguna instruction, como se dize en los exercicios, para
orar etc; y esto quando otras cosas maiores no lo impidiesen.
5.0 Embaracarse con particulares personas en confessiones
y exercicios, y conuersaciones etc el que podia aprouechar mas
al comun en predicar o leer en el tiempo que esto se pudese ha-
zer, seria no saber bien emplear el tiempo. Quando no fuesse
tiempo de tratar con todo el pueblo, se puede y deue attender a
los particulares quanro las fuercas bastan.
6.° Occuparse con monjas en predicarles, raras vezes [con-
viene] b, y en confessiones y conuersaciones, rarissimas. Y lo mis-
mo en exercicios; si a ello no forcasen 51 v. personas a quien no
se puede o deue negar, o no ouiese vna special necessidad y ra-
zon de attender a ellas ad tempus; y esto , asi porque se haze en
otras personas mas fructo, que no tienen su modo de seruir a
a con C I L.' — b conviene C 1 .
Industriae.— Seriei II, 3.a 787
Dios tanto ordenado, como por quitar las occasiones de peligros
y rumores que suelen succeder de tales asumptos c.
7.0 Conuersar con los principes seglares a quien tuuiese au-
toridad con ellos, y su beneuolencia, y fuesse seguro de ambi-
cion, y sincero en sus intenciones, seria occasion de grande y
uniuersal bien; porque el beneficio que en sus almas se hiziese
se estenderia a gran parte de los subditos, parte por el exemplo
(quales sunt principes talis populus), parte porque en el consiste
por la potestad que tiene, el uedar y desterrar de sus senorios
grandes offensas de Dios y dafio de las animas de los vasallos, y
ansi mismo induzir a muchas cosas con que la gloria diuina mu-
cho se adelanta y el bien comun. Assi que quien ama este fin,
tendra tal conuersacion por utilissima, y tanto mas quanto fues-
se mas interna, como seria en exercicios etc; pero mucha con-
sideracion se requiere para estas semejantes conuersaciones,
como se dira [en] d parte en la quinta Industria.
8.° Despues de los seglares principes, con los ecclesiasticos
es de buscar entrada y conuersacion, como seria con el obispo o
vicario suio, porque por ellos tambien se podria hazer mas uni-
uersal prouecho en los otros.
9. Ansi mismo con otras personas de autoridad principales,.
hombres o mugeres, o que mucho pueden en lo seglar o eccle-
siastico, porque por semejantes personas pueden ayudarse otros
muchos spiritual y temporalmente si ellos se ayudan; y [a]si se
haze con tales mas fruto; por el qual y no por razon de las ri-
quezas o grandezas, que de suio ant-es mouieran a las huir, se
prefieren sus conuersaciones a las de la gente comun. Debaxo
desto se entienda el ayudar a todas personas, que tienen cargo
de otros, como son maestros, curas etc; a quien aprouechando,
se podrian aprouechar otros.
5<$r. 10. Con personas de buena fama, senaladas en letras
y uirtudes, la e amistad [es util] f por el credito para con los
otros, y [la] g conuersacion en exercicios etc, porque eilos a\u-
dados ayudan a otros muchos.
11. Con personas que de suyo attienden a obras pias, y sa-
ben las cosas de la tierra en que mas se desseruira Dios, [y] h en
que mas se siruirla, para saber lo dicho es util conuersar, para
ayudarlos y aiudarse dellos en la obra de Dios. Pero hasta adon-
de aya de pasar tal conuersacion con ellos, la discrecion lo limi-
tara, como si seria bien dar los exercicios, para que mas aiuden a
si o a otros, o no, etc
12. Es necessario conuersar mas intrinsecamente con los
amigos que faborescen en lo temporal o spiritual que se haze en
c Idem dicatur de virginum et aliarum mulierum conser vatcriis add. L.
Desunt in aliis. — d en C I. — e y A; la C 1 L. - f es util C 1 L. —
g la C 1. — h y ex I L.
788 POLANCI COMPLEMENTA
beneficio de los proximos o de )a Compafiia; y assimismo con
aquellos de quien se espera ayudaran, pues la charidad ordena-
da todo esto requiere, y con discrecion se uera la ayuda que pue-
de darse a los tales .
13. Con los aduersarios tambien se podra aprouechar, bus-
cando alguna entrada para hazerlos amigos, haziendoles dar in-
formacion mejor, }r mostrandoles amor, y haziendoles buenas
obras por si o por otros.
14. Con algunas personas abiles y doctas, y conuenientes,
a lo que se vee, para seruir mucho a Dios y ayuda de sus proxi-
mos, si entrasen mas en el conoscimiento de si y de su criador,
paresce seria bien empleado el tiempo que con ellas se gastase en
conuersaciones, y aun en los exercicios enteros.
15. Con algunas personas bajas y pobres, de quien nada se
puede esperar, como seria en hospitales con enfermos, y en car-
celes con presos y otras personas de simil condicion ', conuersar
a ratos para consolarlos, o confessarlos, o seruirlos, es exercicio
de mucha charidad, )r para rescibir augmento della; y a los prin-
cipios para comencar por lo baxo, util; y tambien a quien estu-
viese k en gran fauor l, por el buen exemplo, y porque se quita-
se de los animos de los otros sospecha de ambicion, y se viese
antes amor a las- baxezas de Xpo., 5*£% . vltra de las otras vtilida-
des; pero uease m que por una buena obra no se dexe otra mejor.
16. A mas necessitados spiritualmente, ceteris paribus, de
meior voluntad se ha de dar socorro, como a personas munda-
nas, y otras que se quieren retirar de estado de pecado, y con-
fessarse generalmente.
17. Los que no tuuiesen otras personas que les ayudasen,
les seria por esto mas deuida la ayuda, como con algunos pobres
hombres y lugares donde no ayquien ensene xpianamente. a vi-
uir; y lo mismo seria de quien no se quiere aiudar de otros por
tener special deuocion, o otra causa, aunque es bien despegar
la[s] affectiones no bien ordenadas a las personas, para que se
pongan mas enteramente en el summo y verdadero bien.
18. Los que iuzgase serian mas estables en el bien, quando
una uez se aprouechaaen espiritualmente serian de preferir a los
que se muestran menos estables, para exercici ^s especialmente n.
19. Con hombres que no quieren ayudarse, y parescen obs-
tinados en sus errores, o se burlan de lo que se les dize, no es
cosa [de] perder tiempo, haziendose a ellos dano, y al que los
aiuda, proiiciendo margaritas ante porcos l.
i Sic CI L; A vero de mil condiciones. — ^ a chi stesse /,• similiter L;
esto viese A. — ' feruor A; favor C; fauore /; similiter L. — «> prouea-
se A; pero vease C; similiter I L. — n spirituales A; especialmente C 1.
Matth., VII, 6.
Industriae. — Seriei II, 4.a 789
20. Ouando vna cibdad o iugar estuuiese reduzido, y aiuda-
do, a lo menos la parte de quim iera fructo, seria bien mu-
darse a otro, donde mas necessidad ouiese de su doctrina, procu-
rando dexar medios para que se conseruase lo hecho, como se
dixo arriba. Y esto se entiende quando las missiones no son li-
mitadas, que no se puede salir de una tirrra.
21. Tambien es vtilissimo ir a predicar a las iglesias de las
aideas donde concurre mucha gente, tomandolos el dia de fiesta
y ensenandoles las cosas inas necessarias a la salud: como Iesu X.
ibat per castella et vicos dizierndo: quod et aliis oportet me euarf-
c/eiizare *.
22. Aunque, ceteris paribus, se a de preferir el maior audi-
torio al menor, porque a mas personas [se estiende el bienj °, to-
dauia quando fuesse pequeno, no deue hazer perder animo, ni la
diligencia competente; porque, si con charidad se haze, podero-
so es Dios para estender el fructo aun a los que no oien, aproue-
chandose mas en humildad y longanimidad el que trabaja. No
obstante esto, quando fuesse licito mudar lugar o exercicios p,
torno a dezir, hablando vniuerSSJr.salmente, que en aquellos lu-
gares este, y con aqueilas personas trate, de quien espera maior
gloria diuina y maior prouecho del proximo, mudandose, si se ha
de mudar, con oracion y miramiento precedente.
QUARTA INDUSTRLA
DEL TIEMPO
[1.] La quarta, del tiempo de residir en vn lugar o en otro,
con vnas personas o con otras, vnos negocios o otros: donde pri-
meramente se obserue que si se ha iimitado algo dello por sus
superiores, se guarde su intention a gloria diuina.
2. Como quiera que sea, quando ai coinodidad a de consul-
tar, dando razon al superior de lo que se haze y espera, seria
bien dexarselo [determinar] b quanto a la residencia de lugares,
a lo menos auer del comission de hazer segun mejor juzgare.
3. Si a el se remite, haziendose c indiferentey no buscando
otro sino el maior seruicio de Dios, precediendo la oracion, mire
quanto tiempo parezca necesario y conueniente gastar en un lu-
o porque ay mas personas A; porque a mas personas se estiende el
bien C I L. — p C ita habet: no obstante esto, quando fuesse util mudar,
podriase pensar manera para mudar lugar y exercicio. Torno a decir, etc.
Similem lectionem supponunt 1 L.
a necessidad A; comodidad C /; quod verbum ma^is congruit cum tota
sententia. — b determinar /. — c haciendolo A; haciendose C I.
2 Luc, IV, 43.
79« POLANCi COMPLEMENTA
gar; y esto se medira con la utilidad que viere o espera, compa-
randola con la que en otra parte se haria.
4. Si no se trata del tiempo de la residencia en una tierra,
sino del que se deue emplear con unas personas o otras, vnos ne-
gocios o otros, presupuesto el residir, esto comunmente aura de
quedar a la discrecion de cada uno, que embiado fuesse, si no
fuesse tan facil la comunicacion, que aun de a do esta d pudiese
tratar con algun superior-,, lo qual seria de desear; pero quando
queda a la discrecion de cada uno, cinco consideraciones seruiran
para ella .
[Una, mirar la] e importancia de las personas o cosas; que a
las mas importantes para el seruicio de Dios y utilidad del proxi-
mo, ceteris paribus, se deue dar mas tiempo;
[Otra mirar la necessidad, que personas o cosas la tengan
mayor de que se les de tiempoj f;
Otra, su mesmo subiecto, que no deue dar ordinariamente
mas tiempo a unos ni a otros trabajos de quanto sufre su salud
spiritual, y aun temporal, teniendo no solamente respeto a la
presente disposicion, pero aun a la futura;
Otra es el conoscer las personas: que a unas el dexarlas con
hambrey hazerse desear es mui conueniente, a otras la conuersa-
cion mas continua les aiudara mas;
Vltimamente, mire que como deue ser escaso del tiempo,
nada del quiriendo gastar sino en cosas del seruicio diuino, has-
ta el dormir etc, ansi no deue serlo en dar tiempo competente a
los negocios; porque con sed de presto concluir mas cosas no
dexe imperfectas las que tiene entre manos, porque seria no ?»3\ .
satisfazer a vnas ni a otras. Ansi que, aunque con el deseo se es-
tienda a todas cosas, no quite el tiempo deuido a las obras que
Dios le pone entre manos; y aun en el tiempo que para el repo-
so y refection propria terna, ni deue faltar en tomar lo necesa-
rio, ni exceder en tomar lo superfluo; y en todo deue la charidad
ordinarse con discrecion.
QUINTA INDUSTRIA
DE LOS MEDIOS Y WODOS QUE SE HAN DE USAR PARA EL FIN
DICHO DE AIUDAR AL PROXIMO
I. En esta quinta parte primero se hablara en comun, des-
pues se dira algo de algunos medios en especial. En comun ha-
blando, los medios con que se ha de ayudar el proximo y seguir
nuestra profesion son, parte interiores, como es la esperanca en
Dios, la charidad y toda perfection, y actual deseo de ayudar, y
d que aun de esto C I. — e Ex C T; simili modo L. — f Haec ratio
quam omisit librarius in cod. A, habetur in C I L. Vertimus ex I, quia
magis videtur accedere ad originale.
Industriae.— Seriei II, 5.a 791
la oracion que della proceda; parte a exteriores, como el exerci-
cio de predicar, leer, ensenar la doctrina x.'ana, administrar los
sacramentos, dar exercicios, conuersar y seruir corporalmente.
2. Para que [e]stos medios sean eflicaces y proporcionados
a lo que se pretende, que es aiudar al proximo a dexar los uicios
y peccados, y conseguir gracia o augmento della, siendo este fin
sobre las fuergas naturales, es cierto que no deuemos poner en
medios humanos la confianca principalmente, sino en la infinita
bondad de Dios y potencia suia, de la qual los medios que usamos
tienen efficacia para conseguir tal effecto, y tanta quanta el quie-
re seruirse dellos. Ansi que, aunque se use deligencia en los me-
dios dichos, siempre auemos de mirar en las manos diuinas, es-
perando de alli toda la eficacia; y esta desconfianca de si y con-
fianca en Dios sea el primero fundamento. Lo que se a dicho b
de la charidad y perfection propria interior, aiuda a los proximos,
por hazer al hombre idoneo instrumento de quien la bondad di-
uina se quiera seruir para dar o augmentar su gracia en otros. Y
ansi el aficionarse y amar spiritualmente lo que pretende, que es
efecto de la charidad dicha, ayuda para que tenga mas fuerca lo
que se haze.
3.0 La oracion tambien aiudara specialissimamente, con la
qual se pida ansi el acertar el modo conueniente de proueer con
el proximo y hazer bien su deuer, como el fin de todo, que es el
diuino seruicio y bien de los proximos; y esto aplicando en
o-Hr. particular la intencion a aquellos que se trata, encomen-
dandolo a Dios en los sacrificios etc. Y deue preceder en cosas
de importancia tal oracion con mucho cuydado, para que los me-
dios que se vsaren sean fructuosos [et fructus eorum maneat] c \
[medios exteriores]
I d. Los medios interiores dichos son vtiles al operario, de
la parte que mira a Dios, cuio instrumento es: los exteriores si-
guientes lo son de la parte que mira al proximo, al qual desea
disponer a la diuina gracia; y entre ellos el primer lugar seda al
buen exemplo de vida, guardandose mucho el que es desta Com-
a partes pero A. — b io qual sea dicho A; lo que se ha dicho CI.
— c et fructus eorum maneat habent C I L. — d Paragraphorum nume-
ratio in quatuor sequentibus omnino perturbata est in codice A. Namcum
prius scripsisset 4, 5, 6, 7, delevit 5 et nullum pro eo numerum scripsit;
mutavit 6 in 3, et 7 »1 4; />ostea sequitur numerus 5,6, 7. etc. usque ad
finem hujus partis. Modus hujus confusionis explicandae habetur in ver-
sione itala, in qua incipiunt numerari paragraphi de novo ab hoc: Los
medios interiores dichos etc. Cum sinouli codices suo quisque modo />ara-
oraphosdividat, ita ut ad uniformitatem eos reducere impossibile sit, se-
quimur etiam in hoc casu versionem italam, quae propius ad originale ac-
cedere videtur.
Cf. Joan., XV, 16.
792 POLANCI COMPLEMENTA
pania que en lo que se vee no se pueda notar vicio alguno, como
seria desorden en el comer, vestir, dormir, ni amor alguno a de-
leytes sensuales, ni hablar inconsideradamente o de cosas vanas
y sin fructo, ni menos mentiras o amplificaciones hyperbolicas.
Tanpoco se demuestren en nuestros mouimientos jestos o pala-
bras de passion, de odio, o yra, o ambicion, o vanagloria, o otra
specie de soberuia, que todo esto desedifica; antes se procure que
en todo el hombre exteriorse pueda conoscer el concierto y com-
posicion interior del animo, siendo y mostrandose sobrio, uigi-
lante, menospreciador de toda la sensualidad, recatado y pio, se-
nor de todas sus passiones. Y tornese a notar, que no es incon-
ueniente ni hypocresia, como se dixo arriba, vsar alguna vez mas
abstinencia etc, delante de personas que dello se edifican, que
se vsaria si hombre estuuiese con otros con quien se puede vsar
mas libertad. Y no solamente de lo malo, pero de toda specie
mala deue guardarse. Tambien el buen hospicio donde no hay
casa de la Compania, ayuda a la opinion e; y deue tomarse, quando
se puede, aquel donde mas edificacion se siguiria dentro y fuera
de casa: y algunas vezes se deuria preferir aquel donde el mismo
estara con mas libertad. Y ^n general tenga cuidado de la buena
extimacion para mayor gloria diuina.
2. La modestia y charidad que se trasluce en el hablar es
eficacisima para induzir [aj todo bien. Y assimismo es necesaria
la paciencia y longanimidad en cosas y personas, con que se su-
fran sus fiaquezas, considerando, no lo que merescen o desme-
rescen en si las las personas, sino a X.° en todas. Ansimismo en
los negocios 5 Iv no es de mirar si son baxos en si, sino la obra
y charidad con que se toman.
3. Guardese quanto sea posible de poner algun obstaculo al
euangelio, y de gratis lo que gratis rescibio. Y no deuria aun pe-
dir a manera de execucion las costas que se hazen; porque X.°
nos enseno a tomarlas y no pedirlas. Y aun en rescebir lo que se
le offresce debe mostrarse moderado, bien que personae mal sanas
pueden alargarse a mas, procurando sea sin offender a nadie con
exemplo.
4. Con los benefactores en lo temporal de tal manera nos
hemos de mostrar gratos, que mostremos principalmente reco*
noscer.todo el bien de Dios. Y procurese que los mismos bene-
factores tengan por principal motiuo de hazer lo que hazen el '
honor y beneplacito diuino. Del otro extremo contrario a la in-
gratitud es tambien de guardarse, es a saber, de no apocarse a
si ni a su ministerio, ni caer en adulacioh por la demasiada de-
mostracion de agradescimiento; antes con mostrarse deudor, es
bien que de a entender a quien esto ouiese menester, quanto ga-
e operacion A; opini6n C;
nore, /; leviter discrepant C L
'; buona fama /; similiter L. — ( en A; l'ho-
L.
793
nan los que gastan por seruicio de Dios. Estas quatro cosas viti-
mamente dichas ayudan de parte del operario quanto a su per
sona.
5. Tambien es cosa importante adquirir beneuolencia de
aquellos con quien se trata; porque es mas facil tirar los beneuo-
los a lo que se pretende, que ha de ser todo sancto y bueno, que
a otros. Y para esto es muy efficaz el hazer por las personas lo
que se puede, dandoles ayuda aun en lo temporal, y fabor en co-
sas conformes a la charidad, porque de aqui se les ganara la vo-
luntad para cosas espiritualest
6. Aunque es muestra de amor efficaz la de las obras, to-
dauia es bien que en las palabras y otras exteriores sefiales se
haga entender que no se busca sino la salud de las animas, de
manera que se uea el amor ser puro y grande, sin que aya de-
mostracion de pretender algun interese de honrra o prouecho
proprio. Hazer tambien caso de ellos [quanto] g sin lisonja se pue-
de, y mostrar confianca, conferiendo algunas cosas con ellos,.
que no se confieren con todos, remitiendose al parescer dellos
55r. o dexando la cosa en sus manos y rigiendose por ellos etc,
quanto sin inconueniente o peligro se puede; porque todo esto
combida y obliga a amor, y por consiguiente a dexarse persua-
dir. Mirese con todo esto que en uisitaciones o palabras, o ins
tancia demasiada, o en otro algun modo, no se de sospecha de
pretender algo, con que los hombres mas se recaten, y se incli
nen menos a dexarse mouer al bien.
7. Porque la similitud es madre del amor, y la dissimilitud
del contrario, en quanto pudiere deuese asemejar a la condicion
de las personas con quien trata: oderunt enim hilarem tristes,
tristemque jocosi h * etc: vt omnia omnibus fiat cum Paulo, ut
omnes lucrifaciat 3. Y con el mismo: per omnia omnibus placen-
do 4; sin lisonja ni falta en la deuida correction fraterna; pero la
medida de esta assimilacion la discrecion sola puede ponerla. Y
aduiertase que por no poder hombre dexar su natural inclinacion,
es dificil imitar la contraria, assimilandose del todo a ella; pero
siempre es bien accommodarse lo que suffre la condicion de cada
uno, a las personas con quien trata, no saliendo de su natural
tanto que no pueda ser constante en lo que querria imitar,o guar-
dar el decoro conueniente.
8. Tambien ayuda para la beneuolencia conuenir con las
personas que se tratan en lo que buenamente se pueda, aproban-
g quanto C /, et videtur id exigere contexta oratio. — h tristitiamque
seueri A; tristemque severi C 1; quare fortasse error tribui debeat ipsi au-
ctori.
- Horat. Epist., lib. I, epist. 18, 89.
3 Cf. I Cor., IX, 22.
4 Ibid.,X,33-
794 POLANCI COMPLEMENTA
do lo que es de aprobar. y soportando y.dissimulando algunas co-
sas, aunque no bien dichas o hechas, en especial con personas
de respecto, si no se supiese que holgarian ser reprehendidas; y
condescender, saluo la consciencia, en parte de lo que ellos ins-
tantemente quieren, si de las tales pende el negocio que se pre-
tende, o no se puede hazer sin su consentimiento.
9. Ouando vna vez que conuersa con alguno, no le puede
induzir a lo que pretende, no le dexe desabrido ni descontento,
antes en todo amor, quanto se podra, porque otra vez no huia: y
aun podria ser que labrasen en el mas las palabras en ausencia
que en presencia 55v. A lo menos tendrase para otra vez acces-
so ' para. el tai. Es verdad que si alguna asperidad le aiudase, se
deuria vsar.
10. Como se ha dicho de lo que haze beneuolas las perso-
nas, ansi se deue dezir de lo que aiuda a tener credito y autori-
dad para con ellas, ora sea pueblo, aora sean personas particu-
lares, specialmente de calidad. Y este credito deue mucho pro-
curarse antes de entrar a inducir cosas dificiles. Y hablando en
particular, ayudara tener la grauedad de las costumbres k y ma-
dureza en todo el hombre exterior, specialmente en las palabras
dichas con peso y circunspection, no [se] ! dexando m irritar o
desconcertar en hablar o jestos, aunque otros se desconcierten.
Y asi al contrario, toda demonstracion de semejantes passiones
quita autoridad. Es tambien menester oir de buena gana, no cor-
tando ni rompiendo facilmente las palabras de otro, ni queriendo
el solo hablar; que todo esto es cosa odiosa y haze perder credito.
11. Para la misma autondad ayuda la demonstracion de la
doctrina moderada, y no sobre la verdad della, ni dando sospe-
cha de jactancia, ni vana obstentacion, pero modestamente mos-
trando los dones de Dios nuestro senor, lo que se juzga expe-
diente para su seruicio.
[2. Este aparejado a dar razon del instituto y cosas y modo
de proceder de la Compafiia, como de los exercicios etc. Digo dar
razon a quien fuere necesario o decente, en parte o en todo,
como la discrecion juzgare conuenir. Y es bien estar en esta par-
te apercebido de manera que el dar razon de las cosas de la Com-
pafiia antes augmente autoridad della y suya, que la disminuya.
13. Ayudara tambien para la autoridad no mostrarse hom-
bre de vil y poco animo en cosa ninguna, antes tenerle y mos-
trarle en J»6r. obras [y en palabras] n grande ° y menosprecia
dor de las cosas temporales, superior a la prospera y aduersa for-
i Hoc verbnm notatum est linea subducta in A, et in margine scri
ptum alius [?] acti6n; acceso habent C L, entrata /. — kCostumbres C I L',
constitutiones A — 1 se deest in A, at habetur in C I, et suhponitur
in L. — m ln A videtur scriptum deseando, at perperam; dejando C;
lasciando /. — n y en palabras C l L. — ° grandes A; grande /; mostrar-
se... grande C; ostendere se... magnanimum L.
Industriae. — Sf.riei II, 5,a 795
tuna, libre de temores y esperancas vanas. Y aunque haga reue-
rencia deuida en palabras y actos exteriores a quien la deua, y a
todos segun sus caiidades, sea con humildad graue, y no se mues-
tre p adrnirador q de grandezas, ni dignidades, ni sciencias, ni
pierda con ellas su humildad y discreta libertad; que esto hara
que sea tenido en mas entre los mismos grandes; y consiguiente-
mente entre los otros; y podra mas con tal opinion aiudar los
vnos v los otros.
14. Ayudara para la misma autoridad ser recatado en defi-
nir cosas que muy eiertamente; no le consten; porque siendo des-
pues refutadas y conoscidas por falsas quitarian autoridad; y se-
ria el inconueniente mayor, si quisiese ponerse a defender lo no
bien dicho.
15. Ayudara para lo dicho el conuersar con personas de
manera, como son senores, perlados doctos y tenidos por buenos,
Y porque no parezca esto ambicion, a las vezes conuersar con
pobres y baxos; de lo qual deuria mas holgarse de su parte por
ver en ellos la imagen de Xpo. pobre mas expressa.
16. Ayuda a la misma autoridad no abrirse mucho ni com-
municar sus cosas facilmente, antes con mucho tiento quantose
juzgue expediente, en manera que los que veen algo, entiendan
que queda mas encubierto; porque naturalmente en las cosas hu-
manas limitadas quanto a la perfection, se estima en menos lo
que paresce ser del todo conoscido.
17. Asimismo para con quien se pretende tener autoridad
ayuda no acceptar dones ni cosa alguna, si r se puede; porque
naturalmente se disminuye la estimacion en el animo de quien da,
y la libertad en quien rescibe; pero en el rehusar aya toda mo-
destia. La limosna para el comer y cosas necessarias no se pue-
de dexar a las vezes 56v. de acceptar, pero acceptese con mo
deracion, y de personas que se edifiquen dello, y no al contrario.
18. Por razon de la misma autoridad mire que no se haga
menospreciar o tener en menos, donde es menester credito para
el diuino seruicio, por la familiaridad'demasiada, la qual con al-
gunos y algunas vezes es bien uenderla un poco cara, y no s de-
xarlos hartos della con prolixas platicas, donde nascera que ellos
se ayuden mas y queden con hambre, y que aya mas tiempo
para comunicarse a otros: lo dicho entiendo de personas que
comunrnente occuren; que l ya podria vno quanto mas familiar-
mente conuersase con u otro, mas estimarle. Lo que se ha dicho
p muestren A; muestre C I L. — q admirados A; admirador C I. —
* si C I, et suppomt L; ni A, quod easet nimis durum. — s y no C I; que
A, quod minus proprium videtur cum non praecedat comparatio msi ta-
cita. — t en que A; en deest in C I, et superfluum videtur. — " In A vi-
detur scriptum q. a.; sensus exigit con. 1 habet; che gia potria alcuno
quanto piu facialmente conuersassi altri, piu stimarli; L: nam posset nobis
interdum occurrere qui ex diuturniori familiaritate magis aedificaretur.
796 POLANCl COMPLEMKNTA
del hablar entiendo tarnbien del comer, con otras familiaridades,
que a personas de no x mucho conoscimiento spiritual podrian
disminuir la opinion que tienen (que para mas ayudar deuen en-
tretenerse spirituaimente), si viese[n] ser la persona comun en el
comer etc. Bien que [en] y esto algunos se edificarian de vno,
otros de otro; mas en general para con todos edifica la modera-
cion, y el tener domados los apetitos de la sensualidad, y los ra-
zonamientos buenos a que dan occasion las viandas, o palabras
de otros: y otras cosas semejantes.
19. Es tambien necessario z para el credito, vltra de que lo a
pide nuestro instituto, no se hallar en juegos, ni espectaculos, ni
banquetes, ni regocijos del pueblo, donde se estiende el hombre
viejo, y ay poco lugar de edificar a ninguno. Guardese ansimis-
mo de ensenar doctrina no solida, y dezir cosas de hombre liuia-
no, o aconsejar temerariamente, o reir con dissolucion. Y en ge-
neral se guarde de todas cosas que suelen hazer perder reputa-
cion de bondad, doctrina o prudencia; pero especialmente se
guarde de 57r. mostrarse parcial b, si esta en tierra donde ay
sectas o vandos, en afectos ni opiniones proprias a la vna parte
ni. a la otra, saliendo de fuera c dellas, y proponiendo la doctrina
comun a entrambas partes de los doctores sanctos, conuersando
con los vnos v con los otros, sin mostrar affection special a es-
tos d ni a aquellos. Y si se deue guardar de tomar sectas de otros,
mucho mas de predicar doctrina o usar tal modo, que se leuante
scisma o diuision entre los oyentes; quia Deus pacis in pace vo-
cavit nos e 5. Y lo dicho ayuda no solamente para la autoridad,
pero aun para la seguridad y beneuolencia, como tambien lo si-
guiente. t
20. En tierras sospechosas quanto al estado etc, guardese
de meterse ni hablar en cosas que a estado toquen, y quanto pu-
diere, de no hallarse en lugares o tratar con personas sospecho-
sas a los que gouiernan. Guardese tambien de no ofender, ni ha-
zer enemigos personas algunas, specialmente congregaciones,
reprehendiendo o notando algo mal dicho o hecho por ellas f, que
para esto seria menester probabilidad de la enmienda, y esperar
coiuntura, y vsar toda prudencia en el modo; specialmente con
personas grandes o doctas, y en esta parte sensibles; porque no
se ganaria nada de correctiones intempestiuas de los tales, antes
se perderia beneuolentia. Pero aun-mas se guarde de murmura-
x de mucho A; de no C I L, et postulat ratio. — y en C I. — z ordi-
nario A; necessario C I L. — a de lo que A C; de que lo / L, quae videtur
vera lectio. — 1> special A; parcial CIL. — c sahendose fuera C; essendo
fuor di quelle /. — d a ellas A; a estos C; a questi /; his quam aliis L.
— e [ta C I L; A vero pacis in pace vocabit nos. — r ellos A; ellas C;
loro /,• ab eis L.
I COR., VII, 15.
Industriae.— Skriri II, 5.a 797
ciones incautas: y mire que, siendo el defecto tolerable *, se auria
de suffrir muchas vezes: y si en si fuesse graue, pero daiiase
poco o nada al comun, aqui aun seria menester la probabilidad
dicha de enmienda para atentar h la correction, y mas para la
denunciacion; si l daiiase al comun, como seria predicandole doc-
trina no sana, y se espera que el perlado siendo auisado lo en-
mendaria, con el mejor modo que sea posible 57v. tendra lugar
el sancto zelo para auisarle. Si se pensase probablemente que no
ayudaria el perlado por ser eiusdem farinae, aduiertase que pa-
resce no ser razon sin fructo hazerse las personas enemigas para
que le impidan el bien que podria hazer en la tierra [a] k no las
tener contrarias. Es verdad que si se pudiese hallar algun segu-
10 medio para remediar tal dano, se deuria tomar en todas ma-
neras '.
21. Si se temiese que algunas congregaciones o personas
serian contrarias, seria de procurar preuenirlas [aunque se usa-
se de algunos medios humanos] m, como seria encomiendas de
personas que las tales mucho estimasen e amasen; buscar tam-
bien amistad entre los principales dellos, y obligarlos a fabores-
cer, con tener y mostrarles afection y confianca en ellos n [con-
firiendo algunas de sus cosas con ellos] °, si se sufriese hazello,
o confesandose en aquella casa, con otros medios que fuesen al
proposito.
22. Despues de lo dicho, que toca a la persona del opera-
rio, y al alcangar beneuolencia y autoridad para bien vsar los
medios que la Compania suele vsar, se deuria procurar el conos-
cimiento de personas practicas y pias de la tierra do se halla,
para aconsejarse con ellas ansi de lo que ha de entender, como
del modo de proceder, v medios que se an de vsar: pues con ser
estos tales de la tierra, podran dar luz y buenos auisos en mu-
chas cosas, como seria en descubrir los humores de la gente, y
abrir la via para vnas empresas o otras, y vnos medios o otros.
23. Auiendo el parescer de los tales, si los uuiese, deuese
determinar de usar los medios que vsa la Compania, que seran
mas al proposito; conuiene a saber, el predicar, o leer, o ensenar
la doctrina xpiana., o conuersar, o dar exercicios etc. (pues todo
juntamente [no] p se puede hazer), segun el talento del operario
y la capacidad de los que quieren ser ayudados, y el parescer
5fcr. de aquellos con quien se aconseja: y si ansi se pudiese
g intolerable A; tolerable C I L. — h entrar A; atentar C; per tenta-
re I; antequam tentet L. — i o A; si C I L. — k no las teniendo C; a non
hauerli 1; si eos non haberet L. — 1 Minus feliciter videtur vertisse pos-
tremam clausulam L: verum tamen est, si nullo modo posset invenire ali-
quod remedium tali damno publico, illud omnino adhibendum esse In
«." 28). — m aunque se usase de algunos medios humanos C; similiter I L.
— n ellas ^/ellos C. — ° Haec habent I L,et fere eodetn tnodo C. — p no
CIL.
798 POLANCI COMPI.EMENTA
acertar q dende el principio, seria lo mejor; si no [tentando] r la
prueua de algunos dellos, como seria del confessar o predi-
car etc, y mirando el fructo que se haze, aclara s lo que se ha de
seguir: para esto es conueniente l que de tiempo [en tiempo] u (y
si no cada dia, se deuria hazer x cada semana por lo menos), se
mire como se procede, y la tierra que se gana por los medios co-
mencados, y si seria bien continuarlos o mudarlos, anadir o qui-
tar algo dellos, y mejorar si algo se pudiese en cada vno dellos.
Y esto se deue mirar despues de hecha oracion.
24. Si tiene muchas cosas en las manos, mire si se compa-
desce tratarlas todas juntas o no: compadesciendose, quales de-
uria poner delante, que requieran mayor diligencia: si no se
compadescen para tratarse juntamente, puede suspender o dife-
rir las que mejor suffren la dilacion, y dexar las que menos im-
portan si es menester, o repartir la carga con otros, teniendo de-
lante de los ojos el maior seruicio de Dios y sus fuereas. Ayuda-
ra pata no se confundir ni oluidar, quando ay muchas cosas en
que entender, hazer memorial de lo que se ha de tratar, con su
orden de dia en dia, visitandolo algunas vezes para que reduzga
a la memoria lo que se deue hazer.
25. En qualesquier medios que tomare, specialmente de los
exteriores, como es predicar etc, es bien tenga conseruados los
auisos y preceptos que se dan para bien vsar de los tales medios,
los quales aqui no dire; pero presupuesto que se tengan en scrip-
to, es bien se refresque la memoria en los 5Nv. praeceptos o re-
glas dellos, o la parte dellos que se juzgare conuenir para bien
vsar tal medio; aunque algunas vezes el spiritu de Dios N. S.
guie muy mejor que ningunos documentos ni obseruaciones los
obreros suios, al qual spiritu no se deue cerrar la puerta; antes
tal guia, quando la ay, se prefiera a todas y otras z.
26. En qualquier medio procure yr recatado, y no se poner
en peligro, como hazen algunos, que con grandes esperancas se
arriscan de deshazer en breue tiempo lo que en muy largo se ha
hecho. Y quiera mas tres punctos seguros, que diez con peligro
de ganancia spiritual a.
27. Para grandes y pias obras exteriores deuria de procu-
q acceptar A; acertar C; affrontare /; Si quod tentatum est, statim ab
initio succedat..., L. — ' tentando C, alia mann: simili modo L. — s por-
que aclara A; porque deest in C I L, et superfluum videtur. — t cauta-
mente A; e conueniente I; es necessario C; expedit L. — u de tiempo en
tiempo C I; certis temporibus L. — x Post hazer iterum habet A y si no,
quod redundare videtur. C habet: de tiempo en tiempo, como cada dia,
cada semana por lo menos; / di tempo in tempo (se non osini giorno, par
che si doueria far ogni setimana almeno); L certis temporibus, si non sin-
gulis diebus, saltem singulis hebdomadibus. — y Supra versum scri-
ptum est las, quod deletum postea videtur. — z L addit: salva interim, ut
jam dictum est, obedientia. — a Add. L hoc est: faciat potius tres sermo-
nes solum bene praemeditatos quam decem ex improviso, et sic de aliis.
iNDUSTRiAE. — SERIEI II, 5.a 799
rar que personas de caiidad interuiniesen en ellas, que las sostu-
aiesen, y diesen animo b a otros para entrar en ellas con su exem-
plo y autoridad.
28. Aunque las maiores obras siempre se han de desear [mas]
que las menores, todauia a quien no fuesse embiado con algun
fin particular paresce conueniente y seguro comencar por cosas
mas baxas, como seria ayudar a los pobres en los hospitales, o
ensenar la doctrina x.'ana antes de predicar. Pero aduiertase que
por la qualidad c de las personas entre quien esta, o por otro res-
pecto, no se perdiese el credito, que es tan necesario para hazer
algun fructo; que si este se auenturase a perder, no paresce se
deurian tomar tales obras baxas. Tambiem puede auer muchas
causas, por las cuales se deue comencar por la predicacion y co-
sas mayores, lo qual la discreta humildad y charidad lo juzgue.
29. Si no tuuiese muchas cosas en que se occupar, sepa re-
boluerse y buscarlas; que d otra cosa es ingerirse sin ser llamado,
en especial donde se 59r. deuria sperar la vocacion, y otra pro-
curar por las vias honestas de tener en que enterder y seruir a
Dios N. S. y al proximo, en especial quien fuesse embiado inde-
terminadamente a una tierra, para que hiziese el bien que pudie-
se en ella; que a el tal loable cosa e seria dar orden como fuesse
requerido por algun modo honesto para que vsase algun medio
de los dichos, como seria leer o praedicar etc. Quando con todo
esto no ouiese en que se occupar dignamente en el lugar de la
mission, si fuesse determinadamente embiado para tal lugar, no
se apartara hasta dar auiso al superior; y occupese en cosas me-
nores si se offrescen, sperando occasion de maiores, la qual no
deura f perder; pero si grandes ni menores no se hallasen, juzgan-
do que no se seruiria Dios de que mas se entremetiese, en tan-
to que viene auiso del superior atienda a si g mismo, dandose
mas a la oracion y studio etc, y procurando con esto y con la
buena uida y exemplos, en todo lo demas ayudar al proximo. Y
mire que no se pierda animo, aunque se humille etc. Si no fues-
se limitada la mission, y le fuesse permitido mudarse de vn lugar
a otro, precediendo consideracion y oracion, podra mudarse a
otros lugares donde espere maior seruicio diuino, aora h se dexe
del todo el primer lugar, aora ad tempus.
30. Porque las cosas dificiles, de las quales occurriran mu-
chas a los desta Compafiia, no se acaban de una vez, es mui ne-
cesaria la perseuerancia y longanimidad para no se cansar de re-
b action A animo C; similiter I L, -c qualitad A. — d Quae pro-
xime sequuntur correximus ex I, quae cum L concordat. Tn A ita pertur-
bata sttnt: que en otras cosas ingerirse sin ser llamado no es bien, en espe-
cial donde se deuria esperar la vocaci6n, y procurar por las vias honestas
de tener en que entender etc. — e caso A; cosa le C L — f podra A; do-
uera /; quae occasio statim ac se obtulerit, accipienda est et nullo modo
perdenda L. — s assi A; a si C; a se stesso /; sibi ipsi L. — h al hora A.
8oO POLANCI COMPLKMKNTA
tentar muchas vezes y por varios modos las cosas que juzga de-
urian tratarse para maior seruicio diuino. Pero de otra parte,
quien viese que la cosa no se podra hazer verisimilmente sin ma-
yor dispendio de tiempo o trabajo, que vtilidad, especialmente
impediendose ' otras maiores obras, no es bien ser pertinaz en
proseguir todauia las primeras, [paraj v las quales por ventura
embiara Dios N. S. a su tiempo mejor oportunidad.
59v. 31. La prudencia [en] k general es mui necesaria para
vsar este medio o aquel, en este o aquel modo; y para dispensar
lo que se communica a los proximos conforme a la capacidad de-
llos; y uniuersalmente para ver quid, quibus, quum, ubi, quo-
modo conueniat l; y esto es cierto, que es mas de natura m que
de arte. Y por eso quien no tuuiese tal abilidad natural, o la sup-
pliese la gracia diuina mui copiosa, no paresce subiecto entera-
mente ydoneo para esta Ccmpania; a lo menos no paresce auria
de embiarse solo en cosas de importancia, y donde se corriese
riesgo de no usar tal prudencia. Con todo se ayuda la natural
discrecion con diligencia, estando preuenido de cosas que pue
dan occurrir, y teniendo pensado lo que se a de tratar y en que
modo, con vnas personas y con otras, en razonamientos, confes-
siones o predicationes etc. Y a esto siruen muchos n de los aui-
sos aqui tocados. Pero uiniendo a los medios speciales, y prime-
ro del conuersar:
32. Mucho haze al caso antes de entrar mui dentro en con-
uersar con personas, en special si son de mucha calidad, y cuya
conuersacibn puede mucho importar, conoscerlas, aunque se
gaste algun tiempo en conoscer los humores y inclinaciones y
consciencia y capacidad y entendimiento dellas, agora sea infor-
rnandose dellas, ora por si descubriendolas por algun buen modo,
para que asi se vaia con mas tiento, y se conozca mejor como se
ha de lleuar ia persona, si por amor, si por temor, por vn me-
dio ° o por otro.
33. Para en conuersacion es bien, salua la humildad y mo-
destia, procurar de ser desembuelto, y tener libertad y modo
para deshazerse de algunas companias o conuersaciones menos
utiles sin offenderlas, tomando algun buen color; y tambien
promptitud y destreza para acometer a otras personas, y tratar-
las como conuiene, usando gracia y modo conueniente para con
todos, en special para con quien mas importase. Y aqui se han
de obseruar particularmente los auisos dados arriba, de ganar y
> impediendose en A; en rednndat, nisi forte legendum esset impen-
di6ndose en; impendendosi I; si impedirct L; emprehendiendose cosas mayo-
res C. — i' para C.I. — k en /; la prudencia j^eneralmente C; generatim
prudentia L. — 1 quid, quibus, quantum, quando, ubi conveniat et quomo-
do C; qu.id, quibuv, quatenus, quando, vbi, quomodo I; quae, a quibus, qua
arte et quomodu L. — m natura C I L; noticia A. — n mucho A; muchos
C; molto li auisi /. — ° miedo A; ceteri medio.
Industriae.— Serie II, 5.* 801
entretener la beneuolencia y credito, y otros que en las instruc-
tiones p de nuestro Padre Ygnatio "* se podran hallar 6.
34. Para las conuersaciones es necesaria la regla de entrar
con las personas condescendiendo con ellas, yendo en algo a su
gusto, y salir consigo, y tirarias finalmente ttOr. a su intencion,
en especial a las primeras platicas, porque si hombre entrase con
todos desde luego con spiritualidades, se retraherian por uentu-
ra algunos, y no oiran bien lo que les cumple; pero auiendo ha-
blado un poco a su gusto, despues se deue tomar occasion de ve-
nir a sus desenos spirituales. [Verdad es que ay personas que
vienen a buscar, y estan muy 'preparadas para oir cosas espiritua-
les] r, y con los tales puedese luego entrar en lo que cumple sin
perder tiempo en disposiciones s no necessarias.
35. No suele conuenir procurar de traer luego a las perso-
nas a extremos contrarios de su inclinacion, como a dar grande
p institutiones A I; instrucciones C L, et ita videtur magis obvium,
quamvis hi codices generatim minoris sint auctoritatis. — q del P. Igna-
tio I; P. Ignatii L; de N. Padre Mro. Ignacio C. — r Haec quae desunt in
A, habentur in C, et simili modo in 1 L, eaque postulat contexta oratio.
— s Ita C I L; disputationes A.
6 Non abs re erit indicare hic aliquas Ignatii instructiones, jam in Mo-
numentis Ignatianis editas, in quibus Polanci sententiae sparsae inve-
niuntur.
1. Patribus in Hiberniam euntibus, 154 1 . Monum. Ignat., ser. I.a, I,
174 sqq.
2. Eisdem. Ibid., 179.
3. Monita ad sodales complutenses, 154I (?). Ibid., XII, 674 sqq.
4. Patri Petro Fabro. Dec. 1542. Ibid., I, 236 sqq.
5. Eidem, 1545. Ibid., 3ll.
6. Patribus euntibus in concilium tridentinum, 1546. Ibid., 386 sqq.
7. P. Claudio Jajo, Mart. 1546. Ibid., 733 sqq.
8. Sociis barcinonensibus, 3i Octobr. 1547. lbid., 624-625.
9. P. Antonio de Araoz, 3l Octobr. 1547. Ibid., 609 sqq.
io. P. Ludovico Consalvio de Camara, 22 Nov. 1547. Ibid., 651 sqq.
11. Universis collegiis Societatis, 1547. lbid., 542 sqq.
12. Stephano Baroello, Jan. 1548. Ibid., XII, 226 sqq.
13. P. Nicolao Bobadillae, Febr.-Marz. 1548. Ibid., I, 719 sqq.
14. Sociis Lovanii commorantibus, 3o Aprilis, 1548. Ibid., II, 100 sqq.
15. P. Francisco Borgiae, 20 Sept. 1548. Ibid., 233 sqq.
16. P. Jacobo Lainez, 22 Dec. 1548. Ibid., 274.
17. P. Joanni Alvarez, 18 Jul. 1549. Ibid., 478 sqq.
18. Euntibus in Germaniam, Sept. 1549. Ibid., XII, 239 sqq.
N. B. Haec instructio magis quam Ignatii est ipsius Polanci. Cf. Mo-
num. Ignat., ser. I.a, II, 539.
19. Superioribus Societatis, i3 Jan. 1550. Ibid., II, 646 sqq.
20. P. Arnoldo Hezio, 23 Maii 1551. Ibid., III, 484 sqq.
21. Sociis collegii ferrariensis etc. 13 Jun. 1551. Ibid., 452 sqq.
22. Sociis ad laborandum missis, 8 Octobr. 1552. Ibid., XII, 251 sqq.
23. P. Petro Canisio, l3 August. 1554. Ibid., 259 sqq.
24. P. Simoni Rodericio, incerto tempore. Ibid., 630-631.
25. Monita ad sodales lusitanos. incerto tempore. Ibid., 676 sqq.
26. Selecta documenta, incerto tempore. Ibid , 678 sqq.
POLANCI COMPLEMENTA.— T. LT. 51
8o2 POLANCI COMPLEMENTA
parte de su hazienda a quien es auaro; y a dexar del todo el
mundo a quien mucho le ama; porque la naturaleza y costumbre
rehuien grandemente las repentinas mutaciones, en special al
contrario dellas; antes quando tal proposito se tuuiese, es bien
encubrir estas cosas mas graues, y no assomarlas, antes, si es
menester, dezir que sin ellas puede Dios seruirse etc, hasta que
este mas maduro y dispuesto el subiecto para rescebir semejan-
tes recuerdos de mayor perfection. Asi que es menester ir poco
a poco, y de grado en grado lleuar las personas a donde se pre-
tende para maior gloria de Dios nuestro senor.
36. Asimismo yr deshaziendo lo que ellos mucho aman,
mostrando quan poco es amable; y lo que temen, mostrando
quan poco es de temer, seruira mucho para que se dexasen des-
pues induzir al amor y temor de lo que deuen l.
37. Es menester que no solamente las cosas se propongan
proporcionadas al afecto, pero aun en el modo de proceder lo
sean; y asi mas se usaran con personas imperfectas los motiuos
que proceden del amor proprio, del qual estan llenos, que del
amor puro de lo honesto, y de Dios, que es en tales personas u
menos eficaz para mouerlas: y asi son primero los motiuos del
temor de la propria miseria, y dafio presente de tristezas, cuida-
dos, inquietud, infamia etc, y futuro de todo tormento etc; des-
pues los x que proceden del amor del vtil y jocundo en la presen-
te vida. Y esta occasion de lo presente no se pierda y, porque
suele mouer los tales mas que lo futuro y del que esperamos en
la otra. Y aqui se puede quitar el miedo de la vida virtuosa, que
muchos tienen por trabajosa, y 60v. mostrar quanto sea apazi-
ble, y al contrario quan molesta la viciosa.
38. Tambien es expediente que las cosas y modo de proce-
der sean proporcionadas al entendimiento, no solo al afecto, como
se dixo en la vltima regla; es a saber, que siendo vnas personas
subidas, otras z mas baxas de entendimiento; vnas que luego pe-
netran, otras que tarde; vnas que resciben mas cosas, otras que
pocas, antes como vassos de pequena boca no rescibiran vn gol-
pe grande de cosas, y rescibiranlas si gota a gota se destila; es
menester accommodarse a todos; pero en tanto que no se conos-
cen, siempre es mas seguro el declarar a la cosa bien; y entre las
comunes dezir alguna demostrando doctrina y discrecion de au-
toridad.
39. Entre muchos modos vno paresce specialmente conue-
nir para instilar en la conuersacion mui dentro las verdades, y
hazerlas gustar, y por consiguiente para mouer con ellas, el qual
' deue A; deben C; deuono /. — " Dersonis y m^no? eficiz A; y re-
dundat et deest in aliis. — * despues de los A; de redtmdat et deest in
C I L (porro C omittit ex para mouarlas usque ad despu6s). — y mas se
proceda A; no se nierda C I. — z o otras A; o supzrfluum eit. — a decla-
rar C I L; dilatar A.
Industriae. -Seriki II, 5." 8o3
modo se guarda en los dialogos b de Platon, a quien imita S. Au-
gustino en algunos libros, y es proceder por interrogatiunes, y
traerlos a que ellos mismos vengan a dezir algunas verdades, de
las quales infieran o dexen inferir lo que se pretende claramen-
te, porque mas faboresceran ellos a las conclusiones que ellos
mismos dizen, y mas los moueran las verdades bien penetradas.
40. Los que de vna vez no se pudiesen induzir a dexar to-
dos peccados, ni a seguir todo biep, deurian induzirse a dexar a
lo menos los peccados mas graues, y todos aquellos [a] c que no
tienen tanta inclinacion, sino es por usanca mala, como el jurar
y blasfemar, y disminuir el nurnerode los otros, y irse aiudando.
Asimismo quien no pudiese atraherse a todo bien, a lo menos
atraherle d al bien que se puede, al que no tiene tanta repugnan-
cia; como al auaro a dar fabor o orar, si no se dispone a dar di-
neros; al indeuoto a dar limosna etc, si no se dispone a orar;
porque, vltra de hazer algun bien, se dispone a maior gracia con
ellos.
41. En general estas conuersaciones no se deuen vsar al
tiempo que cosas de mayor importancia se impidan. Pero con
personas de quien puede succeder 01 r. gran bien a muchos, son
bien empleadas, y deue[n] seruir para hazerlas conoscerse, y de-
sear tomar los otros medios mas efficaces para ayudarse , como
es la confession y comunion y exercicios spirituales, y para in-
duzir a pias y buenas obras. Y aunque se hagan algunas digres-
siones e, siempre es menester tener ojo a sus fines y tornar a
ellos. Mirese f tambien, que aunque hubiesse g voluntad de atraher
a los exercicios algunos, si se viese repugnancia por recelar-
se, etc, es bien induzir a otros medios que sin disputar los tiene
por buenos, como son limosnas, oraciones, continuar los sacra
mentos. De aqui se haze el salto mas facilmente a lo demas.
42. Procurese, por qualquier manera que se proceda, que
se dispongan los subiectos a recebir gracia de Dios de su parte,
con voluntad de ayudarse con limosnas, y oraciones suias y de
otros.
43. En exercicios no se deue poner sino personas h capaces,
de quien se espera grande ayuda para ellos y otros, aunque los
de la primera semana en todo, o l en parte se pueden mas exten-
der; los demas, specialmente tomandolos personas encerradas, an
de ser mui raros y de quien no comun , sino especial fructo se
espere. Confessiones y comuniones pueden mucho mas dilatar-
se, aunque no pudiendo a todos satisfazerse, se satisfara a los
que mas necessidad tienen, o a quien mas se deue, o de quien
mas fructo se espera. Sermones y lectiones etc, son para todos.
b dyalogos A. — ca.CI, — d atraherse A; atraherle C; tirarlo I. —
e disgre-siones A. — f ni cesse A; mirese C; guardisi I. —s no viere A;
aunque huviesse C; ancorche hauesse I; si aliquem desideret inducere ad
exercitia L. — h Delet. in A muy. — ! o C I L; y A.
804 PCLANCI COMPLEMENTA
44. Mucho se deue procurar en los exercicios la disposicion
buena del que los entra a tomar, como es la resignacion de su
propria voluntad en la de Dios, y voluntad de mucho aproue-
charse en el spiritu etc; pero no se exagere la cosa tanto, que
spante a los principios y haga recatarse demasiado o retirarse
aquel a quien se propone; pero, como 61 v. van gustando, poco
a poco se puede yr cargando mas la mano, para que se obseruen
las addiciones.
45. Para que perseueren y pasen adelante los que han he-
cho exercicios, sera bien dexarles algun orden en el examinarse,
meditar y orar, procurando con ellos leyessen cossas que les ayu-
dassen, que freqiientassen los sacramentos, vsassen buenas y
pias conuersaciones, huiendo las distractiuas del bien, o si incu-
rriessen en ellas, luego procurando de tornar en si.
46. Es de mirar que las cossas a que [se] k determinan las
personas, deurian venir hechas libremente y de voluntad, porque
lo uiolenro no dura. Y mas aun se mire esto quando [se] l dexa
un estado de uida por otro; y obserue de no induzir a este o a
estotro, sino poniendo las personas en la via derecha de hallar lo
que les cumple, dexarles a ellos por si resoluerse m, como Dios
por su trato interior y por modo de la razon los tirare; [porque
la cosa assi se aceptara mejor, y con mayor satisfaccion , y me-
nos peligro de tentarse] n; y si no se acertase, o no se perseuera-
se en lo comencado, no auria aquella occassion de quexarse la
persona de si, o de que otro se quexase del. Y specialmente se
obserue esto con personas al parescer no mui constantes.
47. Quanto al dezir missa y administrar los sacramentos,
ansi como esta bien differenciarse del coraun vsso, quanto se
puede, en la reuerencia maior y deuocion, y hazer mejor su de-
uer, asi paresce que no deuen vssar nouedades en lo que comun-
mente se haze bien , como son ceremonias etc. Y en las missas
las de la iglesia romana , por ser comunes, paresce deurian se-
guirse. La prolixidad mucha en ellas no suele ser al proposito,
porque dexaran por tal causa muchos de las venir a oyr, y de
ayudarse parte de los que vienen, por la impaciencia.
48. En el predicar, aunque se muestre la doctrina, mas ne-
cesaria es la eficacia tȣr. del spiritu; en las lectiones quese ha-
zen al pueblo, lo vno y lo otro paresce ex aequo; porque paresce
deuen differenciarse las lectiones de personas de nuestra profes-
sion, de las comunes, en esta parte de la deuocion [y exhorta-
cion] ° a todo bien; porque la doctrina sola en hartas partes se
propone, y con poco fructo [si ultra] del pasto del entendimiento
no se viene a tocar el afecto p.
k se C I. — 1 se C I. — m reboluerse A; resolverse C; risoluer /. —
n Quae nncinis inclusa sunt, desunt in A, at habentur in C I L. — ° y
exhortacion C I L. — p Postremam clausulam correximus ut est in I, et
Industriae.— Skriki II, 6.a 805
PREDICAR Y LEER
49. En predicar y leer la breuedad comunmente q sera im-
portante para tener mas auditorio, y por consiguiente aproue-
chara a mas personas, quando la gracia _y el r spiritu no fuesse
extraordinario para hazer que los oyentes, que comunmente se
cansan presto, no se cansasen.
50. Para el predicar, y leer, y toda otra contractacion con el
proximo va mucho en mirar los que resciben la doctrina y exhor-
tacion, y accommodarse a los entendimientos y affectos dellos, y
refrescar la memoria de los auisos de bien conuersar, ieer y pre-
dicar, como arriba se dixo, los quales asi como las reglas del con-
fessar y dar exercicios y los demas medios de aprouechar , aqui
no se pondran en particular, porque seria largo tratado; pero es
bien se tengan presentes, quanto sea posible, al tiempo de usar
de los tales medios.
51. En ensenar la doctrina x/ana, aunque se toquen algu-
nos punctos demonstratiuos de doctrina, para defenderse del me-
nosprecio, y ayudar al credito y autoridad, lo demas digase en
modo que todos sean capaoes, aun los nifios y hombres rudos.
52. No solo se tenga cuenta con dar a entender de presente
[lo que se trataj s, y mouer ad horam con ello, pero con hazer que
se tenga en la memoria; a la qual sirue la orden, y el repetir l y
summar las cossas necesarias; y si paresciesse conuenir 6*£v. el
dar algo en escrito, que cada vno que quiera lo pueda copiar, o
a lo menos los mas diligentes y capaces, para retener en la me-
moria lo oydo u, no dexaria de serles harta ayuda. Pero con todo
esto, se deua tener mas cuidado con que se ponga por obra lo
oydo, quanto sea posible.
SEXTA INDUSTRIA
COMO SE HA DE AUER CON EL SUPERIOR Y LA COMPANIA
1. Ninguno desta Compania deue buscar ser embiado a par-
te ninguna por otra via que del superior suio, de quien se deue
dexar regir como de instrumento de la diuina voluntad para con-
sigo: ni se mude de donde fuere embiado, sino por su autoridad
del mismo, o antes concedida, como es si se dexa a su discrecion,
[o despues significada] a; aunque si se sintiese interiormente mo-
fere eodetn modo in L. In C deest si; A nullum praebet sensutn: del pasto
del entendimiento nos viene a tocar el afecto. - q comun A; comunmen-
te C I. — r del A; y el supponunt 1 L; C habet etiam del, sed paulo post
habet extraordinaria pro extraordinario. — s lo que se trata C 1; quae prae-
senti necessitati faciunt L. — * repetir C / L; repartir A. — u en la me-
moria Ieydo A; lo oido C; quel ch'hanno udito /. — a o despues sigmfica-
da C I.
806 POLANCI COMPLEMENTA
uido a alguna mission, puede representar al superior su motion
con toda resignacion y promptitud de obedescer.
2. De auiso de lo que passa, como en las reglas del scriuir
se contiene, al superior, [o] b como le fuere en particular orde-
nado.
3.0 Rijase c por la instruction del superior si se la embiare,
y siga d lo que le fuere scripto, quanto pudiere, en su modo de
proceder; aunque si algun medio no e succede, puede darle aui-
so; y sin ir contra la orden que le ha sido dada, puede afiadir lo
que le occurriere a f maior gloria diuina.
4.0 Guardese con el fabor de sefiores g o h estar lexos del
superior, de dexar endurezer * la boca para el freno de la obe-
diencia; y tambien se guarde de ennamorarse de tal modo del lu-
gar o empressas, que no este presto de dexarlas cada vez que,
fuere llamado, o que 63r. por obediencia el superior le mandas-
se yr a otra parte, aunque sea para las Indias.
5.0 Tenga affection special a la Compania, [y] k en general
deseo de augmentar las cossas della a honrra y gloria diuina.
6. Baxando a las ayudas particulares: quanto a las personas,
mire por las que fueren aptas para ella segun las partes que
nuestro instituto requiere: y gaste de buena gana tiempo con
ellas, procurando hazer que se dispongan por [ confessiones, con-
uersacion y exercicios a la vocacion diuina, si por aqui los llama
Dios nuestro sefior.
7. Los que a esto se inclinaren, procure conseruarles adon-
de el esta, o embiarlos donde estan personas de la Compafiia, si-
guiendo en esta parte la orden que tendra de los superiores.
8. Miren los que tratan con personas grandes, o estan en
uniuersidades o en lugares donde estaria utilmente collegio o
cassa de la Compafiia, si aura modo para tal fundacion, y con-
sultando de la disposicion que halla, con los superiores, sea
prompto para ayudar quanto en el Seflor pudiere.
9. Quando se ouiesse tal cassa o collegio, aun seria de atten-
der al acrescentamiento, y de buena gana gastar mas tiempo con
los que para esto tuuiessen deuocion y fuercas, pues en ello se
busca solo el diuino seruicio.
10. Quando no ouies^e manera o disposicion para esto del
fundar o accrescentar lo fundado, quien la hallase para que se
entretuuiessen estudiantes, o se aiudassen las cassas quetienen
necessidad, deuria procurarse, y hazerse lo que se pudiesse.
6JK\ II. En general, a las personas que tienen special af-
fection a )a Compaflia, tengala el special, y aiudelos particular-
b o C I. — c rigase A; rijase C. — d sigua A. — e otro A; no C I.
—t de C I; ita sensus clarior evadit. — g de sefiores C; de signori 1; ma-
gnatura L; del Spiritu Sancto A. Probahiliter libranus male intellexit 110-
am SS. — h es A; o con C; o /; aut L. — * en dureza A; endurecer C;
ndurar aut endurar I; obdurari L. — k y Cl. —l para A; por C I L .
Industriae. — Seriei II, 6.a 807
mente quanto pudiere, y animelos, y procure conseruarlos en su
deuocion, por lo que a ellos mismos toca y por lo que a la Com-
pania.
12. Los que fueren contrarios de la Compania, procure por
los medios posibles hazerles amigos, a lo menos aplacarles m, y
hazer que no le danen; y esto con obsequios decentes y demos-
tracion de amor y hazer por elios.
13. Quanto a la fama, guardese [de] dezir cosa con que el
superior ni otros della puedan perder el buen nombre y autoridad
que tienen; antes hable el bien que pudiere y fuere opportuno a
diuina gloria y alabanca.
14. Si viese entre algunos auer mala opinion de la Compa-
nia o personas della, procure deshazerla, y hazer conoscer las
•cossas della, como las confirmaciones de la sede apostolica, y el
successo que le ha dado Dios nuestro senor, y lo que mas fuere
opportuno y conueniente; y esto por si o por tercera persona, o
en otro modo que parezca mejor.
15. Sepa refutar las obiectiones contra el instituto de la
Compania, exercicios etc, y a dar razon de todo.
Laus Christo Iesu, Deiparae Virgini,
cunctae curiae caelesti.
Amen.
ni aplacallos C; placarli /; applicarles [?] A.
DE PERSEVERANDO IN SUSCEPTA VITA RELIGIOSA
INCERTI TEMPORIS l.
JESUS. MARIA
P. POLANCl EX P. IGNATIO
RAGIONI PER LE QUALI LA PERSONA DEVE PERSEVERARE
NELLA SUA VOCATIONE, E NON TORNARE AL SECOLO
JESUS. MARIA
Charissime frater, considera rationes sequentes, sine spiritu
contradictionis, sed ut qui coram Deo veritatem in re seria inve-
stigat. Assero ergo tibi, melius fore si perseveres in suscepto vi-
tae instituto et firmissime propositum tuum confirmaveris, primo,
quia securius id tibi; 2.°, quia perfectius; 3.0, quia jucundius;
4.0, quia utilius.
QUOD SECURIUS SIT, PATET
i.° Quia in dubio de vocatione tua, an sit haec, necne, se-
curius est manere in qua coepisti, praesertim bona et sancta,
quam mutare; nam secundum Patrum sententiam, ipsa mutabi-
litas, licet praetextu melioris boni, suspecta esse debet; quid
quando melius bonum non apparet?
2.0 Si perseverare elegeris propter Deum et tuum profe-
ctum, certus esse potes, quod rem bonam et sanctam facies, si
elegeris recedere, valde incertus es quod sis facturus rem bonam
aeque aut magis: imo potius rationi consonum est, quod contra
tibi accidet; cape ergo partem tutiorem.
1 Ex apographo in codice Collectanea Bollandiana n. j8, Bruxellis in
bibliotheca bollandiana exsistente, 8 ff., n. 593-600, magnitudinis o,23o x
0,173. Ante initium apographi, manu P. Ignatii Pinii haec scripta sunt: «To-
tum hoc monumentum transcriptum est ex exemplo quod servatur in tabu-
lario romano Societatis. Ita testor. Ignatius Pien. Forsan olim usui esse pot-
erit ad locupletanda acta S. Ignatii.» Hoc monum. non semel editum est.
Ad certum aliquem adolescentem haec scripta esse, omnino ex ratione
loquendi putamus. Quis autem ille fuerit, non conjicimus.
8X0 POLANCI COMPLEMENTA
3.0 Periculosum est, juxta Christi sententiam, admovisse
manum ad aratrum et retro respicere; adeo ut tales non esse
aptos ad regnum Dei, dicat ipsa Veritas 2. At, frater mi, retro
aspicere, est deserere viam perfectionis susceptam, propter affe-
ctus humanos vel carnis, id est parentes etc.
4.0 Non est securum, cum fatearis ipse, quod in Societate
hac profeceris (licet propter tuam immortificationem minus quie-
tus fueris) institutum mutare.
5.0 Vide ne ingratitudo in Deum, qui te vocavit summa pie-
tate ad hoc sanctum institutum, et egregia dedit initia cum bo-
norum magna aedificatione, in causa sit ut te destituat ejus gra-
tia, cum ingratis ipse misericordiae fons arescere soleat.
6.° Periculosa est etiam ingratitudo in ipsam Societatem
(quae sincero et non mediocri affectu charitatis te fovit, et tecum
laboravit; et parata est nulla in re justa deesse tibi in posterum),
si ipsam relinquas; cum praesertim nihil illa, nisi tuam salutem et
perfectionem et Dei in te honorem a te expectet.
7.0 Timeo tibi, si ad saeculum redeas, ne non bene tuearis
castitatem inter tam multas occasiones illam violandi ista in
aetate.
8.° Timeo etiam ne te mundus involvat laqueis cupiditatis,
quae radix est malorum omnium, secundum Paulum s; si enim
non abundas admodum patrimonio, sollicitudo quaerendi vitae et
statui necessaria, te posset obruere.
9.0 Periclitaris etiam de iis quae ad superbiam vitae perti-
nent, praesertim de ambitione in seculo, propter naturae tuae
propensionem etc.
10. Periculosum tibi esset, libere tuo judicio et voluntate
ferri in rebus tuis, cum experientia edocuerit, te non admodum
constantem esse; unde si te non stabiliret obedientiae ratio, flu-
ctuares procul dubio, praesertim (quod tua venia sit dictum) cum
etiam deprehensum sit, te non esse in agendis admodum felici
judicio; at hoc genus hominum summopere eget moderamine
obedientiae.
11. Cum Christus dixerit: «Qui diligit patrem aut matrem
plus quam me, non est me dignus» 4, periculosum est, ne te de-
stituat tanquam indignum, et in errores fidei vel morum (quod
avertat Deus), pro ingenii tui obstinatione, sinat corruere; si
enim tu desereres ipsum propter carnis affectus, merito ipse te
desereret, quod absit.
12. Propter impetus tuae naturae et tristitias ac diffidentias,
tibi magis quam aliis periculosum esset recedere a religione, ubi
habes qui te consolentur, dirigant et erigant. Si enim in ullo, in
te locum habet illud sapientis: «Vae soli, si enim ceciderit, non
2 Luc, IX, 62. 3 ITim., VI, 10.
4 Matth., X, 37.
De Persevkrantia in vita religiosa 8ii
habet relevantem se» 6; et illud etiam: «Frater qui juvatur a fra-
tre, quasi civitas fortis» 6.
13. Periculosum est etiatn sequi carnem et sanguinem po-
tius quam spiritum Dei, ut tu faceres, imo ipsum daemonem; at
si Deus te vocavit ad hanc Societalem (neque enim caro aut san-
guis aut daemon te vocasset ad statum perfectionis), consequens
est quod ipse Deus non te revocet: ergo caro vel daemon, lmo
potius daemon per carnem.
14. Aliqui jam deseruerunt hoc institutum, redeundo ad
seculum, et misere ac infeliciter perierunt; aliqui in aiias reli-
giones ingressi sunt, qui valde ostenderunt se poenitere, licet
sero; alterum ne tibi eveniat, timeo.
15. Periculosum est, aliis esse offendiculo vel scandalo,
juxta illud: Vae illi qui scandalizaverit unum de pusillis istis ',
et cetera tam tremenda quae sequuntur; at tu, mi frater, quot
pusillos scandalizares Romae, Viennae, Coloniae, Lovanii?
16. In genere securius pervenitur ad beatitudinem in reli-
gione, propter varia impedimenta quae removentur.
17. Juxta Bernardum % religiosi difficilius cadunt, facilius
resurgunt, etc.
18. Hactenus nihil de tuo voto: tu tamen expende, an sit
securius simpliciter, ut sonat, observare, an interpretationes in-
certas, et (ut existimo) falsas, et conditiones nescio quas exqui-
rere. Tu vero expende, quid sit velle Deum deludere, qui tamen
non irridetur 9 et vide quod horrendum sit incidere in manus Dei
viventis 10.
JAM QUOD PERFECTIUS SIT, PATET
l.° Quia sola perseverantia opus perficit et coronat. Non
enim qui coeperit, etc. iJ nosti reliqua.
2." Observabis illud perfectionis consilium, de quo Christus:
Si vis perfectus esse, vade, vende omnia quae habes et da paupe-
ribus, et sequere me ,2; cujus tu capax es.
3.0 Eminenti modo castitatem tueberis, juxta illud perfe-
ctionis consilium de eunuchis qui se castraverunt propter re-
gnum Dei.
4.0 Per obedientiam sequeris et illud Christi consilium: Qui
vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam
et sequatur me 13. Abnegatio est per obedientiam.
5.0 Holocaustum Deo acceptissimum offeres, libertatem ni-
5 ECCLE., IV, IO.
6 Frov., XVIII, 19.
7 Matth., X VIII, 6.
8 Homil. «Simile est... quaerenti bonas margantas».
9 Galat.-, VI, 7- ,0 Hkbr., X, 31.
11 Cf. Matth., X, 22. 12 Matth.,XIX, 21.
13
Matth., XVI, 24.
8l2 POLANCI COMPLEMENTA
mirum tuam, et quod in te optimum est, et ex eo maximam per-
fectionem consequeris, si cum vera resignatione obtuleris.
6.° Consequeris eminentiorem puritatem conscientiae in
Societate, quam extra: quod tu ex parte jam expertuses.
y.° Consequeris lumen intellectus majus in scientia Dei, et
etiam in scholasticis disciplinis, tum quia juvat illuminatio su-
perna studentes propter obedientiam, tum quod in Societate da-
bitur tibi commoditas major ad studia tua cum profectu peragen-
da, quam alibi, praesertim si lucro inservires, tum quod tempus
non conteres rebus inutilibus, ut in seculo, sed utilibus; unde ma-
gis in litteris proficeres.
8.° Majorem devotionem et charitatem consequeris intus,
quam foris, cum sit haec schola perfectionis, cujus vinculum est
charitas.
9.0 Quo te dederis Deo plenius, te totum ipsi per superiores
tuos resignando, nec tui quicquam tibi retinendo, eo hberalius
se ipse communicabit per dona suae gratiae.
10. Juxta illud: Beati pauperes spiritu (id est spirituali in-
tentione) quoniam ipsorum est regnum coelorum ,4, beatius tibi
erit manere in paupertate voluntaria.
11. Majorem humilitatem consequeris, et consequenter ma-
jorem virtutem sub obedientia, quia virtutum vas humilitas; et
pro hujus vasis mensura, infundit virtutes Deus.
12. Perfectius Christum imitaberis, qui factus est obediens
usque ad mortem, et ne perderet obedientiam, perdidit vitam.
Pauper etiam et castissimus fuit.
13. Ignobilis est animi, permoveri affectibus hisce humanis,
carnis et sanguinis, in re tam seria, nimirum ut propter illos in-
stitutum vitae susceptum deseratur, et ipsimet patri (si vir est
strenuus) valde displiceret: e contrario, nobilis est animi vincere
hos affectus, et rationi et amori Dei postponere.
14. Vide tandem ea quae te in principio movebant, an per-
fectiora an meliora essent, et nobiliora quam quae te modo mo
vent; et agnosces illam fuisse Dei inspirationem, hanc daemonis
tentationem.
QUOD TIBI JUCUNDIUS, PATET
l.° Quia si te viceris, pacem habebis et conscientiam secu-
ram, quae res jucundissima omnium est, juxta illud sapientis: Se-
cura mens, juge convivium 15; at si manes, te vinces sine dubio.
2.° Si recedas, synderesis, et conscientiae vermis, ultor in
stabilitatis, vexabit te: et ne incidas in gravissimum vitae tae-
dium et diffidentias, timendum est, ut ex tristitiae spiritu, quo
laborasti his elapsis diebus, judicari potest.
3.0 Cum et in religione et in seculo ferendae sint, et devo-
14 Matth., V, 3. ,5 Prov.,XV, 15.
DE PeRSEVERANTIA IN VITA RliLlGIOSA 8l5
randae aliquae molestiae, nonne jucundius est ferre propter
-Deum, et praemium (quod ipsis debetur) aeternum, quam inuti-
liter, imo cum demento? Certe spes jucundos facit labores: Audi
ergo Paulum: Quod momentaneum est et leve tribulationis no-
strae, supra modum magnum et aeternum gloriae pondus opera-
tur in nobis 16.
4.0 Licet tibi objiciat daemon quod tristis semper eris, ne
illi credas, quia contrarium experieris, si te semel strenue resi-
gnaveris in manus Dei per obedientiam superiorum; et in hoc
crede expertis; non enim nascitur tristitia ex ipsa vocatione, sed
quia tu contra voluntatem in ea manes; sed mane libenter, et
cessabit tristitia, et senties serenum post nubila.
5.0 Quod requiem sis inventurus, te humiliando, disce a
Christo qui ait: Discite a me, quia mitis sum et humilis corde,
et invenietis requiem animabus vestris. Jugum enim meum sua-
ve est, et onus meum leve 17. Crede veritati loquenti, si homini-
bus non credis.
6.° Jucunda est etiam cohabitatio fratrum. qui se in spiritu
diligunt, juxta illud Ps.: Ecce quam bonum et quam jucundurn,
habitare fratres in unum 18.
7.0 Sicuti molestior esset extra Societatem sollicitudo haben-
<li res necessarias, ita jucundius in ea sine sollicitudine habere
omnia quibus opus erit.
8.° Sicuti perplexitas et sollicitudo in disponendo statu re-
rum suarum gravis et molesta esset extra Societatem, ita jucun-
dum in ea deponere curam sui, juxta illud Ps.: Jacta super Do-
minum cogitatum tuum, etc 19, cui Petrus consonat.
9.0 Inter relligiosa instituta, nullum intellexi suavius homi-
ni bene disposito, quam nostrum, tum quod se in exteriori ho-
mine attemperet ad personarum qualitates, tum quod nihil praeci-
piat quod obliget ad peccatum, praeter substantialia paucissima,
contra quae faciendo, etiam extra religionem fere quis peccaret.
10. Molestum esset tibi, frater, si egredereris, sustinere ho-
minum de te judicia et contemptum: solent envm pro nihilo ha-
beri apostatae, et tamquam leves et inconstantes, et parum stu
diosi virtutis, imo et honoris, haberi.
11. Si resignaveris te serio, vel consequeris cum obedientiae
merito id ipsum, quod cupis cum peccato, vel si non expedit,
Deus illos tuos parentes, et te ipsum magis consolabitur, non
invisendo eos, quam si inviseres. Propensus enim est Deus ma-
gis ad consolandum quam ad contristandum servos suos, licet
probet per tristitias aliquando; nam Pater est misericordiarum et
Deus totius consolationis ao, juxta Paulum.
16 IICor.,IV, 17. 17 Matth., XI, 29.
» Ps. CXXXII, 1. 19 Ps. LIV, 23.
20 IICOR.,1, 3.
814 POLANCI COMPLEMENTA
12. Ipsa virtus jucunditatem secum affert, si constanter vi-
tia contraria repellentur; at in manendo virtutem ostendes stre-
nuam.
QUOD UTILIUS SIT TIBI, PATET
Proprie: utile enim est (juxta Aristotelem) quod ad finem
juvat; et utile simpliciter, quod ad ultimum finem, qui est finis
simpliciter: cum ergo hic sit beatitudo, permanere tibi in obe-
dientia esse utilius probatur.
i.° Quia virtutes majores consequeris, ut dictum est, quae
media sunt ad beatitudinem.
2.° Quia gratiam Dei ad uberiorem promereberis; secun-
dum mensuram autem gratiae, dabitur beatitudinis aeternae
mensura.
3.0 Securius pervenies ad finem beatitudinis per hoc me-
dium.
4.0 Merita habebis plura; qui enim sub obedientia sunt, in
omnibus actibus ex obedientia factis, merentur, licet id sit
deambulare, colloqui, edere, dormire, nedum actus virtutum.
5.0 Studia tua, et litterae, quas disces et docebis, erunt
magni meriti apud Deum, ex obedientia; secus sine illa.
6.° Juxta visionem ostensam cuidam ex sanctis Patribus,
qui sub obedientia sunt, ex eo quod non faciunt suam volunta-
tem in hoc mundo, sed alterius, magis quam alii, etiam sancti,
exaltantur, et bonis aeternis affiuunt.
7.0 Propter existimationem tuam, erit utilius manere: quid
enim dices? Vel accusabis Societatem (quod sine mendacio et
gravissimo peccato non posses, et tamen tibi non crederetur a
bonis); vel te ipsum accuses necesse est.
8.° Manendo, juvaris participatione omnium meritorum So-
cietatis: nam ad singula membra hujus corporis per obedientiam
anexi, pertingit quidquid boni operis et meritorii est in singulis
membris; cum ergo tam insignia sint merita in Indiis, in Portu-
galia, Hispania, Gallia, Flandria, Germania, Italia et Sicilia, et
futura sint in dies majora, extendente se magis hoc semine san-
cto, quo modo te privabis sine maximo damno, tam grandi uti-
litate, et divitiis spiritualibus?
Ultimo, frater et fili charissime, vide quod haec sit sententia
eorum qui tuum bonum, magis quam tu ipse, cupiunt, quique
usu rerum et experientia et doctrina, melius quam tu possunt in-
telligere, quis in te sit spiritus Dei, qus daemonis; unde, quo-
dam modo melius tibi esset errare cum illis, quam tuum sensum
sequendo, non errare.
Laus Deo Beataeque Virgini.
MONITA A POLANCO CUIDAM JUVENI DATA
INCERTI TEMPORIS '
Jhus
La gratia et pace de X.° N. S. sia sempre et cresca nell'ani-
me nostre.
[I] M'hauete ricercato, fratello in X.° charissimo 2, con
quella bona volunta che vi da Tautore d'ogni bene, de sodisfar'
in tal modo al diuino praecetto d'honorare gli parenti terreni, che
molto piu sodisfaciate al vostro debito verso il Padre celeste; in
che modo doueresti portarui in casa, doue, se ben sete capo della
famiglia vostra, hauete pur padre, al quale meritamente, secon-
do Iddio N. S. douete portare respetto. Et per parlare piu distin-
cta et vniuersalmente, scriuero alcune propositioni, come princi-
pii, delle quali potrete inferire molte conclusioni; et anche toca-
ro io alcune, secondoche comprendo alcuni casi particolari che
vi occorrono.
[II] II primo principio e, che sete debitore al padre vostro
d'honore, de souuentione (s'accadessi) et de riuerentia [o] rispetto
exteriore, che corresponda alPinteriore, come conuiene, secondo
ch'insegnara la santa discretione.
II 2.°, che gli sete debitore de obedienza in alcune cose (pur
come figliolo emancipato), et in altre douete far conto del suo
conseglio, doue vedete che Dio li ha dato alcun talento de ben
1 Ex autographis adversariis, ? i cod. Collect. de. Instit. I, 4 ff., ult. puro,
n. III signatis, et iterum 66; antea vero 234-236. Exstat in cod. Instruct. I,
ff. 72-74, apographum incerti temporis, forsan coaevum Polanci, in nullo
fere nisi in orthographia differens. Quum vero autographum non semel ob
corrosam chartam legi non possit, verba ex apographo, uncis de more com-
prehensa, supplemus. .
2 Quis hic fuerit, divinare non valemus. Conjicimus tamen eum fuisse
cardinalem Robertum de Nobilibus (cf. supra, pag. 573; Lainii Monnm., IV,
144 sqq. etc.): agitur enim de adolescente cui Polancus a consilns est; do-
mus suae licet vivis parentibus, primate («capo della famiglia»); beneficiis
ecclesiasticis non modo fruente, sed qui alios potest donare; de adolescente
denique talibus praedito virtutibus ac talentis, qualem praeclarum dlum ju-
venem fuisse scimus.
8i6 POLANCI COMPLEMENTA
consegliare; in modo che habbia auctorita appresso de voi, quan-
tunque non siate obligato a seguitar suo conseglio.
II 3.0, che douete amarlo, pur d'amor de charita ordinata,
che descenda [de] 1'amor del summo et vero Padre nostro, che
vole siano specialmente amati quelli per gli quali ci dette 1'esser
nostro. Per il che etiam la legge naturale, scritta nelli cuori, ci
obliga a tal amore, et consequentemente a compiacere alli paren-
ti in quello che secondo la ragione si puo.
II 4.0 e, che nelle cose contrarie alla diuina volunta et santi
precetti, et rinalmente quando il padre volessi da voi cosa alcu-
na in offessa de Dio, ne douete obedirlo, ne compiacerlo; anzi
in tal caso, Qui non odit patrem et matrem, etc, non est X.° di-
gnus s.
II 5.0, che s'il padre terreno, benche non ricerchi offesse
de Dio, pur ricercha da voi cose che sono per impedir vostro
maggior ben spirituale et perfectione et maggior seruitio diuino
et ben commune, come sarebbono le cose delli consegli de X.°,
non sete obligato ad vbedirlo, ne compiacerlo, anzi non douete
farlo in conto alcuno, ma mostrare in tal parangone che amate
et vbedite piil a Dio che a lui: cum obedire oporteat Deo, magis
quam hominibus 4, secondo santo Pietro; et vnicum pietatis ge-
nus sit in hac re fuisse crudelem, secondo santo Hieronimo 5.
[III] Dal primo principio potete inferire che non vi conuiene
vsar parolle o atti scortessi, o de persona che non Testima, verso
il padre vostro, et nella domestica conuersatione douete portarui
con lui con la summissione ch'e decente a buono et humile
figliolo in qualunche grado vi trouasti; et di qua etiam vederete,
che modi de parlar colerici in tono, o gesto, o qualita de parolle,
non conuengono, quantunque alle volte modestamente riteniate
1'auctorita et liberta vostra verso de lui.
Dal 2.0 potrete giudicare che in cose domestice o apperte-
nenti alla persona vostra, che vi conferesino per il maggior ser-
uitio diuin[o] et vostra perfectione etqualsiuoglia bene.etiam cor-
porale o temporale non contrario ne impeditiuo di quella, doue-
te ascoltarlo benignamente et mostrar de fare [conto] de suoi ri-
cordi et consegli, et farlo realmente, quanto si conuiene in Do-
mino.
Dal 3.0 principio inferirete, che douete mostrarui et essere
amoreuole et dolce verso di lui, contentandolo et tenendolo con-
solato, quanto si puo, secundum Deum. Et molto piu douete
sforzarui d'essercitare la charita verso di lui in porgerli ogni aiu-
to per acquistare il summobene et passar inanzi nellevirtu [x]'ane;
et guardata la modestia conueniente, non perdiate 1'occasione
Luc, XIV, 26.
Act., V, 29.
Epist. ad Heliodorum aQuanto amore et studio...»
MONITA CUIDAM JUVENI 817
ch'hauerete de tirarlo, exemplo et verbo, alle cose spirituali et
maggior cognitione et amore de Dio. II medessimo sia detto
della madre proportionatamente.
Dal 4.0 concludete, che, s^accadessi (il che non voglia Dio)
che vostro padre volessi meterui in cose mondane, et doue ci
fosse vanita et peccato, ouero pericolo d'esso, non douete far a
suo modo, come sarebbe in pigliar' alcuna nimicitia per alcun
ponto d'honore, o in far mala prouisione [in] alcuna persona non
atta per tener beneficio alcuno, o in spendereTintrate dell[a] chie-
sa contra cio che la giustitia ricercha, et la bona conscientia, se-
cond[o] gli dottori etc, mancHo vi conuenirebbe per suggestione
o volunt[a| d'esso cercar o accettare beneficio o roba alcuna, che
con buona conscienza non potessi cercare o accettare. Et quan
do vi sollicitassi o importunassi sopra cio, gli potresti parlare con
modestia in questo modo o altro simile o miglior che Dio vi por
gessi: «lo mi trouo disposto di obedirui et compiacerui, non so-
lamente in quello che sono obligato, ma etiam in quante altre
cose vn amoreuole figliolo deue estendersi secondo Dio. Ma que-
sto non si puo far essendo contra la conscienza vostra et mia. et
contra la diuina volunta. Et si per il respecto che douemo hauer
a Dio sopra ogni altra cosa, s"i etiam per il ben che all'anima vo-
stra et mia deuo desiderare, non vorrei trattar de tal cosa. Per
sua bonta ci ha dato Iddio piu roba et honore che meritiamo, et
se piu ci conuiene, ci dara piu, aggiutandoci noi per mezi hone-
sti et boni. Non intriamo adunque in cose simili con offessa sua.
Et si ben tenessimo amore alle cose temporali, melius est modi-
cum iusto, super diuitias peccatorum multas 6; et male parta,
male dilabuntur, etc»
Se lui dicessi che sette tropo scropoloso, et che ia cosa e lici-
ta, etc, potete dire che sette contento de star al giudicio de al-
tri, pur che siano persone de bona vita, et dottrina, et giudicio;
et nella electione di quelle o almeno aelTapprobatione riseruate-
ui liberta, per sodisfare alla conscienza de tutti duoi, mostrando
non voler essere tropo scropoloso, ma ne anche tropo largo piu
che conuiene.
Se pur instassi piu et vi molestassi, potresti dirli: «S'io non
fossi molto persuaso che mi volete bene, mi date occasione de
pensar il contrario, poiche per vn poco de roba, o fumo de vanita,
non solamente volete inquietar mi[a] conscientia, ma etiam me-
tere in pericolo mia eterna salute; che manchq mal sarebe smi-
nuirmi la corporale (come lo fatte con simili trauagli che mi date
nella mente); ma io sono risoluto de non voler meter in pericolo
Tanima mia et la vostra per cose temporali de qualsiuoglia quali-
ta si siano, etc»
Dal 5.0 principio potete inferire, che s'il padre vostro, per
6 Ps. XXXVI, 16.
POLANfll COMPI.KMF.NTA.— T. II. 52
8i8 Polanci comhlemenTa
amore carnale et tenero (come acade alle volte) volessi retirarui
delle cose spirituali, come de Toratione et meditatione et cose si-
mili, o del far eleemosine, o d'hauer conuersatione c<>n quelle
persone, che voi sapete che vi aiutano; o finalmente del adope-
rare quelli mezi che giudicate espedienti per vostro profetto spi -
rituale et maggior seruitio diuino et essercitio della charita fra-
terna, non douete in tal cosa compiacerlo; et se potete, con de-
streza et con dissimulare o coprire quel che si puo, quietarlo o
vero farlo capace che deue hauer charo quel che fatte in buon
hora .
Se vi molestassi, p >treste parlarli in questo modo, se altro
meglior non vi occorressi: « Per 1'obligo che ho, et non minor vo-
lunta de compiacerui s,t vbedirui in ogni cosa che secondo Dio
mi fossi possibile, mi dole assai che mi sia da voi proposta cosa
alcuna, doue non vi posso compiacere senza dispiacere a Dio no-
stro signor. Perche, se ben cognosco quanto vi sono debitore
per essermi, non solamente padre, ma tanto amoreuole padre, et
tanto benefattore, voi sapete quanto e maggiore 1'obligo che ho
al Padre eterno, non solamente per essermi creatore et auctore
d'ogni bene, ma per gli speciali beneficii che da sua bonta ho ri-
ceuuti. Et cosi, doue occorre questo parangone, de compiacere a
voi o alla diuina maesta sua, facilmente giudicarete chi debbia
esser preferito, etc» Et se pur in qualche cosetta si potessi con-
descendere al affetto del padre senza dispendio o danno del spi-
ritu, si potria mostrar che per rispecto suo si condescende; et alle
volte la-ciar' vn degiuno voluntario per questo rispecto, o cosa
simile, saria, credo, grato a Dio et opera di charita.
Si fossi importuno anchora dopo questo, io gli direi: «II do-
uer vorria che s'io mi discostassi delle cose megliori et piu per-
fecte, che voi, come padre et piu maturo in eta et piu vicino a'
rendere conto a Dio, secondo il corso humano, mi animasti et ag-
giustasti ad andar inanzi in ogni virtu, et non al contrario. Et
certo io desidero lo facciate cosi. Et quando non, bisognera
ch'io, con molto mio dispiacere di non contentarui, faccia pur
quello, che intendo piacer' piu a Dio.»
Se il padre dicessi che piacera piu a Dio cio che lui dice, si
potra rimettere la cosa a giudicio d altri, che siano persone spi-
i ituali et litterate, etc, come fu detto di sopra.
[IV] Generalmente vi aiutarano per far che vostro padre non
vi dia impaccio nela via de Dio, cinque cose. Vna, se potete ti-
rarlo a lui alle cose de Dio et studio della perfectione nel suo
stato.
Altra, se procedete voi in tal modo, che non solamente vo-
stra bona vita, ma etiam vostra discretione et buon giudicio et
maturita vi diano auctorita verso di lui, et credito. II quale anche
crecera con vostra eta et dottrina.
Altra, s'il padre vostro intende che in tal modo gli sete obe-
MONITA CUIDAM JUVENI 819
diente et amoreuole, che quando si tratta de vbedire et compia-
oere a Dio, non sete per lasciarui piegar de nessuna creatura
contra il vostro creatore. Et conocere lui questa risolutione fer-
ma et forte in voi, fara che sia ritenuto nelle cose toccate nel 4.0
et 5.0 punto, et non si meta a contrastare, sapendo non gli rius-
cira; et alla fine s'edificara et vi estimara tanto piu. Ma questo
conuiene che intenda il padre, che non lasciate de compiacerlo
[>er altro che Dio.
Altra, giouara etiam che vostro padre intenda alle volte da
voi (se per se non Tintendessi) fin^a quel termino s^estende la giu-
risdictione paterna, et che non pensi che voi ignOrate non esser-
gli sotoposto in cose simili, benche il suo conseglio habbia au-
ctorita appresso de voi, come di sopra e detto.
Giouara etiam che all'administratione dell'intrata vostra ec-
clesiastica et dispensatione di quella, et satisfactione alli oblighi
vostri per conto delli benefici, alla giornata piu mostrate voler'
attendere per sodisfar alla conscientia vostra; et cosi voler inten-
dere il tutto, come chi ha da render conto a Dio, che hormai non
gli daresti bono, con dir che lasciate far al padre vostro; poiche,
hauendoui la maesta sua dato gratia de buon giudicio et intel-
ligentia, per voi istesso vole gli respondiate, non per il padre
vostro, a chi basta il suo pesso proprio.
[V] Con questo mi pare hauer fatto cio che m'hauete ordi-
nato. Restara preghar la diuina sapientia che vi si communichi
copiosamente, et vi dia gratia d'vsar in tal modo queste cose tem-
porali et gli altri molto rari doni de sua gratia che vi ha donato,
chogni di vi disponiate a riceuergli maggiori a gloria et honore
suo et ben commune, et vostra perfectione et eterna felicita.
A tergo 4} fol., alia mann. Poliza de patre.
Et alia recentiori. Monita P. Polanci pro filio quodam erga
parentes.
4
ANNOTATION^S DE OBEDIENTIA
DE OBEDIENTIAE LAUDE
1. Est voluntas faciendi praeceptum superioris; vel sponta-
neum et rationale proprie voluntatis sacrificium; vel proprie vo-
luntatis subiectio arbitrio superioris ad licita.
2. Suadent obedientiam: primo Scriptura: Obedite praepo-
sitis 2 etc.
2 ° Natura: praeceptum posuit et non praeteriuit 3.
3.0 Exempla: vt Abrae, ex cuius semine formaturus erat po-
pulum veterem; et X.', in quo nouum.
4.0 X.us didicit (experimento) ex his quae passus est obe-
dientiam 4; doctor et discipuius.
5. A contrario: sic inobedientia eiecit, ita obedientia resti-
tuit in paradisum.
6. Ab effectu: primo, facit Dei seruos, id est beatos: beatus
enim populus cuius dominus Deus eius 5; 2.°, parentes X.1
(Mat., 12): Ecce hi[c] mater et soror etc; 3.0, gratissimum prae-
stat obsequium Deo: quia melior est obedientia quam victimae
(P.° Reg. 15); 4.0, habitaculum facit Dei, expellens proprium
sensum et voluntatem; 5 °, magnificat, imo deificat, dum homo
se exuens induit Deum. Viuit in me X.us 6. Etiam dat potesta -
tem vnde Petrus super aquas manet [?] iussus: Vnde in excel-
lenti statu ponit hic et in futuro. Pater ille vidit 4.01 ordines, in
firmantium, hospitalium, solitariorum, subditorum. X:' factus
est obediens vsque ad mortem, propter quod Deus dedit illi no-
men, quod est super omne nomen 7.
7. Deum glorificat tanto magis, quanto abiectior is est cui
obeditur propter Deum, id est, per quem Deus mandat.
1 Ex adversariis autographis Polanci, in cod. Litterae Patentes 154S-
JS99, 1 fol., nec signo temporis nec numero ullo ordinis distinctis. Cf. has
annotationes cum Monum. Ignat., ser. I.", I, 554 sqq.
» Hbbr., XIII, 17. s Ps. CXLVIII, 6.
* Hebr,V,8. 5 Ps. CXLIII, 15.
« Galat, II, 20. 7 Philipp.,II, 8,9.
822 POLANCI COMPLKMKNTA
8. Quod vult iinpetrat a Deo. Gregorius: Si obedientes fue-
rimus praepositis nostris, obediet Deus orationibus nostris.
9. Comedendo etc. meretur: vnde ditat et naui transit mare
mundi, et quasi eques alienis pedibus, ideo velocius, et non ma-
culatur, vt dici possit: In manibus portabunt te, vt non [sic],8,
10. Abiicit a se sui sollicitudinem, magnum onus: vnde vo
lare potest, maxime cum duabus a alis castitatis et paupertatis.
1 1 . Facit triumphare: vir obediens loquetur victorias 9. No-
bilissimus triumphus est de victoria sui, quia Deus pugnat pro
eo, cui est: vnde omnia ei cedent.
12. Custodit Deus hos peculiarius vt suos.
13. Obediunt creature: vnde aqua putei ascendit, leaena li-
gari se sinit, imo et Deus (losue, 10): obediente Deo voci homi-
nis, quia Iosue obediens fuit.
14. Dat pacem; facit dignum praelatione. Praeesse non au-
deat, qui subesse non didicit.
15. Vitam feliciter consumat.
16. Gregorius: Obedientia non tam virtus quam mater vir-
tutum, quarum actus producit. Sapiens: Hoc virtuti adiicies
quod proprie voluntati detraxeris.
17. Magnam habet mercedem, ab eo enim expectanda cui
seruitur, et voluntas fit: vnde qui facit suam, a se, non a Deo, es-
pectet remunerationem.
18. Quasi martyrium caput propter X.m amputans, et
X.m in caput assumens, id est, eius vicarium.
19. Est porta celi, domus Dei. Ve qui faciunt po[r]tam infe-
ri, vt propnetarii.
20. Sic seruatur ordo versi inter superiores et inferiores.
21. Gratia recuperatur subiiciendo nos creature, quam
amissimus non subiiciendo nos Deo.
a duobus ins.
8 Ps. XC, 12.
9 Prov., XXI, 28.
,5
CONSILIA DUCI FLORENTIAE PROPONENDA
SUB FINEM I546 \
IHS.
CAPITA RERUM QUAE PROPONENDAE SUNT
EXCELLENTISSIMO DUCI FLORENTIAE 2.
Cum principes affluant rerum aliarum copiis, laborare tamen
penuria magna solent hominum qui non obse[cun]dantia et gra
ta, sed recta et vera eis dicant. Ideo libertate christiana loqui
oportebit: qui enim [a] Deo est, verba Dei audit; et licet pleraque
vel omnia ea quae dicentur, alias intellexerit, reduxisse tamen [in]
memoriam expedierit.
Imprimis ergo ei gratulari, et Deo gratias agere (a quo omne
bonum) oportet, de iis quae laudabiliter admod[um] ab eo cura-
ta, partim ipse animaduerti, partim ab aliis accepi: huiusmodi est
blasphemiae et de[tes]tabilis alterius vicii punitio, vere x.'ano
principe digna; item pax . securitas, iustitie administratio, stfu-
di]orum promotio; etc. Et quia in re tanti momenti etiam curren
ti calcaria addere perutile est, per [Iesumj X.m obsecrandus est
vt conseruet mentem istam qua cepit Dei honorem et suorum sa-
lutem promouere, imo feruentius extirpandis viciis, et bonis au-
gendis insistat: magnam enim sustinet expectationem , preclaris
[ope]ribus excitatam, et cui minime responderet si in ceptis per
sequendis negligentior esset. Nil etiam [erit] vtilius ad stabilien
dum principatum et omnem prosperitatem diu retinendam, Deo
1 Ex autographo in cod. Instruct. I, 2 ff., n. 28, 29. Descriptum hoc
monum. est in vol. f, xvm (annot. 64). Alterius folii deest quasi 3.* pars;
4.a vero pagina non nisi illa continet: «Ricordo» etc. Cf. si vacatcit. vol. I,
xviii, f sqq.; neque oblivioni des monum. 10 ejusdem vol. ;pag. 2o sqq.).
Cf. et monum. seq.
8 Cosmam Mediceum intelligas.
8-M POLANCI COMPLKMKNTA
nimirum propitio, per quem reg[es] regnant 3. et sepiente subdi-
torum beneuolentia: quo enim modc possent non amare omnium
vtilitati consulentem, cum [nec] fere quidem possint non amare
benefactores? E contrario, breuia fere regna tyranorum omnia
legimus, quia adeo [vero?] subditorum amore destituti, solo timo-
re, custode non diuturno, vallabantur.
Ad vitam etiam qu[ietam] et iucundam imprimis conferet:
mens enim sibi bene conscia, iuge conuiuium; sicut contra impii
cor vt mare fe[r]uens. Honor porro et gloria vere et soli virtuti
debita, eo maiora et diuturniora c[on]sequentur, quo virtuti-, fue-
rint maiores; cum viceuersa , secundum Scripturam nomen im -
piorum putrescat 4. quia v[ita] obliteratur, vel vituperationi expo-
nitur.
Sed cum pretereat figura mundi huius 5, minoris facienda
s[unt] haec ©mnia premia quam vt comparari possit cum gloria
et beatitudinesempiterna, ad quam de temporali felic[i]tate boni
principes transeunt. Quod si priuatus bene viuendo, et paueis vt
potest subueniendo, immarcessibilem coronam sibi promeretur,
qualem promerebitur princeps qui tam multos iuuat, et ad bene
viuendum instituit? Sicut e regione tyranorum grauissimum est
supplicium: exiguo enirn concedit misericordia ; potentes poten-
ter torm[en]ta patientur 6: si enim qui vnum aliquem iniuria affi-
cit, spoliat vel occidit, hic temporali, et post eterno ignis suppli-
cio, dignus est, quid tam multos, etc?
Sed nobilem animum nulla premia vel p[oe]ne tam mouebunt,
quam honestatis ipsius ratio, et amor imitandi Deum in homini-
bus iuuandis, quo nil diuinius in humanis est; et tamen prae ce-
teris omnibus mouere debet illa charitas quam Deus tot benefi-
ciis maxifmam] ostendit erga ip-um, tanta eum attollendo digni-
tate et opulentia (omnis enim potestas est a Deo, sed conspicua
ma[gis] est liberalitas in eo cui nil minus expectanti collata fuit);
adde filios, etc, et quod pluris aestimar[i] debet, bonam mentem,
et voluntatem ab bona propensam, prudentiam, etc: plane mul-
tum debet retri[bue]re amoris tanto amori, multum honoris tan-
to honori, et obsequii tam large beneficentie.
[1] DE IIS QUAE AD BENE EXKRCENDUM PRINCIPIS OFFICIUM
CONFERENT
Deinde proponenda sunt excellentiae ducis quae conducent
ad strenue obeundum suum munus, quod est dirigere [popu]los
ad vltimum finem suum, id est beatitudinem ; hanc enim asse-
quentur bene viuendo ; at bene viuere, finis proprius est quem
[in]tendit princeps, ad quem quinque concurrant oportet: primum
est pacis vnitatem retinere; 2.m est studium x/anarum virtutum;
» Prov., VIII, 15. 4 Prov X, 7.
* ICor.,VII,3i. 6 Sap.,VI,7.
CONSILIA DUCI FLORENTlAE PROPONENDA 825
3%m conti]net ea quae ad studiose viuendum iuuant, siue tempo-
ralia ea sint siue spiritualia, vt littere, etc; 4m est omnia haec
con[ser]uare prolis propagatione, diligenti officiorum substitutio
ne, percantium punitione, hostium repulsione; 5.m, omnia pr[o-
mo]uere emendando, si quid minus rectum. premia proponendo,
meliora prouidendo. Haec omnia complectitur finis vltimus prin-
cipis, quae omnia ad [bene] uiuendum faciunt.
Primum. Ad hunc finem porro quae sequentur confere[n|t;
sed omnium fundamentum est vt princeps ipse sit vir optimus,
virtutum [etj Dei amator, eique familiaris, vt Moses, Dauid, etc;
si enim priuatus quis eget pecu]iari Dei auxilio, vt [et] se et fa-
miliam suam dirigat, quanto magis egebit princeps qui subditos
omnes dirigere debet? Ab hac familiaritate Dei . et sapientiam
gubernandi et vires facile obtinebit Adde exemplum ipsius: cum
enim omnium communi[ter] exempla valde moueant, tum in prin-
cipe quam maxime; qualis enim princeps, talis populus ei sudi-
tus. Porro ipsimet principi nihil tarn necessarium est; quidenim
prodest ei si totum mundum lucretur, anime autem sue detri-
mentum patiatur? 7. Sit ergo in fide catholicus, speret non in in-
certo diuitiarum, etc, sed in Deo viuo; amet, reuereatur, oret;
sacramenta veneretur et frequentet, si gratiam deuotionis et gu-
stum diuine bonitatis adipisci poterit; et auxilium habebit ma-
gnum ad administrationem; et preferet haud dubie cuiuis. licet
magno imperio.
2.m Sed vt haec consequatur, valde iusnecessar est vir ali-
quis spiritualis, qui sine assentatinne, nil aliud sperando quam
Dei honorem et spiritualem profectum ipsius, curam gerat ani-
me, et in oratione et aliis spiritualibus exercitiis instruat; cui
confiteatur, et conscientiam suam comittat, quiaipse doctus esse
debet, vel certe diligens in dispiciendis et ab aliis interrogandis
casibus dubiis, et vndecumque essent accersendi huiusmodi ho-
mines.
3.0 loco monendus est vt diligenter discat et intelligat quae
sunt officii sui, tum legendo, tum alios interrogando: et expedi-
ret valde breuem sumam eorum descriptam ad manum habere,
quam subinde legat, ne dum his attendit. illa obliuiscatur, more
mgenii vel potius infirmitatis humanae.
4.0 Vt adiuuetur hac in parte, opera vtatur doctorum homi-
num, iubendo vt libere de suo officio admoneant, imo sibi id per-
gratum ostendendo.
5.0 Quia parum est intellexisse quae ad suum officium per-
tinent, nisi eam scientiam ad res gerendas deducat, ad hasce
quasi regulas intuendo, cogitet diligenter ac prouideat quae ad
subditorum comune bonum pertinent. Et tempus aliquod diei es-
set huic considerationi deputandum: pastor enim est; et curae
Matth., XVI, 26.
826 POLAN'.."l COMPI.EMKNTA
huic tempestiuam aliquam horam venationi vel ludo subductam,
decenter conferret. Huc pertinet benigne (vt facit) ac humaniter
subditos audire, et sui copiam facere diutius eorum negociis va
cando, memor quod non sibi sed illis est princeps: tyranorum
enim est ob suam, regum vero et principum ob subditorum vtili-
tatem regnare.
6.° Quia vnius cura minus efficiet quam plurium, deligere
deberet viros aliquos prudentes ac peritos rerum, qui cum pru-
dentia probitatem coniunctam haberent,et Dei honorem ac proxi-
mi bonum amarent; et si fieri posset, qui nil aliud emolumenti
sperarent; et hoc negocii esset his iniungendum, vt quasi e spe-
cula quadam circumspicerent comoda quae subditis prouideri,
incomoda quae deuitari possent; quae bene, et secus, circa eos
agerentur; et intellecta referre ad principem deberent, vt per eos
vel alios curaret quod ex vsu videretur.
7.0 Quia prouidentiae humane sunt incerte, et in multis de-
ficiunt, pulsanda est diuina bonitas, non modo propriis sed et
aliorum plurimorum orationibus, quarum rationem habere maxi-
mam princeps deberet.
8.° Pro virili curare deberet vt ditionis suae praelati boni
essent, et officium suum facerent (et de vicariis eorum eadem
est ratio); cum enim subditos omnes ad bene uiuendum dirigere
teneatur, non contemnere potest quod tantum habet momenti ad
commune bonum; nec parum huiusmodi cura vrgeret eos, qui
sane non minus quam qui secularia officia administrant egent
animaduersione sumi pastoris.
9.0 Curare etiam deberet vt multi essent et catholici et ido-
nei predicatores ac doctores verbi Dei; et vt instarent magis ver
bo, quo refici deberet populus, non in quadragessima tantum et
aduentu, sed et reliquo etiam an[n]i tempore; quod non Floren-
tie, vt accipio, fit.
10. Reformationi monasteriorum (quae pern-cessaria est)
quod posset cure deberet conferre, ad hoc ipsum prelatos inci
tando; et eis fauendo qui predicatione et aliis mediis id satage-
rent; ne etiam (vt vulgo fit) inuoluntarie intruderentur, vel igno-
rantes puelle; et ne venalis esset ingressus curandum esset.
11. Quia pauperes foerpine non admittuntur, eis subuenire
oporteret, vel curando vt gratis admitterentur vel dote adiuuan-
do; vel fauendo operi quorumdam bonorum qui de suis faculta
tibus id vellent agere, si fauere princeps et locum assignari iu
beret 8.
12. Quia peccata multa non euitantur, eleemosinis ea redi
mere, iuxta Danielis consilium 9 oporteret, quae large in pupii
8 Pro suis institutis, et, sic dicam, pro domo sua, laborat. Cf. vol. I,
14-15, '9-
9
Cf. Dan., IV, 24.
CoNSILiA DUCl FlORKNTIAE PROPONKNDA 827
lis, orphanis, viduis et aliis pauperibus fieri deberent; et in pa-
terna circa hos prouidentia Deum imitari princeps d^beret ; et
demum omnibus consulere. spiritualia et temporalia auxiiia pro-
uidendo.
l5' Quam moderatissime in omnibus vti principatu perne-
cessarium cuiuis principi, sed ei maxime qui assuetis lib[er]tati
preest; nec solum id debitum est, sed mire stabilit principatum,
quia etiam ab inuitis quodammodo extorq[uet] amorem modera-
tio et benignitas huiusmodi; at amore nullum est firmius presi-
dium. {
14. Peculiari modo puerorum institutioni cura impendenda
esst-t; donec id fiat, perdifficile ecclesia Dei refor[ma]bitur; per
utile fore credo si magistros morum prudentes simul <-t bonos
haberent quos certe d[iebus] festis audirent, et a quibus vacui
animi bonis imbuerentur documentis, et eas opiniones et inch-
nationes animorum haurirent quae post ad vitam omnem valde
conferrent.
[II] QU\E ESSENT DEUITANDA VEL MODERANDA
Primo admonendus est etiam excellentissimus princeps. ludi
morbum latissime patere in omni eius ditione, ex quo paupfer]-
tas sequitur, dum labori manuum tempus subtrahitur a, perditur
id quo esset alenda familia, et lfucra] largius et in retms inutili-
bus expenduntur; sequuntur passim periuria et blasphemie, tum
iurgia, diss[idia] et homicidia, etc. Et manare a domo principis
hoc malum conqueruntur; quia qualis princeps, etc.
2.° Tolerare hereticos homines et infideles, publice contra
pietatem x.^ane fidei loquentes, graue admodum [videtur] x Lanis;
et grauius eorum opera vti; et censent huiusmodi dissimulatione
minus consuli communi vtilitati, [dum] zelo diuini honoris eis
punitis, vel certe repressis, Dei fauorem princeps promereretur.
3.0 Grauari ciues exactionibus magis moderatis, et con-
scientie securius censetur, et stabilitati principatus, quae b[ene]-
uolentiam sequitur.
4.0 Penae pecuniariae multe videntur esse quibusdam; et
si in personales vert-rentur, fore cum minore det[ri]mento fami
liarum.
5.0 Sumptus aliqui minus necessarii in alios Deo gratiores,
subditis vtiliores, principi ad famam splendid[io]res et anime sa-
lutem vtiliores, possent mutari.
6.° Conqueruntur multi quod audientiam princeps non tam
longam dat b quam benignam; et si aliis se occupatum causatur,
a substrahitur ms. — b dant ms.
10 Cf. vol. I, 25-26, ubi de eadem re ducissam carpit Polancus.
828 Polanci COMPLRMKNTa
videat ne quis in eum vsurpet quod vetula in regem macedo-
num: «Noli ergo rex esse.»
j.° Nimium in studiis durare vacantie videntur; et eis si fie-
ri posset, esset subueuiendum c.
Vltimo reducere in memoriam oportet quod aliquando sta-
tuit de domo assignanda Florentie [Sojcietati Ihu.; et petendum
vt faueat sua approbatione in iis quae ad Dei honorem et popu-
li saflutem] ibi et Pistorii, et in tota eius ditione fient d.
ln quarta pagina. Ricordo de le cose che si hano a dire a la
excell.a del ducha de, Fior.a
c Hic in ms relictus locus est ad tres quatuorve lineas. — d Alia
scripta erant, u't ex apicibus apparet (cf. annot. i).
' 6
RATIO GERENDI RES FLORENTINAS
ANNO I547, PROPE MAJUM l.
JHUS.
INFORMATION DE LO QUE SE HA DE HACER
* EN FLORENCIA *
Para ei rin que se pretiende del bien de aquel pueblo, y el
particular de la Compania, de introducirla en aquella tierra, a
honrra y gloria de Dios N.ro S.or, parezeme se deue tener res-
pecto a los principes seglares, al ecclesiastico, al pueblo, y a
otros que pueden specialmente ayudar, y a los que pueden y
suelen estorbar; y con tales respectos deuen algunas cosas eui-
tarse y otras hazerse.
DEUE EUITARSE
Primeramente toda demostration de inclinarse a vna secta o
a otra, como de fray Hieronimo 2 o la contraria; porque ni se
offendan los que le fauoresren, ni los contrarios.
2.° Vltra de no mostrar inclination a la doctrina, debese
tambien escusar la mucha familiaridad con las personas de la
vna o la otra parte, como son los que llaman piagnones y los
a Juxta hunc titulum, a Polanco scri^tum, recentior manus posuit:
Al P. Laynez, di N. B. Pre.
1 Ex archetypo, a Polanco partim exarato partim castigato, in codice
Instruct. I, 3 ff., n. 3o-32, prius 28-3o. Descripsimus hoc monum. in vol. I,
XIX, annot. 67. Cf. et monum. praeced.
2 Savonarola.
8Jo' Polanli complkmbnta
oonlrarios, asi como no se deuen esquiuar los vnos ni los otros.
Asi que es menester seays comun; y por quitar tal sospecha,
conuerseys con todos, siendo sen >r y no subiettandoos a vna ni
otra parte.
3.0 Viniendo al particular, a muchas buenas personas que
creo se os ofreceran, procurando ayudarias en coiniin, no me pa
reze os deuays dexar conuersar dellas tan intrinsecamente y tan
a menudo como ellas querrian, aun en las confessiones y com-
muniones; a lo menos al principio, hasta tener mas auctoridad
con el duque y la ciudad, por tenerlas el duque sobre ojo, y mu-
chos de los ciudadanos; como son de Prato. prete Thomas Fres-
chobaldi 3, Bartholomeo de Pistoya. Aringho y otros; y desa
ciudad, ciertas senoras deuotas y spirituales (como entiendo)
pero tenidas por del niimero de las piagnonas, como son Mona
Lena degli Arrighi, Mona Margarita de Bon Romei, etc, que el
duque por ciertas causas no las tiene mucha deuotion; y por la
mesma causa si vbiese otia stantia que la de M.° Joan Tudesco,
se podria tomar, no obstante su mucha voluntad que nos tiene y
le tenemos, pensando ser por aora a mayor seruiciu diuino no
mostrarse muy inclinado y domestico a estas personas, que, como
os dezia, tienen nombre de piagnones. Porque ya pareze que el no
tener en esto miramiento dano a Polanco para con el duque; el
qual mostrando tener satisfaction de su buena intention, le nota-
ua de semejantes amistades. Porque deueys saber que no ignora
nada el duque en esa tierra. Tambien Alexandro Strozi \ que es
persona de auctoridad, aun paia con el duque. dt-zia al mesmo
Polanco que lo avia errad > en allegarse tanto a semejantes per-
sonas, porque se despiden otras en quienes se haria mas fructo
y mas agradable al principe. diziendole debia ser comun quien
quisiere seruir a Dios en esa ciudad, ayudandolas en sus animas.
4.0 No me pareze se deuan por estos principios dar los exer-
citios a nadie encerrado, por ser la gente sospechosa, y aun el
vicario .ete. Sin encerrar, se podrian dar los de la primera se-
mana.
5° Por no multiplicar contradictores sin prouecho, antes
con dano del diuino seruicio que pretendeys, me pareze dexeys
por aora todas controuersias y reprehensiones de frayles, o otros
que os paresciesen de no sinzera doctrina; porque esto creo sea
mas conuenietite por agora, predicando la verdadera doctrina,
refutar la falsa, sin ponerse en contradezir: que no se ganaria
por ventura otro que el odio, y ser tenido por calumniador, como
ya dize Polanco le interuino en esa tierra.
6.° Porque pareze que el duque, perdiendo parte del con-
cepto que primero tenia de nuestras cosas, por informationes o
otras causas, se esfrio en lo que tenia propuesto y prometido, pa-
Cf. vol. I, n, 12, 15. * Ibid. xx, 14, 40.
RaIIO GhREXDl RKS F ORKNTINAS 83]
resce se deuria procurar de tornar en su primera estimation, y
no de aver casa o collegio por aora, vbiendo el vltimamente di-
cho que no se queria enpacliar en lo que avia mas vezes pro-
metido.
7.0 Porque tocaua M. Lelio en la Compania, quanto a en-
tremeterse en vidas ajenas, mostrando no le parezer hien, y por-
que es creyble que otros muchos seran de su parescer, yo ten-
dria por mejar no ingerirse mucho; y puesto que se visiten va-
rias personas, entrar con ellas y salir consigo me parece aqui
specialmente necessario; porque entrar luego con lo spiritual,
haze que se tenga en menosMo que se dice y quien lo dize, como
sabeys.
8.° En predicas o lectiones no pareze se deuria nada entiar
en cosas del Stado, por no offender o el duque, o el pueblo, ami-
go de libertad; sino de lexos exhortandolos a )a obedientia de to-
dos mayores ecclesiasticos et seculares, erc ; en manera que aun
los sospechosos no tengan por donde sospechar que pretendeys
complazer al duque, etc.
9.0 Tambien debeys mirar que en esa tierra suele aver mu-
chos falsos spirituales, y otros hipocritas que titnen escarmenta-
da esa ciudad; y es verisimil que algunos dellos, o>[n] pret^xto
spiritual. se os allegaran, si en ello no mirays; los quales con su
conuersation no ayudaran nada. por ser conocidos en la tierra
por hombres qui querunt quae sua sunt 5. Y tengo information
de que esta mal el duque con estos, que el llama '<colli tortiw. Asi
que semejantes personas es bien-, conociendolas, declinarlas. asi
como qualquier gesto o demostration que paresciese a ellos con-
forme.
10. Me pareze que os escuseys de hallaros en las buchas
que Uaman ay, y otros qualesquieia lugares donde gente concu-
rre de noche, donde se pueda tomar alguna sospecha de cosas
que toquen al Estado; como va en Pistoya acontezio a Polanco;
v por lo mesmo ya que tubiesedes muchos oyentes afficionados,
se deue escusar la demasiada famiharidad con tantos, que fuese
cosa de sospecha. Y hasta aqui he dicho lo que iuzgo se deua
euitar.
DE LO QUE ME PAREZE SE DEUE HAZER
Lo primero es procurar algunas conuersationes de los prin
cipales de la tierra que caben con el duque (en cuyo fauor tengo
por cierto consiste el poder hazer fructo en su tierra, si Dios no
obra estraordinariamente): como es vno Alexandro Strozi, que
dize Polanco le pareze de buena mente, y inclinado a fauorezer
nuestro modo de vida, aunque las espinas y respectos humanos
Phjlipp., II. 21.
83i POLANCI COMPLEMENTA
le impidan. Parezeme le visiteys, condescendiendo vn poco, y
que por la primera vez no le pidays fauor ninguno, antes le ha-
gays gracias de la buena voluntad que nos ha mostrado, etc;
quando el se offreziese, o se viese en el disposition para pedirle
mas, se podra hazer.
Tanbien haria mucho al caso, me pareze, visitar a M. Lelio,
secretario, a quien al principio plazia mucho nuestro instituto, y
escriuio en fauor al duque; despues creo se aya resfriado b. Pero
antes que le hableys, seria bien que alguno le diese information
de vos, como seria aquel Remigio de Pisa, o otros de mas cerca;
el Pagni 6 tambien, y el tio de Alexandro Strozi aiudarian, y si
otros os pareciesse; y como estos son al proposito con el duque,
assi lo seria para con el y con la duquesa don Pedro de Toledo \
que tanto se offrescio a Marquina; y assi podreys yr a le hablar,
mostrando hazer dei mucha cuenta, por hauerse el offrescido con
tanta charidad, etc, al Sr. Marquina, de aiudar etc; y que de
vuestra parte, no queriendo otro sino el seruicio diuino y com-
plir con la obedientia, os presentais a su merced; y que pares-
ciendole que vays a hazer reverentia al duque o a la duquessa,
lo hareys; y donde no, que lo dexareys, tuviendo lo que el orde-
nare por mas acertado. Si despues quisiessedes tener alguna otra
persona mas manual para entrar a hablar a sus excelencias (bien
que para esto me paresce que devays seer tardo, si no fuesse por
via de don Pedro), podriades hablar al secretario Herrera, o ha-
zerlo saber aca, para que Pollanco scriua vna carta a vn camare-
ro del duque, que se dize Miranda, que os hara todo plazer, se-
gun el piensa; y avn sin carta le podriades hablar de su parte,
dandole encomiendas suyas, que es' su pariente. Esta tambien ay
vn capitan del duque que se dize el capitan Octauiano, casado
con vna dama espagnola de la duquessa, persona de buena men-
te, el qual junto con otro que liamari el capitan Pandolfo, perso-
na spiritual, mostrauan mucha voluntad a Polanco; y esto digo
porque sepays algunas de las personas que serian fauorables.
Lo 2.° es que si no huviesse modo para hauer el pulpito del
domo, aca paresce no seria menos a proposito, por via de don
Pedro o otro, procurar el de Sant Lorenzo, de la qual yglesia
scriue llargo M. Gasparo; y acabada la octaua en el duomo, si
los calores o otra causa no os pareciesse devria impedir vuestras
littiones o predicas, me parece podriades leer en aquella yglesia,
siendo tan commoda y tanto del duque.
3.0 Quanto a las predicas o littiones, aduertir que los ho-
b Hactenus manus Polanci; sed in sequentibus ejus emendationes ap-
parent.
* Laurentius Pagni, a secretis duci. Vol. I, 40.
7 Ibid., xviii.
Ratio gerendi res florentinas 833
yentes en essa tierra son de delgados ingenios y amigos de co-
sas nueuas, mas que de las trilladas; y que ay entre ellos hom-
bres de grande juizio, y dottos; y segun me refiere Pollanco,
alabauase el modo de predicar que no se apartaua mucho del
euangelio, deelarandole muy bien, y probando lo que se dezia
con buenos testimonios, etc, sin engolfarse en muchas questio
nes; y es tambien de notar que son hombres inciinados a la reli-
gion, y que se dexan grandemente commover de los predicado-
res, si son a su gusto. En manera que la vna parte y la otra del
predicador, que es ensenar y mouer, seruiran en aquella tierra; y
darles alguna vianda nueva entre las communes, y alta entre las
baxas, sera al proposito; insistiendo en la exposition de la Scrip-
tura, y reprehender (specialmente quanto a la codicia, por seer
mercaderes, y ambition de magistrados etc); y a alabar lo bue-
no que tienen, induziendolos a lo que les falta, mas que en las
qiiestiones scholasticas, avnque por seer ellos sotiles, tendran al-
gunas lugar; pero otras particularidades^ sin estas, podreys alla
mas de cerca entender.
4.t0 Ouanto al vicario, sabed que me informan que es perso-
na harto seglar en costumbres, y avn ay sospecha que en las co-
sas de la fe no siente bien del todo 8. Mirad con todo ejlo, por amor
de Dios, que en el hablar con el en semejantes materias no haga
daflo vuestro zelo a mucho que podriades aprovechar, perdiendo
su beneuolencia; y vltra de que alla en muchas cosas os podria
fauorescer para aca con el cardenal Ridolfi 9, es bien tener su
amistad; y a ello seruira el visitarle, y hazer cuenta del, y qual-
quiera otro medio humano, y specialmente su tio Bernardo Bi-
glioti, amigo de Pollanco, el qual devra conozcer M. Andrea l0; y
es menester que le hableys, dandoosle a conozcer, porque le tie-
ne Pollanco ya preuenido.
5.0 Avnque querria, como tengo dicho, que no se sintiesse
eh vos voluntad de ingeriros, todavia, si huviessedes de hablar a
la duquessa, sabed que podriades tomar pretexto de alguna obra
pia; porque ella es afficionada a hazer lymosnas, casar huerfa-
nas, etc; y dice Pollanco que le parescio de buena mente, y que
se offrescio y prometio aiudar en lo que se le offreziese. El duque
es tambien amigo de buenas obras: querri[aj, si le houiessedes de
hablar, que os entrodusiesse don Pedro, avnque no mjojvido de
vos, sino de algun otro; si le hablays podreyslo hazer en espag-
nol, o como quisieredes; y si vna vez os da audientia, hoyraos
quanto le dixieredes, avnque hablassedes mas de vn hora; pero
por seer el hombre resoluto y de juizio, se huelga que se vsen con
el pocas palabras y resolutas; y porque se prescia de iusto, pa-
Cf. monum. praeced., I, 8.°, «... et de vicariis...»
Cardinalis scilicet Nicolaus de Rodulfis, archiepiscopus florentinus.
Frusius, Fiorentiam nuper missus; cf. vol. I, xvm, 3o; etc.
POLANCI COMPLEMiJNTA.— T. II. Bi
834 POLANCI COMPLRMENTA
resce que quien le approbasse las buenas cosas que se veen en su
Stado, sin liscnja, le tendria mas beneuolo. En horas extraordi-
nariascreo seria mejor hablarle que en las horas de audientia. En
hablar de casa o collegio, me paresce se deua sperar hasta mas
tarde, y otra vez scribiremos dello. Digo esto de parte vuestra;
antes'querria que ni avn sospecha no houiesse de que tal cosa
pretendays; quando el duque salliese a ello por si, o induzido por
los suyos, se podra tomar otro acuerdo.
hi dorso. Instruttion para en Florencia.
APPENDIX
I
EPITAPHIUM ABAVI POLANCI »
este arco y sepultura Redifi-
caron gregorio de polanco y -•
j de polanco quintos sucesores
del mag [?] Ju lope- de polan-
co b que fue -- j lugar el qual
esta aqui enterrado padre q fue
de gons0 lopez de polanco | q
esta enterrado en la ziudad de
burgos en la yglesia de san
nicolas y [?] su [?] alt | ar
maior y abuelo de a° de po-
lanco y gonz0 lopez de po-
lanco su hermano q hiz- | ha-
zer el dho altar mayor de
Este arco y sepultura reedifi-
caron Gregorio de Polanco 2 y
Andres de Polanco 3, quintos
sucesores del magnifico a Juan
Lopez de Polanco 4, vecino que
fue de este lugar, el cual esta
aqui enterrado: padre que fue
de Gonzalo Lopez dePolanco 5,
que esta enterrado en la ciudad
de Burgos, en la iglesia de San
Nicolas 6 y su b altar mayor; y
abuelo de Alonso c de Polan-
co " y Gonzalo Lopez de Po-
lanco 8, su hermano, que hizo
hacer el dicho altar mayor de
a Obscurum in lapide: mag [magistro?] an mog? Forsan may pro
mayor? — b Lectio horum dubia: forsan en su. — c Lapis habet a°; sed
eumfuisse Alfonsum (Alonso) scimus aliunde: cf. annot. j et monum. seq.
1 Ex inscriptione sepulcrali, in lapide exarata, qui olim in sacello maxi-
moin templo oppidi Polanci (provinciae Santander in Hispania) collocatus
fuit. Templo diruto, et ab egregio viro D. Josepho Maria de Pereda instau-
rato, lapis translatus est, impositusque parieti, prope presbyterium in late-
re ccEpistolae», ut vocant, ubi in praesentia reperitur. Pauca obliterata sunt,
sive rupto lapide sive exeso, quae nos de more lineolis indicamus in priori
columna; in 2.a antem, interpretamur ex integro.
- Frater nostri Joannis, et de quo non semel vol. I: cf. pag. 4, in an-
not. 4, n. IV. Obiit ille 22 Sept. 1563 (vol. I, 405); putandum porro eum vi-
ventem huic monumento operam dedisse.
Ibid., n. V.
Ibid., n. I.
Ibid., n. I et II. Verum locum ejus sepulturae nescimus.
Cf. monum. seq., annot. I.
Vol. I, 1. c.j n. II et V; cf. et monum. seq.
Vol. 1, 1. c, n. II et III; cf. et infra, monum. 3.
836
POLANCI COMPLEMENTA
san nicolas en la dha cibdad y
bisabuelo | de gregorio de po-
lanco Regidor de dha cibdad
de burgos y de alons- de po-
lanco su primo padres de | los
dhos gregorio de polanco y an-
dre- -e polanco y del sobre-
dho Ju° Lopez quedo otro hno
[?] llamado diego | lopez cuya
dezendenzia esta en este pue-
blo.
San Nicolas en la dicha ciudad;
y bisabuelo de Gregorio de Po
lanco 9, Regidor de dicha ciu-
dad de Burgos, y de Alonso de
Polanco 10 su primo, padres de
los dichos Gregorio de Polan-
co y Andres de Polanco. Y del
sobredicho Juan Lopez quedo
otro hermano d llamado Diego
Lopez, cuya descendencia esta
en este pueblo
11
EPITAPHIUM POLANCI PATRUI MAGNI
NOBILIS VIR ALPHONSVS
POLANCO 2 CVM CONSOR
TE CONSTANTIA MALVEN
DA S REBVS HUMANIS E
XEMPTI HOC SAXO CONTE
GVNTVR • MIGRAVIT
ILLE • ANO • M • CCCC ■ XC
I • HEC M • D • XX
d Sic? Lapis videtur dicere hno potius quam hijo.
9 Pater nostri Joannis. Vol. I, I. c, n. III et IV; infra, monum. 4.
10 Vol. I, ]. c, n. V.
1 Ex inscriptione sepulcri quod exstat Burgis in templo Sancti Nicolai
prope altare summum, hujus latere dextro sive «Evangelii» dicto. Sepulcro
insunt effigies jacentes defuncti Alfonsi et uxoris ejus Porroaltare hoc pul-
cherrimi operis est; templumque recens refectum, hocce anno 1917 «monu-
mentum nationale» ab hispanico gubernio declaratum est.
2 Monum. praeced., curn annot. 7.
s Vol. I, 4, in annot. 4, n. V.
Appendix 837
3
EPITAPHIUM AVI POLANCI '.
NOBILIS VIR GONSALVS
LOPIS POLANCO 2 ATO; CON
IVX LEONORA MIRANDA 3
HVIVS SACRI primariq; ALT
ARIS AVTORES HOC TVMV
LO CONQVIESCVNT ■ QUI E
CCLEAM hXnC HONESTIS
REDITIBVS FAVLSIERE • OBIIT
ILLE ANO • M • D • V HEC VE
RO M . D • III
4
EPITAPHIUM PARENTUM POLANCI
debajo • de la
piedra • de jaspe • q es
en este • suelo • yacen • los cuer
pos • de gregorio • de polanco 2
rregidor ■ de burgos ■ y de dona • mia ■
de salinas 3 su muger • fallecio • el • a • 8 • de nobre
1552 y ellaa 22 de mayo 1564 Fue el dho
gregorio • de polanco ■ hijo ■ de gonealo
lopez • de polanco • fundador • de este altar
mayor y nieto ■ de goncalo ■ lopez • de polanco q
estan • enterrados en este • arco • y en la sepultura jun
to-a el-como pareze • por losletreros y bis
nieto de juan • lopez de polanco q esta se
pultado • en el lugar de polanco q es en asturias
de santillana donde es su naturaleza en vn arco
de sus • antepasados • en la capilla ■ maior de
la • yglesia de ■ sant
elices • 4
1 Ex inscriptione sepulcri exstantis Burgis in templo Sancti Nicolai.
Par superiori inscriptioni, in tumulo est lateris «Epistolae».
2 Cf. supra, monum. I cum annot. 8. Porro hujus viri ejusque uxoris
effigies jacentes supra sepulcrum apparent,.viri autem picta imago in libro
sodalitii «Cofradia de Santiago» dicti, fol. 70V., 4.afigura.
3 Cf. vol. I, 4, in annot. 4, n. III.
1 Ex inscriptione quae Burgis in templo Sti. Nicolai, sicut duae praece-
dentes, reperitur; est autem in muro dividente tractum medium (navim me-
diam vocant) a tractu sinistro sive «Epistolae». Imago autem Gregorii de-
picta est in lib. cit. (monum. praeced., annot. 2), in fol. 79V.
2 Pater scilicet nostri Joannis. Cf. supra, monum. I cum annot, 9, etc.
3 Cf. vol. I, 4, ln annot. 4, n. IV, et alia plura loca.
* Cf. supra, monum. I hujus append.
838 Appendjx
DE ITINERE LAINII AC POLANCI IN GALLIAM
ANNO I56I l.
Jhs.
PUNTOS PARA SCRIUIR DE COSAS DE EDIFICATION
DESDE LOS 23 DE MAYO 1561.
1. Los que fueron ynbiados del collegio a diuersas partes
y lo que hizieron.
2. La instantia hecha a N. P. para yr a Francia , y lo que
Ferrara 2 legato y el papa dixo.
3. La mission en Alexandria, y la instruction, y el breue del
papa, y espessas.
4. Lo que auisa maestro Emundo y Pelletario de sus ser-
mones.
5. Las auemarias que se dispensan a los que prometten de
confessarse cada mes a lo menos vna vez.
6. Del legato d'Arimino que vno dexo a la Compania.
7. Como el Padre resolutamente va a Francia, y lleua con-
sigo Polanco y Hanibal; y como, no obstantes las difficultades,
el papa se lo mando in virtute obedientiae; y otra vez, yendo a
le hablar, dixo el papa a Ferrara y otros: Ecco il P. Laynez va
voluntieri, parato etiam a morire et a esser martire. Et dopoi
disse al P. medessimo: Conuertirete overo guadagnerete la Fran-
za. Et essendoli domandato vn breue d'importanza, ordino che
si facessi come il P. lo dicessi.
8. Gli bandi de Franza contra [?] gli hugonoti.
9. Come si manda piu gente a Tornon, y qual.
10. Del predicador ynbiado a Macerata.
11. Del embaxador del patriarcha de Alexandria, y los 3
nuestros lleuados a S. S., y asimesmo los 4 para Franza, y como
les dio la mano, teniendo malo el pie, y dixo que eran muy obli-
gados a la Compania; y las cuentas que bendixo.
12. Las letras del papa sobre nuestro nuncio al Cairo, y los
breues tan fauorables.
13. Partidos de Roma, viniendo a Monte Roso, hallamos
vna letra de Ascanio de Nepe, donde se llamaua N. P. para vi-
1 Ex autographo Poianci, in codice Franc. 30, 2 ff., nn. 29 et II, prius
2J9, 240, tum 171 et 172. Habuit etiam primum fol. r., numerum 3o6; se-
cundum autem v., numerum 3o9; sed deletis his omnibus. perperam sepa-
rata sunt folia, manentibus nn. 29 et 11 tantum, quasi duplex efficerent mo-
numentum. Annotare supersedemus plura, quae in vol. I et in Lainii Mo-
nnm. reperientur.
Scilicet cardinalis Hippolytus Estensis (Ferrariensis dictus), legatus
pontmcius in Galliam, quocum Lainius erat hoc iter suscepturus.
De itinere Lainii ac Polanci in Galliam 839
sitar al cardenal Fernes; y alli nos hizieron la costa; y M. Joan
de Nepe nos hizo yr a su casa a Nepe, donde nos tratto bien ; y
el vicario y ciertos canonigos y gouernador nos hizieron ver las
relliquias de 42 maneras a puestas en tabernaculos de plata etc;
donde estaba parte de la ►£ y de apostolos, y S. Joan Baptista
etc. [y] la cabeza de S. Hieronirno.
14. El dia siguiente fuimos a Caprarola a hablar a Farnes,
y hallose en el disposition para hazer mucho bien, etc, quanto a
su persona y quanto a la Compania. Diximos misa todos por el.
Hablole N. P. dos vezes con grande consolation del, y aquella
noche no le vino quasi nada de mal. Dixo a N. P. que si no ha-
zia mucho por la Compania, nos quexassemos del, porque lo de-
bia mas que nadie; y dio a entender que queria murar nuestra
yglesia, y dotar el collegio, bien que esto vltimo no lo esprimio
tanto. Detubonos aquel dia, honorifice tractando, y el siguiente
nos dieron vna guia para Amelia.
15. Llegamos el juebe.s antes de comer , a A.melia. Visita-
ron el potestad y priores y muchos gentileshombres a N. P.; y
presentaron mucho, que quedo proueydo el collegio por algunos
dias. Importunaronle que predicase, y hizolo el dia siguiente
viernes de manana, en el monasterio de Sta. Catherina, concu-
rriendo los sobredichos senores y el pueblo, etc, con fructo y sa-
tisfaction, encomendando la empressa de la legation. Y visitose
el collegio; y el mismo viernes venimos, con vna guia que paguo
la ciudad, a Todo.
16. El sabado a comer venimos a Perosa, y el cardenal nos
regalo en nuestra casa y la suya, y nos hizo dormir en vna casa
comoda de la canonica. Predico N. P. el domingo de manana,
hallandose el cardenal, obispo y senores presentes, y gran pue-
blo, con mucha satisfaction; y encomendo vt supra; y esto hizo
hallandose indispuesto. Despues trattamos de la fabrica, y vis/to-
se el vicelegado, y el collegio todo.
17. Lunes venimos a Pasignano, 13 miglas; ynbio el car-
denal vno delante que aparejo en vna buena casa todo lo neces-
sario, y estubimos alli aquel dia. Dio orden N. P. como vn hom-
bre que estaba en pecado con vna muger concubina, la dexase;
exhorto al prete de la tierra y al gouernador a hazer su debito.
18. El martes, por cerca del lago de Perosa, venimos a co-
mer a Montepolciano, donde se visito el collegio, y se hablaron
los amigos; y el miercoles predico con buen concurso y fructo.
Fueron muchas b las visitas y presentes de los senores de )a tie-
rra y otros, que quedo el collegio proueydo. Idem in Perosa.
Tambien se dio orden a vna paz entre las hermanas c de papa
Marcello, etc
a Sic videtur legendum; man.as ms., sntis dare. — b muchos ms.
— c Verbum valde dubium: solum apparet hr [?].
840 Appendix
19. El miercoles, despues de comer, fuimos hasta Monte
Oliueti, monasterio de benitos blancos. Y el jueues a comer fui-
mos a Sena, adonde se visito el collegio, y con el prouincial se
assentaron las cosas del, y del de Perosa, Montepulciano, Loreto
y Macerata. El viernes hablo N. P. al cardenal, y por su medio
se tratto con el arciouispo, coadiutor y gouernador, de hauer a
S. Giglio; y predico aquel dia a la manana en el domo N. P., con
harto concurso de gente, noble principalmente; y el siguiente,
que fue sabado, fuimos a ver la yglesia de S. Pedro que esta en
parte cayda, que nos la offrezian, y se hizo resolution de procu-
rar la deS. Gillo, y quando no saliese, tomar la de S. Pedro.
20. El mesmo sabado, despues de comer, venimos a dormir
a Pongibonze, y el domingo a cenar a Florencia, quando el car-
denal hazia su entrada. Yo auia estado mal dispuesto hasta en-
tonzes que me comenze a hallar bien, y creo Dios ayudo special-
mente.
En Florencia N. P. visito aquel collegio, con el prouincial,
que le acompagno desde Sena, y asi los deuotos; y hablo dos ve-
zes alla duquesa, y vna al duque, harto largo, y de cosas impor-
tantes al seruicio diuino y al bien de sus stados. Y con la duque-
sa tratto de ayudar la fabrica de los collegios de Sena y Floren
cia, y de dotarlos; y ella quedo que lo haria. Estubimos alli lu
nes y martes; y el miercoles predico el P. en el domo, con harto
concurso, aunque entonzes se partia el cardenal, y creo el du
que: Dios quiera que con fructo no menor que la satisfaction.
21. Partimos el mesmo miercoles despues de comer, y dor-
mimos en la Escarperia; y el siguiente en Fiorenzola, donde se
hizo vn buen officio por vn clerigo descomulgado de muchos
anos, que se ynbio a Florencia con vna letra, a absoluerse. El
viernes comimos en Pietra Mala, y dormimos en Luyano. El sa-
bado comimos en Pianora; y veniendo a Bologna, vn hombre sa-
cerdote se dispuso a hazer los exercitios por el camino. Llega-
mos antes de hora de cena; y el domingo predico N. P. en S. Pe-
tronio con grande auditorio, y, spero, con fructo. Visitose el vi-
celegado, y hablose a otros deuotos, y visitose el collegio; y trat-
tar[on]se algunas cosas para la ayuda temporal del; y el collegio
de ios espanoles ynbio a visitar a N. P., y le rogaron mucho tue-
se a comer alla, y fue con los companeros, y mostraronle el colle-
gio, y hizieronle mucha fiesta, el lunes. Hallo en Bologna al rec-
t?r de Forli, que vino a visitarle, y resoluieronse muchas cosas
tocantes a su collegio.
22. Martes siguiente, hallandose el P. con vn poco de ca-
lentura, nos partimos para Ferrara a 19 horas, y dormimos en
S. Pedro; y la manana siguiente llegamos a Ferrara a hora de
dezir las missas; donde se hallo el prouincial de Lombardia, ve-
niendo de Venecia y Padua, y el rector de Modena.
23. El miercoles mesmo hablo al cardenal y duque, y des-
De itinere Lainii ac Polanci in Galliam 841
pues se hallo mal, y la fiebre se le aggrauo y se hizo terciana
doble, y nunca le dexaba, Visitaronle tres medicos, los dos prin-
cipales, por orden del cardenal, con mucho cuydado, y hizose
oracion y dixeronse missas por el; y aunque los medicos temian
longueza, quiso Dios que el 7.0 afloxo, y al nono le dexo la fie-
bre; y el juebes 7 de Agosto nos partimos para Figuerola, 15 mi-
llas, ante prandium; y estubimos todo el dia alli. El siguiente co-
mimos en Vergantin d, y dormimos en Hostia del Mantuano. El
sisfuiente comimos en Ponte Merlan c v dormimos en Mantua,
donde estubimos el domingq siguiente. En todos estos dias el
P. estaba algo indispuesto la noche, mas el diabueno. Hallamos
alli al doctor Loarte, que vino con N. P. hasta Pauia.
24. El lunes partimos de Mantua y fuimos a comer alla Ma-
dona delle Gratie, y dormimos f a la Marcharia; y al dia siguien-
te, entrando en el Cremones, comimos a Bona Uoglia, 18 millas,
y dormimos en Cremona, donde vnos pretes hablaron a N. P., de
los de Somasca, de vn collegio en Cremona, y de la vnion de los
de Somasca con la Compania: de lo primero se les dio mas spe
ranza que de lo 2.0 El siguiente dia nos partimos de Cremona y
comimos en Pizigaton, y dormimos en Casal Custorbin g. El si-
guiente comimos en Deliciosa y dormimos en Pauia.
25. II di della Assumptione andamo a dormire a Mortara; il
sequente doueamo dormire in Villanoua, et per le grande piogie
non potemo arriuare; et ci accomodamo di qua del fiume, il qua-
le passamo il sequente di, che fu domenica, con qualche perico-
lo, et dormimo in Abrino h passando molte aque; et il sequente
andamo a Cosentino ■ a mangiar; et ibi trouamo nostra hospita,
vechia santa et inferma, et mangiaua pane et aqua; et per non
hauer doue dormiie, passamo vltra 4 miglie aSalusa. II sequente
mangiamo in Chiuas, et dormimo in Turino, doue trouamo 2
francessi et 3 hibernici che veneuano per la Compagnia a Roma,
et li aiutamo, etc. Ci trouo etiam iui il P. Ludouico de Cou-
dreto.
26. II di sequente dopo mangiar andamo a Riuuli, doue
staua il duca de Saboya, et ci trattene tutto il di sequente. N. P.
li parlo de cose conuenienti al suo stato et conscienza, et anche
alla Compagnia; et promesse stabilir le cose del Mondoui; et ad
ogni modo voleua si facessi quello de Anessi. Visitamo il cardi-
nale alexandrino che iui staua; et fra il duca et il cardinale de
Ferrara, et il cardenaie alexandrino risolseno de domandar a
N. P. vn predicatore, specialmente al P. Salmeron o P. Bene-
detto, che stessi in quella corte, per aggiutarlo nelle cose della
relligione; et lo domandorono al P., et non potete sodisfarh, ma
li presento vn altro, scilicet frate Angelo. Pur resta che si vedera
d Z><re Berffantino. — e Itavidetur legendum. — f y a dormimos ms.
-sVerbumdubium. — h Dubium; nuni Febrino ?. -x Dubmm verbum,
842 Appendix
alla tornata. Si trouo etiam \\ il Posseuino, et si tratto delle
cose sue.
27. II di sequente partimo per vn logho vicino, a dormire,
chiamato 3. II sequente alla Nouellesa, a dormir, al piede
del Mon Segnis; il sequente, che fu domenica 24 de Agosto et d*i
de S. Bartholome, passamo il monte et dormimo in Home Bur-
go k; il sequente, in S. Andrea; 1'altro in Moriana; 1'altro in Aqua
Bella, altro in Chambri, doue hauemo visto la sindone doue fu
inuolto il corpo de X.°; il sequente passamo la Goueleta, et dor-
mimo in Ponte, termino de Saboya et Franza; il sequente dormi-
mo in Vardeliera; il sequente in Lion, doue arriuamo al vltimo de
Agosto, et stessimo il sequente, et si scrisse a Tornon et Billom.
28. A doi de Setiembre dopo desinar partimo de Leone, et
dormimo in Brena; et dicendo ogni di la messa, arriuamo a Pa-
rigi a 17 de Settembre; continuando ogni di quasi le congrega-
tioni, dopo pranzo, col cardinale, de doi et tre hore, trattando
delle cose conuenienti per il fine della legatione, o contra 1'here-
sie, o appertenenti all[a] riforma. Et con alcuni particolari de
mala doctrina si sono fatti alcuni boni officii; confessando etiam
qualche vno, come il vescouo d'Ostun. In Monte Argis, N. P.
parlo alla duchesa de Ferrara; el li li furono date, per Tabate de
Salerno, le recomandationi del cardinale de Lorena etTornon etc.
29. Venuti a Parigi, subito hauemo noue del esser accetta-
ta la Compagnia nostra, per la assamblea delli vescoui alla quale
si era rimesso il parlamento de Parigi; et il cardinale de Lorena
et Tornon furono li principali auctori, et non hanno fatta resi-
stenza altri che li vescoui suspecti, et sorbonici; et credo che la
venuta del Padre generale habbia dato calor alla adrnissione. Si
visito etiam quel collegio.
30. A 19 de Settembre ci partimo per la corte; et trouando
il nuncio del papa et il vescouo de Fermo, che veneuano della
corte J de S. Germain, doue quel di era accettato con assai festa
il cardinale de Ferrara legato, ci rimeno seco a St. Cloud m;
doue il di sequente, visitato Timbassadore del re Philippo, che 11
staua, vene alla corte alli 20.
31. A los 24 de Setiembre se hizo vna congregation en Poi-
si, donde se hallo la reyna madre, y rey y reyna de Nauarra,
principe de Conde, condestable, duque de Guisa, y M. d'Auma-
le n y los del consejo, y los cardenales Lorena, Xatillon, Armina-
che, Borbon y Guisa; y otros obispos, y theologos, entre los qua-
les fue N. P.,y yo le acompane;y Besa y Pedro Martyr y sus com-
pnneros. Dos dias antes auiamos ydo a visitar y comer con Lore-
na; y despues se disputo con algunos sorbonicos que cedieron; y
se visito Tornon, que estaba muy contento de su collegio, etc.
i Lacuna eU in ms. — k Dubium nomen forsam: Trane Burgo. —
1 Lectio dubia: num de detta corte ? — m S. Clu ms. — n de Mala ms.
De itinere Lainii ac Polanci in Galliam 843
32. El dia primero de la disputa no hablo N. P. en ella. Pro-
puso Besa de yglesia y Eucharistia lo que siente su secta. y res-
pondio Lorena y D'Espence °, y argumento vn fratte bianco. Y
al vltimo demando Lorena si querian accettar el articulo de la
Eucharistia como la Confession Augustana, y ellos pidieron en
scritto la propositioo, para verla, y pensar, y encomendarla a
Dios; y asi, la scriuio Lorena y la mostro a N. P., y despues se
dio al Besa. Alli hablamos al rey de Nauarra, y N. P. a los de
Guisa y condestable. El juebes se entendio del legato que era
bien que N. P. se hallase y hablase en la congregation.
33. El viernes a 26 del mesmo, hablo Besa, y Pedro Mar-
tir, y respondio Lorena bien, y D'Espence; y despues hablo
N. P. cerca de vn hora, etc, con gran satisfaction de los sorbo-
nicos y de los prelados catholicos. Estaban los mesmos presentes,
y sparciose mucho la fama por la corte v Paris, con optimo odor;
y aunque algunos a el principio les parezio muy libre, como
veyan que era tan accepta la cosa, ellos se voluian [a] approuar.
Destos fue el legado, y Lorena (como dizen); y el legado le rogo
scriuiese lo que habia hablado, y se hizo; y agradole tanto, que
dixo quererlo p hazer traduzir en franzes, por que se publicase; y
asi lo haze et obispo de Carpentras. La regina si resenfi vn po-
cheto (come ci fu detto); ma non fu niente.
34. Los dias siguientes entendio en ver ciertas propositio-
nes que los ministros daban, para ver si los podrian hazer con-
uenir en algo; y fue a Poisi y visito diuersos cardenales.y obis-
pos, confirmando y animandolos, y exhortando a los del consejo
que se hallasen en la corte; porque los hereticos assistian y los ca-
tholicos se ausentauan.
35. Ordinariamente ayuda al legado en lo que occurre,
como en trattar las materias de fe, de las quales se tratta, y dar-
le los recuerdos para el bien deste reyno y buen successo de su
legation, que puede, y con los otros de su familia/y particulares
haze lo que puede. Ha procurado hablar a solas a la reyna, y
predicarla, por mano del cardenal, y hasta aora no ha lugar.
36. Procura que se quiten las conditiones que pusieron en
la admission, intolerables, en la assamblea, y que se admitta
como las otras relligiones.
37. Hizose offlcio con Tornon, y aumenta de 1000 francos
la renta de Tornon; y quitose la pension de 200 del Pellanson ^.
38. Ayudar la admission con letras de cardenales.
39. De las confessiones de los que venian a curarse, de los
quales confesso muchos el P.; y procurar de ayudarlos en lo
temporal.
40. De la familia del cardenal, que se confessaron y comu-
° Depansa ms. hic et infra. — P quererla ms. — q Hoc verbum, et
nttmerus 200, dubie admodum leguntur: nttm. 100 ?
844 Appendix
nicaron para Todos Santos, y el cardenal con ellos, con N. P.
41. Librose el Pelletario y dos otros buenos predicadores,
con facultad de tornar a predicar.
42. Fue reciuido el legado con sus facultades; y al concilio
se ynbian obispos.
43. Se ha scritto de vtraque specie, de.praesentia sacramen-
ti in Eucharistia; y habladose de otras cosas como occurren.
Deli decreti della assamblea.
1. Del andar a Parigi il P., et visitar li predicatori, etc; et
delle sue prediche.
2. Del parlar alli principi.
3. Del collegio de Tornai, et gente mandata per 1'archiue-
scouo de Brema, et Cambrai; dilatione.
4. Trattar con li heretici per ridurli al concilio.
INDICES
i
i -
1NDEX AUCTORUM
OUI IN HOC VOLUMINE COMMEMORANTUR
Aguilera, Emmanuel, S. J. — Provinciae Siculae Societatis Jesu Ortus,
et Res gestae Ab Anno 1546 ad Annum 161 1. Auctore P. Emma-
nuele Aguilera Ejusdem Societatis Presbytero. Pars prima. Panormi,
M.DCC.XXXVII.
AlcAzar, Bartholomaeus, S. J. — Chrono-Historia de la Compania de Jesvs
en la Provincia de Toledo. Y elogio de svs varones ilustres, fundadores,
bienhechores, fautores, e Hijos Espirituales. Escrita por el P. Bartholo-
me Alcazar de la misma Compania... Primera parte. Madrid, 1710.
Alvarez, Gabriel, S. J. — Historia de la Provincia de Arag6n de la Compa-
nia de Jesus, compuesta por el Padre Gabriel Alvarez, de la misma Com-
pania y Provincia. Tom. I-II. (Opus manu scriptum.)
Arigita et Lasa, Marianus. — El Doctor Navarro Don Martin de Azpilcue-
ta y sus obras. Estudio historico-critico por el Dr. D. Mariano Arigita y
Lasa. Pamplona, MDCCCXCV.
Astrain, Antonius, S. J.— Historia de la Compania de Jesus en la Asis-
tencia de Espana, por el P. Antonio Astrain de la misma Compania.
Tomo I. San Ignacio de Loyola, 1540-1556. Madrid, 1902.— Tomo II.
Lainez-Borja, 1556-1572. Madrid, 1905.— Tomo III. Mercurian-Aquavi-
va (primera parte). 1573-1615. Madrid, 1909.— Tomo IV. Aquaviva (se-
gunda parte). 1581-1615. Madrid, 1913.— Tomo V. Vitelleschi, Carafa,
Piccolomini, 1615-1652. Madrid, 1916.
Bartoli, Daniel, S. J.— Degli uomini e de'fatti della Compagnia de Gesu.
Memorie istoriche del P. Daniello Bartoli della medesima Compagnia.
Obra p6stuma. Lib. I-IV. Torino, 1847.
Bluteau, Raphael.— Vocabulario portuguez e latino... pelo Padre D. Ra-
phael Bluteau, clerigo regular. T. I-VIII. Coimbra-Lisboa, 1712-1721.
Bobadilla, Nicolaus de, S. J.— Bobadillae Monumenta. — Nicolai Alphonsi
de Bobadilla, sacerdotis e Societate Jesu gesta et scripta, ex autographis
aut archetypis potissimum deprompta. (Monumenta histori'ca S. J.)
Matriti, I9l3.
Borgia, Stus. Franciscus, S. J.— Sanctus Franciscus Borgia, quartus Gan-
diae dux et Societatis Jesu praepositus generalis tertius. Vol. I-V. (Mo-
numenta historica S. J.) Matriti, 1894, 1903, 1908, 1910, 1911.
Brancifortius, Hercules Michael etc — Capitula regni Siciliae, quae ad
846 POLANCI COMPLEMENTA
hodiernum diem lata sunt, edita cura ejusdem regni deputatorum Hercu-
lis Michaelis Brancifortii, etc. Tomo I. Panormi, CI3I3CCXLL—
Tom II. Panormi, CIOIDCCXLIII.
Braunsbkrger, Otto, S. J. — Beati Petri Canisii, Societatis Iesu, epistulae
et acta. Collegit et adnotationibus illustravit Otto Braunsberger, eius-
dem Societatis Sacerdos. Vol. I-VI. Friburgi-Brisgoviae, MDCCCXCVI-
MCMXIII.
Constitutiones Soc. Jesu, latinae et hispanicae, cum earum declarationibus
Matriti, MDCCCXCII.
[Delplace, Ludovicus, S. J.] — L'etablissement de la Compagnie de J6sus
dans les Pays Bas et la mission du P. Ribadeneyra a Bruxelles en 1556,
d'apres des documents inedits. (Extrait des «Precis historiques», Bru-
xelles, 1S86.)
— Synopsis actorum S. Sedis in causa Societatis Jesu. 1540-1605. Floren-
tiae, [887.
Dollinger, Joan. Joseph. Ign.; et Reusch, Fr. Henricus.— Die Selbstbio-
graphie des Cardinals Bellarmin lateinisch und deutsch mit geschichtli-
chen Erlauterungen herausgegeben vonjoh. Jos. Ign. von Dollinger
und Fr. Heinrich Reusch. Bonn., 1887.
Encyclopedie, La grande, inventaire raisonne des sciences, des lettres et
des arts, par une societe de savants et de gens de lettres. Editores, La-
mirault et C.ie, Parisiis.
Fouqueray, Henricus, S. J. — Histoire de la Compagnie de J£sus en Fran-
ce des origines a la suppression... par le P. Henri Fouqueray, S. J.
Tom. I-II. Paris, 1910-1913.
Guilhermy, Elesbaan, S. J. — Menologe de la Compagnie de J6sus par le
P. Elesban de Guilhermy de la meme Compagnie. Assistance d'Espa-
gne. Vol. I-III. Paris, 1902.
Hogan, Edmundus, S. J.— Ibernia Ignatiana, seu ibernorum Societatis
Jesu Patrum monumenta, collecta... a P. Edmundo Hogan, eiusdem So-
cietatis presbytero. Tomus primus. Excudebat Societas typographica
dubliniensis, MDCCCLXXX.
Horatius Flaccus, Quintus. — Q. Horatius Flaccus cum variis lectionibus
argumentis. notis veteribus et novis... curante N. E. Lemaire. Vol. I-III.
Parisiis MDCCCXXIX-MDCCCXXXI.
Ignatius de Loyola, Stus.— Monumenta Ignatiana, ex autographis vel ex
antiquioribus exemplis collecta. Series prima. Sancti Ignatii de Loyo-
la... Epistolae et instructioiies. Tom. I-XII. Matriti, 19031914.— Series
quarta. Scripta de sancto Ignatio de Loyola, Societatis Jesu fundatore.
Tomus primus. Matriti, 1904. (Monumenta historica S. J.)
Institutum Societatis Iesu. Vol. I-III. Florentiae, [892-1893.
Lainius, Jacobus, S. J. — Lainii Monumenta. Epistolae et acta Patris Jaco-
bi Lainii, secundi praepositi generalis Societatis Jesu, ex autographis
vel originalibus exemplis potissimum deprompta, a Patribus ejusdem
Societatis edita. Tom. I-VII. Matriti, 1912-1916.
Le Bachelet, Xavier-Marie, S. J.— Bellarmin avant son cardinalat. 1542-
1598. — Correspondance et documents. Paris, 19II.
INDEX AUCTORUM 847
Monumenta Ignatiana, v. Ignatius dk Loyola, Stus.
Natalis, Hieronymus, S. J.— Epistolae P. Hieronymi Nadal, Societatis
Jesu, ab anno 1546 ad 1577, nunc primum editae et illustratae a Patribus
ejusdem Societatis. Vol. I-IV. (MONUMENTA HISTORICA S. J.) Matriti,
1898-1905.
Polancus, Joannes Alphonsus, S. J.— Yita Ignatii Loiolae et rerum Socie-
tatis Jesu historia, auctore Joanne Alphonso de Polanco ejusdem Socie-
tatis sacerdote. Tom. I-VI (1491-1556). (Monumenta historica S. J.)
Matriti, 1894-1898.
— Polanci complementa.— Epistolae et commentaria P. Joannis Alphonsi de
Polanco... addenda caeteris ejusdem scriptis dispersis in his MoNUMEN-
tis... T. I. Matriti, 1916.
Puente, Ludovicus de la, S. J.— Vida del V. P. Baltasar Alvarez, de la
Compania de Jesus, compuesta por el V . P. Luis de la Puente, de la
misma Compania. Madrid, 1880.
Ribadeneira, Petrus. S. J. — Tratado del modo de gobierno que Nuestro
Santo Padre Ignacio tenia, escrito por el P. Pedro de Rivadeneyra. Ma-
drid, 1878.
Sacchinus, Franciscus, S. J. — Historiae Societatis Iesv pars II, sive Lai-
nivs, auctore R. P. Francisco Sacchino, Societatis eiusdem Sacerdote.
Antverpiae, M.DCC.XX.— Pars III, sive Borgia. Romae, M.DC.IL.—
Pars IV, sive Everardus... Romae, M.DC.LII.
SantivAnez, Joannes de, S. J.— Historia de la Provincia de Andalucia de
la Compania de Jesus. (Opus manu scriptnm.)
Serrano, Lucianus, O. S. B,— Correspondencia diplomatica entre Espana
y la Santa Sede durante el pontificado de S. Pio V, por D. Luciano Se-
rrano, O. S. B., de la abadia de Silos, y miembro de la escuela espano-
la de historia y arqueologia en Roma. Tomos I-IV. Roma, 1914.
Sommervogel, Carolus, S. J. — Biblioteque de la Compagnie de Jesus,
Premiere partie: Ribliographie, par-les Peres Augustin et Aloys de Bac-
ker. Seconde partie: Histoire, par le Pere Auguste Carayon. Nouvelle
edition, par Carlos Sommervogel, S. J. Bibliographie. Tom. I-IX. Bru-
xelles-Paris, MDCCCXC-MDCCCC.
Tacchi-Venturi, Petrus, S. J.— Storia della Compagnia di Gesu in Italia,
narrata col sussidio di fonti inedite da! P. Pietro Tacchi-Venturi D. M. C.
Vulume Primo. Roma-Milano, M.DCCCC.X.
Ughellus, Ferdinandus, O. Cis.— Italia sacra, sive de Episcopis Italiae et
Insularum adjacentium... auctore Ferdinando Ughello Florentino Ab-
bate SS. Vicentii et Anastasii ad Aquas Salvias. Ordinis Cisterciensis.
Editio secunda, aucta et emendata, cura et studio Nicolai Coleti Eccle-
siae S. Moysis Venetiarum Sacerdotis Alumni. Venetiis, MDCCXVII-
MDCCXXII.
Van Gulik, Guilelmus; et Eubel, Conradus.-Hierarchia catholica medii
aevi. Tom. III. Monasterii, 1913.
Wernz, Franciscus Xav., S. J.; et Schmitt, Ludovicus, S. J — Synopsis
historiae Societatis Jesu. Ratisbonae, 1914.
848
POI.ANCI COMPLHMKNTA
II
INDEX EORUM
AD QUOS POLANOUS VF.L ALII EJIJS NOMINE SCRIBUNT '.
Adurnius, Franciscus, S. J., 252.
Angelo, Balduinus ab, S. J., 142,
213.
Borgia, Stus. Franciscus, S. J., 58,
64.
Borromaeus, Stus. Carolus, 160, 244.
Domeneccus, Hieronymus, S. }.,
254-
Emmanuel Philibertus, dux Sabau-
diae, l63.
Hajus, Edmundus, S. J., l36, 164.
Ignotus sodalis S. J. hispanus, 27.
L6pez, Emmanuel, S. J., 149, 15L
Maggius, Laurentius, S.J., 154, 168.
Maldonatus, Joannes, S. J., 281,289.
Mariana, Joannes de, S. J., l38.
Mata, Gregorius de, S. J., 172.
Matthaeus, Claudius, S. J., 164, 165.
Menginus, Dominicus, S. J., 158.
Mercurianus, Everardus, S. J., 309,
3i3, 315, 319, 320, 326, 33i, 334,
335, 340, 342, 346, 348, 35i, 354,
357, 36i, 366, 367, 371, ^77, 379,
383, 394, 399. 408, 410, 419, 420,
435, 44o, 443, 445, 449, 452, 461,
464, 465, 468, 473, 475, 482, 485,
488, 491, 497, 502, 504, 507, 512,
516, 523, 528, 534, 536,54o, 542,
563, 566.
Miro, Jacobus, S. J., 62.
Natalis, Hieronymus, S. J., i3o,
L33, 135.
Possevinus, Antonius, S. J., 3li,
323.
Rector collegii rhegiensis S. J. (?),
350.
Societas Jesu universa, 1, 29, 69,
99, 115, I76-
Suarez, Joannes, S. J., 298, 3o2.
Sunnerius, Franciscus, S. J., 152.
Trigosus, Petrus, S. J., 159.
Vazquez, Dionysius, S. J., 167.
III
INDEX EORUM
QUI AD POLANCUM SCRIBUNT
Acebedo, Btus. Ignatius de S., /.,
66.
Angelo, Balduinus ab, S. J., 235.
Augerius Edmundus, S. J. , 239,
263.
Ayala, Josephus de, S. J., 265.
Blyssemius, Henricus, S. J., 291.
Canas, Joannes de, S. ]., 246.
Castaneda, Joannes, S. J., 269, 295.
Castro, Franciscus de, S. J., 218.
Coudretus, Hannibal,S. J., 241, 286.
Esquivel, Gundisalvus de, S. J.,
211.
GonzalezDavila, Aegidius,S. J., 238.
Gropellus, Gas-par, 56.
Hajus, Edmundus, S. J., 251.
Henricus, cardinalis, infans Lusita-
niae, 228.
Le6n, Emmanuel de, S. J., 227.
Matthaeus, Claudius, S. J., 139, 147.
Mercurianus , Everardus , S. J.,
3o8, 405, 427, 433, 477, 514, 565.
1 In hoc et in sequentibus, numeris paginas indicamus.
Index personarum, rerum ac locorum
849
Possevinus, Antonius, S. J., 317.
Rocca, Franciscus, 173.
Rodriguez," Ludovicus, 283; v. Xi-
menius.
Samaniego, Didacus, S. J., 221.
Sanchez, Gaspar, S. J., 216.
Sanderus, Nicolaus. 97.
Sarranus, Georgius, S. J., 223.
Sebastianus, rex Lusitaniae, 236.
Suarez, Joannes, S. J., 277.
Sunnerius, Franciscus, S. J., 225.
Thyraeus, Hermannus, S. ]., 256.
Torre, Franciscus de la, S. J., 272.
Trigosus, Petrus, S. J., 292, 300,
3o5.
Ximenius, Franciscus, 283; v. Ro-
driguez.
Zerer, Matthaeus, S. J., 229.
1 rv
INDEX EORUM
QUI AD ALIOS, NON AD POLANCUM, SCRIBUNT
Augerius, Edmundus, S. J., praepo-
sito generali futuro, 3o3.
Bassus, Joannes Jacobus, S. J.,
Octavio Lorenzini, S. J., 570.
Possevinus, Antonius, S. J., univer-
sae Societati, 569.
Sebastianus, rex Lusitaniae (litterae
patentes), 215.
V
INDEX PERSONARUM, RERUM AC LOCORUM
Abbas (Abbate), Jacobus, S. J., 63.
Ablon, senator parisiensis, collegio
S. J. beneficus, 708.
Abnegatio sui, sodalibus prov. sicu-
lae commendatur, 433; ad amorem
Dei via, 745 sqq.; ministro evan-
gelico necessaria, 778-779.
Abraham, patriarcha, obedientiae
exemplum, 821.
Abreo, S. J., sacris initiandus, 239.
Abrino (dubium nomen), opp., 841.
Absolutio magistratuum siculorum
quorumdam, 371, 405, 435-436; ex-
communicationis usurpantium ec-
clesiasticam jurisdictionem, 688,
689; qui inciderint in hanc ipsam,
declaratur , 689; sacramentalis,
quibus deneganda, 621.
Abstinentia a carnibus, 608; in jubi-
laeo, 612; feriae VI quae in Socie-
tate solet servari, 543; quaedam
POLANOI COMPLEMKNTA.— T. II.
videtur hypocrisis, quum non sit,
792.
Abula (Avila), collegium S. J., 682.
Academiae, loca apta sunt ad dele-
ctum candidatorum S. J., 726; gra-
dus et munera non conferenda nisi
catholicis probatis, 642; germani-
cae, viris gravibus ac piis refor-
mandae tradantur, 260-261; duae
in collegio romano S. J. habentur
acongregationibusmarianis, 87-88.
v. Congregatio mariana.
Acapulco, opp. in Mexico, 221.
Accusatio, v. Auricula.
Acebedo, Gaspar de, S. J., lector
burgensis, gloriose obit, 649.
— B. Ignatius de, S. J., soluturus in
Brasiliam, visitator provincialis,
68, 660, 684, 697; Romam venit,
701: praep. prov. Brasil., 74, 70T
702; eo profectus cum 70 s<~
712; martyrium subit cu^
eis, 7l3.
850
POLANCI COMPLEMENTA
Acebedo, Petrus Paulus de, S. J.,
obit, 172, 211; ejus opus, v. Synta-
xis.
Acetum, an vendendum et quomo.
do, 559-
Achileus, Achilles ( de Achillis ) ,
Paulus, S. J., rector panormita-
nus, in coll. Montis Regalis aucto-
ritate pollet, 459; futurae domui
professorum praeficiendus, 512;
admonitor et consultor praep.
prov., 460; viceprovincialis Sici-
liae, 693; praefecturam prov. recu-
sat, 698; impetitus ab apostata,
692; in officio juvatur a ministro
praedito auctoritate, 489, 504-505;
qui illi sufficitur,49o; visitationem
Polanci laudat, 32i;aliquando «Pe-
ri» vocatur, 504; sodali adjutore
donandus, 3n,3i7; varia,3o9,3l2,
325, 340, 349, 373, 436, 459, 482.
Acosta, Hieronymus de, S. J., 238.
— Jacobus de, S. J., professor Ro-
mae,648; solennia vota nuncupat,
640; rector collegii taurinensis,
672; Antuerpiam missus, 283, 685 ;
in prov. castellana degit, 2^9.
Acquapendente, v. Aquae Taurinae.
Actus publici, v. Comoedia; Dialo-
gus; Disputationes scholasticae.
Acuna, Joannes Jacobus de, S. ].,
38.
Adalbertus, S. J., decanus faculta-
tis theologicae viennesis, 657.
— S. J., ad collegium romanum ve-
nit, 615.
— S. J. caelesti voce dicitur monitus
ut in Societate maneret, 596.
Adhortatio domestica in S. J. adhi-
bita, 3; feria VI habenda, 562; sal.
tem alterna, jussu S. P. Ignatii
579; olim in collegio romano tem-
pore prandii usurpata, 594; in ea
confessariiaccendendi, 502; v.Bor-
gia; Botellus. •
Adornus, v. Adurnius.
Adria, v. Atria .
Adriani ( Adriaensens) , Adrianus,
S. J., 235; Romam venit, 596;
collegium rom. visitat, 597; sedi-
tionis bobadillanae participare vi-
sus, 604; Antuerpiam profectus,
608; Wormatiam pedes venit, 615.
Adrianus quidam, ad Societatempro-
pensus, 624.
Adurnius (Adorno), Franciscus,S.J.,
praep. prov. longobardicae,' 672,
7l3; in Societatem admittit con-
ventum quemdam piorum, 680;
ejus litterae de congreg. III, 722;
varia, 161, 244, 671.
Adversarii S. J., quo pacto tractan-
di, 788; v. Haeretici; Hugono-
tes; etc.
Aebura (Talavera), opp., 139.
Aeger sanatur fide ob contactum ma-
nus Patris cujusdam, 94; aegri,
v. Nosocomium.
Aegidius, S. J., scholasticus, ingres-
sus Romae, 37.
-S. J., 582.
— S. J., Roma Patavium petit, 605.
Aegritudo cujusdam sodalis dimissi,
quando inceperit quaeritur, 146.
Aethiopia, reg., socii illuc missi,
577, 588, 593; ejus patriarcha,
v. Oviedo; varia, I05, 215.
Afflictus (d'Afflitto), Ferdinandus,
S. J., votis absolvi petit, et quare,
372 373, 406; apud cognatos versa-
tur, 425, 444; ejus res oeconomicae
difficiliores redduntur, 443; varia,
479, 49'-
Afonseca, v. Fonseca.
Africa, reg., 215.
Agatha, Sta., Catanae civitatis pa-
trona caelestis, 517.
Agenda, nomen libri liturgici eden-
di pro Germania, 259; parochis
non desit, 260.
Agnus Dei, cereae imagunculae sic
dictae, 93, 123, 546, 585, 650.
665.
Agrigentum (Girgenti, in textu Guir-
Index personarum, rerum ac locorum
851
gento), app. peste desolatur, 518;
eadem cessat, 541; coll. S. J. ex-
petitur, 427, 7o3; ejus episc,
v. Marullus.
Agro, abbatia, v. Catana.
Agubio, Julius de, S. J., 536.
Alba, dux de, v. Alvarez de Toledo,
Ferd.
— vestis sacerdotalis, 550.
Albaicin, v. Granata.
Albanum, dioecesis, 20, 65.
Alberto, Hippolytus de, S. J., cupit
in Indiam pergere, 403.
Albertus V, dux Bavariae, 158, 582,
586, 635,636,639, 642,654.
Alboscus (Albosco), Antonius, ad-
vocatus, domum legat Societati,
654; collegii taurinensis benefa-
ctor, 669.
Alciatus (Alciato), Franciscus, card.,
109, 676, 685, 701, 7o3.
Aldobrandinus, Joannes, card., 717,
721.
— Thomas, pontificius secretarius,
697.
Alencon, dux de, v. Franciscus.
Aleramus, v. Beccutus.
Alexander, S. J., v. Sancto Angelo
Alex. de.
— S. J., frater, v. Octavius, alumnus
collegii germ.
— civis romanus, 685.
Alexandria, opp. in Aegypto, ejus
patriarcha, 628, 838.
Alexandrinus card. sic dictus, v. Bo-
nellus; Pius V.
Alexius, S. J., Roma Montem Poli-
tianum petit, 608,
Alfius, v. Fotius.
Alfonsus II, v. Estensis, Alf.
— S. J., collegii romani minister,
576.
-S. J. (idem qui praeced. ?), sub-
minister collegii romani, obit,
579-
— ab Asculo (de Ascoli), min. coll.
rom., 587; Asculum petit, 632; Ro-
mam revertitur, 635; Montem Po
litianum venit, 608.
Alfonsus S. J., ferrariensis, Italiae
urbes peragrat, 599; ad coll. rom.
venit, 608.
— S. J., ad coll. rom. missus, 583.
— S.J., adjutor domesticus, comes
P. Christophori Rodericii, 628.
Albabiri, reg., 215.
Alletavale, MichaeM, S. J., 309.
Altaemps, v. Sitticus de A.
Altanus, Antonius, suam domum
collegio Societatis destinat,
642.
Altare portatile, facultas id adhiben-
di, 673.
Altierius (Altieri), Hieronyrnus, ci-
vis romanus, 687.
Altieri (idem qui praeced. ?) eques
romanus ejus cognominis, 634.
Aluch Ali, v. Kilidsch Ali.
Alvarez, Balthasar, S. J., vicepro-
vincialis Castellae, 238, 279.
— Emmanuel, S. J., 172; ejus Syn-
taxis, ibid.
— Gaspar, S. J., rector S. Antonii
olisiponensis, ultima vota pronun-
tiat, 661.
— Joannes, S. J., 801.
— del Aguila, Ferdinandus, S. J.,
ad professionem solennem admis-
sus, 666.
— de Toledo, Ferdinandus, dux AI-
bae, x32; in Flandria mansurus,
3oI; Flandriam relinquet, 293,
3o7; eleemosynam collegio roma-
no praebet, 608; Romam venit,
ibid.; ejus filius, 607.
Ferdinandus, comes IV Oro-
pesiae, 33, 715.
— — Joannes, card. S. Jacobi, ulti-
mo aegrotat, 606.
Alvarus, castellanus Neapoli, 314.
Alvernia (Auvergne), reg., 277, 3oo,
682; ejus gubernator pro captivis
castellanis S. J. aiios captivos of-
fert, 3o3.
t
852
POLANCI COMPLEMENTA
Amaro, Nicolaus de, S. J. , 325, 33o,
345-
Amason, perperam proPont-a-Mous-
son, v. hoc verbum.
Arnatrix, opp. in Brutiis, locus di-
ctus Sancta Crux offertur Socie-
tati, 659.
Ambitio fugienda, 746; ejus suspicio
a Societate arcenda, 554.
Ambrosius, S. J., ad coll. rom. ve-
nit, 582.
— S. J., Ferraria Romam venit, 585.
— S. J., siculus, obit, 596.
Ambrunum, v. Ebrodunum.
Amelia, prioratus, v. Verdunum.
— opp., v. Ameria.
Ameria (Amelia), Sebastianus de, v.
Sebastianus.
— opp., 839; ejus magistratus, ibid.;
coll. S. J., sodales illuc pergen-
tes, 591, 643; invisitur a Lainio,
839; scholae sublatae, 647; ejus
superintendens, v. Madridius; Bor-
gia; ipsum clauditur, 24-25, 674-
675; episc, v. Ferratinus; mona-
sterium Stae. Catharinae, 839.
America, reg., sodales illuc missi,
666-667; alii petuntur, 662, v. In-
dia Occid.
Amodei, Curtius, S. J., Melitam cum
classe missus, 663; militum capel-
lanus, 61-62, 699; in coadjutorem
formatum cooptatus, 665; tum ad
professionem solennem 3 votorum,
700; in Galliam missus, ibid.
Amodeus (Amodei), Laurentius,
S. J., in coadjutorem spiritualem
cooptatus, 665; ad professionem
solennem 3 votorum admissus,
700; graviter laborat, 408.
Amulius, Marcus Antonius, card.,
634, 659, 688, 691.
Amville (sic in textn), dux militum
(marechal), 147.
Anagniae, dioecesis, 20 21 ; ejus
episc, v. Torcella.
Anchin, v. Aquiscinctum.
Andalur, Dominicus, S. J., 140.
Andegavensis (d'Anjou) dux, v.
Henricus.
Andrada, Didacus de, S. J., marty-
rium subit, 713.
Andreas, S. Ap. , 612; fanum illi di-
catum in regno Neap., II.
— S. J., friso, Ameriam mittitur,
589; examini logices et physices
subjectus, 605; magistri laurea do-
natus, ibid.; Roma Coloniam pe-
tit, ibid.
— S. J., leodiensis, Lauretum petit,
578.
— S. J., in coll. germanico, 699.
Androtius, Fulvius, S. J., rector fer-
rariensis, l33; legatus provinciae
longob. ad congr. procurat., 692;
varia (de eodem Fulvio?), 595,
596, 626, 632.
— Robertus, S. J., ingreditur, 38.
Angelis, Bernardus de, S. J. secre-
tarius, XI.
Angelo, Balduinus ab, S. J., 245;
examini subjectus, lauream magi-
stri nactus, 605; Roma Coloniam
petit, ibid.; imaginesquasdam Ro-
mam mittit, 624; rector audoma-
rensis, 677; praep. prov. Germ.
Inf., 144, 235, 3o5.
Angelus, S. J., sodalis adjutor, obit
peste in Sicilia, 536.
— Romae pharmacopola, Societatem
Jesu ingreditur, 39.
— frater, 841.
Anglia, regnum, se ecclesiae roma-
nae tradit, 578.
Angra (in textu Langre), opp. in in-
sulis Tertiis, coll. S. J. conditur,
32, 692; idem dotatur, 712.
Angrogna, vallis, a sodalibus visitur,
647; coll. S. J. des-ideratur, ibid.
Anjou, v. Andegavensis.
Anna, Sta., 587.
— filia Ferdinandi I imperatoris, du-
cissa Bavariae, 158.
Annecium (Annecy), 841.
Index personarum, rerum ac locorum
853
Annona, pro Nona, v. Roma, Turris
Nonae.
Annunciatio B. M. V., tituius con-
gregationis marianae romani coll.,
557; et perusini, 200-201; templum
ejus nominis, v. Genua.
— v. Congregatio.
Anriquez, v. Henricius.
Anselmus (S. J.?), Roma in patriam
missus, 581. 1
— (S. J.? idem qui praecedens?), 624.
«Antipasti et postpasti», 549.
Antoninus, S. J., siculus, 3g.
Antonius, S. J., minister collegii ro-
mani, 576.
— S. J., subminister collegii romani,
600.
— S. J., Roma Flandriam petit, 589.
— S. J., gallus, ad coll. rom. venit,
602; Siciliam petit, 607.
— S. J., pistoriensis, adjutor dome-
sticus, suprema edit vota, 665.
— S. J., siculus, divinum officium re-
citat, 624.
— S. J., venetus, 629.
— S. J., valentinus, Roma Tybur
missus, 63o; regressus, ibid.; Mon-
tem Regalem petit, 632.
— S. J., majoricensis, diaconus crea-
tus, 632.
— S. J., argentinus, v. Argenta.
— S. J. (matritensis?), v. Madridius,
Ant.
— collegii germanici alumnus, ingre-
ditur O. P., 612, 6i3.
— (collegii germanici alumnusP),6l9.
— prior ordinis militum S. Joannis,
216; ejus nepotes, ibid.
— v. Guido Antonius.
Antuerpia (Anvers), opp.domicilium
S. J., 1^3; lusitani ibi degentes,
159; eorum sodalitium, 283 sqq.
Apamiae (Pamiers), opp., coll. S. J.,
redintegrandum, 642, 693; sum-
mae ad id difficultates, 649; opti-
mi ejus cives fidem conservant,
642.
Apostata, olim religiosus, conciona-
tor, resipiscit, 91-92; apostatae alii
conversi, 93, 210.
Apparitius, Martinus, S. J., adjutor
domesticus ultimis se votis illigat,
662.
Appulia (Puglia), reg., 39, 314.
Aprutium (Abruzzo, Abruzzi), reg.,
79, H3.
— v. Teramum.
Aqua Bella, opp., 842.
Aquaviva, Claudius, S. J., praep.
gen. V, ingreditur Societatem, 6,
681 ; ejus laudes, 6-7; summo con-
temptu mundani honoris Romae
stipem mendicat, 10, 6S2; ejus In-
dustriae ad curandos animi mor-
bos, xi-xii; varia, 38, 65 (?), 463,
570, 686.
— B. Rodulphus, S. J., insigni forti-
tudine paternum affectum vincit,
38, 686.
Aquae Taurinae (Acquapendente),
opp., coll. S. J. desideratur, 718.
Aquiscinctum (Anchin), abbas et
monachi O. S. Bened. coll. S. J.
condunt, 33, 143, 689, 692-693,
704.
Aquitania, prov. S. J., 71, 175, 637,
643, 698; visitator, v. Mercuria-
nus; praep. prov., v. Augerius;
Matthaeus; delegatus ad congr.
procurat., v. Coudretus, Lud.; de-
legati ad congr. III, 299.
Arabia, reg., 215; ejus lingua, 54; in
hanc transferuntur concilii tri-
dentini decreta, 642; typographia
ejusdem instituta, ibid.
Arag6n et Tallavia, Carolus, dux de
Terranova, princeps de Castelve-
trano, praeses regni Siciliae, 319;
amicus Societatis, 327, 334, 424;
decernit condere domum professo-
rum, 450-451, 470-47l, 48o, 486-
487; Mediolani gubernator, 573;
varia, 463-465, 469, 487, 508, 510,
5'7> 519, 526, 53o.
*S4
POLANCI COMPLEMENTA
Aragonia, Joanna, ducissa Taleaco
tii,conditrix domus probationis ro-
manae, 661-662, 669.
— prov. S. J., 588; ejus visitator,
v. Gonzalez Davila; praep. prov.,
v. Cordeses; Roman , Villalba;
congregatio prov., 267; ipsius de-
legatus ad congreg. procurat.,
v. Ayala.
— cardinalis sicdictus, v. Avalos, En.
Aranna, abbatia, v. Mediolanum.
Araozius (de Araoz), Antonius,S. J.,
electus assistens praep. gen. 645;
Romam adire nequit, 30; obit, 218,
223, 720; varia, l32, 801.
Arator (Aratore), Stephanus, S. J.,
157-
Arca clausa, aperiri a moderatoribus
possit, 549.
Arcanae notae, in litterarum com-
mercio adhibitae, 4$3.
Architectus, sodalis adjutor Panor-
mi degens, 32g; v. Tristanus.
Archivum in singulis domibus prov.
siculae constituatur, 558-559.
Arcos, ducissa de, v. Figueroa.
Arellanus (Arellano), Didacus, S. J.
adjutor domesticus, suprema vota
emittit, 665.
Aretium (Arezzo), opp. , incendium
in spectaculo publico, 592.
Argenta, Antonius de, S. J., adju-
tor domesticus, ultimis votis liga-
tus, 665.
Arias, Rodericus, S. J., rector Me-
thymnae Campi, 238.
Ariminum (Rimini), opp., coll.
S. J. desideratur, 717.
Aringhus (Aringho), civis pratensis,
83o.
Aristoteles, ejus placitum, 814; ejus
liber De Anima, 604; et Peri Her-
meneias, 606; et Elenchi, ibid.;
et Topica, ibid.
Arlemensis, Henricus, S J., 145-
146.
Armacha (Armagh), archiep. cum
sociis S. J. Hiberniam petit, 641.
Armaignac, v. Arminiacus.
Armeni, secta christiana, 112.
Arminiacus, de Armaignaco (d'Ar-
maignac), Georgius, card., 242,
286, 652, 705, 842.
Arnoldus, S. J., magister in coll.
romano, 610.
— minister mercatoris cujusdam, 623.
Aromata, coll. romano S. J. a rege
Sebastiano donata, 215.
Arona, opp., monasterium SS. Gra-
tiani et Felicis, 182; ad dom. pro-
bat. S. J. admittitur, 180; ea in-
stituta, 719.
Arrighi, Lena (Magdalena?), foemi-
na florentina, 830.
Ascanius, S. J. sacerdos, xvi.
Ascensio D. N. J. Ch., 597.
Asculo, Alfonsus de, v. Alfonsus.
Asculum (Ascoli), dioecesis, 23; ca-
nonicusejus in S.J. ingressus,635#
Asia, reg.. 54.
Assistentes praep. gen. S. J., eli-
gendi in congr. III. 3o5; electi
Lainii tempore, 636; consulendi
in contractibus agendis, 685.
Assumptio B. M. V., 604.
Astensis, Joannes, S. J., 301; rector
braunsbergensis, 66S; Elbingae la-
borat, 681.
Asturiae Stae. Julianae (Asturias de
Santillana), reg., 837.
Atlerus, Adamus, olim e S. J., apo-
stata, 714; miserrime obit, ibid.
Atria, in textu Atrium (Atri), dux
de, 7, 38, 681, 686; collegium con-
dere cupit, 7o3; res differtur, ibid.:
ejus filius v. Aquaviva, Rod.
Auctoritas quam sibi conciliare de-
bet evangelicus operarius,794sqq.
Audomarus, v. Sanctus Audomarus.
Auer, Lambertus, S. J., rector mo
guntinus, 66r; diaconus creatur,
595 (?); et sacerdos, 609 (?); varia,
584(?>, 594 e),6i8(?s626(?).
Augerius, Edmundus, S. J., praep-
Index personarum, rerum ac locorum
855
prov. Aquitaniae, 637, 646; pro-
fessionem solemnem emittit, 640;
concionatur Lugduni, 646; et To-
losae, 604; et in curia regis Gal-
liae, 670; in eadem ad Rupellam
(Rochelle), 264; in peste lugdu-
nensi caritate plenus, 637; haere-
ticis ut resistant adhortatur catho-
licos, 682; libertatem sodalium
castell. prov. captivorum, curat,
304; ejus catechismus, I48; de re-
bus bellicis scribit, V, etc.; ele-
ctus in congregationem gen. III,
240, 251; ad eam cuperet venire,
265; imptditur tamen, 205, 3o4,
721; varia, 61, 241, 838.
Augubio, v. Iguvium.
Augusta (Augsburg), opp., vir ex fa-
milia Fuggerica favet collegio
S. J., 716; duo nobiles ejusdem fa-
miliae S. J. amici, 696; eleemosy-
na quaedam a cathedrali capitulo
dari solita, non amplius admissa,
ibid.; tragoedia contra S.J. exci-
tatur, 640; praesul, v. Truchsess?
templum Stae. Catharinae Socie-
tati commodatur, 640; templum
S. Mauritii, 696.
— Trevirorum (Trier), opp., coll.
S. J., 694, 704, 7i3; scholae clau-
sae ob pestem, 638; e piovincia
Inf. Germ. separatur, 639; ejus re-
ctor, v. Tyrrheus; archiep., prin-
ceps elector, 7l3.
Augustinus, S. J., adjutor domesti-
cus, 64.
Aumale (in textu Aumala, Aumalla
et Mala), dux de, v. Lotharingius,
Claudius.
Aurelius,collegiigermanicialumnus,
O. P. ingressus, 6l3.
Auricula altera servanda ei qui ac-
cusatur, 171, 56X.
Auriga prodigiose periculo liberatur,
205.
Austria, reg., I47; archidux. v. Ca-
rolus.
Austna, prov. S. J., 74, 77, 154, i73;
ejus ditio quae, 667; assistens
praep. gen. pro ea, v. Natalis; vi'
sitator ejusdem, v. Natalis; ejus
praep., v. Lanojus; Magius; ejus
delegatus ad cong. procurat., v
Perez, Hurtadus.
— Joannes de, dux invictus, 75, 118,
183, 196, 315.
Auteri, Bartholomaeus de, S. J.,
402.
Auximum (Osimo, in t. Osmo), dioe-
cesis, 23.
Avalos, Carolus de, Siciliae magi-
stratus, 3lo.
— Eneco de, caid. Aragoniae dictus,
634, 7o7.
Avantianus, Andreas, S. J., rectoi
verdunensis, 647, 652.
Avaritia fugienda, 745.
Avellaneda, Didacus de, S. J.,
praep. prov. Baeticae, 27, 248,
645, 698; ejus opera in Germania,
716; confessarius reginae Galliae,
ibid.; varia, 59, 173.
Avenio (Avignon), opp. coll. S. J.,
i83, 282, 636; idem invisitur, 139}
ejus rector, v. Crittonius; Posse-
vinus; ejus oeconomica, 098, 700;
hujus scholae ob pestem aperien-
dae differuntur, 638; ipsi civitas
favet, 687; eadem Possevino infen-
sa, 705; et decretum contra coll.
edit, 705; quod rescindit, 708; do-
mus probat., S. J., 72, l83; ipsius
oeconomica, 71S: varia, 60, 140)
149, 242.
Avernia, v. Alvernia.
Aveyron, regio, 278.
Ayala, Joseph de, S. J., rector bar-
cinonensis, 26S; Matriti moratur
aliquando, 267; delegatus prov.
Aragoniae ad congr. procurat.>
692.
Azailla, Hieronymus, S. J., magi-
ster novitiorum, 76, l34, 704.
Azores, insulae, v. Tertiae.
856
POLANCI COMPLEMENTA
Azpilcueta, Martinus de, Doctor Na-
varrus dictus, 95, 703.
Baal, 226.
Babou, dominus de la Bourdaisiere,
Philibertus, card., 691.
Bacca laureati, v. Laureati.
Bada, opp., domicilium S. J., 23o;
pestis grassatur, 23i.
— marchionatus, 23o; ejus templa de-
solata, 23i; catholicus cultus re-
stauratur, 232, 720.
Badajoz, v. Pax Augusta.
Badia, Ludovicus, 56.
Baetica (Andalucia), reg. 210, 270.
— prov. S. J., 78, 588, 683; ejus
congreg., 248, 272; ejus visitator;
v. Bustamantius ; ejus praep.
prov.; v. Avellaneda; Canas; de-
legatus ad congr. procurat.; v.
Zarate.
Baeza, v. Biatia.
Bahia, opp. in Brasilia, coll. S. J.,.
658.
Baiboda, Bayboda, v. Bathori.
Baiel, Joannes, S. J . , 8.
Bajona (Bayonne), opp., 238, 277.
Bairros, Michael de, S. J., 656.
Baldassar, v. Balthassar.
Balduinus, v. Angelo.
Balestieri, Balthassar, S.J., in In-
diam pergere cupit, 401.
Balignanus, v. Valignanus.
Balmesius, Joannes, S. J., sacerdos
creatur, 632.
Balsamum americanum, v. Chrisma.
Balsamus, Philippus, S. J., 416.
Balthasar, Joannes, S. J., 418; so-
cius et consultor praep. prov. sicu-
lae, 460.
— S. J., Roma Pragam profectus,
582.
— S. J., bohemus, 597.
— v. Fasoli.
Bandini, nummularii romani, 3o2.
Bannis (de Bafios), Joannes de, S. J.
adjutor domesticus, suprema nun-
cupat vota, 662.
Baptismus acceptus in domo cate-
chumenorum, 122; v. Hebraei.
Baptista, S. J., brixianus, lauream
magistri adeptus, 586; Lauretum
cum duobus sbdalibus petit, 594;
magister hebraicae linguae, 6lo (?).
— S. J. magister, v. Ferrariensis.
— a Jesu, S. J., lauream magisterii
nactus, 592; Romam venit cum 4
sodalibus, 609.
Barbierius (Barbieri, Barbiero), Hie-
ronymus, S. )., admonitor et
consultor coll . Montis Regalis ,
417, 459) 5o7-
Barcino (Barcelona), opp., 75; coll.
S. J., 801; chori psalmodia in illud
invecta, 670; ejus oeconomica,
267; ejus studia, theologica, 267;
studia aucta, 708; eximia opera so-
dalium, 658; prioratus illi adjun-
ctus, Stus. Petrus de Casellis (sive
Caserras), 267, 268; ejus rector, v.
Ayala.
Barma, Baptista, S. J., Genuae ver-
satur, 624 ; illuc mire appellit,
ibid., unde se Romam, ibid.
Baroellus, Stephanus, S. J., 647, 801-
Bartholomaeus, S. Ap., 665; schola-
stici S. J. romani coll., ejus nomi-
nis, 63o.
— S.J., florentinus, Neapoli Romam
venit, 585; Roma discedit, 591,
599; ejus socius, v. Sacrista.
— S. J., siculus, Moguntiam petit,
632.
— S. J., Roma Pragam profectus,
582; ad coll. romanum venit,
583 (?).
— S. J., ad coll. romanum venit, 591.
— S. J., novitius, v. Nemurs.
— senensis (S. J.,an alumnus coll.
germanici?), 624.
Bartholus (Bartolo), Simon, S. J.,
635.
Index personarum, rhrum ac locorum
857
Barul, Michael, S. J., professione 3
votorum emissa, in Aethiopiam
pergit, 577.
Barzaeus, Gaspar, S. J., obit,
578.
Basilicus (Basilico) magister, e S. J.
dimissus, 146, 236.
Bassanum (Bassano), opp., 56-57;
duo llluc Roma missi, 584; domici-
lium S. J. capuccinis PP. conces-
sum, 688.
Bassus, Joannes Jacobus, S. J., so-
cius Ribadeneirae, 700-701; et Po-
lanci, 310, 33o, 379, 387, 399, 519,
523> 525> 534; ejus sanitas, asseri-
tur, 519; e Sicilia Melitam adire
jubetur, 541, 564; de Polanci vir-
tute atque actis te,statur, 570
sqq.;
Bastia, opp. in Corsica, coll. S. J.
exoptatur, 720-721.
Bathori, Stephanus, bayboda Tran-
silvaniae. postea rex Poloniae,
157-
Bauma, Claudius de, archiep. bisun-
tinus, 140.
Bavaria, regio, 642; ejus dux, v. Al-
bertus V; Gulielmus, ducissa, v.
Anna; ducis legatus, v. Pfister.
Bazan, Alvarus de, marchio Stae.
Crucis de Mudela, 534-535; ejus
secretarius, 535.
Bazan, S. J., obit in missione mexi-
cana, 297.
Bearnia (Bearn, in textu), Bierna
reg., exoptantur sodales, 136.
Becerra, inquisitor Panormi, 706.
Beccutus, Becuttus, Aleramus, coll.
taurinensis fautor, 654, 669, 678,
690.
Belchite, v. Belia.
Belgium, reg., 215, 235.
Belia (Belchite), opp., in Hispania,
coll. desideratur, 651.
Bellarminus, Robertus, S. J., post
card., 146; Lovanio Mediolanum
mittendus, 162, 244-245, 293; sed
Lovanii necessarius judicatur, 242,
293; Romam denique venit, 245.
Bellimar, opp. prope Burgos, coll.
S. J., 649, 650.
Bellomontium (Belmonte), opp. in
Hispania, col). S. J., 714.
Bellonius (Bellonio), Petrus, S. J.,
417, 459-
Belmonte, v. Bellomontium.
Belrenso, Jacobus, S. J., obit, 3.
Beltraminus, Franciscus, episc. tea-
tinus, 192.
Belver, Petrus, S. J., rector bibo-
nensis, obit, 668.
Bemius (Bemio), Antonius. S. J.,
obit, 117.
Benedictus, S. Abb., ejus regula, 22;
monasterium ejus ordinis, v. Aro-
na; monachus quidam ipsius, 624.
— S. J., sardus ad coll. romanum ve-
nit, 635.
— S. J., valentinus, v. Pereira.
— S. ]., lauream in philosophia ade-
ptus, V. Palmius (?).
— Jacobus, S. J., adjutor domesti-
cus, suprema edit vota, 662.
Benefactores Societatis quomodo
tractandi, 792; docendi ut Dei ho-
norem inspiciant in suis benefac-
tis, ibid.
Beneficia ecclesiastica, 621; simonia-
ce obtenta, 694; conferenda eis
qui haeretici olim fuerint, 170;
plurima habere injuste accusatur
Societas, 184.
Beneventum (Benevento), opp., se-
minarium clericorum, 22; mona-
steria sanctimonialium, ibid.;dioe-
cesis, 21; hujus praesul, v. Sabel-
lus; ipsius paroeciae, 22.
Benzonus, Rutilius, alumnus coll.
germanici, 639.
Berastegui, Julianus de, S. J., ad
professionem solennem admissus,
662.
Berberia, reg., 278, 533.
Berchelius, Joannes, S. ]., delega-
858
POLANCI COMPLEMENTA
tus prov. rhenanae ad congr. pro-
curat.j 692.
Bergamum, opp., ejus episc. coll.
S. J. desiderat, 698.
Bergantino, opp., 841.
Bergis, Maximilianus de, episc. ca-
meracensis, 844.
Bernardus, Stus., 778, 81 1.
— S. J., japonensis, Romam venit,
578.
— S. J., camers, adjutor domesticus,
39.
Besangon, v. Vesontio.
Beza, Theodorus, haeresiarcha, 842,
843.
Biatia (Baeza), opp., coll. S. J., Il3,
27r> 7°5i sacerdos S. J. illuc mis-
sus, 247.
Bibiena, Angelus, S. J., rect. mace-
ratensis, 632.
Biblia sacra, editio vulgata emen-
danda, 95, 700; neoterico sermo-
ne, 169, 170.
Bibona, opp., 53o; peste inflcitur,
384, 411, 416, 446; crudelius ea ve-
xatur, 439; ipsa defervet, 465; ces-
sare dicitur, 488, 491 ; et exstin-
cta, 469, 518; dux, v. Luna; ducis-
sa, v. Vega, Elisabeth; dux heres,
398, 400.
— coll. S. J., 441, 487, 531; a Polan-
co invisitur, 328; ob pestem con-
fractum, 446; post ipsam instau-
randum, 484; instauratur, 692; red-
itus ejus augescunt, 459; novitios
alere posset vel scholasticos, 421;
ipsius fabrica, 389, templum, ibid.;
prioratus ei annexus, v. Poliz-
zium, Sta. Margarita; ejus villa,
396; scholastici ejus Polizzium ob
pestem translati, 417, 439, 491 ; et
Catanam, 415, 421; denique trans-
fertur Calatabellotam , 668; ejus
rect.,v. Pontanus; Sibilla; Venu-
stus; ejus consultores, 417; ejus
scholae, restaurantur, 33; bonis
abundant magistris, 388; earum
studia humaniorum litt., 386; pue-
rorum corrector, 387; sublatae ob
pestem, 415, 455.
Biedma, Sanctius de, benefactor So-
cietatis, 709.
Bigliotius (Biglioti), Bernardus, 833.
Billomum (Billom), opp., 3o3; coll.
S. J., 682; vexatur, 714; labores
sodalium, 589; eorumdem litterae,
5w3, 594; novum templum dedica-
tur, 6^8; convictus sub cura S. J.,
lbid.
Bisemio, v. Blyssemius.
Bivona, v. Bibona.
Blanco, Franciscus, episc. malacen-
sis, 76.
— Nicolaus, S. J., Indiam adire cu-
pit, 403.
Blasco, Salvus, S. J., adjutor dome-
sticus, 404.
Blasius, S. J., magister, 344; Muti-
nam missus, 585 (?).
— S. J., adjutor domesticus, 329.
— S. J., v. Sanchez.
Blesium (Blois), opp., l3l, l32.
Blondus (Biondo), Dominicus S. J.,
168, 717.
— Josephus, S. }., 668; concionibus
clarus, 638; suprema vota nuncu-
pat, 664-665.
— S.J. (scholasticus, an adjutcr do-
mesticus?), 3o9,
Blyssemius (Blyssem), Henricus,
S. J., doctor creatus, 582; sacer-
dotio initiatus, ibid.; rect. pragen-
sis, 157.
«Bnico» (ita in textu), v. Joannes,
S. J., neapol.
Bobadilla, Nicolaus, S. J., unus e
primis decem PP. Societatis, Ty-
bure aegrotat, 55; obcaecatus in
sua opinione de gubernatione
S. J., 604; ad congr. II venit, 645;
in renovatione votorum sacrum fa-
cit, 593; in oppidum Sti. Angeli
venit, 659; utrum exemptus obe-
dientiae moderatorum Siciliae,
iNDEX PERSONARUM, RERUM AC LOCORUM
859
322; ejus expensae cui collegio ad-
scribendae sint, 423; commenda-
tur Polanco, 3o8-3lo; quem lau-
dat, 322; varia, 321, 801.
Bobius, v. Bovius.
Boble, abbas quidam, 3oo.
Bocckiou, Joannes, S. J., in Aethio-
piam mittendus, ad professionem
3 votorum vocatus, 577.
Bocletus, v. Bucletus. /
Bohemia, reg., 23; quidam inde Ro-
mam venientes, in Societatem in-
grediuntur, 581.
Bon Romei, Margarita, 83o.
Bona Via (Buena Via), v. Hispalis,
coll. S. J.
Bona Voglia, opp. in Italia, 841.
Bonacomba (Bonnecombe), abbatia,
278, 287; ejus abbas, ibid.
Bonafede, Nicolaus, S. J., 417, 459.
Bonellus (Bonelli), Michael , card.
Alexandrinus dictus, 10, 60, l3l,
682.
Bonifacius, S. J., suaviter corrigen-
dus, 253.
— (S. J.?), Neapoli Romam venit, 585.
Bonis, Emerius de, S. J., 66; rect.
domus probationis Sti. Ange]i,68o;
illuc cum sociis progreditur, 684-
685.
Bononia, opp., in ejus itinere, sacer-
dos exercitiis ignatianis vacat,
840; templum Sti. Petronii, 840;
coll. S. J., invisitur a Polanco,
840; praesul, v. Paleottus.
Bonum, quo latius patet, eo divinius,
755, 784.
Bonvisi, trapezita (?), 3o2.
Borbonius, Carolus, card., collegio
avenionensi S. J. beneficus, l83;
coll. Rothomagi condi curat, 648,
7o3, 707; varia, 78, 282, 706, 842.
— Franciscus, dux de Montpensier,
263.
— v. Ludovicus II.
— v. Henricus I.
Bordesiera, v. Babou.
Bordo, Joannes de (S. J.?), 6lo.
Borgia, S. Franciscus, S. J. praep.
gen. III, Romam ex Hispania ve-
nit (anno 1561, 630,631; honore a
Paulo IV afficitur, 63l, 632; et a
scholasticis coliegii rom. musica
recreatur, 632; assistens praep.
gen., 636; curam gerit domuum
Ameriae,Tyburis etTusculi,ibid.;
expulsis turcis a Melita, conciona
tur, 648; vicarius generalis, 643;
congr. II indicit, ibid.; socios mit-
tit in Floridam, 644; alios onere
_ episcopatus liberat, ibid.; petitio-
nem episcopi civitatis Popayan,
ad congr. futuram rejicit, ibid.;
eligitur praep. gen., 645; humili-
bus ministeriis operatur, 3; visita-
tores mittit in provincias, ibid.:
adhortatione domestica facienda
alios Patres praeit, ibid.; ad custo-
diam regularum adhortatur, 4; re-
gulas « communes » promulgat ,
ibid.; labori strenue. incumbit, 4,
105; collegium in insulis Tertiis et
Madera condi permittit, 32; soda-
les in Peruviam destinat, 33; ae-
grotat, 39; domicilia romana mvi-
sit, 105; poenitentiariae destinat
II Patres, IIo, 71 1: et alios in
classem contra turcas, 103; litem
quamdam fugit, 149- 150; quid de
tempore probationis candidatorum
senserit, 219; nepotem suum, po-
stea ducem de Lerma, in Societa-
tem a Deo vocatum judicat, 246:
large donare solitus facultatibus
visitatores S. ]., 447; collegium
Constantiae admittit,66l; publicas
actiones dramaticas haberi vetat,
661; romanum coll. Pio V com-
mendat, 659-660; insignis ejus be-
neficientia in pauperes, 709; qui-
bus copiosiorem stipem, crescen-
te penuria, vult erogari, 105'; Tu-
sculi versatur , sanitatis gratia.
704; ea recuperata, Lauretum, vo-
86o
POLANCI COMPLEMENTA
tum soluturus, petit, 58, 83, 70I;
legatumpontificium in Hispaniam,
Lusitaniam et Galliam comitatur,
Il8, 120, 178, 180, 217. 716; Ae-
buram venit, l3c); duas academias
a S. J. regendas, admitti sinit,
180; itidem tria collegia in Hispa-
nia, ibid.; et a Pio V «breve» ac-
cipit, i3i; in eodem itinere aegro-
tat, l3o, i3i, 133, 134; Taurini
consistit, i33; Ferrariam pervenit,
i34, 178; et Lauretum, 178; Ro-
mam denique, i3o-i3i; obit san-
ctissime, 142, i63, 178-180, 716;
varia, v, 6, 55, 63, 69-71, 124, 131-
132, 151, 220, 221, 247-249,272,
297, 375, 541, 635, 663, 664-666,
668-676, 678, 683-692, 696, 697,
700-705, 707, 709-7H, 715, 718,
801.
Borromaeus, S. Carolus, card. in
colf. S. J. romano receptus, 190-
19I; coll. Mediolani condi curat,
638; coll. et academiam condit,
l63, 181, 182; convictum institui
ibidem cupit sub cura S. J., 161;
Societati beneficus ac carus, 245;
varia, 109, 110, 163164, 198, 63^,
644, 7o3, 7'7-
Borussia reg., 23,77, T43, 154, 214,
226, 637.
Boscus (Bosco),opp., patria S. Pii V,
45-
Botellus (Boteglio), Michael, S. J.,
605; concionatur, 607; adhortatio-
nes feriae VI in collegio romano
facit, 594; ex Sicilia Romam venit,
579-
Botero, Joannes, S. J., exercitiis
ignatianis vacat, tum peregrinus
Lauretum venit, 63o.
Boullon, dux de, et ejus uxor, 719.
Bourdaisiere, v. Babou.
Bovius, Joannes Carolus, episcopus
ostunensis, 595, 842.
Bracamonte, Alvarus de, S. J.,
246.
Bragantia, Theotonius de, Romam
venit ut scholasticus S. J., 577;
quasi peregrinus exit e collegio
romano, sed mox revertitur, 580;
ejus causa turbatur coll., 581 ; Por-
tugalliam regreditur, ibid.
— opp., coll. S. J., 695.
Branca, Lucianus, olim e S. )., Ca-
lata Hierona Catanam missus, fu-
git, 3^3; Syracusas reducitur, ite-
rumque fugit, ibid.; tertio fugiti-
vus, 38o; alium religiosum ordi-
nem inire cupit, 373-374, 406; di-
missus e Societate, 424-425, 437;
minime mittendus Romam, 428;
apud capuccinos commoratur,444;
ejus frater, praedicti ordinis, 373,
444-
Brasaula, medicus ducis ferrarien-
sis, i33.
Brasilia (Brasil), reg., excolitur a
sodalibus 658; quorum aliqui in ea
martyrium subeunt, 583; varia,
70, 74, 105, 688.
— prov. S. J., assistens pro ea, v-
Miro; Polancus; visitator, v. Ace-
bedo, Ign.; praep. prov., v. Ace-
bedo Ign.; Grana; delegatus ejus-
dem in congr. III, 224.
Braunsberga (Braunsberg), opp.,
coll. S. J., 172, 637; alumni filii
haereticorum, catholici evadunt,
664; oeconomica, 670, 696-697;
rector, v. Astensis; superinten-
dens, v. Hostovinus; domus pro-
bationisS. J., 707, 715; convictus
sub ejusdem cura, 707; itidem se-
minarium clericorum, 670.
Bravus, Alfonsus, S. J., 699.
Brayda, sive Breda aut Brera (Sta.
Maria de) v. Mediolanum.
Breda, Brera, v. Mediolanum.
Brema (Bremen), archipraesul, 844.
Brena, opp., 842.
Brendel de Homburg, Daniel, prae-
sul moguntinus, 168, 6^3, 710.
«Brevia» quaedam non aperienda
Index personarum, rerum ac locorum
86 1
nisi a magistro vel doctore in
theol. sive jure canonico, 521.
Breviarium romanum novum, 666;
breviaria parochis germanis prae-
benda, 260.
Briones, Franciscus de, S. J.,699.
Brissemius, v. Blyssemius.
Britto, Petrus, S. J., 577.
Brixia (Brescia), opp., 680; sodali-
tium sub Angelo Paradisio Socie-
tati se dat, 70I; coll. S. J., 7J4;
domus probationis ejusdem, 24.
Broetus, Paschasius, S. J., unus e
primis decem PP. Societatis Ro-
mam venit (anno 1557), 596; coll.
rom. visitat, ibid., 597; seditioni
contra Lainium penitus consenti-
re nunquam visus, 604; in renova-
tione votorum litat, 616.
Brueckelmans, S. J., 571; professio.
ne solenni ligatus, 582; Roma Pra-
gam profectus (?), ibid.
Brugae (Bruges), opp., 146; coll.
S. J. exoptatur, 144, 653-, mona-
sterium tertii ordinis S. Franc.
oblatum Societati rejicitur, 652-
653; sacellum lusitani sodaiitii,
284.
Bruna, opp. in Germ., ejus praepo-
situs ecclesiasticus, 719; domici-
lium S. J., 154; hoc in domum
probationis erigendum, ibid,, 156,
168; ea conditur, 180, 719, 721.
Brunus (Bruno), Joannes Bta., 3o2.
— Vincentius, S. J., rect. laureta-
nus, 678; suprema vota edit, 665.
Bucerus (Butzer), Martinus, haere-
siarcha, 257.
Bucletus (Bouclet, in textu Bocle-
tus), Antonius, S. J., professio-
nem emittit, 662.
Buoncuore, Joannes Bta., S. J.,
obit, 101.
Burdigala (Bordeaux), opp., 277;
coll. S. J., condendum, 79, 180;
insigne collegium ad eum finem
offertur Societati, 7o3; admissio
differtur, 708; conditur denique,
240, 718; scholae apertae, 718;
prioratu S. Jacobi atque ejus redi-
tibus augetur, 290, 720.
Burgensis (de Burgos), Michael de,
S. J., obit, 156.
— cardinalis sic dictus, v. Mendoza
et Bobadilla.
Burgi (Burgos), opp., 277; frigida
ejus tempestas, 2li;coll. S. J. ob
pestem clausum, 649; ejus rect.,
v. Acebedo, Gaspar de; domus
emptae ad usum sodalium, 670;
collegium «Comestabilis» sive
«Cardinalis» dictum, 149-150, 212,
649, 696; Societas cedit juri in
ipsum, 150; templum S. Nicolai.
835-837; confraternitas S. Jacobi,
837; monasterium S. Ildefonsi,
239 (?); communitas civilis, 149,
150.
Burgundia, Petrus de (S. J.?), 600.
Bustamantius (Bustamante), Bartho-
lomaeus, S. J., visitata prov. Bae-
tica, toletanam visitat, 675, 679.
Caeca mulier sana fit ope B. M. V..
206-207.
Caementarii, sodales adjutores Ro-
mae laborantes, 120, 122, 186; et
in prov. sicula, 33i, 496; ibidem
desiderantur, 390, 430; et in Polo-
nia, 172; duo erepti periculo ope
B. M. V., 206.
«Caementarius» per arcanas notas
dictus prep. pruv. Siliciae, 467.
Caesar, S. J., novitius, pedemon-
tanus, 39.
Caesaraugusta (Zaragoza), opp..
coll. S. J., 693; scholae ob pestefn
clausae, 638; in eadem plures so-
dales obeunt, ibid.; et scholastici
per regnum dispertiuntur, 638; re-
ctor, v. Domeneccus, Petrus.
862
POLANCI COMPLEMENTA
Caesarinus (Cesarino), Mutius, S. J.,
402.
Cairus, alias Memphis, opp., 838.
Cajeta, Nicolaus de, v. Nicolaus, ca-
jet.
Cajetanus, O. P. theologus, v. Vio.
Cajus,S. Martyr, 622.
Calabria, reg., Il3, 541.
Calandrinus (Calandrino), Nicolaus,
S. J., consultor coll. Montisreg.,
5o7-
Calata Bellota, opp., coll. S. J.,
scholae sublatae, 649.
Calata Hierona (Calatagirona), opp. ,
vicevicarius, 254; coll. S. J., 112-
Il3, 401,402, 415,421, 441, 455»
480, 5l3; hoc a Polanco invisitur,
328; ipsius fabrica, 389, 450; et res
oeconomicae, 425, 456; rector, v.
Satalia; consultores, 417; illi civi-
tas favet, 44 I; pro fundatoribus
suffragia, 395; puerorum corre-
ctor, 387; collegii templum, 389.
Calatayud, Petrus de, S. J., XV.
Calatia, v. Galatia.
Calix, utrum concedendus laicis, v.
Eucharistia.
Callaris (Caller), opp. , ejus archiep.,
638; coll. S. J., conditur, ibid. ,
sup^rintendens, v. Pifias.
Calvinus, Joannes,haeresiarcha,7l3,
Camberium, Camberiacum 'Charn-
bery), opp., i3o, 842; co]]. S. J.,
140, 640, 708; rector, v. Coudre-
tus, Lud.; monasterium S. Fran-
cisci oblatum Societati, rejicitur,
652; sindon qua involutum fuit
Corpus D. N., 842.
«Cambia» pecuniarum, v. Colly-
bus.
Camelius, Jacobus, 144.
Cameracum (Cambray), opp., prae-
sul, v. Bergis; co]]. S. J.,7o7;do-
mus ipsi oblata, 710.
Camerino, Nicolaus de, v. Nicolaus
camers.
Camerinum (Camerino), opp., 6;
mulier filios suos incendio eripit,
205; dioecesis, 23.
Camice (camiscio itale, in textu ca-
miso), v. Alba.
Canariae, olim Fortunatae dictae in
sulae, sodales in eas missi, 667; in-
didem regressi, 701.
Canarina lingua, 684.
Candela, Joannes Dominicus, S. J.,
507; consultoris officio aptus, 418,
460; magister novitiorum, 459; mi-
nister panormitanus fit, auctori-
tate praeditus, 489, 504-505; con-
stituendus vicerector, 512; rector
creatur, 490; ad professionem so-
lennem admittendus, 467, 505; de
Polanco queritur, 32?,, 503.
Candidati S. J., 726-729; non nimio
rigore abigendi, 561 ; electio eo-
rum, 733-734; quam primum do-
mum probationis ingrediantur,
560; v. Probationes.
Canisius, B. Petrus, S. J., praep.
prov. Germ. Sup., 646, 654; petit
Germaniam, 599; Patavium venit,
indeque regreditur, 592; Romam
venit, 596; coll. romanum visitat,
597, 598; ipsius scholasticos adhor-
tatur, 597; adhortatur et electores
in congr. I, 625; titulum doctoris
Victoriae confert, 597; ad collo-
quium germanicum pergit, 598-
599; in Poloniam missus, V; Wor-
matia Htteras mittit Romam, 616;
Germania illi carissima, 599;hujus
res religiosas inquirere jubetur,
720; coll. germanicum admodum
diligit, 624 ; miserum Bohemiae
statum deplorat, 587; in Germa-
niam a pontifice missus, 647, 659;
auctor libri precatorii , 169; et cate-
chismi, I48; delegatus suae pro
vinciae ad cong. procurat.,692; va-
ria, 598, 626, 627, 688, 690, 693, 801.
— Theodoricus, S. J., vn; Romam
venit, 577; et ad coll. romanum,
578; sacerdos inungitur, 595; pri-
Index personarum, rerum ac locorum
863
mum litatj 596; exercitiis ignatia-
nis vacat, 605; Coloniam petit,
ibid.; adhortatur familiarissimum
sibi Theodoricum Majorem ut res
romanas, memoria dignas, adno-
tet, 617; vicepraep. prov. Germ.
Sup., 647.
Canas, Joannes de, S. J., praep.
prov. Baeticae, 698-, ad congrega-
tionem III ire nequit, 250.
Canonicatus plures retinendi facul-
tas, 694.
Cantin, Joannes, S. J., 585.
Cantores coll. romani, 601.
Cantus, in templis nostris, 144-145,
153; v. Psalmodia.
Capanus (Capano) , Leonardus ,
S. J., 417, 460.
Capella, Maximilianus, S. J., vota
solennia emittit, 659; delegatus
prov. Germ. Inf. ad congr. procu-
rat., 692; et ad congr. gen. III vo-
calis, 2^5; rect. tornacensis, 667.
Capellania, in Societate admitti ne-
quit, 489.
Capellus, reprehensio sic dicta, 549-
55o-
Capiteferreo, Hieronymus de, card.,
634, 672.
Capitulum generale Ord. Praed.,
123; et Ord. Minor., ibid.
Caprarola, opp., 839.
Captivi sodales castellani, S. J.,
277 sqq., 287, 294, 295, 298, 3of,
3oj); curae sunt maximae Patribus
gallis, v. Augerius; Hajus, etc;
qui in eorum redemptione segni-
tiae injuste accusantur, 3o6; alii
captivi liberi fiunt, 205, 207.
Capuccini, viri religiosi sic dicti,
nonnulli haud ita bene loquentes
de Societate, 444; a moderatore
suo compescendi, 479; de illis
bene testatur P. Augerius, 24I;
quidam famulus ex voto heri sui
effectus capuccinus, 205; v. Mar-
cus.
Caput Viride, insulae, 688.
Caracciolus, Carolus, abbas, Stae.
Mariae «della Matina», 662,
Carafa, Joannes, dux Palliani, 614,
624.
— Carolus, card., 606-607.
— Antonius, card., 310, 463, 634,
688, 69 r.
— Joannes Paulus, v. Paulus IV.
Carangi.no, v. Syracusae.
Caravaca, opp. in Hispania, coll.
S. J. condendum, 33, 6g3; ince-
ptum, 112; scholae apertae, 714;
v. Crux.
Carceres visitati a sociis, 48-49, 191,
202, 209, 210, 557, 577, 609, 615;
et asodalitio senensi, 208; v. Roma,
Turris Nonae.
Carcinerus (alias Carcaeneus et Car-
cineus, sive Krepser), Jodocus,
S. J., 184, 185.
Cardaillac, castellum, latronum man-
sio, 277, 721; v. Captivi.
Cardulus, Fulvius, S. J., solennia
vota nuncupat, 666.
Care, canonicus, Cameraci, 7ro.
Caritas fraterna, 737; inter schola-
sticos S. J., 188 etc; sedulo cu-
randa, 548.
Carlo, Bartholomaeus de, S. J. ad-
jutor domesticus, 418, 495.
Carmina latina, 639; graeca, 63i,
639, etc
Carminata, Joannes Bta., S. J.,
Roma venit Messanam, 650; hujus
coll. rector, 321-322, 345, 352,
458-459, 475; consultor praep.
prov., 460; viceprov. Siciliae effi-
ciendus, 470; concionatoribus in-
stituendis praeficitur, 388; per ar-
canam notam «e» appellatur, 467;
varia, 321, 5^4-5^5, 5I7-510-
Carnerus (Carneiro), Melchiur, S. J.,
episc niciensis, 577, 659, 688.
Caro ad mensam abundet, 550; bonae
conditionis ematur, 456; residua
munde servanda, 55I; arietis. ne-
864
POLANCI COMPLEMENTA
cessaria cujusdam sodalis valetu-
dini, 399.
Carolus Magnus, 718, 720.
Carolus V, imperator, ejus induciae
cum Francisco I, 58J; coll. S. J.
panormitani fautor, 336, 441, 524,
656.
—IX, rex Galliae, 73, 240; in Socie-
tatem benevolus, 252, 670; ejus
orator in Urbe, 78, 290.
— III, rex Hispaniae, xv.
— archidux Austriae, n3, 119,712.
— II, dux Lotharingiae, 190.
— S. J., v. Pharaonius.
— S. J., Roma Pragam petit, 583.
— S. J., docet graecam linguam in
coll . romano, 610.
— S. J., magister, 626.
— (S. J.?), magister, apud Minervam
disputat, 623.
Carpentoractum (Carpentras), opp.(
episc, v. Sadoletus.
Carpi, v. Pius Carpensis.
Carranza, Bartholomaeus, archiep.
toletanus, 684; ejus catechismus,
683.
Carrillo, Jacobus, S. J., praep. prov.
castellanae, 27, 645-646, 662, 666;
professionem solennem nuncupat,
646.
Carthago Nova (Cartagena)/oopp. in
Hispania, 75.
— opp. in America (Cartagena de In-
dias),684.
Carvajal (in textu Caravaschal), alu-
mnus coll. germanici (?), 622.
Casabori, Francisca (Francina), 397«
— Margarita, 397.
Casal Custorbin (dubium nomen),
opp., 841.
Casanova, opp. in Bohemia, ooll.
S. J. desideratur, 668.
Casarius (Casario), Antonius, S. J.,
9-
Casasola, Joannes de, S. J., supre-
ma edit vota, 646.
Casata, Petrus, S. J., 400.
Casellae, Caserras, v. Barcino, Stus.
Petrus de Casellis.
Cassaro, v. Panormum, coll. S. J.
Cassagnes Begonhez, reg., 278.
Cassardus (Cassardo), Hieronymus,
S. J., obit, 179.
Cassianus, script. eccl., 571.
Cassinus, Joannes Philippus, S. J.,
consultor coll. messanensis, 418,
459; delegatus ad congr. procu-
rat. , 472, 512, 5)9, 522, 523,
692.
Cassovia, abbatia adscripta coll. tir-
naviensi S. J., 677.
Castaneda, Joannes, S. J., 247; re-
ctor coll. hispalensis, 250.
Castellae , regnum , ejus magnus
prior, v. Toledo, Ferd.; commen-
dator major, v. Requesens.
— prov. S. J., 588; praep., v. Carri-
llo; Gonzalez Davila; viceprov., v.
Alvarez , Balth. ; delegatus ad
congr . procurat. , v. Ripalda;
congr. prov., 238, 3o2; ejus depu-
tati ad congr. gen. III. 140; ipsi
captivi ab hugonotis, 277, 721, v.
Captivi; Gonzalez Davila; Gutie-
rrez; Rios; Suarez; ejus collegia,
278.
Castellana, domina princeps sic vo-
cata, v. Sophia.
Castellum Novum ( Castelnovo ),
opp., i3l, 148.
— Vetranum, opp., 487; princeps hu-
jus tituli, v. Arag6n et Tallavia.
Castilla, Ambrosius de, S. J., vice-
rector gaditanus, 274, 275.
Castillo Didacus, S. J., ad professio-
nem solennem admissus, 666,
Castitas a duabus foeminis prodigjo
conservata, 207.
Castriota, Joanna, ducissa Nuceriae,
77, 659, 680, 684, 704.
Castro, Alvarus de, orator in Urbe
regis Lusit., 63 1 (?), 687 (?), 688,
689.
— Franciscus de, S. J., 218.
Index personarum, rerum ac locorum
865
Castro, Joannes de, S. J.,adjutor do-
mesticus, ad suprema vota admit-
titur, 423.
— S. J., ad collegium romanum ve-
nit, 63o.
Castrum Eraldi (in textu Chatele-
rao), dux, 644; ejus filius, ibid.
Casus conscientiae enodantur, 189-
190, 193, 196, 200, 204, 208; discu-
tiendi in conventu sodalium, 3g2,
555, 557; quotidie explicandi in
coll. romano, 582, 60I; publice
Romae, 127-128; et Tybure, 126;
et in col!. olisip. S. Antonii, 657;
et Bibonae, 42I;casus «reservati»,
a praep. prov., 339; in Societate,
60 1; et pontifici, 694, 748.
Catacium (Catanzaro), coll. S. J.,
466, 638, 680; prov. siculae ad-
scribitur, 707; denuo committitur
neapolitanae, 71 1; templum ejus
novum aedificatur, 7o3, 708; visi-
tator, v. Rodericius, Christ.
Catalaunia, reg., prorex, v. Toledo,
Ferd.
Catana (Catania), opp., 309, 408,
academia est siculi regni, 369; lo-
cus aptus studiis prov. siculae
S. J., 500; peste non infecta, 446,
506; postea contagione affligitur,
517, 532, 535; ipsa liberatur, 541;
civitatis juratus quidam, 5^9-530;
civitas collegii S. J. fautrix, 441;
481, 53o; viri eremitae cupientes
se tradere Societati, 411-413, 447;
admittendi non videntur, 479;
eques ingredi in ipsam cupiens,
448, 480; praecedentis filius, can.
didatus itidem S. J., 448; abbatia
«Agro» dicta, 424, 524; abbatia
«Nova Luce», ibid.; illuc translata
studia Messanae, 368-369, 491; et
transferri potestdomus probationis
panormitana, 3^2.
-— Coll. S. J. a Polanco invisitur, 321,
328, 350; speciali cura eget, 420-
421, 425; scholastici translati bene
POLANCJ COMPLEMENTA.— T. II.
ibi se habent, 530, 539; studia
523, sqq., etc; Societas non tene-
tur haec ibi sustentare, 518-519;
utrum ea transferenda Messanam,
necne, 515, 5I7-518; studia instau-
randa cum laude, 387; fiorent,
456, 469; peste invisitur, 532, 533;
scholastici ob eamdem clausi, ^33;
migrant, 535; fabrica, 389. 450,
469, 480; incommodis aedibus col-
legium utitur, 525; duobus domici-
liis divisum, 415, 53l; domibus vi-
cinis amplificatur, 445, 483, 500;
quarum emptio probatur, 528; oe-
conomica, 38l, 447, 470; censum
acquirere debet, 422, 445-446; idem
suscipitur, 49T, 531-532; reditus
augentur, ^38, 456; cito coll. aere
alieno liberum, 52o;templum, 389;
in eo aliqui petunt sepeliri, 472;
suffragia pro fundatoribus, 395;
consultores, 417, 53l; dorr.icilium
est praepositi prov. durante peste,
415; novus praep., Fatius, promul-
gatur, 517; rector, v. Hungaria,
Lud.; varia,40i, 402,404, 412,414,
439, 441, 455, 497, 513, 526, 572.
Catechesis, ad eam tenentur so-
cii, X; ministerium S. J. insigne,
751-752; congr. ad ipsum instituta,
26; novo ardore susceptum, 651;
varia, T2, 19, 20, 21, 23. 26, 96,
114, f36, 148, 106, 171, 191, 195,
2o3, 392, 545, 691, 692, 727.
Catechismus concilii trid. editur,
663; alius Canisio auctore. I48; du-
plex adornatur (auctore P. Lede-
sma?), 4, v.Carranza; varia, 20, 53,
' 693.
Catharina, Sta , V. et M., 6, II.
— v. Medicea.
Catharinus, alumnus coll. germanici,
612, 6l3.
Cathedra Romana, v. Petrus, S.
Ceneta (Cencda), episc. v. Torre.
Censores operum litterariorum, 3l4;
quarumdam domuum, 510.
55
866
POLANCI COMPLEMENTA
Censurae canonicae, 170, 212, 746.
Census acquirendi facultas petitur,
445) 5°3; redimendus, 5^1 ; vitan_
dus eorura usus, 480-481; neces-
sarius coll. catanensi,483, 531-532;
aliquarum domuum, 510, v. Im-
barbera.
Centenus, S. J., 143, 146, 147.
Centuriae Magdeburgi, 112; refel-
lendae, 711.
Centurioni$ Joannes Bta., episc. ma-
rianensis, 184, 717, 720.
Cerda, Joannes de la, dux Methy-
mnae Caeli, 293, 307.
Cerealia emantur bono pretio,
559-
Cereus incendi solitus inter missa-
rum solennia, 489; fundatoribus
num porrigendus, v. Messana; Pa-
normum; cerei non prodige expen-
dendi, 559.
Cervus insectatur famulum quem-
dam, 15.
Cesarino, v. Caesarinus.
Cesaro, Franciscus, S. J., 460; ma-
gister novitiorum, 403, 459.
Chacon, Joannes, S. J., 247.
Chaves, Ferdinandus, S. J., 37.
Cheisholme, Gulielmus, episc. dum-
blanensis, 670.
Cherubinus (Querubino), Michael,
Societatem ingreditur, 37; novi-
tius obit, 81, 83.
Chiavone, v. Clavonius.
Chiete, v. Teate.
Chios (Chio), insula, 382.
Chivas, opp., S41.
Chrisma confectum ex balsamo ame-
ricano, 710.
Chrisones, v. Grisones.
Christianus (Rivius?),S. J., coll. ger-
manici incola , sacerdos creatur,
61 1 ; primum litat, 614; reprehendi
jubetur, 621-622 (?!.
Christinus, Petrus, S. J., conciona-
tur Niciae, 712; et Lugduni, 664;
varia, 6o, 700.
Christophorus, S. J., adjutor dome
sticus, obit, 40.
— (S. J.?) alumnus coll. romani (?),
617.
— (alumnus coll. germanici?), 622.
— v. Mineto.
Ciamberium, v. Camberiacum.
Cicala, v. Squarciafico.
Cifra, v. Notae arcanae.
Cinamomum, aroma a rege Sebastia-
no collegio romano datur, 215.
Cincinnatus, S. J., Laureto venit
Romam, 616.
Cinctura a sodalibus adhibenda, 3l2.
Cinerum dies, 595.
Circumcisio D. N. J. Ch., 5^3, 615,
671; vota renovantur ea die,
188.
Civita de Castello, v. Tisernum.
Civita de Chiete, v. Teate.
Civitas Sti. Angeli (Civita di S. A.),
opp., domus probat. S. J., 24, 36,
97, I02, I03.
Clarus Mons iCIermont), opp., 277.
Classis hispanica in Italiam rediens,
60; christiana in turcas, 169; non
praebet bonam segetem operariis
S. J., 699-700.
Claudius, S. J., v. Aquaviva (?).
— v. Lotharingius.
Clavius, Christophorus, S. J., 571.
Clavonius (Chiavonel, Leonettus,
S. J., praep. prov. Longobardiae,
133, 712,713.
Clayssonius (Ciaysson), Robertus,
S. J., strenue Antuerpiae laborat,
667; magister novitiorum, 692; va-
ria, 142, 143, I44, 678, 69I, 696.
Clemens, S. J., panormitanus, ad
coll. romanum venit, 635.
— S. J., adjutor domesticus, Germa-
niam petit, 599.
Clerici, Julius, S. J., adjutor dome-
sticus, utilis esset apud graecos
aut turcas, 404, 473; allucinationi-
bus quibusdam obnoxius, 473-474;
dimitti jubetur e S. ]., 474; sed so-
Index personarum, rerum ac locorum
867
dalem peste infectum juvat,
et eadem laesus moritur, 526,
533.
Clesselius, Antonius, apostata, 704.
Coadjutores S. J. spirituales, dotes
ad hunc gradum requisitae, 732;
cooptandi in prov. sicula, 385,
453; sic perperam dicti quidam
professi 3 votorum, 577.
— Temporales, dotes requisitae, 73l-
732; primi «formati» Romae insti-
tuti, 82-83; dtgentes ibidem, 10;
in romano seminario, I97; in ccll.
poenitentiariae, III, I96; quidam
ex probatione ejecti, 83; alii pro-
vecti aetate nondum ad gradum
admissi, 332; admittendi, 342, 453,
495, 5215 nondum «tormati», an
scholasticis probatis comparandi,
sint, 349, 457; cooptantur in gra-
dum sex, 700; ratio eos cooptandi,
3l2, 3i8, 324; «formati», non nisi
a praeposito gen. dimittantur, 349;
domos foeminarum sine socio et
venia non adeant, 5^3; facultas
discendi le=jere et scribere, illis
petita, 406, 43o, 491; quae magna
incommoda parit, 477-478; in prov.
sicula an nimii sint numero, 495-
496, 520; instituantur in ratione
meditandi orandique, 543; ad v:r-
tutem alliciendi,544; imbuendi Jo-
ctrina christiana, 545; et ignatia-
nis exercitiis, ibid.; otiari non si-
nantur, 54^; laborare teneantur
etiam hieme, ibid.; non nimium
onerandi, 545; extra domos non
laborent, 618; num cura docendi
pueros urgendi, 1^3; procuratoris
munere fungentes, 496; vestibus
aptis donandi, 562; quae differre
debent ab aliorum, 396; quomodo
vita functi induantur, 335.
Cocchi, Sanctus, Neapoli Romam ve-
nit, 585-
-Thomas, S. J., obit, Iol.
Cocolina. Sebastianus de, S. J., ad-
jutor domesticus, supremis votis
illigatur, 665.
Coeua, hora ad eam destinata, 399.
— Domini, bulla sic vocata, 674, 688,
^709, 721.
Cognati nihil suppeditent sodalibus,
in prov. sicula, 506, 552.
Cogordanus, Pontius, S, J., Avenio-
nem petit, 579; coll. romanum vi-
sitat, 597; perturbationis Societa-
tis causa, 598, 6o2; scholasticum
adloquitur contra moderatores,
6o3; suam culpam fatetur, 598; lit-
teras Lainio dat, tacito nomine vi-
carii, 624; eum equitare sine ma-
gna necessitudine non oportet,
137; ad congr. II venit, 045.
Colella, Antonius (Antonello) de,
S. J., adjutor domesticus, 404.
Coligny, Gaspar de, dux classis,hae-
reticus, 61, 256, 720.
— Odettus de, card. de Chatillon,
644, 682.
Collatio matutina, scholasticis coll.
romani concessa, 5^9, 6uo.
Collationes spirituales in coll. roma-
no, 570; in Sicilia a Polanco insti-
tutae, 573.
Collegia, multa quae admitti non
possunt a Societate, Il3, 119, etc;
a vicario generali ncn debent ape-
riri, 161; an hereditatem adire va-
leant, 338; eorum domicilia saecu-
laribus sint impervia, 552.
«Coll,: torti», noinen a Cosma de Me-
dicis quibusdam piis viris datum,
83i.
Collybus difficilis cum provinciis
Galliae, 65; de ratione in his con-
tractibus tenenda pontifex consu-
litur, 675; v. Captivi.
Colonia (Koin), opp., 579; coll. S. J.
e prov. Inf. Germ. separatur, 639;
a Pio V commendatur, 6S8; a se-
natu fovetur, 59^; de eo nuncii,
591, 592; sodales ex eo Romam ve-
nientes, 595; et Verdunum, ob pe-
868
POLA.NCI COMPLEMENTA
stem, 641-, tragoedia excitata a
mente capto sodale, 38l, 443, 474-
475; coll. «Trium Coronarum»,
594; convictus sub cura S. J., 707;
scholae clausae ob pestem, 638.
Columna, Fabritius, 108.
— Marcus Antonius, card., 43, 663,
686.
dux classis contra turcas, io3;
benefactor Societatis, 687; varia,
65 (?), 108, 668, 669, 713.
— Pompejus, dux classis, 663.
Comenale, alias Cominale, sive Co-
munale, Oliverius, S. J., 3o9, 403,
418, 459.
Comes, gubernator badensis, 23o-
233.
Comitia, S. J., v. Congregatio,
Commendationes seciorum apud
principes Galliae, l37, l38.
Commendonus, Joannes Franc . ,
card., 637. 638, 6^3, 644, 687, 691.
Commentariola polanciana, 635 sqq.
Commodata quaelibet suo tempore
recuperetur, 559.
Communio sacra, v. Eucharistia.
Comoediae, in coll. germanico pro-
hibitae, 710.
«Compagnia de'grandi», v. Mons Po-
litianus.
Complutum (Alcala de Henares) ,
opp., 212, 219, 801; coll. S. J.,
649; idem cum academia litem su-
stinet , 69I ; ejusdem rector, v.
Gonzalez Davila; domus probatio-
nisS. J.,675. 719.
Compostella, Benedictus, 56.
— Christophorus, S. J., 56; ad pro-
fessionem solermem admissus, ob
sacerdotium accipiendum, 700.
— -opp. (Santiago de Galicia), 15, 175,
602; archiep. v. Alvarez de Tole-
do, Jo; Ziiniga et Avellaneda.
Comps-la-Grandville, opp., 278.
Comum (Como), opp., episc, card.,
v. Gallius; coll. S. J., 252.
Comunale, v. Comenale.
Conceptio B. M. V., v. Maria, Vir-
go Deipara.
Concha (Cuenca), opp., coll. S. J.
ejusque templum exstrui coepta,
641.
Concilium tridentinum , cardinales
ejus interpretes, et Societas, 678.
Concionatores S. J., Roma missi in
diversa loca, Io2; mittendi in vi-
neam Domini, 728; instituendi,
74y~75°; examini subjiciendi, 556,
558; pie fungantur suo munere,
556; de erroribus suis admonendi,
ibid.; peculiarem rationem alio-
rum ordinum religiosorum vitent,
557; donati copiosa facultate, 184.
Conciones sodalium in pontificio pa-
latio, 49, 50, 95; apud canonicos
romanos S. Petri, 125; 17 linguis
habitae in coll. romano, v. Roma;
varia, 4, 99, 124, 186; apud audito-
res exculti ingenii, 832-833; in
magnis urbibus ab electis haben-
dae, 726; exercitii gratia, 619; ra-
tio in eis tenenda, 804-805; hora
eas habendi a moderatore depute"
tur, 548.
Condaeus (de Conde), v. Henricus I
Borb.
Conejerus (Conejero), Aegidius,
S. J., supremis votis ligatur,
662.
Confaloniero, Bernardinus, S. J., 39.
Confessarii e S. J., plures simul la-
borant, 4, 721; sedulo deligendi,
266, 556; laudantur, 124; adsint
diligentes, 550, 562; interdum re-
laxentanimum, 550-551; sodalium,
optimi sint, 738; quorum invigi-
lent mortificationi, 544; alumnos
S. J. ad perfectionis statum ca-
veant Mlicere, 619; scholasticos
externos aliis audiendos praefe-
rant, 555; etiam in plebejis audien-
dis seduli sint, 557; foeminis non
nimium temporis tribuant, 558;
earum caput non tangant dum ab-
Imdex prrsonarum, rkrum ac locorum
869
solvunt eas, ibid.; ipsas decenter
collocari faciant, 556; ad infirmos
arcessiti, iidem qui petuntur mit-
tendi, 558; poenitentes quomodo
movere debeant ad opera pia, ne-
glectis testamentis, 557; et ne con-
fessarium facile mutent,ibid.; cqn-
ferant inter se rationem majoris
• fructus colligendi, 557: casuum
conscientiae solutioni vccandi,
555j °iuo Pacto admittere possint
restitutiones, 554; legata pro So-
cietate non petant, 552, 553; ali-
qui examini subjiciendi, 556; ii
qui non adeo docti sint, non omni-
bus facultatibus donandi, 395; qui-
dam indocti, 194.
Confessio sacramentalis, curasse in-
firmum creditur, 55, 73-74; gene-
ralis instituenda a professis S. J.,
146; confessionis fructus, 120-121,
126-127; res in ea actae nullo
modo memorandae in sermone,
547; tempore paschali an possit
audiri a sodalibus, 146; a Polanco
visitatore admissa, non jussa, 454;
generales sodalium in prov. sicu-
la, 376, .585; varia, 5, 4, 17, 186,
196, 202, 304.
— Augustana dicta, 257, 843.
— Augustiniana, liber contra haere-
ticos, 695.
Confraternitas, lusitanorum Antuer-
piae degentium, 159; alia institui-
tur ad sublevandos pauperes, 80;
aliae reformantur, ibid.; vel ju-
vantur, 192.
Congregatio concilii trid., rationem
quamdam contractuum probat, 685;
cardinalium, ad conversionem infi-
delium deputatorum, 688, 691.
— S. J., I generalis, 335, 624; II
gen., 4, 71, 645, 646, 648, 651; III
gen. 161, 173, 185, 220, 223, 242,
299, 3i8, 721-723; congregatio non
cogenda decernitur a deputatis
(an. 1568), 30; v. Societas.
Congregatio procuratorum provin
ciarum S. J., 3o, 1 19, 120, I46, 691 .
— provincialis, v. nomina provincia-
rum singularum .
— sodalium jubetur fieri Romae omni
die mercurii, 71.
— B. M. V. in coll. romano, 12; ejus
academia duplex, 106; instituenda
in collegiis siculis, 557; v. Roma,
coll. S. ].; Sicilia.
— pia quaedam, quintuplex in coll.
germanico, v. Roma, coll. germ.
Conimbrica ^Coimbra), opp., coll.
Artium vel Regium (collegium
superius et infenus), reformatur,
656; ejus superint., v. Cordeses.
Conradus, S. )., germanus, adjutor
domesticus, 63o.
— S. }., palatinus, Roma Florentiam
pergit peregrinus, 633.
Consaivius de Camara, Ludovicus,
S. J., peregrinatur Lauretum, ae-
grotante Marcello II, 580; regre-
ditur, ibid.; Lusitaniam petit, 58I;
Romam venit, 622; iterum se in
Lusitaniam, 636; optima gratia
agendi donatus, 618; dicere sen-
tentiam sinitur in causa sanguinis,
690; electus vocalis in congr. III,
223, 224; varia, 159, 160, 283, 285,
576, 801.
Consalvus, S. J., Roma Florentiam
perjiit, 633.
— (Gonzalo?), S. J., Roma Pragam
petit, 583.
Consentia,(Cosenza), opp., 72l;coll.
S. J., condendum, n3, 711.
Consiliarii, sive syndici, in coll. ro-
mano, 576.
Constantia animi candidatis S. J.
necessaria, 73o, 738, 748.
Constantinopolis, opp., 46; ejus pa-
triarcha, 77.
Constantinus, v. Peruginus.
Constitutiones S. J., 335; observan-
tur, 2; earum usus promovendus,
317; approbatae in ipsa origine
870
POLANCI COMPLEMENTA
603; illis detrahitur, 602; proban-
tur in consilio regis christianissi-
mi, 670; aliquando mutari possent,
566; ea;um normae de professsi
admittendis, 318; et de jure here-
ditatis sodalium, 338; tum de elee-
mosynis providendis, 553; saepe
citantur, 725 sqq.; earum exem-
plaria, 462; earum index typis cu-
dendus, 312.
Consuetudines S. J., scriptis man-
dandae, 451; aliquae probatae in
romanis domiciliis, 337; v- Sicilia,
prov.
Consules, magistratus sodalitii lusi-
tani Antuerpiae, 284; alii in opp.
Villafranca, 288.
Consultores, apud se normas ha-
beant rectorum , constitutiones
S. J., etc, 562.
Contemptus mundanarum rerum, 10,
736, etc.
Conto, Michael de, alumnus collegii
germanici (?), 622.
Contractus quidam probati a pontifi-
ce, 675, 688; ratio adhibita a prae-
posito gen. S. J. in illis ineundis,
6S5; emptionis domus, v. Catana,
coll. S. J.
Conversatio, sive sermo de rebus ad
animi salutem utilibus, ministe-
rium estS. J ,558, 727-728, 751,
8ul sqq.; etc.
Copus (Cope), Alanus, canonicus ro-
manus Sti. Petri, 98.
Coquus, S. J. adjutores habeat, 547.
Corbinellus, Ludovicus, S. J., adhuc
novitius fundatoris laude honora-
tus, 676; sacerdos initiandus, ad
professionem solemnem admissus,
710.
Cordeses, Antonius, S. J., auctor
methodi juvandi moribundos, 389;
praepositus prov. Aragoniae, 267,
698; Romam se ad congr. III, 299;
perperam praep. provinciae Bae
ticae dictus, XV; superintendens
conimbricensis, 646; varia, xvi,
776.
Corduba(Cordoba), opp., ejusepisc,
v. Rojas; coll. S. J., 248, 274; ejus
templum aedificatum, 641; coll.
Petri Lopez dictum, 248.
— Antonius de, S. J., ad professio-
nem solemnem vocatus, 640; obit,
676; ejus laus, ibid.
Corillos, v. Isfar .
Cornarus, Aloisius, card., 698.
Cornelius, S. J., v. Brueckelmans.
— S. J., germanus, v. Simberger.
Corneus, Fulvius, card. Perusinus
dictus, 200, 628.
Corona rnarialis, 560.
Corpus Christi D. N., v. Euchari-
stia; sindon quo involutum fuit, v.
Camberiacum.
Corrales, Hieronymus, S. J., 4o3;
Lauretum visere cupit, sanitatis
impetrandae causae, 473.
Correctores in scholis S. J., 386-387,
396, 43o, 555; juvent magistros in
schola regenda, 562.
Corrigius (de Correggio), Hierony-
mus, card., moritur, 186, 717.
Cors, Joannes, S. J., adjutor tempo-
ralis, socius trium priorum prae
positorum gen. S. J., obit., 177.
Corsica, insula, coll. S. J. desidera-
tur, 184; sodales missi, 183.
Cortesonus, Joannes, S. J., 702.
Cortona, opp., coll. S. J. desidera-
tur, 717.
Corunna (de Corufia), Augustinus
de, episc. Popayan, 644.
Cosentino, opp., 841.
Cosenza, v. Consentia.
Cosmas, alumnus collegii germani-
ci (?), 623.
— v. Mediceus.
Cossus, Dominicus, S. J., supreim
edit vota, 665.
Costerus, Franciscus, S. J., Lova-
nium destinandus, 145; strenui"
haereticos oppugnat, 667; viceprc-
Index personarum, rkrum ac locorum
*7I
vincialis Germaniae Inferioris ,
236, 646, 659, 672; praepositus
provinciae ejusdem, 677; domum
probationis instituit Lovanii, 655;
tempore pestis Verdunum venit,
641 ; congregationis II causa, Ro-
mam petit, 645; varia, 144, 214,
294.
Cotto, Latinus, S. J., 37.
Coudretus (de Coudret), Hannibal,
S. J., ad Ruthenos^venit, 24I;'ejus
labores , 287-288; aegrotat, I49,
287; vota solennia edit, 640; so-
cius Lainii in itinere Galliae, 627,
62S, 8^8; rector tolosanus, 652;
varia, 165, 166, 241.
— Ludovicus, S. J., Avenionem cum
sociis venit, collegio S. J. initium
daturus,636; camberiense inchoat,
647; hujus rector, 652; delegatus
provinciae Aquitaniae et substitu-
tus Franciae ad congregationem
procuratorum, 692; varia, l36, 669,
841.
Covillonius (Covillon), Joannes,
S. J.. 578; vota nuncupat solennia,
586; Roma Ingolstadium se con-
fert, ibid.
Cracovia (Cracow), opp., xi, 8, 776.
Creagh, Richardus, archiep. arma-
chanus, 3oo.
Crecus (Creco), Alfonsus, S. J., 400,
418, 460.
Crema, Bernardinus de, S. J., adju-
tor domesticus, 39.
Cremona, opp., 841.
Cremonensis (Cremonese), regio,
841.
Creta (Candia), insula, io3.
Crisafulli, soror Cornelia, 397.
— soror Lucretia, 397.
Crittonius (Creighton), Gulielmr.s,
61; rector avenionensis, 140, 282.
Crivellius, Alexander, card., 687,
688, 69I.
Croce, v. Crucius.
Croin, Joannes, S. J., 146.
Cruciferi, populi sic dicti, 226.
Crucifixus, coll. S. J. parisiensis, in-
columis in aggressione, 644.
Crucius, Joannes Andreas, episc. ti-
burtinus, 25.
— (la Croce), Antonius, S. J., 309.
— (di Croce), Jacobus, S. J., 63^.
Crux sanctissima, festum ejus Exal-
tationis, 6o*>; Caravacae, insignis
quaedam colitur, 33, 693.
Cuba, insula, 33, 684.
Cubicula in quibus varii degunt so-
dales, 548.
Cueva (in textu d'Acqueva), Bartho-
lomaeus de la, card., 577, 586.
Culcitra, duplex aegrotis conceden-
da> 55°; omnes serventur mundae,
560.
Culina, qui debeant in ea ministra-
re, 547; in coll. romano omnes illi
inserviunt, 576; silentium in ipsa,
551.
Culpa dicenda in triclinio, 549; num-
quam de re gravi, 550.
Cultus divinus, decorum ejus, 543
sqq.; v. Eucharistia.
Curtius, S. J., 63o; ejus cognati,
ibid.
Cutellis, Dominicus de, episc. meli-
tensis, 615.
Daemon, 258, 305; «simia Christio
dictus, 26I; v. Obsessa; etc.
Daina, v. Panormum, coll. S. J.
Dalmesius, Christianus, S. J.,
146.
Damnatus morte facinorosus resipi-
scit, 202; damnati ad triremes, a
sodale S. J. juvantur, 93.
Dani, populi, 226.
Daniel, Stus. Proph., 826.
Darbishirus, Thomas, S. J., 663.
Dataria, v. Roma.
David, S. Proph., 823.
— S. J., hibernus, 171
872
POLANCI COMPLEMENTA
Decius, S. J., ad coll. romanum ve-
nit, 632.
Deliciosa, opp., 841.
Delphinatus (Dauphine), reg., 664.
Denia, marchio de, v. Sandoval et
Rojas.
Denis, Gundisalvus, S. J., adjutor
domesticus, 702.
Depanse, v. D'Espence.
Deplans, Petrus, 290.
Deposita pecuniarum, disputatio de
eis, 675.
Desiderius, S. J., Siciliam petit, 577.
D'Espence (in textu Depansa;, in
colloquio ad Poissy catholicus ora-
tor, 843.
DEUS cognoscendus, amandus, 744-
745; ei obediendum potius quam
parentibus, 816-818; etc.
Deux-Ponts (Duiponti, Zweibriic-
ken), dux, 61.
Di Pietro (?), Petrus, S. J., turca (?',
Laureto Romam venit, 585.
Diabolus in spectaeulo figuratus,
592; v. Obsessa; etc.
Dialectica, quomodo doceretur olim
in coll. romano, 606.
Dialogus, actus in coll. germanico,
14, 129; alius in senensi, 209; alii
Romae, 582, 610, 626, 634-635,
639; sine venia praepositi provin-
cialis non recitandi, 555.
Didacus, S. J., adjutor domesticus,
119.
— S. J., junior dictus, 580.
— frater castellani Neap., 314.
— v. Eguia; v. et Jacobus.
Diez, Balthasar, S. J.,651.
Digiti sacerdotum consecrati, 621.
Dignitas in S. J. minime exoptan-
da, x; nec quaerenda, 770, 773;
votum de non ambienda, x.
Dilinga (Dillingen), opp., ejus aca-
demia Societati commissa, 637;
coll. S. J., 36, 637, 655, 688, 700;
coll. et academiae status immu-
tandus, 660; collegium S. Hiero-
nymi, 655; hoc etiam committitur
Societati, 637.
Dimissio a S. J., 376; facultas ad
eam petitur, 341,. 349.
Diomedes, S J., Roma Patavium
venit, 605.
Dion3'sms S. J., Roma Ingolstadium
petit, 586.
— Henricus, S. J., 577, 584.
Directorium confessariorum, 4.
Disciplina, v. Flagellatio; Domenec-
cus; Natalis; etc.
— domestica in S. }., apprime com-
mendatur, 433, etc.
Dispensatio illegitimitatis secretae,
702.
Disputationes scholasticae, iri coll.
panormitano haberi non possunt,
336; Romae habitae, 189, 190, 200,
336, 575, 577-578, 58i, 591, 602,
606, 608-609, 611. 615, 622, 626,
633, 634, 639, etc.
Dissipatio, oratione arcenda et abne-
gatione sui, 545.
Dividius, v. Bibiena.
Doctor, ejus laurea in coll. romano
confertur, 123, 582; an hoc titulo
sodales nominari possint, 461 ; an
eo egeant ad exsequendas litteras
apostolicas, 50I; legisperiti, effa-
tum de eis, 527.
Doctrina christiana, v. Catechesis.
Doegius, Jacobus, S. J. vota edit
suprema, 659; Tornaco Insulas se
confert, bbj.
Domeneccus (Domenech), Hierony-
mus, S. J., e Sicilia Romam venit,
597, 609, 623; Siciliam petit, 609;
in periculo maris se poenitens fla-
gellis caedit, 581; coll. romani re-
ctor, 690; ipsius et germanici ac
seminarii clericorum praefectus-
693; visitator prov. siculae, 102,
71 1; praep. prov. ejusdem, 352,
420, 451, 458; Thermas Selinunti-
nas visitat, 346; Mercurianum ro-
gat ut sibi concedat praefecturam
Index personarum, RERUM AC locorum
873
relinquere, 3o8, 467; commenda-
tur Polanco, 3o8; et ab ipso visi-
tur ex officio, 456; cujus acta in Si-
cilia probat et laudat, 321, 485; et
ipsi a Mefcuriano petit copiam ma-
jorem facultatum, 3l7; Fatium,
novum praepositum, honorat, ju
vat, 526527; privatus Catanae ma-
net, 533; praefici provinciae Ara-
goniae cum laude posset, 267; ejus
socius, v. Balthassar, Joannes; v&-
ria, 324, 325, 336, 340, 383, 384,
406, 407, 465, 475, 479> 514, 53l,
600.
— Petrus, S. J., 239; rector collegii
caesaraugustani , 663 ; Oranum
missus cum sociis duobus, 676-
677; ad professionem solennem
admissus, 6t>6.
Dominico, Jacobus de, S. J., 511.
Dominicus, S. J., rector monacen-
sis, 636.
— S. J., venetus, adjutor domesti-
cus, 39.
— S. J., neapolitanus, ad coll. roma-
num venit, 629.
Domus probationis, S. J., 728; for-
mula ejus regendae, 651; deside-
ratur in Longobardia, 78; exactius
institui incipit Romae, 646; v.
Arona ; Avenio ; Braunsperga ;
Bruna; Civitas Sti. Angeli; Com-
plutum; Ebora; Gandia; Halla; Hi-
spalis; Lauretum; Messana; Me-
thymna Campi; Moguntia; Nola;
Novellara; Panormum ; Parisii;
Roma , domus probat. ; domus
prof.; coll. S. J.; et coll. germa-
nicum; Stus. Angelus; Stus. Mar-
cus, Stus. Salvator in Brasilia; To-
letum; Tornacum; Valentia; Vi-
llar; Villarejo.
— professorum necessariae, v. Sici-
]ia, prov. S J.; etc.
Donaciona (?), lectio dubia, praela-
tus quidam, 6l3.
Drepanum (Trapana), opp., 34I; pe-
stis ibi grassatur, 541; col). S. J.
desideratur, 426, 437, 7o3; sive
domus professorum, 377, 378, 382,
391, 407, 426, 437; quae in colle"
gium postea converti posset, 438.
Drusillo, v. Trujillo.
Duacum (Douay), opp., 146; coll.
S. J., petitur, 689; conditur, 33,
692693, 704, 711; convictus sub
cura S. J., 214.
Duiponti, v. Deux-Ponts.
Dulcigno (in textu Dolcigno), opp.,
205.
Dumblanum ( Dumblane ) , opp. ,
episc, v. Cheisholme.
«e», arcana nota qua P. Carminata
designari videtur, 467.
Eboli, vicecomitissa de, coll. ad Bel-
chite cupit condere, 651.
Ebora, opp. coll. S. J., congr. prov.
in eo celebratur, 223; palatium
Sosae illi adscriptum, 71 3; domus
probat. S. J., 673.
Ebrodunum, in textu Ambrunum
(Ambrun), opp., coll. S. J. desi-
deratum, 669-670; non admittitur
ejus fundatio, 670.
Echo, recitatur in coll. romano, 634.
Ecclesia Christi, de ea disputatur
cum haereticis, 8^3; ejus propu-
gnator creatur, 582.
Ecloga, in coll. germanico recitatur,
129.
Edmundus, S. J., in coll. romano
magister, 605.
— S J., Laureti aegrotat, 608; Lau-
reto Romam venit, 616 (?).
— S. J., Roma Patavium venit, 605.
— S. J., hibernus, Roma in patriam
missus, 641.
— v. Augerius; Hajus.
Eduardus, anglus, per hypocrisin
Societatem ingressus, apostata,
680.
874
POLANCI COMPLEMENTA
Eguia, Didacus de, S. J., obit, 585,
586; varia, 576 (?). 580 (r).
Eichstatt, opp. , ejus episc, v.
Schaumberg.
Elbinga, opp., 697.
Eleemosynae redimunt peccata, 826;
petitae a concionatoribus S. J. pro
miseris sublevandis, 84, 553; col-
lectae hac de causa, 105; procu-
randae aegrotis et vinctis, 557;
elargitae per sodales, 23^; in tem-
plis S. ). qui petendae, 552; et in
domibus, 3j6; nonnisi servatis
constitutionibus S. J. consulen-
dae, 553; a rectoribus, inscio pro-
curatore, non expendendae, (45;
copiose dantur, 121.
Elianus, alias Romanus, Joannes
Bta., S. J., 628; suprema edit
vota, 664.
Elias, hebraeus conversus, 663.
Emericus, S. J., in coll. romanum
venit, 583.
Emerius, S. J., concionatur Romae,
629.
— v. Hemerius.
Emerulus, Franciscus, S. J., magi-
ster novitiorum,684;obit, 1 17, 127.
Emmanuel, S. J., in prov. sicula,
418.
— S. J., v. Gomez; Sa; Ximenius.
— Philibertus, dux Sabaudiae, l3l,
161.647, 654, 841.
Emphyteusis, non habet locum in
quadam venditione, 347; non so-
luta in quodam contractu, 510.
Emptor, qui hoc munere fungitur in
domo S. J., nonnisi moderatoris
jussu quicquam emat, 547.
Emundus, v. Edmundus.
Engolisma (Angouleme), opp., op-
pugnatur, 71.
— pques de, v. Henricus d'Angou-
leme.
Enriques, v. Henricius.
Epigramma in festo Corporis Chri-
sti, v. Eucharistia.
Epiphania D. N. J. Ch., 593, 594,
616, 671.
Episcopi ministeriis S. J. juvandi,
755; a pluribus non semel honoran-
tur disputationes scholasticae col-
tegii romani S. J., 634.
Equitatio non fiat sine facultate, 552;
v. Cogordanus.
Erardus, S. J , leodiensis cum aliis
venit Laureto Romam, 596; tum
ipse ad coll. romanum, ibid.; gra-
viter aegrotat, obit, 601.
Erasmus, Desiderius, roterodamus,
script., 60.
Erigher, S J., Roma Pragam profe-
ctus, 582.
Escarperia, v. Scarperia.
Espinosa, v. Spinoza.
Esquivel, Gundisalvus de, S. J , su-
perintendens collegii matrit., 217;
varia, 150, 212, 218, 248, 269-270.
Estensis, Alfonsus II, dux Ferrariae,
i33, 711.
— Hippolytus, card., legatus pontifi-
cis in Galliam, 628, 838; a pontifi-
ce rogat sibi Lainium socium dari,
627; Bobadillae, aegrotanti favet,
55; moritur, 1S6, 717; Tybure se-
pelitur, 200; varia, 55, I26.
Ethica, quomodo doceretur olim in
coll. romano, 606.
Etlinga, opp., domicilium S. J., 23o;
ad fidem catholicam redit, ibid.
Eucharistia, theologicae de eo my
sterio quaestiones, 598; disputatio-
nes cum haereticis, 8^3; scripta,
8^4; ejus frequens susceptio, 4,
191, 192; haec a primis Patribus
S. J. commendata, 274; a quibus
eadem non laudetur, 272-273; a so-
dalibus non sacerdotibus quo pa-
cto suscipienda, 544; ex sacra Ho-
stia sanguis manasse dicitur, 587;
et vox pueri audita quasi emitti,
593; calix non concedendus laicus,
844; ejus cultus, 74,84, III, 193,
341, 555, 586, 597, 598, 6i3, 615,
Index personarum, rerum ac locorum
«75
673, 706; varia, 590, 601, 640,
694.
Europa, reg., 105, 112, 187.
Evictio, jus ad eam, 347; exigenda
de quibusdam bonis, 170, 172.
Examen conscientiae, a scholasticis
S. J., exsequendum, X; ab omni-
bus sodalibus, 546, 548, 7^6; ratio
id agendi, v. Polanci.
— clericornm, sodalibus commissum,
17-18, 21-22,95-96.
— ad audiendas confessiones, ei se
subjiciunt sodales romani, 124; v.
Confessarii.
— candidatorum S. J., 734; norma ad
ipsum, a S. P. Ignatio conscripta,
376.
Excommunicatio, ob violatam juris-
dictionem ecclesiasticam, 694; in
eam incurrunt, de sententia Ma-
dridii, quocumque modo contra
pontificem bella gerentes, 620; an
ea ]ata ab homine absolvere pos-
sint quidam sodales, 506; abhomi-
ne contra personam particularem,
520.
Excommunicatus, quando vitandus,
622.
Exercitia spiritualia, methodo igna-
tiana, propaganda ad candidato-
rum electionem, 727, 734; per-
agenda a sodalibus, 345, 544, 545;
acta in collegio rotnano, 604; et a
scholasticis S. J. in Sicilia, 385;
ab alumnis romani seminarii, 89;
et a quodam sacerdote dum iter
faceret, 840; arma praecipua sunt
Societatis. 537-558; sedulo propo-
nenda, 392, 544, 621 ; prudenter ta-
men, 544, 786, 83o; normae ali-
quot de eis tradendis, 803-804; di-
rectorium conficiendum, 388, 43o;
ratio eorum tradendi discatur, 388,
750 -75I; monita pro concionatori-
bus in eis contenta, 558: typis ex-
cusum eorum exemplar, Melchio-
ris Cani annotationibus ornatum,
654; exemplaria in Si ilia deside-
rantur, 330, 345, 462.
Exercitia pietatis scholasticis pro-
pria, x.
— scholastica litterarum, 11-12,742;
v. Roma, coll. S. J., Studia.
— corporalia, 550.
Extrema Unctio, sacramentum, 101,
118, 601.
Eystettensis, v. Eichstatt.
Ezius, Arnoldus. S. J., 146, 801.
Faber, B. Petrus, S. J., unus e pri-
mis decem PP. Societati>, 80I; so-
litus, in agendo cum externis, de
re pia non statim miscere sermo
nem, 618; singulari gratia loquen-
di donatus, 618.
— Nicolaus, S. J., minister collegii
coloniensis, a sodale dementia ca-
pto occiditur, 475.
— v. Caementarii; Lijdjnarii.
Fabiis, Fabius de, S. J., ejus in-
gressus, 8; ejus laus, 8-9; rector
domus probationis romanae ad
Sti. Andreae, 134.
Fabius, S. J., ad coll. romanum ve-
nit, 579-
Falconius (Falcone), Hieronymus,
S. J., 400.
Familiaritas vitanda, 546-547, 553;
cum adolescentibus potissimum.
554 ; et cum devotis Societati
utriusque sexus, 554-555.
Fantuccius (Fantucci), Julius, S. J.,
9-
Faranda, Nicolaus, S. J., Indiam
adire cupit, 402; admonitor et
consultor, 417, 459.
Farnesius, Alexander, card . , ar-
chiep. Montis Regalis, 327-328
collegii S. J. conditor, 327, 657
ejusdem benefactor, 442, 522; se
minarium clericorum Societati
commendat, 640; collegii avenio-
876
POLANCI COMPLEMENTA
nensis fautor, 636; templum S. J.
romanum a fundamentis suscitat,
42, 187, 685, 689; amantissimus
Societatis, 839; varia, 59, 66, 329,
639> 650.
Farnesius, Octavius, dux Parmae,
639, 650, 668.
— Rainutius, card., 650.
Fasoli, Balthassar, S. J., 599.
Fatius (Fatio), Julius, S. J., praep.
prov. siculae, 308, 467, 514-5T7;
Messana Catanam venturus spera-
tur, 517; Catana Syracusas ob pe-
stem adit, 532; et Calatam Hiero-
nam, 534; unde Panormum, ibid.;
aliqua de eo animadvertit Polan-
cus, 53q, 565; varia, 526, 565-566.
Faustina, insignis foemina Spoleti,
domum donat Societati, 640.
Febrino (?) v. Abrino.
Federicus, v. Fridericus.
Felice, foemina princeps Venetiis,
I35.
Ferdinandus I, imperator, xv, 77,
578.
— archidux, 700, 704.
— S. J., Roma Lauretum venit, 590.
— S. J. (amerinus?), Roma Siciliam
petit, 607.
Feria, comes (in textu perperam
dux), v. Suarezde Figueroa.
Fernandez, Gulielmus, S. J., supre-
ma vota edit, 664.
— Joannes, S. J. (doctor), 223.
— Joannes, S. J., socius Borgiae,
118-119, l3o.
— S. j., ad coll. romanum missus,
582.
— v. Hernandez, Gaspar.
— de Corduba, Catharina, marchio-
nissa de Priego, 649, 676.
Gundisalvus, dux Suessae, 535,
640.
Fernes, Fernesius, v. Farnesius.
Ferraria, opp., l3o, 134, 579, 840;
coli. S. J., 706, 801; vir ereptus
periculo ope B. M. V., 206; dux,
v. Estensis, Alf. ; ducissa, 842;
card. ejus nominis, v. Estensis,
Hippol.
Ferrariensis, Baptista, S. J., 62, 63.
Ferratinus, Bartholomaeus, episc.
amerinus, 25.
Ferrer, nomen duorum sacerdotum
S. J., 250.
— doctor quidam, candidatus S. J.,
250.
Figueroa, Maria de, ducissa de Ar-
cos, 649, 657.
— v. Suarez de Figueroa.
Figuerola, opp., 841.
Fild, Richardus, alumnus S. J., con-
victor duacensis, 214.
Firmum (Fermo), opp., episc, v.
Lenzi.
Flagellatio, vulgo disciplina, a so-
ciis usurpata, 4, 560, 579, 599, 600-
601, 625, 630; v. Lainius; Natalis.
Flaminius, S. J. (in textu Perusi-
nus dictus), Perusia Rumam ve-
nit, 6i5.
— nepos canonici Lurtii ad coll. ger-
manicum venit, 626.
Flandria, reg , sodales in ea exstan-
tes, 2l3; alius Roma illuc petens,
581; collegia S. J. in ea aedificari
permittuntur, 591 ; rei publicae
status, 294; ejus lingua, Ilo; va-
ria, 49, 2i3, 244, 315.
— prov. S. J., 588.
Florentia (Firenze), opp., 315; dux,
v. Mediceus; ducissa, v. Toledo,
Eleon.; praesul, v. Rodulfis; hu-
jus vicarius non bene audit, 833;
avunculus ejusdem vicarii, v. Bi-
gliotius; templum maximum, 209,
832, 840; templum S. Laurentii,
832.
— Coil. S. J., 97, 177, 209-210; invi
situr a Lainio, 840; ejus oecono-
mica, ibid.; rector, v. Rubiola;
Sgariglia; monasterium FF. Mino-
rum desertum, Montui nomine,
illi datur, 710.
Index pkksonarum, rerum ac locorum
877
Florentiola (Fiorenzuola), opp., cle-
ricus quidam absolvendus excom-
municatione, 840.
Florianus, S. J., ad coll. rom. mis-
sus,579; Pragam profectus,582 (?).
Florida, reg., 33, 664, 673, 678, 684.
Florius, Rodulfus, S. J., capellanus
militum, 699.
Fluvius Januarii(RioJaneiro), opp.,
domicilium S. J., 684.
Foeminae caute tractandaf, yjg\'v.
Confessarii.
Foix, comitatus Galliae, fidem ca-
tholicam conservat, 642.
Folignum (Foligni), opp., monaste-
rium Sti. Bened.,624.
Fonseca, Eneco de, S. J., magister
novit., 220.
— alias Afonseca, Petrus de, S. J.,
vocalis substitutus in congr. III,
223, 224, 229; assistens praepositi
gen. pro Lusit., 723.
— vir quidam, Lugdunum venit, 176.
Fonte, Paulus, S. J., 403.
Fornari, v. Furnarius.
Foroliviensis, v. Hieronymus foroliv.
Fortunatae insulae, v. Canariae.
Forum Livii (Forll), opp., 62; coll.
S. J., 62, 63, 97, 647, 840; a prov.
Longob. transfertur in Thusciae,
640.
Fotius (Fotio), Alfius, S. J., adjutor
domesticus, 346, 373, 404, 450.
Francia, prov. S. J., 637, 652, 698;
ejus praep., v. Manareus; congr.
prov., 139-140; hujus delegatus ad
congregationem procuratorum, v.
Hajus; Coudretus, Lud.; deputati
ad congr. III gen., 289.
Francisca uxor Gundisalvi de Polan-
co, 27 r, 296.
Franciscus Assisinas, Stus., 408.
— de Paula, Stus., monachus ejus
ordinis, 615.
— I, rex Galliae, inducias init cum
Carolo V, 5 83.
— dux de Alencon, 263.
Franciscus, sacerdos (S. J.?), Romam
venit, 594.
— S. J., mechliniensis, 59I; sacns or-
dinibus initiatur, 584; Roma Colo-
niam missus, ibid.
— tornacensis, alumnus coll. germa-
nici, 625, 626.
— (coll. geimanici alumnus?), ingre-
ditur in Ord. Praed., 622.
— v. Hercules.
Francofordia (Franchfurt), opp., coll.
S. J., 641; scholae aperiuntur 66l;
haereticorum pueri in eis more ca-
tholico instituti, 664; coll. subla-
tum, 682
Franconia, reg., ejus episc, 638.
Frascati, v. Tusculum.
Freschobaldus, Thomas, 830.
Fridelius (Fridelio), Simon, S. J., 8.
Fridericus, S. J., v. Manrique.
Frigiliana arx oppugnatur, 75.
Frini, Jacobus, S. J., adjutor dome-
sticus, 404; discere cupit scribere.
373, 436; quod ei concedi potest.
478.
Frisia, regnum, scholae S. J. in eo
apertae, 642; alii sodalium labores.
664.
Frisius (alias Friso), v. Andreas.
Fritius (Fritio1, Georgius, S. J., 8.
Frusius (des Freux), Andreas, S. J..
Florentiam missus, 833; studia
theologica in coll. romano insti-
tuit, 575; insignis musicus, simul
ac theologus, 586; contra acade-
miae parisinae decretum agit,58l;
diu aegrotat, 59 1; pie obit, 586,
591; varia, 578, 6t 1.
Fuente Ovejuna, v. Mellaria.
Fuggerus, Georgius, 112.
Fulcus (Fulco), Julius, fautor Socie-
tatis, 685, 687.
Fulda (Fuld), opp. coll. S. J. con-
dendum, 180.
Fulvius, v. Androtius.
Funchal, opp. in insula Madera, coll.
S. J.,32, 692, 7T2.
878
POLANCI COMPLEMENTA
Furnarius (Furnari, Fornari), Fran-
ciscus, S. J., 402.
— Nicolaus, Baro de, Societatem he-
redem facit, 375, 407, 438, 491.
Furta, licet parva, inter sodales vi-
tentur, 548.
«G» , nota aliquando epistolarum
praepositi gen. S. J., 253.
«gg», arcana nota ad sodalem desi-
gnandum nobis incognitum, 466,
467. 475.
Gabriel S. J., Roma Tibur missus,
629; inde reyiressus, 63o.
— S. J.; muunensis, Roma Perusium
petit, 583.
Gades (Cadiz), opp., coll. S. J., 272,
637; pauperie laborat, 274; a ci-
vibus ipsum juvatur, 274; et a ca-
pitulo cathedrali, 275.
Gagliardus (Gagliardi) , Achilles ,
S. J., in disputationibus scholasti-
cis nomen et cognomen honorat
suum, 634; doctoris laurea orna-
tur, 685; egregie concionatur, 124;
rector collegii taurinensis, 685;
desideratur Mediolani, I6l; Tauri-
ni detinrtur, 162, 163, 244.
— Leonettus, S. J., 632.
— Ludovicus, S. J., 686-687.
Gaiacum (sic in textu), v. Galatia.
Galatia sive Calatia, in textu Gaia-
cum (Gaiazzo ?), episc, nuncius
in Galiia, 695.
Galese, Galesius, Reynaldus, S. J.,
gloriose obit, Io3, 713.
Gallego*, S. J., Indiam adire cupit,
248.
Gallia, reg., ejus rex, v. Carolus IX;
magnus prior, v. Henricus Engo-
lismae; ejus lingua, Ilo; Societas
ibi publico edicto admissa, 842;
ipsi collegia offeruntur, 7o3; ejus-
dem desertores ad nullam cathe-
dram aut publicum honorem ad-
mittendos decernitur, 706; regnum
contra haereticos pugnat, 3o4,
838; in quo a S. Pio V juvatur, 72;
et a Philippo II, 709; sodales utris-
que copiis adsunt, 708, 709; con-
cilium nationale, 84^-8^3; illud vi-
tare cupit pontifex, 629; ejusdem
res narrantur a Polanco, 633, 842
sqq.; in rebus religiosis juvanda,
31, 165; iter hispanis pergentibus
Romam non tutum praebet, 294;
varia, V, 49, 61, 65, 67, 70, 78, 81,
102, Il8, 139, 235, 277,664, etc.
Gallia, provincia S. J., 588; sodales
in eam missi, 185, 195; in duas di-
viditur, 637; domus probat., v. Pa-
risii; assistens pro ea, v. Mana-
reus; Polancus; visitator, v. Mer-
curianus.
— provinciae S. J. in ea exstantes,
I2o; triennales visitatores requi-
runt, 266; assistens pro eis, v.
Mercurianus; commissarius, v.
Manareus.
Gallianus, Octavius, S. J., 402.
Gallitia, Hieronymus, S. J., 422,
400, 479, 491 ; ejus cognati, 450,
462.
Gallius, Ptolomaeus (sive Bartholo-
maeus), episc. comensis, et card.
hujus nominis, 282, 644, 722.
Gallus, v. Joannes, gallus.
— quidam hujus gentis Roma Ingol-
stadium petit, 586.
— v. Rodriguez Gallo.
Gambacurta, Petrus, S. J., 37.
Gambara, Joannes Franc. de, card.,
19, 60, 693.
Gandia, opp., coll. S. ]., scholae
aperiendae, 727; sublatae, 682; va-
ria, x, XI, 709; academia, 728;
dom. probat., 682.
Garc£s, Petrus, S J. adjutor do-
mesticus, 247.
Garcia, v. Toledo.
Gariophylum, aroma collegio roma-
no a rege Lusitaniae datum, 215.
Index personarum, rerum ac locorum
879
Gasconia (Gascogne), reg., 265.
Gasparus (sacerdos, aut civis floren-
tinus?;, 832.
— S. J., avenionensis, Roma Peru-
siam missus, 590.
— S. J., lusitanus, Lauretum petit,
576, 582.
— S. J., perusinus, Roma Florentiam
missus, 608.
— S. J., Roma Pragam profectus,c82.
— v. Barzaeus.
Gaudanus, Nicolaus, S. J., Romam
cum sociis venit, 596; Germaniam
petit, 59% 599; apostolicus nuntius
in Scotia, 653; ejus mors et lau.
des, ibid.
Geeraerts, v. Gerardi.
Genazzano, opp., 699.
Gennaio, Caesar de, 585; ejus filius
(eS.J ?), ibid.
Genua (Genova), opp., 168, 38l; dis-
sidia civium, 345, 429; coll. S. J.,
nova domo donatur, 652; a prov.
Thusciae in Longobardiae trans-
fertur, 640; sacerdotes admissi in
Societatem, 652; templum Annun-
tiationis, 652; mons pietatis «Sti.
Gregorii», 382.
Georgini, Georgius, S. J., 5 4 1 .
Georgius, S. J. germanus, ad coll.
rorn. venit, 586.
— S. J , graecus, Roma Venetias pe-
tit, 583; tum Lauretum, 632.
— S. J., leodiensis, ob sacerdotium
accipiendum, solennia vota edit,
7°j ;
— S. J. polonus, Roma Augustam
petit, 659; in Polonia laborat, 225.
— S. J., sardus, Sti. Ignatii praedi-
ctionem audit, 584; sacerdos ini-
tiatur, 587; Roma Ameriam petit,
591-
— S. J. Roma Ingolstadium petit,
586.
— S. J., in collegium romanum ve-
nit, 583.
— S. J., v. Fritius.
Gerardi (Geeraerts, alias Amstero-
damensis, et Major dictus , Theo-
doricus, S. J., Lovanii in^ressus
Societatem, 575; Romam venit,
ibid.; et ad coll. rom. mittitur,
ibid.: auctor epherneridis, vi vn,
Xiv, 617; cognomento c.Magnus»,
VI, vn; et «Major», vil; magister in
coll. romano, 605; sacris ordinibus
initiatur, 595, 596; primum litat,
596; e coll. romano ad germanicum
mi^rat, vn, 610; a Wisschaveo in
quadam animi perturbatione con-
fortatus, 622; monita Lainii exse-
quitur fervens, 624; praeest dispu-
tationi philosophicae, 626; in Po
loniam mittendus, 627; moritur,
vii; ejus laudes, ibid.; ejus ma-
ter (?), 623; varia, vir, 608 614,
615, 619,623.
Gerardmus, Gerardus, S. J., 166;
ejus sancta mor? describitur, 173-
174-
Gerardus (S. J.!1), comes Victoriae
in hispanico itinere, 582, ^3.
— S. J., hispanus, ad coll. rom. ve-
nit, 596; Siciliam petit, 607.
— S. J., dordracenus, curam collegii
germanici gerit, 577; obit, 581 ;
ejus aeternam salutem dicitur per
visum novisse unus sodalium,
581.
— S. J., embrionensis, ad eoll. roma-
num venit, 586.
— S. J., wertensis, Lauretum petit,
578; laurea magistri donatus, 586;
Ingolstadium venit, ibid.
— S. J., socius Ribadeneirae in iti-
nere flandrico, 595.
— S. J., Roma Lauretum petit, 632.
— S. J., flander, Gertmniam petit,
599; Romam venit, 609 (?).
Germania, reg., maximis opprimi-
tur neccssitatibus, 170: apostolicis
gratiis juvatur, 3l; res religiosae
describuntur, 256 sqq.; rationes
eam ad ecclesiam reducendi, 259
«8o
POLANCI COMPLEMENTA
sqq., 690; ejus necessitates non
mensurandae regulis Italiae et Hi-
spaniae, 169; eaedem Canisio cor-
di sunt, 597, 690; principes saecu-
lares ne se immisceant in examen
parochorum, etc, 262; ejus prae-
lati cum romana ecclesia conjun-
gendi, 259; ejus incolae magni fie-
' ri cupiunt, 263; multi adhuc ca-
tholici ibidem degentes, 257; prin-
cipes potissimum, 258; sodales
S. J. iliuc missi, 185, 195; et alu-
mni coll. germanici, 198; illuc re-
grediuntur PP. qui Romam ad
congr. I venerant, 598; litterae so-
dalium Romam missae, 596; spar-
guntur libelli contra Societatem,
639; lingua germanica, 110; varia,
v, vii, 8, 23, 36, 45, 49, 70, 74, 90,
102, 108, III, 118, 128, 215, etc.
Germania, provinciae S. J. in ea
exstantes, xiv, 120, 266; pro eis
assistens, v. Mercurianus; earum
praepositi, visitatores praelatorum
fiunt, 686.
— Inferior, prov. S. ]., 74; in duas
divisa, 639; ejus ditio Frisiam
comprehendit, 642; ratio oecono-
mica collegiorum, 144; assistens
pro ea, v. Polancus; visitator, v.
Natalis; praep., v. Angelo; vice-
praep., v. Costerus; congr. prov.,
235; hujus delegatus ad congrega-
tionem procuratorum, v. Capella;
deputati ad congregationem gen.
III, 289.
— Superior, prov. S. J., 74, 77, 588;
assistens pro ea, tum ipsius visita-
tor, v. Natalis; praep., v. Canisius,
B. Petrus; vicepraep., v. Canisius,
Theod.;deIegatusad congr. procu-
rat., v. Canisius B. Petrus; delega-
ti ad congregationem gen. III, 299.
Gerrera, Marius, S. J., dimittendus
videtur, 349.
Gervasius et Protasius Sti., eorum
intercessio opifera, 3o.
Ghirera, v. Guerrero.
Ghisbertus, ex coll. germanico di-
missus, 590.
Ghisulfus, Augustinus, magistratus
sicu'us, 32o, 427, 572; moriturus,
indui cupit veste a sodalibus adhi-
bita, 446; obit, et sic sepelitur,
573.
Giaen, v. Jaen.
Gialuna, v. Jaluna.
Giapano, v. Japanus.
Gibbonus (Gibbons), Joannes, 97.
Gilbertus, adolescens non aptus So-
cietati, 142.
Giraldus, Franciscus, S. J., magister
novitiorum, 505; varia, 399 400,
417, 459, 482.
Gir6n, Petrus, V comes de Urefia,
I dux Osunae, 250, 269, 718.
Gisulfus, v. Ghisulfus.
Giunta, librarius, 255.
Gnesna (Gnesen), archipraesul, v.
Karnkowski.
Goa, opp., appellunt sodales missi
ad Presbyterum Joannem, 592;
exercitia Societatis (ministeria?)
inchoantur, ibid.; archiep., v. Te-
mudo.
Gobierno, Michael, S. J., delegatus
prov. toletanae ad congregationem
procuratorum, 692.
G6mez, Emmanuel, S. J., substi-
tutus delegati prov. siculae ad
congregationem procuratorum,
472.
— Franciscus, S. J., 37.
— de Silva, Rodericus (Ruig6mez),
princeps Eboli, 132, 152; ejus filii
scholas matritenses frequentant,
216.
Gonsalvi, Domininus, S. J. adjutor
domesticus, 702.
Gonsalvus, v. Silveira, Gund.
Gonzaga, Camillus, comes Novella-
rae, conditor domus probat. S. J.,
78, 112, 703.
— Franciscus, card., 634, °37-
Index personarum, rerum ac locorum
88 i
Gonzaga,Ludovicus, dux Neve^sae,
136, i8o, 23o, 263-265, 304.
Gonzalez, Franciscus, S. J., 683.
— Gundisalvus, S. J., 238; praep.
prov. toletanae, 645.
-S. J., rector matritensis, 654.
— v Consalvius de C£mara.
— Davila, Aegidius, S. J., rector
complutensis, 679; visitator prov.
aragon., 675, 679; et castellanae,
27; hujus praep., 238, 698; capti-
vus ab haereticis, ab eisque vul-
neratus, 5, 277, 3o6, 722; liber jam
creditur, 3o2, 3o3; redemptus,
721; Romam,si possit,pergat, 299,
300; Romam pervenit, 299; assi-
stens praepositi generalis pro Hi-
spania, ibid., 723; v. Captivi; va-
ria, 150, 279, 280, 294.
— de Mendoza, Petrus, dux classis,
540, 542.
Goudanus, v. Gaudanus.
Goveleta, opp., 842.
Goyssonius, Ursmarus, S. J., socius
cardinalis Albani, 65; superinten-
dens seminarii romani, 640, 646;
ad professionem solennem admis-
sus, 582; Pragam profectus, ibid.;
Romam venit, 623; varia, 33^, 627.
Gracium (Gratz), opp. Stiriae, coll.
S. J. desideratur, Ii3, 119, 155,712.
Graeci, secta christiana, Il3.
Graecia, reg., lo3; ejus lingua, 404,
582, 610, 635.
Graenen (sic clare in textu), card.,
604.
Graetium, v. Gracium.
Grana, Ludovicus de, S. J., praepo-
situs prov. Brasil., 684.
Granata, regnum, 75, n3; opp.,
ejus praesul, v. Guerrero; matro-
na benefica Societati, 705; vicus
Albaicin, 683; mauri conversi,
655-656; co]]. S. J., 249, 272, 596,
715; hujus templum erigendum,
249, 250; superintendens , v.
Plaza.
POLANCI COMPLEMKNTA.— T. LT.
Granata, Franciscus, S. J., 608.
— vir quidam (?), 286.
Grangia, Joannes de, S. J., 140,
148.
Granvelle, v. Perrenot.
Gratiae apostolicae concessae Socie-
tati, 3l, 70, 693-694, 697, 701, 704,
7IO> 723! communicatae ipsi ex
ordinibus mendicantibus, 423; ac-
ceptae vivae vocis oraculo, 325;
moderate usurpandae, 775; itidem
delegandae, 762.
Gratianus, Joannes Maria, S. J., 633.
Gratus animus, 792; in benefactores,
a Sto. Ignatio commendatur, 440.
Greci, Nicolaus de, S. J. adjutor
domesticus, obit, 439.
Gregoriis, Hieronymus de, 417,459.
Gregorius, Stus., cognomento Ma-
gnus, 822.
—XIII, P. M., laudatur, 164; consi-
lium petit a Societate, 164-165,
214, 720; ipsi favet, 153, 181-184,
198, 723; ejus institutum in inte-
grum restituit, VI, 225, 249, 716-
718, 720-723; de electione praepo-
siti generalis plura interrogat, 721 ;
hispanum virum ad id munus eli-
gi prohibet, 722; quod jussum,
post revocat, 723; varia, 154, 199,
282, 290, 297, 305.
— S. J. novitius, v. Syracusis.
Grisones, populi, restituere cupiunt
coll. pontanum S.J.,642.
Grodescius (Grodecky), Joannes,
episc. olomutiensis, 156, 168, 708,
709.
Groditius, Stanislaus, S. J., 153.
Groesbeck, Gerardus de, episc. leo-
diensis, 667.
Gropellus, Gaspar, 57; ejus pater
obit, ibid.
Grossetum, opp., ejus episc. v. Mi-
gnanellus.
Guarinus, Ludovicus, S. J., 135.
Guardia, opp. in Calabria, 650.
Guastalla, comitissa de, 707.
56
882
POLANCI COMPLRMKNTA
Guerrero (in textu Ghirera, Guire-
ra), Jacobus, S. J., 400.
— Petrus, archiep. granatensis, So-
cietati beneficentissimus, 59, 249-
250; ejus gesta in concil. trid., 59.
Guido, Antonius, S. J., piissime
obit., 589.
— S. J. doctoris titulo ornatus, 592;
ad cong. II venit, 645.
Guidote, Antonius, notarius, 228.
Guinea, reg., 215.
Guiraldus, v. Giraldus.
Guirera, v. Guerrero.
Guisa, dux de, v. Lotharingius, Henr.
— card., v. Lotharingius de Guisa.
Guisulfus, v. Ghisulfus.
Gulielmus V, dux Bavariae, 158.
— S. J. sacerdos, anglus, Roma ad
Hiberniam missus, 641.
— S. J., anglus, domesticus adjutor,
Pultoviam venit, 657.
— S. J., antuerpiensis, Lovanio Ro-
mam venit, 577; Lauretum petit,
578; Roma Pragam profectus,
582 (?).
— S. J., flander, examini philoso-
phiae subjectus, 605; laurea magi-
stri donatus, Ingolstadium petit,
ibid.
— S. J., fiander, ad colleg. romanum
venit, 63o; obit, 179.
— S. J., germanus, ad coll. romanum
venit, 602; ad superiores defert
verba seditiosaquaedam, 603.
— S. J., sabaudus, adjutor domesti-
cus, 39.
— S. J., scotus, rector collegii lug-
dunensis, 652.
— S. J., tornacensis, Roma Poloniam
petit, 584.
Gurrea, Joannes de, S. J., l32; ab
Ignatio Parente audit illum non
diu victurum, 588; Roma Ame-
riam petit, 623; Parmae praeclare
se gerit, 639; in Melitam missus,
045.
Gutierrez, Martinus, S, J., electus
vocalis ad congr. gen. III, 238; ca-
ptivus ab haereticis, sanctissime
obit, 277-278, 281, 294, 298, 3o6,
72I; v. Captivi.
Guzmanus (Guzman, intextu Goess-
manno), Didacus, S. J., Romam
venit, 624; laborat surditate, 473.
Guzo, Bonaventura, 58.
H
Habana, opp., coll. S. J. condi jube-
tur, 33.
Haeresis, mendacio ac rebellione gi-
gnitur, nutritur, 262; de illius ab-
solutione, 511.
Haeretici, saepe collegiis S. J. filios
instituendos tradunt, 261, 657; in
Germania impetunt P. Hoffaeum,
654; Antuerpiae saeviunt in soda-
les, 667; et Viennae, 673; tum El-
bingae, 681 ; Badae, in omnes ca-
tholicos sacerdotes, 233-234; in
Gallia rebellant, 682; Venetiis pu-
blico edicto ejecti, 640; ejecti et
a pagis badensibus, 23l; conversi
aliqui, 4, 3i, 4849, 6r, 91, 92, 579,
648, 664, 682, 693, 700, 712, 716,
718, 719; ad concilium invitantur,
844; absolvendi, 60; in ditione ca-
tholica non tolerandi, 827.
Hajus (Hay), Edmundus, S. J., re-
ctor coll. parisiensis, 663,691-692;
in Scotiam destinatur, 670; praep.
prov. Galliae, 299, 3o6; solvere
promittit pretium redemptionis
PP. castellanorum, 278; et in ea re
strenue laborat, 3o2; varia, 251,
252, 289.
Halla, opp. in Tiroli, dom. probat.,
s. J., 77-78,700, 708.
Hamericourt, Gerardus de, episc.
audomarensis, 655, 691, 702.
Hantes, magister quidam, ex coll.
germanico recedit, 626.
Harlemensis, v. Arlemensis.
Harlen, arx, obsidetur, 294, 3oi, 3o7.
Index personarum, rerum ac locorum
883
Harmannus, v. Herraannus.
Hebraei, pueri 3 baptizati, 582-, v.
Roma, domus catechunv, Judaei.
Hebraica lingua, 582, 610, 63s.
Hector, S. J., germanus, lauream
magistri adeptus, 616.
— S. J., Senas missus, 584.
— S. J., ad coll. romanum venit,
610; ad coll. germ. transit e roma-
no, 632 (?). 1
— (S. J.?), collegii germanici schola-
sticus, 605.
Helena, regina dicta, filia impera-
toris Ferdinandi, 77, 700, 708; do-
mui professorum romanae favet,
84.
Helfenstein, comes de, ad catholi-
cam fidem conversus, 683.
Helvetia (Suisse), reg., ejus gens
obedientiae sedis apostolicae se
tradit, 583.
Hemerius, S. J., magister, Romam
venit, 594; et ad coll. romanum,
ibid (?).
Henricius (Enriques), Franciscus,
S. J., duarum linguarum Indiae
grammaticam conficit, 683-684.
— Leo, S. J., praep. prov. Lusita •
niae mox futurus, 710; efficitur,
645, 666; loco praep. prov., Ro-
mam ad congr. gen. III missus,
224, 229; hujus perturbationis au-
ctor, veniam petit, 722.
Henricus III, rex Galliae, laudatur,
264; ejus pietas, 305; victoriam
nactus de hugonottis, 3o4; rex Po-
loniae, ibid.; in hanc inclinat, 3o5;
varia, 61, 240, 263.
— card. infans, regni Lusitaniae gu-
bernator, 656, 657, 710, 7l3.
— Borbonius, rex Navarrae, post
Henricus IV rex Galliae, 240, 263;
laudatur, 264; cum uxore adest
colluquio ad Poissy, 842, 843.
—I Borbonius, princeps Condaeus
(de Conde), 240, 263, 842; ejus
uxor resipiscit, 719.
Henricus I Lotharingius, dux Gui-
sae, 240, 263; laudatur, 264, 843.
— dux andegavensis (d'Anjou), v.
Henricus III.
— Engolismae (d'Angoulemei, filius
Henrici II, regis Galliae, 240 (?),
263.
— v. Lotharingius.
— S. J., v. Blyssemius.
— S. J., antuerpiensis. primum litat,
596; Ameriam Roma petit, 601 ;
obit, 608; ejus laus, ibid.
— S. J., dinantensis, Roma Colo-
niam petit, 584.
— S. J., flander, Patavii se dat So
cietati, 594, 60I; sacris ordinibus
initiatur, 595, 596.
— S. J., lovaniensis, Roma Viennam
petit, 583.
— S. J. novitius olim, westphalus,
602.
— fiander, ex coll. germanico dimis-
sus, 590.
Herbestus, S. J., sacerdos. in Polo-
nia, 225.
Herbipolis 'Wurtzburg), coll. S. J.,
23, 638, 678, 682.
Herbult, Valentinus, episc. premi-
sliensis, 80, 707.
Hercules, heros, dialogus de eo in
scaena agitur, 90.
— S. J., ferrariensis, Roma Peru-
siam missus, 590.
— Franciscus, S. J., 629, 63n.
Hermannus, S. J., novisiensis, sa-
cris ordinibus initiatur, 584; docto-
ris laurea insignitus, Ingolstadium
petit, 586 (?).
Hermes, S. J., flander, 605; magistri
lauream adeptus, 616.
— S. J., germanus, in disputatione
philosophica defensor, 626.
Hernandez, Bartholomaeus, S. J.,
645-
— in textu Fernandez, Gaspar, S. J.,
cum Borgia Hispaniam petit, 118;
delegatus provinciae neapolitanae
884
POLANCI COMPLEMKNTA
ad congregationem procuratorum,
692.
Hernandez S. J., rector burgensis,
702.
Herrera, Christophorus, S. J., 63o.
— secretarius ducis florentini, 832.
HesseliXis, amsterodamensis, S. J.
olim novitius, fugitivus, 602.
Hezius, Arnoldus, S. J., 801.
Hibernia, reg., ejus gubernator, 301,
sacerdos ex ea commendatissimus;
98; varia, 97, 98, 80 1.
Hieronymus, Stus. Dr., 816; ejus
caput, lipsanon, 839.
— S. J., ad coll. romanum venit, 583;
ardentissimo spiritu concionatur,
594; foelicissime obit, 597; ejus
laus, ibid.
— S. J., foroliviensis, abit in patriam
623: ejus frater, ibid.
— S. J., lucensis, novitius, obit,
665.
— S. J., brixiensis, adjutor domesti-
cus, 39.
Hiparcus, Angelus, S. J., 645.
Hispalis (Sevilla), opp., 6; candida-
torum S. J. seges, 726; . navigatio
in Novam Hispaniam, 221; archi-
praesul, v. Yaldes; monasterium
S. Francisci, 655; domus «de la
Contratacion», 221; coll. S. J.,
248, 596, 649; hujus templum per-
ficitur, 296, 654, 694; ipsius prae-
dium Bona Via, 296; pro eo alii
horti desiderantur, 271, 297; do-
mus probationis S. J. (?), 675; la-
bores sodalium frugiferi, 655.
Hispania, regnum, ejus nomen non
bene audit apud subditos flandri-
cos, 294; ejus curia, 60, 726; ejus
lingua, 110; congr. I S. J. ibi co-
genda dicitur, 598; varia, XV, 65,
74, 75, 78, 132,268, 302, 3o6.
— provinciae S. J. in ea exstantes,
assistens, v. Araoz; Borgia; Gon-
zalez Davila; a Mirone earum ali-
quae visitatae, 119; jubentur mit-
tere sodales ad Peruviam, 695;
sociis abundant, 74; requirere di-
cuntur moderatorem peculiarem,
266; earum procurator in curia
constituendus, 672-673; earum col-
legia et domus peste saeviente dis-
sipantur, 694; collegia parva tol-
lenda in bonum missionum, 276;
sodales inde Romam venientes,
299, 623, 63l; alii missi in Peru-
viam, 723; hispanos excludi in ele
ctione IV praepositi generalis vult
pontifex, 722; revocatur jussum,
et quo pacto, 722-723; sodalis hi-
spanus Roma in Italiae urbes exit,
599; alius in Hispaniam, 581.
Historia ecclesiastica , scripta a
P. Mariana, 137.
Hoffaeus, Paulus, S. J., 696; laurea
philosophiae donatus, 586; ordini-
bus sacris initiatus, 595, 596; pri-
mum litat, 596-597; minister col-
legii romani, 597; examini subjici-
tur ad lauream in theologia, 605;
eam adeptus, ibid.; Viennam pe.
tit, ibid.; contra haereticos scri-
bit, 654; vicepraepositus provin-
ciae Germ. Inf., praep. Rheni,
23o.
Home Burgo(lectiodubia: num Tra- '
ne Burgo?), opp., 842.
Homicidium non voluntarie perpe-
tratum, 408; quale impediat in-
gressum in S. J., 409.
Honcala, canonicus abulensis, Socie-
tati beneficus, 653.
Honduras, reg., sodales illuc mitten-
di, 678.
Hoppe, R., S. J., xi.
Horae B. M. V., v. Psalmodia.
Horatius, princeps lyrices poeseos,
425-
Horatius, S. J., neapolitanus, ad
coll. romanum venit, 608.
— S. J., Roma Ameriam petit, 599,
623 (?).
Hormanetus, v. Ormanettus.
Index personarum, rermm ac locorim
88 ^
Hortulani, sodales, S. J., 496.
Hosius, Stanislaus, card. , episc.
warmiensis, I08, 132, 154, 155,
637, 670, 681.
Hospites quomodo in domibus S. J.
tractandi, 554.
Hostia del Mantuano, opp., 841.
Hostia sacra, v. Eucharistia.
Hostovinus, Balthassar, S. J., 657;
superintendens coll. plocensis 'et
branspergensis, 646.
Hostunum (Ostuni), opp.; episco-
pus, v. Bovius.
Houtenus, Gosvinus, S. J., vota edit
suprema, 659.
Huelva, opp., ministeria S. J , 656;
praedium quoddam ad Societatem
pertinens, 271, 296, 297.
Huete, opp., coll. S. J., 1 12; scholae
apertae, 715.
Hugonotti captivos ducunt socios
castellanos, v. Captivi; eorum
manibus eripiuntur quidam ope
B. M. V., 206; monasterium in-
cendunt, 207; clausi in Rupella,
264; eorum bona usibus piis appli-
cantur, 282; v. Haeretici.
Humiliati, ordo religiosus suppres-
sus, 182.
Humilitas, liber Polanci (?) de ea,
XIV.
Hungaria (Ungern), reg., 45, 90.
— Andreas de, S. J., 417, 459.
— Ludovicus de, S. J., 309; rector
catanensis, 459, 53i; ejus collegii
superintendens creari posset, 465,
470.
Hungarus, Petrus, S. J., rector tyr-
naviensis, 667.
Hurtado de Mendoza, Franciscus^
comes de Monteacuto, 173.
Hurtado, S. J., v. Perez.
Hussitae, sacerdotes, sodalibus So-
cietatis dextras pacis porrigunt,
292.
Hypocritae caute tractandi, 786,
83l.
I
Ibernia, v. Hibernia.
Ignatius, Stus. Mr., 595.
— de Loyola, S. J. conditor ac legi-
fer,e profana militia in Christi ser-
vitutem conversus, 62S; constitu-
tiones conscribit, 6o3; paupertatis
amans, 123; quid senserit de pro-
batione sodalium, 219; Wisscha-
veum domo excludit, 617; ratio-
nem agendi cum hominibus ad
eorum bonum docuit, 558; cum
eisdem non statim remspiritualem
agitabat, 618; nuncium electionis
Pauli IV quo sensu audierit, 580;
fructum laborum sodalium inqui-
rit, 583; collegii romani abundan-
tiam praedicit, 584; ipsius recto-
rem magnis poenis mulctat, 585-
587; sodales ituros Ingolstadium
publicae supplicationi die Corpo-
ris Christi interesse jubet, 586;
praeparationem sodalium ad mis-
sionem aethiopicam inquirit, 577;
donare solitus summis facultatibus
visitatores S. J. , 447; in novam
domum romanani concedit, 586,
587; mortem suam proximam vi-
detur novisse, 587-588; sanctissi-
me obit, 585, 587, 588, 592; paren-
talia, 585; prodigium in ejus fune-
re narratur, 587; suffragia pro eo
jubentur, 588; elegiae in ipsius fu-
nere, 589; cadaver aperitur, con-
ditur balsamo, 585; sepulcro impo-
sita imago et epitaphium, 589; il-
lius caelesti auxilio adscribuntur
negotia quae bene succedunt, 59I;
in aniversaria die obitus, sacra
communio sodalibus non conces-
sa, 601; ejus vitaconscribitur, 615;
maximi a sodalibus faciendus, 589;
liber «De unione animae cum Deo»
ipsi falso adscriptus, XV, xvi; va-
ria, vin, XI, 177, 180, 396, 409,
573, 575-58l> 6°3, 625, 643, 801.
886
POLANCI COMPLEMENTA
Itrnatius, frater, v. Aurelius.
Iguvium(Gubbio,intextu Augubio),
opp., 40I> 587; v- Agubio.
Ildefonsus, Stus., 705.
Imbarbera et VintimigWa, Laura, So-
cietatis stjidiosa,, 499, 501.
Incarnatio Verbi Divini, 599.
India, reg., ejus conversio procura-
tur, 32, 248; operarii mittendi,
666-667; matrimonia ibi acta, 697-
698; nomine pontificis invisenda,
687,688; varia, 23, 70, I05, 117,
2C5, 248-249, 432, 591, 593, 594.
— prov. S. J., 588; assistens pro ea,
v. Miro; Polancus; procurator pro
eadem, in congr. gen. III, 224.
— occidentalis, 105; facultates soda-
libus ibi exstantibus concessae,
673, 679; v. Indulgentiae; invisen-
da nomine pontificis, 687, 688.
v. America; Brasilia.
Indifferentes, candidati S. J., hoc
nomine dicti, 374.
Indulgentiae sacrae, a Lainio pro-
pugnantur,6l8;a sodalibus lucran-
dae, 344; Indiae occid. concessae,
673-674; ordinum mendicantium,
num communicentur Societati,
418, 688.
Industriae a Polanco lucubratae, de-
scribuntur, vn; earum ratio cum
Constit. S. J., vni; duplex series,
vn, xi; jussu S. Parentis Ignatii
scriptae, XII ; earum codices, XIV-
XVI; v. Instructio.
— ad curandos animi 'rnorbos, v.
Aquaviva.
Infanticidium, v. Homicidium; Ja-
luna.
Infideles, ad eorum conversionem
congregatio cardinalium instituta,
688, 692, 697.
Infirmarius bonus procurandus domi
S.J., 551.
Infirmi sedulo curandi, 549. 551; ex-
terni, invisendi, 556, v. Nosoco-
mia.
Ingolstadium, opp., 9; quatuordecim
sodales illuc Roma profecti, 585,
586, 589; coll. S. J., 582, 637; aca*
demia, 32; haec emiltit fidei pro-
fessionem, 688; liber pro Societa-
te typis datus, 592.
Innocentius, S. J., Roma Perusiam
petit, 607.
Inquisitio romana, ejus palatium, 93;
ejus carceres, 17, 91, 92; quidam
stulte intendit ab ea puniri, 93-94.
— lusitanica, 229.
Institutum S. ]., v. Societas Jesu;
Constitutiones.
Instructio S. P. Ignatii probata ad
agendum cum externis, 396.
Interamnum (Teramo), opp., coll. S.
J., 79, 97, 7o3; differtur, ibid.; in-
coeptum, io2, 112, Il3, 117, 7l3;
rector, v. Reynaldis.
Intrasalvus, Josephus, S. J. adjutor
domesticus, dimittendus videtur,
349; dimissus, 466; voto quodam
ligatus manet, a quo dispensan-
dus, ibid.
lnventarium rerum domuum S. J.,
560.
Irregularitas canonica, absolutio ab
eadem, 170, 6g3; ob assistentiam
iis qui capite sunt damnati, 399;
propter haeresim, 169.
Isfar et Cruyllac (alias Corillos),
Gilbertus, episc. syracusan., 419;
ejus orator Romae, ibid.
Ismarus (sic in textu), v. Goysso-
nius, Ursmarus.
Ispicae Fundus, v. Spaccaforno.
Isunza, Hieronymus, S. J., 5.
ltalia, reg., sodales in eam missi,
185, 195; diversa loca postulant
collegia S. J. condi, 79, 7o3; ejus
academiae, 642, 697; ejus lingua,
110; varia, 23, 24, 45, 60, 65, 77,
90, 108, 118, 299, 3l4.
— provinciae S.J., 120; triennales vi-
sitatores requirerent, 266; assistens
pro eis, v. Madridius; Palmius.
Indkx phrsonarum, rerum ac locorum
887
Italia, cis Romam, prov. S. J., 588.
— citra Romam, prov. S. J., 588.
Jacob, patriarcha, 736.
Jacobus, Stus. Ap. (Major), 601.
— Stus., v. Compostella.
— S. J., ordinibus omnibus conse-
cratus, 595; primum litat, 597, (?);
ad coll. romanum venit, 608 (?).
— S. ]., neapolitanus, ad collegium
romanum venit, 578.
— S. J., pistoriensis, Lauretum pe-
tit, 582.
— S. J , Duacum mittendus, 145.
— S. J., magister, v. Viespleck (?).
— S. J. adjutor domesticus, obit, 40.
— S. J. adjutor domesticus (alius a
praeced.), obit, 100.
— S. J., spirensis, adjutor domesti-
cus, suprema vota nuncupat, 646.
— S. J. novitius, coloniensis. obit,
40.
— (S. J.?), medicus, Roma Ameriam
petit, 601-602.
— (S. J.?), ad coll. romanum venit,
624.
—v. Didacus.
Jadera (Zara), opp., miles sanitati
restitutus, 205-206.
Jaen, Ferdinandus, S. J., Roma
Viennam petit, 632; emissa modo
solenni professione, obit, 3, 674.
Jafer (S. J.? an alumnus collegii
germanici?), 624.
Jajus, Claudius, S. J., unus e primis
decem PP. Societatis, 801.
Jaluna, Nicolaus, an admitti possit
in Societatem, non voluntarius oc-
cisor filiolae, 408.
Japanus (Giapano), Joannes, S. J.,
146.
Japonia, reg., 221-223, 688; episc. e
Societate illuc mittendus, 657;
matrimonia ibi celebrata, 697.
Jaroslavia (Jaroslaw), opp. , coll.
S. J. condendum, 7 r r ; incipitur,
Il3; an admissum fuerit a Bor^ia
dubitatur, 226-227.
Jejunium, 4; indici oporteret pro
Germania, 258; indictum pro ele-
ctione praepositi gen. S. J., 6255
quatenus in coll. romano obser-
vandum, 595; v. Jubilaeus.
Jentaculum, v. Collatio matutina.
Jesuitae, cognomen sodalium S. ].,
175, 252.
JESUS, nomen venerandum, 629;
invucantium salus, 692; daemoni
formidabile, 613; v. Circumcisio.
Jimenez, v. Ximenius.
Joachimus, S. J., geldrus, 626.
— (S. J.?), graviensis, exercitiis igna-
tianis vacat, 623; ex coll. germa-
nico discedit, 626.
Joanna Austriaca, regina Portugal-
liae, filia Caroli V, 671,
— v. Aragonia.
Joannes, Stus. Ap., 593; ejus evan-
gelium explicatur, 610.
— catalaunus, S. J., Genua Roroam,
hinc Jerosolymam petit, 585.
— S. J., ferrariensis, ad coll. roma-
num venit, 629.
— S. )., flander, ad coll. romanum
venit, 604; Roma Perusiam petit,
607 (?).
— S. J., fiorentinus, ad coll. roma-
num venit, 578.
— S. J.,.gallus, Roma Perusiam pe-
tit, 580.
— S. J., graecus, adjutor domesti-
cus, 39.
— S. J., latinus, Roma Siciliam pe-
tit, 607.
— S. J., lauretanus, adjutor domesti-
cus, obit, 100 101, 101-102.
— S. J., neapolitanus (in textu «Bni-
co» dictus), Roma Florentiam per-
egrinatur, 633.
— S. J., polonus, novitius, Romae
obit, 40.
— S. J., saxo, triphci lingua concio--
888
POLANCI COMPLEMENTA
natur in coll. romano,633; iter sus-
cepturus, 65 (?), 66 (?).
Joannes, viennensis, coll. germani-
cum ingressus, 610.
— germanus (alumnus collegii ger-
manici?), 622.
— v. Gallus. .
— Andreas, S. J., tiburtinus, v. Ti-
burtinus.
— Antonius, S. J., bononiensis, ad
Sanctum Jacobum Compost. pere-
grinatur, 602.
— Antonius, S. J., iguvinus, sacris
ordinibus initiatur, 587.
— Bta., Stus., praecursor Dni., 586,
587, 598, 624; ejus lipsanon,
839.
S. J., bohemus, Roma Siciliam
petit, 607.
S. J., ferrariensis, ad coll. ro-
manum venit, 596.
S. J., hispanus , adjutor do-
mesticus, acturus de congr. I Ro-
mam missus, 597, 609.
S. J., fiorentinus , sacerdos
creatur, 61 1; minister collegii ro-
mani, ibid.
S. J., massanus, v. Massa.
S. J., sabaudus, piissime obit,
117.
S. J., venetus, Roma Perusiam
petit, 607.
— — (S. J.? «parvus» dictus in te-
xtu), Roma petit Lauretum, 590.
— Dominicus, S. J., Siciliam pe-
tit, 577; Laureto Romam venit,
607 (?).
— Franciscus, S. J., siculus, divinum
officium recitare incipit, 624.
(S. J.?), messanensis, ad coll.
germanicum venit, 624.
donum offert venerabili Eucha-
ristiae, 6i3.
— Ignatius, S. J., diaconus creatur,
632.
— Jacobus, S. J., in coll. romano,
616; Romae obit, 40 (?).
Joannes Jacobus in coll. germanico,
6l3; ejus patrus, ibid.
— Leonardus, S. J., calaber, Laure-
to Romam, hinc Siciliam petit,
607.
— Marcus, S. J., Roma Ameriam pe-
tit, 606; in coll. romano miro modo
fit sanus, 601 (?); cum sodale ad
coll. ronianum venit, 595 (?).
— Maria, S. J., Tibure reficit valetu-
dinem, 63o.
— Nicolaus, S. J., 605; diaconus
creatur ac sacerdos, 587; in nova
domo romana a militibus deten-
tus, 591-592.
— Paulus, S. J., calaber, Roma Fer-
rariam missus, 590.
— Philippus, alumnus collegii ger-
manici?, 620.
— Thomas, v. Passitanus.
Todocus, S. J., bruxellensis, Roma
Perusiam, petit, 580.
— S. J., spirensis, Roma Ingolsta-
dium missus, 586,
— S. J., magister, v. Knipes.
Jonas, S. J.( Germaniam cum Natali
petit, 579.
Josephus, S. J., ex Sicilia venit Ro-
mam, 579; et in coll. romanum,
583(?).
— S. J., magister, 64, 66.
— Leonardus, S. J., ad coll. roma-
num venit, 635.
Jubilaeus, 606, 612; pro pace con-
cessus, 593, 607-608, 612; et ob
conversionem Angliae, 578; et
quater in anno Indiis orientis et
occidentis, 679; in sicula prov.
S. J. celebrandus, 434, 461, 510;
v. Vota commutanda.
J^idaei, pauperibus nocentes, 52; ne-
farie sacram Hostiam pertractant,
587; aliqui conversi, 49,92-93, 1 13,
202 -2o3, 596.
Judas Taddaeus, Stus. Ap., 59I,
635.
Judocus, v. Jodocus,
INDEX PERSONARUM, RERUM AC LOCOhUM
8S9
Julius III, P. M., obit, 579; varia,
170, 573, 578.579,685.
— S. J., neapolit., ad coll. romanum
venit, 579.
— S. ]., italus, Avenionem petit,
579-
— S. ]., romanus, Ameria in coll.
romanum missus, 63o.
— S. J., subdiaconus creatur, 586;
Roma Bononiam missus, 590 (?).
— S. J., sacerdos, Polizzii, 421.
— Caesar, S. J., ad coll. romanum
venit, 635.
Justificatio, quaestiones theologicae
de ea, 598.
Justinianus, Augustinus, S. J., 37.
— Benedictus, S. J., 9.
— Hieronymus, S, J., obit, 101.
Karnkowski, Stanislaus, archiep.
gnesnensis, 654.
Kesselius (Kessel), Leonardus ,
S. J., Romam venit, 596, 597; Co-
loniam regreditur, 600; a sodale
furente occiditur, 475.
Kilidsch Ali, dux turcicus, 314.
Knipes, Jodocus, S. J., 8; ejus laus,
ibid.
Konarski, Adamus, episc. Posna-
niae, 152, 153.
Kostka, Stanislaus, Stus., S. J. no-
vitius, ejus in Societatem ingres-
sus, 9; ejus sanctissimus obitus,
40.
Krepser, v. Carcinerus.
La Croce, v. Crucius, Ant.
La Noce, Vincentius, S. J., 416.
Lactantius, S. J , Roma Lauretum
petit, 590.
Lainius, Christophorus, S. J., 597;
ter ingreditur Societatem, 6.
— Jacobus, S. ]., praep. gen. II,
unus e primis decem Patribus So-
cietatis , Florentiam pergens a
Sto. Ignatio instruitur, 829 sqq.;
Romam venit (an. 1554), 577; Ge-
nuae collegium fundaturus sodales
Roma ducit, 577; iterum Romam
venit, 580; vicarius S. J. electus,
5855 587, 588, 604; oppugnatur in
suo munere, 602 etc; ad labores
publicos Urbis accedit, 590; ver-
beribus se castigat, 599; assistit
disputationibus scholasticis, 626;
S. J. scholasticos adhortatur, 627;
externorum vero normas scribit,
555: futurus praepositus gen. no-
tus dicitur per somnium, 625;
praep. gen. creatur , 625; Pau-
lum IV visitat, 626; assistentes
eligit, 636; cardinalem protecto-
rem Societatis ut neminem eligat
pontifici proponit, 637; visitatores
S. J. copiosis facultatibus donat,
447; coll. Montis Politiani claudi
jubet, 34; iter Galliae arripit, 627,
838 sqq.; quo in itinere aegrotat,
840-84I; gesta ad Poissy, 842 sqq.;
Tridento Romam regreditur (an.
1564), 635-636; ejus obitus, 643,
laudatur, ibid.; concionatur Ro-
mae explicans Acta Apost., 58^;
595; 598; et contra abusus roma-
nos, 618; electionem praepositi
gen., populi precibus commendat,
624; intermittens conciones, Sal-
meronem suo loco offert, 625; con-
cionem habet de Cathedrae Roma-
nae novo festo, 617; concionatur
Patavii, 635-636; Venetiis, 636;
tum, redieps Romam, Ferrariae,
Bononiae, Forolivii, Laureti, Ca-
merini et Amerjae, 636; petens
Galliam,concionatur Ameriae,Pe-
rusiae, in Monte Politiano, Flo-
rentiae et Bononiae, 839-840; ad
Poissy magnifice loquitur, 8^3;
varia, 6, 180, 375, 586, 593, 607,
,609, 614-617,623,658-659,719,801.
Sqo
POLANCI COMPLEMKNTA
Lainius, Joannes, v. Mendoza.
Lambertus, v. Auer.
Landishutum (Landshut). opp., 636.
Languedocia, alias Occitania (Lan-
guedoc), reg., 140, 265.
Langre, v. Angra.
Lanojus (Lanoy), Nicolaus, S. J.,
627; ex Germania Patavium venit,
regreditur, 592; Romam venit,
597, 623; tum Venetias, 600; prae-
positus provinciae Austriae, 546.
Lara, v. Manrique de Lara.
Latina lingua, llo; ad eam colen-
dam incitantur sodales, 595; v.
Carmina.
Latini orientales, subjecti ecclesiae
romanae, 1 13.
Lauinga (Lauingen), opp. , 680.
Laurea, sodalibus in Polonia confe-
renda, 155; quidam Romae ea or-
nati, 616; horum magistii, ibid.;
effatum de laureatis, 527.
Laurentius, Stus. martyr, 602.
— S. J., v. Magius.
— S. J., in Canarias insulas missus,
677.
— S. J., adjutor domesticus, :o3;
obit gloriose, io3-Io4, 713.
Lauretum (Loreto), opp., i3o, l3l,
2o3; gubernator, 204, 584; sacra-
rium B. M. V, 11, 41, 58, 72, 83,
97, 101, 178, 204 sqq., 40I, 403,
404, 416, 473, 63o, 633.
— Coll. S. J., 23, 63, 79, 103, i33,
177. 2o3 sqq., 592, 840; ejus fun-
datio, 577; a Borgia invisitur. 83;
sodales illuc profecti, 58 1; inde
venientes Romam, 595; tum qua-
tuor Ingolstadium, 586; duo pueri
in illud missi Roma, 585; ibidem
duo candidati cooptantur in So-
cietatem, 2o3; et sodalis quidam
rnoritur, 615; rector, v. Brunus;
in eodem domus probationis S. J.
inchoatur, 647; hujus praefectus,
v. Vanegas; ea translata, coll. fit
seminarium confessariorum, 678.
Laureus, Vinoentius, episc. Montis
Regalis (Mondovi), 66i, 670.
Lectio sacra, 750; frequens, 4; per-
utilis, 726-727; ratio in ea tenen-
da, 805; v. Lainius.
— pia, 736.
— in triclinio, moderanda, 545; fa-
cienda ab aptissimis, 552.
Lectiones philosophicae, in coll. ro-
mano intermissae, 601, 607; bis
factae in die, 630; theologicae, al-
ternis diebus, 602; ad saeculares,
domi non faciendae inconsulto
praeposito prov., 552.
Ledesma, Jacobus de, S. J., e Flan-
dria Romam venit, ingressurus
Societatem, 595; miras lectiones,
probationis gratia, ut videtur, in
coll. romanohabet, 595; lector col-
legii romani, 6lo; sacerdos crea-
tur, 61 1; primum litat, 614; tum in
renovatione votorum, 629; dispu-
tationibus theologicis praeest,
626; auctor catechismi duplicis, 4;
ad diaetam augustanam profectus,
659; obit, 407; varia, 98, 596, 610,
629, 632.
Legio (Leon), opp. coll. S. J., 180,
718; scholae, 718; rector, v. Marcen.
Legionensis (de Leon), Emmanuel,
S. J., praepositus (sic) domus pro-
bat. adVillarejo, 676.
Lelius, civis aut sacerdos florenti-
nus (?), 83i, 832.
Lemovicum (Limoges), opp., 61.
Lena, v. Arrighi .
Lentinum, opp., coll. S. J. exopta-
tur, 7o3.
Lenzi, Laurentius, episc. firmanus,
842.
Leo, Antonius, S. J., Roma Floren-
tiam petit, 608.
— Joannes, S. J., Roma Florentiam
peregrinatur, 633.
— S. J. (num unus e praeced.?), pro-
curator Romae, 3^6, 479, 521,
632(?). ■
Index personarum, rerum ac locorum
891
Leo, Thomas, S. J., 525; consultons
officio aptus, 418, 460.
— (S. ].}), ex coll. germanico (?) dis-
cedit, 615.
Leodium (Liege), opp., 146, 214;
balnei, l3j, i38; episc, v. Groes-
beck; de coll. S. J. agendum, 143.
Le6n, v. Legio; Legionensis.
Leonardus, S. J. sacerdos, Roma
Lauretum missus, 584.
— S. J., calaber, sacerdotio initia-
tus, 582.
— S. J., germanus, ad coll. romanum
venit, 632.
— S. )., parmensis, Roma Billomum
petit, 584.
— S. J., Roma Ameriam petit, 591.
— -S. J., v. Josephus Leonardus.
Leonettus, S. J., Roma Tibur mis-
sus, 629; regreditur, 63o; v. Ga-
gliardus.
Leonidas, S. J., italus, obit, 179.
Leontinus, S. J., in collegium roma-
num venit, 635.
Leopolis (Lemberg, Low), opp. ca-
nonicus ejus ecclesiae init Societa-
tem, 8l; coll. ejusdem desidera-
tur, 707, 711.
Lerma, dux I de, v. Sandoval et Ro-
jas.
— comes de, v. Sandoval et Rojas.
Lesina, insula, v. Pharos.
Leta Valle, Michael, S. J., 401.
Levinus, doctor quidam, 143.
Liberius, Stephanus, S. J., 586.
Libri explicandi in scholis S. ].,
335-336, 462; expurgandi ad usum
sodalium,344,694;prohibiti,emen-
dandi, 60; eosdem legendi facul-
tas, 169, 395, 425, 683.
Licentiatus, titulo hoc non nominan-
di sodales, 461.
Lichtenstein, Ursula, 112.
Lignarii fabri, S. J. adjutores dome-
stici, in coll. panormitano, 33l.
Lignum crucis, sacrum lipsanum,
248,651.
Lilybaeum (Marsala), opp., 341,541;
magistratus civiles, 3ig; coll. S. J.
exoptatum, 426, 458; ei condendo
locus aptissimus, 476; non oporte-
re fundatio declaratur, 476; tem-
plum Stae. Mariae «della Grotta»
ad coll. panormitanum pertinens,
458; abbatia eidem adscripta, 338;
insula Sti. Pantaleonis dicta,
338.
Lindanus, Gulielmus, episc. rure-
mundensis, 144.
Lingua custodienda, 549, 780.
Lintea lectorum aegrotantium , sa-
nis non danda, 550.
Lion, Franciscus de, S. J. (lugdu-
nensis?), 7; ejus socius in ingres-
su Societatis, ibid.
— Petrus de, S. J. adjutor domesti-
cus, suprema vota edit, 665.
Lippomanus, Ludovicus, episc. ve-
ronensis, 587.
Litaniae majores, 548, 549,62^,624;
publice decantatae, 591, 601, 625;
preces fundendae petuntur ea-
rum recitationis tempore, 63o.
Litterae inter sodales scriptae, de
rebus aedificationis, 728, 735, 752;
norma ad eas conscribendas, 651 ;
in sermonem vulgarem converten-
dae, 398; indicae, exscribendae
Hispali, 249; censurae moderato-
rum omnino subjaceant, 552; sub-
ditorum ad superiores summos
datae, et vice versa, moderatori-
bus mediis imperviae sint, 253;
consultoriae ad praepositum gen.
missae, 145; annuae non a domi-
bus singulis, sed a provinciali mo-
deratore Romam mittendae, 176;
annuae siculae, 175.
— collybisticae ad redemptionem
PP. castellanorum, 278 sqq., 294,
298, 299, 3o2, 3o6.
Lituania (Lithauen) , reg., 35, 77,
Il3, 226, 693.
Livinus, Andreas, S. J., 38-39.
892
POLANCI COMPLEMENTA
Livius, S. J., ad coll. romanum e do-
mo sua redit, 634.
Livona, reg., 225, 226.
Loartius (Loarte), Gaspar, S. J.,
. 841 ; ad congr. II Romam venit,
645-
— S. J. adjutor domesticus, 269.
Lobera (Joannes?), S. J., 682.
Logace, Gasparus de, episc. vrati-
slaviensis, 79.
Logica quomodo edocenda, 3 12.
Lomellinus, Jacobus, episc. panor-
mitanus, 321.
— Joannes, 479.
Lonchus, Arnoldus, S. J., 616.
Longavilla, princeps de, v. Orleans,
Eleonor de.
Longi, Stephanus, sacerdos benefi-
cus Societati, 140.
Longobardia, reg., 37, 39, 45, 78, 82,
104, 112, 180, 402.
— prov. S. J., 71; quam ditionem
comprehendat , 382; praep., v.
Adurnius; Clavonius; Palmius; de-
legatus ad congr. procurat., v. An-
drotius; domus probationis, v. Ve-
netiae.
Longobardus, Petrus, episc. pari-
siensis, ejus hbri Sententiarum,
588, 605.
L6pez, Didacus, S. J., rector gadi-
tanus, 667; in Canarias cum tribus
sociis missus, 677; ibi laborant
cum fructu, 678.
— Didacus, cognatus Polanci, 836.
— Emmanuel, S. J., solennia vota
edit, 666; praepositus prov. tolet.,
698.
— Joannes, magister latinitatis, Ma-
triti, 152.
— Petrus, doctor, 248.
— Stephanus, S. J., 702.
— Valentinus, S. J., 212.
— Hurtado de Mendoza, Eneco, pro-
rex neapol., 263, 535, 536.
— de Polanco, Alphonsus, patruus
magnus Polanci, 835, 836.
Lopez, de Polanco, Joannes, abavus
Polanci, 835, 837.
Gundisalvus, proavus Polanci,
835, 837.
Gundisalvus , avus Polanci,
835,837.
Gundisalvus, frater Polanci,
295; ejus uxor, v. Francisca; ejus
liberi, 295.
v. Polanco.
— Suarez, Joannes, S. ]., rector bel-
limarensis, mire convalescit, 650-
651.
Lorito pro Loreto, v. Lauretum.
Lotharingius (de Lorraine), Carolus,
card., de Guisa etiam dictus, in
coll. romano receptus, 190; acade-
miam condit sub cura S. J., 180,
182, 240; in Societatem beneficus,
240, 290; varia, 581, 7o3, 717, 720,
842, 843.
— Claudius II de, dux d'Aumale,
240, 263, 842.
— Claudius, S. J., rector turnonen-
sis, 652.
— Joannes, S. J., Roma Patavium
petit, 605; ad solennem professio-
nem admittendus, 141; rector col-
legii ruthen., 279, 280, 652; capti-
vorum castellanorum redemptio-
nem sedulo procurat, 287.
— Philippus, S. J., Laureto Bono-
niam petit, 585.
— dux, v. Carolus II.
— v. Enricus I Lothar.
— de Guisa, Ludovicus, card., 842.
Lovanium (Louvain), opp., 37, 3oo;
coll. S. J., 146, 2i3, 801; idem re-
stauratur, 718; a Bellarmino hono-
ratur, 293, 696 (?); domo donatur,
academia juvante, 648; convictus
dissolvitur, 718; domus probat,
S. J-, 74, 655.
Luardus, S. J., Roma Lauretum
cum Consalvio venit, 580.
Luca, opp., 62.
Lucas, Stus. Evang., 189, 609.
Index personarum, rerum ac locorum
893
Lucas, S. ]., sacris ordinibus initia-
tur, 587; Germaniam petit, 599;
Pultoviae versatur, 657 (?).
— S. J., bohemus, ad coll. romanum
venit, 629.
Lucerna, Joseph, S. J., 372, 402.
Luchetto (Luqueto in textu), Mat-
thaeus, S. J., 141.
Lucianus, S. J., sacerdos, 523,
525 ('?)• 1
— S. J., divinationi deditus, carpen-
dus, 254-255.
— S. J., Roma Patavium missus,
5S9-590.
Lucidus, Innocentius, S. J., 401.
Lucius, S. J., ex Hispania Romam
cum sodale petit, 624.
Lucronium (Logroflo), opp., col-
legii S. J. rector obit in peste,
638, 649; obeunt et alii, 638; pe-
stis exstincta, 649; coll. restaura-
tur, ibid., 670; domus reficitur,
709; rector, v. Rueda; monaste-
rium Sti. Dominici, 638.
Ludovicus II Borbonius, dux de
Montpensier, 61, 240, 263, 304,
719.
— v. Nassau.
— S. J., Roma Ameriam cum Lainio
petit. 628; regreditur, 632.
— S. J., leodiensis, Lovanio Romam
venit, 577; et in coll. romanum
mittitur,578; Billomium petit, 584.
— S. J. adjutor domesticus, L^inii
comes in itinere Galliae, 62S
— S. J., v. Guarinus (?).
Ludus, vitandus a principibus, 827.
Lugdunum (Lyon), opp., peste af-
tligitur, 637; aD haereticis oppu-
gnatur, 682; sodales S. J. inci-
piunt aestimari, 175; eorumdem
coll., 139, 173, 646, 695; hujus
scholae aperiuntur, 646; oecono-
mica, 706; rector, v. Gulielmus
(scotus); vicerector,3oo; varia, 61,
131, 132, 149, 166, 244, 277, 294,
298, 299; 3o2, 3o4-3o6, 842.
Lugianum, Lujanum (Lujano in tex-
tu), opp., 840.
Luna, Petrus de, dux Bibonae, 441-
442, 649, 668.
Lurtius, canonicus, ad coll. germa-
nicum venit, 626.
Luscus Societatem ingredi cupiens,
v. Monforte.
Lusitania, regnum, 294; navigatio
in Indiam, 222; milites in Aethio-
piam mittendi, 695-696; cum ipsis
sodales S. J. missi, 702; missi, et
in funchalense coll. et in angren-
se, 712; missi Roma in eamdem
Lusitaniam, 581 ; ejus cives An-
tuerpiae degentes, 159; iidem so-
dalitium constituunt , 283 sqq.;
litterae sociorum ad fratres roma-
nos, 592-593; rex, v. Sebastianus;
hujus legatus, v. Castro.
— prov. S. J., 33, 588; ejus congre-
gatio, 223; hujus delegatus ad con-
gregationem procuratorum , v.
Sarranus; praep. prov., v. Henri-
cius, Leo; assistens pro ea, v. Fon-
seGa; Miro.
Lutherani, v. Haeretici.
Lutherus, haeresiarcha, 257.
m
Macellus, quidam, 623.
Macerata, opp., 83; gubernatores ci-
vitatis, 2o3; domus «Yirginum»
dicta ejusque templum dantur So-
cietati, 647; dioecesis, 23; coll.
S. J., 62, 63, 83, 97, 177, 2ol-2o3,
632, 713, 838, 840; hujus fabrica,
2o3; congr. mariana, 201-202;
scholae, 201 ; rector, v. Sgariglia.
Madera, insulae, 32, 688; a sodali-
bus S. J. excoluntur, 670-671,
683; coll. condendum, 689.
Madonna delle Gratie, opp., 841.
Madridius, Antonius, S. J. adjutor
domesticus, 39.
— Joannes Bta., S. J., obit., 177.
— Christophorus, S. J., doctoris et
894
POLANCI COMPLKMENTA
magistri titulos sodalibus confert,
592; domus professorum minister,
646; superinttuidens ejusdem,636;
tum coll. romani, 627; jejunia
scholasticorum hujus moderatur,
595; superintendens collegiorum
Ameriae, Tiburis et Tusculi, 646;
superintendens et coll. germani-
ci, 610, 614, .616, 626; assistens,
praep. gen , 636; regit Societa-
tem una cum Polanco, aegrotante
Lainio, 585; tum absentibus Lai-
nio ac Salmerone, 627; ejus sen-
tentiae aliquae, 617 sqq.; varia,
64, [32, 265, 541, 588, 593, 600,
6ll, 612, 629, 631.
Madrutius (Madruzzi', Christopho-
rus, card. tridentinus, 129.
Maffeus, episc, 633.
Magdalena, regina dicta, ac dvene.
rabilis», filia Ferdinandi imperato-
ris, 77; domui, S. J. romanae fa-
ver, 84; Hallam venit, 708.
— v. Maria Magdalena.
Magdeburgum, ad ecclesiam roma-
nam redit, 627; v. Centuriae.
Magius, Laurentius, S. J., sacris
ordinibus initiatus, 587 (?); rector
coll. germanici, 610, 6l3-6l7, 626,
629: aegrotat, 625; e collegio dis-
cedit, 632; rect. collegii viennen-
sis, 667; praep. prov. Austriae,
119, 143, 154, 169,667, 696,713;
ab haereticis impetitus, 708-709;
confessarius designatur reginae
Galliae, 716.
Magister, an hoc titulo sodales no-
minari possint, 461; an idem ne-
cessarius ad aperiendas litteras
apostolicas quasdam, 50T.
Magistri S. J., Roma missi, 102; ro-
mani, rogantur de intermittendis
lectionibus sententiam. 599-600;
juvandi sociis designatis,562; con-
sulendi de rebus sui officii., ibid.;
juste promovendi, 561; scholasti-
cos externus non laedant, 555;
num possint aliquando leviter pu-
nire ipsos, 396; eorum normae,
3l2, 338, 340; an regula quadam
scholasticorum teneantur, 3^6;
num liceat illis concedere faculta-
tem legendi libros classicos poe-
tarum, 425; relaxent animum, 551;
rhetorices sive litterarum huma-
niorum, desiderantur in Sicilia,
405, 43o, 436.
Magistri, externi amicitia nobis con-
jungendi, 729.
— novitiorum, Roma aliquot missi,
36, 102.
Magnanimus, Ignatius, S. J..403.
Magnatus, Leonardus, S. J. adjutor
domesticus, 59.
Magnus, Joannes, S. )., extra do-
mos Societatis degens non bene
audit, 156-157-
— alias Major, v. Gerardi.
Major (Maggiori), Joannes, S. J.,
407; obit, 408.
— cognomen Patris Gerardi, vil.
Majoribus, Joannes de, S. J., 9, 632;
rector senensis, 678.
Majorica (Mallorca, nunc Palma de
Mallorca), opp., coll. S. J., 707;
ipsius templum, 715; et scholae,
ibid.; hae reformantur, 674.
Malabaris lingua, 684.
Malaca (Malaga), opp., templum Sti.
Sebastiani, 247; hospitia militum,
75; coll. S. J. desideratur, 113,
715; incipitur, 180, 247.
Malacca, opp. in India, 687; ejus
episc, v. Sancta Lucia.
Malagueta, aroma coll. romano da-
tum, 215.
Malavolta, Prosper, S. J., ad colle-
gium rom. venit, 595; inde Pata-
vium, 605; in classe veneta contra
turcas, 7l3.
Maldonatus Joannes, S. J., vice-
praep. prov. Galliae, 290, 294; Pa-
risiis docet, 637; rogatur ut typis
committat lectionessuas, l37; con-
Index personarum, rerum ac locorum
89:
cionatur Pictavii, 712; ejus opera
in reducendis principibus haereti-
cis, 719; varia, 137, 282, 3o6.
Malgierius (Malgeri, Malgier), S. J.
sacerdos, 309.
— Philippus, 403, 541, 564; Neapoli
cupit studiis vacare, 567, 568.'
Malherba, Vincentius, apostata sicu-
lus, P. Achileum aggreditur, 692.
Malla(proMalta?), 615. ,
Malucae, Molucae, insulae, plurimae
turbae in eis baptizantur,669, 687.
Malvenda, Constantia, 836.
Manareus, Oliverius, S.J., redime-
re promittit PP. castellanos, 278;
praep. prov. Franciae, 643, 646;
commissarius in Gallia, 643; assi-
stens pro Gall. et Germ., et admo-
nitor praepositi gen., 72^; ad con-
gr. III electus vocalis, 25 1; varia,
xiv, i36, 137, 617 (?), 712.
Mancinellus, Julius, S. J., magister
novitiorum in domo professorum
romana, 701.
Manera, Marianus, S. J., Indiam
adire cupit, 401.
Manginus, v. Menginus.
Mannus, Antonius, S. J., 4o3.
Manrique, Fridericus, S. J., ad sa-
cras ordines promotus, 595, 596;
ex collegiorom. in domum profes-
sorum transint, 601; minister col-
legii rom., 604; sacrum facit in
renovatione votorum, 629.
Manrique de Lara, Maria de, de coll.
barcinonensi S. J. optime merita,
267, 268, 670, 708.
Mansfeld, comes de, 73.
Mansone, Ludovicus, S. J., 3l6, 487,
509.
Mantua, opp., 841.
Mantuanus, Paulus, S. J., obit glo-
riose, 3^8.
Manutius, Petrus Angelus, S. J.
adjutor domesticus, 37, lo3; obit
gloriose, 104, 7i3.
Marangoli, v. Roma, coll. S. J.
Marcellus II, P. M., 579; pro eo ae-
grotante supplicationes riunt, per-
egrinationes suscipiuntur , 580;
obit, lbid.; ejus sorores, 8*9.
— dominus domus coll. germanici,
6i3.
— puer hebraeus , Ignatii Parentis
alumnus, obit, 590.
Marcen, Antonius, S. J., rector col-
legii legionensis, 238.
Marcharia, opp., 841.
Marohena, v. Marcia.
Marchezius (Marquez), Erasmus,
S. J., 418, 460; queritur de Polan-
co, 322, 509-510 (r).
— Joannes, S. J., 309.
— (?) Wormatiam venit, 615.
Marchia, reg., 37, 38, 589.
— v. Bada.
Marcia Colonia (Marchena), opp.,
coll. S. J., 649, 657-658, 673, 694,
714; rect., v. Salazar.
Marconer, Matthias, S. j , 9.
Marcus, Joannes, v. Joannes Mar-
cus.
— S. J., adjutor domesticus, medio-
lanensis, suprema edit vota, 665.
— S. J., adjutor domesticus, sutor,
obit, 40.
— (S. J.?), hortulanus, 618.
— capuccinus, male sentit de Socie-
tate, 444.
— Antonius, S. J., Neapoli ad coll.
romanum venit, 635.
— Melchior, S. J., adjutor domesti-
cus, cum Borgia in Hispaniam ve-
nit, 1 19.
Margarita, ducissa Sabaudiae, filia
Francisci I, i3l.
MARIA, Virgo Deipara, daemoni
terribilis, 6l3; ejus immaculatus
conceptus propugnatur, 61 1; ipsius
festus dies, 614, 649; ejus septem
gaudia honorantur, 207; congrega-
tio ipsi dicata, 12; v. Congregatio
mariana; sodalitia quaedam in
ipsius honorem condita in coll.
896
POLANCI COMPLEMENTA
germanico, 198; ejus cultus, 14,
613; varia, 83, 102, 177; v. Laure-
tum: Rosarium; etc.
Maria Magdalena, Sta., Poenitens,
583, 629; ejus die festo renovantur
vota, 188.
Maria, Vincentius de, S. J. adjutor
domesticus, 39.
Mariana, Joannes de, S. J., 64, 3o6;
missus in Siciliam, 23, 680; roga-
tur ut Historiam ecclesiasticam
perficiat, l37, l38; ad solennia
vota admissus, 640; ejus mater et
soror, l38-l39.
— opp., episc, v. Centurioni.
Marianus, S. J., v. Wenceslaus.
Marinum, opp., 586.
Marinus, S. J., panormit., ad coll.
romanum venit, 635.
Marius, S. J., senen?is, in coll. ro-
manum venit, 578; militibus auxi-
lium fert, 699 (?).
Marquez, v. Marchezius.
Marquina, Petrus de, conchensis ca-
nonicus?, 832.
Marsala, v. Lilybaeum.
Marti, Franciscus, S. J., adjutor do-
mesticus, suprema vota edit,
662.
Martinez, Didacus, S. J., gloriose
obit, 348.
— Ignatius, S. J., substitutus in
congr. gen. III, 223, 224, 229.
— Petrus, S. J., rector vallisolet., in
Floridam missus, 663; martyrii
palma decoratus, 670, 673.
Martinis, Dominicus de, S. J., 589.
— Joannes de, S. J., 583.
— Petrus de, S. J., 586.
Martinus, Stus. episc.,653.
— S. J. concionator Viennae, 623.
— S. J. (scholasticus?), Romam ve-
nit, 575-
Marullus, Caesar, episc. agrigenti-
nus, 427.
Masovia, v. Massovia.
Massa, Joannes Bta. de, S. J., adju-
tor domesticus, ultima edit vota,
665.
Massilia (Marseille), opp., 140; ejus
incolae ad pietatem admodum pro-
pensi, 139-140; quidam sacerdes
Societatis domum donat, v. Longi;
S. J. coll. desideratur, 672, 693,-
7o3; sive domus professorum, 139,
Massovia, al . Mazovia, reg., 226
681.
Matrimonia, a sodalibus non dispo-
nenda, 557.
Matritum (Madrid), opp., communi-
tas civilis, 151, 152; multae lites
Societati aguntur, 217; ipsius coll.
optimis operariis donandum, 216;
et doctoribus theologis, 217; iti-
dem rectore insigni, ibid.; scho-
lae, nisi apertae, non aperiendae,
151-152; et earumdem domus ven-
datur, 152; ipsae apertae, VI, 152,
211, 718; et a communitate civili
oppugnatae, 21 1, 216; postea fo-
ventur, 216; scholae theologicae,
ibid.; templum absolvitur, 675; col-
legii superintendens, v. Esquivel;
Sanchez Gaspar; rector, v. Gon-
zalez; hujus admonitor, v. San-
chez, Gasp.
Matthaeus, Stus. Ap., 590, 607, 608,
666; de ejus evangelio theses theo-
logicae, 609. ,
— S. J.,germanus,Romam venit,6o9.
— S. J., hispanus, obit, 606; ejus
laus, ibid .
— Claudius, S. J., praep. prov. Aqui-
taniae, 141, 279.
Matthias, albanensis, extra Societa-
tem ductus ab avuncu!o,.633.
— S. J., germanus, v. Marconer.
Maturinus, S. J., gallus, Roma Pe-
rusiam missus, 590.
Matutinum officium liturgicum, ve-
spere recitandum, 545.
Mauriacum (Mauriac), opp., coll.
S. J., 638; hoc desertum, 714.
Index personarum, rertjm ac lccorum
897
Maximilianus II, imperator, 67, 77,
119, 648,677,696.
Mazovia, v. Massovia.
Mazzinus, Augustinus, S. J., l33,
134-
Mazzuolus, Augustinus, S. J., 7-8;
ejus laus, 8.
Mechlinia (Malines), opp.. 159.
Mecina, v. Messana.
Medialbruque, opp.,3o7.
Medicea, Catharina, regina Galliae,
Lainium libere loquentem patitur,
8^3; varia, 240, 282, 629. 670, 720.
Mediceus, Cosmas, dux Florentiae,
monita illi proponenda, 823 sqq.;
beneficus ac justus laudatur, 833-
834; varia, 710, 83o-83l.
— Ferdinandus, card., 61.
Medina, v. Methymna.
Medinaceli, v. Cerda.
Mediolanum (Milano), opp., 162;
praesul, v. Borromaeus, Stus. Ca-
rolus; gubernator, v. Femandez
de C6rdoba, Gundis.; Arag6n et
Tagliavia.
— Coll. S. J., 23, 638, 707; academi
a S. J. regenda, 180, 182, 198;
templum Sti. Fidelis, et fructus
Aronensis abbatiae illi adscribun-
tur, 674, 717; tum monasterium et
templum Stae. Mariae de Breda,
717-718; domus prufessorum con-
denda, 180; convictus sub cura
S. J., 161; seminarium litterarum
humaniorum, 714; v. Arona.
Meditatio matutina, a sc dalibus prae-
paranda, 546; a scholasticis S. J.
exigenda, x; ab adjutoribus do-
mesticis quomodo exsequenda,
540
Megena, prior ordinis Sti. Joannis,
beneficus Societati, 708.
Melchior, S. J., mediolanensis, Lau-
reto Romam venit, 607; Roma pro-
fectus, 608 (?).
Melendez. S. J., 246; ut mittatur
Hispali Romam petitur, 249.
POLANCI COMPLEMENTA.— T. II.
Melille, opp. in Sicilia, 473.
Melita iMalta), insula, num a turcis
oppugnanda, 488; ejus naves, 506,
510; ejusepisc, v, Cutrllis; varia,
314, 3l5, 540, 615, 645.
Melitum (Melito), opp., hospitium,
707.
Mellaria (Fuente Ovejuna) opp.,246.
Mello, Balthasar de, S. J., 585.
Memorialis visitationis Polanci in Si-
cilia, 340, 343, etc.
Mena, licentiatus quidam, coll. S. J.
matritense reditibus cupit donare,
212.
Mendoza, Christophorus, S. J., so-
lennia vota nuncupat, 477.
— Franciscus, card., 649.
— Joannes de, S. J., prius arcis nea-
politanae dux, 583, 585-586, 589;
parentalia, 589, 590; ejus frater,
583; medicus <-jus, 585.
— (In textu Lainez dictus , Joannes
de, nepos Lainii, 590.
— Ludovicus de S. J., l3i, 13J,
660.
— Maria de, fundatrix domus proba-
tionis complutensis, 719.
Menendez, Petrus de, dux classis,
644, 678.
Menginus, Dominicus, S. J., rect.
collegii monacensis, 158.
Mercatus, Georgius, S. J., 417, 459,
460.
Mercurianus,Everardus,S. J. praep.
gen. IV , visitator in provinciis
Galliae, 61, 72, 701, 7o3; praep.
prov. Inf. Germ., 639; ad congr. I
venit, 624; et ad II, 645; assistens
praepositi gen., 645, 6S5: simul
minister domus romanae, 685; ele-
ctus praep. gen., 723; varia, 05,
241, 265,290,377, 535,7oo.
Merenda, sive refectio vespertina, a
quibus sumenda, 547.
Meretrices in angulum Romae reji-
ciuntur, 47, 669; tessera uti co-
guntur, publice honestatis gratia,
57
898
POLANCI COMPLEMENTA
208; conciones apud eas, 17, 47;
conversae, 47-48, 655, 669, etc.
Meridiatio, nimium protrahitur a
quibusdam, 537.
Messana (Messina), opp., locus non
aptus studiis, 500, 523; peste ve-
xatur, 370, 384, 416, 423, 425, 439
451, 465, 469, 484, 488, 491, 499,
5*7, 5^5, 541; civitas et coll. S. J.,
375, 395, 406, 437, 441, 478, 481;
eadem scholasticis Catanaedegen-
tibus benefica, 500; monasterium
Stae. Elisabeth, 374; pnorcapuc-
cinorum, 373; varia, 121 , 309, 3i2-
3i5.
— Coll. S. J., relaxatio scholastico-
rum, diebus dominicis, 376; soda-
les non laute tractantur, 255; le-
ctio publica, 728; eleemosynae ut
petantur fit copia, 376; suffragia
pro fundatoribus, 395; unus soda-
lis queritur de capuccinis, 444;
aliqui commorantes in villa, 396;
mola utitur, 374, 407; templum,
389, 450; cantus liturgicus in eo-
dem, 372, 406, 451; rector, v. Car-
minata; corrector puerorum, 387;
studia, 352, 414, 509, 523, 641,
647, 656; varia, 64, 66, 254-255,
381, 389, 390, 402-404, 407, 417-
418, 424, 425, 438-439, 441, 450,
475, 480, 481, 497, 511, 5i3, 524,
53i, 539, 591, 593, 590-
— Collegii S. J. scholae, x, xi; ape-
riendae, 727; dum pestis grassa-
tur clauduntur, 369, 455; resti-
tuendae, 499; scholae sodalium
Catanam transferuntur, 445, 454,
467, 481, 519. 529, 53o; quibus
reditibus alantur, 448, 470; lte-
rum transferendae Messanam ,
514, 517-518, etc.
— Domus professorum S. J. erigen-
da, 471, 497, 520; collegii locum
eadem tenebit, 471, 487, 523.
- Domus probationis S. J. a collegio
non sejuncta, 459; periclitatur ob
pestem, 518; novitii transferuntur,
414; v. Spaccaforno; varia, 375,
389, 391, 450, 451, 505, 656, 683.
Messana (Messina), Franciscus de,
S. J., obit, 178.
Metaphysica, quo pacto olim doce-
batur in coll. romano, 606.
Methymna Caeli, v. Cerda.
Methymna Campi (Medina del Cam-
po), opp., 293 (?); coll. et domus
probat. S. J., 675; rector, v. Arias.
Mexicum (Mejico), reg., sodales il-
luc mittendi, 673, 679; missi opti-
me accepti, 297; navigatio in insu-
las Philippinas, 221.
Michael, Stus. Arch., 592, 633.
— S. J., lauretanus, in coll. rom. ve-
nit, 582; Patavium mittitur, 589,
605 (?).
— S. J., venetus, Roma Bononiam
missus, 590; tum Siciliam, 607.
— S. J. novitius profugus, hispanus,
602.
— S. J. burgensis, v. Burgensis.
— scholasticus, ingreditur Societa-
tem, 37.
— frater, v. Antonius, alumnus col-
legii germanici.
Mignanellus, Jacobus, episc. grosse-
tanus, 680.
Milanus S. J., Roma Ameriam mis-
sus, 63o.
Milazzo. opp., 572.
Minerva, v. Roma, templ. Stae. Ma-
riae supra Minervam.
Mineto, Christophorus de, S. J. ad-
jutor domesticus, suprema edit
vota, 665.
Minister domus in S, J., ejus officii
normae, 337; emendare curet so-
dales, 560; idem sitqui praefectus
valetudinis, 561.
Ministeria S. J., descripta 790 sqq.;
formulis scriptis regenda, 430; in-
dustriis quibusdam juvanda, 763
sqq-, 77° sqq.; quaenam praefe-
renda, 783 sqq.; in prov. sicula
Index personarum, rerum ac locorum
899
perficienda, 392; varia, 10, 17-I9,
25, 51, 75-76, 84, 85, 99-100, 114,
Il6, 120, 126, 199, 388; v. Confes-
siones; Conciones; Missiones; So-
cietas Jesu; etc.
Miranda, camerarius ducis Florenti-
ni, 832.
— Eieonora de, 837.
Miro, Jacobus, S. J., visitator pro-
vinciarum S. J. in Hispania/, 119;
praefici Aragoniae provinciae pos-
set cum laude, 267; assistens
praepositi gen., 645; varia, 62, 66,
168, 239, 623.
Missa, dimidium horae in ea impen-
dendum, 544; illi ministrantes mo-
deste se gerant, ibid.; pro benefa-
ctoribus oblata, 548; pro defunctis
S. J., ibid.; et pro bono anima-
rum, 4: a moderatoribus jussa,
ibid.
Missalia praebenda parochis germa-
nicis, 260.
Missionarii instituendi dispertiendi,
753 sqq.; adolescentiores seniori-
bus conjungendi, 753; ferventio-
res iis qui animo sedato sunt,
etc, 757.
Missiones, 80, 104; in classe contra
turcas, 118, etc; v. Turcae; inter
milites, in bellis Galliae, 72; rura-
les, maxime commendandae, 275-
276, 557-
Moderatio in labore, 740-741, 779.
Moderatores S. }., electi sint, 772;
sibi subditos frequenter alloquan-
tur, 562; ratio agendi cum mode-
ratoribus verbo et scripto, 548,
805 sqq.
Modestia, regulae de ea sedulo ser-
vandae, 546, 595.
Moguntia (Mainz), opp., praesul, v.
Brenden; coll. S. J., 168, 704; idem
e prov. Inf. Germ. separatur, 639;
ejus scholastici S. J., tempore pe-
stis varialoca cum fructu percur-
runt, 638; convictus , 673, 707;
scholae clausae, 638, 673, 707; re-
ctor, v. Auer.
Molae in collegiis aliquibus adhibi-
tae, 407, 496.
Moltus, Genesius, S. J., adjutor do-
mesticus, ultima edit vota, 662.
Molucae, v. Malucae.
Monachium (Munich), opp., 589; pe-
ste affiigitur, 158; dux, cancella-
rius et ducissa, 23o; coll. S. J. di-
spersum, 158; domus probationis
ejusdem, 74.
Monarchia sicula, jus sic dictum.
371.
Monasteria, eorum abbates et princi-
pes saeculares, 689; sanctimonia-
lium, juvantur a sodalibus, 186,
190, 210; aliquod reformatur, 194;
aliud ope sodalium institutum. 52.
Monforte, baro de, 324.
— Simeon, filius praecedentis, ingre-
di cupiens Societatem Jesu, 324,
329-33o; non accipitur, 324.
Monita Polanci in sicula visitatione,
386; ejusdem ad filium familias,
815 sqq.; ad ducem fiorent., 823
sqq.
Monomotapa, reg. Aethiopiae, 702.
Mons Argis, opp., 842.
— Cassinus, monasterium O. S. Be-
ned., 71.
— Cenis, l3o, 842,
— Fiasconis (Montefiascone), opp.,
dioecesis, 19.
— Oliveti, monasterium O. S. Be-
ned., 840.
— Pietatis, instituitur ope sodalium,
52; alius incipitur, ibid.
— Politianus (Montepulciano), opp.,
templum Stae. Mariae ad Stum.
Blasium, 689; «Compagnia de'
Grandi» locus confraternitatis sic
dictae, 674; hospitium sodalibus
oblatum, 674; coll. S. J., 839, 840;
hoc clauditur, 3^; a. civitate vehe-
menter desideratur, 34-35, 689-
ejus restitutio differtur , 693;
900
POLANCI COMPLEMENTA
Montispolitiani cardii alis, v. Ric-
cius.
Mons Regalis (Monreale), opp., 53o;
peste affligitur, 370, 384, 416, 439,
446, 465, 469, 488, 49 1; ea libera-
tur, 518; dioecesis, 327; hujus se-
minarium committitur Societati,
640; itidem examen ordinando-
rum, 657; archiep., v. Farnesius,
Alex; Torres, Lud.
— Coll. S. J., ob pestem fractum,
446; ejus sodales incolumes, 370;
scholae bbnis abundant magistris,
388; et correctore puerorum do-
nantur, 387; eaedem peste subla-
tae, 4T4, 455; restaurantur, 509;
templum, 389; in eo sepeliri cu-
piunt quidam, 370, 397; rector
mutatus, 416, 460; novus praefi-
ciendus, 5i3; vicerector, v. Vo-
glia; insignis benefactor, v. Far-
nesius, Alex; varia, 321, 327, 328,
333, 339, 340, 345, 389, 390, 417,
422, 424. 425, 442, 456, 507-508,
5i3, 531-
siveMonsVici(Mondevi),episc.
v. Laureus; coli. S. J., 841.
— Vacabilis (seu Recuperationis?),
663, 672, 698.
Montalbanum, opp., 140.
Monte, Innocentius de, card., rele-
gatur in monasterium, duobus Pa-
tribus S. J. comitibus ei conces-
sis, 71, 702.
— Acuto, comes de, 694, 716.
— Cavallo, v. Roma, domus probat.
S.J.
— Roso, opp., 838.
Montesa, ordo equestris, ejus magi-
ster, offert Societati academiam
vafentinam, 642, 663; idem Ora-
num venit, 677.
Montgomer, caput fugitivorum ad
Rupellam, 304.
Montilla, v. Montulia.
Montisclari , Franciscus , S . J . ,
702.
Montluc, Blasius de (dux d'Usez?),
264.
Montmorency, comes stabilis, 8^3.
Montoya, Joannes de, S. J., minister
romani coll., 590, 600; doctoris ti-
tulo ornatus, 592; philosophiam
docet, 578, 6lo, 614, 622; rector
collegii nolani, visitator Siciliae,
675, 679; congregationi II adest,
645; in Peruviam missus, 723; va-
ria, 255, 492, 692.
Montpensier, v. Franciscus; Ludovi-
cusTI.
Montulia (Montilla), opp., coll. S. J.,
649, 656; convictus dissolvitur,
7I4-7I5-
Morales, clericus quidam Societatis
candidatus, obit, 297.
Moravia, reg., 180.
Morellus (Morello), Matthaeus, S. J.,
39.
Moriana (sic textus), v. Stus. Joan-
nes de Maurienne.
Moribundi juvandi, praxis confici-
tur, 308, 33o, 556, 752; scripta a
Polanco, typis mandatur, 430, 490,
569; methodus Patris Cordeses,
3Sq.
Moronus, Joannes, card., 320, 586,
610, 622, 700.
Mortagne, Joannes, S. J., 578, 659,
677.
— Nicolaus, S. J., sacerdotio initian-
dus, 144.
Mortara, opp., 84I.
Mortificatio fovenda in prov. sicuia,
393, 538; sectanda, a sodalibus,
545; potissime quod ad honorem,
544-
Moschi, moscovitae, populi, 35, 77,
226.
Mosa (Maass), fiumen, 235.
Moses, propheta ac legifer, 825.
Mur, Hieronymus, S. J., 677.
Murazzo, opp., coll. S. J. desidera-
tur, 642.
Murcia, opp., coll. S. J., 649.
Index personarum, rerum ac locorum
901
Musica, colitur in seminarioromano,
89; et in romano coll. S. J., 632,
633; decorat dialogum actum in
hoc, 634.
Mussipons (Pont-a-Mousson), opp.,
coll. sive academia S. J., 180, 182,
190, 717.
Mutina (M6dena), opp., rector colle-
giiS. J., 840.
Mutus, Mutius, civis romanusj 687.
Nantista, Paulus, S. J., Indiam adire
cupit, 402.
Narni (f), in textu Nargni, opp., 64;
puella electionem card. Caraffae
in pontificem praedicit, 580.
Nassau, Ludovicus de, frater princi-
pis de Orange, 307.
Natalis (Nadal), Hieronymus, S. ].,
Germaniam petit, 579; Romam ex
Hispania venit, 593; in Hispaniam
et Lusitaniam profectus, 627; Tri-
dento Romam redit, 635; ad diae-
tam augustanam proficiscitur, 659;
collegio romano praeest, 598; ger-
manici superintendens, 636; visi-
tator Franciae et Aquitaniae pro-
vinciarum, 3o, 679; tum etiam ger-
manicarum, 3o, 659, 668, 679;
assistens praepositi gen., 636; ite-
rum assistens, 3o, 692; vicarius
absente Borgia, [(9, 120, 178-181,
constitutiones promulgat, 603; au-
ctores seditionis contra Lainium
clementer judicat, 6o3; studia co
legii rom. ordinat, 609; in renova-
tione votorum litat, 593, 616; ver-
beribus se castigat, 599; ministrat
mensae, 600; et aegrotis sodali-
bus, ibid.; domum probationis Mo-
guntiae statuit, 073; et coll. Sti.
Audomari, 677; tum duas acade-
miasa S. J. regendas suscipit, 180;
curat restaurari Societatis Jesu in-
siituta, vi; ad scholasticos de si-
gno crucis oratio, 599; itidem in
collatione gradus Hoffaei, 605; ad-
hortator sodalium, vn, 614, 615,
616, 618; scholasticos alloquitur,
593, 594; ad orationem et poeni-
tentiam eosdem movet, 599; ejus
sententiaequaedam, 618, 620 sqq.;
ejus scripta, xiv; varia, 98, 137,
138, 143, 147, 170,241, 265, 584,
599, 601, 602, 005, 606, 609, 6i3,
617, 626, 667, 694.
Natalis (Natal), Petrus , S. J., 39.
Nativitas B. M. V., 606, 607, 666.
— D. N. J. Ch., 612.
Naupactum, navalis pugna, 314.
Navagerius (Navajero), Bernardus,
card., 634.
Navalcarnero , opp. , collegiolum
S.J.,649.
Navaroli, Octavianus, S. J., rector
domus romanae ad Sti. Andreae,
574-
Navarollus (Navarollo), Joannes
Paulus, S. J., 37-38.
Navarra, regnum in Gallia, l36; rex
et regina, v. Henricus Borbo-
nius.
Navarrus, Petrus, S. J. adjutor do-
mesticus, obit, 81.
— Sanctius, S J., obit, 668.
— S. J., Messanae degens, 309.
— doctor sic dictus, v. Azpilcueta.
Naversa (sic in textu), v. Neversa.
Neapolis (Napoli), regnum, 6, 7, II,
79, 112, Il3, 423; prorex, v. L6-
pez Hurtado de Mendoza.
— card. ejus nominis, v. Carafa.
— opp., ejus militia, 75; Castellum
Novum, 585; hujus dux, v. Men-
doza, Jo. de; ministri regii, 60;
duo nobiles inde se Romam, 577;
varia, 38, 64, 82, 94, l32, 293, 3lo,
3i6.
— Coll. S. J., ejus studia, 647, 679;
socii in ipsum missi, 581; sodales
insectationes patiuntur, 587; ab-
batia illi concedenda, 59I; ejus
902
POLANCI COMPLEMENTA
villa «Capo di Monte», 568; varia,
23, 309.
Neapolis, prov. S. J., 71; visitator,
v. Vazquez; praep., v. Salmeron;
delegatus ad congr. procurat.,
v. Hernandez, Gaspar ; domus
probationis, v. Nola; norma ei pro-
pria approband; candidatos S. J.,
326.
Necessaria ad vitam inter sodales,
prudenter dispertienda, 562.
Negotia saecularia nonnisi venia
moderatorum suscipiantur, 554.
Nemausum (Nimes), opp., 140, 277,
304.
Nemurs, Bartholomaeus de, S. J. , 39.
Neomagum (Nijmegen), opp., 579.
— Nepeta (Nepe), Ascanius de, 838.
— Joannes de, 839.
— opp., 839; lipsaaa insignia, ibid.
Neversa (Nevers), dux de, v. Gon-
zaga, Lud.; coll. S. J. conden-
dum, 180.
Nicasius, ex coll. germanico dimis-
sus, 590.
Nicia (Niza), opp., l3l; coll. S. J.
desideratur, 712.
— Petrus de, S. J., 616.
Nicolaus, Stus. (Tolentinas), panis
sacratur in ejushonorem, 617.
— comes Petiliani, 684.
— medicus, debitum solvit collegio
germanico, 623.
— (Theodorici Gerardi germanus?),
626.
— v. Joannes Nicolaus.
— S. J., cajetanus, ad coll. romanum
venit, 602; magistri laurea dona-
tus, 606; Siciliam petit, 607. '
— S. J., Billomum Roma missus,
584.
— S. J., camers, antea alumnus col-
legii germanici, 623.
— (S. J.?), hibernus, magister, 301.
— Petrus,vir florentinus, 294,316 (?).
Nicosia, opp., coll. S. J. desidera-
tur, 703.
Nlmes, Nismes, v. Nemausum.
Niebla, comitissa de, v. Sotomayor,
Eleon.
Nits, Petrus de, S. J., ad coll. ro-
manum venit, 591.
Niza, v. Nicia.
Nobilibus (de Nobili), Robertus
card., ingrediendi Societatem vo-
to ligatus dicitur, 573; varia, 581.
815.
— Vincentius, pater praeced., 573.
Nobrega, Emmanuel de, S. J., 684.
Noce, v. La Noce.
Noez, S. J., sacerdos, 176.
Nola, opp., 40, 412; convictus sub
cura S. J. dissolvitur, 692; domus
probat. ejusdem, 36, I02, 692.
Nomen Dei, sodalitium sic dictum,
20.
, opp. in America Meridionali,
684.
Nona, v. Roma, Turris Nonae.
Normandia, reg., 78.
Nosocomia, 209, 557, etc.
Notae arcanae mutuae communica-
tioni, 332, 350, 424.
Notariis, Joannes Nicolaus de, S. J.,
607 (?); rector perusinus, 63.
Notus (sic in textu), opp. ln Sicilia,
coll. S. J. desiderat, 7o3.
Nova Hispania, v. Mexicum.
Nova Luce, abbatia, v. Catana.
Novellara, opp , domus probat.
S. J., 112, 703.
Novellesa, opp., 842.
Novitii S. J., accepti Romae, 5, II,
81, 82, 96, 195, 209, etc; eorum
institutio, 5, 85, 107, 125; de hac
re normae, 1^3, 219-220; non mit-
tendi ad collegia ut professores,
143, 287; exercitiis ignatianis ex-
colendi, 544; de meditandi ratione
docendi, ibid.; examini subjicien-
di sexto quoque mense, 396; pa-
normitani, an possint habere pro-
priam bibliothecam, 398; in prov.
sicula recte efformandi, 391; in
Index personarum, rerum ac locorum
90 3
alium locum mittendis, providean-
tur libelli, marialis corona, etc,
560; in secundo anno versantium
peculiares mores, 397; eorum vo-
tum ingrediendi alium religiosum
ordinem num commutari queat,
344; v. Domus probationis; Roma,
dom. professorum; coll. S. J.,
etc.
Nuceria (Nocera), ducissa de^, v.
Castriota.
Nunnius (Nunez), Ludovicus, S. J.,
obit gloriose, 536.
— Melchior, S. J., 687.
— Barreto, Joannes, S. J., patriar-
cha Aethiopiae, 584-585.
Nuti, Joannes Paulus, S. J., sacer-
dotio initiandus solennia vota edit,
700.
Obedientia scholasticorum S. J. ro-
manorum, 188; sedula et simplex,
non sit causa ut sodales nimium
onerentur, 561; apprime exigenda,
n6l, 620; maxime affectus et judi-
cii, 746-748; placitade ea, 820-821;
filii familias erga parentes, 815
sqq.; voto Societati promissa ab
externis, 412.
Obriottus, Claudius, S. J., 287.
Obsessa a daemone liberatur, III-
112; alia conjuratur, 6l3, 614, 615;
v. Lichtenstein; Susanna.
Occhiali, v. Kilidsch Ali.
Occitania, v. Languedocia.
Octavianus, dux militum apud du-
cem florentinum, 832; ejus uxor,
ibid.
Octavius, alumnus collegii germani-
ci, 612; Ordinem Praed. ingressus,
vocatur Fr. Alexander, 6l3.
Oecolampadius, haeresiarcha, 257.
Oenipons (Innsbruck), opp., 589;
coll. S. J. ob pestem claudit scho-
las, 638; scholastici sodales eodem
tempore varia loca cum laude
obeunt, ibid.
Offeus, v. Hoffaeus.
Officium «parvum», v. Psalmodia.
— divinum, v. Psalmodia.
— moderatorum in Societate, ejus
normae, 337, ^40; praefecti stu-
diorum, 395; et praefecti sanitatis,
396; v. Regulae^ Societas Jesu.
— filii familias erga parentes, 815
sqq.
— sodalium in semetipsos, 777 sqq.
Ognatum (Onate), opp., coll. S. J.,
rector, v. Sanjuan; Verastegui.
0'Herlihy, Thomas, episc. rossen-
sis, 97.
Olahus, Nicolaus, episc. strigonien-
sis, 79.
Olavius (de Olave), Martinus, S. J.,
ingreditur Societatem, 588; solen-
nia edit vota, doctor creatur, ibid.;
superintendens collegii romani,
585, 588; tum germanici, 577;
scholasticos prioris alloquitur, 579,
581; humiliter corri^i vult, 576;
studia theologica condit in coll.
romano, 575; vices Parentis Igna-
tii gerit in conferendis gradibus
academicis, 582; contra acade-
miam parisinam agit, 581; Ignatio
parentat, 587; obit, 585, 588, 590;
ejus funus et laudes, 588; carmina
in epitaphium, 589; varia, 5, 578,
579, 580, 582; ejus frater, v. Jaen.
Oleum, ematur opportune, 559.
Olisipo (Lisboa), opp. peste saevien.
te plurimi sodales gloriose obeunt,
705, 7°7-
— Coll. S. J. «Sti. Antonii», 683;
scholae aedificantur, 657; rector,
v. Alvarez, Gasp.
Oliva, Stephanus, S. J., 401.
OHvella, Joannes, S. J., 629.
Oliverius, Bernardus, S. J., Laure-
tum, collegium S. J. inchoaturus
petit, 578; Tornaci strenue labo-
rat, 590; obit, ibid.; ejus cognatus
904
POLANCl COMPLEMENTA
quidam (S. J.?), Romam venit,
594-
Oliverius, Joannes,dimissus eSocie-
tate, 214.
— v. Manareus.
Olomutium (Olmutz', opp., episc,
v. Grodescius; seminarium cleri-
corum commissum Societati, 667;
coll. S. J., 154, 168, 667, 721 ; do-
mus olim fratrum minorum occu-
patur ab ipso, 708.
Oloron, opp., i36.
Orangia, princeps de, 718.
Oranum. praesidium hispanicum in
Africa, 663, 677.
Oratio continua procuranda, 745; a
scholasticis S. J. romanis frequen-
tior usurpatur, 590-59I; ejus stu-
dium fovendum, 393; miro ordine
fit in quadam civitate, I92.
Orationes recitandae in disputatio-
nibus scholasticis, 633, 63^.
Ordas, Gaspar de, S. J., 37.
Ordines mendicantes, Apamias re-
ducti, 641 ; Parisiis oppr.gnant So-
cietatem, 644; v. Indulgentiae .
Ordines sacri ante professionem con-
ferendi, 144, 155, 157, 167, 171-172;
quo pacto privilegium concessum,
181, 225, 239, 717; ad eos non pro-
movendi nisi probatissimi, 167,
249, 717; conferendi in Polonia,
171, 225-227; tum Nicolao de Ama-
ro, 325; et aliis sodalibus in prov.
sicula, 528-529; facultas eis ornan-
di illos qui olim fuerint haeretici,
169, 170; extra tempora, 157; va-
ria, 106, 125, 170, 188, 595; v. Gre-
gorius XIII; Pias V.
Orestano, opp., in Sardinia, coll.
S. J. desiderat, 79.
Organtinus, v. Soldo.
Organum in templo adhibendum,
155.
Orgaz, comes de, v. Toletum.
Orleans, Eieonor de, princeps de
Longueville, 263.
Orliac, opp., 278.
Ormanettus, Nicolaus, insignis ec-
clesiasticus vir, 671, 685, 697, 70I .
Oropesa, opp., coli. S. J., 112, 707,
715; comes de, v. Alvarez de To-
ledo, Ferd.
Orsini, v. Ursinis.
Orsinis, Thomas de, episc. strongu-
lanus, 668.
Ortiz, Petrus, S. J., 37.
Oseas, Stus. Proph., 610.
Osimo (in texto Osmo), v. Auxi-
mum.
Ostia, opp., dioecesis, 19.
Ostuni, v. Hostunum.
Osuna, dux de, v. Gir6n.
— opp., hospitium, 250; academia
oblata Societati, 250, 270-271, 718;
non admittitur, 250; scatet haec
procacibus scholasticis, 270.
Otellus, Hieronymus, S. J., 57, 58.
Otriculum (Otricoli), opp., sodales
illuc missi, 6^3.
Oviedo, Andreas de , S. J. , pa-
triarcha Aethiopiae, 577, 688; in
Sinas et Japoniam transferendus,
°57i 059) in Japoniam jubetur se
conferre, 696; dein id relinquitur
ejus voluntati, ibid.
Pacecus, (Pacheco), Franciscus,.
card.. 7, 625, 665, 684.
— Joannes, domus probationis S. J.
ad Villarejo conditor, 675-676.
Pacte (Patti), opp., ejus episc, v.
Pazos.
Paez, Jacobus, S. J., 66; professor
theol., 64; solennia vota edit, 666.
Pagni, Laurentius, 832.
Paitellus, Alexander, S. J., novi-
tius, obit, 179.
Palatinus, Franciscus, S. J., 417,
460.
— (perperam in textu Palaimo), v.
Conradus.
Index personarum, rerum ac locorum
905
Palentia, opp., collegii S. J. rector,
v. Torres.
Paleottus, Gabriel, card., episc.
bonon., 671 .
Pallavicinus, Alfonsus, S. J.,7;ejus
laus, ibid.
Pallianus, dux, v. Carafa, Jo.
Pallium usurpandum cum ad confes-
siones audiendas acceditur, 55I;
eorum abundantia sit domi, Tbid.;
v. Vestes.
Palma, insula ex Canariis, 7l3.
— opp. in Calabria, 320.
— Majoricae, v. Majorica.
Palmesius, S. J., primum litat, 635.
Palmierus, Julius, S. J., 39.
Palmius, Benedictus, S. J., lauream
philosophiae nactus, 586 (?); Pata-
vium petit, 605; sacerdos initia-
tus, 576; orator coram pontifice,
593, 686, 687; tum ad Sancti Lau-
rentii, 674; et Neapoli, 80, 698; et
Mediolani, 638; quo venit rogatu
ducis Suessae, 640; petitur et a
duce Sabaudiae, 841; trium colle-
giorum praeses, 690; visitator
prov. neapolitanae, 674; assistens
praep. gen., 645, 723 etc; varia,
6i, i35, 241, 265, 326, 345, 582,
594,646,717-
— Franciscus, S. J., solennia vota
edit. 671.
Palumbus, Realtus, medicus, Igna-
tii Parentis cadaver tractat, 585.
Panama, opp., optime sodales S. J.
excipiuntur, 684.
Pandolfus, dux militum apud ducem
fiurentinum, 832. £
Panis in domibus S. J. abundat dum
caritas summa in Urbe est, 607;
qualis comedendus in prov. sicu-
la, 551; in eadem domi fit, 496,
547, 55 1; in eo conficiendo schola-
stici non adhibeantur, 562.
Pannus ad vestes sodalium adhiben-
dus, 336, 553; providendus oppor-
tune, 559.
Panormum, opp., civitas conditrix
collegii S. J., 336-337, 375, 395;
ipsi benefica, 441, 497; peste affii-
gitur, 370, 384, 411,416. 423. 439,
446, 451, 465, 469, 484, 488, 491,
541 ; eadem liberatur, 518; domici-
lium praep. piov. S. J., 319; ar-
chiep., v. Lomellinus; varia, 3o9,
327, 530; praetor civitatis, 498;
monasterium «Roglion» dictum,
334, 686.
— collegium S. J., quinque sodales
peste absumpti, 414; tum alius (?),
416; sodalis tristem agens vitam,
38o, 428; is dimitti potest, 428;
tragoedia agenda tragice impedi-
tur, 706; medicus, ejusque filiolus
cupiens Romam adire, 50I; tem-
plum, 389; labefactatur, 328; no-
vum exstrui coeptum, 64I; sepul-
turae in eodem, 370, 437; cantus
liturgicus in eo, ob pestem subia-
tus, 451; nec restituendus, 480;
studia, quo pacto instaurantur,
508-509; lectiones theologicae pri-
vatae, 499; scholae bonis abun-
dant magistris, 388; sublatae ob
pestem, 455; restitutae, 508; cor-
rector puerorum, 387; oeconomi-
ca, 339, 382, 456, 508, 5l3, 520;
transferendum in alium locum,
498; fabrica, 331, 329, 389, 450;
eleemosynas requirendi veniam
petit, 336, 376, 397; conditor quis-
nam exstiterit, 336-337; rector, si-
ve viceiector, nominandus, 3x8;
v. Achileus; Candela; consultores,
417; varia, 3l9-32i, 328, 333, 340,
348, 424, 441, 484, 497, 596.
— abbatia collegio adscripta, 332,
34I, 425, 426; haec insulam possi-
det, 5I0; v. Lilybaeum, Sta. Ma-
ria della Grotta; praedium «Dai-
na», 50I; praediolum collegio uti-
le, an emi possit, 503; domus a re-
ge donata, 498; sodales in villa
commorantes, 3g6; hujus horti,
906
POLANCI COMPLEMENTA
476; mola, 374, 375; domus dictae
«del Cassaro», venditae a colle-
gio, magnam litem movent, 339,
346-347, 416, 424, 429, 442-444,
462, 466, 483, 488, 491, 508; ob
easdem, sodales dicti «barones del
Cassaro», 347.
Panormum , domus probat. S. J.,
391; a collegio alitur, 398; concio
ad tyrones quotidiana, 451, 480;
aedes incommodae, 329, neque a
collegio separatae, 459, 683; tyro-
nes ob pestem transferendi, 352;
eorum magister, v. Candela; Gi-
raldus; unus ex eis dimissus, 379.
— domus professorum S. J. conden-
da, 451, 497, 506, 508; et quidem
in aedibus collegii, alio transfe-
rendi, 471, 487, 520; fundatio dif-
feratur, 498.
Papia, Jacobus de, S. J., 717.
Paradisius (de Paradisi), Angelus
iterum init Societatem cum trigin
ta sociis, 24, 680; ab eadem secun-
do desciscit, 24, 701.
Paraxilus, Georgius, S. J., 63o.
Parisii, opp. , academia decretum
edit contra Societatem, 581; par-
lamentum eamdem jubet pergere
in docendo, 638; persecutio ces-
sat, 648; episc, v. Viola; varia,
73, 81, 82, 166, 167, 2o3, 294,
842.
— coll. S. J., 72, 593, 652, 695, 708,
720; ejusdem domus probat., 36.
Parma, opp., 61, 62; dux ejus nomi-
nis, v. Farnesius, Oct.; coll. S. J.,
639.
Parra, Petrus, S. J., sacris Bibliis
corrigendis incumbit, 95, 700; so-
lennia vota edit, 666; varia,
629 (?), 633 (?)•
Parraces, S. J., sacris initiandus,
239.
Parricidium intentatum, 121; non
voluntarium, v. Jaluna.
Parthenia, academia congregationis
marianae, 87-88; ejus protector,
v. Truchsess.
Pasellus, Thomas, O. P., scriptor,
572.
Pasignano, opp., 83u; concubina-
rius, ibid.
Passer (Passere), Aurelius, S. J.,
39; obit, ibid., 40.
Passio D. N. J. Ch., conciones de
ea, 53; ejus cantus Hturgicus in
hebdomada majori, 556.
Passitanus, Joannes Thomas, S. J.,
mittendus in Aethiopiam, tria
vota solennia edit, 577.
Patavium (Padova), opp., 38; duo
(e S. J. ?) Romam veniunt, 594;
coll. S. }., 23, 36, io3, i34, 680.
714, 710.
Paternus (Paterno), Eustachius,
S. J., 322, 401, 417, 459.
— Ferdinandus, S. J., 401.
— Joannes Thomas, 483.
Patres familias filios habentes aptos
ad Societatem, 729; eorum jura ad
obedientiam liberorum, 815 sqq.
Patria, raro invisenda a sodalibus,
735.
Patritius, hibernus, v. Sedgrave.
Patronus caelestis, a sodalibus sin-
gulis mensibus electus, 576.
Paulus, Stus. Ap., 810, 8l3; com.
mentaria in ejus epistolas, 3l4;
ejus Conversionis festus dies, 594;
v. Petrus, Stus.
Paulus II, P. M., 685.
— III, P. M.j Societatis probat insti-
tutum, 587, 602, 686.
IV, P. M., electus, 580; indulgen-
tiam pro pace concedit, 583; fe-
stum Cathedrae romanae Sti. Pe-
ti instituit, 616; in congregatio-
nem I beneficus, ibid., 625; lau-
dat Societatem, 626; ejus magi-
ster caeremoniarum, 6l3; varia,
573, 582, 586, 624, 660.
— S. J., germanus, Roma Ingolsta-
dium petit, 586.
Index personarum, rerum AC locorum
907
IV, S. J., mantuanus, Siciliam pe-
tit, 577-
— (S. J.?), magister, a Frusio mori-
turo benedicitur, 591.
Pauperes evangelizandi, 788.
Paupertas evangelica, sedulo procu-
randa, 545-546, 745-74^, 773; eiu-
cet maxime in domibus professo-
rum S. J., 390; curanda in prov.
sicula, 390-391, 43 r, 434.
Pavia, opp., 841.
Pax Romae celebratur, 607; inter
dissidentes procuratur, 20, 26, 48,
52, 55, 76, 80, 104, 114, 126, 193,
201, '208-210, etc; v. Jubilaeus.
— canonici regulares «della Pace»,
634.
— Augusta (Badajoz), opp., 297.
Pazos, Antonius Mauritius de, episc.
pactensis, 321.
Pecuniae, nec sumendae, nec peten-
dae, nec dispensandae sine mode-
ratorum venia, 553; Romam mis-
sae, 153; ad usum sacristiae, 559;
v. Restitutio.
Pedemontium (Piemonte) reg., 23,
72, 82, 402.
Pelletarius, Joannes, S. J., 624, 838,
844.
Pellicer, Joannes Antonius, xv.
Pentecostes, 675.
Pena, Joannes de, S. J., rector sy-
racusanus, 459, 525.
Peralta, Gregorius, S. J., 417, 459
460.
Pereda, Josephus Maria de, script.
templum in oppido Polanco reficit
suis sumptibus, 835.
Peregrinationes a scholasticis S. J
romanis susceptae, 633, 634; v
Borgia; Consalvius; Polancus; Lau
retum; etc.
Peregrinis provideantur vestes, 561
eorum regulae, 560; quidam la
tronibus liberatur, 207.
Pereira (Perera), Benedictus, S. J.
valentinus, lauream magistri na
ctus, 586; sacerdos creatus, 632;
primum litat, ibid.; miram habet
concionem, 633; concionatur apud
pontificem, 686-687; solennia vota
edit, 700 (?);varia, 570, 571,605 (?),
626 (?), 717 (?).
Perez, Andreas, S. J. adjutor domt -
sticus, suprema vota edit, 662.
— Antonius, S. J., adj. domest., 39.
— Bartholomaeus, S. J., sacris ini-
tiandus, 239.
— Hurtadus (Hurtado), S. J., sacris
ordinibus initiatus, 584; lauream
philosophiae adeptus, 586; rector
coll. olomucensis, 667; congrega-
tioni procuratorum pro Austriae
provincia adest, 692.
— Sanchez, alias Pero Sanchez, v.
Sanchez, Petrus.
Peri, v. Achileus.
Peri Herminias, Peri Hermeneias,
v. Aristoteles.
Perpinianus, Petrus, S. J., 646.
Perrenot de Grandvelie, Antonius,
card., 3l3, 691.
Perseverantia in suscepta vita reli-
giosa fovetur, 809 sqq.
Persia, reg., 215.
Peruscus, Joannes Bta., S. J., se-
nior, 573, 587, 615, 629, 63o; re-
ctor seminarii clericorum, 640,
643; solennia nuncupat vota, 666;
praep. domus professorum vene-
tae, 135.
Perusia (Perusa), opp., 63, 595, 839;
dioecesis, 23; card. ejus nominis,
v. Corneus; vicarius, 63; locus,
839.
— coll. S. J., 97, 177, 200-201, 839,
840; studia renovantur, 200; ejus
templum, ibid.
Perusinus, Constantinus, S. J., 62.
— v. Flaminius.
Peruvia (Peru), reg., 33, 246, 579,
673, 679, 684, 710.
— prov. S. J., 102; visitator, v.
Plaza.
9o8
POLANCI COMPLEMENTA
Peschius, Gerardus, S. ]., in furo-
rem versus, 475.
Petilianus, comes, v. Nicolaus.
Petrarcha, Franciscus, S. J., 255;
suprema vota edit, 665.
Petronius, S. J., 601; Ameria Ro-
mam regressus, 63^; sacris ordi-
nibus initiatur, 587.
Petru, Salvus, S. J., v. Salvus.
Petrus, Stus. Ap., super aquas ex
obedientia ambulat, 82I; ejus vin-
culorum festus dies, 629; et Ca-
thedrae antiochenae, 617; tum ro-
manae, 616, 617; varia, 595, 620,
624, 625, 627, 816, 840.
— S. J., britannus, laurea magistri
ornatus, Ameriam petit, 605.
— S. J., coloniensis, ad coll. roma-
num venit, 629; exercitiis ignatia-
nis operatur, 632.
— S. J., flander, Roma petit Mogun-
tiam, 632.
— S. J., gandensis, Roma Lauretum
missus, 584.
— S. J., germanus, exercitiis igna-
tianis vacat, 63o.
— S. J., juliacensis, Roma petit In-
golstadium, 586.
— S. J., leodiensis, ad coll. romanum
venit, 629.
— S. J., lugdunensis, v. Lion.
— S. J., nicensis, Roma Patavium
missus, 605.
— S. J., v. Hungarus.
— v. Nits.
— v. Nizza.
— melitensis (?), 615.
— Antonius, S. J.. obit pientissime,
583.
— Paulus,S. J., majoricensis, Romae
obit, 40.
— Martyr, haeresiarcha, 842, 843.
Pezzanus, Joannes Bta., S.J.,629,
632; procurator domus romanae,
6o'J; obit, 116.
Pfister, Joannes, legatus ducis Ba-
variae, se tradit Societati, 672.
Pharaonius(Faraone), Carolus, S. J.,
laurea magistri donatus, 592; mi-
nister romani coll. (?), 596; docet
theologiam, 698; varia, 565, 712.
Pharos (Lesina), insula, 713.
Pheria, v. Feria.
Philiarchus,JoannesBta., S. ]., obit,
614.
Philippi, Joannes Bta., S. J., 627.
Philippinae (Filipinas). insulae, iter
in eas et per eas ad Japoniam,
221-223.
Philippus II, rex Hispaniae, sodales
petit mitti in Peruviam, 33, 695;
collegii saritani fautor, 65I; tum
messanensis, 407, 470, 524, 656,
et panormitani, 441; cujus funda-
tor agnoscendus, 336-337; varia,
60, 67, 151, 211, 247, 294, 305,
315, 327-328, 407, 663, 664, 678,
679.
— V, rex Hispaniae, XV.
— S. J., sacerdos, Turnonii et Ave-
nione degens, 149.
— S. J., gandensis, Roma venit Lau-
retum, 578.
Phrusius, v. Frusius.
Physica, libri de ea, 255.
«Piagnones» asseclae Savonarolae
sic dicti, 829 sqq.
Pianora, opp. . 840.
Piati, Octavius, S. J., 37,
Piazza, opp., ejus cives laudantur,
377-378; domum probationis S. J.
condi desiderant, 377, 378, 382,
391, 411, 486; sive potius colle-
gium, 486; ad domum probationis
apta, 377; surgunt difficultates,
43l, 497; negotium differtur, 429
Piccolominibus, Jacobus Silverius
de, episc. teramensis, 79.
Pictavium (Poitiers), opp , 240-241;
sodales missi in ejus regionem,
712; coll. S. J., desideratum, Il3,
712.
Pierinus, novitius S. J., obit., Ioo.
Pietra Mala, opp., 840.
Index personarum, rkrum ac locorum
909
Pietranegra, Carolus, S. J., 37.
Pincia, v. Vallisoletum.
Pinellus, Lucas, S. J., 3l6.
Pinius (Pien), Ignatius, S. J., 809.
Pinas, Balthasar, S.J., rector turri-
tani coll., superintendens callari-
tani, 638; Sardiniae viceprovincia-
lis praep., 723.
Pioneus, S. J . , sacerdos, 139.
Piper, collegio romano datum a rege
Sebastiano, 215.
Pisa, Alfonsus, S. J., 590.
— Remigius de, 832.
Pisaurum (Pesaro), opp., coll. S. J.
desideratur, 3^, 693.
Pistorium (Pistoya), opp., 828, 83l.
Pistoya Bartholomaeus de, civis pra-
tensis, 83o.
— Jacobus, 582.
Pius IV, Societati falso dicitur in-
fensus, 637; ejus protectorem sese
offert, 637; ipsius vindex contra
episcopum quemdam, 639; ad im-
peratorem et ad electores princi-
pes ecclesiasticos, pro eadem lit-
teras dat, 639; Lainium in Galliam
mittit, 627, 838; episcopos e So-
cietate in Japoniam et Sinas vult
destinari, 644; ejus ope instituta
typographia arabicae linguae,642;
ejus cum academiis Italiae ratio,
32; conjurati contra ipsum ple-
ctuntur morte, 64^; ejus secreta-
rius, 629; camerarius secretus,
63l; varia, 637, 686, 688, 690, 697.
— V, P. M., electus, 658; auxilium
fert regi christianissimo, 699; in-
fensus dicitur Societati, 18; hujus
instituta immutata, vult, v, vi,
225, 665-666, 676; de votis simpli-
cibus ipsius non bene sentit, 665;
sed rationibus se victum fatetur,
ibid.; Societati fidit, favet, 18, 3l,
58-60, 70, 105, 658, 660, 678; col-
legii romani protectionem susci-
pit, 660; in germanicum benevo-
lus, 108; in quo institui facit ne-
potes ac cognatos suos, 90, 108;
concionatorem e Socictate sibi et
familiae suae petit, 47; sociis coin-
mittit praelatorum Germaniae vi-
sitationem, 686; collegii poeniten-
tiariae providet, III; liberat So-
cietatem cura monialium quarum-
dam, 686; aegros curandos com-
mendat Societati, 50-51; in peste
romana beneficus, 666; vitam reli-
giosam honorat, 6, 7, 38; pueros
bohemos, nisi catholice instituen-
dos, in collegiis S. J. accipi non
vult, 660; severus in consangui-
neos, 660; varia, 54, Il8, 124, 125,
l3l, 169, 181, l83, 184 185, 479,
491, 662, 663, 668, 671, 684-691,
693, 097, 699701, 709, 711, 71S.
Pius Carpensis (Pio di Carpi),Rodol-
phus, card., protector S. J., 584,
615, 616; obit, 636; varia, 586, 602.
604, 639-640, 643.
Pivona, perperam pro Bibona, 589.
Pizzus (Pizzo), Franciscus, S. J.,
412.
Plantinus, librarius antuerpiensis,
293.
Platea, Joannes de, S. J., 605.
Plautus, poeta, 425.
Plaza, Joannes de la, S. J., 645; su-
perintendens granatensis coll.,
646; visitator prov. Peruviae, 723;
varia, 249, 250, 274.
Plocia (Plock), opp., collegii S. J.
rector v. Rozdrazovius; superin-
tendens, v. Hostovinus.
Poenitentia, sive poena inflicta, de-
linquenti ut justa appareat, 562;
voluntariae macerationes, pro Ur-
bis oppugnatae periculis a schola-
sticis S. J. romanis, suscipiuntur,
590, 593, 594; v. Flagellationes.
Poenitentiaria, v. Roma.
Poetae pagani expurgandi, 3l2.
Poitiers, v. Pictavium.
Polanco, opp. in Hispania, 8^5.
— Alfonsus de, patruus Polanci, 836.
9io
POLANCI COMPLEMENTA
Polanco, Alfonsus de, nepos Polanci,
vocatus in Societatem videtur, 27,
28.
— Andreas de , patruelis Polanci,
835, 836.
— Gregorius de, pater Polanci, 836,
837.
— Gregorius de, frater Polanci, 835.
— Gundisalvus de, frater Polanci,
271; ejus uxor et filii, ibid.
— Joannes Alfonsus de, S. J., secre-
tarius etc:
I. EjUS ITINERA ET RES GE-
STAE. — A puerjtia in Galliam et
Italiam pergit, 502; in Italia ope-
rarius, 823 sqq., 829 sqq.; peregri-
natur Lauretum, aegrotante Mar-
. cello II, 580: regreditur, ibid.;
iter in Galliam cum Lainio susci-
pit, 627, 628, 838 sqq.; Tridento
Romam redit, 635; Florentiam,
jussu pontificis, venit, 571, 679;
cum Borgia in Hispaniam, Lusita-
niam et Galliam profectus, 118;
aegrotat in eo itinere, l3l, 142;
qua de causa Maceratae subsistit,
142, 716; Romam redit, i3i, 716;
in Siciliarn visitator roissus, Nea-
polim Roma proficiscitur, 3o8;
Neapolim pervenit, 309; solvere
in Siciliam exspectat, 3li, 313,
3l5-3i6; solvit, 313, 319; Messa-
nam venit, 319, 32o; inde Panor-
mum, 321; visitat ducem de Ter-
ranova, regni praesidem, archiepi-
scopum aliosque principes, 321;
Panormi et Monte Regali subsistit
primo, 343; Messanam regredi co-
gitat, 32o, 328; Bibonam adire in-
tendit, 34I; tum Lilybaeum, 339,
34I; et Drepanum, 341; Bibona
adit Polizzium, 3^6; et Calatam
Hieronam, 346, 348; inde Cata-
nam, 3^8; Messanam cupit venire
ac Rhegium, ibid.; Syracusas per-
git, 350; tum Messanam, 358; an-
tequam Catanam regrediatur ,
Rhegium cupit adire, 37 1; sed non
valens ob pestem, Catanam cogi-
tat, 369, 371 ; quo iterum pervenit,
383; ibique aegrotat, 418, 420; rur-
sus Panormum visere in votis ha-
bet, 425, 456, 484, 531; tum Mon-
tem Regalem, et Bibonam, 456;
profectus Panormum pertransit
CaJatam Hieronam, 470, 471; et
Polizzium, 485, 492; Panormum
venit, 485, 488; unde Calatam Hie-
ronam iterum cogitat, 484; Messa-
nam pergere cupit, jussa oppertu-
• rus Mercuriani, 484; Bibonam pe-
tit, 510; post creatum praepositum
provincialem Fatium , Syracusas
intendit venire, 517; subsistit pro-
pe Syracusas in villa «Carangino»,
523, 528; inde in «Tremilia», 534;
Rhegium se conferre jubetur, rol-
legium visitaturus, 515-516, 517-
518; id quod facere cupit, 462-463,
471, 519, 528, 533, 534, 535; sed
iter differre tenetur, 5i9; sin mi-
nus Rhegium , Neapolim petere
avet7 534; aegrotat Syracusis, 534-
535; sanitati restitutus, facultatem
obtineri curat Rhegium transeun
di, 535> 5^6; convalescendi gratia,
extra Syracusas it, 540; unde in
classe quadam sperat se venturum
Rhegium, ibid.; quo tandem ve-
nit, 542; ibi aegrotat, et peracta
visitatione, jam recreatus, Neapo-
lim pergit, 563; hic rursus aegro-
tat, 567; ad «Capo di Monte» vil-
lam collegii neapolitani versatur,
ibid.; Romam venire cupit, 566,
567, 569; Urbem ultimo ingredi-
tur, 567; postrema aegritudo, ibid.;
diem suum obit sanctissime, ibid.
II. Ejus munia. — Lainio ae-
grotante, munus regendae Socie-
tatis simul cum Madridio accipit,
585; professor in collegio romano,
610; assistens Galliae, Germaniae
Inferioris, Brasiliae atque Indiae,
Index phrsonarum, rerum ac locorum
911
636; superintendens collegii ger-
manici, 636, 646; secretarius S. J.
a Borgia confirmatur, 645; Borgiae
admonitor, ibid.; secretarius con-
gregationis I provinciae romanae,
689; procurator electus in II, 123;
visitat collegia Italiae nonnulla,
l33; vicarius generalis S. J., v,
I78, 295, 716; congregationem III
generalem indicit, 716; curat in-
stituta restitui in integritatem, vi,
717; nihil novi aggreditur quod ad
condenda domicilia S. J., novurn
praepositum exspectans, vi, 161,
717 sqq.; generalis praepositus
eligendus creditur, ac desideratur,
272, 295, 297; eius in electione
Mercuriani gesta, 721-722; secre-
tarius S. J. esse desinit, 308; visi-
tator siculae provinciae nomina-
tur, vi, 3o8, 317, 572; quo in mu-
nere facultatibus praepositi pro^
vincialis gaudet, 3l7; Messanae
subsistens, collegio favet, 321; ra-
tio ejus visitationis in spiritu leni-
tatis, 334, 379, 385; confessiones
audit sodalium in visitando colle-
gio panormitano etc, 34I; visita-
tionem secundo instituere inten-
dit, 342; et partim perficit, 507, etc.
datariae officinae reformationi ut
theologus interest, 669; cardina-
lem Sanctae Severinae comitatur
in visitatione canonica, 573.
III. EjUS scripta.— Libri de
Instituto, XiV, XV; de Humilitate,
ibid.; Industriae, vn sqq. xiv-xvi,
725; Commentariola, xiv, 635; Di-
rectorium confessariorum, 4; li-
bellus ad moribundos juvandos,
43o, 490; ratio examinis conscien-
tiae instituendi, 594, mortem
Ignatii narrantes litterae, 588,
592; litterae ex Gallia Romam mis-
sae, 633, 838; epistola consolatoria
ad P. Andalur, 140, etc. fcf. Indi-
ces).
IV. Ejus virtutes. — Naturae
et gratiae dona, 571-572; caritatis
causa, Bobadillam singulari modo
honorat, 322; docet subditorum
miserae conditioni indulgendum,
253; inter dissidentes sodales sicu-
los, neutram partem amplectatur
sed potius contra proprium pa-
trium affectum agat, rogatur, 4^4-
435; quod se facturum recipit, 502;
ac facile id sibi praestandum te-
statur, ibid.; visitationem pruden-
ter meditatur, 3l5; et exsequitur,
379; ejus in conservanda Societate
diligentia, V; demisse petit corri-
gi si quid errarit, 5oi; timet se ni-
mium severum haberi a siculis,
334; et ne nimii amoris patrii fue-
rit accusatus, 502; quod quidem
injuria timet, ibid.; gloriae divinae
gratia, queritur invidiam nonnul-
lorum, 536 sqq.; libere simul' ac
reverenter Mercurianum alloqui-
tur, 445-449; nepotis sui Alfonsi
vocationem in Societatem miro
spiritu pertractat, 27-28; provincia
sicula visitata, promptum se ex-
hibet atque indifferentem sive
adeundo alia loca, sive manendo
ut privatus in Sicilia, 447, 456,
472, 484, 563; jejuniis, etiam con-
valescens, se castigat, 567; absti-
nentia carnis saepe utitur, 572; ne-
que admittit refectionem singula-
rem, ibid.; ejus elogia, 570, etc.
V. Varia. — «Mercurius»voca-
tur ob elegantem sermonem, 57I;
Galliae ac Germaniae adjuvandi
sollicitus, V; contra academiae pa-
risiensis decretum agit, 581; ab
lo-natio moribundo iubetur bene-
dictionem apostolicam impetrare,
587; ipsi parentat, ibid.; collegii
alumnos adhortatur, 588; sacrum
litat in renovatione votorum, 593,
616; visitat aegrotantes sodales in
collegio romano, 600; ejus concio-
912
POLANCI COMPLEMENTA
nes, 571; cum pontifice Pio V agit
58; eidem reddit de itinere floren-
tino rationem, 685; a principibus
ecclesiasticis magni habetur, 57 [;
itidem a principe Castelli Vetrani,
573; cardinalem de Nobilibus re-
git in via perfectionis, 573; alios
cardinales ac praelatos in confes-
sione audit, ibid.; litem refugit de
possessione collegii burgensis,
150; sublata obligatione conceden-
di solemnia votaante sacerdotium,
prudentiam commendat modera-
toribus, 167; libenti animo visita-
tor Siciliae accipitur, 321; dubia
proponit solvenda de eadem visi
tatione, 310, 323 sqq., 328, 335
sqq.; exiguam facultatum copiam
ad id muneris se habere queritur,
3l7, 342-343, 445 sqq., 46') 468-
469, 483; in eis petendis importu-
nus veretur fuisse, 5o3; faculta-
tes petere dicitur quae concedi
non solent, 429; facultatibus ca-
rens, licentia quam vocant prae-
sumpta dicit se usurum, 483, 484;
id quod Romae non bene audiisse
Mercurianus monet, 529; Polanci
mansueta responsio, ibidem; no-
vum provinciae moderatorem Fa-
tium pollicetur se omni ratione
adjuturum, 517; ipsum honorari
facit, instruit, monet,-scriptis in-
formationibus donat, 526 sqq.;
purgat se de accusationibus qui-
busdam, 529 sqq.; Messana Panor-
mum veniens, sibi ac Societati
devincit magistratum Ghisulfum,
572; baronem de Spaccaformo alios-
que in Societatem cooptat, ibid.;
locum aptum collegiis messanensi
ac panormitano procurat, ut do-
mus probationis condantur, 471;
expensas suas quomodo referat,
458; aliquos sodales Romam mit-
tere cupit ob pestem siculam, 369;
exercitia Sti. Ignatii peragi ab
omnibus jubet, 345; congregationi
provinciae siculae non adest, 457;
Ribadeneirae familiarissimus di-
citur, 570; ejus nepos ignoti nomi-
nis, dux navium, 295; ejus cogna-
ti, v. L6pez de Polanco, et Polan-
co; alia, 612, 616, 685, 690, 697,
717,721, 725, 776, 801,815, 83o-
833, 835, etc.
-^v. L6pez de Polanco.
Politica quatenus fugienda, 796, 829,
83o.
Polizzi, opp., 417; scholastici S. J.,
collegiibibonensis ibi servati, 530;
Catanam transferuntur, 53o; coll.
S. J. desideratur, 4I0 sqq., 421,
349, 487-488, 491, 492, 5 '3, 573,
7o3; castellum dirutum ad funda-
tionem concessum, 494, 504; soda-
les nonnulli ipsam juvare cupiunt,
494; praeferenda ei dicitur civitas
. lilybaetana, 476; fundatio non ex-
pedit, 479; imo lectiones suppri-
mendae, 478; prioratus Stae. Mar-
garitae bibonensi collegio adnexus,
410, 439, 442, 487, 492, 493, 513.
Polonia, regnum, Societas Jesu in
illud ingreditur, 637; sodales mis-
si, 185, 195; preces pro eo fusae,
153, 155; ejus lingua, Iio; ejus
rex, v. Bathori; Sigismundus II;
varia, VII, 5, 8, 23, 35, 45, 77, 90,
Il3, 118, 153, 171, 226.
Ponce de Leon, Ludovicus, dux de
Arcos, 657.
Pongibonze, opp., 840.
Pons, opp. in Valle Tellina, coll.
S.J. restituendum, 642.
— Amasonius (sic pro Pont-a-Mous-
son), v. seq.
Pont-a-Mousson, v. Mussipons.
Pontanus, Eleutherius, S. J., 235,
6i3; vota suprema ejus, 662.
Ponte, opp. in Sabaudia, 842.
— Hieronymus de, 58.
— MerIan(nomen dubium^opp.jS^I.
Popayan, opp., episc, v. Corunna.
Index personarum, rerum ac locorum
9i3
Porcellaga, Camillus, S. J., gloriose
obit, 7i3.
Porres, Franciscus, S. J., procura-
tor Societa.is in curia hispanica,
150, 152, 212, 217, 328, 424.
Portillo, v. Ruiz del Portillo.
Portugallia, v. Lusitania.
Posnania, opp., coll. S. J. conden-
dum, 152, 153, 716; episc, v. Ko-
narski. 1
Possevinus, Antonius, S. J., con-
cionatur Lu^duni, 149; et Turno- .
nii, 706; tum Rothomagi, 648-649,
712; persecutionem patitur, 705-
706; ea liber, pro seditiosis inter-
cedit, ibid.; socius Mercuriani in
visitandis prov. Galliae et Aqui-
taniae, 72; rector lugdunensis,
279, 306 (?); et avenionensis, 652;
visitator provinciae Franciae (et
Aquitaniae?), 701; solennia vota
edit, 700: secretarius fit Societa-
tis, 3o8; varia, 65, 74, 78, 165, 175,
243, 3io, 3ll, 323, 345, 347, 377,
396, 485, 514, 564, 842.
— Joannes Bta., S. J. novitius, non
bene audit, 243, 285-287; Tolosa
educitur, 243-244.
Possonia, opp., 156.
Praedicatores, lutherani saepe in
Germania despecti, 256; v. Haere-
tici; v. et Concionatores.
Praefecti rerum spiritualium invigi-
lent sodalium mortificationem ,
544; praefecti studiorum, habilita-
tem magistrorum, et scholas, 555;
iidem nebulones animadvertant,
ibid.; eorumdem officii normae,
338; praefecti ecclesiae, caeremo-
nias apte observari curent, 543-
544; usum habeant pecuniarum sa-
cristiae, 559; sacellanos juvent at-
que incitent, 560; praefecti valetu-
dinis, 549; ministro hoc munus de-
mandari oportet, 561; concedere
possint indigentibus animi relaxa-
tionem, ibid.
POLANCI COMPLKMKNTA.-T. II.
Praemia distributa scholasticis, 129.
Praepositus generalis S. J., ejus do-
tes, 760-762, 767 sqq.; summa cura
eligendus, 772; v. Societas Jesu.
— provincialis, S. J., ejus facultates,
341 ; duplex suffragium habet in
congregafcione prov., 165-166; in
germanicis prov., v. Germania.
Praga, opp.. 57S, 648; duo pagi in
sinum ecclesiae redeunt, 292; coll.
S. J., 156; sodales in ipsum missi,
582, 587; eorum ministeria sacra,
291-293; collegium bene se habet,
°57> parentes puerorum haeretici,
institui sinuntcatholice suos filios,
664; templum S. J., 596; domus
probat. ejusdem, I02.
Prandi, Joannes Franciscus, S. J.,
8; ejus laus, ibid.
Pratum (Prato), opp., 83o.
Preces jussu Pii V a familiis religio-
sis fusae, 121; pro cessatione pe-
stis monacensis, 158; pro electio-
ne praepositi gen. S. J., 624-625;
indicendae pro Germania, 258; ju-
bentur pro ecclesia, 598, 599; et
in jubilaeo pro pace, 608; tum pro
sodalibus qui exercitiis ignatianis
operantur, 604; fundendae pro fine
particulari, 145; et pro animabus
cruciatis in igne purgatorio, 192;
pro augenda Societate, 726; et pro
conservanda, 771 ; et pro exitu
ipsius ministeriorum, 752-753; pro
electione loci aptissimi illius mini-
steriis, 754; denique pro conserva-
tione ejus candidatorum, 735.
Premislia (Przemysl), opp., foemina
princeps. collegium S. J. conde-
re cupit, Il3, 711; episc, v. Her-
bult.
Preneste (Palestrina), dioecesis, 19.
Presbyter Joannes ^Pretejane, Pres-
te Juan), 577.
Priego, marchionissa de, v. Fernan-
dez de Cordoba, Cath.
Principes, eorum benevolentia utilis
53
9H
POLANCI COMPLEMENTA
Societati, 728, 787; ministeriis
S. J. juvandi, 755; benigni esse
debent in subditos, S26; eorumque
doctrinae gerere curam, ibid.
Probationes tyronum S. J., 36, 41,
218-219; illis exercendi etiam qui
numquam tyrocinium habuerunt,
562; probatio tertii anni in Sicilia
instituenda, 391, 43l, 494; v. Do-
mus probationis; Societas Jesu.
Processiones, privilegium eas non
adeundi,3l2, 3l8, 324.
Procurator domuum S. J., ejus offi-
cii normae, 337; informandus de
expensis rectoris, 561.
Professioreligiosa,in Societate Jesn,
v. Vota; electio aptorum ad eam,
3l2, 318, 729 sqq.; quatuor voto-
rum quibus concedenda, 453, 464,
494; apti ad hunc gradum, 385;
ratio eos cooptandi, 324; cooptati
nonnisi a praep. gen. dimittendi,
349; ante ordinationem, v. Ordi-
nes sacri.
— fidei, exigi deberet ante collatio-
nem beneficiorum, 260; et ab iis
qui gradum in litteris exoptant,32.
Prosper, v. Malavolta.
Protaszewicz, Valerianus, episc. vil-
nensis, 35; coll. S. J. expetit
condi, 77.
Prussia, v. Borussia.
Psalmaeus, Nicolaus, episc. verdu-
nensis, 290, 641.
Psalmodia in choro, 155; in semina-
rio romano, 89; Societas ad eam
obligatur, v-vi; v. Pius V; Gre-
gorius XIII; sublata obligatio, 172,
181, 665-666; in honorem B. M. V.
«officium parvum», X, 169, 170,
560; die Natalis Domini, 145.
Puella obsessa, v. Obsessa; Lichten-
stein; Susanna; decepta quaedam,
corruptore liberatur, 94; duae ad-
jutae ad amplectendam vitam re-
ligiosam, 96.
Pultovia, opp., ejus capitulum (ca-
thedrale?), 153; coll. S. J., 172;
idem sacerdotum penuria laborat,
225; de hoc varia, 638, 644, 658,
664, 668; ejus templum, 156; schc-
lae pauperum, 1^3; ejus rector
mutandus, 153; coll. transferendum
Plociam, 657.
Purificatio, v. Maria, Virgo Deipara.
Quarta, census quidam sic dictus,
3l2; syracusana, 3l8.
Quercu, Henricus de, S. J., vota
edit suprema, 659.
Querubino, v. Cherubinus.
Quirinalis (Monte Cavallo), v. Roma,
domus probat. ad Sti. Andr.
Rabenstein, Joannes, S. J., 633.
Rabus, Jacobus, in sinum ecclesiae
rediens, alumnus fit collegii ger-
manici, 45.
— Ludovicus, lutheranorum prin-
ceps, 45.
Radius, v. Raggius.
Raggius, Thomas, S. J., io3, 7i3.
Ramirez, Joannes, S. J., rector coll.
salmanticensis, 29}, 653; doctoris
laurea ornatur, 679 (?).
Ramondeta, magistratus, apud Phi-
lippum II valens, 524.
Rastellus, Joannes, S. J., 37.
— Eduardus, S. J., 37.
Ratio conscientiae superioribus ex-
hibenda, 376, 406.
— studiorum phil. et theo]., 462.
— accepti et expensi, 144, 561.
Ravenna, opp., 130.
Recinetum (Recanati), opp., 2o3.
Rector collegiorum S. J., officii nor-
mae, 335, 336; provinciae quaedam
ipsi propriae, 54?, 544, 560.
Reditus ecclesiastici Societati ad-
scripti, 182 err,
Index personarum, rerum ac locorum
915
Refectio quomodo ad eam pulsan-
dum, 547; infirmorum, 549; omni-
bus communis, ibid.
Reggius, alias Rhegiensis, sive Val-
la, Alexander, S. J., primus e Ja-
ponia et India Romam redux, 221,
719.
— v. Rhegius, Petr.
Reggius (Reggio), Carolus, S, J.,
curam scholasticorum S. J. (jata-
nae gerit, 454, 455, 469-470; eidem
collegio partim praefectus, 415; in
rectorem proponitur, 465, 470; an
potius vicerector panormit. con-
stituendus?, 470; praeficitur in-
stituendis concionatoribus, 388;
ad professionem solennem admit-
tendus, 424, 467; varia, 403, 417,
459, 474-
Regulae S. J., 427; in pretio sunt, 2;
earum observatio, 340, 386; a car-
dinali de Nobilibus servantur, 573;
((communes» dictae, 610, 678; sex-
ta ex iis declaranda, 3l2, 3i8; ma-
gistri novitiorum 134: modestiae,
v. Modestia; v. et Societas Jesu
(Summa sapientia).
Reinerius, in textu Reineilo, S. J.,
155-
Relapsi, a quibus absolvi possint,
671.
Ralaxatio animi, 550; simul haben-
da, 544; a novitiis separatim, 550;
per horam usurpanda, 55 1; fami-
liaritates vitandae in ea, 561; scho-
lasticorum propria, 395; v. Confes-
sarii.
— v. Dissipatio.
Religiosi viri aliorum ordinum comi-
ter tractandi, 553-554.
Reliquiae sanctorum ex Urbe mitti
possunt, 680; in sicula visitatione
inspectae, 3^1; reliquiaria, 123,
839; v. Lignum crucis.
Remigius (pisanus?), v. Pisa.
Renata, uxor ducis Gulielmi V,
158.
Renatus, S. J., sacerdos initiatur,
576.
Renovatio votorum, v. Vota.
Requesens, Ludovicus de, dux clas-
sis, 699; commendator major Ca-
stellae, in Flandriam mittendus,
2^3; missus, 3o;; varia, 74-76.
Reservatio casuum conscientiae, v.
Casus.
Restitutio quaedam haereticis, utpo-
te haereticis, minime deneganda,
675; in bello num quis ad eam te-
neatur, 620: varia, 121, 554^ etc.
Revelationes, privatae caute creden-
dae, 780; inanis fantasiae, 201.
«Rex innocentium», honoratur ab
alumnis collegii germ., 14, 616.
Reynaldis (Rinaldi), Tarquinus de,
S. J., rector coll. interamnensis,
I02. 117, 7ii; obit., 116.
Rhedt, v. Rhetius.
Rhegiensis, v. Reggius.
Rhegium (Reggio), opp. 3lo, 32o;
coll. S. J. sacerdotum penuria la-
borat, 466; commercio Htterarum
peste exclusum, 455; acivitateju-
vatur, 442; provinciae siculae ad-
scribitur, 707; denuo neapolitanae
commissum, 7H; rector, v. Mer- ,
catus; visitator. v. Rodriguez,
Christ.; varia, 254, 414, 442, 513,
640, 683.
Rhegius, Petrus, S. J.. Senas mis-
sus, 584; ad coll. romanum venit,
ibid., 629 (?).
Rhenana, prov. S. J., condita, 639;
ejus visitator, v. Natalis; ejus
praep., v. Winck; delegatus ad
congregat. procurat., v. Berche-
lius; varia, 74, 154, 155.
Rhetius (Rhedt, Reidt), Joannes,
S. J , collegii germ. curam gerit,
577; sacris ordinibus initiatur, Co-
loniam petit, 584; a sodale furente
occisus, 475.
Rhutenum (Rodez), opp., comitia ci-
vilia, 149, 166; populus, 77; varia,
9t6
POLANCI COMPLEMENTA
299, 3oo, 722; coll. S. J., 279, 652;
rector, v. Lotharingius, Jo.
Riba, S. J., sodalis siculus, 38l, 429.
Ribadeneira, Petrus, S. J., superin-
tendens collegii rom., 646; simul
germanici ac seminarii, 2; itidem
et catechumenorum, 672; visitator
provinciae longob., 71, 700-70I;
delegatus romanae ad congr. pro-
curat., 692; et ad generalem II,
645; sacerdos initiatus, 576; Flan-
driam petit, 6oq; prospere ibidem
laborat, 583, 59I; indidem redux,
595; iterum venit Romam, 63o-
63l; varia, xi, xvt, 265, 328, 333,
57o, 579, 596, 600, 632, 635.
Ribera, Franciscus, S. J., 7; piissi-
me obit, iol.
Ricasuli, Joannes, S. J., 039.
Riccius (de Ricci), Joannes, card.,
58
Richardus, cancellarius in curia flan-
drica, 59l.
Riera, Raphael, S. J. 576, 578.
Righi, Joannes Bta., S. J., 643.
Rimelius, Stephanus, S. J., 712.
Rimini, v. Ariminum.
Rinaldi, v. Reynaldis.
.Rio, Antonius del, S. J., 605.
— Janeiro, opp., v. Fluvius Januarii.
Rios, S. J., adjutor domesticus, ca-
ptivus haereticorum, 238, 279; re-
dimitur, 721 ; v. Captivi.
Ripalda, Hieronymus, rector sal-
manticensis, 238; delegatus prov.
castell. ad congr. procurat., 692.
Ritus ecclesiae non adhibiti constan-
ter, 259.
Rivuli, opp., 841.
Robertus, S. J., Roma Patavium pe-
tit, 605; et Perusiam, 623 (?).
Rocca di Papa, v. Rupes Pontif.
Rochelle, v. Rupella.
Rodericius, v. Rodriguez.
Rodriguez, Christophorus, S. J.,
Alexandriam cum legato patriar-
chae venit, 628; Apuliam lustrat,
haereticos reducens, 639; tum Ca-
labriam, 650, 657; visitat episco-
patus plurimos, 668, 679; praep.
prov. romanae, ad militiam juvan-
dam missus, 75, 118, i96, 699; re-
ctor collegii poenitentiariae, :96;
visitator provinciae romanae, 102;
ejusdem praep., 690; tum Thusciae,
643, 646; visitat siculam et colle-
gia Catacii et Rhegii, 668; varia,
65, i32, 196, 627, 643, 059, 660,
661, 665, 675, 678, 688.
Rodriguez, Gallo, Lupus (Lope), S.
J., 7; ejus laus, ibid.
— Simon, S. J., unus e primis de-
cem Patribus Societatis, Romam
venit, 597; seditionem contra Lai-
nium reIinquit,6o4; varia, 616,801.
— S. J., rector collegii ad Trigueros,
in Indiam destinatur, 667.
Rodinus, Pantaleo, S. J., 418, 459.
Rodulfis, Nicolaus de, card., 833.
Rogel, Joannes, S. J., 678.
Rogerius, Joannes Bta., S. J., re-
ctor collegii Montis Regalis in
Sicilia, 309; munere exoneratus,
459; varia, 418, 460.
— Julius, nuncius ad regem Polo-
niae, 670.
— S. J., sacerdos anglus, obit, 214.
— S. J., magister, vir, 609 (?); diale-
cticam docet in coll. romano, 6lo,
622.
— S. J., flander, Vienna ad collegiurn
romanum missus, 608.
— S. J., sacerdos initiatur, 576.
— S. J. (adjutor domesticus?), obit,
63o.
Roglion, monasterium, v. Panor-
mum.
Rojas, Christophorus de, episc. cor-
dubensis", 6^3.
— et Sandoval. Christophorus de,
ex comitibus de Lerma, archiep.
hispalen. 247, 249, 297.
Roma, Urbs, saepissime nominatur;
sed praesertim:
Index personarum, rerum ac locorum
917
I. Templa: Sti. Andreae, v.
infra, Domus probat.; Sti. Anto-
nii, 623; SS. Apostolorum, in tex-
tu «de Sancto Apostolo», ioS, 198;
Campi Sancti, 47, 95, 680, 699;
Sti. Celsi, 197, 721; Stae. Crucis
in Hierusalem, 594; Sti. Jacobi
«Hispanorum», 583, 648; Sti. Joan-
nis in Laterano, 580, 584, 594, 596;
Sti. Laurentii, in Damaso, 16, 91,
186,700, 721; Sti. Marcelli, 623;
Sti. Marci, 38, 58; hujus canoni-
cus, v. Suetai; Stae. Mariae Majo-
ris, 17, 48, 57, 81, 614, 700; Stae.
Mariae ad Martyres (Rotonda),
112, 626; Stae. Mariae de Strata,
58; Stae. Mariae supra Minervam,
598, 612, 6l3, 615; Sti. Pauli, 594;
Sti. Petri, 3, 16, 17, 47, 48, 91, 94,
95, 98, 110, 125, 127, 196, 593, 594,
6i3, 6S6, 700, 711, 72I; hujus ca-
pitulum, Iio; Sti. Thomae Nota
riorum, 595.
II. Alia loca: Palatium Sti.
Petri, 50, 58, III; hujus Aula
Constantini, 686; Palatium ponti-
ficis, 17, 47, i83, 686, 687, 721; Da-
taria, 669; Hospitium Sti. Jacobi,
609, 629; et Incurabilium, 72I;
Praesidium pontificium militum
germanorum, 47, 48; Helvetiorum
699 ; Confraternitas « Apostolo-
rum», 50; monasterium Stae. Mar-
thae, 784; Populus (il Popolo), 666;
castellum Sti. Angeli, 616; Pons
Sti. Angeli, 197: Burgus (il Bor-
go), 50; Turris Nonae (Torre de
Nona), 598, 606; «Corte Sabella»,
carcer, 606, 615; arcus Camillia-
nus, 6lo; Platea Altieri, 326; pla-
tea Navona, 600; « Capranica »,
419; Domus «Anguli», 608; «Ban-
chi», 197.
III. Varia de Urbe: Ejus gu-
bernator, cum familia sacram con-
fessionem peragit, 606; secreta-
rius pontificius, 629; datarius, coll.
romanum S. J. visitat, 628, 629;
episcopus quidam contra Societa-
tem Iibellum edit, 639; civis in
eamdem infensus, amicus fit, 63i;
foemina quaedam resipiscit, 63i-
632; pestis grassatur, 50, 666; Ti-
beris inundatio, 607, 695; Urbs
oppugnatur, 590; turbulenter agi-
tatur, 59 1; ob id publica supplica-
tio, 593; seges candidatorum, 726.
IV. Collegium poenitentiariae
sub cura S. ].: Poenitentiaria re-
formatur, 94, 702; veteres magi-
stratus loco moventur, 109, 110;
ea committitur Societati, 109, 110,
127, 701, 71 1 ; domicilium fit ejus-
dem, III, 117, 196; collegium di-
citur, 177 etc; a pontifice laudan-
tur ejus confessarii, l83; v. Casus
conscientiae.
V. Domus professorum S. J.:
ejus praepositus, idem qui totius
Societatis, 645, 672, 690; superin-
tendens, v. Madridius; novem so-
dales in diversa loca missi, 590;
tres Lauretum, 586; hospitio acci-
pit scholasticos S. J.,inundante
Tiberi, 607; fabrica, 43; viretum,
630; templum, 4, 41-42; angustum,
aptatur dum magnum consurgit,
84, I06, 582; novum incipitur, 42,
66, 83-84, 106, 122, 6S5, 687; cla-
des in ipsius fundamentis, 42-43,
695; nomen «Stae. Mariae» habet,
177; domus nova, 586, 587; varia,
2-4, 40 sqq., 83, I05, 116, 120,
177, 179 sqq., 432; domus proba-
tionis illi adjuncta, 5. II, 85, 107,
179; pars domus novitiis destina-
tur, 641, 646; ipsi cantum chori
sustinent, 187: secundaria proba-
tionis domus esse incipit, 701 ; ob
discessum novitii turbatio, 602;
eorum magister, magistro Sti. An-
dreae subditur, 107: v. Xavier;
fratres adjutores caementarii, ibi-
dem degentes, 187.
Ql8
POLANCI COMPLEMENTA
VI. Collegium S. J.: ejus
ephemeris, 575, sqq.; orationi et
poenitentiae operantur sodales,
599; exercitia abnegationis sui
tempore vacationum, 633; vineam
adeunt scholastici, 63o, 632; Pa-
tres congregationis I comiter
agunt cum scholasticis, 597; qui-
dam ejecti ex Societate, 581; re-
ctor a P. Ignatio castigatus, 587;
publica supplicatio ex Sancto Mar-
cello in illud, 623; quatuordecim
magistri creantur, 63^; numero
alumnorum augetur, 575, 580; gra-
dus conceduntur etiam non stu-
dentibus in eodem, 679; studia
primitiva, 576, 606; lectiones in-
termissae, 600, 623; instauratae,
6lo, 648; v. Disputationes; Stu-
dia; ministeria ab scholasticis
acta, [91,578, 597,etc.;eorum con-
ciones septemdecim linguis, 190;
aliae domi, 578, 597, etc; et extra
coll., 107; iidem aliis ministeriis
vacant, 190-I92, I95, 709-710; oe-
conomica, 432, 579, 584, 663; ab-
batia prope Taurinum sita, redi -
tus praebet collegio, 651; eidem
domus a vidua commodatur, 592;
cubicula et scholarum aulae dispo-
nuntur, 609, 610; in domos alias
scholastici migrant, 609; implu-
vium «delli Marangoli», 629; fa-
brica, 44, 576; templum inaugura-
tur, 12, 64I; domus probationis
collegio adjuncta, II, 86, 650;
seorsim a collegio disponitur, 646;
novitii secundi anni, 44; schola-
stici externi, 11,86, 106, 123, 124,
189, 607, 684; congregatio maria-
na, ejusque academiae, 87; super-
intendens, v. Natalis; Olavius;
Ribadeneira; rector, v. Domenec-
cus, Hieron.; Oliverius; Romaeus;
Scherlart; superior, v. Vazquez;
minister, v. Alfonsus ab Asculo;
Manrique; Carolus, siculus; Hof-
faeus; Joannes Bta., fiorentinus;
Montoya; subminister, v. Anto
nius; varia, 2, 4, II, 44, 85 sqq.,
106, 114, 122-123, 177, 179, 187
sqq., 252, 253, 596, 600, 63o, 684
VII. Domus probationis adSti
Andreae: institui coepta, 664; «pri
maria» dicitur, 85, 701; ejus tem
plum consecratur, 43, 686; mini
steria, 43; multi in eam orand
causa se recipiunt, 126; vinea, 95
fabrica, io-ii, 177, Iy6, 707; vale-
tudo infirma multorum, 125; re-
ctor, v. Ruiz, Alf.; Vanegas; va-
ria, 2, 10, 43, 84-85, 107, 114, 121,
125-126, 177, 179, 187, 195 sqq.,
254,669, 721.
VIII. Collegium germanicum:
alumnorum pietas, l3, 577; soda-
litia quinquesub tutela B. M. V.
condita, 13, 45, 129, 198; unum ho-
rum germanis peculiare, 13-14; ab
alumnis plurium gentium frequen-
tatum, 45, 197-198; augetur, 576;
non nimium onerandum soholasti-
cis, 156; itali in eo instituti; 108;
itidem germar;i, ibid.; sacerdotes
incipiunt ex alumnis creari, 90;
alumni amantissimi Societatis, 12-
l3; quam aliqui ingredi cupiunt,
14-15, 45-46; cooptati, 91. 129, 198,
577, 629; ad vitam religiosam non
alliciendi, 619; neque impediendi,
ut eam amplectantur, 621; ut do-
mestici in spiritualibus curari pos-
sunt, 614; monita illis data, 623;
bene alendi, 61S; «regem» eligunt,
honorantque, 14, 616; alumnus sin-
gularis ingenii, I09, I98; studia,
14, 45, 90, 198; praemia collata,
90; conciones ab alumnis haben-
dae, 623; tragoedia de Sta. Catha-
rina agitur, 660; tumultus ob co-
moediarum actionem, 710; ephe-
meris de collegio, 610 sqq.; do-
micilii mutatio, I08, 609, 7 [3; re-
stituendum (?) jussu Pauli IV, 627;
Index personarum, rerum ac locorum
919
oeconomica, 626; cervus recreatio-
ni destinatus, famulum persequi-
tur, 15; quidam theologus hispa-
nus in eo degens, 6l3; insignis vir
in eodem commorari cupiens, 614;
alius ejusdem voti, ibid.; dumus
probationis illi adjuncta, 108, 647,
651, 652; sacerdotes quidam can-
didati S. J. illuc missi, 652; hor-
tus curandus, 618; foeminarum
obtutibus occludendus, ibid., 619,
620; superintendens, v. Polancus;
Ribadeneira; Toletus; rector, v.
Magius; varia, 2, 12, 45-46, 8r, 89-
91, I07-I08, 128 sqq., 177, 197
sqq., 622.
IX. Aliae domus sub cura So-
cietatis: Seminarium germanorum
et septentrionalium instituendum,
690-69I.
Seminarium clericorum, 637;
«pontificium» dicitur, 177; ejus
exercitia et institutio, 128; con-
gregatio mariana, 89; sodalitia si-
milia iis quae coluntur in colle-
gio germ., 46; domicilia mutata,
109, 713; alumni cogitantes Socie-
tatem, 16, 46; eorum duo admissi,
197; superintendens, v. Goysso-
nius; rector, v. Peruscus; mini-
ster, v. Righi; varia, 2, 15-16, 46,
88-89, 109, 197.
Domus catechumenorum, 663;
etiam quod ad mores commissa
Patribus, 671; ejus protector, v.
Sirletus; varia, 2, 16, 46-47, 91,
II3-1 14, 122.
X. Povincia S. J.: 179, 185;
ejus praepositus domuum romana-
rum curam gerit, 690; domus pro-
bationis, v. supra, n. VII; civitas
Sti. Angeli; prima congregatio,
689; secunda, 123, 191, 204; dele-
gatus prioris, ad congr. procurat.,
v. Ribadeneira; posterioris, v. Po-
lanco; ejus litterae annuae, 176
sqq.; cum provincia thusca in
unam coalescit, 2, 672; et tres vo-
cales ad generalem congr. mit-
tet, 672; visitator , v. Rodriguez
Christ.; praep.,v. idem; Ruiz, Alf.
XI. Res commuses Societa-
Ti: ejus domicilia, 2 sqq., 3o sqq.,
39 sqq., 80 sqq., 97, ioo-iol, 104
sqq., II6-II7, 119 sqq., 176-177;
sedes praepositi gen. ejusque mi-
nistrorum, 179; novitii admissi,
104, 185; etc; vita functi sodales,
Il6 sqq., etc; procurator, v. Pe-
trarcha; stipes elargitur, 709; mi-
nisteria, 2, 16-17, 47-49, 644; in
hospitiis, monasteriis et carceri-
bus, 95; pro infectis peste, 51, 69I;
missiones extra Urbem, 51 sqq.,
125, 184, 679, 699, 721; in classe
contra turcas, lo3; in Peruviam
missi, 723; quatuor sodales Urbe
egressi, 597; et plures, 23, 35-36,
71, Ioo, 102 sqq., Il8, 185, 649,
665.
Romaeus, Sebastianus, S. J., rector
collegii rom., sacerdos initiatur,
576 (?); officium coqui jubetur exe-
qui, 581; scholasticos adhortatur
ad prudentiam in loquendo de re-
bus politicis, 590; varia, 578, 588,
594, 600, 610, 617, 625; rectoris
onere liber, ob valetudinem, 684.
Roman, Alfonsus, S. J., praep.
prov. Aragoniae, 646, 662, 666.
Romanus, v. Elianus.
Romena, Vincentius, S. J., 4I7> 459>
466, 482, 505.
Ross, opp. in Hibernia, 97; ejus
episc, v. 0'Herlihy.
Rostanus, S. J., sacerdos creatur,
175-
Rothomagum (Rouen), opp., 648;
coll. S. J., conditur, 78.
Rotunda (Rotonda), v. Roma, n. I.
Rovasius, Benedictus, S. J., 418,
459, 482.
Rozdrazovius, Stanislaus, S. J., re-
ctor collegii plocensis, 646.
920
POLANCI COMPLEMENTA
Rubies. Vincentius, S. J.,olimchi-
rurgus, 398.
Rubiola (in textu Rouioels), Hiero-
nymus, S. J.. sacerdotio initiatus
Senas mittitur, 584; valedicens
Ignatio Parenti, ab eo admonetur,
ibid.; rector collegii florentini, 678;
senensis, ibid.
Rueda, S. J., rector collegii lucro-
niensis, 238.
Ruiz, Alfonsus, S. J., nuncupat vota
solennia, 666; magister novitiorum
ad Sti. Andreae, 134, 646, 70!; re-
ctor ejusdem domus, 701; praep.
prov. romanae, 134.
— Antonius, S. J., 38.
— Petrus, S. J., 682.
— del Portillo, Hieronymus. S. J., in
Americam missus, 667, 684.
Romoldus, S. J., ln coll. romanum
venit, 582.
Rumuldus (idem qui praeced.?), in
collegio rom., 617.
Rupella(La Rochelle), arx, oppugna-
tur, 61, 73, 78, 240, 263, 294, 721.
Rupes Pontificis (Rocca di Papa),
opp., 699.
Ruremunda(Roermond),opp.,episc,
v. Lindanus.
Russia, reg. subjecta ditioni Polo-
niae, 8; coll. S. J. petitur, 80; va-
ria, 81, Ii3, 225.
Rusticuccius (Rusticucci), Hierony-
mus, card., 200.
Rutenum, v. Rhutenum.
Rutgerus, S. J., Roma Pragam pro-
fectus, 583; v. Rogerius (?).
S
Sa, Emmanuel. S. J., Bibliis sacris
emendandis intendit, 700; super-
intendens trium collegiorum rom.,
672; concionator apud pontificem,
119; Laureto Romam venit, 609;
docet in collegio rom., 610; invi-
tatur ad germanicum, 629.
Saavedra. Petrus de, S. J., 132, 675"
Sabaudia (Savoie), reg., 401, 842;
dux, v. Emmanuel Philib.; ducis-
sa, v. Margarita.
Sabella, v. Roma, n. IT.
Sabellus, Jacobus, card., vicarius
pontif., 184; protector seminarii
rom., 88; varia, 21, 81, 91, 637.
Sacchinus, Franciscus, S. J., 570,
574-
Sacerdotes, S. J., reverendi ab iis
qui non sunt, 549; serius surgen-
tes non exeant ante finem oratio-
nis, 543; officiis domesticis inser-
viant, 547; benigne alics tractent,
549; sepeliendi cum alba sacerdo-
tali, 550; nondum in gradum co-
optati, an novum ordinem effor-
ment, 457-458; externi quidam,
sodalium S. J. examini subjecti,
554; v. Ordines sacri.
Sacramenta, eorum frequentia, 80,
89, 34 r; quatuor, uno die accepta
a tyrone S. J., 665.
Sacramentarii, haeretici, 706.
Sacramentum, v. Eucharistia.
Sacrarium inaurandum, 329.
Sacnstae, curent ne domestica nar-
rent externis, 552.
«Sacristanus minorn (sodalis S. J.?),
Roma abit, 591.
Sadoletus, Paulus, episc, carpento-
ractensis, 149, 843.
Sagae quaedam suis praestigiis di-
cuntur P. Schorichium laedere,
23l.
Sagerius, Carolus, S. J., 637.
Saggerus, Nicolaus, S. J., 165.
Saglianus, Desiderius, S. J., 460.
Saint Cloud, v. Sanctus Claudius.
— Germain, v. Sanctus Germanus.
Salazar, Petrus de, S. J., rector col-
legii marciensis, 673.
Salernum (pro Falernum?), 624.
— abbas, ejus civitatis, 842.
Salinas, Maria de, mater Polanci,
837.
Index personarum, rerum ac locorum
921
Salmantica (Salamanca), opp., con-
cilium provinciale episcoporum de
Societatis institutis rationem pe-
tit, 653-, coll. S. J., 593, 649; ipsum
academiae adscriptum, 715; re-
ctor, v. Ramirez; Ripalda.
Salmeron, Balthasar, S. J., ad coll.
romanum venit, 591.
— Alfonsus, S. J., unus e primis de-
cem Patribus Societatis, Rpmam
venit (an. 1554), 580; ex legatione
polonica redux, 584; et ex belgica
(perperam in textu «polonica»),
590; mortem Sti. Ignatii sciens,
lacrimis diffluit, ibid.; Flandriam
secundo petit, 609; regreditur Ur-
bem, 624; concionatur in templu
S. J. romano, 626; Neapoli venit
Romam ut officio fungatur vicarii
absente Lainio, 627.631, 632, 635;
Tridento se Romam, 635; Venetiis
rogatu ducis relinquitur, 636: con-
cionaturcum laude, 640; conciona-
tur et Senis, 584; tum apud ponti-
ficem, 64, 94, 698; desideratur a
duce Sabaudiae, 841; ejus opera
hermeneutica, 3l4; ad congr. II
venit, 645; varia, 65, 98, 265. 3o9,
3lo, 3l6, 463, 466, 568, 615, 646,
699.
Salonica, v. Thessalonica.
Salus proprii spiritus curanda, 777
sqq.
Saluzza, opp., 84T.
Salvator, S. J. scholasticus, 63.
«Salve, Regina», antiphona, 102.
Salvus (Salvo), Joannes, S. J. (alter-
uter ex sequentibus?), Roma Lau-
retum petit, 583.
— Joannes, S. J., sacerdos, Panormi
degens, 3^2; e Societate dimitten-
dus, 514.
— Petru, Joannes, S. J., Romam ve-
nit, 254; iterum venire cupit, 404,
54I; permittitur, 564, 566, 568.
— Vitus, Joannes, S. J. sacerdos,
Panormi, 309.
Samaniego, S. J., in Indiam incli-
nat, 222.
Sanchez, Baptista, S. J., obit san-
ctissime, 178-179, 718.
— Blasius, S. J., 421, 439, 460, 491,
536.
— Gaspar, S. J., in Sicilia, 377, 411,
418, 421, 423, 426, 438, 460, 475-
476, 491.
— Gaspar, S.J., admonitor et super-
intendens collegii matrit., 217;
Roma mittitur Maceratam. 713 (?).
— Petrus, S. J., rector salmantic-
coll., 27.
Sancta Catharina, templum, v. Au-
gusta.
— Crux, marchio hujus tituli, v. Ba-
zan.
— Elisabeth, monasterium, v. Mes-
sana.
— Flora, cardin. , v. Sfortia.
— Flora, comes de, 72, 699.
| Juliana (Santillana), v. Asturiae.
— Lucia, Georgius de, episc. Malac-
cae in India, 688.
— Margarita, sacerdotium, v. Poliz-
zi.
— Maria della Grotta, v. Lilybaeum.
— Maria della Matina, v. Stus. Mar-
cus, opp.
— Maria del Passo, v. Tibur.
— Severina, card., v. Sanctorius.
Sanctimoniales quatenus tractandae,
786; quaedam incendio liberantur
ope B. M. V., 207.
Sanctitas, in quo reponenda, juxta
P. Natalem, 622.
Sancto Angelo, Alexander de, S. J.,
adjutor domesticus, vota ultima,
665.
Sancto Germano, Franciscus de,
S. J., militum capellanus, 699.
Sanctorius, Julius, card. Stae. Se-
verinae, 573.
Sanctus Andreas, opp., 842.
— — v. Roma, n. VII.
— Angelus, opp., 659; domus probat.
922
POLANCI COMPLEMENTA
S. J., 76, 680, 684, 704; ejus rect.,
v. Bonis.
Sanctus Angelus, card. , v. Farnesius,
Rain.
— Antonius, coll. S. J., v. Olisipo.
— Audomarus (Saint Omer), opp.,
episc, v. Americourt; coll. S. J.
142, 677, 688, 702, 707, 715; re-
ctor, v. Angelo.
— Bartholomaeus, opp., 842.
— Blasius, templum B. Mariae ad
Stum. Blasium, v. Mons. Politia-
nus.
— Claudius (Saint Cloud), palatium
regis Galliae, 842.
— Clemens, card. sic dictus, 534.
— Georgius, card., v. Capiteferreo.
— Germanus, opp., 842.
— Gregorius, mons pietatis, v. Ge-
nua.
— Udefonsus, monasterium, v. Bur-
gi-
— Jacobus, opp. in Gallicia, v. Com-
postella.
— Jacobus, prioratus, v. Burdigala.
— Joannes de Maurienne (Moriana
in textu), opp., i3o, 842.
— Joannes, v. Sanjuan.
— Julianus, v. Sanjulian.
— Marcellus, abbas et fratres, mona-
sterium, 6l3.
— Marcus, opp. in Calabria, abbatia
«Sancta Maria della Matina», 662;
domus probat. S. J. offertur, ibid.
— Niculaus, templum, v. Burgi.
— Orestes, opp., 643, 699, 721.
— Pantaleo, insula prope Lilybaeum,
338.
— Petrus de Casellis(Caserras), prio-
ratus, v. Barcino.
— Petrus Martyr, v. Toletum.
— Salvator, opp. in Brasilia, domici-
lium S. J., 642; domus probat.
ejusdem,"697.
— Salvator, abbatia in Italia, [93.
— Sixtus, opp. in Calabria, 650.
— Solutor, abbas loci ejus nominis,
legatus ducis Sabaudiae in Urbe,
690.
Sanctus Solutor, abbatia, Societati
offertur, 690
— Spiritus, opp. (?), prope Avenio-
nem, 60, 700.
— Thomas, insula, 688.
— VigiJius, v. Senae, coll. S. J.
— Vincentius, opp. in Brasilia, do-
micilium S. J., 684.
Sanderus, Nicolaus, theologus lo-
vaniensis, 98.
Sandoval et Rojas, Franciscus, mar-
chio IV Dianii, comes de Lerma,
246.
Franciscus, marchio V Dianii,
dux de Lerma, 246-247.
Sanguineus, Jacobus, 668.
— Lelius, S. J., pontificem pro occi-
sore patris sui rogat, 668; militi-
bus auxilium ferens, heroice obit,
73, 81,699.
— Paulus (praecedentis pater), 668.
Sanjuan, S. J., rector domus ogna-
tensis, 238.
Sanjulian, Joannes de, S. J., 223.
Santander , provincia Hispaniae ,
835 .
— Ludovicus de, S. J., rector sego-
viensis, 641.
Santillana, v. Austriae.
Saona (Savona?), opp., 38l.
Sarcina, ea onusti non incedant pu-
blice sodales, 548.
Sardinia, insula, 314; collegii S. J.
desiderantur, 638; canonicus ejus
nationis, alumnus insignis Socie-
tatis, 199; collegia S. J. provin-
ciae Aragoniae adscripta, 663;
provinciae visitator, v. Victoria;
assistens pro ea, v. Palmius; vice-
praep., v. Pinas; studia in ea fo-
venda, 36.
Sardo, Antonius, S. J., 326, 345,
38o, 404, 462, 474, 518, 535.
Sarracenus, Joannes Michael, card.,
671.
Index personarum, rerum ac locorum
923
Sarranus, Georgius, S. J., delegatus
provinciae lusit. ad congregatio-
nem procurat., 692:, praep. prov.,
ejusdem, adire congregationem
III gen. non potest, 224, 228-229.
Sarzana, Jacobus, S. J., 459.
Sassaris (Sassari), opp., 651; coll.
s. J.,694, 715-716.
Satalia, Gaspar, S. J., rector calata-
hieronensis, 459.
Savonarola, Hieronymus, O. P., et
ejus asseclae, 829.
Saxo, v. Joannes, saxo.
Saxonia, reg., 82.
Scalae, altarium Siciliae plures ha-
bent gradus, 489; eas construendi
facultas petitur, 344; haec petitio
non necessaria, 345.
Scarga, S. J. sacerdos, 226.
Scarperia, opp., 840.
Schaumberg, Martinus de, episc.
eystettensis, 688.
Schedula in confessionis testimo-
nium, iio.
Schena, Franciscus de, S. J., adju-
tor domesticus, vota suprema edit,
665.
Scherlart, alias Charlart, Quintinus,
S. J., rector collegii rom., 576,
589; Tornaci scholasticis S. J.
praeest, 589; ibidem strenue labo-
rat, 590; ejus obitus et laudes,
589- "
Schismatici, eorum reductio procu-
ratur, 3i, etc.
Scholae catholicae promovendae in
Germania, 261; ordinariae, quanrT
diu habendae, 166; v. Studia.
Scholastici, S. J., eorum regulae,
338, 396; revereantur magistros,
550; in studiis non veterascant,
743; renovare vota teneantur, IX;
ferventi spiritu se exercent, 187-
188; macerationibus utuntur, li;
et v. Roma, n. VI; eorum institu-
tio, ix, x, 739; «approbati» dicti,
incipiunt cooptari, atque in catalo-
gum redigi,676; an possint heredes
aliquo pacto esse, 338; villam ad-
euntes, aliquem moderatorem ge-
rant, 547; libros poetarum legendi
facultas, 425; ex quavis provincia
duo Romam mittendi, 5II; in col-
legio romano tempore vacationum
ministeriis atque exercitiis proprii
contemptus se tradunt, I06, 107,
122 etc; degentes in collegio poe-
nitentiariae, III, 196; quidam in-
vitati ad disputationes scholasti-
cas in monasteriis, 123; quomodo
dimittendi e Societate, 349; in pro-
vincia sicula approbandi, 385, 457;
non nimio numero accipiendi, 520;
animi relaxatio indigentibus con-
cessa, 551; quidam in Polancum
invide invehitur, 537-538; alius in-
juriis ac flagris Romae lacessitus,
patienter id fert, 188-189; v. Rela-
xatio animi; Vota.
Scholastici externi in collegiis S. J. ,
eorum regulae, 398; virtute et lit-
teris imbuendi, 555; potissime do-
ctrina christiana, 556; in collegii
utilitatem non nimium adhibendi,
554; in collegium se recipientes
die vacationis, 396, 462; juvandi,
ut seges candidatorum, 727; in-
signes quidam, in contubernium
scholasticorum S. J. admittendi
aliquando, 728.
Schorichius, alias Scorigius, Petrus,
S. J., doctor creatur. 584; concio-
natur Romae ad Campum San-
ctum, 699; ejus labores in badensi
marchia, 230 sqq., 720; varia, 233,
642.
Sciacca, alias Xacca, v. Thermae
Selinuntinae.
Scipio (S. J.?), magister, Neapoli
Romam venit, 585.
S. J., ad coll. romanum venit,
591-
Scipman, Jacobus, S. J., 214.
Sclavonia, reg., ejus lingua, 110.
924
POLANCI COMPLEMKNTA
Scotia, reg., nuntius apostolicus, v.
Gaudanus.
Scottus, Bernardinus, card. tranen-
sis dictus, 634.
Scriptura sacra, ejus studium fo-
vendum, 43o, 509.
Scripturae publicae, sive tituli do-
muum S. J., 558, 560.
Scrupuliin agendo vitandi, 621, 622.
Sebastianus, rex Lusitaniae, preces
Societatis pro se flagitat, 237; ro-
mani collegii benefactor, 215; et
missionariorum Brasiliae, 642;ejus
matrimonium agitur, 66, 67; prae-
ceptor ipsius, v. Consalvius; va-
ria, 32, 223-224, 236-237, 594, 644,
671, 689, 712.
— S. J., germanus, adjutor domesti-
cus, suprema nuncupat vota, 665.
— S. J. sacerdos, prorector collegii
tolosani, 243.
— S. J., v. Cocolina.
— S. J., v. Romaeus.
Secura (Segura), opp., co]]. S. J.,
112, 704-705; conditor et ejus
filiae, 714.
Sedanum (Sedan), opp., 719.
Sedes Apostolica, summae venera-
tioni Societati est, 603, 604 etc.
Sedgrave, Patritius, 214, 3oo.
Segovia, opp., coll. S. J., 239; scho-
lae clausae, 715; rector, v. San-
tander.
Seguntia (Sigiienza), opp., de colle-
gio S. J. agitur, 702, 719-720.
Segura, Baptista de, S. J., rector
vallisoletanus, in Floridam mis-
sus, 678.
Seidel, Seydel, S. J., 614, 627.
Seminarium clericorurn, sub cura,
S. J., v. Mediolanum; Mons Re-
galis; Roma, n. IX; etc.
Senae (Siena), opp., 39; templum
Sti. Petri, 840; orphanotrophium,
209; gubernator, 209; nobiles ci-
vitatis, 209.
— Collegium S. J., templum Sti. Vi-
gilii optat, 840; ei hoc adscribitur,
680, 694; tum abbatia ad Quar-
tum, 694-695; r.onfraternitas viro-
rum in eo exstans, 208; scholae,
209; a Lainio invisitur, 840; re-
ctor, v. Majoribus; Rubiola; varia,
23, 97, i77> 208-209, 589, 680, 840.
Sententiae, v. Longobardus.
— pietatis, schedis mandatae, et so-
dalibus sorte distributae, 576.
Sepulchrum D. N. J. Ch., sodalitium
in ejus honorem, 577
Sepultura in templis nostris, 407,
437, 446-447, 472, 477, 489, 491.
Serica, Bernardinus de, S. J., adju-
tor domesticus, 404.
Sermo, v. Conversatio.
Sermonetta, Franciscus, S. J., 583.
Serranus, v. Sarranus.
Servi Dei, quadruplex eorum ordo
per visum ostenditur, 814, 821.
Sessa, v. Fernandez de C6rdoba.
Sfortia, Guido Ascanius, card. Stae.
Florae, 58, 62, 607, 637.
Sgariglia, Alfonsus, S. ]., rector col-
legii florentini, 678; et maceraten-
sis, ibid.
Sguarciafico, v. Squarciafico.
Sibilla, Angelus, S. J. , rector coll.
bibonensis,cum scholasticis trans-
fertur Polizzium, 459.
Sicilia, regnum, 64, 66, 83, 112, ri8;
pestis ibi grassatur, 428 etc; ex-
stinguitur, 469, 54 1 etc; ejus gens
nimio ardore animi distinguitur,
538; variae civitates collegia S. J.
exoptant, 79; penuria episcopo-
rum, 528; comitia regni, 327, 333;
ipsius praeses locum regis gerens,
v. Arag6n et Tallavia; magna cu-
ria, 53o; regii ministri, 60; consi-
liarius regius quidam, 464; praeses
regii patrimonii, 572; magister ta-
bellariorum, 464; scriptor de ejus
rebus, v. Passellus.
— prov. S. J., res Societatis bene se
habent, 469; observatio illius in.
Index personarum, rerum ac locohum
925
stitutorum, 428; consuetudines,
480; ratio conscientiae, sexto quo-
que mense, 395; conjnnctio sicu-
lorum sodalium cum hispanis, 322,
392, 43l, 433-434; tituli magistri
aut doctoris num sint necessarii ad
aperiendas quasdam litteras apo-
stolicas. 52I; pestis tempus diver-
sam gubernationem exigit, 533;
duo parvi abusus, Polancq prae-
bent occasionem doloris, 537; re-
media providenda provinciae ma-
lis, 538-539; informationes Fatio a
Polanco dantur, 527-528; domus
professorum erigendae, 3l2, 318,
324, 377, 390-391, 497; potius mul.
tiplicandaequam collegia, 427; sed
haec maxime desiderantur, 498;
collegiorum historiae Romam mit-
tendae, 309; eadem visitata, 383
etc; collationes spirituales in eis-
dem institutae, 573; eorum oeco-
nomica curantur, 3^3, 447 sqq.,
censibus ea non oneranda, ^83;
eorum benefactores, 44I sqq., 453,
478-479, 521-522; v. Philippus II;
omnia collegia egent aedibus per-
fectioribus, ac templis, 389; no-
vas domos novave collegia condi
non oportet, 377, 520; rnulti soda-
les e provincia exire cupientes,
385,399sqq.,49r,5'i etc; ii pau-
lisper quiescant, 477; aliqui soda-
les nondum studia absolverunt,
385-386; alii non conservandi in
Societate, 332; eorum major nu-
merus quam qui ali possit esse di-
citur, 311, 472; sodales illuc missi,
185, 581 etc; duo inde in classem
contra turcas, 118; Polanci visita-
tio, 3o8sqq., 328, 453 sqq.; eadem
proficua creditur, 485, 522 etc-;
quo pacto geratur, 413-414; potius
internam reformationem exspe-
ctat, 435, 454; ratio de ea petitur,
429-430; et redditur, 38 4 sqq., 452
sqq.; diuturnior eadem videtur,
472; studia theologica inchoantur,
23; eadem et philosophica ordi-
nanda, 391 humaniorumlitterarum
fovenda, 371-372, 392; stholastico-
rum relaxatio die dominica, 395-
ejus praepositus socio indiget,
3ll, 393; vicepraepositus consti-
tuendus, 460, 514; v. Carminata;
quis ei praeficiatur non facile re-
peritur, 467; assistens pro ea,
v. Madridius; Palmius; visitator,
v. Domeneccus, Hieron.; Monto-
ya; Polancus; Rodriguez Christ.
praepositus, v. Domeneccus; Mon-
toya; Fatius; elenchus rectorum,
453, 458 sqq., 477; tum consulto-
rum et admonitorum, 394. 43r,
453, 458 sqq., 477, 495; quinam-
apti censeantur consultorum offi-
cio, 460; congregatio prov., 312;
ea^difficile cogenda, 423, ^64; ce-
lebratur, 469; delegatus ejus ad
congr. procurat., v. Cassinus; vo-
cales in congr. III gen., 254, 299;
varia, 72, 175, 388, 588.
Sigillum, v. Confessio.
Sigismundus II, rex Poloniae, colle-
gio vilnensi suam bibliothecam
donat, 170, 171; varia, 643,644.
Silveira, Gundisalvus, S. J., 702.
Simberger, Cornelius, S. J., 9.
Simeon, v. Monforte.
Simon, Stus. Ap., 591, 609, 63^, 639.
— S. J., borussianus, ad coll. roma-
num venit, 595.
— S. J., pedemontanus, adjutor do-
mesticus, 39.
— S. J., Roma Siciliam petit, 577.
— v. Fridelius.
Simoneta, Ludovicus, card., 634.
Sinae, reg., 221-223, 688; episc. de
Societate illuc mittendus, 657;
Oviedo transferendus ex Aethio-
pia, 659; v. Oviedo.
Sirletus, Gulielmus, card., 46, 688,
690.
— Hieronymus, S. J., 460.
926
POLANCI COMPLEMENTA
Sitticus de Altaemps, Marcus, card.,
co]]. S. J. Constantiae cupit con-
dere, 661.
Slesia, reg., 80.
Societas Jesu, arcano vocabulo «uni-
versitasn appellatur, 467; ejus ra-
tiogubernandi amoris potius quam
timoris, 737; ejus instituta in lu-
cem edenda, candidatorum gratia,
728; industriae ad eam augendam,
725 sqq.; et ad conservandam,
734 sqq.; tum ad ejus scholasticos
instituendos, 739 sqq.; et ad soda-
les dispertiendos, 753 sqq.; deni-
que ad perficiendos, 770 sqq ; ipsi
in spirituali vita juvandi, 744 sqq.;
regulae «Summae sapientiae» di-
ctae, 427, 435, 455, 505, 538, 539;
eaedem typis excusae, 134; insti-
tutio practica operariorum, 748
sqq.; regulae corriguntur, 4; ordi-
nantur normae officiorum, ibid.;
ratio peculiaris ejus in operando,
455; ejus institutum, paululum
mutatur, v. Pius V; restituitur, v.
Gregorius XIII; Societas pro ec-
cJesia laborat, 49 etc; inter ordi-
nes mendicantes adscripta, 1 19; a
sodabbus diligenda, 731; pro ipsius
negotiis preces indictae, 597-599;
6o3; ejus conditores magni facien-
di, 617; tempore mortis Parentis
Ignatii, quot et quae ejus provin-
ciae, 588; Borgia moderante, novo
animatur spiritu, 646; persecutio-
nes patitur, 70, 6^7, 644; ambitio.
nis accusatur, 21 r; et avaritiae,
ibid., 274-275; ejus nomen in Gal-
lia per Augerium clarescit, 637;
laudatur a Carolo IX, 240; regi Se-
bastiano apprime cara, 236-237;
tum cardinali infanti Lusitaniae,
229; ejus sodales veraces a pontifi-
ce praedicantur, 183; ejus collegia
desiderata, 24 etc; privilegia et
gratiae apostolicae, 119, 170, 658,
etc; quomodo haec communican-
da> °75i moderatrix cujusdam coe-
tus lusitanorum esse nequit, 159-
160, 283 sqq.; perturbatur a Boba-
dilla et Cogordano, etc, 598, 602-
6o3; ejus beneficia ecclesiastica,
non nimia, 184; gravia peccata, si
quando fuerint, num satis punian-
tur delinquentis ejectione, 266; ejus
apostatae, 3l2; sodales in Cartu-
siam transire cupientes, 674; extra
domus apud principes manere so-
dales vetantur, 63.6; praepositi ge-
neralis jussa non facile mutanda,
217-218; eligendus in hoc munus
mortuo Borgia, I04, 145, 152 -153,
171, 172, 185, 212, 214, 229, 249,
271, 294-295, 3o3, 305, v. Polan-
cus; electi, Ignatius Stus.; Lai-
nius; Borgia; Mercurianus; Aqua-
viva; Vitelleschus; assistentes
creati, 645; commissariorum offi-
cium tollitur; 646; secretarius, v.
Polancus; Possevinu*; visitatores
triennales oporteret eligere, 266;
procurator generalis, 3l2; v. So-
lier; ejus congregationes, v. Con-
gregatio; v. et Ministeria; etc
Sodomitae, Romae puniuntur, 615.
Soldo, Organtinus, S. J., rector lau-
retanus, in Indiam pergit, 667,
668.
Solier, Ferdinandus, S. J., procura-
tor Societatis, solennia vota edit,
700.
— Ferdinandus, archipresbyter sego-
viensis, coll. S. J. condit, 641.
Somasca, ejus ordinis Patres cum
Societate conjungi volunt, 841.
Sommalius, Henricus, S. J., 235.
Sommervogel , Carolus , S. J. ,
script., xi.
Somnus diuturnior, sanitatis causa,
scholasticis S. J. concessus, 600,
63o.
Sonnius, vir quidam, magister, 624,
627.
Saphia , castellana voicinensis, in
Index personarum, rerum ac locorum
927
Russia, collegium S. J. cupitcon-
dere, 226, 707; idque Jaroslaviae
potius quam Leopoli aut Premis-
liae, 711. .
Sorianus, v. Surianus.
Sosa, palatium, v. Ebora.
Sctomayor, Eleonora de, comitissa
de Niebla, 656.
Sotuellus, Nathanael, S. J., 725.
Sotus, Petrus, O. P., collegii rom.
disputationibus adest, 634; cum
socio idem collegium invisendo
honorat, 63l.
Spaccaforno, baro de, v. Statella.
— opp., novitii messanenses S. J.
illuc transferendi, 518.
Spatafora, Hieronymus, olim e S. J.,
fugitivus, 379.
— Innocentius, S. J., magister novi-
tiorum, 692.
Specianus, Caesar, episc. novarien.
et cremonem., 160-162.
Specie (sic textus), v. Spedia.
Spectacula a sodalibus fugienda,
796; v. et Aretium.
Spedia (Spezia), portus, 328.
Spes, Michael, S. J.,magister novit..
65I; in auxilium militum venit,
699.
Spinellus, Bencius, episc. Montis
Politiani, coll. S. J., instaurari sat-
agit, 34.
Spinola, referendarius romanus, col-
legii S. J. benefactor, 661.
Spinoza (Espinosa), Didacus, card.,
i32, 702, 719.
Spira (Speyer1, opp., coll. S. J. de-
sideratur, 641, 66l; conditur, 7o3.
Spoletum (Spoletc), opp., coll. S. J.
exoptatur, 35, 78, 650, 702; ei
condendo domus donata, 640.
Stanislaus S. J. sacerdos, Pultoviae,
657.
— Stus., v. Kostka.
Statelia,Blascus, S. J.,baro de Spac-
caforno (olim dictus Ispicae Fun-
dus), seneschalius regni Siciliae,
beneficus Societati, 518, 572; eam
ingreditur, 572; ejus filius novitius
S. J., v. seq.
Statelia, Vincentius, S. J. novitius,
^ 518, 525, 572.
Stationes romanarum ecclesiarum,
595; earum cultus a Lainio propu-
gnatur, 618.
Stephanonius, Franciscus, S. J.,
667.
Stephanus, Stus., protomartyr, 615.
— S.J.. socius Magii, ab haereticis
impetitus, 709.
— Franciscus, S. J., valentinus, ad
coll. romanum venit, 635.
Stiria, reg., Il3, IT9.
Storella, Alfonsus, S. J., 702.
Strada(de Estrada), FranciscusS. J ,
63l.
Strano, Paulus, 5. J. adjutor dome-
sticus, 404.
Striges, v. Sagae.
Strigonia, reg., coll. S. J. petitur,
79-
Stronguli, opp., episc, v. Orsinis.
Strozzius (Strozzi), Alexander, civis
fiorentinus, 83o-832; ejus avuncu-
lus, 832.
— (de Strozziis), Laurentius, card.,
coll. S. J., condi curat, 649.
Studia scholasticorum S. J., 739
sqq.; romana, 8$-Sg, 123, 124; haec
renovantur, 189, 592; incremen-
tum accipiunt, 575; moderamini
subjecta, 605; intermissa, 606; in-
staurata, 610; reformata, 65I; dis-
putationibus fota, 86; in Gallia,
147-I48; in Sicilia, 3l2, 3l8; haec
ordinanda, 43o; ordinata, 386; li-
bri ad studia humaniorum ibidem
adhibita, 399; v. Sicilia, prov.
S. J.; v. et Roma, nn. VI, VIII,
IX.
Suarez, Didacus, S. J., 645, 675;
rector messanensis, 723.
— Ferdinandus, S. J., 6; in Indiam
pergere cupit, 403 (?).
928
POLANCI COMPLEMENTA
Suarez, Joannes, S. J., vocalis ele-
ctus ad congregationem III gene-
ralera , 238; captivus haeretico-
rum, 281, 294; Lugdunum pretii
redemptionis causa venit, 278, 3o6;
redimitur, 721 ; iter ei prosequen-
dum, 299, 300, 3o3; Romam per-
venit, 299; visitator provinciae
tolet., 709; v. Captivi.
— S. J. sacerdos, in Sicilia, 418.
— de Figueroa, com.es de Feria (in
textu dux), 583, 591, 705.
Subuculae abundent domi, 549.
Sueci, populi, 226.
Suessa, v. Fernandez de Cordoba,
Gundis.
Suetai, Lellius, canonicus Sti. Mar-
ci, ingreditur Societatem, 38.
Suetonius, S. J., ad coll. romanum
venit, 586; Tibur missus, 595.
Suffragia pro pontifice Julio III.
579; pro fundatoribus collegiorum
S. J., 337, 491; v. Messana; Pa-
normum; Sicilia, prov.; prodefun-
ctis Societatis, 179. 597, 604; v.
Ignatius, Stus., etc.
Sulmo, principissa ejus tituli, co-
gnata Aquavivae, Jo, 682.
«Summa Sapientia», v. Societas
Jesu.
Sunnerius (Sunyer), Franciscus,
S. J., vi ; vicepraep. Austriae,
7l3; vicepraep. Poloniae, 172, 68l;
visita-t coli. pultoviense, 657; idem
et braunsbergense, 667-668; utrius-
que superintendens, ibid.
Superintendentes collegiorum S. J.
non necessarii, sublati, 646.
Suria (Soria), Jacobus de, haereti-
cus, quadraginta socios morte ple-
ctit, 713.
Surianus (Soriano) , Hieronymus,
S. J., doctoris laurea ornatus,
679.
Susanna, puella obsessa a daemone,
111-112.
Sutanna, v. Vestes.
Sutor in domibus S. J. non distri-
buat pro Jubitu calceamenta, 562.
Sylvius, Fetrus, S. J., 582.
Syndici domus S. J., 549, 738; re-
creationis constituendi, 544; et
concionatorum, 556; v. Consilia-
rii.
Syntaxis, auctore P. Emmanuele Al-
varez, 172; auctore P. Acebedo,
ibid.
Syracusa, Balthasar, S. J., 417, 459.
Syracusae, opp., 309, 3l2; ob pe-
stem claudit portum, 3^8; peste li-
beratur, 446, 506, 517, 535, 541,
567, 568; civitas collegio S. J. be-
nefica, 441; episc, v. Isfar; hujus
orator Romae, 477; ipsius villa
«Tremilia», 533, 534.
— Co]]. S. J., invisitur a Polanco,
321, 328; rector, 526; v. Pena;
consultores, 417; sodalis proximus
furori, 428; alius (?) nimium cupi-
dus propriae voluntatis adimplen-
dae, 380 381 ; tres sodales peste
obeunt, 5^5; suffragia pro funda-
toribus, 395; duae sorores sociis
beneficae, 421-422; procurator ex-
ternus exemptionis privilegio do-
nandus, 596-597; corrector puero-
rum, 387; templum, 389; fabrica,
ibid.; oeconomica, 456, 481, 525;
aere alieno gravatur, 422; eo cito
liberandum, 520; census necessa-
rius, 421-422; villa «Carangino»,
523> 5^2, 534; in ea sodales com-
morantur, 396; ejusdem fructus
veneunt, 397; varia, 401,402,415,
441,450, 455, 5'3, 564, 596.
Syracusis, Gregorius de, S. J., 39.
Syria, reg., 54.
Tabernaculum, v. Sacrarium.
Tafalla, opp., xv.
Talavera, v. Aebura.
Tallavia, v. Aragon et Tall.
Index personarum, rerum ac locorum
929
Tamborellus, Darius, S. J., obit, 40.
Tartari, populi, 35, 77, 113.
Tarugi, Franciscus Maria, 689.
Taurinum (Torino), opp., 62, l3l,
132, 134, 841; coll. S. J., 23, 24,
46, 654, 669, 672, 678, 693; rector,
v. Acosta, Jac; Gagliardus
Achill.
Tavora, Emmanuel de, S. J. adjutor
domesticus, 246. .
<iTe Deum» jussu Parentis Ignatii
ob inducias belli cantatum, 583.
Teate (Chieti), opp., 191,721; episc,
v. Beltraminus; coll. S. J. deside-
ratur, Il3, 192.
Templa Societatis nocte non ape-
rienda, 558; eorum ornatus sine
molestia benefactorum curandus,
547-
Temudo, Georgius, archiep. goa-
nus, 687.
Tenda, comes de, 672.
Tendilla, comes de, 655.
Tenerife, insula, 678.
Teragni, Joannes Petrus, S. J., 254.
Teramo, v. Interamnum.
Terentius, poeta, 425.
Termine, v. Thermae Himerae.
Tertiae, insulae (hodie Azores), 32,
688; coll. S. J. condendum, 689.
Terzo, Hannibal, S. J., 37.
Testamenta a sodalibus non curan-
da, 557-
Theate, v. Teate.
Theodoricus, S. J. gandensis, ad
coll. romanum venit, 602; Pata-
vium petit, 605
— Major, v. Gerardi.
Theodorus, S. J., buscoducensis,
Roma Ingolstadium missus, 586.
— (S. J.?), magister, e collegio germ.
discedit, 611.
Theologia, lectiones de ea scriptae
a Mariana, 137, l38; Toleti, typis
mandandae, v. Toledo, Fr.
Theologus, hoc titulo non nominan.
di sodales, 461; quidam germanus
POLAXCI COMPLEMKUTA.— T. II.
admissus in Societatem, 634; alii
e S. J. electi ad impugnationem
Centuriatorum magdeb., 112.
Theotonius, v. Bragantia.
Thermae Himerae (Termine),castel-
lum in Sicilia, 486.
— Selinuntinae (Sciacca, Xacca), bal-
nei, 346.
Thessalonica (Salonica), opp., 46.
Thomas, Stus. Ap., 615.
Thomas, Stus. Ep. et Mr., 593.
— Stus., Doctor Angelicus, O. P.,
588, 595; ejus Summa, 609, 610,
622; magister habendus Societa-
tis: non ita tamen ut alienae ab eo
sententiae veriores, admitti ne-
queant, 742.
— S. J., sardus, Roma Lauretum pe-
tit, 583.
— S. J., anglus, laurea magistri do-
natus, 616; in Angliam missus,
plures primarios viros in sinum
ecclesiae reducit, 641; solennia
vota ante sacerdotium edit, 700.
— S. J., neomagensis, Romam ve-
nitf 577; tum ad coll. romanum,
578; Ingolstadium missus, 5S6.
— (S.J.?an alumnus collegii germ.?),
623.
— Ludovicus, S. J., 635
Thus, collegio romano datum a Se-
bastiano rege, 215.
Thuscia, prov. S. J., ejus praep.,
v. Hoffaeus; Rodriguez; domus
probat., v. Lauretum; in unamcum
romana coalescit, 2, 672.
Thyraeus, Hermannus, S. J., solen-
nia edit vota, 661, 662; praep.
prov. Rheni, I46, 155.
Tiber, flumen, v. Roma, n. III.
Tibialia, a quibus usurpanda, 547.
Tibur (Tivoli), opp., peste laeditur,
55; dioecesis, 20; episc, v. Cru-
cius; templum Stae. Maria del Pas-
so, 4i2;coll. S. J., collegio romano
adscriptum, 114, 116, 119; decla-
ratur non annexum, 126; sodales
59
93o
POLANCI COMPLEMENTA
Roma illuc missi, 643; ejus tem-
plum, 115, 685; scholae, 25, 55,
114, 199; fabrica, 54, 96, 115, 200;
domus ei testamento relicta, 127;
superintendens, v. Borgia; Madri-
dius; varia, 25, 3o, 54-55» 96> 126>
177, 199-200.
Tiburtinus (de Tivoli), Joannes An-
dreas, S. J., obit, 179.
Ticinum, v. Pavia.
Tilanus, Jacobus, S. J., 578.
Tilia (van der Linden), Joannes de,
S. J., Romam venit, 575; doctor
creatus, ac sacerdos, 582; Roraa
profectus Pragam, ibid.; iterum
in Societatem admissus, 615; mo-
ritur, ibid.
Tillerius, Joannes, S. J., num opor-
teat absolvi votis, 214.
Tirnavia, v. Tyrnavia.
Tirolis, reg., 17.
Tisernum (Civita di Castello), coll.
S. J. desideratur, 717.
Titelmannus, ejus de re physica li-
ber, 576.
Todi, v. Tuder.
Toledo, opp., v. Toletura.
— Eleonora de, ducissa florentina,
832; laudatur, 833.
— Ferdinandus de, prorex Catalau-
niae, 268.
— Franciscus de, prorex Peruviae,
33, 695, 702, 715.
— Franciscus de, S. J., solennia vota
nuncupat, 640; collegii germ. su-
perintendens, 684, 690; cardina-
lemCommendonum inGermaniam
cornitatur, 119; professor Romae,
639; ejus lectiones typis mandan-
dae, 374, 406; et mandatae, 124;
concionatorpontificis,94, 183, 699;
reformationi poenitentiariae labo.
rat, 95; theologus ejusdem, 7o3;
ad Sanctum Petrum morari co^i-
tur, 95, 702-703.
— Garcia de, praefectus classis con-
tra turcas, 645.
Toledo Petrus de, 832, 833.
— v. Alvarez de Toledo.
Toletum (Toledo), opp., 726; syno-
dus episcoporum, 653; monaste-
rium Sti. Petri Martyris, 227; do-
mus comitis de Orgaz, sub lite,
r< 212; templum Societatis coeptum,
641; coll. S. J. in domum profes-
sorum mutatur, 660, 69I; hujus
incolae in domum comitis de Or-
gaz migrant, 705; jubentur eam
relinquere, 228; praepositus, v.
Valderrabano; domus probat.,
691.
— Prov. S. J., 78; ejuscollegiaquae,
714; visitator, v. Bustamantius;
praep., v. Cordeses ; Gonzalez,
Gundis.; L6pez, Emman.; congr.
Prov., 217; delegatus in congrega-
tionem procurat., v. Gobierno.
Tolfia, Victoria, marchionisa de Val-
le et Guardia, collegii rom. fau-
trix, 12, 628.
Tolosa (Toulouse), opp., comitia re-
gionis, 242; eadem favent Societa-
ti, 286; huic datur per contractum
domus, 670; collegium «de Squil-
la», 242; varia, 149, 166, 238, 2437
287, 299.
— Coll. S. J., 140, 147-148, 241; ope-
rarios ac magistros desiderat, 242;
rector, v. Coudretrus^ Hann.; vi-
cerector, v. Sebastianus; varia,
286, 288, 652, 664,695, 720.
Tonsura prima a sodalibus diversis
accepta, 595.
Torcella, Michael, episc. Anagniae
20.
Torchia (sic textus), v. Di Pietro.
Tornacum (Tournay), opp. 600; ad-
missio Societatis, 143-144; coll.
ejusdem expoliatur ac dissipatur-
667; desiderio est, 677; restaura-
tur, 33; varia, 235, 691, 844; do-
mus probat., 691-692, 707; convi-
ctus sub cura S. J. dissipatus, 667,
scholae primariae apertae, 696.
Index personarum, rerum ac locorum
93i
Torre, Franciscus de la, S. J. novi-
tius, longobardus, 37, 43.
— Joannes Josephus de la, S. J.,
constitutionum Societ. editor, ix.
— Petrus, de la, S. J., obit, 604; ejus
laus, ibid.
— de Nona, v. Roma, n. III.
Torrecilla, Petrus de, S. J., adjutor
domesticus, vota suprema nuncu-
pat, 662. 1
Torres, S. J., rector collegii palenti-
ni, 238.
— Alfonsus (an Ferdinandus?) de,
S. J. adjutor domesticus, 248.
— Balthasar de, S. J., 580 (?}; docet
metaphysicam, 600 (i1), 610.
— Bartholomaeus de, episc. cana-
riensis, 667; obit, 701.
— Ferdinandus (Hernando) de, S. J.
adjutor domesticus, 248.
— Franciscus de, S. J., ejus ingres-
sus, 5, 671; ejus opera, 5; laudes,
ibid.; solennia vota, 700.
— Hieronymus de, S. ]., magister,
sacris initiatur, 587; adhortator in
collegio rom., 594-, physicam do-
cet, 610, 622; praeest disputationi-
bus philosophicis, 626.
— Ludovicus de, archiep. Montis Re-
galis, 321, 327, 345.
Michael de, episc. cenetensis, 695.
Michael de, S. J., e Lusitania cum
duobus sodalibus Romam venit,
622; visitator prov. lusit., 673;
electus vocalis ad congregatio-
nem III gen., 223-224, 229.
Traditio consuetudines romanas S. J.
conservat, 337.
Tragoedia agitur in collegio germ. ,
14.
Trajanus, in coll. romanum venit,
583; ad Societatem minime alli-
ciendus, 583-584; aegrotat in coll.
germ., 612; aditu ejusdem exclu-
ditur, 617; poena condonatur, ibid.
Trajectum Mosae (Maastricht), opp.,
301.
Trane Burgo (dubium nomen), opp.,
842.
Tranensis, card., v. Scottus.
Transylvania, reg.,sodaIes illuc mit-
tendi, 157; bayboda, v. Bathori.
Trebona, opp., coll. S. J., desiderat,
668.
Tremilia, v. Syracusae.
Treviri, v. Augusta Trevir.
Triclinium, silentium in eo, 551 ; v.
Culpa.
Tridentum (Trento), opp., concilium
in eo actum, 59, 262.
Trigosus, Petrus, S. J., praepositus
(sic) antuerpiensis, l3l; in publica
strage beneficus, 159; obedientiae
sectator, 284, 285; de captivis ca-
stellanis sedulam curam gerit, 294,
3oi; varia, 132, 214. 283.
Trigueros, opp. in Hispania, coll.
S. J. ejusque templum aedifican-
tur, 641, 656; studiorum mutatio,
709.
TRINITAS Sanctissima, 625, 627,
654, 781.
Tristannus, Joannes, S. J. adjutor
domesticus, architectus, 328, 329,
33l, 344, 450, 4S0, 654.
Troncosus, Antonius, S. J., 637.
Truchsess, Otto, card., archiep. au-
gustanus, fundamenta auspicatur
templi domus romanae S. J., 42,
6S9; Augustam petit comitatus ali-
quibus sodalibus, 660; protector
academiae partheniae, 88; varia,
108, 581, 634, 635, 654, 660, 691,
700.
Trujillo, Christophorus, S. J.. 608.
— Franciscus de, S. J. adjutor do-
mesticus, obit, 177.
Tucci, Antonius, S. J. adjutor do-
mesticus, suprema vota edit, 665.
Tuder (Todi), opp., 839.
Tudesco, Joannes, civis florentinus,
83o.
Turba hominum vitanda in Societa-
te, 760.
g3z
POLANCI COMPLEMENTA
Turcae, populi, eorum classis timetur
ventura in Siciliam, 416, 469, 473.
474, 488; et in Melitam, 488, 540;
classis contra eos, lo3; eorum
lingua, 404; catechesi imbuuntur,
210; quidam ex eis baptizati, 75.
Turcia, reg., lo3, 404.
Turnonium (Tournon), opp., civita-
tis dominus, et ejus filius, 141;
coll. S. J. deseritur, 682; restau-
ratur, 647, 664; scholae clausae,
638; itidem convictus, 696; rector
ejus, v. Lotharingius, Claud.; va-
ria, 72, 139, 141, 165, 244, 838, 843.
Turnonius (de Tournon) , Franci-
scus, card., 842,843.
Turones (Tours), opp., 73, 74.
Turrianus, v. Torre; Torres.
Tusculum (Frascati), opp., 567, 636-
637, 722i dioecesis, 20, 721; coll.
S. J., 26, 3o; hujus fabrica, 55-56,
114, 196; sodales illuc missi, 643-
644; scholae, 26; eae desertae, 96,
704; domui Sti. Andreae romanae
adscriptum, 114, 116, 119, 126,
177, 195, 704; domus recreationis
convalescentium, 196; superinten-
dens, v. Borgia; Madridius.
Tyrnavia, Tirnavia, opp., coll. S. J.
clausum, 677.
Tyrrheus, v. Thyraeus.
Ugarte, Martinus, S. J. novitius,
obit, 100.
Ugolettus, Elpidius, S. J., 417, 459,
505.
Ugolinus, pontificius secretarius,
697.
Ulisipo, v. Olisipo.
Ulloa, Magdalena de, redemptioni
captivorum copiosam pecuniam
destinat, 278.
Uluch Ali, v. Kilidsh Ali.
Ungheria, opp.. coll. S. J. exopta-
tur, 79.
Ungria, v. Hungaria.
Universalia, quaestiunculae schola-
sticae de eis rejiciendae, 312.
Universitas, v. Academia.
Urbanus, S. J., ad coll. romanum
venit, 591.
Urbino, dux de, 69^; Pisauri coll.
S. J. condi cupit, 703.
Urenia, comes de, v. Gir6n.
Ursao, v. Osuna.
Ursinis, Flavius de, card., episc.
Consentiae, 711; v. Orsinis.
Ursinus, Carolus, S. J., obit, 117.
— Julius, nobilis civis, sancte ©bit,
700.
— Latinus, dux militiae pontificiae,
72-
Ursmarus, v. Goyssonius.
Usciali, v. Kilidsch Ali.
Usez, dux de, 263-264; v- Mont-
luc(?).
Usus Maris (Uso di Mare), Stepha-
nus, magister generalis O. P., dis-
putationes scholasticas collegii ro-
mani S. J. dignatur, 591; parenta-
lia, 595-
Vacationes a studiis, 123, 188, 633,
etc.
Vai, Zacharias de, S. J., Graecus
dictus, 9.
Vaiderrabano, Joannes de, S. J.,
praep. domus professorum tolet.,
660.
Valdes, Ferdinandus de, archiep. hi-
spalensis, 654.
Valentia, opp. in Hispania, civitas
academiam offert Societati, 642;
coll. S. J., 649, 682; domus pro-
bat., ibid.; eadem Gandiam trans-
fertur, 696.
Valentinus S. J., bohemus, Roma
Siciliam petit, 607.
— (textus ((Valen.»), Joannes, S. J.,
146.
Index personarum, rerum ac locorum
933
Valetudo curanda, 737, ^38, etc.
Valignanus, Alexander, S. J., sacer-
dotio initiandus solennia edit vo-
ta, 710.
Valkenburgius, Andreas, S. J., so-
lennia vota edit, 661, 662.
Valla, v. Reggius, Alex.
Valle, Joannes Maria de, S. J., 632.
— marchionissa de, v Tolfia.
Vallisoletum (Valladohd), opp'., 180,
726; comitia O. S. Franc. amorem
in Societatem commendant, 653;
templum Sti. Antonii, 677; coll.
S. J., reditibus collegii villarien-
sis augescit, 677; nova domo do-
natur, 670, 677, 679; rector, v.
Martinez, Petr.; Segura, Bapt.;
domus professorum, 238, 670; haec
domum et templum ad Sti. Anto-
nii occupat, 677.
Vanegas, Hieronymus, S. J., solen-
niis votis emissis, obit, 40,685-686.
— Michael, S. J., 637.
Vardeliera, opp., 842.
Varea, Franciscus, S. J., 683; vota
ultima emittit, 661.
Vargas, Joannes de, ejus lis cum
collegio hispalensi, 248, 269.
Varmiensis card., v. Hosius.
Varsovitius, Stanislaus, S. J., cum
nonnullis suae familiae ingreditur
Societatem, 5, 6, 681; rector vil-
nensis, 102; ejus laudes, 5-6.
Vayboda, v. Baiboda.
Vaz, Alphonsus, S. J., 37.
— Marcellus, S. J., ad congregatio-
nem II gen. venit, 645; solennia
vota edit, 640.
— Gundisalvus, S. J., 622-623.
Vazquez, Dionysius, S. J., 60, 65;
solennia vota nuncupat, 640; col-
legio rom. praeest, 684; eo mune-
re remotus, 690; visitator provin-
ciae neapol., 102; ejusdem vice-
praep., 168.
Vega, Elisabeth de, ducissa vidua
Bibonae, 398, 442.
Vega, Joannes de, prorex Siciliae,
421; ejus nepotes, ibid.
Vela, Petrus, S. J., 647, 712.
Velatus (Velati), Joannes Bta., S. J.,
in Siciliam perget, 565 (?); in Val-
lem Angroniae missus, 647; solen-
nia vota, 671.
Veliternum, sic textus, v. Velitrae.
Velitrae (Veletri), opp., dioecesis,
20, 643.
Venceslaus, S. J., bohemus, Roma
Patavium petit , 605.
— Marianus, S. J., 633.
Venegas, Didacus de, 221, 222.
Venenum sibi vult propinare quidam
vir, 121; bibitur, a quadam mulie-
re, 206.
Venetiae, opp., 57, 726; respublica
classem contra turcas sodalibus
juvandam commitit, 712-713; di-
tionis milites, 314-315; legatus Ro-
mae, 634.
— Coll. S. J., io3; sodales insectatio-
nem patiuntur, 709; duo ex eis
missi in classem, 118; alius Ro-
mam, 595; in domum professorum
collegium vertitur, 716; in ea ali-
qui non bene cum moderatoribus
conjuncti, 135; domus probat.
S. J.,647.
Venia, impetratur summa demissio-
ne, 20; inimicis concessa, 53; v.
Sanguineus, Lellius.
Venustus, Petrus, S. J., rector bibo-
nensis, gloriose occumbit, 641.
Vera Crux, confraternitas lusitanica
in Flandria, 284.
Verastegui, Julianus, S. J., rector
ognatensis, 238.
Verdunum, opp., episc, v. Psal-
maeus; coll. S. J., 641; huic prio-
ratus de Amelia (sic) adjungen-
dus, 290; ipsum ob pestem trans-
ferendum Metas, 703; rector, v.
Avantianus.
Vesontio (Besancon), opp., 140.
Vestes religiosae semper a sodalibus
9 34
POLANCI COMPLEMENTA
adhibendae, 549; domi abundent,
550, 55 1; hiemales in propria offi-
cina serventur, 559; a cognatis
non accipiendae, 552; sedulo pro-
videndae, 562; at non pro lubitu
custodis, 56^; domi lotae in prov.
sicula, 496; adjutorum sodalium
diversae sint a vestibus sacerdo.
tum, 546; si quando vili officio pu-
blice sit incumbendum, muten-
tur, 548; matronarum ad decentio-
rem formam rediguntur Venetiis,
640.
Vestis, proepitogio, 551; v. Pallium.
Vestrius, Macellus, l32.
— Octavianus, l32.
Viaur, mons, 278.
Vicecomes (Visconti), Antonius,
S. J., 682; ejus ingressus, 9; Ro.
mae, comite Aquaviva novitio,
mendicat, 10; obit, 116.
Victoria (Vitoria), opp., 5.
— Joannes de, S. J., Io3; praefectus
orationis in coll. romano, 595-596;
doctor creatur, 597; Germaniam
petit, 599; Roma venit Messanam,
650; domum probat. hic instituit,
656; in classem contra turcas mis"
sus, 7 r3; rector messanensis, Sar.
diniam visitat, 660, 663; ejus co-
mes constantissimus, v. Gerardus;
varia, 576, 582, 593, 594.
Victus abundet in domibus S. J.,
550; communis sit omnibus, ibid.;
extra ordinem, quomodo conce-
dendus, 55I; cum externis non su-
matur, 553.
Viel, v. Baiel.
Vienna (Wien), opp., academia so-
dales invitat ad corpus facultatis
theologicae, 657; lutherani con-
versi, 648 etc; v. Haeretici; va-
ria, VII, 9, 154, 169, 214, 579, 627.
— Coll. S. J., 36, 591; tres sodales
mde venientes Romam, 584; iti-
dem duo germani et bohemus
unus, 608; convictus sub curaS. J.
comoediam habet, 156; nobilium
collegium dissolvitur, 648; scho-
lae pauperum, ibid.; rector, v.
Hurtado; Magius.
Viesfleck, Jacobus, S. J., 8; ejus
laus, ibid.
Viglius, curialis, Flandriae, 59I.
Vigor, Simon, archiep. narbonensis,
289; ejus negotium Romae tracta -
tur, 251 (?).
Vila Loda (sic textus) v. Villalo-
bos (?).
Villa, utrum sodales in ea pernocta-
re queant, 3l2, 3l8; visenda a
scholasticis, 547; et ab omnibus
per vices, ibid.; non adeunda sine
venia, 552; a saecularibus non fre-
quentanda, 552.
Villa Love (in textu, Vilgia love),
v. Villalobos.
Villagarcia, opp. in Castella, domus
probat. S. J., conditur, 180.
Villalba, Petrus, S. J., solennia vota
edit, 662; praep. prov. Aragoniae,
267.
Villalobos (?) in textu Villa loda, ex
Hispania Romam venit, 624.
— Alfonsus, S. J., (in textu Vilgia
love), 401, 407, 459, 482, 578 (?)
Villanueva, S. J., procurator colle-
gii germ., 6lo, 611, 6l3.
— Franciscus de, S. J., divina sa-
pientia clarus, 602; obit, ibid.
Villar, Joannes de, S. J., 37.
— de la Vega, opp., coll. S. J. sive
domus probat., ejus scholae pri-
mariae, 701; dissolvitur, 677; ejus
reditus, v. Vallisoletum, coll. S. J.
Villarejo de Fuentes, opp., domus
probat. S. J., 675-676, 719; con-
sultor, v. Castro, Fr.
Villarius, Leonardus, S. J. vota ul-
tima nuncupat, 659.
Vilna, opp., 226; templum Stae. An-
nae, 170; idem Stae. Barbarae,
171.
— Coll. S. J. desideratur, 35, 643,
Index personarum, rerum ac locorum
935
6g3; admittitur , 708; incipitur,
I02, il3, 7l3; quibusdam profes-
soribus .eget, 227; bibliothecam
accipit testamento Sigismundi II,
170; rector, v. Varsovitius; varia,
77, 153, 171-
Vincentius, S. J., sacerdos in Sici-
lia, 33 1.
— S. J., adjutor domesticus, genuen-
sis, pie obit, 3.
— (S. J.?), Romam e Sicilia missus,
416.
Vinch, Antonius, S. J. adjutor do-
mesticus, obit gloriose, 185.
Vincislaus, v. Venceslaus.
Vinckius (Vinck), Antonius, S. J.,
Roma Siciliam petit, 609; regredi-
tur, 623; visitator provinciae lon-
gob., 432; praep. prov. Rheni,
629, 646; collegium herbipolense
auspicatur, 682; varia, 468, 597,
600.
Vindemia, 606, etc.
Vinea collegiorum S. J., labor in ea,
547; v. Roma, n. VI; v. et Villa.
Vintimiglia, Georgius, S.J. («YY»
dictus arcanis notis), in furorem
propensus, 443", 474; benefactor
collegii messanensis, 475, 481; di-
missus e Soeietate, 474; dimissio
probatur patri ejus, ibid.; tum
moderatoribus romanis, 475.
—v. lmbarbera et Vint.
Vinum cujusmodi emendum, 619;
corsicum , emptum in collegio
germ., 623; salernum (sic pro fa-
lemum, 024; vineae collegiorum
S. J., quomodo vendendum, 599;
clausum servetur, ibid.
Vio, Thomas de, O. P., theologus,
Cajetanus dictus, 582.
Viola, Gulielmus, episc. parisiensis,
644.
— Joannes Bta., S. J., Romam ve-
nit, 596, 597; seditionis Bobadilla-
nae visus particeps, 604; Veronam
petit, 609.
Vipera, Joannes Franc. S. J., 7;
ejus laus, ibid.
Virdunum, v. Verdunum.
Viretum, collegiorum S. J. imper-
vium sit externis hominibus, 552;
raris exceptis, ibid.
Viretus, haereticus cum aliis sibi si-
milibus expulsus Lugduno, 646-
647.
Virgilius, poeta, 426.
Virgines ad matrimonium vel in-
gressum in religionem juvandae,
426, 437.
«Virginum» domus, v. Macerata.
Visconti, v. Vicecomes.
Visitatio B. M. V., 678.
— templorum, 193; collegiorum fre-
quens, quam utilis, 507, 513; so-
dalium tempore orationis, 337;
ipsorum post pulsum ad surgen-
dum mane, 337-338.
Visitatores S. J., eorum officii nor-
mae, 332, 33^, 342; facultates illis
convenientes, 376; v. Polanco,
Joan. Alf. de, n. II; id muneris ab
ipsis praepositis prov. obeundum,
561; triennales quos oporteret
mittere, 266.
Vitalis, Joannes Bta., S. J., 645.
Vitelleschus (Vitelleschi) , Mutius,
S.J.,praep. gen., VI, 247.
Vitellius, Vitellotius,card., 607, 634,
637, 639.
Vitemberga (Wittenberg), opp., 48.
Viterbum, opp.. episc, v. Gamba-
ra; ministeria S. J., 18-19, 679;
ibidem coll. S. J. exoptatur, 19,
35, 693.
Vitus (Vito), S. J., Roma Ameriam
missus, 630; Roma Moguntiam pe-
tit, 632 (?).
— Julius, S. J., 40I.
— v. Salvus Vitus.
Voglia, Hippolytus, S. J., 6; vice-
rector, collegii Montis Regalis,
416, 459, 507; num rector insti-
tuendus, 416-417; aptus ad id non
936
POLANCI CGMPLEMENTA
videtur, 5i3; in Italiam posset vo-
cari, ibid.
Volfangus, v. Wolfgangus.
Vota, religiosa renovanda a schola-
sticis S. J., ix, 738 7J9; renovan-
tur, 11, 122-123, 188, 203, 454,
594, 616, 629, 684; idque ex for-
mula praeconcepta, 593; vota su-
prema emissa a pluribus, 84, 106,
etc; simplicia a professis S. J.
emittenda, 666.
— dispensanda velcommutanda, 121,
325, 501, 520-521.
Vratislavia, opp., episc, v. Logace;
coll. S. J. desideratur, 79.
Vulnera D. N. J. Ch., 599, 625.
Vulpianum, opp., 62, 72.
W
Warmiensis, v. Varmiensis.
Warsovitius, v. Varsovitius.
Wischaveus (Wischaven), Comelius,
S. J., ejus placita de obedientia
aliisque virtutibus, 617, sqq.; vi-
tae suae narrationem Natalis exa-
mini subjicit, 620; alia scripta,
614; de immaculata Virginis con-
ceptione potissimum, 61 1; illustra-
tiones caelestes accepisse credi-
tur,6li;exorcizatobsessam quam-
dam, 6l3, 614. 616; in quo summa
procedit simplicitate atque obe-
dientia, 614-616, 619; varia, 576,
591, 599, 604, 617, 618.
Wittenberg, v. Vitemberga.
Wolfgangus, S. J., in coll. roraa-
num venit, 582; Tibur petit,
633 (?).
Wolfius (Wolf), David, S. J., 641;
in vincula conjectus, 144; fugisse
cum scandalo dicitur, 3oi.
Xacca, v. Thermae Selinuntinae.
Xaverius (de Javier), Stus. Franci-
scus, S. J., unus e primis.; decem
Patribus S. J., 222; ad caelites
migrasse fertur, 578; ejus obitus,
593; ejus sanctitas, ibid.
— Joannes, S. J., suprema vota edit,
664; Romam Neapoli regrcssus,
634; magister novit. in collegio
romano, 646; Melitam, cum classe,
missus, 663; tum Antuerpiam, 685.
Xatillon (sic pro Chatillon), card., v.
Coligny.
Xenodochia, v. Nosocomia.
Ximenius (Jimenez), S. J. sacerdos,
in Sicilia, 418.
— Emmanuel, S. J., 460, 571; casus
conscientiae explanat, 499.
— Jacobus, S. J., socius P. Natalis,
659-
Xuarez, Didacus, S. J. sacerdos,
neophitos evangelizat, 649-650;
magister novit., 656 (?).
«YY», notae arcanae, v. Vintimiglia.
Zacharias, graecus (?), v. Vai.
Zacynthus (Zante), insula, lo3, 713.
Zafranus, Franciscus, S. J., 491; sa-
cris ordinibus initiandus, 440; sed
prius litteris perficiendus, 478.
Zamora, S. J., Segoviae commorans,
239.
Zara, v. Jadera.
Zaragoza, S. J., sodalis adjutor do-
mesticus, 172.
— v. Caesaraugusta.
Zarate, Alfonsus, S. J., delegatus
provinciae baeticae ad congreg.
procurat., 692.
— (in textu Sarete), Petrusde, soda-
litium Sepulchri D. N. J. Ch. pro-
pagat, 577-
Zarzana, Jacobus, S. J., 417.
Index personarum, rerum ac locorum
937
Zelandia, reg., 307.
Zenobius (?), S. J., Duaci degens,
146.
Zentenus, v. Centenus.
Zimmer, Joannes, S. J., 586.
Zinziberium aroma, collegio roma-
noa rege Sebastiano datum,
215.
Zornoza, Martinus, S. J., diaconus,
qui sacerdotium recusarat, piissi-
me obit, 665.
Zugerus, Balthassar, haeretico spi-
ritu imbutus, deserit Societatem,
681.
Zuniga et Avellaneda, Gaspar,
archiep. compostellanus, 653.
Zweibrticken, dux, 61.
— v. Deux Ponts.
VI
INDEX GENERALIS HUJUS VOLUMINIS
Pag.
Praefatio alterius voluminis v
Recensio codicum xiii
I.— Epistolae.
1567
143 Polancus (?) universae Societati. .
1568
144 Polancus ignoto sodali hispano.
145 » universae Societati . .
1569
146 Gaspar Gropellus Polanco
147 Polancus P. Francisco Borgiae. . . .
148 » P. Jacobo Mironi
149 » P. Francisco Borgiae
150 P. Ignatius de Acebedo Polanco. ..
1570
151 Polancus universae Societati.
152 Nicolaus Sanderus, Polanco. .
153 Polancus universae Societati
1571
154 P. Jacobus Ximenius universae So-
cietati
1572
155 Polancus P. Hieronymo Natali....
156 » »
157 » »
T58 » P. Edmundo Hajo
159 » P. Joanni de Mariana. . .
160 P. Claudius Matthaeus, Polanco..
161 Polancus P. Balduino ab Angelo. .
162 P. Claudius Matthaeus, Polanco..
Roma
3i Dec.
V
10 Oct.
27
))
31 Dec.
29
Bassano
21 Jan.
56
Roma
7 Maj.
58
»
» »
62
»
12 »
64
Conimbrica
8 Oct.
66
Roma
3 Jan.
69
Lovanio
8Sep.
97
Roma
3l Dec.
99
30 Dec. 115
Sancto Michaele
16 Mar.
i3o
Ferraria
19 Apr.
133
Ferraria (?)
2 Maj.
i3s
Roma
3 Nov.
136
»
» ))
138
Turnone
» »
139
Roma
15 »
142
Turnone
20 »
147
Index generalis hujus voluminis
163 Polancus P. Emmanueli Lopez.
164
»
165
))
166
»
167
»
168
»
169
»
P. Francisco Sunnerio. . . .
P. Laurentio Maggio
P. Dominico Mengino. . . .
P. Petro Trigoso
Carolo Borromaeo, card. .
170 Polancus Duci Sabaudiad.
171 » PP. Matthaeo et Hajo
172 » P. Claudio Matthaeo
173 Ex commissione Polanci, P. Diony-
sio Vazquez
174 Polancus P. Laurentio Maggio
175 » P. Gregorio Mata
176 Franciscus Rocca, Polanco
177 Polancus universae Societati
OLUMINIS
939
Pag.
Roma
22N0V.
I49
»
»
»
151
»
28
»
152
»
29
»
154
»
»
»
158
»
l3 Dec.
159
»
»
»
160
»
13
»
163
»
14
»
164
»
15
»
165
»
20
»
167
»
»
»
168
»
23
»
172
Lugduno.
3o
»
i73
Roma.
31
»
176
1573
178 P. Gundisalvus de Esquivel, Po-
lanco
79 Polancus, P. Balduino ab Angelo. . .
80 Rex Portugalliae, Patribus S. J..
81 P. Gaspar Sdnchez, Polanco
82 P. Franciscus de Castro »
83 P. Didacus Samaniego » ....
84 P. Georgius Sarranus »
85 P. Franciscus Sunnerius »
86 P. Emmanuel de Leon »
87 Card. Infans Portug., Polanco et Pa-
tribus congr. gen
8S P. Matthaeus Zerer> Polanco
89 P. Balduinusab Angelo »
90 Sebastianus rex, Polanco et Patri-
bus congr. gen
91 P. Aegidius Gonzalez, Polanco....
92 P. Edmundus Augerius » ....
93 P. Hannibal Coudretus » ....
94 Polancus Carolo Borromaeo card. . .
95 P. Joannes de Canas, Polanco
96 P. Edmundus Hajus »
97 Polancus P. Francisco Adorno. ....
98 » P. HieronymO Domenech.
99 P. Hermannus Thyraeus, Polanco.
200 P. Edmundus Augerius »
Matrito
2
Jan.
211
Roma
10
»
213
Ebora
11
»
215
Matrito
16
1
216
Villarejo
20
»
218
Vallisoleto
»
»
221
Ebora
21
»
223
Pultovia
»
»
225
Toleto
»
»
227
Ebora
22
»
228
Etlinga
24
»
229
Tornaco
26
»
235
Ebora
27
»
236
Burgis
28
»
238
Parisiis
3o
»
239
Ruthenis
»
»
241
Roma
3l
»
244
Hispali
5
Feb.
246
Parisiis
7
»
251
Roma
»
»
252
»
8
»
254
Moguntia
»
»
256
Rupella
18
»
263
940
POLANCI COMPLEMENTA
Pag.
201 P. Josephus de Ayala, Polanco... Barcinone
202 P. Joannesde Castaneda » .. Hispali
203 P. Franciscus de la Torre » . . Gadibus
204 P. Joannes Suarez » . . Lugduno
205 Polancus P. Joanni Maldonato Roma
206 Franciscus Ximenius et Ludovicus
Rodriguez, Polanco Antuerpia
207 P. Hannibal Coudretus, Polanco... Ruthenis
208 Polancus P. Joanni Maldonato Roma
209 P. Henricus Blyssemius, Polanco.. Praga
210 P. Petrus Trigosus » Antuerpia
211 P. Joannes Castaneda » Hispali
212 Polancus P. Joanni Suarez Roma
213 P. Petrus Trigosus, Polanco. Antuerpia
214 Polancus P. Joanni Suarez Roma
215 P. Edmundus Augerius, praeposito
generali futuro Rupella
216 P. Petrus Trigosus, Polanco Antuerpia
1575
217 Mandata Patris Everardi Mercuriani
ad Polancum Romae
218 Polancus P. Everardo Mercuriano. Neapoli
219 » P. Antonio Possevino.. . . »
220 » P. Everardo Mercuriano. »
221 » » »
222 P. Antonius Possevinus, Polanco. .. Roma
223 Polancus P. Everardo Mercuriano. Messana
224 » » Panormo
225 » P. Antonio Possevino. ... »
226 » P. Everardo Mercuriano. »
227 » » »
228 » » »
229 » » »
230 » » »
231 » » Bibona
232 » » Catana
233 » » ))
234 » Rectoricollegii rhegiensis? Syracusis
235 » P. Everardo Mercuriano. Catana
236 » » »
237 » » Messana
238 » » »
239 » » »
24 Feb. 266
» » 269
6 » 272
8 » 277
9 » 281
17 Mar. 283
21 » 286
23 » 289
28 » 291
» » 292
3o » 295
3 Apr. 298
18 » 3oo
20 » 3o2
24 » 3o3
2 Maj, 3o5
? Feb.?
3o8
4 Mar.
309
5 »
3n
11 »
3i3
12 »
3i5
» ))
3.7
22 »
319
3i »
32o
14 Apr.
323
» »
326
22 »
33 1
27 »
334
21 Maj.
335
» »
34o
5 Jun-
342
27 Jul.
346
» ))
348
5 Aug.
350
22 ))
351
23 »
354
5 Sep.
358
18 »
36l
3o »
366
Index generalis hujus voluminis
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
Polancus P. Everardo Mercuriano.
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
P. Everardus Mercurianus, Polanco
Polancus P. Everardo Mercuriano..
» »
» »
» »
P. Everardus Mercurianus, Polanco.
» »
rOLUMINIS
941
Pag.
Messana
5 0ct.
367
■>
6 )>
371
»
10 »
377
Catana
29 »
379
»
3o »
383
))
3i »
394
»
1 Nov.
399
Roma
19 »
405
Catana
25 »
408
»
» »
410
Syracusis
l4Dec.
419
Catana
20 »
420
Roma
24 »
427
»
» »
433
1576
254 Polancus P. Everardo Mercuriano..
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
))
»
»
»
))
276 P. Everardus Mercurianus, Polanco.
277 Polancus P. Everardo Mercuriano..
278 » »
279 » »
280 » »
281 » »
255
»
256
»
257
»
258
»
259
»
260
»
261
»
262
»
263
»
264
»
265
»
266 P. I
Iven
267 Pola
incu:
258
»
269
))
270
»
271
»
712
»
273
»
274
»
275
»
Catana
»
»
»
»
»
»
»
»
))
»
»
Roma
Catana
Panormo
»
»
»
»
»
»
»
Roma
Catana
Carangino
Tremilia
Syracusis
»
3jan.
12 »
13 »
17 »
» )>
21
3o
3i
»
»
19 »
» »
435
440
443
445
449
452
461
464
16 Feb. 465
468
473
475
477
482
485
488
20 » 491
21 » 497
22 » 502
25 » 504
2 Apr. 507
14 » 512
15 » 5*4
19 Maj. 516
I5jun. 523
3o » 528
l7Aug. 534
5 Sep. 536
20 »
25 »
27 »
10 Mar.
14 »
942 POLANCI COMPLEMENTA
Pag.
Neapoli
14 Oct.
563
Tibure
26 »
565
Neapoli
1 Nov.
566
282 Polancus P. Everardo Mercuriano. . Syracusis 27 Sep. 540
283 » » Rhegio 29 » 542
284 Memoria siculae visitationis 543
285 Polancus P. Everardo Mercuriano. .
286 P. Everardus Mercurianus, Polanco.
287 Polancus P. Everardo Mercuriano. .
1577
288 P. Antonius Possevinus universae
Societati Roma r Jan . 569
1607
289 P. Joannes Jacobus Bassus P. Octa-
vio Lorenzini Florentia 26 Aug. 570
II. — Chronica.
1 Ephemerides romanae 575
2 Commentariola Polanciana 635
III.— Didactica.
1 Industriae (Series prior) 725
2 » (Series posterior) 776
3 Monita a Polanco cuidam juveni data 815
4 Annotationes de obedientia 821
5 Consilia duci florentino proponenda 823
6 Ratio gerendi res florentinas 829
APPENDIX
1 Epitaphium abavi Polanci 835
2 » Polanci patrui magni 836
3 » avi Polanci 837
4 » parentum Polanci 837
5 De itinere Lainii ac Polanci in Galliam (an. 1561) 838
INDICES
I Index auctorum 845
II Index eorum ad quos Polancus scribit 848
III Index eorum qui ad Polancum scribunt 848
IV lndex eorum qui ad alios, non ad Polancum, scribunt 849
V Index personarum, rerum ac Iocorum 849
VI Index generalis hujus voluminis 938
ADDENDA ET CORRIGENDA
Pag.
Lin.
Dicit.
Legatur.
23
Ult.
nn. 50 et 55
nn. 50 et 50, quod ad Nea-
polim; n. 57, quod ad Si-
ciliam.
215
Ult.
Epp. Extern., I fol.
Epp. Extern. 27, I fol.
228
Ult.
Epp. Extern., 2 ff.
Epp. Extern. 2, 2 ff.
317
33
Ital. 141
Ital. I4g.
328
26
specie
Specie [pro Specia, portu
Spedia]
371
Ult.
Adde: «cf. et Le BACHELlER, Bellarmin et son Car-
dinalat, l3l, l38.»
443
25
epist. 263.
epist. 264.
507
Ult.
n.3.
n. 2.
577
22
Borckiou
Bocckiou.
580
penult.
Nargin
Nargni (pro Narni).
632
3S
il P. B. Giaen
Textus habet «il P. b.
633
636
12-13
penult.
palaimo
trecenti
Giaen » ; videtur tollen-
dum 10 ab»: nomen erat
Ferdinandus.)
Legi etiam [ otest palatino
recenti.
DATE DUE |
*-f
•■ ■
j U _ . ; <j c c
$
GAYLORD
PRINTED IN U.S A. 1
BOSTON COLLEGE
BOSTON COLLEGE LIBRARY
UNIVERSITY HEIGHTS
CHESTNUT HILL. MASS.
Books may be kepc for two weeks and may be
renewed for the same period, unless reserved.
Two cents a day is charged for each book kept
overtime.
If you cannot find what you want, ask the
Librarian who will be glad to help you.
The borrower is responsible for books drawn on
his card and for all fines accruing on the same.
rm