Skip to main content

Full text of "Polanci complementa. Epistolae et commentaria p. Joannis Alphonsi de Polanco e Societatis Jesu; addenda caeteris ejusdem scriptis dispersis in monumentis, quibus accedunt nunnulla coaeva, aliorum auctorum, illis conjunctissima"

See other formats


•  -■ 


iVJfai 


\ 


v^ 


MONUMENTA  HISTORICA  SOCIETATIS  JESU 

A    PATRIBUS    EJUSDEM   SOCIETATIS    EDITA 


POLANCI  COMPLEMENTA 


POLANCI  COMPLEMENTA 


EPISTOLAE  ET  COMMENTARIA 

P.  Joannis  Alphonsi  de  Polanco 

E  SOCIETATE  JESU 

ADDENDA  CAETERIS  EJUSDEM  SCRIPTIS 
DISPERSIS  IN  HIS  MONUMENTIS 


QUIBUS    ACCEDUNT     NONNULLA    COAEVA 
ALIORUM     AUCTORUM     ILLIS    CONJUNCTISSIMA 


TOMUS  SECUNDUS 


BOSTCNCOl.UGEtVB^ 
©HESTNUT  kilU-  *#*• 

MATRITI 

TYPIS   GABRIELIS   LOPEZ    DEL    HORNO 

Via  S.   Bernardi,  92 

1917 


1<> 


c 


^ 


PRAEFATIO    ALTERIUS   VOLUMINIS 


I.  — DE    EPISTOLIS 

Polanci  Complementa  uno  volumine  comprehendere  non  po- 
tuimus;  accesserunt  enim  epistolae  multae,  quae  nimium  excre- 
scere  fecissent  librum,  ac  volumen  alterum  exigere  videbantur. 
Ex  iis  illae  sunt  quae  ad  Polancum  vicarium  generalem  Societa- 
tis,  mortuo  Borgia,  pertinent  (158-216)  ',  et  quibus  cernitur  ex- 
celsi  viri  diligentia,  sacrum  depositum,  usque  ad  novi  praepositi 
electionem,  intactum  conservantis. 

Eo  tempore,  inter  alia  egregia  opera  ad  religionem  tuendam 
ac  Societatem  promovendam  praestita,  Galliae  adjuvandae  solli- 
citus  Polancus  rogat  Societatis  moderatores  ut  si  quae  occurrant 
rationes  ad  hunc  finem,  summo  pontifici  proponendae,  sibi  per 
litteras  indicatas  curent  (171).  Simili  modo  ad  Germaniae  mode- 
ratores  scripsit  (179,  n.  9);  et  prodimus  unum  responsum  quod 
habemus,  sed  illud  summi  pretii  (199). 

Notatu  etiam  dignae  sunt  illae  quae  ad  captivitatem  Aegi- 
dii  Gonzalez  ejusque  sociorum  sffectant  epistolae  (204,  212, 
214,  etc);  tum  illae  quae  ab  Edmundo  Augerio,  clarissimo  san- 
cti  Ignatii  filio,  de  civilibus  ac  bellicis  negotiis  Galliae  scriptae 
tum  temporissunt  (192,  200,  215). 

Magnam  ordinis  nostri  instituto  crearat  difficultatem  decre- 
tum  S.  Pii  V,  quo  Societas  communi  in  choro  psalmodiae  dare 


1     Hisce  typis  crassioribus  indicamus  numerura  ordinis  singularum  epi- 
stolarum. 


»      ¥ 


r 


VI  POLANCI    COMPLEMENTA 

operam  tenebatur,  atque  ad  solennem  professionem  quoslibet  so- 
dales  ante  sacerdotium  admittere.  Quod  quantis  nos  cinxerit  an- 
gustiis  ostendit,  exempli  gratia,  epistola  Patris  Francisci  Sunyer 
(185);  sed  ea  lex  sanctissimi  pontificis,  lege  alia  Gregorii  XIII 
successoris,  diligentissimo  studio  vicarii  Polanci  ac  Natalis  de- 
rogata  est  (166,  173,  174,  191,  195,  ac  potissime  177,  n.   13  2). 

In  condendis  novis  collegiis,  quod  a  vicario  Polanco  saepe 
expetebant,  nihil  aggrediendum  ipsi  erat,  quum  illius  mune- 
ris  partium  non  sit  quidquam  immutare;  unde  ad  novum  praepo- 
situm  eligendum  semper  ea  negotia  retulit.  Epistolae  164,  178, 
181  quo  se  gesserit  niodo  circa  matritenses  scholas  ostendunt, 
quarum  origo  nonnihil  habet  quod  studium  excitare  queat,  Porro 
eas  hujus  temporis  seligimus  epistolas  quae  alicujus  momenti  vi- 
sae  sunt,  et  historiam  aliquo  modo  spectare  possunt;  ineptum 
enim  duximus  infinitam  seriem  prodere  quae  minutissima  oeco- 
nomica  pertractant:  quod  et  in  Lainianis  et  Borgianis  observa- 
tum  est;  non  vero  in  Ignatianis,  ob  peculiarem  Parentis  condito- 
ris  jus  ac  reverentiam. 

Ab  eo  quod  n.  217  signatur  monumento,  ea  incipiunt  quae 
ad  Polanci  visitationem  in  sicula  provincia  pertinent.  In  quibus 
(praeter  dicta  in  Prooemio  prioris  voluminis)  praetermittenda 
non  est  summa  difficultas  quae  commercio  litterarum  inter  Ro- 
mam  ac  Siciliam,  ex  peste  hanc  insulam  vastante,  oberat.  Inde 
repetita  pluries  eadem  negotia,  ut  tandem  semel  Romam  eorum 
notitia  veniret;  inde  exactae  fere  importune  ampliores  ad  guber- 
nandum  facultates;  inde  frequentia  lamenta  visitatoris. 

Et  haec  de  epistolis  Polancianis  nunc  sufficiant. 


II. — DE    EPHEMERIDE    GERAR 


DI 


Ephemerides  romanas  edendas  initio  alterius  partis,  Theodori- 
coGeeraerts(Gerardi  seu  Amsterodamensi  quoque  dicto)  adscri- 
psimus  in  Prooemio  citato  (pag.  xxvn),  id  quod  vix  non  omnino 
certum  est.  Nam  praeterquam  quod  in  folio  uno  puro ,  nunc  si- 
gnato  n.  99,  alia  manus  scripsit:  «P.  D.  Theodorici  Magni»,  no- 


Cf.  et  Commentariola,  ad  ann.  1572,  n.  5. 


PRAEFATIO  VII 

tandum  est  die  «2.°  et  3.°«  Novembris  1557  haec  scribi:  «Item 
M.  Rogerius  [venit  in  collegium  romanum]  in  cuius  locum  suc- 
cessit  Theodoricus  Maior».  Jam  vero,  qui  hucusque  collegii  ro- 
mani  incolam  se  esse  indicabat,  hinc  de  rebus  germanici  collegii 
loquitur  quasi  in  hoc  commoretur. 

Praeterea,  13  Julii  1558  finem  imponit  suis  ephemeridibus 
auctor,  dicens:  «Tractabatur  ut  mitterer  in  Poloniam  vel  Germa- 
niam»;  notum  autem  est  P.  Theodoricum  Gerardi  mense  Augu- 
sto  sequenti  cum  B.  Canisio  in  Poloniam  profectum  \  et  quidem 
sanclissime  mortuum  Viennae  i.a  Octobris  4.  Denique  Sacchi- 
nus  sic  de  Gerardi,  post  laudes  plurimas:  «Ouidquid  memoria 
diunum  in  Romanis  Societatis  domiciliis  fieret,  interioris  quoque 
sui  hominis  vicissitudines...  perscriberet.  Capita  etiam  omnium 
quas  sive  Natalis  sive  alii  Patrum  ad  Socios  cohortationes  habue- 
rant...  scriptis  mandassex-  3.  Quae,  sicut  alia  nonnulla,  apprime 
his  annotationibus  conveniunt.  Cur  autem  «Major»  appellatur, 
et  «Magnus»?  Forsan  ut  ab  alio  Theodorico,  Canisiosc,  distin- 
gueretur,  illius  familiarissimo  et  antiquo  socio,  quem  antecede- 
bat  aetate:  natus  enim  erat  prope  annum  1531;  Canisius  vero, 
1534  6.  Ejusdem  sententiae  de  auctore  hujus  partis Ephemeridam 
videtur  recens  scriptor  indicis  qui  inseritur  codici  in  adjectitio 
folio  i.° 

III. DE     INDUSTRIIS 

De  Industriis  a  Polanco  scriptis  pauca  admodum  diximus  in 
Prooemio  voluminis  I  7.  Earum  duplex  series  in  manu  scriptis  in- 
venitur;  altera  continet  12  Industrias,  6  altera.  Comparanti  vero 
has  sex  industrias  cum  nona  ex  duodecim  (cujus  quidem  non  nisi 
minima  pars  in  autographo  reperitur),  statim  apparebit  eas  nihil 
aliud  esse  nisi  illam  nonam  separatim  editam,  paucis  verbis  sup- 


3  Lainii  Monuin.,  III,  440,  etc;  lnstit.  S.J.,  II,  187. 

4  Braunsberger,  S.  J  ,  B.   Petri  Canisii  Acta  et  Epistulae,  II,  309. 

5  Historia  S.J.,  p.  II,  lib.  II,  n.  119. 

6  DELPLACE,  S.  J.,  L'  Etablissement  de  la  Compagnie  de  Jesus  dans 
les  Pays-Bas,  Append.  Cf.  et  Epist.  Mixt.,  V,482. 

7  Pag.  XXI,  annot.  74,  et  pag.  xxvn. 


Vin  POLANCI   COMPLEMENTA 

pressis,  quae  partem  esse  alterius  indicabant.  Quod  ut  omnibus 
manifestum  fieret,  reliquimus  in  textu  partem  illam  nonae  indu- 
striae,  quamvis  in  codice,  ducta  a  suprema  pagina  ad  imam  linea, 
oMiterata  videatur. 

In  codice  unico  in  quo  servatae  sunt  12  Industriae,  nona 
et  undecima  valde  imperfectae  sunt.  Utrum  quia  ita  eas  reli- 
querit  auctor,  an  quia  aliqua  folia  deperdita  sint,  dicere  non  va- 
lemus.  Et  de  nona  Industria  suspicari  licebit  folia  in  alium  codi- 
cem  mutata  fuisse  ab  ipso  auctore,  cum  illam  separatim  edere 
constituit.  De  undecima  nullum  indicium  ad  hoc  suspicandum 
habemus.  Autographum  vero  non  fuisse  magna  cura  servatum, 
ostendunt  folia  quae,  ut  in  ejus  descriptione  dicemus,  extra  lo- 
cum  sunt  inserta.  Antiquitus  aliquod  apographum  12  Industria- 
rum  exstitisse  videtur;  nam  in  catalogo  antiqui  archivi  romani 
Societatis,  qui  catalogus  asservatur  nunc  in  vaticano  archivo  8, 
inter  documenta  que  continebantur  in  capsa  XLI  tertiae  partis 
armarii  A,  haec  (fol.  42)  recensentur:  «Industriae  12  P.  Polanci 
in  f.°,  quibus  iuuetur  Societas  ad  finem  sibi  propositum  asse- 
quendum»;  et  paulo  post:  cAutographum  industriarum  12  P.  Po- 
lanci  in  f.°,  quibus  iuuetur  Societas,  etc»  Si  tamen  apographum 
hoc  adhuc  alicubi  exstat,  nobis  illud  videre  non  licuit. 

Inter  has  duodecim  Polanci  Industrias  et  Constitutiones  So- 
cietatis  a  sancto  Parente  Ignatio  conscriptas  magnam  similitudi- 
nem  frequenter  deprehendet  eruditus  lector,  et  in  rebus  quae 
tractantur,  et  in  ordine  quo  exponuntur:  infiuxuin,  et  quidem 
non  parvum  unius  operis  in  aliud  nemo  qui  utrumque  legat, 
negabit.  Ouod  nemini  mirum  videri  debet,  cum  Polancus  sancto 
Parenti  in  Constitutionibus  scribendis  eonstanter  adstiterit,  ut 
manu  scripta  ipsa  Constitutionum  adhuc  testantur. 

Ouodnam  vero  ex  his  duobus  operibus  in  aliud  infiuxerit  diffi- 
cile  erit  dictu,  praesertim  cum  pauci  codices  Constitutionum  ad 
manus  sint.  Fortasse  mutuus  fuerit  infiuxus,  cum  quo  tempore 
Polancus  scribebat  Industrias,  Ignatius  legifer  constitutiones 
conderet.  Scimus  Ignatium  anno  1547  serio  animum  adjecisse  ad 


Cf.  Epist.  P.  Nadal,  IV,  57  sqq.  (codex  70). 


PRAKFATIO  IX 

Constitutiones  scribendas  9,  at  hoc  ipso  anno  ineunte  Polan- 
cus  ei  a  secretis  esse  coepit  10.  Hoc  tamen  certura  nobis  videtur 
Polanci  Industrias  ante  illud  exemplar  Constitutionum,  quod 
Ignatius  praecipuis  Patribus  Romae  congregatis  exeunte  anno 
1550  ostendit,  scriptas  esse;  si  illud  revera  est  quod  P.  Joan- 
nes  Josephus  de  la  Torre  edidit  ".  Plures  rationes  adduci  pos- 
sunt  quibus  nostra  assertio  probetur. 

At  primum  satis  mirum  esset  Polancum  nunquam  citare  Con 
stitutiones,  earumque  auctoritatem  interponere,  si  illae  jam  scri- 
ptae  essent,  cum  id  magnum  auctoritatis  pondus  esset  sine  du- 
bio  allaturum  ad  suas  rationes  confirmandas. 

Secundo,  plures  res  in  Industriis  proponit  Polancus  cum  du- 
bio,  quae  jam  in  codice  A  Constitutionum  12  multo  magis  defini- 
tae  sunt;  quod  explicari  rationabiliter  non  potest,  nisi  Industriae 
ante  hoc  exemplar  Constitutionum  scriptae  sint.  Exempla  aliqua 
ob  oculos  lectoris  ponemus,  ut  haec  ratio  clarior  appareat: 

a)  In  industria  3.a,  n.  26,  timide  proponit  Polancus  votorum 
renovationem.  Sic  enim  ait:  «Pareze  ayudaria  al  stablezer  los 
studiantes  y  otros  que  tienen  ya  voto  de  la  Compania,  y  viuen  a 
sus  espessas,  el  renouar  cada  ano  sus  propositos  y  votos  con  que 
entraron...;  y  si  pareze  cosa  nueua,  no  es  de  marabillar,  pues  lo 
es  tener  en  tal  modo  gente  en  el  studio...» 

In  codice  A  hoc  ita  proponitur:  «Para  renovar  la  memoria  de 
la  obligacion  que  tienen,  y  confirmarse  mas  en  su  vocacion  dos 
veces  cada  ano,  a  Pascua  de  Resurreccion  y  Navidad,  sepodrdn 
renovar  los  votos  simples  que  los  Escolares  hicieron.,.»;  et  infe- 
rius:  «...  y  para  lo  mesmo,  y  augmento  de  devoeion,  es  bien  que 
a  ciertos  tiempos,  que  pareceran  convenientes,  renueven  sus  vo- 

tOb ...  V 


9    Ibid.,II,2[i547]. 

10  Ibid. 

11  Constitutiones  Societatisjesu  latinae  et  hispanicae  cum  earum  decla- 


ratiombns.  Appendix  secunda,  pag.  365-418. 

12  Codicem  A  Constitutionum  vocat  P.  La  Torre  exemplar  anno  1550 
Patnbus  Romae  congregatis  propositum,  eumque  nos  eodem  modo  appella- 
bimus.  Cf.  op.  cit.,  pag.  xi  et  365. 

13  Cod.  A,  part.  IV,  cap.  IV,  n.  4;  in  op.  cit,  pag.  375. 


X  POLANCl    COMPLEMENTA 

b)  In  industria  4.a,  n.  II.,  loquens  Polancus  de  spiritualibus 
exercitationibus  scholasticorum,  post  alia  haec  dicit:  «Tambien 
se  deuria  cada  dia  oyr  missa,  y  algunas  vezes  hazerse  orationes 
breves  mezcladas  con  el  studio;  y  si  paresciere  al  que  gouierna, 
tomaran  alguna  hora  para  la  meditacion  y  oration  algo  mas 
larga.» 

In  codice  A  hoc  ita  definitur:  «Despues  de  la.confesion  y  co- 
munion  que  cada  ocho  dias  se  frecuentaran,  y  de  la  misa  que 
oirdn  cada  dia,  tendran  una  hora  en  la  cual  diran  las  Horas  de 
Nuestra  Senora,  y  examinarse  de  sus  conciencias  dos  veces  en  el 
dia,  con  algunas  otras  oraciones  a  devocion  de  cada  uno;  si  la 
hora  en  lo  que  esta  dicho  no  fuese  cumplida,  para  el  cumpli- 
miento  della...»  14. 

c)  In  industria  I2.a,  n.  II,  haec  dicit  Polancus:  «Para  esto 
[i.  e.  para  la  conservacion  de  la  Compania]  ayudara  que  ninguno 
pueda  aver  prelation  dentro  desta  orden,  que  la  procure;  y  es  de 
ver  si  seria  bieu  hazer  voto  desto,  o  jurar  que  no  lo  avian  bus- 
cado  a  quantos  toman  [el]  grado...» 

Ouae  hic  tanquam  qui  consulit  proponit  Polancus,  ita  jam  in 
codice  A  efferuntur:  «Sera  tambien  de  suma  importancia  para 
perpetuar  el  bien  ser  de  la  Compania  excluir  della  la  ambicion, 
madre  de  todos  los  males  en  cualquier  comunidad  o  congrega- 
cion,  cerrando  la  puerta  para  pretender  dignidad  o  prelacion  al- 
guna,  directa  o  indirectamente,  dentro  de  la  Compania,  cou  que 
ofrezcan  a  Dios  Nuestro  Sefior  todos  los  profesos  de  no  la  preteii' 
der,  y  descubrir  a  quien  viesen  pretenderla...  Asi  misnio  ofrez- 
can  a  Dios  Nuestro  Seiior  de  no  pretender  fuera  de  la  Compa- 
nia  prelacion  o  dignidad  alguna...»  1S. 

Postremo  in  industria  i.a,  n.  6,  dicit  Polancus:  «El  ensenar 
tambien  la  doctrina  christiana  a  mochachos,  y  el  leer,  aun  [a] 
modo  de  escuelas,  coiuo  se  hard  en  Gandia  y  Micina,  ...»  Ouae 
postrema  verba  indicare  videntur  publicas  scholas  horum  colle- 
giorum#aut  nondum  apertas,  aut  in  ipsis  primordiis  esse.  Jam 


1+     Ibid.,  loc.  cit.,  n.  3,  pag.  374. 
Vo     lbid.,  part.  X,  n.  6,  pag.  400. 


PRAEFATIO  XI 

vero,  ut  de  Gandia  taceam,  in  messanensi  collegio  scholae  gram- 
matices  anno  1548  incoeptae  sunt.  Cf.  Polanci  Cliron.,  I,  281- 
282.  Ouare  fortasse  non  erit  temerarium  asserere  Polanci  Indu- 
strias  anno  1548,  aut  ineunte  1549  scriptas  fuisse. 

IV. — DE    ALTERA    SERIE    INDUSTRIARUM 

Ut  superius  diximus,  nihil  aliud  sunt  nisi  C).a  ex  12,  separa- 
tim  edita.  Fortasse  cum  id  agere  decrevit  Polancus,  eam  auxit 
et  locupletavit;  verum  sex  partes  quibus  constat,  jam  in  autogra- 
pho  in  nona  indicantur.  Hae  sex  Industriae  magis  notae  sunt 
quam  primae;  nam  praeterquam  quod  plura  earum  manu  scripta 
hispana  inveniuntur,  conversae  etiam  sunt  in  latinum  et  italum 
sermonem.  Versio  italica,  ut  in  codicis  descriptione  dicemus, 
satis  antiqua  videtur.  Quod  dicere  non  audemus  de  versione 
latina,  cujus  exempla  lithographice  impressa  prodierunt,  sup- 
presso  loci  et  auctoris  versionis  nomine,  anno  1873,  typis  vero 
Cracoviae  anno  1883.  Hanc  alteram,  si  fides  habenda  est  Patri 
Sommervogel,  edidit  P.  R.  Hoppe.  Utraque  editio  destinata  fuit 
ad  privatum  usum  nostrorum;  neque  in  eis  indicatur  codex  unde 
desumptae  sint,  neque  utrum  versio  antiqua  sit  an  recens. 

Ad  has  sex  industrias  magis  pervulgatas  referenda  sunt  duo 
antiqua  insigniaque  testimonia,  quae  hic  exscribere  non  erit  in- 
gratum.  Pritnum  est  P.  Petri  de  Ribadeneira,  qui  in  opusculo  de 
modo  gubernandi  Sancti  Parentis  Ignatii  1G,  in  fine  capitis  V,  haec 
dicit:  «El  Padre  Maestro  Polanco  escribio  algunas  industrias 
para  ensenar  como  se  han  de  haber  los  de  la  Compania  que  se 
ocupan  con  los  projimos  para  mayor  servicio  divino  y  bien  de  las 
almas;  las  cuales  recogio  de  lo  que  vio  que  usaba  nuestro  bien- 
aventurado  Padre,  y  de  las  instrucciones  y  avisos  que  daba  a  los 
que  enviaba  a  cultivar  esta  vina  del  Senor;  en  ellas  se  hallaran 
otros  documentos  provechosos  para  este  fin;  mas  los  que  aqui 
quedan  escritos  creo  que  son  los  principales,  y  los  que  bastan 
para  nuestro  intento.»  Alterum  est  P.  Bernardi  de  Angelis,  So- 
cietatis  sub  P.  Aquaviva  secretarii,  qui  anno  1600  commendans 


Tratado  del  modo  de  gobierno  que  N.  S.  Padve  lgnacio  tenia. 


XII  POLANCl   COMPLKMENTA 

Societatis  superioribus  Industrias  ad  curandos  anima^  morbos, 
quas  is  scripserat,  haec  ait:  «...  Quare,  cum  meminisset  a 
P.  Polanco,  B.  Patris  nostri  mandato  atque  ductu,  ad  usum  do- 
ctrinamque  operariorum  nostrorum,  qui  in  missionibus  versan- 
tur,  Instructiones  quasdam  editas  olim  fuisse,  Industriasque  ap- 
pellatas;  haud  abs  re,  quin  multo  etiam  congruentius  fore  existi- 
mavit,  si  Industriae  item  aliquae,  ad  rectam  gubernationem  du- 
centes,  Societatis  Superioribus  traderentur»  17. 


Cf.  Instit.  S.J.,  III,  395-396. 


RRCENSTO   CODICUM  XIII 


RECENSIO  CODICUM 

IN  QUIBUS  MONUMENTA  HUJUS  VOLUMINIS  REPERTA  SUNT 


CODICES   IN  VOL.    I  JAM  RECENSITI 

Epist.  Polanci Cf.  pag.  xxix 

Epist.  Hispan.  (1564-1566) »  » 

Epist.  B.  Ignatii  cle  Acevedo »  »  » 

Epist.  Hisp.  (1570-1573) »  »  » 

Borgia  Loyola »  »  » 

Collect.  cle  Instit.  I »  »  xxx 

Epist.  Ital.  (1571-1573) »  » 

Cartas  Selectas  de  Varones  Ilustres »  »  xxxi 

Ital.  146—Ital.  147—Ital.   148—ltal.  149 »  »  xxxiu 

Ital.   150. — Ital.   I51.—Ital.    152 »  »  » 

Vocationes  Illustres  I »  »  » 

Opp.  NN.  328 »  »  xxxiv 

P.  Potanci. — De  Instifuio,  lndustriae,  de  Humilitate »  »  » 

Rom.  126  A.  et  126  B.—Rom.  127 »  »  » 

CODICES  A  NOBIS  ALIBI  DESCRIPTI 

Ex  Monum.  Ignat.,  ser.  l.a,  vol.  I. 

Codex  1 1. — Brevia  et  rescr.  antiq Descriptus  in  pag.    35 

>       56.— Cod.  Vatic.  I »  »       55 

Ex  Epist.  P.  Salmer.,  vol.  II. 

Codex    4. — Epist.  Ital.  (1571-1573),  nunc  Ital.  69.    Descr.  in  pag.    xxxm 

CODICES    A  NOBIS    NUNC    PRIMUM    USURPATI 

Codex  29.— Gall.  84.  Codex  33.—  Germ.  153. 
»      30.— Galt.  85.  »     3$.—Hisp.  118. 

»      31.  —  Gerrn.  134.  »     35. — Epp.  Extern.  2. 

»      32.—  Qerm.  152.  »    3S.~Epp.  Extern.  27. 

Qui,  praecedentes  sc.  octo,  epistolas  continent,  plerumque  sociorum, 
Romam  missas. 

Codex  37.  — Germ.  108. 
»     38.  —  Germ.  109. 


XIV  POLANCI   COMPLKMKNTA 

Hi  duo,  regesta  sunt  epistolarum  quae  Roma  ad  germanicas  Societa- 
tis  provincias  mittebantur. 

Codex  39. 

S.  /.  Historica.—Quem  in  Epist  P.  Nadal,  II,  xix,  codicem  n.  41  nota- 
vimus,  illum  nunc  fusius  describere  oportebit.  Operculum  chartaceum, 
membrana  munitum  in  dorso,  et  magnitudinis  0m,230  x  0m,170;  monu- 
menta  autem  diversae  et  formae  et  originis.  Titulus  in  dorso  «S.  J.  |  Hi- 
storica  |  1543-1581.»  Continet  229  folia,  lapideo  graphide  recentius  si- 
gnata;  quorum  pura  sunt  4  postrema,  tum  etiam  I,  2,  3,  et  5.  Quartum 
habet,  neoterica  manu  scriptum,  indicem  voluminis,  quem  brevius  nunc 
dabimus. 

1)  «Summarium  relationis  P.  Oliuerii  Manarei»:  ff.  6-17,  prius  73- 
83  (82  bis),  antiquiora  vero  obliterata  164-176  (omissus  n.  172).  Sunt  bre- 
ves  adnoiationes  eductae  ex  opere  P.  Manarei,  a  P.  Delplace  edito,  sub 
titulo  De  rebas  Societatis  Jesu  Commentarius. 

2)  "Ex  compendio  P.  Natalis»:  ff.  18-73,  prius  pagg.  1-112.  Sunt  ex- 
cerpta  apographa  Ephemeridum  Natalis,  quas  integras  ex  autographo 
edidimus  in  Epist.  P.  Nadal,  II,  17-97. 

3)  Ephemerides  P.  Theodorici  Geeraerts  (Amsterodamensis):  ff.  74- 
124.  Huius  scripti  peculiarem  descriptionem  suo  loco  subdemus. 

4)  «Quae  iussit  Paulus  IIIl'  adscribi  Constitutionibus„:  ff.  125,  126; 
quorum  prius  signatum  erat  n.  139.  Edita  haec  sunt  in  libro  Natalis,  Scho- 
lia  in  Constitutiones...,  pag.  269-275. 

5)  Fragmentum  ephemeridis  anni  1557:  ff.  127,  128,  prius  145,  146; 
horum  secundum  in  altera  pagina  quae  caeterum  pura  est,  haec  habet, 
alia  manu  scripta:  «Ex  quibusdam  antiquissimis  aduersariis  cuiusdam 
ephemeridis./> 

6)  "Commentariola...»;  autographum  Polanci:  ff.  129-172;  infra,  p.  II, 
edendum  ac  pressius  describendum. 

7)  Excerpta  ex  iitteris  annuis  multarum  provinciarum,  spectantibus 
annos  1572-1580. 

Codex  40. 

P.  Polanci—De  Instituto—Industriae—De  Uumiiitate.  —  Quomam  in 
hoc  volumine  eum  usurpaturi  sumus,  ampliorem  hujus  codicis  descriptio- 
nem  dabimus  (cf.  autem  vol.  I,  xxxiv,  codex  20).  Est  chartaceus,  0,290 m 
x  0,215  m.,  recens  compactus,  pergamena  membrana  in  dorso  et  in 
angulis  munitus.  Recens  etiam  stilo  lapideo  signata  sunt  folia  continenter 


RECENSIO    CODICUM  •  XV 

ab  1  ad  186,  praeter  tria  folia  vacua  initio,  et  item  alia  tria  in  fine.  In  eo 
continentur  quinque  opuscula  Polanci,  vel  eidem  adscripta;  nempe: 

1)  ff.  1-16.  «Dubia  circa  bullas  confirmationis  Societatis.»  Autogra- 
phum  sermone  hispano  scriptum. 

2)  ff.  17-28.  «Las  propriedades  que  debrian  tener  las  bullas.-/ 

3)  ff.  29-42.  «De  Instituto  Soc.  Jesu,  a  P.  Polanco.*  Illud  edidimus 
in  vol.  I,  498  sqq. 

4)  ff.  43-63.  «Industrias  con  que  vno  de  la  Compahia  de  Iesus  mejor 
consiguira  sus  fines.»  In  fine:  «17  Septembris  1567.°  Memento  conserui 
tui  in  Christo.»  Libellus  hic  4.us  multo  minoris  magnitudinis  est  quam 
reliqui  hujus  codicis,  scilicet  0,21 5  m  x  0,140  m. 

5)  ff.  64  sqq.  "Jhs.  Tractatus  de  humilitatis  uirtute  et  de  ejus  perfe- 
ctione  acquirenda.»  Latine  scriptus  est  hic  libellus;  autographus  non  est 
Polanci,  nisi  aliquae  correctiones  in  margine.  In  eo  distinguuntur:  Prooe- 
mium.  —  Primus  tractatus,  constans  8  capitulis.  —  Secundus  tractatus 
(5  cap.)— Tertius  tractatus  (13  cap.)— Quartus  tractatus  (13  cap.) 

Codex  41. 

Industrias.—  Chartaceus,  recens  (0,215  X  0,150).  Continet  praeter 
sex  Industrias  Polanci,  aliqua  alia  leviora  opuscula,  sancto  Ignatio  ad- 
scripta;  inter  ea  tractatus  cui  titulus:  «Tratado  de  la  union  del  alma  con 
Dios,  y  del  amor  mistico.  Compuesto  por  nuestro  Padre  S.  Ignacio.»  In- 
cipit:  «Esta  jornada  es  sobrenatural,  y  por  esto  hablaron  pocos  de  ella.» 
Desinit:  «...  en  el  dia  del  Sehor,  de  los  que  estaran  en  una  misma  cama, 
el  uno  sera  elegido,  y  el  otro  desechado.»  Est  pars  tantum  alicujus  ope- 
ris  longioris,  atque  ex  stilo  supposititius  videtur.  Codex  habet  in  dorso: 
Industrias;  estque  recens  omnino  apographum.  Folia  non  sunt  numerata; 
post  duo  pura  exscribitur  annotatio  quaedam  J.  Antonii  Pellicer  quae  ita 
incipit:  «Este  libro  se  conoce  que  era  del  uso  del  Padre  Calatayud,  Nava- 
rro,  natural  de  Tafalla,  famoso  misionero,  que  anduvo,  creo,  por  toda  Es- 
paha  en  tiempo  de  Felipe  quinto,  Fernando  sexto  y  Carlos  tercero...»  Fo- 
lio  secundo  agglutinata  est  parva  chartula  continens  hanc  annotationem: 
«Este  tratado  traslado  el  P.  Cordeses,  Provincial  de  la  Andalucia,  quan- 
do  fue  a  la  congregacion  general,  de  un  libro  de  mano  que  dejo 
N.  B.  P.  S.  Ygnacio  de  Loyola,  de  varias  materias  de  espiritu,  y  se  guar- 
da  en  el  archivo<de  Roma.»  Fol.  2.  ita  incipit:  «Yndustrias  con  que  uno  de 
la  Compahia  mejor  conseguira  sus  fines  a  mayor  gloria  de  la  Divina  Bon- 
dad  y  Sapienzia.— Recogiolas  el  Padre  Maestro  Polanco  de  la  practica  y 


XVI  POLANCI   COMPLEMENTA 

avisos  de  nuestro  Padre  Ygnacio,  y  yo  del  Padre  Pedro  de  Rivade- 

neira.» 

Apographum  hoc  satis  accurate  factum  videtur.  Cum  vero  exemplar 
unde  illud  procedit,  videre  non  potuerimus,  definire  non  audemus  utrum 
illud  revera  sit  ipsum  apographum  a  P.  Cordeses  factum,  an  aliud  ex  illo 
deductum.  Et  Cordeses  quidem  adstitit  primae  congregationi  genera- 
li,  1558,  secundae  1565,  tertiae  1573,  et  quartae  1581,  Romae  habitis; 
Ribadeneira  vero  solum  interfuit  secundae  et  tertiae;  unde  apographum 
P.  Cordeses  aut  anno  1565  aut  1573  factum  fuit.  Cf.  Lainii  Monum.,  III, 
492;  Sanctus  Franc.  Borgia,  IV,  60;  Astrain,  II,  216,  III,  4-5,  208.  Quod 
vero  P.  Cordeses  Baeticae  provincialis  fuerit  nusquam  alibi  legimus. 

Codex  42. 

Industrias  del  P.  Polanco  en  italiano.  -  -  Parvus  codex  0,160  m. 
X  0,110  m.  chartaceus,  et  chartaceo  tegumento  munitus,  in  quo  recens 
manus  scripsit:  «Industrias  del  P.  Polanco  en  Italiano.»  In  charta  tegu- 
mento  agglutinata  ex  parte  interiori,  antiquiori  manu  haec  habentur:  «Hau- 
to  dal  P.  Ascanio,  et  e  libro  d'uno  de.p.i  N.[?]  PP.,  si  crede  del  P.  Po- 
lanco.»  Constat  58  ff.  non  numeratis. 

1)  ff.  1-13:  parvus  tractatus  ignoti  nobis  auctoris,  cujus  titulus  est: 
"Rationes  et  exempla  quibus  adduci  debeamus,  ut  inter  summas  quasque 
difficultates,  atque  in  locis  haereticorum  atque  aliorum  qui  nolunt  ad  fidem 
aut  probitatem  uenire,  negotium  diuinum  alacriter  agere  possimus  ad 
Dei  gloriam  et  D.  N.  Jesu  Xpi.  etc»  Incipit:  «Initia  bonarum  omnium  re- 
rum,  sicut  et  semina  rerum  naturalium  solent  esse  minima.»  Desinit: 
«Quamobrem  et  singulis  diebus  non  cesset  illud  Apostolicum  orare:  Do- 
mine,  adauge  nobis  fidem.— Laus  Deo,  Virginique  Matri,  etc» — Sequun- 
tur  3  ff.  pura. 

2)  ff.  16-56r.  continentur  sex  Industriae  Polanci,  diversa  manu  et 
charta,  quam  praecedens  tractatus,  scriptae. 

Primus  titulus  deest;  sic  enim  incipit  ad  modum  tituli:  «Come  si  han 
da  gouernare  |  quelli  che  attendono  al  pros-  j  sinw  in  qaesta  Compagnia  |  cli 
Jesii.  Per  maggior  ser-  \  uitio  Diuino  et  dell'  An  -  |  me.» 

Singulae  industriae  suum  quaeque  habent  titulum.  Paragraphi  distin- 
ctae  sunt  numeris  in  margine  positis,  adjectis  etiam  compendiis  rerum. 
Litterarum  forma  non  multum  differre  videtur  ab  ea  quae  saeculis  XVI 
et  XVII  in  usu  erat. 

P.  Ascanius,  de  quo  mentionem  facit  annotatio  tegumento  agglutinata, 
quisnam  fuerit  affirmare  non  audemus. 


POLANCI  COMPLEMENTA 


143 

POLANCUS  (?)  UNIVERSAE  SOCIETATl 

ROMA  3l    DECEMBRIS  I567  l. 

Officia  caritatis. — 2-3.  Domus  Societatis  in  Urbe,  earumqite  status. — 
4.  Sociorum  numerus;  vita  functi.  —  5.  Praep.  generalis  intentus  est  re- 
gulis  et  constitutionibus  in  usum  reducendis  in  singulis  provinciis  et 
domibus,  quas  per  se  ipse  vel  per  alios  visitat. — 6.  Spiritalia  ministeria 
in  domo  professorum. — 7-58.  Quae  domus  prope  50  novitiis  hoc  anno 
aucta  est,  quorum  praecipui  recensentur  et  laudantur. — 39-40.  De  domo 
probationis  ad  Sancti  Andreae.—  41-45.  Collegii  romani  cursus;  inco- 
larum  ardor  in  virtutibus  et  scholasticis  exercitiis;  fritctus  ex  usu  sa- 
cramentorum;  domus  et  templi  incrementa. — 46-53.  Florens  collegii 
germanici  conditio;  quantus  fructus  ex  congregationibus  B.  M.  Virgi- 
nis  percipiatur;  exercitia  scholastica;  ludi  litterarii;  multi  hujus  colle- 
gii  alumni  Societatem  ingredi  cupiunt;  mira  res  quae  famulo  cum 
cervulo  accidit. — 54.  Seminarii  clericorum  status,-  55.  Catechumeno- 
rum  domus.  —  56-57 .  Praedicationis  et  confessionis  ministeria  extra  no- 
stras  domos. — 58.  Laborum  fructus  et  invidia  parta;  falsi  rumores 
circa  summi  pontificis  animum  er^a  Societatem;  cujus  opera  in  multis 
ille  utitur. — 59-63.  Missiones  ad  oppida  dioeceseon  Urbini,  Montisfla- 
sconis,  Praenestis,  Ostiae,  Tiburis,  Tusculi,  Albae,  Anagniae;  fructus 
ex  eis  percepti. —  64-65.  Missio  ad  archidioecesim  beneventanam. — 
66.  Aliae  missiones  extra  Urbem. — 6j.  Socii  Roma  in  diversas  regio- 
nes  missi. — 68-69.  Collegia  oblata,  et  acceptata  Taurini,  Brixiae,  in 
civitate  Sancti  Angeli. — 70.  Collegiian  amerinum  derelictutn. — 71-72. 
Tiburtini  et  tusculani  collegii  opera  et  fructus. 

1.     f  Jhs.  M.a  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Pax  X.1,  etc.  Que- 


1     Ex  apographo  coaevo  in  codice  Rom.  126  A  et  126  B,  14  ff.,  nn.  265- 
278.  Subscriptione  et  inscriptione  caret.  Plures  manus  in  scripto  apparent. 

POLANCI  COMPLEMENTA.— T.   II.  1 


2  POLANCI    COMPLEMENTA 

sta  sara  per  dar  ragguaglio  deiranno  1567,  di  quelle  cose  che 
piu  mi  paranno  a  proposito  per  la  consolatione  et  edificatione  de' 
nostri  carissimi  Padri  e  fratelli  di  coteste  parti;  i  quali  non  po- 
tranno  essere  senza  desiderio  di  hauer  nuoua  della  Compagnia  di 
Roma,  corrispondendo  alla  carita  con  la  quale  qui  si  desidera  il 
buon  successo  della  medesima  in  tutte  le  altre  parti  a  gloria  et 
seruitio  d'Iddio  nostro  signore. 

2.  Di  sei  case  tiene  il  carico  in  Roma  la  nostra  Compagnia: 
di  questa,  che  e  principalmente  de'  professi;  di  quella  di  Santo 
Andrea  di  Monte  Cauallo,  che  e  di  probatione;  del  collegio  no- 
stro;  del  germanico;  del  seminario;  et  ultimamente  ui  si  e  ag- 
giunta  la  casa  de'  catecumini,  dentro  la  quale,  se  bene  i  nostri 
non  fanno  residenza,  nondimeno  sono  superintendenti,  et  ui 
hanno  da  mettere  di  sua  mano  persone  che  la  gouernino,  et  pro- 
curare  che  tutta  quella  opera,  raccommandataci  dal  papa,  uada 
per  buon  camino  a  quel  fine  a  che  fu  incominciata,  cioe  della 
buona  institutione  di  coloro  i  quali  chiama  Jddio  N.  S.  dalle  te- 
nebre  della  infidelita  alla  luce  della  sua  santa  fede,  piantandogli 
nella  uigna  di  santa  Chiesa. 

3.  Generalmente  parlando,  le  cose  della  Compagnia  di 
Roma  uano  molto  bene;  sia  lodato  Iddio,  per  cui  bonta  si  ua  tut- 
tauia  piu  interamente  ponendo  in  essecutione  1'osseruanza  delle 
nostre  costitutioni  e  regole  e  mezzi  del  profitto  spirituale,  et  fa- 
cendosi  piu  perfetto  il  gouerno  di  queste  case;  per  lo  che  (giudi- 
candosi  essere  cosi  conueniente)  si  sono  unite  in  una  prouincia 
sola  quella  di  Roma  e  quella  che  prima  si  chiamaua  di  Toscana, 
et  tutta  questa  ha  un  prouinciale;  oltre  del  quale  si  e  fatto  un  su- 
perintendente  del  collegio  nostro  et  del  germanico  et  del  semi- 
nario  2,  percioche  oltre  i  rettori  particolari  era  molto  spediente 
che  uno  sopra  tutti  loro  tenesse  autorita,  oltre  a  quella  che  tiene 
il  prouinciale  di  questa  prouincia  romana. 

4.  II  numero  deJ  nostri  di  Roma  sara  di  300,  poco  piu  o 
meno,  come  Fanno  passato,  percioche  quantunque  molti  di  quel- 


2     Fuit  is  P.  Ribadeneira.  Cf.  infra,  Commentariola,  ad  ann.  1567,  n.  9; 
Sacchinum,  p.  III,  1.  YIIl,  n.  93. 


Epist.  143.  — 3i  Decembris  1567  3 

li  siano  stati  mandati  fuori,  da  altre  parti  ne  son  uenuti  degli  al- 

tri,  et  se  ne  sono  riceuuti  di  nuouo,  di  maniera  che  si  conserua 

quasi  l'istesso  numero.  Tre  sono  stati  chiamati  da  Dio  N.  S.  a 

miglior  vita;  uno  era  il  buon  P.  Dr.  Giaen  3,  il  quale  hauendo 

fatta  la  professione  di  4  voti  in  mano  di  nostro  P.  generale  alli 

12  di  Marzo,  et  essendosi  molto  affaticato  la  settimana  santa  in 

S.   Pietro  a  sentir  confessioni  con  altri  nostri  (i  quali  per  ordi- 

ne  di   sua  santita  quiui  le  udirono),   a   17  d'Aprile,  presi  tutti  i 

sacramenti,  con  molta  pace  et  contento  suo^et  nostra  edifica- 

tione,   ci   lascio.   L'altro   fu   Vincenzo,  genouese,    coadiutore, 

persona  di  gran  uirtu,  il  quale  per  esser  ettico  si  mandaua  per 

mare  all'aria  natiua,  et  non  partendo  la  barca  da  Ostia  per  il 

mal  tempo  si  presto  come  si  speraua,  ritornossene  a  Roma;  et 

fecegli  gratia  in  questo  Iddio  N.  S.,  poiche  in  mezzo  di  suoi 

fratelli  collegiali,    aiutato  et  consolato  da  loro  et  dai  santi  sa- 

cramenti  e  messe,  rese  lo  spirito  al  suo  Creatore.   II  3.0  fu  il 

Mtro.  Giacomo  Belrenso,   leodiense,  scolar  di  teologia,  giouane 

di  grande  espettatione;  il  quale  lasciando  ammirati  quelli  che'l 

gouernauano,  della  sua  constantissima  patienza  e  gran  uirtu  e 

-conformita  col  uoler  diuino  nella  sua  longa  malatia,  con  tutti  i 

buoni  segni  di  religioso  e  buon  seruo  di  Dio  passo  di  questa 

uita,  come  speriamo,  all'eterna. 

5.  In  questa  casa  di  professi  ci  ritrouiamo  al  presente  88, 
como  si  uede  per  il  catalogo,  et  sani,  Dio  gracia;  come  son  an- 
cora  gli  altri  delle  altre  case;  le  quali  nostro  Padre  generale  in 
persona  uisita  a  suoi  tempi,  et  e  il  primo,  come  suole,  negli  esser- 
citii  bassi,  dando  esempio  agli  altri  Padri  accio  che  faccino  il 
medesimo  piu  allegramente;  et  nella  essortatione  del  venerdi  esso 
parimenti  fece  la  strada,  ordinando  che'l  seguitassero  di  mano  in 
mano  i  Padri  antichi,  come  se  e  fatto.  Nelle  altre  parti  quasi  tut- 
te  della  Compagnia,  doue  non  ha  potuto  andare  egli  stesso,  ha 
ordinato  uadano  visitatori,  parte  di  Roma,  parte  d'altre  prouin- 
cie.  Con  tutto  che  nel  gouerno  habbia  assai  che  fare  qualsiuo- 


3'    Ferdinandus  Jaen,  hispanus.  Vide  infra  Commentariola,  ad  ann.  1567, 
n.  20;  et  Sacchinum,  lcc.  cit.,  n.  92. 


4  POLANCI   COMPLEMENTA 

glia  preposito  generale  con  hauer  sanita  e  buoni  aiuti  conforme 
alle  costitutioni  (specialmente  coi  molti  negotii  che  un  par  suo  e 
forzato  ad  hauere  con  gente  di  fuori),  hagli  nondimeno  dato 
Iddio  N.  S.  lena  di  attendere  etiam  a  molte  delle  cose  uniuersa- 
li  che  la  congregation  generale  gli  laseio  in  cura;  onde  quesfan- 
no  si  sono  riueduti  et  emendati  molti  ufficii  e  regole,  delle 
quali  costi  haueranno  hauuto  copie  stampate  nel  nostro  collegio, 
et  altre  stanno  gia  in  buoni  termini.  Le  regole  communi  rinoua- 
te  publico  nostro  Padre  medesimo  nel  collegio  nostro  con  una 
essortatione  alla  custodia  loro.  Si  sono  etiam  compdste  due  dot- 
trine  xpiane.  in  lingua  italiana,  vna  per  gli  ignoranti  rozzi,  l'al- 
tra  per  quelli  che  sono  alquanto  piu  capaci  4,  et  riuedutosi  un 
direttorio  de  confessori  5,  et  ogni  cosa  s'e  stampata  nel  detto  col- 
legio. 

6.  Quanto  agli  essercitii  di  questa  casa  et  chiesa  passero  in 
generale  per  esser  simili  a  quanto  altre  uolte  habbiamo  scritto 
delle  confessioni  frequentissime  tutto  l'anno,  et  specialmente 
nelle  feste  principali  e  giubilei;  e  nell'ultimo,  senza  i  confessori 
mandati  ad  altre  chiese,  se  n'occupauano  trenta  nella  nostra,  et 
non  bastauano;  et  a  proportione  furono  le  communioni  che  sa- 
rebbero,  come  osseruorono  i  sacristani,  circa  2000.  Delle  prediche 
della  matina  le  feste  e  le  domeniche,  et  delle  lettioni  dopo  ve- 
spro,  non  diro  altro  se  non  che  il  concorso  e  molto  grande,  si  di 
persone  di  molta  qualita,  come  di  plebeie;  et  il  frutto  e  la  edifica- 
tione  (come  s'ha  da  sperare  da  Dio  N.  S.)  non  minore.  Di  here- 
sia  si  sono  liberati  alcuni  pochi,  e  molti  da  uarii  e  graui  peccati: 
Iddio  sia  lodato,  che  lo  fa.  Certo  la  chiesa  coi  chori  di  sopra  e 
molto  stretta,  si  per  udire  la  predica  et  gli  ufficii,  come  per  con- 
fessare;  e  quantunque  etiam  nelle  capelle  et  in  alcune  camere  si 
sentano  le  confessioni,  tuttauia  sono  costretti  molti  irsene  altro- 
ue  per  mancamento  di  luogo.  Gli  aiuti  ancora  che  al  ben  com- 
mune  si  danno  con  messe,  orationi,  digiuni  et  discipline  nelle  ne- 

Vide  supra,  epist.   137,  n.  2;  unde  auctor  horum  libellorum  videtur 
esse  P.  Jacobus  de  Ledesma. 

Videtur  agi  de  nova  editione  operis  a  Polanco  jam  diu  scripti.  Cf.  au- 
em  Prooem.,  XXI,  n.  I. 


Epist.  143.— 3i  Decembris  1567  5 

cessita  d'importanza,  sono  come  quelle  che  altre  uolte  si  sono 
ordinate,  e  costa  ne  sara  arriuata  la  sua  parte.  Di  tutto  sia  gloria 
a  Dio  N.  S. 

7.  Ouanto  alla  probatione  di  questa  casa,  doue  si  trouano 
per  1'ordinario  intorno  a  30  nouizzi,  si  puo  dire  che  ua  di  ben  in 
meglio,  e  si  procura  che  in  quella  s^alleuino  con  molto  esserci- 
tio  d'oratione  e  mortificatione,  non  pero  senza  lume  di  discre- 
tione  et  intelligenza  di  quanto  conuiene  per  crescere  in  ogni 
perfetta  uirtu.  Sono  stati  accettati  quest'anno  nella  detta  casa 
da  50  persone,  senza  alcun'  altre  che  stanno  in  prima  probatio- 
ne  seruendo  nel  collegio  germanico;  et  ancora  che  separatamen- 
te  si  mandi  il  catalogo  deJ  nomi  distinti  per  le  nationi,  nondime. 
no  diro  d'alcuni,  stimando  far  cosa  grata  alle  carita  uostre  6. 

8.  II  primo  che  s'accett6  1'anno  del  67  fu  il  Dr.  Francesco 
di  Torres,  molto  conosciuto  in  Roma  e  nel  concilio  di  Trento 
(doue  fu  mandato  per  teologo  da  papa  Pio  IIII),  oltre  la  fama  e 
credito  rhe  in  molte  parti  gli  danno  ancora  i  libri  che  ha  manda- 
ti  in  luce  \  et  certo  il  suo  buon  esempio,  et  le  pie  opere  alle 
quali  attendea  prima  ch'entrasse,  non  meno  che  la  dottrina,  me- 
ritauano  d'essere  stimate;  et  cosl  la  sua  risolutione  edifico  mol- 
to  i  forastieri,  et  non  meno  edifica  noi  altri  la  sua  humilta  e  diuo- 
tione. 

9.  Venne  anche  sino  di  Spagna  per  entrar  qui  il  P.  Girola- 
mo  d'Isunza,  fratello  del  buon  P.  Dr.  Olaue  (che  Dio  tiene  in 
sua  gloria),  teologo,  et  persona  di  molto  esempio  nella  sua  citta 
di  Vittoria,  nella  cui  chiesa  haueua  una  degnita  et  un  canonica- 
to;  et  benche  per  essere  de'  primi  della  terra  uiuesse  molto  ho- 
noratamente  et  con  molta  commodita,  tuttauia  piu  senza  compa- 
ratione  hora  si  consola  della  santa  pouerta  et  essercitii  bassi  della 
probatione. 

10.  II  terzo  theologo  e  un'altro  Padre,  ch'e  entrato  qui, 
per  nome  Stanislao  Varsouitio,  il  qual'  in  Polonia,  essendo  mol- 


6  Novitiorum,  de  quibus  singulatim  agit,  nomina  etiam  alia   manu  in 
margine  scripta  sunt. 

7  De  his  operibus  vide  Sommervogel,  Bibliotheque  de  la  Compagnie 
de  Jesus,  VIII,  u3  sqq. 


6  POLANCI    COMPLEMENTA 

to  nobile  e  ricco  di  beni  temporali  et  ecclesiastici  (percioche  ha- 
ueua  tre  dignita  ecclesiastiche,  et  era  signor  temporale  di  cinque 
o  sei  luoghi),  et  essendo  molto  fauorito  ne  la  corte  e  nel  regno 
per  esser  segretario  del  re,  e  predicator  segnalato,  e  di  molta  au- 
torita  per  1'esempio  grande  che  daua  de  uita,  spinto  dal  deside- 
rio  di  seruire  a  Dio,  nostro  signore,  ne  la  Compagnia,  se  ne  uen- 
ne  a  Roma,  menando  seco  de  la  sua  famiglia  cinque  buoni  sug- 
getti  per  la  medesima  Compagnia.  Conferi  questo  Padre  i  suoi 
desiderii  col  papa  prima  ch/entrasse,  per  hauer  il  suo  consiglio 
e  la  sua  benedittione,  al  quale  sua  santita,  udito  il  suo  discorso, 
rispose  che  quantunque  desiderasse  che  persone  simili  a  lui  ha- 
uessero  le  dignita  ecclesiastiche,  nondimeno,  chiamandolo  Iddio 
a  stato  piu  sicuro  e  perfetto,  faceua  molto  bene  a  seguirlo,  tanto 
piu  ne  la  nostra  Compagnia,  che  di  proposito  attende  all'aiuto  di 
santa  chiesa,  et  al  bene  delFanime.  E  cosi  entro,  et  edifica  ognu- 
no  col  suo  spirito,  coll'humilta,  e  con  ogni  uirtu. 

11.  II  quarto  theologo  riceuuto  si  chiama  Hernando  Suarez, 
persona  di  buone  lettere,  finiti  gia  tutti  i  corsi  di  theologia,  e  da 
molto  buon  conto  di  se  ne  la  probatione.; 

12.  II  quinto,  che  oltre  la  philosofia  ha  parimenti  principii 
di  theologia,  et  e  persona  d'indole  e  uirtu  rara,  e  Hippolito  Vo- 
glia,  italiano,  da  Camerino,  de'  principali  della  sua  patria. 

13.  II  sesto  e  il  P.  Christophoro  Laynez  8,  che  quantunque 
stesse  accommodato  con  una  abadia  qui  nel  regno  di  Napoli,  non 
si  pote  acquetares  in  tanto  che  fu  accettato  ne  la  Compagnia,  ha- 
uendo  cio  procurato  per  lungo  tempo;  e  cosi  molto  da  douero, 
e  con  molta  humilta  attende  al  suo  profitto. 

14.  II  settimo,  parimenti  uersato  ne  la  theologia,  e  spetial- 
mente  ne  la  scrittura  e  dottori  santi,  con  buona  peritia  de  le  lin- 
gue  e  gratia  in  predicare,  e  Claudio  'Acquauiua,  persona  molto 


Erat  is  frater  P.  Jacobi  Lainii.  Anno  1549,  ut  videtur,  Societatem  in- 
gressus  (Monum.  Tgnat.,  ser.  I.*,  II,  522,  annot.  4),  ex  ea  ejectus  fuerat 
anno  1559  (Lainii  Monum.,  IV,  461).  Iterum  a  Borgia  e  Societate  ejectus, 
tertio  admissus  anno  1581,  Hispali  inter  nostros  decessit  7  Junii  1592.  Cf. 
SantivAnez,  Historia  de  la  Provincia  de  Andalucia,  ms.,  p.  II,  I.  II, 
cap.  XL. 


Epist.  T43.  — 3i  Decembris  1567  7 

illustre  di  sangue  (percioche  egli  e  fratello  del  duca  d'Atri,  de' 
signori  principali  del  regno  di  Napoli),  ma  molto  piii  di  uirtu  e 
di  spirito.  Questo  era  cameriero  segreto  del  papa,  e  com'uno 
specchio  in  quel  palazzo  quanto  alTesempio  de  la  sua  uita,  e  di 
tutte  le  buone  parti.  E  quando  chiese  licentia  al  papa  di  uemV 
alla  Cornpagnia,  uolle  sua  santita  esaminare  lo  spirito  e  i  motiui 
suoi,  et  insieme  il  tempo  che  haueua  sentito  tali  inspirationi;  et 
inteso  c'hebbe  ogni  cosa,  gli  diede  la  sua  benedittione  e  gra- 
tiosa  licenza,  priuandosi  di  si  buon'  seruidore,  accioche  egli  piu 
seruisse  a  Dio  N.  S.;  e  dicendoli  un  prelato:  «Intendoche  uostra 
santita  ha  perduto  bon  Clau[d]io»,  « Anzi,  rispose,  Thauemo  gua- 
dagnato,  andando  a  seruir  a  Dio  ne  la  Compagnia». 

15.  De  la  facolta  di  leggi  e  canoni  si  sono  riceuuti  alcuni, 
come  il  Dr.  Francesco  di  Lion,  molto  buon  letterato,  e  tenuto 
per  tale  in  questa  corte;  e  cosi  egli  era  uno  fra  i  deputati  per  la 
riforma  del  Decreto;  e  di  lettere  di  philosophia,  ancora  ha  la  sua 
parte;  huomo  che  per  ingegno  e  uirtu  e  atto  a  molto  seruitio  di 
Dio  N.  S.  Con  lui  entro  ancora  un  suo  seruitore,  buon'  religioso. 

16.  II  secondo  e  il  Dr.  Giouanni  Francesco  Vipera,  romano, 
c'haueua  cominciato  ad  udir'  il  corso  delFarti  nel  nostro  colle- 
gio;  giouane  di  molta  uirtu  et  aspettatione,  et  che  prima  d'en- 
trare  haueua  molto  frequentato  i  sacramenti  (il  che  s'intenda 
d'una  gran  parte  de  gli  altri  gia.  detti,  e  che  si  diranno);  e  cosi  fa 
molto  buona  riuscita. 

17.  II  terzo  e  il  Dr.  Alfonso  Pallauicino,  persona  nobile  e  di 
molto  buone  lettere,  e  de  migliore  spirito,  come  dimostra  ne  la 
probatione. 

18.  II  quarto  e  Lope  Rodriguez  Gallo,  pur'  dottore  di  leggi 
e  di  canoni,  e  che  in  questa  corte  ha  hauuto  uffitii  honorati  e  fa- 
uori  di  persone  principali,  spetialmente  dal  signor  ambasciadore 
del  re  catolico,  e  dal  cardinal  Pacecco,  in  cui  casa  egli  staua;  e 
molto  accommodato  di  beni  temporali,  ma  per  il  gusto  dei  beni 
eterni  facilmente  gli  disprezzo. 

19.  II  quinto  e  don  Francesco  Ribera,  che  uenne  a  cercar' 
la  Compagnia  qui  in  Roma,  doue  fa  molto  buona  probatione. 

20.  Sono  ancora  fra  i  riceuuti  molti  philosophi,  come  Ago- 


8  POLANCI   COMPLEMENTA 

stino  Mazzuolo,  italiano,  buon  dottore  di  medicina,  e  molto  ac- 
commodato  nel  temporale,  e  molto  uirtuoso. 

21.  II  secondo  e  Giovanni  Francesco  Prandi,  bolognese,  te- 
nuto  in  quella  vniuersita  per  molto  dotto  in  philosophia,  et  uni- 
co  figliuolo  a  suo  padre. 

22.  II  terzo  .e  Mtro.  Giacomo  9,  fiammingo,  graduato  nel- 
l'arti  in  Louania,  doue  udi  etiam  per  alcun  tempo  theologia,  gio- 
uane  di  molta  uirtu. 

23.  II  quarto  Mtro.  Giodoco  10,  tedesco,  persona  d'ingegno 

et  eruditione. 

24.  II  5.0  e  Mtro.  Simone  ",  humanista,  e  graduato  ancora 
di  mastro  nell'arti  in  Cracouia;  e  della  Russia  suggetta  al  re  di 
Polonia. 

25.  II  sesto  e  il  suo  compagno  Giorgio  ",  medesimamente 
ruteno,  uersato  in  humanita  et  filosofia. 

26.  II  settimo  Giouan  Viel 1S,  tedesco,  mastro  nell'arti,  che 
uenne  a  entrar'  ne  la  Compagnia  a  Roma,  benche  conosciuto  dai 
nostri  d'Alamagna. 

27.  L'ottauo  e  Leonardo  da  Rimino,  napoletano,  persona 
ben  nata,  che  hauendo  udito  la  phibsofia,  se  ne  uenne  ad  entra- 
re  qui  in  Roma. 

28.  II  nono  e  Plinio  Perusco,  che  haueua  udito  due  anni  di 
philosophia  stando  nel  collegio  germanico,  et  haueua  da  finir'  il 
corso,  ma  auuenne  che  suo  padre,  Tarquinio  Perusco,  gentil- 
huomo  romano,  dotto  in  latino  et  in  greco,  entro  ne  la  Compa- 
gnia,  e  cosi  anticipo  il  figliuolo  che  gli  era  unico,  et  entro  con 
esso  lui. 

29.  II  decimo  e  Fabio  de  Fabiis,  nobile  romano,  che  era  tut- 
to  il  gouerno  di  casa  sua;  il  quale  hauendo  udito  il  corso  intero 
dell'arti  nel  nostro  collegio,  entro  ne  la  Compagnia;  e  benche  da 


9     In  antiquo  catalogo  ms.  novitiorum  domus  professorum  romanae,  ad 
diem  19  Decembris  hujus  anni  annotatur  Giac.  Viesfleck,  al.  Pepolen. 

10  Ibidem,  ad  diem  l3  Januarii,  Jodoco  Knipes. 

11  Ibid.,  ad  6  Oct.,  Simon  Fridelio. 

1S     Ibid.,  ad  15  Oct.,  Georgius  Fritio. 
13     Incitato  catal.  scribitur  Giov.  Baiel. 


Epist.   143.— 3i  Decembris  1567  9 

suo  padre  e  madre  e  parenti,  persone  molto  principali,  gli  sia  sta- 
to  parlato  per  diuertirlo,  nondimeno  1'hanno  trouato  si  fermo  e 
fondato  ne  la  uocation'  diuina,  che  sono  stati  forzati  a  lodar'  la 
sua  risolutione,  e  lasciarlo.  E  giouane  di  molto  spirito  e  pruden- 
tia,  et  atto  istromento  per  ogni  bene. 

30.  L'undecimo  che  haueua  un'anno  del  corso,  et  raro  in- 
gegno  et  talento  di  predicare,  e  Giouanni  de  Maioribus,  romano, 
giouane  di  grande  espettatione. 

31.  II  12. °  pur  del  primo  anno  del  corso,  e  Antonio  Viscon- 
te,  milanese,  di  famiglia  nobilissima,  ma  certo  piu  nobile  di  uirtu 
et  di  spirito. 

32.  II  13  et  14  sono  Cornelio  et  Matthia  14,  alamanni,  che 
dopo  d'hauer  udito  logica  in  Ingolstadio,  uennero  ad  entrare  qui 
in  Roma. 

34.  Nel  resto  ci  sono  alcuni  molto  buoni  humanisti,  come  e 
un  Zacaria  1S,  greco  di  natione,  et  molto  dotto  nella  lingua  greca, 
oltre  la  uolgare,  et  molto  uirtuoso.  L'altro  e  Antonio  Casario, 
tenuto  per  molto  dotto  in  lettere  humane. 

35.  II  3.0  e  Benedetto  Giustiniano,  nobile  genuese,  di  qua- 
lita  molto  rare  in  uirtu,  ingegno  et  gratia  per  il  seruitio  diuino. 

36.  II  4.0,  Giulio  Fantucci,  nobile  bolognese,  et  di  molta 
espettatione.  Questi  due  medesimamente  uennero  del  collegio 
germanico  con  licentia  de  suoi  padri,  et  per  la  diuota  instantia 
che  faceuano,  udita  la  rhetorica,  si  riceuettero  prima  che  comin- 
ciassero  il  corso. 

37.  II  5.0  e  un'altro  Stanislao  16,  polono,  molto  nobile,  il 
quale  stando  in  Vienna  a  studiare  nel  nostro  collegio,  et  non  es- 
sendo  quiui  riceuuto  per  non  hauer  licentia  da  suo  padre,  se  ne 
uenne  per  uia  della  superior  Germania  a  Roma,  quasi  sempre  a 
piedi;  et  secondo  la  pruouache  fa,  si  puo  di  lui  sperare  ogni  bene. 


14  Ibid.  ad  diem  3  Maji  annotatur  Cornelio  Simberger,  et  sequenti  die 
Mattia  Marconer. 

15  Ibid.  ad  diem  19  Novembris,  Zaccheria  de  Vai,  al.  Greco. 

16  In  margine  scriptum  est  Koscha.  In  citato  catal.  ad  diem  25  Octobris, 
Stanislao  Kostka.  Is  nimirum  qui  «consummatus  in  brevi»,  immortalem  et 
sibi  et  Ecclesiae  peperit  gloriam. 


IO  PoLANCl   COMPLEMENTA 

Ci  sono  ancora  degli  altri  della  lingua  polona,  francese,  ita- 
liana,  uersati  in  lettere  humane. 

38.  I  coadiutori  s?ranno  da  noue  o  dieci  di  diuersi  uffitii, 
atti  al  seruitio  diuino  el  all'aiuto  della  Compagnia.  Tutti  cora- 
munemente  procedono  molto  bene,  et  attendono  a  far  buon  fun- 
damento  nella  mortificatione,  si  in  casa  inseruitii  bassi,  come  fuo- 
ri  in  uisitare  talhora  gli  hospedali,  per  seruire  a  poueri,  et  in  di- 
mandar  limosina  publicamente  per  la  citta  per  rompere  i  rispetti 
humani.  Et  in  cio  fu  notabile  il  desiderio  de  uincersi  nei  fratelli 
Claudio  Acquauiua  et  Antonio  Visconte,  i  quali  hauuta  licentia 
di  uscire  un  poco  per  la  terra  per  esercitare  la  mendicita  santa, 
se  n'andorono  a  palazzo  doue  Claudio  era  si  conosciuto,  entran- 
do  sino  nell'anticamera  del  papa  et  altri  luoghi  principali,  et  di- 
mandando  limosina  al  maestro  di  camera  et  ad  alcuni  cardinali, 
et  al  cardinal  Alessandrino  fra  gli  altri,  in  presentia  di  un  mondo 
di  gente.  Di  la  col  suo  sacco  alle  spalle  se  n'andorono  acasa  del- 
la  principessa  di  Sulmona,  parente  di  Claudio,  et  a  casa  d'altri 
conoseiuti  doue  poteuano  sentire  piu  repugnantia.  Et  tutto  cio  si 
risolue  in  una  gran  marauiglia  et  edificatione  del  popolo,  et  spiri- 
tual  profitto  etliberta  loro.  Altre  cose  molte  dirsi  potrebbono,  ma 
queste  bastino  quanto  alla  casa  professa. 

39.  Nella  casa  di  probatione  di  Sto.  Andrea  di  Monte  Ca- 
uallo  sono  stati  quest'anno  da  30;  parte  nouitii,  parte  coadiuto- 
ri  (per  lo  piu  muratori  et  falegnami),  et  parte  ufficiali  per  il  go- 
uerno,  et  alcuni  operarii  de'  quali  nostro  Signore  si  e  seruito  in 
confessare  et  in  dar  consiglio  a  chi  quiui  ueniua  a  dimandarlo 
per  acquetar'  la  coscienza.  Sono  etiam  andati  a  confessare  am- 
malati  et  aiutare  i  poueri  dell'hospedale  degli  incurabili  et  altre 
opere  di  misericordia.  Et  ad  una  persona  principale  di  questa  cor- 
te  diede  in  quel  luogo  gratia  Dio  N.  S.  di  lasciare  il  mondo  et 
d'entrare  nella  religione;  et  ad  un'altro  di  entrare  nella  Com- 
pagnia. 

40.  Quanto  al  materiale,  ancora  Thabitatione  si  e  molto  mi- 
gliorata  et  ampliata,  et  fabricata  di  nuouo  la  chiesa  da  fondamen- 
ti,  maggiore  dell'altra,  et  in  sito  piu  commodo,  et  sta  gia  coper- 
ta,  et  si  pensa  che  fra  un  mese  potra  diruisi  messa.  La  chiesa 


Epist.  143.—  3i  Decembris  1567  11 

che  Tanno  passato  s'era  posta  in  ordine,  era  cosa  di  pochi  gior- 
ni;  et  quel  sito  seruira  per  accrescere  la  stanza  de'  nouitii;  et  per 
tutta  la  spesa  nel  mantenere  i  soggetti  et  la  fabrica  ha  dato  soc- 
corso  Iddio  N.  S.;  et  la  casa  di  santo  Andrea  e  cresciuta  in  tener 
modo  di  sostentar  piu  gente  senza  far  debiti.  Benedictus  Deus. 

41.  Quanto  al  collegio  nostro  il  numero  e  quasi  di  130  sen  • 
za  tre  o  quattro  forastieri  che  seruono  ln  quelle  cose  che  non 
conuiene  si  trattino  per  quei  de  la  Compagnia,  e  quelle  spetial- 
mente  che  ricercano  il  dormir  fuori.  Va  molto  quieta  e  con  mol- 
ta  edificatione  tutta  quella  casa,  aiutando  non  poco  la  separa- 
tione  dei  nouitii  del  secondo  anno  di  probatione  col  suo  maestro, 
ai  quali  pero  si  concede  lo  studio. 

42.  Nelle  rinouationi  dei  uoti  e  nelle  uacanze  si  esercitoro- 
no  in  uarie  mortificationi;  alcune  per  aiutar'  al'1'humilta,  come 
uestirsi  i  principali  di  uestimenti  molto  uecchi  e  rotti,  baciar  i 
piedi  a  tutti,  con  dimandar'  perdono  de'  suoi  mancamenti,  andar* 
etiam  con  Tasinello  per  acqua;  altre  per  gastigar'  la  carne,  come 
uestir  cilitii,  far'  processioni  con  discipline  nel  a  rifettorio;  altre 
per  l'uno  e  1'altro  come  il  peregrinare ,  chi  a  nostra  Donna  di 
Loreto,  chi  a  S.  Andrea  nel  regno  di  Napoli,  e  seruire  ai  poueri 
nell'hospitale. 

43.  In  quello  che  tocca  a  gli  studi,  i  maestri  de  le  lingue, 
dell'arti,  e  di  theologia  del  nostro  collegio  si  uedranno  per  ilca- 
talogo  che  qui  si  manda  insieme  coi  discepoli  di  ciascuno.  I  theo- 
loghi  passano  300;  gli  artisti,  160;  gli  altri  son'  pid  di  500;  e  tut- 
ti  insieme  passano  1.000,  computando  quelli  ctfascoltano  i  casi 
di  coscienza;  e  se  le  scuole  fossero  piu  capaci,  piu  gente  uerreb- 
be  per  il  credito  in  che  e  questo  collegio;  si  quanto  a  le  lettere, 
come  quanto  ai  costumi. 

44.  Degli  esercitii  scolastici,  come  dispute  (massime  d'ar- 
tisti  et  theologhi)  e  compositioni  di  quelli  che  studiano  le  lingue, 
et  orationi  che  si  recitano  quasi  ogni  domenica,  e  de  la  maniera 
che  si  usa  d^incitargli  con  premi  e   con  honorar'  quelli  che  me- 


a     Non  clare  apparet  utrum  nel,  an  potius  pel  legendum  sit,  quoniam 
unum  verbum  in  aliud  mutatum  fuit  in  ms. 


I2  POLANCI  COMPLEMENTA 

glio  si  portano,  gia  altre  uolte  s'e  scritto,  et  hora  s'intenda  il 
medesimo,  e  percio  non  mi  stendero  in  questo.  Fassi  ancora 
frutto  ne  la  dottrina  christiana  con  gli  scolari,  e  molto  piu  nelle 
confessioni  ordinarie  d'ogni  mese,  ne  le  quali  Iddio  N.  S.  ha  aiu- 
tato  molti;  spetialmente  ne  le  confessioni  generali  che  grande- 
mente  loro  bisognauano.  Molti  si  confessano  ogni  otto  giorni,  e 
spetialmente  in  questo  et  in  ogni  uirtu  si  fan'  segnalati  quei 
d'una  compagnia  che  si  chiama  di  Nostra  Donna,  della  quale 
sono  entrati  ne  la  nostra  tre  buoni  suggetti,  e  17  altri  dimanda- 
uanod'esser  riceuuti,  ma  non  1' hanno  ottenuto. 

45.  Quanto  al  materiale,  uannosi  rassettando  le  stanze  a 
poco  a  poco,  e  per  la  festa  de  la  Madonna  di  Marzo  passato,  la 
chiesa  del  nostro  collegio,  che  ha  1'inuocatione  delPAnnuntia- 
ta,  s'apri,  cantandouisi  una  messa  molto  solenne,  la  qual'  disse 
nostro  Padre  generale,  e  si  cominciorono  a  fare  gli  uffitii  della 
7.na  santa,  et  il  sepolcro.  E  per  1'assuntione  de  la  Madonna  si 
finl  di  rassettare  la  capella  maggiore  con  un  tabernacolo  grande, 
lauorato  da'  nostri  fratelli,  e  tenuto  per  il  piu  ricco  ebello  che  in 
queste  parti  si  uegga;  e  la  signora  marchesa  de  la  Valle,  che  ci 
diede  il  sito  del  collegio  17,  ha  dato  etiam  il  necessario  si  per  la 
dipentura  della  cappella  maggiore,  come  per  indorare  il  detto  ta- 
bernacolo;  e  la  chiesa  tutta  si  tiene  per  molto  accertata,  et  se 
come  l'han'  fatta  i  nostri  fratelli,  cosi  fosse  stata  fatta  da  fore- 
stieri,  si  stima  sarebbe  costata  piu  di  20.000  scudi. 

46.  Quanto  al  collegio  germanico,  in  generale  si  puo  dire 
che  non  fu  mat  tanto  innanzi  ne  in  numero  ne  in  buon'  modo  di 
procedere.  Passaranno  quelli  che  ui  stanno  250,  computando  i 
nostri  che  son  32,  come  si  uedra  nel  catalogo.  E  benche  si  e  fatta 
determinatione  che  non  passino  220,  e  nondimeno  si  grande  l'in- 
stantia  che  fanno  persone  di  molto  rispetto,  come  in  Roma  car- 
dinali  e  prelati,  e  fuori  altri  signori,  che  non  si  puo  resistere;  s\ 
che  arriuano  al  detto  numero;  tuttauia  col  buon'  ordine  che  si 
tiene,  e  principalmente  col  fauor  diuino,  non  solo  non  ci  e  con- 
fusione,  ma  ancora  molto  concerto  e  quiete.  Et  i  nostri  che  go- 


Vide  epist.  70,  annot.  36. 


Epist.   143.— 3i   DECiiMBRis  1567  l3 

uernano  sono  tanto  ben'  uoluti  dai  collegiali  che,  occorrendo 
che  nostro  Padre  mando  alla  uolta  deirindia  ^occidentale  un  Pa- 
dre  ch'era  quiui  ministro,  con  tutte  le  penitentie  ch'aueua  dato 
a  molti  per  ruffitio  che  teneua,  non  si  potrebbe  creder'  il  senti- 
mento  ch'ebbero  de  la  sua  partenza,  non  contenendosi  di  lagri- 
mare  dirottamente;  e  ci  fu  chi  nel  giorno  che  se  n'ando,  per  do- 
lore  d'animo,  hebbe  una  buona  febbre. 

47.  E  straordinaria  la  diuotione  in  che  Talleuano;  tanto  che 
alcuni  de  nostri  prefetti  de  le  camere  hanno  hormai  piu  occasio- 
ne  di  edificarsi  con  Tesempio  loro,  che  trauaglio  ne  molestia  di 
guardargli.  I  collegiali  si  confessano  ogni  domenica  quasi  tutti, 
e  si  comunicano  alcuni  ogni  otto  giorni,  altri  ogni  15;  pochi  son' 
quelli  ch'aspettino  a  comunicarsi  ogni  mese,  benche  a  questo 
solamente  son'  obligati.  Non  ci  e  settimana  che  alcun'  di  loro 
non  dimandi  penitentie,  come  di  far'  discipline  e  cose  tali,  o  per 
honor'  del  santo  che  gli  e  tocco  quel  mese,  o  per  esser'  accettati 
nelle  congregationi,  delle  quali  diro  appresso,  o  per  le  feste  prin- 
cipali,  o  per  altre  occorrenze;  e  quasi  tutti  fann'  instantia  di  que- 
sto  le  feste  di  nostra  Donna,  a  cui  nome  queste  congregationi 
son'  dedicate,  e  di  cui  inuocatione  e  protettione  si  sentono  molto 
aiutati  contraUe  sue  tentationi  e  trauagli. 

48.  Gia  si  son'  ordinate  in  questo  collegio  cinque  congrega- 
tioni,  nelle  quali  si  comprende  la  maggior'  parte  de'  collegiali; 
e  fra  poco  tempo  potra  essere  che  u'entrino  quasi  tutti.  E  cosa  di 
marauiglia  il  frutto  che  si  uede  procedere  da  queste  congregatic- 
ni,  per  occasion'  de  le  quali  questa  giouentu  si  applica  a  la  deuo- 
tione  con  tutto  1'animo,  e  con  una  santa  emulatione  di  non  si 
lasciar  uincere  l'uno  dalFaltro.  Alcuni,  per  esser'  in  quelle  rice- 
uuti  fanno  gran  cose;  e  benche  siano  di  nature  terribili  e  fasti- 
diose,  si  guardano  di  dar'  una  minima  occasione  di  essere  stima- 
ti  indegni  di  quel'  luogo;  e  se  talhora  si  tratta  di  cacciarne  al- 
cuno  per  qualche  suo  mancamento,  lo  sentono  di  maniera  che  si 
gettan  per  terra  con  lagrime  dimandando  perdono,  et  offerendosi 
pronti  ad  emendarsi,  e  far'  qualsiuoglia  penitentia. 

49.  Gli  alamanni  che  mantiene  il  collegio,  hanno  la  sua  par- 
ticolar'  congregatione,  cominciata  quesfanno,  con  la  quale  tanto 


14  POLANCI   COMPLEMENTA 

s'aiutano  e  crescono  in  diuotione  et  in  ogni  uirttl,  ch'e  cosa  da 
marauigliarsi,  doue  per  1'addietro  c'era  assai  che  fare  a  gouer- 
nargli.  Si  fanno  in  queste  congregationi  i  suoi  ragionamenti  spi- 
rituali,  et  quasi  per  1'ordinario  in  honore  della  Madonna;  et  ogni 
notte  si  canta  la  Salue  Regina  con  musica  molto  buona  che  ui  e 
degli  stessi  collegiali,  si  de  uoci,  come  di  stromenti,  ecc. 

50.  Quanto  agli  studi,  oltre  le  lettioni  et  esercitii  che  han- 
no  nel  nqstro  collegio,  hanno  etiam  nel  suo  continoue  repetitio- 
ni  et  dispute  innanzi  al  suo  preffeto  degli  studi,  et  compongono 
orationi;  et  alle  uolte  le  recitano  con  uarie  occasioni.  Vi  sono 
molti  theologhi  et  molto  piu  philosophi  d'ogni  corso,  oltre  a  gli 
humanisti  che  auanzano  in  numero  tutti  gli  altri;  et  sono  usciti 
questo  anno  del  corso  molti  buoni  scolari,  et  giudicati  per  degni 
del  magisterio;  et  uno  di  loro  diffese  publicamente  conclusioni 
nel  istesso  collegio  con  molta  sodisffatione  de'  circostanti,  doue 
erano  cardinali  et  prelati  et  molta  gente  di  qualita. 

51.  Vi  si  recito  anche  una  tragedia  con  uno  apparato  molto 
uistoso,  insieme  con  un1  altro  dialogo,  innanzi  al  dare  de'  pre- 
mi  ai  collegiali,  et  tutto  si  bene  che  parue  fosse  Pallegrezza  di 
Roma,  trouandouisi  molti  cardinali  et  prelati  et  altra  gente  ho- 
norata;  et  non  solamente  in  questo,  ma  etiam  in  altre  cose  che 
fanno  priuatamente  in  casa  per  sua  particolar  diuotione,  come 
sono  i  presepi  al  Natale,  i  sepolcri  la  settimana  santa,  et  le  feste 
del  suo  re  alla  Epiphania,  uengono  a  uedeile  persone  di  molto 
rispetto;  et  quest'anno  per  udir  le  orationi  latine  con  che  festeg- 
giano  il  suo  re,  ui  furono  etiam  cardinali,  che  1'estimauano  de- 
gne  di  recitarsi  innanzi  a  qualsiuoglia  principe. 

52.  Piu  di  uenti  buoni  suggeti  fra  questi  giouani,  uoglio- 
110  essere  della  nostra  Compagnia,  et  molti  altri  uann[o-mo]s- 
si  b  per  darsi  al  seruitio  diuino,  con  tutto  che  i  nostri  non  sola- 
mente  a  cio  non  gli  esortino,  ma  piu  presto  quando  scuoprono 
simili  desiderii,  propongano  loro  molte  difficolta;  et  si  fanno  fare 
neristesso  collegio  molto  buona  et  lunga  probatione.  Tre  sola- 
mente  se  ne  sono  riceuuti  nella  Compagnia  quest'anno,  non  so- 


b     Corrosa  charta,  vix  haec  legi  possnnt. 


Epist.  143.— 3i  Deckmbris  1567  15 

latnente  con  licentia  de  suoi  padri,  ma  due  di  loro  furono  mossi 
dai  suoi  padri  medesimi  a  far  tale  risolutione;  anzi  uno  di  quelli, 
persona  molto  nobile,  mando  etiam  un'  altro  figliuolo,  di  non  me- 
nore  espettatione  di  quel  che  era  entrato  (benche  questo  era  di 
tanta,  che  in  tutto  il  collegio  non  si  haurebbe  potuto  trouare  chi 
Tauanzasse),  con  animo  che  1'hauesse  a  seguire,  et  gia  sta  riso- 
luto  di  farlo;  et  cosi  alcuni  altri  padri  u'hanno  mandato  i  figliuo- 
li  a  questo  medesimo  effetto,  per  la  diuotione  che  portano  al  no- 
stro  instituto. 

53.  Finiro  tutto  questo  del  collegio  germanico  con  una  cosa 
gratiosa,  et  e  que  essendo  fra  quelli  che  stanno  quiui  a  seruire, 
un'  huomo  ben  atto  per  il  suo  uffitio,  il  quale  non  poteua  indursi 
alla  confessione,  un  daino  di  due  che  nel  collegio  si  teneuano  per 
la  ricreatione  de'  fanciulli,  prese  a  perseguitare  questo  seruitore, 
di  maniera  che  come  lo  uedeua,  benche  di  lungi,  gli  correua  ap- 
presso  per  inuestirlo,  salendo  per  insino  a  luoghi  che  pareua  im- 
possibile,  con  una  rabbia  mirabile,  cosa  che  non  usaua  con  nes- 
suno  altro;  fu  detto  a  quest'huomo  che  la  causa  di  cio  era  il  non 
confessarsi,  tanto  che  per  allhora  fu  forzato  partir  dal  collegio; 
ma  dopo  alcuni  giorni  desideroso  de  ritornare,  si  risolue  di  con- 
fessarsi  per  paura  del  daino,  il  quale  non  gli  fece  dipoi  dispiacere 
alcuno,  anzi  Taccarezaua;  il  che  mosse  tanto  questo  seruitore. 
che  incomincio  a  darsi  alla  uita  spirituale,  et  a  frequentare  i  sa 
cramenti;  et  con  feruore  di  diuotione  et  di  far  penilentia  della 
uita  passata,  se  n'ando  a  uisitare  San  Giacomo  de  Galitia,  et  come 
ritorno  fu  riceuuto  di  nuouo  a  seruire  nel'istesso  collegio,  doue 
ben  mostra  il  frutto  grande  cauato  da  questa  peregrinatione;  et  si 
e  r[i]soluto  di  seruire  tutta  la  uita  sua  al  collegio  germanico  per 
amor  [di]  Dio,  riconoscendolo  principio  d'ogni  suo  bene  per  mez- 
zo  del  sopradetto  daino. 

54.  Del  collegio  del  seminario  si  puo  dire  che  ua  molto  bene, 
Dio  gratia;  et  ogni  d\  ua  pigliando  piu  credito  et  autorita,  ue- 
dendosi  il  buono  ammaestramento  in  lettere,  costumi  et  diuotio- 
ne,  et  parimenti  nelle  cose  ecclesiastiche.  Quiui  saranno  poco 
meno  di  cento  cinquanta  persone  in  tutto;  et  fra  quelle  uenti  tre 
de'  nostri,  come  si  uede  per  il  catalogo;  et  il  non  crescere  nasce 


16  POLANCI   COMPLEMHNTA 

dal  non  uolerne  riceuer  piii,  percioche  si  dei  mantenuti  dal  se- 
minario,  come  di  quelli  che  pagano  le  sue  spese,  il  numero  sareb- 
be  molto  maggiore  se  non  se  chiudesse  la  porta.  Sono  in  questo 
seminario  molti  buoni  ingegni,  et  fanno  profitto  notabile  nella 
dottrina  con  la  buona  cura  che  in  cio  si  tiene,  si  nelle  facolta 
soperiori  come  nelle  inferiori,  et  per  li  modi  che  s'usano  di  ho- 
norare  et  premiare  chi  auanza  gli  altri  delle  sue  classi  in  diligen- 
za  et  eruditione.  Molti  ue  ne  sono  ancora  di  buono  spirito,  et  al- 
cuni  desiderosi  di  seruir'  a  Dio  nostro  signore  ne  la  nostra  Com- 
pagnia,  benche  sin  qui  non  se  n'e  accettato  nissuno ,  desideran- 
dosi  realmente  che  riescano  idonei  per  il  fine  a  che  quiui  se  alle- 
uano,  di  seruire  con  esempio  et  con  ogni  ministerio  a  santa  chiesa 
nel  commune  stato  ecclesiastico. 

55.  De  la  casa  de'  catechumeni  un  Padre  de'  nostri  e  su- 
perintendente,  il  quale  risiede  ne  la  nostra  casa  professa,  che  a 
quella  e  uicina,  et  ha  bene  a  che  attendere;  oltre  del  quale,  altri 
si  mandano  a  predicare  ne  la  chiesa  loro,  et  insegnar'  la  dottrina 
christiana  a  quei  che  ui  stanno,  et  ad  altri  neophiti  usciti  gia  de 
la  casa,  ma  che  tuttauia  la  frequentano;  et  a  quelli  di  piu  che  ui 
si  ritrouano.  Saranno  in  quella  casa  per  Tordinario  sin'a  24  per 
sone  ferme,  tra  i  battezzati  che  non  sono  in  eta  di  uiuer'  da  se  (et 
hanno  il  suo  maestro  che  giMnsegna,  parte  a  legger'  e  scriuere, 
parte  grammatica)  e  quelli  che  gli  gouernano  e  seruono  in  casa. 
Appresso  ui  si  riceuono  altri  catechumeni,  e  ui  stanno  sin'  tanto 
che  sieno  ben  instrutti  per  essere  battezzati;  e  saranno  stati  quest' 
anno  19,  o  20;  e  quest'assunto  del  catechizare  1'hanno  pure  i  nos- 
tri.  Si  son  date  le  sue  regole  e  modo  di  procedere,  et  ordinatasi 
e  migliorata  molto  questa  casa  ne  lo  spiritua'le  e  nel  temporale: 
Dio  lodato. 

56.  Oltre  quanto  si  fa  in  queste  sei  case  di  Roma,  si  sono 
etiam  dati  quest'anno  predicatori  per  Pauuento  e  quaresima,  pri- 
ma  per  San  Lorenzo  in  Damaso,  ch'e  un'  principal'  pulpito  di 
questa  citta,  et  hebbe  concorso  molto  notabile  di  gente  principa- 
le  di  questa  corte,  come  cardinali,  ambasciatori  e  vescoui  et  altre 
persone  di  qualita,  ne  con  minore  sodisfattione  et  (come  si  spe- 
ra)  frutto  de  gli  ascoltanti.   Poi  per  la  chiesa  di  San  Pietro  ad 


Epist.  143. — 3i  Decembris  1567  17 

instantia  del  capitolo  di  essa  chiesa;  e  questo  predicatore  ancora 
fece  Tuffltio  suo  con  grande  sodisfattione.  II  terzo  si  diede  per 
la  famiglia  del  papa;  e  tuttauia  si  uanno  continouando  quei  ra- 
gionamenti  in  palazzo,  dando  instruttione  a  la  detta  famiglia  de  le 
cose  conuenienti  a  la  sua  saluatione.  II  quarto  predicatore  in  te- 
desco  si  diede  a  quei  de  la  guardia,  il  quale  confesso  etiam  i  prin- 
cipali  di  quella;  quantunque  tengano  il  suo  cappellano  tedesco. 
II  quinto  si  e  dato  ordinariamente  a  le  femmine  publiche;  e  cosi 
altri  in  diuerse  altre  chiese,  hospedali  e  prigioni;  del  cui  ministe- 
rio  e  da  sperare  si  sara  seruito  Iddio  N.  S.  In  latino  ancora  s'e 
predicato  non  poche  uolte  ne  la  cappella  del  papa,  innanzi  sua 
santita  et  ai  cardinali,  e  molti  prelati,  come  si  suole;  et  come  che 
questi  sermoni  sogliono  quasi  sempre  piacere,  nondimeno  uno  e 
tanto  piaciuto  questi  giorni  di  Natale,  che  pareua  non  finissero  di 
mostrar'  la  sua  sodisfattione  e  lodarlo,  si  il  papa  come  i  cardina- 
li  e  gli  altri. 

57.  Si  sono  ancor'  dati  confessori  non  solo  in  casi  straordi- 
nari  fuor  di  casa  per  infermi  e  prigioni,  ma  in  alcuni  ordinari  per 
certi  giorni,  da  parte  di  sua  santita,  ne  le  chiese  principali  di 
Roma,  come  in  S.  Pietro  et  in  S.  Maria  Maggiore.  Alli  prigioni 
dell'Inquisitione  son'  ordinariamente  chiamati  i  nostri  per  confes- 
sargli,  o  per  ridurne  alcuni  a  la  uerita,  o  per  instruire  i  ridotti;  et 
ad  alcune  anime  ha  fatto  Iddio  N.  S.  molta  gratia  per  questa  uia. 

58.  Con  tutto  quel  che  s'e  detto,  et  con  molt'altre  opere  pie, 
come  pacificar'  discordi,  procurar'  liberta  a'  prigioni,  fauorire  et 
aiutar'  molti  ne  le  sue  necessita  spirituali  et  temporali,  conVogni 
giorno  si  fa,  non  sono  mancati  ne  mancheranno  contradittioni, 
etiam  di  persone  de  le  quali  per  lo  stato  ecclesiastico  o  religioso 
che  tengono,  pare  non  s'harebbe  a  temere.  Vero  e  che  ad  alcuni 
le  istesse  buone  opere  possono  hauer'  dato  occasione,  come  e 
questa  del  seminario  (del  quale  la  Compagnia  tien'  carico  per 
obedientia  del  papa,  e  non  di  propria  uolonta)  e  1'uffitio  di  esa- 
minar'  coloro  che  si  uoglion'  promouere  a  gli  ordini  sacri,  e  co- 
loro  che  pretendono  hauer'  benefitii  curati.  E  se  bene  dicono 
esser'  di  molto  profitto  quest'vffitio  per  il  bene  commune,  non 
lascia  per  cio  di  esser'  molfodioso  rispetto  di  quelli  c'hanno  re- 

PuLANCI  COMPLEMENTA. ■— T.  LT  2 


18  PuLANCI    COMPLEMENTA 

pulsa,  e  non  la  portano  con  patientia.  Questo  insieme  col  togliere 
ad  alcuni  le  occasioni  di  compire  i  suoi  mali  appetiti  in  offesa  di 
Dio  N.  S.  e  danno  di  molte  anime  (oltre  la  liberta  di  parlare  ch'e 
in  Roma),  debb'  essere  stato  cagione  che  non  solamente  in  que- 
sta  corte,  ma  ancor'  fuori  di  quella  in  molte  prouincie  si  e  ragio- 
nato  o  uero  scritto  che'1  papa  ci  uoleua  riformare,  e  chi  diceua 
c'haueua  da  leuar'  1'entrate  ai  collegii;  chi  diceua  che  ci  uoleua 
dar'  un'habito  particolare;  chi  ridurci  ad  altre  religioni,  cose 
molto  lontane,  per  quanf  io  credo,  etiam  dal  pensiero  di  sua  san- 
tita,  che  ci  si  mostra  molto  spetialmente  padre  con  fauorir'  et 
aiutar'  le  cose  nostre  con  gran'  carita;  e  uedesi  cio  negli  effetti, 
si  nell'audientie  gratissime  e  molte  che  da  a  quei  de  la  Compa- 
gnia,  come  in  concedere  diuerse  gratie  spirituali,  tanto  per  la 
Compagnia  uniuersale,  come  per  alcune  parti  o  subietti  di  quella, 
secondo  se  le  dimandano,  o  ne  le  segnature  publiche,  o  partico- 
larmente.  Seruesi  oltra  cio  sua  santita  de  la  Compagnia  in  Roma 
et  in  altre  parti  de  lo  stato  ecclesiastico  e  fuori  in  molte  cose  che 
mostrano  la  confidenza  c'ha  in  quella  per  la  qualita  et  importan- 
za  loro,  per  non  dire  de  la  institutione  de  suoi  parenti c  nel  colle- 
gio  germanico,  e  de  gli  altri  di  casa  sua  che  di  sopra  si  e  detto. 
Appresso  nelle  grosse  limosine  ordinarie  et  estraordinarie  che  ci 
fa,  si  puo  uedere  la  sua  buona  uolonta,  non  ostante  la  strettezza 
del  denarojn  che  si  truoua  per  li  molti  carichi  che  tiene;  e  di  piu 
ha  fatto  ancora  certe  gratie  al  nostro  collegio  di  Roma,  che  sono 
un  buon'  aiuto  per  la  sua  fondatione;  e  se  talora  li  uanno  a  gli 
orecchi  calunnie  o  detrattioni  contra  la  Compagnia,  intendemo 
che  le  discaccia  e  ributta  come  padre  e  protettor'  nostro.  Negli 
altri  principi  e  signori  e  gente  di  qualita,  parimenti  si  uede  spe 
tial'  fauore  e  beneuolentia,  e  massime  in  quelli  che  piu  ci  posson' 
aiutare  nel  seruitio  diuino.    Onde  le  contradittioni  d'alcuni,  di 
ragione  non  ci  hanno  a  parer'  graui. 

59.  Fuor'  di  Roma  si  son'  fatte  diuerse  missioni  cerca  a  la 
pasqua  di  Resurrettione,  e  dipoi  altre  al  Settembre,  come  fu  una 
a  Viterbo,  dou'ando  un  sacerdote  con  uno  scolare  per  sodisfar' 


c     Obscnre  exaratum  in  ms. 


Epist.   143.—  3i  Decembris  1567  19 

al  cardinal  di  Gambara  18,  vescouo  di  quella  citta,  et  alla  diuotio- 
ne  de'  cittadini.  Insegnorono  ogni  di  la  dottrina  christiana  matti- 
na  e  sera  con  gran  concorso  di  gente,  e  con  frutto  notabile.  Le 
feste  predicaua  il  sacerdote  la  mattina,  et  doppo  vespro  faceua 
una  lettione  con  frequentissimo  auditorio.  De  la  prouisione  che 
loro  si  mandaua  per  uiuere,  guardauano  poca  cosa  per  se,  et  il 
resto  mandauano  per  Tordinario  a  lo  spedale,  et  ui  andauano 
etiam  in  persona  a  seruire  et  a  predicare  et  a  confessare  gl'infer- 
mi  et  gli  ufficiali;  et  si  lascio  ordine  che  gli  uni  et  gli  altri  si  con- 
fessassero  al  meno  una  uolta  il  mese,  prouedendo  a  questo  effet- 
to  d'un  sacerdote  della  medesima  terra.  Fecero  ancora  edificare 
una  capella  appresso  la  prigione,  accioche  i  prigioni  potessero 
udir  la  messa,  procurando  si  prouedesse  d'un  capellano.  Si  fece- 
ro  apartare  alcuni,  i  quali  con  molto  [scajndalo  uiu[eua]no  in  con- 
cubinato,  dando  loro  alcuni  buoni  modi  per  uiuere  christiana- 
mente;  i  quali  con  frutto  delle  sue  anime  accetorono.  Si  occupo- 
rono  appresso  in  altre  opere  molte,  et  rimase  la  citta  in  gran  ma- 
niera  affettionata  alla  Compagnia,  con  desiderio  che  quiui  si  fa- 
cesse  un  collegio,  offerendo  assai  buona  commodita  di  rendita 
per  mantenerlo;  et  benche  il  medesimo  procuri  il  cardinale  an- 
cora  con  dar  chiesa  et  casa,  tuttauia  nostro  Padre  si  ha  scusato; 
et  a  fine  che  piu  facilmente  si  riceuesse  la  scusa ,  facendone  in- 
stantia  il  cardinale,  ui  si  mandorono  per  Taduento  altri  due  sa- 
cerdoti,  i  quali  predicorono  continouamente  nella  chiesa  maggio- 
re  et  in  altre  parti  della  citta,  et  s'occuporono  in  confessioni  d'im- 
portanza;  et  uno  di  loro  lesse  oltre  ci6  diuerse  lettioni  di  casi  di 
coscienza,  et  s'esercitorono  in  altre  buone  opere  conforme  al 
nostro  istituto.  I  due  primi  si  stesero  anche  per  alcune  terre  ui- 
cine  predicando  et  confessando  et  mouendo  molto  la  gente  di 
quella  diocesi  a  far  il  debito  suo;  et  i  secondi  (benche  hebbero 
meno  spatio  di  tempo)  non  lasciorono  di  fare  alcun  frutto  fuori 
della  citta. 

60.     Altri  due  si  mandorono  al  vescouato  di  Monte  Fiascone; 
altri  a   quel  di  Palestrina;  altri  a  quel  TOstia,  et  specialmente 


18     Joannes  Franciscus  (abbas)  de  Gambara.  Cf.  autem  epist.  139,  n.  2. 


20  POLANCI    COMPLEMENTA 

alla  citta  di  Veletri;  altri  a  certi  luoghi  del  vescouato  di  Tiuoli; 
altri  per  i\  vescouato  tusculano ;  et  generalmente  hanno  atteso 
ad  aiutare  i  prossimi  in  molti  modi,  instruendo  la  gente  rustica 
nelle  cose  della  fede,  nel  che  la  ritrouauano  ignorante  in  estre- 
mo;  et  a  chi  haueua  figliuoli  che  andassero  a  scuola,  donauano  il 
libretto  della  dottrina  christiana.  Aiutorono  in  questi  luoghi  mol- 
te  anime  col  confessare  et  predicare ,  et  pacificorono  molti  che 
stauano  in  odii  et  inimicitie;  et  non  potendo  una  uolta  un  nostro 
scolare  con  parole  persuadire  ad  uno  che  era  stato  ferito  da  un'al- 
tro,  che  gli  perdonasse,  appartollo  da  un  lato,  et  si  gitto  in  ter- 
ra,  et  baciogli  i  piedi,.  et  con  questo  atto  d'humilta  lo  fece  ueni- 
re  a  confessarsi  et  rimetter  1'ingiuria  a  chi  1'haueua  ferito.  Tra 
gli  altri  si  confessorono  parechi  che  per  molti  anni  non  Thaue- 
uan  fatto,  quantunque  n'hauessero  grande  necessita. 

61.  Per  il  vescouado  di  Albano,  che  e  pure  uicino  a  Roma, 
si  sono  mandati  alcuni  Padri,  et  han  fatto  con  la  dottrina  xpiana. 
principalmente,  et  ancora  con  le  prediche  et  confessioni,  buon 
frutto  in  dieci  o  undici  terre  di  quel  uescouado. 

62.  Ad  instantia  del  vescouo  di  Anagni  19  si  mandorono 
due,  i  quali  con  una  sua  patente  uisitorono  undeci  terre  di  quel 
vescouado,  de  cui  trauagli  si  serui  molto  Iddio  N.  S.,  predican- 
dosi  communemente  in  ciascuna  di  quelle  due  uolte  il  giorno, 
una  al  clero,  et  Faltra  al  popolo;  et  si  e  introdutto  tanto  nel  ve- 
scouado  di  Albano,  come  in  questo  di  Anagni,  doue  e  stato  pos- 
sibile,  che  i  curati  insegnassero  ogni  domenica  et  festa  ladottri- 
na  christiana,  lasciando  in  ogni  luogo  per  tal'  effetto  alcuni  li- 
bretti  di  essa,  con  alcuni  rosari  et  imagini  et  altre  cose  diuote 
con  che  si  sogliono  inuitare,  spetialmente  i  putti,  ad  imparare 
con  maggiore  studio  la  dottrina  christiana.  S'introdusse  di  piu  la 
confraternita  chiamata  del  Nome  di  Dio  contra  le  bestemmie, 
lasciando  in  ogni  terra  una  bolla  della  sua  istitutione.  Similmen- 
te  si  fecero  molte  paci  d'importanza;  et  confessando  in  una  terra 
il  Padre  tutti  i  prigioni,  procuro  dipoi  col  signore  di  essa  che  fos 
sero  liberati;  et  cos\,  accordate  le  parti  et  la  giustitia,  usciro- 


19     Michael  Torcella. 


Epist.  143.— 3i  Decembris  1567  21 

no  tutti  quel  giorno.  Ne'  luoghi  doue  erano  mastri  di  scuola,  si 
fece  di  sorte  che  si  confessorono  insieme  con  tutti  i  suoi  scolari, 
et  rimasero  con  istruttione  et  carico  di  insegnar  loro  la  dottrina 
xpiana.;  et  per  distribuire  in  queste  et  altre  parti,  si  stamporono 
cerca  cinque  mila  libretti  della  detta  dottrina,  et  un  numero  gran- 
de  d'imagini.  Portauano  seco  alcuni  corporali  et  purificatorii,  i 
quali  furono  distribuiti  per  le  chiese  piu  pouere,  et  che  nmaue- 
uano  piu  necessita,  leuando  quelli  c'haueuano  molto  brutti,  sin- 
che  lauati  et  racconci  si  restituirono  all'istesse  chiese  o  ad  altre 
pouere. 

63.  Nel  andare  da  una  terra  ad  un'altra  era  bisogno  di  gui- 
de,  alle  quali  in  premio  della  fatica  si  donaua  un  rosario  dopo 
dMiauerli  fatto  confessare.  Medesimaraente  a  gli  altri  pastori  et 
lauoranti  che  s'incontrauano  per  uiaggio,  etiam  negVistessi  bo- 
schi,  faceuano  lasciar  per  un  puoco  i  suoi  lauori  per  istruirgli  del 
modo  di  confessarsi,  et  dopo  d'hauergli  fatto  pensare  a  suoi  pec- 
cati,  il  Padre  gli  confessaua  con  grande  consolatione  et  frutto 
loro;  et  potrebbe  essere  che  passando  tale  occasione,  in  molto 
tempo  non  Thauerebbono  fatto.  In  30  giorni  si  fece  tutta  questa 
uisita  del  vescouado  di  Anagni,  et  si  pote  predicare  ogni  giorno 
percioche,  se  non  bastaua  Tautorita  del  vicario,  usauasi  quella 
del  signore  della  terra,  accioche  la  predica  si  publicasse  la  sera, 
et  non  s'aprissero  la  mattina  le  porte  sinche  tutti  hauessero  udi- 
ta  la  messa  et  il  sermone;  et  quantunque  cio  paresse  loro  da  prin- 
cipio  alquanto  duro,  nondimeno  uedendo  puoi  che  tutto  si  face- 
ua  per  seruitio  di  Dio,  et  aiuto  loro,  senza  uoler  niente  del  suo, 
anzi  dandogli  alcune  cosuccie  diuote,  rimaneuano  moltoconsola- 
ti  et  edificati. 

64.  Vn'altra  missione  si  fece  piu  lontano  all'arciuescouado 
di  Beneuento,  della  quale  si  serui  Dio  N.  S.,  andando  Parciue- 
scouo  proprio,  ch'e  il  cardinal  Sauello,  a  uisitare  il  suo  arciue- 
scouado.  Esamino  un  Padre  de'  nostri  per  ordine  suo  i  chierici 
di  quella  diocesi,  et  perche  molti  non  erano  idonei,  fu  di  mestie- 
ro  che  attendesse  ad  istruire  quei  ch'erano  piu  capaci  fra  loro, 
insegnandogli  le  cose  piu  principali  del  sacramento  della  peni- 
tenza,   et  dandogli  in   iscritto  la  forma  dell'assolutione,  percio- 


22  POLANCI    COMPLEMENTA 

che  alcuni  anche  di  questo  haueuano  di  bisogno;  et  dandogli 
insieme  la  luce  che  dar  si  pote  in  alcune  casi  di  coscienza,  che 
sogliono  essere  piu  ordinari,  et  insegnandogli  a  dubitare  et  a 
consultar  quello  che  da  se  non  sapessero;  e  riceuettero  questa 
instruttione  con  darne  molte  gratie  a  Dio  N.  S.  et  a  chi  glie  la 
daua;  e  tanto  piu  che  per  mezzo  di  questo  Padre  medesimo  otte- 
neuano  etiam  molte  gratie  dal  cardinale,  e  gli  faceua  appresso  di 
lui  il  fauor'  che  poteua.  Fu  ancor'  necessario  prouedere  di  gran 
numero  di  confessori,  percioche  il  cardinale  haueua  fatto  un'e- 
ditto  che  chi  non  si  confessasse  e  communicasse  a  la  Pasqua,  fos- 
se  cacciato  fuori  de  la  diocesi;  e  cosi  quelli  che  o  per  inimicitie, 
o  per  altre  cause  prima  non  lo  faceuano,  quasi  tutti  uennero  a 
confessarsi;  tanto  che  Beneuento  pareua  molto  differente  da  quel 
che  soleua  essere.  Fu  similmente  bisogno  che  ne  le  cose  de  la  ri- 
forma  uniuersalmente  i  nostri  fossero  i  consultori  et  esecutori 
che  guidassero  tutto  questo  negotio;  e  non  solamente  si  diede 
aiuto,  ma  ancora  conforto  a  molti  trauagliati  et  affiitti,  e  cosi  il 
popolo  riceue  con  particolar'  diuotione  questa  riforma. 

65.  Si  uisitorono  62  chiese  parrochiali,  e  si  diede  ordine  di 
ridurle  a  13P].  Si  riformorno  3  monasterii  di  monache,  dando  loro 
forma  di  uiuere  secondo  la  sua  regola  di  S.  Benedetto,  e  la  clau- 
sura,  e  quanto  di  piu  era  necessario  per  la  uita  commune.  Si  or- 
dino  il  seminario  insieme  con  la  casa  e  con  le  scuole,  ponendoui 
da  principio  12  giouinetti  col  suo  rettore,  e  con  ricapito  per  im- 
parar'  lettere.  Furono  riueduti  i  libri  del  vescouado,  et  abbrucia- 
ti  quelli  ch'eran'  prohibiti.  Si  uisitorono  gli  hospedali,  e  si  ri- 
nouorono  i  buoni  ordini  loro.  Si  uisitorono  le  confraternita,  e 
si  uidero  le  loro  bolle  et  ordinationi,  mutando  et  aggiugnendo 
quanto  al  detto  Padre  pareua  conuenire.  Appresso  uolle  il  cardi- 
nale  ch'i  nostri  uedessero  tutti  i  decreti  de  la  sinodo,  e  quel  che 
toccaua  a  l'amminisrratione  de'  sacramenti,  et  osseruationi  de' 
riti  ecclesiastici,  e  diuersi  auuisi  per  i  chierici  e  per  la  plebe  ne 
ramministrar'  e  riceuere  i  detti  sacramenti;  e  parimenti  di  quel' 
che  toccaua  ai  uasi  et  a  le  uesti  sacre  et  al  materiale  de  le  chie- 
se  col  resto  de  buoni  costumi,  fu  di  mestiero  che  essi  pigliassero  il 
carico.  Fecero  ancora  che  le  reliquie  si  tenessero  con  decentia, 


Epist.  143.— 3i  Decembris  1567  23 

cosa  che  prima  non  si  faceua,  essendoui  grande  ricchezza  di  cor- 
pi  santi,  che  in  molte  centinaia  d'anni  non  erano  stati  scoperti;  e 
questa  cosa  fu  di  molta  ammiratione  e  diuotione  al  clero  et  al 
popolo.  Hebbero  assai  che  fare  in  risoluere  uari  casi  di  coscienza 
che  ogni  di  ueniuano  loro  proposti  da  chierici,  religiosi  e  gentil- 
huomini  di  quelFarciuescouado;  e  di  piu  si  fecero  molte  paci  fra 
quei  della  terra  con  molta  beneuolentia  loro,  et  de'  vescoui  (che 
son  24  in  quella  metropoli),  i  quali  si  radunorono  a  la  sinodo 
archiepiscopale,  e  tutti  mostrorono  grand'amor'  e  credito  a  la 
Compagnia. 

66.  Oltre  a  questi  si  mandorono  altri  per  i  vescouadi  d'Asco- 
li,  Macerata,  Camerino,  Osmo,  Perugia  et  alcuni  altri  vesco- 
uati,  nei  quali  con  insegnar'  la  dottrina  christiana,  predicar',  con- 
fessare  et  attendere  a  le  pie  opere  di  nostro  instituto,  si  e  fatto 
buon  frutto,  Dio  gratia.  E  questo  basti  quanto  a  le  missioni  di 
persone  che  andauano  per  ritornare. 

67.  Altri  si  sono  mandati  a  uarie  prouincie  per  fermarsi  in 
diuersi  collegii,  e  saranno  quest'anno  del  67  sin'a  100,  poco  piu 
o  meno;  parte  per  aiutar  alcuni  nuoui  collegii  che  quest'anno  si 
sono  incominciati,  come  quel  di  Turino  in  Piemonte,  et  quel  de 
Herbipoli  in  Alemagna;  parte  per  aiutar'  i  seminari  de  la  Com- 
pagnia  medesima,  aumentati  quesfanno,  com'in  Padoua,  doue 
si  sono  posti  studi  d'arti  e  di  theologia;  in  Milano  et  in  Siena  di 
arti;  in  Loreto  di  casi  di  coscienza;  in  Napoli  di  theologia;  e  per 
cominciar'  questi  medesimi  in  Sicilia,  ancora  ui  si  mando  un  theo- 
logo  molto  dotto  20,  benche  s'e  poi  differito  il  principiargli  fin^a 
1'anno  che  uiene  per  alcuni  buoni  rispetti.  Parte  si  sono  etiam 
mandati  per  aiutar'  ad  intrattener  e  portar'  innanzi  i  collegi  e 
studii  incominciati;  alcuni  per  rettori  o  ministri,  altri  per  predi- 
catori  o  confessori,  molti  per  lettori  in  diuerse  facolta,  et  altri 
per  studianti  o  coadiutori,  come  si  potra  uedere  dall'indice  che 
con  questo  uerra  dei  mandati  quesfanno  a  diuerse  prouincie 
d'Italia,  Sicilia,  Francia,  Alemagna,  Boemia,  Polonia,  Pruscia, 
et  alcuni  all'India. 


20 


Vide  infra,  Commentariola,  ad  ann.  1567,  nn.  50  et  55. 


24  POLANCI   COMPLEMENTA 

68.  Si  sono  offerti  quesfanno  molti  collegii  a  la  Compa- 
gnia,  ma  nessuno  se  n'e  riceuuto  in  Italia,  fuori  di  quel  di  Tu- 
rino  gia  detto;  et  in  Brescia  non  si  pote  lasciar  di  receuere  per 
casa  di  probatione  une  o  due  che  teneuano  in  quella  citta  certi 
serui  di  Dio  instituiti  ne  la  dottrina  e  modo  di  procedere  de  la  no- 
stra  Compagnia,  da  un  Padre  chiamato  Angelo  dal  Paradiso,  il 
quale  stette  ne  la  Compagnia  nei  principii  di  quella,  et  essendo 
forzato  da  le  sue  infermita  a  uiuer  fuori,  con  approbatione  pero 
de  la  medesima  Compagnia,  guardo  in  se  il  buon  seme  che  stan- 
do  in  quella  haueua  riceuuto  nell'anima  sua,  e  ne  la  sua  istessa 
citta  comincio  a  metter'  insieme  alcune  persone  di  buono  spiri- 
to,  et  iui  in  Brescia,  pigHorono  due  case  con  le  sue  chiese,  doue 
faceuano  uita  di  grande  esempio,  e  con  confessioni,  dottrina 
christiana  et  opere  di  carita,  faceuano  gran  frutto  nei  prossimi, 
essendo  30  in  numero,  i  15  sacerdoti,  et  altri  tanti  diaconi  et 
acoliti  (senza  la  gente  che  gli  seruiua),  tutte  persone  nobili,  e 
molti  di  loro  di  molto  buona  dottrina,  et  altri  di  molta  aspetta- 
tione.  E  passando  di  la  il  prouinciale  di  Lombardia,  e  toccando 
una  parola  al  P.  Angelo,  la  prese  si  bene,  che  esso  e  tutti  gli  al- 
tri  appresso  a  lui  si  determinorono  di  seruir'  a  Dio  N.  S.  ne  la 
nostra  Compagnia  con  grande  spirito  e  feruore,  e  cosi  mandoro- 
no  a  nostro  Padre  generale  la  ratificatione  scritta  di  man'  propria 
di  ciascuno,  doue  danno  se  stessi  e  cio  che  iui  tengono  (il  che 
bastara  per  mantener  un'  buonJ  numero  di  nouitii)  al  diuino  ser- 
uitio  ne  la  nostra  Compagnia,  et  all'obedientia  del  generale  di 
quella;  e  cosi  sono  stati  accettati  con  spetiar  consolatione  del- 
Tuna  parte  e  delTaltra  ". 

69.  Si  e  ancora  riceuuta  in  Ciuita  di  S.  Angelo  un'altra 
casa  di  probatione  che  iui  fonda  la  duchessa  di  Nocera,  signora 
di  quella  terra,  a  tre  giornate  di  Roma,  percioche  hormai  per  ri- 
ceuere  et  alleuar1  i  nouitii  che  Dio  N.  S.  ci  manda,  non  c,c  luogo 
in  Roma,  e  conuiene  cercarlo  fuori.  II  principio  del  mese  et  anno 
che  uiene,  credo  si  mandara  gente  a  quella  uolta. 

70.  Essi  disfatto  quest'anno  il  collegio  d'Amelia,   e  leuati 

21     Ipse  Angelus  Paradisius  et  aliqui  ejus  discipuli  non  multo  post  a  So- 
cietate  desciverunt  aut  dimissi  sunt.  Cf.  Sacchinum,  p.  III,  1.  V,  nn.  77-78. 


Epist.   t 4 3 . — 3 1  Decembris  1567  25 

di  la  tutt'  i  nostri,  benche  con  gran  sentimento  e  dolore  quasi 
uniuersale  de  la  citta,  percioche  s'intese  che'l  vescouo  22  pretende- 
ua  che  la  chiesa,  la  quale  ci  era  stata  data,  hauese  cura  d'anime 
non  ammettendo  per  buona  la  separatione  che  di  quella  haueua 
fatto  il  suo  predecessore  ad  un'  altra  parrochia,  et  essend'auui 
sato  il  vescouo  che  non  poteuamo  tener'  questa  cura,  e  che  la 
trasportasse  altroue,  o  che  noi  gli  lasciaremmo  la  chiesa  e  colle 
gio  per  non  contrauenire  all'instituto  nostro,  non  lo  fece,  ben 
che  mostraua  pesargli  che  di  la  si  leuasse  in  collegio;  e  cosi  no- 
stro  Padre  cauo  di  la  i  nostri;  et  in  uerita  quel  luogo  alla  Com- 
pagnia  era  poco  utile,  et  altri  piu  a  nostro  proposito  si  offerisco- 
no,  se  si  uorranno  accettare. 

71.  Dei  collegio  di  Tiuoli,  ch'e  come  casa  di  recreatione  e 
conualescentia  de'  nostri  di  Roma,  si  e  seruito  Dio  N.  S.  nelle 
scuole,  doue  hanno  quasi  tutta  la  giouentu  studiosa  della  citta; 
et  oltre  le  lettere  si  sono  molto  aiutati  gli  studianti  ne  lo  spirito 
con  la  congregatione  instituita  fra  i  maggiori  di  eta,  ordinata 
alla  frequentatione  de'  sacramenti,  oratione  et  essame  di  coscien- 
za,  e  si  raunano  in  una  capella  de  la  chiesa.  Ancora  nel  minis- 
terio  de'  sacramenti  de  la  confessione  e  communione  si  e  fatto 
buon'  frutto  con  quei  de  la  terra  e  con  alcune  famiglie  di  cardi- 
nali  principali  ch'iui  si  ritrouorono  questa  state  e  quest'autunno 
passato.  E  spetialmente  hanno  pigliato  l'assunto  di  confessar'  i 
poueri  de  lo  spedale,  i  quali  stauano  in  necessita  di  simiTaiuto. 
Ne  la  dottrina  christiana,  si  e  fatto  profitto  insegnandola  nel  col- 
legio  e  per  la  citta  ne  luoghi  piu  frequentati  e  per  alcun'  terre 
del  vescouado  doue  con  la  confessione  e  predica  si  e  pur  fatto 
buon1  frutto.  Seruesi  il  vescouo  23  molto  in  ogni  occorrenza  del 
ministerio  de'  nostri,  e  ne  la  sinodo  che  fece,  e  ne  la  publicatione 
del  giubileo  uolle  ch'un'  di  loro  predicasse  nella  sua  chiesa  ca- 
thedrale.  Fauorisce  ancora  in  quel  che  puo  le  cose  temporali  del 
collegio;  et  molto  le  aiuta  etiam  il  cardinale  che  ha  il  gouerno  di 
Tiuoli,  aiutando  la  fabrica  de  la  chiesa  e  sagristia  (che  si  sono  ri- 
dotte  a  miglior'  forma)  et  a  mantener'  le  persone  che  quiui  stanno 

22  Bartholomaeus  Ferratinus. 

23  Joannes  Andreas  Crucius. 


26  POLANCI    COMPLEMENTA 

per  Tordinario  da  12,  o  13,  senza  qiiei  che  di  Roma  uanno  e 
uengono.  Le  stanze  di  casa  si  sono  ancora  migliorate.  E  1'amore 
e  buona  opinione  che  del  collegio  si  tiene  nella  citta,  pare  che 
uada  in  molto  aumento. 

72.  In  Frascata  e  stato  il  medesimo  numero  ordinario  di  12, 
o  13,  etalcuni  straordinari  di  quelli  che  sono  ne  le  liste  di  Roma: 
et  si  questi  come  quei  di  Tiuoli  procedono  con  edificatione  e  ca- 
rita  dentro  di  casa,  e  si  esercitano  in  uarie  opere  pie  coi  pros- 
simi,  si  ne  le  scuole  che  iui  son'  sole,  come  ne  la  chiesa  e  ne  la  ter- 
ra  et  ancor'  fuori.  Percioche  in  7,  o  8  luoghi  uicini  ordinaria- 
mente  s'e  insegnata  la  dottrina  christiana,  e  s'e  lasciato  ordine 
che  si  continoui,  disponendo  certe  confraternita  per  tal'effetto. 

Di  piu  si  e  fatto  molto  frutto  per  uia  de  le  confessioni,  ma 
molto  piu  in  far'  diuerse  paci;  della  qual'opera  di  carita  hanno 
molto  bisogno  quei  popoli.  Vna  se  ne  fece  d'importanza  di  uno 
che  ueniua  da  una  terra  ad  un'altra  con  molta  gente  per  ammaz- 
zar  il  suo  auuersario,  et  incontrandogli  uno  di  questi  Padri  che 
ueniua  da  legger'  la  dottrina  christiana,  persuase  loro  che  se  ne 
ritornassero  a  casa,  e  lasciassero  la  cura  del  negotio  a  lui;  e 
cosi  lo  tratto,  e  benche  con  gran'  fatica,  conchiuse  la  pace  fra 
l'una  parte  e  1'altra  con  sodisfattione  uniuersale  di  tutti.  Vn'altra 
pur'  se  ne  fece  di  non  minor'  importanza  fra  due  popoli;  hauen- 
do  Tuno  per  causa  di  certa  giuridittione  che  pretendeua,  com- 
messo  un'  homicidio  graue  nelTaltro,  et  accendendossi  gli  odii, 
molfaltre  morti  sarebbero  seguite,  se  Dio  non  ci  hauesse  rime- 
diato  per  mezzo  d'un'  Padre  di  quei  di  Frascata,  il  quale  con 
molt'  esortationi  in  publico  al  popolo,  et  in  particolare  a  gl'inte- 
ressati,  tratto  e  conchiuse  la  pace,  facendo  dar'  la  dote  ad  una 
figliuola  del  morto  al  signor  de  la  terra,  et  rimettere  molti  che 
per  tal'  causa  erano  stati  banditi,  e  cosi  tutti  si  confessorono  con 
spetial'  allegrezza  e  sodisfattione  del  popolo.  L'habitatione  an- 
cora,  e  Taltre  cose  temporali  si  uanno  accommodando  ogni  di 
piu.  Di  tutto  sia  gloria  a  Dio  N.  S.  Neirorationi  e  sacrifitii  di 
V.  R.  e  di  tutta  cotesta  prouintia  molto  ci  raccommandiamo  in 
Domino.  Di  Roma  all'ultimo  di  Decembre,  1567. 


EPIST.     I44.—  IO  OCTOBRIS    I568  27 

144 

POLANCUS  IGNOTO  SODALI  HISPANO 

ROMA    IO   OCTOBRIS    I568  l. 

/.  Alphonsum  Polancum,  nepotem  suuni,  vocari  a  Deo  ad  religiosam 
vitam  laetatur. — 2.  Dubius  autem  an  aptus  ille  sit  ad  Societatem  in- 
eundam,  ejus  admissionem  promovere  nequit.—  3-4.  Naturali  amori 
concedere  minime  vult;  unde  nepotem  sodalium  caritati  commendat. 

1.  Pax  X.1  Muy  Rdo  en  X.°  Padre.  Por  una  letra  de  V.  R. 
entendi  la  deuotion  que  tiene  Alonso  de  Polanco,  mi  sobrino,  de 
seruir  a  Dios  N.  S.  en  religion,  y  especialmente  en  nuestra  Com- 
pania;  y  por  una  que  el  mesmo  me  scriue,  entiendo  lo  mesmo,  y 
los  motiuos  que  para  ello  tiene,  y  tanbien  las  difficultades  que  ay 
para  el  accettarle  en  nuestra  congregation.  A  mi  me  ha  dado 
consolation  y  edification  su  buen  spiritu  y  uoluntad  determinada 
de  seguir  los  consejos  de  X.°  N.  S.,  y  apartarse  del  mundo  y  sus 
uanos  disenos,  a  los  quales  la  carne  y  sangre  le  mueue  (segun 
me  escriue),  no  la  suya,  sino  la  de  sus  parientes;  y  hasta  este 
punto  no  me  pareze  tengo  duda  de  que  sea  buena  y  de  Dios  su 
uocation. 

2.  Quanto  a  seguir  el  instituto  nuestro,  no  tengo  la  mesma 
certitud,  pues  entendiendo  el  Padre  rector  Perez  Sanchez  2,  y  el 
Padre  prouincial  3  sus  deseos,  no  se  determinan  en  juzgar  sea 
para  mayor  seruicio  diuino  el  accettarle  en  la  Compania,  y  lo  que 
me  escriue  el  P.  Gil  Goncalez,  uisitador,  despues  de  approbar  su 
uirtud  y  su  buen  ingenio,  que  yo  haga  con  N.  P.  general  lo  que 


1  Ex  regestis  Epist.  Hispan.  i$6j-I$6g,  fol.  I74r.  Deest  subscriptio  et 
inscriptio.  Invenitur  inter  duas  epistolas  P.  Francisci  Borgiaead  P.  Avella- 
nedam  baeticae  provinciae  praepositum.  In  margine  alia  manu  scriptum  est: 
«Del  P.  Polanco.n  Quod  autem  hujus  sit,  dubitari  nequit  ex  ipso  contextu. 
Sacchinus  qui  de  hac  epistola  agit  (p.  IV,  ]ib.  IV,  n.  3.[),  dicit  eam  ad 
Patrem  quemdam  collegii  salmanticensis  datam.  De  hujus  P.  Polanci  nepo- 
tis  ingressu  in  Societatem,  et  ulteriore  vita,  vide  Astrain,  op.  cit.,  III, 
36l  sqq. 

2  Alias  vocari  solet  Pero  Sanchez.  Cf.  5.  Franc.  Borgia,  IV,  504; 
V,  563. 

s  Provinciae  castellanae  praepositus  eo  tempore  erat  P.  Jacobus  Carri- 
llo.  Cf.  Astrain,  op.  cit.,  II,  265  sqq. 


28  POLANCI   COMPLEMENTA 

me  pareziere  in  Domino,  me  dexa  en  la  mesma  duda.  Porque  si 
ellos,  estando  presentes,  no  se  determinan  en  esta  uocation  par- 
ticular  para  nuestra  Compania  (pues  si  se  determinasen  que  Dios 
le  llama  para  ella,  y  que  se  seruiria  de  su  persona  en  ella,  resci- 
uirle  yan  aora,  o  andando  algo  el  tiempo),  menos  me  puedo  yo 
determinar  aca.  Y  el  hablar  a  N.  P.  general,  presuppone  de  ra- 
zon  que  yo  sepa  o  me  persuada  ser  esta  uocation  de  Dios  N.  S.; 
y  asi,  estando  incierto,  no  le  [he]  querido  hablar  dello. 

3.  Y  sin  esto,  en  materia  de  admittir  en  la  Compania,  no 
querria  que  la  carne  y  sangre  tubiesen  uoto,  ni  dar  tal  exemplo 
de  instar  por  la  admission  de  parientes,  sino  se  iuzgasen  idoneos 
para  nuestro  instituto  aunque  no  fuesen  parientes.  V.  R.  podra 
mostrar  esta  letra  a  los  Padres  que  he  nombrado  arriba,  o  a  quien 
le  pareciere  de  los  que  tienen  mano  en  la  admission  de  los  que 
entran  en  nuestra  Compania;  y  si  hallaren  que  Alonso  de  Polan- 
co  es  suggeto  idoneo  para  ella,  yo  me  consolare  tanto  mas  que 
sea  admittido,  quanto  la  charidad  ordenada  a  ello  me  obliga.  Si 
se  juzgare  que  el  no  es  al  proposito  para  nuestro  instituto,  no  es 
justo  que  yo  procure  fauor  para  lo  que  no  se  piensa  sera  a  mayor 
seruicio  diuino;  y  en  tal  caso,  V.  R.  me  hara  gracia  de  ayudarle 
a  mantener  su  buena  uoluntad;  y  si  fuere  menester  que  estudie 
mas  antes  de  resciuirle  en  la  Compania,  y  que  yo  scriua  a  la  se- 
nora  su  madre,  para  que  le  dexen  estudiar  cosas  mas  conformes 
a  su  inclinacion,  y  de  las  quales  se  espera  mas  fructo,  lo  hare.  Si 
del  todo  se  juzga  que  le  conuiene  mas  otro  instituto  religioso 
que  la  Compania,  por  faltarle  las  partes  que  ella  a  requiere,  V.  R. 
y  esos  Padres  por  charidad  le  den  el  mejor  consejo  que  podran, 
para  que  entre  en  otra  religion,  donde  sirua  a  Dios  N.  S.,  y  at- 
tienda  a  su  perfection,  y  ayudar  a  los  proximos  segun  su  ta- 
lento. 

4.  No  respondo  a  la  letra  del  mesmo  por  no  poderle  conrso- 
lar,  como  V.  R.  ha  entendido.  Y  si  parte  de  lo  que  esta  contie- 
ne,  le  querra  V.  R.  dezir  de  palabra,  o  mostrar,  me  remitto  a  su 
charidad  y  prudencia,  y  ruego  a  Dios  N.  S.  pague  a  V.  R.  la 

a     alla  ms. 


Epist.   145.  -3r  Decembris  1568  29 

charidad  que  muestra  con  ese  mi  sobrino,  con  augmento  della  y 
de  toda  gracia.  De  Roma,  10  de  Octubre  1568. 

145 

POLANCUS    UNIVERSAE    SOCIETATI 

ROMA    3l    DECEMBRIS    1 568    l. 

I.  Epistolae  argumentum. — 2.  Congregatio  procuratorum.  —  3.  Summi 
poutificis  benevolus  animus  erga  Societatem. — 4.  Acta  cum  eodetn  circa 
infidelium  conversionem  et  haereticorum  reductionem,  ad  quae  duae 
cardinalium  congregationes  creantur. — 5.  Professio  fidei  imposita  iis 
qui  ad  academicos  gradus  promovendi  sunt. —  6.  Collegia  fundanda  in 
Portugalliae  insulis. — 7.  Plures  socii  in  Indiam  hispanicam  mittendi. 
— 8-10.  Collegia  admissa  in  oppido  Caravaca,  et  Dnaci;  instaurata 
Tornaci  et  Bibonae. — II.  Collegii  Montispolitiani  vices. — 12.  Collegia 
oblata  et  non  admissa. — 13-14.  Socii  ex  Urbe  in  diversas  regiones  mis- 
si.  — 15-20.  Novitii  romani,  eorum  nomina  et  praecipuorum  laus. 
21.  Sociorum  valetudo;  vita  functi. — 22.  Numerus  incolarum  singula- 
rum  domorum. — 23.  Spiritalia  ministeria  eorumque  fructus. — 24-25. 
Novi  templi  initia,  domus  incrementa,  -  26-27.  Templutn  et  domus pro- 
bationis  ad  Sancti  Andreae  per ficitur .—28-2Q .  Floretis  collegii  romatii 
status. — 30.  Germanici  collegii  existimatio. — 31.  Clericorutn  seminarii 
status. — 52.  Catechumenorum  domus.— 33-35.  Coticionatores  et  confes- 
sarii  extra  nostra  tetnpla  ministeria  exercentes.-  36.  Auxilia  spiritua- 
lia  pro  universa  ecclesia  oblata. —  37.  Latinae  orationes  in  romana  cu- 
ria  recitatae. — 38.  Sociorum  labores  in  auxilium  aegrotantium  Ro- 
mae. — 3Q-44.  Missiones  ad  viciniora  oppida. — 45.  Fraus  quorumdatn 
legatorutn  syrorum  detecta.—46-4J .  Collegiorum  tiburtini  et  tuscula- 
ni  status;  officia  nostrorum  et  caritas  cardinalis  ferrariensis  in  aegro- 
tos  tiburtinos. 

t 
1.     Jhs.  Muy  Rdo.  en  X.°  Padre.  Pax  X.1  Pues  es  iusto  que 

la  Compania  de  Roma,  como  resciue  consolation  de   las  letras 

anales  de  todas  partes,  asi  procure  darla  con  auisar  de  lo  que 

aqui  obra  [el]  a  que  es  auctor  en  todos  de  todo  el  bien,  dire  quan 


a     Charta  scissa:  hic  et  saepe  infra  addere  intra  uncinos  cogimur  ea 
quae  conjicimus  adfuisse. 


1  Ex  adversariis,  in  codice  Epist.  Polanci,  12  ff  ,  n.  67.  prius  5-15,  an- 
tiquitus  1-6.  Fere  cuncta  Polancus  exaravit;  bis  alio  utitur  scriba,  ut  anno- 
tabimus.  Habent  autem  hujusce  epistolae  exempla,  codex  Rom.  127,  lati- 
num  (ff.  64-75);  italicum  autem,  Rom.  126  A  et  126  B  (ff.  284-295).  Quae 
tamen  exempla  ob  temporis  belli  difficultates  cum  hispano  conferre  non 
potuimus. 


3o  POLANCI   COMPLEMENTA 

breuemente  pod[re],  algunas  cosas  que  me  occurren  de  mas  mo- 
mento,  pues  las  ordinarias,  bas[te]  dezir  que  se  continuan,  algu- 
nas  dellas  con  augmento  por  la  diuina  gracia.  Y  porque  en  Roma 
no  solamente  ay  casas  particulares  que  attienden  al  bien  de  los 
nuestros  y  de  los  deste  pueblo  y  vecinos,  pero  tambien  se  attien- 
de  a  lo  vniuersal  por  residir  aqui  nuestro  Padre  preposito  gene- 
ral,  donde  es  asimesmo  la  residentia  del  summo  y  vniuersal  pas- 
[tor]  de  la  yglesia  y  vicario  de  X.°  nuestro  senor,  dire  primero  de 
algunas  cosas  mas  vniuersales,  y  en  2.°  lugar  de  las  que  tocan  a 
lo  particular  de  Roma,  con  sus  adiuntos  de  Tybuli  y  Frascata. 
2.  Quanto  a  la  primera  parte,  en  este  ano  del  68  se  vbo  de 
ayuntar  la  congregat[ion]  de  los  procuradores  en  Roma,  que  la 
congregation  general  ordeno  cada  tres  afios  se  ayuntase  2;  y  de 
[todas]  nuestras  prouincias  de  Europa  se  hallaron  al  tiempo  de- 
terminado,  en  fuera  [de  la]  de  Francia,  que  aunque  mucho  nos 
desconsolo  que  fuese  ausente  por  vn  desastre  que  al  procurador 
acaecio,  viniendo,  de  ca[er  en]  vn  gran  precipicio,  todavia  nos 
consolo  Dios  N.  S.  con  saluarle  milagrosamente  la  [vi]da  por  in- 
tercession  de  los  santos  Geruasio  y  Protasio,  como  por  otra  via 
mas  en  particul[ar]  enten[de]ran  s.  Con  consenso  vniforme  de  to- 
dos  iuntos,  a  los  2  de  Octubre  se  deterrnino  que  no  auia  para  que 
hazer  congregation  general  de  toda  la  Compania;  y  despues  que 
trattaron  de  los  negocios  de  mas  importantia  de  sus  prouincias, 
con  las  resolutiones  dellos  tornaron  a  el[las] ,  q[uien]  por  mar, 
quien  por  tierra,  sanos  con  la  diuina  gracia.  P[ero]  antes  que  se 
partiesen  los  de  Espana,  insistieron  en  que  se  hiziese  assisten[te] 
della,  pues  el  Padre  Dr.  Araoz,  elegido  por  la  congregacion  ge- 
neral,  no  auia  [po]dido  venir  a  hazer  tal  officio;  y  asi  nuestro  Pa- 
dre  general,  que  ya  tenia  los  [da]tos  de  los  Padres  prouinciales, 
eligio  al  P.  Mtro.  Hieronymo  Nadal,  que  poco  antes,  auiendo  vi- 
sitado  las  4  prouincias  de  Alemana,  y  dos  de  Francia,  era  vuelto 
a  Roma. 


2  Id  statuit  Congregatio  generalis  II,  dec.  19.  Cf.  5.  Franc.  Borgia,  IV, 
532. 

3  Vide  infra  Commentariola,  ad  ann.  1568,  n.  46. 


Epist.  145.— 3i  Decembris  1568  3i 

3.  Hanse  procurado  y  concedido  este  ano  muchas  gracias 
por  el  summo  pontifice,  parte  por  letras  apostolicas,  y  parte  vi- 
uae  vocis  oraculo,  en  fauor  de  nuestra  Compania  y  para  mas  po- 
der  ayudar  y  consolar  las  animas,  asi  de  los  nuestros  como  de  los 
de  fuera,  specialmente  para  en  las  partes  transmarinas  y  en  las 
de  Alemania  y  Frangia,  y  otras  septentrionales,  y  algunas  para 
quitar  enbarazos,  lites  y  incomodos  temporales,  como  se  puede 
ver  por  las  tales  concessiones;  y  asi  en  esta  letra  no  dire  mas, 
sino  que  vsa  mucha  liberalidad  en  comunicar  sus  thesoros  spiri- 
tuales  X.°  nuestro  senor  por  medio  de  su  vicario  con  esta  su  mi- 
nima  Compania  4.  A  el  plega  sean  todos  para  su  mayor  seruicio. 
Tanbien  ha  ayudado  S.  S.  con  su  fauor  y  encomienda  algunos 
collegios,  dando  tal  testimonio  en  sus  breues,  que  muestra  el 
mucho  concepto  y  confianza  y  amor  que  tiene;  y  en  esta  parte 
spero  que  para  adelante  se  veran  algunos  effectos  de  notable  im- 
portantia  en  regiones  muy  necessitadas  de  tal  charidad  del  vi 
cario  de  X.°  nuestro  senor,  porque  asi  lo  persuaden  con  razon  las 
prendas  que  tiene  dadas.  Otros  ha  ayudado  con  applicationes  de 
algunos  bienes  ecclesiasticos  para  que  puedan  mantenerse  en  mas 
numero  los  sugetos  de  nuestra  Compania.  Finalmente  en  cosas 
que  penden  de  la  auctoridad  apostolica  se  han  hecho  muchas 
buenas  obras  en  lo  spiritual  y  temporal  a  nuestros  collegios  y 
casas. 

4.  Y  porque  no  solo  tiene  fin  nuestra  Compania  al  spiritual 
prouecho  y  consolation  de  los  catholicos,  mas  muy  en  particular 
a  la  reduction  de  los  hereticos  y  scismaticos,  y  conuersion  de  los 
infieles,  se  han  hecho  en  lo  vno  y  en  lo  otro  muchos  buenos  of- 
ficios  con  S.  S.  Y  para  que  mas  de  proposito  se  pudiese  trattar 
de  los  medios  con  que  en  las  partes  septentrionales  se  conserue 
la  religion  catholica  y  cosas  que  a  ella  tocan,  y  se  ayude  la  re- 
duction  de  los  hereticos,  hase  procurado  hiziese  S.  S.  (como  la 
hizo)  vna  deputation  de  4  cardenales  para  entender  en  esto,  y  re- 
ferir  al  papa,  y  con  particular  cuydado  procurar  la  execution  de 


4     De  his  gratiis  vide  Commentariola,  loc.  cit.,  nn.  6,  22,  23,  24;  et 
cf.  Delplace,  op.  cit. 


32  POLANCI    COMPLEMENTA 

lo  que  conuiene;  y  asi  mesmo  otra  deputation  de  otros  4  cardena- 
les  para  que  entendiesen  en  las  partes  de  las  Indias  orientales  y 
occidentales  en  lo  que  toca  a  la  edification  de  las  nueuas  plantas, 
y  a  la  conuersion  de  los  que  no  han  accettado  el  euangelio;  y  asi 
han  comencado  a  entender  con  sollicitud  y  charidad  en  lo  que  se 
les  ha  encomendado,  y  se  spera  que  sin  periuicio  ninguno  de  los 
principes,  ni  de  lo  que  esta  a  cargo  dellos,  se  siguira  destas  de 
putationes  no  pequefio  seruicio  y  gloria  de  Dios  N.  S.  y  bien  de 
muchas  animas. 

5.  Hase  procurado  asi  mesmo,  como  en  Ingolstadio  se  hizo 
y  en  otras  vniuersidades,  que  los  que  se  han  de  graduar  y  leer 
publicamenteen  ellas,  primero  hagan  la  protestation  de  la  fe  que 
Pio  papa  IIII  en  vn  su  motu  proprio  ordeno  en  las  vniuersidades 
de  Italia;  y  es  de  sperar  que  con  ello  se  euitaran  inconuenientes 
muy  notables,  y  no  se  daran  armas  a  los  enemigos  de  la  religion 
catholica  para  con  mas  auctoridad  impugnarla  8. 

6.  Hanse  admittido  este  aflo  algunos  collegios  por  nuestro 
Padre  general.  Vno  en  la  isla  de  la  Madera,  en  la  ciudad  princi- 
pal  della,  llamada  Fu[n]chal,  y  otro  b  en  la  principal  de  las  is- 
las  Terzeras,  llamada  Langre  8,  subiect[as]  al  serenisimo  rey  de 
Portugal;  el  qual  luego  que  entro  en  el  gouierno  de  sus  reynos, 
pidio  por  vna  letra  suya  se  le  admittiesen,  ofreziendo  dotation  y 
lo  necessario  para  ellos  con  la  piedad  y  liberalidad  que  en  aque- 
lla  real  casa  desde  su  principio  siempre  hallo  nuestra  Compaflia. 
Y  por  ser  la  primera  demanda  que  S.  A.  hizo,  aunque  no  ay  mu- 
cha  voluntad  de  tomar  nueuos  collegios,  no  conuenia  dezir  de 
no,  quanto  mas  que  en  aquellos  puestos  estaran  muy  bien  para 

b     otra  ms. 


5     Commentariola,  loc.  cit.,  n.   21.  De  professione  fidei  emittenda  In- 
golstadii,  cf.  Braunsberger,  VI,  166,  191-192. 

Ita  in  ms.  Porro  urbs  in  qua  collegium  fundatum  est,  dici  solet  Angra, 
in  insula  Tertia  (Terceira),  ex  qua  insula  omnes  illae  quae  nunc  vocantur 
Azores  (Acores),  dictae  sunt  olim  Tertiae  (Terceiras).  Cf.  Bluteau,  Voca- 
bulario  Portnguez,  vocabula  «Acores»,  «Terceira».  De  horum  collegiorum 
admissione  litteras  scripsit  Pater  generalis  ad  regem  Portugalliae  Sebastia- 
num,  et  ad  illius  provinciae  praepositum,  quae  editae  fuerunt  in  S.  Franc. 
Borgia,  IV,  609-61 1. 


Epist.  J45. -3i  Decembris  1568  33 

mucho  servicio.  diuino  y  bien  de  muchas  animas,  y  la  prouincia 
de  Portugal  tiene  gente  para  ynbiar  estas  dos  colonias  sin  inco- 
modar  ninguna  otra. 

7.  Tanbien  scriuio  a  nuestro  Padre  la  majestad  del  rey  ca- 
tholico  se  le  diesen  20  personas  para  el  Peru  7,  sin  los  otros  que 
se  ynbiaron  el  ano  passado ,  porque  era  su  intention  que  se  hi- 
ziesen  c[a]sas  y  collegios  de  nuestra  Compania  en  aquellas  pro- 
uincias,  y  que  los  lleuasse  el  nueuo  virey  que  alla  va  (este  es  don 
Francisco  de  Toledo  h[ermano]  8  del  conde  de  Oropesa,  caualle- 
ro  de  gran  christiandad  y  prudentia  y  valor);  y  nuestro  Padre  or- 
deno  que  asi  se  hiziese.  Descubre  Dios  N.  S.  en  aquel  nueuo 
mundo  vna  muy  notable  mies  a  nuestra  Compania;  fil  de  su  spi- 
ritu  a  los  operarios  para  que  la  recojan  como  conuiene  a  su  ma- 
yor  seruicio  y  gloria.  Tanbien  en  la  Habana  (que  es  vn  lugar  de 
la  is[la]  de  Cuba,  puerto  de  mar  muy  freqiientado)  se  dio  comis- 
sion  de  hazer  otro  collegio,  que  seruira  para  la  Florida,  donde  se 
abre  otra  puerta  mas  grande  al  santo  euangelio.  Por  otras  letras 
de  aquellas  partes  se  entendera  lo  particular  desto,  y  asi  [bas]- 
tara  esta  generalidad  del  auer  nuestro  Padre  admitido  estos  nue- 
uos  assumptos. 

8.  En  Espana  se  ha  admitido  este  ano  vn  collegio  en  Cara- 
uaca,  lugar  insigne  por  vna  cruz  que  alli  ay  [hecha]  c  por  los  an- 
geles;  y  otro  en  Duay,  ciudad  y  vniuersidad  nueua  [en]  los  esta- 
dos  de  Flandes,  donde  se  han  comencado  este  ano  las  lectiones 
[con]  grande  expectation,  fundando  y  dotando  el  collegio  el  abad 
y  monasterio  de  Aquicinto  9,  por  zelo  del  honor  diuino,  y  bien 
de  aquella  prouincia. 

9.  El  collegio  de  Tornay  de  la  mesma  prouincia  de  la  infe- 
rior  Germania,  que  le  auian  desecho  los  hereges  quando  en 
aquella  ciudad  podian  mas  de  lo  que  era  razon,  se  ha  consentido 
se  torne  a  poblar;  y  asi  se  ha  dado  vn  buen  principio  para  ello. 


c     Solum  prima  littera   apparet:  h  (?)  At  posset  etiam  legi  tr.:  uiide 
traida  (?) 


7     Vide  epistolam  regis  Hispaniae  ibid.,  058-659. 

s     Ibid.,  57,  260,  669-670. 

9     Cf.  Epist.  P.  Nadal,  III,  560,    565,  572,  etc. 

POI.ANCI   COMPLKMENTA.— T.  II 


34  POLANCI    COMPLKMENTA 

io.  Asi  mesmo  en  el  de  Bibona  de  Sicilia  se  han  restituido 
este  ano  las  schuelas  y  forma  de  collegio,  que  con  muchas  razo- 
nes  se  auian  quitado. 

n.  En  Montepulciano ,  ciudad  de  Toscana  ,  vbo  vn  tiempo 
vn  collegio  pequeno  de  nuestra  Compania,  que  no  passaua  de  12 
personas,  ni  creo  que  llegaua ;  y  porque  la  ciudad,  que  le  daua 
100  V,  que  se  solian  dar  al  maestro  del  publico,  se  los  quito, 
con  prattica  de  algunos  maleuolos,  llamando  vn  otro  maestro;  y 
de  otra  parte  cierta  confradia,  cuya  era  la  yglesia  y  casa  antes 
que  fuesemos,  daua  molestia  y  periudicaua  a  la  libertad  relligio- 
sa  del  collegio  con  sus  entradas  y  salidas,  parescio  a  nuestro 
P.  Laynez,  de  santa  memoria ,  de  sacar  de  alli  nuestra  gente  el 
aho  de  64,  la  qual  el  mesmo  siendo  vicario  general  auia  ynbia- 
do,  no  le  paresciendo  sufridera  la  indeuocion  de  la  ciudad,  e  in- 
comodidad  de  los  nuestros.  Dieronse  a  pobres  y  obras  pias  los 
muebles  que  auia  y  algunas  possessiones  firmes.  Ahora  el  pue- 
blo  se  hallo  tan  mal  desta  salida,  y  con  tanta  falta  de  la  buena 
institution  de  sus  hijos,  que  este  ano  por  medio  de  vn  cardenal 
y  otros  amigos  ha  procurado  de  reducir  la  Compania  a  su  ciu- 
dad;  y  diziendoseles  que  por  decreto  que  auia,  nose  podia  accet- 
tar  collegio  donde  no  vbiese  casa  y  yglesia,  y  modo  de  sustentar 
a  lo  menos  20  personas,  y  que  aunque  todo  esto  vbiese,  no  tenia- 
mos  gente  para  tomar  este  assumpto,  no  desistieron ;  y  en  el  es- 
tio,  que  no  se  puede  sin  peligro  venir  de  alli  a  Roma,  "ynbiaron 
vn  su  ciudadano,  amigo  nuestro,  con  letras  a  nuestro  Padre  v  a 
otros  medianeros,  offreciendo  vna  yglesia  de  mucha  deuotion, 
que  era  la  mejor  cosa  que  en  la  ciudad  podian  ofrezer,  que  la  ha- 
uian  hecho  con  mas  de  70  mil  ducados  de  costa,  y  su  casa,  en 
tanto  que  labrauan  otra  a  nuestro  modo;  y  tambien  offrecian  ren- 
ta  firme  para  20  personas  o  mas;  y  con  todo  esto  se  escuso  nues- 
tro  Padre,  parte  por  estar  la  yglesia  fuera  de  la  ciudad  (aunque 
iunta  a  ella),  parte  por  falta  de  gente.  Con  todo  ello  no  cesso  la 
ciudad,  y  asi  este  ynbierno  para  este  effecto  vino  el  obispo  mes- 
mo  della  19  a  Roma,  y  despues  de  vsar  otros  medios,  por  si  mes- 


Spinellus  Bencius. 


Epist.   145. — 3i   Decembris  1568  35 

mo  comenzo  a  negociar  este  coilegio ,  y  ofrezer  yglesia  y  casa 
commoda  dentro  de  la  tierra,  y  renta  para  20  personas  con  todos 
los  muebles  necessarios;  y  pues  que  al  presente  no  auia  gente, 
que  a  lo  menos  para  quando  la  vbiese  (aunque  passasen  dos  y 
tres  anos)  se  accettase  el  collegio,  que  puesto  que  les  seria  tan- 
to  mas  grato,  quanto  mas  presto  fuese,  todavia  esperarian  la  co- 
modidad  de  la  Compania;  y  asi  tandem  se  le  concedio ,  conten- 
tandose  el  obispo  de  sola  esta  palabra  de  accettarle  su  collegio 
para  quando  la  Compania  comodamente  pudiese.  Asi  que  pare- 
ze  han  hecho ,  attentas  las  fuerzas  no  grandes  de  la  ciudad ,  no 
poca  satisfaction  de  la  indeuotion  primera ;  y  con  el  tiempo  se- 
ran,  con  la  ayuda  de  Dios,  consolados. 

12.  De  la  ciudad  de  Spoleto  tanbien  han  hecho  instantia, 
ofreziendo  lo  necessario  para  20  personas;  pero  a  ellos  y  a  los  de 
otra  ciudad  llamada  Pesaro,  y  de  otra  llamada  Viterbo,  aunque 
sean  puestos  muy  commodos,  y  de  parte  de  personas  de  mucho 
respecto  se  ayan  pedido  collegios  con  razonables  dotationes,  no 
se  ha  dado  speranza  sino  muy  remota.  Mas  ha  dolido  no  poder 
accettar  la  offerta  del  obispo  de  Vilna  ",  cabeca  del  ducado  de 
Lithuania,  que  es  como  frontera,  debaxo  del  rey  de  Polonia,  para 
con  los  moschobitas  y  tartaros.  Y  el  buen  perlado  ha  scritto  con 
mucha  instantia,  demandando  algunos  que  fuesen  a  tomar  pos- 
session  de  vna  casa  y  possessiones  que  abia  comprado,  creo  por 
24  mil  florines,  para  principio  de  vn  collegio;  y  por  la  falta  de 
operarios  no  se  ha  podido  cumplir  con  su  deuotion,  ni  con  la 
necessidad  grauissima  de  aquella  ciudad  y  prouincia.  Imbie  el 
Senor  de  tan  gran  vina  muchos  operarios  para  cultiuarla. 

13.  De  la  gente  de  la  Compania  que  aqui  en  Roma  se  cria 
y  instruye,  se  ha  hecho  tanbien  este  afio  buena  parte  a  las  otras 
prouincias,  y  a  los  collegios  de  esta  romana,  como  los  passados; 
pues  seran  cien  personas  poco  mas  o  menos  las  que  se  han  yn- 
biado,  parte  para  tomar  algunos  nueuos  assumptos,  parte  para 
conseruar  los  ya  tomados,  teniendo  nuestro  Padre  special  cuyda- 
do  de  ayudar  los  seminarios  de  nouicios,  y  Ios  de  scholares  que 


Valerianus  Protaszewicz.  Cf.  5.  Franc.  Borgia,  IV,  640. 


36  POLANCI   COMPLEMENTA 

se  hazen  en  diuersas  partes;  y  asi  ha  ynbiado  rector,  predicador, 
y  maestro  de  nouicios  y  coadiutores  para  la  nueua  casa  de  pro- 
bation  que  se  ha  comencado  hogano  en  esta  mesma  prouincia  ro- 
mana  en  Ciuita  de  S.  Angelo  12;  los  nouicios  se  han  tomado  de 
otras  partes.  Ha  ynbiado  asimesmo  maestro  de  nouicios  al  colle- 
gio  de  Nola,  donde  este  autumno  se  comenco  casa  de  probation 
en  la  prouincia  de  Napoles  13,  y  otro  a  Paris  para  este  effecto  en 
la  prouincia  de  Francia;  y  otros  se  van  habilitando  para  lo  mes- 
mo  en  otras  prouincias. 

14.  Para  ayudar  los  seminarios  de  scholares  se  han  ynbiado 
lectores  de  theologia  a  Viena  en  Austria,  y  a  Dilinga  en  la  su- 
perior  Germania,  y  a  Padua  en  Lombardia,  y  aun  a  Cerdena, 
donde  se  ha  de  dar  orden  nueua  en  tales  studios  theologicos,  y 
asi  se  han  ynbiado  lectores  de  casos  de  conscientia  y  artes,  a  di- 
uersas  partes,  y  puesto  schuelas  de  nueuo  en  Turim,  de  letras 
griegas  y  latinas,  y  ayudado  con  maestros  desta  facultad  muchas 
otras  partes,  donde  era  menester  ayuda  para  continuar  lo  comen- 
cado;  y  asi  se  ha  hecho  prouision  de  rectores,  predicadores,  y 
otros  sugetos  necessarios,  como  se  podra  ver  en  special  por  el 
cathalogo  de  los  ynbiados  este  ano  (que  aqui  va),  la  mayor  parte 
a  collegios,  y  tambien  algunos  a  missiones  remotas:  que  si  este 
seminario  de  nuestra  Compania  de  Roma  no  nos  ayudase,  mucho 
trabajo  se  passaria  en  otras  partes.  Dios  N.  S.  aca  y  alla  aug- 
mente  ei  spiritu  y  fuerzas  y  numero  para  mayor  seruicio  suyo. 

15.  Para  supplir  a  estas  necessidades  hanse  resciuido  me- 
nos  este  ano  que  algunos  otros;  parte  porque  haziendose  casas 
de  probation  en  otras  prouincias  (y  aun  en  la  romana  vbiendose 
hecho  vna,  donde  han  entrado  algunos)  entran  aqui  menos.  Tan- 
bien  siendo  mas  largas  que  solian  las  probationes,  y  deteniendo- 
se  los  nouicios  mas  a  la  larga  en  las  casas  de  probation,  ay  en 
ellas  lugar  para  menos.  Todavia,  sin  algunos  ynbiados  a  Roma 
de  otras  casas  de  probation,  y  no  estandosino  lo  que  han  perse- 
uerado,  3    de  quienes  ay  buena  speranza,  se  han  resciuido  en 


12  Vide  inferius,  Commentariola,  ad  ann.  1568,  n.  5. 

13  Ibid.,  n.  50. 


Epist.  145. — 3i  Decembris  1568  37 

Roma  este  afio  47  personas,  cinco  dellos  theologos,  seys  artistas, 
nueue  legistas,  catorze  humanistas  y  treze  coadiutores.  Entre  los 
theologos  los  tres  son  ingleses  de  nacion,  scilicet  el  P.  Joan  Ras- 
tello,  que  studio  5  anos  theologia,  y  se  exercito  en  scriuir  con- 
tra  las  heregias  vtilmente  para  ayuda  de  los  de  su  nacion,  estan- 
do  en  Louayna:  otro  su  hermano  llamado  Eduardo  studio  3  anos: 
otro  llamado  Egidio  2  anos  de  theologia  sin  sus  artes:  el  4.0  es 
sacerdote  espanol  llamado  Michael,  cumplido  el  studio  de  theolo- 
gia:  el  5.0  llamado  Alonso  Vaz  es  portugues,  de  dos  anos  de 
theologia:  todos  personas  de  buenos  entendimientos  y  mucha 
virtud. 

16.  Entre  los  6  artistas  vno  no  acabo  el  curso,  sino  solo  el 
primero  ano  de  logica,  que  es  Augustino  Justiniano,  mancebo 
nobie  y  muy  virtuoso,  y  de  raro  ingenio,  de  los  mejores  studian- 
tes  de  su  curso,  como  lo  auia  seydo  en  la  rhetorica:  otro  es  Ha- 
nibal  Terzo,  noble  bressano,  que  studio  en  nuestro  collegio  sus 
artes  con  buen  fructo,  y  es  tambien  de  mucha  expectation.  Otros 
tres  son  espanoles,  Hernando  Chaues  y  Joan  de  Vellar  y  Fran- 
cisco  Gomez,  que  oyeron  sus  cursos  en  Espana  con  aprouecha- 
miento:  el6.°  es  siciliano,  llamado  Pedro  Gambacurta,  de  buen 
ingenio  y  erudicion  en  la  humanidad  y  artes. 

17.  Entre  los  legistas  vno  es  doctor,  llamado  Francisco  de 
la  Torre,  lombardo,  y  mancebo  de  mucha  virtud  y  buen  juicio. 
El  2.0,  de  la  misma  prouincia,  Carlo  Pietranegra,  que  estaba  ve- 
zino  adottorarse.  El  3.0  Ottauio  Piati,  que  vltra  el  studio  de  las 
leyes,  es  harto  versado  en  letras  humanas,  asimesmo  lombardo  y 
noble  (como  los  otros)  y  de  mucha  expectation  en  spiritu  y  le- 
tras.  El  4.0,  Latino  Cotto,  es  de  la  Marca.  El  5.0,  Pedro  Angelo 
Manutio,  es  toscano,  el  qual,  vltra  de  auer  oydo  sus  leyes  y  phi- 
losophia  moral,  y  logica,  es  buen  humanista,  y  versado  en  las  co- 
sas  del  mundo,  porque  ha  seruido  de  vicario  eru  vn  obispado,  y 
de  secretario  a  vn  perlado,  y  es  aun  harto  moco,  y  buena  cosa. 
El  6.°,  Michael  Querubino,  de  la  Marca,  y  el  7.0  Gaspar  de  Or- 
das,  espanol,  son  scholares  legistas,  tambien  de  buenas  habilida- 
des.  El  8.°  es  vn  buen  sacerdote  espanol,  llamado  Pedro  Ortiz. 
El  9.0,  lonbardo,  por  nombre  Joan  Paulo  Nauarollo,  que  estaua 


38  POLANCI    COMPLEMENTA 

para  doctorarse,  y  en  reputation  de  vno  de  los  buenos  scholares 
de  aquella  facultad,  quando  de  Pauia  uino  a  Roma  para  pedir  la 

Compania. 

18.  Entre  los  humanistas  vno  es  Rodolfo  Aquaviua,  hijo  del 
duque  de  Atri,  con  el  qual  antes  de  la  quaresma  vino  a  Roma, 
teniendo  propositos  de  seruir  a  Dios  N.  S.,  y  de  seguir  el  exem 
plo  de  su  tio  Claudio  Aquaviua,  que  entro  el  ano  passado;  y  no 
le  dando  su  padre  licentia,  tomosela  el.  Vinose  a  la  casa  de  pro- 
bation,  y  no  le  pudimos  echar  della,  aunque,  por  su  padre  hazer 
mucha  instantia,  lo  procurabamos;  mas  vn  su  hermano,  camarero 
del  papa,  con  cierta  narration  que  le  hizo,  vbo  de  S.  S.  orden  de 
sacarle,  y  asi  vino  por  el  y  le  saco;  mas  paresciendo  que  vno  de 
nosotros  debia  dar  razon  desta  cosa  a  S.  S.,  hizose  asi,  y  narro- 
sele  la  cosa  como  auia  passado.  Hallose  el  camarero  su  hermano 
del  dicho  Rodolfo  presente,  y  dixo,  que  temia  el  duque  su  padre 
que  fuese  spiritu  melancolico  el  que  tiraba  a  su  hijo  a  la  relli- 
gion,  y  por  eso  no  le  parezia  se  debiese  admittir.  Dixole  el  papa: 
Eso  no;  antes  es  spiritu  alegre  el  que  tira  a  la  perfection  y  ma- 
yor  seruiciodiuino.  Finalmente  dio  S.  S.  vn  corte  que  agrado  a 
entramas  partes,  y  fue,  que  en  tanto  que  el  duque  estaba  en 
Roma  tubiese  a  Rodolfo  consigo;  mas  quando  se  vbiese  de  tor- 
nar  a  su  casa,  que  le  dexase  cumplir  con  su  deuotion  si  el  perse- 
uerase  en  ella.  Y  asi  la  quaresma  viendole  el  duque  su  padre  tan 
perseuerante,  le  dio  su  bendicion,  y  el  mesmo  le  ynbio  a  nuestra 
casa;  y  es  una  muy  buen  anima,  y  de  grande  humildad  y  pu- 
ridad. 

19.  Otro  sacerdote,  noble  romano,  que  era  canonigo  de 
S.  Marco,  se  accetto,  llamado  Lelio  Suetai,  en  letras  y  en  cosas 
spirituales  y  obras  pias  medianamente  exercitado.  El  3.0  es  Ro- 
berto  Androcio,  de  la  Marca,  persona  de  buenas  qualidades,  que 
auiendo  dexado  el  officio  de  notario,  se  auia  exercitado  en  oyr 
casos  de  conscientia,  y  en  trattar  de  la  sacra  scrittura.  El  4.0  es 
Joan  Jacobo  de  Acuna,  hijo  de  padre  espanol  y  de  madre  thedes- 
ca,  moco  muy  noble  y  de  muy  buena  indole.  El  5.0  es  Antonio 
Ruyz,  hijo  de  padres  espanoles  y  personas  muy  honrradas,  aun- 
que  criado  en  Napoles,  mancebo  de  ingenio  y  virtud.  El  6.°  An- 


Epist.  145. — 3i  Decembris  1568  39 

drea  Liuino,  de  la  Marca,  tambien  de  expectation  en  letras  y 
spiritu.  Estos  dos  eran  auditores  de  rhetorica  en  nuestro  colle- 
gio.  El  7.0  es  sacerdote,  llamado  Pedro  Natal,  de  la  Appulia,  en 
el  reyno  de  Napoles.  El  8.°  Gregorio  de  Siracusa.  El  9  °  Cesar, 
piamontes,  que  siruiendo  a  la  casa  de  notario,  se  afficiono  a  se- 
guir  su  instituto.  El  10  es  Bernardino  Confaloniero,  que  aunque 
le  auian  sacado  de  Roma,  donde  oyo  rhetorica,  hasta  Lombardia, 
los  suvos  por  diuertirle  de  la  Compania,  los  mesmos  viendo  su 
constantia  le  ofrezieron  a  ella.  El  n.°  fue  Aurelio  Passere,  de  la 
Romana,  moco  noble  y  de  espectation;  pero  del  nouiciado  se  le 
lleuo  Dios  N.  S.  El  12. °  es  Julio  Palmier[o],  senes,  hijo  mayor 
de  su  padre,  que  es  persona  principal  en  nobleza  y  riqueza  en 
Sena.  El  13°  es  Matheo  Morello,  frances,  scholar  de  rhetorica. 
El  14. °,  Bartholome  de  Nemurs,  tanbien  de  la  lengua  francesa, 
humanista.  Y  a  una  mano  este  y  los  arriba  nombrados  son  bue- 
na  gente  y  habil. 

20.  Sin  estos,  se  han  resciuido  y  estan  en  probation  13  co- 
adiutores.  El  i.°  es  Simon,  piamontes,  sastre.  2.°  Hieronymo, 
bressano,  carpintero.  3.0,  Bernardo  de  Camerino,  pintor.  El 
4.0  Leonardo  Magnato,  piamontes,  que  era  mercader,  y  vino  a 
buscar  otra  mejor  mercaderia:  es  muy  virtuoso.  El  5.0  Vincentio 
di  Maria,  pintor.  6.°,  Bernardino  de  Crema,  capatero.  7.0,  Anto- 
nino,  siciliano,  carpintero.  8 .  °,  Angelo,  voticario  muy  bueno,  que 
tenia  su  botica  en  Roma.  El  9.0  Antonio  Perez,  espanol.  10. °,  Do- 
mingo,  veneciano.  II.0,  Joan,  griego,  que  tiene  diuersas  len- 
guas.  12. °,  Antonio  de  Madrid.  13. °,  Guillermo,  saboyano.  Sin 
estos  47,  ay  otros  que  estan  como  en  preuia  probation,  y  algunos 
dellos  tienen  votos,  pero  prueuase  su  constantia,  o  hazese  que 
vayan  adelante  en  sus  studios.  Y  esto  baste  quanto  a  la  prime- 
ra  parte  de  las  cosas  que  tocan  a  lo  vniuersal  de  la  Compania. 

21.  Quanto  a  la  2.a  parte  de  las  cosas  que  en  particular  to- 
can  a  estas  casas  y  collegios  de  Roma,  este  ano  nos  ha  exercita- 
do  Dios  N.  S.  con  enfermedades,  y  desde  el  Setiembre  aca  nues- 
tro  Padre  general  anda  combatiendo  con  sus  calenturas,  cayen- 
do  y  leuantando  con  ellas;  pero  ya  con  mucha  mejoria,  Dios  loa- 
do.  Hanos  lleuado  al  collegio  del  cielo  (como  speramos)  la  diui- 


40  POLANCI    COMPLEMENTA 

na  bondad,  vn  sacerdote  con  diez  hermanos.  El  sacerdote  fue 
Hieronymo  Vanegas,  muy  sieruo  de  Dios,  y  maestro  de  nouicios 
en  Loreto  y  en  Santo  Andres,  muy  spiritual  y  docto.  Siendo  ve- 
zino  a  la  muerte,  y  teniendo  ya  antes  orden  de  nuestro  Padre 
general  de  hazer  profession,  la  hizo  con  special  consolation  suya, 
y  poco  despues  paso  deste  mundo  con  una  muerte  conforme  a  su 
vida.  Siguieronle  tres  nouicios  del  ano  pasado,  que  son,  Stanis- 
lao  y  Joan,  polonos,  Mtro.  Jacobo,  coloniense,  y  Aurelio  Passere, 
vno  de  los  que  fue  arriba  nombrado.  Y  de  los  coadjutores  viejos 
Christophoro,  albanir,  Marco,  capatero,  y  Jacobo,  sastre.  Dos 
otros  se  ynbiaron  de  fuera  ya  muy  enfermos,  que  fueron  Joan 
Jacobo,  piamontes,  que  vino  de  Nola,  y  Pedro  Paulo,  mallorquin, 
que-se  ynbio  ethico  de  Perosa.  El  10  fue  Dario  Tanborello,  scho- 
lar  que  auia  acabado  el  curso  de  artes,  y  se  ynbi6  a  su  tierra  por 
orden  del  medico  para  ver  si  podria  sanar  en  el  ayre  natiuo,  y 
sano  passando  a  mejor  vida,  dexando  muy  edificada  toda  su  casa. 
Si  por  alguno  destos  se  ha  dexado  de  hazer  lo  que  por  nuestros 
charisimos  hermanos  se  suele,  con  este  recuerdo  se  suppla.  Mu- 
cho  abria  que  dezir  destos  Benditos,  y  en  special  de  Stanislao,  po- 
lono,  mancebo  noble,  y  mas  de  animo  que  de  sangre'  porque 
como  su  vida  fue  de  raro  exemplo,  asi  su  muerte  fue  de  notable 
edification;  pero  dexo  de  scriuirlo  porque  se  que  se  ha  scritto  le- 
tra  particular  della  14. 

22.  Los  viuos  que  al  vltimo  de  Deziembre  deste  ano  nos  ha- 
llamos  en  Roma  en  cinco  casas  donde  residimos,  son  304,  sin 
quatro  otros,  que  no  siendo  de  la  Compania  siruen  al  collegio 
nuestro,  y  otros  que  estan  en  preuia  probation^en  el  germanico: 
en  la  casa  professa  98;  en  la  de  probation  de  S.  Andres,  25;  en 
el  collegio  nuestro,  130;  en  el  germanico  los  nuestros  son  30;  en 
el  seminario,  21;  en  la  6.a  casa  de  carhecumenos,  aunque  esta  a 
nuestro  cargo,  no  reside  ninguno.  Dire  en  breue  algo  de  cada 
vna  dellas. 

23.  Quanto  a  la  casa  professa,  continuase  el  modo  de  pro- 
ceder  de  que  otras  vezes  se  ha  scritto,  asi  entre  los  viejos  como 


Eam  vide  apud  5.  Franc.  Borgia,  IV,  634-637. 


Epist.  145  —  3 1  Decembris  1568  41 

entre  los  nouicios,  que  se  procura  sean  instruidos  bien  d  en  lo 
que  toca  a  la  oracion  y  mortificacion,  y  exercicios  de  humildad, 
y  en  sus  experientias,  como  el  instituto  nuestro  requiere,  porque 
se  ynbian  de  3  en  3,  o  4  en  4  a  seruir  a  los  hospitales,  y  algunos 
en  peregrination  se  ynbian  a  Loreto;  otros  van  con  sacos  a  pe- 
dir  limosna  por  las  puertas  acompanados  de  algunos  viejos;  mu- 
chos  salen  a  seruir  (los  [rjatos  que  se  les  permitte)  a  la  fabrica 
de  la  yglesia  que  sale  a  vna  piaza  muy  publica;  y  los  mas  nobles, 
y  que  tienen  mas  necessidad  de  mortificar  el  affecto  de  la  honra, 
y  mas  deseo  de  ello,  hazen  esto  con  mas  calor,  vltra  los  otros 
officios  mas  baxos  de  casa.  teniendose  todavia  cuenta  con  que  se 
conseruen  sanos,  y  con  alegria  spiritual;  y  con  la  diuina  gracia 
se  aprouechan  muy  bien,  y  andan  con  mucho  feruor;  y  entre 
ellos  algunos  uiejos,  a  quienes  el  recogimiento  y  semejantes 
exercicios  conuienen.  Algunos  destos  han  uenido  a  la  probation 
antes  de  su  profession,  que  han  dado  mucho  exemplo  a  los  no- 
uicios,  y  otros  resciuidos  en  otras  partes,  han  proseguido  aqui 
con  buen  fructo  su  probation;  y  en  las  conferentias  se  procura 
entiendan  bien  las  cosas  proprias  del  instituto,  y  que  enbeban  el 
spiritu  proprio  del,  y  asi  se  trata  de  lo  que  para  esto  ayuda.  En 
la  yglesia  se  prosigue  al  tenor  solito  en  las  predicationes  de  la 
manana  y  lectiones  de  la  tarde,  domingos  y  fiestas,  con  occasion 
de  las  quales  siempre  se  hazen  limosnas,  con  que  se  ha  hecho 
harto  beneficio  a  muchas  personas  particulares  necessitadas,  y  a 
obras  pias.  El  interior  fructo,  Dios  N.  S.  que  le  haze,  le  sabe. 
Creyese  ser  bueno,  y  es  senal  dello  la  freqiientia  y  deuocion  del 
pueblo  a  esta  yglesia,  con  ser  tan  incommoda,  que  a  uezes  ape- 
nas  puede  el  sacerdote  llegar  al  altar  a  dezir  missa.  Entre  las 
confessiones  ha  auido  muchas  generales  y  de  personas  de  quali- 
dad,  y  a  muchos  ha  hecho  Dios  N.  S.  grandes  misericordias  por 
medio  de  sus  sacramentos.  Y  para  que  se  pueda  mas  atender  a 
la  gente  que  uiene  de  nueuo,  se  ha  procurado  reduzir  a  los  do- 
mingos  y  fiestas  las  confessiones  y  communiones  de  las  personas 


d     Hinc  alia  manus  scribit,  corrigente  Polanco;  qui  redit  in  loco  si- 
gnato  annot.  f. 


42  POLANCI   COMPLEMENTA 

deuotas  de  la  yglesia,  que  solian  ser  mas  freqiientes.  Han  tam- 
bien  dado  materia  special  de  exercitar  la  charidad  las  muchas  en- 
fermedades  deste  ano,  asi  en  yr  a  confessar  los  enfermos,  como 
en  ayudarlos  a  morir  de  dia  y  de  noche,  se^un  la  necessidad  lo 
pedia;  y  es  de  esperar  que  Dios  N.  S.  se  aya  no  poco  seruido 
deste  pio  exercitio.  Los  jubileos  y  fiestas  principales  han  tanbien 
dado  mucho  en  que  entender,  como  suelen,  confessandose  mu- 
chas  personas  bien  y  enteramente,  que  antes  no  lo  auian  hecho 
asi,  ni  satisfecho  a  sus  conscientias;  y  en  muchas  personas  se  uee 
enmienda  de  uida  por  la  diuina  gracia.  Con  exercitios  spirituales 
asimesmo  se  han  ayudado  diuersas  personas,  y  algunas  de  mu- 
cha  qualidad. 

24.  Quanto  a  la  yglesia  material  ha  auido  gran  difficultad 
en  poder  hauer  los  sitios  necessarios  para  la  decentia  y  comodi- 
dad  de  la  yglesia;  mas  hanse  uencido  con  la  charidad  y  diligen- 
tia  de  algunos  amigos.  Y  algunas  personas  que  hazian  resisten- 
cia  por  respectos  particulares  a  la  fabrica  de  la  yglesia,  los  ha 
humiliado  Dios  N.  S.,  sin  quererlo  ni  menos  procurarlo  la  Com- 
pania;  de  manera  que  ellos  deuen  de  auer  caydo  en  la  cuenta,  y 
asi  no  ay  quien  en  esta  parte  ya  repune.  A  los  26  de  Junio,  di- 
ziendo  la  missa  el  Illmo.  cardenal  de  Augusta  en  nuestra  yglesia, 
y  hallandose  presente  el  Illmo.  cardenal  Farnesio,  que  nos  haze 
esta  charidad  de  fabricar  la  yglesia,  se  bendixo  y  se  puso  la  pri- 
mera  piedra  muy  solemnemente  por  los  dos  dichos  cardenales, 
presentes  otros  muchos  senores  y  senoras  de  qualidad;  y  asi  se 
han  continuado  los  fundamentos,  que  aqui  en  Roma  es  una  gran 
parte  del  edificio,  y  muy  costosa.  Ha  sido  menester  baxarlos  a 
setenta  palmos,  entre  los  quales  auia  veintiseis  e  de  agua.  No  de 
xare  de  dezir  una  cosa  que  nos  ha  dado  ocasion  de  mucho  ala- 
bar  a  Dios  N.  S.,  y  es,  que  estando  abierta  una  parte  de  la  fos- 
sa  del  fundamento,  y  sobre  ella  armados  los  tablados  que  se 
acostumbran,  para  desde  ellos  inchir  los  fundamentos,  acaecio 
que  el  rio  auia  crecido,  y  por  conductos  subterraneos  uino  tanta 
fuerza  de  agua,  que  mouio  la  tierra  del  vn  lado  y  del  otro;  y  re- 


e     uinteseys  nts. 


Epist.  r^s. — 3i   Decembris  1568  43 

laxandose  lcs  maderos  que  atrauesauan  de  vna  parte  a  otra,  y 
sostenian  los  tablados  encima,  en  un  momento  se  sumio  todo 
abaxo;  y  con  andar  quarenta  personas  trabajando  en  la  fabrica 
para  inchir  el  fundamento  con  priesa  (de  las  quales,  si  no  ayu- 
dara  Dios  N.  S.,  muchas  ubieran  de  hundirse  con  la  ruina  di- 
cha),  quiso  su  prouidentia  suaue  que  ninguno  peligrase. 

25.  Tambien  en  la  casa  se  ha  hecho  una  fabricn  en  gran 
manera  util  para  el  encer[r]amiento  y  quietud  della;  porque  los 
forasteros  que  uienen  a  hablar  al  general  o  a  otras  personas,  o 
los  que  quieren  celebrar  en  las  capillas,  no  tienen  ya  para  que 
entrar  dentro  de  casa,  ni  tanpoco  los  que  passan  a  la  yglesia,  que 
antes  solia  ser  al  contrario. 

26.  En  la  casa  de  probation  de  San  Andres  se  ha  acabado 
este  ano  la  yglesia  en  manera  que  pudiese  seruir,  quedando  har- 
to  gratiosa,  de  su  tanmano;  y  a  dos  de  Hebrero,  dia  de  la  Purifi- 
cacion  de  nuestra  Senora,  el  Illmo.  cardenai  Colona  consagro 
despues  de  una  missa  muy  solemne  el  altar  mayor,  hallandose 
presentes  muchas  personas  de  qualidad;  y  de  semejantes  ha  sido 
freqiientada  todo  el  ano  mucho  esta  yglesia,  specialmente  el  ue- 
rano  v  autumno;  y  asi  el  primero  monumento  que  se  hizo  la  se- 
mana  santa  fue  muy  uisitado.  Hanse  confessado  alli  muchos,  y 
tratado  de  las  cosas  de  Dios  y  de  sus  conscientias  con  notable 
fructo.  En  lo  temporal  la  yglesia,  como  tenia  necessidad,  asi  ha 
seydo  ayudada  con  buenas  limosnas,  con  que  se  han  comprado 
ornamentos  decentes  para  el  culto  diuino  con  dos  reliquarios  gra- 
eiosos,  los  quales  se  han  inchido  de  preciosas  reliquias  de  sanc- 
tos,  y  entre  ellas  ay  una  cabeca  de  las  once  mil  uirgines,  tan  bien 
aderecada,  que  pone  junto  con  las  otras  grande  deuocion. 

27.  Hase  tenido  alli  este  afio  conueniente  numero  de  noui- 
cios,  y  guardadose  exactamente  la  formula  del  nouiciado  con 
mucho  spiritual  prouecho  de  los  nouicios.  Y  porque  este  afio  se 
enfermaron  alli  muchos,  y  (aunque  fue  muy  comun  el  infiuxo)  se 
daua  en  parte  la  culpa  a  la  poca  comodidad  de  las  stancias,  mo- 
uio  Dios  N.  S.  aquel  doctor  nouicio,  Francisco  de  la  Torre,  que 
ariua  se  dixo,  de  aplicar  mil  scudos  para  el  edificio  de  la  casa;  y 
asi  se  uan  aparejando  los  materiales,  y  se  attendera  presto  con 


44  POLANCI   COMPLEMENTA 

el  fauor  diuino  a  la  fabrica,  con  que  puedan  conseruarse  mas  sa 
nos  para  el  diuino  seruicio  los  que  alli  se  probaren  f. 

28.  Del  collegio  nuestro,  nunca  dentro  de  casa  me  acuerdo 
aya  estado  mejor,  quanto  a  la  quietud,  puridad  y  buena  edifica- 
tion;  y  los  que  de  la  probation  primera  se  passan  el  2.0  ano  al 
collegio  para  acabarla  y  juntamente  attender  a  los  estudios,  asi 
en  lo  que  les  queda  del  bienio  que  estan  debaxo  de  otro  maestro 
de  nouicios  que  alli  ay,  como  despues  que  del  salen,  dan  muy 
buen  odor  de  su  deuotion  y  virtud.  Las  lectiones  de  las  schuela? 
van  de  bien  en  mejor;  y  es  tanta  la  estimation  y  buen  nombre,  y 
por  consiguiente  la  freqtientia  de  auditores  a  todas  las  lectiones, 
que  las  classes  no  bastan  para  que  quepan  en  ellas,  Ha  sido  me- 
nester  este  ano  anadir  vn  maestro  extraordinario  hasta  la  reno- 
uation  de  los  studios,  y  vna  classe  mas,  diuidiendo  la  primeVa  de 
gramatica  en  dos,  y  trattar  de  limitar  el  numero  de  los  oyentes, 
el  qual  passa  de  mil,  sin  los  auditores  de  casos  de  conscientia, 
que  seran  250,  y  a  vezes  muchos  mas. 

29.  Quanto  a  lo  spiritual  ha  crecido  este  ano  el  cuydado  y 
diligentia  de  ayudar  en  las  cosas  spirituales  los  scholares,  depu- 
tando  para  confessarlos  y  ayudarlos  personas  idoneas;  y  asi  en  la 
doctrina  xpiana.,  y  en  costumbres,  creo  se  han  mas  aprouecha- 
do  que  los  afios  de  atras.  Tanbien  lo  material  de  la  yglesia  del 
collegio  se  ha  ayudado  con  hazer  de  nueuo  vn  choro,  donde  los 
nuestros  pueden  estar  a  los  diuinos  officios  y  oracion  ante  el  San- 
tisimo  Sacramento,  y  a  lo  demas  que  es  menester.  Asimesmo  la 
casa  se  ha  mejorado  con  hazer  vn  passo  cubierto  a  la  yglesia,  y 
acabar  vna  gran  cisterna  que  estaba  comencada,  y  otras  como- 
didades. 

30.  La  4.a  casa,  del  collegio  germanico,  va  tan  prospera  con 
el  fauor  diuino,  y  es  tanta  la  opinion  que  del  se  tiene,  que  nos 
da  mucho  en  que  entender  la  importunidad  de  cardenales  y  otras 
personas  de  mucha  qualidad  para  que  en  el  se  reseiuan  sus  so- 
brinos,  o  otros  que  son  cosa  suya:  tanto  que  con  tener  nuestro 
Padre  deliberado  de  no  admitir  alli  mas  de  200  personas ,  no  se 


f      Iterum  manus  Polanci. 


Epist.   145  —  3i  Decembris   1568  45 

ha  podido  defender  de  la  instantia  de  las  dichas  personas ,  en 
manera  que  pasan  de  260;  y  comunmente  es  gente  muy  noble, 
asi  de  Italia,  como  de  Alemana ,  Polonia,  Vngria  y  otras  partes. 
El  papa  este  ano,  sin  vn  sobrino  que  alli  tenia,  ha  hecho  venir 
del  Bosco  (que  es  su  patria),  en  Lombardia ,  todos  los  de  su  pa- 
rentella  capaces  de  letras,  y  los  ha  puesto  en  el  collegio,  del  qual 
muestra  estar  muy  contento.  Y  con  auer  tanta  diuersidad  de  na- 
tiones,  y  en  edad  tan  lubrica  para  todos  vicios,  es  para  mucho 
alabar    al  Senor  la  paz  y  virtud  y  devotion  que  alli  ay.  Ayudan 
para  ello  mucho  las  compafiias  particulares  que  se  han  entre  ellos 
instituido,  como  el  ano  passado  se  scriuio;  y  la  de  los  collegiales 
thudescos  que  mantiene  el  colegio,  les  da  gran  ayuda  para  crezer 
en  spiritu  16.  Hanse  ynbiado  destos,  quatro  en  Alemafia  este  ano, 
ya  theologos  y  aptos  para  ensenar,  predicar,  y  todos  buenos  exer- 
citios  en  vtilidad  de  los  proximos,  de  los  quales  operarios  tiene 
extrema  neeessidad  aquella  tierra.  Dios  N.  S.  se  sirua  dellos.  En 
lugar  destos  se  rescibieron  otros  4,  vno  dellos  hijo  de  vn  here- 
siarcha  16,  el  qual  reducido  a  la  relligion  catholica ,  ayudo  los 
otros  3  sus  companeros,  y  por  medio  de  vno  nuestro  se  reduxe- 
ron  muy  bien,  y  todos  4  los  recogio  el  collegio,  y  se  spera  bien 
dellos.   En  las  letras  se  han  aprouechado  muy  bien ,  asi  estos 
como  los  conuictores,  cinco  de  los  quales,  acabado  el  curso,  han 
sustentado  conclusiones,  cada  vno  en  su  dia,  de  todas  las  partes 
de  la  philosophia,  presentes  muchos  cardenales  y  otros  perlados 
y  personas  de  qualidad,  en  vna  grande  sala  del  mesmo  collegio. 
Y  por  ser  muy  mogos  los  scholares  que  las  sustentauan  han  dado 
special  satisfaction  y  aun  admiracion  a  los  que  se  hallauan,  a  ver- 
los  responder  con  tanta  doctrina  y  modestia  a  los  religiosos  y  se- 
glares  que  arguyan  contra  ellos.  Sin  este  fructo  da  otro  este  co- 
llegio  muy  grato  al  Senor,  y  es,  de  criar  gente  para  la  relligion: 
seys  o  siete  suggetos  de  buenas  partes  de  los  que  arriba  se  ha  di- 
cho  que  entraron  en  la  Compania  este  ano ,   fueron  de  los  insti- 


15  Cf.  superius  epist.  1^3,  nn.  48-49. 

16  Suspicamur  sermonem  esse  de  Jacobo  Rabo,  Ludovici  lutheranorum 
ulmensium  superintendentis  filio,  de  quo  cf.  BraUNSBERGER,  V,  82g-83o, 
et  VI,  110. 


46  POLANCI    COMPLEMENTA 

tuidos  en  este  collegio,  y  abra  bien  otros  doze  o  mas  que  pretien- 
den  lo  mesmo;  bien  que  para  que  se  prueuen  mas,  y  pasen  ade- 
lante  en  letras,  se  detienen.  En  otras  relligiones  tambien  han  en- 
trado  algunos.  Y  esto  baste  de  muchas  cosas  que  se  podrian  de- 
zir,  pues  otras  vezes  se  han  scritto. 

31.  En  el  seminario  este  ano  ha  hauido  grande  augmento 
en  el  spirito,  con  introducirse  en  el  algunas  companias  como  las 
del  collegio  germanico,  con  que  se  animan  a  freqiientar  los  sa- 
cramentos,  y  exercitar^e  en  la  oracion  y  obras  de  charidad  y  pe- 
nitentias  por  las  necessidades  que  occurren  en  la  yglesia;  y  es 
menester  tenerles  la  rienda  a  las  disciplinas,  ayunos  en  pan  y 
agua,  y  tiempo  de  oracion  y  semejantes  cosas  que  piden.  En  las 
vacantias  se  han  ayudado  muchos  destos  y  de  los  del  collegio 
germanico  con  los  exercitios  spirituales  que  se  les  han  dado,  y 
no  por  esto  dexan  de  aprouecharse  muy  notablemente  en  las  le- 
tras;  para  lo  qual  asi  aqui  como  en  el  collegio  germanico  ay  de 
los  nuestros  sus  prefectos  de  las  disputationes,  y  exercitios  de  to- 
das  facultades,  y  repetidores,  y  con  los  premios  que  se  proponen 
y  dan  en  entramas  partes  algunas  vezes  al  ano  a  los  que  mas  se 
senalan,  toman  mucho  aliento.  Alegranse  y  exercitanse  a  vezes 
con  algunos  dialogos  o  comedias  que  hazen;  pero  en  esta  parte 
por  no  darles  mucha  occupation,  en  el  vn  collegio  y  en  el  otro,  ay 
moderation.  Finalmente  el  seminario  va  muy  bien,  Dios  loado, 
y  spero  se  seruira  mucho  del  su  diuina  majestad.  De  los  conuic- 
tores  que  alli  ay,  algunos  se  afficionan  a  relligion,  y  vno  de  los 
buenos  artistas  que  arriba  se  dixo  auian  sido  admittidos,  fue 
alumno  deste  seminario;  y  no  es  solo,  si  se  tratta  de  los  que  lo 
desean. 

32.  Quanto  a  la  casa  de  los  cathecumenos,  de  la  qual  es  su- 
perintendente  vn  Padre  de  los  nuestros,  las  cosas  se  van  cada 
dia  mejorando.  Van  a  oyr  en  nuestro  collegio  los  mejores  inge- 
nios  para  letras,  de  los  neophitos  que  alli  se  crian,  y  hazen  muy 
buen  fructo  en  ellas;  y  asi  todos  los  de  la  casa  en  la  doctrina 
christiana.  Hanse  baptizado  despues  del  cathecismo  12  este  ano; 
y  4  otros  venidos  de  Salonique  y  Constantinopla,  han  seydo  ins- 
truidos  este  ano;  mas  ha  parescido  al  Illmo.  Cardenal  Sirleto, 


Epist.   145.— 3i  Decembris  1568  47 

protector,  que  al  modo  de  la  primitiua  yglesia,  se  haga  prueua 
dellos  en  obras  de  charidad  y  humildad;  y  asi  se  han  ynbiado  a 
seruir  en  diuersos  hospitales  para  si  aprobaren  bien,  baptizarlos, 
y  no  de  otra  manera.  Hanse  dado  buenas  ordenes  para  la  direc 
tion  de  la  gente  de  aquella  casa,  cuyos  ministros  pone  la  Con> 
pania  nuestra,  aunque  no  ha  accettado  el  assumpto  de  poner 
dentro  della  personas  de  nuestro  instituto.  Y  esto  baste  quanto 
a  las  seys  casas. 

33.  Fuera  dellas  ha  entendido  la  Compania  de  Roma  en  mu- 
chas  obras  pias,  y  entre  otras  en  predicar  en  diuersas  partes.  El 
papa  ha  pedido  le  diesen  para  la  quaresma  passada  vn  predica 
dor  para  si  en  vna  sala  grande  de  su  palacio,  y  nuestro  Padre 
general  se  le  dio.  Y  17  con  ser  persona  en  el  pulpito  muy  libre, 
y  no  perder  nada  de  su  costumbre  en  aquel  auditorio  muy  fre- 
quente  de  cardenales  y  perlados  y  gente  de  palacio,  agrado  y 
aprouecho  tanto  (segun  se  entiende)  su  predication,  que,  nunca 
auiendose  vsado  hasta  aqui,  mando  S.  S.  continuase  sus  sermo- 
nes  despues  de  pasqua  los  domingos  y  fiestas,  y  asi  lo  ha  hecho 
todo  este  ano.  Holgariamos  que  para  el  siguiente  nos  le  dexasen 
libre,  si  fuese  seruido  dello  Dios  N.  S.,  y  se  procura;  no  sabe- 
mos  si  lesoltaran.  Tanbien  se  pidio  otro  predicador  de  los  nues- 
tros  para  predicar  y  instruyr  en  las  cosas  de  su  saluation  la  fa- 
milia  del  papa,  menos  principal,  que  no  se  halla  en  los  sermones 
que  se  hazen  delante  del,  y  se  dio.  El  capitulo  de  San  Pedro  hizo 
instantia  por  otro  para  su  yglesia,  y  se  le  concedio.  Tambien 
quiso  S.  S.  el  4.0  predicador  para  su  guarda,  que  predicase  en 
thudesco,  y  asi  predico  vn  Padre  en  la  yglesia  de  Campo  Santo, 
que  llaman,  a  los  dichos  de  la  guarda,  y  a  sus  familias,  y  otros 
thudescos  que  alli  se  ayuntan;  y  todos  4  predicadores  han  satis- 
feclro  muy  bien  a  sus  officios,  y  a  lo  que  se  crey,  con  muy  buen 
fructo.  El  5.0  predicador  se  ha  dado  a  las  mugeres  publicas  por 
orden  de  S.  S.,  que  las  hizo  retirar  en  cierto  rincon  de  la  ciudad; 
y  en  vna  sola  yglesia,  donde  las  permitte  entrar,  les  haze  predi- 
car  a  menudo,  exhortandolas  a  dexar  el  peccado;  y  asi  algunas 


17     Cf.  Commentariola,  ad  ann.  1568,  n.  18. 


48  POLANCI    COMPLEMENTA 

le  han  dexado,  tomando  forma  honesta  de  vida,  y  muchas  mas 
le  dexaran,  si  vbiera  manera  para  darles  recado  donde  se  reco- 
o-iesen.  Se  ha  predicado  asimesmo,  como  otros  anos  se  ha  scritto, 
a  hospitales  y  prisiones,  y  en  algunos  monasterios  de  monjas  que 
tenian  harta  necessidad  de  consuelo  y  ayuda  spiritual.  Desela 
Dios  N    S.  por  medio  de  su  santa  palabra. 

34.  En  confessiones  fuera  de  nuestras  casas,  se  ha  hecho  lo 
que  se  ha  podido,  no  solamente  con  los  enfermos,  pero  aun  en 
los  jubileos  y  fiestas  principales  en  las  yglesias  de  San  Pedro  y 
Santa  Maria  Mayor,  para  las  quales  ha  sido  menester  dar  algu- 
nos  de  nuestros  confessores,  que  alli  hiziesen  el  officio  de  peni- 
tentieros,  por  ser  tal  la  voluntad  de  su  santidad.  Tambien  se  han 
dado  dos  confessores  para  los  thudescos  de  la  guarda  con  sus  fa- 
milias,  y  para  otros  muchos  que  ay  de  ordinario  en  Roma;  y  este 
ano  han  passado  por  no  se  que  occasion  muchos  extraordinarios 
de  aquellas  naciones  septentrionales;  y  vltra  la  gracia  que  ha 
hecho  Dios  N.  S.  a  muchos  de  librarlos  de  otros  peccados,  a  mas 
de  cincuenta  que  estaban  fuera  del  grege  de  la  santa  yglesia  con 
heregias  diuersas,  auida  licentia  del  papa,  se  la  hizo  de  reducir- 
los  a  ella  por  medio  deste  sacramento,  detestando  sus  errores;  y 
ayudaron,  como  se  crey,  para  esto  los  sermones  en  thudesco. 
Pazes  se  han  hecho  diuersas  y  de  importantia;  aunque  no  des- 
ciendo  a  lo  particular  por  no  alargar.  En  las  prisiones  se  hizieron 
releuantes  ayudas  a  las  conscientias  de  muchos,  alcancandose 
del  papa  que  despues  que  espiro  el  tiempo  del  jubileo,  le  pudie- 
sen  los  presos  ganar,  a  los  quales  no  se  podia  attender  con  la 
priesa  de  otros  al  tiempo  ordinario;  y  specialmente  en  la  de  la  Iri- 
quisition,  para  la  qual  son  llamados  ordinariamente  los  nuestros; 
y  algunos  pertinazes  se  han  reducido  con  la  diuina  gracia,  y  en- 
tre  ellos  vn  herege  muy  obstinado  de  Vitenberga,  y  letrado,*que 
no  queria  dar"  orejas  a  cosa  buena;  mas  finalmente  vino  a  offrezer 
que  si  disputando  con  el  le  convenciesen,  mudaria  parezer.  Dis- 
puto  vn  Padre  del  collegio  muchas  vezes  con  el,  y  con  la  ayuda 
de  las  oraciones  que  por  el  se  hizieron,  reconocio  su  error,  y  de 
veras  se  reduxo,  y  confessose  con  aquel  Padre  mesmo;  y  asi  lo 
continuo  despues,  y  da  muchas  gracias  a  Dios  de  la  merced  que 


Epjst.  145.— 3i  Decembris  1568  49 

le  hizo  de  traerle  a  Roma  sin  saber  el  a  que  venia,  y  procede 
como  buen  catholico. 

35.  Otro  particular  dire  del  fructo  de  las  prisiones.  Estaban 
dos  judios  pressos  por  vn  homicidio,  y  por  giertos  indicios  la  mu- 
ger  de  vno  dellos,  y  dos  hermanos,  y  vna  hermana.  Los  dos  con- 
uencidos  del  delicto,  dixeron  que  querian  ser  christianos.  Diose 
cargo  a  vno  nuestro  de  examinar  su  spiritu  (porque  se  temia  que 
su  intento  era  saluar  la  vida)  y  cathechizarlos;  y  diole  Dios  N.  S. 
gracia  que,  vltra  de  los  dos  dichos,  dispuso  tambien  los  otros 
quatro  a  se  hazer  xpianos.,  en  manera  que  sabiendo  que  auian  de 
morir,  los  dos  tomaron  el  baptismo,  y  luego  despues  con  mucho 
contento  suyo  en  el  nueuo  stado  fueron  justiciados,  teniendo  el 
nombre  de  Jesus  en  la  boca  hasta  el  fin.  Dudabase  si  los  otros  4 
tornarian  atras,  viendo  que  no  auia  el  baptismo  saluado  la  vida  a 
los  dos;  pero  Dios  los  hizo  gracia  de  confirmar  su  buen  proposi- 
to  por  medio  del  mesmo  Padre,  y  de  querer  ser  buenos  christia- 
nos.  Tambien  se  reduxo  vn  otro  judio,  ayudado  de  vno  nuestro, 
con  quatro  hijos,  a  nuestra  santa  fe;  y  vna  hija  de  6  anos  de  vn 
nueuo  xpiano.,  la  qual  detenia  su  madre  judia  en  casa,  se  procu- 
ro  sacarla  de  su  poder;  y  porque  auian  instruydociertos  judios 
la  dicha  madre,  que  dixese  auia  concebido  de  vn  otro  por  adulte- 
rio  esta  hija,  para  que  no  la  sacasen  de  su  poder  por  respecto  del 
padre  xpiano.,  fue  reprehendida  y  hecha  capaz  por  aquel  Padre, 
del  mal  que  hazia  en  infamarse;  y  asi  venida  con  los  judios  que 
la  subornauan  para  testificar  que  la  hija  era  de  otro  padre,  ella 
que  auia  mudado  ya  voluntad,  dixo  delante  de  todos  la  verdad, 
anadiendo  que  les  daua  su  hija,  y  asi  se  la  dio;  y  de  la  mesma 
madre  se  spera  que  la  seguira,  por  las  buenas  sefiales  que  dello 
ha  dado. 

36.  El  socorro  estraordinario  que  se  ha  dado  este  ano  por  la 
Compania  de  Roma  a  las  necessidades  de  la  yglesia,  specialmen- 
te  en  Francia  y  Flandes  y  Alemana,  de  oraciones,  ayunos,  dis- 
ciplinas,  y  otras  penitencias,  ha  sido  mas  que  mediocre.  Dios 
N.  S.  las  accepte,  y  haga  efficazes. 

37.  Hanse  hecho  en  la  capilla  del  papa  seis  o  siete  sermo- 
nes  en  latin,  y  han  agradado  notablemente  asi  al  papa  como  a  los 

POLANCI  COMPLEMENTA.— T.  II.  4 


50  POLANCI   COMPLEMENTA 

cardenales.  Del  que  hizo  el  vltimo  sermon  la  3.a  fiesta  de  naui- 
dad  dixo  S.  S.  que  le  parezia  oyr  vn  angel  quando  le  oya.  Esto 
tambien  anadire:  que  vn  cardenal  de  auctoridad,  partiendose  de 
Roma,  y  diziendole  el  papa  que  le  acordase  alguna  cosa  si  le  pa- 
rezia  que  se  vbiese  de  hazer,  le  dixo  entre  otras  cosas,  que  ve- 
nian  muchos  vltramontanos  a  oyr  los  sermones  latinos  que  se  ha- 
zian  en  su  capilla;  y  pues  se  veya  que  los  de  la  Compania  hazian 
bien  este  officio,  y  era  su  profession,  que  seria  bien  les  sefialase 
como  a  las  religiones  antiguas  sus  sermones  determinados;  y  al 
papa  plugo  esto,  y  le  ordeno  que  de  su  parte  auisase  al  maestro 
del  sacro  palacio,  y  asi  le  auiso,  y  el  maestro  dicho  executo  lo 
que  se  le  ordenaua  g  18. 

38.  Ha  auido  este  ano  muchas  enfermedades  en  Roma  des- 
de  el  Agosto  aca,  specialmente  entre  gente  pobre,  que  no  tenia 
manera  para  sustentarse.  Siendo  enformado  dello  el  papa,  dio  a 
algunos  ministros  suyos  cargo  de  uisitar  los  enfermos  del  Burgo 
(que  es  una  parte  de  la  ciudad  uezina  al  palacio  de  San  Pedro) 
y  a  estos  dio  cargo  de  proueer  de  dineros  y  medicinas  a  los  que 
dellas  tenian  neeessidad.  Todauia  para  los  tudescos  de  la  guar- 
dia  fue  menester  que  algunos  nuestros  quasi  continuamente  at- 
tendiesen  a  los  ayudar,  confessandolos,  instruyendolos  y  conso- 
landolos  in  Domino.  Creo  los  muertos  desta  gente  fueron  cerca 
de  sessenta.  Para  los  enfermos  de  la  eiudad,  que  eran  muy  mayor 
parte,  offrecieron  algunas  personas  pias  de  una  confraternidad 
que  llaman  de  los  Apostolos,  sus  trabajos  a  S.  S.,  diziendo  que 
ellos  tomarian  este  assumpto  de  curar  los  enfermos  por  la  ciudad; 
mas  el  papa  acordandose  por  uentura  de  la  diligencia  que  auia 
usado  la  Compania  dos  anos  abra  en  una  enfermedad  semejante 
de  esta  ciudad  19,  dixo  que  este  assumpto  se  encomendase  a  nues- 
tro  Padre  general,  porque  conuenia  a  nuestra  Compania,  que  no 
tendria  respectos  particulares  a  estas  o  aquellas  personas  sino  a 
la  necesidad;  y  asi  en  diuersas  uezes  hizo  dar  una  gruesa  summa 


Hinc  alia  manns. 


18  Ibid.,  Commentariola ,  loc.  cit.,  nn.  15  etf  17. 

19  Vide  supra,  epist.  128,  n.  43-56. 


Epist.  145.— 3i  Decembris  1568  51 

de  dineros  para  distribuir  entre  los  enfermos  necessitados.  Fue- 
ron  repartidos  diez  de  nuestros  hermanos  de  dos  in  dos  in  cinco 
partes  de  la  ciudad  donde  era  mayor  el  numero  de  los  tales,  y  de 
puerta  en  puerta  los  uisitauan  y  les  dauan  lo  neeessario,  como 
passas,  almendras,  azucar  y  otras  cosas  de  enfermos,  y  dineros 
segun  la  necessidad  de  cada  uno.  Procuraron  asimesmo  que  fue- 
sen  ayudados  jcon  los  sanctos  sacramentos,  en  manera  que  tubie- 
ron  que  hazer  nuestros  confessores,  parte  porque  los  curas  esta- 
uan  enfermos,  parte  porque  ellos  eran  demandados.  Creciendo  la 
enfermedad,  tomaron  cinco  medicos,  y  se  proueyo  de  medicinas, 
no  sin  harto  trabajo  de  los  que  a  ello  atendian.  Duro  este  es- 
sercitio  de  los  nuestros,  de  principio  de  Agosto  hasta  el  fin  de 
Setiembre.  Algunos  murieron;  pero  muchos  cobraron  salud.  Era 
cosa  de  lastima  uer  en  una  mesma  casa,  y  a  vezes  muy  pequena 
y  sin  alhayas,  los  padres  con  los  hijos  de  tal  manera  trabajados, 
que  no  pudian  los  unos  ayudar  a  los  otros;  y  lo  que  aun  era  mas 
miserable,  algunas  uezes  auia  en  una  mesma  cama  465  enfer- 
mos,  que  la  necessidad  les  sforzaua  a  tomar  esta  incomodidad  y 
peligro.  Asi  que  era  menester  lleuar  alguna  bestia  cargada  de 
carne  y  pan  y  otras  cosas  necessarias,  specialmente  para  los  que 
no  tenian  quien  les  siruiese,  y  conuenia  que  los  nuestros  suplie- 
sen  esta  falta  h;  y  algun  dia  que  faltauan,  quando  tornauan,  los 
enfermos  se  les  ponian  de  rodillas  a  vezes  y  con  lagrimas,  rogan- 
doles  no  los  desamparasen.  Seria  cosa  larga  dezir  los  particula- 
res  desta  buena  obra:  basta  que  los  enfermos  que  fueron  socco- 
rridos  y  curados  en  la  ciudad  fueron  mas  de  1.500;  y  en  lo  cor- 
poral,  y  aun  en  lo  spiritual,  hizo  Dios  N.  S.  con  la  charidad  de 
S.  S.  y  esta  diligentia  de  los  nuestros,  muy  notables  misericor- 
dias.  A  el  solo  honor  y  gloria. 

39.  Hase  hecho  con  missiones  cerca  de  Roma,  en  muchos 
lugares,  y  en  tiempos  diuersos  del  afio  notable  fructo.  Vno  fue  a 
vna  ciudad  vezina;  y  entre  otras  cosas  dexo  en  ella  tres  obras  de 
mucho  seruicio  diuino  ordenadas;  vna  fue,  vna  confraternidad 
para  attender  a  cosas  pias,  que  se  auia  quasi  caydo,  y  se  restau- 


h     Rursus  Polanci  scriptura,  fine  tenus. 


5^ 


POLANCI    COMPLEMENTA 


ro  haziendo  scriuirse  en  ella  cerca  de  ioo  personas;  y  para  mas 
edification  y  exemplo  de  los  otros,  se  procuro  que  la  senora  del 
pueblo  se  scriuiese  con  muchos  de  su  casa;  y  entre  otros  capitu- 
los  que  se  les  ordenaron  vno  fue  que  se  confessasen  cada  mes,  y 
por  la  primera  vez  los  confesso  todos  este  Padre;  y  por  el  fructo 
que  se  speraua,  nuestro  Padre  general  ha  concedido  que  tornase 
cada  mes  para  el  mesmo  y  otros  buenos  effectos.  La  2.a  fue  re- 
parar  al  dano  grande  qtie  hazian  los  judios  y  algunos  malos  chris- 
tianos  con  vsuras  a  la  pobre  gente ,  instituyendo  vn  monte  de  la 
piedad,  y  haziendole  confirmar  con  vn  breue  del  papa,  y  que  se 
comenzasen  a  poner  en  el  buena  suma  de  dineros  para  prestar  a 
los  necessitados  sin  interesse  que  antes  los  consumia;  y  para  los 
que  no  podian  pagar  el  capital,  ordeno  que  vna  compania  pidie- 
se  cada  semana  limosna,  con  la  qual  fuesen  ayudados.  La  3.a  bue- 
na  obra  fue,  que  confessando  muchas  doncellas,  y  viendo  en  ellas 
buena  disposition  para  hazerse  relligiosas,  y  faltando  comodidad 
de  monasterio,  procuro  se  hiziese  vno,  y  vna  viuda  que  tenia  vn 
palacio,  el  mejor  de  la  ciudad,  se  determino  de  darle  para  este 
effecto,  y  cerrarse  ella  mesma  con  las  doncellas  en  el;  y  porque 
ayuda  la  senora  por  su  parte,  se  espera  que  presto  se  pondra  en 
pie,  y  podran  entrar  en  el  las  doncellas  que  con  mucho  deseo  lo 
speran.  Sin  esto  se  hizieron  pazes  de  importantia,  confessiones 
de  la  gente  mas  principal,  restitutiones  diuersas,  mucho  vso  de 
la  doctrina  xpiana.,  y  otras  cosas  del  seruicio  de  Dios  N.  S. 

40.  En  otra  tierra  vezina  y  de  gente  muy  pobre,  solo  en  vn 
dia  que  se  detubo  vn  Padre,  tratto  con  el  senor,  y  despues  con  el 
pueblo,  de  hazer  otro  monte  de  la  piedad ,  como  el  dicho,  y  se 
concerto  y  comenzo  el  mesmo  dia  a  ponerse  en  el  vna  buena 
suma  de  trigo,  que  fue  de  60  cargas  o  mas,  para  prestar  a  los  po- 
bres  sin  interesse. 

41.  A  instantia  de  vn  obispo  fue  ynbiado  otro  sacerdote  con 
vn  companero  scholar  a  vna  tierra,  donde  exhortando  la  gente,  y 
instruyendola  en  el  modo  de  la  confession ,  se  puso  a  confessar- 
la,  y  era  menester  estar  hasta  4  y  5  horas  de  noche  oyendolos, 
y  entretanto  el  hermano  ensenaua  la  doctrina  x'ana.;  y  mouie- 
ronse  tanto,  que  algunos  despues  de  vn  sermon  de  la  santa  Eu- 


Epist.  145.— 3i  Decembris  1568  53 

charistia  que  se  les  hizo,  demandauan  perdon  a  otros  que  tenian 
offendidos,  con  voz  alta  en  la  yglesia;  y  algunos  que  antes  auian 
dicho  querer  yrse  al  infierno  antes  que  perdonar,  perdonaron,  y 
se  hizieron  muchas  pazes,  y  entre  ellas  vbo  quien  perdono  al  que 
auia  muerto  y  echado  en  vn  pozo  a  su  hijo.  Y  vn  fructo  seme- 
jante  hizieron  en  otras  tres  tierras  del  mesmo  obispado;  y  spe- 
cialmente  se  hizo  fuerza  en  quitar  las  blasfemias  que  mucho  rey- 
nauan,  y  quedo  la  gente  harto  bien  animada  a  guardarse  dellas„ 
y  a  castigarlas  en  sus  hijos. 

42.  Dos  otros  fueron  ynbiados  a  otra  tierra  a  instantia  del 
senor  della;  y  confessando  el  sacerdote,  y  predicando  el  compa- 
nero  la  passion  el  juebes  de  noche  en  ella,  y  al  alua  del  viernes 
en  otra  (a  la  qual  fue  la  mesma  noche)  por  otras  tres  horas,  se 
hizo  en  entramas  partes  notable  fructo,  dexandose  muchos  odios 
y  enemistades,  y  abracandose  vnos  a  otros,  quien  en  publico  en 
la  yglesia,  quien  en  particular  fuera  della. 

43.  En  otra  tierra  grande,  vltra  de  las  confessiones  y  ser  • 
mones  para  ayudarles  a  bien  commulgar  el  dia  de  pascua,  ya  que 
estaban  de  rodillas,  acabada  vna  missa,  para  resciuir  el  santo  Sa- 
cramento,  vn  scholar  les  dezia  desde  el  pulpito  algunos  puntos 
para  prepararse,  y  les  exhortaba  a  dezir  junto  con  el  vna  oracion 
muy  al  proposito  de  vn  libro  de  Fr.  Luys  de  Granada,  con  que 
se  disponian  a  comunicar  con  mas  deuotion;  y  porque  se  solian 
luego  salir  de  la  yglesia  en  comulgando,  les  amonesto  no  lo  hi- 
ziesen,  sino  que  de  50  en  50  como  acababan  de  comulgarse,  se 
fuesen  a  vnas  capillas  grandes  a  hazer  media  hora  de  oracion,y 
despues  della  el  mesmo  hermano  por  vn  4.0  de  hora  les  hazia  vna 
platica,  de  como  auian  <fe  proceder  despues  de  la  comunion,  y 
animandolos  a  freqiientar  los  sacramentos;  y  desta  manera  aque- 
lla  manana  hizo  14  exhortationes  a  los  hombres  de  por  si,  y  a  las 
mujeres  a  su  parte;  y  en  esto  y  en  vna  oracion  continua  que  se 
hizo  hazer  por  quasi  dos  dias,  por  las  necessidades  de  la  yglesia 
con  buena  orden,  vbo  notable  edification  y  deuotion  y  fructo. 

44.  En  otras  partes  vbo  en  las  missiones  fructo  semejante; 
y  dieronse  muchos  libros  de  doctrinas  christianas,  y  otros  pios 
y  deuotos,  que  para  este  effecto  se  estamparon  en  gran  cantidad, 


54  POLANCI   COMPLEMENTA 

y  rosarios  y  ymagines,  y  quedo  orden  a  diuersos  clerigos,  y  ins- 
truction,  para  que  continuasen  de  ensenar  la  doctrina,  y  dar  al- 
gunos  premios  a  los  que  fuesen  diligentes  en  aprendella.  De  todo 
sea  la  gloria  al  Senor. 

45.  A  muchos  forasteros  de  lugares  remotissimos  se  ha 
dado  '  spiritual  y  temporal  ayuda  aqui  en  Roma;  y  tambien  se  ha 
estorbado  que  algunos  que  venian  con  animo  de  enganar,  no  sa- 
liesen  con  su  intento;  como  interuino  estos  meses,  que  viniendo 
ciertas  personas  bien  aderezadas  y  con  muchos  seruidores  de 
parte  de  vn  cierto  patriarcha,  al  papa,  dieron  una  letra  del  mes- 
mo  patriarcha  en  arabigo  a  vno  de  los  nuestros,  por  laqual  le  en- 
comendaua  introduxese  los  embaxadores  que  ynbiaba  a  S.  S.,  y 
ofrezieronle  ciertos  presentes  de  cosas  que  trayan  de  la  Syria  j; 
y  no  se  los  accettando  (de  que  ellos  se  marauillaron),  todavia  los 
introduxo,  y  dieron  al  papa  y  a  algunos  cardenales  las  letras  que 
trayan,  y  luego  se  dieron  a  este  mesmo  Padre  que  las  interpre- 
tase.  Y  haziendolo  asi,  con  diuersos  indicios  vino  a  conocer  que 
eran  falsas,  y  que  esta  gente  venia  para  enganar  al  papa,  y  sa- 
carle  de  mano  algun  millar  de  ducados,  como  esperauan  hazerlo. 
Dio  este  Padre  notitia  al  papa  de  lo  que  hallaua,  y  S.  S.  y  los 
cardenales  holgaron  mucho  de  entenderlo;  y  si  no  huveran  los 
enbaxadores  (que  olieron  ser  descubierto  su  engano  despues  de~ 
auer  estado  364  meses  en  Roma  a  costa  del  papa)  fueran  casti- 
gados  Cosas  destas  lenguas  peregrinas  comunmente  se  trattan 
con  nuestra  casa,  aun  de  lugares  mas  vezinos  que  el  Asia,  por  la 
confianza  que  se  tiene  de  la  fidelidad,  aunque  no  faltarian  otros 
interpretes.  Y  esto  baste  de  las  cosas  de  Roma. 

46.  En  el  collegio  de  Tybuli  ha  auido  este  ano  14  personas, 
contando  los  albanires  nuestros  hermanos,  con  cuva  industria  la 
yglesia  se  ha  notablemente  mejorado,  haziendose  ma^  decente, 
comoda  y  capaz;  y  la  casa  tambien  ha  tomado  grande  augmento 
y  mejoria  para  la  habitation  de  los  nuestros  que  alli  residen,  y  de 
los  que  de  Roma  por  su  salud  van  alla  como  huespedes  los  vera- 


1     se  dado  ms.     — j  Prius  Suria  ms;  dein,  adjecto  y,  mansit  Syuria:  vi- 
detur  oblitus  delere  u  vacans. 


Epist.  145.  — 3i  Decembris  1568  55 

nos;  y  en  lo  spiritual  el  collegio  dentro  y  fuera  se  ha  auido  muy 
bien,  Dios  loado.  En  las  schuelas  ha  crecido  el  fructo,  special- 
mente  de  la  doctrina  xpiana.  Las  confessiones  han  seydo  muchas 
en  la  yglesia,  y  se  ha  freqiientado  el  ayudar  a  morir  los  que  es- 
taban  al  cabo.  Y  en  el  curar  los  enfermos  han  tenido  vna  mese 
semejante  a  la  que  arriba  se  dixo  de  Roma;  porque  corriendo  en 
Tybuli  este  verano  y  autumno  passado  el  influxo  mesmo  que 
aqui  corrio,  se  enfermo  grande  numero  de  gente,  specialmente 
pobre;  y  el  Illmo.  cardenal  de  Ferrara,  que  tiene  el  gouierno  de 
aquelia  ciudad,  y  passa  alli  los  veranos,  ha  dado  a  nuestro  colle- 
gio  el  assumpto  de  ayudar  en  esta  necessidad  el  pueblo;  y  asi  or- 
deno  que  en  su  casa  se  aparejase  todo  lo  necessario  para  los  do- 
lientes  pobres,  como  para  su  mesma  persona;  y  asi  visitandolos 
los  nuestros,  les  han  dado,  con  la  liberalidad  deste  perlado,  no- 
table  ayuda  para  los  cuerpos,  y  con  occasion  desto  tambien  para 
las  animas.  Dios  sea  del  todo  loado.  Han  ayudado  las  limosnas 
del  dicho  cardenal  no  solamente  aquella  nuestra  fabrica  para  cre- 
zer,  mas  aun  los  nuestros  para  mantenerse;  y  specialmente  a  vn 
Padre  de  los  antiguos  que  alli  se  enfermo  hasta  la  muerte  20,  y  la 
charidad  y  diligencia  que  el  cardenal  vso  en  hazerle  curar  y  ser- 
uir,  visitandole  el  mesmo  a  vezes,  fue  muy  notable.  Dios  N.  S. 
se  lo  pague.  Hanse  hecho  pazes  de  importantia  por  medio  de  los 
nuestros;  y  fuera  de  Tybuli,  siendo  llamados,  tambien  se  ha  ser- 
uido  Dios  N.  S.  dellos.  Vn  senor  vezino,  estando  grauemente  en- 
fermo,  ynbio  alli  por  vn  confessor,  y  consclose  tanto  c.on  el,  que 
sano  luego,  y  dende  a  pocos  dias  se  leuanto,  attribuyendo  al  sa- 
cramento  de  la  confession  su  sanidad. 

47.  Del  collegio  de  Frascada  se  pueden  dezir  cosas  seme- 
jantes  del  mimero  de  los  nuestros,  de  las  scuelas,  y  confessiones, 
y  de  muchas  pazes  de  importantia  hechas,  y  restitutiones  de 
fama,  y  de  la  doctrina  xpiana.  ensefiada  alli  y  en  lugares  vezi- 
nos,  y  por  las  casserias  a  los  pastores;  y  tambien  lo  temporal,  y 
specialmente  la  fabrica  de  la  casa,  se  ha  mejorado  para  la  como- 


29  Fuit  is  P.  Nicolaus  Bobadilla.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  III,  639;  et 
5.  Franc.  Borgia,  IV,  645,  ubi  invenies  epistolam  Borgiae  ad  Hippolytum 
Estensem,  in  qua  ei  gratias  agit  ob  offic.ia  P.  Bobadillae  praestita. 


c6  POLANCI    COMPLEMENTA 

didad  de  los  que  alli  residen,  y  de  los  indispuestos  que  muy  a 
menudo  se  ynbian  de  Roma  alla,  por  el  buen  aire  y  amenidad 
del  lugar.  Y  asi  hare  fin,  que  todavia  he  seydo  largo,  aunque  se 
dexan  muchas  cosas  por  no  lo  ser  tanto.  Encomendamonos  to- 
dos  mucho  en  las  oraciones  y  sacrificios  de  V.  R.  y  de  toda  esa 
prouincia.  De  Roma  vltimo  de  Diziembre  1568. 

146 

GASPAR  GROPELLUS  POLANCO 

BASSANO   3l    JANUARII    I569   \ 

j.  De  magistro  Compostella  et  de  ejnsfratre  Benedicto  —2 .  Sociis,  qui  iter 
aaentes  Bassanum  pertranseant,  suum  hospitium  comiter  offert;  cu- 
bicula  ad  illos  recipiendos  opportuna  in  sua  domo  habet. — 5.  Adole- 
scentes  aliquot  Societati  cooptandos  laudat.^4.  Sacra  pro  patris  sui 
anitna  offerenda  nostratibus  commendat. 

1.  f  Jesus.  Pax  Xpi.  Amen.  Molto  Rdo.  in  Cristo  Padre. 
Hauendo  a  li  iorni  passati  receuto  una  del  nostro  Mtro.  Xpofaro. 
Compostela,  subito  feci  Tofficio  di  darla  a  suo  fratello  Benedeto, 
et  alhora  scrissi  a  V.  R.  accio  quella  dicesse  a  Mtro.  Xpofaro. 
quello  che  haueua  fatto:  et  etiam  doppo  ho  parlato  con  Mtro.  Lu- 
douico  Badia,  al  quale  Mtro.  Xpofaro .  comese  il  suo  negotio  et 
cose,  et  il  detto  Mtro.  Ludouico  scriue  il  suo  parere  a  Mtro.  Xpo- 
faro.,  che  sarebe  che  '1  se  transferisse  in  qua,  et  alhora  se  acco- 
modarebe  tutte  le  sue  cose  con  belo  modo:  il  che  anche  io  sare- 
be  di  questa  openione,  et  insieme  uederessimo  di  accomodar'  le 
cose  con  pace  et  satisfatione  de  tutti,  et  anche  potrebe  molto  jo- 
uare  a  la  sua  sanita  questa  mutatione  di  aiere,  a  cio  poi  fortifica- 
to  potesse  operar'  ne  la  vigna  del  Signor:  et  uenendo  potra  star  a 
suo  piacere  qui  con  noi  al  nostro  eremo,  oue  non  hauera  se  non 
da  edificarssi  et  da  accenderssi  nel  diuino  seruitio. 

2.  Cos\  anche  pregamo  la  R.  V.  che,  occorendo  passar  de 
qui  de  li  uostri  et  nostri  charissimi  Padri  et  fratelli,  li  sia  orde- 
nato  che  non  passino  senza  uisitar'  1'eremitorio,  nel  quale  saran- 


1     Ex  autographo  in  codice  Epist.  communit.,   I  fol.,  n.  140  bis.  Multis 
orthographiae  mendis  haec  epistola  foedatur,  quae  facile  lector  emendabit. 


Epist.   146. — 3i  Januarii  1569  157 

no  ben  trattati  con  ogni  charita,  si  da  me,  come  anche  da  capu- 
cini:  et  li  sara  etiam  maior  comodita  di  stantie  che  non  eranno; 
imperoche  di  presto  sara  accomodato  un  dormitorio,  oue  sarano 
sei  cele  oltra  le  altre  che  haueuamo,  et  adesso  se  fa  una  chiesa, 
perche  quel  oratorio  che  hauemo  non  capisse  il  populo  che  tanto 
frequenta  1'eremitorio,  nel  quale  ci  sonno  quatro  messe,  tre  de 
capucini,  et  la  mia:  et  la  festa  si  predica  almeno  una  uolta  al  ior- 
no,  et  spesse  uolte  due  fiade,  cioe  la  matina  et  doppo  compiuto 
il  uespero.  Laudato  sia  il  Signor  che  ci  fa  ueder  alegrezza  de 
tanti  sudori  nei  edificar'  questo  locco,  il  quale  sara  mo'  a  seruitio 
et  decapucini  et  di  V.  R.  P.,  et  mi  sara  alegreza  sempre  ueder 
di  quelli  de  la  Compagnia, 

3.  Questo  Settembrio  passato  a,  io  menai  al  collegio  a  Ue- 
netia  un  joueneto  di  16  anni,  un  jouane  di  gran  talento,  si  de  lit- 
tere,  come  etiam  de  uirtu.  Adesso  ne  ho  dui  altri,  uno  ia  resolto 
per  intrare  ne  la  Compagnia:  Taltro  non  so  come  la  sara:  ha  alcu- 
ni  impedimenti.  Staro  a  uedere  come  se  deportera  questo  che 
uol  entrare,  et  daro  auiso  a  Uenetia,  come  anche  ho  datto  que- 
sti  jorni.  Siche  pensate  pur  di  me  come  de  la  Compagnia,  che  se 
bene  non  li  e  lo  esteriore  uinculo,  ci  e  grandemente  lo  vinculo 
de  1'amore  interiore. 

4.  Et  per  hora  non  occorendo  altro,  nel  Signore  me  li  rac- 
comando,  et  a  sue  orationi  et  de  li  Padri.  Desidero  o  da  U.  P.  o 
da'altri,  che  sia  detta  una  messa  al  presepio  a  Santa  Maria  Maio- 
re  per  1'anima  dil  mio  padre  carnale,  oue  e  la  liberatione  di  ani- 
'me  del  purgatorio. 

Seruo  in  Christo, 

Gasparo  Gropello  2. 

Da  Bassan,  a  li  31  Zenaro  69. 

Piaciui  raccomandarci  al  nostro  Padre  Jeronimo  Otello,  et  da 
lui  recercho,  o  da  chi  piace  V.  R.,  li  sia  ancora  detta  una  messa 
oue  se  libera  una  anima  de  purgatorio,  et  questa  sia  detta  per 
una  donna,  secondo  la  intentione  mia. 

a     In  margine  haec  tria  verba  ita  eadem  manu  emendata  sunt:  molto 
auanti  Settembre. 


De  hoc  viro  cf.  Chron.,  IV,  122;  Lainii  Monum.,  II,  617. 


5g  POLANCI   COMPLEMENTA 

M.  P.  Jeronimo  dal  Ponte,  M.  P.  Bonauentura  Guzo,  bassa- 
nesi,  se  raccomandano  al  detto  Padre  Ottello. 

Inscriptio.  Al  molto  Rdo.  Padre,  il  P.  Joanne  de  Polanco, 
suo  oss.mo,  a  S.  Maria  apresso  S.  Marco.  Roma. 

147 

POLANCUS  PATRI  FRANCISCO  BORGIAE 

ROMA    7    MAJI    I569   K 

j.  Summum  pontificem  Polancus  convenit  et  cum  eo  de  variis  negotiis,  sed 
praesertim  de  domo  romana  sustentanda  agit. — 2.  Facidtatem  testandi 
in  favorem  domus  romanae  ab  archiepiscopo  granatensi  postulatam- 
pontifex  haud  concedendam  censet.—^.  Facultatem  emendandi  libros 
prohibitos  pro  usu  nostrarum  scholaruni  scripto  attestari  annuit  ponti- 
fex;  pro  emendis  autem  similibus  libris  facultas  afidei  quaesitoribus 
concedenda.—4.  Nostratibus  in  Flandria  degentibus  conceditur  facul- 
tas  absolvendi  haereticos  ad  illos  ab  episcopis  missos—5.  Cardinalis 
Mediceus  a  Polanco  invisitur.—6.  De  P.  Augerio  ac  de  bello  gallico 
contra  haereticos.—y-8.  De  PP.  Benedicto  Palmio  et  Mercuriano.— 
Q.  De  sociis  cum  exercitu  pontificis  ad  Galliam  euntibus. 

1.  Jhus.  Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre  nuestro.  Pax  Xpi.,  etc. 
Por  no  me  hallar  muy  recio  de  ayer  aca,  screuire  esta  por  mano 
agena,  para  auisar  a  V.  P.  que  ayer  de  manana,  como  me  quedo 
ordenado,  fui  a  san  Pedro;  y  al  tornar  de  su  missa  demande  au- 
dientia  al  papa;  y  como  acabo  de  darla  al  cardenal  de  Montepul- 
ciano  2  que  le  esperaua,  aunque  ya  estaua  con  el  el  cardenal  ales- 
sandrino  s,  y  esperaua  audiencia  el  cardenal  Esforza,  me  hizo 
llamar.  Besele  el  pie  de  parte  de  V.  P.  por  el  uiatico  que  offre- 
cio,  y  gusto  del  cumplimiento  que  V.  P.  hazia,  auiendole  auisa- 
do  que  entonces  no  auia  V.  P.  entendido  la  offerta  que  auia  he- 
cho  su  santidad.  Aunque  dixe  que  por  estar  V.  P.  proueydo  del 
uiatico,  no  se  aprouecho  de  la  merced,  quando  entendio  que  se 
le  auia  offrecido  4. 


1  Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  3  ff.,  n.  71,  prius  17  et  18. 

2  Joannes  Riccius.  3     Cf.  epist.  121,  annot.  5. 
4     Pater  generalis  profectus  fuerat  illis  diebus  Lauretum  in  gratiarum 

actionem  ob  recuperatam  sanitatem.  Cf.  5.  Franc.  Borgia,  V,  88-89;  Coin- 
mentariola,  ad  ann.  1569,  n.  23. 


Epist.  147. — 7  Maji  1569  59 

2.  Leyle  los  capitulos  de  dos  cartas  del  P.  Auellaneda  sobre 
el  negocio  del  arcobispo  de  Granada  5,  y  leyle  toda  la  letra  del 
mesmo  arcobispo,  y  pareceme  que  se  holgo  mucho,  y  se  edifico 
del  arcobispo;  y  tambien  entendio  la  forma  que  otros  obispos  de- 
zian  se  auia  de  tener.  quando  S.  S.  querra  que  sean  publicados 
sus  motus  proprios,  etc.  Toquele  despues  el  negocio  principal  de 
la  facultad  de  testar,  y  ultra  de  hazer  gratia  a  tan  obediente  y 
fiel  perlado,  le  dixe  ia  merced  que  podria  hazer  con  esta  occa- 
sion  a  nuestra  casa;  porque  auiendo  tomado  sobre  si  el  peso  de 
comprar  los  sitios  por  mas  de  diez  mill  escudos  para  animar  al 
cardenal  Fernesio,  etc,  que  no  auia  querido  V.  P.  grauar  a 
S.  S.  con  supplicarle  nos  ayudasse  a  salir  desta  deuda  por  uerle 
tan  cargado  de  otros  trabajos  y  gastos;  y  que  asi  auia  escripto 
V.  P.  a  algunos  fuera  de  Roma,  y  entre  ellos  al  arcobispo,  y  que 
a  lo  que  entendiamos,  si  S.  S.  le  hiziese  la  gratia  de  testar,  le 
podria  condenar  en  dos  o  tres  mill  escudos  o  lo  que  mandase;  y 
asi  que  ultra  la  merced  que  se  haria  al  arcobispo,  nos  la  haria 
rhuy  grande,  etc.  Su  santidad  respondio  que  segun  la  edad  en 
que  se  hallaua,  auia  de  pensar  que  antes  moriria  el  que  el  arzo- 
bispo;  mas  que  deuia  tener  respecto  a  sus  successores,  a  los  qua- 
les  tocan  los  espolios.  Repliquele  que  daua  tantas  limosnas  el  ar- 
cobispo  en  uida,  que  poco  ualdrian  sus  despojos  despues  de 
muerto,  y  que  serian  algunas  deudas  que  el  no  puede  cobrar, 
aunque  podria  en  uida  hazer  donacion  dellas.  Todauia  dixo  que 
no  le  parecia  que  los  perlados  hiziesen  obras  pias  de  lo  que  no 
pueden  lleuar  consigo,  sino  que  hagan  el  bien  que  pueden  en  su 
tiida;  y  p^r  la  parte  que  toca  a  dar  ayuda  a  la  fabrica,  que  holga- 
ria  que  la  diese,  mas  en  uida,  y  no  por  testamento.  Toquele  que 
deseauamos  la  consolacion  del  areobispo  en  esta  parte,  porque 
algunos  auia  que  sospechauan  que  por  no  auer  mostrado  en 
Trento  tanta  affection  a  las  cosas  desta  sede,  hallaua  mas  diffi- 
cultad  en  auer  gratia  della,  etc.  Respondio  que  aquello  auia  sido 
mas  contra  las  faltas  de  costurnbres,  que  contra  la  auctoridad 
desta  sede,  y  que  deseaua  el  ubiese  muchos  como  el  arcobispo, 


F'etrus  Guerrero. 


60  POLANCI   COMPLEMENTA 

alabandole,  etc;  y  finalmente  que  si  a  otros  ubiese  de  dar  tal  fa- 
cultad,  que  se  la  daria  al  arcobispo;  pero  que  estaua  determina- 
do  de  no  la  dar  a  nadie;  y  asi  quedo  este  negocio.  Auia  yo  pen- 
sado  si  me  negase  lo  del  arcobispo,  proponerle  lo  del  collegio, 
digo  el  rehacerle  del  dano  que  auia  recebido  en  el  monte  6;  mas 
como  estaua  presente  a  todo  el  cardenal  alessandrino,  no  me  pa- 
recio  entrar  en  esta  materia. 

3.  Suppliquele  se  contentase  que  el  cardenal,  que  estaua 
presente,  diese  testimonio  de  la  facultad  que  teniamos  de  S.  S.  de 
emendar  los  libros  de  nuestras  schuelas,  que  son  prohibidos  por 
razon  de  scholios,  etc,  y  contentose  de  ello.  Para  comprar  los 
doctores  y  otros  libros  buenos  que  tienen  epistolas  de  Erasmo  y 
otras  cosas  prohiuidas,  pareciole  se  hablase  a  los  cardenales  de  la 
inquisicion,  pareciendole  que  una  cosa  era  emendar  los  libros  que 
tuuiesemos,  y  otra  comprarlos  de  nueuo;  mostrando  que  para 
esto  segundo,  si  ubiese  de  darse  la  licencia  en  scripto,  auia  de 
ser  de  los  inquisidores.  Podra  ser  digamos  una  palabra  al  carde- 
nal  de  Gambara  sobre  ello. 

4.  Para  los  nuestros  de  Flandes  concedio  lo  que  pedia,  sci- 
licet  que  pudiesen  absoluer  los  hereges  que  los  obispos  les  embia- 
sen,  aunque  fuesen  presos  y  conuinctos.  Narrele  mas  algunas 
nueuas  de  la  Compania,  de  que  se  alegro,  y  especialmente  de  la 
conuersion  que  se  auia  hecho  en  Sancto  Spiritu,  cerca  de  Aui- 
non,  por  medio  del  P.  Christino  7,  vicerettor  de  aquel  collegio. 
Vltimamente  me  dixo  S.  S.  la  nueua  del  armada ,  acerca  de  la 
qual  me  remito  al  P.  Dionisio  8.  Algunas  otras  cosas  ubo  acerca 
del  rey  catholico  y  sus  ministros,  y  especialmente  el  de  Napoles. 
Del  de  Sicilia  muestra  estar  sin  quexa  9. 

6  Fortasse  alludat  ad  pecuniam  de  qua  infra  in  Comtnentariolis,  loc. 
cit.,  n.  5;  quae  non  adeo  aequis  conditionibus  collocari  potuerit. 

7  Vide  inferius  Commentariola,  !oc.  cit.,   n.  17. 

s  P.  Dionysii  Vazquez,  Polanci  adjutoris,  epistolani  non  vidimus.  Vide- 
tur  alludere  ad  infelix  iter  classis  hispanae  ex  Italia  redeuntis.  Cf.  Serra- 
NO,  Correspondencia  diplomdtica  entre  Espana  y  la  Santa  Sede  durante 
el  pontificado  de  S.  Pio  V,  III,  68. 

9  Eo  tempore  graves  exortae  erant  difficultates  inter  curiam  romanam 
et  ministros  regis  Hispaniae,  praesertim  Neapoli;  de  quibus  passim  agitur 
in  op.  nuper  cit.,  III,  20-21,  3o,  etc. 


Epist.  147.— 7  Maji  1569  61 

5.  Tambien  uisite  y  hize  la  escusa  que  V.  P.  me  encomen- 
do  con  el  cardenal  de  Medicis,  y  encomendele  una  obra  pia;  y 
passo  bien  lo  uno  y  lo  otro. 

6.  De  Francia  ubimos  letras  del  P.  Emundo,  de  28  de  Abril, 
de  Leon.  Parece  que  poco  antes  de  la  semana  sancta,  queriendo 
yr  monsignor  10  con  su  exercito  contra  el  duque  de  Duiponti  ll, 
uiendole  algo  indispuesto  de  los  ojos,  le  dio  licencia  para  que  se 
retirase  a  Limojas  hasta  pasqua,  cometiendole  algunas  cosas  para 
despues  della  en  Leon,  y  dexo  al  duque  de  Monpensier  para  co- 
brar  Angulema  y  la  Rucella  a,  que  quedauan  atemorizadas,  por 
auerles  muerto  despues  de  la  rota  otras  seis  cornetas ,  o  capita- 
nias  de  a  caballo.  El  almirante  12  no  parece  tiene  otro  arrimo 
sino  de  800  cauallos,  y  se  piensa  que  aun  estos  uernan  a  las  par- 
tes  de  Leon.  Predico  la  semana  sancta  en  Limojas  el  P.  Emun- 
do,  y  a  lo  que  escriue  el  rector  de  Leon  13  por  dicho  de  algunos 
mercaderes,  con  fructo  grandissimo.  Escriue  el  mesmo  Emundo 
que  se  conuertieron  en  aquella  semana  365  hugonotes,  y  se  hi- 
zieron  algunas  otras  buenas  obras. 

7.  Las  cosas  aqui  en  Roma  uan  por  su  ordinario  como  V.  P. 
lasdexo;  no  uino  el  P.  Benedicto  14,  porque  auia  estado  algo 
indispuesto,  y  asi  se  difirio  hasta  esta  semana  que  uiene,  su  ue- 
nida.  Va  aqui  una  letra  para  V.  P.  porque  dezia:  «Soli». 

8.  Entiendese  en  el  despacho  del  P.  Euerardo  1S,  aunque  es- 
criuen  de  Francia,  que  no  estaran  los  pasos  tan  seguros  como 
pensauan,  por  llegarse  los  tumultos  de  la  guerra,  como  escreui, 
a  las  partes  de  Leon. 

9.  El  P.  Curtio  16  y  sus  companeros  escriuen  desde  Parma 


a     Sic  pro  La  Rochelle. 


10  Henricus,  frater  regis,  dux  andegavensis  (d'Anjou). 

11  Alias  Deux-Ponts,  Zweibriicken.  12     Coligny. 

13     Gulielmus  Crittonius  (Creighton).  14     Benedictus  Palmius. 

13     P.  Everardus  Mercurianus,  in  provincias  Galliae  visitator  mittendus 
Cf.  5.  Franc.  Borgia,  V,  95. 

16  P.  Curtius  Amodaeus,  qui  cum  duobus  aliis  sacerdotibus  et  totidem 
fratribus  laicis  missus  est  in  Galliam  exercitui  summi  pontificis  operam 
suam  laturus.  Ibid.,  V,  70. 


62  POLANCI   COMPLEMENTA 

que  llegaron  con  salud ,  y  que  se  partian  con  ella  para  Turin  o 
Vulpiano,  donde  se  haze  la  masa  de  la  gente,  y  donde  tenemos 
auiso  que  los  espera  el  comissario.  Hablaron  en  Parma  al  conde 
de  Santa  Flor.  No  me  occurre  otro  que  escreuir  a  V.  P.,  sino  que 
humilmente  pido  su  bendicion  con  todos  los  de  la  Compania  que 
aqui  estamos;  y  rogamos  a  Dios  N.  S.  aya  dado  muy  buen  uiaje 
a  V.  P.,  y  le  traiga  con  mejoria  de  salud,  como  todos  lo  desea- 
mos.  De  Roma  7  de  Mayo  1569. 

De  otras  cosas  escriuo  al  P.  Miron,  que  las  dira  a  V.  P.  17. 

El  sofitto  se  da  orden  de  hazerle,  y  asi  se  tendra  cuydado  de 
lo  demas  del  memorial  de  V.  P. 

De  V.  P.  miniino  hijo  y  sieruo, 

f  JOAN  DE  POLANCO.  f 

Inscriptio.~\  Al  muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre  nuestro,  el  P.  Fran- 
cisco  de  Borgia,  preposito  general  de  la  Compania  de  Jesus ,  en 
Macerata. 

Sigilli  vestigium. 

148 

POLANCUS  JACOBO  MIRONI 

ROMA   7    MAJI    I569   \ 

i-5.  De  nonnullis  magistroriim  mutationibus  in  cotlegiis  foroliviensi  et 
maceratensi.  —4.  De  rectore  collegii  perusini,  et  de  duabus  gratiis  ab 
eode'n  postulatis. — 5.  De  classe  hispana.  —  6.  De  P.  Pdez  in  Siciliam 
mittendo  ut  inde  P.  Mariana  educi  possit. 

I.  f  Jhus.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre.  Pax  Xpi.,  etc.  Dio 
N.  S.  habbia  dato  buon  uiaggio  a  nostro  Padre  et  a  V.  R.,  con 
tutti  gFaltri.  Questa  sara  per  dar  auiso  a  V.  R.,  che  sollecitano 
de  Forli  per  hauer  un  mastro  della  prima  schola,  hauendosi  a 
partir  per  li  bagni  di  Luca  il  mastro  che  la  faceua,  il  quale  forse 
che  non  tornara  piu.  Mi  era  occorso,  che  essendo  superfiuo  in 
Macerata  il  fratello  Battista  Ferrarese,  bastando  troppo  per  la 
sua  schola  Constantino  Perugino,  che  si  potrebbe  mandar  detto 


17     Vide  epist.  sequentem. 
1     Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  I  fol.,  n.  72,  prius  24. 


Epist.  148. — 7  Maji  1569  63 

Battista.  Desiderano  il  mastro  che  si  manda,  sia  atto  a  far  qual- 
che  oratione,  et  che  sappia  anche  un  poco  di  greco.  Credo  hab- 
bia  queste  parti  detto  Battista. 

2.  Ricercano  anche  un'altro  mastro  per  la  2.da  schola,  la 
quale  e  infima.  Se  V.  R.  uedessi  qualcuno  atto  per  tal  effetto,  lo 
potra  osseruar,  et  doppoi  se  risoluera  se  il  tale  debbia  andare. 
Qua  pareua  al  proposito  per  questo  effetto  Saluatore;  et  accio 
non  resti  a  fatto  senza  mastro  quel  collegio  di  Forli,  hauendosi  a 
partir  questo  mese  di  Maggio  il  mastro  che  adesso  tengono,  per 
li  bagni,  quanto  prima  si  mandassi  detto  Battista  Ferrarese,  pare 
sarebbe  meglio,  benche  ad  un  bisogno  credo  Saluator  potria 
far'  il  tutto.  V.  R.  tratti  la  cosa  con  nostro  Padre,  perche  di  la, 
come  loco  uicino,  si  puo  far  prouisione. 

3.  Per  predicatore  anche  di  Forli  mi  occorreua  il  P.  Jacobo 
Abbate,  il  quale  si  troua  mal  sano  nel'aere  di  Perugia.  Et  ha- 
uendosi  a  mutar',  potrebbe  probar  quello  di  Forli,  il  qual  luogo 
non  e  troppo  discosto  di  Perugia.  Et  se  andara  in  Loreto  il 
P.  Giouan,  rettor  di  Perugia  2,  con  lui  si  potrebbe  far  questa  ri- 
solutione,  perche  forse  bastarebbe  per  predicar  in  quel  nostro 
loco  alcun'altro. 

4.  Et  gia  che  ho  cominciato  a  trattar  del  rettor  di  Perugia, 
V.  R.  di  gratia  dica  a  nostro  Padre,  che  per  1'ultime  lettere  che 
ci  scriue,  domanda  due  gratie.  Vna  per  il  vicario  di  Perugia,  de 
alogiare  in-casa  nostra  li  giorni  che  stara  in  Loreto,  perche  pare 
sia  molto  beneuolo,  et  merita  questo  sua  diuotione.  L'altra  gra- 
tia  domanda  per  se  istesso,  d'andar  a  Loreto  insieme  con  detto 
vicario;  perche  scriue  tener  quasi  uoto  da  una  certa  infirmita  che 
hebbe  in  qua.  V.  R.  per  charita  lo  propona  a  nostro  Padre,  et  la 
risposta  gliela  potra  fare  il  rettor  di  Macerata,  perche  di  la  cre- 
do  si  scriua  facilmente  a  Perugia.  Qua  stiamo  ben,  come  ci  la- 
scio  V.  R.,  et  ci  raccomandiamo  molto  nelle  orationi  et  sacrifi- 
cii  suoi. 

5.  Delle  cose  dell'armata,  V.  R.  intendera  di  quelle  che  si 
scriuono  a  nostro  Padre  3.  Di  Roma  li  7  di  Maggio  1569. 


2  Joannes  Nicolaus  de  Notariis. 

3  Vide  epist.  praeced.,  annot.  8. 


64  POLANCI   COMPLEMKNTA 

6.  Do  auiso  aV.R,,  que  el  P.  Paez  molto  uoluntieri  legge- 
ra  la  theologia  in  Messina,  et  insieme  hauera  cura  delli  studii,  et 
anche  predicara.  II  simile  in  Napoli  et  Cerdegna;  ma  questo  di 
Sicilia  ci  tornaria  bene,  perche  si  potra  leuar  il  P.  Mariana,  et 
Mtro.  Giosepho  mandarsi  a  Vienna,  se  a  nostro  Padre  parera,  o 
altroue.  Et  quanto  al  modo  che  hauessi  di  tener  detto  Padre,  non 
pare  ui  sara  difficulta.  alcuna,  perche  fara  quel  che  li  sara  detto, 
et  questa  state  si  potra  essercitar  nella  lingua  italiana  qui  in 
Roma. 

De  V.  R.  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE    DE    POLANCO.    f 

Inscrifitio.  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre,  il  P.  Miron,  etc, 
della  Compagnia  di  Giesu.  Macerata. 
Sigilli  vesligium. 

149 

POLANCUS  PATRI  FRANCISCO  BORGIAE 

ROMA    12   MAJI    I569    l. 

/.  P.  Madridius  aegrotat. — 2.  P.  Salmeron  a  summo  pontifice  benigne  ex- 
ceptus. — ^.  PP.  Mercurianus,  Possevinus  et  Joannes  Saxo,  ad  Galliam 
brofecturi,  summum  pontificem  invisunt. — 4.  P.  Ursmarus  Albanum 
cum  cardinali  augustano  petit.—^-j.  Varia  a  Borgia  commendata 
adimplentur . 

■ 

1.  f  Jhus.  Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre  nuestro.  Pax  Xpi.,  etc. 
"Hanos  consolado  in  Domino  una  letra  aunque  breue  del  herma- 
no  Augustino,  escripta  en  Narni,  en  que  nos  auisaua  como  V.  P. 
yua  bueno,  Dios  loado.  El  P.  Madrid  aca  ha  estado  en  gran  ma- 
nera  trabajado  de  la  podagra  que  le  ha  dado  en  la  mano  y  codo 
y  rodillas,  ultra  de  los  pies:  ya  esta  mejor,  aunque  no  sin  traba- 
jo.  Dios  loado. 

2.  El  P.  Salmeron  hallandose  bueno  se  despidio  del  papa  2 


1  Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  altero  puro,  n.  j3, 
prius  20. 

2  Concionatus  fuerat  P.  Salmeron  per  quadragesimam  in  curia  summi 
pontificis,  et  Neapolim  redire  intendebat.  Vide  inferius  Commentariola ,  ad 
ann.  1569,  n.  8. 


Epist.  149.  — 12  Maji  1569  65 

fque  esto  creo  no  lo  escreui  el  sabbado,  aunque  se  hizo  el  uier- 
nes),  y  concediole  algunas  gratias,  y  aun  le  hizo  tomar  cient  es- 
cudos,  no  obstante  que  el  rehusaua.  Ayer  se  fue  a  Frascada,  y 
creo  que  yra  desde  alli  a  Tiuoli  para  ensayarse  como  podra  ca- 
minar  con  el  percacio.  En  los  demas  ay  salud,  aunque  a  mi  me 
quieren  dezir  que  estoy  un  poco  indispuesto;  mas  no  me  impide 
del  todo  el  hazer  algo. 

3.  El  P.  Euerardo  s  fue  oy  con  los  Padres  Posseuino  y 
Joan  Saxo  a  tomar  la  bendicion  de  su  santidad;  y  entendiendo  a 
lo  que  yuan,  les  hablo  muy  bien  y  al  proposito,  y  les  concedio 
algunas  gratias  para  Francia,  bendiciendoles  muchas  coronas; 
aora  andamos  en  despachar  estos  Padres,  y  podra  ser  que  por 
toda  esta  semana  sean  despachados.  Algun  trabajo  es  el  hallar- 
les  dineros,  porque  no  se  pUeden  tomar  a  cambio  sobre  las  pro- 
uincias  adonde  uan,  por  buenos  respectos.  Si  otro  remedio  no 
hallaremos,  echaremos  mano  del  deposito,  pues  dize  el  P.  Eue- 
rardo  que  V.  P.  dixo  que  podria  seruir  para  su  yda;  todauia  si 
hallaremos  otro  modo,  guardaremos  el  deposito  para  otras  neces- 
sidades. 

4.  El  P.  Vsmaro  *  partio  oy  con  el  cardenal  de  Augusta 
para  la  uisita  de  Aluano. 

5.  Hase  comencado  el  sofito  que  V.  P.  dexo  encomenda- 
do.  Tambien  ha  hecho  el  hermano  Claudio  la  diligencia  que  se 
podra  en  aquel  negocio  que  V.  P.  puso  en  el  memorial.  No  me 
occurre  otra  cosa  de  que  dar  auiso,  pues  el  P.  Dionisio  escriui- 
ra,  como  me  dixo,  de  lo  que  mas  se  sabe  del  armada.  Se  que  el 
papa  se  ha  oy  mucho  alegrado,  entendiendo  que  el  P.  Rodri- 
guez  5  era  uiuo,  que  ya  sabia  del  comendador  mayor  y  Marco 
Antonio. 

En  las  orationes  y  sacrificios  de  V.  P.  humilmente  nos  en- 
comendamos,  y  pedimos  su  santa  bendicion.  De  Roma  12  de 
Mayo  1569. 


3     Cf.  epist.  147,  annot.  15.  *     P.  Ursmarus  Goissonius. 

5  Qui  cum  aliis  sociis  profectus  erat  in  classe  hispana  quae  sub  Ludo- 
vico  de  Requesens,  praeceptore  maximo  (Comendador  mayor)  Castellae,  ex 
Italia  in  Hispaniam  rediit.  Cf.  5.  Franc.  Borgia,  V,  54  sqq. 

POLANCI  COMPLEMENTA.— T.    II.  5 


66  POLANCI    COMPLEMENTA 

6.  El  P.  Joan  Saxone  sperara  en  Bologna  o  Ferrara  el  com- 
panero  que  V.  P.  querra  que  tenga,  aora  sea  el  P.  Emerio  6, 
aora  Mtro.  Josepho,  lo  qual  aca  parezia  muy  bien;  porque  para 
Sicilia  al  Setiembre  yria  el  P.  Paez,  el  qual  de  buena  gana  dize 
leera  en  Messina  la  theologia,  y  predicara  en  italiano,  y  no  se 
teme  probablemente  inconueniente  ninguno  dello. 

7.  La  fabrica  de  la  yglesia  creze  7,  y  las  triuertinas  della  fa- 
ciata  suben,  y  todavia  el  cardenal  Fernesio  quiere  que  se  sigua, 
aunque  la  costa  no  le  pareze  poca. 

De  V.  P.  minimo  hijo  y  sieruo  en  X.°, 

f JoAn  de  Polanco.  f 

Inscriptio.  f  Al  muy  Rdo .  en  Xpo.  Padre  nuestro,  el 
P.  Francisco  de  Borja,  preposito  general  de  la  Compania  de  Je- 
sus,  en  Loreto. 

Sigilli  vestigium. 

150 

P.  IGNATIUS  DE  ACEVEDO  POLANCO 

CONIMBRICA  8  OCTOBRIS  I569  l. 

1-2.  De  matrimonio  regis  Lusitaniae.  —  5.  Acevedius  ad  Brasiliam  brevi 
profecturus,  ob  pericula  pestis  iter  differre  cogitur. 

1.  f  Jhs.  Muy  Rdo.  en  Christo  Padre.  La  paz  y  amor  dejesu 
Christo  N.  S.  acompafie  siempre  nuestras  almas.  Amen.  Del  ca- 
mino  screui  a  V.  R.,  y  al  P.  Miron  he  dado  cuenta  de  mi  viage, 
de  quien  V.  R.  aura  entendido  el  successo  della  '.  Esta  es  para 
dizir  a  V.  R.  que  fueron  mui  bien  recebidas  las  cartas  que  truxe 
para  la  persona  que  V.  R.  sabe  8,  asi  la  de  propria  mano,  que  era 
mui  amoreuol  y  de  padre,  como  la  otra  que  hablaua  sobre  cierto 


*     P.  Emerius  de  Bonis. 

7  Cf.  5.  Franc.  Borgia,  IV,  570,  57 1. 

1     Ex  autographo  in  codice  Epist.  B.  Tgn.  de  Acevedo,  2  ff.,  n.  ant.  335. 

8  Has  litteras  non  vidimus. 

3     Alludit  ad  litteras  summi  pontificis,  quas  ipse  ad  regem  Sebastianum 
deferebat.  Cf.  5.  Franc.  Borgia,  V,  188,  192. 


EPIST.    I50. — 8   OCTOBRIS    I569  67 

negotio,  del  qual  se  trataua  aqua  con  mucho  calor,  y  se  hizo  vn 
mensagero  proprio  sobre  ello,  porque  ya  estaua  hecha  la  traca  de 
lo  mismo  que  se  encargaua  o  encomendaua  de  alla.  Offerecese 
aduertir  a  V.  R.  de  vna  cosa,  para  que  o  por  uia  de  V.  R.,  o  de 
nuestro  Padre,  si  le  pareciese,  se  pueda  dar  algun  auiso,  y  es, 
que  aquel  mancebo  a  que  tiene  intento  de  casarse,  de  que  V.  R. 
esta  informado,  ase  su  negotio  alterado  en  esta  manera:  Al  prin- 
cipio  fue  cometido  por  parte  de  los  hermanos  b  y  parientes  de  la 
muger,  que  quiere  ser,  este  casamiento  prometiendo  cierto  dote, 
y  sobre  eso  le  imbiaron  mensagero.  Supolo  el  tio  del  mismo  c 
mancebo,  que  esta  en  Castilla,  y  imbio  otro  mensagero,  dicendo 
que  le  queria  dar  vna  su  sobrina,  hija  de  su  hermana  d,  con  el 
mismo  dote  que  se  offerecia  de  la  otra  parte;  y  como  uuo  enton- 
ces  muchos  que  tuuiesen  a  esa  banda,  como  es  la  madre  y  agiie- 
la  del  mancebo,  fue  contento  de  lo  hazer,  y  deshizose  el  primer 
negotio  que  se  auia  cometido.  Andando  el  tiempo  socedieron  las 
cosas  de  otro  modo,  porque  muriendo  ciertas  personas,  ordeno  el 
mismo  tio  que  casase  la  sobrina  en  otra  parte,  y  dixo  que  queria 
tomar  a  su  cuenta  hazer  el  primer  casamiento  e,  que  es  el  que 
aora  se  trataua.  Respondieronle  que  si,  pero  que  auia  de  ser  con 
su  dote  y  ciertas  conditiones.  Agora,  antes  que  yo  uiniese,  abia 
mbiado  a  dizir  el  tio  que  le  imbiasen  poder  para  concluir  el  casa- 
miento,  y  que  no  esperasen  por  dote,  porque  no  estaua  la  otra 
parte  en  tienKpo  para  lo  dar.  Lo  qual  todo  a  parecido  cosa  rezia 
a  los  que  aconseian  estotra  parte,  que  ouiese  el  tio  estoruado  la 
i.a  uez  este  casamiento,  y  despues  deshizo  el  otro,  y  agora  auien- 
dose  metido  en  hazer  el  i.°,  y  segun  parecia,  a  el  pertenecia  dar 
el  dote  por  la  truequa  de  su  sobrina  a  la  otra  parte,  y  tomando 
esta  otra  s.ar  f  a  su  cuenta,  y  asi  me  dixeron  que  lo  auia  scrito 
quando  se  metio  en  este  negotio.  De  manera  que  los  del  consejo 
no  les  parecio  que  conuenia  imbiarse  de  aqua  poder  para  se  efec- 


a  Supra  versum  declaratur  quisnam  sit  hic  adolescens  his  verbis:  il  re 
di  Portugallo.  — b  Super  hoc  verbum  haec  habetur  declaratio:  di  Fran- 
cia.  — c  Super  haec  verba:  il  re  Filippo.  — d  Super  haec  verba:  figla  di 
Massimiliano  imperatore.  — e  Super  haec  verba:  cioe  quello  di  Francia. 
—  f  Sic  ms. 


68  POLANCI  COMPLEMENTA 

tuar  de  aquella  manera,  y  asi  se  respondio  de  parte  del  que  auia 
de  casar. 

2.  Doi  esta  cuenta  a  V.  R.,  porque  este  al  cabo  deste  nego- 
tio;  y  aunque  por  cartas  se  a  dado  cuenta  por  la  misma  parte  alla 
a  Roma,  no  se  poderia  dar  en  particular  como  de  boca  requeria, 
ni  aora  tampoco  yo  lo  puedo  mas  particularizar;  pero  basta  para 
V.  R.  esto  4. 

3.  En  mi  embarcation  entiendo  con  toda  breuedad  posible, 
aunque  estan  los  puertos  aqua  enbaracados  con  la  peste,  a  lo  me- 
nos  el  de  Lisboa,  adonde  solian  enbarquar;  y  con  dificultad  se 
vaa  de  vnos  lugares  a  otros,  por  goardas  que  ai  para  no  se  co- 
municar  los  que  entran  o  salen  en  pueblos  tocados  de  la  peste 
con  los  otros  que  estan  sanos.  Tambien  el  rei  no  tiene  agora 
asiento  en  parte  ninguna,  y  anda  de  vnos  lugares  en  otros  por 
causa  de  la  peste,  por  donde  no  se  puede  comodamente  negotiar; 
con  todo  hare  lo  que  se  pudiere  para  que  sea  presto  la  embar- 
quation. 

No  se  offerece  otra  cosa  mas  sino  que  en  los  sacrificios  y  ora- 
tiones  de  V.  R.  mucho  en  el  Senor  me  encomiendo.  De  Coinbra 
a  8  de  Octubre  1569. 

Inutil  sieruo  de  V.  R.  en  el  Sefior, 

f  Inacio  d'Azeuedo.  f 
Inscriptio.  f  Al  mui  Rdo.  en  Christo  Padre,  el  P.  Joao  de 
Polanquo,  de  la  Compania  de  Jesus,  en  Roma. 
Sigilli  vestigium. 


De  his  cf.  ibid.,  V,  188,  189. 


Epist.  151. — 3  Januarii  1570  69 

151 

POLANCUS  UNIVERSAE  SOCIETATI 

ROMA  3  JANUARII  I570   '. 

/.  Epistolae  argumentum. — 2.  Sitmmi  pontificis  benevolentia  erga  Socie- 
tatem.  —  3.  Ordinarii  praepositi  generalis  labores. — 4-6.  Socii  Roma  in 
diversa  Jtaliae  loca  missi. — 7.  Cum  copiis  pontificiis  plures  socii  in  Gal- 
liam  mittuntur;  eorum  labores.  —  8.  Missi  in  provincias  Germaniae. — 
Q-II.  Missi  in  Brasiliam  et  Hispaniam;  eorum  labores. — 12-14.  Colle- 
gia  aacta  aut  incepta  Vilnae,  Halae,  Rothomagi. — 75.  Fundata  in  Ita- 
lia  et  Sicilia. — 16.  Missiones  ad  viciniora  oppida. — IJ-20.  Numerus  so- 
ciorum  qui  Romae  versantur;  vita  functi;  novitii. — 21.  Sociorum  vale- 
tudo;  infirmitas  et  sanatio  Patris  generalis. — 22-23.  Spiritualia  mini- 
steria  in  domo  professorum;  novum  templum;  professi  ei  sacerdotes 
creati;  solemnitas  Corporis  Christi .  —24.  Novitiorum  institutio. — 
25.  Collegii  romani  incolae,  eorumque  exercitationes. — 26-27.  E-xter- 
norum  scholasticorum  institutio;  marianae  congregationes;  earum 
academiae. — 28-31.  De  seminttrio  clericorum. — 52-55.  De  collegio  ger- 
manico. — 36.  Catechumenorum  domus. — 37-39.  Conciones  habitae  in 
IJrbe  extra  nostra  templa,  praesertim  in  carceribus;  earum  fructus. — 
40-43.  Caritatis  opera  varia.  — 44-46.  Orationes  PP.  Salmeronis,  To- 
leti  et  aliorum  in  curia  summi  pontificis.  Ad  Poenitentiariam  refor- 
mandam ,  et  Biblia  sacra  emendanda  aliqui  socii  delecti. — 47-48.  Alia 
ministeria,—  46-50.  De  tusculano  et  tiburtino  collegiis. 

1.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  P.  Pax  X.',  etc.  Poiche  in  que- 
sfanno  passato  del  69  ha  continouato  Iddio  N.  S.  1'usate  miseri- 
cordie  con  questa  sua  minima  Compagnia  di  Roma,  e  ragioneuo- 
le  che  per  sola  sua  gloria  e  lode,  e  perche  tutti  di  la  et  di  qua 
rendiamo  gratie  airautor  d'ogni  bene,  si  scriua  alcuna  cosa  alle 
RR.  VV.  per  commun  consolatione,  e  perche  tanto  maggior- 
mente  ci  disponiamo  con  la  gratitudine,  perche  si  degni  d'ad- 
mettere  il  nostro  ministerio  nelle  cose  del  suo  santo  seruitio.  E 
perche  facendo  qui  residenza  nostro  Padre,  attende  per  ragione 
del  suo  uffitio  al  bene  uniuersale  della  Compagnia,  come  prepo- 


1  Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  8  ff.,  n.  74,  prius  1-7.  Extat 
aliud  exemplum  italum  in  codice  Borg.-Loyol.,  10  ff.,  pagg.  87-106,  prius 
nn.  14-22,  antiquitus  1-9;  pars  latine  reddita  invenitur  in  eodem  codice, 
nn.  107-116,  141  et  142,  prius  23-27,  antiquitus  5-8.  Ex  hoc  altero  exemplo 
italo,  quod  appellabimus  B,  aliquas  lectiones  desumpsimus,  ut  suo  loco  no- 
tabimus.  Primum  exemplum  archetypum  appellabimus  P. 


7<>  POLANCI    COMPLEMENTA 

sito  generale  di  quella,  et  al  particolar  di  Roma,  come  preposito 
di  questa  casa,  diro  primieramente  di  quel  che  mbccorrera  che 
qui  si  e  fatto,  che  tocha  alla  Compagnia  di  fuori  di  Roma,  et 
doppo  di  quel  che  toccha  alla  Compagnia  di  questa  citta. 

2.  Quanto  alla  Compagnia  di  fuori  si  e  primieramente  pro- 
curato  in  diuerse  parti  aiutarla  con  gratie  spirituali  di  questa 
santa  sede  apostolica,  si  per  frutto  e  consolatione  de'  nostri,  uiui 
e  defunti  (che  sonno  i  pretiosi  thesori  delle  indulgenze  che  gia 
haueran  uedute),  come  per  armare  i  nostri  operarii  in  aiuto  de' 
prossimi,  come  sonno  alcune  faculta  di  molta  importantia,  che  si 
son'  hauute  quest/anno  per  Tlndie  orientali  et  occidentali,  et  del 
Brasil,  et  per  la  Francia,  Alemagna  et  altre  parti  del  settentrio- 
ne.  Li  si  e  dato  ancora  aiuto  nel  temporale,  in  quanto  appertie- 
ne  alla  fondatione  et  dotatione  d'alcuni  collegii  per  la  parte  che 
dipende  dalFautorita  del  vicario  di  Xpo.  N.  S.,  il  quale  ha  con- 
cesso  benignamente  quello  che  si  e  supplicato,  et  ha  aiutato  a 
leuar  i  disturbi  et  intrichi  de  contradittioni  che  sonno  stati  in  al- 
cune  parti.  e  facendo  scriuer  lettere  molto  caldamente  in  fauor 
de'  nostri  che  n'hann'hauto  bisogno,  e  raccomandando  con  mol- 
ta  charita  Taccrescimento  e  conseruatione  d'alcuni  collegii  alle 
persone  a  chi  conueniua.  Et  tutto  ci6  che  intende  sua  santita  che 
sara  in  aiuto  della  nostra  Compagnia,  si  mostra  con  paterno 
affetto  molto  pronto,  e  si  usa  il  suo  fauore  e  protettion  et  be- 
nignita  con  che  odi  quei  della  Compagnia  per  il  diuino  serui- 
tio  in  quel  che  occorre,  e  pare  conueneuole,  non  solo  in  quel  che 
tocca  aliistessa  Compagnia,  ma  ancora  in  quel  che  a  molti  parti- 
colari  di  fuora,  e  prelati,  e  prouincie,  spetialmente  settentriona- 
li,  per  benefitio  delle  quali  ogni  buon  ricordo  e  acettato  con  mol- 
ta  uolunta,  la  quale  da  Iddio  N.  S.  al  summo  pontefice  d'aiutar 
tutto  il  gregge  ch'1'ha  raccomandato  2.  Si  procura  etiamdio  man 
tenere  amoreuoli  i  suoi  principali  ministri  e  cardinali  per  aiutar- 
si  deH'autorita  e  fauor  loro  nelle  cose  del  ben  commune. 


*  Aliquae  gratiae  spirituales  a  summo  pontiflce  obtentae,  et  ad  quas  in 
praecedentibus  alludit,  videri  possunt  inferius  in  Commeutariolis,  ad  ann. 
1569,  nn.  2,  28,  29,  87;  et  in  Delplace,  Acta  S.  Sedis  in  causa  Soc.  Jesu: 
Sanctus  Pius  V,  nn.  34-41. 


EPIST.    151. — 3    JANUARII    I570  71 

3.  Attende  medesimamente  il  nostro  Padre  general  con 
molta  cura  al  ben  uniuersal  della  Compagnia,  non  solamente  nel 
gouerno  ordinario  di  lei,  ma  ancora  nelle  cose  straordinarie  che 
se  li  raccomandorono  della  congregatione  generale  et  dai  procu- 
ratori;  et  tiene  continouamente  in  cio  occupati  coloro  che  la 
Compagnia  gl'ha  dato  per  aiuto,  e  quei  che  egli  stesso  si  ha  pre- 
so.  Non  uengo  al  particolare,  perche  Tistesse  cose  che  si  uann' 
a  puoco  a  puoco  communicando,  fanno  che  questo  non  sia  hora 
necessario.  Questi  mesi  ha  dato  un'ordine,  che  spero  sara  per 
molto  bene:  et  e,  che  ogni  mercordi  si  faccia  una  congregatione 
in  sua  presenza,  nella  quale  si  tratti  solamente  di  cose  di  mag- 
gior  importanza  che  appertengono  al  ben  essere  della  Compa- 
gnia,  e  cose  di  lei.  E  ancora  cosa  ordinaria  aiutar  con  la  gente 
che  qui  in  Roma  s'alleua  et  instruisse,  la  prouincia  romana  et 
altre  uicine  et  lontane. 

4.  Ouest"  anno  si  saranno  mandati  alla  romana  50  persone, 
cinque  di  loro  predicatori,  in  diuersi  collegii;  et  senza  questi, 
dieci  per  confessori,  quattro  per  maestri,  et  fra  loro,  doi  de  casi 
di  conscienza,  et  altri  doi  per  superiori,  et  altri  per  scholari  e 
coaiutori,  come  si  uedera  nella  lista  che  con  questa  s'inuia. 

5.  Alla  prouincia  di  Lombardia  si  sonno  mandati  noue:  per 
visitatore  il  P.  Ribadineyra,  ch'ancor  non  e  tornato,  e  per  suo 
compagno  un'altro  sacerdote,  doi  predicatori,  il  resto  maestri,  o 
atti  a  poter  riuscire.  A  quella  di  Napoli  altri  noue,  et  fra  loro  al- 
cuni  maestri  e  sacerdoti.  Doi  di  loro  si  mandorono  a  Montecas- 
sino,  doue  stan  tuttauia,  monasterio  principale  delPordine  di 
santo  Benedetto,  di  Napoli,  perche  offerendosi  occasione  che  il 
papa  per  boni  rispetti  hebbe  a  mandar  li,  per  tratteneruisi  alcun 
tempo,  il  cardinal  de  Monte,  con  instancia  grande  del  medesimo, 
che  mostraua  d'hauer  particolar  diuotione  d^aiutarsi  con  nostri, 
et  d'altri  cardinali  principali,  et  anche  perche  mostraua  sua  san- 
tita,  che  questa  era  la  uolunta  sua,  se  li  diedero  doi  de'  nostri, 
uno  sacerdote,  che  nelle  cose  spirituali,  et  Paltro  diacono,  che 
nelle  lettere  procurassero  seruirle  et  aiutarlo  s.  Dio  N.  S.  si  ser- 
ua  di  loro. 


Vide  inferius  Commeutariola ,  ad  ann.  1569,  n.  3o. 


72  POLANCI    COMPLEMENTA 

6.  Alla  prouincia  di  Sicilia  si  mandorono  undici,  quattro  o 
cinque  di  loro  sacerdoti,  de'  quali  alcuni  sonno  predicatori,  tre 
per  maestri,  et  uno  di  loro  per  leggere  la  theologia;  gFaltri  per 
coaiutori.  Alle  prouincie  d'Aquitania  et  Francia  si  mando  per  ui- 
sitator  il  P.  Euerardo,  uno  degli  assistenti  di  nostro  Padre,  col 
P.  Posseuino  per  compagno;  e  si  bene  fra  pericoli  et  trauagli  di 
quel  regno,  speriamo  che  della  sua  prudenza  e  charita  si  seruira 
molto  Iddio  N.  S.  Senza  questi,  si  son  mandati  quest'anno  dieci 
lettori,  uno  di  theologia  per  Parigi,  Faltro  d'arti  per  Tornone;  il 
resto  per  diuerse  classe  di  rhetorica,  gramatica,  in  doi  collegii. 
Altri  doi  si  mandorono  per  gouerno,  et  un  di  loro  per  mastro  de 
nouitii,  per  dar  principio  ad  una  casa  di  probatione  in  Auignone. 

7.  Senza  questi,  porgendosi  occasione  che  il  papa  mandaua 
soccorso  di  gente  italiana  al  christianissimo  re  di  Francia,  nelle 
necessita  che  quel  regno  1'anno  passato  haueua,  cerco  a  nostro 
Padre  general  che  si  dessero  alcuni,  i  quali  tenessero  cura  d'aiu- 
tar  nelle  cose  delFanima  la  sua  gente  con  la  predica  e  sacramen- 
ti  et  altre  uie  solite  alla  nostra  Compagnia,  et  anche  in  quelle  del 
corpo,  hauendo  cura  delFhospedale  che  uoleua  fosse  nel  campo, 

<  et  d'altri  feriti  o  infermi.  E  cos\  elesse  nostro  Padre  cinque  boni 
soggetti  *  per  questa  missione,  tre  sacerdoti  per  confessare,  et 
fra  loro  duoi  predicatori,  et  altri  duoi,  persone  di  molto  ricapito, 
per  il  gouerno  deirinfermi  et  altre  opere  di  charita  che  nel  cam- 
po  si  sarebbon  potuto  offerire.  Diede  loro  il  summo  pontefice 
molte  ampie  facolta,  insieme  con  la  sua  benedittione.  Et  in  Vul- 
piano,  terra  del  Piamonte,  doue  si  fece  la  massa  della  gente,  co- 
minciarono  a  far  il  suo  offitio,  predicando  ogni  giorno  hor  Funo 
hor  Faltro  de'  predicatori  a'  soldati,  et  confessando  gran  nume- 
ro  a  di  loro:  tanto  che  li  parea  piu  tosto  di  siar  in  una  penitentie- 
ria  di  Loreto,  che  in  un'essercito.  Non  ui  era  bestemmiare,  non 
giurare,  ne  altre  cose  publiche  mal  fatte.  E  con  interporre  la  sua 
autorita  il  signor  conte  di  santa  Fiore,  capitan  generale,  et  il  si- 
gnor  Latino  Orsino,  mastro  di  campo,  si  diede  ordine,  che  del- 

a     Sic  in  B.,  in  P.  legi  neqitit  nisi  nu. 


Ibid.,  n.  10;  cf.  etiam  epist.  147,  annot.  16. 


Epist.  151.— 3  Januarii  1570  73 

1'inimicitie  uecchie  non  ui  fusse  che  temere,  et  contese  di  nuouo 
non  ui  erano,  ch'era  cosa  di  gran  marauiglia  tanta  pace.  E  mo- 
strauano  tanta  allegrezza  i  soldati  d 'hauer  i  nostri  seco,  e  trat- 
tauano  con  loro  con  tanta  riuerenza  et  amore,  ch'era  per  lodar 
Iddio.  Si  diedero  ancora  rnolto  buoni  ordini  alPessercito  di  parte 
di  S.  S.tk,  che  non  facessero  danno,  ne  fossero  graui  a  popoli 
onde  passauano,  e  facessero  quel  che  doueuano,  come  soldati 
christiani.  Ci  fu  nel  camino,  et  doppo  d'arriuare  al  campo  del  re 
di  Francia,  molfoccasione  perche  li  nostri  essercitassero  la  cha- 
rita  nel  corporale  et  nel  spirituale  con  molti  infermi,  a"  quali  do- 
ueuan  souuenire;  et  non  minor  ancora  di  essercitar  la  patientia, 
per  il  difetto  grande  di  mantenimento,  et  continoui  trauagli  di 
giorno  et  di  notte:  tanto  che  si  ammalarono  tutti  i  sacerdoti,  et 
uno  de'  due  fratelli  restaua  in  piedi.  L'altro,  ch'era  il  nostro  cha- 
rissimo  fratello  Lelio  Sanguino,  romano,  che  porto  con  quei  di 
fuori  et  di  dentro  della  Compagnia  pondus  diei  et  aestus;  et  dop 
po  che  cominciarono  b  gli  altri  a  poter  trauagliare,  in  Turs,  doue 
con  settecento  infermi  s'erano  retirati  per  curargli,  per  parere  di 
quei  che  gouernauano,  infermossi  egli  di  molti  trauagli  passati, 
et  uolle  Dio  N.  S.  abbreuiarli  il  tetnpo  di  loro,  e  condurlo  al  ri- 
posso  eterno,  pigliando  i  santi  sacramenti,  et  hauendo  egli  pre- 
ueduta  c,  et  anche  predetta  la  sua  morte,  la  qual  fu  com'era  sta- 
ta  la  uita,  di  bon  seruo  di  Dio.  Uenne  di  Parigi  ad  aiutarli  un' 
altro  fratello  francese,  et  il  P.  Posseuino  si  trouo  nella  corte  in 
Turs  d,  et  doppo  seguito  il  campo  sopra  la  Roccella,  et  fece  mol- 
ti  seruitii  a  Dio  N.  S.  con  le  prediche,  conuersation  e  confessio- 
ni  da  diuersi,  tra  quali  fu  il  conte  di  Mansfeld  e,  capitan  genera- 
le  della  caualleria  del  re  catolico,  la  quale  fece  molto  bene  il  suo 
douere,  insieme  con  la  gente  italiana,  et  fu  gran  parte  per  ac- 
quistar  la  uittoria  tanto  importante,  che  nostro  Signor  diede  al 
re  di  Francia  uicino  a  Turs  5.  E  restando  il  conte  malamente  fe- 


b     comiarono  P.     — c  preualuta  P.     — d  Tursi  P.     — e  Masfelt  in  ntro- 
que  exempl.  tns. 


5     Apud  oppidum  Moncontour.  De  opera  nostrorum  sociorum  in  hac  co. 
piarum    italicarum  excursione  videri  potest  Fouqueray,  op.  cit.,  1,624  sqq- 


74  POLANCI    COMPLEMENTA 

rito  di  morte,  doppo  la  confessione  comincio  a  ritrouarsi  con  mol- 
to  miglioramento.  E  non  lasciero  di  dire,  che  par  cosa  molto  da 
notare,  che  attendendo  il  re  christianissimo  all'honore  et  culto 
della  santissima  Eucharistia,  et  aiutando  fra  gFaltri  col  predica- 
re  il  detto  P.  Posseuino  in  alcune  delle  chiese  di  Turs  alla  uene- 
ratione  di  detto  santissimo  sacramento,  ch'era  cauato  a  uista  del 
popolo,  con  tutto  che  aH'hora  si  tenessero  per  deboli  le  force  de' 
catholici,  diede  loro  Iddio  N.  S.  una  tanto  segnalata  uittoriacon- 
tra  gli  heretici  impugnatori  del  detto  santissimo  sacramento,  che 
par  che  uolse  mostrare  quella  strage  cosi  terribile,  che  in  loro  si 
fece,  uenirli  per  castigo  delle  sue  bestemmie  et  irreuerenza  con- 
tro  a  si  alto  misterio.  Ma  tornando  al  numero  di  quei  che  si  man- 
dorono,  tutti  questi  ch'  1'anno  del  69  si  sono  mandati  in  Francia 
et  Aquitania,  furono  13. 

8.  Alla  prouincia  della  inferiore  Germania,  benche  abondi 
de  boni  soggetti,  si  inuiarono  quest'anno  tre:  uno  di  loro  per  ma- 
stro  de  nouitii  in  Louanio,  1'altro  per  predicare  in  latino,  che  con 
instanza  si  dimandaua.  A  quella  del  Rheno,  che  ancora  abonda, 
non  si  sonno  mandati  se  non  studianti.  A  quella  della  superiore 
Germania  si  mando  un  mastro  de  nouitii  in  Monachio,  et  due  al- 
tri  theologi  per  aiutare  in  altre  cose  del  seruitio  diuino,  et  due  al- 
tri:  uno  per  aiutar  nel  gouerno,  Taltro  per  leggere  in  una  classe 
di  gramatica.  In  tutto  sono  cinque.  Alla  prouintia  di  Austria  un 
predicator  tedesco  et  un'altro  italiano,  che  possa  ancora  legger 
theologia, 

9.  Alle  prouincie  di  Spagna  non  si  suole  mandar  gente  di 
Roma,  perche  ne  han  molta.  Nondimeno  si  mandorono  que- 
st'anno  due  sacerdoti  et  uno  studiante  theologo;  et  un'altro  fra- 
tello  al  Brasil,  insieme  col  designato  prouinciale,  ch'e  il  P.  Igna- 
tio  de  Azebedo,  che  uenne  a  dar  conto  della  uisita  c'hauea  fatta  di 
quella  prouincia  trasmarina,  et  per  la  medesima  obedienza  torno 
di  Roma  per  Tistessa  prouincia,  armato  di  molte  facolta  di  que- 
sta  santa  sede  apostolica.  Si  mandarono  ancora  quattro  altri  in 
Spagna  con  le  galere,  perche  facendo  il  comendator  maggior  6 


6 

n.  II. 


Vide  supra  epist.  I49,  annot.  5;   et  Commentariola ,   ad  ann.    1569, 


Epist.  151. — 3  Januarii  1570  75 

(ch'e  luogotenente  delle  galere  per  il  signor  D.  Giouan  d'Au- 
stria)  molta  instanza  per  hauer  alcuni  che  accompagnassero  la 
sua  armata,  con  la  quale  passaua  in  Spagna,  et  1'aiutassero  nelle 
cose  spirituali,  et  supplicandolo  al  papa,  se  li  concesse  il  P.  Ro- 
driguez,  prouinciale  di  questa  prouincia  romana,  con  un'altro 
sacerdote  idoneo  per  predicare  e  confessare,  et  altri  doi  scolari 
per  aiutare  nella  dottrina  xpiana.  et  altre  opere  di  pieta. 

10.  Si  serui  Iddio  N.  S.  di  loro  in  aiuto  di  quella  gente  tan- 
to  bisognosa  delle  galere,  perche  primieramente  si  riconciliorno 
alla  santa  chiesa  7  rinegati,  et  due  mori  si  fecero  xpiani.;  et  nel- 
Tistessa  citta  e  porto  s'us6  diligenza  in  far  confessar  e  communi- 
car  la  gente  di  14  galere  di  Napoli,  ch'iui  erano.  In  Marseglia  an- 
cora  si  confesso  la  gente  di  due  galere,  et(benche  in  un  deserto) 
si  communico.  Nella  tempesta  che  seguito  al  passar  del  golfo  di 
Leone,  nella  quale  si  perderono  alcune  galere,  lafcapitana,  nella 
quar  iua  il  signor  commendator  maggiore,  il  signor  Marc'Anto 
nioColonna,  e  molta  nobilta,  e  tre  de'  nostri,  fu  in  cosi  euidente 
pericolo  di  perdersi,  che  1'esser  giunto  a  porto  e  saluatosi  s'heb- 
be  per  molto  spetial  gratia  di  Dio  N.  S.,  quale  attribuiua  la  gen- 
te  alForationi  e  presenza  de'  nostri.  E  credo,  che  fra  gli  altri  mez- 
zi  della  prouidenza  diuina,  questi  habbino-aiutato;  et  cosi  il 
P.  Rodriguez,  benche  la  gente  si  teueua  g  perduta,  sempre  spe- 
ro,  e  disse,  che  Iddio  li  faria  gratia  di  liberarli.  Battezzossi  un  h 
turco  in  Barcelona,  e  si  reconciliaron  sette  altri  rinegati  in  Car- 
tagena,  doue  allogiarono  li  nostri  nell'hospedale,  et  iui  attesero 
a  curar  molti  infermi,  et  confessar  e  seruire  li  poueri  che  11  era- 
no.  Cosi  medesimamente  quando  il  commendator  maggiore  con 
la  sua  gente  hebbe  da  combattere  il  forte  di  Frigiliana  nel  regno 
de  Granata,  in  8  giorni  si  confessorno  quasi  tutti  li  soldati  del 
terzo  di  Napoli,  e  la  piu  gente  di  qualita  che  iua  nelle  galere.  E 
doppo  che  Dio  N.  S.  1'aiuto  a  uincere  quella  gente,  e  pigliarli  il 
forte,  attesero  a  curare  piu  di  700  soldati  ferriti  nella  serra,  e  aiv 
darono  con  loro  doppo  all'hospedale  di  Malaga  uicino,  doue  per 
molti  giorni  fu  necessario  attendere  a  seruirli  e  uisitarli,  et  pro- 


f    nella  P.     — g  tene P.     —  h  in  P. 


76  POLANCI    COMPLEMENTA 

curarli  limosina  da  quella  citta.  Et  il  bon  vescouo  7  li  diede  da 
iooo  scudi;  et  si  hebbe  del  tutto  molfedificatione  nella  citta,  e 
rinouossi  la  uolunta  che  il  vescouo  teneua  di  farui  un  collegio,  et 
cosi  ne  ha  scritto  a  nostro  Padre. 

11.  Si  fecero  molte  paci  in  quel  uiaggio.  Vi  furono  prediche, 
essortationi,  et  essercitio  di  dottrina  xpiana.,  e  si  aiutorono  molti 
a  ben  morire.  Si  fecero  molte  limosine  per  curar  gl'infermi  e  se- 
pelir  li  morti,  et  per  liberare  due  persone,  chJerano  state  tre  anni 
in  chatena,  perche  li  '  si  erano  fuggiti  due  sforzati.  Procurossi 
che  molte  donne  publiche  si  maritassero,  et  cosl  uscissero  et  ca- 
uassero  altri  di  peccato.  E  perche  tra  i  forzati  ui  erano  molti 
ch'erano  stati  posti  in  galera  per  tempo  determinato,  et  era  pas- 
sato  il  suo  tempo,  si  procurd  che  si  disfacesse  il  torto  che  loro  si 
faceua.  E  perche  molti  di  questi  tali  non  haueuano  le  sue  senten- 
tie,  si  procurarono  limosine  per  pagar  un  procurator,  che  andasse 
per  diuersi  luoghi  a  cercarle,  et  cosi  ne  porto  molte  j;  e  perche  i 
poueri  hauessero  per  1'auuenire  chi  facesse  i  suoi  negotii,  si  pro- 
curo  che  si  desse  prouisione  ad  uno,  che  li  facesse  gratis.  Quan- 
do  s'hebbero  a  partire  dalle  galere,  fu  nel  signor  commendatore 
et  cauaglieri  molto  sentimento,  e  lagrime  in  alcuni,  a  quali  parea 
di  perder  molto  in  questa  lor  partita;  et  per  la  gratia  del  Signore 
resto  molt'edificatione  nelle  galere,  e  molto  bon  odor  della  Com- 
pagnia  8. 

12.  Computando  tutti  quei  che  si  sonno  mandati  quest'an- 
no,  sonno  117,  cui  nomi  e  qualita  si  uedranno  nella  lista  che 
sera  al  fin  di  questa  9.  Ben  sarebbon  bastati  per  cominciar  alcun 
collegio  di  nuouo;  pero  e  parso,  che  piu  conuenessi  aiutar  quei 
che  gia  erano  pigliati,  tra  quali  la  casa  di  probatione  di  S.  An- 
gelo  si  e  quesfanno  stabilita,  si  nel  spirituale,  mandando  per 
mastro  de  nouitii  il  P.  Hieronimo  Azailla  con  bon  numero  de 
discepoli,  come  k  nelle  scritture  et  assignatione  d'intrata  ferma, 


>     Hoc  verbutn  deest  in  P.     — j  molto  aut  molta  P.     — k  P.  addit  appare. 


7     Franciscus  Blanco.  Cf.  5.  Franc.  Borg.,  V,  190. 

Cf.  tamen  quae  de  hac  missione  dicuntur  infra  in   Commentariolis, 
loc.  cit.,  n.  n. 

9     Deest  in  nostris  exemplis. 


Epist.  151.— 3  Januaru  1570  77 

et  in  darsi  ordine  alla  fabrica  della  casa  da  fundamenti,  obligan- 
dosi  la  signora  duchessa  di  Nocera  10  a  darli  il  necessario;  e  fra 
tanto  gl'ha  dato  la  casa  doue  stanno,  uicino  alla  sua  chiesa. 
Tuttauia  si  e  riceuuto  quest'  anno  nella  prouincia  di  Austria  un 
collegio  in  Vilna,  citta  grande  del  re  di  Polonia,  e  capo  di  Li- 
tuania,  la  qUal  confina  con  tartari  e  moscouiti;  et  ha  la  medesi- 
ma  citta  la  maggior  parte  delle  chiese  de'  Ruteni,  ch'obbedisco- 
110  al  patriarca  di  Constantinopoli,  et  non  al  summo  pontefice 
romano,  benche  gl'uni  e  gl'altri  intendiamo  che  desiderano  mol- 
to  la  nostra  Compagnia.  II  bon  vescouo  ll  ha  fatta  con  lettere 
tanta  instanza,  che  uedendo  la  sua  diuotione  e  santo  zelo,  s'e 
abbracciato  quesfanno  il  suo  collegio,  il  quale  sin  da  hora  dota 
per  30  e  piu  persone,  benche  egli  dica  per  20.  Et  ha  mandato  a 
Roma  la  dottation  fatta  con  la  donation  d'una  casa  molto  princi- 
pale,  inanzi  che  s'accettasse  la  suaofferta.  II  particolare  s'inten- 
dera  da  quei  che  si  son  mandati  di  Prusia,  et  han  dato  principio 
a  quesfopera. 

13.  E  cosi  medesimamente  nella  prouincia  de  la  Germania 
Superiore  s'e  dato  principio  a  un'  altro  collegio  o  casa  di  proba- 
tione  in  un  luogo  principale  del  contado  di  Tirolo,  che  si  chia- 
ma  Halla,  il  qual  si  accetto  per  la  molta  instanza  delle  serenissi- 
me  regine  12,  sorelle  dell'imperatore,  le  quali  hanno  fin  adesso 
fatta  residenza  in  Ispruch,  e  pasando  in  Halla  fundano  il  detto 
collegio.  Et  han  molto  procurato  che  si  accettasse,  insieme  col 
serenissimo  arciduca  Ferdinando,  lor  fratello,  u  per  il  ben  com- 
mune,  come  per  poter  piu  commodamente  aiutarsi  della  Compa- 
gnia  nelle  cose  spirituali.  Sonno  quesfinfanti  donzelle  che  non 
uogliono  maritarsi,  e  sante,  et  molto  diuote  della  nostra  Compa- 
gnia.  E  benche  diano  molto  bona  casa,  e  dotatione  assai  compi- 
ta,  han  riceuuto  per  gran  seruitio  che  si  accettasse  la  loro  funda- 
tione.  Pigliossi  la  possessione  dal  prouinciale,  et  alcuni  de'  nostri 


10  Joanna  Castriota. 

11  Cf.  epist.  145,  annot.  II. 

12  Ita  dicebantur.filiae  imperatoris  Ferdinandi,  et  sorores  Maximiliani, 
venerabilis  Magdalena  et  Helena,  de  quibus  et  de  hujus  collegii  fundatione 
passim  agitur  apud  Braunsberger,  op.  cit.,  VI. 


78  POLANCI    COMPLEMENTA 

cominciorono  a  farui  residenza  questo  mese  di  Decembre  passa- 
to;  ma  ne  a  questi  doi  collegii,  ne  ad  alcun  altro  nouo  si  e  man- 
data,  ne  di  Roma  ne  dTtalia,  gente. 

14.     S'e  accettato  un'altro  collegio  in  Roano  per  la  diuotione 
et  instanza  che  ha  usata  Plllmo.  cardinale  di  Borbon,  il  quale 
sensa  aspettar  consenso  o  accettatione  di  nostro  Padre,  ne  sape- 
re  se  si  accettarebbe,  fece  donatione  di  due  mila  franchi  d'intra- 
ta,  che  saranno  alcuna  cosa  meno  di  1.000  scudi,  di  suo  patrimo- 
nio,  liberi  d'ogni  impositione,    alla   nostra  Compagnia   per  un 
collegio  in  Roano,  metropoli  di  Normandia,  et  del  suo  arciue- 
scouato.  Escrisse  molto  caldamente  a  nostro  Pade  general  et  al- 
Fambasciatore  del  re  di  Francia,  il  quale  uenne  a  casa  a  procurar 
con  molt'efficacia  chVaccettasse;  et  da  speranza  questo  cardina- 
ie,  di  far  questo  collegio  uno  de'  migliori  di  Francia,  non  uolen- 
do  fermarsi  in  questo  principio.  Benche  si  accetto  questo  colle- 
gio  per  prouederlo  di  gente  quando  si  potra,  fin  adesso  non  s'e 
mandato  alcuno  fuor  che  il  P.  Antonio  Posseuino,  che  per  pre- 
dicar  quest'aduento  passato  ando  li  sin  dal  campo  che  staua  so- 
pra  la  Rocella  1S.  Altri  doi  collegii  si  son  accettati  in  Spagna 
quesfanno  nella  prouincia  di  Toledo  et  dell'Andaluzia,  per  li 
quali  1'istesse  prouincie  doue  sonno,  al  suo  tempo  prouederanno 
di  gente. 

15.  In  queste  parti  d'Italia  ci  e  stata  notabil  instanza  da  tre 
parti.  Una  in  Lombardia,  doue  il  conte  Camillo  Gonzaga  cerca 
con  grand'instanza  un  collegio  o  casa  di  probatione,  che  uuol 
fare  in  un  suo  luogo  a  fundamentis,  et  offerisce  pel  principio 
700  ducati  d'entrata  per  la  dotatione.  Sin'adesso  non  si  e  accet- 
tata  1'offerta.  L'altra  e  di  Spoleto,  due  giornate  lontano  di  Roma, 
che  con  essere  al  presente  la  citta  pouera,  ha  cauato  dal  publico 
300  ducati  d'entrata,  e  fra  tre  anni  o  quattro  promette  che  si  da- 
ranno  de  particolari  altri  ducento;  e  per  lettere,  e  per  un  suo  am- 
basciatore,  han  fatto  molta  instanza  che  si  accettasse,  con  molta 
diuotione.  Et  con  farsi  aiutare  dal  fauore  di  sua  santita  e  d'al- 
tri  cardinali  di  molto  rispetto,  ancora  non  si  e  accettato,  benche 


13     Fundationis  hujus  vices  vide  apud  Fouqueray,  op.  cit.  I,  547-549. 


Epist.   151. — 3  Januarii  1570  •    79 

e  grande  la  dispositione  che  iui   e  di  farsi  frutto,  oltre  dell'esser 
passo  per  Loreto,  et  altri  collegii  di  nostra  Compagnia.  II  3.0  fu 
d'una  citta  in  Abruzzo,  prouintia  del  regno  di  Napoli,  chiamata 
Teramo,  la  quale  senza  hauer  uisto  nissuna  persona  della  Com- 
pagnia  in  casa  sua,  per  la  diuotione  che  hauea  d'udita,  essendo 
fra  due  parti,  e  fatto  nei  principali  gran  differenza  e  principio  di 
lite  sopra  un'abbazzia,  doue  non  erano  religiosi,  con  gran  con- 
senso  d'tutti  si  determinarono  chVapplicasse  per  un  collegio  del- 
la  Compagnia  nostra;  e  la  citta  per  la  sua  parte  fece  una  scrittu- 
ra,  nella  quale  promette  supplire  tutto  quel  che  mancasse  per  la 
dotatione  d'un  collegio  intiero,  et  il  vescouo  14  promette  ancora 
certe  entrate,  e  mandorono  per  quesfeffetto  due  gentilhuomini 
a  Roma  con  lettere  ad  altri  che  li  fauorissero.  Et  con  tutto  che  se 
li  desse  la  negatiua  con  ragioneuoliscuse,tornarono  a  farinstanza 
con  tanta  forza,  e  con  mostrare  che  da  questo  dependeua  la  tran- 
quilita  e  ben  essere  di  quella  citta  (ch'e  ricca,  ma  molto  piena  di 
necessita  nell'spirituale),  e  che  non  hauendo  la  Compagnia  com- 
modita  per  adesso,  aspettarebbero  gl'anni  che  fussero  necessarii, 
pur  che  si  accettasse  solamente  queirabbazia,  e  si  dessi  forma 
alPedificio,  chVhaueua  d'accomodare  a  nostro  modo,  che  fu  bi- 
sogno  prometerli  di  mandargli  uno,  che  loro  predicasse  e  conso- 
lasse  in  Domino,  benche  non  s'accettasse  ij  collegio.  Da  alcune 
altre  parti  d'Italia  han  fatto  instanza  questo  anno,  e  da  cinque 
citta  di  Sicilia;  ma  non  si  e  data  molta  speranza  d'accettar  niuno 
di  questi  collegii.  A  quei  di  Orestano,  in  Sardegna,  non  si  e  tol- 
ta  la  speranza  del  collegio  che  cercauano,  e  fondauano  bene  con 
1'aiuto  d'un'  legato  importante  d'un'  defunto,  et  d'alcun'altro  par- 
ticolare.  Ne  a  quei  di  Burdeos,  in  Francia,  che  han  offerto  un 
collegio  principale  che  iui  hanno,  et  e  uniuersita,  e  con  alcuni 
migliara  de  scholari,  benche  per  adesso  non  s^accetti  per  manca- 
mento  di  gente  1'assonto  di  quella  messe,  la  quale  intendiamo 
esser  molto  copiosa.  De  altre  parti  ancora  scriuono,  come  del^ar- 
ciuescouo  di  Strigonia  ,5,  che  uorria  un  collegio  in  Vngheria,  et 
del  vescouo  di  Vratislauia  16,  che  ne  uorrebbe  un'altro  nella  sua 

i4     Jacobus  Silverius  de  Piccolominibus.  Cf.  5.  Franc.  Borg.,  V,  350. 
15     Nicolaus  Olahus.  16     Gasparus  de  Logace. 


8o  POLANCI    COMPLKMENTA 

citta,  capo  della  Slesia,  et  del  vescouo  di  Premislia  l  17,  che  ne 
desidera  un'altro  nella  Russia;  pero  si  differisse  il  trattar  di  que- 
ste  fondationi,  benche  in  luoghi  importanti,  infin  che  Dio  N.  S. 
mandi  piu  copia  d'operarii  in  questa  sua  minima  Compagnia. 

16.  Si  sonno  mandati  ancora  ad  alcuni  luoghi  di  fuori  et 
d'intorno  di  Roma  alcuni  sacerdoti  con  suoi  compagni,  de  cui  tra- 
uagli  si  e  seruito  Dio  N.  S.  Fra  loro,  uno  per  ordine  del  papa 
ando  a  predicar  la  quaresima  passata  a  Napoli  18,  donde  credo 
che  si  scriuera  il  bon  frutto  che  dalle  sue  prediche  si  raccolse. 
Altri  predicarono  la  quaresima  in  terre  piu  uicine  a  Roma,  et 
lasciorono  i  popoli  ben  instrutti  nella  dottrina  xpiana.,  et  nel 
modo  d'insegnarla,  et  tolsero  con  la  diuina  gratia  alcuni  abusi  di 
bestemmie,  balli  poco  honesti,  et  altri  disordini;  e  incomineio  ad 
introdursi  la  frequentia  de  sacramenti,  e  si  riformarono  alcune 
bone  institutioni  mal  osseruate  d'alcune  confraternite,  ordinate 
per  attendere  ad  opere  di  pieta.  Cosi  si  fecero  ancora  diuerse 
paci,  et  alcune  d'importanza.  Fuor  della  quaresima,  si  sonno  man- 
dati  alcuni  per  pochi  giorni,  che  si  sonno  occupati  nelPessercitii, 
che  gia  altre  uolte  de  simili  missioni  si  sonno  scritti.  Solo  diro 
che  in  un  luogo  di  questi  si  patiua  gran  pouerta,  et  si  ordino  una 
confraternita  di  persone,  che  andassero  ogni  domenica  cercan 
do  la  limosina  necessaria.  E  per  dar  principio  a  quest'  bon'  ope- 
ra,  comincio  uno  di  questi  Padri  con  un'  della  terra  a  diman- 
dare  per  tutta  la  terra,  la  quale  riceui  di  cio  molfedificatione, 
specialmente  intendendo  quanto  bene  si  distribuiua  a*  bisognosi 
quel  che  lor  dauano.  E  se  passauano  per  alcuna  casa  per  disa- 
uertenza  senza  dimandar  limosina,  si  lamentauano  quei  di  den- 
tro  che  non  se  gli  dimandasse.  Quanto  alTudir  confessioni,  et 
aiutar  ad  uscir  di  peccato,  per  esser  stato  come  altre  uolte  si  e 
gia  scritto,  non  m'allarger6  pid,  ma  uerro  alla  seconda  parte  che 
proposi  delle  cose  di  Roma. 

17.  II  numero  di  quelli  che  stiamo  in  Roma  della  Compa- 


1     Premistia  in  utroqne  exempl.  rns. 


17  Valentinus  Herbult. 

18  ls  fuit  P.  Benedictus  Palmius.  Cf.  infra  Commentariola ,  loc.  cit.,  n.  6. 


Epist.  151. — 3  Januarii  1570  81 

omia  e  316.  Ci  ha  Dio  N.  S.  tolti  a  miglior  uita  in  quest'anno  del 
69  tre  fratelli.  Uno  e  quel  che  di  sopra  dissi,  che  mori  in  Fran- 
cia:  1'altro  era  un  coadiutore  di  molto  segnalata  uirtu,  chiamato 
Pietro  Nauarro:  il  3.0  un  nouitio  chiamato  Cherubino,  giouane 
di  molta  uirtu.  E  la  morte  de  tutti  fu  conforme  alla  uita.  Et  es- 
sendo  il  numero  di  quei  che  si  son  mandati  fuori,  quel  che  di  so- 
pra  hodetto,  ci  ritrouiamo  nondimeno  tanti  in  Roma,  perche  al- 
cuni  son  uenuti  di  fuora  per  seguir  li  studii  o  per  altri  rispetti. 
E  si  sor.no  riceuuti  di  nuouo  nella  Compagnia  62  quesfanno: 
sette  theologi,  vno  di  loro  sacerdote  polono,  ch'era  canonico  di 
Leopoli  ,9,  metropoli  della  Russia,  e  predicator  di  quei  che  piu  si 
segnalauano  in  quel  regno,  sin  dal  quale  e  uenuto  per  intrar  qui 
in  Roma,  dando  molto  essempio  con  la  sua  risolutione  a  quei  di 
la,  e  non  meno  con  la  sua  bona  probatione  a  quei  di  qua.  E  sog- 
getto  del  quale  si  spera  con  ragione  molto  seruitio  di  Dio  N.  S. 
Vn'altro  polono  si  e  riceuuto  quest'anno,  giouane  di  molto  talen- 
to,  uersato  nelle  lettere  latine  e  greche,  et  in  philosophia;  et  ha- 
ueua  udito  alcun'anni  di  theologia  tra  Parigi  e  Roma  nel  collegio 
germanico.  II  3.0  e  sacerdote  spagnolo,  che  ancora  ha  udito  le 
sue  arti  e  anni  di  theologia.  11  4.0  e  5.0  la  udiuano,  benche  sta- 
uano  meno  inanzi  in  essa  II  6.°  e  7.0  sonno  della  lingua  france- 
se,  giouani  di  molta  espettatione,  et  un  di  loro  ha  udito  incirca 
tre  anni  di  theologia,  e  Taltro  meno.  Sette  altri  si  sonno  riceuuti, 
ch'hanno  udito  tutto  il  corso  di  philosophia.  II  primo  e  francese, 
dottor  in  medicina.  II  2.0,  stando  nel  seminario,  haueua  gia  fini- 
to  il  corso,  e  cominciato  la  theologia;  e  con  licentia  del  cardinal 
Sauello,  vicario  del  papa  e  prottetor  del  seminario,  e  di  suo  pa 
dre,  fu  riceuuto.  II  3.0,  hauendo  studiato  nel  collegio  germanico 
philosophia,  con  esser  figliuolo  unico,  ottenne  licentia  del  padre 
et  della  madre,  d'intrare.  E  di  bona  habilita.  II  4.0,  di  raro  inge- 
gno  e  dottrina,  hauea  udito  le  lingue,  et  il  corso  pur  deiristesso 
collegio.  II  5.0  medesimamente  di  quel  collegio,  dimando  d'entra- 
re  gia  qualch'anni,  e  aspetto  con  pacientia  (come  li  fu  ordinato) 
sin  ad  hauer  compito  il  corso;  e  cosi  fu  ammesso.  II  6.°  e  scose- 


19     Lemberg,  L6w. 

POLANCI  COMPLEMF.NTA.  — T.  LT 


82  POLANCI   COMPLEMENTA 

se  di  natione,  il  quale  hauendo  udito  prima  rhetorica,  poi  philo- 
sophia  in  Parigi,  se  ne  uenne  ad  intrar  qui  in  Roma.  II  y.°  fu 
spagnolo,  che  haueua  parimente  finito  il  corso. 

18.  Altri  ii  artisti  si  son  riceuuti,  che  non  haueano  udito  il 
corso  intiero.  Un  tedesco  nobile,  che  oltre  la  rhetorica,  haueua 
udito  logica  e  fisica;  e  fra  heretici  sempre  si  era  conseruato  cato- 
lico.  II  2.°,  polono  e  nobile,  ch'haueua  udito  retorica  et  dialetti- 
ca.  II  3.°spagnolo,  logico  e  fisico,  e  buon'humanista,  come  son- 
no  gli  altri  che  seguitano,  tutti  italiani,  quattro  del  collegio  ger- 
manico,  e  due  del  seminario,  et  un'altro  scolare  forestiero  del 
nostro  collegio,  et  un'altro  uenuto  da  Napoli.  Vno  di  questi  ha- 
ueua  udito  logica  e  fisica;  gli  altri  logica  sola.  Due  di  loro  sonno 
nepoti  de  cardinali,  et  i  restanti  gente  nobile,  di  espettatione  e 
di  molta  uirtu.  Altri  due  legisti,  uno  del  Piemonte,  1'altro  di 
Lombardia,  sonno  intrati  qui  in  Roma,  stando  1'un'  e  Taltro  per 
dottorarsi  in  utroque  iure,  quando  si  determinarono  di  seruire  a 
Dio  N.  S.  nella  Compagnia.  Sonno  di  molto  buon^ingegno  e  ta- 
lento  per  aiutar  con  la  diuina  gratia  il  ben  commune.  Gli  huma- 
nisti  et  rhetorici  entrati  quesfanno  sonno  14:  un  sacerdote,  buon 
seruo  di  Dio;  un'altro  era  qui  segretario  d'una  persona  di  mol- 
t'autorita,suggetto  bonissimo.  II  3.0  e  polono,  che  uenne  per  que- 
sto  effetto  sin  di  quella  prouintia  col  cardinal  varmiense,  uenuto 
a  Roma  questi  mesi  passati,  molto  habile  e  uirtuoso.  II  4.0  e  te- 
desco,  di  Sassonia,  nato  de  padri  heretici,  et  alleuato  fra  essi,  il 
quale  fu  tirato  da  Dio  N.  S.  con  uocation  mirabile,  non  solo  alla 
fede  catholica,  ma  ancora  alla  Compagnia.  II  5.0  e  un'bon  sug- 
getto,  francese.  Gli  altri  9  sonno  italiani,  quattro  o  cinque  de' 
quali  sonno  del  collegio  germanico,  riceuuti  per  loro  instante  di- 
uotione  dopo  la  retorica,  persone  di  qualita,  e  comunemente  con 
licentia  de'  suoi,  ueduta  la  sua  constantia.  E  sonno  di  molto  buo- 
ne  qualita,  et  alleuati  lungamente  in  deuotione,  e  trattenuti  assai 
tempo  per  prouargli.  Gli  altri,  ciascheduno  in  suo  grado,  sonno 
medesimamente  uirtuosi  e  buoni  suggetti  per  questo  instituto. 
Tutti  questi  insieme  son  41. 

19.  Si  son  riceuuti  ancora  21  coadiutori  di  bone  qualita,  de' 
quali  e  necessario,  come  anche  degli  altri,  far  qui  seminario,  per 


Epist.  151. — 3  Januarii  1570  83 

prouedere  altre  parti.  Uno  di  loro  sa  la  lingua  turchesca  e  la  gre- 
ca,  essendo  stato  preso  fanciullo  da  corsari  in  una  spiaggia  di  Si- 
cilia;  et  con  esser  di  si  tenera  eta,  si  conseruo  col  fauor  diuino 
nella  santa  fede  catolica;  et  essendo  stato  riscattato  per  charita 
da  un  mercante  greco  doppo  molti  anni  di  seruitu,  diritto  se  ne 
uinne  a  Roma  ad  entrar  nella  Compagnia,  come  haueua  propo- 
sto  di  fare  stando  in  mano  d'infideli,  hauendo  hauuto  notitia  di 
essa  in  Messina  prima  che  fusse  fatto  prigione.  Ci  sarebbe  molto 
che  dire,  e  di  che  lodare  Iddio  N.  S.  se  si  discendesse  in  particu- 
lare  alla  uocatione  di  ciascheduno  di  loro,  et  alla  fortezza  con 
che  alcuni  si  son  diffesi  da  suoi  parenti,  che  uoleuano  diuertirli, 
tirandoli  finalmente  essi  li  parenti  a  consentire  alla  uolunta  di 
Dio  N.  S. 

20.  Oltra  questi  62,  altri  4,  o  5,  riceuuti  la  maggior  parte 
psr  coadiutori,  non  essendo  riusciti  atti,  si  licentiorno;  e  percio 
non  si  pongono  nel  numero  de'  riceuuti.  II  trattener  qui  quei  che 
dimandano,  e  prouarli  fuora,  fa  che  siano  pochi  quelli  che  si  li- 
centiano. 

21.  Quanto  alla  casa  nostra  professa,  siamo  86,  come  si  uede 
per  la  lista;  e  se  bene  ci  son  sfate  infirmita,  si  come  anche  nel 
resto  di  Roma,  pure  solamertte  il  nouitio  detto  di  sopra  ci  fu  tol- 
to  dal  Signore.  Non  potendo  nostro  Padre  rihauersi  bene  della 
mfirmita  che  Fincomincio  Fautunno  del  68,  sin'al  mese  di  Mag- 
gio  seguente,  uolle  tuttauia  andare  alla  Madonna  di  Loreto, 
come  haueua  fatto  uoto.  Benche  nel  camino  andando  non  li  man- 
cauano  alcune  febriciole,  come  reliquie  del  mal  passato,  nondi- 
meno  quanto  piu  s'accostaua  a  Loreto,  tanto  manco  molestia  gli 
dauano;  e  gionto  che  fu  la,  col  fauore  della  santissima  Vergine 
del  tutto  lo  lasciorno;  et  quelFistesso  mese,  hauendo  uisitato  e 
consolato  quel  collegio  nostro  di  Loreto  e  di  Macerata,  torno 
molto  ben  disposto  a  Roma.  Dio  lodato. 

22.  Nella  chiesa  si  e  fatto  questo  anno  un  gran  progresso, 
stando  gia  alzati  i  fondamenti  da  terra  alcuni  palmi  della  mita 
d'essa,  con  le  sue  capelle  daFuna  parte  e  dalFaltra,  e  con  la  fac- 
ciata.  E  per  la  profundita,  larghezza  e  difficolta  loro  (entrando 
in  alcune  parti  piu  di  25,  o  30  palmi  sott'acqua)  si  tiene  per  una 


{$4  POLANCI    COMPLEMENTA 

buona  parte  dell'edificio  quello  che  gia  sta  fatto.  Mentre  che  que- 
sta  parte  si  ua  alzando  e  coprendo,  per  poterui  fare  i  nostri  mi 
nisterii,  essendosi  rouinata  quasi  tutta  la  chiesa  di  prima,  di  quel 
poco  che  ui  rimase,  e  d'una  parte  del  sito  uicino  di  casa  nostra, 
s'e  fatta  ad  tempus  una  chiesa  e  sacristia;  e  con  tutta  la  strettez- 
za  di  quella,  non  si  lasciano  li  soliti  essercitii,  e  uiene  la  gente 
alle  confessioni  come  prima,  et  anche  alle  prediche  e  lettioni;  e 
non  sol  mancar  gente  principale,  che  uiene  talhora  sino  da  S.  Pie- 
tro,  o  poco  meno,  che  non  e  piccola  distantia.  II  confessar  infer 
mi  e  persone  di  molta  qualita,  Taiutare  al  ben  morire  ad  ogni 
hora,  e  uegliare  quando  e  bisogno  le  notte  intiere,  e  cosa  molto 
ordinaria;  e  quest'anno  si  e  messo  in  pratica  con  alcune  persone 
di  conto,  et  non  senza  molta  edificatione,  si  per  le  qualita  loro, 
si  per  le  difficolta  ch'u'erano,  si  anche  per  la  bona  dispositione 
con  che  morirono.  Quanto  al  frutto  di  queste  occupationi,  di  usci- 
re  molti  d'peccati,  e  intrar  in  religioni  diuerse,  et  aiutare  molti 
con  le  limosine  che  si  raccomandano,  et  altre  cose  tali,  inten- 
desi  il  medesimo  che  si  suole  scriuere  gTaltri  anni,  et  cosi  la 
seiaro  il  particolare,  benche  molti  se  ne  siano  d'grande  gloria  di 
Dio  N.  S. 

23.  Prima  che  si  giettasse  a  terra  la  chiesa  uecchia,  fecero 
in  quella  4  Padri  la  professione  de  4  uoti,  et  altri  di  3,  che  dipoi 
si  fecero  sacerdoti:  ui  furno  anche  coadiutori  temporali  formati; 
si  fece  etiam  la  processione  del  Corpus  Domini,  che  fu  tenuta 
molto  diuota  e  principale,  concorrendoui  con  le  sue  torchie  o 
candele  di  cera  i  tre  collegii  et  le  due  case,  che  fanno  un  grosso 
numero,  et  dipoi  si  rouino  la  chiesa.  Ouella  ch'e  fatta  iri  questo 
mentre,  per  quello  che  ella  e,  sta  ben  accomodata  et  ornata,  et 
sin  d'Alemagna  le  serenissime  regine,  delle  quali  parlai  di  sopra, 
mandorno  quest'anno  buona  quantita  di  ricco  brochato  d'oro  per 
far  paramenti,  si  come  han  fatto  gl'anni  passati,  aiutando  il  cul- 
to  diuino  con  doni  si  fatti. 

24.  Nella  casa  di  probatione  di  S.  Andrea,  come  si  uede  per 
la.lista,  sonno  31  nouitii,  oltre  quei  che  gouernano,  et  i  coadiu- 
tori,  et  alcuni  fratelli  muratori  ch'attendono  alla  fabrica.  In  tut- 
to  sonno  41.  Si  e  ampliato   molto  quesfanno  quel  edificio,  et 


Epist.  151.— 3  Janua.ru  1570  85 

ogni  giorno  haueranno  li  nouitii  maggior  commodita  di  stanze. 
Si  e  transferito  la  quest'anno  la  principal  probatione  col  princi- 
pal  mastro  de  nouitii,  e  quiui  si  sonno  cominciati  a  riceuere,  et 
far  la  prima  probatione,  benche  etiam  nella  casa  professa  stanno 
15,  o  16  nouitii  col  suo  mastro,  subordinato  nelle  cose  del  noui- 
tiato  a  quello  di  Santo  Andrea.  E  cos\,  dopo  che  alcuni  mesi  si 
sonno  instrurti  in  quel  luogo,  si  mandano  sin  al  numero  detto 
alla  casa  nostra  professa,  doue  tengano  il  modo  medesimo  di  pro- 
cedere,  e  i  medesimi  esercitii  dentro  al  suo  appartamento ,  che 
in  Santo  Andrea,  benche  quelli  che  stanno  in  probatione  nel- 
la  casa,  hanno  alquanto  piu  occupatione  esteriore  in  seruitio  di 
essa.  GFuni  et  gFaltri  communemente  uanno  con  molto  feruore, 
si  nell'oratione  et  essercitii  spirituali ,  come  in  quello  che  tocca 
aFobedientia  et  penitenza,  nelle  quali  hanno  bisogno  di  freno. 
Vanno  agli  spedali  a  seruire  agFinfermi  con  edificatione  e  conso- 
latione  loro  e  de'  circonstanti;  et  dopo  d'hauerli  seruito,  insegna- 
no  loro  la  dottrina  xpiana.  Sonno  iti  quest'anno  alcuni  in  peregri- 
natione,  et  oltre  d'aiutare  se  medesimi,  hanno  etiam  edificati  li 
uiandanti  con  1'essempio  et  con  ie  parole ,  et  si  essercitano  di 
bona  uoglia  negl'offitii  bassi  dentro  et  fuora  di  casa,  come  in  ac- 
compagnare  il  spenditore  et  le  bestie  con  la  somma ,  et  andare 
per  limosina  di  porta  in  porta,  e  cose  simili,  doue  habbiano  oc- 
casione  di  rompere  il  rispetto  mondano ,  et  fanno  bon  profitto, 
per  la  Dio  gratia,  et  si  procura  che  intendano  Finstituto  della 
Compagnia,  et  restino  affettionati  a  quello,  et  attendano  alle  uir- 
tu  solide.  Da  consolatione  (e  confusione  taFhora)  il  uedere  la  pu- 
rita  et  feruore  che  mostrano  nel  diuino  seruitio,  et  la  chiarezza 
con  che  tengono  scoperto  Fanimo  suo  a  chi  ha  d'aiutarli.  Et  spe- 
cialmente  si  procura,  che  di  tal  modo  guardino  il  raccoglimento 
della  probatione,  che  insieme  si  disponghino  per  uscire  in  publi- 
co.  Ouanto  agFaltri  essercitii  della  Compagnia  non  manchano 
quelli  di  Santo  Andrea  di  far  ancor  essi  la  parte  sua  nella  chiesa 
loro,  et  alle  uolte  fuor  di  quella. 

25.     Vengo  m   al  collegio   nostro,   doue  stanno  al  presente 


m     Vengono  P. 


86  POLANCI   COMPLEMENTA 

riella  Compagnia  136,  senza  alcuni  de  fuori  che  seruono  in  certe 
cose.  Uedrassi  per  la  lista  la  natione  e  le  occupationi  d'ciasche- 
duno.  Quelli  che  studiano  nel  2.0  anno  di  probatione  stanno  se- 
parati  dagFaltri,  col  suo  mastro  de  nouitii ,  et  essercitii  conue- 
nienti  al  suo  grado,  acciocbe  quei  delle  lettere  non  intepedisca- 
no  lo  spirito.  Si  e  hauuto  quesfanno  molto  particular  cura  di  ui- 
site  et  essortationi  straordinarie,  et  altri  mezzi  soliti  della  nostra 
Compagnia,  per  aiutarli  in  quel  che  tocca  alla  perfectione  del 
nostro  instituto,  e  ua  di  bene  in  meglio  quella  fameglia  nelle  cose 
spirituali  e  nelle  litterarie.  Ancora  essendosi  quest'anno  accre- 
sciuti  per  tal  effetto  alcuni  essercitii  scholastici,  percio  che  oltre 
le  dispute  particolari  d'ogni  settimana,  e  le  generali  d'ogni  mese, 
che  si  faceuano  di  theologia  la  mattina,  e  la  sera  delle  arti,  il  col- 
legio  ha  aggionto  le  domeniche  due  ore  di  dispute  di  theologia, 
et  il  giorno  di  recreatione  fra  la  settimana  di  philosophia,  hor 
d^utfcorso,  hor  d'un'altro,  e  ui  si  trouano  presente  i  tre  mastri  in- 
sieme  col  prefetto  delli  studii,  et  il  medesimo  s'e  introdutto  nel 
collegio  germanico  e  seminario  1'istesso  giorno.  I  retorici  anco- 
ra,  oltra  le  orationi  che  recitano  nelle  sue  classi,  ciascun  mese 
ne  recitano  una  nella  chiesa  del  collegio,  alla  quale  si  trouano 
presenti  i  theologi  e  philosophi,  et  le  dorneniche  a  sera  nel  refe- 
torio,  il  che  fanno  parimente  gli  altn  collegii;  e  nelle  feste  gran- 
di  tutti  s'essercitano  in  far  uersi  latini  e  greci. 

26.  Quanto  alli  scolari  forastieri  s?e  usato  diligentia,  si 
quanto  alla  disciplina  d'i  costumi,  come  a  quella  delle  lettere.  E 
quanto  piu  conto  si  tiene  dell'una  e  delTaltra,  tanto  e  maggiore 
il  profitto,  e  per  conseguente  la  riputation  delle  scuole,  et  il  nu- 
mero  e  qualita  di  quei  che  uengono  a  esse.  E  cos\  non  sonno 
mai  state  cos\  quiete,  e  cosi  ben  prouedute  d'auditori  fermi,  alle 
quali  uengono  a  udire,  e  sonno  assidui  molti  dottori  e  cortigiani 
honorati;  e  nelle  classi  inferiori  si  uede  molta  nobilta  de  romani, 
et  altri  che  uengono  con  loro  pedagoghi.  La  theologia  ha  hauu- 
to  100  uditori,  senza  quelli  che  ueniuano  a  casi  di  conscienza:' 
gli  artisti  de  tre  corsi  arriuano  a  200:  li  retorici  et  humanisti  a 
140.  Li  gramatici  diuisi  in  cinque  clasi  saranno  400,  et  si  procu- 
ra  che  non  manchino  alle  sue  confessioni,  dottrina  xpiana.,  et 


Epist.  151.— 3  Januarii  1570  87 

altri  aiuti  spirituali  soliti  de  nostri  collegii.  Specialmente  s^aiuta- 
no  fra  forestieri,  quei  di  due  congregationi  che  si  chiamano 
della  Madonna,  sotto  la  cui  prottetione  stanno.  Nella  maggior 
entrano  i  piu  grandi,  che  saranno  da  18  anni  in  su,  et  il  numero 
loro  e  di  cerca  70:  nella  minore,  che  si  comincio  poco  fa,  saran- 
no  30  da  12  anni  sino  a  17,  e  non  si  riceuono  se  non  persone 
molto  ben  cognosciute,  et  ch'un  tempo  habbino  continuato,  o 
dan  mostra  della  bona  uolunta.  Sonno  obligati  a  confessarsi  e 
comunicarsi  almeno  una  uolta  il  mese,  e  le  feste  della  Madonna; 
ma  la  maggior  parte  lo  fa  ogni  domenica,  o  ogni  15  giorni.  La 
congregatione  si  fa  le  feste  la  mattina  in  un^oratorio  deputato  per 
questo,  appresso  il  choro  del  collegio,  doue  per  due  hore  trat- 
tano  di  cose  che  possono  aiutarli  in  spirito  in  presentia  del  suo 
prefetto;  dipoi  ascoltano  tutti  insieme  la  messa,  e  dopo  pranso 
cantano  uespro  in  musica,  il  qual  finito,  alcunJ  de  nostri  colle- 
giali  fa  loro  un  ragionamento  per  mezz'hora,  e  con  questo  se  ne 
uanno  a  pigliar  un  poco  di  ricreatione,  x,  o  12  a  una  parte,  et  al- 
tri  tanti  a  un'altra.  Nella  congregation  maggiore  sonno  sin'a  x 
di  piu  eta  et  essempio,  a'  quali  n  tocca  il  trattar  e  conchiuder  le 
cose  che  toccano  alla  congregatione,  et  ciaschedun  di  loro  ha 
cura  d'un'  certo  numero  degli  altri,  accioche  facciano  frutto  nelle 
uirtu  e  tengano  bone  compagnie.  Alcuno  di  questi  tali  ha  dato 
bona  mostra  del  suo  profitto,  ricusando  un  vescouato  che  se  gli 
offeriua,  con  dire  che  per  ancora  non  si  trouaua  idoneo  per  tal 
peso,  non  hauendo  finito  i  suoi  studi.  Altri  quattro  di  questa 
congregatione  sonno  entrati  quest'anno  in  diuerse  religioni. 

27.  Hanno  queste  medesime  congregationi  due  academie; 
una  di  cose  di  theologia  e  philosophia,  un'altra  di  retorica  et  hu- 
manita,  le  quali  il  giorno  di  ricreatione  la  mattina  fanno  le  sue 
dispute,  essercitii  litterari,  essendoui  presidente  alcuno  de'  no- 
stri.  Chiamasi  la  prima  academia  Parthenia,  et  ha  per  insegna 
la  theologia  assentata  in  un  tempio,  alla  quale  stanno  inanzi  in- 
ginochioni  la  phisica  con  un'  globo  terestre,  e  la  mathematica 
con  un  globo  celeste,  con  un  motto  che  dice:  Leges  impone  sub- 

n    al  qual  P. 


88  POLANCI   COMPLEMENTA 

actis.  II  rettor  di  quest'academia  prima  che  esca  d'officio,  che 
dura  tre  mesi,  e  obligato  a  diffender  publicamente  e  con  splen- 
dore  le  sue  conclusioni.  II  protettor  di  questa  academia  e  con- 
gregatione  e  rillmo.  cardinal  d'Augusta.  Nelle  feste  grandi  tutti 
indifferentemente  s'essercitano  in  celebrarle  con  uersi,  ponendo 
compositioni  scritte  nelle  mura  delToratorio,  dandosi  premio  a 
chi  le  fa  migliori.  II  sabato  sera  dopo  le  dispute  cantano  le  leta- 
nie  della  Madonna  in  chiesa  con  Tauemaria  o  simil  cosa  in  mu- 
sica,  e  ui  si  trouano  tutte  le  scuole  con  sui  maestri,  i  quali  hanno 
i  suoi  luoghi  gia  assignati,  si  come  ancora  la  mattina  alla  messa. 
E  questo  basti  hauer  detto  di  queste  congregationi  della  Madon- 
na,  e  di  quel  che  si  fa  nel  collegio,  la  cui  chiesa  e  molto  frequen- 
tata,  e  sta  molto  ben  ornata,  e  1'habitatione  ancora  migliorata 
alquanto. 

28.  Nel  collegio  del  seminario  saranno  da  140  persone,  e  fra 
loro  piu  di  20  della  Compagnia  nostra,  fra  superiori,  confessore, 
prefetto  degli  studi,  et  altri  ch/aiutano  a  quell'opra  con  altri  mi- 
nisteri.  De'  collegiali  ue  ne  sonno  da  80  chierici  mantenuti  dal 
medessimo  seminario,  e  25,  o  30  conuittori  che  pagano  del  suo: 
il  resto  e  gente  di  seruitio.  Gouernasi  questo  seminario  con  gran 
sodisfattione  di  sua  santita,  e  de'  prelati  di  Roma,  e  dell'  Illmo. 
cardinal  Sauello,  che  ne  ha  particular  cura,  benche  si  scarica  in 
tutto  il  gouerno  spirituale  e  litterario  molto  confidentemente  so- 
pra  i  nostri,  leuando  loro  solamente  il  trauaglio  del  temporale, 
si  come  la  Compagnia  desidero  e  procuro.  E  cominciasi  a  ueder 
gia  molto  generale  approbatione  di  quest'opra,  etiam  fra  coloro 
che  al  principio  contradiceuano;  et  si  e  cominciato  a  cauar  alcu- 
ni  perseruire  con  alcuni  benefitii  a  diuerse  chiese. 

29.  Le  cose  delli  studii  sonno  sempre  ite  quiui  in  molto  au- 
mento.  Due  quest'anno  stampjrno  e  diffesero  conclusioni  di 
tutte  le  parti  della  filosophia  in  publico,  trouandosi  presenti  mol- 
ti  cardinali,  et  altre  persone  dotte  e  qualificate;  et  sonno  remasti 
non  solamente  sodisfatti,  ma  ancora  ammirati  de'  respondenti, 
spetialmente  considerata  la  poca  eta  loro.  Alcuni  han  comincia- 
to  la  theologia.  Li  studi  delle  lingue  uanno  parimente  molto  inan- 
zi,  e  tanto  piu  per  esser  fermi  questi  scolari,  e  per  il  molto  esser- 


Epist.  151.-3  Januarii  1570  89 

cifio  che  si  fa  in  quel  luogo,  percio  che  oltre  le  repetitioni  quo- 
tidiane,  le  dispute  et  declamationi  solite  d'i  nostri  scolari,  sonno 
distribuiti  quelli  del  seminario  in  certi  ordini,  ne1  quali  si  compre- 
hendono  ancora  li  philosophi  et  tbeologi,  et  ogni  mese  corfnpon- 
gono  prosa  e  ue.rsi  in  latino  et  in  greco,  e  si  pongono  publica- 
mente  per  le  mura  le  compositioni  sottoposte  alla  censura  di 
chiunque  ui  trouasse  errore,  premiandosi  quelli  che  uincano  in 
ciascun  ordine  con  lodarli  in  musica,  et  honorarli  tra  gValtri, 
onde  s'aumenta  la  diligentia  loro  nel  studio.  Quando  uengano  al- 
cuni  cardinali  et  persone  di  qualita  a  uedere  il  seminario,  soglio- 
no  riceueradi  con  uersi,  orationi  et  musica:  di  maniera  che  se 
ne  uanno  molto  edificati  et  sodisfatti. 

30.     Quanto  alle  cose  spirituali.  si  frequentano  li  sacramen  - 
ti  nel  seminario  piu  che  mai,  percio  che  si  confessano  tutti  quasi 
ogni  otto  giorni,  et  si  comunicano  ogni  quindeci  di,  al  piu  tardi, 
benche  per  la  regola  non  siano  obligati  piu   che   una   uolta   al 
mese.  Si  sonno  instituite  questo  anno  passato  due  congregationi 
della  Madonna,  una  di  maggiori,  1'altra  de  minori,  al  modo  di 
quelle  che   si   sonno  dette  di  sopra;  et  generalmente  quanto  al- 
1'obedientia,  humilta,  purita,  unione  et  altre  uirtu,  si  uede  che 
per  la  diuina  gratia  fanno  molto  profitto,  et  si  troua  ognidi  mag- 
gior  ageuolezza  nel  gouernarli.  Dimandano  essi  medesimi  alcu- 
ne  uolte  1'anno  penitenze  per  aiutarsi,  et  d'andar  a  seruire  agl' 
hospitali,  et  essercitarsi  in  uffitii  bassi  di  casa.  Molti  han  fatto 
quest'anno  confessioni  generali,  et  molto  numero  di  loro  gPes- 
sercitii  spirituali  con  gran  frutto. 

31.  Nel  canto  si  essercitanno,  al  che  hanno  li  suoi  giorni 
determinati;  et  per  questo  fine  mantiene  il  seminario  un  mastro, 
che  non  e  de  nostra  Compagnia.  Et  sonno  iti  tanto  oltre  nell'es- 
sercitio  degruffltii  diuini,  spetialmente.  nella  chiesa  nostra,  che 
sonno  tenuti  per  una  delle  bone  capelle  di  Roma,  e  si  edificano 
molto  quelli  che  li  sentano,  etiam  nelle  processioni  publiche,  alle 
quali  uanno  col  resto  del  clero,  et  cosi  allegeriscono  la  Compa- 
gnia  di  questa  occupatione  et  trauaglio,  che  neiruffitii  diuini 
s  nauerebbe. 

32.  II  collegio  germanico  ua  ancora  esso  molto  bene.  II  nu- 


go  POLANCI   COMPLEMENTA 

mero  di  tutti  quelli  che  ui  si  trouano  e  di  240;  e  fra  loro  de'  no- 
stri  che  graiutano  nel  gouerno  et  nel  resto,  26:  li  scolari  secola" 
ri,  186:  gl'altri  seruano  nelle  cose  necessarie.  Si  e  molto  procu- 
rato  di  scemare  questo  numero;  ma  e  tanta  la  instanza  che  uien' 
fatta  da  persone  principali,  che  non  se  n'ha  potuto  leuar  piu  di 
quelli  che  il  papa  ui  mantiene  fra  soi  parenti  et  altra  gente  che 
alquanto  gl'appertiene,  del  Bosco,  ch'e  sua  patria,  che  sonno  sta- 
ti  18,  o  20;  e  cosi  altri  cardinali  et  gente  nobile  d'Italia,  Germa- 
nia,  Polonia,  Vngheria  et  altre  nationi,  hanno  quiui  parenti,  o 
raccomandati  suoi. 

33.  De'  tedeschi  che  si  mantengono  a  spese  del  collegio,  si 
e  cominciato  quest'anno  a  farne  alcuni  sacerdoti,  et  uno  di  loro 
predica  in  tedesco  a  quei  della  guardia  del  papa,  et  gli  confessa, 
et  uanno  facendo  profitto  con  la  gratia  de  Dio,  Alcuni  di  loro 
boni  soggetti  si  son  mandati  quest'anno  in  diuerse  parti  setten- 
trionali,  accioche  comincino  a  trauagliare  nella  uigna  del  Signo- 
re,  riceuendo  altri  in  suo  luogho.  Si  questi,  come  gl'altri,  han 
fatto  bon  frutto  negli  studi,  et  due  de'  theologi  et  tre  o  quat- 
tro  di  queli  che  finiuano  il  corso  di  philosophia  quesfanno  pas- 
sato,  fecero  li  suoi  atti  publici,  difendendo  conclusioni  in  una 
sala  grande  del  suo  collegio  in  diuersi  giorni,  dando  bona  mostra 
della  sua  dottrina  in  presenza  de  cardinali  et  altre  persone  graui 
et  dotte,  alle  quali  pare  cosa  di  molta  marauiglia,  che  in  tre  anni 
di  corso  si  faccia  si  notabile  frutto,  che  possino  questi  giouani 
dar  tal  conto  di  se. 

34.  Quanto  agFhumanisti  e  studiosi  delle  lingue,  si  diedero 
i  premi  quesfanno  passato  con  molto  grande  apparechio,  prece- 
dendo  un  dialogo  della  historia  di  Hercole  fra  le  due  strade  della 
uirtu  et  del  piacere,  e  si  ritrouorno  alla  ripresentatione  et  al  dar 
li  premii  una  uolta  16,  o  17  cardinali,  et  1'altra  5,  o  6,  senza  altri 
ambasciatori,  e  prelati,  e  persone  di  qualita,  alle  quali  piacque 
in  gran  maniera  tutto  quel  atto.  Et  quelli  che  si  erano  fatto  piu 
honore  nella  compositione  in  diuerse  classi  in  prosa  et  uerso,  la- 
tino  et  greco,  delli  scholari  del  collegio  germanico,  seminario  et 
forestieri,  furno  molto  honorati  e  rimunerati  oltra  ai  premi  con 
uersi  et  musica,  come  si  suole.  Benche  li  spettatori,  per  quanto 


Epist.  151.— 3  Januarii  1570  91 

si  dice,  passauano  tre  milla,  ci  fu  nondimeno  molta  quiete  et  au- 
dienza  pacifica. 

35.  In  quello  che  tocca  al  profitto  spirituale,  intendasi  il  me- 
desimo  che  degFanni  passati.  Si  confessano  tutti  ogni  quindeci 
giorni,  o  uero  ogni  otto,  et  questi  sonno  i  piii;  e  quest'anno  son- 
no  entrati  nella  Compagnia  molti  di  loro,  come  si  e  potuto  nota- 
re  di  sopra,  tutti  nobili  et  di  buon  ingegno. 

36.  Oltre  queste  cinque  case  gia  dette,  si  e  dato  aiuto  a 
quella  de'  catecumeni,  doue  quest'anno  s'e  instrutto  e  battezato 
mediocre  numero  di  persone,  huomini  e  donne,  senza  quelli  che 
per  la  pouerta  di  quel  luogo  si  sonno  distribuiti  per  le  case  di 
uarie  persone  honorate,  doue  si  sonno  mantenuti,  e  dopo  la  de- 
bita  instruttione,  hanno  riceuuto  il  sacro  battesimo. 

37.  Si  sonno  dati  confessori  della  Compagnia  quesfanno 
come  il  passato  a  Santo  Pietro  et  Santa  Maria  Maggiore  et  a 
San  Lorenzo  in  Damaso;  et  ad  instancia  del  cardinal  Sauello, 
vicario,  e  d'altre  persone  di  rispetto,  si  sonno  confessati  alcuni 
monasteri  di  persone  religiose,  et  in  tutte  queste  parti  speriamo 
sara  stato  seruito  Iddio  N.  S.,  e  non  meno  nelle  prigioni.  In 
quella  deirinquisitione  si  conuertirono  due  heretici,  dopo  molte 
e  lunghe  dispute  hauute  con  certo  de'  nostri,  percio  che  l'uno 
de'  due  era  stato  mastro  d'altri  heretici  per  dieci  anni,  essendo 
apostata  d'una  religione,  nella  quale  era  stato  predicator  catoli- 
co,  et  gloriauasi  di  hauer  tirato  al  suo  falso  euangelio  molta  gen- 
te  d'una  prouincia.  Con  costui  accadetero  alcune  cose  degne 
d'esser  notate,  percio  che  essendo  ne'  primi  incontri  molto  pro- 
teruo  et  ostinato,  quello  ch'hauea  da  disputar  con  lui  procurogli 
molte  orationi  de'  nostri.  Cosi  lo  trouo  dipoi  molto  piu  trattabi- 
le,  e  comincio  a  succeder  bene  la  disputa,  hauendossi  prima  poca 
speranza  della  sua  riduttione.  Confesso  egli  medesimo  inanzi  al 
giudice  et  al  nostro  con  chi  disputaua,  di  hauersi  ueduto  agi- 
tare  da  uarii  spiriti  al  tempo  della  disputa,  essortandolo  altri  alla 
religione  catholica  et  altri  alla  contraria.  Et  tra  quelli  che  1'essor- 
tauano  alla  catholica,  diceua  hauer  ueduto  uno  uestito  al  modo 
di  nostra  Compagnia;  et  nella  contraria  parte  un'  altro  che  dice 
ua:  Che  fai?  Vuoi  lasciare  1'euangelio  che  per  tanti  anni  hai  in- 


g2  POLANCI    COMPLEMENTA 

segnato?  E  cosi  li  poneua  altri  terrori.  E  finalmente  1'aiuto  Iddio 
N.  S.,  benche  per  esser  relapso  non  lascio  di  esser  giusticiato; 
tuttauia  inanzi  a  questo  esorto  un'altro  degli  ostinati,  che  si  ri- 
ducesse.  Si  fece  la  sua  abgiuratione  scritta  di  mano  propria,  et 
inanzi  al  morire  un'esortatione  al  popolo. 

38.  Vn'altro  heretico,  ch'era  stato  pure  ostinato,  si  conuer- 
ti.  Et  percbe  con  altri  tre  uoleuano  condurlo  a  giustitiare,  non 
credeudo  che  fusse  uera  la  sua  riduttione,  ma  finta,  per  saluar 
la  uita,  procuro  uno  de  nostri  Padri,  inginocchiandosi  inanzi 
grinquisitorl,  che  trattenessero  la  cosa  mentre  parlasse  col  papa; 
e  cosi  l'rmpetro,  andando  subito  a  palazzo,  doue  ottenne  da  sua 
santita,  che  se  quelThuomo  condotto  fra  quelli  che  hauean  d'esser 
brusciati,  fusse  ito  perseuerando  nella  confessione  che  mostraua, 
se  gli  facesse  gratia  della  uita,  poiche  non  era  relapso.  E  cosi  se 
ne  usci  con  gli  altri  al  luogo  doue  haueano  d'esser  puniti  et  dopo 
che  morirono  i  due  de  loro  con  fine  catolico,  quello  che  s'era 
conuertito,  stimando  per  certo  di  hauerli  a  seguire,  con  molte  la- 
grime  dimando  perdono  a  Dio  et  a  tutto  il  popolo.  E  stando  gia 
su  la  scala,  dimandogli  il  barigello  se  uoleua  morire  nella  fede 
catolica.  Rispose  che  si;  e  che  confessaua  di  meritare  questa 
morte.  per  hauer  lasciato  la  detta  fede.  AlKhora,  ueduta  publi- 
camente  la  sua  uera  riduttione,  disse  il  °  barigello  con  alta  uoce: 
Gratia,  gratia.  E  cosi  segui  tutto  il  popolo  con  molta  allegrezza, 
e  fu  leuato  di  quel  luogo.  Sonno  i  nostri  per  Tordinario  confes- 
sori  in  questa  prigione  dell'  Inquisitione,  et  sonno  chiamati  per 
aiutar  quei  che  ui  stanno  pressi.  E  cosi,  alcuni  altri  per  mezzo 
loro  si  son  reconciliati  con  la  chiesa  catolica,  con  molta  edifica- 
tione  degTinquisitori;  e  spetialmente  ad  un'  Padre  molto  diligen- 
te  in  questa  parte,  al  quale  danno  in  quel  tribunale  molto  cre- 
dito. 

39.  In  altre  prigioni  s'e  parimente  seruito  Dio  N.  S.  delle 
prediche,  ragionamenti  e  confessioni  d'nostri.  Vn  giudeo  fra  gli 
altri  si  ridusse  alla  fede  christiana;  e  parlando  il  Padre  che  l'ha- 
uea  esortato  col  giudice,  glielo  diede  nelle  mani,  accioche  ne  fa- 


al  P. 


Kpist.  151.— 3  Januaiui  1570  93 

cesse  quel  che  uoleua  egli,  e  cosi  lo  condusse  a  casa  de'  oatecu- 
meni.  Altri  si  sonno  cauati  di  peccati  graui;  e  fra  questi  uno 
ch'haueua  infamato  grauemente  un'altro  con  molto  pregiuditio 
delle  facolta,  ratificando  in  giuditio  quel  che  hauea  detto,  per 
esortatione  d'uno  de'  nostri  reuoco  in  scritto  il  suo  detto,  conten- 
tandosi  che  si  mostrasse  al  giudice,  non  senza  molto  pericolo 
suo.  Altre  molte  cose  dirsi  potrebbono  di  queste  prigioni;  ma 
solamente  diro,  che  di  molti  corsari  che  stauano  presi,  alcuni  ri- 
negati  si  reconciliorno  alla  santa  chiesa,  et  altri  infideli  si  conuer- 
tiro  no,  e  son  boni  xpiani. 

40.  Vn'  numero  di  condanati  alla  galera,  sin'a  15,  non  es- 
sendo  ancora  stati  consegnati  a  chi  gli  hauea  a  condurre,  si  mo- 
riuano  quasi  di  fame.  Et  un  Padre,  non  sapendo  che  farsi,  ando 
da  un 'hoste  uicino,  con  dirli  che  desse  loro  da  mangiare.  che 
egli  procureria  che  fossi  sodisfatto;  e  quando  non  li  fusse  altro 
modo,  che  li  darebbe  la  sua  ueste.  Fece  Fhoste  quanto  se  gli  de- 
mandaua.  In  tanto,  questo  Padre  se  ne  ando  al  gouernatore,  il 
quale,  lodando  la  charita,  ordino  che  in  tutto  il  passato  et  auue- 
nire  fusse  fatto  quanto  paresse  al  detto  Padre.  E  cos\  i  poueri 
condennati  alla  galera,  si  ricreorono  con  le  cose  neccessarie,  et 
insieme  si  confessorono  e  comunicorno;  et  riceuendo  da  quel  Pa- 
dre  ciascun;  di  loro  un  rosario,  et  un  Agnus  Dei,  et  alcun'  li- 
bretto  spirituale,  partirno  contenti  a  far  penitencia  de  suoi  pec- 
cati  nelle  galere. 

41.  Passando  un'  Padre  inanzi  alla  casa  delTInquisitione, 
uide  uno  che  andaua  passegiando  con  gran  malinconia;  et  in- 
trando  in  ragionamento  con  lui,  confessoli  che  andaua  dall'in- 
quisitore  per  dirgli  che  haueua  ingannato  mostrando  di  esser 
xpiano.,  e  che  per  questa  causa  uoleua  esser  abrusciato,  per  so- 
disfar  all'errore  in  che  era  stato.  E  non  potendogli  il  Padre  per 
suadere  che  desistesse,  raccompagno  per  allegerire  la  cosa,  e 
cosi  l'inquisitor  l'esorto  a  non  parlare  piu  di  cose  tali,  e  lasciollo 
andare.  Ma  uolendo  egli  andarsene  tuttauia  ad  un  cardinale  dei 
deputati  sopra  1'Inquisitione,  per  impetrar  la  gratia  d'esser  abru- 
sciato,  anticipo  il  medesimo  Padre,  e  concluse  col  cardinale  che 
lo  ritenesse  nelTInquisitione,  per  meglio  intendere  l'animo  suo. 


94  POLANCI    COMPi-EMENTA 

Fullo  a  uisitare  questo  Padre  spesse  uolte;  Tinstrusse  e  confes- 
so,  et  fecelo  liberare  dalla  prigione.  Dipoi  lo  condusse  dinanzi  al 
medesimo  cardinale,  al  quale  dimando  perdono  inginochioni,  et 
hora,  Dio  lodato,  perseuera  in  confessarsi  spesso,  libero  d^humo- 
re  si  strauagante. 

42.  Fu  chiamato  un  Padre  ad  una  persona  grauemente  in- 
ferma,  la  quale  dopo  d'essersi  confessata,  li  disse,  che  speraua 
che  guarirebbe  se  gli  mettesse  la  mano  sopra  '1  capo;  e  facendo- 
lo  il  detto  Padre,  aiutandola  Iddio  N.  S.  secondo  la  sua  fede,  su- 
bitamente  si  senfi  meglio:  tanto  che  il  giorno  seguente  resto  sen- 
za  febre,  rimanendo  molto  edificata  de'  nostri,  doue  prima  pare- 
ua  che  non  sentisse  molto  ben  di  loro. 

43.  Alcune  persone  che  stauano  in  peccato  publico  sonno 
state  aiutate  con  la  diuina  gratia;  e  fra  l'altre,  una  giouenetta  fo 
rastiera  di  molto  lontano,  condotta  a  questa  terra  con  uestimenti 
d'huomo,  fu  conosciuta  per  un'  nostro,  e  posta  nella  casa  pia, 
doue  a  simili  persone  si  da  ricapito,  e  fecessi  che  quel  che  l'ha- 
ueua  ingannata  li  desse  bbna  dote,  e  si  diede  auiso  a  suo  padre 
che  mandasse  per  lei. 

44.  In  molti  luoghi  si  e  predicato  in  Roma,  e  specialmente 
nel  palazzo  di  San  Pietro,  doue  la  quaresima  passata  uolle  il 
papa  che  predicasse  il  P.  Salmerone,  e  lo  fece  uenire  per  questo 
da  Napoli,  e  cosi  predico  con  gran  sodisfattione  e  concorso  de 
cardinali  e  gente  principali,  inanzi  al  papa.  Et  representandosi  a 
S.  S.ta  che  la  persona  del  detto  Padre  era  necessaria  in  Napoli, 
si  contento  che  tornasse,  e.uolle  che  in  suo  luogho  seguitasse  le 
prediche  delle  domeniche  et  feste  dell'  anno  il  P.  Toledo,  che 
leggeua  nel  nostro  collegio,  proposto  a  S.  S.1*  da  nostro  Padre. 
Et  cosi  comincio  dopo  pascha,  et  hallo  aiutato  Iddio  N.  S.  in 
questo  ministerio,  di  maniera,  che  tiene  molto  satisfatto  et  edifi- 
cato  quello  auditorio,  e  molto  spetialmente  il  papa  e  molti  cardi- 
nali  che  1'ascoltano.  Et  hauendo  S.  S.tk  ridotto  il  tribunale  della 
Penitentieria  a  un'altra  forma  molto  diuersa  da  quel  che  era  pri- 
ma,  onde  escano  tutti  li  spacci  che  tocano  alla  conscienza  gratis, 
e  molto  ben  riueduti,  facendo  una  signatura,  doue  intrauiene  un 
cardinale  di  molta  integrita  et  lettere,  et  un  vescouo  delle  mede- 


Epist.  151.— 3  Januarii  1570  95 

sime  qualita  per  regente,  volle  ci  fussero  due  consultori,  che  ha- 
uessero  uoto  nella  detta  signatura,  un'  theologo  et  1'altro  cano- 
nista.  E  perche  uoleua  persone  segnalate,  ordino  al  D.  Nauar- 
ro  *°,  il  qual  si  troua  qui  per  il  negotio  de  l'arciuescouo  di  Tole- 
do,  che  intrauenisse  in  quella  come  canonista,  et  al  P.  Toledo 
come  theologo.  E  uolendo  S.  S.tk  che  per  questi  et  altri  effetti 
d'importanza  egli  stesse  in  San  Pietro,  e  stato  necessario  che 
habbia  quiui  le  stanze  il  detto  P.  Toledo  con  due  fratelli  per  ac- 
compagnarlo  et  aiutarlo. 

45.  Si  e  ancora  predicato  in  tedesco  alla  guardia  del  papa  et 
a  molti  altri  alamanni  nella  chiesa  di  Camposanto,  uicina  a  San 
Pietro,  e  cosi  in  diuersi  luoghi  di  monasteri  et  hospitali  e  pri- 
gioni.  Si  che  in  alcun  tempo  sonno  stati  piu  di  20  che  han  esser- 
citato  nei  medesimi  giorni  questo  ministerio;  et  ancora  nelle 
piazze  con  molto  concorso  e  sodisfattione  e  motione  degFascol- 
tanti,  lo  ha  fatto  alcuno. 

46.  Dandosi  ricordo  per  alcune  persone  graui  a  S.  S.t&  che 
conuerrebbe  stampar  la  biblia  molto  corretta,  conforme  a  quello 
che  raccomanda  il  concilio,  e  che  per  la  uerita  della  uolgata  edi- 
tione  si  douerebbe  correggere  molti  luoghi,  deputo  S.  S.tkalcuni 
cardinali  molto  dotti  e  graui,  perche  attendessero  a  uedere  detti 
luoghi,  et  ordino  ancora,  che  nostro  Padre  general  desse  due 
theologi,  che  si  trouassero  in  quella  congregatione,  e  cos\  furno 
deputati  21,  et  ui  si  trouano  con  molta  sodisfattione  de'  cardina- 
li.  Si  son  fatte  quest'anno  diuerse  orationi  latine  in  capeila  del 
papa,  et  sogliono  li  nostri  satisfar  molto  in  quel  luogho,  doue  si 
trouano  il  papa  et  cardinali,  e  molti  prelati  et  persone  principali. 

47.  LJassunto  d'essaminare  quelli  che  hanno  da  ordinarsi  e 
pigliare  benefitii,  tuttauia  lo  fa  alcuno  di  casa.  Et  la  cura  che  si 
tiene  di  far  osseruare  il  concilio  in  questa  parte,  fa  che  i  chierici 
si  ueggono  hoggi  piu  sufficienti  nella  dottrina,  che  non  erano 


2"     Martinus  de  Azpilcueta.  De  cujus  interventu  in  celebri  causa  archi- 
episcopi  toletani  Bartholomaei  de  Carranza  plura  dabit  Arigita  Y  Lassa, 


El  Doctor  Navarro,  pag.  3o8  sqq. 
21     Hi  fuerunt  PP.  Emmanuel  £ 
mentariola,  n.  18;  et  Sacchinum,  p.  III,  lib.  V,  n.  41 


21     Hi  fuerunt  PP.  Emmanuel  Sa  et   Petrus  Parra.  Vide  inferius   Com- 


96  POLANCI    COMPLEMENTA 

prima,  e  che  molti  che  non  sonno  tali,  se  ne  tornino  con  la  re- 
pulsa. 

48.  Alcune  donzelle  si  sonno  aiutate  intrando  in  religione 
per  seruire  piu  perfettamente  Iddio  N.  S. 

49.  Nella  casa  che  la  Compagnia  tiene  in  Frascati ,  perche 
quella  gente,  essendo  pouera  communemente,  daua  poca  commo- 
dita  aJ  figliuoli  di  studiare,  rompendo  loro  spesso  il  filo  delli  stu- 
di  con  le  sue  occupationi  d^agricultura,  onde  ueniuano  a  far  poco 
profitto  nelle  lettere,  si  lasciorno  le  schuole,  insieme  con  la  entra- 
ta  che  la  terra  haueua  applicato  per  essa;  ma  non  si  lascia  percio 
di  far  quello  che  torna  loro  piu  a  proposito,  cioe  le  domeniche  e 
feste  insegnare  ladottrina  xpiana.  a  fanciulli  efanciulle  et  al  resto 
della  terra,  et  continouare  le  confessioni  e  communioni  nella  chie- 
sa  e  nelle  case  de'  infermi;  et  l'aduento  ui  si  e  predicato  (che  non 
solea  farsi)  con  consolatione  della  terra  nella  chiesa  maggiore;  et 
si  sonno  fatte  molte  paci  d'importanza.  Di  quelli  che  trauagliauano 
in  una  vigna  che  quiui  tiene  la  casa  di  probatione  di  S.  Andrea, 
quattro  boni  soggietti  e  gagliardi  si  diedero  al  diuino  seruitio 
nella  nostra  Compagnia.  Quanto  al  materiale  ancora  si  e  amplia- 
ta  la  casa  nostra  di  Frascati  incorporandoui  un'altra  vicina.  Vi 
stanno  per  1'ordinario  noue  o  dieci  persone  della  Compagnia. 

50.  Del  collegio  de  Tiuoli,  doue  sogliono  stare  altri  12,  o  15, 
ci  sarebbe  che  dir  molto,  se  non  andasse  troppo  crescendo  questa 
lettera.  Percio  intendassi  il  medesimo  di  quesfanno,  che  gli  al- 
tri,  etiam  con  qualche  aumento,  si  delle  scuole,  alle  quali  uiene 
tutta  la  giouentu  studiosa  della  citta,  comodelle  confessioni,  pre- 
diche,  dottrina  xpiana.,  et  opre  di  charita,  spetialmente  del  aiu- 
tare  al  ben  morire,  che  pochi  moiono  che  i  nostri  non  siano  chia- 
mati;  et  e  molto  il  credito  et  affettione  che  porta  loro  quella  terra. 
Fuori  di  Tiuoli  in  una  uilla  d'un  signore  che  lo  procuro,  si  fece 
nell'istessi  ministeri  bon  frutto.  Ancora  nel  materiale  si  e  molto 
megliorata  la  chiesa,  restando  molto  piu  capace  et  commoda  per 
l'essercitii  nostri;  et  la  casa  si  e  accomodata  et  molto  ampliata,  et 
ua  tuttauia  la  fabrica  inanzi.  Si  e  hauuto  di  nuouo  un'horto  gran- 
de  uicino,  che  era  molto  necessario  per  tutto  il  bene  di  quel  col- 
legio,  le  cui  fenestre  li  guardano  sopra.  E  perche  una  casa  pico- 


Epist.  152. — 8  Septembris  1570  97 

la  posta  dentro  al  quadro  del  detto  giardino  li  daua  alcun'impe- 
dimento,  spontaneamente  si  mosse  un  amico  forastiero  a  com- 
prarla  et  gettarla  a  terra.  Iddio  N.  S.  sia  laudato,  che  ha  si  par- 
ticular  cura  di  quello  che  tocca  alle  necessita  et  commodita  di 
questa  sua  minima  Compagnia.  Tutti  molto  ci  raccomandiamo 
nelle  orationi  e  sacrifitii  di  V.  R.,  con  tutta  la  sua  prouintia,  con 
la  quale  sara  communicata  questa  lettera.  Di  Roma  a  di  3  di 
Gennaro  1570. 

De  V.  R.  seruo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.  f 

A  tergo.  Annalis  romana  pro  prouincia  romana.  1569. 
Macerata  — Loreto  — Forli  —  Perugia  — Fiorenza — Siena — 
Roma  (deletum) — Ciuita  S.  Angelo — Theramo — Roma. 

152 

NICOLAUS  SANDERUS  POLANCO 

LOVANIO   8   SEPTKMBRIS    I570    l. 

I.  Gratias  agit  de  beneficio  Gibbono  collato,  ac  de  eleemosyna  u  $ua  san- 
ctitate  impetrata. — 2.  Negotium  episcopi  rossensis  commendat ,  cujus- 
constantiam  in  catholica  fide  tuenda  commemorai. — ^.  Joannem  Co- 
pum  laudat. 

1.  Reuerende  Pater.  Etsi  multae  occasiones  se  antehac  ob 
tulerunt,  quae  me  vehementer  incitabant  vt  tuae  paternitati  gra- 
tias  agerem  vel  de  beneficio  in  Joannem  Gibbonum  2,  qui  totus 
antea  meus.  nunc  etiam  vester  est,  tam  amice  collato,  vel  de  suae 
sanctitatis  eleemosyna,  nostro,  id  est  anglorum,  nomine  impetra- 
ta;  tamen,  postquam  has  literas  a  R.m0  D.  Thoma  rossensi  3  ita 
accepi,  vt  intelligerem  illum  expectare  causam  ipsius  a  me  pro- 
mouendam  esse,  necessitas  mihi  plane  imposita  est,  vt,  quod  tan- 
tus  confessor  a  me  faciendum  sperabat,  omni  studio  et  diligen- 
tia  praestarem. 


1  Ex  archetypo  in  codice  Cartas  selectas  de  varones  ilustres,  2  ff. ,  n.  2, 
prius  505. 

2  De  Joanne  Gibbono  (Gibbons)  cf.  Braunsberger,  op.  cit.,  VI,  356. 

3  Thomas  0'Herlihy,   episcopus  rossensis    (Ross)   in  Hibernia.    VaN 
Gulik-Eubel,  Hierarchia  catholica,  III,  305. 

POLANCI   COMPLEMENTA.— T.  II.  7 


98  POLANCI   COMPLEMENTA 

2.  Qui  autem  has  literas  ad  me  ex  Hybernia  detulit,  pre- 
sbyter  catholicus  et  pius,  R.mi  huius  episcopi  tantam  et  constan- 
tiam  in  catholica  fide  tuenda  et  integritatem  in  apostolica  vita 
consectanda  commemorat,  vt  magna  me  leticia  ex  ea  re  affece- 
rit.  Ego  igitur  sanctas  ipsius  literas  ad  T.  R.  P.  transmitto,  vt,  si 
quid  forte  ad  eius  inopiam  sustentandam  legitime  obtineri  pos- 
sit,  nos  officio  nostro  non  desimus. 

3.  D.  Alanum  Copum  4,  qui  has  tibi  reddet,  non  est  opus  vt 
commendem,  cum  opera  ipsius  orbi  terrarum  iam  diu  eum  com- 
mendarint.  Vale  in  Christo,  charissime  Pater,  ac  meo  nomine  sa- 
lutem  dicas  reuerendis  Patribus  D.  Salmeroni,  D.  Natali  et 
D.  Ledesimo,  caeterisque  omnibus,  quos  ego  in  veritate  amo, 
quia  digni  sunt.  Datum  Louanii  6  Idus  Septembr.  1570.  Ora  pro 
nobis  ad  Dominum. 

Tuus  in  Christo  servitor, 

Nicolaus  Sanderus  p.  s. 
Inscriptio.  Admodum  Rdo.  Patri,  domino  Polanco,  Societa- 
tis  Jesu.  Romae. 

Abscisum  fuit  sigillum. 


4  Alanus  Copus  (Cope),  londinensis,  qui  Romae  canonicus  basilicae 
S.  Petn  erat.  Braunsberger,  loc.  cit.,  V,  481. 

0  Theologiae  professor  in  lovaniensi  universitate.  Braunsberger, 
op.  cit.,  VI,  356. 


Epist.  153. — 3i  Decembris  1570  99 

153 

POLANCUS  UNIVERSAE  SOCIETATI 

r 

ROMA  3l  DECEM3RIS   I570  l. 

I.  Sociornm  ministeria  in  Urbe.  —  2.  Numerus  sociorum  Rotnae  degentium. 
3-4.  Vita  functi. — $.  Ad  diversa  loca  missi. — 6.  Eorum  aliqui  in  clas- 
se  christiana  contra  turcas  occnmbunt .  —  7.  Missiones  ad  viciniora  op- 
pida. — 8.  Novitii  admissi. — g-ll.  Incolae  domus  professorum:  eorum 
munia,  Borgiae  praesertim. — 12.  Novi  templi  aedificatio. — /J-/J.  Flo- 
rens  collegii  romani  status. — 16-IJ,  Novitiorum  institutio. — 18-21.  Col- 
legii  germanici  progressus;  specimina;  novae  aedes. — 22.  De  seminario 
clericorum,— 23-24.  Poenitentiariae  collegium  Societati  commissum. — 
25.  Puella  ab  obsessione  daemonis  liberatur. — 26.  Aliqui  socii  delecti 
ut  contra  magdeburgenses  centuriatores  scribani. — 27.  Nova  collegia 
Societatis  in  Hispania,  ltalia,  Sicilia,  Polonia. — 28.  Alia  postulantur . 
— 2g-jO.  De  domo  catechumenoritm ,  de  domo  Sti.  Andreae  et  de  colle- 
giis  tusculano  et  tiburtino. 

I.  Jhus.  Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre.  Pax  Xpi.,  etc.  Como 
los  ministerios  en  que  nuestra  Compania  se  occupa,  segun  su 
instituto,  en  el  seruicio  diuino  y  aiuda  del  bien  uniuersal  se  re- 
ducen  a  algunos  generos,  aunque  las  actiones  particulares  sean 
muchas  en  numero,  y  muy  differentes  de  un  ano  para  otro,  lo 
que  deste  del  70  podria  yo  escreuir  es  en  gran  parte  semejante  a 
lo  que  se  escriuio  los  passados;  v  asi,  como  pienso  descender 
poco  a  lo  particular,  podre  ser  tanto  mas  breue  en  esta,  en  que 
dare  auiso  de  lo  que  desearan  VV.  RR.  entender  destas  casas  de 
Roma.  Ni  me  deterne  en  referir  de  los  sermones  v  lectiones  de 
nuestra  yglesia,  y  de  muchas  otras  partes  de  Roma,  donde  se  ha 
predicado  muy  ordinariamente,  parte  en  yglesias  seglares,  parte 
en  monasterios  de  monjas,  parte  en  carceles,  parte  en  hospita- 
les,  parte  en  palacio  del  papa,  donde  continua  uno  nuestro  el 
predicar  a  S.  S.  y  cardenales  y  otros  perlados  y  personas  prin- 
cipales  que  alli  se  ayuntan  en  una  gran  sala,  y  otro  a  la  familia 
mas  baxa,  a  la  qual  en  la  capilla  principal  del  dicho  palacio  en- 
senan  v  declaran  las  cosas  mas  necesarias  a  su  saluacion.  Lo 


1  Ex  archetypo  a  P.  Polanco  emendato,  in  codice  Borg.  Loyol.,  6  ff., 
nn.  75"86.  Prostat  ibidem  italica  versio,  in  qua  earumdem  Polanci  emenda- 
tionum  ratio  habita  est  (8  ff. ,  nn.  59-74),  eodem  die  notata. 


100  POLANCI    COMPLKMENTA 

mesmo  digo  de  la  administration  de  los  sacramentos  de  la  con- 
fession  y  communion  en  los  dichos  lugares,  especialmente  en  la 
casa  professa,  donde  este  ano  se  han  confessado  muchos  gene- 
ralmente,  unos  por  la  necessidad  que  tenian  de  iterar  las  con- 
fessiones  hechas;  y  otros  porque  en  muchos  anos,  otros  porque 
en  su  uida  se  auian  confessado,  siendo  ya  hombres;  otros  por  su 
deuocion.  Hanse  tambien  confessado  diuersos  monasterios  de  re- 
ligiosas  por  una  uez  a  requisicion  del  vicario,  quando  se  atendia 
a  la  visitacion  o  reformacion  dellos,  o  en  otras  occasiones;  y  asi 
quanto  a  la  doctrina  xpiana.  ensenada  en  diuersas  partes,  pazes 
hechas  con  el  fauor  diuino,  limosnas  procuradas  (y  algunas  bien 
releuantes)  para  ayudar  la  pobre  gente  en  sus  necessidades  deste 
ano,  que  han  seydo  grandes,  se  entienda  lo  que  otras  uezes;  v 
todo  computado,  el  fructo  de  salir  de  peccados  publicos  y  secre- 
tos,  de  hazer  restitutiones,  de  freqiientar  los  sacramentos  con 
nueua  uida,  y  la  edificacion  y  buen  odor  de  la  Compania  se  ha 
conseruado  y  continuado  con  augmento  a  gloria  diuina,  y  con  su 
gracia  y  fauor. 

2.  El  numero  de  los  que  al  presente  nos  hallamos  en  Roma 
es  de  314  (sin  ocho  o  nueue  otros  que  pretendiendo  entrar  en  la 
Compania,  estan  como  en  preuia  probacion  siruiendo  en  lugares 
pios);  y  entre  ellos  ay  73  sacerdotes,  de  los  quales  44  son  profes- 
sos.  Y  aunque  de  los  que  iban  a  en  las  listas  del  ano  passaclo,  al- 
gunos  ha  llamado  Dios  N.  S.  a  mejor  uida  (como  esperamos),  v 
muchos  otros  se  han  embiado  a  diuersas  partes,  suplese  hasta  el 
numero  dicho  con  los  uiejos  uenidos  de  fuera,  y  con  los  que  de 
nueuo  se  han  acceptado. 

3.  Los  defunctos  en  Roma  este  ano  son  ocho;  que, '  si  no 
ubiesen  sido  todos  nombrados  a  sus  tiempos  para  encomendarlos 
a  Dios  N.  S.  con  los  solitos  suffragios,  en  esta  se  nombraran. 
Dos  dellos  fueron  nouicios,  Pierino  y  Martin  Vgarte,  cuya  pro- 
bacion  fue  tan  buena,  que  plugo  a  Dios  N.  S.  despues  que  hizie- 
ron  sus  uotos,  admitirlos  en  la  Compania  del  cielo.  Dos  otros 
eran  coadiutores  antiguos,  Jaobo,  albanir,  en  la  casa,  y  Joan, 


a     yuan  ms.  hic  et  infra. 


Epist.  153  — 3i  Decembris  1570  101 

lauretano,  sacristan  en  el  collegio:  entrambos  muy  sieruos  de 
Dios,  y  de  muy  rara  deuocion  y  uirtud.  Dos  otros  estudiantes 
que  auian  acabado  su  curso  de  theologia,  Hieronymo  Justiniano 
y  Francisco  de  Ribera,  acabaron  tambien  el  curso  de  su  peregri- 
nacion.  Dos  otros  fueron  sacerdotes,  uno  el  P.  Thomas  Cochi, 
ministro  del  seminario,  otro  el  P.  Joan  Baptista  Buoncuore,  sub- 
geto  de  raras  qualidades,  el  qual,  auiendo  mucho  deseado  de  ui- 
sitar  a  Roma  y  Loreto,  partio  de  Napoles,  donde  auia  ayudado 
muchos  a  bien  morir  en  unas  enfermedades  graues  que  alli  co- 
rrieron  este  ano;  y  saliendo  con  salud,  se  le  lleuo  Dios,  despues 
que  aqui  llego  indispuesto,  en  cinco  o  seis  dias,  sin  que  se  uiese 
causa  de  su  muerte;  sino  que  es  de  creer  quiso  Dios  N.  S.  re- 
munerar  muchas  buenas  obras,  a  las  quales  con  gran  fructo  aten- 
dia  en  Napoles,  y  con  menos  dolor  (por  esta  su  ausentia)  de  los 
que  alli  le  conocian  y  amauan  estranamente. 

4.  Muchas  cosas  se  podrian  dezir  de  lo  particular  destas 
muertes  a  gloria  diuina;  mas  solamente  dire  de  Francisco  de  Ri- 
bera,  que  fue  muy  sefialada  la  patientia  y  conformidad  con  la 
uoluntad  diuina  con  que  sufrio  un  ano  quasi  de  grauissima  en- 
fermedad,  y  tomo  la  muerte  (anteuista  segun  dizen  los  que  le 
assistian);  y  de  Joan,  sacristan,  en  quien  fue  cosa  notable  que 
un  dia  antes  que  muriese,  no  teniendo  nadie  por  peligrosa  su  en- 
fermedad  (porque  andaua  leuantado),  quiso  hazer  su  confession 
general  (que  no  la  auia  hecho,  siendo  ya  tiempo,  aunque  no  era 
del  todo  passado);  pero  la  precedente  noche  le  parecio  (como  el 
refirio)  uer  uno  con  una  lanza  en  mano  que  le  amenazaua  porque 
no  auia  hecho  su  confession  general;  y  de  donde  quiera  que  aya 
uenido  tal  uision  o  sueno,  el  quiso  hazer  no  solamente  del  me- 
dio  ano  de  atras(segun  la  regla),  mas  de  toda  la  uida,  confession 
general;  pero  estando  en  esto,  agrauosele  .tanto  el  catarro  o  es- 
quinentia  que  tenia,  que  no  le  dexaua  hablar.  Aqui  uoluiendose 
a  Dios  el  buen  hombre  con  mucho  affecto,  cobro  la  habla,  y  se 
confesso  con  mucha  su  consolacion  y  de  su  confessor;  y  acercan- 
dose  la  hora  de  la  muerte,  despues  de  tomar  la  Extrema  Unc- 
tion,  y  hablandose  delante  del  del  cielo  y  de  la  muerte  de  algu- 
nos  sanctos,  estaua  tan  contento,  que  mostraua  no  poder  espli- 


102  POLANCI    COMPLiiMENTA 

car  tanta  alegria.  Al  ultimo,  como  si  uiera  que  entonzes  auia  de 
separarse  su  anima  del  cuerpo,  rogo  a  los  circunstantes  que  de 
rodillas  dixesen  la  Salue  regina  (porque  era  muy  especialmente 
deuoto  de  nuestra  Senora),  y  luego  tras  es-to  murio,  y,  como 
deue  esperarse,  passo  a  la  que  es  uerdadera  uida  o  camino  della. 
5.  Los  que  se  han  embiado  este  ano  fuera  de  Roma,  y  por- 
que  no  han  tornado  no  uan  en  esta  lista  2,  seran  mas  de  80:  a  las 
prouincias  de  Alemana,  12;  a  las  de  Francia,  6;  los  demas  a  otras 
(como  se  puede  uer  por  el  catalogo  de  las  missiones  que  aqui  ua), 
y  mas  copioso  numero  a  las  mas  cercanas.  Entre  los  embiados, 
tres  han  salido  para  uisitar:  vno  esta  prouincia,  fuera  de  Roma: 
otro  la  de  Sicilia:  otro  la  de  Napoles  3;  y  asi,  de  las  18  prouin- 
cias  que  tiene  la  Compania,  con  la  gratia  del  Senor  se  han  aca- 
bado  todas  de  uisitar,  enfuera  de  la  del  Peru,  que  es  aiin  nueua 
planta.  Otros  ocho  salieron  para  rectores  de  ocho  collegios,  de 
los  quales  los  dos  se  han  este  ano  comencado:  vno  en  Vilna  de 
Lituania,  del  qual  presto  ternan  letras  particulares,  porque  ua 
muy  bien  encaminandose  aquella  fundacion,  por  la  estraordina- 
ria  afflcion  y  liberalidad  del  obispo  que  la  haze  4:  el  otro  es  en 
Theramo,  pocas  jornadas  de  Roma  5.  Salieron  asimismo  tres 
maestros  de  nouicios,  y  dos  coadiutores  dellos  en  aquel  officio, 

w 

para  tres  casas  de  probacion,  en  Praga,  S.  Angel  y  Nola,  siendo 
primero  exercitados  en  esta  de  Roma  los  embiados.  Tambien  uuo 
entre  ellos  quinze  predicadores,  seis  confessores  y  diez  y  siete 
iectores:  doze  de  letras  humanas,  y  uno  de  philosophia,  y  quatro 
de  theologia;  los  demas  fueron  estudiantes  o  coadiutores,  y  al- 


Catalogi  de  quibus  hic  et  inferius  mentio  fit  desunt  in  nostris  exem- 
plis,  neque  eis  uti  potuimus. 

3  Domus  provinciae  romanae  visitatae  fuisse  videntur  ab  ipso  provin- 
ciali  P.  Christophoro  Rodericio;  in  provinciam  neapolitanam  missus  est  vi- 
sitator  P.  Dionysius  Vazquez  (S.  Franc.  Borg.,  V,  503,  535;  Epist.  P.  Sal- 
meronis,  II,  223);  provinciae  siculae  visitator  missus  est  P.  Hieronymus  Do- 
meneccus.  Vid.  inferius  Commentariola,  ad  ann.  1570,  n.  12. 

4  Vide  supra  epist.  145,  annot.  II.  Porro  primus  rector  collegii  vilnen- 
sis  renuntiatus  est  P.  Stanislaus  Varsevitius  (Sacchinus,  p.  III,  lib.  VI, 
n    121),  de  quo  vide  epist.  143,  n.  10. 

Interamnensis  collegii  rec.tor  missus  est  P.  Tarquinius  de  Reynaldis. 
Vide  inf.  Commentariola,  loc.  cit.,  n.  26. 


Epjst.  153.— 3i  Decembris  1570  io3 

gunos  pocos  nouicios  embiados  a  la  casa  de  probacion  de  Sancto 
Angelo. 

6.  Entre  estas  missiones  uuo  una  por  orden  del  papa,  que 
lo  encomendo  a  nuestro  Padre  general,  y  esta  fue  la  de  la  arma- 
da  que  se  embioeste  afio  contra  el  turco  6.  Sin  los  nuestros  que 
de  Venecia  y  Padua  fueron,  se  embiaron  desta  prouincia  seis, 
tres  dellos  sacerdotes,  y  los  otros  tambien  idoneos  para  ayudar 
en  aquella  empresa.  De  Santo  Angelo  se  saco  el  P.  Reynaldo  Ga- 
lese,  que  fue  en  la  armada  venetiana  con  otro  sacado  de  Floren- 
cia.  De  Roma  partieron  el  P.  Thomas  '  con  el  hermano  Pietro 
Angelo,  y  de  Loreto  el  P.  Victoria,  a  quien  dio  cargo  nuestro 
Padre  de  los  demas  que  iban  en  la  armada;  y  el  general  della, 
que  fue  el  sefior  Marco  Antonio  Colona,  le  lleuo  en  su  galera 
por  confessor  suyo,  y  con  el  fue  Lorenzo,  coadiutor  feruiente  v 
de  mucha  uirtud.  Trabajaron  en  esta  empresa  todos,  y  muy  se- 
fialadamente  el  P.  Reynaldo,  no  se  contentando  de  ayudar  a  los 
de  su  galera,  antes  andando  de  una  en  otra  para  ayudar,  asi  con 
la  doctrina  y  sacramentos,  como  con  remedios  y  ministerios  cor- 
porales,  los  enfermos,  que  murian  en  grandissimo  numero,  hasta 
que  se  enfermo  el  grauemente  de  los  trabajos  y  infection  de  los 
enfermos  a  quienes  ayudaua;  y  en  la  insula  del  Zante  acabo  su 
peregrinacion,  siempr.e  exhortando  los  quatro  ultimos  dias  de  su 
uida  los  circunstantes  a  las  cosas  de  su  saluacion,  y  lleno  de  de- 
seos  (si  Dios  le  daua  alguna  uida)  de  andar  por  la  Grecia  y  Tur- 
quia,  con  su  compafiero  que  tenia  estas  dos  lenguas,  para  ganar 
muchas  de  aquellas  animas  al  Sefior,  que  le  auia  dado  desto  al- 
gunas  primicias  en  la  armada ;  y  esta  sed  de  la  reduction  de 
aquella  gente  la  auia  el  tenido  muy  notable;  y  asi  aunque  con 
toda  resignacion  a  la  obediencia,  tenfa  grandissimo  deseo  de  yr 
por  aquellas  partes.  Es  de  esperar  que  desde  el  cielo  impetraraa 
otros  gratia  de  conseguir  lo  que  el  tanto  deseo.  Dexo  este  buen 
Padre  grande  edificacion  en  la  armada,  de  su  mucha  charidad;  y 
acompafiole  en  Candia  el  hermano  Lorenzo,  como  en  la  causa, 


6  De  hac  missione  vide  Sacchinum,  loc.  cit.,  nn.  26  sqq. 

7  P.  Thomas  Radius  (Raggio).  SacCHINUS,  ibid.;  Contmentariola,  loc. 
cit.,  n.  25. 


104  POLANCI    COMPLEMENTA 

asi  en  la  muerte;  y  ultimamente  el  hermano  Pedro  Angelo  Ma- 
nucio,  persona  de  mucho  talento  y  expectacion.  Sea  seruido  y 
glorificado  en  la  uida  y  muerte  de  todos  Xpo.  N.  S.  Estos  tres, 
con  los  8  de  arriba,  se  encomienden  a  Dios  N.  S.,  si  antes  de  re- 
cebir  esta  no  se  han  encomendado.  Los  otros  padecieron  tambien 
enfermedades,  pero  tornaron  en  Italia  8,  Dios  loado. 

7.  De  los  ynbiados  de  Lombardia,  ellos  scriuiran. 

Otras  missiones  se  han  hecho  cerca  de  Roma,  predicando  y 
confessando  la  quaresma  y  otros  tiempos  en  diuersas  tierras;  mas 
porque  tornaron  los  embiados,  y  el  fructo  de  la  predicacion  y 
confessiones  fueron  semejantes  a  los  que  otras  uezes  se  han  es- 
cripto,  en  hazer  pazes  de  importantia,  y  sacar  muchos  de  pecca- 
dos  v  otras  obras  de  charidad,  no  dire  en  esta  cosas  mas  par- 
ticulares. 

8.  Los  que  en  Roma  se  han  recebido  en  la  Compania  este 
afio  de  70,  parte  mouidos  [aqui  del  Senorj  b  mediante  la  freqiien- 
tia  de  los  sacramentos,  y  predicacion,  y  otros  medios  de  su  diui- 
na  prouidentia,  parte  uenidos  de  fuera  para  entrar  aqui,  son  47: 
los  21  coadiutores,  de  buenas  qualidades,  y  los  26  personas  de 
letras,  y  entre  ellos  dos  theologos  (vno  dellos  ya  doctor),  y  cinco 
legistas,  y  otros  cinco  philosophos,  y  entre  ellos  uno  graduado 
de  doctor  en  la  una  facultad  y  otro  en  la  otra.  Siete  otros  son 
rhetoricos,  y  otros  tantos  humanistas,  y  de  diuersas  nationes,  tres 
tudescos,  dos  polonos,  dos  franceses,  vn  hiberno,  otro  espanol, 
los  demas  italianos,  bien  que  alguno  dellos  tiene  la  lengua  grie- 
ga  uulgar.  Entre  ellos  ha  auido  senaladas  uocationes.  No  entran 
en  este  numero  algunos.  que  por  no  se  hallar  en  la  probacion 
idoneos  para  nuestro  instituto,  se  han  despedido,  ni  otros  que  se 
tienen  en  preuia  probaciou  para  uer  como  salen,  ni  otros  muchos 
que  piden  la  Compania,  y  por  diuersos  respectos  se  bazen  espe- 
rar.  De  todos  se  sirua  Xpo.  N.  S. 

9.  Vendre  aora  a  dezir  alguna  cosa  de  cada  una  destas  ca- 


b     Obscura  lectio;  in  exemplari  vero  italo  clare  legitur:  parte  mossi  qui 
dal  Sig.re  con  la  frequenza  de  Sacc",  etc. 


Cf.  tamen  inferius  Commentariola  et  Sacchinum,  11.  cc. 


Epist.  153.  — 3i  Decembris  1570  105 

sas  que  en  Roma  tiene  la  Compania,  que  son  seis;  porque  una  se 
ha  anadido  este  ano  a  las  cinco  de  que  se  hizo  meneion  en  la  an- 
nua  passada.  En  la  casa  professa  nos  hallamos  al  presente  90  per- 
sonas,  como  se  uee  en  la  lista;  y  aunque  unos  uan  y  otros  uie- 
nen,  comunmente  no  nos  apartamos  mucho  deste  numero,  con  el 
qual  Dios  N.  S.  la  mantiene  de  limosnas;  y  en  la  carestia  que  ha 
auido  este  ano  en  Roma  y  quasi  en  toda  Italia,  por  la  qual  nos 
hallauamos  estrechos,  tomo  nuestro  Padre  general  un  espedien- 
te  de  ordenar  que  asi  en  esta  como  en  las  otras  casas  nuestras  de 
Roma  que  sentian  semejante  difficultad,  se  alargase  la  mano  mas 
de  lo  acostumbrado  en  dar  limosna  a  los  pobres,  que  eran  mu- 
chos,  aparejando  algo  mas  de  lo  ordinario,  para  que  ellos  tuuie- 
sen  mayor  parte;  y  asi  se  hizo  en  todas  estas  casas,  ultra  las  li- 
mosnas  de  la  yglesia  que  se  recogen  por  encomienda  del  predi 
cador  o  lector  a  cada  sermon,  que  siempre  siruefn]  para  pobres 
de  fuera  de  la  Compania,  y  otras  buscadas  para  ellos  de  particu- 
lares;  y  asi  la  diuina  prouidentia,  ni  nos  ha  dexado  faltar  lo  ne- 
cessario  a  nosotros,  y  ha  dado  occasion  de  exercitar  la  charidad 
con  mucha  gente  de  fuera. 

10.  No  dire  de  las  occupationes  de  nuestro  Padre  general, 
y  de  aquellos  de  cuyo  ministerio  se  ayuda  en  las  cosas  de  la  Com- 
pania;  aunque  ultra  del  gouierno  ordinario,  se  ha  empleado  en 
cosas  que  para  adelante  ayudaran  al  bien  uniuersal  della,  asi  en 
lo  spiritual  como  en  lo  temporal;  y  con  la  occasion  que  da  la  bue- 
na  uoluntad  que  el  papa  tiene  para  hazernos  toda  charidad  y 
merced,  se  han  auido,  no  solo  en  lo  que  occurre  para  la  misma 
Compania  y  el  bien  de  las  animas  (al  qual  ella  atiende),  gratias 
de  importantia,  especialmente  para  las  Indias  orientales  y  occi- 
dentales,  y  para  el  Brasil  y  Ethiopia;  pero  aun  en  otras  cosas  que 
conciernen  el  bien  uniuersal  en  estas  partes  de  Europa,  y  el  bien 
y  consolacion  spiritual  de  muchas  personas  particulares  de  fuera 
de  la  Compafiia  que  acuden  a  ella,  se  han  alcancado  muchas  co- 
sas  de  momento. 

11.  Ha  uisitado  tambien  nuestro  Padre  por  si7  y  ayudando 
se  de  otros,  estas  residentias  nuestras  de  Roma,  y  puesto  un  su- 
perintendente  en  las  cinco  que  ay  fuera  desta  casa  professa  don- 


Io6  POLANCI   COMPLEMBNTA 

de  el  reside;  y  de  todo  ello  se  ha  seguido  muy  buen  effecto  del 
seruicio  diuino.  Hanse  admitido  aqui  12  a  la  profession  de  tres 
uotos  (fuera  de  vno  que  la  hizo  de  4),  y  algunos  dellos  a  las  6r- 
denes  sacras.  Todo  sea  a  gloria  diuina. 

12.  La  yglesia  nueua  ua  muy  adelante;  y  con  tres  capillas 
ya  acabadas,  que  se  han  juntado  con  lo  que  antes  seruia  de  vgle- 
sia,  v  un  poco  de  espacio  en  medio,  se  ha  hecho  muy  mas  capaz 
y  comoda  para  los  sermones  y  confessiones,  tanto  que  se  podra 
esperar  el  cumplimiento  de  la  fabrica,  sin  que  mucho  se  sienta  la 
dilacion. 

T3«  Quanto  al  collegio  nuestro,  seran  poco  mas  o  menos 
120  c  los  que  en  el  residen,  de  uarias  naciones,  como  se  uee  por 
el  catalogo  dellos.  Tanbien  se  puede  uer  quan  freqiientadas  sean 
las  escuelas,  pues  los  theologos,  computando  los  nuestros  y  los 
forasteros,  passan  de  130,  y  los  artistas  son  cerca  de  200  en  los 
tres  cursos,  y  los  auditores  de  rhetorica,  humanidad  y  gramatica 
son  mas  de  580;  y  computados  los  que  oyen  casos  de  conscien- 
tia,  mathematicas,  griego  y  hebreo,  que  son  lectiones  como  ex- 
traordinarias,  passa  el  numero  de  1000  estudiantes;  y  cada  dia  se 
uee  crecer  la  reputacion  y  buen  credito  de  las  scuelas,  y  se  ua 
procurando  que  los  que  uienen  hagan  mas  fructo.  Las  acade- 
mias  que  hazen  los  scholares  forasteros,  de  la  congregacion  de 
nuestra  Sefiora,  una  de  filosophos  y  otra  de  humanistas,  crecen 
en  numero  y  se  senalan  entre  los  otros  en  la  doctrina,  y  no  me- 
nos  en  la  piedad.  Tres  desta  congregacion  han  sido  admitidos 
en  nuestra  Compania,  muy  buenos  subiectos,  y  otros  en  diuer- 
sas  religiones. 

14.  Este  ano  se  comencaron  las  uacancias  al  principio  de 
Agosto,  para  durar  hasta  el  fin  de  Setiembre,  y  asi  se  continua- 
ran  para  adelante,  porque  se  pueda  hazer  la  renouacion  de  los 
estudios  para  el  principio  de  Otubre,  ganando  este  mes  para  los 
estudios,  que  es  muy  al  proposito  para  atender  a  ellos.  En  estos 
dos  meses  de  uacantias  han  atendido  como  suelen  los  collegiales, 
y  con  mas  calor,  al  aprouechamiento  suyo;  y  la  mayor  parte  de 


c     Al.  exempl.  (cf.  annot.  1)  dicit  l3o. 


EPIST.    153. — 3l    DECEMbRIS    I570  I07 

los  maestros,  unos  tras  otros,  pidieron  algunos  dias  de  la  casa 
de  probacion  para  exercitarse  mas  en  las  cosas  spirituales  y  de 
humildad,  con  cuyo  exemplo  la  mayor  parte  de  los  otros  deman- 
daron  lo  mesmo;  y  por  no  replicar  lo  que  otros  afios  se  ha  scripto, 
solamente  dire  que  si  en  tiempo  alguno  se  ha  visto,  este  ano  se 
ha  podido  ver  en  el  muy  grande  union  y  tranquilidad  y  spiri- 
tu,  por  la  diuina  gratia. 

15.  Anque  no  se  predica  por  ordinario  en  la  yglesia  del  co- 
llegio,  hazese  esto  por  los  collegiales  en  muchas  otras  partes  de 
Roma;  y  demandandose  el  numero  de  los  que  podrian  dar  para 
predicar  este  ano,  dieron  en  lista  30  que  lo  podian  hazer,  como 
lo  han  hecho  en  Roma  y  fuera  della. 

16.  En  la  casa  de  probacion  de  Sancto  Andres  residen  40 
personas;  y  fuera  de  los  que  gouiernan,  y  algunos  que  ayudan, 
los  demas  son  nouicios.  Y  es  para  mucho  alabar  a  Dios  N.  S.  el 
buen  fructo  que  alli  hazen  en  si  mesmos,  y  con  quanto  feruor  en 
las  necessidades  de  la  yglesia  que  se  les  encomiendan  contra  he- 
rejes  o  inheles  (como  este  ano  ha  interuenido),  atienden  a  ayudar 
con  penitentias  y  orationes.  Pero  destos  exercitios  de  mortifica- 
cion  y  deuocion,  como  proprios  dellos,  no  ay  que  dezir  sino  que 
se  sigue  el  orden  que  se  suele;  y  andan  consolados  los  nouicios; 
y  donde  occurre  la  occasion  con  parientes  y  amigos,  se  mues- 
tran  constantes;  y  antes  con  la  contradicion  se  confirman  en  su 
uocacion.  Quanto  a  lo  material,  la  yglesia  se  ha  acabado,  y  or- 
denado  como  ha  de  estar;  y  la  fabrica  de  la  casa  se  ha  mucho 
augmentado  para  la  commodidad  de  tener  muchos  nouicios;  y  lo 
demas  temporal  ua  tambien  aumentando  Dios  N.  S.  Que  todo 
sea  para  su  mayor  seruicio  y  gloria. 

17.  Sin  los  nouicios  que  estan  en  Sancto  Andres,  ay  17 
otros  en  la  casa  professa  con  su  maestro,  y  la  mesma  orden  que 
otras  uezes  se  ha  escripto;  y  mudanse  trocandose  con  otros  de 
Sancto  Andres,  como  parece  al  rector  de  aquella  casa,  a  quien  es 
subordinado  el  que  en  esta  haze  el  officio  dicho. 

18.  En  lo  del  collegio  germanico  remittome  a  lo  que  otras 
ueces  se  ha  escripto  quanto  a  los  exercicios  literarios  y  de  pie- 
dad.  Solamente  dire  que  con  razon  puede  esperarse  que  del  tra- 


108  POLANCI    COMPLEMENTA 

bajo  que  se  toma  en  la  institucion  desta  jouentud  sera  Dios  N.  S. 
muy  seruido,  y  ayudada  en  muchas  partes  la  republica  xpiana. 
Hase  procurado,  por  no  tener  tanta  gente  de  la  Compania  alli 
ocupada,  diminuir  el  numero  de  los  estudiantes  que  alli  se  ins- 
tituyen,  con  hazer  mucha  difficultad  en  admittir  los  que  lo  pi- 
den  de  nueuo;  mas  es  tanta  la  instantia  que  hazen  cardenales  y 
otras  personas  de  mucho  respecto,  que  es  quasi  forzado  satisfa- 
zerles;  aunque  se  ha  dado  orden  que  menos  numero  de  los  nues- 
tros  baste  para  aquel  collegio,  que  no  passan  aora  de  22,  aun- 
que  otros  cinco  o  seis  de  los  que  pretienden  entrar,  hazen  su  pro- 
bacion  en  el. 

19.  Los  scholares  tudescos  que  el  collegio  mantiene,  son 
otros  tantos  como  los  nuestros;  el  numero  de  todos  sera  de  240 
poco  mas  o  menos,  y  entre  ellos  mucha  gente  noble  que  uienen 
asi  de  Alemana  y  otras  partes  septentrionales,  como  de  las  prin- 
cipales  ciudades  de  Italia.  Y  entre  otros  parientes  que  alli  tiene 
el  papa,  ay  uno  de  los  mas  cercanos  de  hasta  14  anos,  que  con 
ser  de  los  mejores  de  la  classe  de  rhetorica  en  latin  y  griego,  al- 
guno  auia  dado  sinistra  informacion  de  su  aprouechamiento  a 
S.  S.;  y  con  algunas  composiciones,  y  con  hablar  el  mesmo  al 
papa  en  latin  ex  tempore,  replicando  y  satisfaciendo  a  lo  que 
S.  S.  le  dezia,  quedo  con  mucha  satisfacion  y  claridad  de  que 
no  le  auian  bien  informado;  y  en  effecto  mostro  la  buena  uolun- 
tad  que  le  tiene. 

20.  Hanle  quitado  la  casa  que  tenia  alquilada  este  collegio, 
porque  la  uendio  su  dueno;  mas  hase  auido  otra  no  menos  al 
proposito,  que  es  un  palacio  del  senor  Marco  Antonio  Colona, 
que  abraza  la  yglesia  de  Sancto  Apostolo  10  de  dos  partes,  y  sin  la 
comodidad  de  estancias,  la  tienen  tambien  de  yglesia,  porque  les 
da  todo  recaudo  como  si  les  fuese  propria.  El  dia  que  se  passa- 
ron  a  este  palacio  comieron  en  refitorio  los  Illmos.  cardenales  de 
Augusta  y  warmiense,  con  el  senor  Fabricio  Colona,  hijo  mayor 
del  senor  Marcantonio,  y  otras  personas  de  qualidad;  y  se  les 


10     Sic  pro  templo  Sanctorum  Apostolorum  dicto.  Cf.  Baedeker,  Italie 
centrale,  p.  159.  (Octava  edit.  gallica,  1887.) 


Epist.   153.— 3 i  Decembris  1570  109 

hizo  fiesta  de  sermones  en  diuersas  lenguas,   muchos  uersos  y 
obras  que  alli  suelen  hazer. 

21.  Entre  los  que  han  hecho  demostracion  publica  en  este 
collegio  de  su  aprouechamiento  en  los  estudios,  acabado  el  cur- 
so  de  philosophia  (aunque  todos  satisficieron  cumplidamente),  un 
mochacho  de  16  anos  dio  admiracion  a  muchos  cardenales  y  al- 
gunos  embaxadores  de  principes  y  otras  personas  qualificadas 
que  se  hallaron  presentes;  porque  con  tener  conclusiones  de  to- 
das  las  partes  de  filosophia,  mostro  mucha  erudicion  y  resolucion 
en  ias  disputaciones  que  con  diuersas  personas  doctas  tuuo.  Exer- 
citanse  los  humanistas  cada  mes  en  composiciones  unos  contra 
otros,  y  danse  premios  a  los  que  se  muestran  superiores;  y  este 
uso  que  se  ha  introducido  hace  que  mas  uiuamente  trabajen  por 
yr  adelante  en  sus  estudios,  etc. 

22.  Del  seminario  lo  que  ay  que  afiadir  a  la  del  ano  passado 
es,  que  tambien  el  se  ha  mudado  en  otra  casa  grande  y  buena, 
por  hauersele  quitado  la  que  antes  tenia  alquilada.  Hazese  alli 
mucha  gente  docta,  como  estan  alli  a  la  larga,  y  ya,  sin  mas  de 
ueinte  que  estudian  artes,  ay  j  1  estudiantes  theologos,  y  comen- 
caran  presto  a  mostrarse  en  actos  de  theologia,  como  se  han 
mostrado  en  los  de  rllosophia;  y  senalanse  especialmente  en  las 
lenguas  y  letras  humanas;  y  esperase  que  asi  en  esto  como  en  la 
piedad  y  en  los  exercicios  ecclesiasticos,  saldra  rlerdadero  semi'- 
nario  de  ministros  idoneos  de  la  sancta  yglesia,  y  en  particular 
desta  romana. 

23.  Sin  estas  cinco  dichas  casas  ha  tomado  !a  Compania 
este  ano  en  Roma  el  assumpto  del  collegio  de  penitencieros  de 
Sant  Pedro,  que  es  aora  la  sexta  residencia.  Porque  no  ualiendo 
las  razones  que  al  summo  pontifice  por  scripto  y  de  palabra  se 
representaron  para  escusarnos,  a  los  seis  de  Abril  nuestro  Padre 
general  accepto  este  peso;  que  es,  de  tener  alli  onze  sacerdotes 
de  uarias  lenguas  y  naciones  que  suelen  concurrir  a  Roma.  El 
12. °  es  el  que  llaman  mayor  penitentiero;  al  presente  lo  es  el 
cardenal  Borromeo,  y  en  su  lugar  (porque  el  reside  en  su  arc  >- 
bispado  de  Milan)  el  cardenal  Alciato.  A  los  penitentieros  uiejos 
hizo  S.  S.  contentar  con  beneficios  o  otras  prouisiones;  y  des- 


IIO  POLANCI    COMPLEMENTA 

embarazando  ellos  la  casa  por  todo  el  mes  de  Mayo,  al  principio 
de  Junio  comencaron  a  morarla  los  nuestros,  haziendola  proueer 
de  muebles  el  cardenal  Borromeo  para  ueinte  personas,  y  de  otras 
cosas  necessarias;  y  asi  a  los  nueue  de  Junio  nuestro  Padre  ge- 
neral  presento  al  papa  los  nueuos  penitentieros  para  que  le  besa- 
sen  el  pie  y  tomassen  su  bendicion,  y  S.  S.  les  hizo  una  exhor- 
tacion,  encomendandoles  mucho  el  ministerio  y  assumpto  que  se 
les  cometia,  por  la  lmportancia  que  en  el  auia  de  ayudar  tantas 
almas,  que  de  todas  partes  uendrian  a  ellos  por  remedio  y  con- 
suelo  spiritual  de  sus  conscientias,  como  a  quienes  tendrian  lu- 
gar  de  Xpo.  N.  S.;  y  que  ios  consolasen  con  toda  charidad;  mas 
a  los  que  mostrasen  hazer  poco  caso  del  peccado,  los  trattasen 
con  todo  rigor. 

24.  Comunmente  ha  sido  este  orden  del  papa  bien  recebido; 
y  aunque  el  cabildo  de  Sant  Pedro  al  principio  parecia  estuuie- 
se  algo  recatado,  despues  que  han  comencado  a  trattar  con  los 
nuestros,  se  muestran  contentos,  y  algunos  comienean  a  ayudar- 
se  dellos.  Pueden  los  que  alli  ha  puesto  nuestro  Padre,  confes- 
sar  en  las  lenguas  de  Espana,  Francia,  Flandes,  Alemana,  Polo  - 
nia  y  Esclauonia;  y  todos  en  la  italiana  y  latina;  y  ay  quien  pue 
de  oyr  confessiones  en  cinco  lenguas,  quien  en  8.  Han  comenca- 
do  a  hazer  su  officio  de  confessar  en  la  yglesia  de  Sant  Pedro, 
compartiendoselfen  tal  manera,  que  comunmente  ninguno  traba- 
ja  mas  de  lo  que  puede  buenamente;  y  con  esto  ay  recaudo  suf- 
ficiente  de  confessores  manana  y  tarde,  aunque  los  domingos  v 
iiestas  (y  tanto  mas  los  tiempos  santos  que  suele  auer  mas  con- 
curso  de  penitentes),  todos  acuden  a  sus  confessionarios;  y  ha 
creeido  tanto  la  freqiientia  de  las  confessiones,  que  a  los  que  tie 
nen  cargo  de  administrar  el  sanctissimo  sacramento  de  la  Eucha 
ristia,  ha  crecido  mucho  ia  occupacion.  Y  de  otra  senal  se  puede 
collegir  tambien  el  augmento:  que  siendo  costumbre  de  impri- 
mir  ciertos  testimonios  de  auerse  confessado,  que  se  dan  a  los 
peregrinos  y  penitentes  que  los  piden,  un  agente  del  penitencie- 
ro  mayor  hizo  imprimir  una  quantidad,  que  segun  su  qiienta  auia 
de  bastar  por  todo  el  ano  del  70,  y  se  acabo  en  dos  meses;  de 
manera  que  ha  sido  menester  imprimirlos  otras  dos  uezes  hasta 


Epist.  153. — 3i  Decembris  1570  11 1 

aora.  El  fructo  plega  a  Dios  N.  S.  aya  crecido  como  el  concur- 
so;  y  asi  es  de  esperar,  porque  la  gente  que  alli  acude,  suele  ser 
muy  necessitada,  y  los  penitenciarios  procuran  hazer  io  que  la 
charidad  requiere.  Estan,  sin  ellos,  seis  otros  estudiantes  y  cinco 
coadiutores;  y  no  pierden  tiempo  los  dichos  estudiantes,  porque 
sin  las  lectiones  que  uienen  a  oyr  a  nuestro  collegio,  tienen  en 
la  casa  de  la  penitentieria  cada  semana  dos  otras  de  casos  de 
conscientia,  que  hazen  dos  doctores  dellos,  y  un  dia  conferen- 
cias,  que  no  menos  que  la  lection  se  cree  ayudaran;  y  comienca 
a  uenir  gente  de  fuera  a  las  lectiones,  specialmente  de  palatinos, 
estando  este  collegio  junto  al  palacio  de  Sant  Pedro.  No  se  ha 
podido  alcancar  que  no  fuesen  a  la  capilla  papal  los  penitentie- 
ros,  aunque  se  procuro  harto;  pero  contentose  S.  S.  que  fuesen 
algunos,  no  obligando  a  que  se  hallasen  alli   todos.  La  casa  se 
ha  mucho  aderezado;  y  donde  estaua  como  casa  de  seglares  d 
cada  aposento  separado,  se  ha  reducido  a  forma  de  nuestras  ca- 
sas  de  communidad.  Tambien  se  ha  aderezado  y  ornado  la  capi- 
lla  donde  se  tiene  el  Sanctissimo  Sacramento,  y  la  libreria;  y  aun 
en  la  yglesia  de  Sant  Pedro,  uiniendo  el  papa  a  uer  las  sillas  de 
la  penitentieria,  las  ha  mandado  hazer  de  nueuo,  y  alargar  mas 
el  lugar  donde  estauan,  para  que  se  este  con  mas  commodidad 
de  confessores  y  penitentes,  y  con  mas  decentia  para  el  officio. 
25.     Esto  es  lo  que  me  occurre  dezir  destas  seis  casas  de 
Roma;  y  no  me  estiendo  en  dezir  en  particular  de  las  obras  de 
charidad  que  aqui  se  han  hecho,  pues  basta  dezir  que  se  conti- 
nuan  y  uan  adelante  las  acostumbradas  de  otros  afios.  Solamen- 
te  dire  que  uiniendo  a  Roma  una  senora  de  mucha  nobleza  y  de- 
uocion,   de  Alemana,  para  uisitar  estos  sanctos  lugares  y  reli 
quias,  traxo  en  su  familia,  entre  otras,  una  doncella  de  mucho 
tiempo  molestada  y  obsessa  por  el  demonio,  esperando  que  en 
dichos  sanctos  lugares  Dios  N.  S.  la  ayudaria;  y  auiendose  pro- 
uado  por  otros  los  exorcismos  ordinarios  que  usa  la  yglesia,  final- 
mente  fue  traida  la  doncella  a  los  nuestros,  y  la  segunda  uez, 
despues  de  muchas  orationes,  y  de  auer  dicho  missa  en  la  ygle- 


d     Priiis  scriptum  erat  de  cartuxos. 


H2  POLANCI   COMPI.EMENTA 

sia  de  la  Rotunda,  y  applicadole  algunas  sanctas  reliquias,  los  de- 
monios  dieron  sefial  de  no  poder  mas  resistir;  y  atormentando  te- 
rriblemente  de  la  cabeca  a  los  pies  la  pobre  moca,  la  dexaron 
medio  muerta;  y  leuantandola  por  los  brazos,  hallaron  en  tierra 
cierta  cosa  enbuelta  en  un  pano,  y  bien  guardada;  y  tomandola 
se  hallo  ser  lo  que  mucho  se  deseaua,  que  era  una  obligacion  o 
pacto  que  la  moca  auia  hecho  con  el  demonio  el  tiempo  passado, 
y  por  los  medios  dichos  se  la  hizo  restituir  Dios  N.  S.,  y  quedo 
ella  libre  con  gran  consolacion  suya  y  de  otros,  y  no  menor  ad- 
miracion,  que  duro  un  tiempo  el  hablarse  en  Roma  desta  obra 
del  Senor  ". 

26.  Occupanse  algunos  nuestros  en  escreuir  ciertas  cosas 
utiles  al  bien  uniuersal,  y  este  ano  se  han  acabado  algunas.  Tam- 
bien  S.  S. ,  ordenando  a  un  numero  de  cardenales  para  ello  de- 
putados,  se  hiziese  diligencia  contra  los  hereticos  que  han  es- 
cripto,  y  todauia  uan  escriuiendo,  una  obra  muy  perniciosa  que 
llaman  las  Centurias,  con  que  pretienden  confirmar  la  antigiie- 
dad  de  sus  falsos  dogmas,  se  le  representaron  18  theologos  que 
ayudasen  a  los  dichos  cardenales  deputados,  y  entre  ellos  esco- 
gio  tres  o  quatro  de  la  Compania  S.  S.,  y  pocos  otros  12. 

27.  De  las  nueuas  fundaciones  comencadas  a  poblar  este 
ano  del  70  en  la  Compafiia  destas  partes  de  Europa,  porque  no 
escriuieron  ellos  mesmos,  dire  dos  palabras  en  general,  que  son 
ocho;  en  Espana  las  quatro  dellas,  aunque  las  fabricas  no  estan 
acabadas,  que  son  Huete,  Carauaca,  Segura  y  Oropesa;  en  Ita- 
lia  dos,  vna  la  casa  de  probacion  en  Nouelara,  en  Lombardia,  que 
el  conde  Camillo  Goncaga  funda,  y  ya  tiene  en  buenos  terminos 
el  edificio,  y  residen  algunos  de  los  nuestros  alli  para  hazerle 
acabar  a  nuestro  modo,  porque  a  fundamentis  quiso  hazer  casa 
y  yglesia  con  mucha  deuocion  el  fundador.  Otro  es  el  collegio 
de  Theramo  en  el  reyno  de  Napoles.  En  Sicilia  se  comenco  tam- 


11  Agitur  de  puella  Susanna,  quam  Romam  secum  attulerat  domina  Ur- 
sula  a  Lichtenstein,  vidua  Georgii  Fuggeri.  Cf.  Braunsberger,  op.  cit., 
VI,  praesertim,  pag.  374-376. 

12  Quinam  hi  fuerint  neque  hoc  loco,  neque  in  Commentariolis  dicit 
Polancus.  Aliquos  enumerat  Braunsberger,  op.  cit.,  VI,  409,  annot.  I. 


Epjst.   153.— 3i  Decembris  1570  n3 

bien  a  etnbiar  gente  al  collegio  acceptado  en  Calatagirona,  para 
aderezar  las  cosas  necessarias.  En  Lituania,  que  es  una  prouin- 
cia  en  lo  ultimo  del  reyno  de  Polonia,  y  confina  con  los  tartaros, 
es  la  metropoli  Vilna,  ciudad  grande  y  populosa;  alli  se  ha  em- 
biado  el  octauo  collegio,  aunque  de  Roma  solamente  para  Vilna 
y  Theramo,  como  arriua  se  toco,  se  embiaron  los  rectores  y  al- 
gunos  pocos  otros.  Sin  estos  8,  se  han  acceptado  dos  otros,  vno 
en  Baeca  del  Andalucia,  y  otro  en  e  Premislia  f,  que  es  una  ciu- 
dad  de  Russia  subiecta  al  rey  de  Polonia,  donde  una  senora  prin- 
cipal  y  sin  hijos  13  ha  pedido  un  collegio,  y  se  le  ha  concedido; 
pretiende  hazer  fundacion  cumplida  para  sesenta  personas,  y  edi- 
ficar  a  fundamentis  casa  y  yglesia.  Hase  dado  orden  se  uaya  a 
tomar  la  posession,  y  esperase  que  Dios  N.  S.  se  seruira  mucho 
de  tal  obra,  porque  ay  en  aquellas  partes  gran  mezcla  de  grie- 
gos  y  armenios,  y  otras  sectas,  con  los  latinos  que  obedecen  a 
esta  sancta  sede  apostolica. 

28.  Sin  estos,  se  tracta  de  otros  cinco,  con  no  poco  calor  de 
los  que  lo  procuran:  vno  en  Malaga,  ciudad  maritima  del  reyno 
de  Granada:  otros  dos  en  el  reyno  de  Napoles,  en  las  ciudades 
de  Cosenza  y  Ciuita  de  Chiete  (que  son  principales,  la  una  en 
la  Calabria  y  la  otra  en  la  prouincia  de  Abruzo);  otro  en  Putiers 
de  Francia  ,4;  otro  en  Graz,  principal  en  la  Stiria,  prouincia  del 
patrimonio  del  archiduque  de  Austria  Carlo;  mas  no  ay  ultima 
resolucion  hasta  aora,  ni  de  acceptar,  ni  de  excluir.  Hanse  bien 
excluido  algunos  otros,  aunque  offrecidos  de  personas  de  mucho 
respecto,  porque  no  se  pueden  abrazar  tantos  assumptos.  Dios 
N.  S.  multiplique  ios  operarios  de  su  uifla. 

29.  De  la  casa  de  cathecumenos  que  tiene  uno  de  los  nues- 
tros  superintendencia,  no  ay  que  dezir  sino  cosas  conformes  a  los 
otros  anos;  sino  que  este  ano  se  han  baptizado  13  judios.  Y  lo 


«     el  ms.     — f  Subobscure  exaratum  in  ms. 


13  Vide  inferius  Commentariola ,  ad  ann.  1570,  n.  15.  Porro  collegium 
conditum  ;fuit  non  Presmiliae,  sed  Iaroslaviae  anno  1574.  Cf.  Sacchinum, 
p.  IV,  1.  II,  n.  3o,  et  1.  III,  n.  98. 

14  Vide  Commentariola,  loc.  cit.,  n.  21. 

POI.ANCI   COMPLKMENTA.— T.  II  8 


114  POLANCI   COMPLEMENTA 

mesmo  digo  de  Frascata,  unida  a  la  casa  de  probacion  de  Sancto 
Andres,  donde  Dios  N.  S.  se  ha  seruido  este  ano  con  continuas 
confessiones  en  nuestra  yglesia,  en  la  prision  y  en  casas  de  en- 
fermos;  con  ayudar  a  bien  morir  asi  los  que  se  auian  de  justiciar, 
como  otros  que  de  su  muerte  natural  murieron;  con  procurar  pa- 
zes,  y  quitar  escandalos  entre  los  de  la  tierra  mesma  y  con  los  de 
otra  uezina;  con  hazer  exhortationes  y  doctrina  xpiana.,  congre- 
gando  la  gente  a  uezes  en  la  placa  con  algunas  platicas,  para  ti- 
rarlos  despues  a  la  yglesia;  con  predicar  en  nuestra  3rglesia,  y  a 
uezes  en  la  cathedral;  con  dar  buenos  auisos  y  consejos  y  ayu- 
das,  asi  a  los  particulares  como  a  los  praefectos  de  la  justicia 
ecclesiastica  y  seglar;  en  manera  que  de  los  pocos  que  alli  estan, 
que  seran  6  6  siete  ordinarios  (aunque  los  extraordinarios  son 
hartos  mas),  se  sirue  mucho  Dios  N.  S.  con  los  del  pueblo,  y  con 
otras  personas  de  qualidad  que  suelen  por  su  salud  yr  a  Frasca- 
da  desde  Roma.  Las  estantias  se  han  asimesmo  mejorado  y  aug- 
mentado. 

30.  El  collegio  de  Tiuoli,  aunque  passa  como  miembro  des- 
te  de  Roma,  todauia  porque  en  el  comunmente  ay  14  6  quinze 
personas,  tiene  mas  forma  y  obras  de  collegio,  asi  en  lo  que  toca 
a  la  disciplina  domestica  de  nuestro  instituto,  como  en  las  schue- 
las,  que  ha  tenido  este  ano  muy  llenas.  Y  con  confessarse  cada 
mes  los  scholares,  y  cada  dia  de  fiesta  despues  de  visperas  oyr 
una  lection  de  la  doctrina  xpiana.,  y  repetir  la  ultima  de  atras;  y 
con  el  cuydado  que  se  tiene  de  sus  costurnbres,  y  de  que  crezcan 
en  la  piedad,  sacase  dellos  no  poco  fructo;  y  los  padres  de  algu- 
nos  dellos,  uiendolos  hazer  oration  a  la  manana  y  a  la  tarde,  y 
la  deuocion  con  que  cada  dia  oyen  su  missa,  se  marauillan  y 
confunden  uiendo  que  ellos  no  hazen  lo  que  sus  hijos  en  tan 
tierna  edad.  Del  recurrir  a  los  nuestros  por  consejos,  y  del  cre- 
dito  que  les  dan  aeerca  de  sus  contractos,  se  uienen  a  euitar  mu- 
chos  cargos  de  conscientia  y  peccados.  En  lo  demas  de  las  con- 
fessiones  y  del  ayudar  a  bien  morir  a  los  que  mueren,  pobres  y 
ricos,  de  dia  y  de  noche,  con  buen  tiempo  y  con  malo,  sin  faltar 
a  las  necessidades  de  los  que  los  llaman  (que  son  la  mayor  parte 
de  los  enfermos),  no  puede  dezirse  sino  que  Dios  N.  S.  mucho 


Epist.  154. — 3o  Decembris  1571  115 

se  ha  seruido,  y  el  pueblo  edificado.  Tambien  la  fabrica  de  la 
yglesia  y  de  la  casa  ha  ydo  adelante,  y  no  poco  se  ua  acomodan- 
do  para  refrigerio  de  los  que  de  Roma  uan  alla  a  ciertos  tiempos 
para  conualescer  o  tomar  un  poco  de  reposo  de  los  trabajos  de 
Roma. 

Y  esto  baste  destas  ocho  casas  de  Roma  y  eerca  della,  las 
quales  todas  se  encomiendan  mucho  en  las  orationes  y  sacrifi- 
cios  de  V.  R.  y  de  toda  essa  prouincia.  De  Roma  ultimo  de  Di- 
ziembre  1570. 

154     , 

P.  JACOBUS  XIMENEZ  UNIVERSAE  SOCIETATI 

ROMA  3o  DECEMBRIS  1 57 1    *. 

1-2.  Socii  Romae  degentes. — 3.  Mortuorum  elogia.  -4.  Socii  extra  Urbem 
missi,  et  in  classem  contra  Turcas. — 5.  Missio  Patris  generalis  cum  car- 
dinale  Alexandrino  in  Hispaniam,  Lusitaniam,  Galliam.  —  6.  P.  To- 
letus  mittittir  in  Germaniam  et  Poloniam  cum  legato  Commendono; 
collegium  admittitur  in  urbe  Graecii  in  Stiria. — 7-9.  De  dorno  profes- 
sorum  et  de  Patre  vicario  generali.  —  10-12,  Ministeria  spiritualia. — 
13.  Preces  pro  victoria  classis  christianae. — 14.  Plures  judaei  baptiza- 
ti. — 15.  Novi  templi  aedificatio. — 16-20.  Collegii  romani  progressus. — 
21.  Scholastici  aliqui  disputationibus  apud  PP.  Sancti  Dominici  et 
Sancti  Francisci  intersunt. — 22.  Studiorum  annua  instauratio;  P.  Ga- 
gliardus  coram  pontifice  de  parta  victoria  concionatur. — 2^.  Scholasti- 
corum  numerus;  in  quorum  utilitatem  cursus  P.  Toleti  editur . — 
24.  Confessarii  examinati  et  approbati. — 25-26.  Socii  sacerdotes  creati; 
concionatores  in  aula  summi  pontificis;  coufessarii;  missiones  ad  vicina 
oppida. — 2~]-2Q.  Novitii,  eortimque  institutio. — ^o.  De  domo  tusculana. 
— 31-32.  Collegii  tiburtini  ratio;  sbiritualia  ministeria;  caritas  cardi- 
nalis  ferrariensis  in  pauperes;  paces  initae. — 33-34.  Poenitentiariorum 
collegium.  —  35.  Seminarium  clericorum.  — 36-3J.  Alumnorum  colle- 
gii  germanici  numerus;  exercitationes;  ingressi  in  Societatem. 

1.  Jhus.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre.  Pax  Xpi.  etc.  Di  quel- 
io  che  la  bonta  di  Dio  N.  S.  si  e  degnata  operare  in  Roma  qne- 
st'anno  1571  per  Tinstromenti  deboli  di  questa  minima  Compa- 
gnia,  diro  con  breuita  quel  tanto  che  mi  parra  piu  a  proposito 


1  Ex  archetypo  in  codice  Rom.  126  A.  et  126  B.,  4  ff.,  3o4-3o7;  in  mar- 
gine  superiore  notati  sunt  numeri  16-19.  Particula  hujus  epistolae,  latine 
reddita  edita  est  in  Epist.  P.  Nadal,  III,  814. 


i  16  POLANCl    COMPLEMENTA 

per  il  desiderio  che  n'hauranno  in  coteste  parti,  accioche  ricono- 
scendo  tutte  le  misericordie  che  su  diuina  Maesta  continuamen 
te  ci  fa,  tanto  piCi  ci  animiamo  a  lodare  et  dar  gratie  al  medesi- 
mo  dator  d'ogni  bene  et  a  meglio  seruirlo  con  Taiuto  suo  nei  mi- 
nisterii  del  nostro  instituto. 

2.  Et  lasciando  da  parte  le  cose  ordinarie,  simili  a  quelle  che 
li  altri  anni  si  scriuono,  come  sono  prediche  et  lettioni,  si  nella 
chiesa  nostra,  si  in  altre  di  Roma,  tanto  secolari  come  di  mona- 
sterii  di  monache,  il  uisitar  le  prigioni  et  spedali,  far  paci,  con- 
fessar'  et  aiutare  a  ben  morir'  gli  infermi,  aministrar  i  sacramen- 
ti  della  confessione  e  comunione,  spetialmente  nella  casa  profes- 
sa,  i  quali  ministerii  si  sono  essercitati  colla  frequentia  e  frutto 
solito,  o  per  la  diuina  gratia  maggiore,  cominciaro  del  numero  di 
quei  che  stann'al  presente  in  queste  sei  habitationi  di  Roma;  i 
quali,  come  per  il  catalogo  si  uedra  2,  sono  337  della  Compagnia, 
fra  i  quali  sono  74  sacerdoti,  oltre  a  13  che  stanno  a  Tiuoli,  et 
sei  in  Frascati;  e  benche  di  quelli  che  si  mandarono  nel  ultimo 
catalogo,  alcuni  dal  Signore  sono  stati  chiamati  a  meglior  vita, 
come  speriamo,  et  altri  andati  in  diuersi  missioni,  come  se  dira, 
tuttauia  si  e  supplito  et  acresciuto  il  numero,  parte  con  quelli 
che  son  uenuti  di  diuerse  prouincie,  parte  con  quelli  che  di  nuo- 
uo  hanno  intrato  nella  Compagnia. 

3.  Quelli  che  in  Roma  sono  morti  quest'anno  arriuano  a 
sette;  i  nomi  de'  quali  si  dirano  qui  accioche  essendosi  per  auen- 
tura  mancato  ad  alcuno  di  loro  de'  soliti  suffragii,  hora  si  faccia- 
no.  II  primo  fu  il  fratello  Antonio  Visconti  nel  collegio  romano, 
scholaro  di  theologia  molt'essemplare  in  ogni  sorte  di  virtu.  II  se- 
condo  il  P.  Battista  Pezzanno,  procuratore  della  easa  professa, 
c'hauea  fatto  quell  officio  pressJa  uenti  anni,  con  edification 
grande,  et  era  molto  stimato  da'  romani,  si  per  la  uirtu  sua  et 
.buon  modo  che  hauea  di  conuersar',  come  per  la  molta  eta,  che 
passaua  gia  settanta  anni.  II  3.0  fu  il  P.  Tarquino  Rinaldi,  roma- 
no,  nella  medessima  casa  professa,  sendo  uehuto  a  curarsi  qua 


2     Catalogi  de  quibus  hic  et  inferius  mentio  fit  desunt  in  nostris  exem- 
plis,  neque  eis  uti  potuimus. 


Epist.  154.— 3o  Decembnis  1571  117 

sin  dal  collegio  de  Teramo,  doue  aminalo  essendo  rettore.  Fu  la 
sua  infirmita  molto  longa  et  egli  con  gran  pacientia  la  passo  con- 
formandosi  con  la  diuina  uolonta.  II  4.0,  il  fratello  Arnoldo  Be- 
mio,  fiamengho,  che  udiua  theologia,  di  buona  habilita.  II  5.0  fu 
il  P.   Francesco  Emerulo,  poenitentiero  et  ministro  del  collegio 
della    penitencieria  de  St.  Pedro;  il  quale  doppo  un  grande  et 
accesso  desiderio  di  molti  anni  di  andar  a   patir  nellTndia  per 
amor  del  Signore,  et  zelo  deiranime,  piacque  a  sua  diuina  Mae- 
sta  chiamarlo  in  Roma  per  darli  il  premio  di  questo  suo  santo 
zelo;  et  come  la  vita  era  stata  di  buon  religioso,  di  gran  diuotio- 
ne,  mansuetudine  et  edificatione,  cosi  fu  la  sua  morte  con  molta 
quiete  et  consolation  d'animo,  lasciando  grande  essempio  di  se 
nella  Compagnia.  II  sexto,  il  P.  Carlo  Vrsino,  soggeto  di  rare 
qualita  et  grande  espettatione,  tanto  in  letere  quanto  nelli  altri 
ministerii  della  Compagnia;  il  quale  mentre  che  andaua  facendo 
atti  publici  per  riceuer  il  grado  di  dottorato  in  theologia,  piacque 
al  Signore,  in  spatio  di  puochi  giorni,  trasferirlo  a  se  per  dar- 
glielo  in  cielo  conforme  alle  sue  virtu.  7.0,  il   fratello  Giovanni 
Battista,  saboiano,  il  quale  con  il  curso  della  philosophia  fini  in- 
sieme  quello  della  vita  presente;  giacque  otti  messi  nel  letto  con 
enfiagioni  de  piedi  et  genocchi  et  con  sciatiche  a,  di  maniera  b  che 
senza  aiuto  non  si  poteua  muouer  di  un  luogo  a  un  altro;  et  in 
tutto  il  tempo  della  sua  infirmita  fu  un  raro  et  ammirabile  essem- 
pio  di  pacientia,  si  come  nel  tempo  della  sanita  fu  sempre  uno 
specchio  d'obedientia;  et  fra  tanti  dolori  come  patiua  et  retnedii 
asperi  che  molte  uolte  se  gli  applicauanno  con  ferri  infuocati,  non 
solamente  non  fu  mai  udito  mandar  fuori  pur  una  uoce  di  lamen- 
to  o  far  gesto  di  sentimento  simile,  ma  ancora  di  continuo  con 
faccia  alegra  et  ridente  mostraua  la  gran  consolatione  che  inte- 
riormente  sentiua.  L'occupationi  et  tratenimento  suo  era  parlar 
di  cose  deuote,  o  farsi  legger  alcun  libro  spirituale,  o  dimandar 
qualche  cosa  delle   prediche  et  essortationi  che   si  faccieuano. 
Daua  finalmente  a  tutii  quelli   che   lo  visitauano,  contento   et 
edifficatione  la  gran  charita  et  amore  con   che  rispondeua,    e 


a     Ita  videtitr  legendnm.     — b  di  maniera  di  manera  ms. 


I[8  POLANCI    COMPLEMENTA 

ralesreza  che  mostraua  con  tutti.  Sendoli  dimandato  che  cosa 
gli  daua  piu  noia  nella  sua  infirmita,  rispose  il  non  potter  far  ora- 
tione  quanto  haurebbe  uoluto,  per  la  frequentia  de  dolori,  agion- 
gendo  con  molte  lagrime  che  desideraua  due  gracie  da  nostro 
Signore,  cioe  gran  contritione  et  un'ardente  carita.  Giunto  al 
fini  de'  giorni  suoi,  il  di  inanzi  al  transito  dimando  1'Estrema  Un- 
tione,  essendosi  prima  communicato,  et  cosi  passo  al  Creator  suo 
con  quiete  et  consolatione  grande. 

4.  Quelli  che  si  sono  mandati  fuori  di  Roma  quesfanno  per 
rinforzare  i  collegii  gia  fundati  sono  sesanta,  come  si  uedra  per 
la  lista.  Dodeci  in  Francia;  undeci  in  Alemagna  et  Polonia;  il  re- 
sto  nella  prouincie  d'Italia  et  Sicilia;  alcuni  di  loro  per  rettori; 
altri  per  predicatori  et  lettori;  il  remanenti  scholari  et  coadiuto- 
ri.  Fra  questi  furono  quatro  della  lingua  spagnola,  due  sacerdoti 
et  due  scolari,  dimandati  da  sua  santita;  et  in  p^rticolare  uolle 
che  fusse  uno  di  essi  il  P.  Dr.  Rodriguez.  Ouesti  andorno  nella 
armata  xpiana.  3  per  aiutare  le  gente  delle  galere  di  Spagna;  et 
si  diedi  ordine  che  di  Sicilia  mandasero  altri  due  della  medessi- 
ma  lingua,  et  di  Uenetia  un  altro  Padre  italiano  con  un  compa- 
gno.  Di  tutti  fu  datta  la  cura  al  detto  P.  Rodriguez,  il  quale  il 
signore  Don  Gioan  d'Austria  meno  nella  sua  galera.  Fecessi 
molto  frutto,  col  fauor  diuino,  in  quella  impresa,  tanto  con  i  per- 
sonaggi  principali,  come  con  altri  cauaglieri  et  soldati,  nelle  con- 
fessioni,  communioni,  prediche  et  conuersationi,  et  specialmen 
te  al  tempo  che  si  haueua  a  dar  la  battaglia,  con  animargli  et 
metter  loro  inanzi  la  fede  et  1'honore  di  Giesu  Xpo.,  la  difessa 
et  essaltatione  di  suo  sanctissimo  nome  et  di  sua  sancta  chiesa, 
per  la  quale  combateuano. 

5.  Oltre  le  dette  missioni  mando  anchora  sua  santita  nostro 
Padre  generale  con  1'Illmo.  cardinale  Alessandrino,  legato  ai  re 
di  Spagna,  Portugalo  et  Francia,  et  sua  paternita  meno  seco  il 
P.  Mtro.  Polanco,  il  P.  Gasparo  Fernandez  c,  il  P.  Giovanni  Fer- 


c     Sic,  pro  Hernandez. 


3     Cf.   Epist.  P.  Nadal,  III,  652-654;   et  Sacchinum,   op.   cit.,  p.  III, 
1.  VII,  nn.  15,  39-41. 


Epist.  154,— 3o  Deckmbris  1571  119 

nandez,  i  fratelli  Marco  et  Diego,  accio  1'aiutassero  nei  negotii, 
specialmente  della  Compagnia,  et  il  P.  Mtro.  Miron  per  uisitare 
alcune  prouincie  di  Spagna.  Speriamo  nel  Signore  che  restara 
molto  seruito  in  questa  missione.  L/ordine  datto  nel  gouerno  la- 
sciando  per  vicario  il  P.  Mtro.  Natale,  et  le  grande  occupatio- 
ni  che  hebbe  sua  paternita  nel  partire,  trouandosi  alhora  qui  i 
Padri  procuratori  venuti  alla  congregatione,  i  stessi  procuratori 
l'harano  refferito.  Ottene  da  sua  santita,  prima  di  partire,  una 
dichiaratione  che  la  Compagnia  sia  numerata  tra  Tordine  men 
dicanti,  et  una  piena  conunicatione  de'preuilegii  loro,  et  spiri- 
tuali  et  temporali. 

6.  Apresso  fu  mandato  da  S.  Sta.  il  P.  Dr.  Toledo  con  l'car- 
dinale  Commendone,  legato  al  imperatore  et  dil  re  di  Polonia; 
succedendoli  il  Padre  dottore  Emanuele  Saa  nelle  prediche  di 
palazzo  inanzi  S.  Sta.,  cardinali ,  prelati  et  altre  molte  persone 
di  qualita,  da  quali  e  udito  con  molta  sodisfattione.  Et  benche 
quasi  tutte  le  dette  missioni,  come  si  uedra  nel  catalogo,  si  siano 
fatte  a  collegii  di  gia  fondati,  come  si  e  detto,  et  con  tal  intento 
si  ua  stringendo  la  mano  quanto  e  possibile  in  accettar  collegi  di 
nuouo,  tuttauia  non  si  e  potutto  recusar  uno  che  1'arciducha  Car- 
lo,  fratello  del  imperatore,  ha  dimandato  che  si  accetassi  in  una 
citta  sua  di  Stiria,  chiamata  Graz,  si  per  la  qualita  della  persona, 
et  instanza  grande  che  ha  fatto,  come  per  1'stremo  bisogno  di 
quella  prouincia  et  citta,  doue  li  heretici  hanno  fatto  il  suo  nido 
de  studi  et  di  mala  dottrina.  Ha  offerito  Tarchiduca  per  principio 
di  fundatione  due  milla  fiorini  d'intrata,  la  stanza,  mobili  etc;  et 
ha  promesso  dar  piu  col  tempo.  Vi  si  troua  al  presente  il  prouin- 
ciale  d'Austria  *  dando  ordine  a  tutte  le  cose  necessarie,  accio- 
chc  subito  uadano  operarii  a  lauorar  in  quel  campo  deserto  et 
pieno  di  spine. 

7.  Hora  diro  in  particolare  qualche  cosa  di  ciascheduna  di 
queste  sei  habitationi  de  Roma  con  le  due  di  Tiuoli  et  di  Frasca- 
ti  vicini,  poiche  deiraltra  di  questa  prouincia  si  scriuira  da 
per  se. 


P.  Laurentius  Magius.  Sacchinus,  loc.  cit.,  n.  54, 


120  POLANCI    COMPLEMENTA 

8.  Nella  casa  professa,  come  per  il  indice  si  uedra,  si  tro- 
uiamo  al  presente  90  persone,  fra  coadiutori  temporali  et  altri 
quindeci  muratori  che  attendono  alla  fabrica  della  chiesa,  quin- 
deci  nouitii  et  un  fratello  che  aiuta  al  loro  mastro;  et  se  bene 
con  la  frequentia  di  chi  ua  et  uiene,  suol  cresciere  et  scemar  el 
numero,  nondimeno  per  la  maggior  parte  si  conserua  questo, 
mantenendosi  di  limosine,  le  quale,  non  solamente  non  sono 
mancate,  come  si  poteua  pensar,  con  la  partita  di  nostro  Padre 
generale,  ma  piu  presto,  per  la  diuina  gratia,  sono  acresciute, 
supplendo  Christo  N.  S.  con  la  sua  paterna  prouidenza  al  man  - 
camento  che  con  la  absentia  di  nostro  Padre  poteuamo  sen- 
tire. 

9.  Al  Padre  vicario  in  questa  sua  eta  5  da  nostro  Signore 
forze  et  vigore,  et  cosi  Fha  mostrato  con  occuparsi  nei  negotii 
e  nel  gouerno;  tanto  che  bisogno  che  nostro  Padre  li  scriuesse 
che  andase  pian  piano.  Ben  e  vero  che  nel  principio  per  spedir 
presto  la  maggior  parte  de'  procuratori  che  nostro  Padre  1'haue- 
ua  lasciato  rimessi,  non  dar.do  luogo  a  sua  paternita  la  partita  di 
potterli  ispedir  esso,  fu  necessario  affaticarsi  straordinariamente. 
Ha  procurato  sua  reuerentia  di  conseruar  le  cose  in  quello  stato 
che  nostro  Padre  le  lascio,  con  molti  buoni  ordini  et  auisi  che 
sua  paternita,  partendo,  gli  diede;  et  cosi  con  l'fauor  diuino  ua 
molto  bene  ogni  cosa,  non  solamente  in  Roma  et  Italia,  ma  in 
tutte  le  altre  prouintie  di  Frantia  et  di  Germania.  Gloria  sia  di 
tutto  alla  diuina  Maesta. 

10.  La  frequenza  delle  confessioni  et  communioni  ua  in 
aumento  in  questa  chiesa  con  la  diuina  gratia.  II  giorno  di  Nata- 
le  ui  si  communicorono  piu  di  mille  persone,  et  in  quella  del  col- 
legio  piu  di  quatro  cento;  il  qual  numero  tanto  piu  si  ha  da  sti- 
mare  quanto  e  piu  introducta  questa  sancta  usanza  in  molte  altre 
chiese  di  Roma. 

11.  Per  mezzo  de  nostri  ministerii,  et  specialmente  delle 
confessioni,  si  sono  cauate  molte  persone  de  graui  peccati,  et  le 


Sexagesimum  quartum  aetatis  annura    egressus    fuerat.   Cf.    Epiat. 
P.  Nadcil,  I,  vi. 


Epist.  154. -3o  Decembris  1571  121 

fameo-lie  de  alcuni  hanno  megliorato  la  uita.  Molti  si  sono  con- 
fessati  generalmente;  il  che  si  troua  per  experienza  esser  molte 
uolte  necessario  et  sempre  di  gran  giouamento.  Altri,  lasciando 
il  concubinato  di  molti  anni,  si  sonno  redotti  alla  frequentia  di 
sacramenti.  Sono  intrati  in  religione  molti,  si  huomini  come 
donne;  et  nelln  Compagnia  alcuni  buoni  soggeti.  Vn  doctor  rico, 
hauendo  per  molti  messi  frequentati  i  sacramenti  nella  chiesa  no- 
stra,  si  risuolue  d'intrare  nella  Certosa,  dando  a'  poueri  cio  che 
haueua.  Vn'altra  persona  principale  che  cinque  o  sei  mesi  era 
stata  con  sua  moglie  in  gran  discordia,  onde  eran  socesse  in 
quella  casa  grandi  mali,  eonfessandosi  con  uno  de'  nostri  he.bbe 
tanta  conpuntione  che  ritorno  dipoi  insieme  con  la  moglie,  et 
ambedoi  si  confessarono  con  sancta  risolutione  di  far  questo  bene 
spesso.  Vna  persona  uolendo  per  certi  suoi  trauagli  amazzarsi, 
et  hauendo  gia  apparechiato  el  veleno,  determino  confessarsi 
prima;  et  cos\,  con  la  diuina  gratia,  si  aiuto  et  fu  liberata  de  fine 
si  miserabile.  Vn  altro,  che  per  certo  suspetto,  uoleua  amazzar 
la  moglie,  fu  leuato  de  si  mala  intentione. 

12.  Sonnosi  anchora  fatte  restitutioni  di  buona  summa  di 
denari.  Fannosi  ordinariamente  molte  elemosine  cosi  a  luogi  pii 
come  a  persone  particolari  con  Praccomandar  queste  buone  ope- 
re  nelle  lettioni  et  prediche  si  nella  nostra  chiesa  come  in  unJal- 
tra  molto  principale,  doue  predica  un  Padre  della  Compagnia  con 
gran  concurso  et  accettatione.  Altre  limosine  si  son  fatte  ancora 
di  restituttioni  incerte  et  comutatione  de  uoti,  etc. 

13.  Della  oration  continua  che  S.  Sta.  ordino  che  si  faces- 
se  in  Roma  in  tutte  le  religioni  et  chiese  per  l'armata  xpiana.  (di 
manera  che  tutto  il  tempo  di  che  ella  si  rauno  in  Mesina,  sin  tan- 
to  che  si  hebbe  nuoua  del  ritorno  con  la  victoria,  perpetuamente 
concorreuano  per  ciascheduna  hora  tre  o  quatro  monasterii  a 
fare  oratione)  toccarono  a  questa  casa  due  hore  ogni  giorno,  et 
a  quella  di  Sancto  Andrea  altre  due,  et  una  ora  per  una  a  le  altre 
quatro  habitationi,  senza  quello  che  ciascheduno  offeri  del  suo  al 
superiore  per  1'isteso  fine;  et  benche  fu  conceduto  molto  poco  ri- 
spetto  a  quello  che  si  offeriua,  tuttauia  ci  furono  molte  messe, 
orationi,  digiuni,  discipline,  etc,  et  procuriamo  tutti  quest'anno 


122  POLANCI    COMPLEMENTA 

d'aparechiarci  con  la  gratia  del  Signore  a  piu  gran  cose ,  molto 
confidati  in  sua  infinita  bonta  che  portara  inanzi  i  benefitii  gran- 
di  che  ha  cominciato  a  fare  alla  sua  santa  chiesa. 

14.  Va  seguitando  come  fin  qui  ha  fatto,  per  ordine  di  sua 
santita  un  Padre  di  questa  casa  nella  sopraintendenza  di  quella 
di  chatecumini;  si  ne  sono  battizzati  quest'anno  otto  o  dieci;  et  al- 
tri  stanno  disposti  per  il  medessimo.  Vanno  alle  nostre  schole 
buon  numero  di  loro,  di  buon  ingegno  et  espettatione. 

15.  La  fabrica  della  nostra  chiesa  e  cresciuto  molto  molto 
dal  principio  della  state  in  qua,  essendosi  inalzate  le  tre  altre  ca- 
pelle  correspondenti  alle  tre  che  1'anno  passato  si  fecero,  coperte 
insieme  con  le  sue  uuolte,  et  fabricatoui  sopra,  di  modo  che  quella 
parte  della  fabrica  ua  hormai  piu  in  alto  che  Paltra.  La  facciata 
si  ua  facendo,  con  grandi  artificio,  di  pietra  molto  ben  lauorata, 
et  arriua  da  un  lato  quasi  tanto  alto  come  la  istesa  fabrica,  con 
la  buona  diligenza  et  cura  che  si  e  hauuta,  et  con  la  continua  fa- 
tica  de'  fratelli  muratori,  et  t^mpo  buono  che  Dio  N.  S.  ha  dato 
quesfanno. 

16.  In  collegio  romano  sono  134  della  Compagnia;  22  di  loro 
sacerdoti;  et  in  tutte  le  faccolta  sono  20  mastri,  et  circa  80,  o  90 
studenti;  il  resto  coadiutori  temporali.  Al  principio  del  anno  li 
uisito  nostro  Signore  con  molte  et  molto  graui  infirmita;  dipoi  si 
digno  resanarli.  Nello  spirituale  e  cosa  di  ringratiare  sua  diuina 
Magesta  uedere  il  gran  desiderio  che  in  tutti  comunmente  si  co- 
gnosce  di  andare  inanzi  in  ogni  maniera  di  uirtu,  di  che  da  chia- 
ro  testimonio  la  gran  pace  che  in  tutti  regna,  la  unione  delli  ani- 
mi  tra  se  et  con  superiori,  la  promptezza  della  obedientia  et  pe- 
nitentia,  la  frequentia  delle  mortificationi  et  diuotioni;  al  che  aiu 
ta  primieramente  la  gratia  di  nostro  Signore  et  1'amore  et  protet- 
tione  che  tiene  di  suoi  serui,  et  particolarmente  di  questo  colle- 
gio;  poi  ancora  1'essempio  che  in  ogni  sorte  de  virtu  danno  i 
mastri  et  Padri  piii  antichi.  Di  tutto  sia  gloria  al  autore  di  tutto 
bene. 

17.  Le  renouationi  de'  uoti  si  sonno  fatto  quesfanno  secon- 
do  il  solito,  precedendo  gran  feruore  et  frequentia  de  mortifica- 
tioni,  molto  piu  che  non  si  e  ueduto  in  alcuni  anni  a  dietro,  et 


Epist.   154.— 3o  Decembris  1571  1^3 

mostre  di  desiderii  della  perfettione.  Nella  prima  rinouatione,  che 
fu  il  di  della  Circuncisione,  facendosi  una  esortatione  della  po- 
uerta,  et  ponendosi  un  essempio  di  quella  del  nostro  B.  P.  Igna- 
tio,  accese  nostro  Signore  tanto  desiderii  di  questa  virtu  ne'  fra- 
telli,  che  finita  Tessortatione,  incominciorno  a  portare  a  le  came- 
re  de'  superiori  tutte  le  cose  alle  quali  potteuanno  hauere  alcuna 
affettione;  il  che  fecero  tutti  spogliandosi  li  scritti  et  reliquie  et 
agnus  Dei,  stucci,  imagini,  libretti,  etc. 

18.  Nel  tempo  della  uacanze  si  essercitarono  tutti  in  diuer- 
si  manieri  di  mortificationi  et  diuotioni,  secondo  l'usanza  della 
Compagnia,  come  in  fare  essercitii  spirituali,  seruire  nelli  speda- 
li,  andare  in  peregrinatione ,  seruire  ne  offitii  bassi  oltre  altre 
molte  sorti  di  penitenze  et  aiuti  spirituali ,  che  secondo  la  deuo- 
tione  di  ogniuno  si  concedeuano. 

19.  Nel  detto  collegio  si  fece  la  congregatione  prouinciale 
al  principio  di  Maggio,  doue  furono  31  Padri  tra  rettori  et  pro- 
fessi,  et  in  dieci  giorni  fu  conchiusa,  restando  eletto  in  quella 
per  procuratore  il  P.  Mtro.  Polanco. 

20.  Quanto  alli  studii,  al  principio  della  state  passata  inco- 
minciorono  quelli  del  ultimo  corso  del  arti  a  fare  atti  publici  nel- 
la  chiesa  dei  collegio.  Saranno  stati  de'  nostri  sino  a  12,  senza  al- 
cuni  altri  theologhi.  Diedesi  ancora  il  grado  dei  dottorato  a  doi, 
precedendo  molti  atti  publici,  con  molto  rigore  et  sodisfattione. 
Le  lettioni  che  si  legono  quesfanno  si  uedrano  dal  cathalogo  che 
sara  con  questa. 

21.  Facendosi  in  Roma  questa  state  capitolo  generale  de' 
Padri  di  St.  Dominico  et  di  St.  Francesco,  andauano  alcuni  di 
nostri  chiamati  ad  argumentare;  et  certi  scolari  nostri  theologi 
giouani  diedero  tanta  mostra  di  dottrina  et  edificatione,  che  non 
solamente  restauano  marauigliati  i  cardinali  et  altri  circunstanti, 
ma  quelli  Padri  stessi  mostrauanno  grandissimo  amore  et  sodis- 
fattione  della  loro  dottrina  et  modestia,  et  quelli  che  restauano 
da  difendere,  li  inuitauano  con  straordinaria  instantia  che  andas- 
sero  ad  argomentare  alle  loro  conclusioni. 

22.  La  rinouatione  di  studii  si  fece  alli  8  di  Ottobre  con 
molta  sodisfattione  et  gran  corcorso  de  scholari  forastieri,  prece- 


124 


POLA.NCI    COMPLKMENTA 


dendo  il  di  inanzi  una  oration  latina  nella  chiesa  del  collegio,  con 
alcuni  uersi  al  solito.  Vna  altra  oratione  o  predica  in  latino  uolle 
S.  Sta.  che  facesse  uno  de'  nostri  6  in  presenza  sua  et  di  tutti  i 
cardinali  nella  capella  sopra  la  vittoria  che  Dio  N.  S.  diede  con- 
tra  il  turco,  et  fu  udita  con  gran  sodisfattione. 

23.  Si  e  incominciato  quest'anno  a  stampare  il  corso  del 
P.  Toledo  per  leuar  a1  studenti  la  fatica  de  scriuere.  Si  spera  che 
con  questo  mezzo  si  dara  facilita  ai  mastri  et  discepoli,  et  sara 
di  non  poco  giouamento  alli  studii.  II  numero  di  scholari  fora- 
stieri  di  tutte  le  schole,  senza  i  nostri,  passa  800,  cioe:  70  theo- 
logi,  45  mctaphisici,  44  phisici,  90  logici,  42  rhetorici,  104  hu- 
manisti,  et  in  ogniuna  delle  altre  cinque  clasi  infiriori  saranno 
d'ottanta  insino  a  90.  il  numero  de  nostri  scholari  di  questi  habi- 
tationi  di  Roma  arriua  a  118;  de'  quali  52  sono  theologi;  15  meta- 
phisici,  16  phisici,  17  logici,  8  rethorici,  10  humanisti.  Gli  stu- 
dii  vanno  questo  anno  con  molto  gran  feruore  essendosi  comin- 
ciato  metter  in  pratica  un  nuouo  ordine  dato  da  nostro  Padre 
eenerale  con  asfiunta  di  molti  essercitii  di  lettere  si  publici  come 
priuati. 

24.  Hauendo  S.  Sta.  dato  un  ordine  la  quaressima  passata 
che  i  confessori  di  tutte  le  relligioni  fussero  essaminati  in  pre- 
senza  del  cardenale  suo  vicario,  elegendo  per  questo  tre  essami- 
natori,  vno  de'  quali  era  della  Compagnia,  furono  presentati  al- 
1'essame  (senza  30,  o  piu  ordinarii  confessori  di  Roma,  che  gia  per 
1'addietro  erano  stati  aprouati  dal  medessimo  vicario),  altri  24 
sacerdoti  de'  nostri,  coi  quali  benche  se  usase  gran  rigore  accio- 
che  nissuno  si  potessi  lamentare,  furono  tutti  aprouati  con  mol- 
ta  sodisfattione.  Oltra  queste  sono  state  in  diuerse  uolte  essami- 
nati  et  approuati  molti  altri  de'  nostri,  di  modo  che  li  cardinali 
vicario  et  vicepenitentiero  maggior'  si  marauigliauano,  dicendo 
che  non  sapeuano  donde  cauase  tanti  confessori  la  Compagnia; 
et  cosl  nella  settimana  santa  et  altre  feste  principali  ricorrono  a 
quella  per  confessori  per  alcune  parrochie  segnalate.  Di  tutto 
douemmo  lodar  ij  Signore  riconoscendo  della  sua  liberal  mano 


P.  Achilies  Gagliardi.  Sacchinus,  loc.  cit.,  n.  43. 


Epist.  154. — 3o  Decembris  1571  125 

cio  che  e  di  biiono  fra  noi,  et  conosciendosi  tanto  maggiormente 
obligati  ad  affaticarci  per  il  suo  diuino  amore  et  seruitio  quanto 
maaf2.iori  doni  riceuemo  da  lui. 

25.  Sonosi  ordinati  da  messa  quest'anno  16;  et  altri  si  sono 
fatto  diaconi.  Ordino  sua  santita  che  si  pigliasi  anchora  1'asumto 
de  predicare  nel  coro  di  Santo  Pietro^lli  canonici,  senza  due  al- 
tre  prediche  che  si  faceano  in  palazzo,  una  che  e  ordinaria  al 
Papa  et  alli  cardinali,  come  si  e  detto,  et  Taltra  alla  sua  fame- 
glia.  Di  piu  uolle  alla  settimana  sancta  che  al  numero  delli  11 
penitentieri  della  Compagnia,  altri  7  si  aggiungesero  pure  d'i 
nostri;  et  parimente  le  altre  feste  principali  del  ann^  si  da  loro 
aiuto. 

26.  A  ministerii  spirituali,  oltra  quanto  in  comune  si  disse  al 
principio,  si  sono  mandati  fuori  di  Roma  alcuni  a  predicare  et 
confessare,  et  altri  per  alcuni  vescouati  vicini  ad  instanza  de' 
vescoui. 

27.  Nella  casa  di  probatione  di  Santo  Andrea  si  sono  rice- 
uuti  quesfanno  44  nouitii,  et  fra  essi  4  sacerdoti;  due  di  quali 
hannc  udito  filosophia  et  theologia.  Nelli  altri  sono  due  dottori 
di  leggi  ecclesiastici,  due  philosophi  di  tutto  il  curso,  il  resto  lo- 
gici,  rethorici,  et  humanisti,  oltra  a  14  che  sono  per  coadiutori. 
Sono  di  diuersi  nationi,  portuguesi,  spagnoli,  gasconi,  borgon- 
noni,  francesi,  fiamenchi,  sassoni,  tedeschi,  poloni  et  italiani. 
Continuomente  si  sono  essercitati  in  mortiricationi,  si  domesti- 
che  steriori,  portando  vestimenti  stracciati,  riceuendo  capelii, 
discipline,  cilicii,  orationi;  et  interiori  neila  resignatione  delle 
sue  uoionta  et  iuditii  alla  santa  obedientia,  mostrando  viui  desi- 
derii  di  seguire  la  perfettione,  come  publiche,  seruendo  alli  ho- 
spedali  et  domandando  elemosina,  etc.  Si  e  tenuto  con  essi  ]'ordi- 
ne  della  probatione  in  farsi  lettioni,  conferenze  ordinarie  et  la 
doctrina  xpiana. 

28.  Piacque  a  nostro  Signor  per  maggior  probatione  visitar- 
li  particolarmente  ia  state  passate,  amalandosi  quasi  30  tra  nouitii 
e  antichi,  non  con  poco  merito  di  quelli  che  erano  sani,  per  la 
gran  charita  con  che  sirueuano  agli  infermi;  et  benche  alcuni 
arriuassero  aH'estremo  della  vita,  piacque  a  N.  Signore  che  non 


126  POLANCI    COMPLEMENTA 

morise  nessuno.  Sono  in  tutti  quelli  che  iui  dimorano  38,  cioe 
nouitii  28,  et  antichi  10;  li  sacerdoti  sono  6. 

29.  Fra  l'anno  molte  uolte  si  ritirano  alcuni  delli  antichi  al 
nouitiato  per  rinouare  lo  spirito,  facendo  gli  essercitii,  et  occu- 
pandosi  come  nouitii  con  suo  profito  et  edificatione  delli  altri. 
Alcune  delle  uocationi  di  questi  che  si  sono  riceuuti  sono  state 
notabili;  et  particolarmente  quelli  delli  doi  dottori,  et  un'altra  di 
uno  che  potendo  hauer  un  vescouato,  uole  piu  presto  intrare 
nella  Compagnia  mosso  dal  essempio  d'un  altro  de'  nostri. 

30.  In  Frascati,  che  e  anesso  a  St.  Andrea,  duodici  miglia 
fuor  di  Roma,  stano  6;  2  Padri  et  4  fratelli  che  si  essercitano  in 
insegnare  la  dottrina  xpiana.,  predicare,  confessare  et  far  pace, 
si  in  quella  t[e]rra  come  in  altri  vicine. 

3L  II  collegio  di  Tiuoli,  benche  non  e  anesso  ad  altri,  tut- 
tauia  si  pone  tra  le  habitationi  di  Roma,  per  esser  uicino  come 
Frascati.  Vi  habitano  13:  3  sacerdoti,  3  mastri  di  gramatica  et 
7  coadiutori  temporali,  de'  quali  3  sono  muratori,  gli  altri  si  oc- 
cupano  in  cose  di  casa.  Iui  si  essercitano  li  nostri  miiristerii  de 
confessare  et  predicare  le  domineche  et  feste,  etc.,con  giouamen- 
to  delle  anime  per  la  diuina  gratia.  L'state  passata  uolendo  il 
cardinale  di  Ferrara  7,  perpetuo  gouernatore  di  quella  citta,  soc- 
correre  a  gran  multitudine  di  poueri  et  infermi  che  ui  erano,  fece 
elettione  del  rettore  di  quel  collegio,  dandoli  carico  di  visitare  le 
case  di  poueri  et  infermi,  con  informarsi  delle  necesita  che  haue- 
uano,  ordinando  al  suo  maggiordomo  che  loro  prouedessi  con- 
forme  alla  relatione  che  li  fusse  data  dal  detto  Padre,  et  cosi  fu- 
rono  aggiutati  parecchi.  Fece  instantia  il  medesimo  cardinale  per 
hauer  un  predicatorc  di  nostri  di  Roma,  et  vi  predico  questa 
state,  legendo  ancora  casi  di  conscientia  due  uolte  la  settimana 
con  molta  sodisfattione.  Alle  prediche  si  trouaua  sempre  il  car- 
dinale,  alle  lettione  un  arceuescouo  et  un  vescouo  con  altri  dot- 
tori  et  gentilhomini  cortegiani,  et  non  senza  fruto,  gloria  ai  Si- 
gnore.  Sono  chiamati  a  confessare  et  aiutare  a  bene  morire  gli  in- 
fermi.   Sonosi  fatte  paci  importanti,  et  fu  notabile  quella  de  un 


Hippolytus  Estensis. 


Epist.  154. — 3o  Decembris  1571  127 

giouane  molto  ostinato,  il  quale  per  spatio  di  sei  messi  di  e  notte 
andaua  cercando  il  nemico  da  cui  era  stato  ferito,  con  desiderio 
di  vendicarsi.  Ma  preuenuto  da  nostro  Signore  con  una  infirmi 
ta,  et  yisitandolo  un  Padre  de'  nostri,  con  essortarlo  a  perdona 
re,  non  ui  era  remedio,  et  pro[pone]ndoli  li  grandi  giudicii  di  Dio. 
et  la  justicia  et  li  castighi  che  da  agli  osstinati  nel  peccato,  rispos- 
se:  pregate  d  Dio  per  me;  et  dicendoli  il  Padre  che  uoleua  il  gior- 
no  seguente  pregare  nostro  Signore  nella  messa ,  che  se  douea 
esser  per  bene,  gli  desse  la  sanita,  se  non  lo  facese  star  6,  o  7 
messi  a  letto  sinche  riconoscesse  il  suo  peccato :  questo  non  fatte 
uoi,  disse  egli,  ma  ritornate  domenica  et  aFhora  si  risolueremo. 
II  che  dicea  per  toglierselo  dinanzi,  con  animo  di  leuarsi  prima 
di  letto  et  fugire  la  molestia  che  il  Padre  gli  daua.  Occorse  che 
il  giorno  seguente.  sentendo  Finfermo  sonar  la  campana  della 
nostra  chiessa,  fu  asalito  d'una  febre  gagliarda  con  dolori  grandi 
et  comincio  a  gridare:  miraeolo,  miracolo,  quel  Padre  ha  fatto 
oratione  per  me;  chiamatelo,  chiamatelo  che  mi  uoglio  confes- 
sare  et  dar  perdono  et  la  pace;  et  cosi  fece,  dimandando  che 
poiche  era  assente  Faltro  giouane  che  gii  hauea  offeso,  il  quale 
chiamaua  spesse  uolte  per  nome,  uenisse  almeno  il  padre  di  quel- 
lo  ad  acompagnare  il  Sanctissimo  Sacramento,  et  cosi  fu  et  si 
fece  la  pace  a  gloria  del  Signore. 

32.  Vn  cortegiano  spagnolo  che  mori  in  Roma,  lascio  una 
casa  che  hauea  in  Tiuoli  a  quel  collegio,  che  uale  1.500  scudi. 

33.  Vengo  al  collegio  della  penitentieria  di  Sto .  Pietro , 
doue  habitano  19  della  Compagnia:  10  Padre,  4  scolari  et  5  coa 
diutori  temporali.  Li  Padre  douerebono  essere  II  penitentieri 
per  1'ordinario,  perche  il  duodecimo  e  il  cardinale  poenitentiero 
maggiore,  ma  si  aspetta  uno  della  lingua  fiamengha  in  luo- 
go  del  P.  Emerulo.  II  numero  delle  confessione  et  comunioni  in 
S.  Pietro  ua  senpre  crescendo,  senza  un  buon  numero  de  schia- 
ui  liberati  delli  mani  de  turchi,  che  la  sono  uenuti  a  confes- 
sarsi. 

34.  Due  uolte   la  settimana  si  leggono  casi  di  conscientia 


d     pregante  ms. 


I28  PoLANCl    COMPLEMENTA 

a'  nostri  et  a'  forastieri  che  uengono  specialmente  di  palazo  del 
papa.  Si  fanno  quasi  ogni  di  conferenze  di  casi;  uengono  a  do- 
mandar  consiglio  molti,  di  cose  tocanti  a  conscientia,  si  di  Roma, 
come  di  fuori,  et  in  quel  luogo  si  da  molta  edifficatione  et  sodis- 
fattione  con  la  diuina  gratia;  et  sua  santita  specialmente  ha  gran 
concetto  della  virtu  et  lettere  di  quelli  che  iui  sono. 

35.  Nel  seminario  habbitano  22  de'  nostri;  5  Padri,  14  sco- 
lari  et  3  coadiutori.  Li  studenti  che  si  aleuano  a  spesse  del  semi- 
nario  sono  48;  et  oltra  questi  ui  sono  19  conuittori;  7  sono  theo- 
logi,  7  metafisici,  3  phisici,  13  logici,  8  rhetorici,  8  humanisti, 
et  23  gramatici.  Di  piu  ui  sono  10  huomini  di  seruitio  salariati, 
de  maniera  che  tutti  arriuano  al  numero  di  98;  sono  studiosi  et 
diligenti,  fanno  molto  speso  discipline  publiche  et  secrete,  esser- 
citii  spirituali,  digiuni,  et  uanno  a  seruire  agli  hospedali,  canta- 
no  il  vespero  in  questa  nostra  chiesa  in  musica  ogni  domenica. 
et  le  feste  principali  ancora  la  messa.  Ha  cominciato  sua  santita 
a  prouedere  ad  alcuni  di  loro  di  beneficii. 

36.  II  collegio  germanico  e  maggior  machina,  percioche 
passano  270  persone,  et  benche  sin  hora  s'era  procurato  che 
fussero  molto  meno,  e  tanta  Pinstanza  che  fanno  caroUnali  et  al- 
tre  persone  di  rispetto  accioche  si  riceuanno  suoi  parenti,  che 
non  solamente  non  si  e  potutto  sminuire  il  numero,  ma  e  stato 
forza  e  acrescerlo;  34  sono  della  Compagnia,  7  Padri  et  20  scola- 
ri,  de' quali  6  sono  repetitori,  14  prefetti  di  camare,  et  di  piu  7 
coadiutori  temporali.  Li  tedeschi,  li  quali  per  esser  eccl[es]iastici 
si  mantengono  di  limosine  del  papa  et  cardinali,  sono  25,  ai 
quali  sua  santita  ha  ordinato  f  che  si  uadano  dando  beneficii  di 
quelU  che  uacano  in  Germania.  Li  seruitori  salariati  sono  20,  H 
conuittori  200;  et  fra  questi  sono  20  theologi,  15  metap[hisici], 
11  fisici,  36  logici,  9  rhetorici,  36  humanisti.  Nella  prima  clase 
de  grammatici  g,  38;  nella  2.a,  26;  nella  3.a,  19;  nella  4.a,  18. 
Molto  maggiore  sarebbe  il  numero,  se  piu  luogo  ui  fusse,  quan- 
tunque  l'habitatione  sia  molto  grande  et  principale.  V'e  molto 
buona  giouentu  di  tutte  le  nationi,  nobili  et  di  rari  ingegni.  Si 


e     farza  ms.     — f  ordinati  ms.     — g  gramicati  ms. 


Epist.   154.  — 3o  Decembris  1571  129 

sono  fatti  quesfanni  sei  atti  publici  nel  detto  collegio;  doi  di 
theologia,  et  4  di  filosophia,  uenendoui  cardinali  et  altri  prelati 
et  dottori,  con  grande  sodisfattione;  et  un  cardinale  diceua  ma- 
rauigliarsi  uedendo  che  la  dottrina  che  anticamente  non  poteua- 
no  acquistare  homini  di  molta  eta,  hora  si  trouaua  nelli  giouani 
tanto  copiosa  et  con  tanta  lode.  Molte  uuolte  tra  l'anno  si  recita- 
no  orationi  latine  et  greche,  et  si  danno  premii  a  quelli  del  colle- 
gio,  si  come  ancora  per  liberalita  del  cardinale  di  Trento  8  vni- 
uersalmente  si  diedero  a  tutte  le  schole  irffiriori  del  collesio 
romano,  incominciando  dalla  rethorica,  queste  feste  di  Natale 
in  una  gran  sala  del  istesso  collegio  germanico,  precedendo 
un'egloga  '  di  pastori  al  presepio  del  Signore,  et  un  dialogo  ac- 
comodato  alli  premn.  Vi  furono  presenti  molte  persone  principali, 
cardinali  et  ambasciatori.  Si  usa  grande  diligenza  nelle  repetitio- 
ne  quotidiane  et  dispute  dotnestiche  d'ogni  settimana.  II  profito 
spirituale  si  uede  che  ua  in  augmento  per  la  gracia  del  Signore, 
percioche  essendo  il  numero  piu  grande  che  mai,  non  e  stato  da 
gran  tempo  in  qua  il  collegio  piu  pacifico  et  piu  quieto  che  hora: 
si  confessano  ogni  settimana  li  piu  eletti,  che  saranno  quasi  la 
mita,  per  regole  che  essi  medessimi  s'hanno  posto  di  questo  et  di 
altri  essercitii  et  raggionamenti  spirituali  che  fra  se  fanno  le  fe- 
ste,  senza  detrimento  de  suoi  studii,  diuisi  in  quatro  congrega- 
tioni;  vna  e  solamente  de  tedeschi  che  si  mantengono  di  limosi- 
na;  et  3  dell'altri  nationi,  vna  di  maggiori,  Taltra  di  mezzani  et 
la  3.a  di  minori.  Ouasi  tutti  gli  altri  si  confessano  ogni  15  gior- 
ni  di  loro  uolonta,  et  nesuno  manca  di  confessarsi  ogni  messe, 
conforme  alla  regola  del  colle^io. 

37.  Ne  sono  intrati  quesfanno  sei  nella  Compagnia,  soggeti 
di  rare  qualita.  Molti  altri  desiderano  di  far  l'istesso,  ma  per  buo- 
ni  rispetti  si  differisse.  Vi  sono  alcuni  tanto  segnalati  nella  diuo- 
tione  et  pieta,  che  e  da  ringratiare  molto  la  bonta  infing:a  del  Si- 
gnore  che  tanto  copiosamente  si  comunica  a  gioueneti   di  eta  si 


eglora  ms. 


Christophorus  Madrutius. 

POLANCI   COMPLEMENTA.— T.  II 


l3o  POLANCI   COMPLEMENTA 

tenera.  Sua  diuina  Maesta  ci  dia  a  tutti  abundante  gracia  per 
compire  perfettamente  la  sua  santissima  uolonta. 

Nelli  santi  sacrificii  et  orationi  di  V.  R.  et  di  tutta  cotesta 
prouincia  futti  molto  ci  raccomandiamo.  Di  Roma  a  di  30  di  De- 
cembre,  intrando  1'anno  1572. 

Per  commissione  del  R.  P.  vicario.  De  V.  R.  seruo  in  Xpo., 

DlEGO  XlMENEZ. 

155 

POLANCUS  PATRI  HIERONYMO  NATALI 

SANCTO  MICHAELE  l6  MARTll  I572  *. 

1-2.  De  itinere  Patris  generalis  Romam  versus;  qainain  ei  obviam  venire 
possint. — 3.  Epistolae  amissae. — 4.  Polanci  valetudo. — 5.  Difficultates 
ad  agendum  cnm  duce  et  dacissa  Sabaudiae. — 6.  Quae  scripsit  P.  Tri- 
gosus  Patri  generali  displicuerunt;  de  P.  Gurrea. — j-8.  Salutationes; 
litterae  aliis  tradendae. — 9.  Post  scriptum:  de  valetudine  Patris  gene- 
ralis. 

1.  Jhus.  Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre.  Pax  Xpi. ,  etc.  Las  le- 
tras  de  V.  R.  de  25  del  passado  fueron  recebidas  en  Chiamberi, 
de  donde  se.partio  nuestro  Padre  con  poca  salud;  y  llegados  a 
San  Joan  de  Moriana,  onze  leguas  mas  aca,  apretole  un  fluxo 
que  traia,  y  debilitole,  y  asi  se  determino  de  quedar  alli  y  curar- 
se  del.  Llegamos  alli  a  los  n,  y  oy  16  nos  partimos,  con  estar 
ya  muy  mejorado  nuestro  Padre;  y  hemos  andado  solas  dos  le- 
guas  trayendo  el  medico  de  alli,  que  nos  acompanara,  creo,  has- 
ta  el  Monsenis  a,  y  todauia  se  ua  curando;  no  ha  tenido  quasi  nada 
de  fiebre,  Dios  loado,  y  essa  era  acidental,  quando  uenia.  A  los 
21  pensamos  llegar  a  Turin,  y  yr  por  agua  hasta  Ferrara,  o  cer- 
ca  de  Rauena,  y  tener  los  ultimos  dias  de  la  semana  santa  y  la 
pascua  en  Loreto,  y  ser  en  Roma  para  la  octaua,  si  la  salud  de 
nuestro  Padre  diere  lugar  2. 


a     Sic  hoc  loco  et  infra,  pro  Montcenis. 


1  Ex  archetypo  a  Polanco  subscripto  in  codice  Epist.  Italiae  1^2-l^j^, 
2  {{.,  nn.  200  et  202,  prius  291,  292.  Postscriptum  Joannis  Fernandez  agglu- 
tinatum  est  folio  202,  signaturque  n.  201. 

2  Deo  sic  constituente,  in  Urbem  non  potuerunt  pervenire,  Pater  gene- 


Epjst.   155.-16  Martii   1572  r3i 

2.  De  la  uenida  de  V.  R.  hasta  Loreto,  holgara  nuestro  Pa- 
dre,  si  no  fuera  por  parecerle  inconueniente  que  Roma  quedase 
sin  vicario.  Si  querr&  V.  R.  salir  hasta  Castilnouo,  lo  podra  ha- 
zer;  y  tambien  embiar  al  P.  Luis  de  Mendoca  hasta  Loreto. 

3.  Pesame  se  ayan  perdido  letras  nuestras  de  Diziembre  y 
Enero,  y  creo  deuia  de  auer  para  muchosotros;  pero  masincon- 
ueniente  es  la  perdida  del  correo,  si  es  uerdadera:  Dios  N.  S.  le 
aya  auido  misericordia. 

4.  Yo  por  gracia  de  Dios  estoy  conualecido,  aunque  en 
principio  de  la  conualescencia  fue  menester  partir  de  Bles  3,  y 
con  un  ojo  harto  mal  dispuesto,  que  deuio  de  ser  effecto  de  la 
fiebre;  pero  con  hauer  caminado  onze  dias  por  las  nieues  hasta 
Lion,  y  en  quaresma,  me  ha  hecho  Dios  N.  S.  merced  de  cobrar 
presto  las  fuerzas.  Asi  le  plega  que  nuestro  Padre  las  cobre 
presto,  ayudando  las  orationes  de  essa  casa,  collegio  y  Santo 
Andres,  etc. 

5.  Holgo  nuestro  Padre  de  recebir  la  instruction  del  officio 
que  auia  de  hazer  conforme  al  breue  que  ya  auia  recebido  4,  pero 
tengo  temor  que  no  se  podra  hazer  nada,  porque  nos  han  dicho 
que  como  llego  el  Illmo.  legado  3  a  Turin  por  la  posta  que  tomo 
desde  Chiamberi,  luego  se  partio  el  duque  6  para  Niza;  creo  por 
respecto  de  las  galeras  que  se  auian  de  poner  luego  en  orden;  y 
con  la  duquesa,  si  no  ay  breue  credencial,  no  parece  sera  cosa 
opportuna  hazer  el  officio  que  V.  R.  escriue  hauerle  dicho  algu- 
no  de  parte  de  su  santidad. 

6.  [Hajse  b  uisto  lo  que  escriue  el  P.  Trigoso  7,  y  a  nuestro 

b     Atramento  maculata  charta:  obscura  lectio. 


ralis  usque  ad  finem  mensis  Septembris,  Polancus  vero  usque  ad  mensem 
Octobris.  6\  Franc.  Borg.,  V,  714,  7(6. 

3  Id  est,  Blois  (Blesium),  ubi  tunc  curia  regis  Galliae  versata  est. 

4  Breve  hoc  vide  sis  in  6'.  Franc.  Borg.,  loc.  cit.,  671,  annot.  5;  instru- 
ctionem  vero  non  vidimus. 

0     Michael  Bonellus,  cardinalis  alexandrinus. 

6  Emmanuel  Philibertus,  cujus  uxor  erat  Margarita,  filia  Francisci  I, 
regis  Galliae. 

7  P.  Tngosus  praepositus  erat  sociorum  antuerpiensium.  Epistolae  qui- 
bus  hic  alludit  Polancus  nos  latent,  sicut  et  ipsum  negotium  de  quo  agitur. 


l32  POLANCI   COMPLEMENTA 

Padre  ha  descontentado  mucho,  y  asi  escriue  al  cardenal  Espi- 
nosa  y  a  Ruygomez,  al  uno  en  creencia  del  doctor  Araoz,  y  al 
otro  del  doctor  Saauedra,  y  a  los  dos  dichos  se  da  informacion 
de  lo  que  han  de  dezir.  Tambien  se  escriue  al  duque  de  Alua,  y 
al  mesmo  Trigoso,  y  sobre  lo  del  P.  Gurrea  se  ha  proueido  8.  No 
parece  pueda  dexar  de  hazer  algun  officio,  siendo  embiado  para 
le  hazer  a  Espana,  mas  ha  de  seguir  en  las  cosas  y  en  el  modo 
el  parecer  del  P.  Araoz  y  Saauedra,  y  quando  fuese  menester 
algo  mas  adelante,  se  escriue  sobre  el  al  prouincial. 

7.  Esto  creo  bastara  por  respuesta  del  otro  pliego  embiado 
a  Turino;  y  porque  este  mesmo  correo  debra  lleuar  las  cartas 
que  dexamos  escriptas  en  Leon,  no  abra  que  alargar  mas,  sino 
en  encomendarnos  mucho  todos  en  las  orationes  y  sacrificios  de 
V.  R.  y  de  toda  essa  casa  y  collegios.  De  San  Miguel,  9  le^uas 
antes  del  Monsenis,  16  de  Marco  1572. 

8.  Al  P.  Dr.  Rodriguez  de  V.  R.  mis  encomiendas  que  sir- 
uan  de  respuesta  a  la  suya  de  25  del  passado,  y  si  escapare  de  yr 
a  la  armada,  nos  consolaremos  de  uelle  en  Roma.  Las  que  aqui 
uan  para  Napoles,  se  embien;  y  la  que  ua  para  Marcello  Vestrio 
podra  el  P.  Dr.  Madrid  embialla  a  su  padre  M.  Ottauiano  Ues- 
trio,  y  la  del  Illmo.  warmiense  se  le  embie. 

De  V.  R.  sieruo  en  X.°  Por  commision  de  nuestro  P.  pre- 
posito, 

f  JOANNE    DE    POLANCO.    f 

9.  Post[s]cripta.  Despues  de  esta  escripta,  nuestro  Padre 
se  halla  bueno  por  gratia  de  Dios;  y  salido  de  estas  montanas, 
esperamos  se  hallara  mucho  mejor.  No  ha  tenido  fiebre,  y  las  ca- 
maras  han  sido  del  frio  que  padecio  en  31es,  y  de  auer  caminado 
hasta  Leon  sobre  nieue  y  frio  y  yelo.  Esperamos  en  el  Senor  que 
no  sera  nada;  y  si  algo  fuere,  lo  qual  no  creo,  yo  dare  auiso  por 
todas  las  uias  posibles. 

f  Joan  Fernandez. 


nisi  forte  illud  idem  sit  de  quo  P.  Trigosus  scripserat  die  5  Januarii  [570  in 
epistola  quae  edita  est  in  5.  Franc.  Borg.,  V,  545  sqq. 
8     Cf.  5.  Franc.  Borg.,  loc.  cit.,  639,  646. 


Epist.  156. -19  Aprilis  1572  i33 

Inscriptio.  Al  muy  Rdo.  en  Xpo.  P.  el  P.  Hieronymo  Natal, 
vicario  de  la  Compania  de  Jesiis,  en  Roma. 
Sigilli  vestigium . 

S56 

POLANCUS  P.  HIERONYMO  NATALI 

FERRARIA    I9   APRILIS    I572    \ 

I.  Polancus  exspectat  Bnrgiam. — 2.  Cui  obviam  fit  rector  ferrariensis,  at- 
qu  alii  Patres  occurrent.  3.  Borgia  Ferrariam  pervenit.  — 4-5.  De 
regulis  magistri  novitiorum  deqite  summrrio  constitutionum . 

1.  f  Jns.  Muy  Rdo.  en  X.°  Padre.  Pax  X.{  Yo  lleg[u]e  aqui 
a  los  16  del  presente  a  dezir  missa,  con  el  Padre  prouincial  2, 
auiendo  visitado  algunos  collegios  que  me  ordeno  nuestro  Padre 
estando  en  Turin.  Y  porque  temia  no  le  poder  alcanzar  aqui,  si 
no  me  daba  priesa,  me  la  he  dado  quanta  he  buenamente  podi- 
do;  pero  halle  que  nuestro  Padre  no  era  llegado,  antes  dezian  al- 
gunos  que  se  creya  estaria  en  vn  lugarejo  que  se  llama  Basigna- 
no,  adonde  llego  dos  dias  o  tres  despues  de  partido  de  Turin, 
aunque  a  pequenas  jornadas,  porque  la  fiebre  le  sobreuino  luego 
que  entro  en  barca.  Despues  es  venido  vn  correo,  que  ie  ynbio 
el  sefior  duque  de  Ferrara  3  para  saber  donde  estaba,  y  ofre- 
zer,  etc,  y  traxo  letras  de  commission  de  nuestro  Padre  para  el 
rector  deste  collegio  4,  de  Burgo  Forte,  de  17  deste;  y  dista 
aquel  iugar  50  millas  de  Feirara,  en  manera  que  oy  le  espera- 
mos  en  todo  caso. 

2.  Fueie  a  encontrar  en  vna  barca  del  duque  el  rector  deste 
collegio  con  el  doctor  Brasaula,  medico  de  su  excelencia,  aun- 
que  no  se  nos  scriue  de  la  enfermedad  cosa  ninguna,  sino  que  se 
desea  vayan  los  dichos  a  encontrarle,  y  que  de  Loreto  se  Uame  el 
P.  Augustino  5  con  el  P.  Luys  de  Mendoca,  para  que  vengan  a 


1  Ex  autographo  in  codice  Epist .  Polanci,  2  ff. ,  n.  75,  prius  17 1. 

2  P.  Leonettus  Clavonius.  5.  Franc.  Borgia,  V,6l5,  689. 

3  Alphonsus  II  Estensis. 

4  Collegii  ferrariensis  rector  erat  P.  Fulvius  Androtius.  S.  Franc.  Bor- 
gia,  loc.  cit.,  33o,  528. 

5  P.  Augustinus  Mazzinus  (Mazzinij.  Cf.  S.  Franc.  Borgia,  V,  618. 


l34  POLANCI    COMPLEMENTA 

Ferrara  a  le  acompafiar,  y  asi  se  hizo  ayer  con  hombre  proprio; 
de  manera  que  pareze  tendra  necessidad  de  ayuda  de  medico  se- 
gun  esto;  mas  podra  ser  que  sea  para  mantener  la  conualescen- 
tia,  y  lo  del  P.  Augustino  para  no  tener  necessidad  de  llamar 
medicos  externos  en  las  occurrentias.  Si  antes  de  cerrar  esta  lle- 
gare,  auisare  a  V.  R.  de  los  particulares  que  sera  menester;  pero 
bien  puedo  dezir  que  sera  el  viage  mas  largo  hasta  Roma,  de  lo 
que  yo  scriui  por  commission  de  nuestro  Padre  en  Turin  a  V.  R. 
v  a  algunos  desos  senores.  Dios  sea  loado  de  todo,  y  a  todos  de 
su  gracia  para  sentir  y  cumplir  su  santisima  voluntad.  De  Ferra- 
ra  19  de  Abril  1572. 

De  V.  R.  sieruo  en  X.°, 

f  JoAn  de  Polanco.  7 

3.  Ya  nuestro  Padre  llego  con  vn  poquillo  de  fiebre,  que  no 
le  ha  dexado.  Con  el  reposo  estara  bueno  presto,  placiendo  a 
Dios. 

4.  V.  R.  faci  veder  al  P.  Ruyz  s  o  al  P.  Azailla  r  o  P.  Fa- 
bio  8  se  sta  questo  officio  del  maestro  de  nouici  bono  et  confor- 
me  a  quello  che  fu  revisto  in  Roma,  accio  possano  vsarlo  in  que- 
sti  nouiciati  de  Lombardia,  che  non  hano  se  non  certe  regole 
poche  de  nouici,  Questo  e  ordine  de  nostro  Padre. 

5.  Le  regole  della  suma  sapienza  stampate  non  Fhano  in  Pa- 
dua,  et  le  domandano  per  poterle  legere  in  refectorio,  etc.  V.  R. 
glie  li  faci  mandar\ 

lnscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  Mtro.  Hiero- 
nimo  Nadal,  vicario  della  Compagnia  de  Jesu,  etc,  a  Roma. 
Sigilli  vestigium. 


6  P.  Alphonsus  Ruizius  (Ruiz),  antea  Romae  magister  novitiorum  ad 
Sti.  Andreae,  tunc  provinciae  romanae  praepositus. 

7  P.  Hieronymus  Azaiglia,  domus  probationis  angelopolitanae  (Citta  di 
S.  Angelo)  moderator. 

8  P.  Fabius  de  Fabiis,  qui  Patri  Ruizio  in  probationis  domus  regimine 
successerat. 


Epist.   157.— 2  Maji  1572  135 

157 

POLANCUS  P.  HIERONYMO  NATALI 

FERRARIA  (?)  2    MAJI    I572    *. 

I.  Beneciictus  Palmius,  quamvis  bona  intentione  ductus,  suis  litteris  occa- 
sionem  praebet  sociis  venetis  non  bene  cum  suis  praepositis  se  gerendi. 
— 2.  P.  Ludovicus  monetur  a  Polanco  de  prudentia  tn  conversando  cum 
quadam  muliere. 

1.  f  Jhs.  In  Venetia  ho  trouato  le  cose  non  tropo  ben  di- 
sposte;  perch'alcuni  innecciati  li  con  lettere  del  P.  Benedetto  2, 
et  con  la  loro  inclinatione,  procedeuano  poco  vnitamente  con  suo 
preposito,  et  anche  col  prouinciale.  Ben  penso  io  che  Tintentione 
del  detto  P.  Benedetto  sia  stata  bona,  ma  non  Fhanno  forsa  in- 
tessa  loro,  o  1'hano  tirata  a  suoi  pareri  et  affecti;  et  pero  sarei  di 
questo  parere,  ch'il  P.  Benedetto  quando  li  scriuouo  questi  par- 
ticolari,  Tessorti  aUVnione  con  suoi  superiori,  et  li  rimetta  a  loro; 
poiche  potra  dir  a  essi  superiori  cio  che  il  superior  de  tutti  ordi- 
na  o  a  esso  pare  conueniente;  et  do  auiso  a  V.  R.,  accio  glielo 
dia  a  esso  P.  Benedetto,  se  li  parera.  Ho  ben  desinganato  il 
P.  Perusco  3  et  gli  particolari,  quanto  al  pensar  che  possa  coman- 
darli  il  P.  Benedetto,  o  essi  debiano  obedire  ad  altro  ch^al  supe- 
riore  loro,  et  fatto  li  offici  ch'ho  potuto  per  animar  et  aiutar,  etc. 

2.  Quanto  al  P.  Luigi  4,  li  ho  detto  come  mi  pareua  per  cer- 
ti  rispetti  che  douessi  conuersar'  molto  moderatamente  con  quella 
persona  che  lui  confessa,  in  absentia  del  suo  marito,  si  ben  sia 
honoratissima,  dico  la  signora  Felice.  V.  R.  vedera  che  si  tenghi 
la  misura  che  conuiene,  quantunque  per  sua  consolatione  lei  ri- 
cercassi,  etc.  2  de  Magio  1572. 

f  JOANE  DE  POLANCO.  f 

lnscriptio.  Soli  Patri  Natali. 


1  Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  dimidiato  fol.,  n.  76.  Deest 
scriptionis  locus.  Polancus  Borgiam  Ferrariae  aegrotantem  comitabatur,  sed 
ipsius  jussu  aliqua  collegia  Italiae  invisebat. 

2  P.  Benedictus  Palmius,  Italiae  assistens. 

3  P.  Joannes  Bta.  Peruscus,  domus  professae  Venetiarum  praepositus. 
S.  Franc.  Borg.,  V,  423. 

4  P.  Ludovicus  Guarinus?  Ibid.,  535. 


l36  POLANCI    COMPLHMENTA 

158 

POLANCUS  P.  EDMUNDO  HAIO 

ROMA  3  N-OVEM3R1S  I572  L 

/.  P.  Ludovicns  Coudretus  aptns  cuidam  missioni.  —  2.  Nivernensi  dxici 
obtemperandum. — 5.  f-aveant  sodales  ne  coxnmendent  alios  apud  regem 
et  reginam. — 4-$.  Maldonatus  et  Mariana  libros  suos  disponere  possunt 
ut  edantur  inlucem.—6.  Equitationes  P.  Pontii  moderandae. — 7.  Quae 
commendationes  non  prohibeantur. 

1.  Pax  Xpi.  etc.  Se  ben  non  hauemo  lettere  della  R.  V., 
pur  hora  in  breue  scriuiremo  quel  che  occorre.  Se  intende  per 

lettera  del  P.  Oliuerio  che  monsignore  di a  desidera  esser 

aiutato,  fra  tanto  che  le  cose  se  dispongono  per  far  un  collegio 
della  Compagnia,  di  un  predicatore  et  catechista  della  nostra 
Compagnia,  per  aiutare  quelli  stati  di  Bierna  b  in  Nauarra.  Per 
molti  rispetti  ci  pare  esser  molto  decente  di  sodisfare  a  desiderio 
et  petitione  si  pia  del  detto  monsignor  Rmo.;  et  a  questo  propo- 
sito  ci  pare  atto  il  P.  Ludouico  di  Coudretto.  Se  la  R.  V.  donque 
sara  ricercata  con  qualche  instantia,  lo  potra  mandare  dandoli  un 
compagno  sacerdote,  se  sara  possibile,  accio  li  aiuti  per  sentire 
confessioni,  et  nel  insegnare  la  dottrina  xpiana.:  tanto  piu,  inten- 
dendo  che  non  solamente  monsignor  Rmo.,  ma  anche  quelli  sta- 
ti  desiderano  il  medesimo,  et  da  doi  mesi  in  qua  fanno  instantia 
per  essere  aiutati. 

2,  Hauemo  inteso  il  desiderio  che  1'Illmo.  duca  di  Nauer- 
sa  s  tiene  che  al  suo  collegio  si  conceda  una  lettione  filosophica; 
il  che  ci  pare  non  potersela  negare,  essendo  S.  S.  Illma.  tanto 
feruente,  non  solamente  nella  impresa  del  suo  collegio,  ma  anche 
nel  fauorire  la  nostra  Compagnia  in  ogni  logo  doue  bisogna,  per 
maggior  seruitio  de  Dio.  V.  R.  adonche  potra  auisare  a  sua  ec- 


a     Obscure    exaratum:  videtur  di  Darloron;    legendumne  D'01oron? 
— b  Sic  ms.  pro  Bearn. 


1  Ex  regestis  Gerni.  108,  ff.  247v.-248r. 

2  Ludovicus  Gonzaga,  dux  de  Nevers.  Cf.  Fouqueray,  Histoire...  I, 
5"-5l3. 


Epist.  158.— 3  Novembris  1 572  i37 

celenza  che  per  seruirla  si  fa  questa  dispensatione,  quantunque 
non  ci  sia  facile  di  dare  sirnili  mastri. 

3.  Se  intende  che  molti  ricorrono  in  Pariggi  alli  nostri  per 
hauerne  fauore  et  raccommandatione  apresso  della  maesta  del  re 
et  regina.  V.  R.  proueda  che  li  nostri  in  questa  parte  si  absten 
gano  di  far  simili  raccommandationi,  osseruando  in  cio  la  consti- 
tutione  et  decreti  che  ci  e,  che  non  ci  habbiamo  di  intricare  in 
negocii  seculari,  et  molto  manco  a  far  fede  alli  principi  della  suf- 
ficientia  di  questo  o  quell'altro,  etiam  che  dalii  nostri  fossero  es- 
saminati  per  vescouati,  abbatie  et  benefitii;  tanto  piu  che  non 
suol  esser  grato  a  quelli  che  si  uogliono  seruire  delli  ministerii 
della  nostra  Compagnia,  che  con  questa  occasione  noi  le  habbia- 
mo  a  grauare  con  raccommandationi;  et  in  parte  anche  si  esmi  - 
nuiscono  la  opinione  buona  che  de  noi  tengono  nelli  nostri  mi- 
nisterii,  onde  se  impedisce  molto  il  seruitio  de  Dio  nostro  signo- 
re  et  aiuto  delle  anime. 

4.  Desideramo  sapere  che  sia  la  causa  che  il  P.  Maldonado 
non  legga  quest'anno;  se  ben  crediamo  che  non  sia  leuato  di 
questo  essercitio  senza  qualche  dispensatione  di  nostro  Padre  ge- 
nerale,  pie  memorie,  della  qual  noi  qua  non  siamo  informati.  Et 
gia  che  non  legge,  ci  pare  bene,  come  il  P.  Oliuerio  scriue,  at- 
tenda  in  questo  mentre  a  riuedere  il  suo  corso,  et  metterlo  in 
ordine  da  potersi  stampare,  accioche  non  preuenga  qualcuno  del- 
li  auditori  a  stamparlo  inmaturamente. 

5.  II  P.  Mariana  anehe  in  tanto  che  si  fa  tempo  di  poter  an- 
dar  alli  bagni  de  Liegia,  sara  bene  che  attenda  a  finire  quella 
sua  historia  ecclesiastica,  et  metter  in  ordine  con  sua  consola- 
tione  quella  theologia,  della  quale  il  P.  Natale  ha  gia  seco  trat- 
tato,  et  lui  fa  mentione  per  una  sua  lettera. 

6.  Quanto  al  P.  Pontio  non  uorriamo  che  lui  hauesse  biso- 
gno  di  andar  a  cauallo  per  negotiare;  pero  ci  occorre  per  manco 
sua  fatica,  che  stando  in  casa  negociasse  per  altri,  o  per  polize 
quelle  cose  che  non  ricercassero  la  sua  presencia  necessaria- 
mente;  quando  pur  fosse  bisogno  della  sua  presentia,  potendo  an- 
dar  a  piede,  e  piu  da  desiderare;  quando  pur  bisDgnassi  andar  a 
cauallo,  o  non  andare,  la  facciano  senza  scandalo  quello  che  me- 


l38  POLANCI    COMPLEMENTA  * 

glio  potranno.  Et  con  tanto  ci  raccommandiamo,  etc.  Di  Roma  li 
3  de  Nouembre  1572. 

Inscriptio.  Francia.  Prouintial  c. 

7.  Non  obstante  quello  che  s'e  scritto  per  mostrare  doue 
sara  bisogno,  circa  il  non  dar  fauor  li  nostri  appresso  la  lor' 
maesta,  V.  R.  potra  auisare  alli  nostri  che  quella  prohibitione 
non  si  intende  circa  dar  aiuto  con  religiosa  significatione  apresso 
li  principi  alle  persone  miserabili;  et  anche  con  molta  considera- 
tione  et  parere  dei  consultori  si  potra  fare  il  medesimo  fauor  et 
aiuto  a  qualche  persona  degna  et  benemerita  della  Compagnia, 
pur  che  si  faccia  si  religiosamente  che  li  principi  non  possano 
se  non  edifficarsi  dei  nostri,  et  aiutare  quelli  che  li  saranno  rac- 
commandati;  pur  quando  tali  casi  uerranno,  desideramo  che  so- 
lamente  si  represente  il  negotio  o  sufficientia  di  quelli  che  saran 
raccommandati,  et  le  bone  parti  loro,  senza  fare  altra  importuna 
instanza. 

159 

> 

POLANCUS  P.  JOANNI  DE  MARIANA 

.ROMA    3   NOVEMBRIS    1572   l. 

1.  Hortatur  ut  opus  de  historia  ecclesiastica  perficiat. — 2.  Eum  solatur 

in  matris  et  sororis  laboribus. 

t  1.  Pax  Xpi.  etc.  Si  sono  riceuute  quelle  della  R.  V.  di  27  di 
Settembre;  et  intorno  a  quello  che  scriue  circa  il  finire  la  sua 
opera  corriinciata  della  ecclesiastica  historia,  ci  pare  bene,  et  es- 
sortiamo  uolontieri  alla  R.  V.  che  cosi  lo  faccia,  con  sua  conso- 
latione;  et  poco  a  poco  con  sua  commodita  anche  attenda  per 
questa  inuernata,  finche  si  fa  tempo  di  andar  alli  bagni  di  Liegia, 
a  metter  in  orqline  quella  theologia  della  quale  il  P.  Natale  seco 
ha  ragionato,  et  la  R.  V.  nella  sua  lettera  fa  mentione. 

2.     Del  trauaglio  et  necessita  che  la  signora  sua  madre,  et  la 


c     In   margine    sequentis    paragraphi:    Agionta  al    P.    prouincial    di 
Francia. 


Ex  regest.  Germ.  108,  fol.  248V. 


Epist.  160. — 3  Novembris  1572  139 

sorella  monacha  patisce,  ci  dispiace;  et  se  non  hauessimo  hauuto 
diuerse  informatione  di  questa,  quando  passamo  per  Talauera  2, 
li  saria  stato  procurato  qualche  aiuto.  Quel  che  non  s'e  fatto,  hor 
si  procurara  fare  per  qualche  buona  uia  3,  desiderando  in  questo, 
et  in  ogni  altra  cosa  honesta,  consolar  la  R.  V,,  nelle  cui  oratio- 
ni,  etc.  Di  Roma  li  3  di  Nouembre  1572. 
Inscriptio.  P.  Mariana. 

160 

P.  CLAUDIUS  MATTHAEUS  POLANCO 

TURNONTE   3    NOVEMBRIS    I572   l. 

1-2.  Provincia  visitatur;  quando  congregatio  provintialis  habebitur. — 
3-4.  De  operariis  quibusdam. —  5-6.  P.  Aldalur  legit  theologiam; 
P.  Creitton,  rector  avenionensis,  melius  valet.—J .  Litterae  acceptae  de 
negotio  fratris  Luqueti.  —  8.  P.Joannes  de  Lotharingia  ad  professio- 
nem  solennem  admittendus. — g.  Collegium  turnonense. 

1.  f  Iesus.  Molto  Rdo.  in  Chro.  Padre.  Pax  Chri.  etc.  Ho 
riceuuto  quelle  di  V.  R.  delli  20  di  Ottobre  2;  io  pensaua  con 
questa  mandare  la  visita  di  Lyone,  ma  io  mi  son  pensato  che 
forza  sara  meglio  che  io  la  guardia  sino  che  hauero  finite  le  visi- 
te  di  questo  collegio  et  di  quello  d'Auignone. 

2.  Gia  ho  scritto  3  a  V.  R.  che  facessimo  la  congregatione 


2  Scilicet  in  itinere  anni  praecedentis,  de  quo  in  epist.  154,  n.  5;  et  in 
S.  Franc.  Borgia,  V,  592  sqq.;  etc. 

3  Polancus  caritati  Patrum  provinciae  toletanae  matrem  P.  Marianae 
commendavit,  ut  constat  ex  litteris  P.  Valderrabanoad  Polancum,  die  6  Fe- 
bruarii  1573  datis,  quae  inveniuntur  in  codice  Hisp.  118,  ff.  207-208V. 

1  Ex  autosjrapho  in  cod.  Gall.  84,  2  ff.,  n.  294-295. 

2  Invenitur  haec  Polanci  epistola  in  cod.  Germ.  108,  fol.  245. 

3  Scilicet  litteris  29  Oct.  praecedentis,  quae  in  cod.  cit.  in  annot.  I.', 
fol.  286-287  reperiuntur;  ex  quibus  haec  alia  notatu  digna  sumimus: 

«Vn  prete  di  Marsilia  a  dato  alla  Compagnia  vna  casa  doue  sono  circa 
dieci  camerette,  et  due  ou  tre  sale,  per  iui  fare  o  vna  casa  di  professi,  o  vero 
vn  collegio,  come  parera  alla  Compagnia.  II  sito  e  molto  piu  meglio  per 
casa  di  professo  [sic]  come  mi-  ha  scritto  il  P.  Pioneo,  il  quale  io  haueui 
mandato  li,  che  per  collegio;  et  pare  che  non  vi  e  citta  in  Francia  doue  si 
possi  meglio  fare  casa  di  professi  che  in  Marsilia,  doue  vn  collegio  non  fa- 
rebbe  tanto  frutto.  Dopo  che  predicai  vna  quaresima  in  Marsilia  mi  e  sem- 
pre  parso  che  in  quella  citta  sono  molto  inclinati  alla  deuotione,  et  che  sa- 


I40  POLANCI   COMPLEMENTA 

prouinciale  in  questo  collegio  alli  12  di  Genaio,  con  la  gratia  di 
Dio;  ma  sera  molto  difficile  che  possino  venire  i  rettori  di  Tolosa 
et  Rhodes,  percioche  li  heretici  occupano  quasi  tutte  le  strade 
di  Languedoco,  benche  speriamo  con  1'aiuto  diuino  che  non  du- 
raranno.  Tengono  Nismes,  Montalbano  et  molte  altre  villotte  et 
castelli  per  questo  Languedoco;  et  essendo  desperati  e  molto  pe- 
riculoso  andare  per  strada.  Se  questo  durasse,  penso  che  a  fati- 
gha  potrebbono  venire  per  Francia  li  Padri  spagnoli  et  portu- 
ghesi  4. 

3.  Io  non  ho  mandato  Mtro.  Ioanne  della  Grangia  apresso 
di  Tolosa  doue  douebbe  predicare  1'aduento  et  quaresima,  per 
non  metterlo  in  pericolo  assai  probabile;  lo  faremo  a  predicare  in 
qualche  citta  vicina. 

4.  Habbiamo  hauuto  lettere  delli  dui  mandati  in  Bezzanzo- 
ne,  doue  sono  stato  molto  grati  al  Rmo.  arciuescouo  3  et  a  tutti 
i  catolici,  et  speriamo  con  1'aiuto  del  Signore  che  faranno  iui 
buon  frutto. 

5.  II  P.  Andalur  a  comminciato  di  leggere  in  theologia  in 
questo  collegio,  con  sua  contentezza  et  delli  auditori;  benedictus 
Deus.  Fra  tanto  che  si  trattara  della  translatione  del.  collegio  di 
Ciamberi,  spero  che  imparera  la  lingua  francesa  6. 

6.  II  P.  Creytton,  rettore  d'Auignone,  mi  ha  scritto  che  sta- 
ua  meglio,  et  che  me  potrebbe  aspettare  in  Auignone,  doue  spe- 
ro  trouarmi  fra  dieci  o  dodeci  giorni  per  il  piu  tardo,  con  la  gra- 
tia  del  Signore. 


fareme  ms. 


rebbe  grande  la  frequentatione  dei  santissimi  sacramenti .  Andando  in 
Roma,  io  portaro  meco  detta  donatione,  et  forza  che  andaro  sino  in  Marsilia 
per  vedere  che  cosa  sia.» 

Cjui  vero  domum  illam  donavit  fuit  Stephanus  Longi,  clericus  et  benefi- 
ciatus  ecclesiae  majoris  massiliensis.  Exemplum  instrumenti  donationis  in- 
venitur  in  citato  cod.,  ff.  269-270. 

4  Reapse  Patres  hispani  ineptam  esse  eam  viam  experti  sunt,  ut  infra 
apparebit.  Cf.  epist.  191;  tum  204,  etc. 

5  Claudius  de  Bauma. 

P.  Dominicus  Aldalur  natione  hispanus  erat.  Exstat  epistola  Polanci 
consolatoria  ad  ipsum,  3  Novembris  data,  in  cod.  Germ.  108,  fol.  247V.,  et 
P.  Aldalur  responsio  ad  epistolam  Polanci   in  cod.  Gall.  84,  fol.  325-326v. 


EPIST.    I6o. — 3  NOVEMBRIS    I572  I4I 

7.  Della  fede  che  V.  R.  ha  mandato  per  il  fratello  Antonio 
Luqueto  7,  li  nostri  non  se  ne  agiutaranno  sino  che  io  habbi  visto 
il  tutto,  et  io  stesso  la  portaro. 

Non  altro  per  adesso,  se  non  che  humilissiraamente  mi  rac- 
comando  alli  santissimi  sacrificii  et  orationi  di  V.  R.  et  di  tutta 
la  Compagnia.  Di  Tornone  alli  3  di  Nouembre  1572. 

Di  V.  R.  seruo  indegnissimo  et  inutile  in  Chro.  Iesu, 

Claudio  Matheo  8. 

8.  Habbiamo  hauuto  licenza  di  fare  professo  di  4  voti  il 
P.  Giovanni  di  Lorrena,  rettore  di  Rhodes,  et  benche  non  1'hab- 
bia  ancor'  fatta,  penso  che  V.  R.  si  contentara  che  si  faccia,  es- 
sendo  che  altrimente  sarebbe  assai  difficile  eleggere  dui  professi 
per  andare  meco  alia  congregatione,  et  forza  con  tutto  cio  biso- 
gnara  contentarse  d'uno. 

9.  Ouesto  collegio  di  Tornone  va  molto  bene  per  gratia  di 
Dio;  et  se  confesso  et  communico  in  questo  collegio  il  giouane 
signore  di  Tornone  il  giorno  d'Ogni  Santi;  spero  che  sara  gran 
seruo  di  Dio,  et  molto  amico  della  Compagnia.  V.  R.  oret  pro 
ipso. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Chro.  Padre,  il  Padre  Mtro. 
Ioanne  de  Polanco,  vicario  generale  della  Compagnia  di  Iesu,  in 
Roma. 

Sigilli  vestiginm. 


7  Polancus  die  20  Octobris  haec  dicebat  P.  Matthaeo  (Germ.  108, 
fol.  245):  «La  fede  che  ricerca  per  mostrare  che  il  Latello  Antonio  Luchetto 
non  e  professo,  si  mandara  con  questa,  pero  V.  R.  ci  auisi  per  che  ha  da  ser- 
uire;  et  circa  questo  particolare  ueda  che  li  nostri,  come  intendo  gia  esser 
un'altra  uolta  scritto,  non  mouano  lite  al  suo  fratello,  ne  concludano  qual- 
che  accordo  con  esso,  senza  prima  auisarci,  perche  il  fratello  Antonio  fln 
hora  non  ha  fatto  ueruna  donatione  o  dispositione  dei  suoi  beni.» 

8  Provincialis  Aquitaniae. 


1^2  POLANCI    COMPLKMENTA 

161 

POLANCUS  P.  BALDUINO  AB  ANGELO 

ROMA    15    NOVEMBRIS    I572   l, 

/.  De  Gibberto,  lovaniensi.—2.  De  reditibus  collegii  S.  Audomari  stabi- 
lietulis. — 5.  De  collegio  Leodiensi  nihil  actum. — 4.  De  P.  Clayssonio. — 
5.  Abbas  aquicinctensis  ut  promissis  stet  cogendus. — 6.  De  P.  Zenttno, 
— 7.  De  parvulorum  institutione  %n  collegio  antuerpiensi;  deque  novi- 
tiis  nostris. — 8-1 1.  Quaedam  gubernationem  spectantia. — 12.  Rpiscopi 
ruremuudensis  petitio. — 13.  Res  nutnmariae. — 14.  Cantus  liturgicus. 
— 15-20.  Rursus  de  rebus  gubernationis. — 21.  Sacramentorum  admini- 
stratio  tempore  paschali. — 22.  De  dimissione  P.  Basiiici. — 25.  Profes- 
soruni  con/essio  annua. — 24-25.  Litterae  datae  et  acceptae. 

1.  Pax  Xpi.;  etc.  La  indispositione  mia  che  auanti  la  mor- 
te  di  nostro  Padre,  pie  memorie,  mi  trattene  parechi  giorni  in 
xVIacerata  et  qui  in  Roma,  con  alcune  altre  occupationi  graui, 
che  mi  sopragionsero,  mi  hanno  impedito  fin  hora  il  responder  a 
quelle  de  la  R.  V.  che  ho  trouato  qua  acumulate,  di  penultimo  di 
Maggio,  8,  20  et  27  di  Giugnio,  H  et  20  di  Luglio,  alle  quali 
hor  con  questa  si  fa  risposta.  Quanto  al  Gibberto,  louaniense, 
non  accade  che  V.  R.  perda  tempo,  atesso  che  non  e  atto  per  la 
Compagnia,  secondo  qua  si  giudica,  oltre  di  essersi  uista  la  sua 
grande  mconstantia.  Et  quanto  al  portar  habito  di  monachi,  che 
li  falsi  rumori  la  spargeuano,  non  accade  dir  altro,  gia  che  da 
per  se  il  detto  rumore  sara  euanito. 

2.  Se  nelle  bolle  dil  coilegio  di  Santo  Aodomaro  *  non  ci 
fusse  sufficientemente  piouisto,  non  soiamente  alla  fundatione, 
ma  anche  al^altre  cose  che  il  vescouo  dona  a  detto  collegio,  se- 
condoche  il  P.  Claysonio  ci  scnue,  et  che  ci  fusse  qualche  peri- 
colo  che  doppo  ia  morte  del  vescouo  fussi  fatta  alli  nostri  qual- 
che  molestia  da  li  frati,  V.  R.  ueda  di  proueder  procurando  che 
il  vescouo  testifichi  in  scriptis  hauerci  fatto  donatione  libera  et 
uoluntaria,  etc,  secondoche  di  la  si  scriue  parere  esser  neces- 
sano. 


Ex  regestis  Germ.  109,  fol.  95^.-961-.,  et  9&r. 
Cf.  Epist.  P.  Nadal,  111,  49O-500. 


EPIST.   l6l.  — 15    NOVEMBRIS  I572  143 

3.  II  Dr.  Leuino  che  la  R.  V.  scriue  hauer  ordine  del  vesco- 
uo  tratti  qua  con  noi  del  collegio  di  Liegia,  nec  uerbum  quidem 
hactenus  ea  de  re  cum  aliquo  nostrum  egit ,  et  ci  pare  che,  come 
si  dice,  uogliono  dare  la  pastura. 

4.  Del  P.  Claysonio  et  delle  lettere  per  il  duca  di  Medina 
fin  al  nuouo  generale,  che  Dio  N.  S.  ci  dara,  non  c'e  che  pen- 
sare. 

5.  Al  signor  abbate  aquicentense  3  non  sara  fuora  di  propo- 
sito  essitarlo  a  far  il  debito  suo,  dextramente,  minaciandolo  de 
lasciar  prima  la  casa  di  conuittori  et  cura  loro;  tanto  piu  che  non 
ci  habbiamo  obligatione,  et  non  e  ragioneuole  che  noi  atendiamo 
a  quel  che  non  siamo  obligati,  mancando  lui  a  quel  che  ci  ha 
promeso;  doppo  anche  mostranduli  il  pericolo  che  e  che  la  con- 
gregacion  generale  se  risolua  di  leuarli  il  collegio,  gia  che  lui 
non  attende  al  suo  obligo. 

6.  Se  il  P.  Zenteno  et  gPaltri  che  V.  R.  doueua  mandar 
per  Prusia,  non  fussero  gia  partiti,  si  ritengano  la  a  requisitione 
del  P.  Maggio,  prouinciale  d'Austria,  al  quale  di  cio  si  scriue, 
perche  possi  a  tempo  anche  proueder  del  uiatico,  se  gia  [a]  la 
R.  V.  non  paressi  facile  nel  negocio  di  questi  uiatici  quello  che 
prima  li  fu  scritto  dal  P.  Mtro.  Natale. 

7.  Sta  bene  hauer  pigliato  per  un  altro  anno  a  peggione  la 
casa  di  Anuersa;  et  di  quello  che  in  cio  si  deue  fare,  et  della  ne- 
cessita  che  V.  R.  scriue  di  uisitatore,  si  trattara  qua  alla  sua  ue- 
nuta,  piacendo  al  Signore.  Airhora  anche  si  uedera  se  li  coadiu- 
tori  temporali  haueranno  di  hauer  cura  di  insegnar  a  legger  et 
scriuere  per  liberar  li  nostri  nouitii  di  cotali  mistieri,  non  paren- 
do  troppo  a  proposito  per  loro,  come  la  R.  V.  scriue;  et  fra  tan- 
to  faccia  il  meglio  che  si  puo;  et  sara  bene  che  V.  R.  porti  una 
nota  di  quello  che  per  la  buona  instruttione  di  detti  nouitii  giu- 
dicara  esser  necessario,  et  massime  di  quello  in  che  il  nouitiato 
diferisce  del  nostro  di  Roma. 

8.  L'instrumento  della  admissione  della  Compagnia  in  Tor- 


3     Fundaverat  is  collegium  Societatis  duacense.  Cf.  Epist.  P.  Nadal, 
III,  560. 


144  POLANCI   COMPLEMENTA 

naco  s'e  riceuuto,  et  se  accadera  auisar  qualche  cosa  circa  di 
quello,  si  fara  a  tempo;  fra  tanto  di  la  faccia  la  R.  V.  quel  che 
sara  necessario  circa  la  mortizzatione  della  casa. 

9.  Del  bon  talento  che  mostra  per  gouernare  il  fratello  Ni- 
colao  Mortagne,  ci  piace;  et  quanto  al  farlo  sacerdote,  speriamo 
di  poter  dar  questa  faculta,  come  sua  Sta.  ci  hauera  liberato 
deH'obligo  della  professione. 

10.  Quanto  al  mutare  il  P.  Claysonio,  se  ben  intendiamo 
esser  de  inprestito  li,  non  pare  hora  esser  tempo,  finche  il  Si- 
gnore  ci  dia  nouo  preposito  generale. 

11.  L'aiuto  che  procurara  dare  al  P.  Dauid  nostro  4,  ci  e 
molto  grato;  et  V.  R.  di  gratia  attenda  a  far  cio  che  in  questa 
parte'  in  Domino  potra,  perche  anche  di  qua  si  procura  darli 
qualche  consolatione. 

12.  11  vescouo  di  Ruremunda  5  scrisjse]  gia  molti  mesi  sono 
a  nostro  Padre  generale,  piae  memoriae;  et  finhora  non  se  li  e  fat- 
to  risposta;  non  u'e  parso  manco  conuenire  che  hor,  dopo  la  sua 
morte  et  si  tardi,  si  douesse  risponder;  ma  bastera  che  la  R.  V.  a 
humanamente  sodisfaccia  a  sua  signoria  Rma.  a  chi  alias  deside- 
rariamo  far  ogni  seruitio  che  possiamo.  Et  la  medesima  sodisfat- 
tione  si  potra  fare  con  un  certo  affetionato  nostro,  chiamato 
M.  Giacomo  Camelio,  de  Brugas,  il  quale  anche  scrisse  a  nostro 
Padre  per  hauere  il  P.  Costero,  et  circa  il  negotio  del  collegio 
de  Brugas. 

13.  La  R.  V.  ueda  alcune  differentie  che  ci  sonno  circa  ra- 
tionem  dati  et  accepti  fra  li  collegii  di  sua  prouincia,  etiam  del 
tempo  adietro  del  suo  prouincialato,  se  bisognara;  et  procuri 
accomodarlo  di  modo  che  restino  tutti  contenti;  et  quando  la 
non  si  trouassi  il  uerso,  si  potrano  risoluer  li  dubii  che  ui  fus- 
sero,  qua  in  Roma,  quando  uerra  alla  congregatione  ger.erale, 
piacendo  al  Signore. 

14.  Circa  il  cantar  la  messa  o  matutino,  V.  R.  aduerta  di 


a    R.  R.  ms. 


4  P.  David  Wolfius  in  carcerem  conjectus  fuerat  in  Hibernia.  Cf.  Ho- 
GAN,  Ibernia  Ignatiana,  I,  17-18. 

5  Guilelmus  Lindanus. 


EPIST.   l6l. — 15    NOVEMBRIS    I572  I45 

non  innouar  cosa  alcuna,  et  doue  non  fusse  introduto,  non  lo 
introdura,  pero  se  ben  fussino  ragioni  per  douersi  introdurre,  la 
R.  V.  le  note,  et  uenendo  alla  congregatione,  si  potra  risoluer 
quel  che  conuerra.  Pur  il  matutino  di  Natale  si  potria  cantare, 
massime  quando  fusse  altra  uolta  fatto,  et  li  nostri  fussino  ricer- 
cati  dalli  deuoti. 

15.  Quanto  al  dubbio  di  poter  H  rettori  pigliar  denari  de 
elemosina,  et  spenderli,  in[s]cio  il  procuratore,  non  e  conforme 
alla  regola,  douendosi  metter  ogni  cosa  in  cas[s]a;  pero  la  R.  V. 
in  qualche  particolare,  giudicando  cosi  in  Domino,  puo  dispen- 
sare  con  alcuno  o  alcuni  rettori,  tenendone  conto  di  cio  separa- 
tamente  per  renderlo  quando  fusse  ricercato. 

16.  II  P.  Arlemense  non  sara  se  non  bene  Iiberarlo  de  la 
cura  delli  conuittori,  accio  non  sia  tanto  grauato  nella  sanita,  et 
possi  attender  a  leggere;  et  all'hora  non  accadera  altro  theologo 
come  V.  R.  ricerca. 

17.  Gia  fu  scritto  si  douessi  continuare  in  dire  una  messa  !a 
settimana  ad  intentione  nostra;  et  hora  per  risoluere  il  dubbio 
che  V.  R.  fa  nella  oratione,  si  auisa  si  deue  continuare  il  appli- 
care  un'hora  di  oratione  nella  b  settimana  delle  ordinarie  che 
fanno;  hor  sia  uocale  o  mentale,  non  intendendo  per  questo  obli- 
garli  a  far  altra  oratione  che  la  ordinaria  c. 

18.  Le  lettere  che  li  consultori  delli  rettori  hanno  da  scri- 
uere  secondo  la  regola  ogni  anno  al  generale  loro.  le  possono 
mandare  per  la  uia  piu  breue  o  drizzarle  al  prouinciale,  accioche 
lui  senza  aprirle  1'habbi  a  mandare  al  generale;  et  se  la  c'e  altro 
ordine,  ci  potra  auisare,  perche  qua  non  le  sappiamo. 

19.  Quanto  a  la  mutatione  del  P.  Costero  in  Louanio,  et  il 
P.  Iacobo  in  Duaco,  se  non  e  fatta,  non  si  faccia  finche  Dio  S.  N. 
ci  dia  nuouo  generale,  il  qual  ordinara  quel  che  sia  piu  conue- 
niente;  et  se  in  detta  mutatione  trouara  difficulta ,  notara  le  ra- 
gioni  per  consultarle  qua  a  la  sua  uenuta. 

20.  Circa  il  reuocare  il  P.  Henrico  Arlemense  con  li  com- 


b     oratione  nella  oratione  nella  ms.     — c  Ad  mafginem  ms.:  II  resto  di 
questa  lettera  si  troua  due  foglie  innanzi  con  questo  segno:  F. 

POLANCI   COMPLEMENTA.— T.   LT.  10 


I46  POLANCI   COMPLEMENTA 

pagni  di  Bruges,  inteso  il  parere  con  li  suoi  consultori,  potra  fare 
quel  che  giudicara  in  Domino  conuenire;  et  del  mutare  il  Zem- 
hobio  d  de  Duaco,  o  de  1'essercitii  che  fa,  V.  R.  proueda,  se  non 
lo  ha  fatto,  perche  se  intende  esser  necessario.  Et  di  quelli  che 
stanno  in  Liegia,  et  casa  et  libri,  etc,  non  accade  far  per  hora 
mutatione  alcuna,  gia  che  cio  si  potra  risoluere  quando  uerra 
qua  a  la  congregatione. 

21.  II  P.  Giapano  dubita  se  si  possono  udire  le  confessioni 
de  forestieri  dalla  domeneca  delle  palme  fin  a  quella  in  albis;  et 
quanto  alli  nostri  priuilegii,  non  e  da  dubitare  che  si  possi  fare, 
anci  hauendo  sodisfatto  con  la  communione  alla  sua  parrochia,  si 
potranno  in  detti  giorni  communicar  dalli  nostri;  pur  se  di  que- 
sto  ci  fussi  la  qualche  admiratione ,  si  potra  uedere-  di  sodisfare 
al  prelato  o  parrochi ,  et  procurar  si  faccia  con  lor  consolatione 
et  ediffication  di  tutti. 

22.  Ouanto  al  Mtro.  Basilico  che  V.  R.  dice  esser  licencia- 
to  dal  P.  Tirreo  6,  desideramo  sapere,  come  anche  a  lui  si  scri- 
ue,  se  quella  sua  infirmita  si  scoperse  nel  nouitiato  o  nel  tempo 
che  lui  studiaua  o  seruendo  la  Compagnia  in  qualche  essercitio, 
accio  si  proueda  in  questo  particolar  cio  che  conuiene. 

23.  Se  intende  che  la  s'e  ordinato  che  li  professi  faciano  la 
lor  confession  generale  come  gl'altri  non  professi ,  cioe  ogni  sei 
mesi,  come  forse  in  Louanio  s'e  fatto;  V.  R.  se  informi  et  ci  aui- 
si,  perche  qua  non  sapiamo  che  della  congregation  dei  procura- 
tori  sia  uscito  tal  ordine  come  di  la  si  dice. 

24.  Le  lettere  del  P.  Zenteno  et  P.  Giovanhi  Croin  et  - 
—  e,  et  P.  Giovanni  Harlemense,  et  Giovanni  Valen.  [sic],  Xpia- 
no.  Dalmesio,  Giovanni  Giapano,  Roberto  Valerminio  et  Arnoldo 
Ezio.,  si  sono  riceuute,  et  sono  state  grate,  et  al  tempo  suo  anche 
saranno  utili.  V.  R.  quando  li  uerra  comodo,  li  fara  cio  intendere, 
et  raccommandarcili  molto  in  Domino,  non  potendo  per  altre  oc- 
cupationi  per  hora  scriuerli. 


d     Lectio  dnbia.     — e  Charta  detrita,  legi  vix  potest:  Heisemio  (?). 


Provinciae  Rheni  praepositus.  Epistola  hoc  ipso  die  ad  eum  data  in- 
venitur  in  codice  Germ.  iog,  ff.  94-95. 


Epist.   162.— 20  Novembris  1572  147 

Nelli  orationi,  etc.  Di  Roma  li  15  di  Nouembre  1572. 

25.  Post  [sjcripta.  Di  Austria  ci  auisano  la  necessita  che 
hanno  delli  soggetti  che  V.  R.  li  ha  da  mandar,  et  pero  quando 
non  fussero  partiti,  li  mandi.  quanto  prima,  se  gia  la  importunita 
del  tempo  non  impedisse,  hor  sia  per  uenir  il  Zenteno,  hor  non; 
et  del  uiatico  si  fara  come  il  P.  Mtro.  Natal  ha  scritto. 

Inscriptio.  Padre  Valdouino. 

162 

P.  CLAUDIUS  MATTHAEUS  POLANCO 

TURNONE  20  NOVEMBRIS  I572   l. 

/.  Officiosa. — 2.  De  tempore  lectionam. — 3.  De  cutechismo  docendo. 
4-6.  Quaedam  de  gabernatione. 

1.  f  Iesus.  Molto  Rdo.  in  Chro.  Padre.  Pax  Chri.etc.  Ho 
riceuuto  le  lettere  de  V.  R.  delli  3  di  questo  mese,  et  faro  con  la 
gratia  del  Signore  quello  che  scriue  di  monsignore  il  mareschal 
d'Amuille. 

2.  Quanto  a  quello  che  V.  R.  scriue  della  mezzahora  leua- 
ta  dal  tempo  che  la  matina  deuono  stare  li  maestri  in  classe,  io 
diro  a  V.  R.  come  e  passata  la  cosa:  ho  ritrouato  in  alcuni  colle- 
gii  di  questa  prouincia  che  si  leggeua  solamente  4  hore  il  giorno 
tutto  1'anno;  in  altre  si  legeua  5  hore  sino  a  Santo  Ioanne,  et  di- 
poi  sino  alla  rinouatione  dei  studii  4  hore  solamente.  In  altri  sem- 
pre  se  legeua  5  hore  il  giorno  tutto  Tanno.  Et  per  questo,  facen- 
do  la  visita  di  Tholosa,  et  essendo  sollecitato  d'alcuni  rettori  che 

.  nel  hyuerno  se  legesse  piu  tardo  et  manco  tempo  la  matina,  per 
i  grandi  freddi,  et  perche  ii  putti  non  poteuano  venire  che  non 
fosse  ben  giorno,  io  con  li  consultori  trattai  di  questo,  et  conue- 
nessimo  che  nel  1'inuerno  se  legerebbe  solamente  due  hore  la  ma- 
tina,  et  doi  et  mezo  dopo  pranso;  et  che  dopo  S.  Ioanne  se  lege- 
rebbe  4  hore  il  giorno,  essendo  che  in  questa  prouincia  se  fanno 
prochissime  vacantie  nelle  classe  di  grammatica  et  rhetorica,  et 
che  nell'altro  tempo  se  legerebbe  5  hore;  et  questo  con  le  vacan- 


Ex  autographo  in  cod.  Gall.  84,  2  ff.,  nn.  3i9,  32o,  prius  484. 


I48  POLANCI    COMPLEMENTA 

tie  che  se  fanno  in  questa  prouincia,  mandai  in  Roma  nella  visita 
di  Tholosa,  sono  circa  sei  o  sette  mesi;  et  hauendo  piu  volte  do- 
mandato  risposta  di  questo  et  altre  cose  ch'erano  in  detta  visita, 
mi  e  stato  risposto  che  se  fosse  cosa  alcuna,  che  me  auisarebbo- 
no;  et  cosi  vedendo  che  non  si  rispondeua,  io  mi  son  pensato  che 
questo  era  Tintentione  dell'obedienza;  che  cosi  se  facesse  come 
io  haueua  scritto,  et  come  V.  R.  trouara  nella  visita  di  Tholosa 
nel  titulo  «Ex  regulis  praefecti  studiorum»;  et  cosi  si  fa  adesso 
in  tutti  li  collegii  di  questa  prouincia.  E  ben  uero  che  non  se 
leua  mezza  hora  del  tutto  nel  Thyuerno,  ma  solamente  circa 
vn  4.0  d'hora,  di  modo  che  li  scholari  sono  due  hore  et  vn  4.0  in 
classe. 

3.  Quanto  al  fare  imparare  la  dottrina  christiana  alli  putti, 
ho  trouato  nella  maggiore  parte  dei  collegii  di  questa  prouincia 
che  in  ogni  classe  se  legeua  il  venerdi  la  dottrina  christiana  l'ul- 
tima  hora;  ma  nelle  classe  superiore  il  catechismo  piccolo  del 
P.  Canisio  in  latino,  et  nelle  due  inferiore  il  piccolo  del  P.  Emun- 
do.  Et  cosi  si  fa  in  tutti  li  collegii;  et  fanno  recitare  et  imparare  la 
dottrina  christiana,  come  vn'altra  lettione  nel  teinpo  che  li  altri 
giorni  si  fanno  le  compositioni.  E  vero  che  nelVultima  classe  si  fa 
ogni  giorno  recitare  vn  pocco  della  dottrina  christiana,  cioe  al- 
cuni  dei  punti  principali,  come  sarebbe  1'oratione  dominicale,  li 
precetti,  et  altre  cose  simile;  et  quello  che  ho  scritto  di  leggere  il 
catechismo  del  P.  Canisio  in  tutte  le  classe,  e  stato  percioche  fa 
quasi  vn  anno  che  io  haueua  scritto  al  R.  P.  Natale,  che  pareua 
manco  vtile  di  legere  due  sorte  de  catechismo  in  vn  medesimo 
collegio,  et  che  parerebbe  molto  piu  vtile  se  li  putti,  li  quali  han- 
no  imparato  vn  cateehismo  in  francese  neile  classe  inferiore,  im- 
parassino  il  medesimo  in  latino  nelle  superiore.  II  P.  Natale  rrn 
rispose  che  io  consultasse  con  li  mei  consultori  il  quale  sarebbe 
piu  a  proposito,  o  quello  del  P.  Emundo,  o  vero  del  P.  Canisio; 
et  ci  e  parso  per  le  ragioni  che  io  fece  scriuere  a  V.  R.,  che  quello 
del  P.  Canisio  era  piu  a  proposito.  Ma  per  questo  non  se  e  muta- 
to  niente,  et  resta  la  cosa  come  era. 

4.  Io  per  li  pericoli  delle  strade  non  ho  potuto  mandare 
M.  Ioanne  della  Grangia  a  Castelnuouo,  ma  predicara  la  quare- 


Epist.  i63. — 22  Novembris  1572  M9 

sima  in    Lyone   nella  chiesa  doue    Tanno    passato    predicho    il 
P.  Posseuino. 

5.  II  P.  Philippo  verra  meco  in  Auignone  per  andare  a  Car- 
pentras,  se  gia  il  Rmo.  vescouo  non  fosse  prouisto. 

6.  Me  scriuono  di  Tholosa  che  il  P.  Annibale  e  amalato  di 
quartana,  di  modo  che  io  mi  dubito  molto  che  non  potra  andare 
a  Rhodes  2,  come  io  haueua  promesso  al  Rmo.  vescouo;  io  lo  ra- 
commando  molto  alle  orationi  di  V.  R.  Se  io  hauesse  potuto  pas- 
sare  senza  pericolo  di  cascare  nelle  mani  delli  huguenotti,  io  ci 
fosse  andato  per  retrouarmi  nelli  stati  del  paese,  li  quali  se  ten- 
ghano  in  Rhodes  al  Natale,  et  fosse  stato  molto  a  proposito  per 
proponere  le  necessitade  di  quello  collegio,  et  farlo  agiutare;  ma 
io  penso  che  bisognara  hauere  patienza.  Non  altro  se  non  che 
humilissimarnente  mi  raccommando  alli  santissimi  sacrificii  et 
orationi  di  V.  R.  et  di  tutta  la  Compagnia.  Di  Tornone  alli  20  di 
Nouembre  1572. 

Di  V.  R.  seruo  indegnissimo  et  inutile  in  Chro.  Iesu, 

Claudio  Matheo. 

Tnscriptio.  Al  molto  Rdo.  in  Chro.  Padre,  il  P.  Mro.  Ioanne 
de  [Po]lanco,  vicario  generale  [dejlla  Compagnia  di  in  Iesu 
Roma. 

Sigilli  vestiginm. 

163 

POLANCUS  P.  EMMANUELl  LOPEZ 

ROMA    22    NOVEMBRIS    T572    l. 
De  collegio  «comestabilis»  dicto:  lis  non  ineunda. 

Ihus.  Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre.  Pax  Xpi.  etc.  Despues  que 
Ilegue  aqui  al  principio  de  Otubre  passado,  he  entendido  que  se 
ha  puesto  en  consejo  el  negocio  del  collegio  de  Burgos  2,  y  que 
hazen  contradicion  aquellos  senores  del  regimiento  de  Burgos; 
y  no  he  holgado  de  entender  esto,  porque  no  era  la  intencion  de 


2    Cf.  epist.  193. 

1     Ex  regestis  Hisp.  6g,  fol.  l38r. 

J     Cf.  Polanci  Compl.,  I,  465,  n.  3  cum  annot.  5. 


ic^o  POLANCI   COMPLEMENTA 

N.  P.  Francisco,  de  santa  memoria,  ni  es  la  mia,  que  con  lite  se 
entre  en  el  dicho  collegio,  aunque  sin  dubda  ninguna  nos  lo 
ubiesen  de  entregar.  Quando  hizo  el  condestable  donacion  deste 
collegio  a  la  Compania  la  primera  uez,  fue  acceptado  por  la  es- 
peranza  que  se  descubria  de  poder  ayudar  mucha  gente,  special- 
mente  de  las  montanas.  Mas  como  despues  se  oppuso  el  arco- 
bispo  de  Santiago,  que  Dios  aya,  luego  se  determino  nuestro 
P.  Francisco,  con  parescer  destos  Padres,  de  no  entrar  en  lite, 
y  permitir  que  antes  se  hiziese  del  collegio  lo  que  quisiesen;  y 
asi  aora  despues  de  la  donacion  segunda  que  ha  hecho  el  mesmo 
senor  condestable,  me  parece  que  en  todo  caso  conuiene  no  liti- 
guemos,  y  menos  con  el  regimiento  de  la  ciudad;  y  asi  V.  R.  ha- 
ble  a  essos  senores  del  consejo  de  mi  parte,  para  que  no  se  tratte 
mas  deste  negocio,  y  si  parece  expediente  a  sus  senorias  dexar  ha- 
zer  al  regimiento  lo  que  quieren  del  dicho  collegio,  no  miren  a  la 
Compania  nuestra  como  a  parte  que  contradize.  Forque,  quan- 
do  pacificamente  nos  dexaren  el  collegio,  conforme  a  la  disposi- 
cion  del  condestable  confirmada  por  el  papa,  aun  pensaremos  en 
ello,  quiero  dezir  si  nos  hemos  de  aprouechar  de  nuestro  dere- 
cho,  o  no;  y  no  hablo  aqui  del  ceder  a  dicho  derecho  en  fauor  de 
la  giudad,  porque  no  se  puede  esto  hazer  sino  en  congregacion 
general,  auiendo  sido  acceptado  aquel  collegio  3, 

No  es  esta  para  otro  effetto,  y  asi  solo  dire  que  me  encomien- 
do  mucho  en  las  orationes  y  sacrificios  de  V.  R.  y  de  toda  su 
prouincia.  De  Roma,  22  de  Nouiembre  1572. 

Inscriptio.  Prouincial  de  Toledo. 


3  De  hoc  negotio  multae  exstant  litterae  Patrum  Aegidii  Gonzalez,  Es- 
quivel  et  aliorum  ad  Polancum  missae,  praecipue  vero  P.  Francisci  Porres, 
rerum  nostrarum  in  matritensi  curia  procuratoris,  qui  opinabatur  litemhanc 
esse  ineundam,  et  media  ad  eam  feliciter  finiendam  saepe  repetebat.  Inve 
niuntur  ad  finem  codicis  Hisp.  llj,  et  per  totum  codicem  Hisp.  118.  Patris 
Porres  instantes  litterae  explicari  possunt  ex  eo  quod  mense  sequenti  Po- 
lancus  aliam  epistolam  de  hac  re  paulo  aliter  conceptam  scripserit.  Inveni  - 
tur  in  regest.  Hisp.  6g,  fol.  146,  post  epistolas  diei  12  Decembris,  licet  ibi 
dicatur  data  die  l3  Novembris.  Porro  res  in  curia  diu  moras  traxit,  donec 
tandem  anno  1575,  die  23  Junii,  Patres  et  fratres  domus  burgensis  Socie- 
tatis  omne  suum  jus  in  comestabilem  transtulerunt.  Cf.  Arch.  municipale 
burgense,  n.  1940. 


EPIST.   I64.— 22  NOVEMBRIS    I572  I5I 

164 

POLANCUS  P.  EMMANUELI  LOPEZ 

ROMA   22    NOVEMBRIS    I572    *. 

I.  Miratur  contradici  a  commanitate  civili  erectioni  scholarum  Societatis. 
2.  Unde  nisi  eae  apertae  sint,  aperiri  non  debent. 

1.  Jhus.  Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre.  Pax  Xpi.  etc.  He  en- 
tendido  por  las  ultimas  y  penultimas  letras  de  essa  corte,  la  pol- 
uoreda  que  se  ha  leuantado  en  ella  por  la  contradicion  que  ha- 
zen  a  las  schuelas  essos  seftores  de  la  villa:  y  es  cosa  graciosa 
que  donde  persuadian  a  nuestro  Padre  Francisco,  que  es  en  glo- 
ria,  concediese  ay  las  dichas  schuelas  2,  por  el  notable  seruicio 
y  satisfacion  que  siguiria  de  la  villa  y  personas  principales  della, 
alegando  que  tambien  su  magestad  y  essos  sefiores  del  consejo 
tendrian  contentamiento  dello,  ymmo  lo  deseauan  (lo  qual  hizo 
no  se  tuuiese  qiienta  con  la  incomodidad,  gasto  y  molestia  que 
con  tal  peso  recibia  la  Compania  nuestra),  se  uea  despues  de 
comprada  la  casa,  y  aderezadas  las  schuelas,  tal  repugnancia  de 
essos  senores  de  la  villa  de  Madrid:  que  parece  nos  pagan  en 
moneda  muy  differente  la  uoluntad  que  nos  mouio  a  seruirlos. 

2.  La  resolucion  que  aca  yo  he  tomado,  trattada  la  cosa 
con  estos  Padres,  es  esta:  que  si  al  recibo  de  la  presente  no  se 
han  allanado  las  difficultades  y  contradiciones,  y  por  consiguien- 
te  no  se  ha  dado  principio  a  las  schuelas,  que  no  se  pase  adelan 
te  en  el  trattar  de  ponellas  en  ninguna  manera;  sino  que  procure 
V.  R.  por  los  medios  mejores  que  occurriran,  que  se  de  razon  a 
su  magestad,  y  tambien  a  la  serenissima  princesa  y  essos  seno- 
res  del  consejo,  como  aca  no  juzgamos  ser  razon  que  se  tengan 
ay  schuelas  contra  la  uoluntad  de  aquellos  a  quienes  se  pensaua 
hazer  seruicio,  pues  beneficium  non  confertur  in  inuitum;  y  asi 
cessara  la  contradicion,  y  seremos  libres  de  esse  peso,  del  qual 
nos  encargauamos  por  el  bien  de  essa  tierra.  Y  deue  ser  proui- 
dencia  diuina,  porque  fuera  muy  pesada  la  carga  el  tener  ay  los 


1  Ex  regestis  Hisp.  6g,  fol.  139. 

2  Cf.  5.  Franc.  Borg.,  V,  634;  et  infra,  epist.  181. 


152  POLANCl   COMPLEMENTA 

maestros  que  requiere  tan  principal  placa;  pues  aun  en  otras  de 
mucho  menos  respecto  no  se  tienen  en  pie  las  schuelas  sin  el 
trabajo  que  V.  R.  experimenta  cada  dia.  La  casa  comprada  para 
esse  effecto,  facil  cosa  sera  tornarla  a  uender,  y  salir  de  la  deuda 
que  han  hecho  3. 

No  es  esta  para  otro  effecto.  En  las  orationes  y  sacrificios  de 
V.  R.  y  de  toda  su  prouincia  mucho  nos  encomendamos.  De 
Roma,  22  de  Nouiembr[e]  157^2] . 

Inscriptio.  Prouincial  de  Toledo. 

165 

POLANCUS  P.  FRANCISCO  SUNNERIO 

ROMA    28    NOVEMBRIS    I572    \ 

I.  De  episcopo  et  de  colle^io  poznaniensi. — 2.  Societatem  pontifici  probari 
patet;  unde  contrarii  rumores  Poznaniae  sparsi  falsi  evincuntnr . — 
3-6.  Domestica. 

t.  A  quelle  di  V.  R.  che  si  sono  riceuute,  di  7  di  Luglio  fin 
hora,  con  questa  si  fara  risposta;  et  ci  rallegramo  nel  Signore 
che  il  Rmo.  vescouo  di  Posnania  2  sia  tanto  solicito  a  fundar  il 
suo  collegio,  al  quale  V.  R.  salutara  officiosamente  di  parte  no- 
stra  et  de  la  Compagnia,  in  scambio  delle  lettere  che  desideraria 
li  fussino  scritte,  le  quali  saranno  accette  piu  dal  preposito  gene- 


3  Cum  Polanci  epistola  Matritum  pervenit,  scholae  nostrae  jam  apertae 
erant,  et  a  pluribus  et  nobilibus  pueris  frequentabantur.  Civitatis  repugnan- 
tia  late  narratur  in  historia  ms.  hujus  collegii  a  P.  Porres,  qui  tunc  Matriti 
degebat,  lib.  III,  cap.  III.  Summa  haec  est:  Joannes  Lopez,  magister  lati- 
nitatis  in  urbe  matritensi,  ab  aliquibus  decurionibus  (regidores)  adjutus,  fu- 
catis  rationibus  decretum  a  regio  consilio  obtinuit,  quo  nostri  prohibeban- 
tur  quominus  scholas  aperirent.  Nostri,  intercedente  Rodericio  G6mez  de 
Silva,  regem  adierunt,  qui  regio  consilio  suam  voluntatem  nostris  scholis 
benevolam  indicavit.  Consilium  vero,  auditis  pro  utraque  parte  rationibus, 
novum  decretum  edidit,  quo  scholae  nostrae  aperiri  permittebantur  donec 
aliud  statutum  esset.  Caetera  tempus  et  scholarum  fama  effecerunt.  Haec 
mense  Septembri  et  Octobri  hujus  anni  accidebant. 

1  Ex  regestis  Germ.  iog,  fol,  10 1. 

2  Adamus  Konarski. 


EPIST.   I65. — 28    NOVEMBRIS    I572  1^3 

rale  che  Dio  N.  S.  ci  dara.  Et  se  le  cose  di  cotesto  regno  piglia- 
ranno  la  piega  che  tutti  desideramo,  et  sara  cessata  la  peste,  alla 
primauera,  piacendo  al  Signore,  si  mandara  di  qua  il  filosopho 
desiderato  per  Vilna;  et  ogni  altro  aiuto  che  si  potra  dare,  si 
dara  uoluntieri  per  il  collegio  di  Posnania,  desiderando  anche 
noi  della  parte  nostra  di  correspondere  col  buon  animo  che  con 
li  effetti  mostra  uerso  la  Compagnia  il  detto  monsignor  Rmo.  Fra 
tanto  si  sono  applicate  molte  messe  et  orationi,  et  si  dara  Paiuto 
spirituale  che  potremo  di  qua,  facendo  continuar  le  orationi  per 
1'aiuto  del  regno  et  buona  elettione  del  re,  et  liberatione  de  la 
peste. 

2.  Gia  a  quest'hora  il  palatino  di  Posnania,  et  gFaltri  che 
diceuano  esser  li  nostri  da  S.  Sta.  maluisti,  haueranno  intesso 
da  pieno  il  contrario,  atesso  che  non  cessa  di  mostrare  a  la  Com- 
pagnia  ogni  paterno  amore  per  gratia  del  Signore. 

3.  De  la  mutation  del  rettor  di  Poltouia,  et  d'altre  cose  si- 
mili  per  li  collegii  di  Polonia,  la  R.  V.  mandara  il  suo  memoria- 
le  al  Padre  prouintiale,  accio  alla  sua  uenuta  si  risoluano  qua, 
atesso  che  fin  al  nuouo  preposito  generale  che  Dio  N.  S.  ci  dara, 
non  si  deue  fare  mutatione. 

4.  Di  4  scudi  che  V.  R.  dice  hauer  mandati  per  imagini  et 
corone,  qua  non  sono  capitati  che  sapiamo;  V.  R.  ueda  per  chi 
li  ha  mandati. 

5.  II  fratello  Stanislao  Groditio  si  ritiene  qua,  accio  possi 
studiare  per  poter  meglio  aiutar  con  la  diuina  gratia  in  Polonia; 
et  se  non  si  mando  instruttione  de  la  qualita  di  quelli  che  questa 
state  si  mandorno  di  la,  fu  perche  gia  costi  erano  conosciuti,  et 
cosa  ragioneuole  e  che  simili  informatione  si  mandi,  come  V.  R. 
ricerca;  il  che  acadendo  si  fara. 

6.  Circa  il  grauame  che  il  capitulo  di  Pultouia  da  a  quel 
collegio  per  conto  del  cantare  et  sonare  le  campane,  dil  che  sia- 
mo  stati  auisati,  V.  R.  ueda  conforme  a  quello  che  gia  altra  uol- 
ta  per  le  sue  lettere  ha  scritto,  che  non  si  graui  detto  collegio, 
massime  con  cose  cosl  aliene  di  nostra  uocatione.  Et  quanto 
alPhauer  cura  delle  schole  dei  poueri,  quando  nella  fundacion 
non  ui  fusse  quest'obligo,  V.  R.  auisi  accio  col  nuouo  generale  si 


154  POLANCI   COMPLEMENTA 

possi  risoluere  se  conuiene  lasciarle.  Et  con  tanto  nelle  orationi 
et  sacrificii  della  R.  V.  molto  ci  raccommandiamo,  etc.  Di  Roma 
li  28  di  Nouembre  1572. 
Inscriptio.  Padre  Sunier. 

166 

POLANCUS  P.  LAURENTIO  MAGIO 

ROMA   29    NOVEMBRIS    I572    *. 

/.  De  collegiis  brunensi  et  olomutiensi. — 2.  Oecononiica.  —  ^.  Officia  apud 
cardmalem  Hosium. — 4-$.  Res  differendae. — 6.  Preces  pro  regno  Po- 
loniae. — 7.  Ordinatio  in  sacris  ante  professionem. — 8.  Cantus  liturgi- 
cus. — g-10.  Oeconomica. — //.  Ad  congregationem  provincialem  poloni 
invitandi. — 12.  Suffragia  pro  fratre  Michaele  de  Burgos.—I^.  Tem- 
plum  pultoviense  aperiendum. — 14.  De  comoedia  quadam  acta  in  col- 
legio  viennensi. — 15.  De  P.  Magno  dimittendo,  aut  corrigendo. — 
16.  Ordinatio  in  sacris. — 77.  Missio  in  Transylvaniam . 

1.  Pax  Xpi.  etc.  Con  questa  si  fara  risposta  a  quelle  de  la 
R.  V.  del  primo,  14,  17  di  7.bre,  et  18  et  27  de  8.bre,  auisando 
prima  che  quelle  di  18  mandate  nel  plico  del  Rmo.  Hossio,  sono 
aenute  alle  mani  nostre  piu  tarde  che  quella  di  27;  et  questo  per 
auiso.  S'e  riceuuta  la  copia  et  un  autentico  de  la  fundacion  de 
Bruna,  et  si  tratta  de  la  confirmatione ,  et  anche  di  quella  del 
collegio  di  Olomutio,  quantunque  questa  si  desidera  sia  meglio 
acomodata ;  il  che  speriamo  fara  il  nuouo  Rmo.  de  Olomutio;  et 
non  saria  se  non  molto  a  proposito  che  S.  S.  Rma.  scriuessi  una 
lettera  a  S,  Sta.,  sopra  la  detta  confirmatione ,  et  quanto  importi 
per  il  bene  del  suo  arciuescouato,  accioche  tanto  piu  facilmente 
Tunoetraltro  si  possi  hauere;  et  quanto  al  transferire  li  nouitii 
a  Bruna,  bene  e  che  prima  sia  ogni  cosa  posta  in  ordine,  et  non 
si  faccia  senza  il  parere  del  detto  Rmo. 

2.  L'operarii  mandati  del  Rheno  in  Prusia,  saria  stato  grato 
fossero  uenuti  per  Vienna,  come  di  qua  li  fu  scritto,  et  V.  R.  de- 
sideraua;  pero  gia  che  le  lettere  non  arriuorno  a  tempo,  et  loro 
hanno  fatto  uoluntieri  la  charita  con  li  poloni,  V.  R.  si  deue  con- 


1  Ex  regestis  Germ.  IOQ ,  ff.  ioov.-lolr.  In  folio  autem  Io3r.,  hac 
inscriptione  «Agionta  al  prouincial  d'Austria»  ea  reperiuntur,  quae  nos 
num.  17  distinguimus. 


EPIST.    l66. — 29    NOVEMBRIS    I572  I55 

solare.  Ci  scriue  il  prouincial  del  Kheno  2  hauerli  dati  47  Adi  et 
mezzo  d'oro  in  tanti  talari  per  il  lor  viatico,  et  cosi  bisognera 
mandarli  qua  al  collegio  germanico  per  un  alunno  del  Rmo.  di 
Moguntia,  il  quale  la  ha  dato  a  li  nostri  scudi  cinquanta  per  tal 
conto,  et  bisognera  che  noi  le  rendiamo  al  detto  collegio.  V.  R. 
di  gratia  li  mandi  subito,  perche  hanno  bisogno  di  essi. 

3.  Le  lettere  per  il  cardinal  Hossio  che  V.  R.  scrisse,  con  le 
altre  aggionte,  li  furno  date. 

4.  Ouanto  a  la  promotione  delli  nostri  al  baccalariato,  gia 
che  e  passato  per  questa  uolta  il  tempo  consueto  nelle  uniuersi- 
ta,  non  accadera  parlare  finche  la  R.  V.  uenga  qua,  et  alFhora 
si  risoluera  quel  che  piii  si  giudicara  conueniente  in  coteste 
parti. 

5.  Se  fusse  possibile  con  la  occasion  della  peste  et  morte  di 
nostro  Padre,  piae  memoriae,  differir  le  cose  dil  collegio  di  Graz, 
et  non  mandar  la  gente,  ci  saria  grato;  tanto  piu  che  oltre  [che] 
il  modo  della  fundatione  non  ci  piace,  la  R.  V.  scriue  che  sara 
molto  difficile  ci  sia  data  la  proprieta  delli  beni  sopra  i  quali  e 
posta  la  detta  fundatione.  V.  R.  ueda  quello  che  meglio  ci  potra 
fare,  accio  si  possa  pigliar  a  la  sua  uenuta  qua  piena  risolutione. 

6.  Per  1'aiuto  dei  nostri  et  del  regno  di  Polonia  in  questa 
necessita  de  la  peste  nel  interregno,  si  sono  applicate  molte  mes- 
se  et  orationi,'et  non  si  mancara  di  continuare  questo  santo  aiu- 
to;  et  se  bene  questi  inconuenienti  non  ci  fussero,  la  necessita 
di  uenire  alla  congregatione  pare  piu  importante  che  non  la  an- 
data  sua  in  Polonia  per  hora;  et  gos\  non  accade  pensarci. 

7.  La  facolta  di  poter  ordinare  senza  Fobligo  della  profes- 
sione  li  nostri,  speriamo  poterla  mandar  in  breue  a  la  R.  V.,  per- 
che  gia  il  ponterice  romano  ha  concesso  quel  che  si  ricercaua,  et 
si  aspetta  segni  la  supplica. 

8.  Del  matutino  la  notte  del  Natale  et  li  organi,  alla  sua  ue- 
nuta  qua  si  puo  trattare. 

9.  II   patrimonio  del   fratello  Giovanni  Reineilo  a  potra  la 


a     Lectio  dubia:  num  Reinerio? 


P.  Hermannus  Thyraeus. 


I56  POLANCI    COMPLEMENTA 

R.  V.  distribuire,  hauendo  consideratione  delli  debiti  che  il  colle- 
o-io  di  Praga  ha  fatto,  et  il  graue  che  tuttauia  tengono  della  casa 
di  prohatione,  gia  che  il  Rmo.  di  Olomutio  prepara  le  cose  ne- 
cessarie  alle  sue  spese  in  Bruna  per  detta  casa. 

10.  Per  il  collegio  germanico  quest'anno  non  accadera  man- 
dar  alcuno,  perche  sono  carrichi,  pero  quando  non  fussi  qualche 
soggetto  tale,  V.  R.  auisara  con  tempo,  che  sendoui  logo,  non 
si  mancara  di  aiutarlo, 

11.  Circa  il  modo  de  la  congregatione  prouintiale  non  e  da 
dubitare  che  bisogna  chiamare  li  professi  et  rettori  etiam  di  Po 
lonia;  pero  quando  si  giudicaranno  legitimamente  impediti,  si 
deue  accettare  la  escusatione,  et  senza  loro  la  congregatione  sara 
ligitima  in  tal  caso;  nientedimeno  V.  R.  procuri,  se  sara  possi- 
bile,  che  uno  o  doi  di  loro  al  manco,  ci  siano  presenti;  et  aduer- 
ta  che  anche  li  absenti  hanno  uoto  passiuo,  purche  possano  tro- 
uarsi  in  Roma  a  tempo  de  la  elettione  del  generale. 

12.  Per  il  fratello  Michael  de  Burgos,  morto  in  Possonia,  si 
sono  fatti  qua  li  soliti  suffragii,  et  si  raccommandarano  per  li 
altri  luoghi. 

13.  Se  intende  che  la  chiesa  di  Pultouia  con  spese  di  30  fio- 
rini  poco  piu  o  manco,  si  potria  per  hora  accomodare  con  conso- 
lation  de'  nostri  et  di  forastieri;  non  pare  che  si  deue  lasciare  di 
darli  questa  consolatione,  cosi  a  poche  spese;  tanto  piu  che  il 
moderno  vescouo,  come  si  intende,  non  ha  uoglia  di  spender  de- 
nari  in  quel  loco. 

14.  Se  intende  che  doppo  la  comedia  che  si  fece  in  Vienna 
il  giorno  di  santo  Bartholomeo,  si  fece  nel  nostro  horto  del  col- 
legio  un  pasto  alli  giouani  che  ripresentorno,  con  le  lor  denari 
ricercati  da  lor  parenti  con  poca  edifficatione,  et  che  anche  segui 
di  detto  pasto  poca  edifficatione,  anzi  qualche  scandalo.  V.  R.  ci 
auisi  di  quel  che  in  questa  parte  e  acaduto,  et  di  la  proueda  se 
bisognera  fare  qualche  demostration;  et  quanto  al  representar  le 
comedie,  alla  sua  uenuta  qua  portara  la  nota,  et  si  uedera  se  sara 
necessario  o  lasciarle  o  moderarle. 

15.  Di  Praga  si  scriue  esser  otto,  o  9  anni  che  il  P.  Giovan- 
ni  Magno  hebbe  iicentia  di  esser  per  un  anno  fuori  della  Com- 


EPIST.    l66. — 2y    NOVEMBRIS    I572  1 57 

pagnia  senza  relassation  di  uoti,  et  che  hora  si  troua  parroco  ne 
lo  stato  di  un  certo  barone  catholico,  con  qualche  nota  di  mala 
uita.  E  da  marauigliare  che  doppo  tanto  tempo  non  sia  stato  mai 
auisato  che  tornassi  alla  Compagnia  a  render  ragion  di  se.  V.  R. 
adonche  ueda  di  ridurlo,  se  si  giudicara  atto  per  la  Compagnia, 
et  non  hauessi  incorso  in  qualche  infamia  notabile;  et  quando 
non  si  giudicara  cosi  atto,  faccia  con  esso  come  rneglio  in  Do- 
uiino  li  parera,  etiam  si  accadesse  licentiarlo,  perche  ne  a  noi  ne 
a  lui  conuiene  esser  in  tal  modo  o  stato. 

16.  La  facolta  per  hora  che  il  P.  Bisemio  3  scriuedi  poter 
promuouer  extra  tempora  alli  ordini  sacri,  concessa  dal  cardinale 
Santo  Angelo,  buone  memorie,  che  all'hora  era  summo  peniten- 
tiero,  non  si  giudica  si  debbia  usare,  etiam  che  hauessimo  gia  la 
facolta  di  promuouerli  senza  professione;  Taltra  che  e  di  benedir 
li  paramenti  de  la  chiesa,  ecc,  si  puo  usare  liberamente,  aduer- 
tendo  questo,  che  doue  ci  saranno  nella  terra  vescoui  beneuoli 
che  lo  faranno  uoluntieri  sempre  che  li  sara  ricercati  dalli  nostri, 
bisognera  ricorrer  da  loro,  per  il  debito  rispetto  che  douemo  ha- 
uer  in  tal  caso. 

17  4.  Per  lettere  del  P.  Stephano  Aratore  se  intende  che  il 
baiboda  di  Transiluania  5  fa  instantia  per  la  rnissione  de  che  gia 
un'altra  uolta  fu  trattato,  mostrando  qualcbe  poca  sodisfattione 
che  doppo  tanto  tempo  non  li  sia  data  piena  risolutione  alla  sua 
si  pia  petitione.  Fu  scritto  gia  dal  mese  di  Febraio,  che  la  R.  V. 
douessi  auisare  se  il  detto  P.  Stephano  Aratore  era  buono  per 
tal  missione,  o  che  sorte  di  gente  saria  atta  per  mandar  la,  et  la 
R.  V.  fin  hora  non  ha  fatto  risposta.  Non  pare  che  questa  mis- 
sione  si  debbia  lasciar  di  fare;  V.  R.  adunque  ueda  se  ha  persone 
che  senza  notabil  incommodo  possi  mandar  la,  et  con  buona  op- 
portunita  li  mandi  per  sodisfare  a  la.  pia  intentione  di  quel  catho- 
lico  principe;  et  finalmente  V.  R.  in  cio  faci  quello  che  meglio  si 
potra.  Et  quando  non  si  trouassi  il  modo  di  far  questa  missione 
cosi  presto,  procuri  darli  quella  sodisfattione  che  si  potra  in  Do- 


3     P.  Henricus  Blyssemius,  rector  collegii  pragensis. 

*     Cf.  eupra,  annot.  1. 

5     Stephanus  Bathon,  postea  rex  Poloniae. 


I58  POLANCI    COMPLEMENTA 

mino.  Et  con  tanto  ci  raccommandiamo,  etc.  Di  Roma  li  29  di 
Nouembre  1572. 

In  questo  del  vayuoda  rai  rimetto  al  giudicio  de  V.  R.,  gia 
che  li  ho  diehiarata  mia  inclinatione. 

Inscriptio.  Austria,  Prouincial. 

167 

POLANCUS  P.  DOMINICO  MENGINO 

ROMA    29   NOVEMBRIS    1572    *. 

/.  Dolet  vicem  et  civitatis  et  collegii  Monachii. — 2.  Gratnlatnr  ei 
de  frnctn  ministerii  nostratnm. 

r.  Per  lettere  di  V.  R.  di  17  di  Settembre  intendiamo  il  fla- 
gello  che  Dio  ha  mandato  della  peste  nella  citta  di  Monachio,  et 
come  nostro  collegio  per  la  medesima  sia  stato  disfatto,  restando 
alcuni  per  aiutar  le  anime  in  cotal  bisogno;  li  quali  di  qua  aiuta- 
mo  con  orationi  et  sacrifitii,  et  speramo  nel  Signore  che  gia  la 
peste  sara  cessata. 

2.  Dell'altro  canto  ci  consoliamo  che  la  signora  duchessa  * 
habbia  fatto  li  essercitii  spirituali  con  frutto,  et  che  altre  persone 
si  siano  aiutate  in  spiritu,  et  alla  giornata  si  uada  facendo  fructo 
in  Domino,  il  qual  ci  dia  a  tutti  copiosamente  sua  santa  bene- 
dittione.  Et  con  tanto  nelle  orationi,  etc.  Di  Roma  li  29  di 
9.bre  1572. 

Inscriptio.  P.  Domenico  Mangino  3. 


1  Ex  regestis  Germ.  IOQ,  fol.  100. 

2  Anna,  Ferd.  I  imperatoris  filia,  et  Alberti  V  uxor;  aut  forte  ejus 
nurus  Renata  Lotharingiae ,  uxor  ducis  Gulielmi  V.  Cf.  Braunsberger, 
Canisii  epist.,  VI,  94,  99. 

3  Rector  collegii  monacensis. 


Epist.  168.— i3  Df.cembris  1572  159 

168 

POLANCUS  P.  PETRO  TRIGOSO 

ROMA    l3   DECEMBRIS    I572    l. 

/.  lllum  de  officiis  quibusdam  caritatis   laudat. — 2.    De   commendatione 
equitutn  antuer piensium  apud  regetn  Portugalliae. 

1.  Hauemos  recebido  dos  letras  de  V.  R.,  y  por  la  una  de- 
llas  nos  auisa  de  la  afflicion  de  los  de  Malinas,  y  de  la  consolacion 
que  con  palabras  y  obras  V.  R.  les  ha  dado  en  la  aflicion  y  tra- 
bajo  que  les  ha  uenido  con  el  saco  que  los  soldados  les  dieron;  y 
por  una  parte  hemos  tenido  buena  occasion  de  compadecernos 
desta  su  aflicion,  y  dolernos  de  las  offensas  que  con  tal  occasion 
se  abran  hecho  a  Dios  N.  S.;  por  otra  parte  nos  hemos  todbs  mu- 
cho  consolado  de  la  charidad  y  diligencia  que  V.  R.  ha  puesto 
en  consolarlos,  y  la  efficacia  que  Dios  N.  S.  le  ha  dado  con  el 
Rmo.  obispo,  clero  y  mercaderes  para  remedialles  ccn  dinero  y 
prouisiones  en  esta  su  grande  necessidad.  Negocio  ha  sido  este 
proprio  de  la  Compania,  con  el  qual,  como  V.  R.  escriue, 
Dios  N.  S.  se  aura  seruido  mucho  aun  para  ayuda  de  las  almas- 
v  no  dudamos  que  el  Rmo.  obispo  con  todos  los  demas  se  aya 
muchoedificado. 

2.  En  la  otra  su  letra  pide  que  se  escriua  al  P.  Luis  Gonza- 
lez  en  fauor  de  ios  senores  portugeses  que  ay  estan,  para  alcan- 
car  dal  rey  la  confirmacion  acerca  de  la  reformacion  hecha  de 
sus  antiguos  estatutos,  sinificando  importar  por  el  seruicio  de 
Dios  que  se  les  aga  ^ste  fauor,  y  asi  por  esto,  como  tambien  por 
la  particular  afficion  que  muestran  a  la  Compafiia,  se  escriue  al 
P.  Luis  Goncalez  una  letra  que  ua  con  esta  2,  encargandole  este 


1  Ex  regestis  Germ.,  IOQ,  fol.  105. 

2  Reapse  in  eodem  codice,  fol.  lo6\  hac  inscriptione:  «P.  Luis  Gon^a- 
les,  a  la  naci6n  portugueza,  en  Anuers»,  ejusmodi  litterae  eadem  die  datae 
exstant:  «...  Los  senores  Manuel  y  Rodrigo  Aluarez,  en  nombre  de  los  que 
residen  en  Anuers  de  la  naci6n  portuguesa,  han  pedido  letras  para  que 
V.  R.  ]es  fauorezca  a  que  el  rey  confirme  una  reformaci6n  que  han  hecho  de 
sus  antiguos  estatutos  y  hermandad  que  tienen  entre  si  en  aquellos  estados; 
y  por  ser  cosa  justa  lo  que  piden,  y  de  sus  letras  y  por  la  informaci6n  que 
tambien  se  tiene  del  P.  Trigoso  de  nuestra  Compania,  que  estd  en  aquella 


l6o  POLANCI    COMPLEMENTA 

negocio.  Pero  V.  R.  aduierta,  como  bien  nota  en  su  letra,  que 
es  neccssario  enderezarles  y  persuadirles  que  muden  los  capitu- 
los  que  tocan  a  nosotros,  atento  que  la  Compania  no  puede  to- 
mar  tal  assumpto,  ni  conuiene  se  pida  de  nuestra  parte  lacon- 
rirmacion  al  rey,  si  los  dichos  capitulos  no  se  mudan;  offrecien- 
doles  a  ellos  que,  no  obstante  esto,  siempre  los  nuestros  que  ay 
estuuieren,  ternan  por  encomendado  de  hazerles  todos  los  serui- 
cios  que  pudieren  in  Domino,  conforme  a  nuestro  instituto.  Y  asi 
el  P.  Luis  Goncalez  no  trattara  este  negocio  con  el  rey  hasta 
tanto  que  essos  senores  de  ay  reformen  este  punto,  encomendan- 
do  el  negocio  a  otros  religiosos,  o  a  los  que  a  ellos  parescieren 
mejor  eligir  para  tal  effecto;  y  haziendo  esto,  luego  que  los  capi- 
tulos  reformados  en  esta  parte  allegaren,  no  faltara  el  P.  Luis 
Gonealez,  como  por  uia  derecha  se  le  escriue  tambien,  de  ayu- 
darles  y  fauorescerles  en  lo  que  pudiere  in  Domino.  No  se  les 
scriue  este  punto  a  essos  senores,  mas  me  remito  en  la  letra  a  lo 
que  V.  R.  con  ellos  trattara  en  este  caso.  Y  porque  esta  no  sirue 
para  mas,  nos  encomendamos,  etc.  De  Roma  13  de  Deziem- 
bre  1572. 

Inscriptio.  Anuers,  P.  Trigoso. 

169 

POLANCUS  CAROLO  BORROMAEO,  CARD. 

ROMA    l3   DECEMBRIS    I572    l. 

I.  De  futuro  collegio  mediolanensi  sub  cura  Societatis. — 2.  De    P.    Ga- 
gliardo  et  de  P.  Bellarmino  ad  ipsum  dtstinandis. 

1.      Per  mano  di  monsignor  Speciano  2  ho  riceuuto  una  let- 


residencia,  se  entiende  que  es  cosa  que  conuiene  mu[cho]  al  seruicio  de  Dios 
y  bien  y  paz  de  la  nacidn,  y  por  ]a  particular  deuocion  que  aquellos  sehores 
tienen  a  nuestra  Compahia,  me  ha  parecido  por  esta  encomendar  a  V.  R.  que 
les  ayude  y  fauorezca  con  el  rey  para  que  puedan  alcancar  lo  que  en  esta 
parte  desean  y  piden  a  su  alteza  para  seruicio  de  nuestro  Sehor.  V.  R.  les 
haga  este  fauor  y  seruicio  con  toda  la  charidad  y  calor  que  podra  in  Domi- 
no,  conforme  a  nuestro  instituto...» 


'5 


1  Ex  regestis  Ital.  6q,  fol.  152. 

2  Caesar  Specianus,  qui  postea  fuit  episcopus  novariensis  et  cremonen- 
sis,  de  quo  Ughellus,  Italia  sacra,  IV,  617. 


Epist.  169. — 13  Decembris  1572  161 

tera  di  V.  S.  Illma  di  3  del  presente;  et  ho  inteso  il  parer  di 
V.  S.  Illma.  et  d'altri  della  citta  intorno  alPaprir  il  collegio  de' 
conuittori  sotto  la  cura  et  total  gouerno  di  nostra  Compagnia,  et 
non  altrimente;  et  le  ragioni  che  si  allegano  (et  de'  quali  mi  ha 
promesso  una  copia  detto  monsignor)  sono  assai  efficaci  per  mo- 
strar  la  cosa  douer  esser  utile  alla  citta,  ma  non  leuano  gia  le 
difficulta  et  inconuenienti  di  parte  di  nostra  Compagnia,  quali 
son  degni  di  grande  consideratione,  come  hauemo  la  experientia 
qui  in  Roma,  quantunche  sia  molto  numeroso  nostro  collegio  per 
eambiar  quelli  de'  nostri  che  si  strachano  di  star  nel  collegio 
germanico,  o  uero  non  riescono  atti  per  quello;  et  doue  non  ci 
fusse  commodita  di  far'  simili  mutationi,  si  uede  andarebbe  male 
il  collegio  de'  conuittori.  Ci  sono  anche  altri  inconuenienti  di  mo- 
mento,  come  hauera  inteso  V.  S.  Illma.  dal  P.  Adorno;  ma  quel- 
lo  che  principalmente  impedisce  che  non  si  possa  abbraciare 
quest'opera,  e  che  il  vicario  di  nostra  Compagnia  non  ha  potesta 
di  accettare  simili  noui  assunti,  hauendoli  restretta  la  potesta  in 
questa  parte  la  congregatione  passata  3;  et  cosi  sara  necessario 
che  questo  si  riserui  a  la  congregatione  futura,  qual  sara  questa 
estate;  et  si  uedera  in  quella  di  far  ogni  buon  ufficio  per  questo 
effetto,  a  gloria  di  Dio  N.  S.,  et  percio  ritenero  io  le  ragioni  in 
scritto,  delle  quali  ho  detto  di  sopra. 

2.  Mi  ha  parlato  anche  detto  monsignor  Speciano  del 
P.  Achille  *  per  leggere  una  letion  di  theologia  nella  noua  vni- 
uersita  di  Milano,  come  gia  si  era  offerto  a  V.  S.  Illma.,  pensan- 
do  che  il  duca  di  Sauoia  sarebbe  contento  di  darli  licentia,  come 
1'istesso  P.  Achille  ci  haueua  scritto;  ma  si  uede  il  contrario  per 
una  lettera  dell'istesso  duca,  la  qual  mostrai  a  monsignor  Spe- 
ciano,  et  li  parse  ne  mandasse  copia  a  V.  S.  Illma.,  come  lo  fac- 
cio.  Io  replico  pur  al  signor  duca  allegando  la  bona  licentia  che 

3  «Quocirca  nullam  Domum,  nullum  Collegium,  nullam  Universitatem 
vel  Domum  Probationis  instituet  [Vicarius];  quae  si  offerantur,  ita  negotium 
fundationis  tractabit,  ut  si  in  rem  Societatis  aperte  futura  sint,  et  omni  diffi- 
cultate  careant;  eos,  qui  fundatores  esse  volunt,  iubeat  bene  sperare...  nil 
certi  promittet,  rem  totam  ad  Generalis  creationem  reservabit.»  Decr. 
Congr.  II,  Offic.   Vicarii,  apud  Instit.  Soc.J.,  II,  21 3. 


De  P.  Achille  Gagliardo:  cf.  autem  litteras  seq. 


4 

PuLANCI   CoMPLKMENTA.-T.   II. 


162  POLANCI   COMPLEMENTA 

il  P.  Achille  ci  scrisse  hauea  ottenuto  da  S.  A.,  presuposta  la 
quale,  gia  haueuamo  promesso  detto  Padre  a  V.  S.  Illma.  per  la 
sua  vniuersita;  ma  come  mostra  uoler  seruirsene  per  la  edifica- 
tione  di  sua  propria  persona  (come  Tha  fatto  per  il  passato),  sa- 
rebbe  di  molto  inconueniente  leuarglielo,  se  non  dessi  suo  con- 
senso  et  si  mostrasse  quietare.  Sappiamo  anche  altre  parole  che 
ha  detto  di  homo  grauemente  offeso,  quando  seppe  la  risolutio- 
ne  di  leuarli  quel  Padre,  le  quali  non  scrisse  il  P.  Acchille,  for- 
sa  per  non  parer  che  lui  metteua  impedimenti  all'obedientia. 
V.  S.  Illma.  uedera  se  sara  conueniente  che  lei  stessa  ne  scriua 
al  duca;  et  quando  non  li  paresse,  ne  a  me  riuscisse  quello  che 
li  ho  scritto,  ci  conuerra  pensare  ad  altro  lettore.  Io  scriuo  hoggi 
a  Fiandra  doue  sta  il  P.  Roberto  Belarmino,  accioche  il  prouin- 
ciale  ueda  di  mandarselo,  se  potra  farlo  senza  notabil  detrimen- 
to  del  seruitio  diuino  et  ben  commune  5;  etquando  non  si  potesse 
leuar  di  la,  ho  conferito  con  monsignor  Speciano  d'altri  mastri 
sopra  li  quali  faceuo  io  pensiero  per  mandar  un  di  loro  a  Milano, 
et  in  questo  mezo  che  io  hauero  questo  loco,  tenga  per  certo 
V.  S.  Illma.  che  non  manchero  di  seruirla  in  quel  che  potro  se- 
cundum  Deum  (et  so  che  in  altro  modo  non  uorrebbe  V.  S.  Illma. 
esser  da  me  seruita),  perche  son  di  cuore  affettionato  al  seruitio 
di  quella  per  moltissimi  rispetti;  et  se  non  fossino  le  nostre  forze 
deboli,  come  sonno,  spero  che  li  effetti  lo  mostrerebbono. 

Degnesi  Dio  N.  S.  aumentarli  a  gloria  sua  et  prosperar 
V.  S.  Illma.  et  Rma.  nel  suo  santo  seruitio  et  ben  commune  del- 
la  santa  chiesa,  con  aumento  de  suoi  santissimi  doni.  Di  Roma  li 
13  di  Decembre  1572. 

Inscriptio.  Cardinal  Borromeo. 


Cf.  epist.  194. 


Epist.  170.  — 13  Decembris  1572  i63 

170 

POLANCUS  DUCI  SABAUDIAE 

ROMA    l3    DECEMBRIS    I572    l. 
De  P.  Gagliardo,  quetn  cardinalis  Borromaetts  ad  se  mitti  cupit. 

.  Jhus.  Serenissimo  signore.  Per  una  lettera  di  V.  A.  data- 
mi  dal  suo  ambasciator,  ho  inteso  che  li  sarebbe  grato  che  il 
P.  Achille  2  restasse  in  Turino,  et  questo  no  solamente  per  qual- 
che  aiuto  del  ben  commune  nelli  ministerii  di  nostra  professio- 
ne,  ma  etiam  per  seruitio  particulare  de  la  persona  di  V.  A.,  al 
qual  seruitio  siamo  tutti  tanto  obligati  et  affectionati  tutti  noi, 
che  non  posso  dir  altro  se  non  che  si  fara  quanto  ci  commandara 
V.  A.,  satisfacendo  io  pero  airobligo  mio  de  informarla  di  quello 
che  e  occorso  in  torno  alla  persona  di  detto  P.  Achille,  accio 
tanto  meglio  V.  A.  come  patrone  che  ci  e,  si  risolua  di  quello 
che  ci  uorra  commandar. 

Auanti  la  passata  di  nostro  Padre  general  a  miglior  uita,  fa- 
cendo  il  cardinal  Borromeo  con  autorita  apostolica  un  collegio 
et  vniuersita  di  nostra  Compagnia  in  Milano,  ci  domandd  in  par- 
ticolar  per  questi  principii  il  P.  Achille,  et  questo  con  molta  in- 
stancia.  Li  fu  risposto  che  sarebbe  questo  difficile,  perche  non 
si  potrebbe  fare  senza  buona  licenza  et  gratia  di  V.  A.,  et  per 
cio  si  diede  ordine  che  il  prouincial  nostro  di  Lombardia  an- 
dassi  a  trouar  V.  A.  per  supplicarla  si  contentassi  di  far  questa 
gratia  al  cardinal  Borromeo;  ma  quando  lei  non  si  contentassi, 
che  lasciasi  star  detto  P.  Achille;  il  quale  con  la  prontezza  di  sua 
ubbidienza  si  e  offerto  de  impetrar  questo,  et  cosi  parlo  a  V.  A., 
et  doppoi  ci  diede  auiso  che  lei  si  era  contentata  di  darli  buona 
licentia,  et  all  nora  fu  fatta  promesa  al  cardinal  Borromeo  che 
il  P.  Achille  si  mandarebbe  per  la  sua  vniuersita;  et  lui  d'al- 
l'hora  in  qua  ci  fa  tanto  piu  instanza  per  hauerlo.  Ma  se  inteso 
questo,  tuttauia  V.  A.  sara  seruito  che  resti  detto  P.  Achile  in 


1  Ex  regestis  Ital.  6g,  fol.  152°.  Vide  epist.  praecedentem. 

2  Cf.  epist.  praeced.,  annot.  4. 


I64  POLANCI    COMPLEMENTA 

Turino,  scriuiremo  al  cardinal  Borromeo  che  habbia  pacientia, 
offerendoli  alcun'altro  theologo;  et  bastara  che  di  cio  si  signifi- 
chi  al  medesimo  P.  Acchille  la  intention  de  V.  A.,  che  lui  ci  la 
fara  intender. 

Guardi  et  prosperi  Dio  N.  S.  la  serenissima  persona  et  cose 
tutte  di  V.  A.  con  augmento  de  dgni  gratia,  per  il  ben  commune 
delli  suoi  stati  et  della  santa  chiesa.  Di  Roma  li  13  di  Decem- 
bre  1572. 

Inscriptio.  Duca  di  Sauoia. 

171 

POLANCUS  PP.  MATTHAEO  ET  HAIO 

ROMA    I4    DECEMBRIS    I572    l. 

Cum  summi  pontificis  Gregorii  XIII animus  ad  religionem  fovendam  et 
haereses  exiirpandas  optime  dispositus  sit,  rogat  Polancus  Societatis 
moderatores  in  Gallia  ut  si  quae  occurrant  media  ad  illos  fines  obti- 
nendos  opportuna  summo  pontifici  proponenda,  per  litteras  sibi  expo- 
nant. 

La  integrita  di  nostro  signore  padre  Gregorio  13. °,  et  dottri- 
na  et  prudentia,  era[no]  assai  conosciute  in  questa  corte,  quando 
fu  promosso  al  summo  pontificato;  ma  nel  zelo  de  la  riforma  et 
del  aumento  della  religione  et  seruitio  diuino,  et  in  altre  uirtu 
spirituali,  degne  di  tal  offitio  et  grado,  ha  uinta  Taspettatione 
d'ogniuno.  Sia  ringraciato  Iddio,  che  non  ci  ha  lasciato  sentir 
danno  della  passata  del  suo  predecessor,  di  santa  memoria,  a  mi- 
glior  uita.  Adunque  uedendo  tal  dispositione  in  questo  vicario 
di  Xpo.,  nostro  Signore,  che  ogni  bono  et  prudente  ricordo  ap- 
pertenente  al  seruitio  diuino,  e  per  riceuerlo  benissimo,  hor  sia 
circa  la  riforma  delli  catholici  nella  giustitia,  hor  sia  circa  la  re- 
ductione  delli  heretici,  o  extirpatione  delle  heresie,  hor  se  aper- 
tenghi  al  clero,  hor  al  popolo  layco,  hor  alli  principi,  hor  a'  pre- 
lati;  hauerei  charo  che  V.  R.  mi  auisasi  se  qualche  cosa  li  oc- 
corre  degna  de  esser  representata  a  sua  santita,  per  prouederla, 
o  trattarla  col  re  christianissimo,  o  altri  principi,  o  prelati,  in  be- 


1     Ex  regestis  Germ.  108,  fol.  25IV. 


Epist.  172. — 15  Decembris  1572  165 

neficio  del  regno  di  Francia,  o  de  alcuna  parte  d'esso;  perche 
sara,  come  credo,  per  seruirsi  Dio  nostro  signore.  Et  questo  me- 
desimo  uorre[i]  facessino  alcuni  altri  de'  nostri,  come  sarebbe  il 
P.  Annibale,  et  P.  Posseuino,  et  se  [sic]  qui  alii  uidebuntur  ido- 
nei.  Et  le  lettere  si  drizzino  a  me,  separate  d'altri  negocii,  che 
non  possano  mostrarsi.  D;altre  cose,  se  ci  saranno,  si  scriuira  de 
aparte. 

Mi  raccommando  molto  nelle  orazioni  et  sacrifitii  di  V.  R.  et 
di  tutta  sua  prouintia.  Di  Roma  li  14  di  Xbre.  1572. 

Inscriptio.  Alli  prouinciali  di  Aquitania  et  Francia. 

172 

POLANCUS  P.  CLAUDIO  MATTHAEO 

ROMA    15    DECEMBRIS    1 572    l. 

I.  Frater  Nicolaus  Saggerus,  peregrinus,  Tumonii  vel  in  alw  ejusdem 
provinciae  domicilio  retineri  potest . — 2.  Provinciae  moderator  dtto  suf- 
fragiain  comitiis  provinciae  ferre  potest. — ^.  De  tempore  scholis  tri- 
buendo  ac  de  catechesi  edocenda  quae  Matthaeus  proponit,  Romae  in 
posterum  tractanda  relinquuntur . — 4.  Matthaeo  facultas  fit  adeundi 
ad  comitia  statuum  Rutheni  celebranda,  dummodo  pericula  haeretico- 
rum  vitet;  et  antistiti  P.  Annibalem  poscenti  morem  gerere  procuret. 
— 5.  De  P.  Gerardo. 

1.  Quelle  di  V.  R.  di  15  et  20  di  Nouembre  si  son  riceuute; 
alle  quali  si  fara  con  questa  breue  risposta.  Et  quanto  a  quel  che 
tocca  al  fratello  Nicolao  Saggero,  che  andaua  in  peregrinacion 
a  Sto.  Giacomo  di  Galicia,  attesi  li  particulari  che  V.  R.  ci  scri- 
ue,  et  la  bona  uolunta  che  mostra,  V.  R.  faccia  con  lui  circa  il 
riceuerlo  et  ritenerlo  nel  collegio  di  Turnon,  o  in  altro  di  sua  pri- 
uintia,  come  meglio  in  Domino  li  parera,  senza  che  resti  piii  obli- 
gato  a  finire  la  sua  peregrinatione;  et  tanto  piu  uoluntieri  con- 
cedo  quel  che  V.  R.  ricerca,  per  causa  di  sua  intercession. 

2.  Circa  il  dubio  che  fa,  se  il  prouinciale  ha  doi  suffragii 
nella  congregatione  prouinciale  nel  eliger  quelli  che  in  essa  si 
sogliono  eligere,  cosi  come  nel  trattar  negocii  che  in  quella  si 


Ex  regestis  Germ.  108,  ff.  251-252. 


> 
166  POLANCI    COMPLEMENTA 


trattano,  non  si  uede  qua  difficulta  nissuna;  si  che  la  R.  V.  se  ne 
goda  il  priuilegio  prouinciale  d'auerne  doi  detti  sufragii  ne  1'uno, 
et  nelTaltro  caso  2. 

3.  Sta  bene  il  scarico  che  da  circa  la  limitacione  della  meza 
hora  la  mattina,  fatta  del  tempo  di  leggere  nelle  classi;  et  quel 
che  anche  scriue  del  insegnar  dottrina  xiana.  3;  et  di  ambedue 
cose,  come  gia  si  e  scritto,  si  trattara  qua  alla  sua  uenuta,  et  si 
risoluera,  piacendo  a  Dio,  quel  che  sara  piu  conueniente. 

4.  Potendosi,  come  scriue,  trouar  in  Rodez  al  Natale, 
quando  si  fa  la  congregatione  dei  stati  del  paese,  non  saria  se 
non  bene  per  aiuto  di  quel  collegio;  pero  ueda  bene  che  non  si 
metta  in  pericolo  di  cascar  nelle  mani  delli  hugonotti;  et  non  ci 
andando,  potra  far  qualche  cosa  con  lettere  per  il  vescouo  et  gli 
amici,  colli  quali  anche  V.  R.  ueda  darli  sodisfattione,  se  il 
P.  Annibale  non  potra  per  sua  indispositione,  o  per  il  pericolo 
predetto  de  hugonotti,  andar  la  quaresima  a  predicare  Vi  secondo 
che  li  e  stato  promesso.  Occorreua  qua  in  questo  caso  che  quan- 
do  il  detto  Padre  non  fusse  impedito  per  la  infirmita,  si  scriuesse 
al  vescouo  che  lui  e  per  andarci,  sempre  che  S.  S.  Rma.  li  dara 
aiuto  per  poter  passar  de  Tolosa  a  Rodez  sicuramente.  Quando 
il  detto  Padre  pur  non  potra  andarci  per  la  indisposicione,  V.  R. 
ueda  se  li  potra  mandar  qualcun  altro  sicuramente,  o  al  manco 
facci  per  lettere  la  conueniente  escusatione,  a  tempo  che  monsi- 
gnor  Rmo.  si  possi  proueder  d'un  altro. 

5.  In  Lione  e  il  P.  Gerardo  4,  al  quale  gia  piu  uolte  li  e  sta- 
to  concesso  di  andar  in  Parigi  a  studiare.  V.  R.  ueda  d'intender 
sua  inclinacione;  et  se  tuttauia  e  in  quella,  non  ci  le  deue  nega- 
re;  et  quando  lui  anche  per  sua  humilta  et  modestia  non  si  cu- 
rassi  piu  di  cio,  pur  se  V.  R.  giudicara  che  conuenga  in  Domi- 
no  farlo  passare  inanzi  nelli  studii,  accio  poi  piu  ageuolmente,  et 
con  piu  sufficientia  possi  esser  adoperato  nei  ministerii  della 
Compagnia,  si  nel  predicare,  come  in  altro,  io  hauero  a  caro  che 


2  Ita  constat  ex  Constitutionibus  Soc.  J.,  part.  VIII,  cap.  V,  §  3. 

3  Cf.  epist.  162. 

4  P.  Gerardus  Gerardinus,  de  quo  saepe  in  5.  Franc.  Borg.,  tomo  V. 
Ejus  mors  narratur  infra  in  epist.  176. 


Epist.   173. — 20  Decembris  1572  167 

in  questo  sia  aiutato;  et  passata  la  inuernata,  o  quando  meglio  a 
V.  R.  parera,  sia  mandato  a  Parigi,  doue  possi  seguitare  et  fini- 
re  suoi  studii.  Et  con  tanto  ci  raccommandiamo,  etc.  Di  Roma  li 
15  di  Xbre.  1572. 

Inscriptio.  P.  Claudio  Matthei,  prouintial  d'Aquitania. 

173 

EX  COMM.  POLANCl  P.  DIONYSIO  VAZQUEZ 

ROMA    20    DECEMBRIS    I572    '. 

/.  De  promovendis  ad  sacros  ordines  pontificia  concessio}  qna  pernwdera- 
te  uti  decet. — 2.  Blondi  scripta  quaedam . — 5.  Iter  Mironis. 

I.  Per  esser  il  Padre  vicario  molto  occupato  questa  7.na , 
mi  ha  commesso  che  io  risponda  alla  lettera  di  V.  R.,  et  special- 
mente  al  capitolo  che  parla  di  promouer  li  nostri  agli  ordini  sa- 
cri.  Sapra  dunque  che  parlando  S.  R.  al  papa  sopra  delle  cose 
nostre  di  che  si  trattaua,  sua  Sta.  col  fare  la  gratia  che  desidera- 
uamo  ha  molto  raccommandato  et  incaricato  che  si  habbia  l'oc- 
chio  di  non  far  promouer  se  non  persone  sicure,  et  che  fussero 
state  gia  alcun  tempo  nella  Compagnia,  et  hauessero  sufficienza. 
Et  cosi  si  ha  detto  a  S.  Sta.  che  si  farebbe.  Et  quantunche  non 
habbia  uoluto  il  Padre  vicario  restringer  la  faculta  di  prouincia- 
le  in  questa  parte,  nondimeno  per  hauerlo  tanto  strettamente 
S.  B.ne  raccommandato,  et  poiche  si  fida  della  Compagnia,  par 
ragioneuole,  anzi  debito,  che  si  faccia  secondo  la  sua  mente.  Per- 
cio  il  Padre  ha  scritto  alle  prouintie,  etiam  delPIndia,  etc,  che 
quelli  che  si  promoueranno,  habbiano  al  manco  5  anni  finiti  della 
Compagnia,  et  sufficienza  nei  casi,  di  modo  che  si  possano  met- 
ter  sicuramente  ad  udir  confessioni,  supposta  etiam  la  uirtu,  etc; 
et  questo  finche  il  nouo  generale  determine  altro.  Et  se  ben  a 
queste  tempora  di  Natale  non  si  sara  potuto  promouere  nessuno, 
come  ne  anche  conueniua,  per  non  esser  spedito  il  breue  il  qua- 
le  si  attende,  potremo  cominciar  a  ualerci  di  questa  gratia  alle 
tempora  di  quaresima. 


Ex  regestis  Ttal.  6g,  fol.  l3sv. 


168  POLANCI    COMPLEMENTA 

2.  II  P.  Domenico  Blondo  scriue  che  lascio  cosfi  certi  suoi 
scritti;  prega  si  mandino  a  Genoua  con  la  prima  commodita. 

3.  Che  il  P.  Miron  e  gionto  a  Genoua,  etc.  Di  Roma  li  20 
di  Decembre  1572. 

lnscriptio.  P.  Dionisio  *.  Napoli. 

174 

POLANCUS  P.  LAURENTIO  MAGIO 

ROMA    20   DECEMBRIS    I572    '. 

I.  Oeconomica  de  collegio  olomutiensi. — 2.  Sacrum  pro  classe  cutholica 
omittendum. — 3.  Facultates,  et  dispensationes  de  irregularitate. — 4.  De 
legato  regiae  bibliothecae  in  favorem  collegii  vilnensis. — De  sodale  Da~ 
vide,  hiberno. — 6.  Fratres  poloni  in  sacerdotium  protnovendi. — 7.  De- 
siderantur  coadjutores,  peritus  medicinae  alter,  alter  caementarius. 

I.  Pax  Xpi.,  etc.  Non  si  mancara  di  hauer  per  raccomman- 
dato  nelle  nostre  orationi  il  Rmo.  d'01omuz  2,  desiderando  noi 
che  il  Signore  li  dia  molta  gratia  et  sanita  per  aiutar  quel  vesco- 
uato,  et  particularmente  per  il  desiderio  che  tiene,  et  con  effetti 
mostra,  di  promuouer  le  cose  del  collegio  et  casa  di  probatione  * 
per  il  medesimo  effetto.  Quanto  airassignatione  che  V.  R.  dice 
uogliano  fare  de  beni  stabili  in  loco  della  pensione  posta  sopra  la 
mensa  episcopale,  per  fundatione  del  collegio  d'01omuz ,  e  ben 
cosa  da  desiderare  per  buoni  rispetti;  pero  due  cose  aduerta  in 
questo  la  R.  V.:  Puna,  che  sia  cosa  equiualente,  et  che  il  frutto 
si  possi  pigliare  senza  rumore  alli  suoi  tempi,  et  che  non  fusse 
cosa  impedita,  o  che  facilmente  si  potesse  impedire  dalli  hereti- 
ci;  la  2.a,  che  ci  sia  segurta  di  euittione,  come  anche  il  Rmo.  di 
Maguntia  4  ha  fatto  in  benefitio  del  collegio  di  Maguntia.  Quan- 
do  queste  due  cose  ci  fussero,  cioe  li  beni  qualificati  et  equiua- 
lenti,  et  securta  di  euitione,  V.  R.  potra  metter  la  cosa  in  prati- 
ca,  et  auisarmi  di  quel  che  si  fa;  perche  del  canto  mio  io  non 


Vicepraepositus  provinciae  neapolitanae. 

Ex  regestis  Germ.  io9 ,  ff.  Io6v.-Io6av. 
Joannes  Grodescius  (Grodecky^ 
Agitur  de  domo  probationis  in  urbe  Bruna. 
Daniel  Brendel  de  Homburg. 


EPIST.   174. — 20    DSCEMBRIS    I572  169 

manchero  di  accettar  la  detta  permutatione  quanto  sara  in  me,  se 
la  cosa  sara  accettabile;  et  crediamo  bene  che  non  ci  daran  in 
questo  tanta  fretta  che  non  ci  sia  tempo  da  consultar  un'altra 
uolta  circa  quello  che  occorrera  in  questo  fatto 

2.  La  messa  per  conto  deirarmata  catholica ,  essendo  hoi 
quella  in  porto,  non  e  da  dubitare  che  cessa. 

3.  Quanto  alle  dispensatione  che  V.  R.  ricerca  5,  et  al  ca- 


5  Ut  quae  in  proxime  sequentibus  dicit  Polancus  melius  intelligantur, 
juvabit  hic  exscribere  aliqua  ex  epistola  P.  Maggii  die  24  Novembris,  Vien- 
nae  data,  quae  invenitur  in  codice  Germ.  134,  ff.  84-85V.  Sic  enim  ait:  «La 
bolla  di  Pio  V  sopra  ]'officio  della  Madonna  porta  seco  molta  disperazione, 
perche  simpliciter  leua  il  passato,  et  non  da  speranza  alcuna  di  rimedio 
quanto  alli  uolgari:  et  e  tanto  impossibile  che  in  queste  parti  si  serua,  quan- 
to  che  io  uoli.  Et  perche  qui  non  ui  e  vescovo  ne  vicario  ne  inquisitione,  e  M 
nuntio  tiene  le  mani  ligatissime,  seguita  che  moltissime  anime  restano  illa- 
queate,  et  a  noi  e  leuato  1'animo  con  le  forze  di  far'  frutto,  perche  stiamo 
in  mille  pericoli,  et  non  ci  e  dato  rimedio.  Prego  la  R.  V.  perJamor  de  Iesu 
X.°  che  procuri  a  noi  poueri  tudeschi  alcun'  refrigerio,  et  che  non  siamo 
mensurati  con  le  regole  d'Italia  et  Spagna  in  queste  cose,  perche  gli  suggetti 
non  sunt  eiusdem  rationis.  Stiamo  in  continui  scrupuli  et  pericoli  di  censure, 
et  non  habbiamo  rimedio.  Bisugnarebbe  che  quelli  che  sono  tanto  essatti  in 
formar'  queste  bolle,  uenessero  qua  a  pratticarle.  La  R.  V.  per  amor'  de  Dio 
ci  procuri  rimedio,  perche  e  impossibile  leuar'  i  libretti  uolgari ,  et  pero  e 
necessano  usar'  molta  epichia;  et  che  si  possa  tradur  in  tudesco  questo  de 
Pio  V,  et  che  simili  a  quello,  starnpati  altroue,  si  posano  usare;  et  che  altri 
libretti  precatorii,  come  quello  del  P.  Canisio,  et  simili  buoni,  si  possino 
usare.  Altrimente  ne  seguira  molto  danno  nelle  anime,  et  non  ueggo  come  si 
possino  udire  confessioni  qua,  per  Pordinario,se  non  si  usa  molta  indulgenza. 

II  medesimo  dico  delle  biblie  uolgari  tradotte  da  catholici  autori,  che  e 
impossibile  il  leuarle.  Sono  diuersi  catholici  eruditi,  quali  et  ratione  officii, 
et  ratione  conuersationis  sono  forz[ati  a]  leggere  libri  heretici  ad  oppugnan- 
dum,  et  con  molta  utilita  della  religione,  et  per[che]  non  ui  e  chi  gli  possa 
concedere  facolta,  restano  illaqueati,  et  ne  seguitano  molti  inconu[enienti], 
et  molti  restano  di  uenire  a  confessarse  per  questo  rispetto. 

La  necessita  di  poter'  dispensare  supra  irregularita  propter  haeresim  cen 
quelli  che,  conuertiti  alla  fede  catholica,  s'hanno  a  promouere  a!li  ordini  sa- 
cri,  e  come  pane  quotidiano;  et  qui  non  ui  e  chi  possa  dispensate,  ne  anche 
il  nuntio;  et  di  costi  esperimentiamo  tanta  difficolta,  che  non  so  che  mi  dire. 
Interim  il  sacerdotio  si  ua  annullando,  el  sacrificio  ua  a  terra,  perche  sono 
rarissimi  i  ministri;  et  quelli  che  uoglino  aiutare  la  chiesa,  non  ponno  farlo 
per  questi  impedimenti,  et  non  si  puo  hauer'  rimedio  per  leuarli.  Sar^bbe 
sommamente  necessaria  facolta  de  dispensare  etiam  in  foro  exteriori,  molto 
generale. 

Medesimamente  occorre  che  alcuni,  che  uogliono  ordinarse,  non  ponno 


I70  POLANCI   COMPLEMENTA 

thalogo  mandato  col  procuratore,  dice  il  P.  Mtro.  Natal  che  al- 
cune  cose  si  son  tenute,  et  che  di  cio  si  sia  gia  scritto,  et  quanto 
al  poter  legger  la  biblia  uolgare,  se  in  particolare  si  dimanda  per 
qualche  persona  degna,  gia  per  la  regola  del  indice  lo  pud  con- 
cedere  l'ordinario;  se  in  uniuersale  per  tutti,  non  pare  che  con- 
uenga  ricercar  tal  dispensa.  Et  quanto  alFufficiolo  uulgare,  et  po- 
ter  hauer  in  foro  exteriori  qualche  uia  di  la  facile  di  poter  dispen- 
sare,  accio  possino  promuouersi  alTordini,  et  hauer  benefitii 
quelli  che  fussino  stati  heretici,  etiam  senza  lettere  dimissorie  a, 
quando  non  si  potessero  hauer,  et  deiraltre  cose ,  si  trattaranno 
con  S.  Sta.  et  procuraremo  impetrar  quel  che  si  potra.  Fra  tan- 
to  V.  R.  si  ricordi  che  in  foro  conscientiae,  li  nostri  professi  no- 
minati  per  tal  effetto  dal  generale,  non  solo  possono  absoluere  ab 
haeresi  et  censuris  ex  ea  prouenientibus  b,  ma  anche  dispensare, 
cioe  super  irjegularitate,  etc.  inde  proueniente,  come  consta  del 
breue  di  Giulio  III. °;  et  anche  posso[no]  dispensare  con  quelli 
che  fussino  irregulari  per  hauer  essercitato  gli  ordini  essendo  in 
censuris,  per  un  uiuae  uocis  oraculo  hauuto  auanti  di  adesso;  le 
quali  due  cose  sono  assai  importanti  per  aiutare  le  anime  nel  foro 
esteriore. 

4.  Circa  il  legato  della  libreria  del  re  di  Polonia  *,  buonae 
memoriae,  per  il  collegio  di  Vilna  con  Tobligo  del  predicare  ogni 
domenica  et  festa,  o  nella  chiesa  di  Santa  Ana,  hor  sia  in  quella 


dimissiorie  ms.     — b  praeuenientibus  ms. 


hauere  le  sue  formate  da  suoi  ordinarii,  o  perche  la  patria  e  tutta  heretica, 
o  perche  e  tanto  lontana,  che  non  ponno  ricorrere  senza  mille  inconuenien- 
ti.  Quid  fiet  cum  istis? 

Non  uoglio  far'  piu  longa  litania,  hauendo  per  il  procuratore  mandato 
costa  un  compendio  delle  facolta  che  ci  sarebbono  necessarie,  accio  s'impe- 
trassero  da  sua  santita;  ma  fin  qui  non  ne  uediamo  frutto;  et  1'aspettare  tan- 
to  ci  e  graue  et  pericoloso,  perche  necessitas  nobis  incumbit  di  trattare  le 
conscientie  de  nostri  tudeschi  et  altre  nationi,  et  senza  ]i  presidii  di  queste 
facolta  si  trouiamo  in  pericolo  d'illaquearse  in  superlatiuo  gradu.  La  R.  V. 
per  charita  sua  habbia  per  raccomandate  le  conscientie  nostre,  et  1'anime 
di  questa  nostra  misera  Germania,  che  tanta  necessiti  ne  tiene.» 

6     Sigismundus  II  nuper  vita  functus. 


Epist.  174.— 20  Decembris  1572  171 

di  Santa  Barbara  del  monasterio  che  si  ha  da  fare,  V.  R.  sa  che 
non  si  puo  accettare;  pero  ci  occorre  da  dire,  prima  che  si  [li]  es- 
secutori  del  testamento  simplicemente  offeriranno  la  libreria 
detta,  senza  significar  alli  nostri  altro  obligo,  se  puo  simplicemen- 
te  accettare  con  un  modo  di  protestatione  che  detta  accettatione 
non  habbia  a  uenire  in  grauamento  della  Compagnia,  o  con  qual- 
che  obligo  che  ui  fusse  contra  Finstituto;  2.0,  quando  loro  signi- 
ficassero  apertamente  1'obligo  che  uogliono  imponerci,  se  li  puo 
dire  che  si  desidera  accettare  un  simil  pegno  et  ricordatione  del- 
1'amore  che  il  serenissimo  re  portaua  a  la  Compagnia,  pero  non 
potendo  noi  accettare  simili  legati  con  tali  obligationi,  quando 
uorranno  fare  che  questo  obligo  si  leui,  la  Compagnia  accettara  il 
legato,  et  procurara  secondo  il  suo  instituto  hauerne  memoria  di 
corrispondere  a.Ha  pia  uolonta  del  re;  come  anche  per  il  medemo 
instituto,  sempre  che  il  collegio  di  Vilna  potra,  non  manchera  di 
dar  simili  aiuti  alFanime  in  detta  chiesa;  et  cosi  si  potra  procurar 
per  uia  della  reginola,  o  uero  del  Rmo.  di  Vilna,  che  quesFobli 
go  si  leui  et  si  lasci  a  libera  dispositione  della  Compagnia,  dan- 
doli  ad  intendere  la  ragion  di  questo.  Et  crediamo  che  il  genera- 
le  che  Dio  N.  S.  ci  dara,  dara  qualche  ordine  che  in  tal  caso  si 
tenga  particolar  memoria  di  aiutare  sempre  che  si  potra  Fanime 
in  detta  chiesa,  col  predicare  et  insegnare  la  dottrina  xpiana. 
correspondendo  col  pio  desiderio  del  serenissimo  re,  di  buona 
memoria. 

5.  Quanto  al  fratello  Dauid,  hiberno.  corne  sara  costa  arri- 
uato  di  Polonia,  V.  R.  essaminara  le  cause  di  sua  uenuta;  et 
quando  trouara,  con  parer  de  suoi  consultori,  esser  cosi  graui 
come  si  dipingono,  et  che  non  ui  sia  qualche  speranza  di  darli 
aiuto  perche  possa  riuscire  atto  alla  Compagnia,  a.11  nora  lo  potra 
licenciare,  et  lasciarlo  che  se  ne  uenga  a  Roma,  passato  alquanto 
il  rigor  della  inuernata,  gia  che  sempre  si  deue  guardar  un'ore- 
chia  per  Faltra  parte. 

6.  La  lista  delh  sacerdoti  che  in  Polonia  desiderano  fare 
delli  nostri,  s'e  uista;  et  crediamo  che  quando  se  li  concedera  si 
possano  far  quelli  che  V.  R.  ha  notato,  potran  bastare  per  hora; 
benche  bisogna  hauer  un  poco  di  pacientia,  finche  sia  segnata  la 


172  POLANCI    COMPLEMENTA 

supplica,  et  espedita  la  facolta  del  promouer  senza  professione, 
che  speramo  sara  in  breue,  piacendo  al  Signore  7. 

7.  II  P.  Sunier  8  ricerca  un  fratello  che  sapesse  di  medicina, 
per  aiutar  quelli  di  Pultouia  et  Brunsperga,  et  anche  uorria  ha- 
uere  un  muratore  pratico  per  fabriche  di  quelli  collegii.  S'anda- 
ra  uedendo  quel  aiuto  che  se  li  potra  dare;  et  quando  non  si  pro- 
uedera  auanti  la  uenuta  di  V.  R.  qua,  potra  portar  questi  biso- 
gni  et  altri  nel  suo  memoriale,  accio  si  faccia  la  prouisione  per 
quelle  parti.  Et  con  tanto  ci  raccommandiamo  tutti  molto,  etc.  Di 
Roma  )i  20  di  Decembre  1572. 

La  sicurta  de  euetione  [sic]  s'intende  che  la  istessa  mensa 
episcopale  resti  obligata  in  omnem  euentum  a  farci  bono  quello 
che  in  cambio  dara  a  pagare. 

Inscriptio.  P.  Lorenzo  Maggio. 

175 

POLANCUS  P.  GREGORIO  DE  MATA 

ROMA    23    DECEMBRIS    I572    \ 

7.    De  F.  Zaragoza. — 2.   De  syntaxeos  tractatu  anctore  P.  Acebedo. 
3.  P.  Avellaneda  forsan  ibit  Romam. 

1.  Recibiose  la  de  V.  R.  de  25  de  Otubre;  y  de  lo  que  toca 
al  hermano  Qaragoca  se  ha  escripto  ya  al  Padre  prouincial;  lo 
demas  que  V.  R.  dice,  se  tratara  conePnueuo  general. 

2.  En  la  syntaxi  del  P.  Azebedo  2  se  hizo  aca  alguna  diffi- 
cultad;  por  tanto  sera  bien  la  traya  el  Padre  prouincial,  o  alguno 
de  los  que  con  el  uinieren,  para  que  aca  se  uea  de  nueuo,  y  las 
razones  que  ay  para  que  no  conuenga  leerse  en  esa  prouincia  la 


7  Ultima  die  Februarii  anni  1573  Gregorius  XIII  per  breve  Ex  .Sedis 
apostolicae  Societatem  Iesu  approbavit  et  de  novo  concessit  facultatem  ho- 
ras  canonicas  extra  chorum  recitandi,  et  sacros  ordines  post  emissa  vota 
etiam  ante  professionem  suscipiendi. 

8  Viceprovincialis  Poloniae. 

1  Ex  regestis  Hisp.  6g,  fol.  149. 

2  P.  Petrus  Paulus  de  Acebedo,  qui  ad  matritense  collegium  mis- 
sus,  Matriti  die  12  Januarii  1573  obiit,  magnum  sui  desiderium  relinquens. 
Cf.  AlcAzar,  Chrono-Hist.,  II,  424,  425,  ubi  perperam  dicitur  Acevedum 
die  I  Feb.  obiisse 


Epist.  176.-  3o  Decembris  1572  173 

del  P.  Manuel  Aluarez,  de  Portugal,  la  qual  sin  el  comento  no 
es  tan  prolixa  a. 

3.  No  estamos  sin  esperanca  de  que  el  P.  Auellaneda  3  sia 
eligido  en  Austria  para  la  congregacion  general;  y  si  una  uez 
sale  de  alli,  sera  facil  cosa  que  no  buelua.  No  se  offresce  otra  por 
esta,  etc.  De  Roma  23  de  Deziembre  1572. 

Inscriptio.  P.  Gregorio  de  Matta,  en  Seuilla. 

176 

FRANCISCUS  ROCCA  POLANCO 

LUGDUNO  3o  DECEMBRIS  I572  '. 

I-^.Aegritudinem  ac  mortem  Patris  Gerardini  describit. — 4-$.  De  P.  Pos- 
sevino ,  deque  ejus  concionibus  ,  ac  progressu  nostro  Lugduni  . — 
6.   P.  Rostanus  sacerdos  fit. 

1.  Ihus.  Molto  Rdo,  en  Chro.  Padre.  Pax  Chri.,  etc.  Non 
potendo  il  Padre  rettor',  come  desideraua,  scriuer'  a  V.  R.  per 
qualche  debilita  di  capo,  o  uertigine  causata  da  una  febrecciola, 
mi  ha  detto  ch'io  li  scriuessi  alcune  cose,  accio  intendesse  la  ui- 
sita  che  Dio  N.  S.  s^e  degnato  far'  in  questa  celebrita  del  suo 
santo  Natale,  in  questo  collegio  di  Lione,  rechiamando  a  se  il 
buon  P.  Gerardo  Gerardini;  la  cui  anima  speriamo  sia  in  luogo 
di  riposo  et  quiete,  o  che  presto  sia  per  conseguir  questo  deside- 
rato  fine,  per  le  tante  orationi  et  santi  sacrificii  che  si  faranno  da 
tutta  la  Compagnia,  come  e  consueto. 

2.  Et  per  dirli  qualche  cosa  in  particular'  della  iniirmita  et 
morte  di  detto  Padre,  dico  che  la  domenica  terza  deirAduento, 
hauendo  sentito  la  notte  et  giorno  inanzi  qualche  dolor  di  testa 
et  principio  di  febre,  si  oonfesso  et  disse  messa,  et  dipoi  si  messe 
in  letto  con  una  febre  continua  che  dopo  tre  o  quatro.giorni  lo 
fece  frenetico.  Nell  principio  della  sua  frenesia  tutto  era  in  re- 


a     prolixo  ms. 


3  Qui  ex  hispalensi  collegio  cum  comite  de  Monteagudo,  Francisco  Huj- 
tado  de  Mendoza,  regio  legato  apud  imperatorem,  profectus  erat  anno  1570. 
Cf.  6'.  Franc.  Borg.,  V,  267,  3i8,  etc. 

1     Ex  autographo  in  cod.  Gall.  84,  2  ff.t  nn.  349,  350,  prius  401 . 


174  POLANCI    COMPLKMENTA 

prender'  la  uanita,  scientia  et  philosophia  humana,  affirmando  la 
uera  scientia  et  philosophia  esser  in  Christo,  et  in  lui  esser  ogni 
bene.  Nell  discorso  poi  del  suo  male,  hora  cantaua  musica,  psal- 
mi,  ecc,  hora  predicaua  cose  buone,  et  massime  in  lingua  italia- 
na,  hora  trattaua  i  luochi  communi  della  retorica  parlando  molto 
elegantemente  in  latino,  di  modo  che  potiam'  dire  chJel  sia  mor- 
to  cantando,  repetendo  alcune  uolte:  Andaremo  tutti  al  cielo;  et 
spessissime  uolte:  Deus  meus;  et  O  bone  Iesv;  et  altri  detti  de- 
gni  de  christiano  et  religioso.  Li  ha  fatto  pero  Iddio  gran  benefi- 
cio  che  dopo  esser  cascato  in  questa  frenesia,  li  ha  concesso  tem- 
po  et  uero  sentimento,  come  tutti  giudicauano,  di  poterse  con- 
fessare,  communicar'  et  pigliar  Testrema  onttione,  il  che  hebbe 
anchor  lui  per  un  singular  beneficio  di  Dio,  come  bene  il  demon- 
straua  domandando  in  quelFhora  a  Dio  perdono  delli  suoi  errori, 
et  a  tutti  Padri  et  fratelli  che  appresso  lui  stauano,  cominciando 
quasi  a  farli  un'essortatione;  ma  non  potendo  sodisfar  al  suo  uo- 
ler1  per  la  gran  debolezza,  il  Padre  rettor'  in  nome  de  tutti  ac- 
cetto  la  sua  buona  uolonta.  II  suo  felice  transito  fu  Tistesso  gior- 
no  dell  santo  Natale  non  troppo  inanzi  mezzo  giorno,  all'hora, 
come  mi  han  detto,  io  ero  nell  primo  memento  della  prima  mes- 
sa;  et  per  ch'io  sapeuo  ch^era  in  agonia,  mi  par  ch'io  sentessi  in 
me  piu  desiderio  di  pregar  per  lui  che  altre  uolte;  le  altre  due 
messe  le  dissi  per  la  sua  anima,  il  che  non  han  potuto  far  gl'altri 
sacerdoti  perche  gia  haueuano  detto  le  lor  messe,  et  io  ho  rece- 
uuto  questo  per  beneficio  de  Dio.  II  giorno  dipoi,  chJera  di  san 
Stefano,  alla  medesima  quasi  hora  che  mori,  li  fecessimo  Pesse- 
quie  secondo  il  costume  di  nostra  Compagnia,  con  candele  bian- 
che  accese,  dicendosi  al  fine  una  messa  de  requiem,  et  questo 
nella  nostra  chiesa;  quale,  essendo  prefetto  di  essa  il  detto  P.  Ge- 
rardo,  fu  benedetta  per  cemiterio,  doue  lui  s'e  messo  per  funda- 
mento.  Fu  questa  nostra  chiesa  airhora  quasi  piena  di  gente, 
parte  per  la  nouita  (non  haueuano  mai  uisto  sepelir  morti  da  gie- 
suisti),  parte  per  la  deuotione  che  molti  haueuano  al  detto  Pa- 
dre;  et  credo  se  partessino  edificati,  uedendo  la  deuotione  delli 
nostri,  et  la  pia  et  humile  consuetudine  che  la  Compagnia  tiene  in 
sepelir  li  morti.  Questo  quanto  al  P.  Gerardo,  sanctae  memoriae. 


Epist.  176.— 3o  Decembris  1572  175 

3.  Della  carita  delli  Padri  et  fratelli  non  posso  dir  se  non 
queli  che  ho  uisto,  esser  stata  quella  grande,  non  lasciandosi  mai 
ne  giorno  ne  notte  solo,  et  la  notte  mai  senza  un  sacerdote  con 
alcuni  fratelli;  et  si  come  non  s'e  mancato  niente  del  canto  della 
carita  delli  Padri  et  fratelli,  i  quali  tutto  han  fatto  con  grand'al- 
legrezza  et  contento  loro  spirituale,  cosi  non  si  e  mancato  anchor 
niente  quanto  a  uisiti  de  buoni  medici,  et  quell  tanto  che  loro 
giudicauano  conuenire  per  agiuto  delTinfermo. 

4.  II  P.  Posseuino  dice  che  se  sono  receuute  le  lettere  che 
ultimamente  V.  R.  ha  mandate,  si  per  la  prouincia  aquitanica, 
si  per  la  Francia,  con  le  annale  di  Sicilia,  et  hauerebbe  resposto 
qualche  cosa  si  l'indispositione  supradetta  non  hauesse  impedito; 
se  spera  pero  ch'el  suo  male  non  andara  inanzi. 

5.  La  nostra  chiesa  e  stata  queste  feste  assai  ben  frequen- 
tata;  quattro  sacerdoti  assidui  nella  chiesa  non  ha[nnoj  potuto 
sodisfar'  a  tanto  numero  de  penitenti.  Le  feste,  insin'a  mezzo 
giorno,  e  quasi  sempre  piena  la  nostra  chiesa.  Alle  prediche  del 
P.  Posseuino  uengono  tanti,  che  alcuna  uolta  la  chiesa  con  la 
capella  nuoua  et  chori  non  puol  capir'  tanta  moltitudine.  Iddio 
sia  benedetto  che  qui  in  Lione  non  si  dice  piii  hora,  Andiamo 
alla  sinagoga  degli  hugonotti  (per  esser  qui  non  solamente  il  for- 
male,  ma  anchora  il  materiale  di  essa  affatto  ruinato),  ma  si  dice 
per  la  citta,  Andiamo  a'  giesuisti:  gloria  sia  alF  altissimo  Iddio. 

6.  Hieri  si  fece  sacerdote  il  P.  Rostano,  et  il  giorno  della 
Circoncisione  dira  sua  prima  messa,  si  al  Signor  piacera;  il  qua- 
le  hauendose  pigliato  un  sacerdote  per  il  cielo  a,  subito  ci  ne  da 
un  altro  in  terra,  come  Padre  nostro  molto  benigno.  Nelle  ora- 
tioni  et  santi  sacrificii  di  V.  R.  molto  mi  raccomando,  raccoman- 
dandoli  appresso  il  nostro  Padre  rettore  et  tutto  questo  collegio. 
Di  Li[o]ne  li  30  di  Decembre  1572. 

Di  V.  R.  seruo  in  Chro., 

Francesco  Rocca. 
Post  scriptum:  Di  gratia  V.  R.  mi  perdoni  se  non   li  scriuo, 
ma  non  per  tanto  dubiti  di  mia  infermita,  parendomi  con  la  gra- 


ciolo  ms. 


I70  POLANCI  COMPLEMENTA 

tia  divina  portarmi  meglio  assai.  Pur'  mi  raccomando  alle  sue 
orationi.  II  signor  Fonseca  e  arriuato,  ecc.  II  P.  Noez  debbe  ha- 
uer  predicato  a  Dola  queste  feste. 

Inutile  seruo  in  X.°, 

A.  Poss[euino]. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Chro.  Padre,  il  P.  Giovanni 
de  Polanco  vicario  generale  della  Compagnia  di  Giesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigiwm. 

177 

POLANCUS  UNIVERSAE  SOCIETATI 

ROMA  3l  DECEMBRIS  1572   l. 

1.  Numerus  domorum  inprovincia  romana. — 2-g.  Vita  functi,  eorumque 
elogiu. — 10.  Sociorum  numerus. — 11-12,  Incolae  domus  professorum; 
collegia  admissa. — 13-16. —  Gregorii  XIII,  P.  M.,  aliorumque  praela- 
torum  erga  Societatem  benevolentia. — IJ.  Socii  extra  Urbem  missi. — 
18.  Collegia  expetita.—lQ-20.  Spiritualia  ministeria  domus  professo- 
rum.  —21.  Novitiorum  ibi  commorantium  institutio.  —  32.  Fratres  ad- 
jutores  caementarii. — 23-28.  De  collegio  romano. — 2Q.  Cardinales  Lo- 
tharingius  et  Borromaeus  in  eo  excepti. — 30.  Provincialis  congregatio 
ibidem  habita.  —  31-34.  Rxcursiones  ad  vicina  oppida.—^^.  De  domo 
probationis  ad  Sti.  Andreae.  —  36-37.  Poenitentiariorum  collegium. — 
38.  Clericorum  seminarium. — 3Q.  Collegiun  germanicum. — 40-43.  Ti- 
burtinum  collegium;  summus  pontifex  Tibure  exceptus;  aedium  fabrica . 
— 44-4$.  Perusinum  gymnasium. — 46-4Q.  Maceratense.  -50-53.  Lau- 
retanum. — 54-70.  Mirabilia  complura  invocatae  Virginis  lanretanae. 
— 71-73.  Senense  collegium. —74-77.  Florentinum. 

I.  Ihus.  Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre.  Pax  Xpi.,  etc.  Siguien- 
do  el  orden  que  se  ha  dado  a  todas  las  prouincias,  escriuire  aqui 
lo  que  para  edifficacion  de  nuestros  charissimos  en  Xpo.  herma- 
nos  me  ocurriere,  del  ano  de  1572,  de  toda  la  prouincia  romana  2; 
en  la  qual  tiene  nuestra  Compania  13  casas,  donde  ordinaria- 


1  Ex  adversariis  castigatis  a  Polanco,  in  cod.  Rom.  127,  14  ff.,  nn.  77- 
90,  prius  1-7,  et  etiam  n.  IX. 

2  Post  conventum  procuratorum  provinciarum  anno  1571  Romae  habi- 
tum,  statutum  est  ut  litterae  annuae  non  a  singulis  domibus,  prout  fieri  so- 
lebat,  sed  tantum  ab  unaquaque  provincia,  de  praecipuis  rebus  scriberen- 
tur.  Cf.  Sacchinum,  p.  III,  lib.  VII,  n.  3. 


Epist.   177. — 3i  Decembris  1572  177 

mente  haze  residencia:  las  6  dentro  de  Roma,  y  las  7  fuera 
della.  Las  de  Roma  son:  la  casa  professa,  el  collegio  nuestro  ro- 
mano,  la  casa  de  probacion  de  Sanct  Andres,  el  collegio  de  la 
penitencieria,  el  seminario  del  papa  f  e\  collegio  germanico.  Las 
de  fuera  de  Roma  son:  la  casa  de  Frascata,  que  es  como  miem- 
bro  de  la  de  Sanct  Andres,  el  collegio  de  Tiuoli,  el  de  Perosa, 
Macerata,  Lorito,  Sena  y  Florencia. 

2.  De  todas  estas  dichas  casas  ha  sido  Dios  nuestro  senor 
seruido  lleuar  para  si  1 1  personas  este  ano  passado.  En  Enero 
murio  en  esta  casa  professa  Francisco  de  Truxillo,  el  qual,  auien- 
do  sido  buen  soldado  en  el  siglo,  lo  fue  mucho  mejor  de  Xpo., 
haziendose  coadiutor  temporal  en  la  Compania;  y  con  el  deseo 
que  tenia  de  seruir  y  ayudar  al  bien  comun,  aprendio  diuersos 
officios,  y  entre  ellos  el  de  albanir,  y  le  exercito  en  la  fabrica  de 
Sanct  Andres;  y  fue  de  notar  la  uoluntad  que  el  dicho  buen  her- 
mano  tenia  de  trabajar  por  Xpo.,  porque  auiendo  caydo  de  un 
lugar  alto  de  la  dicha  fabrica,  quedo  medio  tullido  de  las  pier- 
nas,  v  asi  como  estaua,  aprendio  el  arte  de  cantero;  y  estando 
assentado  (porque  apenas  podia  tenerse  en  pie),  ayudo  la  fabri- 
ca  desta  nuestra  yglesia  de  Sancta  Maria  hasta  que  murio. 

3.  El  2.0  fue  Joan  Cors,  tambien  coadiutor,  que  auia  ayuda- 
do  en  la  camara  a  todos  tres  nuestros  Padres  generales.  con 
grande  exemplo  de  uirtud  y  deuocion,  y  sobreuiniendole  una 
calentura  pestifera  que  le  acabo  en  8  dias,  no  cessaua  con  psal- 
mos  y  hvmnos  de  loar  a  Dios,  y  mostrar  el  gran  deseo  que  tenia 
de  uerse  en  la  gloria  junto  con  nuestro  bendito  Padre  Ignatio  y 
los  demas  sus  sucessores,  mostrando  (quanto  por  los  dolores  le 
era  possible)  gran  alegria  por  uerse  acercar  a  la  uida  eterna. 

4.  El  3.0  fue  el  P.  Dr.  Baptista  de  Madrid,  en  el  qual  fue 
cosa  de  notar  que  estando  muchos  meses  antes  con  tercianas  y 
quartanas,  rogo  a  Dios  N.  S.  (por  la  deuocion  que  tenia  a  la  fies- 
ta  de  la  Purificacion  de  nuestra  Sefiora),  le  hiziese  gracia  de  mo- 
rir  en  tal  dia;  y  teniendo  fe  de  alcanzarlo,  le  sucedio  como  de 
seaua,  porque  la  uispera  de  la  dicha  fiesta  dio  el  anima  a  su  Cria- 
dor,  inuocando  el  nombre  de  Jesus,  y  estando  quasi  en  continua 
oration. 

POLANCI    COMPI.EMENTA.— T.  II  12 


I78  POLANCI    COMPLEMENTA 

5.  El  4.0  fue  Francisco  de  Mecina,  harto  moco  de  edad, 
mas  de  mucha  uirtud  y  religion;  y  asi  fue  su  muerte  segun  su 
uida,  en  el  mes  de  Abril. 

6.  El  quinto  fue  nuestro  P.  Francisco,  de  santa  memoria, 
al  ultimo  de  Setiembre  8,  como  por  otras  mas  a  la  larga  se  ha 
escripto,  el  qual,  despues  de  auer  seruido  a  Dios  N.  S.  y  a  la 
santa  sede  apostolica,  asi  en  la  legacion  de  Espana  y  Portugal, 
como  en  la  de  Francia,  en  lugar  del  reposo  temporal,  que  se  pen- 
saua  ubiese  de  tener  en  Roma,  quiso  Dios  N.  S.  darselo  eterno, 
probando  y  exercitando  su  paciencia  y  raras  uirtudes  con  una 
trabajosa  enfermedad  que  le  duro  cerca  de  8  meses,  y  buena  par- 
te  della  fuera  de  las  casas  de  nuestra  Compania,  y  en  lugares  y 

•  tiempos  muy  asperos,  hasta  que  llego  a  Ferrara;  adonde  no  bas- 
tando  los  remedios,  y  uiendo  que  se  le  acercaua  la  muerte  (como 
tambien  los  medicos  lo  tenian  por  muy  cierto),  sintio  grande  de- 
seo  de  cumplir  un  uoto  que  tenia  de  uisitar  la  santa  casa  de  Nues- 
tra  Sefiora  de  Lorito,  y  con  approbacion  de  los  medicos,  no  sola- 
mente  uino  a  Lorito,  y  cumplio  su  uoto  en  aquella  santa  capilla 
en  la  qual  el  Hijo  de  Dios  se  encarno,  mas  aun  se  animo  para 
uenir  a  Roma,  adonde,  dando  gracias  a  Dios  que  le  hazia  merced 
de  morir  entre  tantos  sus  hijos  espirituales,  despues  de  auer  aui- 
do  indulgencia  plenaria  del  papa,  con  palabras  y  actos  de  gran- 
de  edificacion,  dando  a  todos  la  bendicion,  y  demandandoles  per- 
don  de  todo  aquello  en  que  les  pudiese  hauer  offendido,  con 
grandes  senales  de  viua  fe,  esperanza  y  amor  de  Dios,  dio  el  spi- 
ritu  al  mismo  su  Criador  (como  esperamos)  para  recebir  el  premio 
de  los  trabajos  que  por  su  diuino  seruicio  auia  padecido. 

7.  A  los  26  de  Nouiembre  murio  tambien  el  P.  Dr.  Baptis- 
ta  Sanchez,  hombre  de  gran  uirtud  y  deuocion,  el  qual  muchos 
dias  antes  mostro  hauer  preuisto  su  fin  desta  presente  uida;  y 


3  De  obitu  praepositi  generalis,  sancti  Francisci  Borgiae,  plures  edidi- 
mus  epistolas  ex  Urbe  ad  diversos  rnissas  in  5.  Franc.  Borg.,  V,  750  sqq.; 
Epist.  P.  Nadal,  III,  661-663.  Obiit  vero  sanctus  parens  die  Jo  Septembris 
media  nocte  (Epist.  P.  Nadal,  loc.  cit.  662),  unde  a  plerisque  dici  solet 
eum  l.°  die  Octobris  obiisse.  Ouo  absente  ex  Urbe,  Societatem  rexerat, 
vicarius,  P.  Nadal;  sed  die  2  Octobris  nominatus  est  vicarius  P.  Polancus. 
{Epist.  P.  Nadal,  ibid.) 


Epist.   177. — 3i  Deccmbris  1572  179 

sin  dexar  la  oration  en  su  coracon  (segun  que  de  fuera  se  podia 
notar)  hasta  lo  ultimo,  dio  el  anima  al  que  la  auia  criado  y  rede- 
mido,  quedando  con  rostro  muy  mas  sereno  y  alegre  despues  de 
la  muerte,  que  no  le  solia  tener  en  uida. 

8.  En  el  collegio  romano  murieron  los  hermanos  Guillermo, 
flamenco,  y  Leonida,  italiano,  muy  santamente,  como  en  la  uida 
auian  dado  muestras  de  grandes  sieruos  de  Dios. 

9.  En  la  casa  de  probacion  de  Sanct  Andres  murio  Alexan- 
dro  Paitelli,  nouicio  de  grande  espectacion;  y  en  Florencia  los 
hermanos  Hieronimo  Cassardo  y  Joan  Andrea  de  Tiuoli,  perso- 
nas  de  rara  uirtud,  auiendo  resciuido  (como  los  demas  ya  dichos) 
los  sanctos  sacramentos  con  gran  deuocion;  a  los  quales  en  bre- 
ue  tiempo  quiso  Dios  N.  S.,  como  esperamos,  darles  la  corona  de 
gloria  que  conuenia  a  los  muchos  trabajos  que  deseauan  padecer 
por  su  sancto  seruicio.  Si  por  alguno  de  los  nombrados  no  se 
ubiesen  hecho  los  suffragios  acostumbrados  en  nuestra  Compa- 
nia,  esta  seruira  de  recuerdo  para  que  se  haga  con  ellos  la  cha- 
ridad. 

10.  El  numero  de  las  personas  que  al  presente  se  halla  en 
esta  prouincia  romana  es  de  467.  Entre  los  quales  son  sacerdo- 
tes  125,  y  scholares  200,  contando  entre  ellos  33  maestros.  Los 
demas  son  hermanos  coadiutores.  Ay  tambien  fuera  deste  nume- 
ro  algunos  otros  que  siruen,  como  en  preuia  probation. 

DE    LA    CASA    PROFESSA 

11.  En  la  casa  professa  de  Roma  passan  de  90,  y  ay  en  ella 
tres  suertes  de  personas  ordinariamente.  La  primera  es  de  los  que 
atienden  al  bien  uniuersal  de  toda  la  Compania,  como  es  el  pre- 
posito  general,  los  assistentes,  secretarios  y  otros  que  los  ayu- 
dan.  La  2.a  es  de  aquellos  que  propriamente  son  de  la  casa  pro- 
fessa  de  Roma.  La  3-a  es  de  nouicios,  los  quales  tienen  en  esta 
casa  su  probacion.  Podriase.tambien  anadir  la  4.%  la  qual  es  ex- 
traordinaria,  aunque  por  estos  anos  se  haze  como  ordinaria,  de 
nuestros  hermanos  que  atienden  a  la  obra  de  la  yglesia. 

12.  Quanto  a  la  primera  suerte  de  personas,  ya  abran  en- 
tendido  por  otras,  como  nuestro  bendito  Padre  ha  este  afio  esta- 


l8o  POLANCI    COMPLEMENTA 

do  absente  de  Roma,  si  no  fue  los  dos  ultimos  dias  de  su  uida 
temporal,  en  los  quales  nos  consolo  Dios  N.  S.  con  su  presencia, 
exemplo  y  palabras  de  grande  edifficacion  (como  he  dicho),  y 
tambien  con  tener  aqui  su  cuerpo  juntamente  con  los  de  nues- 
tros  benditos  Padres  Ignatio  y  Laynez,  sus  predecessores,  de 
santa  memoria.  De  las  cosas  de  su  camino  este  ano,  y  de  los  bue- 
nos  officios  que  hizo  con  los  reyes  catholico  y  de  Portugal,  v 
tambien  con  el  rey  xpianissimo.,  y  con  otros  principes  de  Fran- 
cia,  no  tocare  cosa  alguna  en  particular:  solamente  dire  que  al 
passar  por  Burdeos,  accepto  en  aquella  ciudad  un  collegio,  y 
despues  otro  en  la  ciudad  de  Neuers,  a  instancia  del  Illmo.  du- 
que  de  Neuers  4;  y  ambos  a  dos  han  tenido  ya  buen  principio,  y 
se  espera  muy  feliz  progresso  a  gloria  diuina,  especialmente  de 
aquel  de  Burdeos.  Tambien  se  han  acceptado  este  ano  por  el  Pa- 
dre  maestro  Nadal,  vicario,  dos  vniuersidades:  vna  en  la  ciudad 
de  Milan,  y  otra  en  la  de  a  Lorena,  con  approbacion  de  nuestro 
dicho  Padre,  aunque  absente.  Otro  collegio  en  la  ciudad  de  Ful- 
da  en  Alemana,  y  dos  casas  de  probacion,  vna  en  Arona,  tierra 
de  Lombardia,  y  otra  en  Bruna,  tierra  de  Morauia,  junto  a  Olo- 
mutio,  donde  tenemos  collegio.  Hase  tambien  acceptado  una 
nueua  casa  professa  en  Milan,  a  la  qual  se  ha  ya  dado  principio, 
como  tambien  a  las  otras  ya  dichas  fundaciones,  saluo  a  la  vni- 
uersidad  de  Lorena,  que  se  ha  de  comencar  este  ano  de  1573, 
como  tambien  en  Espana  se  ha  dado  principio  a  los  collegios  de 
Leon  y  Malaga,  y.a  una  casa  de  probacion  en  Villagarcia  5,  las 
quales  fundaciones  accepto  en  este  camino  que  hizo  nuestro  Pa- 
dre.  Escriuirase  mas  en  particular  dellas  dende  las  prouincias 
donde  estan. 

13.  El  sobredicho  Padre  vicario  que  quedo  en  Roma  en  lu- 
gar  de  nuestro  Padre  general,  juntamente  con  los  demas  Padres 
que  ayudan  en  lo  del  gouierno,  han  suplido  la  presencia  de  nues- 
tro  dicho  Padre  conseruando  la  beneuolencia,  no  solamente  de 


Sic  ms.  Of,  inferius,  nn.  14  et  2Q. 


4  Ludovicus  Gonzaga.  Cf.  Sacchinum,  p.  III,  lib.  VIII,  n.  246. 

5  Parvum  oppidurn,  sex  leucis  ab  urbe  Vallisoleto  distans. 


Epist.  177. — 3i  Decembris  1572  181 

las  personas  principales  desta  corte,  mas  tambien  del  papa  Pio 
quinto,  de  santa  memoria,  y  de  Gregorio  XIII. °,  que  le  sucedio 
eti  la  santa  sede  apostolica;  el  qual,  asi  como  en  la  piedad  y  zelo 
de  la  religion,  reformacion  de  la  xpiandad.,  y  en  todas  las  demas 
partes  quese  requieren  a  un  buen  pontifice,  se  ha  mostrado  dig- 
no  del  grado  que  tiene,  asi  tambien  muestra  grande  afficion  a 
nuestra  Compania,  haziendole  muchos  beneficios  spirituales  y 
temporales,  y  teniendo  della  particular  protection,  mostrando- 
nos  b  mas  cada  dia  entrafias  de  uerdadero  y  sancto  Padre.  Ha  con- 
firmado  todo  nuestro  instituto,  priuilegios  y  gracias  que  sus  pre- 
decessores  han  hecho  a  nuestra  Compania,  y  aunque  tiene  gran 
respecto  a  las  cosas  ordenadas  por  su  predecessor,  todauia  en 
aquellos  dos  puntos  del  choro,  y  profession  antes  de  recebir  los 
nuestros  los  ordenes  sacros  (en  los  quales  auia  auido  alguna  al- 
teracion) 6,  nos  ha  confirmado  nuestro  instituto,  aunque  para  ha- 
zello  con  mas  consideracion  y  maduro  consejo,  cometio  a  uno  de 
los  quatro  cardenales  deputados  para  los  negocios  de  la  reforma- 
cion,  que  uiese  acerca  de  los  dichos  dos  puntos  nuestras  razones 
y  instituto,  y  refiriese  dello  a  su  santidad.  Y  aunque  el  dicho  car- 
denal  era  de  parecer  en  otro  tiempo,  que,  acerca  de  la  profession 
se  deuiese  seguir  el  orden  de  papa  Pio  quinto,  todauia,  trattan- 
do  la  cosa  con  los  otros  tres  cardenales  sus  collegas,  plugo  a  la 
diuina  magestad,  por  medio  de  muchas  orationes  y  missas  que 
por  tal  fin  se  dixeron,  y  por  las  razones  que  de  palabra  y  en  es- 
cripto  les  fueron  dadas,  darles  a  entender  que  no  conuenia  alte- 
rar  cosa  ninguna  de  nuestro  antiguo  instituto:  y  asi  por  uno  de 
los  dichos  cardenales,  en  nombre  de  todos  los  de  la  reformacion, 
fue  dicha  al  papa  su  ultima  resolucion,  y  su  santidad  fue  del  mis 
mo  parecer,  y  ordeno  se  hiziese  sobre  ello  un  breue  apostolico, 
en  el  qual  se  confirmasse  de  nueuo  todo  nuestro  instituto,  y  es- 
pecialmente  hiziese  mencion  de  los  sobredichos  dos  puntos  7. 


b     Scriptum  erat  nos   muestra;   deleto  autem   nos,    Polancus  addidit 
finem  sequentis  verbi,  unde  legitur  muestrandonos. 


*     Vide  inferius  Commentariola,  ad  ann.  1566,  n.  ^3;  et  ad  ann.  1567, 
n.  29. 


7     Cf.  epist.  174   annot.  7. 


182  POLAXCI    COMFLEMENTA 

14.  Hanos  su  santidad  hecho  muchas  otras  gracias  y  bene- 
ricios;  y  aunque  siente,  conforme  al  concilio  tridentino,  que  no 
conuenga  facilmente  hazer  uniones  de  renta  ecclesiastica.  sup- 
plicandoleel  Illmo.  cardenal  Borromeo  que  applicasse  una  su  ab- 
badia  que  nos  queria  dar,  para  dotar  la  sobredicha  vniuersidad 
de  Milan,  que  deseaua  hazer,  y  asimesmo  que  nos  diese  un  muv 
principal  monesterio,  quanto  al  edificio  y  yglesia,  que  era  de  cier- 
tos  religiosos  cuya  orden  auia  sido  ya  extinta  por  su  predeces- 
sor,  concedio  muy  graciosamente  lo  uno  y  lo  otro  8.  Vale  lo  que 
applico  mas  de  3.000  ducados  de  renta  cada  ano,  allende  de  la 
yglesia  y  monesterio,  con  su  sitio,  que  se  estima  mas  que  todo  el 
valor  de  la  renta  dicha.  Asimesmo  supplicando  a  su  santidad  el 
Illmo.  cardenal  de  Lorena  por  la  union  de  otra  tanta  renta  de 
3.000  ducados,  para  dotar  la  otra  vniuersidad  sobredicha  en  Pon- 
te  Amason  c,  que  es  una  villa  gruesa  en  Lorena,  y  auiendose  su 
santidad  mostrado  algo  difficil  por  causa  del  concilio,  y  tambien 
porque  le  auian  mal  informado  que  nuestra  Compania  tenia  gran 
cantidad  de  uniones,  finalmente  dixo  a  dicho  cardenal,  al  tiempo 
que  se  partia  para  Francia,  que  aunque  se  auia  mostrado  difficil 
en  esta  concession,  auia  ya  mudado  parecer,  porque  veya  que 
Dios  N.  S.  auia  embiado  la  Compania  en  estos  nuestros  tiempos 
para  mucho  seruicio  suyo  y  bien  comun;  y  que  era  menester  ayu- 
darla.  Y  asi  no  solamente  le  concedio  la  dicha  renta  9  con  la 
applicacion  de  un  sitio  muy  ancho  y  grande  para  la  dicha  vni- 
uersidad,  mas  le  esorto  y  animo  a  hazer  luego  dicha  vniversidad, 
anadiendo  que  queria  que  fuese  su  primogenita  hija;  y  no  sa- 
biendo  por  ventura  su  santidad  que  dicho  cardenal  de  Lorena  es 
nuestro  antiguo  protector  en  Francia,  y  muy  aficionado  a  toda 
nuestra  Compania,  le  encomendo  muy  efficazmente  que  tomase 
la  protection  de  las  cosas  della,  y  las  ayudase  en  todo  lo  que  oc- 


c     Sic  ms.,  et  infra,  n.  2Q,  Ponte  a  Mason,  />ro  Pont-a-Mousson. 


Scilicet  monasterium  SS.  Gratiani  et  Felicis,  luci  de  Arona,  OrJ. 
S.  Benedicti,  et  ecclesiam  praepositurae  B.  Mariae  de  Brayda,  alias  Brera, 
Ord.  suppressorum  fratrum  Humiliatorum.  Delplace,  op.  cit. — Grego- 
rius  XIII,  n.  5. 

9     Id.,  ibid.  n.  10. 


EprST.   177. — 3i  Decembris  1572  l83 

curriese  en  Francia.  Y  todo  esto  hizo  su  santidad  de  s\,  mesmo, 
con  entranas  y  charidad  tan  de  padre,  que  por  ella  nos  obliga 
mucho  mas  que  por  los  beneficios  hechos. 

15.  Ha  confirmado  tambien  su  santidad  1.200  francos  de 
renta  que  el  lllmo.  Borbon  applico  a  nuestro  collegio  de  Auinon 
para  hazer  una  casa  de  probacion,  la  qual  por  causa  de  las  gue- 
rras  auia  suspendido  la  buena  memoria  de  papa  Pio  quinto.  Asi 
que  nos  ha  hecho  muchas  otras  gracias,  asi  para  la  Compania 
com>  para  otros  fuera  della,  y  muestra  tener  tanta  confianza  de 

m 

la  sinceridad  y  buen  proceder  della,  que  diziendole  un  cardenal 
(hablando  sobre  cierta  differentia  que  auia  entre  un  nuestro  co- 
llegio  y  otros  religiosos)  que  no  se  podia  saber  cierta  cosa  de  la 
qual  pendia  la  resolucion  de  la  causa,  respondio  su  santidad:  de- 
mandaldo  a  ios  Padres  de  la  Compania,  que  ellos  os  diran  la  uer- 
dad  de  la  cosa,  aunque  sea  contra  ellos  mismos. 

16.  Mostro  assimesmo  la  buena  opinion  que  tiene  de  nues- 
tra  Compania,  en  las  palabras  que  dixo  quando  nego  lo  que  le 
suppiicauamos,  de  que  su  santidad  fuese  seruida  de  librarnos  del 
cargo  de  la  penitencieria  de  Sanct  Pedro,  y  le  pluguiese  oyr  las 
razones  que  para  demandar  esto  teniamos.  Respondio  que  no  nos 
queria  oyr  hablar  desto,  anadiendo:  <;d6nde  hallaremos  los  bue- 
nos  confessores,  y  la  uariedad  de  las  lenguas?,  etc.  Lo  mesmo 
mostro  en  querer  que  predicase  en  palacio  en  su  presencia  el  mes- 
mo  Padre  de  nuestra  Compania  l0  que  auia  predicado  a  su  pre- 
decessor.  Y  siendo  necessario  embiar  a  la  corte  del  emperador 
una  persona  fiel  y  docta,  para  negocios  graues,  embio  al  dicho 
Padre,  y  mientras  iua  y  tornaua,  quiso  que  le  predicase  otro  Pa- 
dre  de  los  nuestros,  y  uitra  deste,  quiso  que  tambien  predicase 
otro  a  los  de  su  casa  que  no  pueden  hallarse  presentes  al  sermon 
que  delante  de  su  santidad  y  muchos  cardenaies  y  otros  muchos 
perlados  se  haze.  Embio  asimesmo  al  armada  al  Senor  D.  Joan 
de  Austria,  algunos  de  los  nuestros,  aunque  muchos  otros  de 
nuestra  Compaflia  se  auian  ya  embiado  a  dicha  armada,  y  se  sir- 
uio  Dios  N.  S.  en  muchas  cosas  dellos.  Allende  desto  quiso  que 


10     P.  Franciscus  Toledo. 


I84  POLANCI    COMPLEMENTA 

otros  de  los  nuestros  fuesen  a  la  isla  de  Corcega  con  el  obispo  de 
Mariana,  auiendo  sido  informado  de  la  gran  necessidad  que  ay 
en  ella  de  semejantes  operarios  lI.  Y  dixo  al  Padre  vicario  que 
es  al  presente  (al  qual  hizo  llamar  para  esto),  que  se  haria  alli 
un  buen  collegio;  y  siendole  a  esto  replicado  que  no  teniamos  in- 
clinacion  al  presente  a  tomar  nueuos  collegios,  todauia  por  no 
auer  en  aquella  isla  ninguno,  parecia  a  su  santidad  se  deuiese  ha- 
zer  uno.  Y  porque  como  arriba  dixe,  falsamente  auian  informa- 
do  a  su  santidad  que  nuestra  Compania  tenia  mucha  renta  de  be- 
neficios  ecclesiasticos,  le  fue  mostrado  como  le  auian  mal  infor- 
mado,  leyendole  vn  memorial  de  la  renta  ecclesiastica  que  la 
Compania  tiene,  y  de  la  gente  que  para  el  seruicio  de  Dios  con 
ella  se  sustenta;  y  despues  de  auer  oydo  la  summa  de  dicha  ren- 
ta,  respondio:  Me  pesa  que  teneis  poco,  querria  tuuiesedes  mas, 
para  que  pudiesedes  sustentar  mayor  numero  de  obreros  para  el 
seruicio  diuino. 

Hanse  tambien  conseruado  en  la  amicicia  de  la  Compahia 
los  principales  ministros  del  papa  y  cardenales,  y  otras  perso- 
nas  de  qualidad,  cuya  beneuolencia  parezia  ser  mas  necessaria 
para  el  bien  uniuersal,  y  esto  por  via  de  los  ministerios  que  son 
proprios  de  nuestra  profession.  Entre  los  otros  el  vicario  de  su 
santidad  que  es  el  Illmo.  cardenal  Sabello,  y  su  lugarteniente  en 
las  cosas  de  importancia,  se  siruen  de  los  nuestros  con  gran  con- 
fianza  en  beneficio  de  las  animas;  y  a  las  ueces  mas  de  lo  que 
querriamos.  Y  porque  desto  se  ha  scripto  otras  uezes,  no  dire 
mas  sino  que  auiendose  estrechado  harto  la  licencia  del  predicar, 
segun  el  concilio,  uiendo  su  senoria  ilustrisima  el  frutto  que  ha- 
zen  los  nuestros  y  confiandose  dellos,  ha  dado  licencia  general 
al  Padre  vicario  para  embiar  a  predicar  por  el  districto  romano 
a  todos  aquellos  que  para  tal  effecto  juzgara  aptos,  sin  otra  appro- 
bacion  de  nadie. 

17.  Sin  los  que  arriua  dixe  auerse  embiado  fuera  por  orden 
de  su  santidad,  se  han  embiado  muchos  otros.  Dos  de  la  lengua 
tudesca  12  embio  papa  Pio  quinto,  de  santa  memoria,  al  princi- 

11  Vide  inferius  Commentariola ,  ad  ann.  1572,  n.  4. 

12  Secundum  Sacchinum,  p.  III,  lib.  VII,  n.  44,  hi  fuerunt  P.  Jodocus 


Epist.  177.— 3i  Decembris  1572  185 

pio  deste  ano  para  predicar  y  confessar  los  tudescos  que  estauan 
en  el  armada  xpiana.  contra  turcos;  y  tuuieron  harta  occasion  de 
exercitar  con  ellos  la  charidad,  por  las  enfermedades  y  gran  mor- 
tandad  que  ubo  entre  ellos.  Vno  dellos  esta  todauia  en  Sicilia, 
ocupado  en  predicar  a  los  mismos  y  confessarlos  con  buen  fruc- 
to.  El  otro,  llamado  Antonio  Vinch,  entre  los  pios  trabajos  con 
enfermos  dio  el  anima  a  su  Criador.  Esperamos  que  Dios  N.  S. 
le  abra  dado  por  la  temporal  uida  la  eterna.  Otros  muchos  han 
sido  embiados  por  el  Padre  vicario  passado,  y  presente,  a  diuer 
sos  collegios  de  la  prouincia  romana  y  a  otros  de  italia  y  Sicilia, 
Francia,  Alemana  y  Polonia;  porque  este  es  uno  de  los  mayores 
fructos  que  se  saca  de  tanta  gente  de  nuestra  Compania  que  se 
sustenta  en  Roma,  que  es  poder  embiar  a  otras  partes  que  tienen 
extrema  necessidad,  muchos  operarios,  como  predicadores,  lec- 
tores,  confessores  y  superiores,  y  algunos  coadiutores,  y  escola- 
res,  los  quales  a  su  tiempo  seran  (como  esperamos)  fieles  obre- 
ros  en  la  uina  del  Senor.  Con  esta  ua  el  catalogo  de  los  que  nos 
acordamos  auerse  embiado  este  afio  fuera  13,  que  son  cerca  de 
70,  y  con  todo  esso  el  numero  de  los  que  al  presente  somos  en 
Roma  es  de  350,  poco  mas  o  menos;  porque  los  nouicios  accepta- 
dos  en  la  Compania  de  nueuo  y  algunos  que  uienen  de  otras  par- 
tes  para  acabar  sus  estudios,  o  por  otros  respectos,  uienen  a  ha- 
zer  el  dicho  numero  que  ordinariamente  es  muy  copioso  en 
Roma. 

18.  De  muchas  partes  han  demandado  collegios  de  la  Com- 
pania,  y  seran  quatro  o  cinco  despues  que  nuestro  Padre  passo 
desta  presente  uida;  mas  no  se  han  acceptado,  dexando  este  as- 
sumpto  al  nueuo  general  que  Dios  nos  diere.  Y  esto  baste  quan- 
to  a  lo  que  toca  a  la  parte  desta  casa  que  atiende  al  bien  uniuer- 
sal;  porque  de  la  election  del  nueuo  vicario  y  de  la  publicacion 
de  la  congregacion  general  para  los  11  de  Abril,  no  dire  otro, 
auiendose  escripto  largo  por  otra  uia. 


Carcinerus  (ab  aliis  appellatur  Carcaeneus,  Carcineus,  sive  Krepser)  et  ad- 
jutor  domesticus  Antonius  Vinckius. 

11     Catalogi  qui    hoc    loco    et   inferius    nominantur,    desunt    in    nostro 
exemplo. 


l86  POLANCI   COMPLEMENTA 

19.  La  segunda  suerte  de  personas  de  la  casa  es  la  que 
atiende  al  officio  proprio  de  las  casas  professas;  y  no  ha  estado 
otiosa,  porque,  aunque  son  30  sacerdotes  en  casa  (contando  los 
arriua  dichos,  que  a  su  tiempo  y  quando  pueden  se  exercitan  en 
los  ministerios  proprios  de  professos),  cada  uno  esta  bien  ocupa- 
do  no  solamente  en  casa  y  en  nuestra  yglesia,  mas  aun  fuera  por 
la  ciudad,  y  aun  algunas  uezes  fuera  de  Roma,  administrando 
los  sanctos  sacramentos  a  muchas  personas  de  todos  estados,  y 
ayudando  a  bien  morir  a  los  que  Dios  N.  S.  llama  a  mejor  uida; 
y  ultra  de  muchas  personas  de  qualidad  y  plebeyas,  se  han  ayu- 
dado  en  este  transito  dos  principales  cardenales,  los  qualestu- 
uieron  deuocion  de  morir  en  las  manos  de  los  nuestros,  y  murie- 
ron  este  otofio  con  tan  buena  dispusicion,  que  con  razon  han 
dado  grande  ediffication  en  toda  esta  corte  "**. 

20.  Han  ydo  tambien  los  de  casa  a  confessar  algunos  mo- 
nesterios  de  monjas,  a  instancia  del  Illmo.  vicario  y  de  otros,  y 
se  ha  predicado  en  diuersos  lugares,  especialmente  la  quaresma; 
y  el  aduiento  passado  se  predico  en  Sanct  Lorenzo  en  Damaso, 
que  es  uno  de  los  principales  pulpitos  de  Roma,  ultra  de  los  ser- 
mones  que  a  la  manana,  y  lectiones  despues  de  vispras  que  se 
hazen  en  uestra  vglesia.  Y  por  lo  que  se  puede  uer  del  concurso 
y  frequencia  de  confessiones,  y  de  las  continuas  limosnas  con 
las  quales  son  ayudadas  muchas  personas  necessitadas  de  la  ciu- 
dad,  el  fructo  es  harto  copioso.  Lo  mesmo  se  puede  dezir  de  las 
confessiones  que  se  hazen  en  nuestra  casa  y  yglesia,  y  fuera  de- 
lla,  confessando  y  ayudando  los  enfermos.  Y  porque  otras  uezes 
se  ha  escripto  de  muchos  que  han  salido  de  peccado  por  este  me- 
dio,  y  de  las  restituciones  hechas,  y  beneficios  dexados  por  ser 
mal  auidos,  de  pazes  y  semejantes  otros  effectos,  bastara  dezir 
que  en  semejantes  fructos  ha  dado  Dios  N.  S.  consolacion  a  los 
obreros  que  en  esto  se  exercitan. 

21.  De  la  tercera  suerte  de  gente  que  esta  en  dicha  casa, 
bastara  dezir  que  ay  15  nouicios  ordinariamente,  de  los  quales 
tiene  cuidado  su  maestro  con  un  sustituto;  porque  aunque  se  re- 


Vide  Commentariola ,  ad  ann.  1572,  n.  7. 


Epist.   177.  — 3i  Decembris  1572  187 

ciben  todos  los  nouicios  en  Sanct  Andres,  despues  de  passados 
algunos  meses  se  embian  a  la  casa  professa,  quando  uno,  quan 
do  otro,  segun  que  parece  al  rector  de  aquella  casa  de  probation 
(que  es  la  principal)  que  conuenga  tal  mudanca.  El  exercitio  en 
que  se  han  occupado  es  comUnmente  el  de  coro,  y  en  ayudar 
los  officiales  de  casa  en  diuersos  exercicios  della,  estando  con  su 
maestro  en  una  parte  de  casa  de  por  si,  donde  tienen  sus  confe- 
rencias,  exhortaciones  y  otros  exercicios  ordinarios  del  noui- 
ciado. 

22.  De  la  4.a  suerte  de  personas,  que  se  ha  hecho  estos 
anos  quasi  ordinaria  en  casa  por  causa  de  la  obra  en  la  yglesia, 
dire  solamente  que  son  hasta  15  hermanos  nuestros  albanires, 
que  han  augmentado  este  ano  mucho  la  fabrica,  la  qual  con  el 
tiempo  sera  un  grande  edificio  y  de  mucha  costa,  mas  muy  al 
proposito  para  nuestos  ministerios;  y  siguiendo  el  Illmo.  carde- 
nal  Farnes  como  ha  comencado,  y  como  tiene  animo  de  lleualla 
siempre  adelante,  se  uera,  placiendo  a  Dios,  un  dia  el  fin.  La 
yglesia  que  al  presente  usamos,  entre  tanto  que  se  acaba  la  nue- 
ua  es  medianamente  capaz,  y  tan  bien  ornada  por  la  deuocion  de 
personas  deuotas  que  ayudan  con  sus  limosnas,  y  por  el  buen 
cuidado  del  prefecto  della,  que  se  puede  comodamente  esperar 
a  que  se  acabe  la  nueua.  Y  esto  baste  hauer  dicho  de  la  casa 
professa  de  Roma.  Dire  aora  del  collegio  romano. 

DEL    COLLEGIO    ROMANO 

23.  Han  estado  este  ano  de  ordinario  en  el  collegio  140  de 
la  Compania,  pocos  mas  o  menos,  sin  algunos  forasteros  que 
siruen  en  cosas  que  no  serian  conuenientes  a  los  nuestros.  Des- 
tos,  27  son  sacerdotes;  los  demas,  parte  maestros  y  scholares, 
parte  coadiutores.  Ay  entre  ellos  quasi  todas  las  lenguas  de  la 
xpiandad.  de  Europa,  y  muy  grandes  habilidades;  y  por  la  bon- 
dad  de  Dios  se  esfuerzan  todos  de  corresponder  a  su  uocacion 
y  instituto,  cooperando  cada  uno  a  la  gracia  que  el  Senor  le  com- 
munica.  Y  quan  grande  sea  el  deseo  que  tienen  todos  de  adelan- 
tarse  en  la  uia  del  spiritu,  y  crecer  siempre  en  la  uirtud,  lo  tes- 
tifican  las  continuas  mortificaciones,  deuociones  y  uoluntarias  pe- 


lS8  FOLANCI    COMPLEMENTA 

nitentias  que  a  menudo  piden;  porque  en  esta  parte,  mas  neces- 
sidad  tienen  de  freno  que  de  espuelas,  y  es  mucho  mas  lo  que 
los  superiores  les  niegan  que  lo  que  les  conceden.  Puedese  tam- 
bien  esto  uer  de  la  promptitud  y  resignacion  en  la  obedientia, 
del  cuidado  que  tienen  de  guardar  las  reglas,  del  contentamien 
to  y  alegria  con  que  cada  uno  haze  su  officio,  y  finalmente  de  la 
gran  paz,  union  y  charidad  que  todos  entre  si  tienen;  de  donde 
resulta  una  gran  tranquilidad  a  todo  el  collegio,  y  a  Dios  N.  S. 
no  pequeno  seruicio  y  gloria. 

24.  Hanse  renouado  los  uotos,  segun  la  costumbre  de  la 
Compania,  dos  uezes  este  ano.  La  una  el  dia  de  la.  Circuncision, 
y  la  otra  el  dia  de  la  Magdalena,  siempre  con  grande  heruor  y 
deuocion,  con  muchas  y  diuersas  suertes  de  mortificaciones  y 
penitencias,  con  las  quales  cada  uno  se  esforeaua  de  mostrar  el 
buen  deseo  que  tenia  de  emendar  los  errores  passados,  y  reno- 
uar  de  ueras  (como  en  semejante  renouacion  se  pretiende)  la 
uida.  Al  tiempo*de  las  uacaciones  generales  (las  quales  por  di- 
uersos  respectos  fueron  mas  largas  de  lo  acostumbrado),  se  exer- 
citaron  todos,  segun  se  suele,  en  diuersas  mortificaciones,  co- 
mencando  los  mas  antiguos;  y  entre  ellos  60  demandaron  los  exer- 
cicios  spirituales;  y  la  mayor  parte  de  los  maestros,  entre  otras 
cosas  pidieron  de  retirarse  a  la  casa  de  probacion,  lo  qual  fue  con- 
cedido  a  muchos;  y  ultra  de  las  humiliaciones  que  priuatamente 
en  el  collegio  se  hazian,  andauan  unos  por  la  ciudad  pidiendo  li- 
mosna  para  la  casa  professa;  otros  iban  d  a  seruir  a  los  hospita- 
les;  otros,  finalmente,  fueron  a  diuersas  peregrinaciones.  Acon- 
tecio  a  un  nuestro  hermano  que  aora  es  maestro  en  el  collegio, 
una  cosa,  la  qual  por  auer  caido  en  persona  que  es  conocida  por 
ilustre,  la  supieron  luego  muchas  personas  principales,  y  dio  har- 
ta  edificacion:  y  fue  que,  yendo  dicho  hermano  por  una  calle  pu- 
blica,  un  cierto  tendero,  el  qual  por  no  se  que  auersion  que  te- 
nia  contra  nuestra  Compania  solia  dezir  palabras  iniuriosas  a  los 
nuestros  que  por  alli  passauan,  luego  que  uido  a  este  hermano 
comenco  segun  su  costumbre  a  dezir  injurias;  a  las  quales  uien- 

d     yuan  ms. 


Epist.  177. — 3i  Decembris  1572  189 

do  que  no  se  respondia,  tomo  un  palo,  y  yendo  furiosamente  con- 
tra  el  dicho  hermano  le  dio  dos  o  tres  palos;  y  el,  boluiendose 
con  el  bonete  en  mano,  sin  alteracion  ninguna  le  demando  si  en 
algun  tiempo  ubiese  recebido  del  alguna  offensa,  por  la  qual  se 
ubiese  mouido  a  trattarle  desta  manera. 

25.  Hanse  hecho  este  ano  cinco  sacerdotes  de  nueuo,  los 
quales  esperamos  seran  muy  buenos  obreros  en  la  uifta  del  Se- 
fior;  el  qual  ya  se  ha  comencado  a  seruir  dellos  parte  en  misio- 
nes,  parte  en  diuersos  otros  officios. 

26.  Los  estudios,  por  la  gracia  del  Senor,  uan  muy  bien,  y 
en  las  uacancias  deste  uerano  quinze  estudiantes  del  ultimo  cur- 
so,  entre  los  nuestros  y  conuictores,  defendieron  conclusiones  pu- 
blicas  con  mucha  satisfacion  de  todos. 

27.  Hizose  la  renouacion  de  los  estudios  el  dia  de  San  Lu- 
cas,  recitandose  el  dia  antes  una  oration,  segun  se  suele,  en  nues- 
tra  yglesia;  la  qual  recito  un  maestro  de  los  nuestros,  con  gran 
satisfacion  y  consolacion  de  todos;  y  con  la  mesma  se  comencaron 
las  lectiones,  quanto  a  la  doctrina  y  modo  de  leer.  El  concurso 
es  muy  grande,  porque  en  todas  las  escuelas  seran  mas  de  920  es- 
colares.  A)7  60  theologos  de  los  nuestros  y  100  de  forasteros.  Los 
artistas  en  los  tres  cursos  son  215  entre  nuestros  y  forasteros;  los 
demas  son  escolares  de  las  lenguas  latina,  griega  y  hebraica, 
como  se  uera  por  el  catalogo  que  con  esta  se  embia  de  cada  clas- 
se  e.  Los  exercicios  de  letras  uan  todauia  con  gran  heruor;  por- 
que  ultra  de  las  ordinarias  repeticiones  que  se  hazen  cada  dia  de 
cada  lection,  asi  en  la  classe  comoen  el  collegio,  y  allende  de  las 
disputaciones  publicas  que  cada  sabbado  haze  cada  classe  de  filo- 
sophia  y  de  theologia,  sobre  lo  que  se  ha  leydo,  se  hazen  tam- 
bien  cada  mes  generales,  juntandose  todas  las  escuelas  de  riloso- 
phia  y  las  de  todos  los  maestros  de  theologia,  en  diuersos  luga 
res  y  dias.  Y  sin  esto,  cada  domingo  y  fiesta  ay  en  el  collegio  dos 
horas  de  disputationes  quasi  generales,  concurriendo  los  maes- 
tros  y  scholares  de  todos  tres  cursos.  Lo  mismo  hazen  los  theo- 
logos  de  por  si.  No  se  haze  menos  fructo  en  los  casos  de  cons- 


e     Ad  marginem  ms.:  non  si  dica  del  catalogo,  poiche  non  si  manda. 


I90  POLANCI    COMPLEMKNTA 

cientia,  de  los  quales  se  hazen  continuas  conferencias  con  gran 
aprouechamiento  de  los  confessores.  Saca  tambien  Dios  N.  S. 
mucho  fructo  spiritual  de  nuestras  schuelas,  porque  allende  las 
dos  confradias  de  estudiantes,  que  son  un  espejo  y  exemplo  de 
uirtud  (de  las  quales  este  ano  han  entrado  en  la  Compania  cinco 
buenos  subiectos)  se  ayudan  tambien  los  demas  con  freqiientes 
exhortaciones  y  confessiones:  y  es  cosa  de  gran  deuocion  uer 
cada  domingo  la  freqiiencia  que  ay  a  la  communion,  que  sera  de 
100  estudiantes  ordinariamente  en  nuestra  yglesia,  y  las  fiestas 
principales  allegan  a  600.  Entre  estos,  muchos  han  hecho  con- 
fessiones  generales,  con  notable  mudanca  de  uida,  y  muchos  de- 
llos  aspiran  a  mayor  perfection. 

28.  El  fructo  que  este  ano  se  ha  hecho  en  seruicio  de 
Dios  N.  S.  por  los  collegiales  tanbien  en  la  ciudad  no  ha  sido 
poco,  porque  en  diuersos  tiempos  del  ano,  y  specialmente  en  la 
quaresma  y  aduiento  se  han  dado  predicadores  a  diuersos  mones- 
terios  de  monjas,  y  a  otros  lugares  pios,  a  instantia  del  vicario  de 
su  santidad  y  de  otros.  Y  entre  ano  han  ydo  confessores  diuer- 
sas  uezes  para  oyr  confessiones,  y  la  mayor  parte  dellas  genera- 
les.  De  lo  qual  algunos  monesterios  se  han  ayudado  notable- 
mente. 

29.  Este  uerano,  el  cardenal  de  Lorena,  protector  de  nues- 
tra  Compania  en  Francia,  y  muy  afficionado  a  ella,  uino  familiar- 
mente  a  comer  a  nuestro  collegio,  auiendo  primero  oydo  algunas 
lectiones  de  los  nuestros;  y  fue  recebido  con  muchos  uersos  la- 
tinos  y  griegos  y  uuigares;  y  estando  comiendo  en  refictorio,  pre- 
dicaron  los  nuestros  en  17  lenguas.  Despues  de  comer,  en  su  pre- 
sencia  se  hizieron  algunas  disputaciones  en  diuersas  facultades, 
de  las  quales  quedo  muy  contento  y  edificado;  y  primero  que  se 
partiese  de  nuestro  collegio,  tracto  con  el  Rdo.  P.  vicario  la  fun- 
dacion  del  collegio  y  vniuersidad  de  Ponte  a  Mason,  que  el  y  el 
duque  de  Lorena  su  sobrino  1S  quieren  hazer  para  la  Compania. 
De  alli  a  algunos  dias  uino  tambien  al  collegio  el  cardenal  Bo- 
rromeo,  el  qual  fue  recebido  con  la  mesma  solemnidad;  y  despues 


Carolus  II. 


Epist.  177.-^1   Decembkis  1572  191 

de  comer,  asimesmo  procuro  con  el  dicho  P.  vicario  gente  para 
ia  vniuersidad  que  funda  en  Milan. 

30.  En  el  mes  de  Otubre  deste  ano  por  causa  de  la  muerte 
de  la  santa  memoria  de  nuestro  P.  general,  se  hizo  en  el  collegio 
la  congregacion  prouincial,  a  la  qual  se  juntaron,  entre  rectores 
y  professos  desta  prouincia  hasta  el  numero  de  34.  Y  esto  baste 
hauer  dicho  de  las  cosas  hechas  en  el  collegio  o  en  Roma  por  los 
collegiales. 

31.  Hanse  tambien  embiado  algunos  del  fuera  de  Roma,  a 
ruego  de  personas  principales,  para  predicar  y  ayudar  a  la  re- 
formacion  de  las  yglesias  y  de  sus  uasallos. 

Primeramente  la  quaresma  passada  se  embio  un  Padre  le  con 
un  companero  a  la  ciudad  de  Chieti,  adonde  con  sus  sermones  y 
utros  exercicios  de  la  Compania,  hizo  a  gloria  de  Dios  gran  fruc- 
to;  porque  predico  toda  la  quaresma  cada  dia  en  la  yglesia  ma- 
yor  con  estraordinario  auditorio,  estando  quasi  siempre  presente 
el  arcobispo  17,  y  no  faltando  a  ningun  sermon  el  virey  ls.  Y 
allende  desto,  muchas  uezes  predico  a  las  monjas,  y  en  otros  lu- 
gares  pios;  y  su  companero  leya  dos  uezes  a  la  semana  la  doctri- 
na  xpiana.  en  las  carceres,  donde  hizo  un  fructo  muy  notable;  y 
cada  dia  hazia  lo  mismo  en  una  capilla  de  la  yglesia  mayor,  alos 
ninos  y  a  otras  personas  que  al  son  de  campana  concurrian;  y  se 
procuro  que  no  se  perdiese  esta  buena  costumbre  despues  que 
ios  nuestros  se  partiesen,  mas  que  se  diese  el  cuidado  desto  a  al- 
guno  de  los  sacerdotes  que  le  tienen  del  seminario ,  los  quales 
passada  la  pasqua  la  comencaron  a  ensenar  en  diuersas  yglesias. 
Hizieronse  en  aquella  ciudad  muchas  restituciones  y  confessio- 
nes  generales,  y  muchas  limosnas;  y  muchos  fueron  ensenados 
del  modo  que  auian  de  tener  en  confessarse,  porque  por  lo  passa- 
do  en  esto  auian  hecho  muchas  faltas;  y  asi  la  freqiiencia  del  San- 
tisimo  Sacramento  se  ha  mucho  augmentado,  porque  se  comul- 
garon  muchos  el  primer  domingo  de  quaresma;  y  el  quarto  do- 
mingo,  que  es  el  dia  de  los  cinco  panes  y  dos  pezes ,  auiendolos 


16  P.  Carolus  Regius.  SaCCHINUS,  p.  III,  lib.  VII,  n.  193. 

17  Juannes  Oliva. 

1S     Jacobus  Alarconius.  Sacchinus,  ibid.  n.  192. 


192  POLANCI    COMPLEMENTA 

el  Padre  conbidado  para  aquel  dia,  se  comulgaron  cerca  de  2.000 
personas,  y  entre  ellos  algunas  cofradias,  y  personas  principales; 
las  quales  ueniendo  en  procession  con  un  crucifixo,  se  comulga- 
ron  de  mano  del  arcobispo,  que  estaua  de  pontifical,  lo  qual  dio 
gran  deuocion  a  toda  la  ciudad.  El  dia  de  la  Anunciacion  fueron 
conbidados  asimesmo,  y  se  comulgaron  cerca  de  mill  personas. 
En  la  octaua  de  pasqua  combido  el  Padre  a  algunos  deuotos  a 
su  ultima  missa  antes  de  partirse ,  y  comulgo  eerca  de  quinien- 
tos;  y  muchos  mas  abrian  sido  si  no  fuera  por  falta  de  confesso- 
res.  Al°:unas  cofradias  se  ayudaron  en  el  spiritu ,  y  a  una  dellas 
se  dio  cargo  de  los  pobres;  y  asi  cada  semana  quatro  dellos  bus- 
can  limosna  para  ellos.  Diose  tambien  el  orden  siguiente  con  auc- 
toridad  del  arcobispo  acerca  de  la  oration  por  toda  la  quaresma, 
y  fue  que,  siendo  la  ciudad  diuidida  en  siete  parrochias,  se  dio  a 
cada  una  un  dia  de  la  semana ,  y  una  yglesia  adonde  el  dia  que 
le  toccase,  a  son  de  campana  de  la  yglesia  mayor,  se  juntase  toda 
la  gente  de  aquella  parrochia  a  cerca  de  las  23  horas;  y  comen- 
cando  a  alta  boz  el  Pater  noster  y  Aue  Maria,  Credo,  y  el  Con 
fiteor,  despues  algunas  uezes  el  Padre,  otras  el  hermano  hazian 
una  breue  exhortacion  acerca  de  la  oration;  la  qual  acabada  se 
hazia  media  hora  de  oration  mental,  despues  de  la  qual  se  dezian 
las  letanias;  y  todo  esto  duraua  como  una  hora;  y  esto  se  conti- 
nuo  toda  la  quaresma,  comencando  dende  la  primera  dominica. 
Introdiixose  tambien  con  consenso  del  arcobispo,  que  a  una  hora 
de  noche  se  sonase  la  campana  de  la  yglesia  mayor,  para  hazer 
oration  por  las  animas  del  purgatorio.  Hizose,  tambien  con  el, 
que  despues  de  pasqua  se  continuase  a  predicar  las  fiestas;  y  asi 
S.  Sria.  Rma.  ordeno  que  un  religioso  predicase.  El  virey  con  su 
muger  se  confessaron  diuersas  uezes  con  el  Padre  nuestro,  y  se 
siruio  de  su  consejo  en  muchas  cosas  pertenecientes  a  su  officio. 
Finalmente,  todos  han  quedado  con  gran  deseo  de  hauer  un  co- 
llegio  de  la  Compania,  y  le  han  procurado:  y  han  quedado  muy 
edificados  de  que  los  nuestros  no  tomasen  nada  de  lo  que  les  da- 
uan,  mas  de  lo  que  les  era  necessario  para  sustentarse. 

32.     Despues  se  embiaron  otros  dos  Padres  a  instancia  de  un 
cardenal,  gran  benefactor  de  la  Compania,  a  uisitar  y  ayudar  a 


Epist.   177. — 3i  Decembris  1572  193 

reformar  algunas  abbadias  y  lugares  suyos,  en  donde  se  hizo 
gran  fructo  con  doctrina  y  instrution  spiritual,  particularmente 
en  vna  abbadia  llamada  de  San  Saluador,  en  donde  estuuo  uno  de 
dichos  Padres  con  un  hermano  algunos  meses,  y  se  reduxeron 
algunos  monjes  a  uiuir  monasticamente  conforme  a  sus  constitu- 
ciones,  y  principalmente  acerca  del  uiuir  en  commun,  y  officio 
diuino,  y  policia  en  las  cosas  sacras,  renouandoles  la  yglesia  que 
estaua  para  caer,  y  adobandoles  la  sacristia  de  manera  que  pa- 
recia  todo  nueuo,  y  quedando  todos  muy  afficionados  a  la  Com- 
pania.  Leyeronseles  casos  de  consciencia,  tres  uezes  a  la  semana, 
a  los  monjes  y  clerigos  de  todo  aquel  districto,  que  uenian  de  4 
y.cinco  millas  al  rededor,  y  a  las  uezes  con  nieues  y  lluuias  y 
grandes  uientos;  y  se  hizo  gran  fructo.  Instruyeronse  muy  bien 
en  las  ceremonias  de  la  missa,  que  no  lo  estauan.  Algunas  uezes 
se  iua  a  predicar  por  aquellas  aldeas  con  gran  consolacion  y  ayu- 
da  dellas;  porque  muchas  uezes  auia  contienda  entre  ellos  de 
quien  podia  mas  uezes  lleuar  el  predicador  a  su  tierra,  y  hazelle 
en  ella  mejor  acogimiento;  y  algunos  lo  acompanauan  de  un  lu- 
gar  para  otro.  Visitaronse  las  yglesias  de  aquellas  tierras,  dando 
algunos  buenos  ordenes,  y  haziendo  meter  en  execucion  otros 
que  ya  auian  auido.  Hizose  que  los  altares  estuuiesen  decente- 
mente  adornados,  y  que  ei  Santisimo  Sacramento  estuuiese  en 
lugar  decente,  y  bien  guardado.  Todos  los  de  aquellos  estados 
tenian  gran  credito  y  confianza  de  los  nuestros;  y  asi  en  sus  ne- 
cessidades  recurrian  a  ellos  por  ayuda  y  consejo;  y  asi  se  hizie- 
ron  muchas  pazes.  Y  entre  el.as  fue  una  de  inportancia  entre  dos 
lugares,  que  auia  90  6  cien  anos  que  auia  discordia  entre  ellos, 
y  se  auian  seguido  muchas  muertes  de  hombres  de  una  parte  y 
otra;  la  qual  por  la  gracia  del  Senor  se  concerto  con  gran  satis- 
facion  de  los  dos  pueblos. 

33.  Embiose  tambien  un  otro  Padre^  a  instancia  del  mesmo 
cardenal,  para  uisitar  un  su  obispado,  en  donde  predicaua  los  do- 
mingos  con  buen  auditorio,  y  fructo  tal  que  no  falto  entre  ellos 
quien  dixese  que  primero  que  dicho  Padre  predicasse,  pocos  o 
ninguno  auia  que  pensasen  en  las  cosas  de  Dios,  ni  se  acordas* 
sen  del  ni  de  la  salud  propria.  Siruiose  mucho  Dios  N.  S.  en  las 

POLANCI  COMPLEMENTA.— T.   LT.  13 


194  POLANCI    COMPLEMENTA 

confessiones,  porque  era  tanta  la  ignorantia  de  los  clerigos  y 
frayles  que  alli  residian,  que  no  se  hallaua  persona  idonea  para 
oyr  confessiones;  de  modo  que  tres  curas  y  todos  los  frayles  de 
dos  monesterios  fueron  suspensos  de  oyr  confessiones.  Y  en  dos 
otros  monesterios,  los  superiores  con  gran  difficultad  alcancaron 
licencia  para  confessar;  y  en  tanta  penuria  de  confessores,  fue 
tanta  la  multitud  de  enfermos,  que  andando  el  Padre  fuera  a  con- 
fessar  alguno,  no  auia  acabado  con  aquel  quando  estauan  muchos 
esperandole;  de  manera  que  auiendo  salido  para  confessar  uno, 
primero  que  tornase  a  casa  confessaua  8,  diez  y  doze;  y  muchas 
uezes  estando  para  sentarse  a  la  mesa  era  menester  dexar  el  co- 
mer,  y  yr  a  confessar.  Enseno  este  Padre  la  doctrina  xpiana.  en 
la  escuela  publica,  y  instruyo  a  los  clerigos  en  el  estudio  de  ca- 
sos  de  conscientia  y  modo  de  bien  uiuir.  Mas  una  de  las  cosas 
mas  principales  que  en  seruizio  de  Dios  se  hizo,  fue  la  clausura 
de  un  monesterio  de  monjas,  la  qual  auia  probado  a  hazer  mu- 
chas  uezes  el  obispo  passado,  y  no  salio  con  ello,  y  la  huuo  de 
dexar  como  una  cosa  irremediable,  prohibiendo  que  no  recibiesen 
para  adelante  ninguna,  pensando  ansi  extinguir  el  monesterio. 
Estas  dichas  monjas  tanto  difficiles,  parte  por  consejo  y  exhorta- 
cion  de  dicho  Padre,  parte  con  castigos  por  medio  del  vicario, 
se  han  dexado  encerrar;  y  quedaron  contentissimas  y  afficiona- 
dissimas  a  toda  la  Compania.  Lo  qual  mostraron  particularmente 
en  resoluerse  todas  de  si  mesmas  a  confessarse  generalmente  con 
dicho  Padre;  y  asi  quedaron,  con  la  gracia  del  Senor,  con  gran 
consolacion  y  fructo  spiritual.  La  costa  que  se  hizo  en  la  fabrica 
de  la  clausura  se  busco  de  limosna,  y  la  communidad  dio  buena 
parte  por  intercession  de  dicho  Padre,  y  la  puso  sobre  una  alca- 
bala;  y  aunque  estuuo  alli  el  Padre  cinco  meses,  todauia  sihtie- 
ron  mucho  su  partida,  y  procuraron  por  todas  uias  de  detenello 
algunos  meses  mas.  Mostrole  tambien  gran  affection  todo  el  pue- 
blo,  offreciendosele  y  presentandole  muchas  cosas,  hasta  que  en- 
tendieron  que  no  solamente  no  buscauamos  sus  cosas  temporales, 
mas  ni  aun  offrecimientos  aceptauamos;  lo  qual  les  dio  gran  edif- 
ficacion,  y  hizo  que  mas  confiadamente  recorriessen  a  el  en  sus 
necessidades  spirituales.  Los  principales  que  tienen  cargo  del  go- 


Epist.  177. — 3i   Decembris  1572  195 

uierno  de  la  ciudad,  han  mostrado  gran  respecto,  confessandose 
en  sus  enfermedades  con  dicho  Padre,  y  concediendole  todo 
quanto  demandaua  para  ayuda  de  aquellos  pueblos,  por  consejo 
publico. 

34.  Finalmente,  este  ano  se  han  embiado  muchos  a  diuer- 
sos  collegios  de  Italia,  Francia,  Alemana  y  Polonia,  para  exerci- 
tar  en  aquellas  partes  diuersos  officios,  y  ministerios  de  nuestra 
Compania,  como  se  ha  dicho  arriba,  y  se  podra  uer  por  el  cata- 
logo  que  ua  abaxo,  del  qual  cinqtienta  y  uno  han  salido  del  col- 
legio  romano.  Y  esto  baste  hauer  dicho  del. 

DE  LA  CASA  DE  PROBACION  DE  SANT  ANDRES 

35.  Viniendo  aora  a  tractar  de  la  casa  de  probacion  de  Sant 
Andres,  hanse  recebido  este  ano  44  nouicios,  mas  solamente  36 
se  han  retenido,  de  uarias  naciones,  italianos,  espanoles,  portu- 
gueses,  franceses,  ingleses,  tudescos,  polonos,  algunos  dellos 
despues  de  auer  oydo  su  curso  de  filosophia,  y  de  auer  tenido 
conclusiones  con  harta  satisfacion.  Ay  tambien  entre  ellos  un 
doctor  en  leyes,  y  otros  buenos  estudiantes  de  filosophia,  logiea 
y  rhetorica,  y  tres  sacerdotes;  y  todos  comunmente  proceden 
muy  bien.  Los  que  no  se  retuuieron,  por  la  mayor  parte  fueron 
despedidos  por  causa  de  enfermedad  corporal  mas  que  por  otra 
cosa.  Hanse  dado  los  exercicios  (allende  de  los  nuestros  del  co- 
llegio,  que  en  el  tiempo  de  las  vacationes  se  quisieron  retirar 
como  se  ha  dicho)  a  muchos  otros  forasteros,  con  harto  fructo 
spiritual.  Quanto  al  heruor  y  pia  emulacion  de  los  nouicios,  y 
quanto  el  conbidarse  el  uno  al  otro  con  exemplo  a  la  uirtud,  de- 
uocion  y  mortificacion,  y  asimesmo  quanto  al  orden  que  con 
ellos  se  tiene,  tanto  en  Sant  Andres  quanto  en  la  casa  professa, 
se  puede  este  ano  dezir  lo  mesmo  que  los  passados  se  ha  escrip- 
to;  y  asi  no  sera  menester  uenir  a  los  particulares.  Ay  en  la  dicha 
casa  cerca  de  40  personas,  contando  seis  antiguos  que  por  ordi- 
nario  residen  en  Frascada;  la  qual  casa  y  yglesia  ya  se  ha  escrip- 
to  se  auia  unido  a  la  casa  de  probation  de  Sant  Andres.  Mas  con 
todo  esso  estan  ordinariamente  alli  dos  sacerdotes,  los  quales  en- 
senan  la  doctrina  xpiana.  las  fiestas,  y  confiessan  y  administran 


196  PolAnci  complementa 

el  Santissimo  Sacramento,  y  a  las  uezes  predican,  y  ayudan  a 
bien  morir  quando  son  llamados.  Allende  desto,  es  aquella  casa 
una  recreacion  de  nuestros  conualescientes  de  Roma,  y  para  tal 
effecto  se  ha  este  ano  mejorado  la  fabrica,  como  tambien  la  de 
Sanct  Andres,  con  auer  hecho  una  muy  buena  cisterna,  que  por 
la  gran  falta  de  agua  que  auia  en  aquel  lugar  tan  alto,  era  muy 
necessaria. 

DEL  COLLEGIO  DE  LA  PENITENCIERIA 

36.  En  el  collegio  de  la  penitencieria  ay  ueinte  personas: 
10  sacerdotes,  4  estudiantes  y  seis  coadiutores.  Dos  de  los  sacer- 
dotes  son  de  la  lengua  italiana  (la  qual  todos  los  demas  saben,  y 
en  ella  confiesan),  dos  de  la  espanola,  dos  de  la  portuguesa,  dos 
de  la  francesa  y  fiamenca,  vno  de  la  tudesca,  otro  de  la  inglesa 
y  otro  de  la  polonica;  el  qual  es  el  undecimo  penitentiero,  mas 
de  ordinario  reside  en  el  collegio  romano.  El  rector  deste  colle- 
gio  19  fue  embiado  por  su  santidad  a  la  armada  embiandoselo  a 
pedir  el  Sr.  D.  Joan,  y  torno  a  Roma  este  otono.  Vn  otro  peni- 
tentiero  fue  por  superior  de  ios  tres  que,  como  he  dicho  arriua, 
fueron  a  Corcega  20;  mas  embiose  otro  que  supliese  su  lugar. 
Atienden  con  gran  diligencia  a  las  confessiones  en  la  yglesia  de 
San  Pedro,  y  en  otras  partes,  de  todas  naciones  y  de  todas  suer- 
tes  y  qualidades  de  personas.  El  concurso  y  freqiiencia  a  los  san- 
tos  sacramentos,  es  mucho  mayor  que  por  el  passado.  Son  muy 
bien  quistos  con  el  clero  de  dicha  yglesia,  cosa  que  no  se  espera- 
ua  que  facilmente  sucediese;  y  especialmente  estan  muy  en  gra- 
cia  de  su  santidad,  y  asi  son  ayudados  con  gratias  spirituales  y 
temporales. 

37.  Los  4  estudiantes  estudian  casos  de  consciencia  en  el 
collegio  romano  y  en  el  suyo,  en  el  qual  tambien  se  leen  algu- 
nas  lectiones  desto  a  la  semana  con  harto  auditorio  de  gente  de 
fuera;  porque  como  se  dan  los  beneficios  por  opposicion,  y  no  se 
acceptan  para  tomar  los  ordenes  sacros  ni  se  dan  beneficios,  es- 


10     P.  Christophorus  Rodericius.  Ex  catal.  ms. 
20     Cf.  annot.  II. 


Epist.  177.— 3 i  Decembris  1572  197 

pecialmente  curados,  a  aquellos  que  no  son  sufficientes  en  doc- 
trina,  muchos  que  quiza  no  lo  harian,  se  resueluen  de  estudiar  de 
ueras.  El  mesmo  que  lee  los  casos  predica  en  una  yglesia  que 
esta  en  medio  de  Bancos  2|,  llamada  San  Celso;  y  si  el  fructo  es- 
conforme  al  auditorio  y  satisfacion  que  del  se  tiene,  no  sera  poco, 
Los  demas  se  ocupan  en  diuersas  obras  de  piedad  pertenescien- 
tes  al  bien  comun;  y  generalmente  todos  proceden  muy  bien, 
por  la  gracia  del  Senor,  en  la  disciplina  religiosa  y  uirtud. 

DEL    SEMINARIO 

38.  En  el  seminario  ay  22  de  la  Compania  entre  superiores, 
repetidores  y  prefectos  de  camaras,  y  algunos  coadjutores.  Los 
escolares  ecclesiasticos  junto  con  los  conuictores,  no  passan  el 
numero  ordinario  de  los  otros  anos,  que  fue  poco  mas  o  menos, 
de  120,  por  auerse  sacado  de  alli  algunos  no  muy  aptos  para  salir 
tales  quales  se  pretende  salgan  de  aquel  seminario.  Hanse  apro- 
uechado  mucho  en  las  letras,  y  algunos  seran  hombres  muy  se- 
nalados  en  ellas.  De  la  uirtud  y  medios  que  usan  para  alcancarla 
v  conseruarla,  con  la  freqiiencia  de  los  sacramentos,  oration  y 
exercicios  de  humildad  y  obediencia,  se  puede  dezir  lo  que  otras 
uezes  se  ha  escripto.  Y  asi,  ni  desto  ni  de  los  exercicios  de  letras 
no  dire  otro  particular.  Solamente  esto  no  dexare  de  dezir:  que 
auiendo  dos  dellos  de  partirse  del  seminario,  por  no  ser  de  la  dio- 
cesis  de  Roma,  segun  el  orden  del  Illmo.  vicario,  se  resoluieron 
ambos  a  dos  de  entrar  en  la  Compania;  y  por  lo  mucho  que  lo 
procuraron,  y  por  la  buena  esperanza  que  se  tiene  de  su  uirtud, 
se  aceptaron  y  el  uno  dellos  es  muy  buen  estudiante  de  logica. 

DEL   COLLEGIO   GERMANICO 

39.  El  numero  de  los  que  estan  en  el  collegio  germanico  es 
-de  270,  poco  mas  o  menos.  Y  aunque  se  ha  muchas  uezes  procu- 
rado  disminuirlo,  son  tantas  las  personas  de  respecto  que  pre- 
tienden  poner  en  el  sus  hijos,  sobrinos  y  otros  a  quien  quieren 


21     Italice  Ai  Banchi;  jam  vero  templum  S.  Celsi  parum  distat  a  ponte 
S.  Angeli. 


I98  POLANCI   COMPLEMENTA 

bien,  que  no  se  les  ha  podido  negar.  Y  particularmente  este  afio 
ha  auido  gran  concurso,  mas  que  los  anos  passados,  y  muchos 
han  puesto  por  intercessores  personas  grandes,  como  cardenales 
y  otros  senores,  para  alcanzar  lugar  en  dicho  collegio,  y  asi  se  ha 
augmentado  el  niimero  de  los  nuestros  que  estan  en  el,  que  son 
34  6  36,  entre  superiores,  prefectos  de  camaras,  y  aquellos  que 
ayudan  en  letras  y  otros  ministerios  de  aquel  collegio.  Hazese  en 
el,  a  gloria  del  Senor,  no  pequeno  fructo,  tanto  en  el  spiritu 
quanto  en  las  letras;  porque  las  congregaciones  o  cofradias  que 
se  hizieron  a  honor  de  nuestra  Senora,  para  darse  mas  a  la  de- 
uocion,  como  otras  uezes  se  ha  escripto,  uan  muy  adelante,  y 
muestran  gran  deuotion,  uisitando  los  hospitales  y  yglesias  de 
Roma  quando  pueden,  y  en  hazer  oration  y  disciplinas.  Y  es  tan- 
ta  la  edification  que  dan  en  comulgarse  freqiientemente  en  una 
yglesia  uezina  al  collegio,  que  se  llama  de  los  Apostolcs,  que  al- 
gunos  uienen  solamente  por  uellos  comulgar,  la  qual  cosa  da 
gran  nombre  a  aquel  collegio.  Diez  muy  buenos  subiectos  del  han 
entrado  en  la  Compania,  y  dos  deilos  auian  este  ano  acabado  su 
curso  de  filosophia,  y  tenido  conclusiones  con  gran  satisfacion, 
y  segun  dize  su  maestro  eran  tenidos  por  los  dos  mejores  inge- 
nios  de  todo  el  curso.  Los  otros  eran  muy  buenos  estudiantes  de 
humanidad,  rhetorica  y  logica.  De  lo  mucho  que  se  aprouechan 
en  los  estudios  los  que  en  aquel  collegio-estan,  han  dado  gran- 
des  muestras  muchos  que  han  tenido  conclusiones  de  theologia 
y  filosophia,  asi  tudescos  como  conuictores;  vno  de  los  quales 
que  con  grande  edificacion  auia  estado  mucho  tiempo  en  aquel 
collegio,  defendio  en  presencia  del  cardenal  Borromeo  conclusio- 
nes  de  theologia  y  filosophia;  y  quedo  del  S.  Sria.  Illma.  tan  sa- 
tisfecho,  que  se  lo  lleuo  consigo  a  Milan  para  leer  theologia.  Tres 
otros  tudescos,  estudiantes  de  dicho  collegio,  se  han  embiado, 
acabados  sus  estudios,  a  Alemana,  donde  les  dieron  ciertos  be- 
neficios:  y  otros  estan  para  partir  para  lo  mesmo;  porque  su  san- 
tidad  ha  dado  orden  que  uacando  en  aquellas  partes  beneficios, 
se  uea  si  en  el  collegio  germanico  ay  alguno  apto  en  quien  se 
prouean;  y  porque  entre  estos  tudescos  ay  muchos  de  buena  qua- 
lidad,  se  espera  que  con  esta  occasion  ayan  en  su  tierra  de  hazer 


Epist.  177. — 3r  Decembris  1572  199 

gran  fructo  en  la  conuersion  de  las  almas.  Hase  ordenado  [que 
a]  los  que,  acabado  su  estudio,  se  patten  de  dicho  collegio,  se 
les  de  un  testimonio  de  su  uirtud  y  doctrina,  in  scriptis,  del  qual 
se  siruen  muchos  para  ordenarse  o  para  hauer  beneficios;  y  asi 
un  canonigo  de  Cerdena  que  el  ano  passado  acabo  sus  estudios 
de  theologia,  y  se  auia  ydo  a  su  tierra,  nos  escriue  que  por  tal 
testimonio  le  auian  hecho  obispo.  Y  a  la  uerdad  por  su  uirtud  y 
doctrina  qne  en  aquel  collegio  aprendio,  merece  qualquier  grado 
de  dignidad.  De  las  cosas  de  Roma  no  me  occurre  otra  cosa.  Dire 
aora  con  breuedad  del  resto  desta  prouincia. 

DEL    COLLEGIO    DE    TIUOLI 

40.  En  el  collegio  de  Tiuoli  han  estado  continuamente  este 
ano  14,  y  entre  ellos  tres  sacerdotes  y  tres  maestros.  Hase  aten- 
dido  a  ayudar  los  proximos  en  aquel  pueblo,  segun  la  posibilidad 
de  la  poca  gente  que  alli  ay,  predicando  las  fiestas  y  domingos 
en  nuestra  yglesia,  y  ensenando  la  doctrina  xpiana.,  de  lo  qual 
se  saca  harto  buen  fructo.  Son  llamados  freqiientemente  los 
nuestros  para  confessar  enfermos  y  ayudar  a  bien  morir,  no  so- 
lamente  en  la  ciudad,  mas  aun  en  los  lugares  de  la  comarca,  y 
mucho  mas  fructo  se  haria  si  fuesen  mas  sacerdotes.  Hanse  ayu- 
dado  dos  mugeres  que  mucho  tiempo  auia  f  estauan  en  peccado, 
y  por  gratia  de  Dios  se  han  ya  casado. 

41.  Quanto  a  las  escuelas,  el  numero  de  los  estudiantes  es 
el  ordinario,  mas  el  fructo,  tanto  en  letras  como  en  spiritu,  es 
mas  que  mediano,  por  la  buena  diligencia  de  los  maestros.  Reno- 
uaronse  los  estudios  con  mucha  solennidad,  recitando  en  nues- 
tra  yglesia  el  maestro  de  la  primera  escuela  una  buena  oration, 
de  manera  que  algunos  perlados  y  otras  personas  principales  que 
se  hallaron  presentes,  quedaron  muy  satisfechos. 

42.  Quando  el  papa  fue  a  aquella  ciudad,  le  hizieron  arcos 
triunfales,  y  le  recitaron  uersos  publicamente,  los  quales  la  com- 
munidad  quiso  tambien  que  los  nuestros  los  hiziesen,  junto  con 
muchos  otros  que  en  dichos  arcos  se  pusieron.  Lo  mesmo  quiso 


auian  ms. 


200  POLANCI    COMPI.KMENTA 

tambien  que  hiziesen  los  nuestros  para  recebir  el  cuerpo  del 
Illmo.  cardenal  de  Ferrara,  que  quiso  ser  sepultado  en  aquella 
ciudad;  y  se  hizieron  algunos  uersos,  y  fueron  puestos  a  las 
puertas  de  la  ciudad,  de  los  quales  quedaron  todos  muy  satis- 
fechos . 

43.  El  edifficio  material  de  aquel  collegio  esta  ya  quasi  en 
su  perfection,  porque  estan  ya  en  orden  17  camaras,  y  el  refecto- 
rio  es  harto  capaz,  y  la  yglesia  se  ha  alzado  diez  palmos  mas  de 
lo  que  primero  estaua. 

DEL    COLLEGIO    DE    PEROSA 

44.  En  Perosa  estan  19  de  los  nuestros,  y  entre  ellos  cinco 
sacerdotes  y  uno  que  presto  se  ordenara,  que  aora  es  predica- 
dor,  y  tres  maestros.  Leense  casos  de  consciencia  dos  uezes  a  la 
semana  en  nuestra  yglesia;  y  dentro  de  casa  a  los  nuestros  otras 
dos  uezes  se  hazen  conferencias,  con  harto  fructo  de  los  confes- 
sores;  los  quales  por  la  opinion  que  dellos  se  tiene  en  la  ciudad, 
es  menester  que  esten  muy  bien  instruidos,  porque  qualquier 
que  tenga  algiin  escrupulo,  por  la  mayor  parte  ua  a  los  nuestros 
para  quietar  su  consciencia.  Nuestra  yglesia,  que  ya  se  acabo, 
es  muy  freqiientada,  especialmente  de  gente  noble,  tanto  para 
oyr  los  sermones  quanto  para  confessarse  y  comulgarse,  y  otros 
para  oyr  la  doctrina  xpiana.,  que  cada  domingo  y  fiesta  se  ense- 
na  con  harto  prouecho  a  los  estudiantes  que  uienen  a  nuestras 
escuelas:  cosa  muy  grata  a  los  de  la  ciudad,  como  se  uee  del 
concurso  que  cada  dia  crece.  En  la  renouacion  de  los  estudios 
recito  un  maestro  de  los  nuestros,  en  nuestra  yglesia,  una  ora- 
tion  en  presencia  de  los  Illmos,  cardenales  de  Perosa  22  y  Rusti- 
cuchi,  y  ciertos  pocos  uersos  recito  un  estudiante  de  poca  edad 
con  mucha  satisfacion  de  todo  el  auditorio. 

45.  Hase  dado  principio  en  aquel  collegio  a  una  congrega- 
cion  de  estudiantes  a  honor  de  la  Anunciacion  de  nuestra  Seno- 
ra,  como  la  de  Roma,  y  se  juntan  cada  fiesta  a  trattar  cosas  de 
Dios;  y  el  dia  de  uacancia  a  disputar,  y  otros  exercicios  de  letras, 


22     Fulvius  Corneus. 


Epist.  177. — 3i  Decembris  1572  201 

en  las  quales,  como  tambien  en  el  spiritu,  hazen  harto  buen  fruc- 
to;  asi  que  se  puede  bien  esperar  que  el  trabajo  que  alli  toman 
los  nuestros,  no  sera  perdido.  El  fructo  que  se  haze  con  foraste- 
ros  no  es  poco.  Hanse  pacificado  algunas  enemistades,  que  co- 
mencauan  aora,  y  podian  tener  mal  fin;  y  otras  que  estauan  para 
comencarse,  se  han  remediado  primero  que  pasassen  mas  adelan- 
te.  Vha  muger,  la  qual  por  illusion  del  demonio,  con  color  de 
sanctidad,  contra  la  uoluntad  de  su  marido,  y  dexando  su  casa  y 
hijos  se  daua  a  cierta  uana  deuocion,  gloriandose  que  tenia  ui 
siones  y  reuelationes,  despues  de  auer  usado  muchos  medios 
para  quitalle  aquel  error,  y  no  aprouehando  ninguno  por  la  gran- 
de  obstinacion  que  tenia,  finalmente  por  obra  de  uno  de  los  nues- 
tros,  aunque  con  gran  trabajo,  torno  en  si,  y  se  confesso  con  el 
dicho  Padre,  y  esta  aora  con  su  marido  teniendo  qiienta  con  su 
casa  y  hijos;  y  ella  y  una  hija  suya  freqiientan  los  sacramentos 
en  nuestra  yglesia.  En  la  quaresma  tambien  se  embio  uno  a  pre- 
dicar  por  las  aldeas  uezinas,  en  donde  retraxo  o  muchos  de  la 
mala  uida,  y  hizo  muchas  pazes  de  importancia. 

DEL  COLLEGIO  DE  MACERATA 

46.  En  Macerata  ay  18  de  los  nuestros,  de  los  quales  6  son 
sacerdotes  y  dos  maestros.  Deste  collegio  se  puede  dezir  lo  mes- 
mo  que  de  todos  los  otros,  porque  se  predica  ordinariamente  las 
fiestas  en  nuestra  yglesia,  y  en  casa  se  exercitan  los  sacerdotes 
en  conferencias  de  casos  de  consciencia,  y  se  tiene  cuidado  que 
nuestros  hermanos  escolares,  ultra  el  spiritu,  hagan  tambien  pro- 
gresso  en  las  letras.  El  numero  de  los  escolares  forasteros  ha 
crecido  tanto,  que  ha  sido  necessario  anadir  otra  classe,  en  don- 
de  uno  de  los  nuestros  aunque  sin  nombre  de  maestro,  tiene  cui- 
dado  de  algunos  mas  modernos;  y  si  la  cosa  ua  adelante,  sera 
menester  anadir  esta  classe  demas  de  la  que  aora  es  ultima.  Apro- 
uechanse  no  menos  en  spiritu  que  en  letras,  porque  algunos  de- 
llos  no  contentandose  de  confessarse  y  comulgarse  cada  mes,  se- 
gun  sus  reglas,  lo  hazen  mas  freqiientemente;  y  han  tambien, 
entre  los  mas  deuotos,  instituido  una  congregacion,  los  quales 
se  juntan  las  fiestas  a  trattar  de  cosas  de  Dios  y  leer  libros  deuo- 


202  POLANCl   COMPLEMENTA 

tos,  y  despues,  dicho  que  han  visperas  de  nuestra  Sefiora,  hazen 
un  poco  de  oration  mental.  Seis  o  siete  dellos  hazen  instancia  por 
ser  recebidos  en  la  Compania,  los  quales,  parte  por  la  poca  edad, 
parte  por  prouallos  mejor,  y  por  otros  justos  respectos,  se  uan 
entreteniendo  hasta  que  del  todo  esten  maduros. 

47.  El  uerano  passado,  por  hauer  auido  muchas  enfermeda- 
des,  han  estado  bien  occupados  nuestros  sacerdotes  en  confessar 
los  enfermos,  tanto  que  algunas  uezes  no  auia  quien  cumpliese 
con  nuestra  yglesia.  Hase  ido  algunas  uezes  a  las  carceles  a  con- 
solar  y  ayudar  los  condenados  a  muerte.  Y  entre  otros  se  ayudo 
mucho  uno  muy  famoso  que  era  como  capitan  de  los  otros  que 
llaman  forajidos  g,  mancebo  de  27  anos,  muy  terrible;  el  qual.  la 
manana  que  con  algunos  otros  auia  de  morir,  se  confesso  con 
un  Padre  de  los  nuestros,  y  fue  de  tal  manera  mouido  del  Spiri- 
tu  Sancto,  que  esortaua  a  los  otros  a  morir  bien,  y  tomar  la  muer- 
te  por  penitencia  de  sus  peccados,  con  mucha  edifficacion  de  los 
que  le  oyan,  dando  muchas  gracias  a  Dios,  a  boz  alta,  que  el 
auia  librado  de  muchos  peligros  para  traello  a  tal  paso,  donde, 
aunque  moria  con  deshonrra,  le  daua  tiempo  de  conocer  sus  pec- 
cados  y  arepentirse  y  confessarse. 

48.  Estaua  los  dias  passados  preso  un  judio,  por  deudas;  y 
dandole  Dios  una  graue  enfermedad,  y  uiendose  acercar  la  muer- 
te,  hizo  testamento,  dexando  a  nuestro  collegio  quinientos  escu- 
dos,  y  a  una  cofradia  muy  principal  de  aquella  ciudad  otros  tan- 
tos,  con  condicion  que  lo  hiziesen  enterrar  en  un  cierto  lugar 
fuera  de  la  ciudad;  y  yendole  a  uisitar  algunos  de  los  nuestros, 
y  algunas  otras  personas  spirituales,  comengaron  a  persuadille 
que  se  conuertiese;  mas  hallandolo  muy  duro  y  obstinado  en  su 
error,  acordaron  de  hazer  oration  por  el.  Finalmente  plugo  a 
Dios  N.  S.  (por  uentura  por  medio  de  la  limosna  que  auia  hecho) 
alumbralle  el  entendimiento,  de  tal  manera  que  con  gran  priesa 
comenco  a  demandar  que  lo  bautizasen;  y  sacado  de  la  carcel  y 
estando  muy  uezino  a  la  muerte,  mas  con  todos  sus  sentidos,  y 
en  todo  su  libre  juizio,  porque  el  mismo  respondia  a  las  pregun- 


e     forugidos  ms. 


Epist.  177. — 3i  Dkcembris  1572  2o3 

tas  que  en  el  bautismo  se  suelen  hazer,  al  fin  con  grandes  sefia- 
les  de  alegria  spiritual,  firmezza  y  constancia  en  la  fe,  dio  el  ani- 
ma  a  su  Criador. 

49.  Finalmente  quanto  toca  a  lo  material  de  aquel  collegio, 
se  ha  comprado  una  casa  uezina,  de  manera  que  con  no  mas  de 
romper  una  pared  queda  acommodado  aquel  collegio  de  quatro 
apossentos,  que  le  son  de  muy  gran  ayuda  para  estenderse  mas. 
Y  con  la  liberalidad  y  amor  que  nos  tenia  el  gouernador  passado, 
se  ha  pagado  una  buena  parte  del  precio  de  la  casa.  Esperamos 
en  Dios  N.  S.  que  el  nueuo  no  faltara  tambien  de  ayudar  aquel 
collegio,  porque  se  muestra  muy  aficionado  a  nuestra  Compafiia, 
v  ha  tomado  por  confessor  uno  de  los  nuestros. 

DEL    COLLEGIO    DE    LORETO 

50.  En  el  collegio  de  Loreto  estan  entre  todos  como  40,  de 
los  quales  17  son  sacerdotes,  y  todos  por  gracia  del  Senor  (como 
tambien  en  los  demas  collegios)  se  esfuerzan  de  yr  siempre  ade- 
lante  conforme  al  instituto  de  nuestra  Compafiia;  y  esto  lo  han 
mostrado  particularmente  en  la  renouation  de  los  uotos,  en  peni- 
tencias,  disciplinas  y  en  otras  mortificaciones,  que  por  algunos 
dias  todos  demandaron  al  superior. 

51.  Hanse  en  aquel  collegio  recebido  dos  en  la  Compania, 
buenos  subiectos,  este  ano;  y  la  escuela  de  letras  humanas  se  ha 
reformado  con  echar  della  algunos  estudiantes  que  no  parecian 
aptos  para  ella,  procurando  con  el  gouernador  que  a  los  tales  se 
les  proueyese  de  un  maestro  segiar,  y  asi  se  ha  hecho.  Ensena- 
seles  tanbien  a  los  estudiantes  la  doctrina  xpiana. ,  y  en  espiritu 
y  costumbres  hazen  notable  fructo. 

52.  Hanse  hecho  este  ano  algunas  missiones  por  los  lugares 
de  alrededor,  ensenando  la  doctrina  xpiana.,  predicando  en  las 
perrochias  y  plazas,  confesando  y  haziendo  otros  exercicios  de 
nuestra  profession,  y  algunas  pazes  de  importancia.  Este  uerano, 
passandose  algunos  nuestros,  por  causa  de  los  calores,  a  la  ciu- 
dad  vezina  de  Recanate,  como  es  costumbre  de  hazello  cada  ano, 
se  predico  las  fiestas  en  nuestra  capilla,  y  se  confessaua  y  hazian 


204  POLANCI    COMPLEMENTA 

los  demas  exercicios  de  nuestra  Compania,  uiniendo  mas  nume 
ro  de  gente  de  la  que  la  estrecheza  del  lugar  comportaua.  En  la 
yglesia  se  han  leydo  los  casos  de  consciencia,  hallandose  siempre 
presente  el  gouernador;  el  qual  quiso  que  se  hallasen  tambien 
presentes  todos  los  clerigos;  bien  que  sin  ordenarselo  no  abrian 
ellos  faltado  por  ser  dicha  lection  muy  util  y  prouechosa  a  todos. 
Lo  qual  se  vio  en  el  desconsuelo  que  mostraron  quando  el  Padre 
rector,  que  es  el  que  lee  dichos  casos,  los  dexo  por  algunos  pocos 
dias,  por  respecto  de  la  congregacion  prouincial.  Otro  Padre  que 
tambien  lee  dentro  del  collegio  casos  de  consciencia,  ha  predica- 
do  en  aquella  yglesia  los  domingos  del  aduiento  con  mucha  satis- 
facion  y  fructo. 

53.  Mas  porque  el  principal  fructo  de  aquel  collegio  consis- 
te  en  las  confessiones,  por  el  gran  concurso  de  peregrinos  que 
acuden  a  uisitar  la  santa  casa  de  nuestra  Sefiora  de  Loreto,  y  se 
confiesan  con  los  nuestros,  no  dexare  de  dezir  algunas  cosas  par- 
ticulares  acerca  desto.  Ha  sido  este  ano  grande  el  concurso  de 
los  que  han  ydo  a  la  santa.  casa;  porque  allende  de  muchas  co- 
fradias  y  peregrinos  que  han  uenido  de  diuersas  naciones,  y  es- 
quadras  de  soldados  (por  auer  hecho  los  venezianos  en  Ancona 
la  masa  de  su  exercito),  han  ydo,  tambien  muchas  personas  prin- 
cipales,  entre  las  quales  han  sido  seis  cardenales,  quinze  obis- 
pos,  quatro  duques,  tres  principes,  tres  condes  y  un  marques,  y 
muchas  personas  ilustres  y  de  gran  qualidad;  de  los  quales  mu- 
chos  se  han  confessado  con  los  nuestros,  y  han  ydo  a  uisitar 
nuestro  collegio  con  senales  de  grande  amor  y  afficion  que  tienen 
a  la  Compania.  El  numero  de  los  que  se  han  comulgado  en  el  al- 
tar  del  Santissimo  Sacramento  (allende  de  muchos  otros  que  se 
comulgaron  en  la  capilla  de  nuestra  Senora),  allega  a  38.820;  y 
muchos  mas  abria  auido,  si  fuera  mayor  el  numero  de  confesso- 
res;  porque  confessando  todo  el  dia  hasta  la  noche,  y  muchas  ue- 
zes  la  mesma  noche,  y  deteniendose  alguno  dos  y  tres  dias  por 
confessarse,  se  han  partido  muchos  sin  poderlo  hazer. 

54.  Han  acontecido  algunas  cosas  milagrosas,  como  en 
aquella  penitencieria  se  ha  notado  este  ano,  por  medio  de  la  gran 
deuocion  que  a  la  santa  casa  de  nuestra  Senora  de  Loreto  se  tie- 


Epist.  177.— 3 i  Decembris  1572  205 

ne;  de  las  quales  contare  aqui  algunas  de  las  mas  ciertas,  para 
commun  edificacion. 

55.  Cerca  de  Dolcigno  23  se  anego  un  nauio  donde  todos  se 
perdieron,  sino  uno  solo  que  encima  del  arbol  de  dicho  nauio  se 
saluo,  en  el  qual  estaua  luchando  con  las  olas  y  encomendando- 
se  mucho  a  nuestra  Senora  de  Loreto;  y  porque  no  estaua  muy 
lexos  de  tierra,  uinieron  muchos  turcos  a  la  marina,  y  tirandole 
muchas  frechas  no  le  pudieron  herir;  al  fin  ueniendo  en  tierra  lo 
cautiuaron:  mas  por  singular  fauor  de  nuestra  Senora  se  huyo 
no  se  como,  y  uino  a  la  sancta  casa ,  a  dalle  las  deuidas  gracias 
por  la  singular  merced  que  le  auia  hecho. 

56.  Otro  capitan,  nauegando  en  una  galera  con  una  gran 
borasca,  por  desgracia  se  le  cayo  en  el  mar  un  su  criado;  por  ei 
qual  hizo  luego  uoto  a  nuesrra  Senora  de  Loreto,  que  si  lo  li- 
braua,  le  haria  hazer  frayle  capuchino;  y  amaynando  las  uelas. 
y  tornando  un  gran  pedaco  atras,  a  fuerza  de  remos,  lo  hallo 
sano  y  saluo;  y  diziendole  el  uoto  que  por  el  hauia  hecho,  y  acep- 
tandole  el  dicho  criado,  libremente  uino  a  la  santa  casa  de  Lore- 
to,  y  confessandose  con  los  nuestros  se  partio  con  animo  de  cum- 
plir  dicho  uoto. 

57.  Vna  muger  de  Camerino,  quemandosele  la  casa  toda, 
encomendandose  a  nuestra  Senora  de  Loreto,  y  passando  como 
por  milagro  muchas  uezes  por  medio  de  la  llama,  libro  cinco  hi- 
jos  que  no  se  le  quemasen. 

58.  Vn  cochero,  cayendo  del  coche  que  con  gran  furia  co- 
rria,  se  le  atraueso  una  pierna  entre  las  ruedas,  y  por  interces- 
sion  de  nuestra  Senora  de  Loreto,  a  quien  se  encomendo,  esca- 
po  de  aquel  gran  peligro  sin  ninguna  lesion;  y  fue  tambien  sano 
de  una  gran  calentura  que  le  dio. 

59.  Vn  soldado  que  en  Zara  auia  sido  herido  en  una  esca- 
ramuza,  de  tal  manera  que  le  auian  sacado  tres  pedacos  del  casco 
de  la  cabeca,  uino  a  tales  terminos  por  la  gran  cantidad  de  san- 
gre  que  sin  remedio  le  salia,  que  fue  desahuciado  de  los  medi- 
cos;  y  estando  el  un  dia  solo,  se  boluio  a  un  crucifixo  que  estaua 


Dulcigno  in  antiqua  Albania. 


206  POLANCI    COMPLEMENTA 

pintado  en  una  pared,  y  uido  entrar  una  muger  con  un  nino  en 
brazos,  la  qual  le  dixo  que  hiziese  uoto  a  nuestra  Senora  de  Lo- 
reto;  y  encomendandose  al  dicho  crucitixo,  luego  se  hallo  sano. 

60.  Dos  albafiires,  derribando  un  gran  muro,  de  improuiso 
les  cayo  encima;  y  encomendandose  a  nuestra  Senora  de  Lorito 
fueron  sacados  de  debajo  sin  dano  alguno. 

61.  Vn  cauallero,  siendo  acometido  de  40  vgonotes  bien  ar- 
mados  y  a  cauallo,  recurriendo  en  aquella  gran  necessidad  a  la 
madre  de  piedad,  nuestra  Sefiora  de  Lorito,  se  descabullo  de  las 
manos  dellos  sin  dano  ninguno. 

62.  En  Ferrara,  a  8  horas  de  noche,  cayo  una  casa  y  tomo 
debajo  al  dueno  con  su  muger  y  una  hija;  murio  la  muger  y  la 
hija;  y  el  marido,  encomendandose  a  nuestra  Senora  de  Loreto, 
despues  de  auer  estado  un  dia  entero  debaxo  de  las  paredes,  fue 
sacado  sin  auerse  hecho  mal  ninguno. 

63.  Vn  sacerdote  hiberno,  ueniendo  a  Roma,  se  encontro 
con  un  senor  vgonoto,  el  qual  entendiendo  la  causa  de  su  cami- 
no  y  donde  iba  h,  procuro  detenello  consigo  con  muchos  offreci- 
mientos;  mas  uiendolo  constante  en  su  camino,  lo  dexo  yr,  y  des- 
pues  hizo  que  lo  salteasen  en  el  camino;  el  qual,  uiendose  aro- 
deado  de  enemigos,  sospechando  lo  que  era,  recurrio  a  una  yma- 
gen  de  nuestra  Senora  que  estaua  en  el  camino  en  un  humillade- 
ro,  y  estando  haziendo  oration  fue  cercado  de  muchos  vgonotes, 
los  quales,  andandole  al  rededor  y  quasi  tocandolo,  auiendolos 
cegado  la  uirgen  Maria,  no  lo  podian  uer;  y  uiendo  dicho  sacer- 
dote  el  milagro,  escapo  de  sus  manos,  sin  que  le  ubiesen  uisto,  y 
sin  dano  alguno. 

64.  Vna  muger  harto  noble,  ueniendo  en  desesperacion, 
tomo  una  gran  quantidad  de  ueneno;  y  sintiendose  atormentar 
del  acabo  de  tomar  lo  que  quedaua  por  abreuiar  mas  la  uida;  pero 
dandole  Dios  N.  S.  mejor  conocimiento  de  su  error,  se  encomen- 
do  a  nuestra  Senora  de  Loreto,  y  luego  reueso  todo  el  ueneno,  y 
quedo  buena. 

65.  Otra  muger  ciega,  haziendo  uoto  a  nuestra  Sefiora  de 


11     yua  »2S. 


Epist.   177. — 3i  Decembris  1572  207 

Loreto,  y  demandandole  ayuda,  le  aparecio  nuestra  Senora,  aui- 
sandola  que  quisiese  a  lo  menos  confessarse  tres  uezes  al  ano,  y 
que  cada  dia  dixese  siete  Pater  noster  *  y  siete  Aue  Marias,  en 
memoria  de  los  siete  gozos  de  nuestra  Senora;  y  prometiendole 
de  hazello  asi,  le  fue  restituida  la  uista. 

66.  Auian  los  hugonotes  puesto  fuego  a  un  monesterio  de 
monjas  en  Francia;  una  dellas  medio  quemada,  y  medio  ciega 
del  fuego,  hizo  uoto  de  uisitar  la  santa  casa  de  Loreto,  si  fuese 
libre  de  aquel  peligro;  y  cobrando  luego  la  uista  y  salud,  se  fue  a 
la  santa  casa  de  Loreto  con  un  su  hermano  a  dar  gracias  a  nues- 
tra  Senora  por  el  beneficio  recebido. 

67.  Dos  mugeres,  que  por  conseruar  la  castidad  iban  j  a  ui- 
sitar  la  santa  casa  de  Lorito,  se  uieron  en  gran  peligro  por  el  ca- 
mino;  y  por  intecession  de  nuestra  Senora  fueron  milagrosamen- 
te  libradas,  porque  la  una  se  echo  por  ciertos  despenaderos  sin 
hazerse  mal  ninguno;  y  la  otra  entrando  en  la  mar  camino  por  el 
agua  un  gran  rato  sin  resciuir  dano  alguno. 

68.  Otro  peregrino,  yendo  a  nuestra  Senora  de  Lorito  le 
salieron  al  camino  seis  ladrones,  los  quales  dandole  muchas  cu- 
chilladas  no  le  hizieron  mal  ninguno;  y  conociendo  el  milagro 
cobro  animo  el  peregrino,  y  tomando  la  espada  de  uno  dellos 
hizo  huyr  todos  los  otros,  quedando  el  sin  mal  ninguno. 

69.  Muchos  otros  cautiuos  de  turcos  han  sido  librados  mila- 
grosamente  por  intercession  de  nuestra  Senora;  y  entre  otros 
vno,  anegandose  la  fusta  donde  bogaba,  y  estando  con  la  cadena 
al  pie,  y  en  la  cadena  un  pedaco  de  madero,  se  escapo. 

70.  Otro,  auiendo  estado  muchos  anos  cautiuo,  y  despues 
no  se  sabe  de  que  manera  hecho  libre,  se  fue  a  gran  priesa  a  dar 
gracias  a  nuestra  Senora  de  Lorito,  de  la  qual  confessaua  auer 
recebido  la  libertad;  y  esto  tanto  de  coracon  que,  passando  por 
su  tierra,  que  es  harto  lexos  de  Lorito,  no  quiso  meter  el  pie  en 
su  casa  sin  primero  yr  a  dar  gracias  a  nuestra  Senora  de  Lorito, 
del  gran  beneficio  recebido. 

Estas  son  las  cosas  que  entre  muchas  otras  me  ha  parecido 
dezir  del  collegio  de  Lorito,  dexando  las  demas  por  breuedad. 
;     nostres  uis.      -j  yuan  ms. 


;oS  POI.ANCI    CQMPLKMENTA 


DEL    COLLEGIO    DE    SENA 


71.  En  el  collegio  de  Sena  han  estado  este  ano  14,  cinco 
dellos  sacerdotes  y  dos  maestros.  Del  prouecho  spiritual  de  los 
nuestros  se  puede  dezir  lo  mesmo  que  de  los  demas  collegios,  no 
faltando  ninguno  en  su  officio  de  abnegar  la  propria  uoluntad,  y 
aspirar  a  la  perfection,  conforme  a  nuestro  instituto  y  reglas. 
Los  hermanos  coadiutores  son  muy  ayudados  de  un  Padre  que 
tiene  cuidado  de  ensenarles  la  doctrina*xpiana.  y  el  modo  de  con- 
fessarse,  comulgarse  y  hazer  oration,  y  otras  cosas  semejantes 
spirituales.  Dos  Padres  han  hecho  profession,  el  uno  de  4  uotos 
y  el  otro  de  tres. 

72.  Ouanto  a  los  demas  exercicios  en  ayuda  de  los  proxi- 
mos,  cada  15  dias  se  juntan  los  sacerdotes  (si  algun  impedimen- 
to  no  occurre),  y  consultan  de  los  medios  como  se  puedan  ayu- 
dar  las  animas  y  traellas  a  bien  uiuir.  Leese  cada  semana  una 
lection  de  sacramentis,  sumariamente,  y  diuersas  uezes  se  hazen 
conferencias  de  casos  de  consciencia.  Hase  introduzido  el  predi- 
car  en  nuestra  yglesia  a  la  manana,  porque  no  se  solia  hazer  sino 
despues  de  vispras;  y  todavia  se  lee  a  la  tarde;  y  asi  se  han  ayu- 
dado  muchos  en  la  freqiiencia  de  los  sacramentos.  Hanse  hecho 
muchas  confessiones  generales  y  algunas  restituciones  de  impor- 
tancia.  Vna  cofradia  de  hombres  muy  de  bien  se  juntan  en  una 
casa  uezina  al  collegio,  y  un  Padre  de  los  nuestros  tiene  cuida- 
do  de  yrles  a  hazer  exhortaciones;  y  se  conoce  en  ellos  gran  spi- 
ritu,  comulgandose  cada  8  dias,  y  dando  buen  exemplo  a  toda  la 
ciudad,  uisitando  las  carceres,  siruiendo  en  hospitales,  y  occu- 
pandose  en  otros  semejantes  exercicios  y  obras  pias.  Del  fructo 
de  los  sermones  de  los  nuestros  se  puede  dezir  esto  en  particu- 
lar,  que  auiendose  en  un  sermon  exagerado  quanto  importe  para 
la  honestidad  y  bien  publico,  que  las  mugeres  de  mala  uida  trai- 
gan  alguna  senal  para  que  sean  conocidas,  vno  de  los  principa- 
les  de  la  ciudad  lo  negocio  con  tanta  diligencia  que  ya  por  pu- 
blico  decreto  de  la  eiudad,  publicado  so  graues  penas,  se  les  ha 
dado  la  senal  que  han  de  traer,  lo  qual  ha  sido  causa  que  algu- 
nas  se  ayan  conuertido  a  bien  uiuir.  Hanse  tambien  hecho  algu- 


Epist.   177.  — 3i  Decembrjs  1572  209 

nas  pazes  de  importancia.  Vna  casa  de  ninas  huerfanas,  que  dif- 
ficilmente  se  podia  gouernar,  fue  dada  por  consejo  de  los  nues- 
tros  a  una  muger,  nuestra  deuota,  para  que  tuuiese  cuidado  de 
ensenallas  y  tenellas  en  disciplina;  y  lo  haze  muy  bien,  y  con  su 
exemplo  ha  hecho  que  todas  freqiienten  los  sacramentos.  Vase 
freqiientemente  a  uisitar  los  hospitales,  exhortando  y  confessan- 
do  los  enfermos.  Lo  mesmo  se  haze  en  las  carceles,  en  las  qua- 
les  los  presos,  diuersas  uezes  este  ano,  han  recebido  los  santos 
sacramentos. 

73-  Quanto  a  las  escuelas,  la  freqiiencia  de  los  estudiantes 
es  harto  grande;  y  el  fructo,  tanto  en  el  spiritu  quanto  en  las  le- 
tras,  no  menor.  Representose  las  carnestolendas  passadas  un  dia- 
logo  latino  en  presencia  de  toda  la  nobleza  de  Sena,  con  gran 
contentamiento  y  aplauso  de  todos.  Finalmente,  es  nuestra  Com- 
pania  en  aquella  ciudad  muy  uniuersalmente  amada  de  todos, 
asi  religiosos  como  seglares,  y  especialmente  del  Sr.  gouerna- 
dor,  el  qual  allende  de  oyr  missa  cada  dia  en  nuestra  ygle- 
sia,  quando  los  negocios  no  se  lo  impiden,  no  falta  a  ningun 
sermon. 

DEL  COLLEGIO  DE  FLORENCIA 

74.  Oueda  solamente  dezir  del  collegio  de  Florencia,  en  el 
qual  han  estado  este  ano  15  de  los  nuestros,  y  entre  ellos  seis 
sacerdotes  y  dos  maestros,  todos  por  gracia  del  Senor  deseosos 
de  ia  perfection  y  afficionados  a  nuestro  instituto  y  reglas.  Ay 
muchos  en  aquella  ciudad  que  desean  entrar  en  la  Compania,  de 
los  quales  4  han  sido  recebidos  este  ano.  Ay  tambien  muchos 
otros  que  mucho  tiempo  ha  tienen  el  mesmo  deseo,  mancebos  de 
muy  buenas  qualidades;  los  quales,  por  justos  respectos  se  entre- 
tienen  y  se  conseruan  en  la  freqiiencia  de  los  sacramentos,  y  en 
otros  buenos  exercicios  spirituales.  Dos  otros  estudiantes  de 
nuestras  escuelas,  por  auellos  entretenido  mucho  tiempo  los 
nuestros,  se  entraron  en  otra  religion. 

75.  Vno  de  los  nuestros  ha  predicado  este  uerano  (como 
tambien  lo  hizo  el  passado)  en  la  yglesia  mayor;  el  qual  ha  sido 

FOI.ANCI   COMPLEMENTA.— T.  II  14 


2IO  POLANCI   COMPLEMENTA 

muy  accepto  a  todos,  y  principalmente  a  personas  spirituales,  y 
esperamos  en  el  Senor  que  no  abra  sido  sin  fructo,  como  se  uee 
por  la  mudanza  que  muchas  personas  han  hecho  de  uida,  con- 
fessandose  con  muchas  lagrimas  y  con  gran  fructo  spiritual. 
Hase  predicado  en  las  carceles,  y  en  diuersos  monesterios  y  co- 
fradias,  en  lo  qual  se  podria  hazer  mucho  fructo  si  ubiese  mas 
obreros. 

76.  Anse  ayudado  algunos  monesterios  de  monjas  con  las 
confessiones:  que  segun  el  concilio,  por  intercession  de  sus  su- 
periores,  les  ha  sido  concedido  que  una  uez  las  confiesen  los 
nuestros;  porque  en  el  ministerio  deste  sacramento  tienen  en 
esta  (piudad  gran  credito,  y  asi  en  esto  se  ha  hecho  en  nuestra 
yglesia  y  en  otras  partes  gran  fructo.  Las  communiones  el  dia 
de  fiesta  ordinariamente  son  cerca  de  200,  y  en  las  fiestas  prin- 
cipales  400,  y  a  las  uezes  mas. 

77.  Han  sido  catechizados  por  mano  de  los  nuestros  algu- 
nos  turcos  y  reconciliado  un  renegado.  Hase  tambien  hecho  una 
paz  de  importancia  con  mucha  satisfacion  de  vn  cardenal  que  de 
Roma  escriuio  a  los  nuestros,  diziendo  que  lo  auia  recebido  a 
gran  contentamiento. 

Esto  es  lo  que  con  breuedad  me  ha  parecido  escreuir,  a  glo- 
ria  de  Dios  N.  S.,  de  toda  esta  prouincia  de  Roma.  Rogando  a 
su  diuina  magestad  nos  de  gracia  de  crecer  siempre  en  su  amor 
y  temor,  para  seruille  de  aqui  adelante  con  mayor  heruor  y  pro- 
uecho  de  los  proximos,  y  contando  en  las  orationes  de  V.  R.  y 
de  toda  esa  prouincia,  muy  mucho  me  encomiendo  con  toda 
esta.  De  Roma,  vltimo  de  Deziembre,  1572  k. 


k     Alia  manu  additum  hic  in  ms.:  Superflua. 


EPIST.     I78. -2    JANUARII     1 573  211 

178 

P.  GUNDISALVUS  DE  ESQUIVEL  POLANCO 

MATRITO    2   JANUARII' 1573    l. 

I.  De  valetndine  sociorum. — 2.  Societatis  obtrectatores. — 3.  Censurarum 
in  toletanam  dotnum  suspensio.  —  4.  De  collegio  burgensi.  —  5.  Matri- 
tensis  gymnasii  paupertas. 

1.  Jhs.  Muy  Rdo.  Padre  en  Christo.  Pax  Christi,  etc.  La  de 
V.  R.  de  22  de  Noviembre  2  recebi  a  ultimo  de  Diziembre,  y  con' 
ella  los  pliegos  para  las  prouincias.  Ay  salud,  gloria  al  Sefior,  si 
no  es  el  P.  Azeuedo,  que  vino  del  Andaluzia  a  leer  en  estos  es- 
tudios,  que  esta  en  cama  y  algo  peligroso  3  (segiin  dizen  los  me- 
dicos),  asi  por  su  edad,  como  por  la  mudanga  de  la  tierra  en  vn 
tiempo  tan  aspero  como  ha  sido  a  la  entrada  de  invierno,  y  ma- 
xime  en  este  presente,  que  han  sido  muy  extraordinarios  los  frios 
y  yelos  que  haze,  que  dizen  ser  como  en  Burgos. 

2.  Lo  de  los  estudios  ha  cessado  en  lo  que  toca  al  pleito  y 
contradicion  que  hizo  la  uilla  4,  con  el  auto  que  estos  seiiores  de 
consejo  proueieron,  scilicet  que  por  agora  hasta  que  otra  cosa  se 
prouea,  la  Compania  lea  sus  liciones;  y  aunque  esto  parece  inte- 
rim,  creo  que  fue  vn  modo  gracioso  con  que  despedir  a  los  de  la 
villa,  por  no  dezirles  claramente  que  les  ponian  perpetuo  silen- 
cio;  y  ansi  avnque  ha  cesado  el  pleito,  no  cessan  las  lenguas  de 
algunos  que  no  quieren  bien,  diziendo  que  somos  ambiciosos,  y 
que  tenemos  el  mejor  modo  y  mas  delicado  para  sacar  dineros 
que  se  ha  visto.  Esta  platica  y  palabras  formales  se  tubo  a  vn  dia 
destos  de  pascua  en  casa  de  vn  obispo,  entre  dos  alcaldes  de  cor- 
te  y  dos  secretarios  del  rei  de  los  mas  principales;  y  vn  Padre  de 
la  Compania  los  estava  oiendo  por  parte  que  elios  no  le  vian. 
Entre  otras  causas  que  puede  auer,  sospecho  que  no  deue  ser  la 
menor  la  recessidad  grande  en  que  este  collegio  esta,  y  el  modo 

a     Lectio  dubia. 


1  Ex  autographo  in  cod.  Hisp.  118,  2  ff. ,  nn.  75,  76,  prius  143. 

a  Invenitur  haec  epistola  in  regest.  Hisp.  6g,  fol.  l3i. 

3  Obiit  die  12  JanuaYii;  et  cf.  epist.  175,  annot.  2. 

4  Cf.  epist.  164  et  181. 


212  POLANCl    COMPLEMENTA 

con  que  se  piden  las  limosnas,  y  alegar  para  ello  la  mucha  gen- 
te  que  tenemos  y  los  estudios  que  se  han  puesto;  y  los  estudian- 
tes  que  enbian  sus  padres  con  limosna  para  casa;  que  aunque 
ellos  no  la  enbian  con  titulo  de  los  estudios,  los  que  lo  ven  y  en- 
tienden,  juzgan  y  dizen  lo  que  les  parece. 

3.  Regebi  los  dias  pasados,  antes  de  estas  ultimas,  el  uiuae 
uocis  oraculo  sobre  el  suspender  las  censuras  de  la  casa  de  To- 
ledo  s;  auise  dello  al  Padre  prouincial,  y  enbiele  la  carta,  y  el 
instrumento  authentico  enbie  a  Toledo. 

4.  Recibi  la  carta  sobre  lo  que  V.  R.  ordena  acerca  del  col- 
legio  de  Burgos  6;  y  antes  de  agora  el  P.  Porres  ha  hecho  en 
esto  lo  que  le  ha  parecido,  y  de  lo  que  haze  despues  aca  no  se 
nada.  Aguardo  respuesta  del  Padre  prouincial  que  esta  en  Alca- 
la,  para  que  su  reverencia  le  haga  capaz  de  lo  que  conviene,  y 
para  uer  si  el  Padre  quisiere  hazer  la  diligencia  con  estos  seno- 
res  de  consejo,  que  conviene  no  dexarse  de  hazer;  y  si  pasadas 
las  pascuas,  no  me  avisan  b  avre  yo  de  hazerla  por  el  orden  que 
V.  R.  mando,  pues  c  no  nos  aiudan  nada  semejantes  pleitos. 

5.  Hable  al  licenciado  Mena  7,  tomando  ocasion  de  uisitar- 
le  en  vna  enfermedad,  y  alentose  mucho  con  algunas  esperangas 
que  le  di.  Encamine  nuestro  Senor  lo  que  mas  convenga  para  su 
maior  gloria,  que  lo  que  ueo  aqui  es  no  ofrecerse  fundacion,  y 
desta  no  hazen  caso;  y  por  otra  parte  estar  el  collegio  muy  adeu 
dado  y  alcancado,  y  cada  dia  apretarse  mas.  En  los  santos  sacri- 

b     Lectio  dubia.     — c  Lectio  dubia. 


5  Agitur  de  lite  inter  Patres  ordinis  praedicatorum  et  jesuitas  ob  domos 
comitis  de  Orgaz,  quas  hi  emerant  De  qua  lite  vide  Astrain,  Historia  de 
la  Compania  de  Jestis...,  II,  1.  II,  c.  III.  In  epistola  Polanci  ad  P.  Esquivel 
dicitur:  «...  Su  santidad  aora  de  nueuo  ha  suspendido  qualquiera  censuras 
que  aqui  adelante  se  pudiesen  atentar  por  la  otra  parte,  y  desto  se  embiara 
por  uentura  con  esta  un  uiuae  uocis  oraculo  autentico  al  Padre  prep6sito  de 
Toledo.» 

6  Cf.  epist.  i63. 

7  Hie  collegium  matritense  fundare  seu  reditibus  dotare  cupiebat;  no- 
stri  vero  moram  faciebant  tum  ob  mortem  praepositi  generalis,  tum  quod 
parva  illis  videbatur  dotatio  oblata,  et  majorem  exspectabant.  Confer  epi- 
stolam  P.  Valentini  Lopez  ad  Polancum,  Matriti  die  12  Martii  hujus  anni  da- 
tam,  quae  invenitur  in  codice  Hisp.  118,  fol.  284. 


Epist.  179.  -  10  Januarii  1573  2i3 

ficios  y  oraciones  de.V.  R.   mucho  me  encomiendo.  De  Madrid, 
y  de  Henero  2  de  1573. 

De  V.  R.  indigno  hijo  y  sieruo  en  el  Sefior, 

f  G.  d'Esquiuel. 

Inscriptio.  Jhs.  Al  muy  Rdo.  Padre  en  Chro.  el  P.  Mtro. 
Juan  de  Polanco,  vicario  general  [de  la  Comlpania  de  Jesus,  en 
Roma.  Pro  toto. 

Sigilli  vestigium. 

179 

POLANCUS  P.  BALDUINO  AB  ANGELO 

ROMA    10   JANUARII    I573    l. 

I.  Precibus  et  sacrificiis  Deo  oblatis,  Flandriam  sociijuvare  non  desinunt. 
— 2.  De  collegio  lovaniensi. — 3.  Litterae  quaedam  commendatitiae  dif- 
ferendae. — 4.  De  Rogerio  vita  functo  et  de  Patribus  Costero  et  Scip- 
man.  5.  De  duobus  sociis  ad  Borussiam  mittendis.  —  6.  Joannes  Oli- 
verius  dimissus  e  Societate. — 7.  Joannes  Tillerius  utrum  dimitfendus. — 
8.  De  orphano  Richardo  Fild. — 9.  De  Germaniae  rebus  informatio  pe- 
titur. 

1.  Si  e  riceuuta  quella  di  V.  R.  di  3  di  Ottobre;  et  non  si 
manca  di  aiutare  con  le  orationi  et  sacrificii  la  Fiandra,  come  per- 
che  se  ben  siamo  lontano,  sentimo  a  nientedimeno  anche  noi  qua 
le  afflittioni  de'  nostri  et  de  tutti  li  catholici,  et  pregamo  b  la  di- 
uina  maesta  gli  dia  in  mezzo  di  tanti  affanni  la  spirituale  consola- 
tione;  et  Y-  R-  fe  bene  a  compartirsi  et  darli  Taiuto  che  si  puo  in 
Domino. 

2.  Ouanto  al  aiuto  che  V.  R.  desidera  hauer  di  quel  amico 
gouernatore  per  il  collegio  di  Louanio,  pare  bene  si  facci  con 
buono  et  edificatiuo  modo,  qual  di  la  parera  al  proposito. 

3.  Le  lettere  che  ricerca  per  raccommandare  le  cose  della 
Compagnia  in  Fiandra  al  duca  di  Medina  2,  non  pare  si  possino 
hora  opportunamente  scriuere,  et  saranno  piu  a  proposito  del  no- 
stro  generale. 


sentino  ms.     — b  pregano  ms, 


1  Ex  regestis  Germ.  iog,  fol.  109. 

2  Joannes  de  la  Cerda,  dux  de  Medinaceli. 


214  POLANCI    COMPLEMENTA 

4.  Che  si  son  fatti  li  suffragii  per  il  P.  Rogerio,  anglo.  Che 
non  accade  trattar  della  mutatione  del  P.  Costero  et  del  P.  Gia- 
como  Scipman  sin'al  nuouo  generale;  et  del  negotio  di  Lieja  si 
trattara  qua  con  altre  cose,  piacendo  al  Signore. 

5.  Che  si  e  auisato  delli  doi  che  andauano  in  Prusia  che  uia 
hauean  da  fare,  drizzandoli  uerso  Vienna,  et  forsa  il  tempo  non 
permettera  si  mandino  sin'alla  primauera. 

6.  Gioan  Oliuerio  si  e  licentiato,  et  si  trattiene  pur  nel  col- 
legio  germanico,  finche  sapra  il  tempo  per  ritornarsi,  et  si  li  dara 
qualche  limosina. 

7.  Ouanto  al  assoluer  delli  voti  il  P.  Mtro.  Joan  Tillerio, 
hamarcense,  mandato  al  aere  natiuo,  come  V.  R.  scriue,  per  con- 
seglio  de'  medici,  si  tiene  poca  speranza  che  guarischi,  faci  quello 
che  giudicara  piu  conuenire  in  Domino,  si  per  consolatione  del 
infermo,  si  ancora  per  non  grauare  la  Compagnia,  come  lui  stesso 
mostra  per  sua  lettera. 

8.  In  Duay  fra  li  conuittori  si  troua  un  giouane  hyberno 
chiamato  Richardo  Fild,  orfanetto,  raccommandato  et  lasciato  li 
da  Patricio,  hyberno;  V.  R.  facia  sia  accarezzato  in  Domino, 
auisandoci  qua  del  progresso  che  fa  nelle  lettere  et  uirtu.  II  detto 
Patricio  Sedgraue  procurara  sia  sempre  proueduto  a  tempo  del 
bisogno  per  la  sua  spesa,  et  hor  si  manda  con  questa  una  lettera 
sua  per  il  detto  giouane. 

9.  Che  il  papa  ha  ordinato  che  scriuessi  ad  alcuni.de'  nostri 
dessino  auiso  del  stato  della  Germania  et  de  1  mezzi  de  aiutarla. 
V.  R.  faci  questo  officio  quanto  alla  prouintia  sua,  et  quanto  pri- 
ma;  et  se  li  pare  pigli  il  parer  del  P.  Costero  et  P.  Trigoso,  et  se 
li  parera,  d'alcun  altro.  Et  ci  auisi  di  quello  che  sente;  et  non  si 
publichi  questo  ordine  di  S.  Sta.,  ma  si  esseguisca  con  secreto. 
Non  altro,  etc.  Di  Roma  li  10  de  Genaio,  1573. 

Inscriptio.  P.  Balduino,  prouincial  di  Fiandra. 


Epist.  180.— ii  Januarii  1573  215 

180 

REX  PORTUGALLTAE  PATRIBTJS  SOC.  JESU 

EBORA    II    JANUARII    1573    l. 
Collegio  romano  S.  J.  eleemosynam  largitur  aromatum  et  thuris. 

•f  Dominus  Sebastianus,  Dei  gratia  rex  Portugalliae  et  Al- 
garbiorum  cis  ultraque  mare,  in  Africa  dominus  Guineae  et  con- 
quisitionis,  nauigationis,  commercii  Ethyopiae,  Arabiae,  Persiae, 
Indiae,  etc.  Omnibus  has  litteras  inspecturis  notum  facio  me 
esse  informatum  de  magno  fructu  animarum  qui  colligitur  per 
medium  domuum  et  collegiorum  Societatis  Iesu,  et  eius  relligio- 
sorum  in  Germania  et  Belgio,  in  stabiliendis  catholicis  in  fide 
orthodoxa,  atque  in  reducendis  haereticis,  quibus  domibus  et  col- 
legiis  iussi  dare  aliqua  aromata  et  thus  per  alia  mea  diplomata 
prout  in  eis  continetur. 

Et  quoniam  collegium  et  domus  quas  dicta  Societas  Romae 
habet,  sunt  seminarii  in  quibus  ad  hunc  effectum  educantur  so- 
cii,  volo  et  placet  facere,  prout  per  praesentes  facio,  elemosynam 
collegio  et  domibus  quas  Societas  Romae  habet,  centum  et  vi- 
ginti  librarum  aromatum  et  thuris:  videlicet  48  librarum  piperis, 
I2malaguetae,  18  zinziberii,  i2cinamomi,  12  gariophyli,  18  thu- 
ris:  quae  aromata  et  thus  praepositus  aut  vicarius  generalis  So- 
cietatis  iubebit  diuidere  per  dictum  collegium  et  domos  vrbis  Ro- 
mae  iuxta  vniuscujusque  sociorum  numerum.  Ouapropter  iubeo 
prouiditori  et  aliis  officialibus  domus  indicae,  ut  a  prima  die  Ia- 
nuarii  praesentis  anni  1573  in  posterum  dent  et  dare  faciant  per- 
sonae  uel  personis  quae  ad  accipiendum  habuerint  mandatum  a 
generali  uel  vicario,  singulis  annis  dictas  120  libras  aromatum  et 
thuris,  modo  exposito,  absque  aliqua  diminutione,  per  istas  tan- 
tum  litteras  sine  alia  ordinatione  mea ,  aut  officialium ,  etc.  Da- 
tum  Eborae  11  Ianuarii  1573. 

Rex. 

Sigillum  plumbeum  pendens  a. 


3     Haec  verba,  ipsius  apographi  suut. 


Ex  apographo  coaevo,  in  codice  Epp.  Extern.,  I  fol.  non-signato. 


21 6  POLANCI    COMPLKMKNTA 

181 

P.  GASPAR  SANCHEZ  POLANCO 

MATRITO    16    JANUARII    1573    \ 

1-2  Collegium  matritense  in  pretio  est:  quam  oporteat  illnd  optimis  opera- 
riis  donare. — ^  5.  De  fraterna  correctione,  deque  aliis  ad  gubernatio- 
nem  pertinentibus. — 6.  De  Araozii  obitu. 

1.  Ihs.  Muy  Rdo.  Padre  en  Christo.  Gratia  et  pax  Chri- 
sti,  etc.  Aunque  uuo  al  principio  contradicion  2  sobre  los  estu- 
dios  que  aqui  se  ponian,  estan  ya  recebidos  con  muncha  acep- 
gion.  An  uenido  ya  mas  de  trezientos  estudiantes;  uienen  los  hi- 
jos  de  Ruigomez,  y  los  sobrinos  del  prior  D.  Antonio,  y  de  toda 
la  nobleza  de  esta  corie.  La  contradicion  siruio  de  que  nosotros 
nos  desenboluiesseaios  a  dar  relagion  de  las  cosas  de  la  Compa- 
nia,  que  munchos  tenian  mal  entendidas.  Demas  de  estas  lecio- 
nes  de  latinidad  ha  puesto  el  Padre  prouingial  dos  leeiones  de 
theologia,  y  a  traido  hermanos  que  las  oigan.  A  crecido  este 
colegio  en  [gran]  a  numero,  porque  ay  de  hordinario  44  subjec- 
tos.  Entiendo  que  fpara  el  bien  de  toda]  ia  Compania  importa  que 
aya  aqui  obreros  muy  sufficientes,  porque  el  concurso  de  gen- 
te  principal  es  grande,  y  conuiene  que  aya  quien  les  de  buen 
recaudo,  que  [s]epa  tratar  con  estos  grandes,  y  senores  de  con- 
sejos;  porque  a  esta  corte  acuden  todas  las  quejas  y  murmuracio- 
nes  que  en  todas  partes  se  dizen  de  la  Compania;  y  son  tantas, 
que  gierto,  Padre,  que  me  espanto  como  no  se  indignan  los  pe- 
chos  de  estos  que  gouiernan;  y  asi  importa  muncho  que  aya 
aqui  gente  que  con  su  buen  trato  y  comunicagion  deshaga  la  si- 
nistra  opinion  que  de  nosotros  podian  congebir.  Y  pues  para  en- 
biar  a  Indias  se  escogen  subjectos  de  diuersas  prouingias,  creo 
que  no  ay  Indias  donde  mas  se  pueda  ganar  para  el  bien  uniuer- 
sal,  asi  del  seruigio  de  Dios,  como  de  la  Compania,  que  aqui;  y 
asi  estarian  aqui  muy  bien  empleados  los  subjectos. 

a     Scissa  chorta  hic  et  infra,  lectionem  dubiatn  facit:  nncini  loca  de 
more  indicabunt. 


1     Ex  autographo  in  cod.  Hisp.  118,  2  ff.,  nn.  101,  102,  prius  148. 
1     Cf.  epist.  164. 


Epjst.   iSi.— 16  Januarh  1573  217 

El  superior  de  esta  casa  se  me  offrecia  que  a  menester  tener 
mas  partes  que  para  ser  prouincial,  porque  se  offrecen  munchas 
ocasiones  de  hablar  al  rey  y  a  los  presidentes,  etc;  y  si  este  fue 
se  tal,  muncho  se  ganaria,  y  importante,  y  se  uerian  grandes 
effectos,  p  orque,  cierto,  ay  muncho  aparejo  para  hazermuncho; 
y  auria  mas  si  se  pudiesse  dar  horden  que  no  uiniessen  tantos 
pleitos  de  la  Compania  a  consejo;  que  el  otro  dia  se  espantaua  un 
oydor  de  los  mas  graues,  que  sola  la  Compania  tenia  mas  pleitos 
en  consejo  que  todas  las  religiones  juntas,  etc. 

2.  Para  el  seruicio  de  nuestro  Senor  se  me  offreee  que  con- 
uendria  que  algunos  de  los  que  residen  en  este  colegio  fuesen 
graduados  en  theologia.  No  a  munchos  dias  que  .se  remitio  aqui 
un  negocio,  que  se  siruiera  nuestro  Senor  del;  y  por  no  hallar 
a  ninguno  graduado,  se  lleuo  a  otra  parte;  porque  como  aqui 
es  corte,  se  miran  cosas  que  en  otras  partes  no  se  echarian 
de  uer. 

3.  Algunos  temen  de  dar  auiso  a  Roma  de  algunas  cosas, 
por  pensar  que  lo  que  escriuen  uendra  a  noticia  de  aquellos  de 
quien  escriuen;  y  si  supiessen  que  an  de  estar  secretas  las  cartas, 
darian  algunos  buenos  auisos. 

4.  De  la  congregacion  de  esta  prouincia  ya  auran  otros  es- 
crito,  y  asi  no  dire  yo  agora  cosa.  Quando  nuestro  Padre  Fran- 
cisco  uino  por  aca,  hordeno  que  yo  fuese  monitor  del  rector,  y 
superintendente.  El  Padre  prouincial  a  dado  este  cargo  a  otro 
Padre  3;  y  yo  me  consuelo  muncho  de  ello,  porque  soy  amigo  de 
biuir  sin  cuidado;  aunque,  cieTto,  tengo  tanta  ocupacion  con  ser- 
mones  y  platicas  de  hordinario,  y  negocios,  que  bien  tengo  en 
que  entender. 

5.  Muncho  se  consolarian  munchos  si  las  cosas  que  tienen 
los  generales  hordenadas  no  se  deshiziessen  luego  en  muriendo, 
hasta  que  se  eligiesse  otro,  porque  con  esto  se  mostraria  auer 


3  P.  Esquivel  in  epistola  diei  16  Januarii  (Hisp.  118,  fol.  oJ)  haec  scri- 
bebat  Polanco:  «...  Me  ha  ordenado  [el provincial]  que,  conforme  a  lo  que 
V.  R.  manda,  dexe  Ios  negocios  de  las  prouincias  al  P.  Porres,  teniendo  la 
superintendencia,  y  aiudando  al  gobierno  deste  collegio.  Yo  he  comencado 
este  officio  como  V.  R.  ]o  ordena...» 


2l8  POLANCI    COMPLEMENTA 

mas  amor  a  la  obediencia,  y  que  estauan  mas  rendidos  los  jui- 
zios  a  las  hordenaciones  de  los  mayores,  etc. 

6.  Muncho  m'e  alargado,  aunque  cosas  auia  que  escreuir, 
pero  yo  soy  en  esto  muy  [perezoso]  y  [lo]  hago  muy  de  tarde 
en  tarde.  Soledad  se  siente  con  la  muerte  del  buen  Padre  doctor 
Araoz  4,  que,  cierto,  le  tenian  los  de  fuera  muncho  respecto.  Dios 
le  tenga  en  su  gloria,  y  nos  guarde  a  V.  R.  para  honrra  suya,  etc. 
De  Madrid  a  16  de  Henero  de  1573. 

De  V.a  R.a  sieruo  y  hijo  indigno, 

f  Gaspar  Sanchez. 

Inscriptio.  Ihs.  Al  muy  Rdo.  Padre  en  Christo  el  P.  Mtro. 
Juan  de  Polanco,  uica[rio  gener]al  de  la  Compania  de  [Jesus], 
Roma. 

Alia  manu.  De  Madrid. 

182  \ 

P.  FRANCISCUS  DE  CASTRO  POLANCO 

VILLAREJO    20   JANUARII    157^    l. 

/.  Tirones  in  probationis  domo  non  satis  detineri  queritur. — 2.  Oportet  ut 
uno  magistro  illi  utantur. — ^.  Domus probationis  ad  Villarejo  status, 

i.  Ihs,  Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre.  Pax  Xpi.  Iesu,  etc.  La 
obediencia  del  officio  de  consultor  que  tengo  en  esta  casa  de 
probacion  del  Villarejo,  me  obliga  a  dar  quenta  a  V.  P.  de  lo 
que  en  ella  pasa.  Muy  en  el  corazon  tengo  que  abiendo  tan  po- 
cos  anos  que  nuestro  senor  Dios  lebanto  a  esta  su  Conpania 
para  reparo  de  su  yglesia,  nos  aya  el  demonio  derribado  vn  lien- 
zo  para  hacer  entrada  y  disipar  otras  cosas  meiores.  Tenemos 
por  constitucion  que  se  detengan  dos  anos  en  la  probacion  los 
subiectos  que  en  la  Conpania  entraren,  labrandose  a  si  mesmos 
para  despues  labrar  a  otros;  y  ya  esta  hecha  como  regla  general 
no  tenerlos  quasi  vn  ano:  como  si  no  fuese  cosa  muy  aberigua- 
da  ser  mas  inportante  para  predicar  el   Euangelio,  y  para  ser 


4     Obierat  die  l3  hujus  mensis,  ut  dicitur  in  citata  epistola  P.  Esquivel. 
1     Ex  autographo  in  cod.  Hisp.  118,  2  ff.,  nn.  117,  118;  prius  447  (?). 


Epist.  182. — 20  Januarji  1573  219 

medio  et  adjutores  Dei  en  la  conuersion  de  las  almas,  que  ten- 
gan  spiritu  de  Dios  los  que  en  este  ministerio  son  llamados,  mas 
que  letras.  Cierto,  Padre,  que  siento  que  a  este  paso  quedare- 
mos  presto  como  los  communes  obreros,  que  seremos  muchos, 
empero  poca  la  obra.  Algunas  vezes  e  ladrado  esto,  v  se  que 
responden  los  Padres  prouinciales  que  es  menester  sacar  gentt- 
de  la  probacion,  porque  piden  de  muchas  partes.  Yo  no  se  quien 
esta  respuesta  me  a  dado,  donde  halle  que  este  obligada  la  Con 
pania  aora  a  henchir  de  obreros  a  toda  la  tierra,  no  pudiendo 
salir  con  sazon  y  maduros  commo  conuiene.  Quanto  mas,  que 
claro  vemos  sea  costumbre  de  nuestro  senor  Dios  hacer  sus  obras 
con  pocos,  antes  que  con  muchos.  Nuestro  buen  Padre  Francis 
co,  que  este  en  gloria,  creo  que  sentia  bien  en  esta  parte  con 
nuestro  Padre  Ignacio,  y  asi  ordeno  de  nuevo  se  guardase  el 
tiempo  de  la  probacion,  si  no  fuese  dispensando  el  Padre  prouin 
cial;  enpero  esto  creo  yo  entendia  con  quatro  o  cinco  entre  ano; 
v  ya,  cierto,  van  por  vn  rrasero,  regla  general,  no  pasar  de  vn 
afio  el  que  mas  esta  en  esta  casa.  Lo  qual  es  tan  poco  para  que 
vno  que  viene  del  mundo  beba  el  spiritu,  que  demas  que  en  esto 
llebamos  quebrada  nuestra  orden  y  constitucion,  cierto  (in  Do- 
mino  dicam  quod  sencio,  y  lo  que  tengo  por  experiencia  en  seis 
afios  que  e  estado  en  esta  casa,  y  mas  el  tiempo  de  mi  nobiciado 
que  tube  en  Alcala),  que  avnque  estubiesen  sesenta  subiectos  en 
probacion,  y  los  tubiesen  sus  dos  anos  enteros,  ternia  por  muy 
buena  ganancia,  y  muy  bien  empleada  costa,  que  entre  todos  los 
sesenta  queden  solos  tres  o  quatro  dellos  con  el  spiritu  de  Dios 
que  requieren  los  ministerios  de  la  Conpania,  porque  estoy  cier- 
to  que  estos  harian  obra,  quando  saliesen,    por  seis   mill.    Por 
amor  de  nuestro  sefior  Dios,  que  V.  P.  repare  esto,  que  se  nos 
va  desmoronando,  pues  es  en  negocio  tan  inportante  como  es  el 
que  obiere  de  ser  ajudador  de  Dios  en  el  negocio  de  salbar  al- 
mas,  llebe  el  spiritu  de  Dios  con  rraizes,  y  no  prendido  con  alfi- 
leles. 

2.  Mas  me  e  estendido  en  esto  de  lo  que  pense.  Holgara  al 
presente  extenderme  en  decir  la  experiencia  tambien  que  en  el 
nouiciado  tengo,  de  quan  importantissima  cosa  sea  que  los  noui- 


220  POLANCI    COMPLEMENTA 

cios  se  crien  a  vna  leche  de  vn  maestro  todos,  asi  para  la  vnion 
v  conformidad  a  que  nos  obligan  nuestras  reglas  procuremos, 
como  para  que  en  el  modo  de  proceder  en  las  cosas  exteriores  sal- 
gan  todos  como  por  vn  molde.  Y  si  me  dizen  que  en  vna  casa  no 
cabrian  todos  dos  anos,  a  lo  menos  que  los  del  primer  ano  se  cria- 
sen  juntos  con  vn  maestro,  avnque  obiesen  de  salir  todos  juntos 
a  proseguir  su  nobiciado  a  otra  casa  con  otro  maestro,  para  dar 
lugar  a  los  que  de  nuevo  entrasen.  E  metido  la  mano  en  esto, 
porque  el  negocio  de  esta  casa  en  el  qual  estoy  obligado  a  escre- 
uir,  es  todo  desto.  Y  no  pretendo  escreuir  para  cumplimiento  ex- 
terior  no  mas  de  mi  officio,  sino  como  en  negocio  serio,  como  el 
que  desea  viuir  en  verdad. 

3.  El  nouiciado  de  todo  este  ano  debajo  de  la  disciplina  del 
P.  Znigo  de  Fonseca  a  ydo  por  cierto  el  mejor  que  yo  e  bisto  en 
mi  vida;  de  todo  sea  gloria  al  Senor.  Y  estoy  cierto  que  obiera 
ido  harto  con  mas  aprobechamiento  y  consuelo,  si  el  Padre  pro- 
uincial  obiera- proueido  de  lo  necesario  a  esta  casa  en  lo  que  es- 
taba  su  reuerencia  obligado  a  probeher  por  orden  de  nuestro 
Padre  Francisco,  que  sea  en  gloria;  de  lo  qual  resultaba  que  el 
mesmo  Padre  prouincial  a  hecho  hacer  algunas  ausencias  al  Pa- 
dre  rector  della.  Confiamos  en  nuestro  sefior  Dios  que  en  la  con- 
gregacion  general  se  remediara  todo  esto.  El  Padre  rector  con 
los  demas  quedamos  todos  buenos,  gloria  sea  al  Senor,  y  espe 
rando,  cierto,  en  su  dibina  magestad  que  por  medio  de  V.  P.  se 
remediara  todo  con  esta  tan  buena  cojuntura  de  la  congregacion 
general.  Del  Villarejo  20  de  Enero  1573. 

De  V.  P.  indigno  sierbo  y  hijo  en  el  Senor, 

f  Francisco  de  Castro. 

Inscriptio.  Jhs.  Al  muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre,  el  P.  Mtro.  Po- 
lanco,  ministro  general  de  la  Compania  de  Jesus,  etc.  Roma. 


Epist.   i83  — 20  Januarii   1573  221 

183 

P.  DIDACUS  SAMANIEGO  POLANCO 

VALLISOLETO    20   JANUARII    1 573    K 

I.  De  informatione  ad  Borgiam  missa,  spectante  insulas  Philippinas. — 
2.  Iter  ex  ISIova  Hispania  in  eas  insulas.  —  j.  Fatetur  se  indicam  inis- 
sionem  affectare,  non  ambire. 

1.  Jhs.  Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  X.°  Pax  X.\  etc.  Con 
el  P.  Alexandro  '  que  vino  del  Japon,  scriui  a  nuestro  P.  Fran- 
cisco,  de  buena  memoria,  dando  relacion  de  las  yslas  Philipinas, 
que  estan  cercc  de  la  China,  y  del  paso  que  por  alli  ay  para  el 
Japon,  como  su  paternidad  me  hauia  ordenado;  y  offreci  de  em- 
biar  en  breue  mas  cierta  y  larga  reiacion,  que  esperaua  de  Seui- 
lla,  como  V.  P.  creo  haura  uisto  por  la  carta,  si  alla  llego.  Ago- 
ra  cumplo  lo  que  alli  dixe,  y  embio  con  esta  muy  uerdadera  re- 
lacion  y  larga  de  todas  aquellas  yslas,  de  su  grandeza,  poblacion, 
habilidades,  docibilidad,  lengua,  distancia  de  China,  de  Japon,  de 
fortalecas  de  portugueses,  etc,  como  por  ella  V.  P.  vera.  El  que 
me  la  embio  es  el  licenciado  Diego  de  Venegas,  fiscal  de  la  casa 
de  la  contratacion  de  Seuilla,  hombre  graue  y  christiano,  y  elque 
lo  podia  saber  mejor  que  otro,'  de  los  pasajeros  que  de  aquellas 
partes  vienen,  y  se  registran  en  Seuilla,  como  el  dice  en  vna  suva 
que  topo  dos  dellos  andando  inquiriendo  para  embiar  esta  re- 
lacion. 

2.  En  esta  relacion  no  dize  nada  de  la  nauegacion  desde  Se- 
uilla  alla;  por  uentura  lo  dejo  por  claro.  Yo  bolui  a  auisarle  em- 
biase  tambien  en  esto  cierta  relacion ;  esperola  cada  dia;  y  si  los 
Padres  que  esta  lleuan,  no  fueren  partidos,  yra  con  esta.  Lo  que 
de  palabra  he  sabido  yo  aqui  de  diuersas  personas  es,  que  desde 
Acapulco  (puerto  donde  en  Nueua  Espana  embarcan  para  las 
Philipinas,  que  esta  80  leguas  de  Mexico),  se  nauega  con  media- 
no  uiento  en  dos,  y  ad  summum,  en  tres  meses,  con  nauegacion 
muy  segura  aguas  abajo.  Y  desde  aqui  a  Mexico  ya  es  notorio 
quan  llana  y  breue  nauegacion  es,  que  no  ay  que  comparar  con 

1  Ex  autographo  in  cod.  Hisp.  118,  2  ff.,  nn.  114  et  116,  prius  295  (?). 

2  Valla  sc,  Reggius  etiam  dictus. 


222  POLANCI    COMPLEMENTA 

la  que  se  lleua  por  Portugal ,  peligrosa  y  larga,  como  la  expe- 
riencia  nos  tiene  bien  mostrado  a  costa  de  los  subjectos  que  V.  P. 
sabe  se  han  cascado,  cansado  y  aun  acabado  en  el  camino.  Y 
pues  la  conuersion  de  la  gentilidad  es  bien  tan  comun,  y  de  tan- 
ta  gloria  de  nuestro  Senor  (si  non  querimus  quae  nostra  sunt, 
sed  quae  Jhv.  X.1),  parece  ser  este  negocio  (saluo  el  mejor  pare- 
cer  de  V.  P.)  en  que  su  sanctidad  podia  poner  la  mano,  y  concer- 
tar  con  el  rey  de  Castilla  diese  paso  por  alli  a  los  nuestros,  y  man- 
dase  a  lus  suyos  con  seguridad  echasen  gente  de  los  nuestros  en 
Japon,  quedandose  los  que  bien  pareciese  para  las  Philipinas;  y 
con  el  rey  de  Portugal  que  tuuiese  esto  por  bien.  Lo  qual  parece 
haria  su  sanctidad  con  facilidad.  Y  puestos  algunos  Padres  in- 
dustriosos  y  exempjares,  gercanos  en  aquellas  yslas  a  la  China, 
abriria  nuestro  Senor  puerta  para  el  nueuo  reyno  de  la  China,  co- 
mencando  a  contratar  y  ganar  los  que  por  aquellas  partes  de  la 
China  saliesen.  Todo  lo  qual  tengo  por  muy  facil  con  la  gracia 
del  Senor,  y  sin  ella  nada. 

3.  En  todo  lo  dicho  no  pretendo  ser  ni  no  ser  embiado  a 
aquellas  partes,  ni  a  otras  (aunque  creo  soy  inclinado  a  la  conuer- 
sion  de  las  gentes),  sino  solo  deseo  la  conuersion  de  tantas  almas 
como  por  alli  se  pierden.  Y  pues  es  este  ministerio  tan  proprio  de 
la  Compafiia,  y  el  buen  P.  Franci?co  Xabier  tambien  comenco  por 
alli,  y  tanto  deseo  ganar  a  todos,  etc,  V.  P.  me  perdone  mi  pro- 
lixidad,  y  encomiende  al  Senor  acierte  yo  en  todo  a  le  agradar. 
Amen.  De  Valladolid  20  de  Enero  1573. 

De  V.  P.  indigno  hijo  y  sieruo  en  X.° 

f  Samaniego. 

Todo  lo  sobredicho  que  he  sabido  del  licenciado  Venegas,  ha 
sido  por  tercera  persona,  sin  que  el  entendiese  quien  lo  pregun- 
taua. 

Inscriptlo.  f  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Xpo.  el  P.  [Juan 
de  Polanjco,  vicario  general  de  [la]  Compania  de  Jhs.,  etc. 
Roma  3. 

Sigilli  vestigiitm. 


In  cpistolio  adjecto,  fol.   H5r.,  forte  ad  Patrem  provincialem,  haec 
addit:  «Jhs.  Padre  mio:  Pax  X.i,  etc.  La  gente  de  V.  R.  esta  buena,  etc.  De 


EPIST.     184.  — 21   JaNUaRII    1573  223 

184 

P.  GEORGIUS  SARRANUS  POLANCO 

EVORA  21  JANUARII   I573  l. 

I.  Congregatio provincialis;  electi  in  generalem  mittendi  Romam. — 2.  Se 
valetudinis  causa,  itineri  committere  non  potest. — 3.  Suffragia  preces- 
que  imperata;  etc. 

1.  f  Jhs.  Mui  Rdo.  en  X.°  Padre.  Pax  Christi,  etc.  Por  es- 
perar  que  se  acabasse  de  assentar  quales  auian  de  ir  a  la  congre- 
gacion,  he  differido  hasta  aora  dar  cuenta  dellos,  porque  aun  ayer 
o  oy  se  acabo  de  concluir  quales  serian.  La  congregacion  prouin- 
cial  se  hizo  en  este  collegio  de  Iiuora,  y  se  empeco  el  3.0  do- 
mingo  del  aduiento.  Fue  electo  en  primer  lugar  por  elector  el 
P.  D.  Torres,  y  en  2.0  lugar  el  P.  Luis  Gonzalez,  por  parecer 
que  todauia  podria  hazer  este  camino  iendo  bien  accomodado,  y 
que  el  rey  sofreria  el  ausencia  de  pocos  meses.  Por  substitutos 
fueron  [ejlectos  el  P.  D.  Pedro  de  Afonseca  y  el  P.  D.  Ignacio 
Martinez.  Todauia  su  alteza  sintio  mucho  la  election  del  P.  Luis 
Gonzalez,  y  mucho  mas  de  lo  que  nadie  piensaua;  y  ansy  procu- 
ro  luego  impedir  la  ida.  Y  porque  el  cardenal  estaua  en  Valuer- 
de,  el  rey  medio  desfracado  y  solo  tomo  la  posta,  lleuando  solo 
por  guia  vn  postillon,  y  le  fue  hablar  a  solas  en  vn  monte  donde 
ie  auia  escrito  que  se  fuesse  solo  a  esperarle;  y  hizo  con  el  car- 
denal  que  impidiesse  de  su  parte  la  ida  quanto  pudiesse;  y  por 
uer  la  congregacion,  que  avn  duraua,  quanto  el  rey  sintia  esto, 
y  todauia  avn  auia  sperancas  de  poderle  aplacar,  iuzgo  ser  el  Pa- 

aquellas  yslas  de  que  aqui  tratamos,  cercanas  a  la  China,  llamadas  Philipi- 
nas,  he  hauido  cierta  relacion,  y  la  embio  a  nuestro  Padre  vicario  (si  V.  R. 
quisiere  verla...):  donde  se  muestra  claro  quanto  tiempoy  subjectos  se  aho- 
rran  por  alli  para  el  Jap6n,  etc;  pues  hasta  alli  con  buena  y  segura  nauega- 
ci6n  se  va  en  8  6  10  meses,  a  lo  mas. 

El  buen  P.  D.  Araoz  nos  ha  edificado  en  su  muerte,  como  en  su  vida. 
V.  R.  le  encomiende  al  Senor,  etc. 

Al  P.  D.  Juan  Fernandez,  P.  Soriano,  P.  Joseph  de  San  Julian,  etc,  mis 
particulares  encomiendas,  y  que  me  encomienden  al  Senor;  y  V.  R.  haga 
por  charidad  lo  mismo,  etc.  De  Valladolid,  etc.  De  V.  R.  indigno  hijo  y  sier- 
uo  en  X.°  f  Samaniego.» 

1     Ex  archetypo  in  cod.  Lus.  65 1  2  ff. ,  nn.  105,  106,  prius  43. 


224  POLANCl    COMPLEMENTA 

dre  impedido  legitimamente  en  caso  que  su  alteza  no  lo  vuiesse 
por  bien:  y  aunque  el  P.  Luis  Gonzalez  le  hablo  por  vezes  con 
toda  instancia  que  se  podia,  y  lo  mismo  hizimos  algunos  otros 
Padres;  pero  al  fin  insistiendo  el  en  su  proposito,  se  iuzgo  del 
todo  ser  el  impedimento  legitimo;  y  ansy  va  el  P.  Pedro  de 
Afonseca  en  su  lugar,  y  por  procurador  de  la  India  y  Brasil  el 
P.  D.  Ignacio  Martinez,  por  iuzgarse  que  era  menester  por  cau- 
sa  de  los  negocios  de  aquellas  provincias. 

2.  Yo  quasi  hasta  el  termino  de  partir  me  persuadia  que  la 
salud  me  ayudaria,  no  obstante  certa  indisposicion  que  he  tenido 
de  no  poder  detener  la  vrina  el  tiempo  ordinario;  la  qual  me  apre- 
to  mucho  a  estos  dias;  y  pidiendo  remedios  a  los  medicos  para  el 
camino,  todos  fueron  de  parecer  que  el  remedio  era  no  caminar, 
y  que  sin  este  no  auia  remedio,  sino  antes  probable  peligro  de 
muerte;  y  todauia  hize  que  los  Padres  que  aqui  estauan  antigos 
se  iuntassen  y  se  tratasse  dello,  y  a  todos  parecio  que  no  deuia 
cometer  el  camino  con  tal  peligro  iuzgado  y  jurado  por  los  me- 
dicos  mas  insignes  que  auia  en  esta  tierra,  que  todos  fueron  des- 
te  parecer;  y  ansy  me  determine,  pues  yo  no  podia,  embiar  en 
my  lugar  al  P.  Leon  Anriquez,  que  por  auer  poco  antes  tenido  el 
cargo  de  la  prouincia,  ternia  mas  noticia  de  las  cosas,  que  otros; 
y  lleuando  cartas,  como  lleua,  del  cardenal  para  el  papa,  etc, 
podria  alla,  si  fuese  menester,  ayudar  en  algo  a  la  Compania  con 
semejantes  personas. 

3.  Los  suffragios  por  nuestro  Padre,  que  sea  en  gloria,  se 
hizieron  como  V.  R.  ordeno,  y  ansy  las  oraciones  y  missas  por 
la  congregacion;  y  porque  los  Padres  Leon  Anriquez  y  Dr.  To- 
rres  lleuan  todo  lo  que  auia  que  escriuir,  para  en  presencia  tra- 
tarlo  con  V.  R.,  por  esta  no  mas  que  pedir  serencomendados  en 
la  bendicion  y  santos  sacrificios  de  V.  R.  De  fiuora  21  de  Hene- 

™  1573- 

Sobre  otras  cosas  que  auia  que  responder  a  las  de  V.  R.  que 
recebi,  lleva  por  scrito  la  respuesta  el  P.  Leon  Anriquez. 

De  V.  R.  hijo  indignissimo  en  el  Senor, 

Jorge  Sarrano. 

*     muchos  ms. 


Epist.  185.— 21  Januarii  1573  225 

lnscriptio.  f  Al  muy  Rdo.  Padre  en  Chro.  el  P.  Mtro.  Juan 
de  Polanco,  vicario  general  de  la  [Compania]  de Jesu,  en  Roma. 
Sigilli  vestigium. 

185        , 

P.  FRANCISCUS  SUNNERIUS  POLANCO 

PULTOVIA   21    JANUARII    1573   l. 

1-2.  Deesse  sacerdotes,  ob  impeditam  ordinationem  ante  solennia  vota. — 
5.  Quaerit  an  acceptandum  sit  colleginm  jaroslaviense. — 4.  Iterum  de 
sacerdotum  penuria,— 5 .    Vilnensi  collegio  petit  quosdam  magistros. 

1.  f  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Io  non  posso  se  non  alsare  le  mani  al  cielo,  gridando  che  si  fa  vna 
gran  violentia  al  essercitio  de  li  ministerii  nostri,  in  hauer  di  pre- 
ceder  la  professione  al  sacerdotio  2,  la  qual  cosa  e  causa  che  si 
fano  pochissimi  sacerdoti.  II  collegio  di  Pultouia.doi  soli  sacerdo- 
ti  tiene,  il  P.  Georgio  et  il  P.  Herbesto.  He  vn  anno  che  non  fo 
mai  altro  che  gridare  domandando  licentia  di  far  sacerdoti.  Mi  fu 
risposto  che  spetasse  che  sua  santita  restituisse  il  nostro  institu- 
to  al  suo  pristino  candore  et  liberta.  Per  mancamento  de  dui  sa- 
cerdoti  si  perdera  quel  bel  principio  che  nella  Rusia  si  era  dato; 
per  mancamento  de  duoi  altri  sacerdoti  tudeschi  si  perdera  la 
occasione  di  far  vn  gran  frutto  nella  Liuonia,  a  la  quale  siamo 
con  grande  instantia  chiamati  da  vn  signor  capitano,  come  uede- 
ra  la  P.  V.  con  lettere  che  di  cio  si  scriueno  al  Padre  prouincia- 
le  et  a  me.  Le  necessita  che  occorreno  le  tochiamo  nci  con  le 
mani;  proueder  non  ci  possiamo  per  non  hauer  le  faculta;  resta 
solo  gemere  et  piangere  fino  che  il  Signor  ci  toglia  questi  impedi- 
menti  di  fructificar  nella  sancta  uigna  sua. 

2.  Io  non  posso  piu  caldamente  raccomandar  a  la  P.  V. 
quello  che  la  riccomando  del  negocio  de  la  Liuonia,  preghando- 
la,  per  quanto  desidera  Faugmento  de  lasanta  fede,  che  a  questa 


1  Ex  autographo  in  cod.  Germ.  l$2,  2  ff.,  nn    291,  292;prius  323,  324; 
et  345,  346. 

2  Ita  nimirum  a  S.  Pio  V  jussum  erat;  quod  revocatum  a  Gregorio  XIII, 
fuit,  ut  habetur  in  epist.  174,  annot.  7. 

POLANCI  COMPLEMENTA.  — T.   II.  15 


226  POLANCI  COMPLEMENTA 

porta  che  si  apre  nella  Liuonia,  non  si  ponghi  impedimento  per 
falta  de  duoi  sacerdoti  tudeschi,  quali  saranno  per  far  vn  frutto 
mirabile  et  di  summa  consolatione  a  tutti  quelli  che  sonno  zelosi 
del  honore  de  Dio,  et  desiderano  che  le  blasfemie  siano  estirpa- 
te,  et  piantata  la  pieta  doue  prima  con  quella  il  nome  de  Dio  era 
lodato  et  glorificato.  La  P.  V.  consideri  che  pian  piano  si  fara 
vn  bel  salto  de  la  Prusia  a  la  Mazouia,  de  la  Mazouia  a  la  Lithua- 
nia,  de  la  Lituania  a  la  maggior  Polonia,  de  la  Polonia  a  la  Liuo- 
nia.  V.  P.  sa  che  tutti  li  progressi  de  la  Compagnia  bisogna  che 
habbiano  qualche  principio ,  si  ben  debole ;  et  pur  questa  porta 
che  adesso  si  he  aperta  nella  Liuonia ,  non  par  picciola  et  de  la 
qual  non  se  ne  debbia  far  gran  conto.  Era  tutta  quella  terra  de  li 
Cruciferi  piissima  et  religiosissima;  dipoi,  abandonata  de  suoi 
pastori,  si  e  diuisa  fra'l  polono,  sweco,  dano  et  mosco;  et  come 
1'imperio  he  stato  diuiso,  cosi  la  religione  he  stata  dissipata,  re- 
stando  pero  alcune  scintille  de  pieta  nelli  cuori  di  quelli  che  may 
hanno  uoluto  fiectere  genua  sua  ante  Baal.  Questi  petunt  panem, 
et  non  est  qui  illis  frangat;  et  pur  suol  la  Compagnia  nostra  soc- 
correre  a  questi  bisogni.  Del  canto  mio,  si  ben  cJe  il  buon  desi- 
derio,  pur  la  faculta  mi  manca,  non  hauendo  ne  sacerdoti,  ne  ha- 
uendo  faculta  di  promouere  a  di  huomini  al  sacerdotio;  la  qual 
cosa  non  posso  negare  che  in  queste  parti  tanto  lontane  mi  da  non 
picciola  pena.  Sia  del  tutto  benedetto  Iddio  N.  S.  Prego  la  P.  V. 
mi  dia  presto  auiso  di  quello  che  posso  far,  che  io  ho  paura  che 
saro  sforzato  a  far  alcun  sacerdote  etiam  senza  la  professione: 
tantae  sunt  angustiae  quibus  coarctor. 

3.  La  signora  castellana  ha  mandato  vn  suo  vecchio  con  de- 
nari  per  pigliar  al  P.  Scarga  et  li  fratelli,  et  dar  principio  al  col- 
legio  di  Iaroslauia  3.  II  P.  Scarga  io  lo  mando  a  Vilna,  ma  con 
questo  che  passi  prima  per  Iaroslauia,  et  consoli  la  signora;  im- 
piendola  di  buona  speranza ,  come  uedera  la  P.  V.  con  il  me- 
moriale  mandato  al  Padre  prouinciale.  Vorrei  etiam  che  la  P.  V. 
mi  rissoluesse  si  per  ogni  modo  si  ha  de  accettar  il  collegio  in  Ia- 


promouore. 


Cf.  epist.  153,  annot.  l3. 


Epist.  186. — 21  Januarii  1573  227 

roslauia,  non  essendone  fin'adesso  ben  accertato  si  nostro  Padre, 
buona  memoria,  lo  habbi  accettato,  si  o  no,  benche  so  che'l  car- 
dinale  Commendone  scrisse  a  la  signora  che'l  collegio  era  accet- 
tato,  si  ben  le  cose  di  quel  buon  signor  mi  muouono  molto  poco, 
uedendosi  da  tutti  che  son  piene  de  privato  interesse.  Dio  ce  lo 
perdoni.  Ogni  altra  cosa  hauria  creduta  di  lui. 

4.  Di  nouo  li  ricordo  che  si  proueda  a  la  penuria  de  sacer- 
doti;  altramente  io  teno  le  mani  ligate,  et  saro  impedito  a  far 
molte  cose  in  beneficio  de  le  anime.  Et  con  questo  faro  fine  rac- 
comandandomi  con  tutto  il  cuore  a  li  sancti  sacrificii  et  orationi 
de  la  P.  V.  Di  Pultouia  a  li  21  di  lennaro,  1573. 

5.  Per  altre  ho  scritto  che  vn  philosopho,  theologo  et  ma- 
thematico  sonno  necessarii  per  il  collegio  de  Vilna.  De  li  altri  bi- 
sogni  intendera  la  P.  V.  dal  nostro  procuratore  che  si  manda. 

De  V.  P.  Rda.  indegno  seruo  et  figliolo  nel  Signore, 

Francisco  Sunyer. 
Inscriptio.  f  Admodum  Rdo.  in  Christo  Patri  nostro  Joanni 
de  Polanco,  vicario  generali  Societatis  lesu,  Romae. 
Manet  integrum  sigillum. 

186. 

P.  EMMANUEL  DE  LEON  POLANCO 

TOLETO    21    JANUARII    I573   l. 

i.Jubentur  nostrates  toletani  domos  suas  relinquere. — 2.  Agendum 
negotium  in  curia  pontificia. 

1.  Ihs.  Muy  Rdo.  en  Christo  Padre.  Pax  Christi,  etc.  Iista 
es  solo  para  dar  auiso  a  V.  R.  de  lo  que  passa  cerca  del  negocio 
destas  casas,  para  que  se  ponga  alla  el  remedio  que  se  juzgare 
necessario.  La  experiencia  nos  ensena  quan  poco  ay  que  fiar  de 
buenas  palabras  destos  Padres  2,  porque  en  nada  pierden  punto. 
Oy  nos  notificaron  de  parte  de  los  Padres  de  S.  Pedro  Martir 
una  citacion  dada  por  el  patriarcha  alexandrino,  auditor  general 


1  Ex  archetypo  in  cod.  Hisp.  118,  2  ff.,  nn.  128,  129,  prius  III, 

2  Vide  Astrain,  Hist.,  II,  247  sqq. 


228  POLANCI    COMPLEMENTA 

de  la  camara  y  exequutor  de  las  letras  appostolicas,  expedida  en 
5  de  Diciembre  de  72  ante  Antonio  Guidote,  notario  del  auditor, 
en  que  nos  manda  que  dentro  de  6  dias  dejemos  las  casas,  etc;  o 
que  acudamos  en  su  audiencia  a  dar  razon  porque  no  lo  haeemos, 
dentro  de  60  diasque  corren  desde  oy;  donde  no,  que  se  proee- 
dera  contra  nosotros  3. 

2.  Esto  es  lo  que  ha  pasado.  V.  R.  uera  lo  que  conuiene  ha- 
cer.  Aca  dicen  los  letrados  que  parescan  ante  este  juez  de  nues- 
tra  parte,  y  juntamente  se  procure  con  toda  instancia  en  signa- 
tura  de  su  santidad  reducir  este  negocio  ad  uiam  juris,  y  reduei- 
do,  cometan  la  causa  en  rota,  inhibiendo  al  dicho  auditor  de  la 
camara.  Esta  citacion  no  embiamos  con  esta  porque  no  se  ha  po- 
dido  sacar;  embiarase  otra  uez,  o  los  Padres  la  lleuaran;  y  si  no 
uuieren  llegado,  V.  R.  uea  como  se  pueda  uer  en  el  registro,  y 
por  charidad  V.  R.  nos  mande  auisar  del  recibo  desta,  y  del  buen 
succeso  que  speramos.  Con  tanto  nos  encomendamos  en  las  ora- 
ciones  de  V.  R.  De  Toledo  y  de  Enero  21  de  1573. 

De  V.  R.  indigno  hijo  y  sieruo  en  Christo, 

Manuel  de  Leon. 

Inscriptio,  f  Al  muy  Rdo.  en  Chro.  Padre,  el  P.  Mro.  Joan 
de  Polanco,  vicario  general  [ds  la  Compan]ia  de  Jesus.  jf  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


187 

CARDINALIS  INFANS  PORTUG.,  POLANCO 
ET  PP.  CONGREGAT.  GENER. 

« 

EBORA   22   JANUARII    I573  l, 

Patrem  Leonem  Henricium aliosque  Romam  venientes  ad  congregationem, 

commendat, 

f  Muito  Rdo.  Padre  vigairo  geral  e  Padres  da  congregacao 
da  Companhia  de  Iesu.  Estando  o  Padre  Jorge  Sarrao,  prouin- 
cial,  pera  partir  pera  essa  congregacao,  adoeeeo  de  maneira  que 


3     Duo  exempla  hujus  citatorii  inveniuntur  in  cod.  Hisp.  118,  ff.  I-5V. 
1     Ex  archetypo  in  cod.  Epp.  Extern.,  2  ff.,  nn.  99,  iqo,  prius  I  (?). 


Epist.  188. — 24  Januarii  1573  229 

pareceo  que  nao  deuia  de  ir:  e  foi  eleito  em  seu  lugar  o  P.  Liao 
Anrriquez,  meu  confessor,  e  de  que  me  eu  ajudo  muito  en  as 
cousas  da  santa  Inquisicao:  dei-lhe  licenca  pera  ir,  posto  que  ti- 
uesse  delle  muita  necessidade,  por  me  parecer  que  importaua 
muito'  sua  ida  pera  o  seruico  de  nosso  Senhor,  e  pera  as  cousas 
da  Companhia  por  ter  dellas  muita  experiencia,  e  ter  a  uirtude, 
letras  e  mais  partes  que  pera  o  tal  cargo  sao  necessarias.  Vao 
tambem  o  P.  Torres,  rector  deste  collegio,  e  o  P.  Pero  d'Afon- 
sequa,  e  o  P.  Inacio  Martinez,  que  forao  eleitos  pera  irem  a  essa 
congregaeao,  em  nome  desta  prouincia.  E  porque  todos  sac  pes- 
soas  que  hao  de  procurar  muito  o  seruico  de  nosso  Senhor,  e  o 
bem  da  Companhia,  uollos  encommendo  muito,  e  que  no  que  re- 
quererem  pera  a  Companhia  deste  reino,  lhe  deis  todo  o  fauor  e 
ajuda  como  confio  que  fareis;  e  acabada  a  congregacao  uos  agar- 
decerei  muito  dardes  licenca  ao  P.  Liao  Anrriquez  pera  que  se 
uenha  logo  pera  mim,  e  lho  mandeis  assi.  E  polla  deuacao  e  obri- 
gacao  que  tenho  a  Companhia  uos  encommendo  muito  que  ele- 
jais  tal  prelado,  e  de  tanta  perfeicao,  quanta  se  requere  pera  o 
bem  e  conseruacao  da  Companhia,  que  faz  tanto  seruico  a  nosso 
Senhor,  e  tanto  proueito  na  christandade.  D'Euora  aos  XXII  de 
laneiro  1573. 

O    CARDEAL    IFFANTE. 

Pera  o  P.  vigairo  geral  da  Companhia  de  Iesu,  e  mais  Pa- 
dres  da  congregacao.  t 

Inscriptio.  Ao  muito  Rdo.  Padre  vigairo  geral,  e  Padres  da 
congregacao  da  Companhia  de  Iesu,  [Roma]. 

Sigilli  vestigium. 

t 

188 

*       P.  MATTHAEUS  ZERER  POLANCO 

ETLINGA    MARCHIAE    BADENSIS    24   JANUARII    1573    *. 

/.  Ex  quo  nostri  sodales  Etlingae  commorantur,  haeretica  lues  ibi  exstin- 
guitur. — 2-4.  Schorichii  labores  in  restaurando  cultu. — 5-6.  Ipsius  va- 
leludo  atque  animi  ardor;  haereticorum  insectationes.  —  7.  Sodalium 
ministeria  ac  vota. 

1.    f   Pax  Christi.    Admodum   Rde.    in    Chro.   Pater.  Nisi 


Ex  autographo  in  cod.  Germ.  152,  2  ff.,  nn.  298,  299,  prius  246,  247. 


23o  POLANCI   COMPLEMENTA 

V.  R.  P.tem  de  nostris  rebus  uel  de  statu  religionis  marchiona- 
tus  badensis,  quidue  hactenus  esset  effectum  in  catholicae  pieta- 
tis  restauratione  crebrius  et  fusius  a  R.  P.  nostro  prouinciali 
D.  Paulo  Hoffaeo,  certiorem  factam  credidissemus,  frequentiori- 
bus  litteris  quam  hactenus  necessarium  esse  iudicauimus,  usi 
fuissemus.  Quia  uero  nuper  in  annalibus  nostris  satis,  ut  vide- 
mur,  sigillatim  quaeque  declarauimus,  et  iter  longum  est,et  V.  R. 
P.tas  multis  aliis  curis  et  infinitis  occupationibus  distringitur,  sa- 
tius  existimauimus,  tardius  semel  vniuersa  clarius,  quam  saepius 
singula  obscurius  complecti.  Atque  ne  ea  repetam  quae  in  anna- 
libus  conscripsimus,  ibi  incipiendum  iudicauiubi  relictum  ibi  est. 

Itaque  utimur  adhuc  eodem  uiuendi  modo  sicut  prius,  iisdem- 
que  studiis  incumbimus,  praeterquam  quod  locum  mutauimus. 
Moramur  enim  nunc  Etlingae,  quod  oppidum  prius  in  suis  erro- 
ribus  pertinacissimum,  nunc  ceruices  suas  sub  dulcia  Christi  iuga 
misit  coactum;  distatque  Bada  (ubi  prius  fuimus,  et  fortasse  eo, 
nisi  reuocemur,  reuertemur),  tantum  tribus  milliaribus.  Inhabi- 
tamus  tugurium  pauperibus  accommodatum,  mensam  cum  aliis 
sacerdotibus  habemus  communem.  Plura  de  hac  ciuitate  postea, 
cum  rerum  ordo  poposcerit. 

2.  Cum  adhuc  Badae  essemus  nullis  laboribus  ac  curis  (qui- 
bus  non  leuiter  fuit  dies  ac  noctes  defatigatus)  R.  Pater  Geor- 
gius  Schoritius  pepercit,  ut  posset  ecclesiarum  omnium  statum 
ad  antiquam  pietatis  formam  reuocare  2;  in  quo  opere  quanto 
plures  quotidie  occurrebant  difficultates  et  machinationum  dia- 
bolicarum  impedimenta,  tanto  acrius  sibi  insistendum  putauit. 
Generoso  comiti  gubernatori  nostro  vigilantissimo  nullam  re- 
quiem  dedit,  quo  coeptum  opus  prosequeretur,  exhortando  ac 
instigando;  cuius  rei  gratia  plures  literas  dedit  Monachium  ad 
Ilmam.  antiquam  ducissam,  ipsumque  ducem,  cancellarium,  et 
alios  qui  impedimenta  amoliri  et  negotium  nostrum  promouere 
possent.  Qua  ratione  multa  sunt  commoda  consequuta.  Nam  hoc 
modo  domini  illi  rerum  authores  in  primi  zeli  feruore  conseruati 
sunt,  et  ad  maiora  pluraque  excitati  sunt.  Quare  animum  adie- 


Cf.  Commentariola,  ad  ann.  1572,  n.  27. 


Epist.  188. — 24  Januarii  1573  23i 

cerunt,  nihil  aduersariis  nostris  condonandum,  nec  desistendum 
donec  omnia  loca  uetusto  splendori  restituantur.  Recuperati  sunt 
igitur  hac  hyeme  (expulsis  lutheranis  ouilis  dominici  depopula- 
toribus  predicantibus)  tres  populosissimi  ditissimique  pagi,  qui- 
bus  catholici  sacerdotes  praefecti  sunt;  eorum  templa  sordibus 
obsita  et  omni  ornatu  spoliata,  ut  tabernae  vinariae  similiora  es- 
sent  quam  domo  Dei,  a  summo  usque  deorsum  mundari,  exorna- 
ri,  coloribusque  illuminari  Pater  curauit;  fenestras  lutheranico 
furore  reuulsas  ac  confractas  refici;  et  cum  multa  deessent  ad 
cultum  diuinum  necessaria,  uel  furto  ablata,  uel  incuria  praefe- 
ctorum  destructa,  a  nouo  omnia  pro  loci  ac  temporis  ratione  fie- 
ri  curauit.  Et  quia  non  erant  ad  manus  quibus  tute  eorum  cura 
committi  possit,  necessarium  fuit  Patrem  Georgium  ipsum  exire, 
pulueres  crassissimos  excipere,  concionari,  sacramenta  admi 
nistrare  eis;  quibus  ex  laboribus,  curn  essent  grauissima  frigora, 
non  leue  morbum  contraxisse  videtur,  ut  postea  dicam;  ut  taceam 
quam  periculose  semel,  cum  equi  nescio  quibus  sagarum  prae- 
stigiis  ac  visis  terrerentur,  curru  inuerso  ceciderit,  parum  affuit 
quin  omnes  qui  in  curru  sederant,  eodem  in  loco  perimerentur. 
Tribuebatur  hoc  stratagema  strigibus  quarum  ad  27  sunt  inci- 
neratae,  et  modo  omnes  carceres  refertae  sunt;  eas  solet  Pater 
ad  sacramenta  praeparare;  et  ut  mortem  promeritam  intrepidae 
excipiant  animare,  ac  usque  ad  rogum  deducere  ac  confortare; 
quae  fortasse  earum  sociae  et  consortes,  cum  sint  pia  opera,  ad 
inuidiam  tamen  rapientes,  se  a  Patre  vindicare  cupierunt:  Deus 
autem  incolumem  conseruauit. 

3.  Cum  haec  ita  fierent,  pestis,  moderate  tamen,  grassari 
Badae  cepit,  et  aliquos  etiam  ex  nobilioribus  e  medio  tollere, 
quae  causa  fuit  ut  generosus  comes,  vna  cum  vniuersa  aula  ac 
aliis  non  paucis,  partim  Etlingam,  partim  in  vicinam  arcem 
Scheubenhart,  se  transferret,  sumptis  secum  suis  omnibus  con- 
siliariis.  Verum  haec  pestis  non  tam  obfuisse  quam  conduxisse 
uidetur,  mortem  enim  corporibus  paucis,  uitam  uero  animabus 
innumeris  attulit.  Nam  haec  fuit  occasio  etlinganae  ciuitatis  ad 
catholicam  fidem  reducendae;  statim  enim  generosus  comes  re- 
moueri  iussit  lutheranos  praedicantes,  substitutis  catholicis  aliis 


332  POLANCI   COMPLEMENTA 

et  doctis  et  piis,  quos  mutuo  a  badensibus  ad  tempus  accepit; 
omniaque  tam  feliciter  et  subito  sunt  confecta,  ut  diuinum  nu- 
men  nobis  astitisse  non  ambigamus.  Cum  enim  lutherani,  pri- 
ma  aduentus  dominica,  nouissimam  suam  concionem  habuissent, 
statim  postera  die  ipsis  nihil  tale  timentibus  imperatum  est  ut 
loco  cederent,  neque  posthac  se  pristinis  et  suis  consuetis  fun- 
ctionibus,  Etlingae  immiscerent;  quod  et  fecerunt.  Secunda  do- 
minica,  solenniter  missa  per  badensem  decanum  decantafta],  in 
plenissimo  auditorio  Pater  habuit  concionem;  mirabantur  omnes 
tantam  multitudinem,  quam  vix  templum,  licet  vastissimum,  ca- 
peret.  Nam  Badae  ante  sesquiannum  omnino  contrarium  conti- 
gerat.  Quicquid  agebatur  in  templo  siue  in  missa,  siue  in  bapti- 
zandis  infantibus,  siue  in  nuptiis  benedicendis,  uel  aliis,  erat 
huic  populo  nouum  et  antea  inuisum,  utpote  qui  triginta  annos 
quibus  lutheranis  paruerat  nihil  tale  uiderat.  Accurrebant  acer- 
uatim  ad  ecclesiam  cupientes  curiose  videre  quid  fieret;  alii  ri- 
debant,  alii  flebant  non  pietate  sed  malitia,  quasi  qui  denuo  co- 
gerentur  idolis  seruire,  quo  loco  nos  habebant;  ridebant  alii  sa- 
cerdotes.  Vix  autem  triduum  transi[e]rat,  quum  omnia  tranquil- 
la  fierent.  Generosus  enim  comes  grauissimis  sub  poenis  inhibuit 
ne  quisquam,  siue  puer,  siue  adultus,  sacerdotibus  uel  rebus  sa- 
cris  calumniam  inferret.  Verum  curiosiorem  populum  ego  uix 
uidi.  In  matutinis  nataliciis  media  nocte  templum  refertum  uidi 
hominibus,  ut  ceremonias  ecclesiae  posset  videre.  Est,  ut  vide- 
tur,  facilis  nec  tam  obstinatus;  accedit  concionem ,  libentissime 
Patrem  audit,  ac  etiam  commendat;  interest  magna  pars  sacro 
missae  officio. 

4.  Inuenimus  hic  templum  tam  spurcum,  quo  nullum  tur- 
pius,  fenestris  maxima  ex  parte  confractis,  ornamentis  dissipatis; 
praeciosiora  enim  quaeque  ablata  sunt  furto.  Nunc  fenestrae  refi- 
ciuntur,  ornatus  restauratur,  et  paulatim  vere  ineunte  parietes 
dealbabuntur.  Nihil  fere  deest  quam  pii  et  docti  sacerdotes,  quo- 
rum  magnam  penuriam  haec  prouincia  patitur.  Certe  populus 
facile  esset  reductus,  si  qui  praesunt,  ipsum  in  Christo  Iesu 
quaererent,  et  non  potius  suis  temporalibus  commodis  seruirent. 

5.  Reverendus  Pater  Georgius  libenter  ex  charitate  Christi 


Epist.   188. — 24  Januarii  1575  233 

et  animarum,  se  quemadmodum  hactenus  fecit,  impenderet,  si 
corporis  debilitas  non  obstaret;  fuit  enim  a  mense  maximis  cru- 
ciatibus  afflictus,  neque  multum  abfuit  a  periculo  mortis.  Nam 
cum  quarta  aduentus  dominica,  concionaturus  suggestum  esset 
sub  missa  conscensurus,  insolita  spiritus  angustia  angi  cepit,  ut 
sudore  perfusus  subito  ad  proximum  scamnum  in  sacrario  decli- 
naret,  atque  multum  ambigeret  num  se  concioni  committere  au- 
deret,  dehortante  praesenti  generoso  comite,  qui  timebat  ne  he- 
reticis  calumniandi  occasio  offerretur,  si  subitaneo  aliquo  morbo 
in  suggestu  corriperetur.  Nihilominus  tamen  se  Pater  recoli- 
gens,  periculum  facere  uoluit,  concionemque  habuit  horariam, 
tanta  tamen  defatigatione,  ut  quando  de  suggestu  ad  domum  per- 
uenerit,  sibi  constare  non  potuerit;  fluxus  enim  quidam  grauis 
ad  femora  ceciderat,  qui  si  pulmonem  attigisset,  uitam  absque 
dubio  iudicio  medici  eripuisset;  passus  etiam  postea  per  triduum 
infanda  a  tormenta  in  femoribus;  postea  dolor  aliquid  remisit,  sed 
non  discessit,  atque  intra  parietes  tres  septimanas  se  continere 
oportuit,  atque  in  lecto  vnguentorum  vnctionibus,  balneis  etc, 
operam  dare;  nunc  egreditur  quandoque  ad  vicinos;  dolor  tamen 
nondum  uult  cedere,  sed  adhuc  pristina  loca  occupat.  Speramus 
autem  quotidie  meliora.  Adhibet  adhuc  consilio  medicorum  va- 
ria  vnguentorum  genera,  calidaque  balnea  non  raro;  nihilominus 
tamen  doloris  quaedam  non  leuis  acerbitas,  tamquam  immensa 
quaedam  moles  loco  moueri  non  potest;  quod  non  solum  nos  sed 
et  ipsi  medici  mirantur.  Verumtamen  tantum  pollet  uiribus,  ut 
iterurn  possit  concionari  et  vicinos  inuisere.  Dominica  enim  in- 
fra  octauam  Epiphaniae  iterum  magna  hominum  frequentia, 
praesentibus  etiam  pluribus  lutheranis  praedicantibus,  qui  ex  vi- 
cinis  locis  huc  se  receperant  (quod  crebrius  fieri  solet)  conciona- 
tus  est  bis  eodem  die. 

6.  Querunt  predicantes  lutherani  ubique  eatholicos  sacer- 
dotes  conuiciandi  b;  nam  factas  nostrorum  conciones  aliquas  con- 
scriptas  in  lucem  ediderunt,  et  suis  scholiis  obscurarunt,  ut  sic 


*     infanta  ms.     — *>   Sic  ms.:  adde  sis  verbum  occasiones,  aut  corrige 
conviciandos. 


234  POLANCI    COMPLEMENTA 

nostros  uel  simplicitatis  uel  falsitatis,  ut  ipsis  placet,  arguant. 
Verum  frustra  retia  ante  oculos  pennatorum  iacient,  nam  popu- 
lus  communiter  plurimum  ad  catholicam  doctrinam  afficitur,  di- 
cens  (audiens  Patris  concionem)  nihil  se  impium  uel  iniquum  a 
catholicis  audire,  quemadmodum  heretici  comminiscuntur,  prae- 
dicari  enim  Christum  et  eius  sanctissima  merita,  excitari  popu- 
lum  ad  virtutes,  etc.  Nihilominus  tamen  non  possunt  sibi  a  men- 
daciis  temperare,  et  in  publicis  suggestis,  in  conuiuiis  et  plateis 
uaria  crimina  nobis  adscribunt,  nunc  incestuosos,  nunc  petulan- 
tes,  nunc  hypocritas,  nunc  hoc,  nunc  illud  vocitantes  nos.  Vo- 
lunt  Patrem  esse  porcam  de  qua  omnes  Marchiae  sacerdotes  su- 
gant,  minantur  illi  mortem  antequam  hinc  discedat.  Sed  Deus 
noster  defensor  est. 

7.  Nos  his  tanquam  fumis  contemptis,  in  consuetis  muniis 
progredimur;  ad  infirmos  et  captiuos  afflictosque  consolatione 
aliqua  leuandos  sepissime  accedimus;  etsi  nos  non  vocent,  quod 
tamen  ut  plurimum  contigit,  ipsi  sponte  accedimus.  Inquirimus 
pauperes  qui  elemosyna  indigent,  eosque  aliqua  pecunia  ex  prin- 
cipis  liberalitate  donamus;  Patris  enim  instantia  400  florenni 
rhenenses  ad  elemosynam  porrecti  sunt.  Constituimus  hic  scho- 
las  ante  fere  collapsas,  quod  magister  lutheranus  nullam  diligen- 
tiam  adhibuerit  prius,  imo  tribus  mensibus  quandoque  abfuit  de- 
sertis  scholis,  quas  nunc  gubernamus  et  quotidie  ingredimur. 
Pax  inter  multos  est  constituta;  et,  ut  summatim  dicam,  quan- 
tum  hereticis  sumus  odiosi,  tantum  a  catholicis  diligimur,  quam- 
uis  nonnumquam  veritas  odium  parit,  sed  neque  id  studemus  ut 
omnibus  placere  possimus.  Id  nobis  in  summis  desideriis  est,  ut 
fine  huic  peregrinationi  imposito,  tandem  ad  nostros  penates  re- 
migremus,  quod  quo  diutius  differtur,  eo  molestius  efficitur. 
Certe  si  nos  ipsos  consideremus,  nihil  optatius  foret  quam  con- 
suetas  Societatis  nostrae  functiones  in  collegiis  subire,  quod  ut 
quam  primum  fiat  quotidie  oramus.  Videmus  etenim  ubique  per- 
turbationum  etjdistractionum  malorumque  omnium  retia  extensa. 
Et  nisi  nos  per  obedientiam  huc  missos  sciremus,  profecto  omnis 
hora  grauis  esset.  Verum  relinquimus  omnia  omnipotentis  Dei  et 
Societatis  nostrae  dispo[si]tioni,  modo  nos  in  obedientia  et  viua- 


Epist.  189.— 26  Januarii  1573  235 

mus  et  moriamur.  Commendamus  igitur  nos  humilime  V.  R.  P. 
sanctissimis  sacrificiis  et  precibus,  reliquorum  quoque  Patrum 
et  fratrum,  quorum  suffragiis  omnia  studia  nostra  ad  Dei  omni- 
potentis  gloriam  ac  proximi  salutem  euentura  speramus.  Datum 
Etlingae  Marchiae  badensis  24  Ianuarii  73. 
V.  R.  P.^ndignus  filius, 

Matthaeus  Zerer,  Societatis  Iesv  minimus. 

189 

P.  BALDUINUS  AB  ANGELO  POLANCO 

TORNACO  26  JANUARII   1573  l. 

1.  De  congregatione  provinciali. — 2.   Episcopo  brugensi  factum  satis;  de 
P.  Basilico  deque  aliis  rebus,  coram  fiet  sermo. 

I,  f  Admodum  Rde.  in  X.°  Pater.  Pax  eiusdem  X.1  Iesv 
D.  N.  Binas  R.  V.  litteras  accepi  4  et  19  Ianuarii,  quae  scriptae 
erant  15  Nouembris  et  13  Decembris,  ad  quas  eo  succintius  re- 
spondeo  quo  dies  profectionis  nostrae  in  Vrbem  vicinior  est.  Die 
14  Ianuarii  quae  fuit  prestituta  congregationi  nostrae  prouincia- 
li,  conuenerunt  omnes  Patres  professi  et  rectores  Tornacum,  ex- 
cepto  P.  Adriano  J,  et  P.  Henrico  Sommalio,  qui  retardatus  est 
propter  aquarum  exundationem,  quae  etiam  pontes  Mossae  pro- 
strauit,  et  totam  Belgiam  noua  clade  affecit,  non  sine  terrore  ma- 
nifestae  vltionis  diuinae  qua  hominum  improbitatem  castigat.  Fa- 
xit  diuina  ipsius  bonitas  ut  ad  emendationem  nostram  orrinis  ista 
vindicta  cedat.  Socii  profectionis  nostrae  in  congregatione  electi 
sunt  P.  Eleutherius  3  et  P.  Maximilianus  *,  qui  cum  diuino  fauo- 
re  iter  mecum  sunt  ingressuri  per  Franciam,  circa  medium  Fe- 
bruarii.  Et  licet  propter  afflictum  huius  Belgiae  statum,  non  pa- 
rum  dubitauerimus  an  in  hac  profectione  aliqui  Patres  mihi 
adiungi  possent,  tandem  omnibus  visum  est  satis  faciendum  esse 
constitutionibus  nostris,  ad  promouendum  maius  bonum  Socie- 


1  Ex  autographo  in  cod.  Germ.  152,  2  ff.,  nn.  3oo,  3ol,  prius  44. 

2  Adrianus  Adriani  (Adriaensens). 

3  Pontanus. 
*  Capella. 


236  POLANCl    COMPLEMENTA 

tatis,  quod  ex  proxima  congregatione  generali  speratur.  X.s  do- 
minus  noster  pro  sua  bonitate  Patres  omnes  ad  eam  venientes 
incolumes  perducat.  In  absentia  mea  relinquo  viceprouincialem 
P.  D.  Costerum. 

2.  Rmo.  D.  Brugensi,  ut  iussit  R.  V.,  iam  a  me  satisfactum 
est.  Dilatio  responsionis  R.  V.  non  exiguos  stimulos  attulit  illi 
et  amicis,  ut  iam  meliora  sperare  audeamus,  sicut  R.  V.  coram 
dicemus.  De  magistro  Basilico  6  atque  aliis,  pleniorem  informa- 
tionem  R.  V.  verbo  dabimus,  Deo  iter  nostrum  dirigente;  vt 
modo  aliud  scribendum  nobis  non  videatur,  quam  ut  humiliter 
nos  commendemus  R.  V.  sanctis  sacrificiis  et  Patrum  qui  Ro- 
mae  sunt.  Vale,  Pater  in  X.°  observande  a.  Tornaci  26  Ianua- 

rii  1573- 

R.  P.  V.  seruus  et  filius  in  X.°  invtilis. 

Balduinus  ab  Angelo. 

Inscriptio.  f  Admodum  Rdo.  in  X.°  Patri,  P.  Mro.  Iohanni 

de  Polanco,  vicario  generali  Societatis  Iesv.  Romae. 

Sigilli  vestigium. 

190 

SEBASTIANUS  REX  POLANCO  ET  PP.  CONGR.  GENER. 

EBORA   27   JANUARII    1573    l. 

P.  Leonem  Henricium  aliosque  ad  comitia  Romam  venientes  commendat; 
rogatque  ut  sibi  caelestem  gratiam  conciliare  curent. 

f  Plurima  ac  singularia  beneficia,  Rde.  Pater  vicari  genera- 
lis  caeterique  Patres  congregationis  generalis,  quae  misericors 
Dominus  et  in  me  et  in  regna  ac  dominia  mea,  ministerio  uestrae 
sanctae  Societatis  liberalissime  contulit,  me  ipsum  toti  Societati 
ac  singulis  Patribus,  arctissimis  amoris  uinculis  in  perpetuum 
deuinxerunt.  Digni  profecto  sunt  qui  singulariter  a  me  diligan- 
tur,  tum  propter  eximias  virtutes  quibus  ornati  sunt,  tum  pro- 


a     obseruandae  ms. 


5     Cf.  epist.  l6r,  n.  22. 

1     Ex  archetypo  in  cod.  Epp.  Extern.  27,  2  ff.,  nn.  160,  161,  prius  155. 


Epist.  190. — 27  Januarii  1573  237 

pter  summum  studium  ac  animi  ardorem  quo  uineam  Domini  ex- 
colunt,  non  solum  in  iis  locis  quibus  degunt,  sed  etiam  in  iisad 
quae  meo  rogatu,  ut  ratio  officii  mei  postulat,  mittuntur.  Haec  et 
caetera  huius  generis  ex  Patre  viceprouinciali  Leone  Henrico  at- 
que  eius  sociis  (quibus  propter  multa  uariaque  virtutum  aliarum- 
que  rerum  ornamenta  plurimum  tribuo)  copiosius  cognoscetis. 
Quoniam  etiam  ex  iisdem  coram  ac  priuatim  intelligetis  meum 
erga  Societatem  studium,  quantumque  ei,  quibuscumque  rebus 
possim,  cupiam  fauere  atque  commodare,  animumque  quo  id  fa- 
ciam  cum  sese  offert  occasio:  restat  ut  Deum  a  quo  omnia  bona 
procedunt,  deprecemur  ut  sanctam  vestram  Societatem  saluam 
et  incolumem  perpetuo  conseruet,  atque  in  dies  magis  ac  magis 
amplificet,  eumque  pastorem  ei  concedat,  quem  uos  ab  eo  postu- 
lare  atque  eius  gratia  optime  eligere  scietis.   Vos  etiam  atque 
etiam  rogo,  qui  non  solum  duo  aut  tres,  sed  tam  multi  congrega- 
ti  estis  in  nomine  Domini,  ut  me  in  sanctis  vestris  sacrificiis  et 
orationibus  eidem  Domino  plurimum  commendetis,  atque  ab  eo 
petatis  ut  mihi  gratiam  uiresque  largiatur,  quibus  grauissimum 
onus  ac  prouinciam  mihi  impositam  fortiter  sustinere,  atque  re- 
cte,  integre  sapienterque  administrare  possim;  operamque  detis 
ut  Patres  omnes  et  fratres  in  prouinciis,  in  quibus  degitis,  idem 
efficiant:  magnam  enim  fiduciam  habeo,  semperque  habui  in  ora- 
tionibus  Societatis.  Sed  quia  exploratum  habeo  uos  eo  studio  ac 
uoluntate  id  facturos  quo  spero,  hoc  ipsum  a  uobis  pluribus  pe- 
tendum   esse   non   putaui.    Datum   Euorae  XXVII  die  Ianuarii 
M.D.LXXIII. 

Rey. 

Inscriptio.  f  Rdo.  Patri  vicario  generali,  caeterisque  Patri- 
bus  congregationis  generalis  Societatis  Iesu. 

Sigilli  vestigiiim. 


238  POLANCI    COMPLEMENTA 

191 

P.  AEGIDIUS  GONZALEZ  POLANCO 

BURGIS   28-29  JANUARII    I573  l, 

1.  Cito  se  cum  aliis  electoribus  Romam  venturum. — 2.  Ordo  regiminis 
quem  in  provincia  relinquit. — ^.  De  ordinandis  in  sacris,  deque  aliis 
commissis  a  Polanco. 

1.  Ihs.  Muy  Rdo.  en  Christo  Padre.  Pax  Christi.  Escreui  el 
otro  dia  a  V.  R.  el  successo  de  nuestra  congregacion,  como  auian 
sido  elegidos  los  Padres  Joan  Suarez  y  Guttierrez.  Aora  escriuo 
esta,  uispera  de  nuestra  jornada.  Uamos  los  dos  Padres  y  yo  con 
vn  hermano  que  nos  ayude  en  el  camino.  Nuestro  viage  es  por 
Sayona  y  Tolossa,  por  donde  nos  an  encaminado  nuestros  deuo- 
tos  por  parecer  incierta  la  jornada  de  galeras  en  este  tiempo,  y 
por  poder  mejor  hurtar  el  cuerpo  a  los  lugares  rebellados  de 
Francia  2. 

2.  Queda  encargada  la  prouincia  al  P.  M.°  Aluarez,  aun- 
que  no  le  han  dexado  del  todo  sus  quartanas;  en  Salamanca,  el 
P.  M.°  Ripalda  s,  y  sera  alli  ayudado  del  P.  Gonzalo  Goncalez; 
en  Leon  puse  de  emprestado  al  P.  Antonio  M[arcenJ  a  que  con 
su  buena  mano  y  cordura  ayudara  en  aquellos  principios;  en  Me- 
dina  queda  el  P.  Rodrigo  Arias,  que  antes  de  aora  gouernaua 
aquella  casa  por  la  poca  salud  del  P.  Aluarez.  Palencia  y  Logro- 
no  estan  como  escreui  a  V.  R.,  con  el  P.  Torres  y  Rueda.  En 
Onate  halle  con  tan  poca  salud  al  P.  Julian  4,  y  que  iba  b  per- 
diendo  la  uista,  que  me  fue  forcoso,  con  pareeer  del  medico,  or- 
denar  saliese  de  alli  a  Valladolid,  donde  sera  curado,  y  dexase  en 
el  collegio  al  P.  San  Joan,  como  antes  solia  tenerlo.  En  la  casa 
de  Valladolid  predica  esta  quaresma  el  P.  Geronimo  Acosta;  en 


a     Cognomen  obscure  exaratum:  probabiliter  Marcen  (qui  quidem  re- 
ctor  vallisoletanus  anno  sequenti  apparet).      — b  yua  ms. 


1  Sx  autographo  in  cod.  Hisp.  118,  2  ff.,  nn.   159  et  161   (prius  363), 
praeter  epistolium  adjectum,  n.  160  signatum,  quod  sub  finem  prodimus. 

2  Cf.  infra,  epist.  204,  etc. 

3  Hieronymus. 

4  Julianus  de  Verastegui. 


Epist.  192.— 3o  Januarii  1573  239 

su  collegio  de  Segobia  el  P.  Qamora.  Pase  al  P.  Domeneche  a 
Valladolid,  a  la  casa,  por  su  salud,  y  la  indisposicion  del  bra- 
90;  y  en  esta  queda  el  P.  Dr.  Diego  Acosta,  en  lo  qual  tuue  al- 
guna  difficultad,  por  lo  que  trate  con  el  P.  M.°  Miron;  pero  ve- 
nido  aqui,  vi  que  lo  podia  haoer,  y  que  de  lo  que  quedaua  para 
este  puesto,  era  lo  de  menos  inconuenientes.  Este  entretanto 
queda  en  la  prouincia.  De  otras  cosas  no  tengo  que  escriuir,  pues 
con  la  diuina  gracia  seremos  nosotros  presto  los  mensageros.  En 
los  santos  sacrificios  de  V.  R.  pido  ser  encomendado.  De  Burgos 
28  de  Enero  1573. 

De  V.  R.  menor  hijo  en  el  Senor, 

Gil  Goncalez. 

3.  Ihs.  Acabo  de  recebir  la  de  V.  R.  5  estando  calgadas  las 
botas  para  el  camino.  Solo  se  ordenaran  Parraces  que  estaua  se- 
nalado  antes  para  professo  de  3,  y  Abreo,  y  Bartholome  Perez, 
del  qual  e  dado  auiso  a  V.  R. 

En  lo  de  Santo  Illephonso  auia  dexado  la  moderation  que 
V.  R.  me  escriue,  y  el  negocio  va  con  mejoria,  bendito  Dios.  Lo 
particular,  a  la  uista.  Burgos  29  de  Enero  1573. 

Menor  hijo  y  sieruo  en  el  Senor, 

Gil  GonzAlez. 

Inscriptio.  f  Al  muy  Rdo.  Padre  en  Christo  el  P.  Mtro.  Joan 
de  Polanco,  vicario  general  de  la  Compania  de  Jesus,  Roma. 

In  angtdo  sinistro.  Pro  toto  2.  Burgos. 

Manet  sigillum. 

192 

P.  EDMUNDUS  AUGERIUS  POLANCO 

PARISIIS    3o   JANUARII    1573    l. 

i.  Se  a  rege,  regina  et  primatibus  itinere  romano  in  praesentia  impedi- 
tum. — 2.  Officia  a  se  pro  Societate  praestita.  —  j.  De  capuccinis  quid 
sentiat  rogatur. 

I.     Ihs.  M.  R.  P.  Pax  Christi,  etc.  Vna  di  V.  R.  mi  e  stata 


5     Videtur  agere  de  pontiiicia    concessione  spectante  ordines   sacros. 
Cf.  epist.  173;  174,  annot.  7;  etc. 

1     Ex  autographo  in  cod.  Gall.  85,  2  ff.,  n.  17,  prius  3ol. 


240  POLANCI    COMPLEMENTA 

data  dal  Padre  prouintiale  nostro,  del  28  di  Decembre,  ringra- 
tiandola  della  bona  volonta  che  mostra  V.  R.  sempre  neiraumen- 
to  delle  vertu  delli  suoi,  et  del  bene  vniuersale  della  Compagnia. 
Quanto  al  collegio  di  Bordeaux  cresce  tuttauia,  gratia  Idio 
N.ro  S.re  Io  gionse  qui  flnita  la  congregatione  prouintiale,  non 
hauendo  potuto  fare  altramente  prima,  per  molte  ragioni,  et 
1'vna  per  hauere  alora  in  mano  il  negotio  delFvnione  del  priorato 
totale,  oue  il  nostro  collegio  e  fondato  2;  et  per  essere  il  proprieta- 
rio  huomo  importante,  re  infecta,  non  ho  potuto  venire  in  questa 
corte,  doue  ho  trouato  vn  commandamento  di  S.  M.tk  et  della 
regina  madre  per  ritornare  a  Poittiers  et  a  la  Rochella  per  questa 
quadragesima  a,  hauendolo  riquiesto  instantamente  Monsieur  con 
letere  di  sua  mano,  come  mi  dissero  il  re  et  la  regina,  sendo  con 
esso  Mons/  il  re  di  Nauarra,  principe  di  Conde,  Mons/  de  Gui- 
sa,  il  caualiero  d'Angolesme,  Mons.r  di  Neuers,  Mons.r  di  Au- 
mala,  Mons.r  di  Montpensiero  et  tutta  la  nobilta  francese  3.  Mi 
son  scusato  per  essere  eletto  per  andare  a  Felettione  del  generale 
futuro,  ma  ho  perso  tempo,  come  escriueranno  questi  Padri  a 
V.  R.;  ma  ho  trouato  mezzo  di  sodisfare  per  la  quadragesima;  et 
subito  finita,  con  somma  diligentia  spero  il  12  di  Aprile  essere  in 
Roma  con  Fldio  gratia. 

2.  In  otto  giorni  ho  spedito  Fvnione  del  nostro  priorato  in 
questa  corte;  prego  V.  R.  di  fare  spedire  il  tutto  caldamente, 
sendo  le  bolle  del  resignante  gia  spedite  in  Roma,  et  saranno 
nelle  mani  del  Rmo.  arciuescouo.  Altri  officii  si  sono  fatti  in  be- 
neficio  di  nostra  Compagnia,  ch'io  lascio  aparte.  Mi  disse  el  re 
che  noi  eramo  i  primi  della  chiesa  in  pieta,  deuotione  et  dottri- 
na,  et  molte  altre  cose,  alle  quali  Dio  ci  dii  gratia  di  correspon- 
dere.  LMllmo.  cardinal  di  Lorrena  mi  mostro  tutti  i  suoi  dissegni 
di  sua  academia.  Vere  e  huomo  crescente  in  ogni  cosa  di  pieta, 
et  la  chiesa  catholica  e  agiutata  notabilmente  per  lui  in  questo 
regno.  Noi  rissentiamo  suoi  fauori  notabilmente. 


a     40/  ms.,  et  infra  40. 


2  Cf.  epist.  208,  n.  5. 

3  Nomina  horum  principum  vide  infra  in  epist.  200. 


Epist.  193. -3o  Januarii  1573  241 

3.  Ha  concesso  il  re  anche  luogo  a'  cappuccini,  de'  quali  do- 
mandandomi  S.  M.tk,  domenica,  mio  parere,  io  gli  disse  quel 
ch'in  Italia  haueo  conosciuto  di  sua  vertu. 

Questi  principi  vogliono  ch'io  parta  domani  per  Poittiers,  et 
scriuono  tutti  a  quelli  che  sono  nel  exercito;  et  non  sono  piu  che 
5  giorni  fino  a  quaresima.  V.  R.  facia  pregare  Idio  N.ro  S.re  per 
me;  et  con  questo  mi  racomando  a  tutti  li  Padri  et  fratelli,  nomi- 
natim  a  li  Padri  Natale,  Palmio  et  massime  al  P.  Euerardo,  al 
quale  di  Poittiers  io  scriuero.  A  Parigi,  questo  30  di  Gennaio 

1573- 

De  V.  R.  seruitor'  nel  S.r  N.ro, 

Emondo. 

Inscriptio.  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre  il  P.  Mtro.  Joan 

di  Polanco,  vicario  generale  della  Compagnia  di  Jesu,  a  Roma. 

193 

P.  ANNIBAL  COUDRETUS  POLANCO 

RUTHENO   3o   JANUARII    1 573   *. 

1-2.  De  suo  itinere,  deque  procurato  ampliori  reditu  pecuniario  collegio 
tolosano. — ?.  Joannes  Bta.  Possevinus,  perperam  in  eo  tollegio  opera- 
tus,  ab  ipso  eductus  et  provinciae  moderatori  traditus. 

1.  Ihs.  Molto  Rdo.  in  Chro.  Padre.  Pax  Chri.  Io  non  me 
ritrouo  lettere  di  V.  R.  P.  per  risponder';  la  presente  sara  per 
dirli  como  per  ordine  del  R.  Padre  prouinciale  io  me  ne  soy  ue- 
nuto  qui  per  predicar'  la  40. ma,  hauendo  hauuto  commodita  di 
molto  bonna  compagnia  per  gratia  del  Signor,  la  quale  anche  ci 
\fa  liberato  dai  pericoli  che  erano  euidenti  nelli  camini.  Ho  lascia- 
to  il  colleggio  di  Tolosa  tutto  con  salute,  gratia  a  Iddio,  et  con 
promessa  di  XII  cento  franchi  per  anno,  dalla  cita,  oltra  quello 
che  haueua,  il  tutto  conchiuso  et  accordato  nel  conseglio  gene- 
rale  di  tutta  la  terra. 

2.  La  cosa  passo  cossi,  che  pigliando  io  occasione  dalla  con- 
gregatione  generale  che  si  debbe  tener',  me  deliberay  di  parlar' 


1     Ex  autographo  in  cod.  Gall.  8$,  2  ff.,  nn.  19,  20,  prius  455. 

POI.ANCI   OOMPLEMRNTA. — T.  II  16 


242  POLANCI    COMPLKMENTA 

da  uero  ai  principali,  tanto  del  parlamento,  quanto  de  la  terra,  in 
commune  et  in  particolare,  sopra  la  pouerta  di  detto  colleggio, 
dicendo  che  c'era  pericolo  che  la  congregatione  generale  ueden- 
do  cossi  poca  commodita  nel  loro  colleggio,  non  lo  leuasse  uia; 
percio,  si  uoleuano  assicurarlo,  bisognaua  che  poiche  essi  non 
poteuano  fondarlo  in  perpetuo,  almanco  dessero  ogni  anno  12,  o 
13  cento  franchi  insin'a  tanto  che  d'altroue  li  uenesse  fondatio- 
ne;  al  che  me  fu  risposto  nella  casa  commune  della  cita  che  la 
domanda  era  honesta  et  legitima ,  ma  perche  la  cosa  toccaua  al 
publico,  bisognaua  se  proponesse  in  consiglio  publico  della  terra, 
promettendo  di  farlo  et  fauorir'  la  cosa  nel  primo  conseglio  che 
si  terrebbe;  il  che  fu  fatto,  imperoche  alli  doi  di  questo  mese  te- 
nendose  el  conseglio,  fu  proposta  la  cosa  nostra,  et  trattata  ben  a 
longo,  et  con  tanto  fauor'  che  me  dissero  poi  gli  amici  nostri,  che 
mai  in  tutto  quel  conseglio  se  trouo  huomo  chi  parlasse  male  del 
colleggio,  anzi  quelli  che  soleuano  esser'  contrarii ,  se  mostrorono 
fauoreuoli,  talmente  che  d'una  uoce  diceuano  che  piu  presto  bi- 
sognaua  impegnar'  i  figluoli  che  laseiar1  mancar'  al  colleggio,  et 
permetter'  che  sia  leuato  uia.  Coss\  conchiussero  che  fra  tanto 
ch'el  colleggio  della  Squilla  uacasse  (il  che  e  per  morte  del  prin- 
cipale),  noi  tirassimo  la  rendita  di  esso,  che  sono  XII  centp  fran- 
chi  ogni  anno,  et  rimettendose  in  detto  colleggio,  ci  sarebbe  pro- 
uisto  di  simile  summa  di  anno  in  anno  per  il  modo  che  essi  uer- 
rebbono  esser'  espediente,  mandando  interim  vno  capitolino  con 
uno  delli  principali  citadini  in  Auignone ,  con  lettere  di  tutto  il 
corpo  della  corte,  della  citta  et  del  primo  presidente,  al  Rmo. 
d'Arminiacho,  accio  unisca  qualche  beneficio  al  colleggio.  Que- 
sti  doi  erano  partiti  inanzi  ch'io  venessi  qui.  Staremo  a  uederHa 
risposta  ch'essi  portaranno  2,  et  1'essecutione  che  fara  la  cita  della 
promessa  sua  delli  12  cento  franchi,  et  como  essa  procedera;  noi 
anche  preggaremo  il  R.  Padre  prouinciale  per  hauer'  alcuni  mae- 
stri  et  sacerdoti  di  piii;  perche  in  uero  con  tanto  pochi  colleggia- 
li  como  siamo,  non  si  puo  in  una  terra  como  Tolosa  sodisfar'  a 
gli  essercitii  soliti  della  Compagnia;  donde  accadono  doi  mali: 


Cf.  epist.  207,  n.  I, 


Epist.    193.  — 3o  Januarii  1573  243 

Tuno  che  i  suditi  s'amazzano  trauagliando  piu  che  non  possono; 
l'altro  che  anche  con  tutto  questo  non  si  fanno  le  cose  tanto  com- 
pitamente  come  bisognarebbe.  Partendo  di  Tolosa  io  lasciay  una 
copia  authentica  del  conseglio  generale  al  P.  Sebastiano,  vice- 
rettor',  per  mandarla  a  V.  R.  P.;  et  non  se  marauegli  V.  P.  se 
cossi  tardi  ce  la  mandiamo,  perche  c'e  stato  da  fare  doppo  del 
conseglio  a  ridurr'  la  risolutione  di  esso  in  scritto,  et  farla  se- 
gnar'  dai  capitoli;  il  che  puo  seruir'  d'obligatione  in  futurum. 
Questo  e  quanto  s'e  potuto  far  con  1'aiuto  del  Signor ,  et  ualeat 
quantum  poterit. 

3.  A  questa  buona  nuoua,  Iddio  ha  mescolato  una  probatio- 
ne;  et  e,  che  doi  giorni  inanzi  ch'io  partessi  di  Tolosa,  uno  delli 
principali  conseglieri  della  corte,  molto  amico,  ci  diedde  auiso  di 
qualche  odor'  che  si  spargeua  per  Tolosa  di  certa  conuersatione 
et  modo  di  far'  di  M.°  Giovanni  Battista  Posseuino  (qual  fu  man- 
dato  questo  Settembre  per  legger'  humanita,  non  hauendo  i  uoti 
della  Compagnia),  con  i  suoi  scholari,  hauendo  cerca  cento  scho- 
lari  nella  scuola  sua,  et  delle  principali  case  di  Tolosa,  agiungen- 
do  anche  che  si  non  ce  ponessimo  rimedio,  el  colleggio  perde- 
rebbe  la  bona  estimatione  ch'haueua,  cosa  che  ci  parse  molto 
nuoua,  non  hauendo  mai  udito  simile  canzone  doppo  ch'el  col- 
leggio  e  fatto.  II  giorno  sequente  un  altro  m'aduertl  ch'el  mede- 
simo  sub  titulo  xeniorum  haueua  colto  insin'a  cinquanta  scudi 
fra  i  suoi  scholari  con  intentione  di  endarsene  in  Pariggii;  et  do- 
mandando  al  detto  Battista  conto  di  questo,  esso  ben  confesso 
che  n'haueua  colto  insin'a  21  A."  in  oro,  et  qualche  testoni,  et 
che  era  deliberato  di  endar'  a  star'  con  un  consegliero,  il  quale  li 
prometteua  di  mandarlo  a  Parigii  con  i  suoi  figluoli;  che  mai  era 
stata  1'intentione  sua  di  entrar'  nella  Compagnia,  ma  quello  che 
haueua  mostrato  di  uoler'ne  esser',  1'haueua  fatto  per  rispetto 
del  P.  Posseuino  suo  zio.  Per  rimedio  di  queste  cose  io  me  feci 
rendere  i  21  A.li,  per  dargli  a  quelli  che  gli  haueano  donati,  con 
dirli  che  quello  non  era  modo  di  far  di  nostra  Compagnia,  et  che 
perdonnassero  a  1'ignoranza  del  maestro  giouane,  d'il  che  resto- 
rono  molto  edificati.  Et  per  leuar'  a  Battista  ogni  occasione,  io 
me  deliberay  di  menarlo  con  esso  me  qui,  et  de  qui  mandarlo  al 


244  POLANCr    COMPLEMENTA 

Rdo.  Padre  prouinciale.  Esso  nel  principio  resisteua,  ma  pur'  se 
lascio  poi  persuader',  et  sta  qui  aspettando  compagnia  per  pas- 
sar'  a  Tornone  o  Lyon.  S  na  prouisto  a  la  scuola  sua  il  manco 
male  che  s'e  potuto,  aspettando  che  1'aiuto  uenga  dal  R.  Padre 
prouinciale. 

Tutti  gli  altri  stanno  sani  per  gratia  del  Signor,  et  io  con 
essi  ci  raccommandiamo  molto  alle  orationi  di  V.  R.  P.  et  di  tut- 
ti  i  Rdi.  Padri  et  fratelli  di  Roma.  Di  Rhodez,  alli  30  di  Iana- 

ro  1573- 

De  V.  R.  P.  inutile  seruo  in  Chro., 

Annibale  Codreto. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Chro.  Padre  il  P.  Giovanni  di 
Polanco,  vicario  generale  della  Compagnia  di  Giesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

194 

POLANCUS  CAROLO  BORROMAEO,  CARD. 

ROMA    3l    JANUARII    1573   l. 

Litteris  ad  moderatores  Flandriae  datis,  Bellarminum  Mediolannm  mit- 

tendum  curavit. 

f  Illmo.  et  Rmo.  signore  mio  in  Xpo.  osseruandissimo.  Mol- 
to  m'e  rincresciuto  per  lo  desiderio  che  tengo  del  seruitio  et  so- 
disfattione  di  V.  S.  Illma.  et  Rma.,  et  del  buon'  indrizzo  di  cote- 
sta  vniuersita,  che  non  si  sia  potuto  hauer'il  P.  Achille  a  2;  et 
percio,  se  bene  ho  scritto  assai  caldamente  in  Fiandra  per  la  ue- 
nuta  del  P.  Roberto  Belarmino,  pur  non  hauendone  ancora  ha- 
uuto  risposta,  ho  uoiuto  replicar,  si  come  efficacemente  fo  con 
una  che  mando  con  questa  posta  al  P.  Adorno,  accioche  Tinuii 
al  prouincial  di  Fiandra,  doue  gl'incarico  molto  che  faccia  ogni 
sforzo  di  mandarlo  quanto  prima;  et  potra  esser  facilmente  che 


a     Hic  ms.  addebat,  sed  deletum  est,  a  Polanco  ut  videtur:  che  certo  ne 
ho  sentito  non  piccolo  dispiacere. 

% 

1  Ex  regestis  Ttal.  6g,  fol.  l63ar.  Adversaria  sunt,  a  Polanco  emendata. 

2  Cf.  epist  169  et  170. 


Epist.  194.— 3i  Januarii  1573  245 

lo  meni  seco  quando  verra  alla  congregation  generale;  il  che  se 
sara,  sara  a  me  cosa  gratissima  3.  Et  lo  star  V.  S.  Illma.  salda  in 
uoler  un  delli  doi,  non  e  diuerso  dalla  mia  intentione,  che  desi- 
dero  et  faro  ogni  opera,  che  a  me  si  conuenga,  ch'ella  ne  sia  so- 
disfatta  et  seruita,  non  solo  in  questo,  ma  in  qualunche  altra 
cosa  a  me  possibile,  come  tutti  douemo  alli  molti  benefici,  et  piu 
anche  b  alla  molta  affettione  che  V.  S.  Illma.  in  Domino  ci  por- 
ta;  a  qui  per  fln  della  presente  prego  dal  Signor  ogni  augmento 
de  ogni  gratia  per  il  ben  della  santa  chiesa  c,  et  humilmente  le 
bacio  le  mani.  Di  Roma  li  31  de  Gennaio  1573. 
Inscriptio.  Cardinal  Borromeo. 


b  Pro  ultimis  novem  verbis,  quae  Polanci  sunt,  antea  erat  in  ms.:  che 
tutto  lo  deuo.  — c  Pro  decem  ultimis  verbis,  a  Polanco  positis,  erat:  con- 
tentezza. 


s  Die  20  Februarii,  Parisiis  dans  litteras  ad  Polancum  Balduinus  ab 
Angelo,  ita  illius  epistolae  12  Decembris  scriptae  respondet: 

«Etsi  obedientiae  sanctae  cum  debita  submissione  libenter  parere  ve- 
limus,  tamen  non  existimaui  futurum  obedientiae  repugnans,  si  prius 
P.  Robertum  non  dimitterem  quam  R.  V.  insinuassem  incommoda  quae  ex 
ipsius  discessu  accident,  non  tantum  vniuersitati  affiictae  louaniensi,  in  qua 
hoc  tempore  ab  omnibus  etiam  externis  iudicatur  pernecessarius,  sed  etiam 
nostris  fratribus  studiosis,  quos  iam  a  biennio  in  curriculo  theulogiae  insti- 
tuit.  Quae  incommoda  cum  plura  atque  grauia  sint,  ea  Romae  verbo  potius 
quam  scripto  R.  P.  V.  declaranda  duxi,  maxime  cum  iam  Parisios  vsque 
cum  diuino  auxilio  iter  nostrum  simus  ingressi,  in  quo  et  istas  literas  scri- 
bo  cupiens  obedientiae  sanctae  voluntati  humiliter  satisfacere.» 

Rationes  porro  Balduini,  aut  aliae  difflcultates,  vetuerunt  quominus  Bel- 
larminus  Lovanium  tunc  relinqueret.  Qui  anno  1576  valetudinis  causa  Ro- 
mam  rediit,  ut  ipse  narrat.  Vide  Dollinger,  Die  Selbstbiographie  des  Car- 
dinals  Bellarmin,  36;  et  Le  Bachelet,  Bellarmin  avant  son  cardinalat, 
pagg.  76-89,  100-101. 


246  POLANCI    COMPLEMENTA 

195 

P.  JOANNES  DE  CANAS  POLANCO 

HISPALI   3   FEBKUARII    1573    l. 

/.  De  fratre  Tavora. — 2.  De  quibusdam  restituendis  ad  Fuente  Ovejuna. 
— $.  De  ingressu  comitis  de  Lertna  in  Societatem . — 4.  Malacensis  col- 
legii  exordium:  templum  acquisitum. — 5-8.  Negotia  nonnulla  provin- 
ciam  baeticam  spectantia. — g.  Ecquid  sentiat  de  P.  Gallegos  ac  F.  To- 
rres,  cupientibus  adire  indicam  missionem. — 10  De  epistolis  indicis  non 
amplius  exscribendis. — 11.  Laetatur  a  pontifice  restitutum  in  integrum 
jus  Societatis. — 12.  Antistes  hispalensis  exoptat  Patrem  Melendez  Ro- 
mam  mitti. — 15.  Granatensis  archiepiscopus,  Societatis  fautor,  ornan- 
dus.  —14.  Dr.  Ferrer  nomen  Societati  dare  cupit.  —  /5.  De  duce  de  Osu- 
na  atque  ejus  academia. 

1.  Ihs.  Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  X.°  Pax  X.1  etc.  Des- 
pues  de  la  vltima  que  escribi  a  V.  P.,  he  rescibido  tres,  de  22 
de  Nobiembre  y  de  12  y  24  de  Deziembre,  con  las  cartas  para 
diferentes,  y  recabdos  que  con  ellas  han  venido,  y  para  las  In- 
dias;  y  en  todo  se  haze  lo  que  por  ellas  se  ordena,  y  en  esta  res- 
pondere  a  lo  que  en  ellas  se  ofrece.  Del  hermano  Manuel  de  Ta- 
vora  me  escribio  V.  P.  en  la  primera  de  estas  que  no  quietando- 
se  en  su  grado,  si  se  quisiese  yr,  se  le  diese  licencia.  Abiendome 
antes  desto  pedido  el  P.  Albaro  de  Brachamonte,  que  vino  del 
Peru  para  yr  a  Roma,  vn  companero  para  ayudarle  por  el  cami- 
no  por  su  necessidad  y  para  su  compania,  y  por  la  instancia  que 
este  hermano  tanto  tiempo  hazia  por  esta  yda  de  Roma,  se  lo  di 
por  companero.  Alla  se  le  podra  dezir  lo  mismo. 

2.  Las  restituciones  en  Fuente  Obejuna  que  V.  P.  ordena 
se  haga,  he  dado  orden  como  se  hagan  luego,  y  se  enbiara  cer- 
tificacion  dello. 

3.  En  la  entrada  del  conde  de  Lerma  2  en  4a  Compania,  en 


1  Ex  autographo  in  cod.  Hisp.  118,  I  foh,  n.  195. 

2  Sermo  esse  videtur  de  filio  primogenito  domini  Francisci  Sandoval  et 
Rojas,  marchionis  Deniae  et  comitis  de  Lerma,  Sancti  Francisci  Borgiae 
generis.  De  cujus  in  Societatem  vocatione  haec  scribit  Polancus  die  22  No- 
vembris  ad  P.  Melendez,  qui  Hispali  degebat:  «Quanto  a  la  instancia  que  el 
conde  de  Lerma  hace  por  entrar  en  la  Compafiia,  escriuo  al  Padreprouincial 
que,  aunque  la  santa  memoria  de  nuestro  Padre  general  juzgo  plenamente 
ser  su  vocaci6n  diuina,  todavia  por  el  grande  respeto  que  todos  deuemos  te- 


Epist.   195.— 3  Februarii  1573  247 

que  V.  P.  escribe  a  que  no  se  admita  sin  la  bendicion  del  Yllmo. 
arcobispo,  su  tio,  y  sin  el  beneplacito  de  su  padre,  este  esta  llano 
de  su  padre,  porque  abiendo  entendido  su  intengion,  ha  dicho 
que  no  se  la  quiere  estorvar,  y  que  solo  teme  que  no  lo  aya  bien 
mirado;  el  Sr.  arcobispo  ha  estado  algo  mas  rezio,  avnque  todo 
lo  allana  el  tiempo.  El  dicho  conde  partio  desta  cibdad  pocos 
dias  ha  para  Madrid,  y  me  dixo  que  yba  determinado  de  entrar- 
se  en  la  probincia  de  Toledo. 

4.  Ya  tengo  por  otras  avisado  como  se  dio  principio  a  lo  de 
Malaga,  y  que  estan  alla  quatro  Padres  y  tres  hermanos;  y  vna 
igiesia  de  San  Sebastian  que  venia  muy  a  proposito  para  la  casa, 
que  al  presente  alla  tenemos,  cuyo  patrona[z]go  es  del  rey,  se  la 
pidyo  el  senor  obispo  para  darla  a  la  Compania,  y  su  magestad 
lo  concedio;  que  ha  sido  vna  muy  buena  ayuda  para  que  aquello 
uava  muy  adelante,  como  espero  en  nuestro  Senor  que  yra. 


a     escriba  ms. 


ner  al  Ulmo.  arcobispo,  no  nos  paresce  espediente  que  sin  su  bendicion  y 
buena  gracia  se  reciba;  principalmente  persuadiendonos  que  por  mucho  que 
su  S.a  Illma.  le  ame,  no  impedira  finalmente  la  voluntad  y  vocaci6n  diuina, 
entendiendo  serlo;  y  para  que  lo  entienda,  podra  V.  R.  hazer  con  su  S.a  Illma. 
y  con  el  marques,  padre  del  conde,  el  oficio  que  juzgare  in  Domino  ser  ex- 
pediente,  disponiendolos  con  suauidad  y  sumisi6n,  no  s6lo  a  permitirlo,  mas 
a  dessear  este  bien  que  nuestro  Seilor  quiere  hazer  al  conde,  y  por  el  con- 
siguiente  a  sus  senorias,  por  la  parte  que  les  cabra  de  sacrificar  a  Dios  sus 
voluntades  y  la  affici6n  natural  que  al  conde  tienen.»  Hisp.  6g,  fol.  l38v. 
Eadem  repetit  in  epistola  ad  P.  Castaneda,  rectorem  collegii  hispalensis. 
lbid.,  fol.  141.  Comitem  vero  reapse  in  Societatem  ingressum  fuisse,  nul- 
libi  vidimus.  Anno  sequenti  parenti  mortuo  in  comitatu  successit,  et  post- 
ea  notissimus  dux  primus  de  Lerma  fuit.  Tamen  anno  1621,  die  29  Julii, 
jam  uxore  privatus,  a  gubernatione  liber,  et  cardinalis,  haec  inter  alia  scri- 
bebat  summo  pontifici:  «...  suplico  humilmente  a  V.  B.  me  ampare  y  fauo- 
rezca,  y  dispense  para  que  yo  pueda  ser  de  la  Compania  de  Jesus  sin  dejar 
la  dignidad  de  cardenal  que  tanto  deuo  estimar  y  preciar,  que  sin  ella  mori- 
ria  desconsolado;  solamente  deseo  mas  perfecta  uida,  como  es  mas  perfecto 
el  estado  de  la  dignidad  cardenalicia,y  seguir  el  exemplo  de  mi  santo  agiie- 
lo  Francisco  de  Borja...»  Epist.  card.  1600-165Q,  2  ff.  non  signatis.  Quid 
S.  P.  responderit  nescimus.  Pater  generalis  Mutius  Vitelleschi,  die  6  Maji 
1624  ei  concessit  participationem  omnium  bonorum  spiritualium  Societatis, 
et  ut  P.  Joannes  Chacon,  et  frater  Petrus  Garces  ipsi  inservirent  ubi  colle- 
gium  Societatis  esset.  Regest.  Cnstell.  Epist.  Gen.  1622-16 30. 


248  POLANCI    COMPLEMENTA 

5.  A  Baeca  tanbien  ha  ya  cerca  de  vn  ano  que  se  dio  otro 
sacerdote,  que  son  tres. 

6.  La  relacion  que  V.  P.  pide  de  lo  que  toca  al  collegio  del 
doctor  Pero  Lopez,  en  Cordova,  Hevan  los  Padres;  que  en  nues- 
tra  congregacion  se  trato  dello. 

7.  En  el  negocio  de  Juan  de  Bargas,  el  qual  V.  P.  ha  re- 
mitido  al  P.  Esquivel  que  lo  determine,  yo  le  he  escrito  que  asi 
lo  haga,  que  aqui  se  pasara  por  lo  que  ordenare.  Al  rector  v  pro 
curador  de  este  collegio  les  parece  que  tienen  razones  muy  vr- 
gentes  por  donde  antes  Juan  de  Bargas  les  devia  boluer  dineros, 
que  no  ponerse  en  esto  en  que  se  pone.  Al  P.  Esquivel  se  han 
representado.  Con  todo  esto,  sin  mas  replica  se  hara  como  digo. 

8.  Las  dos  legitimas  de  que  se  quexa  el  collegio  de  Cordo- 
ba  que  boluio  al  de  Sebilla,  pareceme  que  el  de  Cordoba  podria 
excusar  esta  quexa,  porque  esta  muy  averiguada  la  justicia  del  de 
Sevilla  en  esto;  porque  la  buena  memoria  de  nuestro  Padre  las 
aplico  al  collegio  de  Sevilla;  y  el  P.  Avellaneda,  siendo  probin- 
cial,  en  cierta  neeessidad  que  tuvo  el  collegio  de  Cordova  por 
cierta  obra  que  hazia,  y  no  estando  satisfecho  de  la  dicha  apli- 
cacion,  las  dio  [a]  aquel  collegio  para  relevar  aquella  necessi- 
dad,  hasta  que  se  averiguase. 

9.  Del  P.  Gallegos  y  del  hermano  Hernando  de  Torres,  que 
representan  desseos  de  yr  a  Indias,  me  manda  V.  P.  que  diga  lo 
que  me  parece  dellos.  Salud  tienen  bastante.  El  Padre  es  virtuo- 
so  y  buen  religioso,  avnque  muy  senzillo,  y  poca  capacidad;  y 
dubdo  que  la  tenga  para  las  graves  cosas  que  alla  suelen  y  pue- 
den  occurrir.  El  hermano,  desearia  yo  que  tuviese  algun  mas 
spiritu  para  alla,  avnque  es  buen  hijo  3. 

10.  Las  cartas  para  Indias  que  con  estas  se  han  recibido,  y 
el  testimonio  del  lignum  crucis,  hasta  agora  no  ha  avido  como- 
didad  como  enbiarselas;  y  por  lo  que  V.  P.  dize  del  duplicado 
dellas,  me  parescio  advertir  que  yo  avia  representado  a  la  buena 


3  P.  Santibanez,  Historia  ms.  de  la  Provincia  de  Andalucia...  t.  II, 
fol.  454V.  sqq.  vitam  narrat  clari  sodalis  fratris  Alfonsi  de  Torres,  cujus 
nomen  postea  mutavit  in  «Hernando»,  ubique  deleto  «Alonso».  Num  dece- 
ptus  auctor  est  nomine  fratris  de  quo  hic?  an  loquitur  de  eodem? 


Epist.  195. — 3  Februarii  1573  249 

memoria  de  nuestro  Padre  el  inconveniente  que  ya  se  avia  visto 
de  que  aqui  huviese  asumpto  de  copiar  las  letras  missivas,  asi  las 
que  vienen  de  Roma  para  Indias,  comjo]  al  contrario;  porque  esto 
no  lo  puede  hazer  el  probincial  por  su  persona,  y  de  hazerlo 
otros  ay  inconveniente,  y  avn  lo  puede  aver  avnque  lo  haga  el 
probincial;  parece  que  fue  respondido  que  las  tales  missivas  no 
se  copiasen;  y  assi  ha  dias  que  no  se  haze. 

11.  La  restitucion  que  ha  hecho  su  santidad  de  los  dos  pun- 
tos  de  nuestro  instituto,  scilicet  de  quitarnos  la  obligacion  del 
coro,  y  el  hazer  profession  para  ordenar,  nos  ha  consolado;  y  se 
o-uardara  la  limitacion  de  V.  P.  de  que  no  sean  ordenados  mas 
de  ios  que  se  ha  dado  noticia,  sin  darse  de  nuevo,  si  alguno  pa- 
reciere  apto,  porque  avn  los  senalados  no  ay  aparejo  para  orde- 
narlos. 

12.  El  Yllmo.  de  Sebilla  4  ha  hecho  grande  instaneia  estos 
dias  por  que  se  enbiara  con  los  Padres  que  van  a  la  congrega- 
eion  el  P.  licenciado  Melendez,  por  vn  negocio  suyo,  de  impe 
trar  de  su  santidad  que  se  aplicase  el  primero  benefieio  vacante 
en  cada  perrochia  para  el  cura  o  curas  della,  por  tener  muy  te 
nues  emolumentos,  y  a  esta  causa  no  se  poder  hallar  ni  probeer 
los  suficientes.  Pareciale  a  su  sefioria  que  nadie  pudia  negociar 
esto  como  el  P.  Melendez.  La  instancia  que  hizo  fue  muy  gran- 
de.  Yo  me  eximi  con  harto  trabajo,  diziendo  que  yo  no  le  podia 
enbiar  por  congregacion,  ni  cabia  e*n  este  lugar,  etc,  ni  tanpoco 
tenia  licencia  para  enbialle  de  otra  manera;  que  yo  lo  escribiria 
a  V.  P.  que  la  diese.  Creo  que  quedo  sentido  de  que  no  hiziese 
lo  que  mandava.  Todavia  insta  por  esta  licencia.  V.  P.  vera  lo 
que  en  esto  se  hara  si  todabia  instare  en  ello. 

13.  El  P.  Plaea  dira  a  V.  P.  y  al  general  que  nuestro  Se- 
fior  nos  dara,  la  buena  voluntad  del  Rmo.  de  Granada  5;  el  qual, 
vltra  de  la  gracia  que  siempre  ha  hecho  a  la  Compania,  la  ha 
mostrado  agora  voluntad  de  ser  nuestro  fundador  de  aquel  colle- 
jio,  y  de  hazernos  la  iglesia  del;  y  para  esto  ofrece  que  dara  sie- 


4     Christophorus  de  Rojas  et  Sandoval,  ex  comitibus  de  Lerma. 
Saepe  nominatus  Petrus  Guerrero. 


5 


250  POLANCI   COMPLEMENTA 

te  mill  ducados  para  que  se  compren  quinientos  de  renta  para 
que  se  vaya  labrando  la  iglesia.  Como  esto  cae  sobre  tanto  que 
ha  hecho,  creo  que  se  juzgara  que  se  le  de  la  fundacion,  que  la 
merece  muy  bien;  y  hara  b  mas,  si  nuestro  Senor  le  da  bida.  Esto 
no  se  concluyo;  y  assi  sera  importante  que  el  P.  Placa  buelua 
alli  a  concluyr  esto  c. 

14.  Al  doctor  Ferrer,  medico  y  theologo,  hermano  de  otros 
dos  Padres  de  la  Compania,  de  quien  V.  P.  me  escribe  que  ha 
escrito  el  probincial  de  Portugal  que  quiere  entrar  en  la  Compa- 
nia  para  Roma,  y  en  que  me  escribe  se  haga  la  diligencia,  y  pa- 
reciendo,  se  resciba  y  se  enbie,  etc,  yo  le  conozco,  y  es  muy  co- 
nocido  de  muchos,  etc.  Sus  partes  son  de  estimar,  porque  tiene 
muy  buenas  letras.  De  lo  que  conozco  de  su  condicion,  por  algu- 
nas  premissas  tengo  vehemente  sospecha  que  ha  de  ser  muy  pe- 
sado  en  la  Compania,  y  no  se  si  ha  de  asentar  en  el  instituto 
nuestro.  Yo  le  abisare  y  bere  en  la  dispusicion  en  que  esta,  que 
agora  todavia  se  esta  de  asiento,  y  agora  ha  tomado  de  nuebo 
asumpto  de  vn  hospital  en  Osuna.  En  caso  que  vaya,  podra  muy 
bien  yr  a  su  costa. 

15.  En  el  negocio  del  duque  de  Ossuna  6  yo  enbie  al  P.  Cas- 
taneda  d,  rector  de  este  collegio,  con  las  cartas  de  V.  P.  y  ad- 
bertencias  sobre  el  negocio,  porque  no  convino  que  fuese  yo  7. 
Estase  con  su  gran  desseo,  avnque  la  gente  que  se  le  propuso  ser 
necessaria  para  el  collegio,  y  por  consiguiente  mas  hazienda,  se 
le  hizo  muy  dificultoso,  por  estar  muy  alcancado,  como  esta.  El 
negocio  nos  parece  todavia  que  seria  de  mucho  servicio  de  nues- 
tro  Senor,  y  que  convendria  allanarselo  lo  mas  que  ser  pudiere. 
En  lo  de  que  no  aya.bisitador  ni  cancellario  de  fuera,  estuvo  muy 
llano.  Creo  que  trata  de  quitar  algunas  de  aquellas  catredas  de 
rethorica  y  g[ri]ego  y  mathematicas,  y  con  esto  se  dejaran  algu- 


b  y  assi  y  har4  ms,  prius;  deletum  assi,  mansit  y  y  hara.  —  c  In  mar- 
gine  paragraphi  sequentis:  Soli.     — d  Sic  pro  Castaneda. 

6  Petrus  Gir6n,  V  comes  de  Urefia,  I  dux  Osunae  (Ursaonis  ut  aliis  pla- 
cet).  Gesta  in  hac  re  a  ducibus  et  a  Societate  fuse  narrat  SantibAnez, 
op.  cit.,  III,  fol.  22  sqq.  Academia  tandem  admissa  non  est. 

7  Vide  epist.  202. 


Epist.  196.— 7  Februarii  1573  251 

nos  subiectos  no  tan  necessarios,  y  se  sufrira  tener  algunos  estu- 
diantes  menos,  y  seriale  el  negocio  mas  facil.  Quedo  que  respon- 
deria  su  resolucion.  Hasta  agora  que  son  mas  de  diez  dias  que 
vino  de  alla  el  Padre,  no  ha  respondido;  si  lo  hiziere,  yo  avisa- 
re.  Y  no  siendo  esta  para  mas,  ceso.  En  las  oraciones  y  sanctos 
sacrificios  de  V.  P.  me  encomiendo.  De  Sevilla  3  de  Febrero  de 

1573- 

D.  V.  P.  hijo  y  siervo  en  Xpo., 

Canas  8. 

196 

P.  EDMUNDUS  HAJUS  POLANCO 

PARISIIS   7    FEBRUARII    1573    *. 

/.  Electi  ad  congregationem  generalem. — 2.  Commendat  litteras  qnasdam 
amicoriim.  —  j.  Regis  in  Societaiem  benevolentia. 

1.  Ihs.  Admodum  Rde.  Pater.  Pax  Xpi.  Credo  me  postre- 
mis  meis  litteris  tam  obscure  significasse  quinam  electi  essent 
qui  mecum  ad  congregationem  generalem  proficiscerentur,  vt  ve- 
stra  reverentia  aegre  possit  intelligere;  et  propterea  nunc  illorum 
nomina  repetam.  Sunt  autem  P.  Oliuerius  Manareus  et  P.  Emon- 
dus  Augerius.  Porro  cathalogos  et  alia  de  quibus  scribit  V.  R. 
postremis  suis  ad  me  litteris,  mecum  feram,  Deo  me  iuuante. 

2.  Quaeso  vt  V.  R.  has  litteras  quas  cum  praesentibus  mit- 
to,  quanta  fieri  poterit  diligentia  curet  tradendas  iis  quibus  sunt 
inscriptae;  sunt  enim  viri  de  nobis  bene  et  de  tota  ecclesia  catho- 
lica,  maxime  gallicana,  optime  meriti,et  de  negotio  tractant  quod 
non  tam  ipsius,  quam  sedis  apostolicae  interest.  Non  expedit  plu- 
ra  neque  apertius  de  illo  scribere;  tantum  opus  est  vt  hae  litte- 
rae,  quam  primum  tradantur.  Faceret  quidem  R.  V.  rem  Deo 
gratam  et  beneuolentia  istius  hominis  erga  nos  dignam,  si  intel- 
lecto  eius  nomine  et  negotio  ex  aliquo  horum  ad  quos  scribit, 


8  Provinciae  baeticae  praepositus,  qui  ob  infirmitatem  ad  congregatio- 
nem  generalem  adire  non  potuit,  ut  dixerat  in  epist.  9  Jan.  Hisp.  118, 
fol.  83. 

'     Ex  autographo  in  cod.  Gall.  8j,  z  ff. ,  nn.  26,  27,  prius  3o3. 


252  POLANCI   COMPLEMENTA 

illud  promoueret  quantum  promouere  posset  sua  commendatio- 
ne  2.  Nos  hic  valemus  per  Dei  gratiam,  et  nos  ad  futuram  pro- 
fectionem  accingimus. 

3.  Ouanta  sit  erga  nos  regis  christianissimi  liberalitas  et  be- 
neuolentia,  intellexit  credo  V.  R.  ex  vltimis  meis  litteris  3.  Re- 
gem  sequuntur  boni  omnes,  et  qui  videri  volunt  boni,  quia  iam 
fauere  iesuittis  vulgo  valde  plausibile  est.  Interim  tamen  non  de- 
sinit  antiquus  noster  hostis  pro  suo  more  insidiari  nostro  calca- 
neo;  sed  quod  ille  disponit  nobis  ad  fraudem,  Devs  noster,  vt 
speramus,  conuertet  in  eius  ignominiam,  et  glorificabitur  in  hac 
minima  congregatione,  quocumque  tandem  modo  res  successe- 
rit.  Sed  de  omnibus  his  negotiis  latius  coram.  Sanctis  sacrificiis 
V.  R.  et  aliorum  qui  isthic  sunt,  nos  plurimum  commendamus. 
Lutetiae  Parisiorum  7.0  Februarii  1573. 

V.  R.  seruus  in  Domino, 

Edmond  Hayus. 

Inscriptio.  Admodum  Rdo.  Patri  lohanni  de  Polanco,  vicario 
generali  Societatis  Iesu.  Romae. 

Sigilli  vestigiiim. 

197 

POLANCUS  P.  FRANCISCO  ADORNO 

ROMA   7    FEBRUARII    1573   l. 

i.  Oeconomica. — 2.  De  Bonifacio  sodale;  et  quam  oporteat  subditor um  in- 
dulgere  miserae  conditioni. —  5.  Epistolarum  inter  moderatores  et  sub- 
ditos  liberum  commercium. 

1.  Vna  lettera  ho  scritto  al  rettor  del  collegio  di  Como,  sopra 
li  denari  loro  che  tiene  a  censo  il  collegio  romano ;  se  non  Tha 
mostrato  a  V.  R.,  hauero  piacer  che  lei  gliela  domandi,  accio  in- 
tenda  come  sta  quella  casa,  et  se  si  trouassi  di  la  modo  d'impie- 
gar  questa  suma  o  parte  di  quella,  sara  ben  auisarci,  perche  con 


2  Vide  epist.  205. 

3  Vide  et  epist.  192. 

1     Ex  regest.  Ital.  6g,  ff.  164V.-165. 


Epist.   197.— 7  Februarii  1573  253 

le  commodita  migliori  che  si  offeriscono  al  collegio  romano  ui  e 
qualche  scrupulo  de  non  sgrauarlo,  essendo  tanto  indebitato  et 
pieno  d'altra  banda  de  gente  et  spesa,  per  aiutar  come  si  troue- 
rano  altre  uie  piacendo  a  Dio. 

2.  Ho  uisto  cio  che  scriue  V.  R.  per  rultjma  sua  intorno  a 
Bonifacio,  et  ben  credo  che  ha  bisogno  de  mortificarsi ,  anzi  lo 
uedo;  ma  considerando  quid  ei  expediat,  senza  dubio  mi  persua- 
do  conuenghi  usar  molta  consideratione  in  repriinerlo,  et  molta 
moderatione;  et  comesiuoglia  che  si  tratti,  conuiene  che  lui  si 
aueda  che  si  fa  con  charita,  quale  se  li  mostri  in  segni  et  in  effetti; 
etilmedesimo  dico  d'altri,  che  qua  s'intende  siano  trattati  diffe 
rentemente  d'altri  che  non  hanno  maggior  bisogno,  et  si  riceuo- 
•no  lettere  de  grande  affiittione  d'alcuni,  quali  potrebbono  esser 
alligeriti  nelli  suoi  trauagli,  anzi  sparagnarebbono  gli  istessi  tra- 
uagli,  se  fossino  boni  amatori  della  croce  et  mortificati;  ma  pre- 
suposta  sua  conplessione  melanconica,  et  non  perfetta  mortifica- 
tione,  e  necessario  in  molte  cose  hauerli  compassione,  et  mostrar- 
li  charita,  et  che  si  tenghi  conto  con  loro.  V.  R.  per  amor  de  X.° 
raccommandi  al  Padre  ministro  che  sia  piu  amoreuole  nelle  de- 
mostrationi  esteriori  (che  della  charita  interiore  io  non  dubito  che 
Phabbia);  et  al  Padre  vicerettor  chfattenda  et  mostri  esser  come 
padre  de  tutti;  et  specialmente  tenghi  conto  con  i  mastri,  procu- 
rando  non  se  li  manchi  nelli  bisogni  loro  et  honeste  consolationi, 
accio  seruano  allegramente,  et  non  gementes,  al  ben  commune. 

3.  Auisili  etiam  V.  R.  che  non  possono  aprire  lettera  alcu- 
na  delli  sudditi  drizata  al  superiore  loro,  ne  manco  del  superiore 
alli  sudditi;  perche  s'intende  che  non  si  osserua  questo  ordine 
dato  de  Roma:  quali  uengano  per  li  superiori  lo  mostrara  la  so- 
prascritta;  quali  siano  del  superiore  per  loro,  la  lettera  «G»  posta 
nella  soprascritta.  Non  occorre  altro,  etc.  Di  Roma  li  7  de  Fe 
braio  1573. 

Inscriptio.  Milano,  P.  Francisco  A.dorno,  viceprouinciale. 


254  POLANCI    COMPLEMENTA 

198 

POLANCUS  P.  HIERONYMO  DOMENECH 

ROMA  8  FEBRUARII  1573  x. 

1-2.  Ofjicia  caritatis. — 5.  Rhegiensis  collegii  qnerimoniae. — 4.  De  sodale 
Luciano,  divinationi  dedito,  corrigendo. — 5.  Messanae  non  commode 
provideri  victui  et  vestitui  sodalium  dicitur.  —  6-y.  Oeconoinica. 

1.  Tre  di  V.  R.  ho  riceuuto:  Tuna  porto  quel  gentilhuomo 
di  Calatagirone,  ch'e  stato  viceuicario  di  quella  citta,  al  quale  si 
son  fatte  le  debite  accoglienze  et  offerte;  et  se  in  qualche  cosa  li 
potremo  far  seruicio,  se  li  fara  molto  di  bona  uoglia;  Faltre  due 
hanno  portate  li  fratelli  Giovanni  Pietro  Teragni,  et  Giovanni 
Saluo  Petru,  che  gionsero  4  di  fa  sani  et  salui,  et  gia  son  anda- 
ti  a  S.  Andrea,  doue  et  si  riposeranno  et  si  aiuteranno  anche 
quanto  allo  spirito. 

2.  Sia  con  la  benedittione  del  Signor  1'elettione  fatta  delli 
compagni  per  la  congregatione. 

S'intende  che  il  collegio  di  Reggio  patisce  alcun  aggrauio  di 
quel  de  Messina,  per  quelli  che  alle  uolte  ui  si  mandano  et  stan- 
no  li  per  ricreatione  o  sanita;  et  che  oltra  delle  scomodita  et  ca- 
restia  di  stanze,  bisogna  che  piglino  letti  in  presto,  et  diano  fa- 
stidio  agFamici;  il  che  non  pare  conueniente,  poiche  assai  haue- 
ranno  da  far  a  prouedersi  per  quelli  che  stanno  la;  et  percio 
V.  R.  per  carita  prouegga  che  quando  haueranno  da  mandarsi 
alcuni  a  Reggio,  che  oltra  dal  seruarlo  indenne  per  conto  del 
uijto  (se  gia  non  fusse  di  passaggio),  sia  fatta  prima  prouisione 
di  letti,  ecc. 

4.  Mi  e  stato  scritto  che  in  Messina  si  ritroua  un  fratello 
detto  Luciano,  siracusano,  che  fa  delFastrologo,  et  di  saper  dar  la 
bonauentura  per  uia  di  natiuita,  et  che  faceua  o  uoleua  far  hora 
il  giudicio  suo  sopra  1'essito  dell'armata  xpiana.  di  questo  anno 
in  Leuante;  et  in  confirmation  di  questo  si  sa  che  un  fratello  ha 
pur  scritto  a  Napoli  ad  un  suo  fratello  carnale,  cercando  di  saper 
il  giorno  della  natiuita  sua  et  di  suo  padre;  et  che  questa  cosa  e 

I 

1     Ex  regest.  Ital.  6g,  ff.  165V.-166. 


Epist.  198.— 8  Februarii  1573  255 

assai  publica  nel  coilegio  di  Messina;  et  perche  ci  pare  di  non 
piccola  importanza,  ci  siamo  marauigliati  un  poco  come  V.  R.  a 
non  habbia  saputo  questo,  o  uero  non  ce  ne  ha  auisato  niente,  et 
non  habbia  prouisto,  se  lo  sa.  Et  se  ben  potria  esser  che  costui 
non  uscisse  fuor  di  termini,  giudicando  solamente  per  le  cause 
naturali  (benche  anche  questo  e  cosa  pericolosa  et  non  conue- 
niente  ad  huomo  della  Compagnia),  nondimeno  l'intender  che 
faccia  profesione  di  saper  che  sara  deirarmata,  ecc,  et  della  uita 
d'un  huomo,  ci  fa  suspetto  che  ecceda  li  termini.  Per  tanto  V.  R. 
in  primis  li  prohibisca  districte  Fuso  di  tal  professione;  2.°,  s'in- 
formi  diligentemente  del  tutto,  et  saputa  la  uerita  della  cosa,  o 
me  la  scriua,  o  la  porti  seco  quando  uerra  alla  congregatione, 
accioche  poi  si  ueda  quel  che  si  habbia  da  far  in  questa  parte. 

5.  Qui  anco  s'intende  che  la  causa  di  tanti  amalati  et  morti 
che  sono  in  Messina  delli  nostri,  nasca  dalla  incommodita  del  uit- 
16,  uestito  et  habitatione,  et  che  di  tutte  queste  cose  patiscono 
molto  li  Padri  et  fratelli,  il  che  mi  e  parso  cosa  b  di  molta  impor- 
tanza  2.  Percio  V.  R.  informesi  bene  del  tutto  da  chi  potra  dar- 
gliene  informatione,  et  per  charita  non  manchi  di  proueder  in 
effetto  in  quello  che  si  puo  proueder  al  presente,  auanti  che  si 
parta  per  uenire  alla  congregatione.  Del  resto  al  che  non  si  po 
tesse  hora  rimediare,  ne  potra  trattar  qui  in  presentia. 

6.  Che  le  physiche  si  aspettano  di  di  in  di  (dice  il  Giunta). 

7.  Li  conti  han  delle  difficulta,  et  ui  s'e  affaticato  il  P.  Pe- 
trarca,  che  per  esser  procuratore  et  confessore  non  ha  potuto 
finir  per  le  sue  occupationi.  Pur  fra  doi  di  credo  hauera  reuisto 
ognicosa,  et  le  scriuera.  Non  occorre  altro,  ecc.  De  Roma  li  8 
di  Febraio  1573. 

Inscriptio.  P.  Domenech,  prouincial  di  Sicilia. 


a     come  V.  R.  come  V.  R.  ms.     — b  cosa  cosa  ms. 


2     Haec  eadem  pridie  hujus  diei  scribebantur  P.  Joanni  de  Montoya, 
Messanae  degenti,  ut  habent  eadem  regesta,  fol.  165V. 


256  POLANCI    COMPLEMENTA 

199 

P.  HERMANNUS  THYRAEUS  POLANCO 

MOGUNTIA    8    FEBRUARII    I573    l. 

Germaniae  status  in  his  quae  ad  religionem  catholicam  spectant. — Non- 
nullas  affert  rationes  cur  de  Germania  bene  sperare  liceat. — Enume- 
rantur  media  quibus  fides  catholica  in  iis  regionibus  augeri  et  conser- 
vari  possit. 

f  R.in  Christo  Pater.  Pax  Christi,etc.  Scire  desideras,  R.  PtJ 
quo  in  statu  sint  res  catholicae  religionis  in  Germania,  et  qua  ra- 
tione  promoueri  possint.  Etsi  existimem  paternitatem  tuam  sa- 
tis  perspectam  habere  omnem  conditionem  huius  prouinciae,  no- 
lui  tamen  omittere  quin  breuiter  scriberem.  Status  igitur  Germa- 
niae  miser  satis  est;  nam  nonnulli  principatus,  comitatus,  atque 
dominia,  una  cum  magistratu  omnique  plebe  subiecta,  penitus 
ab  ecclesiae  catholicae  obedientia  defecerunt;  atque  ita  sunt  a  ro- 
mana  ecclesia  eiusque  ministris  alieni,  ut  ad  solum  nomen  pro- 
nuntiatum  non  secus  afficiantur,  quam  si  turcicus  magistratus  et 
religio  nuncuparetur;  immo  furore  quodam,  maxime  post  admi- 
ralis  2  supplicium,  uidentur  quaerere  occasiones  persequendi  ca- 
tholicos  ecclesiae  ministros.  Alii  uero  sunt  principatus,  comita- 
tus,  dominia,  respublicae,  in  quibus  licet  catholicae  religionis 
exercitia  publice  non  sint,  desiit  tamen  odium  excrescere  catho- 
licorum,  immo  tolerantur;  et  si  essent  dexteri  et  docti  praedica- 
tores,  non  prohiberentur  etiam  publice  docere,  modo  solide  sine 
omnibus  conuitiis  fidem  orthodoxam  praedicarent:  imperitiam 
enim,  improbitatem,  et  catholicis  conuiciandi  consuetudinem  in 
suis  uerbi  ministris  detestantur;  leues  suos  laicosque  ministros  et 
praedicantes  despiciunt. 


1  Ex  archetypo  in  cod.  Germ.  152,  3  ff.,  nn.  3i4-3l6,  prius  196,  197; 
antiquitus  178,  179.  Cancellata  nonnulla,  leviter  alia  immutata  a  Polanco,  ap- 
parent,  abs  dubio  quo  emendatior  epistola  pontifici  offerretur.  Nos  vero  Thy- 
raei  textum  damus.  Brevissima  compendia  in  margine  ab  auctore  posita, 
omittenda  censuimus.  Autographi  etiam  sunt  numeri  quibus  aliquae  para- 
graphi  notantur:  unde  pronum  erat  numeros  omittere  quos  nos  addere  soli' 
ti  sumus  (vol.  I,  xxvn).  Cf.  et  epist.  171. 

2  Gasparus  de  Coligny  occisus  Parisiis  24  Augusti  1572. 


Epist.  199.— 8  Februarii  1573  257 

Episcoporum  dioeceses  quoque  in  pluribus  locis,  etiam  quoacl 
temporalem  iurisdictionem  episcopis  subiectis,  haeresibus  infe- 
ctae  sunt;  ita  ut  publice  doceantur,  et  fiant  in  illorum  territoriis 
et  iurisdictione  spirituali,  quae  ab  hostibus  religionis  doceri  et 
fieri  consueuerunt  in  temporali  dominio  principum,  qui  romanae 
religioni  addicti  non  sunt;  idque  partim  propter  hominum  som- 
num,  quem  inimicus  homo  desiderat;  partim  quod  operariorum 
fidelium  magna  sit  inopia,  et  exiguus  numerus  curantium  res  re- 
ligionis  catholicae,  siue  magna  copia  eorum  qui  mundo  haereti- 
cisque  placere  student.  Et  idcirco  praetextu  euitandi  tumultus, 
seruandaeque  pacis  publicae,  integra  carni  libertas  passim  per- 
mittitur,  et  uiuendi  prout  quisque  uult  licentia  conceditur,  subla- 
tis  omnibus  fere  canonum  et  legum  repagulis.  Hic  mihi  uidetur 
status  esse  germanicae  nationis.Si  dicerem,  A  planta  pedis  usque 
ad  uerticem  non  est  in  ea  sanitas,  et  Omnis  caro  corrupit  uiam 
suam,  non  reprehenderer  fortassis  ab  hominibus.  Deus  enim 
suos  habet,  qui  non  curuauerunt  genua  sua  idolis  germanicis. 

Priusquam  autem  de  ratione  iuuandi  atque  instaurandi  reli- 
gionem  catholicam,  quod  R.  V.  posteriori  loco  a  me  fieri  petiuit, 
dicam;  enumerabo  res  aliquot  quae  nos  optime  sperare,  et  certo 
iubent  exspectare  conuersionem  huius  inclitae  nationis. 

Primo  bene  sperare  nos  iubet  Dei  misericordia,  quae  non  si- 
nit  etiam  infructuosam  ficulneam  vineae  suae  succidi  statim  cum 
eam  reperit  sine  fructu. 

Deinde  desiderium  et  amor  audiendi  uerbum  Dei,  quod  omni- 
bus  inditum  esse  uidetur.  Errores  autem  ex  uerbo  Dei  hausti  non 
diu  iatere  poterunt,  si  docti  et  potentes  in  opere  ac  sermone  mul- 
ti  fiant  ecclesiae  ministri. 

Tertio,  quoniam  iam  taedio  afficit  fere  omnes  etiain  nuncu- 
patio  Lutheri,  Buceri,Oecolampadii,  et  Confessionis  augustanae; 
nam  scripturis  se  credere  affirmant,  a  propriis  magistris  siue  se- 
ductoribus  deficientes,  propter  inconstantiam  et  errores  qui  quo- 
tidie  editis  libris  manifestantur. 

Quarto,  iubet  nos  bene  sperare  multitudo  catholicorum  qui 
per  totam  Germaniam,  etiam  in  locis  haereticorum,  dispersi  ui- 
uunt;  et  partim  uerbo  ac  libris  editis,  partim  quoque  vitae  probi- 

1'OLANCI  COMPLKMENTA.— T.   LT.  17 


25  ^  POLANCI   COMPLEMENTA 

tate  atque  exemplo  nutantes  confirmant,  seductos  reuocant,  uel 
saltem  dubitare  de  perfidia  faciunt. 

Ad  has  rationes  accedit,  spem  conuersionis  germanicae  nu- 
triens,  magna  episcoporum,  praelatorum,  rerumpublicarum,  im- 
peratoris,  principum,  comitum,  baronum,  atque  nobilium  uiro- 
rum  fidei  integritas:  quorum  numerus  certe,  Christo  laus,  ma- 
gnus  est  in  Germania;  et  licet  non  ausim  dicere  maiorem  esse 
haereticorum,  quam  catholicorum  numerum  (quamuis  hoc  con- 
stet,  quod  plures  secundum  carnem  uiuant,  et  euangelicam  uiuen- 
di  libertatem,  ut  loquuntur,  sequantur,  quam  ecclesiae  praescri- 
ptas  leges),  potentiores  tamem  catholicos  esse  dicere  audeo,  licet 
timidiores  sint,  quam  par  est,  quod  desint  qui  latentem  fidem  ex- 
citent  et  animent. 

Postremo,  optime  ut  speremus  de  Germania  facit  multorum 
bonorum  uirorum,  archiepiscoporum,  cardinalium,  immo  etsum- 
mi  pontificis  Christi  vicarii  studium  et  uoluntas  iuuandi  Germa- 
niam;  ut  nobis  patefactum  fuit  per  diuersos.  Nisi  enim  denuo 
uellet  Deus  operari  salutem  in  medio  nationis  huius  prauae, 
numquam  suis  ministris  huiusmodi  desiderium  inspirasset;  nec 
tot  in  nostram  Societatem  uocaret  milites  germanos,  si  nollet 
bellum  suscipere  contia  mendaciorum  auctorem  Sathanam,  qui 
resistere  nequibit  Deo. 

Quis  sit  religionis  catholicae  per  Germaniam  status  in  prae- 
sentiarum,  et  quae  spes  instaurandi  eam,  iajn  intellexit  R.  V.; 
nunc  indicabo  media  et  rationes  quibus  ego  existimarem  posse 
augeri  et  conseruari  fidem  catholicam  in  Germania;  et  breuitatis 
causa  in  12  capita  illa  redigam. 

Primum  omnium,  expediret  suae  sanctitatis  auctoritate  pu- 
blicas  totius  ecclesiae  preces  et  ieiunia  indici  pro  conuersione  in- 
fidelium  atque  peccatorum,  nulla  facta  mentione  nationis  huius; 
cumque  ex  officio  illi  incumbat  etiam  eos  qui  Christum  nondum 
nouerunt,  ad  fidem  uocare,  absque  omni  suspicione  mala  germa- 
norum,  cum  magno  fructu,  ut  sperandum,  diuina  bonitas  inuo- 
caretur  ad  misericordiam  suam  restituendam  Germaniae,  quae 
uidetur  agitari  malignis  spiritibus,  qui  non  nisi  oratione  et  ieiu- 
nio  fugandi  atque  eiiciendi  fortassis  sint. 


Epist.   199.— 8  Februarii  1573  259 

2.  Optandum  esset  ut  suae  sanctitatis  auctoritate  et  iussio- 
ne  ederetur  liber  officialis,  agendam  uocant,  qui  contineret  sa- 
cris  canonibus  consentientem  medium  administrandi  septem  sa- 
cramenta  ecclesiae,  creaturas  benedicendi,  exorcizandi,  etc,  ad- 
monerenturque  episcopi  ut  huismodi  libros  in  qualibet  parochia 
conseruari  curarent;  uel  ut  pro  diuersitate  episcopatuum,  docto- 
rum  theologiae  iudicio,  suas  agendas  ad  romanae  agendae, 
quantum  fieri  posset,  imitationem  ederent  uel  reformarent;  quia 
in  multos  episcopatus  Germaniae,  non  sine  maximo  populi  scan- 
dalo,  religionis  immutatione,  Dei  offensione,  haereticorum  agen- 
dae,  aut  priuatorum  hominum  inuectae  sunt,  et  quotidie  inue- 
huntur;  dum  enim  noui  pastores  nullam  agendam  reperiunt 
(episcopis  hanc  rem  parum  aut  nihii  curantibus),  uel  nouum  mo- 
dum  sacramenta  administrandi  comminiscuntur,  uel  a  laicis  at- 
que  aedituis  sacras  caeremonias  addiscunt.  Hinc  nascitur  paul- 
latim  religionis  contemptus  et  discordia. 

3.  Non  parum  promoueret  catholicam  religionem  quoque 
sua  sanctitas,  si  archiepiscopos,  episcopos,  abbates  aliosque  prae- 
latos,  quorum  confirmatio  a  sede  apostolica  dependet,  subinde 
per  uiros  doctos  et  religionis  amantes  uisitaret,  obligationum 
quas  in  Domino  habent  admoneret,  animaret;  ita  enim  nexus 
corporis  mystici  indissolubilis  maneret  in  uinculo  capitis  et  mem- 
brorum;  reddereturque  ecclesia  hac  uisitatione  regibus  et  prin- 
cipibus,  haereticis  et  schismaticis  reuerenda,  inexpugnabilis,  et 
ut  castrorum  acies  ordinata  terribilis;  at  nunc,  postquam  Romae 
impetrata  fuit  praelaturae  confirmatio,  uix  meminisse  uidentur 
sedis  apostolicae,  quasi  pecuniarum  quandam  exactionem,  con- 
firmationem  reputantes;  qui  cum  sede  apostolica  numquam  ui- 
dentur  communionem  habere,  nisi  quando  confirmationis  literae 
extrahendae  sunt.  Conueniret  igitur  uisitatione  crebraque  litera- 
rum  missione  conseruare  memoriam  obligationum  quas  habent 
praelati  germanicae  nationis,  deputatis  ad  hoc  opus  piis  doctis- 
que  uiris,  quibus  Vrbs  sancta,  laus  Christo,  non  destituitur. 

4.  Plurimum  negotium  christianae  pietatis  in  Germania  pro- 
moueret  si  sua  sanctitas  nunciis  literisque  missis  ageret  cum  ar- 
chiepiscopis  et  episcopis  ut  suae  uocationis  obligationisque  me- 


260  POI.ANCI   COMPLEMENTA 

mores  curarent  missalia,  breuiaria,  libros  (sublatis  haereticis)  ca- 
tholicos  a,  agendas,  suis  parochis  non  deesse;  seuereque  praeci- 
perent  quae  de  uitae  honestate  et  habitu  cleri  concilium  tridenti- 
num  praecipit;  quod  etiam  haeretici  uenerentur  eos  qui  sacerdo- 
tum  catholicorum  probitate  et  habitu  exornantur,  et  contra,  eos 
despiciant  qui  statum  suum  erubescunt,  et  saeculo  huic  nequam 
se  conformant.  Per  eosdem  etiam  archiepiscopos  atque  episcopos 
seriam  faceret  executionem  pontifex,  eorum  quae  de  uisitatione, 
synodis,  residentia  personali  pastorum,  ordinandorum  examine, 
concubinariorum  correctione  sancte  et  necessario  statuta  fuerunt 
in  concilio  tridentino. 

5.  Non  fuissent  enutriti  sumptibus  ecclesiae  tot  religionis 
hostes  in  Germania,  si  ad  cathedralium  ecclesiarum  capitulum 
nullum  admittendum  sua  sanctitas  seuere  praeciperet  sub  poena 
excomunicationis,  qui  non  fecissent  prius  expressam  fidei  catho- 
licae  professionem,  quae  sedis  apostolicae  auctoritate  aedita  fuit; 
nec  in  cathedralibus  ecclesiis  absque  hac  professione  quispiam 
concionari  permitteretur,  nisi  professioni  factae  manu  propria 
subscripsisset.  Et  haec  de  clero  occurrebant  mihi,  qui  si  officio 
suo  probe  fungeretur,  quemadmodum  propter  illum  coepit  blas- 
phemari  nomen  Dei  nostri  et  eius  ecclesiae  in  gentibus,  sic  quo- 
que  haeretici  haud  dubie  tot  sectis  dissecti  ad  unitatem  ecclesiae 
et  obedientiam  cleri  redirent. 

6.  Ad  conseruandos  catholicos  et  errantes  reuocandos,  plu- 
rimum  adiumenti  sua  sanctitas  Germaniae  adferret,  si  vniuersi- 
tatum  orbis  reformationi  praeficeret  viros  graues,  qui  omnium  fa- 
cultatum  professoribus,  omnibus  promouendis  generales  leges 
praescriberent,  et  ut  conserUarentur  superintenderent,  quem- 
admodum  iam  sedes  apostolica  facere  coepit  quando  post  triden- 
tinum  concilium  professionem  fidei  publice  aedendam  praescri- 
psit.  Vt  enim  omnes  fere  errores  ex  academiis  haereticorum  in 
Germaniam  fiuxerunt,  sic  denuo  per  vniuersitates  reformari  pot- 
erit,  a  quibus  deformata  fuit.  Posset  praescribi  in  qualibet  fa- 


a     Sic  legendum  indicat  ipsum  ms.,  superpositis  numeris;  antea  enim 
scriptum  erat:  breuiaria  (sublatis  haereticis)  libros  catholicos. 


Epist.  199. —8  Februarii  1573  261 

cultate  qui  libri  praelegi  et  audiri  necessario  deberent  ante  pro- 
motionem;  quantum  temporis  intercedere  deberet  in  collatione 
graduum;  quae  caeremoniae  adhibendae;  qui  sumptus  faciendi; 
vbi,  quando,  quomodo  fidei  professio  facienda;  vitae  et  probita- 
tis  aetatisque  quale  testimonium  adferendum  ad  vniuersitates. 
Germania  enim  magni  facit  hos  titulos;  qui  non  solum  in  Germa- 
nia  sed  etiam  alibi  doctis  iuxta  ac  indoctis,  probis  et  improbis, 
catholicis  et  haereticis  conferuntur.  Vnde  fit  ut  etiam  episcopo- 
rum  et  ecclesiasticorum  consiliarii  uel  aperte  uel  occulte  haere- 
tici  sint.  Huic  malo  sua  sanctitas  tantum,  adiuta  ab  imperatore 
et  regibus,  auxilium  ferre  potest,  bullis  et  edictis  imperialibus  ac 
re^iis  hac  de  re  editis;  et  constitutis  visitatoribus  vniuersitatum 
annuis,  qui  curarent  seruari  quae  uel  in  concillis,  uel  a  S.  S.  aut 
magistratu  iam  dicto,  fuissent  praescripta. 

7.  Per  catholicos  principes  quoque  si  conaretur  pontifex, 
excitatos  prius  a  se  episcopos  iuuari  in  seminariorum  tantopere 
necessariorum  in  Germania  erectione,  scholarum  catholicarum 
institutione  et  instauratione,  permultum  excrescerent  res  reli- 
gionis  catholicae;  nam  ut  nihil  dicam  de  doctrina  catholica,  de- 
que  rudimentis  fidei  quae  in  scholis  addiscuntur,  etiam  consue- 
tudo  uiuendi  cum  catholicis,  et  auctoritas  reuerentiaque  prae- 
ceptorum  facit  ut  perpetuo  bene  adfecti  permaneant  ad  suos 
praeceptores.  Experimur  hoc  in  discipulis  et  conuictoribus  quos 
habuimus,  etiam  a  parentibus  haereticis  nobis  transmissos:  immo 
fit  nonnumquam  ut  cum  filiis  parentes  quoque  lucrentur  Christo, 
nobiles  et  ignobiles  uiri  b,  qui  tamen  non  religionis  sed  scholarum 
tantum  atque  institutionis  causa  nobiscum  familiaritatem inierunt. 
Si  igitur  ad  irrigationem  nouarum  plantarum,  seminariorum  ere- 
ctio,  scholarumque  catholicarum  institutio,  suadente  et  sugge- 
rente  pontifice,  cordi  esset  episcopis  atque  principibus,  sperarem 
paulatim  taciteque  magna  suauitate,  mundo  non  percipiente,  de- 
fectionem  omnium  futuram  ad  ecclesiae  catholicae  obedientiam. 
Nam  hoc  medio  simia  Christi,  diabolus,  a  fide  ad  perfidiam  et 
rebellionem  Germaniam  perduxit.  Magna  cleri  ignorantia  hoc 
medium  etiam  suadet  ac  requirit. 

b     viros  ms. 


262  POLANCI   COMPLEMENTA 

8.  Videretur  quoque  consultum  ut  sua  sanctitas  commen- 
daret  paterno  aliquo  scripto  imperatori  et  principibus  catho- 
licis,  immo  etiam  per  imperatorem  non  catholicis,  nec  tamen 
omnino  haereticis,  ut  pastorum  examen,  et  concionatorum,  qui 
passim  instituuntur,  relinquerent  episcopis,  eorumque  spiritalem 
iurisdictionem  sibi  non  usurparent;  sed  in  ea  conferenda  eccle- 
siasticos  praelatos  requisiti  strenue  et  christiano  animo  iuuarent," 
propter  imperitiam,  vocationem  aliam,  occupationes  infinitas, 
cum  non  ualeant  nec  sufficientes  sint  iudicare  de  doctrina,  fide 
et  conditionibus  quae  requiruntur  in  pastoribus  animarum  et  do 
ctoribus. 

9.  Experientia  compertum  est  quod  haereses  ut  natae  sunt, 
ita  quoque  fouentur  et  nutriuntur  in  Germania,  videlicet  men- 
daciis,  irrisionibus,  detractionibus,  rebellionibus.  Quare  expedi- 
ret  suam  sanctitatem  (siue  per  ecclesiasticos,  siue*per  saeculares 
principes  id  faciendum  esset),  curare  ut  quod  de  examinandis  li- 
bris  cautum  fuit  Tridenti,  exactissime  seruaretur,  grauissimisque 
poenis  typographi  et  bibliopolae  afficerentur,  qui  quotidie  acpas- 
sim  etiam  in  catholicorum  locis  edunt  venduntque  libros  famo- 
sos,  mendaces,  seditiosos,  figuras,  cantilenas,  imagines,  noui- 
tates. 

10.  Scriptores  quoque  contra  errores  Germaniae  existima- 
rem  magnifaciendos,  et  omni  honore  afficiendos,  quod  ueritatis 
sint  cooperatores. 

11.  Ouod  si  sanctitatis  suae  opera  moneri  possent  reges  ca- 
tholicus  et  christianissimus  atque  uerae  religionis  sectatores  prin- 
cipes  uiri,  ut  germanorum  principum  comitumque  filios  in  suas 
aulas  et  familias  assumerent,  ut  inter  catholicos  in  iuuentute  ui- 
uerent;  id  non  parum  quoque  suo  tempore  religionem  promoue- 
ret,  quod  educatio  huiusmodi  multum  ad  rem  praesentem  faciat: 
«Quo  sernel  est  imbuta  recens,  seruabit  odorem  testa  diu»  3. 

12.  Germanorum  opera  in  legationibus  et  functionibus,  fa- 
miliaritate  quoque  si  uterentur  externi  catholicae  religionisaman- 
tes  reges,  principes,  respublicae,  idque  animo  iuuandi  eos  in  fide 


3     Horat.,  E-pist.,  lib.  II,  epist.  II,  69. 


Epist.  200.— 18  Februarii  1573  263 

et  religione  catholica,  haud  dubie  proniores  se  quoque  ad  religio- 
nem  catholicam  promptioresque  praeberent.  Volunt  magni  fieri 
aermani,  debentque  meo  iudicio  moueri  prout  mobiles  sunt. 

Haecdestatu,  spe  instaurationis,  modoque  iuuandi,  conser- 
uandi  atque  augendi  religionem  catholicam  apud  germanos  no- 
lui  R.  T.  latere;  cuius  precibus  et  sacrificiis  hanc  nationem  et 
praecipue  prouinciam  Rheni  commendo.  Datum  Moguntiae  VIII 
Februarii  anno  1573. 

R.  P.  V.  filius  in  Chro., 

Hermannus  Thyraeus. 

lnscriptio.  f  Rdo.  in  Christo  Patri  Johani  Polanco,  Societa- 
tis  Iesv  vicario  genefrali],  Romae. 

Sigilli  vestiginm. 

200 

P.  EDMUNDUS  AUGERIUS  POLANCO 

RUPELLA    l8    FEBRUARII   1573   l. 

I.  De  Rupellae  obsidione. — 2-5.  Elogia  aliqaorum  magnatum. 

6-y.  De  suis  rebus. 

1.  Ihs.  M.  R.  P.  Pax  Christi.,  etc.  Questa  sara  per  dare  bre- 
ue  raguaglio  a  V.  R.  di  quello  che  succede  del  mio  canto  in  que- 
sta  missione  delFassedio  della  Rochella,  quale  e  cita  fortissima 
posta  a  la  bocca  deIl'oceano,  munitissima  d'ogni  cosa  di  guerra. 
Gionseui  Monsieur  2  con  li  principi  sequenti:  il  duca  suo  fratel- 
lo  3,  il  re  di  Nauarra  4,  il  principe  de  Conde  5,  il  principe  di  Mont- 
pensiero  6,  principe  di  Longauilla  7,  duca  di  Guisa  8,  duca  di  Au- 
malla  9,  il  grande  priore  di  Franza  10,  il  duca  di  Neuers  ",  duca 


Ex  autographo  in  cod.  Gall.  85,  2  ff.,  nn.  38,  39,  prius  461. 
Henricus,  qui  deinde  fuit  rex  Galliae,  frater  Caroli  IX. 
Franciscus,  dux  d'Alencon. 
Henricus  Borbonius,  postea  rex  Galliae,  quartus  hujus  nominis. 

5  Henricus  I  Borbonius. 

6  Ludovicus  II  Borbonius,  aut  forte  ejus  filius  Franciscus. 
Eleonor  d'Orleans. 
Henricus  I  a  Lotharingia. 

Claudius  II  a  Lotharingia,  qui  in  hac  obsidione  occubuit. 
Henricus  d'Angouleme,  filius  Henrici  II  regis. 
Ludovicus  Gonzaga.    • 


264  POLANCI   COMPLEMENTA 

di  Vsez,  monsieur  di  Montluc  12,  et  altri  quasi  infiniti,  Taltra  sep- 
timana  et  questa;  et  come  haueranno  posto  1'esercito  in  ordine, 
subito  batteranno  la  cita  con  apparato  regio;  si  pure  aspettaran- 
no  gli  assediati;  i  quali  digia  sono  fuori  di  speranza  da  la  banda 
della  maritima  parte,  per  essereui  nostre  galere  et  altre  cose;  di 
modo  che  in  fuori  de  qualche  vittuaglie  non  vi  intro  cosa  veruna 
vn  tempo  fa.  Sonnoui  dentro  da  250  ministri  hugonoti,  la  fece 
del  mondo,  i  quali  fanno  del  peggio  che  possono  per  animare  i 
soldati  a  fare  contro  il  re  tutto  cio  che  possono.  Credo  che  al^as- 
salti  non  saranno  tanto  furiosi,  come  sono  suergognati  a  dire 
mille  ingiurie  contro  al  re  et  suo  fratello. 

2.  Quanto  al  detto  Monsignore,  e  cosa  da  lodare  Idio  N.  S.re 
delle  rare  qualita  et  doni  suoi;  perche  digiuna  si  puo  dire  ogni 
giorno,  atteso  che  non  mangia  mai  pesce,  quasi  per  essergli  na- 
turalmente  molto  contrario,  non  beuendo  ne  vino  manco,  ma 
aqua  cotta  con  succaro;  in  casa  sua  non  si  mangia  carne,  quan- 
tunche  per  Tesercito  per  dispensa  deirordinario  se  ne  mangia 
certi  giorni  della  settimana.  Faccio  tre  volte  la  settimana  la  pre- 
dica  inanzi  a  lui,  et  tutti  suoi  principi,  et  1'altri  giorni  al  com- 
mune;  ode  messa  ogni  di,  et  dice  sua  corona  con  li  sette  salmi  et 
altre  belle  orationi;  mai  giura,  ne  si  mette  in  cholera,  se  non  con 
grandissima  causa.  Si  confesso  et  communico  al  principio  di  qua- 
dragesima,  et  dipoi  non  ha  mancato  di  farlo  piu  spesso.  Ci  ama 
molto,  et  ha  fatto  certo  voto  in  caso  che  Idio  dia  fine  a  questa 
guerra,  del  quale  altra  uolta  io  scriuero  a  V.  P.,  et  mandard  o 
portaro  meco  la  copia. 

3.  II  re  di  Nauarra  anco  camina  molto  bene,  et  hoggi  us- 
cendo  della  camera  di  Monsieur,  mi  ha  detto  con  allegrezza  che 
era  venuta  sua  capella,  suo  elemosinario,  et  ch'ogni  giorno  haue- 
rebbe  sua  diuotione  particolare,  chiedendo  ch'io  Tandassi  vede- 
re  alle  volte. 

4.  11  signor  di  Guisa  e  vna  perla,  et  cosa  rara  in  ogni  vertu 
et  essempio. 

5.  II  signor  di  Neuers  e  admirabilmente  affectionato  al  ser- 


u     Blasius  de  Montluc. 


Epist.  200.— 18  Februarii  1573  265 

ui°"io  d'Idio.  Et  certo  finito  questo  ponto,  spero  che  tutta  la  Fran- 
cia  sara  ridotta;  et  si  di  la  si  pratticassi  qualche  bon  partito  per 
il  matrimonio  di  Monsignor'  con  dar'  dote  notabile  di  stato  a  la 
moglie,  come  di  vn  Milano  o  altra  cosa,  cosi  fatto  (liceat  mihi 
haec  loqui  bona  venia  omnium)  credo  che  la  lega  santa  et  il  con- 
cilio  et  caetera  passerebbono  presto,  a  gloria  d'Idio  et  benefi- 
cio  della  chiesa. 

6.  Quanto  a  mio  stare,  e  assai  afflitto  di  qualche  specie  di 

sciatica,  ma  spero  ch'el  viagio  ch'io  pretendo  fare  con  Fldio  gra- 

tia  di  la,  s'io  posso,  lo  guarira  1S;  quando  non,  prego  che  questi 

Padri  non  1'imputino  a  negligentia,  mala  volonta,  trista  intentio- 

ne  o  altra   passione   alcuna  (testem   Deum   inuoco  in  animam 

meam),  ma  a  impossibilita  humana,  o  ad  altra  aequiualente  cir- 

constantia;  perche  piu  amo  la  Compagnia  che  tutto  il  restante 

del  mondo,  ne  che  me  stesso  etiam,  in  molte  cose  essentiali;  et 

cio  che  gia  fatico  con  assai  notabili  dissagi  di  digiunare,  predi- 

care,  pericoli  di  morte  con  questi  grandi  del  regno  propter  cau- 

sam   Christi,  non  incommodat  bono  nomini  Societatis   nostrae. 

Prego  di  essere  nella  memoria  di  V.  R.  nelle  suae  orationi  et  di 

tutti  i  Padri,  come  PP.  Euerardo,  Salmerone,  Palmio,  Natale, 

Madrid,  Ribadenera,  Sebastiano ,  ecc,  pregando  Idio  d'agion- 

gerci  tutti  nel  cielo.  De  lo  essercito  appresso  la  Rochella  18  di 

Febraio  1573. 

Seruitor'  nel  Signore  nostro,  di  V.  P., 

Emondo. 

7.  Si  paresce  a  V.  R.  scriuermi  vna  letera,  o  farmela  scri- 
uere  da  parte  di  altro  grande,  piu  ageuolmente  fatta  pasqua  mi 
suiluperei  di  questo  luogo,  massime  che  venendo  a  il  re  in  Guas- 
cogna  et  Languedoca  b  dubito  mi  meni  seco. 

Inscriptio.  Al  molto  Rdo.  in  Chrjsto  Padre,  il  P.  Mtro.  Gio- 
uani  di  Polanco,  vicario  generale  della  Compagnia  di  Iesu,  a 
Roma. 

Sigilli  vestigium. 

■ 

a     Lectio  dubia.     — 1>   Lectio  dubia. 


"     P.  Augerius  electus  fuerat,  ut  Romam  ad  congregationem  generalem 
adiret,  sed  his  laboribus  ab  itinere  romano  impeditus  fuit. 


266  POLANCI   COMPLEMENTA 

201 

P.  JOSEPHUS  DE  AYALA  POLANCO 

BARCINONE    24    FEBRUARII    15^3   l. 

1-2.  Quaedam  in  Societate  cavenda.  —  ?.  Oporteret  visitatores  in  Hispa- 
nia,  Gallia,  Italia  ac  Germania  perpetuo  constituere. — 4-5.  Provin- 
ciae  Aragoniae  status  ac  necessitas. — 6.  De  collegio  barcinonensi  at- 
que  ejus  reditibus. — 7-/0.   De   seipso,  deque  itinere  forsan  arripiendo, 

f  Muy  Rdo.  Padre  en  X.°  Pax  Chri.  Yo  acabo  de  predicar, 
y  an  llamado  a  enbarcar;  y  asi  no  se  si  podre  escriuir  tan  largo 
como  quixera.  Procurare  duplicar  esta  por  via  de  correo,  y  aqui 
dire  en  suma  lo  que  se  me  ofrece,  de  la  Compafiia,  desta  pro- 
vincia  y  de  mi. 

1.  De  la  Compaftia:  Que  por  Jesuchristo  pido  a  V.  R.  se  es- 
fuerge  mucho  que  se  mire  quien  son  los  que  se  ponen  por  con- 
fessores;  y  que  [en]  a  sacerdotio  aya  alguna  prueua  de  virtud  y 
letras,  primero  que  a  este  ministerio  se  pongan;  aunque  se  le 
quitasse  el  poder  al  rector,  syno  siendo  probado  con  la  probation 
que  se  ordenase. 

2.  Que  suena  mal  que  in  Societate  maneant  atrocia  delicta 
inpunita,  y  que  el  solo  echarles  juzgue  por  sufficiente  pena  de 
tan  graues  delictos. 

3.  Que  porque  la  experiencia  a  mostrado  tener  necessydad 
Espafta  y  las  prouincias  de  superior  a  quien  con  mas  facilidad  re- 
curra,  que  a  Roma,  en  algunos  casos,  y  asy  de  quien  visite  y  de 
relacion  a  Roma,  se  me  ofrece  que  cada  trienio  se  elligiesen  qua- 
tro  visitadores  para  toda  la  Compafiia,  vno  a  Espafia,  otro  a 
Francia,  otro  a  Ytalia,  otro  a  Alemania,  y  que  durante  el  trienio 
tuuiesen  recurso  a  ellos  en  sus  prouincias,  en  los  casos  que  el 
prouincial  no  puede;  y  acabado  el  3,  fuese  a  Roma  a  dar  cuenta 
de  su  prouincia;  y  los  4  juntos  ayudaran  a  la  conformidad  que  en 
la  Compafiia  se  desea,  y  seria[n]  testigos  de  vista  de  las  relacio- 


a     Dubia  lectio. 


Ex  autographo,  in  cod.  Hisp.  118,  2  ff.,  nn.  242,  243,  prius  406. 


Epist.  20  r. — 24  Febrtjarii  1573  267 

nes  de  los  procuradores,  y  junto  con  los  asistentes  y  general  y 
procuradores  assentarian  la  provincia  venidera. 

4  b.  Acerca  de  la  provincia:  Lo  que  se  ofrece  es  que  se  ha 
tenido  mucha  paz  en  esta  congregation,  aunque  siempre  manet 
alta  mente  repositum,  a  lo  que  parece  y  nos  muestra,  el  senti- 
miento  y  disgusto  en  el  prouincial  ~  de  los  que  entiende  acusa- 
ron  de  los  actos;  y  de  mi,  que  me  allo  vnas  cartas  de  ay  de  Roma, 
sobre  el  negocio  y  otros;  y  mientras  estuue  en  Madrid  topose 
con  ellas,  que  eran  ya  viejas  y  abiertas,  y  auiame  descuydado  de 
romperlas.  En  ello  va  poco,  pues  yo  gano  en  ello,  aunque  como 
hombre  lo  he  sentido. 

5.  Tiene  esta  prouincia  estrema  necessydad  de  prouincial, 
y  que  la  conociesse,  sy  posible  fuese.  Ofrecesseme  que  el  P.  Do- 
meneque,  el  de  Qicilia,  seria  muy  acepto,  o  el  P.  M.°  Miron;  y 
sea  el  que  fuere,  con  que  tenga  intelligentia  de  la  Compania,  y 
le  duelan  sus  cosas,  y  se  vista  de  su  espiritu  3. 

6.  Deste  collegio  no  conviene  quitar  los  estudios  de  theulo- 
gia,  en  donde  sin  contradition  son  mas  de  ciento  y  cincuenta  los 
estudiantes  que  oyen.  Acerca  de  su  fundation,  la  resolution  es 
que  la  senora  dona  Maria  *  nos  dexa  herederos  vniuersales  por 
via  de  testam[ento],  y  muestra  que  desto  se  consolaria  mas;  no 
obstante  esto,  pareciendole  a  V.  R.,  hara  la  donation,  auisando- 
me  V.  R.  dello,  que  conviene  se  haga  con  suauidad.  Y  asy  que- 
rria  que  primero  de  parte  de  la  Compania  se  le  ofreciesse  la  fun- 
dation  libera  dexando  a  su  voluntad  que  lo  dexase  como  quisie- 
se,  que  entonces  yo  hare  mi  officio,  y  syne  dubio  la  hara.  Syno 
que  es  menester  esta  arte  por  estar  tan  persuadida  de  los  deudos 
de  lo  contrario,  y  auerle  yo  prometido  de  parte  de  la  Compania 
toda  gratitud.  Con  esto  y  con  el  priorato  5  es  el  mejor  collegio 
de  la  prouincia. 


b     Numeri  I,  2,  3,  in  ms.  sunt.  Sequentes,  a  nobis  de  niore positi. 


1     Cum  primis  de  Societate  meritus  P.  Antonius  Cordeses. 

3  Electus  est  P.  Petrus  Villalba,  destinato  P.  Cordeses  in  praepositum 
Prov.  Tolet.  Alvarez,  Historia  ms.  de  la  Prov.  de  Aragon,  lib.  III,  c.  2. 

4  Maria  Manrique  de  Lara.  Cf.  Alvarez,  ibid.,  c.  3. 

5  Agitur  de  prioratu  S.  Petri  loci  de  Casellis  (Caserras)  ordinis  S.  Bene- 


268  POLANCI    COMPLEMENTA 

7.  De  mi:  Digo  a  V.  R.  lo  que  siempre:  que  ecce  adsum;  y 
que  por  las  entrafias  de  X.°  con  mi  consuelo  no  se  tenga  cuenta, 
syno  con  lo  que  mas  conviene  a  la  Compania,  y  adonde  yo  mas 
sirua  a  la  Compania  cuyo  esclauo  soy  '. 

8.  Lo  deste  collegio  esta  mejor  que  nunca;  acabase  la  ille- 
sia  y  casa;  y  la  senora  dona  Maria  y  el  collegio  estan  desenpena- 
dos.  Sy  en  lo  de  mi  ausentia  de  aqui  ella  se  allanase,  no  auria 
mas  que  pedir.  He  predicado  esta  cuaresma  aqui,  y  con  el  ma- 
yor  concurso  de  la  jente  noble,  que  nunca;  y  sy  mis  pecados  no 
lo  inpiden,  se  hara  fruto. 

9.  He  hecho  mi  ofricio  con  estos  Padres,  y  procurado  su  en- 
barcation  y  buen  comodo,  aunque  con  faltas  por  mi  ocupation  de 
sermones  cotidianos. 

10.  El  virrey  '  a  escrito,  segun  parece,  al  rey,  que  tenia  que 
communicar  con  su  magestad,  que  le  diese  licencia  de  yr  c  o  en- 
biarme  a  mi.  A  ya  tres  meses  que  ando  luchando  con  el,  y  al  fin 
le  dixe  que  ni  el  prouincial,  ni  nadie  en  Espana  lo  podia.  El  apre- 
to  de  manera  al  Padre  prouincial,  y  de  parte  del  rey,  que  ledixo 
que  fuese.  Con  todo  espero  en  Dios  de  hacer  quanto  pueda  para 
diuertirlo;  y  sy  no,  dexare  el  recaudo  posible  en  casa,  y  no  esta- 
re  syno  vn  mes  en  yr  y  venir.  Y  nuestro  Sefior  en  todo  nos 
muestre  su  santissima  voluntad,  y  nos  guarde  a  V.  R.,  y  de  su 
espiritu  a  esos  Padres  para  ellejir  el  que  mas  conviene.  De  Bar- 
celona  y  Hebrero  24. 

De  V.  R.  hijo  y  sieruo  en  X.°, 

f  JOSEPH  DE   AYALA. 

Inscriptio.  [Sjoli.  Al  muyRdo.  Padre  en  Chro.  el  P.eM.°  Joan 
de  Polanco  vi[cario  general]  de  la  Compania  [de  Jesus],  Roma. 
Sigilli  vestigium . 

c     Obliteratum  fere  hoc  verbum. 


dicti,  qui  tunc  penes  saeculares  erat,  et  quem  barcinonensi  collegio  adjun- 
xit  Gregorius  XIII,  per  breve  Ad  apostolicae  dignitatis,  idibus  Maji  hujus 
anni  datum. 

Rectorem  collegii  barcinonensis  confirmavit  eum  Mercurianus,  mori- 
gerans  benefactorum  voluntati,  optimaeque  Ayalae  operae  in  eo  collegio. 
Alvarez,  ibid.,  c.  i3. 

7     Ferdinandus  de  Toledo,  magnus  prior  Castellae. 


Epist.  202. — 24  Februarii  1573  269 

202 

P.  JOANNES  DE  CASTANEDA  POLANCO 

HISPALI    24    FEBRUARII    1573    l. 

/.  De  lite  inter  Joannem  de  Vargas  et  collegium  hispalense. — 2-4.  De 
ursonensi  universitate. — 5.  De  Polanci  cognatis. 

1.  Ihs.  Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Pax  Christi. 
Recevi  vna  de  V.  P.  de  28  de  Henero,  y  con  ella  mucho  consue- 
lo  en  que  V.  P.  tenga  salud.  Desela  nuestro  Senor  muy  cumpli- 
da  como  yo  desseo  y  espero  en  su  maiestad  sera  menester  para 
bien  vniversal  de  la  Compania.  En  lo  que  toca  al  pleyto  de  Juan 
de  Vargas  2,  lo  cierto  es  que  quando  se  paso  a  el  tiempo  del  con- 
cierto,  que  fue  por  Navidad,  fue  alla  el  hermano  Loarte  a  Ma- 
drid  con  todo  el  recaudo  de  dineros  y  policas  en  que  todo  se  cum- 
pliera;  y  como  el  no  truxo  el  recaudo,  ni  a  los  letrados  parecio 
bastante,  se  volvieron  las  policas  a  sus  duenos  porque  no  corries- 
se  tanto  dinero.  En  todo  esto  se  hara  lo  que  V.  P.  manda,  y  lo 
que  pareciere  al  P.  Esquivel  se  dara;  aunque  por  los  aggravios 
que  se  an  rescibido  ansi  en  la  pension  demasiada  que  se  paga  y 
gasto  de  bullas,  debia  el  Sr.  Juan  de  Vargas  dar  alguna  satisfa- 
cion,  especialmente  aviendose  hecho  la  quasacion  con  tanta  ven- 
taja  suya.  Pero  ya  deseo  acabemos  con  este  negocio  de  vna  ma- 
nera  v  de  otra,  porque  ya  debe  tener  cansado  b  a  V.  P.,  y  a  nos- 
otros  no  muy  descansados. 

2.  Este  dia  passado  fui  al  duque  de  Ossuna  s,  con  quien, 
por  avelle  confessado,  tengo  algun  cognocimiento,  co[nfor]me  c 
la  carta  de  V.  P.;  y  en  las  condiciones  vino  en  todas;  solo  repara 


Lectio  dubia.     — 1>  casando  ms.     — c  Lectio  dubia. 


1     Ex  autographo  in  cod.  Hisp.  118,  2  ff.,  nn.  244,  245;  prius  266. 

'  Nimirum  Joannes  de  Vargas  Mexia  querebatur  adhuc  sibi  deberi  satis 
magnam  pecuniae  summam,  quam  hispalense  collegium  ipsi  solvere  debe- 
bat,  ad  annuam  pensionem  super  bonis  illius  collegii  exstinguendam.  Polan- 
cus  arbitrum  designaverat  Patrem  Esquivel  in  his  rebus  peritum,  ut  ad  Joan- 
nem  de  Vargas  et  ad  ipsum  P.  Esquivel  die  I."  Decembris  1572  scribebat. 
Epistolae  inveniuntur  in  cod.  Hisp.  6g,  fol.  I44. 

*     Petrus  Gir6n.  Epist.    195,   annot.  4.  Cf.   etiam  de  hac  re  5.  Franc 
Borg.,  V,  722-724,  et  AstbAin.  op.  cit.,  III,  23o-23i. 


270  POLANCI    COMPLEMENTA 

en  lo  de  los  70  subiectos,  porque  ni  el  collegio  tiene  mas  de  los 
tres  mill  ducados  de  renta  que  gozara,  ni  el  puede  anadir  vn  real, 
si  no  es  quitandolo  de  su  mesa,  porque  debe  mas  de  quinientos 
mill  ducados,  y  hijo  y  casa  por  remediar.  Congojosse  de  ver  que 
no  podia  cumplir,  y  dijome  escribiria  con  su  secretario,  y  la  em- 
biaria  aqui.  A  mas  de  vn  mes  que  no  escribe  ni  embia.  Andan 
tantos  frayles  a  su  lado  dissuadiendole  deste  negocio,  que  toda- 
via  sospecho  debe  aver  alguna  tibieca;  y  pesarme  ya,  porque  no 
se  yo  que  tengamos  en  Hespana  cosa  mas  importante  ni  de  mas 
vtilidad  ni  authoridad  para  la  Compania,  porque  dejado  el  excu- 
sar  cual  se  halla  vna  vniversidad  de  estudiantes  viciossisimos  en 
todo  genero  de  peccados,  que  tienen  aquella  tierra  destruida  en 
la  vezindad  y  comarca,  era  vn  puesto  en  medio  del  Andaluzia, 
adonde  creo  concurririan  todos  los  estudiantes  que  se  reparten  en 
otras  partes,  y  en  aquella  tierra  fuera  vn  notable  fructo  por  la 
disposicion  que  ay  en  ella. 

3.  El  edificio  de  la  casa  es  de  lo  bueno  que  yo  e  visto,  muy 
grande  patio  y  casa  y  iglesia  y  refictorio,  y  mucha  anchura  para 
lo  que  mas  se  quieran  extender.  La  tierra  tiene  tanta  devocion  a 
la  Compania,  y  aversion  y  aborrecimiento  de  los  estudiantes  por 
los  males  que  hazen  en  sus  hijas  y  mujeres,  que  creo,  si  faltas- 
sen  mill  ducados,  los  darian;  porque  la  tierra  es  de  la  mas  rica  y 
gruessa  de  pan  que  ay  en  esta  Andaluzia,  y  aquella  casa  de  aque- 
llos  senores  es  muy  rica,  y  tienen  ciertos  repartimientos  de  tie- 
rras  con  que  pueden  aiudar,  aunque  agora  trahe  pleytos.  Y  estoy 
cierto  que  la  Compania  no  passaria  necessidad. 

4.  Yo  tracte  con  el  que  se  quitassen  algunas  catedras  d  que 
se  podrian  excusar,  como  eran  las  tres  de  rethorica  y  griego  y 
hebreo,  suppliendo  el  de  maiores  y  la  de  mathematicas,  porque 
estas  no.son  necessarias;  y  todavia  con  ellas  y  los  estudiantes  que 
les  responden,  y  coadiutores,  eran  doze  personas,  que,  a  cinqiien- 
ta  ducados,  salian  seycientos  ducados  menos.  Y  podianse  tanbien 
excusar  el  no  aver  tanta  gente  ni  tantos  substitutos  como  en 
otras  partes  se  vsa.  No  se  lo  que  respondera.  Yo,  cierto,  aunque 


d     chatredas  ins. 


Epist.  202. — 24  Februarii  1573  271 

desseo  no  se  multiplicassen  collegios,  este  querria  que  nuestro 

Sefior  ordenase  se  effectuasse;  aunque  faltasse  el  de  Baeca  y 

otros  qua[n]tos  de  su  talle,  que  ay  artos.  Nuestro  Senor  lo  orde- 

r»e  como  mas  sea  glorificado;  y  V.  P.  lo  vera  mejor  todo,  y  or- 

denara  lo  que  mejor  le  parezca. 

5.     Nuestro  vecino  e  4  a  estado  en  casa  oy;  y  a  llegado  tam 

al  cabo  de  piedra,  que  no  le  daban  de  vida  sino  24  horas.  Saco 

nuestro  Senor  confessarse  en  la  Compania,  y  esta  ya  mas  devo- 

to;  y  con  esto  sano;  y  esta  ya  muy  bueno;  y  la  senora  dona  Fran- 

cisca,  su  mujer,  a  estado  despues  casi  en  los  mesmos  terminos; 

esta  ya  buena,  y  agora  la  tengo  de  confessar;  que  va  entrando 

mas  que  solia  en  la  devocion.  Son  vna  muy  buena  familia,  y  creo 

les  ha  Dios  de  hazer  mucha  merced,  porque  son  los  mas  bien  ca- 

sados  que  debe  aver  en  este  estado.  Estudian  dos  en  nuestro  co- 

llegio,  de  sus  hijos,  y  son  muy  abiles  y  muy  bonicos.  Espero  en 

nuestro  Senor  an  de  ser  mucho.  Dios  los  guarde,  y  a  V.  P.  de  la 

salud  y  fuercas  para  su  trabajo.  Aca  se  encomienda  a  nuestro 

Senor  muy  de  veras  la  elecion  del  general.  Su  majestad  lo  effec- 

tue  como  mas  s[e]a  glorificado.  En  las  santas  oraciones  de  V.  P. 

mucho  me  encomiendo.  De  Sevilla  24  de  Febrero  1573. 

De  V.  P.  indigno  hijo  en  el  Senor, 

f  Castaneda. 

Porque  escribe  el  Padre  provincial  sovre  el  trueque  que  se 
haze  o  tracta  de  hazer  de  las  tierras  de  la  capellania  de  Huelva, 
no  escribo  a  V.  P.  La  ventaja  es  muy  grande  y  muy  evidente, 
porque  se  passa  a  Sevilla,  y  se  podria  ahorrar  comprar  heredad 
de  recreacion,  por  serlo  esta  que  se  tracta  comprar,  y  de  mucho 
provecho  por  las  tierras  y  molino  que  tiene,  y  recreacion  de  rio 
y  casa,  y  muy  recogida  de  gente. 

Inscriptio.  Jhs.  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo  el 
P.  Mtro.  Joan  de  Polanco,  vicario  general  de  la  Compania  de 
Jesus,  Roma. 

Sigilli  vesligium . 

e     vocino  ms. 


4     Notatur  Gundisalvus ,   nostri  Joannis  frater,    qui   Hispali    degebat. 
Cf.  epist.  211,  n.  2. 


272  POLANCl   COMPLEMENTA 

203 

P.  FRANCISCUS  DE  LA  TORRE  POLANCO 

GADIBUS   6    MARTII    1573    l. 

■ 

I.  Dese  ipso. — 2.  Polancum  sperat  in  praepositum  generalem  eligendum. 
— ^.  De  frequenti  communione. — 4.  Obest  admodum  Societatis  nomini 
studium  augendi  bona  temporalia  collegiorum. — 5.  P.  Rectoris  acerbi- 
tas.  —  6.  Faveri  posset  optimo  ministerio  missionum,  si  parva  collegia 
clauderentur. 

1.  Ihs.  Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Chro.  Pax  Chri.  etc. 
Yo  soy  muy  corto  en  mis  cosas;  y  en  no  auer  escrito  a  V.  P. 
muchas  veces  por  las  causas  y  razones  que  para  ello  ay,  parte  es 
por  mi  cortedad,  y  parte  por  entender  las  muchas  y  grandes  ocu- 
paciones  de  V.  P.,  y  por  no  darle  otra  de  nueuo  con  mis  cartas. 
Despues  que  recebi  vna  de  V.  P.  por  commission  de  nuestro 
P.  Francisco,  de  buena  memoria,  siempre  he  tenido  salud,  glo- 
ria  al  Senor,  que  parece  an  amaynado  mis  indisposiciones:  con 
no  cenar  de  noche  cosa  de  sustancia  y  con  beuer  agua,  me  he 
hallado  notablemente  mejor,  que  para  los  ministerios  en  que  la 
obediencia  me  tiene  puesto  no  he  tenido  estoruo;  aunque  con  sa- 
lud  y  sin  ella  ellos  van  tan  llenos  de  mi  que  esto  basta  para  ir 
bazios  de  Dios:  el  supla  mis  grandes  faltas,  y  con  las  oraciones 
de  V.  P.  sere  yo  muy  ayudado.  Aqui  en  este  collegio  de  Cadiz 
he  residido  despues  que  vine  de  Granada. 

2.  Yo  confio  en  la  magestad  de  Dios  nuestro  Senor  nos  ha 
de  dar  a  V.  P.  por  nuestra  cabeca,  y  plega  a  su  bondad  le  llene 
de  tantos  dones  y  gracias,  como  para  tal  officio  se  requiere,  y 
creo  sin  falta  que  si  hara;  que  siendo  de  tantos  hijos  de  V.  P.  y 
sieruos  de  Dios  pedido  con  tanto  deseo,  no  se  puede  frust[r]ar  la 
oracion  por  esta  parte.  Bien  entiendo  que  no  faltaran  muchas  ad- 
uertencias  de  lo  que  aca  parece  se  podria  remediar;  enpero  de 
alguna  que  se  me  ofresce,  dire  lo  que  siento,  conforme  al  orden 
de  V.  P. 

3.  Lo  i.°  es  acerca  de  la  freqiiencia  de  los  sacramentos  a  los 
de  fuera.  Tratose  en  la  congregacion  prouincial  como  se  reme- 


Ex  autographo  in  cod.  Hisp.  118,  2  ff.,  nn.  269,  2^0,  prius  517. 


Epjst.  2o3.— 6  Martji  1573  273 

diarian  las  muchas  comuniones  de  las  mujeres  a,  praecipue  pare- 
ciendo  que  se  dan  largas  licencias  para  comulgar  muchas  vezes, 
y  que  de  aqui  vienen  a  tenerlo  en  poco,  y  comulgar  por  emula- 
cion  vnas  de  otras,  y  tomarlo  por  costumbre  con  poco  aproue- 
chamiento.  Algo  ay  desto;  enpero  temo  grandemente  que  mas 
va  en  nuestra  tibieza  el  poco  aprouechamiento  de  los  que  fre- 
qiientan  los  sacramentos,  que  no  en  la  freqiiencia  dellos;  y  que 
nos  enfadamos  y  cansamos,  y  se  nos  acaba  el  zelo  y  deseo  de  la 
salud  de  las  almas;  y  asi  por  no  echarnos  la  culpa  a  nosotros,  la 
echamos  a  tanta  freqiiencia  de  sacramentos,  pues  ella  no  tiene  la 
culpa.  Bien  se  pueden  remediar  los  excessos  (que  si  los  ay)  en 
personas  que  lo  tratan  no  con  la  reuerencia  y  fin  deuido;  y  bas- 
ta  la  regla  y  orden  que  esta  dado,  si  lo  guardasemos;  enpero  veo 
y  se  yo  cierto  que  los  que  tratan  de  que  se  ponga  remedio,  que 
son  los  superiores,  ellos  lo  quebrantan,  y  hazen  al  reues  de  lo 
que  quieren  remediar,  pareciendoles  que  las  almas  que  ellos  con- 
fiesan,  son  de  mas  sanctidad  que  los  otros,  y  que  lo  merecen  me- 
jor;  y  es  que  como  se  lo  piden  a  ellos,  y  tienen  poder,  facilmen- 
te  se  conuencen  a  darlo.  Lo  que  se  me  representa  es  que  las  otras 
religiones  en  sus  principios,  quando  auian  mucho  feruor  y  deseo 
de  ayudar  a  las  almas,  exercitauan  mucho  la  freqiiencia  de  los 
sacramentos,  y  viase  el  fructo  claramente;  despues  que  se  fueron 
resfriando  estos  feruores,  y  ellos  importunandose  de  las  confe- 
siones  y  acudir  a  las  almas,  comencaron  a  dar  tras'  la  freqliencia 
de  los  sacramentos  en  los  pulpitos  y  en  particulan  para  que  tan- 
to  comulgar  y  confesar;  et  re  uera  no  tenia  la  culpa  la  freqiien- 
cia,  sino  su  tibieza;  et  timeo,  Pater  in  X.°,  no  se  nos  vaya  pe- 
gando  esta  rofia;  y  no  lo  digo  sin  causa,  porque  e  oydo  algunos 
Padres  que  las  personas  muy  demasiadamente  aprouechadas,  que 
alias  comulgauan  dos  vezes  en  la  semana,  y  algunas  mas,  que 
basta  de  ocho  o  quinze  dias,  y  las  que  comulgauan  de  a  ocho 
dias,  conforme  a  la  regla,  que  basta  de  mes  a  mes;  y  quando  esto 
se  trata  en  las  quietes,  veo  yo  que  los  Padres  que  no  son  muy 
aplicados  a  confesar,  abracan  estas  trazas  a  dos  manos.  V.  P.  por 


a    de  los  muger  ms. 

Por.ANCI   CuMPLKMENTA.— T.   LT.  18 


274  POLANCI  COMPLEMENTA 

la  sangre  de Jesu  X.°  prouea  en  esto  lo  que  el  Senor  le  ensenare 

que  mas  conuiene  a  su  gloria  y  honra.  Tambien  se  me  acuerda 

del  fructo  que  hacia  a  los  principios  la  Compania  con  esta  fre- 

qiiencia,  y  ahora  que  ueo  en  mi  mas  tibieza,  no  hallo  tanto  fructo. 

4.     Vna  de  las  cosas  que  entiendo  auerse  resfriado  los  hom- 

bres  de  tratar  somo  solian ,  y  aprouecharse  de  los  de  la  Compa- 

fiia  en  los  negocios  de  sus  almas,  y  aun  auer  tomado  ocasion  de 

desedificarse,  es  vernos  tan  metidos  en  procurar  lo  temporal  con 

tanta  diligencia,  acerca  de  rentas,  como  de  edificios,  de  lo  qual 

han  resultado,  y  necesariamente  resultan,  pleitos,  etc,  y  aun  per- 

derse  la  deuocion  y  amistad,  por  auer  pocos  que  la  guarden  quan- 

do  se  atraviesa  interese.  Este  dano  bien  creo  que  por  las  congre- 

gaciones  esta  V.  P.  auisado  del,  pero  ofreceseme  proponer  vna 

de  las  raizes  que  yo  he  colligido,  que  si  se  remediasse,  se  po- 

drian  escusar  hartos  embaracos;  y  es,  que  algunos  superiores  con 

el  deseo  de  acrecentar  sus  colegios,  atreuense  a  lo  que  se  les  ofre- 

ce,  et  utinam  no  lo  buscasen  con  medios  no  muy  edificatiuos, 

aunque  no  se  ofrezca;  y  como  ellos  despues  escriuen  al  general: 

ha  crecido  la  deuocion  deste  pueblo,  etc;  an  dado  tanto  de  ren- 

ta;  hase  hecho  tal  edifieio,  etc,  y  como  no  declaran  la  desedifi- 

cacion  ni  las  deudas  en  que  dexan  el  colegio,  ni  los  amigos  y  de- 

uotos  que  se  han  perdido,  agradecenles  su  buen  cuydado  y  dili- 

gencia;  y  asi  va  creciendo  el  edificio  o  la  renta  temporal,  y  descre- 

ciendo  el  edificio  spiritual.  Exemplos  desto,  porque  entiendo  que 

el  Padre  doctor  Placa  dara  hartos  a  V.  P.,  pondre  aqui  vno  de 

nuestro  collegio  de  Cadiz,  el  qual  esta  muy  flacamente  dotado,  y 

muy  cargado  de  estudios  y  escuelas  de  escreuir  y  leer,  y  adeuda- 

do  de  mas  de  dos  mil  ducados;  y  viniendo  el  P.  Ambrosio  2  aqui 

por  vicerector  del,  y  yo  por  monitor  suyo,  el  qual  tiene  grande 

zelo  y  deseo  que  por  ninguna  via  se  quitasen  las  escuelas  de  ni- 

nos  ni  los  estudios,  tento  con  algunos  de  la  cibdad  que  hiziesen 

algun  socorro  para  este  efecto  de  que  no  se  quitasen  los  estudios 

y  escuelas,  y  el  medio  fue  solicitandolo  con  llamar  a  los  particu- 


-  P.  Ambrosius  de  Castilla,  qui  parum  in  hoc  munere  duravit,  nam 
anno  1574  invenitur,  secundum  catal.  ms.,  Cordubae  operarius  et  praefe- 
ctus  scholasticorum  externorum. 


Epist.  2o3.— 6  Martii  1573  275 

lares  de  la  cibdad,  y  pidiendoles  hiziesen  este  socorro,  y  con  ha- 
blar  v  embiarme  a  que  yo  hablase  a  los  particulares  senores  del 
cabildo  ecclesiastico,  para  que  se  juntasen  a  darnos  algun  soco- 
rro  para  este  efecto  de  quedar  las  escuelas;  lo  qual  ha  salido  bien, 
importunando;  y  creo  que  saldra  muy  caro  el  socorro,  et  quod 
erit  magis  pondus  quam  subsidium ;  porque  al  pedirles  lo  que 
cada  vno  mando  que  escriban  b,  muchos  tomarles  han  en  ocasion 
y  coiuntura  que  pierdan  la  amistad,  por  no  pagar  la  manda.  Iten 
que  a  las  mugeres  casadas  por  si  las  puso  en  que  pidiesen  entre 
ellas  lo  que  cada  vna  queria  dar  para  este  socorro;  y  alguna  vino 
a  mi  a  pedirme  licencia  para  hurtar  a  su  marido  cada  ano  diez  o 
doze  ducados  que  queria  prometer,  entendiendo  que  el  marido  no 
se  lo  daria,  y  aun  medio  turbarse  comigo  porque  no  le  di  la  licen- 
cia.  No  pongo  aqui  otras  particulares  quexas  que  otros  Padres 
confesores  me  han  dicho  que  ay  acerca  desto;  y  despues  escriue- 
se  el  negocio  a  V.  P.  puesto  en  terminos  que  parece  todo  muy 
llano  y  edificatiuo.  Cierto  entiendo  que  no  con  sinrazon  nos  tie- 
nen  por  cobdiciosos,  y  se  pierde  mucho  credito  para  lo  spiritual, 
pareciendonos  que  la  devocion  de  los  de  fuera  tiene  fuercas  para 
sufrir  estas  cargas  sin  quebrar  y  sin  desedificacion.  Negocio  es 
este  para  encargarle  muy  de  ueras  a  los  prouinciales  que  se  in- 
formen  de  los  consultores  siempre  como  pasan  estas  cosas ,  por- 
que  muchas  vezes  se  hallaran  de  otra  manera  de  la  que  parece 
representada  por  quien  lo  trata. 

5,  Tambien  en  esta  casa  el  P.  Ambrosio  es  muy  liberal  y 
largo  en  gastos  del  collegio,  y  en  el  tratar  las  cosas  que  el  quie- 
ra,  es  fortissimo  y  muy  dificultoso  de  persuadirse  lo  contrario  de 
lo  que  le  quadra;  los  de  casa  tienenle  en  esto  mas  miedo  que 
amor.  Auiendo  de  quedar  en  el  oficio  de  superior,  entiendo  le 
ayudaria  mucho  vn  recuerdo  de  V.  P.,  porque  los  de  por  aca  son 
faciles  para  el. 

6.  En  lo  de  auer  misiones  a  pueblos  grandes,  de  los  nues- 
tros,  de  las  vezes  que  yo  he  sido  enbiado,  he  visto  tan  notable 
fructo,  que  entiendo  sea  vno  de  los  ministerios  de  mayor  serui- 


b     Obscurum  verbum 


27£>  POLANCI    COMPLEMENTA 

cio  de  nuestro  Senor  que  la  Compania  haze.  Tanbien  seria  muy 
bien  encargarlo  a  los  prouinciales,  y  que  quando  enbien,  no  sea 
gente  necesitada  de  regalos,  de  manera  que  lo  que  por  la  predi 
cacion  edifican,  lo  desedifiquen  con  el  c  tratamiento  de  sus  per- 
sonas.  Y  porque  se  pudiese  mejor  hazer  este  oficio  de  misiones, 
se  me  ofrece  que  conuenia  aliuianar  a  la  Compania  de  collegios 
pequenos  todo  lo  posible,  y  que  ios  grandes  estuuiesen  provey- 
dos  de  obreros  para  estas  misiones,  porque  es  cierta  experiencia 
que  los  que  residen  en  vn  collegio  pequefio,  lo[s]  quales  el  fructo 
que  an  de  hazer,  luego  en  entrando,  el  primer  ano,  o  a  los  dos, 
o  hazen,  y  l.uego  cesan.  Si  estos  estuuiesen  en  collegio  grande, 
donde  saliesen  a  diuersas  partes,  sin  comparacion  seria  mayor  el 
fructo;  y  esto  no  es  adeuinar,  sino  que  se  ve  claramente;  y  asi 
algunos  collegios  que  ay  pequenos  en  esta  prouincia,  se  podrian 
reduzir  a  poblar  los  mayores  para  este  effecto.  V.  P.  me  perdo- 
ne  el  auerme  alargado.  Deseo,  como  hijo  de  la  Compania,  estu- 
uiese  en  toda  su  perfection  con  grande  aprouechamiento  spiri- 
tual  de  los  proximos  y  nuestro.  El  Senor  nos  de  su  santo  amor  y 
gracia  para  siempre  cumplir  su  santa  voluntad.  De  Cadiz  6  de 
Marco  1573. 

De  V.  P.  indigno  sieruo  en  el  Senor, 

f  Francisco  de  la  Torre. 

Inscriptio.  Ihs.  Al  muy  R.do  P.e  Nro.  en  Chro.  el  P.e  M.°  Po- 
ianco,  vicario  general  de  la  Compania  de  [Jesus],  Roma. 

Sigilli  vestigium . 


c     con  su  el  ms. 


Epist.  204. — 8  Martii  1573  277 

204 

P.  JOANNES  SUAREZ  POLANCO 

LUGDUNO   8   MARTII    1575    l. 

I.  Captivitas  P.  Aegidii  Gonzdlez  et  socioriun;  obitus  P.  Martini  Gutier- 
rez. — 2.  Pretium  pro  redemptione  exactum. — 3.  Moderatorum  provin- 
ciae  Franciae  sedula  caritas. — 4-5.  Polanci  auxilium  poscit,  et  ratio- 
nem  proponit  obtinendae  libertatis. — 6.  Epistolae  sutnma. 

I.  Jhs.  Muy  Rdo.  en  Chro.  Padre.  Pax  Chri.,  etc.  Por  la 
informacion  que  nos  dieron  en  Burgos  del  peligro  de  la  mar,  y  de 
la  incertidumbre  de  las  galeras,  y  del  peligro  de  Nimes  y  de  la 
comarca,  y  por  saber  que  algunos  hespanoles  auian  passado  poco 
hauia  por  Francia  de  Leon  a  Vayona,  se  determino  el  Padre  pro- 
uincial  2  viniessemos  por  aquy.  Y  sy  la  guia  que  tomamos  en  Va- 
yona,  acertara  a  traernos  por  Burdeos,  Auvernia  y  Claramonte, 
seguramente  passaramos;  mas  guionos  por  el  camino  ordinario 
de  Vayona  a  Leon;  y  aunque  llegamos  cinqiienta  leguas  segu- 
ros;  y  siendo  auisados  que  cerca  del  auia  vn  castillo  de  vgonotes 
salteadores,  por  esto  nos  apartamos  quatro  leguas  del;  mas  ellos 
tuuieron  auiso  que  passauan  espanoles  eclesiasticos,  y  que  el  vno 
era  obispo  y  los  otros  beneficiados,  y  salieron  mas  de  quatro  le- 
guas  de  su  castillo  s  al  camino,  y  nos  prendieron  y  despojaron  y 
hirieton  al  Padre  prouincial  porque  no  les  prometia  tanto  como 
ellos  querian;  y  estando  ally  presos,  el  P.  Gutierez  enfermo  de 
dolor  de  costado,  3'  dello  murio  4,  aunque  se  tuuo  el  cuydado  y 
se  hizo  la  diligencia  possible  por  su  cura  y  salud.  V.  R.  le  man- 
de  encomendar  a  nuestro  Senor;  que  aunque  segun  la  mucha 
virtud  que  Dios  le  hauia  dado,  y  lo  mucho  que  hauia  hecho  y 
padecido  en  su  seruitio,  y  el  sufrido,  constante  y  alegre  animo 


1  Ex  autographo  incod.  Gall.  8$,  3  ff.,  nn.  52-54,  prius  339. 

2  P.  Aegidius  Gonzalez  Davila.  Cf.  epist.  191. 

3  Huic  castro  nomen  est  Cardaillac. 

4  Notandum  genus  mortis.  Recens  enirn  P.  GuiLHERMY,  Menologe  de 
la  Compagnie  de  Jesus,  Assistance  rf' Espagne  (I  part.,  XXI  Fevrier)  ait 
P.  Gutierrez  pugione  vulneratum;  unde  error  manavit  in  opus  P.  Henrici 
Dugout,  Martyrologium  Soc.  Jesu,  pag.  6.  Vulneratus  utique  fuit  P.  Gon- 
zalez,  ut  epistola  parum  antea  dixit. 


278  POLANCI    COMPLEMENTA 

que  mostro  en  esta  ocasion  y  enfermedad  hasta  la  fin,  confiamos 
los  que  lo  vimos,  en  nuestro  Sefior,  fue  derecho  al  cielo;  mas 
como  quedamos  lastimados  del  buen  companero  que  perdimos  y 
de  no  podelle  ayudar  con  los  santos  sacramentos,  ny  enterrar  con 
las  missas  y  officios  acostumbrados,  deseamos  y  pedimos  a  V.  R. 
con  sus  missas  y  oraciones  y  de  los  Padres  y  Hermanos  de  la 
Compania,  haga  cumplir  y  suplir  nuestra  falta. 

2.  Antes  que  el  P.  Gutierez  muriesse,  antes  hallandose  con 
tanta  mejoria  que  me  dezia  al  quarto  dia  de  su  enfermedad  que 
de  diez  partes  del  mal  se  le  hauian  quitado  las  nueue  con  san- 
grias  y  lamedores  y  otros  beneficios  que  se  le  hizieron,  se  con- 
certo  que  por  el  rescate  de  los  quatro  hombres  y  quatro  mulas, 
y  porque  nos  tornassen  todos  los  papeles  que  nos  hauian  toma- 
do,  les  diessemos  dos  mill  libras,  que  son  setecientos  y  quarenta 
escudos  de  oro,  poco  mas  o  menos.  A  ellos  les  parecio  poco  por- 
que  por  solo  vn  mercader  de  Orliac  les  dauan  mill  escudos  y  tre- 
zientas  varas  de  pano  y  lienco;  y  nosotros  no  pudimos  acabar  con 
ellos  lo  hiziesen  por  menos.  Esperamos  que  no  lo  pagaran  los  po- 
bres  collegios  de  Castilla,  sino  que  ayudaran  mucho  personas  de 
fuera,  y  particularmente  la  senora  dona  Magdalena  de  Vlloa,  que 
tiene  determinado  de  gastar  diez  y  seys  mill  escudos  en  rescatar 
captiuos  de  Berueria,  y  nos  conoce,  y  ama  al  Padre  prouincial, 
y  muy  particularmente;  y  tambien  esperamos  que  los  vgonotes 
quitaran  algo  desta  cuenta  por  hauer  muerto  el  P.  Gutierez  des- 
pues  del  concierto. 

3.  Vine  a  Leon  a  buscar  dinero  para  effectuar  el  rescate; 
llego  luego  aquy  el  Padre  prouincial  de  Francia  5;  ha  tomado  el 
negocio  como  proprio,  ma  hecho  que  sus  amigos  den  letras  de 
credito  y  de  encomienda  para  el  senbr  abbad  de  Bonacomba  6. 
que  biue  ally  cerca,  que  pague  el  rescate,  y  reciba  y  encamine 
a  los  nuestros  por  via  segura  y  de  amigos;  y  el  P.  Emundo  y 
el  P.  Oliuerio  se  han  obligado  por  my  a  la  paga.  Dios  N.  S.  se 


s     Edmundus  Hajus. 

6  «Abbaye  du  departement  de  1'Aveyron,  commune  de  Comps-La- 
Grandville,  canton  de  Cassagnes  Begonhez,  dans  les  gorges  du  Viaur.')  La 
Grande  Encyclopedie,  v.°  Bonnecombe. 


Epist.  204.  — 8  Martii  1573  279 

lo  pague.  Confio  en  nuestro  Senor  que  por  este  medio  se  hara  el 
rescate  seguramente,  como  se  desea;  aunque  yo  temo  que  se  di- 
late  mas  el  rescate,  porque  los  vgonotes  no  quieren  dar  los  hom- 
bres  sin  hauer  primero  recebido  los  escudos;  y  como  no  se  mue- 
uen  por  razon  sino  por  tirania,  cobdicia  y  odio,  temo  que  se  in- 

dignem  por  no  ver  luego  el  dinero a  rumor  que  vn  te- 

niente  del  almirante  que  ahora  es,  los  yva  a  cercar  con  diez  mill 
hombres,  y  en  tal  caso  los  nuestros  co[r]rerian  peligro. 

4.  Por  sy  acaso  no  se  efectuare  el  rescate  por  el  medio  que 
estos  Padres  y  sus  amigos  han  elegido,  pido  a  V.  P.  luego  escri- 
ua  y  haga  que  el  Padre  prouincial  desta  prouincia,  y  el  Padre 
rector  deste  collegio  7  escriuan  a  los  Padres  viceprouincial,  recto- 
res  y  vicerrectores  de  aquy  y  de  Rudes,  y  a  los  amigos,  que  aca- 
ben  este  rescate  con  effecto  8;  y  nos  embie  de  ay  para  mercaderes 
de  aquy  letras  de  credito  para  que  nos  den  los  escudos;  y  V.  P. 
me  escriua  sy  me  auenturare  a  dalles  o  embialles  con  persona  de 
recado  los  escudos,  y  fiar  dellos  que  daran  libres  los  nuestros;  por- 
que  a  ellos  les  conuiene  guardar  en  esto  la  palabra,  porque  biuen 
destos  rescates,  y  si  no  la  guardasen,  nadie  les  daria  dinero  por 
rescate  ninguno;  y  porque  dizen  que  assy  suelen  rescatar  a  todos, 

y  no  de  otra  manera;  y  porque b  el  medio  que  estos  Padres 

han  elegido,  no  queda  otro  medio  sino  darles  el  dinero  y  fiarnos 
de  que  les  conuiene  guardar  la  palabra,  y  dallos  libres.  Ytem  por 
que  yo  estimo  en  tanto  la  libertad  y  la  vida  del  Padre  prouincial 
Mtro.  Gil  Goncalez,  y  por  sola  la  esperanca  que  tengo  que  le  em- 
biaran  sano  y  libre,  daria  por  bien  auenturados  los  dineros,  aun- 
que  se  los  demos  con  temor  y  con  peligro.  Mas  al  fin  ellos  nos 

a     Consumpta  charta,  sex  aut  septem  verba  legi  nequeunt.     — b    JJnum 
aut  duo  verba  legere  non  valemus,  eadem  causa. 


7  P.  Claudius  Matthaeus,  praepositus  provinciae  Aquitaniae,  et  Ant. 
Possevinus,  rector  collegii  lugdunensis,  qui  profecti  fuerant  Romam  ad  con- 
gregationem  generalem. 

8  Redemptio  effecta  est  14  Aprilis,  et  die  15  P.  Gonzalez  et  socius 
adjutor  domesticus,  frater  Rios,  liberi  dimissi  sunt;  qui  die  17,  mane  in 
collegium  ruthenense  pervenerunt.  Sic  ipse  Gonzalez  scribit  in  epist.  ad 
P.  Balthasarem  Alvarez,  quam  in  hujus  Vita,  cap.  XXVII,  edidit  P.  La 

•PUENTE. 


280  POLANCI    COMPLEMENTA 

son  superiores,  tratannos  con  su  ventaja,  y  no  podemos  tratar 
con  ellos  con  igualdad,  sino  que  dizen  «tengolos  de  matar,  o  has- 
me  de  dar  los  dineros  en  mi  castillo  antes  que  yo  suelte  los  hom- 
bres»;  y  como  lo  dizen,  assy  lo  pue[den],  y  no  ay  agora  quien  los 
pueda  compeler  ni  castigar,  ny  se  vee  otro  remedio  sino  auen- 
turar  este  dinero  por  la  esperanca  de  la  libertad  y  de  la  vida. 

5.  No  les  ha  parecido  a  estos  Padres  ny  amigos  que 
vo  —  —  —  c  luofar  cercano  a  tratar  de  effectuar  este  rescate, 
porque  no  me  puedo  disimular  de  manera  que  por  la  lengua  no 
conozcan  que  soy  espanol,  y  por  tanto  odioso,  y  inepto  para  tra- 
tar  con  franceses.  Ytem  porque  este  caso  se  ha  publicado  por  el 
camino  y  por  los  lugares  vezinos,  y  es  publico  que  yo  he  venido 
a  buscar  el  dinero  para  el  rescate,  v  aunque  no  lleue  blanca,  pen- 
saran  que  lleuo  mucho;  y  los  vgonotes,  que  ay  otros  cerca  de  ally, 
o  soldados  del  rey  que  estan  necessitados  y  codiciosos  del  dine- 
ro,  o  ladrones  que  ay  hartos  por  los  caminos,  me  mataran  o  me 
tornaran  a  prender,  y  assy  no  se  hara  el  rescate  de  los  nuestros, 
antes  se  impidira  o  dilatara,  por  no  embiar  persona  apta  para  el 
effecto.  Y  assy  han  acordado  que  vaya  el  Padre  rector  de  Rudes  9 
que  esta  aquy,  y  procure  rescatallos  y  guiallos  por  via  segura. 
Prouidencia  diuina  parece  que  se  hallase  el  Padre  rector  de  Ru- 
des  aqui,  y  el  se  ha  offrecido  de  charidad  a  ello.  Y  en  caso  que 
por  el  medio  que  estos  Padres  han  elegido  no  se  haga  el  effecto 
del  rescate,  y  por  tanto  el  P.  Gil  Goncalez  no  pueda  llegar  ny  a 
la  congregacion,  ny  a  dar  razon  de  las  personas  y  cosas  de  su 
prouincia;  y  para  que  se  de  en  ellas  el  orden  que  conuenga,  [pre- 
gunto]  d  sy  dexando  yo  aquy  dineros,  y  encomendando  V.  R.  el 
effecto  al  Padre  rector  de  Rudes  (que  como  natural  y  vezino  lo 
sabra,  querra  y  podra  effectuar  bien),  yre  yo  a  Roma,  porque  aya 
alguno  de  la  prouincia  de  Castilla  en  la  congregacion,  o  parte 
della,  y  por  dar  a  V.  P.  la  informacion  de  las  personas  y  cosas 
della  que  tengo  por  el  tiempo  que  ha  que  las  trato,  y  porque  el 


c     Consumpia  charta,  pauca  verba  legi  non  possunt.     — d  Hoc  verburn 
heic  desiderari  videtur. 


P.  Joannes  Lotharingius. 


EPIST.    205.— 9    MARTII    1573  2ul 

mismo  Padre  prouincial  me  informo  de  lo  que  mas  importa,  de 
palabra,  y  me  dio  los  memoriales  que  tray  para  que  yo  informa- 
se  a  V.  P.,  en  caso  que  el  no  pudiese  venir  a  tiempo.  En  los  san- 
tos  sacrificios  y  oraciones  de  V.  R.  y  de  todos  essos  mis  Padres 
y  Hermanos  in  Domino  humilmente  me  encomiendo.  De  Leon 
8  de  Marco  1573. 

De  V.  R.  minimo  hijo  y  sieruo  en  Chro., 

f  Juan  Suarez. 

6.     Sumina.  La  causa  de  nuestra  venida  por  Francia. 

El  successo  de  nuestra  prision  y  de  la  muerte  del  P.  Martin 
Gutierez. 

El  concierto  que  se  hizo  del  rescate;  el  medio  que  se  toma 
para  el  effecto. 

Por  sy  este  no  bastasse,  pido  credito  y  fauor  y  medio  que 
baste. 

Consulto  sy,  y  quando  yre  sin  el  Padre  prouincial  a  Roma,  sy 
se  dilatare  su  yda  10. 

Inscriptio.  Ihs.  Al  muy  Rdo.  en  Chro.  Padre,  el  Padre  M.° 
Juan  de  Polanco,  vicario  general  de  la  Compania  de  Iesus, 
Roma. 

205 

POLANCUS  P.  JOANNI  MALDONATO 

ROMA   9   MARTII    1573   l. 

I.   Officiosa. — 2--?.   De  reditibus  collegiorum  a  quibusdam 
cardinalibus  auctis. 

I.  Pax  Xpi.,  etc.  Lascartas  de  V.  R.  de  Enero,  con  las  in- 
clusas  sobre  el  negocio  de  aquel  amigo  que  el  Padre  prouincial 
por  sus  letras  y  V.  R.  tan  encargadamente  encomiendan  2,  se 
han  recebido.  Dieronse  a  buen  recaudo  a  quien  uenian,  y  de 
nuestra  parte  se  ha  hecho  en  el  negocio,  por  todos  respectos, 


10     Breviores  litteras,  praecedentibus  prorsus  similes,  sequenti  die  dedi 
Suarez,  quae  in  eodem  cit.  cod.  reperiuntur,    2  ff.,  nn.  55-5°)  antiquitus 
n.  62,  tum  etiam  338. 

1     Ex  regestis  Germ.  iog,  fol.  H2r. 
1     Cf.  epist.  208,  anrtot.  2. 


282  POLANCI    COMPLEMENTA 

officio  tan  releuante,  que  se  puede  sperar  de  conseguir  lo  que  por 
aca  se  deseaua  para  mayor  seruicio  de  Dios. 

2.  Todos  nos  hemos  consolado  del  buen  officio  que  ha  he- 
cho  con  la  magestad  de  la  reyna  s  el  Illmo.  cardenal  de  Lorena 
sobre  los  diez  mill  francos  que  ha  applicado  al  collegio  de  la 
Compania  en  essa  ciudad,  de  los  quales  tiene  tanta  necessidad. 
V.  R.  de  nuestra  parte  reuerentemente  agradesca  mucho  a 
S.  Sria.  Illma.  esta  buena  obra,  y  tan  releuante  para  el  seruicio 
de  Dios  N.  S.;  allende  que  aca  se  referira  tambien  a  su  santidad, 
para  que  su  beatitud  entienda  el  uigor  que  tiene  el  hauer  enco- 
mendado  nuestra  Compania  en  Francia  a  S.  Sria.  Illma.  4;  aun- 
que  creemos  que  sin  esto  S.  Sria.  abria  hecho  siempre  a  los 
nuestros  todo  fauor,  por  el  seruicio  de  Dios  y  la  afficion  singu- 
lar  y  protection  que  siempre  ha  tenido  a  nuestra  Compania. 

3.  Procurandose  aca  de  su  santidad  los  dias  passados  la  con- 
firmacion  de  una  donacion  que  tiempo  ha  hizo  el  Illmo.  cardenal 
Borbon,  de  cierta  summa  de  los  bienes  de  los  hugonotes  en  fa- 
uor  del  eollegio  de  la  Compania  de  Auignon,  antes  de  dar  la  di- 
cha  confirmation  quiso  su  beatitud  tener  informacion  del  nego- 
cio,  y  asi  el  Illmo.  de  Como  *  scriuio  por  este  effecto;  y  [a]  esta  le- 
tra  hasta  aora  no  sabemos  que  el  cardenal  de  Borbon  aya  respon- 
dido.  Seria  necessario  sollicitar  esta  respuesta  donde  S.  Sria. 
Illma.  significasse  auer  hecho  la  dicha  donacion,  y  quanto  seria 
necessaria  la  confirmacion  y  essecucion  della  para  que  el  collegio 
tuuiese  sustentacion,  y  pudiese  seruir  a  Dios  N.  S.  y  a  su  santi- 
dad,  segun  nuestra  uocacion ,  en  aquella  eiudad  6.  Creo  abra 
scripto  desto  el  rector  de  Auignon  7. 

Estas  cosas  se  scriuen  a  V.  R.,  porque  el  Padre  prouincial 
por  la  suya  decia  se  diese  auiso  a  V.  R.  Con  tanto  todos  nos  en- 
comendamos,  etc.  De  Roma  9  de  Marzo  1573. 

Inscriptio.  Pariggi.  P.  Maldonado. 


3     Catharina  Medicea.  4     Cf.  epist.  208,  n.  4. 

5  Ptolomaeus  (Bartholomaeus)  Gallius. 

6  Donatio  de  qua  agitur  confirmata  fuit  a  Gregorio  XIII  per  breve  Dum 
mente  recolinius,  die  17  Junii  1573  datum. 

7  Guilelmus  Creytton. 


Epist.  206. — 17  Martii   1573  283 

206 

FRANCISCUS  XIMENEZ  ET  LUDOVICUS  RODRIGUEZ  POLANCO 

ANTUERPIA    17    MARTII    1 573    *. 

I.  Ob  commendatitias  litteras  gratias  agimt. — 2.  Instituti  sai  canones  qui- 
dam  Societatem  spectantes  mutati  sunt. — 3.  Ipsum  rursus  Polanco  po- 
stulant  commendatutn . 

1.  fjhus.  En  Emberes  a  17  de  Marco  de  1573.  Rmo.  Se- 
nor.  No  hezimos  fasta  ora  respuesta  a  la  carta  de  V.  P.  Rma.  de 
los  XIII  de  Deciembre  8,  en  respuesta  de  ottra  de  los  consules, 
nuestros  predecesores,  parte  porque  el  Rdo.  Padre  Pedro  Trigo- 
so  estuvo  algunos  dias  fuera  de  la  tierra,  y  parte  por  las  dificulta- 
des  que  nos  propuso  sobre  la  emienda  de  la  reformacion,  en  que 
no  podimos  tan  facilmente  conuenir.  Vemos  la  buena  voluntad  y 
promptitud  con  que  V.  P.  Rrma.  nos  haze  merced  de  escriuir  al 
Rdo.  P.  Luis  Goncalez,  pera  que  nos  alcance  fauor  del  rey  nues- 
tro  senor,  en  lo  que  le  pidimos  de  seruicio  de  Dios  N.  S.,  y  suyo, 
que  corresponde  a  la  confianca  que  nuestra  nacion  portogesa  tie- 
ne  a  la  Compania,  y  a  la  mucha  charidad  de  V.  P.,  por  la  qual 
todos  le  besamos  las  manos,  y  quedamos  en  conocimiento  y  obli- 
gacion  dessa  merced  con  las  mas  que  cada  dia  recibimos  de  los 
Padres  que  aqui  estan. 

2.  Ouanto  a  lo  que  V.  P.  Rrma.  quiere,  que  se  quiten  de  la 
reformacion  que  se  a  de  imbiar  a  su  alteza,  aquelhas  cosas  de  que 
la  Compania  no  se  podra  encargar  sin  peryuicio  de  sus  institu- 
tos,  dezimos  primeramente,  que  nos  peza  harto  que  en  elha  aya 
cosa  que  ofenda  en  la  menor  cosa  del  mundo  a  V.  P.,  y  sea  de 
desgusto  de  la  Compania  por  qualquiera  via,  que  es  mui  contra- 
rio  de  la  intencion  de  la  nacion  y  de  los  diputados  que  la  compu- 
sieron.  Y  el  fin  que  tuvieron  en  suplicar  a  los  Padres  de  la  Com- 
pania  que  nos  hiziesen  charidad  de  nos  asistir,  fue  pera  que  las 
ordenancas,  con  la  prudencia  y  piedad  del  P.  Dr.  Acosta  y  mas 
Padres,  fuesen  mas  honestas  y  justas  y  con  la  auctoridad  de  la 


1  Ex  autographo    Ximenii   in  cod.    Germ.    1$^,  2  ff. ,  nn.  l3,  14,  prius 
433,  434. 

2  Vide  epist.  168.  n.  2. 


284  POLANCl    COMPLEMENTA 

Compania  fuesen  mejor'  guardadas  y  praticadas,  que  es  el  fin  de 
las  leyes,  y  parecionos  necesario  vsar  de  todos  estes  medios  pera 
reformar  las  muchas  desordenes,  y  falta  de  policia,'  y  diuisiones 
que  en  nuestra  nacion  auia;  y  tambien  por  lo  mucho  que  para  el 
seruicio  de  Dios  N.  S.  importaua  la  tal  reformacion,  tanto  en  el 
culto  diuino  de  la  capilha  que  tenemos  en  Brujes,  y  esperamos 
permudar  aqui,  como  pera  el  bien  y  entretenimiento  de  muchos 
pobres  y  perdidos  en  la  rnar,  y  conseruacion  de  nuestros  preuile- 
gios,  y  ottras  honestas  y  decentes  cosas  pera  que  la  nacion  y  le- 
yes  delha  se  instituyo.  Y  por  las  mismas  causas  aquelhos  bendi- 
tos  Padres  que  estonces  aqui  se  halharon,  no  solamente  no  se  es- 
cusaron  de  hazernos  charidad  de  asistirnos,  mas  exhortaronnos  a 
proseguir  nuestra  intencion  como  honesta  y  loable;  y  puesto  que 
no  se  a  lhegado  a  este  punto  sin  muchos  trabaios  y  contradictio- 
nes  y  grandes  costas,  todo  tenemos  por  bien  empleado  por  algu- 
na  mejoria  que  se  comienca  a  sentir  en  nuestra  policia,  que  sin 
dubda  ira  adelante  con  Rds.a  fauor  de  Dios,  si  V.  P.  nos  fa- 
uoresce  con  el  rey  nuestro  senor  pera  que  nos  ayude  en  lo  que 
le  pedimos.  Y  no  obstante  que  siendo  esta  la  intencion  de  la  re- 
formacion  y  elha  en  si  tan  honesta,  parece  que  no  seya  ajena  de 
religiosos  qualquiera  asistencia  que  se  le  diere,  siendo  tambien 
esta  nuestra  nacion  en  estas  partes  vna  confradria  muy  antigua 
de  la  Vera  Cruz;  con  todo  pues  ansi  a  parecido  a  V.  P.,  hemos 
emendado  muchas  cosas  en  la  que  se  imbia  a  su  alteza,  como 
V.  P.  podra  ver  por  la  copia  que  dimos  al  P.  Trigoso,  de  aque- 
lhos  capitulos  en  que  se  hablaua  de  los  Padres,  que  quasi  todos 
se  an  mudado,  permudando  en  los  consules  aquelhos  cargos  que 
a  elhos  se  le[s]  auian  pidido,  y  solamente  a  quedado  alguna  cosa 
que  es  esencial,  porque  requiere  grande  secreto;  lo  qual  sola- 
mente  se  puede  confiar  de  los  Padres,  y  avn  a  eso  no  quedan 
obligados  los  Padres,  sino  la  nacion  a  se  lo  suplicar,  y  elhos  ha- 
ran  lo  que  les  parescera  conuenir  in  Domino. 

3.  Bien  creemos  que  si  V.  P.  fuera  presente,  y  oyera  nues- 
tras  rezones,  que  no  son  pera  carta,  que  no  nos  uviera  obligado 
a  hazer  tanta  retractation;  empero  el  P.  Trigoso  ha  fomado  tan- 
to  a  pechos  la  obediencia,  que  a  nuestro  parecer  quiso  y  hizo 


Epist.  206. — 17  Martii  1575  285 

mas  de  lo  que  V.  P.  le  ordeno  en  su  carta,  que  el  nos  mostro. 
Con  todo,  bien  entendemos  que  su  intencion  es  buena  y  santa,  y 
creemos  que  ni  el  ni  sus  sucesores  nos  negaran  la  asistencia  que 
hasta  oy  todos  los  Padres  que  aqui  an  stado,  y  el  mismo,  nos  an 
dado  por  su  charidad  fasta  aora,  mayormente  encargandeselo 
V.  P.  Rrds.ma,  en  lo  qual  recibiremos  muy  gran  merced;  y  no 
obstante  la  que  ya  V.  P.  nos  tiene  hecho  de  escriuir  al  P.  Luis 
Goncales,  le  voluemos  a  suplicar  que  de  nuevo  sea  seruido  de  se 
lo  encargar  muy  afectuosamente  el  despacho  de  nuestro  requeri- 
miento;  y  en  breue,  porque  des[e]amos  de  dentro  en  este  nuestro 
anho  dexar  estas  cosas  asentadas,  si  Dios  fuere  seruido;  y  lo  que 
pedimos  a  S.  A.  es  en  suma  que  confirme  nuestra  reformacion, 
y  que  confirme  los  aluaras  de  sus  antepasados  pera  lo  que  toca  a 
la  arrecadation  del  derecho  de  la  nacion,  y  nos  fauoresca  con  al- 
gunas  nuevas  declarationes  pera  que  los  tales  aluaras  tengan  exe- 
cution;  porque  la  auaricia  y  poca  lhaneza  de  muchos  busca  mil 
sotilezas  pera  no  pagar  lo  que  deuen,  y  consumenos  en  pleitos 
lo  que  cobramos  de  ios  buenos,  y  con  eso  no  pueden  hazerse 
aquelhas  obras  pias  y  de  charidad  pera  que  fue  instituida  la  na- 
cion,  si  su  alteza  no  nos  ayuda,  lo  qual  a  de  ser  por  medio  de  la 
Compania;  y  porque  elha  tiene  por  blanco  emplearse  en  el  serui- 
cio  de  nuestro  Senor,  al  qual  este  negocio  toca,  escusamos  im- 
portunar  mas  a  V.  P.  Rds.ma;  solamente  dezimos  que  la  nacion 
conoce  la  mucha  obligacion  en  que  queda  a  la  Compania  y  a 
V.  P.,  que  mostrara  en  lo  que  se  ofresciere;  y  nuestro  Senor 
conserue  y  aumente  en  V.  P.  Rma.  y  en  la  santa  Compania  sus 
dones  y  spiritu. 

Seruidores  de  V.  P.  Rma., 

f  Francisco  Ximenez.       f  Luis  Rodrrigez. 

Inscriptio.  Al  Rmo.  Sr.  y  Padre  en  Chro.  el  P.  Juan  de  Po- 
lanco,  vicario  general  de  la  Compania  de  Jhus.,  etc,  mi  senor, 
en  Roma. 

Sigilli  vestighim. 


286  POLANCI    COMPLEMENTA 

207  j 

P.  ANNIBAL  COUDRETUS  POLANCO 

RUTHENO  21   MARTII  1573  l. 

/.  Tolosani  collegii  sustentatio  curanda. — 2.  Desideratur  maxime  in  hoc 
collegio  magister  humanitatis.  —  -j.  Redemptio  sodalium  castellano- 
rum, — 4-6.  Coudreti  et  aliorum  valetudo  et  labores. 

1.  Ihs.  Molto  Rdo.  in  Chro.  Padre.  Pax  Chri.  Le  ultime 
ch'habbiamo  di  V.  R.  P.  sono  delli  24  di  Decembre,  alle  quali 
non  c'e  altro  che  risponder'  si  non  che  la  preghiamo  di  ueder 
•col  R.  Padre  prouinciale  nostro  che  modo  si  puo  tener'  per  ha- 
uerJ  qualche  risolutione  di  Granata,  accio  si  sapia  se  si  puo  spe- 
rar'  qualche  cosa;  interim  quelli  di  Tolosa  hanno  ben  promesso 
mille  ducento  franchi  a  Tanno,  come  ho  scritto  per  altre  a 
V.  R.  P.  2;  ma  io  non  uedo  essecutione  ajcuna,  et  il  colleggio 
sta  in  grande  necessita.  Quelli  ch'erano  andati  da  parte  di  tutta 
la  terra  per  preggarJ  il  Rmo.  cardinal  d^Armagnac  a  accio  desse 
qualche  beneticio  al  colleggio  suo  di  Tolosa,  sono  ritornati  uacui 
con  belle  parolle  et  promesse  in  futurum,  come  esso  suole  far\ 
II  medesimo  fa  nella  risposta  che  esso  fa  alla  corte  del  parlamen- 
to,  la  quale  in  commune  gli  n'haueua  scritto.  Si  che  da  quella 
parte  non  si  puo  sperar'  molto  di  poter'  hauer'  cosa  alcuna.  II 
parlamento  nondimeno  et  la  terra  non  hanno  deliberato  di  la- 
sciar'  la  cosa  cossi,  percioche  l'escusse  sue  non  li  pareno  suffi- 
cienti,  anzi  credo  che  tentaranno  per  uia  del  re  di  far'celo  com- 
mandar',  o  domandaranno  qualche  pensione  annua  sopra  1'archi- 
uescouato,  insin'a  tanto  ch'esso  habbia  dato  qualche  beneficio; 
imperoche  gli  ha  parso  molto  straneo,  tanto  alla  corte  como  alla 
terra,  che  siano  stati  refusati  in  una  domanda  tanto  giusta,  et 
fatta  con  tale  solennita. 

2.  Ho  scritto  per  altre  a  V.  R.  P.  la  burla  che  ci  fece  in  To- 


a     Armen.  ms. 


1  Ex  autographo,  in  cod.  Gal.  8$,  2  ff.,  nn.  57,  58;  prius  253;  antiqui- 
tus  413. 

2  Cf.  epist.  193. 


Epist.  207.  — 21  Marth  1573  287 

losa  jM.°  Baptista  Posseuino.3;  et  quello  chi  e  uenuto  in  luoco 
suo  non  e  per  legger*1  la  scuola  sua,  ne  anche  quello  che  hora 
la  lege,  chi  e  M.°  Claudio  Obriotto;  cossi  stiamo  senza  humani- 
sta,  donde  se  mormura  molto  in  Tolosa,  et  i  megliori  scholari  se 
parteno,  como  per  sei  o  sette  lettere  m'ha  scritto  il  Padre  vice- 
rettor'.  Piacia  a  V.  P.  di  raccommandar'  la  cosa  al  nostro 
Rdo.  Padre  prouincial,  al  quale  io  ne  scriuo  piu  particolarmen- 
te,  accio  ce  ne  mandi  alcuno  idoneo,  massime  in  queste  speran- 
ze  ch'habbiamo  di  ottener'  qualche  cosa  per  il  colleggio;  impe- 
roche  con  hauer'  sminuito  il  numero  de  maestri,  far'  ancora»  che 
quelli  pochi  ch'habbiamo  non  siano  idonei,  e  per  leuarli  ogni  vo- 
glia  di  ben  far';  massime  che  da  certo  tempo  in  qua  1  conseglie- 
ri  istessi  della  corte  uengono  a  udir'  i  maestri,  standoui  una  et 
due  hore,  per  il  che  i  nouitii  nella  uocatione,  et  inexperti  nel 
legger',  non  conuengono,  principalmente  in  Tolosa.  Et  per  dirne 
liberamente  et  coram  Deo  quello  ch'io  ne  sento,  rimettendo  il 
giudicio  alla  santa  obedientia,  io  sempre  pensarei  esser'  piu  es- 
pediente  differir'  un  anno  o  doi  il  desiderio  d'alcuni  particolari, 
quali  poi  di  hauer'  letto  qualche  anni,  non  tendono  a  altro  si 
non  a  andar'  inanzi  nelli  loro  studii,  che  per  il  rispetto  loro  di- 
screditar'  a  fatto  uno  colleggio  et  perdre  il  buon  nome  che  in 
tanti  anni  s'ha  acquisto.  In  questo  mezzo  i  nouitii  potriano  stu- 
diarJ  et  render'se  idonei  per  succeder'  a  gli  altri. 

3.  II  Padre  rettor'  di  questo  collegio  4  sta  con  grande  chari- 
ta  et  diligenza  solicitando  il  riscato  delli  Padri  di  Castilla,  et  il 
signor  abbate  di  Buona  Comba  ha  promesso  di  prestar'  i  doi  mi- 
glia  franchi  che  domandano  gli  uguonotti,  et  ha  scritto  a  uno 
principale  fra  loro,  accio  tutto  il  neggocio  se  facia  con  sicurta 
della  uita  de'  detti  Padri.  Aspettiamo  d'hora  in  hora  quello  ch'ha 
portato  detta  lettera;  poi  si  uedera  del  resto.  In  questo  mezzo 
Iddio  gli  dia  patienza,  et  li  guardi  dalla  rabia  haeretica. 

4.  Essendo  gionto  qui,  la  febre  me  ripiglio,  il  che  fu  causa 
ch/io  non  predicai  i  primi  XI  giorni  di  40. ma,  nei  quali  un  cano- 
nico  fece  Tufficio;  ma  la  2.a  domenica  di  quadragesima  io  comin- 


Cf.  eamdem  epist.  4     P.  Joannes  a  Lotharingia. 


388  POLANCI   COMPLKMENTA 

ciay,  et  sempre  ho  continuato  per  gratia  del  Signor,  excepto  doi 
giorni  di  quella  settimana,  quantonche  sempre  con  qualche  ac- 
cessi  di  febre,  ma  come  non  erano  tanto  uehementi,  et  ueneua- 
no  da  sera,  insin  a  la  mattina,  non  m'impediuano  tanto  ch'io  non 
potesse  predicar'.  Io  fin  qui  uedo  che  questo  aere  non  e  buono 
alla  mia  indispositione;  creddo  ben  che  nella  state  saria  1^6^110^; 
ma  le  occupationi  di  Tolosa  non  permettono  di  star  qui  tanto, 
massime  per  solecitar'  1'exequtione  delli  1.200  franchi;  percio  io 
spero  partir  de  qui  con  ia  prima  compagnia  sicura  ch'io  trouaro, 
pass^te  queste  feste  con  gratia  del  Signor. 

5.  I  consoli  di  Villafranca,  terra  discosta  di  qui  sette  leg- 
gbe,  sono  uenuti  questa  matina  domandando  ch'io  gli  andasse  a 
predicar'  1'aduento  et  40. ma  prossima;  io  dicendo  che  non  e  costu- 
me  nella  Compagnia  nostra  di  prometter  tanto  da  lontano,  per 
non  saper'  le  ocasioni  altre  et  impedimenti  che  possono  trauenir', 
gli  ho  promesso  pur'  di  scriuer'ne  a  V.  R.  P.  et  al  R.  Padre  pro- 
uincial,  et  auisar'li  della  risposta  quando  uerra,  accio  si  proueda- 
no  d'altro. 

6.  II  colleggio  di  Tolosa  sta  sano  come  intendo  per  le  ulti- 
me  del  Padre  vicerrettor'  di  16  di  questo;  et  io  con  esso  tutti 
pregghiamo  di  esser'  racccomandati  alle  orationi  di  V.  R.  P.  et 
de  tutti  i  R.  Padri  et  fratelli  charissimi.  Di  Rhodez  alli  21  di  Mar- 
zo,  giorno  del  sabbato  santo  1573. 

Di  V.  R.  P.  inutile  seruo  in  Chro., 

Annibale  Codreto. 
Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Chro.  Padre  il  P.  Joanne  di 
Polanco,  vicario  generale  della  Compagnia  di  Giesu,  in  Roma. 


Epist.  208. — 23  Martii  1573  289 

208 

POLANCUS  P.  JOANNI  MALDONATO 

ROMA    23   MARTII    I573   '. 

/.  De  quadam  commendatione.—2.  Iter  Patrum  provinciarum  Franciae 
et  Flandriae. — 5.  De  collegio  virdunensi. — 4.  Summus  pontifex  laeta- 
tur  de  beneficiis  cardinalis  a  Lotharingia  in  Societatem . — 5.  Idem  an- 
nuit  ut  prioratus  collegio  burdigalensi  adjungatur. — 6.  Cur  epistolae 
ad  Maldonatum  mittantur. 

1.  Pax  Xpi.,  etc.  Quinze  dias  ha  que  se  escriuio  a  V.  R. 
por  mano  del  mesmo  que  nos  auia  dado  unas  de  V.  R.,  debaxo 
de  cuya  cubierta  uenian  otras  de  aquel  amigo  *  sobre  sus  nego- 
cios;  y  la  respuesta  del  cardinal  a  quien  scriuio,  fue  debaxo  de 
nuestra  cubierta.  Lo  que  tengo  que  mas  auisar  sobre  esta  mate- 
ria  es,  que  oyendo  su  santidad  las  razones  de  la  carta  de  V.  R., 
se  holgo  con  entender  fuese  del  mesmo  parecer  que  el  era,  y  or- 
deno  que  yo  le  escriuiese  que  de  su  parte  hablase  al  amigo,  y  le 
dixese  que  no  se  dexe  entretener  con  palabras,  sino  que  uaya 
quam  presto  se  pueda ,  al  lugar  de  su  residencia,  y  entienda  en 
las  cosas  de  su  officio,  como  lo  deue,  y  como  su  santidad  se  con- 
fia  lo  ha  de  hazer.  Y  no  ay  que  temer  que  aca  aya  mudanza  de 
parecer,  ni  el  atnigo  debra  mudarle,  etc.  No  hay  para  que  se  en- 
tienda  fuera  de  casa  estos  oficios. 

2.  Hemos  recebido  las  de  V.  R.  del  fin  del  passado,  y  en- 
tiendo  de  la  partida  para  Roma  de  los  Padres  de  essa  prouincia, 
y  de  la  de  Flandes.  No  tenemos  hasta  aora  otro  auiso  dellos. 
Dios  nuestro  senor  los  traiga  con  salud. 

3.  En  lo  de  Verdum  se  ha  recebido  el  auiso  o  informacion 
de  V.  R.  s;  y  como  uengan  aquellos  Padres,  se  trattara  el  nego- 


1  Ex  regestis  Germ.  108,  fol.  256. 

2  Maldonatus  in  epistola  diei  14  Februarii  hujus  anni  (Gall.  8$,  fol.  34) 
vehementer  commendaverat  Polanco  causam  Simonis  Vigor,  paulo  antea  a 
summo  pontifice  narbonensis  archiepiscopi  creati,  et  quem  Galliae  modera- 
tores  alia  minori  re  contentum  volebant.  Epistolae  vero  commendatitiae 
P.  Edmundi  Haji,  provinciae  Franciae  praepositi,  inveniuntur  in  eodem  co- 
dice,  fol.  36.  Cf.  et  epist.  196. 

In  litteris  die  28  Februarii  praecedentis  (Gall.  8$,  fol.  50)  explicat 

P.iLANCl  CMPLEMINTA.  -T.  II  19 


290  POLANCI   COMPLEMENTA 

cio,  antes  o  despues  de  la  election  del  general.  Y  ha  sido  bien 
que  el  senor  obispo  entienda  no  quedo  por  los  nuestros  de  espe- 
dirse  entonces,  etc. 

Estamos  en  segundo  dia  de  Pascua;  dela  Dios  muy  buena  a 
V.  R.  y  a  toda  essa  prouincia. 

4.  Ya  escreui  como  se  auia  mucho  holgado  el  papa  de  en- 
tender  que  su  encomienda  al  Illmo.  de  Lorena  comenzase  a  ha- 
zer  tan  buenos  effectos  en  ayuda  de  nuestra  Compania  en  essa 
prouincia.  Aqui  nos  insinuo  su  S.  Illma.  al  P.  Euerardo  y  a  mi 
que  auia  de  ayudar  con  renta  esse  collegio;  y  especialmente  hizo 
mention  de  un  priorato  o  abbadia  uizina  y  muy  comoda  a  esse, 
que  auia  de  procurar  se  le  applicase.  Vea  si  sera  bien  que  algu- 
no  se  lo  acuerde. 

5.  Passo  el  placet  del  papa  muy  graciosamente  sobre  la 
union  del  priorado  que  en  Burdeos  se  tratta  de  unir  al  nueuo  col- 
legio  4;  y  el  embaxador  de  su  magestad  xpianissima.  lo  ubo  con 
facilidad,  pidiendolo  de  parte  del  rey ;  de  lo  qual  auiso ,  porque 
la  encomienda  de  su  magestad  en  casos  semejantes  sera  efficacis- 
sima. 

6.  No  nos  escriue  V.  R.  que  queda  por  viceprouincial,  ni 
tampoco  el  prouincial  nos  ha  auisado;  pero  por  coniecturas  se  col- 
lige;  y  asi  se  enderezan  las  cartas  a  V.  R.  como  a  tal;  y  en  las 
orationes  a  y  sacrificios  suyos,  y  de  todo  esse  collegio  todos  mu- 
cho  nos  encomendamos.  De  Roma  23  de  Marzo  de  1573. 

Inscriptio.  P.  Maldonado,  Pariggi. 


a     oratiotiones  ms. 


Maldonatus  onera  et  reditus  prioratus  de  Amelia,  quem  virdunensis  episco- 
pus,  Nicolaus  Psalmaeus,  collegio  Societatis  adjungi  cupiebat. 

4  Per  breve  Ad  apost.  dignitatis,  die  1  Junii  1573  datum,  Grego- 
rius  XIII,  P.  M.,  applicat  collegio  Societatis  burdigalensi  prioratum  S.  Ja- 
cobi  burdigalensis  a  Petro  Deplans,  clerico,  resignatum. 


Epist.  209.— 28  Martii  1573  291 

209 

P.  HENRICUS  BLYSSEMIUS  POLANCO 

PRAGA   28   MARTII    1 573    l. 

I.   Caritatis  officia. — 2.  Ministerii  sacri  fructus. 

1.  f  Pax  Chri.  Admodum  Rde.  in  Chro.  Pater.  Quas  circa 
medium  Februarii  per  Patrem  prouincialem  nostrum  isthuc  lite- 
ras  dedi,  puto  iampridem  R.  P.  V.  redditas  esse.  Nunc  scribo 
rursus,  non  quod  vlla  materiae  necessitas  ita  postulet,  sed  vt  hu- 
militer  salutem,  et  paucis  certiorem  de  statu  rerum  nostrarum  fa- 
ciam  R.  P.  V.,  cui  vt  filii  pragenses  commendatissimi  et  charis- 
simi  sunt,  ita,  sat  scio,  pergratum  accidit,  et  peculiare  solatium 
est  (quandoquidem  affectus  paternus  seipsum  negare  non  potest), 
si  literas  de  eis  crebriores  accipiat.  Omnes  igitur  certe,  Deo  laus, 
valemus,  exceptis  nouitiis  duobus,  quos  febris  quotidiananondum 
reliquit,  sed  multo  clementius  tamen  quam  hactenus  exercet,  vt 
propediem  eos  melius  habituros,  Deo  propitio,  speremus. 

2.  Propemodum  iam  absoluimus  messem  paschalem,  quae 
licet  hic  sterilis  ob  temporum  istorum  vel  hominum  potius  iniu- 
riam  esse  soleat,  hoc  tamen  anno  fuit  vberior,  tametsi  hic  nulla 
sit  aula.  Nam  poenitentes  habuimus  circiter  500  paucis  diebus; 
ex  quibus  heretici  40,  abiuratis  heresibus  omnibus,  ad  sanctae 
matris  ecclesiae  gremium  redierunt;  multi  quoque  senes  qui  a  50 
annis  confessi  non  fuerant,  et  bohema  quaedam  mulier,  quae  iam 
excessit  annum  centesimum,  et  nunquam  exhom,ologesin  exper- 
ta  fuerat,  aliique  similes  reducti  sunt.  Plures  habuissemus  pro- 
cul  dubio,  nisi  Pragae  (excepta  cathedrali  ecclesia)  omnes  paro- 
chiae  essent  hussiticae  vel  hereticae,  ad  quas  etiam  ciues  pra- 
genses  cum  familiis  suis  vel  inuiti  (quod  de  nonnullis  constat)  ac- 
cedere  compelluntur,  praesertim  hoc  paschali  tempore.  Nos  inte- 
rim  qualescumque  possumus  hinc  inde  manipulos  colligimus,  et 
quidem  paucis  esse  contentos  oportet,  donec,  fauente  Dei  cle- 
mentia,  restituantur  alienati  agri,  vt  in  eis  liberius  seminare  ac 


}     Ex  autographo  in  cod.  Germ.  153,  1  fol.,  n.  24,  prius  271, 


292  POLANCf    COMPLEMENTA 

metere  nobis  aliquando  liceat,  quod  ex  animo  desideramus,  et 
fore  non  diffidimus  residente  hic  nouo  rege;  maxime  cum  praeci- 
pui  hussitarum  sacerdotes  dextras  pacis,  sed  a  longe  et  secreto 
(propter  metum  dominorum  quorumdam  temporalium  et  populi), 
nobis  porrigant.  Fuerunt  etiam  hoc  ipso  tempore  multi  ex  no- 
stris  euocati  ad  varias  diuersorum  baronum  ciuitates  et  arces, 
non  sine  magno  spirituali  animarum  fructu;  quamuis  omnibus  lo- 
cis  et  baronibus  hoc  tempore  non  potuerimus  satisfacere  propter 
operariorum  penuriam,  satisfacturi  tamen  quam  primum,  transa- 
ctis  festis,  commode  fieri  poterit.  Idcirco  post  dies  paucos  mit- 
tendi  erunt  duo  qui  catechizent  et,  auxiliante  Christi  spiritu,  per 
poenitentiam  ad  ecclesiae  vnitatem  reducant  duos  insignes  cuius- 
dam  baronis  pagos,  in  quibus  vere  pagani,  scilicet  infideles  et  ab 
omni  religione  prorsus  alieni,  multis  annis  fuerunt,  sed  nunc 
ipsius  Domini  pietate  per  nostros  excitata,  videntur  eo  adducti, 
vt  desiderent  et  sitiant  verba  salutis.  Sit  benedictus  Dominus  qui 
plures  alios  illuminare  et  hos  confirmare  dignetur,  et  R.  P.  V. 
quam  diutissime  conservare  incolumem  ad  maiorem  sui  nominis 
gloriam.  Alias  plura.  Pragae  e  caesareo  Societatis  Iesu  collegio, 
28  Martii  1573. 

R.  P.  V.  filius  indignissimus, 

Henricus    Blyssemius. 

lnscriptio.  j  Admodum  Rdo.  in  Chro.  Patri  M.  Ioanni  de 
Polanco,  Societatis  Iesu  vicario  generali,  Romae. 

210 

P.  PETRUS  TRIGOSUS  POLANCO 

ANTUERPIA  28  MARTII  1 573  l. 

I.  De  emptione  librorum. — 2.  Bellarminus  Lovanio  difjicile  educendns. 
— ^.  Mutatio  gubernatoris  Flandriae. — 4.  De  captivitate  Patrum  ca- 
stellanorum  venientium  Romam. 

I.  Ihs.  Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Pax  Chri- 
sti,  etc.  Despues  de  la  postrera  que  escreui,  que  fue  a  14  deste, 
he  rescebido  dos  de  V.  P. :  la  vna  es  copia  de  otra,  a  que  hauia 


1     Ex  autographo  in  cod.  Germ.  153,  2  ff.,  nn.  20,  21,  prius  43o  (?). 


Rpist.  210.— 28  Martii  157.3  293 

ya  respondido,  de  10  de  Henero;  y  la  otra  de  14  de  Febrero,  a  la 
qual  respondere  en  esta.  Los  libros  estauan  ya  casi  comprados 
para  Napoles,  de  Plantino,  por  la  mucha  priessa  que  daua  el 
P.  Ramiro  que  se  mercasen,  y  aora  por  la  de  V.  P.  se  hauran  de 
quedar;  y  el  Plantino  lo  siente,  porque  ya  le  hauemos  burlado  con 
otras  encomiendas  de  Medina  otras  vezes;  y  asi  de  aqui  adelante 
nos  iremos  deteniendo  por  no  dalle  occasion  de  desgusto,  o  que 
piense  que  los  queremos  mercar  de  otro. 

2.  La  que  venia  con  esta  para  el  Padre  viceprouincial  sobre 
la  ida  a  Milan  del  P.  Belarmino  2,  se  ha  enbiado,  y  el  Padre 
prouincial  ya  hauia  rescebido  otra  sobre  lo  mismo;  y  si  mi  pares- 
cer  vale  algo,  el  P.  Belarmino  es  de  gran  importantia  en  el  col- 
legio  de  Lobaina,  y  su  lection  de  theologia  es  la  mejor  que  en  la 
vniuersidad  se  lee;  y  sacandole  a  el  de  alli,  no  queda  subjeto  en 
la  prouincia  que  supla  aquel  lugar;  porque  el  predica  en  latin,  y 
lee,  que  son  dos  ministerios  de  gran  importantia,  y  el  que  da 
lustre  a  aquel  collegio.  V.  P.  vera  lo  que  mas  conuiene  al  serui- 
cio  del  Senor. 

3.  Lo  que  de  nueuo  ay  en  las  cosas  de  estos  estados  es,  que 
vino  vn  correo  de  Espana  con  el  despacho  de  su  magestat  acer- 
ca  del  que  aqui  hauia  de  quedar  a  gouernar  de  los  dos  duques, 
y  aunque  de  cierto  no  se  sabe  lo  que  trae,  pero  lo  que  en  otras 
se  escriue  de  Espana  y  lo  que  por  aca  todos  dizen  es,  que  su  ma- 
gestat  ordena  que  los  dos  duques  se  vayan  de  aqui:  el  de  Medina 
a  Milan  o  Napoles,  y  el  de  Alba  a  Espana;  y  que  venga  aqui  vn 
hermano  o  hijo  del  emperador  con  D.  Luis  de  Requesens  a,  co- 
mendador  mayor  de  Castilla,  por  su  lugarteniente  para  gouernar. 
Si  esto  ha  de  ser  asi,  presto  sera,  porque  las  cosas  van  cada  dia 
peores,  y  conuiene  mucho  mudar  gouierno.  El  Senor  haga  en 
todo  lo  que  sea  para  su  mayor  gloria  y  sosiego  de  estos  estados. 
Amen  3. 


a    Requesena  ms, 


2  Cf.  epist.  169,  194,  etc. 

3  Die  14  ejusdem  mensis  ad  Polancum  etiam  datis  litteris  haec  Trigo- 
sus:  «Tres  o  quatro  cosas  tengo  que  escreuir  a  V.  P.  con  gran  priessa  por 
ser  el  tiempo  que  es.  La  primera  es  acerca  de  vna  que  V.  P.  escriuio  al  Pa- 


294  POLANCI    COMPLEMENTA 

4.  Oy  me  ha  escrito  Pietro  Nicolao,  vn  florentin  que  reside 
en  Paris,  que  creo  V.  P.  conosce,  que  ha  sabido  por  muy  cierto 
que  tres  Padres  de  Castilla  o  de  Portugal  que  venian  por  Leon 
de  Francia  a  la  congregation,  han  sido  presos  por  los  herejes 
cabe  Leon  4,  y  que  piden  ochocientos  escudos  por  el  rescate. 
Hame  dado  gran  pena,  porque  temo  son  el  P.  Gil  Goncalez, 
prouincial  de  Castilla,  y  el  P.  Xuarez  y  el  P.  Gutierrez,  de  los 
quales  tengo  cartas  vienen  por  alli.  He  escrito  a  Paris  al  P.  Mal- 
donado,  para  que  me  auise  lo  que  sabe,  y  escreuire  luego  a  Leon 
para  saber  quien  son,  y  ayudarles  con  credito  o  como  fuere  po- 
sible.  Temo  que  a  nuestro  Padre  prouincial  y  a  sus  compafleros 
no  les  haya  acaescido  algo,  porque  yo  jamas  fui  de  parescer  fue- 
sen  por  Francia;  y  asi  V.  P.  no  les  consienta  venir  sino  por  el 
lugar  que  entienden  estara  mas  seguro,  porque  en  Francia  ay 
aora  muchas  revueltas,  y  la  Rochella  esta  muy  fuerte,  aunque 
el  rey  es  ido  alla;  como  Harlen,  que  no  hazen  sino  matarnos  sol- 
dados,  y  no  hay  memoria  de  tomalla.  Dios  lo  remedie  todo. 
Amen.  Y  porque  en  otra  tengo  escrito  largo,  como  tengo  dicho, 
en  esta  no  mas.  Nuestro  Senor  nos  de  aquel  Padre  que  conuie- 
ne  para  su  mayor  gloria  y  prouecho  de  la  Compania.  Amen. 
En  los  santos  sacrificios  y  oraciones  de  V.  P.  me  encomiendo 
mucho.  De  Anueres  a  28  de  Margo  1573. 


dre  prouincial  en  que  le  ordenaua  escriuiesemos  el  estado  en  que  estan  las 
cosas  destos  estados,  y  el  remedio  que  nos  paresce  conuiniente;  desto  escri- 
ue  el  P.  Costero,  porque  el  Padre  prouincial  era  ya  partido,  y  yo  escriuo  mas 
largo;  porque  toda  la  falta  esta  en  que  no  se  informa  a  su  magestad  de  la  ver- 
dad,  y  asi  no  se  remedia,  y  estamos  en  mayor  peligro  que  nunca,  y  aunque 
ay"  se  toca  en  algunas  personas,  es  por  dar  raz6n  de  todo.  V.  P.  crea  que 
todo  es  verdaderissimo  y  que  no  se  escriue  la  3."  parte  de  lo  que  pasa. 
V.  P.  vera'  a  quien  lo  da,  y  de  manera  que  no  se  entienda  sale  de  nosotros, 
y  quitara  o  mudara  lo  que  le  paresciere.  Lo  que  escriuo  yo,  lo  se  por  testi- 
monios  certissimos  y  por  ojos  vistas,  y  lo  que  no  se  ha  hecho  en  mi  tiempo 
lo  se  de  personas  fidedignas;  y  con  esto  deseo  que  el  Senor  ponga  el  reme- 
dio  que  conuiene.  El  Padre  prouincial  dira  lo  que  yo  me  olvido,  que  he  ter  i- 
do  poco  tiempo.  Todo  el  mal  que  tenemos  es  en  una  palabra  porque  han  tra- 
tado  a  los  de  Ia  tierra  de  tal  manera,  que  han  perdido  la  beneuolentia  al  rey 
y  a  sus  ministros  y  a  los  espaholes...»  (Germ.  153,  fol.  II). 
4     Cf.  epist.  204,  etc. 


Epist.  211. — 3o  Martii  1573  295 

De  V.  R.  indigno  hijo  y  sieruo  en  el  Senor, 

f  Trigoso.  f 

Inscriptio.  Ihs.  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Chro.  el 
P.  [M]tro.  Joan  de  Polanco,  vicario  [general  de  la]  Compafiia  de 
Jhs.,  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

211 

P.  JOANNES  CASTANEDA  POLANCO 

HISPALI   3o   MARTII    1573   l. 

I.  De  exoptata  praepositi  generalis  electione.—2.  De  Polanci  cognatis. — 
^-9.  De  collegii  reditibus,  ac  de  templi  fabrica  finienda.  —  6.  De  Patri- 
bus  in  Mexicum  missis. 

1.  Ihs.  Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Chro.  Pax  Christi. 
Quando  esta  llegue,  no  se  si  ya  nuestro  Senor  nos  avra  dado  ca- 
beca  en  esta  su  relligion,  porque  ya  avra  passado  el  tiempo  que 
V.  P.  sefialo;  aunque  por  razon  de  la  prision  de  los  Padres  de 
Castilla,  no  savemos  si  se  avra  dilatado  la  congregacion;  y  ansi 
escribo  a  V.  P.  como  a  vicario  general,  y  no  se  si  como  a  gene- 
ral  (si  esta  hecha  la  elecion),  a  lo  menos  desde  aca  casi  por  he- 
cha  la  tenemos.  Si  V.  P.  lo  es,  plega  a  nuestro  Sefior  sea  muy 
para  su  gloria  y  honrra,  y  por  muchos  anos. 

2.  Oy  tractavamos  deste  puncto  el  senor  Gonzalo  Lopez  de 
Polanco  2  y  yo;  el  qual  esta  ya  tam  devoto  y  tam  spiritual,  que 
me  dijo  que  no  save  si  se  alegraria  viendo  a  V.  P.  cargado  de 
general.  Esta  bueno  y  confiessa  a  menudo,  y  su  casa  esta  mejor; 
y  los  ninos  estudian  aqui  con  dilligencia,  y  son  muy  bonicos  a;  y 
estos  dias  esta  aqui  otro  sobrino  de  V.  P.,  capitan  de  vnos  navios, 
hijo  del  hermano  mayor,  el  qual  esta  tam  devoto  y  tam  virtuoso, 
que  alabo  mucho  a  nuestro  Senor  en  mancebo  tam  moco  y  tam 
gentilhombre  y  tam  metido  en  el  mundo,  ser  tam  virtuoso  y  tam 


a     Sic   videtur   legendum,    potius   quam   buena   cosa,    ut   legeramus 
in  vol.  I,  4QS-    Vide  supra,  epist.  202,  n.  5. 


1  Ex  autographo  in  cod.  Hisf~>.  118,  2  ff . ,  nn.  3o8,  3o9,  prius  273. 

2  Cf.  vol.  I,  ubj  non  semel  de  hoc  Polanci  fratre. 


296  POLANCI   COMPLEMENTA 

devoto.  Creo  V.  P.  lo  debe  negociar  con  nuestro  Senor.  La  se- 
nora  dona  Francisca  esta  ya  buena. 

3.  Al  presente  ay  salud  en  el  collegio,  bendito  nuestro  Se- 
nor  en  todo;  y  creo  muy  presto  este  collegio  saldra  del  todo  de 
deudas  especialmente  con  la  merced  que  nuestro  Senor  nos  ha 
hecho  de  quinze  dias  a  esta  parte,  en  averse  movido  aqui  cava- 
lleros  y  gente  principal  de  los  mercaderes  a  editicarnos  la  igle- 
sia,  tomando  occasion  de  vna  palabra  que  yo  dije  estando  en 
nuestra  iglesia  predicando  vn  domingo  que  llovia  mucho,  y  como 
estaba  la  gente  en  el  patio  mojandose,  dije:  Ya  ven,  sefiores,  lo 
que  padezen  por  traer  acabada  esta  iglesia;  espero  en  nuestro  Se- 
nor  que  se  acabara  presto.  Y  viendo  la  razon,  antes  que  saliesen 
de  casa  firmaron  de  dar  mas  de  mill  y  ochocientos  ducados;  y 
despues  aca  estan  prometidos  mas  de  tres  mill  y  quinientos,  y 
an  puesto  vn  despositario  que  es  vn  cavallero  devoto,  el  qual  va 
recogiendo,  y  a  quinze  dias  que  se  va  labrando  la  iglesia  a  gran 
prisa;  y  gustan  ellos  tanto,  que  se  cree  que  avra  aun  para  mas 
que  la  iglesia;  porque  piensan  estos  cavalleros  pedir  a  los  seno- 
res  de  la  comarca,  y  quando  venga  la  flota;  y  vno  solo  a  venido 
a  firmar  mill  y  quinientos  ducados;  y  ansi  creo  desta  hecha  se 
acavara.  Tambien  se  ayudara  mucho  que  esta  semana  se  dara 
sentencia  sovre  la  heredad  de  Buena  Via,  que  se  vuelva  al  que 
nos  la  vendio,  y  el  juez  nos  a  dicho  claramente  que  nuestra  jus- 
ticia  es  clara,  y  ansi  cobrara  el  collegio  seys  mill  ducados  y  mas, 
con  que  se  pagaran  las  deudas  casi  todas,  y  quedara  libre  para 
el  que  viniere,  que  aga  fructo  sin  la  congoja  que  yo  e  traydo  de 
lo  temporal;  porque  aunque  apellen  a  la  audiencia,  todos  estos 
senores  y  el  regente  son  tam  devotos  nuestros  y  tam  afficionados 
a  la  Compania,  que  ellos  mesmos  dessean  vaya  halla  el  pleito 
para  despachallo,  si  ya  no  los  tacha  la  parte  contraria  por  avelles 
yo  predicado  en  su  audiencia  esta  quaresma,  como  a  tachado  al 
assistente  y  su  alcalde  mayor,  porque  yo  los  confiesso.  Con  todo 
esso  creo  no  le  valdra.  Quitarse  a  vna  carga  incomportable  a  este 
collegio,  de  aquella  heredad  de  tanto  gasto  y  tan  poco  fructo. 

4.  Lo  que  agora  importara  mucho  es  que  V.  P.  de  orden  se 
saque  de  su  sanctidad  el  beneplacito  de  la  capellania  de  Huelva, 


Epist.  2ii.  — 3o  Martii  1573  297 

que  este  collegio  tenia,  que  tenemos  vendida  en  dos  mill  duca- 
dos,  y  los  mill  estan  ya  cobrados  en  el  banco  para  comprar  otra 
heredad  aqui,  que  esta  vista  por  muchos  de  gran  provecho  para 
este  collegio,  y  de  mucha  recreaoion;  porque  esta  media  legua  de 
Sevilla,  tiene  tierra  para  poder  tener  los  carneros  que  este  colle 
gio  a  menester,  y  ansi  casa  muy  bastante  y  huerta  y  vina  para 
sola  nuestra  casa,  sin  que  sea  menester  vender,  y  vn  molino  para 
harina,  y  que  renta  mas  que  la  capellania  de  Huelva,  y  de  mucha 
recreacion,  y  vale  los  mismos  dos  mill  ducados;  de  manera  que 
se  mejora  la  renta,  y  de  camino  se  gana  tener  este  collegio  casa 
de  recreacion  que  de  necessidad  avia  de  comprar,  y  es  el  mejor 
sitio  de  Sevilla.  Convendra  mucho  V.  P.  de  orden  se  despache 
el  beneplacito.  Creo  el  Padre  prouincial  a  escripto  sobre  ello. 

5.  Tambien  para  assegurar  este  beneficio  que  su  senoria  del 
senor  arcobispo  nos  annexo,  importaria  su  santidad  lo  confirmas- 
se  para  su  seguridad,  de  manera  que  se  tractasse  al  principio  con 
fructo,  si  lo  querra  hazer  su  santidad,  para  que  no  le  impetre 
otro,  si  quisiesse  el  papa  concederlo. 

6.  De  Indias  tuue  ayer  letras  con  vna  carabella  que  llego  de 
Mexico,  y  me  escriben  los  Padres  que  llegaron  buenos  3,  aunque 
en  llegando  enfermaron  todos  a  puncto  de  muerte;  murio  el 
P,  Bazan,  y  aquel  Padre  clerigo  que  se  liamaba  Morales,  que,  si 
V.  P.  se  acuerda,  salidos  de  Vadajoz,  importuno  a  nuestro  Pa- 
dre  general  Francisco,  de  buena  memoria,  para  que  dispensase 
en  aver  sido  frayle;  a  ssido  grande  la  accepcion  que  an  tenido  en 
su  entrada:  espero  en  nuestro  Sefior  que  sera  de  mucho  fructo, 
como  en  las  demas  partes  lo  es  la  Compania. 

Al  presente  no  se  offrece  mas,  de  estar  en  gran  desseo  de  sa- 
ver  el  successo  de  la  elecion;  y  V.  P.  me  ha  de  perdonar  que  por 
aca  mucho  se  dessea  le  cargasen  deste  trabajo,  pues  nuestro  Se- 
fior  le  dio  tam  fuertes  hombros:  porque,  cierto,  tengo  grande  es- 
peranca mucho b  la  Compania. 


b     Difficilis,  admodum  lectio. 


Cf.  5.  Franc.  Borg.,  V,  63l,632. 


29S  POLANCI    COMPLEMENTA 

Su  maiestad  lo  ordene  como  mas  sea  glorificado,  y  guarde  a 
V.  P.  como  yo  desseo.  De  Sevilla  30  de  Marco  1573. 

De  V.  P.  indigno  hijo  y  siervo  en  el  Senor, 

f  Castaneda. 

Inscriptio.  Ihs.  Al  muv  Rdo.  P.  N.  en  Christo  el  P.  M.°  [loan 
de]  Polanco  vicario  general  de  [la  Compania  de  Jesus],  en  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

212  I 

POLANCUS  P.  JOANNI  SUAREZ 

ROMA    3    ET  6  APRILIS    15^3    l. 

I.  Captivitatem  Patris  Sudrez  et  sociorum,  obitumque  Patris  Gutierrez 
dolet. — 2.  Chirographum  argentarii  ad redemptionem  mitiit. — 3.  Sud- 
rez  Romam  veniat;  itidem  Aegidius  Gonzdlez,  si  valet. — 4.  Mox  inci- 
pienda  comitia. 

1.  Ov  he  recibido  la  de  V.  R.  de  9  del  passado  '2,  hecha  en 
Leon  de  Francia.  Hemos  sentido  en  gran  manera  todos  estos  Pa- 
dres  v  yo,  la  prision  y  trabajo  del  P.  prouincial  y  de  V.  R.,  y  en 
estremo  mucho  la  muerte  del  buen  P.  Guttierrez,  cuya  anima 
nuestro  Senor  tenga  en  su  gloria.  Amen.  La  carta  de  V.  R.  no 
deuio  darse  con  la  diligencia  que  el  negocio  requiria,  en  Leon, 
pues  ha  uenido,  como  he  dicho,  a  mis  manos  oy,  y  con  cartas  de 
Leon  de  23  del  passado.  Tambien  ubiera  sido  buena  diligencia 
auer  escrito  el  mismo  dia  que  aquella  se  escriuio,  alguna  otra  du- 
plicada  della,  por  uia  de  diuersos  mercaderes,  etc. 

2.  Hase  hecho  oy  aqui  diligencia  para  auer  el  credito  que 
V.  R.  pedia,  el  qual  se  embia  con  esta,  por  si  acaso  alla  no  se 
ubiese  podido  auer  recaudo  hasta  aora,  como  esperamos  en  el 
Senor  se  aura  auido,  en  el  qual  euento  no  aura  para  que  usar 
deste  credito,  si  \a  no  fuese  menester  algun  uiatico.  Aduierta 
V.  R.  de  no  pagar  el  dinero  sin  que  los  presos  sean  puestos  en 
lugar  seguro,  quanto  puede  hazer  a,  porque  herejes  son  gente  de 

a     Sic  tns.;  error  librarii  videtur  esse,  pro  quanto  pueda  ser. 


1  Ex  re^estis  Hisp.  6g,  fol.  154V.  Quae  sub  n.  5  damus,  ea  in  fol.  I55r. 
sunt,  inscripta  uP.  Suarez»  in  margine,  de  more. 

2  Vide  epist.  204,  annot.  10. 


Kpist.  212.—  3  et  6  Apkilis  1573  299 

quien  no  av  que  fiar,  que  no  hiziesen,  auido  el  dinero,  alguna 
crueldad  o  segunda  celada  para  auer  otro  rescate.  V.  R.,  no  sien- 
do  absolutamente  necessario,  como  creo  no  lo  sera,  no  uuelua  a 
ponerse  en  peligro;  mas  por  uia  de  mercaderes  se  podra  dar  or- 
den  de  pagarse  el  dinero,  suppuesta  la  sicuridad  de  los  subiectos 
presos,  como  esta  dicho. 

3.  Parece  a  estos  Padres  y  a  mi  que  V.  R.  se  uenga  a  Roma 
primo  quoque  tempore  con  las  instructiones  que  le  abra  dado  el 
Padre  prouincial,  el  qual  si  pudiere,  y  quisiere  uenir,  nos  sera  a 
todos  cosa  muy  grata;  pero  tambien  lo  sera  que  en  esto  haga  lo 
que  mejor  le  pareciere  in  Domino,  segun  las  circunstancias  del 
lugar,  v  dispusicion  en  que  se  hallare  s,  etc. 

4.  Ya  son  llegados  a  Roma  todos  los  demas  Padres  de  Es- 
pana,  ecepto  el  Padre  prouincial  de  Aragon  4,  que  poco  despues 
de  su  enbarcacion  en  la  galera  en  que  los  demas  han  uenido, 
se  salio  della  por  no  poder  suffrir  el  mar,  y  entro  por  el  camino 
de  tierra.  Antes  auian  llegado  los  de  Alemana  Superior,  Aquita- 
nia  v  Sicilia;  las  demas  prouincias  tenemos  auiso  que  estan  cer- 
ca.  De  manera  que  con  la  diuina  gratia  la  congregacion  se  co- 
mencara  el  dia  para  el  qual  fue  intimada,  o  el  siguiente.  No 
se  offrece  otro  al  presente.  En  las  orationes,  etc.  De  Roma  3  de 
Abril  1573. 

Si  no  se  ubiesen  de  pagar  los  dineros  en  Leon,  se  podra  pro- 
curar  credito  para  Tolosa  o  Rodez,  etc,  del  mismo  mercader  a 
quien  ua  dirigido  el  credito. 

5.  Post  [s]cripta.  Despues  de  la  otra  cerrada,  ha  llegado  el 
Padre  prouincial  de  Francia;  y  aunque  da  esperanza  que  V.  R. 
con  el  Padre  prouincial  a  esta  hora  estara  en  Italia,  porque  pien 
sa  quedo  sufficiente  orden  para  el  rescate,  todauia  embio  el  cre 
dito  que  V.  R.  pide;  y  por  lo  que  dize  V.  R.  que  podria  ser  no 
quisiesen  los  salteadores  tomar  el  dinero,  sino  en  su  mismo  cas- 
tillo,  digo  que  me  remito  a  V.  R.,  y  que  si  quiere  embiarles  el 


3  Vide  infra,  n.  5;  et  epist.  214,  n.  3.  Romam  pervenit  Suarez  20  Maji; 
Gonzalez  non  nisi  post  aestivum  tempus,  assistentis  munere,  in  quod  ele- 
ctus  erat,  functurus.  Cf.  AstrAin,  III,  1.  I,  c.  I,  n.  3. 

4  P.  Antonius  Cordeses. 


3oo  POLANCI    COMPLEMENTA 

dinero,  que  lo  haga  por  el  abad  Boble.  [No  es  probable]  b  que 
ellos  rehusen  de  dexar  los  nuestros  en  lugar  seguro,  como  es 
Rodez,  o  algun  pueblo  de  Auernia,  siendo  seguros  de  auer  el  di- 
nero,  saluo  que  no  tubiesen  malas  intentiones  de  retener  los  hom- 
bres  despues  que  ayan  el  dinero,  o  matarlos,  o  tornallos  a  pren- 
der.  Finalmente  alla  V.  R.  lo  mire,  que  yo  me  remitto  a  su  pru- 
dencia,  y  en  ninguna  manera  torne  V.  R.  alla.  Del  uenir  a  Roma 
ya  escriui  que  en  todo  caso  uenga  V.  R.,  aunque  no  se  halle  en 
la  election;  v  si  pudiese  uenir  el  P.  Gil  Gonzalez,  tanto  mejor  se- 
ria,  aunque  a  trueco  de  su  seguridad,  qualquier  partido  toma- 
riamos.  De  Roma  6  de  Abril,  1573.  Se  escriue  al  P.  vicerettor 
de  Leon  que  en  todo  caso  ayude  per  se  et  per  li  amici,  in  cio 
che  V.  R.  ricercara  5. 

Inscriptio.  Leon  de  Francia.  P.  Joan  Suarez. 

213 

P.  PETRUS  TRIGOSUS  POLANCO 

ANTUERPIA    l8    APRILIS    I573    \ 

1.  De  pecuniis  quibusdam  pendendis.  —2.  De  P.  Wolfio  e  carcere  fugitivo. 
3.  De  captivis  Patribus  castellanis. — 46.  Nuncii  nonnulli. 

1.  Ihs.  Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Pax  Chri- 
sti,  etc.  Por  dar  cubierta  a  las  que  van  con  esta,  escriuo  con  el 
ordinario,  y  tanbien  para  auisar  como  ya  puede  V.  P.  mandar  se 
le  den  a  Patricio  Sedgraue  los  150  v  .os  que  enbie  por  dos  cedu- 
las;  porque  ya  el  Rmo.  armachano  2  a  rescebido  los  dineros  de  la 
madre  del  dicho,  como  V.  P.  vera  por  las  dos  que  van  con  esta, 
que  el  tne  ha  escrito;  y  juntamente  las  enbio,  para  que  vista  su 
necesidad  y  trabajo,  se  le  procurase  con  su  santidad  alguna  li- 
mosna:  que  cierto  seria  bien  empleada. 

2.  Tanbien  aduierto  a  V.  P.  que  ha  escrito  a  Lobaina  al 


b     Haec  quae  supplemus,  aut  quid  simile,  oblitus  videtur  librarius. 


3     Adsunt  hae  litterae  eidem  regesto,  fol.  154V. 

1  Ex  autographo  in  cod.  Germ.  153,  I  fol.,  n.  45,  prius  470. 

2  Richardus  Creagh. 


Epist.  2i3.  —  iS  Aprilis  1573  3oi 

maestro  Nicolao  hiberno,  que  me  diga  de  palabra  como  el  P.  Da- 
uid  3  se  fue  de  la  carcel  con  gran  escandalo  de  todos;  porque  ha- 
uiendo  dado  juramento  de  no  se  ir,  se  fue  a  los  fines  de  Hiber- 
nia,  hasta  que  tuuo  licentia  del  gouernador  de  Hibernia  para  an- 
dar  libremente  por  donde  quiera;  y  que  desea  el  arcobispo  que 
por  este  escandalo  V.  P.  le  mandase  salir  de  Hibernia.  Esto  me 
escriuen  a  mi  de  Lobaina  que  el  arcobispo  lo  ha  escrito.  V.  P. 
vera  lo  que  mas  conuiene.  Aqui  hauia  venido  vn  mercader,  y 
dixo  que  no  hauia  jurado.  Despues  dize  esto  el  areobispo. 

3.  Las  nueuas  de  los  Padres  presos  en  Francia  *  no  se  an 
podido  aueriguar,  ni  me  an  respondido  sobre  ello,  y  los  correos 
que.vienen  dizen  lo  han  oido  ser  presos,  y  no  saben  mas. 

4.  De  lo  de  por  aca,  de  las  guerras  no  hay  cosa  de  nueuo, 
mas  que  Harlen  esta  en  aprieto.  Dizen  se  tomara  por  todo  este 
mes.  Dios  lo  haga,  como  es  menester. 

5.  El  P.  Astense  escriue  de  vn  negocio  de  Mastric  que  aqui 
no  nos  ha  parescido  conuenir,  porque  no  es  razon  que  hechen 
a  otros  religiosos  por  recojer  a  nosotros. 

6.  De  las  mudancas  que  escreui  en  la  pasada  3  no  hay  me- 
moria,  y  asi  no  se  duda  sino  que  estara  aqui  el  de  Alba  hasta  que 
esto  se  acabe,  que  sera  quando  Dios  quisiere;  el  qual  guarde  mu- 
chos  anos  a  V.  P.,  amen,  en  cuyos  santos  sacrificios  nos  enco- 
mendamos.  De  Anueres  a  18  de  Abril  de  1573. 

Al  P.  Balduino,  nuestro  prouincial,  no  escriuo,  porque  ha  8 
dias  le  escreui.  V.  P.  me  le  encomiende  y  a  los  demas. 

De  V.  P.  indigno  sieruo  y  hijo  en  el  Senor, 

7  Trigoso.  f 

Inscriptio.  Ihs.  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo  el  Pa- 
dre  Mtro.  Joan  de  Polanco,  vicario  general  de  la  Compania  de 
Jhs.  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


■■     Wolfius  (Wolf).  Cf.  autem  epist.  161;  et  vol.  I,  219,  222,  223. 

4  Epist.  204,  210,  n.  4;  etc. 

5  Vide  sis  epist.  210,  n.  3;  et  infra,  epist.  116,  n.  4. 


3o2  POLANCI   COMPLEMKNTA 

214 

POLANCUS  P.  JOANNI  SUAREZ 

ROMA    20    A.PRILIS    1573    l. 

1.  Collybisticas  litteras  ad  redemptionem  sodalium  castellanorum  misit. 
— 2.  De  rebus  provinciae  castellanae  agendis. —  3.  De  libertate  captivo- 
rum  procuranda. 

1.  Con  el  ordinario  passado  respondi  a  la  de  V.  R.  de  9  de 
Marco  el  mismo  dia  que  la  recebi,  que  fue  a  los  3  deste;  que,  se- 
gun  llego  aca  tarde,  deuio  quedarse  en  Leon  por  algunos  dias, 
aora  sea  por  falta  de  quien  la  dio,  o  de  quien  ay  la  recebio,  que 
no  la  enbiase  con  diligencia  con  el  ordinario  que  el  dia  siguiente 
partia,  como  V.  R.  escriue.  Tambien  se  embioel  credito  quepe- 
dia  *  de  740  escudos;  del  qual  si  se  aprouechare  V.  R.,  entienda 
que  no  se  han  de  remitir  a  pagar  a  Espana,  como  paresce  sini- 
fica  por  la  suya  de  6  de  Abril  (que  dos  dias  ha  he  recibido),  mas 
auranse  de  pagar  en  Roma  a  los  Bandinos,  que  dieron  aquel  cre- 
dito;  y  ansi,  el  orden  que  se  ha  de  dar  a  Espana  es,  que  con  toda 
breuedad  se  embien  a  Roma,  si  ya  el  mercader  que  ay  diese  el 
dinero,  no  se  contentase  de  recebirlos  en  Espana,  asegurando 
que  desto  se  satisfaria  aqui  el  banco  de  los  Bandinos.  Aunque 
creemos  que  por  vna  via  o  por  otra  ,  a  esta  hora  sera  ya  libre  e\ 
P.  Gil  Goncaiez,  todavia  el  Padre  prouincial  de  Francia  escriue, 
por  mano  del  P.  Oliuerio,  a  Juan  Bautista  Bruno,  que  haga  con 
el  banco  de  Bonuisi  que  si  no  huuiesen  dado  el  dinero  de  su 
credito  hasta  aora,  y  V.  R.  se  le  pidiese,  se  le  den  sin  ninguna 
condicion  de  auerse  primero  los  prisioneros,  para  que  V.  R.  sea 
libre  auenturarle  a  por  auerlos,  si  otro  medio  no  se  pudiere 
auer,  aunque  este  es  harto  dudoso ,  por  lo  que  en  la  vltima  es- 
creui . 

2.  La  congregacion  prouincial  de  Castilla  se  vera  quando 
V.  R.  viniere,  con  la  diuina  gracia.   Quanto  al  eligir  officiales 


auerturarle  ms. 


1  Ex  regestis  Hisp.  6g,  fol.  155V. 

2  Cf.  epist.  204,  n.  4;  tum  210  et  2l3. 


Epist.  215.— 24  Aprilis  1573  3o3 

para  aquella  prouincia,  proponerse  ha  al  general  que  Dios  N.  S. 
nos  diere  (cuya  elecion  sera  con  la  diuina  gracia  despues  de  ma- 
fiana)  3. 

3.  Lo  que  V.  R.  escriue  de  aguardar  su  venida,  etc,  no 
paresce  que  deue  partir  V.  R.  de  ay  sin  que  sea  libre  el  P.  Gil 
Goncalez,  pues  por  vna  via  o  por  otra,  esperamos  que,  o  ya  lo 
sera,  o  se  concluyra  presto;  porque  allende  de  los  creditos,  aui- 
san  de  Villon  que  el  gouprnador  de  Aluernia  offrescia  dar  vn 
buen  trueco  de  prisioneros  por  los  nuestros,  que  seria  mas  espe- 
diente  via  que  la  de  dineros :  creo  que  tambien  auran  auisado 
desto  a  V.  R.  Aqui  parescia  a  estos  Padres  de  Francia  que  V.  R. 
con  vn  hermano  dese  collegio  fuese  a  Villon ,  a  tratar  esto  por 
medio  del  retor  de  ally  con  el  gouernador ;  porque  por  esta  via 
se  aseguraria  de  auer  los  nuestros,  y  se  ganaria  tiempo,  y  por 
ventura  la  mayor  parte  del  dinero,  pues  que  para  tal  obra  el  go 
uernador  es  de  creer  que  hara  mucha  cortesia.  Con  todo  eso 
quanto  al  yr  V.  R.  a  Villon  o  no,  me  remito  a  lo  que  mejor  le 
parescera  in  Domino.  Al  retor  se  escriue  que  V.  R.  yra;  y  se  le 
encarga  este  negocio  por  su  prouincial.  Si  V.  R.  no  fuese ,  en- 
biele  la  carta,  o  haga  como  le  paresciere.  Todo  esto  escriuo  a  ma- 
yor  abundancia,  en  qualquier  euento  que  aun  no  fuese  libre  el 
P.  Gil  Goncalez,  como  esperamos  en  el  Senor  que  lo  es,  o  sera 
antes  que  esta  llegue.  Su  diuina  magestad  nos  de  su  copiosa  gra- 
cia.  En  los  santos  sacrificios,  etc.  De  Roma  20  de  Abril  [573. 

Inscriptio.  P.  Juan  Suarez.  A  Leon  de  Francia. 

I  215 

P.  EDMUNDUS  AUGERIUS  PRAEP.  GENERALI  FUTURO 

KX  CASTRIS  AD  RUPELLAM  24  APRILIS  1573  \ 

I,  De  captivis  castellanis. — 2.  De  seipso,  forsan  venturo  Romani.  —  ^.  De 
rebus  belli  quod  geritur. — 4.  De  adolescentis  regis  summa  pietate. — 
5.  Clausulae. 

1.     Ihs.  M.  R.  P.  Pax  Christi,  etc.  Questi  giorni  passati  io 


3     Vide  Commentariola,  ad  ann.  1573,  n.  12  cum  annot. 
1     Ex  autographo  in  cod."  Gall.  85,  fol.  66,  prius  344. 


3o4  POLANCI    COMPlEMENTA 

scrissi  a  V.  P.  per  via  di  Lione  con  vn  de'  nostri  venuti  di  Spa- 
gna  con  carrico  di  rescatare  i  nostri  2  da  Thugenoti  di  Nismes, 
non  sapendolo  io  prima  che  a  10  di  Marzo;  et  mandai  a  V.  P.  le 
cause  del  stare  mio  qui. 

2.  Dopoi,  andando  stringendo  monseigr.  per  il  mio  cam- 
biato,  ha  scritto  (et  parte  di  sua  mano,  cosa  assai  rara  in  lui  in 
cose  cosi  fatte  di  sua  mano  a),  commandandomi  di  mandarla;  il 
che  io  fo,  et  volendo  scriuere  nella  medesima  sustantia  il  duca  di 
Monpensiero,  di  Neuers  et  altri,  non  ho  voluto,  contentandomi 
che  vedesse  V.  P.  Tanimo  mio,  con  scrittura  del  fratello  del  re,  il 
quale  delibera  mandarmi  a  Roma  come  la  cita  sara  presa,  acio  ne 
dia  ragualio  a  sua  santita,  et  questo  desidero  io  molto,  parte  per 
basciare  le  mani  a  V.  P.,  parte  per  vedere  ancora  parte  de'  Padri 
li,  parte  per  mia  consolatione,  vedere  Roma  prima  di  morire  an- 
cora  vna  volta,  et  starui  qualche  mesi  per  riposarmi  da  questi  tra- 
uagli  heretici  et  bellici  di  Francia. 

3.  Idio  N.  S.  ha  dato  vna  notabile  vittoria  a  monseigr.  3,  do- 
minica  20  di  questo,  perche  sendo  Mongomeri,  capo  de'  fugi- 
tiui,  gionto  al  porto  della  Rochella,  oue  staua  io  con  monsignor 
et  i  principi,  con  55  naui,  parte  di  guerra  et  parte  di  vittuaglie, 
hauendo  egli  vento  et  mare  a  sua  diuotione,  resto  come  stupito 
dal  suo  peccato;  et  sendo  stato  vn  giorno  et  mezzo,  vedendo  che 
se  gli  apparecchiaua  vn  pasto  non  buono,  se  ne  fugl  la  notte  su- 
bito,  et  cosi  persero  i  heretici  ogni  speranza  d'inglesi,  i  quali  era- 
no  venuti  con  la  croce  rossa,  et  gia  sopra  le  torre  et  campanili 
faceuano  fochi  d'alegrezza;  ma  presto  si  volto  in  pianto,  et  in 
effetto  si  spera  fra  10  ouero  12  giorni  qualche  notabile  effetto  per 
il  fine  di  questa  guerra,  et  di  tutti  gli  tomolti  di  Francia  et  de  la 
christianita  in  parecchi  luoghi;  et  della  presa  di  questa  terra  de- 
pende  il  riposo  et  tranquilita  del  regno;  per  questo  tanto  vi  e 
affettionato  monsignor  et  questi  principi. 


a     Sic;  videtiir  inepte  repetivisse  di  sua  mano. 


4     Cf.  epist.  204,  210,  2i3,  214. 

1  Sermo  est  de  adolescente  Henrico  III,  qui  paulo  post,  hoc  ipso  anno, 
electus  est  rex  Poloniae,  et  anno  sequenti  post  fratris  mortem,  rex  Galliae 
fuit. 


Epist.  21 6,— z  Maji  1573  305 

4.  Preparasi  sua  eccelenza  a  la  confessione  et  communione 
per  questa  Ascensione  et  poi  per  la  Pentecoste,  motu  proprio, 
perche  e  molto  pio  e  ben  animato.  Ouesto  solo  resta  ch'io  scriua 
a  V.  P.,  che  spero  vedere  fra  duoi  anni  questo  regno  molto  pa- 
cifico,  et  questo  principe  merita  ogni  gran  cosa  et  fauore  giusto 
da  la  santa  sedia  apostolica;  et  pero  saria  bene  che  sua  santita  se 
dimostrasse  verso  lui  molto  beneuolo,  perche  ho  sentito  ch'esso 
duca  era  di  mala  voglia  perche  sua  santita  et  il  re  di  Spagna  im- 
pediuano  quel  negotio  suo  di  Polonia,  al  quale  lui  e  molto  inchi- 
nato;  et  se  scriuessero  questi  monarchi  da  senno  a  questo  grand 
principe,  saria  cosa  da  lodare  Idio.  Temo  che  Satanasso  non  se- 
mini  discordia  fra  questi  tanto  grandi.  Si  V.  P.  puo,  fara  bene 
ammonire  quelli  che  conuiene  vt  quaerant  in  Domino  la  gran- 
dezza  di  questo  giouane  pio  et  sopra  quod  dici  potest  catholico. 

5.  Io  mi  racomando  humilissimamente  a  Porationi  e  santi 
sacrificii  di  V.  P.  et  de  tutti  gli  Padri  congregati,  nominatim  di 
assistenti  nuoui,  pregando  Idio  conseruare  V.  P.  ad  multos  an- 
nos  per  sua  gloria  et  vtilita  publica,  quisquis  sit  in  Domino.  Du 
camp  de  la  Rochelle  24  di  April  1573. 

Di  V.  P.  seruitore  nel  Signor  nostro, 

Emondo. 
ln  margine.  Desidero  di  essere  scusato  appresso  la  [congre- 
gatjione  4. 

/  216 

P.  PETRUS  TRIGOSUS  POLANCO 

ANTUERPIA  2  MAJI   1573  \ 

1-2.  Patres  castellanos  queritur  nondum  redemptos. — 3.  De  rebus  bellicis. 

4.  De  politicis. 

1.  Ihs.  Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Pax  Chri- 
sti,  etc.  fista  escriuo  con  mas  pena  de  lo  que  sabre  encarescer  en 
esta.  El  P.  Balduino,  nuestro  prouincial,  me  escriuio  de  Leon, 


4     Cf.  epist.  192,  n.  I;  et  200,  nn.  6,  7. 

1     Kx  auto°;rapho  in  cod.  Germ.  153,  2  ff.,  nn.  53,  54,  prius  423. 

POLANCI   Co.MPLEUENTA.—  T.   II.  20 


3o6  POLANCI    COMPLEMENTA 

i 

de  7  de  Marco,  como  a  la  hora  que  ellos  llegaron  a  Leon,  llego 
alli  el  P.  Xuarez  que  dexaua  presos  al  P.  Gil  Goncalez  y  al 
H.  Rios,  porque  el  P.  Gutierrez  ya  era  muerto,  que  Dios  perdo- 
ne;  y  que  venia  el  a  buscar  dineros  para  el  rescate  destos  Pa- 
dres,  y  que  luego  se  le  proueheria  todo  lo  necesario;  y  por  otra 
parte  sabia  yo  de  Espana  que  hauia  venido  vn  hermano  en  bus- 
ca  de  los  Padres  con  credito  bastante  para  su  rescate,  y  con  esto 
tenia  yo  creido  y  aun  cierto  que  ya  estos  Padres  estarian  libres, 
y  aun  en  Roma;  y  aora  rescebi  vna  del  P.  Mariana,  de  Paris,  y 
del  P.  Maldonado,  en  que  me  escriuen  de  21  de  Abril  como  el 
P.  Xuarez  les  hauia  escrito  que  jamas  auia  podido  hallar  dine- 
ros  para  rescatar  los  presos,  y  que  si  no  se  daua  alguna  diligen- 
cia,  podria  ser  no  huuiese  luego  a  quien  rescatar,  porque  el 
P.  Gutierrez  era  muerto,  y  el  P.  Gil  Goncalez  estaua  herido  en 
el  muslo,  y  con  camaras,  y  que  temia  de  su  vida.  Con  esto  he 
rescebido  notable  pena,  y  no  se  que  dezir  sino  que  Dios  perdone 
al  que  tiene  la  culpa  deste  descuido.  A  lo  menos  han  mostrado 
los  Padres  franceses  poca  charidad  2,  y  el  Padre  prouincial  y 
rector  de  Leon  no  se  hauian  de  partir  de  Leon  sin  dar  orden  de 
buscar  este  dinero.  Harta  mala  ventura  es  si  la  Compania  no  tie- 
ne  en  Leon  credito  de  mil  ducados. 

2.  Y  para  que  V.  P.  vea,quan  mal  ha  parescido  a  los  que  lo 
saben,  le  enbio  vna  que  va  con  esta  de  vn  venetiano  deuoto  nues- 
tro,  Pietro  Nicolay,  el  qual  lo  ha  sentido  mas  que  todos.  Al  fin 
el  P.  Maldonado  luego  se  partio  por  la  posta  a  Leon  con  credito 
del  dicho  Pietro  Nicolay;  y  si  el  no  se  huuiera  partido,  en  sabien- 
dolo  fuera  yo  por  la  posta;  y  porque  el  credito  que  el  lleuaua  por 
ventura  no  era  bastante,  o  por  si  no  tenia  effecto,  le  he  inbiado 
por  otra  via  vn  credito  de  mil  ducados,  para  que  no  quede  el  res- 
cate  por  dineros.  El  Senor  lo  ordene  todo  como  sea  para  su  ma 
yor  gloria;  que  cierto  tengo  grande  lastima  por  lo  que  a  estos 
Padres  les  ha  sucedido,  y  la  poca  diligencia  que  en  ello  se  ha 
hecho. 


2  Angore  pressus  sic  loquitur,  nec  juste:  conferantur  epistolae  praece- 
dentes,  ubi  contrarium  apparet.  Sed  adjuncta  quibus  Trigosus  id  judicii  pro- 
ferebat,  illum  aliquantulum  excusant. 


Epist.  216. —2  Maji  1573  307 

3.  De  lo  de  por  aca  no  se  que  dezir,  porque  siempre  hay 
malas  nueuas  que  escreuir.  Partio  de  aqui  vna  armada  con  28 
naos  grandes,  y  el  castellano  con  ellas  para  socorrer  a  los  nues- 
tros  que  estauan  en  Zelandia,  en  Medialbruque,  muy  apretados, 
y  perdimos  en  el  paso  siete  naos  con  toda  la  gente  y  munitiones, 
y  algunos  dizen  que  mas;  que  fue  harta  lastima,  porque  luego 
ahorcaron  a  todos  los  soldados  que  en  ellas  iuan.  El  campo  aun 
se  esta  sobre  Harlem,  y  nunca  acaban  de  tomalla,  y  estamos  con 
temor  que  vn  dia  destos  amanezca  Ludouico  3  en  alguna  fuerca 
destas,  como  hizo  aora  vn  ano,  para  diuertirnos,  porque  se  sabe 
que  en  Alemana  leuanta  gente.  El  Senor  lo  remedie  todo  como 
conuiene;  y  V.  P.  lo  mande  encomendar  al  Senor. 

4.  He  sabido  de  persona  cierta  que  los  dos  duques  *  tienen 
licentia  para  irse,  y  que  aqui  viene  el  comendador  mayor  de  Cas- 
tilla  5,  que  esta  en  Millan.  No  se  sabe  si  vendra  solo  o  con  algu- 
na  persona  real.  Seria  bien,  si  es  deuoto  nuestro,  encomendarle 
nuestros  negocios,  porque  aca  le  hauremos  bien  menester.  Y 
porque  en  otras  tengo  escrito  largo,  y  no  tengo  dellas  respuesta, 
en  esta  no  mas  de  enccmendarme  en  los  santos  sacrificios  y  ora- 
ciones  de  V.  P.  De  Anueres  a  2  de  Mayo  de  1573. 

De  V.  P.  indignissimo  hijo  y  sieruo  en  el  Senor, 

f  Trigoso.  f 

Inscriptio.  Ihs.  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo  el 
P.  maestro  Joan  de  Polanco,  vicario  [general]  de  la  Compania  de 
Jhs.,  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


s     Ludovicus  de  Nassau,  frater  principis  de  Orange. 

4  Duces  de  Alba  et  de  Medinaceli,  de  quibus  non  semel  MonUMENTA. 

5  Ludovicus  de  Requesens,  qui  revera  hoc  anno  gubernator  in  Flan- 
driam  missus  est. 


JoS  POLANCI    COMPLEMENTA 

217 

MANDATA  P.  EVERARDl  MERCURIANI  AD  POLANCUM 

ROMAE,    FEBRUARIO    (?)    1575   *• 

/.    Polanco,    siculam   provinciam    visitaturo ,    Bobadillam   commendat . 
2.  Itidem  Domeneccutn. — 5.  Aliis  Patribus  nuntios  mittit. 

IESUS    f    M. — MEMORIA    AL    R.    P.    POLANCO 

1.  Io  disidero  che  sia  raccomandata  a  V.  R.  la  sanita  del 
R.  P.  Bobadiglia;  et  che  tutti  i  nostri  gli  portino  queiramore  et 
riuerentia  la  quale  conuiene  a  cosi  uecchio  et  uno  dei  primi  Pa- 
dri  della  nostra  Compagnia;  et  sara  bene  che  per  sua  consolatio- 
ne,  esso  intenda  che  V.  R.  ha  hauuto  questo  ordine  in  partico- 
lare  da  me. 

2.  Le  raccomando  anco  la  sanita  del  P.  Domenech. 

3.  Giunto  in  Sicilia  2,  oltre  le  cose  che  io  le  ho  ragionato, 


1  Ex  archetypo  in  cod.  Ital.  i^g,  fol.  427.  Sub  finem  Februarii  data 
haec  videntur:  cf.  epist.  seq.,  n.  2.  Die  27  Februarii,  ad  Domeneccum  prae- 
positum  provinciae  siculae  eo  modo  nuntiat  Mercurianus  iter  Polanci,  ut  is 
in  procinctu  esse  et  litteras  illas  gestaturus  videatur:  regest.  Sic.  1,  fol.  28v.- 
29r.  Porro  Polancus  secretarius  Societatis  esse  desierat  post  electionem 
Mercuriani  (cf.  vol.  I,  xv-xvi),  eique  suffectus  erat  P.  Antonius  Possevi- 
nus,  de  quo  et  praesens  volumen  et  alia  Monumentorum  saepe  agunt. 

*  Pridem  jam  de  visitatione  siculae  provinciae  agebatur:  in  regesto 
Sic.  1,  fol.  1,  ubi  scribuntur  «Bisogni  della  prouincia  di  Sicilia»,  ex  respon- 
sionibus  duae  vel  tres  ad  visitatorem  negotia  deferunt.  Et  in  Htteris  prae- 
positi  provinciae,  Hieronymi  Domenecci,«soli))  Mercuriano,datis  initio  1575 
ut  apparet  ex  adjunctis,  nam  temporis  notationem  non  habent,  haec  dicit: 
aQuanto  al  desiderio  che  scriuano  vniuersale  che  venga  qualche  visita- 
tor',  essendo  sperato  da  tutti,  ecc,  con  questa  occasione  diro  a  V.  P....»  Et 
quidem  (hoc  enim  existimamus  dignum  quod  hic  notetur)  postquam  se  idem 
cupere  ostendit,  rogat  Mercurianum  ut  sibi,  magistratu  relicto,  concedat 
aliquid  temporis  spirituali  quieti  tribuendum,  tum  ministeriis  sacris  se  im- 
pendere,  exercitiis  tradendis  potissime:  Ital.  146,  f.  32Ir.,  prius  317;  et 
die  22  Maji  sequentis,  petitionem  hanc  repetere  videtur,  ubi  scribit:  «Rin- 
gratio  humilmente  a  V.  P.  della  speranza  mi  dara  [sic]  di  consolarme  nella 
domanda  che  fece  nel  «soli»,  si  se  iudicara  esser  maggior  seruitio  de  Dio: 
che  cossi  lo  desidero  et  pretendo  in  questo  et  in  tutto  quello  domandasse 
et  desiderasse»:  Ital.  I4g,  f.  445.  Reapse,  visitatione  finita,  novus  provin- 
ciae  praepositus  renunciatus  est  P.  Julius  Fatio.  Cf.  epist.  infra  proferen- 
das,  et  Aguileram,  Provinciae  Siculae  S.J.  ortus...,  I,  207. 


Epist.  218.— 4  Martii  1575  309 

mi  sara  grato  che  faccia  intendere  al  P.  Giouanni  Battista  Rog- 
giero,  rettore  di  Monreale,  che  ho  riceuuto  la  sua  dei  13  del  pas- 
sato.  Al  P.  Lodouico  di  Vngria,  la  sua  di  Catania  dei  21  di  Gen- 
naro.  Al  P.  Michele  Alletauale,  la  sua  di  Siiacusa  del  primo  di 
X.bre.  Al  P.  Giouanni  Marchez ,  la  sua  dei  2  di  Gennaro.  Al 
P.  Oliuerio  Comunale,  la  sua  di  Messina  dei  29  di  Gennaro.  Al 
P.  Paolo  di  Achille,  la  sua  di  Palermo  dei  20  di  Gennaro.  Al 
P.  Giouanni  Saluo  Vito,  la  sua  di  Palermo  dei  15  di  Gennaro. 
Al  P.  Filippo  Malgeri,  la  sua  di  Messina  dei  4  di  Gennaro.  Ad 
Antonio  La  Croce,  la  sua  di  Cattania  di  15  di  X.bre.  Al  P.  Era- 
smo  Marchesio,  la  sua  di  Cattania  dei  28  di  X.bre. 

Mi  sara  caro  che  si  mandino  le  historie  delle  fondationi  dei 
collegi  che  non  sono  mandate. 

Mi  sara  caro  che  nel  collegio  di  Napoli,  saluti  nominatamen- 
te  tutti  quei  Padri  et  fratelli  nostri. 

Dira  V.  R.  al  P.  Nauarro  in  Messina,  che  ci  siamo  molto  edifi- 
cati  della  lettera  sua,  scritta  a  24  di  Gennaro,  et  del  buon  conto 
che  ha  dato  di  se  il  fratello  Blondo  in  quella  missione,  nella  quale 
sono  stati. 

EUERARDUS  MERCURIANUS. 

A  tergo.  Memoria  per  il  Rdo.  P.  Polanco. 

218 

POLANCUS  P.  EVERARDO  MERCURIANO 

NEAPOLI   4    MARTII    1 575    K 

• 

I.  Se  advenisse  Neapolim. — 2.  Officia  caritatis  apud  Salmeronem  ac  Bo- 
badillam. — 5.  In  procinctu  est  ut  solvat  in  Siciliam. 

1.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.\  etc.  Arri- 
uammo  con  sanita  a  Napoli  mercordl  passato  pocho  dopo  il  mezo 
di,  et  ci  ha  riceuuti  il  P.  Salmeron  et  questi  Padri  con  la  solita 
charita. 


1  Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff. ,  n.  77,  prius  19.  Se- 
quentes,  ut  videre  est,  fere  omnes  epistolae  ad  visitationem  siculam,  de 
qua  in  praecedenti  actum  est,  pertinent.  Paucas  nonnullas  omittemus  ex 
iis  quas  hic  codex  habet:  nempe,  quod  repetant  jam  dicta  alibi,  vel  nullius 
prorsus  sint  momenti. 


3lO  PoLANCl    COMPLEMENTA 

2.  Mi  mostro  detto  P.  Salmeron  in  vna  lettera,  de  mano  de 
V.  P.  scritto,  che  io  li  direi  de  sua  parte  alcune  cose,  et  io  non 
mi  ricordo  d'hauer  intesso  de  V.  P.  se  non  cose  communi  de  be- 
neuolenza  et  rispetto  come  a  Padre  di  tutti,  etc;  et  nella  memo- 
ria  2  ch'al  vltimo  mi  diede  il  P.  Posseuino,  si  conteneua  nomina- 
tim  alcun  officio  da  farsi  col  P.  vBobadiglia;  ma  per  Napoli  sola- 
mente  ci  erano  queste  parolle:  Mi  sara  charo  che  nel  collegio  de 
Napoli  saluti  nominatamente  tutti  quei  Padri  et  fratelli  nostri. 
Pur  vedendo  cio  che  si  scriueua  al  P.  Salmeron,  mi  parse  Tin- 
tentione  de  V.  R.,  ch'io  facessi  rofficio  con  esso,  conforme  a 
quello  del  P.  Bobadiglia,  quanto  al  respecto  et  osseruanza  che 
V.  P.  mostra  hauer  verso  li  primi  Padri  de  nostra  Compagnia,  et 
desiderio  d'ogni  sua  consolatione;  et  in  specie,  perch'  haueua  il 
cardinale  Carafa  domandato  se  verrebbe  a  Roma  per  questo  giu- 
bileo,  li  ho  detto  che  l'ho  rescrito  a  V.  P.,  et  che  lei  si  consola- 
rebbe  se  li  tornassi  comodo  de  venirci,  et  lo  facessi;  ma  come  non 
mostro  inclinatione,  per  la  molestia  che  li  dano  li  viagi,  li  dissi 
che  V.  P.  in  quella  parte  non  voleua  se  non  sua  consolatione,  et 
che  non  mancharebbe  il  modo  de  farli  guadagnar  il  giubileo  in 
Napoli.  Con  li  altri  Padri  et  fratelli  in  parte  ho  fatto,  et  in  parte 
faro,  cio  che  il  memoriale  contiene. 

3.  Ho  trouato  che  don  Carlo  d'Aualos,  fratello  del  cardina- 
le  d'Aragonia  (al  qual  il  re  catholico  manda  con  officio  principa- 
le  in  Sicilia),  e  per  passar  con  galere  in  quel  regno;  ma  per  li 
mali  tempi,  et  perch'  ha  da  far  prima  altre  cose,  non  so  se  sara 
cosi  presto  la  passata.  Et  percio,  se  non  vedo  che  si  riscaldi,  pen- 
so  partirmi  col  primo  procacio  che  parte  il  martedi  proximo,  ben- 
che  mi  dicono  tarda  insin'  a  Rhegio  11  di,  et  che  la  strada  e  mo- 
lestissi[ma]  andando  con  esso.  Ma  confidandomi  neirorationi  de 
V.  P.,  et  considerando  che  mostraua  quella  qualche  inclinatione 
al  espedirsi  il  viagio,  procuraro  farlo  cosi,  et  Dio  N.  S.  ci  aiute- 
ra  a  sentir  poco  1'incomodo  di  quello.  S'occorrera  altro,  lo  scri- 
uero  al  P.  Posseuino.  Et  cosi  solamente  diro,  che  col  compa- 
gno  *  humilmente  mi  raccomando,  et  domando  la  benedictione 

2  Est  monum.  praeced. 

3  P.  Joannes  Jacobus  Bassus,  ut  infra  non  semel. 


Epist.  219.— 5  Martii  1575  3n 

de  V.  P.,  quale  Dio  N.  S.  conserui  et  prosperi  con  augmento  de 
ogni  gratia  per  molto  seruitio  suo  et  ben  comune.  De  Napoli  4 
de  Marzo  1575. 

De  V.  P.  minimo  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

7  JOANNE  DE  POLANCO.  f 

Inscriptio.  -J-  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Eue- 
rardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de  Jesu, 
a  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

219 

POLANCUS  P.  ANTONIO  POSSEVINO 

NEAPOLI   5    MARTil    I575    l. 
Qnaedam  dubia  de  injuncto  sibi  munere  proponit. 

Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Pax  Christi,  etc.  Vedendo 
quel  quinterno  dei  bisogni  della  prouincia  di  Sicilia  2,  ho  trouato 
occasione  di  dubitar  nelle  istesse  risposte,  perche  non  so  se  si 
sia  fatto  quello  che  si  risponde  douersi  far';  et  pero  notaro  in 
breue  questi  capi,  pregando  V.  R.  ci  auisi  se  gia  si  e  fatta  ri- 
sposta,  et  quando  non  fusse  fatta,  si  contenti  di  procurarla: 
che  se  non  si  facesse,  io  intendero  che  nostro  Padre  uuole  che 
prima  uediamo  le  cose,  et  informiamo  sua  P.tk  ,  che  risponda.  Le 
cose  notate  in  detto  quinterno  sono  le  seguenti. 

1.  Circa  il  coadiutor  per  il  P.  Paulo  d'Achille,  si  risponde: 
Curetur  prouideri,  et  detur  memoriale  assistenti. 

2.  II  prouinciale  ha  gran  bisogno  d'un  compagno  che  lo 
aiuti,  etc.  Si  risponde:  Relinquat  hic  catalogum,  etc.  Di  queste 
due  cose  potria  gia  forsi  esser  fatta  prouisione. 

3.  Come  si  sgrauera  la  prouincia  hauendo  trenta  persone 
piu,  etc.  Si  risponde:  Detur  informatio  in  indiuiduo,  etc. 

1  Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  78,  prius  23.  Numeri 
marginales  in  ms.  sunt.  Exstant  inter  lineas  adnotationes  quaedam  manu 
P.  Antonii  Possevini,  secretarii  Societatis,  quae  responsionis  capita  indi- 
cant:  unde  supervacaneum  ducimus  eas  transcribere,  quum  responsio  sit 
infra,  sub  n.    222,  Simili  pacto  dicendum  de   multis  sequentibus   epistolis. 

2  Cf.  supra,  monum.  217,  annot.  2. 


3l2  POLANCI    COMPLEMENTA 

4.  Della  casa  de  professi  fu  risposto:  Videat  prouincia- 
lis,  etc,  et  scribat  ad  generalem. 

5.  Dell'ordine  del  legger  il  corso  d'arti  et  theologia.  Si  ri- 
sponde:  Mittetur  ubi  recognitus  fuerit.  Di  queste  3  cose  etiam 
dubito  se  si  sono  gia  mandate. 

6.  La  risolution  delle  cose  proposte  alla  congregatione.  Si 
risponde  etiam:  Mittetur,  etc. 

7.  Come  s'intende  la  6.a  regola  delle  communi.  Si  risponde: 
Declarabitur. 

8.  Se  li  sacerdoti  et  maestri  debbono  far  li  tuoni,  etc.  Si  ri- 
sponde:  Videatur  quid  in  collegio  romano  seruetur. 

9.  Che  si  risolua  la  cosa  della  4.ta3  di  Siracusa.  Responde- 
tur:  Videatur  cum  Patre  procuratore  generali. 

10  Che  si  stampi  Tindice  delle  constitutioni.  Respondetur: 
Uidebitur.  Di  queste  cose  etiam  dubito  come  di  sopra. 

Sono  anchora  altre  proposte,  doue  si  risponde:  Vniuersalia. 
V.  R.  per  carita  m'auisi  se  si  fece  gia  di  queste  tali  risolutione. 
Tali  sono  le  seguenti: 

Saper  che  si  fara  con  quelli  che  si  partono  della  Compa- 
gnia,  n.°  15. 

Del  far  professi  quelli  che  hanno  habilita,  etc,  n.°  20. 

Che  nella  logica  leuino  le  questioni  de  vniuersalibus,  n.°  3, 
de  propositis  in  congregatione  prouinciali. 

Delli  auisi  per  li  maestri,  n.°  6. 

Che  si  purghino  li  poeti,  n.  7. 

Che  si  ottenga  di  non  andar'  alle  processioni,  n.°  II. 

Che  modo  di  cinture  si  hanno  da  usare. 

Se  potra  dormir  alcun  fratello  alla  uigna,  n.°  4  inter  propo- 
sita  a  P.  Paulo. 

Ouello  che  a  V.  R.  occorrera  in  queste  cose,  per  carita  me  lo 
mandi  a  Messina,  massime  se  qualche  cosa  sa  esser  conforme  alla 
mente  di  nostro  Padre.  Interim  questa  li  seruira  anche  per  occa- 
sione  di  raccomandarci  molto  alle  orationi  et  sacrificii  di  V.  R., 


3  «Quarta»  nuncupabatur  tributum  praesulibus  solvendum  ex  relictis 
ad  pias  causas.  Cf.  si  vacat  Herculem  Brancifortium  etc,  Capitula 
Regni  Siciliae...  I,  229  (cap.  LXX). 


Epist.  220.  — ii  Martii  1575  3i3 

et  potra  esser  che  non  sara  Tultimo  fastidio  che  riceuera  da  noi 
in  questa  missione.  Di  Napoli  li  5  di  Marzo  1575. 
De  V.  R.  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE    DE    POLANCO.    f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  Antonio  Pos- 
seuino,  secretario  della  Compagnia  de  Jesu,  a  Roma. 
Sigilli  vestigium. 

220 

POLANCUS    MERCURIANO 

NEAPOLI    II    MARTII    I575    l. 

I.  Cur  nondum  se  commiserit  viae. — 2.  Cardinalem  proregem  a  se  visi- 
tatum. — ?.  Opus  herineneuticum  P .  Salmeronis  doctuni  atqne  utile: 
oportet  ut  cito  in  lucem  prodeat. — 4.  De  bello  contra  turcas  nuntii 
aliqui. 

1.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1,  etc.  Non 
mi  parti  martedi  col  procaccio  de  Sicilia,  perche  le  molte  piogie, 
et  noue  che  ci  dauano  de  moltissimi  forusciti  faceuano  il  viaggio 
malissime  sicuro;  specialmente  per  li  fiumi  che  in  grande  nume- 
ro  conueneua  guazar',  et  con  li  torrenti,  ci  diceuano  esser'  peri- 
colosi,  oltra  la  longueza  et  molestia  ordinaria  di  quella  strada. 
Ma  principalmenti  mi  mossi  a  fermarmi,  per  esser  in  procincto 
vna  galera  ben  in  ordine  per  insir/a  Messina,  quale  aspettaua 
solo  il  tempo,  et  de  hieri  in  qua  si  e  acconcio  con  questa  noua 
luna,  et  potria  esser  che  con  questo  procaccio  intenda  V.  P.  che 
siamo  partiti  2;  et  ad  ogni  modo  dandoci  buon  viagio  Iddio,  sa- 
remo  piu  presto  in  Sicilia,  che  haueressimo  fatto  partendo  col 
procaccio  detto,  etiam  in  buoni  tempi. 

2.  In  questi  di  ho  visitato  il  cardinale  vicere  3,  etiam  de  parte 
de  V.  P.,  et  parmi  si  rallegrassi.  Mi  tenne  a  pranzo  seco,  et  do- 


1  Ex  autographo  in  codice  Rpist.  Polanci,  2  ff.,  n.  79,  prius  26,  27. 

2  Die  18,  ut  in  cod.  cit.  invenitur,  fol.  81,  prius  32,  post  excursionem 
quam  Nolam  fecerat,  dicit,  ad  eumdem  P.  Mercurianum  scribens,  iter  dila- 
tum  ob  malam  tempestatem.  Denique  die  dominica,  20. *  mensis,  in  Siciliam 
solvit.  Cf.  epist.  223. 

3  Antonius  Perrenot  de  Granvelle. 


3l4  POLANCI  COMPLEMENTA 

mandomi  molte  cose,  et  vltimamente  mi  mostro  che  in  Roma  vo- 
lontieri  vedera  V.  P.,  il  che  dissi  io  sarebbe  al  suo  tempo,  ma 
potrebbe  esser  presto  detto  tempo. 

3.  Ho  visto  qualche  cosa  del  libro  del  P.  Salmeron,  che  mi 
mostro,  et  visto  la  oeconomia  de  tutta  sua  opera,  et  spero  sara 
cosa  molto  dotta  et  vtile.  L'ho  sollicitato  al  espedirsi,  perche  non 
fa  altro  che  limar,  et  mutat  quadrata  rotundis.  Et  se  li  vscisse  di 
mano  questa  cosa,  potrebbe  attendere  all'epistole  de  S.  Paulo, 
come  pare  n^habbia  intentione,  et  cominciato  a  prepafar  le  cose. 
Credo  che  si  V.  P.  Tessortassi  a  finir  questo  parto  (sanza  restrin- 
gerlo  molto.)  1'espedirebbe  piu  presto.  L'ho  ricordato  che,  secon- 
do  le  constitutioni,  deuono  veder  questa  sua  opera  tre  persone 
intelligenti,  et  1'intende  anche  lui  cosi.  Vero  e  che  mi  pare  li  sa- 
rebbe  suaue  ordine,  se  le  persone  fossino  a  sua  sodisfactione,  et 
che  si  contentassino,  in  cose  che  non  concerneno  la  fede  et  bonos 
mores,  et  sono  fra  le  opinioni  probabili  de'  dottori  catholici,  de 
representar  cio  che  senteno  con  li  suoi  motiui,  et  lasciarlo  far  a 
esso  depoi;  monstra  anche  haueria  respecto  alle  censure  conue- 
niente.  Tutto  questo  serua  d'auiso  et  nuda  representatione,  et 
quanto  parera  poi  meglio  a  V.  P.,  parera  anche  a  me. 

4.  Questa  matina,  andando  a  sollecitar  nostro  passagio,  et 
intrando  in  Castelnouo  per  visitar  il  signor  don  Aluaro,  castella- 
no  (chJera  venuto  a  casa  nostra  per  sua  amoreuoleza,  insieme  col 
signor  don  Diego  suo  fratello),  li  staua  referendo  vn  gentilhuomo, 
che  pareua  prattico,  li  auisi  che  si  teneuano  del  discorso  de  Vs- 
ciali  4  sopra  la  venuta  dell'armata  a  queste  bande,  fatto  al  turco. 
Et  la  suma  era,  che  sarebbe  cosa  persa  venir  a  Malta  o  Sarde- 
gna,  et  non  riuscibile  venir  in  Puglia  o  altra  parte  dJItalia;  per- 
che  essendo  terra  ferma,  concorrerebbono  tanti,  che  non  perme- 
terebbono  far  piede,  si  ben  potessino  pigliar  qualche  terra.  Et 
cosi  risolueua,  che  conuerrebbe  dar  in  Messina  per  la  comodita 
del  porto,  et  pare  li  prometessi  de  pigliar  la  citta,  etc.  Quanto 
alli  veneciani,  che  non  accadeua  esser  sollicito,  perche  non  ci  era 


4  Celebris  dux  classis  turcicae,  cujus  nomen  ab  aliis  alio  modo  scribi- 
tur:  Occhiali,  Aluch  Ali,  Uluch  Ali;  cognomen  etiam  sibi  peperit  post  pu- 
gnam  ad  Naupactum,  Kilidsch  Ali. 


Epist.  221. — 12  Martii  i  575  315 

da  far  con  loro,  et  si  poteua  rompere  le  forze  del  re  Philipo, 
adesso  che  staua  occupato  in  Fiandra,  che  quelli  de  Malta  ver- 
rebbono  con  le  mane  giunte  a  sottometersi  a  lui,  et  anche  i  ve- 
neciani.  D'altra  banda  si  dice  qui  che  viene  don  Joanne  con  assai 
buona  prouisione  et  auctorita,  et  si  da  ordine  qui  di  far  12  ga- 
leazze,  et  dicono  aggiutara  il  duca  de  Fiorenza  con  galere  et  de- 
nari,  etc.  Tutto  questo  dico,  non  solo  per  dar  nuoue,  ma  molto 
piu  perche  hauero  charo  intendere,  se  V.  P.  s'inclina  al  mio  star 
in  Messina  (s'hauessi  finito  la  visita,  et  incaminate  le  cose)  insi- 
no  al  veder  1'essito  di  queste  cose,  o  vero  s'attendero  alla  visita 
delli  altri  collegi,  o  vero  se  lo  lascia  a  mio  parere,  accio  faci 
come  meglio  tni  parera,  et  a  maggior  seruitio  diuino.  Non  diro 
altro  per  adesso,  se  non  humilmente  raccomandarmi  all'orationi 
sante  et  sacrifici  de  V.  P.,  et  pregar  Dio  N.  S.  conserui  et  ac- 
creschi  in  lei  suoi  doni,  et  a  tutti  faci  sentire  et  adempire  sua 
santissima  volonta.  De  Napoli  1 1  de  Marzo  1575. 
De  V.  P.  minimo  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Eue- 
rardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de  Jesu, 
in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

221 

POLANCUS    MERCURIANO 

t 

NEAPOLl    12    MARTII    I575    '. 

Patrem  Lndovicum  Mansonem  concionatorem  commendat:  cni 
sufficiendum  Lucam  Pinellum  indicat. 

Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1,  etc.  Hieri 
sera  ci  andammo  ad  imbarchar,  et  ci  hanno  rimandato  a  casa  in- 
sin'a  questa  matina;  et  per  dir  messa  giorno  de  S.  Gregorio ,  ci 
torno  bene,  quantunque  lasciassimo  nostre  bagaglie  vicine  al  lito 
in  casa  d'vn  amico;  ma  con  la  luna  ch'hogi  ha  fatto,  si  sono  li 


1     Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  80,  prius  29. 


3l6  POLANCI   COMPLEMENTA 

venti  perturbati,  et  il  mare,  et  cosi  aspettano  quei  della  galera 
che  si  assetti  il  tempo:  io  staro  in  suFauiso  de  non  larciar'  pas- 
sar'  la  comodita  prima. 

Fra  diuersi  che  predicano  qui  in  Napoli  in  varii  loghi,  vno  e 
Ludouico  Mansone  2,  et  ha  particolar  gratia  con  questa  gente, 
et  piace  loro  estraordinariamente;  et  anche  in  casa  vedo  ch'il 
P.  Salmerone  et  li  altri,  per  vederlo  cosi  accetto,  et  sperar  frutto 
deiropera  d^esso,  assai  desiderano  ritenerlo.  Si  V.  P.  li  volessi 
far  questo  dono,  pare  sarebbe  di  quelli  che  molto  grati  li  sareb- 
bono;  et  quasi  e  scritto,  che  se  restassi  lui  in  Napoli ,  il  fratello 
Luca  Pinello  si  mandarebbe  per  lettore  in  Sicilia ;  et  per  quanto 
io  posso  giudicare,  se  cossi  fossi,  Sicilia  non  perderebbe  con  tal 
cambio,  ne  per  conto  de  legere,  ne  per  conto  del  predicare,  et  al 
P.  Salmerone  et  a  questo  collegio  si  farebbe  gratia  che  molto 
estimarebbono.  Questo  solo  represento  a  V.  P.  con  aggiongere, 
ch'al  medessimo  Ludouico  sento  assai  ben  disposto  a  far'  l'obe- 
dienza;  ma  quando  quella  lo  ritenessi  in  Napoli,  mi  pare  sarebbe 
di  quelli  che  piu  sodisfactione  haueriano.  Se  tutti  doi  li  predetti 
fossino  destinati  per  Sicilia,  all'hora  io  non  vorrei  che  la  buona 
hospitalita  di  questi  Padri  mi  sminuisse  lJobligatoria  inclinatione 
che  deuo  bauer'  ad  aiutar  quella  prouincia;  ma  se  Tvno  solamen- 
te  de  loro  hauessi  ad  andar  la ,  mi  pare  (come  ho  detto)  che 
Mtro.  Luca  non  li  lasciaria  sentir  la  priuatione  de  Ludouico  Man- 
son[e].  D'altre  cose  mi  rimetto  alFaltre  scritte  hieri.  Humilmen- 
te  domando  la  benedictione  de  V.  P.,  et  pregho  Iddio  N.  S.  la 
conserui  et  prosperi  con  grande  copia  de  suoi  doni,  etc.  De  Na- 
poli  12  de  Marzo  1575. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  Jesu  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.  f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Eue- 
rardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de  Jesu, 
in  Roma. 

Sigilli  vestigium . 


Qui  nempe  exstitit  postea  perillustris  vir,  praepositus  cum  diversis 
collegiis,  tum  provinciis  neapolitanae  ac  mediolanensi^Cf.  Aguileram,  op. 
cit.,  I,  511. 


Epist.  222. — 12  Martii  1575  317 

222 

POSSEViNUS    POLANCO 

ROMA    12   MARTII    I575    l. 

/.  Scopns  Mercnriani  in  mittendo  Polanco.  —  2.  Responsiones  ad  dnbia 
hujus  circa  providenda  quaedam. — J.  Officia  caritatis. 

1.  Jesus  f  M.  Molto  R.  in  Xpo.  P.e  Pax  Xpi.  etc.  Io  com- 
municai  la  lettera  di  V.  R.  a  N.  P.,  dico  quella  che  alli  5  di  que- 
sto  mi  scrisse  di  Napoli;  et  hebbi  questa  risposta,  la  quale  quasi 
seruira  per  risolutione  uniuersale  dei  dubbi  che  le  erano  occorsi. 
La  risposta  fu  che  quando  si  mando  il  P.  Domenech  in  Sicilia 
ultimamente,  si  pensaua  di  poter  non  molto  doppo  mandare  un 
visitatore,  con  la  cui  rilatione  et  consiglio  si  potessero  risoluere 
parechi  di  quei  punti  che  qui  haueua  proposto.  Et  hora  essendo 
andata  V.  R.  costa,  ha  a  fare  il  medesimo,  cioe  a  tratta[re]  del- 
le  cause,  impedimenti  et  rimedi  i  quali  poss[o]no  occorrere  nelle 
materie  proposte;  et  se  conforme  alle  constitutioni  et  instituto 
nostro,  uedra  di  poter  darci  rimedio,  lo  faccia.  Ma  se  anco  le 
restara  alcuna  difficolta ,  la  scriua  a  Roma,  doue  con  maggior 
luce  che  V.  R.  dara,  il  tutto  con  la  diuina  gratia  si  risoluera  2. 

2.  Cosi  si  dice  per  conto  del  coadiutore  per  il   P.    Paolo 
d'Achille,  gia  che  forse  conuerra  che  si  ponga  un  tale,  o  vice- 


1  Ex  archetypo  in  codice  Opp.  NN.  328,  2  ff.,  I3-I4,  prius  n.  47. 

2  Saepe  in  sequentibus  epistolis  notat  P.  Polancus  exiguam  facultatum 
copiam:  die  4  Julii  Calatagironae  dans  ad  Mercurianum  litteras,  sibi  opus 
esse  ait  ad  provincialem  moderatorem  mittere  illos  qui,  cogitantes  visitato- 
rem,  ut  alios  norunt,  plenum  venire  auctoritate,  facultates  quasdam  postu- 
lant;  et  sic  addit:  «Ma  a  me  mi  basta  cio  che  mi  da  1'officio,  de  far  metere  in 
essecutione  le  constitutioni  et  regole,  etc;  benche  mi  accorgo  che  sminui- 
sce  1'auctorita,  etiam  apresso  chi  non  hauerei  pensato,  il  veder  che  non  ho  fa- 
colta,  ne  anche  quelle  del  prouinciale,  per  sodisfar  a  quelli  che  ricercano  da 
me  cose  simile.»  Die  Pentecostes  (sc.  22  Maji)  scribens  ad"  eumdem  Mercu- 
rianum,  Domenech  petit  committi  Polanco  facultates  aliquas  sibi  non  con- 
cessas,  provinciae  praeposito  (cod.  Ital.  141,  fol.  444r0-  Mercurianus,  vero 
Polanco  2  Julii  respondebat:  «V.  R.  ha  tutta  la  potesta  che  ha  il  prouinciale 
in  cotesta  prouincia,  et  oltre  cio  ha  a  soprauedere  et  superintendere  confor- 
me  al  ufficio  del  visitatore;  nel  quale  ufficio,  come  per  tanti  anni  adietro 
non  sie  prescritto  o  determinato  altro  circa  la  potesta,  sa  che  non  e  stato 
senza  conueniente  consideratione.» 


3l8  POLANCI    COMPLEMENTA 

rettforje,  o  rettore  in  suo  luogo  (restando  pero  esso  come  supe- 
riore),  che  et  airamministratione  del  collegio  si  sodisfaccia,  et  il 
buon  uecchio  sia  solleuato. 

Fu  gia  risposto  intorno  la  casa  di  professi,  che  per  hora  la 
Compagnia  non  poteua  pigliare  nuoui  assunti. 

Fu  anco  scritto  che  si  andaua  riuedendo  il  corso  d^arti  et  teo- 
logia,  et  insieme  pratticando  come  riuscirebbono,  accjoche  non 
fos[se]  di  bisogno  di  mutargli  facilmente,  poiche  la  sola  specula- 
tione  o  consideratione  non  bastaua. 

II  medesimo  si  dice  per  conto  della  risolutione  che  si  promise 
che  si  manderebbe  di  qui  a  molti  punti  particolari,  che  non  solo 
cotesta,  ma  anco  le  altre  prouincie  proposero  alla  congregatione 
generale,  le  quali  essendo  connexe  insieme,  et  conuenendoci  ha- 
uere  dall'altre  prouincie  i  modi  et  riti  che  tengono,  si  come  gia 
un  pezzo  fa  si  e  dato  ordine,  non  si  puo  prima  trattarne  compi- 
tamente,  et  in  modo  che  si  possa  introdurre  uniformita,  se  non  si 
hanno  alle  mani.  Si  sono  pero  decisi  parecchi  punti,  i  quali,  fini- 
ta  tutta  la  materia  delle  cose  vniuersali,  si  distingueranno  per 
capi,  accioche  leuino  a  la  pena  di  muouere  nuoui  dubbi. 

Le  seste  regola  delle  communi  non  ha  bisogno  di  dichiara- 
tione. 

Della  quarta  di  Siracusa,  ha  scritto  a  bastanza  il  procura- 
tore. 

Del  non  andare  alle  processioni  publiche,  S.  Sta.  disse  che 
quando  i  vescoui  ci  molestassero,  ricorressimo  a  lei,  la  quale  ci 
farebbe  prouisione. 

Circa  il  fare  professi,  V.  R.  porto  seco  gKinterrogatori,  et 
p[eJnso  che  fra  pochi  giorni  si  mandera  il  modo  di  fargli,  dico, 
di  uenir'  in  cognitione  di  coloro  che  saranno  habili  per  essere  ri- 
posti  nel  grado  loro  o  di  professi  o  di  coadiutori,  conforme  a  quel 
che  rechiede  la  5.*  parte  delle  constitutioni. 

Fu  gia.  risposto  per  conto  del  fratello  che  dormiua  alla  vigna 
di  Palermo,  si  come  potra  particolarmente  intendere  dal  Padre 
prouinciale. 


a     Sic  videtur  legendum:  charta  attrita. 


Epist.  223. — 22  Martii  1575  319 

Quanto  alTaltre  cose,  la  risposta  di  sopra  pare  che  basti,  poi- 
che  appartengono  alle  cose  vniuersali. 

3.  Nostro  Padre  ha  riceuuto  la  lettera  di  V.  R.  delli  4  del 
presente  et  consolatosi  con  Tufficio  fatto  col  P.  Salmerone,  et 
con  le  forze  che  Dio  N.  S.  le  concedeua  per  poter'  col  suo  com- 
pagno  finire  il  suo  uiaggio,  et  darsi  alTimpresa  per  la  quale  S.  D. 
Mta.  l'ha  mandata  costa.  S.  Pta.  molto  si  raccommanda,  come 
tutti  facciamo,  alle  orationi  et  santi  sacrifici  di  V.  R.;  et  rispon- 
dera  alla  sua  quando  prima  haura  inteso  della  sua  giunta  in  Si- 
cilia.  Di  Romail  12  di  Marzo  1575. 

De  V.  R.  inutile  seruo  in  X.°, 

Antonio  Posseuino  f . 

Inscriptlo.  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  il  P.  Giovanni  Palan- 
co,  visitatore  della  Compagnia  di  Giesu  in  Sicilia.  In  Messina. 

223 

POLANCUS   MERCURIANO 

MESSANA  22   MARTII    I575  '. 
Panormitanum  collegium  invisere  quam  primum  cupit,  tum  ei  viciniora. 

Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc.  Do- 
menica  in  sul  mezo  di  partessimo  de  Napoli.  et  lunedi  dopo 
vn'hora  de  notte  arriuammo  a  Mesina  con  prospero  viagio  d'vna 
galea;  et  perche  ci  sonno  cause  de  consideratione  per  comincia- 
re  la  visita  de  Palermo  (doue  sta  il  prouinciale  et  il  presidente 
che  gouerna  il  regno)  2,  et  espedirmi  di  quel  collegio  con  quello 
de  Monrreal,  Bibona,  Calatagirona,  Siracusa  et  Catania  auanti  li 
estremi  caldi,  et  tornar  dopoi  a  Messina,  sto  in  dubio  se  partiro 
hoggi  con  la  commodita  che  ci  si  offerisce  de  galere,  o  se  mi  fer- 


'&&* 


maro.  Raccomandata  la  cosa  a  Dio,  mi  risoluero 


3 


1  Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  82,  prius  319. 

2  Carolus  de  Aragon  et  Tallavia,  princeps  de  Castelvetran,  dux  de 
Terranova,  de  quo  non  samel  postea  loquemur:  «praeses  regni»  erat,  non 
prorex. 

3  Respondit  Mercurianus  hoc  esse  faciendum  quod  adjuncta  et  expe- 
rientia  docerent.  Sic  in  epist.  8  April.  1575,  quae  reperitur  archetypa  in 
cod.  Ual.  147,  fol.  7. 


320  POLANCI   COMPLKMENTA 

L/orationi  de  V.  P.  ci  hanno  condotti  con  tanto  buono  et  bre- 
ue  viagio,  et  nelle  medessime  spero  che  ci  impetraranno  gratia 
di  seruirlo  in  questa  visita;  et  cosi  humilmente  le  domando  con 
la  sua  benedictione.  Guardi  et  prosperi  Dio  N.  S.  per  molto  suo 
seruitio  et  ben  de  la  Compagnia  nostra,  et  comune,  V.  P.  R.  De 
Messina  22  de  Marzo  1575. 

De  V.  P.  minimo  seruo  et  flgliolo  in  X.°, 

f   JOANNE    DE    POLANCO.    f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium . 

224 

POLANCUS    MERCURIANO 

PANORMO   3l    MARTII    I575    l. 

/.  Pericula  itineris.  —  2.  Messanae  aliqua  monimenta  rectori  relicta. — 
•?.  Visitatio  grata  est  nostratibus. — 4.  Bobadillae  submissio  ac  caritas, 
et  Polanci  in  ipsum  observantia. 

1.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1,  etc.  De 
Napoli  partimo  dopoi  che  scrissi  Tvltima  a  V.  P.,  et  in  vna  galea 
in  trenta  hore  incirca  arriuammo  con  sanita  a  Messina.  Et  e  stata 
prouidenza  de  Iddio  particolare  chenon  partessimo  per  terra,  per- 
che  furono  sualigiati  dai  forusciti  fra  Palma  et  Rhegio  da  20  pas- 
sagieri,  oltra  1'incomodi  et  spesse  et  longheza  dei  viagio,  estra- 
ordinaria  per  i  mali  tempi.  In  Messina  mi  furono  representate 
alcune  ragioni,  quali  mi  parseno  efficaci,  per  cominciar  de  Pa- 
lermo  la  visita,  et  espediti  questi  collegii  tornare  a  Messina  per 
li  messi  del  maggior  caldo.  Et  perche  ci  era  qui  il  presidente  o 
vicere  2,  et  anche  il  prouinciale,  che  in  molti  di  non  sarebbe  ve- 
nuto  a  Messina,  con  la  comodita  delle  galere  che  veneuano  qua 
con  vn  amico  nostro,  id  est,  il  presidente  Gisulfo,  passai  breue- 
mente  con  mio  compagno  in  qua. 


1  Ex  autographo  in  codlce  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  84,  prius  254. 

2  Epist.  praeced.,  annot.  2;  infra,  n.  3. 


Epist.  224. — 3i  Martii  1575  321 

2.  In  duoi  giorni  pero  che  mi  fermai  in  Messina,  non  si  per- 
se  tempo,  perche  ho  parlato  alli  principali,  et  raccomandato 
strettamente  al  rectore  alcune  cose  che  importauano  per  Tessecu- 
tione  megliore  de  suo  officio,  et  in  tanto  che  tornaro,  e  restato 
de  attenderui,  il  che  si  fa,  ci  sara  mancho  da  far  nella  visita  di 
quel  collegio;  et  pare  restassi  con  buon  animo  de  farlo.  Et  all'ad- 
monitor'  et  ministro  ho  lasciato  cura  de  ricordarglielo,  si  se  smen- 
ticassi,  et  d'auisarmi;  et  ho  bona  speranza  della  persona  d'esso 
rector,  et  de  tutto  il  collegio,  mediante  la  gratia  de  Dio. 

3.  Qui  in  Palermo  sono  arnuato  la  settimana  santa,  cioe 
martedi,  et  ho  visitato  il  duca  de  Terranoua,  presidente,  et  l'ar- 
ciuescouo,  et  inquisitor  maggior,  ch'e  il  vescouo  de  Pati.  Et  an- 
dando  a  Monrreale  col  P.  Bobadilla  ho  anche  visitato  Tarciue- 
scouo  de  li 3,  et  cominciato  a  veder  questo  et  quel  collegio.  Et  alla 
pascha,  piacendo  al  Signor,  cominciaro  de  proposito  la  visita,  fa- 
cendo  in  questo  mezo  cio  che  si  potra  bonamente  in  questi  gior- 
ni,  nei  quali  anche  mi  conuiene  confessar  alcuni  forastieri.  Et 
vniuersalmente  pare  si  rallegranno  in  questa  prouincia  ch'hab- 
bi  mandato  V.  P.  chi  la  visitassi  *.  Degnissi  la  diuina  bonta  dar- 


3  Ludovicus  de  Torres,  senior:  infra,  epist.  226,  annot.  2. 

4  Sane  apparet  laetitia  in  pluribus  coaevis  monurr.entis  quae  perlustra- 
re  potuimus.  Primarii  homines  provinciae  illius,  visitationem  efferunt:  Do- 
menech,  primum  adventante  Panormum  Polanco,  exsultabundus  ad  Mercu- 
rianum  scribit,  atque  omnem  opem  illi  se  praestiturum  pcllicetur  (27  Mart.: 
cod.  Ital.  146,  fol.  3lC)r.);  dein,  29  Augusti,  visitatis  collegiis  Syracusarum 
et  Catanae,  eidem  Patri  generali,  laudibus  cumulans  Polancum,  exitum 
nuntiat  faustissimum,  et  sic  concludit:  «...  Tutto  se  ha  fatto  per  gratia  dil 
Signore  con  molta  satisfatione  et  particolar  mio  contento;  et  spero  che  non 
sara  senza  molto  frutto;  et  che  son  tenutto  molto  a  ringratiar'  al  Signore  et 
a  V.  P.,  che  in  questi  tempi  et  occurrentie  extraordinarie  me  ha  voluttodar 
questo  aggiutto  che  in  vero  era  ben  bisogno...»  Ital.  148,  fol.  245V.,  prius 
37or.  Similia  prorsus  sensa  aliis  in  epistolis  expressit,  ut  18  Nov.  1575:  Ital. 
14Q,  fol.  I29r.,  prius  382r.;  et  18  Apr.   1576:  Ital.  151,  fol.  t2r.,  prius  H5r. 

P.  Paulus  Achilles,  rector  panormitanus,  nuncians  generali  praeposito 
iter  Polanci  Marsalam,  haec  29  Maji  1575  dicebat:  «Per  gratia  de  Jesu  Chri 
sto  N.  S.  ha  uisitato  questo  collegio  con  molto  frutto  spirituale  et  consola- 
tione  di  tutti...»  Ital.  14J,  fol.  253r.,  prius  273.  Pari  modo  scripserat  die 
6  ejus  mensis:  ibid.,  ff.  127-128;  et  ad  Polancum  anno  sequenti  27  Maji: 
Ital.  151,  ff.  160-161. 

P.  Joannes  B.  Carminata,  rector  messanensis,  qui  laetitia  summa  ex- 

1'OLANCJ    COM PLEMENTA . — T.   II.  "21 


322  POLANCI   COMPLEMENTA 

ci  gratia  per  le  orationi  de  V.  P.  de  seruirlo  in  questo  assumpto, 
et  de  dar  bona  pascha  a  V.  P.,  in  cui  sante  orationi  et  sacrifici 
humilmente  mi  raccomando,  et  domando  sua  benedictione.  De 
Palermo,  giouedi  santo  1575. 

De  V.   P.  seruo  et  figliolo  minimo  in  X.°, 

f  JOANNE   DE  POLANCO.    f 

4.  Ho  fatto  1'offitio  raccomandato  col  P.  Bobadilla  5,  et  vor- 
rei  saper  se  V.  P.  vole  o  intende  che  io  lo  reputi  exempto  et 
immediato  a  lei  o  non,  quantunque  lui  parla  benissimo,  et  dice, 
che  piu  che  tutti  vole  esser'  subditto,  ma  io  1'ho  rispecto  come 
a  Padre,  etc. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  id  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Eue- 
rardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  etc,  a  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


spectabat  adventum  visitatoris,  ut  ad  eum  Catanae  morantem  scribit,  II 
Maji  1576  (Ital.  l$l,  ff.  8990),  postea,  in  epistolis  14  et  20  ejusdem  mensis 
visitationem  nunciat  magno  cum  fructu  esse  transactam:  Ital.  151,  ff.  104- 
105,  et  l3l-l32. 

P.  Bobadilla,  ut  alios  omittamus,  qui  olim  adeo  acriter  Polancum  repre- 
henderat,  ipsum  inspectorem  Siciliae  laudat  maxime.  eumque  provinciae 
praeponi  exoptat,  ut  ex  ejus  epistolis  notavimus  in  Bobad.  Monum.,  528, 
annot.  4,  nn.  I,  II  et  V. 

Non  defuere  qui  Polancum  notarent,  praesertim  ut  nimium  exactorem: 
sic  reperimus  in  paucis  epistolis,  ut  P.  Joannis  Dominici  Candelae  (Ital.  l$l, 
ff.  250-251);  P.  Eustachii  Paterni  (Ital.  152,  fol.  379),  ac  P.  Erasmi  Mar- 
chesii  (ibid.,  ff.  381-382).  Sed  animadvertendum,  Candelam  non  constare 
sibi,  ac  rumores  exigui  momenti  incusare;  Paternum  (Paterno)  ac  Marche- 
sium  ita  imprudenter  atque  acerbe  loqui,  ut  bilem  potius  vomere  quam  ju- 
dicium  ferre  videantur.  Nec  parum  valet  quod  ea  tempestate  perfecta  con- 
junctio  siculorum  cum  hispanis  desideraretur.  Magni  autem  faciendae  que- 
rimoniae  non  fuerunt,  quum  nullibi  reperiamus  ab  Everardo  aut  Polancum 
admonitum,  aut  verbum  ullum  de  re  prolatum.  Cf.  epist.  228,  annot.  3. 

s     Cf.  supra,  monum.  217,  n.  1;  et  Bobad.  Monutn.,  528-529. 


Epist.  225.— 14  Aprilis  1575  323 

225 

POLANCUS   POSSEVINO 

PANORMO    14   APRILIS    I575   x. 

I.  Dubia  exorta  de  potestate  qua  fungitur. — 2.  De  domo  professorum  eri- 
genda. — ?.  De  Societatis  candidato,  adolescente  praeclari  ingenii  ac 
virtuiis,  sed  cui  impedimentum  adest. — 4.  Commendat  fratrem  Nico- 
launi  de  Amaro. — 5.  Rogat  ut  voti  cujusdam  mulieris  dispensatio  impe- 
tretur  a  sancta  sede. 

1.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre.  Pax  Christi,  etc.  Doppo  la 
partita  nostra  di  Roma  sola  una  lettera  ho  riceuuta  de'  12  di  Mar- 
zo,  di  V.  R.,  doue  risponde  alla  mia  prima  scritta  di  Napoli,  et 
non  occorrono  molte  cose  a  replicare,  poiche  la  risolutione  di 
quelli  dubbii  chJio  feci,  pare  si  debba  fare  doppo  1'informatione 
nostra  di  qua.  Et  se  io  hauessi  portato  chiara  la  facolta  che  no- 
stro  Padre  mi  da,  a  molte  cose  si  potria  forsi  prouedere;  ma 
come  non  mi  e  stata  specificata,  dicendomi  nostro  Padre  quando 
glielo  ricordai  che  me  la  manderebbe,  non  ho  se  non  due  cose 
per  le  quali  mi  possa  regger'  intorno  a  quella.  Una  contenuta 
nelle  lettere  patenti,  cioe,  che  mi  si  da  quella  potesta  che  con- 
uiene  per  Tessecution  deirofficio:  Faltra  e  nello  stesso  officio  del 
visitator',  doue  si  dice,  che  in  quello  che  ricerca  1'instituto,  con- 
stitutioni,  regole,  etc,  o  in  quello  che  sara  facile  et  di  manco  im-' 
portanza,  si  possa  procedere  all'essecutione,  riseruando  le  cose 
piu  difficili  alla  consulta  di  nostro  Padre.  Tuttauia  se  sotto  que- 
sta  generalita  specificasse  nostro  Padre  la  sua  uolonta,  et  qual 
facolta  io  debbo  pratticare,  piu  cose  potremmo  fare,  et  piu  spe- 
ditamente.  V.  R.  mi  faccia  gratia  di  ricordarlo  a  S.  P.ta,  et  aui- 
sarmi  di  quanto  sara  sua  uolonta.  In  questo  mezo,  quello  che 
d'accordo  col  prouinciale  et  rettore  si  potra  metter'  in  essecutio- 


1  Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff. ,  n.  87,  prius  320.  Re- 
spondit  Possevinus  die  29  ejusdem  mensis,  litteris  quas  servat  codex 
Opp.  NN.  328,  ff.  15-16,  prius  52-53.  Eas  litteras  indicabimus  in  annotatio- 
nibus  sqq.,  hoc  modo:  «Resp.»  Et  sic  in  plurimis  epistolis  faciemus  ubi 
simile  accidit. 


324  POI.ANCI    COMPLiiMENTA 

ne  conforme  ai  doi  generali  principii  sopradetti  et  alla  facolta 
loro,  lo  esseguiremo. 

2.  Circa  la  casa  di  professi  uo  intendendo,  che  assai  conuie- 
ne  alla  Compagnia  in  questa  prouincia;  tuttauia  non  si  fara  ne  s1 
promettera  senza  consulta  et  risposta  di  nostro  Padre.  Quelle  de- 
cisioni  di  cose  uniuersali  si  aspettaranno;  et  del  non  andar'  alle 
processioni  publiche,  si  usera  del  remedio  che  il  papa  ci  diede. 
Del  far  professi  o  coadiutori  si  aspettera  il  modo  che  ci  si  pro- 
mette,  et  anche  se  qualche  ordine  in  particolare  nostro  Padre 
dara,  almeno  per  coadiutori. 

3.  Oui  ci  ha  parlato  per  entrar  nella  Compagnia  un  gioua- 
ne  nobile  2,  figliuolo  del  baron  di  Monforte,  et  primogenito  et 
successor  nella  baronia,  che  intendo  uale  cinque  o  sei  milia  V.di 
d'entrata.  Suo  padre  e  grande  amico  della  Compagnia  nostra, 
et  persona  erudita  et  tenuta  dei  piu  sauii  caualieri  del  regno.  II 
giouane  che  uuole  entrare  ha  frequentato  i  sacramenti  lunga- 
mente,  et  e  molto  uirtuoso,  d'intorno  a  20  anni,  dotto  nelle  let- 
tere  d'humanita  et  philosophia,  con  principii  competenti  di  theo- 
logia,  et  ha  molto  buon  giudicio  prattico,  et  nel  parlar  non  par  si- 
ciliano.  Ha  un  diffetto  d'un'  occhio,  col  quale  non  solamente  non 
uede  niente,  ma  e  di  mala  apparenza  per  1'albugine,  come  di  la 
si  uedera,  perche  egli  stesso  ua  a  Roma,  et  1'occhio  e  quello  del 
canone,  quantunque  esso  si  offerisce  d'hauer  la  dispensa  prima 
d'entrar'.  Io  gFho  fatto  molta  difficolta  circa  1'admissione  sua 
per  questo  impedimento  del  che  egli  s'e  assai  sconsolato,  quia 
amore  languet;  non  gPho  pero  leuato  la  speranza,  quantunque 
gPho  dissuaso  Fandar'  a  Roma  per  tal  conto;  ma  esso  in  ogni 
modo  ha  uoluto  andar  per  il  giubileo  et  altri  rispetti.  V.  R.  per 
carita  1'accarezzi,  perche  lo  merita  sua  uirtu,  et  in  quello  che  po- 
tra  1'aiuti  per  lo  fine  che  pretende,  saluo  il  ben  commune  della 
Compagnia,  et  maggior  seruitio  di  Dio.  A  nostro  Padre  scriuero 
piu  in  general  di  lui. 

4.  V.  R.  si  ricordi  che  m'offerse  mandarmi  le  concessioni 


J  Vide  epist.  seq.,  n.  4.  Resp.  (cf.  annot.  I):  humane  tractandura  Ro- 
mae  illum  adolescentem;  sed,  ut  jam  Domenecco  scriptum,  eum  in  Societa- 
tem  adsciscere  non  oportere. 


Epist.  225. — 14  Aprilis  1575  325 

dei  pontefici  fatte  uiuae  uocis  oraculo,  perche  roffitio  di  visitator 
le  ricerca.  Raccomando  etiam  a  V.  R.  la  dispensa  per  nostro  fra- 
tello  Nicolao  d'Amaro  3.  Et  perche  potria  esser  che  fusse  perdu- 
to  il  memoriale  mandato  a  Roma  del  fatto  suo,  qui  mando  una 
copia.  E  giouane  molto  buono,  et  si  accosta  ai  40  anni,  benehe 
non  mostra  tanta  eta,  et  potria  seruir'  alla  Compagnia ,  essendo 
promosso  al  sacerdotio,  in  molte  cose,  etiam  nel  gouerno  Et 
quanto  al  merito  di  sua  persona,  sia  per  la  uirtu,  sia  etiam  per 
quel  che  ha  fatto  per  la  Compagnia,  mi  par  se  li  debba  hauer  con- 
sideratione  quanto  a  nessun'  altro  di  questa  prouincia.  Et  quan- 
to  prima  si  ottenesse  questa  dispensa,  sarebbe  meglio,  gia  che 
pare  piu  sicuro  il  domandarla  al  sommo  pontefice  o  alla  peniten- 
tieria,  che  usar  de  nostri  priuilegii  intorno  a  quella. 

5.  Raccomando  etiam  a  V.  R.  per  amor  di  Dio,  che  per  una 
delle  uie  dette,  di  S.  S.ta  o  della  penitentieria,  procuri  d^impe 
trar  una  dispensa  uiua  uoce  per  una  donna,  la  qual ,  trouandosi 
in  certo  pericolo  della  uita,  fece  uoto  di  religione;  et  non  passo 
un'hora,  ne  forsi  meza,  che  si  penti,  et  dipoi  si  e  spossata,  et  ha 
proceduto  a  certi  atti  con  lo  sposo,  citra  consummationem  tamen 
matrimonii,  che  non  poca  infamia  et  scandalo  sarebbe  se  si  tor- 
nasse  a  dietro.  Pareua  per  le  cause  toccate,  che  Tordinario  po- 
tesse  dispensar,  et  Pha  fatto.  Et  con  tutto  questo  per  maggior 
cautela  conuerrebbe  si  domandasse  a  S.  S.t&  o  alla  penitentiaria 
uiua  uoce.  Et  tanto  piu  sara  facile  la  dispensa,  perche  credo  sia- 
no  gia  maritati,  et  si  presupponga  che  e  cosi  al  domandar  della 
gratia,  o  potria  esser  al  tempo  che  si  domandera  ,  perche  con  la 
dispensa  del  ordinario  uiua  uoce,  et  per  quello  che  le  ha  signifi 
cato  il  confessor',  si  crede  che.  bona  fide  si  sara  maritata,  et  tut- 


3  Resp.:  missam  esse  dispensationem.  Mercurianus  autem,  respondens 
epist.  sequenti  (cf.  ibid.,  annot,  I),  haec  habet:  «Sua  Sta.  ha  conceduto  la 
dispensatione  della  irregolarita  di  Nicolo  di  Amaro,  accioche  possa  promo- 
uersi  ad  ordines  sacros;  et  nondimeno,  non  obstante  questo,  non  mi  pare 
che  debba  promouersi  fin  tanto  che  realmente  non  consti  che  esso  sia  capa- 
ce,  et  a  bastanza  prattico  ne'  casi  di  conscienza,  poiche  la  importanza  di 
tanto  ministerio  quale  e  il  sacerdotio,  ricerca,  come  V.  R.  sa,  piu  che  medio- 
cre  spirito  et  sufficienza  per  impiegarcisi  debitamente.  Et  cosi  V.  R.  li  si- 
gnifichera  al  Padre  prouinciale  et  P.  Paolo  di  Achille.» 


326  POLANCI    COMPLEMENTA 

tauia  le  bisognerebbe  dispensa  ad  petendum  debitum,  etc.  Se  di 
la  si  giudicasse  bastar  la  dispensa  deirordinario  gia  detta,  non 
accaderebbe  domandarne  altra,  perche  si  trouano  pareri  differen- 
ti  de  dottori  in  questa  materia  4. 

Rimando  a  V.  R.  quel  modo  di  riceuer',  etc,  che  mi  par' 
cosa  uecchia  et  particolar'  per  Napoli,  et  non  ordinata  per  nostro 
Padre  general  presente,  ne  approuata.  Mi  raccomando  molto 
neH'orationi  et  sacrificii  di  V.  R.  et  di  tutti,  etc.  II  medessimo  fa 
il  P.  Jacomo.  Di  Roma  a  li  xmi  di  Aprile  m  d  lxxv. 

Oui  ua  una  lettera  mia  per  il  P.  Benedetto  Palmio  5.  Se  non 
fusse  in  Roma  (perche  qui  ci  dicono  che  sia  andato  a  Genoua 
coll'  Illmo.  cardinal  Morone)  V.  R.  1'apra,  et  la  pigli  per  sua,  et 
mi  risponda,  consultata  la  cosa  con  nostro  Padre. 

De  V.  R.  seruo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre,  il  P.  Antonio 
Posseuino,  segretario  della  Compagnia  di  Giesu,  in  Roma,  alla 
piazza  d'Altieri. 

Sigilli  vestigium. 

226 

POLANCUS    MERCURIANO 

PANORMO  14  APRILIS  I575  l. 

I.  ln  eomitiis  regni  procuratur  dotatio  collegii  Montis  Regalis:  qua  in  re 
benevole  se  gerit  praesul  ejus  civitatis.  —  2.  Visitatio  bene  procedit.  — 
J.  De  gradu  suae  potestatis  certior  fieri  cupit,  in  specie  quod  ad  eccle- 
siae  fabricajn. — 4.  De  Simeone  candidato. 

I.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Di  Napoli  scrissi  alcune  uolte  a  V.  P.,  et  dipoi  feci  il  medesimo 


a     Sic,  lavsu  memoriae,  pro  Palermo:  vide  epist.  seq. 


4  Resp.:  procurabitur  dispensatio. 

5  Exstat  in  eodem  cod.,  ac  n.  83  signatur.  Agit  de  P.  Antonio  Sardo, 
aedificando  monasterio  cuidam  intento. 

1     Ex  archetypo  in  cod.  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  85,  prius  260,  261.  Re- 
sponsum  est  huic  epistolae  in  litteris  quas  habet  codex  Ttal.  146,  ff.  354-355, 


Epist.  226.  — 14  Aprilis  1575  327 

di  Messina  et  di  Palermo,  come  arriuai.  Dipoi  passate  le  occupa- 
tioni  della  settimana  santa,  si  e  potuto  piu  attendere  alla  uisita, 
quantunque  in  uero  sono  assai  molte   le  occupationi  che  qui  si 
tengono  con  secolari,  s"i  per  esser  qui  la  corte  del  vicere  et  mi- 
nistri  regii  principali,  si  etiam  perche  al  presente  si  fa  parlamen- 
to  del  regno;  et  di  parte  delle  persone  che  uengono,  et  d'alcuni 
negotii  loro,  si  aumentano  le  occupationi  del  prouinciale  et  ret- 
tor',  et  anche  le  mie  in  parte.  Ma  oltra  li  compimenti,  quali  sono 
alle  uolte  necessarii,  procuriammo  in  questo  parlamento  far  un 
negotio  nostro,  cioe  della  fundatione  del  collegio  di  Monreale,  et 
che  li  tre  braccii,  che  chiamano,  di  questo  regno  fra  le  altre  cose 
che  supplicano  al  re,  mettono  questa  di  supplicar  per  1'applica 
tione  di  cinquecento  V  .di  d'entrata,  o  uero  pensione  sopra  l'ar- 
ciuescouado  di  Monreale  per  dotatione  di  detto  collegio.  Et  ri- 
cordandomi  che  1'Illmo.  cardinal  Farnese,   quantunque   haueua 
piacer  fusse  stabilito  il  suo  collegio,  ci  lasciaua  pur  Tassunto  del 
procurarlo,  giudichiamo  non  douer  perder  questa  occasione  del 
parlamento  che  qui  si  fa,  il  quale  facendo  un  buon  seruitio  di  de- 
nari  al  re,  si  spera  facilmente  otterra  questa  nostra  tra  1'altre 
gratie.  Et  essendoci  beneuoli  tanto  il  signor  duca  di  Terranoua, 
presidente,  quanto  gl'altri  capi  degli  stati,  o  uer'  braccii  detti, 
non  e  stato  difficile  il  promouer  questo  negotio.  Ci  e  stato  anche 
beneuolo  Parciuescouo  di  Monreale;  et  nella  supplica  et  in  tutto 
il  resto  si  tiene  tanto  rispetto  all'Illmo.  Farnese,  che  non  dubito 
li  sara  questo  officio  molto  grato,  col  quale  si  stabilira  et  aumen- 
tera  il  suo  collegio,  benche  l'aumento  s'intende  et  si  dice  anch  e 
espressamente  sia  doppo  la  sua  uita,  accioche  se  uorra  aumen- 
tar  S.  S.  Illma.  qualche  cosa,  lo  faccia  per  sua  uolonta,  o  uero 
non  si  faccia.  L'arciuescouo  e  ben  contento  che  non  si  faccia  ex- 
ceptione  della  uita  sua,  anzi  egli  stesso  ce  Tha  detto,  perche  noi 
uoleuamo  etiam  tenerli  questo  rispetto  di  domandar  questa  en- 
trata  doppo  la  sua  uita  2.  Pare  sara  spediente,  se  cosi  paresse  a 


prius  n.  48:  datae  dicuntur  «7  Aprilis»  sed  planum  est  mendum;  et  illis  re- 
spondens  Polancus  (infra,  23i),  dicit  datas  7  Maji. 

2     Archiepiscopus  Ludovicus  de  Torres  successerat  cardinali  Alexandro 


328  POLANCI    COMPLEMENTA 

V.  P.,  che  si  scriua  in  corte  del  re,  accioche  sia  aiutato  questo 
negotio  per  li  nostri  3i  la.  Scriueremo  ben  di  qua  al  P.  Pqrres 
et  al  P.  Ribadeneira,  che  aiutino.  Et  ci  dicono  quelli  che  sono 
periti,  che  probabilmente  ci  riuscira  bene  questo  negotio.  Dio 
N.  S.  lo  guidi. 

2.  S'e  fatto,  non  ostante  qualche  occupatione  in  questa  par- 
te,  nella  uisita  buon  progresso,  et  tuttauia  si  spera  sara  Dio  N.  S. 
seruito  non  poco  di  quella.  II  disegno  nostro  sarebbe  spedirci  di 
Palermo  et  Monreale,  Biuona,  Calatagirone,  Siracusa  et  Cata- 
nia  in  questi  mesi  d'Aprile,  Maggio  et  Giugno,  per  passar  poi 
Luglio  et  Agosto  in  Messina,  conuenendo  cosi  non  solamente  ai 
negotii,  ma  anche  alla  sanita  corporale,  come  ci  dicono. 

3.  Molto  mi  consolerei  di  riceuer  da  V.  P.  la  dichiaratione 
della  facolta  che  mi  ha  dato  in  genere  nelle  lettere  patenti,  et 
nello  stesso  offitio  di  visitatore,  per  non  andar'  indouinando,  o 
ueramente  facendo  illationi  (che  potrebbono  non  esser  dimostra- 
tiue)  da  quella  facolta  che  conuiene  all'officio,  a  quella  che  in 
particolar  si  hauera  da  usar  nelle  cose  occorrenti.  Perche  non 
mi  consta  per  le  assolutioni  o  dispensationi,  et  cose  simili,  se  io 
ho  piu  che  li  particolari,  benche  mi  pare  non  sara  minor  che 
quella  del  prouinciale.  Et  quanto  piu  specificata  uenisse  la  uolon- 
ta  di  V.  P.  nelle  dette  et  altre  cose,  che  possono  succeder  nella 
uisita,  mi  sara  maggior  consolatione  3;  et  specialmente  quanto 
all'edificar,  par  molto  necessaria  facolta  di  V.  P.  Et  se  potesse 
Mtro.  Giouanni  con  le  galere  di  Sicilia,  che  passeranno  fin'alla 
specie,  dar  una  uista  a  Sicilia  con  buona  licenza  deirillmo.  car- 
dinale  per  un  par  di  mesi,  sarebbe  di  molto  grande  importanza, 
si  per  altri  luoghi,  si  etiam  per  questo  di  Palermo,  doue  la  cupu- 
la  della  chiesa  ch'esso  designo,  ha  fatto  in  diuersi  luoghi  risen- 
timento,  et  conuerrebbe  risoluersi  se  si  ha  di  rouinar  qualche 
parte,  o  finirsi  la  fabrica.  Si  uedono  anche  certi  inconuenienti 


Farnesio  reservanti    sibi    fructuum   partem.   Van   Gulik-Eubel,  III,   267. 
Cf.  autem  epist.  seq.,  n.  4  et  annot.  5. 

3  Responsio  similis  est  ei  quae  continetur  in  epist.  222,  n.  I;  addit  po- 
testatem  extraordinariam  non  videri  necesse;  si  novi  quid  addendum  ordi- 
nariis  facultatibus,  consulat,  moneatque  Mercurianum. 


EPIST.    226.  — 14    APRILIS    I575  329 

nel  suo  disegno,  quali  in  presenza  cTesso  Mtro.  Giouanni  facil- 
mente  si  accommoderebbono.   La  casa  anche  del  collegio  pare 
habbia  necessita  quasi  estrema  di  esser  accommodata  et  aumen- 
tata,  per  lo  grande  scommodo  che  patiscono  li  collegiali;  et  spe- 
tialmente   la  casa  di  probatione,  tanto  per  la  state,  quanto  per 
1'inuerno  incomodissima,  et  mal  sana,  et  pericolosa  di  cadere.  Et 
per  tutto  questo  importarebbe  molto  il  conseglio  et  direttione  di 
Mtro.  Giouanni.  Et  ho  trouato  che  si  trattaua  fra  forastieri  di 
fare  scriuere  a  V.  P.  per  la  uenuta  di  detto  Mtro.  Giouanni,  da 
persone  graui;  ma  mi  e  parso  diuertirlo  fino  a  tanto  che  V.  P.  sia 
informata,  et  ci  auisi  se  le  piace  che  questo  si  faccia.  Si  offeriua- 
no  anche  di  farlo  domandar'  al  cardinal  Farnese.  Io  tuttauia  non 
lo  tengo  per  facile,  per  la  importanza  della  fabrica  di  nostra  chie- 
sa.  Et  quando  V.  P.  giudicasse  non  si  douer  mandare,  ueda  se  le 
piacera  darci  commissione  che  con  questi  architetti  di  qua  si  pi 
gli  qualche  risolutione,  et  si  uenga  etiam  a  qualche  effetto,  al- 
meno  nelle  cose  piu  necessarie.  Et  potra  esser,  che  molto  presto 
si  mandi  di  la  un  disegno  che  ha  fatto  qui  un  nostro  fratello,  it 
quale  intende  qualche  cosa,  accioche  non  uenendo  Mtro.  Gio- 
uanni,  V.  P.  ordini  quel  che  li  parera  piu  spediente.  Si  desidera 
anche  qui  alcuno  di  nostri  fratelli  per  indorar'  un  tabernacolo 
grande  che  hanno  quasi  fatto  o  accommodato,  perche  altri  lo  in- 
comminciarono.  Se  Mtro.  Biagio  non  fussi  di  la  necessario,  o 
alcun'  altro  si  trouasse,  sarebbe  il  ben  uenuto  in  questo  collegio 
per  tal  conto.  Queste  proposte,  se  pareranno  a  V.  P.  di  huomo 
molto  siciliano,    facilmente  credo  mi  scusera,  massime  tenendo 
tutti  noi  per  lo  meglio,  cio  che  a  lei  piacera  ordinare  4. 

4.  D'un  giouane  nobile,  chiamato  don  Simeone  s,  scriuopiu 
in  particolar'  al  P.  Posseuino,  per  grauar  manco  V.  P.  Egli  re- 
ferira  le  sue  qualita;  et  anche  poiche  ua  a  Roma ,  si  potranno  in 
presenza  considerare.  Se  si  potesse  riputar  dispensabile  quelsuo 


4  Resp.:  utendum  fabris  siculis,  qui  non  deerunt.  Magistrum  Joannem 
[Tristanum]  Roma  sine  magno  incommodo  discedere  non  posse;  nec  suf- 
ficere  causam  itineri  Blasii. 

*  Resp.:  «Di  don  Simeone  che  uiene  a  Roma,  si  uedra  quel  tanto  che 
potra  farsi  in  Domino».  Cf.  epist.  praeced.,  n.  3. 


33o  POLANCI   COMPLEMENTA 

difetto  delTocchio,  del  resto  mi  par  sarebbe  molto  buon  sogget- 
to.  Et  questi  Padri  che  qui  lo  conoscono,  ne  riceuerebbono  non 
poca  consolatione,  che  esso  potesse  esser  consolato,  et  io  ancora 
per  amor  di  esso  et  di  loro,  quando  la  cosa  paresse  di  maggior 
seruitio  diuino,  et  non  altramente.  D'altre  cose  il  Padre  prouin- 
ciale  credo  scriuera,  come  sarebbe  di  quel  contratto  delle  case, 
etc.  La  ratification  di  quello,  et  di  una  casa  di  nostro  fratello  Ni- 
colao  d'Amaro,  la  qual  fu  uenduta  per  censo  di  uintiuna  onza,  si 
aspettera  da  V.  P.,  nelle  cui  sante  orationi  et  sacrificii  humil- 
mente  tutti  ci  raccomandiamo,  et  domandiamo  sua  beneditione. 
Di  Palermo  li  xiiii  di  Aprile  m  d  lxxv. 

De  V.  P.  minimo  figliolo  et  seruo  ln  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Jhs.  a  Spero  che  V.  P.  mi  perdonera  la  mano  del  P.  Jacobo  6; 
et  pero  1'vsaro  alle  volte  per  piu  espedirmi,  et  perche  scriue  me- 
glio  ch'io .  Trouo  qui  bisogno  assai  d'essercitii  spirituali  et  de 
methodo  oinstructione  per  aiutar  a  morir',facendo  ogni  vno  come 
li  pare.  Se  V.  P.  giudichera  espediente  mandarli  qualche  aiuto, 
sara  assai  opportuno.  Non  ho  anchora  riceuuto  lettera  alcuna  de 
V.  P.;  ma  non  tardano  tropo,  poiche  si  aspettaua  saper  del  arri- 
uo  nostro  a  Sicilia. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu,  a  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


Hinc  autographum  epistolium ,  folio  alteri  agglutinatum. 


Cf.  epist.  218,  annot.  3. 


Epist.  227. — 22  Aprilis  1575  33i 

227 

POLANCUS   MERCURIANO 

PANORMO  22  APRILIS  I575  *. 

I.  De  quadam  aedificatione  collegio  panormitano  valde  necessaria. — 2.  De 
sodalibus  aliquot  non  conservandis  in  Societate. — 3.  De  aliis  adgradum 
ultimum  provehendis. — 4.  Comitia  apud  regem  favent  collegio  Montis 
Regalis. 

I.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Doppo  la  partita  nostra  di  Roma  non  habbiamo  riceuuto  lettere 
di  V.  P.  Ho  scritto  delle  cose  che  occorreuano  diuerse  uolte,  et 
aspetto  con  desiderio  d'intender  le  facolta  che  a  lei  parera  ctFio 
debbia  usare,  come  di  parola  mi  diede  intentione  di  uoler  farlo  2. 
Specialmente  mi  par  conuerrebbe,  che  V.  P.  ci  desse  facolta  per 
far'  un  poco  di  fabrica  qui  ;in  Palermo  per  Fhabitation  dei  no- 
stri,  quali  stanno  molto  scommodi.  Gia  fece  il  disegno  Mtro.  Gio- 
uanni:  et  benche  sara  necessario  mutarlo  in  qualche  parte  per 
ragion  delli  siti  che  ha  hauuto  il  collegio,  pur  quella  parte  che 
adesso  si  pretende  edificare,  non  aceadera  si  discosti  dal  disegno 
di  detto  Mtro.  Giouanni.  Et  questa  e  quella  parte  del  rifettorio 
et  cucina  con  una  stanza  uicina  et  grande,  che  seruira  per  luo- 
go  di  far  la  ricreatione.  Et  sopra  queste  stanze  si  fanno  molte  ca- 
mere  da  una  banda  et  dall'altra,  piu  quasi  che  tenga  adesso  il 
collegio;  et  pur  non  accade  rouinar  niente  di  quel  che  si  habita. 
Et  questo  edificio  il  P.  Vincenzo,  procurator,  spera  si  potra  fare 
senza  spesa  del  collegio,  per  esserui  parecchi  benefattori  che  han- 
no  promesso  aiutare,  et  altri  che  si  spera  aiuteranno.  Et  e  tanta 
la  scommodita  presente,  che  par  non  conuerrebbe  differir  piu.  11 
Padre  prouinciale  pensa  di  hauer  facolta  per  far  questa  fabrica, 
stante  il  disegno  predetto  di  Mtro.  Giouanni;  ma  perche  io  non 
ho  chiarezza  di  detta  facolta,  Fho  uoluto  scriuer'  a  V.  P.  Si  fa 
ben  conto  con  muratori  et  falegnami  domestici  in  buona  parte 
far  questo  edificio. 


1  Ex  archetypo  in  codice  Epist.   Polanci,  2  ff.,  n.  86,  prius  262.   Re- 
sponsio  data  est  huic  et  sequenti,  21  Maji.  Ital.  14J,  fol.  23i. 

2  Cf.  epist.  praeced.,  annot.  2. 


352  POLANCI    COMPLEMENTA 

2.  Sono  alcune  persone  che  non  si  portano  come  conuer- 
rebbe.  Et  quantunque  si  ua  procurando  d'aiutarle,  Uno  o  doi 
fanno  instanza  d'esser  licentiati.  Et  per  il  danno  che  possono  ri- 
ceuer'  altri  della  conuersation  delli  tali,  pare  conuerrebbe  ha- 
uer  commission  di  V.  P.  per  poter  licentiarli  quando  si  giudicas- 
se  necessario,  fatte  le  diligentie  che  si  potranno  per  loro  aiuto. 
Et  non  dubiti  V.  P.  di  che  si  usi  facilita  in  questa  parte,  perche 
ne  il  prouinciale  e  inclinato  a  cio,  ne  manco  io;  anzi  mi  sforzo 
quanto  posso  per  stabilir'  et  aiutar  queste  persone.  Non  le  no- 
mino,  perche  non  sono  di  la  conosciuti,  benche  qualche  una  sia 
stata  sette  o  8  anni  nella  Compagnia.  Si  che  in  cose  simile  ha- 
uerei  caro  intender  la  uolonta  di  V.  P.  circa  la  facolta  che  ci  da. 
Et  quando  fusse  contenta  di  esser'  auisato  di  cose  particolari, 
conuerrebbe  ci  facesse  mandar  unacifra,  quale  parera  spediente, 
et  si  dara  auiso  3. 

3.  Oui  sono  alcuni  fratelli  coadiutori  molto  uecchi,  et  pur 
non  sono  formati.  Dubita  il  Padre  prouinciale  se  tiene  auctorita 
di  accettarli  tra  li  coadiutori  formati;  perche  li  pare  che  un  tem- 
po  li  fusse  concessa.  lo  insino  che  riceua  auiso  di  V.  P.,  non  so 
quel  che  posso,  in  fuor  di  quello  che  sta  espresso  nelFofficio  di 
visitatore;  et  pur  mi  par  conuerrebbe  accettarne  alcuni,  perche 
hanno  occasione  di  disanimarsi,  essendo  stati,  chi  xv,  chi  xx  anni 
nella  Compagnia,  et  non  essendo  ancora  stabiliti  in  essa,  et  al- 
cuni  temendo  d'esser'  un  di  licentiati,  come  questa  gente  per  na- 
tura  e  inclinata  ad  esser  suspiciosa  et  timida  4. 

Delle  cose  della  visita  non  scriuo  in  particolare.  Se  parera  a 
V.  P.  che  io  lo  faccia,  mandata  la  cifra,  si  fara.  Et  quantunque 
si  notano  le  cose  per  poter  ragguagliar  V.  P.,  et  anche  qua  pro- 


3  In  epistolis  aliis  fiet  mox  sermo  de  aliquibus  nominatim.  Responsum 
autem  quod  hanc  rem  spectat  sic  se  habuit:  «Quanto  alla  faculta  di  licentia- 
re  alcuni  che  sono  stati  nella  Compagnia,  e  bene  che  si  sapia  prima  qui  il 
nome,  cognome,  tempo  et  cause,  accioche  si  camini,  si  come  fin'hora  si  e 
fatto,  col  solito  ordine  di  nostra  Compagnia;  et  se  ci  fosse  qualche  pericolo 
in  mora,  gia  le  constitutioni  et  ]a  facolta  del  prouinciale  bastano  per  dare  ri- 
solutione  a  questo  dubio.» 

4  Resp.:  antea  eam  gratiam  concedendam  coadjutoribus  aliquibus  spi- 
ritualibus;  quod  post  visitationem  consultius  fieri  poterit. 


Epist.  227. — 22  Aprilis  1575  333 

uedere;  io  procurero  lasciarli  quanto  manco  scritti  si  potra,  et  in 
luogo  di  quelli  procureremo  la  prattica  delle  cose  ordinate  con- 
forme  alle  constitutioni  et  regole,  ecc. 

4.  Gia  nel  parlamento  di  questo  regno,  con  dimostratione 
speciale  di  beneuolenza  et  fauore,  hanno  concluso,  fra  li  capitoli 
di  cose  che  supplicano  al  re,  domandar  li  cinque  cento  scudi 
d'entrata,  de'  quali  ho  scritto,  per  il  collegio  di  Monreale  %  et  il 
duca  di  Terranoua,  presidente,  raccomandera  questa  cosa  me- 
desima  in  una  lettera  di  negotii  alla  maesta  del  re.  Se  pare  a 
V.  P.  raccomandar  al  procurator  nostro,  che  sta  in  sua  corte,  et 
al  P.  Ribadeneira,  che  aiutino,  pare  saria  bene,  et  si  giudica  il 
negotio  sia  per  riuscire.  Di  qua  ancora  io  scriuero  quando  andera 
questa  risolutione  del  parlamento,  il  quale  ha  fatto  un  seruitio 
al  re,  che  potra  importar  piu  d'un  milione  et  mezo  in  pochi  anni, 
che  era  quanto  il  re  pretendeua  di  questo  regno;  et  cos"i  si  pensa 
lo  uorra  gratificare. 

Non  mi  stendero  in  altro  per  adesso.  Spero  fra  12,  o  15  di  sa- 
remo  spediti  di  Palermo,  et  forsi  anche  in  pochi  piu  aggionti  di 
Monreale.  De  sanita  stiamo  bene,  Dio  lodato;  ma  con  molto  bi- 
sogno  delForationi  et  sacrificii  di  V.  P.  et  della  Compagnia  per 
le  cose  di  questa  prouincia,  della  qual  pur  ho  buona  speranza 
per  la  diuina  bonta,  et  humilmente  domandiamo  la  benedictione 
di  V.  P.  Di  Palermo  li  22  di  Aprile  6  1575. 

De  V.  P.  minimo  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  7  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre  nostro,  il 
P.  Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  deila  Compagnia  de 
Jesu,  a  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


5  Cf.  Brancifortium  etc,  op.  cit.,  II,  269,  cap.  XLIII. 

6  Ejusdem  diei  exstant  ibidem  aliae  litterae  quibus  Polancus  ad  P.  N. 
mittit  scripturam  publicam  de  venditione  domorum  collegii  panormitani: 
signantur  autem  n.  88,  prius  263. 


334  POLANCI   COMPLEMENTA 

228 

POLANCUS    MERCURIANO 

PANORMO    27    APRILIS    I575    K 
Frequentia  in  agendo  cum  quibnsdam  sanctimonialibus  praeciditur. 

f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Qui  trouai  che  si  an- 
daua  molto  spesso  al  monasterio  del  Roglion,  et  oltra  le  prediche, 
vi  erano  confessioni  molto  ordinarie,  et  dir  !a  messe,  farli  far' 
Thostie  per  nostra  chiesa,  et  altre  cose  per  la  sacristia.  Et  d'altre 
cose  domestiche  mi  pareua  pigliassino  i  nostri  piu  assumpto  che 
conueneua:  tanto  che  ho  visto  vna  poliza  de  vno  nostro,  che  le 
confessaua,  al  rector  de  nostro  collegio,  doue  li  domandaua  non 
so  quanti  rotuli  de  carne  per  detto  monasterio,  il  quale  darebbe 
i  denari  che  costassi,  et  mi  parse  intendere  fossi  cosa  altre  volte 
vsata.  Et  si  ben  io  haueria  chara  ogni  consolatione  honesta  et 
decente  di  quel  monasterio,  mi  e  parso  moderar  queste  cose,  la- 
sciando  purTvso  delle  prediche,  et  qualche  rara  confessione.  Et 
se  di  la  si  trouassi  vn  buon  prete  per  confessar  quelle  monache, 
per  mezo  del  P.  Vrsmaro  o  altro,  hauemmo  trouato  chi  dara  il 
salario  per  esso,  et  al  tutto  potriamo  liberar  i  nostri.  L'altre  cose 
ho  detto  non  si  vsino,  per  non  nutricar  familiarita  et  intrinseche- 
za  2.  Et  questo  et  alcune  cose  de  l'obseruanza  de  nostro  institu- 
to  et  regole  credo  faranno  che  quelch/vno  mi  tenghi  per  rigoro- 
so,  et  forse  lo  scriueianno  a  V.  P.;  quella  pur  sia  certa,  ch'in 
fuora  d'introdur'  1'obseruanza  detta,  non  li  do  tropo  occasione, 
et  anche  nelle  regole  prima  m'informo  delli  consultori,  mini- 
stro,  rector'  et  prouinciale  et  officiale  d'ogni  officio,  de  cio  che  si 
puo  far;  et  cosi  con  la  suauita  che  posso  1'introduco  3.  Et  al  fine 
spero  con  la  gratia  de  Dio  restaranno  piu  contenti  et  consolati, 
quantunque  la  dessuetudine  alle  volte  causi  resentimento  in  que- 


1  Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  I  fol.,  n.  89,  prius  264. 

2  Resp.:  Admodum  probari;  difficile  reperiendum  Romae  aptum  illi  mi- 
nisterio  sacerdotem,  ob  «anni  sancti»  frequentiam,  et  quia  episcopi  confes- 
sarios  tales  sibi  expetant.  Cf.  epist.  praeced,  annot.  1. 

3  Resp.:  huc  usque  nihil  questi  sunt. 


Epist.  229.— 2r  Maji  1575  335 

sti  principii.  Spero  tuttavia  lettere  de  V.  P.,  perche  non  ho  ri- 
ceuuta  alcuna  dopo  mia  partita  de  Roma.  De  Palermo  27  de  Apri- 

le  1575- 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Soli  Patri  nostro  generali  M.  Euerardo. 

229 

POLANCUS   MERCURIANO 

PANORMO    21    MAJI    I575    l. 

I.  Dubia  proponit;  ac  primo,  de  vestiendis  fratribus  nostris  defunctis.  — 
2.  De  librorum  qui  explicandi  sunt  electione.  —  3.  De  disputationibus 
scholasticorum. — 4.  De  panno  usurpando  ad  vestimenta.  —  5.  De  elee- 
mosynis  admittendis.  —  6.  De  fundatore  agnoscendo  collegii  panormi- 
tani.  —  7.  De  nonnullorum  officiorum  regulis.  —  8.  De  haereditate  cu- 
jusdam  sodalis.  —  p.  De  parva  insida  Sancti  Pantaleonis  dicta.  — 
10.  Quaedam  oeconomica  de  collegiis. — 11.  Post  scriptum:  de  casibus 
quibusdam  reservatis,  ut  vocant. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Chri- 
sti,  etc.  Alcune  difficolta  che  ci  sono  occorse  (oltra  quelle  del- 
Taltra  lettera)  proporro  per  questa  a  V.  P. 

In  una  regola  deirofficio  del  rettor  si  dice,  come  anche  nelli 
decreti  della  prima  congregatione,  decreto  30,  titolo  6,  vt  fratres, 
qui  sacerdotes  non  sunt,  sepeliantur  eodem  modo  induti,  quo  alii 
clerici  honesti,  qui  sacerdotes  non  sunt,  indui  solent.  In  questo 
paese  i  chierici  si  sepeliscono  con  la  cotta,  et  pare  inconuenien- 
te  che  i  nostri  meri  laici  siano  sepeliti  con  quella,  essendo  uesti- 
mento  clericale  *. 

2.  Nel  medesimo  officio  del  rettore  si  nota,  che  faccia  usar 
la  lettione  delli  libri,  che  nelle  vniuersita  et  collegii  della  Com- 
pagnia  si  hanno  a  leggere  secondo  la  determinatione  della  Com- 
pagnia;  et  questa  regola  e  conforme  alla  4  parte  delle  nostre  con- 
stitutioni.  capo  14.  Hora  si  domanda,  se  tal  risolutione  de  libri 


1  Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  90,  prius  272,  273. 
Huic  et  sequenti  responsum  datum  una  epistola,  iS  Junii.  Ital.  147,  ff.  340- 
342,  antea  56-58. 

2  Resp.:  coadjutores  fratres  non  sepeliendos  cum  superpelliceo. 


336  POLANCI   COMPLEMENTA 

sia  fatta  insino  adesso  per  ordine  di  V.  P.,  o  d'alcuno.de  suoi 
predecessori  3. 

3.  Quel  che  si  dice  nel  medesiino  officio  circa  le  dispute, 
pare  non  si  possa  seruare  nel  collegio  di  Palermo  secondo  la  pre- 
sente  dispositione,  per  esserui  solamente  4  scolari  de'  nostri, 
anzi  tre  fuor  dei  maestri;  per  cio  non  gFho  obligati  a  seruar 
questa  regola  circa  il  disputare  *. 

4.  Si  tocca  pur  nel  medesimo  officio,  che  si  uestano  i  colle- 
giali  di  panni  uili  et  durabili,  et  pare  non  riesca  qui  1'osseruatio- 
ne  di  tal  regola,  immo  che  non  si  possa  osseruare;  perche  li  pan- 
ni  uili  non  sono  niente  durabili,  et  si  fa  piu  spesa  in  quelli,  che 
se  si  comprassero  buoni.  Quid  ergo  agendum?  s. 

5.  Nel  2.0  capo  deirofficio  del  rettore  si  tratta  delle  limosi- 
ne,  quali  non  si  hanno  a  domandare  ne  accettare,  quando  il  col- 
legio  puo  sostentar  12  scolari,  conforme  al  capo  2  della  4  parte 
delle  constitutioni.  Questo  collegio  sta  con  molti  debiti,  et  ha  bi- 
sogno  di  fabricare;  et  pero  quantunque  possa  sostentar  piu  che  12 
scolari,  realmente  ha  bisogno  di  aiutarsi  di  limosine  offerte  spon- 
taneamente,  et  anche  domandate,  specialmente  hauendosi  a  finir 
la  fabrica  cominciata  della  chiesa.  Et  pero  detto  collegio  di  Pa- 
lermo  domanda  licenza  a  V.  P.  per  accettar  et  domandar  limo- 
sine,  salua  la  edificatione  6. 

6.  II  primo  fundamento  della  dotatione  di  questo  collegio  lo 
diede  la  citta,  cioe  500  V.di  d^ntrata.  D'altra  banda  1'imperator 
Carlo  V  diede  1'abbatia,  che  uale  il  doppio  et  piii  che  la  fundatio- 
ne  della  citta.  Et  il  sito  di  detta  abbatia  insieme  con  la  casa  che 
diede  il  re  Philippo,  sono  quasi  tutto  il  trito  terreno,  doue  habi- 
ta  il  collegio,  et  tiene  la  sua  chiesa.  Et  pero  qui  dubitauano  se 


3  Resp.:  nondum  esse  rem  istam  ordinatam:  conferendam  esse  cum  pro- 
vinciis,  et  quam  primum  providendum. 

4  Resp.:  si  disputationes  publicas,  etiam  inscholis  habendas,  intelligas, 
eas  relinqui  posse;  repetitiones  vero  et  collationes,  minime. 

5  Resp.:  partim  vilem,  partim  durantem  esse  debere  pannum;  ni  sit  in 
insula,  aliunde  comparandum. 

6  Resp.:  aes  alienum  solvendum;  nova  debita  non  admittenda;  eleemo- 
synas  non  sine  magna  aedificatione  quaerendas,  ut  constitutionum  4,"  pars, 
cap.  II  [n.  6.]  servari  curetur. 


Epjst.  229.— 21  Maji  1575  337 

douessimo  riconoscer  per  fundator  il  re  o  la  citta,  et  a  chi  si  do- 
uesse  presentar  la  candela.  Et  quantunque  a  me  pare  non  deb- 
bia  il  re  per  uigor  delle  nostre  constitutioni  ne  di  alcun  contrat- 
to  tenersi  per  fundator",  ne  anche  la  stessa  citta,  la  quale  per  suo 
interesse  delle  scole  diede  la  detta  entrata,  non  si  riseruando  ti- 
tolo  di  fundatore,  tuttauia  e  parso  douersi  questa  cosa  consultar 
con  V.  P.  Et  in  questo  mezo  non  mi  e  parso  si  debbia  dar  la 
candela,  ne  alla  citta,  ne  al  vicere,  poiche  ne  loro  la  domandano, 
ne  credo  io  che  sappiano  tal  nostro  statuto  di  riconoscer  il  fun- 
datore.  Quanto  alli  suffragii,  si  fanno  per  li  fundatori  et  benefat- 
tori  uiui  et  morti  \ 

7.  Degroficii,  qui  si  e  osseruato,  che  hanno  piu  autorita  li 
stampati,  perche  si  presuppone  che  siano  riuisti  et  approbati  dal 
generale.  L'autorita  dei  scritti  a  mano  e  piu  dubbia,  per  la  ua- 
rieta  che  si  troua  in  molte  regole;  et  cos\  non  si  sa  quali  siano  le 
autentice.  Veda  V.  P.  se  saria  spediente  che  si  stampassero 
grofficii  predetti,  che  gia  saranno  approbati;  et  cosi  delle  altre 
regole,  che  si  hanno  da  osseruare  8. 

Perche  nell'ofricio  del  ministro  si  fa  mentione  che  faccia  os- 
seruar  le  consuetudini  approbate  della  Compagnia,  et  qui  non 
hanno  copia  delle  consuetudini  di  Roma,  quali  so  hauer  uisto 
scritte,  veda  V.  P.  se  le  piacera  mandarle  9. 

S'e  anche  dubitato  della  concordia  dell'  8.a  regola  del  mini- 
stro  con  un'altra  del  procuratore;  perche  Tuna  dice,  che  ogni 
15  giorni  renda  conto  il  procurator  al  rettore,  Paltra  dice  ogni 
mese  10. 

Nell'officio  di  quello  che  uisita  di  notte  al  tempo  della  oratio- 
ne,  qui  non  s'e  guardato,  come  ho  uisto  si  fa  in  Roma,  il  visitar'; 
et  non  si  uede  anche  nelle  regole  del  visitator  nelToratione,  come 
ne  anche  si  usa  uisitar  la  matina  un  4.'°  d'hora  doppo  d'hauer 

7  Resp.:  ne  oriantur  lites,  res  differatur. 

8  Resp.:  prius  recognoscenda  quam  typis  mandentur  illa. 

9  Resp.:  probatas  ccnsuetudines  in  scripto  rion  exstare;  traditione  sciri 
nonnullas;  si  quae  in  Sicilia  non  ita  conforir.es  Societatis  rationi  sint,  con- 
sulta  re,  ad  Mercurianum  deferat. 

10     Resp.:  dum  eae  regulae  ordinantur,  sat  erit  per  menses  rationem  exi- 
gere. 

POI.ANCI  COMPLEMENTA. ■-  T.  II  ^ 


338  POLANCI    COMPLEMENTA 

dato  lume.  V.  P.  potra  ordinar  quel  che  uuole  sia  osseruato  ll. 
Si  uede  qualche  uarieta  nelPofricio  del  prefecto  degli  studii, 
il  quale  non  e  in  istampa,  et  io  non  son  uenuto  instrutto  di  cose 
simili,  anzi  molti  che  mi  furono  dati  stampati,  trouo  che  han  ser- 
uito  poco,  perche  doppo  quelli  altri  si  sono  riuisti  et  stampati,  li 
quali  abbracciamo  come  ultimi.  V.  P.  ueda  se  le  parera  che  dob- 
biamo  hauer  qualche  cosa  certa  in  questa  parte,  come  anche  nel- 
le  regole  de'  scolari  et  maestri  et  ordine  delle  classi.  In  questo 
mezo  io  procuro  si  osserui  quell'ordine  che  di  la  e  uenuto,  o  che 
si  accostino  quanto  si  puo  a  quello  14. 

8.  Che  li  nostri  non  possono  succeder'  alle  heredita  ne  an- 
che  li  collegii  loro,  si  uede  nella  6.a  parte  delle  constitutioni, 
capo  2;  ma  qui  si  troua  qualche  dottore,  che  accettando  in  suo 
rigor  questa  constitutione,  pur  tiene  che  puo  succeder'  il  colle- 
gio,  et  esser  herede  dei  beni  gia  acquisiti  per  gli  scolari  collegia- 
li,  et  pretende  che  solamente  si  escluda  la  successione  nei  beni 
ai  quali  hauesse  qualche  attione  il  collegiale  morto.  Et  e  uenuto 
in  prattica  questo  caso  in  un  collegiale,  il  qual  realmente  posse- 
deua  certi  beni  stabili,  et  morendo  ab  intestato,  dicono  che  quelli 
beni  de  iure  uengono  al  collegio,  et  che  la  constitutione  solamen- 
te  esclude  ius  succedendi  in  non  habitis.  Io  ho  detto  sempre  ha- 
uer'  inteso  che  quella  constitutione  escludesse  tanto  li  beni  pos- 
sessi  dal  collegiale,  quanto  gFaltri;  et  tuttauia  parue  di  douersi 
consultar  V.  P.,  perche  sia  piu  salda  la  risolutione  13. 

9.  Vna  certa  isoletta  che  si  dice  San  Pantaleone,  uicina  alla 
citta  di  Marsala,  consta  essere  stata  dell'abbatia  unita  al  nostro 
collegio,  et  adesso  la  tiene  usurpata  la  citta.  Si  sono  trouate 
scritture  antiche  da  poter  prouar'  esser  del  collegio  detta  isolet- 
ta.  Vorrebbono  questi  collegiali  licenza  di  V.  P.  di  poter  per  uia 
di  ragione  domandar  il  suo,  conforme  alli  decreti  della  2.a  con- 
gregatione,  decreto  74,  et  canone  33.  V.  P.  ueda  se  uorra  darli 


11  Resp.:  Romae  et  ubique  visitationem  matutinam  fieri;  ac  faciendam 
in  Sicilia. 

12  Resp.:  confer  resp.  ad  2."  hic,  annot.  3. 

13  Resp.:  revera,  constitutionum  de  paupertate  normam,  plus  valere  qua- 
vis  hereditate. 


Epist.  229.— 21  Maji  1575  339 

licenza.  Adesso  siamo  in  procinto  cPandar'  a  Marsala,  et  ueder 
come  stanno  queste  cose  et  altre,  et  daro  auiso  a  V.  P.  di  quel 
che  trouaro  14. 

10.  Quanto  al  mandar  copie  autentiche  degrinstromenti 
principali  di  questi  collegii  di  Palermo  et  Monreale,  ho  dato  l'or- 
dine  che  mi  pareua  conuenirsi.  Li  tre  istromenti  che  di  la  si 
tengano  intorno  alle  case  nuoue  che  adesso  si  sono  uendute, 
chiamate  del  Cassaro,  si  potranno  seruar  nell'archiuio.  Di  alcu- 
ne  altre,  come  della  scrittura  delli  50(0] a  v  della  citta,  et  qualche 
altra  cosa,  ho  detto  si  mandino.  Di  molty  pero  m'e  parso  bastar 
un  sommario,  come  si  dice  neH'officio  di  visitatore.  Et  per  non 
istraccar  tant[o]  d'una  uolta  V.  P.,  non  me  stendero  piii  per  ades- 
so,  humilmente  domandando  la  benedittione,  et  raccomandan- 
doci  nelle  sante  orationi  et  sacrificii  di  quella.  Di  Palermo  li  21 
di  Maggio  MDLXXV  b. 

11.  Ho  notato  ch'il  Padre  prouinciale  riserua  a  se  alcuni 
casi  de  particolari,  et  quantunque  so  non  esser'  tal  riseruatrone 
tropo  vsata,  ne  di  quella  consta  per  alcuna  regola,  tuttavia  non 
li  ho  detto  lassi  tal  reseruatione,  quale  in  effecto  mi  pare  ragione- 
uole.  V.  P.  vedera  cio  che  si  deue  far'  1S. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  Christo, 

f JOANNE  DE   POLANCO.   f 

Inscriptio  mann  Polanci.  \  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  no- 
stro,  il  P.  Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  de  la  Com- 
pagnia  de  Jesu,  etc,  a  Roma. 

Sigilli  vestiginm. 


a     Ob  scissam  chartam  deesi  unutn  o,  cf.  n.  6.     — t>  Hinc  usque  in 
finem,  autographa. 


14  Resp.:  id  si  constiterit,  persuadendos  magistratus  Marsalae;  et  jure 
suo  uti  sodales  posse,  sicut  oportuerit. 

15  Resp.:  non  esse  in  more  ut  provinciarum  praepositi  sibi  casus,  ut 
aiunt,  reservent,  extra  eos  quos  a  generali  habeant;  licere  autem  eis  obe- 
dientiam  alicujus,  rectore  excluso,  sibi  assumere. 


340  POLANCI   COMPLEMENTA 

230 

POLANCUS  MERCURIANO 

PANORMO  21   MAJI  I575  '. 

/.  Ratio  quam  observat  in  visitando. — 2.  Facultatem  quosdam  e  Societate 
dimittendi  postulat.  —  5.  De  sodalibus  adjutoribus  domesticis  ad  vota 
publica  admittendis. — 4.  De  P.Joanne  Salvo  Romam  venire  cupiente. 

I.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro...  Non  mi  metero 
a  scriuer'  in  particolare  delle  cose  della  visita.  Solamente  diro, 
ch'  in  Palermo  et  Monrreale  obseruai  il  tenor  del  mio  officio,  et 
dopo  de  farli  vn  ragionamento,  dechiarandoli  perche  son  manda- 
to  da  V.  P.,  et  qual  dispositione  in  loro  si  ricerchi  per  meglior 
effecto  della  visita,  etc,  parlai  al  superior  con  il  Padre  prouin- 
ciale  insieme,  et  m'informai  vno  ad  vno  de  tutti  quelli  del  colle- 
gio.  Et  dopoi  chiamai  li  altri  soli,  et  da  per  se  li  lasciai  dir'  cio 
che  voleano,  et  dopoi  io  li  domandai  secondo  Tinterrogatorii  del 
mio  officio,  et  separatamente  notai  de  mia  mano  cio  che  mi  parea 
debeuo  notar  de  ogni  vno,  et  ultimamente  trattai  col  superior 
delle  cose  d'esso.  Dopoi,  chiamato  il  prouinciale  et  rectore  con 
li  consultori,  examinamo  le  regole  vna  ad  vna,  per  veder  come 
si  obseruano,  et  si  nota  in  vn  foglio  cio  che  si  vede  non  osseruar- 
si,  col  modo  che  ci  pare  douersi  tener,  et  li  dico  (come  e  vero) 
che  non  voglio  restino  scritti  alcuni,  ma  che  serua  de  memoriale 
cio  che  si  nota,  per  meterlo  in  pratica;  et  per  cio  resta  vna  copia 
a  loro  per  farla  esseguire,  con  ordine  che  esseguita  la  cosa,  li 
diano  de  pena,  et  altra  copia  ritengo  io,  per  pigliarli  conto  della 
essecutione  delle  cose  ordinate,  et  renderlo  a  V.  P.  Et  questo 
faciamo  in  tutte  le  regole  et  officii,  etiam  del  istesso  rector  et  mi- 
nistro  et  sottoministro,  et  nelle  regole  delli  mastri,  et  formula 
delle  classi;  perche  in  queste  bande  non  vi  sono  studii  de  theolo- 
gia,  ma  sola  vna  lectione  de  philosophia.  Et  non  ho  trouato  la 
formula  delli  studii  del  corso  in  questi  collegii.  Si  e  dato  ordine 
d'hauerla  de  Messina,  se  1'haueranno  di  la.  Si  visitano  etiam  le 


1  Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  3  ff.,  n.  91,  prius  269,  270. 
Cf.  epist.  praeced.,  annot.  I.  Aliqua  initio  omittimus,  alibi  jam  dicta,  de 
facultatibus  desideratis. 


Epist.  23o. — 21  Maji  1575  341 

schole,  et  ho  vdito  tutti  li  mastri,  et  oltra  la  visitatione  del  santo 
Sacramento  et  relliquiae,  etc,  vedo  il  modo  che  se  tiene  in  predi- 
car  doctrina  x'ana.  et  ministerio  delli  sacramenti  della  confessio- 
ne  et  comunione,  et  si  procura  si  proceda  in  tutto  conforme  a 
nostro  instituto.  Si  meteno  li  officiali  che  manchauano,  et  si  dan- 
no  loro  le  regole,  quando  non  Fhaueuano,  et  nelle  difficolta  oc- 
correnti  si  da  il  remedio  che  si  giudica  spediente,  o  si  nota  cio  che 
si  deue  scriuere  a  V.  P.  Vltimamente  si  tratta  delle  cose  tempo- 
rali,  benche  alcune  che  premeno,  si  trattano  fra  le  predette.  [o 
son  andato  15  miglia  di  qua  per  veder  certe  possessioni  di  questo 
collegio;  et  dopo  le  feste  andaremo  molto  piu  discosto  insin'a 
Trapana  et  Massala,  per  veder  li  principali  beni  stabili  di  questo 
collegio,  et  di  la  anche  vederemo  il  ricapito  che  si  da  a  certe 
chiese  annexe  alFabadia  vnita  a  quello,  et  passaremo  oltra  a  Bi- 
bona.  In  questo  mezo  ho  fatto  alcune  essortationi,  et  al  fine  noto 
cio  che  ad  ogni  vno  conuiene  auisar  per  conto  della  persona,  o 
vero  1'officio  suo,  et  si  lo  do  in  scritto,  accio  si  ricordi  d'emen- 
darsi,  et  il  rector  ha  la  copia,  per  veder  la  emendatione.  Li  con- 
fesso  anche  generalmente,  benche  qui  non  tutti,  ma  li  principali, 
come  sono  i  superiori,  consultori ,  procuratori ,  mastri  et  alcuni 
altri,  secondoche  mi  pare,  o  loro  hanno  deuotione.  Ben  spero  in 
Dio  che  per  sua  bonta  infinita,  et  per  1'orationi  de  V.  P.,  fara 
che  non  siano  perse  le  fatiche,  etc,  quantunque  1'instromento 
sia  indegnissimo  d'esser  adoperato  da  sua  diuina  mano. 

2.  L'auctorita  per  licentiare  doi  o  tre  persone  che  sono  stati 
piu  de  4,  o  5  anni  nella  Compagnia ,  mi  pare  ci  la  darebbe  vtil- 
mente  V.  P.,  benche  non  si  vsera  se  non  quando  stringera  il  bi- 
sogno.  So  che  si  puo  vsar  remedio,  quando  est  periculum  in  mora, 
de  meterli  in  vn  hospitale,  o  mandarli  in  peregrinatione;  ma  puo 
accader'  ch'alcuno  non  voglia  far  1'vno  ne  l'altro ,  et  domandan- 
do  lui  istesso  1'esser  licenciato,  potrebbe  con  pace  et  vtile  de  la 
casa  mandarsi;  ma  non  sapiamo  hauer  licenza;  et  si  va  facendo 
cio  che  si  puo  per  aiutar  alcuni,  quali  pare  stariano  meglio  fuora 
che  dentro  della  Compagnia  2. 

2     Resp.:  Satis  esse  id  quod  habetur  in  2.a,  3.a    et  4."  facultatibus  prae- 
positi  provincialis.  Cf.  autem  infra,  epist.  233,  n.  2. 


3^2  POLANCI   COMPLEMENTA 

3.  Per  far'  anche  alcuni  coadiutori  formati  temporali,'  pare 
potria  V.  P.  dar  licenza  al  Padre  prouinciale  et  a  me,  imo  per 
molti,  perche  pochissimi  sono  formati,  et  pare  saria  bene  lo  fos- 
sino  3. 

4.  Qui  sta  il  P.  Giovanni  Saluo,  il  quale  lege  al  presente 
vna  lectione  per  li  sacerdoti,  ch'  hanno  bisogno  d'aiuto  nelle  con- 
fessioni.  Desidera  grandemente  andar  a  Roma,  per  parlar'a  V.  P. 
delle  sue  cose,  et  vorrebbe  ch'io  lo  menassi  meco,  se  cosi  piaces- 
si  a  V.  P.  lo  per  consolarlo  mi  offersi  a  scriuerlo,  et  quando  pia- 
cessi  a  V.  P.,  potrebbe  venir  meco,  o  auanti  di  me,  se  si  giudi- 
cassi  opportuno  \ 

D'altre  cose  scriuo  separatamente;  et  humilmente  mi  racco- 
mando  neirorationi ,  et  domando  la  benedictione  de  V.  P.  De- 
gnissi  il  santissimo  Spiritu  arrichir  de  suoi  copiosi  doni  tutta  que- 
sta  sua  minima  Compagnia,  dal  capo  insin'a  tutti  li  membra 
d'essa.  Amen.  De  Palermo2i  de  Maggio  1575. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  minimo  en  X.°, 

J JOANE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  j  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu.  Roma. 

231 

POLANCUS  MERCURIANO 

BIVONA    5   JUNII    1575    *. 

/.  Provinciae  inspectionem  prosequitur ,  qua  finita,  iteruni  adire  praeci- 
puas  domos  cogitat,  itt  exsequutionem  agnoscat. — 2.  Quam  necessariae 
sibi  sint  facultates,  quas  non  semel  postulavit. — ^.  Exercttiorum  spiri- 
tualium  nsum  nostratibus  enixe  commendat. — 4.  De  Nicolao  Amaro. — 
5.  De  P.  Sardo. 

I.  j  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc... 
Del  fermarmi  nelli  collegii  per  ueder  meter'  in  essecutione  le  cose 


3  Resp.:    exspectet   finem    visitationis.    Cf.    vero   epist.    227,  n.   3  et 
annot.  4. 

4  Resp.:  Salvo  dicendum  ut  libere  scribat  quicquid  velit;  non  esse  opus 
tunc  Romam  adire.  Cf.  infra,  epist.  236,  n.  2. 

1     Ex    archetypo  a  Polanco  emendato,   in  cod.   Epist.   Polanci,  2  ff., 


Epist.  23i.-5  Junii  1575  343 

che  si  risolueranno,  io  Tho  cominciato  a  fare,  et  cosi  piu  di  doi 
mesi  ci  siamo  fermati  nel  collegio  di  Palermo  con  quello  di  Mon- 
reale.  Et  perche  alcune  cose  premono  assai  in  altri  collegii,  dalli 
quali  siamo  strettamente  et  con  ragione  sollicitati,  quando  ci  ua 
qualche  tempo  per  poter  metter'  in  essecutione  alcuna  cosa,  sono 
stato  sforzato  di  lasciar  la  cura  ai  superiori  insieme  con  li  con- 
sultori,  della  detta  essecutione,  con  una  copia  del  memoriale  ch'io 
porto  meco,  accioche  li  serua  per  insino  al  metter  dette  cose  in 
essecutione,  et  mi  hanno  da  dar'  auiso,  tanto  loro  quanto  detti 
consultori,  di  quello  si  fa,  et  per  fin'adesso  per  la  gratia  di  Dio 
uedo  che  bene  et  soauemente  si  faccia.  Et  tuttauia  come  haue- 
remo  uisitati  tutti  li  collegii,  potra  esser'  che  diamo  di  nuouo  una 
uolta,  almeno  per  li  principali,  per  ueder  come  le  cose  procedo- 
no,  et  come  si  son  messi  in  essecutione  gFordini  dati;  et  come 
loro  intendono  di  questa  tornata  per  taF  effetto,  e  da  credere  sa- 
ranno  piu  diligenti  nella  essecutione. 

2.  Quello  che  ho  scritto  diuerse  uolte  della  dichiaratione 
delle  facolta,  mi  pare  alla  prattica  assai  conueniente,  non  vi  es- 
sendo  cosa  ordinaria  determinata.  Perche  se  ben'  intendo  esser' 
Fofficio  del  visitatore,  come  V.  P.  scriue,  ueder  se  quello  che  si 
fa  nelli  collegii  e  conforme  a  quello  che  si  debbe  far  secondo  le 
constitutioni,  regole,  etc,  et  procurar  si  redrizzi  quello  che  non 
si  conformasse  a  quelle,  tuttauia  per  alcune  cose  par  necessaria 
alcuna  potesta  ordinaria,  della  qual  V.  P.  fa  mentibne;  perche 
come  si  uede  nella  3,*  parte  deH'officio  del  visitatore,  oltra  del 
far  esseguir  le  regole  et  constitutioni,  etc,  et  quello  che  tocca 
alFaiuto  de'  particolari,  si  fa  mentione  di  lasciar  potesta  alli  su- 
periori  oportuna,  et  si  dice  anche  in  §  penultimo:  Si  aliquis  omni- 
no  dimittendus  uidetur,  et  ad  id  potestatem  habet,  etc,  doue  ac- 
cenna  assai,  che  qualche  potesta  maggior'  o  minor  si  suole  dare, 
non  espressa  in  questo  officio.  Et  diro  doi  o  tre  essempi,  doue 


n.  93,  prius  425,  426.  Responsionem  habes  in  cod.  Ital.  148,  fol.  38.  Omit- 
timus  initio  lineas  aliquot,  quibus  illa  repetit  quae  habet  epist.  227,  n.  4  de 
collegio  Montis  Regalis.  Cf.  et  Bobad.  Monum.,  527-528,  et  regesta  Sic.  1, 
fol.  33v.,  ubi  epistolae  ad  Polancum  et  Bobadillam  hac  de  re  28  Maji  1575 
datae  inveniuntur. 


344  POLANCI   COMPLEMENTA 

m'e  occorso  dubitar,  se  posso  far  o  non  qualche  cosa  di  quelle'che 
occorreuano.  Vno  e  di  purgar  li  libri  per  uso  delli  nostri,  et  dar 
autorita  di  purgarli  a  qualche  uno  nei  eollegii;  perche  se  ben 
questo  era  necessario,  et  qualche  rettor  teneua  una  cassa  piena 
di  tali  libri,  che  non  li  lasciaua  ueder  per  scropolo,  io  pero  non 
haueuo  tal  facolta  espressa,  ma  ho  usato  di  questa  illatione:  che 
dandomi  le  patenti  Fautorita  necessaria  al  mio  officio,  daua  an- 
cora  questa,  senza  la  qual  non  si  poteua  tener  le  scole,  etc.  L'al- 
tro  era  la  communicatione  delle  indulgenze  della  Compagnia, 
alla  quale  pur  m'ho  steso,  parendomi  molto  conueniente,  et  sub 
ratihabitione  di  V.  P.  II  3.0  e  di  certi  nouitii,  quali  haueuano  un 
tempo  fatto  uoto  di  religion  particolar,  altra  che  la  nostra;  et  in 
questo  per  non  mi  parer  che  importassi  Taspettar,  ne  assicuran- 
domi  di  poter'  io  dispensar',  ho  presso  questo  spediente,  di  dir 
che  andassero  inanzi  nelle  probationi,  perche  se  la  faceuano  buo- 
na,  quelli  uoti  si  poteuano  commutar  nei  nostri.  V.  P.  ueda  se 
con  doi  o  tre  si  potra  far  tal  commutatione  trouandosi  buoni  sog- 
getti.  Consideri  anche  V.  P.  se  le  facolta  che  ordinariamente  si 
danno  ai  prouinciali  io  reputero  mi  siano  a  me  concesse;  perche 
se  bene  posso  dir'  al  prouinciale,  che  usi  di  quelle  in  tanto  che 
uiene  meco,  pare  per  diuersi  rispetti  conueniente,  che  il  visitator 
habbia  tanta  o  piu  facolta  che  il  prouinciale.  Quanto  all'uso  di 
quella,  ben  so  che  conuiene  hauer  aduertenza,  et  far  anco  per 
mezzo  dei  superiori  ordinarii  quel  che  si  puo.  Et  con  hauer  detto 
questo,  non  penso  mi  occorrera  altra  uolta  scriuer  sopra  di  cio 
in  vniuersa.le,  ma  delli  particolari;  doue  non  uedero  poter  dispo- 
ner',  consultero  V.  P.  Altre  cose  pareua  al  Padre  prouinciale  si 
domandassero  a  V.  P.,  come  sarebbe  la  promotione  di  qualche 
uno  agPordini  sacri,  et  di  accettar  coadiutori  temporali  o  scola- 
ri  approbati  nel  corpo  della  Compagnia;  pur  io  mi  rimetto  in 
tutto,  et  mi  bastera  intender  la  uolonta  di  V.  P.  per  esseguirla. 
Si  uedera  che  si  faccia  senza  Mtro.  Giouanni  et  Mtro.  Bia- 
gio  quel  che  si  potra  in  Palermo  quafito  alla  chiesa  et  casa,  se 
V.  P.  si  contentera  si  faccia.  Alcune  fabrichette  di  non  molta 
importanza  quanto  alla  spesa,  et  utili  per  1'habitatione  de'  nostri, 
come  uerbi  gratia  una  scala  o  cose  simili,  ueda  V.  P.  se  io  le  po- 


Epist.  23i.— 5  Junii  1575  345 

tro  ordinare,  quando  questo  sia  il  parer  del  prouinciale,  rettor  et 
consultori.  In  questo  mezo  se  mi  parera  cosa  molto  necessaria, 
lo  faro  esseguir,  benche  non  habbia  tal  facolta  espressa,  per  pa- 
rermi  si  puo  inferir  da  quella  general  facolta  per  le  cose  necessa- 
rie  al  mio  officio,  che  si  contiene  nella  patente  2. 

3.  GVessercitii  spirituali  non  mi  pare  hauerii  domandati  3: 
sara  forsi  il  Padre  prouinciale.  Bene  e  uero,  che  uorrei  farli  mol- 
to  familiari  alli  nostri;  et  cosi  li  raccomando  che  si  diano  a  tutti 
quelli  che  non  gFhan  fatti,  et  si  e  cominciato  a  metter'  in  esse- 
cutione. 

4.  Circa  la  dispensa  di  Nicolao  d'Amaro  si  fara  quello  che 
V.  P.  scriue  4.  Ouesto  e  un  buon  soggetto:  e  atto  a  molte  cose 
(massime  agibili)  et  di  confidanza. 

5.  Nella  cosa  del  P.  Sardo  si  seguira  1'ordine  che  altre  uol- 
te  fu  dato  al  Padre  prouinciale,  et  si  leuera  di  quell'  officio,  accio- 
che  possa  attender  alle  cose  proprie  del  nostro  instituto  5 .  Le 
lettere  per  1'arciuescouo  di  Monreale  con  rofficio  del  quale  scri- 
ue  il  P.  Posseuino,  si  raccomanda  per  lettere  hoggi  al  superior  di 
Monreale. 


2  Respondet  Mercurianus  id  quod  habes  in  epist.  222,  annot.  2,  sub 
tinem;  et  addit:  «Quanto  al  poter  mutare  una  scala,  et  altre  simili  cosette, 
non  solo  il  prouinciale,  ma  in  bisogno  forte  anco  il  rettore  potrebbe  farlo:  si 
che  di  queste  minutissime  non  occorre  che  V.  R.  dubiti  di  hauere  la  facol- 
ta.»  Polancus  tamen  dubitarat,  modestissime  fungens  commissa  potestate.  • 
quum  25  annis  adeo  apud  primos  moderatores  generales  valuisset,  Societa- 
temque  universam,  vicarius  generalis,  sapientissime  gubernasset! 

3  In  epistola  cui  haec  respondet  (vide  supra,  226,  annot.    I)  Mercuria 
nus  promittit  libros  Exercitiorum  petitos.  Cf.  vero  infra,  epist.  238,  n.  4. 

4  Cf.  epist.  225,  annot.  3. 

5  Scripserat  Polancus  P.  Palmio,  Panormo  die  10  Aprilis,  hunc  Pa- 
trem  nimium  occupari  ministerio  temporali  inspiciendi  aedificationem  cu- 
jusdam  monasterii  in  quo  ejus  uxor  et  filia  degebant.  Epist.  Polanci,  n.  83, 
prius  233.  Tum  ipse  Sardus  cupiens  ea  cura  liberari,  Romam  adeundi  co- 
piam  sibi  fieri  a  Mercuriano  postulavit,  ut  hic  testatur,  gratiam  concedens, 
in  epistola  ad  Domenech  data  14  Maji.  Sic.  I,  fol.  32v.  Videtur  autem  ad 
hoc  iter  referri  debere  id  quod  scribit  P.  Carminata,  rector  messanensis,  ad 
Polancum,  II  Maji  1576:  P.  Antonium  Sardum  esse  in  procinctu;  difficile 
obtineri  navigandi  facultatem  «per  mancamento  di  passagio»,  et  multum  a 
civibus  impediri  ejus  absentiam.  Ital.  151,  ff.  89,90;  prius  80,  81:  cf.  epist. 
246,  ult.  paragraphum. 


3^6  POLANCI   COMPLEMENTA 

Per  le  cose  di  Genoua  si  fara  oratione  anche  in  questa'  pro- 
uincia  6.  Ne  altro  mi  occorre  in  risposta  delle  lettere  di  V.  P.  Stia- 
mo  sani,  Dio  lodato;  benche  il  Padre  prouinciale  in  tanto  che  ci 
fermiamo  qui,  pigliera  Tacqua  che  chiamano  qui  santa,  di  Xac- 
ca,  per  certa  sua  indispositione.  Humilmente  ci  raccomandiamo 
tutti  neirorationi  et  sacrificii  di  V.  P.  et  di  tutta  la  casa  di 
Roma,  domandando  la  benedittione,  etc.  Di  Biuona  li  5  di  Giu- 
gno  1575. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.   f 

lnscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

232  j 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA  27  JULII  I575  l. 

De  venditione  qnarumdam  domorum  qaas  Panormi  habebat  Societas, 

nonnulla  proponuntur. 

f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Col  fratello  nostro  Alfio  fu  riceuuta  in  Palermo,  et  mandatami 
qua,  una  di  V.  P.  di  4  di  Giugno,  sopra  la  confermatione  del 
contratto  di  quelle  case  uendute  in  Palermo  2.  Et  quantunque  li 


8  Magna  dissidia  civilia  erant  tunc  Genuae,  ob  quae  nostrum  colle- 
gium  non  parva  passum  est.  Cf.  Sacchinum,  P.  IV,  I.  III,  nn.  j5  sqq. 

1  Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff. ,  n.  95,  prius  364.  Ante- 
quam  Catanam  veniret,  Bivona  adiit  Polizzium,  inde  Calatagironam,  unde 
haec  Mercuriano  scribebat  4.a  Julii:  «De  Bibona,  et  dopoi  de  Polizzi,  ho 
scritto  difusamente  a  V.  P...»  Ex  autogr.,  cod.  cit.,  n.  94,  prius  421. 

2  Multae  de  hac  re  ultro  citroque  datae  sunt  epistolae:  contractus  appro- 
bationem  quam  rogabant  Polancus,  Domenech  aliique  Patres,  impugnabat 
apud  Mercurianum  P.  Leo,  procurator:  vide,  si  tua  intersit,  codices  sequen= 
tes:  Ital.  14"],  fol.  S^r.,  23lr.-v.,  et  287,  cui  nunc  respondet  Polancus; 
Ital.  14S,  fol.  239r.  et  245v.-246r.;  Ital.  14^,  fol.  62r.-v.;  Sic.  1,  fol.  33v., 
et  34r.;  hic  vero,  epist.  227,  annot.  5,  etc. 

Messanae  datae  die  3o  Septembris  reperiuntur  in  cod.  Ital.  148,  ff.  371- 


EPIST.  232.-27    JULII    1575  347 

punti  si  mandarono  al  rettore  di  quel  collegio,  il  quale  potra  far 
risposta  in  particolare,  non  lasciero  di  toccar  due  o  tre  cose  in 
risposta  delli  punti  che  si  toccano  nella  stessa  lettera  di  V.  P.  II 
primo  e,  che  noi  non  potiamo  dar  ad  emphiteosi  perpetua,  doue 
dico  che  le  predette  case  si  fecero  nel  sito  d'altre  case  che  ci  la- 
scio  un'  amico,  accioche  si  uendessero  per  far'  entrata  al  colle- 
o-io.  Et  quantunque  si  siano  migliorate,  non  si  perde  quella  pri- 
ma  intentione  di  chi  l'ha  donate  accioche  si  uendessero.  Et  quan- 
do  pur'  in  cosa  simile  fusse  necessaria  1'autorita  del  papa,  il  che 
non  penso,  si  potria  domandar'  et  ottener  facilmente. 

La  2.a  e,  che  pare  duro  che  il  collegio  di  Palermo  si  oblighi 
tanto  particolarmente  ad  ogni  accidente  che  puo  auuenire.  Et  a 
questo  dico,  che  non  si  dando  altramente  sicurta  de  euictione, 
non  e  da  riputar  per  duro  quesfobligo,  et  sempre  resta  et  in 
ogni  euento  il  diretto  dominio  al  collegio,  et  il  ricorso alle  sue  case. 

La  3.a  et  ultima  e,  che  questa  uendita  pare  euidente  utilita 
del  collegio,  migliorandolo  in  molte  centinaia  di  scudi  d'entrata, 
et  leuandoli  la  difficolta  d'affittare  et  ricuperar  affitti  di  case.  Et 
di  quanta  importanza  sia  questo,-lo  prouano  al  presente,  che  non 
e  facil  di  trouar  il  modo  d'afrittarle;  et  si  crede  affatto  che,  tro- 
uandosi  presente  V.  P.,  haueria  giudicato  il  medesimo  che  tutti 
noi:  oltra  che  si  leuo  con  tal  uendita  Poccasione  di  poca  edifica- 
tione  che  daua  il  ueder  tante  case  de'  nostri  in  una  strada  prin- 
cipale,  che  ci  chiamauano  li  baroni  del  Casaro,  perche  tal'  e  il 
nome  di  detta  strada.  Et  questo  bastera  per  risponder'  alli  punti 
che  toccaua  la  lettera  di  V.  P.,  cui  santa  benedittione  et  orationi 
humilmente  domandiamo.  Di  Catania  li  27  di  Luglio  1575. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.  f 


372,  litterae  quas  signat  «Nota  manus»,  venditionem  fuse  acriterque  impu- 
gnantes. 

In  epist.  Mercuriani  ad  Polancum,  scripta  8  Oct.,  spes  ultima  fere  adi- 
mitur  rem  in  curia  expediendi:  Ital.  149,  fol.  7.  Institit  rei  Polancus  in  epi- 
stolis  29  Oct.,  17,  25  ac  28  Nov.  ejusdem  anni.  Denique  incerta  die  sequen- 
tis,  ut  ex  cod.  Ital.  150,  fol.  267  apparet,  Mercurianus  bullam  mittebat  qua 
contractus  venditionis  rati  fiebant  ac  stabiles.  Idem  nunciat  Possevinus  lit- 
teris,  quae  in  Sic.  /.  fol.  6lv.,  inter  alias  10  Mart.  et  6  Aprilis  reperiuntur. 


3^8  POLANCI    COMPLEMENTA 

Inscriptio.  j  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu.  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

233 

POLANCUS  MERCURIANO 

CATANA  27  JULIl   I575   l, 

1.  De  duobus  Patribus  qui  peste  decesserunt . — 2.  De  facidtate  dimittendi 
e  Societate  juxta  responsa  Mercuriani . — 3.  Duo  fratres  rei  domesti- 
cae  adjutores  dimittendi  videntur. — 4.   Visitatio  sodalibus  grata  est. 

1.  j  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.[  De  Ca- 
latagirona  ho  scritto  a  V.  P.  2,  et  non  dando  prattica  in  Siracu- 
sa  per  li  rumori  della  peste,  vennemo  in  Catania;  et  domane,  pia- 
cendo  al  Signor,  ci  partiremo  per  Siracusa,  gia  che  e  aperta  la 
prattica  con  questa  citta.  Et  di  la  tornaremo  in  Catania,  per  es- 
ser  questo  collegio  piu  vicino  et  comodo  per  hauer  comercio  et 
comunicatione  con  li  nostri  de  P,alermo  et  Messina,  quali  hanno 
bisogno  de  consolatione  et  conseglio  et  indrizo,  per  la  peste, 
con  la  quale  Dio  ha  visitate  dette  citta.  Et  gia  in  Palermo,  per 
aiutar  li  apestati,  sono  morti  doi  de  nostri  sacerdoti,  scilicet  il 
P.  Paulo  Mantuano,  et  il  P.  Diego  Martinez,  spagnuolo,  et  colo- 
na  della  chiesa  de  Palermo;  et  vn  compagno  loro  si  amalo  graue- 
mente,  ma  airvltime  lettere  s'aspettaua  pur  noua  che  scampassi 
la  morte.  Di  qua  li  scriuiamo,  et  damo  i  ricordi  che  ci  pareno  al 
proposito.  Et  finita  la  visita  de  Siracusa  et  di  qua,  comminciare- 
mo  a  trattar  d^andar  a  Messina  et  Regio,  che  ci  restano.  Et  se  si 
potra  andar,  et  la  citta  ci  accettara,  io  son  quasi  risoluto  d'an- 
darci;  perche  de  tutta  la  prouincia  si  hanno  a  trattar  molte  cose 
vniuersali,  per  le  quali  conuerrebbe  visitar  prima  quelli  duoi  col- 
legi.  Dio,  signor  nostro,  spero  ci  guidara,  poiche  ci  da  bona  vo- 
lonta  de  seruirlo  in  questo  ministerio,  et  in  ogni  cosa. 


1  Ex  autographo  in  codice   Epist.  Polanci,   2  ff.,  n.  96,  prius  365.  Re- 
sponsio  inest  codici  Ital.  148,  fol.  239,  prius  61. 

2  Videepist.  praeced.,  annot.  I. 


Epist.  233.-27  Julii  1575  349 

2.     All1  vltima  che  ho  riceuuta  de  V.  P.  de  18  de  Giugno  3, 
per  la  quale  si  risponde  a  diuersi  capi  da  me  consultati,  poco  ac- 
cadera  replicare,  poiche  deuo  detta  risposta  abbraciarla  con  de- 
uotione;  et  se  piacera  a  Dio  che  ci  vediamo  vn  giorno,  diro  in 
presentia  mio  parere,  in  quello  che  mi  parera  deuo  representare 
a  V.  P.  Solamente  proponero  vna  cosa  per  adesso  sopra  16. a  ri- 
sposta,  doue  V.  P.  ci  rimette  alla  2.a,  3.a  et  4.a  facolta  ordina- 
ria  del  prouincial,  che  douedice  possa  in  grauibus  et  vrgentibus 
casibus  eos  etiam  dimittere,  qui  in  scholasticos  approbatos  ad- 
missi  sunt  ab  ipso  vel  inferioribus,  se  si  intendera  etiam  delli 
coadiutori  temporali  o  spirituali  non  formati,  quali  sarano  stati 
alle  volte  sei  et  otto  anni  nella  Compagnia,  non  pero  riceuuti  nel 
corpo  dJessa  per  coadiutori  formati.   Et  quantunque  videtur  ea- 
dem  ratio  de  questi  et  delli  scholari  approuati,  anzi  che  con  ma- 
gior  facilita  si  pottrebbono  cacciar  o  lasciar  andar  questi  in  tali 
casi,  non  essendo  approuati,  tuttavia  per  il  dubio  non  ci  estende- 
riamo  volontieri  a  questi,  se  non  lo   dechiara  V.   P.;  et  tamen 
questi  tali  sono  quelli  che  piu  occasione  ci  hanno  dato.  Ouello 
che  seguita  nella  4-a  facolta,  id  est,  Coadiutores  autem  formatos 
et  professos  nullibi  licebit  dimittere  sine  generalis  consensu,  pare 
che  mostri  douersi  intendere  sotto  i   scholari  approuati,  etiam 
quelli  coadiutori  che  non  sono  formati.  Pur  la  risposta  de  V.  P. 
ci  leuara  il  dubio  4. 

3.  In  questo  mezo  proponero  doi,  che  ci  domandano  esser1 
licentiati,  et  non  se  li  e  data  licenza,  parte  per  veder  d'aiutarli, 
parte  per  non  tener  come  cosa  certa  cb/habia  facolta  il  prouin- 
ciale.  Vno  a  ein  Palermo,  chiamato  Josepho  Intrasaluo;  altro  equi 
in  Catania,  chiamato  Mario  Gerrera.  II  primo  e  coadiutor  de 
qualch'otto  anni  de  Compagnia,  mal  sano,  et  ch'ha  dato  da  far' 
a  diuersi  superiori,  et  lo  da  al  presente  al  P.  Paulo,  quantunque 
patientissimo,  et  si  giudica  poco  atto  instromento  per  la  Compa- 


a     Vna  ins. 


3  Cf.  epist.  229,  annot.  I;  et  23o,  annot.  2. 

4  Resp.:  si  eadem  instet  ratio  urgens,  perinde  atque  scholasticcs  appro- 
batos  esse  considerandos  tales  coadjutores. 


350  POLANCI   COMPLEMENTA 

gnia.  L/altro  e  anche  coadiutore,  de  7  anni  incirca  de  Corapa- 
gnia,  sopra  modo  malenconico,  et  che  non  vole  obedir'  se  non 
quando  li  piace;  et  dimanda  licenza,  et  si  lascia  intehdere,  che 
se  ne  vole  andar  afatto  et  dimandar  al  papa  licenza,  etc.  E  in- 
utilissimo  alla  Compagnia,  et,  per  la  poca  obedientia,  de  mal  es- 
sempio.  Se  non  bastaranno  li  rimedii  che  si  vsano,  et  viene  li 
cenza  de  V.  P.,  se  potrano  mandar  questi  6. 

4.  Della  visita  di  questo  collegio  non  diro  in  particolare  al- 
tro,  se  non  che  spero  si  seruira  Iddio  N.  S.  di  quella.  Et  non  so- 
lamente  in  general,  ma  etiam  in  particular  procuro  1'aiuto  et 
consolatione  de  tutti  in  quanto  posso;  et  cosi  comunmente  mi 
pare  veder  1'effecto  de  Pvno  et  1'altro,  et  che  la  visita  non  sola- 
mente  non  e  odiosa,  ma  desiderata  et  bramata.  II  particolar  non 
lo  scriuo  a  V.  P.,  ma  ogni  cosa  noto  per  dar  raguaglio;  et 
quando  lo  volessi  in  scritto  V.  P.,  conuerrebbe  mi  mandassi  le 
cifre  ch'ho  ricercato  dal  principio,  et  non  ho  hauuto  risposta 
d'esse.  Humilmente  mi  raccomando  nell'  orationi  et  sacrificii  de 
V.  P.,  et  domando  sua  benedictione.  De   Catania  27  de  Luglio 

1575. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

234 

POLANCUS  RECTORI  COLLEGII  RHEGIENSIS  '(?) 

SYRACUSIS   5    AUGUSTI    I575    K 
Copiani  sibi  a  civilibus  praesulibus  fieri  desiderat  veniendi  Rhegium. 

f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Pax  Christi,  etc.  Tro- 
uandomi  in  Syracusa,  et  hauendo  uisitati  li  altri  collegii,  infuora 


6     Resp.:  hos  duo  posse  dimitti.  Secundum  vocat  «Ghirrera». 

1     Ex  "apographo  ln  codice  Epist.  Polanci,  1  fol.,  n.  97,  prius  465.  In- 


EPIST.    235.-22  AUGUSTJ    I575  351 

de  Catania,  per  doue  presto  partiremo,  pensauo  andare  a  Rhe- 
cxio  prima  de  uisitare  ne  intrare  in  Messina,  se  di  la  mi  accettano 
quei  signori  della  citta.  V.  R.  lo  procuri,  et  li  facci  intendere, 
che  non  solamente  sto  sanissimo,  con  li  compagni,  Dio  lodato, 
ma  de  molti  mesi  in  qua  sempre  sono  stato  in  citta  sanissime,  et 
in  nessun  loco  infetto  ne  suspetto  ho  entrato;  perche  di  Messina 
mi  parti  la  quaresima,  et  de  Palermo  et  Monreale  prima  che  ci 
fussi  nessun  rumore.  Et  cosi  per  tutte  queste  citta  (quali  si  guar- 
dano  con  gran  diligenza)  ci  hanno  riceuuto.  La  risposta  di  que- 
sta  mandi  V.  R.  per  uia  de  Messina,  et  la  duplicata  per  Catania. 
Non  ho  tempo  di  dire  altro,  sperando  esser  presto  di  la,  se  non 
che  mi  raccomando  molto  nell'orationi  et  sacrifitii  di  V.  R.  et  di 
tutto  '1  collegio.  Di  Siracusa  5  de  Agosto  1575. 
Di  V.  R.  seruo  in  Christo, 

JOANNE  POLANCO. 

235 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA    22    AUGUSTI    I575    l. 

/.  Messanam,  cuin  Rhegium  non  licuerit,  cito  veniet. — 2.  PP.  Mantuatius 
et  Martinez  vitatn  suatn  pro  infectis  lue,  infecti  et  ipsi  dederunt. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  m  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1  Per  al- 
tra  scriuo  d'altri  punti.  Questa  sara  per  dar  auiso  a  V.  P.  come. 
visitati  li  altri  loghi  de  nostra  prouincia  de  Sicilia,  mi  restano 
Rhegio  et  Messina.  Et  s'io  poteuo  andar  prima  a  Rhegio,  ci  an- 
daua,  et  vltimamente  a  Messina;  perche  essendo  stato  in  quella, 
probabilmente  non  mi  lasciarano  praticar  in  Rhegio  ne  in  altn 
loghi,  per  il  nome  che  tiene  della  peste,  fondato  pur  in  verita.  Et 
cosi  ho  scritto  a  Rhegio  2  mi  procurassino  licentia  de  andar  in  la 
da  Catania;  non  e  pero  obtenuta,  et  cosi  mi  son  risoluto,  come 


scriptione  caret;  sed  conjicimus  eam  Rhegium  missam,  tum  ex  re  perspecta, 
tum  ex  sequenti  epistola,  ubi  mentionem  harum  praesentium  litterarum  vi- 
detur  facere. 

1     Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  98,  prius  368,  369  (?). 
,2     Vide  epist.  praeced. 


352  POLANCI   COMPLEMENTA 

qui  lasciaro  alcune  cose  assetate,  andar  a  Messina,  perche  ci  da 
fretta  assai  il  P.  Carminata,  rector.  Et  quantunque  con  lettere 
hauemo  fatto  1'officio  meglior  che  poteuano,  et  dati  li  auisi  in  tal 
tempo  necessarii  per  non  manchar  al  cominciato  officio  della  cha- 
rita  con  li  apestati  et  sospecti,  et  anche  non  si  meter  tutti  in  pe- 
ricolo,  tuttavia  l'andata  nostra  in  la  pareua  necessaria;  non  del 
prouincial  (benche  si  e  offerto,  anzi  voleua  ad  ogni  modo  andar- 
ci),  ma  la  mia,  per  rofficio  del  visitar  impostomi.  Et  perche  quel 
collegio  e  come  vn  seminario  della  prouincia,  et  conuiene  cono- 
cer  in  particolare  et  d'apresso  ogni  vno  de  quelli  scholari,  accio 
in  questa  rinouatione  delli  studii  si  faccia  prouisione  qual  si  con- 
uiene  ad  altri  loghi  de  mastri  et  d'altri  subgetti;  et  perche  anche 
si  veda  se  si  ha  de  lasciar  la  speranza  affatto  de  rinouar  li  studii 
de  philosophia  et  theologia  et  lettere  humane  (per  adesso  sus- 
pesse  in  Messina),  o  non;  perche  sospendendosi,  conuerra  pro- 
curar  de  meterli  altroui,  in  tanto  almeno  che  dura  la  peste.  II 
medessimo  haueremmo  a  far  circa  la  casa  de  probatione  de  Pa- 
lermo,  la  qual  non  si  potra  li  tener,  se  va  inanzi  il  male  (come  ci 
dicono),  et  potra  esser  ch'in  Catania  trouiamo  qualche  ricapito 
per  tal  effecto:  si  che  per  poter  pigliar  risolutione  di  queste  et 
cTaltre  cose  appertenenti  al  ben  particolare  di  quel  collegio,  et 
vniuersale  della  prouincia,  mi  son  risoluto  d'andar  fra  pochi  di  a 
Messina.  Et  non  intendo  che  la  peste  li  cresca,  anzi  va  in  dimi- 
nutione,  et  non  e  infetto  l'area;  et  finalmente  pericolo  probabile 
non  lo  vedo,  et  cosi  me  lo  scriue  il  P.  Carminata,  et  per  gratia 
de  Dio  io  non  ho  paura  alcuna,  ne  credo  ragioneuolmente  doue- 
ria  hauerla,  massime  essendo  in  questa  eta  che  mi  trouo,  et  an- 
dando  per  sodisfar  airofficio  d'obedienza  et  charita,  come  vo.  Ben 
pregho  humilmente  V.  P.  ci  faci  raccomandar  a  Dio  N.  S.  come 
vedera  conuiene. 

2.  Quanto  al  Padre  prouinciale,  facio  conto  de  non  lasciar- 
lo  andar  meco,  si  per  non  meterlo  in  pericolo,  et  la  prouincia 
consequenter  de  restar  senza  capo,  si  etiam  perche  e  necessaria 
sua  assistenza  per  Tactual  gouerno  di  detta  prouincia,  essendo 
commodo  questo  loco  de  Catania  per  intenderse  con  tutti  li  altri 
collegii  per  lettere,  etiam  con  quello  de  Palermo  et  Monreal, 


EPIST.   235.-22   AUGUSTI    I575  353 

doue  la  peste  ha  fatto  danno  (come  credo  hauera  intesso  V.  P.), 
rrorendo  nel  essercitio  della  charita  li  Padri  Paulo  Mantuano  et 
Martinez,  spagnuolo,  quali  si  offersero  d'andar  ad  aiutar  li  apestati 
che  si  mandauano  ad  vn  loco  fuora  de  Palermo.  Et  questosuces- 
se  prima  ch'hauessino  loro  alcuni  auisi  et  ricordi  da  noi,  ne  po- 
tessimo  noi  prouedere.  Adesso  intendiamo  stiano  con  piu  consi- 
deratione,  sanza  manchar  al  officio  della  charita.  Pur  detti  col- 
legii  et  li  altri  nostri  de  Bibona,  Polizi,  Calatagirona,  Siracuse 
et  questo  de  Catania  hano  bisogno  d'assistenza  et  de  capo  che 
vi  attenda,  et  s'andasi  in  Messina  detto  Padre,  non  potrebbe  in- 
tendersi  con  li  altri,  per  esser  Messina  come  escomunicata,  quan- 
to  al  commercio,  da  tutte  le  altre  terre  del  regno.  Hor  andando 
io  di  la,  et  restando  di  qua  il  prouinciale,  al  tutto  si  prouedera 
meglio  con  Paiuto  diuino;  et  se  io  col  medesimo  mi  trouero  espe- 
dito  delle  cose  particolari  di  quel  collegio  (et  de  Rhegio,  se  potro 
passarci),  facio  conto  de  tornare  a  Catania,  o  a  qualche  villa  vici- 
na  insm/a  tanto  che  mi  lascino  tornar  a  Catania,  et  li  vederemo 
de  dar  ordine  (tota  lege  perspecta)  alle  cose  vniuersali  della  pro- 
uincia.  Et  alPhora  auisaremo  V.  P.  de  molte  cose,  de'  quali  pur,  o 
almeno  d'alcune  d'esse,  meglio  si  scriuerebbe,  se  di  la  ci  hauessi- 
no  mandato  alcune  cifre;  perch'altrimente  de  cose  personali  non 
si  puo  scriuere,  massime  aprendosi  in  questo  tempo  le  lettere  o 
almeno  i  plichi,  prima  che  ci  venghino  in  mano.  Al  presente  non 
diro  altro,  se  non  che  domando  la  benedictione  de  V.  P.,  et  in 
sue  sante  orationi  et  sacrificii  humilmente  mi  raccomando.  De 
Catania  22  de  Agosto  1575. 

De  V.  P.  minimo  seruo  in  X.°, 

J  JOANE    DE    POLANCO.    f 

Inscriptio.  j  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Marcuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium . 


POLANCI   COMPLEMENTA.  — T.   LT.  23 


3^4  POLANCI    COMPLEMENTA 

236 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA  23   AUGUSTI   I575   J. 

/.  Gravia  expandit  incommoda  ob  qnae  causas  dimittendorum  litteris 
mandare  impeditur. — 2.  De  Luciani  Brancae  defectione.  —  5.  De 
P.  Joanne  Salvo,  ac  de  promisso  quodam  reditu. — 4.  De  indulgentia- 
rum  concessione. — $.  De  re  familiari  sodalis  Francisci  Ribae. — 6.  De 
quadam  eleemosyna  a  civitate  syracusana  pro  templo  Societatis  restau- 
rando  erogata. 

1.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Questi  giorni  passati  ho  riceuuto  una  di  V.  P.  de  18  di  Giugno, 
duplicata,  nella  quale  si  risponde  a  16  capi  d'altre  mie,  et  non 
mi  par  necessario  replicar'  a  nessuno  di  quelli.  Solamente  diro 
quanto  all'ultimo,  del  dar  licenza  ad  alcuni,  che  non  accadera  du- 
rante  lo  stato  presente  di  questo  regno  aspettar  V.  P.  informa- 
tione,  per  la  quale  possa  giudicar  se  debba  mandarsi  alcuno,  spe- 
cialmente  quando  sono  tali  le  cause,  che  1'huomo  non  uorrebbe 
che  uenessero  ad  esser  publiche,  perche  communemente  si  apro- 
no  li  plichi  per  lo  sospetto  della  peste;  et  le  cifre  che  ho  doman- 
date  non  mi  sono  state  mandate,  quali  non  douerebbono  esser  di 
lettere  straordinarie,  ma  di  dittioni  che  signifi  cassero  altro  di 
quello  che  communemente  sogliono  significare  2.  Quando  tutta 
la  uisita  sara  finita,  piacendo  al  Signor,  se  V.  P.  non  ci  coman- 
dera  tornar  subito  a  Roma  per  dar  ragguaglio  di  parola,  si  scri- 
uera  al  miglior  modo  che  si  potra,  et  si  dara  piena  informatione 
della  uisita. 

2.  In  questo  mezo  ci  asterremo  di  licentiar  (poiche  ad  ogni 
modo  non  siamo  tropo  inclinati)  quelli  che,  secondo  la  autorita 
ordinaria,  non  puo  il  prouinciale  licentiare.  Vno  pero  non  ha 
aspettato  questi  termini,  perche  se  n'e  andato  da  per  se,  hospite 
insalutato,  chiamato  Luciano  Branca,  il  quale  ha  letto  questo 
anno  la  prima  scola  di  Calatagirone,  et  di  li  fu  mandato  a  Cata- 
nia  doppo  la  nostra  partita  di  quel  collegio;  et  trouandoci  in  que- 


1  Ex  archetypo  a  Polanco  castigato,   in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff., 
n.  99,  priu    372,  373. 

2  Cf.  praecedentes  epistolas. 


Epist.  236.-23  Augustj  1575  355 

sto,  Fhabbiamo  qui  riceuuto,  et  si  desideraua  darli  aiuto  nello 
spirito  per  uia  degFessercitii  spirituali  et  altri  corporali;  ma  esso 
ha  preuenuto,  et  credendo  noi  che  fusse  andato  ai  capuceini,  fra 
quaii  tiene  un  fratello  principale  in  quella  religione,  ci  siamo  in- 
formati,  et  ci  han  detto  che  uoleua  andar  fuor  di  questa  prouin- 
cia,  et  potria  esser  che  anche  arriuasse  a  Roma.  Ha  buon  talen- 
to  nelle  lettere,  et  nel  predicare,  et  dottrina  x/ana.  Vero  e  che 
doppo  hauer  sentito  il  corso  sJera  gia  una  uolta  partito  dalla 
Compagnia,  et  ripigliato,  et  tenuto  alcuni  rnesi  contra  sua  uo- 
lonta  in  penitentia.  Dopoi  uenne  con  gran  desiderio  a  domandar 
la  Compagnia;  et  perchc  mostraua  di  riconoscersi  molto,  Faccet- 
to  il  Padre  prouinciale,  et  Fadopero,  come  di  sopra  ho  detto.  Di 
questo  ho  dato  auiso,  perche  potria  esser  che  comparesse  di  la. 
E  assai  melancolico  di  complessione;  del  resto  sano  et  forte.  Se 
accadera  scriuer  cose  piu  particolari,  si  fara  un'altra  uolta.  Non 
e  atto  per  schole  in  modo  alcuno. 

3.  Quanto  al  P.  Giouanni  Saluo,  sara  auisato  di  quello  che 
V.  P.  ordina,  cioe  che  scriua  cio  che  uorra,  et  non  uada  altra- 
mente  a  Roma.  Vero  e  che  se  non  s'e  mutato  doppo  la  mia  par- 
tita  di  Palermo  con  la  peste,  etc,  non  e  uerisimile  che  si  habbia 
tropo  a  quietare. 

Dipoi  ho  riceuuta  quella  di  V.  P,  de'  2  di  Luglio,  et  quelli 
auisi  che  manda  il  P.  Porres  sopra  Fabbatia  promessa  al  collegio 
di  Messina;  et  oltra  di  comunicarla  al  Padre  prouinciale,  procu- 
rero  si  faccia  di  parte  di  questa  prouincia  quello  che  si  ricerca  s. 

4.  DelFinduigentie  concesse  sub  ratihabitione,  non  credo 
che  ci  sia  tropo  pericolo,  perche  solamente  ho  detto  di  conceder' 
in  genere  quelle  che  poteuo,  et  che  nelle  uisite  sogliono  conceder- 
si  di  parte  di  V.  P.,  et  a  cio  m'ha  dato  la  spinta  il  Padre  prouin- 


3  Scripta  Patris  Porres  quae  hic  referuntur,  in  codice  Ital.  147,  ff.  267- 
268  servantur;  et  narrant  ea  quae  pridem  gesta  erant,  et  quae  tunc  gere- 
bantur  pro  negotio  abbatiae  messanensis  collegii.  Iterum  de  re  Domenech 
ad  Mercurianum,  3o  Augusti  ejus  anni:  Ital.  148,  fol.  251;  tum  Polancus  in 
epist.  seq.,  n.  5;  quibus  respondet  Mercurianus  8  Octobris,  ad  Polancum 
mittens  litteras  Patris  Porres,  nunciantes  concessum  munere  regio  augmen- 
tum  900  ducatorurn  in  dotatione  collegii  messanensis,  ita  ut  per  tres  annos, 
loco  500,  dentur  800. 


356  POLANCI    COMPLEMENTA 

ciale.  Non  sono  uenuto  al  particolare  di  quelle  stampate.  quali 
V.  P.  dice  si  riuedono,  et  sarebbono  anche,  senza  ch'io  le  comu- 
nicassi,  concesse  ad  ogni  religioso  nostro  (perche  cosi  le  conce- 
dono  i  pontifici  a  quelli  d'altre  religioni),  se  non  impedisse  la  no- 
stra  particolar  constitutione,  la  qual  uuole  che  le  gratie  discen- 
dano  dal  capo  alle  altre  membra,  ma  non  dice  questo  dell'indul- 
genze.  Vtcunque  sit,  con  la  ratificatione  di  V.  P.  si  assicura  la 
concessione  fatta  in  genere,  come  ho  detto.  Ho  inteso  per  la  let- 
tera  di  V.  P.,  che  ho  in  questa  prouincia  la  potesta  che  ha  il 
prouinciale  oltra  il  s[opr]intendere,  etc,  conforme  airofficio  di 
visitatore,  et  ho  hauuto  caro  d'esserne  auisato,  perch[e]  airoc- 
correnze  potro  usar  di  quella.  essendo  che  fin  qui,  non  mi  con- 
stando  per  illatione  chiara  dalla  general  potesta  di  mio  officio, 
faceuo  quel  che  conueniua  per  mano  del  Padre  prouinciale.  Et 
hauendoci  a  diuider  da  lui  in  questa  andata  a  Messina,  come  per 
altra  scriuo  a  V.  P.,  tanto  piu  oportunamente  saro  stato  chiari- 
to  di  questo  dubbio. 

5.  Essendo  in  Calatagirone  un  fratello  nostro  chiamato 
Francesco  Riba,  tratto  meco  della  dispositione  de  sua  robba,  et 
mi  feci  far  il  memoriale  che  qui  ua,  insieme  con  la  procura,  al 
rettor  o  vicerettor  di  Genoua,  o  a  chi  da  lui  sara  sostituito.  E 
uero  che  la  patria  di  questo  fratello  e  60  miglia  discosto,  ma 
pratticano  molte  persone  di  quella  in  Genoua.  Si  questi  beni  ha- 
uessino  a  seruir  alla  prouincia  di  Sicilia,  a  lei  toccarebbe  usar 
diligentia  et  far  qualche  spesa,  se  bisognasse  per  ricuperarli;  et 
se  non  tutti,  almeno  una  buona  parte  spera  il  giouane  si  ricupe- 
rarebbono.  Ma  douendo  secondo  il  decreto4  restar  questi  beni  sta- 
bili  nella  prouintia  di  Lombardia,  doue  si  trouano,  par  che  la  fa- 
tica  doueria  anche  toccar  a  loro.  Et  quando  paresse  a  V.  P.  che 
il  medesimo  Francesco  Riba  per  mar  si  mandasse  a  quelle  bande, 
per  far  li  fatti  suoi,  si  mandera,  et  anche  hauera  facilmente  pa- 
tientia  questa  prouincia  che  si  resti  di  la;  perche  se  bene  e  per- 
sona  uirtuosa,  non  mostra  tropo  talento.  Aiuta  pur  neirinfima 
scola  li  fanciulli  in  detto  collegio,  et  se  lo  accompagnasse  il  giu- 


4     Congr.  gener.  III,  decr.  16. 


Epist.  236.-23  Augusti  1575  357 

dicio  un  poco  piu,  potrebbe  aiutar  nella  dottrina  xpiana.  et  nelle 
confessioni,  studiando  li  casi...  3. 

6.  Ouesti  giorni  passati,  stando  nel  collegio  di  Siracusa,  ho 
inteso  che  la  citta  haueua  dato  rnille  scudi  per  aiuto  di  coprir  la 
chiesa.  Hor  quelli  riscossi  per  non  li  tener  otiosi,  et  massime  non 
si  hauendo  a  coprir  tanto  presto  la  chiesa,  s'inuestirono  in  buona 
parte  in  certa  intrata,  del  che  la  citta  si  contento,  benche  suo 
intento  non  fu  altro,  che  fare  spender  quella  somma  nella  chiesa. 
Accadendo  in  presenza  nostra  che  eran  necessarii  cento  scudi 
per  li  legnami  con  che  si  ha  da  coprir  quella  chiesa,  et  non  si 
trouando  alcuno  altro  modo,  parue  necessario  uender  una  parte 
di  quella  entrata,  et  cosi  si  fece,  dicendo  espressamente,  che  non 
haueuamo  noi  facolta  sufficiente,  gia  che  questi  denari  erano  in- 
uestiti  in  entrata,  ma  che  domandariamo  a  V.  P.  la  confermatio- 
ne,  la  quale  uerrebbe  dentro  di  certo  tempo.  Non  solamente  par 
ragioneuole  che  si  dia  per  questi  cento  scudi  licenza  di  uender 
parte  della  entrata,  ma  anchora  per  alcune  altre  quantita  di  de- 
nari  che  si  cauino  della  detta  somma  di  mille  scudi,  o  uero  della 
entrata,  nella  quale  si  inuestirono.  Et  se  ben  non  si  e  posta  que- 
sta  conditione  espressa,  che  1'entrata  o  parte  di  quella  si  potesse 
uender  per  uso  di  quella  fabrica,  par  s'intendeua;  poiche  altra- 
mente  parerebbe  ingiustitia  non  spender  quella  somma  donata 
per  la  citta,  o  quella  parte  che  fosse  necessaria,  in  quell'uso  per 
lo  quale  la  diede  la  citta.  Si  che  V.  P.  sia  auisata  di  questo;  et  se 
le  parera  in  Domino  conueniente,  come  a  noi  pare,  si  contente- 
ra  di  confermar  quel  contratto  di  4  oncie,  che  fanno  dieci  scudi, 
per  li  100  gia  detti,  che  tanto  costarono  ai  nostri,  et  tanto  si  usa 
di  dar  per  ordinario  in  questo  regno;  et  hanno  breue  approba- 
torio  di  questi  censi  del  sommo  ponterice  Gregorio  13,  come 
m'informano,  quantunque  in  Roma  questa  quantita  si  ripute- 
rebbe  ingiusta  con  ragione;  ma  non  in  questa  prouincia,  doue  e 
ordinaria.  Non  stracchero  piu  V.  P.  con  piu  longa  lettera.  Ci 
raccomandiamo  humilmente  nelle  orationi  et  sacrificii  di  quel- 


,    5     Omittimus  aliqua  de  vendendis  domibus  panormitanis;  cf.  epist.  232, 
annot.  2. 


358  POLANCI  COMPLEMENTA 

la,  et  domandiamo  sua  benedittione  per  quello  che  ci  resta  della 
visita,  sperando  per  mezo  di  quella  ci  aiutera  Dio,  come  ha  fatto 
per  lo  passato,  conseruandoci  sani,  et  dandoci  commodita  di  ui- 
sitar  li  collegii  di  questa  prouincia,  non  ostanti  li  caldi,  et  spa- 
uenti  che  hanno  questi  popoli  della  peste,  et  le  guardie  che  usa- 
no.  Di  Catania  li  23  di  Agosto  1575. 
De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.  f 

Inscriptio.  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Eue- 
rardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di  Jesu, 
in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

237 

POLANCUS    MERCURIANO 

MESSANA    5    SEPTEMBRIS   I575    '. 

1.  De  mutationibus  quibusdam  ofjiciorum. — 2.  De  Hieronymo  Spathafora, 
sodale  in  vesaniam  propenso. — 5.  De  P.  Emmanuelis  Ximenez  itinere 
in  Flandriam. — 4.  De  morte  ducis  bivonensis. — 5.  De  abbatia  vacante. 

1.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.!  De  Cata- 
nia  ho  scritto  a  V.  P.,  et  io  istesso  portai  le  lettere  a  Messina, 
doue  arriuai  a  30  del  passato  col  fauor  diuino,  il  qual  per  l'ora- 
tioni  de  V.  P.  sempre  ho  sentito  molto  speciale,  tanto  nelli  via- 
gii,  quanto  in  tutto  il  resto  del  officio  mio.  Sia  laudata  la  bonta 
diuina.  Di  qua  comincio  a  proueder'  alli  collegii  gia  visitati  d'al- 
cuni  subgeti  in  loco  d'altri  che  conueneua  alligierir'  del  pesso 
ch'haueano  portato  molti  anni;  et  come  si  e  finito  qui  vn  corso, 
quelli  che  d'esso  sono  vsciti,  ci  aiuteranno.  Vero  e  che  per  la  rhe- 
torica  de  qui  de  Messina  si  desidera  vno,  che  potessi  sodisfare  al 
debito  de  questo  collegio,  et  non  si  puo  trouar'  sanza  molto 
scommodo  in  questa  prouincia.  S'a  V.  P.  piacessi  mandar  de 
Roma  vn  lector  bono,  farebbe  bella  gratia  a  Messina;  se  non  si 
potra,  qui  fatemo  come  meglio  potremo.  II  P.  Luciano,  ch'ha 
fatto  questo  officio,  per  conto  de  sua  sanita  si  manda  a  Catania, 


1     Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  ioo,  prius  338,  339. 


Epjst.  237.-5  Septembris  1575  359 

et  non  per  leger  queste  lettere,  essendo  lui  molto  stracco,  ma 
fara  qualch'altro  essercitio.  Et  quando  V.  P.  giudicassi  espedien- 
te  che  lui  tornassi  a  Roma,  sarebbe  per  esso  vna  bona  et  allegre 
nuoua,  benche  per  sua  virtu  s'accomoda  a  quanto  1'obedienza 
santa  vole.  D'altri  molti  auisaro  a  V.  P.  al  fin  della  visita,  quali 
desideranno  andar  in  Italia,  et  sono  boni  subgeti,  et  ben  inanzi 
nelle  lettere,  hauendo  finito  quasi  tutti  il  corso.  Et  in  caso  che 
V.  P.  gli  volessi  consolar',  conuerrebbe  mandar  altri  etiam  boni 
subgeti  a  Sicilia,  perche  questi  partiti,  restarebbe  debilitato  il 
credito,  et  la  schola  de  theologia,  s'altri  non  venessino  in  loco 
loro.  Ben  dico  a  V.  P.,  che  e  comun  concetto  de  quelli  ch'inten- 
deno  le  cose  de  Sicilia,  che  sarebbe  molto  bene  far  questa  mi- 
stura  de  siciliani  con  altre  nationi,  in  Sicilia;  et  fuora  di  quella, 
molti  seruirebbeno  benissime  a  Dio  N.  S.  et  alla  Compagnia  no- 
stra  a  gloria  diuina  ...2 

2.     Cosi  anchora  mandarei  Hieronymo  Spathafora,  qui  rice- 
uuto  4  anni  sonno,  se  ci  risolueremo  de  ritenerlo  nella  Compa- 
gnia,  doue  e  stato  vn  tempo  infermo,  et  fora  de  ceruello;  dopoi 
ritorno,  ma  lui  teme  che  nella  Compagnia  restando,  et  attenden- 
do  all'essercitii  d'essa,  li  accaderebbe  quello  che  a  suo  cugino, 
conociuto  in  Roma,  che  dopo  molti  anni  de  studio,  lo  tengono  in 
casa  sua  serrato  per  matto.  Vero  e  che  al  presente  Hieronymo 
sta  bene,  a  quello  che  si  vede,  et  tinisce  il  2.°  anno  del  corso;  ma 
tiene  questa  apprehensione,  ch'ha  de  diuentar  pazo,  se  perseue- 
ra  da  noi.  L'ho  mandato  vn  poco  in  villa  per  cacciar  la  malenco- 
lia.  II  rector  qui  vorria  che  se  li  dessi  licentia,  come  la  dimanda; 
io  ho  rocchio,  se  si  accomoda  bene,  a  conseruarlo,  et  per  cio 
mandarlo  a  Roma,  perche  s'intrica  tropo  in  negocii  de  casa  sua, 
essendo  il  magior  figliolo  de  sua  madre,  et  sanza  padre.  Non  pen- 
so  pero  farlo  sanza  licentia.  E  giouane  de  23  anni,  d'aspetto  gra- 
cioso,  et  ha  talento  per  predicar'  et  legere,  se  si  stabilira  3. 

3.     Ho  visto  quello  scriue  V.  P.  sopra  1'andata  del  P.  Ema- 
nuel  Ximenez  a  Roma  per  passar  a  Fiandra.  lo  amo  a  suo  fratel- 


-     Omissa  hic  eadem  sunt  quae  de  Philippo  Balsamo  habet  epist.  seq., 

n.  6. 

3     Vide  epist.  seq.,  n.  6. 


360  POLANCI    COMPLEMENTA 

lo  et  desidero  farli  seruitio,  et  anche  alli  parenti  suoi  de  Rotna, 
corae  a  benefactori  de  nostra  Compagnia;  et  con  tutto  questo  non 
giudico  espediente  rimouer  de  Sicilia  detto  Padre;  non  solamen- 
te  per  esser  necessaria  l'opera  sua  in  proseguir  vn  corso  d'arti 
cominciato,  ma  etiam  per  trouarsi  lui  meglio  disposto  de  sua  sa- 
nita  in  questo  area,  simile  al  suo  natiuo;  et  meno  sento  li  con- 
uerrebbe  l'andar  in  paese  tanto  fresco,  come  quello  de  Fiandra. 

4.  La  peste  si  va  sminuendo  in  questa  citta.  De  quella  de 
Palermo  intendiamo  il  medesirao,  benche  3  sacerdoti  ci  ha  tolto 
l'officio  de  la  charita.  Altri,  quanto  a  Palermo ,  non  sono  molto 
persuasi,  ch'il  male  si  sminuisca.  Per  il  duca  de  Bibona ,  bonae 
memoriae4,  veda  V.  P.  cio  che  si  ha  a  far,  che  morse  questi 
giorni,  id  est,  a  8  de  Agosto,  et  qui  lo  reputano  come  fundator 
d'quel  collegio.  Di  la  si  vedera  se  e  cosi.  Li  suffragii  in  questa 
prouincia  se  li  vsano,  perche  se  non  e  fundator'  intieramente, 
almeno  e  benefactor  molto  principale.  NelT  orationi  et  sacrifici 
santi  de  V.  P.  humilmente  mi  raccomando  con  tutta  questa  pro- 
uincia.  De  Messina  5  de  Settembre  1575.     • 

5.  Di  qua  si  mandano  a  Espagna  le  lettere  che  il  P.  Porres 
ricerca  5.  Se  piacessi  a  V.  P.  far  raccom[an]dar  questo  spacio  con 
sue  lettere,  sarebbe  molto  al  proposito;  perche  la  bona  occasione 
della  abatia  d'Agro  vacante,  da  speranza  del  sucesso.  Altre  let- 
tere  de  fauor  di  queste  bande  le  procuramo  noi,  et  quelle  che 
non  vanno  con  questo  spacio,  anderano  con  la  copia  d'esso. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE   POLANCO.    f 

Desidero  saper,  se  le  lettere  ch'  ho  scritto  in  Pollizi,  venero 
alle  mani  de  V.  P.  6  Furono  fatte  il  mese  de  Giugno,  se  ben  mi 
ricordo,  prima  che  venesimo  a  Calatagirone. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu.  Roma. 

Sigilli  vestignim. 


4  Petrus  de  Luna.  Cf.  Polanci  Compl.  I,  354. 

5  Cf.  epist.  praeced.,  n.  3,  cum  annot. 

6  Epist.  seq.,  annot.  3. 


Epist.  238. — 18  Septembris  1575  36i 

238 

POlANCUS    MERCURIANO 

MESSANA  l8  SEPTEMBRIS  I575  l. 

1,  De  nonnidlis  domorum  negotiis. — 2.  Aliquut  novitii  Messanam  transfe- 
rendi'  scholastici  vero  aliquot,  Catanam.  —  ^.  De  abusu  quodam  P.  Vin 
centii  La  Noci.  —  4.  Libri  Exercitiorum  et  Constitutionum  Societatis 
desider antur . — 5.  Nonnulli  cupientes  peregrinari  Lauretum  et  Ro- 
matn. — 6.  Hieronymus  Sf>athafora  dimissus  e  Societate;  Phili/>pus  Bal- 
samus  Romam  mittendus. — 7.  De  absolutione  casuum,  ut  vocant,  re- 
servatorum. 

1.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1,  etc.  Poehi 
di  sono  che  si  mandorono  di  qui  alcune  mie  lettere,  et  altre  scrit- 
te  in  Catania,  quali  portai  meco,  per  aspettar  commodita  de  man- 
darle  in  questa  citta,  essendoinsin'  adesso  rare  quelle  che  si  of- 
feriscono,  essendo  tolta  la  prattica  de  questo  regno  con  1'Italia 
per  conto  della  peste,  la  quale  pero  in  Messina  intendo  esser' 
gia  estincta  per  la  maggior  parte,  benche  alcuni  tuttavia  si  tro- 
uano  di  nuouo  mal  disposti  de  questa  infirmita  contagiosa  o  pe- 
ste  ohe  si  sia...  2. 

Della  cosa  de  Monreal  non  hauemo  noua  alcuna;  ne  anche 
lettere  de  V.  P.  de  qualche  mesi  m  qua.  Et  desidero  intendere, 
se  quelle  ch  no  scritto  da  Polizzi  arriuorono  3,  nelle  quali  si  trat- 
taua  di  quel  collegio  che  li  offeriuano,  il  quale  potrebbe  anche 
sustentar  15,  o  20  nouitii  in  casa  de  probatione  separata,  pur  nel 
medessimo  loco,  che  e  vn  castello  vecchio,  et  in  parte  ruinato 
del  re,  il  quale  impetrara  la  citta  per  questo  collegio  facilmente, 
et  forsa  gia  Tha  impetrato,  et  non  obligha  Ja  Compagnia  a  co- 
minciar'  detto  collegio  per  alcuni  anni,  nelli  quali  la  intrata  va 
crescendo;  ma  per  fermar  le  cose  e  necessario  il  consenso  et  ap- 
probatione  de  V.  P. 

2.  Io  vo  inanzi  nella  visita  di  questo  collegio  de  Messina. 


1  Ex  autographo  in  cod.    Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  101,  prius  340,  3^1 
Responsio  data  est  8  Oct.,  reperitur  in  cod.   Ital.  i^g,  ff.  6-7,  jamque  sese 
nobis  obtulit  in  epist.  236,  annot.  3. 

2  Hic  eadem  repetuntur  quae  habet  praeced.  epist.,  n.  5. 

3  Resp.:  non  acceptas  eas  litteras. 


362  POLANCI    COMPLEMENTA 

Et  intendendo  che  staua  bene  la  citta,  ho  scritto  al  Padre  pro- 
uinciale,  che  puo  venire  qua,  et  menara,  o  fara  venir  seco,  alcu- 
ni  nouici  che  hanno  molto  perseuerato,  et  non  hauemmo  potuto 
trattenerli  piu,  ne  mandarli  a  Palermo  (doue  le  cose  della  peste 
s'intende  vadino  pegio),  et  qui  sanza  graueza  del  collegio  ne 
spesse  si  potranno  trattener,  in  tanto  che  se  finisce  la  fabrica  de 
vna  casa  che  se  li  e  fondata,  et  in  parte  dotata,  qui  in  Messina. 
Corso  non  mi  pare  si  potra  cominciar'  questo  anno,  et  forsan 
mandaremo  a  Catania  alcuno  delli  doi  corsi  che  ci  sono,  per  mag- 
gior  comodita,  gia  che  ha  leuato  questa  citta  li  300  V  che  daua 
per  aiuto  de  leger  philosophia,  con  occasione  di  questa  peste; 
come  ha  leuato  tutte  le  prouisioni  de  altri  lectori  4.  Pur  de  que- 
ste  et  altre  cose  vniuersali  scriuero  a  V.  P.  finita  la  visita,  se  non 
ho  auiso  de  hauer  a  tornar  a  Roma  per  farlo  de  parolla,  il  che 
sarebbe  assai  grato  al  P.  Jacobo  Basso  5,  per  quel  che  mi  pare; 
ma  io  totalmente  mi  trouo  indifferente  quanto  alla  volunta,  et 


4  Resp.:  prudentiae  Polanci  id  committi.  Et  quidem  res  effecta  est, 
ut  ex  sequentibus  epistolis  scimus,  et  ex  alia  Domenecci,  18  Novembris: 
Ttal.  14Q,  ff.  129-130.  Non  defuere  qui  id  aegre  ferrent,  ut  testatur  P.  Bas- 
sus  ad  Mercurianum  scribens  16  Febr.  1576:  Ital.  150,  fol.  adjuncto  n.  2to; 
et  P.  Carminata,  rector  Messanensis,  videtur  aliquid  scripsisse  eidem  Mer- 
curiano,  nam-  hujus  exstant  in  regestis  Sic.  1,  fol.  60,  litterae  25  Febr.,  qui- 
bus  promittitur  magna  consultatio  antequam  definite  studia  Catanam  trans- 
ferantur.  Et  de  hac  re  exstant  informationes  tum  Polanci  in  autographo  10 
Maji  1576.  (Ital.  151,  ff.  85-86),  tum  P.  Antonii  d'Amore  sine  notatione  tem- 
poris  (Ital.  152,  ff.  383-384). 

Denique  causa  contra  Polancum  judicata  est,  quum  scripserit  Mercuria- 
nus  Julio  Fatio,  novo  praeposito  provinciae,  die  2."  Junii  1576,  ut  in  reg. 
Sic.  I,  fol.  67V.,  Polancum  debere  adhuc  in  Sicilia  immorari,  «si  per  intro- 
durre  meglio  V.  R.  nell'uffi.cio,  si  anco  principalmente  perche  aiuti  a  spia- 
nare  le  difficolta  che  potessero  nascere  in  trasportare  i  studi  da  Catania  a 
Messina,  doue  erano  prima».  Cf.  et  epist.  276,  n.  2. 

5  Socius  Polanci  in  visitatione:  epist.  218,  annot.  3,  etc.  Merito  haec 
dicere  Polancus  videtur:  nam  in  litteris  Mercuriano  scriptis  Catanae  16 
Febr.  seq.  anni,  queritur  Bassus  longam  in  Sicilia  mansionem,  indicatque 
se  cupere  Romam  reverti,  Ital.  150,  ff.  209-211.  Quod  tum  non  est  assecu- 
tus:  Fatio  enim  scribit  Mercurianus  14  Aprilis  1576:  «Dira  anco  al  P.  Basso 
che  stia  di  buon  animo;  et  di  esso  V.  R.  mi  dara  subito  auiso  se  giudichera 
che  possa  essere  utile  in  alcuna  cosa  in  quella  prouintia,  perche  forse  glielo 
lascieremo.»  Ital.  151,  fol.  I.  Et  rursus  post  16  Jun.,  ante  3oJul.,  neque 
enim  constat  in  rea:esto  dies,  eidem  Fatio  commendabat  ut  Bassum  socium 


Epist.  238.— 18  Septembris  1575  363 

per  vn  par  de  mesi  giudico  conuerrebbe  fermarmi,  per  assettar  l^ 
cose  meglio.  Et  se  de  Palermo  mi  auiseranno  che  Topera  mia  e 
necessaria,  penso  andarci,  et  cosi  glielo  ho  scritto.  A  Rhegio 
non  so  se  potro  andare;  se  ci  sara  licentia,  andero  ad  ogni  modo, 
hor  sia  publica,  dando  loro  la  prattica  a  Messina,  hor  priuata,  se 
mi  sara  fatto  fauor  de  andarui. 

3.  Fra  altre  cose  che  mi  han  dato  poca  sodisfactione,  ho  tro- 
uato  in  diuersi  loghi,  che  il  P.  Vincenzo  La  Noci  ha  pigliato  di 
questo  et  di  quello  diuerse  partite  de  dinari  prestati,  propria  au- 
ctoritate,  et  mi  mostrano  pollize  de  sua  mano,  doue  riconosce 
hauer  riceuuto  dette  somme,  et  non  sanno  che  si  far  questi  Pa- 
dri,  perche  lui  fece  da  se;  et  intendo  porto  a  Roma  piu  di  cento 
scudi  de  diuersi,  et  non  so  se  li  porto  seco  per  il  Peru.  Ho  detto 
che  i  nostri  non  erano  obligati  a  pagar  queste  somme  de  denari, 
ma  se  ci  fossino  alcuni  boni  de  detto  Padre,  che  potriano  far  ri- 
corso  a  quelli.  Mi  temo  che  se  detto  Padre  vsa  far  simili  trapaze 
nel  Peru,  spendendo  il  nome  et  auctorita  della  Compagnia,  po 
trebbe  dar  gran  scandalo  in  quelli  loghi,  et  pigliar  summe  piu 
grosse.  Serua  questo  per  auiso.  Intendo  che  de  Roma  mandaua 
agnusdei  guarniti,  che  qualch'vno  costaua  10  V.  Forsan  che  di 
las'hauera  notitia  di  queste  cose,  o  si  potra  hauer'  6. 

4.  Grande  penuria  trouo  d'Essercitii  in  questa  prouincia.  Vn 
libreto  ch'io  portaua,  ho  hauuto  a  lasciar  in  vn  collegio.  De  Con- 
stitutioni  ci  e  anche  magior  carestia.  Se  paressi  a  V.  P.  ordinar 
che  si  mandassino  alcuni  volumi,  credo  sariano  bene  impiegati. 
La  formula  del  conuersar  con  proximi  che  in  Roma  ho  visto,  or- 
dinata  per  nostro  P.  Ignatio  7,  de  santa  memoria,  non  portai  meco; 
et  cosi  sono  venuto  mal  prouisto  de  diuersi  offici,  essendomi  dati 


Carrainatae  daret  in  missione  melitensis  insulae.  Sic.  1,  fol.  67V.  Ouod  fa- 
ctum  est:  cf.  epist.  282,  n.  2,  etc. 

6  Resp.:  res  nota  Mercuriano  erat;  Lenoci  autem,  ad  quem  litterae  in 
Hispania  versantem  datae  sunt,  respondit  bonis  suis  res  componi  posse. 

7  In  arch.  vaticano  (Cod.  I  de  Soc.  Iesu)  inveniuntur  aliquae  «Annota- 
tioni  del  P.  M.  Ignatio  per  negociare  et  conuersare  in  Domino»;  quae,  pau- 
cis  mutatis,  reperiuntur  etiam  in  codice  Brev.  et  rescr.  antiq.  ff.  I5r.  et  l8r. 
His  similes  editae  sunt  in  Monum.  Ignat.,  ser.  l.a,  XII,  2o3  sqq.  Num  ad 
eas  alludit  Polancus,  an  potius  ad  «Industrias»  de  quibus  vol.  I,  XXI,  n.  9? 


364  POLANCI    COMPLEMENTA 

alcuni  vechi,  quali  non  sono  in  vso,  et  lasciando  de  portar  altri 
che  conueneuano.  JVTaiuto  d'alcuni  del  Padre  prouinciale,  che 
lui  ha.  Di  quello  che  mancha  auisaro  se  sara  piu  di  quello  ch'ho 
scritto,  accio  il  P.  Posseuino  si  ricordi  di  mandarci  a  questo  an- 
gulo  della  Compagnia  simili  aiuti. 

5.  Molti  mi  domandano  licenza  de  peregrinar  a  Roma,  et 
alla  madona  de  Loreto.  Mi  seruo  della  escusa  de  non  darsi  prat- 
tica  in  Italia  a  quelli  de  Sicilia.  Vno  fra  li  altri  allega  promessa 
fattali,  et  quello  che  piu  mi  muoue,  allega  deuotione  et  confiden- 
za  che  tiene  de  sanar  della  surdita  che  patisce,  per  mezo  della 
beata  Vergine  in  Loreto.  Questo  si  chiama  il  P.  Hieronimo  Cor- 
rales,  siracusano,  de  15  anni  de  Compagnia,  theologo  de  3  anni; 
et  sarebbe  vtile  subgetto  se  sanassi  di  questa  dureza  delle  ore- 
chie.  Si  contentarebbe  d'andar  alla  prima  vera.  Lo  raccomando 
(come  li  ho  promesso)  a  V.  P.,  per  quanto  lei  giudichera  esser' 
conueniente  8. 

6.  Ho  scritto  a  V.  P.  quando  arriuai  a  Messina,  che  pensa- 
ua  conuerrebbe  mandar  a  Roma  duoi  fratelli.  Vno  e  Philippo 
Balsamo,  Taltro  Hieronimo  Spathafora.  II  2.0  ci  ha  leuato  questo 
pensiero,  perche  mandandosi  fora  per  otto  di  o  dieci,  subito  in- 
sto  per  licentia  de  non  tornar,  attento  il  pericolo  d'vscir  de  cer- 
uello,  come  vsci  suo  cugino  Jacobo  Spatafora,  conosciuto  in 
Roma;  et  sua  madre  faceua  etiam  instantia  per  la  causa  medesi- 
ma.  Qui  hauea  dato  segni  assai  expressi  de  tal  humore,  et  percio 
li  diedi  licenza  d'andar  in  villa  per  pochi  di,  non  reputando  in- 
conueniente  che  si  restassi,  quando  tal  caso  accadessi,  et  anche 
perche  totalmente  lui  voleua  vscire.  Qui  si  e  fatta  consulta  de 
questi  Padri  che  lo  conosceuano,  et  senteuano  tutti,  nemine  dis- 
crepante,  che  conueneua  molto  alla  Compagnia  che  stessi  fora 
di  quella.  Et  il  P.  Antonio  Sardo,  il  qual  come  medico  et  dome- 
stico  conosceua  suo  humore,  affirmaua  esser'  reale  il  pericolo  de 
diuentar  pazzo,  se  restaua  in  casa.  Et  cosi,  non  lo  potendo  in- 
durre  ad  andar  a  Roma  per  questa  imbernata ,  l'ho  data  licenza 
della  Compagnia.  Non  era  scholare  approbato;  et  quando  lo  fossi, 


Resp.:  non  conceditur,  ob  temporis  difficultates. 


Epist.    238.  — 18  Septemhkis   1575  365 

il  caso  era  vrgente,  et  cosi  mi  risolsi ,  come  in  vn  impedimento 
essentiale.  L'altro,  Philipo  Balsamo,  ha  gia  assetati  li  negoci  de 
sua  madre  et  sorella,  et  deila  r.oba  loro,  et  dice  hauer  hauuto  pro- 
mesa  de  V.  P.  de  tornar  a  Roma,  espediti  questi  negoci;  et  pero 
se  venessi  vna  commodita  de  galere,  potra  essere  che  lo  manda- 
ro  sanza  aspettar  risposta  %  gia  che  tanto  rare  volte  hauemo  let- 
tere.  Et  a  lui  conuiene  andar  fuora  del  pareutato  suo,  et  non  gra- 
uera  la  Compagnia  de  Roma ,  perche  almeno  hauera  50  v  Pan- 
no  de  sua  intrata,  lasciando  godere  aila  madre  del  resto  per  sua 
vita,  et  la  sorella  prouista.  Et  perche  non  vada  solo,  forsa  in  tal 
caso  si  concedera  ad  alcuno,  de  quelli  ch'hanno  domandata  la 
peregrinatione  a  Loreto  et  ad  limina  Apostolorum,  che  Paccom- 
pagni  insin'a  Roma,  et  di  la  seguiti  suo  viagio. 

7.  Ho  visto  le  facolta  delli  prouinciali ,  et  non  e  fra  quelie 
poter  dar  le  facolta  ordinarie  d^assoluere  delli  casi  reseruati  (in 
fora  di  quelli  in  cena  Domini)  che  ci  da  il  breue  de  Paulo  III, 
del  45,  la  qual  pero  e  necessaria,  et  si  pratica  ogni  di.  Bono  sa- 
rebbe  quando  hauessi  comodita  V.  P.,  che  facessi  veder  quali 
gratie  ha  d'vsar  il  prouinciale.  In  tanto,  quello  che  danno  le  con- 
stitutioni,  et  vedo  in  vso,  non  lo  pretendo  restringere  qui,  si  ben 
mi  sarebbe  molto  charo  veder  chiarite  queste  et  simili  facolta, 
che  si  dispensano  per  il  generale  alli  prouinciali,  et  altri  per  mezo 
loro,  conforme  alle  constitutioni.  N'in  altro  mi  estendero  in  que- 
sta,  se  non  in  raccomandarmi  humilmente  con  tutta  questa  pro- 
uincia  alPorationi  et  sacrifici  santi  de  V.  P.,  et  domandando  sua 
benedictione.  De  Messina  18  de  Settembre  1575. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  Jesu  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.    f 


9     Resp.:  neque  huic  concedendum,  si  nondum  solverit  portu.  At  solve- 
rat,  ut  ex  sequenti  epist.  patet. 


366  POLANCI    COMPLEMENTA 

239 

P  O  L  A  N  C  U  S    MERCURIANO 

MESSANA  3o   SEPTEMBRIS  I575  ', 

/.  Balsamus  Roniam  missus,  comite  Vinceiitio  Oliverio. — 2.  Frater  Cica- 
la  jam  jam  animam  acturus. — 3.  Quatuor  huc  usque  sacerdotes  nostri 
peste  obiere. — 4.  Venditio  domuum  de  qua  saepe. — 5.  Mortuus  et  soda- 
lis  Franciscus  Costa. 

1.  f  Jhs.  Muy  Rdo.  en  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1,  etc.  Po- 
chi  di  sono  che  ho  scritto  a  V.  P.,  et  in  breue  scriuero  per  via 
delle  poste,  gia  che  si  e  aperta  la  strada  per  quelle,  trouandosi 
questa  citta  piu  sana,  con  la  gratia  de  Dio,  d'alcuni  giorni  in 
qua.  II  portator  della  presente  e  nostro  fratello  Philippo  Balsa- 
mo...  2.  Si  manda  per  accompagnarlo  il  fratello  Vinzenzo  Oliue- 
rio,  il  quale  con  instanza  domandaua  vna  peregrination  alla  san- 
ta  casa  de  Loreto,  et  ho  fatto  conto,  che  come  arriui  et  si  riposi 
vn  poco  in  Roma,  potra  di  la  cominciar  detta  peregrinatione;  et 
se  V.  P.  vorra  che  si  fermi  in  Roma  o  in  altra  parte,  lo  potra 
far,  o  vero  lasciarlo  tornar  peregrinando  a  Sicilia.  Ha  padre  nel- 
la  Compagnia,  buon  seruo  de  Dio.  Lui  e  coadiutor  (benche  sia 
in  Siracusa  ben  nato),  et  ha  fatto  officio  d'infirmaro  et  altri  in 
questa  prouincia.  Ha  bisogno  d'esser  cultiuato  pero:  et  alcuni 
messi  de  Roma,  et  il  patir  nel  viagio,  potrebbe  aiutarlo  a  domar 
sua  natura  gagliarda.  Del  resto  e  buon  giouane...  3. 

2.  Stiamo  in  casa  sani,  in  fuora  d'vn  fratello  chiamato  Fa- 
bio  Cicala,  piu  vicino  al  passar  al  altro  mondo,  che  a  restar  in 
questa  vita.  Era  del  2.°  corso  de  philosophia,  et  sapeua  la  lingua 
greca  volgare.  Dio  sia  con  lui  4. 

3.  In  Palermo  era  morto  il    P.  Gabriel  5,  4.0  sacerdote  fra 


1  Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  102,  prius  343.  Huic 
late  respondetur  29  Oct.:  Ital.  I4g,  ff.  62-64. 

2  Cf.  epist.  praeced.,  n.  6.  Hic  autem  omittuntur  quaedam  ibi  dicta. 

3  Hic  nunciat  studia  physices  et  metaphysices  Catanam  transJata. 
Cf.  epist.  praeced.,  n.  2  et  annot.  4;  et  seq.,  n.  3.  Addit  aliqua  de  peste, 
quae  fusius  dicuntur  in  seq.  epist.,  n.  I. 

4  Cf.  epist.  243,  n.  5. 

5  Cocchius:  vide  Aguileram,  op.  cit.,  I,  217. 


EPIST.    240.  — 5-8   OCTOBRIS    I575  367 

quelli  che  aiutorono  li  apestati;  et  doi  fratelli  coadiutori  che  sta- 
uano  con  esso,  si  trouauano  anche  feriti  della  peste.  Dio  sia  lau- 
dato.  Erano  fuora  dei  coilegio,  doue  pur  haueano  10  amalati, 
ma  non  de  peste.  Dio  li  visita  in  piu  modi. 

4.  La  confirmatione  de  quella  vendita  li  e  molto  necessa- 
ria  6. 

5.  In  Catania  mori  il  fratello  Francesco  Costa,  che  faceua 
rofficio  d'architecto.  Dio  sia  benedeto.  Sperammo  si  seruira  sua 
diuina  maesta  nelli  viui  et  nelli  morti,  et  tutti  humilmente  ci  rac- 
comandiamo  nelForationi  et  sacrifici  de  V.  P.  et  de  tutta  la  casa 
et  collegi  de  Roma,  et  domandamo  la  benedictione  di  V.  P.  De 
Messina  vltimo  de  Settembre  1575. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vesligium. 

240 

POLANCUS     MERCURIANO 

MESSANA   5-8    OCTOBRIS    I575  *. 

/.  Lues  renascitur,  diriusque  saevit. — 2.  Novitiis  et  scholasticis  Polancus 
prospicit. — 5.  Catanam  perget  cito,  ad  fovenda  studia. — 4.  Roinam  cu- 
peret  mittere  aliquos  sodales. — $-6.  Nonnulli  amici  in  templis  nostris 
sepeliri  expostulant. 

'  1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro  Pax  X.1,  etc.  Do- 
poi  ch'il  mese  passato  scrissi  a  V.  P.,  che  trouandosi  bene  que- 
sta  citta,  haueuo  chiamato  al  P.  Hieronimo  Domenech  de  Cata- 
nia,  parendo  al  P.  Antonio  Sardo  esser  questa  la  terra  piu  sana 
di  questo  regno,  con  occasione  d'alcune  persone  et  robbe  delli 
apestati,  che  si  retirorono  nella  citta,  torno  a  refrescarsi  qui  la 


6     Resp.:  non  datur  oblivioni  confirmatio;  difficultates  objiciuntur:  spe- 
ratur  tamen. 

1     Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  lo3,  prius  3^6,  347. 
His,  et  datis  die  6  et  Io,  infra  ponendis,  respondet  epist.  247. 


368  PoLANCI    COMPLEMENTA 

peste,  et  per  alcuni  dj  moriuano  tanti  o  piu  che  mai.  Vsctndo- 
si  pero  diligenza,  et  attendendo  a  seruar  li  boni  ordini  dati  da 
questi  signori,  ha  cessato,  et  de  alcuni  giorni  in  qua  non  si  vede 
che  vada  il  male  inanzi  infettandosi  alcuni  de  nouo,  o  sono  mol- 
to  pochi,  benche  sono  morti  alcuni  di  quelli  che  prima  si  erano 
amalati.  Hauemo  deputati  doi,  ch'attendono  a  confessar  li  tali 
come  sono  chiamati,  con  cautella  pero  de  star  discosto;  et  cosi 
per  gratia  diuina  nessuno  in  questo  eollegio  e  stato  infecto.  Non 
e  cosi  in  Palermo,  doue  oltra  li  3  primi  sacerdoti,  il  4.0,  ch'at- 
tendeua  a  confessar  li  sospetti  in  certo  loco  fuora  della  citta, 
e  morto  de  peste;  et  de  tre  fratelli  coadiutori,  li  doi  si  sono  etiam 
trouati  con  le  bozze  (cosi  chiamano  le  giandole  che  si  scopreno 
nelli  appestati);  non  sapiamo  pero  che  siano  morti.  Si  curauano 
nel  hospitale  delli  appestati,  non  se  li  permettendo  intrar  nella 
citta,  la  ^quale  tuttavia  va  male  di  questa  infectione,  come  s'in- 
tende  per  le  lettere  che  qui  sono  insin'a  23  del  passato.  In  Mon- 
real  non  stanno  meglio.  Non  sapemo  pur  ch'babbia  tocato  alli 
nostri,  alli  quale  hanno  piu  volte  detto  quelli  della  citta,  che  si 
guardino  de  trattar  con  appestati,  perche  tutta  la  terra  s'aiuta  et 
consola  nella  chiesa  nostra,  et  non  vorrebbeno  che  infettandosi 
alcuni  nostri,  infettasino  altri,  o  li  facessino  perder'  detto  aiuto. 
Ci  sono  pur  assai  amalati  de'  nostri  in  Palermo  et  Monreal,  ma 
non  de  peste.  Dio  sia  laudato,  che  li  visita  in  piu  modi. 

2.  Quando  ho  visto  che  qui  in  Messina  si  rinouaua  la  peste, 
subito  ho  auisato  al  Padre  prouinciale  che  non  venessi,  ne  man- 
dassi  qua  li  nouicii  che  si  erano  accettati;  ma  1'auiso  li  venne  in 
mano,  quando  gia  ci  haueua  mandato  sei  delli  detti  nouici;  lui 
pero  si  fermo  con  altri  tre  o  quatro  nouicii,  quali  non  erano  man- 
dati.  Qui  si  sono  accomodati  li  sei,  et  alcun'altro  di  questa  citta, 
et  stanno  in  vna  bona  parte  de  questo  collegio  (doue  soleua  es- 
ser1  il  nouiciato)  insin'a  tanto  che  sia  finita  la  casa,  che  si  fa  in 
buon  sito  et  sano  per  la  probatione,  quale  gia  comincia  ad  ha 
uer'  vn  mediocre  principio  d'intrata;  et  li  nouici  accettati  poco 
grauarano  il  collegio  de  spesse,  perche  loro  hanno  portato  seco 
il  modo  per  non  grauarlo. 

3.  Come  altre  volte  si  era  giudicato  spediente  transferir  li 


Epist.  240.— 5-8  Octobris  1575  369 

studii  de  philosophia  et  theologia  di  qua  in  Catania,  con  questa 
occasione  della  peste  li  hauemo  transferiti  la,  parte  per  assecu- 
rar  molti  boni  subgetti,  parte  perche  la  citta  de  Messina,  quale 
li  ha  tolti  300  V,  che  li  daua  ogni  anno  per  aiuto  de  trattener  la 
philosophia,  si  raueda,  parte  perche  hanno  piu  giusta  causa  de 
stimolar  il  re  catholico  quelli  che  procurano  Tabatia,  accio  si  pos- 
sa  sustentar  qui  il  studio  di  dette  facolta,  parte  per  prouar  come 
si  trouerano  in  quella  terra  et  area  questi  scholari,  quali  per  la 
maggior  parte  si  stropiauano  quanto  alla  sanita  et  s'impiuano  de 
malencolia  in  questo  collegio,  il  quale  in  vero  e  scomodo  quanto 
airhabitatione,  et  in  loco  poco  sano  (oltra  che  la  citta  e  melan- 
cholica)  per  esser'  basso  et  affogato.  Vederemo  in  questo  mezo 
come  si  moueno  in  Catania  (quale  e  1'vniuersita  di  questo  regno) 
ad  aiutar  li  nostri,  come  hanno  dato  speranza  altre  volte.  Et  come 
io  saro  espedito  di  questo  collegio,  spero  trouarmi  in  Catania  per 
la  renouatione  delli  studi,  quale  ho  detto  vorrei  si  facessicon  ru- 
mor  de  dispute  publiche,  et  orationi,  et  versi,  per  animar  et  sue- ' 
gliar'  i  catanesi.  Aiuta  questo  collegio  a  mantener  li  da  30  per- 
sone  de  questi  corsi.  Qui  sono  prohibite  tutte  le  lectioni  publice; 
et  pero  non  si  lascia  sfornito  il  collegio  delle  persone  ch'hanno 
a  legere  le  lectioni  d'obligo,  quando  si  permetteranno.  Et  questo 
mi  pare  basta  per  informatione  de  V.  P. 

4.  Se  andasi  inanzi  questo  male  della  peste,  vorrei  saper  de 
V.  P.,  se  potrei  mandar  la  volta  de  Roma,  per  mare,  alcuni  boni 
subgeti  (che  lo  desiderano  sanza  questa  occasione)  per  assecurar- 
li;  et  tamen  se  questo  non  paressi  espediente,  di  qua  faremmo 
cio  che  meglio  ci  parera  in  Domino,  se  ben  in  terre  sane  sara 
difficile  li  accettino,  massime  quelli  de  Palermo  alli  quali  temo 
piu,  perche  la  cosa  di  la  va  piu  pericolosa,  si  restano,  et  piu  diffi- 
cilmente  si  accetterano  altroue,  o  si  lasciaranno  passare;  pur  Id- 
dio  ci  aiutera.  Questo  ho  representato,  per  non  hauer  scropolo  de 
hauer  lasciato  de  tentar  tal  mezo.  Per  altra  scriuero  d'altre  cose. 
Nell'orationi  et  santi  sacrifici  de  V.  P.  humilmente  mi  raccoman- 
do,  et  domando  sua  benedictione.  De  Messina  5  de  Octobre  1575. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE    DE    POLANCO.    f 

POI.ANOI   OOMPLEMF.XTA.— T.  II  24 


3^0  POLANCI   COMPLEMENTA 

5.  Dopo  questa  scritta  ho  intesso  che  le  cose  qui  in  Messi- 
na  non  vanno  tropo  bene.  Staremmo  a  veder',  et  secondo  ch'alla 
giornata  conuerra,  procederemo,  secondo  che  Dio  si  degnara 
darci  suo  lume.  De  Palermo  ho  anche  riceuuto  lettere,  et  vanno 
le  cose  della  peste  trauagliate  insin'alli  30  de  Settembre.  Doman- 
dano  licentia  per  sepelir  4  persone  molto  deuote,  et  alcune  de 
loro  benemerite,  nella  chiesa  nostra,  delle  quali  hanno  scritto  a 
V.  P.  A  me  mi  pare  che  se  li  puo  concedere,  se  cosi  anche  pa- 
rera  a  V.  P.  De  Monreale  ho  lettere  del  mese  medesimo  alli  19, 
et  pur  cresceua  la  peste  11,  et  pareua  miracolo  che  non  fossi  at- 
tacata  alli  nostri,  andando  la  citta  a  confessarsi  dalli  nostri  quasi 
tutta.  Vero  e  che  il  gouernator  et  vno  delli  giurati  hanno  detto 
al  superior  di  quel  collegio,  che  si  guardino  delli  appestati,  per 
consolatione  et  aiuto  della  citta;  temendo  forsa,  se  si  infetta  [il] 
collegio,  che  altri  molti,  per  praticar  con  loro,  s'infettarebbono. 
Siamo  alli  8  de  Octobre  1575. 

De  V.  P.  figlio  et  seruo  in  domino, 

f   JO.    DE    POLANCO.    f 

6.  Con  molta  instantia  demanda  vna  dona  pur  in  Monreale 
sepultura  in  nostra  chiesa.  Et  perch'e  molto  deuota,  et  per  ha- 
uer  lasciato  il  collegio  herede,  etiam  che  non  li  dessino  sepultu- 
ra,  mi  pare  se  li  doueria  conceder,  parendo  a  V.  P.  Et  quella  ve- 
dera,  s'in  occorrenze  simile  io  potro  far  qualche  cosa,  se  non  vi 
sara  tempo  de  aspettar  risposta  de  Roma. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Eue- 
rardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di  Jesu, 
in  Roma. 

Sigilli  vestigium . 


Epist.  241. -6  Octobris  1575  371 

241 

POLANCUS    MERCURIANO 

MESSANA   6   OCTOBRIS    I575    l, 

1.  Ad  finem  vergente  visitatione,  de  rebus  provinciae  communibns  notitiam 
promittit. — 2.  Facultas  quaedam  innovanda. —  •?.  Studia  rhetorica  fo- 
venda. — 4.  De  cantu  non  instaurando  in  templo  nostro. — 5.  Ferdinan- 
dusd' Afflitti  Societatem  cupit  relinquere. — 6.  Socii  laici petentes  veniam 
ut  scribere  et  legere  discant. — 7.  De  profugo  Branca. — 8.  De  mandan- 
dis  prelo  theologicis  lectionibus  P.  Toleti. — 9.  De  molaria  industria 
quadam,  an  permittenda. — 10.  Hereditas  messanensi  collegio  relicta. — 
//.  Obsequia  praestanda  civitati  Messanae  ut  fundatrici. — 12.  Eleemo- 
synae  ecclesiae  oblatae. — 15.  Relaxatio  scholasticorum  diebus  festis. — 
14.  De  conscientia  manifestanda  tempore  renovationis  votorum;  etc. 

1.  tJ^s«  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Andando  gia  uerso  il  fine  della  uisita  di  questo  collegio,  et  pen- 
sando  che  ci  partiremo  in  breue  per  Catania,  doue  si  continue- 
ranno  li  studii  di  philosophia  et  theologia,  che  qui  s^erano  co- 
minciati,  penso  far  uno  sforzo  per  passar  a  Reggio;  et  quando 
non  riesca,  ci  andaremo  dritti  a  Catania,  et  di  la  penso  scriuer' 
a  V.  P.  delle  cose  piu  uniuersali  di  questa  prouincia,  hauendole 
conferite  prima  col  padre  prouinciale. 

2.  In  questo  mezo  m'e  parso  douer  ricordar  la  prorogatione 
di  quella  facolta  di  sua  santita  d^assoluer  gFofficiali  regii,  perche 
questo  Luglio  passato,  se  ben  mi  ricordo,  spiro  il  tempo,  nel  qual 
concesse  S.  S.t&  si  potessero  assoluere,  non  ostante  il  suo  proce- 
der  per  uigor  della  monarchia  regia  che  pretendono  2.  Et  se  pia- 
cessi  a  S.  S.tA  far  detta  prorogatione  per  un'  altro  anno,  con  con- 
ditione  che  procurino,  ogniuno  al  suo  modo,  che  il  re  catholico 
chiarisca  queste  controuersie  giurisdittionali  con  la  sede  aposto- 
lica,  et  che  sia  parato  di  star  poi  alla  diffinitione  che  si  fara,  sara 
leuar  di  molto  scropolo  li  nostri  confessori,  confessandosi,  tanto 
il  presidente,  quanto  altri  diuersi  officiali,  con  li  nostri. 

3.  Questa  prouincia  con  li  corsi  di  philosophia  et  theologia, 


1  Ex  archetypo  in  cod.  Epist.   Polanci,   3   ff.,  n.   104,  prius   344,  345. 
Responsum  infra,  247. 

2  De  hac  «monarchia»  cf.  Bobad.  Monum.,  p.  557"558- 


372  POLANCI    COMPLKMENTA 

alli  quali  con  tropo  fretta  si  sono  applicati  gPhumanisti,  non  si 
fundando  ben,  come  soleuano,  nella  rhetorica  et  lingue,  anzi  ne 
anche  nelThumanita,  sta  molto  indebolita  in  questa  parte,  et  li 
farebbe  molto  buona  opera  V.  P.,  se  hauesse  qualche  buon  ma- 
stro,  spetialmente  di  rhetorica,  per  mandarlo  in  queste  bande, 
quando  cessino  con  la  diuina  gratia  questi  romori  di  peste;  per- 
che  dandoli  buoni  ingegni  per  discepoli  (quali  sono  assai  in  que- 
sta  prouincia)  potrebbe  facilmente  tornar'  a  fiorir  nelle  lettere 
humane,  et  proueder  non  solamente  a  se  stessa,  ma  anche  dar' 
aiuto  ad  altre  col  tempo.  AlTincontro  si  potra  mandar'  in  Roma 
un  giouane  chiamato  Gioseffo  Lucerna,  il  qual  potra  legger  The- 
breo  et  anche  il  greco  in  Italia,  et  esso  desidera  molto  questa 
mutatione.  Vero  e  che  altri  molti  li  son  compagni  in  questo  de- 
siderio,  come  altre  uolte  ho  scritto  3. 

4.  Ho  trouato  che  in  questo  collegio  haueuan  lasciato  di 
cantar  la  messa  et  vespro  parecchi  mesi  sono  per  occasion  della 
peste,  et  riusciua  questo  essercitio  tanto  freddo,  et  di  tanto  poca 
edificatione  et  consolatione,  che  etiam  quelli  che  haueuan  da 
sentir  la  predica  o  lettione,  intendo  si  spasseggiauano  fuor  della 
chiesa  insin  che  il  canto  fusse  finito.  Perche  in  uero,  qui  non 
sanno  ben  cantare,  ne  si  dilettano  di  quello;  anzi  era  questa  ri- 
putata  assai  grauezza  dai  scolari  o  preti  che  cantauano;  et  man- 
dati  li  corsi  fuora,  a  fatica  ci  saria  chi  potesse  cantare  bene  ne 
male.  GTho  detto  che  non  ripiglino  il  canto,  etiam  che  cessasse 
la  peste,  insin'a  tanto  che  uenga  ordine  da  V.  P.  di  continuar- 
lo.  Et  se  uorra  intender  mio  parer  V.  P.,  sarebbe  che  non  con- 
uenga  ripigliarlo,  poiche  non  c'e  obligo,  et  cesa  il  fine  per  lo 
quale  le  constitutioni  permettono  il  canto. 

5.  II  P.  Ferrante  d'Affiitto,  mandato  da  Messina  a  Palermo 
con  uolonta,  anzi  a  petition  dei  suoi  et  con  parer  del  medico,  si 
lascio  andar'  a  certa  casa  o  uilla  di  suo  padre,  per  curarsi  con 
maggior  liberta.  Suo  padre  mori,  et  esso  fa  instantia  d'esser' 
assoluto  delli  uoti,  per  poter  domandar'  al  suo  fratello  la  parte 
che  li  tocca  dell'  heredita  paterna.  II  medico  dice,  che  in  uero 


Vide  infra,  246;  et  cf.  Prooeminm,  pag.  XXVI. 


Epist.  241. — 6  Octobris  1575  373 

non  e  lepra  il  mal  suo,  benche  ha  bisogno  di  gran  cura,  accioche 
non  diuenti  tale.  Con  questo  scriue  il  P.  Paulo,  rettor  di  quel 
collegio  4,  che  non  li  e  parso  darli  rassolution  che  ricercaua, 
conforme  alla  commissione  che  ci  era  di  V.  P.  Ouella  adonque 
uedera  che  cosa  le  piacera  ordinar  in  questo  caso,  presupposto 
che  detto  P.  Ferrante  o  non  tornera,  o  non  uolentieri,  al  colle- 
gio,  et  che  il  suo  fratello  non  ha  piacer  che  resti  nel  secolo,  0 
perche  non  li  domandi  la  sua  parte,  o  per  altri  rispetti  forsi  mi- 
gliori;  et  sin'a  tanto  che  uenga  auiso  di  V.  P.,  la  cosa  restera 
cosi  sospesa. 

6.  Oui  c'e  un  Mtro.  Jacomo  Frini,  maestro  falegname  et  an- 
che  maestro  muratore,  et  molto  buona  cosa.  Sa  legger,  ma  non 
sa  scriuere;  et  per  seruir'  alla  Compagnia  imparerebbe  uolentieri, 
perche  gFe  necessario  per  molte  cose  appartenenti  alVarte  sua. 
Veda  V.  P.  se  a  lui,  et  ad  uno  o  doi  altri ,  che  per  simil  fine  di 
seruir  piu  alla  Compagnia  s'inclinano  a  questo,  se  li  puo  permet- 
ter\  Vno  di  questi  si  chiama  Alfio  Fotio,  il  qual  attende  alli  detti 
officii,  et  compra  legnami  in  Calabria;  et  per  far  meglio  detto 
officio,  uorria  saper  ben  legger  et  scriuer  un  poco,  hauendo  sen- 
tito  qualche  incommodo  per  mancamento  di  saper  le  cose  dette. 

7.  Ho  auisato  come  Mtro.  Luciano  Branca,  il  qual  leggeua 
la  prima  di  Calatagirone,  essendo  mandato  per  importanti  difet- 
ti  a  Catania,  et  desiderando  noi  aiutarlo  in  quel  collegio,  se  n'era 
partito,  hospite  insalutato,  et  gia  questa  era  la  2.a  uolta.  Fu  ripi- 
gliato  et  ristretto  in  Siracusa,  et  anche  di  la  se  ne  fuggi ;  et  ha 
scritto  certe  lettere  a  suoi  scolari  di  Calatagirone,  nelle  quali  pu- 
blicaua  la  sua  uscita,  non  solo  con  poco  spirito,  ma  con  poco  giu- 
dicio,  benche  le  lettere  le  habbiamo  hauute  in  mano.  Tiene  un 
fratello  buon  religioso  nelFordine  de'  cappuccini,  et  cosi  il  guar- 
diano  di  queirordine,  che  sta  qui  in  Messina,  m'ha  ricercato  se 
li  dia  licentia  d'entrar  nell'ordine  loro,  o  in  altro  approbato;  per- 
che  in  nessun  modo  s'inclina  a  tornare,  pensando  non  si  fidera 
mai  di  lui  la  Compagnia.  Quelli  che  lo  conosciamo  in  questa  pro- 
uincia,  non  lo  riputiamo  molto  atto  per  quella;  perche  se  bene  ha 

4  Paulus  d'Achilles.  De  hac  autem  re  iterum  in  posterum  erit  sermo: 
cf.  epist.  247,  annot.  2. 


374  POLANCI   COMPLEMENTA 

buon  talento  di  predicare,  et  non  li  mancano  lettere  d'humanita 
et  philosophia,  in  nessun  modo  e  buono  per  le  scole,  ne  si  puo 
fidar  la  Compagnia,  come  egli  stesso  dice,  di  lui.  V.  P.  ueda  se 
se  li  dara  licenza  d'entrar  in  altra  religione,  o  se  uuole  li  diciamo 
che  uada  a  Roma,  il  che  esso  un  tempo  haueria  uolentieri  accet- 
tato;  non  so  se  adesso  lo  accettera,  che  con  queste  uscite  temo 
sia  assai  piu  guasto.  Io  ho  risposto,  che  si  sottometta  pur'  alla 
Compagnia,  et  che  si  uedera  quel  che  conuiene  far  quanto  a  que- 
sta  licentia.  Volentieri  hauerei  auiso  di  V.  P.  prima  che  mi  risol- 
ua,  se  ben  questo  non  e  scolar'  approbato  5. 

8.  Alcuni  qui  hanno  desiderio  si  stampi  la  theologia  del 
P.  Toledo,  o  altra,  come  si  stampo  il  corso  di  philosophia.  V.  P. 
uedera  se  e  cosa  che  si  possa  et  debbia  fare. 

9.  Ho  trouato  che  hanno  in  questo  collegio  et  in  quel  di  Pa 
lermo  molini  girati  da  bestie,  che  chiamano  centimoli,  et  dicono 
li  torna  bene  il  conto,  per  euitar'  inganni  di  molinari,  benche  si 
occupa  un'  de  nostri  fratelli,  et  una  o  due  bestie  in  tal'  esserci- 
tio,  benche  fanno  qualche  altra  cosa.  Et  se  ben  m'e  parso  nuo- 
ua  questa  industria,  non  ho  uoluto  leuarla;  ma  m'e  parso  di  dar 
auiso  a  V.  P.,  accioche  ueda  se  si  ha  a  continuare.  In  questo 
centimolo  di  Messina  macinauano  etiam  il  grano  d'un  monaste- 
rio,  che  qui  chiamano  di  S.ta  Elisabetta,  assai  riformato,  benche 
si  comincio  con  donne  conuertite;  et  Tintento  era  far  a  quelle  re- 
ligiose  questa  limosina,  perche  hanno  gran  bisogno  nel  tempo- 
rale,  et  parmi  ch'  l'abbadessa  et  altre  entrarono  li  per  respetto  o 
essortation  dei  nostri.  Veda  V.  P.  se  questo  s'hauera  da  conti- 
nuar.  II  centimolo  sta  nella  uigna  nostra,  fuor  delle  mura  alquan- 
to,  et  era  solito  uno  di  nostri  in  habito  contadinesco  far  Fofficio 
di  portar  il  grano,  et  riportar  la  farina  a  questo  collegio  nostro. 
Ho  detto  che  adoprino  un  forastiero  per  tale  effetto,  et  mi  occor- 


5  Aliqui  eo  tempore,  post  biennium  tirocinii,  in  gradu  «indifferentium» 
retinebantur.  At  postea  congregatio  generalis  quarta,  decreto  52,  statuit: 
«ut  gradus  indifferentium,  de  quibus  in  Examine,  cap.  8,  dicitur,  non  duret 
post  biennium;  sed,  eo  exacto,  determinentur  ad  aliquem  aliorum,  nempe, 
vel  Scholastici,  vel  Coadiutoris  temporalis,  prout  Superior  illos  aptos  esse, 
et  expedire  communi  bono  iudicaverit».  Instit.  S.J.,  II,  259. 


EPIST.    24I.— 6   OCTOBRIS    I575  375 

reua,  che  passati  questi  romori  della  peste,  lasciassero  li  nostri 
per  un  pezzo  di  far  questo  centimolo,  et  con  tal'  occasione  si  po- 
tria  lasciar  Tuso  di  macinar  per  quel  monasterio.  Et  se  la  espe- 
rienza  mostrasse  che  era  piu  utile  1'adoperar  il  centimolo,  sempre 
saranno  a  tempo  di  farlo.  Et  sarebbe  piu  al  proposito  dentro  del 
collegio,  come  si  fa  in  Palermo,  o  uero  dentro  la  casa  di  proba- 
tione,  che  e  dentro  le  mura. 

10.  II  baron  di  Furnari,  buona  memoria,  lascio  herede  que- 
sto  collegio  di  tutto  quello  di  che  poteua  disporre  (fuor  della  ba- 
ronia),  che  intendo  arriua  al  ualor  di  quindici  milia  scudi.  Si  fece 
accordo  con  suo  fratello,  che  hoggi  uiue  et  e  baron  di  Furnari, 
per  doi  milia  et  500  V  .di  incirca,  et  pare  fosse  notabilmente  de- 
fraudato  questo  collegio.  Et  Toccasion  credo  fusse,  parte  che  non 
si  sapeua  la  quantita  delPheredita,  se  bene  il  romor  del  uolgo 
diceua  li  15  milia  scudi,  parte  perche  non  si  haueuano  in  mano  le 
scritture,  per  le  quali  si  potesse  conuincer  detto  barone,  parte 
per  Pedificatione;  et  credo  fusse  questo  il  principal  motiuo,  non 
uolendo  litigare.  Et  cosi,  si  fece  Taccordo  detto,  et  fu  conferma- 
to  da  nostro  Padre  generale,  che  era  allhora,  se  ben  mi  ricordo, 
il  P.  Laynez,  se  gia  non  fusse  nei  principii  del  P.  Francesco  di 
Borgia.  Ad  alcuni  di  questi  Padri  con  chi  la  cosa  s'e  consultata 
e  occorso  dubbio  se  con  biiona  conscientia  si  poteua  il  collegio 
priuar  di  quella  heredita.  Mi  e  parso  dar  auiso  di  questo  a  V.  P., 
accioche  ueda  se  si  ha  da  lasciar  passar  questa  cosa  cosi,  massi- 
me  gia  inuecchiata,  o  uero  conuiene  far  qualche  diligentia,  pre- 
supposto  che  qui  si  farebbe  uerisimilmente  romor,  come  accade 
in  cose  simili. 

1 1 ,  Alla  citta  di  Messina  come  fondatrice  si  deuono  li  suffra- 
gii  soliti,  et  anche  la  candela  puo  parer  se  li  debba,  poiche  han- 
no  dato  entrata,  et  casa,  et  chiesa.  Non  s'e  pero  data  insnVades. 
so.  V.  P.  ueda  se  si  ha  da  dare.  Ho  ben  risposta  che  non  si  dia 
a  Palermo,  se  ben  non  diede  quella  citta.  tanta  entrata  come  que- 
sta,  ne  anche  le  case.  Vero  e  che  qui  non  e  fabricato  il  collegio, 
anzi  si  tratta  de  fabricarlo  altroue  a  spese  nostre,  lasciando  que- 
sto  sito  per  casa  professa,  per  cui  ministerii  e  piu  al  proposito 
questo  sito,  che  per  collegio. 


376  POLANCI    COMPLEMENTA 

12.  Oui  si  fa  una  chiesa  di  nuouo  di  limosine,  che  fanno 
particolari.  Et  uedendo  quello  che  V.  P.  scrisse  circa  1'accettar 
limosine  in  Palermo,  doue  la  chiesa  non  e  finita,  ne  il  collegio 
fabricato;  et  applicando  la  medesima  risposta  per  le  cause  mede- 
sime  a  questo  collegio,  non  l'impedisco  il  domandar  limosina  per 
la  chiesa,  benche  possono  sustentar  tanti  scolari  et  piu  di  quelli 
che  taxa  la  constitutione  per  non  domandar  ne  accettar  limo- 
sina. 

13.  Vsano  le  dpminiche  et  feste  doppo  desinar,  et  di  hauer' 
studiato  alcune  hore  li  scolari,  darli  auanti  la  cena  un  tempo  di 
ricreatione  publica;  et  se  ben  non  mi  ricordo  hauer  uisto  simil 
ricreation  in  Roma,  non  glie  Pho  prohibita  insin'a  tanto  ch'io  in- 
tenda  la  uolonta  di  V.  P.  II  motiuo  loro  e,  che  in  quelli  giorni 
s'han  da  rilassar  pid  che  in  altri,  et  tengono  per  meglio  che  que- 
sto  si  faccia  in  publico,  che  priuatamente.  II  tempo  sara  d'vna 
hora  incirca. 

14.  Le  confes^sioni  generali  delli  sei  mesi  si  usano  in  tutta 
questa  prouincia;  ma  non  il  render  conto  della  consciencia  al  su- 
periore,  se  ben  non  si  faccia  con  esso  detta  confession  generale. 
Et  quantunque  so  che  Tessame  fa  mentione  delFuno  et  delFal- 
tro,  non  ho  uoluto  introdur'  tal  usanza,  benche  assai  raccoman- 
data  al  4  capo  del  detto  essame,  per  parermi  che  anche  in  Roma 
si  dissimula  in  tale  osseruanza.  V.  P.  mi  dara  auiso  di  quello 
che  le  parera. 

Adesso  rispondero  alla  lettera  de  27  d'Agosto,  che  ho  rice- 
uuta  da  V.  P.,  si  come  molto  desiderata,  cosi  di  molta  consola- 
tione.  Et  quanto  al  conferir  col  Padre  prouinciale  delle  facolta 
che  sarebbono  conuenienti  per  1'officio  del  visitator,  lo  faro  come 
andero  a  Catania,  benche  seruira  piu  prestoper  altri  visitatori, 
essendo  gia  al  fin  della  uisita. 

La  facolta  di  licentiar  quelli  doi  che  V.  P.  mi  manda,  produ- 
rero  di  non  adoperar,  se  loro,  come  han  cominciato,  daran  mo- 
stra  di  uolersi  aiutare.  Per  glMnfermi  et  defonti  della  Compa- 
gnia,  et  anche  per  li  fondatori,  s'e  cominciato  a  far,  et  si  fara  il 
debito.  Delle  altre  cose  poiche  si  scriue  al  prouinciale,  esso  ri^ 
spondera.  Humilmente  ci  raccomandiamo  tutti  nelle  orationi  et 


EPIST.  242.—  IO  OCTOBRIS  I575  377 

sacrificii  di  V.  P.,  et  domandiamo  sua  benedittione.   Di  Messina 
li  6  di  Ottobre  1575. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f JOANNE  DE   POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu.  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

242 

POLANCUS MERCURIANO 

MESSANA    IO   OCTOBRIS    I575    l. 

Domum  professornm  erigere  cupiunt  duae  civitates: 
Drepanum,  et  Piazza. 

Jhs.  f  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Auanti  la  partita  nostra  per  Catania  mi  han  dato  occasion  di 
scriuer'  a  V.  P.,  quello  che  pensauo  scriuer  fra  altre  cose  uni- 
uersali  di  questa  prouincia,  come  le  hauero  trattate  in  Catania 
col  prouinciale;  et  questo  e  di  una  casa  professa,  la  quale  insin' 
adesso  non  e  in  questa  prouincia,  et  si  offeriscono  due  citta 
d'accettarle.  L/una  e  Trapani,  la  quale  ha  scritto  a  V.  P.,  benche 
pretende  detta  citta,  che  col  tempo  detta  casa  diuenti  collegio. 
L'altra  e  Piazza,  citta  de'  Lombardi  gia  fatti  siciliani,  ma  bonis- 


1  Ex  archetypo  in  codice  Rpist.  Polanci,  2  ff.,  n.  105,  prius  348.  Re- 
sponsum  vide  in  epist.  247.  Nihil  ibi  de  Piazza.  Antea,  6  Septembris,  Mer- 
curianus  ad  Polancum  dederat  litteras,  quibus  haec:  drepanenses  juratos 
petere  ut  conderetur  domus  professorum;  Patrem  autem  Gasparem  SSnchez 
dicere  melius  esse  collegium;  spem  datam  drepanensibus;  consulendum,  an 
domui  condendae  potior  sit  panormitana  quam  drepanensis  civitas.  Ital.  148 _ 
fol.  282r.  Postea  vero,  die  3i  Decembris,  scribit  Mercurianus  sibi  placere 
civitatem  Piazzae  ad  erectionem  domus  professorum,  dummodo  ministeriis 
nostris  omnibus  locus  sit  et  triginta  sodalibus  alendis  facultas:  Ital.  14Q, 
fol.  419.  Eadem  fere  repetit  Possevinus  ad  eumdem  Polancum  dans  litteras 
7  Januarii  sequentis  anni:  Opp.  NN.  328,  ff.  19-20.  Vide  et  epistseq.,  n.  7 ■ 

Sed  ecce7  Aprilis  1576  jubet  Mercurianus  Polancum  novas  «domos»,  aut 
domuum  in  collegia  mutationes  non  admittere:  Ital.  150,  fol.  389;  et  du 
plic.,fol.  391. 


378  POLANCI    COMPLEMKNTA 

sima  gente,  et  molto  inclinata  alla  pieta.  et  elemosinaria,  et  as- 
sai  facoltosa  et  grande,  et  ha  special  diuotione  a  nostra  Compa- 
gnia.  Et  intendendo  che  quella  andaua  ristretta  in  accettar  col- 
legii,  ha  domandato  casa  professa,  et  si  reputa  quanto  altra  di 
questo  regno  atta  per  tareffetto.  Sara  da  15  miglia  discosta  da 
Calatagirone,  et  poco  piu  d'una  giornata  di  Siracusa  et  Catania. 
Ouanto  alla  gente  necessaria  per  dar  principio  a  questa  casa,  qui 
senza  dar  trauaglio  a  V.  P.  penso  la  troueremo,  perche  senza 
toccar  quasi  nelli  collegii,  fra  quelli  che  uanno  in  missioni  haue- 
remo  il  principal  ricapito,  et  senza  danno  dei  collegii  se  ne  ca- 
uera  qualclVuno.  Veda  adunque  V.  P.  se  le  parera  darci  al  Pa- 
dre  prouinciale  et  a  me  facolta  d'accettar  una  casa  in  Trapani  o 
in  Piazza,  doue  a  noi  ci  parera  meglio.  Et  come  haueremo  ri- 
sposta,  se  piacera  a  V.  P.  che  si  accetti,  potra  uno  di  noi  andar 
la  per  pigliar  il  sito,  che  gia  e  designato  in  Piazza  et  anche  in 
Trapani;  ma  in  Piazza  uogliono  fabricar  quel  che  li  diremo,  et 
in  questo  mezo  uorrebbono  dar  un'altra  casa  et  chiesa,  qual  ser- 
uira  per  dir  la  messa,  et  sentir  confessioni.  Et  non  si  dara  prin- 
cipio  a  residentia  ferma,  insin'a  tanto  che  ui  siano  li  mobili,  et 
il  resto  necessario  per  una  casa.  Et  non  sara  questo  difficile,  spe- 
cialmente  in  Piazza,  per  la  diuotione  che,  come  hodetto,  hanno 
uerso  la  Compagnia.  D'altre  cose  scriuero  di  Catania,  per  doue 
siamo  in  procinto  di  partirci,  esclusi  della  speranza  di  poter  ui- 
sitar  Reggio,  benche  lo  habbiamo  prouato  con  diligentia.  Nelle 
orationi  et  sacrificii  di  V.  P.  con  la  sua  benedittione  molto  ci 
raccomandiamo.  Di  Messina  li  10  di  Ottobre  1575. 
De  V.  Rda.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

hiscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu.  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


EPIST.    243.-29   OCTOBRIS    I575  379 

243 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA  29  OCTOBRIS  I575  l. 

/.  Visitatio  ex  sententia  succedit. — 2.  Nonnulli  dimissi  e  Societate. — 
5.  Duo  ex  sodalibus  parum  docilet,  quos  dimittere  oporteret.  —  4.  Duo 
alii  quos  vellet  conservare. — 5.  De  indigentia  collegiorum t  deque  ra. 
tione  eis  subveniendi. — 6.  De  erigenda  professorum  domo. 

1.  7  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  XJ  Per  altra 
scriuo  de  mano  del  P.  Jacobo  delle  cose  della  visita;  per  questa 
diro,  che  generalmente  parlando,  ho  bonissima  speranza,  che  le 
cose  anderanno  bene  in  questa  prouincia,  a  gloria  diuina  et  aiu- 
to  deH'anime.  Et  molte  volte  mi  son  ricordato  de  quelle  parolle 
che  mi  disse  V.  P.,  che  trouaria  questa  gente  in  tal  modo  dispo- 
sta,  che  si  puo  aiutar;  et  cosi  realmente  lo  truouo.  Et  proceden- 
do  (come  sempre  ho  fatto)  in  spiritu  lenitatis,  sanza  cacciar  nes- 
suno,  et  quasi  sanza  dar  penitenze,  con  mezi  spirituali  de  con- 
fessioni  et  essercitii  spirituali,  et  con  parlarli  a  tutti  alla  longa, 
et  auisarli  delle  cose  de  che  doueuano  emendarsi,  et  darle  in 
scritto  a  molti  de  loro,  vedo  notabile  emendatione.  Et  la  spero 
maggiore,  come  s'habbia  cura  particolare  d'essi,.quanto  al  tirar- 
li  a  deuotione  et  al  proceder  spiritualmente,  lasciando  certi  modi 
conformi  alla  natura  de  questi  paesi,  et  aconciandoli  con  le  virtu 
religiose,  come  conuiene. 

2.  A  vn  nouicio  solamente  ho  dato  licenza,  il  quale  non  si 
reputaua  atto  per  la  Compagnia,  et  staua  sempre  indisposto  in 
Palermo;  et  vn  altro  pur  nouitio  del  2.°  anno,  per  simile  infirmi- 
ta,  et  perche  lui  desideraua  andarsene  (come  intendeuamo),  si  e 
data  licenza  in  Catania.  Doi  altri  si  sono  partiti.  Vno  e  Hierony- 
mo  Spatafora  *,  crrera  stato  4  anni,  et  molto  instaua  per  esser  li- 
centiato,  et  finalmente  da  se  piglio  licenza,  et  dopoi  Tho  io  libe- 


1  Ei  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  4  ff.,  n.  106,  prius  370-372. 
Responsio  huic  epistolae,  et  duabus  sequentibus,  nec  non  datae  17  Novem- 
bris,  quam  omittimus  eo  quod  repetat  jam  nota,  habes  infra  in  epist.252. 

1     De  hoc,  et  de  Branca  sequenti,  plura  dabunt  epistolae  praecedentes. 


38o  POLANCI    COMPLEMENTA 

rato  delli  voti,  perch'  era  (secondo  che  il  P.  Antonin  Sardo  affer- 
maua)  molto  disposto  a  diuentar  mato,  et  tutti  li  consultori,  ne- 
mine  discrepante,  lo  teneuano  per  inhabile  alla  Compagnia  per 
altri  rispecti;  et  resta  amico  et  obligato  alla  charita  della  Compa- 
gnia.  L'altro  e  Mtro.  Luciano  Branca,  il  quale  si  parfi,  hospite 
insalutato;  et  essendo  repigliato  et  restretto  in  Siracusa,  se  ne 
fugi  de  nouo,  et  pretende  esser  liberato  delli  voti.  Io  pensauo  Ia- 
sciarlo  andar  da  V.  P.,  come  mostraua  desiderar'  esso,  et  adesso 
procuraro  vi  vada,  come  si  possa  vscir  di  questo  regno  per  Italia; 
et  se  non  vedo  che  si  dispone  a  cio,  forsa  lo  lincentiaro,  perche 
gia  tre  volte  si  e  partito  de  la  Compagnia,  et  e  persona  in  vero 
assai  pericolosa,  quantunque  ha  boni  talenti  de  lettere  (hauendo 
studiato  rhetorica  et  il  corso)  et  per  predicar.  Non  e  schoJar  ap- 
probato  1'vno  ne  1'altro  3. 

3.  Quanto  alli  altri,  con  1'aiuto  diuino  si  e  attesso  a  curarli. 
Vno  solo  lasciai  in  Palermo,  molto  difficile,  per  la  natura  sua  me- 
lancolica  et  mezo  maniaca,  et  fu  quello  che  voleua  andar  da 
V.  P.,  et  quella  mi  rispose  che  non  accadeua,  ma  che  scriuessi. 
Non  e  mala  persona,  ne  li  mancha  talento  per  seruir  alla  Com- 
pagnia,  se  si  accomodassi  il  suo  ceruello,  perche  ha  lettere  me- 
diocri,  et  predica  et  lege  mediocremente;  ma  e  inclinato  forte- 
mente  al  partirsene,  o  ad  hauer  ogni  cosa  a  suo  modo,  come  sa- 
rebbe  predicar  nelli  pergoli  principali  et  cose  simili,  per  le  quali 
non  e;  et  alle  mediocri,  per  le  quali  sarebbe,  non  s'inclina,  et 
esser  estimato  buon  predicator,  come  lui  vuole,  non  lo  puo  otte- 
ner  dalli  auditori.  Questo  Padre  e  conociuto  in  Roma  et  in  Lom- 
bardia  pur  tropo.  V.  P.  veda  come  li  pare  procediamo  con  esso, 
il  quale  pero  tace  adesso,  ch'etiam  in  casa  suole  esser  assai  mo- 
lesto.  Vn'altro  pur  sacerdote  vi  e  in  Siracusa  molto  difficile,  et 
rinfirmita  d'esso  pare  habbia  fondamento  nella  natura  molto  ma- 
lincolica,  et  e  (per  quello  che  si  vede)  molto  vicino  a  darli  vna 
volta  il  ceruello,  se  non  si  fano  le  cose  a  suo  modo.  E  huomo 
pieno  de  bona  volonta,  per  quello  ch'appare.  Vorrebbe  predicar 
in  loghi  principali,  et  conuersar  et  confessar  per  guadagnar  huo- 

3     Vide  epist.  241,  annot.  5. 


EPJST.    243.  —  29    OCTOBRIS    J575  ?8l 

mini  (secondo  mostra)  a  Dio,  o  farli  perfecti;  ma  per  il  mancha- 
mento  de  discretione  et  vehementia  de  passioni,  non  se  H  puo  si- 
curamente  fidar  nessun  ministerio,  perche  in  vn  punto  puo  et 
sole  guastar  piu  ch/acconciara  lui  et  vn  altro  operario  forsa  in 
molto  tempo;  et  chi  non  li  da  liberta  per  far  queste  cose,  si  more 
de  melancolia,  et  e  pericoloso  de  furiosa  pazia  al  tono  di  quello 
de  Colonia,  per  quel  ch'intendo  del  rectore.  Parmi  conuerrebbe 
molto  alla  Compagnia,  che  questo  subgeto  con  alcun  buon  modo 
stessi  fuori  di  quella,  restando  amico;  et  tamen  contra  sua  vo- 
lonta,  et  sanza  hauer  modo  de  accomodarsi  altroue  bene,  non  si 
puo  darli  licentia,  perch'  e  persona  nobile.  V.  P.  veda  se  ci  da 
licentia,  ch'hauendo  alcun  buon  modo,  liberemo  la  Compagnia 
de  questo  trauaglio.  Io  amo  a  questi  duoi  detti,  et  loro  credo  . 
amino  anchora  me  in  Domino,  et  si  confidano  assai  de  me;  sed 
magis  amica  veritas  et  Societas.  Se  si  trouassi  modo  de  restam- 
par  questi  ceruelli,  sarebbe  da  desiderar';  altrimente  e  plaga 
mala  de  curar',  per  esser'  della  testa. 

4.  Ouelli  altri  duoi,  per  li  quali  mando  licentia  V.  P.  de  far- 
li  licenciati,  procuraro  io  de  non  adoperarla,  et  del  vno  spero  non 
accadera.  Del  altro  temo  de  si,  perche  e  vn  poco  lunatico,  et  per 
consequente  non  basta  vna  ne  molte  volte  racconcciarlo,  perche 
all'occasioni  si  sconcia  notabilmente.  De  questi  in  poi  non  vedo 
subgeto  che  non  sia  sanabile,  al  mio  parer',  benche  sono  alcuni 
piu  difficili  ch'altri,  et  in  tutti  comunmente  pare  si  vede  vadino 
assai  meglio. 

5.  Ouanto  alle  difficolta.  delle  cose  temporali,  solamente 
vedo  doi  collegii  che  l'hanno.  Vno  e  Catania,  per  la  soma  che  se 
li  e  aggionta  delli  corsi  de  theologia  et  philosophia,  che  li  con- 
uerra  tener  da  70  persone,  doue  prima  erano  poco  piu  de  20;  et 
oltra  cio  li  e  conuenuto  pigliar  alcune  case  vicine,  et  accomodar- 
le  de  fabrica,  per  tener  tanta  gente.  Di  qua  pur  speramo  rime- 
diare  il  tutto,  con  1'aiuto  diuino,  sanza  grauar  il  collegio  de  Mes- 
sina  de  piu  ch'haueria  spesso,  tenendo  li  corsi.  Due  cose  sono, 
doue  V.  P.  ci  potrebbe  etiam  aiutar'.  Vna  e  con  quelle  robbe  del 
fratello  Riua,  che  stano  nella  riuiera  de  Genua  o  Saona,  delle 
quali  ho  scritto,  et  mandato  certa  procura,  et  non  pare  chiaro 


382  POLANCI   COMPLEMENTA 

che  sarebbe  contra  il  decreto  della  congregatione  che  s'intenda 
in  eadem  prouincia ,  vbi  scilicet  sunt  bona.  Perche  in  quelle 
bande  non  vi  e  collegio  alcuno,  ne  notitia,  ch'io  sapia,  della  Com- 
pagnia;  et  pare  Tintentione  della  congregatione  fossi,  che  li  beni 
che  stano  in  loghi  doue  sta  la  Compagnia,  restino  di  la  per  l'edi-. 
ficatione,  etc.  Ne  pare  chiaro  s'intenda  prouincia  de  Lombardia 
tutto  quello  ch'e  vicino  a  Lombardia,  ma  quello  doue  hauemo 
collegii  o  case,  perche  la  prouincia  nostra  cosi  pare  s'intenda, 
cioe  li  loghi  doue  hauemo  i  nostri  et  le  cose  loro.  L'altra  cosa 
con  che  potrebbe  aiutar  V.  P.  e,  con  vna  donatione  o  testamen- 
to  che  fece  vn  giouene  greco  de  Chio,  il  quale  morse  questi  di 
in  Messina,  chiamato  Fabio  Sguarciafico  o  vero  Cicala,  il  quale 
haueua  due  mille  V,  come  intendo,  in  monte  de  S.  Georgio  de 
Genua  in  denari,  non  in  instabili,  et  lascio  la  meza  parte  a  sua 
madre,  che  sta  in  Chio,  et  1'altra  meza  al  collegio  de  Messina, 
doue  haueua  studiato,  etc.  Potria  parer  questo  anche  non  esser 
contra  il  decreto  della  congregatione,  perche  forsa  quello  s'in- 
tende  de  beni  stabili,  et  non  de  mobili,  come  questi  che  stanno 
in  Genua  per  vn  accidente,  et  il  defuncto  hau[e]a  dato  ordine  si 
leuasino  de  Genua,  concio  sia  ch'esso  e  chioto;  almeno  potrebbe 
interpretar  questo  V.  P.;  pur  mi  rimetto  in  tutto,  et  quello  che 
parera  meglio  a  V.  P.,  hauendo  io  fatto  questo  officio,  riputero 
il  meglio,  et  speraro  in  Dio  ci  aiutera  per  altra  via.  L'altro,  Riua, 
sta  in  Calatagirona. 

L'altro  collegio  che  ha  bisogno  d'esser'  aiutato  nel  temporale, 
e  quello  de  Palermo...  4. 

6.  Non  diro  in  questa  altro,  se  non  che  sto  aspettando  con 
desiderio  la  licentia  et  benedictione  de  V.  P.,  per  darsi  principio 
ad  vna  casa  professa  in  Trapana  o  in  Piaza,  come  ho  scritto  de 
Messina,  che  non  si  aspetta  altro  per  cominciarla,  et  la  genfe  si 
trouara  qua,  piacendo  a  Dio,  et  ogni  di  si  fara  di  nouo  per  trat- 
tener  li  collegii,  et  cominciar  qualche  altra  casa  per  conto  delle 
missioni;  pur  adesso  per  vna  si  domanda  licenza.  Et  humilmente 
ci  raccomandiamo  tutti  neirorationi  et  sacriflci  de  V.  P.  et  do- 


Omittimus  jara  repetita.  Cf.  epist.  232,  annot.  2. 


Epist.  244.— 3o  Octobris  1575  383 

mandamo  etiam  per  noi  sua  benedictione.  DeCatania,  fora  delle 
mura,  29  de  Octobre  1575. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  Jesu  X.°, 

f   JOANE    DE    POLANCO.    f 

Si  ben  con  la  risposta  di  questa  venessi  ordine  de  V.  P.  de 
partirci  per  Italia,  spero  restara  il  negocio  della  casa  professa  in 
termino  che  subito  si  possa  far'. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostm,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestiginm. 

244 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA  3o  OCTOBRIS  I575  l. 

I.  Difficultas  visitationi  ex  peste  obveniens. — 2.  De  visitatione  persona- 
rum,  et  primo  quod  ad  vitam  spiritualem. —  ^.  Nonnulli  desiderant 
exire  e  Sicilia. — 4.  Mittetur  ratio  scholasticorum  et  eorum  qui  ad  su- 
premum  gradum  vocandi  sunt.  —  5.  De  visitatione  quod  ad  res  tempo- 
rales. — 6.  De  studiis. — 7.  De  sacris  ministeriis. — 8.  De  temporalibus 
auxiliis. — p.  De  necessariis  communiter  provinciae,  ac  primum  de 
domo  professorum  instituenda. — 10.  De  exercendis  in  probatione  tum 
Patribus,  tum  novitiis. — //.  De  ordinandis  studiis.  — 12.  Dealiis  refor- 
mandis. — 13-16.  De  fraterna  caritate  fovenda,  de  ratione  accepti  et  ex- 
pensi;  de  magistratibus  eligendis. 

1.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Di  Messina  ho  scritto  a  V.  P.  piu  uolte  doppo  Tultime  sue  rice- 
uute,  ch'erano  de  26,  o  27  d'Agosto.  Siamo  dipoi  uenuti  a  Cata- 
nia,  si  per  1'assetto  dei  corsi  di  philosophia  et  theologia,  qua  per 
adesso  trasferiti,  si  etiam  per  poter  conferir  col  Padre  prouintia- 
le  le  cose  della  uisita  auanti  di  scriuer  di  quella  a  V.  P.;  et  es 
sendo  gia  uisitati  li  collegii  tutti  di  questo  regno,  in  qualche  luo- 
go  conueniua  ci  fermassimo  per  attender'  alla  resolutione  della 
detta  uisita;  et  pareua  questo  di  Catania  assai  conueuiente,  dal 


1  Ex  archetypo  a  Polanco  aucto,  in  cod.  Epi&t.  Polanci,  4  ff.,  n.  107, 
prius  373-376.  Alterum  est  exemplum  sub  n.  108,  prius  367-369,  cui  inscri- 
bitur  «Duplicata».  Cf.  epist.  praeced.,  annot.  I. 


384  POLANCI    COMPLEMENTA 

quale  per  star  sano  potremmo  andar  et  esser  riceuuti  in  altri  col- 
legii  che  conuenisse  di  nuouo  uisitare;  et  forsi  anche  a  Reggio, 
quando  ci  haueremo  a  partir  di  Sicilia,  potremo  passar  di  Cata- 
nia,  perche  si  ua  dicendo  che  danno  li  la  prattica  a  questa  citta. 
Non  lo  sappiamo  pero  di  certo;  et  essendo  hoggi  20  giorni  che  . 
partimmo  di  Messina,  ancora  ci  trattengono  fuor  della  citta,  nella 
vigna  nostra  pero,  doue  ogni  di  potiamo  parlar  col  prouinciale  et 
con  altri;  ma  presto,  piacendo  a  Dio,  saremo  riceuuti,  cioe  fra 
doi  o  tre  di,  et  forsa  hoggi,  et  V.  P.  potra  far  conto,  quando  le 
piacera  far  risposta  di  questa,  che  ci  trouera  spediti  della  uisita  di 
questo  regno,  et  Tessecution  di  molte  cose  si  ua  tuttauia  facen- 
do,  benche  non  dubito  si  farebbe  piu  compitamente,  se  ci  trouas- 
simo  presenti;  et  pero  quanto  alli  collegii  che  stanno  sani,  credo 
daremmo  un'altra  uolta,  cioe  a  Calatagirona  et  Siracusa,  perche 
Palermo,  Monreale  et  Biuona  (oltra  Messina)  sono  tocche  di  que- 
sta  infettione  (le  citta  dico,  non  li  collegii,  per  gratia  di  Dio),  et 
non  so  se  potremo  andar  a  nessun  di  loro,  perche  dipoi  usciti 
d'uno  non  potressimo  esser  accettati  nell'altro  se  non  doppo  mol- 
ti  giorni,  come  ci  e  accaduto  qui,  non  obstante  la  molta  amicitia 
dei  giurati  et  deputati.  Per  lettere  si  puo  proueder',  come  si  e 
fatto  et  fara  in  tutti  li  predetti  luoghi. 

2.  Hor  quanto  alle  cose  della  uisita,  alcune  sono  particolari 
d'ogni  collegio,  altre  communi  a  tutti.  Delle  prime  non  penso 
scriuer'  a  V.  P.,  facendo  conto  che  alla  presentia  si  potran  me- 
glio  dichiarar'.  Tuttauia  le  andero  mettendo  in  ordine,  accioche 
se  V.  P.  uuole  se  le  mandino  prima  che  torniamo  di  la,  si  possa 
fare.  Delle  2.e,  che  sono  communi,  penso  mandar'  a  V.  P.  con  la 
prima  commodita  buona  quello  che  si  e  ordinato  o  ricordato  qui, 
et  si  mandera  per  tutti  li  collegii  che  non  1'hanno  hauuto  cosl 
compitamente  2.  In  questa  daro  conto  a  V.  P.  di  tre  sorte  di  cose. 
Vna  s'appertiene  alla  uisita  personale:  1'altra  circa  la  uisita  rea- 
le:  la  3.*  e  delle  cose  piu  uniuersali  che  occorrono  per  aiutar  que- 
sta  prouincia.  Et  quanto  alla  uisita  personale,  presupposto  che 
sono  in  questa  prouincia  piu  di  270  persone,  li  catalogi  separati 


Videtur  agere  de  monum.  sub  n.°  284  infra  ponendo. 


Epist.  244.— 3o  Octobris  1575  385 

di  ogni  collegio  si  manderanno  a  V.  P.  GTho  essaminati  ad  agio 
tutti  fora  delli  nouici  conforme  airofficio  del  visitatore,  et  in- 
teso  anche  da  ogni  uno  quel  che  ha  uoluto  dir'  intorno  alla  perso- 
na  sua  et  degl'altri;  et  cos\  a  gran  parte  di  loro  gl'ho  anche  dato 
in  scritto  li  capi  delle  cose  nelle  quali  si  desideraua  emendatione 
in  loro.  Ho  etiam  confessati  doppo  Fultima  lor  confession  gene- 
rale  li  collegiali,  et  a  diuotion  loro  restaua  il  confessarsi  di  piu 
lungo  tempo,  come  lo  fecero  molti  di  loro.  S'e  procurato  che  pa- 
recchi  di  loro  facessero  gFessercitii,  et  cosi  hanno  fatto,  et  altri 
sono  per  farli  come  ci  sara  la  commodita;  et  tuttauia  si  racco- 
manda  alli  superiori  attendano.a  questo,  pero  a  poco  a  poco;  et 
generalmente  parlando,  si  sono  consolati,  et  per  quel  che  pare 
aiutati.  Dal  principio  ho  significato  nelle  prime  essortationi,  che 
non  pretendeuo  riueder  conti  uecchi,  ma  rinouatione  di  spirito, 
et  aiutarsi  nell'auenir',  piu  presto  ch'esser  castigati  dal  passato 
quelli  che  hauessero  mancato.  Et  cosi  confidentemente  mlianno 
aperto  le  sue  conscientie,  et  in  spiritu  lenitatis,  senza  dar  alcu- 
na  penitenza  publica,  m'ho  passato  con  tutti,  et  spero  che  la  di 
uina  bonta  restera  seruita  con  questo  modo  che  s'e  tenuto.  Bene 
ho  significato  che  se  occorressero  per  1'auenir  le  cose  che  non 
stessero  bene,  che  sarebbe  necessario  usar'  altro  modo. 

3.  Ho  notato  li  desiderii  che  molti  hanno  di  uscir  di  questa 
isola,  et  in  carta  separata  daro  conto  di  queste  persone,  et  di 
quel  che  sento  circa  la  sodisfation  loro  3. 

4.  Ho  cousiderato  quelli  che  pareuano  douersi  accettar  fra 
li  scolari  approbati,  et  come  saro  d'accordo  col  Padre  prouincia- 
le,  metteremo  li  nomi  loro  nel  libro,  secondo  le  constitutioni:  la 
copia  mandero  a  V.  P.  Habbiamo  etiam  considerato  et  trattato 
di  quelli  che  paiono  al  proposito  per  professi,  et  coadiutori  spiri 
tuali  et  temporali;  et  di  loro  si  manderanno  etiam  le  informatio- 
ni  se.parate  col  parer  nostro,  accioche  V.  P.  si  risolua  di  quelli 
che  uuole  accettar  nel  detto  modo  nel  corpo  della  Compagnia. 
Sono  poi  altri  dei  quali  dubitiamo  quel  che  si  conuenga  fare,  per_ 
che  non  hanno  finiti  li  studii,  et  tamen  sono  delli  piu  habili  sog- 


3     Cf.  epist.  246. 

POr.ANCI   OOMPLEMKXTA.— T.  II  25 


3S6  POLANCI   COMPLEMENTA 


getti  della  prouincia,  si  per  corito  del  predicare  et  altri  ministerii 
della  Compagnia,  si  etiam  per  lo  gouerno,  accioche  V.  P.  ci  aui- 
si  se  conuerra  che  essi  finiscano  li  studii  nelle  scole,  o  uero  pri- 
uatamente  passino  quel  che  lor  manca  della  theologia,  o  se  come 
stanno  al  presente  uorra  dar  loro  grado,  et  incorporarli  nella 
Compagnia;  et  anche  intorno  a  questi  diremo  il  parer  nostro  nelle 
stesse  informationi.  Et  questo  bastera  per  la  presente  lettera 
quanto  alla  uisita  personale,  rimettendo  il  resto  alli  scritti  che 
uanno  separati,  benche  in  diuerse  volte. 

5.  Quanto  alla  visita  delle  cose,  s'e  procurato,  et  tuttauia  si 
procura,  metter  in  prattica  Pessecutione  delle  constitutioni,  rego- 
le  et  decreti  delle  congregationi,  et  ordini  anchora  di  V.  P.  Hab- 
biamo  uisto  insieme  con  li  rettori  et  consultori  le  regole,  tanto  le 
communi  et  quelle  della  somma  sapientia,  quanto  quelle  de'  sa- 
cerdoti,  et  officiali,  et  scolari;  et  doue  non  si  poteua  qualchedu- 
na  osseruar'  come  suona,  s'e  notato  in  ogni  collegio;  ma  queste 
sono  molto  poche,  et  non  di  molta  importanza;  et  per  occasion 
delle  regole  dette  si  sono  notate  le  cose  communi  per  tutta  la  pro- 
uincia,  delle  quali  si  manda  copia  a  V.  P.  Ma  tanto  di  questi  or- 
dini  o  ricordi,  quanto  d'altri  communi  et  particolari,  gl'ho  auisa- 
ti  che  non  ha  da  restar  niente  in  scritto,  ma  neiressecutione;  et 
se  ben  resta  ai  rettori  una  copia,  et  un'altra  ai  consult@ri,  distin- 
ta  con  li  suoi  numeri,  gl'ho  detto  che  ha  da  seruir  per  memoria 
loro,  accioche  mettano  le  dette  cose  in  essecutione,  et  tanto  li 
rettori  quanto  li  consultori  mi  auisino  di  quello  che  si  ua  esse- 
quendo,  et  quando  sara  essequito,  che  lo  possono  cancellare,  et 
nel  libro  della  uisita  non  lascio  altro  scritto,  che  la  patente  di 
V.  P.  Quella  uedera  se  alcuna  altra  cosa  si  hauesse  a  notare  nel 
detto  libro,  come  hauera  riceuuti  et  uisti  li  detti  ricordi. 

6.  Circa  li  studii  di  lettere  d'humanita,  s'e  procurato  di  ac- 
commodar  1'ordine  di  Roma  a  tre  scole,  et  4,  et  5,  et  6,  secondo 
che  in  ogni  collegio  conueniua,  perche  in  tutti,  fuor  di  Biuona, 
trouammo  tre  scole  almeno,  et  ci  parue  anche  che  in  Biuona  era 
necessaria  la  terza.  Ben'  e  uero  ch^alcune  difficolta  si  trouano 
nella  detta  forma  uenuta  di  Roma;  ma  si  e  detto  che  quanto  buo- 
namente  si  puo,  si  accommodino  a  quella.  Si  sono  posti  corret- 


Epist.  244.— 3o  Octobris  1575  387 

tori  in  tutti  li  collegii,  perche  fuor  di  Messina  et  Palermo  non  si 
usauano;  et  tamen  si  sono  trouati  tanto  in  Monreale  et  Biuona, 
quanto  in  Calatagirone,  Siracusa  etCatania.  Et  perche  temeua- 
no  li  fosse  come  una  certa  infamia,  et  anche  qualche  pericolo,  et 
pero  con  difficolta  si  trouauano  corettori,  se  gPe  dato  titolo  non 
solo  di  correttori,  ma  dJaiutanti  neirinfima  scola,  et  cosi  final- 
mente  si  sono  trouati,  et  fanno  1'officio  suo,  et  conueniua  molto 
che  nessun  de'  nostri  mettesse  la  mano  sopra  li  scolari. 

S'e  dato  ordine  di  purgar  li  libri,  tanto  della  libreria,  quanto 
de'  particolari;  et  per  quello  che  non  potette  far  il  P.  Jacomo,  fu- 
rono  altri  deputati. 

Della  traslatione  delli  corsi  di  philosophia  et  theologia,  per 
altre  ho  dato  auiso.  Ci  ha  dato  occasione  la  peste  di  Messina  di 
far  quello  che  si  desideraua,  per  trouarsi  con  Fesperienza  mal 
sana  quella  citta  di  Messina,  doue  li  soggetti  nei  studii  superio- 
ri  si  stroppiauano  o  straccauano,  benche  oltra  ch'e  melancolica 
quella  citta,  aiutaua  per  questo  il  sito  non  buono,  et  1'edificio 
molto  cattiuo  del  collegio;  et  la  citta,  che  daua  300  scudi  per 
aiuto  delli  corsi  di  philosophia  ogni  anno,  per  le  spese  che  ha 
fatto  nei  bisogni  della  peste,  gl'haueua  leuati,  come  anche  tutte 
1'altre  prouisioni  di  maestri  publici.  Et  hauendo  noi  ripigliate  le 
lettioni  per  trouarsi  meglio  la  citta,  ci  han  pur  fatto  intender  che 
le  lettioni  si  lasciassero,  in  modo  che  senza  dar'  a  loro  occasione 
alcuna  di  potersi  dolere,  son  passati  li  detti  corsi  a  Catania,  et  si 
cominciera  anche  corso  nuouo,  perche  lo  desiderauano  partico- 
larmente  in  questa  citta;  et  in  sul  principio  di  Nouembre,  piacen- 
do  a  Dio,  comincieranno  qui  le  dispute  publiche,  che  si  fanno 
per  publicar  questi  studi  noui  in  questa  vniuersita,  et  far  alcun 
bon  rumore,  et  poi  seguiteranno  le  lettioni.  Resta  pur  prouisione 
in  Messina  per  le  lettioni  di  lettere  humane  et  grammatica,  se 
Dio  uolesse  che  si  potessero  aprir  le  scole,  et  uno  sta  preparato 
per  tornar  di  qui  sempre  che  questo  accadesse;  perche  ha  da  leg- 
ger  la  rhetorica,  greco  et  hebreo,  alle  quali  lettioni  siamo  obli- 
gati.  Vero  e  che  si  desidera  un  maestro  piu  sufficiente  per  in- 
segnar  queste  lettere,  come  gia  ho  scritto  a  V.  P.;  ma  questo 
potra  trattener  le  scole,  et  sodisfar'  alFobligo  nostro  insin'a  tan- 


388  POLANCI    COMPLEMENTA 

to  che  possa  V.  P.  mandar  un'altro  per  far  questa  gratia  alla  pro- 
uintia  di  Sicilia,  accioche  li  nostri  scolari  si  possano  far  ben  dot- 
ti,  che  molti  ingegni  bonissimi  sono,  se  se  li  prouedera  di  mae- 
stro  et  di  tempo  conueniente  per  questi  studii. 

In  Palermo,  se  si  hauessero  a  ricominciar  li  studii  (che  Dio 
uoglia  si  possa  fare),  li  c'e  gente  che  puo  sodisfar  airobligo;  et 
quando  accadesse  anche  mandar  qualche  maestro,  gia  s'e  dise 
gnato  chi  lo  puo  essere.  Di  Monreale  dico  il  medesimo,  et  di  Bi- 
uona.  In  questo  tempo  pero  conuiene  attender'  ad  altro  che  a 
scole,  perche  il  congregar  moltitudine  in  tempo  di  peste,  le  stes- 
se  citta  lo  tengono  per  inconueniente;  si  e  prouisto  pero  che  li 
nostri  non  perdano  tempo,  dico  quelli  che  restano  in  detti  iuoghi. 
Alcuni  altri  si  sono  leuati  di  la:  staremo  a  ueder  come  le  cose 
procedono,  et  se  andassero  peggio,  si  uedera  ancora  di  leuarne 
piu.  Tutti  li  altri  eollegii  sono  ben  prouisti  de  mastri,  che  in 
bona  parte  li  sono  stati  dati,  de  quelli  che  finirono  il  corso. 

7.  Circa  Taiuto  de'  prossimi  nelle  prediche,  confessioni,  dot- 
trina  x.^ana  et  altre  opere  pie,  s'e  procurato  in  particolare  che 
non  manchino  le  persone  necessarie  in  ogni  luogo  per  tali  effet- 
ti:  et  anche  nelle  missioni  per  tutta  questa  state  s'e  fatto  buon 
frutto  in  diuerse  bande,  et  tuttauia  qualchuno  attende  a  quelle. 
Le  cose  generali  che  in  questa  parte  si  sono  a  tutti  ricordate,  le 
uedera  V.  P.  negPaltri  scritti,  delli  quali  al  principio  ho  fatto 
mentione.  Molto  conuerrebbe  per  questa  prouincia,  che  hauesse- 
ro  li  nostri  quelle  formule  che  raccomanda  la  congregatione  per 
dar  gressercitii,  per  predicare,  per  aiutar  a  ben  morire,  etc, 
perche  sono  adoperati  assai,  et  alcuni  di  questi  operarii  hanno 
molto  poca  instruttione  in  cose  simili.  Ho  raccomandato  al  Pa- 
dre  prouinciale  desse  instruttione  ad  alcuni  quanto  al  dar  gl'es- 
sercitii,  et  Tha  fatto;  et  quanto  al  predicar,  in  Messina  resto  la 
cura  al  P.  Carminata,  et  qui  in  Catania  1'hauera  il  P.  Carlo  Re- 
gio  per  dar  qualche  instruttione  a  quelli  che  predicano,  perche 
hanno  talento  in  questa  prouincia  per  questo  ministerio;  ma  nel 
modo  hanno  bisogno  d^esser  aiutati,  perche  imitano  altri  modi 
d'altri  religiosi,  che  non  stanno  a  noi  tropo  bene. 

Per  aiutar'  a  morire,  haueua  portato  alcuni  ricordi  del  P.  Cor- 


EPIST.    244.-3o   OCTOBRIS  I575  389 

deses  il  Padre  prouinciale,  et  sono  buoni,  perche  io  gPho  uisti 
fra  quelli  che  mi  furono  dati  in  Roma,  et  gTessorto  ad  adoperar- 
H  insin'a  tanto  che  V.  P.  manda  altra  forma. 

8.  Delle  cose  materiali  et  temporali,  questo  posso  dir'  uni- 
uersalmente,  che  tutti  questi  collegii  han  bisogno  di  fabrica  per 
l'habitation  loro,  et  quasi  tutti  di  chiesa,  perche  non  c'e  cosa 
perfetta.  In  Messina  trouai  che  si  fabricaua  la  chiesa  di  limosine, 
et  seruira  molto  ben  col  tempo  per  la  casa  professa,  che  si  fa  di- 
segno  di  metter'  in  Messina,  quando  si  sia  pigliato  et  fabricato 
altro  buon  sito  per  lo  collegio.  Uhabitatione  anche  de'  nostri  e 
vnolto  incommoda;  ma  hauendosi  da  pigliar  altro  sito  per  colle- 
gio,  bastera  quella  casa  che  adesso  c'e,  per  li  professi,  et  poco 
accadera  fabricare.  Se  uenisse  qualche  buona  nuoua  per  parte 
del  re,  tanto  piu  presto  si  potrebbe  esseguir  questo  disegno. 
Trouai  anche  che  si  fabricaua  in  Messina  in  un  buon  luogo  una 
casa  per  nouitii;  et  doppo  che  siamo  in  questa  prouintia,  et  la 
chiesa  et  questa  casa  han  fatto  mediocre  progresso;  et  speriamo 
1'anno  che  uiene  trasferir  a  sua  casa  separata  li  nouitii,  li  quali 
in  questo  mezo  habbiamo  accommodato  nel  collegio,  nella  parte 
che  soleua  seruir  prima  di  nouitiato.  In  Palermo  la  chiesa  serue; 
ma  molto  li  manca  per  finirsi.  Et  il  collegio  quasi  a  fundamentis 
si  ha  da  far  tutto,  et  anche  la  casa  di  probatione,  perche  in  fuor 
della  casa  hauuta  dal  re,  non  c'e  cosa  buona;  et  anche  quella  e 
necessario  accommodarla,  accioche  possa  ben  seruire.  ln  Biuo- 
na  la  casa  ha  molto  bisogno  d'esser  riparata  et  racconciata  in 
molte  parti,  et  la  chiesa  si  fa  adesso  di  nuouo.  In  Calatagirone 
la  casa  et  la  chiesa  si  fabricano.  In  Monreale  la  chiesa  e  fatta;  ma 
conuerrebbe  aggrandirla  et  far  sacristia,  et  far  il  collegio  quasi 
tutto  di  nuouo.  In  Siracusa  sito  hanno  assai,  et  la  chiesa  quasi 
fatta,  che  non  le  manca  se  non  coprirla;  ma  il  collegio  tutto  bi- 
sogna  farlo  di  nuouo.  In  Catania  la  chiesa  e  in  buoni  termini,  et 
parte  del  collegio  e  fatta,  col  disegno  che  ha  da  teher  dipoi;  li 
manca  pero  molto,  et  specialmente  se  ha  da  tener  tanta  gente 
come  adesso;  et  pur  sara  necessario,  se  qui  si  haueran  da  tratte- 
ner  li  corsi,  far  habitatione  per  molta  gente. 

Ouanto  al  tnodo  di  poter  fabricar,  et  di  sostentarsi  anche  li 


390  POLANCI    COMPLEMENTA 

nostri,  si  dira  in  un  scritto  separato  in  particolare,  il  qual  porte- 
remo  noi,  o  uero  lo  manderemo  a  V.  P.  Questo  diro  in  genera- 
le  che  se  uenisse  dalla  corte  del  re  buona  risposta  nel  negotio  di 
Monreale  et  di  Messina,  con  gFaiuti  che  di  qua  ci  manda  Iddio, 
dentro  di  breue  tempo  si  potranno  finir  le  fabriche,  et  anche  si 
aumentara  il  modo  di  sostentar  scolari,  aiutando  Dio  N.  S.  come 
da  mostre  di  uoler'  aiutare;  et  se  mandassi  V.  P.  alcuni  boni 
mastri  muratori,  darebbe  vn  bono  aiuto:  dico  al  suo  tempo,  pas- 
sata  la  peste. 

9.  A.desso  resta  la  3.a  parte  che  ho  proposta  delle  cose  piu 
uniuersali  per  aiutar  questa  prouincia,  fra  le  quali  la  prima  e, 
che  si  faccia  qualche  casa  professa,  senza  la  qual  pare  acephala 
in  certo  modo  questa  prouincia,  essendo  li  collegii  come  semina- 
rii  delle  case  professe,  et  fin  qui  pare  ad  alcuni  si  lasci  il  princi- 
pale  per  l'accessorio;  et  come  questa  gente  e  acuta,  intendendo 
trattar  della  pouerta  della  Compagnia  professa,  et  uedendo  che 
tutti,  professi  et  non  professi,  uiuono  d'entrata  nei  collegii,  han- 
no  poca  occasion  di  creder  la  perfettion  della  pouerta  di  nostro 
instituto.  Ma  la  ragion  piu  efficace  che  fa  desiderar  qualche  casa 
e,  perche  cominciano  a  moltiplicarsi  li  professi,  et  tuttauia  si  mol- 
tiplicheranno  piu;  et  non  essendo  1'opera  de  alcuni  di  loro  neces- 
saria  nei  collegii,  non  possono  secondo  le  constitutioni  nostre 
realmente  uiuer  in  quelli;  et  star  sempre  nelle  missioni,  non  con- 
uiene,  che  si  dimenticarebbono  della  disciplina  religiosa.  Noto 
etiam  questa  gente  tanto  assuefatta  a  uiuer  nei  collegii,  et  del- 
1'entrata  loro,  che  par  loro  cosa  molto  strana  uiuer  fuor  di  quelli 
di  limosine,  et  come  conuiene  a  quelli  che  fan  profession  di  pouer- 
ta;  et  se  non  uenisse  il  caldo  di  parte  di  V.  P.  et  de1  suoi  succes- 
sori  per  farli  pigliar  case  professe,  pochi  di  loro  forsi  s'incline- 
rebbono  a  pigliarle,  per  la  consuetudine  detta,  non  si  sapendo 
anche  qua  che  cosa  sia  casa  professa;  et  cosi  si  uede  una  certa 
delicatezza  in  molti  etiam  coadiutori,  che  par  loro  cosa  as«ai 
stranna  se  li  fanno  andar  a  piedi  da  un  collegio  ad  un'altro  per 
due  o  tre  giornate;  et  se  anche  andassero  in  missioni,  sono  per 
grauar  troppo  li  popoli  di  spese.  II  tutto  pare  si  acconcierebbe 
con  ueder  qualche  casa  professa,  et  il  modo  di  proceder  in  quel- 


EPIST.    244.  — 3o   OCTOBRIS    I575  39I 

la.  Et  benche  pochi  popoli  ricerchano  al  presente  queste  case  per 
non  saper  che  cosa  sieno,  molto  frutto  pero  si  puo  sperar  di  quel- 
le,  et  per  mezo  di  quelle  nelle  missioni,  senza  il  fastidio  et  incon- 
ueniente  che  seguitano  le  scole  nostre.  Et  quantunche  so  che 
V.  P.  e  inclinata  ad  accettar  case,  uedendo  massirne  Pinclination 
della  congregation  generale,  non  posso  mancar  di  rappresentar- 
le  che  mi  pare  conuerrebbe  molto  dar  per  di  qua  principio  ad  al- 
cuna  quanto  prima,  poiche  di  Trapani  et  Piazza,  citta  principali, 
c^inuitano.  et  della  stessa  prouincia  pensiamo  trouar  gente  che 
basti  per  dar  principio. 

10.  La  2.a  cosa  che  par  importerebbe  si  mettesse  in  prattica 
e  la  probation  del  3.°anno,  conforme  alle  constitutioni  nostre;  et 
per  questo  la  casa  professa  par  anche  piu  a  proposito  che  i  colle- 
gii,  perche  in  quella  si  potranno  far  tutte  le  esperientie  che  den- 
tro  et  fuor  di  casa,  et  etiam  nelle  missioni  si  hanno  da  far  secon- 
do  le  constitutioni. 

La  3.*  pare  il  modo  d'aiutar  alcuni  uecchi  bisognosi  d'aiuto, 
quali  non  si  possono  metter  nelle  probationi  di  nouitii,  perche  lo 
riputerebbono  nota,  et  non  s^edificarebbono  li  nouitii  con  gl'es- 
sempii  non  buoni  de'  uecchi;  ma  doue  si  prouassero  quelli  del  3.0 
anno,  par  si  potrebbono  alcuni  di  questi  mescolar,  et  quando 
non  bastasse  questo  mezo,  si  potrebbe  trattar  da  senno  di  licen- 
tiarli.- 

La  4.*  e  la  buona  cura  dei  nouitii  et  buona  probation  di  essi; 
et  gia  che  ha  questa  prouincia  due  case  di  probatione,  cioe  in  Pa- 
lermo  et  Messina,  conuerra  se  gFhabbia  1'occhio  sopra,  accioche 
siano  ben  prouati,  come  soggetti  della  Compagnia,  et  quanto  alla 
lunga  parera  spediente. 

11.  La  5.a  e  ordinar  bene  questi  studii  di  philosophia  et 
theologia,  perche  realmente  pochi  fin  qui  sono  riusciti  dotti,  es- 
sendo  pur  gl'ingegni  loro  molto  buoni;  et  con  la  mutation  del 
luogo,  et  darli  buoni  maestri,  et  procurar  si  conseruino  sani  et 
disoccupati  d'altre  facende,  et  non  si  leuino  della  theologia  auan- 
ti  che  si  finisca  il  corso,  aggiongendo  alle  due  lettioni  scolastice 
una  della  scrittura,  et  quella  de  casi,  si  pu6  sperar  hauera  que- 
sta  prouincia  in  breue  tempo  gente  dotta. 


392  POLANCI    COMPLEMENTA 

La  6.a  e  dar  maggior  caldo,  et  hauerne  piu  cura  delle  lettere 
humane,  dico  di  rhetorica,  greco  et  hebraico;  perche  con  la  fret- 
ta  d'entrar  nei  corsi,  et  non  hauer  maestri  sufficientemente  esser- 
citati,  et  finalmente  per  non  esser  tenuta  qui  da  nostri  in  prezzo 
questa  facolta,  uedo  che  sta  molto  al  basso,  che  e  una  compas- ' 
sione,  et  par  sia  necessario  dar  molto  fauor  et  credito  a  questi 
studii,  et  far  che  da  senno  ui  si  attenda,  et  per  tempo  che  basti, 
et  che  si  habbia  buona  cura  che  li  maestri  pliglino  il  modo  d'in- 
segnar,  auanti  che  si  mettano  ad  insegnar,  perche  imparano  a 
spese  dei  scolari,  et  anche  tal  uolta  in  questo  modo  non  impara- 
no.  Par  etiam  sia  necessario  uisitarli  et  ueder'  spesso  come  la 
fanno;  et  1'eta  et  maturita  de  costumi  e  non  manco  da  ricercar  in 
loro,  che  la  sufficientia  in  lettere;  et  per  non  attender  a  tutte 
queste  cose  non  s'e  fatto  tanto  frutto  nelle  scole  di  queste  lette- 
re  come  conuerrebbe,  ne  in  dottrina,  ne  in,  costumi,  benche  in 
qualche  collegio  s'e  fatto  meglio  che  in  altri.  Se  di  la  V.  P.  ci 
facesse  mandar  qualche  forma  per  insegnar  in  queste  scole,  quan- 
to  alla  prattica  delli  maestri,  credo  sarebbe  un  rileuante  aiuto. 

12.  La  7.a  e  quella  che  di  sopra  toccai,  di  dar  forma  per 
gressercitii,  prediche  et  altri  ministerii,  et  specialmente  per  in- 
segnar  la  dottrina  xpiana.,  et  per  diportarsi  come  conuiene  nelle 
missioni,  procurando  che  la  theorica  si  metta  in  prattica,  et  in- 
struendo  gToperarii,  et  dando  credito  ad  alcuni  de  questi-mini- 
sterii,  quali  ho  trouato  molto  disacreditati,  et  come  cosa  de  gente 
inutile  alli  collegii. 

13.  Altre  cose  uarie  sono  che  pareno  etiam  importanti, 
come  sarebbe  tener  in  ogni  collegio  almeno  una  persona  salda 
per  risoluer  li  casi  di  consciencia;  et  leuar  Thumor  qui  introdot- 
to  d'hauer  humana  affettione  a  quelli  di  sua  natione,  et  auersion 
di  forastieri.  Io  mi  sforzo  di  leuar  questa  mala  radice,  et  spero 
non  senza  frutto;  ma  s'intende  che  di  parte  de  V.  P.  uerrebbe  il 
rimedio  piu  efficace,  parte  con  una  buona  lettera  che  si  leggesse 
in  tutti  li  collegii,  parte  eol  fatto  di  mescolar  forastieri  con  sici- 
liani,  et  anche  cauar  siciliani  per  altre  prouincie;  et  commune- 
mente  quelli  che  meglio  sentono,etiam  delli  stessi  siciliani,  hanno 
questo  giudicio;  et  questa  mistione,  tanto  nelli  scolari  et  coadiu- 


Epist.  244.— 3o  Octobris  1575  393 

tori,  quanto  nelli  maestri  et  sacerdoti,  et  etiam  superiori,  si  repu- 
ta  molto  conueniente  \  L'introdurr'  etiam  piu  lo  spirito  di  oratio- 
ne  et  mortificatione,  massime  deirhonor',  et  finalmente  il  proce 
der  nella  conuersatione  spiritualmente,  et  non  al  modo  naturale 
et  humano,  e  qui  molto  necessario,  et  per  quello  che  potremo,  si 
lasciara  1'ordine  raccomandato  al  prouinciale,  rettori,  prefetti  di 
cose  spirituali  et  confessori,  accioche  nelle  essortationi  del  ve- 
nerdi,  et  in  ogni  opportuna  occasione  attendano  a  questo;  ma 
V.  P.  uedera  se  di  la  li  piacera  dar  qualche  ordine  o  ricordo  in 
questa  parte. 

14.  Ouanto  alle  cose  temporali  conuiene  molto  sdebitar  li 
collegii ,  et  procurar  si  aumentino,  accioche  col  numero  meglio 
s'osserui  la  disciplina;  et  col  tempo  spero  questo  si  potra  far 
come  ho  detto.  II  guardar  anche  meglio  le  scritture,  et  hauer 
piu  prattica  nelli  conti,  e  molto  neccssario  in  questa  prouincia; 
perche  s'e  proceduto  alla  buona,  et  non  si  troua  quasi  conto  ne 
ragione  delle  entrate  et  vscite,  et  spero  in  questo  si  potra  pur  dar 
qualche  buono  assetto,  perche  habbiamo  un  sacerdote  compa- 
gno  del  Padre  prouinciale,  che  potra  dar  buon'  ordine  circa  li 
conti.  Prouederemo  etiam  quanto  alParchiuio,  et  a  tener  le  scrit- 
ture  importanti  come  conuiene.  Aiutera  etiam  molto  il  modo  de 
far  le  prouisioni,  accioche  li  collegii  siano  meglio  forniti  delle 
cose  necessarie  al  uitto  et  uestito,  et  con  manco  spesa.  Faremmo 
quel  che  potremo  etiam  in  questo;  et  in  presenza,  quando  piace- 
ra  a  Dio  N.  S.  et  a  V.  P.,  se  li  potra  dar  informatione  del  parti- 
colar  bisogno  che  ci  e  in  questa  prouincia  di  qualche  buon'  or- 
dine  in  questa  parte,  che  io  non  Tharei  facilmente  creduto,  et 
cosi  alcune  cose  reputo  qui  molto  conuenienti,  quali  se  mi  fussero 
state  proposte  in  Roma,  non  1'hauerei  approuate,  per  esser  tanto 
differente  il  modo  et  facilita  di  prouedersi  delle  cose  necessarie 
in  Roma  et  altre  bande  d'Italia,  da  quello  di  Siciha. 

15.  Mi  resterebbe  di  aggiunger  alcune  cose  quanto  a  quelli 
che  gouernano;  ma  perche  sono  stato  molto  prolisso  in  questa, 
un'altra  scriuero  di  questa  materia,  informando  V.  P.  di  quelli 


Vide  infra  epist.  253. 


394  POLANCI    COMPLEMENTA 

che  al  presente  si  trouano  in  questo  officio  del  gouerno,  et  di 
quelli  che  per  1'auenire  m'occorrera  rappresentare  per  questo 
ministerio.  Solo  mi  resta  a  dir  che  humilmente  ci  raccomandia- 
mo  nelle  orationi  et  sacrificii  di  V.  P.,  et  domandiamo  la  sua 
benedittione.  Di  Catania  li  30  di  Ottobre  1575. 

16.  Si  manda  etiam  vna  nota  delli  consultori  et  admonitori, 
quali  hauemo  dati  alli  rectori,  ch'alcuni  non  1'haueano.  Vero  e 
che  conuerra  forsa  mutar  alcuni ;  et  pur  quelli  che  saranno  alla 
partita  mia  deputati  per  cio,  si  representarano  a  V.  P. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Eue- 
rardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di  Gie?u, 
Roma. 

Sigilli  vestigium. 

245 

POLANCUS   MERCURIA.NO 

CATANA   3l    OCTOBRIS    I575    l. 

I.  Dubia  varia  proponuntur;  ac  primo  quidem  de  recreatione  scholastico- 
rum. — 2.  De  reddenda  ratione  conscientiae . — 5.  De  casibus,  ut  vocant, 
reservatis. —  4.  De  honoranda  civitate  Panormi,  ut  collegii  fundatri- 
ce.  —5.  Dubia  nonnulla  circa  disciplinam  collegiorum.  —  6.  De  man- 
sione  fratrum  in  vineis.  —  7.  De  scholasticis  fovendis,  etc.  — 8.  De  pro- 
curatore  externo. — p.  De  fructibus  vineae  venditis. — 10.  De  novitiisse- 
cundi  anni.  —  II.  Piae  feminae  cupientes  sepeliri  in  tetnple  nostro. — 
12.  Gratiae  concessae  ducissae  de  Bivona.  —  /J.  De  relaxatione  fe- 
riae  VI. — 14.  Bibliotheca  tyronum.  —  1$.  Litterae  in  sermone  vulgari, 
— 16.  Regulae  examinandis  alumnis  propriae. — 77.  Coena  non  nimium 
post  prandium  differenda. — 18.  Commentarii  inepti  librorum  qui  in 
scholis  explicantur  emendandi.  —  ig.  De  absolvendi  facidtate  in  casu 
irregularitatis  dicto. 

1.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Alcune  cose  sono  occorse  nella  uisita,  circa  le  quali  specialmen- 
te  si  e  notato  che  fusse  consultata  V.  P.,  et  sono  le  sequenti. 


'     Ex  archetypo  a  Polanco  aucto,  in  cod.  Epist.  Polanci,   2  ff.,  n.  109' 
prius  377,  378.  Cf.  epist.  243,  annot.  I;  et  252. 


EPIST.  245.  —  3l    OCTOBRIS   I575  395 

Prima,  le  domeniche  et  feste  auanti  cena  sogliono  in  alcuni  col- 
legii  far  publicamente  qualche  ricreatione  per  unmora  o  piu, 
doppo  che  hanno  studiato  un  pezzo  passata  la  ricreation  del  de- 
sinare.  Parsemi  usanza  nuoua,  et  che  conueniua  consultar  V.  P. 
se  si  ha  di  lasciar  per  l'auenire,  et  non  l'ho  tolta. 

2.  La  2.a,  non  si  osserua  dar  ragion  della  consciencia  ogni 
sei  mesi  al  superiore,  quantunche  non  si  confessino  con  esso  ge 
neralmente;  nelli  collegi  grandi  le  constitutioni  uogliono  si  dia,- 
et  cosi  ho  detto  non  si  lasci   insina  tanto  che  V.  P.  responda 
quel  che  si  ha  da  fare. 

3.  La  3.*,  ad  alcuni  confessori  non  molto  prattichi  s'e  du- 
bitato  se  si  doueriano  riseruar  alcuni  casi  difficili,  et  cosi  la  com- 
mutation  de'  uoti.  Li  casi  si  specificauan,  come  d'homicidio  uo 
lontario,  et  simili,  quali  ricercan  medico  perito.  V.  P.  veda  se 
conuerra  far  questa  riseruation,  che  a  noi  qua  pareua  ragione- 
uole. 

4.  Fu  proposto  se  si  darebbe  la  candela  alla  citta  di  Paler- 
mo  come  fondatrice  del  collegio,  et  V.  P.  ci  fece  risponder  che 
si  differisse.  Della  medesima  risposta  m'ho  seruito  circa  della  cit- 
ta  di  Messina;  quale  pero  ha  fatto  molto  piu  che  quella  di  Pa- 
lermo;  et  cosi  in  Messina  et  Siracusa,  Calatagirone  et  Catania  si 
fan  graltri  suffragii,  ma  non  si  da  la  candela.  Se  altro  le  parera 
ce  li  fara  intendere. 

5.  Similmente  si  consulto,  se  poteua  accettar  limosine  il  col- 
legio  di  Palermo,  et  parue  a  V.  P.,  per  li  bisogni  delle  fabriche 
et  debiti,  che  potessero  accettarsi  et  domandarsi.  Della  medesi- 
ma  risposta  mi  son  seruito  per  alcuni  altri  collegii,  perche  ei  son 
le  cause  medesime.  V.  P.  ueda  se  sta  bene  cosi. 

Quanto  alli  libri  prohibiti  ci  mando  V.  P.  qualche  ricordo; 
ma  quel  che  potessimo  far  il  Padre  prouinciale  et  io  in  questa 
parte,  non  ce  Tha  esplicato.  S'ha  intesso  V.  P.  che  detti  ordini 
ci  bastauano,  sia  in  buon  hora. 

Si  son  trouati  doi  officii  del  prefetto  delli  studii  in  questa  pro- 
uincia.  Desideriamo  intender  se  l'uno  di.  loro  sia  da  tener  per 
piu  approbato  da  V.  P.,  et  quale.  Per  altra  si  e  mandato  il  prin- 
cipio  de  li  due. 


393  POLASCI    COMPLEMENTA 

Reputauano  qui  alcuni  mastri,  che  se  ben  ci  fosse  correttor", 
conueniua  pur  dar  certe  spalmate  alli  scolari.  In  qualche  luogo 
ho  permesso  che  moderatamente  si  facesse,  et  in  altri  affato  l'ho 
prohibito,  insino  a  tanto  che  V.  P.  consultata  ordini  quei  che  si 
ha  da  fare. 

Si  trouarono  anche  due  sorti  di  regole  del  prefetto  della  sani- 
ta,  et  il  titolo  dell'une  e  questo:  Regole  del  prefetto  della  sani- 
ta;  et  son  15.  L'altro  e:  Auisi,  etc;  et  son  piu  di  40.  A  me  par 
che  le  prime  sono  antique,  et  questi  auisi  non  so  che  sian  passa- 
ti  per  mano  di  general  nessuno.  V.  P.  ci  auisi  quali  si  hanno  da 
adoperare.  Io  ho  congiunto  questo  officio  in  una  persona  con 
quello  del  ministro,  come  si  faceua  in  Roma,  et  detto  che  usasse- 
ro  degKauisi,  come  d'auisi  senz'obligo.  . 

6.  Nella  vigna  di  Palermo,  et  in  quella  di  Messina,  di  Biuo- 
na,  et  in  altra  di  Siracusa,  ci  stanno  alcuni  nostri;  et  secondo  la 
disposition  presente  ,delle  cose  temporali  di  questi  collegii.  non 
mi  e  parso  se  li  doueua  prohibire,  benche  so  quello  che  s'e  altre 
uolte  trattato  in  Roma.  Vero  e  che  non  ho  uisto  che  seguiti  in- 
conueniente.  V.  P.  ci  auisera  di  sua  uolonta. 

7.  Circa  la  10.  regola  dei  scolari  nostri,  si  dubita  se  li  scola- 
ri  nostri  uengono  compresi  soli,  o  uero  etiam  li  mastri. 

Nel  3.  cap.  delTofficio  del  rettore  si  tocca  delTessaminar  li  sco- 
lari  ogni  sei  mesi.  Si  desidera  hauer  la  formula  di  questo  essame. 

II  modo  del  conuersar  con  forastieri,  che  approuo  nostro 
P.  Ignatio,  non  lo  trouo  in  questa  prouincia.  So  che  in  Roma 
Tho  uisto,  et  credo  che  Thauera  il  P.  Posseuino.  Et  se  parera  a 
V.  P.  mandarlo  qua,  mi  par  sara  utile  2. 

In  qualche  collegio  li  scolari  ueniuano  a  giocar  nelle  scole  li 
di  che  non  si  leggeua,  il  che  si  permetteua  per  euitar  inconue- 
nienti  d'altre  conuersationi.  V.  P.  ueda  se  si  ha  da  permettere. 

Accioche  siano  differenti  le  uesti  de  laici  dalli  sacerdoti,  s'e 
detto  che  siano  poco  meno  che  un  palmo  alte  da  terra,  come  in 
Roma  mi  par  hauerle  uiste.  V.  P.  ueda  se  questo  sta  bene. 

8.  In  Siracusa  hanno  un  procurator  forastiero  molto  utile  al 


Cf.  epist.  238,  annot.  7. 


Epjst.  245.— 3i  Octobkis  1575  sq-j 

collegio  et  benemerito  di  quello.  Li  desiderano  li  nostri  che  sia 
fatto  participe  delle  gratie  et  essentioni  delli  ministri  di  nostra 
Compagnia,  et  esser  della  giurisdittione  del  collegio,  come  altre 
religioni  hanno  suoi  procuratori  essenti.  V.  P.  ueda  se  le  piace 
concederglielo.  So  quello  si  rispose  al  Padre  prouinciale;  ma 
1'vtilita  o  necessita  mi  fa  proponere  questo  insin'a  tanto  ch'in 
presentia  io  renda  ragione  d'ogni  cosa. 

9.  Li  in  Siracusa  hanno  una  vigna,  la  qual  diede  un'amico, 
riseruandosi  in  uita  in  luogo  delli  frutti  certa  somma  di  denari 
ogn'anno.  II  predetto  procurator  forastiero,  che  ha  la  cura  di 
pagar  detta  somma,  piglia  tanto  dei  frutti,  quanto  basta  per  pa- 
garla,  et  li  uende  in  suo  nome  in  piazza,  non  in  nome  del  colle- 
gio.  V.  P.  ueda  se  questo  e  contra  il  decreto  de  non  uendendis 
fructibus  *:  che  a  me  non  m'e  parso  douerlo  prohibire,  ma  riser- 
uarlo  al  giudicio  di  V.  P.,  presupposto  che  non  c'e  scandalo. 

10.  Si  desidera  intender  se  qualche  forma  si  osserua  in 
Roma  con  li  nouitii  del  2.°  anno  che  studiano.  Io  solamente  mi 
ho  ricordato  che  fanno  le  sue  ricreationi  separate  nel  collegio  ro- 
mano,  et  che  qualchuno  ha  cura  particolare  di  loro,  et  fa  loro  al- 
cune  essortationi,  et  li  confessa;  et  del  resto,  che  uanno  alle  let- 
tioni,  etc.  Se  ci  fusse  qualche  altra  forma  delfinstitution  delli 
tali,  come  si  hauera,  si  procurera  metterla  in  essecutione.  Di  al- 
tre  cose  si  scriue  per  altre  lettere.  Resta  solo  raccomandarci  hu- 
milmente  nelle  orationi  et  sacriflcii  di  V.  P.  Di  Catania  li  31  di 
Ottobre  1575  a. 

11.  Penso  hauer  scritto  a  V.  P.  de  Siracusa  sopra  sor  Cor- 
nelia  et  Lucretia  Crisafulli,  vergini  per  voto,  et  Margarita  et 
Francina  Casabori,  per  facolta  de  sepelirsi  nella  nostra  chiesa. 
Sono  antiquissime  deuote  di  quella,  et  le  due  lasciano  la  meza 
parte  di  quello  che  hanno  alla  Compagnia.  V.  P.  veda  se  doue- 
rano  esser  con[so]late.  Come  anche  vn'altra  de  Monrreale  per  la 

quale  ho  scritto,  cognome  la gia  b,  benemerita  del  collegio 

di  la,  et  molto  deuota  di  quello. 


Hinc  Polanci  nianus.     — b     Prima  pars  verbi  legi  non  potest. 


Congregat.  gener.  2.a,  decret.  61, 


3gS  POLANCI    COMPLEMKNTA 

12.  In  Bibona,  morto  il  duca  (Dio  Thabbia  l'anima),  la  du- 
chesa  vedoua  ha  desiderato  ch'vno  de'  nostri  insegnassi  al  duca 
suo  rigliolo  la  doctrina  christiana  et  v[or]ra  c  altre  lettere.  Non 
se  li  e  concesso  liberamente,  ma  ad  tempus,  in  tanto  che  si  con- 
sulta  V.  P.  Ouella  veda  se  si  andera  inanzi,  o  si  tagliara.  questo 
filo.  Vn  altro  de'  nostri  chi[a]mato  Vinzenzio  Rubies  (il  quale  era 
chirurgo  insigne)  trouai  che  staua  fuora  de  Bibona  curando  la 
duchesa  de  vn  male  che  hauea  nel  collo,  id  est,  vna  gossa;  et 
questo,  viuente  il  duca,  io  lo  feci  venir  a  Bibona  per  visitarlo, 
quando  passai  per  quel  collegio.  E  persona  salda  et  bona.  Non  la 
leuai,  ne  adesso  la  leuo,  perche  sta  quasi  guarita  la  duchesa,  et 
presto  con  bona  gratia  d'essa,  finita  la  cura,  si  leuara;  et  per  non 
sconsolar'  la  detta  signora  vedoua,  et  perche  in  bona  parte  pen- 
de  da  lei  il  ben  assettar  quel  collegio  (non  hauendo  il  duca  fatto 
dispositione  alcuna  in  fauor  di  quello,  benche  daua  in  vita  sua 
300  V  ogni  anno  per  fabricar  la  chiesa,  et  boni  aiuti  ordinarii 
per  il  collegio,  ma  hauendo  lasciato  la  cura  a  detta  duchesa  del- 
Topere  pie  per  l'anima,  etc),  et  per  far  piu  propitio  al  duca  nouo, 
veda  V.  P.  se  si  l'ha  a  condescendere,  et  in  qual  modo. 

13.  II  venerdi  dopo  la  collatione  sVsa  meza  hora  de  ricrea- 
tione.  V.  P.  veda  se  sta  bene. 

De  V.  P.  figliuolo  et  seruo  in  X.*, 

f JOANNE  DE  POLANCO.   f 

14.  Si  dubito  in  Palermo,  se  il  nouiciato  doueua  hauer  sua 
iibreria  separata.  In  tanto  che  V.  P.  risponde,  fu  ordinato  che  il 
catalogo  de  tutti  sia  in  collegio.  Quando  sara  detto  nouiciato  in 
casa  separata,  chiaro  e  ch'hauera  sua  libraria  da  per  se.  Adesso 
la  casa  e  separata  con  porta  al  collegio,  et  pur  li  da  da  viuer  il 
collegio. 

15.  In  questi  collegii  si  consolarebbono  con  ie  lettere  in  vol- 
gare,  almeno  de  Roma  et  altre  bande  d'Italia,  perche  molti  non 
intendono  le  latine,  se  piacessi  a  V.  P.  ordinarlo. 

16.  Se  le  regole  d'essaminatori  delli  scholari  forastieri  fossi- 
no  reuiste,  qui  s'accettarebbono  volentieri. 


c     Sassa  charta.  Prius  scripserat  forsa  v[or]ra;  sed  obliteravit  forsa. 


EPIST.    246.  — I    NOVEMBRIS    I575  399 

17.  11  stare  noue  hore  quando  si  degiuna,  del  pranzo  alla 
collatione,  qui  non  torna  bene.  V.  P.  veda  se  si  accomodara  il 
tempo  al  loro  bisogno  et  commodita. 

18.  Alcuni  comentarii  de'  libri  che  si  legono  nelle  schole 
d'humanita  et  gramatica,  si  trouano  assai  inepti.  E  parsoqui  do- 
uersi  representar  a  V.  P.  che  ci  pare  sarebbe  bona  opera,  de 
far  reueder  alcuni  di  questi,  et  emendarli  et  purgarli  delle  ine- 
ptie,  et  meglio  anche  farne  de  nouo  alcuni  per  vso  de  nostri  ma- 
stri,  etc.  Et  non  pare  sarebbe  difficile,  aplicandosi  persona  de 
giudicio,  stracca  de  legere,  per  tal  effecto. 

19.  Hanno  qui  dubitato,  se  nostri  confessori  hanno  faculta 
de  dispensar  super  irregularitate  con  li  nostri,  che  a  loro  posso- 
no  confessarsi.  V.  P.  si  contenti  dechiarar  sua  mente.  Pare  que- 
sta  questione  venga  del  scrupolo  ch'hanno  alcuni  de  hauer  in- 
corso  irregolarita  per  alcun  caso  incorso  nel  vdir  confessioni,  o 
acompagnar  quelli  che  si  amazano  per  giustitia;  et  vtcumque  sit, 
pende  della  volonta  de  V.  P. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu. 

Sigilli  vestigium.  ■ 

246 

POLANCUS     MERCURIANO 

CATANA    I    NOVEMBRIS    I575    l. 

Ratio  plurimorum  qui  exire  e  Sicilia  cupiunt. 

I.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Chri.,  etc. 
Quelli  che  desiderano  uscir  di  questa  prouincia,  sono  i  seguenti. 
Et  prima  in  Palermo  e  il  P.  Francesco  Guiraldo,  il  qual  mostra 
desiderio  d'andar'  in  Spagna  per  hauer  piu  sanita  per  conto  delli 
cibi,  non  si  trouando  qui  communemente  carne  di  castrato  buo- 


1  Ex  archetypo,  manu  Bassi,  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  110, 
prius  179,  180.  Exstat  ibidera  et  apographum  a  Polanco  exaratum,  quod 
missum  Romam  non  apparet,  ac  nonnullis  foedatur  mendis,  quae  tamen  sen- 
sum  non  mutant.  Responsum  autem  datum  huic  epistolae  aliisque  sub  nu- 
meris  250,  254,  255,  256,  257  et  258  positis,  habetur  infra,  n.  266. 


400  POLANCI   COMPLEMENTA 

na  per  esso.  Non  mi  pare  pero  cosa  da  conceder,  ma  che  si  trat- 
tenga  indisposto  doue  ha  seruito  con  piu  sanita  alla  Compagnia. 
Et  si  e  dato  ordine  per  il  uitto  suo  et  occupationi,  et  credo  starii 
anche  esso  piu  contento.  E  con$ultor,  prefetto  della  chiesa,  con- 
fessore,  et  insegna  la  dottrina,  etc. 

II  2.°  e  nel  medesimo  collegio,  il  P.  Alfonso  Creco,  mini- 
stro,  et  discreto  giouane,  et  atto  al  gouerno.  Ha  sentito  il  corso 
qui  con  molte  altre  occupationi,  et  desidera  andar'  a  Roma,  si 
per  la  theologia,  qual  desidera  udir  costi,  si  etiam  per  conoscer 
meglio  il  modo  di  proceder  della  Compagnia.  E  inclinato  etiam 
alTIndia.  Et  quanto  alTandata  in  Roma,  ben  mi  persuado  li 
giouerebbe  per  lo  studio  et  per  la  prattica  del  gouerno;  ma  si 
sentirebbe  qui  sua  absentia.  Tuttauia  se  non  grauasse  Roma,  per 
quaiche  anno  riputerei  buono  che  ui  andasse. 

II  3.0  e  Hieronymo  Falcone,  il  quale  ha  udito  il  corso,  et  letto 
grammatica;  et  si.fa  conto  senta  theologia,  perch'e  buon'  inge- 
gno,  et  'ha  talento  di  predicare;  e  di  28  anni.  Desidera  Roma, 
et  dice  non  grauera  il  collegio,  perche  ha,  credo,  20  v.did'en- 
trata,  o  non  so  se  piu.  E  giouane  d'espettatione;  et  se  alcuni  si 
hanno  a  trasferire,  potrebbe  questo  esser  uno.  Et  qui  non  fara 
lianno  1'absenza,  se  non  perche  si  uorrebbono  soggetti  buoni  per 
riscaldar  la  theologia  qui.  Non  mancano  pero  degl'altri. 

II  4.t0  pur  di  Palermo,  e  Pietro  Casata,  il  quale  ha  udito  il 
corso,  et  letto  gramatica.  E  greco  di  natione,  et  ha  la  lingua 
greca  uolgare,  et  per  arte  un  poco.  Allega  che  V.  P.  li  diede  in- 
tentione  di  farlo  uenir  a  Roma,  finito  il  corso.  E  buon  giouane; 
et  se  si  facesse  seminario  in  Roma  per  giouani  greci,  potrebbe 
esser'  al  proposito  per  star  in  quello,  et  studiar  theologia  di  la. 
Qui  non  si  sentira  notabilmente  1'assenza  sua. 

II  5.0  e  in  Biuona,  Jacomo  Guirera  a,  et  desidera  Roma  per 
studiar  iui  theologia,  ete.  Ha  udito  il  corso,  et  letto  grammatica. 
>Jon  e  del  talento  degl'altri  sopra  nominati,  et  adesso  si  occupa 
ln  insegnar  il  duea  di  Biuona  fanciullo.  Se  non  grauasse  in  Roma, 
potrebbe  mandarsi. 


a     Guerrero  apogr. 


EPIST.    246.  —  I    NOVEMBRIS    I  575  40I 

II  6.°  sta  in  Polizzi,  cioe  il  P.  Giulio  Vito,  d'Augubbio,  pro- 
fesso  di  3  uoti  fatto  in  Napoli,  il  quale  insegna  la  dottrina,  et 
predica  medriocremente,  et  confessa.  Uolentieri  tornerebbe  in 
Italia,  per  affaticarsi  in  quella  in  simili  essercitii;  non  uedo  pero 
che  ci  sia  gran  causa'per  condescenderli,  saluo  la  sua  consolatio- 
ne,  perche  qui  sta  bene  et  utilmente. 

II  7.0,  in  Calatagirone,  e  il  P.  Innocentio  Lucido,  che  deside- 
ra  Italia.  E  confessor  de'  nostri  et  de  forastieri  huomini,  et  prefet- 
to  della  chiesa,  et  fa  essortationi.  Non  mi  par  ch'importi  tropo 
sua  andata,  in  fuora  della  sua  consolatione.  E  da  assai,  ma  non 
sieuro  per  confessar  o  conuersar  con  donne.  Del  resto  puo  ben 
seruir  di  qua,  et  fa  buon  frutto. 

L'8.uo,  pur  in  Calatagirone,  e  Stefano  Oliua,  inclinato  all'In- 
dia.  E  debbole  et  non  atto  per  quella,  benche  buono. 

II  9.0  e  in  Siracusa,  il  P.  Alfonso  Villalobos,  professo  di  3 
uoti,  il  quale  e  stato  forsi  20  anni  in  Sicilia,  et  desidera  andar  a 
qualche  casa  professa  in  Spagna.  Mi  pare  potra  restar  qui  per 
adesso,  facendolo  delli  habitatori  della  prima  casa  professa  che 
si  fara. 

II  10. °  e  pur'  in  Siracusa.  il  P.  Michel  le  Taualle  b,  il  qual 
desidera  Roma.  E  sauoyano  ,  et  di  bonissima  volonta ;  ma  non 
pare  per  Roma.  Ha  autorita  col  popolo  doue  sta. 

L'n.°eMtro.  Baldassar  Balestrieri,  maestro  della  prima 
scola,  ha  udito  il  corso;  desidera  uscir  di  Sicilia,  et  andar'  all'In- 
dia.  E  giouane  dotto  et  d'espettatione.  Per  adesso  pare  potra 
trattenersi  qui  in  Catania  studiando  theologia,  come  adesso  la 
comineiera. 

II  12  e  in  Catania,  chiamato  Mariano  Manera,  di  buon  talento; 
e  buon  giouane,  et  desidera  Plndia.  E  rethorico,  et  adesso  co- 
mincia  il  corso.  Non  mi  par'  maturo  per  pensar  in  tal  missione 
di  lui. 

II  13.0  e  il  P.  Eustachio  Paterno,  fratello  del  P.  Ferdinando 
Paterno  conosciuto  in  Roma,  consultore  et  monitor'  del  rettor  di 
Siracusa,  et  prefetto  della  chiesa.  Desidera  andar  a  Roma  et  Lo- 


b     Leta  Valle  apogr. 

POLAXCI  COMPLKMKNTA.— T.   II.  26 


402  POLANCI   COMPLEMENTA 

reto;  ma  non  mi  par  atto  per  sperar  di  cio  altro  frutto  che  sua 
consolatione. 

II  14,  in  Catania,  e  il  P.  Nicolo  Faranda,  confessor,  consul- 
tor  et  procurator  di  questo  collegio.  Desidera  1'India,  ma  non 
par  buono  per  tal'  effetto. 

II  15  e  Mtro.  Francesco  Pizzo,  dei  migliori  del  suo  corso, 
questo  anno  flnito,  et  mandato  da  Messina  per  maestro  della  su- 
prema  scola  di  Siracusa .  Desidera  esser  mandato  in  Italia ,  et 
specialmente  in  Lombardia  et  Piamonte.  Per  adesso  non  pare  si 
debbia  fare.  Ha  buon  talento  per  lettere,  predicare  et  per  gouer- 
no,  per  quel  che  pare;  e  bonissimo  giouane. 

II  16,  simile  a  questo  et  compagno  nel  corso,  e  Bartolomeo 
d'Auteri,  mandato  per  la  prima  scola  di  Calatagirone:  ha  talento 
per  predicare.  Desidera  Roma.  Per  adesso  non  par  se  li  debbia 
concedere,  per  esser  qui  bene  occupato  ,  et  e  molto  buon  gio- 
uane. 

17  et  18,  sono  Mutio  Cesarino,  di  Nola,  et  Ottauio  Galliano, 
di  Calabria,  quali  han  finito  il  corso  in  Messina,  et  al  presente 
hanno  cura  di  due  scole  in  Catania.  Desiderano  Uscir'  di  Sicilia 
in  Italia,  et  sono  mediocn  talenti;  ma  per  1'occupationi  non  pos- 
sono  per  adesso,  senza  detrimento.  Son  buoni  soggetti  in  uirtu. 

II  19,  Gioseffo  Lucerna:  ha  finito  il  corso  et  un'  anno  di  theo- 
logia,  et  adesso  e  per  cominciar  il  2.0  anno;  sa  greco  et  hebreo, 
et  per  le  lingue  ha  miglior  talento  che  per  le  scientie;  desidera 
Roma,  et  pare  di  la  lo  desiderauano  per  il  passato,  per  Lombardia. 
Non  potrebbe  partir  per  adesso  insin'a  tanto  che  si  mandi  di 
Roma  un  buon  lettor  di  rhetdrica;  perche  se  bene  sta  in  Catania, 
quando  si  aprissero  le  scole  in  Messina,  e  designato  per  leggerla, 
insieme  col  greco  et  hebreo.  Venendo  il  detto  maestro,  esso  po- 
trebbe  andar  a  Roma. 

II  20. °  e  Paulo  Nantista:  ha  finito  il  corso,  et  e  designato  lettor 
di  grammatica  in  Messina.  Desidera  1'India.  E  buono,  et  non  li 
manca  talento  per  predieare;  ma  e  nouitio. 

II  21  e  il  P.  Francesco  Fornari.  Adesso  comincia  il  2.0  anno 
di  theologia:  ha  buon  talento  di  predicare.  Ha  letto  rhetorica  un 
pezzo,  et  altre  lettere  humane.  Desidera  Roma,  et  per  qualche 


Epist.  246. — 1  Novembris  1 575  4o3 

tempo  se  li  potrebbe  concedere,  se  non  grauasse  di  la;  ma  doue- 
.  ria  tornar,  per  esser  1'opera  sua  utile  gia  in  Sicilia. 

II  22.°  e  ii  P.  Carlo  Regio,  il  qual  desidera  affaticarsi  in 
Italia  nel  seruitio  diuino,  et  pur  e  dei  piu  maturi  et  atti  ad  aiu- 
tar  la  Sicilia;  et  pero  non  mi  par  si  debbia  mandare. 

II  23  e  il  P.  Fernando  Suarez,  il  qual  leggera  adesso  il  3.0 
anno  del  corso.  Desidera  lelndie;  et  specialmente  quelle  doue 
piu  fatica  et  trauagli  fossero.  Prima  di  entrar  flni  li  suoi  corsi  di 
theologia.  E  ben'  atto  ad  ogni  cosa,  ma  al  presente  e  occupato. 

II  24  e  Nicolao  Blanco.  Comincia  adesso  il  2.0  anno  di  theo- 
logia.  Ha  letto  rhetorica  et  lettere  humane,  et  ha  talento  di  pre- 
dicare;  ma  non  di  andar  a  piede.  E  per  esser  molto  utile  in  que- 
!  ste  parti;  et  pero  non  mi  pare  per  1'Indie. 

II  25  e  il  P.  Antonino  Manno.  Leggera  adesso  il  2.0  anno  del 
corso;  sa  greco  et  hebreo;  et  desidera  andar  a  Roma,  et  pare  po- 
trebbe  seruir  in  legger  le  scripture.  Ha  studiato  doi  anni  di 
theoiogia,  buon  suggetto.  Per  adesso  pero  e  necessario  qui. 

II  26  e  Hippolito  d'Alberto.  Sta  nel  corso,  et  desidera  Tlndia. 
'  Col  tempo  ad  ogni  cosa  pare  sara  idoneo. 

II  27  e  Ignatio  Magnanimo.  Sta  anchora  lui  nel  corso,  et 
desidera  il  nouiciato  di  Roma,  et  uscir'  di  Sicilia.  E  calabrese, 
et  potra  finir  prima  il  corso.  Dipoi  ad  ogni  cosa  potra  seruir 
meglio. 

II  28  e  Filippo  Malgieri.  Pur'  sta  nel  corso,  et  desidera  Roma 
o  Spagna;  et  pare  si  lasci  star  per  adesso. 

II  29  e  il  P.  Corrales,  che  desidera  andar  a  Roma  et  Loreto. 
Ha  studiato  tre  anni  di  theologia;  e  sordastro  per  infermita.  Se 
se  li  concedesse  tal  andata,  pare  sarebbe  per  hauer  da  tornar 
presto,  et  non  mi  pare  anche  molto  li  conuenga. 

II  30  et  31  sono  gli  Padri  Oliuerio  Cominale  et  Francesco 
Cesaro,  colonne  del  collegio  di  Messina,  et  il  primo  ha  Fassun- 
to  della  fabrica  della  nuoua  chiesa,  per  la  qual  cerca  le  limosi- 
ne,  etc.  II  2.0  e  maestro  de  nouitii,  et  prefetto  della  chiesa.  Per 
consolation  loro  staria  bene:  necessita  o  utilita  notabile  non  la 
uedo,  et  1'absenza  loro  si  sentirebbe  molto  in  Messina. 

II  32  e  Paulo  Fonte.  Studia  con  poco  talento  il  corso  et  casi 


404  POLANCI    COMPLEMENTA 

di  conscienza.  Desidera  Roma,  et  non  mi  pare  ci  sia  l'utilita  nel- 
1'andata  sua. 

Restano  alcuni  altri  coadiutori  che  lo  domandano,  cioe  Pau- 
lo  Strano,  a  Roma;  Saluo  Blasco,  ad  Italia;  Alfio  Fotio,  a  Roma 
per  doi  mesi;  Antonello  di  Colella,  pur  a  Roma:  Saluo  Petrii, 
etiam  a  Roma,  et  allega  qualche  promessa  o  intentione  che  li  die- 
de  V.  P.  quando  se  ne  uenne  in  Sicilia  ultimamente,  che  torne- 
rebbe  a  Roma.  Item  Bernardino  della  Serica,  calzolaro,  et  Giulio 
Clerici,  il  quale  sa  la  lingua  greca  uolgare,  et  e  desideroso  di 
seruir'  a  qualche  impresa  in  quelle  bande  di  Turchia;  perche 
dice  che  intende  anche  qualche  cosa  della  lingua  turchesca. 
Di  tutti  insieme  dico,  che  per  adesso  non  mi  pare  si  mandino. 
Quando  occorresse  la  occasione  di  mandarsi  alcuno  nostro  uerso 
Grecia,  potrebbe  V.  P.  hauer  memoria  di  detto  Giulio.  Quanto 
a  Saluo  Petrii,  si  diporta  bene,  et  e  d'assai,  et  sta  sano,  et  sgom- 
brato  di  parenti  et  di  negotii  per  conto  loro,  quali  gl'han  dato  fa- 
stidio  pel  passato,  et  adesso  uorrebbe  fuggirli;  pur  qua  e  assai 
utile.  Non  uoglio  mancar  di  dir'  etiam  il  desiderio  di  Mtro.  Ja- 
como  Frini,  mastro  faligname  et  muratore,  di  dar  una  uolta  a 
Roma  et  Loreto,  come  hauera  finito  la  casa  del  nouitiato  in  Mes- 
sina,  id  est,  l'anno  che  uiene.  Sua  bonta  merita  consolatione;  per 
altro  non  uedo  necessita. 

Non  ho  computato  con  questi  il  P.  Antonio  Sardo,  per  lo  qua- 
le  ci  e  licentia;  ma  andando  adesso  di  Catania  alla  uolta  di  Roma, 
et  passando  per  Messina,  la  citta  1'ha  ritenuto,  et  per  insin'al- 
1'anno  che  uiene  non  andera  altramente.  Hauerei  hauuto  caro 
Fhauessero  lasciato  andare.  Non  occorre  in  questa  materia  dir' 
altro,  se  non  che  tutti  quelli  che  desiderano  andar  fuor  di  Sicilia, 
et  quelli  che  non  mostrano  tal  desiderio,  humilmente  si  racco- 
mandano  a  V.  P.,  et  domandan  sua  benedittione.  Di  Catania, 
primo  de  Nouembre  1575. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f   JOANNE    DE    POLANCO.    f 

Inscriptio.  Per  N.  Pre.  Gnale.  Roma. 


EPIST.  247.  — 19   NOVKMBRIS    1 575  405 

247 

MERCURIANUS POLANCO 

ROMA    19    NOVEMBRIS    I575    x. 

1.  De  nbsolittione  quorumdam  ma.gistrcttu.um. — 2.  De  difficultate  mitten- 
diin  Siciliam  sodales. — ?.  De  cantu  in  templo  messanensi. — 4.  DePa- 
tre  D'AJflitti.  —  5.  De  fratribus  laicis  cupientibus  discere  litteras.  — 
6.  De  dimittendo  Lnciano  Branca. — 7.  De  lectionibus  theologicis  prelo 
mandandis.  —  8.  De  honoranda  irt  fundatrice  civitate  messanensi. — 
9.  De  ratione  conscientiae.  —  10.  De  sepultura  in  templis  nostris.  — 
//.  De  collegio  drepatiensi. — 12.  De  rnolis  conservandis  d»mi.  — 13.  De 
hereditate  quadam.  — 14.  De  mereede  a  rege  Philippo  collegio  messa- 
nensi  facta. — 15-16.  Patres  Ledesma  et  Maggiori  vita  functi;  P .  Amo- 
deus  aegrotat. 

i.  lesvs  f  M.  Molto  Rdo.  in  X.°  P.  Pax  X.1,  ete.  Tre  let- 
tere  di  V.  R.  mi  sono  giunte  alle  mani  in  questi  pochi  giorni,  et 
tutte  sono  dei  sei,  8  et  10  del  mese  passato.  Quanto  alla  proro- 
gatione  di  assoluere  quegli  vfficiali  regii,  essendosi  gia  diman- 
data  almeno  due  uolte  a  S.  Sta.  per  mezzo  della  Compagnia, 
non  pare  che  di  nuouo  essa  si  intrometta  piu  a  trattarne,  massi- 
me  che  essi  promisero,  et  la  prima  et  2.da  uolta,  di  seruirsi  della 
prorogatione  riceuuta  per  poter  liberare  la  loro  conscienza.  Et 
potrebbe  S.  Sta.  interpretare  questa  nostra  dimanda  nuoua  in 
qualche  senso  il  quaie  non  conuerrebbe  al  bene  della  Compa- 
gnia,  et  forse  renderebbe  difficile  l'ottenerla.  Pero  V.  R.  procu- 
rera  che  i  nostri  con  buon  modo  rendano  capaci  quei  signori  vffi- 
ciali,  i  quali  da  loro  hauendo  cosi  buona  uolonta  quale  Dio  loro 
concede,  potranno  per  altra  uia  trattare  quello  che  desiderano 
da  S.  Sta. 

2.  Per  questo  anno  non  ueggo  che  costa  possa  mandarsi  al- 
cun  buon  mastro  di  retorica,  ne  parimente  soggetti  dei  nostri, 
tanto  per  rumore  della  peste,  quanto  per  altre  ragioni  che  finita 
et  riuista  da  V.  R.  cotesta  prouincia,  si  potranno  meglio  conside- 
rare. 

3.  V.  R.  ha  fatto  bene  a  dar'  ordine  che  non  si  ripigli  il  can 


1     Ex  archetypo  in  cod.  ltal.  I4g,  2  flf.,  nn.  143,  144,  prius  70,  71. 


400  POLANCl    COMPLEMENTA 

to  in  Messina,  poiche  quanto  piu  ci  conformeremo  con  le  consti- 
tutioni  et  decreti,  tanto  sara  meglio. 

4.  Quanto  all'assoluere  il  P.  Ferrante,  V.  R.  uedra  neirin- 
clusa  copia,  quel  che  gia  si  scrisse  intorno  a  lui,  et  cos\  ci  pare 
che  si  segua  il  medesimo  8. 

5.  Quanto  a  quelli  per  i  quali  V.  R.  dimanda  licentia  per- 
che  possano  imparar  a  leggere,  non  pare  che  si  debba  dare,  se 
non  ui  e  piu  che  notabile  necessita;  poiche  Tesperienza  ha  inse- 
gnato  alla  Compagnia  che  di  tale  licentie  ne  segue  non  piccol 
danno  a  quegli  istessi  che  Thanno  hauuta. 

6.  Se  »i  giudica  che  il  fratello  Luciano  Branca  possa  seruir' 
a  Dio  S.  N.  meglio  in  altra  religione,  V.  R.  udito  che  haura  i 
suoi  consultori  et  il  parere  del  P.  prouinciale,  potra  dargli  licen- 
za  che  se  ne  uada  con  la  benedittione  di  Dio  3. 

7.  Non  pare  che  per  adesso  sia  tempo  di  pensare  allo  stam- 
pare  alcuna  teologia  de'  nostri;  et  douendosi  in  breue,  anzi  es- 
sendosi  cominciato  a  trattar  di  nuouo  del  modo  di  essercitare 
questi  studi  piu  fruttuosamente,  si  stima  esser  necessario  che 
prima  si  pruoui  questo  che  sara  risoluto,  et  dapoi  si  potra  consi- 
derar  meglio  quel  che  doura  farsi  intorno  questo. 

8.  V.  R.  non  permettera  che  si  faccia  alcuna  innouatione 
sopra  il  dar  la  candela  alla  citta  di  Messina,  ma  servara  questo 
punto  con  simili  altri  per  memoria  per  altro  tempo,  si  come  anco 
riseruera  la  cosa  delle  ricreationi,  delle  quali  mi  scriue,  per  quel 
tempo  che  si  trattera  in  vniuersale  delle  cose  di  cotesta  pro- 
uincia. 

9.  Et  allhora  anco  si  uedra  quel  che  si  deue  fare  se  i  suddi- 
ti  debbono  dare  conto  delle  loro  conscientie  alli  superiori  al 
tempo  delle  confessioni  generali. 


2  Ferdinandus  D'Afflitti;  de  quo  jam  a  2  Martii  illius  annij  scripsit  Mer- 
curianus  Domenecco,  ut  ei  permitteret  apud  suos  aliquamdiu  degere,  et 
multa  tentaret  ante  quam  illum  judicaret  dimittendum.  Sic.  1,  fol.  3or. 
Instante  autem  Domenecco  29  Aug.,  sibi  et  Polanco  videri  necessariam 
dimissionem,  Ital.  148,  fol.  246r.,  Mercurianus  dicta  a  se  repetit  29  Oct. 
lial.  I4g,  fol.  63.  Tum  Polancus  ea  scripsit  quae  habes  supra,  epist.  241, 
n.  5;  quibus  respondet  hic  locus  Mercuriani.  Cf.  jam  epjst.  251,  n.  12. 

3  Cf.  epist.  251,  n.  10,  et  254,  n.  4. 


EPIST.  247.  — 19    NOVEMBRIS    I575  407 

10.  Circa  le  sepolture  de'  quali  V.  R.  e  ricercata  di  conce- 
dere  ad  alcuni,  si  giudica  che  i  deuoti  resteranno  assai  capaci  se 
per  adesso,  fin  tanto  che  dura  il  rumor  di  questa  peste  non  e  loro 
conceduta.  Fra  tanto  si  haura  tempo  di  uedere  quello  che  Dio 
S.  N.  uuol  fare  in  cotesta  isola,  et  risanandosi  del  tutto,  si  come 
ne  preghiamo  la  diuina  maesta,  si  scriuera  poi  a  chi  deura  con- 
cedersi,  sendone  qui  auisati. 

11.  Quanto  al  luogo  che  uorrebbono  dare  in  Trappani  per 
i  nostri,  V.  R.  uedra  dalTinclusa  copia  quel  che  per  un'altra  mia 
risposi  a  V.  R.,  et  cosi  potra  seguire  la  medesima  deliberatione 
che  qui  si  fece. 

12.  Quanto  alli  centimoli  delli  quali  V.  R.  mi  scriue,  massi- 
me  di  quel  di  Messina,  potranno  usarsi,  poiche  s'intende  che  la 
cosa  non  e  indecente,  anzi  assai  commune  in  cotesta  isola;  pero 
potra  ritirarsi  quel  di  Messina,  dalla  vigna  nel  collegio,  o  dentro 
la  casa  di  probatione,  leuando  in  ogni  modo  con  quella  destrez- 
za  che  V.  R.  sapra  usare,  il  macinare  a  quel  monasterio  del  qua- 
le  scriue;  et  V.  R.  ha  fatto  bene  di  leuar  1'ufficio  a  colui  de'  no- 
stri  che  portaua  la  farina  al  collegio,  dandole  a  un  forastiero. 

13.  Quanto  alla  heredita  che  ci  lascio  il  baron  di  Furnari, 
che  sia  in  gloria,  non  pare  che  si  debba  porre  in  dubio  la  com- 
positione  la  quale  gia  si  fece ,  se  gia  non  fosse  che  per  uia  di 
conscienza  si  mouesse  1'istesso  herede  a  dare  da  se  stesso  al  col- 
legio  qualche  cosa,  senza  alcuna  uia  giuridica  ne  strepito. 

14.  Si  manda  a  V.  R.  la  mercede  che  il  re  ha  fatto  al  colle- 
gio  di  Messina,  et  sara  bene  che  quel  collegio  per  gratitudine 
uerso  sua  maesta  si  ricordi  di  pregare  per  lei ,  ancorche  so  che 
non  si  manca,  si  come  si  fa  in  tutta  la  Compagnia. 

15.  Dio  S.  N.  ci  ha  leuato  il  buon  P.  Ledesima,  di  una  in- 
fermita  di  capo  che  a  parecchi  ha  dato  questo  anno  la  morte.  Et 
il  P.  Giouanni  Maggiori  ha  gia  riceuuto  1'untione  estrema.  V.  R. 
si  ricordera  di  raccommandarci  tutti  a  Dio  nell'orationi  et  santi 
sacrifitii,  tanto  suoi  quanto  di  tutta  la  sua  prouincia;  et  salutara 
il  P.  Girolamo  Domenico.  Di  Roma  a  19  di  Nouembre  1575. 

Di  V.  R.  seruo  in  Giesv  X.°, 

EUERARDUS  MERCURIANUS. 


408  POLANCI  COMPLEMENTA 

16.  Siamo  a  di  26:  il  P.  Giouanni  Maggiori  fini  anco  i  suoi 
giorni;  et  il  P.  Lorenzo  Amodei  sta  molto  male. 

Iii  ora  inferiori.  P.  Polanco. 

Inscriptio.  Al  molto  Rdo.  in  X.°  P.  il  P.  Giovanni  Polanco, 
visitatore  deila  Compagnia  di  Giesu  in  Sicilia.  Messina. 

248 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA  25  NOVEMBRIS  1 575  \. 

An  admitti  possit  in  Societatem  quidam,  qui  involuntarie  occidit  filwlam 

dum  puniret  eam. 

Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro  a.  E  uenuto  in  Catania 
unmuomo  da  bene,  il  quale  fu  in  Roma  accettato  alla  prima  pro- 
batione,  chiamato  Cola  Gialuna,  di  Menio,  citta  uicina  a  Calatagi- 
rone,  il  qual  tiene  un  figliolo  nella  Compagnia,  chiamato  Matteo 
Gialuna,  maestro  d'una  scola,  et  buona  cosa  Detto  Cola  non  pas- 
sa  45  anni.  Ha  una  barba  rossa  lunga,  et  andaua  uestito  di  ber- 
retino  per  diuotion  de  S.  Francesco,  di  cui  terzo  ordine  era, 
come  sogliono  esser'  altri  huomini  maritati.  Ci  ha  narrato  un 
caso,  per  il  qual  pensaua  esso  gFhauessero  datto  licentia  alli  xiii 
di,  et  io  m'imagino  che  come  detto  caso  ha  color  d'impedimento 
sostantiale,  non  parendo  d'altra  parte  il  soggetto  tropo  da  desi- 
derar  in  Italia,  facilmente  gl'haueran  data  licentia.  Oui  ha  fatta 
instanza  esso  et  il  figliolo  suo  d'esser  accettato,  et  non  e  per  gra- 
uar  la  prouincia  di  spesa,  perche  tiene  di  suo  qualche  cosa,  la 
qual  uuole  si  applichi  alla  Compagnia.  S'intende  etiam  per  per- 
sone  che  lo  conoscono,  che  il  suo  ministerio  sara  utile  in  questa 
prouincia,  et  specialmente  in  officio  di  procurator',  o  in  hauer 
cura  delle  cose  di  fuora,  perche  ha  fatto  1'arte  del  campo  alla 
lunga.  D'altro  canto  non  Thauendo  riceuuto  V.  P.,  non  c'e  par- 
so  di  riceuerlo  nella  Compagnia  se  non  come  hospite,  insin;a 
tanto  che  si  sappia  la  uolonta  di  V.  P.,  a  cui  interpretatione  sta 
se  e  impedimento  il  caso  detto,  ch'e  il  seguente. 


a     Tn  marorine:  Soli. 


Ex  archetypo  in  codice  Episi.  Polanci.,  I  fol.,  n.  114,  prius  388. 


EPIST.    248. — 25    NOVEMBRIS  I575  409 

Sono  20  anni,  o  piu,  che  tornando  di  fuori  a  casa  sua,  ha  ui- 
sto  una  sua  figliola  naturale  che  si  era  imbrattata,  et  per  casti- 
garla,  accostandola  alle  ginocchia,  le  diede  alcuni  colpi  di  poca 
importanza  uerso  il  basso,  et  sopra  i  panni,  et  cosi  li  casco  mor- 
ta  la  figliola  inanzi,  ch'era  di  doi  anni,  et  molto  mal  complessio- 
nata  per  quel  che  s'intende.  Non  sa  lui  dir  che  causa  potesse 
esser  della  morte,  se  paura  o  altra  causa;  ma  quelle  botte  che  le 
diede,  non  poteuano  farle  male  di  momento.  Et  dando,  come 
pare,  operam  rei  licitae  in  castigar  moderatamente  la  figliola, 
non  pare  si  possa  chiamar  homicidio  uolontario,  et  manco  e  per 
dar  quelFhorrore,  qual  mosse  nostro  Padre  Ignatio  a  metter  l'ho- 
micidio  per  impedimento;  et  cosi  resta  questa  cosa  alla  interpre- 
tatione  di  V.  P.,  se  lo  uuol  tener  per  impedimento  o  non,  secon- 
do  le  constitutioni,  presupposto  che  questo  huomo  da  bene  non 
ha  da  pigliar  ordini  sacri,  se  qualch'uno  dubitasse  d'irregolari- 
ta.  Finalmente  se  pare  a  V.  P.  che  quello  non  sia  impedimento, 
si  degnera  scriuerlo,  perche  in  questo  mezo  qua  uederemo  corne 
si  diporta  nelle  facende;  et  se  parera  con  effetto  utile,  hauuta  la 
licenza,  si  potra  accettare  2.  25  de  Nouembre  1575. 

De  V.  P.  minimus  filius  et  seruus  in  Domino, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Patri  nostro  praeposito  generali. 


2     Respondit  Mercurianus  21  Januarii  1576,  factum  illud  Romae  non  ju- 
dicatum  impedire  admissionem;  sed  propter  ingentem  copiam  adjutorum 
temporalium,  rem  iterum  cum  praeposito  provinciae  ac  consultoribus  consi 
derandam,  Sic.  1.  fol.  54.  Cf.  et  epist.  270. 


4IO  POLANCI    COMPLEMENTA 

249 

POLANCUS     MERCURIANO 

CATANA    25    NOVEMBRIS    I575    l. 

/.  Ministeria  ad  Polizzi. — 2.  Sodalitinm  piorutn  hominum  Societati  no- 
strae  se  suaque  dare  cupientium . — 3-8.  Processus  visitationis;  collegio- 
rum  ratio  speeialis  redditur. — 9.  Strages  sicilianae  pestis. — 10.  De  ali- 
quibus  exiguis  negotiis  privatorum. — Il-ig.  Ratio  aliquorum  magi- 
stratuum  in  collegiis. — 20.  De  sodale  Bartholomaeo  de  Carlo. — 21.  De 
iuris  participatione  in  concedendis  indulgentiis. — 22.  De  sua  ipsius  va- 
letudine. 

I.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc...J 
Mi  rincresce  sia  persa  la  lettera  ch'io  scriueuo  del  collegio  di  Po- 
lizzi.  La  somma  e  questa.  Che  in  quella  citta  ci  sono  stati  dei  no- 
stri  ordinariamente  cinque  o  sei,  computati  quelli  ch'hanno  ha- 
uuto  cura  del  priorato  di  Santa  Margarita,  unito  al  collegio  di  Bi- 
uona;  et  si  e  fatto  qualche  buon  frutto  per  mezo  d'un  Padre  che 
li  e  stato  fermo,  et  qualche  altro  operario  mandato  per  uia  di  mis- 
sione,  nella  dottrina  xpiana.  et  confessioni.  Et  cos\  la  citta  et  di- 
uersi  particolari  si  son  mossi  a  desiderar1  un  collegio,  et  hanno 
assegnata  una  quantita  d'entrata,  la  quale  pensano  far  arriuar'  a 
500  V  .di  1'anno.  Et  alcuni  dei  nostri,  che  sono  della  stessa  citta, 
hanno  anco  applicato  del  suo  certa  quantita  d'entrata,  et  si  fa- 
ceuailconto  che  dentro  d'alcuni  anni,  moltiplicandosi  l'entrata, 
et  con  quella  parte  che  di  S.u  Margarita  si  potrebbono  aiutar  (il 
che  etiam  sarebbe  con  molto  guadagno  del  collegio  di  Biuona), 
arriuerebbe  l'entrata  a  700  V.di  1'anno,  et  non  uuole  la  citta  obli- 
garci  a  dar  principio  al  collegio,  insino  a  tanto  che  siano  in  esser 
li  500  V.*  d'entrata,  et  1'obligo  sarebbe  di  doi  o  tre  maestri  so- 
lamente,  perche  tanti  bastano  per  quella  citta.  Et  cosi  si  faceua 
conto  che  si  potrebbe  mantener  un  buon  numero  di  nouitii  col 
suo  maestro,  presupposto  che  la  citta  haueua  da  impetrar  dal  re 
un  castello  rouinato,  nel  miglior  sito  della  terra,  nel  qual  si  puo 
far  quanto  a;ran  casa  si  uorra  con  poca  spesa,  essendo  li  muri  sen- 


1     Ex  archetypo  a  Polanco  aucto,  in  codice  Epist.  Polanci,  4  ff.,  n.   Il3, 
prius  384-387.  Responsum  datur  14  Jan.  1576:  Sic.  1,  ff.  51-54. 
2     Omittimus  minuta  quaedam  de  rebus  notis. 


EPIST.  249. — 35    NOVEMBRIS    I  575  4II 

za  tetto  alti;  et  doppo  la  nostra  partita,  in  certa  parte  che  si  po- 
teua  habitar  di  detto  castello,  et  dou'era  una  chiesuola  diuota,  si 
sono  trasferiti  li  nostri,  che  stauano  in  casa  affitata  o  prestata. 
Hor  per  dar  alcuna  parola  ferma  a  quelli  della  citta,  si  desidera- 
ua  Tordine  di  V.  P.  Dipoi  e  successo,  che  il  P.  Gasparo  San- 
chez,  mandato  li  in  missione,  et  per  predicar  1'aduento  et  4o.ma, 
ha  commosso  molto  gFanimi  di  quel  popolo,  et  desiderano  li 
capi  far  una  certa  aggionta  con  dispensatione  di  sua  santita, 
quale  importerebbe  da  250  ducati  d'entrata.  Per  altra  uia  sara 
forsi  V.  P.  di  questo  informata.  Andando  etiam  la  peste  di  Biuo- 
na  et  di  Palermo  inanzi,  habbiamo  procurato  cauar  alcuni  sog- 
getti  di  espettatione  di  detti  luoghi,  et  se  gl'e  dato  ricetto  con 
assai  fauor',  perche  e  cosa  molto  difficile  in  questo  regno  in  tem- 
po  di  peste  dar  ricetto  a  quelli  che  uengono  di  simil  luoghi.  Et 
con  questo,  perche  quelli  nostri  giouani  non  perdano  tempo,  se 
H  leggono  alcune  lettioni  per  doi  maestri,  utili  a  loro,  et  anche 
godera  la  citta  ad  tempus  di  quelle,  cioe  alcuni  scolari,  a  cui  pa 
renti  non  si  puo  questo  bonamente  negare,  aiutando  etiam  la 
eitta  per  la  sostentatione,  oltra  Thospitalita.  Hor  sopra  1'accettar 
questo  collegio  et  la  casa  professa  in  Piazza  (della  qual  si  e  scrit- 
to  piu  uolte)  si  aspettera  l'ordine  di  V.  P.,  et  se  si  contenta  in- 
sieme  la  benedittione,  benche  non  si  dara  principio,  massime  al 
collegio,  cosi  presto,  ma  se  li  potra  dar  risolution',  et  attender 
alTessecutione  delle  cose  necessarie,  et  augmento  delTintrata...3 
2.  Qui  uicino  a  Catania  un  4.'°  di  miglio,  et  piu,  si  sono  ri- 
tirati  gl'anni  passati  certi  gentilhuomini  uirtuosi,  et  desiderosi  di 
quiete  spirituale,  et  hanno  fatte  certe  case  distinte  per  far  uita 
solitaria.  Et  con  effetto  uanno  con  habito,  almeno  la  maggior 
parte  di  loro,  che  ha  dell'eremitico,  senza  capucci  pero;  et  han- 
no  un  superior  fra  se,  al  qual'  obediscono  la  maggior  parte,  et 
hanno  uoto  di  eastita.  Ritengono  pur  le  sue  robbe  priuatamen- 
te,  et  quantunque  hanno  licenza  dal  papa  di  uiuer  cosl  insieme, 
non  hanno  approbatione,  ne  manco  la  loro  e  religione,  ma  e  un 
ridotto  d'huomini  che  uogliono  far  bene,  et  attendono  ad  opere 

3     Omittuntur  hic  etiam  quaedam  repetita  de  scholarum  messanensium 
translatione:  cf.  epist.  240,  n.  3. 


412  POLANCI    COMPLEMENTA 

pie  con  le  lor  facolta.  Hor  il  capo  loro  (il  quale  insieme  con  un 
fratello  suo  sono  come  colonne)  mi  han  parlato,  come  temono 
che  doppo  la  uita  loro,  quelli  che  stanno  a  sua  obedientia  *in 
quelle  casette,  non  si  conserueranno,  et  che  uorrianoesso  et  suo 
fratello,  in  tal  caso,  che  quella  robba  uenisse  al  collegio  nostro, 
al  quale  et  a  tutta  la  Compagnia  portano  affettione  particolare; 
et  han  domandato  che  la  Compagnia  gFaccettasse  sotto  sua  obe- 
dientia,  accioche  li  uisitasse  a  suoi  tempi;  et  doppo  la  uita  delli 
doi,  che  son  uecchi,  se  non  caminassero  bene  li  compagni  (quali 
saran  da  18,  o  20),  che  li  mandassero  con  Dio,  et  pigliassimo  per 
il  coilegio  i  luoghi  loro  con  Tentrate  che  tengono.  Et  subito  uor- 
rebbono  dar  un  bel  luogo  (doue  sta  questo  capo  degTaltri,  il 
quale  sta  a  poco  piu  di  un  tiro  d'archebugio  dalla  citta)  per  ri- 
creatione,  et  anche  utilita  del  collegio.  Et  dicendo  io  che  non 
usa  la  Compagnia  pigliar  sotto  sua  obedientia  altri  che  quelli 
dello  stesso  nostro  instituto ,  ha  toccato  il  medesimo  un  mezo, 
d'applicar  le  sue  cose  come  un  membro  al  collegio  di  Catania,  et 
in  questo  modo  doppo  la  morte  delli  doi  non  uerrebbono  questi 
lor  possessioni  in  mano  del  vescouo,  il  qual  pensano  darebbe  a 
qualche  nepote  queste  cose  loro,  et  percio  uorrebbono  le  godes- 
sero  li  nostri.  Quello  che  uale  la  robba  di  questi  gentilhuomini 
solitarii  sara,  per  quel  ch'intendo,  circa  mille  et  trecento  scudi 
d'entrata  in  belle  possessioni,  tutte  alPintorno  di  Catania,  come 
ho  detto.  Ben  so  che  non  c'e  constitutione  la  qual  ripugni  ad  ac- 
cettar  1'obedientia  di  queste  persone,  perche  solamente  si  esclude 
quella  di  donne  religiose  nella  6.a  parte;  tuttauia  la  consuetudi- 
ne  e  contraria.  II  pigliar  come  membro  di  questo  collegio  detti 
huomini  con  le  robbe  loro,  anche  non  ripugna,  ch'io  sappia,  se 
non  alla  consuetudine  detta.  Perche  se  bene  in  luoghi  simili,  doue 
e  qualche  oratorio  (come  in  S.ta  Maria  del  Passo  di  Tiuoli),  la 
Compagnia  habbia  tenuto  qualche  romito,  come  anche  puo  te- 
nerlo  in  altri  luoghi  simili,  tuttauia  le  persone-non  erano  sotto 
l'obedientia  della  Compagnia.  Se  pur  paresse  a  V.  P.  ci  fosse  luo- 
go  alla  dispensatione  dal  nostro  canto  quanto  a  questa  consuetu- 
dine,  puo  presupponer  che  queste  persone  son  uirtuose,  et  che  in 
uita  delli  doi  detti  non  accaderebbe  pensarci  tropo  al  gouerno 


EPIST.    249.-25    NOYEMBRIS    I575  41  ^ 

loro,  se  non  come  si  darebbe  aiuto  ad  altre  persone  forastiere. 
Doppo  la  uita  loro,  se  gFaltri  uolessero  andarsi  con  Dio,  si  po 
trebbono  lasciar  andare,  et  anche  se  di  nuouo  uolesse  entrar  qual- 
ch'uno   fra  loro,  si   potrebbe  far  che  non  pigliasse  quell'habito 
grosso  che  ha  deirheremitico,  ma  clericale.  Et  cosi,  essendo  atti 
per  alcun  ministerio  nella  Compagnia,  potrebbono  accettarsi  al- 
cuni  di  loro,  et  agl'altri  dar  ricapito;  et  in  breue  tempo  restareb 
bono  tutte  queste  possessioni  per  il  collegio  liberamente,  ccme 
parche  lo  preuedono  et  pretendano  li  doi  fratelli  detti,  quali  son 
padroni  di  buona  parte  di  questa  robba,  et  non  Thanno  altramen 
te  applicata   alla   congregation   loro.  Questo  ho  scritto  diffusa 
mente  per  maggior  informatione  di  V.  P.,  et  perche  se  ella  giu- 
dica   potersi   condiscender'   un   poco  a  questi  huomini  da  bene 
(quali  non  sono  propriamente  ne  religiosi  ne  romiti),  questo  col- 
legio  con  un  poco  di  tempo  sarebbe  ben  fundato,  et  con  pochis 
simo  disturbo  o  nessuno  della  Compagnia,  potendosi  mandar  con 
Dio  liberamente  ogniuno  che  non  caminasse  uirtuosa  et  quieta 
mente.  Ouando  pur  si  diportassero  bene  (il  che  poco  sperano  loro 
stessi  delli  successori),  loro  haueriano  a  goder  quello  che  bastasse 
per  la  lor  sostentatione,  et  di  quello  che  danno  per   opere  pie, 
potria  pur  seruirsi  la  Compagnia,  et  c  buona  quantita;  ma  quan- 
do  uolesse  V.  P.  che  si  attendesse  a  questa  prattica,  chiariremo 
il  tutto  piu  minutamente  4. 

3.  Vedo  quello  che  scriue  V.  P.  per  1'ultima,  in  conformita 
di  quello  che  per  altre  mi  haueua  scritto,  et  anche  detto  di  pa- 
rola;  che  1'animo  suo  e,  che  le  uisite  che  si  faranno  siano  reali 
et  con  frutto,  il  che  con  molta  difficolta  si  fa  quando  si  ua  cor- 
rendo,  etc,  et  che  desidera  V.  P.  si  metta  in  prattica  quello  ch'e 
stato  ordinato.  Io  ho  hauuta  sempre  questa  mira,  et  ho  auisato 
li  rettori  che  non  si  ha  da  metter  niente  in  libro  fuor  della  pa- 
tente,  ma  in  prattica.  Et  per  quello  che  non  si  poteua  d'un  trat 
to  esse^uir',  ho  lasciato  gl'ordini  scritti  al  rettor  et  consultori 
per  li  suoi  numeri  distinti,  accioche  mi  auisassero  delli  punti 
che  si  andauano  mettendo  in  essecutione.  Et  cosi,  ho  auiso  de 

4     Resp.:  Nullo  raodo  oportet;  tum  quia  non  usitatum   apud  nos,   tum 
quia  facile  putaremur  pecuniae  cupidi. 


4I4  POLANCI    OOMPLEMENTA 

molti,  che  si  sono  esseguiti  doppo  nostra  partita,  et  il  Padre  pro- 
uinciale  tiene  anchora  questo  assunto  per  sua  parte,  de  far  es- 
seguire  gPordini  detti.  Ma  in  uero  le  cose  di  Sicilia  stanno  per 
adesso  in  tal  termino  per  conto  della  peste,  che  non  mi  maraui- 
glio  che  molte  cose  non  si  esseguiscano,  o  ueramente  doppo. 
d^esser  cominciate  s'intralascino,  perche  essendo  otto  collegii  in 
questa  prouincia,  primieramente  Reggio  non  c'e  stato  ordine  di 
uisitarlo;  et  hauendo  condotto  in  Catania  un  maestro  per  la  pri- 
ma  scola,  accioche  di  qua  come  di  citta  sana  potesse  passar  in 
Reggio,  non  si  uede  insino  adesso  ne  per  lui  ne  per  me  aprirsi 
la  via.  Tuttauia  ho  leuato  qualchuno  di  la  con  gran  difficolta,  et 
par  lettere  si  e  fatto  et  fara  quel  che  si  potra,  quantunque  etiam 
quelle  con  gran  difficolta  si  accettano  di  questo  regno. 

4.  .  II  2.0  collegio  e  Messina,  doue  per  la  peste  cessano  tutti 
li  studii,  come  ho  scritto  a  V.  P.,  et  lo  stato  di  quella  citta  ri- 
cerca  particolar  modo  di  proceder  nel  nostro  collegio.  Et  essen- 
doci  morto  uno  in  casa  di  peste,  si  cauarono  li  nouitii  alla  vigna, 
doue  tengono  sua  probatione,  et  quelli  del  collegio  attendono 
agl'essercitii  proprii  di  case  professe;  et  pur  tengo  auiso  si  guar- 
da  et  si  mette  in  essecutione  quel  che  si  puo  delle  cose  ordinate. 

5.  II  3°  collegio,  ch'e  in  Palermo,  e  assai  trauagliato,  essen- 
doli  morti  cinque  di  peste,  benche  fuori  di  esso  collegio,  et  tre 
altri  tocchi  camparono,  et  le  scole  affatto  cessano,  et  si  attende 
alTaiuto  de'  prossimi  come  in  Messina,  benche  gia  si  occupano 
con  Taltra  gente  della  citta,  non  se  li  domandando  piu  gente  per 
gl'appestati;  et  tuttauia  si  procura  cauar  alcuni  di  la,  et  aiutar 
quelli  che  restano  del  collegio  et  del  nouitiato,  accommodandosi 
allo  stato  presente. 

6.  II  4.0  collegio  e  di  Monreale,  nel  quale  nessuno  de'  nostri 
e  morto  de  peste,  Dio  lodato,  benche  la  citta  l'ha  passato  et  la 
passa  come  Palermo,  et  uuole  che  li  nostri,  per  esser  pochi  et 
molto  necessarii  all'aiuto  spirituale  dei  sani  et  amalati  della  cit- 
ta,  non  attendano  alle  confessioni  degl'appestati,  benche  in  chie- 
sa  sono  esposti  a  quanti  uengono.  Le  scole  anche  affatto  sono 
state  sospese,  et  si  attende,  come  negl'altri,  ai  bisogni  urgenti. 
Oualche  uno  etiam  di  la  si  e  cauato. 


EPIST.  249.-25    NOVEMBRIS    1 575  4I5 

7.  II  5.0  collegio  e  Biuona,  doue  in  ultimo  luogo  fra  le  cit- 
ta  doae  habbiamo  collegii  ha  toccato  la  peste,  et  e  anche  stato 
necessario  leuar  le  scole,  et  molti  giouani  d'espettatione,  che  n 
stauano,  parte  per  Polizzi,  come  di  sopra  ho  detto,  doue  conti- 
nueranno  suoi  studii,  parte  per  Catania,  doue  sentiranno  il  cor- 
so;  et  gli  altri  che  restano  in  Biuona,  quali  sono  sacerdoti  et 
coadiutori,  attenderanno  col  iniglior  modo  che  si  potra  darli,  ad 
aiutar  la  citta,  tanto  appestati  come  gValtri.  Ma  intendo  che  sono 
poco  ricercati  dagTappestati,  quali  non  sono  stati  in  gran  nume- 
ro  morti  per  sin^adesso.  Si  che  nelli  detti  cinque  collegii,  et  an- 
che  in  Polizzi,  ueda  V.  P.  la  disposition  che  u'e,  et  ch'e  neces- 
sario  particolar  modo  di  proceder  per  questo  accidente. 

8.  Restano  tre  collegii,  cioe  Catania,  Siracusa  et  Calatagi- 
rone  nei  quali  piu  intieramente  se  puo  esseguire  quel  che  si  e 
ordinato,  et  cosi  si  attende.  Et  come  ricuperaro  un  poco  meglio 
le  forze,  penso  dar  una  uolta  a  Calatagirone  etSiracusa,  benche 
ho  auiso  che  ogni  cosa,  o  quasi,  sia  messa  in  essecutione  in  detti 
luoghi,  non  ostanti  le  fabriche  di  chiesa  et  scole,  et  altri  incom- 
modi  dell'habitatione  che  hanno.  In  questo  collegio  di  Catania 
e  piu  difficile  Tessecution  detta,  essendo  il  collegio  diuiso  in  due 
case,  tanto  separate,  quanto  il  collegio  nostro  romano  della  casa, 
o  piu,  a  mio  parere;  perche  li  tre  corsi  di  philosophia  et  quello 
di  theologia  col  P.  Carlo  per  superiore  et  alcur.i  coadiutori,  stan- 
no  nel  vescouato,  perche  gl'ha  prestato  la  maggior  parte  di  sua 
casa  il  vescouo.  Gl'altri  stanno  nel  collegio  assai  stretti,  et  pur 
vi  si  fabrica  la  chiesa,  per  rispetto  della  quale  il  primo  et  2.°  cor- 
tile  sono  come  publici,  essendo  pieni  di  materiali,  etc.  Si  attende 
etiam  a  fabricar  certe  case  comprate  et  scole ,  in  modo  che  con 
difficolta  si  possono  osseruare  molte  delle  cose  ordinate;  atten- 
diamo  pero  a  far  quel  che  si  puo,  et  con  diligentia  si  ua  procu 
rando  ampliar  et  accommodar  questo  collegio,  accioche  tutti  si 
possano  unir  fra  alcuni  mesi,  et  se  mai  potesse  esser  per  il  Nata- 
le;  et  pero  la  residenza  del  Padre  prouinciale  sara  qui  piu  chv, 
altroue,  per  esser  il  bisogno  et  1'importanza  maggiore. 

9.  Ai  luoghi  appestati  non  accade  pensar  d'andarui  per 
uscir  poi  ad  altri ,  perche  non  sarebbemo  accettati  se  non  con 


416  POLANCI    COMPLEMENTA 

guardia  di  40  giorni,  quando  si  facesse  il  fauor  di  accettarci.  Per 
lettere  faremo  Tofficio  alla  giornata,  che  ci  e  commodita  di  scri- 
uer  per  tutto  dentro  di  Sicilia,  et  insin'adesso  uediamo  specia- 
lissima  prouidentia  di  Dio  N.  S.,  tanto  in  quelli  che  piglia,  quan- 
to  in  quelli  che  lascia.  Et  oltra  il  frutto  spirituale  che  si  fa,  an,- 
che  nel  temporale  si  uede  quasi  per  tutto  qualche  aumento,  al- 
meno  per  1'auenire.  Sia  lodato  1'autor  d'ogni  bene.  Stante  questa 
informatione,  io  non  hauero  scrupolo  alcuno  del  fermarci  noi 
qua,  insin'a  tanto  che  V.  P.  ci  dia  altro  ordine.  Piu  di  30  luo- 
ghi  dicono  esser'  appestati;  ma  nelli  principali  di  Messina  et  Pa- 
lermo  le  cose  uanno  manco  male,  et  cosi  speriamo  che  in  questi 
et  negl'altri,  cioe  Monreale  et  Biuona ,  si  mitigara  questo  fia- 
gello,  sopra  il  quale  alcuni  han  temuto  che  uenga  Parmata  tur- 
chesca,  perche  si  diceua  che  ha  Tocchio  sopra  questa  isola.  Di- 
poi  si  e  detto  che  non  uerra  in  queste  bande.  Ad  ogni  euento  ci 
da  Dio  N.  S.  buon'  animo. 

10.  II  ricorso  che  scrisse  il  P.  Vincenzo  la  Noce  si  facesse 
sopra  li  suoi  beni,  e  un'assegnamento  molto  freddo  per  li  suoi 
creditori,  perche  mi  scriue  il  rettor  del  collegio  di  Siracusa,  che 
non  ha  niente,  se  non  un  certo  credito  del  re  per  conto  di  non 
so  che  spese  che  fece  suo  padre,  cosa  finalmente  che  par'  inesi- 
gibile. 

Non  fu  a  tempo  l'auiso  di  V.  P.  di  non  mandar  Filippo  Bal- 
samo,  perche  gia  era  partito,  et  sappiamo  che  arriuo  a  Napoli, 
doue  lo  guardauano.  Spero  gia  sara  arriuato  a  Roma,  et  non  gra- 
uera  il  collegio.  Vincenzo,  che  ando  per  sua  compagnia,  di  la 
potra  peregrinar  a  Loreto,  se  parera  a  V\  P.  II  padre  d'esso  e 
1'vltimo  delli  5  morti  in  Palermo. 

Circa  1'approbation  del  contratto  di  Palermo  ho  scritto  pochi 
di  fa,  et  al  P.  Posseuino  torno  a  replicar'  alcuni  punti,  per  se 
quella  fusse  perduta. 

11.  Non  si  e  mutato  rettor  alcuno  in  questa  prouincia,  in 
fuor  di  quello  di  Monreale,  il  quale  molto  tempo  fa  lo  ricercaua, 
et  cosi  conueneua.  Et  s'e  posto  per  vicerettor  il  P.  Hippolito  Vo- 
glia,  conosciuto  in  Roma,  et  pare  che  si  diporti  bene,  etiam  in 
questi  tempi  di  peste  difficili.  V.  P.  ueda  se  le  pare  si  faccia  ret- 


EPIST.   249.-25    NOVEMBRIS    I575  417 

tor\  o  uero  se  si  uuole  rimetter'  a  noi,  perche  tuttauia  staremo  a 
ueder'  un  poco. 

12.  Nelli  consultori  et  admonitori  de'  rettori  si  e  fatta  qual- 
che  mutatione,  et  e  necessario  farla  spesso  in  alcuni  collegii,  per- 
che  si  mutano  in  altri  luoghi  per  uarie  occorrenze  detti  consul- 
tori.  Proponero  a  V.  P.  quelli  che  adesso  ci  sono,  che  fanno  que- 
sto  officio,  et  alcuni  altri  che  potrian  farlo  doue  si  trouassero, 
accioche  ueda  V.  P.  se  le  parera  approuarli.  Et  primo: 

13.  In  Palermo  c'e  il  P.  Elpidio,  P.  Francesco  Guiraldo  et 
P.  Vincenzo  Romena;  et  sono  questi  assai  fermi  in  detto  colle- 
gio.  II  P.  Elpidio  e  admonitore. 

14.  In  Monreale  solamente  c'e  uno  fermo,  cioe  il  P.  Hiero- 
nimo  Barbieri,  et  anche  s'era  designato  consultor'  il  P.  Giorgio 
Mercato;  ma  sta  amalato  di  quartana  in  Palermo.  E  admonitor' 
il  P.  Hieronimo  detto. 

15.  In  Biuona  sono  consultori  il  P.  Baltassar  Siracusa,  il 
P.  Jacomo  Zarzana,  et  il  P.  Gregorio  Peralta  quando  si  troua 
nella  citta.  Li  doi  primi  sono  assai  fermi  in  quella  residentia,  et 
il  P.  Jacomo  e  admonitore.  Adesso  si  e  fatto  vscire  in  Polizi  il 
rettor  con  li  suggeti  megliori  di  suo  collegio,  et  il  P.  Jacobo  re- 
sta  per  vicerector  in  Bibona. 

16.  In  Calatagirone  consultori  sono  il  P.  Nicolo  Bonafede, 
il  P.  Francesco  Palatino  et  il  P.  Andrea  d'Vngria,  il  qual'  e  etiam 
admonitore;  ma  li  doi  ultimi  penso  conuerra  presto  mutarli. 

17.  In  Catania  erano  consultori  il  P.  Nicolao  Faranda,  il 
P.  Pietro  Bellonio;  il  2.°  pero  e  assai  mobile  per  esser  predica- 
tore,  et  si  manda  fuora  per  talJ  officio.  C'e  parso,  uenendo  li  cor- 
si  di  Messina,  siano  consultori  il  P.  Carlo  Regio  et  il  P.  Hiero- 
nimo  de  Gregoriis,  oltra  li  doi  predetti,  et  admonitor  il  P.  Ni- 
colao. 

18.  In  Siracusa  sono  consultori  il  P.  Alfonso  Villalobos,  et 
P.  Lionardo  Capano,  et  il  P.  Eustachio  Paterno,  il  quaF  etiam  e 
admonitore;  et  nessuno  delli  predetti  ha  residentia  moito  stabile 
in  Siracusa. 

19.  In  Messina,  leuato  il  corso  et  li  doi  consultori  che  uen- 
nero  a  Catania,  scilicet  el  P.  Carlo  et  P.  Hieronimo,  restarono 

POLAXCI  COMPLEMENTA.— T.  LT.  27 


418  POLANCI   COMPLEMENTA 

doi  altri,  cioe  il  P.  Giovanni  Filippo  Casino  et  P.  Oliuerio  Comi- 
nale,  et  si  e  aggionto  il  3.0,  cioe  il  P.  Benedetto  Rouasio;  et  ad- 
monitore  si  e  fatto  il  P.  Oliuerio.  Vera  anche  consultor  il  P.  Pan- 
talion  Rodino  quando  si  trouaua  in  collegio,  perche  d'ordinario 
staua  alla  vigna,  et  cosi  resta.  Oltra  li  prenominati,  quali  paio-. 
no  atti  doue  si  troueranno,  sono  altri,  li  quali  potrebbono  far  il 
medesimo  officio  doue  si  fermassero,  come  sono  il  P.  Gaspar 
Sanchez,  P.  Alfonso  Creco,  P.  Giovanni  Domenico  Candela, 
P.  Giouanni  Baldassar,  P.  Giovanni  Battista  Rogerio,  P.  Ema- 
nuel,  P.  Ximenez,  P.  Thomaso  Leon,  P.  Marquez,  P.  Suarez. 
Di  tutti  questi  V.  P.  ueda  quali  le  parera  approuare. 

20.  Qui  c'e  un  fratello,  sartore  et  guardarobb[a],  chiamato 
Bartolomeo  di  Carlo,  lucchese,  il  quale  sa  leggere;  ma  per  ren- 
der  miglior  conto  del  suo  officio,  li  par  li  giouarebbe  saper  un 
poco  scriuer',  massime  che  si  danno  a  lauar  li  panni  fuora  in- 
sin'adesso,  et  non  si  troua  alla  mano  facilmente  chi  scriua.  V.  P. 
veda  se  li  pare  darli  licentia  per  questo,  o  rimetterla  ad  uno 
di  noi. 

21.  Mi  domanda  qualchuno  se  son  ualide  le  indulgenze  che 
si  comunicano  alla  Compagnia  per  participation  dei  mendicanti. 
lo  in  fuor  dell'indulgenze  plenarie,  non  so  che  ci  siano  le  altre 
sospese,  etiam  in  questo  anno  santo,  se  gia  V.  P.  non  hauesse 
fatto  qualche  sospensione.  Aspettero  la  risposta,  et  anche  circa  la 
facolta  di  comunicar  quelle  che  parera  a  V.  P.,  che  qua  mi  di- 
cono  che  gl'altri  visitatori  sono  soliti  a  comunicarle.  Io  solamen- 
te  ho  detto  che  comunicauo  quel  che  poteuo  in  questa  parte.  Ne 
altro  occorre  aggionger  in  questa,  se  non  raccomandarci  humil- 
mente  tutti  nelle  orationi  et  sacrificii  di  V.  P.,  et  domandar  sua 
benedittione.  Di  Catania  25  de  Nouembre  1575. 

22.  Ho  hauuto  alcuni  termini  de  terzana,  et  se  mi  redopio; 
ma  con  alcuni  rimedii  che  li  medici  vsorono,  al  vndecimo  restai 
libero,  aiutando  Iddio  N.  S.,  et  pochi  di  ho  guardato  il  letto,  et 
vo  ricuperando  forze,  Dio  laudato. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  rn  Jesii  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Ho  risposta  che  per  via  della  corte  del  signor  presidente,  si 


Epist.  250.— 14  Decembris  1575  419 

puo  scriuere;  et  cosi  mandaro  piu  cose  che  pensauo  con  questa. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Eue- 
rardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de  Jesu, 
a  Roma. 

Sigilli  vestigium, 

250 

POLANCUS    MERCURIANO 

SYRACUSIS  I4  DECEMBRIS  1575  l. 

De  lite  quadam  pacifica  cum  archiepiscopo  syracusano. 

f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1  Come  tornaro 
in  Catania  (per  doue  mi  parto  hoggi),  scriuero  a  V.  P.  piu  diffus- 
samente.  Ouesta  lascio  qui  scritta,  accio  vada  con  altre  del 
Rmo.  vescouo  de  Siracusa  2,  il  quale  m'ha  parlato  de  far  veder  in 
Roma  estraiudicialmente  la  controuersia  ch'ha  con  la  Compagnia 
sopra  la  quarta  che  pretende  come  vescouo  debbia  hauer  delle 
cose  legate  alla  Compagnia,  per  certo  priuilegio;  et  la  Compagnia 
nostra  d'altra  banda  per  li  suoi  priuilegii  pretende  essere  essem 
pta,  et  cosl  Tha  inhibito  per  vn  spacio  venuto  de  Roma.  Non  fa 
difficolta  il  vescouo  per  Tinteresse  suo,  perche  voluntieri  da  la 
parte  che  li  tocca  alla  Compagnia;  ma  non  vorrebbe  pregiudicar 
alli  successori;  et  per  simile  causa  non  accetta  questo  collegio  rn 
dono  quello  che  pretende  hauer  iure  suo,  per  non  pregiudicar  al 
priuilegio  della  Compagnia.  L/agente  del  vescouo  che  fa  residen- 
za  in  Roma  a,  et  sta  alla  crepanica  b  trattara  di  questo  con  V.  P., 
o  con  chi  piacera  a  quella.  Et  se  si  giudicara  espediente  che  si 
facia  compromesso,  o  in  altro  meglior  modo  et  piu  sicuro  si  ter- 
mini  questa  controuersia  sanza  spesse  et  liti,  etc,  so  che  volon- 
tieri  sparagnera  questi  incomodi  V.  P.,  cui  benedictione  humil- 


a     Ad  marginem,  alia  niann:  che  si  chiama  Don  Matheo  Catalano,  dot- 
tore.     — b  Sic  ms.;  videtur  legendum  Capranica. 


Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n,  117,  prius  405. 
Gilbertus  Isfar  et  Corillos, 


420  POLANCI    COMPLEMENTA 

mente  domando,  et  memoria  neirorationi  et  sacrificii.  De  Sira- 
cusa  14  de  Dezembre  1575. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.   f 

lnscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu.  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

251 

POLANCUS   MERCURIANO 

CATANA  20-21  DECEMBRIS  I575  l. 

1.  De  vhitationis  progressu. — 2.  De  venditione  hortnlorwn.—j.  De  censu 
quodam  an  permittatur;  et  de  aliis  oeconomicis. — 4.  De  participatione 
gratiarum  ordinum  mendicantium.  —  5.  De  fralre  Joanne  de  Castro. 
— 6.  Congregatio  provincialis  nondum  coacta;  desunt  autem  profes- 
si. — 7.  De  abbatia  de  Agro  dicta. — 8.  De  venditis  domibus  panormita- 
nis. — 9.  De  arcanis  notis  in  scribendo  . — 10.  De  Luciano  Branca,  pro- 
fugo. — II.  Mittitur  Romam  informatio  de  provincia  sicula. — 12.  De 
P.  d' '  Afflitti;  aliisque  respondetur  rebus. — 13.  De  expurgandis  aucto- 
ribus  classicis.  — 14.  De  drepanensi  collegio  aut  domo  professorum . — 
ij.  Etiam  civitas  lilybaetana  collegium  exposcit. 

1.  Jhs.  Molto  Rdo  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Dapoi  che  Dio  N.  S.  mi  diede  sanitii  di  quella  terzana,  della  qua- 
le  ho  seritto  alli  28  del  passato,  ci  partimmo  per  Calatagirone  et 
Siracusa.  Et  oltra  del  ueder  come  si  osseruauano  le  cose  prima 
ordinate,  s'e  atteso  ad  alcune  altre,  delle  quali  spero  sara  seruito 
Dio  N.  S.,  si  quanto  alle  persone  et  gouerno  di  quelle,  si  etiam 
quanto  alle  cose  materiali  et  temporali.  Tornammo  a  Catania 
(doue  pur  sempre  e  stato  fermo  il  Padre  prouinciale),  alli  15  del 
presente,  perche  le  cose  di  questo  collegio  di  Catania  (doue  ci 


1  Ex  archetypo  manu  Polanci  castigato,  in  codice  Epist.  Polanci,  3  ff., 
n.  118,  prius  389-391.  Responsum  his  litteris,  ut  aliis  17  et  25  Novembris  da- 
tis,  hic  omissis  ne  repetantur  eadem,  adest  in  regesto  Sic.  1,  ff.  5i-54r., 
estque  14  Januarii  1576.  Responderat  prius  brevissime  Possevinus,  7  Ja- 
nuar.,  consultationem  differendam:  Opp.  NN.  328,  ff.  19-20,  de  qua  epist. 
iterum  mox  loquendum. 


Epist.  251. — 20-21  Decembris  1575  421 

trouiamo  poco  meno  di  80  persone)  ricercano  particolar  cura  et 
assistentia,  essendo  anchora  diuiso  il  collegio,  et  habitando  nel 
vescouato  tutti  li  corsi  di  philosophia  et  theologia,  essendosi  au- 
mentato  assaiil  primo  corso  con  li  scolari  principali  di  Biuona, 
chiamati  per  rispetto  della  peste  di  la  a  Polizzi,  di  doue  uennero 
poi  a  Catania,  benche  il  resto  delle  scole  et  scolari  di  Biuona  si 
fermeranno  a  Polizzi,  doue  si  leggera  in  due  scole  per  benefitio 
di  nostri,  et  anche  di  quelli  della  citta,  in  tanto  che  durano  que- 
sti  trauagli  della  peste.  Ad  ogni  modo  sta  li  per  predicar  insino 
a  pascha  il  P.  Gasparo  Sanchez,  oltra  il  P.  Biagio  et  P.  Giulio, 
che  prima  ui  erano;  et  la  citta  aiuta  alla  sostentation  de'  nostri, 
in  tanto  che  ui  staran  li  maestri.  In  questo  mezo  aspettiamo  ri- 
sposta  da  V.  P.,  se  uorra  accettar  quel  collegio  al  modo  che  si  e 
scritto  gia  due  o  tre  uolte,  o  non;  et  quando  non  le  piacesse,  non 
siamo  niente  ligati  a  ritener  li  le  scole,  ne  manco  1'altra  gente. 
Pensauamo  ben  con  questa  occasione,  et  con  la  morte  del  duca 
di  Biuona  (che  Dio  tenga  in  sua  gloria),  che  si  potria  far  senza 
le  scole  di  Biuona,  doue  si  potrian  poi  tener  nouitii,  o  un  semi- 
nario  di  casisti,  essendo  la  Compagnia  senza  obligo  di  scole  in 
quel  collegio,  per  lo  quale  non  lascio  la  buona  memoria  del  duca 
cosa  alcuna;  benche  si  procurera  cauar  della  duchessa  uedoua, 
et  delli  successori  del  detto  signor  duca,  specialmente  dalle  nipo- 
ti  di  Giouan  di  Vega,  Faiuto  che  si  potra  per  quel  collegio. 

2.  Quando  fummo  in  Calatagirone,  ci  faceuano  instantia  di 
uender  un  pezzetto  di  terra  d'una  vigna  che  11  tengono,  per  le 
ragioni  che  V.  P.  uedera  nello  scritto  qui  incluso.  Io  Tandai  a 
ueder,  et  mi  parue  farli  far  suo  trattato,  il  qual  ua  qui  con  le  ra- 
gioni  che  li  mossero,  sottoscritto  di  mia  mano.  E  cosa  molto 
poca;  et  con  uender  quello,  resta  quadro  quel  lato  della  uigna, 
per  poter  meglio  far  siepe  o  muro.  V.  P.  uedera  se  le  pare  di  dar 
la  licentia  di  alienar  questo. 

3.  In  Siracusa  due  sorelle  uergini,  et  diuote  del  collegio, 
comprarono  una  casa  uicina  a  quello  per  loro  habitatione,  et  que- 
sti  mesi  fecero  donatione  di  quella  al  collegio,  doppo  la  lor  uita. 
Et  uorrebbono  comprar  un'altra  casa  (perche  in  uero  prima  era 
tutfuna  quella  che  tengono,  et  quella  che  uogliono);  et  non  si 


422 


POLANCI   COMPLEMENTA 


trouando  denari  contanti  per  tutto  il  pagamento,  ci  han  doman- 
dato  licentia  di  metter  sopra  quella  casa,  a  noi  donata,  un  censo 
di  4  oncie,  per  il  qual  li  daranno  40  oncie  per  comprar  detta 
casa.  Et  se  hauessimo  hauuto  facolta,  gPhaueressimo  subito  con- 
cesso  quel  che  domandano,  perche  1'intento  loro  e  di  disfar  cofi 
un  poco  di  tempo  il  censo  detto,  et  lasciar  anche  alla  Compa- 
gnia  la  casa  che  di  nuouo  uogliono  comprare.  V.  P.  ueda  se  uuo1 
dar  licentia  d'imponer  detto  censo,  et  se  in  casi  simili  uuole  che 
habbiamo  qualche  autorita;  perche  alla  giornata  occorrono  mol- 
te  cose,  o  possono  occorrere,  doue  per  utilita  delli  collegii  con- 
uerrebe  hauer  qualche  facolta,  o  d'imponer  un  censo,  o  far  qual- 
che  obligo,  o  dar  qualche  poco  di  sito  di  quel  che  a  noi  e  stato 
donato  o  comprato,  del  qual  uogliono  alcune  persone  far  case, 
et  pagar  di  quelle  censo  al  collegio,  et  qualchuna  anche  uuol  la- 
sciarle  doppo  la  uita  al  collegio.  Non  possiamo  risoluer  cosa  al- 
cuna  in  questo  genero,  non  hauendo  1'autorita,  et  qualche  occa- 
sion  si  potria  perder  di  beneficar  alcun  collegio.  In  questo  etiam 
di  Catania  alle  uolte  potrebbe  esser  necessario  pigliar  alcuni  de- 
nari  a  censo,  o  per  comprar  alcuna  casa,  o  per  il  uitto,  in  tanto 
che  della  citta  o  d'altra  parte  si  ha  quel  che  si  spera.  Veda  V.  P. 
se  etiam  questo  si  potra  far,  benche  non  penso  senza  grande  bi- 
sogno  farlo. 

In  Siracusa  stanno  con  alcuni  debiti;  et  li  aiuterebbe  per  pa- 
garli  la  confirmation  che  da  V.  P.  si  aspetta  d'un'  accordo  che 
fece  il  P.  Hieronimo  Gallitia  con  li  suoi,  per  il  quale  li  pagheran- 
no  50  oncie.  Non  essendo  mandata  detta  confirmatione,  la  ricor- 
doa  V.  P. 

In  Monreale  qualche  uno  ha  lasciato  denari,  et  anche  entrata, 
con  aafgiongfer  che  si  dicessero  messe.  Mi  domanda  il  vicerector 
facolta  d'accettarli,  perche  stanno  in  bisogno  in  questo  tempo 
della  peste,  et  con  la  poca  entrata  che  hanno.  Veda  V.  P.  come 
li  pare  in  cose  simili  si  possa  fare,  che  io  non  consentiro  si  accet- 
ti,  se  gPheredi  a  chi  toeca  disponere,  o  uero  Tordinario,  doue 
non  fossero  heredi,  non  dichiarassero  che  senza  Tobligo  delle 
messe  (poiche  non  lo  accetta  il  nostro  instituto)  si  possono  accet- 
tar  detti  legati. 


Epist.  251. — 2o-2[  Decembris  1 575  423 

II  medesimo  collegio  ricorda  che  ha  fatto  certe  spese  per  il 
P.  Mtro.  Bobadilla  et  suo  compagno  il  tempo  che  si  fermo  Li,  et 
pare  li  sia  stata  data  intention  da  parte  di  V.  P.,  che  quel  colle- 
gio  per  la  sua  pouerta  non  sentirebbe  questa  grauezza.  Potra 
farci  intender  V.  P.  se  tuttauia  uuole  che  il  collegio  le  paghi,  o 
altri  di  questa  prouincia  in  commune,  o  se  qualche  altro  disegno 
paresse  piu  al  proposito. 

4.  Ouanto  alla  participation  delle  gratie  de'  mendicanti, 
pare  che  V.  P.  habbia  significato  non  douessero  usarla  in  questa 
prouincia,  insin'a  tanto  che  si  dichiarasse  qualche  cosa  apparte- 
nente  alPuso  di  dette  gratie.  Se  qualche  cosa  fusse  risoluta,  ha- 
ueressimo  molto  caro  ci  fusse  comunicata;  et  quando  non,  ueda 
V.  P.  se  ci  uorra  dar  licenza  che  usiamo  di  alcune  che  ci  parera 
esser  conuenienti  al  nostro  modo  di  procedere,  etc. 

5.  Fra  li  coadiutori  temporali  che  ho  proposto  a  V.  P.,  non 
mi  ricordai  alKhora  di  Gioan  di  Castro;  et  pero  mando  adesso 
rinformatione,  et  pare  qua  sia  benemerito  di  esser  accettato  nel 
numero  di  coadiutori  formati. 

6.  La  congregation  prouintiale  per  elegger  proeurator  di 
questa  prouincia  non  s'e  fatta:  prima,  perche  non  posson  congre- 
garsi  senza  grandi  inconuenienti  li  rettori  et  professi  delli  colle- 
gii  che  stanno  in  citta  apestate.  2.0,  perche  in  nessun  luogo 
che  stia  sano,  lascieranno  che  questi  tali,  se  ben  conuenessero, 
habbiano  quella  prattica  con  li  habitanti  in  loghi  sani,  che  biso- 
gnarebbe  per  far  la  congregatione.  Et  se  conuersassero  stretta- 
mente  con  loro,  grescluderebbono  anche  dei  suoi  collegii  che 
sono  in  citta  sane,  cioe  Catania,  Siracusa  et  Calatagirone;  et  non 
parlo  di  Reggio,  perche  non  se  li  permette  hauer  alcun  commer- 
cio  con  quelli  di  Sicilia.  3.0,  perche  se  ben  si  facesse  la  congre- 
gatione,  et  si  elegesse  procurator,  con  gran  difficDlta  si  potrebbe 
mandar'  a  Roma,  essendo  tutta  Sicilia  esclusa  del  commercio  del 
regno  di  Napoli.  Et  non  so  anche,  se  in  Roma  facilmente  1'accet- 
tariano,  massime  non  potendo  hauer  uoce  passiua  se  non  uno  dei 
professi  di  4  uoti,  che  in  questa  prouincia  sono;  et  in  fuora  del 
P.  Gaspar,  tutti  gl'altri  sono  in  Messina  o  in  Palermo,  citta  ap- 
pestate.  Et  percio  ci  e  parso  meglio  che  si  differisca  la  congre- 


424 


POI.ANCI   COMPLEMENTA 


gation  insino  a  fatta  pascha;  et  se  alPhora  hauera  cessato  la  pe- 
ste,  meglio  si  congregheranno  qui  li  rettori  et  professi,  et  me- 
glio  anche  potra  passar  a  Roma  chi  sara  eletto,  et  si  potra  far 
1'elettion  passiua  fra  piu  persone.  Perche  a  questa  quaresima  si 
cauera  qualche  uno  de  detti  professi  di  Messina  o  Palermo;  et  se 
V.  P.  rispondesse  alla  proposta  di  far  alcuni  professi  di  4  uoti 
che  s'e  fatta,  facendosi  qualchuno  di  nuouo,  come  il  P.  Car- 
lo,  etc,  fra  piu  persone  potrebbe  farsi  1'elettione  2.  Et  quando 
non  si  potesse  affatto  mandar  procurator  per  le  cause  dette,  non 
pare  sarebbe  grande  1'ineonueniente,  poiche  quantoalla  informa 
tione  di  V.  P.,  et  anche  alli  negotii  di  questa  prouincia,  potria- 
mo  supplir  noi.  Tuttauia,  potendosi,  si  fara. 

7.  Habbiamo  sollicitato  come  habbiam  potuto  il  negotio 
dell'abbatia  d'Agro  per  uia  del  signor  presidente,  il  quale  ha 
scritto  al  re;  et  uno  di  suo  conseglio,  per  il  qual  si  temeua  ha 
uersi  procurata  detta  abbatia,  dice,  che  uuole  1'habbia  il  collegio 
ad  ogni  modo.  Et  cosi,  se  il  P.  Porres  in  corte  sollicitera  questo 
negotio,  sara  tanto  piu  facile  la  riuscita  di  quello  per  sparagnar, 
oltra  li  500  v.di  Tanno,  quelli  900,  delli  quali  fece  gratia  S.  M;tk 
Non  ha  pero  notitia  il  presidente  di  questa  gratia  dei  900  duca- 
ti.  Forsi  per  dar  1'abbatia  o  trattar  di  quella,  non  si  e  scritto  in 
questo  regno  di  quelli.  Se  paresse  a  V.  P.,  molto  conuerrebbe 
fusse  scritto  al  P.  Porres,  che  sollicitasse  il  negotio  dell'  abbatia; 
et  se  non  hauesse  luogo,  almeno  questo  delli  900  ducati,  non  si 
dimenticando  del  negotio  di  Monreale,  del  quale  scrisse  il  parla- 
mento  di  questo  regno  a  S.  M.tk 

8.  Ho  scritto  a  Palermo,  conforme  a  quello  che  V.  P.  mi 
ordina,  di  informarsi  meglio  di  persone  perite  del  prezzo  di  quel- 
le  case  uendute  3... 

9.  Ho  ricenuto  la  cifra,  la  qual  seruira  al  suo  tempo. 

10.  Quel  Luciano  Branca,  del  qual  auisai  V.  P.  che  si  era 
partito  la  2.a  et  3.*  uolta  della  Compagnia,  non  potendo  per  que- 


s  Resp.  Mercuriani:  non  videri  opportunum  professionem  solennem 
permittere:  exspectandum  adhuc,  eo  quod  informationes  non  faciant  satis. 

5  Omittimus  aliqua  quae  jam  satietatem  parerent.  Cf.  praecedentes 
epistolas. 


Epist.  251.-20-21  Decembris  1575  425 

sti  tempi  andar  in  Italia  per  presentarsi  a  V.  P.,  ne  parendo  espe- 
diente  accettarlo  in  Sicilia,  benche  esso  si  sottometteua  a  quel 
che  ci  paresse,  lo  habbiamo  licentiato,  benche  fra  un'  anno  o  doi 
si  ha  da  presentar  a  V.  P.,  o  qua  al  prouinciale.  Non  era  scolaro 
approbato,  et  alla  Compagnia  sta  ben  il  tenerlo  fuora,  almeno  per 
adesso. 

n.  Qui  mando  un  ragguaglio,  che  gia  per  altra  uia  si  e 
mandato  a  V.  P.,  di  tutta  questa  prouincia;  et  d'altre  cose  si 
mandera  alla  giornata,  se  V.  P.  non  ci  scriue  che  in  presentia  li 
diamo  ragguaglio.  Si  attende  a  questo  collegio  di  Catania,  doue 
sono,  come  ho  detto  di  sopra,  intorno  ad  80  persone  delli  mi- 
gliori  sos:getti  della  prouincia  per  conto  di  lettere,  etc.  Et  pro- 
curiamo  che  la  citta  aiuti  nel  temporale,  come  si  e  procurato  an- 
che  in  Calatagirone;  et  per  queste  feste  del  Natale  si  spera  qual- 
che  effetto  buono  con  la  gratia  del  Signore  nell'vna  et  1'altra 
parte. 

12.  La  risposta  sopra  il  P.  Ferrante  d'Afflitto  si  mandera  a 
Palermo.  Esso  sta  in  casa  de  suoi  parenti  con  poca  uoglia  di  tor- 
nar'  alla  Compagnia,  per  quel  che  s'intende,  quantunque  in  quel 
collegio  di  Palermo  poca  occasione  puo  hauer  nessuno  di  dolersi 
non  si  tenga  conto  con  sua  sanita  et  commodita.  Potria  esser 
(quantunque  la  peste  ua  11  gagliarda  tuttauia)  che  hauessimo  a  ui- 
sitar  di  nuouo  quel  collegio,  perche  fanno  instantia,  et  se  uede- 
ra  di  far  quel  che  si  giudichera  piu  seruitio  diuino."  In  Messina  le 
cose  della  peste  uanno  manco  male,  et  Dio  N.  S.  ha  aiutato  con 
legati  o  heredita  di  qualche  momento  quel  collegio;  et  anche 
a  quel  di  Monreale  qualche  cosa  per  questa  uia  gl'ha  toccato, 
benche  per  1'auenir  piu  che  di  presente  se  ne  potta  seruir,  per  ui- 
uer  li  donatori. 

13.  Nell'ordine  che  V.  P.v  da  circa  li  libri  prohibiti,  pare  a 
qualche  uno,  che  uenga  prohibito  affatto  Horatio,  come  anche 
Terentio,  Plauto,  etc:  qualch'uno  intende  che  solamente  li  libri 
o  trattati  obsceni  sian  prohibiti  in  Horatio,  et  cosi  TArte  poetica 
di  qualche  parte  e  ricercata.  Veda  V.  P.  qual  sia  sua  intentione, 
0  se  qualche  facolta  di  dispensar,  non  solamente  per  li  maestri, 
ma  etiam  per  li  scolari,  le  par  ci  debba  commettere.  Dico  quanto 


426  POLANCI   COMPLEMBNTA 

al  legger  li  trattati  honesti,  quantunque  nel  medesimo  autore 
sian  altre  cose  o  trattati  obsceni;  altramente  Vergilio  potria  esser 
prohibito,  come  Horatio,  per  alcune  egloge,  etc.  *  Non  mi  sten- 
dero  piu  in  questa,  humilmente  raccomandandomi  alle  orationi 
et  sacrificii  di  V.  P.  con  tutta  questa  prouincia.  Di  Catania  li  20 
di  X.bre  1575- 

14.  II  P.  Gasparo  Sanchez  mi  ha  dato  information  piu  par- 
ticolare  circa  la  speranza  del  collegio  di  Trapani,  et  e  in  somma, 
che  una  persona  nobile  uuol  dar  mille  scudi  d'entrata  per  il  col- 
legio,  non  hauendo  heredi,  et  altri  500  v.di  similmente  d'entra- 
ta  lascia  il  medesimo  a  dispositione  della  Compagnia:  la  mezza 
parte  di  detti  500  per  maritar  o  monacar  cittelle,  et  dell'altra 
meza  parte  che  son  250  V.di,  s'ha  da  aiutar  la  fabrica  cominciata 
d'un  luogo  pio;  et  quella  finita,  uuole  anche  seruano  questi  per 
il  collegio,  oltra  li  mille.  Non  si  sa  se  habbia  fatto  testamento,  o 
uero  donatione.  Ci  sono  anche  altre  speranze  per  1'aumento  di 
detto  collegio.  La  citta  et  vescouo  han  domandato  casa  professa; 
et  per  tal'  effetto  assegnano  chiesa  et  certe  case;  et  pare  uoglia- 
no  spender  per  accommodar  questa  casa  piu  di  mille  et  700  V  .di, 
et  hanno  anche  intention  loro  che  col  tempo  la  casa  professa  do- 
uenti  collegio;  in  modo  che  se  ben  si  accettasse  la  casa  professa, 
par  seruirebbe  questo  che  da  la  citta  et  vescouo,  per  principio 
di  collegio.  Se  pare  a  V.  P.  che  si  riscaldi  questa  cosa,  il  mede- 
simo  P.  Gasparo  sara  al  proposito. 

15.  Anche  di  Marsala,  olim  Lilybaeum,  luogo  sanissimo, 
non  solamente  ricercano  collegio,  ma  anche  nel  suo  conseglio 
han  designata  entrata,  et  si  da  chiesa  et  casa  buona,  et  se  quello 
che  li  particolari  promettono,  lo  adempiranno,  potria  arriuar  que- 
sta  dotatione  a  500  V.di  d'entrataj  et  torneria  questo  collegio  in 
utile  grande  di  quel  di  Palermo,  cui  principal  entrata,  et  il  titolo 
delFabbatia  unita,  sta  uicina  a  Marsala,  et  anche  alcuni  beni  sta- 
bili,  et  una  chiesa,  et  certe  capelle  nella  stessa  Marsala,  ch'era- 
no  membri  delPabbatia..  V.  P.  puo  auisar  se  uuole  si  attenda  a 
stringer  questo  negotio;  perche  non  intendendo  la  sua  uolonta, 

4     Resp.:  minime  prohibentur  honesta  Horatiana;  jam  imo  typis  excusa 
sunt  ejus  expurgata  opera,  quae  opportune  in  Siciliam  ibunt. 


Epist.  252. — 24  Decembris  1575  427 

andiamo  alquanto  ritenuti,  massime  con  hauer  questo  giudicio, 
che  piu  presto  conuenga  moltiplicar  le  case  professe,  che  li  col- 
lesii  5.  Di  nuouo  domandiamo  la  benedittione  di  V.  P.  21  de  De- 
zembre  1575. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu,  a  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

252 

MERCURIANUS    POLANCO 

ROMA  24    DECEMBRIS    I575  l.  , 

1.  Officiusa. — 2-5.  De  nonnnllis  sociis  ejectis  vel  ejiciendis.  —  4-5 .  Regula- 
ris  observantia;  collegiorum  oeconomia.  —  6.  Bona  fratrnm  Ribae  et 
Cicalae.—jS .  Contractus  aliqui. — p.  Domus  professorum  Piazzae. — 
10-12.  Visitationis  jussa. — 13:  Litterae  graecae  et  hebraicae,  —  14  Liber 
ad  juvandos  morientes.  — 15.  De  methodo  quorumdam  ministeriorum . 
— 16.  Mittendus  faber  caementarius.  —  IJ.  Evangelica  paupertas  foven- 
da. — 18.  Detertio  anno probatioms.  —  ig.  Caritas  inter  sodales  omnium 
gentium. — 20-25.  De  commercio  epistolarum. — 24.  Nuntii  de  Societate. 

1.  Jesvs  f  M.  Molto  Rdo.  in  X.°  P.  Pax  Christi,  etc.  Quat- 
tro  lettere  di  V.  R.  in  uno  istesso  giorno  di  questa  passata  setti- 
mana  mi  giunsero  alle  mani:  Tuna  dei  29,  Taltre  due  dei  30  et  31 
d'Ottobre,  et  la  quarta  dei  17  del  mese  passato;  delle  quali  ho  real- 
mente  riceuuto  particolare  consolatione,  per  intendere  il  modo 
che  ha  tenuto  in  uisitare  cotesta  prouincia  per  uia  della  somma 
sapientia  et  regole  della  Compagnia,  procedendo  con  quello  spi- 
rito  di  lenita  et  mansuetudine  che  ricercano  le  nostre  constitu- 
tioni;  e  mi  sarei  intieramente  consolato  uedendo  da  queste  sue 
lettere  la  speranza  che  puo  hauersi  delTaiuto  di  cotesta  prouin- 


5  Simili  modo,  collegium  condi  Agrigenti  postulavit  nomine  episco- 
pi,  Augustinus  Gisulfus,  litteris  ad  Polancum  datis  22  Novembris.  1575: 
Ital.  14^,  fol.  154-155,  prius  n.  23.  Erat  autem  agrigentinus  praesul,  Caesar 
Marullus.  Cf.  et  epist.  265. 

1     Ex  archetypo  in  codice  Ital.  14Q,  4  ff.,  nn.  393-396.  prius  72-75. 


428  POLANCI    COMPLEMENTA 

cia,  se  io  non  hauessi  con  non  poco  dolore  inteso  il  progresso 
della  peste  che  e  in  Sicilia,  et  1'infermita  di  V.  R.,  della  quale 
ancorche  spero  in  Dio  S.  N.  che  si  sara  rihauuta,  nondimeno  non 
mancheremo  qui  di  continuare  le  nostre  orationi  per  lei. 

2.  Rispondendo  alle  dette  lettere  sue,  resto  sodisfatto  del 
modo  che  ha  tenuto  per  purgare  la  prouincia  di  alcune  persone 
poco  atte  per  la  Compagnia.  Pero  quanto  a  Mtro.  Luciano  Blan- 
ca  jsic],  V.  R.  per  alcun  modo  non  lo  mandera  a  Roma:  si  per 
correre  questi  tempi  pericolosi  et  sospettosi,  si  perche  qui  hab- 
biamo  piii  btsogno  di  persone  resignate  et  di  intiera  uirtu,  che 
forse  si  ha  altroue,  per  essere  qui  li  principali  luoghi  della  Com- 
pagnia,  et  i  quali  debbono  seruire  per  forma  a  tutto  il  restante 
di  essa. 

3.  Quanto  a  quello  che  V.  R.  lascio  in  Palermo,  per  la  sua 
natura  maninconica  et  mezz[o]  maniaca  molto  difficile  ad  essere 
gouernato,  et  gli  altri  due,  uno  dei  quali  e  in  Siracusa,  che  e 
molto  uicino  a  dargli  uolta  il  ceruello,  et  1'altro,  come  V.  R.  scri- 
ue,  si  muore  di  melancolia,  et  pericoloso  di  furiosa  pazzia,  mi  pare 
molto  bene  quello  che  V.  R.  scriue  che  si  uegga  col  migliore  et 
piu  soaue  modo,  di  purgarne  la  Compagnia,  se  non  si  troua  al- 
tro  modo  di  risanare  questi  ceruelli;  et  cosi  me  ne  rimetto  a  quel- 
lo  che  col  P.  prouinciale  et  suoi  consultori  V.  R.  giudichera  es- 
ser'  mag-gior  gloria  di  Dio. 

4.  Delle  cose  pertinenti  alla  osseruatione  delle  regole  et  con- 
stitutioni,  o  altri  bisogni  della  prouincia  delle  quali  scriue  qua 
per  hauere  risolutione,  V.  R.  le  tratti  la  prima  col  prouinciale  et 
consultori,  se  altro  non  ricercassero  le  cose  in  se;  et  mandi  qua 
insieme  il  parer  suo  con  quello  degli  altri  con  alcune  ragioni,  et 
cosi  piu  facilmente  ci  risolueremo. 

5.  Quanto  ai  bisogni  et  necessita  temporali  di  tutti  cotesti 
collegi,  si  come  spero  che  V.  R.  haura  ricordato  et  ricordera  ai 
particolari  di  cotesta  prouincia  che  il  principale  rimedio  e  il  pic- 
chiar  spesso  alla  porta  della  prouidentia  di  Dio,  et  ehe  caminan- 
do  bene  la  disciplina,  reliqua  adiicientur  eis,  cosi  non  si  manche- 
ra  col  diuino  aiuto  di  raccommandare  seriamente  questo  nego- 
cio  a  N.  S. 


Epist.  252.-24  Decembris  1575  429 

6.  Quanto  alla  roba  del  fratello  Riba,  et  alli  mille  scudi  del 
fratello  nostro  Cicala,  non  si  uede  che  ne  la  qualita  della  detta 
roba,  ne  li  tempi  che  corrono  per  questi  rumori  di  Genoua  *,  ne 
anco  1'intentione  della  congregatione,  dichiarata  con  un  decreto, 
permettano  che  si  pensi  di  applicargli  alla  prouintia  di  Sicilia. 

7.  Quanto  al  partito  che  un  huomo  ricco  propone  per  ha- 
uer'  una  casa  che  il  nostro  collegio  impegno  per  3.250  scudi,  et 
per  la  quale  esso  darebbe  sei  mila,  et  quanto  anco  alla  confirma- 
tione  della  uendita  delle  case  del  Cassaro,  della  quale  ultimamen 
te  alli  19  del  passato,  per  duplieata,  se  ben  mi  ricordo,  auisai 
V.  R.  a  lungo  di  quel  che  si  poteua  fare,  si  rispondera  con  una 
lettera  a  parte,  che  con  queste  si  mandera,  piacendo  a  Dio,  per 
hauer  dimandato  da  alcuno  perito  nuouo  consiglio  sopra  questi 
negocii,  oltre  la  consulta  che  qui  se  ne  e  fatta. 

8.  Quanto  alla  facolta  del  generale,  che  mostra  V.  R.  di  po- 
ter  contrattare  simili  cose,  sappia  V.  R.  che  io  non  sarei  parco  di 
communicarla  uolentieri  a  lei,  se  si  giudicasse  o  conueniente  di 
farlo  non  communicandosi  a  gli  altri  uisitatori,  o  che  io  potessi 
farlo;  poiche  et  secondo  la  bolla  di  Pio  quinto  e  necessario  che 
si  faccino  li  trattati,  et  si  mandino  a  Roma  et  dal  generale  con  gli 
assistenti  si  considerino,  et  le  constitutioni  anco  in  questa  parte 
ristringono  molto  le  mani  al  generale,  accioche  esso  medesimo 
ui  proceda  con  grande  eircospettione.  Oltre  che  il  darlo  a  V.  R.  et 
non  ad  altri,  potrebbe  dare  qualche  materia  o  di  consequenza  o 
di  lamento. 

9.  Quanto  al  pigliare  casa  professa  in  Piazza,  per  la  qual 
cosa  pare  che  V.  R.  significhi  hauere  piu  uolte  scritto,  qui  non  si 
e  riceuuto  sopra  tal  negocio  altra  lettera  di  V.  R.,  che  una  pico- 
la  delli  10  d'Ottobre;  et  perche  il  tempo  non  ci  concede  poter  dar 
risolutione  con  questa,  percio  si  differisce  ad  un'altra  uolta,  pia- 
cendo  a  Dio. 

10.  Poiche  le  cose  di  Sicilia,  per  conto  della  sanita,  uanno 
di  maniera  che  non  si  puo  giudicare  quando  sarebbe  spediente 
che  V.  R.  ritornasse  qua,  et  poiche  anco  per  la  diuina  gratia  le 


Cf.  epist.  23i,  annot.  6. 


4^0  POLANCI    COMPLEMENTA 

cose  della  prouincia  sono  di  modo  incaminate  che  con  la  presen- 
tia  di  V.  R.  costi  si  puo  sperarne  compito  effetto,  potra  mandar- 
mi  quelle  cose  particolari  d'ogni  collegio  che  dice  di  andar  met- 
tendo  in  ordine,  et  tutto  il  restante  che  scriue  di  hauer'  ordinato 
o  ricordato  nella  prouincia  3. 

ii.  E  stato  ottimamente  fatto  quel  che  V.  R.  ha  introdotto 
circa  i  correttori. 

12.  Quanto  alPordine  degli  studii,  spero  in  Dio  che  doppo 
queste  feste  potra  comineiarsi  a  darui  una  riuista,  benche  in  par- 
te  si  e  gia  data:  ma  come  questo  negocio  ha  diuerse  difficolta  per 
i  uarii  modi  che  si  tengono  in  diuerse  prouincie,  non  si  potra 
cosi  presto  introdurre  quella  uniformita  che  si  pretende. 

l3-  Qui  per  adesso  non  habbiamo  modo  di  potere  mandarle 
maestri  per  leggere  la  retorica,  greco  et  hebreo;  et  V.  P.  uedra 
di  fare  in  questo  di  necessita  uirtu,  fin  tanto  che  possiamo  rime- 
diare  a  questa  sorte  di  lettere,  la  quale  ho  gran  desiderio  che  in- 
sieme  con  la  lettura  della  sacra  scriptura  ripigli  piede,  et  si  in- 
troduca  doue  conuiene  che  sia  a  secondo  le  nostre  constitutioni. 

14.  II  libro  di  V.  R.  per  aiutar  a  ben  morire  e  gia  stampato; 
et  ne  aspettiamo  qui  alcun  buon  numero,  del  quale  si  fara  parte 
a  V.  R.  *  quanto  prima  sara  libero  il  comercio  di  cotesta  isola. 

15.  Le  formule  raccommandate  dalla  congregatione  per  dare 
gli  essercitii,  predicare  et  fare  simili  altre  cose  6,  benche  in  par- 
te  si  sono  raccolte  et  come  disposte,  nondimeno  non  sono  anco- 
ra  in  essere ,  non  potendosi  attender'  a  tanto,  et  farlo  matura- 
mente  et  in  modo  che  non  si  habbia  da  riporui  la  mano. 

16.  Quantunque  per  adesso  siamo  con  molta  necessita  di 
muratori,  nondimeno  atteso  la  necessita  che  V.  R.  mi  scriue  che 
ha  cotesta  prouincia  di  edificii,  mi  sforzero  in  ogni  modo  con 
Taiuto  di  Dio  di  mandarne  alcun  buono  a  V.  R.,  quando  le  cose 
della  peste  saranno  del  tutto  cessate. 


a     Lectio  dubia  ob  attritam  chartam. 


3  Cf.  epist.  249,  n.  3,  et  259,  n.  4;  tum  monum.  284:  ad  hocne  ultimum 
refertur  hic  locus  Mercuriani? 

4  Vide  epist.  269,  n.  5;  272,  n.  4;  et  vol.  I,  xxi,  n.  2. 

3     Cf.  Decr.  Congreg.  I,  decr,  107  post  elect,  Instit.  S.J.,  II,  181. 


Epist.  252. — 24  Decembris  1575  4ii 

17.  Io  ho  riceuuto  molta  consolatione  intendendo  il  discorso 
che  V.  R.  rai  fa  nella  sua  delli  30  di  Ottobre  circa  la  necessita  di 
ridurre  i  nostri  di  Sicilia  a  disciplina  piu  religiosa,  et  specialmen- 
te  airosseruatione  della  pouerta;  et  mi  par  bene  che  conforme 
alle  nostre  constitutioni  uada,  con  quella  destrezza  che  sapra,  ta- 
gliando  tutte  le  occasioni  per  le  quali  detta  pouerta  potesse  esse- 
re  lesa.  Et  perche  V.  R.  dice  che  cotesta  gente  e  tanto  assuefat- 
ta  a  uiuere  delicatamente  nei  collegi  et  delFentrata  loro,  et  che 
par  loro  cosa  molto  strana  uiuer  fuori  di  quegli  di  limosine ,  et 
che  par'  a  molti  etiam  coadiutori,  cosa  assai  strana  se  si  manda- 
no  a  piedi  da  un  collegio  a  un'altro,  pero  io  disidero  molto  che 
V.  R.  attenda  a  lieuar  col  debito  modo  questi  inconuenienti,  gia 
che  se  bene  si  facesse  una  casa  professa  in  Piazza  o  altroue,  non 
pare  che  potrebbe  bastare,  poiche  non  capirebbe  molti  li  quali 
ancora  nei  collegii  potranno  hauer  bisogno  dimparar  meglio  la 
uirtu  della  pouerta.  Et  in  questo  V.  R.  potra  hauer'  occhio  piu  al 
bene  uniuersale  et  purita  del  nostro  instituto  che  alle  particolari 
necessita  di  alcun  collegio,  non  lasciando  che  alcuno  de'  nostri 
uiua  a  spesse  de  loro  parenti,  o  riceuano  pensioni,  perche  cos\  la 
Compagnia  sara  piu  libera  nello  aiutargli,  et  si  chiudera  la  por- 
ta  a  molti  et  grandi  inconvenienti  che  col  tempo  potrebbono  se- 
guire. 

18.  Quanto  al  mettere  in  prattica  la  probatione  del  terzo 
anno,  anco  con  certi  uecchi  bisognosi  di  questo  aiuto,  mi  sara 
caro  che  V.  R.  tratti  col  prouinciale  et  suoi  consultori  sopra  que- 
sto,  et  mi  ricordi  il  suo  et  loro  parere. 

19.  Mando  la  lettera  mostrabile  che  V.  R.  mi  ricerca,  ac- 
cioche  si  aiutino  i  siciliani  circa  l'auersione  che  mostrano  da  fo- 
rastieri,  et  disiderero  intender'  il  successo  che  da  questo  se- 
guira  6. 

20.  Non  si  e  riceuuta  la  nota  delli  consultori  et  admonitori 
dati  ai  rettori,  la  quale  V.  R.  scriue  di  mandarci. 

21.  Alli  punti  particolari  delli  quali  V.  R.  ricerca  risolutio- 
ne  nella  sua  dei  31  di  Ottobre,  non  credo  che  sara  possibile  di 


Epist.  seq.  Cf.  autem  244,  n.  l3. 


432  POLANCl   COMPLEMENTA 

rispondere  prima  che  siano  passate  queste  feste,  poiche  adesso 
nel  fine  di  questo  santo  giubileo  tutti  gli  assistenti  sono  molto 
occupati  nelKudire  confessioni;  et  le  cose  hanno  bisogno  di  qual- 
che  consulta;  ma  non  si  manchera,  piacendo  a  Dio,  di  mandare 
diligentemente  il  tutto  a  suo  tempo. 

22.  Mando  a  V.  R.  un  breue  catalogo  delle  cose  et  lettere 
le  quali  da  un  tempo  in  qua  se  le  sono  mandate:  V.  R.  ci  scriue- 
ra  se  le  ha  riceuute,  et  fattone  parte  ai  collegi,  perche  altrimen- 
ti  si  rimanderanno  di  nuouo. 

25.  Oui  con  la  diuina  gratia  stiamo  sani,  ne  mancano  occa- 
sioni  di  impiegarsi  nei  nostri  ministerii ,  et  pare  che  il  collegio 
romano  proceda  assai  bene,  del  quale  gia  si  e  pagato  la  meta  de' 
debiti,  et  speriamo  con  Taiuto  diuino  che  a  poco  a  poco  si  ande- 
ra  sgrauando. 

24.  Ho  mandato  il  P.  Antonio  Vink  per  uisitare  la  Lombar- 
dia.  II  resto  delle  cose  pertinenti  a  questa  casa  professa,  et  il  re- 
stante  della  Compagnia  in  generale,  V.  R.  potra  intendere  piii 
minutamente  dalTannua  di  questa  casa  professa  che  con  questa 
se  le  manda,  doppo  la  quale  al  suo  tempo  se  le  mandera  la  copia 
delle  cose  uenute  deirindia,  non  hauendosi  per  adesso  commo- 
dita  di  'trascriuerle.  Et  con  questo  prego  Dio  S.  N.  che  dia  le 
buone  feste  et  buon  capo  di  anno  a  V.  R.  et  a  tutta  cotesta  pro- 
uincia,  la  quale  V.  R.  salutera  da  mia  parte,  raceommandandoci 
alle  loro  orationi  et  santi  sacrificii ,  si  come  fo  a  quelle  di  V.  R. 
Di  Roma  il  d\  24  di  Dicembre  1575. 

Di  V.  R.  seruo  in  Giesv  X.°. 

EUERARDUS    MERCURIANUS. 

Inscriptio.  Al  molto  Rdo.  in  X.°  P.  il  P.  Giovanni  Polanco, 
visitatore  della  Compagnia  di  Giesu  in  Sicilia. 


Epist.  253.-24  Decembris  1575  433 

253 

MERCURIANUS    POLANCO 

ROMA    24   DECEMBRIS    1575    l. 

t'3-  Quam  cupiat  in  sicula  provincia  augeri  mutuam  caritatem  et  pan- 
pertatis  decus.  Quae  harum  virtutum  cummoda. — 4.  Epistolium:  Po- 
lancum  rogat  ut,  ad  favendam  fratrum  concordiam,  in  siculos  inclina- 
re,  hispanus  ipse,  non  dnbitet. 

1.  Jesus.  f  M.  Quei  che  io,  secondo  le  occorrentie  ho  scrit- 
to  ad  altre  prouincie  circa  1'amore  et  carita  che  dee  essere  fra 
nostri,  et  circa  i  mezzi  per  i  quali  essa  si  conserua  et  aumenta, 
mi  e  parso  di  scriuerlo  anco  a  V.  R.,  parendomi  che  con  l'occa- 
sione  di  questo  benedetto  anno  nuouo  non  si  possa  mandare 
a'  nostri  migliore  mancia  di  questa,  sperando  che  i  Padri  et  fra- 
telli  di  cotesta  prouincia,  come  so  che  hanno  buona  uolonta,  cosi 
si  sforzeranno  di  bene  in  meglio  di  essequire  quel  che  li  sara 
ricordato  da  V.  R.  in  nome  mio. 

Et  la  somma  di  questo  e  che  Dio  S.  N.  mi  da  particolar  desi- 
derio  che  in  cotesta  prouincia  di  Sicilia  fiorisca  piu  che  mai  il 
mutuo  amore,  et  1'unione,  non  solo  coi  loro  superiori,  ma  anco 
specialmente  con  qualsiuoglia  natione  di  quei  che  uiuono  nella 
Compagnia.  Et  perche  la  conseruatione  della  detta  unione  con- 
siste  in  alcuni  punti,  pero  desidero  che  essa  loro  gli  ricordi  spes- 
so:  Tuno  e  della  interior'  disciplina  et  abnegatione  del  proprio 
giuditio,  senza  le  quali  non  si  fa  altro  che  tirare  lo  spirito  della 
Compagnia  al  particolar  giuditio  et  affetto  di  se  stesso,  con  per- 
dita  di  molte  gratie  le  quali  Dio  infonde  negli  animi  et  intelletti 
ueramente  resignati.  L'altro  e  quel  della  disciplina  esteriore,  la 
quale  non  si  acquista  se  nel  ragionare,  operar'  et  conuersare  non 
si  procede  con  grande  diligenza  neirosseruare  ciascuna  regola. 

2.  Et  ueramente  se  queste  due  cose  saranno  nei  nostri,  non 
e  dubbio  che  non  potra  pensarsi  ne  parlarsi  se  non  bene  di  qua- 
lunque  altro,  riconoscendo  in  ciascuno  Iddio  S.  N.,  et  piu  nei  fo- 
restieri  (se  si  dee  chiamare  forestiero  alcuno  che  e  da  Dio  ehia- 

Ex  regesto  Sic.  1,  fol.  481:. -v.  Hae  litterae  respondent  desiderio  Po- 
lanci  in  epist.  244,  n.  l3:  cf.  praeced.,  n.  19. 

PoLANCI-  COMPLEMKNTA.  -  T.  LT  28 


.34  POLANCI   COMPLEMENTA 

mato  alla  medesima  religione),  senza  lasciarsi  ingannare  dalle 
proprie  passioni,  le  quali  se  non  si  contengono  in  vfficio  per  i 
detti  mezzi,  non  e  marauiglia  se  escono  a  mormorationi  o  pen- 
sieri  sinistri  degli  altri,  et  se  allhora  il  demonio  conseguisce  il 
suo  intento,  il  quale  principalmente  e  di  turbare  la  pace  et  Punio- 

ne  fraterna. 

3.  Vn'altro  ricordo  e  che  essendoci  tanto  raccommandata  da 
Dio  S.  N.per  mezzo  delle  constitutioni  rosseruatione  della  pouer- 
ta,  sento  parimenti  grande  disiderio  che  ancora  in  questo  V.  R. 
usi  ogni  diligenza,  si  che  si  conosca  che  ueramente  i  nostri  si 
sono  dati  alla  maesta  di  Dio  assolutamente,  senza  ritenere  nel- 
Tanimo  o  in  altro  modo  alcuna  particolarita  o  delicatezza;  et  che 
pero  si  prattichino  quei  mezzi  et  esperientie  le  quali  debbono  es- 
sere  secondo  le  occasioni  essercitate  da  noi  in  tutta  la  nostra  uita, 
accioche  Iddio  sia  glorificato  et  edificato  il  prossimo,  come  pre- 
tendiamo.  Questi  due  ricordi  mi  sara  molto  caro  che  V.  R.  non 
solo  gli  dia,  ma  insieme  procuri  che  siano  essequiti,  dandomi  poi 
particolare  auiso  di  quanto  intendera  che  segua  circa  essi.  Et 
cosi  pregando  la  diuina  bonta  che  conceda  a  V.  R.  et  a  ciascuno 
de'  nostri  il  buon  capo  d'anno  et  Tamore  santo  delfunione  et  del- 
la  pouerta,  mi  raccommando  molto  alForationi  et  santi  sacri- 
ficii  di  tutti.  Di  Roma  il  di  24  di  Xbre.  1575. 

Inscriptio.  P.  Polanco. 


epistolium  2 


4.  f  Come  Dio  signor  nostro  mi  fa  sperare  della  diligentia 
di  V.  R.  che  le  cose  di  cotesta  prouincia  piglieranno  di  giorno 
in  giorno  migliore  forma,  cosi  in  materia  della  unione,  della  qua- 
le  m'ha  scritto  che  desidera  che  sia  nei  nostri  di  qualunque  natio- 
ne  sieno,  poiche  V.  R.  e  di  quella  natione  la  quale  potrebbe  es- 
ser'  piu  amata  costi,  pare  che  essa  e  tenuta  di  mostrarsi  et  essere 
totalmente  neutrale.  Et  se  conuenisse  in  alcuna  cosa  mostrarsi 
partiale,  allhora  si  giudica  spediente  che  essa  lo  sia  piu  tosto  m 

2  In  codice  Ital.  14^,  signatum  n.  43l,  est  hoc  foliolum  carens  tempo- 
ris  nutatione,  sed  putandum  scriptum  cum  praecedenti  epistola.  Vide  autem 
responsum  Polanci  sub  num.  272, 


Epist.  254. — 3  Januarii  1576  m  435 

fauore  dei  siciliani  contra  la  propria  natione  di  V.  R.,  si  come 
fanno  i  buoni  medici  per  ridurre  il  tutto  ad  eguaiita  et  ad 
unione  3. 

In  dorso,  mann  P .  Polanci.  P.  N.  generale  a  *. 

254 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA   3   JANUARII    I576    l. 

/.  De  prorogatione  quarumdam  facnltatum. — 2.  De  commutatione  perso- 
narum  inter  Italiam  ac  Siciliatn. — j.  De  facaltate  discendi  legere  et 
scribere,  laicis  sodalibus  concedenda. — 4.  De  Lucia>w  Branca,  dimisso 
e  Societate. — 5.  De  honoranda  civitate  Messana  ut  fundatrice. — 6.  De 
facultate  sepeliendi  amicos  in  templo  nostro. — 7.  De  domo  professorum 
quae  Drepani  expostidatur. — 8.  De  quadam  haereditate,-  9.  De  redi- 
tibus  collegii  messanensis.  —  10.  Vita  functi  Romae  et  in  Sicilia. — 
/7.  De  collegio  ad  Polizzi.  — 12.  Scholasticus  sodalis  ad  sacros  ordines 
vocandus. 

I.     j  Jhs.   Molto   Rdo.    in   Xpo.    Padre   nostro.    Pax   Chri- 


a  Praeter  haec  verba,  sunt  in  dorso  adnotationes  quaedam  privatae 
P&lanci,  quasi  memoranda,  de  rebus  huc  non  spectantibus. 

3  De  hac  concordiae  necessitate  cf.  etiam  in  Sic.  I,  litteras  de  quibus 
epist.  276,  annot.  2:  ibi  inter  laudes  Fatii,  haec  ratio  caritatis  ponitur,  quod 
in  neutram  partem  vergat. 

4  In  cod.  Ital.  l$2  est  brevis  alia  epistola  Mercuriani  ad  Polancum, 
fol.  366,  habens  hanc  unam  temporis  notationem  in  dorso:  «24  Dec.  1576». 
Error  est  in  anno,  quum  in  regesto  Sic.  1,  fol.  49T.  eidem  diei  1575  adscri- 
batur.  Praeterea  anno  1576,  24  Dec,  jam  Polancus  obierat  diem  suum. 
Est  autem  sic  epistolium;  «Padre  mio,  sappia  V.  R.  che  fra  1'altre  con- 
solationi  che  ho  riceuuto  dalle  sue  lettere,  1'una  e  stata  di  hauer  inteso 
che  nella  uisita  sua  lascia  poche  cose  in  scritto,  perche  realmente  le  uere 
uisite  debbono  lasciarsi  scritte  nel  cuore,  et  nella  essecutione  et  prattica 
esteriore,  essendo  che  consiste  la  perfettione  de'  nostri  in  questi  due  punti, 
cioe  nelTinterior'  dispositione  et  resignatione  delTanimo,  la  quale  si  inse- 
gna  con  la  diligente  essaminatione  della  somma  sapientia;  et  1'altro  punto  e 
che  le  nostre  operationi  siano  secondo  il  modo  del  nostro  instituto,  il  quale 
come  si  impara  dalle  consti,tutioni,  cosi  particolarmente  se  ne  uiene  in  co- 
gnitione  considerandosi  di  punto  in  punto  ciascuna  delle  nostre  regole,  si 
come  V.  R.  scriue  di  hauer  fatto,  di  che  do  gratie  a  Dio  S.  N...»  Reliqua 
sunt  exigui  momenti. 

1  Ex  archetypo  a  Polanco  aucto  et  castigato,  in  codice  Epist.  Polanci, 
2ff.,  n.  119,  prius  90,  91.  In  margine  sunt  numeri    1-8,  sed  ordine  eo,  qui 


j\5b  POLANCI    COMPLEMENTA 

sti,  etc.  Per  altre  che  con  questa  uanno  ho  scritto  a  V.  P.  di. al- 
cune  cose  appertenenti  alla  uisita,  sperando  che  per  uia  del  mae- 
stro  delle  poste  haueran  le  lettere  buon  ricapito.  come  ci  ha  esso 
stesso  fatto  intender'.  Et  per  la  medesima  uia  si  son  mandate  di- 
uerse  altre  cose  della  medesima  uisita,  et  altre  per  altra  uia.  Per 
questa  rispondero  alFultima  di  V.  P.  de  19  di  Nouembre;  et 
circa  la  prorogatione  della  facolta  per  assoluer  gFofficiali,  etc, 
saranno  auisati,  che  per  altra  mano  la  procurino.  Per  questo  Na- 
tale  la  persona  a  chi  piu  questo  poteua  toccare,  non  si  e  confes- 
sata  col  P.  Paulo,  benche  si  confesso  sua  moglie  et  altre  princi- 
pali  de  sua  casa. 

2.  Circa  il  mandar  qualche  maestro  o  altri  suggetti  in  que- 
sta  prouincia,  et  al  contrario  altri  di  qua  mandarli  in  Italia,  ben 
si  uede  che  non  e  il  tempo  adesso.  Io  lo  ricordero  di  la  o  di  qua 
quando  parera  che  habbia  cessato  1'impedimento,  se  Dio  ci  da 
uita,  et  mando  in  questo  mezo  la  nota  d'alcuni  che  ricercano  qui 
la  mutatione  per  sodisfar,  altneno  in  questo  di  scriuer,  al  lor  de- 
siderio. 

3.  Della  licentia  per  imparar  a  leggere  non  uedo  qui  neces- 
sita  grande;  ma  ben  potria  esser  assai  utilita  in  qualcIFuno,  o 
per  aiuto  di  loro  stessi,  o  uero  della  Compagnia.  Et  cos\,  dello 
scriuer'  a  qualchuno  conuerrebbe  per  lo  2.°  conto  del  seruir'  al- 
la  Compagnia,  come  a  quel  Mtro.  Jacomo  Frini,  del  quale  pen- 
sohauere  scritto  in  particolare,  et  a  qualch'altro  di  cui  opera  si 
serue  la  Compagnia  in  comprare,  etc.  Non  si  dara  pero  licentia 
a  nessuno  di  quelli  che  non  sanno  legger'  o  scriuere,  di  imparar- 
lo,  se  V.  P.  non  mostra  esser  contenta,  piu  che  per  le  predette 
lettere  ha  mostrato. 

4.  Auanti  che  uenisse  la  licencia  di  V.  P.  per  questa  ultima 
lettera,  di  dar  assolutione  a  Luciano  Branca  dalla  nostra  Compa- 
o-nia  per  entrar  in  altra  religione,  se  gFera  data,  essendo  lui  ri- 
messo  alFarbitrfo  della  Compagnia  (benche  stando  fuor  di  essa), 
et  ofiudicandosi  non  esser  conueniente  a  riaccettarlo  qua,  ne 
manco  essendo  tempo  di  mandarlo  a  V.  P.  Uero  e  che  non  si 


non  bene  manifestet  cuinam  rei  quivis  referendus   sit.  Responsum  autem 
datur  infra,  epist.  266. 


Epist.  254.-3  Januarii  1576  437 

obligo  ad  entrar  in  altra  religione,  perche  se  ben  fu  essortato, 
diceua  non  hauer  diuotione  per  altra,  et  non  si  uoler  inhabilitar 
a  tornar  alla  nostra;  restammo  pero  che  dentro  d'un'anno  si  rap- 
presentasse,  per  ueder  se  la  Compagnia  uoiesse  disponer  altro 
di  lui,  et  insino  alFhora  non  se  li  danno  lettere  di  sua  absolutio- 
ne,  per  tenerlo  in  freno,  accioche  uiua  con  timor  di  Dio,  et  an- 
che  della  Compagnia,  se  non  procedesse  bene.  Non  e  soggetto 
atto,  come  adesso  stan  le  cose  sue,  per  nostra  Compagnia;  et 
non  essendo  scolar  approbato,  ne  essendo  stato  molto  tempo 
nella  Compagnia  doppo  la  2.a  entrata,  si  e  giudicato  se  li  poteua 
dar  licentia  con  la  autorita  ordinaria  di  prouinciale. 

5.  Non  si  dara  altramente  candela  alla  citta  di  Messina,  ne 
ad  altra  in  questo  regno,  insin'  a  tanto  che  V.  P.  dia  tal  ordine, 
ne  manco  c'era  inclinatione  a  darla  in  alcun'  di  questa  prouincia; 
raa  solamente  fu  dato  auiso  a  V.  P.  che  non  si  dauano  candele, 
se  ben  li  suffragii  si  siano  fatti  per  dette  citta,  de'  quali  nessuna 
ha  fatto  sua  fondatione  perfetta. 

6.  Quanto  alla  facolta  di  sepelire  alcune  persone,  si  doman- 
daua,  presupposto  che  non  morissero  di  mal  contagioso.  Et 
un'altra  di  Palermo  ha  ricercato  il  medesimo:  saranno  auisati  li 
rettori,  come  non  pare  a  V.  P.  se  li  conceda.  Credo  ben  che  al- 
cune  persone  diuote  et  benemerite  si  potriano  consolar  con  tal 
concessione,  se  paresse  a  V.  P.;  io  pero  non  la  concedero,  se 
non  a  chi  si  puo  ordinariamente,  secondo  il  decreto  della  prima 
congregatione,  cioe  fundatori,  o  quelli  che  aiutano  le  fundationi. 
Et  ben  credo,  che  se  vn  poco  piu  si  stendesse  la  facolta  di  V.  P., 
1'adoperaressimo  assai  moderatamente,  et  senza  alcun'  pregiudi- 
cio  delli  collegii,  anzi  con  edificatione  et  vtilita  d'essi. 

7.  Circa  la  casa  professa  et  collegio  di  Trapani,  altra  uolta 
ho  scritto.  Penso  far  dar  una  uista  al  P.  Gaspar  Sanchez  alla 
detta  citta,  et  uedera  la  dispositione  che  ci  e  in  un  gentilhuomo 
che  uoleua  lasciar  seicento  oncie  d'entrata,  400  per  lo  collegio, 
et  100  per  spender  in  collocar  cittelle,  per  man  de'  nostri  dispen- 
sate,  et  altre  cento  per  finir  una  fabrica  d'un'opera  pia;  la  qual 
finita,  uoleua  che  anche  queste  fossero  per  aumento  del  colle- 
gio,  La  citta  uoleua  dar  intorno  a  doi  milia  scudi,  per  accom- 


jj38  Polanci  COMPLEMENTA 

modar  la  chiesa  et  habitatione  che  ci  si  offeriua;  et  pur  col  tem- 
po  uoleua  anche  la  citta  che  la  casa  professa  diuentasse  colle- 
gio.  Quando  il  P.  Gasparo  hauera  et  dara  piu  informatione,  la 
potremo  mandar  a  V.  P. 

8.  Ouanto  alla  heredita  del  baron  de'  Furnari,  non  si  e  fatto 
ne  si  fara  altro,  se  non  uiene  altro  ordine  di  V.  P.  Solamente 
dico,  che  io  consultai  col  presidente  del  patrimonio  regio,  amico 
nostro,  se  reputaua  che  noi  fussimo  obligati  a  procurar  restitu- 
tionem  in  integrum  del  collegio  nostro,  presupposto  che  la  trans- 
attione  che  si  fece  col  barone,  e  in  tanto  pregiudicio  del  collegio, 
che  non  solamenti  excedit  medietatem  iusti  pretii,  ma  anche  a 
fatica  hebbe  la  5.a  o  6.a  parte,  cioe  mille  oncie,  della  heredita  che 
ualeua  sei  milia,  et  li  pareua  fussimo  obligati,  et  che  non  pare- 
rebbe  contra  1'edificatione  nella  citta  sodisfar  all'obligo  nostro, 
oltra  quello  della  conscientia  del  possessore,  del  quale  non  e  cosa 
uerisimile  che  si  fara  conscienza  di  ritener  quel  che  tiene  del 
collegio,  se  non  si  piglia  altra  uia.  Si  dice  che  per  non  hauer  il 
collegio  le  scritture,  ne  saper  il  ualor  dell'heredita,  fece  la  detta 
transattione.  Et  questo  tutto  per  auiso  di  V.  P. 

9.  Si  e  riceuuta  la  prouisione  di  S.  M.tk  per  li  300  ducati, 
et  uenne  oportunissimamente;  perche  con  quella,  et  con  gl'altri 
500  ducati,  et  poco  piu,  il  collegio  di  Messina  sostenta  qui  in  Ca- 
tania  li  suoi  scolari,  aiutandoli  questo  collegio  con  quello  che 
puo.  Et  questi  giorni  la  citta  ha  fatto  conseglio,  et  con  gran  con 
senso  ha  applicato  200  oncie,  per  comprar  una  casa  uicina  al  no- 
stro  collegio,  et  100  oncie  d'entrata  ogn^anno,  insin'a  tanto  che  li 
studii  di  philosophia  et  theologia  si  tratterranno  qui.  Et  in  uero, 
ci  pare  questo  luogo  con  molta  ragion  eletto  per  far  vniuersita  da 
questo  regno,  per  la  salubrita  delVaere  et  commodita  del  uiuer; 
et  anche  per  tener  li  studii  nostri  principali  di  questa  prouincia, 
ci  pare  questa  citta  molto  oportuna.  Siamo  qui  intorno  ad  80  per- 
sone,  et  tutti  sani  per  la  diuina  gratia,  et  di  buona  uoglia  li  sco- 
lari,  quali  stauano  in  Messina  in  molto  differente  dispositione, 
perche  quella  citta  e  molto  soggetta  alla  melancolia,  et  mal  sano 
il  sito  del  collegio  nostro;  et  cosi  non  uedo  che  sia  riuscito  pur 
uno  con  li  studii  finiti,  stropiandosi  con  indispositioni,  o  uero 


Epist.  254.-3  Januarii  1576  439 

straccandosi  auanti  il  tempo  di  finir  il  corso.  Vero  e  che  uenen- 
do  Tabbatia,  che  si  spera  concedera  il  re,  non  si  potra  mancar  di 
tenere  studio  di  philosophia  et  theologia  in  Messina,  essendosi 
diinandata  per  tal  conto;  ma  conuerrebbe  in  tal  caso  pigliar  al- 
tro  sito  piu  salubre,  come  gia  1'habbiamo  adocchiato.  Et  in  que 
sto  mezo  spero  scoprira  Dio  N.  S.  qualche  modo  per  fundar  que- 
sto  collegio  di  Catania,  et  aspetto,  quanto  ad  un  mezo  gia  propo- 
sto  a  V.  P.,  la  risposta,  benche  altri  si  uanno  tuttauia  conside- 
rando.  Et  se  sara  la  uolonta  di  Dio  N.  S.  che  il  principale  studio 
nostro  resti  in  Catania,  spero  dara  buon  successo  a  qualchuno 
delli  disegni  che  ci  sono. 

10.  Alli  defonti  in  Roma  habbia  dato  pace  eterna  Dio  no- 
stro  signor.  In  Monreale  e  morto  un  nostro  fratello,  chiamato 
Nicolao  de  Greci,  et  per  hauerli  trouato  un  bozzo,  fu  giudicato 
esser  morto  di  peste.  Era  sacristano  et  buon  soggetto.  Fu  curato 
in  una  scola  che  haueua  1'esito  alla  strada,  et  quella  fu  barreg- 
giata,  et  resto  il  collegio  libero:  Dio  sia  lodato.  In  Messina  uan 
meglio  le  cose  della  peste,  per  quel  che  s'intende.  In  Palermo 
s'intende  il  contrario,  et  in  Biuona.  In  Monreale  anche  ci  scriuo- 
no  la  passa  meglio  la  citta. 

11.  Essendo  ridotti  li  nostri  di  Biuona  in  parte  a  Polizzi,  et 
essendo  il  numero  assai  cresciuto,  pare  al  P.  Blasio  Sanchez,  il 
qual  ha  fatto  residentia  li  per  conto  del  priorato  di  S.ta  Margari- 
ta,  che  sarebbe  adesso  cosa  oportuna  accettar  quel  collegio,  ha- 
uendo  la  citta  assegnato  insino  adesso  con  alcuni  particolari  du- 
gento  cinquanta  scudi  d'entrata,  et  di  S.ta  Margarita  potendosi 
hauer  quasi  la  mezza  parte  della  spesa  del  collegio;  et  doi  o  tre 
di  nostri  fratelli  hanno  applicato  certe  sue  entrate,  cbe  tengono 
in  quella  citta,  quali  con  un  poco  di  tempo  potriano  far  altre 
cento  oncie  d'entrata;  tuttauia  si  scriue  che  diano  la  spinta  alla 
citta  et  a  particolari  di  quella  a  stendersi  piu,  accioche  si  possa 
scriuer  a  V.  P.  Ouando  pur  quella  giudicasse  douersi  accettar 
(come  per  altre  ho  scritto),  se  ben  uenisse  la  risposta  fauoreuole, 
si  procurera  che  la  citta  pur  aumenti  la  dotatione.  Non  diro  altro 
perquesta,  se  non  che  prego  Dio  N.  S.  habbia  dato  molto  buo- 
ne  feste  et  principio  d'anno  a  V.  P.,  et  humilmente  le  domandia- 


440  POLANCI   COMPLEMENTA 

mo  tutti  stia  benedittione,  et  aiuto  delle  orationi  et  santi  sacrificii. 
Di  Catania  li  3  di  Gennaro  MDLXXVI  a. 

12.  De  vn  fratello  nostro  mando  a  V.  P.  le  qualita  per  li  or- 
dini  sacri.  Diro  pur  in  questa  che  non  hauerei  giudicato  cosi 
presto  douersi  far  sacerdote,  insin'a  tanto  che  stessi  al  fine  delli. 
studii  de  theologia;  ma  lui  n?ha  deuotione  speciale.  Et  perch'e 
adoperato  assai  in  predicare,  et  il  studio,  non  essendo  mescolato 
con  1'attioni,.  lo  straccha  et  fastidisce  tropo,  giudico  quanto  a 
questa  parte  del  non  hauer  finiti  li  studii,  che  non  li  debbia  im- 
pedir'.  Ho  etiam  voluto  essaminar  se  vi  fossi  qualche  spirito  d'am- ' 
bitione,  et  non  lo  trouo,  ma  si  ben  deuotione  alli  istessi  ordini, 
et  alli  ministerii  sacerdotali  et  delli  operarii  della  Compagnia.  Si 
chiama  Francesco  Qafrano. 

De  V    P.  seruo  et  figliolo  in  Jesu  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

255 

POLANCUS   MERCURIANO 

CATANA    12   JANUARII    I576    l. 

I.  Dubium  de  fundatoribus  collegiorum  honorandis. — 2.  Donationes  col- 
le^iis  sive  a  civitatibus  sive  a  viris  principibus  factae . 

1.  |  Jhs.  a  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre.  Pax  Christi,  etc.  Nel 
primo  capitolo  della  4.  parte  delle  nostre  constitutioni,  hauendo 
detto  della  gratitudine  che  usa  la  Compagnia  con  li  fondatori,  si 
dichiara  questo  intendersi  di  quelli  che  fanno  fondationi  compi- 
te;  et  quanto  a  quelli  che  danno  un  principio,  che  si  faccia  la  par- 


a     Hinc  autographum. 
*     Ad  marg.:  Duplicata. 


1     Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polauci,  1  fol.,  n.  120,  prius  92.  Re- 
sponsum  infra,  epist.  266. 


Epist.  255. — 12   Januarii  1576  /    441 

te  che  il  generale  ordinera.  Per  questo  mi  e  parso  douersi  scri- 
uer  a  V.  P.  delli  principii  di  fondationi  che  sono  in  questi  colle- 
gii  della  prouincia  di  Sicilia,  accioche  giudichi  V.  P.  cio  che  si 
debbia  fare  per  li  fondatori  fuori  di  questa  prouincia,  et  anche 
in  essa.  Perche  trouo  che  in  ogni  collegio  delli  sottoscritti  fan- 
no  per  li  fondatori  cio  che  in  ogni  collegio  dice  la  constitutione 
douersi  far  perpetuamente;  ma  fuora  di  quelli,  in  altri  non  s'e 
fatto  (che  si  sappia)  niente,  essersi  fatti,  dico,  li  suffragii  ordinarii 
d'ogni  anno,  mese  et  settimana,  non  gia  data  la  candela,  come 
per  altra  auisai  non  si  daua,  ne  dette  le  3  messe  per  uiui,  3  per 
defonti. 

2.  Per  il  collegio  di  Messina  diede,  per  fondation  di  detto 
collegio  trilingue,  la  citta  trecento  oncie  d'entrata  ,  che  sono 
75u  V.di  Diede  anche  parte  della  casa  che  habitano,  anzi  quasi 
tutta,  et  la  chiesa  uecchia;  et  con  limosine  di  particolari  si  fa  la 
nuoua  chiesa,  assai  bella. 

Per  il  collegio  di  Palermo  diede  la  citta  500  V  .di  d'entrata,  et 
poco  piu.  Vero  e  che  la  chiesa  s'e  fabricata  con  limosine  di  par- 
ticolari  d'essa.  L'imperator  diede  Tabbatia,  che  uale  piu  di 
1200  v.di  d'entrata,  oltra  1  nabitatione;  et  il  re  Philippo  la  casa 
miglior  che  tengono,  come  anche  per  il  collegio  di  Messina 
500  v.dl  1'anno,  et  dipoi  300  altri ;  et  si  spera  dara,  o  ha  dato 
gia,  un'altra  abbatia. 

Per  il  collegio  di  Calatagirone  diede  la  citta  il  sito,  et  entra- 
ta  di  400  v.di;  et  per  fabricar  la  chiesa  et  casa  si  ha  obligata,  et 
assegnati  per  tal  effetto  1500  V  .di.  Non  sono  pero  anchora  riscos- 
si  tutti,  ne  anche  la  6.a  parte.  Si  ua  a  poco  a  poco. 

Per  il  collegio  di  Catania  diede  al  principio  la  citta  210  V  .di 
d'entrata,  et  adesso  ha  assignato  250  V  .di  d'entrata  per  aiuto 
delli  studii  superiori.  Ha  etiam  dato  il  sito  in  parte,  et  una  chie- 
sa,  et  adesso  si  fabrica  con  limosine  de  particolari  d'essa  citta 
una  bella  chiesa. 

Per  il  collegio  di  Siracusa  ha  dato  la  citta  un'entrata  di 
265  v  .di,  oltra  il  sito  et  altre  limosine  buone  per  la  fabrica  della 
chiesa;  et  di  limosine  di  particolari  si  e  quasi  finita  detta  chiesa. 

Per  il  collegio  de  Biuona  diede  il  duca  defonto,  buona  me- 


442  POLANCI    COMPLEMENTA 

moria,  et  la  moglie  sua,  donna  Isabella  de  Vega,  denari  per  la 
fabrica  d'esso  collegio  et  siti.  Et  si  comincio,  et  si  seguita  nella 
fabrica  della  nuoua  chiesa,  doue  si  ha  a  sepelir  il  corpo  d'esso 
duca  (il  quale  sta  in  deposito  nella  chiesa  uecchia,  che  adesso 
serue  alli  nostri),  a  spese  loro.  Et  si  compro  una  possessione,  della 
quale  quasi  si  sostenta  detto  collegio,  et  diede  in  uita  altre  limo- 
sine  ogni  anno;  et  altre  persone  di  quella  casa  hanno  etiam  aiu- 
tato,  et  si  spera  molto  piu  aiuteranno  quella  opera.  Diede  etiam 
il  duca  un  priorato  di  sua  presentatione,  chiamato  di  S.u  Marga- 
rita,  il  quale  si  ua  tuttauia  migliorando,  et  rendera  un'anno  con 
altro  piu  di  200  V  .di,  benche  si  spende  gran  parte  con  quelli  che 
ui  attendono  per  adesso;  et  il  collegio  di  Biuona  non  sara  poco 
se  cauera  cento  scudi  franchi.  Polizzi  si  crede  ne  cauera  molto 
piu,  se  ui  sara  collegio  di  la,  di  detto  priorato,  che  li  sta  uicino. 

Per  il  collegio  di  Reggio  diede  la  citta  un'entrata  di  200  v.di 
per  il  meno;  ma  si  affitta  in  250  V.di,  et  ha  dato  una  chiesa  et 
sito  da  far  il  collegio,  et  per  fabricarlo  ua  aiutando  con  limosine. 

Per  Monreale  non  ui  e  altra  fundatione  insin'adesso,  che 
quella  del  cardinal  Farnese  di  200  V  .di  Tanno,  non  fermi,  et  aiu- 
to  etiam  per  la  casa,  et  per  1'aumento  di  essa,  et  per  la  chiesa 
ch'e  fatta  di  nuoua;  et  per  le  scole  ha  aiutato  la  citta,  et  parti- 
colari  di  essa. 

Di  questo  breue  ragguaglio  potra  V.  P.  ueder  cio  che  si  deue 
far  per  quelli  che  hanno  cominciato  a  fondar  questi  collegii,  tan- 
to  in  Sicilia,  quanto  fuori  di  essa.  Altri  molti  ben[e]fattori  ci  sono, 
delli  quali  non  parlo  qui,  quali  hanno  accresciute  le  fondationi 
dette,  et  tuttauia  ci  saranno  (come  spero  in  Dio)  per  condurli  col 
tempo  a  maggior  perfettione.  Si  seguitera  in  quello  che  fanno 
insin'adesso,  aspettando  1'ordine  di  V.  P.  per  innouar  alcuna 
cosa,  se  accadera.  Et  perche  si  scriue  d'altre  cose  per  altre,  so- 
lamente  in  questa  domandero  la  benedittione  di  V.  P.  Di  Cata- 
nia  12  di  Gennaro  1576  2. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.    f 

2     Ejusdem  diei   12  exstant  in  dicto  codice,  sub  n.  121,  prius  IOI-I02, 
litterae  Polanci  spectantes  domos  panormitanas,  de  quibus  saepe,  rationes 


Epist.  256.— i3  Januarii  1576  443 

256 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA    13   JANUARII    I576    l. 

I.  De  quadam  haereditate. — 2.   De  nonnullis  acapuccinorum»  fratribus 
non  bene  de  Societate  sentientibus. 

1.     f  Jhs.   Molto  Rdo.   in  Xpo.   Padre   nostro.    Pax    Chri 
sti,  etc.  Oltra  quello  che  s'e  scritto  per  le  altre  che  qui  uanno, 
occorre  dar  auiso  a  V.  P.  che  si  son  riceuute  lettere  del  P.  Fer- 


pro  contractu  repetentes.  Sub  finem  vero  hanc  paragraphum  habent:  «Soli. 
Fra  le  persone  de'  quali  ho  dato  auiso  a  V.  P.,  vna  e  YY,  conociuto  in  Roma. 
E  persona  de  bona  volonta,  ma  non  pare  se  possa  far  disegno  di  quella  per 
la  peregrinatione,  maggiore  ne  minore,  per  esser'  sottoposta  alli  humori 
melancolici;  et  questo  nel  senso  commune  et  in  quello  della  cifra,  benche 
ingenioso  notabilmente,  et  amicabile  con  qualche  sobrino  etiam.  Et  come 
non  se  li  concede  il  conuersar,  predicar,  confessar,  etc,  pare  non  possa  vi 
uere.  Et  e  la  colera  d'esso  tale,  et  la  melancholia,  che  alle  volte  ci  ha  fatto 
temer  qualche  caso  simile  a  quello  de  Colonia.  Veda  V.  P.  se  ci  commete 
al  Padre  prouinciale  et  a  me,  che  faciamo  quelio  che  alla  vniuersita  conuie- 
ne,  presuposto  che  si  ha  a  proceder  suauemente,  et  tenendo  conto  con  lui 
et  con  li  suoi.  Et  se  ci  fossi  speranza  d'aiutarlo  nell'vniuersita,  non  si  vse- 
ra  della  facolta,  etiam  che  si  mandi.  In  questo  mezo  la  aspettaremo,  se  gia 
alcuna  cosa  vrgente  non  facessi  vsar  della  facolta  ordinaria  del  prouinciale 
in  casi  vrgenti.  Per  adesso  non  diro  altro,  se  non  che  ci  raccomandiamo  hu- 
milmente  tutti  nell'orationi  et  sacrifici  de  V.  P.,  et  domandamo  sua  bene- 
dictione.»  (Cf.  de  hoc  YY,  epist.  263,  n.  3.) 

Et  post  notationem  diei  et  subscriptionem:  «De  Messina  hauemmo  bone 
noue,  Dio  lodato,  quanto  alla  peste,  et  speranza  de  megliori.  II  P.  Georgio 
Vintimiglia  vn  tempo  fece  donatione  al  collegio  de  Messina  de  60  oncie, 
delle  quali  puo  disponere  post  mortem,  et  12  oncie,  le  quali  ogni  anno  se  li 
hanno  a  dar  al  collegio  de  Messina.  Dopoi  perche  e  mal  sanno,  sonno  state 
applicate  queste  12  oncie  al  collegio  doue  lui  staua,  essendo  pouero.  Hora 
perche  non  e  approbata  questa  donatione,  lui  haueria  charo  non  la  appro- 
uassi  V.  P.,  perche  cosi  restassi  inualida.  Et  essendo  rico  il  collegio  de  Mes- 
sina,  vorrebbe  non  se  li  dessino  le  dette  oncie  in  vita,  ne  dopo  la  morte,  ma 
piu  presto  al  collegio  de  Siracusa  pouero,  et  doue  lui  pensa  stare.  Le  60  on- 
cie  non  sono  se  non  per  vna  volta;  le  12,  ogni  anno  in  vita  d'esso.  Veda 
V.  P,  se  li  pare  compiacer  al  detto  Padre,  per  cui  instantia  scriuo  la  pre- 
sente  dimanda.» 

1  Ex  archetypo  a  Polanco  castigato  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff., 
n.  122,  pnus  93.  Responsio  infra,  epist.  266. 


_)44  POLANCI    COMPLEMKNTA 

rante  d'Afflitti;  et  una  per  il  Padre  prouinciale  si  manda,  accio- 
che  ueda  la  P.  V.  se  qualche  cosa  uorra  aggionger1,  o  leuar',  o 
rimetter'  a  noi  quanto  alPordine  dato,  presupposta  la  morte  del 
suo  padre,  et  la  uolonta  del  fratello  d'hauer  la  legitima  di  esso, 
per  la  qual  causa  e  uerisimile  che  non  hauera  piacer'  che  resti- 
nel  secolo;  et  pare  che  lui  pensa  prouedersi  per  altra  uia,  se  non 
se  li  da  la  licentia.  Quella  scriue  a  me,  e  del  tenor  di  questa  che 
qui  va  per  il  prouinciale. 

2.  Mando  etiam  un'altra  lettera,  che  scriue  un  sacerdote 
nostro  di  Messina,  accioche  ueda  la  P.  V.  se  le  parera  si  parli  al 
general  de'  capuccini,  accioche  dia  qualche  ordine  a  questi  suoi 
di  Sicilia,  che  sentano  et  parlino  d'altra  sorte,  perche  non  e  solo 
questo  frate  Marco,  ma  etiam  alcuni  altri  cha  hanno  autorita  fra" 
loro,  che  straparlano.  Et  quanto  al  fatto  di  Luciano  che  tocca,  e 
uero  che  stette  fra  loro,  senza  habito  pero;  ma  non  uolse  entrar 
nella  lor  religione,  per  non  si  inhabilitar'  ad  esser  riaccettato 
nella  nostra,  piacendoli  poco,  come  lui  mi  disse,  certi  andamenti 
che  in  quel  tempo  noto.  La  causa  de  star  fra  loro  fu  Thauer  vn 
fratello  di  qualita  capucino  2...  Di  Catania  li  13  di  Genaro  1576. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X,°, 

I JOANNE    DE  POLANCO.    f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  M.° 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  a  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


2     Plura  omittimus  de  domus  panormitanae  venditione,  hujusque  utili- 
tate. 


Epist.  257.  — 17  Januarii  1576  445 

257 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA   17  JANUARII  I576  l. 

/.  Necessitatem  demonstrat  majoris  potestatis  in  exercitio  sui  muneris. — 
2.  Id  prpbat  exemplo  angustiarum  collegii  catanensis.—  3.  Deinde,  cu- 
jusdam  benefactoris  cui  denegari  non  potuit  sepultura  in  ecclesia  no- 
stra.  —  4.  Se  id  scribere  religione  compulsum;  visitatione  autem  finita 
sibi  esse  integrum  moderatoris  sui  jussa  capessere. — 5-7.  Reditus  col- 
legioriun  bene  se  habere. 

1.  f  Jhs.  a.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1  Per  al- 
tre  ho  scritto  a  V.  P.  quanto  ci  era  necessaria  facolta  de  poter 
caricar  alcun  censo,  o  alienar  alcuni  beni  di  quelli  che  si  lascia- 
no  al)i  collegii,  o  di  quello  si  acquista  in  euidentem  vtilitatem. 
Et  non  venendo  risposta,  ci  trouammo  alle  volte  con  assai  traua- 
glio,  perche  conuiene,  o  slargar  la  commissione  nostra  (con 
qualche  scrupulo)  per  la  clausula  generale  della  facolta  necessa- 
ria  per  nostri  offici,  o  manchar  alTeuidente  vtilita,  et  forsa  ne- 
cessita,  de  questa  prouincia. 

2.  Daro  di  questo  vn  essempio.  Venendo  la  peste  in  Messi  - 

1 

na,  et  essendoci  raccomandato  da  V.  P.  et  della  istessa  charita, 
ch'assecurasimo  quella  giouentu  che  studiaua  li  nelli  corsi  de 
philosophia  et  theologia,  li  hauemmo  transferiti  a  Catania,  doue 
non  vi  era  habitatione  per  piu  che  25,  o  30  persone,  ne  da  man- 
giare,  ne  schole  se  non  per  li  humaniste.  Fu  necessario  pigliar  al- 
cune  case  vicine,  quali  ad  ogni  modo  intrauano  nel  disegno  della 
fabrica  del  collegio;  et  pur  non  hauendo  denari,  si  carico  un  cen- 
so  sopra  vna  delle  case.  Vero  e  che  si  appertiene  ad  vno  ch'intro 
nella  Compagnia.  Altra  casa  se  piglia,  per  la  quale  la  citta  ha 
designati  500  ducati;  ma  non  intraranno  insin"1  all'  Agosto,  come 
dice  chi  l'ha  da  pagar.  In  questo  mezo  sara  necessario  pigliar  a 
censo  questa  summa,  per  disfarla  come  intraranno  li  denari  as- 


a     In  margine.  Soli. 


1     Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.    123,  prius  94-95. 
Responsio  infra,  epist.  266. 


446  POLANCI    COMPLEMKNTA 

segnati;  et  tamen  il  prouinciale  non  ha  auctoritade  caricar  cen- 
si,  se  non  gliela  concede  il  generale;  ne  io  l'ho,  se  non  per  le  clau- 
sule  generali  detti;  et  cosi  Tho  estesso  come  cosa  necessaria.  Per 
il  viuere  etiam  de  80  persone  incirca,  et  vestire,  et  mobili,  ci  sia- 
mo  visti  in  trauaglio,  et  non  siamo  fuori;  et  pur  per  la  peste  de. 
Palermo,  Bibona  et  Monreale  e  stato  come  forza  riceuer  qui  al- 
cuni  subgeti,  et  delli  duoi  detti  collegii,  scilicet  Monreale  et  Bi- 
bona,  non  si  e  potuto  cauar  niente,  essendo  come  disfatti  quanto 
al  potersene  preualer  della  intrada;  pure  per  1'anno  sequente  si 
spera  potrebbeno  sodisfar.  Denari  prestati  non  si  trouano  in 
questa  citta,  se  non  pochi  et  per  poco  tempo;  et  cosi  il  vender 
qualche  censo,  o  stabile  poco  vtile,  ci  poteua  dar  vn  presente  et 
releuante  aiuto  in  questo  tempo  tanto  estraordinario,  et  tenendo 
qui  il  fiore  della  prouincia,  et  seminario  di  quella.  Faculta  pero 
non  Thauemmo  de  V.  P.,  se  non  per  1'estensione  o  interpretatio- 
ne  della  volonta  di  quella;  qual,  se  fossi  presente,  non  dubitamo 
farebbe  questo,  et  ci  darebbe  piu  facolta  che  noi  ricercammo. 

3.  Altro  essempio  e,  delle  sepolture  ch'alcuni  hanno  ricer- 
cato,  et  V.  P.  risponde  in  generale,  che  si  doueriano  far  capaci 
li  deuoti,  ch'adesso  durante  la  peste  non  conuiene  concederli  cio 
che  domandano.  Et  pur  sono  alcuni  in  loghi  doue  non  ci  e  peste, 
come  in  Catania  et  Siracusa,  o  vero  che  si  sa  che  loro  non  hanno 
hauuto  mal  contagioso,  come  in  Messina  il  presidente  Gisulfo,  il 
quale  volsi  ad  ogni  modo  sepelirsi  nella  chiesa  nostra,  et  doman- 
do  in  gracia  vna  sotana  per  morir  nel  nostro  habito,  et  d'esser 
accettato  nella  Compagnia  nostra,  acordandosi  con  la  moglie 
d'intrar  anche  lei  in  vn  monasterio;  et  cosl  morse  con  grande 
edificatione  della  citta.  Et  haueua  lasciato  1600  v  per  far  vna 
capella  nella  chiesa,  et  15  oncie  d'intrata  per  li  ornamenti,  come 
ho  scritto  per  altra.  Questo  fu  necessario  sepelirlo  in  nostra  chie- 
sa,  non  obstante  la  prohibitione  generale,  o  per  meglio  dir,  non 
concessione,  perche  altrimenti  s'offendeuano  li  animi  de  molti, 
et  pareua  ingratitudine,  benche  poteua  passar  questo  per  aiutan- 
te  della  fondatione,  dando  per  quella  della  chiesa  la  suma  sopra- 
detta;  et  in  parte  poteua  passar  per  esser'  accettato  nella  Compa- 
gnia,  se  viueua.  Et  realmente,  Padre,  mi  pare  in  Domino  deuo 


Epist.  257. — 17  Januarii  1576  447 

representar  a  V.  P.  che  in  questi  tempi,  et  in  questa  prouincia 
conuerrebbe  communicassi  V.  P.  piu  largamente  sue  faculta  a 
chi  hauessi  cura  di  quella,  mandando  persone  de  chi  si  fidassi, 
se  quelle  che  ci  stanno  non  li  paressino  tali.  Et  se  questo  e  con- 
forme  alle  constitutioni,  parte  9,  cap.  6,  num.  2,  in  qualsiuo- 
glia  prouinciali,  in  questo  logo  et  tempo  pare  conuerrebbe  fosse 
maggiore,  conforme  al  decreto  14  della  2.a  congregatione  ge 
nerale. 

4.  Et  con  questo  mi  pare  hauer  scaricato  mia  conscientia, 
perche  oltra  li  motiui  detti,  1'vso  de  nostro  P.  Ignatio,  et  succes- 
sori  d'esso,  mi  hanno  impresso  questo  concetto  nella  mente,  per- 
ch'erano  vsi  a  dar  larghe  facolta  a  quelli  che  mandauano  per  co- 
missarii  o  visitatori,  essendo  persone  de  confidenza.  Et  adesso, 
si  ben  mi  trouo  hauer  visitato  tutta  questa  prouincia,  et  per  gra- 
tia  de  Dio  si  sono  esseguiti,  et  tuttavia  s'esseguiscono,  li  ordini 
dati,  et  mi  potrei  partire  ogni  hora  che  V.  P.  volessi  seruirsi  di 
me  altroue,  mi  e  parso  doueuo  scriuer  questo,  hor  sia  per  vso  di 
quelli  che  stiamo  adesso,  hor  d'altri  che  venessino  a  tener  la 
cura  di  questa  prouincia. 

5.  Et  perche  potria  V.  P.  hauer  qualche  dubio  che  fossino 
sminuite  l'intrate  di  collegii  con  qualche  alienatione  de  censi  o 
simiii,  tenghi  per  certo  che  vanno  le  cose  incaminate  per  Taug- 
mento  quasi  in  ogni  collegio  in  futurum,  etiam  in  questo  de  Ca- 
tania,  si  ben  alcune  necessita  ci  stringono  de  presente  per  le  cau 
se  dette.  Perche  le  100  oncie,  id  est,  250  V  che  da  la  citta,  non 
si  possono  godere  adesso,  perche  maturano  pure  al  fine  delli  ter- 
mini  semestri.  Et  sono  applicati  per  il  vescouo  altri  200  y  o  piu 
d'intrata,  de  vn  beneficio  de  jure  patronatus,  dopo  la  vita  d'vn 
vechio;  et  vn  gentilhuomo  va  per  applicar  vn  altro  beneficio,  pur 
de  iure  patronatus,  bono.  Sanza  questo  ci  e  la  speranza,  anzi 
certeza  de  56  oncie,  donate  al  collegio  dopo  la  vita  d'vna  signo- 
ra  vechia.  Ci  e  similmente  cio  che  ho  scritto  altre  due  volte  delle 
possessioni  de  certi  huomini  da  bene,  solitarii,  che  tengono  pres- 
so  a  Catania;  et  se  V.  P.  vole  accettarli  per  membri  del  collegio 
de  Catania,  et  a  obedienza  della  Compagnia,  vorrebbeno  che  li 
beni  suoi,  dopo  la  vita  d'alcuni  vecchi,  venessino  al  collegio.  Non 


448  POLANCI    COMPLEMENTA 

hanno  relligione  alcuna,  anzi  tengono  proprio,  et  dicono  vale  il 
loro  patrimonio  piu  de  iooo  V  d'intrata  2. 

6.  Ci  e  anche  vn  gentilhuomo  principale,  che  vole  intrare 
nella  Compagnia,  et  ha  diece  mille  scudi  d'intrata,  et  lascia  al 
rigliolo  magior1,  durante  sua  vita  solamente,  insino  a  1500  V 
1'anno  d'intrata.  Et  come  si  caui  la  dote  d'vna  figliola  ch'adesso 
marita,  et  si  compre  vna  moderata  intrata  per  vn  altro  figliolo 
suo  picolo  (il  quale  puo  lasciar'  raccomandato  sicuramente  a  suo 
fratello),  tutto  il  resto,  in  quanto  esso  gentilhuomo  viuera,  vole 
sia  per  Tanima  sua.  Et  come  sara  espedito,  pretende  intrar,  che 
sara  forsa  fra  doi  o  tre  mesi,  huomo  de  53  anni,  sano,  et  buonis- 
simo  seruo  de  Dio;  et  insin'a  mo'  ha  dati  certi  crediti  per  il  colle- 
gii  [sic],  quali  ricuperandosi,  piu  de  2000  V  si  haueriano.  Et  alla 
giornata  si  tiene  certo  andera  donando  grosse  partite;  et  lascia 
per  operepie  tutta  questa  intrata,  che  correra.  in  vita  sua  ad  vna 
signora  sua  sorella,  che  anche  lei  haueria  charo  dar  quanto  po- 
tessi  a  questo  collegio;  et  e  quella  che  lascia  le  56  oncie  sopra- 
dette  al  collegio,  d'intrata.  Oltra  questo,  ci  e  vn  giouane,  figlio- 
lo  dil  detto  signor,  de  intorno  a  17  anni,  il  quale  tiene  piu  de 
mille  V  d'intrata,  gia  dati  dal  padre  predetto;  et  questo  doman- 
da  anche  la  Compania,  per  la  quale  si  tiene  certo  portera  quanto 
tiene,  volendolo  eosi  il  padre,  il  quale  desidera  1'intrata  del  figlio- 
lo,  benche  non  si  scuopre  Tuno  all'altro. 

7.  S\  che  de  tutte  queste  bande  scuopre  Iddio  N.  S.  il 
modo  de  dotar  benissimo  questo  collegio,  et  le  pid  grosse  par- 
tite  et  piu  certe,  dopo  che  li  studi  si  sono  transferiti  qua.  Et 
questi  mezi  sono  sanza  quello  del  re,  dal  qual  spera  alcuno  qual- 
che  aiuto;  pur  come  queste  sono  cose  future,  et  al  presente  e 
necessario  dar  da  mangiare  et  vestire,  et  proueder  de  letti  et  al- 
tre  masseritie  questa  gente,  ci  e  trauaglio,  per  non  correr'  li  de- 
nari  contanti.  Vero  e  che  ci  aiutamo  de  quello  che  da  il  re  al  col- 
legio  de  Messina,  et  de  altre  poche  oncie  che  aggionge  per  man- 
tener  suoi  scholari  insin'alla  summa  de  1000  v;  sed  quid  inter 
tantos?  Pur  Dio  prouedera,  come  speramo.  Ma  se  accadessi  tan- 


Cf.  epist.  249,  annot.  4. 


Epist.  258.-17  Jan-Uarii  1576  449 

to  bisogno,  che  non  si  potessi  far  altrimenti,  si  pigliera  qualche 
suma  a  censo  per  alcuni  mesi,  per  disfarlo  come  si  potra;  et  que- 
sto  -sub  ratihabitione  b  de  V.  P.,  et  perche  non  si  potendo  far 
altro,  la  facolta  generale  si  estende  a  questo.  V.  P.  veda  se  per 
questo,  et  per  megliorar  1'intrate  d'altri  collegii,  vorra  possiamo 
far  qualche  cose,  pur  che  s'inuestano  in  cose  piu  vtili  le  cose  che 
si  venderano,  id  est,  il  prezo  di  quelle:  ch'in  fuora  de  Catania 
non  accade  vender  per  altro  conto,  che  per  hauer  intrate  me- 
gliore. 

Et  in  questa  non  mi  estendero  in  altro.  V.  P.  mi  perdoni,  se 
son  stato  tropo  libero;  perche  certo  il  desiderio  de  assecurar  la 
conscienza  nostra,  et  anche  de  V.  P.,  non  lasciando  de  agiutar 
le  fondationi  della  Compagnia,  mi  muoue.  Et  spero,  con  la  gratia 
del  Signor,  che  nel  spirituale  et  anche  nel  temporale  vedera 
V.  P.  ch'aiuta  Dio  N.  S.  questa  prouincia,  continuandosi  Tora- 
tioni  et  sacrifici  de  V.  P.  per  quella.  De  Catania  17  de  Gena- 
ro  1576. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f   JOANE    DE    POLANCO.    f 

258 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA  17  JANUARII   I576  '. 

/.  De  re  familiari  Patris  Qalliciae.  —  2.  De  collegiorum  panornritani, 
catanensis,  calatahieronensis  ac  messanensis  aedificiis  perpciendis.— 
?.  Domus  professorum  ad  Castellum  Vetranum  erigenda. — 4.  Ccnsue- 
tudines  Societatis  scripto  conservandae. — 5.  In  ternplo  panormitano  can- 
tus  non  restaumndus  videtur. —  6.  De  concionibus  et  doctrinae  chri- 
stianae  lectionibus  in  tirocinio. — 7.  Congregatio  provincialis  indicta. 

I.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
All'vltime  de  V.  P.  de  19  de  Nouembre  gia  feci  risposta,  et  d'al- 
tre  eose  varie  ho  scritto  per  diuerse  vie,  et  alcune  dupplicate. 


b     tatihabitione  nis. 


1     Ex  autographo  in  codice  Epist.   Polanci,  2  ff.,  n.   124,  prius  96.  Re- 
sponsum  infra,  epist.  266. 

POLANCI  COMPLEMKSTA.— T.  II.  29 


450  POLANCI   COMPLEMENTA 

Per  questa  faccio  ricordo  a  V.  P.  della  confirmatione  del  accor- 
do  fatto  con  li  parenti  del  P.  Hieronymo  Gallicia,  perehe  all'ho- 
ra  si  potranno  hauere  50  oncie,  applicate  per  il  Padre  prouincia- 
le  per  pagar  parte  delli  debiti  di  quel  collegio,  che  n'ha  molto  bi- 
sogno;  dico  quello  de  Siracusa,  doue  stanno  li  beni. 

2.     Delle  fabriche  ho  scritto  a  V.  P.  che  tutti  li  collegi,  nul- 
1'excepto,  n'hanno  di  bisogno;  pur  si  vedera  che  non  si  carichino 
de  debiti  per  tal  conto,  ma  con  eleemosine  se  li  permettera  facia- 
no  quello  che  possono,  etiam  in  Palermo,  doue  non  solamente  si 
tratta  de  finire  la  chiesa,  ma  etiam  de  cominciare  la  fabrica  del 
collegio  con  1'eleemosine  dette;  perche  1'intrate  s'hanno  adap- 
plicare  a  pagar  loro  debiti,  oltra  il  sustentar  la  gente  che  tengo- 
no.  II  disegno  del  collegio  lo  conferi  di  la,  come  intendo,  Mtro. 
Alfio  con  la  bona  memoria  de  Mtro.  Joanne,  et  credo  ha  ripor- 
tato  1'approbatione  de  V.  P.,  benche  non  l'ho  parlato.  II  mese 
che  viene,  finita  qui  la  congregatione  prouinciale,  penso  andar 
di  la,  et  intendero  il  tutto  meglio.  In  questo  mezo  mi  occorre 
dire  che  alcune  cose  e  necessario  mutar  delli  disegni  approbati 
in  Roma,  per  varie  occorrenze,  come  qui  in  Catania  il  disegno 
che  lascio  Mtro.  Joanne,  ch'habbia  pace  eterna,  e  stato  neces- 
sario  mutarlo  in  alcune  cose  che  non  poteuano  bene  riuscire: 
massime  che  lo  fece  per  poca  gente,  et  vi  meteua  qui  casa  de 
probatione  insieme  col  collegio,  et  questo  non  accadera.  V.  P. 
veda  se  vole  di  nuouo  si  mandi  il  disegno  di  la,  o  se  li  piace  ri- 
mettersi  a  quelli  che  stanno  presenti  con  parer'  de1  periti.  II  me- 
desimo  dico  del  ediflcio  de  Calatagirona,  che  e  necessario  mutar 
alcune  cose  del  disegno  de  Mtro.  Joanne  predecto,   per  cause 
euidenti  al  parerJ  de  periti  nel  arte,  et  d'ogni  vno,  perche  si  scuo- 
prono  alcune  cose  nella  fabrica  istessa,  che  sforzano  a  mutar  pa- 
rer  in  certi  particolari.  In  Messina  la  fabrica  della  chiesa  va  molto 
inanzi,  et  cosi  quella  della  casa  de  probatione.  Et  erano  comin- 
ciate  quando  io  veni,  et  li  disegni  conferiti  con  V.  P.  S'alcune 
cose  pur  si  hauessino  a  mutar  per  euidenti  ragioni,  a  giudicio  de' 
periti,  V.  P.  veda  se  vole  se  mutino,  o  si  consulti  di  nouo. 

3.     II  signor  duca  di  Terranoua,  presidente,  et  locotenente 
in  questo  regno,  fa  instanza,  che  si  faci  in  Casteluetrano  (del 


Epist.  258.— 17  Januarh  1576  451 

qual  il  medesimo  e  principe)  vna  casa  professa.  Noi  andamo  a 
veder  quel  loco  per  sodisfar  a  sua  eccellenza,  et  non  trouamo 
nel  popolo  fame  de  tal  casa:  si  ben  de  collegio  per  instituire  li 
loro  figlioli;  ne  ci  parse  loco  tropo  atto  a  sostentar  vna  casa  pro- 
fessa,  benche  e  grande,  et  crece  tuttavia.  Et  cosi  hauemo  rispo- 
sto  che  non  hauiamo  trouato  tal  dispositione  in  quel  popolo,  et 
che  V.  P.  s'inclinaua  a  cominciar  piu  presto  case  in  Messina  o 
Palermo;  pur  che  scriueriamo  di  nuouo  a  V.  P.  Ouella  veda 
s'altro  li  piace. 

4.  L'instructione  et  officio  del  prouinciale  vole  si  facino  os- 
seruar  le  constitutioni,  decreti,  regole  et  eonsuetudini  della  Com- 
pagnia.  Quanto  a  queste  consuetudini,  desideramo  intendere  se 
V.  P.  ha  approbate  alcune  come  tali,  che  per  tutti  li  loghi  s'hab- 
bino  a  guardar.  Se  non  si  scriuono,  et  resta  la  cosa  in  traditio- 
ne,  sara  probabilmente  molto  variata,  non  solo  col  tempo,  ma 
etiam  al  presente,  secondo  li  loghi  et  varii  giudici  delle  persone, 
massime  quelli  che  gouernano. 

5.  In  Palermo  con  occasione  della  peste  si  lascio  il  canto  del 
vespero.  Veda  V.  P.  se  pigliaremo  questa  occasione,  come  in 
Messina  si  piglio,  per  lasciarle.  Al  Padre  prouinciale  pare  de 
non,  quando  ci  sara  lectione.  Io  ben  so  che  questo  permettono 
le  constitutioni;  ma  vedeua  ineonuenienti  nel  cantar  i  nostri, 
quali  non  lo  sano  ben  far,  et  lasciano  per  il  canto  altre  cose.  Et 
se  non  lo  ricercassi  la  deuotione  della  citta,  non  mi  inclino  al 
repigliar  il  canto  detto.  V.  P.  ci  auisi  de  sua  volonta. 

6.  II  predicar  ogni  di,  o  leger  la  doctrina  christiana  nel  no- 
uiciato,  pareua  tropo  al  maestro  de  nouici;  et  pur  si  vsaua.  V.  P. 
si  degni  auisar  de  eio  che  li  pare,  et  se  bastera  alternis  diebus  far 
questo,  et  il  conferir  de  cose  spirituali,  il  precedente  di  trattate 
nelle  prediche. 

7.  Per  la  festa  de  santa  Agatha,  che  sara  alli  5  de  Febraro, 
si  e  intimata  la  congregatione  prouinciale,  o  pochi  giorni  dopoi, 
attento  che  stanno  meglio  Messina  et  Palermo,  se  de  V.  P.  non 
viene  in  questo  mezo  alcun  ordine,  in  risposta  di  quello  che  si 
e  scritto  sopra  cio.  Qui  in  Catania  stiamo  sani,  Dio  laudato,  et 
humilmente  domandamo  la  benedictione  de  V.  P.,  et  nelle  sue 


452  POLANCI   COMPLEMENTA 

sante  orationi  et  sacrifici  ci  raccomandiamo.  De  Catania  17  de 
Genaro  1576. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.    f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro; 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigmm. 

259 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA    21    JANUARII    I576    *. 

/.  Compendium  litterarum  quas  antea  ad  Mercurianum  dedit. — 2.  De  pro- 
fectu  spirituali  sodalium,  in  visitatione  procurato.  —  ^.  De  ordinatis 
circa  collegia  in  specie. — 4.  Alia  collegiis  communia. — 5.  Pestis  quan- 
tas  creaverit  difficultates.  —  6.  Oeconomica.—J.  Visitationis  munus 
cito  implebitur. — 8.  Congregationi  non  aderit  Polancus.—g.  De  co- 
optandis  sodalibus  in  Societatem. — 10.  De  expensis  praepositi  provin- 
cialis. — //.  De  templo  uSanctae  Mariae  della  Grotta»  ad  Marsala. — 
12-20.  Elenchus  magistratuum  collegiorum. — 21.  Apti  qui  eligantur 
consultores. — 22.  De  consultoribus  praepositi  provinciae,  deque  ipsius 
socio. 

I.  f  Jhs.  a.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Chri- 
sti,  etc.  Dapoi  che  ritornai  di  Messina  a  Catania  in  sul  mezo  Ot- 
tobre,  cominciai  a  dar'  auiso  a  V.  P.  delle  cose  piu  uniuersali  della 
visita.  Et  perche  non  ho  hauuto  nuoua  che  alcuna  di  queste  let- 
tere  sia  riceuuta,  el  non  mi  marauiglio,  essendo  1'ultime  di  V.  P. 
de  19  di  Nouembre,  faro  come  un  catalogo  delle  materie  princi- 
pali,  accioche  V.  P.  si  degni  farmi  auisar  della  riceuuta.  Prima- 
mente  mandai  una  lettera  longa,  dando  ragguaglio  generale  della 
visita,  et  delTaiuto  spirituale  che  si  uede  communemente,  et  delli 
mezi  piu  importanti  per  mandar  inanzi  le  cose  di  nostra  Compa- 


Ad  marg.  Polanci  manu:  Duplicata. 


1  Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  4  ff.,  n.  125,  prius  97-100. 
Responsum  est  his  litteris  et  aliis  3o  ejusdem  mensis,  tum  17,  19  et  20 
Febr.,  die  10  Maitii  sequentis:  ltal.  150,  ii.  266-267. 


Epjst.  259. —21  Januakii  1576  453 

gnia  in  questa  prouincia.  2.0,  mandai  un'informatione  d'alcune 
persone,  quali  ci  parsero  douersi  proponer'  a  V.  P.  per  la  pro- 
fessione  de'  4  uoti,  guardando  in  quella  et  nella  seguente  l'ordi- 
ne  delli  punti,  che  ci  e  stato  mandato  da  V.  P.  per  simili  infor- 
mationi.  3.0,  un'altra  informatione  per  quelli  che  pareua  doues- 
sino  rappresentarsi  per  coadiutori  formati  spirituali.  4.0,  un'al- 
tra  per  li  coadiutori  temporali.  5.0,  mandai  un'informatione  di 
persone  delle  quali  si  poteua  meritamente  dubitar  qual  grado  li 
conuenisse,  perche  non  haueano  finiti  li  suoi  studii,  chi  per  in- 
dispositione,  chi  per  seruir'alla  Compagnia  in  uarii  officii;  etpur' 
erano  persone  delli  migliori  talenti  della  prouincia.  Et  dipoi  so- 
pra  questi  ho  mandato  una  chiarezza  maggiore  con  1'esperienza, 
et  di  alcuni  ua  qui  una  copia.  6.°,  usando  delle  cifre  mandatemi, 
et  d'un  catalogo  che  ho  mandato  io,  per  le  lettere  dell'alphabeto 
et  numeri  per  significar  alcune  persone,  ho  dato  alcune  informa- 
tioni  per  V.  P.  solo,  o  per  chi  parera  a  quella  communicarle. 
7.0,  ho  mandato  una  nota  delle  persone  che  tengono  il  gouerno 
in  questa  prouincia,  et  di  quelle  che  potriano  prouarsi  in  simil 
cura,  et  rappresentato  il  mio  parere,  come  1'officio  di  visitator 
lo  ricerca,  circa  il  gouerno  di  tutta  la  prouincia  et  collegii  di 
essa.  8.°,  una  nota  delli  rettori  o  vicerettori,  et  delli  consultori 
loro,  accioche  siano  approuati  da  V.  P.,  perche  non  si  ricorda  il 
Padre  prouinciale  che  siano  stati  approuati,  se  non  bastassi  per 
approbatione  tacita  non  dir  V.  P.  il  contrario,  et  scriuerli  come 
a  rettori,  et  cosi  de'  consultori  et  admonitori.  9.0,  mandai  infor- 
matione  delli  fundatori,  o  per  meglio  dir,  di  quelli  che  hanno  co- 
minciate  le  fundationi,  accioche  V.  P.,  secondoche  le  constitu- 
tioni  dicono,  ordini  la  gratitudine  che  si  deue  usar  uerso  di  loro, 
considerando  quello  che  hanno  fatto.  10,  una  nota  di  quelli  che 
desiderano  andar  fuora  di  questa  prouincia ,  dicendo  ci6  che  mi 
occorreua  circa  di  loro  s. 

2.     Delle  cose  che  ho  ordinate  sono  personali,  et  non  mi  e 
parso  doueuo  scriuerle  a  V.  P.,  ma  secondo  1'instruttione  del- 


*  Hoc  ultimum  monumentum  habes  sub  n.  246;  de  catalogis  hic  signa- 
tis  nn.  8.°  et  9.0,  cf.  epist.  249,  n.  11-19,  et  255,  n.  2;  quae  vero  hic  primo 
loco  inmiitur,  videtur  esse  epist.  244;  alia  non  vidimus. 


454  POLANCl    COMPLEMKNTA 

Tofficio  mio,  prouederle,  hor  si  appartenessero  alli  costumi,  hor 
alla  sanita  et  commodita  corporale,  hor'  alle  lettere  et  altri  esser- 
citii  dentro  di  casa ,  et  con  li  prossimi.  Grho  ben  uisitati  tutti 
adagio,  et  detto,  et  anche  scritto,  cio  che  mi  parse,  et  lo  potro 
mostrar'  a  V.  P.,  se  uorra  uederlo  alcun  di;  et  ho  dato  a  molti 
di  loro,  etiam  in  scritto  (accioche  non  si  scordassero)  alcune  cose, 
delle  quali  erano  notati,  et  gPho  confessati  generalmente  per  la 
maggior  parte,  immo  quasi  tutti,  in  fuor  d'alcuni  di  Palermo;  et 
andando  di  la  un'altra  uolta,  spero  farlo.  Confessai  pero  quelli 
che  hebbero  diuotione  di  farlo  all'hora,  quando  io  staua  a  Paler- 
mo;  comandario  non  uolsi.  Li  scolari  di  Messina  che  uennero  a 
Catania,  et  altri  molti,  ho  confessato  due  uolte  in  due  rinouatio- 
ni  generalmente;  et  con  questo,  et  con  parlarli  in  particolare,  et 
con  la  cura  del  P.  Carlo,  mi  pare  stiano  molto  ben  disposti,  et 
forsi  piu  che  mediocremente.  Alcune  essortationi  ho  anche  fatte 
in  commune  nelli  collegii  tutti;  ma  mi  pare  si  e  fatto  piu  trattan- 
do  con  ogniuno  in  particolare. 

3.  Alcune  altre  eose  ordinate  si  appartengono  ai  coUegii  in 
particolare,  cioe  seeondo  li  bisogni  di  ogniuno  quanto  alla  disci- 
plina  religiosa,  et  quanto  alli  studii,  et  quanto  agPessercitii  con 
prossimi,  et  quanto  al  materiale  et  temporale.  Et  non  le  scriuo 
ne  anche  queste  a  V.  P.;  ma  le  tengo  notate  nelle  uisite  di  ogni 
collegio,  per  mostrarle  quando  parera  a  V.  P.  3.  L/intento  mio  e 
stato,  che  non  si  scriua  niente  nel  libro  della  visita,  ma  che  si 
scriua  nella  prattica;  et  cosi  gl'ho  detto.  Vero  e  che  lascio  gror- 
dini  alli  superiori  in  scritto,  accioche  non  si  smentichino,  et  una 
copia  alli  consultori,  accioche  ricordino  la  essecutione,  et  mi  aui- 
sino  se  si  manca. 

4.  Altre  cose  ho  ordinate,  quali  generalmente  si  apparten- 
gono  a  tutti  li  collegii,  et  queste  ho  raccolte  doppo  di  hauer'  ui- 
sitati  tutti  li  collegii,  riuedendo  le  uisite,  et  cauando  quello  che 
in  commune  tocca  a  tutti  *.  Et  questo  anche  ho  auisato  si  ha  da 


3  Una  aut  altera  harum  instructionum  pervenit  ad  nos;  sed  eas  proferre 
operae  pretium  non  putamus,  quum  illam  sufficiat  cognoscere  quae  in  se- 
quenti  n.  4  innuitur. 

4  Videtur  indicare  monumentum  quod  infra,  n.  284  edimus. 


Epist.  259.— 21  Januarii  1576  455 

scriuer  nella  prattica,  et  non  nel  libro;  perche  sono  ricordi  per 
osseruar  meglio  le  constitutioni,  decreti,  regole,  et  modo  di  pro- 
ceder  della  Compagnia,  notando  quello  che  conuerrebbe  meglio 
osseruar,  che  fin  qui.  Et  di  questi  ricordi  communi  una  parte  ua 
seguitando  le  regole  della  diuina  sapientia  5,  et  altre  communi,  et 
degrofficiali,  et  maestri,  etc,  et  altra  parte  ua  ridotta  a  certi 
capi,  come  luoghi  communi.  Et  quando  saranno  esseguite,  ho 
detto  che  si  straccino  li  scritti,  perche  non  pretendo  resti  niente 
nel  libro  ",  se  gia  V.  P.  non  ordinasse  qualche  cose,  quando  ue- 
desse  detti  ordini,  li  quali  non  mando,  perche  mi  pare  bastera  li 
porti  io,  se  a  V.  P.  parera  ordinarmi  che  torni;  et  quando  uoles- 
se  V.  P.  uederli,  almeno  questi  communi  ordini,  li  mandero. 

5.     Adesso  io  attendo  a  farli  pratticar,  o  per  meglio  dir,  le 
regole,  et  constitutioni,  et  modo  nostro  di  proceder,  per  mezo  di 
detti  ordini  o  ricordi.  Vero  e  che  tutti  in  ogni  luogo  non  posso- 
no  seruarsi  adesso,  parte  per  la  peste,  parte  per  la  incommodita 
deirhabitatione,  parte  per  la  strettezza  de  danari:  della  peste, 
perche  ha  leuate  le  scole  di  Palermo,  Messina,  Monreale  et  Bi- 
uona,  et  cost  anche  ha  escluso  Reggio  della  communicatione  con 
gTaltri  collegii  in  fuora  di  alcune  lettere.  Sforza  anche  la  peste 
a  far  et  a  lasciar  molte  altre  cose,  come  puo  pemar  V.  P.;  et 
pare  in  certo  modo  sia  assai  poter  uiuere.  Et  quanto  a  Monreale 
et  Biuona  sono  restati  li  collegii  con  pochi  sacerdoti  et  coadiu- 
tori,  leuando  gl'altri,  et  passandoli  parte  a  Polizzi,  parte  a  Cata- 
nia.  Tuttauia  in  Palermo  et  Messina  si  osseruano  gPordini  dati, 
come  sono  auisato,  con  diligenza;  et  cos\,  et  meglio,  in  Calatagi- 
rone,  Siracusa  et  in  Catania;  benche  qui  per  la  2.*  causa  che 
toccai  deirhabitatione  scommoda,  non  si  possono  osseruar  tutte 
le  cose.  Ma  nel  vescouato,  doue  sta  il  P.  Carlo  con  li  studii  tut- 
ti  di  philosophia  et  theologia,  ci  e  osseruanza  piu  compita.  In 
questo  collegio,  doue  sono  solamente  li  maestri  d'humanita  con 
doi  scolari,  et  li  sacerdoti  et  coadiutori  che  prouedono  il  neces- 
sario  per  quelli  del  vescouato,  et  per  gValtri  di  qua,  non  puo 


5  Ita  solebat  appellari  summarium  Constitutionum  Soc.  Iesu,  ex  verbis 
quibus  illud  incipit. 

6  Cf.  epist.  253,  annot.  4. 


456  POLANCI    COMPLEMENTA 

tanto  bene  introdursi  la  osseruanza,  massime  essendo  molto  aper- 
to  il  collegio  per  la  fabrica  della  chiesa,  che  tiene  ingombrata  la 
porteria  et  cortili  con  maestri  muratori  o  picapietre,  et  materiali, 
Tuttauia  nelle  cose  essentiali,  et  nella  disciplina  domestica  che 
piu  importa,  si  procede  bene.  La  3.a  causa  che  toccai  del  man: 
camento  dedenari,  fara  differir  alcune  cose  ordinate  per  la  casa, 
chiesa  et  particolari;  ma  a  suo  tempo  si  prouedera.  Et  per  tutta 
la  prouincia  si  e  dato  ordine,  et  anche  il  modo  per  hauer  buona 
carne  per  mangiar,  et  a  buon  mercato,  che  in  questo  si  patiua 
assai;  et  cosi  nel  resto  si  fa  alla  giornata  quello  si  puo. 

6.  Circa  le  cose  temporali  dell'entrata  che  haueano  i  colle- 
gii  quando  noi  arriuammo  a  Sicilia,  credo  sara  V.  P.  informato; 
et  se  non  fusse  riceuuto  quel  ragguaglio,  il  procuratore  lo  por- 
tera,  o  si  mandera  con  le  altre  lettere.  Vero  e  che  sono  aggion- 
te  dipoi  alcune  entrate  o  modo  di  comprarle  in  Messina,  Paler- 
mo,  Monreale  et  qui  in  Catania;  et  quanto  a  Biuona  si  e  anche 
cominciato  ad  ottener  qualche  augumento,  et  piu  si  pretende. 
In  Calatagirone  si  e  dato  alcun'ordine  come  cresca  1'entrata,  et 
si  spera  alla  giornata  la  citta  Paumentera,  et  che  hauera  quel 
collegio  miglior  modo  di  sostentar  gente.  Di  Siracusa  si  puo  dir 
di  qualche  augumento;  ma  poco.  Per  Tauenire,  Dio  spero  aiute- 
ra  anche  quel  collegio,  et  si  ua  scoprendo  qualche  uia.  Del  tut- 
to  spero  dar  in  presenza  ragguaglio.  Et  se  V.  P.  uorra  siain  scrit- 
to,  lo  faro  anche,  benche  di  Catania  poco  fa  che  ho  scritto  le  spe- 
ranze,  etc.  7.  Generalmente  la  gente  che  ci  e,  puosostentarsi;  se 
bene  in  luogo  delli  morti,  et  pochi  che  se  n'andarono  o  manda- 
rono  uia,  al  doppio  tanti  si  siano  riceuuti. 

7.  Hauendo  uisitato,  doppo  li  collegii,  1'istesso  Padre  pro- 
uinciale,  conforme  al  officio  del  visitatore,  non  uedo  che  mi  re- 
sti  tropo  da  far,  per  conto  di  detto  officio.  Penso,  come  si  tinisca 
qui  la  congregatione  prouinciale,  riuisitar  li  collegii  di  Palermo 
et  Monreale;  et  se  accadera,  quello  di  Biuona,  poiche  V.  P.  mi 
ha  fatto  mentione  di  riuisitar,  benche  quanto  a  Palermo  piu  cre- 
do  li  conuenga  mia  presenza  per  le  cose  materiali  et  temporali, 


Cf.  epist.  257,  nn.  5-7. 


Epist.  259.— 21  Januarii  1576  457 

che  per  le  spintuali,  et  il  simile  dico  di  Monreale  et  Biuona, 
perche  la  peste,  et  esser  tanto  poca  gente  nelli  doi  detti,  poco 
piu  permettera  far,  di  quello  ch'e  fatto  quando  ui  sono  stato,  et 
per  lettere.  Se  altro  ordine  di  V.  P.  mi  sara  dato  in  questo  mezo, 
quello  esseguiro;  et  quando  poi  paresse  espediente  a  V.  P.  ch'io, 
finiti  g.Fofficii  che  mi  parera  ricerchino  autorita  di  visitatore,  mi 
resti  priuato,  et  lasci  far  alli  superiori,  Fhauero  caro,  hor  habbia 
a  restar  qui,  hor  tornar'  in  Italia.  Questo  serua  di  representatio- 
ne.  Dio  N.  S.  inspiri  V.  P.  ad  ordinar  quanto  sia  per  maggior 
suo  seruitio,  che  il  tutto  riputero  io  per  lo  meglio,  et  ne  restero 
molto  contento. 

8.  Uofficio  mio  di  visitator  dice  che  mi  deuo  trouar  nella 
congregation  prouinciale  in  luogo  del  generale,  benche  il  pro- 
uinciale  sia  capo  di  detta  congregatione;  la  formula  della  congre- 
gation  prouinciale  dice  che  il  visitator  non  si  troui  nella  congre- 
gation  tale.  Et  perche  questa  formula  e  ordinata  per  la  congre- 
gation  generale,  o  approbata,  penso  seguitarla,  aiutando  di  fuo- 
ra  in  quello  che  potro  li  congregati. 

9.  Essendo  fra  le  facolta  de'  prouinciali  ordinarie  accettar 
li  uoti  delli  scolari  approbati,  si  sono  accettati  molti,  de'  quali  ci 
era  sodisfattion  maggiore  conforme  alFessame.  Altri  si  lasciano 
maturare.  Ci  sono  pero  occorsi  doi  dubbii  circa  questa  matena. 
Vno  e  delli  fratelli  che  sono  coadiutori  et  non  formati,  se,  come 
si  accettano  alla  medesima  sorte  delli  uoti  de'  scolari,  cosi  etiam 
debbiano  mettersi  fra  gFapprobati,  cui  nomi  si  mettono  in  un  li- 
bro,  et  non  ha  il  prouinciale  facolta  di  licentiarli,  se  non  in  casi 
urgenti,  et  allhora  dando  auiso  al  generale  di  quelli  che  ha  li- 
centiati;  et  hauendosi  a  metter  fra  li  scolari  approbati,  se  conuie- 
ne  percio  che  ci  sia  sodisfattion  di  loro,  non  bastando  1'antichita. 
Le  constitutioni  non  fanno  di  cio  mentione,  ne  anche  alcuni  de- 
creti  ch'io  sappia;  et  pare,  quando  li  tali  fussero  reputati  buoni 
et  saldi  per  la  Compagnia,  che  potrebbono  accettarse  fra  li  coad- 
iutori  temporali  formati,  non  facendo  ordine  quasi  nuouo  di  co- 
adiutori  approbati  non  formati.  II  2.0  dubbio  e  delli  sacerdoti, 
quali  non  sono  accettati  a  professione,  ne  per  coadiutori  spiritua- 
li  formati;  et  pur  sono  uecchii  assai  nella  Compagnia,  se  si  han- 


458  POLANCI    COMPLEMENTA 

no  de  accettar  per  scolari  approbati  (cui  uoti  fanno)  quando  da- 
ranno  sodisfattione,  o  uero,  come  ho  detto  delli  temporali,  accet- 
tarli  in  tal  caso  per  coadiutori  spirituali  formati  con  licenza  del 
senerale,  et  non  far  nuouo  ordine.  II  lasciar  inuecchiar  tanto 
questi  sacerdoti  senza  darli  grado,  fa  dubitar  di  quello  che  ho 
proposto,  et  uolentieri  intenderiamo  cio  che  V.  P.  sente,  et  uuo- 
le  si  osserui  *. 

10.  Trouo  che  il  prouinciale  usa  un  certo  modo  di  diuidere 
le  spese  che  lui  fa,  quali  scriuera  lui  stesso;  et  io  mi  ho  rimesso 
a  lui,  quanto  alle  mie.  Vedo  pur  che  il  decreto  31  trium  congre- 
gationum,  et  e  il  joi  2.ae  congregationis  generalis,  e  differente 
quanto  alle  spese  delli  uiatici,  et  del  uestire,  et  altre  fuori  del 
mangiare.  V.  P.  si  degni  farci  auisar  come  faremo,  che  Fespe- 
rienza  pare  ha  mostrato  al  detto  Padre  prouinciale  esser  buono 
il  modo  che  lui  usa. 

11.  II  vescouo  di  Mazara  tiene  una  chiesa,  chiamata  S.ta  Ma- 
ria  della  Grotta,  la  qual'  e  fuori  delle  mura  di  Marsala,  et  e  di 
assai  diuotione  del  popolo;  ma  pericolosa  di  disordini,  per  esser 
in  certe  grotte.  Dicesi  ch'e  nostra,  immo  ch'e  il  titolo  principale 
delPabbatia  nostra  di  Palermo.  Vero  e  che  non  ha  entrata  alcu- 
na.  Quando  la  uisitammo,  giudicauo  io  che  ci  torna  bene  che 
1'habbia  il  vescouo,  perche  ci  saria  grauezza  senza  utilita  li,  per  il 
pericolo  detto,  massime  se  non  si  accetta  collegio  in  Marsala,  del 
quale  ho  scritto  a  V.  P.  Ouella  ueda  se  faremo  instanza  per  ha- 
uer  questa  chiesa,  o  la  lascieremo  al  vescouo  che  la  tiene,  et  pre- 
tende  ragione  9. 

12.  Adesso  aggiongero  li  rettori,  et  consultori,  et  admoni- 
tori  loro,  nelli  sette  collegii  che  ho  uisitati,  accioche  V.  P.  ueda 
se  le  parera  approbarli,  quantunque  le  mutationi  che  sono  ne- 
cessarie  per  uarie  cause,  fanno  che  non  siano  saldi,  massime  li 
consultori;  et  pero  diro  sotto  quelli  che  per  tal'  effetto  di  con- 
sultori,  doue  si  troueranno,  potranno  seruire. 

13.  In  Messina.  Rettor'  e  il  P.  Giovanni  Battista  Carmina- 


Resp.:  Scribetur  postea  de  hoc;  interea  nihil  innovetur. 
9     Resp.:  desiderari  informationem  pleniorem  de  hoc,  et  quibus  innita- 
tur  rationibus  episcopus. 


Epist.  259.— 21  Januarii  1576  459 

ta,  professo  di  4  uoti.  Consultori,  doppo  li  studii  trasferiti  a  Cata- 
nia,  sono  il  P.  Giovanni  Philippo  Casino,  professo  di  4,  et  il 
P.  Pantalione,  di  3,  et  il  P.  Oliuerio' Comenale,  coadiutor  for- 
mato,  et  il  P.  Benedetto  Rouasio.  Admonitore  e  il  P.  Oliuerio 
detto.  Maestro  de  nouitii  e  il  P.  Francesco  Cesaro.  Non  e  pero 
separata  la  casa  di  probatione  insin'adesso  dal  collegio. 

14.  In  Palermo.  Rettor,  il  P.  D.  Paulo  d'Achille.  Consul- 
tori,  il  P.  Elpidio  Vgoletti,  professo,  et  il  P.  Francesco  Giraldo 
et  P.  Vincenzo  Romena,  professi  etiam  di  3  uoti.  Admonitor'  e 
il  P.  Elpidio.  Maestro  di  nouitii  e  il  P.  Giovanni  Dominico  Can- 
dela.  La  casa  pero  non  e  separata  dal  collegio. 

15.  In  Monreale.  Vicerrettor'  e  il  P.  Hippolito  Voglia,  po- 
sto  in  luogo  del  P.  Giouanni  Battista  Rogerio,  il  quale  molti 
anni  era  stato  rettore,  et  desideraua  esser  liberato,  et  conueneua 
anche  al  collegio.  Consultori  se  li  diedero  il  P.  Hieronimo  Bar- 
biero,  il  quale  etiam  fosse  admonitore,  et  il  P.  Giorgio  Mercato, 
il  quale  per  la  quartana  si  e  trattenuto  in  Palermo,  et  cosi  solo 
il  P.  Hieronimo  e  consultore  fermo.  II  P.  Paulo  ha  sopra  quel 
collegio  alcuna  autorita  per  uisitarlo  alle  uolte,  essendo  4  miglia 
solo  discosto. 

16.  In  Biuona.  II  rettor'  e  il  P.  Angelo  Sibilla;  ma  per  la 
peste  fu  leuato  di  la  con  li  scolari,  trasferiti  parte  in  Catania, 
parte  in  Polizzi,  et  adesso  lui  sta  in  Polizzi,  et  ha  cura  etiam  di 
quelli  di  Biuona,  distante  una  buona  giornata.  Consultori  sono 
il  P.  Baldassar  Siracusa  et  il  P.  Jacomo  Sarzana  (et  questo  me- 
desimo  e  admonitore),  et  P.  Gregorio  Peralta. 

17.  In  Calatagirone.  II  rettore  e  il  P.  Gaspar  Satalia,  non 
approbato  anchora  per  V.  P.  Li  consultori  il  P.  Pietro  Bellonio, 
il  P.  Andrea  d'Vngria  et  il  P.  Nicolao  Buonafede.  Admonitore  e 
il  P.  Andrea  detto, 

18.  In  Siracusa.  Rettore  e  il  P.  Giouanni  della  Pegna.  Con- 
sultor  e  il  P.  Eustachio  Paterno  et  il  P.  Alfonso  de  Villalobos; 
et  il  primo  e  admonitore. 

19.  In  Catania.  Rettore  e  il  P.  Lodouico  d'Vngria.  Consul- 
tori  il  P.  Carlo  Regio,  il  P.  Hieronimo  de  Gregoriis  et  il  P.  Ni- 
colo  Faranda.  Admonitore  e  il  P.  Nicolo  detto. 


460  POLANCl   COMPLRMENTA 

20.  In  Reggio.  Quantunque  non  ho  uisitato  Reggio,  so  ch'  e 
rettore  il  P.  Francesco  Mercado,  et  ci  scriuiamo  alle  uolte;  et  e 
consultore  il  P.  Desiderio  Sagliano,  et  insieme  admonitore,  ben- 
che  conuerrebe,  se  si  potesse,  leuarlo  di  la. 

21.  Quelli  che  si  reputano  atti  per  officio  di  consultori,  ol- 
tra  li  sopradetti,  in  caso  di  mutatione,  sono:  il  P.  Giovanni  Do- 
minico  Candela,  P.  Gaspar  Sanchez,  P.  Emanuel  Ximenez, 
P.  Alfonso  Creco,  P.  Marquez,  P.  Tomaso  Lione,  P.  Giovanni 
Baldassar,  compagno  del  Padre  prouinciale,  P.  Giovanni  Bat- 
tista  Rogerio,  che  fu  rettor  di  Monreale,  P.  Giorgo  Mercato, 
P.  Francesco  Palatino,  P.  Blasio  Sanchez,  che  ha  hauuto  cura 
delli  nostri  di  S.  Margarita  et  Polizzi,  P.  Hieronimo  Gallitia, 
P.  Hieronimo  Sirleto,  P.  Francesco  Cesaro,  P.  Gregorio  Peral- 
ta,  P.  Lionardo  Capano;  et  altri  con  un  poco  di  tempo  potreb- 
bono  far  questo  officio,  se  Dio  N.  S.  si  degnera  render  sanita  a 
questo  regno,  et  li  collegii  potranno  assettarsi  piu  compitamen- 
te.  Li  consultori  anche  potrebbono  esser  piu  fermi. 

22.  Li  consultori  del  Padre  prouinciale  sono  li  rettori  di  Pa- 
lermo  et  Messina,  et  admonitor  quello  di  Paletmo,  il  qual'  e  as- 
sai  discosto  per  far  tal  officio.  Vsa  pero  lui  dei  consultori  del  col- 
legio  doue  si  troua,  et  io  son  di  parere  che  habbia  un  compa- 
gno,  il  qual  possa  seruir  di  consultor''  et  admonitor',  et  di  farli 
memoria,  et  aiutarlo  alla  execution  delle  cose.  Tiene  uno  al  pre- 
sente,  id  est,  il  P.  Giovanni  Baldassar,  di  assai  buone  qualita  per 
negotii;  et  e  buon  confessor,  et  pur  non  e  fondato  tropo  in  let- 
tere.  Et  se  si  fa  viceprouincial,  etc,  come  ho  ricordato,  potrebbe 
forsi  bastar  detto  P.  Giovanni  Baldassar  per  aiutar  etiam  in  offi- 
cio  di  consultor,  et  admonitor,  et  secretario,  al  prouinciale,  pre- 
supposto  che  in  ogni  collegio  il  rettor  et  consultori  di  esso  po- 
tranno  seruir  anche  al  prouinciale.  Non  occorre  altro  per  ques- 
ta,  se  non  humilmente  raccomandarci  nelTorationi  et  sacrifitii 
di  V.  P.,  et  domandar  sua  benedittione.  Di  Catania  21  de  Ge- 
naro  1576. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f JOANNE  DE   POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 


Epjst.  260.— 3o  Januarii  1576  461 

Euerardo  Mercuriano,   preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

260 

POLANCUS   MERCTJRIANO 

CATANA  3o  JANUARII  I576  l. 

/.  De  facultatibns  quae  et  sibi  et  praeposito  provinciali  tribui  oporteret. — 
2.  De  quodam  jubilaeo. — ^.  De  titulis  inter  nostrates. — 4.  Num  liceat 
scholasticis  extemis  domi  nostrae  ludere. — 5.  De  P.  Antonio  Sardo.— 
6.  De  coniractibus  quibusdam. — 7.  De  suo  in  ltaliam  regressu. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Come  V.  P.  mi  ha  significato,  che  uorrebbe  se  le  scriuesse  qua- 
li  gr.^tie  pareua  al  Padre  prouinciale  et  a  me  ci  si  potessero  com- 
municar  (oltra  quelle  che  sono  ordinarie  per  li  prouinciali),  Thab- 
biamo  fatto,  et  ua  qui  la  nota.  V.  P.  lo  pigli  tutto  come  simplice 
rappresentatione.  Vero  e  che  alcune  di  dette  facolta  premono 
piu  che  altre,  et  non  dubito  anche  che  ad  alcuni  prouinciali  o 
visitatori  si  potrebbono  communicar  piu  largamente,  ad  altri  piu 
strettamente,  et  che  anche  in  alcuni  tempi  sarebbono  alcune  piu 
necessarie  che  in  altri,  come  realmente  quesfanno,  per  esser 
tanto  straordinario,  pare  ricercasse  piu  facolta,  che  in  altro  tem- 
po  haueria  bastato,  per  li  casi  graui,  et  per  la  poca  et  difficile 
communication  per  lettere  con  Roma.  Seruira  adesso  questo(ben- 
che  stiamo  al  fine  della  uisita)  per  informatione  di  quello  che  qua 
ci  occorreua,  et  potrebbe  forsi  o  qui  o  altroue,  esser  opportuno  al 
visitatore  o  prouinciale. 

2.  Nelle  lettere  di  V.  P.  de  5  di  Giugno  del  74  al  prouin- 
ciale,  promette  mandarle  il  giubileo,  subito  passato  il  75,  et  cos\ 
tutta  questa  prouincia  supplica  V.  P.  glielo  procuri  quanto 
prima. 

3.  In  uno  delli  ordini  mandati  da  V.  P.  si  dice,  che  non  si 
chiamino  l'un]  1'altro  licentiati  o  theologi,  et  non  si  prohibisce 
che  non  si  chiamino  l'un  1'altro  maestro  ne  anche  dottore.  Se  la 


1     Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,   n.   126,  prius  lo3.  Re- 
sponsum  huic  data  io  Mart.:  cf.  epist.  praeced.,  annot.  1. 


462  POLANCI    COMPLEMENTA 

intentione  di  V.  P.  e  che  tutti  questi  titoli  sian  prohibiti,  haue- 
remo  caro  d'intenderlo. 

4.  Ho  trouato  in  qualche  collegio  che  si  permetteua  che  li 
scolari  uenissero  giocar  alle  scole,  per  euitar  che  non  pigliassero 
altri  spassi  manco  honesti.  Questa  cosa  si  e  molto  moderata  et 
quasi  leuata,  per  insino  a  tanto  che  si  habbia  auiso  di  quel  che 
piace  a  V.  P.,gia  che  questa  consuetudine  non  l'ho  uista  in 
Roma. 

5.  II  P.  Antonio  Sardo  s'e  trattenuto  per  questa  inuernata 
in  Messina,  parte  per  1'instanza  della  citta  et  arciuescouo,  parte 
per  Tinclinatione  di  esso,  di  asppettar  migliori  tempi.  Dice  uoler 
andar  col  procurator  questo  Aprile.  Io  li  daro  la  spinta,  etiam 
che  non  ci  andasse  il  procuratore,  et  tuttauia  non  potrebbe  se 
non  giouar,  se  faccesse  mentione  V.  P.  in  un  capitoletto,  di  che 
le  piacera  Pandata  sua  a  Roma.  In  tanto  che  stara  in  Messina, 
non  li  mancaranno  occupationi  assai,  poco  conformi  al  nostro  in- 
stituto,  quali  molto  difficilmente  se  li  potrebbono  prohibire. 

Offerisce  la  P.  V.  libri  degl'essercitii  spirituali  et  constitutio- 
ni,  et  Tordine  delli  studii  di  philosophia  et  theologia,  come  saran 
riuisti.  Solamente  ricordo  che  al  suo  tempo  et  come  si  possa, 
tutto  questo  uerra  molto  opportunamente.  II  medesimo  dico  del- 
1'uso  di  certi  libri  che  doueriano  usarsi  nelle  vniuersita  et  colle- 
gii  della  Compagnia  et  simili  cose  vniuersali. 

6.  Si  promette  anche,  per  lettere  di  18  di  Giugno  passato, 
la  confirmation  del  contratto  che  si  fece  col  fratello  del  P.  Hie- 
ronimo  Gallitia,  et  non  e  ancora  comparso.  Della  confermatione 
dei  contratti  di  Palermo,  perche  ho  scritto  diffusamente  altre 
uolte,  solo  diro  per  questa,  che  mi  ha  auisato  il  rettor  di  Paler- 
mo  che  un'  delli  principali  compratori  non  li  uoleua  pagar  una 
grossa  partita,  che  maturaua  al  principio  di  questo  anno,  per  non 
esser  uenuta  detta  confirmatione;  et  pur  ci  e  gran  commodita  di 
inuestir  li  denari  per  la  regia  corte  a  10  per  100,  com'e  il  solito 
di  questo  regno,  approuandolo  il  sommo  pontifice  moderno.  Po- 
tria  esser  che  fusse  gia  la  confirmation  mandata,  et  non  riceuuta 
qui. 

7.  Speraua  io  che  potriamo  tuttauia  passar  a  Reggio,  per 


Epist.  260.— 3o  Januarii  1576  463 

hauer  inteso  che  il  duca  di  Terranoua,  lu[ogotenente]  a,  haueua 
facolta  di  dar  licenza  ad  'alcuni;  ma  ci  ha  fatto  intender  che  so- 
lamente  per  li  corrieri  la  tiene.  Se  la  peste  di  Messina  et  di  Pa- 
lermo  cessera,  credo  si  aprira  la  prattica  da  poter  passar  in  Cala- 
bria;  quando  non,  se  V.  P.  uolesse  che  noi  passassimo  in  Reg- 
gio,  et  per  occasion  di  Reggio  in  Italia,  la  uia  sarebbe  che  di 
Roma  si  scriuesse  una  lettera  al  vicere  di  Napoli,  et  potria  farlo 
il  signor  ambasciador,  o  uero  1'Illmo.  cardinal  Carafa  con  1'occa- 
sion  di  sua  abbatia,  o  chi  piu  conueniente  paresse  a  V.  P.;  et 
raccomandando  le  lettere  al  P.  Salmerone  o  al  P.  Claudio  2,  non 
dubito  ci  haueriano  subito  la  licentia.  Questo  tutto  serua  di  rap- 
presentatione.  Non  ci  mancaria,  credo,  il  modo  di  passar  con  ga- 
lere  uerso  Napoli;  ma  per  Regg[io]  b  la  uia  che  ho  rappresentata, 
mi  par  la  piu  facile.  Et  insin'a  tanto  che  hauero  qualche  risposfta] 
delle  molte  lettere  che  ho  scritto  da  mezo  Ottobre  in  qua,  non  mi 
occorre  dir  altro,  se  non  che  [qui]  in  Catania  la  passiamo  bene, 
Dio  lodato,  quanto  alla  sanita  et  quanto  alli  studii.  Nel  re[sto]  la 
soma  si  ua  acconciando  per  la  strada,  come  dicono;  et  come  ha- 
ueremmo  la  casa  piu  disposta  per  riunir  questo  collegio  diuiso  in 
due  parti,  il  tutto  spero  andera  meglio.  N[ell']orationi  et  sacrificii 
di  V.  P.  tutti  humilmente  ci  raccomandiamo,  et  domandiamo 
sua  benedittione.  Di  Catania  li  30  c  di  Genaro  1576. 
De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.  f 

Inscriptio.  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu.  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


*  Scissa  charta:  desunt  huic  verbo  duae  tresve  litterae;  an  breviatum 
titulum  posuit?  (Eum  enim  habebat  dux:  cf.  epist.  223,  annot.  2.)  — b  Hic 
et  parum  infra  scissa  charta:  ex  initio  verborum,  ea  conjicimus.  — c  Du- 
bium:  an  3l?  Romae  quidem  lectum  est  3o,  ut  est  in  Ital.  1^0,  ff.  266-26"]. 


Aquaviva,  post  praepositus  generalis  S.  J. 


464  POLANCI   COMPLEMENTA 

261 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA  3l  JANUARII  I576  K 

1.  Saepe  se  litterns  dedisse  ad  Mercarianum,  quae  viderentur  amissae. — ■ 
2.  Congregatio  provincialis  incoepta  est:  exiguus  professorum  nume- 
rus.  —  3.  De  reciore  et  de  superiutendente  collegii  catanensis. 

1.  f  Jhs.  a.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1,  etc. 
Dopo  Fvltime  de  V.  P.  riceuute  (quali  erano  de  19  de  Nouem- 
bre)  ho  seritto  diuerse  volte;  et  spero  haueranno  hauuto  ricapito 
le  lettere,  perche  in  bona  parte  Tho  incaminato  per  questa  corte, 
doue  vn  amico  del  conseglio,  et  il  maestro  delle  poste  di  questo 
regno,  ei  hanno  affirmato  mandarebbono  i  plichi  a  buon  ricapi. 
to.  Dopoi  che  tornai  de  Messina  a  questa  citta,  hauendo  gia  vi- 
sitato  li  sette  collegii  de  Sicilia,  cominciai  a  scriuere  delle  cose 
vniuersali  della  visita,  et  delle  piu  importanti;  et  bona  parte  de 
questi  spacii  ho  mandato  duplicati.  Non  so  ch'alcuno  di  quelli 
sia  riceuuto,  perche  le  lettere  sopradette  de  V.  P.  solamente  fa- 
ceuano  mentione  d'hauer  riceuute  le  mie  de  10  d'Octobre  de 
Messina,  stando  io  de  partita  per  tornar  a  Catania. 

2.  Fra  l'altre  cose,  ho  mandata  per  duplicate  informatione 
de  sei  per  la  professione ,  et  desiderauamo  hauer  risposta ,  per- 
che  piacendo  a  V.  P.  ch'alcuni  di  loro  la  facessino  auanti  la  con- 
gregatione  prouinciale,  haueria  questa  prouincia  piu  subgeti,  fra 
li  quali  potessi  elegersi  procurator;  ma  tardando  la  risposta,  que- 
sti  Padri  hanno  intimato  la  congregatione  per  li  10  de  Febraro, 
et  conuerra,  fra  li  pochi  professi  de  4  voti  ch'hanno  voce  passi- 
ua,  piglino  vno.  Et  de  questi,  li  Padri  Paulo  et  Elpidio  non  sono 
atti  al  caminare,  tanto  ch'anche  insin'a  Catania  non  possono  ve- 
nire  alla  congregatione  prouinciale;  et  tanto  piu  pochi  sarano 
fra  quali  possa  vno  elegersi  2.  Vero  e  ch'il  signor  locotenente,  0 
vero  presidente,  non  approuaua  che  si  facessi  questa  congrega- 


a     Iti  marg.:  Post  scripta. 


1  Ex  autographo  in  codice  Epi&t.  Polanci,  T  fol.,  n.  127. 

2  Cf.  epist.  251,  annot.  2.;  tum  262,  n.  5. 


Epist.  262 — 16-17  Februarii  1576  465 

tione  in  questo  tempo,  et  cosi  ci  lo  ha  fatto  scriuere.  Si  e  repli- 
cato,  et  cosi  forsa  lo  concedera,  gia  che  le  cose  della  peste  vano 
meglio,  tanto  in  Messina,  come  in  Palermo,  Monreal  et  Bibona. 
Dio  lodato.  Io  ero  stato  de  parer*  che  s'indugiassi  fin'a  dopo  pa- 
scha;  ma  il  Padre  prouinciale  ha  hauuto  scrupolo  de  tanto  diffe- 
rir,  per  non  manchar  de  far  il  suo  d?bito.  Et  cosi,  io  lasciai  far 
a  esso  et  altri ;  et  presupposta  1'intimatione,  ho  aiutato  accio  il 
duca  si  contentassi.  Domando  di  nuouo  la  benedictione  de  V.  P. 
De  Catania  vltimo  de  Genaro  1576. 

3.  Nel  disegno  ch'ho  mandato  a  V.  P.  per  il  gouerno  di 
questa  prouincia,  ho  tocato  de  meter  il  P.  Carlo  Regio  per  vice- 
rector,  et  lasciar  al  P.  Ludouico  per  rector  3,  per  la  auctorita  che 
tiene  in  questa  citta,  et  perche  e  buon  oeconomo,  et  atto  ad  aiu- 
tar  nel  temporale;  o  vero  far  rector  esso  P.  Carlo,  et  superinten- 
dente  esso  P.  Lodouico.  Ouesto  vltimo  mi  pare  sarebbe  piu  sua- 
ue  per  il  P.  Carolo,  et  piii  si  animarebbe,  perche  teme  d'incon- 
trarsi  col  detto  P.  Ludouico,  partiti  noi  di  qua.  Se  V.  R.  se  ri  • 
mette  a  noi,  faremo  corr.e  in  Domino  ci  parera  meglio,  il  tutto 
considerato. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

J  JOANXE    DE  POLANGO.    J 

Inscriptio.  j  Per  nostro  Padre  generale. 

262 

P  O  L  A  N  C  U  S     M  E  R  C  U  R  I  A  N  O 

CATANA  I6-I7  FEBRUARII   1 576  l. 

I.  Rursus  de  venditis  panormitanis  domiciliis, — 2.  De  dispensatione  vo'i 
castitatis  obtinenda  cuidam  viro  dimisso  e  Societate. — 3.  De  rhegiensis 
collegii  operariisjuvandis.  — 4.  Per  metaphoras  loquitur  de  mutando 
praepositoprovincinti. — 5.  De  promovendis  ad  gradus  Sccietatis  exspe- 
ctatur  responsum. 

1.     j  Jhs.    a   Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.    Pax  X.1  II 


a     In  marg.:  Post  scripta. 


3    Cf.  epist.  263.  n.  3. 

1     Ex  autographo  in  codice   Epist.   Polanci,    2   ff.,    n.    I2S,  prius  109. 
Cf.  epist.  259,  annot.  I. 

POLANCI  COMPLEMENTA.— T.   II.  BO 


466  POLAttCI   COMPLEMENTA 

P.  Vincenzo  Romena,  procuratore  del  collegio  de  Palermo,  et 
come  tal  venuto  alla  congregatione  prouinciale  per  l'electione 
del  procuratore,  dice  ch'hanno  fatto  officio  con  li  compratori 
delle  case,  per  cui  confirmatione  tante  volte  s'e  scritto...  2. 

2.  Soli.  Con  la  licenza  che  V.  P.  mando  de  poter  licentiare- 
Josepho  Intrasaluo,  coadiutore,  si  e  mandato  tandem  questi  di, 
perche  ci  furono  noue  et  vrgenti  cause,  et  si  e  fatto  in  modo 
suaue.  Lui  haueua  fatto  voto,  si  ben  fossi  fuora  della  Compa- 
gnia,  de  seruar  castita;  et  tamen  giudica  lui,  et  suo  confessor', 
che  li  conuiene  piu  il  maritarsi,  per  meglio  saluar  Fanima  sua. 
Et  intendendo  io  esser  cosi,  per  la  notitia  ch'ho  d'esso,  mi  son 
offerto  de  procurar  dispensa  di  quel  voto,  in  foro  conscientiae 
tantum;  et  cosi  per  amor'  de  Dio  V.  P.  dia  cura  ad  alcuno  de 
procurarlo  della  penitentieria.  Et  oltra  la  commune  charita,  et 
esser  stato  questo  huomo  da  noi,  mi  muouo  per  contentarlo  in 
cosa  honesta,  come  e  questa,  perche  resti  piu  amico  et  obligato 
con  questo  beneficio.  Sta  molto  bene  fuori  della  Compagnia,  et 
e  huomo  che  torna  bene  tenerlo  amico,  per  esser'  pericoloso,  piu 
che  si  potria  facilmente  pensar.  De  Catania  16  de  Febraio  1576. 

f JOANNE  DE   POLANCO.   f 

3.  De  Rhegio  mi  scriue  il  rettor,  come  si  troua  trauagliato, 
con  soli  doi  altri  sacerdoti,  et  tutti  dua  indisposti,  et  in  tempo  de 
giubileo,  il  quale  e  concesso  nella  chiesa  nostra  (fra  alcune  al- 
tre),  et  questa  messe  aggionta  a  quella  della  quaresima,  et  all'or- 
dinarie  de  tutto  1'anno,  con  ragione  lo  fanno  esser  sollecito.  Di 
Sicilia  li  procurariamo  aiuto;  m'a  non  si  concedendo  la  prattica, 
non  si  puo.  Se  a  V.  P.  piacessi  raccomandar  al  P.  Salmeron  che 
li  prestassi  vno  sacerdote  de  quelli  de  Catanzaro  o  altri,  sarebbe 
opera  de  misericordia  per  quel  pouero  collegio  doue  sta  ^g.  \  et 
non  si  diporta  bene  b,  come  forsa  hauera  auisato  a  V.  P.  il  re- 
ctore.  Io  d'esso  ho  scritto  altre  volte,  et  adesso  non  lo  faro  in 


t>     In  marg.  repetitur  illud:  Soli. 


2  Satis  nota  est  jam  res:  omittimus  aliqua;  cf.  epist.  232,  annot.  2.' 

3  Repetas  quaeso  memoria,  petitas  a  Polanco  arcanas  notas,  «cifre»,  in 
epist.  227,  n.  2. 


Epist.  262.-16-17  Februarii  1576  467 

particolare;  pur  mi  pare  che  conuiene  si  consideri,  se  lui  sia  al 
proposito  per  lVniuersita,  per  le  cose  che  trouo,  benche  non  Pho 
visto  nVdito  qui  in  Sicilia;  et  s'andero  a  Rhegio,  meglio  potro 
giudicar  et  auisar  V.  P. 

4.  Soli.  Per  due  vie  ho  dato  auiso  a  V.  P.,  che  per  capo 
mastro  o  albanir  di  queste  fabriche  de  Sicilia,  non  vedo  chi  sia 
atto  per  adesso  in  questa  prouincia,  se  si  mutassi  quello  ch'al 
presente  tiene  tal  cura;  ne  anche  cognosco  in  Italia  alcun  sicilia- 
no,  quale  io  reputi  atto  per  cio.  Et  se  V.  P.  non  manda  alcun'al 
banir  de  sua  mano,  giudicauo  io  che  e.  4  doueria  farsi  viceal- 
banir,  et  si  prouarebbe  in  questo  modo  come  riuscirebbe,  et  li 
perderebbono  forsa  la  paura  che  haueuano,  et  si  smenticarebbo- 
no  della  asperita  et  poca  amoreuoleza  che  in  lui  si  vedeua,  quan- 
do  questi  cursiste  stauano  in  Messina,  et  anche  si  vedera  la  suf 
ficienza  di  esso  per  tal  officio;  et  con  esserui  ricorso  al  A.  3,  si 
potra  facilmente  patir. 

5.  Per  far  alcuni  professi  de  4  voti,  et  altri  coadiutori  spiri- 
tuali,  et  altri  temporali,  aspettauamo  risposta  de  V.  P.;  ma  non 
viene  noua  alcuna  de  che  si  habbia  riceuuta  lettera  nostra,  dopoi 
che  a  10  de  Octobre  scrissi  de  Messina  6.  Et  penso  hauer  man- 
dato  piu  de  10  plichi,  o  forsa  15,  de  lettere,  computando  li  du- 
plicati,  et  fra  quelle  vi  erano  le  cose  della  visita  quasi  tutte.  Dio 
N.  S.  voglia  non  siano  andati  a  male.  De  nuouo  domando  hu- 


4  Cf.  annot.  praeced.  Satis  autem  patet  hic  de  praeposito  provinciae 
sufficiendo  Patri  Domenecco  agi,  nec  quemquam  aptum  reperiri  nisi  illum 
«e»,  quem  viceprovjncialem  fieri  oportere  indicat  Polancus.  Alludere  vide- 
tur  ad  Patrem  Carminata.  Cf.  epist.  263,  n.  3.  Suffectus  est,  ut  suo  loco 
apparebit,  sequenti  mense  Aprilis.  P.  Julius  Fatius.  Vide  etiam,  si  vacat, 
epist.  217,  annot.  2. 

3     Cf.  annot.  praeced. 

6  Cf.  epist.  25 1,  annot.  2;  et  praeced.,  annot.  2.  Ante  diem  27  Januar. 
jusserat  Mercurianus  professionem  emittere  solennem  Patres  Carolum  Reg- 
gium  et  Joannem  Dominicum  Candelam:  sic  epist.  Possevini  in  charta  solu- 
ta  quae  est  intra  ff.  56  et  57  regesti  Sic.  I.  Idem  indicatur  in  foliolo  quod 
ibidem  solutum  reperitur  et  «Post  scriptum»  notatur  in  ora  superiori,  sed 
temporis  indice  caret:  sic  enim  finit:  «Se  V.  R.  per  auentura  non  hauesse 
ancor  riceuuto  quella  lettera  nella  quale  se  le  scriueua  che  facesse  fare  pro- 
fessione  di  4  uoti  alli  Padri  Carlo  Reggio  et  Giouanni  Domenico  Candela, 
potra  quanto  prima  fargliela  fare.» 


468  POLANCl   COMPLEMENTA 

milmente  la  benedictione  de  V.  P.  De  Catania   17  de  Febraio 

1576. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f  JOANNE    DE    POLANCO.    f 

Inscriptio.  f  Per  nostro  Padre  generale. 

263  1 

POLANCUS   MERCURIANO 

CATANA    I4-I9   FEBRUARII    I576    l. 

I.  Desidcrantur  epistolae  romanae.  —  2.  De  congregatione  provinciali,  et 
de  cessatione  pestis. — j.  De  bono  statu  nosfrae  Societatis,  potissimum 
circa  studia.  — 4.  Aliqua  collegia  denuo  invisere  cupit. — 5.  De  domo 
professirum  quae  desideratur  ad  Castel-  Vetrano,  et  de  aliis  alibi  eri- 
geiidis. — 6.  De  fine  visitationis  provinciae. — 7.  De  sepultura  in  templo 
nostro  catanensi. — 8.  De  electo  procuratore  in  comitiis  provinciae. — 
g.  Oeconomica. 

1.  f  Jhs.a  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi, 
etc  Le  ultime  di  V.  P.  furono  di  19  di  Nouembre  con  aggion- 
ta  di  26  del  medesimo,  et  mi  dauano  auiso  di  esser  riceuute  le 
mie  di  Messina  insino  alli  10  di  Ottobre,  il  qual  di  mi  partii  per 
Catania.  Et  hauendo  gia.  uisitato  tutti  li  collegii  di  questo  regno, 
ho  comincialo  a  scriuer  delle  cose  di  piu  importanza  della  uisita, 
et  a  dar  conto  a  V.  P.  per  diuersi  plichi,  et  la  maggior  parte  du- 
plicati,  di  tutto  quelloche  mi  pareua  conueniente;  et  sto  con  sol- 
licitudine,  insino  a  tanto  che  intenda  della  riceuuta.  Ci  ha  con- 
solato  il  P.  Antonio  Vinch,  scriuendo  alli  4,  o  5  di  Decembre 
passato  della  sanita  di  V.  P.,  et  in  genere  del  ben'  esser  delle 
cose  nostre  di  Roma;  ma  scrisse  non  essersi  hauuta  lettera  no- 
stra  di  Sicilia  in  tanto  che  stette  in  Roma.  Voglia  Dio  che  nostre 
lettere  habbiano  hauuto  ricapito.  So  che  sono  state  incaminate 
per  le  migliori  uie  che  si  giudicauano  qui;  et  se  bene  altri  reli- 
giosi  et  secolari  hanno  hauuto  lettere,  a  noi  ha  toccato  hauer  pa- 


a     Ad  marg.  manu  Polanci:  E  duplicata  con  aggionta. 


'     Ex  archetypo  manu  Polanci  aucto,  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff., 
n.  130,  prius  ro5,  107.  Cf.  epist.  259,  annot.  I. 


Epist.  263.— 14-19  Februarii  1576  469 

tienza,  se  ben  si  aspettauano  alcune  risposte  con  molto  deside- 
rio,  perche  importauano,  et  siamo  in  tempi  difficili.  et  pur  ci 
manca  autorita  per  far  cose  che  conuerrebbono  al  bene  della 
prouincia.  Gia  ho  scritto  una  nota  d^alcune  facolta,  et  mando 
qui  una  copia.  Tuttauia  in  alcune  cose  io  mi  seruo  della  facolta 
ciie  si  da  in  generale  per  le,  co^e  appartenenti  airofficio  di  visita 
t  )r'  et  del  prouinciale  sub  spe  ratihabitionis,  perche  in  uero  se 
stesse  V.  P.  presente,  mi  persuado  1'haueria  per'molto  bene  in 
questi  tempi. 

2.  Vedendo  che  ne.ssuna  risposta  ci  ueniua  da  V.  P.  sopra 
ta  congregation  prouinciale,  ne  sopra  il  far  alcuno  professo  di  sei 
che  rappresentammo,  accioche  si  trouassero  alcuni  di  piu,  fra  i 
quali  potessi  eleggersi  un  procurator',  si  e  cominciata  la  congre- 
^ation  detta  prouinciale,  et  si  fara  come  si  potra.  Non  uoleua  il 
signor  luogotenente  che  in  questo  tempo  si  facessi  congregatio- 
ne;  ma  finalmente  si  contento,  perche,  Dio  lodato,  gia  ii  regno 
generalmente  ua  bene  quanto  alla  peste,  et  come  ci  scriuono,  e 
gia  estinta  in  Biuona  et  Monreale,  et  poco  meno  in  Messina  et 
Palermo.  Et  se  non  uolesse  Dio  N.  S.  di  nuouo  flagellar  questa 
prouincia,  pare  si  puo  tener  quasi  per  sana.  Et  molto  piu  li  pre- 
me  il  timor  dell'armata  turchesca,  che  del  male  contagioso;  pur 
h  diuina  bonta  che  la  libera  delFuno,  potra  facilmente  liberarla 
deli'altro  flagello;  o  se  lo  permette  ueuire,  cauera  ben  di  quello 
per  suo  seruitio  et  aiuto  deH'anime,  aiutando  le  orationi  et  sacri- 
licii  de  suoi  serui. 

3.  Generalmente  parlando  quanto  alla  Compagnia  nostra, 
in  questa  prouincia  le  cose  di  quella  uanno  bene,  et  in  augumen- 
t:>  di  numero,  et  come  spero  di  spirito  et  uirtd,  et  etiam  delli  aiu- 
ti  temporali.  Sia  del  tutto  lodato  Dio  N.  S.  et  datord'ogni  bene. 
Li  studii  qui  in  Catania  uanno  molto  bene  con  frutto  et  credito; 
pur  non  habbiamo  potuto  farli  passar,  et  unirsi  con  1'habitatione 
di  questo  collegio.  Adesso  si  e  comprata  una  casa  uicina,  et  si 
accommodano  le  scole  con  un  poco  di  fabrica,  accioche  stiano 
tutti  uniti;  et  spero  fra  un  mese  o  doi  saranno  tutti  insieme.  II 
P.  Carlo  Regio  tiene  al  presente  cura  di  quelli  che  stanno  nelli 
corsi,  et  alcuni  coadiutori  con  loro  nella  casa  del  vescouo,  che 


470  POLANCI   COMPLEMENTA. 

passano  il  numero  di  40;  et  quando  uerra  la  quaresima  (nella 
quale  predica  nel  duomo,  non  si  potendo  in  chiesa  nostra,  che 
sta  scoperta  per  la  maggior  parte,  et  si  coprira  questa  state  pia- 
cendo  a  Dio)  un'altro  supplira  per  esso.  Stiamo  in  dubbio  se  ci 
lasciera  qui  per  superior  di  questo  collegio  con  titolo  di  rettor  o. 
vicerettor,  restando  il  P.  Ludouico  d'Vngria  pur  con  la  cura  di 
superintendente  o  rettor,  perche  cosi  giudichiamo  conuenire  per 
le  ragioni  che  ho  scritto,  quando  in  una  lettera  ragguagliai  V.  P. 
del  gouerno  b  di  questa  prouincia,  che  mi  pareua  conueniente;  o 
uero  se  si  fara  andar  a  Palermo,  per  esser  rettor'  o  vicerettor  di 
quel  collegio,  sotto  il  P.  Paulo,  che  ritenera  nome  di  rettor',  o 
si  fara  superintendente,  secondo  il  titolo  che  hauera  il  P.  Carlo. 
Et  se  dura  il  non  poter  hauer  lettere  di  V.  P.,  qua  ci  risoluere- 
mo,  et  anche  in  far  viceprouinciale  il  P.  Carminata,  perche  ci 
pare  al  Padre  prouinciale  et  a  me  che  conuenga  assai. 

4.  Io  mi  tratterro  qui  quasi  tutto  questo  mese,  et  uerso  il 
fin  di  quello  mi  partiro  per  riuisitar  li  collegii  di  Biuona,  Paler- 
mo  et  Monreale,  passando  di  nuouo  per  Calatagirone,  benche  ho 
riuisitato  quel  collegio  et  1'altro  di  Siracusa,  dapoi  che  ho  rice- 
uuto  ordihe  di  V.  P.  di  riuisitar  li  collegii  di  questa  prouincia. 
Et  quantunque  per  lettere  ho  hauuto  cura  si  seruassino  gVordini 
dati,  et  so  che  in  gran  parte  si  osseruano,  et  che  alcuni  per  la 
qualita  dei  tempi  et  luoghi  sono  scusati  non  potendo  osseruarli, 
tuttauia  in  presenza  faro  in  questa  parte,  et  in  tutto  il  resto  che 
potro,  che  la  mia  andata  non  sia  indarno.  Con  quello  che  da  il 
re,  et  poco  piu  che  da  il  collegio  di  Messina,  et  altre  cose  che  da 
particolari  si  hanno,  si  trattiene  questo  collegio  di  Catania,  in 
sin'a  tanto  che  d'altra  parte  uenga  aiuto,  il  che  si  spera,  come 
ho  scritto.  Dio  N.  S.  lo  prosperi,  come  per  suo  maggior  seruitio 
conuiene. 

5.  II  duca  di  Terranuoua,  presidente  et  luogotenente  del  re 
in  questo  regno,  ha  tornato  a  far  instanza  per  una  casa  professa 
in  Castel  Vetrano,  terra  grossa,  della  quale  lui  ha  titolo  di  prin- 
cipe,  et  la  ua  ampliando  alla  giornata.  Gli  ho  risposto  che  a  V.  P. 


b     gouerna  ms, 


Epist.  263.  — 14-19  Februarii  1576  471 

non  pareua  conueniente  accettarla,  et  che  in  uero  non  ci  pareua 
atta  la  terra,  ne  anche  al  Padre  prouinciale  et  a  me;  perche  non 
si  potrebbe  facilmente  trattener  di  limosine,  come  1'instituto  del- 
le  case  ricerca,  et  tanto  manco  non  essendo  la  gente  inclinata  a 
casa  professa,  ma  a  collegio,  per  institutione  delli  suoi  figliuoli. 
Ha  replicato  che  lui  stesso  tratterra  la  casa,  dando  limosina  per 

- 

il  bisogno  di  essa,  et  che  di  nuouo  desideraua  si  rappresentasse 
questo  suo  desiderio  a  V.  P.;  et  pero  lo  faccio,  benche  ci  pare 
sarebbe  meglio  cominciar  queste  case  in  Messina  et  Palermo, 
come  V.  P.  scriue.  Et  cosi  lo  procuriamo,  et  si  haueranno  col 
tempo;  ma  per  adesso  piu  spedita  cosa  sarebbe  (come  credo)  pi- 
gliar  la  casa  altrdue,  perche  tanto  in  Messina,  come  in  Palermo, 
ci  pare  debbiano  restar  le  case  che  adesso  ui  sono  per  professe, 
et  pigliarsi  altri  siti  per  collegii  in  luoghi  piu  sani,  lasciando  le 
chiese  fatte  di  limosine  per  uso  delle  case,  et  in  quelle  si  potreb- 
be  continuar  quello  che  si  e  cominciato  del  predicar,  et  confes- 
sare,  etc,  gia  che  il  concorso  e  auiato;  et  li  collegii  saranno  al- 
leggeriti  di  tal  peso,  et  da  senno  si  attendera  alli  studii;  et  se  un 
vicere  mediocremente  beneuolo  uenisse,  facil  cosa  sarebbe  ha- 
uer  in  Messina  una  casa,  che  ha  belli  principii  et  progresso  di  fa- 
brica,  et  con  poca  spesa  potrebbe  finirsi.  Se  tarda,  forsi  si  trat- 
tera  senza  quello;  et  d'un  modo,  o  d'altro,  se  hanno  da  tenersi 
li  studii  compiti  in  Messina,  conuerra  pigliar  un  sito  piu  sano  et 
allegro,  che  quello  doue  sono  stati  fin  qui,  stropiandosi  quasi  tut- 
ti  li  soggetti,  senza  che  pur  uno  habbia  potuto  finir  li  studii.  Et 
gia  ne  lasciai  disegnato  uno,  et  doi:  et  forsi  tornando  a  Messina 
auanti  di  partirmi  di  questo  regno,  faro  un  poco  d'instanza  nuo- 
ua  per  pigliar  un  sito  o  altro. 

6.  Quanto  a  Palermo,  per  tutto  questo  mese  penso  partirmi 
per  la,  et  usar  ogni  conueniente  diligenza  per  trouar  luogo  per 
il  collegio,  lasciando  per  la  casa  professa  quella  che  hanno  al  pre- 
sente.  Auisaro  V.  P.  di  quello  che  trouero.  Et  con  questa  riui- 
sita  di  Palermo,  et  consequenter  di  Monreale  et  Biuona,  hauero 
riuisitato  li  eollegii,  come  mi  ordina  V.  P.,  et  tornero  a  Messina 
(se  altro  ordine  non  ho  di  quella)  per  tener  iui  la  pasca.  Et  se  si 
desse  la  prattica  di  Reggio  per  uisitar  quel  collegietto,  spedito 


472  POLANCl    COMPLEMENTA 

affatto  di  Sicilia,  doue  ad  alcuni  pare  longhetta  la  uisita,  hormai 
quasi  d'un'  anno;  pur'  io  non  credo  si  sia  perso  tempo;  et  quan- 
do  paresse  a  V.  P.  che  durasse  piu,  o  che  io  restassi  priuato  (il 
che  mi  sarebbe,  se  ho  da  restar  qui,  molto  caro)  al  tutto  mi  tro- 
uo  indifferente,  non  uolendo  per  la  diuina  gratia  altra  cosa  che 
far  la  uolohta  del  Signor  significatami  per  la  sancta  obedienza. 

7.  Alcune  persone  di  Catania  ricercano  sepolture  in  questa 
chiesa,  che  si  fa  di  limosine.  Et  fra  molte,  mando  qui  una  nota  di 
quelle  che  paiono  piu  degne  di  questa  gratia.  V.  P.  ordinera  cio 
che  in  Domino  le  parera  meglio. 

8.  Hoggi  si  e  fatta  elettione  del  P.  Giovanni  Philipo  Cassino 
per  procurator  in  primo  loco,  et  del  P.  Emanuel  Gomez  in  2.0 
Resta  solamente  in  questa  raccomandarci  tutti  humilmente  nelle 
rationi  et  sacrificii  di  V.  P.,  et  domandar  sua  benedittione.  Dio 
Catania  14  di  Febraro  1576. 

9.  Fin  qui  e  copia.  La  congregatione  prouinciale  e  finita 
hieri.  Delle  cose  che  scriueno  a  V.  P.,  vna  sola  non  mi  pare  stia 
al  tutto  come  loro  dicono,  cioe  che  la  prouincia  ha  piu  gente  di 
quella  che  puo  sustentare.  Questo  lo  so  io  forsa  piu  in  partico- 
lar'  che.loro,  perche  ben  bastano  Pintrate  et  elemosine  ordinarie 
per  quelli  che  vi  stano,  presuposto  che  delli  patrimonii  ch'hano 
donato  i  nostri,  si  serua  la  prouincia  in  sustentar  li  suggeti;  se 
vogliono  fabricare  et  in  quello  spendere  parte  delTintrate,  al 
1'hora  e  necessario  andar  piu  limitatamente,  et  cosi  io  Tordinero, 
et  ho  tenuto  1'occhio  in  quelli  che  si  sono  accettati,  che  non  gra- 
uassino  la  Compagnia.  Siamo  a  19  de  Febraro  1576. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f  JOANNE    DE    POLANCO      f 

Inscrlptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


Epist.  264.— 19  Februarii  1576  473 

264 

POLANCUS    MERCURIANO 

CATANA    19    FEBRUARII    1 576    l. 

I.  P.  Corrales  cupit  valetudinis  gratia  peregrinari  Lauretum.—2.  Alius 
apijstolicis  operibus  inhians h  allucinari  videtur. — ^.  Tertius propensus 
est  in  furorem . 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.!  Ci  e  in 
questa  prouincia  vn  Padre  chiamato  Hieronymo  de  Corrales,  il 
quale,  hauendo  vdito  il  corso  de  philosophia  et  tre  anni  de  theo- 
logia,  et  hauendo  buon  talento  de  predicar,  ha  vn  manchamento 
notabile  del  vdito ,  essendo  tanto  duro  (a  mio.  parer')  come  il 
P.  Diego  de  Guzman.  E  giouane,  et  potrebbe  esser'  operario  in- 
tiero,  se  li  fossi  restituito  Tvdito.  Tiene  deuotione  de  visitar  la 
santa  casa  de  Loreto,  et  speranza  d'acquistar  la  sanita  per  tal 
pezo.  Dice  che  non  grauara  de  spesse  la  Compagnia,  perche 
s'aiutera  de  casa  sua.  Per  questa  quaresima  lui  predicara  in  vna 
de  queste  terre  grosse,  doue  i  nostri  sono  molto  desiderati ,  cioe 
in  Melille.  Se  in  questo  mezo  venessi  licenza  de  V.  P.,  fatta  pa- 
scha,  se  ne  potria  andar'.  Vorrei  consolarlo ,  che  e  bona  cosa,  et 
non  vorrei  torli  sua  deuotione;  pero  scriuo,  et  quanto  a  V.  P.  pa- 
rera  meglio,  lo  reputero  anch'io  2. 

2.  Soli.  Giulio  Clerici  parmegiano  sa  la  lingua  volgare  de' 
greci,  et  e  de  bona  volonta;  ma  questi  giorni  ha  dato  in  certi  dis- 
corsi,  de  reformar  la  christianita,  et  conuertire  li  infideli  et  he- 
retici;  et  tanto  ha  intrato  in  queili,  che  ne  il  rector  suo,  ne  anche 
io,  li  ho  pjtuto  persuadere  che  desistessi.  Li  ho  tolti  li  scritti,  et 
pur  dice  non  e  per  quietarsi,  se  non  e  vdito  adagio  de  V.  P.;  s  al- 
tro  li  sara  comandato,  dice  non  deue  obedire  con  offessa  de  Dio. 
Finalmente  domanda  vna  patente  per  andar  da  V.  P.,  perche 
non  vole  aspettare  che  venghi  Tarmata,  et  faci  tanti  mali,  etc, 
che  pare  a  lui  si  potrebbono  rimediare  on  certe  lettere  che  scri 
ue  al  papa  et  alla  christianita,  et  da  la  forma  de  scriuer  altra  al 


1  Ex  autoJrapho   in   codice  Epist.  Polanci,    I    fol.,  n.  129,   prius   Ho. 
Cf.  epist.  259,  annot.  I. 

2  Resp.:  dum  pestis  maneat,  iter  minime  capessendum. 


474  POLANCI    CO.MPLEMENTA 

turco,  etc.  Io  l'ho  vdito  vn  gran  pezo,  ma  dice  che  non  basta;  et 
sia  mio  parere  qualsiuoglia,  mostra  non  si  quietara  insin'a  tan- 
to  che  V.  P.  1'ascolti ,  o  vero  faci  ricorso  al  papa.  II  male  suo 
vedo  ch'e  vn  humore  vicino  alla  pazia,  et  che  si  accosta  molto 
d^apresso  a  quella.  Non  sorio  reuelationi  (dice  lui),  ma  cose  che 
Dio  li  diede  a  pensare,  dopoi  che  serui  ad  vn  fratello  apestato,  et 
stette  baregiato  molti  di  per  leuar  il  suspetto,  come  si  suole.  Et 
parmi  specie  de  mania,  et  pero  molto  difficile  de  curar.  11  sugge- 
to  e  atto  a  quella,  per  esser  da  sua  testa,  benche  de  buona  inten- 
tione;  et  puo  esser'  ch'  il  demonio  aggionga  del  suo  qualche  cosa. 
Pensaua  trattenerlo  insin'a  tanto  che  vada  il  procurator,  et  dar- 
glielo  per  compagno.  Questa  terra ,  Padre,  abonda  molto  d'hu- 
mori  melancolici,  et  credo  non  e  per  Giulio ,  il  quale  fu  manda- 
to,  credo,  col  P.  Carlo  Regio  de  Roma.  V.  P.  veda  che  ci  co- 
manda  far  sopra  de  lui;  non  so  pero  s'aspettara  lui  risposta  3. 

3.  Soli.  Ci  e  anche  il  P.  Georgio  Vintimiglia,  conociuto  in 
Roma,  per  il  quale  ho  scritto  a  V.  P.,  domandando  licentia  per 
poter,  con  buona  volonta  d'ess[o]  et  delli  suoi,  lasciarlolibero  del- 
1'obligo  ch'  ha  alla  Compagnia;  pur  ha  caminato  tanto  inanzi  ver- 
so  la  pazia,  che  non  hauemo  potuto  aspettar  risposta.  Et  si  e  trat- 
tato  con  medici,  fra  gli  quali  e  il  P.  Antonio  Sardo,  et  non  giu- 
dicano  in  modo  alcuno  douersi  tener  nella  Compagnia,  chi  non 
vole  presto  risoluersi  de  tenerlo  ligato;  et  il  padre  suo,  moito  di- 
uoto  della  Compagnia,  si  contenta  sia  posto  in  liberta;  et  lui 
istesso  lo  domanda,  temendo  esser  presto  pazo,  se  non  vi  si  ri- 
media.  Et  non  so  in  tutta  la  prouincia  chi  senta  altrimenti,  se 
non  che  conuiene  lasciarlo.  Non  sarebbe  gran  cosa  tenerlo  inuti- 
le,  et  darli  da  mangiar,  et  curarlo;  ma  lui  vole  confessar,  et  pre- 
dicar,  et  conuersar  con  scholari;  et  sanza  questo  non  puo  viue- 
re,  et  con  buona  conscienza  non  si  puo  adoperar  in  cose  simili; 
et  se  li  fossino  prohibite,  immatirebbe  forsa  piu  presto  per  1'afli- 
ctione  che  si  piglia;  et  e  pericoloso  per  le  furie  (come  scrissi  al- 
tra  volta  chiamandolo  YY)  *,  d'vn  caso  come  quello  de  Colo- 


3  Resp.:  dimittatur  e  Societate,  nec  Romam  ulio  modo  venire  permit- 
tatur.  Cf.  autem  epist.  346  sub  finem,  et  278,  num.  6. 

4  Cf.  epist.  255,  annot.  2.  ln  hac  autem  Mercuriani  responsione,  de  quo- 


Epist.  265. — 20  Februarii  1576  475 

nia  5;  pero  li  ho  fatto  vna  patente,  come  al  Padre  prouinciale  et 
al  P.  Carminata  (in  cui  collegio  sta),  et  a  lui  istesso  in  buona 
parte,  et  a  me  e  parsa  conueniente,  doue  si  dechiara,  come  e  li- 
bero,  per  probar  vn  tempo  come  si  trouera  con  la  liberta.  Tiene 
alcun  poco  d'intrata  ogni  anno,  con  la  quale  puo  passar',  et  ha 
fatto  li  anni  passati  donatione  dopo  sua  morte  de  60  onzie  (che 
sono  150  V.)  al  collegio  de  Messina,  et  vorrebbe  lui  li  fossi  ri- 
lasciata,  et  non  dubitamo  che  conuenghi  cos"i;  ma  e  necessaria 
auctorita  de  V.  P.  (non  Thauendo  noi).  Se  li  piacera,  il  rector  del 
collegio  de  Messina  glila  renunciara,  et  se  bisognassi  darli  altra 
tanta,  sarebbe  ben  impiegata  per  tenerlo  fuori  della  Compagnia  G. 
V.  P.  mi  puo  credere,  ma  non  accade  se  non  relasciar  questa 
suma,  la  quale  mai  si  potrebbe  ricuperar  dei  suoi,  che  sono  po- 
uerissimi  gentilhuomini.  Non  altro  per  questa,  se  non  humilmen- 
te  domandar  la  benedictione  de  V.  P.  De  Catania  19  de  Febraio 

I576- 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo, 

f JOANNE  DE  POLANCO.  f 

Inscriptio.  f  Per  nostro  Padre  generale. 

265 

POLANCUS   MERCURIANO 

CATANA    20   FEBRUARII    1 576    l. 

Civitas  lilybaetana  vult  condere  collegium  Societatis:  cujus  rei  causa 
facultas  quaedam  petitur. 

f  Jhs.  Molto  Rdo  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1  II  P.  Gaspa- 
ro  Sanchez,  venuto  alla  congregatione  prouinciale,  mi  ha  doman- 

dam  «gg»  Rhegii  incola  agit,  quem  non  noscimus.  Forsan  de  eo  loquitur 
Polancus  in  epistola  deperdita.  Dicit  Mercurianus,  illum  «gg»  melius  co- 
gnoscendum  in  collegii  rhegiensis  visitatione. 

3  «Tres  scilicet  Patres,  Leonardus  Kessel,  rector,  Nicolaus  Faber,  mi- 
nister,  et  Joannes  Rhetius,  a  Gerardo  Peschio,  dementia  capto,  simul  in 
'horto  collegii  cultro  confossi,  occubuerunt  die  26  Octobris  hujus  anni  1574.» 
Epist.  P.  Nadal,  III,  683. 

6     Resp.:  probari  dimissionem. 

1     Ex  autographo  in  codice  Epist.  PoJanci,  2  ff.,  n.  l3l,  prius  III. 


476  PoLANCI    COMH.KMKNTA 

dato  se  potrebbe  far  pigliar  alla  citta  de  Marsalla  certe  case  bone 
per  vn  collegio,  vicine  ad  una  bella  chiesa  che  ci  danno.  L'in- 
trata  che  fra  li  citta  et  episcopo  et  particolari  danno,  dice  arri- 
uera  a  150  onzie,  che  fanno  375  V.  Tiene  anchora  il  collegio  de 
Palermo,  vicino  a  Marsalla,  il  suo  cassale,  che  l'ha  affittato  en 
piu  de  1100  v,  et  certi  horti,  quali  chiamano  de  regalia,  cosa 
molto  estimata  per  la  salubrita  del^area  et  amenita;  et  se  la  des- 
sino  al  vescouo,  darebbe  per  quella  ricompensa  de  100  V  d'intra- 
ta,  et  finalmente  la  comodita  del  collegio  de  Palermo  crecereb- 
be.  Et  per  esser'  Marsalla  area  saluberrimo,  molti  in  questa  pro- 
uincia  desiderano  collegio  li.  E  meza  gioinata  grossa  de  Trapa- 
na,  de  cui  collegio  ho  data  per  altre  informatione  piena.  Ho  det- 
to  al  P.  Gasparo,  che  si  certifichi  piu  delTintrata,  et  che  non  mi 
pare  faci  imbarchar  la  citta  comprando  quelle  case,  insin'a  tanto 
che  V.  P.  auisi  se  vole  si  pigli  detto  collegio.  Si  che  si  aspet- 
tera  risposta  2.  Lui  e  piu  inclinato  al  collegio  de  Marsalla,  ch'a 
quello  de  Pollizi,  e  io  non  sento  anche  tropo  inciinatione  a 
Pollizi,  se  non  si  slargano  piu,  il  che  vederemo  per  questa 
quaresima.  lo  passaro  presto  per  la,  andando  a  Palermo,  et  l1 
chiariro  come  non  si  puo  sperar  probabilmente  che  V.  P.  ac- 
cettt  suo  collegio,  se  non  passano  piu  inanzi  nella  intrata.  Non 
ho  tempo  de  estendermi  per  adesso  in  altro,  se  non  in  raccoman- 
darmi  humilmente  nelTorationi  et  sacrifici  de  V.  P,,  cui  lettere 
grandemente  desidero,  per  intendere  se  sono  arriuate  alle  sue 
mani  tanti  spaci  come  ho  mandato  appertenente  alla  visita,  et 
non  ho  auiso  della  riceuuta  de  nessuno.  De  Catania  20  de  Fe- 
braro  1576. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  j  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu.  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


2     Resp.:  non  oportere  collegium  condi,  rationibus  antea,  ait,  expositis. 
Cf.  epist.  259,  annot.  1. 


Epist.  266  —25  Februarij  1576  477 

266 

MERCURIANUS    POLANCO 

ROMA    25    FEBRUARII    1 576   l. 

1-4.  Respmidetur  quaesitis  quibusdam  de  rebus  gubernat.onis. — j.  De  se- 
peliendis  intemplisnostris'. — 6.  Denobilis  Fornari  haereditate.—J.  De 
cnllegio  in  oppido  Polizzi. — 8.  De  messanensi  civilate  honoranda. — 
g-12.  De  rebus  disciplinam  religiosam  spectantibus. — 13.  De  solitariis 
viris  catauensibus.  —  ij.  De  negotio  P.  Galliciae. — 15.  De  aedijicatione 
in  quibusdam  collegiis. —  16.  De  condenda  domo  ad  Castelvetrano. — 
/7  1Q.  Oeconomica. — 20.  De  scholis  Catauam  translatis. — 2122.  Rur- 
sus  de  oeconomicis.  —  2^-24.  O/Jicia  caritatis. 

1.  Jesus  f  M.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre.  Pax  Xpi.  etc. 
Faro  con  la  presente  risposta  a  tutte  le  letere  che  di  V.  R.  si 
sono  fin'hora  riceuute,  le  quali  sono  del  primo  di  Cj.bre;  14  di  X.bre; 
2  2,  3,  et  due  de'  12,  13,  et  due  delli  17  del  passato.  Et  quanto  a 
quei  che  desiderano  uscire  di  Sicilia,  non  parendo  adesso  tempo 
di  trattare  di  simile  cosa,  si  riseruera  a  miglio[r]  tempo,  et  si  ue- 
dra  di  consolare  tutti  in  quel  modo  che  si  giudichera  maggior- 
mente  conuenire  a  gloria  di  Dio  S.  N. 

2.  Onando  ci  uerra  a  parlare  1'agente  di  monsignore  Rmo.  di- 
Siracusa  sopra  la  controuersia  che  ha  S.  S.  Rma.  col  collegio 
nostro  sopra  la  quarta  che  pretende,  non  mancheremo  di  fare 
tutto  quello  che  potremo  in  benefizio  del  nostro  collegio. 

3.  Si  sono  uiste  le  informationi  che  V.  R.  ha  mandato  circa 
quei  che  gouernano  in  cotesta  isola;  et  cofne  ci  sono  paruti  dis- 
corsi  vtili,  cosi  non  si  manchera  di  farui  le  debite  considerationi, 
sperando  che  ci  habbino  ad  aiutare  a  deliberare  il  tutto  a  benefi- 
zio  di  cotesti  collegi  et  a  consolatione  vniuersale  de'  nostri. 

4.  Credo  che  V.  R.  sappia  molto  bene  quanti  inconuenienti 
sono  nasciuti  dall'essersi  condisceso  a'  coadiutori  che  imparas- 
sero  a  leggere  et  a  scriuere;  et  che  manco  inconueniente  ne  se- 
gue  in  non  concederlo  etiam  a  quei  che  pare  necessario  per  il 
seruitio  della  Compagnia,  come  compratori  et  simili;  i  quali  pos- 


1  Ex  archetypo,  in  cod.  Ital.  ijo,   3  ff.,  n.  205-207,  prius  23-25.  Est 
etiam  in  reg.  Sic.  1,  fol.  57v.-58r. 

2  Litterae  hujus  diei  ad  nos  non  pervenere. 


478  POLANCI    COMPLEMENTA 

sono  essere  aiutati  dal  ministro  o  da  qualchun/altro  nello  scri- 
uere  le  espese  che  fanno.  Et  se  pure  con  tutto  questo  V.  R.  col 
Padre  prouinciale  et  consultori  giudicassero  che  dal  concedere 
a  Giacomo  Frini  non  si  possa  temere  alcuno  inconueniente,  mi 
rimetto  a  quello  che  risolueranno. 

5.  Circa  quello  che  V.  R.  disiderarebbe  che'l  generale  es- 
tendesse  piu  la  facolta  sopra'l  sepelire  i  morti,  non  pare  che  sia 
necessario,  massime  che  non  senza  giuste  cause  e  riseruato  que- 
sto  al  generale  solo,  accioche  anco  si  taglino  le  occasioni  et  faci- 
lita  di  concederlo. 

6.  Ouanto  al  dimandare  al  signor  presidente  la  robba  del 
baron  de  Fornari,  potra  V.  R.  quando  sara  auisata  che  ritorni> 
portarci  la  cosa  molto  bene  consultata,  accioche  qui  piu  facil- 
mente  si  possa  deliberare  quello  che  deura  farsi. 

7.  Si  e  gia  scritto  quello  che  qui  si  giudicaua  che  costi  do- 
uesse  farsi  circa'1  collegio  di  Polizzi;  et  spero  che  a  quest'hora 
V.  R.  lo  haura  inteso:  et  quando  pure  non  hauesse  riceuuto  la 
mia,  la  somma  di  quel  capitolo  e,  che  non  potendosi  lieuare 
quello  di  Biuona,  non  accadeua  pensare  a  Polizzi;  dal  qual  luo- 

'go  V.  R.  douea  far  ritirare  i  nostri,  et  non  permettere  che  pas- 
sasse  inanzi  quel  mo'  di  insegnare  a"  scolari  forastieri,  essendo 
che  questo  poteua  pregiudicare  molto  alla  Compagnia. 

8.  Qui  e  parso  molto  bene  quello  che  costi  si  e  determinato 
di  non  dare  la  candela  a  Messina  ne  a  nessun'altra  citta,  et  cosi 
si  deura  continouare. 

9.  Se  costi  sara  giudicato  che  mastro  Francesco  Zafrano  sia 
atto  per  seguitare  i  studi,  non  pare  che  si  debba  ordinare  prima 
che  gli  habbia  finiti;  et  quando  non  paia  atto  per  la  scolastica, 
potra  porsi  alla  positiua;  et  quando  haura  studiato  qualche  tem- 
po  casi,  et  che  si  intenda  qui  del  progresso  et  perseueranza  che 
haura  fatto  nelle  vertu  solide,  non  si  manchera  col  diuino  aiuto 
di  darne  quella  facolta  che  couerra. 

10.  Poiche  le  constitutioni  rimettono  al  giudicio  de'  prouin- 
ciali  il  far  fare  i  suffragi  per  i  benefattori  de'  collegi,  non  pare 
che  si  debba  ordinare  altro  circa  quegli  de'  quali  V.  R.  scriue 
che  hanno  dato  principio  al  fondare  collegi;  ma  bene  desidero  in- 


Epist.  266. — 25  Februarii  1576  479 

tendere  quello  che  cosfi  col  consiglio  de'  consultori  si  risoluera 
di  far  fare  per  i  detti  benefattori. 

11.  Credo  che  hauran  gia  receuuto  quello  che  si  scrisse  di 
qui  per  uia  del  signor  Giouan  Lomellino  circa  il  P.  Ferrante 
d'Afflitti,  et  cosi  non  accadera  replicarlo  altra  uolta. 

Ancorche  si  sia  gia  mandata  una  letera  dal  vicario  generale 
de'  capucini,  nondimeno  si  procurera  di  hauerne  un'altra  uni- 
uersale,  poiche  la  prima  era  solo  perche  un'  particolare  de'  loro 
non  molestasse  la  Compagnia. 

12.  Circa  le  facolta  che  V.  R.  desidera  che  si  communichi- 
no  piu  amplamente  a  quei  che  gouernano  i  nostri  in  cotesta  iso- 
la,  hauendo  essi  tanta  facolta  quanto  hanno  gli  altri  superiori 
nelPaltre  prouincie  di  Europa  per  rimote  che  siano,  non  pare 
spediente  amplificarle,  massime  potendosi  scriuere  tanto  facil- 
mente  qua  et  tanto  spesso.  Ne  questo  nasce  da  mancamento  di 
pducia,  perehe  ueramente  io  mi  fido  di  tutti,  ma  accioche,  come 
altre  uolte  ho  scritto,  si  conserui  Vordine  della  Compagnia  et  si 
camini  con  la  debita  subordinatione,  alla  quale  suole  tanto  con- 
correre  Dio  S.  N. 

13.  Oui  ci  pareua  che  bastasse  quello  che  si  e  risposto  cir 
ca  quegli  huomini  solitarii 3;  ma  se  non  bastera,  disidero  che  poi 
ci  porti  quanto  maggiore  risolutione  potra  del  negocio. 

14.  Quanto  alla  confirmatione  dello  accordo  fatto  del  P.  Gi- 
ronimo  Gallicia,  qui  pare  a'  periti  che  non  si  possa  far,  per  essere 
contra  la  bolla  di  Pio  quinto;  ma  se  in  cotesto  regno  hauessero 
qualche  priuilegio  che  facesse  constare  che  non  ostante  la  detta 
bolla  lo  possiano  fare,  potranno  aui[sa]rci  et  non  si  manchera  di 
dare  Pordine  che  in  Domino  si  giudichera  migliore  4. 

15.  Se  ueramente  si  conosce  essere  necessario  mutare  alcu- 
na  cosa,  massime  di  quelle  che  non  sono  si  essentiali  de'  modePii 


3  Cf.  epist.  249,  annot.  4. 

4  De  hoc  neootio,  praeter  loca  quae  in  his  epistolis  reperis,  aerunt  littf  - 
rae  Domenecci  ad  Mercurianum,  22  Maji  1575,  Ttal.  I4Q,  fol.  444r-'>  tum  aliae 
Mercuriani  ad  Domeneccum,  9  Julii  ejusdem  anni,  quibus  mittit  responsum 
P.  Leonis,  procuratoris,  de  hac  re:  Sic.  1,  fol.  3^r.  Rursus  Domeneccus  ad 
Patrem  generalem,  iS  Nov.:  Ital.  149,  fol.  129V.;  denique  18  Aprilis  1576: 
Ital.  151,  fol.  l3r. 


480  POLANCI    COMPLEMENTA 

fatti  da  Mtro.  Giouanm,  bonae  memoriae,  potranno  farlo  eon  la 
benedittione  di  Dio,  tanto  circa'1  collegio  di  Catania  quanto  quel- 
lo  di  Cal[a]tagirone  et  di  Messina.  Vero  e  che  non  pare  che  per 
hora  si  pigli  nuoua  impresa  di  fabricare  in  Catania,  atteso  il  ca- 
rico  della  Compagnia,  il  poco  fondamento  di  quel  collegio,  et  pa- 
rendo  necessario  che  prima  ci  scriua  quello  che  in  questa  le  di- 
ciamo  in  torno  il  detto  collegio. 

16.  Fu  molto  buona  la  risposta  che  V.  R.  diede  al  signor 
vicere  circa  il  negotio  di  Casteluetrano;  et  accadendo  che  di  nuo- 
uo  li  parlasse  di  quesfistesso,  non  pare  che  se  gli  possa  dare  al- 
tra  migliore  risposta. 

17.  Se  bene  credo  che  V.  R.  lo  baura  fatto,  nondimeno  non 
lasciero  di  dirle  che  desidero  che  osserui  minutamente  le  con- 
suetudini  di  cotesta  prouincia,  et  quando  uerra  le  porti  notate. 
Pare  molto  bene  il  non  ripigliare  il  uespro  in  Palermo,  non  ui 
essendo  necessita,  se  gia  realmente  il  popolo  non  si  ritirasse  dal 
le  lectioni  sacre  per  non  cantarsi.  Si  uedranno  le  regole  del  no- 
uitiato,  et  fra  tanto  deura  continouarsi  quello  che  si  e  fatto 
fin'hora  circa  la  dottrina  xpiana.,  della  quale  scriue. 

18.  Del  gentilhuomo  di  Catania  che  ha  X  mila  scudi  di  en- 
trata,  et  del  figliuolo,  ci  siamo  consolati  di  quanto  V.  R.  ci  ha 
scritto;  ma  hauendosi  1'occhio  alTedificatione,  pare  che  si  riceua 
prima  il  figliuolo,  conoscendosi  che  habbia  uocatione  et  sia  habi- 
le  per  la  Compagnia,  stando  dapoi  aspettando  come  si.andera  li- 
berando  il  padre  degrintrichi  che  ha;  et  alThora  si  potra  meglio 
giudicare,  se  per  il  buon  nome  della  Compagnia  et  bene  de'  no- 
stri  et  di  detto  gentilhuomo,  si  deura  riceuere;  perche  concurro- 
no  alcune  considerationi,  se  sa  latino,  o  in  che  potrebbe  essere 
vtile  alla  Compagnia,  et  in  questo  si  disideraua  hauere  maggiore 
luce;  et  pare  che  doue  si  pensasse  che  seguisse  alcuno  scandalo, 
non  si  dee  fare  conto  alcuno  di  robba;  et  secondo  quello  che  scri- 
ue,  non  pare  che  possa  seguirne  altro;  et  si  crede  che  si  potreb- 
be  representare  al  detto  gentilhuomo  che  forse  starebbe  megli[oj 
fuori,  doue  potrebbe  spendere  il  tempo  in  diuotione. 

19.  Dei  censi,  se  la  pura  necessita  non  scusa,  non  uediamo 
che  in  alcun  modo  si  faccino;  et  si  doueua  preuenire  questa  ne- 


Epist.  266.-25  Februarii  1576  481 

cessita,  et  scriuere  a  tempo.  Et  se  ben  uediamo  che  questi  tempi 
che  sono  occorsi  hanno  offerto  qualche  necessita,  nondimeno  e 
bene  che  non  si  proceda  piu  oltre;  et  quando  alcuna  necessita 
reale  si  presentasse,  si  potra  scriuere  qua  prima  come  altre  uolte 
si  e  auisato. 

20.  Ouanto  alla  permutatione  degli  studi  di  Messina  a  Ca- 
tania  per  perpetuargli  in  quella  citta,  non  si  deue  dare  alcuna  in- 
tentione  di  questo,  ne  fare  alcuno  nuouo  disegno.  Et  quando 
uerra  il  procuratore  si  potra  trattare  il  fatto  con  maggiore  luce. 
Et  conuiene  fra  tanto  che  ci  habbia  moito  riguardo  alia  ^ratitu- 
dine  che  dobbiamo  alla  citta  di  Messina  et  al  debito  della  con- 
scienza;  et  cessata  la  peste  non  sara  necessario  che  alla  citta  di 
Messina  si  dia  alcuna  significatione  di  tale  permuta.  Et  sara  bene 
chequa  si  scriua  se  Catania  ha  dato  o  uuole  dare  alcuna  cosa, 
et  con  che  conditione.  Et  pensiamo  che  V.  R.  non  haura  fatto 
cosa  alcuna  ne  dato  intentione  di  accettare  niente;  perche  sa 
che  bisogna  hauerlo  prima  trattato  qua,  et  presentate  le  condi- 
tioni. 

21.  Per  essere,  come  V.  R.  scriue,  il  collegio  di  Siracusa 
pouero,  pare  che  per  adesso  si  possa  permettere  che  quelle  12 
onze  del  P.  Georgio  Vintimiglia  si  diano  al  detto  collegio,  se  pero 
non  constasse  che  fosse  stata  confermata  la  donatione  di  dette 
onze  in  beneficio  del  collegio  di  Messina  del  che  pero  deura  cer- 
tificarsi  prima  di  fare  la  traslatione. 

22.  Qui  non  habbiamo  alcuna  facolta  per  potere  da  noi 
stessi  ratificare  contratti  simili  a  quegli  che  V.  R.  mi  scriue  nella 
sua  delli  13  del  passato  di  quella  casa  che  ha  X  botteghe  sotto, 
la  quale  uorrebbe  uendere;  et  si  troua  anco  qui  difficolta,  non 
solo  che  noi  ad  ogni  hora  ritorniamo  a  S.  Sta.  per  cose  tempo- 
rali,  douendolo  fare  piu  tosto  i  compratori  quando  pero  si  deb- 
bono  fare  tali  cose,  ma  anco  essendo  come  sicuri  che'i  papa  non 
concedera  licenza  di  alienarla,  non  constando  che  della  uendita 
si  faccia  nuoua  inuestitura  in  bern"  stabili,  si  come  ha  posto  nelfal- 
tra  supplica  che  gli  si  e  presentata  per  la  confermatione  delle  al- 
tre  case.  Et  pretendendosi  di  la  uenderne  ancora  un'altra,  sara 
bene  quando  si  haura  a  dimandarne  licenza,  o  per  noi  0  per  mezo 

POLANCI  COMPLKMKXTA. -T.  LT  31 


482  POLANCI   COMPLEMENTA 

di  altri,  che  di  tutto  si  dimandi  in  una  uolta;  mandando  pero  di 
tutto  piu  minuta  et  sofficiente  instruttione  a. 

23.  V.  R.  potra  auisare  il  P.  Paolo  di  Achille,  P.  Giraldo, 
P.  Romena  et  P.  Benedetto  Rouasi,  che  si  sono  riceuute  le  loro 
letere,  alle  quali  non  rispondo  per  non  ui  esser'  cosa  che  richieg-' 
ga  risposta.  Al  P.  Villalobos  potra  anco  far  intendere  che  si  e  ri- 
ceuuto  la  sua;  et  poiche  e  nel  numero  di  quei  che  disiderano  us- 
cire  di  Sicilia,  mi  rimetto  a  rispondergli  quando  si  sara  risoluto 
questo  negocio. 

24.  Desideriamo  intendere  che  la  peste  uadi  mancando,  et 
fra  tanto  raccomandaremo  a  nostro  Signor  cotesta  isola  accio 
si  degni  farle  la  gratia.  Con  che  fo  fine  et  mi  raccomando  molto 
alle  orationi  et  santi  sacrifici  di  V.  R.  et  di  tutti  cotesti  nostri. 
Di  Roma  il  d\  25  di  Febbraro  1576. 

Di  V.  R.  seruo  in  Xpo., 

EUERARDUS    MERCURIANUS. 

267 

POLANCUS   MERCURIANO 

CATANA  27  FEBRUARH  I576  l. 

I.  Petitur  facultas  de  re  oeconomlca. —  2.  Libere  se  velle  uti  facultatibus, 
ut  aiunt,  praesumptis. — 5.   Visitatio  in  finem  properat. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.*  Quan- 
tunque  non  so  s'arriuano  alle  mani  de  V.  P.  nostre  lettere,  non 
hauendo  alcun  auiso  della  riceuuta  de  quanto  ho  scritto  dopoi 
che  tornai  de  Messina  a  Catania  alle  12  de  Octobre,  non  lasciard 
de  scriuer  spesso,  accio  sapia  V.  P.  che  siamo  viui  et  sani  per  la 
diuina  grazia;  et  che  ho  scritto  delle  cose  della  visita  et  altre  ap- 
pertenenti  alla  prouincia  de  Sicilia  et  ben  vniuersale  di  quella; 
et  penso  passano  12,  et  forsa  15  plichi  quelli  ch'ho  mandato  del 


a     Huc  usque  tantum  habet  regestum  Sic.  1,  ff.  58-59V.:  vide  annot.  1. 


1  Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2ff.,  n.  l32,  prius  112.  Huic 
et  illi  quae  signatur  n.  269,  responsum  est  die  6  Aprilis,  ut  est  in  cod.  Ital. 
150,  ff.  379-380. 


Epist.  267.-27  Februarh  1576  483 

Octobre  in  qua.  Et  non  mi  metero  a  scriuere  de  quelle  cose  in 
sin'a  tanto  che  sapia  s'alcune  mie  hanno  hauuto  ricapito.  Sola 
mente  vorrei  ci  trouassimo  con  alcune  potesta  necessarie  per  il 
gouerno  de  questa  prouincia  in  tempi  tanto  difficili  ?;  come  sa- 
rebbe  de  promouere  al  sacerdotio  alcuni  questa  quaresima,  et  de 
far  alcuni  contratti  de  censi  in  euidentem  vtilitatem,  li  quali  po- 
triamo  far  de  iure  communi,  se  nostro  modo  de  procedere  non 
ricercassi  che  dal  capo  venessino  le  facolta  alle  altri  membra. 

Ho  mandato  per  due  vie  la  copia  delle  facolta  che  qui  repu- 
tamo  necessarie,  et  parmi  potria  V.  P.  fidarsi  de  noi  sanza  scru- 
pulo  alcuno,  et  comunicarci  alcune  di  quelle,  perche  indubitata- 
mente  non  s'vsera  d'esse  se  non  in  casi  che  tenessimo  per  certo, 
o  molto  probabile,  che  stando  presente  V.  P.,  et  vedendo  il  stato 
di  queste  cose,  farebbe  il  medesimo.  Se  non  verra,  ci  raccoman- 
daremo  a  Dio,  et  faremo  come  meglio  potremo.  Vn  solo  censo 
hauemmo  fatto,  pigliando  500  V  per  comprar  vna  casa,  congion- 
ta  a  questo  collegio,  et  in  ogni  modo  necessaria  per  1'habitatio- 
ne  nostra.,  la  quale  ci  ha  de  pagar  la  citta,  ma  non  insin'al 
Agosto,  et  alThora  si  disfara  questo  censo,  piacendo  a  Dio.  In 
questo  mezo,  per  satisfar  alla  parte,  V.  P.  sia  contenta  de  man 
dar  vna  patente,  doue  approbi  la  vendita  del  detto  censo  per  200 
onzie,  per  la  quale  si  pagua  a  ragione  de  8  per  cento;  et  il  con- 
tracto  si  fece  col  signor  Giovanni  Thomaso  Paterno,  per  certi 
pupilli,  cui  erano  li  denari...  3. 

2.  Quello  chJho  detto,  che  non  venendo  risposta  de  V.  P. 
sopra  le  concessioni  dimandate,  ci  ricomandaremo  a  Dio,  et  fa- 
remmo  come  potremo,  intendo  cos\:  che  non  hauendo  expressa 
commissione  sopra  le  cose  dette,  et  giudicandole  necessarie,  o 
molto  vtili,  estenderemo  nostra  auctorita  generale  quanto  po- 


2  Mirum  fortasse  cuipiam  videatur  toties  facultates  ampliores  a  Polanco 
flagitari;  at  vero  consideranti  temporum  difficultates,  Polanci  diligentiam 
in  litteris  scribendis  et  negotiis  gerendis,  et  aliunde  tarditatem  in  respon- 
sionibus  eidem  dandis;  justa  prorsus,  imo  etiam  necessaria  Polanci  petitio 
videbitur.  Cf.  dicta  in  praefatione  hac  de  re. 

3  Resp.:  non  placere  ut  censibus  onerentur  collegia.  Omittimus  autem 
quae  hic  sequuntur  de  venditione  domuum  panormitanarum  saepius  repe- 
itta. 


484  POLANCI   COMPLEMKNTA 

tremmo;  et  se  non  bastassi,  faremmo  sub  spe  ratihabitionis  quello 
che  ci  parera  esser  conforme  alla  volonta  de  V.  P.,  con  animo 
de  domandar  da  lei  confirmatione.  Et  non  ci  regularemo  con  li 
ordini  communi  in  casi  estraordinarii,  ma  con  quello  che  per 
scarico  della  conscienza  de  V.  P.  et  nostra,  et  buon  gouerno. 
conuiene.  Questo  potrebbe  accader  in  far  alcuno  censo  qui  in 
Catania,  o  altroue,  per  viuere;  perche  non  si  potendo  riscotere 
cio  che  si  debe  alli  collegii  per  la  peste  et  altre  cause,  et  essendo 
necessario  sustentar  la  gente  et  anche  guardarla  de  pericoli,  po- 
trebbe  essere  che  ricorressimo  a  pigliar  denari  a  censo,  o  ven- 
der'  alcuna  cosa  inutile.  Non  si  e  pero  fatto  piu  di  quello  che  ho 
detto  di  sopra,  ne  si  fara  sanza  necessita  grande. 

3.  La  peste  haueua  quasi  cessato  in  Palermo  et  Messina,  et' 
questa  primavera  pare  ha  tomato  a  pullular';  et  in  altre  bande  ha 
fatto  et  fa  gran  danno.  Io  penso  fra  doi  giorni  partir  per  Paler- 
mo,  et  reuisitar,  conforme  airordine  de  V.  P.,  quelli  collegii, 
quali  per  la  peste  non  ho  reuisitato  infin1  a  mo';  perche  non  po- 
trei  facilmente  esser  poi  riceuuto  in  Catania  et  li  altri  collegii 
sani.  Passaro  per  Calatagirona  et  Pollizi,  et  spero  rimettere  il 
collegio  in  Bibona,  se  stara  meglio  (come  ci  hanno  scritto),  et 
visitato  Palermo  et  Monreal,  penso  auiarme  a  Messina,  et  de  li 
aspettar  1'ordine  de  V.  P.  di  tornar  in  Italia,  o  cio  che  mi  sara 
imposto,  gia  che  la  visita  et  reuisita  sara  compita,  et  non  solo 
dati  li  ordini,  ma  procurato  etiam  siano  messi  in  pratica.  Et  con 
tanto,  nell'orationi  et  sacrifici  de  V.  P.  et  de  tutta  la  casa  humil 
mente  mi  raccomando,  et  domando  la  benedictione  di  quella  per 
tutta  questa  prouincia.  De  Catania  27  de  Febraro  1576. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

'Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  Mtro.  Eue- 
rardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de  Jesu, 
in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


Epist.  268.— io  Martji  1576  485 

268 

POLANCUS    MERCURIANO 

PANORMO  10  MARTII  I576  l. 

I.  De  doino  professorum  aut  collegio  condendo  ad  Piazza,  et  de  domo  ad 
Castel-  Vetrano. — 2.  Panormi  et  Messanae  brevi  erigendae  domns. — 
j.  De  collegio  ad  Polizzi. — 4.  Pestis  defervescit. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi, 
etc.  Airultimodel  passato  partimmo  di  Catania  per  Calatagirone, 
et  alla  uolta  di  Palermo;  et  tratenendoci  un  giorno  per  le  pioggie 
grandi,  ci  giunse  un  fratello,  mandato  a  posta  dal  Padre  pro- 
uinciale  2,  con  lettere  di  V.  P.  di  24  et  ultimo  di  X.bre,  et  altre 
del  P.  Posseuino  de  7  di  Genaro;  et  ci  e  stato  di  molta  consola- 
tione  1'intender  che  fossero  giunte  alle  mani  di  V.  P.  diuerse  let- 


1  Ex  archetypo  a  Polanco  aucto  in  codice  Epist.  Polanci,  2  fr\,  n.  l34, 
prius  2. 

2  Domenech,  cujus  exstant  litterae  in  eodem  codice,  sub  n.  l33,  prius 
ff.  1 13-1 14,  datae  6  Martii  1576,  quibus  monet  Mercurianum  de  acceptis  illius 
litteris  24  Dec.  1575  et  24  Febr.  1576,  deque  ipsis  missis  ad  Polancum.  En 
autem  quid  de  hujus  excelsi  viri  visitatione  ibidem  dicat: 

«La  diligentia  grande  dil  Padre  visitator'  in  scriuer  quello  che  occorreua, 
et  il  non  receuer  lettere  di  V.  P.  me  hanno  fatto  tardar  nel  scriuer'.» 

...  «II  Padre  visitator'  ha  volutto  partir  per  visitar  vn'altra  volta  Pa- 
lermo,  passando  per  Calatagirona  et  Polizi,  doue  sono  alchuni  delli  nostri 
venutti  de  Biuona;  et  poi  pensa  di  passar  a  Monreal  et  a  Biuona.  Ha  piglia- 
to  questo  camino  contra  il  parer  di  molti  di  noi,  per  esser  li  tempi  hora  mol- 
to  trauagliosi  di  caminar  per  questo  rejjno,  vltra  dil  periculo  in  che  si  met- 
te;  etcredo  hauera  experimentato  quello  li  habbiamo  detto.  Ma  con  ]a  vo- 
lunta  grande  che  ha  di  far  exactamente  suo  officio,  non  teme  fatiga  ne  pe- 
riculo.  Spero  che  il  Signore  se  ne  seruira  non  puoco  di  questa  reuista;  per- 
che,  oltra  che  li  collegii  quanto  piu  sono  visitati  tanto  piu  sono  consolati  et 
aggiutati,  essendo  esso  tanto  diligente  et  solecito,  con  le  parte  che  il  Signo- 
re  li  ha  dato,  tanto  maggior  frutto  se  n'a  d'esperar  con  la  grazia  et  fauor  di- 
uino.  V.  P.  ha  raggione  di  molto  consolarse  di  sua  visita,  et  di  hauerlo  man- 
dato,  et  tener  sia  stato  inspirato  da  Dio  in  mandarlo;  et  io  [di]  molto  rin- 
gratiar  soa  diuina  magesta  che  me  habbia  exaudito,  supplicandolo  molte 
volte  mandasse  persona  che  suplisse  li  mei  mancamenti  et  molto  aggiutas- 
se  questa  prouincia,  come  speramo  in  sua  infinita  bonta.  Esso  sia  lodato  et 
benedetto  per  sempre,  che  in  questi  tempi  che  hanno  occorsi  ci  ha  vulutto 
oonsolar  con  soa  venutta  tanto  necessaria.»  Cf.  supra,  epist.  224,  n.  3,  et 
annot.  2. 


486  POLANCI    COMPLEMENTA 

tere  et  informationi  mandate  il  mese  di  Ottobre  et  Nouembre,  et 
cosi  speriamo  saranno  arriuate  altre,  se  bene  haueran  tardato  al- 
quanto  piu  dell'  ordinario.  Non  rispondero  a  dette  lettere,  per- 
che  le  rimandai  al  Padre  prouinciale  accioche  le  uedesse,  et  le 
aspettiamo  qui  alla  giornata,  et  all'hora  si  fara  risposta.  Tutta-- 
uia  rispondero  per  questa  a  quella  di  V.  P.  delTultimo  dell'anno 
sopra  la  casa  di  Piazza,  et  uenne  a  tempo  che  haueuamo  di  pas- 
sar  per  quella  citta.  Vero  e  che  il  desiderio  loro,  o  di  molti  di 
loro,  si  era  mutato  di  casa  in  collegio.  Se  gl'e  significata  la  dif- 
ficolta  di  accettar  simili  collegii,  cioe  di  20  persone  o  incirca, 
dandoli  poca  speranza  di  ottenerlo.  Ouanto  alla  casa  professa, 
etiam  gl'e  stato  significato  quanto  scrisse  V.  P.,  cioe  che  non 
si  potrebbe  accettar  se  non  si  trouasse  in  quella  citta  materia 
sufficiente  da  poter  essercitar  li  nostri  ministerii  soliti  nelle  case 
professe,  et  se  non  si  potesse  sperar  sostentamento  per  30,  o  40 
persone  de'  nostri.  Se  gl'e  data  anche  ragione  del  numero,  qua- 
le  pareua  loro  grande,  et  cosl  restarono  di  considerar  cio  che  se 
li  proponeua,  et  quando  uenissero  al  numero  detto  (perche  della 
occasion  di  essercitar  li  ministerii  non  si  dubita  che  ci  sara),  fra 
il  Padre  prouinciale  et  me  con  li  consultori  ci  risolueremo  come 
V.  P.  Tordina.  Non  lasciero  di  rappresentare  a  V.  P.  che  ci 
pare  che  poche  case  si  potranno  cominciar,  minacciandoli  con 
tal  numero;  et  la  ragion  che  si  assegna  nella  lettera  della  conser- 
uation  della  disciplina,  et  del  numero  de  professi  che  col  tempo 
ci  saranno,  pare  presuppone  che  si  habbia  a  pigliar  solamente 
una  casa;  ma  col  tempo,  se  parera  a  V.  P.,  o  ad  altri  generali, 
si  piglieranno  quante  si  uorranno  in  questa  prouincia,  perche 
etiam  il  signor  duca  di  Terranuoua  fa  di  presente  instanza  per 
un'altra  casa  in  Castel  Vetrano;  et  passando  noi  per  Termini, 
doue  sta  la  corte,  et  uisitandolo,  ci  ha  astretto  a  scriuer  di  nuo- 
uo  a  V.  P.  Vero  e  che  il  numero  che  lui  uorrebbe  per  adesso  sa- 
rebbe  fin'a  15,  et  lui  stesso  uole  sostentarlo,  senza  che  la  citta 
sia  tenuta  darl[i]  niente;  et  cosi  dice  lo  faranno  suoi  successori. 
GFhabbiamo  detto,  che  la  Compagnia  nelle  case  professe  non 
solamente  non  piglierebbe  entrata,  ma  ne  anche  cosa  equiualen- 
te  ad  entrata.  come  sarebbe  se  sua  eccellenza  et  li  successori  pi- 


Epist.  268.  — 10  Martii  1576  487 

gliassero  1'assunto  di  sostentarla.  Lui  rispose,  che  non  si  faeen- 
do  contratto  che  obligasse  lui  o  li  successori,  non  saria  equiua- 
lentia  d'entrata,  poiche  sarebbe  in  liberta  loro  darli  il  sostenta- 
mento,  et  in  quella  della  Compagnia  lasciar  quel  luog[o],  se  non 
se  li  dessi  il  loro  bisogno.  V.  P.  ueda  che  cosa  si  ha  da  rispon- 
der  al  signor  duca  3.  Et  per  contentar  S.  Ecc.za  s'e  mandato  a 
predicar  a  Castel  Vetrano  il  P.  Lodouico  Mansone,  con  un'altro 
sacerdote  per  confessar,  et  un'altro  fratello  per  insegnar  la  dot- 
trina  x/ana. 

2.  Qui  etiam  in  Palermo  et  in  Messina  pensiamo  con  la  gra- 
tia  del  Signor  trouar  altri  luoghi  per  li  collegiali,  accioche  si 
possa  cominciar,  doue  adesso  fanno  residentia  li  nostri,  casa  pro- 
fessa.  V.  P.  ha  gia  dato  suo  consenso  quanto  a  Messina,  et  si- 
gniflcato  che  anche  le  piacerebbe  questo  in  Palermo.  La  causa 
di  lasciar  questi  luoghi  per  case  e,  che  gia  il  popolo  e  auiato  alli 
sacramenti  et  alla  predicatione,  et  ha  fatto  le  chiese  a  sue  spese 
dilimosina.  Tuttavia  ci  consolaremo  d'hauer  espressa  licenza  et 
benedictione  de  V.  P.  per  cominciar'  nel  luogo  che  ci  parera  piu 
al  proposito. 

3.  Passando  per  Pollizi,  trouammo  molto  caldi  quelli  giura- 
ti  et  gentilhuomini  della  citta  quanto  al  suo  collegio,  et  questa 
quaresima  si  spera  arriuera  la  intrata  che  loro  danno  a  400  V, 
oltra  la  casa  et  chiesa  che  vogliono  fare.  Et  molti  altri,  come  si 
fermassi  il  collegio  con  1'acceptatione  de  V.  P.  vogliono  dar  al- 
tre  intrate  o  aiuti.  Oltra  questo,  de  nostri  fratelli  de  Polizi  ci 
sono  da  300  V  cTintrata,  benche  non  tutta  perpetua;  et  final- 
mente  ci  e  S.ta  Margarita,  la  quale  e  per  dar  al  collegio  de  Poli- 
zi  tutto  il  grano,  orzo,  vino  et  olio,  legne  et  frutti  ch'ha  de  biso- 
gno  per  30  et  piu,  et  anche  carne  in  bona  parte,  dando  etiam  a 
Bibona  (a  cui  collegio  e  vnita)  tutto  quello  et  piu  che  cauarebbe 


3  Responsionem  in  regestis  non  invenimus  novam,  post  eam  quae  est 
in  epist.  206,  n.  16;  aliam  tamen  Possevini  manu  in  margine  hujus  epistolae 
indicatam  habes  hisce  vetbis:  «Si  e  considerato  questo  etc.  Render  capace 
S.  S.  Illma.,  massime  che  questo  e  caso  nuouo,  et  contra  il  nostro  instituto, 
oltre  molti  altri  inconuenienti  che  auuerrebbero,  etc.  Si  quando  con  missio- 
ni  si  potra,  si  vedra  di  fare.»  Cf.  epist.  223,  annot.  2. 


488  POLANCI   COMPLEMENTA 

se  non  ci  fossi  collegio  in  Polizi.  V.  P.  veda  se  li  pare  rimettersi 
anoi,  o  cio  che  risponderemmo  a  questi  qui  clamant  post  nos. 

4.  Non  diro  altro  per  adesso,  se  non  ch'ho  trouato  i  nostri 
tutti  sani  in  Palermo,  et  la  citta  non  del  tutto,  ma  va  meglio  as- 
sai,  come  anche  intendo  de  Messina  et  de  Monreal  et  Bibona, 
che  gia  sono  libere.  Humilmente  domando  per  tutti  noi  la  bene- 
dictione  de  V.  P.,  et  1'orationi  et  sacrifici,  perch'oltra  il  comba- 
tere  con  le  difficulta  che  prouengono  della  peste,  si  aspetta  la  ar- 
mata  turchesca  per  questa  isola  o  per  Malta.  Dio  N.  S.  pigli  la 
protectione  de  tutti;  et  buon  aiuto  ha  dato  sua  santita  col  santo 
giubileo  venuto  in  questi  paesi.  De  Palermo  10  de  Marzo  1576. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu.  Roma. 

Sigilli  vestiginm. 

269 

POLANCUS    MERCURIANO 

PANORMO    I4   MARTII    I576   *. 

1,  De  litteris  acceptis. — 2.  De  sepulcris  in  nostro  templo.  —  f.  De  ritibus 
nonnullis  Siciliae  peculiaribus.—^.  De  aliquibus  mnneribus,  et  quibus 
demandata  illa  sint. — $.  Libellus  de  moribundis  juvandis  scatet  men- 
dis. 

I.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Pax  X.1  II  2.°  di  de  qua- 
resima  arriuai  a  Palermo,  et  ho  scritto  d'alcune  cose  a  V.  P.  Et 
quantunque  non  mi  sono  anchora  rimandate  le  lettere  de  V.  P. 
de  Catania,  per  far  risposta  in  particolare  (dico,  quelle  de  24  et 
vltimo  de  Dezembre  passato,  riceuute  in  Calatagirona),  diro  in 
questa  ch'ho  vista  vna  per  il  Padre  don  Paulo  de  12  de  Febra- 
rOj  cui  copia  si  dice  essermi  mandata ,  et  credo  la  riceuero  con 
altre  che  mi  mandera  il  prouinciale...  2. 


1  Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff. ,  n.  135,  prius  5.  De 
responsione,  cf.  supra,  epist.  267,  annot.  I.  Consumpta  charta,  aliquot  lit- 
terae  evanuerunt  quae  more  nostro  supplemus. 

2  Omissa  Ioquuntur  de  contractu  panormitano,  de  quo  saepe. 


Epist.  269.— 14  Martii  1576  489 

2.  Essendo  io  venuto  in  questa  eitta,  qualche  persona  fa- 
coltosa  voleua  se  li  dessi  vna  capella  per  sepelirsi  con  vno  o  duoi 
altri,  et  voleua  far  la  spessa  de  detta  capella  et  ornamenti  di 
quella  in  questa  chiesa  de  Palermo,  et  non  mi  e  parso  se  le  con- 
cedessi  sanza  escriuer;  a  V.  P.  et  intender'  se  cose  simili  doues- 
sino  concedersi.  Perche  in  Sicilia  in  ogni  chiesa  quasi  de  quelle 
nostre  che  si  fabricano,  potrebbe  occorrere  simile  difiicolta,  et  si 
presuppone  che  vorrebbeno  questi  che  domandano  capelle  lasciar 
in  quelle  suoi  corpi,  et  forsa  che  a  nessun'altro  iui  si  concedes- 
si  sepoltura.  Benche  so  che  non  si  possono  accettar  capellanie, 
come  le  prohibisce  il  decreto  della  prima  congregatione,  ne  con- 
ceder'  sepultu[ra],  se  non  come  toca  il  decreto  42  della  detta  con- 
gregatione;  ma  perche  questi  non  fundano  capellanie,  ma  capel- 
le,  sanza  alcun  pesso  nostro,  in  fuora  della  sepultura  per  perso- 
ne  determinate  (come  doi  o  tre,  o  cosa  simile)  sine  iure  sepultu- 
rae  quanto  alli  posteri,  desidero  intendere  il  parer  et  volonta  de 
V.  P.  per  saper  cio  che  si  deue  risponder'  a  simili  persone  3. 

3.  Vsano  in  Sicilia  quando  si  dice  Teuangelio  apicciar  vna 
torcia,  il  che  non  si  dice  nel  [r]ito  del  misal  romano.  Non  Tho  le- 
uato  per  esser  tanto  vniuersale  in  questo  regno;  se  pur  piaccess[i] 
a  V.  P.  farci  intender  sua  volonta,  ci  fara  gratia.  Et  cosi  quan- 
to  al  dir'  la  confessione  auanti  alla  messa  nel  penultimo  scalino; 
perche,  doue  sono  molti,  pare  qualche  inconuen[i]ente  tanto  ca- 
lar  et  ascendere.  In  Roma  non  si  vsano  se  non  pochi  scalini,  et 
cosi  il  rito  del  missale  piu  ragioneuolmente  dice  si  discenda  al 
penultimo.  Oui  s'vsano  molti  scalini...  4. 

4.  Non  altro  al  presente,  se  non  far  intendere  a  V.  P.,  che 
ho  cominciato  ad  aiutare  il  P.  Paulo,  dandoli  per  ministro  il 
P.  Giovanni  Dominico  Candela ,  accio  con  auctorita  sufficiente 
gouerni  questo  collegio  sotto  il  P.  Paulo.  Et  a  tutti  li  consulto- 
ri  e  parsa  conueniente  questa  electione;  et  del  P.  Francesco  Gui- 
raldo  per  maestro  de  nouici,  in  loco  del  P.  Candela.  Faremmo 


3  Resp.:  si  postulans  bene  de  Societate  meruit,  concedatur,  etiara  si 
impensas  capellae  non  faciat;  aliis,  de  quibus  nihil  dicit  Polancus  in  com- 
mendationem,  non  est  ratio  concedendi. 

4  Repetuntur  quae  in  epist.  praeced.,  n.  2. 


49»  POLANCI   COMPLEMENTA 

proua,  in  tanto  che  io  sto  qui,  come  riescono,  et  s'altro  ordine 
verra  da  V.  P.,  sara  sempre  exequito  5.  La  benedictione  et  ora 
tioni  de  V.  P.  domando  humilmente  per  me  et  per  tutta  questa 
prouincia.  De  Palermo  14  de  Marzo  1576. 
De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE    DE    POLANCO.    f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Kdo.  in  Xpo.  Padre,  il  P.  M.°Eue- 
rardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de  Jesus, 
in  Roma. 

Sigilli  vesticrinm. 

5.  Jhs.  s.  Ho  cominciato  a  veder  quel  libreto  che  mi  mando 
V.  P.  per  aiutar  a  ben  morir  7,  et  trouo  moltissimi  errori  della 
stampa;  et  tali,  che  spesse  volte  leuano  il  senso,  et  altre  fanno 
senso  inepto;  et  finalmente  eome  sta,  se  si  legessi,  mi  pare  ba- 
starebbe  per  leuar  la  volunta  de  legerlo,  et  darebbe  poca  ripu- 
tatione  alla  Compagnia.  Io  mandero  vna  nota  delli  errori ,  come 
potro  linirla,  et  se  non  sono  emendati  prima,  non  solamente  fuo- 
ri  de  casa,  ma  ne  anche  dalli  nostri  pare  sarebbe  espediente  si 
legessi.  Questo  per  auiso  de  V.  P.  De  Palermo  14  de  Marzo  1576. 

Filius  et  seruus, 

f  JO.  DE  POLANCO.  f 

Inscriptio,  a  tergo  hujus  scliedulae.  Patri  nostro  praeposito 
generali. 


5  Die  3  Augusti  ejusdem  mensis  per  epistolam  Mercuriani  ad  Cande- 
lam,  hic  creatur  rector  panormitanus  pro  Paulo  de  Achillis:  Sic.  1,  fol.  68r. 

6  Adsunt  haec  chartulae  adjunctae,  autographae  quoque  Folanci,  et  cui 
inscribitur  in  margine:  «Postscripta.»  Vide  vol.  I,  672. 

7  Cf.  vol.  I,  Prooemium,  XXI,  n.  2;  tum  epist.  252,  n.  14;  et  272,  n.  4. 


Epist.  270.— 20  Martii  1576  491 

270 

POLANCUS    MERCURIANO 

PANORMO    20    MARTII    I576    l. 

16.  De  collegio  in  oppido  Polizzi  desiderato  iterum  consnlit. — 7.  De  pro- 
movendis  nonntillis  sodalibiis  ad  solennem  professionem. — 8.  De  adju- 
toribus  rei  domesticae.  —  g.  De  consiliariis  atqne  admonitoribus.  —  De 
Bartholomaeo  de  Carlo.  —  //.  De  numero  coadjutorum. 

1.  7  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro...  Circa  il  eolle- 
gio  di  Polizzi,  ho  auisato  al  P.  Biagio  Sanchez  et  P.  Gasparo 
Sanchez,  che  li  predica  questa  quaresima,  di  cio  che  V.  P.  scri- 
ue.  Et  tamen,  perche  le  cose  sono  in  alquanto  differente  dispo- 
sitione  di  quella  che  V.  P.  intese  per  le  mie  lettere,  mi  e  parso 
doueuo  dar  informatione  di  nuouo,  et  spero  poter  riceuer  la  ri- 
sposta  auanti  che  sia  tempo  di  rimouer  di  la  li  nostri  che  uenne- 
ro  di  Biuona.  Et  quanto  alle  scole  che  li  si  son  cominciate,  non 
dubiti  V.  P.  che  si  possano  facilmente  leuar  a  nostra  posta,  per- 
che  adesso  al  passar  nostro  per  Polizzi,  gl'ho  auisati  che  fatta 
pascha  si  leuerebbono,  non  accettando  V.  P.  il  collegio;  et  pri- 
ma  di  alThora  non  e  tempo  di  far  tornar'  a  Biuona  il  numero 
compito,  quantunque  per  la  gratia  di  Dio  gia  sta  quasi  sana; 
come  anche  Monreale;  et  Messina  et  Palermo  uanno  molto  me- 
gliorando. 

2.     Ma  per  tornar  a  Polizzi,  quando  il  Giugno  passato  pas- 


1  Ex  archetypo  partim  autographo,  in  cod.  Epist.  Polanci,  6  ff. ,  n.  l36, 
prius6-ir,  antiquitus  1-4.  Nonnulla  omittimus  exigui  momenti,  utpote  re- 
bus  jam  Romae  judicatis  nihil  addant;  en  autem  relictorum  summam:  Cu- 
pientes  e  Sicilia  exire;  adjutores  rei  familiaris  petentes  discere  scripturam 
et  lectionem;  sepulturae  in  templis  nostris;  de  Fornarii  fortunis;  de  sodali- 
bus  Zaffrano,  Afflitti  et  Gallicia;  de  suffragiis  pro  benefactoribus  collegio- 
rum;  de  aedificio  Catanae;  de  equite  catanensi  cupiente  cum  filio  suo  nomen 
dare  Societati;  de  mutatione  scholarum  messanensium  in  urbem  Catanae, 
deque  hujus  collegii  censu  non  contrario  decreto  S.  Pii  V;  de  confirmanda 
venditione  domuum;  aliaque  respondentia  epistolis  Mercuriani  de  minutis 
rebus. 

Porro  huic  et  epistolis  271  et  273  respondet  Mercurianus  21  Aprilis 
(Ital.  151,  fol.  33),  brevi  utens  sermone,  quasi  vale  visitatori  dicens,  misso 
novo  praeposito  provinciae.  Cf.  sequentia. 


49^  POLANCI    COMPLEMENTA 

sammo  di  la,  ui  erano  doi  sacerdoti  de'  nostri,  et  4,  o  5  fratelli, 
parte  per  conto  di  S.ta  Margarita,  priorato  unito  al  collegio  di 
Biuona,  parte  per  far  qualche  frutto  a  modo  di  missione.  Tro- 
uammo  che  si  era  cominciato  a  trattar  di  questo  coilegio  molti 
anni  inanzi  dal  tempo  che  qui  staua  il  P.  Montoia,  et  fra  lacitta. 
et  alcuni  particolari  di  essa  haueuano  promesso  et  assegnato  poco 
piu  di  200  scudi  d'entrata,  et  doi  nostn  fratelli  o  tre,  pur  di  Po- 
lizzi,  haueuano  applicato  per  questo  collegio,  se  si  facesse,  da  300 
altri  V  .di  d'entrata,  benohe  non  era  tutta  perpetua,  et  si  conten- 
tauano  quelli  della  citta  aspettar  alcuni  anni,  se  cosi  piacesse  a 
V.  P.,  accioche  si  moltiplicasse  questa  entrata  delli  stessi  frutti; 
et  quando  ci  fusse  casa  et  chiesa,  et  competente  entrata,  si  man- 
dasse  la  gente  per  scole,  etc,  in  modo  che  con  questo  et  la  com- 
modita  che  si  aspettaua  di  S.ta  Margarita,  senza  pregiudicio  del 
collegio  di  Biuona,  anzi  con  aiuto,  si  poteua  far  conto  che  arri- 
uerebbe  quella  fondatione  a  700  V  .di  d'entrata.  Et  non  si  ricer- 
cando  se  non  doi  o  tre  maestri,  si  poteua  far  disegno  di  tener  li 
un  buon  numero  di  nouitii:  tanto  piu  ottenendo  la  citta  dal  re 
certo  castello  in  gran  parte  ruinato,  il  qual  se  potrebbe  far  capa- 
ce  habitatione,  tanto  per  li  collegiali,  quanto  per  li  nouitii.  Et  di 
tutto  questo  disegno  ho  scritto  diffusamente  a  V.  P.  di  Polizzi 
in  detto  mese,  et  parmi  che  le  lettere  si  perdessero  2. 

3.  Hora  tornando  noi  questo  Marzo  di  Catania  a  Palermo, 
et  passando  per  Polizzi,  ci  han  parlato  li  giurati  della  citta,  et  li 
primi  gentilhuomini  di  quella,  molto  piu  riscaldati  che  prima: 
tanto  che  per  questa  quaresima  uoleuano  raddoppiar  quello  che 
gia  un'altra  uolta  haueuano  assegnato,  leuando  delli  particolari 
cio  che  ognuno  haueua  promesso,  accioche  si  inuestisse  in  en- 
trata  doue  la  Compagnia  uolesse,  per  piu  facile  essattione.  Et  se 
si  accettasse  il  collegio,  altri  uoleuano  dar  del  suo  piu  assai  di 
quello  che  si  e  detto,  oltra  1'edificar  la  casa  et  chiesa;  et  cosi  de- 
siderauano  non  si  leuassero  li  maestri  che  ui  erano,  benche  il 
resto  della  gente  tardasse  piu  a  uenir'.  Gl'ho  detto  la  difficolta 
che  ui  era  di  accettar  simili  collegietti,  et  che  io  non  haueuo  au- 


2     Neque  ad  nos  pervenerunt. 


Epist.  270.  — 20  Martii  1576  493 

torita,  ma  che  scriuerei  a  V.  P.,  etc.  Li  motiui  per  accettar  que- 
sto  collegio  son  li  seguenti.  Primo,  che  tenendosi  il  priorato  di 
S.ta  Margarita  unito  al  collegio  di  Biuona,  par  come  necessario 
tener  alcun'  de'  nostri,  che  habbia  cura  di  quello;  et  conuien  ci 
sia  un  sacerdote  ragioneuolmente,  si  perche  ui  e  una  chiesa  doue 
e  solito  dirsi  messa  le  feste,  che  si  chiama  S.ta  Margarita,  si 
etiam  per  li  lauoranti  et  nostri  che  li  stessero,  li  quali  non  senti- 
rebbono  messa,  se  non  ci  fosse  sacerdote  o  andassero  molto 
discosto.  Ouanto  al  temporale  etiam  sarebbe  cosa  perduta  quel 
priorato  se  li  nostri  non  ui  stessero,  et  pochissimo  si  haueria  in 
affitto,  doue  essendoui  qualche  uno,  uale  assai,  come  diro.  Do- 
uendoui  esser  un'  sacerdote,  par  anche  sarebbe  poco  consolato, 
se  non  hauesse  altro  con  chi  potesse  confessarsi.  Et  non  potreb- 
bono  star  tutto  l'anno  in  S.ta  Margarita,  perche  la  state  e  mal' 
aere,  et  sarebbono  come  solitarii;  et  al  contrario,  stando  in  Po 
lizzi,  a4  miglia  o  5  di  S.ta  Margarita,  stanno  in  luogo  sano,  et 
doue  possono  far  frutto  secondo  il  nostro  instituto.  Et  la  residen- 
za  loro  in  quella  citta  fa  che  le  robbe  di  S.ta  Margarita  si  possa- 
no  smaltire  cin  utilita  notabile  del  collegio  di  Biuona,  et  di  quel- 
lo  di  Polizzi,  se  si  fara.  Et  doue  sono  doi  sacerdoti  et  tre  o  4  fra- 
telli,  con  aggionger  altri  doi  o  tre  soggetti  per  leggere,  non 
ricerchera  piu  la  citta,  et  quasi  tutti  gl'altri  potrebbono  esser  in 
utilita  della  Compagnia,  hor  fossero  nouitii,  hora  scolari. 

4.  II  2.0  motiuo  e,  che  si  potrebbe  far  buona  commodita 
alla  prouincia,  sostentando  \\  un  buon  numero  di  nouitii  o  di  hu- 
manisti;  perche  essendoui  da  7  in  8  cento  V.di  d'entrata  in  de- 
nari  oltra  quelli  di  S.ta  Margarita,  si  potra  cauar  quasi  tutto  il  gra- 
no  et  orzo  necessario  per  30,  0  piu  persone,  et  cosi  tutto  il  uino, 
et  oglio,  et  lino,  et  legna  et  frutti  che  fusser'  necessarii,  et  in 
b.uona  parte  Ia  carne,  perche  hanno  ius  pascendi.  Et  in  queste 
citta  di  Sicilia,  non  si  trouando  la  carne  alli  macelli,  simil  com- 
modita  e  molto  importante.  Et  ccn  tutto  questo  Biuona  potria 
hauer  due  uolte  et  tre  uolte  tanto  come  cauerrebbe,  se  li  nostri 
non  fussero  in  Polizzi,  per  la  commodita  di  sopra  detta  d  nauer- 
si  cura  et  di  uender  1'oglio  et  altre  cpse  in  Polizzi.  Et  si  faceua 
conto   che   tornaria   bene   a  tutti  doi  luoghi,  metendo   l'vno   il 


494  POLANCI   COMPLEMENTA 

priorato,  1'altro  la  cura  et  industria,  diuidersi  quel  che  si  cauasse, 
se  gia  non  paresse  piu  spediente  che  si  accordassero  quelli  di 
Polizzi  con  quelli  di  Biuona  in  denari,  dandoli  vn  tanto  l'an[n]o. 

5.  II  3.0  motiuo  e,  che  habbiamo  alcuni  della  Compagnia 
molto  buoni  suggetti  et  delli  principali  di  quella  citta,  quali  han- 
no  applicato,  come  ho  detto,  li  suoi  beni,  et  par  sia  quella  terra 
di  buoni  ingegni,  et  inclinati  alla  uirtu;  et  cosi  potrebbono  col 
tempo  molti  accettarsi,  quali  aiutassero  il  diuino  seruitio  nella 
Compagnia,  et  anche  la  stessa  fondatione  temporale.  Si  potrebbe 
etiam  far  buon  frutto  nella  citta,  per  il  molto  gran  desiderio  che 
ha  quella  gente  della  Compagnia,  et  buona  dispositione  alla  pieta. 

6.  II  4.0  et  ultimo  e,  che  in  alcuni  bisogni,  come  d'armate  o 
altri  trauagli  di  luoghi  maritimi,  sarebbe  alle  uolte  buon  rifugio 
un  luogo  in  Polizzi,  perch'e  sito  forte,  et  discosto  della  marina. 
Hor  V.  P.  ueda  cio  che  le  piacera  ordinare,  perche  se  la  risposta 
di  questa  sara  di  non  uoler  collegio  in  Polizzi,  gl'  auiseremo  che 
desistano,  et  leueremo  li  nostri  di  Biuona  con  le  scole,  o  per  me- 
glio  dir,  con  una  scola  che  si  tiene  publica.  Se  V.  P.  giudichera 
che  lo  possiamo  accettar,  uenendo  loro  a  dar  1'entrata  che  offeri- 
scono,  potremo  continuar  con  aggionger  urfaltro  buon  maestro, 
che  siano  in  tutto  duoi.  Non  siamo  ancora  risoluti  di  restituir  le 
scole  a  Biuona,  perche  non  siamo  obligati,  et  ha  cessato  Taiuto 
che  daua  il  duca;  benche  io  spero  andar  presto  a  Biuona,  et  in- 
tenderemo  anche  dalla  signora  duchessa  et  nuouo  duca  TanimD 
loro  d'aiutar  il  collegio,  quale  insin'adesso  mostrano  buono,  et 
all'hora  potremo  il  Padre  prouinciale  et  io  risoluer  quel  che  ci 
par  conueniente,  et  auisar  V.  P.  In  questo  mezo  ho  scritto  a 
Polizzi,  che  di  mio  parer  soprasedano  nel  domandar  quel  castel- 
lo  ruinato  al  re,  insin'a  tanto  che  uenga  la  risposta  da  V.  P... 

7.  Circa  li  professi,  si  son  proposti  a  V.  P.  sei  che  han  finj- 
ti  li  studii,  et  nelle  cose  essentiali  buoni,  quantunque  in  alcuni 
di  loro  si  desidera  mao-gior  mortificatione  in  alcune  cose,  corre 
anche  nelli  professi,  et  in  me  il  primo.  Si  faceua  conto,  data  la 
licenza  di  V.  P.,  di  farli  far  la  probatione  del  3.0  anno,  acciochc 
si  aiutassero  nella  detta  mortificatione,  in  fuor  de  quelli  doi  che 
V.  P.  ha  nominato  fra  loro,  acciocbe  si  potessero  subito  far  pro- 


Epist.  270.— 20  Martii  1576  495 

fessi.  Ma  come  questo  si  domandaua  accioche  fusse  qualchedu- 
no  di  piu  nella  congregation  prouintiale,  per  poter  hauer  uoce 
passiua  nella  elettion  del  procurator,  etc,  gia  che  il  procurator 
e  fatto,  di  nuouo  uederemo  se  sara  spediente  far  questi  doi  pro- 
fessi  subito,  o  se  aspetteremo  che  facciano  la  probation  del 
3.0  anno,  almeno  in  parte. 

8.  Circa  li  coadiutori  spirituali  et  temporali,  se  ben  mi  ri- 
cordo,  si  son  fatte  tre  classi.  Nella  prima  sono  quelli  circa  li  qua- 
H  non  dubitiamo  che  si  possano  accettar  nella  Compagnia  per 
coadiutori  formati.  Nella  2.a  classe  sono  alcuni,  quali,  se  ben  sia- 
no  buoni  nelle  cose  essentiali,  si  desidera  anche  in  loro  maggior 
sodisfattione;  et  dando  licenza  V.  P.,  si  pensaua  auisarli  da  sen- 
no,  accioche  si  aiutassero  piu  nella  perfettione;  et  come  col  tem~ 
po  si  uedesse  il  progresso  loro  nello  spirito,  si  faceua  conto 
d'accettarli.  Nella  3.a  classe  erano  alcuni  di  molti  anni  di  Com- 
pagnia,  delli  quali  pareua  per  la  ragion  del  tempo  douesse  farsi 
qualche  risolutione.  Et  cosi  si  pensaua  proceder  come  con  quelli 
della  2.a  classe  si  e  detto,  et  anche  piu  strettamente,  et  con  piu 
difficolta  accettarli  al  grado  detto,  quando  si  uedesse  in  loro 
emendatione,  et  non  altrimenti. 

9.  Li  consultori,  et  admonitori  de'  rettori  et  prouinciale,  st 
confirmeranno  come  V.  P.  Fordina. 

10.  Di  Bartolomeo  de  Carlo,  lucchese,  non  so  che  mai  sia 
stato  tentato  di  studiare;  ma  ben  mi  par  che  esso  ha  proposto 
1  'imparar  a  scriuer  un  poco  per  rispetto  delFofficio  suo.  Non  ci  e 
pero  alcun  pericolo,  per  la  eta  et  disposition  sua,  che  possa  pre- 
tender  il  passar  oltra;  et  uedendo  che  V.  P.  si  inclina  poco  a  que- 
ste  licentie,  giudico  che  si  potra  lasciar  star  senza  imparar  a  scri- 
uere. 

11.  Circa  il  numero  de  coadiutori,  che  pare  molto  a  V.  P., 
a  me  anche  pare  il  medesimo,  che  sto  presente;  et  tuttauia  non 
uedo  che  auanzino  coadiutori,  ma  piu  presto  che  si  desidera  qual- 
chuno  di  piu.  Et  le  ragioni  ch'io  trouo  di  questo  sono  le  sequen- 
ti:  La  prima,  che  questi  collegii  communemente  fanno  etiam 
Tofficio  delle  case  professe,  et  cosi  oltra  gFofficii  domestici,  per 
accompagnar  li  sacerdoti  e  necessaria  1'opera  de'  tali.  La  2.a,  per 


496  P0LANCI    COMPLEM&NTA 

che  communemente  in  questi  collegii  si  fanno  molti  officii,  li  qua- 
li  non  si  ricercano  propriamente  nelle  constitutioni,  come  sono 
l'officio  di  sartor,  calzolaro,  far  il  pane,  oltra  la  bugata,  et  in  al- 
cuni  collegii  il  centimolo,  etc.   3.*,  perche  hanno  occupatione 
quasi  in  tutti  li  collegii  di  qualche  horto  o  massaria,  et  conse- 
quentemente  qualch'uno  e  necessario  per  attender  a  quelle,  in 
tanto  che  si  tengono.  Et  per  adesso  non  si  puo  facilmente  giudi- 
car  conueniente  che  le  lascino,  benche  io  desidero,  quanto  potro, 
sminuir  questa  occupatione;  et  sara  piu  facile  alla  giornata,  ha- 
uendo  miglior  modo  di  sostentarsi  li  collegii.  Spero  poter  rag- 
guao-liar  di  questo  fra  altre  cose  V.  P.  piu  compitamente.  La 
4.ta  e,  Toccupation  delle  fabriche,  quali  si  fanno  in  tutti  questi 
colleo-ii  di  Sicilia,  et  ricercano  non  solamente  muratori,  ma  su- 
perintendenti,  aiutanti,  etc.  La  5.a  e,  la  proprieta  della  gente  di 
questa  prouincia,  parlo  della  secolare,  che  non  sono  tanto  labo- 
riosi  et  patienti  di  fatica  come  in  altre  bande,  et  li  relligiosi  re- 
ten^ono  sua  natura,  etc.  La  6.a  et  ultima  e,  che  ci  sono  gia  pa- 
recchi  uecchi  et  mezo  stropiati  fra  questi  coadiutori,  li  quali  han- 
no  seruito  molti  anni  alla  Compagnia,  et  in  questo  seruitio  dico- 
no  essersi  debilitati,  oltra  1'essersi  inuecchiati,  et  pero  non  pos- 
sono,  o  par  loro  non  poter  durar  molta  fatica.  In  qualche  colle- 
gio  particolar  si  potria  aggionger  la  7.a  de  procuratori  di  nego- 
tii,  come  in  Palermo  et  Messina.  Io  hauerei  molto  caro  si  potesse 
trouar  modo  di  sminuir  queste  occupationi,  et  assettate  le  cose 
delli  collegii,  spero  si  sminuiranno.  In  questo  mezzo  si  fara  quel- 
lo  che  si  puo...  De  Palermo  20  de  Marzo  1576. 
De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE   POLANXO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Cotnpagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


Epjst.  271.— 21  Martii  1576  A97 

271 

POLANCUS    MERCURIANO 

PANORMO  21   MARTII   I576  l. 

1.  Deerigenda  Panortni  domo  professorum.-2.  De  studiis  tempore  pe- 
stis.—3.  De  censu  quodam.—4-5.  De  scholis  catanensibus.- 6.  Uirum 
liceat  confessariis  non  decoratis  titulo  doctorum,  aferire  quaedam  do- 
cumenta  pontifcia.-7.  Dejubilaei  gratia.S.  Adolescens  quidam  cu- 
pit  Romae  studere  litteris.—g.   Rursus  de  censu  supra  commemorato. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1  In  que- 
sto  collegio  de  Palermo  posso  dir  a  V.  P.  che  trouo  della  citta 
et  principali  persone  d'essa  grande  credito  et  eognitione  del  be- 
neficio  che  Dio  ha  fatto  a  questo  popolo  per  mezo  della  Com- 
pagnia;  et  realmente  il  credito  et  cognitione  detta  pare  si  fondi- 
no  nel  frueto  che  si  vede  in  quelli  che  si  aiutano  di  questo  col- 
legio,  et  in  altri  per  essempio  et  opera  di  questi.  Con  questo  la 
deboleza  piu  che  mediocre  delli  instromenti  facilmente  si  cono- 
ce,  et  ch'il  fructo  tutto  e  de  referire  alla  gratia  del  Signor,  che 
si  degna  adoperarli  et  seruirsi  di  loro.  Vedo  qui  bona  dispositio- 
ne  per  cominciar'  vna  casa  professa,  conforme  alPinelinatione 
de  V.  P.,  perch'in  Piaza  ne  in  altri  loghi  non  pare  verisimile  si 
potrebono  cominciare  con  tanto  numero  come  V.  P.  per  vna  sua 
de  vltimo  de  Dezembre  mi  seriue,  cioe  de  30,  o  40  persone;  ben- 
che  col  tempo  potrebbe  crescere  il  numero  de  15,  o  20,  col  qua- 
le  sarebbe  facile  cominciar  in  piu  loghi;  et  in  Palermo  et  Messi- 
na  potrebbono  esser  case  maggiori. 

V.  P.  vedera  se  con  mancho  che  30  si  puo  dar  principio  in 
altri  loghi;  perche  col  tempo,  augmentandosi  li  collegii  (massi- 
me  li  tre  de  Catania,  Palermo  et  Messina,  quali  saranno  come 
seminarii),  vscira  molta  gente  per  lauorar'  nella  vigna  de  X.°  Et 
per  retirarsi  delle  missioni,  conuerra  ch'habbino  alcune  case  de 
professi;  specialmente  che  essendo  molti  tali,  non  e  la  loro  pro- 
pna  residenza  in  collegii,  ma  in  case.  Et  si  ben  si  ha  de  comin- 
ciar  poco  a  poco  ad  accettar  case,  a  longo  andar  pare  verisimi- 
le  s'accetterano  molte  et  con  molto  fructo;  et  tanto  piu  vedendo 

1     Ex  autographo  incodice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  1^7,  prius  12,  i3.  De 
responsione  vide  epist.  praeced.,  annot.  I. 

POLANC]  COMPLEMENTA.—  T.  II.  32 


498  POLANCI   COMPLEMENTA 

in  Palermo  et  Messina  il  modello  de  case  professe,  de'  quali  in- 
sin'adesso  non  hanno  visto  qui  nessuna.  Et  pero  communemente 
vorrebono  collegii,  perch'in  quelli  hanno  hauuto  insin'adesso  li 
ministerii  delle  case,  et  aggiongono  la  institutione  de'  figlioli  in 
lettere  et  costumi,  etc.  Come  qui  si  veda  separata  la  casa  pro- 
fessa  et  officii  di  essa,  et  il  collegio  con  le  sue  schole,  non  dubi- 
to  che  stimeranno  piu  le  case,  che  non  fanno  al  presente. 

Mi  ho  fatto  mostrar  qui  alcuni  siti  per  transferir'  il  collegio, 
lasciandosi  questo  per  casa  professa,  per  esser  auiata  la  citta  a 
riceuer'  li  sacramenti,  et  vdire  il  verbo  diuino  qui;  et  vno  mi  ha 
piaciuto  del  pretor  di  questa  citta,  il  quale  spera  presto  hauer 
sentenza  in  suo  fauor  sopra  quello.  E  huomo  deuoto  de  questo 
collegio,  doue  si  confessa  con  sua  moglie,  et  non  hanno  figli,  et 
pare  siano  inclinati  a  dar  detta  casa  per  tal  opera  pia,  purche  in 
tanto  che  viuono  loro  habbino  doue  habitare.  Et  a  questo  effecto 
si  pensaua  darli  quella  casa  che  si  hebbe  del  re,  congionta  col 
collegio  che  adesso  e,  reseruando  alcune  stanze  necessarie  per 
quello.  Et  si  puo  faeilmente  far  sanza  scomodo  della  casa  profes- 
sa,  che  li  restano  assai  stanze  per  habitar;  et  quando  le  scole 
fossino  transferite  altroue  (che  si  sono  fatte  li)  non  riceueria  quasi 
nessun  detrimento  la  casa,  et  dopo  la  vita  di  detti  signori  (o  prima 
forsa)  si  potrebbe  ricuperare.  Vorrei  intender'se  V.  P.  vole  che 
qui  si  facia  vna  cosa  piu  che  vna  altra,  o  vero  se  si  rimette  a  noi. 
Hauendo  la  casa  di  questo  gentilhuomo  detta,  oltra  che  c'e  sito 
per  far  collegio  de  100  persone  (pigliando  s'accadera  anche  piu 
casete  vicine),  vi  potranno  habitar  li  nostri  collegiali,  et  con 
spessa  moderata  se  potran  andar  accomodando  le  schole  et  ajtre 
cose.  Et  hor  si  pigli  questo,  hor  altro  sito,  guadagnera  tanto  il 
collegio  con  alligierirsi  delli  operarii,  et  coadiutori,  et  forsa  no- 
uici,  che  resteranno  nella  casa  professa,  che  con  l'intrata  sua 
potra  edificar,  et  pagar  debiti;  et  quando  sia  questo  fatto,  resta- 
ra  il  modo  de  tener  100  collegiali,  dico  quando  hauera  riscoso  i 
censi  etiam  venduti,  il  che  poco  a  poco  incaminammo  a  potersi 
far  insin^adesso  ', 


2     Resp.:    nondum    satis   maturuisse    rem ;    differendam.    Cf.    autem 
epist.  242  cum  annot.;  tum,  si  vacat,  Bobad.  Momtm.,  548-549. 


•Epjst.  271.-21  Martii  1576  499 

2.  Durante  questa  peste  si  leuorono,  come  V.  P.  ha  intes- 
so,  le  schole  tutte;  et  perche  li  nostri  non  perdessero  tempo, 
vno  delli  mastri  ha  letto  in  casa  alli  humaniste  nostri,  et  il  P.  Ma- 
nuel  Gomez  priuatamente  ha  letto  et  lege  ad  alcuni  ch'haueano 
sentito  il  corso,  accio  non  stessino  in  ocio,  vn  poeo  de  theolo- 
gia,  et  1'altro  P.  Manuel  Ximenez  legeua  casi  de  conscienza. 
Non  si  mandorono  i  mastri  a  Catania,  perche  non  ci  era  il  modo 
de  sustentarli  di  la;  et  perche  repigliandosi  le  lectioni,  a'  quali 
siamo  obligati,  ci  fossino  qui  mastri  per  farle.  Et  tuttavia  perse- 
uera  questo  stato,  non  si  dando  licenza  anchora  de  legere,  et  du- 
bitando  quando  si  dara.  V.  P.  veda  se  la  lectione  priuata  de  theo- 
logia  (la  qual  pero  senteno  alcuni  forastieri  amici)  si  lasciara  o 
continuara;  perche  da  ornamento  assai  a  questo  collegio;  si  ben 
non  vi  fossino  li  auditori  delFistesso  collegio.  Si  puo  leuar  o  con- 
tinuare  come  ci  parera,  per  esser,  come  ho  detto,  cosa  priuata  et 
volontaria. 

3.  Vna  dona  clVhaueua  dato  al  collegio  a  guardar  100  oneie, 
che  sono  250  V,  vorrebbe  dopo  sua  vita  restassero  a  quello,  ri- 
seruandosi  vn  censo  vitalitio  de  9  oneie;  et  de  cio  vorrebbe  si  fa- 
cessi  vn  contracto.  Non  1'ho  permesso  far,  perch'e  censo,  et  de  tali 
V.  P.  deue  esser  auisato  prima  che  si  faciano.  S'inuestirebbe  in 
certibeni  stabili  questa  summa  con  altre,  quali  fruttaranno  bene. 
Aspettera  detta  dona  (quale  e  vechia,  et  come  intendo  mal  sana) 
larisposta3.  In  cose  simili  vedaV.  P.come  vole  si  faccia  per  l'aue- 
nire,  scilicet  se  si  ha  de  aspettar  risp[osta]  o  non,  prima  de  farle. 

4.  Ouesta  matina  ho  intesso  che  in  Messina  tuttavia  le  cose 
della  peste  non  vanno  molto  bene,  scuoprendosi  qualche  cosa,  si 
ben  non  e  grande.  L'intento  nostro  era  (se  no[n]  paressi  altro  a 
V.  P.)  che  li  scholari  delli  corsi  de  philosophia  et  theologia  non 
tornino  cos\  presto  a  Messina,  ma  come  si  potranno  aprire  scho- 
le,  che  si  restituiscano  le  lectioni  d'obligo,  scilicet  delle  tre  lin- 
gue,  et  che  si  procuri  sito  per  transferir  il  collegio,  auisando  che 
alFhora,  id  est,  come  sia  transferito  in  altro  loco  comodo,  si  re- 
stitueranno  Taltre  schole  superiori,  le  quali  per  sua  volunta  tie- 


Resp.:  si  nihil  timendum  scandali,  res,  mature  consulta,  fiat. 


500 


POLANCI   COMPLEMENTA 


ne  la  Compagnia.  Et  in  tanto  che  si  prepara  detto  sito,  che  con- 

corra  il  collegio  con  quella  summa  ch'adesso  da,  o  almeno  con 

l'8oo  ducati  del  re,  per  alleuar  li  suoi  scholari  che  tiene  in  Cata- 

nia.  Et  in  questo  mezo  si  vedera  se  per  altre  bande  potra  il  col- 

legio  detto  de  Catania  sustentar  li  studii,  come  si  spera;  et  quan- 

do  non,  sempre  saremmo  liberi  de  leuarli  in  parte  o  in  tutto, 

com[e]  parera  a  V.  P.;  et  Messina  non  patira  detrimento,  perche 

sanza  questo  del  re,  Dio  Tha  mandati  aiuti  rileuanti  per  susten- 

tar  gente  assai,  et  fabricar  anche,  massime  separandosi  la  casa 

professa  del  collegio,  perche  saranno  li  collegiali  molto  in  minor 

numero  ch'adesso  sono,  computati  li  operarii  et  coadiutori  che 

restaranno  nella  casa  professa.  Sanza  hauer  meglior  sito  et  ha- 

bitatione,  mostra  1'esperienza,  che  non  stariano  bene  li  studii  su- 

periori  in  Messina;  perche  nessuno  insin'adesso  ha  potuto  finir 

li  studii  cominciati,  amalandosi  et  strupiandosi  li  suggeti,  et  rem- 

piendosi  de  melancolia,  al  qual  humore  e  suggeta  quella  citta, 

et  massime  il  loco  doue  al  presente  ci  e  collegio.  Al  contrario, 

Catania  e  logo  sano  et  allegro,  et  li  nostri  etiam  con  minori  co- 

modita  si  vede  stiano  bene,  et  studino  come  conuiene.  Meglio  si 

trattarebbono  queste  cose  in  presenza  et  de  parolle,  che  per  let- 

tere;  pur  in  questo  mezo  che  cio  si  puo  far,  questo  poco  d'infor- 

matione  mi  parse  dar.  Et  se  si  riceuessi  risposta  de  cio  che  V.  P. 

vole  si  facia,  procurarei  in  vno  de  questi  duoi  loghi,  o  iri  tutti 

dua,  si  cominciassino  le  case;  perche  li  medesimi  operarii,  o  qua- 

si,  bastarebbono  per  le  dette  case  et  collegii. 

5.  Perche  non  mi  ricordo  se  lo  scrissi  altra  volta,  le  tre  case 
che  si  comprorono  in  Catania  per  slargar  Fhabitatione  et  far 
schole  noue  per  quel  collegio,  non  costerano  quasi  niente  alla 
Compagnia.  Vna  era  d'vn  nouitio  ch'intro,  et  si  piglio  a  censo, 
id  est,  se  li  messe  sopra  vn  censo  de  7  oncie,  redimibile,  etnon 
si  paga  per  esser  dentro  della  Compagnia  il  patron  d'esso.  L'al- 
tra  si  compro  con  denari  della  citta,  1'altra  con  denari  della  chie- 
sa,  alla  quale  ha  de  seruir  col  tempo.  L'accomodar  queste  case 
costa  alcuni  denari,  ma  non  molti;  perchc  tutto  e  repezar  per  vn 
remedio,  in  tanto  che  non  si  fabrica  de  proposito,  acio  si  possano 
passar  quelli  del  vescouato  con  li  altri  al  collegio  nostro. 


Epist.  271. — 21  Martii  1576  501 

6.  Alcuni  breui  della  psnitentieria  vengono  drizati  a  nostri 
confessori,  et  dice  la  soprascritta  «magistro  vel  doctori  in  theo- 
lo^ia,  vel  iure  canonico».  Li  nostri  non  hanno  comunmente  tali 
o-radi.  Veda  V.  P.  se  saria  bene  che  S.  S.til  fossi  de  cio  auisata, 
et  se  intendessi  sua  mente,  s'e  che  li  nostri  aprano  detti  breui, 
essendo  persone  docte,  se  ben  non  sono  doctori;  perche  pare  si 
sminuisca  il  credito  non  potendosi  aprir  queste  bolle  quando  al- 
cuni  ricorrono  alli  nostri,  et  anche  potrebbe  sminuirsi  il  seruitio 
diuino  et  aiuto  delFanime. 

7.  Qui  si  e  dubitato  s'il  giubileo  venuto  a  Sicilia  s'estende  a 
commutar  voti,  come  quello  de  Roma.  Et  perche  non  si  fa  men- 
tione  de  tal  commutatione,  io  ho  detto  che  non  mi  pare  conce- 
da  tal  facolta,  se  non  dechiarassi  il  papa  sua  mente,  come  vn  al- 
tro  papa  deehiapo  la  sua,  del  qual  fa  mentione  vna  glossa.  Se 
piac[e]ra  a  V.  P.,  haueriamo  charo  d'esser  auisati  de  cio  che  si 
ha  a  respondere. 

8.  U  medico  che  ci  cura  in  questo  collegio  ha  vn  figliolo  de 
incirca  18  anni,  hum[a]nista,  et  ha  cominciato  logica,  etc.  Vorreb- 
be  mandarlo  al  seminario  de  Roma,  [et]  n'ha  pregato  domandia- 
mo  questa  gratia  a  V.  P.  S'intende  che  paghera  sue  spesse.  Et 
supplicamo  sia  consolato,  se  bonamente  si  puo,  non  aliter. 

Non  aorofionofero  altro  se  non  che  di  nuouo  ci  raccomandia- 
mo  humilmente  nelForationi  et  sacrifici  de  V.  P.  De  Palermo  21 
de  Marzo  1576. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  m  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.  f 

9.  Ouanto  al  censo  delle  9  oncie,  del  quale  di  sopra  s'e 
scritto,  per  100  che  da  vna  donna  nobile  et  vechia,  se  a  V.  P. 
pare  si  facia,  si  desidera  ch'in  vna  patente  si  dia  licenza.  Si  chia- 
ma  quella  signora  donna  Laura  Imbarbera  et  Vintimillia,  et  s'in- 
vestino  in  vna  possessione  ctrna  il  collegio,  ma  non  al  tutto  pa- 
gata,  chiamata  la  Daina.  Et  se  bene  le  vole  lasciar  dopo  la  vita 
sua  al  collegio  detta  signora,  vole  si  facia  il  contrato  de  censo 
perpetuo  redimibile,  perche  lasciandolo  a  sua  morte  al  collegio, 
ne  resti.memoria  de  qualche  cosa  sua. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 


502  POLANCI    COMPLRMENTA 

Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Slgilli  vestigium. 

272 

POLANCUS    MERCURIANO 

PANORMO  22  MARTII  1 576  '. 

1.  Se  libentissime  fanturum  concordiae  sodalium,  siculis  potius  quam  hi« 
spanis  inclinando. — 2.  Demhse  petit  corrigi,  si  importune  facultates 
postulavit- —  Res  oeconomicae.     4.  De  suo  libello  circa  rationem  juvan 
di  moribundos, 

I.  f  Jhs.  Mi  scriue  V.  P.  in  vna  introclusa,  che  trattandosi 
della  vnione  de  nationi,  pare  io  sia  tenuto  de  mostrarmi  et  esse 
re  totalmente  neutrale;  et  se  conuenessi  in  alcuna  cosa  mostrar- 
mi  partiale,  all'hora  che  si  giudica  spediente,  ch'io  lo  sia  piu  to- 
sto  in  fauor'  de'  siciliani  contra  la  propria  natione  mia,  etc.  2. 
Questo  ricordo,  Padre,  mi  e  stato  gratissimo,  perche  vedo  sia 
molto  importante;  et  se  con  1'essempio  io  non  procurassi  detta 
vnione,  sarebbeno  le  parolle  poco  efficaci ,  et  piu  in  questa  pro- 
uincia  ch'altroue,  pe-r  esser  gente  acuta  et  sospettosa,  come  li 
scrittori  che  trattano  d'essa,  con  verita  dicono.  Et  se  io  hauessi 
manchato  in  questa  parte,  hauerei  molto  charo  de  saperlo,  et  mi 
sarebbe  tanto  piu  facile  remendarmi,  quanto  la  mia  inclinatione 
naturale,  et  piu  etiam  la  deliberata  e  ad  amar  piu  teneramente 
quelli  de  altri  nationi ,  che  quelli  della  propria.  Et  e  poco  da 
ringratiarmi  di  cio,  essendo  alleuato  in  Franza,  et  vissuto  in  Ita- 
lia  et  nella  Compagnia,  che  secondo  lJinstituto  et  constitutioni 
vole  cio  si  pratichi.  Et  in  vero ,  s'io  cosl  facilmente  potessi  vin- 
cere  altre  passioni  come  questa,  durarei  molto  pocha  fatica  in 
tal  victoria,  perche  ne  anche  il  senso  de  tal  affecto  alla  propria 
natione  trouo  in  me,  come  n'anche  a'  parenti.  Et  per  osseruar  cio 
che  la  charita  ordinata  ricerca,  mi  conuiene  in  questa  parte  aiu- 
tarmi  della  deliberatione:  il  che  deue  accadere,  per  esser  vscito 


1  Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  I  fol.,  n.  l38,  priirs  14. 

2  Cf.  epist.  253,  n.  3  («Epistolium»). 


Epist.  272.-22  Martii  1576  5o3 

del  paese  de  13  anni,  et  passato  la  vita  fuori  de  quel  regno,  et 
conuersatione  de  quelli  che  sogliono  nutrire  quel  affecto  natura- 
le.  Et  tuttavia  perche  puo  esser  che  ci  sia  qualche  ocoulta  incli- 
natione  in  me,  con  1'auiso  de  V.  P.  staro  piu  vigilante  in  questo. 
S'alcuno  ha  scritto  di  qua  il  contrario  (come  mi  pare  verisimile 
per  le  parolle  de  V.  P.),  non  mi  marauegliarei,  perche  facilmen- 
te  Thuomini  dal  proprio  affecto  potrebbono  misurare  quelli  d'al- 
tri.  Et  il  tutto  mi  fara  star  piu  sopra  di  me  3. 

2.  Non  lasciaro  de  dire  qui,  che  per  le  risposte  de  V.  P.  et 
alcune  parolle  delle  lettere,  n'ho  occasione  de  temer  d'esser  sta- 
to  importuno  nel  domandar  magior'  facolta  in  alcune  cose,  et  non 
potrei  riceuer'  maggior  careza  da  V.  P.,  che  se  mi  facessi  auisar 
molto  chiaramente  delli  defecti  o  excesso,  che  in  me  si  troua  o 
si  dubita.  Perche  in  vero,  tempo  sarebbe  che  1'huomo  sincera- 
mente  cercassi  seruir'  et  piacer  a  Dio  N.  S.,  et  consequenter 
ch'hauessi  charo  de  conocer  soi  defecti,  o  de  judicio  o  de  altra 
sorte,  per  emendarsi;  et  non  posso  negar  che  me  da  Dio  N.  S. 
lal  volonta  per  sua  bonta  infinita  de  seruirlo  schietamente,  et  san- 
za  mescolanza  de  quelle  che  suole  1'amor  proprio  causare. 

3.  Desidero  saper  se  comprar  una  casa  o  possessione,  vtile 
a  qualche  collegio,  a  censo  redimibile,  si  riputerebbe  vender  cen- 
so,  presuposto  che  s'acquista  per  la  Compagnia,  et  non  si  aliena 
cosa  stabile,  come  accadete  in  quella  compra  dVna  delle  tre  case 
de  Catania  ch'in  altra  ho  fatt[a]  mentione;  et  se  per  pigliar  a  cen- 
so  alcuna  cosa  al  modo  detto,  vole  V.  P.  che  habbiamo  facolta, 
o  che  se  le  consulti.  Presupono  che  vale  piu  quello  che  si  aqui- 
sta,  ch'il  censo  che  si  pigHa.  Et  adesso  si  sta  qui  in  Palermo  per 
comprar  a  censo  al  modo  detto  vna  possessione  picola  vicina, 
della  quale,  hauendo  a  fabricare,  si  puo  cauar  tanta  pietra,  che 
intendo  sparagnera  migliara  de  scudi;  et  non  facendo  altro  che 


3  Nemo,  quod  sciamus,  questus  est  de  hac  re:  contra,  notissima  ubique 
Polanci  caritas  in  alias  nationes.  P.  Candela  ad  Mercurianum  dans  Panormi 
litteras  28  Junii  1576,  querimonias  multas  texebat  (sane  exigui  pretii  et 
quae  potius  accusatorem  quam  reum  inhonorant):  igitur  notans  Polancum 
in  nonnullos  nimium  propensum,  tamen  observat  id  non  videri  nasci  ex  pa- 
trio  affectu  sed  ex  virtute  atque  dotibus  eorum  qui  dilectione  illa  distingue- 
bantur,'  De  his  Candelae  litteris  cf.  epist.  224,  annot.  2. 


504  POLANCI    COMPLEMENTA 

lasciar  cauar  ad  altri,  si  puo  ogni  anno  hauer  piu  intrata,  che 
non  e  il  censo  che  si  paga  alla  persona  che  la  vende,  et  restareb- 
be  franca  l[a]  casa  ch'ha,  et  altre  vigne  o  terre  per  seminar,  che 
possono  affitarsi.  Questi  Padri  della  consulta  tutti  giudicano  che 
conuiene;  V.  P.  veda  cio  che  li  piace  ordinar  in  questo  et  simi- 
li  casi. 

4.  Sopra  quel  trattato  per  aiutar  quelli  che  moiono,  va  qui 
vna  lettera  per  il  P.  Posseuino,  accio  la  communichi  a  V.  P.,  et 
sJha  de  seruir,  pare  cosa  de  considerar  cio  che  scriuo.  II  tutto  ri- 
metto  alla  santa  obedientia  4.  De  Palermo  22  de  Marzo  J576. 

Seruo  et  fjgliolo  de  V.  P., 

f  JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Patri  nostro  preposito  generali. 

273 

POLANCUS    MERCURIANO 

PANORMO   25    MARTII    I576   l. 

1.  De  collegio  piasensi.—2  3.  De  Candela  ministro  panormitano,  ac  Gni- 
raldo  novitiis  praefecto. — 4.  De  non  accipiendis  extemorum  pensioni- 
bus. — 5.  De  itinere  procuratoris  provinciae. — 6.  Dedubio  circa  absolu- 
tionem  quamdam. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1  Per" 
ch'intendo  non  esser  partito  il  corriero  che  porta  Taltro  plico, 
doue  rispondo  alle  lettere  de  V.  P.  insin'a  25  de  Febraro  scrit- 
temi,  aggiongero  in  questa  che  mi  hanno  scritto  de  Polizzi  che 
S.  M.til  hauea  concesso  gia  il  castello  per  fabricarui  dentro  il  col- 
legio;  pur  questo  non  liga  niente  a  V.  P.,  che  loro  hanno  fatto 
da  se  questo  officio...  2. 

2.  Per  quello  che  si  puo  veder  insin'adesso,  il  P.  Giouanni 
Dominico  Candella  e  per  far  bene  1'officio  de  ministro,  in  modo 
che  il  titulo  sia  tale,  ma  re  ipsa  tenghi  tutto  il  pesso  del  gouer- 
no  s  sotto  il  P.   Paulo  Peri,  che  lo  piglia  benissimo,  anzi  come 

Cf.  epist.  269,  n.  5.  Epistola  vero  de  qua  hic,  ad  nos  non  pervenit. 

1     Ex  autographo  in  codice   Epist.   Polanci,  2  ff.,  n.  139,  prius  15,  16. 
Cf.  de  respnnsione  epist.  270,  annot.   I. 

Omittimus  minuta  de  oeconomicis.  3     Cf.  epist.  269,  annot.  5. 


Epist.  273.  —25  Martii  1576  505 

benefieio  grande.  Hauemo  leuato  al  P.  Giovanni  Dominico  ogni 
altra  occupatione  che  potessi  impedir  1'essecutione  bona  de  suo 
ministerio,  et  dettoli  osserui  tutto  l'officio  del  rector  infuora  delle 
cose  ch'esso  se  li  riseruaranno  a  (et  queste  vederemmo  esso  rettor 
et  io  prima  che  mi  parta  di  queste  bande),  et  ch'inte::da  che  de 
tutto  ha  de  render  conto.  Lui  lo  piglia  con  buon  animo,  et  pro- 
curaro  lasciarli   ogni   cosa   chiara,   et   le  difficolta  spianate.  Et 
attende  da  seno  al  meter  in  prattica  le  regole  della  summa  sa- 
pienza  4,  et  comuni,  et  delli  offici,  con  li  ordini  de  V.  P.,  et  quelli 
ricordi  ch 'io  ho  lasciati,  auisandolo  me  li  metta  tutte  in  prattica, 
et  dopoi  si  straci  il  scritto.  Tutti  li  consultori  (come  desiderauano 
molto  questo)  hanno  hauuto  molto  charo  (per  quanto  mostrano) 
che  sia  dato  tal  aiuto  al  rettor,  il  quale  resta  con  tutta  1'auctorita 
che  prima.   L'ho  pur  auisato  che  si  sforzi  de  non  disfar  quello 
che  fara  il  ministro  facilmente;  et  quando  accadessi  mitigar  alcu- 
na  cosa  (il  che  spero  accadera  poche  volte)  che  lo  facia  per  mano 
del  medesimo,  per  darli  piu  auctorita.  Et  per  la  medesima  cre- 
do  giouera  farlo  professo;  vedero  pur  prima  quando  si  hauera  a 
far,  et  aspettaro  il  parer  del  Padre  prouinciale  et  consultori,  il 
che  comunmente  soglio  far'  etiam  in  cose  de  mancho  importan- 
za.  Et  l'ho  fatto  nelle  cose  scritte  a  V.  P.,  et  tanto  piu  lo  faro 
per  1'auenire,  ricordandolo  V.   P.    piu  volte  in  sue  lettere,  che 
pare  dubitaua,  o  era  informato  ch'io  non  lo  facessi. 

3.  Prefecto  della  probatione  ho  fatto  al  P.  Francesco  Gui  ■ 
raldo,  benche  non  ci  sono  qui  molti  nouici:  piu  assai  sono  in 
Messina.  Et  quanto  alli  nouitii  del  2.0  anno,  de'  quali  4  studiano, 
et  altri  serumo  de  coadiutori,  si  e  data  particolar  cura  al  Padre 
don  Elpidio,  il  quale  etiam  e  prefecto  delle  cose  spirituali  nella 
casa,  et  confessor  d'essa.  Et  li  duoi  detti  sono  consultori, -et  il 
P.  Vincenzo  Romena  il  3.0  (cui  officio  proprio  e  de  procurator, 
benche  confessa  molta  gente  principale).  11  ministro  etiam  ho 
detto  si  truoui  nelle  consulte,  il  che  tanto  piu  li  e  necessario,  do- 


a     Sic  ms.;  prius  scriptum   erat  ch'esso  si  riseruara:  emendatwn  non 
ita  apte. 


4     Cf.  epist.  259,  annot.  5 


506  PoL/VNCI    COMPLEMENTA 

uendo  alligierire  al  rettor  del  peso  de  suo  officio;  et  e  persona 
che  mostra  capacita  per  ogni  cosa...  *. 

4.  Scriue  V.  P.  che  non  lasci  pigliar  prouisione  o  pensioni 
de  suoi  padri  alli  nostri,  et  cosi  l'ordinero;  ma  non  vedo  nessuno 
adesso  che  lo  pigli,  se  non  il  P.  Carlo  Regio,  al  qual  da  suo  pa- 
dre  non  so  che,  et  lui  lo  spende  per  aiuto  de'  nostri.  V.  P.  veda 
se  quando  cessassi  il  pericolo  del  danno  nella  persona  a  chi  si 
dessi  alcun  aiuto,  et  nelli  altri  per  Pessempio,  si  potrebbe  pigliar 
qualche  cosa,  massime  in  collegii  bisognosi.  Io  ho  ben  ordinato 
che  non  s'accetti  de  parenti  il  vestire,  ne  altre  cose  ch'habbino  a 
seruir'  per  la  persona  del  parente;  ma  non  haueuo  prohibito  il 
pigliar  alcun  aiuto  che  loro  facessino  al  collegio,  essendo  auisa- 
ti  che  la  cosa  si  dara  a  chi  parera  al  superior  che  n'ha  bisogno. 
Se  cos*i  puo  farsi,  V.  P.  ci  auisera. 

5.  Trouandosi  sana  Siracusa  et  Catania,  et  molti  altri  loghi, 
doue  non  ci  e  stata  peste,  faciamo  conto  chJil  procurator  puo  ari- 
dar  in  Italia,  poiche  predica  la  quaresima  in  vno  di  questi  loghi 
sani;  et  qualsiuoglia  altro  potrebbe  andar  in  galere  de  Malta,  che 
vano  de  Siracusa  a  Napoli.  Questo  per  auiso. 

6.  Qui  si  e  dubitato  per  alcuno  se  la  Compagnia  puo  absol- 
uere  a  sententia  excommuhicationis  lata  ab  homine  et  contra 
particularem  personam,  et  ha  ricercato  si  scriuessi  a  V.  P.  Que- 
sta  si  degnara  darci  auiso  de  cio  che  si  sente  cosfi  et  si  deue 
pratticar.  NelTorationi  et  sacrifici  de  V.  P.  humilmente  mi  rac- 
comando,  et  domando  sua  beneditione.  De  Palermo  25  de  Mar- 
zo  1576. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.  f 

Inscriptio.  *f-  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


Repetuntur  hic  quae  dicta  sunt  in  epist.  271,  n.  I, 


Epist.  274.-2  Aprilis  1576  507 

274 

POLANCUS    MERCURIANO 

PANORMO   2   APRJLIS    I576   \ 

I.  Iterum  visitata  collegia  Panormi  et  Monfis  Regalis.  —  2.  Status  hujus 
alterius.  —  5.  Oeconomica  utriitsque.  —  4.  Domas  professorum  panor- 
mitana. — 5-6.  Studia  progrediuntur.  —  7.  Nova  itinera  suscipienda. — 
8.  Jura  quaedam  proprietatis  abbatiae  qua  collegium  panormitanum 
potitur.  —  p.  Lilterae  magistratus  civilis  ad  itinera  libere  suscipienda. 
10.  De  jubilaeo. — 11.  Scholastici  Rcmam  mittendi.  —  12.  Oeconomica 
messanensis  collegii. —  13.  De  facultate  absolvendi  a  crimine  haeresis. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi, 
etc.  Doppo  la  nostra  uenuta  a  Palermo,  che  fu  il  primo  giouedl 
di  quaresima,  l:o  scritto  due  o  tre  volte,  et  riceuuto  una  lettera 
di  V.  P.  de'  3  del  passato  per  coperta  d'un'altra  per  un'  capucci- 
no.  Quello  che  occorre  aggionger  al  presente  e,  lo  hauer  riuisi- 
tate  questo  collegio  di  Palermo  et  Monreale  ,  et  spero  in  Dio 
N.  S.  che  non  senza  buon  frutto;  il  che  mi  fa  confirmar  nel  con- 
cetto  che  haueuo,  d'esser  necessario  che  il  prouinciale  uisiti 
spesso,  et  almeno  ogni  anno  suoi  collegii...  2. 

2.  In  Monreale  lasciai  per  vicerettor,  come  prima  era  stato, 
il  P.  Hippolito  Voglia,  prouedendo  ad  alcune  cose  che  conueni- 
ua;  et  oltra  il  P.  Hieronymo  Barbieri,  consultore  et  admonitor, 
il  qual  confirma  V.  P.,  s'e  dato  per  2.°  consultor'  il  P.  Nicolao 
Calandrino.  Non  ui  sono  11  altri  sacerdoti  che  li  predetti,  benche 
forsi  gl'aggiongeremo  il  4.t0  doppo  pasca,  perche  in  questa 
40. ma  per  le  molte  missioni  che  si  son  fatte,  et  con  molto  buon 
frutto,  non  si  puo  mandar  sacerdote  alcuno  di  nuouo.  S'e  anche 
fatto  confessor  di  casa  detto  P.  Nicolao,  perche  prima  faceua 
questo  officio  il  medesimo  vicerettore.  Si  e  anche  dato  Toidine 
che  si  e  potuto  nelle  cose  temporali.  Si  son  fatte  alcune  donatio- 
ni  et  legati  al  detto  collegio  di  Monreale,  quali  col  tempo  lo  ri- 
leueranno;  et  tuttauia  qualche  aiuto  ne  ha  hauuto  et  hauera  di 


1  Ex  archetypo  a  Polanco  castigato  et  aucto,  in  codice  Epist.  Polanci, 
3  ff.,  n.  140,  prius  17,  18.  Respondetur  huic  et  sequenti,  litteris  2  Junii;  cf. 
epist.  270,  annot.  I,  sub  finem.  Omittimus  numeros  1-7  ad  marg.  ms.  positos. 

2  Omittimus  dicta  de  Candela:  eadem  quae  in  epist.  praeced.,  n.  3. 


508  POLANCI    COMPLEMENTA 

presente.  Qui  mando  la  copia  di  quelle  clausule  d'alcuni  testa- 
menti,  quali  conteneuano  alcune  grauezze  di  messe,  come  uede- 
ra  V.  P.  Li  nostri  hanno  detto  (come  gl'era  stato  ordinato)  che 
non  poteuano  pigliar  detti  oblighi,  ne  consequentemente  li  lega- 
ti,  se  gFheredi  non  glieli  dauano  liberi  di  questi  oblighi,  o  uero 
Tordinario;  et  pare  che  il  vicario  deirarciuescouo  gli  ha  appli- 
cati  detti  legati  senza  obligo,  come  gia  mandai  la  copia  nello 
spaccio  passato  a  V.  P.,  che  uedera  se  si  potranno  accettar  detti 
legati,  quali  si  uede  sono  di  poca  quantita.  Gl'altri  non  hanno 
obligo. 

3.  In  tutti  doi  collegii  si  ua  dando  ordine  che  non  tengano 
piu  gente  di  quella  che  possono  sostentar',  hauendo  anche  la 
mira  a  pagar  li  debiti,  et  che  il  collegio  di  Palermo  possa  auan- 
zar  delle  sue  entrate  mille  scudi  1'anno,  et  forsi  piu  per  pagar 
detti  debiti,  il  che  potra  far  se  ben  li  restino  insino  a  70  perso- 
ne,  computati  li  nouitii...  s. 

5.  Le  scole  pian  piano  si  incommincieranno  a  rimetter  qui 
in  Palermo,  non  tutte  insieme,  perche  la  citta  per  gratia  di  Dio 
sta  bene,  ma  tuttauia  va  ritenuta  per  maggior  sicurta;  et  insino 
adesso  solamente  hanno  permesso  predicar  il  predicator  della 
citta  nel  duomo  da  pochi  di  in  qua.  Et  il  signor  duca  luogote- 
nente  ci  da  speranza  che  Domenica  in  Passione  si  permettera  la 
predica  nelle  altre  chiese.  Si  rimette  adesso  la  lettione  di  logica 
et  le  due  prime  di  humanita,  quali  pero  in  questi  principii  sa- 
ranno  mezo  publiche  et  mezo  priuate.  Confermandosi  la  sanita, 
potranno  aggiongersi  le  altre,  et  farsi  tutte  publieamente,  fuor 
della  lettion  di  theologia,  qual  tuttauia  restera  priuata,  et  in 
modo  che  si  possa  leuar  a  nostra  posta,  perche  non  siamo  obli- 
gati  a  quella,  benche  si  e  cominciata,  perche  li  nostri  che  qui 
stauano  disoccupati,  hauessino  qualche  cosa  da  fare,  et  si  aiutas- 
sero  alcuni  forastieri  conosciuti.  Vero  e  che  per  far  qualche.  frut- 
to  li  nostri,  che  sia  rileuante,  conuerrebbe  che  hauessero  anchor 
un'altra  lettione  scolastica,  la  qual  potrebbe  legger  il  P.  Mar- 


3  Rursus  de  nota  venditione  domuum:  omittimus  quae  eam  spectant;  pa- 
rili  modo  nonnulla  quae  domum  professorum  Panormi  condendam:  cf.  epist. 
271,  annot.  2,  etc. 


Epist.  274.-2  Aprilis  1576  509 

quez,  il  qual  pensaua  far  ritirar  a  Palermo,  quando  il  P.  Lodo- 
uico  Mansone,  passata  questa  quaresima,  pigliera  la  lettione  che 
lui  legge  in  Catania  alli  scolari  nostri  di  Messina.  Et  sarebbono 
cinque  o  sei  de'  nostri,  et  forsi  piu,  quali  potrebbono  udir  que- 
ste  due  lettioni  in  Palermo,  accioche  ne  lor  perdessero  tempo 
quanto  alli  studii,ne  grauaSsero  tropo  il  collegio  di  Catania,doue 
resterebbono  li  piu  scelti  et  habili  a  far  frutto  nelli  studii,  et  li 
maestri  piu  sufficienti;  et  si  aggiongera  etiam  la  scrittura  sacra 
alle  lettioni  scolastiche,  il  che  non  si  farebbe,  per  adesso  in  Pa- 
lermo.  V.  P.  potra  auisar  di  sua  uolon[ta],  poiche  sa  la  grandez- 
za  di  questo  collegio,  aggiongendo  che  ci  e  copia  di  persone, 
che  doueriano  finir  li  suoi  studii  cominciati.  Non  si  parla  adesso 
di  rimetter  questi  studii  di  philosophia  et  theologia  in  Messina, 
perche  non  s'intende  stia  tanto  sana;  et  se  ben  si  spera  con  la 
diuina  gratia  si  risanera,  et  consequentemente  si  rimetteranno 
le  scole  di  obligo,  auanti  di  rimetter  quelle  di  philosophia  et 
theologia,  par  sarebbe  necessario  si  trasferissero  li  scolari  in  al- 
tra  casa  al  modo  che  ho  detto  di  Palermo,  perche  la  casa  di  Mes- 
sina  si  reputa  molto  mal  sana  et  incommoda  per  li  studii,  et  atta 
a  stropiar  li  scolari,  come  ha  fatto  fin  qui.  Et  quando  si  hauessi 
altra  casa,  sempre  sara  in  mano  della  Compagnia  rimetter  li 
maestri  et  scolari  di  philosophia  et  theologia,  benche  pare  si 
doueria  far  al  modo  che  ho  detto  di  Palermo,  cioe  cominciar  un 
corso,  et  quello  finito  un'altro,  et  non  cominciar  ogn'anno,  et 
cosi  anche  metter  le  lettioni  di  theologia  manco  principali,  et  li 
scolari  manco  habili,  o  piu  atti  a  patir  quelFaere.  Et  cosi  si  potra 
proueder'  al  desiderio  della  eitta,  et  al  ben  della  Compagnia  no- 
stra,  alla  qual  si  giudica  pju  conuenga  tener  li  studii  in  Catania 
che  altroue,  come  altre  uolte  si  e  scritto  a  V.  P. 

6.  Quanto  alle  scole  per  Monreale  sara  cosa  facile  si  rimet  - 
tano  doppo  pasca,  perche  sta  bene  quella  citta,  et  pensauo  basta- 
rebbe  rimetter  due  scole,  lasciando  quella  degPalphabetarii,  che 
imparauano  a  legger,  insin'a  tanto  che  uenga  ordine  di  V.  P., 
et  cosi  resta  Pauiso  al  Padre  vicerettore,  et  designeremo  li  mae- 
stri  auanti  che  ci  partiamo  di  qua  per  tal  bisogno. 
.7.     La  domeniea  in   Passione  doppo  pranso,  o  uero  lunedi 


5ro  POLANCI    COMPLEMENTA 

sequente,  ci  partiremmo  con  1'aiuto  di  Dio  per  Biuona,  et  riui- 
ste  le  cose  di  quel  collegio  et  trattato  quel  che  accadera  con  la 
signora  duchessa  (quale  per  quel  tempo  si  spera  si  accostera  a 
Biuona  in  una  terra  molto  uiciua)  ce  n'anderemo  per  tener  que- 
ste  feste  in  Catania. 

8.  Vn'isola  di  case  si  troua  esser  iure  proprietatis  dell'abba- 
tia  unita  a  questo  collegio;  et  alcune  case  in  detto  sito  fabricate, 
per  esser'  state  uendute  senza  guardar  li  patti  emphiteotici,  sono 
realmente  deuolute  a  questo  collegio.  Se  a  V.  P.  parera  dar  li- 
centia  che  per  uia  della  ragione  si  domandino,  si  fara,  et  si  use- 
ra  anche  la  equita  conueniente  per  non  far  tropo  danno  a  quelli 
che  ui  sono,  aumenfando  un  poco  il  censo  non  pagato,  o  simil 
modo,  come  intendo  che  lo  usano  li  Padri  di  santo  Benedetto, 
quando  simil  casi  occorrono.  Non  ho  dato  licenza  di  domandar 
per  ragione,  etc,  perche  lo  prohibisce  il  decreto  della  congrega- 
tione,  etc. 

9.  Habbiamo  domandato  al  signor  duca  luogotenente,  ci  dia 
una  patente  per  poter  andar  per  il  regno,  non  ostanti  questi  ro- 
mori  di  peste,  per  li  quali  non  si  da  anchora  la  prattica  in  altri 
luoghi  a  quelli  che  uengono  di  Palermo  (benche  habbiamo  inte- 
so  da  sua  eccellenza  che  in  Napoli  si  e  data  la  prattica  per  li 
mercanti  di  qui,  et  che  con  patenti  di  esso  potremo  esser  accet- 
tati  in  Napoli);  Et  cos\,  oltra  la  patentedetta  per  andar  per  que- 
sto  regno,  li  domandaremo  un'altra,  et  per  il  P.  Giovanni  Filip- 
po  Casino,  procurator,  accioche  possa  andar  a  Roma  fatta  pa- 
sca,  et  anche  un'altra  per  me  et  P.  Giacomo,  accioche  quando 
hauessimo  ordine  da  V.  P.,  potessimo  etiam  far  questo  uiaggio, 
et  con  la  medesima  potremo  tentar  la  passata  in  Reggio,  se  ben 
intendo  che  Calabria  si  guarda  piu  di  Sicilia  che  1'istessa  Napo- 
li,  doue  alla  giornata  si  puo  passar  di  Siracusa,  specialmente  con 
le  galere  o  uasselli  di  Malta. 

10.  11  giubileo  di  S.  S.tk  et  facolta  per  guadagnar  le  statio 
ni,  ci  ha  dato  special  consolatione,  et  Tanderemo  publicando,  et 
raccomandando  usino  gratitudine  di  questo  beneficio,  in  racco- 
mandar  piu  caldamente  a  Dio  N.  S.  la  persona  et  cose  di  S.  S.u 
oltra  quella  di  V.  P, 


EPIST.    274.-2    APRILIS   I576  511 

11.  Perche  intendo  che  d'ogni  prouincia  si  hanno  a  mandar 
doi  scolari  a  Roma  per  ordine  di  V.  P.,  designeremo  il  Padre 
prouinciale  et  io  questi  doi,  accioche  uenendo  la  commissione, 

.  possano  andar  a  Roma.  Et  fra  questi,  o  fuor  di  quelli.  haueuo 
pensato  che  conuerrebbe  che  un  fratello  chiamato  Jacomo  di  Do- 
minico  ui  andasse,  giouene  uirtuoso  et  di  molto  buon'  ingegno 
per  lettere  et  per  predicare.  Et  di  questo  nominatim  auiso,  per- 
che  nella  lista  questo  non  ui  era:  dico,  di  quelli  che  desideraua- 
no  vscire  de  Sicilia. 

12.  In  Messina  intendo  stanno  con  trauaglio  grande  et  ur- 
gente,  per  non  poter  ricuperar  (attenti  li  trauagli  dei  tempi)  cio 
che  se  li  deue,  et  hauer  bisogno  di  pagar  alcuni  debiti,  oltra  il 
uitto;  et  uorriano  pigliar  un  censo,  il  qual  disfarebbono  molto 
presto.  Io  uedero  se  si  potra  scusar  questo,  et  solamente  alla  ne- 
cessita  urgentissima  mi  rimetterd  a  loro,  et  insino  alla  quantita 
di  500  v  .di,  li  quali  so  io  che  molto  presto  potranno  pagare.  Ma 
in  questo  mezo  non  conuiene  che  digiunino,  et  se  si  potra  con 
prestito  supplir,  non  accadera  far  censo.  Per  la  pura  necessita 
non  solamente  penso  hauer  licenza  interpretatiua,  ma  etiam  es- 
pressa  di  V.  P.  Senza  questa  non  si  piglieranno.  Gia  auisai  come 
qua  si  tiene  de  iure  per  cosa  che  si  puo  far,  non  solamente  per  il 
general,  ma  etiam  per  altro  inferior  a  lui,  come  sarebbe  il  pro- 
uinciale.  Per  nostre  constitutioni  non  si  fara  se  non  nel  caso 
detto  di  necessita;  et  qui  mando  alcune  allegationi  intorno  a  que- 
sta  materia,  delle  quali  ho  fatto  mentione  per  altra.  Et  con  tanto, 
humilmente  ci  raccomandiamo  nelle  orationi  et  sacrificii  di 
V.  P.,  et  domandiamo  sua  benedittione.  Di  Palermo  li  2  di  Apri- 
le  1576. 

13.  Oui  e  parso  cosa  noua  cio  che  scriue  V.  P.  nella  lette- 
ra  comune,  che  manda  col  giubileo,  cioe  che  non  si  possa  absol- 
uere  del  caso  delFheresia,  perche  dandosi  facolta  de  absoluere 
de  tutti  casi  etiam  reseruati  in  bulla  coene  sanza  ecceptione  del- 
1'heresia,  ch'e  vno  de  quelli,  si  teneua  che  si  potessi  assoluere;  et 
con  effecto  alcuni  si  sono  assoluti  de  heresie  o  scropoli  di  quelle. 
Ho  auisato  li  nostri  che  non  vsino  questa  potesta,  ne  absoluano 
d'heresia.  Li  forastieri  credo  seguitarano  in  absoluere,  se  per  al- 


512  POLANCI    COMPLEMENTA 

tra  via  non  sono  chiariti.  Veda  V.  P.  se  quanto  alli  absoluti  si 
douessi  far  altra  diligenza,  perch'  in  foro  Dei  pare  stiano  bene 
absoluti. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu.  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

275 

POLANCUS  MERCURIANO 

PANORMO  14  APRILIS  I576  l. 

1-2.  De  Candela  et  Voglia,  collegiis  praefectis, —  ^.  De  disciplina 
et  oeconomia  collegiorum. 

1.  f  Jhs.  Post  scripta  2.  Alla  giornata  sto  piu  contento  del- 
1'electione  che  si  e  fatta  qui  in  Palermo  del  P.  Giovanni  Domini- 
co  Candela  per  ministro,  con  auctorita  per  esseguire  rofficio  de 
rectore,  benche  sotto  il  P.  Paulo,  perche  piglia  bon  verso  nel 
far  esseguire  le  regole  et  ordini  datili,  et  attende  a  questo.  Et 
ho  procurato  stando  qui,  de  spianar  le  difficolta  che  poteuano 
nascere  fra  lui  et  il  rectore,  et  maestro  de  nouitii,  et  prefecto 
della  probatione  del  2.°  anno,  et  spero  le  cose  anderano  bene 
con  la  diuiua  gratia.  Separandosi  il  collegio  della  casa  professa, 
pensauo  meter'  il  medesimo  P.  Candela  per  vicerector,  in  tanto 
che  V.  P.  altro  ordina;  et  farebbesi  proua  come  riesce  essendo 
immediato  al  prouinciale,  benche  potrebbe  ad  vn  bisogno  il  re- 
ctor  del  collegio  esser'  sottoposto  al  preposito  di  questa  casa, 
che  facio  conto  sara  il  Padre  don  Paulo,  per  Tauctorita  de  sua 
persona  con  quelli  de  casa  et  de  fora,  benche  sia  stracho. 

2.  In  Monreale  non  ho  visto  indicii,   ne  anche  effecti  de 


1  Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  i  fol.,  n.  143,  prius  24. 

2  Scilicet,  folium  additum  alii  epistolae  ejusdem  diei,  quam  omittimus 
ex  eo  quod  vel  repetat  antea  dicta,  vel  oeconomica  tractet  de  censibus  exi- 
gui  momenti.  Omissa  autem  est  autographa  2  ff.,  n.  142,  prius  25,  26. 


Epjst.  275. -14  Aprilis  1576  5I3 

molto  talento  nel  gouerno  del  P.  Hipolito,  si  ben  ci  sia  la  bona 
volonta  in  esso.  Et  quando  paressi  a  V.  P.  espediente  chiamarlo 
in  Italia  (come  esso  desidera  et  domanda)  potrebbe  vn  altro  far- 
si  superiore  di  quel  collegieto,  doue  solamente  sonoda  noue.  Et 
quandole  schole  fossino  restituite  (il  che  per  questa  estate  non 
par  verisimile,  per  esser  de  fresco  morto  qualch'vno  de  peste) 
sarano  11,  o  12,  et  possono  esser  aiutati  de  Palermo  ad  ogni  bi- 
sogno.  Tuttavia  non  e  tanto  debole  detto  P.  Hippolito,  che  non 
sipossa  tolerar  per  vn  pezo.  Di  quelli  ciVho  scritto  a  V.  P.  sa- 
rebbono  atti  al  gouerno,  qualsiuoglia  credo  bastarebbe  per  Mon- 
reale. 

3.     Ouesto  ben  ho  prouato  eon  esperienza,  che  hanno  biso- 
gno  i  collegii  d'esser  spesso  visitati,  et  de  vegliar  sopra  loro,  et 
piu  li  minori  che  li  magiori,  forsa  per  esserui  mancho  consulto- 
ri,  et  piu  distractioni,  et  ma.ncho  modo  d'osseruar  la  disciplina, 
et  regole,  ecc.  Pero  vorrei  questi  collegii  accettati  fossino  aug- 
raentati  per  tener  pid  gente,  et  si  va  incaminando  la  cosa  ben  in 
Calatagirona,  Siracusa  et  Catania,  et  etiam  in  Bibona,  Regio  et 
Monreale;  perche  Dio  N.  S.  va  aprindo  la  strada  per  cio,  come 
in  presenza  o  per  scritto  informaro  a  V.  P.  Delli  collegi  de  Pa- 
lermo  et  Messina  non  dico,  perche  si  sa  che  sono  gia  grandi  et 
fondati;  et  se  Pollizi  si  accetta,  sara  etiam  de'  boni,  perche  san- 
za  preiudicio  del  collegio  de  Bibona,  credo  potra  tener   poco 
meno  de  40  persone,  et  con  pochissimo  obligo,  perche  dano  for- 
sa  piu  de  500  v  d'intrata  quelli  della  citta,  et  ogni  di  sono  per 
accrescerla  i  particolari,  et  300  v  incirca  li   nostri  fratelli,  et 
dopoi  Sta.  Margarita  dara   granno,  vino,  olio,    frutte,  legumi, 
hortaglie,  lino,  et  in  parte  carne  a  per  tutto  quasi  il  collegio,  dan- 
do  a  Bibona  molto  piti  che  si  potrebbe  cnuar  affittando  il  priora- 
to.  Et  si  ben  lo  tenessi  sanza  esserui  in  Pollizi  gente,  oltra  mol- 
ti  incommodi  della  solitudine,  non  darebbe  forsa  tanto  de  vtile  a 
Bibona,  quanto  le  dara  restando  i  nostri  in  Pollizi  (doue  si  smal- 
tiscono  le  robbe  che  a  Santa  Margarita  si  fanno)  si  ben  si  caua- 
sino  le  vtilita  dette  per  il  collegio  de  Pollizi.  Questo  seruira  de 

Aliquid  additum  in  margine,  qitod  legi  nequit  ob  detritam  char- 
tam:  videtur  dicere  quantita  de. 

POLANCI  COMPLEMKNTA.  -  T.  II 


514  POLANCI   COMPLEMENiA 

copia  de  quello  ch'ho  informato  altra  volta,  non  comprendendo 
qui  altri  disegni  d'vn  beneficio  che  la  citta  procura,  et  certe  al- 
tre  cose  che  sono  in  spe;  solamente  delle  cose  che  sono  in  esse' 
reali  parlo,  quando  dico  potra  sustentar  piu  de  30  persone.  De 
Palermo  14  de  Aprile  1576. 

Idem  seruus  et  filius  in  Domino, 

f JOANNE  DE  POLANCO.  f 

Inscriptio.  f  Per  nostro  Padre  generale,  etc.  8. 

276 

MERCURIANUS   POLANCO 

ROMA  15  APRILIS  I576  x. 

1.  Mitti  Patrem  Fatiwn,  duni  nominatur  qui  provinciae  praesit. — 2.  An- 
tequam  Polancus  discedat  e  Sicilia,  peste  jam  procul,  res  in  statutn  or- 
dinarium  restituat;  tum  Rhegii  jussa  bpperiatur. 

I.     Jesus  f  M.  Molto  R.  in  Xpo.  P.  Pax  Xpi.,  etc.  Con  la 
uenuta  del  P.  Giulio  Facio  *,  io  spero  che  la  R.  V.  haura  occa- 

3  Eadem  inscriptione  in  dorso,  et  addito  «Sopra  il  P.  Giovanni  Saluo» 
scripsit  die  sequenti  (15  Apr.)  foliolum  quod  inest  eidem  codici,  ac  signa 
tur  n.  144.  Tacito  nomine  queritur  de  illo  Patre,  quod  superbe,  quod  pigre 
agat,  quod  in  amentiam  propendeat:  consultoribus  omnibus  videri  dimitten 
dum.  Resp.  Mercurianus  2  Junii  dimittedum  esse:  Ital.  151,  fol.  186. 

1  Ex  archetypo,  in  codice  Ital.  151,  2  ff.,  nn.  4,  5,  prius  3^. 

2  Huic  scriptum  est  die  14,  ut  habetur  in  eodem  codice,  fol.  I,  mani 
Possevini:  «Perche  talhora  e  difficile  che  a  tempo  arriuino  le  letere  in  Sici- 
lia,  et  fra  tanto  potrebbe  auenir'  che  in  quella  prouincia  seguisse  qualchf 
cosa  pregiudicieuole  alla  Compagnia,  alla  quale  fosse  seruitio  di  Dio  di  ri 
mediare  prontamente,  non  ostante  quel  che  nelTaltre  mie  le  ho  scritto  e 
fatto  scriuere,  V.  R.  in  tale  caso  si  haura.  a  dichiarare  prouinciale,  mostran 
do  al  Padre  visitatore  et  Padre  prouinciale  et  a  chi  conuerra,  la  sua  patente 
et  usando  con  la  debita  prudentia  della  sua  autorita.» 

Etiam  Domenecco  nunciatur,  eadem  die  14,  iter  Fatii,  sed  non  indicatu 
hunc  debere  onus  suscipere  provinciae:  sic  enim  loquitur  Mercurianus 
«...  Desiderando  io  di  prouedere  al  gouerno  di  alcuni  collegi  di  cotesta  pro 
uincia,  et  anco  dapoi  a  sgrauare  V.  R.  del  peso  che  tanti  anni  [ha]  portato 
si  come  piu  uolte  ha  ricercato  [cf.  epist.  217,  annot.  2],  ho  pensato  di  man 
dare  il  presente  Padre,  mentre  mi  uo  risoluendo  di  quanto  si  giudichera  qu 
conueniente  in  Domino,  si  como  presto  spero  di  fare».  Ital.  151,  fol.  2.    ' 

Gestabat  ergo  Fatius  litteras  patentes  quibus  nominabatur  provincialis 


Epist.  276.  — 15  Aprilis  1576  515 

sione  di  consolarsi,  poiche  da  lui  potra  intendere  piu  particolar- 
mente  delle  cose  nostre  di  Roma,  et  anco  delle  cose  della  pro- 
uincia  di  Napoli.  Et  hauendo  fatto  consideratione  sopra  quello 
che  V.  R.  mi  scrisse  di  fare  alcuno  costi  viceprouinciale,  o  che 
hauesse  cura  della  prouincia  3,  mi  sono  resoluto,  prima  che  en- 
trino  maggiori  caldi,  mandare  il  detto  Padre,  accioche  io  fra  tan- 
to  a  uada  risoluendomi,  si  come  spero  presto  di  fare,  di  quel  che 
si  deura  fare  di  lui  et  degli  altri  che  V.  R.  mi  propose  per  il  go- 
uerno  di  cotesti  collegi, 

2.  Et  perche  la  settimana  passata  io  scrissi  a  lungo  alla 
R.  V.,  et  anco  adesso  le  mando  la  duplicata  di  alcune  lettere  (o 
forse  il  P.  Giulio  gliela  mandera  per  la  uia  ordinaria,  perche  for- 
se  esso  tardera  piu  nel  camino,  che  non  farebbe  il  procaccio  b), 
pero  non  saro  piu  lungo,  se  non  con  dirle  che,  poiche  si  uede  che 
non  e  conueniente  che  la  Compagnia  pigli  nuoue  imprese  per 
adesso,  ma  che  si  perfettionino  le  gia  prese,  V.  R.,  passati  co- 
testi  rumori  della  peste,  corne  speriamo  che  saranno  passati,  po- 
tra  attendere  a  rimettere  le  cose  delli  collegi  nel  loro  stato  ordi- 
nario,  et  particolarmente  quelle  di  Messina  et  di  Catania;  perche 
altrimente  forse  potrebbono  essere  piu  difficili  le  cose  in  absenza 
di  V.  R.;  et  del  successo  ci  sara  caro  c  che  si  uada  dando  auiso  di 
mano  in  mano  4.  Ben  ueggo  che  qualche  tempo  passera  in  fare 


a     io  fra  tanto  io  ms.     — b  Haec  quae  in  parenthesi  clausi<nus,  in  mar- 
gine  librarii  manu  scripta  sunt  in  ms.     — c  sara  cara  ms. 


sed  eas  initio  non  debebat  ostendere:  nota  illa  Polanco  dicta:  «fra  tanto  io 
uada  risoluendome...  di  quel  che  si  deura  fare  di  lui  et  degli  altri...»  Forsan 
cupiebat  Mercurianus  observare  quo  animo  exciperetur  in  Sicilia  Fatius. 

Denique,  in  regesto  Sic.  I,  fol.  66v.-67r.,  inter  duas  epistolas  21  Apri- 
lis,  licet  non  signatae  noU  propriae  diei,  reperiuntur  litterae  ad  Polancum, 
quae  sic  incipiunt:  «Come  la  settimana  passata  io  scrissi  a  V.  R.  che  io  mi 
andarei  risoluendo  il  piu  presto  che  potrei  circa  il  nominare  colui  il  quale 
haurebbe  1'administratione  di  cotesta  prouincia,  cosi  di  doppo  di  hauermi 
fatta  nuoua  consideratione  mi  sono  risoluto  di  darne  il  carico  al  P.  Giulio 
Fatio;  et  per  questo  V.  R.  potra  publicarlo  alla  prouincia  di  Sicilia  prouin- 
ciale,  si  come  anco  io  ne  scriuo  al  P.  Domenech.»  Tum  laudes  Fatii  prose- 
quitur,  qui  alios  magistratus  rectissime  obierit. 

s     Cf.  supra,  epist.  262,  n.  4  cum  annot.  4. 

*     Cf.  epist.  238,  annot.  4.  Die  7  hujus  mensis  Aprilis  Patribus  Carmi- 


516  POLANCI  COMPLEMENTA 

questo,  et  che  pero  sara  difficile  et  pericoloso  di  esporsi  alli  cal- 
di  romani:  tuttauia  uedra  se  finiti  cotesti  negocii,  sara  piu  sicuro 
di  ritirarse  in  quel  buon'aria  di  Reggio,  si  per  uisitare  quel  colle- 
gio  come  disidero,  si  anco  per  aspettare  gli  auisi  che  di  qui  le 
manderemo,  se  sara  piu  necessaria  d  la  sua  presenza  per  cotesta 
prouincia  6.  Et  con  questo,  molto  mi  raccomando  alle  sue  oratio- 
ni  et  santi  sacrifici.  Di  Roma  il  di  15  di  Aprile  1576. 
Seruo  di  V.  R.  in  Xpo., 

EUERARDUS    MERCURIANUS. 

lnscriptio.  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  P.  il  P.  Giouanni  Polan- 
co,  visitatore  della  Compagnia  di  Giesu  in  Sicilia  e. 

277 

POLANCUS   MERCURIANO 

CATANA    19   MAJI    I576   *. 

1.  Fatium,  novuni  praepositum  provinciae,  libentissime  acceptum;  diffi- 
cultates  ex  peste  obvenientes. — 2.  Oeconomica  collegii  catanensis,  et  ejus 
mutatio. — 5.  Se  in  Italiam  remeaturum. — 4-10.  Respondetur  quibusdam 
rebus  a  Mercuriano  commendatis  circa  nova  collegia  non  admittenda, 
circa  coadjutores,  scholasticos,  absolutionem  ab  excommunicatione,  vo- 
torwn  commutationem,  et  litteras  apostolicas  aperiendas. — II.  De gra- 
to  animo  erga  collegiorum  benefactores  ostendendo.  — 12.  De  sua  in  vi- 
sitatione  opera. 

1.     f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
Ho  riceuuto  4  lettere  insieme  di  V.  P.  de  7,  13  et  21  d'Aprile, 


d     necess.o  ms.     — e  ln  ora  inferiori.  P.  Polaneo. 


natae  et  Reggio  scribebat  Mercurianus,  rogans  eorum  sententiam  de  rebus 
a  Polanco  propositis  aggrediendis:  Sic.  1,  fol.  65r.-v.  Significabatur  ne  inter 
illas  res  mutatio  scholarum?  An  potius  ea  jam  definite  judicata  erat  quum 
praesens  epistola  dabatur? 

5  Litterae  21  Aprilis,  de  quibus  in  annot.  2,  monent  Polancum  de  au- 
ctoritate  sua  in  insulae  collegiis.cessante;  sed  jubent  eum  aliquandiu  ibi  ma- 
nere,  ut  et  doceat  novum  praepositum,  et  ei  auxilio  sit.  Eadem  Fatio  scri- 
buntur  2  Junii  illius  anni:  Sic.  i,  fol.  67,  in  quo  mirum  est  deesse  litteras  a 
21  Aprilis,  ad  diem  2  Junii,  qua  scitum  Romae  est  pervenisse  in  Siciliam 
Fatium.  Vide  autem  epist.  seq. 

1  Ex  archetypo-  a  Polanco  aucto  et  castigato,  in  cod.  Epist.  Polanci, 
2  {(.,  n.  147,  prius  JiS,  1 19. 


Epist.  277.— 19  Maji  1576  517 

et  insieme  habbiamo  inteso  la  uenuta  del  P.  Giulio  Facio,  nuo- 
uo  prouinciale,  della  quale  ci  siamo  rallegrati  in  Domino.  Et  gia 
s'e  scritto  alli  collegii  di  questo  regno,  in  fuor  di  questo  di  Cata- 
nia,  doue  ci  trouiamo,  et  quel  di  Siracusa,  al  quale  presto  ande- 
remo,  piacendo  a  Dio,  et  di  parola  si  fara  Tofflcio,  dicendo  le 
buone  qualita  del  Padre  che  V.  P.  li  manda,  accioche  con  piu 
diuotione  lo  riceuano,  et  si  lascino  da  lui  gouernare.  Et  alli  me- 
desimi  collegii  ho  scritto  come  mi  teneuo  scaricato  dall'officio 
di  visitator,  et  di  parola  lo  dichiarero  in  questi  di  Catania  et  Si- 
racusa,  come  si  accostera  uerso  queste  bandeil  P.  Giulio,  il  qua- 
le  sbarco  in  Messina,  credo,  perche  nelle  galere  non  haueua  il 
necessario,  per  non  uoler  quelle  pratticar  con  la  citta  di  Messina," 
doue  come  V.  P.  hauera  inteso,  la  peste  si  e  rinouata,  secondo- 
che  scriue  il  P.  Carminata,  peggio  che  mai,  benche  si  spera  che 
il  signore  duca  di  Terranuoua,  luogotenente,  mettera  qualche 
buon'  ordine  per  rimediarui,  et  con  Tistesso  duca  si  spera  potra 
uenir'  a  Catania,  o  almeno  a  Siracusa,  il  nuouo  prouinciale,  se 
ben  conuerra  hauer  fauore  per  cio,  perche  il  duea  non  e  entrato 
in  Messina,  dalla  quale  si  guardano  per  tutto. 

Se  non  ci  era  sospetto  o  qualche  principio  di  peste  che  s'e 
trouato  qui  in  Catania,  ueniua  senza  fallo  in  questa  citta  il  duca, 
come  ce  1'haueua  scritto,  et  con  lui  haueressimo  qui  riceuuto  il 
prouinciale;  ma  per  lo  romor  detto  potrebbe  esser  che  passasse 
di  lungo  per  questa  spiaggia  per  fin'a  Siraeusa,  che  sta  sana. 
Speriamo  anche  in  Dio  per  mezo  di  S.  Agata  non  andera  inanzi 
questa  cosa  di  Catania,  perche  gia  pare  si  uada  ammorzando 
quel  poco  che  ci  e.  O  qui,  o  in  Siracusa,  daro  informatione  di 
tutto  quello  che  mi  parera  conueniente,  al  nuouo  provinciale,  et 
anche  Taiuteremo  in  tutto  quel  che  potremo  a  spianar  le  difficol- 
ta,  come  V.  P.  scriue,  nate  per  conto  della  peste  o  altri  acciden- 
ti,  benchc  il  rimetter  nel  loro  stato  ordinario  le  cose,  et  partico- 
larmente  quelle  di  Messina  et  Catania  2,  non  si  potrebbe  per 


2  Cf.  epist.  praeced  . ,  cui  respondent  haec  quae  sequuntur.  Die  autem 
2.a  Junii,  ante,  ut  videtur,  quam  praesentes  Htteras  acciperet,  sic  scribebat 
Mercurianus  Polanco,  ut  habet  Ital.  151,  fol.  186:  «Finite  che  saranno  le 
cose  di  Catania,  V.  R.  potra  ritirarsi  a  Reggio,  come  altra  uolta  si  e  scritto. 


5lS  POLANCl    COMPLEMENTA 

adesso,  attenta  la  peste  che  ho  detto,  per  rispetto  della  quale  si 
trattengono  in  Catania  li  eorsi  di  philosophia  et  theologia,  anzi 
stiamo  con  sollicitudine  dei  nouitii  che  in  Messina  stanno,  et  hab- 
biamo  procurato,  che  un  barone,  amico  nostro ,  accetti  in  una 
sua  terra  li  detti  nouitii  di  Messina,  quando  per  andar  molto 
inanzi  la  peste  fossero  sforzati  a  leuarli  del  pericolo ;  perehe  se 
ben  mi  scriue  il  P.  Carminata,  rettor',  che  poehissimo  esconodi 
casa  li  nostri,  et  pochissimo  conuersano  con  forastieri,  tuttauia 
'se  non  si  rimedia  questo  male  eon  Fordine  che  pretende  dar  il 
duca,  stariano  li  nostri  in  gran  pericolo.  Et  ui  sono  molti  nouitii 
di  qualita,  et  altri  etiam  non  nouitii,  quali  pochissimo  possono 
seruir'  alla  citta.  Et  cosi  s'e  scritto  al  P.  Carminata  (col  quale 
sta  il  P.  Antonio  Sardo,  cui  conseglio  sara  utile  per  li  nostri  in 
molte  cose)  che  quando  la  cosa  andasse  molto  male,  poteua  far 
imbarcar  li  detti  nouitii  et  altri  conducendoli  con  le  massaritie 
necessarie  presso  a  3  miglia  di  Spaccaforno,  non  discosto  de  Si- 
racusa,  che  si  puo  andar  per  mare,  et  la  saran  riceuuti  per  1'amor 
ehe  ci  porta  don  Blasco  Statella,  baron  di  detta  terra,  cui  figlio- 
lo  sara  uno  de'  nouitii.  Voglia  Dio  N.  S.  che  non  sia  necessaria 
questa  transmigratione;  ma  V.  P.  creda,  che  questi  tempi  sono 
stati  et  sono  assai  difficili,  et  conuerra  che  in  molte  cose  il  nuo- 
uo  prouinciale  usi  la  epicheia,  se  non  se  li  da  facolta  assai  copio- 
sa,  nella  quale  pur  mi  rimetto,  che  assai  si  e  scritto  altre  uolte. 
Solo  ricordo  che  li  tempi  non  sono  ordinarii,  et  cosi  il  proceder 
douera  essere  straordinario  in  molte  cose.  La  citta  di  Guirgento 
si  e  mezo  desolata,  se  non  piu,  con  la  peste,  et  qualche  altri  luo- 
ghi  si  sono  infettati.  Palermo,  Biuona  et  Monreale  la  passano 
bene;  ma  tuttauia  conuiene  star  sopra  di  se,  perche  alle  uolte  si 
rinouano  questi  mali  con  occasion  di  qualche  robba  o  persona  in- 
fetta.  Tenga  in  sua  protettione  Dio  N.  S.  questo  regno. 

2.  Quanto  e  del  canto  di  Catania  non  ci  e  difficolta  aleuna, 
perche  non  ha  la  Compagnia  obligo  alcuno  di  fermarsi,  benche 
la  eitta  diede  500  V.di,  come  si  e  scritto,  per  una  casa,  et  250 
1'anno  in  tanto  che  qui  si  tenessero  li  studii;  et  in  questo  siamo 

et  uisitare  quel  collegio,  di  doue  potra  scriuerci  quel  che  le  occorrera.»  Cf.  et 
epist.  280,  annot.  3. 


Epist.  277.— 19  Maji  1576  519 

in  obligo  alla  buona  uolonta  della  eitta  et  particolari  di  quella, 
che  doue  haueressimo  reputato  beneficio  non  piccolo  accettar  la 
gente  nostra  di  Messina,  gFhanno  accettati  et  alloggiati  in  bo- 
nissima  casa,  et  offertoli  il  detto  aiuto,  et  Pintentione  che  a  lor 
si  diede  fu  di  fermarci  qui  durante  il  trauaglio  di  Messina.  Lor 
fu  pur  significato  che  alcuni,  di  noi  giudicauamo  stariano  bene 
qui  li  studii,  quando  ci  fusse  il  modo  di  trattenerli,  et  che  fares- 
simo  buono  officio  con  V.  P.,  in  cui  mano  staua  la  continuatio- 
ne  di  questi  studii;  sempre  perd  ci  siamo  riseruati  di  non  obli- 
garci,  ne  prometter  cosa  alcuna.  Rt  Dio  sia  lodato,  che  nostri 
scolari  stanno  sanissimi,  et  non  han  perso  tempo  nelli  suoi  stu- 
dii,  et  saranno  spediti  per  tornar  a  Messina,  o  doue  saran  man- 
dati;  ben  credo  pero,  che  pochi  di  loro  tornariano  uolentieri,  se 
stesse  a  lor  elettione.  Rt  Messina  ha  guadagnato  assai  etiam 
quanto  al  temporale,  perche  pochissimo  hanno  dato  piu  di  quello 
che  da  il  re;  et  non  so  anche  se  hauerian  loro  potuto  ricuperarlo 
in  questi  tempi;  et  senza  dubbio  hauerian  speso  poco  meno  che 
altrettanto  in  sostentar  piu  di  40  persone  che  ci  sono.  Di  questo 
negotiodi  continuar  qui  li  studii  (senza  pregiudicio  pero  di  Mes- 
sina  al  suo  tempo)  ho  scritto  piu  uolte,  et  data  anche  informatio- 
ne  al  P.  Giovanni  Filippo,  procurator';  et  se  V.  P.  ci  ordinera 
di  tornar  a  Roma  auanti  che  si  faccia  altra  mutatione,  di  parola 
etiam  si  potra  dar  piu  piena  informatione.  Rt  e  certo  che  per 
questa  state  non-  sara  tempo  di  poter  tornar'  a  Messina;  voglia 
Dio  che  alFautunno  possa  farsi. 

3.  Fatto  quel  che  conuerra  far  col  nuouo  prouinciale,  ten- 
teremo  con  ogni  diligenza  la  passata  a  Reggio  per  uisitar  quel 
collegio  et  aspettar  Tordine  di  V.  P.  Rt  quantunque  il  P.  Car- 
minata  ci  scriue  che  non  potiamo  passar  a  Reggio,  perche  ui 
sono  strettissime  guardie,  et  con  li  smerigli  fanno  star  di  lonta- 
no  lebarche,  tuttauia  non  perdiamo  animo  di  poter  passar  di  Si- 
racusa  con  qualche  commodita  di  galere  o  altra  3. 


3  Datae  die  29  Maji  exstant  in  Ital.  151,  fol.  165,  litterae  patentes  du- 
cis  Terranovae  (cf.  epist.  223,  annot.  2),  quibus  Polanci  et  Bassi  sanitas  as- 
seritur,  ipsique  pergentes  Neapolirn  commendantur.  Iter  vero  ut  ex  sequen- 
tibus  patet,  differendum  fuit. 


5 2°  POLANCI    COMPLEMENTA 

4.  Non  si  trattera  di  collegio  alcuno  nuouo,  o  casa  professa, 
ne  delTaltre  cose  che  V.  P.  ci  prohibisce  nella  sua  di  7;  et  eosl 
ho  scritto  a  Palermo,  doue  si  attendeua  a  cercar  casa  per  trasfe 
rir  il  collegio.  Ben  mi  pare  che  li  o  in  Messina  sara  bene  incom- 
minciar  la  prima  casa,  per  potersi  fare  senza  spender  quasi  nes- 
sun  suggetto  di  nuouo.  Et  gia  per  un  di  detti  luoghi  ci  era  com- 
missione  di  V.  P.;  ma  si  aspettera  di  nuouo  qualche  ordinesuo. 

5.  Del  non  accettar  per  adesso  piu  coadiutori,  si  fara  come 
lo  scriue  V.  P.  alli  7  d'Aprile.  Ben  li  dico,  che  piu  presto  manca 
il  seruitio  necessario,  che  altramente,  per  le  cause  che  gia  ho 
scritte,  et  pero  non  le  repeto.  Se  si  prouedera  non  si  facciano 
tanti  officii  dentro  delli  collegii,  o  uero  si  leueran  le  massarie,  et 
li  muratori,  etc,  manco  numero  di  coadiutori  sara  necessario; 
benche  per  accompagnar  quelli  che  uanno  fuora  per  auitar  li 
prossimi  nelle  missioni  et  nella  citta,  sempre  doueranno  esser  in 
qualche  numero;  et  quelli  che  s'inuecchiano  ostropiano,  non 
mancheranno  mai;  et  li  negotii  anche  occupano  alcuni.  Se  sola- 
mente  si  tenessero  li  necessarii  per  li  seruitii  domestici,  et  fosse- 
ro  sani,  manco  numero  bastarebbe. 

6.  Circa  li  scolari,  etiam  si  stara  con  aduertenza;  ma  V.  P. 
tenga  per  certo,  che  s'e  tenuta,  se  ben  si  sono  accettati  molti, 
perche  non  hanno  grauato,  l'un  computato  con  1'altro,  li  collegii. 
Et,  come  intendera  il  nuouo  prouinciale,  li  debiti  della  prouincia 
si  sono  sminuiti,  et  non  aumentati,  doppo  la  nostra  uenuta,  et 
la  prouincia  puo  sostentar  la  gente  che  tiene;  et  se  altri  scriuono 
d'altra  sorte,  non  deuono  esser  bene  informati.  Vero  e  che  Pa 
lermo  haueua  assai  debiti  per  conto  di  quelle  case,  etc;  ma  an- 
che  per  le  medesime  ha  piu  entrata,  et  modo  di  pagarli  con  quel- 
la,  senza  dar  fastidio  a  nessuno.  Et  Siracusa  spero  al  Settembre 
non  douera  niente,  ne  manco  Catania,  con  tutte  le  spese  che  ha 
fatte. 

7.  Non  si  usara  l'assolutione  della  scomunica  lata  ab  homi- 
ne,  et  cosi  si  dara  auiso  a  Palermo.  Intendo  contra  personam 
particularem,  et  non  che  sia  vsata  fin  qui. 

8.  Si  dubitaua  se  per  uigor  del  giubileo  si  poteuan  corhmii- 
tar  li  uoti.  La  risposta  ci  rimette  alla  forma,  la  qual  non  fa  men- 


Epist.  277.  -  19  Maji  1576  521 

tione  pro  ne  contra,  et  percio  dubitauano  alcuni,  presupponen- 
do  che  questo  giubileo  non  fusse  manco  copioso  che  altri  ordi- 
narii.  Io  haueuo  ben  detto  che  per  uigor  di  questo  giubileo  non 
si  poteua  far  tal  commutatione,  secondoche  la  lettera  sonaua;  ma 
si  dubitaua  se  il  papa  haueua  dichiarata  sua  intentione  essere  piu 
larga  che  la  lettera,  come.  altre  uolte  si  e  fatto. 

9.  a  AU'altra  dimanda  del  aprir  li  breui,  dice  la  risposta  del 
P.  Leon,  che  non  li  potra  aprire,  se  non  sara  doctor  de  theologia 
o  canoni.  Et  ben  si  vedeua  questo  nelle  soprascritte  esser  1'ordi- 
nario;  ma  non  vi  essendo  fra  noi  (massime  in  questa  prouincia) 
doctori,  si  dubitaua  se  S.  S.t:'1  o  la  penitentieria  hauessi  dechia- 
rato  che  li  nostri,  essendo  persone  docte,  et  alcuni  actu ,  licet 
non  gradu,  doctori,  potriano  aprirli.  Perche  in  queste  bande  ten- 
ghono  li  nostri  in  grande  riputatione  de  doctrina ,  et  si  possono 
marauigliar  come  non  accettano  questi  breui;  pur  non  si  perde 
tropo  quanto  a  noi:  piu  perderano  quelli  che  fano  ricorso  a  noi, 
et  non  trouano  ricapito,  per  non  hauer  li  nostri  tal  grado. 

10.  Hauemo  qui  in  Catania  fatta  vna  scelta  il  Padre  pro- 
uinciale  et  io,  con  li  consultori,  de  quelli  fratelli  che  si  propone- 
uano  per  coadiutori.  Va  inclusa  qui.  Si  mandorono  altra  volta 
molti,  distincti  in  tre  classi,  accio  V.  P.  hauesi  notitia  de  loro. 
Et  perche  nelle  cose  substantiali  erano  bona  gente,  et  altrevol- 
te  soleua  rimettersi  la  admisione  di  questi  tali  (dopo  alcuna  in- 
formatione,  o  forsa  sanza  quella)  a  qualche  prouinciale  o  visita- 
tor,  ma  non  parendo  a  V.  P.  rimettersi,  in  questo  scritto  si  con- 
tengono  alcuni,  che  ci  pare  possono  accettarsi,  al  modo  ch'in  eso 
si  dice. 

11.  Per  li  benefactori  ch'hanno  dato  principio  alli  collegii 
de  Sicilia,  poiche  parse  a  V.  P.  che  li  significassimo  cio  che  ci 
pareua  al  Padre  prouinciale  vechio  et  a  me,  con  li  consultori,  li 
dico  b  in  breue  esser  questo:  Che  ogni  collegio  delli  otto  di  que- 
sta  prouincia  facia  per  la  citta  o  signori,  et  altre  persone 
ch'hanno  dato  principio  o  aiuto  releuante,  cio  che  le  constitutioni 
vogliono  si  facia  per  li  fondatori  quanto  alli  suffragii  spirituali  de 


a     Hinc  omnia  aidographa  Polanci.     — b  dio  ms. 


522  POLANCI    COMPLEMENTA 

messe  et  orationi,  lasciando  il  resto,  et  non  grauando  la  vniuer- 
sale  Compagnia  de  tali  suffragii,  ma  che  in  ogni  collegio  si  facia 
cio  ch'e  detto  per  li  benefactori  suoi.  De  Monreale  dubitauamo, 
perche  1'Illmo.  cardinale  Farnesio  non  ha  applicato  cosa  ferma; 
tuttavia  par'  bene  che  il  collegio  istesso  faci  il  debito,  poiche  an- 
che  ha  dato  principio  tal  quale,  et  1'orationi  et  messe  non  faran- 
no  mal  nessuno  al  cardinale,  ne  ad  altri  che  han  dato  alcune  cose 
ferrne.  Et  a  tutti,  nemine  excepto,  e  parso  ben  questo. 

12.  Delli  consultori  et  altre  cose,  ho  scritto  per  il  P.  Gio- 
vanni  Philipo,  procurator.  Solamente  diro  in  questa,  che  la  cura 
delle  cose  spirituali,  cioe  d'aiutar  ad  ogni  vno  de'  nostri  in  suo 
spiritu  particolarmente,  et  alli  capi  o  prefecti  darli  ricordi  per  aiu- 
tar  li  domestici,  et  alli  operarii  per  aiutar  i  forastieri ,  e  stata  la 
principal  mia  cnra.  Et  cos'i  spero  lo  vedera.il  nuouo  prouinciale, 
et  che  trouera  la  prouincia  nelle  cose  substantiali  per  Tlddio  gra- 
tia  aiutata,  et  nella  politia  de  nostre  regole  mediocre  obseruan- 
za,  quanto  la  qualita  delli  tempi  et  loghi  hanno  permesso,  et  la 
gente  etiam  piu  conrenta  del  restar  qui,  perche  anche  nel  vitto 
saranno  meglio  trattati  se  si  osserua  Tordine  dato,  et  il  modo  de 
procedere  de'  superiori  sara  piu  benigno  et  conueniente  verso  de 
loro.  De  tutto  il  bene  a  Dio  solo  la  gloria.  Delle  negligenze  mie 
et  defecto  de  discretione,  Dio  N.  S.  perdoni  me,  et  supplisca  ap- 
presso  loro.  So  che  mi  ha  dato  bona  volonta  de  seruirlo,  et  d'aiu- 
tar  questa  prouincia  sinceramente,  et  questo  istesso  come  dono 
suo  lo  ricognosco;  et  humilmente  domando  a  V.  P.  sua  benedi- 
ctione.  De  Catania  19  de  Magio  1576. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.  f 


Epist.  278.  — 15  Jljnii  1576  523 

278 

POLANCUS    M  E  R  C  U  R I A  N  O 

CARANGINO    15   JUNII    1 576   l. 

I,  De  Patribus  Joanne  Philippo  Cassino,  ac  Luciano.—2.  4.  De  scholis 
messanensibus. — 5.  De  P.  Pena. — 6.  De  scholasticis  Catana  Syracusas 
profectis;  de  obitu  Julii  Clerici. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.;  Dopo 
l'vltime  mie  scritte  in  su  la  partita  de  Catania,  son  venuto  presso 
a  Siracusa,  doue  il  P.  Giacobo  et  io  ci  guardamo  in  vna  villa  del 
collegio  nostro,  insin'a  tanto  che  parera  alla  citta  riceuerci, 
dandoci  la  prattica  sua.  Ho  trouato  che  il  P.  Giovanni  Philippo 
jion 'si  era  partito,  per  non  offerirsi  modo  de  nauigar  con  alcuna 
probabile  sicurta,  bench'vna  volta  si  messe  in  mare,  et  torno  a 
Siracusa  con  tutta  la  volonta,  che  lui  ha  hauuta  sempre  assai 
grande,  de  far  suo  officio,  et  ha  voluto  arriscarsi  piu  che  al  pro- 
uinciale  vecchio  et  nouo,  et  a  me  anche,  pareua.  Trouo  etiam 
ch'oltra  le  lettere  che  a  lui  haueuo  dato,  altre  dopoi  scritte  non 
erano  partite,  et  anderano  forsa  insieme  con  queste;  et  pero  man- 
do  qui  la  informatione  della  indispositione  del  P.  Luciano  scrit- 
ta  de  sua  mano,  quale  in  altra  haueuo  promessa,  et  si  resto  qui. 
Et  quanto  alla  informatione  che  mandai  intorno  al  augmento  del 
collegio  de  Catania,  m'occorre  aggiongere  alcune  cose. 

2.  Vna  e,  che  mi  dicono  alcune  persone  delle  piu  intelligen- 
ti,  delli  studii  de  Messina,  molte  cose  gagliarde  contra  il  tenerui 
il  seminario  principale  delli  nostri ;  et  al  Padre  prouinciale  pare 
e  stato  quel  collegio  come  vna  sepoltura  de  nostri  scholari.  Et  de 
doi  altri  mando  qui  1'information  ch'intorno  accio  mlian  dato, 
lasciando  li  detti  de  pareci  che  piu  et  meno  mostrano  il  medesi- 
mo  sentire.  Tuttavia  io  giudicarei  si  douessi  tener  in  Messina, 
oltra  il  seminario  de  scholari  nostri  delle  tre  lingue,  etiam  il  stu- 
dio  de  philosophia  et  theologia;  ma  prima  mi  pare  doueriano  te- 
ner  altro  sito  piu  sano  (lasciando  quello  ch'hanno  per  la  easa 
professa),  et  come  fossi  fabricato,  cominciarne  vn  corso  de  phi- 


Ex  autngrapho  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  148,  prius  36,  37. 


524  POLANCI    COMPLKMENTA 

losophia,  et  quello  finito,  vn  altro,  et  de  theologia  vn  paro  de  le- 
ctioni  ordinarie,  oltra  quella  de  casi.  Ma  non  reputo  conuenghi 
far  iui  il  seminario  principale  de'  nostri,  che  attendono  alli  studi 
superiori,  ma  sl  ben  per  li  forastieri;  et  alcuni  a  chi  1'area  non 
noce,  o  di  mancho  espectatione,  potrebbeno  starci ;  et  questp 
perche  al  re  si  e  dato  ad  intendere  vi  si  terrebbono  studi  supe- 
riori,  potendosi  sostentar,  si  ben  alla  citta  non  hauemmo  tal  obli- 
go.  In  questo  tempo  che  non  si  cominciano  i  studi  superiori,  cio 
che  da  il  re  potrebbe  applicarsi  con  mblta  ragione  al  collegio 
doue  li  nostri  studiasino  queste  facolta,  quale  sara  Catania ,  se 
parera  a  V.  P.,  o  altro;  ma  li  scholari  si  hanno  a  reputar,  et  real- 
mente  saranno  del  collegio  de  Messina,  insin'a  tanto  che  in 
quella  possano  tenersi  nel  nuouo  sito.  Et  cosi  non  accadera  ha- 
uerne  scropolo  quanto  alla  conscienza,  per  dar  S.  M.tk  questo  so- 
corso  al  collegio  de  Messina,  poiche  glielo  diede  per  li  studi  su- 
periori,  quali  non  puo  tener  doue  adesso  sta,  ma  si  ben  in  Ca- 
tania. 

3.  L'altra  cosa  che  intorno  al  studio  de  Catania,  o  semina- 
rio  de  studi  superiori  in  quel  collegio,  ho  da  dire  e,  che  quando 
a  V.  P.  paressi  bene,  potrebbe  scriuersi  al  regente  Ramondeta 
(il  quale  e  de  Catania,  et  desideroso  che  si  tenghino  di  la  li  stu- 
dii,  et  puo  molto  apresso  il  re  et  conseglio  d'Italia),  che  la  aba- 
tia  promessa  per  l'imperatore  et  Fistesso  re  Philippo  al  collegio 
de  Messina,  si  applicassi  a  quello  de  Catania,  con  obligo  de  dar 
a  quello  de  Messina  vna  pensione  de  tanto  come  doueua  valer  la 
abatia  promessali.  Et  al  presente  ci  e  vna  abatia  (oltra  quella 
d^Agro,  gia  altre  volte  nominata)  presso  a  Catania,  chiamata 
Noua  Luce,  quale  tiene  vn  vechio,  et  vale  da  3  milla  scudi;  et  se 
quella  si  applicasi  a  questo  collegio,  potrebbe  fondarlo,  insieme 
con  quello  de  Messina.  Se  non  si  piglia  vn  verso  simile,  inten- 
diamo  che  quelli  del  conseglio  regio  sono  molto  contrarii  all'ap- 
plicationi  de  cose  della  presentatione  del  re,  perche  vogliono  per 
se  et  per  suoi  amici  le  abatie,  et  pensioni  sopra  quelle,  et  li  ve- 
scouati,  si  ben  lascino  grauato  il  patrimonio  del  re  con  800  V 
1'anno,  come  sta  al  presente,  per  insinWapplicatione  della 
abadia. 


EPIST.    278.— 15   JUNII    I576  525 

4.  La  3.*  cosa  ch'ho  da  dire  intorno  a  questo  studio  de  Ca- 
tania  e,  che  fra  le  speranze  proposte,  alcune  se  ne  vanno  matu- 
rando.  Vna  e  del  fratello  Vinzenzo  Statella ,  il  quale  ha  da 
1300  V  d'intrata,  ma  il  padre  suo  e  vsufructuario.  Quello  pur  si 
contenta  che  goda  quel  collegio  de  certi  beni  materni  del  detto 
Vinzenzo,  quali  si  stima  valeranno  da  300  v  Tanno,  come  detto 
padre  suo,  baron  de  Spacaforno  e  restato  meco  hieri ,  essendo 
venuti  insieme  de  Catania  a  questo  loco  doue  io  sto,  vicino  a 
Saragosa,  de  passo  per  Spacaforno.  Et  il  medesimo  dara  adesso 
500  V  per  fabricar  vn  poco  nel  collegio  de  Catania,  il  quale  sta 
scomodissimo  de  certe  stanze  necessarie.  El  altre  speranze,  delle 
quali  ho  scritto,  si  vanno  facendo  piu  vicine  et  ferme ,  in  modo 
che  trattenendosi  qualch'anno  li  scholari  de  Messina,  philosophi 
et  theologi,  in  Catania,  quando  si  renderanno  li  studi  a  Messina, 
et  insieme  la  prouisione  del  re,  par  verisimile  che  hauera  quel 
collegio  de  Catania,  quanto  li  bastera  per  tener  studi  compiti  2. 

5.  In  questo  collegio  de  Saragosa  trouo  ch'il  P.  Pegna  ha 
obtenuto  piu  che  si  pensaua  dalla  citta  et  presidente,  perche  qua- 
si  ha  redopiato  cio  che  haueua  d'intrata  il  detto  collegio  dalla 
citta,  et  stabilitolo  con  la  confirmatione  regia,  in  modo  che  sta- 
ra  bene  questo  collegio,  Dio  lodato,  quanto  al  temporale,  et  si 
ben  non  son  intrato,  intendo  etiam  va  bene  quanto  al  spirituale. 
Ne  altro  aggiongero  per  questa,  se  non  che  humilmente  mi  rac- 
comando  col  P.  Jacobo  neir  orationi  et  sacrifici  santi  di  V.  P. 
De  Carangino,  villa  de  nostro  collegio  de  Saragosa,  15  de  Giu- 
gno  1576. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE    DE    POLANCO.    f 

6.  Post  scripta.  Sono  venuti  a  questo  logo  otto  delli  scho- 
lari  de  Catania,  cioe  il  P.  Thomaso  Leone,  che  lege  il  primo  cor- 
so  in  loco  del  P.  Luciano,  il  li  suoi  discipoli;  et  alli  altri  schola- 
ri  de  corsi  superiori  si  va  cercando  ricapito,  perche  la  peste  la- 
uora  in  Catania.  Et  nel  collegio  nostro  il  compagno  d'vn  sacer- 
dote  deputato  per  confessar   li   appestati,   e  morto  il  di  istesso 


Cf.  de  hac  re  epist.  238,  annot.  4;  tum  praeced.,  etc. 


526  POLANCI   COMPLEMENTA 

chio  parti,  con  indici  de  peste;  tanto  che  si  bruscio  il  letto  et  altre 
robe,  et  si  po[rt6  ilj  a  corpo  per  li  deputati  della  citta  a  sepelire 
doue  li  altri  appestati.  Questo  [fratello]  era  Giulio  Clerici ,  del 
quale  infonnai  V.  P.  3,  et  s'era  rimesso  alla  obe[dienza]  et  ©ffer- 
tosi  per  compagno  del  sacerdote  deputato  per  li  appestati.  Et 
quantunque  staua  discosto,  lo  gionse  1'infirmita  et  morte.  II  me- 
desimo  in  Messina  serui  et  manegio  il  fratello  che  morse  de  pe- 
ste,  et  resto  sano.  Del  tutto  sia  lodato  Iddio,  nella  cui  protectio- 
ne  conuiene  confidarsi,  et  non  in  altri  mezi,  benche  si  adoprino 
secondo  la  ragione,  etc.  15  de  Giugno  vt  supra  *. 


a     Hic  et  in  duabns  lineis  seqiientibits,  ob  scissam  chartarn  complemus 
verba  ex  conjectura. 


5     Forsan  in  informationibus  quas  non  vidimus.  Cf.  epist.  264,  n.  2. 

4  In  eodem  codice,  sub  n.  149,  prius  142,  folium  reperitur  quod  inscri- 
bitur  a  tergo:  «Per  nostro  Padre  generale  soli»,  autographum  Polanci,  diei 
16  Junii,  et  quod  cum  praesente  epistola  missum  fuisse  existimamus.  Sic  se 
habet: 

<(-|-  Jhs.  Soli  Patri  nostro.  Per  altra  ho  scritto  a  V.  P.  ch'haueuo  publica- 
to  in  tutti  li  collegi,  infuori  de  Catania,  la  venuta  del  Padre  prouinciale,  et 
le  bone  qualita  d'esso,  procurando  quanto  poteuo  acreditarlo.  Et  feci  il  me- 
desimo  officio  de  parolla  in  Catania  con  due  essortationi,  vna  nel  collegio, 
et  1'altra  nel  vescouato  doue  stauano  li  corsi.  Et  dopoi  che  lui  venne  insieme 
col  signor  duca  in  Catania,  il  P.  Domenech  et  io  procuramo  il  medesimo  con 
fatti  et  parolle  apresso  li  forastieri,  id  est,  il  signor  duca  et  altri  de'  princi- 
pali  della  corte  et  di  quella  citta.  Et  conueneua,  perche  la  poca  persona  et 
eta  non  li  daua  tanta  auctorita  come  meritaua  sua  persona  et  officio;  et  gia 
il  detto  duca  haueua  detto  al  rettor  de  Saragosa  (il  quaie  li  e  amico,  et  lo 
reputa  assai)  come  si  era  mandato  prouinciale  tanto  giouane.  Spero  con  la 
diuina  gratia  fara  bene  Pofficio  commessoli  dalla  santa  obedienza,  aiutando- 
lo  V.  P.  con  le  orationi,  et  alle  volte  con  essortarlo  a  consegliarsi,  et  non  ri- 
soluersi,  nelle  cose  de  momento  ch'occorrono,  prestq  presto;  massime  per 
mutar  cose  ordinate,  o  alterar  altre  che  non  giudico  il  prouinciale  passato, 
ne  anche  il  visitator  moderno  douersi  per  alPhora  alterar;  et  specialmente 
in  questi  principii  che  non  ha  visto  la  prouincia,  ne  conoce  li  humori  delle 
persone,  ne  il  stato  delle  cose  et  negoci,  come  le  conocera  quando  1'hauera 
visitata.  Et  questo  dico,  perche  in  alcun  collegio,  prirna  che  arriuassi  a  Ca- 
tania,  pare  mostro  in  cose  simili  assai  facilita,  et  ci  fu  scritto,  et  per  quello 
che  ho  notato  nelle  cose  che  cominciano  a  trattar,  non  mi  marauegho  del 
parer  de  chi  ci  scrisse.  Pur  seriamente  li  ho  auisato  di  questo  (che  mi  pare- 
ua  esser  obligato),  et  lo  piglio  bene.  Et  tuttavia  l'ho  consegliato  per  la  pri- 
ma  visita  procuri  hauer  seco  il  P.  Domenech,  giudicando  li  conuiene  non 


Epist.  278.— 15  Junii  1576  527 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  delia  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


tanto  per  1'auctorita  con  quelli  ,de  dentro  et  de  fuori,  quanto  per  l'informa- 
tione  delle  persone  et  cose  delli  collegii,  et  conseglio.  Et  perche  mostraua 
temer  de  darli  trauaglio,  et  che  pareria  presumptione  menar  secosimil  per- 
sona  per  compagno,  io  pigliai  1'assumpto  de  persuaderlo  al  P.  Domenech, 
et  non  durai  tropo  fatica;  perche  si  ben  lui  e  desideroso  de  qualche  quiete 
(almeno  ad  tempus),  come  buon  seruo  de  Dio  et  amator  della  Compagnia  si 
contento,  et  lo  piglio  in  bene,  et  io  mi  son  consolato  de  lasciarli  tal  compa- 
gnia,  almeno  per  insin'a  tanto  che  lui  conoce  la  prouincia,  perche  spero  de 
sua  bona  volonta  et  habilita,  che  dopoi  non  hauera  bisogno.  Solo  temo  che 
si  fidi  vn  poco  tropo  de  suo  giudicio,  se  gia  non  li  accade  come  dicono  delli 
legiste,  ch'il  primo  an[n]o  sono  doctori,  il  2.0  bachilieri,  il  3.°  s'accorgono 
che  sano  poco. 

»Quanto  a  me,  non  mi  sono  fermato  piu  alla  longha  con  esso,  perche  ne 
a  me  pareua  fossi  piii  vtile  1'opera  mia  appreso  di  lui,  ne  ahche  esso  mi  ha 
fatta  instanza;  tuttavia  mi  sono  offerto  de  starci  quanto  bisognassi,  et  tor- 
nar',  etiam  che  fossi  altroue.  L'ho  data  informatione  delle  persone  della 
prouincia,  quanta  mi  pareua  conuenir,  etiam  in  scriptis,  de  tntte  quelle  che 
mi  parse  doueua  esser'  preuenuto,  insin'a  tanto  che  lui  li  manegie.  Li  ho 
etiam  lasciato  vna  lista  de  tutti  quelli,  de  cui  opera  si  puo  seruir  nella  pre- 
dicatione,  graduando  gli  loro  talenti  in  primo,  2.0  et  3.°  loco;  et  sono  in  assai 
numero,  Dio  lodat.o,  li  mediocri:  vn'altra  di  quelli  che  puo  mandar  in  mis- 
sioni,  con  simile  distinctione:  vn  altra  de  quelli,  fra  i  quali  potra  far  electio- 
ne  per  la  renouatione  de'  studi  per  le  prime  schole,  mezane  et  infime,  in 
assai  numero.  II  medesimo  ho  fatto  in  altra  lista  delli  lectori  de  philosoohia 
et  theologia.  Altro  catalogo  de  quelli  che  potrebono  sentir  il  nouo  corso  se 
si  comincia;  altro  de  quelli  che  si  doueriano  far  vdire  theologia.  oltra  quelli 
che  1'odeno  al  presente.  Li  lasciai  etiam  la  copia  de  quelli  haueuo  proposto 
a  V.  P.  per  professi,  coadiutori  spirituali  et  temporali,  et  dubii;  et  altra  di 
quelli  che  douea  cauar  de  varii  collegii,  per  mandarli  in  casa  de  prcbatione, 
potendosi,  perche  non  erano  stati,  etc;  et  altra  delli  predicatori  promessi; 
altra  de  quelli  ch'haueano  habilita.  per  gouerno.  graduandoli  vt  supra,  oltra 
la  informatione  di  quelli  ch'al  presente  gouernano,  datali  de  parolla.  Resto 
etiam  informato  de  disegni  particolari  o  pretensioni  d'alcuni  de'  nostri,  et 
finalmente  de  quanto  io  sapeua  che  conuenessi  auisarlo,  et  lui  mi  domando. 

»Circa  le  cose,  l'ho  data  informatione  de  tutti  li  collegii,  quanto  al  stato 
nel  quale  si  trouano  circa  il  temporale  et  fructo  spirituale,  etc,  mostrando- 
li  le  cose  communi  dette  et  iasciate  in  ogni  collegio,  perche  le  particolari  si 
riseruo  a  vederle  in  ogni  collegio.  Et  non  solamente  cio  che  ha  ogni  colle- 
gio,  ma  etiam  cio  che  spera ,  de  certo  et  con  probabilita.  L'ho  informato 
delli  negoci,  et  datoli  etiarh  il  lume  ch'ho  potuto,  et  aiuto  per  sustentar 
questo  coliegio  de  Catania,  o  vero-de  Messina  in  Catania,  in.tanto  che  altra 


528  POLANCI    COMPLEMENTA 

279 

POLANCUS    MERCURIANO 

TREMILIA  30  JUNII    I576    \ 

1-2.  Officiosa, — 3-8.  Excusat  Polancus  suos   actusin   translatione   stuclio- 
rum,  et  scholasticorum  susteutatione. —  p.  Propositum  itineris  sui. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1  Auanti 
hieri,  che  furono  28  del  presente,  ho  riceuute  lettere  de  V.  P.  de 
6  d'Aprile  con  copie  d'altre  de  Genaro,  et  insieme  vna  patente 
per  poter  con  auctorita  de  V.  P.  ratificare  il  cont[ra]cto  a  delli 
500  v  che  si  presero  in  Catania  per  comprare  vna  casa,  il  quale 
mandaro  [di]  la  con  la  aprobatione,  et  credo  bastera  (si  ben  si  e 
mandato  dopoi  il  contracto  istesso  [a]  V.  P.),  perche  presto  ad 
ogni  modo  s'ha  a  disfare  detto  censo,  come  si  ricuperaran[no]  li 
500  V  per  tal  effecto  assegnati  dalla  citta,  quali  al  piu  tardo  ma- 
turano  alPAgosto  prossimo. 

2.  Quanto  alla  facolta  de  promouere  alcuni  al  sacerdotio,  [mi] 
parse  non  ci  era  tanta  occasione  de  freta,  et  cosi  non  mandai  l'in- 
formationi  d'alcuni,  perche  altri  per  li  quali  V.  P.  nomjnatim 
Thauea  concessa,  non  potero  anche  promouersi,  essendo  pochi 
vescoui  in  Sicilia,  et  discosto  de  doue  stauano  i  tali,  et  perche  la 


a     Scissa  charta:  hic  et  infra  saepe,  supplendae  aliquot  litterae. 


comodita  magior  mandi  Dio,  coire  spero  mandera,  et  per  altra  ho  auisato. 
Li  ho  dato  etiam  vn  sumario  delle  cose  tutte  che  li  poteuano  giouar,  cauato 
de  tutte  le  lettere  de  V.  P.  per  me,  oltra  quel  che  staua  ndtato  per  modo 
d'ordinatione  nel  libro  del  Padre  prouinciale.  Finalmente  li  ho  dato  molti 
ricordi,  etiam  in  scritto,  delle  cose  che  io  hauea  notato,  et  per  ordine  de 
V.  P.  conferito  con  questi  Padri  consultori,  per  aiuto  di  questa  prouincia,  et 
altro  scritto  de  mia  mano  de  diuersi  ricordi  che  per  la  persona  d'esso,  et 
officio,  et  buon  gouerno,  mi  pareuano  opportuni.  Et  de  quasi  tutte  queste 
cese,  facendone  io  mentione,  lui  m'ha  domand[at]o  il  scritto,  et  li  ho  dato. 
Et  non  essendo  la  mia  presentia  piu  necessaria  ne  vtile,  al  mio  parer  (dopo 
che  consultamo  de  tutte  le  cose  graui  che  premeuano)  me  ne  veni  questa 
volta  de  Saragosa,  de  doue  alla  prima  comodita  pretendo  passar  in  Regio, 
con  1'aiuto  diuino  lmpetrato  con  1'orationi  de  V.  P. ,  cui  benedictione  humil- 
mente  domando.  De  presso  a  Saragosa  16  de  Giugno  1576.» 

1     Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  150,  prius  134,  135. 


Epist.  279.— 3o  Junii  1576  529 

peste  fa  che  si  possa  mal  pratticare  questo  regno,  non  potendo- 
si  passar  cTvna  parte  ad  altra  per  li  timori  delle  terre  et  guar- 
die,  etc.  Dabit  Deus  his  quoque  rinem,  se  sara  seruito. 

3.     Nella  medessima  lettera  toca  V.  P.,  che  non  si  siano  co- 
sti  [senjtite  tropo  volontieri  certe  parolle  ch'io  scrissi  in  vna  mia 
de  27  de  Febraro,  cioe  che  [non]  venendo  de  Roma  risposta  delle 
facolta  che  si  desiderauano,  estenderiamo  alli  bisogni  le  facolta 
ge[ne]raii  che  teneuamo,  et  specialmente  per  far  qualche  censo 
per  viuere  in  Catania.  Io  [non]  ho  ritenuto  copia  di  quelle  lette- 
re,  per  vedere  il  tenore  d'esse  2;  ma  facil  cosa  e  c[hej  io  le  dia  per 
mal  scritte,  dispiacendo  a  V.  P.,  come  mostra  in  detta  sua  lette- 
ra  de  sei  d'Aprile;  et  aggionge  che  per  tali  disegni,  si  mangiano 
1'intrate  de'poueri  collegi  in  her[ba] b,  et  stentano  poide  continuo, 
per  non  patir  vn  poco  nel  principio,  o  vero    per  andar  [manjcho 
cauti  in  pigliar'  assumpti  oltre  le  proprie  forze.  Et  quantunque 
venne  questa  le.tte[raj  piu  tarde,  ch'altre  piu  fresche  gia  riceuute 
de  7,  14  et  21  d'Aprile,  d'essa  si  [puoj  intendere  la  ragione  d'al- 
cune  cose  nelTaltre  contenute.  Et  certo  quanto  a  me  io  hafuejria 
molto  piu  gustato  de  non  scriuer'  piu  in  questa  materia,  et  spara- 
gnar  1'escuse,  qua[ndo]  e  difficile  si  diano  sufficienti  in  scritto,  et 
suole  giouar  piu  a  chi  le  da,  etiam  in  presenza,  [hajuer  patien- 
za,  et  maxime  a  chi  si  auede  d'hauer  in  molte  cose  manchato  de 
suo  [dejbito,  come  io  confesso  di  me.  Tuttavia  perche  essendo- 
mi  V.  P.  superiore  in  loco  de  X.°  nostro  signor  mi  sento  obliga- 
to  a  darli  ragione  dell'actioni  mie,  narrero  solamente  il  fatto  [dej 
due  cose,  del  quale  potra  V.  P.  giudicar  se  si  e  manchato  o  non 
nelle  cose  sopra  le  quali  mi  scriue  in  detta  lettera. 

4.  II  primo  fatto  e,  del  progresso  delli  corsi  che  si  muto- 
rono  de  Messina  a  Catania  insin'alli  27  de  Febraro,  nel  qual  scris- 
si  io  le  sopradette  parolle.  II  2.°  e  d'all'hora  insin'al  presente. 
Ouando  al  fine  d'Agosto  passato  andai  a  visitar  il  collegio  de 
Messina,  prima  che  mi  partessi  da  Catania  trattai  con  vno  delli 


b     Sic  complemus    verbum,  ex  episiola    Mercuriani  cui  respondetur, 
quae  dicit  \n  herba. 


2     Cf.  epist.  267,  n.  2. 

POLANCX  COMPLEMENTA.—  T.  II  34 


53o  POLANCI   COMPLKMKNTA 

giurati,  nostro  amico,  se  ci  fariano  fauor  d'accettar  i  nostri  de 
Messina,  quando  per  andar  la  peste  inanzi,  fossi  necessario  mu- 
tarli  di  la,  et  mi  promesse  de  si,  offerendo  c  casa  doue  si  guar- 
dassino  vn  poco  prima  d'intrar.  Arriuato  in  Messina,  et  hauen- 
do  uisitato  nostro  collegio,  si  aggrauo  la  peste,  tanto  che  la  citta 
ci  significo  non  voler  che  si  tenessino  schole,  nc  de  humanita, 
ne  delle  scienze  superiori,  et  vn  tempo  inanzi  hauea  leuato  li 
stipendii  delli  lectori  del  suo  studio  et  anche  300  V  che  daua  al 
nostro  collegio  per  aiuto  delli  corsi  de  philosophia,  che  de  la 
theologia  non  ha  mostrato  farne  conto,  quanto  al  aiutar'  tal  stu- 
dio,  etc.  AU'hora  consultata  la  cosa  col  prouinciale  et  rectore  de 
Catania,  et  col  rectore  et  consultori  de  Messina,  d'accordo  si  ri- 
solse  de  mandar  tutti  scholari  delle  facolta  superiori  con  li  suoi 
mastri  a  Catania,  et  offerse  il  rector  cio  che  daua  il  re,  et  qual- 
che  cosa  de  piu;  et  cosi,  oltra  l'assicurar'  la  vita  de'  nostri  (con 
bona  licenza  della  citta  de  Messina),  hanno  in  Catania  continua- 
to  suoi  studii  sani  et  contenti.  Et  perch'in  Palermo,  Monreale  et 
Bibona  ci  era  la  peste,  ci  parse  etiam  si  doueano  cauar'  alcuni 
boni  suggeti,  massime  giouani  d'espettatione,  et  cosi  li  retiram- 
mo  primo  a  Polizzi  (per  1'amicitia  di  quella  citta)  et  dopoi  lascian- 
doui  alcuni  di  la,  pareci  giouani  ch'haueano  studiato  la  rethori- 
ca,  et  erano  per  perder  tempo,  se  non  intrauano  nel  corso,  si 
chiamorono  a  Catania,  et  si  comincio  corso  nouo,  per  far  a  loro, 
o  per  meglio  dir'  alla  Compagnia,  vtile,  et  anche  piacer  ad  alcu- 
ni  che  lo  ricercauano  in  Catania.  Et  con  ccrte  dispute  et  oratio- 
ni  che  si  fecero"alla  renouatione  delli  studii,  la  citta  che  si  trouo 
presente,  si  rallegro  et  animo  molto,  et  in  vn  suo  conseglio 
ch'hano  tenuto,  si  risolseno  de  dar  500  V  per  comprar  vna  casa, 
ch'era  necessaria  per  1'habitatione  de'  nostri,  et  250  d'intrata  ogni 
an[n]o,  pur  che  tenessimo  in  Catania  li  studi  nostri  principali. 

5.  La  Compagnia  nostra  non  si  obligo  a  cosa  alcuna,  ma 
ben  li  significo  che  non  bastaua  questa  fondatione  per  tener  in 
Catania  li  studii;  quando  ci  fossi  il  modo,  che  fariamo  buon  offi- 
cio  con  V.  P.  che  si  contentassi.  II  presidente  dopoi,  et  la  gran 
corte  (che  chiamano)  approuo  questo  conseglio  della  citta,  et 
c    offendo  ms. 


Epist.  279.— 3o  Junii  1576  s3i 

venne  in  questo  mezo  la  gratia  del  re  catholico  de  300  V  Tanno, 
oltra  li  500  primi,  et  con  questo  et  con  alcun  aiuto  de  particola- 
ri,  sanza  grauar  de  quasi  niente  a  Messina  (benche  doueua  lei 
nutrire  suoi  scholari  delle  dette  facolta,  et  haueria  spesso  molto 
piu  che  quello  del  re)  si  e  trattenuto  il  collegio  insin^alli  27  de 
Febraro,  nel  qual  tempo  io  staua  per  partirmi  a  Palermo,  doue 
per  la  peste  et  per  altre  cause  mi  faceuano  molta  instanza,  et  in 
effecto  haueano  bisogno,  come  anche  in  Monreale  et  Bibona. 
Lasciauo  li  corsi  de  philosophia  et  theologia  in  casa  del  vescouo, 
incirca  44  persone  fra  tutti,  et  nelPistesso  collegio  de  Catania, 
sanza  quelli  da  35  altri,  part[e]  delli  ordinarii,  parte  delli  riceuuti 
per  causa  della  peste  d'altri  loghi,  et  non  poter  piu  capire,  per- 
che  e  picola  habitatione,  et  pur  bisognaua  vn  di  leuar  li  nostri  de 
c[asa]  del  vescouo  (essendosi  lui  passato  al  castello  per  vn  tempo, 
per  farci  comodita),  si  tratto  de  pigliar'  a  fitto  quella  casa,  per  la 
quale  la  citta  daua  500  V,  insin'a  tanto  che  si  riscotessino;  ma 
non  ci  fu  ordine  che  la  volessino  dar  insin'a  tanto  che  con  aucto- 
rita  del  presidente  comprandola,  1'hebbeno  a  lasciar',  et  per  tal 
bisogno  d'habitatione  (il  quale  si  giudico  vrgentissimo)  si  piglio 
il  censo  delli  detti  500  V,  con  risolutione  de  disfarlo,  como  ma- 
turasino  li  500  ch'assigno  la  citta. 

6.  Hor  douendomi  io  partir,  et  non  hauendo  alli  27  de  Fe- 
braro  riceuuto  risposta  de  cosa  ch'hauessi  scritto,  dopoi  ch'al- 
l'Ottobre  passato  era  tornato  in  Catania  (si  ben  della  visita  molte 
cose  importanti  hauessi  scritto),  et  non  sapendo  anche  se  mie 
lettere  erano  comparse  la,  trattai  in  congregatione  delli  nostri 
(cioe  il  prouinciale,  et  rector,  et  consultori,  che  sono  theologi) 
che  si  hauea  a  far,  presupposto  ch'eramo  in  tempi  tanto  difficili 
per  conto  della  peste,  et  che  non  haueuo  risposta  de  Roma  delle 
facolta  ch'hauea  propo[sto]  per  ordine  de  V.  P.,  fra  le  quali  era 
vna  poter  pigliar  alcun  censo  redimibile,  quando  ci  stringessi  la 
necessita  per  il  viuere  (quale  e  la  piu  stretta  fra  quelle  choccor- 
rere  possono)  presuposto  che  non  haueamo  facolta  espressa  in  Si- 
cilia,  se  non  quelle  generali  delli  offici  de  prouinciale  et  visitator; 
et  furon®  de  parer,  che  se  V.  P.  fussi  stato  presente,  succeden- 
do  tal  caso  de  necessita,  vorrebbe  si  pigliassino  i  denari  come  si 


« 

5^2  POLANCI   COMPLEMENTA 

potessino.  Et  cosi  io  lasciai  scritte  quelle  lettere,  doue  diceuo 
ch'alli  bisogni  estenderiamo  le  facolta  nostre  per  qualche  censo. 
Et  ben  sapeuo  che  non  ha  tal  auctorita  il  prouinciale  ne  io  in 
tempi  ordinarii,  o  sanza  bisogni  vrgenti;  ma  non  pensauo  che 
fossi  per  dispiacer  a  V.  P.,  che  quando  non  si  potessi  trouar  ar- 
tro  verso,  per  dar  de  mangiar'  a  questa  fameglia,  doue  e  il  semi- 
nario  et  li  megliori  suggeti  della  prouincia,  si  facessi  vn  censo, 
vsando  la  auctorita  generale  sub  spe  certa  ratihabitionis,  poiche 
si  non  homo  propter  sabathum,  sed  sabatum  propter  hominem, 
cosi  non  sono  i  collegiali  per  la  in[tra]ta,  ma  Pintrata  per  licolle- 
giali.  Et  con  tutto  questo  perch'ho  procurato  aiutar  per  altre 
vie  (sanza  grauar  collegio  alcuno,  ne  far  contra  edificatione  d'al- 
cuno,  Dio  lodato)  non  si  piglio  censo  alcuno  per  il  viuer'  de'  no- 
stri  de  Catania.  Et  cosi  V.  P.  veder[a]  di  questo  fatto,  sincera- 
mente  narrato,  se  quelle  parolle  meritano  reprensione  o  non,  et 
se  si  e  pigliato  assonto  sopra  nostre  forze  o  non,  che  io  sotto- 
metto  mio  judicio  a  quello  de  V.  P..Et  lei  sapia,  che  quando  ac- 
cadessi  che  la  citta  non  pagassi  que[lli]  500  V  assegnati,  ho  la- 
sciato  altro  assegnamento,  in  modo  che  il  collegio  de  Catania 
non  e  per  sentir  graueza,  ne  per  la  principal  soma,  ne  per  li  frut- 
ti.  Altro  censo  non  si  pigho  in  quanto  io  mi  trouai  visitator,  ne 
dopoi,  ch'io  sapia. 

7.  L'altro  fatto  e,  che  dal  fine  de  Febraro  in  qua  si  e  trat- 
tenuto  quel  collegio,  benche  con  difficolta,  et  dopo  la  venuta  del 
nuouo  prouinciale  a  Sicilia,  hauendomi  a  sgrauar  del  officio  de 
visitator,  lasciai  assegnamenti  al  collegio  de  Catania  de  piu  de 
doi  mille  V  per  questo  anno,  tutti  certi,  fra  quelli  del  re  che  ma- 
turano  a  Settembro  (non  intrando  in  quelli  del  anno  futuro)  et 
d'altri  particolari,  et  la  nota  lasciai  scritta.  Soccesse  poi,  che 
Dio  N.  S.  volse  visitar  con  peste  la  citta  de  Catania,  et  anche  il 
collegio  nostro,  et  etiam  la  casa  del  vescouado  (perche  morendo 
il  vescouo,  Timpetramo  dal  presidente  per  insin'alla  venuta  del 
nuouo,  o  a  suo  beneplacito),  et  essendo  io  in  Carangino,  villa  de 
nostro  collegio  de  Saragosa,  venne  il  Padre  prouinciale  nuouo  de 
Catania,  et  insin^a  16  collegiali,  per  liberarsi  del  pericolo,  et  re- 
storono  il  P.  Hieronimo  Domenech  et  intorno  a  25,  o  30  nel  ve- 


EPIST.   279. — 30   JUNII    I576  533 

scouato  barregiati,  per  esser  morto  vn  scholare  nostro.  II  rectore 
molte  volte  dicea  loro  non  trouar  modo  de  sustentarli,  oltra  quel- 
li  ordinarii  che  teneua  nel  suo  collegio,  et  delli  assegnamenti  fat- 
tili  per  conto  della  peste,  non  si  poteua  de  presente  hauer  il 
modo;  benche  si  sa  de  certo  che  non  puono  manchar,  prestato 
non  si  trouaua.  Quid  ergo  agendum?  Se  in  questo  caso  s'esten- 
dessi  la  facolta  generale  a  pigliar'  alcuni  denari  a  censo,  non  si 
trouando  per  altra  via  modo  de  sustentar  li  nostri  barregiati  in 
Catania,  sarebbe  forsa  contra  la  volonta  de  V.  P.?  Non  credo  gia 
che  lei  dica  de  si. 

8.  Hor  de  questi  et  simili  casi  s'hanno  ad  intendere  quelle 
parolle  del  estendere  la  facolta  generale.  Et  se  quelli  che  non 
senteuano  volontieri  tali  parolle  si  trouassino  in  questi  trauagli, 
non  credo  gia  li  dispiacerebbe,  per  il  viuer  loro,  si  pigliassino  de- 
nari  a  censo,  non  si  potendo  altrimenti  remediare  la  necessita  de 
nostri  fratelli,  et  tali.  Et  ben  si  vede,  che  di  la  non  consideraua- 
no  il  stato  presente  de  questo  regno,  poiche  con  le  comuni  rego- 
le  lo  vogliono  misurare.  Padre,  li  tempi  et  difficolta  qui  sono 
estreme,  et  agitur  de  vita  ad  ogni  hora.  Gia  in  Siracusa,  doue 
pretendeuamo  intrar,  cominciano  a  morire  de  peste,  et  noi  a  pen- 
sar  doue  saluaremo  questa  gente.  Et  e  cosa  difficilima  poter 
esser'  accettati  in  Ioco  alcuno  doue  non  ci  sia  infectione;  pur  spe- 
ramo  in  Dio,  et  facendo  cio  che  potremo,  lasciaremo  il  resto  alla 
diuina  piouidenza. 

9.  V.  P.  ci  faci  raccomandar,  et  ci  raccomandi  a  Dio  N.  S.; 
et  sapia  che  stiamo  (Je  buon  animo  con  tutti  li  pericoli.  Et  io  se 
potro  passar  a  Regio  per  far  1'obedienza  che  mi  resta,  non  per- 
dero  1'occassione:  se  non  potessi  andar  con  1'armata  del  marque- 

sse  (che  tornara  de  Berberia  presto),  faro  come  si  potra;  et  in 
quello  che  potro  aiutar  al  prouincial  nuouo  et  a  tutti,  lo  faro.  Et 
humilmente  domando  la  benedittione  de  V.  P.  per  tutti.  De  Tre- 
milia,  villa  del  vescouo  de  Saragosa,  presso  alla  citta  tre  miglia, 
30  de  Giugno  1576. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.  f 

Desideratar  inscriptio.  < 


534  POLANCl   COMPLEMENTA 

280 

P  O  L  A  N  C  U  S    M  E  R  C  U  R  1  A  N  O 

SYRACUSIS  17  AUGUSTI  1576  '. 

1.  De  sua  et  aliorum  infirmitate. —  2.  Propositn  de  itinere.-  Functi 
vita  sodales  commendantur. 

I.  f  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc. 
L/ultima  lettera  ch'ho  scritto  a  V.  P.,  se  ben  mi  ricordo,  fu  in 
vna  villa  del  vescouo  di  Saragosa,  discosto  tre  miglia  di  qua;  e 
se  ben  col  P.  Giacomo  io  era  uenuto  a  Carangino,  villa  di  que- 
sto  collegio,  sei  miglia  discosto  di  quello,  perche  atento  alla  pe- 
ste  di  Catania  uenne  il  prouincial  con  i6,  o  17  scolari  di  quel  col- 
legio,  che  lo  seguitorno  per  ordine  suo,  non  essendo  1'habita- 
tione  tanto  commoda  per  tutti ,  ci  passammo  alla  detta  villa  del 
vescouo,  quale  ha  miglior'  habitatione;  ma  cominciando  il  ru- 
mor  della  peste  in  Saragosa,  il  detto  Padre  se  n^ando  a  Calata- 
girone  per  poter  meglio  intendersi  con  la  prouincia  sua  come 
d'un  luogo  sano.  Et  essendoui  stato  vn  pezo  per  hauer  anche 
maggior  commercio,  se  n'ando  alla  uolta  di  Palermo:  ne  altro  di 
lui  sappiamo.  Hor  di  quelli  che  stauano  nella  villa  episcopale, 
fra  gli  quali  erano  il  P.  Giacomo  et  io  (per  poter  affirmare  non 
eramo  entrati  in  Saragosa  quando  tornasse  il  marchese  di  San- 
ta  f  di  certa  espeditione,  acio  meglio  negotiassimo  la  passata  in 
Reggio),  successe  che  per  esser  mal  aria  si  ammalorno  alcuni. 
In  questo  mezzo  tornando  il  marchese  hauemo  fatto  istanza  ci 
conducesse  a  Reggio,  o  almeno  a  Napoli;  e  non  ostante  la  sua 
buona  uolunta,  si  e  iscusato  per  1'ordine  del  vicere  di  Napoli.  Et 
cosl  tornammo  alla  villa  detta,  et  anche  il  mio  compagno  et  io  ci 
sentimmo  indisposti,  et  ci  uennimo  al  collegio  di  Saragosa,  doue 
tutti  li  venti  ch'eramo  nella  villa  episcopale  ci  ha  riceuuto  il  ret- 
tor,  e  fattoci  curare  con  molto  animo  e  carita,  si  bene  delli  20 
diece  siamo  stati  ammalati  in  tempo  delli  caniculari,  et  in  questa 
citta  da  se  non  troppo  prouista,  et  hauendo  sei  milia,  o  non  so 
quanti  soldati  tanto  piu  trauagliati. 


Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff . ,  n.  151,  prius  l36. 


Epist.  280.— 17  AuGUfeTi  1576  535 

2.  La  mia  febre  e  stata  terzana  doppia,  ma  continua,  che 
non  m'ha  lasciato  tempo  alcuno  netto.  Al  settimo  la  natura  con 
la  gratia  di  Dio  fece  certa  crisi,  con  che  restai  molto  piu  allege- 
rito;  continuo  pure  vna  febre  lenta  insino  a  34,  o  35  giorni,  che 
faceua  temere  al  P.  Antonio  Sardo  (il  qual  ci  ha  fatto  qui  vn  buo- 
no  aiuto)  che  non  ui  fosse  febre  etica.  Hogi,  Dio  sia  lodato,  m'ha 
trouato  netto,  benche  le  gambe  molto  gonfiate,  come  accade  in 
infermita  lunghe.  E  cosi  attendero  alla  conualescentia  2,  non  la- 
sciando  di  stare  attento  a  qualsiuoglia  occasione  che  Dio  ci  man- 
di  per  passare  in  Italia.  E  ci  e  qualche  speranza,  se  uiene  il  duca 
di  Sessa  in  queste  bande  per  certa  impresa,  che  al  ritorno  ci  por- 
ti,  benche  non  si  sa  se  tornara  di  qua.  E  la  uia  certa  di  poter 
passar  in  Reggio,  o  in  altra  parte  d'Italia,  sarebbe  quella  che  ho 
rappresentato  a  V.  P.,  di  procurar  per  uia  di  Roma,  o  delli  no- 
stri  da  Napoli,  licenza  dal  vicere,  la  qual  sara  tanto  piu  facile  per 
Reggio,  essendo  Saragosa  gia  libera  affatto  dalla  peste,  che  gia 
si  son  ripigliate  le  scuole,  et  a  23  di  questo  si  tiene  daranno  la 
prattica.  Da  Catania  etiam  habbiamo  hauuto  buone  nuoue,  e 
mediocri  di  Messina  dopo  li  15  di  Luglio.  Non  so  che  dire  altro 
in  questa  parte,  se  non  rimetter  questo  negotio  alla  uolonta  di 
V.  P.  quanto  al  procurar  detta  licenza  da  Napoli,  e  far  qui  quan- 
to  potremo,  come  se  non  Faspettassimo. 

Per  un  segretario  del  marchese  di  Santa  Croce  sMndrizzoro- 
no,  dopo  ch'io  staua  ammalato,  alcuni  plichi  di  lettere  per  V.  P. 
per  uia  del  prouincial  di  Napoli,  e  spero  haranno  hauuto  ricapi- 
to.  Humilmente  mi  raccomando  alPorationi  et  sacrifici  di  V.  P., 
et  dimando  la  sua  benedittione.  Di  Saragosa  alli  17  d'Ago- 
sto  1576. 

3.  Delli  diece  che  ci  arhmalammo,  tre  si  ha  piglati  Dio 
N.  S.:  vno  del  corso  della  logica,  altro  della  fisica,  il  3.0  della 
metarisica,  dil  che  auiso  per  rispetto  delli  suffraggi,  come  anche 


2  Huic  epistolae  videtur  respondere  ea  quae  in  codice  Ital.  152,  ff.  207- 
208,  a  Mercuriano  12  Oct.  signata  reperitur,  qua  is  Polanco  gratulatur  re- 
stauratam  valetudinem,  eumque  jubet,  labore  relicto,  Rhegium  petere: 
cf.  epist.  277,  annot.  3.  Jam  die  5  ejusdem  mensis  Oct.  aegrotantem  Mercu- 
rianus  erat  peramanter  consolatus:  Sic.  1,  fol.  69V. 


536  POLANCI    COMPLEMENTA 

del  P.  Luis  Nugnez,  morto  in  Messina  in  seruicio  delli  appestati, 
e  d"Vn'  altro  fratello  chiamato  Angelo,  morto  di  peste  in  Polizzi. 
Ci  era  anche  ammalato  il  P.  Giulio  d'Agubio  del  medesmo  male; 
ma  non  sappiamo  qui  il  successo  dell'infermita  insino  adesso.  At- 
tendeua  a  confessar  gli  appestati,  et  dopo  l'ha  successo  in  que- 
sto  officio  il  P.  Sanchez.  Dio  N.  S.  sia  con  Iui. 
De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE   POLANCO.   f 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  di 
Giesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium . 

281  j 

POLANCUS    MERCURIANO 

SYRACUSIS  5  SEPTEMBRIS  I576  *. 

/.  Qui  ingratcs  in  se  animos  facile  passus  sit,  tacere  non  potest  qiium  bo~ 
num  Societatis  pessumdari  videat. — 2.  Scholasticus  quidaui  sodalis  Po- 
lanco  infensus. — ^-5.  Remedia  maloruvi.  —  6.  Rectam  suam  intentio- 
nem  testatur. 

I.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1  Per  via 
de  Palermo  scrissi  questi  dt  a  V.  P.  de  mia  sanita,  che  mi  ha  re- 
stituita  Dio  N.  S.  etiam  de  vn  poco  de  ricascata;  et  quanto  alle 
relliquie  mi  vo  rihauendo.  Rieordauo  etiam  mia  passata,  et  d'otte- 
ner  licenza  per  quella  in  Regio  dal  vicere  de  Napoli,  benche  di 
qua,  si  posso  trouar'  mezo,  non  aspettaro  tal  licenza.  La  occasion 
di  questa,  partendo  di  qua  persona  che  la  dara  in  mano  (come  mi 
e  detto)  hauerei  voluto  escusar,  se  non  vedessi  tanto  differirsi  mia 
venuta  in  Roma;  et  mi  paressi  conuiene  quanto  prima  auisar 
V.  P.  per  il  seruicio  diuino  in  questa  nostra  prouincia.  Io,  Pa- 
dre,  so  molto  bene,  che  fa  noua  et  special  gratia  X.°  nostro  si- 
gnor  a  chi  lo  serue  in  seruitio  et  aiuto  de'  proximi,  etiam  con  piii 
diligenza  et  charita  molto  maggiore  ch"e  stata  la  mia,  quando 
non  se  li  corresponde  da  li  detti  proximi  con  gratitudine,  anzi  il 


1     Ex  autographo  in  codice  Ebist.  Polanci,  2  ff. ,  n.  153,  prius   138,  139. 


Epjst.  281.-5  Septembris  1576  537 

contrario.  Et  percio  dai  Aprile  passato  in  qua  nun  hu  scritto  cosa 
di  questo  genero  a  V.  P.,  anzi  mi  la  ho  passato  alegremente,  ve- 
dendo  che  tocaua  a  me  [solo]  sanza  da[nn]o  a  d'altrui  cio  che  si 
pensaua  et  diceua  da  qualch'vno,  che  la  subita  venuta  del  nouo 
prouinciale,  et  il  comandar  che  subito  cessassi  mio  officio  de  visi- 
tator'  in  questo  regno,  et  scriuer'  aiutassi  io  a  rimetter  le  cose  nel 
stato  ch'erano  prima,  et  mostrar  che  temeua  V.  P.  ch'io  obligas- 
si  sanza  consulta  la  Compagnia,  specialmente  in  Catania  et  Pol- 
lizi  b.  Oueste  cose  io  l'ho  interpretato  in  bona  parte,  et  mi  con- 
solai  con  la  venuta  di  detto  prouinciale,  et  1'aiutai  con  li  ricordi 
ch'ho  potuto,  etiam  in  scritto.  Et  la  diffidenza  di  me  et  mal  con- 
tento  che  interpretaua  qualcri/vno  hauessi  V.  P.  de  mia  visita, 
mi  persuado  per  altre  cause  io  lo  meritauo,  benche  spero  se  ci  ve- 
diarno  vn  di,  restara  V.  P.  quanto  alla  visita  con  piu  sodisfactio- 
ne,  che  alcuni  di  qui  et  di  la  pensano. 

2.  Al  presente  non  mi  e  parso  douer  tacere,  per  1'occasione 
che  mi  ha  dato  vn  caso  particolar',  che  mi  fa  pensar  potria  esser 
causa  che  si  disfacessi  quanto  sJe  ordinato  et  posto  in  prattica  in 
questa  visita  per  1'osseruanza  de  nostro  instituto,  s'altri  imitassi- 
no  questo  huomo  che  mi  ha  dato  detta  ocasione.  V.  P.  intenda, 
che  fra  altri  erano  in  questa  prouincia  dui  abusi.  Vno,  ch'era  li- 
eito  ad  ogni  particolar'  intrar  nell'officina  del  sartor,  et  domandar 
cio  che  li  pareua,  et  il  sartor  daua  cio  che  li  piaceua  ad  ogni  vno, 
in  modo  che  li  amici  d'esso  la  passauano  bene,  se  ben  fossino 
coadiutori,  et  aitri  non  cosi,  quantunque  sacerdoti  o  piu  bisogno- 
si.  Ordinai,  secondo  le  regole,  che  li  particolari  facessino  ricorso 
inmediato  ad  alcuno  de'  superiori,  et  che  secondo  1'ordine  loro  il 
sartor  prouedessi.  L'altro  abuso  era,  che  si  meteuano  a  dormire 
dopo  pranzo,  etiam  li  giouani,  sopra  i  letti,  et  dormeuano  le  due 
et  tre  hore,  il  che  non  e  cosa  sana  in  questi  paesi,  oltra  la  perdi- 
ta  del  tempo,  etc.  Hor  so  vna  persona  giouane  et  sana,  a  chi  di- 
spiaceuano  questi  ordini,  contrarii  a  detti  abusi  (perche  in  que- 
sto  2.0  io  dissi  la  consuetudine  de  Roma,  et  che  si  osseruassi,  dis- 
pensando  con  li  deboli  et  bisognosi).   Et  come  ha  ingegno,  si 

a     Charta  scissa:   inde  dubia  haec  duo   uncinis  comprehensa    verba. 
— b  Sic  in^.,  sensu  imperfecto. 


538  POLANCI    COMPLKMENTA 

messe  a  parlar  col  rectore  d'vn  collegio,  et  fra  le  altre  persuasio- 
ni  per  tornar  alla  vsanza  vecchia  in  dette  due  cose,  li  disse  che 
non  deueua  mouerlo  che  io  hauessi  dato  tal  ordine,  perche  le 
cose  ch'io  haueuo  ordinate,  non  erano  approbate  da  V.  P.,  et 
adhuc  sub  ittdice  lis  erat:  che  lui  sapeua  che  non  piaceua  a  V,  P. 
la  visita  mia,  et  che  de  cio  erano  lettere  de  Roma,  et  che  si  era 
scritto  al  prouincial,  etc,  cose  che  si  ponno  app[li]care  a  tutto  il 
resto  che  sara  ordinato.  Et  potrebbe  esser  facilmente,  che  si  scri- 
uessi  a  Roma  a  V.  P.  o  ad  altrui  sopra  cose  simili. 

3.  Li  rimedii,  Padre,  che  mi  occorreno  per  leuar  questi  in- 
conuenienti  sarebbeno  questi:  Prima,  che  sia  informata  V.  P.  in 
genere  della  gente  siciliana,  che  hanno  naturalmente  viue  molto 
le  passioni,  et  cio  che  vogliono,lo  vogliono  con  grjan]de  efficacia; 
et  come  hanno  boni  ingenii  et  acuti,  1'espendeno  in  proseguir  cio 
che  vogliono  molto  gagliardamente,  et  son  atti  a  trouar  mezi.  II 
che  dico,  perche  scriuendo  o  parlando  a  V.  P.  sia  informato.  Et 
si  ben  li  nostri  moderano  la  natura  con  la  uirtu  et  mortificatione, 
doue  questa  mancha,  la  natura  li  resta,  et  il  modo  de  cercar  con 
varii  mezi  d'ottener  cio  che  vogliono.  Et  so  ch'alcuni  non  perdo- 
nano  ad  alcune  bugie  o  cose  equiualenti  per  venir  al  suo  disegno. 

4.  II  2.0  remedio  sarebbe,  che  V.  P.  ordinassi  non  si  scriua 
di  la  de  cose  del  gouerno,  et  altre  che  non  si  appertiene  a  par- 
ticolari,  come  intendo  et  in  pa[r]te  ho  visto  lo  fano.  Et  non  dico 
che  scriuendoli  di  qua  mi  guardi  V.  P.  1'altro  orechio;  perche  son 
certo  de  sua  molta  charita  et  prude[n]za  lo  fara.  Io  tengo  scritto 
quanto  ho  ordinato,  o  per  meglio  dir  pos[to]  in  prattica  (perche 
scritto  non  lascio  nessuno  per  dopo  la  prattica,  come  ho  scritto  a 
V.  P.  altre  volte)  et  spero  in  Dio,  che  non  parerano  altro  a  V.  P. 
li  ordini  detti,  se  non  agiuto  per  guardar  nostre  regole  della 
summa  sapienza,  et  le  altre,  et  il  modo  de  proceder'  della  Com- 
pagnia,  et  che  toccara  con  mano,  che  non  si  e  fatta  obligatione 
ne  promessa  alcuna  per  me,  ne  presso  censo  alcuno  (se  non  quel- 
lo  de  500  V  in  Catania,  per  comprar  vna  casa  congionta  et  ne- 
cessaria  al  collegio,  etiam  nel  disegno  vechio,  et  credo  e  disfat- 
to,  perche  l'assign  imento  dato  per  la  citta  maturaua  l'Agos[to] 
passato,  et  in  ogni  euento  io  lasciai  anchora  vn  altro),  ne  man- 


Epist.  281.— 5  Septembris  1576  5.^9 

cho  denati  prestati;  et  vedera  che  nessun  collegio  e  sminuito  nel 
temporale,  anzi  tutti  si  sono  aiutati,  et  quello  de  Messina  che  si 
lamenta,  sparagnato  molti  centenari  de  ducati,  per  esser  transfe- 
riti  li  corsi  a  Catania,  oltra  Fassecurarli  dalla  peste  et  sanita 
ch'hanno  hauuto  quelli  che  stauano  infermi  in  detta  Messina,  per 

4 

]a  qual  potrano  liberamente  tornar  sempre  che  stara  sana,  et  po- 
tra  allogiarli,  benche  ho  scrito  per  altra  cio  che  qua  sentiamo  de 
questo  logho  de  studii  quanto  a'  nostri. 

5.  II  3. °  remedio  sarcbbe  che  V.  P.  raccomandassi  al  pro- 
uinciale  nuouo,  che  non  fossi  facile  a  mutar  o  permetter  si  tra- 
lasciassino  li  ordini  dati  nella  visita,  insin'a  tanto  che  V.  P.  le 
veda.  II  che  dico,  perch'alcuno  a  pensato  fossi  alquanto  facile  in 
questa  parte,  essendo  che  in  qualche  collegio,  subito  che  gionse 
de  Italia,  et  prima  che  il  rettor  riceuessi  mio  auiso  che  cessaua 
mio  officio,  comincio  ad  ordinar  qualche  cosa  contra  Pordine  da 
me  lasciato;  et  tamen  dopo  che  fu  auisato  et  ci  vedemmo,  mostrd 
voler  far  altrimenti,  benche,  me  presente,  lasci[6]  cascar  in  Cata- 
nia  qualche  ordine  dato  conforme  alla  somma  sapienza,  et  per 
osseruar  vna  delle  regole  di  quella.  Se  pare  a  V.  P.,  non  acca- 
dera  mostrarli  ch'io  scriuo  questo,  ma  auisarli  habbia  raccoman- 
date  le  cose  ordinate,  et  insin'al  auiso  de  V.  P.  non  li  muti. 

6.  A  scriuer  questo  mi  ha  mosso  il  desiderio  del  honor  di- 
uino,  et  del  bene  di  questa  prouincia.  Humilmente  domando  la 
benedictione  de  V.  P.,  et  nelli  soi  santi  sacririci  et  orationi  mi 
raccomando.  De  Saragosa  5  de  Settembre  1576. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f JOANNE  DE  POLANCO.   f 

biscriptio.  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano ,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma,  in  proprie  mani. 

Sigilli  vestigium. 


54°  POLANCI    COMPLEMENTA 

282 

POLANCUS   MERCURIANO 

SYRACUSIS   27   SEPTEMBRIS    1576   *. 

I.  De  sua  va/etudine. — 2.   De  itinere  quod  meditatur  ac  de  sociis  illius. 
?.  Quaesitis  Possevini  de  quodam  negotio  pecuniario  respondet. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1  Perche 
de  di  in  di  aspettamo  qui  in  Siracusa  le  galere  che  andorono  a 
Malta,  per  riportar  in  Sicilia  1500  soldati  che  si  erano  mandati  la 
per  sospetto  deirarmata  turquesca,  et  col  capo  loro  don  Pietro 
Gonzalez  de  Mendoca,  figliolo  del  vicere  de  Napoli,  spero  molto 
probabilmente  potro  passar  a  Rhegio,  doue  tengho  ordine  de 
V.  P.  d'aspettar  sua  commissione,  mi  e  parso  anticipar,  et  dar 
questo  auiso,  accio  auanti  ch'intre  ]'imbernata  possi  hauer  ris- 
posta.  Io  ero  vscito  ad  vna  terra  piu  sana  che  Siracusa,  per  ri- 
hauermi  della  longa  infirmita,  che  mi  lascio  con  varie  reliquie 
del  mal  passato;  ma  tornai  auanti  d'acquistar  forze,  perche  mi  fu 
scritto  s^aspettauano  ogni  hora  dette  galere.  Facio  conto  clVin 
quel  buon  area  de  Rhegio  potro,  facendo  mio  officio,  rihauermi; 
perch'insin'adesso  resto  con  gran  deboleza  de  gambe,  massime 
della  destra,  che  se  mi  gonfia  notabilmente,  et  ho  anche  vna  cer- 
ta  specie  de  fluxo  de  sangue  de  certe  vene,  che  me  debilita;  ma 
vso  remedii,  et  mi  pare  staro  presto  bene,  perche  mi  serue  1'ap- 
petito  del  mangiar,  col  qual  mi  ristoro  molto. 

2.  Desidero  molto  veder  V.  P.,  per  conferir  con  quella  le 
cose  della  visita,  et  quelle  che  dopo  che  lasciai  1'officio  TAprile 
passato,  sonno  successe;  et  mi  pare,  che  non  sanza  cause  de  mo 
mento  lo  desidero.  Se  pur  altro  paressi  a  V.  P.  si  douesi  far  pri- 
ma,  ben  potro  aspettar  qualche  mese,  com'ho  aspettato  tanti  per 
conto  della  peste  di  questo  regno,  et  mia  infirmita;  benche  per 
l'infirmita  non  saria  restato  d'andar  a  Rhegio  piu  d'vn  mese  fa, 
s'hauessi  trouato  il  modo  d'esser  riceuuto.  Adesso  lo  vedo  vici- 
no,  Dio  lodato,  perch'oltra  la  comodita  di  sopra  detta,  stano  bene 


1     Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.   154,  prius  143. 


Epist.  282.  —  27  Septembris  1576  541 

queste  citta  principali  et  maritime,  ch'infamauano  Sicilia,  cioe 
Palermo  et  Messina,  alla  quale  si  dara  prattica  (come  intendia- 
mo)  questo  principio  d'Ottobre,  et  in  Catania  et  Siracusa  gia  si 
e  data,  per  esser  cessata  molti  di  fa  la  peste.  Et  il  medesimo  in- 
tendo  de  Trapana,  et  Marsala,  et  altre  terre,  come  Giorgen- 
to,  etc;  et  generalmente  parlando  resta  pochissimo  da  netar, 
etiam  nelle  parte  interiori  de  Sicilia.  Sia  benedetto  Iddio.  Et  cos1] 
si  spera  in  breue  daranno  prattici  a  questo  regno  in  Calabria  et 
tutta  Italia;  non  so  pero  quando.  Stante  questo,  V.  P.  vedera 
cio  mi  vole  comandar  in  Rhegio,  et  io  auisaro  alla  giornata  de 
quello  mi  parera  deuo  auisar.  Del  menar  meco  per  compagno 
(gia  che  il  P.  Giacobo  va  a  Malta  per  ordine  de  V.  P.,  come  ci 
ha  scritto  ll  prouiniale)  il  fratello  Philipo  Malgier',  assegnatomi 
insin'a  Rhegio  dal  detto  Padre  prouinciale,  o  il  fratello  Giovan- 
ni  Saluo  Petru,  quale  al  presente  mi  aiuta  d'infirmiero,  et  il  col- 
legio  in  officio  de  coquo,  aspettaro  risposta,  perche  lui  allega, 
che  V.  P.  li  disse  potrebbe  tornar  per  Tanno  del  giubileo,  espe- 
diti  suoi  negocii,  et  e  vn  molto  sufficiente  coadiutor,  et  ha  deuo- 
tione  d'attacarsi  ad  vna  cugina  di  nostra  casa  o  collegio  de 
Roma  per  morir  in  quella,  et  e  virtuoso  huomo.  Piacia  a  V.  P. 
scriuere  sua  volonta  sopra  li  duoi  detti  2.  Quanto  a  me,  ogni 
compagno  mi  basta,  ne  pretendo  se  non  quanto  sara  piu  grato  a 
Dio  et  a  V.  P.,  cui  benedictione  humilmente  domando,  et  parti- 
cipatione  nelli  santi  sacrifici  et  orationi  sue.  De  Siracusa  27  de 
Settembre  1576. 

De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.    f 

3.  Alle  lettere  del  P.  Posseuino  sopra  li  1100  v  d'oro  del 
P.  Georgio,  risposi  subito  che  mi  fu  data  la  lettera  3,  che  non 
sapeuo  auanti  qual  notaro  hauessi  fatta  donatione,  perchc  lui 
trattaua  questi  negoci  col  P.  Madrid,  o  nostro  P.  Francesco,  bo- 
nae  memoriae;  ma  sempre  ho  intesso,  et  tenuto  come  certo,  che 


2  Epist.  285,  nn,  3,  4. 

3  Sunt  ejusmodi  litterae  Possevini,  diei  30  Junii,  quibus  rogabat  Po- 
lancum  an  sciret  quo  pacto  Societati  anno  1566  donasset  illam  pecuniam 
P.  Georgius  Georgini,  qui  nunc  eam  exigebat. 


542  POLANCI   COMPLEMENTA 

lui  dono  questa  summa  per  uso  de  nostra  Compagnia,  dando  la 
summa  detta  manualmente,  o  per  mano  de  notaro,  etc. 

Inscripiio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Marcuriano,  preposito  general  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

283 

POLANCUS    MERCURIANO 

RHEGIO  20.  SEPTEMBRIS  I576  \ 

Adventian  suum  nunciat,  et  propositnm  iter  usque  Neapolim. 

f  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre  nostro.  Pax  Christi,  etc.  La 
lettera  che  qui  ua  per  V.  P.  di  Saragosa  non  si  mando  per  de- 
fetto  di  chi  la  portasse.  Dopo  ha  uoluto  Dio  aiutarci  a  uenir  a 
Reggio,  doue  al  presente  mi  trouo.  E  perche  sono  gionto  in  sul 
mezzo  di,  non  ho  cosa  che  auuisare.  Del  successo  della  uisita  so- 
lamente  diro,  che  trouo  esserui  tuttauia  qualche  rumor  di  peste 
in  questa  citta,  e  non  senza  fondamento  di  qualcheduno  che  sia 
scoperto,  dopo  che  era  cessata  la  peste;  ma  pare  si  ua  affatto 
estinguendo.  Questo  potria  essere  mi  facesse  non  aspettar  qui  la 
risposta  di  quel  che  ho  da  fare  ispedita  questa  uisita,  come  V.  P. 
m'hauea  scritto  1'April  passato,  ma  che  mi  sforzi  di  espedirmi  a 
tempo  che  un  figliuolo  del  vicere,  che  ando  questi  d\  a  Malta,  mi 
possa  al  ripassar  per  qua  condur  a  Napoli,  come  me  lo  ha  pro- 
messo  in  Sicilia,  et  li  aspettaro  1'ordine  di  V.  P.,  e  lo  potro  me- 
glio  esseguire,  che  restando  in  Reggio,  sendoli  tolta  la  prattica 
delle  altre  terre  del  regno.  Uedro  anche  se  in  questo  buon  aria 
potro  ricuperare  alcune  piu  forze  per  il  tempo  che  ci  staro;  per- 
che  tuttauia  sto  molto  debole  delle  gambe  et  con  altri  accidenti, 
li  quali  pero  spero  non  impediranno  1'essecutione  della  obedien- 
za,  aiutandomi  le  orationi  di  V.  P.,  le  quali  humilmente  con  la 
sua  beneditione  domando.  Da  Reggio  il  di  29  di  7.bre  1576. 

De  V.  P.  seruo  in  X.°  et  figliolo, 

f   JOANNE    DE    POLANCO.    f 
1     Ex  archetypo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  155,  prius  158. 


Epist.  284.— 1575-1576  543 

Inscriptio.  f  Al  rnolto  Rdo.  in  Christo  Padre  nostro,  il 
P.  Euerardo  Mercuriano,  preposito  ge[nerale]  della  Compagnia 
di  Giesu.  Roma 

Sigilli  vestigium. 

284 

MEMORIA  SICULAE  VISITATIONIS 
1575-1576  l. 

t 
JHS 

ORDINI  DATI  IN  DITJERSI  COLLEGil 

DELLA  PROUINCIA  DE  SICILIA 

QUALI  COMMUNEMENTE  CONUENGONO  A  TUTTI 


PRIMO,    CIRCA    IL    PROFITTO    SPIRITUALE    DE'   NOSTRI 
ET    CULTO   DIUINO,    ETC. 

Si  aduerta  che  quelli  sacerdoti  che  si  leuano  alla  2.a,  non  sia- 
no  chiamati,  in  quanto  si  potra,  ne  eschino  fuordi  camera  finche 
sia  finita  Foratione.  II  simile  si  faccia  con  li  fratelli  che  si  leuano 
alla  2.a;  et  piu  anchora  con  quelli  che  si  leuano  alla  prima  s'os" 
se[r]ui  questo. 

Li  fratelli  coaiutori  siano  instrutti  neiroratione  quanto  sara 
possibile,  et  nella  meditatione,  quanto  saran  capaci;  et  alcuni  po- 
trebbono  aiutarsi  della  lettione,  et  a  questo  specialmente  attenda 
il  prefetto  delle  cose  spirituali a. 

Essamini  il  Padre  rettore  quelli  che  non  fanno  Tastinenza  il 
uenerdl,  et  si  ueda  la  causa,  et  si  proueda  come  conuiene,  quan- 
to  al  farglela  osseruare  o  non. 

II  prefetto  della  chiesa  sia  diligente  esattore  delle  cirimonie 
della  messa,  accioche  sia  vniformita,  et  si  seguiti  il  rito  del  nuo- 


a     Hic  scripium  erat,  ac  deletum  fuit  monitum  qaod   Polancus,  pro- 
pria  manu,  posuit  in  fine  n.  2.*:  Nessuno  de'  nostri  etc. 


1     Ex  adversariis  a  P.  Polanco  castigatis,  in  cod.  Instritct.  I,  6  ff.,  n.  90- 
95,  prius  131-136.  Cf.  supra,  epist.  259,  n.  4  et  annot.  4. 


544  POLANCI    COMPLEMKNTA 

uo  messale,  osseruandosi  quanto  al  tempo  quello  della  mezz'hora 
incirca,  in  ogni  messa. 

II  prefetto  della  chiesa  aduerta  che  quelli  che  aiutano  alle 
messe,  lo  facciano  bene  et  con  modestia,  et  li  sacrestani  non  fac- 
cino  tardar  molto  tempo  li  sacerdoti  uestiti  nella  sacristia,  in 
quanto  si  potra  buonamente. 

Li  nouitii  regolarmente  siano  instrutti  nel  modo  d'orare  et 
tutti  faccino  gPessercitii  spirituali. 

Tutti  quelli  di  casa  che  non  hanno  fatto  gressercitii,  quanto  j 
prima  commodamente  si  possa,  li  faccino;  et  s'introduchi  il  darli  : 
etiam  a  forastieri,  con  deletto  pero,  et  quelli  della  prima  settima- 
na  piu  facilmente  di  altri. 

S'attenda  piii  alla  mortificatione,  specialmente  delFhonore  et 
della  propria  uolunta  et  giudicio,  non  solo  nei  nouitii,  ma  etiam 
negl'altri,  attendendo  a  questo  i  confessori,  prefetti  de  cose  spiri- 
tuali,  et  i  rectori,  et  1'istesso  prouinciale  per  mezzo  dellessorta- 
tioni  publiche  et  priuate,  et  meditationi,  orationi  et  ogni  oppor- 
tuno  remedio  a  cio  applicato. 

Li  nostri  fratelli  si  communichino  insieme  et  ad  hora  deputa- 
ta,  in  cbiesa,  senza  mescolarsi  con  forestieri. 

Quanto  alli  fratelli  coaiutori,  prouedasi  per  mezzo  deiressor- 
tationi  et  particolari  ricordi,  et  ancho  per  uia  dei  confessori  loro, 
che  non  stiano  cosi  poco  vniti  l'un  con  1'altro,  ne  faccino  le  co?e 
per  dispetto,  ne  per  uendicarsi  l'un  de  Paltro,  nelle  cose  del  suo 
offitio  quando  lor  uien  falla. 

Nella  recreatione  si  proccuri  stiano  tutti  insieme  in  una  stan- 
za,  la  qual  sia  disegnata  capace  per  tutti,  benche  in  quella  po- 
tranno  sedere  o  passeggiare  gl'uni  distinti  da  gl'altri;  et  una  o 
due  uolte  la  settimana,  et  in  alcune  feste,  proccuri  il  Padre  ret- 
tore  per  se  o  per  altro  che  si  tratti  d'alcune  cose  spirituali,  et 
all'hora  tutti  stiano  insieme  per  intender  quello  che  si  conferira; 
et  negPaltri  giorni  si  proccuri  non  ui  sia  dissolutione,  ne  si  parli 
di  cose  che  non  conuengono  a  religiosi.  Et  per  questo,  oltre  ai- 
1'essortationi  et  auisi  di  confessori  dati  loro,  habbia  il  superiore 
alcuni  sindici  secreti,  quali  referischino  a  lui  o  al  ministro  come 
si  diportano  in  detta  recreatione. 


Epist.  284.— 1575-1576  545 

Vedasi  che  li  fratelli  coaiutori  non  siano  troppo  affaticati  nelle 
cose  esteriori,  in  modo  che  non  possino  attendere  alle  cose  dello 
spirito,  come  e  accaduto  a  qualcuno. 

Proccurisi  non  siano  i  nostri  tanto  inclinati  alle  proprie  com- 
modita,  riputatione,  ecc,  et  che  amino  gli  essercitii  et  uesti  et 
altre  cose  che  aiutano  airhumilta;  et  si  cacci  la  doppiezza  et 
modi  di  procedere  secolareschi;  et  lo  studio  della  deuotione  sia 
raccomandato  strettamente. 

Li  sacerdoti  dicano  il  matutino  ia  sera,  et  proccurino  ch'al 
tempo  deiroratione  della  mattina  non  si  habbino  da  occupare  in 
dire  ne  anche  1'hore  minori. 

Proccurisi  che  li  coaiutori  nostri  siano  aiutati  in  saper  la  dot- 
trina  xpiana.  et  seruir  ben  la  messa;  et  etiam  per  meglio  fare  ora- 
tione  mentale,  quelli  che  son  capaci  d'alcuni  degli  essercitii  no- 
stri  spirituali,  li  faccino  ad  ogni  modo. 

Proccurisi  che  la  rilassatione  et  poco  spiritu  che  in  molti  si 
truoua,  sia  remediata  con  attender  piu  li  superiori  et  il  prefetto 
spirituale  et  confessori  delli  domestici  a  fare  il  debito  uerso  li 
subditi;  et  specialmente  proccurando  siano  instrutti  nell'oratione 
et  dediti  a  quella,  et  ancho  alla  mortificatione  et  abnegatione,  la 
quale  s'intende  non  e  stimata  qui  come  conuerrebbe,  anzi  alcu- 
ni  si  ridono  de  quelli  che  ui  attendono  b;  il  che  se  si  uedera  piu , 
sia  castigato  con  riprensione  et  penitenza  debita  chi  cadessi  in 
tale  colpa. 

Habbia  cura  il  superiore,  per  se  stesso  o  per  mezzo  d'alcuno 
degl'officiali,  di  quello  che  si  ha  da  leggere  in  refettorio  quando 
si  mangia,  accioche  non  si  repeta  importunamente  la  medesima 
cosa,  ne  si  legga  quello  che  non  conuiene.  Diasi  etiam  l'offitio 
d'emendare  a  qualcuno  che  lo  faccia  con  discrettione;  et  per  la 
meta  del  tempo  che  si  mangia,  si  legga  uulgare,  quando  saran- 
no  coaiutori  in  tauola. 

Sia  visitato  di  tempo  in  tempo  ogn'uno  dei  particolari  di 
casa  uedendo  se  nelle  camere  loro  o  sopta  le  proprie  persone  ha- 
uessero  qualche  cosa  repugnante  alla  pouerta,  et  se  la  tiene  sen- 


b     Novem  verba  praecedentia  obliterafa  prius,  deinde  restituia  sunt. 

FOLANOI   OOMPLKMKNTA.— T.  II  35 


546  POLANCI    COMPLEMENTA 

za  approbatione  del  superiore;  et  siano  aduertiti  che  cose  simih 
non  le  possono  dare  Tuno  a  1'altro  senza  licenza,  come  sono 
stucci,  agnus  Dei,  imagine  ecc. 

Al  tempo  deiressame,  quelli  officiali  che  possono  farlo,  non 
lo  lassino  con  pretesto  d'occupatione;  ma  se  sara  necessario  di 
tralasciarlo,  il  superiore  li  deputi  vn  altro  tempo  per  ricompen- 

sario. 

Habbiasi  cura  che  le  regole  della  modestia  s'osseruino  me- 
glio,  et  si  leggano  ogni  mese  in  refettorio  doppo  le  communi, 
come  si  fa  in  Roma. 

Non  si  lascino  li  coaiutori  in  otio  o  senza  conueniente  occu- 
patione,  come  ancho  si  deue  aduertire  che  non  si  graui  nessuno 
sopra  le  forze. 

II  prefetto  delle  cose  spirituali  puo  assegnare  alcuni  punti  la 
sera  per  materia  de  meditatione  della  mattina;  et  questo  special- 
mente  con  quelli  si  puo  usare,  che  hanno  bisogno  di  tale  aiuto. 

Li  coaiutori  che  la  state  per  1'occupationi  necessarie  del  loro 
offitio  non  possono  far  1'hora  intiera  della  loro  oratione,  la  facci- 
no  almeno  per  mezza  hora,  et  per  il  resto  si  ueda  se  si  potra  an- 
cho  fare  qualche  ricompensa  doppo  il  desinare,  et  si  faccia.  Ma 
Tinuernata,  Pautunno  et  buona  parte  della  primauera,  che  le  not- 
te  son  lunghe,  non  manchino  dell'hora  intiera. 

Si  deputi  vn  Padre,  che  ueda  se  li  fratelli  coaiutori  sanno  la 
dottrina,  et  dechiari  loro  quel  che  conuiene,  accioche  n'  habbino 
alcuna  intelligenza.  Et  di  tempo  in  tempo  si  rinuoui  questa  prat- 
tica,  et  il  Padre  rettor  lo  faccia,  o  altro  per  ordine  d'esso. 

2.° — d'alcuni  ordini  pertinenti  alle  cose  exteriori 

Si  ueda  chi  sono  quelli  fratelli  coaiutori  che  possono  lauorar 
Tinuerno  la  notte  et  la  mattina  auanti  il  di,  et  si  facciano  lauora- 
re,  al  coperto  pero  c. 

Ai  coaiutori  si  dia  sottana  et  mantello  differenti  dai  sacerdo- 
ti,  id  est,  piu  corti. 

Nessuno  sia  tanto  familiar  con  gl'altri,  che  li  dia  del  tu,  ecc. 


Hic  dno  monita  oblitterata  sunt,  alio  translata. 


Epist.   284. -1575- 1576  547 

II  comprator  non  compri  niente  senza  generale  o  particolar 
licenza  dei  superiori,  et  si  proccuri  che  comprino  cose  buone. 

Nei  giorni  di  degiuno  si  serui  1'usanza  di  Roma  nella  colla- 
tione. 

Vedasi  che  li  sacerdoti,  fuor  d1una  uolta  il  mese,  siano  quan- 
to  manco  si  potra  occupati  in  seruire  in  cucina  et  refettorio. 

Gl'  officiali  che  non  hanno  occupationi  vrgenti  et  continue, 
siano  adoperati  negl'offici  della  cucina  et  seruitio  della  credenza 
per  aiutanti. 

Calzette  di  tela  sotto  Taltre  di  panno,  o  cose  simili ,  non  si 
diano  ad  alcuno  senza  espressa  licenza  del  Padre  rettore,  il  qua- 
le  hauera  risguardo  al  bisogno  di  chi  le  domanda ,  et  non  alla 
sensualita  o  delicatezza. 

Quando  si  ua  alla  uigna,  ui  uada  ordinariamente  alcuno  de' 
superiori  con  li  collegiali  che  ui  uanno. 

Diasi  ordine  nell'andare  alla  uigna  in  modo  che  tutti  ui  ua- 
dino  a  uicenda  a  suoi  tempi,  gia  che  li  coaiutori  et  sacerdoti 
non  possono  andarui  ogni  settimana,  come  li  scholari. 

Si  aduerta  di  non  parlar  di  cose  di  confessione  per  uia  di  con- 
uersatione;  ma  quando  si  fa,  si  faccia  per  necessita,  senza  pre- 
giuditio  del  sigillo,  et  con  edificatione. 

Quando  si  cercano  panni  da  altri  per  ornar  la  chiesa  nostra, 
si  proccuri  che  si  facci  senza  che  si  aggrauino  et  mormorino 
quelli  che  li  prestano,  et  piu  presto  non  se  li  domandino,  che  dar- 
li  occasione  di  cio. 

A  quelli  che  lauorano  gagliardamente,  come  in  bucata,  far 
pane,  uigna,  fabriche  et  cose  simili,  si  deue  hauer  consideratio- 
ne  nel  bere  et  far  collatione. 

II  ministro  ueda  che  siano  certi,  et  a  tempo  suo,  gl'aiutanti 
del  cuoco. 

Non  si  piglino  gli  instrumenti  della  cucina  senza  auisare  il 
cuoco;  et  li  prestati,  si  rendano. 

La  quaresima  si  diano  dui  antipasti  et  un  postpasto;  et  se  fus- 
sero  dui  postpasti,  la  quantita  sia  come  di  uno. 

Si  suoni  due  uolte  auanti  il  mangiare  per  la  prima  tauola,  et 
vna  uolta  solamente  per  la  seconda. 


548  POLANCI   COMPLRMENTA 

Vn  quarto  d'hora  auanti  1'essame  della  sera,  si  suoni  a  ritirar- 
si,  se  gia  in  quel  tempo  non  paresse  douersi  dir  le  litanie;  et 
quelle  finite,  subito.si  ritirino. 

L/hora  del  predicare  et  leggere,  la  deputi  il  Padre  rettore, 
uariandola  secondoche  lo  richiederan  li  tempi,  et  non  si  lasci 
questo  alTarbitrio  delli  stessi  predicatori  o  lettori. 

Facciasi  osseruar  1'ordine  di  Roma  delTanno  71,  a  21  di  Lu- 
glio,  circa  le  cose  che  si  scriueno  a'  superiori,  et  ancho  la  forma 
del  negotiar  con  loro;  et  si  metta  in  publico,  che  s'intenda  da  tut- 
ti;  et  degli  aduertimenti  de  predicatori  si  dia  a  loro  la  copia. 

Quando  occorrera  obligo  di  varie  messe  straordinarie  per  fon 
datori,  per  defunti  nella  prouintia  o  altre,  imposte  da  superiori, 
in  modo  che  non  possono  in  una  settimana  dirsi  tali  messe,  et  in- 
sieme  le  ordinarie  della  settimana,  il  Padre  rettore  ordinera  qua- 
li  si  habbiano  a  postporre,  o  uero  le  lascera  ad  arbitrio  di  cia- 
scun'  sacerdote,  purche  ogn'uno  sodisfaccia,  quanto  si  potra  in 
breue  al  debito  suo. 

Nelle  camere  doue  molti  insieme  stanno,  per  1'honesta,  si  fac- 
cino  tramezzi  di  stuore  o  cortine  o  tauole,  come  si  possa  commo- 
damente. 

L'offitio  ordinario  di  mulattiero  o  bordonaro,  come  chiamano, 
non  lo  faccino  li  nostri  fratelli  coaiutori,  come  qualcuno  ha  fatto, 
portando  il  grano  al  centimolo,  o  la  farina  al  colleggio,  o  le  im- 
monditie  fuora  ecc.  Questi  essercitii,  o  li  potra  fare  qualche  gar- 
zone  che  stia  alla  uigna,  o  alcun'  di  quelli  che  pretendono  entra- 
re  per  coaiutori;  et  se  occorrera  che  alcun'  de'  nostri  per  necessi- 
ta  faccia  simili  officii,  non  uada  in  habito  clericale,  ne  in  modo 
che  per  li  uestimenti  longhi  si  conoscesse  esser  della  Compa- 
gnia. 

Mettasi  diligenza  in  estirpar  Tabuso  del  pigliarsi  Tun  Taltro 
cosa  alcuna,  etiam  scritti  o  cose  di  deuotione  o  di  mangiare  o  da 
vestire,  senza  licenza,  specialmente  senza  saputa  di  chi  le  tiene 
o  del  superiore;  et  intendasi  che  e  peccato  graue  2;  et  quando  si 
sapessi  chi  mancha  in  questo,  faciasi  demostratione  conueniente. 


Intellige  nisi  levitas  materiae  a  mortali  excusaret. 


Epist.  284.— 1575-1576  549 

Vedasi  etiatn  d'estirpar  Fabuso  dello  sdegnarsi  et  leuar  di  sua 
conuersatione,  o  mormorar  di  quelli,  che  danno  auiso  al  superio- 
re  dei  falli,  et  procurisi  che  habbiano  per  bene  che  di  tutte  le 
lor  cose  sian  consapeuoli  li  superiori. 

Si  guardino  i  nostri  di  pungersi  l'un  Taltro  con  inuentione  di 
nomi,  quali  prouocano  a  sdegno,  o  in  altro  modo. 

Non  eschino  fuor  delle  officine  loro,  lauandieri,  fornari  o  al- 
tri,  senza  sottana  o  ueste  con  che  si  cuoprono  decentemente. 

Li  sindici  uedasi  che  siano  secreti  et  fedeli,  et  che  non  refe- 
rischino  vna  cosa  per  vn'altra. 

II  prefetto  della  sanita  habbia  cura  non  solo  dell'infermi,  ma 
ancho  dei  deboli,  hor  siano  conualescenti,  hor  habbino  indispo- 
sitioni  lunghe,  benche  attendino  alle  solite  occupationi. 

Siano  tante  camicie  in  casa,  che  non  sia  necessario  dare  ad 
vno  quelle  d'altri,  et  mettasi  a  ciascuna  il  segno,  attaccando  a 
quelle  le  scuffie.  Sia  etiam  tanta  roba  bianca,  che  si  possino  mu- 
tar  le  saluiette  in  tauola  et  li  sciugatori  di  mano  conforme  alle 
regole. 

A  quelli  che  hanno  particolar  inrirmita  o  indispositioni,  con- 
sultato  il  medico,  si  proueda  di  quel  uitto  che  dira  esserli  neces- 
sario  o  molto  conueniente,  quantunque  non  stia  sotto  Tinfermie- 
ro,  tanto  nelle  principali  uiuande,  come  negFantipasti  et  post- 
pasti. 

Aduertasi  che  la  equalita  sia  seruata  in  refettorio,  se  non  fus- 
se  dato  ordine  dal  superiore  di  vsare  alcuna  particularita  con 
qualcheduno  per  li  suoi  bisogni. 

Se  a  qualcuno  sara  concessa  licenza  di  tenere  per  qualche 
buon  rispetto  arca  o  scrittorioserrato,  habbia  il  rettore  chiaue 
che  possa  aprire,  et  ueder,  sempre  che  li  piacera,  cio  6he  ui  sta. 

Quelli  che  non  sono  sacerdoti,  vsino  piu  riuerenza  a  quelli 
che  lo  sono;  che  non  han  fatto  fin  qui,  specialmente  i  coaiutori 
temporali.  Airincontro,  li  sacerdoti  vsino  1'humanita.  et  tengano 
il  rispetto  che  conuiene  a  tutti  gl'altri. 

Quando  si  pensa  che  uno  dira  come  conuiene  la  sua  colpa  in 
refettorio,  e  meglio  che  esso  medesimo  la  dica;  quando  questo 
non  si  sperasse  probabilmente,  o  conuenisse  dar  qualche  cappel- 


55°  POLANCI    COMPLEMENTA 

lo  o  ricordo  per  vtilita  d'altri,  si  puo  far  che  uno  dica  la  colpa 
d'altri. 

La  recreatione  et  essercitio  necessario  o  molto  conueniente 
per  la  sanita  de'  nostri,  non  si  nieghi  loro. 

Habbiano  gl'ammalati  dui  materazzi,  specialmente  l'inuerna.- 
ta,  et  ancho  agl'altri  bisognosi  si  proueda  in  questa  parte,  se  gia 
non  si  facesse  vno  tanto  buono,  che  bastasse  per  dui,  et  il  mede- 
simo  si  intenda  in  tutti  gTaltri  bisogni  loro. 

Li  nouitii  che  auanti  li  dui  anni  si  mettono  allo  studio,  et  an- 
cho  gli  altri  che  seruono  in  casa,  et  non  sono  stati  dui  anni  nella 
Compagnia,  habbiano  la  sua  recreatione  separata,  se  si  puo,  et 
qualch'uno  habbia  special  cura  di  loro,  come  si  fa  in  Roma.  Pas- 
sati  li  dui  anni,  se  qualch'uno  hara  deuotione  di  star  con  li  tali, 
se  li  potra  concedere. 

Li  sacerdoti  che  Dio  chiamasse  da  questa  vita,  si  sepelischi- 
no  col  camiso  d. 

Vedasi  che  li  discepoli,  etiam  quelli  della  Compagnia,  hab- 
biano  piu  reuerenza  ai  maestri. 

Vedasi  che  la  casa  sia  prouista  del  uitto  et  uestito,  et  non  si 
dia  occasione  di  mormorare  per  mancamento  di  queste  cose. 

Le  lenzuola  degrammalati  uedasi  di  non  le  dare  ai  sani. 

Le  cose  graui  et  non  publiche  non  si  dichino  in  refettorio, 
quando  si  dicono  le  colpe. 

Ouanto  alla  quantita  et  qualita  della  carne,  proccurisi  d'ha- 
uer  genco,  et  vn  rotolo  sia  per  5  portioni,  id  est,  sei  onze  per 
vno  rn  un'  pasto,  per  ordinario. 

Proccurisi  che  quelli  che  hanno  il  medesimo  bisogno,  siano 
al  medesimo  modo  prouisti,  senza  accettation  di  persone. 

Li  sabati  sera  o  altri  giorni  nei  quali  ci  e  gran  concorso  alle 
confessioni,  massime  1'estate,  non  si  tengano  obligati  li  confes- 
sori  a  venire  alla  prima  ne  2.a  tauola,  ne,  per  essere  a  tempo  a 
quelle,  lassino  di  attendere  alle  confessioni;  ma  se  non  haueran 
da  fare,  uengano  et  siano  sottoposti  alle  penitenze  in  questo  caso. 

Li  confessori  assidui,  il  superiore  li  faccia  andare  alle  uolte 


d     Sic  pro  obsoleto  camiscio,  nunc  camice,  i.  e.  alba  sacerdotalis. 


Epist.  284. -1575- 1576  55i 

fuora  per  pigliare  vn'  poco  di  recreatione,  se  bene  essi  non  la 
domandino. 

Proccurisi  sempre  che  si  faccia  buon  pane. 

Prouedasi  che  non  si  parli  alto  in  cucina  ne  in  refettorio. 

Penitenze  publiche  ordinarie  per  lungo  tempo,  non  si  conce- 

dano. 

II  Padre  rettore  non  lasci  patir  nessuno  del  collegio  del  uesti- 
re,  anchorche  bisognasse  pigliar  denari  a  interesse. 

S'habbia  buona  cura  degrammalati,  et  si  faccia  un  buon'  in- 
fermiero. 

Si  facciano  tanti  mantelli  o  ueste,  che  bastino  per  il  bisogno 

del  collegio. 

Ouando  uanno  alla  chiesa  a  sentir  confessioni,  uadano  con 
mantelli  o  ueste  grosse,  et  non  con  sola  sotana,  se  non  si  vedes- 
si  ch'in  alcuni  luoghi  non  fossi  questo  indecente. 

Per  1'auenir  si  proccuri  che  li  nostri  mangino  pane  di  maior- 
ca,  cambiando  il  forte,  o  uendendolo. 

Chi  ha  bisogno  di  cose  particolari  nel  ma[n]giare,  parli  auan- 
tidi  andare  a  tauola;  et  se  non  parla,  si  reputera  che  1'ordinario 
li  basta,  et  quello  solamente  se  li  dia,  benche  se  li  puo  mutare  vn 
postpasto  per  vn'  altro,  o  cosa  simile,  non  mangiando  quello  che 
ha  dauanti. 

Non  si  vsino  far  prediche  per  burla  nel  carnouale,  ne  si  usi  di 
tal  ministerio  per  pigliare  spasso. 

Li  defetti  di  quelli  che  predicano  in  refettorio  non  si  emendi- 
no  in  publico,  in  modo  che  si  disanimi  il  predicatore,  et  se  non 
toccasse  errori  di  fede,  o  circa  li  costumi,  par  meglio  corregger- 
li  in  priuato  che  in  publico,  per  ordinario. 

La  carne  che  si  lieua  della  prima  mensa,  massime  hauendo  a 
seruire  agFaltri  nostri,  si  tratti  con  piu  nettezza,  et  non  si  ma- 
neggi  con  le  mani. 

Li  maestri  uadano  alla  recreatione  le  feste,  quando  non  si  ua 
fra  la  settimana,  et  cosi  li  scholari  nostri  che  si  giudichera  hab- 
bian  bisogno. 

II  tempo  della  recreatione  che  si  fa  ogni  di  doppo  il  pranso  et 
cena,  non  passi  vn'hora  di  ordinario,  massime  1'inuernata. 


552  POLANCI    COMPLEMENTA 

Aduertasi  che  si  dia  1'offitio  di  leggere  in  tauola  con  deletto  a 
persone  che  sappiano  mediocremente  farlo,  purche  per  Toccupa- 
tioni  o  stracchezza  non  sia  lor  graue  tal  essercitio. 

Quando  li  nostri  monstrano  alli  superiori  le  lettere  che  scri- 
uono,  le  portino  soprascritte,  accioche  esso  le  serri  o  le  faccia 
serrare;  et  non  mettano  polize  dentro  senza  che  le  ueda  etiam  il 
superiore. 

Nessuno  de'  nostri  vadi  alla  vigna  o  vero  a  spasso  a  cauallo, 
se  non  dessi  licenza  il  superiore,  per  qualche  necessita. 

3.0— DI    ALCUNI    ORDINI    VERSO    QUELLI    DE   FORA 

Non  conuiene  che  uadano  alle  vigne  nostre  secolari  a  spasso 
et  a  mangiare;  et  se  alcuna  uolta  accadera  che  essi  uadano,  non 
ui  uadano  li  nostri  con  loro  a  mangiare,  perche  se  si  condescen- 
dessi  a  loro,  sarebbe  aprir  la  porta  ad  altri  a'  quali  si  neghereb- 
be  con  inconueniente;  et  facciansi  de  cio  capaci  gPamici.  Con 
qualche  persona  di  molto  rispetto  potrebbe  dispensare  il  rettore, 
se  non  li  paresse  poterseli  negare  senza  assai  inconueniente. 

Non  entrino  li  forastieri  nel  giardino  interior  del  collegio  sen- 
za  licenza  del  rettore;  et  se  non  fussero  persone  di  molto  rispet- 
to  o  intimi  amici,  non  la  dia  facilmente. 

Sia  vn  luogo  deputato  nel  collegio,  doue  si  possa  ragionare 
con  secolari,  accioche  non  uadano  per  casa. 

Non  si  usi  domandar  niente  a  parenti  senza  ordine  dei  supe- 
riori;  i  quali  in  darla  non  saranno  facili. 

Non  si  domandino  limosine  dal  sacristano  per  le  spese  del  se- 
pulcro,  ma  il  prefetto  possa  domandar  qualsiuogli  limosina  per  la 
chiesa,  che  parera  decente;  et  quelle  elemosine  che  saranno  of- 
ferte,  si  diano  al  prefetto,  il  quale  trattera  col  superiore  cio  che 
conuiene. 

Li  confessori  non  domandino  niente  alli  penitenti  senza  licen- 
za  del  Padre  rettore. 

Non  si  pigli  nuouo  assunto  di  leggere  ad  alcun'  forastiero  par- 
ticolare  in  casa,  senza  licenza  del  Padre  prouinciale. 

Li  sacerdoti  et  sacrestani  siano  aduertiti  de  non  dir  le  cose 
che  passano  in  casa,  a'  forestieri. 


Epist.  284.-1575-1576  553 

Per  riceuer  le  limosine  per  quelli  che  si  raccomandano  nelle 
prediche  et  altre  opere  pie,  si  ueda  di  fare  alcuna  congregatione 
di  3,  o  4,  o  piu.  buone  persone,  quali  intendano  li  bisogni  et  li 
referiseano  al  rettore,  et  esso  fara  raccomandare  quelli  che  giu- 
dichera  espediente  si  raccomandino;  et  cio  che  si  cauera,  per 
mano  di  quelli  tali  sia  distribuito,  et  non  entrino  li  denari  in 
mano  di  nostri. 

Aduertano  li  confessori,  tanto  dei  sani  quanto  degl'ammalati, 
di  non  proponere  ai  suoi  penitenti  che  laccino  legati  al  collegio, 
senza  hauer  trattato  la  cosa  col  superiore,  se  gia  esso  superiore, 
fidandosi  della  discrettione  di  qualcuno,  non  gl'hauesse  per  cio 
dato  general  commissione.  Et  quanto  al  non  indur  nessuno  a  far 
legati  o  limosine,  guardisi  la  constitutione.  Et  il  medesimo  s'in- 
tende  di  quelli,  che  si  sepelliscono  in  chiesa  nostra. 

Non  piglino  i  nostri  dai  loro  parenti  sottana  o  altra  ueste  fatta 
per  vso  loro,  per  leuar  1'inconueniente  de  panni  fini,  ecc.  Ma 
quando  parera  al  rettore,  si  potra  pigliar  la  elemosina  per  proue- 
derli,  come  parera  a  esso  rettore. 

Moderisi  Tandar  de'  nostri  spesso  a  mangiare  con  forestieri, 
non  si  concedendo  se  non  con  speranza  di  frutto,  o  uero  quando 
buonamente  non  si  puo  negare. 

Li  sacrestani  et  ancho  gl'altri  fratelli  coaiutori  non  uadano  a 
case  di  donne  per  conto  della  sacrestia,  se  il  rettore  particolar- 
mente  non  desse  licenza,  cessando  ogni  inconueniente,  et  aH'ho- 
ra  uada  con  compagno. 

Si  guardino  della  troppo  libera  conuersatione  con  forestieri, 
et  specialmente  aduertano  di  non  communicar  loro  le  cose  del 
colleggio,  quantunque  sian  deuoti  o  familiari;  ne  si  faccino  con- 
temptibili  con  tal  familiarita,  perche  perdendo  il  respecto  i  seco- 
lari,  et  deuotione,  non  si  aiuteranno  anche  quando  se  li  parlera 
de  cose  de  Dio. 

Non  piglino  denari,  ne  manco  li  domandino  a  forestieri,  ne 
li  dispensino  etiam  in  elemosine  senza  ordine  generale  o  partico- 
lare  del  superiore,  il  qual  uedra  se  per  loro  o  per  qualcun'  di  fuo- 
ra  si  debbiano  distribuire. 

Con  li  religiosi  che  uengono  al  colleggio,  si  vsi  1'humanita  et 


554  POLANCI   COMPLEMENTA 

se  li  tenga  il  rispetto  che  conuiene,  et  si  facciano  entrar  dalla 
porteria  al  cortile;  et  qualche  uolta,  quando  parera  si  debbia  in- 
uitar  qualcuno  a  mangiare  in  casa,  si  potra  fare. 

Ouelli  etiam  che  trattano  negotii  et  molto  piu  gPaltri,  proc- 
curino  in  tal  modo  conuersare  con  li  proximi,  che  non  diano  loro. 
occasione  di  reputarli  cupidi  o  ambitiosi. 

Nei  casi  di  restitutione,  se  qualche  confessore  non  puo  com- 
modamente  andare  dal  superiore  a  domandar  licenza  per  accet- 
tar  li  denari,  per  non  scoprire  il  penitente  o  per  altra  causa,  et 
accettera  alcuni  denari  per  far  certa  o  incerta  restitutione,  sia 
con  condittione  che  il  superiore  si  contenti;  et  che  altrimenti 
rendera  li  suoi  denari  a  esso  stesso  penitente. 

Proccurisi  di  non  adoperar  tropo  li  scholari  o  altre  persone 
forestiere  nei  seruigi  del  colleggio. 

Quando  s'hauera  da  essaminar  alcun'  forastiero  per  ordine  del 
prelato,  non  si  dia  resolutione  approbando  o  reprobando  alcuno, 
ma  si  lasci  questo  assunto  allordinario,  dicendo  solamente  la  suf- 
ricienza  che  trouano,  conforme  al  decreto  della  nostra  congrega- 
tione  generale,  accioche  non  si  faccino  odiosi  a'  preti  et  religiosi. 

Quanto  a  gl'hospiti,  si  guardi  nostra  constitutione  ,  fo[lio?] 
21,  di  non*  accettarli  per  dormire  in  colleggio  senza  licenza  del 
prouinciale,  ma  si  lascia  faculta  di  dispensare  al  rettore  con  per- 
sone  molto  benemerite  et  che  si  possa  creder  probabilmente  che 
il  generale  o  prouinciale,  se  fussero  presenti,  dispenserebbono. 

Nessun1  de'  nostri  habbia  prattica  stretta  o  conuersatione  con 
giouane  alcuno  di  fuora  o  di  casa,  ma  alla  larga  puo  conuersa- 
re  con  ogn'uno  chi  ha  licenza  generale  o  particolare  dal  superio- 
re,  et  non  in  stanza  alcuna,  doue  non  possano  esser  uisti.  Per 
aiutare  alcuni  in  particolar  conuersatione,  dica  il  rettor  chi  deb- 
ba  hauerne  cura. 

Nessuno  pigli  assunto  di  negotii  secolari  senza  particolar  li- 
cenza  del  superiore,  et  senza  referirli  ogni  di  quel  che  si  fa.  Et 
non  si  uada  fuora  con  licenza  antica,  ma  hauuta  il  medesimo 
giorno  per  tali  negotii,  se  gia  non  fusse  data  in  vna  uolta  per 
molte. 

Habbia  cura  il  rettore  che  nessun'  de'  nostri  s'attacchi  con 


Epist.  284.  -1575- 1576  555 

troppa  familiarita  con  secolari,  ne  con  deuoti,  ne  con  parenti;  et 
manco  i  confessori  con  deuote,  o  maestri  con  li  scholari. 

4.0 — d'alcuni  ordini  ouanto  alli  studii 

11  prefetto  delli  studii  habbia  di  uedere  se  alcuni  sbricchi  uen- 
gano  alle  scuole,  et  auisi  il  Padre  rettore. 

Veda  il  prefetto  delli  studii,  et  qualche  uolta  il  Padre  rettore 
per  se,  o  per  altro  che  sia  idoneo,  come  leggono  li  maestri,  et 
come  fanno  li  suoi  essercitii  nelle  scuole. 

Quando  si  faranno  consulte  de  theologi  sopra  alcuni  casi  oc- 
correnti,  siano  chiamati  alcuni  delli  confessori,  s"i  per  dire  il  pa- 
rer  loro,  si  etiam  perche  intendano  cio  che  si  tratta. 

Habbiasi  maggior  cura  d'aiutar  nello  spirito  et  lettere  li  scho- 
lari  forestieri,  che  sono  capaci  per  1'eta,  con  alcune  essortationi 
et  con  farli  hauere  le  instruttioni  et  regole  dei  scholari  forastieri 
de  N.  P.  Laynez,  le  quali  potrebbono  esplicar  loro  li  maestri  il 
sabato;  et  ancho  chi  facesse  la  dottrina  christiana  il  mercordi  po- 
trebbe  toccar  qualche  punto  di  quelle. 

Tengasi  conto  con  li  scholari  detti,  accio  non  manchino  di 
confessarsi  ogni  mese;  per  cio  se  li  deputi  uno  o  duoi  buoni  con- 
fessori  che  n'habbino  cura  molto  particolare,  et  non  si  lassi  d'at- 
tendere  a  questi  per  confessare  altri. 

Etiam  che  non  ci  fusse  correttore,  li  mastri  non  tocchino  li 
scholari  nella  testa,  ne  ancho  con  la  ferla;  et  tanto  manco  ha- 
uendolo. 

Non  si  faccino  dialogi  senza  licenza  del  prouinciale;  et  quan- 
do  si  facessero,  hauuta  la  licenza,  si  proccuri  di  euitar  gli  incon- 
uenienti  che  sogliono  accadere;  et  se  si  fa  alla  festa  del  Corpus 
Domini  qualche  cosa,  sia  cosa  breue,  come  vn'epigramma,  per 
non  trattener  la  processione. 

5.0 — d'alcuni   ordini   circa   li  ministerii  della  compagnia 

in  aiuto  delli  proximi 

Vedasi  quelli  che  saranno  atti  per  predicare  o  insegnare  la 
dottrina  xpiana.,  tanto  nella  citta  come  fuori,  accioche  a  suoi 
tempi  si  essercitino  in  tale  opera  di  pieta. 


556  POLANCI    COMPLEMENTA 

Proccuri  il  Padre  rettore  che  li  predicatori  siano  auisati  delli 
defetti  che  dai  sindici  saran  notati. 

Vedasi  se  alcuni  sacerdoti  nuoui  o  manco  prattichi,  possono 
sentire  reconciliationi  di  molti  che  frequentano  i  sacramenti  in 
chiesa  nostra,  accioche  gPaltri  sacerdoti  piu  uecchi  attendano  a 
confessar  gFammalati  per  la  citta,  che  lo  ricercano  et  quelli  che 
uengano  di  nuouo  alla  chiesa  et  hanno  bisogno  di  confessor 
piu  esperto. 

Habbiasi  aduertenza  che  li  predicatori  predichino  con  spiritu 
et  deuotione,  de  cose  morali,  et  non  tropo  in  freta,  anzi  in  modo 
atto  a  muouere  et  far  frutto;  et  per  questo  li  superiori  li  sentano 
et  aiutino.  Et  seruirano  i  sindici  per  tale  effetto,  auisando,  ecc. 

II  Padre  rettore  facci  essaminare  quelli  de'  quali  si  dubita  se 
sono  sufficienti  per  confessare  o  predicare,  accioche  si  sappia  et 
si  proueda  come  conuiene. 

Si  metta  alcuno  per  essaminatore  di  quelli  che  hanno  da  con- 
fessare  et  predicare  ordinariamente,  se  non  fussero  assai  cono- 
siuti. 

Si  communichi  la  forma  di  aiutare  a  ben  morire  a  chi  non  la 
tiene. 

Sia  raccomandato  il  non  mancar  d'andar  agl'infermi,  et  mas- 
sime  a  quelli  che  stan  per  morire,  quando  si  puo  et  siano  ricer- 
cati. 

Si  metta  alcuno  osseruatore,  che  noti  et  referisca  se  si  ten- 
gono  le  donne  inanzi,  quando  si  confessano,  et  non  al  lato,  insin' 
tanto  che  non  si  ueda  piu  questo  abuso.  Et  nelli  huomini  etiam 
questa  regola  s'osserui. 

Quando  s'haura  da  cantare  il  Passio  la  settimana  sancta,  ecc, 
li  nostri  essendo  prima  instrutti,  lo  faccino,  et  non  li  forestieri. 

L'vso  della  dottrina  christiana  sia  molto  raccomandato,  et  fac- 
ciasi  una  lista  di  quelli  che  saranno  atti  per  insegnarla,  per  ado- 
perarli  a  suo  luogo  et  tempo,  et  si  insegni  nella  piazza,  doue  si 
e  cominciato,  et  in  colleggio  nostro  s'insegni  vna  uolta  ogni  set- 
tinaana  alli  scholari  da  vno  sacerdote  de'  nostri,  quando  li  mastri 
uanno  a  recreatione;  et  se  ben  non  ui  fusse  recreatione,  non  si 
lasci  d^insegnare  ogni  8  dl,  per  ordinario. 


Epist.  284.-1575-1576  557 

Siano  i  confessori  piu  diligenti  in  uenire  a  confessare,  non 
solamente  le  persone  principali,  ma  etiam  le  plebeie;  ne  mostri- 
no  accettatione  di  persone  in  confessar  quelle  et  non  queste,  re- 
stando  il  suo  luogo  alla  discreta  charita,  che  mette  inanzi  il  ben 
piu  commune  al  men  commune,  et  il  maggiore  diuino  seruitio  al 
minore. 

A  quei  penitenti  che  uanno  mutando  confessori,  si  dia  con- 
siglio  che  si  fermino  con  vno.  Procedasi  pero  in  questo  suaue- 
mente,  senza  mostrare  sdegno  a  detti  penitenti,  conforme  alla 
regola. 

Pigli  cura  il  Pad/e  rettore  di  fare  che  siano  instrutti  li  no- 
stri  che  hanno  talento  di  predicare,  accioche  lo  faccino  in  modo 
conforme  allo  spirito  della  Compagnia,  perche  non  tutti  li  modi 
che  vsano  gValtri  religiosi  conuengono  a  noi. 

Per  farsi  maggior  frutto  con  penitenti,  conuerrebbe  far  con- 
ferenze  fra  i  confessori  nostri  del  modo  di  aiutarli,  et  non  solo 
dei  casi  di  conscienza;  et  cosl  si  faccia. 

Si  raccomandano  le  missioni  al  Padre  rettore,  massime  alli 
casali  vicini,  ma  sia  con  deletto  delle  persone,  risguardando  al 
fine  delFedification  delli  prossimi  et  di  loro  stessi,  et  diaseli  etiam 
instruttione  quando  bisogna,  specialmente  agPinesperti;  et  quan- 
do  si  fanno  qualsiuoglia  missioni,  siano  senza  pregiuditio  della 
chiesa  nostra,  in  quanto  si  puo. 

Li  nostri  non  sMmpaccino  in  far  matrimonii. 

Si  raccomanda  al  suo  tempo  la  uisita  degVhospitaliet  prigio- 
ni  per  confessarli,  insegnar  la  dottrina,  consolarli  et  procurarli 
etiam  limosina,  ecc. 

Non  s'impaccino  li  nostri  senza  licenza  del  rettore  nei  testa- 
menti  dei  deuoti  loro,  ne  ui  si  trouino  presenti;  ma  possono  es- 
sortarli  ad  opere  pie  per  Tanime  loro,  et  in  particolare  se  la  con- 
scienza  ricerca  alcuna  cosa,  possono  et  deuono  dirla,  massime 
essendo  ricercati  et  sendo  lor  confessori. 

Quando  ci  sara  ia  dispositione,  sara  bene  s'introduca  una 

compagnia  di  scholari  forestieri,  come  quella  della  Nuntiata  di 

Roma,  perche  e  gran  mezzo  d'aiutarli  a  far  profitto  nella  pieta. 

Procurisi  di  adoperar  con  maggior  cura  1'arme  propriissime 


558  POLANCI   COMPLEMENTA 

della  Compagnia  in  aiuto  de'  nostri  et  di  forestieri,  cioe  gPesser- 
citii  spirituali,  secondo  la  capacita  loro,  et  si  deputi  vn  luogo  in 
casa  per  questo  effetto;  et  il  rettor  habbia  per  raccomandato  que- 
sto  ministerio,  et  auisi  alla  giornata  al  Padre  prouinciale,  o  a  me, 
chi  fa  Tessercitii. 

Cosi  etiam  la  conuersatione  spirituale  sia  raccomandata  a  chi 
sara  atto  per  dar  con  quella  edificatione,  conforme  airinstruttio- 
ne  di  N.  P.  Ignatio,  non  gia  che  sia  come  amicitia  secolare. 

Aduertasi  a  non  lasciare  occupare  in  tal  modo  li  confessori 
con  le  donne,  che  non  habbiano  luogo  gFhuomini  che  uogliono 
confessarsi,  et  si  deputi  alcun'  confessore  per  li  tali,  et  massime 
per  quelli  che  si  confessano  di  raro. 

Fuor  della  notte  del  Natale,  non  si  tenga  la  porta  aperta  auan- 
ti  il  giorno  per  le  confessioni. 

Non  si  tocchi  il  capo  delle  donne  al  tempo  dell'  absolutione. 

Quando  e  domandato  alcuno  in  particulare  per  confessare  in- 
fermi,  se  si  pu6,  si  mandi  il  medesimo  che  e  domandato;  se  non 
si  puo  buonamente  mandar  quello,  si  dia  alPinfermo  qualche  ra- 
gione  per  sodisfarlo. 

II  ^nodo  di  essaminare  i  nostri  predicatori,  non  troppo  fonda- 
ti  nella  dottrina  scolastica  e,  primo,  udirli  et  considerar  la  dottri- 
na  et  modo  che  mostrano;  2.°,  si  intenda  di  quali  autori  cauano 
quello  che  dicono,  perche  non  hanno  a  predicar  se  non  cose  che 
si  truouino  in  autori  approbati,  et  li  concetti  proprii,  etiam  sopra 
la  scrittura,  deuono  essere  essaminati  prima  che  siano  predica- 
ti;  3.0,  e  di  far  uedere  in  scritto  la  predica,  ad  alcun'  theologo, 
che  hanno  a  predicare,  o  almeno  la  sustanza  di  essa;  et  special- 
mente  si  faccia  questo  quando  si  ha  a  predicare  auanti  gente  che 
intenda;  4.0,  gioueran  li  auisi  che  si  danno  al  fine  delli  esercitii, 
per  predicare  sicuramente. 

6.° — d'alcuni  ordini  quanto  alle  cose  temporali 

Conuerrebbe  ch'in  ogni  collegio  vi  fossi  vn'  archiuio  o  vero 
cassa  bona  per  le  scripture  d'importanza;  et  che  le  cassette  fus- 
sero  serrate,  et  alcune  con  chiaue.  2.0  Che  le  cose  di  maggior 
importanza,  come  originali,  bolle,  contratti,  ecc,  stessero  sepa- 


Epist.  284.-1575-1576  559 

rati  et  sotto  chiaui,  et  non  con  le  cose  che  manco  importano. 
3.0  Le  scritture  che  si  adopranc  in  giudicio  et  per  altre  occorren- 
ze,  non  siano  le  originali,  ma  copie  di  quelle  autenticate.  4.0  Lo 
stipo  tutto  di  fuori  si  serri  con  chiaue.  5.0  Siano  copie  etiam  non 
autentiche,  ma  collationate,  per  mostrarsi  agl'aduocati ,  etc. 
6.°  Le  scritture  che  in  parte  sono  autenticate  nel  libro,  si  forni- 
schino  d'autenticare  con  mano  di  notaro. 

Quel  che  si  presta  fuor  di  casa,  uedasi  che  passi  per  vna  mano, 
accioche  si  proceda  con  piu  ordine  et  si  possa  al  suo  tempo  rido- 
mandare.  r 

In  ogni  colleggio  si  constituisca  uno  che  scriua  le  cose  ehe  si 
portano  come  prestate  per  altri  collegii,  et  habbia  cura  di  ricupe- 
rarle. 

Vedasi  che  non  si  spenda  troppo  cera  in  chiesa,  ma  con  mo- 
deratione  decente,  senza  miseria  pero. 

Vedasi  di  far  la  prouisione  del  grano  airarea ,  et  de  Foglio 
alla  ricolta  buona,  o  come  si  possa  fare  con  piu  auantaggio. 

Le  cose  di  casa  o  vigna,  come  uino,  aceto,  frutti,  ecc,  non  si 
uendano  a  minuto;  ne  ancho  in  grosso,  se  fussero  necessarie  per 
1'uso  de'  nostri,  specialmente  infermi.  L'altre  posson  uendersi  in 
grosso,  et  non  nella  piazza,  contro  la  prohibitione  del  decreto 
della  congregatione  generale. 

Proccurisi  che  le  prouisioni  di  panno  et  tela,  et  cosi  1'altre  ne- 
cessarie,  si  faccino  per  tempo,  et  in  quanto  si  potra,  auanti  che  il 
mancamento  di  quelle  faccia  danno,  se  ben  di  vn  anno  per  vn'al- 
tro  s'hauessero  a  fare,  o  uero  s'hauessero  da  pigliar  li  denari  in 
presto. 

Delli  denari  che  son  dati  o  si  daranno  per  vso  della  sacristia 
et  seruitio  della  chiesa ,  usi  il  prefetto ;  et  se  fussero  uenuti  in 
mano  cTaltro  superiore,  non  manchi  di  dargleli. 

Nella  guardaroba  si  riponghino  li  panni  che  della  state  si  ri- 
seruano  per  1'inuernata,  et  dello  inuerno  per  la  state;  et  non  hab- 
bia  alcuno  appresso  di  se,  se  non  le  cose  necessarie  per  Tuso  pre- 
sente,  se  altro  per  cause  particolari  non  ordinassi  il  superiore. 

II  vino  et  Taltre  cose  del  uitto  si  tenghino  serrate,  et  il  di- 
spensiero  et   credentiero   ne  habbino  la  cura;  et  cosi  ancho  il 


560  POLANCI   COMPLEMKNTA 

guardaroba  hauera  segnate  et  serrate  le  robe,  quali  sono  per 
l'vso  d'alcune  persone  particolari,  alle  quali  al  suo  tempo  s'hanno 
a  rendere. 

Habbisi  cura  che  le  prouisioni  che  sono  in  casa,  siano  ben 
conseruate  et  dispensate  con  misura. 

Di  tutte  le  case  comprate  si  faccia  vn  sommario  delle  scrittu- 
re,  sottoscritto  dal  Padre  prouinciale,  per  mandare  a  Roma,  et 
cosl  degl'altri  instrumenti  di  momento,  come  di  entrate  et  altri 
beni  stabili. 

Facciasi  vn'  catalogo  dei  beni  mobili  per  il  Padre  prouinciale, 
tanto  della  chiesa,  quanto  della  casa,  etc. 

Vedasi  che  ogni  officiale  habbia  le  sue  masseritie  et  instru- 
menti  debiti. 

Vedasi  di  nettare  li  materazzi  che  stanno  brutti,  et  empiere 
et  rifar  quelli  che  ne  han  di  bisogno. 

Doue  si  tengono  nouitii ,  non  si  mandi  nessuno  ad  altri  luo- 
ghi  senza  officiolo,  corona  et  disciplina,  se  parera  espediente;  et 
un  libro  spirituale,  massime  se  loro  hauessino  portato  seco  que- 
ste  cose. 

7.0 — d'alcuni  ordini  appertenenti  al  gouerno 

Aduertasi  che  quando  qualcuno  si  riceue,  uada  prima  alla  casa 
di  probattione,  et  non  stia  in  colleggio  prima,  in  quanto  si  potra. 

Li  rettori  siano  auisati  di  mandar  decentemente  uestiti  et 
sufficientemente  prouisti  di  viatico  quelli  che  si  mandano  altroue, 
accioche  non  si  grauino  nc  quelli  collegii  ai  quali  sono  destinati, 
ne  quelli  per  li  quali  passano.  Et  hauendosi  a  fermare  in  collegii 
di  passo,  si  guardin[o]  le  regole  de'  peregrini. 

II  prefetto  della  chiesa  assista  et  ueda  di  aiutar  li  sacrestani, 
accio  siano  solleciti,  ecc. 

Li  Padri  et  fratelli  che  sono  bisognosi  d'aiuto  spirituale,  sia- 
no  raccomandati  al  Padre  rettore,  che  li  facci  aiutare  dal  prefet- 
to,  o  per  se  stesso  1'aiuti. 

II  ministro  habbia  cura  d'aiutar  quelli  che  hanno  alcuni  mali 
modi  che  si  uedono,  accioche  si  emendino,  con  dar  loro  spesso 
delle  penitentie. 


Epist.  284.— 1575-1576  561 

Li  superiori  faccino  osseruar  1'obedienza  dai  sudditi  esatta- 
mente  et  senza  replica. 

II  Padre  rettore  tenga  vn  libro,  doue  si  metta  la  somma  delle 
spese,  fino  alPanno  del  1574»  al  settembre;  et  cos\  uada  segui- 
tando  nelli  anni  seguenti,  et  si  metta  la  resolutione  deirultimo 
conto  quanto  alla  spesa  et  riceuuto,  et  quello  che  restaua  di  cre- 
dito  et  di  debito;  et  il  Padre  prouinciale  scriuera  poi  la  copia  di 
questo  conto  nel  suo  libro,  conforme  al  suo  officio  di  visitator 
prouinciale.  1 

Anchorche  alcuna  persona  della  Compagnia  di  autorita  dica 
al  superiore  contra  alcun'altro  ci6  che  li  pare,  si  riservi  1'altra 
orecchia  airaltro. 

Nelle  ricreationi,  se  il  superiore  uedesse  fra  alcuni  troppa 
conuersatione,  pu6  impedirla,  specialmente  se  fussero  dui  soli, 
et  riducendosi  la  recreation  ad  vn  luogo,  facilmente  questo  si  puo 
osseruare. 

Ouando  vno  serue  nelle  scuole,  essendo  atto  a  cose  maggio- 
ri,  non  si  trattenga  piu  di  quattro  anni  senza  grande  necessita,  al 
parer  del  superiore,  saluo  se  esso  stesso  maestro  s'inclinasse  a 
seguitare,  essendo  atto  per  tali  officii. 

II  prefetto  della  sanita,  che  e  il  Padre  ministro,  hauera  auto- 
rita  ordinaria  di  mandare  alla  recreatione  quelli  che  li  parera 
hauerne  di  bisogno,  benche  il  rettor  gle  la  potria  sospendere  con 
qualche  persona,  se  sapesse  non  gl'esser  conueniente. 

Quantunque  il  procuratore  sia,  secondo  le  regole,  subordi- 
nato  all'obedienza  del  rettore,  ueda  pure  il  rettor  di  non  spende- 
re  i  denari  senza  saputa  del  procuratore,  ne  in  cose  non  neces- 
sarie,  in  modo  che  poi  il  procuratore  non  possa  pagare  a  tempo 
suo  li  debiti  che  ha. 

Non  si  grauino  piu  li  semplici  obedienti  con  occupationi  o 
trauagli  per  esser  essi  piu  pronti  ad  ogni  cosa  di  altri,  come  in- 
tendo  alle  uolte  accade. 

Dicono  si  vsa  difficulta  in  accettar  nella  Compagnia  alcuni 
buoni  soggetti  che  lo  proccurano,  et  non  accettati,  entrano  in 
altre  religioni.  La  mediocrita  in  questa  et  in  altre  cose  si  racco 
manda  presupposto  che  ui  sia  il  modo  di  sostentar  li  tali. 

POLANCI  COMPLKMKNTA.— T.   U..  36- 


562  POLANCI   COMPLEMENTA 

Nel  dar  le  penitenze  si  proccuri  di  far  le  persone  capaci  del 
suo  errore. 

Perche  si  dice  che  quanto  ai  bisogni  temporali,  chi  proccura 
et  ha  amicitia  ne  ha  superchio,  et  li  uecchi  et  mortifieati  non  han- 
no  il  suo  bisogno,  come  altri,  procurisi  fare  il  contrario,  et  li  su- 
periori  habbiano  piu  cura  di  prouedere  a  questi  che  a  quelli. 

Vedasi  se  si  puo  far  di  manco  che  li  scholari  uadano  a  fare  il 
pane,  et  non  li  chiamino;  se  non  si  puo  far  di  manco,  uadano, 
ma  quanto  manco  si  potra ,  et  in  tempo  che  non  perdano  le  hore 
buone  dello  studio. 

Quando  si  uede  vn  fratello  stracciato,  non  s'aspetti  che  esso 
domandi  le  uesti,  ma  si  proueda  con  charita,  come  eonuiene. 

Nell'  essortationi,  il  rettor  dia  la  spinta  alli  confessori  di  an- 
dar  prontamente  alla  chiesa  et  a  non  lasciar  raffredare  il  feruore 
antico  di  tirar  gente  alla  confessione. 

II  superiore  faccia  1'essortationi  in  casa  li  venerdi  per  se  o  per 
altro,  et  in  particolare  chiami  questo  et  queiraltro  per  aiutarli  nei 
bisogni  loro;  in  modo,  che  fra  vn  tempo,  come  sarebbe  d'vn 
mese,  o  doi,  parli  con  tutti,  et  piu  spesso  con  chi  conuenessi. 

Li  consultori  habbiano  rofficio  del  rettore,  constitutioni,  de- 
creti  et  regole. 

Nelle  cose  delle  scuole  e  bene  chiamar  li  mastri,  quando  si  con- 
sulta  di  cose  apparten.te  a  quelli;  et  facciasi  almanco  ogni  mese. 

Vedasi  che  habbino  i  coaiutori  buone  ueste  et  honeste,  al- 
meno  per  le  feste,  et  quelle  che  sono  molto  vecchie  d'alcuni,  non 
si  diano  ad  altri. 

Se  il  correttore  si  trouera  atto  per  aiutare  il  mastro  dell'infi- 
ma  scuola,  Taiuti,  et  se  non  si  truoua  per  tale  effetto  esser  atto, 
si  dia  vn  altro  aiutante,  al  meno  per  vn'hora.la  mattina  et  vn'al- 
tra  la  sera,  a  chi  hauesse  di  bisogno  in  tal  schola. 

Quelli  che  non  sono  stati  in  probattione,  con  la  prima  com- 
modita  si  mandino;  et  il  Padre  rettor  lo  ricordi. 

Non  uadano  li  nostri  al  guardaroba,  ne  al  calzolaro  per  le 
cose  necessarie,  ma  al  rettore  o  ministro,  et  per  ordine  loro  quel- 
li  officiali  daranno  cio  che  conuiene. 

A  tergo.  Dal  P.  visitatore. 


EPIST.    285.  — 14   OCTOBRIS    I576  563 

285 

POLANCUS    MERCURIANO 

NEAPOLI  14  OCTOBRIS  I576  x. 

/.  Visitato  collegio  rhegiensi,  se  feliciter  appnlisse  Neapolim.—2-4.  De  re- 
liquo  itinere  ac  de  sociis.—$.  De  PP.  Faraone  et  Velati  in  Siciliam  so- 
luturis. 

1.  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1  De  Rhe- 
gio  ho  scritto  a  V.  P.,  et  trouo  non  esser  venute  anchora  le  let- 
tere  a  Napoli,  doue  sono  gionto  per  il  fauor  diuino  hieri  la  mati- 
na,  espedito  della  visita  di  quel  collegio,  che  mi  restaua.  Et  se- 
condo  la  difficolta  de  venir  in  Italia,  et  dVscir  de  Rhegio  (alla 
qual  citta  per  la  peste  non  si  da  prattica  in  altre  parti  ctt  questo 
regno),  parmi  euidentemente  che  la  mano  de  Dio  ci  ha  guidato. 
lo  hebbi  ordine  per  le  lettere  d'Aprile  et  de  2  de  Giugno  (quali 
sono  Tvltime  de  V.  P.)  de  venir  a  Rhegio,  et  li  aspettar  1'ordine 
suo;  ma  non  hauendo  potuto  passar  insin'al  fine  de  Settembre  in 
Italia,  et  essendo  Timbernata  tanto  vicina,  et  non  potendo  de 
Rhegio  andar  in  altri  loghi,  se  Fobedienza  mi  lo  ordinaua,  per 
non  si  dar  a  detta  citta  la  prattica  (come  ho  detto),  et  vedendo  la 
difficolta  de  far  di  la  venir  le  lettere  a  Napoli  et  Roma,  et  lon- 
gueza  de  tempo,  per  hauer  auiso  de  V.  P.  necessaria,  mi  son  ri- 
soluto  sarebbe  la  volonta  de  Dio  et  de  V.  P.  ch'io  venessi  a  Na- 
poli  con  vna  bonissima  occasion,  potendolo  far  in  duoi  di  et  san 
za  spessa  in  vna  galera,  doue  vn  figliolo  del  vicere  mi  fece  fauor 
de  accettarmi,  et  farmi  intrare  in  Napoli.  Qui  adunque  aspettaro 
1'ordine  de  V.  P. ,  oltra  che  in  questo  area  de  Napoli  spero  riha- 
uermi  della  deboleza  et  gonfiatura  delle  gambe  et  altre  relliquie 
della  longua  infirmita  passata,  perche  Rhegio  mi  trattaua  male 
quanto  alla  sanita,  non  mi  conuenendo  (credo)  quella  area,  o  non 
so  che  si  fossi,  che  con  pigliar  diuersi  remedii,  non  meglioraua 
ne  pigliaua  forze,  anzi  mi  pare  staua  piu  debole  che  prima,  et  mi 
si  sopragionse  vn  catarro  con  tosse  molto  molesta  de  di  et  de 


1  Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  156,  prius  344,  345. 
Respondit  huic  epistolae  Mercurianus  Tibure,  die  23  Octobris:  Ital.  152, 
fol.  215. 


564  POLANCI  COMPLEMENTA 

notte.  Del  tutto  m'i  ritrouo  meglio  dopoi  che  mi  messe  in  mare  et 
arriuai  a  Napoli,  Dio  ringraciato. 

2.  Auisauo  nelle  lettere  de  Rhegio  per  V.  P.,  che  mi  pare- 
ua  importassi  al  seruitio  diuino  et  ben  della  prouincia  visitata, 
che  io  potessi  trattar  delle  cose  d'essa  con  V.  P.;  ma  si  occorre- 
ra  comandarmi  altro,  come  sono  stato  20  mesi  fuora,  star6  quan- 
to  piacera  a  V.  P.  ordinarmi  con  1'animo  promptissimo,  hor'  sia  il 
corpo  debole,  hor'  forte  2. 

3.  Auisai  etiam  come  menaua  meco  al  fratello  Philippo  Mal- 
gier  (il  quale  hauea  finito  il  corso,  et  me  1'offerse  per  compagno 
il  Padre  prouinciale  nouo  in  loco  del  P.  Jacobo,  che  resto  per 
andar  a  Malta  per  ordine  de  V.  P.);  lo  menaua,  dico,  insin'a  Na- 
poli  perfaspettar  qui  l'ordine  de  V.  P.  sopra  d'esso.  Desidera< 
molto  venir  a  Roma,  et  hebbe  de  V.  P.  intentione  in  vna  lettera 
che  li  scrisse  (de  commissione)  il  P.  Posseuino,  che  come  si  po- 
tessi  passar,  si  ricordaria  de  consolarlo.  Se  accadera  che  resti  in 
queste  bande,  o  che  passi  oltra  a  Roma,  V.  P.  lo  considerara,  et 
ci  fara  intendere  sua  volonta  3. 

4.  Menai  meco  il  fratello  Gioan  Saluo  (coadiutor,  iri  Roma 
et  Tibuli  et  Frascata  conosciuto  assai),  non  pensando  farlo  passar 
de  Rhegio;  et  questo  per  la  comodita  mia,  essendo  lui  stato  infir- 
miero  mio,  et  de  li  altri  noue  che  si  amalorono  in  certa  villa  pres- 
so  a  Saragosa,  et  ci  curamo  in  detta  citta.  Ma  piii  mi  mosse  il 
sodisfar  al  desiderio  d'esso,  che  sumamente  desidera  viuer'  et 
morire  in  vna  cugina  de  Roma,  o  fuora  de  Sicilia  almeno.  Et  alle- 
2fa  che  V.  P.  li  die  intentione  ch'al  anno  del  giubileo  verrebbe  a 
Roma,  espediti  suoi  negoci.  E  vn  coadiutor  che  vale  per  duoi  o 
piu,  secondo  lo  reputano  in  Sicilia.  Et  si  e  megliorato  in  certe 
cose  ehe  si  desiderauano  in  esso,  et  sta  sano  et  forte.  Ho  scritto 


2  Resp.:  laetari  se  de  adventu  Polanci:  pergat  Romam  quum  voluerit; 
sed  in  litteris  Tibure  datis  die  26,  cognita  difficultate  qua  admissus  tabella- 
rius  erat,  Polancum  monet  aliquot  dies  expectare  Neapoli,  ne  quid  timoris 
oriatur  ob  pestem:  Ital.  152,  fol.  224.  Cf.  epist.  seq. 

3  De  hoc  et  de  fratre  Salvo  qui  mox  nominatur,  responsio:  mittantur  de- 
nuo  in  Siciliam.  Tamen  in  epistola  diei  26,  quam  in  annot.  praeced.  citavi- 
mus,  Salvus  Romam  venire  permittitur,  nihil  dicto  de  Malgier.  Cf.  epist. 
246,  «II  28»;  et  seq.,  n.  2. 


EPIST.    286.-26   OCTOBRIS    I576  565 

d'esso  diuerse  volte  d'alcuni  mesi  in  qua;  ma  come  non  ho  hauu- 
to  risposta  de  V.  P.,  lo  menai  in  Napoli,  de  doue  se  V.  P.  non  lo 
essaudisce,  se  ne  potra  tornar  a  Sicilia  molto  facilmente.  Non  mi 
estendero  in  altro  per  questa,  humilmente  raccomandandomi 
nell'orationi  et  sacrifici  santi  de  V.  P.,  et  domandando  sua  bene- 
dictione.  De  Napoli  14  de  Octobre  1576. 
De  V.  P.  figliolo  et  seruo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.    f 

5.  Qui  ho  trouato  dl  P.  Carlo  Faraone  indisposto,  et  al 
P.  Velati,  che  Taspetta  per  andar  a  Sicilia  et  tener  iui  cura  del 
collegio  de  Catania.  Se  non  si  parte  1'vno  sanza  Taltro,  potra 
esser  che  io  possi  trattar  con  V.  P.  prima  alcunacosa,  et  in  que- 
sto  mezo  li  daro  Tinformatione  che  mi  parera  piu  conueniente. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Eue- 
rardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de  Jesu, 
in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 

286 

MERCURIANUS   POLANCO 

TIBURE  26  OCTOBRIS  I576  '. 

1.  Querelam  Polanci  de  mutationibus  in  Sicilia  factis  conatur  diluere. 

2.  De  Polanci  itinere. 

1.  Iesus  f  M.  Molto  R.  in  Xpo.  P.  Pax  Xpi.  ecc.  Doppo 
scritta  1'altra  mia  2,  ho  riceuuto  quella  di  V.  R.,  nella  quale  mi 
auisa  di  alcune  cose  sopra  il  prouinciale  nuouo  di  Sicilia  3;  alle 
quali  rispondo  che  come  non  e  stata  mai  mia  intentione  di  man- 
dare  un  prouinciale  per  disfare  quello  che  V.  R.  hauea  fatto,  cosi 
lo  haueuo  mandato  con  quella  auttorita  et  modo  che  si  sogliono 
mandare  gli  altri,  et  accioche  rimettesse  (essendo  gia  stata  da 
V.  R.  finita  due  uolte  la  uisita  di  quei  collegi),  le  cose  nelle  qua- 


1     Ex  archetypo  in  codice  ltal.  152,  1  fol.,  n.  226,  prius  50. 
*     Cf.  epist.  praeced.,  annot.  2. 

3     Has  Polanci  litteras  non  vidimus:  nisi  forte  eae  sint  quas  habes  sub 
n.  278,  annot.  4.  Cf.  et  epist.  281,  n.  5. 


566  POLANCI    COMPLKMENTA 

li  per  conto  della  peste  era  stato  necessario  fare  mutatione,  s"i 
come  in  quella  di  Catania,  nello  stato  di  prima.  Nel  resto  V.  R. 
sa  che  talhora  conuiene  mutare  alcune  cose,  et  che  Tistesse  or- 
dinationi  de'  generali  et  delle  constitutioni  ancora,  patiscono  al- 
teratione  o  mutatione;  massime  che  ancorche  si  habbia  in  quella 
consideratione  che  conuiene  la  sua  diligentia  et  fatica,  nondime- 
no  puo  anco  essere  che  sia  spediente  che  alcune  cose  debbano 
essere  altrimenti  disposte. 

2.  Quanto  al  ricuperare  la  sanita,  V.  R.  uedra,  come  ho 
scritto  neH'altra,  quel  che  conuiene;  et  se  pensa  che,  come  mi 
scriue,  le  qualita  di  cotesto  aere  le  aiutassero  a  confermarsi,  po- 
tra  per  alcuni  giorni  riposarui,  doppo  i  quali  potra,  con  Giouan- 
ni  Saluo,  non  ostante  quello  che  nell'altra  mia  le  ho  scritto,  ue- 
nirsene  con  la  benedittione  di  Dio,  a  Roma,  doue  tutti  la  diside- 
riamo  in  Domino,  et  la  uedremo  molto  uolentieri.  Fra  tanto,  re- 
sto  raccommandandomi  molto  alle  orationi  et  santi  sacrifici  di 
V.  R.  Di  Tiuoli  il  di  26  di  Ottobre  1576. 

Di  V.  R.  seruo  in  Christo, 

Euerardus. 

Inscriptio.  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  P.  il  P.  Giouanni  Polan- 
co,  della  Compagnia  di  Giesu.  Napoli. 

287 

POLANCUS   MERCURIANO 

•NEAPOLI  I  NOVEMBRIS  I576  l. 

I.  De  sua  valetudine  et  proposito  itinere.  —  De  fratre  Philippo  Malgier. 

1.  f  Jhs.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro.  Pax  X.1  Tre  let- 
tere  insieme  de  V.  P.  de  23  et  26  del  passato  ho  riceuuto,  et  tri- 
plicata  gratia  con  quelle;  et  certo  io  son  discosto  de  meritar  tal 
charita  et  sollecitudine,  qual  mostrano  verso  di  me.  Et  quantun- 
que  il  sabato  penso  scriuere  col  procaccio,  questa  mi  e  parso  scri- 
uere  per  istraordinario,  per  far  saper  a  V.  P.  come  gia  per  la 
Iddio  gratia  sto  bene;  et  hauendomi  giouata  la  medicina  che  ho 


1     Ex  autographo  in  codice  Epist.  Polanci,  2  ff.,  n.  159,  prius  356,  357. 
Est  ultiraum  monumentum  Polanci  quod  noscimus. 


EPIST.    287.  —  I    NOVEMBRIS    I576  567 

presso,  mi  trouo  con  bone  forze,  etiam  nelle  gambe,  quali  erano 
molto  indebolite  prima,  et  hanno  lasciato  de  gonfiarsi,  come  so- 
leuano.  L'opilatione  etiam  del  figato  et  stomaco  s'e  cominciata  a 
megliorar;  il  resto  con  tempo  et  essercitio  si  ha  de  far,  et  non  c 
cosa  che  impedisca  le  actioni  mie.  Et  Tordinario  comincia  a  ba- 
starmi  quanto  al  victo,  benche  il  medico  di  qua  pensaua  ordinar- 
mi  certa  aqua  da  mescolar  col  vino  per  vn  tempo.  Io  pero  pensa- 
ua  conferir  sua  recetta  in  Roma,  et  far  cio  che  di  la  mi  fossi  con- 
segliato;  et  mi  partiua  il  sabato  sequente,  se  Tvltima  di  V.  P.  non 
mi  tratteneua  per  alcuni  giorni  de  piu  8.  Et  credo  basterano  suf- 
ficientissimamente  (per  conto  de  mia  sanita)  altri  otto  di,  et  per 
conto  de  venir  de  Sicilia  basterano  ragioneuolmente  50  di,  che 
sarebbono  quando  io  arriuassi  a  Roma  dopo  che  vsci  di  la,  poi- 
che  etiam  a  chi  tratta  con  apestati,  sogliono  bastare  40;  et  pur 
io  vengo  de  Saragosa,  loco  sanissimo,  et  non  ho  conuersato  mai 
con  apestati.  Desidero  tuttavia  hauer  risposta  di  questa  prima 
che  mi  parta,  ma  ben  mi  pare  ch'importa  conferir  alcune  cose 
con  V.  P.  quanto  prima  si  potra. 

2.  Del  compagno  che  mi  assegno  il  Padre  prouinciale  de 
Sicilia,  ch'e  Philipo  Malgier  3,  solo  tengo  che  dir,  che  si  e  fatto 
capace  facilmente  che  non  conuiene  venghi  per  adesso  a  Roma. 
Ma  poiche  qui  in  Napoli  desiderano  theologi,  et  lui  ha  vdito  il 
corso,  si  consolarebbe  che  V.  P.  si  contentassi  che  restassi  qui; 
perche  il  tornare  a  Sicilia  li  sarebbe  gia  mortificatione,  quantun- 
que  obedira  come  buon  relligioso,  se  tuttavia  se  li  comanda.  Lui 
e  de  Rhegio,  doue  adesso  al  venir  ha  disposto  de  suoi  beni,  aiu- 
tando  quel  collegio,  come  diro  in  presenza. 

Non  altro  per  adesso,  se  non  humilmente  domandar  la  bene- 
dictione  de  V.  P.  et  sante  orationi.  De  Napoli  primo  de  Nouem- 
bre  1576. 

De  V.  P.  seruo  et  figliolo  in  X.°, 

f  JOANNE  DE  POLANCO.  f  *. 


2     Cf.  epist.  praeced.,  annot.  2.  Qua  vero  die  Romam  pervenerit,  nobis 
impervium.  Cf.  monum.  288. 

*     Vide  epist.  285,  n.  3,  et  annot.  3. 

4     Est  sequens  post  scriptum,  in  quo  apparet  acceptam  opportune  epi- 


568  POLANCI   COMPLEMENTA 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre  nostro,  il  P.  Mtro. 
Euerardo  Mercuriano,  preposito  generale  della  Compagnia  de 
Jesu,  in  Roma. 

Sigilli  vestigium. 


stolam  diei  26fOct.,  de  qua  supra,  n.  285,  annot.  2;  expresse  vero  cognita  vo- 
luntate  Mercuriani,  illi  obsecundatum  a  Polanco: 

«Dopo  questa  scritta  et  serrata  son  venuto  a  Napoli  da  questa  villa  de 
Capo  de  Monte  per  conferir  col  P.  Salmeron  et  Padre  prouinciale  cio  che 
V.  P.  mi  scrisse.  Et  quantunque  detto  P.  Salmeron  mostrassi  lettera  de 
V.  P.  de  28  del  passato,  duoi  di  piu  fresca  che  le  mie  (quali  erano  de  26)» 
doue  si  diceua  ch'io  potrei  andarmene  a  Roma,  se  mi  paressi  meglio  poter 
aiutarmi  nella  sanita,  tuttavia  perche  si  referiua  quella  alle  mie,  si  e  giudi- 
cato  douessi  io  trattenermi  alcuni  di,  si  ben  mi  ritrouo  per  la  gratia  de  Dio 
sano  et  forte  per  metermi  in  viagio  con  questo  procaccio  che  porta  la  pre- 
sente,  et  sarebbono  piu  de  40  giorni  quelli  che  ho  passato  fuori  de  Sicilia,  il 
quale  termino  si  reputa  sufficiente,  secondo  li  medici,  per  guardar  quelli  che 
vengono  de  terra  o  casa  infetta  de  peste.  Et  pur  io  vengo  de  Saragosa,  citta 
sanissima,  et  non  ho  hauuto  prattica  se  non  con  gente  molto  sana,  et  libera 
di  tal  infectione,  et  ci  siamo  risoluti  che  aspetti  1'altro  procaccio,  et  alfhora 
sarannu  li  50  di  (come  di  sopra  ho  detto)  che  parti  de  Siracusa.  Io  alla  gior- 
nata  mi  sento  piu  forte,  et  delle  gambe  libero  et  espedito  a  caminar  per 
queste  colline,  et  andar  et  tornar  a  piede  a  Napoli,  et  per  degiunar  etiam 
quando  lo  comanda  la  chiesa,  et  questo  giubileo  che  guadagnamo  questa  set- 
timana,  se  Dio  sara  seruito.  Et  come  io  soglio  esser  altre  volte  de  facile  con- 
ualescenza,  cosi  mi  e  accaduto  qui,  specialmente  in  questa  villa  de  buon 
area,  et  dopo  1'hauermi  purgato.  Et  se  tuttavia  paressi  a  V.  P.  che  mi  deuo 
trattener  fuori  de  Roma  piu,  potro  farlo  in  Frascata,  et  cosi  preueniro  li  ac- 
cidenti  che  potrebbono  occorrere,  non  solo  de  guastarsi  le  strade,  ma  ser- 
rarsi  li  passi  de  Roma  a  Napoli,  non  perche  ci  sia  qui  alcun  sospetto,  ma 
perche  facendo  difficolta  di  la,  vorrano  forsa  pagarli  qui  nella  medesima  mo« 
neta,  etc.  V.  P.  si  degni  darci  sua  beneditione  al  fratello  Giovanni  Saluo  et 
me  per  il  sabato  sequente,  et  il  fratello  Philipo  Malgier  lasciero  qui,  insin'a 
tanto  che  venghi  risposta  de  V.  P.,  se  vole  che  resti  in  Napoli,  doue  vdira 
la  theologia.  E  persona  che  potrebbe  seruir  in  vna  schola,  et  in  aiutar  vn 
procurator;  et  vditi  casi  de  conscienza,  per  confessar,  etc.  2  de  Nouembre 
1576.  Idem  seruus  et  fllius,  f  Jo.  de  Polanco.  -|-» 


Epist.  288.  — i  Januarii  1577  569 

288 

P.  ANTONIUS  POSSEVINUS  UNIVERSAE  SOCIETATI 

ROMA    I    JANUARII    I577    l. 
Sanctum  Polanci  obitum  narrat. 

...  Tertius  [defunctorum]  fuit  P.  Joannes  Polancus,  qui  cum 
ex  sicula  provincia,  quam  jlle  visitator  obierat,  novissime  ad  nos 
rediret,  febri  et  permolesta  tussi,  quibus  in  ea  insula  vehemen- 
ter  laborarat,  iterum  correptus  est,  ac  brevi  dierum  spatio,  ut 
erat  confectus  antiquis  laboribus,  quos  triginta  quinque  totos 
annos  in  Societate  tulerat,  nullis  remediis  effici  potuit  ut  pristi- 
nam  valetudinem  reciperet.  Ergo  cum  ingravesceret  morbus,  sa- 
cramentis  omnibus  munitus  est,  pauloque  sub  mortem,  quo  tem- 
pore  vegetis  adhuc  sensibus  (ut  perspicaci  erat  ingenio)  sacro  se 
oleo  inungenti  sacerdoti  precationesque  solitas  interloquenti  ad 
omnia  responderat.  Sacerdotem  alterum  pios  sibi  libros  interdum 
legentem  accersit,  ut  quem  ipse  librum  non  ita  pridem  in  lucem 
pro  juvandis  morituris  ediderat,  legat.  Interroganti  ei ,  quid  po- 
tissimum  ex  eo  vellet:  indicem ,  respondit,  legito.  Legenti  titu- 
lum  de  fide  confirmanda:  progredere,  inquit,  ad  sequens  caput, 
in  quo  de  erigenda  in  Dominum  spe  agitur.  Ita  rem  aggresso, 
cum  ex  longiore  illo  capite,  cujus  bonam  partem  sacerdos  jam 
recitasset,  molestiam  decumbenti  ac  morti  proximo  vereretur  in- 
ferre:  Perge,  ait,  ne  cesses  modo,  mi  Pater;  cum  ecce  paulo  post 
orantibus  qui  lectulum  illius  circumdabant,  Jesu  nomen  invo- 
cans,  ad  aeternam  beatitudinem,  de  qua  saepe  antequam  in  mor- 
bum  incideret,  cum  aliquibus  libenter  disserebat,  vitam  hanc 
cum  aeterna,  eommutavit... 


1     Ex  litteris  annuis  domus  professorum  romanae,  fol.  I;  fragmen  est 
quod  exscribimus. 


570  POLANCI   COMPLEMENTA 

289 

P.  JOANNES  JACOBUS  BASSUS  P.  OCTAVIO  LORENZINI 

FLORENTIA    26    AUGUSTI    1607    l. 

1-2.  Quam  vellet  Polancum  apte  laudari:  qui  possint  melius  loqui. — 
3-6.  Polanci  ingenium  ac  litterae. — 7-8.  Ipsius  pietas. — g-11.  Ejus  co- 
mitas,  et  in  edendo  abstinentia. — 12-14.  Zelus  boni  Societatis. — 
/5-77.  Illius  tninisteria  nonnulla. 

1.  Jhs.  Molto  R.do  in  Xpo.  Padre.  Pax  Christi  etc.  Gran 
pezzo  e  che  intesi  con  mio  gusto,  che  il  P.  Francesco  Sacchini 
seguitaua  la  desiderata  historia  della  nostra  Compagnia.  Piaccia 
al  Signor  che  con  utile  et  accrescimento  d'essa  et  del  profitto 
de'  prossimi  le  dia  felice  compimento.  Ma  mi  rincresce  essere  sta- 
to  tanto  da  poco,  che  non  habbia  saputo  notar  et  osseruar  con 
imitatione,  tante  uirtu  che  nel  molto  reuerendo  et  degno  d'eterna 
memoria  P.  Giovanni  di  Polanco  et  d'altri  antichi  nostri  Padri 
io  harei  potuto  notare,  afinchc  hauessi  potuto  in  parte  almeno 
cooperar'  a  tanto  degna  opera.  Pur  con  ladiuina  gratia  diro  quel 
poco  che,  alquanto  hauendoui  pensato,  m'ha  potuto  souuenire. 

2.  Ma  prima  mi  souuiene  che  il  P.  Sacchino,  puo  hauer  bo- 
nissima  informatione  dal  molto  R.  N.  P.  Claudio,  generale, 
che  pur  l'ha  conosciuto  et  pratticato  assai,  et  hara  uisto  moltis- 
sime  cose  de  nostri  primi  Padri  nell'archiuio,  oue  molte  ne  puo 
detto  P.  Sacchino  ritrouare.  Pur,  mancando  anco  questo  aiuto, 
dico  assolutamente,  che  da  niuno  puo  egli  meglio  et  piu  compi- 
tamente  informarsi,  che  dal  P.  Pietro  Ribadeneyra,  quale  ha  par- 
ticolar  dono  di  memoria  di  tutte  o  quasi  tutte  queste  particolari- 
ta  di  tempi,  luoghi,  persone  et  attioni.  Pero  mi  par  che  a  lui  in 
tutti  i  modi  si  debba  ricorrere,  oltre  che  u'era  special  amicitia  fra 
di  loro.  Potra  ancor  dar  molta  luce  il  buon  Padre  nostro  P.  Be- 
nedetto  Pereyra,  quem  multas  ob  causas  honoris  gratia  nomino 


1  Ex  autographo  in  cod.  Vocationes  Illustres  I,  2  ff. ,  n.  94,  prius  69. 
Cf.  annot.  3.  Elogia  huic  sirailia  alii  texerunt;  manet  nondum  editum  illud 
quod  P.  Nadasi  scripsit  in  libro  cui  titulus  «Vitae  IMustres  Societatis»  (in- 
ter  mss.  hujus):  sed  ipsum  omittendum  censuimns,  quod  nihil  novum  addat 
iis  notitiis  quas  de  Polanco  in  praesentibus  voluminibus  habemus. 


Epist.  289.-26  Augusti  1607  571 

et  semper  nominare  debeo;  et  forsi  anco  ne  sapra  molto  il  P.  Ma- 
nuel  Ximenez,  et  piu  di  lui  il  P.  Xpoforo.  Clauio,  a  mio  giudi* 
cio;  pur  costi  lo  giudicheranno. 

3.  Quod  ad  me  spectat,  dico  che  il  molto  R.  P.  Giouanni 
Polanco  e  stato  un'  huomo  ornato  di  gran  doni  naturali,  di  bella 
presenza,  affabilissimo,  graue,  molto  composto  interiormente  et 
esteriormente,  ordinato  in  tutte  le  cose  et  attioni  sue;  tanto  cor- 
tese,  che  anco  parlando  con  altri,  a  lui  molto  inferiori  (et  anche 
sudditi,  come  quando  fu  vicario  della  Compagnia),  mai  si  uoleua 
coprire,  se  altrui  non  si  copriua;  bel  parlatore,  a  chi  alcuni  da- 
uano  1'epitheto  di  Mercurio,  et  allettaua  grascoltanti  nelle  con- 
uersationi,  hauendo  uaria  cognitione,  et  si  puo  dir,  d'ogni  cosa; 
et  nouerat  miscere  utile  dulci;  cui  raggionamenti  erano  sempre 
spirituali,  di  modo  que  ogni  uno  che  lo  conosceua,  quantunque 
dotto  et  istimato,  facilmente  et  di  buona  uoglia  lasciaua  a  lui 
tesser  la  tela  del  raggionamento,  senza  interromperlo. 

4.  Era  gran  negotiante,  et  sollecito,  et  infatigabile.  Fu  man- 
dato  a  questa  citta  di  Fiorenza  per  trattar  con  questa  alteza,  cre- 
do  con  ordine  del  papa,  et  negotio  felicemente,  et  piacque  a  detta 
alteza  et  sodisfece  *. 

5.  Era,  come  si  sa,  molto  stimato  da  cardinali,  massime  che 
la  modestia  et  humilta  lo  faceuan  molto  grato  et  auenente  a 
tutti. 

6.  Era  buon  theologo,  et  studiaua  secondoche  gli  auanza- 
ua  tempo.  Era  prattico  nelVhistorie  sacre  et  profane,  et  lesse 
qualche  poco  di  tempo  theologia  in  collegio  romano,  come  inte- 
si  dire:  il  P.  Benedetto  Pereira  lo  sapra  meglio  s.  Predico  molte 
uolte  alla  casa  con  gran  feruore. 

7.  Hauea  gran  zelo  dell'honor  di  Dio  et  delle  anime,  per  lo 
che  era  libero  in  riprender  et  correger,  ma  discreto  et  moderato. 

8.  Era  osseruante  delle  regole,  faceua  la  sua  oratione  et 
gFaltri  essercitii  d'essame  come  gValtri,  leggeua  ogni  di  le  uite 
de'  santi,  et,  credo,  Cassiano.  Diceua  la  sua  messa  con  molta  di- 


2  Cf.  voi.  1,  639  sqq* 

3  Cf.   vol.  I,  Prooem.,   xm,  et  infra  Ephemerides,   ad  4.™  Novem- 
bris  1557. 


572  POLANCI    COMPLEMENTA 

uotione  et  con  una  gratia  quasi  inimitabile;  di  modo,  che  a  me, 
et  credo  anche  agPaltri  molto  piaceua  la  sua  messa,  che  diceua 
con  grauita.  non  affettata,  ma  con  ogni  decoro.  L'officio  diuino 
diceua  sempre  solo  et  haueua  notati  alla  margine,  specialmente 
dei  salmi,  tutti  i  sensi  mysteriosi  della  nostra  fede,  et  li  meditaua 
recitando,  almen  secondo  la  commodita  che  gli  concedeuan  li  ne- 
gotii. 

9.  Honoraua  tutti  quelli  particolarmente  che  lo  aiutauan 
nella  segretaria,  procurando  loro  qualche  ricreation  doppo  le  fa- 
tiche;  et  non  mai  commandaua,  ma  diceua  con  bel  modo:  Biso- 
gna  scriuer,  o  far  la  tal  o  tal  cosa. 

10.  In  Roma  ordinariamente  faceua  alla  casa  astinenza  due, 
o  tre  uolte  la  settimana:  credo  che  copriua  questa  uirtu  col  color 
di  sanita.  In  somma,  era  essemplarissimo  in  ogni  cosa. 

11.  In  Sicilia  essendo  visitatore  non  uoleua  particolarita,  se 
non  qualche  cosuccia,  et  quella  anco  non  Tharebbe  anco  accet- 
tata  se  non  hauesse  ueduto  che  si  daua  anco  ad  altri,  et  a  me  in 
particolare  4. 

12.  In  Catania  guadagno  per  la  Compagnia,  oltre  a  molti 
che  accetto,  il  baron  di  Spaccaforno  (che  anticamente  si  diceua 
Ispicae  Fundus,  come  dice  fra  Tomaso  Pasello,  domenicano, 
scrittor  delle  cose  di  Sicilia),  qual  barone  era  senescalco  del  re- 
gno,  et  hauea  come  diceano,  sedici  mile  scudi  d'entrata;  qual 
guadagno  con  la  spiritual  conuersatione,  et  insieme  un  suo 
figliuolo  legitimo,  di  XV  anni  o  XVI;  qual  barone  uoleua  fundar 
il  collegio  di  Catania,  anzi  far  che  ui  si  potesse  legger  philoso- 
phia,  theologia  et  caetera,  con  1'entrate,  hauendo  lasciato  il  go- 
uerno  al  suo  figliuolo  maggiore,  et  assignatoli  parte  d'esse  en- 
trate;  sed  uterque  illorum  fuit  breui  morte  praeuentus;  si  che 
non  potette  esseguir  il  suo  desiderio  di  far  questo  bene  alla  Com- 
pagnia  et  alla  sua  citta. 

13.  Guadagno  ancora  il  presidente  del  patrimonio  del  re, 
Sr.  Agostin  Ghisulfi  con  una  breue  nauigatione  di  4,  o  5  gior- 
ni  da  Messina  a  Palermo,  sendoci  trattenuti  in  Milazzo  per  lo 

4     Memineris  auctorem  socium  fuisse  Polanci  in  visitatione  siculae  pro- 
vinciae. 


Epjst.  289.-26  Augusti  1607  573 

mal  tempo;  qual  ci  fece  moltissime  carezze,  ma  in  breue  si  ama- 
16,  et  mori  sepolto  con  Fhabito  della  Compagnia,  gia  che  non 
poteua  esser  riceuuto,  et  lascio  la  fondation  di  una  capella  da 
ornarsi,  etc,  et  ui  fu  sepolto. 

14.  Introdusse  nei  collegii  di  Sicilia  le  conferenze  spirituali 
con  molta  accettatione,  et  altri  bonissimi  ordini  diede. 

15.  Fu  molto  ben  uisto  et  stimato  dal  duca  di  Terranuoua, 
principe  di  Castel  Vetrano^,  qual  in  questa  ultima  terra  uoleua 
far  un  luogo  per  la  Compagnia,  et  resto  molto  amico,  anco  in  Mi- 
lano,  oue  e  stato  molti  anni  gouernatore;  in  Sicilia  era  vicere  5. 

16.  La  citta  di  Polizzi,  assai  ricca,  gVofferse  un  luogo  gran- 
de  per  far  collegio,  et  ui  habitammo  qualche  tempo,  et  a  lui  pia 
ceua  il  luogo,  ma  non  so  che  cosa  se  ne  sia  poi  fatto,  o  perche 
non  sia  seguito,  ma  grande  desiderio  hauea  di  piantar  la  Com- 
pagnia,  doue  fussi  seguito  molto  seruitio  a  Dio. 

A  Roma,  che  mi  scordaua,  confessaua  cardinali  et  prelati 
d'  importanza.  11  cardinal  Santa  Seuerina  lo  meno  seco  in  uisita, 
et  li  resto  molto  affettionato. 

17.  Confessaua  il  santo  giouane  cardinal  de  Nobili  6,  paren- 
te  di  papa  Giulio  3,  et  figliol  del  signor  Vincenzo  di  Nobili,  il 
qual  ridusse  (come  si  crede,  da  qui  l'ha  conosciuto,  che  hauea, 
se  non  m'inganno,  fatto  uoto  della  Compagnia,  fin  dal  tempo  del 
N.  B.  P.  Ignatio,  et  mori  al  tempo  di  papa  Paulo  IV),  ridusse, 
dico,  a  gran  perfettione,  et  mori  nelle  mani  del  detto  P.  Po- 
lanco;  cui  uita,  dettandola  il  P.  Giovanni  Battista  Perusco,  il 
uecchio,  scriuemmo,  et  f"u,  come  cosa  di  grande  essempio,  man- 
data  ai  collegii  della  Compagnia:  perche  faceua  far  gFessercitii 
del  B.  P.  Ignatio  a  suoi  cortegiani,  [e]  confession[i]  generali;  fa- 
ceua  loro  ogni  uenerdi  essortatione;  egli  stesso,  cardinale  di  di- 
cianoue  anni,  faceua  discipline,  dormiua  sulle  tauole,  et  faceua 
cose  grandi.  Hauea  le  nostre  regole,  el  l'osseruaua  quanto  pote- 
ua;  uoleua  rinontiar  al  cardinalato  et  entrar  nella  Compagnia.  Ho 
parecchie  polize  di  sua  mano  che  mi  confundono.   Tanta  era  la 


3     Non  proprie  loquitur:  praeses  erat  regni,  locum  tenens    regis.  Cf. 
epist.  223,  annot.  2. 

6     Cf.  Lainii  Monum.,  IV,  144  sqq. 


574  POLANCI    COMPLEMENTA 

destrezza  et  garbo  del  buon  Pre.  Polanco,  quem  utinam  omnes 
imitemur,  saltem  aliqua  ex  parte.  Et  non  essendo  questa  per  al- 
tro,  fo  fine,  salutando  per  infinite  uolte  il  P.  Sacchino;  et  alle  sue 
sante  orationi  et  della  R.  V.  molto  mi  raccomando.  Di  Firenze 
26  d'Agosto  1607. 

Di  V.  R.  seruo  en  Xpo., 

Giovanni  Jacobo  Basso. 
t 

Risaluto  caramente  il  fratello  Ottauiano  a. 

Inscriptio.  f  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre  il  P.  Ottauio  Lo- 
renzini,  della  Compagnia  di  Giesu.  Roma  b. 

Manet  sigillum. 


a     Alia  manus  addit:  uuol  dire  il  P.  Ott.°  Nauaroli,  rettore  di  S.  An- 
drea.     — b  Alia  manu;  S.  Andrea. 


II.— CHRONICA 


I 

EPHEMERIDES  ROMANAE 
I553-I56I  l. 

ifts 

I  1553 

Anno  Domini  1553,  circa  6.m  diem  Ianuarii,  dedi  me  Socie- 
tati  Louanii.  Hinc  15  [Mjartii  sequentis,  consilioRdi.  P.  Ignatii, 
Romam  petii,  vna  cum  M.  Ioanne  de  Tilia  et  M.  Martino.  Appu- 
li  vero  Romam  9  Maii;  et  transactis  quasi  quinque  mensibus 
domi,  in  Septembri  ad  collegium  romanum,  studii  causa  missus 
sum.  In  quo,  circa  festum  omnium  sanctorum,  publicae  habitae 
sunt  disputationes  in  sacra  theologia,  et  artibus.  Tum  etiam  stu 
dia  theologica  primo  publice  inchoata  sunt  a  Rdo.  P.  Olaueo,  et 
R.  P.  Andraea  Phrusio.  Inchoatae  etiam  tum  sunt  publicae  phi- 
losophiae  lectiones,  quae  omnia  ab  initiis  istis  maius  semper  in 
dies  incrementum  sumpserunt. 

Conuenerunt  eo  tempore  plures  quam  sexaginta  aut  septua 
ginta  fratres  cum  maxima  omnium  consolatione,  quum  antea  vix 
30  fuissent  in  collegio  romano.  Fiebant  disputationes,  exhorta- 
tiones,  et  omnia  denique  mirabili  Spiritus  Sancti  gratia,  proce- 
debant  ad  Dei  gloriam. 


1  Ex  codicillo  ms.  qui  inseritur  codici  «S.  J.  Historica»  (cf.  sup.,  Re- 
cens.  Codicum,  cod.  29,  n.  3).  Constat  hic  codicillus  sive  fasciculus  51  fo- 
liis,  magnitudinis  0^,145  y  om,ilo,  recens  quidem  distinctis  nn.  74-124, 
antiquitus  autem  non  uniformiter  signatis:  nam  I .m  folium  habet  « i33»;  I7-m, 
«135»;  33. m,  «136»;  43. m,  «153»:  quasi  diversa  monumenta  notarentur  primo 
eorum  folio;  partim  vero,  numeris  121-144  per  folia,  sed  ordine  praeposte- 
ro,  distinguitur  libellus. 

Cujus  duplex  est  pars:  secundam,  eamque  breviorem,  italice  conscriptam 
(ff.  121-128,  recentius  117-124),  quis  scripserit,  minime  conjicimus;  prioris 
vero  auctorem  esse  Theodoricum  Gerardi,  satis,  ut  putamus,  in  hujus  volu- 
minis  Praefatione  declaratum  est:  cf.  pag.  VI. 


576  POLANCI   COMPLKMENTA 

Eodem  tempore  omnium  nostrum  confessarius  esse  coepit 
R.  P.  Cornelius  Wisschauen,  cuius  ope,  prudentia,  et  mirabili 
in  spiritualibus  rebus  experientia  per  integrum  annum  et  amplius 
omnes  plurimum  auxilii  spiritualis  et  consolationis  accepimus. 

Voluit  etiam  R.  P.  noster  Ignatius  dominum  Alonsum ,  hi- 
spanum ,  collegii  ministrum  esse,  cuius  industria,  principia  illa 
moderarentur.  Adductus  est  is  a  R.  P.  don  Diego,  et  R.  P.  Aloy-- 
sio  Gonzalis.  Ipse  vero  magno  animo  se  acceptare  id  officii  te- 
stabatur  coram  fratribus.  Erat  autem  tum  temporis  rector 
R.  P.  Quintinus  Scherlart;  et  D.  Antonius  minister. 

Circa  festum  natalis  Domini  in  sacerdotes  ordinati  sunt 
R.  P.  Petrus  Ribaddinera,  M.  Benedictus,  concionator,  R.  P. 
Sebastianus,  M.  Renatus,  M.  Rogerius  et  Raphael  Riera.  Habuit 
vero  orationem  publicam  in  saeerdotii  laudem  R.  P.  Victoria. 
P.  Petrus  Ribaddinera  et  P.  Benedictus  primitias  suas  celebra- 
runt  ipso  die  Natalis;  P.  Sebastianus  vero  die  Circumcisionis 
sequenti. 

Ante  studiorum  istam  inchoationem  primam,  solum  legeba- 
tur  physica  Titelmanni  et  quaedam  alia  leuiora. 

Erat  vero  tum  in  usu  fratrum  modus  eligendi  singulis  men- 
sibus  Sanctum,  ut  in  illius  honorem  quilibet  aliquid  peculiare 
faceret. 

Quia  collegium  parurn  capax  erat,  curauit  eodem  tempore 
plunma  cubicula  fieri  R.  P.  noster,  et  quae  iam  facta  erant  sar- 
ciri,  classes  item  duas  et  alia  quae  necessaria  erant.  Atque  ita 
paulatim  excreuit  fratrum  numerus  item  vltra  centenarium,  vt 
externa  quaedam  cubicula  necessarium  fuerit  conducere. 

[1554] 

Anno  1554  varia  habebantur  inter  fratres  exercitia  spiritua- 
lia.  Omnes  simul  conueniebant,  et  singuli  aliquid  referebant  ex 
audita  concione  aut  super  proposita  sententia  aliquid  pii  com- 
mentabantur.  Nonnulli  se  mutuo  repraehendebant  et  adhorta- 
bantur  frequentius,  vt  hoc  modo  ad  veram  sui  mortificationem 
et  promptam  obedientiam  essent  expediti.  Institutum  quoque  est 
aR.  P.  nostro  Ignatio,  vt  4-or  essent  consiliarii,  qui  omnium  mo- 
res  obseruantes,  singulis  diebus  veneris  fratrum  defectus  indica- 
rent.  Inter  hos  vero  primus  accedebat  R.  P.  Olaueus,  ut  suos 
defectus  intelligeret.  Erat  etiam  in  vsu  rotula  quaedam  diuersa- 
rum  sententiarum,  ex  quibus  vnusquisque  vnam  accipiens  ad 
pietatem  et  perfectionem  extimulabatur. 

Circa  initium  huius  temporis  institutum  est  vt  ordine  omnes 
singulis  diebus  in  culina  scutellas  abluerent,  ad  quod  opus  primi 
semper  aderant  superiores. 

Circa  Iunium  plurimum  auctum  est  collegium  germanicum, 
et  numero,  et  institutione.  Coepit  namque  germanorum  confes- 
siones  audire  R.  P.  Cornelius,  cuius  diligentia  tredecim  iam  opti- 


Ephemerides. — Aug.-Oct.  1554  577 

mi  adolescentes  ex  collegio  illo  ad  nostram  Societatem  se  adiun- 
xerunt.  Missi  sunt  etiam  illo  M.  Ioannes  Rhetius,  M.  Gerardus 
dordracenus  vt  illorum  curam  gererent  in  spiritualibus.  Itaque 
factum  est,  vt  quum  principio  vix  pauci  illius  collegii,  idque  fur- 
lim,  connterentur  et  communicarentur,  postea  palam  et  manife- 
sto  plurimum  pietatis  in  omnibus  sit  per  nostros  introductum, 
quamuis  non  sine  maximo  labore  et  turbatione.  Gerebat  vero 
collegii  illius  supremam  curam  R.  P.  Olaueus. 

Principio  Augusti  distributi  sunt  fratres  in  diuersas  classes 
vt  diuersi  diuersa  xenodochia  visitarent  et  carceres,  in  quibus 
toto  isto  tempore  plurimum  fructus  per  Dei  gratiam  confe- 
etum  est. 

6  Septembris  Romam  venit  R.  P.  Layenez  cum  magna 
omnium  nostrorum  consolatione,  qui  nunquam  illum  videramus. 
Abduxit  autem  ab  ipsis  10  fratres,  qui  novum  collegium  Genuae 
fundarunt.  Abierunt  autem  hi  vna  cum  aliis  5  qui  ibant  in  Ae- 
tyopiam,  19  Septembris. 

Eodem  illo  tempore  negotium  de  illis  agebatur  qui  ad  Bre- 
sbiterum  [sic]  Ioannem  erant  transmittendi.  Inquirebantur  vero 
iussu  R.  P.  nostri,  omnium  desideria  ad  opus  hoc,  vt  et  voce  et 
scripto  illa  proferrent.  Tandem  vero  ad  opus  illud  destinati  sunt 
R.  P.  Andreas  d'Ouiedo,  R.  P.  Carnerus,  Ioannes  Borckiou, 
Ioannes  Thomas,  neapolitanus,  et  Michael,  hispanus,  quorum 
tres  ultimi  professionem  fecerunt  vt  coadiutores  spirituales  es- 
sent  2,  [festo]  ipso  nativitatis  B.  Virginis,  8  Septembris.  Absolu- 
te  autem  professionem  fecit  R.  P.  de  Mendoza. 

27  Septembris  inscripsimus  omnes  nomina  nostra  in  societa- 
te  Sepulchri  D.  Jesu,  quam  profitebatur  et  publicabat  M.  Petrus 
Zarate  a. 

3  Octobris  appulerunt  Louanio  Romam  Guilielmus,  antuer- 
pianus,  et  Ludovicus,  leodiensis.  Item  Petrus  Britto  Patauio. 

6  eiusdem  primus  lapis  templi  nostri  collocatus  est  ab  illu- 
strissimo  cardinale  De  la  Cueva  b  et  R.  P.  nostro.  Iuerunt  autem 
eodem  die  in  Siciliam  P.  Desiderius,  Paulus  mantuanus,  Simon, 
et  loannes  Dominicus.  Appulit  autem  Romam  M.  Theodoricus 
Canisius. 

14  huius  venerunt  Romam  M.  Henricus  Dyonisius  et  M.  Tho- 
mas,  neomagensis;  item  Neapoli  duo  iuuenes  nobiles. 

18  eiusdem  venit  Romam  vna  cum  M.  Emanuele  R.  P.  Na- 
talis;  paulo  vero  ante  venerat  don  Theotonius. 

Disputationes  factae  sunt  hoc  anno  publice  in  templo  nostro 
a  21  Octobris  usque  ad  28. m  cum  magno  plurimorum  concursu 


a     Sarete  ms.     — b  d'  Acqueua  ms,;  et  infra,  Acqueua. 


2     Non  apte  loquitur:  professio  solemnis  sane  fuit,  licet  trium  votorum, 
Cf.  Chron.,  IV,  576. 

POLANCI  COMPLEMENTA.— T.  TX  37 


578  POLANCI    COMPLEMENTA 

et  applausu.  Respondebant  autem  4.or  theologi  per  tres  dies  in 
sacra  theologia,  et  4.0r  etiam  philosophi  per  4.or  dies.  Erant  au- 
tem  omnium  conclusiones  typis  excussae.  Disputationes  [sic] 
theologicis  praeerant  R.  P.  Olaueus,  R.  P.  Andraeas  Phrusius  et 
R.  P.  Ioannes  Cuuillon.  Philosophicis  vero  R.  P.  Montoya. 

16  Nouembris  litteras  audiuimus  ab  illustrissimo  romanorum 
rege  Ferdinando  ad  R.  P.  nostrum  Ignatium,  quibus  exposcebat 
duodecim  fratres  Societatis  pro  sua  Praga  bohaemica,  inter  quos 
essent  duo  theologiae  professores. 

26  Nouembris  abiit  Loretum  R.  P.  Oliuerius  vna  cum  13  aliis 
fratribus,  nouo  ibi  collegio  initium  daturus.  Erant  alii  M.  Cor- 
nelius  Brueckelmans,  Ioannes  Mortange ,  Raphael  Riera,  Lau- 
rentius,  Gerardus  wertensis,  Andraeas  leodiensis,  Philippus  gan- 
densis,  Alphonsus  Vilgia  Loue  c3,  Gasparus  lusitanus,  Guiliel- 
mus  antuerpianus,  Iacobus  Tilanus  et  duo  alii.  Rexerat  vero 
multis  mensibus  collegium  nostrum  romanum  prudentissime 
R.  P.  Oliuerius,  atque  adeo  sane  vt  non  dimisisset  eum  R.  P. 
Olaueus  nisi  in  locum  eius  successisset  R.  P.  Sebastianus,  qui 
minime  per  Dei  gratiam  inferior  est  in  hoc  munere. 

14  Decembris  laetissimum  allatum  est  nuntium  ad  sanctum 
papam  Iulium:  totam  Angliam  ecclesiae  sanctae  gremio  sese  de- 
dere.  Quare  et  plenariae  indulgentiae  concessae  sunt  in  modum 
iubilei  valde  solemnes.  Iuimus  autem  nos  omnes  bini  ad  S.  Pe- 
trum  ipso  S.  Andreae  fdie?]  quemadmodum  ad  templum  acce- 
dere  solemus.  Iuerunt  etiam  germani,  suo  ordine,  cum  magno 
populi  stupore  et  admiratione. 

29  huius  venerunt  ad  collegium  R.  P.  Thomas,  neomagen- 
sis,  M.  Theodoricus  Canisius,  Lodowicus  leodiensis,  Ioannes  flo- 
rentinus,  Iacobus  neapolitanus  et  Marius  senensis. 

[1555] 

Anno  1555  primo  die  anni  concionari  coepimus  omnes  in 
templo  diebus  dominicis,  iussu  Rdi.  P.  nostri,  idque  ad  aliorum 
aedificationem. 

7.0  Ianuarii  Romam  venit  Bernardus  iapponensis  cum  duo- 
bus  hispanis  et  aliis  duobus  neapolitanis,  qui  etiam  nuntiabat 
mortem  R.  P.  Gaspari,  zelandi  [sic],  et  quorundam  aliorum: 
satis  quoque  asserebat  etiam  R.  Franciscum  Xauier  ad  Dominum 
migrasse. 


c  Sic  ms.  pro  Villalobos.  Nota  borro  auctorem  italicae  orthographiae 
imperiium  (ut  alibi  saepe  apparet)  Bottelgio  pro  Boteglio,  Auingio  pro 
Avignio  (Avignon),  Montange  pro  Mortagne,  etc.  scribere. 


3     Cf.  Monum.  Ignat.,  ser.  I.*,  VII,  255,  in  annot.  5;   tum  Chron.,  VI 
276  et  277  in  annot.  i;  etc. 


Ephemerides.— Jan.-Apr.  1555  579 

10  Ianuarii  ad  Dominum  migrauit  Alphonsus  sottominister, 
hispanus. 

Sub  finem  huius  mensis  mirabilia  audiuimus  de  haereticorum 
conuersionibus,  et  aliis  piis  operibus  quae  Ferrariae  fiunt,  de  iis 
etiam  quae  Coloniae,  Neomagi  et  Viennae  agebantur. 

7.0  Februarii,  SS.  pontifex  Iulius  spem  dedit  collegio,  haben- 
di  redditus  1000  et  500  coronatorum,  vbi  primum  huiusmodi 
aliquod  beneficium  vacaret.  Iam  tum  vero  60  coronas  per  singu- 
los  menses  assignauit. 

Venerunt  eodem  die  ex  Sicilia  M.  Michael  Bottelgio  et  Io- 
sephus. 

13  huius  abiit  Auingionem  R.  P.  Pontius  vna  cum  Iulio,  ita- 
lo,  fratre  nostro. 

19  huius  iuit  in  Germaniam  R.  P.  Natalis  vna  cum  Iona. 

24,  audiuimus  in  mensa  literas,  quibus  praefecti  regionis 
Peru  flagrantissime  contendebant  a  summo  pontifice  vt  quem- 
dam  haberent  quem  pro  pontifice  habere  possent.  Velle  se  ro- 
manae  sedis  obedientes  filios  esse. 

8  Martii  coepit  concionari  fratribus  die  veneris  R.  P.  Petrus 
Ribaddinera,  et  a  Patre  nostro  constitutum  est,  vt  idem  hoc 
singulis  aut  saltem  alternis  diebus  veneris  fieret. 

21  Martii  extremum  diem  obiit  sanctissimus  pontifex  Iulius. 
Admonuit  autem  nos  R.  P.  Olaueus  huius  occassione  cum  in- 
genti  affectu  vt  si  vllo  modo  christianum  nobis  pectus  esset,  per 
animam  defuncti  pontificis  precaremur  diligentissime,  et  non 
minus  etiam  pro  novo  Christi  vicario,  qui  2.um  Dei  cor  esset. 
Idem  autem  sequentibus  diebus  frequenter  a  superioribus  incul- 
catum  est,  estque  ordinatum  vt  saeerdotes  per  9  dies  missarum 
solemnia  dicerent  pro  anima  defuncti  pontificis,  alii  vero  oratio- 
nes  crebras  facerent. 

9  Aprilis  in  summum  pontificem  electus  est  inexplicabili  Dei 
prouidentia  sanctissimus  Marcellus  2.us,  qui  praeter  alia  insignia 
opera,  ex  pecuniis  asseruatis  (quae  alioquin  inutiliter  solent  ex- 
pendi  in  coronatione),  vt  ad  alios  pauperes,  sic  etiam  ad  nos  par- 
tem  quamdam  destinauit.  Ex  iis  quae  proiiciendae  erant  in  po- 
pulum,  20  coronas  ad  nos  misit  et  10  ad  collegium  germanicum. 
R.dum  p.  nostrum  Ignatium  et  R.  P.  Olaueum  ad  se  venientes, 
humanissime  excepit,  dicens  omnibus  nostris  ad  se  patere  adi- 
tum,  totum  se  in  Christi  gloriam  promouendam  propendere,  et 
velle  proinde  duos  secum  semper  habere  ex  nostris,  quorum  in 
omnibus  consilia  sequeretur.  Innumera  sunt  alia  quae  sanctissi- 
mus  ille  Christi  vicarius  pauxillo  illo  temporis  piissime  demon- 
strauit. 

12  Aprilis,  quae  erat  dies  veneris  sancta,  praeter  alia  poeni 
tentiae  exercitia,  13  fratres  publicas  disciplinas  faciebant. 

Eo  tempore  venerunt  ad  collegium  Fabius,  Florianus,  et  Iu- 
lius  neapolitanus. 


580  POLANCI   COMPLEMENTA 

20  huius  decem  alii  ad  collegium  venerunt;  ita  vt  tum  nume- 
rum  centesimum  attingeremus.  Venerunt  autem  sequenti  die  do- 
mum  4.01  Perusia. 

22  et  23  huius  diligentissime  iniunctum  nobis  est  a  R.  P.  no 
stro  Ignatio,  vt  assidue  pro  summo  pontifice  Marcello  depreca- 
remur,  qui  tum  in  morbum  inciderat:  eius  namque  salutem  quam. 
maxime  credebat  necessariam  toti  reipublicae  christianae.  Susce- 
perunt  igitur  hac  de  causa  peregrinationem  loretanam  R.  P.  Po- 
lancus  cum  don  Diego  iuniore.  Item  R.  P.  Aloysius  Gonzalis  cum 
D.  Luardo.  Constitutum  etiam  est  vt  ex  fratribus  reliquis,  sex 
quotidie  ex  collegio,  et  totidem  etiam  ex  domo  schalas  sanctas 
apud  S.  Ioannem  lateranensem  cum  deuotione,  pro  summi  pon- 
tificis  salute  conscenderent. 

27  Aprilis  vt  peregrini  collegium  exibant  [sic]  doctor  Torres 
et  don  Theotonio,  et  omnibus  salutatis  fratribus  putabantur  ire 
Loretum ,  et  mox  deinde  reuersi,  solum  conscenderant  schalas 
D.  loannis  lateranensis. 

30  huius  veluti  lachrimans  nos  exhortabatur  R.  P.  Olaueus 
vt  pro  summo  pontifice  grauiter  aegrotante  precaremur,  con- 
cedens  omnibus  facultatem  communicandi  ipso  die  S.  apostolo- 
rum  Philippi  et  Iacobi.  Mortuus  vero  est  felicissime  nocte  se- 
quenti  circa  7.am  noctis  horam  postquam  sedisset  tres  hebdoma- 
das,  et  magnam  futurae  reformationis  spem  demonstrasset. 

2  Maii  Romam  venit  R.  P.  Salmeron. 

14  eiusdem  ex  loretana-  peregrinatione  salui  redierunt 
R.  P.  Polancus  et  Luardus;  16  vero  Aloysius  Gonzalis  et  don 
Diego. 

17  eiusdem  Romam  venit  R.  P.  Layenez. 

22  eiusdem  ad  collegium  venerunt  P.  don  Diego  cum  quo- 
dam  alio. 

23  Maii  quod  erat  festum  Ascensionis,  in  summum  pontificem 
electus  est  reverendissimus  cardinalis  neapolitanus,  episcopus 
theotinus  [sic]  qui  in  coronatione  Paulus  IV  dictus  est.  Dicebat 
R.  P.  noster  per  sex  vel  7  dies  serio  se  cogitasse  quod  neminem 
videret  aptiorem  hoc  tempore  ad  ecclesiae  reformationem  quam 
hunc,  et  propterea  adeo  se  exhilaratum  esse  quum  nuncium  au- 
diret,  vt  multo  tempore  non  persenserit  simile  gaudium  d  4  Dixe- 
rat  quoque  quaedam  virgo  sancta  Patri  don  Diego  et  Aloysio 
Gonzalis  in  —  —  e  multis  ante  diebus  quam  eligeretur,  hunc 
omnino  pontificem  fore.  Laus  Deo. 

27  huius  Perusiam  iuerunt  ex  collegio  Iudocus  bruxellensis 
et  Ioannes  gallus. 

d  Haec  tria  verba,  ex  contextu  et  ex  sumniis  apicibus  conjicimus:  char- 
ta  corrosa  est.  — e  Verbum,  ob  corrosam  chartam,  lectu  difficile:  videtur 
Nargin. 

4     Cf.  Monum.  Tgnat.,  ser.  4.%  I,  198. 


Ephemerides.— Jun.-Dec.  1555  581 

Circa  principium  Iunii  et  circa  festum  pentecostes  deprensi 
quidam  ex  collegio  in  nescio  quo  malo,  mox  prudentissime  et  iu- 
stissime  extra  Societatem  eiecti  sunt  5,  ne  pusillus  et  immacula- 
tus  Christi  grex  aliquid  pateretur  detrimenti.  Huius  vero  occa- 
sione  publice  conuenit  fratres  R.  P.  Olauius  iussu  R.  P.  nostri, 
multa  in  hanc  rem  proferens. 

22  Iulii  visitauit  collegium  nostrum  reverendissimus  cardina- 
lis  augustanus  vna  cum   reverendissimo  cardinali  de  Nobilibus. 

Circa  hoc  tempus  nouem  bohaemi  Romam  venerunt,  qui  mox 
magna  Dei  gratia  ad  Societatem  nostram  sese  dediderunt,  quo- 
rum  plaerique  etiam  nunc  perseuerant  in  Domino. 

Primo  Septembris  magna  fuit  in  collegio  turbatio  ob  don 
Theotonio,  qui  8  deinde  die  eiusdem  mensis  concessit  in  Portu- 
galiam. 

2  Octobris,  8  abierunt  ex  nostris  Loretum;  totidem  Neapo- 
lim  6  eiusdem;  item  15  huius  Loretum  iuerunt  11  ex  nostris;  16 
vero  die,  alii  10;  18  eiusdem,  14  iuerunt  in  Lusitaniam;  20  eius- 
dem,  14  aut  16  in  Siciliam;  24  denique  eiusdem  iuerunt  2  in  Lu- 
sitaniam,  R.  P.  Aloysius  Gonzalis  videlicet  cum  socio;  1  in  Hi- 
spaniam,  1  Florentiam  et  e'  2  in  Flandriam  6.  Neapolim  autem 
iuerant  22  huius,  duo. 

4.0  Nouembris  iuerunt  4.01  Loretum.  Istis  paucis  mensibus 
plures  quam  octoginta  fratres  Roma  abierunt  in  diuersas  re- 
giones. 

Hoc  anno  solemnes  habitae  sunt  disputationes  in  theologia 
et  philosophia  in  templo  nostro. 

15  Decembris  intelleximus  mortem  M.  Gerardi  dordracensis, 
qui  paulo  ante  cum  aliis  sacerdos  ordinatus,  cum  Anselmo  in  pa- 
triam  missus  est,  et  non  procul  a  Neomago  foelicissime  quieuit  in 
Domino:  de  cuius  saluatione  mirabiliter  quidam  fratrum  per  no- 
cturnam  visionem  consolatus  est. 

Sub  finem  huius  mensis  gnauiter  agebant  R.  P.  Olaueus,  Po- 
lancus  et  Andraeas  Phrusius  pro  Societate  nostra  apud  Rmum. 
cardinalem  de  Loreine,  occasione  decreti  cuiusdam  contra  Socie- 
tatem  Parisiis  aediti. 

Istis  diebus  intelleximus  aduersam  fortunam  quam  perpessi 
erant  nostri  qui  ibant  in  Siciliam.  R.  P.  Domenech  desperanti- 
bus  iam  omnibus  disciplinam  accipiebat  usque  ad  sanguinem,  et 
aliqui  peccata  confitebantur.  Et  tandem,  laus  Deo,  cessauit  quas- 
satio. 

Iussit  iisdem  diebus  R.  P.  Ignatius  R.  P.  rectorem  coqui  of- 
ficium  in  domo  noua  agere,  quod  humilime  ad  omnium  aedifica- 
tionem  executus  est. 


e'     Sequitnr  in  ms.  M.  Petrus  Ridaddinera  oblit. 


5  Ibid.,  458. 

6  Vide  Monum.  Ignat.,  ser.   I.*,  X,  II  sqq.,  38,  l32,  etc. 


582  POLANCI    COMPLEMENTA 

Festis  illis  quae  natalem  Domini  sequebantur  recitatae  sunt 
a  nostris  in  templo  4.or  insignes  orationes.  Versus  item,  et  dia- 
logus  eximius  de  spirituali  Christi  natiuitate  exhibitus  est.  De'- 
derunt  autem  dialogo  initium  tres  pueri,  haebraei  olim,  sed  iam 
baptizati,  haebraice,  graece  et  latine  auxilium  Dei  inuocantes. 
Magnus  erat  populi  concursus  et  attentio. 

[1556] 

Anno  1556  ipso  die  Circumcisionis  oraturus  erat  coram  pon- 
tifice  M.  Benedictus  concionator,  sed  propter  creationem  propu- 
gnatoris  ecclesiae  impeditus  est. 

3  Ianuarii  venerunt  ad  collegium  sex  fratres:  Ambrosius  sa- 
cerdos,  Wolfgangus,  Aegidius,  Fernandez,  Michael  loretanuset 
Rumoldus. 

4  eiusdem  instituit  R.  P.  01a[ueus]  vt  quotidie  fieret  lectio 
casuum  conscientiae  ex  Caietano  pro  sacerdotibus,  theologis  et 
professoribus  artium. 

12  eiusdem  audiuimus  litteras  ducis  Bauariae,  quibus  pete- 
bat  sibi  fratres  mitti  pro  collegio  ingolstadiensi. 

18  huius  iuerunt  Loretum  Gaspar  lusitanus  et  Iacobus  Pisto- 
ya.  Venerant  autem  ad  collegium  tres  alii.  Abierat  autem  in  Hi- 
spanias  M.  Victoria  vna  cum  Gerardo  suo  16  huius  mensis. 

Vltimo  huius  exosculati  sunt  pedes  summi  pontificis  fratres 
nostri  qui  mittebantur  Pragam.  Humanissime  vero  illos  exci- 
piens,  etiam  ad  martyrium  exhortabatur,  et  benedictionem  pa- 
ternam  impendebat. 

Principio  Februarii  templum  nostrum  maius  redditum  est. 

6  huius  doctores  theologiae  hoc  modo  creati  sunt  Henricus 
Brissemius  et  Ioannes  de  Tilia.  Conueneramus  omnes  ad  audien- 
dum  sacrum,  quod  R.  P.  Olaueus  dicebat;  sub  eo  communi- 
cabantur  futuri  doctores.  Mox  deinde  R.  P.  Olaueus  exposcit 
iuramentum  super  euangelio,  et  V.  Eucharistia  sumpta,  quod  per 
omnia  semper  romanae  ecclesiae  consentirent,  et  posthac  docto- 
ratus  pileum  imponit  authoritate  apostolica  Rdo.  P.  Ignatio  con- 
cessa,  cuius  vices  tum  se  gerere  dicebat  tanquam  cancellarius. 
Conscendunt  deinde  suggestum  doctores,  et  una  cum  gratiarum 
actione  breuique  praefatione  lectionem  sacrae  theologiae  inci- 
piunt,  ut  hoc  modo  veluti  in  possessionem  sui  gradus  venirent. 
Hisce  peractis,  omnes  illos  fraterna  charitate  amplexi  sunt. 

10  huius  publicam  fecerunt  professionem  M.  Ismarus  et  Cor- 
nelius  Brueckelmans. 

12  huius  inuncti  sunt  in  sacerdotes  M.  Leonardus  calaber, 
doctor  Henricus  et  doctor  Joannes  de  Tilia. 

14  huius  abierunt  Pragam  M.  Ismarus,  M.  Cornelius, 
M.  Joannes  de  Tilia,  M.  Petrus  Syluius,  M.  Guilielmus  antuer- 
pianus,  Balthasar,  Florianus,  Gaspar,  Erigher,  Bartholomaeus, 


Ephemerides.— Febr.-Mart.  1556  583 

Rutgerus  et  Consaluo  f.  Loretum  vero  Ioannes  Saluo,  Carolus  et 
Franciscus  Sermonetta;  Georgius  graecus,  Venetias;  et  Vien- 
nam,  Henricus  louaniensis;  omnes  17. 

17,  intelleximus  quod  dominus  Ioannes  de  Mendoza  Societa- 
ti  nostrae  sese  dedidisset,  qui  26  aut  27  annos  natus  arcem  nea- 
politanam  multo  tempore  rexerat. 

18  huius  intelleximus  quam  mirabiliter  sese  gereret  M.  Pe- 
trus  Ribaddinera  in  Flandria  in  concionibus  latinis  et  hispanicis, 
in  familiaritate  ducis  de  Feria  g,  denique  in  omnibus  Societatis 
negotiis  pertractandis. 

19  huius  intelligere  volebat  R.  P.  Ignatius  ex  singulis  qui 
carceres  visitabant,  quantum  fructus  fieret,  nolebat  enim  quem- 
que  illo  ire  nisi  fructus  aliquis  afferretur  animarum;  deprehendit 
autem  brevi  temporis  spatio,  plures  quam  centum  confessos  esse; 
decreuit  autem  idem  hoc  saepius  inquirere. 

23,  cantarunt  nostri,  iussu  R.  P.  Ignatii,  «Te  Deum  lauda- 
mus»  in  templo,  ob  foelicissimum  nuntium,  quod  pridie  allatum 
erat  de  induciis  5  annorum  inter  imperatorem  et  gallorUm  re- 
gem,  deque  helvetiis,  quod  per  quosdam  legatos  qui  iam  Romam 
venerant,  obedentiae  sedis  apcstolicae  humiliter  se  reddebant. 

24  huius  venit  ad  collegium  Hieronimus  cum  socio  suo  Io- 
sepho,  Alphonsus,  Bartholomaeus,  Emericus,  Georgius  et  Tra- 
ianus. 

25,  mortuus  est  et  sepultus  dilectissimus  frater  noster  Pe- 
trus  Antonius,  qui  paulo  ante  mortem  mirabili  visione  multorum 
qui  ex  Societate  salui  erant,  mirum  in  modum  exhilaratus,  feli- 
cissime  quieuit  in  Domino. 

Principio  Martii  intelleximus  eximios  agones  fratrum  nostro- 
rum  in  India  brasiliensi,  et  martirium  simul  duorum  fratrum, 
qui  gentilium  telis  confossi  erant. 

Ad  dominicam  Laetare,  quae  erat  15  Martii,  concesserat 
S.  S.  plenariam  iubilaei  indulgentiam  pro  pace. 

14  huius  iuerunt  Loretum  Ioannes  de  Martinis  et  Thomas 
sardus;  Perusiam  vero  Gabriel  modinensis. 

Ista  quadragesima  acerrime  concionabatur  R.  P.  Layenes  bis 
per  hebdomadam  hispanice  in  templo  S.  Iacobi  Hispanorum.  Ex- 
plicabat  etiam  Acta  Apostolorum  diebus  festis  in  templo  nostro 
usque  ad  festum  S.  Mariae  Magdalene. 

21  huius  prospera  quaeque  intelleximus  de  M.  Petro  Ribad- 
dinera,  qui  inter  caetera  etiam  hoc  impetrauit  a  principe  Hispa- 
niarum,  vt  loco  Dni.  Ioannis  de  Mendoza,  frater  eius  arcem  nea- 
politanam  gubernaret. 

28  eiusdem  publice  nobis,  iussu  R.  P.  nostri  Ignatii,  indica- 
tum  est  peculiari  gratia  studere  in  collegio  nostro  Traianum,  li- 
cet  non  esset  eius  animi  vt  vellet  se  dare  Societati.  Idque  preci- 


f    con  Saluo  ms.     —s  Feres  ms. 


584  POLANCI   COMPLEMENTA 

bus  gubernatoris  loretani,  et  approbatione  Rmi.  cardinalis  car- 
pensis  protectoris  nostri.  Iussit  etiam  omnibus,  ne  quis  vel  mini- 
mo  verbo  directe  vel  indirecte  illum  ad  Societatem  adhorta- 
retur. 

4  Aprilis  venit  ad  collegium  Petrus  Rhegius.  Eodem  die,  qui 
erat  vigilia  paschae,  in  S.  Ioanne  lateranensi  ordinatus  est  sacer- 
dos  Hieronimus  Rubiola  h,  et  sequenti  mox  die  primitias  celebra- 
uit.  Ordinati  sunt  eodem  die  in  subdiaconos  M.  Franciscus  me- 
chliniensis,  Ioannes  Rhedt,  Hermannus  nouisiensis  et  M.  Hur- 
tado,  qui  7  eiusdem  diaconi,  et  9  deinde  die  sacerdotes  sunt  or- 
dinati.  Celebrauit  autem  primitias  M.  Franciscus  12  Aprilis, 
M.  Hurtado  25,  Ioannes  Rhedt  vero  et  Hermannus  26  eiusdem. 

Circa  12. m  diem  huius  mensis  intelleximus  ex  litteris  R.  P. 
Natalis  quamplurimas  eleemosinas  factas  esse  m  Hispaniis  ad 
collegii  romani  subsidium,  quod  sane  optime  R.  P.  nostri  Igna- 
tii  sanctitatem  declarabat:  dixerat  enim  is  quibusdam  Patribus  no- 
stris  circa  Octobrem  praeteritum:  Curate  solum,  vt  per  octo 
menses  sustentetur  collegium,  et  tum  deinde  omnia  prospera  pro- 
mitto.  Dixerat  quoque  Georgio  sardo  ad  collegium  eo  tempore 
venienti:  Per  octo  menses,  fili  mi,  aliquid  erit  sufferendum,  sed 
tum  deinde  Dominus  prouidebit.  Ecce  vero  subsidium  antequam 
octo  menses  expirarent. 

15  huius  Senam  missus  est  Hieronimus  Rubiola  vna  cum  He- 
ctore  et  Petro  Rhegio,  vt  nouo  illhic  collegio  principium  daret. 
Nam  et  cardinalis  de  Burgos  et  totus  ille  populus  mirum  in  mo- 
dum  exarserat  in  Societatis  amorem  per  conciones  et  conuer- 
sationem  R.  P.  Salmeron.  Salutans  vero  Hieronimus  Patrem 
nostrum,  monitus  est  seipsum  mortificare  in  conuersatione  cum 
aliis,  vt  ad  illorum  salutem  illis  se  acommodaret. 

18  huius  Romam  rediit  ex  legatione  polonica  R.  P.  Salmeron. 

2  die  Maii,  laurea  doctoratus  in  sacra  theologia  insignitus 
est  in  collegio  nostro  M.  Petrus  Scorigius,  iisdem  ceremoniis, 
quibus  et  alii. 

11  Maii  abierunt  Coloniam  M.  Henricus  Dyonisius,  M.  Ioan- 
nes  Rhedt,  M.  Franciscus  mechliniensis,  Henricus  dinancensis  et 
Guilielmus  tornacensis.  In  Billom  '  M.  Nicolaus,  M.  Leonardus 
parmensis,  M.  Ludowicus  leodiensis,  et  Lambertus;  Loretum, 
Leonardus  sacerdos  et  Petrus  gandensis.  Duo  vero  alii  in  Bas- 
san.  Communicauerat  vero  eo  die  M.  Franciscus  circiter  30  fra- 
tres,  quibus  ad  orandum  pro  se,  communicandi  licentiam  impe- 
trarat. 

24  huius  tres  venerunt  Vienna,  qui  aduersa  multa  ab  haere- 
ticis  nuntiarunt. 

25  huius  intelleximus  patriarcham,  qui  ad  Presbiterum  Ioan- 


h     Rouioels  ms.  hic  et  infra.     — «  Bilgion  ms.,  et  infra  non  semel  Bil- 
gioen. 


Ephemerides,— Maj.  1556  585 

nem  erat  destinatus,  profectum  esse  ex  Portugalia  in  Indias  anno 
1556,  in  mense  Martio. 

Vltimo  Maii  iussit  ad  nostram  omnium  aedificationem  R.  P. 
Ignatius  R.  P.  rectori,  vt  publicam  faceret  disciplinam  per  Mi- 
serere;  ieiunaret  in  offa  et  vino,  et  sequenti  die  non  comederet, 
priusquam  referret  aliquot  agnus  Dei,  quos  fratribus  distribue- 
rat  \ 


7  Huic  loco  inserenda  est  chartula  quae  soluta  reperitur  postea,  recens 
et  perperam  signata  fol.  96;  nam  fol.  95  de  mense  Septembri  1557  agit;  in- 
cipit  autem  fol.  99,  post  duo  puya,  mensem  Octobrem  ejusdem  anni.  Unde 
rectius  hic  exscribenda  illa  charta,  alia  prorsus  manu  scripta,  forsan  reper- 
ta  alibi,  ac  diversae  magnitudinis  (om,288  x  om,lo5);  sic  vero  est: 

Jhus 

1556.  Al  I.°  di  Giugno  si  mandano  Ioan  Cantin  [quetn  priina  paragra- 
phus,  deleta,  vocat  francese]  a  Ferrara,  et  Biagio  a  Modena,  et  Philippo  di 
Lorena  a  Bologna,  ma  costui  si  ua  da  Loreto,  perche  iui  dimoraua. 

A  2  di  Giugno  uennero  tre  da  Napoli,  cioe  Bonifacio,  et  due  altri,  uno 
de'  quali  era  il  figlio  de  Cesar  di  Gennaio,  et  un  suo  Mtro.  Scipione  [N.  B.: 
nomina  Bonifacio  et  di  Gennaio  distinouiintur  linea  subducta.  Corani  pri- 
mo,  in  margine,  dicit  fuori;  coram  2.°,  non  entro]. 

A  9  di  Giugno  si  partirno  li  14  per  Ingolstadio,  per  pigliar  4  da  Loreto; 
et  2  putti  a  Loreto,  et  Domenico  de  Gratiis  al  suo  paese. 

A  14  del  detto  venne  da  Genoua  Giouan  catalano  [Ad  marginem:  Parti 
per  Hierusalem  a  18  de  Giugno]. 

A  di  detto  da  Loreto  venne  Pietro  di  Piet.0  da  Torchia,  et  Baltessar  de 
Mello  portughese  che  viene  da  Loreto.  Ma  parti  da  Genoua  et  ando  per 
Lombardia  etc. 

A  16  del  medesimo  venne  da  Spagna  Gio[vanni]  catalano  [Sic.  Idem  ta- 
men  videtur  de  quo  die  14] . 

A  23  di  Giugno  venne  di  Napoli  M.  Santi  Cochi,  con  Bartolomeo  fioren- 
tino. 

A  16  di  Giugno  morse  don  Diego  de  [E]guia. 

A  16  Luglio  venne  Ambrosio  da  Ferrara. 

A  3l  di  Luglio  1556,  in  Roma  nella  camera  sopra  doue  si  chiama  la  scritto- 
ria,  morse  il  nostro  carissimo  P.  Mtro.  Ignatio  de  Loyola,  preposito  genera- 
le  della  Compagnia,  a  diece  hore  et  meza  incirca,  che  era  due  hore  de  di  in- 
circa;  et  a  18  hore,  M.  Realto  Palumbo,  medico  chirurgico,  lo  ymbalsamo  et 
fu  gran  merauiglia,  che  H  trouorno  tre  pietre  nel  fecato,  et  1'interiori  vacui, 
et  senza  cibo;  per  lo  che  diceuano  i  medici  che  solo  Iddio  lo  posseua  tener 
vivo  in  quel  modo.  Et  al  primc  di  Agosto,  a  21  hora,  furno  fatte  1'esseguie, 
et  fu  sotterrato  da  la  parte  del  euangelio  delTaltare  maggiore:  la  malatia 
sua  fu  de  quattro  giorni,  et  non  pareua  pericolosa. 

A  l7d'Agosto  1556  in  Roma  passo  di  questa  uita  presente,  il  P.  doctor 
Olaue,  soprastanta  [sic]  del  collegio  di  Roma,  che  hebbe  fiebre  pestifera,  et 
duro  1'infirmita  sua  solo  diece  giorni.  Custui  fu  di  santa  vita,  et  huomo  dot- 
tissimo,  delli  piu  dotti  della  Compagnia. 

A  4  d'Agosto,  in  Roma,  fu  eletto  vicario  generale  il  P.  Mtro.  Laynez, 
che  steua  [sic]  a  quel  tempo  infermo,  et  ad  un  tempo  li  fu  significata  la  mor- 
te  del  P.  Ignatio  (che  per  star  molto  male  non  se  li  era  detto)  con  la  noua 
dellasua  elettione,  et  cosi  lui  diede  1'auctorita  al  P.  Polanco  et  al  P.  Ma- 
drid,  mentre  che  lui  si  sanasse. 

A  11  di  7bre.  1556,  in  Roma,  essendo  per  conseglio  de  medici  mandato 
don  Giouan  di  Mendoza,  castellano  del  Castel  nuouo  de  Napoli,  per 
cambiar  aere,  con  una  lettica,  et  portando  seco  vn  medico  et  due  ottimi  in- 
fermieri  a  quella  citta  di  Napoli,  perche  in  Roma  non  era  per  pigliar  forze; 


586  POLANCI    COMPLEMENTA 

2  Iunii  venerunt  ad  collegium  Gerardus  erabriensis,  Geor- 
gius  germanus,  et  Suetonius. 

4.0  Iunii  qui  erat  festum  V.  Sacramenti,  doctoratus  titulum  in 
sacra  theologia  suscepit  M.  Harmannus  germanus.  In  philoso- 
phia  R.  P.  Benedictus,  M.  Baptista  brixianus,  M.  Hurtado,  Ge- 
rardus  wertensis,  Paulus  Hoffaeus  et  Benedictus  valentianus. 
Usque  ad  lachrimas  commotus  est  tam  M.  Benedictus  quarii 
R.  P.  Olaueus  quum  hic  orationem  diceret.  Iusserat  autem  eo 
die  R.  P.  Ignatius,  omnes  illos  fratres  processioni,  quae  tum  fie- 
bat  in  S.  Petro,  interesse,  qui  Ingolstadium  erant  ituri. 

5.0  huius  exosculati  sunt  fratres  ituri  Ingolstadium  pedes 
summi  pontificis,  qui  humanissime  illos  excipiens,  etiam  horta- 
batur  vt  Deum  fideliter  coram  hostibus  confiterentur,  vt  multos 
manipulos  referre  possent  in  horreum  Domini,  addens  interim  et 
paratum  se  esse  ad  praebendam  viaticum,  nisi  id  praestitisset 
dux  Bauariae.  Visitarunt  nostri  eodem  die  reverendissimos  car- 
dinales  Moron,  Carpi  et  De  la  Cueva,  qui  humanissime  illos  ex- 
ceperunt,  maxime  vero  postremus,  qui  non  destitit,  donec  etiam 
merendam  apud  ipsum  sumerent,  quod  pro  beneficio  ducebat. 

8  huius  solemnem  professionem  Societatis  fecit  R.  P.  Ioan- 
nes  Cuuillon  in  manibus  R.  P.  Layenez. 

9  huius  iuerunt  Ingolstadium  R.  P.  IoannesCuuillon,  M.Tho- 
mas  neomagensis,  M.  Theodorus  buschoducensis,  M.  Harman- 
nus  nouisiensis,  M.  Hurtado  Perez,  Iodocus  spirensis,  Ioannes 
nes  Zimmer,  Stephanus  Liberius,  M.  Gerard.us  wertensis,  Paulus 
germanus,  Dyonisius,  Georgius,  Petrus  iuliacensis  et  quidam 
gallus,  4.or  alios  accepturi  ex  Loreto,  ita  vt  in  vniuersum  18  es- 
sent  futuri.  Iuerunt  vna  cum  ipsis  Loretum  Petrus  de  Martinis 
et  tres  alii  ex  domo. 

15  Iunii  foeliciter  ad  coelos  migrauit  R.P.  don  Diego,  senior. 

21  huius  ordinatus  est  subdiaconus  dilectissimus  frater  no- 
sterlulius. 

Circa  24  huius  qui  erat  festum  S.  loannis  Baptistae,  erat  in 
domo  noua  cum  aliquibus  aliis  R.  P.  noster  Ignatius,  et  ipso  fe- 


come  fu  a  Marino,  poco  discosto  di  Roma,  a  mezza  notte  quasi,  passo  di  que- 
sta  vita;  et  lo  trouo  la  morte  assai  ben  disposto,  percioche  il  di  inanzi  che 
partesse  si  confesso,  et  comunico,.  et  doue  nostri  fratelli  si  sogliono  ogn'ot- 
to  di  confessare,  haueua  egli  cercata  gratia  di  farlo  ogni  quattro  di,  il  che  li 
fu  dalla  sancta  obedienza  concesso. 

A  26  di  Ottobre  1556  in  Roma  incirca  le  20  hore  passo  di  questa  uita  il 
buon  P.eMtro.  Andr[eja  Frusio,  huomo  assai  dotto  in  teologia  etc,  et  era 
eccellente  musico  d'ogni  sorte  di  canto  et  suono  di  qualsiuoglia  instrumen- 
to:  stette  costui  forse  un'anno  infermo,  benche  era  egli  pel  passato  la  maggior 
parte  mal  sano,  et  con  mirabile  pacienza  supporto  il  suo  male  et  nella  mat- 
tina  di  quel  di  che  morse,  si  confesso  et  comunico,  et  poco  inanzi  che  morse 
li  diedero  1'estrema  untione,  quale  riceui  con  molta  diuotione  et  rispon- 
dendo  a  colui  che  gliela  daua,  con  mirabile  edificatione  di  tutti,  parlando  in- 
sin'alla  morte,  etc.  Beati  mortui,  qui  in  Domino  moriuntur. 


EPHEMERIDES.— JUN.-JUL.   I556  587 

sto  S.  Ioannis  Baptistae  aduocari  iussit  R.  P.  rectorem,  vt  offi- 
cium  culinae  euraret,  iniungens  etiam  insignes  penitentias  et 
mortificationes  alias,  vt  ex  longinquo  ferret  aquam,  etc. 

Circa  idem  hoc  tetnpus  literas  accepimus  ex  Praga,  quomodo 
eo  appulissent  fratres,  et  quomodo  plurima  perpetienda  essent 
vndique.  Laus  Deo. 

Circa  hoc  etiam  tempus  intelleximus  persequutiones  fratrum 
Neapoli  et  alibi;  sed  omnia  cedunt  in  melius. 

23  lulii  ordinatus  est  sacerdos  Georgius  sardus,  et  cum  illo 
diaconi  Ioannes  Nicolaus,  M.  Torres,  Lucas  germanus,  Petro- 
nius,  Laurentius,  Ioannes  Aritonius  de  Augubio  et  Ioannes  Ba- 
ptista  Peruscus,  qui  praecedenti  die  fuerant  ordinati  in  subdia- 
conos,  et  26  eiusdem  inuncti  sunt  in  sacerdotes.  Erat  autem  do- 
minicus  dies  et  festum  S.  Annae,  omnesque  fratres  pecuiiariter 
iussi  sunt  saeram  communionem  illius  diei  pro  illis  offerre. 

24  huius  literis  quibusdam  deplorabat  R.  P.  Canisius  mi-se- 
rum  Bohaemiae  statum,  cupiens  quamplurimos  eo  mitti. 

21  [sic]  huius  coepit  minister  esse  collegii  Alphonsus  de 
Asculi. 

27  huius  literas  vidimus  typis  excusas  quas  Rmus.  episcopus 
Lippomanus  ad  S.  S.  scripserat  ex  Polonia,  de  quodam  insigni 
miraculo,  quod  verus  sanguis  ex  hostia  exilisset,  pungentibus 
illam  iudaeis,  quippe  quum  illam  per  quamdam  malam  foeminam 
accepissent,  quae  deprehensa  in  scelere  cum  aliis  complicibus, 
ignibus,  vt  meruerat,  exusta  est. 

Vltimo  Iulii  circa  2.am  horam  diei,  quae  erat  dies  veneris,  foe- 
licissime  migrauit  ad  Dominum  R.  P.  noster  Ignatius,  praeposi- 
tus  noster  generalis,  63  annorum  aut  eo  circa.  Fuerat  generalis 
praepositus  16  annis,  electus  omnium  votis  eisque  repugnans, 
anno  1540,  quo  primum  a  papa  Paulo  3.0  Societas  approbata  est. 
Pridie  quam  moreretur  iussit  R.  P.  Polanco,  vt  pro  se  et  pro 
P.  Layenez  benedictionem  peteret  a  summo  pontifice.  Aegrota- 
bat  enim  grauiter  R.  P.  Layenez,  qui  paulo  post  vicarius  gene- 
ralis  constitutus  est.  Mortuum  Patris  nostri  corpus  exenteratum 
est  et  balsamo  conditum;  honorifice  sepulturae  traditum  est  in 
templo  nostro  ad  dextrum  cornu  altaris  maioris,  officium  dicen- 
tibus  R.  P.  Polanco  et  R.  P.  Olaueo.  Idque  prirno  Augusti  ipso 
die  S.  Petri  ad  Vincula,  quo  die  M.  Benedictus  concionator  mo- 
destam  et  piam  eius  mentionem  fecit,  qua  sic  commota  est  mu- 
lier  quaedam  vt  spem  sanitatis  conciperet  precibus  R.  P.  nostri 
pro  quadam  sua  filia,  quam  e.t  post  aliquot  menses  euenisse  sci- 
mus  per  pannos  quosdam  vestium  Patris,  puellae  adhibitos.  Mox 
vt  in  collegio  intellecta  est  eius  mors,  iussi  sumus  ad  orationem 
accedere,  et  saepe  deinde  moniti  sumus  vt  omnes  preces  et  su- 
spiria  nostra  ad  noui  praepositi  electionem  dirigeremus.  Mortem 
sine  dubio  multo  ante  praesciuerat,  quippe  quum  ante  aliquot 
hebdomadas  in  domum  nouam  concesserat  quietis  causa,  dicens 


588  POLANCI   COMPLEMENTA 

etiam  loanni  Gurreae  se  non  diu  victurum.  Ante  obitum  duode- 
cim  prouincias  constituerat  in  quibus  degebat  Societas:  Indias 
videlicet,  Brasil,  Portugaliam,  Anteluziam,  Castiliam,  Arragon, 
Siciliam,  partem  Italiae  citra  Romam,  partem  Italiae  cis  Romam, 
Flandriam,  Germaniam  Superiorem  et  Galliam,  illa  excepta  quae 
iam  ducebatur  in  Aetyopiam,  quibus  omnibus  singulos  prouin- 
ciales  praefecerat. 

6  Augusti  prudentissime  scripsit  R.  P.  Polancus  ad  omnia  co- 
llegia  Societatis  quae  ad  mortem  R.  P.  nostri  pertinebant,  prae- 
scribens  vt  singuli  orationem  facerent,  et  omnes  sacerdotes  ter 
sacrificium  offerrent  Domino,  quanuis  aequius  esset,  ab  illo  po- 
tius  preces  expetere.  Alia  innumera  et  inexplicabilia  quae  ad 
R.  P.  nostrum  sanctissimum  pertinent  aliunde  petenda  sunt. 

Post  obitum  R.  P.  nostri  in  maximis  semper  erat  laboribus 
R.  P.  Olaueus,  qui  7  Augusti  deinde  in  grauissimam  febrem 
incidit,  ex  qua  primum  per  dies  aliquot  mentis  non  satis  compos 
erat,  et  tandem,  ingrauescente  malo,  foeliciter  migrauit  ad  Do- 
minum  18  Augusti,  circa  6.am  horam  noctis,  inter  diem  lunae  et 
martis.  Ven.  Christi  corpus  sumpserat  altero  die  martis  praece- 
denti,  oleo  vero  sacro  inungebatur  sabbatho  antequam  morere 
tur.  Interim  dum  ita  grauiter  laborabat,  oratio  fiebat  iussu  P.  re- 
ctoris  Sebastiani  absque  intermissione  a  fratribus  noctes  atque 
dies,  sibi  mutuo  succedentibus.  Eodem  illo  die  18  in  templo  no- 
stro  sepultum  est  eius  corpus  circa  horam  vigesimam  secun- 
dam,  omnibus  nobis  ordine  ex  collegio  in  funus  prodeuntibus. 
Ante  multos  annos  Parisiis  doctor  erat  effectus  in  sacra  fheolo- 
gia;  docuerat  Dilingae,  familiaris  fuerat  imperatori,  et  tandem  in 
concilio  tridentino  eximius;  illhic  sese  Societati  dedidit  anno  1552 
in  vigilia  paschae.  Professionem  deinde  solemnem  fecit  Societa- 
tis  nostrae  in  manibus  R.  P.  Ignatii  1553,  ipso  die  paschae. 
Anno  deinde  1554  coepit  collegio  romano  praeesse,  in  quo  mira- 
biliter  studia  Societatis  per  tres  annos  promouit,  ipsemet  praele- 
gens  in  sacra  theologia  4.m  Sententiarum,  magnam  partem  pri- 
mae  partis  D.  Thomae,  controuersias  huius  temporis,  etc.  Mira- 
biliter  humilis  erat  et  vere  solide  pius;  de  quo  plura  alii. 

Altero  die  post  mortem  R.  P.  Olauei,  19  videlicet  Augusti, 
paterna  exhortatione  omnes  fratres  collegii  ad  refectorium  con- 
uocatos,  R.  P.  Polancus  admonuit  nomine  R.  P.  uicarii  Iacobi 
Layenez,  i.°  vt  quotidie  feruenter  precaremur  Dominum  pro 
iis  qui  ex  diuersis  regionibus  ad  electionem  generalis  venirent; 
2.°  vt  itidem  precaremur  pro  generali  2.m  cor  Dei;  3.0  vt  spiri- 
tuali  eordis  resignatione  de  manu  Dei  hanc  R.  P.  nostri  Ignatn 
et  R.  P.  Olauei  mortem  cum  gratiarum  actione  susciperemus, 
certo  confidentes  quod  omnia  in  bonum  nobis  vertet,  qui  non 
potest  non  optimus  esse;  4.0  vt  superiores  nostros  R.  P.  vica- 
rium,  doctorem  Madrid,  P.  Polancum  et  R.  P.  Sebastianum  pro 
veris  patribus  corporis  et  animae  duceremus,  quorum  auxiliis  et 


Ephemerides,— Sept.  1556  589 

consiliis  iuuemur.  Mirum  sane  dictu  est,  quam  omnes  hilariter 
Dei  voluntatem  amplexi  sint,  desiderantes  etiam  quam  ocyssime 
insequi. 

In  mortem  R.  P.  nostri  Ignatii  et  R.  P.  Olauei  plurimi  ver- 
sus  scripti  sunt  et  etiam  typis  excusi,  inter  quos  isti  diem,  men- 
sem  et  annum  obitus  continent: 

Quando  excedebat  pins  hoc  Ignatins  orbe 
hdius  extrema  lnce  cadebat  iners. 

Sepulchro  R.  P.  Ignatii  cfepositi  figura  impicta  est  cum  epi- 
taphio  quodam  soluta  oratione  quod  diem  obitus,  et  ejus  indefes- 
sos  labores  pro  Christo  continebat. 

Circa  principium  Septembris  optima  quaedam  per  litteras  in- 
telleximus  ex  Billom,  ex  Marchia,  Senis  et  aliis  locis,  quae  per 
Societatem  nostram  operari  dignatur  Dominus. 

6  Septembris  intelleximus  mortem  R.  P.  Quintini  Scherlert, 
qui  Tornaci  praepositus  erat  scholarium  Societatis.  R.  P.  iste, 
canonicus  tornacensis,  sacrae  theologiae  licenciatus,  et  pius  ad- 
modum,  Societati  sese  dedidit  Louanii  anno  155 1.  Deinde  Ro- 
mam  veniens  anno  eodem  collegii  romani  rector  fuit,  donec 
anno  1554  circa  festum  paschae  cum  P.  Antonio,  obedientiae 
iussu,  Flandriam  repeteret,  pro  exhortatione  suprema  nobis  re- 
linquens,  vt  quam  religiosissime  obedientiam  obseruaremus, 
R.  P.  nostrum  Ignatium  maximi  semper  faceremus,  et  sedulo  de- 
nique  per  orationes  instaremus  apud  Dominum  vsque  ad  mor- 
tem,  pro  vero  spiritu  Societatis. 

7  huius  intelleximus  prosperum  iter  nostrorum  qui  Ingolsta- 
dium  iuerant ,  et  simul  etiam  derisiones  insignes ,  quas  sustine- 
bant  quum  Oenipontem  et  Monacum  ingrederentur.  Intellexi- 
mus  simul  ex  litteris  M.  Eleutherii,  rectoris  Bibonae  }  Siciliae, 
foelicissime  migras[s]e  ad  Dominum  Guidonem  Antonium,  qui 
magnum  obedientiae  pietatisque  exemplum  de  se  exhibuerat 
semper,  qui  paulo  antequam  moreretur  vetabat  quemdam  ma- 
gnum  [sic\  se  tangere,  et  dicebat,  rogatus  num  vellet  mori,  se  nihil 
metuere  aliud,  quam  quod  mors  iam  vicina  parceret. 

1 1  Septembris  Neapolim  petiit  in  lectica  don  Ioannes  de 
Mendoza  vna  cum  domino  Iacobo,  medico,  Ioanne  Baptista  fer- 
rariensi  et  Lactantio;  consumptus  vero  per  duos  propemodum 
menses,  sequenti  mox  nocte  mortuus  est  feliciter  in  Marino,  vix 
12  aut  15  miliaribus  a  Roma.  Eius  vero  corpus  sequenti  mox  die 
Rotram  reductum,  sub  vesperum  in  templo  nostro,  more  Socie- 
tatis  sepultum  est. 

12  Septembris  abierunt  ex  collegio  Ameriam  Andraeas  Fri- 
sius;  Paduam,  Dominicus  de  Martinis,  Michael  loretanus,  et  Lu- 


j     Piuonae  ms. 


590  POLANCI   COMPLEMENTA 

tianus;  Ferrariam,  Ioannes  Paulus  calaber;  Bononiam,  Iuliussa-l 
cerdos  et  Michael  venetus;  Perusiam  denique  Gaspar  de  Ave- 
nione  k,  Hercules  ferrariensis  et  Maturinus  gallus:  omnes  decem. 
Iuerunt  similiter  cum  illis  9  alii  ex  domo  in  diuersa  collegia.  Ex 
collegio  autem  germanico,  quo  vellent,  Henricus  flander,  Nica- , 
sius  et  Ghisbertus. 

Eodem  die  mortuus  est,  et  vna  cum  don  Ioanne  in  eodem  se- 
pulchro  depositus,  puer  quidam  Marcellus,  ex  collegio  germa- 
nico,  qui  haebraeus  quondam  fuerat,  et  a  Patre  nostro  in  Christo 
educatus. 

9  huius  rediit  ex  legatione  polonica  8  R.  P.  Salmeron,  qui 
mortem  intelligens  R.  P.  Ignatii  et  R.  P.  Olauii  in  lachrimas 
prorupit,  miratus  vehementer,  quomodo  studia  et  alia  Societatis 
negotia  solito  modo  procederent. 

Ipso  S.  Mathaei  [die]  iuit  Loretum  M.  Pisa  vna  cum  Ferran- 
te,  Lactantio,  Ioanne  Baptista  paruo  et  don  Ioanne  Layenez,  vt 
ibi  in  locum  M.  Montoya  succederet.  In  itinere  duos  sibi  obuios 
et  multa  blasphemantes  demulsit. 

22  Septembris,  publico  romanorum  consilio  et  S.  S.  approba- 
tione,  ad  publicos  labores  vna  cum  aliis  religiosis  et  sacerdotibus 
euocati  sumus;  ad  quos  sequenti  mox  die  quasi  sexaginta  nume- 
ro  cum  ligonibus  et  instrumentis  aliis  prodiuimus,  veniente  etiam 
nobiscum  R.  P.  Layenez.  Idem  fecimus  25  huius  quum  fere  40 
essemus. 

26  vero  huius  omnes  nos  exhortatus  est  R.  P.  rector  ad  lin- 
guae  continentiam  de  istis  tumultibus,  orationem  et  communio- 
nem  frequentiorem ,  denique  ad  poenitentiae  et  alterius  pietatis 
opera  quaecumque  feruentiora  amplexanda  pro  Dei  gloria  et  ur- 
genti  necessitate  quae  tum  Vrbem  vrgebat  aduentantibus  hosti- 
bus.  Iuimus  autem  ad  labores  publicos  saepius  sequentibus 
diebus. 

25  huius  intelleximus  de  morte  R.  P.  Bernardi  Oliuerii,  qui 
primus  collegii  romani  rector  constitutus,  in  Flandriam  iuerat 
anno  54,  et  Tornaci  strenue  cum  R.  P.  Quintino  laborarat.  Mor- 
tuus  est  vero  peste. 

Postquam  exhortationem  illam  fecisset  R.  P.  rector,  asperri- 
mas  quasque  poenitentias  certatim  expetebant  fratres,  de  por- 
tandis  ciliciis,  faciendis  disciplinis,  ieiuniis,  etc.  Sed  istis  negatis, 
concessit  vt  aliqui  ter  in  hebdomada  V.  Eucharistiam  suscipe- 
rent,  et  singulis  diebus  per  horam  plus  solito  precarentur;  cui 


k     Auingioen  ms. 


8  Corrigendus  omnino  hic  locus,  ut  fecit  ignota  manus,  ad  marginem 
autographi  scribens:  «Ex  Belgica;  vide  supra,  die  19  Aprilis.»  Cf.  et  Chron., 
VI,  22-23  (n.  57),  et  32  (n.  85);  tum  Monum.  Ignat.,  ser.  I.a,  X,  418, 
420  etc. 


Ephemerides,— Sept.-Oct.  1556  591 

etiam  noctu  vel  ante  sommum  per  alteram  quandam  horam  etiam 
vacare  possent.  Caeterum  quotidie  hac  de  causa  cantabantur  pu- 
blice  cum  processione  letaniae  in  templo  nostro. 

29  huius  intelleximus  ex  Flandria  concessam  iam  esse  licen- 
tiam  a  rege  hispanorum  aedificandi  collegia  Societatis  in  Flan- 
dria.  Item  concessam  esse  collegio  messanensi  insignem  quan- 
dam  abbatiam,  qualis  etiam  expectabatur  pro  collegio  neapolita- 
no.  Negotium  de  Societate  transactum  erat  per  dominum  can- 
cellarium  Ricardum  et  dominum  Viglium  ex  parte  regis;  ex  par- 
te  Societatis  vero  per  ducem  de  Pheria  et  M.  Petrum  Ribaddi- 
nera:  tum  vero  successit  'postquam  ad  Dominum  migrasset 
R.  P.  Ignatius. 

Primo  Octobris  miserum  Germaniae  statum  ex  litteris 
M.  Francisci,  30  Iunii  Coloniae  scriptis,  intelleximus. 

Sub  huius  principium  venerunt  ad  collegium,  Scipio,  Bar- 
tholomaeus,  Petrus  de  Nits,  Vrbanus  et  Balthasar  Salmeron. 

12  hujus  abierunt  Roma  Bartholomaeus  norentinus,  et  sa- 
cristanus  minor. 

Istis  diebus  de  coloniensibus,  viennensibus,  et  indianis  fra- 
tribus,  multa  bona  per  literas  intelleximus. 

23  huius  iuerunt  Ameliam  Georgius  sardus,  sacerdos,  Leo 
nardus  et  quidam  alius. 

26  huius  foelicissime  migrauit  ad  Dominum  R.  P.  Andraeas 
Phrusius  qui  per  integrum  annum  grauissime  laborauerat,  post 
multos  exhaustos  labores  in  Societate,  quam  iam  etiam  profes- 
sus  fuerat  ante  multos  annos.  Eodem  die  susceperat  unctionem 
extremam  vrgente  R.  P.  Cornelio  Wisschauen,  qui  etiam  horta- 
tus  erat  pridie,  qui  erat  dominicus  dies,  vt  praepararet  se  ad  ce- 
lebrandum  festum  omnium  sanctorum  in  coelis,  et  forte  SS.  apo- 
stolos  Simonem  et  Iudam  aperturos  portam.  His  ergo  incitatus 
audiuit  die  dominico  sacrum,  in  quo  vehementer  consolatus  est 
audiens  illud:  «Omne  debitum  dimisi  tibi»,  tanquam  sibi  dictum 
a  Domino;  benedixit  eodem  die  M.  Paulo,  et  sequenti  die  com- 
municatus  et  oleo  sacro  inunctus,  mox  deinde  migrauit  ad  Do- 
minum,  et  sepultus  est  27  die  in  templo  nostro. 

28  huius,  qui  erat  festum  SS.  apostolorum  Simonis  et  Iudae, 
habitae  sunt  in  templo  nostrae  disputationes  theologicae  sole- 
mnes;  sequenti  die  philosophicae,  tertio  vero  die  recitatae  sunt 
orationes  latina,  graeca  et  haebraica  cum  versibus  suis.  Conue- 
nerat  cum  ffratribus  suis  generalispraedicatorum,  quod  nunquam 
erat  antea  visum.  Aderant  et  alii  plurimi  cum  fauore  magno. 
Ouin  et  ipse  rector  vniuersitatis  [cum]  suo  bidello  disputantes 
moderabatur.  Quamquam  alioqui  valde  turbulenta  essent  omnia 
Romae. 

29  huius  detinebatur  a  militibus  in  domo  noua  R.  P.  Ioannes 
Nicolaus  per  integram  noctem.  Volebant  namque  fenestras  do- 
mus  sibi  praeberi,  et  interim  arbores,  domum,  puteum  et  omnia 


592 


POLANCI   COMPLEMENTA 


misere  deuastarunt  per  menses  aliquot.  Sequenti  vero  die  duo 
illum  milites  domum  usque  deduxerunt. 

Ultimo  Octobris  susceperunt  more  solito,  et  praesidente 
R.  P.  Madrid,  doctoris  titulum  in  sacra  theologia  R.  P.  Ema- 
nuel,  R.  P.  Montoya  et  R.  P.  Guido.  In  artibus  vero  R.  P.  Ba- 
ptista  di  Iesu  et  M.  Carolus  Pharaonius. 

3  Nouembris  cum  ingenti  feruore  studia  nostra  inchoata  sunt, 
et  paulo  post  renouatae  omnium  officiorum  regulae,  ita  vt  vni- 
uersa  pulchre  procedant,  quorum  omnium  praecipuam  curam 
habebat  R.  P.  Emanuel. 

4  huius  discesserunt  Roma  R.  P.  Guido,  P.  Baptista  di  Giesu, 
et  Balthasar  lusitanus. 

Circa  principium  huius  mensis  intelleximus  Goiam  iam  ap- 
pulisse  illos  nostros,  qui  missi  erant  ad  Presbyterum  Ioannem; 
mansisse  tum  duos  ex  nostris  cum  aliis  multis  in  insula  quadam 
valde  deserta,  in  quam  per  naufragium  erant  eiecti.  Inchoabant ! 
nostri  exercitia  Societatis  in  Goia. 

Circa  12  huius  missus  est  Ingolstadio  libellus  quidam  typis 
excusus,  qui  institutum  et  nomen  Societatis  acriter  defendebat, 
narrans  fere  omnia  illa  de  obitu  R.  P.  nostri  quae  ad  collegia 
transcripserat  R.  P.  Polancus.  Intelleximus  etiam  R.  P.  Cani- 
sium  et  Lanoy  iam  peruenisse  Patauium  2  Nouembris;  regres- 
sos  deinde  in  Germaniam. 

14  huius  horribile  quoddam  factum  narrabat  R.  P.  rector, 
quod  praeterlapso  Septembri,  Aretii,  quae  civitas  est  Italiae, 
contigerat:  29  Septembris,  qui  erat  S.  Michaeli  sacer,  spectacu- 
lum  quoddam  magnis  sumptibus  erat  exhibendum,  de  paradyso 
angelorum,  missionibus  et  hujusmodi  aliis.  Supra  erat  paradysus 
et  coelum  collocatum,  infra  vero  infernus.  Et  ecce  mox  initio 
quum  dimittitur  puerulus  cum  lumine,  vicem  angeli  gerens,  tota 
paradisus  incenditur,  et  monachus  quidam  Dei  Patris  personam 
gerens,  vna  cum  pueris  4.or,  qui  diabolorum  agebant  vices,  tor- 
rebatur  vt  capra.  Et  dum  omnes  metuunt  incendium  inferni,  in 
quo  multi  erant  pulueres  tormentarii,  et  certatim  exire  volunt, 
quasi  80  homines  per  egressionem  compressi  sunt.  Factum  est 
vero  damnum  quasi  bis  mille  ducatorum,  et  ingens  omnium  plan- 
ctus,  dum  plurimi  amicos  suos  mortuos  desiderabant.  Alio  etiam 
anno,  veluti  simili  modo,  diuinitus  impeditum  est  huiusmodi  spe- 
ctaculum. 

19  huius,  vidua  quaedam  Roma  fugiens,  ad  4.or  menses  nobis 
reliquit  suam  domum  absque  pretio,  pro  qua  postea  50  coronae 
per  singulos  annos  soluentur.  Id  autem  factum  est  quum  in  prio- 
ribus  nostris  aedibus  valde  iam  aretaremur.  Laus  Deo. 

21  huius  mirabiles  audiuimus  literas  Colonia;  mirabiles  etiam 
Loreto  22  huius;  multo  vero  magis  mirabiles  ex  Lusitania  26  hu- 


1    inchoabantur  ws. ,  et  infra  inchoatus  est  pro  inchoavit. 


Ephemerjdes.— Nov.  1556. -Jan.  1557  593 

ius,  de  inmensis  sumptibus  quos  Portugaliae  rex  vsque  ad  stu- 
porem  in  nostros  impendit  qui  ibant  in  Aetyopiam.  Similia  nun- 
tiabant  literae  valentianae. 

Vltimo  huius  cum  publica  processione  prodierat  in  S.  Pe- 
trum  S.  S.,  concedens  plaenarium  iubilaeum  in  sequentes  dies, 
omnibus  qui  pro  pace  deprecabantur,  cuius  spem  quandam  prae- 
bebant  induciae  40  dierum. 

Sub  principium  Decembris  insignes  afferebantur  literae  ex 
Salamantica  et  Praga,  ex  Parisiis  etiam  et  Billom. 

2  huius  saluus  Romam  rediit  R.  P.  Natalis,  et  R.  P.  Victo- 
ria  vna  cum  socio  suo  Gera^rdo. 

Ipso  festo  S.  Ioannis  Euangelistae  orauit  latine  coram 
Rev.mis  cardinalibus  in  sacello  pontificio  R.  P.  Benedictus  con- 
cionator,  cum  bona  gratia  et  ingenti  omnium  audientium  ap- 
plausu. 

Ipso  [festo]  S.  Thomae  cantuariensis  archiepiscopi,  mirabiles 
audiuimus  literas  de  morte  et  sanctitate  R.  P.  Francisci  Xauier, 
quae  postea  typis  datae  sunt. 

30  vero  huius  die  bonas  audiuimus  literas  ex  Ingolstadio. 

[1557] 
[de  januario] 

Anno  Domini  1557,  ipso  die  Circumcisionis,  honeste  erat 
templum  nostrum  exornatum  in  honorem  nominis  D.  Iesu  dul- 
cissimi. 

2  huius  insignem  habuit  concionem  R.  P.  Natalis  ad  fratres 
collegii,  de  peculiari  gratia  et  spiritu  Societatis. 

Eodem  die  et  sequentibus  insignes  audiuimus  literas  ex  Mes- 
sana,  Indiis,  etc. 

4.0  et  5.0  eiusdem  duas  alias  insignes  conciones  habuit 
R.  P.  Natalis  cum  maxima  omnium  consolatione,  quibus  praepa- 
rabantur  fratres  ad  renouandum  publice  vota  ipso  die  Epi- 
phaniae. 

Hoc  eodem  5.0  die.  promulgatae  sunt  quibusdam  poeniten- 
tiae  quaedam  impetratae,  adque  petendum  etiam  alii  sunt  bonis 
modis  instigati. 

6.°  eiusdem,  qui  erat  festum  Epiphaniae,  omnes  clara  voce 
vota  renouauimus,  tam  sacerdotes  quam  laici  omnes,  et  coadiu- 
tores.  Eramus  omnes  in  tres  classes  distributi,  in  quibus  tria  sa- 
cra  dicebant  R.  P.  Bobadilla,  R.  P.  Natalis  et  R.  P.  Polancus. 
Omnes  eamdem  votorum  formam  pridie  scripseramus,  iussique 
eramus  vesperi  super  illis  meditari. 

Eodem  die  in  collegio  prandebant  R.  P.  vicarius  M.  Iacobus 
Layenez,  R.  P.  Bobadilla,  Polanco,  Natalis  et  Madridius.  Recita- 
bantur  post  prandium  carmina;  in  prandio  vero  legebantur  lite- 
rae  indianae,  et  certe  admirabilis  erat  animorum  excitatio  in  fra- 

POr.ANOI   OOMPLEMENTA.— T.  II  :!S 


5Q4  POLANCI   COMPLEMENTA 

tribus  omnibus,  ita  vt  miraeulum  quoddam  videretur  factum,  per 
istam  votorum  renouationem  et  conciones  R.  P.  Natalis. 

j.°  huius  cum  ingenti  feruore  studia  iterum  aggressi  su- 
mus.  Visitabat  omnes  classes  R.  P.  Natalis. 

9  huius  legebantur  publice  in  mensa  diuersa  fratrum  deside- 
ria,  quibus  etiam  poenitentia  aliqua  iniungebatur,  quamuis  non 
illa  quae  expetebant. 

10  huius  et  sequentibus  intelleximus  mirabilia  ex  Billom,  In- 
diis,  et  aliis  mundi  partibus. 

11  huius  Romam  venit  M.  Hemerius  cum  cognato  M.  Oliue- 
rii,  Francisco  sacerdote,  duobus  paduanis,  et  cum  Henrico  flan- 
dro,  qui  ex  collegio  germanico  in  patriam  pergens,  Paduae  se  So- 
cietati  dedit. 

13  huius  qui  erat  8.a  Epiphaniae,  stupendo  quodam  affectu 
recitauit  in  refectorio  orationem  de  humilitate  Hieronimus  ille 
noster,  sub  finem  etiam  in  genua  concidens,  et  pro  humilitate, 
cum  omnium  admiratione,  Dominum  Iesum  suppliciter  depre- 
cans. 

His  diebus  scripsimus  peculiarem  rationem  examinandi  con- 
scientiam  per  R.  P.  Polancum. 

20  huius,  qui  erat  festum  S.  Sebastiani,  dedit  R.  P.  rector 
Sebastianus  omnibus  facultatem  communicandi.  Post  prandium 
vero  ad  S.  Ioannem  lateranensem  nos  misit,  in  quo  pulcherrimae 
reliquiae  cum  magna  deuotione  monstratae  sunt. 

lstis  diebus  conciones  diei  veneris  faciebant  R.  P.  Emanuel, 
R.  P.  Bottelgius,  Victoria  et  M.  Torres;  idque  tempore  prandii. 

21  huius  audiuimus  de  coloniensibus  fratribus,  quomodo  iam 
habeant  collegium  Trium  Coronarum,  quomodo  faueat  sena- 
tus,  etc. 

24.  Ex  suggestu  enunciabat  populo  M.  Benedictus  consri 
tuisse  S.  S.  audientiam  se  exhibiturum  semel  singulis  mensibus 
omnibus  qui  de  re  quapiam  conqueri  vellent,  duobus  cardinali- 
bus  iudicibus;  largiri  etiam  ipsum  omnibus  plenariam  indulgen- 
tiam,  qui  contriti  ipso  [die]  conuersionis  D.  Pauli  templum 
D.  Petri  vel  D.  Pauli  accederent. 

28  huius  venit  ad  coliegium  Emerius.  Ad  S.  Crucem  in  Hie- 
rusalem  iuit  M.  Benedictus  cum  quibusdam  aliis  vt  sanctam  cru- 
cem  adoraret. 

29  huius  Loretum  iuit  cum  duobus  aliis  fratribus  M.  Baptista 
brixianus. 

Vltimo  Ianuarii,  qui  erat  dominica  2.a  post  Epiphaniam,  coe- 
pit  concionari  in  Campo  Sancto,  germanice,  Lambertus  noster, 
qui  collegio  m  exiturus  flexis  primum  genibus  benedictionem  pre- 
cabatur  a  R.  P.  rectore. 


m     collegium  ms. 


Ephemerides.  —  Febr.-Mart.  1557  595 


DE  FEBRUARIO 


Primo  die  Februarii,  qui  erat  festum  D.  Ignatii,  peculiari  sti- 
mulo  exortati  sunt  fratres  in  prandio  ad  perfectionem,  et  regula- 
rum,  praecipue  vero  modestiae,  obseruationem. 

3.0  huius  Romam  rediit  R.  P.  Petrus  Ribaddinera  vna  cum 
Gerardo  et  doctore  Ledesma,  mirabilia  narrans  de  rerum  fiandri- 
carum  successu. 

14  huius  Romam  venerunt  13  fratres:  quatuor  Perusia,  tres 
Colonia,  vnus  Venetiis  et  reliqui  Loreto. 

Circa  20. m  huius  frequentes  lectiones  fecit,  nobis  praesenti- 
bus,  dilectissimus  frater  noster  Dr.  Ledesma.  Fecit  vero  ad  mi- 
raculum  vsque  insignes. 

24  huius  venerunt  ad  collegium  Simon  prussius  et  Prosper. 

DE  MARTIO 

3.0  Martii  iniunctum  est  omnibus  in  collegio,  vt  frequenti  vsu 
latini  sermonis  ad  illius  puritatem  contenderent. 

Eodem  hoc  die,  qui  erat  dies  Cinerum,  venit  ad  collegium 
R.  P.  Madridius,  et  cum  aliis  Rdis.  Patribus  nostris  de  singulis 
fratribus  ad  se  vocatis  constituit  quantum  quisque  posset  et  de- 
beret  ieiunare. 

Venit  ad  collegium  Ioannes  Marcus  cum  quodam  alio. 

4.0  Martii  acceperunt  primam  tonsuram  D.  Fridericus, 
M.  Paulus  Hoffaeus,  Henricus  fiander,  M.  Iacobus,  et  Theodori- 
cus  Maior.  Ductor  illorum  erat  M.  Fuluius;  et  pro  poenitentia  di- 
xerunt  7  psalmos  poenitentiales. 

Iuit  Tybur  Suetonius.  Sepulturae  traditus  est  generalis  domi- 
nicanorum. 

5.0  huius  iidem  illi  praescripti  susceperunt  4.01  minores.  Item 
pro  poenitentia  dixerunt  7  psalmos  poenitentiales. 

7  huius,  qui  erat  festurn  S.  Thomae  Aquinatis,  et  dominica 
quadragesimae,  inchoavit  iterum  cum  magno  applausu  R.  P.  La- 
yenez  praelectionem  Actuum  Apostolorum. 

8  huius  data  nobis  est  facultas  a  S.  S.  promerendi  indulgen- 
tias  omnes  stationum,  visitando  nostram  ecclesiam.  Iniunctum 
vero  est  vt  ad  singula  altaria  nonnisi  ad  spatium  temporis  quo 
bis  posset  dici  Pater  et  Aue  haereremus. 

13  huius  iidem  illi  supra  nominati,  subdiaconi  ordinati  sunt. 
Cum  illis  vero  diaconus  Lambertus  germanus  ,  et  sacerdos 
M.  Thedoricus  Canisius.  Factum  est  in  capite  quadragesimae  in 
publica  ordinatione  in  templo  S.  Thomae  Notariorum  ab  episco- 
po  Bobio.  Communicabantur  plaerique  omnes.  Lambertus  reci- 
tabat  euangelium,  et  pro  poenitentia  iniunctum  est,  primum  no- 
cturnum  S.  Petri. 

15  huius    constitutus   est    in    collegio   praefectus   orationis 


596  POLANCI    COMPLEMENTA 

R.  P.  Victoria,  qui  diuersis  diebus  diuersas  constitutiones  Socie- 
tatis  praelegit  in  mensa. 

Audiuimus  istis  diebus  insignes  literas  ex  Germania,  Panor- 
mo,  Messina,  etc. 

25  huius,  qui  erat  festum  annunciationis  beatae  Mariae  vir- 
ginis,  celebrauit  primitias  in  templo  nostro  M.  Theodoricus  Ca- 
nisius. 

Iuimus,  finita  concione ,  ordine  omnes  ad  templum  cathecu- 
minorum,  vbi  iudaei  duo,  vir  videlicet  et  foemina  baptizabantur. 

27.  Mortuus  est  domi  et  sepulturae  traditus  dilectus  noster 
Ambrosius  siculus. 

28  huius  venit  ad  collegium  Gerardus  hispanus.  Venerant 
vero  multi  alii  istis  diebus. 

29  huius  intelleximus  quod  quidam  germanus,  Adalbertus 
nomine,  monitus  fuisset  in  templo  nostro  Pragae,  voce  pueri  ex 
V.  Eucharistia  loquentis,  vt  ibi  maneret  vbi  erat,  in  Societate  vi- 
delicet,  quod  et  fecit. 

DE    APRILI 

Primo  Aprilis  coepit  minister  collegii  esse  M.  Carolus, 
siculus. 

2  huius  venit  Loreto  Erardus  leodiensis  cum  quibusdam  aliis. 

3.0  huius  acceperunt  illi  supra  scripti  diaconatum:  erat  au- 
tem  sabbathum  ante  dominicam  in  Passione:  in  eodem  illo  tem- 
plo,  in  ordinationibus  publicis. 

6  huius  venit  ad  collegium  Erardus  leodiensis,  vna  cum  Ioan- 
ne  Baptista  ferrariensi. 

Legebantur  mirabiles  literae  ex  Granata,  Hispalis  [sic],  Sira 
cusis,  etc. 

12  huius  Romam  venerunt  R.  P.  Pasquasius  Broet,  R.  P.  Ba 
ptista  Viola. 

17  Aprilis,  qui  erat  vigilia  paschae,  in  sacerdotes  ordinati 
sunt  iidem  illi  quinque,  quos  diximus,  idque  in  Sancto  Ioanne 
lateranensi,  peracta  iam  solemni  supplicatione  et  benedictionibus 
omnibus. 

18  eiusdem,  qui  erat  festum  pasehae,  primitias  dixerunt  in 
templo  nostro  don  Fredericus  et  Theodoricus  Maior.  Venerunt 
vero  ad  prandium  in  collegio  R.  P.  Pasquasius,  et  Baptista  Vio- 
la  cum  3.0  quodam,  in  quorum  gratiam  carmina  conscripta  erant. 
Ad  coenam  vero  M.  Petrus  Ribaddinera  et  doctor  Ledesma. 

19  huius  celebrauit  primitias  in  templo  nostro  Henricus  an- 
tuerpianus,  cuius  occasione  alii  quidam  Padres  ad  prandium  ve- 
nerunt. 

21  huius  Romam  venit  R.  P.  Petrus  Canisius. 
Sequenti  vero  die  R.  P.  Leonardus  Kesselt,   P.   Adrianus 
Adriani,  et  P.  Nicolaus  Goudanus  cum  sociis  aliquot. 

25  huius,  qui  erat  8.a  Paschae,  primitias  celebrauit  in  templo 


Ephemerides.— Apr.-Jun.  1557  597 

nostro  M.  Paulus  Hoffaeus;  eius  occasione  in  prandio  nobis  affait 
R.  P.  Canisius,  vna  cum  P.  Leonardo  et  Adriano;  qui  in  laudem 
sacerdotii  verba  faciens  latine  ad  fratres ,  omnes  exhortatus  est 
ad  feruorem  spiritus  pro  iuuanda  Germania.  Curauit  etiam  vt  illo 
die  Balthasar  bohaemus  et  alias  alii  germanice  concionarentur. 
28  huius  Romam  venit  R.  P.  Nicolaus  Lanoy.  Abierunt  vero 
4,or  fratres. 

[de  majo] 

Primo  Maii  primitias  ce^ebrauit  in  templo  nostro  M.  Iacobus 
fiander  cuius  occasione  in  prandio  nobis  affuerunt  R.  P.  Canisius 
et  P.  Lanoy. 

8  huius,  minister  collegii  constitutus  est  et  publice  denuntia- 
tus  M.  Paulus  Hoffaeus,  qui  mirabili  prudentia  in  hoc  munere  se 
gessit. 

10  huius  circa  4.am  horam  noctis  foelicissimum  spii  itum  Domi- 
no  reddi[di]t  Hieronimus  noster.  Sepultus  vero  est  sequenti  die. 
Omnibus  maximum  fuerat  humilitatis,  obedientiae,  et  charitatis 
perfectum  exemplar  paucis  illis  mensibus,  quibus  in  Societate 
tempora  multa  compleuerat.  Iussi  sumus  omnes  ter  dicere  sacrum 
pro  ipso. 

17  huius  Romam  venit  R.  P.  Simon,  vnus  ex  primis  Pa- 
tribus. 

21  huius  Romam  venerunt  ex  Sicilia  R.  P.  Hieronimus  Do- 
menech,  P.  Antonius  Winck  et  Christophorus  Layenes. 

23  huius  Romam  venit  ille  frater  noster  Ioannes  Baptista,  qui 
a  Patribus  hispanis  transmissus  erat  ad  congregationem. 

27  huius,  qui  erat  festum  ascensionis,  prandebant  in  collegio 
R.  P.  Simon,  Pasquasius,  Viola ,  Antonius  Winck,  Pontius 
et  alii. 

[de  junio] 

Mense  Iunio  valde  amice  et  familiariter  exercebant  et  recrea- 
bant  se  cum  fratribus  collegii  in  domo  noua  R.di  Patres  nostri, 
qui  ad  electionem  generalis  venerant.  Saepe  veniebant  ad  colle- 
gium,  et  certatim  operam  dabant  vt  possent  aliquos  secum  in  ci- 
uitates  unde  venerant  abducere.  Narrabant  singuli  quae  in  di-, 
uersis  partibus  operatus  erat  Dominus,  et  denique  ad  omne  bo- 
num  suo  exemplo  incitabant. 

Fequenter  iussi  sumus  precari  pro  Societatis  negotiis". 

17  Iunii,  qui  erat  festum  V.  Sacramenti,  more  solito  doctora- 
tus  titulum  insacra  theologia,  in  collegio  nostro  [accepit]  R.  P. 
Victoria  a  R.  P.  Canisio,  qui  insignem  orationem  habuit,  et  eo 


n  Hinc,  relicta  fere  integra  pagella  pura  (8g  v.J,  alia  manus  apparet 
usque  ad  De  mense  Octobri.  Bt  in  QOr.  repetitur  1557;  et  dicit,  manu  di- 
versa  ab  utraque,  Visa. 


598  POLANCI   COMPLEMENTA 

die  in  prandio  cum  aliis  reuerendis  Patribus  apud  nos  fuit.  Re- 
sponderat  vero  R.  Pater  Victoria  duobus  diebus  praeteritis  de  iu- 
stiricatione  et  de  Eucharistia. 

18  huius  exornatum  est  collegium  more  solito  tapetis,  et  alta- 
ri  ad  processionem  V.  Eucharistiae,  quae  ex  Minerua  prodibat. 

19  huius  conuocans  ad  se  Rdus.  Pater  vicarius  sacerdotes  col-  • 
legii,  paterno  affectu  indicauit  quonam  pacto  res  Societatis  sese 
haberent.  Narrans  breuiter  institisse  Patres  nostros  istis  diebus 
apud  pontificem,  ut  liceret  ipsis  ire  in  Hispanias,  ut  eligerent  ge- 
neralem,  distulit  ipse  responsum  ad  dies  aliquot;  et  interim  exor- 
tus  est  P.  Pontius,  qui  omnibus  insciis  ad  pontificem  supplicatio- 
nem  dedit,  per  reverendissimos  cardinales  Tranensem,  Reuma- 

num,  et °  ut  non  concederetur  nostris  profectio  in  Hi- 

spanias,  uelle  namque  illos  subterfugere  obedientiam  sedis  apo- 
stolicae;  habere  quaedam  intolerabilia  in  constitutionibus;  deni- 
que  uelle  illos  generalem  suo  modo  constituere,  qui  omnia 
faceret  pro  libitu.  Hinc  factum  est  ut  pontifex  iusserit  18  huius 
per  praedictos  cardinales  Rdo.  Patri  vicario  ut  intra  triduum 
omnes  constitutiones  et  bullas  Societatis,  omnium  item  nomina, 
qui  Romae  sunt,  ad  se  deferret,  et  neminem  Roma  permitteret 
exire  sine  ipsius  licentia.  Confessus  est  suum  factum  Pontius,  et 
ita  factum  est  quemadmodum  iussit  pontifex.  Interim  orandus  est 
Dominus,  ut  omnia  haec  in  commodum  Societatis  vertat,  sicut 
de  ipsius  benignitate  omnino  sperandum  est. 

20  huius,  quinque  reconciliabantur  cum  nostris  in  carceribus 
Turris  Nonae.  Itaque  inflammati  sunt,  ut  ipsimet  ad  se  uenire 
curarint  sacerdotem,  a  quo  V.  Eucharistiam  susciperent. 

Eodem  die  moniti  sumus  orare  feruentissime  pro  tota  eccle- 
sia,  et  maxime  pro  Societate  nostra.  Praescriptum  vero  est  ut 
laici  peculiarem  aliquam  orationem  singulis  dicerent  diebus,  sa- 
cerdotes  vero  collectam  quandam  in  sacro. 

24  uel  25  huius,  mirabili  Dei  gratia  impetrata  est  licentia  re- 
uerendis  Patribus  nostris,  eundi  in  Germaniam  praeter  omnem 
spem. 

Item  eodem  die  (erat  octaua  V.  Sacramenti  et  festum 
S.  Ioannis  Baptistae),  ultimam  suam  lectionem  fecit  R.  P.  Lay- 
nez,  quam  per  calores  istos  mensibus  aliquot  statuit  intermittere. 

25  huius  ad  collegium  nostrum  uenit  R.  P.  Natalis  ut  illi 
praesit. 

Eodem  die  conuocatis  fratribus  ad  refectorium  uale  dixit 
R.  P.  Canisius,  gratias  agens  pro  charitate  qua  a  nostris  exceptus 
erat,  et  exhortans  ut  pro  se  et  iter  agentibus  precaremur.  Item 
pro  colloquio  germanico,  ad  quod  ipse  cum  R.  P.  Gaudano  per- 


0  Lacuna  est  in  ms.,  ut  infra  saepe  (quam  lineolis  significabimus). 
Videtur  novus  scriba  adversaria  Theodoriei  Majoris  (cf.  annot.  1)  non 
semper  intelligens  transcribere. 


Ephemerides.  -Jun.-Jul.  1557  599 

gebat,  ut  denique  desideria  nostra  pro  iuuanda  Germania  excita- 
remus,  operam  dantes  ut  digne  uocatione  nostra  sancta,  usque  ad 
finem  ambulare  possimus. 

26  huius  in  Germaniam  iuerunt  R.  P.  Canisius,  R.  P.  Gau- 
danus,  R.  P.  Victoria,  P.  Lucas,  Gerardus  nander,  Clemens  co- 
quus;  Amariam  [sic],  Horatius  et  Balthasar  Fasoli;  in  urbes  Ita- 
liae,  Bartholomeus  fiorentinus,  Alphonsus  ferrariensis  et  quidam 
hispanus. 

27.  Conuocatis  fratribus  omnibus  ad  refectorium  dixit 
R.  P.  Natalis  cum  magna  suauitate  propter  ingentem  necessita- 
tem,  in  qua  uersatur  tota  ecclesia  romana,  haeretici  p  et  insuper 
etiam  nostra  Societas,  constitutum  esse  a  R.  P.  vicario,  ut  post- 
hac  non  dicerentur  litaniae  in  templo  nisi  diebus  festis,  sed  ad 
eas  recitandas  omnes  simul  congregarentur  ad  horam  24. m;  ut 
pro  peculiari  poenitentia,  qua  Dominus  ueluti  prouocari  uult  ad 
ea  tribuenda,  quae  magno  animo  dat  Patribus  nostris  desiderare 
pro  Societatis  augmento,  quinque  fratres  quotidie  disciplinam  fa- 
cerent,  ad  honorem  5  uulnerum  D.  Iesu;  vt  item  die  veneris  quin- 
que  semper  integre  ieiunarent;  ut  denique  laici  semel  in  hebdo- 
mada,  amplius  quam  soliti  sunt  communicarent,  sacerdotes  etiam 
ut  sacrificiis  misse  assiduis  Deum  placare  studeant.  Ordinatio- 
nem  cum  magno  studio  et  gratiarum  actione  susceperunt  fratres, 
et  ordine  suo  quotidie  exequuntur. 

28.  Lectae  sunt  uesperi  laetaniae  praelegente  Rdo.  P.  Natali, 
qui  ipsemet  eodem  die  valde  acrem  disciplinam  subiit,  cum  aliis 
4.or  fratribus;  cui  aliis  diebus,  ordine  successerunt  R.  P.  rector, 
minister  et  alii  cum  suis  sociis. 

29.  Ordinatum  est  in  collegio  ex  consilio  medicorum  ut 
omnes  pro  collatione  matutina,  unam  aut  alteram  panis  buccel- 
lam  sumerent,  sanitatis  causa,  istis  caloribus.  Item  R.  P.  Natalis 
concessit  omnibus  facultatem  aliquo  deambulandi  post  coenam. 

30.  Etiam  domi  constitutum  est,  ut  terni  singulis  diebus  di- 
sciplinam  facerent,  et  ipsemet  Rdus.  P.  vicarius  eo  die  primus 
coepit. 

DE  MENSE  IULIO 

2.0  Iulii  insignem  habuit  exhortationem  ad  fratres  R.  P.  Na- 
talis  de  signo  crucis,  quomodo  designat  Deum  trinum  et  unum, 
principium  et  finem  omnium;  et  Christi  incarnationem,  eius  pas- 
sionem,  quae  sunt  ueluti  media  conuenientissima  ad  Dei  consecu- 
tionem. 

3.0  Iulii  ad  prandium  uenerat  Rdus.  P.  Cornelius  Wisscha- 
uen,  aliquorum  ex  collegio  confessiones  posthac  auditurus. 

Conuocauerat  eodem  die  omnes  magistros  Rdus.  P.  Natalis, 


p     Ms.  habet  Haeriti. 


600   '  POLANCI   COMPLEMENTA 

ut  suam  de  intermittendis  lectionibus  sententiam  singuli  dice- 
rent,  quae  deinceps  intermissae  sunt  post  prandium;  ante  pran- 
dium  autem  solum  erat  lectio  per  sesquihoram;  fiebant  tamen  dis- 
putationes  domesticae  alternis  diebus  post  prandium. 

4.0  Seruire  coepit  mensae  R.  P.  Natalis  seruiturus  per  he- 
bdommadam. 

5.0  Lectae  sunt  insignes  literae  ex  Tornace,  Petri  de  Bur- 
gundia. 

Eodem  die  iuerunt  Roma  P.  Antonius  Wink  Perusiam,  Pa- 
ter  Lanoy  Uenetias,  P.  Leonardus  Coloniam,  P.  Ioannes  Gallus 
Genuam. 

6.°  Coepit  esse  minister  collegii  P.  Montoia,  et  sottominister 
Antonius. 

7.  Coepit  seruire  ad  mensam  R.  P.  rector,  qui  etiam  quosdam 
nostrum  misit  ut  facinorosos  duos  uiderent  concremari  uiuos  in 
platea  quae  Nauona  appellatur. 

9  et  10.  Multi  in  collegio  inciderunt  in  infirmitatem,  20  uel 
25;  et  sequentibus  diebus  triginta,  et  plures,  ita  ut  necesse  fue- 
rit  lectiones  intermittere,  et  omnes  seruitio  aliorum  operam  dare, 
quod  sane  hilariter,  et  cum  charitate  factum  est.  Incidit  in  infir- 
mitatem  R.  P.  rettor,  et  sottominister  Antonius;  et  interim 
R.  P.  Montoia  subminister  [sic],  uere  patrem  sese  praestitit.  Inci- 
dit  etiam  in  infirmitatem  D.  Torres  medicus,  doctor  Emanuel,  et 
alii  multi,  ita  ut  intra  septimanae  tempus  40  uel  50  fuerint  infir 
mi.  Caeterum  per  Dei  gratiam  admirabilem,  omnes  conualuerunt 
intra  septimanam,  ante  18  Iulii,  quae  erat  dies  dominicus,  ita  ut 
tum  omnes  praeter  unum  aut  alterum  potuerint  iterum  commu- 
nibus  se  accommodare;  ordinatum  nihilominus  est  a  superiori- 
bus,  ut  sequenti  illa  septimana  non  legeretur;  ut  ante  prandium 
quilibet  suo  studio  principali  studeret  secundum  ordinem  magi- 
stri,  post  prandium  vero  duabus  horis  principali  studio,  reliquo 
vero  tempore  uel  spiritualibus,  uel  aliis  quibuslibet,  operam  da- 
ret;  ut  dormirent  fratres  paulo  plus  solito;  ut  sumerent  quotidie 
ientaculum,  et  qui  uellent  exirent  aliquo  post  coenam.  Mira  res 
est  quomodo  in  ista  visitatione  ita  totos  q  se  tradiderunt  seruitio 
aliorum  R.  P.  Natalis,  P.  rector,  Montoya  et  caeteri  sacerdotes 
ac  fratres.  Laus  Deo  nostro,  qui  liquido  monstrauit  hac  uisitatio- 
ne  quod  sine  ipso  nihil  possimus.  Visitabat  infirmos  aliquoties 
R.  P.  Polancus,  R.  P.  Madril,  R.  P.  Dominech  et  R.  P.  Riba- 
dineira. 

Ordinauit  R.  P.  vicarius  ut  istis  duobus  mensibus  domi  com- 
municarent  fratres  diebus  dominicis,  et  ante  concionem  ientacu- 
lum  sumerent;  aliquando  non  legebatur  ad  mensam,  nec  fiebat 
concio,  quia  deerant  qui  facerent,  paulatim  vero  redierunt  omnia 
in  pristinum  ordinem.  Interim  tamen  quotidie  ordine  fiebant  di- 


q    totum  ms. 


Ephemerides.— Jul.-Aug.  1557  601 

sciplinae,  quamuis  non  essent  semper  quinque;  fiebant  etiam  ie- 
iunia  solita  die  veneris. 

Concio  publica  breuior  erat,  cantabantur  breuiusletaniae,  et 
nonnisi  cum  delectu  accedebant  ad  templum,  uel  cantores  soli, 
uel  pauci  quidem  etiam  alii. 

21.  Ex  collegio  in  domum  Patrum  concesserunt  sanitatis  cau- 
sa  don  Federicus,  Petronius,  Henricus  flander. 

23.  Constituit  R.  P.  Natalis  ut  casus  conscientiae  quaterni 
uel  terni  legeremus  iis  diebus  quibus  non  sunt  lectiones  in  colle- 
ffio;  ut  unus  haberet  curam,  soluendi  dubia;  et  si  difficiliora  es- 
sent,  referrent  ad  se. 

25,  qui  erat  festum  sancti  lacobi,  constituit  R.  P.  Natalis, 
conuocatis  professoribus,  ut  illa  septimana  sequenti  non  legere- 
tur,  sed  ut  singuli  praeceptores  discipulos  suos  disputantes  audi- 
rent,  una  hora  post  prandium,  de  quadam  parte  illorum  quae  hac- 
tenus  audiuerunt,  idque  alternis  diebus.  Aliis  autem  diebus  me- 
diis  legendi  essent  casus. 

27.  Absoluit  P.  Natalis  lectionem  casuum  reseruatorum  So- 
cietatis,  quam  aliquoties  fecerat  coram  confessoribus  quibusdam 
collegii. 

Erat  in  collegio  quidam  Ioannes  Marcus  ualde  infirmus,  ita 
ut  medicus  crederet  eum  moriturum,  et  tamen  Dei  beneficio  con- 
ualuit  orantibus  fratribus,  ita  ut  sequenti  die  diceret  medicus 
cuidam,  miraculo  quodam  euasisse  mortem . 

In  ultimum  diem  huius,  qui  anniuersarius  erat  quo  ad  coelum 
migrauit  Rdus.  Pater  noster,  multi  desiderabant  communicare, 
sed  nemini  uel  hoc,  uel  ullum  aliud  externum  a  superioribus  con- 
cessum  est. 

DE    MENSE    AUGUSTO 

Primo  Augusti  ualde  infirmus  erat  M.  Erardus  usque  ad  mor- 
tem,  et  fratres  omnes  circa  meridiem  uocati  sunt,  ad  dicendum 
letanias  pro  eo,  a  R.  P.  Natali. 

Eodem  die  constituit  R.  P.  Natalis,  ut  sequenti  illa  septima- 
na  alternis  tantum  diebus  a  philosophis  legeretur. 

3.0  huius  circa  quintam  noctis  horam  foelicissime  migrauit 
ad  Dominum  Mter.  Erardus  leodiensis,  qui  multos  annos  Vien- 
nae,  et  postea  et  in  Italia  strenue  seruiuit  Domino,  eximium  obe- 
dientiae  et  alacritatis  in  Dei  seruitio  specimen  de  se  praebens. 
Sequenti  vero  die  corpus  eius  honorifice  ex  collegio  in  templum 
nostrum  deportatum,  sepulturae  traditum  est  ad  dextrum  cornu 
altaris  maioris.  Erat  sacerdos  iam  a  tribus  annis;  die  martis  mor- 
tuus  est;  die  ueneris  praecedenti  uenerabilem  Eucharistiam  ac- 
ceperat,  et  die  sabbathi  extremam  unctionem,  et  tandem  die  mar- 
tis  est  mortuus  maxima  cum  omnium  aedificatione. 

Eodem  die  Ameriam  iuit  Henricus  antuerpianus  cum  Mtro. 


6o2  POLANCJ   COMPLEMENTA 

Iacobo  medico,  sanitatis  causa  r,  ut  deinde  pergat  in  patriam  si 
utcunque  conualescat. 

5.  Rediit  ex  peregrinatione  ad  S.  Iacobum  Ioannes  Antonius 
bononiensis,  in  qua  amplius  quam  annum  impenderat. 

6.  Intelleximus  mortem  R.  P.  Villanovae  s  in  Hispaniis,  qui 
licet  non  perinde  doctus  esset,  mirabiliter  tamen  ualebat  spiritu 
et  scientia  quadam  diuina.  Mortuus  est  Compluti,  ubi  collegium 
Societatis  fundarat,  sicut  etiam  alibi  plurima  per  ipsum  effecerat 
Dominus. 

7.  Constitutum  est  a  R.  P.  Natali  ut  sequenti  septimana  al- 
ternis  diebus  legeremus  et  alternis  diebus  disputaremus. 

8.  Venerunt  ad  collegium  Nicolaus  caietanus,  Theodoricus 
gandensis,  Guillelmus  germanus  et  Antonius  gallus.  Maturius 
mittebantur  hi,  quia  turbatio  quaedam  erat  domi,  ex  qua  duo  no- 
uitii  abierant  praecedenti  nocte:  Henricus  vestphalus  et  Michael 
hispanus.  3.0  veroAugusti  conscendens  murum  aufugerat  domo 
conterraneus  meus  Hesselius. 

10.  In  festo  S.  Laurentii  dicebat  R.  P.  Natalis  sacerdotibus 
collegii  ad  se  vocatis,  ad  extremum  iam  deductum  esse  negotium 
illud  contra  Societatem,  quod  supra  diximus  inchoatum  fuisse  a 
Pontio.  Iam  enim  ex  literis  et  aliis  rebus  manifesto  deprehen- 
sum  est,  P.  Bobadilla  cum  duobus  aut  tribus  aliis  praefecturam 
Societatis  affectare.  Id  enim  et  scribit,  se  secundum  iustitiam  de- 
bereesse  superiorem,  nec  desiderare,  nisi  secundum  iustitiam  esse 
deberet;  P.  Laynez  ueio  solum  nomine  vicarium  esse.  Loquutus 
est  hac  de  re  cum  R.mo  cardinale  de  Carpi ,  cui  postea  loquutus 
est  postea  [sic]  R.  P.  Laynez  vicarius  uerus  et  a  Deo  constitutus; 
et  etiam  ego,  allegans  illi  ex  prima  institutione  et  regula  Socie- 
tatis;  item  ex  bulla  gratiarum  Societatis  a  Paulo,  illum  qui  quo- 
cumque  modo  directe  uel  indirecte  affectaret  praelaturam ,  uel 
quamcumque  praeeminentiam  in  Societate,  eo  ipso  inhabilem  esse. 
Huc  accedit  quod  professi,  dum  uota  emittunt  specialiter  promit- 
tant  se  [n]ullam  unquam  dignitatemaffectaturos.  Tandem  dixit  et 
iussit  R.mus  cardinalis  ut  congregationes  solitae  fierent  a  nostris 
R.dis  Patribus,  nemine  professorum  secluso;  sed  superioris  lo- 
cum  et  autoritatem  haberet  R.  P.  Laynez,  qui  legitime  secun- 
dum  constitutionum  formam  electus  est  primo ,  et  postea  ab 
omnibus  Patribus  simul  congregatis,  tanquam  legitime  electus 
approbatus  est;  quem  denique  Hispania,  Lusitania,  Sicilia,  Ger- 
mania,  Italia,  Gallia  et  omnia  denique  Societatis  membra  per  to- 
tum  orbem,  pro  vero  superiori  in  literis  et  operibus  suis  agno- 
scunt. 

Dicunt  hiconiurati,  nullas  esse  constitutiones  hactenus  fa- 
ctas,  et  a  se  debere  fieri,  superiorem  constitui,  et  omnia  Societa- 


r     Hinc  alia  manus  in  ms.     — s  Vilgia  noua   ms.  hic,   et  infra  non 
semel. 


Ephemerides.— Aug.  1557  6o3 

tis  negotia  gubernari.  Certo  approbatio  sedis  apostolicae,  ratas 
esseiussit  constitutiones,  eo  ipso  quo[d]  a  R.do  P.  Ignatio  essent 
conscriptae:  conscripsit  ipse,  promulgari  eas  iussit  per  me  in  Hi- 
spaniis,  Lusitania ,  Germania,  et  Italia,  et  uiuus  adhuc  proprio 
ore  nobis  dixit  et  iniunxit  ut  obseruaremus  Quod  autem  non 
obseruauerit  9,  prae  humilitate  fecisse  videtur. 

Est  haec  maxima  tribulatio ,  et  quae  diabolo  instigante  dire- 
cte  tendat  ad  totius  Societatis  destructionem.  Verum  post  mul- 
tam  considerationem  et  orationem,  plurimum  consolamur  in  Do- 
mino,  absque  timore,nihil  dubitantes  quia  omnia  ad  maius  bonum 
Societatis  cedent.  Interim  tamen  iudicamus  diligentissime  age n- 
dum  esse  ut  nunc  semel  tota  ista  ambitio  penitus  praecidatur. 

Quod  si  haec  eadem  post  annos  aliquot  contigisset,  quando 
minus  forte  poterit  illi  obuiari,  maximum  posset  afferre  damnum. 
Quare  et  laudandus  est  Dominus,  quod  cito  dedit  haec  deprae- 
hendi. 

Statutum  autem  est,  ne  quis  corrumpatur,  ut  nullus  dum  haec 
durant  domum  uadat  nisi  urgente  necessitate,  et  ne  quis  cum 
aliquo  domi  commorante  '  loquatur. 

Dixerat  P.  Pontius  Gulielmo  germano:  Hispanos  bene  tra- 
ctant;  uos  autem  non  secus  quam  si  bestiae  essetis.  Sed  age,  cito 
iterum  minister  ero,  et  tum  benigne  uos  curabo.  Ipse  uero  Gu- 
lielmus  haec  ad  superiores  retulit,  et  ita  esse  propria  scriptione  te- 
status  est. 

De  autoribus  huius  negotii  nunquam  iudicaui  quod  peccent 
mortaliter  vel  aliter,  quamuis  dicam  saepe:  Hoc  non  mihi  placet; 
Hoc  nihil  est,  etc:  Dominus  sit  illorum  iudex. 

De  pontifice  nihil  unquam  male  metui,  sed  post  longam  deh- 
berationem  semper  constitui  obuiis  ulnis  amplexandum  esse  quic- 
quid  tandem  ille  autoritate  apostolica  de  Societate  statuerit.  Non 
enim  potest  non  a  Deo  hoc  esse.  Et  autoritas  apostolica  semper 
in  omnibus  est  propicia,  quippe  quae  uocationem  nostram  com- 
probat  esse  a  Deo.  Quare  et  in  omnibus  his  animos  nostros  vnire 
debemus  in  hac  sancta  uocatione  nostra,  sacrificia  quotidiana  et 
orationes  alias  pro  hoc  negotio  offerre,  circumspecte  agere  cum 
aliis  omnibus  ut  unitos  in  uero  spiritu  nos  conseruemus,  et  omnes 
mille  oculis  obseruemus. 

Pro  confirmatione  vocationis  nostrae  obseruandum  est  quam 
mirabiliter  nos  Dominus  interno  suo  instinctu  uocarit.  Et  curan- 
dum  diligenter  ut  confirmemur  semper  magis  ac  magis  in  hac 
recta  linea:  Deus,  Christus,  religio  a  P.  Ignatio  instituta  et  a  sede 

'    commemorante  ms. 


9  Intelligas,  pro  adjunctis,  «quod  non  observaverit»  constitutionem  de 
eligendo  vicario:  unde  nominandus  fuit  a  sodalibus  professis  exstantibus. 
Romae.  Cf.  Lain.  Monum.,  I,  284,  etc.  Porro  de  hac  re  tota  fac  consulas 
Bobad.  Monum.,  xn  sqq.,  184,  etc;  et  Epist.  P.  Nadal,  IV,  98  sqq. 


604  POLANCI    COMPLEMENTA 

apostolica  approbata,  et  P.  vicarius  M.  Iacobus  Laynez  legitime 
secundum  constitutiones  electus. 

12.  Reuocatis  ad  se  sacerdotibus  dixit  R.  P.  Natalis  cessasse 
iam  conspirationem  de  triumuirato  uel  potius  duumuirato,  quia 
P.  Paschasius  nunquam  uisus  est  consensisse,  quanuis  uideba- 
tur  haerere  u  dubius;  sed  nunc  se  penitus  dedidit  R.  P.  Layne-z 
vicario.  P.  Simon  omnino  etiam  desciuit  ad  R.  P.  vicarium.  Re- 
stat  ergo  solus  P.  Bobadilla,  de  quo  etiam  sperandum  est,  quod 
cito  per  Dei  gratiam  resipiscet,  quamuis  dixerit  se  uelle  adire 
pontificem,  si  ei  v  concedatur  superioritas  a  Rmo.  cardinale  de 
Carpi.  Sed  uae  illi,  quandoquidem  pontifex  obedientiae  obseruan- 
tissimus  est,  ut  aliquando  dixit  Rmus.  cardinalis  deGraenen  [sic]. 
P.  Viola  et  P.  Adrianus  uidebantur  declinare  ad  partes  Bobadil- 
lae.  Sed  pro  omnibus  orandum  est.  Et  posthac  licebit  more  soli- 
to  domum  ire,  et  cum  quibuslibet  colloqui,  dummodo  obseruet 
unusquisque  quid  et  quicum  loquatur. 

Eodem  die  coepit  esse  minister  collegii  P.  don  Federicus, 
conferente  se  R.  P.  Montoya  ad  docendum  metaphysicam,  et 
cum  maxima  humilitate  mox  se  ad  communia  fratrum  officia 
dante. 

15.  qui  erat  festum  assumptionis  B.  V.  Mariae,  hora  I2;  foeli- 
cissime  migrauit  ad  Dominum  dilectissimus  frater  noster  Petrus 
della  Torre,  qui  vix  annum  in  Societate  nostra  cum  magno  pro- 
fectu  spirituali  transegerat,  postquam  in  diuersis  principum  ac 
regum  aulis  didicerat  omnia  vanitatem  esse  praeter  soli  Deo  ser 
uire,  et  humilem  D.Tesvm  in  humilitate  sequi.  Hispanus  erat,  et 
multo  tempore  ante  mortem  grauissimam  agoniam  sustinuit,  per 
quam  speramus  omnes  eius  poenas  diuina  misericordia  sublatas 
esse.  Eodem  die  more  solito  sepulturae  traditum  est  corpus  in 
ecclesia  nostra  ante  vesperas;  et  per  tres  dies  iussi  sunt  fratres 
pro  eius  salute,  omnes  suas  orationes  et  sacrificia  applicare. 

16.  Coeperunt  in  collegio  nostro  exercitia  spiritualia  facere 
26  fratres  aut  eo  circa,  qui  in  diuersis  cubiculis  constituti  non- 
nisi  in  prandio  et  coena  prodibant,  tanquam  angeli,  ad  refectio 
nem,  et  vesperi  ad  laetanias:  iussi  sumus  proillis  rogare  quoties- 
cunque  faceremus  orationem,  neque  loqui  cum  illis  aut  trans- 
euntes  videre. 

17.  Ad  collegium  venit  Ioannes  flander. 

20  et  21.  Omnes  exercitantes  confessi  sunt  R.  P.  Cornelio. 

23.  Egressi  sunt  exercitantes  cum  nouo  feruore.  Sequenti 
vero  die  alii  circa  viginti  successerunt,  et  sequentibus  diebus 
alii  quatuor. 

28,  qui  erat  festum  D.  Augustini  impositus  est  finis  per  Dei 
gratiam  libris  «De  anima»,  Aristotelis,  et  foti  cursui  artium;  in 


u     haec  ero  ms.;  cf.  annot.  o.     — v  Hoc  verbum  ei  suffectum  est  alii 
quod  legi  nequit:  sensus  exigere  videtur  non. 


Ephemerides.  -  Aug.  Sept.  1557  605 

quibus  fuerant  Ioannes  Nicolaus,  Michael  Boteglio,  Gvilelmus, 
Balduinus,  Andreas  friso,  Hermes  flander,  Petrus  briton;  ger- 
manici  collegii,  Thomas  anglus  et  Hector:  praeceptor  eorum 
Theodoricus  Maior. 

29  et  30.  Exierunt  exercitia  [sic]  M.  Canisius  et  alii,  bene  per- 
moti  in  Domino. 

Iisdem  duobus  diebus  fecit  lectiones  et  respondit  M.  Paulus 
Hoffaeus  pro  doctoratu  in  theologia,  de  10  cap.  ad  Hebraeos,  et 
questione  3.  "Sententiarum  [distinct.  XXV]:  quantum  oportuerit 
eos  credere  qui  erant  ante  Christum. 

30.  Responderunt  in  logica  Balduinus  et  Andreas  friso,  ut 
crearentur  magistri. 

30.  Conuocatis  ad  se  magistris  constituit  R.  P.  Natalis  ut 
theologi  duas  quotidie  haberent  lectiones  ante  prandium,  et  post 
prandium  una  hora  priuatim  repeterent;  disputarent  autem  die 
sabbathi,  et  etiam  alternis  diebus  de  conclusionibus  defendendis 
in  ecclesia;  vt  physici  non  audirent  lectiones,  sed  praepararent 
conclusiones;  vt  logici  et  dialectici  singulis  diebus  legerent  per 
sesquihoram  ante  prandium,  et  tantundem  post  prandium,  et  pri- 
uatim  repeterent  audita,  disputarent  uero  die  sabbathi;  ut  prima, 
4#a  et  3.a  classis  mane  duas  horas,  et  uesperi  duas  horas  cum  di- 
midia   legeret;  2.H  uero  duas  horas  mane,  et  totidem  uesperi; 

rhetoricis  nihil  est  praescriptum,  quia  M.  Edmunduserat w, 

et  aegrotabat  M.  Benedictus. 

31.  Responderunt  in  physica  Balduinus  et  Andreas. 

DE  MENSE  SEPTEMBRI 

Primo  die  Septembris  ualde  solenniter  creatus  est  sacrae 
theologiae  doctor  M.  Paulus  Haffaeus  una  cum  Balduino  et  An- 
drea,  qui  magistri  artium  facti  sunt  a  R.  P.  Natale,  qui  insignem 
habuit  orationem,  sicut  efiam  ipse  M.  Paulus,  ita  ut  uere  maxi- 
ma  Dei  laus  hinc  processerit.  Communicati  sunt  omnes  simul  in 
sacro  R.  P.  Natalis,  obseruatis  ceremoniis  solitis. 

2.  Responderunt  in  logica  et  physica  Gulielmus  et  Petrus 
briton,  et  mox  deinde  magistri  artium  facti  sunt  a  R.  P.  Natali 
post  absolutum  sacrum  et  breuem  quandam  oratiunculam. 

Eodem  die  Roma  ex  collegio  discesserunt  post  prandium  21 
fratres:  R.  P.  Paulus,  Viennam;  R.  P.  Canisius  cum  Balduino 
et  Andrea,  Coloniam;  M.  Gulielmus,  Ingolstadium;  R.  P.  M.  Be- 
nedictus,  concionator,  parmensis,  Paduam,  una  cum  M.  Emun- 
do,  Egidio,  Roberto,  loanne  de  Lorena  x,  Michaele,  Diomede, 
Prospero,  Antonio  del  Rio,  Venceslao  bohemo  et  Theodorico 
gandensi,  Petro  nicensi,  et  Ioanne  de  Platea;  Petrus  briton  et 


■w     Spatium  vacuum  pro  duobus  vel  tribus  verbis  in  ms.   relictum  est. 
Vide  annot.  o.— *  dello  Rena  ms. 


606  POLANCI    COMPLEMKNTA 

Ioannes  Marcus,  Ameriam.  Eodem  die  ad  collegium  venit  ex  Si- 
cilia  M.  Arnoldus  Lonchus. 

4.  Respondit  bis  pro  magisterio  in  artibus  Nicolaus  caieta- 
nus,  et  postero  die  creatus  est  more  solito  magister  in  artibus, 
post  solennem  communionem,  die  dominico. 

5.  qui  erat  dominicus  dies,  quo  licebat  promereri  iubilaeum, 
communicati  sunt  in  carcere  Turris  Annonae  *,  14;  in  corte 
Sabella  13,  et  in  capitolio  10.  Ipse  uero  gubernator  Vrbis,  se- 
quenti  die  cum  familia  sua  uenit  ad  domum  nostram  ut  confite- 
retur. 

Tota  ista  septimana  usque  ad  5.m  huius,  nihil  lectum  est  in 
theologia  et  artribus  propter  actus,  nisi  ualde  raro.  Voluit  enim 
R.  P.  Natalis  ut  illo  die  quo  actus  esset  in  artibus,  nullae  fierent 
in  illis  lectiones.  Voluit  item  ut  praeceptor  suum  discipulum 
defenderet  et  alii  argumentarentur,  etiam  theologiae  profes- 
sores. 

Hac  nocte  sequenti  mortuus  est  Matheus  hispanus,  et  sequen- 
ti  die  sepultus,  qui  multos  annos  humilibus  operibus  et  laboriosis 
in  Societate  fideliter  Domino  seruierat.  Erat  ex  illis  sanctis  coad- 
iutoribus  domus. 

6.  Inchoatus  est  liber  Peri  herminias  z  Aristotelis. 

7.  Constituit  R.  P.  Natalis  consulto  R.  P.re  vicario,  ut  iis 
qui  hactenus  audierunt  metaphysicam  legerentur  Aristotelis  To- 
pica  et  Elenchi,  dolens  quod  cum  tanta  turbatione  disciplina- 
rum,  dialecticis  hactenus  praelecta  esset  in  collegio  ethica  et 
metaphysica. 

Constituit  item  eodem  die  ut  singulis  sabbathis  theologi  per 
se  post  prandium  disputarent  de  omnibus  lectionibus,  quas  per 
septimanam  audierunt.  Studentes  vero  in  artibus  idem  facerent 
separatim  a  theologis  in  sua  classe,  ad  quam  omnes  artistae  con- 
uenirent. 

8.  qui  erat  natiuitatis  B.  V.  JVfariae,  constitutum  est  a 
R.  P.  vicario  ut  non  disputarentur  conclusiones  in  renouatione 
studiorum.  Eodem  die,  17  communicarunt  in  carcere  Turris  No- 
nae,  et  7  alii  confessi. 

9.  Facta  est  uindemia  uineae  nostrae,  ex  qua  4.or  uini  uasa 
prouenerunt. 

10.  Inchoatus  est  liber  Topicorum  Aristotelis;  ordinauit  etiam 
R.  P.  Natalis  ut  diebus  sabbathi  uterque  magistrorum  aduersus 
contrarium  discipulum  argumentaretur  primo,  et  deinde  discipu- 
li  singuli  cum  singulis  respondentibus. 

13.  Laborante  in  extremis  R.m0  cardinale  S.  Iacobi  iussi  su- 
mus  post  prandium  orare  per  aliquantulum  temporis  spatium. 

14,  qui  erat  festum  exaltationis  S.  Crucis,  confirmata  est  pax 
inter  pontificem  et  imperatorem,  redeuntibus  Rmis.  cardinalibus 


y     Sic  ms.;  cf.  infra,  ad  diem  8;  et  ad  24  Oct.  — z  Id  est,  Uepl  'ep|j.TjvEcas\ 


EPHEMERIDES.  — SEPT.    I557  607 

Carapha  et  de  S.  Fiore  et  Viteloz  10.  Et  ecce  illa  ipsa  nocte  ita 
inundauit  Tyberis  per  sequentes  aliquot  dies,  ut  usque  ad  tem- 
plum  nostrum  pertingeret,  et  omnium  domos  occuparet.  Vinum 
et  alia  omnia  in  superiorem  locum  ad  coenaculum  asportauimus. 
Iuimus  28  in  domum  Patrum,  ex  collegio.  Recitauimus  7  psal- 
mos  praelegente  R.  P.  vicario;  tota  nocte  oratum  est  horatim. 
Vere  iustus  est  Dominus  et  mirabilis  in  iudiciis  suis.  Nunquam 
ego  in  uita  huiusmodi  rem  tam  mirabilem  tamque  stupendam 
uidi.  quae  uere  est  omnibus  saeculis  memoranda  ad  Dei  gloriam, 
qui  huiusmodi  modis  efflcacissime  et  inuiolabiliter  ostendit  se  Do- 
minum  esse  uniuersorum,  et  posse  nos  eadem  facilitate  suffocare 
omnes,  si  fecit  uno  die  et  nocte  una  ut  usque  ad  fenestras  domo- 
rum  excresceret  aqua,  et  iam  cubiculum  portinarii  in  collegio  su- 
peraret. 

A  nocte  quae  praecessit  15.*  huius,  quae  erat  18  B.  Virginis 
Mariae  aa  usque  5.am  horam  noctis  sequentis,  continuo  semper 
cum  ingenti  impetu  excreuit  aqua.  Atque  tandem  incipiens  defi- 
cere  sequenti  die,  quae  erat  dies  iouis,  et  subsequente  die  ve- 
neris,  penitus  rediit  in  alueum  suum.  Interim  tamen  omnia  inter- 
na  domorum  plena  erant  aquis  et  argilla.  Vere  haec  manus  Do  ■ 
mini  erat,  et  bene  monstrabat  Dominus  uniuersorum  se  esse  do- 
minum. 

18.  Iuerunt  Perusium  ex  collegio  R.  P.  Ioannes  Nicolaus, 
Innocentius,  Ioannes  Baptista  venetus,  et  Ioannes  flander. 

Eodem  die   uenerunt   Laureto  Ioannes  Leonardus   calaber, 
Ioannes  Dominicus,  et  Melchior  mediolanensis. 
Eodem  die  Romam  uenit  filius  ducis  de  Alba. 

19.  Ipsemet  dux  venit:  erat  autem  dominicus  dies,  quo  ma- 
xima  celebrata  est  laetitia  de  pace;  et  P.  Michael  Boteglio  in 
concione  exaggerabat  quae  erant  de  dilu[u]io. 

Omnibus  istis  diebus  nihil  nobis  defuit  ex  solitis,  imo  cardina- 
lis  quidam  et  theatini  domum  nostram  miserant  pro  panibus. 
Non  tamen  est  lectum  a  die  mercurii  post  prandium,  usque  ad 
diem  lunae  sequentem,  quo  die  non  legebatur  quidem  pueris;  in 
altioribus  tamen  classibus  lectum  est,  sed  in  domo  nostra  in  cu- 
biculis  priuatis. 

20.  Iuerunt  in  Siciliam  ex  domo  Ioannes  Leonardus  cala- 
ber,  Michael  venetus,  Ferdinandus  et  Sebastianus  de  Amelia.  Ex 
collegio  Ioannes  latinus,  Gerardus  hispanus,  Antonius  gallus, 
Ioannes  Thomas,  Nicolaus  de  Caieta,  et  Valentinus  atque  loan- 
nes  bohemi. 

21.  qui  erat  festum  S.  Mathaei,  promulgatum  est  iubileum 


aa     Sic  ms.;  sed  lege:  quae  erat  8.*  [Nativitatis]  B.  Virginis  Mariae. 


10     Scilicet  Vitellotio  Vitellio.  Alii  autem  duo,  ut  scitum  est,  Carolus  Ca- 
raffa  et  Guido  Ascanius  Sfortia. 


608  POLANCi    COMPLEMENTA 

pro  pace  inter  reges,  quod  durabat  usque  ad  festum  omnium  san- 
ctorum.  Singulis  diebus  mercurii  abstinendum  erat  a  carnibus; 
diebus  veneris  ieiunandum.  Singulis  diebus  recitandum  «Da  pa- 
cem,  Domine»;  «Benedictus  Dominus*,  etc;  «Fiat  pax  in  virtu- 
te»,  etc;  Oratio  «Exaudi»,  etc,  et  «Deus  a  quo  sancta»,  etc; 
«Benedicamus  Domino».  Aut  non  bb  novit  haec  legere,  debebat 
dicere  quinquies  «Pater  noster»  et  «Aue  Maria». 

Nos  in  collegio  sequenti  die  mercurii  abstinere  coepimus  a 
carnibus;  et  uesperi  post  laetanias,  orationes  istas  simul  recitare. 

23.  Venerunt  Vienna  M.  Rogerius  flander,  duo  germani  et 
unus  bohemus,  una  cum  Alphonso  ferrariensi,  qui  eodem  mox 
die  venit  ad  collegium. 

21,  qui  erat  festum  S.  Mathaei,  omnes  qui  habitabant  in  domo 
anguli  migrarunt  ad  collegium  et  ex  cubiculis  domus  illius  con- 
stitutae  sunt  classes  humaniorum  studiorum,  quia  classes  colle- 
arii  ob  humorem  adhuc  minus  sanae  erant. 

25.  Disputatae  sunt  priuatim  aliquot  conclusiones  philosophi- 
cae,  ex  iis  quae  sunt  defendendae  in  templo. 

Iuerat  istis  diebus  ad  ducem  de  Alba  procurator  domus, 
P.  Baptista  Pezzanus,  et  dono  dedit  domui  dux  50  coronas  sive 
scuta;  filius  vero  eius,  10.  Laus  Deo. 

26.  Indicatum  est  nobis  de  morte  P.  Henrici  antuerpiani, 
qui  foelicissime  mortuus  est  Ameliae  2.0  hujus.  Sub  finem  uitae, 
intelligens  iam  imminere  mortem,  magno  desiderio  illam  exo- 
pta[ba]t,  ingeminans  saepe  illud  suum  solitum:  ODio  mio,quando 
saro  una  cosa  con  teco!  et  deinde  multa  pia  loquens  in  agoniam 
24  horarum  incidens,  tandem  foeliciter  expirauit,  cuius  foelicissi- 
ma  et  sanctissima  uita  inconcusa[m]  nobis  spem  praebet,  illum 
iam  cum  Domino  regnare  in  coelestibus  cc. 

DE  MENSE  OCTOBRI 

Primo  huius  missi  sunt  ex  collegio  Florentiam  Gaspar  peru- 
sinus  et  Antonius  Leo. 

2.0  huius  Romam  uenerunt  Amelia  M.  Iacobus  flander  et  Ho- 
ratius  neapolitanus,  et  item  mox  duo  ad  collegium. 

5.0  huius  iuerunt  in  Montem  Pelusianum  M.  Alfonsus  d'As- 
coli,  Franciscus  Granata,  Christophorus  Drusillio  dd  et   Alexius. 

6.°  huius  nunciatum  nobis  est,  grauiter  aegrotare  M.  Ed- 
mundum  Loreti. 

15. °  huius  discessit  Roma  R.  P.  Adrianus  antuerpianus  una 
cum  Melchiore. 

16. °  huius  definitum  est  non  fore  disputationes  ante  studio- 


bb  Sic  ms.;  legendum  censemus:  Qui  autem  non. — cc  Sequuntur  in  ms. 
duo  folia  pura;  in  ^.°v.  apparet  manus  quarti  amanuensis.  Et  in  ^."r., 
ignota  manus  posuit:  P.  D.  Theodorici  Magni.  1557.  Cf.  autem  annot.  I. 
— dd  Sic  pro  Trujillo . 


Ephemerides.  -  Oct.  1557  609 

rum  renouationem,  sed  differendas  esse  usque  ad  electionem  ge- 
neralis,  licet  iam  impressae  sint  conclusiones  in  S.  Mathaeum,  et 
primam  2.ae,  et  phylosophiae. 

Venerunt  [sic]  Loreto  Romam  R.  P.  Emanuel  lusitanus.  Eo- 
dem  die  iuerunt  equites  in  Flandriam  R.  P.  Salmeron  et  magi- 
ster  Petrus  Ribaddinera;  deduxerunt  autem  illos  R.  P.  vicarius 
et  R.  P.  Natalis. 

17  huius  iuit  in  Hyspanias  Ioannes  Baptista,  vt  Patres  ad  con- 
gregationem  et  electionem  vocaret  generalis.  Eodem  die  abiit  in 
Siciliam  R.  P.  Dominicus,  q,ui  pridie  Romam  redierat  ab  illa  pro- 
fectione  quam  12  huius,  vna  cum  R.  P.  Antonio  Winck  in  Sici- 
liam  susceperat. 

18  huius,  quo  erat  festum  S.  Lucae,  non  est  lectum  in  col- 
legio. 

Iuit  eodem  die  Veronam  R.  P.  Baptista  Viola,  qui  pridie  ad 
collegium  uenerat,  et  fratres  omnes  campanae  pulsu  curauit  uo- 
cari,  ut  illos  amplexaretur  et  valediceret. 

19  et  20  huius  iterum  legerunt  M.  Emanuel  et  M.  Rogerius, 
sed  tum  penitus  valedixerunt  auditorio. 

21  huius  coepimus  deferre  scamna  et  tabulas  et  storias  in 
aliam  domum,  ad  quara  eramus  migraturi,  et  praecedente 
R.  P.  Natali,  omnes  deinde  sequuti  sumus  aliqua  portando  sin- 
guli.  Idque  tribus  vicibus  continue.  Item  hoc  sequenti  die  feci- 
mus.  Die  sabbati  sequenti,  non. 

24  huius  itum  est  in  carceres,  et  multi  admodum  in  Torre  de 
Nona  voluerunt  confiteri. 

Erat  istis  diebus  occupati  [sic]  R.  P.  Natalis  in  ordinandis 
omnibus  quae  ad  studiorum  renouationem  pertinent:  examina- 
bantur  fratres  qui  domi  erant,  ad  quae  studia  possent  accedere. 

27  huius  iterum  portauimus  onera  ad  alteram  domum,  ad 
quam  eramus  migraturi.  Festo  Simonis  et  Iudae  nihil  fecimus; 
29  deinde  multa  portauimus,  et  multi  nostrum  illa  nocte  in  domo 
noua  manserunt.  At  30,  die  ultimo  mensis  [sic],  omnia  reliqua 
detulimus  et  omnes  simul  migrauimus.  Laus  Deo  optimo  maxi- 
mo,  qui  in  illarum  rerum  statu,  quum  uidelicet  omnibus  nobis 
discedendum  esset  Roma,  de  tam  commoda  habitatione  prouidit 
nobis.  R.  P.  Natalis  omnia  per  se  ordinauit  de  refectorio,  cubi- 
culis,  ordine  lectionum,  et  aliis,  etc. 

30  huius  Romam  uenit  P.  Baptista  di  Giesu  cum  4.or  aliis; 
Mathaeus  germanus,  et  Gerardus  quidam  flander. 

Istis  duobus  diebus  intrarunt  item  germani  in  domum  quam- 
dam  satis  bonam  nobis  vicinam. 

Festo  S.  apostolorum  Simonis  et  Iudae  consecratus  est 
M.  Lambertus  sacerdos,  et  festo  omnium  sanctorum  celebrauit 
primitias  in  templo  nostro. 

Itum  est  circa  festum  omnium  sanctorum  ad  carceres  et  ho- 
spitale  S.  Iacobi,  et  multi  sunt  communicati. 

FOLANCI  COMPLEMENTA.— T.   LT.  39 


6lO  POLANGI   COMPLEMENTA 

Ultimus  huius.  Habita  est  oratio  latina  in  laudem  scientia- 
rum,  et  dialogus  quidam  in  ecclesia  nostra,  pro  studiorum  reno- 
uatione;  et  nihil  amplius. 

Circa  principium  huius  mensis  acceperam  2  coronas  ab  Ioan- 
ne  di  Bordo,  quas  dabam  R.  P.  Sebastiano. 

DE   MENSE  NOVEMBRI 

2.°  et  3.0  huius  disposita  sunt  omnia  in  collegio  quoad  clas- 
ses  pertinet  et  cubicula.  M.  Ledesma  venit  in  collegium  cum 
Hectore.  Item  M.  Rogerius  ex  collegio  germanico,  in  cuius  lo- 
cum  successit,  2°  huius,  Theodoricus  Maior. 

4.0  huius  cum  magna  celebritate  inchoatae  sunt  lectiones 
omnes  in  collegio  nostronouo  apud  Arcum  Camillianum.  Singu- 
li  lectores,  ut  opinor  (de  theologis  scio),  duas  habebant  praefa- 
tiones;  et  nouus  feruor  erat  in  omnibus.  Legerunt  in  theologia, 
R.  P.  Polancus  euangelium  S.  Ioannis;  M.  Emanuel  prophe- 
t[i]am  Oseae  et  p.am  2.ae;  Ledesma  vero  2.am  2.ae;  magister  To- 
rres  phisicam;  doctor  Torres  mathematicam;  M.  Montoia,  logi- 
cam;  M.  Rogerius,  dialecticam;  rhetoricam,  magister  Arnoldus; 
Baptista,  haebraicam  linguam;  M.  Carolus,  graecam,  et  sic  de 
aliis,  etc.  Mane  legebatur  a  I5.a  usque  ad  16. am;  vesperi  a  20. a 
usque  ad  23. am  Quotidie  fiebant  repetitiones  priuatae  hora  prima 
noctis,theologorum  etphilosophorum;  etiam  in  collegio  germani- 
co.  Deo  Opt.  Max.  laus. 

Venit  ad  collegium  germanicum  Ioannes  vienensis.  Datae 
sunt  ipsi  uestes  eius  sumptibus,  et  audire  coepit  summulas. 

Omnes  pueros  vocauit  P.  Laurentius,  et  diligentiam  solito 
maiorem  indixit,  ordinans  ut  loquerentur  latine,  bene  expende- 
rent  tempus,  orarent,  et  alia  officia  sedulo  facerent. 

5.°.Sarcitum  est  collegium  germanicum  sumptibus  Domini. 
6.°  huius  lectum  est  ab  omnibus  magistris,  etiamsi  sabbathum 
esset. 

Constitutum  quoque  est  ut  ordine  proponerent  theologi  suas 
dubitationes  in  scolis,  in  magistros. 

8.°  huius  lectae  sunt  in  collegic  germanico  regulae  commu- 
nes,  ut  cum  nouo  feruore  incipiant  eas  obseruare. 

10  uel  11   huius  accepit  Viglianoua  a  cardinale  Moron  pro 

collegio  germanico 

13  huius  disputatum  est  publice  in  collegio  nostro  in  omni- 
bus  facultatibus,  quia  erat  die[s]  sabbathi. 

Eodem  die  constituit  doctor  Madrid  ut  Laurentius  obseruaret 
computationem  omnium  quae  expenduntur  in  collegio  germani- 
co,  vtque  deferret  ad  illum  summo  [sic]  diebus  sabbathi  uniuer- 
sa;  vt  nihil  expenderetur  absque  ipsius  ordine  et  iussu;  vt  Viglia- 
noua  solum  hoc  curaret;  ut  peccunias  debitas  acciperet  et  con- 
seruaret,  receptas  autem  in  manus  daret  R.  P.  Laurentii;  vt  2.m 


Ephemerides.— Nov.  1557  611 

illius  voluntatem  expenderentur  omnia.  Iussit  etiam  vt  Vigliano- 
ua  emeret  pro  collegio  germanico  granum. 

14  Nouembris  ordinati  sunt  sacerdotes,  magister  Ledesma  ex 
collegio  Societatis;  M.  Ioannes  Baptista  florentinus,  domi;  et 
Christianus,  ex  collegio  germanico. 

15  huius  factus  est  minister  collegii  romani  P.  Baptista,  modo 
dictus.  I[s]tis  diebus  acceperunt  serio  corde  R.  Patres  nostri  colle- 
gii  germanici  negotia,  vt  illud  a  debitis  eximerent;  iussum  etiam 
est,  ut  orationem  facerent  fratres,  et  speramus  per  Dei  gratiam 
recte  fore  iam.  , 

17  huius  dedit  noster  R.  P.  Cornelius  vltima  illa  scripta  de 
conceptione  beatae  virginis  Mariae,  in  quibus  dicebat  velle  Deum 
immaculatam  B.  Virginis  conceptionem  nouo  quodam  miraculo 
confirmare.  Perfice,  Domine  Deus,  quod  maximum  est  in  hoc 
negotio  pro  gloria  tua  et  totius  ecclesiae  tuae  sanctae  aedificatio 
ne!  Idem  hoc  multis  aliis  valde  confidenter  dixit,  mihi  autem  cla- 
rissime,  24  huius,  pridie  Stae.  Catharinae  virginis,  dicens  se 
omnia  illa  de  conceptione  B.  Virginis  cum  intellectu  scripsisse; 
veruntamen  i^Nouembris,  quumincollegio  fratrum  co[n]ffessio- 
nes  audiret,  valde  magnam  illustrationem  se  accepisse  in  intelle- 
ctu,  quod  sine  macula  concepta  esset  beata  virgo  Maria,  quod- 
que  in  illius  eonfirmatione  Deus  liberaturus  esset  obsessam,  vt- 
que  simul  aliis  scriptis  adiungeret  illud  psalmi:  Adiuuabit  eam 
Deus  mane  diluculo;  Deus  in  medio  eius,  non  commouebitur.  In- 
terim  tamen  dicebat  humillime  et  valde  clare  atque  resignate,  ni- 
hil  se  uel  minimum  in  hac  re  facturum,  quod  non  consentiret 
vndequaque  cum  sancta  obedientia,  quam  semper  in  omnibus 
istis  quae  vilissimo  seruo  suo  indicare  dignatur  Dominus,  prae- 
ferendam  iudicabat.  Addebat  etiam  magnas  sibi  ex  hoc  negotio 
tribulationes  forte  imminere,  quamuis  tamen  nunquam  falli  solet, 
quando  cum  huiusmodi  illustratione  intellectus  talia  dedit  ali- 
quando  cognoscere  Deus,  sicut  contigit  de  R.  P.  Andrea  Phru- 
sio,  muliere  romana  grauida,  et  aliis  multis  frequenter. 

20  huius  omnes  classes  scolarum  in  collegio  coeperunt  esse 
foris,  atque  ita  occlusum  est  collegium  fratrum,  vt  nullus  intrare 
posset;  et  si  quis  vellet  cum  altero  loqui,  foras  deberet  prodire. 

21  huius  et  sequentibus  agebatur  de  dispensa  et  villa  noua  ex 
collegio  germanico. 

23  huius  coeperunt  fratres  bini  disputare  et  repetere  lectio- 
nem  in  classe  theologiae. 

24  huius  locutus  est  primo  doctor  Madrid  cum  M.  Theodoro 
de  abitu  cum  quodam  episcopo  italo;  Patres  tamen  Societatis 
semper  habituros  curam  illius,  etiamsi  minus  illa  conditio  succe- 
deret.  Ipse  uero  respondit  se  in  omnibus  istis  velle  sequi  Patrum 
Societatis  consilium.  Deinde  25  huius,  ipsb  S.  Catharinae  circa 
uesperum  vocatus  est.  Iuit  Theodorus  domum  ad  episcopum 
illum,  statutum  est  ut  sequenti  mox  die  proficisceretur.  Placuit, 


6l2  POLANCI   COMPLEMENTA 

dimisimus  amice  2.m  constitutiones  collegii,  communicatus  est 
ipse  sequenti  [die],  salutauit  R.  P.  vicarium,  P.  Polancum,  P.  Ma- 
drid,  P.  Cornelium,  et  satis  laetus  discessit  26  hujus:  Faxit  Do- 
minus  ut  sic  ei  vilescant  omnia  mundana,  vt  omnibus  praeferat 
aliquando  paupertatem  et  humilitatem  Christi  Domini  nostri. 

Istis  diebus  aegrotabat  in  collegio  germanico  Traianus,  qui 
coeperat  21  huius.  Contraxerat  febrim  19  huius,  pila  ludens. 
Eius  amici  extraordinarios  sumptus  faciebant. 

28  huius  accersitus  est  Antonius  ad  illum  qui  curam  illius 
ferebat,  ipse  uero  constantissimorespondit  spiritu,  omnino  se  uel- 
le  religiosum  esse,  et  ad  haec  vocari  a  Domino;  fecerat  pridie  con- 
fessionem  generalem,  et  epistolam  iam  antea  hac  de  re  scripse- 
rat.  Laus  Deo:  quia  uero  mirabile  est,  quod  tam  mirabilia  Domi- 
nus  per  famulos  suos  loquatur,  quos  spiritu  suo  pascit. 

Eodem  die  diuulgatum  est  iubilaeum  a  S.  S.  in  proximum  fe- 
stum  Natalis  Domini,  pro  pace;  debuimus  singulis  diebus  dicere 
7  Pater  noster,  et  7  Aue  Maria  et  semel  Credo;  die  mercurii  non 
manducare  carnes;  die  veneris  ieiunare,  et  semel  saltem  confite- 
ri  ante  Natale,  et  tum  communicari. 

30  huius,  qui  erat  festum  S.  Andreae,  publicatum  est  iubilae- 
um  in  templo  et  in  carceribus,  constitutum  quoque  est  vt  domi 
in  collegio  nostro  et  collegio  germanico  conuenirent  omnes  do- 
mestici  ad  dicendum  7  Pater  et  Aue,  et  semel  Credo. 

DE    MENSE    DECEMBRI 

Primo  die  mensis  magno  spiritu  et  deuotione  accessit  ex  col- 
legio  germanico  ad  religionem  S.  Dominici  super  Minerua  qui 
dam  scolaris,  Antonius  nomine,  qui  ibi  aliquandiu  conuictor 
fuerat,  quibus  [sic]  sane  obediens,  et  optimae  indolis.  Multo  tem- 
pore  creuerat  ipsi  semper  desiderium  istud  religionis,  orans  Do- 
minum  et  faciens  etiam  orationem  fundi  ab  aliis.  Indicauit  car- 
dinali  suo  desiderium,  et  cum  quibusdam  aliis  fratribus,  curam 
ipsius  gerentibus,  valde  viriliter  egit..  Bis  quoque,  nobis  insciis, 
Mineruam  petiit,  locumque  impetrauit.  Pridie  quam  vellet  abire, 
indicauit  nobis  quod  omnino  vellet  ire  sequenti  die,  etiamsi  non 
omnino  consensissent  amici  sui.  Misimus  tamen  nos  illum  se- 
quenti  die  cum  Catharino  ad  quendam  gerentem  ipsius  curam, 
et  is,  Domino  disponente,  benedictionem  illi  dedit.  Atque  ita  a 
nobis  etiam  accepta  benedictione,  humiliter  in  genua  prostratus, 
et  a  sociis  suis  veniam  petiit  et  praecipue  a  Catharino,  genibus 
fiexis,  cum  omnium  consolatione  discessit,  Catharinus  et  aliis  duo- 
bus  scolasticis  comitatus  [sic]\  commotus  est  ad  lachrimas.  Co- 
smas.Octauius  determinationem  suam  absoluit,  vt  sequenti  domi- 
nica  cum  fratre  iret  ad  eandem  religionem,  et  reliqui  etiam  valde 
commoti  sunt.  Laus  Deo  optimo  maximo,  qui  adhuc  mirifice  fa- 
mulos  suos  dirigit:  conseruet  is  omne  bonum.  Amen. 


Ephemerides.— Dec.  1557  6i3 

2.0  huius  ad  formam  quandam  bonam  reduxit  P.  Laurentius, 
iussu  R.  P.  Madrid  computos  dd  collegii  germanici  et  domus  no- 
strae.  Locuti  sumus  patruo  Ioannis  Iacobi,  qui  negauit  se  velle 
illum  suscipere.  Octauius  iussit  aufferri  libros  suos.  M.  Eleuthe- 
rius  venit  ex  Sicilia  Romam.  Asportari  iussit  ex  collegio  germa- 
nico  libros  Octauius,  iturus  cum  fratre  ad  religionem  S.  Domi- 
nici  super  Minerua. 

3.0  huius  solutum  est  Marcello  debitum  conditionis,  pro  domo 
quam  inhabitamus,  etiam  ante  tempus,  quia  praecedenti  die  ac- 
ceperat  Villanoua  40  aureos  ex  reverendissimo  Donaciona  [?].  Re- 
liqui  uero  qui  ex  eadem  illa  tfbligationesupererant,  in  alium  quen- 
dam  diem  erant  seruandi.  Conuenit  P.  Laurentium  de  habita- 
tione  in  collegio  germanico  quidam  hyspanus  theologus. 

4.0  huius  coepit  R.  P.  Cornelius  coniurare  obsessam  a  dae- 
mone  valde  virili  et  constanti  animo. 

Iuerunt  ad  Mineruam  magno  deuotionis  affectu  ex  collegio 
germanico  Octauius  et  Aurelius  fratres,  ut  seruirent  Deo.  Misi- 
mus  nostro  nomine  Catharinum  ad  priorem  monasterii,  una  cum 
illis,  ut  congratularetur  illi,  nosque  precibus  illius  commendaret, 
ipse  uero  cum  monachis  abiit,  valde  acceptum  habuit,  charitatis 
affectum  erga  Societatem  demonstrans.  Ioannes  Franciscus  in 
manus  R.  P.  Laurentii  insigne  quoddam  linteum  dedit,  vt  hono- 
ri  V.  Eucharistiae  dedicaretur,  valde  desiderans  ut  oraremus 
pro  se. 

5.0  huius  coniurauit  etiam  P.  Cornelius,  me  praesente  et 
plurimis  aliis,  cum  maximo  meo  stupore,  quod  uideamus  diabo- 
los,  [vt]  poscimus,  tantopere  horrere  D.  Iesum,  beatissimam  vir- 
ginem  Maria[m],  et  omnia  sancta  reliqua. 

Vestiti  sunt  apud  Mineruam  Antonius,  Octauius  et  Aurelius, 
praesentibus  germanis  et  saecularibus  nostris,  quibus  confratres 
Mineruae  magnutr,  charitatis  et  honoris  affectum  monstrauerunt. 
Nuncupati  sunt  frater  Michael,  frater  Alexander,  et  frater  Igna- 
tius.  Dominus  conseruet  et  confirmet  illos  in  omni  bono. 

lussit  R.  P.  Natalis  ut  nullus,  siue  esset  de  Societate,  siue 
non,  collegium  ingrederetur  sine  licentia  speciali. 

6.°  Contulit  P.  Laurentius  debita  collegii  germanici  cum  de- 
bitis  domus;  et  Omnibus  collatis,  debebat  adhuc  collegium  domui 
circa  duos  aureos. 

7.0  huius  iterum  coniurauit  P.  Cornelius cum  P.  vica- 

rio  magister  ceremoniarum  papae  cum   Patribus  [sic],  vt  posset 
sequenti  in  die  coniurare  in  S.  Petro. 

Obtulit  R.  P.  Laurentius  pannum  Francisci  in  honorem 
B.  virginis  Mariae  et  sanctisimi  Sacramenti. 

Cum  priore  fratrum  S.  Marcelli  loquuti    sumus,  et  plenariam 


dd     computus  ras. 


614  POLANCI    COMPLBMENTA 

licentiam  dedit  iis  qui  praesunt  collegio  germanico,  vt  domes- 
ticos  suos  quoscumque  in  articulo  mortis  communicent,  offe- 
rens  simul  operam  tsuam  et  suorum  in  quacumque  necessitate. 

8.°  huius,  qui  erat  conceptionis  B.  Mariae  virginis  dixit  primi- 
tiassuasR.  P.  Ledesma  in  templo  nostro.  P.  Christianus  vero 
Sanctae  Mariae  Maiori  in  Praesepio.  P.  Christiano  et  mihi  dedit 
R.  P.  vicarius  benedictionem  et  authoritatem  omnium  gratia- 
rum  Societatis.  Prandium  sumpserunt  in  collegio  P.  Laurentius, 
P.  Christianus  et  Seidel.  Communicarunt  in  sacro  P.  Christiani 
germanici  omnes,  et  5  fratres  ex  collegio;  et  reliqui  sub  Le- 
desmae. 

Uoluerunt  Patres  ut  coniuraret  hodie  R.  P.  Cornelius. 

Concionatum  est  et  lectum,  et  vesperae  honorifice  cantatae 
sunt. 

Magna  erat  in  templo  nostro  populi  expectatio  et  congregatio 
vt  audires  [sic]  coniurationes,  sed  interdixerunt  superiores,  ne 
fraus  vlla  diaboli  se  immisceret.  Porro  R.  P.  Cornelius  cum  hu- 
militate,simplicitate,reuerentia  et  alacritate  maxima,quod  ipsi  ab 
obedientia  praescribebatur,  fecit  in  omnibus,  absque  vlla  contra- 
dictione,  quemadmodum  se  facturum  in  hoc  negotio  ab  initio 
praedixerat. 

9  huius  visitauit  collegium  germanicum  R.  P.  Madrid;  et,  ut 
apud  nos  quidam  collocaretur,  percunctatus  est  insignis  quidam 
vir,  quantum  soluerent  portionistae. 

10.  Melius  habuit  P.  Baptista  Philiarchi,  qui  antea  penitus 
delirabat. 

12  huius,  praeter  expectationem  allatum  est  rubrum  grami- 
nis  domum  super  camelo  a  duce  Palleiagno. 

15  huius  foeliciter  migrauit  ad  Dominum  in  collegio  Societa- 
tis  circa  horam  2i.am  P.  Baptista  Phyliarchi,  qui  recens  ad  So- 
cietatem  venerat,  et  iam  sacerdos  erat  consecratus,  nondum  ta- 
men  dixerat  primitias.  Grauissime  laborabat  usque  ad  phrenesim 
et  delirium,  aliquando  tamen  ipse  ante  mortem  rediit  ad  se,  et 
foelicissime  deinde  mortuus  est. 

Eodem  die  petiit  a  me  R.  P.  Cornelius  omnia  sex  scripta 
quae  ego  habebam,  indicans  ut  diligentissime  pro  se  rogarem. 

16  huius,  pransus  est  in  collegio  romano  R.  P.  vicarius,  et 
per  duas  horas  lectionibus  theologiae  patientissime  interfuit.  ' 

Curauit  fieri  orationem  pro  collegii  germanici  negotiis  P.  Lau- 
rentius,  a  fratribus  in  collegio  Societatis,  etiam  a  domesticis 
nostris. 

17  huius  conuenit  quidam  P.  Laurentium,  vt  possit  apud  nos 
commorari.  Visitauit  interim  P.  Laurentius  illos  tres  apud  Mi- 
neruam,  qui  ex  nostris  illic  sunt. 

Eodem  die  habuit  exhortationem  coram  fratribus  R.  P.  Na- 
talis. 

18  huius  venit  ad  collegium  nostrum  germanicum  quidam 


Ephemerides.— Dec.  1557  615 

hyspanus  de  Malta  ee,  Petrus  nomine,  nepos  episcopi  maltensis. 

19  huius  habita  est  processio  solemnis  V.  Eucharistiae  in 
Minerua,  cuius  ob  causam  etiam  maturius  inchoata  et  concio  in 
ecclesia  nostra. 

Istis  diebus  mirabilem  ostendebat  obedientiae  pro[m]ptitudi- 
nem  et  resignationem  R.  P.  Cornelius  in  rebus  alioqui  grauis- 
simis. 

20  huius,  pridie  S.  Thomae,  intermissae  sunt  lectiones  in  col- 
legio  usque  ad  3  Ianuarii,  fauente  Domino. 

21  huius,  qui  erat  festum  Sancti  Thomae  apostoli,  coepi  au- 
dire  confessiones  in  ecclesia,  ad  Dei  gloriam.  Item  coepi  legere 
cum  P.  Laurentio  vitam  R.  P.  nostri  Ignatii. 

22  huius,  publica  sententia  animaduersum  est  Romae,  iuben- 
te  pontifice,  in  7  sodomitas  quorum  quinque  erant  viri  et  duae 
foeminae.  Iugulati  prius,  deinde  igne  cremati  sunt  ad  exemplum 
et  terrorem  omnium. 

Coeperunt  fratres,  in  suis  classibus  singuli,  praesente  illorum 
magistro,  disputare  et  proponere  sua  dubia  super  iis  quae  hac- 
tenus  audierunt,  ad  primam  horam  noctis. 

23  huius  intelleximus  de  morte  Ioannis  de  Tilia,  qui  fuerat 
socius  meus  in  itinere  romano.  Mortuus  est  cum  quodam  fratre 
Loreti,  et  sane  foeliciter,  quia  30  mox  die  postquam  receptus 
esset  iterum  in  Societatem,  ex  seruitio  xenodochii  infirmitate 
correptus  est,  ex  qua  mortuus  est:  requiescat  in  pace  sancta  eius 
anima. 

26  huius  habuit  oratio[nem]  in  sacello  pontificis  P.  Baptista 
Peruscus;  et  iuerunt  Leo,  germani  et  pueri. 

Illo  vero  die  qui  erat  festum  S.  Stephani,  et  proxime  praece- 
denti,  multi  passim  per  nostros  communicati  sunt  in  carce- 
ribus, 

Feriis  natalitiis  valde  erat  frequens  auditor[i]um  in  ecclesia 
nostra  in  concione  et  lectione.  Aderant  modo  tres,  modo  4.01  car- 
dinales. 

27  huius  ex  suggesto  commendauit  R.  P.  vicarius  pauperes 
qui  sunt  in  carcere  quae  est  in  corte  Sauella. 

Istis  diebuS  agebat  cardinalis  de  Carpi,  et  monachus  quidam 
ex  ordine  S.  Francisci  de  Paula,  cum  superioribus  Societatis,  vt 
possit  priorem  obsessam  coniurare  R.  P.  Cornelius. 

28  huius  coepit  R.  P.  Natalis  exhortationes,  pro  renouandis 
votis  ipso  die  Circumcisionis.  Conuenerunt  etiam  omnes  fratres 
collegii.  Venerunt  ad  collegium  quatuor  fratres,  inter  quos  fuit 
Adalbertus.  Allatae  sunt  etiam  Wormatia  literae  R.  P.  Salme- 
ron,  in  quibus  nuntiabatur  R.  P.  Adrianum  appulisse  peditem 
Wormatiam  20  Nouembris,  vna  cum  Marquez.  Allatae  similiter 
sunt  literae  colonienses. 


ee     Malla  ms. 


6l6  POLANCI    COMPLEMENTA 

29  huius  iterum  coniurauit  R.  P.  Cornelius,  iussu  Rmi.  cardi- 
nalis  de  Carpi  et  obedientiae  sanctae. 

30  huius  2.am  exhortationem  fecit  R.  P.  Natalis.  Responde- 
runt  eodem  die  per  4.or  horas  in  philosophicis  pro  gradu  magi- 
sterii  in  artibus  Hermes  fiander,  Thomas  anglus  et  Hector  ger- 
manus,  argumentantibus  theologiae  et  phylosophiae  professori 
bus.  Magister  illorum  erat  praeses.  R.  P.  Natalis  tum  etiam  suam 
operam  adhibebat. 

•  Quidam  a  collegio  petebat  debita  satis  exacerbatus.  Sed  lo- 
quens  cum  R.  P.  Laurentio  ita  quieuit,  ut  etiam  operam  suam  in 
collegii  seruitium  offerret. 

[1558] 
Ihs. 

Anno  1558,  die  [i.a]  Ianuarii  renouauimus  omnes  per  Dei 
gratiam  uota  nostra  in  collegio  Societatis,  cum  ingenti  feruore 
et  consolatione  spiritus.  Aderant  in  prandio  R.  P.  Pascasius, 
Simon,  et  Polanco,  qui  sacra  fecerant  pro  fratribus.  Fecerat  au- 
tem  R.  P.  Natalis  summo  mane  pro  sacerdotibus.  Non  tamen 
porreximus  superiori  formam  votorum. 

Venerunt  Loreto  M.  Edmundus,  Cincinatus,  Petrus  de  Nizza 
et  Ioannes  gallus. 

2.0  huius  die,  pransus  est  in  collegio  M.  Edmundus  cum  so- 
ciis;  et  iussit  versus  facere  R.  P.  Natalis. 

3.0  huius  renouatae  sunt  in  collegio  praelectiones. 

6.°  huius,  qui  erat  festum  Epiphaniae,  permissum  est  pue- 
ris  et  germanis  in  collegio,  vt  regem  eligerent  et  modeste  se  re- 
crearent  in  Domino,  data  etiam  largiori  coena  supra  solitum. 

8  huius,  vocatus  ad  Rmum.  cardinalem  di  Carpi  R.  P.  Cor- 
nelius,  accessit  cum  R.  P.  Polanco,  qui  eius  nomine  loquutus 
est;  ille  namque  in  omnibus  istis  negotiis  de  doemoniacis  ad 
obedientiae  sanctae  praescriptum  se  humilime  et  cum  maxima 
resignatione  referebat,  ut  frequenter  R.  P.  vicario  et  aliis  Pa- 
tribus  dicebat. 

9  huius  maxima  conuenerat  multitudo  populi  ad  lectionem 
R.  P.  vicarii  ff;  et  mirum  satis  est  quam  mirabiliter  ad  diuina 
infiammabantur  istis  diebus. 

12  huius  quum  rediret  ad  collegium  loannes  Iacobus,  voluit 
R.  P.  Madrid  ut  daretur  ipsi  et  aliis  facultas  gg  libera  inter  se  lo- 
quendi,  quae  antea  erat  interdicta. 

18  huius  constituit  pontifex  publicis  edictis  hh  nouum  festum 
in  honorem  cathedrae  romanae  D.  Petri.  Ipsemet  prodiit  ad  sa- 
crum  in  S.  Petro.  Agebatur  festum  emissis  tormentis  in  castello. 

Pulcherrimae  literae  legebantur  in  collegio  a  R.  P.  Canisio 
Wormatiae  scriptae. 

ff    Vicarius  ws.     — s?  aliis  ad  facultas  ms.     — hh  publicas  oedictas  tns. 


Ephemerides.  -Jan.-Mart.  1558  617 

23  huius  concionem  habuit  R.  P.  vicarius  de  nouo  isto  festo 
Cathedrae  S.  Petri  Romae,  quod  celebratum  fuerat  18  huius  ". 

[de  februario] 

21  huius,  qui  erat  dies  lunae  bachanalium,  singulis  fratribus 
distribuit  R.  P.  Natalis  imagines  pulcherrimas,  incipiens  et  clau- 
dens  hanc  diuisionem,  quae  cum  magna  alacritate  et  consolatio- 
ne  spiritus  fiebat,  quodam  cantu.  R.  P.  Sebastianus  dextere  fe- 
cit  vt  R.  P.  Natalis  illam  haberet  imaginem  quam  optabat.  Ipse- 
met  Pater  Natalis  nomine  chartulas  aperiebat,  postquam  a  Ru- 
muldo  et  Xrophoro.  paruo  [*>]  essent  eductae. 

Exeuntem  Trayanum  absque  licentia,  iussit  R.  P.  vicarius 
vesperi  excludi  donec  a  Patribus  domus  iuberetur  admitti;  quod 
et  factum  est  constanter,  et  cum  gratia  a  P.  Laurentio.  Interce- 
debat  P.  Sebastianus:  sed  mox  destitit,  vbi  intellexit  sic  ordi- 
nasse  R.  P.  vicarium. 

22  huius,  qui  erat  Cathedra  D.  Petri  etdies  martis  bacchana- 
liorum,  receptus  est  Traianus  in  collegium  germanicum,  et  iussu 
P.  vicarii  cum  disciplina  coram  omnibus,  et  proposito  melius  se 
gerendi. 

[de  martio] 

Anno  1558,  12  Martii,  literis  magistri  Canisii  Theodorici 
excitatus  sum  ad  notandum  diligenter  quaecumque  occurrunt  no- 
tatu  digna. 

P.  Cornelius  benedicebat  panes  duos  benedictione  S.  Nico- 
lai  de  Tolentino,  pro  infirma  muliere;  et  dicebat  prodesse.  Dice- 
bat  plurimum  valere  experientiam  in  rebus  spiritualibus. 

13  Martii.  Idem  inculcabat  assidue  vt  orarem  Deum  pro  gra- 
tia,  vsurpans  sepe  illud:  Ecce  quam  bene  disponit  omnia  illa  Dei 
sapientia.  Recitabat  coronam  habens  multa  grana  benedicta.  Di- 
cebat  se  a  R.  P.  Ignatio  expulsum  fuisse  domo  per  tres  dies, 
quum  primum  Romam  venisset,  vt  interim  eleemosinas  per  Vr- 
bem  peteret,  et  interim  tanquam  peregrinus  licentiam  impetra- 
ret  absoluendi  mulierem  quamdam,  quae  conuersata  fuerat  cum 
haereticis,  et  quam  bona  fide  absoluerat.  Item,  magnam  gratiam 
esse  cum  primis  istis  Patribus  conuersari,  de  quibus  tam  miran- 
da  videmus  et  audimus  quotidie. 

P.  Madridius:  Non  est  continuo  indicandum  pUerorum  paren- 
tibus  cum  leui  aliquo  morbo  laborant,  sed  consultis  medicis  dan- 
da  est  per  aliquot  dies  dieta.  Consultum  est  in  graui  periculo 
plures  et  peritissimos  quosque  medicos  et  chyrurgos  consulere, 
quia  plura  vident  oculi  quam  oculus. 

»  Infra,  alia  manu,  1558;  et  eadem,  ut  videtur,  in  sequenti  folio ,  quod 
erat  purum,  haec:  Patri  Oliuerio.  1557.  1558.  Sequitur  autem  ejusdem  fa- 
sciculi  novus  quatemio,  a  duobus  amanuensibus  exaratus,  qttasi  transcri- 
bentibus  adversaria  Theodorici,  cujus  manus  in  posterum  non  apparet. 


6l8  POLANCI    COMPLBMENTA 

P.  vicarius  insigniter  concionabatur  de  stationibus  et  indul- 
gentiis,  contra  haereticos  et  abusus  romanos. 

14  Martii.  P.  Madridius  valde  consolabatur  in  feruore  magi- 
stri  Lamberti  in  promouendis  germahis  ad  Societatem  et  pieta- 
tem,  dicens  magnum  illum  aliquando  instrumentum  fore  Socie- 
tatis,  si  Deus  illi  vitam  concederet. 

Dicebat  non  decere  vt  fratres  nostri  vsquam  laborarent,  nisi 
in  domibus  Societatis,  nisi  fortasse  vt  seminarent,  aut  leue  ali- 
quod  opus  facerent.  Item  quouis  modo  curandum  esse,  vt  mulie- 
res  non  respicerent  hortum  nostrum.  Prouidendum  esse  pueris 
de  cibo  conuenienti,  ne  infirmi  fierent. 

P.  Natalis  dicebat  difficillimam  esse  practicam  JJ  et  institu- 
tionem  puerorum. 

Videns  Marcum  hortulanum  medio  die  plus  facere  quam  nos 

multis  diebus  in  horto confirmatum  fiebat  kk  si cum 

Deo  quod  ipse  vno  momento  perficiat  opus  suum;  quando  nos 

multo  tempore  laborauimus subito  aquam  nostrorum  labo- 

rum  in  vinum  solitae  perfectionis  [Deus  convertit]. 

15  huius.  P.  Natalis  dicebat  solitum  P.  Fabrum  in  conversa- 
tione  cum  secularibus  non  antea  afferre  spiritualia,  quam  ipsi- 

met  peterent,  et illis  esset  effectus  per  commu- 

nem  quamdam  familiaritatem.  Habebat  autem  is  peculiare  do- 
num  conuersandi  cum  hominibus  familiariter.  Simile  quid  obser- 
uaui  in  R.  P.  Cornelio  Wischauen  et  R.  P.  Aloysio  Gonzalis,  et 
hoc  ipsum  eximie  obseruasse  videtur  in  tota  vita  sua  R.  P.  Igna- 
tius. 

j6  huius  P.  Natalis  faciebat  exhortationem ,  et  suo  modo, 
exemplo  docebat  [rem]  u  necessariam  esse  saepe  commonefacere 
sibi  commissos  pietatis. 

17  huius  P.  Cornelius  dicebat,  diligentissime  et  saepissime 
monendos  esse  subditos,  de  iis,  quae  contra  obedientiam  faciunt, 
ne  superior  coram  Deo  negligentiae  reus  inueniatur,  ne  etiam  ab 
ipsis  subditis  progressu  temporis  suggilletur.  Ouod  si  non  obe- 
diant,  tum  etiam  superiori  est  hoc  communicandum ,  non  tamen 
continue  ad  superiores  est  recurrendum.  Exercitium  operis,  sum- 
mopere  est  necessarium,  q[uia]  sine  illo  minimi  prorsus  momenti 
sunt  omnia  quae  discimus  et  cognoscimus.  Excitandus  animus 
est  feruore,  et  in  rebus  agendis  nihil  spectandum  est  aliud,  quam 
quod  est  ad  Dei  maiorem  gloriam,  et  superioris  nostri  [v]olunta- 
tem,  quae  summa  cura  semper  facienda,  etiamsi  minus  rationa- 
bilis  videatur.  Curandum  est  superiori  vt  timeatur  et  ametur 
simul. 

P.  Madridius  omnino  voluit  diligenter  curari  hortum,  expelli 


jj  Lectio  dnbia.  — kk  Seqnitnr  opus  suum  oblitteratum;  et  hinc  incipit 
alter  amanuensis.  — H  Sic  forte  suppleri  poterit  verbum  omissum  a  li- 
brario. 


Ephemerides,— Mart.  1558  619 

mulieres  ex  vicinia  nostra.  Dextere  tamen  censuit  id  agendum  mui. 

18  huius  R.  P.  vicarius  mira  libertate  et  feruore  conciona- 
tus  est. 

19  huius  P.  Cornelius  docuit  me  suo  exemplo  cito  pergere 
per  plateas  et  feruidum  esse  in  agendis.  Item  dicebat  iis  qui  non 
vellent  facere  nisi  quod  reguiae  habent:  non  comedere  deberent 
si  quid  extraordinarium  apponeretur.  Item,  illos  qui  expediuntur 

semper  non  esse et  mortificatos.  Item  illos  qui  alio- 

rum  curam  gerunt  vel  confessiones  audiunt,  et  adhuc  sunt  inex- 
perti,  esse  continue  vere  martyres  absque  sanguinis  effusione. 
Item  in  omnibus  semper  £sse  standum  quam  perfectissime  ad 
obedientiae  nutum,  quemadmodum  ipse  fecerat  in  negocio  con- 
iurationum. 

20  huius,  P.  Madridius:  Licitum  est  tibi  in  collegio  germani- 
co  dispensare  domestica  et  leuiora  quae  ad  deuotionem  perti- 
nent.  Diligentius  exercendi  et  reprehendendi  sunt  nostri  propter 
aliorum  aedificationem,  adhibitis  etiam  poenitentiis.  Reliqui  reni- 
tentes  non  cogantur  quam  quod  est  in  regulis.  Caeterum  nuhus 
intermittatur  [sic]  exercitium  concionandi,  quod  hactenus  obser- 
uatum  est. 

21  huius  et  22,  P.  Madridius:  Quum  aliquid  turbationis  me- 
tuitur,  praeuenienda  est  tentatio,  ne  vlla  contingat  exacerbatio. 

23  huius,  P.  Madridius:  Respondeatur  vt  intelligat  non  nos 
sollicitari  de  ipsius  mansione,  et  culpam  se  magnam  habere  in 
hoc  negotio. 

P.  Cornelius:  Maximum  impedimentum  profectus  est,  quod 
possint  germani  accusare  confessarium,  si  directe  vel  indirecte 
ad  statum  perfectionis  illos  conetur  allicere. 

26  huius  P.  Cornelius  dicebat  quod,  pro  inductione  aliorum 
ad  confessionem,  conducereftj  si  certi  omnino  redderentur  poeni- 
tentes  quod  non  prodentur  illorum  peccata,  et  quod  propter  illa 
non  punientur. 

27.  In  collegium  germanicum  non  est  recipiendus  quisquam 

qui  tantum  - illic  habens,   aliunde  accipiat  portionem,  nec 

etiam  accipienda  est  portio  palatii  pro  parte  solutionis:  inest  nn 

hoc  expresse mulieres  istae  per  gubernatorem  si  instent, 

dicatur  propter  insolentias  illarum  hoc  fieri.  Fere  nos  contentos 
fore?  si  honeste  viuant  absque  cantibus,  etc,  et  ad  fenestras  ap- 
ponant  [valvas?]  quae  nunquam  aperiantur. 

Non  est  tam  arcte  continendus  Antonius,  quia  bonus  est. 

P.  Corneiius:  In  emptione  vini  potissimum  spectandum  est, 
vt  sit  forte  et  bonum,  quod  multum  aqua[e]  sufferre  possit, 
etiamsi  aliquanto  carius  ematur. 

28  huius  P.  Cornelius  dicebat  loquendum   esse  saepe  cum 


mm     Hic  ms.;  De  mense  Iulio.  Tnni  id  quoci  ad  diem  i.m  pertinet,  quod 
quidem  suo  loco  iteratur.  Cf.  supra  annot.  o  et  ii.     —  ™  Obscura  lectio. 


620  POLANCI   COMPLEMENTA 

piis  de  amore  Dei,  deque  ipsius  beneficiis  et  operibus  mirabili- 
bus,  vt  mutuo  confirmaremur,  et  inflammaremur.  Nam  qualis 
quisque  sit,  loquela  eius  manifestum  reddit,  quemadmodum  de 
D.  Petro  legimus. 

29,  30.  P.  Cornelius:  Nihil  vnquam  faciendum  suadeo  sem- 
per,  quam  vt  obedientiam  diligentissime  vnusquisque  obseruet; 
quae  videt,  in  meliorem  partem  interpretetur,et  denique  ut  Deurri 
semper  honorare  studeat. 

R.  P.  Madrid  fortiter  dicebat  cum  domino  domus,  in  qua 
sunt  mulieres,  agendum  esse,  vt  videlicet  modestiam  procuret  in 
illis  mulieribus,  ne  a  nobis  audiantur,  et  vt  sic  curet  serari  fene- 
stras,  vt  ne  ipsae  quidem  mulieres  aperire  possint,  etiamsi  vel- 
lent.  Debuisset  etiam  moneri,  quare  propter  lucrum  vile  inhone 
stis  mulieribus  domum  suam  locet,  quae  in  peccato  mortali  et 
offensa  Dei  persistunt. 

R.  P.  Cornelius:  Non  est  indulgendum  scrupulis;  conceden- 
dum  est  mature  cubitum,  et  alia  facienda,  quae  praescribit  con- 
fessarius. 

APRILIS 

R.  P.  Cornelius  hortabatur  me,  occasione  Ioannis  Philippi, 
vt  in  se  Xrum.  spectarem  et  sequerer,  et  non  nimium  vellem  hu- 
manae  prudentiae  adherere. 

ldem  dabat  his  primis  diebus  magnam  partem  vitae  suae 
R.do  P.  Natali  examinandam. 

R.  P.  Madrid  de  quibusdam  casibus :  Omnem  illum  ex- 

communicationem  incurrere,  qui  quocumque  modo  in  bello  esset 
contra  papam.  Etsi  esset  tantum  famulus,  et  page  °°  alicuius,  vt 
dici  solet,  dummodo  sit  doli  capax.  Non  teneri  ad  restitutionem, 
qui  in  bello,  quod  iustum  esse  creditur,  aufert  comestibilia  rusti- 
cis  et  aliis,  quia  hoc  iam  permittit  consuetudo. 

Similiter  etiam  non  esse  opus  vt  iubeatur  restitui,  si  quis  mi- 
nimum  quid  accepit,  vt  fructus  et  alia,  quae  vix  vno  baioccum  pp 
valent.  Reprehendatur,  vt  discat  odisse  et  vitare,  et  det  eleemo- 
synam  aliquam,  si  potest. 

R.  P.  Natalis  de  M.  Cornelio  me  interrogans:  Valde  latens 
est  veritas,  praecipue  in  singularibus  agendis.  Valde  iuuat  ad 
profectum  spiritualem  vni  cuidam  penitus  se  credere,  cuius  prae- 
sentia  plurimum  semper  moueatur.  Est  tamen  periculosum,  ne 
quis  nimium  afficiatur.  Ouum  omnes  habeamus  imperfectiones, 
illo,  quod  malum  est,  relicto,  ea  quae  bona  sunt  amplectamur 
oportet  in  vnoquoque.  Sequenda  est  communitas  in  somno,  cibo 
et  potu,  et  aliis,  nequis  postea  nimiis  phantasiis  opprimatur. 


00     Sic    hispanice,    latine  pedisequus.     — pp  Italice  baiocco,    moneta 
quondam  adhibita  in  statu  pontificio . 


Ephemerides.— Apr.  1558  621 


PRAXIS  CONFESSIONUM  ET  CONUERSATIONIS 

6  huius,  R.  P.  Cornelius:  Exercere  hic  in  audiendis  confessio- 
nibus,  vbi  oedipos  habes,  quos  consulas.  Sed  ante  omnia  vita 
scrupulositatem;  bonum  uero  conscientiosum  esse. 

Honor  deferendus  est  extraneis,  cum  quadam  summissione  et 
gratia. 

Valide  et  dihgenter  agendum  est  armis  spiritualibus.  Et  bo- 
num  est  ante  omnia  intelligere,  num  confitens  beneficia  habeat 
et  coniugatus  sit,  vel  in  concubitu  viuat. 

Quum  non  vis  absoluere,  dicito  poenitenti;  potes  tamen  ape- 
rire  caput  pro  ipsius  honore,  vt  sic  discedat. 

Si  quis  habet  concubinam,  bonum  est  utrumque  audire  ali- 
quandiu;  alioqui  sane,  idem  manens  et  non  volens  relinquere 
occasionem,  non  est  absoluendus. 

Non  sunt  absoluendi  pueri  habentes  beneficia,  antequam  por- 
tent  habitum  et  dicant  officium.  Multo  vero  minus  parentes,  qui 
id  curant.  Ita  placuit  summo  pontifici,  interrogato,  et  Patres  no- 
stri  quotidie  vsurpant,  vt  diuulgatum  iam  est  Romae.  Hic  R.di  Pa- 
tres  Natalis,  Madrid  et  Cornelius.  Septennes  accipere  possunt 
beneficia  non  curata;  sed,  secundum  canones,  —  —  annos  ha- 
bere  debent,  qui  curatus  accipiunt,  quamuis  interuenire  possit 
dispensatio. 

Si  quis  dicat  simplici  verbo  bona  conscientia  beneficium  se 
possidere,  et  est  alioqui  cordatus  homo,  credendum  est  illius 
conscientiae.  Sic  doctor  Madrid. 

Idem:  Non  nisi  primi  duo  digiti  vtriusque  manus  consecran- 
tur.  Si  quis  tamen  per  inaduertentiam  contingat  V.  Euchari- 
stiam  alia  manus  parte  qq,  non  est,  certe  mortale,  quia  Deus  bono 
animo  accedenti  non  est  tam  seuerus,  quam  si  cum  cultro  adsit 
continuo  occisurus,  quemadmodum  nos  existimamus. 

Idem:  Multo  maioris  est  facienda  fama,  quam  diuitiae,  et  pro- 
pterea  deoet  illa  ablata  multo  diligentius  restitui  quam  diuitiae. 

R.  P.  Madrid:  Non  sunt  soluenda  alicui  debita,  nisi  in  distri- 
butionibus  capellae,  ne  agnoscant  molesti  etiam  creditores.  Res 
quae  habentur  pro  derelicto  [sic]  sunt  inuenientis;  sed  multa  sae- 
pe  nota  non  habentur  pro  derelictis,  quae,  si  posset,  cuperet  sane 
possessor  illam  recuperare. 

R.  P.  Madrid  dicebat  in  collegio  germanico  quocumque  modo 
iuuandos  esse,  quoscumque  pelliciendos  ad  exercitia.  Non  per- 
mittendum  vt  visitarentur  a  diuersis  religiosis  domestici,  non 
tamen  impedire,  si  vellent  religioni  sese  dare.  Agendum  esse 
dextre. 

R.  P.  Madrid  ordinauit  vt  reprehenderetur  Xrianus.  de  ve- 


qq     pacto  ms. 


6.22  POLANCI   COMPLEMENTA 

stium  et  librorum  incompositione,  et  peterent  veniam  a  suis. 
Item  Ioannes  germanus  ab  aliis. 

R.  P.  Natalis:  difficillimam  esse  practicam  in  collegio  germa- 
nico,  cum  tot  pueris  germanis,  inobedientibus,  tribulatis,  etc. 
Non  oportere  esse  scrupulosum,  sed  medium  seruandum  esse. 

22  huius,  festum  S.  Caii rr  martyris  et  papae.  Fac,benignissime 
Deus,  vt  huius  diei  semper  meminerim.  Ex  nocturna  inquietudi- 
ne  turbatus;  et  ecce  me  confitentem  et  in  lachrimas  prorumpen- 
tem,  sic  me  consolatus  est  P.  R.  Cornelius:  Permittit  ista  Domi- 
nus,  vt  ex  animo  conteraris  de  praeteritis  peccatis  tuis,  vtque  hac 
tentatione  oblata,  ad  Deum  conuertaris,  et  de  praeteritis  dolens, 
perfectum  odium  et  detestationem  peccati  accipias,  vt  possis 
deinde  alios  miseros  peccatores  iuuare. 

Constituit  R.  P.  vicarius  vt  ego  tantum  ethicas,  et  reliquos 
[sic]  tres  professores  reliquas  conclusiones  philosophicas  defen- 
derent,  M.  Montoya  videlicet,  M.  Torres  et  M.  Rogerus.  Fiat 
voluntas  Dei.  Laus  Deo. 

R.  P.  Natalis:  In  disputando  soluenda  sunt  tantum  argumen- 
ta,  et  non  debet  assumere  magister  officium  docendi.  Bonum  est 
facere  codicillos  et  probationes  singularum  conclusionum,  quae 
possunt  seruire  discipulis. 

R.  P.  Madrid:  Nunquam  est  mutandus  aliquis  ordo  in  con- 
gregatione,  neque  essentialis  neque  accidentalis ,  precipue 
quum  superior  quispiam  ad  manum  adest. 

Poterit  iste  Carauaschal  ss  in  capite  mens[a]e  sedere. 

29  huius  mutatum  est  refectorium  in  collegio.  luit  Franciscus 
ad  Mineruam. 

R.  P.  Natalis:  Excommunicatus  peccat  audiendo  sacrum.  Sed 
non  tenemur  illum  euitare,  nisi  sit  excommunicatus  nominatim, 
vel  manifesto. 

DE    MENSE    MAIO 

Tribus  diebus  primis  commotio  fuit  inter  pueros.  Iussit 
P.  Madrid  vt  diligenter  custodiretur  clauis  domus,  et  examina- 
retur  is  exacte  qui  accusabatur. 

R.  P.  Natalis:  Tota  hominis  sanctitas  in  eo  est,  quod  quis 
bene  collocet  suum  affectum. 

9.0  huius  venit  Romam  ex  improuiso  R.  P.  Aloysius  Consa- 
lis,  doctor  Torres,  Gonzalo  Vas,  et  duo  alii  Patres  ex  Portuga- 
lia  cum  maximo  nostro  gaudio. 

Reuersus  est  ad  collegium  germanicum  Michael  del  Conto, 
Christophorus. 

Coepit  M.  Emanuel  primam  partem  D.  Thomae. 

10  huius  donauit  collegio  germanico  Rmus.  Card.  Moro- 
nus  50  scuti  d'oro  per  tutto  Maio  del  1558.  Laus  Deo,  qui  est 

"     Gaii  ms.     — ss  Cognomen  hisp.  Carvajal. 


Ephemerides,— Maj.-Jun.  1558  623 

adiutorin  oportunitatibus.  Data  est  cura  omnibus  vt  peculiariter 
et  assidue  Domino  Deo  illum  commendent. 

11  huius  solutum  est  illi  qui  nobis  12  berillas  vini  corsi  ven- 
diderat. 

16  huius  decantate  sunt  litaniae,  quia  erat  dies  Litaniarum 
Maiorum. 

23  huius  dati  sunt  patrono  Macello  12  aurei. 

24  huius  iuerunt  Ameliam  Gurrea  ",  Horatius;  Perusiam  vero 
Robertus. 

27  huius  accepimus  10  aureos  nomine  cardinalis  Carpensis. 

28  huius  discessit  P.  Cosme  datis  10  aureis;  et  reliquos  in 
aliud  tempus  permittet. 

31  huius  accepi  literas  a  matre  de  40  aureis  ab  Arnoldo  mer- 
catoris  ministro. 

Determinatum  est  vt  Cosmas  iret  ad  2.am  classem. 

DE    MENSE    IUNIO 

3.0  huius  data  est  mihi  cura  vertendi  illas  literas.  Disputauit 
publice  M.  Carolus  in  Minerua. 

7.0  huius  venit  ad  collegium  vt  exercitia  faceret  Ioachimus 
grauiensis.  Venit  Romam  cum  socio  quodam  R.  P.  Lanoy. 

9.0  huius  resipuit  Ioannes,  veniam  petiit,  et  experientia  didi- 
cimus  bonum  remedium  contra  tentationes  esse  ieiunium. 

Venit  ex  Sicilia  R.  P.  Domenech  cum  P.  Anthonio  Winck. 

10  huius  turbatus  fuit  Thomas;  et  placatus  est,  petita  venia 
11  huius:  quo  die  soluit  Nicolaus  medicus  duos  aureos,  et  habi- 
tum.  S.  "'  Mandatum  pro  pecuniis. 

12  huius  iuit  ad  Societatem  Nicolaus  de  Camerino  ex  colle- 
gio  germanico. 

Nunciatum  est  appulisse  Patres  ex  Hispaniis  Genuam. 

13.  Monuimus  germanos,  iussu  R.  P.  Madrid,  vt  diligentio- 
res  essent  in  obseruando  suo  instituto,  suscipiendis  poenitentiis, 
amore  et  confidentia  erga  nos,  et  obseruantia  superiorum  et  re- 
gularum,  etc.  Abiit  ex  collegio  germanico  Hyeronimus  de  Forl\ 
in  patriam  suam  cum  fratre.  Concionatus  est  P.  Gonsalo  Vas 
lusitanice  in  ecclesia  S.  Antonii. 

15  huius  venit  Romam  P.  Ismarus  cum  P.  Martino  concio- 
natore  viennensi.  Fiebat  insignis  processio  ex  S.  Marcello  ad  col- 
legium  nostrum.  Intermissae  sunt  lectiones  superiores  propter 
electionem  generalis  et  calores. 

17  huius  indicaui  germanis  nomine  P.  Madrid  non  esse  inter- 
mittendas  conciones  per  aestatem.  Venit  Rhomam  ex  Hyspaniis 
P.  Miron  cum  duobus  aliis  sacerdotibus,  quorum  alter  erat  pro- 
fessus. 


«     Gorr.  ms.     — "'  Dubium  utrwn  legendum.  5.  an.  S. 


624  POLANCI    COMPLEMKNTA 

18  huius  venerunt  duo  alii  fratres  ex  Hyspaniis,  quorum  Lu- 
cius  vnus,  alter  vero  nuncupatur  Vila  loda  [sic]. 

Venit  dormitum  in  collegio  nostro  iussu  P.  vicarii  quidam  re- 
ligiosus  ordinis  S.  Benedicti  in  Foligno. 

19  huius,  quae  erat  dominica  3.*  post  penthecostem  venit  Ro- 
mam  P.  Salmeron,  P.  Euerardus,  et  P.  Pelletarius.  Venit  ad  coL- 
legium  germanicum  Ioannes  Franciscus  messanensis  vna  cum  Ia- 
fro.  Accepimus  subscriptum  mandatum. 

20.  Accepimus  literas  a  Balduino  per  Anselmum  cum  imagi- 
nibus.  Coenarunt  Patres  in  collegio.  Allatum  est  nuncium  de 
P.  Baptista,  quod  esset  Genuae. 

21.  Venit  ad  collegium  Bartholomaeus  quidam  senensis. 

22  huius  coeperunt  congregationem  Patres  professi.  Visit 
me  Adrianus  ille  D.  Sonnii,  et  prae  se  fert  nescio  quid  inclinatio- 
nis  ad  Soeietatem. 

23  huius  coeperunt  dicere  officium  Anthonius  et  Ioannes 
Franciscus  siculi.  Emptum  est  vinum  salernum  [sic\. 

24  huius  festo  S.  Ioannis  Bapt.,  constitui  firmiter  per  consi- 
lium  R.  P.  vicarii  diligentissime  singulorum  dierum  profectum 
et  acta  per  Die  gratiam  notare;  obseruare  inspirationes  Dei,  et 
illas  exequi,  maxime  circa  domesticos,  fratres,  et  alios  homines 
iuuandos:  quod  a  te  exigetur  aliquando  ratio. 

Nunciauit  populo  P.  vicarius  vt  orarent  pro  electione  gene- 
ralis.  Scripserat  literas  P.  Pontius  ad  P.  vicarium  non  expresso 
nomine  vicarii,  quod  displicebat  fratribus. 

25  huius  coepimus  dicere  litanias  in  collegio  nostro.  Diligen- 
tissimam  curam  habebat  P.  Canisius  circa  profectum  spiritualem 
germanorum. 

26  huius  dicebatur  papam  dedisse  100  aureos,  duo  dolia  vini, 
et  rubfbjia  di  grano  Societati  nostrae  pro  congregatione,  et  in- 
super  adhuc  paratus  vt  plura  daret.  Sollicitasse  quoque  per  du- 
cem  Paleanum,  ad  nostros  missum,  vt  ad  festum  S.  Petri  ele- 
ctio  generalis  fieret.  Laus  Deo  qui  vere  est  adiutor  in  oportuni- 
tatibus. 

27.  Venit  in  collegium  ille  Iacobus.  Accepi  ex  domo  mutuo 
12  aureos  ad  soluendum  vinum.  Venit  Romam  don  Diego  Goess- 
manno  uu. 

28  huius  mensis  Iunii  venit  Romam  solus  P.  Baptista  hyspa- 
nus,  ex  hyspanis  praecipuus.  Venit  autem  miraculo  quodam  per 
mare  ex  Barselona  Genuam  duobus  diebus,  et  postea  Romam  ad 
vltimam  Patrum  congregationem,  quae  aliquot  diebus  habita 
fuerat.  Hoc  vero  die  quatriduum  suum  coeperunt,  quo  essent 
dediti  vv  orationibus  et  consultationi  coram  Domino  ad  eligen- 
dum  generalem  die  sabbathi  proximo.  Erat  namque  tunc  dies 
martis  et  vigilia  apostolorum  D.  Petri  et  Pauli.  Coeperunt  etiam 


uu     Legas  Guzmanno  (Guzman).     — vv  detiti  ms. 


EPHEMERIDES.— JUN.-JUL.   1 558  625 

fratres  cantare  laetanias  in  eclesia,  disciplinas  facere  et  orationes 
peculiares:  singulis  sciiieet  diebus  3  Pater  et  Aue  ad  honorem 
g  tae  Trinitatis;  5  Pater  et  Aue  ad  honorem  quinque  vulnerum 
Xri.;  et  7  Pater  et  Aue  ad  impetrandum  electoribus  generalis  (vt 
sit  2.m  cor  Dei)  septem  dona  Spiritus  Sancti  a  S.a  Trinitate  per 
sacratissima  quinque  vulnera  D.  N.  Iesu  Xri.  Interim  permittitur 
vnicuique  fratrum  tantum  orare  istis  diebus  4.0r,  vocaliter  vel 
mentaliter,  quantum  quisque  vult. 

Infirmus  erat  P.  Laurentius. 

29  huius  intermisit  conciones  R.  P.  Laynez  in  die  SS.  apo- 
stolorum  Petri  et  Pauli  cum,  laude  magna,  dicens  R.  P.  Salme- 
ronem  posthac  concionaturum.  Factae  sunt  interdiu  disciplinae 
et  ieiunia  tam  domi  quam  in  collegio.  Venit  ad  collegium  ger- 
manicum  Franciscus  tornacensis,  4°r  aureos  ad  mensem  solu- 
turus. 

DE    MENSE   JULIO 

Primo  huius  fiebant  adhuc  disciplinae,  distribuebantur  con- 
clusiones. 

Habuerat  somnium  R.  P.  Sebastianus  quod  P.  Laynez  esset 
generalis,  quodque  sinu  P.  Ignatium  beatae  memoriae  gestaret. 

2.0  huius  creatus  est  generalis  praepositus  Societatis  pluri- 
morum  Patrum  consensu  et  totius  populi  expectatione  R.  P.  Ia- 
cobus  Laynez  circa  horam  I3.am  Mane  ad  horam  o,.am  fecerat  ipse 
tanquam  vicarius  sacrum,  in  quo  omnes  professi  communica- 
bant.  Quo  dicto  omnes  deducebantur  praecedente  cruce  et  can- 
tantibus  fratribus  « Veni  Creator»  ad  locum  electionis.  Inde  rece- 
dentes  fratres  cantabant  letanias,  et  deinde  communicabant 
omnes.  Postea  vero  oratio  fiebat  continua  a  fratribus  in  sex  clas- 
ses  distributis  donec  esset  electus.  Intus  vero  primum  faciebant 
orationem  omnes  Patres  ad  Deum.  Deinde  publicam  habuit  con- 
cionem  latinam  P.  Canisius.  Atque  tum  factum  est  scrutinium: 
electus  est  R.  P.  Iacobus  Laynez.  Pulsata  est  deinde  campana 
domus,  et  omnes  conuenientes  deduxerunt  professos  et  genera- 
lem  ad  templum,  et  cantabant  «Benedictus  Dominus  Deus»  etc. 
et  «Te  Deum  laudamus».  Quo  dicto,  vltimo  omnes  fratres  prae- 
positi  manus  exosculabantur  in  cubiculo.  Externos  autem  ample- 
xabatur,  non  volens  vt  oscularentur  manus.  Aderat  R.mus  cardi- 
nalis  Paceco,  tanquam  assistens  missus  a  papa,  qui  vehementem 
accipiens  aedificationem,  narrabat  nolle  papam  quicquam  liberta- 
tis  illis  adimere;  imo  velle  vt  non  valerent  vota  absentium,  vt  po- 
tius  perpetuus  esset  generalis  quam  temporaneus,  quod  iam  no- 
stri  constituerant.  Velle  se  quoque  peculiarem  Patrem  esse  So- 
cietatis  et  praestare  quodcumque  posset,  quia  videlicet  optime-in- 
formatum  se  dicebat  quod  Societatis  nostrae  [homines]  vehemen- 
ter  propugnarent  religionem  catholicam  inter  infideles,  haereti- 
cos,  et  alios  quoscumque.  Laus  Deo  Opt.  Max.  qui  numquam 

PoLANCI  COMPLEMENTA.— T.  LT  40 


626  POLANCI   COMPLEMENTA 

derelinquit  sperantes  in  se,  quoniam  supra  id  quod  merueramus 
in  isto  tam  insigni  generali,  viro  2  m  cor  Dei,  exhibuit. 

Venit  ad  publicam  mensam  ex  exercitiis  Ioachimus  geldrus. 

3.0  huius  inchoatae  sunt  disputationes  theologicae  in  Rotun 
da;  aderant  8  cardinales,  multi  episcopi,  religiosi,  et  alii  quam- 
plurimum  [sic].  Habuit  orationem  pulcherrimam  magister  Ful- 
uius.  Respondebant  M.  Lambertus  et  M.  Benedictus.  Laus  Deo.. 
Praesidebant  M.  Emanuel  et  M.  Ledesma.  Aderat  etiam  R.  P.  ge- 
neralis  praepositus  cum  aliis  professis.  Coepit  concionari  in  tem- 
plo  nostro  R.  P.  Salmeron.  Durarunt  vsque  ad  6.um  huius  per 
tres  dies. 

6.°  huius  coeperunt  disputationes  theologicae,  absque  oratio- 
ne,  quia  molestior  fuerat  prior  oratio.  Respondebat  M.  Carolus 
in  physica  et  metaphysica;  Hermes  germanus  in  logica  et  aethi- 
ca.  Praesidebant  vero  M.  Torres  et  Theodoricus  Maior. 

Allatae  sunt  ad  collegium  germanicum,  nomine  distributio- 
nis  dal  bancho,  176  A. 

Discessit  ex  collegio  germanico  Ioachimus  grauiensis,  qui  eo 
venerat  7  Iunii. 

Iuit  ad  papam  R.  P.  generalis  vna  cum  aliis  Patribus  profes- 
sis;  qui  quidem  illos  insigni  beneuolentia  excepit,  quasi  per  dimi- 
dium  horae,  laudans,  probans  et  confirmans  Societatem  et  ele- 
ctionem  R.  P.  nostri  generalis.  Adhortans  deinde  illos  ad  mar- 
tyrium,  et  omnibus  atque  singulis  plenariam  benedictionem  lar- 
giens,  paratum  se  offerens  ad  omnia.  Atque  hec  ornnia  latine  et 
mirabili  omnino  verborum  energia,  tot  tribuens  benedictiones  vt 
mirum  esset.  Retulit  haec  sequenti  die  R.  P.  Canisius  in  refecto- 
rio  collegii  fratribus  peracta  coena.  Laus  Deo  Opt.  Max.  qui 
nunquam  deserit  sperantes  in  se. 

7.0  huius  retulit  haec  R.  P.  Canisius.  Disputatum  est  in  phi- 
losophia,  et  prodiit  R.  P.  Laurentius.  R.  P.  Natalis  vnico  verbo 
omnes  loquentes  composuit.  Abfuerat  noctu  Franciscus  torna- 
censis,  et  non  prius  illum  voluit  recipi  P.  Madrid,  quam  bene 
agnosceret  suum  ingentem  errorem  et  delictum.  Multa  debita  so- 
luta  sunt  ex  praecedenti  die  acceptis  pecuniis. 

8  huius  recessit  ex  collegio  M.  Hantes,  pro  quo  solueret  So- 
cietas.  Fuerat  apud  nos  a  20. °  huius. 

Soluta  sunt  quaedam  debita. 

Satis  acriter  et  bene  disputatum  est  a  philosophis.  Laus  Deo. 
Aderant  3  cardinales. 

9.0  huius,  vltimo  disputatum  est  satis  foeliciter  in  philo  - 
sophia. 

Accepi  litteras  a  fratre  Nicolao,  quibus  sequenti  die  respondi. 

Venit  ad  collegium  M.  Lurtius  canonieus,  vna  cum  nepote 
suo  Flaminio,  4.or  aureos  persoluturus  per  menses  singulos. 

10  huius  actus  est  dialogus  a  scholaribus  cum  maximo  ap- 
plausu. 


EPHEMERIDES. — JUL.   I558.  JUL.    I561  627 

Coenarunt  apud  nos  Pater  Canisius,  Lanoy  et  Vsmarus;  con- 
cionabatur  ex  tempore  optime  Seydel,  germanice,  latine  et  ita- 
lice. 

11  huius  intellexi  velle  papam  restituere  collegium  germa- 
nicum. 

12  huius  pransus  est  domi  cum  Patribus  M.  N.  Sonnius  [?]. 
Nunciatum  est  rediisse  ad  ecclesiam  Madeburg.  Sed  male  se 
habere  negocia  viennensia. 

13  huius  tractatabur  vt  mitterer  in  Poloniam  vel  Germa- 
niam  12. 


Ihs.  M.a 
In  nomine  sanctissimae  atque  indiuiduae  Trinitatis.  Amen. 

luglio  1561. 

Hauendo  papa  Pio  IV  eletto  Mons.  Rmo.  di  Ferrara  per  le- 
gato  in  Francia,  ottenne  S.  S.  Rma.  auanti  la  sua  partita  di  Roma, 
da  S.  S.1*,  di  poter  menar  seco  il  Rdo.  nostro  P.  Mtro.  Iacomo 
Laynez,  il  quale  prima  che  partisse  uolse,  come  amoreuolissimo 
Padre,  dar  alcuna  consolatione  alli  suoi  chari  flgliuoli;  et  cosi, 
sabbato,  a  28  di  Giugno,  uigilia  di  S.  Pietro  et  Paolo,  ando  a 
pransare  al  collegio  germanico;  et  la  domenica  sarebbe  uenuto 
qui  al  nostro  collegio,  se  non  che  il  P.  Battista  Philippi,  dicendo 
la  prima  messa,  et  uenendo  a  pranso  qua  suo  padre  con  alcuni 
altri  parenti,  parue  tempo  piu   oportuno  la   sera,   onde   uenne 
S.  R.  Pta.  col  P.  Polanco,  P.  Rodrighez  et  altri  della  casa  et  col- 
legio  germanico,  a  darci  tal  consolatione  in  Domino  quella  sera. 
Dopo  cena,  ci  fece  in  eapella  una  essortatione  a  tutti,  inaniman- 
doci  all'osseruatione  delle  regole,  et  a  conoscere  1'obligo  che  te- 
niamo  a  nostro  Signore  per  hauerci  chiamato  alla  Compagnia  etc. 
Prima  che  di  qua  si  partisse,  fu  S.  R.  secondo  il  solito  da  tutti 
noi  abbracciata,  parte  con  allegrezza  assai  per  il  frutto  uniuersa 
le  che  si  spera   per  questa  sua  andata  douerne  ritornare  alla 
S.  sede  apostolica,  et  parte  con  mestitia  et  lagrime  spirituale  per 
uederci   restar  priui  della  sua  presenza,    che  tanto  ci  consola- 
ua,  etc.  II  medesimo  si  fece  col  P.  Polanco,  et  P.  Annibale, 
che    seco    andauano.    Auanti   partisse,   lascio    in   luogo  suo  il 
Rdo.  P.  Salmerone,  con  ordine  che,  passati  li  caldi,  se  ne  uenisse 
da  Napoli  a  Roma,  et  in  questo  mentre  il  P.  Madridda  tenesse  il 
luogo  suo,  anchorche  fosse  etiam  superiore  del  collegio,  succe- 
dendo  al  P.  Natale,  quando  fu  mandato  in  Spagna,  Portugal- 
lo,  etc.   Et  di  questo  ordine  da  S.  R.  Pta.  lasciato,  cene  dette 
auuiso  lei  stessa  nelVessortatione  che,  come  ho  detto,  ci  fece. 


12     Vide  Lain.  Monum,  et  Instit.S.J.,c\lat<i  in  annot.  I  paulo  ante  finem. 


628  POLANCI    COMPLEMENTA 

Lunedi,  ultimo  di  Giugno,  la  signora  marchesa  1S  uenne  a 

uisitare  il  nostro  collegio,  restando  molto  consolata  in  Domino, 

non  solo  per  ritrouarlo  in  miglior  forma  di  prima,  ma  anche  per 

uedere  tanti  Padri  et  fratelli,  li  quali  tutti  chiamaua  suoi  figluoli, 

dicendo:  Coprite  il  capo,  figli,  coprite;  pregate  Iddio  per  me; 

nostro  Signore  ui  faccia  gratia  di  conuertire  tutto  il  mondo.  Di 

questa  sua  spiritual  consolatione  ne  mostro  piu  chiari  segni  de  li 

a  3  giorni,  imperoche,  raggionando  con  un  Padre  nostro,  che 

gli  soleua  andar  a  dir  la  messa,  delle  cose  della  Compagnia  et 

instituto  di   quella,   et  intendendo  come   la   felice   memoria  di 

N.  P.  M.  Ignatio,  fondatore  et  capo  nostro,  era  stato  soldato,  et 

conuertitosi  dal  mondo  a  Iddio,  haueua  fatto  la  uita  che  si  sa,  etc, 

disse:  Non  e  possibile  che  questa  santa  Compagnia  hauendo  si 

alti  principii,  possa*  mai  perire.  Et  considerando  che  suo  marito 

era  stato  anche  lui  gran  caualiere  del  mondo,  et  alla  fine  di  sua 

uita  lascio  che  questo  luogo  si  desse  a  preti  religiosi,  credeua 

fermamente  che  per   prouidentia   diuina   1'hauesse  dato  a  noi, 

asciugando  in  questo  mezzo  le  lagrime,  che  ella  per  allegrezza 

spargeua;  et  hauendo  due  pianete  di  damasco,  assai  bene  ador- 

nate  alla  cardinalesca,  con  fiori  et  trince  d'oro,  le  dette  a  quel 

Padre  per  il  collegio,  insieme  con  una  pezza  di  raso  bianco  per 

farne  un'altra,  et  due  tonicelle,  con  un  calice,  et  altre  cosette 

per  il  culto  diuino. 

Ritornando  al  P.  generale,  perche  S.  R.  P.  il  lunedi  non 
puote  partirsi  per  le  molte  occupationi  che  li  soprauennero,  il 
martedi,  primo  del  presente,  a  8  hore  monto  a  cauallo  prima 
delli  altri,  dicendo:  io  faro  la  strada;  chi  uuol  uenir',  mi  seguiti, 
o  simil  parole,  et  cosi  nel  nome  di  Iesu  Christo  N.  S.  si  auuio 
alla  uolta  d'Amelia,  menando  seco  in  Francia  il  P.  Polanco,  il 
P.  Annibale,  et  il  fratello  Ludouico  falegname;  et  il  P.  don 
Luygi  1'accompagnaua  per  insino  ad  Amelia,  et  bisognando, 
anche  piu  oltra.  Questa  strada  fece,  perche  il  cardinale  di  Peru- 
gia  scrisse  a  Mons.  Rmo.  et  Illmo.  di  Ferrara,  che  si  contentasse 
lassarlo  passare  per  Perugia,  doue  S.  S.  Rma.  con  molto  desi- 
derio  Taspettaua,  per  conferire  seco  alcune  cose  auanti  la  sua 
partita. 

2.  Mercordi,  a  due  del  medesimo,  parti  il  P.  Battista  Roma- 
no  c.ol  P.  Rodrighez  et  Mtro.  Alfonso  faligname,  mandati  da 
S.  Sta.  in  Alessandria  corimbasciadore  del  patriarcha  di  quella 
citta,  dandoli  S.  Beatitudine  per  viatico  et  altre  cose  necesarie, 
quattro  cento  ducati,  et  altri  tanti  all'imbasciadore. 

5.  Sabbato,  alli  5,  Mons.  datario  uenne  dopo  cena  a  uisitare 
il  nostro  collegio,  dicendo  di  uolerui  ritornare  altre  uolte;  et  si 
prese  assai  consolatione  in  Domino. 


13     De  Valle.  Vide  vol.  I,  3o3-3o4. 


Ephemerides. — Jul.-Aug.  1561  629 

6.  Domenica  alli  6,  predico  nella  chiesa  il  P.  Emerio,  et  con 
sodisfatione  delli  auditori,  per  quanto  si  puote  comprendere. 

13.  Domenica  sera  alli  13,  Giouanni  ferrarese  uenne  al  col- 
legio. 

16.  Mercordi  a  16,  Domenico  napolitano  uenne  al  collegio. 

20.  Domenica  sera,  alli  20,  Giouanni  Oliuella,  et  Pietro  co- 
loniense  uennero  al  collegio. 

21.  Luned\  a  21,  Luca  bohemo  uenne  al  collegio,  essendo 
stato  a  seruire  allo  spedale  de  S.  Iacomo,  et  alcuni  giorni  alla 
casa.  if 

[22].  II  giorno  di  S.  Maria  Maddalena  si  rinouorono  li  uoti 
con  molta  allegrezza  et  consolatione  spirituale.  L'ordine  delle 
messe  fu,  che  il  P.e  rettore  disse  la  prima  per  li  cantori;  li  altri 
circa  un^hora  di  poi,  cioe  il  P.  Madrid,  P.  Battista  Pezzano, 
P.  don  Federico,  P.  Emanuel,  P.  Ledesma,  tutti  a  un  tempo,es- 
sendosi  distribuiti  li  fratelli  in  uarii  luoghi.  A  pranso  resto  il 
P.  don  Federico,  et  si  fecero  uersi  latini,  hebraici,  greci,  spa- 
gnuoli,  adornandosi  il  refettorio  con  nomi  di  Iesu,  fiori,  frondi, 
cannezi,  monstrandosi  di  fuori  segno  della  allegrezza  interiore,  et 
predicandosi  sopra  la  renovatione  delli  voti. 

18.  Vennerdi  a  18,  si  cominciorono  le  letanie  nel  cortile  del- 
li  Marangoli. 

27.  Domenica  sera  a  27,  Mons.  Rmo.  datario  di  nuouo  uen- 
ne  al  nostro  collegio,  pigliando  per  quanto  si  uedeua,  molta  con- 
solatione  in  conuersare  con  nostri  Padri  et  fratelli  in  X.°,  et  mo- 
strandosi  molto  affettionato  a  questo  collegio,  et  tutta  la  Compa- 
gnia  nostra. 

Ihs. 

AGOSTO 

Primo.  II  primo  d'Agosto,  festa  di  S.  Pietro  in  Vincula,  il 
P.  Perusco  predico  nella  nostra  chiesa. 

5.  Marted"!  a  5,  il  P.  Pietro  Reggio  uenne  a  cena  in  collegio 
con  due  germani  piccioli  che  desiderano  entrare  nella  Compa- 
gnia;  et  esso  P.  Pietro  predico  quella  sera. 

[6].  Mercordi  a  6,  Leonetto,  et  Gabriello,  et  Francesco  Her- 
cole  furono  mandati  a  Tiuoli  per  conseruarsi  la  sa*nita,  che  staua- 
no  alquanto  indisposti.  II  medesimo  giorno  il  segretario  di 
S.  S.^mando  qui  a  uoltare  in  uolgare  una  lettera  francese  scrit- 
ta  dairimperadore  alla  regina  di  Francia,  essortandola  a  prohi- 
bire  il  concilio  nationale  etc,  la  somma  della  quale  si  mando  al 
P.  generale. 

10.  Domenica  alli  10,  il  P.  Emanuelle,  P.  Ledesma,  Mtro. 
Parra,  et  Antonio  venetiano  andorono  a  pranso  al  collegio  ger- 
manico,  inuitati  dal  P.  Lorenzo. 

17.  Domenica  sera  alli  17,  Pietro  leodiense  uenne  al  collegio. 


63o  POLANCI    COMPLEMENTA 

18.  Lunedi  a  18,  Guglielmo  fiandrese  uenne  al  collegio,  et  fu 
fatto  infermaro. 

24.  Domenica  a  24,  Giouanni  Maria,  et  Antonio  valentino 
andorono  a  Tiuoli  per  ringagliardirsi.  La  sera  tutti  li  Bartholo- 
mei  fecero  una  disciplina  in  refettorio  al  tempo  della  1.*  tauola 
in  laude  di  S.  Bartholomeo. 

26.  Martedi  a  26,  li  artisti  cominciorono  a  leggere  due  let- 
tioni  il  giorno.  Et  Conrado  germano,  coadiutore,  uenne  al  col- 
legio. 

27.  Mercordi  a  27,  il  P.  Perusco  fu  mandato  per  cose  del- 
Pvbidienza  fuor  di  Roma  in  habito  di  pellegrino,  etc. 

29.  Vennerdi  a  29,   Vito  credentieri  fu  mandato  in  Amelia 
insieme  con   Milano,   il   quale    rimeno  Giulio  et   Christoforo  a 
Roma.  S'ando  quel  giorno  alla  vigna,  et  la  sera  non  si  fece  l'es 
sortatione,  ne  meno  si  digiuno,  ma  il  giorno  seguente.  Parimen- 
te  ci  cominciammo  a  leuare  il  detto  vennerdi  a  8  hore  et  mezzo. 

31.  Domenica  alli  31,  la  sera,  si  dette  il  tocco  a  ritirarsi  dal 
sereno.  Ordinariamente  nelle  letanie  si  raccomandauano  alcuni 
forestieri  nelle  orationi  delli  Padri  et  fratelli .  Li  parenti  del 
P.  Curtio  quando  alcuno  di  loro  si  amalaua,  subito  veniuano  per 
il  detto  Padre  accio  andasse  ad  essortare  1'infermo  a  confessarsi 
et  communicarsi,  monstrando  molta  diuotione  et  fede  a  tutta  la 
Compagnia. 

Giouanni  Botero  fu  mandato  alla  casa  per  fare  gli  essercitii, 
et  poi  ando  in  pellegrinaggio  alla  Madonna  di  Loreto. 

Pietro  germano  anche  fu  mandato  alla  casa  per  far  gli  es- 
sercitii. 

Giorgio  Paraxilo  e  stato  in  cuccina  a  seruire  al  cuoco. 

Ihs. 

SETTEMBRE 

Primo,  2.  Lunedi  primo,  Christoforo  Herrera  et  Giulio  roma- 
no  ritornorono  d^Amelia,  et  il  di  seguente  uennero  dalla  casa  al 
collegio. 

5.  Vennerdi  a  5,  Castro  uenne  al  collegio. 

6.  Sabbato,  a  6,  Giouanni  Maria,  et  Antonio  valentino  ritor- 
norono  da  Tiuoli. 

7.  Domenica  a  7,  sul  tardi,  arriuo  il  P.e  Francesco  Borgia 
col  P.  Pietro  Rybadaneyra  et  altri,  alla  casa.  II  lunedi,  a  8,  li 
Padri  et  fratelli  del  collegio  andorono  al  vespro;  et  finito,  prima 
li  Padri,  et  poi  li  fratelli,  abbraciorono  il  P.  Francesco  nel  giar- 
dino  della  casa.  Vennero  anche  quel  giorno  da  Tiuoli  Leonetto, 
Francesco  Hercole  et  Gabriello. 

10.  Mercordl  a  X,  la  sera,  dopo  le  lettioni,  li  Padri  et  fratelli 
andorono  alla  chiesa  per  dir  1'vfficio  al  fratello  Rogerio,  il  quale 
hauea  reso  Tanima  [alj  suo  creatore. 


Ephemerides.— Sept.  1561  63i 

XI.  Giouedi  alli  XI,  arriuo  il  P.  Salmerone  uenuto  da  Napo- 
li;  et  intendendo  alla  casa  come  il  P.  Ftancesco,  il  P,  Madridda, 
il  P.  Strada,  il  P.  Pietro  Rybadaneyra,  et  li  altri  uenuti  di  Spa- 
gna  erano  uenuti  al  collegio,  hauendo  inuitato  a  pranso  il  P.  Pie- 
tro  de  Soto  con  un  suo  compagno,  senza  aspettar'  altro,  S.  R.  se 
ne  uenne  qua  a  pranso  con  li  altri.  Alla  tauola  si  lesse  S.  Anto- 
nino;  et  dopo  pranso,  il  P.  Salmerone  con  li  forestieri  et  altri 
delli  nostri  si  ritiro  alla  capella  uicina  alla  libraria,  doue  hauen- 
do  letto  certi  uersi  greci,  fatti  da  un  fratello  al  tempo  della  pri- 
ma  tauola,  li  Padri  et  fratelli,  essendosi  diuisi  per  natione,  prima 
li  italiani,  dopo  li  thedeschi,  seguitando  per  ordine  li  francesi, 
vngari,  bohemi,  et  ultimamente  li  spagnuoli,  andorono  a  saluta- 
re  il  P.  Salmerone. 

Finita  la  ricreatione,  si  suono  alla  camera,  attendendosi  a 
studiare,  finche  li  Padri  forestieri  si  riposarono;  li  quali  partitosi 
sul  tardi,  si  tocco  per  ricrearsi.  Poco  dipoi  un  cameriere  secreto 
di  S.  Sta.  et  per  quanto  dicono,  suo  parente,  uenne  a  uisitare  il 
P.  Francesco,  offerendoli  da  parte  di  S.  Sta.  stanze  in  palazzo 
appresso  lei,  et  quando  non  uolesse  star  li,  gli  hauerebbe  preso 
un  palazzo  doue  S.  R.  hauesse  uoiuto,  aggiungendo  che  S.  Sta. 
molto  si  rallegraua  del  suo  ben  stare,  et  che  le  sarebbe  cosa  mol- 
to  grata,  che  andasse  a  uisitarla. 

Auanti  che  il  cammeriere  si  partisse,  uenne  etiam  1'imbascia- 
dore  del  re  di  Portugallo  a  uisitare  il  detto  Padre. 

Quanto  etiam  la  Compagnia  per  la  Dio  gratia  sia  in  gran  cre- 
dito  appresso  tutta  questa  citta,  di  qui  lo  potiamo  in  parte  cono- 
scere,  che  un  gentilhuomo  delle  prime  casate  di  Roma  stando 
per  morire,  un  suo  figliuolo,  non  solo  alieno,  ma  molto  contrario 
a  tutta  la  Compagnia,  mando  due  seruitori  suoi  a  pregar  li  nostri 
superiori,  che  di  gratia  mandassero  un'  delli  nostri  per  aiutare  a 
ben  morire  suo  padre,  et  cos"i  ui  fu  mandato  un  Padre  delli  no- 
stri,  il  quale  stette  sempre  li,  fin  tanto  che  quel  genuThuomo, 
per  mezzo  del  detto  Padre  hauendo  pia  et  christianamente  rice- 
uuti  tutti  li  Smi.  sacramenti,  rese  1'anima  al  suo  creatore;  di  che 
suo  figliuolo  resto  molto  affettionato  alla  Compagnia,  ancorche 
prima  non  solo  fosse  alieno,  ma  molto  contrario  a  quella.  Del 
tutto  sia  sempre  lodato  Iddio  nostro  signore,  authore  d'ogni  bene. 
Parimente  in  casa  d'un'altro  gentilhuomo  essendo  grauemen- 
te  inferma  una  persona,  fu  spesse  uolte  da  quelli  di  casa  essorta- 
ta  alla  confessione,  al  che  mai  uolse  acconsentire,  anzi  risponde- 
ua:  o,  voi  hauete  la  prescia,  etc.  Finalmente  essendo  in  extremis, 
mandarono  per  un  delli  nostri,  il  quale  andato  la,  trouo  che  de- 
liraua;  et  benche  li  fosse  detto  dal  medico  che  era  iui  presente, 
et  da  quelli  di  casa  non  ui  essere  piu  ordine  a  confessarla,  tutta- 
uia  il  detto  Padre  ando  da  lei,  et  dimandandoli  se  uoleua  confes- 
sarsi,  rispose  di  si;  il  che  mai  per  il  passato  haueua  uoluto  dire; 
et  cosV  cominciando  ad  udire  sua  confessione ,  uidde  che  lei  non 


632  POLANCI    COMPLEMENTA 

staua  in  se,  onde  il  Padre,  stando  di  cio  trauagliato,  si  ritiro  da 
un  canto  a  far'  un  poco  d'oratione,  et  ritornato  poi  all'inferma, 
la  trouo  star  in  ceruello,  et  fine  sua  confessione,  passando  di  que- 
sta  uita  come  buona  christiana. 

12  xx  Vennerdi  a  12,  Pietro  coloniense  uenne  al  collegio,  es- 
sendo  andato  di  qua  alla  casa  a  far  li  essercitii. 

16.  Martedi  a  16,  partirono  del  collegio  quattro,  cioe,  Gerar- 
do  per  Loreto;  Bartholomeo  siciliano,  Vito,  et  il  P.  Pietro  fian- 
drese,  per  Maguntio  yy. 

16.  Martedi  a  16,  il  P.  Leone  fu  mandato  dall'  vbidienza  per 
cose  che  S.  R.  hauera  scritto. 

17.  Mercordi  a  17,  il  P.  Francesco  ando  a  basciare  li  piedi  a 
S.  S.1*,  dalla  quale  fu  molto  benignamente  riceuuto;  et  ragionan- 
do,  fra  1'altre  parole  amoreuole,  S.  S.t:l  li  disse  ch'egli  haueua 
dato  grande  essempio  al  mondo  lasciando  il  principato  et  stato 
terreno  per  acquistare  l'eterno,  essendosi  posto  a  seruire  Iddio  in 
questa  Compagnia. 

18.  Giouedi  a  18,  s'ando  a  uendegnare  la  vigna,  et  per  far 
collatione,  si  dette  del  pane,  con  licenza  d'andare  a  mangiare 
nella  vigna  delT  uua,  quanta  pareua  a  ciascuno  decente.  Sul  tar- 
di  uenne  il  P.  Francesco  col  P.  Pietro  Ribadaneyra,  et  si  canto 
sonandosi  il  flauto,  pigliandosi  quel  giorno  assai  bella  ricreatione 
in  Domino.  La  mattina  il  P.  Fuluio  col  dottore  Ledesma,  et  al- 
cuni  altri,  et  della  casa  il  P.  Francesco,  il  P.  Pietro  Ribadaney- 
ra,  et  il  P.  Lorenzo  andorono  a  pranso  al  collegio  germanico,  pi- 
gliando  licenza  il  P.  Lorenzo,  et  il  P.  Pietro  entrando  in  luogo 
suo. 

20.  Sabbato  a  20,  Mtro.  Benedetto,  et  Giouan  Balmesio  fu- 
rono  fatti  sacerdoti;  Antonio  maiorchino,  et  Giouanni  Ignatio, 
diaconi. 

20.  Sabbato  a  20,  ritorno  il  P.  Leone. 

21.  Domenicaa2i,  uennero  dalla  casa  al  collegio,  il  P.  don 
Luigi,  P.  Giouanni  de  Maioribus,  Decio,  Giouan  Maria  della 
Valle,  et  Leonardo  germano. 

22.  Lunedi  a  22,  il  P.  Alfonso  parti  per  Ascoli,  et  Hettor  se 
ando  al  collegio  germanico,  mandato  dall'vbidienza. 

25.  Leonetto  Gagliardo  et  Antonio  ualentino  andorno  a  Mon- 
doui;  et  il  P.  B.  Giaen  ando  a  Vienna  alli  27,  et  il  P.  Angelo  Bi- 
biena  [Dividius]  a  Macerata  per  rettor  del  collegio  che  iui  s'e  fat- 
to;  et  il  P.  Georgio  grego,  a  Loreto. 

29.  II  P.  Benedetto  ualentiano  disse  la  sua  prima  messa  nella 
nostra  chiesa,  alla  quale  si  communicorno  tutti  i  fratelli,  et  la 
mattina  uennero  a  pranso  al  collegio  il  P.  Francesco,  il  P.  Sal- 
merone,  il  P.  P.°  Ribadeneyra,  il  P.  Battista  Pezzano,  etc;  et 


xx     l3  ms.,  hic  et  mox;  sed  perperam .     — yy  Sequitur  iti  ms,  dies  20; 
tum  ij-^postea  16  «U  P.  Leone»  etc.  Denique  18. 


Ephemerides.— Sept.-Oct.  1561  633 

quella  mattina  in  reffettorio  predicd  Giouanni  sasso  con  gran  fer- 
uore  in  3  lingue,  cioe  italiana,  latina  et  sassona  in  lode  del  sacer- 
dotio.  II  giorno  si  passo  con  molta  allegrezza  in  Domino,  con 
musiche,  ragionamenti,  etc.  Et  la  sera  in  reffettorio  a  1'hora  della 
cena  il  detto  nouello  sacerdote,  P.  Benedetto,  fece  una  predica 
sopra  la  materia  delli  Angeli,  per  esser  stato  quel  di  la  festa  di 
S.  Michel  Angelo,  la  quale  ad  ogn'uno  piacque  mirabilmente. 

Si  parti  ancora  alli  28  Mtro.  Parra  et  Giouanni  M.a  Gratia- 
no,  insieme  con  il  P.  Volfango,  a  Tiuoli  per  ricrearsi. 

30.  II  P.  Mariano  Vincislao,  et  Giouanni  Rabesten,  et  Gio- 
uanni  Battista  sartore  andarno  in  peregrinaggio  a  Loreto.  Et 
Giouanni  bnico.  [sic]  napolitano,  Giouanni  Leone,  Conrado  palai- 
mo  et  Consaluo,  andorno  pur  in  peregrinaggio  a  Fiorenza.  Et 
queste  peregrinationi  con  altre  mortificationi  si  fecero  dopo  che 
furono  messe  le  uacanza  delli  studii  che  fu  alli di . 

Molti  fratelli  et  Padri  andorno  in  questo  tempo  agli  hospitali 
a  seruir'  a  gli  infermi  con  non  poca  edificatione  di  quelli,  a  chi 
erano  fatti  li  seruitii,  et  di  chi  li  guardauano.  Laus  Deo.  Altri  an 
dorno  a  predicar'  per  le  castella  uicine  a  Roma;  altri  seruirono  in 
infirmaria  nostra,  nella  cuccina,  dispensa,  et  altri  ufficii  bassi;  et 
altre  cose  furono  concesse  da  1'obedienza  alli  fratelli  per  piu  aiu- 
tarsi  nello  spirito. 

OTTOBRE 

Si  continuo  per  molti  giorni  di  questo  mese  andar'  a  gli  ho- 
spitali  et  far'  altre  mortificationi,  et  di  continuo  in  casa  si  fecero 
dispute  sopra  le  conclusioni  che  si  hanno  da  difender'  in  chiesa 
a  1'ultimo  di  questo,  et  uennero  anco  al  collegio  alcuni  Padri  et 
fratelli  spagnuoli  dalla  casa  per  disputar'  sopra  dette  conclusioni, 
et  questo  si  e  fatto  ogni  giorno  nella  capella  grande  et  nel  refet- 
torio.  Si  sono  ancora  portate  le  conclusioni  stampate  a  tutti  li 
cardinali  che  si  ritruouano  in  Roma,  et  ad  alcuni  vescoui  et  altri 
monsignori  amici  della  Compagnia.  Similmente  alle  religioni, 
dottori,  medici  etc.  Ouelli  che  hanno  da  recitare  Torationi  in 
chiesa,  si  sono  prouati  in  refettorio  a  1'hora  del  pranzo  et  della 
cena,  et  si  portano  bene. 

[16.]  Alli  16  del  detto  mese  Matthia  albanese  ando  a  casa  del 
vescouo  Maffeo,  oue  essendo  stato  essaminato  dal  detto  vescouo 
per  comissione  de  S.  Sta. ,  per  instantia  che  monsignor  zio  di 
detto  Matthia,  hauea  fatta,  dopo  molte  persuasioni,  et  lamenti, 
et  lachrime  di  detto  suo  zio,  se  ne  resto  fuori  della  Compagnia. 

Nel  medesimo  giorno  eominciorno  a  tornar'  li  pelegrini  di 
Loreto . 

[18.]  Alli  18  furno  lette  le  letere  che  scriue  il  P.  Polanco  di 
Francia,  delle  assai  buone  nuoue  delle  cose  della  Francia  et  delli 
heretici,  etc. 

La  sera  fu  auisato  alli  fratelli  che  si  facesse  oratione  per  il 


634  POLANCI   COMPLEMENTA 

buon  successo  delle  dispute,  che  domani  si  comincieranno  col 
nome  di  Dio,  essendo  gia  stato  prouato  il  dialogo  nel  collegio,  et 
le  orationi  che  si  hanno  a  dir'  in  chiesa. 

19.  Furno  incominciate  col  nome  di  Dio  le  dispute  nella  no- 
stra  chiesa,  alle  quali  uennero  4  cardinali,  cioe,  il  cardinale  Au- 
gusta,  San  Clemente,'  Amulio,  Nauagero,  et  molti  vescoui  et  al* 
tri  prelati,  et  1'ambasciator'  de'  venetiani,  et  fu  piena  la  chiesa 
di  persone.  Fu  recitata,  auanti  si  cominciassero  le  dispute,  un'o- 
ratione  in  lode  della  theologia  con  molta  gratia  et  bella  pronun- 
cia.  Le  dispute  di  theologia  passorno  molto  bene. 

20.  Si  continuorno  le  dispute,  le  quali  furono  honorate  dalla 
presentia  di  sette  cardinali,  cioe  il  cardinale  Borromeo,  Sangior- 
gio,  Simonetta,  Vitelli,  Trani,  Aragona  et  Gonzaga;  et  le  dispu- 
te  passorno  bene.  Laus  Deo.  La  sera  uenne  al  collegio  Liuio,  ri- 
tornato  da  casa  sua,  oue  era  stato  alcuni  giorni  per  guarirsi. 

21.  Si  finirono  le  dispute  di  theologia,  le  quali  haueano  sos- 
tenute  due  fratelli  et  un  Padre,  scholari  di  theologia,  et  due 
mastri,  fra  gli  sustinenti;  et  uno  delli  scholari  fu  Achille  Gagliar- 
do,  il  quale  fece  honore  al  suo  nome  et  cognome.  Ritornorno  di 
peregrinatione  fra  queste  due  o  tre  giorni  alcuni  fratelli,  molto 
allegri  et  grassi.  Vn  frate  de'  canonici  regulari  dalla  Pace,  auan- 
ti  che  argumentase,  lodo  et  honoro  grandemente  la  Compagnia. 
Un  gentil  huomo  degli  Altieri  ro[mani],  diuento  affettionatissi- 
mo  alla  Compagnia,  alla  quale  prima  era  poco  amico. 

22.  Si  recito  un'oratione  in  laude  della  physica,  et  si  dette 
principio  alle  dispute  phisice,  metaphisice  et  logice. 

Entro  nella  Compagnia  un  thedesco,  theologo,  gentilhuomo 
molto  dotto,  il  quale  il  giorno  auanti  hauea  argumentato  dotta- 
mente,  a  giudizio  delli  mastri  di  theologia  et  dal  P.  Soto,  che  fu 
presente  alle  dispute.  Fu  recitata  al  fine  delle  dispute  un  echo 
da  due  putti. 

23.  Si  seguitorno  le  dispute,  alle  quali  ui  uenne  il  cardinale 
di  Napoli,  et  tre  o  quattro  vescoui,  etc.  Ritorno  il  P.  Petronio 
d'Amelia,  et  il  P.  Xauier  di  Napoli. 

24.  Tornorno  di  peregrinatione  alcuni  fratelli. 

25.  Si  finirono  le  dispute,  alle  quali  sempre  uennero  molti 
religiosi  et  vescoui,  signori  et  gentilhuomini,  et  passorno  tutte 
con  la  gratia  di  Dio  molto  bene:  laus  Deo. 

26.  Si  rapresento  il  dialogo  nella  nostra  chiesa,  nel  quale  in- 
iraueneua  un  Philopluto  auaro,  al  quale,  essendo  stato  rubati  li 
suoi  danari,  si  amazzo  per  disperazione.  Fu  ornato  di  bei  uestiti 
el  di  una  musica  con  buone  uoci  et  trombone;  la  qual  musiea 
cantaua  alcuni  uersi  in  detestar  1'auaritia,  al  fine  d'ogn'atto  del 
dialogo;  li  quali  uersi  poi,  accio  ogn'uno  meglio  intendesse,  oltra 
d'alcune  eopie  scritte,  che  erano  state  date  ad  alcuni  prelati,  un 
putto,  finita  la  musica,  ueneua  fuori  in  palco,  et  li  repeteua  con 
uoce  alta,  sempre  uestito  di  diuerso  habito.  Auanti  che  si  inco- 


COMMENTARIOLA.  — 1564  635 

minciasse  il  dialogo,  si  recito  un'oratione  de  laudibus  trium  lin- 
guarum,  haebraicae,  graecae,  latinae,  nella  quale  si  parlaua  anco 
hebraico  et  greco.  Vi  concorse  a  detto  dialogo  tanta  gente,  che 
bisognaua  si  partisse,  non  ui  potendo  capir1. 

28.  II  P.  Palmesio  [sic]  disse  la  sua  prima  messa  nella  nostra 
chiesa,  alla  quale  si  comunicorno  li  fratelli,  che  fu  il  di  di  Sto. 
Simone  et  Iuda.  Vennero  a  pranzo  al  collegio  il  P.  Salmerone,  il 
P.  Francesco  Borgia  et  il  P.  Ribadaniera.  Et  mentre  duro  il 
pranzo,  il  P.  Simone  Bartolo  fece  una  predica  per  il  nuouo  sa- 
cerdote.  , 

29.  Vennero  al  collegio  il  P.  Lodovico  Thomaso,  losepho 
Leonardo,  [et]  Marcantonio  da  Napoli. 

30.  Ritorno  da  Ascoli  il  P.  Alfonso,  et  meno  seco  un  giouine 
canonico  che  e  intrato  nella  Compagnia. 

NOUEMBRE 

2.  Flaminio  uenne  da  Perugia,  et  il  P.  Francesco  Stefano 
valentiano,  Giacomo  di  Croce,  Iulio  Cesar',  Marino  panormita- 
no,  Benedetto  sardo,  Leontino,  uenne[ro]  al  collegio. 

3,  Clemente  panormitano  uenne  al  collegio  con  Flaminio  pe- 
rugino. 

In  questo  medesimo  di  furono  fatti  maestri  14  fratelli  germa- 
ni  et  boemi  con  belle  et  pie  orationi,  et  con  grande  humilta  et 
charita  fraterna  et  consolatione  in  zz. 

2 

COMMENTARIOLA  POLANCIANA 
1564-1573 


COM[M]ENTARIOLA 

RERUM   MEMORIA   DIGNARUM 

IN   SOCIETATE   NOSTRA   AB   ANNO    1564   ' 

ANNO    1564 

1.     Rediens  P.  Laynez,  generalis,  Tridento  cum  comitibus 
P.  Salmerone,  Natali  et  Po[lanco],  absoluto  concilio,  cum  Pata- 


IZ     Sic  desinit  codicillus,  fol.  124V. 


1  Ex  codicillo  autographo  Polanci,  codici  S.J.  Historica  inserto,  42  fo- 
liis  coalescente,  praeter  duo,  pro  operculo  quondam,  ut  videtur,  adhibita, 
nunc  autem  ante  codicillum  assuta,  in  cujus  prima  pagina,  Polanci  manu, 
titulus  «Comentariola»  etc.  ut  supra,  scriptus  est.  Ibidem  alia  manu:  «Cro- 
nicon.»  In  2.'  et  3."  pagina  ejusdem  operculi  exstant  adversaria  cujusdam 
epistolae  vel  memorialis  cuidam  cardinali  tradendi  (forsan  augustano),  ut 
duci  Bavariae  suaderet  ne  interiori  regimini  nostrae  Societatis  sese  immi- 


636  POLANCI   COMPLEMENTA 

uii  et  Veneciis  festis  natalitiis  concionatus  esset,  ibique,  duce  vr 
gente,  P.  Salmeronem  reliquisset;  cumque  Ferrariae,  Bononiae, 
Foroliuii,  Laureti,  Camerini  et  Ameriae  nostros  visitatione,  po- 
pulos  suis  et  comitum  concionibus  iuuisset,  12  Februarii  Romam 
pervenit. 

2.  Misso  P.  Ludouico  a  Coudreto  Auenionem,  a  cardinali 
Fernesio,  cum  aliis  comitibus  de  Societate,  nouum  collegium  in 
ea  vrbe  ceptum  est. 

3.  Cum  P.  Ludouieus  Gonzalez  in  regis  Portugalliae  insti- 
tutione  necessario  diuque  retinendus  videretur,  in  eius  locum 
P.  Franciscus  de  Borgia  a  P.  generali  electus  est  in  assistentem, 
et  omnium  prouincialium  sufragiis  electio  est  confirmata. 

4.  Eidem  P.  Francisco  cura  5  prouinciarum  Hispaniae; 
P.  Natali,  Superioris  Germaniae  et  Austriae;  P.  Madridio,  Ita- 
liae  ac  Siciliae;  P.  Polanco,  Galliae,  Inferioris  Germaniae,  Bras- 
siliae  ac  Indiae,  a  P.  generali  committitur. 

5.  Eodem  tempore  P.  Natali  superintendentia  collegii  roma- 
ni;  Madridio,  domus;  Polanco,  collegii  germanici,  imposita  est; 
Patri  vero  Francisco,  Ameriae,  Tyburis  ac  Frascatae;  et  alia  ad 
domus  gubernationem  pertinentia  sunt  constituta. 

6.  Mortuo  cardinali  Carpensi,  primo  protectore  nostrae  So- 
cietatis,  iudicatum  est  alium  non  esse  petendum,  sed  summo  pon- 
tifici  significandam  nostram  sententiam,  quod  nobis  non  cense- 
mus  peculiarem  protectorem  esse  necessarium;  et  cum  Frasca- 


sceret,  liberamque  personarum  electionem  moderatoribus  relinqueret.  Non 
abs  re  erit  hoc  documentum  Polanci  manu  exaratum,  hic  inserere.  Est  au- 
tem  hujuscemodi: 

«Supplicamus  Ulmo.  ac  Rmo.  domino  cardinali,  vt  scribat  Exmo.  duci 
Babariae  nostram  quidem  Societatem  esse  ad  obseruantiam  et  obsequir.m 
ipsius  quam  propensissimam,  tum  quod  de  nobis,  tum  quod  de  relligione 
catholica  sit  optime  meritus,  vires  tamen  nostrae  adhuc  inbecilles  sunt  in 
Germania,  cum  perpaucos  habeamus  veteranos  Christi  milites,  et  eos  in 
collegiis  nostris  et  ipsa  prouinciae  gubernatione  occupatos;  quod  si  eos  quos 
petit  eius  Extia.  mitteremns  Landisutam,  scilicet  P.  Dominicum,  rectorem 
monachiensem,  et  viceprouincialem  D.  Paulum,  alios  quos  eis  substituere- 
mus  non  habemus.  Non  esset  etiam  integrum  Patri  nostro  generali,  contra 
expressum  decretum  congregationis  nostrae  generalis  (quod  est  in  obser- 
uantia  viridi)  vllum  ex  Patribus  nostris  domino  vllo  aut  principi  seculari, 
imo  nec  ecclesiastico,  vt  extra  collegia  viueret,  dare.  Cum  creuerint  serai- 
naria  nostrae  Societatis  in  Babaria  numero  et  aetate,  facilius  mitti  extra 
collegia  ad  tempus  poterunt. 

«Hoc  etiam  secundo  loco  insinuandum  esset  S.  Extiae.,  vt  ne  ad  electio- 
nem  personarum  nominatim  descenderet,  sed  Societati  et  eius  superioribus, 
quibus  singuli  perspecti  sunt,  nominationem  [relinqueret].» 

4."  pagella  supradicti  operculi  pura  est.  Sequuntur  «Commentariola»  fre- 
quentibus  mendis,  orthographiae  praesertim,  foedata,  quorum  ea  tantum 
emendamus,  monito  lectore,  quae  difficultatem  parere  possent.  Paragrapho- 
rum  numeri  autographi  sunt. 

Hujus  codicilli  magnitudo  est  om^lo  X  om,l4o.  Folia,  numeris  l3o-I72 
trecenti  plumbo  signata,  olim  numeris  147-200  distinguebantur,  omissis  ta- 
men  perperam  nut^eris  150-159,  168,  180,  et  iterato  n.  164. 


COMMENTARIOLA.  —  1 564  637 

tae,  17  Iunii,  idem  pontifex  nostram  domum  inuiseret,  praesenti- 
bus  cardinali  Sabello,  Sanctae  Flor[a]e,  Vitello  et  Gonzaga,  P.ge- 
neralis  rem  ei  proposuit;  et  probauit  sanctissimus  ne  quem  pecu- 
liarem  haberemus  protectorem,  se  vero  protectorem  nostrae  So- 
cietatis  esse  velle  testatus  est. 

7.  Cum  de  seminario  Romae  constituendo,  et  nostrae  Socie- 
tati  tradendo,  a  deputatis  ad  id  cardinalibus  deffinitum,  et  a  pon- 
tifice  comprobatum  esset,  grauis  cleri  secularis  et  aliorum  qui 
litteras  profitentur,  contra  Societatem  persecutio  et  calumniae 
exortae  sunt;  et  alienatus  pontificis  animus  ferebatur;  sed  tan- 
dem  et  ipse  et  plenum  consistorium  Societati  nostrae  tradendum 
decreuit;  et  ipse  pontifex,  vltima  lulii,  domum  nostram  et  colle- 
gium  nostrum  ac  germanicum,  cum  aliis  cardinalibus  inuisit,  et 
seminarii  locum,  qui  tunc  designabatur,  vidit. 

8.  In  gaditana  ciuitate,  Hispaniae  antiquissimo  emporio,  in 
qua  nullius  ordinis  relligiosi  admissi  fuerant,  licet  ante  et  tunc 
id  curassent  non  pauci,  ecclesiastico  et  seculari  concilio  id  pe- 
tente  et  redditus  conferente,  Societatis  nostrae  collegium  est  in- 
choatum . 

9.  Peste  acerbissima  Lugduni  saeuiente  ,  claruit  Patris 
Emundi  constantia  et  charitas,  et  tum  concionatoris,  et  spiritua- 
lis  pastoris,  tum  etiam  reliqua  et  politiae  et  pietatis  officia,  ae- 
gris  et  sanis  praestans  illustrius  et  suum  et  Societatis  nomen  in 
Gallia  fecit,  et  principum  et  magnatum  animos  ei  mire  concilia- 
uit.  Diuisa  autem  Galliae  prouincia  in  duas  partes  Franciae  et 
Aquitaniae ,  praepositus  prouincialis  Aquitaniae  idem  Pater 
Emundus  est  constitutus. 

10.  Cardinali  ac  varmiensi  episcopo  Stanislao  Hosio  id  sol- 
licite  curante,  simul  cum  Commendono  episcopo  et  nuncio  apo 
stolico  apud  regem  Poloniae,  in  Prusia  in  oppido  Branpergensi 
collegium  Societatis  est  inchoatum,  et  30  Augusti  aliqui  Roma 
ad  id  missi  sunt.  Et  tunc  primum  collegialiter  in  regnum  Polo- 
niae  Societas  est  ingressa. 

11.  Vniuersitatis  dilingensis,  et  collegii  S.li  Hieronimi  cura, 
ab  Ottone  cardinali  augustano,  eius  fundatore,  magna  solemni- 
tate  in  Societatem  nostram,quae  ibidem  separatum  collegium  iam 
ab  anno  praecedente  habebat,  translata  est. 

[12.]     a. 

13.  Parisiis  in  proprio  collegio,  scholae  pnmo  vere  apertae 
fuerunt,  et  M.  Joannes  Maldonadus  philosophiae,  M.  Michael 
Vanegas  humaniorum  litterarum  lectionem,  publice  profiteri  ce- 
perunt,  et  insignes  habiti  sunt;  in  autumno  vero  P.  Antonius 
Troncosus,  logicam,  M.  Carolus  Sagerius  latinam  graecamque 


»  Oblitterata  sunt  haec  in  ms.:  12.  Ingolstadii,  cursus  artium  sub  hoc 
tempore  inchoatus,  praeter  theologiae  et  humaniorum  litterarum  latinae  et 
graecae  lectiones  prius  institutas. 


638  POLANCI   COMPLEMENTA 

lectionem  addidit,  et  summa  frequentia  et  celebritate  permota 
vniuersitas  cum  monachis,  se  opposuit,  et  lectiones  interdixit, 
sed  tumultuantibus  auditoribus,  parlamentum  nostros  pergere  in 
lectionibus  iussit. 

14.  Sub  haec  tempora,  pestis  rectorem  collegii  logronien- 
sis,  de  medio  tulit,  dum  suam  operam  priori  monasterii  S."  Do- 
minici,  a  sociis  ob  pestem  destituto,  in  confessione  audienda  non. 
negat.  Alii  et  fere  omnes  cum  populi  magna  edificatione,  dum  ei 
operam  suam  non  negant,  eadem  lue  extincti,  in  meliorem  vitam 
a  Deo  translati  sunt.  Cesaraugustae  vero,  mirum  in  modum  se- 
uiente  peste,  studia  philosophiae  dissipata  fuerunt,  et  magna 
pars  collegialium  per  regnum  dispersa,  cum  summa  multorum 
aedificatione  et  optimo  Societatis  odore  versata  est.  Cum  autem 
8  ibidem  mansissent,  tres  sacerdotes,  qui  aegris  et  sanis  omni 
studio  spiritualia  ministrabant,  et  totidem  laici  peste  absumpti 
sunt,  duo  reliqui,  licet  vterque  eodem  morbo  laborarint,  euase- 
runt  periculum. 

15.  In  Gallia  turnonense  collegium  cessare  etiam  propter 
pestem  debuit  a  scholarum,  et  concionum  studio,  auenionense 
etiam  pulsatum  est,  et  scholae  ob  luem  dilatae  in  sequentem  an- 
num,  in  hoc  alioqui  aperiendae,  quippe  domo  eis  iam  assignata  a 
ciuitate. 

16.  Dedicata  est  ecclesia  noua  collegii  billiomei,  et  extrui 
cepte  schole  noue,  et  collegium  conuictorum,  ex  parte  expensis 
ciuitatis. 

17.  In  moriacensi  collegio  scholae  apertae  sunt,  et  frequen- 
tissimi  scholastici  eo  accedere  ceperunt. 

18.  Pestis  scholas  colonienses  dissipauit,  moguntinas,  et 
treuerenses,  et  oenipontanas  in  superiore  et  inferiore  Germania; 
et  paucis  relictis  ad  populi  edificationem  et  auxilium,  collegiales 
moguntini  et  oenipontani  dispersi  sunt  per  varia  loca  cum  ma- 
gno  fructu. 

19.  Collegium  Herbipoli  ab  episcopo  Franconiae  duce  ex- 
petitum,  et  Pultouiae  in  Polonia  ab  episcopo  plocensi,  et  episco- 
po  Comendono  nuncio  multum  postulatum,  admissum  est,  se- 
quenti  tamen  anno  inchoandum. 

20.  Mediolani  P.  Benedictus  Palmius  concionibus  claruit, 
et  postulante  cardinali  Borromeo,  nona  Septembris,  eo  collegium 
missum  est. 

21.  Nona  Septembris,  ciuitate  callaritana   in  Sardinia,    et 
prorege  insulae,  et  ipso  etiam  archiepiscopo  expetente,  collegium 
eo  missum  est,  quod  a  P.  Balthasare  Pinas,  turritani  collegii  re-. 
ctore,et  callaritani  superintendente,deductum,  mira  alacritate  ab 
insulanis  exceptum  est. 

22.  Calendis  Octobris  aliqui  ad  inchoandum  collegium  Ca- 
tanzari  missi  sunt,  vbi  in  quadragessima  claruerat  concionibus 
P.  Josephus  Blondus. 


COMMENTARIOLA.  — 1564  639 

23.  Die  decima  Octobris  collegium  Parmam  missum  est, 
duce  Octauio  Fernesio  id  expetente,  et  miro  feruore  postulante, 
cum  prius  Societati  parum  sibi  notae  aduersarius  acerrimus  ex- 
titisset,  et  eius  liberalitate  et  studio  domus  et  redditus  parati  sunt. 
Occasionem  duci  dedit  P.  loannes  Gurrea  praeclare  se  Parmae 
gerens. 

24.  P.  X.°forus  Rodriguez  in  Appuliam  ab  inquisitorum 
collegio  remissus  est  29  Octobris,  vbi  hoc  ipso  anno  in  eo  mini- 
sterio  versatus,  supra  mille  hereticos  ad  gremium  ecclesiae  re- 
duxit;  in  2.a  vero  supra  quingentos. 

25.  Cum  Germania  Inferior  ab  vno  prouinciali  visitari  et 
regi  comode  non  posset,  ab  ea  separata  sunt  collegia  tria:  colo- 
niense,  moguntinum,  et  treuerense;  et  remanente  sub  eodem 
P.  Euerardo  prouinciali,  et  cum  eodem  nomine  prouincia  Infe- 
rioris  Germaniae,  noua  prouincia  sub  Rheni  appellatione  ex  tri- 
bus  dictis  collegiis  facta  est,  et  Patri  doctori  Antonio  Vink,  nouo 
prouinciali  comissa. 

26.  In  die  S."  Simonis  et  Iudae  disputationes  theologicae 
in  nostro  templo  habitae  sunt,  respondente  M.  Ioanne  Ricasuli 
sub  doctore  Toledo;  et  sequenti  die  philosophicae,  respondente 
Rutilio  Benzono  romano,  collegii  germanici  alumno,  qui  tunc 
etiam  lauream  magisterii  publice  in  fine  disputationum  accepit; 
die  vero  dominico  sequenti,  dialogus  exhi[bi]tus  et  premia  victo- 
ribus  in  soluta  oratione  et  carmine  graece  et  latine  composi- 
tis  data  sunt  (quorum  pretia  cardinalis  Fernesius  soluit);  quae 
omnia  cum  magna  spectatorum  frequentia  praesentibus  aliquot 
cardinalibus  et  aliis  viris  ornatissimis,  et  cum  magna  aedificatio- 
ne  transacta  sunt. 

27.  Cum  quidam  satis  notus  in  Vrbe  episcopus,  aemulatio- 
ne  non  bona,  et  inuidorum  consiliis,  libellos  quosdam  famosos 
contra  Societatis  institutum,  et  insignes  in  ea  personas,  calu- 
mniis  et  falsis  accusationibus  plenos,  sparsisset,  et  res  ad  aures 
summi  pontificis  per  cardinalem  Vitellum,  peruenisset,  succen- 
sens  ille  episcopo,  rem  cardinalibus  quibus  reformationis  cura 
demandata  erat,  committit;  cumque  episcopus  (cui  et  tempus  da- 
batur  recantandi,  si  humano  alicui  affectui  indulsisset)  se  velle 
probare  quae  dixerat  affirmaret,  ei  concessum  est.  Sed  postea, 
cum  nihil  mueniretur,  nomine  pontificis,  et  cardinalium  aliorum 
gratulatus  est  nobis  Vitellus,  Societatis  puritatem,  quae  in  contra- 
dictione  apparuerat.  Et  cum  libelli  in  Germaniam  missi  essent  et 
infamia  sparsa,  iusit  pontifex  in  carcerem  coniici  illum  episco- 
pum,  prius  officio  et  subsidiis  palatii  priuatum;  et  ad  imperato- 
rem,  ducem  Babarie  et  cardinalem  augustanum,  ac  tres  electo- 
res  ecelesiasticos  honorifica  de  Societate  breuia,  contra  illos  li- 
bellos,  approbata  per  cardinales,  qui  iudices  extiterant,  misit. 

28.  lnitio  Nouembris  domus,  quam  cardinalis  Carpensis  ha- 
bitauerat,  sexcentis  aureis  annuis  conducta  est  ad  seminarii  opus 


640  POLANCI    COMPLEMENTA 

in  Vrbe  rectore  P.  Ioanne  Baptista  Perusco,  romano,  ac  super- 
intendente  P.  Vsmaro,  belga. 

29.  Veneciis  in  quadragessima  concionando  claruit  P.  Sal- 
meron,  et  inter  caetera  id  effectum  est,  vt  heretici  publico  edicto 
expellerentur  ex  vrbe  illa,  et  venire  prohiberentur  alii.  Matrona- 
rum  etiam  habitus  ad  honestiorem  formam  redigi  ceptus  est. 

30.  Hoc  anno  plurimi  professionem  emiserunt,  inter  quos 
in  Hispania  D.  Antonius  de  Cordoua,  et  Rome  tres  professores 
collegii,  doctor  Toledus,  doctor  Mariana,  et  doctor  Acosta;  in 
Gallia  P.  Emundus  cum  P.  Hannibale  a  Coudreto,  et  P.  Marcello 
Vaz;  in  Inferiori  Germania  P.  Dionisius  Vazquez. 

31.  Decima  Nouembris,  collegium  genuense,  quod  prius  in 
Thusciae  prouincia  fuerat,  in  Longobardiae  prouinciam  est  trans- 
latum.  Foroliuiense  vice  versa  a  Longobardiae  prouincia  in  Thu- 
sciam  translatum  est. 

32.  Octobri  mense  domina  Faustina,  domum  Spoleti  inter 
primarias  numerandam,  legauit  Societati,  cum  supellectilibus,  in 
vsum  collegii  ibidem  instituendi,  etejus  possessio  nomine  Socie- 
tatis  capta  est. 

33.  Magna  Augustae  excitata  est  tragedia  a  capitulo  augu- 
stano  contra  Societatem,  et  scribente  pontifice,  ac  serio  cardina- 
le  augustano  id  procurante,  res  est  composita,  et  de  alio  templo 
nostris  prospectum  est,  scilicet  S.tae  Catherinae,  in  quo  sacra- 
menta  ministrare  et  alias  Societatis  nostrae  functiones  exercere 
possent,  quas  prius  in  cathedrali  exercuerant;  ibidem  tamen  con- 
cionandi  munus  retentum  est. 

34.  Cum  grauissimo  morbo  dux  Sesae  et  gubernator  medio- 
lanensis  ducatus  afflictaretur,  et  de  vita  ipsius  valde  timeretur, 
accersivit  P.  Benedictum  Palmium;  et  quidem  per  equos  dispo- 
sitos  30  milliaria  P.  Benedictus  nocte  illa  debuit  conficere,  nec 
(licet  inexperto)  id  nocuit,  et  cum  ad  ducem  accederet  et  confes- 
sionem  eius  audiret,  ac  S.mam  Eucharistiam  ministraret,  statim 
est  sanitati  restitutus  b. 

35.  Rhegii  in  Calabria  pro  rege  et  archiepiscopo,  et  ipsa  ci- 
uitate  vrgente,  collegium  admissum  est,  et  aliqui  eo  missi,  vt  res 
necessarias  pararent;  dum  autem  ecclesia  eis  tradita  et  domus 
empta  nostris  vsibus  accomodae  redduntur,  vnus  et  alter  tantum 
ibi  residere  ceperunt. 

36.  Cardinali  Farnesio  petente,  admissa  est  cura  seminarii 
Montis  Regalis  in  Sicilia. 

37.  Duce  Sabaudiae  scribente  ad  P.  generalem,  admissum 
est  collegium  Ciamberiaci,  sequenti  tamen  anno  inchoandum;  cui 
dux  400  aureos  annuos  perpetuo  applicauit,  ex  suis  redditibus, 
donec  alios  firmos  assignaret. 


t>     In  margine,  alia  manu  (Sacchini,   ut  videtur,  quem  cf.  in  p.  II, 
lib.  VII,  n.  38):  Anno  superiore  (scilicet  1563). 


COMMENTARIOLA.— 1564  64I 

38.  Die  19  Octobris  P,  Petrus  Venustus,  rector  collegii  Bi- 
bonae,  et  de  eo  oppido  optime  meritus,  et  tanquam  Pater  paupe- 
rum  et  indigentium  in  vtroque  homine  existimatus,  gladio  impii 
cuiusdam  sacerdotis,  qui  ab  eo  admonitus  fuerat,  vt  vicia  sua 
desereret,  occubuit,  martyrque  Dei  (propter  iustitiae  nempe 
opus  mortem  oppetens)  habitus  est. 

39.  In  toletana  ciuitate,  iam  domo  propria  habita,  templum 
Societatis  nostrae  aedificari  cepit.  Panhormi  etiam  cum  templum 
perangustum  esset,  magno  studio  et  ciuitatis  et  multorum  nobi- 
lium,  extrui  ceptum  est  aliud  amplum  et  ad  verbi  Dei  praedica- 
tionem  idoneum.  Cordubae  rtidem  templum  quod  non  habebant 
eo  vsque,  construi  a  nostris  ceptum  est.  Romae  vero  absolutum 
fuit  collegii  templum.  Conchae,  et  in  oppido  de  Trigueros  simul 
cum  collegio  ecclesia  vel  templa  extrui  cepta. 

40.  Cum  archiepiscopo  armacano,  cui  erigendi  collegia,  et 
vniuersitates  in  Hibernia,  et  applicandi  ad  hoc  opus  quosuis  red- 
ditus  ecclesiasticos  (praeter  quam  episcopatuum)  simul  cum 
P.  Dauide  nostro  potestas  a  sede  apostolica  concessa  fuerat,  mis- 
sus  est  P.  Guillermus  anglus  et  Emundus  hibernus  vt  illum  iu- 
uarent.  In  Angliam  vero  ad  consolationem  catholicorum  missus 
est  P.  Thomas  anglus. 

41.  Messanae  studia  logices,  philosophiae  naturalis  ac  me- 
taphisicae  suscepta  suht,  cum  prius  tantum  humaniores  litteras 
protiterentur. 

42.  Cum  Verdunum  aliqui  ex  coloniensibus  missi,  et  demum 
tempore  pestis  D.  Franciscus  Costerus  eo  delatus  esset,  episco- 
pus  suum  collegium  obtulit  Societati,  magno  cum  feruore,  et 
precibus.  Franchforti  etiam  et  Spirae  (quo  ex  moguntino  colle- 
gio  aliqui  se  contulerant  pestis  euitandae  gratia)  de  collegiis  agi 
ceptum  est. 

43.  In  Angliam  P.  Thomas  anglus  ex  prouincia  Inferioris 
Germaniae  missus  est,  vt  catholicos  in  eo  regno  agentes  conso- 
laretur,  et  iuuaret  in  Domino;  et  plurimi  etiam  primarii  viri  re- 
conciliari  c  per  eum  ecclesiae  petierunt. 

44.  In  domo  professorum  Vrbis,  pars  vna  separata  est  in 
vsum  nouiciorum,  qui  in  probationibus  suis  versantur:  eatenus 
enim  sine  separatione  cum  aliis  agebant. 

45.  Die  19  Nouembris  facta  est  dotatio  collegii  segobiensis 
per  dominum  Ferdinandum  de  Solier  archipresbiterum  et  cano- 
nicum  segobiensem;  et  rector  Ludouicus  de  Santander  eam  no- 
mine  sreneralis  admissit,  et  eumdem  Ferdinandum  in  fundatorem 
collegii  illius. 

46.  Die  4.a  Decembris  scribit  episcopus  apamiensis  Patri 
generali,  se  a  rege  obtinuisse  restitutionem  4  ordinum  mendi- 
cantium,  et  collegii  nostri  ex  Apamia  ab  hereticis  expulsorum; 


c     reconciali  rns. 

POLANCI   COMPLEMENT.A.— T.  LT. .  41 


642  POLANCI   COMPLEMENTA 

ac  se  curaturum,  vt  collegium  nostrum  in  meliorem  statum  redi- 
gatur  quam  vnquam  fuerit:  et  addit  comitatum  illum,  de  Foix 
nuncupatum,  et  ipsius  ciuitatis  Apamiae  praecipuos  quosque  et 
nobiliores,  adhuc  ridem  catholicam  retinere,  memoresque  esse 
doctrinae  quam  a  nostris  acceperant,  licet  haereticorum  tyranide 
diu  oppressi  fuerint. 

47.  De  collegio  etiam  Pontis,  in  Valle  Telina,  ab  Chrisoni- 
bus  sectariis  expulsi,  scriptum  est  ad  generalem,  quod  illi  quo- 
rum  opera  expulsum  est,  rebus  aduersis  eos  vrgentibus,  iam  de 
eodem  reducendo  sunt  solliciti,  et  bona  vsurpata  restituere  sunt 
parati. 

48.  Curatum  est,  et  obtentum  vt  in  vniuersitatibus  non  pro- 
mouerentur  ad  gradus  vllos,  nec  professorum  vel  rectorum  mu- 
nere  fungerentur,  nisi  qui  per  confessionem  fidei  publice  facien- 
dam,  se  catholicos  profiterentur;  et  literae  apostolicae,  ea  de  re 
quoquo  versus  in  Italia,  et  extra  eam  sunt  destinatae. 

49.  In  regnum  Frisiae,  ad  Inferiorem  Germaniam  pertinens, 
et  haeresibus  admodum  obnoxium,  multum  renitentibuset  omnes 
vias  praecludentibus  quam  studiossissime  haereticis,  tandem  So- 
cietas  ingressa,  ad  institutionem  iuuentutis  scholam  aperuit,  et 
in  magna  scholasticorum  frequentia,  fidei  ac  morum  sanam  do- 
ctrinam  cum  litteris  tradere  cepit. 

50.  Curatum  est  vt  concilium  tridentinum  in  arabicam  lin- 
guam  opera  nostri  cuiusdam  sacerdotis  verteretur,  et  vt  typo- 
graphia  arabicae  linguae  institueretur,  quod  pontifice  adiuuante 
perfectum  est. 

51.  Domus  Antonii  Altani  in  Murazo  admissa  est,  vt  colle- 
gium  ibi  fieret,  sed  in  sequentem  annum  executio  dilata  est. 

52.  Mense  Nouembri  serenissimus  rex  Portugalliae  firmos 
redditus  pro  60  personis  de  Societate  Iesu  applicari  iussit  colle- 
gio  eiusdem  Societatis  in  ciuitate  Saluatoris,  prouinciae  Bras- 
siliae. 

53.  Hoc  anno  a  duce  Babariae  4  ex  nostris  per  inferiorem 
Babariam,  ad  iuuandos  populos  in  relligionis  negocio  missi,  cum 
fructu  redierunt;  vnus  certe  illorum  M.  Georgius  Scorrichius 
fere  tria  hominum  rusticorum  millia,  ad  gremium  ecclesiae  re- 
duxit,  et  alia  ad  Dei  eultum  pertinentia  egregie  gessit. 

54.  Sub  finem  huius  anni  ciuitas  Valentiae,  et  magister 
Montessae  (qui  redditus  ad  id  ecclesiasticos  conferebat)  vniuer- 
sitatem  suam,  satis  celebrem,  sed  cuius  disciplina  et  vigor  col- 
labi  videbatur,  Societati  nostrae  obtulerunt,  et  quod  in  ipsis  fuit, 
dederunt,  licet  [sic]  et  apostolicam  approbationem  petierunt;  li- 
cet  vita  functo  praeposito  generali,  de  ea  vniuersitate  admitten- 
da  nihil  constitui  potuerit. 


COMMJENTARIOLA.— 1565  5,3 

ANNO     I565 

1.     Die  14  Ianuarii  doctor  X.°forus  Rodriguez  praepositus 
proumciahs  Thusciae  factus  est,  ad  hoc  ipsum  ex  Appulia  reuo! 
catus.  Die  vero  16  eiusdem  mensis,  P.  Oliuerius  Manareus  com- 
missanus  in  Galha    factus  est  praepositus  prouincialis  Franciae 
et  tamen  adhuc  confirmatus  est  Aquitaniae  commissarius 

2  Die  19  Ianuarn  P  noster  Iacobus  Laynez,  praepositus  ge- 
nerahs  ex  pnmis  socns  P.  ignatii,  vir  singularis  in  Deum  pieta- 
tis,  et  doctnna  ingemo,  et  omnibus  virtutum  ornamentis  claris- 
simus,  diem  obnt  extremum,  2.a  hora  noctis,  omnibus  ecclesiae 
sacramentis,  et  plurimis  Societatis  ac  suis  orationibus  munitus 
vitam  sancte  traductam  sancto  fine  concludens  ' 

3.  Die  20  Ianuarii,  omnibus  professis  qui  Romae  fuerant, 
mxta  constitutiones  nostras  congregatis,  electus  est  in  vicarium 
generalem  P.  Franciscus  de  Borja. 

4.  Die  21  eiusdem  mensis  indictus  est  ab  eodem  oeneralis 
conuentus  Societatis,  et  prouincialibus  est  iniunctum  (quando 
lam  comissanorum  officia  et  auctoritas  cum  demortui  creneralis 
vita  expirauerant)  vt  intra  quinque  menses  Romam  conSenirent 
et  citius  etiam  si  comode  id  possent. 

5-  Dje  26  eiusdem  mensis  P.  Ioannes  Baptista  Peruscus,  ac 
loannes  Baptista  Righi,  scilicet  prior  vt  rector,  alter  vt  minister 
semmarn,  cum  alns  domum  quam  habitauerat  cardinalis  de  Car- 
po  mgressi,  supellectilia  venturae  iuuentuti  parare  ceperunt. 

6.  Sequenti  die  cum  extremo  supplicio  afficerentur  qui  con- 
mrauerant  in  pontificis  mortem,  viua  voce  pontifex  nostris  dedit 
Huctontatem  eos  in  sacramentali  confessione  absoluendi,  quod  et 
iecerunt;  et  dum  bene  dispositi  moriuntur,  nostris  astantibus  ac 
muantibus,  aedificationi  spectantibus  fuerunt. 

7-  Die  10  Februarii  litteras  accepimus  ab  episcopo  Com- 
mendono,  nuncio  apostolico,  12  Ianuarii  datas,  quod  serenissimus 
rex  Poloniae,  qui  pnus  non  bene  sentiebat  de  rebus  nostrae  So- 
cietatis  oblocutonbus  forte  plus  satis  fidem  habens,  tandem  non 
solum  fauere  mciperet  nobis.  sed  amplecti  Societatem,  et  in  va- 
rns  suorum  regnorum  locis  collegia  instituere  decreuisset.  Et  in 
pnmis  Vilnae  (quae  caput  est  Lithuaniae)  collegium  plenum,  in 
quo  studiorum  esset  vniuerskas,  suis  expensis  erigere,  aedificiis 
et  redditibus  assignatis,  volebat,  et  suum  nobis  desiderium  per 
nuncn  htteras  exponi.  Cum  autem  summus  pontifex  regi  satisfa- 
ciendum  censeret,  suscepta  est  prouincia;  et  si  res  ne&cessariae 
hoc  vere  praeparentur,  versus  autumnum  collegium  esse  mitten- 
aum  recepimus. 

8.  Sub  finem  quadragesimae,  cum  ex  Vrbe  complures  ex 
nostns  missi  sint  [Amejriam  d,  Otricolos,  ad  S.  Orestem,  Thuscu- 

d     Quae  nncinis  hic  et  injra  non  semel  claudimus,  conjicimus  ex  sum- 
mts  apicibus  et  ex  contextu,  nam  charta  detrita  est. 


644  POLANCI    COMPLEMENTA 

lanum,  et  ad  alia  eius  episcopatus  loca,  Veliternum,  Tybur ,  et 
alio,  multae  paces  compositae  sunt  inter  dissidentes,  sed  insignes 
et  multae  Thusculi,  publice  et  priuatim;  et  Romae  etiam,  multa 
ad  Dei  gloriam  facta. 

9.  24.*  Aprilis  cardinalis  Borromeus  dixit  Patri  nostro  vfca- 
rio,  me  presente,  eam  esse  mentem  S.  S.tu  ut  Societas  duos  no- 
minaret  ex  suo  corpore,  qui  iaponensium  essent  et  sinarum  epi- 
scopi,  pr[o]ut  nomine  regis  Portugalliae  postulatum  fuerat.  Cum 
autem  recusaret  P.  Franciscus,  vicarius,  et  obtenderet  constitu- 
tionem,  illis  subiunxit  pontificem  id  velle  et  iniungere  nobis. 
obligando  etiam  ad  peccatum,  vt  ne  locus  esset  excusationi. 

10.  Sub  initium  mensis  Maii  litterae  acceptae  fuerunt  ah 
episcopo  de  Popayan,  in  India  occidentali  regi  Philipo  subiecta 
qua  scribit  se  obtinuisse  a  rege  et  consilio  vt  deferret  in  Indian 
quotquot  posset  ex  nostra  Societate;  et  petit  sibi  dari  24  etc.  Eo 
dem  tempore  litterae  sunt  acceptae  a  domino  Petro  de  Menen 
dez,  duce  constituto  classis  in  Floridam  a  rege  destinatae,  et  pe 
tit  aliquos  sibi  dari  ex  Societate,  ad  quos  deducendos  facultaten 
ab  eodem  rege  et  consilio  obtinuerat;  et  quia  tempus  perbreut 
reliquum  erat  ante  nauigationem  2.',  paulo  prolixius  ad  nauiga 
tionem  primi,  decreuit  P.  vicarius,  imo  statim  designauit  duo: 
sacerdotes  et  vnum  laicum  qui  cum  2.0  proficiscerentur  in  Flo 
ridam,  reiecit  autem  in  proximam  congregationem  quod  primu: 
petebat. 

11.  Toto  hoc  tempore  Martii  et  Aprilis,  etc.  valide  oppu- 
gnata  est  Societas  Parisiis  a  4  facultatibus  eius  vniuersitatis,  epi 
scopo,  gubernatore,  cardinali  Xatillone,  et  omnibus  hereticis 
quibus  se  adiunxerunt  4  ordines  mendicantium,  et  curati  pari 
sienses,  et  domum  ipsam  quater  vel  quinquies  aggressi  sunt,  e 
fenestras  vitreas  lapidibus  et  bombardulis  perfregerunt ,  praete; 
imaginem  Crucifixi  et  Sanctorum  qui  in  fenestris  erant,  quas  noi 
comminuere  potuerunt.  Sed  collegium  iustitia  et  Dei  fauor  ■< 
persecutione  ex  invidia  (vt  aiunt)  nata,  vindicauit. 

12.  Hoc  tempore  rex  Poloniae  non  solum  episcopo  plocen 
si  assensus  est  in  collegio  Societatis  Pultouiam  adducendo,  sec 
Societatem  voluit  in  suis  regnis  vbique  frui  priuilegiis,  quibu: 
alii  relligiosi  frui  solent;  et  in  huius  rei  testimonium  patente 
litteras  dedit,  quarum  exemplum  cardinalis  Comendonus,  pe 
ca-rdinalem  Comensem,  ad  nos  transmisit. 

13.  Mense  Maio  filius  ducis  de  Chatelerao  e,  scotus,  et  co 
ronae  Scotiae  sanguine  propinquissimus,  cum  Romam  vidend 
gratia  venisset,  haeresi  alioqui  infectus  et  habitu  dissimulato,  cu 
ratum  est  vt  retineretur  Romae.  et  vt  resipisceret,  et  serio  con 
uersus  est,  et,  heresi  relicta,  confessus  est  vni  ex  nostris  genera 


e     Sic  videtur  legendum:  confuse  exaratnm.   Agitur  de  duce  Castr 
Eraldi  (cf.  Sacchinum,  p.  III,  lib.  I,  n.  6). 


COMMENTARIOLA,  — 1565  645 

liter,  et  valde  in  hanc   sedem  et  Societatem  affectus,  recessit. 

14.  Eodem  mense  coeperunt  venire  Patres  ad  congregatio- 
nem;  omnium  primus  fuit  P.  Ribadeneira;  secuti  sunt  P.  Pau- 
lus  Offeus,  deinde  prouincialis  Tusciae,  prouincialis  Superioris 
Germaniae,  et  Siciliae  cum  sociis;  prouincialis  Portugaliae  cum 
suis;  prouincialis  Rheni  cum  socio  doctore  Francisco  Costero; 
prouincialis  neapolitanus  Salmeron  cum  P.  Montoya;  prouincia- 
lis  Longobardiae  cum  suis;  prouincialis  Toleti,  et  Castellae  cum 
suis;  P.  Bobadilla,  P.  Loarte;  prouincialis  Aquitaniae  cum  suis; 
P.  Guido  pro  Franciae  prouinciali  cum  P.  Marcello  Vaz;  ulti- 
mo  venere  P.  Euerardus  ex  jlnferiori  Germania,  et  P.  Pontius 
[ex  Gallia  ante  electionem];  post  illam  P.  doctor  Plaza  prouin- 
cialis  Baetice  cum  sociis. 

15.  Electio  praepositi  generalis  celebrata  est  2  Iulii  (qua  et 
praecedens);  et  magno  consensu  electus  est  P.  Franciscus  Bor- 
gia,  qui  vicarius  generalis  erat,  et  tam  nostri  quam  externi  singu- 
lari  cum  letitia  hanc  electionem  vbique  exceperunt. 

16.  Die  21  Junii  congregatio  generalis  aperta  fuit,  et  cum 
benedictione  summi  pontificis  progressa  est  vsque  ad  electionem, 
praedicto  die;  et  3.0  Iulii  aliis  de  rebus  agi  coeptum  est,  de  qui- 
bus  in  actis  constat,  vsque  ad  3.111  Septembris,  quo  dissoluta  est. 

17.  Ipso  in  initio  congregationis  in  secretarium  electus  est, 
a  Patre  Francisco  dum  vicarius  esset,  et  postea  quam  generalis 
fuit,  M.  Ioannes  de  Polanco;  in  decursu  vero,  a  congregatione 
electi  fuere  assistentes  ex  variis  nationibus,  pro  Portugallia,  In- 
dia  et  Brassilia,  P.  lacobus  Miron;  pro  Hispaniarum  prouinciis 
P.  Antonius  Araoz;  pro  Galliae  et  Germaniae  prouinciis  P.  Eue- 
rardus  Mercurianus;  pro  Italiae.  Siciliae,  et  Sardiniae  prouinciis, 
P.  Benedictus  Palmius;  in  admonitorem  generalis  electus  est 
idem  qui  secretarius  erat. 

18.  Decretum  est  vt  romanae  domus  praepositus  particula- 
ris  esset  idem  qui  totius  Societatis  praepositus  generalis,  scilicet 
P.  Franciscus  Borgia. 

19.  Congregationis  tempore,  cum  turcae  Melitem  grauiter 
oppugnarent ,  aliqui  ex  ipso  congregatorum  numero,  a  summo 
pontifice  missi  sunt,  ad  eam  expeditionem  Societatis  ministeriis 
iuuandam,  et  cum  litteris  apostolicis  ad  D.  Garsiam,  summum 
classis  praefectum,  dimissi  sunt  a  congregatione  prouincialis  Si- 
ciliae,  P.  Bartholomeus  Hernandez,  P.  Ioannes  de  Gurrea, 
P.  Didacus  Suarez,  et  ex  aliis  P.  Angelus  Hiparcus  anconita- 
nus,  P.  Joannes  Baptista  Vitalis  cum  duobus  fratribus;  qui  con- 
cionando,  et  aegrotis  in  hospitali  inseruiendo,  et  confessiones 
multas  audiendo,  et  alia  pietatis  opera  exercendo,  vtilem  operam 
communi  bono  praestitere. 

20.  Post  congregationem  designati  fuerunt  prouinciales 
P.  Leo  Enrriquez  in  Portugallia;  P.  Iacobus  Avellaneda  in  Bae- 
tica;  P.  Gonsalus  Gonsalez  in  toletana;  P.  Iacobus  Carrillo  in 


646  POLANCI    COMPLEMENTA 

Castellae;  P.  Alfonsus  Roman  in  Aragoniae  prouinciis.  Confir 
mati  fuerunt,  P.  Emundus  Augerius  Aquitaniae,  et  P.  Oliue- 
rius  Manareus  Franciae  prouincialis.  Missus  P.  Franciscus  Co-  ' 
sterus  vt   viee  prouincialis  Inferioris  Germaniae;   P.  Antonius 
Vinck,  Rheni;  P.  Petrus  Canisius,  Superioris  Germaniae;  P.  Ni- 
colaus  Lanoyus,  Austriae,  prouinciales  confirmati  sunt,  sicut  et 
P.  Benedictus  Palmius,  Longobardiae  ad  tempus  relictus  est,  et 
eo  cum  cardinali  Borromeo  missus.  Thusciae  vero  P.  X.°forus 
Rodriguez,  Neapolis  P.  Alfonsus  Salmeron,  et  Siciliae  P.  Hie- 
ronymus  Domenech,  prouinciales  confirmati  fuere;  commissario-  j 
rum  officium  ordinarium  in  congregatione  sublatum  est. 

21.  Superintendentes  non  necessarii  a  congregatione  subla- 
ti  fuere;  sed  romani  collegii  nostri  P.  Ribadeneyra,  germanici 
P.  Polancus,  seminarii  romani  P.  Vsmarus,  conimbricensis  col- 
legii  P.  Cordeses,  granatensis  P.  Plaza,  superintendentes  facti 
vel  confirmati  fuerunt,  ob  collegiorum  necessitatem.  Patri 
autem  Madridio  sub  generali,  cura  domus  romanae  data  est  cum 
ministri  nomine,  et  superintendentia  tyburtini,  amerini  et  thu- 
sculani  collegii. 

22.  Domus  probationis  iuxta  constitutionum  et  congrega- 
tionis  placita  instituta  fuit,  exactius  quam  vnquam  antea,  pro- 
bationibus  nouitiorum  et  diutius  vacando;  et  praefectus  eius 
P.  Ruyz  factus,  in  parte  domus  professae  ab  aliis  separata;  et 
cum  non  exiguo  fructu,  fere  30  nouitii  in  ea  inclusi  fuerunt;  in 
collegio  etiam,  pro  nouitiis  vsque  dum  exacto  biennio  approbati 
censerentur,  distinctio  domus  facta  est,  et  cura  peculiaris  P.  Joan- 
ni  Xauier  data  illorum. 

23.  Designatus  prouincialis  P.  Iacobus  Carrillo  professio- 
nem  emisit;  et  loannes  de  Casasola,  et  Iacobus  spirensis  tempo- 
ralium  coadiutorum  formatorum  vota  emiserunt,  omnes  in  mani- 
bus  P.  generalis;  et  alii  complures  in  variis  prouinciis,  vt  profes- 
sionem  emitterent,  generalis  decreuit;  praemissis  tamen  iuxta 
constitutiones  probationibus. 

24.  In  spiritu  suaui  quidem,  sed  tamen  ad  reformationem 
tendente  procedere  cepit  gubernatio  Societatis,  et  ad  exactiorem 
nostri  instituti  normam  omnia  exigi  cepta  sunt,  tum  inter  pro- 
fessos,  tum  inter  collegiales,  exemplo,  et  salutaribus  decretis  ge- 
neralis,  qui  executioni  diligenter  mandare  coepit  quae  congre- 
gatio  generalis  constituerat. 

25.  Septembri  mense  missus  est  P.  Stanislaus  Rozdrazo- 
uius,  qui  cum  aliis  plocense  collegium  in  Polonia  inchoaret,  vt 
rector;  plocensis  autem  et  branspergensis  collegii  in  Prussia,  su- 
perintendens  factus  est  P.  Balthasar  Hostouinus,  boem,us. 

26.  Hoc  tempore  etiam  Lugduni  inchoatum  collegium,  et 
scholae  apertae  fuerunt,  missis  ex  Vrbe  quibusdam,  et  inter  eos 
P.  Perpignano,  et  aliis  ex  turnonensi  collegio  desumptis;  et  con- 
ciones  etiam  P.  Emundi  insigni  concursu  et  fructu  factae,  et  Vi- 


COMMENTARIOLA.  — 1565  647 

retus  cum  aliis  hereticorum  proceribus  expulsi  ea  ex  vrbe  fue- 
runt. 

27.  Eodem  tempore  misso  D.  Andrea  Auantiano  rectore,  et 
P.  Petro  Vela  concionatore,  verdunense  collegium,  vbi  iam  no- 
stri  quidam  scholas  aperuerant,  admissum  est. 

28.  Hoc  ipso  autumno  missus  est  ex  Vrbe  P.  Ludouicus  de 
Coudreto,  et  alii  delecti  ad  collegium  Chiamberiaci  inchoandum, 
in  quo  duo  vel  tres  iam  disponere  res  ceperant,  et  ita  ducis  id 
petentis  et  redditus  collegio  assignantis  voluntati  satisfactum  est. 

29.  Duo  etiam  sacerdotes  in  vallem  Angrognae,  eodem  duce 
postulante  et  Pontifice  iubenrte,  missi  fuerunt:  P.  Baptista  Vela- 
tus  et  P.  Stephanus  Baroellus;  vbi  valdensium  relliquiae,  spem 
reditus  ad  ecclesiae  gremium  dederant;  non  tamen  admissum  est 
collegium  quod  ibi  offerebatur. 

30.  Instauratum  est  fere  hoc  tempore  collegium  turnonen- 
se,  propter  bella  et  pestem  dissipatum,  et  lectiones  denuo  sunt 
[inchoatae]. 

31.  Neapoli  scholae  inferiores  ex  parte  intermissae;  rhetori- 
ces  autem,  cursus  artium  et  theologiae  lectiones  sunt  inchoatae. 

32.  Messanae  eodem  autumno  tres  artium  cursus,  ciuitate 
id  petente,  inchoati. 

33.  In  collegio  lauretano  domus  probationis  pro  Thusciae 
prouincia  inchoata;  pro  Longobardia  vero,  Veneciis. 

34.  In  germanico  collegio  probationis  etiam  domus  inchoa- 
tur;  et  praefectus  eo  missus  est  eorum  qui  ibi  probantur,  vt  vi- 
deatur  an  idonei  sint. 

35.  P.  Petrus  Canisius,  Superioris  Germaniae  prouincialis,  a 
summo  pontifice  ad  principes  Germaniae  inuisendos,  concilium 
eis  deferendum,  et  alia  quae  ad  religionem  essent  opportuna  tra- 
ctanda  dimissus  est;  et  doctor  Theodoricus  Canisius,  vice-pro- 
uincialis  effectus,  fratris  loco  prouinciae  eiusdem  gubernationem 
suscepit. 

36.  Cum  Foro  Liuii  domus  et  ecclesia  collegii  nostri  ruinam 
minaretur,  hoc  ipso  tempore,  tum  scholae,  tum  concionator  sub- 
latus  est,  et  pauci  ibi  relicti,  qui  instaurando  aedifitio,  vel  nouo 
construendo  darent  operam. 

37.  Eodem  tempore  Ameria  scholae  publicae  sublatae  fue- 
runt.  Cum  enim  ob  priuatas  inter  ipsos  ciues  contentiones,  ca- 
ptata  occasione,  pauci  qui  consilio  publico  forte  intererant,  de- 
creuissent  scholas  a  nostris  auferendas,  remouendas  omnino  cen- 
suit  Societas,  et  quamuis  ipsa  postmodum  ciuitas  plurimum  per 
litteras  contenderet  vt  aliqui  praeceptores  ibi  manerent,  non  eis 
acquieuit  generalis  praepositus;  illis  autem  remotis,  aliquos  red- 
ditus  decreuit  ciuitas  collegio  nostro  assignandos  ob  accepta  be- 
neficia. 

38.  Tunc  temporis,  id  est,  mense  Octobri  relicta  est  domus 
cum  ecclesia  quae   Virginum  inuocationem    habet  Maceratae, 


648  POLANCI   COMPLEMENTA 

prope  et  extra  muros  ciuitatis;  quamuis  enim  ducentos  aureos 
singulis  annis  perciperet  collegium  maceratense,  quia  tamen  arca 
tenenda  erat,  in  qua  eleemosinae  inferebantur,  vnde  expensae 
ad  edificium  et  nostrorum  sustentationem  sumebantur,  et  cum 
fraternitate  agendum  erat,  visum  fuit  congregationi  generali  f 
eam  esse  dimittendam,  et  ita  praepositus,  cum  primum  potuit, 
id  est  executus. 

39.  Domus  collegii  louaniensis,  magno  consensu  senatus 
(qui  antea  multum  diuque  repugnauerat)  amortizata  et  donata 
nostris  est,  adiuuante  strenue  uniuersitate,  et  praecipue  facultate 
theologica,  et  quidem  sine  vllis  conditionibus. 

40.  Tempore  congregationis  aliqui  ex  Patribus  hispanis, 
apud  S.um  Iacobum  Romae  hispanice  concionati  sunt,  et  post  ex- 
pulsos  turcas  ab  insula  Melite  id  ipsum  coram  multis  eardinali- 
bus  et  frequentissimo  populo  fecit  Pater  ipse  generalis,  et  qui- 
dem  cum  aedificatione  magna  et  satisfactione. 

41.  Renouatio  studiorum  facta  fuit  Romae  sine  magno  ap- 
paratu,  quia  theologicae  conclusiones  a  diuersarum  nationum 
Patribus  sustentatae  fuerant,  et  philosophice  ab  iis  qui  ad  gra- 
dum  magisterii  satis  multi  sub  doctore  Acosta  promoti  sunt,  et 
vtraeque  cum  laude,  etc. 

42.  Collegium  conuictorum  nobilium  hoc  anno  Viennae  dis- 
solutum  fuit,  sublata  domo  in  qua  habitabant;  alterum  etiam  col- 
legium  pauperum  ex  domo  sua  exturbatum  est,  ciuitatis  auctori- 
tate,  sed  imperator  Massimilianus,  domum  restitui  iussit;  sed  in 
partem  quamdam  collegii  nostri  viennensis  excepti  fuerunt,  et 
non  solum  reparatum  est,sed  etiam  adiunctis  aliis  diuitibus  ac  no- 
bilibus  creuit. 

43.  Fauente  Deo,  et  rege  christianissimo,  et  eius  regio  con- 
silio  (quos  ex  parte  mouerat  reginae  catholicae  seria  commenda- 
tio)  persecutio  quae  Parisiis  Societatem  premebat,  cessauit,  et 
in  solitis  ministeriis  cum  laude  et  edificatione  et  magna  audito- 
rum  frequentia,  addita  lectione  noui  cursus  et  theologica,  perre- 
xit  parisiense  collegium;  et  parlamentum,  pontificiis  litteris  etiam 
animatum,  magis  nostris  fauere  cepit. 

44.  In  pragensi  collegio  semestri  primo  huius  anni  fere  130 
lutherani  et  alii  heretici  conuersi  sunt  ad  religionem  catholicam; 
Auguste  etiam,  et  alibi  non  pauci,  et  Viene  multi  adiurarunt 
coram  nostris  heresim,  in  confessionibus  adiuti,  et  vt  fruerentur 
schoiis  nostrorum  quidam  catholicam  etiam  relligionem  secuti 
sunt. 

45.  Cum  cardinalis  Borbonius,  Societati  nostrae  per  litteras 
ad  Patrem  generalem  missas  Rothomagi,  quae  Normandiae  ca- 
put  est,  collegium  Societati  obtulisset,  eo  se  contulit  P.  Antonius 
Posseuinus;  et  praedicatione,  et  cathecismi  lectione,  mirum  in 


generalis  ms. 


COMMENTARIOLA,—  1 565  649 

modum  eam  ciuitatem  adiuuit  et  consolatus  est,  et  ad  collegium 
optandum  permouit,  quod  tamen  non  impraesentiarum  admitti 
debere  visum  est,  ob  operariorum  qui  maturi  essent,  penuriam. 
Sic  etiam  cardinali  Strozio  Albi  in  Aquitania  collegium  offerenti 
per  litteras,  concedi  non  potuit,  nec  apamiense  collegium,  prae- 
cedentibus  annis  ab  hereticis  expulsum,  licet  episcopus  id  pete- 
ret,  auctis  etiam  redditibus  primis,  admitti  potuit;  nec  mirum 
quod  hoc  anno  operariorum  non  suppeterit  copia,  cum  ad  noua 
collegia  praedicta,  et  ad  alia  operariis  instruenda  in  Germania, 
Boemia,  Polonia,  Gallia,  et  etiam  in  India,  supra  190  hoc  ipso 
anno  ex  vrbe  Roma  missit  Sofcietas. 

46.  Marchenae  collegii  domus  edificata  fuerat  a  ducissa  de 
Arcos,  sed  non  dum  dotata;  cum  autem,  illa  mortem  obiret,  tan- 
tum  ex  dotalibus  suis  bonis  reliquit  vn[de]  g  redditus  fere  mille 
ducatorum  emi  possent;  eius  autem  mater  marchionisa  de  Pliego 
suum  collegium  Montille  alioqui  fundatum,  redditibus  quingento- 
rum  ducatorum  per  sedem  apostolicam  applicatorum  auxit.  Col- 
legium  valentinum,  salamantinum,  et  hispalense  ecclesiasticis 
redditibus  applicatis  aucta  fuerunt;  et  multo  magis  complutense, 
redditibus  oppidi  de  Nabalcarnero,  vbi  etiam  collegiolum  insti- 
tutum  est. 

47.  Cum  pestis  in  ciuitate  logroniensi  grassata  diu,  tandem 
extincta  esset,  in  locum  demortui  rectoris  et  aliorum  operario- 
rum  alii  submissi  fuerunt,  qui  cum  maximo  spirituali  fructu  ibi 
sunt  uersati,  et  collegium  quod  prius  iacebat,  in  spiritualibus  et 
simul  temporalibus  est  auctum,  et  400  aureis  annuis  dotatum  est. 
Burgis  ltidem  cum  pestis  saeuiret,  P.  Gaspar  de  Acebedo  rector 
suam  operam  nulli  aegrotantium  denegabat.  Vnde  cum  a  quodam 
ex  populo,  qui  peste  laborabat  accersitus,  de  lectulo  noctu  sur- 
rexisset,  vt  moribundum,  audita  eius  confessione  iuuaret,  ab  eo- 
dem  pestem  domum  retulit,  qua  ipse  et  tres  alii  mortui  sunt,  qui 
charitatis  etiam  functionibus  vacabant;  alii  enim  extra  urbem 
missi  fuerant,et  duo  coadiutores  reliqui  in  vicinum  collegium  bel- 
limarense  commigrarunt,  et  clausum  collegium  burgense  reli- 
querunt.  Sub  hoc  tempus  comes  stabilis  qui  executor  testamenti 
cardinalis  [Mendoza]  h  auctoritate  apostolica  erat,  collegium  in- 
signe  iam  extructum  cardinalis  praedicti  impensis,  et  dotatum 
fere  mille  aureis  annui  redditus,  Societati  tradidit,  quod  et  sum- 
mus  pontifex  confirmauit,  et  denuo  Societati  eidem  applicauit. 

48.  A  collegio  Calatabelotte,  quod  erat  in  Sicilia,  paruum 
admodum,  et  male  dotatum,  cum  quadam  obligatione,  nostro 
instituto  non  consona,  scholae  sublatae,  bona  cum  venia  funda- 
toris,  Bibonae  ducis,  et  oppidi  redditus  relicti  sunt;  non  tamen 
est  collegium  dissolutum. 

49.  Ex   collegio   Murciae   excurrens   per  oppida  et  pagos 

£     vn  ms,     — h  Pro  hoc  verbo,  in  ms.  lacuna  est. 


650  POLANCI    COMPLEMENTA 

neophitorum  P.  Xuarez,  quod  ante  nunquam  fecerant,  libenter 
Christi  doctrinam  audierunt,  et  confessionem  peccatorum  insti- 
tuerunt,  imo  et  multi  eorum  linguam  arabicam  paulatim  relin- 
quere  ceperunt,  et  hispanicae  assuescunt,  vt  melius  institui  pos- 
sint,  et  christianam  doctrinam  doceri. 

50.  Romae  in  collegio  nostro,  domus  probationis  (praeter 
eam  quae  erat  in  professorum  domo)  institui  cepta  est,  et  aliquot 
nouitii  in  ea  constituti  19  Nouembris,  qui  biennium  nondum  ab- 
soluerunt,  vel  probatione  aliqua  et  cura  maiore  indigent,  sed  stu- 
diis  tamen  vacant,  et  ab  aliis  collegialibus  separati  degunt  2. 

51.  Cum  D.  Ioannes  de  Victoria  et  P.  Baptista  Carminata, 
imminente  vere  alter  in  rectorem  alter  in  concionatorem  collegii 
messanensis,  in  Siciliam  mitterentur,  temeritate  vel  cupiditate 
quadam  naucleri,  in  altum  progressi,  grauissimo  periculo  naufra- 
gii  expositi  sunt,  sed  cum  pene  obruerentur  maris  saeuitia,  fusis 
orationibus,  et  agno  Dei  in  mare  misso,  tranquill[it]as  subsecuta 
est,  et  Messanam  incolumes  peruenerunt. 

52.  Cardinalis  S.  Angeli,  ducis  parmensis  frater,  ordinis  sui 
vir  primarius  et  praeclaris  Dei  donis  insignis,  ac  de  Societate  no- 
stra  optime  meritus,  hoc  tempore  Parmae  moritur,  et  quidem  in- 
ter  nostrorum  manus,  quos  a  se  non  separari  vltimis  diebus  suae 
vitae  cupiebat,  et  111. mus  cardinalis  Farnesius  id  ipsum  curabat; 
praeclaram  ille  mortem,  et  magnae  aedificationis  obiisse  omnibus 
visus  est;  et  cum  funebris  oratio  in  eius  exequiis  habenda  esset, 
magistratus  a  nostris  eam  operam  sibi  prestari,  et  epitaphia 
quaedam  ad  hoc  ipsum  fieri,  postularunt;  quod  tanta  omnium 
satisfactione  peractum  est,  vt  ciuitas  quae  prius  alienato  ali- 
quantulum  animo  fuerat,  prorsus  nostris  conciliata  fuerit,  et  ty- 
pis  dare  vtraque  voluerit. 

53.  Hoc  tempore,  ab  111. mis  cardinalibus  inquisitoribus  mis- 
sus  est  in  Calabriam  P.  X.°forus  Rodriguez,  Thusciae  prouincia- 
lis,  ad  oppida  Guardiae,  et  S.  Sixti,  vbi  relliquiae  haereticorum 
esse  adhuc  credebantur;  et  id  effectum  est  praedicatione  et 
exemplo,  et  orationibus  ac  publicis  supplicationibus  priuatisque 
colloquiis,  vt  omnes  ad  gremium  sanctae  ecclesiae  redirent,  qui 
in  haeresis  tenebris  versati  erant,  ad  450  scilicet,  per  singulas 
enim  domos  disquisitione  facta,  parentibus  filios  suos  adducenti- 
tibus  et  ad  confitendos  errores  hortantibus,  eos  confessi  sunt,  et 
reconciliati  ecclesiae;  et  vt  tam  hi  quam  qui  prius  redierant  ad 
fidem  catholicam,  in  ea  perseuerarent,  catholicis  magistris  adhi- 
bitis,  etiam  curatum  est. 

54.  Collegium  Bellimari,  prope  burgensem  ciuitatem,  hoc 
anno  redditibus  ecclesiasticis  a  cardinali  et  episcopo  burgensi 
auctum  est;  et  cum  in  eo  rector  Ioannes  Lopez  Xuarez  suam 


2     Cf.  supra,  n.  22  hujus  anni,  quem  locum  auctor  citat  hic  in  margine, 
sic:  «De  hoc  agitur  supra,  n.  22». 


COMMENTARIOLA.  —  I565  65  l 

operam  non  denegaret  populo,  peste  (quae  in  agroburgensi  fere 
grassabatur)  laboranti,  correptus  etiam  est  ipse  eodem  morbo;  at 
cum  die  4.0  febri  ingrauescente,  et  mortis  periculo  imminente, 
communionem  sacram  sibi  impertiri,  et  particulam  ligni  crucis 
quae  in  eiusdem  collegii  templo  seruatur,  sibi  adorandam  adferri 
postulasset,  simul  atque  refectus  est  S.t0  Sacramento,  et  partem 
crucis  praedictam  adorauit,  febre  liberatum  se  sensit,  et  tam  bene 
sibi  valere  visus  est,  vt  statim  a  lecto  surgere  posset.  P.  Baltha- 
sar  Diez  nulli  peste  laboranti  suam  negans  operam,  semper  in- 
columis  fuit. 

55.  Hoc  ipso  autumno  in  studiis  reformatio  curata  est,  et 
constitutum  vt  tam  philosophiae  quam  theologiae  professores,  a 
quibusdam  propositionibus,  quae  prius  teneri  a  quibusdam  sole- 
bant,  abstinerent,  quod  relligioni  pietatique  minus  fauerent,  vel 
nouam  et  minus  solidam  quam  oporteret,  doctrinam  afferrent,  et 
quae  dicere  ac  tenere  par  esset,  post  consultationem  cum  ipsis 
doctoribus  suisque  consultoribus  generalis  statuit;  et  tam  in  col- 
legio  nostro  quam  in  germanico,  propositiones  promulgari 
iussit  *;  quae  etiam  ad  profectum  externorum  in  litteris,  praeser- 
tim  in  inferioribus  classibus  (quarum  minor  ratio  habebatur)  fa- 
cerent,  diligenter  sunt  constituta. 

56.  Ratio  scribendi  tam  litteras  ad  aedificationem  pertinen- 
tes,  quam  alias,  et  formula  domorum  probationis,  confectae  juxta 
generalis  congregationis  diffinitionem,  et  publicatae  eodem  tem- 
pore  fuerunt.  Feruor  item  x/anae  doctrinae  a  professis  traden 
dae  renouatus;  et  ipsa  i.a  dominica  aduentus,  simul  pluribus  in 
templis  ea  tradi  cepta  est. 

57.  Vicecomitissa  Eboli  moriens  quinque  millia  V  testa- 
mento  legauit  Societati,  vt  initium  daretur  collegio  in  oppido  de 
Belchite.  Filius  et  heres  eius,  dotem  hanc  augere  paratus,  rem 
magnopere  (vt  a  nostris  caesaraugustanis  scribitur),  expetit. 

58.  Hoc  ipso  autumno  Sasseri  in  Sardinia,  curriculum  ar- 
tium  inchoatum  est;  rex  enim  Philippus  100  aureos  annui  reddi- 
tus  dedit  ei  collegio,  vt  in  eo  theologiae  lectio  fieret;  et  dum 
discipuli  per  philosophiae  disciplinam  instructi  redduntur,  con- 
tentus  fuit  vt  pro  theologia  philosophia  praelegeretur. 

59.  Cum  in  collegio  germanico,  multi  qui  Societatem  ingre 
di  expetebant,  vt  probari  posset  eorum  animus  et  talentum,  con- 
stituerentur,  praefectus  ipsis  dari  ceptus  est,  qui  velut  nouitiorum 
magister  peculiarem  eorum  curam  haberet  qui  sic  probantur,  et 
reliquorum  qui  in  eo  collegio  inseruirent;  et  primus  fuit  P.  Mi- 
chael  Spes  j  5. 

'  Prius  promulgatae  sunt  et;  at  his  2  verbis  deletis,  scriptum  est  iussit; 
sed  remansit  promul^atae.  — J  In  marg,,  alia  manu:  Supra,  n.  34;  itidem 
ad  n.  62:  Supra,  n.  43. 

3     Supra,  n.  34  hujus  anni:  cf.  annot.  j. 


652  POLANCI   COMPLEMENTA 

60.  Genue  hoc  tempore  collegio  nostro,  quod  in  conductitia 
domo  hactenus  habitauerat ,  oblata  fuit  ecclesia  sub  inuocatione 
Anunciationis,  cum  domo  egregia;  et  sine  vlla  obligatione  adiun- 
cti  hospitalis,  est  admissa ,  nobilissimis  ciuibus  id  petentibus. 
Cum  autem  eodem  in  loco  sacerdotes  quidam ,  viri  boni,  et  spi- 
ritualibus  rebus  dediti,  vixissent,  qui  admitti  ad  Societatem  no- 
stram  vehementer  optabant,  cum  sigillatim  expenderentur  eo- 
rum  dotes,  et  non  viderentur  ad  nostrum  institutum  inepti,  par- 
tim  in  Societatem ,  partim  in  collegium  germanicum  vt  magis 
probarentur,  admittendos  esse  decretum  est. 

61.  Cum  hoc  tempore  dux  Ferrariae,  et  primogenitus  ducis 
Florentiae,  ac  ducis  Parmae  vxores  duxissent,  duo  priores.  sere- 
nissimas  duas  imperatoris  Ferdinandi  filias,  tertius  infantis  Por- 
tugalliae  Eduardi  filiam,  voluerunt  singulae  ipsarum  ex  nostra 
Societate  sibi  adiungi  confessarios,  et  eosdem  concionatores;  et 
ita  primae  P  Guillermus  Elderensis  geldrus,  2.ae  P.  Laurentius 
germanus,  tertiae  P.  Sebastianus  de  Morales  lusitanus  adiuncti 
sunt,  in  ipsarum  gratiam,  et  collegiorum,  qui  in  ipsarum  dominiis 
sunt. 

62.  Parisiis  collegium  nostrum  post  multam  tempestatem, 
tranquillitate  magna  fruitur,  et  praeter  2.m  artium  cursum,  et 
auctas  humaniorum  litterarum,  latinarum  et  grecarum  classes, 
theologicam  lectionem  magna  cum  frequentia  et  applausu  auspi- 
catur;  et  bona  aemulatione,  alia  vniuersitatis  collegia,  etiam  in 
litterariis  exercitationibus,  ac  utiliori  tradendi  discipiinas  modo, 
iuuat 4. 

63.  Apud  rhutenos,  cum  fere  mille  scholasticis  collegium 
nostrum  fioreret,  curauit  Card.  Arminiacus,  et  situm  augere,  et 
templo  construendo  operam  dari  ,  redditus  etiam,  et  ibi  et  Tolo- 
sae  augeri,  vbi  spiritualis  fructus  crescebat  in  dies.  Fuit  autem 
P.  Hanibal  de  Coudreto  rector  Tolosae  constitutus;  rhutenis, 
P.  Ioannes  Lothoringus;  Turnoni,  P.  Claudius  etiam  lothorin- 
gus;  Lugduni,  P.  Guillermus  scotus;  Auinioni,  P.  Antonius  Pos- 
seuinus;  Chiamberiaci,  P.  Ludouicus  de  Coudreto.  In  prouincia 
vero  Franciae  P.  Andreas  Auantianus  vetdunensi  collegio  prae- 
positus  est  k. 

64.  Cum  Chiamberiaci,  senatus  Sabaudiae  supremus,  no- 
uum  collegio  [sic]  eo  animo  inducere  vellet  in  monasterium  fran- 
ciscanorum,  vt  eius  ordinis  relligiosos,  quos  inutiles  sibi  existima- 
bant,  paulatim  inde  expellerent,  et  nostris  integrum  locum  relin- 
querent,  omnino  id  auctoritate  Patris  nostri  generalis  recusatum 
est;  et  tantumde[m]  Brugis,  insigni  ciuitate  Flandriae,  cum  mo- 
nasterium  tertii  ordinis  franciscanorum  a  tribus  tantum  et  qui- 


k     est  P.  ms. 


*     Supra,  n.  43.  Cf.  annot.  praeced. 


Commentariola. — 1565  653 

dem  non  vtilibus  monachis  habitaretur,  licet  situ,  habitatione  et 
templo,  quam  maxime  conueniret  alioqui  ad  collegii  nostri  (quod 
eo  civitas  inducere  volebat  simul  cum  episcopo)  institutionem. 

65.  Louanii,  doctor  Nicolaus  Gaudanus,  vir  insigni  eruditio- 
ne  et  pietate  praeditus,  et  in  praedicatione,  lectionibus  sacris,  et 
aliis  nostrae  Societatis  (in  qua  professione[m]  iam  pridem  emise- 
rat)  ministeriis,  de  superiori  ac  inferiori  Germania,  et  de  Scotia 
(quam  primus  ex  nostris  vt  sumi  pontificis  nuncius  ingressus 
erat,  ad  reginam  in  officio  retinendam  et  consolandam  missus) 
optime  meritus  esset,  magnq  sui  desiderio  ea  in  vniuersitate  re- 
licto,  pridie  S.  Martini  diem  obiit  extremum. 

66.  Sub  hunc  ipsum  autumnum  in  Hispania  diem  obiit  do- 
ctor  egregius  Honcala,  canonicus  magistralis  abulensis,  qui  cum 
viuens  Societatem  nostram  dilexisset,  id  in  morte  testatus  est, 
ei  testamento  legando  diuturnos  et  perutiles  labores  suos,  duo- 
decim  scilicet  tomos  enarrationum  in  scripturam  vniuersam, 
opus  insigne,  et  eruditionis  magnae,  a  consilio  regio  post  censu- 
ras  doctissimorum  hominum,  valde  approbatum;  et  legauit  libe- 
re,  sperans  quod  typis  excudendum  esset  curatura;  et  si  externi 
excuderent,  voluit  singulis  collegiis  gratis  totum  opus  tradi ,  vt 

.vigiliis  suis  operariorum  in  ea  studia  promouerentur  [sic]. 

67.  Hoc  fere  tempore  in  comitiis  generalibus  ordinis 
S.  Francisci,  Vallisoleti  celebratis,  inter  caetera,  decretum  edi- 
tum  est,  in  haec  verba:  «Cum  noster  ordo  fratrum  Minorum 
existat,  atque  in  humilitate  praecipue,  et  charitate  fundatus,  no- 
uerint  fratres  omnes  vbique  terrarum  dispersi,  relligiosos  cuiusuis 
relligionis  humiliter  et  humane  tractare,  tum  maxime  eos  qui  de 
Societate  Iesu  fuerint,  quos  diligere  et  honorare  debent,  eosque 
ad  actus  litterarios,  festorum  celebrationem,  aliosque  publicos 
actus  ad  quos  relligiosi  conuenire  solent,  cum  charitate  inuitare 
et  suscipere;  nec  nostrorum  quisquam  audeat  eis  publice  vel  ©c- 
culte  detrahere». 

68.  Cum  Salmanticae  concilium  prouinciale  episcoporum 
(qui  plurimi  sunt  sub  archiepiscopo  compostellano)  celebraretur, 
et  eorum  praeses  archiepiscopus,  et  alii,  de  instituto  Societatis 
nostrae  male  sentirent  ob  multorum  obtrectatorum  calumnias, 
in  eorum  congregationem  vocatus  doctor  Ramirez,  tunc  rector 
collegii  salmanticensis  et  concionator,  eam  reddidit  rationem  in- 
terrogantibus  episcopis  nostri  instituti,  vt  nebulis  falsarum  in- 
formationum  dissipatis,  lucere  eis  veritas  haec  gratissime  coepe- 
rit,  et  ipse  archiepiscopus  compostellanus  variis  modis  animi  sui 
beneuolentiam  erga  Societatem  prae  se  tulerit.  In  alia  etiam  syn- 
odo  episcoporum  Toleti  congregata,  qui  sub  archiepiscopo  tole- 
tano  sunt,  cui  praeerat  ejus  loco,  episcopus  cordubensis,  cum  a 
quibusdam  episcopis,  quaedam  iacula  verborum  intorquerentur 
in  Societatem,  statim  ab  ipso  praeside  repulsa  sunt,  et  honoriri- 
cum  de  ea  testimonium  latum. 


654  POLANCI    COMPLEMKNTA 

69.  Archiepiscopus  hispalensis,  summus  in  Hispania  inqui- 
sitor,  de  quo  existimatum  fuit  aliquando,  quod  parum  esset  So- 
cietati  beneuolus,  aliter  rem  se  habere  ostendit.  Nam  ad  eccle- 
siam  quae  Hispali  nostro  in  collegio  fiebat,  duo  millia  ducatorum 
dono  dedit,  et  hoc  ipso  autumno,  Patrem  Goncalez  collegii  Ma- 
dridii  rectorem  accersens,  institit,  vt  duo  ex  nostris  in  oueten- 
sem  ciuitatem  mitterentur,  vbi  collegium  ipse  condiderat;  vt  sr 
placeret  nobis,  illud  Societati  traderet,  vel  aliud  prope  ipsum 
aedificaret,  spiritualem  fructum  abunde  pollicitus.  Volumen 
etiam  excusum  exercitiorum,  quod  annotationes  episcopi  Cani  ad 
marginem  habebat,  quibus  ipsam  etiam  approbationem  pontificis 
suggillabat,  ei  tradidit  vt  eas  videret,  significans  se  animum  an- 
notantis  Societati  infestum  agnoscere,  et  ad  suam  vtilitatem, 
eadem  exercitia  se  habere  velle. 

70.  Collegium  tornacense,  propter  pestis  suspicionem,  pau- 
cos  antea  menses  dissipatum,  reflorescere  hoc  tempore  cepit, 
multis  conuictoribus  vndecumque  redeuntibus  ad  consuetum  do- 
micilium. 

71.  Taurini  cum  quidam  vir  nobilis  cognomine  Aleramus1, 
nullos  habens  liberos,  intellexisset  Societatem  nostram  recusasse 
ducentos  aureos  annuos,  quos  ciuitas  cum  onere  suarum  schola- 
rum  obtulerat  (quia  velut  stipendium  id  fore  videbatur,  quod  pro 
nostris  laboribus  minime  admittimus),  obtulit  octigentos  vel  non- 
gentos  aureos  annui  redditus  quos  habebat,  vt  accedente  subsidio 
domus  cuiusdam  egregiae,  ab  aduocato  Albosco  Societati  relicta, 
collegium  Taurini  institueretur;  et  visum  est  Patri  nostro  prae- 
posito,  cum  Sabaudiae  dux  id  sibi  gratissimum  fore  significasset, 
fundationem  hanc  esse  admittendam  vt  sequenti  anno  colonia  eo 
deduceretur. 

72.  Hoe  tempore,  cum  haeretici  in  Germania  scripta  quae- 
dam  aedidissent,  quibus  librum  doctoris  Pauli  Offei  contra  com- 
munionem  sub  vtraque  specie,  et  honorem  ducis  Babariae  per- 
stringebant,  data  fuit  eidem  doctori  Paulo  prouincia  scribendi 
contra  illos  germanice ,  quamvis  alieno  nomine  libri  essent 
aedendi.  Paulo  ante  archiepiscopus  gnesnensis,  primas  regni  Po- 
loniae,  ad  Austriae  prouincialem  et  vienensem  rectorem  scri- 
psit,  rogans  vt,  collatis  consiliis  cum  nostris  qui  Ingolstadii  et  Di- 
lingae  versantur,  scriberent  contra  trideistas,  qui  nouam  contra 
S.  Trinitatem  haeresim  suscitauerant,  et  eidem  cum  Superioris 
Germaniae  prouinciali,  ea  cura  demandata  est,  vt  contra  huius- 
modi  hereticos  scriberent. 

73.  Hoc  autumno  cardinalis  augustanus  multis  domibus 
coemptis,  collegii  nostri  dilingensis  fundamenta  iecit,  nouum 
aedificium  et  magnificum,  iuxta  ideam  a  nostro  Mtro.  Ioane  ar- 


1     Hic  alia  manus  Polancnm  emendavit  sic:  nomine  Aleramus,  cogno- 
mine  Beccutus  uel  Becuttus  (cf.  n.  60  anni  l$66). 


COMMENTARIOLA.  — 1565  655 

chitecto  confectam,  inchoando.  Dedit  interim  eidem  collegio  no- 
stro  domum  collegii  S.  Hieronimi,  cum  omnibus  redditibus,  sci- 
licet  sexcentorum  florenorum  quos  habebat  praedictum  colle- 
gium  praeter  alios  800,  quos  prius  applicauerat,  collegio  nostrae 
Societatis;  et  onus  tantum  imposuit  excipiendi  conuictores  a  ca- 
pitulo  augustano  vel  suis  impensis  alendos,  ministris  in  eo  col- 
legio  futuris;  alios  praeterea  redditus  pollicendo;  et  noua  instru- 
menta  a  summo  pontifice  confirmanda,  quibus  gubernatio  et  dire- 
ctio  vniuersitatis  et  collegii  vtriusque  in  Societatem  transferre- 
tur,  confici  voluit. 

74.  Cum  episcopus  S.  Audomarisuum  seminarium  72  scho- 
lasticorum  ab  ipso  institutum,  Societati  tradere  vellet,  et  eidem 
collegium  seorsum  aedificare,  redditus  separatos,  initio  900  flo- 
renorum,  sed  breui  duplicandos,  vt  essent  1.800,  offerendo,  vi- 
sum  est  Patri  nostro  generali  id  esse  admittendum;  et  ita  scri- 
ptum  est  Inferioris  Germaniae  viceprouinciali,  vt  negocium  tra- 
ctaret,  et  cum  episcopo  iam  sene,  si  res  vrgeret,  transigeret. 

75.  Cum  D.  Franciscus  Costerus  viceprouincialis  Inferioris 
Germaniae  Louanium  venisset,  praeter  alia  quae  in  melius  inno- 
uauit,  nouitiis  praefectum  dedit,  vt  probationis  domus  ibi,  iuxta 
instituti  nostri  rationem,  fieret. 

76.  Hispali  in  primis  huius  anni  sex  mensibus  multum  spi- 
ritualis  fructus  nostri  perceperunt:  praeter  septem  in  Societatem 
admissos,  30  alii  et  amplius,  quod  non  admitterentur,  ad  varia 
monasteria  se  contulerunt;  decem  simul  ex  eadem  classe  in  quo- 
dam  divi  Francisci  monasterio  recepti  sunt;  et  gratias  agebat 
magister  nouitiorum  quod  ad  ipsos  adolescentes  tam  relligiose  in- 
stitutos  destinassent.  Concionibus  et  exhortationibus  nostrorum 
dieto  semestri  supra  120  foeminae  a  turpi  vitae  instituto,  ad  ho- 
nestum  in  matrimonio  vel  in  monasterio  conuersarum  vitae  ge- 
nus  traductae  sunt.  Dum  autem  nostri  supplicio  extremo  affieien- 
dos  iuuant,  mos  ibidem  insolitus  est  inductus,  vt  tales  sanctissi- 
mae  Eucharistiae  viatico  munirentur.  Memoratu  dignum  videtur 
quod  quidam  ex  iis  qui  collegium  nostrum  hispalense  frequen- 
tant,  cum  alium  videret  in  lustrum  animo  peccandi  euntem,  per 
Deum  hortabatur  ipsum  ne  se  perditum  iret,  die  praesertim 
festo;  et  cum  alter  iridignans,  apprehenso  pugione,  nostrum 
illum  interfecturus  aggrederetur,  is  genu  vtroque  flexo,  palmis- 
que  iunctis,  ac  oculis  in  coelum  leuatis,  se  ipsum  charitati  X.1 
Jesu  deuouit;  at  alter  tanto  exemplo  permotus,  genibus  etiam 
ipse  flexis,  modeste  veniam  postulauit,  eiusque  manus  osculari 
voluit. 

76  [bis].  Granatae  quidam  ex  nostris  eo  tempore  maurum 
aegrotantem  inuisit,  comitis  Tendillae  seruum,  quem  ad  fidem 
conuertit,  et  cathechismo  instruxit,  qui  cum  instaret  vt  bapti- 
zaretur,  affirmans  se  non  aliter  sanitatem  recuperaturum,  bapti- 
zatus  est;  et  simul  atque  regenerationis  aqua  ablutus  est,  aegri- 


656  POLANCI   COMPLEMENTA 

tudine  etiam  est  liberatus.  Eiusdem  Patris  diligentia  aliquot  alii 
etiam  sarraceni  ad  fidem  sunt  conuersi. 

77.  Montillae  aedes  collegio  nostro  vicinae  comparatae  sunt 
in  vsum  eorum  qui  doctrinae  gratia  eo  confluebant,  vbi  plurim; 
admissi,  octauo  quoque  die  sacramenta,  frequentant,  et  caeteris 
virtutis  exemplar  se  praebent. 

78.  In  collegio  de  Trig[u]eros  puerorum  institutio  in  pieta- 
te  ac  litteris  egregios  fructus  ostendit;  et  ad  populum  praedica- 
tio  in  vicino  oppido  insigni  de  Huelua  abusum  abstulit  non  exi- 
guum,  puellarum  scilicet  ad  templum  non  deducendarum,  donec 
matrimonio  viris  copularentur,  et  viduarum  ac  sanguine  cum  de- 
functis  iunctarum,  quae  per  vnum  et  alterum  annum  ab  ingressu 
ecclesiae  abstinebant,  nulla  missarum  et  concionum  habita  ratio- 
ne;  et  ex  eo  vtraeque  templum  frequentarunt.  In  ipso  oppido  de 
Trigueros,  aedificium  templi,  quod  prius  fabricatum  erat,  in  tri- 
clinium  ac  partem  domus  est  conuersum,  vt  in  nobiliore  parte 
oppidi,  et  fundatoris  domo  vicina,  nouum  templum  aedificare- 
tur,  quod  eiusdem  fundatoris  ac  praecipue  comitissae  de  Nebula 
liberalitate  ceptum  est. 

79.  Messanae  rectore  P.  Victoria,  domus  probationis,  iuxta 
formam  romanae  instituta  est;  et  praefectus  P.  Didacus  Xuarez 
alicui  nouitiorum  numero  ibidem  constituto. 

80.  Catanae  in  collegio  nostro  cursus  artium  institui  ce- 
ptus,  priuatim  tamen,  cum  publice  eodem  tempore  Messanae  es- 
set  institutus. 

81.  Rex  catholicus  Philippus,  qui  messanensi  collegio  aba- 
tiam  pollicitus  fuerat,  ei  similem  quam  Carolus  V  eius  pater  pan- 
hormitano  collegio  vniri  iusserat,  concessit  vt  dum  talis  inueni- 
retur  abatia,  collegio  messanensi  redditus  aequales  aliunde  per- 
soluerentur. 

82.  P.  Michael  de  Bairros  professus  4  votorum,  in  collegio 
braccharensi  7  die  Augusti  diem  obiit  extremum:  vir  doctrina 
et  pietate  conspicuus,  et  ex  primis  qui  in  Lusitania  Societatem 
erat  ingressus.  Paulo  ante  iubileum  consecutus  erat,  et  cum  gra- 
ues  tentationes  de  diffidentia  vicisset. 

83.  Hoc  ipso  autumno  cum  incomode  admodum  cederet  So- 
cietati  nostrae  conimbricensi  in  duobus  seiunctis  collegiis,  supe- 
riori  scilicet  et  inferiori,  quod  Artium  vocabant  vel  Regium  (ma- 
gno  quidem  sumptu,  sed  loco  insalubri  extructum),  habitare,  mo 
dum  persuauem  eius  incomodi  euitandi  diuina  obtulit  prouidentia. 
Nam  cum  cardinalis,  regni  gubernator,Conimbricae  inquisitionis 
officium  esse  constituendum  decreuisset,  et  ad  id  domus  idonea 
sine  maximo  sumptu  aedificari  non  posset,  de  collegio  regio  ei 
in  mentem  venit,  et  cum  nostri  ei  facile  acquiescerent,  publici 
boni  gratia,  pro  magno  dono  id  est  habitum,  et  ex  aerario  regio 
expensae  necessariae  ad  alias  scholas  superiori  collegio  coniun- 
ctas  extruendas  sunt  oblatae. 


COMMENTARIOLA.  — 1565  657 

84.  Impetratum  est  ab  eodem  cardinali  vt  desisteret  a  pe- 
tendis  episcopis  de  Societate  pro  Iaponensium  et  Sinarum  regio- 
nibus,  et  vt  peteret  a  summo  pontifice  transferri  patriarcham 
Ethiopiae  cum  episcopo  niciensi  eius  successore  et  coadiutore, 
in  praedictas  regiones. 

85 .  Praeter  ea  quae  numero  53  dicta  sunt  de  missione  P.  do- 
ctoris  Rodriguez  in  Calabriam,  id  consecutum  est,  vt  ex  iis  qui 
ticte  redierant  ad  gremium  ecclesiae,  supra  900  veram  confessio- 
nem  aediderint,  vnde  1500  vtriusque  sexus  homines  ecclesiae  ca- 
tholicae  sunt  reconciiiati  ex  animo. 

86.  In  collegio  Montis  Regalis,  in  Sicilia,  collegium  no- 
strum  suscepit,  in  gratiam  cardinalis  Fernesii  fundatoris,  pro- 
uinciam  examinandi  eos  qui  ad  ordines  sacros  erant  promouen- 
di;  et  cum  nullum  admisissent,  ad  studia  diligentius  tractanda 
sunt  eiusmodi  homines  excitati. 

87.  Vienae  requisiti  nostri  ab  vniuersitatis  rectore,  vt  do- 
ctores  et  discipuli  theologi  Societatis  nostrae  corpus  facultatis 
theologicae  ingrederentur ;  et  saluo  instituto  et  obedientiae 
iure  id  factum  est;  et  D.  Adalbertus  decanus  facultatis  est  insti- 
tutus. 

88.  Fauor  et  celebritas  collegii  pragensis  crescit,  vt  etiam 
hussitae  et  lutherani  faterentur  nullibi  diligentius  institui  iuuen- 
tutem  quam  in  collegio  Societatis,  et  suos  filios  tradere  vellent 
instituendos,  si  letaniis  (propter  inuocationes  Sanctorum)  non  in- 
teresse  cogerentur;  et  nobiles  hussitae  suos  commisserunt,  hac 
conditione  vt  eis  de  fide  non  loquerentur,  consentientes  vt  sacra 
audiant,  et  exhortationes,  et  vt  confiterentur,  dummodo  non 
communicarent,  etc. 

89.  "  Vlisiponae  in  cbllegio  S.  Antonii  scholarum  aedificium 
est  confectum  a  cardinali,  8  classes  scilicet  ad  litteras  bumanio- 
res,  et  vna  maxima  ad  conscientiae  casus  praelegendos.  Aucti 
sunt  praeceptores,  qui  totidem  in  classibus  prelegunt.  et  quidem 
in  classe  casuum  duo,  omnes  10  numero,  et  1000  scholasticos  ha- 
bent;  eorum  300  casus  audiunt;  reliqui  litteras  humaniores. 

Eborae  etiam  materiale  aedificium  creuit,  et  vniuersitas  in 
dies  magis  effiorere  cepit,  philosophiae  et  theologiae  auditoribus 
abundans. 

90.  Sub  finem  anni,  cum  17  Decembris  Pultouiam  eodem 
die  peruenisset  P.  Franciscus  Sunier,  visitator  missus,  et  Patres 
Balthasar  Hostouinus  et  P.  Stanislaus  cum  M.°  Luca  et  Guiller- 
mo  anglo  coadiutore,  cum  episcopo  plucensi  actum  de  collegio 
pultouiensi  Plociam  transferendo,  et  res  est  transacta,  cum  rex 
Poloniae  facultatem  ad  id  prius  dedisset. 

91.  Eodem  fere  tempore  cum  ex  dote  111. mae  ducissae  de  Ar- 
cos,  et  liberalitate  ducis  vidui,  fere  1000  V  annui  redditus  con- 
ficerentur,  cum  quibus  aedificium  collegii  bona  ex  parte  con- 
structum  esset,  aliqui  sacerdotes  et  fratres  mitti  cepti  sunt,  pau- 

POLANCI  COMPLEMENTA.  —  T.  LT  42 


658  POLANCI   COMPLEMENTA 

ci  tamen,  vt  absoluendo  aedificio  materiali  et  spirituali  inchoan- 
do  darent  operam. 

92.  Barchinonae  nostri  et  praecipue  rector,  in  iis  quae  ad 
reformationem  pertinebant,  et  concilii  tridentini  executionem, 
prouincialis  etiam  synodi  bonum  progressum,  egregiam  operam 
nauauit;  domus  etiam  edificium  est  absolutum. 

93.  In  collegio  Baiae  Sanctorum  Omnium  in  Brassilia,  et 
in  vieinis  pagis  vbi  nostri  conuersioni  gentilium  vacant,  magna 
accesio  ehristianae  reipublicae  facta  est,  plurimis  baptizatis,  aliis 
legitimo  matrimonio  iunctis;  et  feri  brassiliensium  animi  multum 
emolliri  cepti,  et  in  festo  nominis  Iesu,  in  nostro  collegio  cele- 
brato,  ingens  hominum  multitudo  eo  confiuxit,  et  sacramentis 
confessionis  et  communionis  expurgata  est;  et  pueri  indigenae, 
a  nostris  instructi  tibiis  canere  Dei  laudes,  magnae  admirationi 
et  aedificationi  omnibus  fuere.  Concionibus  doctrinaque  christia- 
na  tradenda,  prae  caeteris  annis,  in  pietate  christiani  profece- 
runt.  Et  in  hebdomada  sancta  inusitatum  spectaculum,  monu 
menti  X.*  (ad  quod  ingens  concursus  est  factus)  animos  pluri- 
mum  mouit. 

[94].  Cum  Nouembri  mense  nostri  Pultouiam  venissent,  ta- 
men  vltima  Decembris  negocium  collegii  confectum  est,  et  se- 
quenti  die,  id  est  calendis  Ianuarii  1566,  nostri  in  possessionem 
eius  sunt  inducti. 

A^JNO  DOMINI    I566 

I.  Cum  septima  die  Ianuarii,  Pius  papa  V,  summus  ponti- 
fex  diuino  potius  quam  humano  consilio  electus  fuisset,  Pater 
noster  praepositus  generalis.  eum  paulo  post  adiuit,  cum  alio  sa- 
cerdote,  et  benigne  admodum  est  eos  allocutus;  et  consilio,  et 
auxilio  Societatis  se  velle  vti  significauit.  Cum  autem  21  Ianua- 
rii  secundo  eum  adiisset,  et  obedientiam  suo  et  totius  Societatis 
nomine,  circa  missiones  pro  instituti  nostri  ratione,  etiam  inter 
hereticos  et  inrideles  obtulisset,  commoueri  visa  sunt  viscera 
summi  pontificis,  et  pergratam  eam  oblationem  sibi  accidere  si- 
gnificauit.  Ac  in  ■Germaniam  ad  dietam  imperii  aliquos  viros  se- 
lectos,  et  in  alias  Germaniae  partes  alios  mittendos  esse  censuit, 
et  cathalogum  sibi  dari  petiit  eorum  qui  ad  huiusmodi  missiones 
idonei  viderentur. 

2.0  Eodem  die  petiit  Pater  noster  generalis  a  summo  ponti- 
fice  confirmationem  omnium  gratiarum  ab  aliis  pontificibus,  et 
ab  eo  ipso  dum  summus  inquisitor  esset,  concessarum,  et  id  per- 
benigne  concessit;  et  cardinali  Amulio,  vt  testimonium  faceret 
huius  concessionis  viuae  vocis  oraculo  factae  iniunxit. 

3.0  Die  veneris  sequentis,  25  Ianuarii,  3.0  adiit  pontificem, 
et  dedit  ei  cathalogum  fere  30  operariorum,  ex  quibus  20  egredi 
possent  ex  collegii[s]  Germaniae,  Bohemiae  et  Poloniae  ad  vi- 
cina  loca,  et  reliqui,  liberius  quocumque  vellet,  mitti,  submissis 


COMMENTARIOLA.  — 1566  659 

aliis  in  eorum  qui  lectores  essent,  locum;  et  res  placuit  pontifici; 
sed  de  missionibus,  vt  res  cum  legato  tractaretur  Augustae  an- 
tequam  fierent,  probauit. 

[3.°  bis].  Eodem  die  professionem  emisit  Tornaci  P.  Maxi- 
milianus  Ca[pella]  4  votorum,  P.  Ioannes  Mortagne  3,  et  vota 
coadiutorum  spiritualium  formatorum  P.  Iacobus  Doegius, 
?.  Leonardus  Villarius,  P.  Henricus  a  Quercu,  P.  Gossuinus 
Houtenus  in  manibus  Patris  vice-prouincialis,  doctoris  Franci- 
sci  Costeri. 

4.0  Propositum  fuit  hoc  ipso  mense  pontifici,  de  educendo 
ex  Aethiopia  patriarcha  Andrea,  quod  multos  ibi  annos  sine  fru- 
ctu  earum  regionum  versatus  in  maximis  laboribus  et  periculis 
esset,  nec  spes  vlla  in  posterum  affulgeret  maioris  fructus  perci- 
piendi;  et  vt  in  regionem  iaponensium  ac  sinarum,  cum  socio  et 
coadiutore  episcopo  niciensi  Melchiori  Carnere  [sic]  eadem  cum 
potestate,  quam  in  Aethiopia  habuerat,  transferret;  et  cum  lega- 
to  Portugalliae,  id  proponenti,  concessum  esset,  litterae  in  forma 
breuis  expeditae  fuerunt,  quae  patriarchae  Andreae  in  virtute 
obedientiae  hanc  commutationem  prouinciarum  iniungebant. 

5.0  Die  7.a  Februarii  P.  Natalis  cum  P.  Ledesma  et  duobus 
sociis,  scilicet  P.  Ximenez  et  Georgio  polono,  Augustam  ad  die- 
tam  profecti  sunt,  et  P.  Natalis  institutus  est  visitato[r)4  prouin- 
ciarum,  Germaniae  Superioris  et  Inferioris,  Austriae  et  Rheni 
cum  eadem  potestate,  quam  praesens  generalis  habiturus  esset. 
6.°  Circa  hoc  tempus  missio  P.  Canisii  a  pontifice  confir- 
mata  est,  et  a  cardinali  Amulio  ei  per  litteras  significata,  vt  post 
dietam  (cui  interfuturus  erat)  ceptum  officium  persequeretur. 

j.°  9.a  die  Februarii  P.  Bustamante  cum  duobus  sociis  in 
Hispaniam  est  missus  et  visitator  Baeticae  constitutus,  per  9 
menses  a  Septembre  inchoandos. 

8.°  Huius  anni  initio  Amatricis  (apud  brutios)  communitas, 
locum  S.ue  Crucis  nuncupatum,  celebre  apud  ipsos,  Societati 
obtulit  per  litteras  et  nuncium,  sed  non  est  admissus.  Tantun- 
dem  accidit  episcopo  bitontino  cum  sua  ciuitate,  et  archiepiscopo 
barensi  cum  sua.  Cum  enim  collegiis  Societatis  erigendis  apud 
se  redditus  destinassent  et  loca,  non  visum  fuit  admitti  debere. 
Ducissae  Nuceriae  iam  pridem  idem  postulanti  pro  ciuitate 
S."  Angeli,  et  800  [?]  annuos  aureos  dum  viueret  in  redditibus 
offerenti,  et  post  mortem  non  inferiorem  dotationem  ea  quam 
Nolae  comitissa,  bonae  memoriae,  reliquerat  nolano  collegio,  sci- 
licet,  1000  ducatorum,  concessus  est  P.  Bobadilla,  vt  eo  se  con- 
ferret,  et  videret  rerum  dispositionem,  et  interim  in  spirituali- 
bus  iuuare  ciuitatem  curaret. 

9.0  Die  I2.a  Februarii  P.  generalis  comitante  P.  X.°foro  Ro- 
driguez,  et  me,  adiit  summum  pontificem,  et  exposuit  scripto  et 
verbo  collegii  romani  vtilitatem,  et  rerum  temporalium  penu- 
riam,  et  eidem  supplicauit  vt  re  Domino  commendata,  considera- 


660  POLANCI   COMPLEMENTA 

ret  num  eius  dotationem  vellet  suscipere,  quandoquidem  iam 
domum  Pauli  IV  etfiam]  habebat;  et  benigne  summus  pontifex 
rem  audiuit,  et  memoriale  scriptum  sumpsit,  et  sua  manu  nota- 
uit  *  De  collegio  romano».  Significauit  eidem  P.  generalis , 
quanta  nos  consolatione  afficeret  suo  modo  procedendi  in  compo- 
sitionibus  non  admittendis,  et  erga  consanguineos  tam  parum 
ostendendo  carnis  et  sanguinis  affectum,  Deum  rogans,  vt  in 
bene  ceptis  perseueraret,  quamdiu  vitam  daret  Deus,  quam  diu- 
turnam  cuperemus;  et  libenter  visus  est  audire,  et  se  nullo  modo 
velle  suos  magnos  facere  velle  [sic]  sed  ea  tantum  quae  ad  Dei  ho- 
norem  et  gloriam  essent  futura,  in  suo  pontificatu  velle  agere. 
De  iubileo  etiam  indicendo  ob  turcae  imminentis  aduentum,  est 
ei  redactum  in  memoriam,  et  dixit  se  id  facturum.  Consultus  de 
boemis  pueris  admittendis  ad  institutionem  in  collegio  pragensi, 
cum  patres  nollent  eos  letaniis  interesse  nec  de  fide  cum  eis  ser- 
monem  haberi,  censuit  non  esse  admittendos  cum  his  conditio- 
nibus,  sed  dicendum  quod  noster  loquendi  modus  (nuestro  len- 
guaje)  hic  erat,  scilicet,  catholice  loqui,  etc.  Quaedam  etiam  vni 
ex  nostris  commissit  in  quibusdam  ecclesiis  romanis  peragenda. 

19. a  Februarii  significauit  Patri  Rodriguez  (qui  ipsum  propter 
alia  adierat)  velle  se  fundationem  collegii  romani  facere,  redditus 
ecclesiasticos  alicuius  abatiae,  vel  rei  similis  applicando;  et  inte- 
rim  50  aureos,  quos  singulis  mensibus  eius  praedecessor  collegio 
dabat,  solui  iussit. 

10. °  Cum  cardinalis  augustanus  13  Februarii  domum  no- 
stram  venisset,  actum  est  de  statu  collegii  et  vniuersitatis  Dilin- 
guae  immutando,  prout  in  instrumento  et  noua  bulla  videbitur;  et 
rebus  constitutis  domi  nostrae  pransus  est  (toti  enim  domui  pro- 
uiderat  abunde  de  cibis);  et  post  prandium  cum  legato  venetorum 
collegium  nostrum  adiit,  comitante  patriarcha  aquileiensi;  et  le- 
ctiones  varias  audierunt;  et  tam  in  collegio  nostro  quam  in  ger- 
manico  et  seminario,  quose  contulerunt,  carminibus  excepti  ac 
salutati,  per  pueros  nobiles  recitatis,  rebus  inspectis,  cum  aedifi- 
catione  magna  recesserunt.  Die  vero  23  Februarii,  recedenti  car- 
dinali  Augustam,  adiunctus  est  P.  Ludouicus  de  Mendoca  con- 
fessarius  eius,  cum  socio. 

il.°  Hoc  ipso  mense  decretum  est  vt  P.  Ignatius  de  Acebe- 
do  visitator  in  prouinciam  Brasiliae  mitteretur,  et  litterae  paten- 
tes  cum  instructione  ad  eum  transsmisae  fuerunt.  Eodem  tempore 
P.  Victoria  rector  collegii  messanensis5  ad  visitanda  collegia 
Sardiniae  est  destinatus,  missis  litteris  et  instructione. 

12. °  Collegium  toletanum  initio  huius  anni  in  domum  pro- 
fessam  est  commutatum,  et  P.  Ioannes  de  Valderabano  qui  pro- 
uincialis  fuerat,  praepositus  eius  esse  coepit. 

13. °  Mense  Februario,  actio  in  collegio  germanico  reprae- 
sentans  martirium  S.  Catherinae,  insigni  apparatu  habita  est, 
cui  plurimi  cardinales,  et  duces  Parmae  ac  Maltae,  et  legati  Hi- 


COMMENTARIOLA.—  1 566  66l 

spaniarum  et  Portugalliae  et  venetorum,  cum  aliis  clarissimis 
viris  interfuerunt;  et  res  summo  opere  et  placuit  et  mouit  ad  pie- 
tatem;  sed  tanta  hominum  multitudo  confluxit,  vt  cum  praefe- 
ctus  equitum  pontificis  cum  praesidiariis  militibus  portam  ante- 
riorem  custodiret,  et  insolenter  quaedam  ab  his  et  a  ciuibus,  al- 
tera  porta  effracta  irrumpentibus  in  domum,  et  actionem  ipsam 
perturbantibus,  gererentur,  offensi  fuerint  nonnulli;  et  ita  a 
P.  generali  statutum  est,  vt  in  posterum  huiusmodi  actiones  pu- 
blicae  non  ederentur. 

14.  Die  15  Ianuarii  Treuiyis  professionem  emisit  4  votorum 
doctor  Hermanus  Tyrrheus  rector  eius  collegii,  et  P.  Andreas 
Valkemburgius  3  votorum,  in  manibus  prouincialis  5.  Vlissipo- 
ne  2  Februarii  coadiutores  spirituales  hoc  tempore  facti  sunt 
P.  Gaspar  Aluarez,  rector  collegii  S.  Antonii,  et  Franciscus  Va- 
reae,  lector  casuum  conscientiae. 

15.  Hoc  eodem  mense  Ianuario,  Spira  euocatus  est,  misso 
scholastico  ecclesiae  spirensis  ad  electorem  moguntinum,  vt  eum 
impetrarent,  doctor  Lambertus  Auer,  rector  eius  collegii,  vt  ibi 
concionaretur  in  cathedrali  ecclesia;quod  et  facere  coepit,magna 
frequentia  virorum  primariorum,  tam  catholicorum  quam  secta- 
riorum,  et  a  capitulo  cathedralis  ecclesiae  praedicto,  et  episcopo, 
constitutum  est  vt  initio  de  Societate  nostra  8  euocarentur,  et  in- 
terim  de  collegio  fundando  cogitaretur.  Et  res  ex  parte  praepo- 
siti,  commissa  est  prouinciali. 

16.  Cum  francfordiensis  clerus  scolam  nostrorum  auidissi- 
me  peteret,  eidem  prouinciali  res  est  commissa,  concessumque 
vt  eam  mittere  posset. 

17.  Cardinalis  de  Altaemps,  initio  Martii  recessurus  ex 
Vrbe,  allocutus  est  P.  nostrum  praepositum  generalem,  ei  offe- 
rendo  collegium  quod  Constantiae  optimae  [sic]  aedificatum  ha- 
bebat;  et  P.  Generalis  id  admissit.  Ciuitas  ea  olim  heretica,  a  10 
annis  rediisse  ad  catholicam  relligionem  dicitur. 

18.  Cum  summus  pontifex  quaerendam  esse  abatiam  ali- 
quam  diceret,  ad  fundandum  collegium  romanum  Societatis,  et 
tentata  alia  media,  non  succederent,  venit  sponte  sua,  nec  fami- 
liaris  nec  notus  nobis,  quidam  nobilis  referendarius  cognomine 
Spinola,  et  obtulit  Societati  abatiam  quam  prope  Taurinum  ha- 
bebat,  de  qua  re  cum  6.a  die  Martii  pontificem  alloqueremur, 
doctor  Rodriguez  et  ego,  letissimo  animo  id  accepit,  et  data  be- 
nedictione,  verbo  vniuit  collegio,  et  supplicationem  confici  iussit. 

19.  Cum  domina  Ioanna  Aragoniae,  eirca  medium  mensem 
Martium,  domum  probationis  Societati  nostrae  fundare  Romae 
vellet,  et  redditibus  dotare,  a  Patre  nostro  generali,  me  praesen- 
te,  est  admissa  fundatio;  eidemque  capella  quam  suis  sumptibus 
edificaret    in  ecclesia  nostra    concessa,    vbi  sepulturam  ibidem 


Antonii  Vinck;  cf.  sup.,  annot.  n. 


662  POLANCI   COMPLEMENTA 

haberet.  Dedit  autera  ea  vt  principium  quod[d]am  dotationis, 
hortum  quem  Neapoli  habebat  valoris  4  mille  ducatorum,  et  mo- 
bilia  quaedam  Roma[e]  2  mille  ducatorum;  et  singulis  annis  tan-  , 
tundem  et  amplius  promissit;  et  heredem  probationis  hanc  do- 
mum  instituit. 

20.  Eodem  tempore  dominus  Carolus  Caracciolus,  abas 
S.  Mariae  della  Matina,  in  ciuitate  Calabriae  nomine  S.  Marci, 
admissus  est  fundator  domus  probationis,  in  eadem  ciuitate, 
cui  suam  abatiam  applicare  constituit;  ex  quibus  dum  viueret  ad 
minus  14  relligiosi  ibi  tenerentur;  et  si  quid  superesset  ex  fructi- 
bus,  vt  in  vsum  collegii  romani  conuerteretur,  et  curatum  estvt 
supplicatio  expediretur.  Sed  pontifici  visum  non  est  eam  sic  ad- 
mittendam. 

21.  In  die  Purificationis  emisit  professionem  P.  Iulianus  s  in 
manibus  prouincialis  Castellae,  Didaci  Carrillo;  et  Franciscus 
sartor  7,  in  coadiutorem  formatum  temporalem  est  admissus. 
Paulo  ante  Gandiae  Ioannes  de  Banos,  et  Martinus  Apparitius  in 
coadiutores  formatos  temporales  a  P.  Roman  prouinciali  admissi 
sunt;  et  Valentiae  ab  eodem,  Ginesius  Moltus,  et  Egidius  Cone- 
jerus,  in  eumdem  gradum.  25  Februarii  P.  Petrus  Villalba  4  vo- 
torum  professionem;  Andreas  Perez,  Petrus  de  Torrezilla,  Iaco- 
bus  Benedictus,  vota  coadiutorum  formatorum  temporalium, 
emisserunt  in  eiusdem  manibus. 

22.  Cameraci  vero  m  die  17  Februarii,  doctor  Eleutherius 
Pontanus  quatuor,  et  magister  Antonius  Bocletus  trium  votorum 
professionem  in  eiusdem  manibus  emisit. 

[23-]     n- 

24.  Hoc  fere  tempore  scedula  missa  est  a  praeside  consilii 
Indiae  regi  Philippo  subditae,  qua  nomine  regis  petebatur  vt  So- 
cietas  nostra  mitteret  24  ex  nostris  in  Indiam,  quibus  rex  ipse  ne- 
cessarias  expensas  esset  facturus;  cum  autem  Pater  noster  prae- 
positus  (quem  ego  comitabar)  alloqueretur  tertio  festo  paschatis 
sumum  pontificem  ea  de  re,  et  peteret  benedictionem  ad  mis- 
sionem  hanc  nouam,  idem  sumus  pontifex  non  tantum  dedit  be- 
nedictionem,  sed  nostris  se  concedere  dixit  omnes  facultates 
quas  alii  haberent,  et  insuper  in  articulo  mortis  plenariam  indul- 
gentiam,  vtque  eam  omnibus  catholicis  confitentibus  sibi  pos- 
sent  elargiri. 


m  Ante  haec  scripserat,  delevit  vero  postea,  qnae  in  marginetn  juxta 
num.  3  hujus  anni  transtulit,  quaeque  nos  in  3.°  bis  posuimus.  —  n  Dele- 
ta  sunt  omnia,  quia  dicta  erant  sub  num.  14;  erant  autem  sic:  23.  Apud 
treuirenses  P.  Hermanus  Tyrrheus  et  P.  Andreas  in  manibus  P.  Antonii 
Vinck,  prouincialis  Rheni,  professionem  solemnem  emiserunt,  prior  4,  po- 
sterior  trium  votorum,  die 


Julianus  de  Berastegui.  Ex  catalogis  mss.  coaevis. 
Cognomine  Martin.  Ex  iisdem  catalogis. 


COMMENTARIOLA.— 1566  663 

25.  Sub  finem  Aprilis  collegia  Sardiniae,  Sasseri  et  Callari 
instituta,  quae  prius  romanae  provinciae  adiuncta  erant,  Arago- 
niae  a  P.  nostro  Francisco  praeposito  generali  assignata  sunt,  vt 
eorum  negocia  commodius  in  hispaniensi  curia  tractarentur,  et 
de  personis  quae  hispanico  idiomate  vterentur,  melius  eis  proui- 
deretur.  Visitator  etiam  in  Sardiniam  missus  P.  Victoria  multum 
ei  contulit. 

26.  Cum  summus  pontifex  Melitem  contra  turcas  tria  millia 
militum  duce  Pompeio  Colonna  missurus  esset,  et  aliquem  ex 
nostris  qui  hospitalis  et  aegrot^antium  curam  haberet,  mitti  opta- 
ret  ( vt  per  cardinalem  Golumnam  significauit),  delectus  est 
P.  Curtius  Amodei  cum  P.  Ioanne  Xauier  et  duobus  coadiutori- 
bus,  vt  in  spiritualibus  milites  iuuarent.  Sed  turca  non  veniente, 
expeditio  tota  cessauit. 

27.  Mense  Mayo  impetratum  est  a  pontifice  vt  decem  millia 
ducatorum,  nomine  collegii  romani  in  montem  recuperationis  in- 
uestire  daretur,  et  ad  10  annos  id  concessit,  et  res  statim  cepta 
est  executioni  mandari;  significante  pontifice  se  velle  decuplo 
plura  posse  inuestiri. 

28.  Cum  summus  pontifex  in  Scotiam  mitteret  nuncium 
apostolicum,  episcopum  Montis  Regalis,  adiunxit  ei  comites  et 
auxiliarios  doctorem  Emundum  Hayum,  scotum,  rectorem  colle- 
gii  nostri  parisiensis,  etdoctorem  Thomam  Darbisirum,  anglum, 
qui  versabatur  Dilinguae;  nec  alios  adiungi  ei  voluit  suo  no- 
mine. 

29.  Cum  suae  sanctitatis  opera,  quidam  Elias  et  alii  de  eius 
familia  ex  hebraismo  ad  X.1  fidem  reducti  essent,  moxque  magno 
zelo  idem  Elias  quae  ad  domum  cathecumenorum  pertinerent 
apud  pontificem  curaret,  cum  praesertim  supra  30  judeorum  ba- 
ptismus  breui  esset  celebrandus,  misit  pontifex  ad  Patrem  no- 
strum  praepositum,  domus  cathecumenorum  curam  ei  commen- 
dans;  et  cum  spiritualem  institutionem  reciperet,  a  temporali  sus- 
cipienda  se  excusans  praepositus,  probauit  pontifex  eius  consi- 
lium,  et  ita  initio  Iulii  cura  eius  domus  suscepta  est,  et  eius  re- 
formationi  vacari  ceptum  est. 

30.  Cum  cathechismus  a  concilio  generali  commendatus 
summo  pontifici,  tandem  in  lucem  edendus  esset,  velletque  su- 
mus  pontifex  non  latinum  tantum,  sed  etiam  gallicum,  germani- 
cum,  et  polonicum  eum  confici,  harum  trium  linguarum  versio 
nostrae  Societati  commissa  est. 

31.  Cum  magister  Montesae  a  rege  catholico  Philippo,  Ora- 
num  Africae  praesidium  supremus  dux  mitteretur,  a  Patre  no- 
stro  praeposito  generali  et  fratre  suo,  duos  sacerdotes  et  toti- 
dem  alios  coadiutores  ex  nostra  Societate  precibus  obtinuit,  qui 
eidem,  et  toti  praesidio  militum,  et  ciuitati  in  spiritualibus  prae- 
sto  essent;  et  P.  Domenech  Cesaraugustae  rector  designatus, 
reliquorum  caput  concessus  est. 


664  POLANCI   COMPLEMENTA 

32.  In  Floridam  Indiam  tres  ex  nostris  sub  medium  Maii, 
missi  fuerunt,  omnium  primi  qui  catholici  regis  Indiam  attige- 
runt  et  eorum  caput  P.  Martinez,  Vallisoleti  prorector,  fuit. 

33.  Cum  Francfordiam  missi  quidam  ex  nostris  scholas 
aperuissent,  et  ad  eas  etiam  hereticorum  filios  admittere  opor- 
teret,  et  de  ratione  cum  eis  tenenda  in  iis  quae  ad  relligionem  ca- 
tholicam  pertinent,  dubitarent,  nondum  absoluta  hebdomada, 
dum  alius  alium  inuitat,  et  nomina  etiam  sanctorum  describit, 
missae,  et  litaniis,  et  aliis  catholicorum  ritibus  interesse  pro  more 
catholico  omnes  voluerunt;  et  vt  catholicos  se  gerere  coeperunt. 
Cum  autem  concionatores  hereticorum,  in  eorum  parentes  sto- 
macharentur,  et  excommunicatos  declararent,  si  filios  suos  ad 
scholas  nostrorum  mitterent,  non  modo  nullum  retraxerunt,  sed 
alios  etiam  misserunt,  et  catholice  insfitui  permiserunt.  Eodem 
fere  tempore,  cum  Pragae  nostri,  a  summo  pontifice  animati, 
profiterentur  non  aliter  instituendos  pueros,  se  suscepturos, 
quam  ritu  catholico,  scholasticorum  parentes  heretici,  id  per- 
miserunt,  et  numerus  eorum  est  auctus.  Brunspergae  vero,  in 
Prusia,  affirmant  nostri,  nullum  in  scholis  nostris  ex  hereticis 
scholasticis  vnum  vel  alterum  mensem  manere,  quin  catholicus 
euadat. 

34.  Per  hoc  tempus,  scilicet  lunii,  augeri  ceptus  est  nume- 
rus  nostrorum  Pultouiae,  in  Polonia;  et  turnonense  gimnasium 
in  lugdunensi  Gallia  prope  desolatum  bello  et  peste,  adeo  instau- 
rari  ceptum  est,  vt  ex  totius  Delfinatus  nobilitate,  et  aliarum  pro- 
uinciarum  vicinarum,  frequentissimi  conuolare  studiosi,  et  qui- 
dem  singulares  progressus  in  litteris  et  pietate  facere  ceperunt; 
et  obstinatissimi  multi  heretici,  ad  gremium  ecclesiae  redierunt. 

35.  Tolosae  a  tempore  quadragesimae,  P.  Emundo  concio- 
nante  et  aliis  ex  nostris,  vsque  ad  mensem  Iunii,  ex  hereticis 
maxima  multitudo  conuersa  est.  Et  ciuitatis  ac  vniuersitatis  et 
parlamenti,  primi  quique  viri,  singulari  studio,  Societatem  no- 
stram  prosequi  se  significarunt,  et  domum  magno  precio  coe- 
mendam  ad  nostros  qui  in  ignobiliori  loco  prius  habitabant,  ex- 
cipiendos,  curauerunt.  Lugduni  etiam  non  pauci  ad  conciones 
P.  Petri  Christini,  tum  itali,  tum  galli  conuersi  sunt. 

36.  In  Frisia  occidentali,  nostri  qui  diu  sine  auxiliis  tempo- 
ralibus  laborabant  in  proximorum  vtilitate  spirituali  promouenda, 
monasterium  quod[d]am  vacuum  a  curia  regis  Philipi  acceperunt, 
ex  cuius  redditibus  alerentur. 

37.  In  nouo  templo  et  domo  S.  Andreae  in  Montecauallo, 
domus  nouitiorum  sub  initium  Augusti  institui  a  P.  praeposito 
generali  cepta  est. 

38.  In  die  Assumptionis  in  templo  nostro,  in  manibus  P.  no- 
stri  generalis  vota  sua  aediderunt,  vt  coadiutores  spirituales  for- 
mati,  ii  qui  sequuntur,  eodem  ordine  quo  subdentur:  P.  Guiller- 
mus  Fernandez  lusitanus,   P.   Baptista  Romanus,    P.  Iosephus 


COMMENTARIOLA.—  1 566  665 

Blondus  siculus,  P.  Franciscus  Petrarca  neapolitanus,  P.  Do- 
minicus  Cossus  ex  Marchia,  P.  Ioannes  Xauierus  hispanus, 
P.  Vincentius  Brunus  ex  Romania,  P.  Curtius  Amodeus  et 
P.  Laurentius  Amodeus,  romani  fratres. 

39.  Sequenti  dominica,  i.  e.  18  Augusti,  diem  obiit  ex- 
tremum  domi  nostri  [sic]  Martinus  de  Qornoza,  diaconus  ante  in- 
gressum  in  Societatem,  qui  constanter  recusauit  promotionem  ad 
sacerdotium,  ipsi  oblatam,  et  in  infimis  ministeriis  magna  animi 
puritate  plurimos  annos  transegit,  vir  nobilis  alioqui;  et  de  die 
mortis  suae  non  semel  praedicews,  ad  feliciorem  vitam  (vt  pie  cre- 
dimus)  translatus  est. 

40.  Die  25. a,  B.  Bartholomeo  sacra,  vota  coadiutorum  tem- 
poralium  formatorum,  emiserunt  in  manibus  P.  nostri  generalis 
Francisci  Borgiae,  duodecim  sequentes:  i,  Antonius  Tucci  de 
Piperno;  2,  Didacus  de  Arellano;  3,  Marcus,  mediolanensis; 
4,  Ioannes  Baptista  de  Massa;  5,  Antonius  de  Argenta;  6,  Pe- 
trus  de  Lion;  7,  Sebastiauus  de  Cocolina;  8,  Sebastianus,  ger- 
manus;  9,  X.°forus  de  Mineto;  10,  Alexander  de  S.t0  Angelo; 
II,  Antonius,  pistoriensis;  12,  Franciscus  de  Schena. 

41.  Sub  finem  Augusti  deduximus  supra  35  ex  nostris  ad 
summum  pontificem,  vt  accepta  benedictione,  post  pedum  oscula, 
mitterentur  in  Germaniam,  Gallias,  et  alia  loca,  et  letatus  est 
pontifex,  et  institutum  commendans  praedicatorum  euangelii, 
hortatus  est  eos  ad  perfecte  munus  obeundum,  benedixit  etiam 
rosaria,  50  dies  concedens  quandocumque  ea  dicerent,  et  7  an- 
nos  et  7  quarentenas  in  festis  B.  Virginis;  iussit  etiam  «agnos 
Dei»  dari  singulis,  etc. 

42.  Sub  finem  Augustiobiit  Hieronymuslucensis,coadiutor, 
nouitius  trium  fere  mensium,  et  vno  die  4  accepit  sacramenta: 
confirmationis,  poenitentiae,  communionis  et  extremae  vnctio- 
nis,  et  sancte  mortuus  est. 

43.  Cum  Patri  doctori  Rodriguez  aliquando  significasset 
summus  pontifex  se  male  sentire  de  votis  nostrae  Societatis  sim- 
plicibus  tanquam  iniustis,  et  quod  non  diceremus  simul  officium, 
visum  fuit  ad  vtrumque  rationes  concinandas  et  referendas  ab 
eodem;  quas  cum  intellexisset,  in  votis  quidem  sibi  satisfieri  si- 
gnificauit,  chorum  teneri  omnino  voluit;  et  ita  Societati  renuncia- 
ri.  Per  cardinalem  Paciecum  a  nobis  rogatus,  vt  antequam  ad 
chorum  obligaremur,  nostras  rationes  audiret,  cum  acquieuisset, 
per  eumdem  in  scriptis  rationes  ei  missae  sunt;  et  post  aliquot  dies 
interroganti  cardinali  praedicto  quid  statueret,  se  vocaturum 
praepositum  nostrum  significauit,  vt  ei  suam  sententiam  aperi- 
ret.  Demum  cum  7.*  Octobris  aliis  de  rebus  egisset  cum  pontifice 
praepositus,  me  praesente,  dixit  ille  se  considerasse  omnes  ra- 
tiones  per  cardinalem  Patiecum  sibi  datas,  a  nulla  tamen  earum 
se  conuinci  vt  sententiam  mutaret,  ac  proinde  videri  sibi  offi- 
cium  diuinum  nos  simul  dicere  debere,  non  cantando,  sed  pro- 


666  POLANCI   COMPLEMENTA 

nunciando,  vt  mutuo  ad  deuotionem  excitaremur;  non  tamen  de 
scholasticis  se  id  sentire  expressit,  sed  etiam  paucos  sufficere, 
imo  et  duos,  qui  officium  dicerent  simul,  eis  praesertim  horis 
quibus  populus  adesse  non  solet.  Cum  autem  Pater  praepositus 
expectari  peteret  aeditionem  noui  breuiarii,  placuit  id  sumo  pon- 
tifici. 

44.  Cum  magna  aeris  intemperie,  Romae  plurimi  aegrota- 
rent  et  morerentur,  sub  initium  autumni,  et  ad  pestem  videren- 
tur  res  spectare,  et  miseranda  interim  esset  facies  vulgi  cum  mor- 
bo  simul  et  fame,  ac  rerum  omnium  penuria  conflictantis,  praeci- 
pue  versus  partem  Vrbis  quae  Populus  vocatur;  cumque  de  eis 
iuuandis,  tam  in  spiritualibus  quam  in  temporalibus  P.  praeposi- 
tus  consilium  iniret,  et  pauperes  aegrotos  inuisendos  curaret,  a 
summo  pontifice  res  commendata  est  Societati,  cum  magna  si- 
gnificatione  suae  pietatis;  et  cum  describerentur  aegroti,  et  singu- 
lis  vicis  quidam  ex  nostris  praeficerentur,  qui  cum  medicis,  sin- 
gulorum,  qui  vltra  mille  fuerunt,  curam  haberent  (alii  etiam  plu- 
rimi  ex  domo,  collegio  nostro,  et  germanico,  ac  seminario  ipsis 
adiuncti  sunt,  qui  tam  pertinentia  ad  animam  quam  ad  corpus 
curaverunt),  et  summus  pontifex  pharmaca  et  medicos,  et  ad 
victum  pecuniam  liberaliter  tnbuisset,  nostri  etiam  conseruato- 
res  ciuitatis  adierunt,  et  consilio  inito,  curam  et  ipsi  pauperum 
egerunt,  necessaria  quaedam  prospicientes,  et  quosdam  nobiles 
cum  nostris  designantes,  qui  a  collegio  cardinalium  et  a  nobili- 
bus  et  ciuibus  reliquis  eleemosinam  peterent;  et  cum  ministris 
plurimis  ex  dictis  collegiis,  sacerdotes  duo,  alter  corporalium, 
alter  spiritualium  rerum  praefectus  constituerentur,  ordinate,  et 
cum  magna  aedificatione  res  transacta  est,  et  multitudo  conua- 
luit  non  modica,  et  vis  morbi  tandem  cessauit,  nec  vlli  ex  nostris 
ex  tali  ministerii  [szc],  mali  quicquam  prouenit. 

45.  Die  natiuitatis  B.  Virginis  trium  votorum  P.  Fuluius 
Cardulus,  sequenti  vero  die  S.  Mathei,  quattor  votorum  pro- 
fessionem  emiserunt  P.  Petrus  Parra,  P.  Alfonsus  Ruyz,  P.  Ia- 
cobus  Paez  ac  P.  Ioannes  Baptista  Peruscus,  in  manibus  P.  no- 
stri  praepositi;  et  post,  hi  quinque  simplicia  vota  emiserunt  iuxta 
constitutiones. 

Die  21  mensis  Iulii  P.  Petrus  Domenec  Cesaragustae  4  voto- 
rum,  in  manibus  P.  Alfonsi  Roman  prouincialis,  emiserat.  Die  5 
Maii  praecedenti  P.  Manuel  Lopez  Bracharae  in  mahibus  P.  Leo- 
nis  Enrriquez;  die  24-  Februarii  P.  Ferdinandus  Aluarez  del 
Aguila  Palentiae  in  manibus  P.  Iacobi  Carrillo  prouincialis,  pro- 
fessionem  4  votorum  emiserunt;  trium  vero  Metymnae  Canipi, 
P.  Castillo,  in  eiusdem  manibus,  25  Martii. 

46.  Habita  congregatione  a  Patre  nostro  generali,  consti- 
tutum  est,  non  sublatis  operariis,  qui  in  his,  et  septentrionalibus 
locis  essent  necessarii,  mittendos  esse  in  Indiam,  ad  varias  regio- 
nes,  Societatis  operarios;  et  pro  Florida  ac  locis  Indiae  regi  ca- 


COMMENTARIOLA,  — 15&6  667 

tholico  subdite,  P.  Portillo,  vt  aliis  praeesset,  est  designatus;  et  vt 
quaevis  prouincia  Hispaniarum  duos  designaret,  iniunctum.  Ad 
Indiam  autem  Portugalliae,  praeter  sex  iam  in  Portugallia  para- 
tos,  quattuor  alii  designati,  scilicet  P.  Organtinus  rector  collegii 
lauretani,  cum  P.  Francisco  Stephanonio,  et  P.  Rodriguez  iam 
collegii  de  Trigueros  in  Baetica  rector,  et  alius  vt  in  Portugallia 
eligeretur  scriptum  est.  In  Canarias  autem  (olim  Fortunatas  insu- 
las)  tres  destinati  sunt,  et  per  modum  missionis  electo  episcopo 
doctori  Torres  donati,  quorum  caput  esset  P.  Didacus  Lopez, 
gaditani  coljegii  rector.  , 

46.  Saeuiente  hereticorum  rabie  in  inferiore  Germania,  et 
praecipue  Antuerpiae,doctor  Franciscus  Costerus  vice  prouincia- 
lis,  teutonice,  inter  ipsorum  haereticorum  domos,quodam  in  tem- 
plo  concionari,  et  cathecismum  docere  cepit  magno  concursu, 
gallice  pergente  in  suis  concionibus  P.  Roberto  Claisonio;  sed 
cum  llli  20  Augusti  templa  inuasissent,  et  spoliassent,  cedere 
oportuit  furori;  ibidem  tamen  mansit  P.  Robertus,  et  catholicos 
non  deseruit. 

47.  Tornaci  eodem  fere  tempore  heretici  obtinuerunt,  vt 
P.  Iacobus  Doegius,  qui  in  summo  templo  concionabatur,  et  in 
hereses  acrius  inuehebatur,  et  technas  eorum  aperiebat,  a  con- 
cione  abstineret;  successit  ei  Pater  Maximilianus  Capella  rector, 
idem  vero  Iacobus  Insulas  se  contulit,  vbi  in  suma  frequentia 
concionatus,  ciuitatem  in  relligione  catholica  continuit  et  hereti- 
cos  multos  ad  eam  reduxit.  Interim  heretici,  primo  templum 
collegii  nostri  tornacensis  spoliarunt,  deinde  collegium  ipsum 
sequenti  die  inuaserunt,  et  supellectilem  sub  hasta  vendi  cura- 
runt,  et  ita-tam  nostrorum  quam  conuictorum  collegium  disi- 
patum  est. 

48.  Leodiensis  episcopus  sub  initium  Septembris  euocato 
vice-prouinciali  Costero  serio  egit  de  collegio  ibi  instituendo,  et 
scripsit  P.  generali,  qui  rem  totam  P.  Natali  commisit. 

49.  Eodem  fere  tempore  cum  Olomucium  se  contulisset 
P.  Natahs,  et  episcopi  deuotionem  ac  zelum,  et  summi  pontifi- 
cis  commendationem,  et  messis  vberrimae  dispositionem  et  ini- 
tium  videret,  principium  collegio  dedit,  retentis  iis  qui  prius  ibi- 
dem  erant,  et  misso  Viena  P.  Hurtado  rectore  (nam  eius  loco  do- 
ctor  Petrus  hungarus  Tyrnauiae  rector  fuerat  constitutus)  et 
Praga  duobus  concionatoribus  ac  tribus  praeceptoribus,  praeter 
eos  qui  Olomutii  iam  docebant;  et  cura  etiam  seminarii  ab  eodem 
suscepta  est. 

50.  Nouus  prouincialis  Austriae  (sub  qua  Morauia,  Boemia, 
Polonia  et  Prusia  intelliguntur)  P.  Laurentius  Magius  °,  prius 
vienensis  rector,  creatus,  P.  vero  Franciscus  Sunierius,  qui  visi- 
tator  erat  collegiorum  Braunspergae  et  Pultouiae,  superinten- 

0     Madius  ms. 


668  POLANCI    COMPLEMKNTA 

dens  vtriusque  factus,  et  ibidem  manere  iussus  est.  Bruspergae 
vero,  doctor  Astensis  rector. 

51.  Pultouiae  sub  autumnum  collegium  auctum  est  lectio- 
nibus,  et  numero,  et  rebus  aliis;  initio  enim  anni  pauci  eo  se  con- 
tulerant. 

52.  Eodem  tempore,  cum  Trebonae  collegium  offerretur 
Societati  (ciuitas  est  Pragae  vicina  in  regno  Boemiae);  cumque 
etiam  in  ciuitate  Casanoua,  locus  valde  idoneus  ac  trebonensi- 
bus  vicinus;  cumque  archiepiscopus  et  domini  temporales  mul- 
tum  instarent,  et  P.  Natalis  viso  vtroque  loco,  propensus  esset 
ad  vtrumque  admittendum,  priorem  vt  collegium,  posteriorem 
vt  eius  membrum,  et  vtrobique  concionatores  reliquisset  boe- 
mos,  P.  noster  generalis,  rem  totam  eidem  P.  Natali  commisit. 

53.  Cum  summus  pontifex  episcopum  strongullanum  lega- 
tum  a[d]  22  episcopatus  visitandos  versus  Neapolim  et  Calabriam 
mississet,  P.  doctorem  Rodriguez  ei  socium  adiunxit,  et  absolu- 
ta  ea  visitatione,  eidem  doctori  Rodriguez  36  alios  episcopatus  vt 
inuiseret,  cum  suis  ad  episcopos  litteris  misit;  et  designauit  ei 
socium  ad  hoc  munus  P.  praepositus,  P.  Iosephum  Blondum 
Catanzari  inueniendum;  et  eumdem  P.  Rodriguez  visitatorem  Si- 
ciliae,  et  collegiorum  Catanzari  et  Rhegii,  fecit  idem  P.  prae: 
positus;  et  5.*  die  Nouembris  Roma  profectus  est. 

54.  Cum  Bibonae  rector  et  coneionator,  scilicet  Patres  Pe- 
trus  Beluer,  et  Sanctius  Nauarrus  obiissent,  et  praeceptores  in 
aegritudinem  incidissent,  actum  est  de  collegio  illo  dissoluendo, 
iuxta  generalis  congregationis,  quae  id  negocium  arbitrio  prae- 
positi  commisserat,  decretum;  prorsus  enim  insalubris  aer,  et  spi- 
ritualis  fructus,  et  populi  deuotio  perexigua  videbatur.  Cum 
ergo  hoc  ipso  autumno,  dux  Bibonae  Romae  ageret,  cum  eo  res 
transacta  est,  et  constitutum  vt  Calatabelotam  collegium  cum 
redditibus  transferretur,  et  ita  in  Siciliam  scriptum  est. 

55.  Nouembri  mense  profecturus  in  Indiam  P.  Organtinus 
cum  socio,  summum  pontificem  adierunt,  qui  praeter  benedi- 
ctionem,  has  etiam  facultates  viua  uoce  concesit  °': 

56.  Eodem  mense  cum  P.  noster  generalis  eumdem  pontifi- 
cem  adiisset,  et  secum  duceret  Lelium  Sanguineum  nobilem  ro- 
manum  ac  nostrae  Societatis  nouitium,  rogauit  S.  S.tem  vt  con- 
donaret  Iacobo  Sanguineo  qui  ante  18  annos  Paulum  Sangui- 
neum  patruum  suum,  ac  Lelii  praesentis  patrem,  occiderat,  huius 
homicidii  noxam  (pro  qua  dux  parmensis,  ac  dominus  Marcus 
Antonius  Columna  interpellarant);  praedictus  Lelius  magna  cha- 
ritate  causam  Iacobi  egit,  cum  quo  ipse  inimicitias  diuturnas 
exercuerat,  et  propter  Deum  pacem  ei  donauerat,  et  supplicauit 
serio,  vt  pontifex  etiam  in  exteriori  foro  noxam  ei  remitteret. 
Sapienter  tamen  pontifex,  petentis  virtutem  laudauit,  et  in  foro 


°'     Spatium  vacuum  pro  tribus  versibus  in  ms.  hic  relictum. 


COMMENTARIOLA.— I566  669 

conscientiae  reo  noxam  condonauit;  qaod  attinet  ad  forum  exte- 
riorem,  se  rem  consideraturum,  et  quod  posset  fieri  se  facturum 
recepit. 

Cum  autem  ego  qui  aderam  hoc  ipso  die,  id  est,  27  Nouem- 
bris,  consulerem  pontificem  an  videretur  ei  expedire,  vt  nostri 
qui  in  Malucis  agunt,  et  maximas  hominum  turbas,  vltro  bapti- 
smum  petentes,  post  catechismum  baptizarent,  cum  re  vera  pro- 
pter  eorum  multitudimem  (plurima  enim  millia  et  in  insulis  va- 
riis  christiani  esse  volebant)  non  possent  post  baptismum  eos  vt 
vellent  instruere,  et  in  vita  christianae  fidei  consentanea  retine- 
re,  respondit  sibi  videri,  vt  ad  eos  conuertendos  et  baptizandos 
se  nostri  extenderent  quos  in  relligione  semel  suscepta  conserua- 
re  possent,  ne  quos  facile  fidei  lucrifacerent,  facile  etiam  defectu 
instructionis  amitterent. 

57.  Ipso  [die]  S.  Andreae,  domina  Ioana  Aragonia,  aliis  car- 
dinalibus  et  nobilibus  viris  vocatis  ad  missam  et  concionem  ha- 
bitam  in  templo  S.  Andreae  in  Monte  Cauallo,  recognita  est  vt 
fundatrix  domus  probationis  nostrae  Societatis,  ibidem  institutae, 
et  candelam  pro  more  acceptam  cum  insigniis  generis  sui,  filio 
suo  D.  Marco  Antonio  Columnae  ibidem  praesenti,  tanquam 
successori  suo  dedit.  Dotauerat  autem  prius  eamdem  probationis 
domum;  et  auctoritate  pontificis,  a  domo  professa,  cui  fuerat  uni- 
ta,  ecclesia  cum  viridario  tran[s]lata  est  simul  cum  domo  fabri- 
cata  in  domum  probationis;  et  domui  professae  pars  domus  con- 
tiguae  et  vineae  ab  eadem  domina  loanna  donata  est,  vt  compen- 
saretur  quod  ab  ea  transferebatur. 

58.  Cum  summus  pontifex  de  reformatione  Datariae  ageret, 
cum  datario  duos  iurisperitos,  et  tres  theologos  esse,  et  unum  ex 
iis  ex  Societate  deligi  voluit,  et  ita  Pater  generalis  elegit  Poflan- 
cum],  qui  12  Decembris  congregationi  interesse  cepit. 

59.  Postquam  meretrices  summus  pontifex  in  duo  loca  igno- 
bilia  Vrbis  includi  iussit,  et  ad  alia  templa  quam  ad  duo  vel  tria 
designata  ad  conciones  audiendas  accedere  prohibuit,  nostris 
etiam  concionandi  cura  demandata  est,  qui  rem  auspicati,  non 
exiguum  earum  numerum,  ad  honestum  vitae  genus,  Deo  iuuan- 
te,  transtulerunt. 

60.  Sub  festum  conceptionis  B.  Virginis  Taurini  iacta  sunt 
fundamenta  noui  collegii,  et  D.  Aleramus  Becutus,  senex  sine  li- 
beris,  donationem  fecit  inter  viuos  300  V  auri  in  singulos  annos, 
et  post  mortem  multo  plures  se  relicturum  significauit.  Domus 
etiam,  testamento  legatae  a  D.  Antonio  Albosco,  capta  est  pos- 
sessio;  et  collegii  cura  tanquam  initii  cuiusdam,  a  P.  nostro  gene- 
rali  suscepta  est,  dummodo  sine  vlla  obligatione,  praeter  eam 
quam  ex  suo  instituto  habet  Societas,  suscipi  constaret. 

61.  Paulo  ante  archiepiscopus  ambrunensis,  euocato  P.  Lu- 
douico  de  Coudreto,  de  collegio  Ambruni  instituendo  egit,  et 
praeter  domum,  900  francos  redditus  annui  pro  primo  initio  per 


670  POLANCI   COMPLEMENTA 

litteras  ad  Patrem  nostrum    praepositum  datas   obtulit;  sed  non 
est  ea  noui  collegii  oblatio  admissa. 

62.  Magno  fauore  regis  Galliae,  et  matris  eius,  ac  princi- 
pum  catholicorum,  licet  repugnante  cancellario,  et  hereticis  pro- 
ceribus,  confirmatur  contractus  domus  tolosanae  in  consilio  re- 
gio,  approbatis  constitutionibus  Societatis;  et  P.  Emundus,  Pari- 
siis,  in  locis  celebribus  et  in  aula  regis,  frequentissimo  et  nobi- 
lissimo  auditorio  concionatus  est;  et  pergratus,  nec  minus  vtilis 
fuit  eius  labor.  Ciuitatis  autem  parisiensis  magistratus  qui  prae- 
cedentibus  annis  Societatem  oppugnabant,  collegium  nostrum 
peculiari  fauore  prosequentes,  immune  ab  impositionibus  quae 
alia  quaedam  collegia  soluunt,  effecerunt. 

63.  Mense  Nouembri  D.  Emundus  Hayus  rector  collegii 
parisiensis  nuncio  apostolico  comes  destinatus  in  Scotiam,  a 
summo  pontifice,  simul  cum  episcopo  dublanensi,  in  regnum  illud 
se  contulit,  vt  nuncio  viam  parare  p  studeret. 

64.  Barchinonae  ecclesia  et  collegii  edificio  confecto,  eodem 
fere  tempore  chorus  induci  ceptus  est;  et  artium  cursus  institu- 
tus,  et  domina  Maria  de  Lara,  quae  dotare  illud  pollicebatur, 
fundatrix  admissa  est;  et  paulo  post,  quingentos  aureos  annui 
redditus  emit  pro  collegio,  non  tamen  se  fundatricem  agnoscens, 
licet  in  arctum  sumptus  suos  redigens,  omnia  pro  collegio  au- 
gendo,  conferre  studuerit. 

65.  Mense  Decembri  praesenti  domino  Iulio  Rogerio,  pro- 
tonotario  apostolico  et  nuncio  ad  serenissimum  regem  Poloniae, 
111. mus  Car.lls  varmiensis  cum  capitulo  suo  in  meliorem  formam 
redegerunt,  et  stabilierunt  dotationem  collegii  braunspergensis, 
mille  marchas  et  quaedam  alia  pro  annuis  redditibus,  et  pro  ha- 
bitatione  monasterium  integrum  assignando.  Seminarium  etiam 
dotauerunt,  et  Societatis  gubernationi  omnino  subiici  voluerunt. 

66.  Hoc  fere  tempore  q  Burgis  emptae  fuerunt  domus  vete- 
res  comitis  stabilis  in  vsum  Societatis;  et  Vallisoleti  aliae  pro  col- 
legio  nostro;  nam  veteres  pro  domo  professa  relictae  sunt,  cum 
ecclesia  Sancti  Antonii. 

67.  Collegium  logroniense  quod  iacebat,  erectum  est  hoc 
autumno  dum  cursus  philosophiae  lector  et  scholastici  eiusdem 
studiosi,  ibidem  constituuntur;  subsidia  enim  temporalia  bona 
sunt  consecuta. 

68.  Pater  Martinez  qui  superior  constitutus  fuit  eorum  qui 
in  Floridam  sunt  missi,  hoc  ipso  autumno  ab  indis,  quorum  con- 
uersionem  ad  X."  fidem  curabat,  occisus,  et  martirii  coronam 
consecutus,  egregium  suo  sanguine  fundamentum  futurae  relli- 
gionis  iecit. 

69.  Cum  piratae  galli,  et  heretici  simul,  ciuitatem  insulae 


p     parere  ms.     — q  Hoc  ipso  autumno  fere  tempore  ms.;  sed  deletum 
videtur  ipso  autumno. 


COMMENTARIOLA.  — 1567  67I 

della  Madera  nuncupatae,  inuasissent  ac  direptam  occupassent, 
cum  classe  lusitana  ad  insulam  recuperandam  missa,  tres  de  So- 
cietate  eodem  missi  sunt,  qui  damnum  ab  hereticis  illatum,  co- 
pioso  fructu  spiritus  compensare,  cum  Dei  gratia  studuerunt. 

anno   1567. 

1.  Cum  summum  pontificem  initio  anni,  id  est,  die  4.*  la- 
nuarii,  P.  praepositus  (quem  ego  comitabar)  adiisset,  post  alia 
ad  regem  Portugalliae  et  eius  matrem  pertinentia,  de  cura  do- 
raus  cathecumenorum  suscipierjda  egit  cum  S.  S.te;  et  declarauit 
mentem  suam  quam  per  cardinalem  Sarracenum  significauerat, 
vt  scilicet  nostri  non  tantum  exhortandi,  et  in  fidei  doctrina  in- 
stituendi  cathecumenos,  et  neophitos  (vt  facere  ceperant)  curam 
susciperent,  sed  et  oeconomiae  domesticae,  in  iis  quae  ad  mores 
et  politiam  pertinerent;  nolle  tamen  se  hanc  molestiam  Societati 
imponere,  vt  nostri  ibidem  pernoctarent,  sed  vt  periti  quod  opus 
esset  ordinarent  et  ad  cardinalem  referrent,  vel  ad  se,  si  cardi- 
nalis  ea  non  essequi  iuberet.  Die  Epiphaniae  D.  Hormane- 
tus  rursum  adiit  P.  nostrum  praepositum  nomine  pontificis,  rem 
eamdem  liberius  committens  Societati,  atque  innuens  non  neces- 
se  esse  ad  cardinalem  Sarracenum  res  referre;  eodem  die  cardi- 
nalem  me  comite  adiuit  P .  praepositus,  qui  cardinalis  coram 
congregatione  cathecumenorum,  curam  illius  domus  Societati  tra- 
didit,  vt  per  se  ipsam,  vel  per  ministros  quos  vellet  (quamuis  prius 
se  mal[l]e  significabat)  eam  exerceret;  et  P.  praepositus  eam  ad- 
missit  2.0modo,  et  postridie  in  domum  cathecumenorumnos  con- 
tulimus  cum  3  deputatis  eius  congregationis,  et  ordinationes  ali- 
quae  fieri  coeptae  sunt  a  P.  praeposito,  et  exinde  ministri  a  nobis 
quaesiti  et  impositi  fuerunt. 

2.°  Quia  prohibuerat  summus  pontifex  ne  relapsi  absolue- 
rentur,  etiam  in  Germania,  sed  Romam  de  eis  scriberetur,  ad- 
monui  S.  S.  quod  ea  ratione  non  parum  spiritualis  fructus  peri- 
ret;  et  dixit  eodem  die  4.0  Ianuarii,  se  contentum  esse  vt  prouin- 
ciales  et  rectores  qui  P.  praeposito  probarentur,  ex  nostra  Socie- 
tate,  possent  relapsos  huiusmodi  absoluere,  dummodo  i  111  coram 
duobus  testibus  fide  dignis  suos  errores  abiurarent,  et  ea  de  re 
per  scriptum  constaret,  quod  ipsi  subscriberent,  vel  alii  eorum 
loco,  si  scribere  nescirent. 

3.0  Ipso  die  Epiphaniae  D.  Torres  8  vir  eruditionis  et  pro- 
bitatis  rarae,  in  domum  ad  probationem  Societatis  admissus  est. 

4.0  Venetiis  in  manibus  P.  Francisci  Adorni  professionem 
4  votorum  emisit  P.  Baptista  de  Vellatis,  ipso  Circumscisionis 
die;  Bononiae  eodem,  P.  Franciscus  Palmius  in  manibus  cardi- 
nalis  Paleoti  episcopi,  3  votorum. 


8    Franciscus  (alias  Turrianus  sive  Torrensis).  Cf.   epist.   143,    n.   8; 
\S.  Franc.  Borg.,  IV,  388;  etc. 


672  POLANCI    COiMPLEMENTA 

5.0  Sub  finem  Ianuarii  cum  suramo  pontifici  significassem, 
esse  aliquem  amicum  qui  12  millia  ducatorum  ad  dotationem  iu- 
uandam  collegii  romani  offerret,  si  S.  S.tas  vellet  in  montem  va- 
cabilem  inuestiri,  cum  priuilegio  vt  per  decenium  non  vacarent, 
contentus  fuit,  dummodo  non  esset  is  mons  in  quo  vacantia  do- 
nauerat  in  ipsorum  qui  emerant  vtilitatem;  et  paulo  post  suppli- 
cationem  signauit. 

6.°  Eodem  fere  tempore  litterae  a  ciuitate  Massiliae,  et  co- 
mite  de  Tenda  prorege,  acceptae  fuerunt,  quibus  collegium  pe- 
tebatur;  domum  etiam  venit  cardinalis  S.  Georgii,  vt  idipsum  im- 
petraret;  offerebatur  domus,  et  redditus,  etc;  sed  visum  non 
esse  [sic]  impraesentiarum  admittendum  huiusmodi  collegium, 
propter  operariorum  penuriam;  et  ita  responsum  fuit  tam  pro- 
regi  quam  ciuitati. 

7.0  Sub  idem  tempus  cum  legatus  9 111. mi  ducis  Babariae  ad 
summum  pontificem  exercitia  spiritualia  absoluisset,  Societati 
se  quidem  dedit  et  votis  emisit  [sic]  id  confirmauit,  quae  obtulit 
Patri  nostro  praeposito,  impleturus  ea  quandocumque  ipsi  videre- 
tur;  expedire  tamen  visum  est,  vt  in  Germaniam  ad  ducem  redi- 
ret,  et  suae  legationis  rationem  redderet. 

8.°  Februario  mense  P.  D.  Acosta,  rector  futuri  collegii 
taurinensis,  ex  Vrbe  mittitur,  vt  illud  cum  aliis  ipsi  adiunctis  in- 
choaret. 

9.  Initio  Martii  Pater  noster  praepositus,  re  in  sacrificiis 
missarum  et  orationibus  commendata,  et  aliquotiens  et  cum  suis 
consultoribus  tractata,  constituit,  vt  Thusciae  prouincia  cum  ro- 
mana  coniungeretur,  et  sub  nomine  Romanae  vtraque  censere- 
tur,  exempta  tamen  domo  professorum,  quam  sibi  iuxta  decretum 
congregationis  reseruauit;  et  quia  prouincialis  absit  saepe  neces- 
se  est  in  visitatione  externorum  collegiorum  occupatus,  superin- 
tendentem  constituit  trium  collegiorum  Vrbis,  et  domus  cathecu- 
minorum,  et  hunc  voluit  esse  P.  Petrum  de  Ribadeneira;  et  si 
ipse  non  ferret  tantum  onus  propter  valetudinem,  vt  P.  Emanuel 
de  Sa  ei  substitueretur.  Demum  ex  prouincia  romana  cum  pro- 
uincia  Thusciae  coniuncta,  ad  congregationem  generalem,  pro- 
uincialem  cum  duobus  electis  in  sua  congregatione  prouinciali, 
venire  debere  constitutum  est. 

10.  Eodem  tempore  viceprouincialem  Inferioris  Germaniae 
doctorem  Franciscum  Costerum,  et  Longobardiae  P.  Franciscum 
Adornum,  prouinciales  creauit  P.  noster  praepositus. 

1 1.  Procurator  generalis  Societatis  D.  Solier  cum  suis  auxi- 
liis  in  collegium  missus  est,  vt  confecto  [?]  suo  officio  vteretur  ex- 
tra  domum  professorum,  quando  communibus  iam  Societatis  ex- 
pensis  viuereincipiebat.  Irt  curiaetiam  regis  Philippi  constitutum 


9     Dr.  Joannes  Pfister,  frisingensis  canonicus.  Cf.  5.  Franc.  Borg.,  IV, 
462;  Braunsberger,  V,  450. 


COMMENTARIOLA,— 1567  6^3 

est,  vt  procurator  communibus  hispanicarum  prouinciarum  ex- 
pensis,  vt  omnibus  inseruiret,  aleretur. 

12.  Hoc  ipso  anni  initio  cum  P.  Natalis  visitator  prouinciam 
Rheni  visitaret,  Moguntiae  nouitiorum  domum  ordinauit,  eisque 
magistrum  praefecit.  Domui  etiam  conuictorum  externum  oeco- 
nomum  dedit,  vt  separarentur  expensae  illius  ab  expensis  nostri 
collegii,  cum  quo  fuerant  communes;  et  in  meliorem  formam 
omnia  sunt  redacta. 

13.  Eodem  tempore  Marchenam  ad  nouum  collegium  inha- 
bitandum  missi  sunt  complur£s  ex  nostris,  quibus  rector  praefe- 
ctus  est  P.  Salazar,  et  sanctissimum  Eucharistiae  sacramentum 
in  ecclesiam  est  inductum. 

14.  Eodem  tempore  cum  in  Portugallia  visitationem  prouin- 
ciae  D.  Torres  inchoasset,  Eborae  inter  alia  bene  constituta, 
domus  probationis  cum  fere  30  nouitiis  et  suo  praefecto  est  or- 
dinata. 

15.  Sub  initium  Martii  cum  Viennae  nostri,  complurium 
confessionibus  auditis,  qui  libros  hereticos  habebant,  ad  se  de- 
ferendos,  et  eosdem  comburendos  curassent,  cumque  aperte  in 
concionibus  contra  hereses  inueherentur,  heretici  non  ferentes 
catholicae  relligionis  progressum,  admodum  infensi  nostris,  car- 
ceres  minari,  et  litem  intendere,  et  multis  rationibus  persecutio- 
nem  suscitare  ceperunt;  cum  autem  id  summo  pontifici  referret 
Pater  noster  praepositus,  memoriale  postulauit,  vt  scriberet  et 
negocium  collegii  imperatori  (cuius  laudauit  zelum  quod  suum 
brachium  diligenter  exhiberet  sibi)  commendandum  curaret. 

16.  Eodem  die,  id  est,  ultima  Martii,  3.a  die  paschae,  cum 
me  comitante  Pater  noster  praepositus  summum  pontificem  offi- 
cii  gratia  adiisset,  et  quaedam  alia  ad  commune  bonum  pertinen- 
tia,  vltro  citroque  tractata  fuissent,  narrauit  ei  martyrium 
P.  Martinez,  qui  omnium  primus  in  insulas  regionesque  occiden- 
tales  regi  catholico  subiacentes  ex  nostris  missus  erat,  quodque 
in  Nouam  Hispaniam  ac  Peru,  multi  alii  ab  eodem  rege  ire  iube- 
bantur;  et  postulauit  vt,  quod  attinet  ad  praedicationes  confes- 
sionesque,  et  missam  in  altari  portatili  celebrandam ,  nostri  non 
tenerentur  ea  obseruare  quae  in  concilio  tridentino  praescribun- 
tur,  quia  et  episcopi  saepe  longissime  abessent,  et  templa  non  fa- 
cile  inuenirentur ;  et  id  benigne  concessit  cum  episcopus  vltra 
mediam  dietam  abesset,  id  est,  plus  quam  medii  diei  iter. 

Cum  pro  eisdem  occidentalibus  peterentur  eaedem  faculta- 

tes,  quae  orientalibus  nostris  essent  concessi  [sic],  id  est,  in  Indiis 

regi  Portugalliae  concessis,  libenter  id  elargitus  est,  ad  decem 

tamen  annos,  dum  in  suis  primordis  est  noua  illa  ecclesia;  alia 

,  enim  magis  prouectis  conuenient. 

Cum  supplicaretur  vtconcederet  reliquis  occidentalibus,  quae 
circa  indulgentias  concesserat  proficiscentibus  in  Floridam,  prae- 
sertim  in  articulo  mortis,  concessit  vt  nostri  quidem  plenariam 

POLANCI  COMPLEMENTA.— T.  II.  43 


674  POLAHCI    COMPLEMENTA 

indulgentiam  in  eo  articulo  consequerentur,  aliis  vero  vt  septem 
annos  vel  quid  hujusmodi  impartire  possint. 

Cum  dubitaretur  an  quisque  ex  nostris  confessariis  bullam  in 
Cena  Domini  penes  se  habere  deberet  (vt  sonant  verba  huius 
bullae  vltimae),  an  satis  esset  vt  singula  collegia  vel  domus  vnam 
haberent,  hoc  dixit  satis  fore,  et  vt  ea  figeretur  in  loco  in  quo 
omnes  confessarii  eam  legere  possent. 

Concessit  eodem  die,  vt  si  quis  ex  nostra  Societate  in  carthu- 
siensium  ordinem  transire  vellet,  tres  ei  menses  praescriberen- 
tur,  intra  quos  si  non  ingredi  tentaret  vel  non  admitteretur ,  vel 
non  perseueraret,  redire  teneatur,  [et]  non  ei  amplius  liceret 
praetextu  Carthusiae,  a  Societate  sine  praepositi  eius  consensu 
recedere. 

17.  Sub  finem  quadragessimae  Mediolani  tandem  Societati 
data  est  ecclesia  S.  Fidelis,  in  vsum  collegii;  et  cardinalis  Borro- 
meus  archiepiscopus  mille  ducatos  annuos  eidem  assignauit,  su- 
per  fructibus  Arannae  abatiae. 

18.  Sub  hoc  tempus  nomine  episcopi  et  ciuitatis  Montispo- 
liciani,  venerunt  duo  nobiles,  qui  Patrem  nostrum  praepositum 
rogarunt  vt  in  loco  quem  ibi  Societas  tenuerat  (quae  Compagnia 
de  grandi  dicebatur)  admitteret  hospicium  pro  transeuntibus  no- 
stris,quandoquidem  collegium  non  admittendum  censebat;  et  Pa- 
ter  gratias  eis  agi  voluit,  et  aliquando,  eorum  oblatione  vsuram 
Societaterr  respondit,  licet  hospicium  non  admisit. 

19.  Sub  idem  tempus  cum  prouincialis  Aragoniae  Maioricam 
se  contulisset  visitationis  gratia,  et  collegii  res  meliorem  in  for- 
mam  redegisset,  et  nobiles,  reddituum  augendorum  curam  sus- 
cepissent,  constituit  vt  gramatices  praeceptores  (qui  eatenus  non 
erant  dati)  ciuitati  donarentur,  et  cum  ciuitas  domum  ad  com- 
moditatem  scholarum  collegio  emisset,  rem  nostri  aggressuri 
erant;  sed  non  videtur  successisse  effectus  hactenus. 

20.  Cum  P.  Ferdinandus  Iaem,  sacrae  theologiae  doctor, 
professionem  4  votorum  emisisset  die  12. a  Martii  in  manibus  Pa- 
tris  nostri  praepositi  generalis,  die  17  Aprilis  sequentis,  sum- 
ptis  omnibas  sacramentis,  magna  cum  aedificatione,  ab  hac  vita 
excessit:  vir  probitate  et  doctrina  commendatissimus. 

21.  P.  Benedictus  Palmius  assistens  cum  concionum  labo- 
ribus  apud  S.um  Laurentium  esset  perfunctus,  et  quidem  fre- 
quentia  et  fructu  ac  aedificatione  maxima,  primariorum  praeser- 
tim  hominum,  visitator  neapolitanae  prouinciae  institutus,  20 
Aprilis  eo  profectus  est. 

22.  Cum  episcopus  amerinus  curam  animarum,  sine  qua  ab 

ipsius  praedecessore  ecclesia  S. r  nostris  initio  assignata 

erat,  nobis  incumbere  affirmaret,  et  alii  iuris  periti  tantundem 
sentirent  quia  non  erat  re  vera  cura  alii  ecclesiae  applicata,  vnde 

r     Lacuna, 


COMMENTARIOLA.  — 1567  675 

in  nostros  recidebat ;  cumque  episcopus  praefatus  eam  alio 
transferre  recusaret,  constituit  P.  noster  praepositus  mense 
Maio,  collegium  illud  esse  relinquendum,  cum  iuxta  constitutio- 
nes,  ob  curam  praedictam  et  quia  nulla  dotatio  facta  fuerat,  sed 
ex  mendicato  erat  victitandum,  teneri  non  posset;  et  ecclesiam 
cum  omnibus  mobilibus  ad  Dei  cultum  ibidem  donatis,  episcopo 
reddi  iussit,  domum  vero  a  nobis  bona  ex  parte  confectam,  et 
hortos  cum  situ  a  nobis  comparato,  duobus  amicis  tradi  cum 
omnibus  mobilibus  iussit  vt  ea  reseruarent  donec  prouinciales  de 
domo  relinquenda  consulerentur;  et  eisdem  approbantibus,  eidem 
episcopo  in  pium  aliquod  opus  dare  constituit.  Res  autem  magno 
cum  luctu  ciuitatis  transacta  sic  est. 

23.  21  die  Aprilis  cum  Pater  D.  Rodriguez  et  ego  adiremus 
summum  pontihcem  iussu  P.  nostri  praepositi,  et  referremus 
quae  de  cambiis  et  depositis,  etc.  disputata  et  constituta  ipso 
iubente  apud  nos  essent,  non  probauit  vt  qui  5  pro  100  accepe- 
rant  ab  hereticis  ratione  mutui,-  aliis  piis  operibus  restituerent, 
etiam  in  poenam  haereticorum,  sed  eisdem  haereticis.  In  futu- 
rum  tamen  probauit  in  huiusmodi  personis  praesertim  industria 
destitutis,  vt  duplicem  facerent  contractum:  alterum  societatis, 
ad  lucrum  et  detrimentum;  alterum  assecurationis  tam  sortis 
quam  moderati  lucri,  quale  esset  5  vel  6  pro  100  quae  licite  reti- 
neri  posse  sensit. 

24.  Praeterea  cum  referremus,  praepositum  nostrum  habe- 
re  a  sede  apostolica,  vt  per  se  et  per  alios  posset  conferre  gratias 
quas  habet  Societas,  sed  dubitari  inter  nostros,  an  delegatus  a 
generali,  posset  alios  ad  id  subdelegare,  quod  tamen  bona  gu- 
bernatio  requirebat,  placere  sibi  dixit,  vt  prouinciales  nostri  pos- 
sent  subdelegare  rectores,  ad  Societatis  gratias  communicandas, 
non  tamen  ex  ordinaria  sua  potestate,  sed  cum  generalis  ad  id  eis 
daret  facultatem. 

25.  Hac  quadragessima  Madridii,  templo  absoluto,  con- 
ciones  et  sacra  ibidem  a  curia  regis,  magna  frequentia  audiri 
cepta. 

26.  Eodem  fere  tempore  P.  Bartholomaeus  Bustamante  cum 
adiuncto  socio  doctore  Saauedra  prouinciam  toletanam  visitare 
cepit,  cum  baeticam  prius  visitasset.  Pater  vero  Aegidius  Gonza- 
lez,  rector  collegii  complutensis,  Aragoniae  prouinciam  visitatu- 
rus,  eo  profectus  est.  Pater  D.  Mcntoya,  nolani  collegii  rector,  in 
Siciliam  visitator  adiuncto  P.  Diego  Suarez  socio,  eodem  tempore 
missus  est. 

27.  Compluti  domus  probationis  hoc  tempore  melius  consti- 
tuta  est,  et  separati  nouitii,  peculiari  ianua  ab  aliorum  cohabita- 
tione.  Hispali  tantundem,  et  Metimnae  Campi,  et  hic  etiam  se- 
niores,  ante  professionem  exerceri  in  rebus  spiritualibus  cum 
fructu  magno  ceperunt. 

28.  Ad  festum  pentecostes,  domus  probationis  a  D.n0  loan- 


676  POLANCI    COMPLKMENTA 

ne  Pacheco  egregie  aedificata  10,  inhabitari  cepta  est,  a  20  per1 
sonis  Societatis,  ex  quibus  16  fuere  nouitii.  PraepositusP.  Ioan- 
nes  Manuel  de  Leon . 

29.  Die  26  Maii  cum  cardinalis  Alciatus,  nomine  pontificis, 
P.  nostro  praeposito,  me  praesente,  retulisset  hanc  esse  volun- 
tatem,  imo  et  praeceptum  ipsius,  vt  nostri  profiteantur  prius,  et 
sic  demum  promoueantur  ad  sacros  ordines,  ipsum  adiuimus 
pontificem  (de  quo  intellectum  a  nobis  erat  quod  succenseret  So- 
cietati,  quasi  parum  in  hac  re  obedienti);  et  cum  P.  praepositus 
assereret,  non  esse  nobis  prius  hanc  deliberatam  S.  S.tis  volunta- 
tem  ac  praeceptum  significatum,  nos  vero  vt  obedientiae  filios 
in  posterum  parituros,  pontifex  laeto  admodum  animo  id  pergra- 
tum  fore  sibi  dixit,  si  nostri  antequam  ad  sacros  ordines  promo- 
uerentur,  professionem  emitterent,  et  toti  Societati  benedixit, 
praeter  alia,  etc. 

30.  Mense  Iunio  sequenti,  scholastici  approbati  Romae  fieri 
coeperunt,  qui  biennio  absoluto,  in  quo  cum  aedificatione  et  sa- 
tisfactione  Societatis  versati  fuerant,  vt  tales  vota  sua  emise- 
runt,  in  posterum  ea  cum  aliis  renouaturi.  Ii  autem  qui  tam  Ro- 
mae  quam  alibi  biennium  exegerant,  et  ad  eiusmodi  renouatio- 
nem  admitti  soliti  erant,  vt  haberentur  scholastici  approbati,  et 
vt  tales  in  librum  redigerentur,  constitutum  est  ". 

31.  Frater  noster  Ludouicus  Corbinellus  florentinus,  noui- 
tius  adhuc  nostrae  Societatis,  cum  collegiales  romani  collegii 
multos  alere  ad  id  relictis  satis  amplis  redditibus  (vt  ex  eius  te- 
stamento  patet,  et  ex  120  locis  montis  subsidii  auenionensis  pro 
eodem  emi  iussis)  constituisset,  in  fundatorem  admissus  est,  non 
quidem  romani  collegii,  sed  studentium,  qui  ex  dictis  redditibus 
ali  possent  in  perpetuum,  vt  alibi  latius  constabit;  et  sacrificia, 
orationesque  pro  fundatoribus  viuentibus  offerri  solita,  eidem 
decreta  sunt. 

32.  Cum  D.  Antonius  de  Cdrdoua  mense  Februario,  Oro- 
pesae  diem  extremum  obiisset,  cumque  suis  redditibus  magna  ex 
parte  collegium  cordubense  et  salmanticense  dotasset  (licet 
fundatoris  locum  tenere  in  neutro  voluisset),  sacrificia  et  oratio- 
nes  vt  aliis  fundatoribus  morientibus  ei  decreta  sunt,  interim 
dum  cum  eius  matre,  foemina  clarissima,  marchionissa  Priego, 
de  monimento  perpetuo  agebatur.  Fuit  vir  hic  non  magis  nobili- 
tate  sanguinis,  quam  pietate  et  relligione  illustris;  et  cum  ante  et 
post  professionem  aliquot  annos  in  Societatis  nostrae  ministeriis, 
strenue  se  exercuisset,  summo  sui  desiderio  relicto,  terrenam 
cum  coelesti  vita  (vt  speramus)  foeliciter  commutauit. 

33.  Sub  finem  Aprilis  P.   Domenech  qui  caesaraugustani 


10  Nimirum  ad  Villarejo  de  Fuentes,  in  Hispania:  cf.  6".   Franc.   Borg  , 
IV,  460,  499;  Astrain,  II,  407;  etc. 

11  Cf.  epist.  241,  annot.  5. 


COMMENTARIOLA.  — 1567  677 

collegii  rector  fuerat,  in  Africam,  id  est  Oranum,  cum  socio  sa  - 
cerdote  P.  Hieronimo  Mur  et  fratre  laico  missus  fuit,  simul  cum 
domino  magistro  militiae  Montesae,  qui  a  rege  catholico  guber- 
nator  et  generalis  dux  eo  mittebatur.  Eo  autem  perueniens  cum 
sociis  in  ea  Domini  vinea  cum  fructu  laborare  cepit. 

34.  Fere  eodem  tempore  P.  Didacus  Lopez,  qui  gaditani 
collegii  rector  et  concionator  fuerat,  in  Canarias  (olim  Fortuna- 
tas)  insulas,  cum  P.  Laurentio  et  aliis  duobus  fratribus  laicis 
missus  est,  simul  cum  nouo  episcopo  CanariaeD.  Torrensi,  So- 
cietatis  amico  tidelissimo. 

35.  Eodem  tempore  Pinciae,  id  est  Valladolid,  empta  est 
domus  quae  collegio  Societatis,  cum  sua  schola  et  templo  appli- 
caretur,  vt  prior  domus  cum  ecclesia  S.u  Antonii  professae  So- 
cietati  relinqueretur. 

36.  Aliquanto  antea,  domus  vel  collegium  de  Villar,  quae 
aere  admodum  insalubri,  nostris  non  mediocria  detrimenta  vale- 
tudinis  et  vitae  quorundam,  intulerat,  et  alioqui  ministeriis  no- 
stri  instituti  inutilis  deprehendebatur,  per  sententias  legitime  la- 
tas  nobis,  ablatum  creditoribus  eius  qui  fundatori  vendiderat,  ad- 
iudicatum  est.  Supra  tamen  octo  millia  drAcatorum  quae  Societa- 
ti  ex  eo  collegio  auctoritate  apostolica  relinquebantur,  collegio 
Pinciae  applicata  fere  sunt,  vt  ibi  fundatori,  et  sepulchrum  fie- 
ret,  et  suffragia  perpetua  constarent. 

37.  Tyrnauiense  collegium  in  Vngaria,  dotationem  accepe- 
rat  prope  Cassouiam,  quamdam  abatiam,  quae  et  curam  anima- 
rum  habebat,  et  iurisdictionem  temporalem,  et  partim  ab  hereti- 
cis,  partim  a  turcis,  partim  a  militibus  caesarianis  consumebatur; 
et  caeteri  redditus  etiam  parum  certi  et  sufficientes  erant;  do- 
mus  exigua,  et  tum  incendio,  quod  150  consumpsit  maxima  ex 
parte  defragrauit  [sic]\  scholae  sine  frequentia  et  fructu,  et  suas 
ciuitas  iniquis  conditionibus  dabat;  demum  perexiguum  suorum 
laborum  capiebat  fructum  ciuitas.  Ideo  bona  cum  venia  impera- 
toris  Maximiliani  (dissolutionem  propositam  approbantis)  iniun- 
ctum  est  20  Iunii  vt  dissolueretur,  mobilibus  ad  pios  vsus  reli- 
ctis,  nec  inde  asportatis;  quod  cum  bona  archiepiscopi  venia,  et 
omnium  edificatione,  mense  Septembri  executioni  mandatum  est. 

38.  Mense  Mayo  admissum  est  collegium  S.li  Audomari  in 
inferiori  Germania,  quod  episcopus  Societati  sine  vllis  obligatio- 
nibus  donauit,  et  praeter  amplam  domum  quam  Societati  tradi- 
dit,  scholarum  et  ecclesiae  aedificationem  ad  se  recepit;  et  1073 
florenos  annui  redditus  pro  quodam  principio  applicauit,  au- 
gmentum  vsque  ad  perfectionem  pollicitus.  Admisit  autem  illud 
P.  Nat[al]is  cum  P.  Costero  prouinciali;  et  primus  rector  P.  Bal- 
duinus  ab  Angelo  constitutus  est. 

39.  Cum  tornacenses  post  tranquillitatem  Belgicae  partam, 
pro  collegio  Societatis  reducendo  solliciti  essent,  non  id  obtinue- 
runt;  sed  P.  Ioannes  Mortagne  cum   socio,  eo  rediit,   sicut  et 


678  POLANCI   COMPLEMENTA 

P.  Robertus  Claissonius  Antuerpiam,  vnde  cum  natione  hispa- 
nica  ad  tempus,  dum  furerent  heretici,  egressus  erat;  et  concio- 
nari  coepit,  etc. 

40.  Initio  Iulii,  id  est,  in  die  visitationis  B.  Virginis,  P.  no- 
ster  praepositus  communes  et  alias  domesticas  regulas,  a  se  post 
multam  discussionem  renouatas,  habito  sermone  praeclaro  in 
collegio  nostro  promulgauit. 

41.  Hoc  fere  tempore  cum  P.  X.°forus  Rodriguez,  a  sum- 
mo  pontifice  peteret,  vt  contentus  esset,  quatenus  cardinales  ad 
congregationem  concilii  deputati,  testimonium  publicum  ipsius 
pontificis  nomine,  reddere  possent  Societati  nostrae,  quando  de 
rebus  dubiis  ad  concilium  pertinentibus  consulerentur,  benigne 
id  concessit. 

42.  Hoc  tempore  in  congregatione  constituit  P.  praeposi- 
tus,  vt  collegium  lauretanum,  seminarium  fieret  confessariorum, 
et  due  lectiones  ibidem  de  conscientiae  casibus  legerentur,  quas 
li  audirent  qui  ad  hujusmodi  ministerium  praeparantur;  et  vt  do 
mus  probationis  quae  ibidem  est,  alio  transferretur.  Destinatus 
est  autem  rector  P.  Vincentius  Brunus;  maceratensis  collegii, 
P.  Alfonsus  Sgariglia,  nunc  rector  florentinus;  cui  successor  fu- 
turus,  P.  Hieronymus  Rubiola,  rector  senensis;  huic  Ioannes  de 
Majoribus  nominatus  est,  vt  Senis  rector  esset. 

43.  Eodem  mense  cum  dux  Sabaudiae  per  litteras  peteret  a 
P.  nostro  generali  vt  Taurini  lectiones  litterarum  humaniorum 
haberentur,  cum  ipse  200  aureos  anni  redditus  aliis  300  D.n'  Ale- 
rami  addidisset,  et  nomine  ciuitatis  100  alii  adderentur,  visum  est 
post  consultationem,  Patri  nostro,  respondere,  secuturum  se 
congregationis  generalis  ordinem,  quae  vbi  20  ex  nostris  ali 
possunt,  3  praeceptores  et  vnum  eis  substitutum  dari  per- 
mittit. 

44.  Eodem  die  cum  episcopus  herbipolensis  contentus  fuis- 
set  ex  instrumento  dotationis  quam  fecerat,  obligationes  nostro 
instituto  non  consentaneas  remouere,  concionandi  scilicet  et 
theologiam  docendi,  quin  et  philosophiae  omisisset  magistros, 
P.  noster  praepositus  admisit  et  confirmauit. 

45.  Cum  P.  Didacus  Lopez  et  socii  eius  sub  festa  penteco 
stes  Tenarifem,  et  deinde  in  magnam  Canariam  peruenissent,  in 
concionando,  et  doctrina  x/ana  docenda  insignem  fructum  (epi- 
scopo  adiuuante)  reportare  cepit. 

46.  Eiusdem  fere  temporis  litterae  a  Florida  India  in  Hispa- 
niam,  et  demum  Romam  peruenerunt,  a  P.  Ioanne  Rogel,  qui- 
bus  apertum  ostium  ad  indorum  conuersionem,  multosque  iam 
conuersos  intellectum  est.  Cum  autem  D.  Petrus  Menendez,  dux 
ac  praefectus  eius  regionis,  ad  regem  Philippum  venisset,  et  ini- 
tia  progressumque  conuersionis  huius  retulisset,  alios  eo  reghs 
impensis  de  Societate  mitti  impetrauit,  et  ne  vlla  ex  relligione, 
praeterquam  ex  nostra,  eo  viri  relligiosi  mitterentur.  Pater  autem 


COMMENTARIOLA,  — 1567  679 

Baptista  de  Segura.  rector  eollegii  Vallisoleti,  ad  missionem  illam 
fuit  destinatus. 

47.  Constituit  etiam  sub  idem  tempus  rex  Philippus  vt  prae- 
ter  eos  qui  Indiam  Perii  mittendi  erant,  et  quidem  in  varias  eius 
partes,  alii  in  Nouae  Hispaniae  regiones  mitterentur,  quas  Hon- 
duras  vocant,  vnde  in  Iaponem  40  dierum  tantum  nauigationem 
esse  reliquam  compertum  est,  cum  iuxta  nauigationem  lusitano- 
rum  vix  duobus  annis  eo  perueniri  soleat. 

48.  Mense  Iulio,  a  pontifice  summo  Pater  quidam  s  de  So- 
cietate  Florentiam  ad  negocia  non  leuis  momenti  tractanda  cum 
duce  et  principe  ac  cardinali  missus,  ea  ex  sententia  confecit;  et 
deinde  florentinum,  senense,  ac  perusinum  collegium  visitauit. 

49.  P.  Egidius  Gonzalez  rector  collegii  complutensis,  visi- 
tator  prouinciae  Aragoniae  institutus,  Iunio  mense  rem  aggre- 
sus,  foeliciter  eam  prosecutus  est.  Interim  autem  P.  Bartholo- 
maeus  Bustamante  toletanam  visitationem  (postquam  in  Baetica 
eo  officio  functus  est)  etiam  prosequebatur.  P.  autem  Natalis 
post  Superioris  Germaniae,  et  Austriae,  et  Rheni  visitationem, 
in  Inferiorem  Germaniam  transiit,  inde  in  Franciam  et  Aquita- 
niam  ad  idem  visitationis  officium  progressurus. 

50.  Septembri  mense  sumus  pontifex  concessit  vt  illi  ex 
nostris  qui  in  collegio  romano  non  studuissent,  sed  alibi,  promo- 
ueri  tamen  in  eo  ad  gradus  possent;  et  ita  P.  Ramirus  et  P.  Su- 
rianus  in  doctores  theologiae  promoti  sunt. 

51.  Paulo  post  pontifex  concessit  easdem  facultates  pro  re- 
liquis  regis  Philipi  transmarinis  regionibus  (scilicet  Peru,  Hon- 
duras  etc.)  quas  pro  Florida  concesserat;  et  tam  in  his  quam  in 
aliis  ad  regem  Portugalliae  pertinentibus  prouinciis  Indiarum, 
iubileum  quater  singulis  annis  per  decenium  concessit. 

52.  Die  Assumptionis  B.  Virginis  collegiales  Vallis  Oleta- 
nae  ad  nouum  collegium  pransuri  commigrarunt,  et  veterem  do- 
mum  S.  Antonii  professis  reliquerunt,  quae  ex  eo  die  professa 
domus  esse  coepit. 

53.  Octobri  mense  P.  X.°forus  Rodriguez,  prouincialis  ro- 
manus,  missus  est  a  sumo  pontifice  ad  plures  episcopatus,  vt 
praeter  x.^anam  doctrinam  (cui  cum  sociis  incumberet),  explora- 
ret  quo  modo  se  omnia  haberent,  etc. 

54.  Septembri  mense  variae  missiones  nostrorum  ab  Vrbe 
factae  sunt,  sed  Viterbii  cum  singulari  fructu  duo  ex  illis  sunt 
versati. 

55.  Hoc  tempore  Neapolim  missi  sunt  duo  doctores  theolo- 
gi:  n.°  50  nominati,  qui  theolcgiam  in  collegio  nostro  profiteren- 
tur,  et  ita  studium  plenum  ibidem  ceptum  est. 

56.  In  Siciliam  initio  aestatis  visitator  destinatus  est  P.  D. 
Ioannes  de  Montoya,  rector  collegii  Nolani;  et  ea  prospere  abso- 

s     Inter  lineas,  alia  manu:  i.  e.,  Polancus. 


680  POLANCI   COMPLEMKNTA 

luta,  et  visitato  etiam  Catanzari  collegio,  Romam,  vt  omnium  ra- 
tionem  redderet,  sub  finem  autumni  se  contulit. 

57.  Hoc  eodem  autumno  D.  Ioannes  Mariana  in  Siciliam 
missus  est,  vt  studiis  theologiae  in  ea  prouincia  (nam  philoso- 
phiae  cursus  iam  instituti  erant  sicnt  et  Neapoli)  ceptis,  plenum 
in  doctrina  nostra  Societas  ibidem  seminarium  haberet. 

58.  Patauii  hoc  ipso  autumno  cursus  artium  et  theologiae, 
nostro  in  collegio  ceptus  est,  tam  praeceptoribus  quam  discipu- 
lis  eo  destinatis.  Scholae  autem  litterarum  humaniorum,  quae 
frigebant,  inde  remotae  sunt. 

59.  Senis  hoc  eodem  tempore  cursus  artium  institutus,  et 
scholae  gramatices,  ex  quibus  minus  quam  par  erat  fructus  col- 
ligebatur,  sublatae  sunt,  et  alia  quaedam  ad  mendicitatem  parum 
decentem  pertinentia  in  melius  mutata  sunt. 

60.  Domus  monasterii  S."  Vigilii  ls  cum  suo  templo,  in  quo 
nostri  eo  vsque  vt  inquilini  habitabant,  consentiente  episcopo 
grossetano,  auctoritate  pontificis  collegio  nostro  senensi  vnita 
est,  et  litteris  apostolicis  eo  missis,  possessio  capta  mense  No- 
uembri. 

61.  Cum  ducissa  Nuceriae  domum  probationis  in  ciuitate 
sua  S."  Angeli,  applicatis  ei  400  ducatis  annuis  redditibus,  erigi 
petiisset,  ei  concessa  est,  sublata  scholarum  mentione  penitus; 
et  primus  rector  P.  Emerius  de  Bonis  est  eo  destinatus. 

62.  Cum  21  Octobris  summum  pontificem  adiissem,  et  pe- 
terem  facultatem  mittendi  reliquias  sanctorum  ex  Vrbe,  quas  ha- 
bere  possemus,  eam  libenter  cum  sua  benedictione  largitus  est. 

63.  Cum  Octobri  eodem,  P.  Franciscus  Adornus,  Brixia 
transiret,  et  apud  S.tmn  Antonium  diuerteret,  vbi  P.  Angelus  Pa- 
radisi  cum  fere  30  sociis  et  14  laicis  qui  eis  inseruiebant  (quos 
omnes  ad  Societatis  modum,  in  qua  ipse  fuerat,  instituerat)  ver- 
sabatur,  et  multa  pia  opera  ad  animarum  auxilium  ibidem,  et  in 
alia  ecclesia  quam  Brixiae  etiam  obtinuerant,  exercebant,  tam 
Angelus  quam  reliqui,  qui  maiori  ex  parte  secerdotes,  diaconi  et 
subdiaconi  erant,  et  genere  nobiles,  Societati  nostrae  se  et  sua 
omnia  obtulerunt;  quod  cum  ad  generalem  nostrum  scriberetur, 
res  placuit,  et  eidem  P.  Adorno  vt  exequeretur  demandatum  est. 

64.  Huius  autumni  initio,  res  luctu  et  lachrimis  dignissima 
Dilingae  accidit.  Quidam  enim  Eduardus,  natione  anglus,  in  hae- 
resi  enutritus,  nec  ab  ea  liber,  per  hypochrisim  eam  tamen  dili- 
genter  caelans,  in  Superiori  Germania  inter  nouitios  admissus 
et  duos  annos  inter  nostros  versatus,  proposita  protestatione 
fidei  catholicae,  eam  facere  recusauit;  et  postmodum  Laubingam 
(quae  ciuitas  haeretica  vicina  palatini  cuiusdam  principis  luthe- 
rani  est),  dum  ad  prouincialem  mitteretur,  aufugit,  et  publice 
catholicam  relligionem    et   Societatis   nostrae   simul    abiurauit; 


11     Cf.  vol.  I,  650,  nn.  2  ac  4,  et  annot.  6;  et  infra,  ad  ann.  1568,  n.  67. 


COMMENTARIOLA,—  1 567  68l 

quem  deinde  consecutus  est  Balthasar  Zugerus  germanus,  de 
quo  dubium  est,  an  haereticum  animum  semper  habuerit,  an  hae- 
reticus  factus  fuerit  postquam  Societati  nomen  dedit:  hoc  cer- 
tum  est,  quod  difficile  ingenium,  malamque  indolem  idem  in  So- 
cietate  ostenderit. 

68.  Vir  quidam  natione  polonus  ex  Massouia,  nomine  Sta- 
nislaus  Vuarsouitius  l,  genere  nobilis,  et  vitae  integritate  ac  do- 
ctrina  et  concionandi  gratia  in  eo  regno  percelebris,  post  exer- 
citia  spiritualia  confecta,  Romam  dignitates  quasdam  ecclesiasti- 
cas  bonis  et  idoneis  viris  resignaturus,  et  deinde  Societatem  in- 
gresurus  venit,  et  quinque  secum  polonos,  ad  idem  institutum 
sequendum  adduxit.  Et  Nouembri  mense  ingressus  est,  cum  co- 
mitum  pars  praecessisset,  in  Societatem  admissa,  et  alia  eum  co- 
mitata  est. 

69.  Cum  Elbingam,  quae  ciuitas  heretica  est  sub  diocesi 
varmiensi,  cardinalis  Hosius  misisset  proprium  pastorem.  et  cum 
eo  P.  doctorem  Ioannem  Astensem,  rectorem  collegii  nostri 
branspergensis,  vt  si  posset  ibidem  concionaretur,  comitante 
P.  Francisco  Sunerio,  viceprouinciali  nostro  in  Polonia,  sine  se- 
natus  consensu  missam  uterque  nostrorum  celebrauit,  populo  per 
campanam  uocatc,  qui  10  annis  vel  forte  pluribus  missam  non 
audierat,  et  ad  concionem  hereticam,  se  vocari  putabat;  cum  si- 
lentio  tamen  et  admiratione  interfuit  diuinis,  et  concioni  matuti- 
nae,  et  pomeridianae  praedicti  P.  Astensis;  sequenti  etiam  die 
celebratum  est  sacrum.  Sed  cum  rediret  alio  festo  idem  Pater,  et 
praeocupasset  concionator  hereticus  suggestum,  sequenti  die  do- 
minico  demum  rediens,  et  praeoccupans  suggestum,  cum  magno 
discrimine  licet  poma  in  eum  et  quedam  saxa  volarent,  per  horam 
tamen  noluit  descendere,  nec  cessare  a  uerbo  Dei  proponendo, 
cum  audiri  prae  strepitu  poterat.  Cum  autem  rogasset  eos  ne  la- 
pides  torquerent  quandiu  concionabatur,  ne  et  alios  lederent, 
post  concionem  lapidarent  si  vellent,  caperent,  vel  occiderent, 
quia  pro  catholica  relligione  omnia  libenter  erat  passurus,  atto- 
niti,  et  quasi  stupidi,  siluerunt,  et  audierunt,  et  descendente  eo 
de  suggestu,  et  per  turbas  eorum  in  platea  transeunte,  nihil  ei 
nocumenti  prorsus  inferre  tentauerunt.  Idem  autem  feruens  de- 
siderio  martvrii,  cum  cardinali  serio  agebat,  vt  ipsum  eo  redire, 
et  si  opus  esset  vitam  exponere  pro  relligione  permitteret;  sed 
:ardinalis  id  prohibuit,  eius  litteras  de  re  tota  ad  regem  Poloniae 
mittens. 

70.  Die  B.  Magdalenae  dominus  Claudius  Aquauiua,  ducis 
4trii  u  frater,  et  summi  pontificis  cubicularius,  et  qui  exemplo 
/irtutis  et  doctrina,  in  sacro  palatio  insignis,  habita  facultate  ab 
pso  summo  pontifice,  Societatem  ingressus  est;  et  in  sui  abne- 
?atione  et  omni  virtute,  egregie  proficiens,  cum  obtinuisset  a 


Ad  marg.,  alia  manu:  Vid.  t.  3,  p.  225.  6.     — u  Abrii  ms. 


682  POLANCI    COMPLENH5NTA 

superiore  facultatem  mendicandi  per  Vrbem,  simul  cum  Antonio 
Vicecomite  in  palacium  ipsum  vsque  ad  cubicula  intima  pontifi- 
cis  et  cardinalis  Alexandrini,  et  principissae  Sulmonae  eius  con- 
sanguineae,  cum  sacco  perueniens,  et  ad  alios  cardinales  acce- 
dens,  admirationi  magnae,  aedificationique  fuit. 

71.  Cum  sub  finem  Septembris,  heretici  in  Gallia,  latissime 
patente  coniuratione,  regnum  illud  inuadere  constituissent,  et 
Lugdunum  iam  iam  occupaturi  essent,  P.  Emundus  prouincia- 
lis,  ciuitatem  ad  arma  capienda  hortatus,  et  gubernatorem  ipsum, 
cum  apud  omnes  gratia  valeret  non  destitit  donec  et  portae  et 
viae  publicae  opportunis  locis  a  catholicis  munirentur;  vnde  et 
haer[et]ici  primarii  foras  egredi  coacti  sunt,  et  ciuitas  a  nefario- 
rum  hominum  furore  erepta;  quae  si  duas  horas  expectasset, 
opprimenda  erat;  et  ipsi  P.  Ernundum  viuum  assare  (vt  scribi- 
tur)  constituerant,  occisis  aliis  de  Societate  nostra.  Supra  duo 
millia  haereticorum  feruntur  conuersa;  haeresim,  opera  P.  eius- 
dem  Emundi,  abiurasse.  Turnonense  collegium  nostrum,  dum 
haeretici  hinc,  catholici  sibi  propter  nostros  timentes,  illinc  vr- 
gerent,  in  Auerniam  ad  collegium  billomeum  salui  perfuge- 
runt,  quamuis  rectorem  cum  tribus  aliis  haeretici  retinere  tentas- 
sent.  Dei  autem  protectioni  datum  est,  vt  cum  billomeam  ciuita- 
tem  haeretici  (forte  propter  nostrum  collegium)  aggressuri  dice- 
rentur,  id  tamen  non  tentarint;  vnde  licet  in  summis  periculis 
nostri  versati  sint,  omnes  tamen  incolumes  diuina  bonitas  con- 
seruauit. 

72.  Octobri  mense,  cum  praeceptores  qui  Francfordiae  iu- 
uentutem  instituebant,  domum  propriam  non  haberent,  nec  col- 
legii  (vt  par  esset)  erigendi  spes  affulgeret,  inde  a  P.  Antonio 
Vinck  prouinciali  remoti,  et  Herbipolim  translati  sunt;  quo 
P.  Antonius  23  Octobris  cum  aliis  qui  collegium  inchoarent  per- 
uenit,  4  ibidem  a  prouinciali  Superioris  Germaniae,  et  ex  parte 
Roma  missos  inuenit;  et  res  ita  disposuit,  vt  17  Nouembris  le- 
ctiones  in  eo  nouo  collegio  possent  auspicari. 

73.  Hoc  eodem  tempore  visitator  prouinciae  Aragoniae  stu- 
dia  Valentiae  perficiens,  in  collegio  nostro  duos  theologiae  lecto- 
res  constituit,  P.  Petrum  Ruyz  et  P.  Loberam;  nouitiorum  au- 
tem  domum  quae  inibi  fuerat,  nec  sustentari  simul  cum  collegio 
pleno  poterat,  Gandiam  transtulit,  vnde  grammaticae  scholae 
sublatae  sunt. 

74.  Cum  ad  hoc  vsque  tempus  litterarum  humaniorum  dum- 
taxat  scholae  Segobiae  fuissent  habitae,  cursus  philosophicus 
ibidem  est  institutus,  et  praeceptor  cum  n  vel  12  discipulis  ex 
ipsa  Societate  eo  missus,  frequenti  satis  auditorio  externorum 
praelegere  coepit. 

75.  Cum  Abulae  hactenus  scholae  litterarum  humaniorum 
non  fuissent  habitae,  huius  autumni  initio  apertae,  et  ad  ma- 
gnam  ciuitatis  spiritualem  vtilitatem  exhibitae  fuerunt. 


COMMENTARIOLA.  — 1567  683 

76.  Mense  Decembri,  ex  summi  pontificis  voluntate,  liber 
cathecismi  archiepiscopi  toletani,  in  latinum  vertendus,  Patri- 
bus  nostris  a  magistro  sacri  palacii  est  datus,  et  vt  annotarentur 
quae  ad  eius  accusationem  et  quae  ad  excusationem  adduci  pot- 
erant,  et  perpaucis  diebus  id  est  effectum  1S. 

77.  Sacri  palacii  magister  potestatem  dedit  generalem  So- 
cietati  nostrae  ad  libros  prohibitos  tenendos  et  vtendos,  donec 
emendarentur,  non  tamen  ad  eosdem  emendos. 

78.  Hoc  anno  Panormi  domus  probationis  a  collegio  sepa- 
rata  est,  et  nobilis  quaedam  'matrona  eam  dotauit,  testamento 
quosdam  redditus  non  poenitendos  ei  relinquens,  et  ex  eo  tempo- 
re  100  aureos  dare  adhuc  superstes  incipiens;  et  constitutum  est 
a  P.  nostro  praeposito  vt  ea  domus  praecipua  esset;  Messanae, 
secundaria  domus  probationis. 

79.  Constitutum  est  vt  collegium  regiense,  huc  vsque  pro- 
uinciali  neapolitano  subditum,  prouinciali  Siciliae  regendum  ac 
visitandum  committeretur,  licet  nomine  tenus  sub  prouinciali 
neapolitano  maneret,  quia  non  laturi  regienses  aequo  animo  vi- 
debantur,  si  Siciliae  prouinciali  subesset. 

80.  Hoc  anno  illustris  comes  de  [Helfenstein]  v  ad  gremium 
ecclesiae,  nostrorum  dilingensium  opera  adiutus  rediit;  et  qua 
impietate  res  sacras  ministrosque  profligauerat,  ea  et  majori 
pietate,  restituere  omnia  studuit.  Vide  annuas  dilinganas  1567. 

81.  Cum  insula  quam  Maderae  vocant  a  gallis  piratis  vel 
hereticis  grauia  damna  pertulisset,  duo  sacerdotes  nostri,  P.  Va- 
rea,  et  P.  Franciscus  Goncalez  cum  tertio  fratre  coadiutore  eo 
missi,  insigmi  cum  fructu  et  edificatione  ibidem  versati  sunt. 

82.  Cum  neophitis  Granatae,  permultos  annos  ab  archiepi- 
scopis  sanctis  et  a  nostra  Societate  (quae  ibi  in  loco  Albaicin  di- 
cto  versantur)  est  elaooratum,  sed  exiguo  cum  fructu.  Hoc  tamen 
anno,  cum  serio  prouincialis  Baeticae  eo  veniens,  cum  aliis  ea  de 
re  ageret,  cepta  est  iniri  ratio  commoda  eos  iuuandi,  et  ita  no- 
uus  et  insolitus,  ac  prorsus  inexpectatus  fructus  colligi  coepit 
ex  eo  genere  hominum,  cum  consolatione  et  admiratioue  magna 
hominum. 

83.  Collegium  S.  Antonii  vlissiponensis,  cardinalis  infantis 
liberalitate  auctum  est  redditibus  quingentorum  aureorum  an- 
nuorum,  et  septingentorum  ac  viginti  modiorum  frumenti  in  per 
petuum,  et  fabricam  etiam  auxit  et  ornauit,  et  ad  quinque  millia 
aureorum  ducatorum  in  singulos  annos,  vt  fundator,  dare  con 
stituit. 

84.  In  India  Franciscus  Enrriquez,praeter  gramaticamquam 


Y     Lacuna  in  ms.;  vide  sis  litteras  annuas,  quas  citat  auctor,   apud 
BRAUNSBERGER,  op.  cit.,  V,  782  sqq. 


ls     Cf.  Lain.  Monum.,  IV,  i3i,  i33;  VII,  328,  etc. 


684  POLANCI   COMPLKMENTA 

confecerat  malauaris  linguae,  canarinae  etiam  gramaticam  confe- 
cit,  et  ad  regionum  illarum  varias  linguas  addiscendas,  instru- 
ctionem  confici  posse  excogitauit. 

85.  In  prouincias  Peru  sub  finem  huius  anni  P.  Hierony- 
mus  Ruyz  de  Portillo  cum  sociis  foelici  nauigatione  peruenit; 
et  tum  ab  incolis  Nouae  Cartaginis,  tum  Nominis  Dei  et  Pana- 
ma,  Societas  nostra  miro  studio  excepta  est,  et  apud  hispanos 
iuxta  ac  indos  magno  cum  fructu  versari  coepit.  In  Florida 
etiam  et  Cuba  insula,  X.'  euangelium,  minori  tamen  cum  fructu 
ob  incolarum  non  domitorum  barbariem  Floridae  spargi  coepit. 

86.  Sub  huius  anni  finem,  cum  Pater  Ignatius  de  Acebedo 
visitator  a  domo  S.li  Vincentii  ad  Fluuium  Ianuarii  (nomen  est 
loci  celebris)  se  eontulisset,  cum  ipso  prouinciali,  Ludouico  de 
Grana,  et  Patre  Emanuele  de  Nobrega  domum  nouam  vel  colle- 
gium  Societatis  ibidem  inchoarunt. 

Ihs. 
1568. 

1.  Die  3."  Ianuarii,  cum  summi  pontificis  nomine  cardinalis 
Paciecus  petiisset  a  Patre  nostro  praeposito,  vt  comes  Petiliani, 
Nicolaus,  aliquandiu  inter  nostros  domi  maneret,  vt  instrui,  et 
conscientie  suae  expurgandae  vacare  posset,  huc  a  commissario 
Inquisitionis  deductus  est. 

2.  Die  4.0  Ianuarii  cum  collegiales  vota  sua  renouassenti 
inquisitores  hispani,  qui  archiepiscopi  toletani  causam  tractaturi 
Romae  versabantur  (inter  quos  archiepiscopus  salernitanus,  et 
episcopus  ciuitalensis  erant  excepti),  prandio  concionibus  15  lin- 
guarum  excepti  sunt,  scilicet  hebraicae,  arabicae,  graecae,  lati- 
nae,  anglicae,  scoticae,  hibernicae,  flandricae,  gallicae,  germani- 
cae,  boemicae,  polonicae,  italicae,  hispanicae,  et  portugallensis, 
et  carminibus  singuli  honorati. 

3.  Crescente  numero  studiosorum  in  collegium  romanum 
confluentium,  additus  est  nouae  classis  praeceptor,  inter  profes- 
sorem  humanitatis  et  primae  scholae  gramaticae  intermedius. 

4.  P.  D.  Toletus  collegii  germanici  superintendens;  P.  Dio- 
nisius  Vazquez  sine  titulo  superior  collegii  romani  est  constitu- 
tus,  vt  P.  rector  Sebastianus  onere  graui  leuaretur  donec  vale- 
tudini  firmiori  esset  restitutus,  qui  tamen  postea  praefectus  re- 
rum  spiritualium,  et  confessarius,  sine  officio  rectOris,  collegio 
est  restitutus. 

5.  Cum  domus  probationis  in  ciuitate  S.  Angeli  esset  ad- 
missa  cum  400  ducatis  annui  redditus,  ea  conditione  vt  post 
10  annos  saltem  praeceptores  ibidem,  ad  iuuentutem  instituen- 
dam,  de  Societate  collocarentur,  additis  aliis  150  ducatis  an- 
nuis,  quandocumque  praeceptores  praedicti  adderentur,  domina 
ducissa  Nuceriae  in  fundatricem  admissa  est,  et  P.  Emerius,  re- 


COMMENTARIOLA.  — 1568  685 

ctor,  cum  P.  Francisco  Emerulo,  designato  magistro  nouitiorum, 
et  duobus  fratribus  coadiutoribus,  eo  ex  Vrbe  missi  sunt,  vt,  re- 
bus  necessariis  praeparatis,  reliqui  mitti  possent. 

6.  Die  Conuersionis  B.  Pauli,  25  Ianuarii,  adiui  sumum 
pontificem,  et  cum  de  commissis  quibusdam  negociisad  vnionem 
quorumdam  principum  Italiae  pertinentibus  (quae  satis  ex  sen- 
tentia  successerant),  rationem  reddidissem,  narraui  modum  quem 
tenuit  hactenus  praepositus  noster  generalis  ineundi  contractus 
quoslibet,  etiam  alienationum,  non  congregato  capitulo,  iuxta 
decretum  congregationis  generalis,  litteras  apostolicas,  et  con- 
stitutiones  nostras;  et  si  quas  censuras  propter  praetermissas  in 
huiusmodi  contractibus  solemnitates  quae  de  jure  requiruntur 
incidisset  Societas,  petii  absolutionem,  et  si  quae  esset  irregula- 
ritas,  dispensationem;  et  hoc  (fere  antequam  petitionem  absolue- 
remj  benedicendo  concessit;  cum  autem  confirmari  petiissem 
hunc  modum  celebrandi  contractus  quem  approbauerat  congre- 
gatio  concilii,  sine  capitulo,  consuitis  assistentibus,  petiit  vt  car- 
dinalis  Alciatus  sibi  referret  congregationis  concilii  sententiam; 
quod  cardinalis  accepta  supplicatione  motus  proprii,  ad  se  rece- 
pit.  Dixi  etiam  summo  pontifici  applicationem  ecclesiae  collegii 
nostri  tyburtini  qualis  fuerit,  et  ad  absolutionem,  dispensationem 
et  confirmationem  unionis,  supplicationem  datario  dedi. 

Contuli  etiam  cum  sumo  pontifice  de  vicinis  aedificationi 
ecclesiae  nostrae,  ratione  viculi  occludendi,  obsistentibus,  et  de 
domo  domini  Alexandri,  quae  erigitur  e  regioni  horti  nostri,  et 
illud  suis  fenestris  detegit;  et  quod  attinet  ad  primum  affirmauit 
licere  nobis  ex  motu  proprio  Pauli  II  et  statutis  romanis  emere  do 
mos  contiguas.  Quod  ad  2.m,  noile  se  afirmauit  aspectum  horti 
concedi  domino  Alexandro;  et  vt  dicefem  domino  Ormaneto  vt 
suo  nomine  prouideret.  Habitus  est  etiam  motus  proprius  eius- 
dem  domini  nostri  ad  confirmationem  applicationis  viculi  praedi- 
cti,  quam  Iulius  papa  III  iam  concesserat. 

7.  Hoc  mense,  ex  comissione  Patris  nostri  praepositi,  serio 
sum  allocutus  cardinalem  Farnesium  de  aedificando  templo  no- 
strae  domus;  qui,  paucis  diebus  ad  deliberandum  assumptis,  vr- 
gente  diligentissime  et  adiuante  domino  Iulio  Fulco,  constituit 
quamdam  non  modicam  pecuniae  summafm],  id  est,  300  aureo- 
rum,  quae  daretur  in  singulos  menses,  vt  templum  absolue- 
retur. 

8.  Hoc  mense  doctor  creatus  est  theologiae,  habitis  prius 
disputationibus,  P.  Achilles  Gallardus,  qui  Taurinum  rector 
missus  est  pro  P.  doctore  Iacobo  de  Acosta,  qui  Antuerpiam, 
vna  cum  P.  Ioanne  Xauier  (Roma  profecto)  missus  est,  ad  natio- 
nem  praecipue  hispanicam  in  spiritualibus  iuuandam. 

9.  Prima  Februarii,  P.  Hieronymus  Vanegas,  in  extremis 
fere  laborans,  professionem  emisit  (in  manibus  P.  Euerardi  mini- 
stri  domus  romanae  et  assistentis,  nomine  P.  nostri  generalis), 


686  POLANCI    COMPLEMENTA 

4  votorum,  cum  sua  magna  et  aliorum  consolatione,  et  in  die 
Purificationis  sequente,  sumo  mane  in  Domino  obiit. 

10.  Hoc  eodem  die  templum  nouum,  a  fundamentis  con- 
structum  in  monte  Quirinali,  dicto  Monte  Cauallo,  a  Patre  no- 
stro  pro  domo  probationis,  consecratum  fuit  solemnittr  per 
111. mum  Car.lem  Columnam,  id  est,  altare  maius. 

11.  Cum  dominus  Rodolfus,  ducis  Atrii  filius,  in  domum 
Societatis  admissus  esset  (venerat  autem  patris  petita  sed  non 
obtenta  licentia,  nec  vllis  persuasionibus  adduci  potuerat,  vt  a 
domo  nostra  recederet  ad  paternam,  ne  ad  tempus  quidem),  au- 
ctoritate  pontificis  abductus  est,  et  P.  praeposito  iniunctum,  vt 
ante  pascha  eum  non  admitteret.  Sed  1 1  Februarii  cum  domino 
Claudio,  Ridolfi  patruo,  pontificeni  adii,  et  tandem  constituit 
pontifex,  vt  paucis  illis  diebus  ante  quadragessimam,  quibus  dux 
Romae  mansurus  erat,  filium  retineret,  sed  illum  liberum  relin- 
queret  in  discessu,  vt  in  domum  Societatis  rediret;  et  ita  in  qua- 
dragesima  domum  probationis  est  ingressus. 

12.  Postea  petii  renouationem  priuilegii  a  Paulo  III  conces- 
si,  de  non  suscipienda  cura  monialium,  quo  derogaretur  litteris 
apostolicisa  monialibus  del  Roglion  nuncupatisPanormi,a  PioIV 
obtentis,  Societate  non  citata;  et  affirmauit  pontifex  sibi  placere 
hoc  priuilegium  Societatis,  et  se  id  confirmaturum,  derogando 
quibuscumque  litteris  contra  id  impetratis.  Postea  supplicatio- 
nem  signauit. 

13.  Petiit  etiam  aliquos  ex  Societate,  qui  visitarent  praela- 
tos  et  clerum  Germaniae  secreto,  et  4  prouinciales  a  Patre  no- 
stro  nominati  ad  id  opus,  ab  eo  approbati  sunt,  et  id  negocii  eis 
demandatum  est. 

14.  Quadragesima  oppetente,  summus  pontifex  a  Patre  ge- 
nerali  concionatorem  sibi  petiit,  qui  in  aula  Constantini  pro 
more  suo  concionaretur,  et  P.  Benedictus  Palmius,  qui  nostro  in 
templo  erat  concionaturus,  a  Patre  nostro  datus  est,  qui  frequen- 
tissimo  auditorio  cardinalium,  et  principum  virorum,  tanta  cum 
libertate  simulque  doctrina,  et  spiritu,  id  munus  obiit,  vt  cum  in 
reprehensionibus  nihil  omisisse  videatur,  admirationi  tamen  ma- 
ximae  fuerit,  et  gratissimus  bonis  omnibus  extiterit.  Praeterea 
vnus  in  templo  diui  Petri,  alius  in  templo  Campi  Sancti,  germa- 
nis  militibus,  quartus  familiae  pontificis  eodem  tempore  sunt 
concionati. 

15.  Cum  in  festis  Natalitiis  sub  finem  Decembris  1567,  duo 
ex  nostris,  scilicet  P.  Benedictus  Pereira  et  M.  Ludouicus  Ga- 
gliardus,  latinas  orationes  vel  conciones  in  capella  sacri  palatii 
coram  pontifice  et  cardinalibus  reliquisque  primoribus  viris  ha- 
buerint  x,  mirum  in  modum  placuerunt,  2.s  praesertim;  et  nomi 
natim  a  sacri  palatii  magistro  expetiti  sunt,  vt  prior  in  die  primo 


x     habuit  ms. 


COMMENTARIOLA.  —  I56S  687 

quadragessimae,  alter  die  veneris  sancti  eodem  in  loco  conciona- 
rentur,  quod  et  praestiterunt;  et  prior  mirifice,  2.*  vero  non  me- 
diocriter  probatus  est. 

16.  Cum  de  templo  nostrae  domus  aedificando  serio  agere- 
tur,  et  visa  fuisset  domus  Hieronymi  Alterii  necessaria  vt  com- 
mode  templum  ad  commune  bonum  et  ornatum  fieret,  D.  Mar- 
cus  Antonius  Colonna,  instigante  Iulio  Fulco,  rem  cum  eodem 
Hieronymo  transegit,  et  quinque  millibus  aureorum  ex  quibus 
ipse  Marcus  Antonius  de  suo  500  soluit,  est  empta;  et  magistri 
viarum  publicam  viam  quae  inter  Hieronimi  bona  et  nostrum 
templum  vetus  interiacet,  nobis  donarunt,  vt  ex  patentibus  litte- 
ris  eorum  constat;  paulo  ante  viam  aliam  cum  parte  plateae  inte- 
riorisinter  nos  et  domos  Mutii  Muti  sitam  donauerant. 

17.  Cum  plenissimo  in  consilio  ciuitatis  auenionensis  agere- 
tur  de  domo  quam  nostri  habitabant  conductam,  coemenda,  et 
confirmanda  donatione  annuorum  reddituum  ab  ipsa  ciuitate  col- 
legio  donatorum,  vtrumque  tanto  consensu  in  fauorem  collegii 
obtentum  est,  vt  ne  vnum  quidem  inter  tam  multa,  suffragium 
contrarium  extiterit. 

18.  Cum  P.  Benedictus  Palmius  in  quadragesima  concio- 
nando,  magna  cum  libertate  in  vicia  ecclesiasticorum,  etiam  pri- 
mariorum,  praesente  pontifice  semper,  et  multis  cardinalibus  in- 
uectus  esset,  non  solum  non  displicuit  pontifici,  sed  quod  insoli- 
tum  erat  et  antea  Romae  non  auditum,  in  palacio  retentus  est, 
vt  concionator  totius  anni  diebus  dominicis,  eidem  auditorio. 

19.  Cum  111. mus  Car.lis  Commendonus  recedens  ex  Vrbe 
summo  pontifici  quaedam  sugge[re]ret,  quae  non  leuis  momenti 
fore  iudicabat,  inter  caetera  eidem  suggessit,  vt  inter  relligiosos 
qui  in  sacra  capella  latine  concionari  statis  temporibus  solent, 
Societatem  nostram  ascribi  iuberet,  vt  cum  externae  nationes 
diuinis  officiis  ibidem  intersunt,  aliquos  audirent,  qui  apposite  id 
munus  obirent.  Placuit  pontifici,  et  iniunxit,  vt  magistro  sacri 
palatii  id  diceret,  qui  statim  tribus  sequentibus  festis  assumptio- 
nis  [sic],  pentecostes,  et  Trinitatis  nostros  in  sacra  capella  latine 
concionari  voluit. 

20.  Eodem  fere  tempore  significauit  summus  pontifex  P.  no- 
stro  generali  per  cardinalem  Cribellum,  velle  se  aliquos  de  So- 
cietate  nostra  in  Indiam  orientalem  et  occidentalem  mittere,  vt 
suo  nomine  populos  illos  et  clerum  visitarent  et  consolarentur,  et 
aliquas  gratias  eis  conferrent;  cumque  praesens  P.  generalis 
(quem  ego  comitabar)  aliquos  nominaret,  et  peteret  an  vellet 
S.  S.tas  cum  legato  regis  Portugalliae  rem  conferri,  id  probauit, 
et  visum  nobis^est  simul  cum  illo,  expedire  magis  vtepiscopi  id 
praestarent,  nostris  comitantibus,  quam  vt  soli  nostri,  eo  mune- 
re  fungerentur;  et  re  ad  pontificem  delata,  constitutum  est  vt 
archiepiscopus  Goe  visitaret  Indiam  Orientalem  vsque  Malacam, 
P.e  Melchiore  Nunez  vel  alio  ex  nostris  co.mitante;   Molucas, 


688  POLANCI   COMPLEMENTA 

episcopus  niciensis  P.  Melchior  Carnerius,  adiuuante  eo  qui  no- 
stri[s]  ibi  praeest;  Iaponem  et  Sinas,  Patriarca  Ethiopiae,  vel  si 
non  posset,  episcopus  Malace,  comite  aliquo  ex  nostris;  insulas 
Maderae,  Tertias,  Caput  Viride,  S.  Thomam,  Brassiliam,  epi- 
scopus  ex  Portugallia  missus,  nostro  aliquo  adiuncto. 

21.  Cum  summo  pontifici  10  Maii  diceremus,  Ingolstadii 
vniuersitatem,serioiuuanteepiscopoeistetensi,professionem  fidei 
a  Pio  papa  IIII  editam  suscepisse,  et  emisisse;  cumque  ea  de  re 
magnopere  letaretur,  suggessimus  S.  S."  in  vniuersitatibus  Italiae 
id  ipsum  multo  magis  faciendum  videri;  et  recepit  pontifex  id  se 
curaturum,  et  memoriale  ad  id  negocii  ei  postea  per  P.  D.  Ro- 
drig[ujez  est  oblatum,  simul  cum  alio  qui  narrationem  P.  Cani- 
sii  de  rebus  cleri  germanici  continebat. 

22.  Vt  prius  breue  ad  episcopum  S.  Audomari  dederat  Pon- 
tifex,  commendans  institutionem  collegii  Societatis,  ita  eodem 
io  Maii  iussit  breue  scribi  commendatitium  archiepiscopo  colo- 
niensi,  vt  collegii  nostri  protectionem  susciperet,  et  nostris  assi- 
steret  in  suo  instituto  tuendo,  etc. 

23.  Eodem  die  concessit  vt  non  obstante  bulla  In  Coena 
Domini,  P.  generalis  tres  vel  quattuor  in  quauis  prouincia  Ger- 
maniae  nominaret,  quibus  communicare  posset  facultatem  absol- 
uendi  eos,  qui  ob  vsurpatam  vel  violatam  iurisdictionem,  vel  li- 
bertatem  ecclesiasticam  incidissent  in  excommunicationem  bul- 
lae  Coenae  Domini.  Significauit  etiam  per  dictam  bullam  non  re- 
uocari  facultatem,  quam  ipse  nobis  dederat  vel  confirmauerat, 
absoluendi  in  casibus  heresis,  cum  illis  conditionibus,  quae  in 
ipsis  continentur  concessionibus. 

24.  Eodem  die  cum  peteremus,  vt  inter  gratias  et  priuilegia 
mendicantium,  quorum  communicationem  eius  praedecessor  So- 
cietati  dederat,  et  ipse  confirmauerat,  indulgentias  ipsis  relligio- 
sis  concessas  comprehendi  vellet,  significauit  non  intelligi  solere 
in  gratiis  ad  instar  factis;  sed  de  nouo  se  concedere  Societati 
praedictas  indulgentias. 

25.  Contractus  etiam  omnes  in  quibus  ob  defectum  soleni- 
tatum  et  ceremoniarum  timeri  posset  ne  validi  essent,  nobis  pe 
tentibus  reualidauit  in  foro  conscientiae;  a  censuris  enim   iam 
absoluerat,  et  denuo  absoluit,  si  quas  ob  id  incidissemus. 

26.  Die  18  Maii  Pater  noster  generalis  consensit  resignatio- 
ni  loci  de  Bassan  in  fauorem  capucinorum. 

27.  Die  20  Maii  rursus  N.  P.  generalis  adiit  pontificem  me 
commitante  simul  cum  D.  Aluaro  de  Castro  legato  regis  Portu 
galliae;  et  ab  eo  impetratum  est,  vt  ad  negocia  conuersionis  in- 
fidelium,  congregationem  cardinalium  institueret ;  et  cum 
Car.lis  Amulius,  Sirletus,  et  Carrafa  ei  propositi,  placuissent, 
addidit  ipse  4.m  Cribellum,  et  motu  proprio  velle  se  constituere 
hanc  congregationem,  et  in  consistorio  publicare  dixit. 

28.  Facultatem  prius  datam  Patri  generali  deputandi  4  in 


COMMENTARIOLA.  — 1568  689 

quauis  prouincia  Germaniae  ad  absoluendum  eos  qui  ecclesiasti- 
ca  iurisdictione  et  libertate  violata,  in  excommunionem  bullae 
Coenae  Domini  incidissent,  ad  prouincias  Galliae  extendit. 

29.  Eos  qui  in  Germania  rebus  ecclesiasticis  iudicandis  se 
igesissent,  sed  animo  iuuandi  res  ecclesiae,  quia  praelati  velse 
non  possent  vel  non  vacarent  eis  tuendis,  etc,  declarauit,  Patre 
nostro  praesente,  non  incidere  in  excommunionem  praedictam; 
nec  praefectos  monasteriis  monachorum  a  principibus  seculari- 
bus,  vt  admoneant  abbates  in  rebus  temporalibus,  et  rationem 
eorum  exigant,  tolerandos  dixit;  nostris  tamen  iniungi  debere  vt 
videant  num  aliqui  ecclesiastici  viri  idonei  sint,  quibus  huiusmodi 
cura  a  sede  apostolica  committatur. 

30.  Die  21  Maii  inchoata  est  Romae  prima  congregatio  pro- 
uincialis;  et  electo  procuratore  P.e  Petro  Ribadeneira,  de  aliis 
rebus  egit  vsque  ad  vltimum  diem  mensis,  quo  absoluta  fuit; 
quae  autem  ibi  gesta  sunt,  ex  actis  consta[n]t,  quae  ego,  ab 
eadem  secretarius  electus,  collegi. 

31.  Circa  hoc  tempus  111. mus  Car.lis  Farnesius  ex  suo  archi- 
episcopatu  rediens,  ad  locum  in  quo  ecclesia  nostrae  domus 
erat  fabricanda,  cum  architecto  suo  et  multis  romanis  venit,  et 
quam  formam  tenere  ecclesia  deberet  cum  P.£  nostro  generali 
ibidem  constituit,  et  materia  templi  comportari  cepta  exinde  est. 
Primus  tamen  lapis  a  cardinali  augustano  benedictus  et  ab 
eodem  simul  cum  Car.H  Farnesio  positus  est  26  Iunii,  multis 
praesentibus,  etc. 

32.  Eodem  tempore  D.  Franciscus  Maria  Tarugi  nos  adiit, 
nomine  ciuium  Montis  Politiani,  et  obtulit  ecclesiam  B.  Mariae 
ad  S.  Blasium,  deuotione  plurimorum  populorum  percelebrem, 
quam  centum  millibus  ducatorum  fabricatam  dicebat,  et  reddi- 
tus  inde  assignandos  ad  20  ex  nostris  alendos,  et  quamuis  in 
praesentiarum  non  est  admissa  oblatio,  non  est  eis  spes  subla- 
ta.  Deinde  legatus  missus  est  ad  id  ex  ea  ciuitate;  idemque  re- 
tulit. 

33.  Cum  serenissimus  rex  Portugalliae  Sebastianus,  per  lit- 
teras  duo  collegia  a  P.e  nostro  generali  peteret,  alterum  in  insu- 
la  Maderae,  alterum  in  insula  praecipua  ex  iis  quae  Tertiae  vo- 
cantur,  non  sunt  omnino  admissa,  nec  denegata;  sed  D.  Alua- 
rum  de  Castro  legatum,  in  regnum  illud  redeuntem  [sic]  respon- 
sum  est,  committi  prouinciali,  vt  quoad  eius  fieri  posset  regiae 
voluntati  pareret;  eidem  tamen  scriptum  fuit,  ne  prius  admitte- 
ret  quam  de  suis  viribus  P.  Generalem  admonerent. 

34.  In  inferiori  Germania  abas  aquicinctensis  cum  suo  con- 
uentu,  qui  nostrorum  opera  in  spiritualibus  adiutus  erat,  ad  col- 
legium  Duaci  instituendum  mille  florenos  annui  redditus  et  do- 
mum  suis  impensis  aedificandam  obtulit;  sed  quia  nostros  dida- 
ctra,  praeceptoribus  dari  solita,  admittere  (vt  illi  simul  cum  vni- 
uersitate  expetebant)  aequum   non    erat,    non  fuit  admissum. 

POLANCI   COMPLEMENTA.— T.  II.  44 


690  POLANCI    COMPLEMENTA 

Demum  sine  didactris  oblatum  admissum  est,  vt  vsque  ad  rheto- 
ricam  docerent,  additis  quibusdam  conditionibus. 

35.  Hoc  fere  tempore,  suggerente  procuratore  a  congrega- 
tione  prouinciali  romana  electo,  mutata  est  ratio  gubernationis 
Romae,  et  sublata  auctoritate  superintendentis  collegii  germani- 
ci,  scilicet  D.  Toledo,  et  P.  Dionisii,  rectoris,  et  Patris  Benedi- 
cti,  qui  tribus '  romanis  collegiis  praeerat,  constitutum  est  vt 
P.  Hieronymus  Domenec  sub  autumnum  ,  perfunctus  Siciliae 
prouincialatu,  rector  romani  collegii  fieret;  prouincialis  romanus 
(qui  nunc  Pater  doctor  Rodriguez  est)  omnibus  locis  prouinciae 
(praeter  domum  professam ,  cuius  praepositus  generalis  ipse  est) 
praeessent  [sic],  vt  in  aliis  prouinciis  fit. 

36.  Ciuitas  spoletana  cum  episcopo  litteris,  et  duo  nobiles 
verbo  egerunt  serio  de  collegio  Spoletum  inducendo,  necessaria 
pro  20  personis  offerendo  in  redditibus,  quibus  tamen  res  non 
est  concessa,  sed  in  aliud  tempus  reiecta. 

37.  Abbas  S.  Solutoris,  ducis  Sabaudiae  legatus,  Iulio  men- 
se  me  allocutus  est,  et  suam  abatiam  obtulit  pro  collegio  tauri- 
nensi,  et  situm  pro  ecclesia  aedificanda  curaturum  se  vt  a  ciuita- 
te  donaretur,  et  vt  300  V  singulis  annis  a  duce  adderentur,  quae 
vtraque  in  compensationem  situs  bonorum  monasterii  subuersi, 
ad  arcem  aedificandam  debebantur  abbati  S.  Solutoris,  cuius  et 
duorum  sociorum  corpora  sancta  volebat  teneri  in  ecclesia  fabri- 
canda,  et  statim  volebat  collegium  frui  redditibus  abatiae  cum 
onere  expendendi  600  aureos  singulis  annis  in  edificationem  tem- 
pli.  A  P.e  Generali  oblatio  est  admissa  cum  actione  gratiarum, 
et  agi  ceptum  de  ipso  simul  cum  domino  Aleramo  Becuto,  ,in 
fundatorem  taurinensis  collegi[i]  admittendo,  cum  negocium  ap- 
plicationis  (quod  ad  se  receperat)  esset  transactum. 

38.  Cum  pridie  calendas  Iulii  sumum  pontificem  adiissem, 
simul  cum  P.e  Canisio,  concessit  vt  P.  Ludouicus  Goncalez,  re 
gis  Portugalliae  confessarius,  dicere  sententiam  suam  in  causa 
sanguinis  (a  rege  enim  interrogari  solitum  audierat  a  nobis)  sine 
irregularitatis  nota  posset,  dummodo  consilium  citra  peccatum 
mortale  daretur  vel  sententia  explicaretur. 

39.  Eodem  die  confirmauit  quod  prius  concesserat  de  iis  qui 
a  Societate  nostra  in  Carthusiam  transire  vellent,  vt  scilicet  pos- 
sent  per  quinque  vel  sex  menses  a  nostris  detineri,  vt  probari  in- 
terim  posset,  an  spiritus  ille  ex  Deo  esset,  nec  ne.  Alia  etiam 
non  leuis  momenti  de  Germaniae  et  Galliae  rebus  tractata  fue 
runt. 

40.  Die  II  Iulii  adiimus  iidem  sumum  pontificem;  et  multa 
dixit  apposite  P.  Canisius  de  remediis  adhibendis  Germaniae;  et 
memoriale  eorum  reliquit;  inter  coetera  autem  id  placuit  S.  S.11 
vt  in  cathedrales  ecclesias  nemo  admitteretur,  nisi  qui  fidei  pro- 
fessionem  prius  fecisset  iuxta  formulam  Pii  papae  IIII.  Placuit  et 
agi  serio  de  seminario  germanorum  et  septentrionalium,  Romae 


COMMENTARIOLA.  — 1568  69! 

instituendo  vel  augendo;  et  demum  ad  haec  et  alia  multa  magni 
momenti  in  regionum  illarum  septentrionalium  auxilium  spiritua- 
le  tractanda  et  exequenda,  propositum  fuit  S.  S.li  vt  designaret 
aliquot  cardinales,  qui  congregarentur  et  conferrent,  et  S.  S."  re- 
praesentarent  media  ad  eas  regiones  in  catholica  pietate  iuuan- 
das,  et  executionis  eorum  curam  haberent;  et  id  probauit,  et  no- 
minauit  complures;  sed  ex  eis  elegit  4,  scilicet  augustanum,  Bor- 
desieram,  Granuelanum  et  Commendonum  cardinales;  et  vt  de- 
putatio  fieret  in  primo  consistorio  petiit  sibi  dari  memoriale,  et 
alterum  de  4  deputatis  ad  conuersionem  infidelium,  vnde  primo 
in  consistorio,  23  Iulii,  deputatio  facta  est,  et  in  hac  vltima  car- 
dinales  Amulius,  Cribellus,  Sirletus  et  Caraffa. 

41.  Eodem  die  placuit  vt  S.  Audomari  episcopus  ad  collegii 
nostri  et  seminarii  opus  posset  testari,  quantum  satis  esset  ad  ea 
ad  perfectionem  deducenda,  si  viuens  non  absolueret;  et  alia 
quaedam  etiam  concessit. 

42.  Cum  sub  finem  Augusti  et  mense  Septembri  multi  Ro- 
me  morerentur,  et  in  varias  aegritudines,  praesertim  pauperes, 
inciderent,  summus  pontifex  Patri  nostro  generali  commisit,  vt 
quemadmodum  nostri  anno  1566,  ita  et  hoc  iuuarent  huiusmo- 
di  aegrotos;  et  multum  pecuniae  distribuendum  dedit  egenis  in- 
ter  eos;  quod  et  sedulo  et  cum  fructu  factum  est. 

43.  Tornaci  hac  aestate  domus  probationis  est  instituta,  et 
puerorum  in  christiana  doctrina  institutio,  prius  cepta,  progres- 
sum  fecit  addito  concionatore  P.e  Roberto  Claissonio. 

44.  Toleti  domus  probationis  etiam  instituta  est  hac  eadem 
estate,  quae  simul  cum  professa  domo  eleemosinis  sustenta- 
retur. 

45.  Compluti  cum  in  collegio  nostro  lectio  theologica  con- 
cursum  magnum  habere  coepisset,  vniuersitas  impedire  audito- 
res  et  auertere  a  collegio  conata  est;  sed  scholastici  ad  curiam 
Vallisoleti  se  conferentes  suis  sumptibus  litem  vicerunt;  et  san- 
citum  fuit,  vt  libere  nostri  praelegere,  et  auditores  collegium 
adire  possent. 

46.  Sub  autumnum  venire  Romam  vndecumque  coeperunt 
procuratores  prouinciarum;  et  2.a  Octobris  aperta  est  congrega- 
tio,  et  constituta  illo  et  sequenti  die  quae  ad  negocium  delibera- 
tionis  de  cogenda  congregatione  generali  pertinebant;  et  6.* 
Octobris,  vnanimi  omnium  consensu,  constitutum  est  vt  con- 
gregatio  generalis  non  cogeretur.  Alia  vero  negocia  prouincia- 
rum  ante  hoc  tempus  et  post  illud,  partim  coram  P.e  generali  et 
consultoribus  eius,  partim  coram  ipsius  consultoribus,  propter 
aegritudinem  absente  P.e  generali,  confecta  fuerunt.  Procura- 
tores  autem  omnes  adfuerunt  (exceptis  transmarinis  prouinciis), 
praeter  Franciae  procuratorem  D.  Emundum  Hayum  rectorem 
collegii  parisiensis,  cui  venienti  Romam,  mulus  onustus  occurrit, 
et  praecipitauit  ex  aedito  valde  cliuo  in  vallem;  et  licet  miraculo 


692  POLANCI    COMPLEMENTA 

ereptus  a  morte  visus  fuerit,  Lugduni  subsistere  et  curari  debuit, 
et  eius  vicem  procurator  Aquitaniae  gessit;  qui  autem  congrega- 
tioni  interfuerunt,  hi  sunt:  pro  Lusitania,  P.  Georgius  Serranus; 
pro  toletana  prouincia,  P.  Michael  Gouierno;  pro  Castellae, 
P.  Hieronimus  Ripalda;  pro  Baetica,  P.  Alfonsus  Zarate;  pro 
Aragonia  P.  Iosephus  Ayala;  pro  Aquitania  simul  et  Francia, 
P.  Ludouicus  a  Coudreto;  pro  Inferiori  Germania,  P.  Maximilia- 
nus  Capella;  pro  rhenensi,  P.  Ioannes  Berchelius;  pro  Superiore 
Germania,  P.  Petrus  Canisius  prouincialis;  pro  Austria,  P.  Hur- 
tadus  Perez;  pro  Longuobardia,  P.  Fuluius  Androtius;  pro  ro- 
mana  [Ribadeneira]  y;  pro  neapolitana,  P.  Gaspar  Hernandez; 
pro  Sicilia,  P.  Ioannes  Philippus  Cassinus.  Cum  his  et  alia  ne- 
gotia  prouinciarum  transacta  sunt. 

47.  Die  9  Octobris,  P.  noster  praepositus,  prius  consultis 
prouincialibus  et  consu[l]toribus  suis,  nominauit  assistentem 
P.  Hieronimum  Natalem,  qui  visitatis  quattuor  Germaniae  et 
duabus  Galliae  prouinciis,  paulo  ante  Romam  redierat. 

48.  Cum  Octobri  mense  quidam  apostata  siculus,  Vincen- 
tius  Malherba  dictus,  P.  Paulum  Achileum,  rectorem  collegii 
panormitani,  ac  viceprouincialem  Siciliae  adiisset,  et  absolutio- 
nem  a  votis  petiisset,  ille  vero,  cum  se  non  posse  facere  dixisset, 
et  ad  generalem  ipsum  dirigeret,  et  viaticum  etiam  (quia  se  non 
habere  Vincentius  aiebat)  offerret,  iile  in  templo  nostro  panor- 
mitano,  stricto  pugione  P.  Paulum  aggreditur,  et  nescio  quot 
ictibus  pectus  et  corpus  eius  percutit;  ille,  inuocato  nomine  Iesu, 
cecidit;  et  fuga  dilapsus  Vincentius  est.  Surgens  autem  P.  Pau- 
lus,  et  corpus  intuens  totum,  nullum  prorsus  vulnus  quod  san- 
guinem  ellicuisset,  aut  pellem  aperuisset  inuenit,  quod  merito 
diuinae  protectioni  et  inuocationi  nominis  Iesu  datum  est. 

49.  Hoc  ipso  autumno  referente  P.  Georgio  Serrano,  pro- 
curatore  Portugalliae,  admissa  fuerunt  duo  illa  collegia  in  insu- 
la  Maderae,  et  Tertiis  (Funchali  prius,  Langre  posterius),  quae 
Lusitaniae  rex  petierat,  cum  nostris  qui  Societatem  ibi  admini- 
strant,  mittere  colonias  istas  commodum  esset. 

50.  Nolae  itidem  hoc  tempore  conuictorum  domus  dissoluta 
est,  et  ecclesia  noua  inchoata;  tum  probationis  domus,  Roma 
misso  P.  Innocentio  Spatafora,  magistro  nouitiorum,  instituta. 

51.  Aestate  praecedente  huius  anni,  bibonense  collegium, 
quod  sublatis  scholis  ferme  dissolutum  fuerat,  misso  P.e  Monto- 
ya  instauratum  est,  et  scholae  ac  ministeria  consueta  restituta. 

52.  Tornaci  sub  idem  tempus  misso  concionatore  P.  Rober- 
to  Claissonio,  et  eodem  magistro  nouitiorum,  domus  probationis 
est  inchoata;  et  tum  praedicatione,  tum  cathecismi  institutione, 
fructus  non  poenitendus  ceptus  est. 

53.  Duaei  hoc  autumno  collegium  est  inchoatum,  abbate 


j     Hoc  nomen  omisit  Polancus,  alius  in  margine  posuit. 


COMMENTARIOLA,—  1 568  693 

aquicinctensi  domum  et  mille  florenos  annuos  pro  fundationis 
principio,  cum  sui  capituli  consensu  subministrante,  et  lectioni- 
bus  Octobri  mense,  catalogus  praemissus  est;  nec  solum  ciuitas 
et  episcopus,  sed  vniuersitas  etiam  noua,  id  expetiuit. 

54.  In  oppido  de  Carauaca,  carthaginensis  dioecesis,  cruce 
ab  angelis  confecta  insigni,  collegium  admissum  est,  et  fere  mille 
aurei  redditus  annui  ei  applicati;  et  sub  anni  finem  principium 
datum. 

55.  Quamuis  non  admissum  fuerit  collegium  Montis  Policia- 
ni,  propter  quod  ciuitas  nuncium  misserat  suum  quemdam  ci- 
uem  aestate  praeterita ,  tamen  ipso  episcopo  ad  id  negocii  tra- 
ctandum  veniente,  et  offerente  domum  et  ecclesiam  liberam  intra 
ciuitatem,  et  eos  redditus  qui  ad  20  de  nostris  sustentandos  suf- 
ficerent,  tandem  ea  lege  admissum  est,  vt  cum  Societati  commo- 
dum  esset,  non  limitato  vllo  tempore,  nostri  eo  mitterentur. 

56.  Pisauri  dux  Vrbini  collegium  institui  expetierat;  et  Vi- 
terbii  cardinalis  de  Gambara;  et  domum  cum  templo,  et  redditus 
offerebant.  Tantumdem  episcopus  vilnensis,  in  Lituania,  qui  do- 
mum  amplam  et  agrum  ad  id  24  millibus  florenorum  emerat.  Et 
in  Aquitania  ciuitas  Apamiae,  vnde  collegium  nostrum  ab  here- 
ticis  ante  aliquot  annos  eiectum  fuerat,  auctioribus  prouentibus 
oblatis  id  repetebat.  Massilienses  itidem  oblatis  mille  fere  aureis 
annui  redditus,  sibi  dari  collegium  variis  rationibus  contende- 
bant.  Alii  etiam  alibi:  sed  admittenda  nunc  quidem  esse  non  est 
visum. 

57.  Pater  Hieronymus  Domenec,  ex  Sicilia  reuocatus,  col- 
legio  romano  et  germanico  ac  seminario  praefectus  est.  P.  vero 
Paulus  Achileus  vt  viceprouincialis  interim  eam  prouinciam 
rexit. 

58.  Caesaraugustae  cursus  artium  hoc  autumno  praelegi* 
et  nouum  templum  aedificari  coeptum  est. 

59.  Taurini  lectiones  eodem  tempore,  litterarum  humanio- 
rum  graecarum  ac  latinarum,  ac  controuersiarum ,  magno  fauo- 
re  et  frequentia  sunt  inchoatae.  Et  per  doctrinae  x.'anae  insti- 
tutionem,  ea  in  ciuitate  fructus  eximius  colligi  ceptus  est;  et  hae- 
retici  multi  concionibus  compuncti,  et  aliis  nostris  ministeriis  ad 
saniorem  mentem  redeuntes,  ecclesiae  reconciliati  sunt. 

60.  Moguntinus  archiepiscopus,  consentiente  capitulo  suo, 
stabiliuit  dotationem  sui  collegii  1600  fiorenorum  aureorum, 
praeter  alia  quae  ipse  vt  fundator  perbenignus  tribuit;  et  tan- 
quam  initium  fundationis  hoc  fuit. 

61.  Die  22  Nouembris  alloquuti  sumus  P.  Canisius  et  ego 
summum  pontificem;  et  post  benedictionem  recessuro  in  Germa- 
niam  benigne  datam ,  concessit  sequentia:  primo,  vt  nostri  pos- 
sent  dispensare  super  irregularitate  in  septentrionalibus  locis,  vt 
Germaniae  et  Galliae  etc,  cum  iis  qui  in  eam  incidissent,  propter- 
ea  quod  irretiti  censuris  celebrassent ;  2.0,  vt  cum  adolescenti- 


694  POLANCI    COMPLKMENTA 

bus  qui  nostras  scholas  frequentant,  et  sub  patrum  potestate 
sunt,  beneficiaque  habent  simoniace  obtenta  vel  collata,  dispen- 
sari  possit  vt  ea  retineant  et  absolui  in  confessionibus  possint, 
eis  non  dimissis,  donec  liberi  sint,  et  extra  potestatem  patrum: 
tunc  enim  voluit,  vt  quoddebent,  praestent;  3.0,  in  quouis  colle- 
gio  praedictarum  regionum,  praeter  vnum  (prius  concessum)  al- 
terum  superior  possit  constituere,  qui  absoluat  eos  qui  iurisdi- 
ctionem  ecclesiasticam  violassent,  et  propterea  in  excommunio- 
nem  in  bulla  Coenae  reseruatam  incidissent;  4.0,  vt  libros  acce- 
dentium  ad  scholas  nostras  vei  nostros  extra  scholas  frequentan- 
tium,  possemus  vbique  purgare,  de  iis  intelligendo,  qui  vel  ab 
auctoribus  malis  confecti  sunt,  sed  non  agunt  de  fidei  dogmati- 
bus,  vel  a  bonis,  sed  malis  scholiis  vel  annotationibus  sunt  in- 
spersi,  vel  ethnici  sunt,  sed  huiusmodi  scholiis  corrupti;  voluit 
autem  deleri  ea  quae  mala  essent,  et  nomina  auctorum  malorum; 
5.0,  praelatis  septentrionalium  nationum  concessit  vt  substituere 
possent  vicarios  quot  eis  opus  esse  videretur  ad  absoluendos  eos 
qui  in  casus  reseruatos  incidissent,  a  quibus  ipsi  episcopi  pos- 
sent  eos  absoluere. 

62.  Prius  P.  Natalis  obtinuerat  facultatem  retinendi  plures 
canonicatus  in  Germania  pro  iuuenibus  nobilibus,  cum  tantum 
ad  residentiam  aliquot  mensium  teneantur;  2.0,  vt  nostri  etiam 
in  paschate  possint  Eucharistiam  ministrare  iis  quibus  timetur  ne 
sub  vtraque  specie  obtrudatur. 

63.  In  Sardinia,  in  collegio  sassarensi,  absoluto  artium  cur- 
riculo,  aliquod  initium  theologicis  lectionibus  datum  est;  et  ex 
Italia  alius  theologiae  lector  missus,  vt  ibi  seminarium  integrum 
studiorum  fieret. 

64.  Hac  aestate  hispalense  collegium  et  probationis  domus, 
propter  pestem  (quae  etiam  duos  inuasit  et  alterum  extinxit  domi 
nostrae)dissipatum  est;ibidem  tamen  manserunt  seniores,  ad  pro- 
ximorum  auxilium,  et  4  ex  aliis  locis  sacerdotes,  dum  saeuiret  pe- 
stis,  eo  sponte  sua  ad  benemerendum  de  hispalensibus  se  contu- 
lerunt.  Sub  ingressum  autumni  tamen,  Dei  beneficio,  et  comitis 
de  Monte  Acuto  opera,  ciuitati  salus  est  restituta;  et  nostri  etiam 
nouitii  redierunt;  et  templi  edificatio  progressus  habere  cepit 
maiores,  benefactorum  liberalibus  eleemosinis. 

65.  In  collegio  nouo  Marchenae,  cuius  domus  et  ecclesiae 
edificatio  etiam  crescebat,  scholae  puerorum  rudimentariorum 
sunt  inchoatae. 

66.  Sub  autumni  etiam  initium,  collegium  nostrum  treue- 
rense  magnis  molestiis  et  periculis  ex  obsidione  prouenientibus, 
in  qua  cum  prouinciali  sesquimensem  fere  laborauerant,  dedita 
tandem  ciuitate  suo  archiepiscopo  ac  principi,  liberati  sunt. 

67.  Senense  collegium  praeter  domum  et  ecclesiam  pro- 
priam  quam  hoc  anno  consecutum  erat  S.  Vigilii,  augmentum 
accepit  applicatione  dissipatae  ac  desertae  abatiae,  ad  Quartum 


Commentariola. — 1568  695 

vocatae,  quae  tamen  aeris  salubritate  et  reditibus,  commodare 
collegio  poterit,  cum  ad  tria  tantum  milliaria  ab  ea  vrbe  distet; 
et  ad  expensas  necesarias  Cum  500  aureos  vendito  censu  a  quo- 
dam  amico  quaereret,  ille  eos  sine  vllo  censu  donauit  vnde  pau- 
pertas  eius  collegii  subleunri  coepit. 

68.  Confessio  Augustiniana  et  alii  contra  hereticos  libri  hoc 
anno  a  nostris  editi  fuerunt,  et.70  canones  niceni  concilii  ex  va- 
riis  auctoribus  collecti,  in  lucem  prodiere. 

69.  Cum  in  fundamentis  nostrae  nouae  ecciesiae  romanae 
altissime  iaciendis,  ad  70  scilicet  palmos,  40  operae,  et  ex  nostris 
non  pauci  laborarent,  crescente  Tyberi,  et  per  subterraneos 
meatus  magnam  vim  aquae  super  ipsa  inchoata  fundamenta  in- 
ferente,  omnia  armamenta  fabricae,  nec  trabes  solum  et  tabula- 
ta  fosse  fundamenti  superposita  vt  inde  cementa  deiicerent,  sed 
ex  lateribus  etiam  terra  magno  impetu  in  profundum  corruerunt; 
sed  mirabili  Dei  et  peculiari  prouidentiae  datum  est  quod  nul- 
lus  ex  iis  qui  operi  incumbebant  perierit,  sed  incolumes  omnes 
euaserint,  et  paucis  diebus,  ruinis  instauratis,  fundamentum  con- 
fectum  est. 

70.  Cum  episcopus  cenetensis,  sedis  apostolicae  apud  Gal- 
liae  regem  nuncius,  ex  legatione  Romam  rediens,  de  fructu  spi- 
rituali,  qui  nostrorum  opera  in  Galliis  cernitur,  etsperatur,  mul- 
ta  summo  pontifici  retulisset,  et  vt  seminaria  collegia  nostrae 
Societatis  Parisiis,  Lugduni,  et  Tolosae  augerentur,  singulis  ali- 
quot  millia  franchorum  ex  bonis  ecclesiasticis  applicari  petiit;  et 
cum  id  pontifex  concessisset,  ab  eodem  litteras  ad  nuncium  qui 
in  Gallia  iam  est,  Gaiaci  scilicet  episcopus,  obtinuit  vt  nomine 
summi  pontificis  a  rege  Galliarum  5  vel  6  millia  francorum  pro 
singulis  collegiis  ex  bonis  ad  praesentationem  regiam  pertinenti- 
bus  impetraret  assensum. 

71.  Collegium  bragantinum,  sub  autumnum  non  modicum 
accepit  incremento  [sic\  ex  haereditate  cuiusdam  piae  matronae, 
quae  domum  cum  pago  quodam  et  redditibus  ei  moriens  reliquit, 
non  tantum  ad  plurium  collegialium  sustentationem  sed  ad  salu- 
tem  tuendam  propter  aeris  salubritatem  peropportunam.  Episco- 
pus  etiam  applicauit  ecclesiasticos  redditus  quosdam,  vt  vltra  3C 
eo  loco  ali  possint. 

72.  Cum  D.  Franciscus  de  Toledo  prorex  in  prouincias 
Peru  mitteretur;  cumque  rex  catholicus,  vel  ab  eo,  vel  ab  indi- 
carum  rerum  consilio  motus,  20  ex  nostris  relligiosis  ad  fundatio- 
nem  Societatis  nostrae  instituendam ,  et  negocium  relligionis  et 
pietatis  promouendum,  per  suas  litteras  et  legatum,  a  Patre  no- 
stro  generali  petiisset,  hoc  Decembri  mense  constituit  idem  Pa- 
ter,  et  per  litteras  iniunxit  4  prouincialibus  Hispaniarum,  vt  tot 
numero  quot  postulabantur  eo  mitterent. 

73.  Cum  patriarcha  Ethiopiae  scripsisset  de  statu  rerum 
illius  regionis,  et  quanta  spes  foret  eius  ad  catholicam  relligionem 


696  POLANCI   COMPLEMENTA 

reducendae,  si  500  vel  600  milites  lusitani  eo  mitterentur,  quam- 
uis  in  virtute  obedientiae  per  breue  fuisset  alias  iniunctum  vt  inde 
recederet  in  Iaponem,  constituit  tamen  S.  S.  vt  scriberetur  pa- 
triarchae  ipsius  libero  iudicio  permitti,  vtrum  ibi  manendum,  an 
ex  Ethiopia  recedendum  esset;  et  ita  factum  est.  De  exhortando 
rege  ad  expeditionem  aethiopicam,  non  tunc  expedire  censuit. 

74.  Hoc  anno  Tornaci  praeter  initium  domus  probationis 
scholae  sunt  apertae,  in  quibus  pueri  legere  et  scribere  doceren- 
tur,  et  in  x.'ana  doctrina  instituerentur;  et  concionibus  P.  Ro- 
berti  Claissonii  ciuitas  in  spiritualibus  adiuta,  et  ad  desiderium 
collegii  restituendi  excitata  est. 

75.  Cum  Louanii  linguae  hebraicae  praelector  vita  excesis- 
set,  vnus  ex  nostro  collegio,  ad  id  munus  expetitus  et  obtentus 
est,  qui  primus  publicae  [sic]  in  ea  vniuersitate  praelegit,  et 
quidem  concursu  et  applausu  maximo.  Ad  tempus  tamen  est 
concessus;  et  iniunctum  ne  stipendium  dari  solitum  admitteret. 

76.  Domus  conuictorum  Turnoni,  et  Ingolstadii,  ex  prae- 
scripto  P.  nostri  generalis,  hoc  anno  dissoluta  est  paulatim,  di- 
missis  conuictoribus  nec  nouis  admissis. 

77.  Collegium  burgense  quod  Cardinalis  vocatur,  a  comite 
stabili  vt  executore  testamenti  fundatoris,  Societati  donatum,  et 
a  sumo  pontifice  applicatum  Societati  nostrae,  eidem  comiti  sta- 
bili  renunciatum  est,  quia  litigiosum  erat,  nec  litigandi  molestiae 
subeundae  visae  sunt. 

78.  Maximilianus  II  imperator  hoc  autumno  confirmauit 
collegii  vienensis  institutionem  et  dotationem,  a  Ferdinando  im- 
peratore,  patre  suo,  factam,  vt  ex  imperialibus  litteris  (laudes 
collegii  et  Societatis  non  modicas  continentibus)  constat. 

79.  Hoc  anno  probationis  domus  quae  Valentiae  fuerat, 
Gandiam  translata  est. 

80.  Cum  iam  inde  ab  ingressu  et  residentia  nostrae  Socie- 
tatis  in  augustana  ciuitate,  pro  concionatore  cathedralis  ecclesiae 
admitterentur  a  capitulo  200  floreni  vel  300,  quos  nostri  quidem 
in  eleemosinam  ad  suam  sustentationem  admittebant,  sed  cano- 
nici  velut  stipendium  quod[d]am  dare  videbantur,  ex  praescnpto 
Patris  generalis,  significatum  est  eis,  quod  in  posterum  non 
essent  a  nostris  admittendi,  licet  libere  nostram  operam  eis  in 
solito  ministerio  concionandi,  Societas  vellet  impendere.  Et  fere 
eodem  tempore,  cum  datus  fuisset  augustanis  secundus  concio- 
nator  ad  S.  Mauritium,  scilicet  P.  Paulus  Offeus,  viceprouincia- 
lis,  duo  nobiles  ex  familia  fuggerica,  dotationem  pro  25  de  So- 
cietate,  et  locum  proprium  a  fundamentis  aedificatum  obtule- 
runt,  cum  monasterium  dominicanorum  quod  petebant,  a  sum- 
mo  portifice  eis  negaretur. 

81.  Hoc  ipso  autumno  P.  Laurentius  Maggius,  prouincialis 
Austriae,  collegia  polonica  inuisit,  et  foeliciter  eo  functus  est 
officio,  in  ordinem  bonum  collegia  redigens;  et  quidem  bransper- 


COMMENTARIOLA. — 1569  697 

gense  curauit  a  capitulo  varmiensi  cum  cardinali  augeri  redditi- 
bus  non  exiguis,  et  fundationis  litteras,  iuxta  praescriptam  Ro- 
mae  formulam  refici.  Cum  rege  etiam  et  praelatis  ecclesiae  ac 
nobilibus  non  parum  est  actum  ad  eorum  beneuolentiam  au- 
gendam. 

82.  Elbinguae  (quae  ciuitas  publico  consensu  heretica  est) 
sub  diocesi  warmiensi,  dum  auctoritate  cardinalis,  fauente  rege, 
nostri  concionantur,  non  sine  vitae  periculo,  et  sacramenta  mi- 
nistrant,  tandem  hoc  anno  ostium  non  exiguum  catholicae  veri- 
tati  ac  relligioni  apertum  est.  ,i 

83.  In  Brassilia,  in  ciuitate  Saluatoris  a  Patre  Ignatio 
d'  Acebedo,  visitatore,  domus  probationis  Aprili  mense  constitu 
ta,  et  studia  in  formam  meliorem  sunt  redacta. 

f 

ANNO    DOMINI    1569 

1.  Die  quarta  Ianuarii,  cum  111. mus  Car.lis  Carafa,  suo  et  col- 
legarum  in  deputatione  cardinalium  ad  conuersionem  infidelium 
nomine,  quasdam  facultates  vltro  [?]  ostendisset  summo  pontifici, 
nostrae  Societati  in  India  regis  Portugalliae  concedendas,  eas 
ad  decenium  concessit.  Quae  illae  sint,  ex  testimonio  praedicti 
cardinalis  huius  concessionis,  viuae  vocis  oraculo  factae,  constat. 

2.  Sequenti  die,  cum  ego  adiissem  summum  pontificem, 
post  habitam  pro  Patre  nostro  generali  et  tota  Societate  benedi- 
ctionem,  in  memoriam  redegi  S.  S.li,  quae  alias  dixeram  de  ob- 
seruatione  motus  proprii  Pii  papae  IIII  circa  fidei  professionem 
in  vniuersitatibus  ltaliae,  quandoquidem  in  Germania  ea  fuerat 
iam  inducta;  et  commissit  mihi  vt  suo  nomine  domino  Thomae 
Aldrouandino  dicerem,  vt  litteras  apostolicas  in  forma  breuis 
scriberet  vniuersitatibus  bononiensi  e€  perusinae,  quibus  eius 
motus  proprii  obseruatio  eis  praeciperetur,  et  potissimum  circa 
promouendosad  gradus,et  publicae  [szc]  praelecturos;et  vt  alii  se- 
cretario,  scilicet  equiti  Vgolino,  eodem  suo  nomine  significarem, 
vt  litteras  scriberet  episcopis  Italiae  de  obseruatione  eiusdem  mo- 
tus  proprii;  et  nullus  admitteretur  ad  scholas  etiam  priuatas 
praeceptor,  qui  non  iuxta  eiusdem  motus  proprii  tenorem  fidem 
suam  profiteretur;  et  vtrumque  statim  sum  executus.  Deinde  de 
depositis  (vt  vulgo  quasdam  vsuras  vocant)  egi,  et  commissit 
mihi  S.  S.tas  vt  domino  Ormaneto  suo  nomine  executionem  com- 
mendarem  motus  proprii  faciendi,  quo  ea  cum  cambiis  siccis 
damnarentur.  De  matrimoniis  in  Indiae  regionibus  egi,  et  con- 
cilium  tridentinum  commonstraui,  vbi  dicitur  robur  habiturum 
decretum  illud  contra  clandestina  matrimonia,  postquam  in  par- 
rochia  quauis  esset  publicatum,  30  diebus  exactis:  vnde  colligi 
censuit  aperte  S.  S.tas  quod  vbi  nec  parochia  nec  parochi  sunt 
(vt  in  Iapone,  et  aliis  in  regionibus  patet)  concilium  tridentinum 


698  POLANCI    COMPLKMKNTA 

in  hac  parte  nihil  mutat  de  statu  in  quo  ante  concilium  erant  ma- 
trimonia  et  eorum  contractus.  Alia  etiam  quaedam  non  leuis 
momenti  sunt  acta  cum  S.  S.te  ad  commune  bonum. 

3.  Cum  P.  Carolus  Pharao,  professor  theologiae  in  nostro 
collegio  patauino,  Bergamum  ad  tempus  missus  esset,  vt  epi- 
scopi  petitioni  satisfieret,  magno  cum  fructu  ibidem  in  concioni- 
bus,  doctrina  x.^ana,  casibus  conscientiae  praelectis,  pietatisque 
aliis  operibus,  cum  socio  versatus  est;  et  serio  nomine  suo  et  ci- 
uitatis,  episcopus  collegium  postulauit,  per  litteras  et  per  cardi- 
nalem  Cornarum,  fratrem  suum,  ecclesiam,  domum  ac  vitae  ne- 
cessaria  offerendo;  sed  ob  penuriam  operariorum  non  est  admis- 
sum,  rem  in  aliud  tempus  reiiciendo,  cum  ibidem  etiam  res  ma- 
gis  paratae  essent. 

4.  Noui  prouincialis  in  Hispania,  initio  anni  sua  officia  in- 
choarunt,  scilicet  in  prouincia  Castellae  Pater  Aegidius  Gonca- 
lez;  in  toletana,  Pater  Emanuel  Lopez;  in  aragonensi  Pater  Cor- 
desses;  in  Baetica,  Pater  Ioannes  Canas,  absolutis  quibusdam 
negociis  a  Patre  D.  Didaco  de  Auellaneda,  idem  officium  erat 
inchoaturus,  quod  fecit  y.3,  Martii.  In  Sicilia  vero,  recusante  se- 
rio  P.e  Paulo  Achileo  viceprouinciali,  delatum  est  mense  lanua- 
rium  [sic]  id  officium  P.  Ioanni  de  Montoya,  visitatori  eiusdem 
prouinciae.  Aliorum  provincialium  dilata  est  mutatio,  vt  scilicet 
prouincialis  Aquitaniae  et  Franciae,  in  aduentum  visitatoris  hoc 
anno  eo  mittendi;  et  aliorum  ,  in  commodiorem  facultatem  sub- 
stituendi  aliorum  eorum  loco. 

5.  Cum  redditus  collegii  romani  super  monte  recuperatio- 
num  (vt  vocant)  constitutus,  in  aliam  formam  redigeretur,  vnde 
quingentos  aureos  collegium  singulis  annis  amittebat,  die  6.a  Fe- 
bruarii  allocutus  sum  pontificem,  et  concessit  eamdem  summam 
in  aliurn  montem  transferri,  vnde  nihil  redditus  collegio  deper- 
iret. 

6.  Eodem  die  P.  Alfonsus  Salmeron  ex  vrbe  Neapoli,  au- 
ctoritate  summi  pontificis  euocatus,  vt  ipsi  concionaretur  in  sa- 
cro  palaoio,  benedictionem  ab  eo  accepit,  initiumque  concionum 
in  dominicam  sexagesimae  proxime  sequentem,  eidem  indixit; 
praecedente  die  P.  Benedictus  Palmius  Neapolim  ab  ipsomet 
pontifice  missus  est,  vt  in  quadragesima  concionaretur,  cum 
annum,  et  eo  amplius,  pontifici  cum  admiratione  et  fructu  non 
mediocri  fuisset  in  palacio  concionatus. 

7.  Die  18  Ianuarii  domus  collegii  auenionensis  a  ciuitate 
empta  et  liberata  ab  obligationibus  aliis,  nostris  tradita  est,  et 
ipsis  in  possessionem  inducendis  30  ciues  primarii  ciuitatis  ibi- 
dem  pransi  cum  nostris  celebrem  diem  egerunt. 

8.  Dominica  sexagessimae  suas  conciones  inchoauit  Pater 
Salmeron,  et  eas  vsque  ad  paschalia  festa  peracta  prosecutus  est, 
magna  sane  et  cardinalium  et  palatinorum ,  aliorumque  audito- 
rum  frequentia  et  admiratione.    Cum  autem  post  pascha  Pater 


COMMENTARIOLA.  — 1569  699 

noster  praepositus  pontificem  salutasset,  et  facultatem  redeundi 
Neapolim,  non  leues  ob  causas  eidem  Patri  impetrare  vellet, 
summus  pontifex  petiit  quem  dare  sibi  vellet  concionatorem;  pro- 
posito  autem  P.e  D.  Toledo,  libenter  id  audiuit;  et  paulo  post, 
facultatem  Patri  Salmeroni  dare,  et  eius  loco  P.  Toledum  se  ad- 
mittere  significauit.  Vnde  et  Salmeron  Neapolim  rediit;  et  Tole- 
dus  coram  pontifice  concionari  sic  coepit  2.a  dominica  post  pa- 
scha,  et  prosecutus  est,  vt  nullus  ex  superioribus  vel  gratior 
pontifici  vel  maiori  cum  fructu  ibidem  sit  concionatus. 

9.  Sub  hoc  tempus,  redierunt  ex  variis  missionibus  qui  ad 
concionandum  in  quadragesima  missi  fuerant  Genazanum ,  ad 
S.  Orestem,  et  Rupem  Pontificis  14  et  alia  loca,  in  quibus  cum 
fructu  non  poenitendo  versati  fuerant  quidam  Roma  missi.  Mo- 
nasteriis  etiam  quibusdam  afflictis  vtilem  operam  nostri  impen- 
derunt  in  Vrbe,  etc.  Germanis  ad  Campum  Sanctum,  Schori- 
chius;  praesidio  heluetiorum,  Andreas  ex  collegio  germanico 
concionati  sunt;  et  plurimi  aliis  in  locis  nostri. 

10.  Cum  summus  pontifex  equitum  ac  peditum  subsidium 
in  Galliam  regi  x,'mo  mittere  sub  duce  comite  S.  Florae  decre- 
uisset,  aliquos  ex  nostra  Societate  cum  exercitu  mitti  postulauit, 
qui  aegrotorum  curam  haberent,  et  omnium  spirituali  vtilitati  in- 
seruirent,  et  delecti  sunt  Patres  Curtius  Amodei,  Rodulfus  Flo- 
rius,  Franciscus  de  S.  Germano,  cum  fratribus  Lelio  Sanguineo, 
et  Mario;  quibus  cum  amplas  facultates  pontifex  concesisset  et 
necessaria  ad  iter  etiam  prospexisset,  post  pascha  profecti ,  in 
Cisalpina  Gallia  (vbi  miles  conscribebatur)  exercitui  se  adiunxe- 
runt,  et  concionibus  et  sacramentorum  ministerio ,  et  colloquiis 
priuatis,  iuuare  milites  mirum  in  modum  coeperunt ,  vt  nouam 
faciem  relligionis  et  pietatis  exercitus  praeseferret;  perseuera- 
runt  autem  cum  eodem,  sanis  et  aegris,  donec  cum  700  infirmis 
Turonem  missi,  et  ipsi  ex  laboribus  in  egritudinem  incidentes,  se 
ab  exercitu  ad  tempus  separarunt,  et  Lelius,  charitatis  officiis 
egregie  perfunctus,  temporalem  vitam  cum  aeterna,  bonus  X.1 
miles,  commutauit. 

11.  Paulo  post,  cum  praeceptor  maximus  D.  Ludouicus  de 
Requesens,  praefectus  triremium  sub  D.  Ioanne  Austriae  in  Hi- 
spanias  profecturus,  impetrasset  aliquos  ex  nostris  a  summo  pon- 
tifice,  cum  eo  missi  sunt  P.  X.°forus  Rodriguez  prouincialis  ro- 
manus,  cum  P.  Michaele  Spes,  ac  fratribus  Francisco  de  Brio- 
nes  ac  Alfonso  Brauo;  qui  foeda  tempestate  iactati,  in  qua  12  tri- 
remes  perierunt,  incolumes  tandem  euaserunt;  et  quamquam 
non  sine  fructu  missio  illa  peracta  fuerit,  ipsa  tamen  docuit  ex- 
perientia,  non  esse  opere  precium  in  triremibus  nostros  conti- 
nue  commorari,  quia  rara  benemerendi  de  proximis  occasio  da- 


« 


Vult  nominare  oppidum  «Rocca  di  Papa». 


700  POLANCI   COMPLEMENTA 

tur  propter   occupationem  remigum,  ac  militum  et  reliquorum. 

12.  Ante  quam  P.  Curtius  cum  sociis  proficisceretur  in 
Galliam,  professionem  3  votorum  solemnium,  cum  P.e  Lauren- 
tio  Amodei,  fratre,  emisit;  et  6  alii  fratres  in  coadiutores  tem- 
porales  formatos  sunt  admissi.  At  Thomas,  anglus,  Georgius 
leodiensis,  X.°forus  Compostella,  Ioannes  Paulus  Nuti,  25  Martii 
trium  votorum  professionem  emiserunt  in  manibus  Patris  Eue- 
rardi  Marcuri[ani],  vt  deinde  ad  sacros  ordines  promouerentur. 
Demum  apud  S.  Andream  6  alii  in  coadiutores  temporales  ad- 
missi  fuerunt.  Et  postmodum  secuta  est  professio  4  votorum 
P.  Benedicti  Perera,  et  D.  Ferdinandi  z  de  Torres,  ac  Ferdinan- 
di  Solier  in  manibus  Patris  nostri  praepositi.  Eamdem  P.  Anto- 
nius  Posseuinus  die  25  Iulii  aa  emisit. 

13.  Tempore  quadragessimae,  4  confessarii  ad  Diui  Petri, 
2  ad  B.  Mariae  Maioris,  2  ad  D.  Laurentii  in  Damaso,  praeter 
eos  qui  nostris  in  domibus  in  eo  ministerio  occupabantur,  confes- 
siones  audierunt. 

14.  Sub  finem  Aprilis,  instantibus  reginis  quae  Oeniponti 
versantur,  et  archiduce  Ferdinando,  collegium  vel  domus  proba- 
tionis  Halae  est  admissa;  postmodum  domum  et  ecclesiam  [sic], 
quam  viuentes  eaedem  reginae,  in  vsum  suum  erant  habiturae, 
eis  decedentibus  Societati  oblatae  et  donatae  ab  eisdem  sunt; 
interim  autem  dum  viuunt,  alia  domus  nostris  est  assignata. 

15.  Viri  nobilissimi  Iulii  Vrsini  reductio,  et  mors  x.'ano 
digna,  non  parum  hoc  tempore  aedificationis  attulit,  cum  opera 
cuiusdam  ex  nostris  adeo  mirifice  adiutus  fuerit. 

16.  P.  Antonius  Posseuinus  applicationem  200  V  annui 
redditus  a  pontifice  pro  collegio  auinionensi  impetrauit,  et  alia 
non  pauca  cum  eo  ad  commune  bonum  transegit.  _ 

17.  Cum  in  quadragessima,  in  oppido  S.  Spiritus  prope 
Auenionem  P.  Petrus  X.^nus,  concionaretur,  multi  heretici  ad 
fidem  catholicam  conuersi,  ecclesiae  reconciliati  sunt;  et  aliqui 
ex  eorum  numero  publice  concionando  catholicam  docuere  ve- 
ritatem. 

18.  Cum  summus  pontifex  ad  Biblia  emendanda,  et  veram 
vulgatam  aeditionem  deligendam,  cardinales  aliquot  graues,  ac 
theologos  designasset,  duos  ex  nostris  per  cardinalem  Moronum 
in  ea  congregatione  esse  voluit;  et  PP:  Emanuel  et  Parra,  a 
P.e  nostro  nominati,  eo  sunt  officio  cum  magna  satisfactione 
perfuncti. 

19.  Die  S."  Marci  contractus  collegii  dilingensis,  domi  no- 
strae,  praesentibus  cardinali  augustano,  ac  P.e  nostro  generali, 
et  aliis,  post  reformationem  eius  diligentem,  stipulatus  est. 

20.  P.  Petrus  de   Ribadeneyra  cum  socio  P.  Iacobo  Basso 


z     Sic  ms.  Polanci:  sed  alia  manns,  snbducta  huic  nomini  linea,  recte 
supra  scripsit  Francisci.     — aa  Etiam  hic,  simili  pacto,  emendatum:  I  Maji. 


COMMENTARIOLA.  — 1569  701 

ad  visitandam  prouinciam  Longobardiae  profectus,  toto  fere  anni 
reliquo  tempore  eo  officio  functus  est. 

21.  Cum  P.  Angelus  Paradisius,  qui  praeerat  iis  Patribus  ac 
fratribus  nostris  qui  Brixiae  nostrae  Societati  se  adiunxerunt, 
ante  huiusmodi  vnionem,  non  se  ad  nostram  viuendi  rationem 
accomodaret,  per  visitatorem  praedictum  effectum  vt,  a  Socie- 
tate  discedens,  quietum  collegium  relinqueret. 

22.  Cum,  mortuo  episcopo  Canariae,  qui  nostros  secum  in 
insulas  illas  adduxerat,  de  reditu  agerent,  ecclesiasticum  et 
seculare  capitulum  vel  congnegatio  impedire  id  conabantur,  et 
de  institutione  collegii,  ad  quam  demortuus  episcopus  aliqua  bona 
reliquerat,  serio  agebant;  sed  alio  episcopo  eo  profecto,  qui  no- 
strorum  operam  non  ita  expetebat,  vt  redirent  omnino  illis  iniun- 
ctum  est;  vnde  cum  magno  dolore  et  lachrimis  plurimorum,  in 
Hispaniam  nostri  redierunt. 

23.  Die  6.a  Maii  aliquas  gratias,  me  petente,  summus  ponti- 
fex  concessit,  quae  alibi  videantur.  Pridie  eius  diei.  P.  noster 
praepositus  ad  sacram  aedem  lauretanam  cum  reliquiis  suae  diu- 
turnae  febris  se  conferens,  sanitatem  et  consolationem  ibidem 
non  mediocrem,  impetrante  beatissima  Virgine,  consecutus  est; 
et  voto  expleto,  eodem  mense  Romam  rediit. 

24.  Die  11  Maii  cum  P.  Euerardus  simul  cum  P.  Posseui- 
no  benedictionem  pontificis  obtinuissent  in  Gallias  profecturi, 
alias  facultates  et  gratias  (de  quibus  alibi)  etiam  obtinuerunt,  et 
ad  visitandas  prouincias  illas  Aquitaniae  et  Franciae  se  contu- 
lerunt. 

25.  Huius  veris  initio  in  oppido  del  Villar,  vbi  domus  proba- 
tionis  est  instituta,  schola  etiam  vna  docendi  pueros  legere  et 
scribere,  iuxta  pacta  aperta  est. 

26.  Initio  Iunii  cardinalis  Alciatus  simul  cum  D.  Nicolao 
Ormaneto  domum  nostram  venerunt,  et  pontificis  nomine  a 
P.  generali  postularunt,  vt  poenitentiariae  S."  Petri  curam  susci- 
peret;  et  cum  verbo  et  scriptis  ad  id  muneris  recusandum,  mul- 
tae  rationes  diebus  sequentibus  essent  allatae,  demum  Alciatus 
bibendum  esse  calicem  hunc,  postquam  summi  pontificis  volun- 
tatem  intellexit,  retulit. 

27.  Die  6.a  Iunii  primaria  domus  probationis  ad  Diui  An- 
dreae  in  Quirinali  Monte  instituta  est;  et  eius  praefectus,  ac 
praedictae  domus  rector,  P.  Alfonsus  Ruiz,  eo  ex  domo  profes- 
sorum  cum  nouiciis  migrauit;  secundaria  tamen  probationis  do- 
mus,  vti  solebat  esse  domus  B.  Andreae,  sub  P.e  lulio  Mancinel- 
lo,  praefecto,  domui  professorum  coniuncta  relicta  est. 

28.  Cum  P.  Ignatius  de  Acebedo,  visitator  Brassiliae,  vt  de 
rebus  illius  prouinciae  rationem  redderet,  sub  finem  Maii  Romam 
peruenisset,  rebus  cum  generali  compositis,  et  multis  gratiis  a 
summo  pontifice  impetratis  (inter  quas  declaratum  est  concessio- 
nes  Indiae  factas,  ad  Brassiliam  se  extendere),  sub  finem  Iunii, 


702  FOLANCI    COMPLEMENTA 

addito  socio,  et  alios  in  Hispania  assumendi  facultate,  prouincia- 
lis  creatus  Brassiliae,  in  suam  prouinciam  discessit. 

29.  Cum  9.^  Iunii  a  summo  pontifice  peterem  pro  episcopo 
S.  Audomari  facultatem  dispensandi  super  illegitimitate  secreta 
cum  clericis  sui  seminarii,  eam  concessit.  Posterioribus  mensi- 
bus  eidem  impetrauimus  vt  decem  viros  (quos  nominauerat)  in 
sua  dioecesi  constituere  posset,  qui  eandem  haberent  absoluen- 
di  facultatem,  quam  concilium  tridentinum  ipsis  episcopis  con- 
cessit.  Litterae  etiam  quibus  pontifex  confirmat  opus  collegii  et 
seminarii  ab  eo  ceptum ;  et  quicquid  viuens  in  eis  collegiis  ex- 
penderit,  sunt  impetratae. 

30.  Missurus  pontifex  cardinalem  de  Monte  in  monasterium 
cassinense,  quo  ad  tempus  relegatus  ille  erat,  compluribus  car- 
dinalibus  id  obnixe  postulantibus ,  duo  ex  nostris  eidem  cardi- 
nali  de  Monte  adiuncti  sunt,  vt  ipsius  curam  hab^rent,  etc.;  et 
P.  Iosephus  Cortesonus  cum  M.°  Alfonso  Storella  destinati  ad 
id,  cum  cardinali  profecti  sunt. 

31.  Hoc  ipso  vere,  mense  Martio,  ex  Lusitania  4  ex  nostris 
cum  classe  regia  missi  sunt  in  prouinciam  Aethiopiae,  Monomo- 
tapam,  vbi  P.  Gonsaluus,  rege  cum  multis  nobilibus  ad  fidem 
conuerso,  ab  eodem  martyr  effectus  fuerat.  Hi  fuerunt  PP.  Fran- 
ciscus  Montisclari  et  Stephanus  Lopez,  ac  fratres  Gonsaluus  De- 
nis,  et  Dominicus  Gonsalui.  Huius  missionis  finis  erat,  vt,  dum 
exercitus  eo  missus  barbaros  armis  domare  nititur,  ipsi  euange- 
lica  doctrina  excolere  niterentur. 

32.  Eodem  tempore,  cum  nouus  prorex,  D.  Franciscus  de 
Toledo  in  regionem  Peru  a  catholico  rege  mitteretur,  et  duode- 
cim  ex  nostris  a  P.  generali  impetrasset,  P.  Hernandez ,  rector 
collegii  burgensis,  cum  aliis  operariis  egregiis  electus,  et  cum 
eodem  profectus  est. 

33.  Mense  Maii,  cum  cardinalis  Spinosa  collegium  in  ciui- 
tate  seguntina  impetrasset  institui,  sex  ad  iacienda  eius  funda- 
menta  in  spirituali  aedificio  missi  sunt  [dum  ipse]  bb  cardinalis 
materiale  inchoaret. 

34.  Ciuitas  Spoleti  collegium  Societatis  nostrae  magna  ani- 
morum  consensione,  redditibus  designatis,  expetiit;  et  cum  alia 
loca  non  placerent,  quemdam  S.  Andreae  collegio  commodum, 
misso  legato  peculiari,  contra  quosdam  relligiosos,  a  pontifice 
obtinere  conati  sunt:  et  hoc  admissum  est,  si  necessaria  para- 
rentur. 

35.  Cum  summus  pontifex  in  suum  palacium  commigrare 
D.  Toledum  iusisset,  itum  est  ad  ipsum,  et  contentus  fuit  (me 
Patris  generalis  nomine  supplicante)  vt  in  collegio  maneret;  sed 
cum  postea  animaduertisset  Pater  generalis  ingratum  futurum 


bt>     Attrita  charta. 


COMMENTARIOLA,— 1569  7o3 

pontifici,  si  desineret  in  palatium  migrare,  licet  ipsi  generali  rem 
commisisset,  tandem  eo  ad  tempus  se  contulit. 

36.  Cum  totum  tribunal  penitentieriae  [sic]  dissoluisset  sum- 
mus  pontifex,  et  nouum  instituisset,  cui  cardinalis  Alciatus  loco 
cardinalis  Borromei  praeesset,  et  cui  canonum  et  theologiae  duo 
peritissimi  viri  consultores  interessent,  D.  Toledus  theologus  est 
nominatus;  D.  vero  Nauarrus,  canonista;  etc. 

37.  Variae  vrbes  hoc  anno  collegia  Societatis  expetierunt: 
in  Sicilia  Notus,  Agrigentum,  Nicosia,  Pollizi,  Drepanum,  et 
Lentinum;  in  Italia  vero  et  vjbes  et  viri  primarii  non  pauci ;  in- 
ter  quos  dux  Vrbinas  Pisauri,  comes  Camillus  Gonzaga  Novella- 
rae  cc  a  fundamentis  erigere,  et  700  aureis  annuis  dotare  voluit; 
in  Brutiis  dux  Atrii  500  et  atnplius,  in  sua  ciuitate.  Interamnen- 
ses  etiam  duos  legatos  ad  Patrem  generalem  ad  hoc  ipsum  desti- 
narunt;  cum  factionum  aduersarum  capita,  de  quadam  abatia 
certando,  in  Societatem  eam  transferri  voluissent,  communi  con- 
sensu,  et  caetera  necessaria  ad  habitationem,  et  redditus  de  pu- 
blico  supplerent.  Et  tamen  in  hunc  annum,  nullum  est  admis- 
sum,  licet  Novellarae  domus  probationis  (si  libere  et  sine  condi- 
tionibus  instituto  contrariis  nobis  traderetur)  admittenda;  et  In- 
teramnae  etiam  ad  aliquot  annos,  visa  fuerint,  et  ad  vtrosque  ali- 
qui  mis[s]i  sunt,  qui  negotium  tractarent;  nec  exclusa  ducis 
Atrii  petitio  est,  licet  in  aliud  tempus  tractatio  reiecta. 

38.  In  Galliis,  praeter  massilienses,  Rothomagi  cardinalis 
Borbonius  magno  affectu  expetiit  collegium;  Burdigalae  etiam 
ciuitas  collegium  insigne,  quod  habuit  aliquando  quinque  vel  sex 
millia  studentium,  Societati  obtulit;  neutrum  autem  admissum 
est,  sed  nec  tractatio  exclusa,  vt  aliorum  quae  in  Gallia  offere- 
bantur. 

39.  Cum  pestis  Verdunum  inuasisset,  et  collegium  nostrum 
ea  ratione  dissipatum  esset,  quod  alioqui  firmum  et  stabile  funda- 
mentum  nunquam  habuerat,  cardinalis  Lothonngus  de  eo  trans- 
ferendo  Metas,  Lothoringiae  primariam  vrbem ,  agere  cepit,  et 
de  dote  4  millium  francorum  in  seminario  nostrorum  ei  assi- 
gnanda;  et  tractandum  hoc  negotium,  prouinciali  et  visitatori 
Galliae  P.  Euerardo,  commissum  est. 

40.  Catanzari  magno  feruore  ciuitas  templum  nouum  (siti- 
bus  emptis)  collegio  aedificari  voluit,  et  primum  lapidem  episco- 
pus  cum  posuisset  initio  anni,  nondum  eo  vertente  confectum 
est;  eousque  saltem  vt  ibidem  diuina  celebrari  possent. 

41.  Collegii  spirensis  fundatio  hac  aestate  stabilita  est,  cum 
ob  concionandi  et  theologiam  docendi  obligationes  postulatas 
P.  generalis  ei  prius  non  consensisset;  sed  sine  obligatione  con- 
tenti  fuerunt  capitulares  litteris  patentibus  quibus  generalis 
vtrumque  munus  prouinciali  Rheni  commendat. 


cc     Nuularae  ms.,  et  infra  Nuuularae. 


704  POLANCI   COMPLEMENTA 

42.  Funciatio  etiam  domus  probationis  S.  Angeli,  sub  au- 
tumni  initium  stabilita  est;  et  praedia  ac  reliqui  redditus  assigna- 
ti,  et  contractus  confecti  dd;  et  aedificatio  collegii  noui  impensis 
ducissae  Nuceriae   cepta;  ac  magister  nouitiorum  M.  Hierony 
mus  Azailla  cum  8  nouitiis  ex  Vrbe  missus,  priori  effecto  rectore 

43.  Septembri  mense  constitutum  fuit  Thusculi  vel  Frasca 
tae,  vt  scholae  dissoluerentur,  quarum  fructus  perexiguus  vide 
batur;  et  prouincialibus  ea  de  re  consultis,  et  restitutis  redditi 
bus  annuis  60  aureorum,  quos  ciuitas  scholarum  nomine  applica 
uerat,  remoti  sunt  inde  duo  praeceptores  mense  Octobri;  et  lo 
cus  ille,  vt   membrum  esset  domus  probationis  S.  Andreae  et 
collegium  esse  desineret  ee,  statutum  est.  Ibidem  tamen  duo  sa- 
cerdotes   ad  thusculanorum  spiritualem  profectum,  cum  aliquot 
coadiutoribus  fratribus  ad  res  temporales  curandas,   et  excipien- 
dos  conualescentes  et  alios  qui  animi  causa  relaxandi  vel  aliis  de 
causis  Thusculum  se  conferrent,  relicti  sunt. 

44.  A  summo  pontifice  quaedam  quae  ad  commune  bonum 
pertinebant,  sunt  impetrata,  quae  non  oportet  sigillatim  expli- 
cari. 

45.  Tribus  mensibus  fere  Pater  generalis  cum  suis  assisten- 
tibus  et  aliis  ministris  extra  Vrbem,  Thusculi  versatus  fuit,  non 
tamen  illa  absentia  suis  incommodis  vacauit;  et  ad  sanitatem 
pluribus  eorum  parum  cohtulit;  sub  initium  Octobris  omnes  red- 
ierunt  Romam. 

46.  Cum  res  collegii  duacensis  adhuc  penderent,  quia  non- 
dum  inter  abatem  aquicinctensem  et  Societatem  conuenerat  de 
condicionibus  in  instrumento  ponendis,  tandem  mense  Octobri 
data  est  potestas  prouinciali  Inferioris  Germaniae  admittendi  col- 
legium;  et  vt  constaret  nobis  exemptio  nostra,  litterae  apostoli- 
cae  a  summo  pontifice  sunt  impetratae.  Admittitur  autem  cum 
dotatione  mille  fiorenorum  pro  fundationis  quoddam  [sic]  initio. 

47.  Cum  Antonius  Clesselius  (qui  de  fide  catholica  Dilin- 
guae  haesitauerat,  et  miraculo  quodam  conuersus  ad  sanam  men- 
tem  videbatur)  Oeniponti  archiduci  Ferdinando  ordinarius  con- 
cionator  esset,  repente  se  subtraxit  ff  et  litteras  archiduci  haere 
sis  suae  testes  mittens,  qualis  esset  se  prodidit;  nec  exiguum 
inde  offendiculum  illi  populo' apostasia  huiusmodi  peperit. 

48.  Collegii  moguntini  fundator  archiepiscopus,  consentien- 
te  capitulo,  duo  millia  fiorenorum  fere  in  annuis  redditibus  col- 
legio  assignauit,  publico  instrumento  confecto,  quod  tamen  in 
quibusdam  locis  emendatum  remissum  est  vt  aliter  fieret.  Treue- 
rensis  etiam  archiepiscopus  de  suo  stabiliendo,  perpetuis  firmis- 
que  redditibus  agere  serio  coepit. 

49.  In  oppido  Securae  (cuius  praeceptoriam  dux  Feriae  ha- 


dd     Haec  4  verba,   ob  chartam  detritam,  vix  conjectura  assequimur. 
— ee  Desideret  ms.      — {{  substraxit  ms,  hic  et  infra;  tum  etiam  substracti. 


COMMENTARIOLA. — I569  705 

bet)  vir  quidam  diues  et  sine  liberis  masculis,  collegio  ibidem  in- 
stituendo  applicauit  1500  ducatosannui  redditus,  cum  ipsum  op- 
pidum  domum  et  ecclesiam  se  aedificaturum  recepisset,  et  con- 
fectum  eius  fundationis  instrumentum  publicum  Romam  misit; 
quod  in  gratiam  ducis  Feriae,  qui  serio  id  negocii  promouebat', 
est  admissum,  si  tamen  quaedam  loca  quae  in  instrumento  emen- 
danda  videbantur,  emendarentur. 

50.  In  ciuitate  Granatae  obiens  quaedam  nobilis  matrona 
sine  filiis,  haeredem  instituit  Societatem  nostram,  vt  in  ciuitate 
Baecae  collegium  erigeret;  et,ad  22  millia  ducatorum  scriptum 
est  haereditatem  ascendere;  et  quia  si  eam  non  admitteret  Socie- 
tas  intra  annum,  ex  eodem  testamento  deuoluebatur  ad  alia  pia 
opera,  sub  finem  Octobris  P.  generalis  eam  admisit. 

51.  Cum  Toleti  incommodo  loco,  et  nostris  ministeriis  non 
apto,  habitaret  Societatis  professa  domus,  insignem  admodum 
et  peraccomodam  sub  finem  Augusti  domum  nacti  sunt,  et  ad 
eam  commigrarunt.  Erat  ea  comitis  de  Orgaz,  qui  habito  regio 
consensu,  16  millibus  ducatorum  eam  nostris  vendidit;  et  licet 
relligiosi  quidam  omnem  mouerent  lapidem  vt  id  impedirent,  ni- 
hilominus  magno  fauore  ciuitatis  et  consilii  regii,  professa  do- 
mus  eam  obtinuit,  quae  vel  eo  nomine  insignis  est,  quod  in  ea 
olim  divus  Illefonsus  natus  est. 

52.  Hac  aestate  pestis  Vllisiponae  saeuiit;  et  cum  nostri  vt 
desertae  a  parochis  plurimis  ciuitati  subuenirent,  et  moribundos 
iuuarent,  strenuam  operam  pro  more  impendissent,  plurimi  ex 
eis,  et  egregii  operarii,  eodem  morbo  contracto  in  meliorem  vitam 
commigrarunt. 

53.  Eadem  aestate,  cum  post  discessum  P.  Posseuini  ex 
Vrbe,  litterae  quaedam  apostolicae  de  inquisitione  nescio  quid, 
et  de  reformatione  tractantes,  in  eam  vrbem  15  peruenissent,  et 
multorum  animos  offendissent,  quidam  parum  sincere  de  relligio- 
ne  (vt  fama  est)  sentientes,  ea  occasione  vsi,  ciuitatem  sic  contra 
P.  Posseuinum,  vt  quem  auctorem  dicebant  huiusmodi  littera- 
rum  apostolicarum,  commouerunt,  vt  si  ibidem  extitisset,  discer- 
pendus  fuisse  existimetur.  In  ipsum  collegium  proinde  infensi, 
tantum  non  illud  hostiliter  nostrosque  inuaserunt,  et  vt  tumul- 
tum  compescerent  huiusmodi,  vel  alia  ex  causa,  conuocato 
omnium  statuum  conuentu,  decretum  est  vt  tam  domus  collegio 
donata,  quam  redditus,  ei  auferretur,  quod  tam  ingratus  ciuitati 
Posseuinus  extitisset.  Sed  cum  furor  ille  popularis  deferbuisset, 
cardinalis  de  Arminiaco  vicelegatus,  et  primores,  in  collegium 
venientes,  illud  consolati  sunt,  et  omnia  salua  vt  prius  fore  affir- 
marunt.  Pontifex  etiam  summus  litteris  in  forma  breuis  scriptis 
ipsi  ciuitati,  et  cardinali  Arminiaco,  et  nuncio  apostolico  apud 
regem  Galliae  (ad  cuius  curiam  rumor  idem  odiosus  valde  perue- 

13     Avenionem  sc:  cf.  5.  Franc.  Borg.,  V,  118. 

POLANCI  COMPLEMKNTA.— T.  LT  45 


706  POLANCI    COMPLEMENTA 

nerat)  testatus  est  innocentiam  P.  Posseuini,  et  ingenuus  inqui- 
sitor,  qui  Romae  tunc  erat,  se  auctorem  illius  decreti,  ac  se  sug- 
gesisse  Pontifici  professus  est;  vnde  facies  rerum  breui  est  im- 
mutata. 

54.  Cum  Lugduni  versaretur  P.  Posseuinus  cum  visitato- 
re,  et  vnus  ex  consulibus  auenionensibus  ad  cardinalem  Borbo- 
nium,  in  regis  Galliae  curiam,  profecturus  esset,  petiit  in  gra- 
tiam  ciuitatis,  vt  P.  Posseuinus  eo  se  etiam  conferret,  et  promo- 
ueret  apud  legatum  cardinalem  causam  eius;  quod  et  fecit;  et 
cum  cardinalem  (ante  quam  ipsum  adiret)  per  secretarium  de  ne- 
gocio  auenionensi  reddidisset  certiorem,  exceptus  est  ab  eo 
amantissime;  et  cum  vellet  seuerius  in  auenionenses  animaduer- 
tere,  in  auctores  scilicet  sedicionis,  repressit  eius  animum  Posse- 
uinus;  et  officiose  negocia  ciuitatis  ei  commendauit.  Cum  autem 
de  consensu  praestando  ad  applicationem  100  V  annuorum  su- 
per  legationis  redditibus  cum  eo  egisset,  libenter  eum  praestitit;  et 
insuper  ex  bonis  confiscatis  rebellium  et  haereticorum,  vsque  ad 
summam  1200  francorum  annui  redditus  assignauit  ad  domum 
probationis  instituendam,  vel  collegialium  numerum  augendum. 

55.  Cum  Turoni  idem  P.  Posseuinus,  vbi  erat  curia  regis, 
frequentissimo  auditorio  concionaretur  de  veneratione  S.mi  Sa- 
cramenti,  quod  apertum  in  variis  templis  venerationi  populi  ex- 
positum  erat,  paucis  post  diebus  secuta  est  insignis  contra  sacra- 
mentarios  victoria.  Interim  priuilegium  a  regio  consilio  et  ipso 
rege  obtentum  est,  vt  nullus  Societatis  nostrae  desertor,  ad  pu- 
blicam  lectionem,  vel  vllos  honores  publicos  admitteretur.  Pro- 
missa  etiam  sunt  auxilia  lugdunensi  collegio  et  aliis  a  rege 
x.'mo,  post  bellum  confectum. 

56.  Collegiurn  rhutenum  200  aureis  annui  redditus  est  au- 
ctum,  et  25  millia  francorum  tolosani  decreuerunt  in  subsidium 
collegii  sui. 

57.  Cum  tragedia  Panhormi  a  nostris  exhibenda  esset,  et 
iam  omnia  parata  essent,  et  prorex  cum  magistratibus  et  aliis 
primoribus  iam  iam  adfuturi  essent,  ex  auctoritate  inquisitorum 
mandatum  est  nostris  ne  eam  repraesentarent  ante  quam  a  San- 
cto  Officio  examinaretur;  et  magno  cum  offendiculo  res  est  im- 
pedita;  et  in  causa  fuit  indignatio  inquisitoris  Becerra,  qui  cum 
vellet  interesse  tragediae  actioni  dum  probaretur,  foribus  eccle- 
siae  clausis,  non  est  cognitus  nec  admissus;  vnde  interpretatus 
rem  sinistre,  quod  praedictum  est  effecit,  et  grauiora  se  effectu- 
rum  est  comminatus. 

58.  Ferrariense  collegium  hoc  anno  magnam  charitatem  in- 
firmis  impendit;  et  quamuis  penuria  et  rerum  caritate  ea  in  vrbe 
laboraretur,  non  solum  necessaria  nostris  non  defuerunt,  verum 
donationibus,  et  legatis  multorum  aucta  est  collegii  facultas,  vt 
annuos  redditus  supra  200  aureorum  emere  potuerint,  et  de  ec- 
clesia  noua  facienda  serio  tractent. 


COMMENTAR10IA.-I569  7o? 

59.  Domus  S.«  Andreae  nouis  aedificiis  multum  incrementi 
accepit,  vt  plures  nouicios  capere  posset,  quorum  hoc  anno  non 
poenitendus  fuit  prouentus. 

60  Comodioris  gubernationis  ratione,  collegium  Catan- 
zari,  et  Rhegii,  prouinciali  Siciliae  committitur.  Ex  rhe^iensi 
autem  remouit  1  e  praeceptores,  et  alios  quosdam,  quia  aerealie- 
nograuatumcollegmminuenit;  sedP.  generalis  restitui  iussit. 

01.  Collegium  S.  Audoman  fere  500  florenis  annui  redditus 
auc tum  est,  et  templum  a  fundatore  fere  absolutum,  et  auctoritate 
pontihcis  fundatio  confirmata.' 

62  Tornaci  domus  nostris  empta  a  P.  Ludouico,  vbi  proba- 
tioms  domus  instituta  lam  proprium  domici[li]um  habere  coepit 

63  Cameraci  nihil  stabile  hactenus  habuerant;  et  a  priuatis 
aliquid  redditus  annui  et  domus  propria  empta  est 

64  Hoc  ipso  autumno  Coloniae'domus  conuictorum  a  no- 
stro  collegio  separatam  oeconomiam  habere  coepit,  vt  Mo<rUntiae 
pnus  actum  erat.  & 

65.  Bransbergae  domus  probationis  et  conuictorum  institui 

coepit. 

66.  In  collegio  majoricen^i,  vbi  nihil  stabilis  redditus  habue- 
rant,  hoc  anno  dotatio  fere  500  aureorum,  ciuium  multorum  col- 
latione,  conflata  est. 

67.  Comitissa  Guastallae  Mediolani  moriens  quicquid  pot- 
uit  collegio  donauit,  et  annuos  redditus  auxit. 

68.  Domina  Sophia,  castellana  Russiae,  et  episcopus  prae- 
minshensis  eius  nomine,  collegium  Societatis  petierunt.  Et  qui- 
dem  mitio  sequentis  anni  declarauit  quod  vellet  integrum  scili- 
cet  60  personarum,  Praeminsliae  vel  Leopoli,  prout  vlderetur  ex- 
pedire  ad  Dei  gloriam  et  commune  bonum.      • 

69.  Cardinali  Aragoniae  delatum  est  ius  quod  habebat  So- 
cietas  ad  redditus  cuiusdam  hospitalis  melitensis,  in  colle^ium 
Societatis  olim  applicatos. 

;     70.     Collegium  in  oppido  de  Oropesa  cum  quibusdam  condi- 
tionibus  est  admissum. 

71.  Cum  pestis  saeuire  Vlissiponae  vehementer  coepisset, 
nostn  strenuam  operam  infectis  peste  nauarunt,  tam  in  spirituali 
eorum  consolatione  et  auxilio  quam  in  corporali;  et  quamuis  fere 
omnes  operarn,  vel  ex  peste  mortem  subirent,  vel  morbum  con- 
traherent  eundem,  perseuerarunt  tamen  magna  charitate  et  con- 
stantia;  et  17  in  meliorem  vitam  emigrantibus,  reliqui  superstites 
charitatis  officiis  nunquam  defuerunt. 

72.  Cum  111. mus  Car.lis  Borbonius,  rothomagensis  archiepi- 
scopus,  collegium  in  metropolitana  sua  ecolesia,  Societatis  no- 
strae  expeteret,  imprimis  annuos  redditus  2.000  francorum,  pet 
instrumentum  publicum  ad  id  donauit,  domumque  et  templum 
est  polhcitus;  deinde  Romam  ad  P.  generalem  scripsit,  enixe  ro 
gans  vt  collegium  cum  dotatione  admitteret;  quod  et  fecit. 


708  POLANCI   COMPLEMENTA 

73.  Insigne  legatum  scilicet  30  millia  francorum  a  senatore 
Ablon  nuncupato,  collegio  nostro  parisiensi  factum  fuit. 

74.  Auenioni  [sic]  publico  consilio  coacto,  rescissum  fuit 
illud  decretum  olim  contra  collegium  nostrum,  tumultuante  po- 
pulo,  factum;  et  restitutum  ei  fuit  quicquid  ablatum  fuerat. 

75.  2.&  Dominica  aduentus  reginae  Magdalena  et  Helena 
Austriae  Oeniponte  Hallam  se  contulerunt,  et  nostri  ibidem  in 
loco  designato  residere  coeperunt;    postea  dotatio  subsecuta  est. 

76.  Burdegalenses  collegium  suum  insigne,  et  vniuersitatis 
instar,  Societati  nostrae  obtulerunt  cum  redditibus  annuis  non 
poenitendis,  et  quidem  magno  studio  a  Societate  id  impetrare  vt 
admitteret  sunt  conati.  At  quamuis  repulsam  non  tulerint,  ne- 
cesse  fuit  in  aliud  tempus  admissionem  reiicere;  imo  et  totam 
huius  negocii  tractationem. 

77.  Catanzari  gg  in  templo  nouo,  20  Nouembris,  Societatis 
ministeria  exercere  coeperunt  nostri. 

78.  Vilnae  collegium  est  admissum,  licet  quod  attinebat  ad 
modum  et  condiciones,  prouinciali  negocium  commissum  est. 

79.  Olomucii  migrauit  collegium  ad  domum  nouam  quae 
olim  fratrum  Minorum  fuit;  et  ipsis  consentientibus,  et  summo 
pontifice  confirmante,  Societati  nostrae  data  fuit,  compensatione 
eisdem  patribus  Minoribus  data.  Id  fuit  4  Octobris,  postquam 
edificia  episcopus  instaurasset  ad  nostrum  vsum,  ac  comoda  red 

didisset. 

80.  Barchinonae,  vbi  prius  id  non  fiebat,  theologiae  cursus 
institui  ceptus  est,    et  auditorio  satis  frequenti  honestari.   Red 
ditus  etiam  aucti  sunt  opera  et  charitate  eximia  dominae  Mariae 

de  Lara.  .  .. 

81.  Cum  ab«texpeditione  gallica  milites  pontincn  redirent, 
et  magna  vis  hominum,  partim  aegritudine,  partim  penuria  re- 
rum  necessariarum  (miserando  spectaculo)  ipso  in  itinere  versus 
Italiam  perirent,  nostris  qui  Lugduni  versantur,  id  pietatis  opus 
a  summo  pontifice  demandatur,  vt  afflictos  et  destitutos  huius- 
modi  milites  iuuare  studerent,  Illi  vero,  non  tantum  Lugdum  m 
xenodochiis  magnam  eorum  multitudinem  excipi  et  medicari  cu- 
rarunt,  sed  per  itinera,  onerati  vestibus  et  pecuniis  ad  infirmo- 
rum  inopiam  subleuandam  ac  aliis  necessariis  instructi  discurren- 
tes,  plurimis,  qui  abiecti  et  despondentes  animum  mortem  mi- 
seram  expectabant,  vitae  et  salutis  causa  extiterunt. 

82.  Ciamberiaci  prior  Megenae,  ordinis  militum  S.  Ioanms, 
suum  prioratum  collegio  ibi  coepto   obtulit,  et  sumus  pontifex 

vniuit  eidem. 

83.  Curn  olomucensis  episcopus,  in  oppidum  Oppauiam, 
suae  diocesis,  haeresi  corruptum,  se  contulisset,  et  nostrum  pro- 
uincialem  Austriae  P.  Laurentium  Madium  [sic]  et  concionato- 

gg     Cantanzari  ms. 


COMMENTARIOLA.  — 1570  709 

rem  ex  nostro  collegio  P.  Stephanum  secum  adduxisset,  et  irr 
templo  primario  catholicam  concionem  Stephanus  habere  coepis- 
set,  oppidani  furorequodam  impio  perciti,  non  tumultuari  solum, 
sed  etiam  lapidibus  concionatorem  ac  prouincialefm]  petere  sunt 
ausi,  ne  ipsius  quidem  episcopi  ac  principis  sui  vlla  ratione  ha- 
bita.  Nihilominus,  incolumes  euaserunt,  et  in  alio  eiusdem  oppi- 
di  templo  concio  finita  fuit. 

84.  In  ciuitate  Logrono  cum  prius  artium  cursus  praelegi 
consueuisset,  eo  absoluto,  cursus  theologicus  est  institutus,  se- 
motis  quaestionum  subtiliorum,  et  minus  ad  praxim  vtilium,  tra- 
ctationibus;  et  quidem  non  modico  concursu  et  fructu  res  est 
coepta,  et  progressum  habuit  satis  foeiicem.  Domus  etiam  collegii 
in  meliorem  formam  est  redacta:  cum  enim  in  angulo  quodam 
vici  non  habentis  exitum  sita  esset,  ciuitas  publico  consensu, 
muro  ciuitatis  diruto,  ibi  portam  constituit,  et  ponte  fossamcom- 
mitens,  et  per  medios  hortos  priuatorum  viam  publicam  insti- 
tuens,  nobiliorem  salubrioremque  locum  illum  nostrum  efecit. 

85.  In  oppido  de  Trigueros,  cum  visitator  P.  Ioannes  Sua- 
rez  id  expeteret,  fundator  collegii,  qui  adhuc  superstes  erat,  con- 
tentus  fuit  vt  lectiones  gramaticae,  quae  ex  obligatione  fundatio- 
nis  susceptae  fuerant,  omitterentur;  et  earum  loco  lectiones  ca- 
suum  conscientiae  sunt  ibidem  institutae,  quamuis  domum  pro- 
bationis  ibi  fieri  fundator  consenserit. 

86.  Cum  rex  catholicus  4  millia  hominu.n  in  subsidium  regi 
Galliarum  destinasset,  duos  ex  nostra  Societate  eis  petiit  assigna- 
ri,  qui  in  rebus  spiritualibus  exercitum  illum  iuuarent. 

87.  Gandiae  collegium  accessione  non  modica  auctum  est, 
applicatis  redditibus  per  sumum  pontificem  cuiusdam  beneficii 
simplicis,  quod  nobilis  D.  Sanctius  de  Biedma  obtulit,  vnde  500 
ducati  annui  redibunt  ad  id  collegium  singulis  annis,  plus  minus. 

■  t 

ANNO  DOMINI    I570 

1.  Huius  anni  initio  tempestas  imminere  maxima  coepit  no- 
stris  qui  Veneciis  agunt,  ob  summi  pontificis  obedientiam  in  ob- 
seruatione  bullae  Coenae  Domini;  sed  tandem  serenitas  illuxit, 
Deo  veritati  et  simplicitati  obedientiae  fauenti. 

2.  Cum  magna  rerum  victui  necessariarum  penuria  in  tota 
fere  Italia,  et  Romae  itidem  laboraretur,  hanc  autem  nostrae  do- 
mus  et  collegia  ro[ma]na  experirentur,  P.  praepositus  constituit 
vt  quaeuis  earum  praeter  consueta,  nonnihil  pauperibus  cotidie 
praepararet,  vt  beneficentia  erga  illos,  Dei  erga  nos  largitatem 
vbenorem  mereretur;  quod  et  factum  est,  et  prospere  successit. 

3.  Praeter  lectiones  templi  nostri  ad  populum,  et  conciones 
matutinas,  30  concionatores  obtulit  collegium  romanum,  qui  in 


7IO  POLANCI    COMPLEMENTA 

variis    Vrbis  ecclesiis,    monasteriis,   hospitalibus   et   carceribus 
sunt  concionati;  aliqui  etiam  in  oppidis  vicinis. 

4.  Cum  chrisma  deesset  multis  in  locis,  propter  balsami  pe- 
nuriam,  actum  est  cum  sumo  pontifice,  et  declarauit,  id  genus 
balsami  quod  ex  occidentali  India  adfertur,  idoneum  esse  vt 
chrisma  confieeretur;  et  ita  ad  archiepiscopum  moguntinum 
vasculum  (annuente  pontifice)  missum  est  a  P.  N.  praeposito  ge- 
nerali. 

5.  Insignes  gratiae  pro  Ethiopia  et  occidentali  India 
Peru,  etc,  a  summo  pontifice  per  Car.lem  Carafam  sunt  impe- 
tratae. 

6.  Professionem  hoc  anno  emiserunt  solemnem  ad  susci- 
piendos  ordines  Romae,  Patres  Alexander  Balignanus,  Ludoui- 
cus  Corbinellus  et  9  hh  alii. 

7.  Tumultuatum  est  in  collegio  germanico,  quarumdam  co- 
mediarum  occasione,  dum  conuictores  suam  agere  coram  augu- 
stano  et  varmiensi  Car.llbus  vellent,  et  alios  externos  scholasticos 
excluderent,  qui  tamen  ex  praescripto  superiorum  erant  aliam 
acturi.  Sed  P.  praepositus  neutram  agi  constituit,  et  rectorem 
officio  mouit,  quod  segnius  prouidisset,  et  quosdam  ex  nostris 
inde  remouit  eamdem  vel  similem  ob  causam;  et  ex  conuictori- 
bus,  quendam  seditionis  auctorem.  Alii  a  publicis  flagellationibus 
poenitentiam  egerunt;  in  posterum  autem  hac  de  causa  ne  insi- 
gnes  iliae  actiones  fierent  cauit  quae  fieri  solebant. 

8.  Cum  Henricus  Car.lls  infans  Portugalliae,  aliquem  ex  no- 
stris  ad  suum  spirituale  auxilium  sibi  dari  enixe  deposceret,  et 
P.  Leonem  Enrriquez  nominatim  expeteret,  qui  breui  provincia- 
lis  officio  alioqui  defuncturus  erat.  P.  praepositus,  vt  optimo 
principi  ac  de  nostra  Societate  optime  merito,  id  condonauit, 
non  tamen  vt  extra  collegfia  degeret. 

9.  Florentiae  magnus  dux  obtulit  Societati  monasterium 
quod[d]am,  ad  domus  ipsius  praesentationem  spectans,  Montui 
vulgo  dictum,  et  ab  ordinis  Minorum  fratribus  desertum;  et  cum 
ad  missas  vel  officia  divina  dicenda  non  admitteret  Societas,  sed 
in  domus  recreationis  se  admissuram  diceret  sine  vlla  obligatio- 
ne,  6  Februarii  possessio  accepta  est,  dicente  duce  quod  gratis 
et  amore,  ac  intuitu  pietatis,  monasterium  cum  omnibus  quae  ad 
ipsum  pertineba[n]t,  nostris  dabat,  vt  eo  ad  ipsorum  beneplaci- 
tum  vterentur. 

10.  Hoc  ipso  Februario  mense,  die  13,  canonicus  quidam 
cognomento  Care,  domum  propriam  nostris  cameracensibus,  qui 
in  conductitia  adhuc  habitabant,  emit  cum  horto,  et  dotationem 
in  animo  habebat;  sed  et  archiepiscopus  serio  de  ea  hoc  anno 
agens,  sub  aestatis  finem ,  nullos  relinquendo  redditus  decessit, 


hh     Hic  numerus  obscure  admodum  legitur.     — ;i  Aliis  ms. 


COMMENTARIOLA.— 1570  7II 

quamuis  suam  beneuolentiam  quam  potuit  officiose,  semper,  et 
[in]  ipsa  morte,  declararit. 

1  r.  Sub  hoc  tempus  ab  abate  aquicinctensi,  et  eius  conuen- 
tu,  instrumentum  fundationis  collegii  nostri  duacensis,  iam  coe- 
pti,  conrirmatum  est. 

12.  Die  5.*  Aprilis  P.  Hieronymus  Domenech  visitator  in 
prouinciam  Siciliae  destinatus  est;  et  15.*  profectus  eodem. 

13.  Die  6.a  Aprilis  summus  pontifex  P.  praeposito  colle- 
gium  penitentiariorum  commissit,  cum  nullas  rationes  verbo  et 
scripto  saepius  explicatas  ad  id  munus  detrectandum,  admitten- 
das  censuisset;  et  initio  Iunii  aliqui  ex  nostris  eo  commigrare 
coeperunt,  licet  9  lunii  idem  P.  praepositus  nouos  poenitentia- 
rios  pontifici  praesentauerit,  qui  post  benedictionem  apostolicam 
eos  adhortatus  est  ad  strenuam  sui  muneris  functionem ;  et  ex 
inde  confessiones  ad  Diui  Petri  audire  coeperunt.  et  quidem 
prospero  admodum  successu,  et  frequentia  solito  maiore. 

14.  Medio  mense  Aprili  fere,  Cosentia ,  ciuitas  Calabriae 
percelebris,  per  Car.lem  Vrsinum,  ipsius  episcopum ,  egit  de  col- 
legio  nostrae  Societatis  ibi  instituendo;  et  400  aurei  annui  red- 
ditus  offerebantur;  et  ipse  Car.lis  aucturum  se  recipiebat  quantum 
satis  esset  ad  integrum  collegium  alendum;  et  domum  ac  reliqua 
omnia  pollicebatur  prolixe.  Cum  autem,  ne  sic  quidem  admitten- 
dum  iudicaret  praepositus,  vrgente  Car.11,  spopondit  se  misurum 
visitatorem  prouinciae  neapolitanae,  qui  locum  inspiceret,  acre- 
ferret;  et  demum  eius  accepto  responso,  spes  data  est  Car.h,  quod 
post  aliquot  annos,  si  omnia  praeparata  essent,  quae  ad  collegii 
institutionem  essent  opportuna,  admitten[dum]  esset  collegium. 

15.  Sub  hoc  tempus  domina  Sophia,  castellana  voicinensis, 
in  prouincia  Russiae,  Poloniae  regi  subiecta,  vidua,  et  nobilitate 
ac  opulentia  et  non  minus  pietate  insignis  in  toto  eo  regno,  mul- 
tis  litteris  et  precibus  instare  cepit  vt  Iaroslauiae  (quae  ipsius 
oppidum  est)  collegium  admitteretur,  quod  iusti  numeri  (id  est 
60  collegialium)  esse  cupiebat;  et  quamuis  communis  boni  gra- 
tia,  Praemisliae  vel  Leopoli  instituere  parata  erat,  eius  tamen 
animi  propensio  in  suos  vehementer  inclinabat.  Demum  admit- 
tendum  visum  est  quod  offerebat  collegium;  et  ita  eidem  ac  epi- 
scopo  praemisliensi,  qui  negocium  vrgebat,  responsum  est. 

16.  Dux  Ferrariae  nostris  affici  non  parum  coepit,  cum  lon- 
ge  aliter  prius  se  habere  videretur ;  et  de  suo  profectu  spirituali 
serio  agere  cum  rectore.  Emolitus  est  etiam  a  nostris  sumi  pon- 
tificis  animus  erga  ipsum,  etc. 

17.  Collegia  Cathanzari,  et  Regii,  post  experimenta  varia, 
prouinciae  Neapolis  denuo  gubernanda  committuntur. 

18.  Cum  ad  scribendum  contra  centuriatores  Car.les  aliqui 
a  sumo  pontifice  designarentur,  et  vt  delectum  haberent  theolo- 
gorum  indiceretur,  18  proponuntur  illi,  ex  quibus  3  vel  4  ex  So- 
cietate  nostra  pontifex  elegit,  et  per  partes  ex  aliis. 


712  POLANCI   COMPLEMENTA 

19.  Cum  Niciae  P.  Petrus  Christinus  concionatus  esset,  et 
ibidem  ac  in  vicinis  locis  plurimos  ab  haeresi  reduxisset,  dux  Sa- 
baudiae,  motus  ipsius  ciuitatis  precibus,  collegium  ibi  institui 
petiit,  ac  locum  idoneum,  et  400  aureos  annui  redditus  obtulit; 
non  tamen  expedire  visum  est,  vt  eiusmodi  collegium  admitte- 
retur. 

20.  Huius  anni  initio,  cum  P.  Antonius  Posseuinus  Rotho- 
magi  in  aduentu  concionatus  esset,  mense  Ianuario  Diepam  euo- 
catus  a  praefecto  regio,  supra  duo  hominum  millia  ad  fidem  con- 
uertit;  et  accedente  P.  Oliuerio  in  sequente  quadragesima,  ad  3 
millia  summa  ascendit,  et  totidem  in  vicinis  pagis  conuersa  di- 
cuntur. 

21.  Huius  rei  successus  mouit  fortassis  regem  christianissi- 
mum,  vt  sex  de  nostris  Parisiis  degentibus,  pro  pictauiensi  pro- 
uincia  peteret;  et  eo  profecti  P.  Maldonatus  et  alii,  mense  Februa- 
rio ,  quadragesimam  ibi  exegerunt,  et  tum  in  ciuitate,  tum  in 
aliis  oppidis,  plurimos  ad  Christi  veram  fidem  conuerterunt ;  et 
quidem  Pictauiae  praecipuos  eius  sectae;  et  excitata  ciuitas  col 
legium  ibi  institui  petiit,  et  per  regem  curauit.  Clerusduo  millia 
francorum  annui  redditus;  ipsa  ciuitas  mille,  et  vnum  ex  melio- 
ribus  collegiis  obtulit;  et  insigni  percepto  fructu,  rediit  P.  Mal- 
donatus  et  alii  Parisios,  P.  Vela  ibidem  manente.  Nondum  ta- 
men  collegii  institutio  maturuit. 

22.  Die  23  Ianuarii  rex  Lusitaniae  dotauit  duo  collegia  So- 
cietatis  nostrae,  alterum  in  ciuitate  Funchali,  insulae  de  la  Ma- 
dera  nuncupatae,  alterum  Angrae,  quae  sedes  est  episcopatus 
Terciarum  insularum;  mense  vero  Februario  Angram  12  ex  no- 
stris,  Martio  Funchalem  totidem,  ex  Portugallia  missi  sunt;  sci- 
licet  terni  sacerdotes,  bini  praeceptores,  bini  coadiutores,  reli- 
qui  scholastici;  et  hoc  pro  initio;  et  vtrobique  per  Dei  gratiam, 
magno  cum  fructu  ministeria  nostrae  Societatis  exerceri  cepta 
sunt. 

23.  Hac  quadragessima  Gracium,  Stiriae  caput,  Viena  mis- 
sus  est  P.  Stephanus  Rimelius  noster,  id  petente  serenissimo  ar- 
chiduce  Carolo;  et  licet  haeresi  corrupta  esset  ciuitas  fere  vni- 
uersa,  et  ab  haereticis  nostra  Societas  esset  apud  eam  valde  in- 
famata,  quasi  omnia  operibus  et  sanctis,  nihil  X.°  et  eius  gra- 
tiae  tribueret,  ceptis  concionibus  Stephani  (quibus  omnibus  ar- 
chidux  interfuit)  frequentissimi,  et  quidem  nobilissimi  confiuere 
ad  eas  coeperunt;  ipse  Carolus  autem,  et  confiteri  P.  Stephano, 
et  de  eius  manu  communicare  voluit;  et  serio  de  collegio  ibi  in- 
stituendo  agere  coepit,  et  fructus  non  poenitendus  reductionis 
multorum  a  Domino  speratur. 

24.  Sub  initium  Iunii  P.  Ignatius  de  Acebedo  cum  fere  se- 
ptuaginta  de  nostra  Societate  in  Brassiliam  prouinciam  nouus 
prouincialis  est  profectus,  16  externos  artifices  secum  ducens. 

25.  Cum  hoc  anno  veneti  classem  contra   turcas  instrue- 


COMMENTARIOLA.— 157°  7*3 

rent,  et  summus  pontifex  eos  aliquot  triremibus  iuuaret,  multos 
ex  nostris  in  ea  expeditione  suis  adesse  voluerunt;  ex  quibus 
P.  Reynaldus  Galesius  praeclare  charitatis  officiis  functus  in  Za- 
cinto,  P.  Camillus  Porcellaga  in  Lesina  cum  socio,  frater  Lau- 
rentius  et  postea  frater  [Petrus  Angelus]  jj  Manutius,  in  Creta 
obierunt.  P.  loannes  de  Victoria  cum  domino  Marco  Antonio  Co- 
lumna  profectus,  et  Patres  Carolus  Farao,  et  Prosper  Malavolta 
et  Thomas  Ragius  et  alii  redierunt,  postquam  strenue  in  classe 
laborassent,  incolumes. 

26.  Mense  lunio  P.  Tarquinius  de  Reynaldis,  rector,  et 
P.  Gaspar  Sanchez,  concionator,  Roma  Interamnem  ad  initium 
collegii  ibi  instituti,  reliqui  Macerata  missi  sunt,  et  ejus  posses- 
sionem  coeperunt. 

27.  Cum  19  Aprilis  archiepiscopus  et  elector  treuerensis 
solemniter  monasterium  quondam  fratrum  Minorum  nostris  tra- 
didisset  (accedente  eorum  consensu  quibus  aliud  comodius  mo- 
nasterium  est  pro  compensatione  datum),  sub  initium  Iunii  qui- 
dam  ex  nostris  eo  commigrarunt,  frequentique  populo  sacra  ce- 
lebrare,  concionari,  et  cathecismum  docere  coeperunt. 

28.  Mense  Iulio  P.  Ignatius  de  Acebedo  prouincialis  Brasi- 
liae,  cum  P.  Didaco  de  Andrada,  et  38  fratribus  magna  ex  parte 
nouiciis,  prope  Palmam,  vnam  ex  Canariis,  pro  Christi  relligio- 
ne  occisus  est  a  quodam  Iacobo  Suria,  qui  reginae  Nauarrae  ad- 
mirallus  vocari  solitus  erat,  Caluini  heresi  cum  suis  quinque  na- 
uibus  infectus;  et  quia  praedicti  fratres  nostri  concionaturi  erant 
in  Brasilia  papisticam  (vt  ipsi  vocant)  doctrinam,  gladiis  aut  pu- 
gionibus  impiorum  confosi,  et  in  mare  praecipitati,  martirii  pal- 
mam  a  Deo  consecuti  sunt. 

29.  Die  18  Iulii  possessio  collegii  vilnensis  ab  episcopo  So- 
cietati  tradita  est,  et  ab  eo  die  initiun  computari  voluit,  quae 
diuo  Alexio  sacra  est.  Deduxerat  eo  P.  Laurentius  Magius,  pro- 
uincialis,  et  P.  Franciscus  Sunier,  viceprouincialis,  sacerdotes  et 
praeceptores,  aliosque  ex  nostris  qui  coliegium  inchoarent,  cuius 
dotatio  30  vel  40.  vt  fertur,  sufficiet. 

30.  Mense  Augusto  monasterium,  palacium  Sosae  nuncu- 
patum,  Societati  nostrae  in  Portugallia  a  cardinali  serenissimo 
fuit  applicatum,  et  a  nostris  habitari,  et  solita  ministeria  exerce- 
ricepta;  et  ex  eius  redditibus  1500  ducati  eborensi  collegio  attri- 
buti  fuerunt. 

31.  Eodem  fere  tempore  collegium  germanicum  et  semina- 
rium,  aedes  suas  relinquere  coacta,  in  alias  satis  commodas  com- 
migrarunt. 

32  Octobri  mense  P  .  Leonetus  Chiauonus  prouincialis 
Longobardiae  declaratus  est  a  P.  Francisco  Adorno,  qui  eo  offi- 
cio  tunc  defunctus  est. 


Lacuna  estin  ms.  Cf.  superius  pag.  104. 


714  POLANCI    COMPLEMENTA 

33.  Eodem  tempore  Brixiae  artium  liberalium  cursus  insti- 
tutus  est;  et  Patauii  praelegi  desiit. 

34.  Mediolani  seminarium  litterarum  humaniorum  est  in- 
stitutum. 

35.  In  oppido  de  Segura  admissum  est  collegium,  et  rebus 
constitutis  cum  fundatore,  aliquot  operarii  Iunio  mense  missi 
sunt,  dum  aedificium  domus  ac  templi  perficitur.  1500  ducati 
certi  annui  redditus  sunt  a  fundatore  initio  donati,  cum  spe  aug- 
menti;  nam  duae  virgines  eius  filiae  et  haeredes  hoc  ipsum  pe- 
tierunt,  etc . 

36.  In  oppido  etiam  de  Carauaca  scholae  hac  aestate  in- 
choantur;  et  aedificio  ac  rebus  aliis  temporalibus  melius  consti- 
tutis,  12    iam  ex  nostris  eo  missi  collegii  fundamenta  iecerunt. 

37.  Hac  eadem  aestate  res  temporales  collegii  Murciae  insi- 
gni  accessione  sunt  aucta.i;  et  etiam  collegii  belmontensis,  tum 
aedificium  propriae  habitationis,  tum  redditus,  incrementum  non 
poenitendum  acceperunt  Sunt  autem  in  prouincia  toletana  4  hic 
nominata  collegia. 

38.  In  prouincia  Franciae,  hac  aestate  collegium  mauriacen- 
se  exulare  coactum  est;  cum  enim  infesti  hostis  exercitus  here 
ticus  oppido  immineret,  ne  propter  eorum  odium  in  Societatem 
nostram  oppidani  vexarentur,  cedendum  esse  eorum  furori  vi- 
sum  est.  Sed  et  Bilhomi  trepidatum,  et  aliqua  nostrorum  parte 
ibi  manente,  ad  ciuium  spirituale  auxilium,  reliqui  ad  alia  se  loca 
tutiora  receperunt.  Omnes  tandem  in  autumno  ad  sua  collegia 
et  solitas  exercitationes  redierunt. 

39.  Hoc  fere  tempore  Adamus  Atlerus  tremendo  Dei  iu- 
dicio,.cum  multos  annos  in  Societate  vixisset  (et  quidem  in 
prioribus  laudabiliter,  licet  intepescere  postea  coepit)  ex  domo 
conuictorum  pragensium,  cui  praefuerat,  fuga  se  subtraxit,  et 
[cum]  absolutionem  uotorum  petitam  non  impetraret,  catholi- 
cam  etiam  relligionem  (proh  dolor!)  deseruit,  et  in  cathedra 
pestilentiae  Vienae,  magno  haereticorum  fauore  concionari  coe- 
pit,  et  vxorem  publice  sacerdos  duxit;  sed  Dei  iustitia  diu  non 
tolerauit  impietatem  huius  infoelicis  hominis;  nam  post  contrac- 
tum  matrimonium  paucis  diebus  peste  percusus  misere  e  viuis 
excessit. 

40.  P.  Baptista  Buoncuore,  cum  Neapoli.  plurimis  in  aegri- 
tudine  extrema  laborantibus  astitisset,  et  concionatoris  ac  con- 
fessarii  optimi  officiis  functus  fuisset,  et  limina  apostolorum,  ac 
praepositum  et  Societatem  nostram  Romae,  et  sanctam  aedem 
Laureti  inuisere  optaret,  habita  facultate  venit,  et  statim  in  le- 
ctum  concessit,  et  die  quinto  ex  hac  vita  migrauit  sumptis  omni- 
bus  sacramentis,  cum  medici  nullam  inuenire  vim  morbi  possent, 
ex  qua  mors  ei  esset  timenda. 

41.  In  oppido  de  Montilla  domus  conuictorum,  quae  sub 
cura  nostrae  Societatis  instituta,  aliquamdiu  ibi  manserat,  sed 


COMMENTARIOLA.  — 157°  715 

exiguo  cum  fructu,  auctoritate  P.  generalis  est  dissoluta,  et  col- 
legio  nostro  applicata. 

42.  Malacitanus  episcopus,  et  ipsa  ciuitas  collegium  petiit 
men->e  Augusto,  redditus  500  ducatorum  et  situm  offerente  epi- 
scopo,  et  priuatis  quibusdam  personis  aliam  sumam;  sed  quia  in 
ecclesia  quae  alioqui  commodissimo  in  loco  erat,  sacellaniae 
cum  obligatione  missarum  essent  nonnullae,  donec  illae  aufer- 
rentur,  non  est  admissum. 

43.  Sub  finem  huius  aestatis  scholae  litterarum  humanio- 
rum,  quae  aliquamdiu  fuerant  «Segobiae  non  sine  fructu  apertae, 
sublatae  fuerunt;  quod  ciuitas,  vel  aliqui  ex  ea,  sic  se  gererent, 
alium  quemdam  praeceptorem  publice  conducendo,  et  domum 
scholis  necessariam  vendi  collegio  non  permittendo,  vt  non  vide- 
rentur  huius  scholarum  beneficium  agnoscere. 

44.  Die  10. a  Septembris  in  collegio  maioricensi  scholae  ape- 
riri  coeperunt,  et  adfuit  prorex  aliique  nobiles  lectionum  princi 
piis.  Templi  etiam  inchoati  opus  et  dotatio  collegii  est    aucta; 
schola  vero  progressus  non  poenitendos  breui  fecit. 

45.  In  collegio  granatensi  19. a  Octobris  theologiae  lectio- 
nes  praelegi  coeperunt. 

46.  Huius  estatis  initio  huetensis  collegii  fundator  500 
addidit  aureos  annui  redditus  suo  collegio;  et  a  P.  generali  con- 
stitutum  est,  vt  quamuis  domus  aedificatio  absoluta  non  esset, 
aliqui  ex  nostris  lbidem  residerent,  et  in  gratiam  fundatoris  et 
ciuitatis,  initia  scholarum  sunt  permissa. 

47.  Eodem  fere  tempore  instante  111. m0  comite  de  Oropesa, 
et  in  gratiam  D.  Francisci  de  Toledo  proregis  Perii,  admissum 
egt  in  eorum  oppido  collegium,  cum  mediocri  fundatione,  plus 
minus  500  ducatorum  annui  redditus,  et  aliqui  ex  nostris  eo  mis- 
si.  Augmentum  a  D.  Francisco  magnum  spectatur. 

48.  Sub  idem  tempus  vniuersitas  salamanticensis  nostrum 
collegium  vt  suae  academiae  membrum  admissit,  sine  vlla  obli- 
gatione,  et  expresse  ne  suffragiis  ad  electiones  lectorum  se  im- 
miscere  cogerentur  cauturn  est. 

49.  Hoc  autumno  Bransbergae  intra  collegium  nostrum. 
domus  probationis  seorsum  ab  aliis  collegialibus  est  instituta, 
quae  successus  postea  egregios  habuit. 

50.  Septembri  mense,  absoluta  ecclesia  audomarensi,  im- 
pensis  episcopi  et  fundatoris  nostri  collegii,  dedicatio  eius  cele- 
brata  cum  magna  solemnitate  fuit.  Cum  autem  episcopus  id  tem- 
poris  afflicta  esset  valetudine,  diuino  beneficio,  sibi  eam  ac  vi- 
res  restitutas  sensit,  et  multis  cum  lachrimis  letitiae,  candelam 
sibi  oblatam  vt  fundatori  accepit;  et  in  proprio  tandem  templo, 
capi  fructus  spiritualis  animarum  copiosius  coepit,  non  paucis  ad 
catholicam  relligionem  redeuntibus,  et  aliis  ad  meliorem  vitae 
frugem  reuocatis. 

51.  Sub  haec  tempora  in  Sardinia  collegium  nostrum  sassa- 


7l6  POLANCI    COMPLEMENTA 

rense,  quod  praecario  et  incomode  in  aliena  domo  habitauerat, 
propriam  habere  eamdem  coepit,  quae  sede  archiepiscopi  vacan- 
te,  ei  applicata  et  ab  archiepiscopo  confirmata  fuit,  et  alia  conti- 
gua  empta,  vt  iam  exinde  comodius  habitare  coeperi[n]t. 

52.  Sub   finem  anni  constitutum  est  vt  quod  prius  fuerat 
collegium  Veneciis,  domus  professorum  fieret,  redditibus  aucto 
ritate  apostolica  translatis  in  collegium  patauinum. 

53.  Eodem  autumno,  cursus  artium  Patauii  legi  solitus, 
Brixiam  translatus  est,  ibidem  theologiae  cursu  manente. 

54.  Eodem  quidam  ex  familia  fuggerjca  Augustae  decem 
millia  florenorum  dedit,  ad  redditus  pro  nouo  collegio  ibi  insti 
tuendo  emendos,  et  de  institutione  eius  ac  fundatione,  serio  agi 
ceptum  est. 

55.  Cum  imperatrix  filiam,  regis  Galliarum  sponsam,  ad 
eum  mitteret,  magnoque  studio  confessarium  ei  dare  contende- 
ret  P.  Laurentium  Magium,  Austriae  prouincialem,  interim  dum 
ille  ex  Polonia  redibat  P.  Iacobum  de  Auellaneda  missit  vt  esset 
filiae  a  confessionibus.  Sed  cum  ad  confines  ventum  esset,  prin- 
cipum  Galliae  iussu  vlterius  progredi  prohibitus,  amplis  muneri- 
bus  non  admissis,  officio  suo  functus  egregie,  in  Germaniam 
rediit. 

56.  Eiusdem  D.  Auellanedae  opera  ad  catholicam  relligio- 
nem  aliqui  Spirae  redierunt,  et  alibi;  et  multa  ab  111. mo  comite  de 
Monte  Acuto,  legato  regis  Philipi,  eo  suggerente  ad  relligionis 
catholicae  profectum  sunt  acta. 

57.  Sub  anni  finem  R.mus  episcopus  postnaniensis,  Varsa- 
uiam  euocauit  nostrum     Austriae  prouincialem   et    viceprouin- 
cialem,  et  confecit  instrumentuni   fundationis  ac  dotationis  cq| 
legii  in  sua  ciuitate,  cum  qua  de  situ  ac  habitationibus  et  templo 
dando  conuenerat. 

1572  lfi 

1.  Vltima  die  Septembris,  P.  noster  Franciscus  Borgia, 
post  peregrinationem  ex  obedientia  summi  pontificis,  in  Hi- 
spanias,  Portugalliam  et  Galliam,  cum  legato  pontificis  confe- 
ctam,  et  res  praeclare  gestas, '  8  mensium  morbo  confiictatus, 
sancte,  vt  vixerat,  moritur. 

2.  Die  sequenti  P.  Ioannes  de  Polanco,  qui  comitatus  ipsum 
fuerat  et  Maceratae  aegrotus  substiterat,  absens  in  vicarium 
eligitur. 

3.  Congregatio  generalis  ab  eo  indicitur  ad  vndecimum 
diem  Aprilis  1573,  et  quoquo  versus  id  scribitur,  vt  Societas 
congregetur. 

4.  Sub  finem  mensis  Nouembris,  iubente  summo  pontifice 


6     Nihil  habet  ms.  de  1571.  Magnam  ejus  partem  abfuit  Roma  Polan- 
cus:  cf.  sup.,  pag.  118,  etc. 


COMMENTARIOLA.  — 1572  717 

vt  in  Corsicam  duo  ex  nostris  mitterentur,  Patres  Iacobus  de 
Papia,  et  Dominicus  Blondus  cum  episcopo  marianensi  missi 
sunt,  et  coadiutor  eis  adiunctus. 

5.  Sub  finem  eiusdem  mensis,  summus  pontifex,  re  prius 
commissa  Car.1L  Borromeo,  et  in  congregatione  cardinalium  re- 
formationi  deputatorum  discussa,  et  de  omnium  consensu,  refere- 
rente  Car.h  Aldrobandino  ad  eumdem  summum  pontificem,  in 
stitutum  Societatis  nostrae  confirmatum  est  cum  omnibus  suis 
priuilegiis;  et  chori,  ac  professionis  ante  promotionem  ad  ordi- 
nes,  obligatio  remota:  quamujs  ea  de  re  postea  litterae  aposto 
licae  sunt  expeditae. 

6.  Hoc  eodem  mense,  cardinali  Lothoringo  supplicante,  in- 
stituta  est  vniuersitas  in  oppido  Pontis  Amasonii,  et  collegio  no- 
strae  Societatis  ibidem  erecto,  facultas  philosophiae  et  theolo- 
giae,  eidem  iuxta  suum  institutum  administranda  committitur; 
et  tria  millia  aureorum  annui  redditus  pro  dotatione  ab  eodem 
pontifice  assignantur;  et  cum  prius  paulo  difficiliorem  se  pontifex 
exhibuisset,  vltimo  Car.lem  hortatus  est  vt  primo  quoque  tempo- 
re  rem  inchoaret;  se  velle  vt  primogenitam  habere  vniuersitatem 
lstam;  Societatemque  nostram  a  Deo  missam  hoc  tempore  ad 
commune  bonum  promouendum,  ipsi  in  Galliis  obnixe  commen- 
dauit,  cum  magna  amoris  erga  nos  significatione. 

7.  Hoc  mense  cardinalis  de  Corregio,  et  initio  Decembris 
cardinalis  ferrariensis,  alter  a  P.e  Benedicto  Palmio,  alter  a 
P.e  Benedicto  Perera  vsque  ad  vltimum  spiritum  adiuti,  ad  Domi- 
num  migrarunt  cum  magna  aedificatione. 

8.  3-a  Decembris,  vicarius  cum  P.e  Benedicto  Palmio  adi- 
uit  pontificem,  et  pedes  est  osculatus  nomine  Societatis,  ob  eius 
institutum  confirmatum;  et  significauit,  sibi  videri,  ante  promo- 
tionem  ad  ordines,  aliquos  annos  nostros  esse  in  Societate  co- 
gnoscendos  (nisi  aliqui  maturiores  et  etate  et  spiritu  accederent); 
et  id  fieri  sic,  respondimus,  et  futurum  in  posterum.  De  redditi 
bus  etiam  ecclesiasticis,  qui  collegiis  nostris  essent  vniti,  ratio 
nem  reddidimus,  et  quam  esset  falsus   rumor,  in  immensum  hos 
augens,  docuimus,  et  alia  ad  instituti  rationem  pertinentia  expli 
cauimus.  Ille  vero  optare  se  dixit  vt  plures  essent  redditus,  quo 
plures  operarii,  vir.eae  Domini  vtiles,  possent  ali. 

9.  4.a  Decembris,  primarius  quidam  vir  typhernas  (Ciuitas 
de  Castello  vulgo  vrbs  ea  dicitur,  prope  Perusium),  nomine  epi- 
scopi  et  ciuitatis,  collegium  Societatis  a  vicario,  magno  cum  desi- 
derio  petiit,  domum,  ecclesiam  et  redditus  necessarios  ad  20  col 
legiales  offerens;  sed  res  ad  nouum  praepositum  generalem,  a  vi- 
cario  reiecta  est,  sicut  et  Cortonae  et  Arimini  oblata  collegia. 

10.  Hoc  ipso  autumno,  a  cardinali  Borromeo  prius  impetra- 
ta  gratia  vnionis  abatiae  de  Arona,  collegio  nouo  et  vniuersitati 
Mediolani  erectae,  simul  cum  insigni  monasterio,  et  ecclesia  Bre- 
da  nuncupata,  suum  effectum  est  sortita,  cum  tribus  milibus  au- 


7l8  POLANCI    COMPLEMKNTA 

reorum  annui  redditus,  supplicatione  subscripta,  et  litteris  in  for- 
ma  bullae  expeditis. 

1 1 .  Eodem  tempore  concessit  summus  pontifex,  petente  car- 
dinali  Carrafa,  vt  dotatio  domus  probationis  auenionensis,  quam 
legatus  cardinalis  Borbonius  ex  confiscatis  bonis  haereticorum 
tieri  iusserat,  et  a  Pio  papa  V  propter  belli  expensas  suspensa 
fuerat,  ad  effectum  deduceretur. 

12.  Hoc  autumno  Madridii  scholae  institutae,  et  ex  occasio- 
ne  contradicentis  oppidi,  regium  consilium,  visis  constitutioni- 
bus  Societatis  cum  aedificatione,  melius  de  rebus  nostris  sentire 
coepit. 

13.  Eodem  autumno  collegium  legionense  a  nostris  habita- 
ri  ceptum,  et  scholae  ibidem  apertae. 

14.  Sub  finem  Nouembris,  P.  Baptista  Sanchez  professus 
4  votorum,  vir  deuotione  in  Deum  et  concionandi  dono  clarus, 
vt  vixerat,  sancte  ad  Dominum  migrauit  in  domo  professorum 
romana. 

15.  Collegium  louaniense,  quod  dilapsum  fuerat  in  varia 
loca,  cum  princeps  Orangiae  eam  ciuitatem  coepisset,  recupera- 
ta  ciuitate,  et  fugato  principe,  domum  rediit;  et  lectiones  consue- 
tas  resumpsit;  et  occasione  huius  dispersionis  accepta,  cum  con- 
uictores  omnes  essent  etiam  dilapsi,  non  eos  admittendos  censui- 
mus,  et  ita  collegium  louaniense  hoc  onere  liberatum  est. 

16.  Comes  Vreniae  collegium  suum  et  vniuersitatem  Osu- 
nae  Societati  nostrae,  missis  ad  Patrem  nostrum  sanctae  memo- 
riae  litteris,  obtulit  hoc  eodem  autumno;  sed  admissio  cum  ad 
nouum  generalem  pertineret,  vsque  ad  eius  electionem  differen- 
da  fuit. 

17.  Episcopus  vrbeuetanus  pro  collegio  in  oppido  Aquae- 
pendentis  instituendo  hoc  autumno  instabat,  et  locum  ac  reddi- 
tus  assignandos  demonstrabat;  sed  ad  nouum  generalem  reiecta 
est  haec  tractatio,  nec  magna  spes  ei  data. 

18.  Cum  in  massiliensi  ciuitate  hoc  autumno  quidam  ex  no- 
stris  concionatus  esset,  quidam  ex  clero  accensus  desiderio  vi- 
dendi  in  patria  sua  firmum  Societatis  nostrae  domicilium,  do- 
mum  suam  cum  hortis  ad  professorum  domum  constituendam  de- 
dit,  quae  satis  ad  id  comoda  fore  intelligitur. 

19.  Burdegalae  institutum  est  hoc  anno  collegium  (quod 
per  eam  ciuitatem  transiens  P.  N.  Franciscus,  sanctae  memoriae 
admisserat),  cum  a  rege  christianissimo  domus  ad  illud  erigen- 
dum  esset  assignata,  olim  a  Carolo  Magno  extructa.  Et  a  quodam 
senatorii  ordinis  valde  pio  ciue  duo  millia  francorum  annui  red- 
ditus  applicata;  predicatione  autem  et  ministerio  sacramentorum, 
ibi  per  nostros  vigente,  1200  heretici,  ecclesiae  reconciliati  sunt. 
Cum  autem  schole  aperte  a  nostris  essent,  tantus  ad  eas'scho- 
lasticorum  numerus  confiuxit,  vt  collegium  et  simul  vniuersitas, 
eius  ciuitatis,  15  praeceptoribus   instructa  (qui  tamen  non  bene 


COMMENTARIOLA.— 1572  719 

audiebant  in  lis  quae  ad  relligionem  pertinent),  vsque  adeo  de- 
serta  fuerit  relicta,  vt  tanturn   alphabetarii  pueri  in  ea  reman 
serint. 

20.  Hoc  ipso  autumno,  Aronae  domus  probationis,  aliquot 
eo  praemissis  sacerdotibus,  praeparari  cepta  est,  ex  abatiae  red- 
ditibus  sustentanda. 

21.  Domus  probationis  Brunae  (quod  oppidum  est  olomu- 
censis  diocesis)  hoc  tempore  confirma.ta  est  a  sede  apostolica;  et 
iam  aliqui  ex  nostris  multo  antea  praemissi  eo  fuerant,  vt  oppida- 
nos  iuuarent:  eius  operis  auctor  fuit  praepositus  brunensis,  qui 
in  episcopum  olomucensem  electus,  et  eodem  autumno  a  ponti- 
fice  summo  confirmatus  est. 

22.  Sub  idem  tempus  Burdegalae  instituto  collegio,  cum 
haeretici  passim  occiderentur,  opera  nostrorum  et  praesertim 
Patrijs]  Emundi  Augerii  multi  caedi  subtracti  sunt,  et  breui  ad- 
modum  tempore  fere  mille  et  ducenti  ad  relligionem  catholicam 
redierunt. 

23.  Cum  dux  Monpensierius,  et  Car.lis  Borbonius  curassent 
Parisiis  eodem  tempore,  vt  P.  loannes  Maldonatus  ad  quaedam 
oppida  se  conferret,  vt  principis  de  Conde  mortui,  et  ducis  de 
Boullon  viuentis  vxoribus  (vltima  enim  filia  erat  ducis  Monpen 
sierii),  persuaderet  catholicam  relligionem,  perueniens  ille  in  op- 
pidum  condense,  et  cum  principissa  conferens  de  rebus  ad  do 
gmata  pertinentibus,  dominus  illam  ad  sanam  mentem  reduxit,  et 
Parisios  post  resipiscentiam  rediit.  At  Maldonatus  versus  Seda- 
num  progrediens,  vbi  boullenses  duces  residebant,  prius  cum 
vxore  seorsum,  deinde  praesente  marito,  et  ministris  (qui  erro- 
rum  magistri  erant)  per  10  dies  de  dogmatibus  disserens,  omnes 
eos  valde  commotos  ad  resipiscentiam  reliquit;  et  cum  8  annis 
sine  praedicatione  catholici  extitissent,  concionatus  est  ipse;  et 
impetrauit  facultatem  a  duce  vt  et  alii  catholici  in  posterum  ad 
parochi  arbitrium  concionari  libere  possent. 

24.  Hoc  ipso  autumno  rediit,  omnium  primus,  non  tantum 
ex  Societate  sed  ex  orbe,  a  Iapone  et  India  orientali  in  Vrbem, 
P.  Alexander  Regiensis,  cum  10  annos  in  illis  locis  esset  pere- 
grinatus,  postquam  eo  a  P.e  N.  generali  Laynez  Roma  missus 
esset. 

25.  Sub  finem  huius  anni  Compluti  instituta  est  denuo  do- 
mus  probationis,  post  obitum  P.  nostri  generalis,  et  ante  electio- 
nem  noui  praepositi;  et  domina  Maria  de  Mendoza,  quae  in  fun- 
datricem  admissa  fuerat  huius  domus  ab  eodem  Patre  nostro, 
tunc  coepit  ad  expensas  necessarias  pro  nouiciis  manum  admo- 
uere;  et  ex  domo  probationis  Villareji  permulti  nouicii  auocati 
sunt  Complutum,  quamuis  fere  40  ibidem  manserint. 

26.  Cum  in  cardinalis  Spinosae  gratiam,  initium  datum 
fuisset  collegio  Siguntino  in  eadem  prouincia  toletana,  eodem 
mortuo  nec  dotatione  vlla  relicta,  nostri  inde  sunt  auocati,  eo- 


720  POLANCI   COMPLEMENTA 

dem  tempore,  cum  generalis  praepositus  non  esset  adhuc  creatus. 
27.  In  badensi  marchionatu,  sub  finem  anni,  magni  progres- 
sus  in  catholica  relligione  facti  sunt,  et  templa  multa  cultui  et 
nitori  pristino  restituta,  et  aliquot  loca  populo  numerosa,  expul- 
sis  haereticis  ministris,  et  catholicis  impositis,  ad  ecclesiae  gre- 
mium  redierunt,  opera  P.  Georgii  Schorichii  ad  id  plurimum 
iuuante. 

an[n]o  domini   1573 

1.  Die  13  Ianuarii  D.  Antonius  Araoz,  post  primos  10  anti- 
quissimus  professorum  Societatis,  vir  multis  Dei  donis  clarus,  et 
in  Hispania  magnae  auctoritatis,  Madndii  obiit. 

2.  Collegium  tolosanum,  cum  magna  premeretur  inopia,  et 
dominis  capitolinis  significatum  esset,  timendum  esse  ne  con- 
gregatio  generalis  illud  alio  transferendum  statueret,  cum  dota- 
tione  careret,  addidit  [sic\  ad  eos  redditus  quos  prius  habebant 
800  francorum,  alios  1200,  hac  conditione  apposita,  vt  eis  frue- 
retur  collegium  donec  aliis  redditibus  ei  applicatis  comode  sus- 
tentari  sine  his  posset. 

3.  Ex  bonis  admiralli  heretici  defuncti,  et  qui  nostram  So- 
cietatem  infense  oderat,  cum  sex  millia  francorum  singulis  relli- 
gionibus  essent  data,  et  in  earum  cathalogo  nostri  praeteriti; 
cumque  referente  111. m0  Car.h  Lothoringo  id  reginae  matri  signi- 
ficatum  esset,  duodecim  millia  collegio  parisiensi  ad  domos  vi- 
cinas  coemendas  donati  sunt. 

4.  Hoc  tempore  summus  pontifex  per  apostolicas  litteras 
iniunxit  Patri  Canisio,  vt  aliquos  principes  Germaniae  adiret,  et 
de  modis  relligionem  promouendi  in  Germania,  eorum  senten- 
tiam  exquireret;  et  tum  demum  vt  ipse  Romam  veniret.  Aliis 
etiam  ex  nostris  scribi  voluit,  vt  de  statu  rerum  Germaniae  et 
mediis  eam  iuuandi  scriberent  quod  in  Domino  sentirent:  quod 
et  factum  est. 

5.  Cum  Burdegalae  collegium  nostrum  esset  inchoatum, 
magno  cum  fructu,  in  situ  quodam  ad  regem  pertinente,  qui  a 
Carolo  Magno  dicitur  esse  cuidam  hospitali  destinatum,  prior 
quidam,  sub  cuius  prioratu  situs  huiusmodi  erat,  resignare  vo- 
luit  illum  in  collegii  fauorem;  et  rex  ipse  christianissimus  per 
suum  oratorem  in  Vrbe  supplicare  voluit  summo  pontifici  vt 
prioratum  praedictum  collegio  vniret  in  perpetuum;  quod  ponti- 
fex  libenter  sub  inicium  Martii  concessit. 

6.  Cum  sub  inicium  quadragesimae,  ineunte  Februario,  no- 
stri  in  Corsicam  peruenissent,  et  in  oppido  primario,  Bastia  no- 
mine,  et  aliis  in  locis,  cum  singulari  hominum  fructu  versaren- 
tur,  accensus  episcopus  marianensis(qui  antea  bonam  ad  id  ipsum 
voluntatem  ostenderat),  de  collegii  institutione  agere  serio  coe- 
pit,  et  per  litteras,  pro  magno  illius  prouinciae  bono  petiit,  vt 
postquam  a  fundamentis  esset  erectum  et  dotatum,  ita  vt  saltem 


COMMENTARIOLA. —  1 573  72I 

20  ex  redditibus  possent  sustentari,  collegium  (quod  alioqui  libe- 
rum,  et  sine  vlla  obligatione  instituebat)  admitteretur;  sed  res 
est  ad  generalem  futurum  reiecta. 

7.  Hac  quadragesima  missi  sunt  ad  concionandum  in  epi- 
scopatu  tusculano,  et  apud  S.  Orestem  et  Theate  atque  Cosen- 
tiam,  5  ex  collegio  nostro;  et  non  poenitendo  cum  fructu  ibidem 
cum  sociis  sunt  versati.  Romae  vero  vnus  pontifici,  alter  eius  fa- 
miliae,  3-us  in  ecclesia  S.  Petri  est  concionatus;  4.*  apud  S.  Lau- 
rentium;  5.s  apud  S.  Celsum;  6.s  et  7.*  domi  nostrae,  mane  et 
vesperi;  8.s  apud  hospitale  Incurabilium;  octo  alii  in  totidem  mo- 
nasteriis.  Itaque  omnes  numero  21  fuerunt;  et  speratur  quod 
multis  tam  concionando,  quam  alia  pietatis  opera  exercendo, 
eorum  labor  profuerit. 

8.  Praeter  1  i.m  penitentiarios,  8  vel  9  confessarii  Divo  Petro 
<Jati  fuerunt,  cardinali  Aldobrandino  petente;  3  vel  4  Sancto 
Laurentio  in  Damaso,  in  hebdomada  sancta;  aliis  etiam  in  eccle- 
siis  Vrbis  et  monasteriis  monialium  aliqui  occupati  fuerunt,  et 
in  collegio  nostro,  et  apud  S.  Andream;  sed  praecipue  in  eccle- 
sia  et  domo  nostra,  in  qua  24  confessarii  fuerunt;  et  si  omnes 
simul  computentur,  fere  60  Romae  ex  nostris  confessiones  hoc 
tempore  audierunt.  Vtinam  operariorum  numero  fructus  respon- 
derit. 

9.  Initio  huius  anni  canfirmauit  summus  pontifex  collegii 
nostri  olomucensis  et  domus  probationis  brunensis  erectionem  et 
dotatior.em,  et  quidem  gratis;  sicut  et  redditus  collegii  Bredae, 
Mediolani,  suo  diplomate  expediri  voluit,  sine  sumptu. 

10.  Pridie  calendas  Aprilis  cum  summum  pontificem,  ab  eo 
vocatus,  alloquerer,  multa  de  nostra  Societate  et  modo  electio- 
nis  acta  fuerunt;  et  ad  exteras  nationes  amandas,  et  summos 
etiam  gradus  in  Societate  eis  communicandos  est  adhortatus,  si 
alioqui  eis  digni  essent;  demum  facultates  nostras,  quod  attinet 
ad  bullam  in  Coena  Domini  legi  consuetam,  non  reuocari  in  suo 
pontificatu  (prout  eius  praecessor  concesserat),  declarauit. 

11.  Die  n.a  Aprilis  absolutum  fuit  semestre  praescriptum 
ad  conueniendum  ad  generalem  congregationem;  et  reliqui 
omnes  conuenerunt  praeter  P.  Emundum  Augerium  (qui  missus 
est  ad  exercitum  regis  x.^anissimi,  Rupellam  obsidentis,  instante 
et  rege  et  eius  matre  regina),  et  Patribus  prouinciae  Castellae, 
qui  cum  per  Galliam  transirent,  ab  hereticis  sunt  capti,  et  in  mu- 
nitum  quemdam  locum,  Cordellach  vocatum,  adducti,  ubi  P.  Mar- 
tinus  Gutterius  ex  pleuritide  (contracta  ex  incommodis  in  custo- 
dia  acceptis)  sancte  obiit.  P.  Egidius  Gonzalez  cum  P.e  Suarez 
et  socio  16,  duobus  millibus  francorum  redempti  sunt;  et  tamen 
solus  P.  Suarez  Romam  ad  congregationem  post  electionem  per- 
uenit,  qui  Lugdunum  fuerat  dimissus  ab  hereticis,  vt  pecuniam 


16     Cf.  epist.  204,  annot.  8. 

POLANCI  COMPLEMENTA.— T.  II  46 


722  POLANCI   COMPLEMENTA 

curaret.  Ipse  Aegidius  vulneratus  in  foemore,  quod  minus  large 
pecuniam  offerret,  vt  valetudinem  curaret  Rhutenae  mansit  diu. 

12.  Die  12. a  Aprilis  congregatio  fuit  aperta;  et  cum  ad  pon- 
tiflcem  itum  esset  ad  benedictionem  postulandam,  demum  horta- 
tus  est  nos  ad  aliquem  eligendum,  qui  hispanus  non  esset;  et  in- 
choato  quatriduo  kk,  imo  pridie  electionis,  quae  die  24  17  Aprilis 
erat  celebranda,  quidam  ex  nostris  per  equos  dispositos  Thuscu- 
lum  se  contulit,  vbi  sumus  pontifex  versabatur;  et  litteras  ei  de- 
dit  regis  Portugalliae  quibus  orabat  eundem  pontificem  vt  nul- 
lus  eligeretur  in  generalem,  de  genere  neophitorum;  qua  re  mo- 
tus,  id  quod  forte  agitabat  animo,  sed  non  statuerat,  tandem  ille 
constituit,  et  iniu[n]xit  Car.H  comensi,  vt  ad  congregationem  ac- 
cedens,  iuberet,  ne  pro  ea  vice  (sic  ipse  locutus  est)  hispanum 
eligeret  congregatio. 

Cum  3.0  die  praedicto  post  missam  et  omnium  electorum 
communionem,  more  nostro  in  locum  electioni  destinatum  con- 
uenissemus,  et  absolutis  letaniis  2.a  concio  haberetur,  ad  clausas 
portas  pulsatum  est,  et  significatum  quod  adesset  Car.lis;  quo  ex- 
cepto,  voluntatemque  et  praeceptum  pontificis  explicante,  re- 
spondit  ei  vicarius,  rem  esse  magni  momenti,  quae  proposita  fue- 
rat,  et  cum  ipsa  congregatione  tractandam:  nos  tamen  obedien- 
tiae  filios  esse;  et  re  considerata,  responsum  esse  daturos.  Vnde 
ille  abiit;  et  magno  cum  sensu  doloris,  ccngregatio  de  hac  exclu- 
sione  nationis  hispanicae  agere  cepit.  Vnde  ille  ipse  qui  hesterno 
die  miserat  ad  pontificem,  dicens  se  velle  anathema  esse  pro  So- 
cietate,  confessus  se  auctorem  fuisse  huius  perturbationis,  ope- 
ram  obtulit  suam  apud  eumdem  pontificem,  vt  libertas  nostrae 
Societati  restitueretur. 

Et  ita,  interrupta  electione,  constitutum  fuit  a  congregatione, 
vt  aliqui  ex  nostris,  simul  cum  illo  qui  se  obtulerat,  sumum  pon- 
tificem  adirent;  et  ita  eodem  die  Thusculum  se  conferentes,  et 
nomine  totius  congregationis  pontificem  obsecrantes  vt  libertas 
restitueretur  congregationi  ad  electionem  suam,  vt  praeceptum 
relaxaret  impetrauerunt;  et  sub  mediam  noctem  domum  redeun- 
tes,  id  vicario  renunciarunt.  Qui  mane  sequenti,  coacta  congre- 
gatione,  exponi  fecit,  quae  a  pontifice  habebant,  quarum  summa 


kk  '  quatridio  ms. 


17  Lapsum  memoriae  passus  hic  videtur  Polancus:  die  enim  22  haec  ac- 
cidisse,  et  25  habitam  electionem,  testantur  P.  Franciscus  Adurnius  in  epi- 
stoladiei  24,  a  cl.  Tacchi-Venturi  edita,  Storia  della  C.  de  G...  I,  479-481; 
Bartoli,D<?,o7z  Uotnini...  IV,  209;  AstrAin,  III,  11  sqq.;  Acta  Congreg.  III 
(Instit.  S.  J.,  II,  216);  Synopsis  Historiae  S.  j.  (1914),  col.  60;  etc.'  Praeter 
Acta  Congregationis ,  litterae  Adurnii  potissime  rem  faciunt  indubiam, 
quippe  scribebantur  postridie  electionis;  dum  Polancus  haec  commentaria 
potuit  scribere  multis  mensibus  post.  Sacchinus  etiam  videtur  inepte  \o- 
cutus,  dum  ait,  P.  IV,  lib.  I,  n.  23:  «dies  undecimus  ante  Kalendas  Maias... 
comitiis  habendis  destinatus...» 


COMMENTARIOLA.— 1573  723 

fuit  praeceptum  hesternum  relaxatum  esse,  et  congregationi 
suam  libertatem  restitutam,  gratum  tamen  fore  pontifici,  si  ex 
alia  natione  quam  hispanica  eligeremus  praepositum  generalem. 
Sicergo  prosecuta  est  congregatio  quaepraecedente  diecoeperat; 
et  post  concionem  et  orationem,  primo  scrutinio  electus  fuit  in 
praepositum  P.  Euerardus  Mercurianus  (qui  leodiensis  natione, 
et  Galliae  ac  Germaniae  assistens  erat),  ipso  die  S.  Marco  sacro. 
Quod  eodem  die  pontifici  renunciatum  est;  et  ipsi  gratissimum 
accidit;  et  id  ipsum  significauit,  cum  Romam  redeuntem  tota 
congregatio  simul  inuiseret.  ' 

13.  Post  electionem,  sub  finem  Aprilis  continuata  est  con- 
gregatio;  et  praeter  alia  multa,  assistentes  electi  fuerunt:  pro 
Italiae  prouinciis,  P.  Benedictus  Palmius;  pro  Hispaniae,  P.  Egi- 
dius  Gonzalez;  pro  Galliae  et  Germaniae,  P.  Oliuerius  Mana- 
reus;  pro  Lusitaniae,  P.  Petrus  Fonseca.  Admonitor  fuit  etiam 
electus  P.  idem  Oliuerius.  Et  congregationi  flnis  est  impositus 
die  [16]  u  Iunii. 

14.  Hoc  tempore,  cum  pro  plurimis  prouinciis  gratiae  mul- 
tae,  tam  spirituales  quam  temporales,  a  summo  pontifice  pete- 
rentur,  magna  cum  liberalitate  eas,  et  quidem  cum  sui  amoris  et 
beneuolentiae  et  optimae  existimationis  significatione  singulari, 
concessit. 

15.  Die  2.a  Iulii,  visitator  prouinciae  Peru  missus  est 
P.  D.  Plaza;  et  cum  eo  P.  Montoya,  qui  Sieiliae  prouincialis 
fuerat,  et  P.  Didacus  Suarez,  qui  rector  collegii  messanensis,  et 
P.  Balthasar  Pignas,  qui  collegiorum  Sardiniae  viceprouincialis, 
omnes  ex  electoribus;  et  alii  multi,  partim  ex  Vrbe  partim  ex 
Hispania,  missi  sunt. 


11     Lacuna  est  in  ms.:  numerum  su/yplemus  aliunde:  cf.   Congr.    111 
Acta. 


II. — DIDACTiCA 

i 

I 

INDUSTRIAE  l 


fol.lr.  JHS. 

SIGUENSE   12  INDUSTRIAS  CON  QUE  SE  HA  DE  AYUDAR  LA  COMPA- 
NIA,  PARA  QUE  MEIOR  PROCEDA  PARA  SU  FIN 

Para  el  bien  de  la  Compafna,  a  honrra  y  gioria  diuina,  doze 
industrias  en  general  parezen  necessarias.  La  primera  para  co- 
ger  2  gente:  la  2.a  para  escoger  de  la  cogida:  la  3.*  para  conser- 
uar  la  escogida,  y  hazerla  mejor:  4.*  para  adelantar  en  letras  la 
conseruada:  5.a  para  adelantar  en  spiritu  los  letrados  y  admittir- 
los  a  profession:  6.a  para  que  se  instruyan  practicamente  en  los 
medios  de  ayudar  al  proximo  (antes  o  despues  de  hazer  profes- 


1  Ex  adversariis  autographis  in  codice  Collectanea  de  Instituto  (nunc 
Instit.  178),  n.  5.  Constat  hoc  opusculum  18  ff.  Prirnum  numero  119  signa- 
tum  est;  in  reliquis  nullus  est  numerus.  Ab  auctore  distincta  sunt  folia  li- 
teris  in  imis  paginis  positis;  attamen  quatuor  prima  folia  sc.  I,  2,  5,  6,  lit- 
teris  carent;  prima  quae  apparet  est  littera  C.  Nunc  praepostere  collocata 
sunt  folia  3,  4,  5,  6;  12,  l3,  14.  Ordo  rerum  poscit  ut  ita  collocentur:  5,  6,  3, 
4;  14,  l3,  12.  Nos  ea  ita  signamus  ut  si  separatum  codicem  efficerent;  atque 
ut  facilius  res  inveniri  possint,  numeris  crassioribus  initium  cujusque  folii 
indicamus.  Folium  6v.  purum  est;  in  fol.  l8v.  tantummodo  quinque  primi 
versus  scripti  sunt.  In  his  adversariis  plurimae  sunt  liturae,  correctiones, 
additiones,  sive  in  margine,  sive  ut  plurimum,  supra  versus;  omnes  tamen, 
una  forsan  annot.  dempta,  sunt  autographae;  praecipuas  tantum  notamus. 
In  margine  primi  fol.  invenitur  haec  annot.,  manu,  ut  videtur,  P.  Sotwelli: 
(dndustriae  et  artes  idoneae  ad  Societatem  promovendam  et  conservandam. 
Auctor  P.  Polancus.»  Compendia  rerum  et  numeros  in  margine  posuit  fere 
semper  auctor,  quae  nos  crassioribus  litteris  initio  paragraphorum  damus. 
Cum  autem  in  exemplo  photographico,  quo  utimur,  saepe  ultimum  verbum 
lineae,  praesertim  in  foliis  versis,  integre  legi  nequeat,  litteras  a  nobis  ex 
conjectura  additas  uncis  claudimus.  Quod  si  praeter  has  additiones  aliquae 
occurrant,  eas  pro  more  nostro  adnotamus,  hoc  vel  simili  modo:  Omiss.  a 
Po.,  id  est  omissum  a  Polanco. 

2  Adhibetur  hoc  verbum  hic  et  in  sequentibus,  ut  ex  contexta  oratione 
patebit,  pro  latino  «colligere». 


726  POLANCI   COMPLEMENTA 

sion)  los  que  se  han  ayudado  a  si  mesmos  en  letras  y  spiritu: 
7.a  para  que  se  repartan,  para  mayor  bien  comun,  los  que  ya  es- 
tan  ynstruydos,  para  trabajar  in  vinea  Domini:  8.a  para  que  se 
vnan  entre  si  y  con  el  preposito,  y  se  gouiernen  los  repartidos: 
9«a  para  que  los  asi  vnidos,  de  su  parte  se  ayuden  a  trabajar  mas 
fructuosamente  in  vinea  Domini:  io.H  para  que  sean  ayudados 
los  mesmos  de  parte  del  superior:  n.a  para  la  election  y  ayuda 
del  superior  en  lo  que  toca  al  gouierno  de  la  Compafiia:  12. a  para 
que  todo  lo  dicho  se  haga  durable. 

PRIMERA INDUSTRIA 
PARA  COGER  GENTE 

[I.0]  a  Oracion. — Primeramente  es  menester  buscarla  con  la 
oration  deseosa  de  la  diuina  gloria  y  salud  de  las  animas,  para  el 
qual  fin,  rogandus  est  Dominus  messis  vt  mittat  operarios,  etc.  3. 

2.°  Residir  en  vniuersidades. — Hase  de  buscar  tal  gente  enlos 
lugares  donde  se  halle,  como  seria  en  vniuersidades,  y  mas  en 
las  mejores,  adonde  acuden  personas  inclinadas  a  letras,  y  mas 
spirituales,  y  con  menos  vinculos  de  las  cosas  del  mundo,  que  en 
lugares  mercantiljes  y  cortes,  etc,  porque  mas  comunmente  sue- 
len  procurar  de  valerse  por  letras  los  que  ni  tienen  mayorazgos, 
ni  exercicios  de  mercaderia,  ni  otras  artes  o  officios:  asi  que  en 
tales  partes  avra  mas  personas  que  se  dispongan  al  instituto  de  la 
Compania;  y  los  que  se  dispusieren,  estaran  mas  instruydos  en  le- 
tras,  y  mas  vecinos  a  poderse  seruir  dellos  la  Compania  para  el 
bien  del  proximo.  Asi  que  la  residentia  en  vniuersidades  ayudara 
para  hazer  gente,  y  las  mas  celebres  entre  ellas  son  mas  a  pro- 
posito  para  tal  fin. 

3.°  Residir  en  lugares  grandes  y  de  concurso. — Despues  de  las 
vniuersidades  se  deuran  preferir  para  este  effecto  los  lugares 
grandes,  y  donde  suele  aver  concurso  de  personas  habiles,  por- 
que  entre  muchos  saldran  algunos;  tal  es  Roma  y  Venecia  en  Ita- 
lia;  Valladolid,  Toledo,  Seuilla,  la  corte  en  Espana,  etc. 

4.°  Tiempos  de  recogimiento. — Vltra  de  los  lugares  ayudarian 
para  este  proposito  los  tiempos  en  que  la  gente  mas  se  recoge  a 
cosas  spirituales,  como  en  las  quaresmas,  etc. 

5.°  Predicar. — Despues  de  los  lugares  y  tiempos,  entre  los 
medios,  pareze  se  estienda  mucho  el  predicar,  para  despertar 
la  gente,  y  mouerla,  y  asi  pareze  en  tales  lugares  debria  ha- 
uer  fol.1v.  escogidos  predicadores. 

6.°  Leer. — Quando  no  vbiese  predicador,  y  aunque  lo  vbiese, 
tras  el  predicar  se  tiene  por  medio  vniuersal  para  este  proposito 


*     Omiss.  a  Po. 


Matth.,  IX,  38;  Luc,  X,  2. 


Industriae.— Seriei  I,  i.a  727 

el  leer,  con  que  se  excite'y  entretenga  la  gente  exci[ta]da;  y  tam- 
bien  pareze  que  este  officio  avria  de  ser  de  los  mas  sufficientes, 
y  de  mejor  muestra;  y  entiendo  aqui  leer,  no  puramente  para  el 
entendimiento  (porque  destas  lectiones  no  suele  aver  necessidad 
en  vniuersidades),  pero  tambien  para  el  affecto,  mezclando  ex- 
hortationes,  etc,  para  juntamente  ensenar  y  mouer.  El  ensefiar 
tambien  la  doctrina  christiana  a  mochachos,  y  el  leer,  aun  [a] 
modo  de  escuelas,  como  se  hara  en  Gandia  y  Micina,  podria  dar 
a  los  aud[i]tores  de  qualquiera  facultad  (con  algunas  opportunas 
digressiones  y  exhortation[es]),  ocasion  de  afficionarse  al  institu- 
to  de  la  Compania. 

7.°  Confessar.— Para  coger  el  fructo  de  las  predicationes  y 
lectiones  seria  impo[r]tante  que  vbiese  algunos  confessores,  que 
ayudasen  de  cerca  la  gente  mouida  por  los  medios  dichos,  y  asi 
seria  muy  al  proposito  que  vn  confessor  acompanase  vn  pr[e]di- 
cador  o  lector. 

8.°  Exercitios.— Para  hazer  concluyr  y  resoluerse,  el  medio 
de  los  exercitios  pareze  conuenientissifmo]  en  subiectos  idoneos, 
aunque  para  vnos  serian  todos  mas  necessarios,  para  otros  bas- 
tari[an]  parte  dellos,  como  se  dize  en  las  Annotationes  dellos  *. 

i).°  Casa  de  la  Companfa. — -Para  que  mueuan  con  exemplo,y 
muestren  algun  principio,  y  den  animo  a  los  que  se  quisiesen  jun- 
tar  con  ellos,  seria  conueniente  que  vbiese  en  los  lugares  dichos 
alguna[s]  personas  de  buenos  ingenios  y  spiritu,  vltra  de  los  ope- 
rarios,  como  serian  studiantes  en  las  vniuersidades,  que  viuiesen 
juntos  en  algun  collegio  o  casa  capaz,  donde  pudiesen  ac[o]gerse 
otros  5;  y  tanto  mayor  comodidad  seria  esta,  si  vbiese  el  modo  de 
hazer  la  costa  a  los  que  no  le  tienen:  que  ay  algunos  buenos  sub- 
iectos  y  pobres,  por  los  quales  es  bien  mirar,  a  los  quales,  vbien- 
do  tal  comodidad,  podria  offrezerseles,  y  tambien  por  otros  no 
pobres,  que  se  despegan  del  mundo;  que  ,  por  incurrir  en  desgra- 
cia  de  los  parientes,  y  perder  la  ayuda  de  costas  que  se  les  ha- 
zia,  tienen  necessidad  de  ser  ayudados  en  lo  temporal.  Y  para 
este  effecto,  vltra  de  la  renta  de  los  collegios,  podria  seruir  la 
hazienda  de  los  studiantes  ricos  que  vbies[e],  si  la  discretion  juz- 
gase  que  eran  tan  confirmados,  que  no  se  desedificarian  de  que 
se  ayudas[en]  otros  de  lo  suyo. 

10. a  Conuersation. — La  conuersation  es  tambien  conuenien- 
te  para  el  fin  dicho,  no  solamente  la  de  los  que  ya  son  oper[a]rios, 
pero  la  de  los  studiantes  y  los  otros,  tomando  ocasion  aora  de  los 
studios  y  exercitio  dellos,  aora  de  cosas  spirituales;  y  quando  b 
se  viese  vna  persona  de  buenas  partes,  podr[ia]  ynbiarse  vno  y 

b     quande  ms. 


4     Cf.  annot.  l8.am  initio  Exercitiorum. 

4     Hoc    multum   restringitur    in   Constit.   S.  J.   Cf.   part.  IV,    cap.    3, 
Decl.  B,  et  cap.  9,  Decl.  A. 


7^8  POLANCI    COMPLEMENTA 

otro  que  le  dispusiesen,  tirandole  a  las  predicationes  y  a  confes- 
sarse,  y  si  se  pudiese  a  los  exe[r]eitios.  Podria  tambien  tomarse 
ocasion  de  cartas  y  nueuas,  comunicando  la  parte  dellas  que  se 
juzgase  conuenir. 

II.0  [Dar  a  conocer  el  instituto] c. — Porquelascosas  que  tocan 
al  instituto  de  la  Compania  son  muy  attractiuas  para  quien  tiene 
mucha  v[o]luntad  de  seruir  a  Dios,  aunque  de  muchos  no  enten- 
didas,  el  hazerlas  entender  ayudaria  para  combidar  (como  se 
crey)  a  muchos  foi.Sr.;  y  asi  esto  del  instituto,  como  el  succes- 
so  que  Dios  nuestro  senor  da  a  la  Compania,  y  lo  que  della  se 
sirue  en  varias  partes,  y  las  confirmationes  y  gracias  de  la  Sede 
apostolica,  se  podria  mostrar  a  sus  tiempos  y  lugares,  y  en  spe~ 
cial  a  personas  de  quienes  mas  se  teme  o  se  spera.  Pero  en  ge- 
neral  se  estenderia  mas  este  buen  odor,  si  Dios  diese  spirito  a  al- 
guno  de  fuera  de  la  Compania  de  scriuir  de  lo  dicho  en  stilo  y 
modo  aplazible.  A  este  mesmo  aviso  perteneze  el  quitar  los  con- 
ceptos  errados  que  algunos  tienen,  y  el  temor  que  procede  de  ta- 
les  conceptos,  y  al  mesmo  toca  !a  buena  fama  y  nombre  de  los 
particulares  todos,  que  con  la  verdad  de  vida  y  doctrina  se  sus- 
tente,  y  si  otra  opinion  vbiese,  se  procure  qu[itar].  ■ 

12.°  [Benevolencia  de  los  grandes]. — La  beneuolentia  de  las 
personas  principales,  como  principes,  perlados  y  otros,  que  mu- 
cho  pueden  en  lo  temporal  o  spiritual,  para  este  proposito  hazen 
mucho  por  la  auctoridad  y  el  brazo  dellos,  que  ayuda  en  las  co- 
sas  del  diuino  seruitio;  y  asi  mesmo  quando  se  sintiesen  seme- 
jantes  personas  ser  contrarias,  se  deurian  buscar  medios  para  ha- 
zerlas  beneuolas,  o  a  lo  menos  que  no  danen  6. 

13.°  [Discurrir  por  diversas  partes]. — Mouerse  algunos  de  los 
predicadores  o  lectores  que  para  mas  fueren,  y  discurrir  por  va- 
rias  ciudades  principales,  lleuando  consigo  ayuda  de  algun  con- 
fessor,  y  dereniendose  algunos  meses  hasta  dar  notitia  de  la  Com- 
pahia  y  buen  odor,  pareze  asi  mesmo  ayudaria  para  coger  la  gen- 
te  que  Dios  nuestro  senor  vbiese  dispuesto  para  tal  vocation,  vl- 
tra  de  la  ayuda  que  [a]  mas  personas  se  daria. 

14.°  |  Universidades  y  colegios]. — Tomar  cargo  de  vniuersidad 
como  en  Gandia,  o  de  collegio,  donde  se  resciuiesen  otros  que  de 
la  Compania  no  fuesen,  o  de  leer  en  publico,  como  en  Micina, 
ayudaria  para  disponer  las  personas  a  lo  mesmo;  y  tambien  el 
resciuir  en  compania  de  los  studiantes  de  los  collegios  algunas 
personas  de  partes  raras,  que  quisiesen  viuir  al  modo  que  los 
otros,  ayudara  para  este  effecto. 

15.°  [Casas  de  probacion]. — Tener  vna  casa  de  probationes 
para  los  que  se  exercitan  y  piden  ser  de  la  Compania,  antes  que 

c     Hoc  et  reliqna  compendia  hujns  Industriae  omiss.  a  Po. 


Cf.  Constit.,  part.  X,  n.  II.  Decl.  B. 


Industriae.—  Seriei  I,  2.'  729 

sean  bien  conocidos,  tambien  ayudaria  para  lo  mesmo;  porque 
se  podria  mas  alargar  la  mano  en  el  tomar,  que  aora  se  debria 
hazer  en  las  casas  mesmas  o  collegios  de  la  Compania. 

16.°  [Trato  con  parientes  oamigos].— Los  mesmosdelaCom- 
pania  podrian  tirar  los  parientes  o  amigos  que  tubiesen  buenas 
partes,  a*su  instituto,  por  conuersationes  y  letras,  dando  parte  de 
todo  al  superior  mas  vezino. 

17.°  [Amistad  con  padres  de  familia]. — Ayudaria  tambien  la 
amistad  con  personas  de  bien  que  tubiesen  hijos  aptos  para  la 
Compania,  los  quales,  si  a  sus  espesas  entretuuiesen  en  los  stu- 
dios,  donde  pudiesen  ayudarse  de  los  de  la  Compania,  con  inten- 
tion  que,  si  Dios  los  inspirase,  entrasen  en  ella,  seria  vril  para  el 
effecto  dicho. 

18°  [Amistad  con  personas  espirituales  y  maestros]. — Asi 
mesmo  la  amistad  con  personas  spirituales,  y  no  relligiosas,  que 
podrian  enderezar  los  que  juzgasen  aptos;  y  para  lo  mesmo  ayu- 
daria  la  amistad  con  maestros  de  mochachos,  y  de  huerphanos,  y 
semejantes. 

fol.2v.  2.a   1NDUSTRIA 

DEL  ESCOGER  LAS  PERSONAS.  NO  PARA  HAZER  PROFESSION 
SINO  PARA  ENTRAR  EN  CASA  O  COLLEGIO  DE  LA  COMPANIA 

Esta  industria  contiene  tres  partes,  vna  par[a]  ver  quienes 
sean  aptos  para  la  Compania  professa  de  presente,  o  para  adelan- 
te,  quienes  no;  otra,  quienes  para  coadiutores,  quienes[no];  otra 
en  que  modo  debe  hazerse  la  election  de  los  vnos  y  los  otros  l. 

primera  parte:  de  los  que  son  aptos  para  la  COMPANIA 

PROFESSA 

Considerado  el  fin  desta  Compania  y  modo  de  proceder,  vno 
que  se  tenga  p[or]  subiecto  conueniente.  para  professar  en  ella 
algun  tiempo,  parece  debe  tener  las  partes  siguientes: 

Primera:  letras  0  habilidad. — Primeramente,  quanto  al  enten- 
dimiento  speculatiuo,  doctrina,  o  hab[i]lidad  de  aprendella  2: 
quien  tubiese  falta  de  lo  vno  y  lo  otro,  no  es  a  propfosito]  para 
professo  ni  scholar  3. 

2.a  Buen  juicio. — Quanto  al  entendimiento  practico,  buen 
juicio  y  assentado:  quien  se  mostrase  d[e]  mal  seso  y  alborotado, 
no  seria  para  la  Compania  4. 


1  Quae  in  hac  secunda  Industria  dicit  Polancus,  inveniuntur  fere  omnia 
inprimaparte  Constitutionum,  cap.  2-4;  aliqua  etiam  in  Examine,  cap.  2; 
in  Constitutionibus  vero,  loco  citato,  dotes  professorum  et  coadjutorum  spi- 
ritualium  indiscriminatim  enumerantur. 

2  Constit.  part.  I,  cap.  2,  n.  6. 

3  Ibid.,  cap.  3,  n.  13.  4     Ibid.,  cap.  2,  n.  6,  et  cap.  3,  n.  14, 


730  POLANCI   COMPLEMENTA 

3.a  [Flexibilidad]  a. — Tanto  en  el  speculatiuo  quanto  en  el 
practico  entendimiefnto],  debe  ser  flexible;  porque  los  mas  duros 
de  cabeca,  si  no  se  esforz[a]sen  de  ablandarla,  no  son  para  la 
Compania  5. 

4.a     Memoria. — Se  quiere  memoria  en  lo  entendido  G. 

5.a  Buena  condition  natural. — Quanto  a  la  voluntad  y  affecto, 
ser  tractable  y  de  buena  condition  natural,  y  quieto:  hombres 
que  muestran  algunas  passiones  indomables,  como  de  yra,  luxu- 
ria,  y  regios  de  eondi[cion],  si  no  se  sperase  dellos  por  su  firme 
deliberation  y  propositos  que  vengerian  su  natura,  no  son  para 
esta  Compania  7,  que  no  es  tanto  para  domar  per[so]nas  indomi- 
tas,  quanto  para  vsar  de  las  ya  domadas,  o  por  la  natura  buena  o 
por  la  virtud,  para  el  diuino  seruitio  y  bien  de  las  animas;  asi  que 
hombres  de  fuertes  passionefs]  serian  peligrosos  para  la  Compa- 
nia  por  la  conuersation  que  tiene  con  los  proximos;  pero  podrian 
los  tales,  no  quitandoles  la  speranza,  a[ni]marse,  a  perseuerar  en 
las  confes[sio]nes,  etc,  y  ver  corao  se  ayudab[an]. 

6.a  Gonstantia. — Requierese  constantia  quanto  a  sus  proposi- 
tos,  y  natural  fortaleza  de  animo  para  muchas  aduersidades  y 
tentationes.  que  se  han  de  sufrir  probablemente  en  este  modo  de 
viuir.  Personas,  en  quienes  se  notase  liuiandad  y  inconstantia  y 
flaqueza  de  animo,  no  son  para  este  instituto,  como  se  presume 
de  quien  ha  dexado  otra  relligion  8,  etc. 

7.a  Virtud. — Requierese  que  sean  personas  virtuosas,  a  lo  me- 
nos  que  muestren  amor  de  la  virtud  y  d[e]  su  perfection.  Los  que 
fuessen  o  vbiessen  sido  notablemente  viciosos,  de  qualesquiera 
vicios  y  pecados  en[or]mes  y  publicos,  specialmente  siendo  infa- 
mes  y  condenados  por  heregias,  y  que  se  han  dexado  incurrir  en 
homicidios  o  en  rene[gar]  la  fe  de  X.°  entre  infieles,  y  semejan- 
tes,  no  son  para  la  Compania  9,  a  quien,  vltra  de  la  virtud,  la  bue- 
na  fama  es  necessaria  para  tratar  con  los  proximos.  Si  fuessen 
otros  peccados  y  no  publicos,  donde  se  viese  gran  proposito  de 
mudar  vida,  se  podrian  admittir  a  probation,  tubiendo  otras  bue- 
nas  partes. 

8.a  Ser  Strenuo.  —  Requierese  quanto  a  la  voluntad  executi- 
ua,  ser  strenuo  10,  diligente,  para  mucho;  porque  personas  en  si 
floxas  y  para  poco,  no  son  para  este  instituto  (aunque  no  sean  ma- 
las),  porq[ue]  ha  menester  spiritos  extraordinariamente  buenos 
en  letras  o  virtudes. 


*     Omiss,  a  Po. 


5 

6 
7 
8 
9 
I» 


Constit.  part.  I,  cap.  3,  n.  14. 

Ibid.,  cip.  2,  n.  7.  ■ 

Ibid.,  cap.  2,  n.  8,  et  cap.  3,  n.  9. 

Ibid.,  cap.  2,  n.  8,  et  cap.  3,  n.  5;  cf.  etiam  Exam.  cap.  2.  nn.  3  et  6. 

Ibid.,  cap.  2,  n.  8,  et  cap.  3,  nn.  3-4;  Exam.  cap.  2,  nn.  1-2. 

Ibid.,  cap.  2,  n.  8. 


Industriae.  —  Seriei  I,  2."  73i 

9.a  Inclination  a  cosas  spirituales. — Avrian  de  ser  inclinados 
a  cosas  spirituales,  pero  no  darse  a  ellas  indiscretamente,  como 
algunos  que  se  atan  a  sus  reue[la]tiones,  etc,  y  suelen  caer  en 
grandes  inconuenientes  u. 

[I0.a]  b  Afficion  al  instituto  de  la  Compafiia. — Avria  de  verse 
en  ellos  afficion  a  la  Compania,  y  sincera  intention,  que  se  tu- 
biese  por  argumento  de  la  vocation  diuina.  Quien  viniese  con 
yntention  no  del  todo  pura,  antes  po[r]  necessidad  en  parte,  o 
dissenos  humanos,  aunque  podrian  rectificarse,  debrian  tomarse 
dellos  prueuas  mayo[res],  o  no,se  admitir,  porque  tales  o  salen,  o 
quedan  anbitiosos  o  tibios  en  las  relligiones  12  etc.  Avrian  tam- 
bien  de  estar  muy  dispuestos  a  passar  por  las  probationes  de  la 
Compania  y  responder  bien  en  el  examen,  determinados  de  vi- 
uir  [y]  morir  en  la  Compania. 

foii  oiv  c  I  l.a  Buena  lengua.— Requierese,  quanto  al  hom- 
bre  esterior,  buena  lengua,  no  enbarazada  ni  tartamuda,  y  buena 
gratia,  si  se  puede,  para  leer  o  predicar  y  conuersar  13. 

I2.a  Salud  y  fuerzas. — Quanto  al  cuerpo,  salud  y  fuerzas, 
porque  personas  enfermas  y  fiacas  no  son  al  proposito;  si  ya  no 
fuese  vno  letrado  y  tubiese  otras  partes  grandes,  con  que  podria 
sufrirse  algo  desto  14. 

1 3.a  Buena  apparentia. — Tenga  honesta  apparentia  de  gesto, 
statura  y  meneos  y  la  compostura  exterior;  porque  la  fealdad  no- 
table,  y  monstruosidad  dana  para  conuersar  con  el  proximo  1o;  y 
en  general  sea  en  su  conuersation  y  en  todo  el  hombre  exterior 
edificatiuo. 

14. a  Edad  conueniente. — La  edad  sea  conueniente  para  tra- 
bajo;  y  asi  los  viejos  no  son  al  proposito,  si  no  fuesen,  como  arriba 
se  dixo,  letrados  o  personas  eminentes  en  algunas  buenas  partes; 
ni  los  ninos,  asi  por  otros  respectos,  como  porque  no  se  sabe  si 
perseueraran  d:  y  quando  algunos  se  tomasen  de  13  anos  arriba, 
avrian  de  tener  algunas  partes  raras  16. 

I5.a  [Libertad]  e. — Debe  ser  libre  de  vinculo  de  matrimonio 
y  deudas  o  otras  obligaciones  ciuiles  que  sean  notables  17. 

I6.a      [Partes  externas]  f. — Las  partes  externas,  como  es  ser 


b     Omiss.  a  Po.     —  c    Vide  annot.  1  de  ordine  praepostero  foliornm. 
— d  Sequuntur  haec  deleta:  pero   podriase  buscar  algun  buen  modo  para 
entretenerlos  a  costa  de  sus  padres  o  de  otros  amigos  acerca  de  los  colle 
gios  o  casas  de  la  Compafiia,  donde  frequentasen  los  sacramentos  y  se  ayu- 
dasen  spiritualmente.     — e   Omiss.  a  Po.     — f  Ontiss.  a  Po. 


11 
12 

13 
14 
15 
16 
17 


Constit.  part.  I,  cap.  3,  n.  12. 

Ibid.,  n.  lo. 

Ibid.,  cap.  2,  n.  9. 

Ibid.,  n.  n,  et  Decl.  C. 

Ibid.,  n.  10,  et  cap.  3,  n.  15,  et  Decl.  I. 

Ibid.,  cap.  2,  n    12,  et  cap.  3,  n.  15,  et  Decl.  K. 

Ibid.,  cap.  3,  nn.  6  et  15. 


7$2  POLANCI    COMPLEMENTA 

bien  nacido,  nobleza,  riqueza,  buena  fama,  etc,  quando  las  vbie- 
se,  ayudan  para  mas  edification;  quando  no,  podrian  bastar  sin 
ellas  las  otras  buenas  partes  18. 

[2.a  PARTE]  h:   LAS  PARTES  DE  LOS  COADIUTORES  SPIRITUALES 

De  los  coadiutores  spirituales.  — Los  que  se  tomasen  desde  el 
principio  por  coadiutores  spirituales,pareze  han  de  tener  las  mes- 
mas  partes  que  los  professos,  aunque  no  tubiesen  aquella  gracia 
de  predicar:  en  la  parte  que  toca  a  doctrina  s.  cierto  es  que  no  les 
ha  de  faltar  la  necessaria  para  el  officio  que  exercitan  de  confes- 
sar,  o  habilidad  para  aprendella  19.  Otros  avra  coadiutores.  que 
al  principio  se  toman  para  lo  que  fueren  juzgados  que  conuiene; 
y  visto  que  por  enfermedades,  por  no  tener  mucha  habilidad,  no 
salen  con  tanta  sufficientia  de  letras  como  se  pretendia,  podran 
quedar  por  coadiutores  spirituales,  vbiendo  las  otras  partes  di- 
chas;  pero  destos  no  se  habla  quando  se  trata  de  resciuir  para 
coadiutores. 

LAS  PARTES  DE  LOS  COADIUTORES  TENPORALES 

De  los  coadiutores  temporales  [I.0]  h'.  No  tengan  impedimentos. 

— Pnmeramente,  no  tengan  los  impedimentos  que  dize  el  Exa- 

men  20. 

2.°  Bien  aconditionados  — Sean  de  buena  natura  y  bien  acon- 
ditionados,  no  duros  de  juizio  y  voluntad,  ni  inquietos,  etc.  ". 

3.°  Virtuosos. — Sean  virtuosos,  o  amadores  a  lo  menos  de 
virtud  y  perfection,  y  de  quienes  se  spere  viuiran  relligiosa- 
mente  22. 

4.°     Edificatiuos. — Sean  edificatiuos  en  la  exterior  conuersa- 


tion  23 


5.°  Strenuos. — Sean  strenuos,  y  avrian  de  tener  alguna  bue- 
na  hauilidad,  como  de  curar  enfermos,  scriuir,  etc,  y  no  floxos 
y  para  poco. 

6°     Spirituales. — Sean  personas  inclinadas  a  deuotion  24. 
7.°     Afficionados  a  la  Compafiia. — Sean  afficionados  al  insti- 
tuto  de  la  Compania  2S. 

8.°     Contentos  del  officio  de  Marta.— Muestrense  dispuestos  a 

g  Seq.  haec  vv.  oblitt.  y  jrracia  exterior,  la  qual  debran  supplir  con 
otras  virtudes  y  con  ser  rezios  de  cuerpo,  que  de  tales  para  coadiutores  no 
pareze  que  se  debria  sufrir,  que  se  resciuiesen  enfermos.  Todavia  si  los  ta- 
les  coadiutores  spirituales  attendiesen  a  confessar  (como  es  creyble)  y  a  ]os 
otros  officios  de  sacerdote,  es  menester  no  sean  ignorantes,  antes  en  lo  que 
toca  a  su  ministerio  procuren  intelligentia,  y  pongan  en  ello  mucho  studio. 
— h  Prius  in  ms.  sic:  2."  parte:  de  los  que  son  aptos  para  Coadiutores  spiri- 
tuales  o  no;  post,  oblit.  his,  duplex  titulus  advenit.     —  h'   Omiss.  a  Po. 


18     Constit.  part.  I,  cap.  2,  n.  l3.  19     Cf.  annot.  I. 

20     Cf.  Exam.  cap.  2.  .         21     Constit.  part.  I,  cap.  2,  n.  2. 

22     Ibid.  2»     Ibid.  **     Ibid.  "  Ibid. 


Industriae.— Seriei  I,  3.a  733 

contentarse  de  la  suerte  de  Martha  i6,sin  pretender  de  fol.5%' . 
passar  adelante  en  studios,  etc. 

9.°     Sanos,  etc.  —  De  cuerpo  sean  sanos  y  rezios  27. 

10.°     De  buena  edad. — Asimismo  de  edad  para  trabajar  28. 

3.a  parte:  del  modo  de  eligir 

Primero:  oration.  —  Para  en  esto  acertar  es  muy  necessario 
recurrir  a  Dios  con  la  oration  para  que  todo  lo  ende[reze]  2 '. 

2.°  Estar  sin  passion  al  escoger. — Desnudarse  de  toda  pas- 
sion,  moderando  con  circunspection  el  deseo  de  multitud,  pues 
comunmente  con  difficultad  se  compadezen  muchos  y  escogidos; 
y  es  quexa  ordinaria  de  los  que  no  han  si[doj  circunspectos  en 
resceuir:  multiplicasti  gentem,  sed  non  magnificasti  letitiam  30; 
por  otra  parte  porque  en  fin  somos  hombres,  id  est,  imperfectos, 
y  porque  ay  largo  tiempo  para  prueuas,  y  [mu]chos  se  mejoran 
siendo  ayudados  y  obrando  Dios  en  sus  animas,  no  es  menester 
ser  tan  cerrados,  que  no  se  resciua  sino  gente  en  todo  perfecta; 
asi  que  tengase  el  medio  entre  estos  estremos  ',  y  del  no  aparten 
encomiendas  de  personas  algunas;  ni  hagan  [dojblegar  en  el  res- 
pecto  que  deue  tenerse  derechamente  del  seruicio  de  Dios  y  bien 
de  las  animas,  la[s]  causas  de  special  beneuolentia,  corro  de 
amistad  o  parentesco,  etc,  haziendo  ace[p]tar  los  que  fuesen 
ineptos  para  tal  instituto  S1. 

3.°  Para  los  que  quieren  estar  a  sus  costas. — Si  la  gente  que 
se  offreze  para  seguir  la  Compafiia,  no  pretendiese  luego  entrar 
en[tre]  los  nuestros,  antes  quisiese  estar  a  sus  costas  fuera  de 
casa  hasta  dexarse  mas  conoc[er]  y  tratar,  puedese  alargar  con 
los  tales  la  mano,  dandoles  buenas  palabras,  que  no  obligen  [sic], 
hasta  que  se  conozca  si  son  o  no  conuenientes  para  el  instituto 
nuestro. 

4.°  Para  quien  tubiese  partes  senaladas. — Si  pretendiesen 
entrar  entre  los  nuestros,  y  se  viese  que  eran  personas  de  algu- 
nas  parte[s]  sefialadas,  como  de  doctrina,  prudentia,  grande- 
za,  etc,  podrian  entenderse  dellos  si  tie[nen]  alguno  de  los  im- 
pedimentos  que  excluyen  de  la  Compania;  donde  no,  se  podrian 
acoge[r]  en  la  casa  de  probationes  hasta  ver  mas  adelante  lo  que 
en  ellos  ay;  y  tanto  mas,  si  vbiese  peligro  que  otros  no  los  diuer- 
tiesen  32. 

5.°     Para  los  que  se  dudase.— Si  los  que  se  offrezen  y  quie 

i  Praecedentia,  ab  illis  vv.  por  otra  parte  linea  circumdncta  in  ms.  no- 
tantur,  hac  in  marginemonitinne  addita:  Esto  en  los  avisos.  Ea  tamen  in 
textu  relinquimus,  ut  sensus  sit  perfectus. 


'u  Constit.  part.  I,  cap.  2,  n.  2. 

27  Ibid.,  n.  3.  28  Ibid., 

29  Ibid.,  cap.  4,  n_  3.  30  Isai.,  IX,  2. 

31  Ibid.,  cap.  i,  n.  4.  32  Ibid.,  cap.  4,  n.  3.  Dec).  C. 


734  POLANCI    COMPLEMENTA 

ren  entrar  entre  los  nuestros,  claramente  se  viese  no  ser  ido- 
neos,  puedense  luego  despidir  [con]  buen  modo.  Si  no  se  viese 
esto,  y  en  lo  que  se  sabe  vbiese  ocasion  de  dudar  si  cumple,  es 
bien  no  apresurar,  antes  tomar  tiempo  sin  dar  resolution  affir- 
matiua  o  negatiua  has[ta]  que  se  tome  mas  lengua  de  su  cosa;  y 
esta  dilation,  vltra  de  que  dexara  hazer  mejor  las  diligentias  de- 
bidas  en  informarse,  sera  tambien  prueua  del  deseo  y  vocation 
diuina,  si  lo  es;  y  puedense  los  tales  exhortar  a  freqiientar  los 
sacramentos  y  orationes,  etc.  33. 

6.°  El  ver  y  conuersar. — De  los  medios  para  aclararse  en  los 
que  se  tubiese  duda,  el  primero  es  ver  las  tales  personas;  porque 
del  gesto,  voz,  habla,  meneos  y  otras  senales  exteriores  se  puede 
tomar  testimonio  de  las  inclinationes  naturales  y  habituales;  y 
tanto  mas  si  se  entra  con  ellos  en  conuersation,  dandoseles  oca- 
sion  dies[tra]mente  para  descubrir  sus  intentiones,  y  el  affecto 
que  tienen  a  las  cosas  del  seruicio  diui[no]  y  a  las  del  mundo;  y 
tambien  el  entendimiento,  y  las  otras  partes  que  arriua  se  dizfenj; 
y  seria  bien  que  diuersas  personas  asi  le  tratasen,  que  siendo  sa- 
gaces  mucho  descubririfan]. 

tfoI.6r.  7.°  Exercitios. — Otro  medio  efficacissimo  para  des- 
cubrir  lo  que  ay  en  cada  vno,  son  los  exercitios,  en  los  quales  se 
debrian  poner  los  que  mostrasen  abilidad  y  buenas  partes,  aun- 
que  no  vbiese  certitud  de  todas  las  que  se  requieren. 

8.°  Ynformarse  de  Otros. — El  ynformarse  tambien  de  otros 
que  conocen  tal  persona,  y  saber  dellos  como  viuian  en  el  mun- 
do,  y  si  eran  para  poco  o  mucho,  etc,  podria  dar  luz  en  esta 
parte.. 

9.°  El  examen. — Las  interrogaciones  y  examen,  y  lo  que 
cada  uno  descubrira  en  la  casa  de  probationes,  ayudara  para  co- 
nocerle . 

10.°  Ver  si  es  para  vno  o  para  otro,  etc. — Hechas  estas  dili- 
gentias,  ya  se  podra  tomar  tino,  si  cumple  despedirle  o  acetarle 
en  casa  o  collegio;  y  si  accetarle,  si  para  coadiutor  j  solamente, 
o  para  scholar,  o  professo,  o  indifferentemente  para  lo  que  se 
juzgare  mas  conuenir;  y  asi,  hechas-las  lectiones  de  las  faculta- 
des  que  ha  estudiado,  podra  resciuirse  en  casa. 

foI.3r.  3.'  INDUSTRIA 

PARA    CONSERUAR    LOS   QUE   SE    ESCOJIEREN    ' 

Porque  dizen,  quod  non  minor  est  virtus  quam  querere,  par- 


j     Seq.  temporal  oblitt. 


33     Constit.  part.  I,  cap.  4,  n.  3. 

1     Haec  industria  quae  fol.  3r.   et  v.  continetur,  respondet  suo  modo 
3.ae  parti  Constitutioiium. 


Industriae.— Seriei  I,  3-a  735 

ta  tueri,  sera  la  3.*  industria  para  conseruar  los  que  fueren  esco- 
jidos  (hablo  delos  que  no  son  aun  professos,  porque  de  la  conser- 
uation  dellos  se  dira  a  la  I2.a  industria,  hablando  de  conseruar  el 
todo);  y  entiendo  conseruar  no  solo  el  numero  dellos,  pero  tam- 
bien  la  virtud. 

I.°  Oracion. — Primeramente,  para  esta  y  las  otras  indus- 
trias,  el  primero  remedio  es  la  oracion,  asi  de  los  que  tienen  car- 
go,  como  de  los  otros  a  professo[s],  para  impetrar  de  Dios  perse- 
uerancia. 

[2.°  Mudar  de  lugar]  b. — 2.°  Es  que  se  transpongan  los  que 
son  molestados  de  parientes,  y  a  vna  mano  los  que  los  ti[e]nen 
vecinos  2. 

[3.°]  Quitar  ruines  companias. — El  3.0  es  quitarles  en  gene- 
ral  la  comunication  con  gente  de  fuera,  specialmente  a  mocha- 
chos,  no  los  dexando  yr  solos  c,  ni  en  compania  que  no  sea  para 
fiarse  della  3. 

4.°  0u'*ar  cartas,  etc. — -Es  menester  quitar  la.contrattation 
de  cartas,  etc.  (si  no  son  vistas  por  el  superior  o  a  quien  el  lo 
cometiere),  y  mas  aun  de  hablar  con  parientes  y  amigos  munda- 
nos,  sino  delante  de  otro  de  casa;  si  no  fuese  por  priuilegio  spe- 
cial  de  alguno  tan  fuerte  en  su  vocation,  que  no  se  tema  peligro, 
antes  se  spere  seruicio  de  Dios  de  que  hable  parientes,  etc.  *. 

5.°  Visitationes  de  la  patria. — Mucho  mas  se  debe  vedar  el  vi- 
sitar  los  suyos  y  viuir  entre  ellos,  donde  no  aya  gente  de  la  Com- 
pania,  ne  preualeat  caro  et  sanguis,  si  ya  no  fuese  por  simile  pri- 
uilegio  de  fortaleza  d  5. 

6.°  Conuersation  con  tentados.— Dentro  de  casa  quitar  a  los 
flacos  la  conuersation  particular  con  otros  flacos,  y  darsela  con 
los  mas  fuertes,  con  quien  se  ayuden  6. 

7.°  Despedir  los  escandalosos. — Si  en  casa  vbiese  alguna 
persona  scandalosa.  o  que  induciese  a  peeado  a  alguno  con  per- 
suasion  o  exemplo,  o  que  diuidiese  la  vnion  de  la  charidad,  o  que 
distrayese  del  studio  y  spiritu,  seria  menester  despedirla,  ne  ser- 
mo  eorum  vt  cancer  serpat,  y  dane  vn  miembro  podrido  los 
sanos  7. 

8.°  Q"itar  ocio. — No  dexarles  en  ogio,  buscando  sierapre  algo 
en  que  entiendan,  aunque  la  occupation  no  aprobechase  de  otro 
sino  de  occuparlos  s. 


a  Seq.  que  en  casa  ay  mas  confirmados  oblitt.  — *>  Omiss.  a  Po. 
— c  Seq.  fuera  oblitt.  —  d  Seq.  si  otro  no  forzase  la  necesidad,  y  entonces 
seria  bueno  vn  compaflero  oblitt. 


2  Constit.  part.  III,  cap.  I,  n.  2,  Decl.  A. 

3  Ibid.,  nn.  1-2. 

4  Ibid. 

5  ibicj.  *     Ibid.,  n.  3. 

7  Cf.  Constit.  part.  II,  cap.  2,  n.  2.         8     Ibid.,  part.  III,  cap.  I,  n.  6. 


736  POLANCI   COMPLEMENTA 

9.°  Socorrer  a  los  tentados. — Socorrer  a  los  tentados  con 
mucha  charidad  [y]  e  diligentia,  consolando,  o  reprehendiendo,  o 
alabando,  o  animando,  o  dando  remedios,  etc,  segun  la  tenta- 
tion  y  el  subiecto  della,  de  palabra  si  es  presente,  o  por  letras  si 
ausente  9. 

10.°  Castigar. — Castigar  con  penitentias  los  que  pecasen, 
publica  o  priuatamente,  segun  el  peccado  lo  fuesse;  mas  o  menos 
acerbamente,  segun  el  subiecto  y  lo  que  la  edification  pide  10. 

1 1 .°  Preuenir. — Preuenir  con  diligentia  los  pecados  y  defec- 
tos  quando  se  sospechase  la  inclination,  como  es  teniendo  en 
exercitios  baxos  al  que  es  inclinado  a  soberuia,  etc.  ". 

12.°  Examen  y  oration. — Hazerles  continuar  cada  dia  el  exa- 
men  de  conscientia  y  attender  a  la  oration  y  la  lection,  que  pro- 
uechosa  sea,  y  no  mucha;  y  en  esto  el  confessor  podra  mucho 
hazer,  limitando  en  esto  el  termino  12. 

13.°  Los  sacramentos  cada  semana.  — Cada  semana  confes- 
sarse  y  communicarse,  porque  se  fortifiquen  con  los  sacra- 
mentos  1S. 

14.°  Entender  las  cosas  de  la  Compania. — Vease  que  entien- 
dan  las  cosas  de  la  Compania,  quanto  haze  a  su  proposito,  como 
las  nueuas  edificatiuas  de  mas  partes,  con  que  se  animen  y  con- 
firmen,  etc;  y  en  general  oyan,  vean,  lean,  traten  lo  que  puede 
confirmarlas  en  sus  propositos,  y  no  lo  contrario. 

15.°  Confirmar  los  propositos  f. — A  los  que  tienen  las  cosas 
bien  vistas,  si  el  instituto  iuzgasen  con  gran  claridad  que  Dios  les 
diese,  serles  conueniente,  podrian  como  Jacob  dexar  algun  me- 
morial  de  lo  que  Dios  les  da  a  sentir,  y  renouar  sus  propositos  y 
stablecerlos  segun  la  deuotion  Dios  le[s]  diese  g  14. 

16.°  Alguna  mortification  notable. — Para  no  poder  tornar  al 
mundo,  ayudan  algunas  mortiricationes,  que  declaren  que  hom- 
bre  Ie  tiene  debaxo  de  los  pies,  como  es  pedir  por  Dios,  pedricar 
en  plazas  y  semejantes  cosas,  que  quien  las  haze,  es  menester  no 
sea  del  mundo,  donde  son  summamente  vergoncosas;  y  esto  se 
gana  con  mortificationes,  vltra  de  que  se  impetra  gratia  ,s. 

1 7.°  Exercitios  de  charidad. — Hazerlos  exercitar  en  obras  de 
charidad,  como  en  seruir  enfermos,  etc,  donde  se  impetra  gra- 


e  Omiss.  a  Po.  — f  Loco  horum  $  verborum,  prius  erat,  Votos. 
— g  Haec  paragraphus  ita  prius  scripta  fuerat:  Si  las  cosas  bien  vistas, 
y  el  instituto  se  juzga  ser  a  sus  prop6sitos,  seria  bien  que  se  estableciesen 
con  votos,  ddndoles  Dios  deuoti6n  de  hazerlo. 


9 

Cf.  Constit.  part.  III,  cap.  I,  n.  12 

10 

Ibid.,  n.  15. 

11 

Ibid.,  n.  l3. 

12 

Ibid.,  n.  1  r. 

13 

Ibid. 

14 

Cf.  Ibid.,  n.  22  et  Decl.  T. 

li 

Cf.  Exam.  gener.  cap.  4,  n.  12. 

IXDUSTRIAE.— SeRIEI  I,  3.a  7^7 

tia,  cuyo  effecto  es  stabilirse  en  todo  bien  l6,  Las  obras  de  justi- 
tia,  como  cibo  de  la  anima,  tambien  la  fortifican 

18.°  Buen  rostro. — Muestreseles  a  todos  buen  rostro  y  hu- 
mano,  quando  particular  razon  otro  no  demanda;  pues,  aunque 
en  todas  partes  donde  se  rije  multitud,  es  necessaria  la  mezcla 
de  temor  y  amor,  pareze  que  specialmente  en  est[a]  Compaflia  es 
el  spiritu  de  amo[r]  principal,  con  no  faltar  el  otfro]  1T. 

19.°  Charidad  fraterna. — El  amarse  in  Domino  vnos  a  otros, 
los  hara  tambien  stables;  y  asi  todo  lo  que  ayuda  la  charidad  fra- 
terna,  es  vtil  para  esto,  como  es  oyrla  predicar  muchas  vezes,  y 
predicarla  o  leerla,  etc.  18. 

20.°  Moderado  tratamiento. —  Ei  mediano  tratamiento  del 
cuerpo,  y  no  les  dexar  padezer  demasiada  falta  en  lo  fol.ttv.  tem- 
poral  ayudara  no  solo  de  parte  del  animo,  que  tendra  menos  oca- 
sion  de  tentarse,  per[o]  aun  del  cuerpo,  que  podra  mejor  conser- 
uar  la  salud  19.  Algunos  por  particulares  razones  es  menester 
[dispensar]  h  desta  regla. 

21.  No  consentir  excesso  en  mortificationes.— Por  lo  mesmo 
no  es  de  consentirles  (quando  son  hombres  que  de  suyo  corren) 
que  trabajen  [de]masiado ,  ni  vsen  demasiadas  mortificationes, 
pues  moderata  durant,  y  para  seruir  [a]  Dios  y  los  proximos  a  la 
larga,  es  menester  no  destruir  el  cuerpo  20.Esto  se  entiende  quan- 
do  en  alguno  no  vfbiere?]  particular  razon  de  dexarle  correr,  que 
[a  veces]  la  discretion  sale  de  la  via  comun  por  mayor  [perfec- 
tion]. 

22  Cuydado  en  enfermedades  — En  las  enfermedades  es  de 
tener  dellos  competente  cuydado  ",  y  vsar  los  medios  que  Dios 
[pro]uey,  de  medicos,  medicinas,  comer,  seruicio.  etc:  y  si  vbie- 
se  algun  enfermero,  de  Dios  llamado  specialmen[te  a]  esta  obra 
de  charidad,  no  tendrian  otros  [causa]  de  enfermar  por  curar 
vno,  como  acaece,  porque  todos  concurren  a  vn  enfermo:  vno 
■enferma  y  desconcierta  la  rnedia  casa  \ 

23.  [Haya  un  visitador]  K — Para  todas  estas  cosas  corporeas 
mucho  pareze  necessario  que  aya  vno  com[o]  visitador,  que  sepa 
las  cosas  corporales  que  faltan  a  los  de  casa,  ynforman[do]se  de 
cada  vno  por  menudo,  para  referir  al  ministro  o  superior;  y  esto 
podria  hazer  el  sotomfinistro];  y  specialmente  la  visitation  se 
haga  de  tres  en  tres  meses,  a  las  4  partes  del  ano,  y  specialmente 


h     Omiss.  a  Po,     — >     In  i?is.  post  §  22. am  sequitur  2j.a  quam  suo  loco 
damus.     — j    Omiss.  a  Po. 


16 
17 
18 
19 
20 


Constit.  part.  III,  cap.  I,  n.  22. 
Cf.  ibid.,  part.  VIII,  cap.  1,  Decl.  G. 
Ibid.,  part.  III,  cap.  I,  nn.  18,  21. 
Ibid.,  cap.  2,  n.  3. 
Ibid.,  n.  5. 


21     Ibid..  n.  6,  Decl.  G. 

POLAXCI  COMPLEMESTA.— T.   LT.  47 


738  POLANCI   COMPLEMENTA 

a  la  entrada  del  inbierno.  Sin  estos  tiempos,  siempre  que  neces- 
sidad  se  viese,  ha  de  entender  en  ella  el  visitador  y  referir  al  mi- 
nistro  ". 

24.  [Buen  confetor]  k. — Como  esto  vltimo  es  para  la  conser- 
uation  del  cuerpo,  asi  para  todas  las  cosas  ante  dichas ,  que  a  la 
conscientia  toquan,  y  en  [ge]neral  para  la  conseruation  de  la 
gente  de  casa,  vn  buen  confessor  creo  sea  importantissimfo], 
que,  sabida  la  conscientia  y  tentationes,  etc,  remedie  diestra- 
mente,  etc;  y  en  el  mesmo  cre[o]  aya  gran  importantia  para  me- 
jorarlos  en  el  spirito  y  toda  virtud;  y  a  la  causa  pareze  de[ue]  ser 
persona  escogida  \  y  vna,  para  que  sepa  las  conscientias  de  todos, 
en  manera  que  todo[s]  se  ayan  de  confessar  con  ella ,  o  con  su 
licentia;  saluo  si  fuesen  sacerdotes ,  que  estos  tales  pu[e]den, 
offresciendose  necessidad,  reeonciliarse  con  otro;  pero  al  fin  de 
la  semana  es  bien  se  confiesen  de  todo  con  el  confessor  ordi- 
nario  23. 

25.  [Saber  lo  que  se  hace  en  casa]  m.— -Para  todo  estoes  su- 
mamente  necessario  que  el  superior  del  collegio  o  casa  sea  [hom]- 
bre  de  cuydado,  y  le  tenga  specialiss[i]mo  de  saber  todo  lo  que 
pasa,  y  remediar  lo  que  se  puede.  Sabralo  de  los  de  casa  por  in- 
formation  de  vna  o  mas  personas,  que  tengan  cargo  de  infor- 
marse  [para]  referirlo,  como  seria  el  sottoministro,  o  maestro  de 
nouitios,  o  otro  "  S4.  Si  la  cosa  fuere  tal  que  sea  menester  referir- 
la  al  preposito  prouincial  o  general,  se  le  podra  scriuir  por  el  rec- 
tor  inmediato;  y  es  menester  que  [ni  dej  avisar  se  falte  de  alla 
fuera,  ni  de  aca  de  proueer  en  las  cosas  de  importantia. 

Muy  °  importante  pareze  que  algunos  peccados  mas  graues, 
como  son  de  carne,  [y]  otros  que  tocan  a  todo  el  cuerpo  de  la 
casa,  los  supiese  el  preposito;  aun[que]  es  de  considerar  por  que 
via;  pues  no  pareze  la  de  confession  ser  tan  a  proposito,  porque 
no  se  podria  proceder  de  la  scientia  que  se  tiene  en  confession, 
para  echar[los  de]  casa,  etc;  para  ayudarlos  no  dudo  que  serui- 
ria,  quando  no  fuessen  casos  que  meresciesen  echarlos  de  casa. 
Este  punto  quiere  ser  mas  mirado  25. 

26.  [Renovar  los  votos]  p.—  Pareze  ayudaria  al  stablezer  los 
studiantes  y  otros  que  tienen  ya  voto  de  la  Compania  y  viuen  a 
sus  espessas,  el  renouar  cada  ano  sus  propositos  y  votos  con  que 
entraron;  porque  si  no  perseuerasen  en  sus  propositos,  aclarasen 

k  Omiss.  a  Po.  — '  escoijda  ms.  hic  et  alias  in  sequentibus.  — 
m  Omiss.  a  Po.  —  n  Seq.  dc  los  de  fuera  se  sabnS  por  letras,  en  las  qua- 
les  se  scriuira  lo  que  fuere  conueniente  para  la  correcti6n  oblitt.  —  °  Ante 
hoc  v.  scriptum  fuerat  para  los  que  estan  en  casa  oblitt.     — P   Omiss.  a  Po. 

82     Similia  imperantur  in  regula  5.u  officii  ministri  domus.  Instit.  S.J. 

III,  135- 

23  Constit.  part.  III,  cap.  I,  nn.  II,   12. 

24  Ibid.,  n.  16. 

25  Ibid..  n.  II.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  IV,  402,  annot.  I. 


Industriae.— Shriei  I,  4.'  739 

los  de  la  Compania;  y  si  pareze  cosa  nueua,  no  es  de  marabillar, 
pues  lo  es  tener  en  tal  modo  ge[n]te  en  el  studio.  El  tiempo  de 
renouar  los  votos  dichos  paresce  deuria  se[rj  donde  estan  los 
hombres  mas  bien  dispuestos  para  con  Dios,  como  es  pascua  de 
resurr[e]ction,  de  la  pentecoste,  la  natiuidad  ". 

fol.-lr.  4.a   INDUSTRIA 

PARA  ADELANTARLOS  EN  LETRAS   * 

Las  personas  que  se  ynbian  al  studio. — Es  de  considerar  asi  lo 
que  toca  al  ynbiar  al  estudio  como  lo  que  al  aprobecharse  en  el. 
Mas  para  ver  en  esto  lo  que  se  deue  hazer,  es  de  notar  que  de  3 
suertes  de  personas  seynbian:  vnas  que  por  edad  y  ingenio  dan 
speranza  mayor  de  passar  adelante  y  ser  de  ueras  letrados;  otras 
que  no,  pero  pueden  hasta  vna  cierta  sufficientia  proceder,  para 
ayudar  a  si  y  otros  en  confessiones,  etc.;  la  3.a  suerte  se  podria 
afiadir  de  algunos  que  se  ynbian  para  aliuiar  a  los  otros  en  mi- 
nisterios  corporales  o  spirituales,  como  para  confessar,  ser- 
uir,  etc.  Es  tambien  de  notar  que,  entre  estos,  algunos  van  a  es- 
tudiar  a  sus  espesas,  otros  a  las  de  ia  Compania;  item,  algunos 
van  con  votos  de  ser  [de]  a  la  Compania,  y  stan  en  su  obedientia 
firmes;  otros  tienen  proposito,  pero  no  voto,  ni  tal  firmeza;  item, 
es  cierto  que  en  algunas  partes  se  halla  mejor  aparejo  de  studiar 
que  en  otras. 

P.°  Los  de  mas  speranza  a  los  mejores  lugares. — Esto  pre- 
supuesto,  pareze  primeramente  que  los  de  mas  speranza  se  yn- 
bien  a  las  mejores  vniuersidades,  donde  ay  mejor  aparejo  de  es- 
tudiar,  si  no  fuesen  ya  tan  adelante,  que  les  bastase  vn  lugar  de 
recogimiento  b,  sin  mucha  ayuda  de  maestros  y  exercitio,  etc. 

2.°  Los  que  tienen  voto,  a  spesa  de  la  Compaiiia.  —  Pareze 
que  los  que  tienen  votos  y  son  firmes  en  la  Compania,  se  ynbien 
donde  se  sustenten  a  espesa  de  la  Compania,  como  es  los  colle- 
gios;  los  que  no  tienen  votos  ni  se  dispusiesen  a  los  hazer,  po- 
drian  yr,  si  quisiesen,  a  sus  espesas,  y  iuntarse  con  los  nuestros, 
pero  no  a  costa  de  la  Compania,  como  es  dicho;  porque  despues 
de  averse  sustentado  y  pasado  adelante  en  sus  studios  en  nues- 
tra  Compania,  no  les  paresciese  tomar  otra  manera  de  viuir,  y 
siguir  otros  disenos. 

3.°     Antes  sean  prouados  en  vida,  etc— Pareze  que  antes  que 

al  studio  se  ynbiasen,  se  debria  ver  en  ellos  alguna  mortification 

i  del  hombre  viejoy  algun  gusto  de  las  cosas  spirituales,  y  que  se 


Omiss.  a  Po.     — *>  recoijmiento  ms. 


2» 


Constit.  part.  IV,  cap.  4,  n.  5. 


1     Haec  industria  respondet  suo  modo  capitibus  3-6  quartae  partis  Con- 
stit.  S.  J. 


740  POLANCI    COMPLEMENTA 

inclinasen  a  tomar  los  studios  como  medios  del  diuino  seruitio, 
no  por  otro  algun  diseno  de  curiosidad,  honra  o  intereses;  por- 
que  si  las  letras  no  se  edificassen  sobre  tal  fundamento,  no  ser- 
uirian  para  los  fines  que  pretiende  la  Compania,  de  la  diuina  glo- 
ria  y  ayuda  de  las  animas,  y  del  mesmo  que  studia  2. 

4.°  Vayan  comodamente. — Tubiendo  aviso  del  aparejo  que 
ay  en  lo  temporal  y  en  las  letras  en  los  lugares  donde  se  ynbian, 
con  la  comodidad  de  viatico  que  se  pueda,  se  les  de  licentia;  y 
vayan  en  modo  que,  aunque  tarden  mas,  danen  menos  a  su  salud. 

5.°  Aliuiarlos  de  las  curas  temporales.— Despues  de  llegados, 
para  aprobecharse  no  es  bien  que  ayan  de  tener  sollicitud  de  su 
necessidad  decomer,  vestir,  libros,  etc,  de  lo  qual  en  la  3.a  In- 
dustria  deziamos  tubiese  alguno  cargo,  y  de  las  otras  cosas  exte- 
riores;  porque  lo  menos  que  se  pueda,  se  diuiertan  en  estas  cosas: 
y  a  la  causa  para  aliuiar  en  esto  ordinario  y  en  los  estraordina- 
rios  de  enfermedades,  pareze  se  emplearian  bien  algunas  perso- 
nas  de  buena  voluntad,  mas  que  de  hauilidad  para  letras;  porque 
otramente  ay  mucha  occasion  de  interruptiones  del  studio,  y  de 
diuertirse  del.  Saluo  con  esto  si  alguna  vez,  para  ayudar,  se  pu- 
siesen  en  algo  desto  los  studiantes;  pero  quando  ay  otro  que  ten- 
ga  la  cura  principal,  el  ayudar  no  distray  tanto  3. 

6.°  No  se  distrayan  con  compafitas,  etc. — No  se  distrayan 
con  ruynes  companias  del  studio,  ni  con  aver  miedo  al  trabajo. 

7°  No  tengan  demasiadas  deuotiones.  —  No  sean  demasiado 
prolixas  las  meditationes  y  deuotiones,  en  manera  que  parte  por 
gastar  en  ellas  mucho  tiempo,  parte  por  poner  alli  mucho  affec- 
to,  parte  porque  se  fatiga  alli  la  natura,  impida  el  aprouechamien- 
to  en  el  estudio  4. 

8.°  No  se  comuniquen  al  proximo  mucho. — No  se  comuniquen 
al  proximo  tanto  durante  el  studio,  que  dexen  de  aprender  con 
que  puedan  a  la  larga  seruirle;  digo  esto,  asi  del  confessar,  como 
de  fol.lv  predicar  o  exercitar  o  conuersar;  y  a  la  causa  los  que 
no  tienen  orden  sacro,  paresce  que  no  debrian  tomarle  hasta  con- 
cluyr  su  studio.  No  ubsftantej  esto,  si  algun  lanze  saliese  de  no- 
table  prouecho,  no  se  deuria  perder,  de  exercitar  [oj  confessar 
alguno,  etc;  y  si  vbiese  quien  vbiendo  acabado  el  studio,  pudie- 
se  attender  al  [projximo,  o  que  no  estubiese  para  estudiar,  sino 
para  ayudar,  tomaria  este  cargo  sobre  [sij  aliuiando  los  otros;  los 
quales  tambien  con  exemplo  y  buena  conuersation  procuraran  de 
attraer  otros  a  su  instituto  s. 

9.°     Remittirse.  — No  tirar  demasiado  la  cuerda  del  arco  en  j 
el  studiar  ni  en  otro  algun  exercfitioj,  antes  remittir  el  trabajoa 
ratos,  porque  el  animo  recreado  moderadamente  durara  en  el  es-  > 

*  Cf.  Constit.  part.  IV,  cap.  3,  nn,  1-4. 

3  Ibid.,  cap.  6,  et  Decl.  B. 

4  Ibid.,  n.  3.      " 

*  Ibid.,  n.  3,  et  Decl.  C. 


Industriae. — Seriei  I,  4.a  741 

tud[io],  y  euitara  enfermedades,  etc.  6.  Hasta  aqui  ha  sido  euitar 
inconuenientes. 

10.°  Buena  intention. — Pero  euitados  estos,  aun  se  deuen  to- 
mar  otras  ventajas,  como  disposition  grande  c  para  con  Dios, 
como  es  puramente  buscar  con  el  studio  su  mayor  alabanza  y 
gloria  en  ayuda  de  las  animas,  y  persuadirse  mucho  que  esta  ocu- 
pation  del  studio,  aunque  pa[rez]ca  de  si  algo  remota,  tomada 
con  tal  fin,  es  muy  sancta  y  accepta  a  su  diu[i]na  Magestad;  por- 
que  no  solamente  el  studiar  tiene  speranza  de  vtilidad  futuraT 
pero  aun  [de]  presente,  quando  la  muerte  en  el  nos  tomase,  es 
acto  a  Dios  gratisimo,  etc,  y  no  meno[r]  que  el  predicar,  etc, 
en  tiempo  del  studio  7. 

II.0  Moderadas  deuotiones. — Como  las  largas  de[uo]tiones 
ynpiden,  asi  ayudan  algunas  moderadas,  entre  ellas  specialmen- 
te  las  que  son  enderezadas  a  la  puridad  de  la  [consci]entia,  conio 
es  hazer  su  examen,  y  confessafr]  y  comunicar  cada  semana. 
Tambien  se  deuria  cada  dia  oyr  missa,  y  algunas  vezes  hazerse 
orationes  bre[ues]  mezcladas  con  el  studio;  y  si  paresciere  al  que 
gouierna,  tomaran  alguna  hora  pa[ra]  la  meditation  y  oration 
algo  mas  larga  8. 

12.°  Buenos  maestros. — Tengan  buenos  maestros  quanto  se 
pueda,  y  procurese  que  tomen  cuydado  de  [los]  studiantes,  y  los 
studiantes  sean  continuos  a  sus  lectiones,  etc  9. 

13.°  Buena  humanidad. — Los  que  no  tienen  latinidad  a  suf- 
ficientia  para  entender,  hablar,  scriuir  bien,  la  aprendan  muy  de 
ueras;  del  griego  y  otras  partes  de  humanidad,  como  es  de  rhe- 
torica,  poesia  y  historia,  cosmografphia],  los  que  tienen  mas 
tiempo  y  havilidad,  pueden  tomarlo;  y  en  todo  se  vean  no  tanto 
muchos,  quanto  buenos  au[tores]  10. 

!4.°  [Los  que  no  han  de  ser  letrados]  d.— Los  que  no  son 
para  sperar  dellos  que  seran  letrados,  por  edad,  o  falta  de  salud 
o  deingenio,  mas  hasta  vna  sufficientia  para  ayudar  al  proximo, 
ya  pod[rian]  con  compendio  de  artes  tomar  alguna  parte  de  theo- 
logia  mas  necessaria  para  el  prouefcho]  proprio  y  de  otros,  y  vso 
del  sacerdotio,  como  seria  de  virtutibus,  et  vitiis  et  passionibus, 
y  de  sac[ra]mentis,  et  alguna  suma  para  casos  de  conscientia,  y 
de  la  Scrittura,  principalmente  el  testa[mento]  nueuo  con  algun 
buen  expositor,   y  algo  de  los  doctores  sanctos,  y  otros  libros 


c     Lectio  dnbia.     —  d  Omiss.  a  Po. 


6  Cf.    Constit.  part.  III,   cap.  2,  et  Decl.  D;  part.  IV,  cap.  4,  n,  I;   l3, 
n.  5,  et  Decl.  F. 

7  Ibid.,  part.  IV,  cap.  6,  nn.  1-2. 

8  Ibid.,  cap.  4,  nn.  2-3. 

9  Ibid.,  cap.  6,  n.  6. 

10     Cf.  ibid.,  cap.  5,  n.  i;  et  cap.  6,  nn.  4-5. 


742 


POLANCI    COMPLKMENTA 


spirituales,  siguiendo  los  mejores  autores,  y  no  curando  de  mu- 
chos  ll. 

15. °  [Los  que  han  de  ser  letrados}  e. — Los  que  fueren  para 
mas,  procuren  de  ueras  studiar  las  artes  y  lo  que  en  ellas  se  ley, 
y  de  la  th[eo]logia  scolastica  la  mas  segura,  qual  es  la  de  S.  Tho- 
mas,  approbada  por  la  Sede  ap[ostoli]ca,  non  tamen  iurando  in 
verba  magistri,  en  manera  que  no  se  de  lugar  a  otras  opiniones 
mas  verdaderas  e[n]  algunas  cosas,  aunque  a  vna  mano  se  sigua 
el  doctor  santo.  Procuren  tambien  passar  el  tes[ta]mento  viejo  y 
mieuo  con  pocos  y  buenos  expositores,  specialmente  teniendo 
cuenta  con  los  que  exp[li]can  las  difficultades  de  la  lengua,  que 
nacen  de  las  translationes  y  phrases  estranas;  en  lo  demas  lo  que 
en  el  13.0  y  14-°  punto  se  dize  toca  tambien  a  ellos  12. 

16  °  Ver  mejor  las  materias  mas  necessarias.— Asimesmo 
[ver]  f  las  materias  que  m[as?]  vienen  a  vso,  con  mas  diligentia, 
es  cosa  razonable,  como  las  materias  que  se  tratan  con  herejes,  y 
las  que  son  muy  importantes  para  predicar,  confessar,  etc.  ls. 

fol.7r.  17.°  Estudien  tiempo  competente.— En  qualquiera  fa- 
cultad  studien  tiempo  competente,  que  baste  para  salir  con  lo  que 
se  busca,  no  d[e]xando,  por  abreuiar,  las  cosas  imperfectas;  y  no 
seria  de  interromperlos  facilmente  sin  gran  caus[a]  ,4. 

18.°  Exercltense. — No  falten  en  casa  y  fuera  de  casa  de  sus 
exercitios  de  studi[arj,  los  humanistas  hablando  latin,  y  repitien- 
do  y  disputando,  y  sobre  todo  exercitando' el  stillo  en  compo- 
ne[r];  pero  muy  special  cuydado  se  deue  tener  de  las  epistolas, 
porque  aunque  el  modo  de  hablar  de  las  orationes  de  Demoste- 
nes  y  Ciceron  ayuden  para  el  predicar,  si  ay  discretion  que  dis- 
cierna  la  decentia,  en  el  hablar  y  scriuir  epistolas  pareze  que 
consiste  el  mas  principal  vso  de  saber  bien  latin.  Los  artistas  y 
theologos  tambien,  vltra  de  oyr  sus  lectiones  y  repetirlas,  esne- 
cessario  disputen  muy  a  menudo,  con  guardar  toda  modestia  y 
charidad,siendo  diligentes,  y  que  tengan  susconclusiones,etc.  15. 
19.°  El  rector  sea  cuydadoso.— Es  menester  que  el  rethor 
tenga  cargo  de  saber  como  cada  vno  haze  su  deuer.  para  repre- 
hender  o  approbar,  y,  si  es  menester,  punir;  y  como  quiera,  ayu- 
dar  a  mejor  hazer  su  debito  1S. 

20.°  Haganse  extractos. — Todos,  specialmente  artistas  y 
theologos,  debrian  vsarse  a  hazer  estos  extractos  de  lo  studiado; 
y  si  algunos  por  si  no  pudiesen,  ayudense  de  otros  que  los  ayan 


e     Omiss.  a  Po.     —  f  Deletum  perperam  a  Po. 


11  Cf.    Constit.  part.  IV,  cap.  5,  n.  2,  et  Decl.  C. 

12  Ibid.,  cap.  5. 

13  Ibid.,  n.  I. 

14  Ibid.,  n.  3. 

15  Ibid.,  cap.  6,  nn.  lo-l3. 

16  Ibid.,  nn.  9,  15. 


Industriae.— Seriei  I,  4.*  743 

hecho  mejor,  porque  con  esto  mejor  se  comprehende  lo  que  se 
estudia,  y  mas  se  imprime  en  la  memoria;  y  quando  la  memoria 
se  perdiese,  ay  recurso  al  extracto:  y  para  los  que  han  de  atten- 
der  a  negocios  spirituales,  y  con  todo  ello  estudiar  predicas  o  iec- 
tiones,  muy  en  menos  tiempo  y  con  menos  embarazo  de  libros  lo 
haran,  si  tubieren  estos  estractos  ordenados  de  sus  studios,  y  al 
fi[n]  dellos  podrian  escojerse  los  que  hombre  mas  estimase,  o  ha- 
zerse  vno  nueuo  dellos,  y  hazer  dello  vn  libro  o  libros  con  vn  in- 
dice  para  hallar  las  materias  17. 

21.°  Ynbien  sus  compositiones,  y  auisen. — Dese  aviso  de  lo 
que  leyn  y  oyen,  y  los  humanristas  ynbien  sus  compositiones,  al 
menos  de  tiempo  en  tiempo,  como  seria  de  vn  ano  o  medio,  para 
que  se  vea  como  aprobechan;  y  asimesmo  los  artistas  y  theolo- 
gos  sus  conclusiones  a  Roma  o  al  prefecto  prouincial,  pero  por 
este  tiempo  a  Roma  18. 

22.°  Vno  tenga  cargo  de  ver  esto. — Aunque  aya  alla  vn  rec- 
tor  que  tenga  cuydado,  paresce  que  debria  vno  aca  en  Roma  to- 
mar  cargo  particular  de  los  studiantes  para  ver  por  menudo  sus 
compositiones  y  conclusiones,  etc,  donde  podria  tomarse  tino 
(con  tener  ya  notitia  de  ias  personas)  para  alargar  o  abreuiar  el 
studii),  o  enderezarlo  de  otra  manera,  etc. 

23.°  Ensayarse  en  leer. — Ellos  entre  si,  quando  fuessen 
prouectos,  pareze  se  avrian  de  exercitar  tambien  en  leer,  como 
seria  quando  vno  estubiese  cerca  del  fin  del  studio,  que  tomase 
de  hazer  vna  lection,  donde  se  ayudaria  a  si  a  entender  y  tomar 
el  modo  de  ensenar,  y  tambien  podria  ayudar  a  los  otros.  En  el 
predicar,  si  paresciese,  podrian  hazer  lo  mesmo  19. 

24.°  Recreation  moderada. — Comer,  dormir,  reposar  quanto 
baste,  ayuda  a  la  doctrina,  porque  haze  mejor  entender  las  co- 
sas,  y  mas  continuar  [y]  g  perseuerar  en  el  studio;  asi  que  tenga- 
se  manera  que  en  esto  no  falten  20. 

25.  No  los  dexar  enuegecer.— -Quando  vbieren  studiado  lo 
que  basta,  no  es  menester  dexarles  cebar  demasiado,  ni  enuege- 
cerse  en  el  studio;  y  podrase  dar  auiso  por  el  rector  de  los  que 
han  acabado  sus  cursos;  y  ellos  mesmos  tambien  scriuan,  porque 
se  vea  su  voluntad  y  disposition  de  animo. 

26.  [Enviense  informaciones] h.— Para  todo  lo  dichoy  lo  que 
se  ha  de  dezir,  ayudara  que  de  todas  partes  donde  se  resciuen 
estudiantes,  ynbien  information  de  sus  partes  y  qualidades,  iun- 
to  con  sus  nombres  y  con  el  successo,  lo  que  vbiere  notable  de 
su  aprobechamiento,  o  lo  contrario  de  studios  y  vida,  para  ver 


%     Perperam  oblitt.  a  Po.     — h   Otniss.  a  Po. 


17  Constit.  part.  IV,  cap.  5,  n.  8:  et  Decl.  I,  n.  16,  et  Decl.  O. 

18  Cf.  ibid.,  Decl.L. 

19  Cf.  ibid.,  n.  18. 

20  Ibid.,  cap.  4,  n.  I. 


744  POLANCl    COMPLKMENTA 

como  se  han   de  ayudar,   y   si   conuiniese    trahsferir   o   despi- 
dir,  etc.  ". 

f©i.7v.  5.a    INDUSTRIA 

PARA  ADELANTARLOS  EN  EL  SPIRITU  Y  RESCIUIRLOS 
A  PROFESSION   '. 

Primero.  Es  menester  ser  spiritual. — Primeramente  se  pre- 
suppone  que  no  bastan  letras  sin  spirito,  antes  danan  en  esta 
Compania,  quia  scientia  inflat  2,  y  que  con  ser  necessaria  la  vna 
parte  y  la  otra,  la  parte  del  spiritu  lo  es  specialissimamente,  sien- 
do  no  solo  para  el  mas  importante  y  para  la  Compania,  que  no 
prodria  valerse  con  h[om]bres  animales,  pero  aun  para  todos  [los] 
proximos,  que  quien  ha  de  retraherlos  de  la  carne  al  spirito,  es 
menester  que  el  sea  spiritual;  que  como  Dios  vsa  en  las  cosas 
naturales  de  vn  animal  perfecto  para  engendrar  otro,  v  como  en 
qualquier  agente  quiere  que  aya  la  forma  que  ha  de  introducir 
en  su  effecftoj,  asi  en  las  cosas  spirituales  quiere  que  quien  ha 
de  ser  su  instrumento  para  introducir  humi[l]dad,  charidad  etc, 
sea  humilde,  charitatiuo,  etc;  vltra  de  que  el  exemplo  de  vida 
mueue  mas  que  las  palabras  para  que  sedispongan  los  oyentes  a 
seruir  a  Dios. 

2.°  Es  menester  dar  a  ello  tiempo. — Presuppuesta  la  neces- 
sidad  de  que  sean  spirituales  los  desta  Compania,  veyse  que  es 
necessario  dar  a  ello  tiempo:  y  aunque  antes  del  studio  muchos, 
y  otros  en  el  mesmo  studio  han  tenido  conocimiento  y  gusto  de 
las  cosas  spirituales;  porque  con  la  occupation  del  entendimiento 
comunmenfte]  no  queda  el  animo  entero  para  las  cosas  del  affec- 
to,  acabada  la  scuela  de  letras,  parece  se  debria  tomar  algun 
tiempo  para  la  scuela  del  affecto  antes  de  entrar  en  esta  relli- 
gion,  y  para  esto  el  tiempo  de  las  probation[es]  y  esperientias  es 
bien  ordenado  despues  de  los  studios  de  letras  y  antes  de  la  profes- 
sion,  [en]  el  qual  tiempo  se  estudien  practicamente  las  virtudes; 
y  asi  pareze  que  antes  de  s[a]lir  a  luz  (comunmente  hablando),  y 
de  comunicarse  a  otros  proximos,  avrian  de  attender  a  si  mesmos 
en  este  tiempo,  si  particulares  causas  a  otro  no  mouiesen. 

3.°  Insistir  en  conocer  y  gustar  a  Dios. — El  ser  spiritual  con- 
siste  en  el  conocimiento  y  amor  de  las  cosas  spirituales,  y  obras 
conformes  a  este  amor,  donde  se  sigue  el  menosprecio  de  las  co- 
sas  temporales  y  abnegation  del  hombre  viejo.  Y  porque  aun 


21     Cf.  Constit.  part.  VIII,  cap.  I,  Decl.  N. 

1     Quae  in  hac  Industria  explicantur,  brevissime  innuuntur  in   part.  V 
Constitutionum,  cap.  I,  n.  3;  et  cap.  2,  n.  I;  cf.  etiam  Exam.  cap.  I,  nn. 
et  12;  cap.  4,  n.  16. 

1     ICOR.,  VIII,  I. 


Industriae.—  Seriei  I,  5."  745 

comparando  el  conocer  con  el  amar,  precede  el  conocer  a;  aora 
en  este  tiempo  de  la  -probation  ayudara  para  este  dicho  conoci- 
miento  y  amor  leer  y  meditar  algunas  cosas  spirituales  escogi- 
das  b,  dando  algun  tiempo  a  ellas,  que  seria  como  hazer  otra  vez 
los  exercitios,  insistiendo  en  la  oracion  y  procurando  de  gustar 
quam  suauis  est  Dominus  %  v[t]  gustato  spiritu,  desipiat  caro.  y 
porque  vea  por  su  esperientia  que  es  poco  lo  que  se  dexa  para  lo 
que  se  h[a]lla,  a  quien  dexa  el  mundo  por  X.°,  }T  podria  ganar 
buena  vsanza  de  iuntarse  con  Dios  entre  las  actiones;  a  lo  menos 
la  memoria  desto  hara  que  menos  affecto  se  ponga  en  las  cosas 
baxas,  tubiendo  conocidas  las  de  Dios.  Es  verdad  que  tanto  me- 
nos  avria  que  trabajar  en  est[o],  quanto  la  persona  estubiese  mas 
puesta  en  ella  y  vsada,  aunque  el  renouarse,  para  todos  siruiria. 

4.°  Apercibirse  a  la  abnegation. — Porque  no  consiste  en  este 
gusto  huestra  perfection,  antes  en  las  virtudes  solidas  y  en  la 
obedientia  y  conformidad  verdadera  de  la  voluntad  nuestra  con 
la  de  Dios;  y  porque  nuestro  instituto  no  es  de  tanta  quiete,  que 
no  sea  menester  romperla  a  menudo  con  occupationes  varias  por 
ei  prossimo,  que  distraya  de  la  deuotion;  es  menester,  entendido 
esto,  aperceuirse  y  afficionarse  a  lleuar  la  cruz  de  X.°  como  el 
fuere  seruido,  con  consolation  o  sin  ella,  exercitando  las  verda- 
deras  virtudes;  y  pareze  que  por  esto  se  debrian  desde  entonces 
inclinar  las  orationes  y  considerationes  a  adquirir  deseos  de  la 
verdadera  abnegation  de  si  mesmos,  ayudandose  de  los  exem- 
plos  de  X.°  y  los  s[antosJ,  que  inciten  a  querer  imitarlos. 

5.°  Ponerla  en  practica  quanto  a  la  abnegation  de  la  carne.- 
Es  menester  poner  en  practica  esta  abnegation,  mas  y  menos  in- 
sistiendo  en  vna  parte  que  en  otra,  segun  las  inclinationes  a  las 
quales  ha  de  resistir.  Contra  la  concupiscentia  d[e  la]  carne  se 
toma  la  mortification  della,  donde  entra  todo  lo  que  la  castidad 
y  sobriedad  ayuda,  como  son  disciplinas  y  abstinencias  de  lo  que 
segun  los  sentidos  deleyta,  y  otros  trabajos  o  asperezas  corpora- 
les,  en  lo  qual  se  pu[ej-  tol.Hr.  de  dexar  por  vn  tiempo  a  cada  vno 
a  su  deuotion,  sino  en  quanto  excede  los  limites  de  discretion; 
per[o]  c  a  quien  mucho  se  descuydase,  vbiendolo  menester,  po- 
driaselo  acordar  el  confessor.  Como  quiera  que  esto  sea,  cierto 
pareze  que  quien  tubiese  vehementes  passiones  de  carne,  spe- 
cialmente  si  dellas  a  vezes  fuesse  vencido,  no  debia  d  ser  resce- 
uido  para  hazer  profesion  ni  ser  coadiutor. 

6.°  De  la  concupiscentia  de  hazienda.— Contra  la  concupis- 
centia  de  hazienda,  o  el  vso  demasiado  de  tomar  todas  sus  co- 


a  12  vv.  praecedentia  linea  circumdncta  notantur ut  omittantur.  Eo- 
dem  modo  notata  fuerant  plura  in  n.  I.°,  quae  postea  fere  iisdem  verbis 
dicuntur  in  2.°  — 1>  escoijdas  ms.  —  c  Obscure  scriptum  hoc  v.  — d  Con- 
fuse  hoc  v.  exaratum. 

*     Psalm.  XXXIII,  9. 


746  FOLANCI    COMPLEMENTA 

modidades,  es  propria  abnegation  no  tener  propiedad  de  cosa  al- 
guna,  y  en  el  vso  comenzar  a  sentir  la  pr-ofession  de  pobreza, 
como  seria  en  andar  sin  dineros  y  mal  vestido,  etc.  Con  todo 
esto  es  necessaria  discretion  para  no  perjudicar  mucho  a  la  salud. 

7.°  Contra  la  concupiscentia  de  honrra,  etc. — Contra  la  con- 
cupiscentia  de  honrra  y  grandeza  es  la  abnegation  propria  tomar 
lo  contrario  de  su  excellentia,  como  es  attender  a  exercitios  ba- 
xos,  seruir  a  todos,  vestir  pobremente,  pedir  por  amor  de  Dios 
en  lugares  publicos,  predicar  en  los  mesmos,  y  semejantes  co- 
sas,  que  derechamente  van  contra  la  reputation  en  que  hombre 
se  tiene  y  quiere  ser  tenido;  y  desto  publico,  como  mendicar  y 
predicar  por  plazas,  pareze  tienen  mas  necessidad  los  hombres 
respettosos,  y  los  no  bien  despegados  del  mundo,  porque  con  ello 
se  vencen  y  establezen  en  su  vocation,  y  se  hazen  inhabiles  para 
el  mundo.  Contra  todas  juntas  estas  concupiscentias  ay  algunas 
experienzias,  como  es  el  peregrinar  sin  dineros,  seruir  en  hospi- 
tales  o  a  otros  enfermos,  y  semejantes,  donde  ay,  vltra  de  la  ab- 
negation,  aun  mucho  exercitio  e  de  charidad. 

8.°  Contra  la  voluntad  propria. — Mas  adentro  es  la  abnegation 
de  la  propria  voluntad,  y  lo  que  a  la  virtud  de  la  obedientia  toca, 
que  con  ser  en  toda  congregation  necessaria,  pareze  lo  es  mas  en 
esta  que  en  otras:  primero,  para  el  regimiento;  porque  andando 
derramados  y  solos  en  partes  varias  y  remotas  f,  si  no  tubiesen  la 
boca  blanda  paraeste  freno,  no  podrian  regirse  g,  y  facilmente  se 
faltaria  a  muchas  buenas  ocasiones  del  seruicio  diuino  por  esta 
mala  libertad:  2.0,  para  la  conseruation,  que  pende  de  la  vnion, 
de  la  qual  quanto  mas  se  apartan  con  el  diuidirse  en  varios  lu- 
gares  los  miembros  desta  Compania,  tanto  mas  es  necessario  se 
iunten  y  vnan  con  la  vnion  spiritual  de  voluntades,  que  no  pue- 
de  ser  sino  guardandose  la  subordination  de  los  miembros  a  su 
cabeza  diligentisimamente  con  la  obedientia  santa:  3.0,  por  la 
qualidad  de  los  miembros  desta  Compagnia,  que  como  han  de 
ser  a  vna  mano  letrados  y  personas  de  cabeza,  son  mas  subiec- 
tos  a  quererse  regir  h  segun  su  parescer  y  voluntad,  y  tanto 
mas  necessidad  tienen  de  este  exercitio:  4.0,  por  el  fauor  que  los 
mesmos  probablemente  tendran  con  principes  y  senores,  con  el 
qual,  si  no  tubiese  para  con  ellos  fuerza  la  obedientia,  no  se  po- 
dria  hazer  mas  de  lo  que  ellos  quisiesen.  Asi  que  por  estas  y  otras 
razones,  siendo  mas  necessaria  la  obedientia  aqui  que  en  otras 
partes,  mucho  se  deben  en  ella  exercitar  antes  de  hazer  profes- 
sion,  y  despues,  para  que  sea  la  obedientia  no  solo  voluntaria, 
pero  alegre,  presta,  constante,  humilde,  simplice,  sin  querer  ra- 
zon  de  lo  que  se  manda,  aunque  parezca  irrational,  con  que  no 
sea  pecado.  Y  a  esto  siruira:  primero,  hazer  obedecer  a  personas 


e     exercitiio  ms.     — f  Seq.   donde  no  ay  conventos  oblitt.     — s  reijr- 
se  ms.     — h  quererse  regirse  ms. 


Industriae. — Seriki  I,  5.1  747 

baxas,  como  [al]  '  cocinero:  2.0,  a  muchos,  como  al  sottoministro, 
ministro,  sin  el  preposito,  aunque  fuesen  legos  y  de  poca  aucto- 
ridad;  porque  el  exercitio  hara  meior  habito  para  obed[e]cer  j  al 
superior,  y  por.que  se  aprenda  en  todos  a  obedezer  a  X.°:  3.0,  ha- 
zer  obed[ec]er  k  en  cosas  baxas  y  contrarias  a  su  voluntad,  como 
mendicar,  predicar,  etc,  y  otras,  si  se  supiesen  de  sus  inclina- 
tiones,  contra  ellas  se  avrifa]1  de  enderezar  quien  quisiese  pro- 
uar  la  obedientia:  4.0,  hazer  obedecer  en  cosas  no  razonables  en 
si,  si  no  fuesen  mandadas,  como  leemos  de  los  santos  Padres: 
5.0,  mandar  imperiosamente,,  no  rogando,  ni  remittiendose  a  su 
voluntad,  ni  dando  razones  de  lo  mandado:  6.°,  mandar  muchas 
cosas  vna  tras  otra:  7.0,  que  dure  buen  tiempo  el  estar  debaxo 
de  otro,  en  los  que  son  mas  inclinados  a  soberuia,  porque  se  haga 
habito:  8,  hazer  que  ellos  manden  a  otros,  porque  viendo  como 
quieren  ser  obedecidos,  vean  como  han  de  obede[zer]  m:  9.0,  no 
hazer  caso  dellos,  ni  llamarlos  vn  tiempo  para  cosas  mayores, 
sino  que  sean  puramente  manos  y  pies,  y  no  cabeca:  10. °,  dar 
buenas  penitentias  a  quien  nada  en  esto  faltase:  li.°,  hazerles 
predicar  la  obedientia  en  casa,  porque  todos  lo  sepan:  12. °,  "  pero 
porque  seria  graue  a  vn  animo  grande  esto,  a  no,  lo  tener  pre- 
uisto,  se  le  avria  de  proponer  al  superior,  y,  segun  le  paresciese, 
moderar  todo  esto:  13. °,  quien  se  sin  °. 

fol.Hw.  9.°  principal.  De  la  abnegation  del  proprio  juicio. — 
Despues  de  la  abnegation  de  la  voluntad,  mas  adentro  aun  esta 
la  del  proprio  juicio,  que  por  las  razones  dichas  es  especialmen 
te  en  esta  congregation  necessaria.  Ayudara  a  esto,  primero: 
que  en  lo  que  se  offreziere  duda,  aun  en  sus  cosas,  se  aya  de  de- 
xar  juzgar  de  otras  personas,  que  siendo  de  letras  y  buena  cons- 
cientia,  y  bien  informadas,  sobre  dezir  missa  y  hazer  oration, 
debe  creer,  quien  soberuio  no  es,  que  entenderan  mejor  la  ver- 
dad  que  el  solo,  specialmente  en  su  causa,  donde  pocos  son  bue 
nos  juezes;  y  quien  a  esto  no  se  dispone,  no  es  para  congrega- 
tion:  2.0,  pareze  ayudaria  que  se  tomase  la  mano  de  mostrar,  a 
quien  tal  fuese,  su  error,  asi  el  general  del  ser  de  su  cabeza,  como 
el  particular  en  lc  que  siente  mal;  y  declarandosele  mas  vezes, 
probable  pareze  que  se  fiara  menos  de  su  iuycio:  3.0,  mostrar  de 
hazer  poco  caso  de  su  parezer,  no  le  llamando  p  a  cosas  de  con- 
sejo,o  si  le  llaman,  de  mejor  gana  tomando  el  parez[er]  de  otro,  si 
igualmente  fuese  bueno:  4.0,  no  le  sea  licito  dezir  ni  mostrar  que 
le  pareze  mal  cosa  de  las  que  se  aprueuan  y  consienten  en  casa, 
para  con  gente  de  fuera,  ni  otros  de  casa,  saluo  si  al  mesmo  su- 
perior,  o  algun  official,  le  dixese  lo  que  notablemente  paresciese 


»  Oblitt.  perperam  a  Po.  — J  obedcer  ms.  — k  obeder  ms.  hic  et 
paruni  infra.  — '  Litt.  omissa  a  Po.  — m  ^  litt.  per()eram  a  Po.  oblitt . 
— n  Obscure  exaratus  hic  num.  — °  Sic,  sensu  tmperfecto,  et  relicto 
spatio  pro  aliqaot  versibus,  desinit  fol.  Sr.     — P  llamado  ms. 


748  POLANCI    COMFLEMENTA 

importar:  5.0,  no  de  parezeres  ni  consejos  a  otros  sin  serle  pe- 
didos,  antes  se  le  mande  que  attie[n]da  a  juzgar  y  condenar  sus 
solos  defectos,  teniendo  estos  continuamente  ante  los  ojos,  y  en 
tre  ellos  este  de  la  dureza  del  proprio  judicio:  6.°,  si  faltase  en  lo 
dicho,  darle  penitentia,  etc. 

[-0]  q.  Exercitios  de  prudentia. — El  ro.°  punto  principal  es 
vltra  de  las  prueuas  de  abnegation,  probar  en  exercitios  donde  se 
mu[estre?]  prudentia,  si  la  ay,  como  en  regir,  etc,  siendo  minis- 
tro  o  sottoministro,  o  su  vicario,  porque  se  vea  para  quanto  es. 

[11] r.  Exercitios  de  confessar,  etc— El  n.°  prouar  en  exerci- 
tios  de  nuestra  profession,  como  confessar  y  predicar  dentro  o 
fuera  de  la  tierr[a],  attendiendo  asi  la  habilidad  para  hazerlo 
bien,  como  el  sufrimiento  del  trabajo,  po[rque]  de  todo  esto  se 
tomara  tino  para  ver  si  es  apto  o  no  para  la  Compania;  y  si  lo  es, 
en  que  se  ha  de  poner  cada  persona  segun  lo  [que]  muestra  te- 
ner  o  no  tener. 

12°  Constantia.  Preparation  para  professar. — Vltra  de  todo 
lo  dicho  es  menester  muestre  fortaleza  y  constantia  en  sus  pro 
positos  y  cosas,  para  lo  qual  ayufdara]  el  tiempo  algo  largo  s  de 
las  prueuas,  vltra  del  de  los  estudios;  y  al  fin  deste  tiempo,  an- 
tes  que  se  haga  profession,  pareze  se  le  debria  dar  algun  tiempo 
para  con  mas  recol[ec]tion  y  deuotion  hazer  su  oblation  a  Dios, 
y  professar. 

fol.llr.  6."    INDUSTRIA 

PARA    INSTRUYR   PRATICAMENTE  EN  LOS  MEDIOS  QUE  VSA  LA 
COMPAGNI\    PARA  SERUIR  A  DIOS  Y  AYUDAR   LAS  ANIMAS  \ 

Es  menester  a  quien  entra  en  campo  que  sepa  vsar  de  las  ar- 
mas  con  que  ha  de  combatir,  y  que  el  que  en  esta  Compania  sir- 
ue  a  Dios,  despues  del  studio  speculatiuo,  que  tenga  ei  pratico, 
para  saber  vsar  a  honrra  y  gloria  diuina  de  los  medios,  con  que 
se  ayuda  el  proximo  a  bien  viuir  y  morir  2. 

Primero  medio:  de  confessar. — Vno  de  los  medios  mas  vtiles 
y  necessarios  es  la  confession,  y  de  los  mas  difficiles  de  bien 
exercitar.  Para  ello,  sin  el  studio  speculatiuo,  ayudaria:  primero, 
tener  vna  tabla  o  sumario  de  los  casos  reseruados:  2.0  otra  de  las 
excomuniones  o  censuras,  para  que  se  vea ,  sin  otras  vtilidades, 
por  si  tiene  jurisdiction  o  no  para  absoluer;  y  si  la  tiene,  que 


q   Omjss.   a  Po.      —  r   Omiss,  a  Po.     — s  Non  clare  dispicitur  iitrum 
largo  an  largetto  scriptum  sit. 


1  Quae  in  hac  Industria  exponit  Polancus,  habentur  succinctius  in  Con- 
stitutionibus  S.  J.,  part.  IV,  cap.  8.  Animadvertas  plura  compendia,  quae 
hic  enumerantur,  procedente  tempore  a  Polanco  edita  esse.  Cf.  Polanci 
Complem.  I,  xxi. 

2  Cf.  Constit.  part.  IV,  cap.  8   n.  I. 


Industriae.— Seriei  I,  6.a  749 

quite  antes  el  embarazo:  3.0  las  formas  extraordinatias  debri 
tener  tambien  sacadas,  si  ha  de  vsar  dellas:  4."  otra  de  los  casos 
de  restitution:  5."  vn  sumario  del  interrogatorio  para  saber  los 
pecados:  6.°  otro  breue  de  los  remedios  dellos:  y.°  vna  breue 
instruction  para  bien  y  prudentemente  vsar  este  officio,  sin  su 
dano  y  a  prouecho  del  proximo.  [Aqui]  a  entra  el  [instrui]r, 
consejar,  reprehender  etc:  8,°  sin  todo  esto  ayuda  vsarse  a  oyr 
desde  aca,  y  hazer  reflexion  sobre  su  confesion,  para  ver  en  que 
aya  faltado,  o  que  aya  bien  hecho  para  continuarlo  3. 

2.°     Para  comuHicar. — Para  el  2.0  medio,  que  es  de  la  missa 
y  el  sacramento  de  la  comunion,  primeramente  es  menester,  vl- 
tra  de  la  intelligencia  y  deuotion  interna,  que  exteriormente  este 
bien  en  las  cerimonias,  tomando  specialmente  las  de  Roma,  por- 
que  son  mas  vniuersales,  en  todo  mirando  mucho  a  la  edification 
del  proximo,  para  lo  qual  son  importantissimas  las  cosas  de  fue 
ra;  2.°  tenga  pensada  la  disposition  que  deben  lleuar  para  comu 
nicar  deuotamente  los  que  van  a  este  santo  racramento,  accomo- 
dandola  a  los  subiectos,  y  instruyendolos  en  ella  en  confession, 
o  al  tiempo  de  comunicar,  o  en  otro  tiempo;  3.0  tenga  tambien 
pensado  lo  que  puede  mouer  a  frequentar  este  santissimo  Sacra 
mento,  y  conseruar  el  fructo  del ,  para  dezirlo  en  el  tiempo  que 
oportuno  fuere  4. 

3.°  Para  los  Otros  sacramentOS.  —  Para  los  otros  sacramentos 
de  baptismo,  extrema  vnction,  matrimonio;  primeramente  ad- 
uierta  que  no  es  tanto  de  nuestra  profession  administrarlos,  quan- 
to  los  dos  dichos;  porque  los  curas,  aunque  poco  idoneos,  sue- 
len  para  esto  bastar;  pero  si  necessidad  o  vtilidad  constriniese, 
lo  2.0  se  note  de  tener  bien  sabidas  las  formas  destos  sacramen- 
tos,  y  aun  las  cerimonias  se  miren  muy  bien,  segun  el  vso  de  la 
tierra. 

4.°  Del  predicar. — -EI4.0  medio,  y  muy  proprio  de  la  Com- 
pania,  y  de  muy  vniuersal  prouecho,  es  el  predicar,  el  qual  offi- 
cio,  despues  del  studio  asi  de  la  scholastica  como  de  ia  positiua 
theologi[a]  b,  requiere:  primero  tener  a  mano  las  materias  que  se 
han  de  predicar,  digo  las  comunes,  [esto]  es  de  los  vicios  y  pe- 
cados,  y  sus  causas,  y  lo  que  induce  a  detestarlos,  y  los  reme- 
dios,  asi  de  las  tentationnes  para  no  ser  dellas  vencido,  como  de 
los  defectos  incurridos,  para  salir  dellos;  y  al  contrario,  de  los 
preceptos  de  Dios,  virtudes  y  obras  buenas,  y  de  los  motiuos 
para  amarlas,  y  medios  para  aquistarlas:  aqui  entran  las  exhor- 
tationes  a  freqiientar  los  sacramentos,  y  el  modo  de  disponerse  a 
ellos  para  resciuir  fructo  dellos,  etc:  y  esto  se  debria  tener  en 

a     Charta  attrita,  sicut  in  subsequenti  v.  instruir.     — b  Attrita  charta 
hic  et  infra  in  v.  esto. 


3  Constit.  part.  IV,  cap.  8,  n.  4,  et  Decl.  D. 

4  Ibid.,  nn.  2,  4. 


750  POLANCI   COMPLEMENTA 

extractos,  o  como  mas  a  mano  se  hallasen:  2.°  ayudara  tambien, 
para  quien  despues  tendra  falta  de  libros  o  tiempo,  tener  vistos 
(y  con  special  studio,  enderezado  este  fin)  los  euangelios  del  ano, 
specialmente  los  dominicales  y  otros  dias  en  que  se  suele  predi- 
car;  porque  sobre  esto  facilmente  se  armara  el  sermon,  acomo- 
dado  a  personas  y  lugares,  etc;  y  esto  en  extractos  estaria  bien: 
foI.Ov.  3.0  tenganse  en  vn  breue  compendio  los  preceptos  co- 
munes  de  predicar,  donde  ay  lo  que  ensegna  la  rhetorica  y  doc- 
tores  sanctos,  con  preceptos  y  con  su  vso  proprio:  4.0  el  oyr  bue- 
nos  predicadores  ayuda  para  osseruar  y  imitar,  y  tambien  par[a] 
euitar  si  algo  des[di]giese:  5.0  es  menester  ensayarse  y  exercitar- 
se;  y  esto  podria  hazerse  al  fin  del  studio  en  los  collegios,  y  en 
casa  el  tiempo  de  las  probationes,  y  en  algunos  monesterios: 
6.°  vn  corrector  bueno  ayudaria  mucho,  que,  si  fuese  menester, 
en  el  campo  los  hiziese  exercitar  la  voz  c  y  mudarla,  y  componer 
los  gestos  y  desemboluerse  y  tomar  animo,  etc:  7.0  mucho  ayu- 
dara  que  el  mesmo  que  predica,  haga  reflexion  sobre  sus  sermo- 
nes,  y  not[e]  las  faltas  que  tiene  familiares,  para  huyrlas,  tubien- 
dolas  ante  los  ojos,  y  lo  bueno  par[a]  proseguirlo  5. 

5.°  Leer. — El  5.0  medio  es  de  leer,  tambien  muy  proprio 
desta  Compania,  y  vtil  para  ensenar  y  mouer  el  pueblo.  Ayuda- 
ra  para  ello:  primeramente  tener  bien  vistas  algunas  cosas,  [para] 
leerlas  donde  quiera  con  demonstration  de  doctrina  y  vtilidad, 
como  serian  alguna[s]  epistolas  de  S.  Paulod,  y  algun  euangelio; 
y  este  trabajo  avria  de  estar  tomado;  y  los  extractos  suplirian  la 
falta 'de  libros  y  tiempo:  2.°  tambien  ayudaria  tener  notadas  las 
reglas  de  bien  interpretar  o  ensenar  par[a]  guarda[rlas]:  3.0  ayu- 
daria  el  obseruar  a  otros  que  lean  bien,  para  imitar:  4.0  exerci- 
tarse;  que  se  podria  (como  dixe  del  predicar)  comencar  al  fin  del 
studio,  y  despues  en  casa,  como  las  fiestas,  y  tener  tambien  co- 
rrector,  vt  supra:  5.0  es  menester  de  los  lugares  communes,  que 
dixe  arriua,  tener  algunos  a  mano;  y  buscando  oportunidad,  in- 
gerirlos  para  exhortar  a  dexar  los  pecados  y  vicios,  y  a  osserua 
tion  de  la  diuina  ley  y  vida  x;ana.;  y  la  ultima  parte  podria  yr 
entonada  como  pr[edicando?|  6. 

6.°  Dar  exercitios. — El  6.°  y  propriissimo  medio  de  los  de  la 
Compania  es  el  de  los  exercitios;  acerca  de  los  qualfes]  primera- 
mente  .es  menester  tenerlos  entendidos,  con  sus  anotationes  y 
avisos,  y  asi  scrittos  [en]  la  memoria,  o  a  lo  menos  en  vn  Hbro  o 
papel  que  se  tenga  a  mano:  2.0  seria  menester  tomar  vsanza  de 
darlos  a  algunos  donde  menos  se  aventura[sej  en  no  acertar,  y 
estar  muy  sobre  aviso,  haziendo  reflexion  sobre  lo  hecho  en  no- 


Emendat.  ex  dar  vozes  et  delet.  alzar.     — d  Pauo  ms. 


Constitui.  part.  IV,  cap.  8,  n.  3,  et  Decl.  B,  C. 
Cf.  Ibid.,  n.  3,  et  Decl.  B,  C. 


Industriae.-Srriei  I,  6.»  75I 

tar  que  dana  o  ayuda,  para  mejor  hafzer]  esto  adelan[te]:  3.0  es 
menester  que  este  aparejado  vt  reddat  rationem  omni  poscenti 
de  los  exercitios,  specialmejnte  a]  personas  de  gouierno  y  aucto- 
ridad,  y  que  sepa  dezir  asi  de  los  effectos  que  Dios  [por]  esta  via 
ha  hecho  a  seruicio  tanto  suyo,  como  de  la  substantia  dellos,  en 
que  consiste  y  de  donde  [tielnen  efficatia,  etc;  y  esto  se  debria 
tener  pensado  en  modo  no  solamente  bastant[ej  para  defender, 
pero  attractiuo  de  los  que  oyesen  para  desear  de  hazerlos  e,  el 
qual  se  podri[a]  mas  vsar  con  los  [que  die]sen  speranza  de  a[pro- 
ue]ch[a]m[iento]:  4.0  mire  a  quien  los  da;  porque  si  la  persona  no 
es  capaz,  o  no  da  speranza  de  mucha  gan[an]tia  spiritual,  no  es 
bien  occuparse  mucho  con  ella;  pero  en  general  hablando,  lo[s] 
exercitios  de  la  primera  semana,  y  algunos  otros  faciles,  como 
del  modo  de  orar,  etc,  [cer]ca  los  preceptos,  etc,  se  pueden  dar 
a  muchas  personas;  los  demas  no,  si  no  fuese  a  personas  de  quien 
mucho  se  sperase,  o  de  vtilidad  comun,  como  si  fuese  gran  p[er]- 
sona,  o  en  special  de  la  Compania,  como  fuese  subiecto  apto  para 
ella,  o  persona  que  quisiese  emplearse  en  fauorezerla:  5  °  los 
que  vbieren  de  entrar,  trabajese  [con]  ellos  que  entren  muy  des- 
nudos  de  su  propio  querer,  y  resignados  en  las  m[a]nos  de  Dios, 
y  con  gran  voluntad  y  speranza  de  mucho  ayudarse,  dexando 
todo  lo  que  distray,  etc,  como  en  los  exercitios  se  dize  fol.lOr.: 
6.°  si  se  viese  que  no  quieren  los  que  se  exercitan  dexarse  regir, 
yendo  a  su  modo,  y  diesen  poca  speranza  de  hazer  gran  fructo, 
podriase  buscar  alguna  buena  manera  para  dexarlos  antes  de  aca 
bar  los  exercitios:  7.0  a  los  que  los  han  acabado,  es  bien  dexar- 
les  el  modo  de  entretenerse,  y  crecer  en  la  via  de  Dios  con  los 
sacramentos  freqiientados,  con  las  meditationes  y  orationes  y 
obras  pias  opportunas  y  proportionadas  a  los  que  se  han  exerci- 
tado  7. 

7.°  Conuersar  con  el  proximo. — El  7.0  medio  es  de  la  con- 
uersation,  la  qual  suele  ser  de  mucha  importantia  fpara  llebar  ade- 
lante  la  obra  de  Dios  o  desbaratarla.  No  dire  aqui  por  menudo 
de  quienes  se  deue  euitar,  de  quienes  admittir  o  procurar  la  con- 
uersation,  y  de  que  cosas  y  en  que  modo  se  deben  tratar  tan  va- 
rias  suertes  de  hombres,  aunque  es  consideration  que  quiere  ser 
mirada  diligentemente,  pero  adelante  se  dira  algo  della.  A  esta 
conuersation  perteneze  el  visitar  pobres  y  enfermos  en  hospita- 
les  o  fuera  dellos,  aconsejar,  consolar,  reprehender,  attraher  a 
los  sacramentos  y  virtudes  buenas  obras,  como  limosnas,  etc 

8.°  medio  es  la  doctrina  x  !ana. — El  8.°  medio  es  enseflar  la 
dwctrina  x.'ana  a  los  mochachos  y  gente  simple;  a  esto  sirue  pri 

e  13  vv.  seq.  presse  admodum  scripta  sunt.  Quae  legi  nequennt,  more 
nostro  supplemus.  — '  Emend.  ex  II  7.0  mezo  e  de  la  conuersatione,  qua- 
le  suole  essere  vtillissima. 


Constit.  part.  IV,  cap.  8,  n.  5,  et  Decl.  E. 


752  POLANCI    COMPLEMENTA 

mero  tener  escrita  en  breue  la  doctrina  christiana,  como  se  ha  . 
de  proponer;  como  es  la  exposition  de  los  mandamientos,  articu- 
los,  etc:  2.°  informarse  y  entender  como  sera  accepto  en  la  tie- 
rra;  y  si  lo  fuere,  tener  forma  de  atraer  mochachos  por  via  de 
los  padres  o  maestros,  etc:  3.0  mirar  bien  el  modo  de  ensenar 
los  tales,  acomodandose  a  su  poca  capacidad  y  studio,  etc;  y 
esto  tambien  quiere  mas  particular  consideration  8. 

9.°  Ayudar  a  morir.  —  Como  en  los  8.°  medios  dichos  la 
Compagnia  ayuda  al  proximo  a  viuir,  asi  en  el  9.0  ensena  a  mo- 
rir  x.'anamente;  que  cierto  quanto  es  la  necessidad  de  socorro 
mayor,  y  mayor  la  importantia  deque  la  persona  sea  socorrida, 
tanto  la  obra  es  mas  charitatiua  y  prouechosa,  si  bien  se  haze. 
Para  esto  primeramente  es  menester  tener  vn  sumario  del  modo 
de  ayudar  a  morir,  y  de  socorrer  a  las  necessidades  que  en  aquel 
trance  occurren,  de  tentationes,  etc,  y  refrescar  la  memoria  para 
quando  fuese  menester  vsar  de  lo  preparado:  2.0  es  menester  te- 
ner  mucha  consideration  del  visitar  tales  personas,  en  manera 
que  se  vaya  donde  ay  mayor  necessidad,  y  se  spera  mayor  serui- 
cio  de  Dios:  3.0  que  no  vse  tanto,  que  periudique  a  las  otras  ocu- 
pationes  mas  vniuersales,  ni  a  la  salud  propria  mucho  transno- 
chando,  que  no  seria  cosa  duradera  9. 

10.°  IVIedio  vniuersal:  de  tomar  todas  las  ventajas  y  huyr  los  in 
COnuenientes. — 10. °  A  quien  por  varias  partes  discurre,  confor- 
me  a  la  profession  de  la  Compagnia,  mucho  pareze  ayudaria  te- 
ner  en  general  considerado  el  modo  de  proceder  que  avria  de  te- 
ner  qualquiera  persona  de  su  instituto,  y  preuistos  los  inconue- 
nientes  que  suelen  y  pueden  acaezer,  y  las  ventajas  que  para 
mayor  seruicio  diuino  pueden  tomarse  g,  IbJ.lOv.  y  el  vso  de 
los  medios  dichos,  qual  aya  de  ser  conforme  a  lugares,  [per]so- 
nas,  tiempos,  etc  10;  y  esta  cosa  es  digna  de  ser  tratada  con  dili- 
[gen]tia,  porque  aunque  la  discretion  en  particular  haga  esto 
mesmo,  ayu[da]rase  de  los  avisos  dados  en  general.  En  la  9.*  in- 
dustria  se  dira  desto  m[as]  a  la  larga. 

II.0  Scriuirnos  aca. — El  u.°  es  el  modo  de  scriuir  para  dar 
al  superior  prouincial  o  general  aviso  de  tod[o]  lo  que  passa,  ob- 
seruando  las  reglas  que  se  scriuieron  para  este  efffecto]  ". 

12.°  La  oracion. — Para  ayudarse  generalmente  con  todos  los 
medios  dichos,  es  necessario  no  confiar  principalmente  en  todo 
lo  huinano  que  se  ha  de  vsar  h,  sino  en  la  ayuda  diuina,  y  con  la 
oracion  instar  a  menudo  ant[e]  Dios,  asi  para  que  nos  de  estos 


g     Infra  vers.  scriptum  est  et  oblitt.  del  qual  se  dira  en  la  7.a  industria. 
-h  S  vv.  praeced.  dubiae  admodum  lectionis  sunt. 


8  Constit.  part.  IV,  cap.  8,  n.  6,  et  Decl.  F. 

9  Ibid.,  n.  7,  et  Decl.  G. 

10  Ibid.,  part.  IV,  cap.  8,  n.  8. 

11  Cf.  Monum.  Jgnat.,  ser.  I.",  I,  544  sqq. 


Industriae.— Seriei  I,  7."  753 

medios  de  su  seruicio,  como  para  que  nos  haga  vsar  bien  dellos, 
v  con  el  effecto  que  deseamos. 

13°  Hazer  reflexion  sobre  'l  su  modo  de  proceder. — Despues 
de  la  oracion  es  importante  el  mirar  algunas  vezes,  como  de  vn 
lugfar]  alto,  toda  su  obra  como  procede,  y  que  medios  de  los  di- 
chos  sean  mejores  para  el  bien  [del]  proximo  para  insistir  mas  o 
menos  en  vnos  o  en  otros,  considerando  en  que  ha  errado  parfa] 
euitarlo,  en  que  acertado  para  continuarlo.  Porque  con  esta  re- 
fiexion  sobre  sus  actos  proprios  se  podria  alcancar  prudentia  y 
destreza  mfayor]  en  vn  ano,  que  en  muchos  que  hombre  fuese 
en  esto  descuydado,  aunque  a[ten]diese  a  las  mesmas  opera- 
tiones. 

14.°  [Los  nuevos  acompaiien  a  los  viejosp. — Ayudara  gene- 
ralmente  para  todo,  que  los  soldados  nueuos  acompagnen  [a]  los 
viejos  algiin  tiempo  y  aprendan  dellos;  y  que  aya  quien  tenga  la 
rienda  a  los  que  mucho  corren,  y  den  espuelas  a  los  que  poco, 
no  dexen  enganar  a  l[os]  que  tienen  poca  experientia,  enderecen 
los  que  torcieren,  y  corrigan  todo  lo  que  menos  bien  se  hiziere; 
que  con  mucho  menos  dano  errara  quien  tiene  de  cerfca]  el  co- 
rrector,  o  preuenido  dexara  de  errar. 

fol.llr.  7.»   INDUSTRIA 

PARA    REPARTIR    LOS    INSTRUYDOS    a    DONDE    MAS 
FRUCTIFIQUEN    l. 

Esta  b  repartition  de  los  que  estan  ya  para  trabajar  in  vinea 
Domini  se  haze  de  tres  maneras:  Vna  por  via  del  papa,  que  pue- 
de  mandarnos  sin  dexarlo  a  la  election  del  superior  y  Compania: 
otra  por  via  de  los  superiores  de  la  Compania:  otra  por  cada  vno 
que  teniendo  comission  para  ello,  de  vna  parte  se  muda  a  otra  '. 

EN    LA    PRIMERA    SE    NOTAN    6    COSAS 

[l.a]  c  No  repugnar. — Vna,  que  si  con  determinada  voluntad 
del  pontifice  se  ynvia  persona  cierta  y  a  lugar  cierto,  no  ay  ma- 
nera  para  repugnar,  segun  el  voto  y  instituto  de  la  Compafiia  s. 

2.a     Informar,  etC. — Que  quando  se  tubiese  tal  noticia  de  la 


1     sobre  sobre  ms.     — J    Omiss.  a  Po. 

a  instuidos  ms.  —  b  Tota  haec  paragraphus  et  tres  sequentes  usqne  ad 
abaxo  se  dira  obliteratae  videntur  linea  ducta  a  summo  deorsum.  Tamen 
eas  retinendas  censemus,  ne  manca  haec  Industria  remaneat.  JdemintelH- 
gas  de  duabus  haragrafhis  paulo  inferius  sub  his  titulis  lntenci6n  recta 
et  Oraci6n  positis.     — c  Omiss.  a  Po. 


1  Haec  industria  respondet  septimae  parti  Constitutionum  S.J. 

2  Cf.  Constit.  part.  VII,  cap.  I,  n.  I. 

3  Cf.  bullam  Pauli  III  Regimini  militantis  ecclesiae. 

POLANCJ  COMPLKMENTA.— T.  II.  48 


754  POLANCI    COMPLEMENTA 

mission,  que  se  pensase  no  seria  fructuosa,  o  menos  que  otras, 
para  el  seruicio  de  Dios,  o  quando  la  persona  nombrada  no  pa- 
resciese  tan  al  proposito  como  otra,  o  pudiese  entender  en  mejo- 
res  enpresas,  que  se  podria  procurar,  con  los  medios  que  se  ha- 
llasen,  que  el  papa,  o  quien  su  auctoridad  tiene,  mudase  parezer; 
a  la  rin  quedando  de  obedezer  4. 

3.a  Persona  idonea. — Si  determinada  la  impressa,  se  dexa  al 
superior  escojer  la  persona,  podra  tomar  la  que  mas  al  proposito 
fuere,  y  mas  sin  dano  de  otras  enpressas  5:  )r  esto  se  iuzgara  como 
abaxo  se  dira. 

4.a  Wlodo  conueniente. — Quedara  que  vayan  en  el  modo  que 
mas  credito  se  les  de,  y  mas  se  obliguen  aquellos  a  quien  es  yn- 
biado,  con  letras  de  encomiendas  y  fauor,  y  que  den  testimonio 
de  la  persona  que  es  6. 

5.a  Avisar  del  fructo. — Avisando  al  superior  del  fructo  que 
se  haze,  se  podra  ver  si  es  bien  procurar  que  se  abreuie  el  tien- 
po  de  la  mission  o  no,  y  si  no  se  limitasse  tiempo  ninguno,  es- 
tando  3  meses,  en  lo  demas  se  podrian  conformar  con  el  fructo 
que  se  haze  o  se  spera  7. 

6.a  Salir  a  lugares  vecinos. — En  el  lugar  limitado  si  se  vbie- 
se  de  alargar  la  residentia,  se  le  podria  avisar,  que,  viendo  oca- 
sion  para  mas  seruir  a  Dios  con  ausentarse  por  algunos  dias 
para  ayudar  los  pueblos  vecinos,  la  tomase;  porque  despues  de 
hazer  fructo  fuera,  sera  mas  deseado  dentro  del  lugar  principal 
de  su  residentia  8. 

SI  SE  REPARTEN  POR  LA  2.*  VIA,  QUE  ES  POR  ORDEN 

DEL  SUPERIOR 

Primero.  Intention  recta. — Es  menester  para  bien  acertar, 
primeramente  tener  la  intention  recta  de  ynbiar  donde  Dios  mas 
seruido  sea,  y  el  proximo  ayudado  9. 

2.°  Oracion. — Rogar  a  Dios  y  hazer  que  otros  lo  ruegen 
tambien,  que  quiera  ynbiar  sus  operarios  a  la  parte  de  su  vifia, 
donde  mas  ella  se  ayude,  y  se  glorifique  su  santo  nombre  10. 

3.°  Necessidad  de  los  proximos. — Mirese  donde  ay  mas  ne- 
cessidad  de  los  de  la  Compania,  o  por  falta  de  otros  obreros,  o 
por  la  miseria  y  enfermedad  o  peligro  de  los  proximos,  que  esto 
mucho  ynporta  para  que  se  aya  de  socorrer  a  vna  parte  mas  que 
a  otra  ". 

4.°  La  disposition  dellos. — Porque  donde  se  spera  mayor 
bien  del  proximo  y  mayor  gloria  diuina,  alli  antes  deuemos  acu  • 
dir,  mirese  vltra  de  la  necessidad,  donde  es  verisimil  que  mas  se 
fructificara  con  los  medios  que  vsa  la  Compania,  id  est,  donde 

4  Constit.  I.  c.  Declarat  C.  5  Ibid.,  cap.  i,  n.  4. 

6  Ibid.,  Declarat.  G.  7  Ibid.,  n.  6. 

s  Ibid.,  n.  7.  9  Ibid.,  cap.  2,  11.  1. 

,u  Ibid.  "  Ibid.,  Declarat.  D. 


Industriae.— Seriki  I,  7/  755 

las  personas  con  quien  se  ha  de  tratar,  prometen  mas  aproue- 
chamiento,  como  vn  pueblo  o  gente  que  suele  comouerse  mas, 
que  otra  que  suele  menos  gustar  de  las  cosas  de  Dios  d.  Asi  que 
donde  se  viese  la  puerta  mas  abierta  y  mayor  disposition  y  faci- 
iidad  en  la  gente  para  aprouecharse,  por  ser  deseosa  y  afficiona- 
da,  y  buena  de  comouer  al  bien,  seria  de  ac[u]dir  primero,  por- 
que  es  verisimil  que  estos  tales  haran  mayor  prouecho  l*. 

5.°  A  principes. — -Porque  el  bien  quanto  mas  general  es  mas 
diuino,  y  porque  aprouechandose  los  principes  seglares,  o  seno- 
res  grandes,  se  haze  generalisimo  el  aprouechamiento  de  los 
subditos,  quando  semejantes  requiriesen  con  deseo  de  tener  cer- 
ca  de  si  algunos  de  la  Compania,  seria  conforme  a  churidad  yn- 


biarselos  1S. 


6  °  A  obispos. — Por  la  mesma  razon  del  bien  general,  si  los 
obispos  demandasen  alguno  para  ayudarse  del  en  las  cosas  de 
su  obispado,  seria  de  darsele  (quando  vbiese),  porque  podrian, 
ayudando  la  cabeza  y  miembros  principales,  ayudar  todo  el  obis- 
pado  grandemente  14.  Lo  dicho  entiendo  quando  tales  personas 
quisiesen  ser  ayudadas  de  veras,  o  emplear  los  de  la  Compania 
en  cosas  vniuersales  y  de  importantia,  no  para  tener  los  desta 
Compania  en  vn  lugar  determinado  como  vn  cura,  etc. 

fol.llv.  7.°  Pueblos  grandes.  —  Por  la  mesma  causa  del 
bien  mas  general,  a  grandes  pueblos  o  gentes,  de  mejor  volun- 
tad  que  a  pequenosse  avrian  de  ynbiar,  como  a  las  Indias,  y  aca 
a  grandes  ciudades  y  senorios  1S. 

8.°  Donde  se  speran  obre[r]os. — Por  la  mesma  razon,  a  luga- 
res  donde  se  podrian  ganar  otros  obreros,  como  en  vniuersida- 
des,  e[tc.],  y  donde  con  personas  doctas  y  famosas  se  sperase 
fructo  l6. 

9.°  Donde  ay  collegios,  etc. — Tanbien,  porque  el  bien  desta 
Compagnia  es  todo  ordenado  al  bien  comun.  donde  vbiese  colle- 
g[iosJ  o  casas  della,  pareze  que,  para  el  augmento  dellas,  seria 
conueniente,  ceteris  paribus,  que  vbies[e]  alguno  que  trabajase 
in  vinea  Domini  17. 

10.°  Donde  ay  speranza  de  fundation.— A  la  causa,  donde 
vbiese  personas  que  fauoresciesen  la  Compania,  y  de  quienes 
por  sus  facultades  y  por  senales  que  dan,  se  pudiese  sperar  algu- 
na  fundation  de  coilegio  para  ella,  et[c."J,  paribus  ceteris,  alli  se- 
ria  de  inclinar  para  que  la  buena  obra  vista  en  seruicio  de  Dios 
les  hiziese  tomar  animo  de  ayudar  al  aparejar  obreros  para  ella. 


d  Sequentia  ad  finem  usque  hujits  paragrahhi  constituebant prius  nu- 
merum  /j;  seci  liuic  /oco  insereuda  indicant  signa  in  marg.  posita  cum  hac 
notula:  verte  folium. 


1S     Ibid. 


12     Constit.,  1.  c. 

u    Ibidt  I5     Ibid. 

i6     lbid_  17     Ibid. 


756  POLANCI    COMPLEMENTA 

II. °  Donde  no  ay  buena  fama — Al  contrario,  donde  se  enten- 
diese  que  tenia  mal  nombre  la  Compania  por  alguna  caufsa], 
para  remediar  a  esto  seria  de  cargar  la  mano*  alli,  specialmente 
siendo  lugar  d[e]  hazer  del  cuenta,  buscandose  vias  para  ello,  y 
ynbiando  gente  escogida  e  que  conuenciese  de  mentirosa  la 
fama  f  "*. 

12.°  Que  personas  se  ynbian  a  principes. — Pero  porque  no 
basta  mirar  en  las  enpressas  y  lugares  para  bien  repartir  los 
o[b]reros,  si  no  se  mira  la  qualidad  dellos,  lo  12.0  que  se  debe 
mirar  es,  que  para  tratar  con  periados,  principes  y  personas  gran- 
des  y  de  respecto  son  g  mas  aptos  los  que  se  senalan  en  pruden- 
tia  y  destreza  de,  conuersar,  y  tienen  apparentia,  aun  corporal, 
gracia  y  auctoridad  para  tratar  las  cosas  de  semejantes  personas, 
que  suelen  ser  delicadas,  y  es  de  suma  importantia  para  acrecen- 
tar  o  disminuyr  el  seruicio  diuino  acertar  o  [er]rar  en  vn  punto 
con  ellos  19.  El  modo  tambien  de  aprouechar  en  confessiones  y 
exercitios  y  consejos  spirituales  es  para  con  los  tales  muy  vtil,  y 
mas  que  la  gracia  de  predicar,  si  estubiese  sin  lo  dicho.  Los  que 
son  buenos  para  principes,  lo  son  tambien  para  tierras  suspectas 
de  stado,  etc. 

13.°  A  pueblos. — Ouando  las  enpressas  son  con  pueblo,  el 
talento  de  predicar  es  muy  lmportante  con  el  confessar,  [etc.]  20. 

14.°  &  gente  sotil  y  gruesa.  —  Para  con  gente  delgadadeen- 
tendimiento  y  mas  instruyda  por  las  predicas  continuas,  y  [lo] 
mesmo  con  grandes  y  sabios  en  el  mundo,  es  cierto  que  los  mas 
doctos  y  letra[dos]  y  de  mas  apparentia,  iuncto  con  spirito,  son 
mas  necessarios  2|.  Para  con  gentes  mas  gruessas  los  ma[s]  sim- 
ples  bastaran,  y  de  nienos  partes  humanas. 

15.°  Que  se  ynbien  algunos  juntos.  —  Vltra  de  las  qualidades, 
es  de  considerar  el  numero  de  los  que  se  ynbian;  y  paresce  que 
a  vna  mano  (vbiendo  copia  de  gente)  seria  bien  ynbiar  mas  de 
vno,  para  que  entre  si  se  ayudasen  e[n]  lo  corporal  y  spiritual,  I 
para  beneficio  mayor  de  los  pueblos,  que  podrian  en  mas  mane- 
ras  se[r]  seruidos,  de  vno  en  predicas,  de  otro  en  confessiones  y 
exercitios,  etc.  h.  El  vnbiarmas  o  menos  gente  sera  segun  el  fin 
que  se  pretiende,  y  el  aparejo  de  resceuirlos  en  el  lugar  adonde 
van,  y  la  copia  de  operarios  que  vbiere  de  la  Compania  2\ 

16.°  En  empresas  que  importan. — En  las  enpresas  de  ynpor- 
tantia  es  mas  de  tener  respecto  al  fin  que  se  pretiende  en  ellas, 


e  escoiida,  et  infra,  n.  16,  coier  ms.  — f  Seq.  3  versus  ad  n.  4.^ 
translati.  Vide  annot.  d  — s  sos  ms.  — h  Quae  sequuntur  in  hac  para- 
grapho  habentur  stib  n.  ig  in  ms.,  sed  huic  loco  inserenda  indicant  siona 
cum  hac  notula:  Vide  folium  sequens. 


18     Consiit.,  I.  c.  VJ     Ibid. 

in     Ibid.  31     Ibid.,  Declarat.  F 

S2     Ibid. 


Industriae.-- Seriei  I,  7."  757 

[que]  al  instruir  y  ayudar  los  nouitios:  y  asi  con  vn  buen  predi- 
cador,  otro  o  otros  que  fuessen  buenos  para  conf[e]ssar,  exerci- 
tar,  etc,  serian  muy  vtiles  para  coger  el  fructo  del  que  predi- 
casse. 

17.°  En  enpressas  menores. — Ouando  las  enpressas  fuessen 
menores,  podrian  ynbiar  con  vno  practico  otro  de  los  nu[e]bos, 
que  segun  su  talento  podria  ayudar  a  otros  y  a  si,  y  ensayarse 
en  predicar,  o  confessar,  o  dar  exercitios.  o  en  todp;  specialmen 
te  tubiendo  a  quien  ymitar  y  con  quien  se  aconsejar  23.  Los  que 
no  fuesen  '  para  ayudar  en  otro  que  lo  corporal,  no  pareze  que  se- 
rian  tan  a  proposito  para  ynbiaV  con  vn  otro  solo,  aunque  donde 
ay  muchos  juntos,  como  en  collegios  y  casas,  y  quando  se  halla- 
sen  muchos  en  vna  empressa,  tendria  lugar  alguno  tal  K 

folHr.  18.°  [C6]mo  se  han  de  [mejzclar. — Pareze  seavian 
de  emparejar  dos  tales,  que  el  vno  templase  al  otro,  y  asi  se  ayu- 
dasen  mas,  como  con  vn  feruente,  animoso,  entrometido,otro  mas 
circunspecto  y  recatado,  etc,  con  tal  que  la  differentia  templas- 
se  y  no  viniese  en  contradictiones  k  24. 

19.°  [Djonde  los  mas  re[Cjios,  etc.  -  Adonde  se  speran  mas 
trabajos  del  cuerpo,  ynbiar  gente  mas  robusta  y  sana  de  cuerpo; 
donde  ma}-ores  contrastes  de  animo,  ynbiar  los  mas  constantes  y 
stables  de  animo,  ceteris  paribus  *5. 

20.°  El  modo  de  imbiar. — Despues  de  lo  que  a  los  lugares, 
enpressas,  personas,  y  numero  y  qualidad  dellas  toca,  siguese 
lo  20. °,  que  es  el  modo  de  ynbiar:  y  aquel  modo  paresce  mas 
conueniente,  en  que  se  alcancara,  como  arriua  se  dize,  mas  auc- 
toridad  nara  con  aquellos  a  quien  van,  y  en  el  que  mas  ellos  se 
obligan  a  dar  :  credito  y  a  hazer  algo  de  bueno,  como  seria  si 
ellos  lo  deseassen  y  pidiessen  por  via  del  papa  o  perlados,  o  scri- 
uiessen  de  comun  al  Padre  preposito,  etc    26. 

21.°  [D]el  tiempo.  -  Tambien  quanto  al  tiempo  de  las  missio- 
nes  asi  hechas,  pareze  se  deue  medir  con  el  fructo  que  se  haze 
y  spera,  y  la  necessidad  que  en  otras  partes  avra.  A  los  predica- 
dores  menos  tiempo  les  bastaria  para  comouer  la  multitud,  y  des- 
pues  podrian  yr  a  otros:  los  confessores  podrian  detenerse  mas, 
para  coger  el  fructo  de  las  predicas  2?. 

22.°  [De]l  ausentarse. — Lo  del  ausentarse  a  las  vezes  duran- 
te  la  residentia,  como  arriba  dixe,  es  vtil  para  el  descanso  pro- 
prio  y  bien  de  los  vecinos  a  quien  visitan,  y  para  hazerse  mas  de- 
sear  de  aquellos  con  quienes  reside. 


i  Emendat  ex  Mancebos  que  no  fuesen.  — J  Hinc  permixta  sunt  folia. 
Vide  dicta  in  annot.  l,  in  l.a  Industr.  — k  Sequuntur  in  ms.  duo  versus, 
de  quibus  dictum  in  annot.  h.     — '   Lectio  dubia. 


23     Constit.,  1.  c.  24     Ibid.,  cap.  2,  Declarat.  F. 

25     ibid.  26     Ibid  ,  Declarat.  G. 

27     Ibid.,  Declarat.  H. 


758  POLANCl    COMPLEMENTA 


a 


3.    via:  del  mouerse  por  si 

[l.°  NJo  procurar  mission. — Quanto  a  la  3-a  via,  del  mouerse 
por  si,  primeramente  es  de  aduertir,  que  no  es  licito,  segun' 
nuestro  instituto,  pidir  directa  o  indirectamente  mission  a  vna  o 
otra  parte  28. 

2.°  Avisar  antes  [de]  yr. — Que  con  todo  ello  se  puede  dar 
aviso  de  lo  que  se  sabe,  y  representar  al  superior  lo  que  ocurre, 
o  podria  mouer  para  yr  a  tal  o  tal  parte,  como  es  ser  llamado  por 
el  obispo  o  otros,  etc. 

3.°  [Avjisar  desde  [el]  lugar. — Despues  que  este  en  el  lugar 
de  su  mission  puede  tambien  avisar  si  se  haze  fructo  o  110. 

4.°  Mudarse. — Ouien  no  tubiese  limitada  vna  tierra,  sino 
vna  region,  cotno  el  [sic]  de  Espagna,  etc,  segun  la  comission  del 
superior,  o  si  a  su  discretion  lo  dexa,  segun  la  razon  declare  ser 
mayor  seruicio  diuino,  podra  mudarse  donde  le  spera,  dexando 
del  todo  o  por  algun  tiempo  vna  o  otra  tierra.  Pero  esto  no  sin 
oracion  premissa  y  miramiento  se  deue  hazer  29. 

fol.l  lv.  8/   INDUSTRIA 

COMO  SE  DEBEN  VNIR  ENTRE  SI  Y  CON  EL  SUPERIOR 
LOS  REPARTIDOS,  Y  COMO  PUEDEN  REGIRSE  ' 

Por  ser  las  missiones  a  tan  varios  lugares,  y  no  viuir  siempre 
en  congregation,  antes  pocas  [ve]zes,  y  por  ser  las  personas  de 
letras  comunmente,  y  dispuestos  a  hazer  cabeza  de  si,  y  tener 
muchas  vezes  gran  fauor  con  personas  grandes,  e[s]  difficil  el 
vnirse  con  el  superior  y  entre  si  los  desta  Compania,  para  poder- 
se  regir,  y  tanto  mas  s[e  de]uen  buscar  las  ayudas  para  ello,  pues 
ni  conseruarse  podrian  sin  [u]nion,  ni  conseguir  el  fin  que  se 
pretiende,  sin  gouierno.  Y  antes  veremos  que  cosas  ayudarian 
para  vnir  con  el  superior;  despues  las  que  ayudan  a  vnir  en[tre 
si];  que  como  en  el  cuerpo  humano,  asi  aqui  es  necessario  se 
vnan  los  m[iembros]  con  la  cabeza,  y  entre  si  mesmos. 

P.°  Oratlon. — El  vnirse  con  el  superior  y  poder  regirse,  con- 
siste,  parte  en  los  subditos,  parte  e[n  la]  cabega.  Para  la  vna  y 
la  otra  parte  es  ayuda  comun  la  oracion,  [que]  specialmente  para 
esto  impetre  gracia. 

2.a  Bondad  de  los  subditos.— 2.a  ayuda,  de  partede  los  sub- 
ditos  es  su  virtud  y  bondad,  con  que  esten  bien  vnidos  a  Dios. 
en  vniuersal  hablando;  y  en  sp[eci]al  que  sean  bien  prouados  an- 
tes  que  se  ynbien  fuera  en  exercitios  de  obedientia  (por  la  quai 
se  haze  specialmente  esta  vnion);  porque  tras  esto  se  siguira  que, 

28  Constit.,  I.  c,  cap.  3,  n.   I. 

29  Ibid. 


i 


Haec  industria  respondet  primo  capiti  partis  octavae  Constit.  S.  J. 


Industriae.— Seriki  I,  8.*  759 

como  veyn  ser  obligados,  quieran;  y  como  tienen  vs[o],  puedan  a 
subiectarse,  y  consiguientemente  vnirse  y  dexarse  regir  2. 

3.a  No  haya  amor  de  grandeza  —  Oue  se  defiendan  de  todo 
amor  de  cosas  temporales,  speciaimente  d^  apetito  de  grandeza, 
aunque  tr[a]tasen  con  grandes  y  fuesen  dellosmuv  fauorescidos, 
porque  este  no  los  dexaria  subiectar[se]  a  la  obedientia. 

4.a  Reuocar. — Quando  se  sintiese  en  ellos  spirito  soberbio  o 
peligro  de  no  sufrir  el  fauor  de  grandes,  y  dexarse  vencer  del 
apetito  de  dignidad,  o  se  notase  dureza  quando  b  a  la  [obe]dien 
tia,  avriase  de  procurar  de  sacarles  del  peligro,  reuocandolos;  y 
si  se  pudie[se],  y  si  en  tal  lugar  mucho  bien  se  esperase,  ynbian- 
do  otro  en  su  lugar  con  algiin  modo  diestro,  por  orden  del 
papa,  etc.  3. 

5.a  Buena  compania. — La  compania  de  vno  verdrdero  obe- 
diente,  aunque  con  menos  talento,  ayudaria  a  otro;  v  asi,  quan- 
do  no  se  pudiese  sacar  de  con  vn  principe  vno,  o  de  vna  tierra 
donde  mu[cho]  pudiese  seruir  a  Dios,  vna  buena  compania  pa- 
reze  le  seria  vtil,  }T  en  general  par[aj  quienquiera  lo  sera  4. 

6  a  Quitar  los  diuisores  de  la  vnion. — Si  vbiese  alguno  diui- 
sor  de  la  vnidad  y  rebelde,  sy  no  bastasen  las  correctiones,  no 
siendo  professo,  se  podria  despedir;  si  lo  fuesse,  debria  procu- 
rarse  de  sacarle  de  donde  pu-sde  hazer  dano,  y  traerle  a  Roma; 
o  si  se  tubiese  por  incorregible,  procurar  con  el  papa  que  le  yn- 
bie  a  algun  lugar,  donde  menos  dano  has^a  3'  para  algo  sirua, 
como  a  las  Indias  o  otro  lugar,  donde  poco  pierda  con  el  la  Com- 
pania  c.  Si  no  obedeciese  a  esto,  hauido  consejo,  y  (si  asi  pares- 
ciese  a[l  pre]posito")  el  parezer  de  los  principales  de  la  Compafiia, 
se  podria  despedir  \  El  p[oder]  tener  alguno,  como  seria  en  pri- 
sion,  es  de  ver  si  lo  sufriria  el  modo  de  viuir  de  [la]  Compania. 

7.a  El  buen  exemplo. — Es  el  buen  exemplo  de  los  que  son 
principales  en  la  Compania,  que  quando  se  veran  humilde  y 
[de]uotamente  obedezer,  moueran  a  los  otros  a  lo  mesmo  6. 

8.a  La  subordenation  de  los  prepositos d  particulares. — Es  la 
buena  subordenation  de  los  prepositos  inferiores,  como  seria  de 
los  rectores  de  los  collegios  o  prepositos  de  casas  particulares,  al 
preposito  prouincial,  y  de  los  prouincia[les]  al  general;  por  estos 
como  miembros  principales,  si  se  vnen  con  la  cabeza,  vnirse  han 
los  [demas?];  foUI3r.  por  lo  qual  debrian  ser  todos  los  preposi- 
tos  inferiores  escogidos  e  quanto  a  la  obedientia  f  7.  La  sufficien- 

a  ^9.^^1111113^8606/77^.  — b  Sic;  lege  quanto.  — c  14  vv.  praeced.  cir- 
cumducta  linea  notantur  in  ms.  —  d  preprepositos  ms.  — e  propositos  ia- 
feriores  escoiidos  ms.  —tQuae  sequaniur  iu  hac  fiara^rapho  habebantur 
in  ms.  sub  n.  14;  sed  huic  paragrapho  addenda  indicant  signa  ibi  apposita. 
Unde  suf>jiresso  n.  14,  reliqui  in  praecedentes  mutati  sunt. 


2     Cf.  ibid.  cap.,  1,  n.  3.  3     Ibid.,  Declarat.  C. 

4     Ibid.,  n.  3.  5     Ibid.,  n.  5,  et  Declarat.  F. 

■     Ibid.,  n.  3.  7     Ibid.,  n.  4. 


760  POLANCI   COMPLEMENTA 

tia  tambien  y  habilidad  de  los  mesmos,  vltra  de  la  bondad,  mu- 
cho  hara  para  vnir  y  regir,  aunque  sean  muchos  en  numero. 

9.a  [C]omunicar  con  los  vecinos. — Ayuda,  que  losqueandan 
dispersos  de  vno  en  vno  o  de  dos  en  dos  se  comunicasen  a  me- 
nudo  con  vno  de  los  collejios  o  casas  o  personas  de  mas  tomo, 
vezinas:  y  porque  esperar  comission  y  orden  de  Roma  para  todo 
no  seria  posible  por  la  distantia,  sin  perder  muchas  buenas  oca- 
siones  de  seruir  a  Dios,  vea  el  preposito  si  seria  bien  mandar  a 
los  tales  que  se  rigiesen  por  el  parezer  de  los  vecinos  dichos,  has- 
ta  que  en  contrario  tubiesen  comission  de  Roma;  y  estos  tales 
avisarian  aca. 

I0.a  Comunication  de  letras. — La  comunication  de  letras  de 
vna  y  de  otra  parte,  para  esta  vnion  es  muy  necessaria;  y  mas 
para  poder  regir,  que  en  ella  tendran  los  superiores  como  vnas 
riendas  en  la  mano  para  menear  toda  la  Compania,  y  tanto  mas, 
quanto  mayor  diligentia  se  vsare  en  scriuir:  y  asi  es  menester 
que  scriuan  de  los  collegios  y  casas  y  de  donde  estan  dispersos, 
a  los  tiempos  y  en  el  modo  que  esta  notado  en  otro  lugar,  y  a 
cada  vno  se  ha  ynbiado  8. 

II. a  Los  capitulos  prouinciales  y  generales. — Los  capitulos, 
que  se  hiziesen  algunas  vezes,  prouinciales,  viniendo  algun  hom- 
bre  de  recado  de  cada  lugar  donde  ay  collegio  o  casa  en  la  pro- 
uincia,  y  otros  dispersos,  y  alguna  vez  si  se  hiziesen  generales, 
viniendo  alguno  o  algunos  de  cada  prouincia  ynformados  de  todo, 
ayudariase  esta  vnion  y  modo  de  regir  9. 

12. a  No  se  alexar  localmente. — Ayudaria  para  lo  mesmo  que 
los  lugares  no  estubiesen  muy  distantes  vnos  de  otros,  y  que  pu- 
diendose,  no  se  alexasen  demasiadamente  los  companeros  (aun- 
que  esto  es  difficil,  si  el  papa  los  ynbia),  de  donde  vbiese  colle- 
gio  o  casa  de  los  nuestros. 

13. a  No  aver  mucha  multitud. — Que  no  aya  mucha  multitud, 
y  tanta,  que  no  pueda  bien  gouernarse,  ayudara  para  lo  mes- 
m[o];  a  lo  qual  se  proueera  con  mirar  que  sean  escogidos  g  los 
que  se  resciuen  h  10. 

14. a  Conocer  el  bien  de  los  que  se  dexan  regir. — Persuadira 
a  subiettarse  y  dexarse  regir  ver  la  vtilidad  y  aprobechamiento 
de  los  que  lo  hazen,  y  lo  contrario  en  los  que  no,  y  hazer  que  to- 
dos  sientan  quanto  es  necessario  y  iusto;  lo  qual  se  hara  con  le- 
tras  para  con  ausentes,  y  con  predicas  para  con  presentes,  etc. 

15. a  La  vnion  del  preposito  con  Dios. — Hasta  aqui  de  parte 
de  los  subditos;  pero  otras  muchas  ayudas  sobre  estas  ay  de  par- 
te  de[l]  preposito,  con  quien,  como  miembros  con  su  cabeca,  se 

g     escoijdos  ms.     — h  Sequuntar  duo  vers.  de  quibus  in  annot.f. 


8  Constit.,  1.  c,  n.  9. 

9  De  his  congregationibus  late  agitur  ibid.,  cap.  2-7. 
10     Ibid.,  cap.  I,  n.  2. 


Industriae.  —  Seriei  I,  8."  761 

han  de  vnir.  Y  asi  la  15. a  es  que  el  preposito  general  sea  muy 
subiecto  y  vnido  a  Dios,  en  todo  rigiendose  por  el,  porque  asi 
mer[e]zera  que  le  sean  bien  subiectos  y  vnidos,  y  se  dexen  regir 
del  los  que  tiene  a  cargo  ". 

16. a  La  existimation  del  preposito. — Es  para  lo  mesmo  ynpor- 
tantisima  la  opinion  constante  y  firme  de  bondad  y  prudentia  del 
preposito,  fundada  en  la  verdad;  porque  a  los  tales  como  se  da 
mas  credito,  dexanse  dellos  mejor  gouernar  los  subditos  12. 

17. a  Demostration  de  amor. — La  demostration  de  amor  y  es- 
tima  y  de  tener  cuydado  particular  de  las  personas,  los  hara  fiar- 
se  mas  y  dexarse  gouernar  ^8;  y  para  esta  demostration  siruen 
las  cartas,  que  specialmente  se  scriuen  a  personas,  que  mas  ne- 
cessidad  tienen  deste  socorro,  segun  por  las  informationes  cons- 
tara,  o  a  lo  menos  '  la  mention  particular,  etc. 

18. a  Los  consejeros. — Si  se  ordenasen  los  consejeros,  de  que 
se  dira  en  la  n.a  industria,  esto  daria  mas  auctoridad  al  gobier- 
no,  visto  que  con  diligentia  aca  se  entiende  en  miiar  lo  que  cum- 
ple  a  los  de  fuera  14. 

19. a  El  moderado  mandar,  etc. — El  mandar  moderado  haze 
mejor  obedezer,  y  el  dexar  algun  lugar  (en  lo  que  buenamente  se 
pu[e]de)  a  la  natura  libre  y  inclinada  a  guiarse  por  su  juicio  y  vo- 
luntad,  como  seria  que  el  superior  se  remittiese  a  los  subditos  a 
lo  que  les  paresciese  en  las  cosas  donde  es  probable  que  no  erra- 
ran,  o  se  aventura  poco.  En  general  toda  modestia,  pues  se  com 
padeze  con  la  auctoridad  y  potestad,  ayudara  13,  fol.13%.  por- 
que  los  que  sienten  la  dependencia  y  el  influxo  de  la  cabeca,  me- 
jor  se  le  subiectaran. 

20. a  Que  toda  potestad  salga  del  general. — La  20. a  ayuda,  es 
que  salga  del  supremo  toda  la  potestad  de  los  inferiores  preposi- 
tos  16,  y  no  solo  los  prouinciales,  pero  aun  los  rectores  de  los  co- 
llegios  y  prepositos  de  casas  de  la  Compaflia,  todos  ayan  de  ser 
puestos  por  auctoridad  del  general,  si  el  no  la  delegase  a  otro, 
como  el  prouincial,  y  que  se  pueda  quitar  no  le  paresciendo  a 
proposito,  porque  tanto  mas  vnion  avra  y  mas  facil  gobierno, 
quafnto]  mas  pendera  todo  de  la  cabeca  primera. 

2l.a  Que  las  missiones  procedan  de  Roma.—  Que  quanto  es 
posible  todo  el  meneo  de  la  Compania,  aun  quanto  a  las  missio- 
nes,  salga  de  Roma,  donde  esta  el  superior  general,  como  de  la 
cabeca*  procede  el  mouimiento  a  todo  el  cuerpo  17,  si  la  multitud 
no  fuese  tanta,  o  tan  lexos  y  a  trasmano  de  Roma,  que  fuese  ne- 
cessario  dar  la  mesma  auctoridad  a  afljguno  de  los  prepositos 


1     meno  ms. 


11  Ibid.,  n.  6. 

13  Ibid.  12  Ibid.,  Declarat.  G. 

15  Ibid.  14  Ibid .,  Declarat.  G. 

17  Ibid.  16  Ibid.,n.  6. 


762  POLANCI    COMPLKMKNTA 

particulares;  y  esto  seria  para  conformarse  mas  con  el  instituto 
de  la  Compania  de  regirse  por  el  vicario  de  X.° 

22  a  No  dar  juntas  las  gracias  de  la  Compafiia. — Ayudaria 
eritre  muchas  cosas  para  esta,  que  las  gracias  que  tiene  la  Com- 
pania,  no  se  diesen  todas  de  vna  vez,  ni  a  todos  los  que  fuesen 
de  la  Compania,  para  que  el  superior  refrescase  los  subditos  con 
nueuos  beneficios,  dando  vnas  despues  de  otras;  porque  vltra  de 
que  se  dispensarian  mejor  las  gracias,  se  reconocerian  mas  obli- 
gados  los  subditos,  y  mas  dependerian  del  superior  18. 

23. a  Que  ,a  residentia  se  haga  en  Roma. — Ayudaria  tambien 
a  esta  vnion  el  lugar  de  la  residentia  del  superior  si  fuese  Roma, 
asi  por  ser  lugar  apto  a  la  comunication  de  letras  de  todas  par- 
tes,  como  por  las  occurrentias  en  que  de  la  Sede  apostolica  avra 
necessidad,  3'  por  las  missiones  que  de  la  mesma  Sede  se  han  de 
mouer,  segun  nuestro  voto  y  profession  19. 

fo!.!2r.  COMO  SE  VNAN   LOS  MIEMBROS   ENTRE  SI 

Oueda  la  2.a  parte  desta  Industria,  como  se  vniran  entre  si 
los  miembros  de  la  Compania,  pues  hasta  aqui  se  ha  dicho  de  la 
vnion  dellos  con  su  cabeza,  y  es  cierto  que  todas  las  ayudas  para 
vnir  con  la  cabeca  se  pueden  applicar  a  la  vnion  dellos  entre  si; 
porque  el  vnirse  con  la  eabeca  vnira  tambien  los  miembros  en- 
tre  si. 

Primera.  Amar  la  Compaiiia. — Pero  viniendo  a  algunas  otras 
particulares  ayudas,  vna  es  amar  la  Compania,  que  quien  ama  el 
todo  amara  las  partes  20. 

2a  Tener  vn  mesmo  juicio. — Es  sentir  de  vna  mesma  mane- 
ra,  quanto  sea  posible;  haziendo  conformes  los  iuycios,  cuya  di- 
uersidad  es  rayz  de  la  diuision  de  las  uoluntades;  y  asi  pareze 
avrian  de  seguir  la  mesma  doctrina,  y  procurar  que  no  fuesen 
duros  en  su  parezer  ". 

3a  Vniformidad  en  lo  esterior. — Es  la  vniformidad  en  lo  ex- 
terior,  quanto  se  pueda,  en  vestir.  ceremonias  de  missa,  modo  de 
confessar,  y  lo  demas  del  modo  de  proceder  y  constitutiones,  etc, 
quanto  lo  compadezen  las  diuersas  qualidades  de  personas  y  lu- 
gares  22. 

4.a  Saber  vnos  de  otros. — Es  el  saber  vnos  de  otros,  y  co- 
municarse  con  letras,  a  lo  menos  los  vecinos;  y  que  de  aqui  se 
ynbien  a  todos  nueuas  de  las  otras  partes,  porque  asi  refrescada 
la  memoria  de  vnos  para  con  otros,  y  vistas  nueuas  causas  de 
amor,  la  vnion,  que  principaimente  se  haze  con  vn  mesmo  que- 
rer,  se  siguira  23. 

5.a     Ou'*ar  las  causas  de  diuision. — Si  alguna  persona  vbiese 


18     Constit.,  1.  c.  19     Ibid.,  n.   7. 

20     Ibid.,  n.  8.  2l     Ibid.,  et  Declarat.  K. 

»     Ibid.  23     Ibid.,  n.  9. 


Industriae. — Seriei  I,  9.a  /63 

que  senbrase  zizana  y  dissensibn,  si  no  se  sperase  prontisima  co- 
rrection,  echarle  de  la  eompania  de  los  otros,  y  noconsentir  que 
vnos  dixessen  mal  de  otros,  y  mucho  punir  qualquier  acerba  pa- 
labra  de  vnos  para  con  otros  a4. 

6.a  Reconciliar  los  que  disentiessen. — Si  entre  algunas  per- 
sonas  se  sintiese  desabrimiento  y  alguna  differentia,  prucurar  de 
reducillas  a  la  paz  entera  y  amor. 

7.a  Av«sen  los  prepositos.  —  Para  poner  remedio  en  todo,  los 
prepositos  no  solo  hagan  alla  lo  que  pudieren.  pero  den  aviso  al 

general  desto  specialmente  que  a  la  paz  y  vnion  perteneze. 

i 

fol.lgv.  LA    g.8    INDUSTRIA 

COMO    HARAN    MUCHO    FRUCTO 
LJS  QUE   ESTUBIEREN   REPARTIDOS,    DE  SU    PARTE    '. 

Que  puedan  mucho  fructificar  los  que  fueren  ynbiados,  con- 
siste  despues  de  la  ayu[da]  diuina,  parte  en  los  mesmos,  parte 
en  los  que  de  aca  ios  rigieren,  y  desto  dire  en  la  Io.a  industria; 
de  lo  primero  en  esta,  donde  se  pondra  lo  que  cada  vno  de  la 
[Comjpafiia  debria  hazer  para  salir  mejor  con  sus  flnes  de  la  di- 
uina  honrra  y  avuda  de  [las]  animas  suya  y  de  los  proximos.  Y 
esta  industria  9.a  se  parte  [en]  6  a  partes  generales:  Vna,  como 
se  han  de  hauer  para  consigo  mesmos;  4,  b  como  para  con  los  pro- 
ximos  con  quienes  c  tratan;  la  6.a  d  como  para  con  la  Compania 
y  su  superior. 

COMO  SE  HAN  DE  HAUER  PARA  CONSIGO  MESMCS 

Primero.  La  perfaction  del  mesmo. — Para  mucho  ayudar  al 
proximo  es  menester  que  cada  vno  mucho  e  ayude  a  si  mismo; 
porque  como  Dios  en  las  cosas  naturales  por  vn  animal  perfecto 
quiere  se  engendre  otro,  y  que  en  vna  planta  perfecta  aya  si- 
miente  para  producir  otras ,  y  asi  en  las  otras  cosas  naturales  f, 
tanbien  en  la[s]  spirituales  para  hazer  los  hombres  firmes  en  la  fe, 
speranza,  chandad  y  todas  virt[u]des,  quiere  que  su  instrumento, 
que  es  causa  inmediata,  sea  lleno  de  todas  ellas.  Y  asi,  la  prime- 
ra  cosa  que  ha  de  tener  vno  desta  Compania  es  vna  gran  sed  de 


a  Priwi  tres;  postea  7;  tandem  6;  prioribus  deletis.  —  b  Confuse  exa- 
ratum.  — c  quines  nis.  —  d  Emend.  ex  7;  prius  (ut  videtur  3.a  —  e  mu- 
che  tns.  — f  naturares  ms.  J  vv.  praecedentia,  linea  circunuiucta  notautur 
in  ms. 


24     Ibid.,  n.  5. 

1     Minima  hujus  Industriae  pars  habetur  in  hoc  fol.  I2v.  Deesse  viden- 
tur  in  hoc  loco  decem  circiter  folia;  nam  hoc  fol.  signatum   est  littera  M;  In 
dustria  vero  decima  incipit  in  fol.   signato  litt   Z.  Decem  ergo  folia  deside- 
rari  videntur.  Ut   apparet  nihil  aliud  est  nisi  initium  alterius   seriei  Indus- 
triarum,  quas  inferius  dabimus.  Nullijustae  parti  Constitutionumrespondet. 


764  POLANCl    COMPLEMENTA 

aprouecharse  a  si  mesmo,  y  pasar  siempre  adelante  en  la  via  de 
las  vir[tu]des  solidas  (ya  que  para  la  quiete  dela  contemplation  no 
aya  en  todos  tiempos  tanto  lugar  en  este  modo  [de]  proceder, 
como  ay  en  algunos  otros);  y  tengase  por  muy  obligado  de  ayu- 
darse  cada  dia  en  esta  parte,  y  mire  lo  que  se  ap[ro]becha  en  sus 
examines  de  conscientia,  que  cada  dia  se  hazen,  para  reprehen- 
derse  si  es  poco,  y  animarse  para  adelante,  etc. 

2."  Vencer  el  temor. — Despues  desto,  porque  specialmente 
se  deue  procurar  la  victoria  de  las  passiones,  lo  2.0  que  ha  de 
procurar  es,  no  temer  pobrezas,  calumnias  ni  la  mu[er]te  mesma 
en  las  cosas  que  le  conste  ser  a  la  honrra  de  Dios  y  salud  de  las 
animas  importante  (aunque  con  la  discretion,  saluo  lo  dicho,  se 
puedan  y  deuan  euitar,  quanto  se  puede,  estos  inconuenientes), 
y  de  su  parte  este  apareiado  a  sufrir  no  solo  contradictiones, 
pero  quaiquier  infamia  y  corporal  passion  pro  nomin[e]  Iesu,  con 
todo  ello  de  su  parte  mucho  mirando  de  no  dar  ocasion  a  lo 
dicho. 

3.°  No  se  exasperar  con  los  que  le  maltratan. — En  las  aduer- 
sidades  y  persecutiones  guardese  de  tener  odio  o  rancor  alg[u]no, 
debaxo  de  specie  de  zelo  ,  contra  los  que  son  contrarios,  antes 
procure  tener  con  ellos  mas  tierno  amor,  v  specialmente  orar  por 
ellos,  y  hablar  bien  dellos  qu[anto]  se  puedc. 

4°  No  perder  animo  en  las  aflictiones.  —  No  sea  pusilanime  ni 
se  quebrante  de  animo  por  parezerle  que  haze  poco  fructo,  ni  por 
verse  aviltar  y  maltratar  y  affiigir,  antes  se  procure  mas  fortifi- 
car,  no  dando  lugar  a  diffidentias,  como  si  Dios  del  tubiese  poco 
cuydado,  o  se  quisiese  poco  seruir  del;  antes  siempre  que  el  bus- 
care  su  diuina  gloria  y  la  salud  de  los  que  el  crio  y  redimio,  ten- 
ga  por  cierto  qu^  Dios  es  con  el  y  le  ayuda ,  y  sacara  fructo  de 
todos  sus  trabajos;  y  no  solo  de  lo  que  haze,  pero  aun  de  lo  que 
padeze. 

5°  Averse  bien  en  las  enfermedades. — En  las  enfermedades 
tenga  cuenta  con  la  salud  corporal,  y  ayudese  del  aparejo  que 
Dios  le  diere,  aora  sea  en  hospital,  aora  en  casas  de  amigos; 
pero,  como  quiera,  guardese  mucho  de  desedificar  con  impatien- 
tia  y  sensualidad  y  otras  passiones  de  enfermos,  antes  disponien- 
dose  a  seruir  a  Dios  con  el  padecer,  y  tomandolo  alegremente 
por  su  amor,  procure  ayudar  a  si  mesmo  y  tambien  al  proximo 
con  el  exemplo  de  patientia  a  lo  menos,  y  buenas  palabras. 

6.°  Euitar  la  soberbia  en  modo  [quej  no  falte  animo.— Euite 
la  soberbia,  mucho  estimandose ,  y  la  presumption  de  sus  fuer- 
cas  en  empresas  a  el  no  proportionadas,  y  en  mgerirse  adonde 
conuenia  ser  llamado,  de  lo  qual  se  dira  g  adelante.  Pero  con  todo 
ello  sea  animoso,  aun  para  comencar  cosas  grandes,  quando  la 
obedientia  le  pusiese  en  ellas,  o  el  cargo  que  dado  le  h  fuese,  o 


g     Seq.  en  la  2.a  parte  oblitt.     — h  se  ms. 


Industriae. — Seriei  I,  io.a  765 

el  aparejo  o  la  necessidad  con  la  aparentia  de  posibilidad  le  com- 
bidase,  tomando  prudentemente  los  medios  que  conueniesen. 

fol  l~>r  10.*    INDUSTRIA 

DE  COMO  SE  PUEDEN   AYUDAR   DKSDE  ROMA 
LOS    QUE  -ANDAN    FUERA,    POR    EL    SUPERIOR   ' 

I .°  Enderezar  en  las  missiones  a. — La  primera  ayuda  es,  en- 
deregarlos  en  las  missiones,  como  se  dixo  en  la  7.a  Industria,  tu- 
biendo  cuydado  que  sean  fructuosas  para  el  seruicio  diuino  v  avu- 
da  del  proximo,  informando  si  es  menester  los  superiores,  o  dis- 
poniendo  de  suyo,  si  no  ay  para  que  hazer  recurso  a  otro. 

2.°  Cada  vno  segun  su  talento  se  emplee. — Tenga  aduerten- 
tia  de  no  poner  las  personas  en  aquello  para  que  no  son  aptas. 
o  corren  peligro  de  sus  personas,  como  seria  poner  en  predicar 
o  leer  a  quien  podria  darse  mejor  mana  en  confessar  y  dar  exer- 
citios,  conuersar,  etc,  o  hazer  confessar  a  quien,  por  ser  mance- 
bo  y  no  muy  mortificado,  no  le  tornaria  bien,  o  por  tener  talento 
de  predicar  se  enpiearia  mejor  en  ello:  asi  que  cada  vno,  segun 
su  talento,  y  en  modo  que  mas  a  su  seguro  aprobeche  a  otros, 
debe  enplearse. 

3.°  La  instruction. — Ayudense  con  la  instruction  general 
para  cada  vno  de  la  Compania,  y  particular,  segun  requiere  la 
persona  ymbiada,  o  lugar,  o  negocio,  o  personas  a  quienes  se  yn- 
bia,  auisandole  de  lo  que  deue  euitar  y  seguir,  etc. 

4.°  La  compafiia,  que  se  ayude. — Darles  compaftia  con  que 
se  ayuden,  encargandoles  que  vno  tenga  cuydado  de  mirar  por  el 
otro  quanto  al  cuerpo  y  alma.  Specialmente  tenga  cargo  del  otro 
cada  vno  en  aquelia  parte  donde  del  se  tiene  mas  contianza;  como 
quien  mira  discretamente  por  el  cuerpo,  tenga  jurisdiction  sobre 
el  que  menos  sabe  moderarse:  quien  mira  mas  sotilmente  por  el 
anima,  en  aquello  tenga  superintendentia  sobre  el  otro. 

5.°  Proueer  a  las  personas  de  consejo  etc. — Hazer  que  srriuan 
de  sus  personas,  no  solo  de  los  negocios,  y  proueer  a  cada  vno 
de  lo  que  mostrare  mas  aver  menester  conforme  a  su  condition  y 
qualidad,  animando  los  fiacos,  stimulando  los  floxos,  consolando 
los  afflictos,  quietando  los  tentados,  reprimiendo  los  que  mucho 
corren,  reprehendiendo  y  approbando,  y  en  todo  tratando  cada 
vno  segun  el  subiecto  y  causa,  y  segiin  se  piensa  mas  se  ayudan. 


a     Supra  haec  vv.  habentur   sequenha:  Las  ultimas  dos  ayudas  se  pc- 
drian  anteponer.  Nos  tameu  omnia  ptcut  smit  in  ms.  exhibemus. 


1  Haec  Industria,  siout  et  nona,  nulli  parti  Constitutionum  respondet. 
Plura  tamen  omnino  similia  sunt  iis  quae  ali  )  modo  in  7."  Industria  dicun- 
tur,  quae,  ut  diximus,  septimae  parti  Constitutionum  consjruit  Quapropter 
lectorem  scire  cupientem  loca  Constitutionum  his  respondentia  ad  7.3"» 
Industriam  remittimus. 


76C>  POLANCI    COMPLEMKNTA 

6  °  Procurarles  auctoridad. — Procurarles  auctoridad  para  con 
aquellos  que  contratan,  encareciendoles  diestramente  con  letras 
de  perlados,  senores  y  personas  de  credito  que  muestren  esti- 
marlos;  y  si  son  llamados  y  deseados  de  otras  partes,  haziendo 
que  venga  a  notitia  del  pueblo:  y  esto  no  solo  a  la  yda,  pero  aun 
a  la  estada. 

7.°  Hazerles  conocer,  etc.  Hazerles  conoeer  y  darles  oca- 
sion  de  mostrarse,  como  seria  procurando  con  los  perlados  o  por 
otras  vias  que  se  les  de  el  pulpito  o  cathedra  para  predicar  o  leer. 
8.°  Cartas  para  los  de  la  tierra. — Para  el  ser  fauorescidos  y 
amados  y  ayudados  y  para  la  buena  fama,  siruen  las  cartas  para 
algunas  personas  de  cuenta  entre  las  de  la  tierra  donde  va,  para 
que  les  sean  amigos  y  fauorezcan  y  ayuden,  etc  b.  Tambien 
aprouecharan  las  eartas  de  nueuas  notables  de  mas  partes. 

9.°  Avisos  particulares. — Para  ellos  y  los  negocios  ayudaria 
yrles  dando  aviso  del  modo  de  proceder,  quanto  de  aca  se  juz- 
gase  ser  conueriiente,  y  acordandoles  lo  que  a  ellos  toca,  como 
se  dize  en  la  o,.a  Industria. 

10°  Con  vn  predicador  vn  confessor.  Para  que  mas  fructo  se 
haga  con  vn  predicador,  y  el  sufra  mejor  la  fatiga,  pareze  se  de- 
bria  comunmente  ynbiar  vn  confessor,  que  cogiese  el  fructo  de 
las  predicas,  juntamente  con  el  predicador,  y  tubiese  buena  mano 
en  exercitar  y  conuersai,  ete. 

Ii.°  Quitar  los  impedimentos  del  proceder. — Procurar  de 
quitar  los  impedimehtos  del  proceder,  como  son  los  contrarios, 
con  cartas  de  otros  a  ellos,  6  en  algun  modo  aplacandoles,  y  la 
mala  opinion,  etc. 

12  °  Hazerlos  mudar. — Si  no  se  viese  fructo,  mudando  y  tu- 
biendo  forma  salga  de  alli. 

13.°  Conocer  las  personas.  —  Para  bie.n  hazer  las  ayudas  di- 
chas,  es  menester  tener  conocidas  las  personas  de  la  Compania 
quanto  a  la  natura  y  habilidades  y  accidentes  dellas.  Y  esto  por- 
que  no  se  oluide,  podra  seruir  vn  libretto,  donde  este  lo  que 
toca  a  las  personas,  fol.l^v.  y  se  registre  lo  que  dellos  se  oye 
que  ynporte  para  el  gouierno  dellos. 

14.°  Ynformation  de  las  cosas. — Asimesmo  es  menester  que 
tenga  information  de  las  cosas  que  pasan  y  el  sta[do]  dellas  por 
las  letras,  segun  se  dize  en  las  reglas  del  scriuir,  y  es[ta]  tal  in- 
formation  y  sucesso  de  las  cosas  es  bien  que  quede  en  vn  lifbro], 
donde  se  halle  con  la  orden  que  en  el  libro  parescera.  En  la  vna 
information  v  la  otra  es  necessaria  diligentia,  no  solo  del  scriuir 


t  .S"^.  q,  Para  todo  esto  oblitt.;  et  horum  loco  scriptum  est  supra  vers; 
Tambien.  Unde sufipr esso  numerog,  liaec  brevissima  paragraphus  adjecta 
est  praecedenti,  et  sequentes  numeri  10-18  mutati  ^itnt  in  9-17.  Ultimaeta- 
men  paragraphi  numerus  18  non  est  emendatus,  eo  quod  posttrius  scri- 
ptus  fuit. 


Industriae.— Seriei  I,  i  i.a  767 

todo  lo  que  cumple  de  personas  y  negocios,  pero  aun  la  del  ha- 
zerlo  en  breue,  [y]  de  avisar  muy  a  menudo. 

15.°  Ministro  y  consejo. — Si  tiene  el  superior  ministro  que 
scriua,  y  consejo  (del  qual  se  dira  en  [la]  u.a  Industria),  con  que 
trate  las  cosas,  haralas  mejor,  y  tendra  en  lo  que  ma[n]dare  mas 
auctoridad,  etc. 

16.°  Amistades  con  grandes.— Para  ayudar  a  !o  dicho  y  otras 
muchas  cosas  sirue  el  tener  cabida  y  amistad  con  g[ran]des,  asi 
eclesiasticos,  como  el  papa  y  perlados,  como  seglares,  como  son 
los  principes  y  senores  seg[la]res,  por  los  quales  pueda  ayudar  en 
varias  maneras  la  obra  d[e]  Dios,  y  asi  deue  procurarse;  y  tras 
estos  con  personas  que  pueden  y  v[a]len  en  gobierno  o  credito. 

17  °  La  oracion. — La  17. a,  y  en  efficatia  primera  ayuda,  es 
la  de  la  oracion,  con  la  qual  siempre  las  nueuas  enpressas  y  las 
comencadas  de  inportantia  se  deben  ayudar,  specialmente  appli- 
candolas  con  los  sacrifitios  de  casa  y  la  Compania  por  los  tales. 

18.°  Amor,  etc. — Como  fundamento  de  todo  lo  dicho  es  ne- 
cessario  mucho  amor  del  superior  a  las  p[er]sonas  de  la  Compa- 
fiia  y  las  obras  sanctas  en  que  se  emplean,  del  qual  salga  la  dili- 
gentia  de  attender  a  lo  arrib[a]  dicho. 

JHS 
fol.l6r.  u."    INDUSTRIA 

DEL    SUPERIOR    GENERAL    '. 

Para  el  bien  desta  Compania  y  el  seruicio  de  Dios,  que  en 
ella  se  pretiende,  sera  sienpre  muy  gran  parte  y  muy  importan- 
te  el  superior  general,  que  toda  la  ha  de  regir  y  enderezar. 

Esta  industria  tiene  7  partes:  5  quanto  a  la  election  del  pre- 
posito;  la  6.a  del  officio  y  potestad  de  quien  fuere  elegido;  la 
7.a  de  lo  que  le  ayudara  a  hazer  bien  su  officio. 

Quanto  a  la  election  debese  mirar,  primero,  que  persona; 
2.°,^de  quienes;  3.0,  quando;  4.0,  donde;  5.0,  en  que  manera  deba 
ser  elegida  para  superior  general,  etc. 

Cual  deba  ser  el  que  se  elige  — Quien  aya  de  ser,  y  que  par- 
tes  aya  de  tener  el  que  para  tal  cargo  se  elige,  se  dira  primero 
antes,  y  despues  por  orden  se  dira  de  las  otras  circunstantias. 

[I.0]  a     bea  catholico  y  virtuoso. — Primeramente  es  menester 

a     Omiss.  a  Po. 


1  Haec  Industria,  prout  hic  explicanda  proponitur,  responderet  tum 
nonae,  tum  octavae  parti  Constitntionum.  Minima  vero  pars  quae  in  au- 
tographo  remanet,  continet  ea  quae  in  altero  capite  nonae  partis  habentur. 
Desiderari  hic  octo  circiter  folia  videntur;  nam  pars  hujus  industriae  quae 
remanet  est  in  fol.  signato  ab  auctore  litteris  aa;  industria  vero  duodecima 
incipit  in  fol.  kk.  Deese  ergo  videntur  folia  bb-ii;  octo  nempe. 


76,S  PoLANCI    COMPLEMENTA 

sea  hombre  sin  sospecha  quanto  a  la  fe  catholica,  y  generalmen- 
te  sin  vicio  riinguno  que  notarse  pueda;  antes  que  en  el  funda- 
mento  de  fe  y  el  ediflcio  de  todas  virtudes  morales  sea  exemplo  y 
espejo  a  todos  sus  subditos.  Specialmente  la  charidad  del  proxi- 
mo  acompanada  de  humildad  debe  en  el  resplandecer  eminente- 
mente  como  vn  vniuersal  instrurnento,  con  que  el  pueda  ayudar 
toda  la  Compania.  y  el  de  Dios  ser  ayudado  2. 

2.°     Ser   vnido  con  Dios  por   oracion. — Esle  necessario  ser 
muy  vnido  con  Dios  y  familiar  en  la  oracion,  porque  desta  con 
iunction  con  el  auctor  de  todo  el  bien  saque  valor  y  efficatia  a 
los  medios  humanos  que  el  y  los  de  la   Compania  vsaren  para 
ayudar  el  proximo,  y  impetre  gracia  para  todos  3. 

3.°  Buen  entendimiento. — Debe  ser  persona  de  buen  enten- 
dimiento,  y  iuycio  assentado,  y  vna  natural  prudentia,  en  mane- 
ra  que  ni  en  las  cosas  speculatiuas  ni  en  las  agibles  le  falte  este 
talento  4. 

4.°  Sea  apto  para  gouierno.— Sea  de  su  natura  apto  para  co- 
sas  de  gouierno  de  parte  del  entendimiento  y  affecto:  que  algu- 
nos,  aunque  virtuosos  y  deuotos y  de  entendimiento,  no  se  pue- 
den  inclinar  a  esto;  mas  aptos  para  soldados  que  para  capitanes  b. 

5.°  Buena  doctrina.  —  Vltra  del  natural,  si  se  puede,  debe  te- 
ner  letras  y  buena  doctrina,  que  es  necessaria  asi  para  el  saber 
bien  hauerse  en  el  gouierno,  como  para  tener  auctoridad  entre 
tantos  letrados  como  tendra  a  su  cargo,  y  para  otros  de  fue- 
ra,  etc,  y  casos  que  occurren  5. 

6.°  Vso  en  cosas  spirituales. — Debe  tambien  tener  vso  y  es- 
perientia  en  las  cosas  spirituales  internas  para  poder  conocer  y 
remediar  los  tentados,  discernir  varios  spiritus,  etc;  en  lo  qual 
noes  buen  curujano  sino  el  bien  acuchillado,  comunmente  6. 

7.°  Vso  en  las  agibles. — El  mesmo  vso  y  esperientia  es  ne- 
cessaria  en  las  cosas  agibles  exteriores,  para  que  confirme  y  per- 
ticione  la  natural  prudentia  y  buen  juicio  de  las  cosas  varias  y 
muchas,  que  avra  de  tratar  con  tantas  diuersidades  de  personas  7. 

8.°  Fortaleza  para  acometer,  etc. — Debe  ser  hombre  fuerte, 
constante,  animoso  para  acometer  cosas  grandes  y  perseuerar 
en  ellas.  no  se  quebrando  c  de  animo  facilmente,  ni  cediendo  a 
las  persecutiones  y  contradictiones  8. 

9.°  Patiente.— Debe  ser  asimesmo  patiente  y  fuerte  en  su- 
frir,  no  solo  las  flaquezas  de  otros  y  las  aduersidades,  pero  aun 


b  Haec  4."  paragrapJuts  scripta  fuit  post  seqitentium  scripttonem' 
Ideo  duo  numeri  praecedentes  3  et  4  in  2  et  3  emendati  sunt,  et  2.a  paraora- 
phus  primae  est  aggregata  sub   n.    I.       — c     Einend.   ex    quebrantando. 


2  Constit.  part.  IX,  cap.  2,  n.  2.                        3  Ibid.,  n.  I. 

4  Ibid.,  n.  6.  5  Cf.  ibid.,    n.  6. 

6  Ibid.  -'  Ibid. 

8  Ibid.,  n.  5. 


Industriae.— Sekiei  I,  II."  769 

la  muerte,  si  fuese  menester,  por  la  Compania  y  el  seruicio  de 
Dios  en  ella  9. 

10.°  Superior  a  la  vna  y  la  otra  fortuna. — Debe  ser  magna- 
nimo  y  superior  a  la  vna  y  la  otra  fortuna,  que  ni  se  dexe  nada 
leuantar  por  honrras  o  prosperidades,  ni  abaxar  por  lo  contrario, 
estando  fundado  sobre  el  stable  fundamento  de  Jesux.0,  y  sobre 
el  acceptando  todo  [lo]  d  que  El  ynbiare  o  permittiere  con  el 
mesmo  animo  10.  . 

1 1 .°  Mortificado  en  las  passiones. — Todas  passiones  debe  te- 
ter  muy  mortificadas,  specialmente  las  de  luxuria  y  gula,  ira  y 
auaritia,  que  ni  dentro  periuuiquen  a  la  razon,  ni  fuera  se  de 
muestren:  y  asimesmo  todo  temor  debe  ser  en  el  reducido  al  te- 
mor  de  Dios,  y  todo  deseo  al  de  la  gloria  diuina  y  bien  de  las 
animas  ll. 

12.  Exteriormente  conpuesto. — Assi  esteriormente  debe  ser 
todo  conpuesto  y  edificatiuo,  y  en  el  comer,  vestir,  ges[to]  e, 
motu  y  todo  lo  demas  edifique  a  todos  con  exemplo,  y  no  de- 
muestre  cosa  que  a  v[na]  persona  graue  y  relligiosa  no  seria  de- 
cente  f.  Sea  recatado  y  circunspecto,  y  en  el  hablar  spec[ial]men- 
te;  y  que  no  se  halle  en  su  boca  cosa  que  parezca  de  doctrina 
[no]  sana,  ni  scandalosa,  ni  mentira,  ni  liuiandad,  ni  vanidad,  ni 
meptia  o  cosa  que  haga  tener  en  menos  al  que  habla,  y  mues- 
tre  imperfection  interior  1J. 

lol  I4»v.  13.  Inflexible  de  la  rectitud. — Sea  amador  de  la  jus- 
titia  y  incorrupto,  que  no  le  doblegen  de  lo  razonable  [inter]ces- 
siones  ni  fauores  de  grandes,  ni  aun  amenazas,  etc.  1S. 

14  Piadoso  y  seuero. — Sea  de  tal  manera  piadoso,  que  no  le 
falte  el  zelo  santo  y  seueridad;  per[o]  vse  de  lo  vno  y  lo  otro  se- 
gun  fuere  menester,  pues  lo  vno  y  lo  otro  es  necessario  al  que 


gou  1  14. 


15.°  Sea  sollicito  y  strenuo. — Sea  hombre  de  cuydado  vigi- 
lante  y  sollicito,  y  strenuo  en  la  execution  de  las  cosas  has[ta] 
darles  fin,  y  diligente  y  deseos[o]  de  presto  y  bien  concluyr  lo 
que  se  puede  hazer:  no  remiso,  etc.  15. 

16.°  Buena  fama  y  grauedad.  —  Para  la  exterior  conuersation 
es  importante  que  sea  persona  de  credito  y  de  [bue]na  fama,  y 
que  tenga  grauedad  y  auctoridad  en  su  modo  de  conuersar;  y 
que  le  ayude  aun  la  presentia  corporal,  si  es  posible,  y  el  modo 
de  hablar,  etc,  con  los  suyos  y  los  de  fuera 


16 


d  Omiss.  a  Po.  — e  Attrita  charta,  et  infra  in  vna.  — '  Qnae  se- 
quuntur  in  hac  paragrapho  desumpta  sunt  ex  §  18,  prcut  ab  tiuctore  ad 
calcem  hujus  paginae  animadvertitur,  ubi  haec  ait:  *  anadase  lo  que  tie- 
ne  esta  nota. 

5.  l0  Ibid. 

12  Ibid. 

14  Ibid.,  n.  4. 

16  Ibid.,n.  9. 

49 


9 

Constit.  part.  IX,  cap.  2,  n. 

11 

Ibid.,  n.  3. 

13 

Ibid.,  n.  5. 

15 

Ibid. ,  n.  7. 

rOI.ANCI   COMPI.EMF.NTA.— T.   II. 

770  POLANCI    COMPLEMKNTA 

17.°  Destreza  en  conuersar. — La  destreza  en  tratar  varias  co- 
sas  y  con  varias  personas,  grandes,  doctas,  apassionadas,  y  otras 
de  respecto,  es  muy  ne[ce]ssaria,  para  que  no  condescendiendo 
con  ellos  en  cosa  no  justa  o  conueniente,  no  se  dexen  offendidas; 
lo  qual  con  buena  manera  de  hablar  y  llebar  las  personas  se  al 
canga,  cumpliendo  con  ellos  en  lo  que  se  puede,  a  lo  menos  de 
palabras,  etc.  e  17. 

18.  Sano  de  cuerpo. — Si  se'pudiese,  sea  sano  para  poder 
attender  a  las  eosas  del  gouierno,  y  edificar  con  su  exemplo,  no 
tubiendo  mucha  necessidad  de  ser  regalado  en  el  comer,  etc.  ,s. 

19.  La  edad  entre  viejo  y  moco. — Pareze  no  debria  ser  muy 
viejo  ni  muy  moco.  No  muy  viejo,  por  lo  dicho,  y  po[r]  no  aver  de 
mudar  muchas  vezes:  no  moc<>,  por  la  prudentia  y  auctoridad  19. 

20.  Que  no  aya  buscado  prelation. —  Porque  ninguno  que 
busca  prelation  es  apto  para  ella,  ni  digno,  no  debe  el[e]girse  nin- 
guno  que  lo  busque  directa  o  indirectamente  s0.  Y  tanto  es  esto 
necessario,  que  pareze  seria  bien  que  jurase  de  no  lo  aver  busca- 
dq  quien  quiera-que  fuese  superior. 

21  h.  Finalmente  que  fuese  de  los  mas  sefialados  en  toda  vir- 
tud,  y  de  m[as]  meritos  en  la  Compania,  y  mas  a  la  larga  cono- 
cido  por  tal.  Y  si  algunas  destas  partes  faltaren,  a  lo  menos  no 
falte  bondad  mucha,  y  amor  a  la  Compania,  y  buen  seso:  y  para 
lo  demas  las  ayudas  releuaran  inas  facilmente  2l. 

JHS  | 

fol.l?r.  I2.a  INDUSTRIA 

PARA  CONSERUAR  Y  PERPETUAR  LA  COMPANIA  TODA  l 

Dicho  de  lo  que  a  los  miembros  de  la  Compania  y  cabeza 
della  puede  ayudar,  queda  ver  corao  todo  dicho  se  conserue  y 
perpetue. 

[I.0]  a  Poner  la  speranza  en  solo  Dios. — Para  esto,  primera- 
mente,  no  se  ponga  la  speranza  en  algunos  medios  humanos, 
sino  sobre  el  fundamento  inmobible  de  Jesux.0,  que  como  lo  co- 

g  Sequuntiir  in  nis.  sub  n.  18  oblitt.,  quatuor  versus  asterisco  signati, 
de  quibus  cf.  su/)ra,  annot.  f.  —  h  Tn  ms.  22;  nimirum,  suppresso  n.  l8, 
reliquos  mutavit  auctor;  hujus  autem  oblitus  fuisse  videtur. 

a     Omiss.  a  Po. 


17  Constit.,  loc.  cit.,  n.  6. 

18  Ibid.,  n.  8. 

19  Ibid.,  et  Decl.  B. 

20 
21 


Ibid.,  part.  X,  n.  6. 

Ibid.,  part.  IX,  cap.  2,  n.  lo. 


Haec  Industria  respondet  decimae  parti  Constitutionum,  quae  ultima 
etiam  est. 


Industriae.— Seriei  I,  12. a  771 

menco,  lo  ha  de  conseruar,  asi  quanto  al  cuerpo,  id  est,  lo  exte- 
rior  de  la  Compania,  como  quanto  al  spiritu  della  2. 

2  °  Oracion  de  todos  !os  de  la  Compania,  y  missas  — Deben 
para  ello  hazer  special  oracion  todos  los  que  pretienden  ser  de  la 
Compania  y  lo  son,  y  aun  los  amigos  de  fuera;  y  asimesmo  desta 
conseruation  tengan  special  memoria  los  que  celebran,  porque 
estos  medios  son  mas  proportionados  que  otros  para  lo  que  pen- 
de  de  la  diuina  mano  solamente,  romo  es  esto  3. 

3.°  Que  a  vna  mano  se  den  todos  a  la  deuotion. — Aduiertase 
que  el  fin  desta  Compania  es  muy  alto  y  de  gran  importantia  a 
la  yglesia  para  el  vniuersal  prouecho  della  y  honrra  diuina;  por- 
que  presupuesta  la  abnegation  de  sus  passiones  y  en  vn  cierto 
modo  la  perfection  de  las  mesmas  personas,  attiende  y  se  emplea 
toda  en  reducir  las  animas  a  su  criador.  Aora  siendo  este  effecto 
supernatural,  veyse  que  son  necessarios  en  primero  grado  \oi 
medios  supernaturales  que  iuntan  y  vnen  con  Dios,  de  quien  solo 
se  alcancan  tales  effectos  supernaturalt-s.  Estos  medios  son  la 
charidad  y  familiaridad  con  Dios,  y  todos  exercitios  de  deuotion; 
y  asi  pareze  que  a  vna  mano  quantos  ay  en  la  Compafiia  deben 
darse  a  la  oracion  y  exercitios  spirituales,  procurando  que  no 
falte  tiempo  para  ellos,  aunque  en  otras  actiones  pias  de  predi- 
car.  y  confessar,  y  studiar,  etc,  se  occupen,  a.-i  porque  son  me- 
dios  para  el  fin  que  pretienden  mas  efficaces  que  los  exteriores, 
como  porque  den  fuerza  y  efficatia  a  los  mesmos  esteriores,  que 
tendrian  poca  para  el  beneficio  de  las  animas,  si  los  humanos 
medios  se  exercitasen,  como  es  la  doctrina,  eloquentia,  etc,  sola 
o  principalmente,  y  no  los  supernaturales  de  charidad  y  deuo- 
tion,  etc  Asi  que  para  que  se  conserue  la  Compania  en  el  spiri- 
tu  con  que  comenco,  y  se  continue  el  fructo  spiritual  en  las  ani- 
mas,  necessario  pareze  siempre  hazer  mas  caudal  de  los  exerci- 
tios  spirituales,  que  de  los  exteriores  y  humanos;  porque  si  en 
los  humanos  mas  insistiese,  resfriandose  en  Jos  spirituales,  seria 
de  temer  (de  lo  que  tenemos  demasiados  exemplos)  que  los  effec- 
tos  saliesen  tambien  mas  humanos  que  spirituales,  como  seria 
multiplicarse  en  numero  de  personas  y  casas  y  rentas,  etc,  mas 
no  en  los  dones  spirituales  en  sus  animas  ni  en  las  de  los  proxi- 
mos  4. 

4.°  Que  se  procuren  medios  humanos. — Aunque  comparando 
medios  spirituales  con  humanos,  quales  son  letras,  eloquentia  o 
modo  de  hablar,  .prudentia  y  industria,  etc,  se  prefieren  los  spi 
rituales,  todavia  .con  despues  de  los  vnos«,  necessarios  los  otros,  y 
muy  specialmente  a  nuestra  Compahia  por  tratar  con  tan  varias 
suertes  de  personas  de  cosas  importantes,  donde  es  de  gran  mo 
mento  el  aeertar  o  errar.  Y  aunque  si  Dios  concurriesse  con  tan- 


Cf.  Contfit.,  loc.  cit.,  n.  I.  3     lbid. 

Ibid.,  n.  2. 


77-2  POLANCI    COMILKMENTA 

ta  ahundantia  de  gracia  que  suppliesen  todos  los  defectos  huma- 
nos,  no  avria  necessidad  dellos;  porque  vemos  que  su  prouiden- 
tia  comunmente  no  nos  rige  asi,  antes  quiere  ser  glorificado  y 
seruido  con  lo  que  el  nos  dio  en  quanto  criador,  id  est,  con  la  na- 
tura  y  lo  aquisito  por  via  natural,  y  no  solo  de  lo  que  el  nos  da  en 
quanto  es  auctor  de  la  gracia,  es  menester  que  procuremos  los 
vnos  medios  y  los  otros,  exercitando  lo  natural  con  diligentia, 
aunque  se  ponga  mas  speranza  en  lo  supernatural  de  su  ayuda 
y  gracia:  asi  que,  tesumiendo,  vltra  de  los  medios  de  deuotion, 
los  humanos  son  necessarios  para  conseruar  a  la  larga  la  Com- 
pania  5. 

5  °  La  buena  election  del  general. — Veniendo  mas  al  par- 
ticular,  para  esta  conseruation  del  spiritu  y  cuerpo  de  la  Compa- 
nia  mucho  ayudara  sienpre  la  buena  election  y  sincera  del  pre- 
posito  general,  que  debe  ser  ante  todas  cosas  bueno  y  fnl.l?v. 
spiritual,  y  en  segundo  lugar  prudente  y  dotado  de  las  otras  par- 
tes  humanas,  deque  [se  dixoj  en  la  [n.a]  ind[ustria]  b  6. 

6.°  Que  sean  escogidos  c  todos  los  prepositos  inferiores — Tras 
esto  ayudaran  las  mesmas  partes  en  ios  prepositos  prouinciales, 
y  [de]  las  casas  y  collegios;  porque  la  multitud  suele  seguir  al 
que  la  rige  7. 

7.°  No  se  abra  mucho  la  puerta  al  admitir. — Para  la  mesma 
conseruation  del  spiritu  se  deue  tener  aduertentia  que  todos 
q[uantos]  professan,  sean  personas  spirituales  y  no  animales 
(aunque  fuese  menester  que  las  probationes  se  hiziesen  largas) 
y  [que  ia]  bondad  dellos  (como  humanamente  se  puede)  conste: 
y  no  se  tenga  tanta  coditia  de  mu[lti]plicar  y  crecer  en  numero, 
que  se  debihte  y  descrezca  el  spiritu.  Por  esto  N.d  P.  M.  Ignafcio] 
dezia  mas  vezes  (como  yo  le  oy),  que  desearia  vida,  si  la  vbiese 
de  desear,  [para]  ser  difficil  y  recatado  en  resciuir.  Asi  que  no 
se  abra  la  puerta  mucho  al  admitir  8. 

8.°  Sean  mortificados  y  probados.— Asimesmo,  considerando 
los  principios  de  la  Compania,  donde  tantas  mortificationes 
[hubo],  y  que  suelen  crezer  las  cosas  con  lo  que  al  principio  se 
constituyeron,  y  porfque]  irnporta  ser  abnegados  los  que  entran 
en  la  Compahia,  pareze  que  se  deue  tener  cuydado  que  los  que 
en  ella  professaren,  con  mortificationes  muestren  tener  de[ba]xo 


b     8  vv.  praeced.  vix  legi  [xjssunt  prae  litterarum  exilitate.     —  c  esco- 
ijdos  ms.     — d  prius  scriptum  erat  el. 


5  Constit.,  loc.  cit.,,n.  3. 

6  Ibid  ,  n.  8. 
'>     Ibid. 

8  Ibid.,  n.  7.  Quod  hic  narrat  Polancus  se  audivisse  a  conditore  Igna- 
tio,  primo  aspectu  videretur  contradicere  iis  quae  in  praefatione  diximus  de 
tempore  quo  Industriae  scriptae  fuerunt.  Nam  videtur  hoc  scriptum  post 
mortem  sancti  Ignatii.  Quominus  tamen  haec  ita  sint  obstant  rationes  ibi 
expositae,  et  ahae  quae  addi  possent. 


Industriae. — Sekiei  I,  12. a  773 

de  los  pies  el  mundo  y  sus  honrras,  la  carne  y  sus  plazeres ,  las 
r[ique]zas  y  sus  comodidades,  exercitandose  en  cosas  baxas ,  y 
sintiendo  la  pobrjeza]  en  comer  y  vestir  y  todas  cosas,  peregri- 
nando  sin  dineros ,  siruiendo  en  hospitafles],  pidiendo  por  Dios 
en  los  lugares  publicos,  predicando,  si  fuere  menester,  en  las 
placas  [etc.],  como  en  las  probationes  de  casa  9. 

9.°  Dei  despidir. — Como  para  esta  perpetuidad  no  ha  de 
aver  facilidad  en  reciuir  a  profession  ni  en  collegios  y  casas, 
[aun]  menos  la  deue  aver  en  despedir.  Con  todo  ello  los  viciosos 
o  que  pecasen  enor[me]mente  y  scandalizasen  otros ,  o  turbasen 
la  paz,  no  deben  tenerse  en  casa ,  speci[al]mente  quando  se  spe- 
rase  poco  la  correction  10. 

10.°  La  intention  buena. — Guardese  siempre  la  intention  sin- 
cera  del  diuino  seruicio  y  beneficio  de  las  afnimas],  no  preten- 
diendo  otro  fin  en  esta  Compania;  y  excluyase  todo  ojo  humano 
de  sub[ir]  en  prelationes  y  dignidades.  o  viuir  en  ocio  y  como- 
damente,  como  en  algunas  partes  se  vs[aj. 

11.  No  pretender  prelationes. — Para  esto  ayudara  que  nin- 
guno  pueda  aver  prelation  dentro  desta  orden,  que  la  [projcure; 
y  es  de  ver  si  seria  bien  hazer  voto  desto,  o  jurar  que  no  lo  avian 
buscado,  a  quantos  toman  [el]  grado:  y  asimesmo  que  no  pueda 
buscar  ni  tomar  obispado  o  dignidad  alguna  fuera  de  la  relligion, 
sin  mandado  d[elj  preposito  della,  ni  el  preposito  general  sin  con- 
sentimiento  de  la  Compania  ll. 

12.  Conservar  la  pobreza. — Asimesmo  ayudara  la  conserua- 
tion  de  la  santa  pobreza  (que  es  valluarte  de  las  rellig[iojnes,  que 
tanto  procura  hinchir  el  demonio  para  destruyrlas);  asi  quanto  a 
la  propriedad,  no  pudiendo  p[ro]fesso  alguno  tener  cosa  alguna 
priuatamente,  ni  en  comun  alguna  renta  o  possesiones,  como 
quanto  al  vso  della,  no  [in]uertiendo  en  sus  vtilidades  las  rentas 
de  los  collegios,  ni  procurando  muy  deleytosos  lugares,  [ni]  to- 
das  las  comodidades  del  cuerpo,  antes  viuiendo  de  limosnas  12. 

13.  Todos  trabaxen. — Ayudara  tambien  no  dexar  a  nadie  en 
ocio,  sino  hazer  que  todos  trabajen  cada  vn[o]  segun  su  talento, 
y  se  exerciten  en  beneficio  del  pueblo  en  confessar,  predicar, 
leer,  con[uer]sar,  etc,  que  esto  ayudara  a  conseruar  el  spiritu  de 
los  mesmos  de  la  Compania  y  la  deuotion  de  las  gentes  para  con 
ellos,  y  la  diuina  gracia  con  [quej  se  conserue  y  augmente  todo 
bien  en  ella.  Quien  no  pudiese  en  esto,  exerci[te]se  en  seruir  en 
obras  de  misericordia  corporales,  y  en  fin  trabaje  en  algo,  et  qui 
non  vult  laborare,  nec  manducet  13. 

14.  La  institutidn  de  los  collegios.— Para  la  perpetuation  del 
cuerpo  todo  de  la  Compania  y  spiritu  della,  importan  mucho  los 


9     Cf.  Constit.  loc.  cit.,  n.  7.  10     Ibid. 

11     Ibid.,  n.  6.  ia     Ibid.,n.  5. 

13     Cf.  IIThes.,  III,  10. 


774  POLANCI    COMPLKMRNTA  , 

collegios  y  la  institution  dellos  y  acrecentamiento,  en  special  en 
lugares  de  vniuersidades  celebres,  para  que  en  letras  y  spiritu  se 
aprobechen  los  que  al[li]  foI.ISr.  stan,  que  han  de  ser  seminario 
de  la  Compania;  y  asi  debrian  ponerse  por  cabecas  en  los  colle 
gios  personas  de  mucha  confianza;  y  specialissimamente  se  pro- 
cure  en  ellos  que  salgan  bien  fundados  en  doctrina  los  que  alli 
studiaren  14. 

14  ° e.  Lo  dicho  en  la  3.a  industria  y  la  patientia  o  tolerantia. 
— Todo  lo  que  se  dixo  en  la  3,a  industria  para  la  conseruation 
de  los  ya  admittidos,  sirue  para  la  conseruation  total  de  la  Com- 
pania,  que  consta  de  sus  miembros.  Pero  esto  se  anada:  que 
sean  los  de  esta  Compafiia  patientes  de  trabajos  y  aduersidades 
y  contradictiones,  porque  no  se  turben  ni  desmayen  quando  vi- 
niesen;  y  asi  el  exercitio  desto  es  al  proposito. 

15.  No  exceder  en  demasiado  feruor. — Asimesmose  prccure 
que,  como  dexan  el  estremo  de  tibieza,  dexen  tambien  el  del  fer 
uor  demasiado,  que  diminuye  notablemente  la  vida  y  fuerzas  cor- 
porales,  vsando  en  tal  manera  las  mortificationes  y  trabajos,  que 
no  se  hagan  impotentes  para  mucho  seruir  a  Dios  y  a  los  proxi- 
mos  ls. 

16.°  La  obseruantia  de  las  constitutiones. — Tengase  aduer- 
tentia  a  las  constitutiones  que  se  ponen,  y  despues  a  la  osseruan- 
tia  dellas. 

17.°  La  vnion,  etc.  —  Procurese  la  paz  y  vnion  de  todos  los 
collegios  y  casss  y  particulares  personas  de  la  Compania  entre  si 
v  con  el  superior,  para  que  todos  vnidos  mejor  se  conseruen  y 
permanezcan  16,  como  en  la  8.a  Industria  se  dezia. 

18.°  Guardese  con  la  obedientia  la  subordination,  etc. — Pro- 
curese  que  la  hierarchia  y  subordination  de  los  particulares  a  sus 
prepositos  inmediatos,  y  de  los  inferiores  prepositos  a  los  supe- 
riores,  y  de  todos  al  general,  se  conserue  con  el  vinculo  de  la 
santa  obedientia  muy  exercitada,  dando  los  que  son  para  mas 
exemplo  a  los  otros  17. 

19.°  Sepan  vnos  de  otros — Procurese  que  sepan  vnos  de 
otros,  porque  la  comunication  y  notitia  entretenga  y  augmente 
el  amor,  con  el  qual  sera  mas  firme  et  durable  18. 

20.°  El  consejo — El  aver  consejo,  con  quien  se  ayude  el  su- 
perior,  dicho  en  ia  n.a  Industria  19,  como  sirue  al  buen  gouier- 


e  Sic  Po.  iterato  hoc  numero.  Postea  idem  vel  alius,  alio  certe  atra- 
mento,  scripsit  15  pro  14,  et  delevit  numerum  15  sequentem,  relicto  in  mar- 
gine  compendio.  Nos  has  emendationes  praetermittimus. 


I  ! 


Cf.  Constit.,  loc.  cit.,  n.  4.  1S     Cf.  ibid..  nn.  lo,  i3. 

16     Ibid  ,  n.  9.  "     Ibid. 

18  Ibid. 

19  In  autoojrapho,  prout  nunc  est,  deest  pars  illa  in  qua  Polancus  dicit  se 
egisse  de  consiliariis  praepositi  generalis.  Cf.  Indust.  11,  annot.  I. 


IXDUSTRIAE. — SERIEI  I,    I2.a  775 

no,  asi  tambien  seruira  para  perpetuarle,  siendo  vigilante  en  qui- 
tar  los  inconuenientes  que  podrian  offrecerse,  y  proueer  en  los 
medios  mejores  del  adelantamiento  y  conseruation. 

21.°  La  buena  fama. — Tener  cuydado  del  huen  nombre  a 
gloria  diuina,  ayudara  para  lo  mismo:  y  si  en  alguna  parte  le 
vbiese  menos  bueno  por  alguna  causa,  seria  menester  proueer 
en  ello,  procurando  ymbiar  alli  personas,  que  den  buen  odor  de 
si,  y  que  se  tenga  mejor  information  Seria  tambien  de  procurar 
que  con  razon  y  fundamento  de  verdad  tubiese  tal  nombre  la 
Compania,  que  los  que  en  ella  son  professos  fuesen  tenidos  por 
doctos  y  buenos;  porque  manteniendose  este  nombre,  haria  que 
acudiesen  mas  personas  de  manera  a  tal  vocation,  y  que  se  tu- 
biese  mas  deuotion  a  ella.  Y  esta  es  via  para  durar  muy  cierta  2o. 

22.°  Entretener  la  gracia  del  papa  y  su  corte,  etc. — Procure 
de  mantenerse  en  la  buena  gracia  del  papa  v  los  perlados  prin- 
cipales  y  otros  que  pueden  en  su  corte,  porque  esta  es  la  mayor 
de  las  columnas  humanas  de  la  Compania;  y  a  la  causa  pareze 
debria  residir  aqui  en  Roma  el  general  o  otro  que  entretuuiese 
el  fauor  de  la  corte  ". 

23.°  Hntretener  el  amor  de  grandes,  etc. — Otra  coluna  es  la 
amistad  con  grandes.  seglares,  en  varias  partes,  porque  estos 
con  el  poder  y  auctoridad  y  fauor,  en  sus  tierras  y  fuera  dellas, 
ayudaran  a  la  conseruation  de  la  Compania  y  sus  cosas.  Tras  es- 
tos  es  tambien  de  entretener  la  amistad  de  personas  particulares 
de  valor  22. 

24.°  Diminuyr  los  aduersarios. — Por  los  aduersarios  se  rue- 
ge,  y  procurese  de  hazerlos  amigos,o  que  no,danen  2S. 

25.°  El  vso  moderado  de  las  gracias.— Vsese  moderadamen- 
te  de  las  gracias  concedidas  del  papa,  y  dispensense  por  el  pre- 
posito  general  con  delecto  y  medida,  y  no  diuulgandose  facil- 


&> 
mente  24 


fol  I8v.  26.°  Hazer  su  deber.  — Generalmente  ayudara 
para  la  conseruation  el  guardarse  bien  las  1 1  dichas  Industrias,  y 
el  hazer  siempre  su  deber;  porque  el  que  da  tanto  augmento  a  la 
Compania  de  tan  pequenos  initios,  la  conseruara  en  quanto  ella 
perseuerase  [en]  buscar  sinceramente  su  gloria  y  bien  de  los  pro- 


ximos  25. 

tit. 

,  loc. 

cit 

D[eo] 
.,  n.  12. 

gP< 

iria] 

20 

Cf.  Cons 

21 

Ibid. 

,  n. 

1 1 

et  Decl. 

B. 

2* 

Ibid. 

23 

lbid. 

,D 

BCl. 

C. 

2i 

Ibid. 

,  n. 

12. 

25 

Cf.  i 

bid. 

,  n. 

i3. 

776  POLANCI    COMPLEMENTA 

ALTERA  SERIES  INDUSTRIARUM   l. 


4-lr.  IHS 

INDUSTRIAS  CON  QUE  VNO  DE  LA  COMPANIA  DE  IESUS 
MEJOR  CONSIGUIRA  SUS  FINES 


COMO  SE  AN   DE  AUER  LOS  QUE  ATIENDEN    AL  PROXIMO 
EN    ESTA    COMPANIA    DE    IESUS    PARA    MAIOR    SERUICIO    DIUINO 

Y  BIEN  DE  LAS  ANIMAS 

Que  puedan  mucho  fructificar  los  que  son  embiados  para 
aiudar  al  proximo  en  esta  Compania,  consiste,  despues  de  la  di- 
uina  aiuda,  parte  en  los  mismos,  parte  en  el  superior  que  de  aca 
los  rige.  De  lo  que  al  superior  toca,  dexese  a  el  el  cuidado,  ayu- 
dandole  con  oraciones,  desseos  etc. 

De  lo  que  uno  de  la  Compania  deuria  hazer  para  salir  mejor 
con  sus  fines  del  honor  diuino  y  ayuda  de  las  animas,  suia  y  de 
sus  proximos,  se  dira  en  lo  a  siguiente,  partiendo  en  seis  gene- 
rales  industrias  lo  que  sobre  esto  ocurre  dezir.  La  vna,  como  se 
an  de  auer  consigo  mismos.  Las  quatro   siguientes,  como  con  los 

a     la  A,  lo  C;  nel  /. 


1  Ex  apographo  in  codice  Polanci—De  histituto  —Industriae — De 
Humihtate,  ff  43-63.  Vide  supra,  Praefationem,  pag.  XV  (codex.  40).  Scri- 
ptus  est  hic  codex  anno  1567.  In  folio  43r.  habet:  «IHS.— Maria.— Industrie 
del  P.  Polanco.»  Apographum  hoc  ad  originale  satis  accedere  videtur;  in 
annotationibus  illud  mdicamus  littera  A. 

Ad  stabiliendum  tamen  textum  in  locis  in  quibus  corruptus  videbatur, 
usi  sumus: 

1)  apographo  P.  Cordeses  (cf.  pag.  xv,  codex  4P,  qui  generatim  magis 
recedit  ab  originali  et  corruptiorem  textum  exhibet.  Posteaquam  praefatio 
hujus  voluminis  typis  impressa  est,  invenimus  in  bibliotheca  nationali  ma- 
tritensi,  in  ms.  5.852,  archetypum  unde  nostrum  apographum  procedit,  vi- 
deturque  omnino  scriptum  saeculo  xvm.  Ex  illo  lectiones  variantes  exscri- 
psimus.  Notanius  id  littera  C; 

2>  versione  itala  antiqua,  ms.  (cf.  pag.  XV,  codex  42).  Haec  versio  lit- 
teralis  omnino  est;  fere  se  nper  cohaeret  cum  A,  etiam  in  paragraphorum 
distinctione,  et  puriorem  textum  exhibet;  eam  notamus  littera  /; 

3)  versione  latina  typis  impressa  Cracoviae  anno  l883.  Liberior  est 
quam  itala;  in  paragraphorum  distinctione  multum  recedit  ab  A  et  /.  Ali- 
qua  solet  addere  quae  in  A  C  1  non  habentur,  sed  quae  cum  sententia  co- 
haerent;  rarissime  has  additiones  in  annotationibus  indicamus.  Hanc  ver- 
sionem  notamus  littera  L. 

Dolemus  nos  non  potuisse  ad  manus  habere  aliud  apographum  hispanum 
quod  invenitur  in  codice  Hieronymi  Natalis  instructiones  et  monita  pro 
colleaiis  Hispaniae  et  Lusitaniae.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  xxvii-xxix;  IV, 
91.  Tamen  ni  multum  fallimur,  adjumenta  quae  habuimus  sufficiunt  ad  legi- 
timum  textum  stabiliendum.  Quid  vero  intersit  inter  has  Industrias  et  prae- 
cedentes,  diximus  in  Praefatione  et  in  Industria  nona. 


Industriae.-Shriei  II,  i/  777 

proximos  con  quien  tratan.  La  sexta  y  vltima,  como  con  la  Com- 
pafiia  y  superior  della.  Y  de  todas  seis  se  dira  con  el  ayuda  de  la 
sapiencia  eterna  b,  guardando  la  orden  propuesta. 


PRIMERA  INDUSTRIA 
COMO    SE    AN    DE    AUER    LOS    DE    LA    COMPANIA    CONSIGO    MESMOS 

1  2.  Para  mucho  ayudar  al  proximo  es  menester  que  cada 
vno  mucho  ayude  a  si  c  mesmo;  porque  como  Dios  en  las  cosas 
naturales  por  un  animal  perf^cto  quiere  se  engendre  otro;  y  que 
en  vna  planta  perfecta  aya  simiente  para  produzir  otra;  tambien 
en  las  spirituales  para  hazer  los  44v.  hombres  firmes  en  la  fe, 
speranca  y  charidad  y  todas  virtudes,  quiere  que  su  instrumento, 
que  es  causa  inmediata,  sea  Ueno  de  todas  ellas.  Y  assi  la  prime- 
ra  cosa  que  ha  de  tener  uno  desta  Compania,  es  vna  grande  sed 
de  aprouecharse  a  si  mesmo,  y  pasar  siempre  adelante  en  la  via 
de  las  virtudes  solidas,  ya  que  para  la  quiete  de  la  contempla- 
cion  no  aya  tanto  lugar  en  esta  parte  d.  Y  mire  con  cuydado  lo 
que  se  aprouecha  en  sus  examines  de  consciencia,  que  cada  dia 
haze,  para  reprehenderse,  si  es  poco,  y  animarse  adelante  e. 

Pero  descendiendo  en  los  particulares,  para  el  fin  dicho  espe- 
cialmente  se  deue  procurar  la  victoria  de  las  passiones. 

2.  Lo  2.°  que  ha  de  procurar,  es  no  temer  pobrezas,  calum- 
nias,  ni  la  muerte  misma,  en  las  cosas  que  le  conste  ser  impor- 
tantes  a  la  honrra  de  Dios  y  salud  de  las  animas;  aunque,  saluo 
lo  dicho,  con  la  discrecion  se  deuan  euitar,  quando  se  siente  ' 
conuenir  para  mayor  seruicio  diuino,  estos  inconuenientes;  y  de 
su  parte  este  apercebido,  no  solo  a  sufrir  contradictiones,  pero 
qualquiera  affrenta  y  corporal  passion,  pro  nomine  Iesu,  mucho 
mirando,  quanto  es  en  el,  de  no  dar  occasion  a  que  nadie  haga  lo 
que  no  deue  contra  el. 

3.  En  las  aduersidades  y  persecutiones  guardese  de  tener 
odio  o  rencor  alguno  debaxo  de  especie  de  zelo  con  los  que  son 
contrarios,  antes  procure  tener  con  ellos  mas  tierno  amor,  y  spe- 
cialmente  orar  por  ellos,  y  sentir  y  hablar  bien,  quanto  se  pue- 
de.  Con  esto,  no  dexe  de  hazer  extremadamente  contra  los  que 
impiden  el  seruicio  del  bien  comun,  o  de  algun  particular,  todo 
el  officio  que  juzgare  ser  agradable  a  Dios  nuestro  senor. 

4.  No  sea  pusilanime,  ni  se  quebrante  de  animo  por  pares- 

b  aeterna  A;  eterna  C  I.  -  c  assi  A;  a  si  C;  se  medesimo  I.  — d  no 
aya  siempre  tanto  lugar  en  este  nuestro  modo  de  proceder,  como  ay  en  al- 
gunos  otros  C;  sitniliter  I.  — e  animarsi  a  passar  auanti  1.  — f  sienten  A; 
siente  C;  quando  si  conosce  conuenire,  etc.  I. 

2  Numeri  paragraphos  distinguentes  desunt  in  A,  in  hac  prima  Industria; 
eos  adjecimus  prout  sunt  in  /. 


778  POLANCI   COMPLEMKNTA 

cerle  que  hace  poco  fructo,  ni  por  uerse  ultrajar  ni  maltratar, 
antes  estonces  procure  mas  fortificarse,  no  dando  lugar  a  diffi- 
dencias,  ?5r.  como  si  Dios  del  tuuiese  poco  cuydado,  o  se  qui- 
siese  seruir  poco  del;  y  siempre  que  el  buscare  su  diuina  gloria  y 
la  salud  de  los  que  el  crio  y  redimio  por  su  amor,  tenga  por  cier- 
to  que  Dios  es  con  el.  y  le  ayudara,  y  sacara  fructo  de  todos  sus 
trabajos,  y  no  sol<>  de  lo  que  haze,  sino  aun  de  lo  que  padesce. 

5.  En  las  enfermedades  tenga  cuenta  con  su  salud  corpo- 
ral,  y  ayudarse  del  aparejo  que  Dios  le  diere,  ora  sea  en  hospi- 
tal,  ora  en  casa  de  amigos;  pero  como  quiera,  guardese  mucho 
de  desedificar  con  impaciencia  y  sensualidad  y  otras  passiones  de 
enfermos;  antes  disponiendose  a  seruir  a  Dios  con  el  padescer,  y 
tomandolo  alegremente  por  su  amor,  y  reconosciendole  como  be- 
neficio  de  su  mano,  procure  ayudarse  a  si  mismo  con  esto,  y  en 
proponer  la  enmienda  de  sus  faltas,  y  tanbien  al  proximo,  a  lo 
menos  con  su  exemplo  de  paciencia  y  con  buenas  palabras. 

6.  Euite  la  soberuia  en  mucho  estimarse,  y  la  presuncion  de 
sus  fuercas  en  tomar  de  suyo  empresas  no  proporcionadas  a  su 
talento,  y  en  enxerirse  adonde  conuendra  ser  Uamado;  de  lo  qual 
se  dira  adelante.  Pero  con  todo  esto  sea  animoso  para  acometer 
y  seguir  qualesquiera  grandes  empressas  quando  la  obediencia  le 
pusiere  en  ellas,  o  el  cargo  que  dado  le  fuesse,  o  la  charidad,  visto 
el  aparejo,  o  la  necessidad  con  aparencia  de  posibilidad,  le  com- 
bidase,  tomando  prudentemente  los  medios  que  conuienen. 

7.  Guardese  de  dar  lugar  en  su  coracon  a  pensamientos  de 
ambicion,  45v.  y  mas  del  querer  para  si  nonrras  y  dignidades  y 
grandezas  qualesquiera,  y  aun  de  acceptarlas  quando  la  occasion 
se  offresciese  por  amistad  de  senores  etc,  siendo  como  son  con- 
tra  su  profession.  Pero  el  honor  offrescido,  aunque  de  suio  des- 
agradase,  si  se  acceptase  para  tener  mas  autoridad,  y  mas  con 
ella  edificar,  no  seria  fuera  de  razon,  antes  conforme  a  ella. 

8.  Guardese  de  vanagloria  en  sus  buenas  obras;  aunque  no 
se  entienda  ser  tal  alguna  demonstracion  conforme  a  la  humildad 
y  charidad,  quando  por  la  edificacion  de  los  proximos  y  honrra 
diuina  g  con  moderacion  deuida  se  ussase,  que  no  le  disminuya 
el  merito  y  gracia  diuina,  o  se  la  quite;  pero  por  las  intenciones 
de  vanagloria,  no  dexe  las  buenas  y  utiles  obras,  diziendo  con 
S.  Bernardo:  Nec  propter  te  cepi,  nec  propter  te  desinam. 

9.  De  .todas  concupiscencias  de  sensualidad,  como  seria  en 
el  comer  etc,  guardese  con  diligencia  interiormente,  abnegando 
mucho  el  amor  de  todas  estas  delectaciones;  y  aunque  la  discre- 
cion  dexe  algun  vso  moderado  de  algunas  dellas  por  ser  neces- 
sarias,  mire  de  no  soltar  mucho  la  rienda  al  tomar  las  commodi- 
dades  del  cuerpo,  como'seria  en  comer  o  beber  mucho,  o  curio- 
samente,  en  uestir,  dormir,  cassa,  reposar,  y  otros  regalos  y  lim- 


s    deuida  A;  divina  C;  honor  di  Dio  I;  Dei  honorem  L. 

I 


Industriak.  -  Sekihi  II,  i.8  779 

piezas  demasiadas,  que,   vltra  que  desedifican   a   otros,    >uelen 
ahogar  al  spiritu  y  disponer  a  peccados  mayores. 

io.  De  otia  parte,  guardese  del  contrario  extremo,  como 
seria  mucho  debilitarse  con  ayunos  y  otras  abstinencias,  con  ui- 
gilias  y  uestir  no  sufficiente  para  la  necessidad,  o  no  honesto  se- 
gun  el  vso  de  la  tierra;  y  de  las  otras  mortificaciones  del  cuerpo; 
porque  exceder  en  estas,  especialmente  quien  no  fuesse  apremia- 
do  de  la  necessidad,  en  ningunos  es  conueniente,  y  menos  en  los 
de  nuestro  16r.  instituto,  en  el  qual  son  necessarias  fuereas  de 
cuerpo  para  los  trabajos  utiles  al  proximo.  Quando  necessarias 
fuessen  aigunas  abstinencias  o  semejantes  castigaciones  de  car 
ne  para  si  o  para  edificacion  de  otros,  se  puede  o  deue  tomar  lo 
que  tal  necessidad  requiere;  y  quando  la  necessidad  cessa,  se  po- 
dria  tambien  afloxar  o  dexarse:  y  esto  si  ay  superior  en  el  mismo 
lugar,  conforme  al  parescer  suio;  y  si  estuuiese  donde  por  letras 
puede  ser  communicado,  lo  mismo:  si  no,  como  la  vnction  del 
Spiritu  Sancto  le  ensenare.  Y  no  es  de  tener  por  hypochrita  si  un 
hombre  por  uerdadera  edificacion  vsa  alguna  mas  abstinencia  y 
asperidad,  quando  uiue  entre  gente  que  desto  se  edifica  h.  y  me- 
nos  quando  esta  solo  o  con  otros  con  quien  pueda  usarse  mas 
libertad,  pues  lo  vno  y  lo  otro  se  hace  con  sancta  intencion,  y  es 
conforme  a  la  charidad  discreta.  Como  las  otras  mortificaciones, 
ansi  el  trabajar  quiere  moderacion  para  que  pueda  a  la  larga  con- 
tinuarse  y  emplearse  en  el  seruicio  diuino. 

11.  Guardese  de  dar  occasion  a  ia  fragilidad  humana,  ultra 
de  la  ruin  fama.  con  conuersacion  de  mugeres,  especialmente 
mocas  v  de  baxa  suerte,  no  conuersando  con  ellas  en  confessio- 
nes  ni  de  otra  suerte,  sino  en  publico  y  con  pocas  palabras,  y 
antes  seuaras  que  biandas,  teniendolas  siempre  al  lado  quando 
se  confiessen,  no  delante  donde  se  ayan  de  uer.  Y  aun,  quando 
no  se  esperase  ganancia  maior,  y  ouiese  otros  que  lo  hiziesen, 
parece  deuria  dexar  de  buena  gana  este  merito,  attendiendo  a 
otras  cosas  de  mas  tomo  y  menos  peligro.  Con  senoras  de  mane- 
ra  y  de  mas  edad  se  ttiv.  sufre  mas  conuersacion,  porque  ni  ellas 
assi  facilmente  caen,  ni  se  atreuen  los  hombres  a  dezir  dellas,  y 
ay  maior  prouecho  en  ello:  pero  la  conuersacion  sea  en  lugares 
abiertos  donde  se  puedan  ver,  ya  que  no  oir:  y  quando  algun  pe- 
ligro  de  qualquiera  de  las  dos  partes  se  sospechase,  se  deura  lue 
go  huir  y  deshazer  toda  la  conuersacion;  y  lo  mismo  si  ouiese  pe- 
ligro  de  fama.  Y  lo  que  se  ha  dicho  destas  personas  se  puede  ex 
tender  a  qualesquiera  otras,  de  cuia  conuersacion  incauta  pudie- 
se  seguirse  peligro  semejante. 

12.  La  abnegacion   tanbien  de  todas  sus  voluntades,  y  re- 
prehension  de  los  motiuos  que  del  proprio  amor  proceden,  es 


h     no  se  desedifica  A;  entre  gentes  que  de  esto  se  edifican  C;  simili- 
ter  I L. 


780  POLANCI    COMPLEMENTA 

uniuersalmente  necessaria  aun  en  apetitos  licitos,  para  que  de  la 
oomposicion  interior  uenga  a  ser  compuesto  constantemente  en 
todo  lo  exterior.  Quanto  al  entendimiento,  no  solamente  lo  ha  de 
tener  captiuado  en  la  fee  de  la  santa  madre  iglesia  catholica  ', 
pero  aun  no  se  a  de  entremeter  en  doctrinas  dubdosas  para  si,  ny 
para  proponerlas  k  a  otros,  ni  a  de  hazer  caudal  de  reuelaciones 
faunque  tanpoco  deue  ser  menospreciador  dellas)  y  cosas  seme- 
jantes,  que  entre  otros  inconuenientes  hazen  perder  authoridad 
quando  se  hallan  falsas;  antes  vaia  siempre  solido  con  la  doctri- 
na  de  los  doctores  sanctos  y  de  la  iglesia  mas  aprouados;  y  si  al- 
guna  uez  leyese  los  libros  dubdosos  para  uer  lo  que  ay  en  ellos, 
y  descubrir  lo  malo  y  refutarlo,  o  apartar  a  otros  dello,  esto  no 
sera  malo,  mas  no  para  ayudarse  de  los  tales  libros. 

47r.  13.  En  el  hablar  guardese  de  la  dissolucion  de  pala- 
bras,  hablando  en  cosas  inutiles,  y  mucho  mas  de  las  que  son  en 
periuizio  del  proximo,  como  seria  facil,  si  no  se  tiene  la  rienda, 
auiendo  tantas  occasiones  a  quien  contrata  con  proximos.  Guar- 
dese  tambien  de  amplificaciones  hyperbolicas,  y  todo  genero  de 
mentiras,  y  aun  de  afirmar  las  cosas  de  otra  manera  que  constan: 
y  en  general  de  todo  lo  contrario  a  la  verdad  y  modestia,  y  que 
offende  las  personas  con  quien  trata,  y  da  demonstracion  de  al- 
gun  vicio  o  immortificacion.  • 

14.  Tenga  asimismo  aduertencia  de  no  dar  en  algunos  vi 
cios  vezinos  a  su  naturaleza:  como  J  quien  es  de  natura  benigna 
y  facil,  de  la  adulacion,  o  aprobacion  de  lo  que  no  deuria  appro- 
bar;  quien  es  seuero,  de  la  demasiada  asperidad  y  contradezir  a 
todo  lo  que  no  le  agrada;  [que]  m  a  las  vezes  deue  abstenerse 
dello,  aunque  el  otro  con  quien  trata  no  sintiese  bien;  pero  la 
discrecion  dira  con  quales  y  hasta  donde  puede  pasar. 

15.  Es  necessario  aprender  a  no  escandalizarse  de  cosa  al- 
guna,  y  saher  mucho  soportar  las  flaquezas  e  imperfectiones  de 
los  hombres  con  quien  se  trata,  y  acostumbrarse  a  sacar  fructo  y 
no  desedificarse  de  nada,  ni  aun  de  los  pecados  mismos,  y  no 
condemnar  en  [su]  n  juizio  facilmente  a  nadie,  ni  perder  la  sim- 
pleza  por  la  prudencia;  aunque  para  remediar  en  aquello  quedel 
puede  salir  remedio,  sin  formar  juizio  firme  47v.  por  sola  la  sos- 
pecha  se  puede  proceder  contra  °  el. 

16.  Tambien  porque  con  medios  proporcionados  a  los  que 
se  han  de  curar  se  procede  a  las  vezes,  hablando  y  haziendo  al 
gunas  cosas  en  si  remotas  del  spiritu,  aunque  el  sieruo  de  X.°  las 
tiene  por  intencion  spiritual,  y  las  ordena  al  diuino  seruicio,  en 
todo  esto  es  menester  que  sea  mui  senor  de  los  apetitos,  porque 


'  chatolica  A.  — k  ponerlas  A;  proponerlas  C  I.  — 1  con  A;  como 
quando  C;  come  ch'e /;  similiter  L.  — mque  habgnt  C  I.  — n  su  C  I  L. 
— °  Sic  A;  a  el  C;  a  quello  /,  fortasse  melius.  In  I  est  aliqua  emendatio 
in  vv.  a  quello.  Prius  videtur  librarius  voluisse imitari  notam  apographi  hi- 
spani  9."  id  est  contra. 


Industriae. — SkRIEI  II,  l.a  78 1 

no  pierda  a  si,  desmandandose  mas  de  lo  razonable,  por  ganar  a 
otro;  y  que  no  dexe  aunque  entre  con  el  otro  al  modo  dicho,  de 
enderegarlo  todo  a  Dios  y  salir  consigo,  viniendo  a  cosas  spiri 
tuales,  y  tirando  a  ellas  las  personas  con  quien  habla  o  conuer- 
sa,  aunque  no  [siempre]  p  esto  se  puede  hazer  en  la  primera  pla- 
tica. 

17.  Procure  mucho  ut  in  medio  nationis  prauae  atque  per- 
uersae  2  sepa  viuir  prudentemente;  que  aunque  en  todas  mane 
ras  de  uida  sea  muy  necessaria  la  discrecion,  en  esta  parte  lo  es 
summamente;  la  qual  podra  adquirir  quien  fuerc  humilde,  y  tu 
uiere  abnegadas  v  quebradas  sus  passiones,  con  hazer  reflexion 
a  menudo  sobre  las  cosas  que  experimenta,  vltra  de  lo  que  de 
otros  aprende,    procurando  cada  dia  hazerse  mas  circunspecto. 

18.  Avudara  para  todo  lo  dicho  que  no  se  dexe  tanto  dis- 
traer  fuera  de  si  con  las  occupaciones  del  proximo,  que  no  attien 
da  a  si  mismo  algunos  ratos  del  dia;  que  la  charidad  ordenada  no 
sufre  que  se  oluide  hombre  del  prouecho  y  perfectibn  propria 
por  attender  a  la  ajena;  quanto  mas  que  para  mucho  ayudar  al 
proximo  (como  arnba  se  dixo)  es  necessario  ser  mucho  ayudado 
en  si  mismo;  pues  quanto  mas  lleno  de  charidad  y  con  mas  copia 
de  gracia  el  hombre  pudiere  ayudar  al  proximo,  mas  participe 
della  AHr.  se  podria  hazer.  Y  para  henchirse  a  si  q  es  menester 
recurrir  a  la  fuente  con  la  oracion  que  cada  dia  deuria  hazer- 
se,  procurando  recolection  [para  ella]  r  en  alguna  o  algunas  oras 
del  dia. 

El  examen  de  la  consciencia  tambien  diligentemente  deue  ha- 
zerse  para  el  proprio  bien,  y  del  proximo,  a  cuya  ayuda  se  attien- 
de,  mirando  su  modo  de  proceder,  y  medios,  para  continuar,  de 
xar,  mudar,  quitar  y  anadir  segun  paresciese  conueniente  a  si  y 
a  ellos. 

Tambien  el  confesarse  a  menudo  y  comulgarse,  o  s  quien  es 
sacerdote  celebrar,  sera  grande  ayuda. 

19.  En  general,  para  conseruarse  a  si  mismofs]  los  que  en- 
tran  como  en  rio  a  saoar  a  otros  que  no  se  ahoguen,  ayuda  ante 
todas  cosas  dirigir  a  Dios  la  mente,  y,  enderescando  actualmen- 
te  a  su  honor  y  beneplacito  lo  que  se  haze  todo,  pedirle  socorro 
para  entrambas  partes  quanto  deseosa  y  confiadamente  se  pueda. 
Y  al  tiempo  que  conuersa  con  el  proximo,  deue  abstenerse  del 
hombre  exterior  lo  posible,  haziendo  del  caso  como  de  vn  saco 
de  inmundicia,  y  considerar  el  interior  ccmo  a  ymagen  de  la 
Sanctissima  Trinidad,  condoliendose  si  la  vee  disforme  con  el 
peccado,  y  amar  v  abracar  el  estiercol  mirandolo  como  redimido 


p  siempre  C;  I  scripserat  ancorche  questo  non  si  possa  fare...;  fiostea 
delevit  possa.  et  scripsit  snpra  versum  puo,  omnino  ut  est  in  A.  —  q  asi 
A;  a  si  C;  a  se  medesimo  /.     — r  para  ella  C  I.     — s  a  A;  o  C  I  L. 


Cf.  Philipp.,  II,  15. 


782  POLANCI    COMPLKMENTA 

con  la  sangre  y  vida  de  Iesu  Christo,  y  sintiendo  macho  si  vee 
en  el  perdido  tanto  precio,  con  un  sancto  zelo  [y  compassion, 
como  quien  pidiesse  que  restituya  la  sangre  de  Christo  que  cos- 
to,  o  la  inocencia  y  estado  de  salud  comprada  con  la  misma  san- 
gre  y  vida]  £;  y  esto  con  peccadores.  Pero  en  general  guarde  este 
modo,  que  no  mire  la  criatura  como  hermosa  o  J8%\  gratio- 
sa  etc,  antes  entre  en  su  anima  como  toda  banada  con  la  san- 
gre  de  Christo,  y  como  miembro  del  mismo,  y  templo  del  Spiri- 
tu  Sancto. 

2c.  Resueluase  firmemente  de  no  hazer  por  ninguna  spiri- 
tual  ganancia  que  espere  o  pretenda,  vn  peccado  uenial  delibe- 
radamente,  ni  por  todo  el  mundo:  y  aunque  no  sea  comun  en  lo 
malo  de  otros,  no  sea  singular  en  hazerse  diferente  de  otros  en 
lo  bueno  que  tienen. 

2.  »    IN  DUSTRI  A 

QUE  CONTIENE  LO  QUE  SE  HA  DE  HAZER  CON  EL  PROXIMO 

Siguense  las  quatro  industrias  con  el  proximo,  de  las  quales 
vna  contiene  las  cosas  que  ha  de  pretender  hazer  con  el.  Otra, 
con  que  personas  deue  occuparse,  con  quien  no.  Otra,  que  res 
pe[c]to  a  de  tener  al  lugar  y  tiempo.  Otra,  con  que  medics  y  que 
:nodo  de  ussar  dellos  se  ayudara  para  lo  dicho. 

i.°  Quanto  a  las  cosas  que  debe  pretender  hazer:  primera- 
mente,  si  es  embiado  para  algun  fin  particuiar  solo  o  principal- 
mente,  procure  en  aquel  especialmente  dar  buen  recaudo,  usan- 
do  la  solicitud  deuida  en  hazer  lo  mejor  y  por  los  mejores  medios 
que  pueda.  Auiendo  hecho  lo  que  deue  para  cumplir  con  esto, 
hara  en  lo  demas  lo  que  pudiere,  como  se  dira  a. 

2.°  Si  es  embiado  indeterrninadamente  para  aiudar  en  lo  que 
pudiere  a  algun  pueblo,  o  obispado,  o  prouincia,  o  reyno,  y  en  el 
adelantar  quanto  pudiere  ia  honrra  de  Dios,  deue  buscar  en  que 
entender  por  si  o  por  otros  con  mucho  deseo  de  conseguir  tal  fin, 
y  con  mucho  animo  para  torna>  qualquiera  grande  empresa,  des- 
pedida  toda  negligencia  y  pusilanimidad. 

3  °  Y  aunque  ya  tuuiese  algunas  occupaciones,  si  saliesen 
otros  lances  de  importancia  a  que  sin  faltar  a  lo  comencado,  se 
pudiese  acudir,  o  de  tanto  mayor  b  fructo  que  la  discrecion  juz- 
gase  deurian  dexarse  las  occupaciones  primeras,  o  parte  dellas, 
por  lo  que  occu.rre  c,  no  se  deue  estoruar  la  occupacion  del  ma- 
ior  seruicio  IOr.  diuino  que  se  offresce,  antes  con  ancho  y  gran- 
de  animo  deue  abracarse  . 


t     Quae  inter  uncos  includimus  habentur  in  C  I;  similia  habet  L. 

a     Mntamus  interpunctionem  cod.  A,  ut  est  in  C I L.     — b  mayor  C;  ma 
jor  A. — c  Ln  A    sequitur    porque,  quae  particula  intellectum    perturbaf; 
deest  in  C  I  L. 


Industriae.— Seriei  II,  2.a  7S3 

4.0  Aduierta  con  todo  esto  que  no  sea  inconsiderado  [0]  d  in 
discreto  en  dexar  vnas  cosas  por  otras,  o  en  abracar  tantas,  que 
no  pueda  apretar  vnas  ni  otras,  ni  tanpoco  temerario  en  enxerir 
se  a  tales  cosas,  a  las  quales  seria  menester  ser  combidado  de  los 
que  tienen  tal  assumpto:  bien  que,  si  se  mostrasen  sperancas 
grandes  y  claras  del  seruicio  diuino,  seria  licito  y  sancto  rodear 
la  cosa  por  si  o  por  otros  con  prudencia,  en  manera  que  ouiese 
entrada  licita  a  las  errpresas  que  se  an  de  tomar,  como  seria  el 
predicar  etc,  siendole  encomendado  por  el  obispo,  o  quien  tiene 
tal  cargo. 

5.0  Viniendo  mas  a  lo  particular,  entre  las  obras  pias  siendo 
vnas  para  ayudar  a  viuir,  otras  para  ayudar  a  morir,  ceteris  pari- 
bus,  por  la  necessidad  deuen  preferirse  las  del  morir,  pues  en 
aquel  trance  si  el  proximo  no  es  ayudado,  se  corre  peligro  de 
irrecuperable  perdida;  pero  entiendo  quando  el  enfermo  es  capaz 
deayuda,  y  hasta  tal  termino  que  se  piense  probablemente  que 
esta  bien  con  Dios,  como  seria  siendo  confessado  y  comulgado 
y  bien  animado  a  rnorir  conformandose  con  la  diuina  voluntad. 
El  entender  en  las  cosas  temporales,  si  no  fuesse  para  descargo 
de  la  consciencia  que  sera  necessario,  no  lo  deuen  hazer  perso- 
nas  desta  Compania,  si  por  causas  particulares  y  raras  el  s"upe- 
rior  no  lo  cometiese;  aunque  es  uerisimil  que  ella  [de  aqui]  e  se 
podria  ayudar  en  lo  temporal  como  otras  muchas  religiones.  El 
acompanar  a  vno  hasta  que  muera,  trasnochando  etc,  paresce 
que  por  el  embarago  del  tiempo  y  peligro  de  enfermar  seria  im- 
pedir  otras  mejores  obras  en  muchos  de  los  nuestros,  si  no  fues- 
se  donde  ay  mucho  numero  de  personas  de  nuestra  Compania,  o 
raras  vezes  por  respectos  particulares  de  importancia,  donde  la 
discrecion  vera  lo  que  se  deue  hazer. 

6.     Entre  las  ayudas  para  bien  viuir  lo  que  es  necessario  a 
la  salud  del  proximo,  deue  preferirse  a  lo  no  necesario,  aunque  en 
si   mas    49\\   perfecto.  Y  ansimismo  entre  las   cosas  que  a  la 
honrra  de  Dios.tocan,  las  mas  importantes  se  deuen  preferir  a  las 
que  menos  importan.  De  aqui  se  uera   que  ante  todas  cosas  se 
deue  procurar  que  las  heregias  y  errores  contra  la  fee  sean  extir 
padas,  y  las  blasfemias  y  peccados  enormes  publicos  y  de  mai 
exemplo;  y  si  fuesse  necesario  [y]  f  se  pudiese  g,  el  ayuda  del  bra 
90  seglar  seria  maior  bien.   Hazer  tambien  dexar  el  estado  del 
peccado,  como  en  concubinarios,  vsureros  etc,  y  traer  al  pueblo 
a  la  penitencia  en  confessiones  y  comuniones,  y  a  temer  y  espe- 
rar  en  Dios,  boluerse  y  hazer  recurso  a  el  ensus  neccessidades. 
Despues  desto  la  oracion,  lymosnas  y  otras  obras  de  misericor- 
dia  etc  ;  y  despues  lo  que  es  de  mas  perfection  y  menos  necesa- 
rio  en  subiectos  mas  capaces.  Por  razon  de  la  misma  necessidad 


d     o  addunt  C  I  L.      — e  de  aqui   C;  di  qui  /;  inde  L.     —  f  y  C;et  1. 
— g  pidiese  A;  pudiese  C;  potesse  /;  similiter  L. 


784  POLANCI    COMPLKMENTA 

es  menester  declarar  a  los  que  no  lo  saben,  el  symbolo  y  precep- 
tos  de  Dios  N.  S.,  y  algunos  necessarios  de  la  iglesia.  Si  uis  ad 
uitam  ingredi  serua  mandata  ';  y  lnduzir  al  pueblo  a  la  obserua- 
cion  dellos,  primero  que  se  trate  de  los  consejos. 

7.0  Porque  el  bien  tanto  es  maior  quanto  es  mas  vniuersal, 
deuese  poner  mas  diligencia  y  estudio  en  las  cosas  publicas  que 
priuadas,  quando  concurriesen  las  vnas  y  las  otras;  y  entre  estas 
las  que  se  estienden  a  mas  personas,  antes  que  en  las  particula- 
res  y  que  se  estienden  a  menos,  como  seria  procurar  a  quien  algo 
en  ello  pudiese  que  ouiese  buen  obispo,  buen  vicario,  buenos  cu- 
ras  y  predicadores,  buenos  maestros  en  las  escuelas,  que  se  man- 
tuuiesen  bien  los  pobres,  y  que  ouiese  modo  para  ensenarlos  y 
instruirlos  en  la  uia  de  saluarse,  que  ouiese  recogimiento  para 
todas  malas  mugeres  que  quieren  apartarse  del  peccado,  aunque 
no  se  dispongan  a  ser  monjas,  como  se  haze  en  la  casa  de  Sancta 
Marta  en  Roma,  que  es  obra  mas  vniuersal  que  las  de  las  con- 
uertidas,  que  son  ya  religiosas. 

Por  la  misma  razon  de  vniuersalidad,  baxando    de   las   ca- 
becas   el   influxo   a  los  miembros,  quien   ayudase   a   los  tales, 
como  son  obispos,  predicadores  etc,  seria  su  ayuda  mas  impor- • 
tante. 

8.°  Entre  las  obras  buenas,  quando  todas  no  pueden  hazer- 
se  juntas,  deuen  50r.  preferirse  las  mejores,  como  son  las  spi- 
rituales  al  respecto  de  las  temporales;  y  ansi  el  proueer  de  doc- 
trina  e  instruction  se  deue  preferir  a  la  prouision  del  comer  y 
vestir,  si  no  ouiese  urgente  necessidad  corporal,  como  de  ham- 
bre,  y  en  tal  caso  specialmente  se  deuria  insistir  a  remedirla.  Y 
entre  las  temporaleslas  que  mas  importan  para  la  salud  del  anima, 
como  el  colocar  el  femineo  sexo  en  matrimonio  o  religion  mas  que 
el  uiril.  Y  a  vna  mano  [a]  h  los  que  correnmaior  peligro,con  maior 
deligencia  deue  socorrerse,  como  a  mugeres  mocas  y  de  buen  pa- 
rescer  mas  que  a  las  viejas,  y  que  tienen  en  si  y  daran  a  otros  me- 
nos  occasion  de  offender  a  Dios.  Y  porque  cada  vno  deue  occu- 
parse  en  las  cosas  y  por  los  medios  mas  conformes  a  su  instituto, 
los  de  la  Compania  deuen  procurar  lo  spiritual  especialmente  ',  y 
por  sus  medios  ordinarios  de  confesar,  predicar,  ensenar  la  doc- 
tnna  x/ana  etc,  si  por  razon  extraordinaria  no  ouiese  extraordi- 
narias  occupaciones  como  mas  agradables  por  entonces  a  Dios 
nuestro  senor. 

9.  Porque  las  obras  mas  durables  se  an  de  preferir  a  las  me- 
nos  durables,  con  mas  instancia  se  deuria  attender  a  las  funda- 
ciones  de  las  obras  pias  que  duran  para  adelante,  que  otras  que 


h     a  hab?t  I;  C  omitt.,  sed  paulo  post  hnbet  deben.      — '  y  espiritual- 
mente  A;  speciilmente  I;  mas  principalmente  C;  L  omittit  haiic  clausulam. 


Matth.,  XIX,  17. 


Industriae.— Seriei  II,  2."  785 

solo  [so]corren  a  l[aj  presente  necessidad  k.  Y  ansi  tales  obras, 
como  serian  de  casar  huerfanas  y  huerfanos  etc,  mas  de  buena 
voluntad  que  otras  se  deurian  abracar,  si  ay  oportunidad,  porque 
no  se  an  de  comencar  cosas  que  sean  sobre  la  proporcion  de  las 
personas. 

10.  Tomense  antes  las  que  es  verisimil  y  mas  cierto  que  se 
podran  acabar,  que  aquellas  que  es  menos  probable  el  salir  con 
ellas. 

11.  Las  obras  mas  seguras  de  peccado  para  quien  las  trata, 
y  de  infamias  y  de  qualquier  dano  general,  deuen  preferirse,  ce- 
teris  paribus,  a  las  menos  seguras,  agora  consista  esto  en  las 
obras  en  si ,  agora  en  las  personas .  o  agora  en  el  modo  de  tra- 
tarlas. 

12.  Las  obras  que  otros  no  podrian  hazer,  o  que  no  se  ha- 
zen  en  effecto,  se  deuen  a»Ow.  anteseligir,  que  aquellas  a  que 
otros  bastarian,  y  usan  hazerlas. 

13.  Como  ha  de  ser  animoso  para  comenear  y  constante 
para  proseguir  obras  pias,  aunque  no  falten  contradictiones,  ansi 
110  ha  de  ser  pertinaz  quando  viese  leuantarse  tantos  inconue- 
nientes,  que  paresciese  a  quien  con  prudencia  y  sin  passion  lo 
mirase,  maior  seruicio  de  Dios  dexar  de  querer  lleuar  adelante 
la  tal  obra. 

14.  Quando  hallase  en  algunos  disposicion  para  rescebir 
maiores  cosas,  o  de  perfection  interior,  [o  exteriores  obrasj  ', 
haga  lo  que  maior  gloria  diuina  y  maior  bien  de  su  proximo  fue- 
re,  aunque  tales  cosas  no  sean  de  necessidad,  sino  de  perfection, 
como  se  dezia  arriba. 

15.  Tenga  specialissimo  cuidado  de  conseruar  lo  que  se 
ouiere  hecho,  dexando  orden  de  confessar,  orar  etc,  en  scripto 
si  es  menester.  Y  en  mas  tenga  dar  cumplimiento  o  perfeccion  a 
vna  cosa,  que  comencar  muchas  dexandolas  imperfectas. 

16.  No  solo  procure  attender  a  las  buenas  obras  que  el  pu- 
diere,  pero  atraer  a  otros  a  las  mismas ,  digo  de  los  de  fuera  de 
la  Compania. 

17.  Quien  no  pudiese  induzir  a  obras  spirituales  como  de 
confessiones,  exercicios  etc,  a  lo  menos  a  otras  buenas  obras 
procure  atraerlos,  como  a  lymosnas,  y  dar  fabor  a  los  que  attien- 
den  al  exercicio  diuino  y  bien  comun. 

18.  En  general  procure  de  no  hazer  cosa  que  a  sus  fines  del 
diuino  seruicio  y  bien  comun  no  se  ordene,  ni  dexar  de  hazer  lo 
que  a  ellos  se  ordenare,  segun  su  posibilidad;  y  lo  que  le  faltare 
de  hazer  con  la  obra,  suppla  con  el  deseo  insaciable  del  diuino 
seruicio  y  bien  del  proximo:  y  cada  dia  ruegue  a  X.°  N.  S.  ins- 
tantemente  que  supla  sus  defectos,  y  que  por  su  culpa  no  se  dexe 


k     Ita  C  T;  solo  corren  al  presente  necessidad  A;  quae  sunt  praesentis 
necessitatis  L.     — 1  o  exteriores  obras  C  1  L, 

Por.ANCI   COMPLKMKNTA.— T.   II.  50 


7S6  POLANCl   COMPLEMKNTA 

de  hazer,  o  se  haga  menos  bien,  lo  que  a  su  honrra  y  bien  de  los 
proximos  toca. 

TERCERA  INDUSTRIA 

QUE    PERSONAS    SE  [h]aN  DE  CONUERSAR 
PARA   MAIOR  SERUICIO  DE  DIOS  Y  BIEN  DEL  PROXIMO 

La  tercera  industria  en  un  operario  de  la  Compaiiia  es  en 
mirar  con  que  personas  conuersa:  y  puedese  dezir  vniuersalmen- 
te  que  conftlr.  aquellas  de  quien  se  espera  maior  bien  para  el 
seruicio  diuino  y  bien  comun  en  ellas  o  en  otras,  y  no  con  los 
que  se  aprouechan  poco  o  impiden  maior  bien.  Pero  desta  con- 
clusion  vniuersal  se  deduzen  otras  particulares. 

i.°  No  se  empache  con  personas  de  donde  pudiese  salir  ruin 
fama  que  danase  para  fructificar  en  otros,  como  son  mugeres, 
specialmente  de  baxa  suerte  y  mocas. 

2.0,  Algunas  personas  simples  y  buenas,  de  quien  otro  no 
se  espera  que  consolarlas  [con]  a  confessiones  o  poco  mas,  agora 
sean  hdmbres  agora  mugeres,  es  bien  no  se  occupar  con  ellas, 
specialmente  teniendo  otros  confessores  que  les  bastaran,  aunque 
menos  les  satisfiziesen;  y  esto,  no  porque  no  desee  consolar  cual- 
quier  minima  persona,  sino  por  no  perder  maiores  ganancias  por 
las  menores. 

3.0  Con  personas  tenidas  por  malas,  hypocritas  etc,  no  de- 
urian  conversar  familiarmente,  sino  como  el  medieo  con  los  en- 
fermos  para  ayudarlas  algunas  vezes,  porque  harian  perder  cre- 
dito  verisimilmente,  y  por  ventura  se  ayudaran  poco  los  tales. 

4.0  Hombres  que  ya  tienen  estado  de  vida,  o  mancebos  de 
grueso  ingenio,  o  liuianos,  o  inconstantes,  de  quien  no  se  deuii 
mucho  esperar,  comunmente  no  se  deuen  conuersar  en  exerce 
cios,  si  no  fuessen  de  la  primera  semana,  por  confessar  general- 
mente,  y  alguna  instruction,  como  se  dize  en  los  exercicios,  para 
orar  etc;  y  esto  quando  otras  cosas  maiores  no  lo  impidiesen. 

5.0  Embaracarse  con  particulares  personas  en  confessiones 
y  exercicios,  y  conuersaciones  etc  el  que  podia  aprouechar  mas 
al  comun  en  predicar  o  leer  en  el  tiempo  que  esto  se  pudese  ha- 
zer,  seria  no  saber  bien  emplear  el  tiempo.  Quando  no  fuesse 
tiempo  de  tratar  con  todo  el  pueblo,  se  puede  y  deue  attender  a 
los  particulares  quanro  las  fuercas  bastan. 

6.°  Occuparse  con  monjas  en  predicarles,  raras  vezes  [con- 
viene]  b,  y  en  confessiones  y  conuersaciones,  rarissimas.  Y  lo  mis- 
mo  en  exercicios;  si  a  ello  no  forcasen  51  v.  personas  a  quien  no 
se  puede  o  deue  negar,  o  no  ouiese  vna  special  necessidad  y  ra- 
zon  de  attender  a  ellas  ad  tempus;  y  esto ,  asi  porque  se  haze  en 
otras  personas  mas  fructo,  que  no  tienen  su  modo  de  seruir  a 


a     con  C  I L.'    — b  conviene  C  1 . 


Industriae.— Seriei  II,  3.a  787 

Dios  tanto  ordenado,  como  por  quitar  las  occasiones  de  peligros 
y  rumores  que  suelen  succeder  de  tales  asumptos  c. 

7.0  Conuersar  con  los  principes  seglares  a  quien  tuuiese  au- 
toridad  con  ellos,  y  su  beneuolencia,  y  fuesse  seguro  de  ambi- 
cion,  y  sincero  en  sus  intenciones,  seria  occasion  de  grande  y 
uniuersal  bien;  porque  el  beneficio  que  en  sus  almas  se  hiziese 
se  estenderia  a  gran  parte  de  los  subditos,  parte  por  el  exemplo 
(quales  sunt  principes  talis  populus),  parte  porque  en  el  consiste 
por  la  potestad  que  tiene,  el  uedar  y  desterrar  de  sus  senorios 
grandes  offensas  de  Dios  y  dafio  de  las  animas  de  los  vasallos,  y 
ansi  mismo  induzir  a  muchas  cosas  con  que  la  gloria  diuina  mu- 
cho  se  adelanta  y  el  bien  comun.  Assi  que  quien  ama  este  fin, 
tendra  tal  conuersacion  por  utilissima,  y  tanto  mas  quanto  fues- 
se  mas  interna,  como  seria  en  exercicios  etc;  pero  mucha  con- 
sideracion  se  requiere  para  estas  semejantes  conuersaciones, 
como  se  dira  [en]  d  parte  en  la  quinta  Industria. 

8.°  Despues  de  los  seglares  principes,  con  los  ecclesiasticos 
es  de  buscar  entrada  y  conuersacion,  como  seria  con  el  obispo  o 
vicario  suio,  porque  por  ellos  tambien  se  podria  hazer  mas  uni- 
uersal  prouecho  en  los  otros. 

9.  Ansi  mismo  con  otras  personas  de  autoridad  principales,. 
hombres  o  mugeres,  o  que  mucho  pueden  en  lo  seglar  o  eccle- 
siastico,  porque  por  semejantes  personas  pueden  ayudarse  otros 
muchos  spiritual  y  temporalmente  si  ellos  se  ayudan;  y  [a]si  se 
haze  con  tales  mas  fruto;  por  el  qual  y  no  por  razon  de  las  ri- 
quezas  o  grandezas,  que  de  suio  ant-es  mouieran  a  las  huir,  se 
prefieren  sus  conuersaciones  a  las  de  la  gente  comun.  Debaxo 
desto  se  entienda  el  ayudar  a  todas  personas,  que  tienen  cargo 
de  otros,  como  son  maestros,  curas  etc;  a  quien  aprouechando, 
se  podrian  aprouechar  otros. 

5<$r.  10.  Con  personas  de  buena  fama,  senaladas  en  letras 
y  uirtudes,  la  e  amistad  [es  util]  f  por  el  credito  para  con  los 
otros,  y  [la]  g  conuersacion  en  exercicios  etc,  porque  eilos  a\u- 
dados  ayudan  a  otros  muchos. 

11.  Con  personas  que  de  suyo  attienden  a  obras  pias,  y  sa- 
ben  las  cosas  de  la  tierra  en  que  mas  se  desseruira  Dios,  [y]  h  en 
que  mas  se  siruirla,  para  saber  lo  dicho  es  util  conuersar,  para 
ayudarlos  y  aiudarse  dellos  en  la  obra  de  Dios.  Pero  hasta  adon- 
de  aya  de  pasar  tal  conuersacion  con  ellos,  la  discrecion  lo  limi- 
tara,  como  si  seria  bien  dar  los  exercicios,  para  que  mas  aiuden  a 
si  o  a  otros,  o  no,  etc 

12.  Es  necessario  conuersar  mas  intrinsecamente  con  los 
amigos  que  faborescen  en  lo  temporal  o  spiritual  que  se  haze  en 


c  Idem  dicatur  de  virginum  et  aliarum  mulierum  conser  vatcriis  add.  L. 
Desunt  in  aliis.  — d  en  C  I.  — e  y  A;  la  C  1  L.  -  f  es  util  C  1  L.  — 
g  la  C  1.     —  h  y  ex  I  L. 


788  POLANCI   COMPLEMENTA 

beneficio  de  los  proximos  o  de  )a  Compafiia;  y  assimismo  con 
aquellos  de  quien  se  espera  ayudaran,  pues  la  charidad  ordena- 
da  todo  esto  requiere,  y  con  discrecion  se  uera  la  ayuda  que  pue- 
de  darse  a  los  tales . 

13.  Con  los  aduersarios  tambien  se  podra  aprouechar,  bus- 
cando  alguna  entrada  para  hazerlos  amigos,  haziendoles  dar  in- 
formacion  mejor,  }r  mostrandoles  amor,  y  haziendoles  buenas 
obras  por  si  o  por  otros. 

14.  Con  algunas  personas  abiles  y  doctas,  y  conuenientes, 
a  lo  que  se  vee,  para  seruir  mucho  a  Dios  y  ayuda  de  sus  proxi- 
mos,  si  entrasen  mas  en  el  conoscimiento  de  si  y  de  su  criador, 
paresce  seria  bien  empleado  el  tiempo  que  con  ellas  se  gastase  en 
conuersaciones,  y  aun  en  los  exercicios  enteros. 

15.  Con  algunas  personas  bajas  y  pobres,  de  quien  nada  se 
puede  esperar,  como  seria  en  hospitales  con  enfermos,  y  en  car- 
celes  con  presos  y  otras  personas  de  simil  condicion  ',  conuersar 
a  ratos  para  consolarlos,  o  confessarlos,  o  seruirlos,  es  exercicio 
de  mucha  charidad,  )r  para  rescibir  augmento  della;  y  a  los  prin- 
cipios  para  comencar  por  lo  baxo,  util;  y  tambien  a  quien  estu- 
viese  k  en  gran  fauor  l,  por  el  buen  exemplo,  y  porque  se  quita- 
se  de  los  animos  de  los  otros  sospecha  de  ambicion,  y  se  viese 
antes  amor  a  las-  baxezas  de  Xpo.,  5*£%  .  vltra  de  las  otras  vtilida- 
des;  pero  uease  m  que  por  una  buena  obra  no  se  dexe  otra  mejor. 

16.  A  mas  necessitados  spiritualmente,  ceteris  paribus,  de 
meior  voluntad  se  ha  de  dar  socorro,  como  a  personas  munda- 
nas,  y  otras  que  se  quieren  retirar  de  estado  de  pecado,  y  con- 
fessarse  generalmente. 

17.  Los  que  no  tuuiesen  otras  personas  que  les  ayudasen, 
les  seria  por  esto  mas  deuida  la  ayuda,  como  con  algunos  pobres 
hombres  y  lugares  donde  no  ayquien  ensene  xpianamente.  a  vi- 
uir;  y  lo  mismo  seria  de  quien  no  se  quiere  aiudar  de  otros  por 
tener  special  deuocion,  o  otra  causa,  aunque  es  bien  despegar 
la[s]  affectiones  no  bien  ordenadas  a  las  personas,  para  que  se 
pongan  mas  enteramente  en  el  summo  y  verdadero  bien. 

18.  Los  que  iuzgase  serian  mas  estables  en  el  bien,  quando 
una  uez  se  aprouechaaen  espiritualmente  serian  de  preferir  a  los 
que  se  muestran  menos  estables,  para  exercici ^s  especialmente  n. 

19.  Con  hombres  que  no  quieren  ayudarse,  y  parescen  obs- 
tinados  en  sus  errores,  o  se  burlan  de  lo  que  se  les  dize,  no  es 
cosa  [de]  perder  tiempo,  haziendose  a  ellos  dano,  y  al  que  los 
aiuda,  proiiciendo  margaritas  ante  porcos  l. 


i  Sic  CI L;  A  vero  de  mil  condiciones.  — ^  a  chi  stesse  /,•  similiter  L; 
esto  viese  A.  — '  feruor  A;  favor  C;  fauore  /;  similiter  L.  — «>  prouea- 
se  A;  pero  vease  C;  similiter  I  L.     — n  spirituales  A;  especialmente  C  1. 


Matth.,  VII,  6. 


Industriae. — Seriei  II,  4.a  789 

20.  Ouando  vna  cibdad  o  iugar  estuuiese  reduzido,  y  aiuda- 
do,  a  lo  menos  la  parte  de  quim  iera  fructo,  seria  bien  mu- 
darse  a  otro,  donde  mas  necessidad  ouiese  de  su  doctrina,  procu- 
rando  dexar  medios  para  que  se  conseruase  lo  hecho,  como  se 
dixo  arriba.  Y  esto  se  entiende  quando  las  missiones  no  son  li- 
mitadas,  que  no  se  puede  salir  de  una  tirrra. 

21.  Tambien  es  vtilissimo  ir  a  predicar  a  las  iglesias  de  las 
aideas  donde  concurre  mucha  gente,  tomandolos  el  dia  de  fiesta 
y  ensenandoles  las  cosas  inas  necessarias  a  la  salud:  como  Iesu  X. 
ibat  per  castella  et  vicos  dizierndo:  quod  et  aliis  oportet  me  euarf- 
c/eiizare  *. 

22.  Aunque,  ceteris  paribus,  se  a  de  preferir  el  maior  audi- 
torio  al  menor,  porque  a  mas  personas  [se  estiende  el  bienj  °,  to- 
dauia  quando  fuesse  pequeno,  no  deue  hazer  perder  animo,  ni  la 
diligencia  competente;  porque,  si  con  charidad  se  haze,  podero- 
so  es  Dios  para  estender  el  fructo  aun  a  los  que  no  oien,  aproue- 
chandose  mas  en  humildad  y  longanimidad  el  que  trabaja.  No 
obstante  esto,  quando  fuesse  licito  mudar  lugar  o  exercicios  p, 
torno  a  dezir,  hablando  vniuerSSJr.salmente,  que  en  aquellos  lu- 
gares  este,  y  con  aqueilas  personas  trate,  de  quien  espera  maior 
gloria  diuina  y  maior  prouecho  del  proximo,  mudandose,  si  se  ha 
de  mudar,  con  oracion  y  miramiento  precedente. 


QUARTA  INDUSTRLA 
DEL  TIEMPO 

[1.]  La  quarta,  del  tiempo  de  residir  en  vn  lugar  o  en  otro, 
con  vnas  personas  o  con  otras,  vnos  negocios  o  otros:  donde  pri- 
meramente  se  obserue  que  si  se  ha  iimitado  algo  dello  por  sus 
superiores,  se  guarde  su  intention  a  gloria  diuina. 

2.  Como  quiera  que  sea,  quando  ai  coinodidad  a  de  consul- 
tar,  dando  razon  al  superior  de  lo  que  se  haze  y  espera,  seria 
bien  dexarselo  [determinar]  b  quanto  a  la  residencia  de  lugares, 
a  lo  menos  auer  del  comission  de  hazer  segun  mejor  juzgare. 

3.  Si  a  el  se  remite,  haziendose  c  indiferentey  no  buscando 
otro  sino  el  maior  seruicio  de  Dios,  precediendo  la  oracion,  mire 
quanto  tiempo  parezca  necesario  y  conueniente  gastar  en  un  lu- 


o  porque  ay  mas  personas  A;  porque  a  mas  personas  se  estiende  el 
bien  C I L.  — p  C  ita  habet:  no  obstante  esto,  quando  fuesse  util  mudar, 
podriase  pensar  manera  para  mudar  lugar  y  exercicio.  Torno  a  decir,  etc. 
Similem  lectionem  supponunt  1  L. 

a  necessidad  A;  comodidad  C  /;  quod  verbum  ma^is  congruit  cum  tota 
sententia.     — b  determinar  /.     — c  haciendolo  A;  haciendose  C  I. 

2     Luc,  IV,  43. 


79«  POLANCi    COMPLEMENTA 

gar;  y  esto  se  medira  con  la  utilidad  que  viere  o  espera,  compa- 
randola  con  la  que  en  otra  parte  se  haria. 

4.  Si  no  se  trata  del  tiempo  de  la  residencia  en  una  tierra, 
sino  del  que  se  deue  emplear  con  unas  personas  o  otras,  vnos  ne- 
gocios  o  otros,  presupuesto  el  residir,  esto  comunmente  aura  de 
quedar  a  la  discrecion  de  cada  uno,  que  embiado  fuesse,  si  no 
fuesse  tan  facil  la  comunicacion,  que  aun  de  a  do  esta  d  pudiese 
tratar  con  algun  superior-,,  lo  qual  seria  de  desear;  pero  quando 
queda  a  la  discrecion  de  cada  uno,  cinco  consideraciones  seruiran 
para  ella . 

[Una,  mirar  la]  e  importancia  de  las  personas  o  cosas;  que  a 
las  mas  importantes  para  el  seruicio  de  Dios  y  utilidad  del  proxi- 
mo,  ceteris  paribus,  se  deue  dar  mas  tiempo; 

[Otra  mirar  la  necessidad,  que  personas  o  cosas  la  tengan 
mayor  de  que  se  les  de  tiempoj f; 

Otra,  su  mesmo  subiecto,  que  no  deue  dar  ordinariamente 
mas  tiempo  a  unos  ni  a  otros  trabajos  de  quanto  sufre  su  salud 
spiritual,  y  aun  temporal,  teniendo  no  solamente  respeto  a  la 
presente  disposicion,  pero  aun  a  la  futura; 

Otra  es  el  conoscer  las  personas:  que  a  unas  el  dexarlas  con 
hambrey  hazerse  desear  es  mui  conueniente,  a  otras  la  conuersa- 
cion   mas  continua  les  aiudara  mas; 

Vltimamente,  mire  que  como  deue  ser  escaso  del  tiempo, 
nada  del  quiriendo  gastar  sino  en  cosas  del  seruicio  diuino,  has- 
ta  el  dormir  etc,  ansi  no  deue  serlo  en  dar  tiempo  competente  a 
los  negocios;  porque  con  sed  de  presto  concluir  mas  cosas  no 
dexe  imperfectas  las  que  tiene  entre  manos,  porque  seria  no  ?»3\ . 
satisfazer  a  vnas  ni  a  otras.  Ansi  que,  aunque  con  el  deseo  se  es- 
tienda  a  todas  cosas,  no  quite  el  tiempo  deuido  a  las  obras  que 
Dios  le  pone  entre  manos;  y  aun  en  el  tiempo  que  para  el  repo- 
so  y  refection  propria  terna,  ni  deue  faltar  en  tomar  lo  necesa- 
rio,  ni  exceder  en  tomar  lo  superfluo;  y  en  todo  deue  la  charidad 
ordinarse  con  discrecion. 

QUINTA  INDUSTRIA 

DE    LOS    MEDIOS    Y  WODOS    QUE   SE    HAN    DE    USAR    PARA     EL    FIN 
DICHO    DE    AIUDAR    AL    PROXIMO 

I.  En  esta  quinta  parte  primero  se  hablara  en  comun,  des- 
pues  se  dira  algo  de  algunos  medios  en  especial.  En  comun  ha- 
blando,  los  medios  con  que  se  ha  de  ayudar  el  proximo  y  seguir 
nuestra  profesion  son,  parte  interiores,  como  es  la  esperanca  en 
Dios,  la  charidad  y  toda  perfection,  y  actual  deseo  de  ayudar,  y 


d  que  aun  de  esto  C  I.  — e  Ex  C  T;  simili  modo  L.  — f  Haec  ratio 
quam  omisit  librarius  in  cod.  A,  habetur  in  C  I  L.  Vertimus  ex  I,  quia 
magis  videtur  accedere  ad  originale. 


Industriae.— Seriei  II,  5.a  791 

la  oracion  que  della  proceda;  parte  a  exteriores,  como  el  exerci- 
cio  de  predicar,  leer,  ensenar  la  doctrina  x.'ana,  administrar  los 
sacramentos,  dar  exercicios,  conuersar  y  seruir  corporalmente. 

2.  Para  que  [e]stos  medios  sean  eflicaces  y  proporcionados 
a  lo  que  se  pretende,  que  es  aiudar  al  proximo  a  dexar  los  uicios 
y  peccados,  y  conseguir  gracia  o  augmento  della,  siendo  este  fin 
sobre  las  fuergas  naturales,  es  cierto  que  no  deuemos  poner  en 
medios  humanos  la  confianca  principalmente,  sino  en  la  infinita 
bondad  de  Dios  y  potencia  suia,  de  la  qual  los  medios  que  usamos 
tienen  efficacia  para  conseguir  tal  effecto,  y  tanta  quanta  el  quie- 
re  seruirse  dellos.  Ansi  que,  aunque  se  use  deligencia  en  los  me- 
dios  dichos,  siempre  auemos  de  mirar  en  las  manos  diuinas,  es- 
perando  de  alli  toda  la  eficacia;  y  esta  desconfianca  de  si  y  con- 
fianca  en  Dios  sea  el  primero  fundamento.  Lo  que  se  a  dicho  b 
de  la  charidad  y  perfection  propria  interior,  aiuda  a  los  proximos, 
por  hazer  al  hombre  idoneo  instrumento  de  quien  la  bondad  di- 
uina  se  quiera  seruir  para  dar  o  augmentar  su  gracia  en  otros.  Y 
ansi  el  aficionarse  y  amar  spiritualmente  lo  que  pretende,  que  es 
efecto  de  la  charidad  dicha,  ayuda  para  que  tenga  mas  fuerca  lo 
que  se  haze. 

3.0  La  oracion  tambien  aiudara  specialissimamente,  con  la 
qual  se  pida  ansi  el  acertar  el  modo  conueniente  de  proueer  con 
el  proximo  y  hazer  bien  su  deuer,  como  el  fin  de  todo,  que  es  el 
diuino  seruicio  y  bien  de  los  proximos;  y  esto  aplicando  en 
o-Hr.  particular  la  intencion  a  aquellos  que  se  trata,  encomen- 
dandolo  a  Dios  en  los  sacrificios  etc.  Y  deue  preceder  en  cosas 
de  importancia  tal  oracion  con  mucho  cuydado,  para  que  los  me- 
dios  que  se  vsaren  sean  fructuosos  [et  fructus  eorum  maneat]  c  \ 

[medios  exteriores] 

I  d.  Los  medios  interiores  dichos  son  vtiles  al  operario,  de 
la  parte  que  mira  a  Dios,  cuio  instrumento  es:  los  exteriores  si- 
guientes  lo  son  de  la  parte  que  mira  al  proximo,  al  qual  desea 
disponer  a  la  diuina  gracia;  y  entre  ellos  el  primer  lugar  seda  al 
buen  exemplo  de  vida,  guardandose  mucho  el  que  es  desta  Com- 


a  partes  pero  A.  — b  io  qual  sea  dicho  A;  lo  que  se  ha  dicho  CI. 
— c  et  fructus  eorum  maneat  habent  C  I  L.  — d  Paragraphorum  nume- 
ratio  in  quatuor  sequentibus  omnino  perturbata  est  in  codice  A.  Namcum 
prius  scripsisset  4,  5,  6,  7,  delevit  5  et  nullum  pro  eo  numerum  scripsit; 
mutavit  6  in  3,  et  7  »1  4;  />ostea  sequitur  numerus  5,6,  7.  etc.  usque  ad 
finem  hujus  partis.  Modus  hujus  confusionis  explicandae  habetur  in  ver- 
sione  itala,  in  qua  incipiunt  numerari  paragraphi  de  novo  ab  hoc:  Los 
medios  interiores  dichos  etc.  Cum  sinouli  codices  suo  quisque  modo  />ara- 
oraphosdividat,  ita  ut  ad  uniformitatem  eos  reducere  impossibile  sit,  se- 
quimur  etiam  in  hoc  casu  versionem  italam,  quae  propius  ad  originale  ac- 
cedere  videtur. 


Cf.  Joan.,  XV,  16. 


792  POLANCI   COMPLEMENTA 

pania  que  en  lo  que  se  vee  no  se  pueda  notar  vicio  alguno,  como 
seria  desorden  en  el  comer,  vestir,  dormir,  ni  amor  alguno  a  de- 
leytes  sensuales,  ni  hablar  inconsideradamente  o  de  cosas  vanas 
y  sin  fructo,  ni  menos  mentiras  o  amplificaciones  hyperbolicas. 
Tanpoco  se  demuestren  en  nuestros  mouimientos  jestos  o  pala- 
bras  de  passion,  de  odio,  o  yra,  o  ambicion,  o  vanagloria,  o  otra 
specie  de  soberuia,  que  todo  esto  desedifica;  antes  se  procure  que 
en  todo  el  hombre  exteriorse  pueda  conoscer  el  concierto  y  com- 
posicion  interior  del  animo,  siendo  y  mostrandose  sobrio,  uigi- 
lante,  menospreciador  de  toda  la  sensualidad,  recatado  y  pio,  se- 
nor  de  todas  sus  passiones.  Y  tornese  a  notar,  que  no  es  incon- 
ueniente  ni  hypocresia,  como  se  dixo  arriba,  vsar  alguna  vez  mas 
abstinencia  etc,  delante  de  personas  que  dello  se  edifican,  que 
se  vsaria  si  hombre  estuuiese  con  otros  con  quien  se  puede  vsar 
mas  libertad.  Y  no  solamente  de  lo  malo,  pero  de  toda  specie 
mala  deue  guardarse.  Tambien  el  buen  hospicio  donde  no  hay 
casa  de  la  Compania,  ayuda  a  la  opinion  e;  y  deue  tomarse,  quando 
se  puede,  aquel  donde  mas  edificacion  se  siguiria  dentro  y  fuera 
de  casa:  y  algunas  vezes  se  deuria  preferir  aquel  donde  el  mismo 
estara  con  mas  libertad.  Y  ^n  general  tenga  cuidado  de  la  buena 
extimacion  para  mayor  gloria  diuina. 

2.  La  modestia  y  charidad  que  se  trasluce  en  el  hablar  es 
eficacisima  para  induzir  [aj  todo  bien.  Y  assimismo  es  necesaria 
la  paciencia  y  longanimidad  en  cosas  y  personas,  con  que  se  su- 
fran  sus  fiaquezas,  considerando,  no  lo  que  merescen  o  desme- 
rescen  en  si  las  las  personas,  sino  a  X.°  en  todas.  Ansimismo  en 
los  negocios  5  Iv  no  es  de  mirar  si  son  baxos  en  si,  sino  la  obra 
y  charidad  con  que  se  toman. 

3.  Guardese  quanto  sea  posible  de  poner  algun  obstaculo  al 
euangelio,  y  de  gratis  lo  que  gratis  rescibio.  Y  no  deuria  aun  pe- 
dir  a  manera  de  execucion  las  costas  que  se  hazen;  porque  X.° 
nos  enseno  a  tomarlas  y  no  pedirlas.  Y  aun  en  rescebir  lo  que  se 
le  offresce  debe  mostrarse  moderado,  bien  que  personae  mal  sanas 
pueden  alargarse  a  mas,  procurando  sea  sin  offender  a  nadie  con 
exemplo. 

4.  Con  los  benefactores  en  lo  temporal  de  tal  manera  nos 
hemos  de  mostrar  gratos,  que  mostremos  principalmente  reco* 
noscer.todo  el  bien  de  Dios.  Y  procurese  que  los  mismos  bene- 
factores  tengan  por  principal  motiuo  de  hazer  lo  que  hazen  el  ' 
honor  y  beneplacito  diuino.  Del  otro  extremo  contrario  a  la  in- 
gratitud  es  tambien  de  guardarse,  es  a  saber,  de  no  apocarse  a 
si  ni  a  su  ministerio,  ni  caer  en  adulacioh  por  la  demasiada  de- 
mostracion  de  agradescimiento;  antes  con  mostrarse  deudor,  es 
bien  que  de  a  entender  a  quien  esto  ouiese  menester,  quanto  ga- 


e     operacion  A;  opini6n  C; 
nore,  /;  leviter  discrepant  C  L 


';  buona  fama  /;  similiter  L.     — (  en  A;  l'ho- 
L. 


793 

nan  los  que  gastan  por  seruicio  de  Dios.  Estas  quatro  cosas  viti- 
mamente  dichas  ayudan  de  parte  del  operario  quanto  a  su  per 
sona. 

5.  Tambien  es  cosa  importante  adquirir  beneuolencia  de 
aquellos  con  quien  se  trata;  porque  es  mas  facil  tirar  los  beneuo- 
los  a  lo  que  se  pretende,  que  ha  de  ser  todo  sancto  y  bueno,  que 
a  otros.  Y  para  esto  es  muy  efficaz  el  hazer  por  las  personas  lo 
que  se  puede,  dandoles  ayuda  aun  en  lo  temporal,  y  fabor  en  co- 
sas  conformes  a  la  charidad,  porque  de  aqui  se  les  ganara  la  vo- 
luntad  para  cosas  espiritualest 

6.  Aunque  es  muestra  de  amor  efficaz  la  de  las  obras,  to- 
dauia  es  bien  que  en  las  palabras  y  otras  exteriores  sefiales  se 
haga  entender  que  no  se  busca  sino  la  salud  de  las  animas,  de 
manera  que  se  uea  el  amor  ser  puro  y  grande,  sin  que  aya  de- 
mostracion  de  pretender  algun  interese  de  honrra  o  prouecho 
proprio.  Hazer  tambien  caso  de  ellos  [quanto]  g  sin  lisonja  se  pue- 
de,  y  mostrar   confianca,   conferiendo  algunas  cosas  con   ellos,. 
que  no  se  confieren  con  todos,  remitiendose  al  parescer  dellos 
55r.  o  dexando  la  cosa  en  sus  manos  y  rigiendose  por  ellos  etc, 
quanto  sin  inconueniente  o  peligro  se  puede;  porque  todo  esto 
combida  y  obliga  a  amor,  y  por  consiguiente  a  dexarse  persua- 
dir.  Mirese  con   todo  esto  que  en  uisitaciones  o  palabras,  o  ins 
tancia  demasiada,  o  en  otro  algun  modo,  no  se  de  sospecha  de 
pretender  algo,  con  que  los  hombres  mas  se  recaten,  y  se  incli 
nen  menos  a  dexarse  mouer  al  bien. 

7.  Porque  la  similitud  es  madre  del  amor,  y  la  dissimilitud 
del  contrario,  en  quanto  pudiere  deuese  asemejar  a  la  condicion 
de  las  personas  con  quien  trata:  oderunt  enim  hilarem  tristes, 
tristemque  jocosi  h  *  etc:  vt  omnia  omnibus  fiat  cum  Paulo,  ut 
omnes  lucrifaciat  3.  Y  con  el  mismo:  per  omnia  omnibus  placen- 
do  4;  sin  lisonja  ni  falta  en  la  deuida  correction  fraterna;  pero  la 
medida  de  esta  assimilacion  la  discrecion  sola  puede  ponerla.  Y 
aduiertase  que  por  no  poder  hombre  dexar  su  natural  inclinacion, 
es  dificil  imitar  la  contraria,  assimilandose  del  todo  a  ella;  pero 
siempre  es  bien  accommodarse  lo  que  suffre  la  condicion  de  cada 
uno,  a  las  personas  con  quien  trata,  no  saliendo  de  su  natural 
tanto  que  no  pueda  ser  constante  en  lo  que  querria  imitar,o  guar- 
dar  el  decoro  conueniente. 

8.  Tambien  ayuda  para  la  beneuolencia  conuenir  con  las 
personas  que  se  tratan  en  lo  que  buenamente  se  pueda,  aproban- 


g  quanto  C  /,  et  videtur  id  exigere  contexta  oratio.  —  h  tristitiamque 
seueri  A;  tristemque  severi  C  1;  quare  fortasse  error  tribui  debeat  ipsi  au- 
ctori. 


-     Horat.  Epist.,  lib.  I,  epist.  18,  89. 

3  Cf.  I  Cor.,  IX,  22. 

4  Ibid.,X,33- 


794  POLANCI    COMPLEMENTA 

do  lo  que  es  de  aprobar.  y  soportando  y.dissimulando  algunas  co- 
sas,  aunque  no  bien  dichas  o  hechas,  en  especial  con  personas 
de  respecto,  si  no  se  supiese  que  holgarian  ser  reprehendidas;  y 
condescender,  saluo  la  consciencia,  en  parte  de  lo  que  ellos  ins- 
tantemente  quieren,  si  de  las  tales  pende  el  negocio  que  se  pre- 
tende,  o  no  se  puede  hazer  sin  su  consentimiento. 

9.  Ouando  vna  vez  que  conuersa  con  alguno,  no  le  puede 
induzir  a  lo  que  pretende,  no  le  dexe  desabrido  ni  descontento, 
antes  en  todo  amor,  quanto  se  podra,  porque  otra  vez  no  huia:  y 
aun  podria  ser  que  labrasen  en  el  mas  las  palabras  en  ausencia 
que  en  presencia  55v.  A  lo  menos  tendrase  para  otra  vez  acces- 
so  '  para.  el  tai.  Es  verdad  que  si  alguna  asperidad  le  aiudase,  se 
deuria  vsar. 

10.  Como  se  ha  dicho  de  lo  que  haze  beneuolas  las  perso- 
nas,  ansi  se  deue  dezir  de  lo  que  aiuda  a  tener  credito  y  autori- 
dad  para  con  ellas,  ora  sea  pueblo,  aora  sean  personas  particu- 
lares,  specialmente  de  calidad.  Y  este  credito  deue  mucho  pro- 
curarse  antes  de  entrar  a  inducir  cosas  dificiles.  Y  hablando  en 
particular,  ayudara  tener  la  grauedad  de  las  costumbres  k  y  ma- 
dureza  en  todo  el  hombre  exterior,  specialmente  en  las  palabras 
dichas  con  peso  y  circunspection,  no  [se]  !  dexando  m  irritar  o 
desconcertar  en  hablar  o  jestos,  aunque  otros  se  desconcierten. 
Y  asi  al  contrario,  toda  demonstracion  de  semejantes  passiones 
quita  autoridad.  Es  tambien  menester  oir  de  buena  gana,  no  cor- 
tando  ni  rompiendo  facilmente  las  palabras  de  otro,  ni  queriendo 
el  solo  hablar;  que  todo  esto  es  cosa  odiosa  y  haze  perder  credito. 

11.  Para  la  misma  autondad  ayuda  la  demonstracion  de  la 
doctrina  moderada,  y  no  sobre  la  verdad  della,  ni  dando  sospe- 
cha  de  jactancia,  ni  vana  obstentacion,  pero  modestamente  mos- 
trando  los  dones  de  Dios  nuestro  senor,  lo  que  se  juzga  expe- 
diente  para  su  seruicio. 

[2.  Este  aparejado  a  dar  razon  del  instituto  y  cosas  y  modo 
de  proceder  de  la  Compafiia,  como  de  los  exercicios  etc.  Digo  dar 
razon  a  quien  fuere  necesario  o  decente,  en  parte  o  en  todo, 
como  la  discrecion  juzgare  conuenir.  Y  es  bien  estar  en  esta  par- 
te  apercebido  de  manera  que  el  dar  razon  de  las  cosas  de  la  Com- 
pafiia  antes  augmente  autoridad  della  y  suya,  que  la  disminuya. 

13.     Ayudara  tambien  para  la  autoridad  no  mostrarse  hom- 
bre  de  vil  y  poco  animo  en  cosa  ninguna,  antes  tenerle  y  mos- 
trarle  en  J»6r.  obras  [y  en  palabras]  n  grande  °  y  menosprecia 
dor  de  las  cosas  temporales,  superior  a  la  prospera  y  aduersa  for- 


i  Hoc  verbnm  notatum  est  linea  subducta  in  A,  et  in  margine  scri 
ptum  alius  [?]  acti6n;  acceso  habent  C  L,  entrata  /.  — kCostumbres  C I  L', 
constitutiones  A  —  1  se  deest  in  A,  at  habetur  in  C  I,  et  suhponitur 
in  L.  — m  ln  A  videtur  scriptum  deseando,  at  perperam;  dejando  C; 
lasciando  /.  — n  y  en  palabras  C  l  L.  — °  grandes  A;  grande  /;  mostrar- 
se...  grande  C;  ostendere  se...  magnanimum  L. 


Industriae. — Sf.riei  II,  5,a  795 

tuna,  libre  de  temores  y  esperancas  vanas.  Y  aunque  haga  reue- 
rencia  deuida  en  palabras  y  actos  exteriores  a  quien  la  deua,  y  a 
todos  segun  sus  caiidades,  sea  con  humildad  graue,  y  no  se  mues- 
tre  p  adrnirador  q  de  grandezas,  ni  dignidades,  ni  sciencias,  ni 
pierda  con  ellas  su  humildad  y  discreta  libertad;  que  esto  hara 
que  sea  tenido  en  mas  entre  los  mismos  grandes;  y  consiguiente- 
mente  entre  los  otros;  y  podra  mas  con  tal  opinion  aiudar  los 
vnos  v  los  otros. 

14.  Ayudara  para  la  misma  autoridad  ser  recatado  en  defi- 
nir  cosas  que  muy  eiertamente;  no  le  consten;  porque  siendo  des- 
pues  refutadas  y  conoscidas  por  falsas  quitarian  autoridad;  y  se- 
ria  el  inconueniente  mayor,  si  quisiese  ponerse  a  defender  lo  no 
bien  dicho. 

15.  Ayudara  para  lo  dicho  el  conuersar  con  personas  de 
manera,  como  son  senores,  perlados  doctos  y  tenidos  por  buenos, 
Y  porque  no  parezca  esto  ambicion,  a  las  vezes  conuersar  con 
pobres  y  baxos;  de  lo  qual  deuria  mas  holgarse  de  su  parte  por 
ver  en  ellos  la  imagen  de  Xpo.  pobre  mas  expressa. 

16.  Ayuda  a  la  misma  autoridad  no  abrirse  mucho  ni  com- 
municar  sus  cosas  facilmente,  antes  con  mucho  tiento  quantose 
juzgue  expediente,  en  manera  que  los  que  veen  algo,  entiendan 
que  queda  mas  encubierto;  porque  naturalmente  en  las  cosas  hu- 
manas  limitadas  quanto  a  la  perfection,  se  estima  en  menos  lo 
que  paresce  ser  del  todo  conoscido. 

17.  Asimismo  para  con  quien  se  pretende  tener  autoridad 
ayuda  no  acceptar  dones  ni  cosa  alguna,  si  r  se  puede;  porque 
naturalmente  se  disminuye  la  estimacion  en  el  animo  de  quien  da, 
y  la  libertad  en  quien  rescibe;  pero  en  el  rehusar  aya  toda  mo- 
destia.  La  limosna  para  el  comer  y  cosas  necessarias  no  se  pue- 
de  dexar  a  las  vezes  56v.  de  acceptar,  pero  acceptese  con  mo 
deracion,  y  de  personas  que  se  edifiquen  dello,  y  no  al  contrario. 

18.  Por  razon  de  la  misma  autoridad  mire  que  no  se  haga 
menospreciar  o  tener  en  menos,  donde  es  menester  credito  para 
el  diuino  seruicio,  por  la  familiaridad'demasiada,  la  qual  con  al- 
gunos  y  algunas  vezes  es  bien  uenderla  un  poco  cara,  y  no  s  de- 
xarlos  hartos  della  con  prolixas  platicas,  donde  nascera  que  ellos 
se  ayuden  mas  y  queden  con  hambre,  y  que  aya  mas  tiempo 
para  comunicarse  a  otros:  lo  dicho  entiendo  de  personas  que 
comunrnente  occuren;  que  l  ya  podria  vno  quanto  mas  familiar- 
mente  conuersase  con  u  otro,  mas  estimarle.  Lo  que  se  ha  dicho 


p  muestren  A;  muestre  C  I  L.  — q  admirados  A;  admirador  C  I.  — 
*  si  C  I,  et  suppomt  L;  ni  A,  quod  easet  nimis  durum.  — s  y  no  C  I;  que 
A,  quod  minus  proprium  videtur  cum  non  praecedat  comparatio  msi  ta- 
cita.  — t  en  que  A;  en  deest  in  C  I,  et  superfluum  videtur.  — "  In  A  vi- 
detur  scriptum  q.  a.;  sensus  exigit  con.  1  habet;  che  gia  potria  alcuno 
quanto  piu  facialmente  conuersassi  altri,  piu  stimarli;  L:  nam  posset  nobis 
interdum  occurrere  qui  ex  diuturniori  familiaritate  magis  aedificaretur. 


796  POLANCl    COMPLEMKNTA 

del  hablar  entiendo  tarnbien  del  comer,  con  otras  familiaridades, 
que  a  personas  de  no  x  mucho  conoscimiento  spiritual  podrian 
disminuir  la  opinion  que  tienen  (que  para  mas  ayudar  deuen  en- 
tretenerse  spirituaimente),  si  viese[n]  ser  la  persona  comun  en  el 
comer  etc.  Bien  que  [en]  y  esto  algunos  se  edificarian  de  vno, 
otros  de  otro;  mas  en  general  para  con  todos  edifica  la  modera- 
cion,  y  el  tener  domados  los  apetitos  de  la  sensualidad,  y  los  ra- 
zonamientos  buenos  a  que  dan  occasion  las  viandas,  o  palabras 
de  otros:  y  otras  cosas  semejantes. 

19.  Es  tambien  necessario  z  para  el  credito,  vltra  de  que  lo  a 
pide  nuestro  instituto,  no  se  hallar  en  juegos,  ni  espectaculos,  ni 
banquetes,  ni  regocijos  del  pueblo,  donde  se  estiende  el  hombre 
viejo,  y  ay  poco  lugar  de  edificar  a  ninguno.  Guardese  ansimis- 
mo  de  ensenar  doctrina  no  solida,  y  dezir  cosas  de  hombre  liuia- 
no,  o  aconsejar  temerariamente,  o  reir  con  dissolucion.  Y  en  ge- 
neral  se  guarde  de  todas  cosas  que  suelen  hazer  perder  reputa- 
cion  de  bondad,  doctrina  o  prudencia;  pero  especialmente  se 
guarde  de  57r.  mostrarse  parcial  b,  si  esta  en  tierra  donde  ay 
sectas  o  vandos,  en  afectos  ni  opiniones  proprias  a  la  vna  parte 
ni.  a  la  otra,  saliendo  de  fuera  c  dellas,  y  proponiendo  la  doctrina 
comun  a  entrambas  partes  de  los  doctores  sanctos,  conuersando 
con  los  vnos  v  con  los  otros,  sin  mostrar  affection  special  a  es- 
tos  d  ni  a  aquellos.  Y  si  se  deue  guardar  de  tomar  sectas  de  otros, 
mucho  mas  de  predicar  doctrina  o  usar  tal  modo,  que  se  leuante 
scisma  o  diuision  entre  los  oyentes;  quia  Deus  pacis  in  pace  vo- 
cavit  nos  e  5.  Y  lo  dicho  ayuda  no  solamente  para  la  autoridad, 
pero  aun  para  la  seguridad  y  beneuolencia,  como  tambien  lo  si- 
guiente.  t 

20.  En  tierras  sospechosas  quanto  al  estado  etc,  guardese 
de  meterse  ni  hablar  en  cosas  que  a  estado  toquen,  y  quanto  pu- 
diere,  de  no  hallarse  en  lugares  o  tratar  con  personas  sospecho- 
sas  a  los  que  gouiernan.  Guardese  tambien  de  no  ofender,  ni  ha- 
zer  enemigos  personas  algunas,  specialmente  congregaciones, 
reprehendiendo  o  notando  algo  mal  dicho  o  hecho  por  ellas  f,  que 
para  esto  seria  menester  probabilidad  de  la  enmienda,  y  esperar 
coiuntura,  y  vsar  toda  prudencia  en  el  modo;  specialmente  con 
personas  grandes  o  doctas,  y  en  esta  parte  sensibles;  porque  no 
se  ganaria  nada  de  correctiones  intempestiuas  de  los  tales,  antes 
se  perderia  beneuolentia.  Pero  aun-mas  se  guarde  de  murmura- 


x  de  mucho  A;  de  no  C  I  L,  et  postulat  ratio.  — y  en  C  I.  —  z  ordi- 
nario  A;  necessario  C  I  L.  — a  de  lo  que  A  C;  de  que  lo  /  L,  quae  videtur 
vera  lectio.  — 1>  special  A;  parcial  CIL.  — c  sahendose  fuera  C;  essendo 
fuor  di  quelle /.  — d  a  ellas  A;  a  estos  C;  a  questi /;  his  quam  aliis  L. 
— e  [ta  C  I  L;  A  vero  pacis  in  pace  vocabit  nos.  — r  ellos  A;  ellas  C; 
loro  /,•  ab  eis  L. 


I  COR.,  VII,  15. 


Industriae.—  Skriri  II,  5.a  797 

ciones  incautas:  y  mire  que,  siendo  el  defecto  tolerable  *,  se  auria 
de  suffrir  muchas  vezes:  y  si  en  si  fuesse  graue,  pero  daiiase 
poco  o  nada  al  comun,  aqui  aun  seria  menester  la  probabilidad 
dicha  de  enmienda  para  atentar  h  la  correction,  y  mas  para  la 
denunciacion;  si  l  daiiase  al  comun,  como  seria  predicandole  doc- 
trina  no  sana,  y  se  espera  que  el  perlado  siendo  auisado  lo  en- 
mendaria,  con  el  mejor  modo  que  sea  posible  57v.  tendra  lugar 
el  sancto  zelo  para  auisarle.  Si  se  pensase  probablemente  que  no 
ayudaria  el  perlado  por  ser  eiusdem  farinae,  aduiertase  que  pa- 
resce  no  ser  razon  sin  fructo  hazerse  las  personas  enemigas  para 
que  le  impidan  el  bien  que  podria  hazer  en  la  tierra  [a]  k  no  las 
tener  contrarias.  Es  verdad  que  si  se  pudiese  hallar  algun  segu- 
10  medio  para  remediar  tal  dano,  se  deuria  tomar  en  todas  ma- 
neras  '. 

21.  Si  se  temiese  que  algunas  congregaciones  o  personas 
serian  contrarias,  seria  de  procurar  preuenirlas  [aunque  se  usa- 
se  de  algunos  medios  humanos]  m,  como  seria  encomiendas  de 
personas  que  las  tales  mucho  estimasen  e  amasen;  buscar  tam- 
bien  amistad  entre  los  principales  dellos,  y  obligarlos  a  fabores- 
cer,  con  tener  y  mostrarles  afection  y  confianca  en  ellos  n  [con- 
firiendo  algunas  de  sus  cosas  con  ellos]  °,  si  se  sufriese  hazello, 
o  confesandose  en  aquella  casa,  con  otros  medios  que  fuesen  al 
proposito. 

22.  Despues  de  lo  dicho,  que  toca  a  la  persona  del  opera- 
rio,  y  al  alcangar  beneuolencia  y  autoridad  para  bien  vsar  los 
medios  que  la  Compania  suele  vsar,  se  deuria  procurar  el  conos- 
cimiento  de  personas  practicas  y  pias  de  la  tierra  do  se  halla, 
para  aconsejarse  con  ellas  ansi  de  lo  que  ha  de  entender,  como 
del  modo  de  proceder,  v  medios  que  se  an  de  vsar:  pues  con  ser 
estos  tales  de  la  tierra,  podran  dar  luz  y  buenos  auisos  en  mu- 
chas  cosas,  como  seria  en  descubrir  los  humores  de  la  gente,  y 
abrir  la  via  para  vnas  empresas  o  otras,  y  vnos  medios  o  otros. 

23.  Auiendo  el  parescer  de  los  tales,  si  los  uuiese,  deuese 
determinar  de  usar  los  medios  que  vsa  la  Compania,  que  seran 
mas  al  proposito;  conuiene  a  saber,  el  predicar,  o  leer,  o  ensenar 
la  doctrina  xpiana.,  o  conuersar,  o  dar  exercicios  etc.  (pues  todo 
juntamente  [no]  p  se  puede  hazer),  segun  el  talento  del  operario 
y  la  capacidad  de  los  que  quieren  ser  ayudados,  y  el  parescer 
5fcr.  de  aquellos  con  quien  se  aconseja:  y  si  ansi  se  pudiese 


g  intolerable  A;  tolerable  C  I  L.  —  h  entrar  A;  atentar  C;  per  tenta- 
re  I;  antequam  tentet  L.  —  i  o  A;  si  C  I  L.  —  k  no  las  teniendo  C;  a  non 
hauerli  1;  si  eos  non  haberet  L.  —  1  Minus  feliciter  videtur  vertisse  pos- 
tremam  clausulam  L:  verum  tamen  est,  si  nullo  modo  posset  invenire  ali- 
quod  remedium  tali  damno  publico,  illud  omnino  adhibendum  esse  In 
«."  28).  — m  aunque  se  usase  de  algunos  medios  humanos  C;  similiter  I  L. 
— n  ellas  ^/ellos  C.  — °  Haec  habent  I  L,et  fere  eodetn  tnodo  C.  — p  no 
CIL. 


798  POLANCI    COMPI.EMENTA 

acertar  q  dende  el  principio,  seria  lo  mejor;  si  no  [tentando]  r  la 
prueua  de  algunos  dellos,  como  seria  del  confessar  o  predi- 
car  etc,  y  mirando  el  fructo  que  se  haze,  aclara  s  lo  que  se  ha  de 
seguir:  para  esto  es  conueniente  l  que  de  tiempo  [en  tiempo]  u  (y 
si  no  cada  dia,  se  deuria  hazer  x  cada  semana  por  lo  menos),  se 
mire  como  se  procede,  y  la  tierra  que  se  gana  por  los  medios  co- 
mencados,  y  si  seria  bien  continuarlos  o  mudarlos,  anadir  o  qui- 
tar  algo  dellos,  y  mejorar  si  algo  se  pudiese  en  cada  vno  dellos. 
Y  esto  se  deue  mirar  despues  de  hecha  oracion. 

24.  Si  tiene  muchas  cosas  en  las  manos,  mire  si  se  compa- 
desce  tratarlas  todas  juntas  o  no:  compadesciendose,  quales  de- 
uria  poner  delante,  que  requieran  mayor  diligencia:  si  no  se 
compadescen  para  tratarse  juntamente,  puede  suspender  o  dife- 
rir  las  que  mejor  suffren  la  dilacion,  y  dexar  las  que  menos  im- 
portan  si  es  menester,  o  repartir  la  carga  con  otros,  teniendo  de- 
lante  de  los  ojos  el  maior  seruicio  de  Dios  y  sus  fuereas.  Ayuda- 
ra  pata  no  se  confundir  ni  oluidar,  quando  ay  muchas  cosas  en 
que  entender,  hazer  memorial  de  lo  que  se  ha  de  tratar,  con  su 
orden  de  dia  en  dia,  visitandolo  algunas  vezes  para  que  reduzga 
a  la  memoria  lo  que  se  deue  hazer. 

25.  En  qualesquier  medios  que  tomare,  specialmente  de  los 
exteriores,  como  es  predicar  etc,  es  bien  tenga  conseruados  los 
auisos  y  preceptos  que  se  dan  para  bien  vsar  de  los  tales  medios, 
los  quales  aqui  no  dire;  pero  presupuesto  que  se  tengan  en  scrip- 
to,  es  bien  se  refresque  la  memoria  en  los  5Nv.  praeceptos  o  re- 
glas  dellos,  o  la  parte  dellos  que  se  juzgare  conuenir  para  bien 
vsar  tal  medio;  aunque  algunas  vezes  el  spiritu  de  Dios  N.  S. 
guie  muy  mejor  que  ningunos  documentos  ni  obseruaciones  los 
obreros  suios,  al  qual  spiritu  no  se  deue  cerrar  la  puerta;  antes 
tal  guia,  quando  la  ay,  se  prefiera  a  todas  y  otras  z. 

26.  En  qualquier  medio  procure  yr  recatado,  y  no  se  poner 
en  peligro,  como  hazen  algunos,  que  con  grandes  esperancas  se 
arriscan  de  deshazer  en  breue  tiempo  lo  que  en  muy  largo  se  ha 
hecho.  Y  quiera  mas  tres  punctos  seguros,  que  diez  con  peligro 
de  ganancia  spiritual  a. 

27.  Para  grandes  y  pias  obras  exteriores  deuria  de  procu- 


q  acceptar  A;  acertar  C;  affrontare  /;  Si  quod  tentatum  est,  statim  ab 
initio  succedat...,  L.  — '  tentando  C,  alia  mann:  simili  modo  L.  — s  por- 
que  aclara  A;  porque  deest  in  C  I  L,  et  superfluum  videtur.  —  t  cauta- 
mente  A;  e  conueniente  I;  es  necessario  C;  expedit  L.  — u  de  tiempo  en 
tiempo  C  I;  certis  temporibus  L.  — x  Post  hazer  iterum  habet  A  y  si  no, 
quod  redundare  videtur.  C  habet:  de  tiempo  en  tiempo,  como  cada  dia, 
cada  semana  por  lo  menos;  /  di  tempo  in  tempo  (se  non  osini  giorno,  par 
che  si  doueria  far  ogni  setimana  almeno);  L  certis  temporibus,  si  non  sin- 
gulis  diebus,  saltem  singulis  hebdomadibus.  — y  Supra  versum  scri- 
ptum  est  las,  quod  deletum postea  videtur.  — z  L  addit:  salva  interim,  ut 
jam  dictum  est,  obedientia.  — a  Add.  L  hoc  est:  faciat  potius  tres  sermo- 
nes  solum  bene  praemeditatos  quam  decem  ex  improviso,  et  sic  de  aliis. 


iNDUSTRiAE.  — SERIEI    II,    5.a  799 

rar  que  personas  de  caiidad  interuiniesen  en  ellas,  que  las  sostu- 
aiesen,  y  diesen  animo  b  a  otros  para  entrar  en  ellas  con  su  exem- 
plo  y  autoridad. 

28.  Aunque  las  maiores  obras  siempre  se  han  de  desear  [mas] 
que  las  menores,  todauia  a  quien  no  fuesse  embiado  con  algun 
fin  particular  paresce  conueniente  y  seguro  comencar  por  cosas 
mas  baxas,  como  seria  ayudar  a  los  pobres  en  los  hospitales,  o 
ensenar  la  doctrina  x.'ana  antes  de  predicar.  Pero  aduiertase  que 
por  la  qualidad  c  de  las  personas  entre  quien  esta,  o  por  otro  res- 
pecto,  no  se  perdiese  el  credito,  que  es  tan  necesario  para  hazer 
algun  fructo;  que  si  este  se  auenturase  a  perder,  no  paresce  se 
deurian  tomar  tales  obras  baxas.  Tambiem  puede  auer  muchas 
causas,  por  las  cuales  se  deue  comencar  por  la  predicacion  y  co- 
sas  mayores,  lo  qual  la  discreta  humildad  y  charidad  lo  juzgue. 

29.  Si  no  tuuiese  muchas  cosas  en  que  se  occupar,  sepa  re- 
boluerse  y  buscarlas;  que  d  otra  cosa  es  ingerirse  sin  ser  llamado, 
en  especial  donde  se  59r.  deuria  sperar  la  vocacion,  y  otra  pro- 
curar  por  las  vias  honestas  de  tener  en  que  enterder  y  seruir  a 
Dios  N.  S.  y  al  proximo,  en  especial  quien  fuesse  embiado  inde- 
terminadamente  a  una  tierra,  para  que  hiziese  el  bien  que  pudie- 
se  en  ella;  que  a  el  tal  loable  cosa  e  seria  dar  orden  como  fuesse 
requerido  por  algun  modo  honesto  para  que  vsase  algun  medio 
de  los  dichos,  como  seria  leer  o  praedicar  etc.  Quando  con  todo 
esto  no  ouiese  en  que  se  occupar  dignamente  en  el  lugar  de  la 
mission,  si  fuesse  determinadamente  embiado  para  tal  lugar,  no 
se  apartara  hasta  dar  auiso  al  superior;  y  occupese  en  cosas  me- 
nores  si  se  offrescen,  sperando  occasion  de  maiores,  la  qual  no 
deura  f  perder;  pero  si  grandes  ni  menores  no  se  hallasen,  juzgan- 
do  que  no  se  seruiria  Dios  de  que  mas  se  entremetiese,  en  tan- 
to  que  viene  auiso  del  superior  atienda  a  si  g  mismo,  dandose 
mas  a  la  oracion  y  studio  etc,  y  procurando  con  esto  y  con  la 
buena  uida  y  exemplos,  en  todo  lo  demas  ayudar  al  proximo.  Y 
mire  que  no  se  pierda  animo,  aunque  se  humille  etc.  Si  no  fues- 
se  limitada  la  mission,  y  le  fuesse  permitido  mudarse  de  vn  lugar 
a  otro,  precediendo  consideracion  y  oracion,  podra  mudarse  a 
otros  lugares  donde  espere  maior  seruicio  diuino,  aora  h  se  dexe 
del  todo  el  primer  lugar,  aora  ad  tempus. 

30.  Porque  las  cosas  dificiles,  de  las  quales  occurriran  mu- 
chas  a  los  desta  Compafiia,  no  se  acaban  de  una  vez,  es  mui  ne- 
cesaria  la  perseuerancia  y  longanimidad  para  no  se  cansar  de  re- 


b  action  A  animo  C;  similiter  I  L,  -c  qualitad  A.  — d  Quae  pro- 
xime  sequuntur  correximus  ex  I,  quae  cum  L  concordat.  Tn  A  ita  pertur- 
bata  sttnt:  que  en  otras  cosas  ingerirse  sin  ser  llamado  no  es  bien,  en  espe- 
cial  donde  se  deuria  esperar  la  vocaci6n,  y  procurar  por  las  vias  honestas 
de  tener  en  que  entender  etc.  — e  caso  A;  cosa  le  C  L  — f  podra  A;  do- 
uera  /;  quae  occasio  statim  ac  se  obtulerit,  accipienda  est  et  nullo  modo 
perdenda  L.     —  s  assi  A;  a  si  C;  a  se  stesso  /;  sibi  ipsi  L.     —  h  al  hora  A. 


8oO  POLANCI    COMPLKMKNTA 

tentar  muchas  vezes  y  por  varios  modos  las  cosas  que  juzga  de- 
urian  tratarse  para  maior  seruicio  diuino.  Pero  de  otra  parte, 
quien  viese  que  la  cosa  no  se  podra  hazer  verisimilmente  sin  ma- 
yor  dispendio  de  tiempo  o  trabajo,  que  vtilidad,  especialmente 
impediendose  '  otras  maiores  obras,  no  es  bien  ser  pertinaz  en 
proseguir  todauia  las  primeras,  [paraj  v  las  quales  por  ventura 
embiara  Dios  N.  S.  a  su  tiempo  mejor  oportunidad. 

59v.  31.  La  prudencia  [en]  k  general  es  mui  necesaria  para 
vsar  este  medio  o  aquel,  en  este  o  aquel  modo;  y  para  dispensar 
lo  que  se  communica  a  los  proximos  conforme  a  la  capacidad  de- 
llos;  y  uniuersalmente  para  ver  quid,  quibus,  quum,  ubi,  quo- 
modo  conueniat  l;  y  esto  es  cierto,  que  es  mas  de  natura  m  que 
de  arte.  Y  por  eso  quien  no  tuuiese  tal  abilidad  natural,  o  la  sup- 
pliese  la  gracia  diuina  mui  copiosa,  no  paresce  subiecto  entera- 
mente  ydoneo  para  esta  Ccmpania;  a  lo  menos  no  paresce  auria 
de  embiarse  solo  en  cosas  de  importancia,  y  donde  se  corriese 
riesgo  de  no  usar  tal  prudencia.  Con  todo  se  ayuda  la  natural 
discrecion  con  diligencia,  estando  preuenido  de  cosas  que  pue 
dan  occurrir,  y  teniendo  pensado  lo  que  se  a  de  tratar  y  en  que 
modo,  con  vnas  personas  y  con  otras,  en  razonamientos,  confes- 
siones  o  predicationes  etc.  Y  a  esto  siruen  muchos  n  de  los  aui- 
sos  aqui  tocados.  Pero  uiniendo  a  los  medios  speciales,  y  prime- 
ro  del  conuersar: 

32.  Mucho  haze  al  caso  antes  de  entrar  mui  dentro  en  con- 
uersar  con  personas,  en  special  si  son  de  mucha  calidad,  y  cuya 
conuersacibn  puede  mucho  importar,  conoscerlas,  aunque  se 
gaste  algun  tiempo  en  conoscer  los  humores  y  inclinaciones  y 
consciencia  y  capacidad  y  entendimiento  dellas,  agora  sea  infor- 
rnandose  dellas,  ora  por  si  descubriendolas  por  algun  buen  modo, 
para  que  asi  se  vaia  con  mas  tiento,  y  se  conozca  mejor  como  se 
ha  de  lleuar  ia  persona,  si  por  amor,  si  por  temor,  por  vn  me- 
dio  °  o  por  otro. 

33.  Para  en  conuersacion  es  bien,  salua  la  humildad  y  mo- 
destia,  procurar  de  ser  desembuelto,  y  tener  libertad  y  modo 
para  deshazerse  de  algunas  companias  o  conuersaciones  menos 
utiles  sin  offenderlas,  tomando  algun  buen  color;  y  tambien 
promptitud  y  destreza  para  acometer  a  otras  personas,  y  tratar- 
las  como  conuiene,  usando  gracia  y  modo  conueniente  para  con 
todos,  en  special  para  con  quien  mas  importase.  Y  aqui  se  han 
de  obseruar  particularmente  los  auisos  dados  arriba,  de  ganar  y 


>  impediendose  en  A;  en  rednndat,  nisi  forte  legendum  esset  impen- 
di6ndose  en;  impendendosi  I;  si  impedirct  L;  emprehendiendose  cosas  mayo- 
res  C.  — i'  para  C.I.  — k  en  /;  la  prudencia  j^eneralmente  C;  generatim 
prudentia  L.  — 1  quid,  quibus,  quantum,  quando,  ubi  conveniat  et  quomo- 
do  C;  qu.id,  quibuv,  quatenus,  quando,  vbi,  quomodo  I;  quae,  a  quibus,  qua 
arte  et  quomodu  L.  — m  natura  C  I  L;  noticia  A.  —  n  mucho  A;  muchos 
C;  molto  li  auisi  /.     — °  miedo  A;  ceteri  medio. 


Industriae.— Serie  II,  5.*  801 

entretener  la  beneuolencia  y  credito,  y  otros  que  en  las  instruc- 
tiones  p  de  nuestro  Padre  Ygnatio  "*  se  podran  hallar  6. 

34.  Para  las  conuersaciones  es  necesaria  la  regla  de  entrar 
con  las  personas  condescendiendo  con  ellas,  yendo  en  algo  a  su 
gusto,  y  salir  consigo,  y  tirarias  finalmente  ttOr.  a  su  intencion, 
en  especial  a  las  primeras  platicas,  porque  si  hombre  entrase  con 
todos  desde  luego  con  spiritualidades,  se  retraherian  por  uentu- 
ra  algunos,  y  no  oiran  bien  lo  que  les  cumple;  pero  auiendo  ha- 
blado  un  poco  a  su  gusto,  despues  se  deue  tomar  occasion  de  ve- 
nir  a  sus  desenos  spirituales.  [Verdad  es  que  ay  personas  que 
vienen  a  buscar,  y  estan  muy 'preparadas  para  oir  cosas  espiritua- 
les]  r,  y  con  los  tales  puedese  luego  entrar  en  lo  que  cumple  sin 
perder  tiempo  en  disposiciones  s  no  necessarias. 

35.  No  suele  conuenir  procurar  de  traer  luego  a  las  perso- 
nas  a  extremos  contrarios  de  su  inclinacion,  como  a  dar  grande 


p  institutiones  A  I;  instrucciones  C  L,  et  ita  videtur  magis  obvium, 
quamvis  hi  codices  generatim  minoris  sint  auctoritatis.  — q  del  P.  Igna- 
tio  I;  P.  Ignatii  L;  de  N.  Padre  Mro.  Ignacio  C.  — r  Haec  quae  desunt  in 
A,  habentur  in  C,  et  simili  modo  in  1  L,  eaque  postulat  contexta  oratio. 
— s  Ita  C  I  L;  disputationes  A. 


6  Non  abs  re  erit  indicare  hic  aliquas  Ignatii  instructiones,  jam  in  Mo- 
numentis  Ignatianis  editas,  in  quibus  Polanci  sententiae  sparsae  inve- 
niuntur. 

1.  Patribus  in  Hiberniam  euntibus,  154 1 .  Monum.  Ignat.,  ser.  I.a,  I, 
174  sqq. 

2.  Eisdem.  Ibid.,  179. 

3.  Monita  ad  sodales  complutenses,  154I  (?).  Ibid.,  XII,  674  sqq. 

4.  Patri  Petro  Fabro.  Dec.  1542.  Ibid.,  I,  236  sqq. 

5.  Eidem,  1545.  Ibid.,  3ll. 

6.  Patribus  euntibus  in  concilium  tridentinum,  1546.  Ibid.,  386  sqq. 

7.  P.  Claudio  Jajo,  Mart.  1546.  Ibid.,  733  sqq. 

8.  Sociis  barcinonensibus,  3i  Octobr.  1547.  lbid.,  624-625. 

9.  P.  Antonio  de  Araoz,  3l  Octobr.  1547.  Ibid.,  609  sqq. 

io.     P.  Ludovico  Consalvio  de  Camara,  22  Nov.  1547.  Ibid.,  651  sqq. 

11.  Universis  collegiis  Societatis,  1547.  lbid.,  542  sqq. 

12.  Stephano  Baroello,  Jan.  1548.  Ibid.,  XII,  226  sqq. 

13.  P.  Nicolao  Bobadillae,  Febr.-Marz.  1548.  Ibid.,  I,  719  sqq. 

14.  Sociis  Lovanii  commorantibus,  3o  Aprilis,  1548.  Ibid.,  II,  100  sqq. 

15.  P.  Francisco  Borgiae,  20  Sept.  1548.  Ibid.,  233  sqq. 

16.  P.  Jacobo  Lainez,  22  Dec.  1548.  Ibid.,  274. 

17.  P.  Joanni  Alvarez,  18  Jul.  1549.  Ibid.,  478  sqq. 

18.  Euntibus  in  Germaniam,  Sept.  1549.  Ibid.,  XII,  239  sqq. 

N.  B.     Haec  instructio  magis  quam  Ignatii  est  ipsius  Polanci.  Cf.  Mo- 
num.  Ignat.,  ser.  I.a,  II,  539. 

19.  Superioribus  Societatis,  i3  Jan.  1550.  Ibid.,  II,  646  sqq. 

20.  P.  Arnoldo  Hezio,  23  Maii  1551.  Ibid.,  III,  484  sqq. 

21.  Sociis  collegii  ferrariensis  etc.  13  Jun.  1551.  Ibid.,  452  sqq. 

22.  Sociis  ad  laborandum  missis,  8  Octobr.    1552.   Ibid.,  XII,  251  sqq. 

23.  P.  Petro  Canisio,  l3  August.  1554.  Ibid.,  259  sqq. 

24.  P.  Simoni  Rodericio,  incerto  tempore.  Ibid.,  630-631. 

25.  Monita  ad  sodales  lusitanos.  incerto  tempore.  Ibid.,  676  sqq. 

26.  Selecta  documenta,  incerto  tempore.  Ibid  ,  678  sqq. 

POLANCI   COMPLEMENTA.—   T.  LT.  51 


8o2  POLANCI   COMPLEMENTA 

parte  de  su  hazienda  a  quien  es  auaro;  y  a  dexar  del  todo  el 
mundo  a  quien  mucho  le  ama;  porque  la  naturaleza  y  costumbre 
rehuien  grandemente  las  repentinas  mutaciones,  en  special  al 
contrario  dellas;  antes  quando  tal  proposito  se  tuuiese,  es  bien 
encubrir  estas  cosas  mas  graues,  y  no  assomarlas,  antes,  si  es 
menester,  dezir  que  sin  ellas  puede  Dios  seruirse  etc,  hasta  que 
este  mas  maduro  y  dispuesto  el  subiecto  para  rescebir  semejan- 
tes  recuerdos  de  mayor  perfection.  Asi  que  es  menester  ir  poco 
a  poco,  y  de  grado  en  grado  lleuar  las  personas  a  donde  se  pre- 
tende  para  maior  gloria  de  Dios  nuestro  senor. 

36.  Asimismo  yr  deshaziendo  lo  que  ellos  mucho  aman, 
mostrando  quan  poco  es  amable;  y  lo  que  temen,  mostrando 
quan  poco  es  de  temer,  seruira  mucho  para  que  se  dexasen  des- 
pues  induzir  al  amor  y  temor  de  lo  que  deuen  l. 

37.  Es  menester  que  no  solamente  las  cosas  se  propongan 
proporcionadas  al  afecto,  pero  aun  en  el  modo  de  proceder  lo 
sean;  y  asi  mas  se  usaran  con  personas  imperfectas  los  motiuos 
que  proceden  del  amor  proprio,  del  qual  estan  llenos,  que  del 
amor  puro  de  lo  honesto,  y  de  Dios,  que  es  en  tales  personas  u 
menos  eficaz  para  mouerlas:  y  asi  son  primero  los  motiuos  del 
temor  de  la  propria  miseria,  y  dafio  presente  de  tristezas,  cuida- 
dos,  inquietud,  infamia  etc,  y  futuro  de  todo  tormento  etc;  des- 
pues  los  x  que  proceden  del  amor  del  vtil  y  jocundo  en  la  presen- 
te  vida.  Y  esta  occasion  de  lo  presente  no  se  pierda  y,  porque 
suele  mouer  los  tales  mas  que  lo  futuro  y  del  que  esperamos  en 
la  otra.  Y  aqui  se  puede  quitar  el  miedo  de  la  vida  virtuosa,  que 
muchos  tienen  por  trabajosa,  y  60v.  mostrar  quanto  sea  apazi- 
ble,  y  al  contrario  quan  molesta  la  viciosa. 

38.  Tambien  es  expediente  que  las  cosas  y  modo  de  proce- 
der  sean  proporcionadas  al  entendimiento,  no  solo  al  afecto,  como 
se  dixo  en  la  vltima  regla;  es  a  saber,  que  siendo  vnas  personas 
subidas,  otras  z  mas  baxas  de  entendimiento;  vnas  que  luego  pe- 
netran,  otras  que  tarde;  vnas  que  resciben  mas  cosas,  otras  que 
pocas,  antes  como  vassos  de  pequena  boca  no  rescibiran  vn  gol- 
pe  grande  de  cosas,  y  rescibiranlas  si  gota  a  gota  se  destila;  es 
menester  accommodarse  a  todos;  pero  en  tanto  que  no  se  conos- 
cen,  siempre  es  mas  seguro  el  declarar  a  la  cosa  bien;  y  entre  las 
comunes  dezir  alguna  demostrando  doctrina  y  discrecion  de  au- 
toridad. 

39.  Entre  muchos  modos  vno  paresce  specialmente  conue- 
nir  para  instilar  en  la  conuersacion  mui  dentro  las  verdades,  y 
hazerlas  gustar,  y  por  consiguiente  para  mouer  con  ellas,  el  qual 


'     deue  A;  deben  C;  deuono  /.     — "  Dersonis  y  m^no?  eficiz  A;    y   re- 
dundat  et  deest  in  aliis.     — *  despues  de  los  A;  de  redtmdat  et   deest    in 
C  I  L  (porro  C  omittit  ex  para  mouarlas  usque  ad  despu6s).     — y  mas   se 
proceda  A;  no  se  nierda  C  I.     — z  o  otras  A;  o  supzrfluum  eit.     — a  decla- 
rar   C  I  L;  dilatar  A. 


Industriae.  -Seriki  II,  5."  8o3 

modo  se  guarda  en  los  dialogos  b  de  Platon,  a  quien  imita  S.  Au- 
gustino  en  algunos  libros,  y  es  proceder  por  interrogatiunes,  y 
traerlos  a  que  ellos  mismos  vengan  a  dezir  algunas  verdades,  de 
las  quales  infieran  o  dexen  inferir  lo  que  se  pretende  claramen- 
te,  porque  mas  faboresceran  ellos  a  las  conclusiones  que  ellos 
mismos  dizen,  y  mas  los  moueran  las  verdades  bien  penetradas. 

40.  Los  que  de  vna  vez  no  se  pudiesen  induzir  a  dexar  to- 
dos  peccados,  ni  a  seguir  todo  biep,  deurian  induzirse  a  dexar  a 
lo  menos  los  peccados  mas  graues,  y  todos  aquellos  [a]  c  que  no 
tienen  tanta  inclinacion,  sino  es  por  usanca  mala,  como  el  jurar 
y  blasfemar,  y  disminuir  el  nurnerode  los  otros,  y  irse  aiudando. 
Asimismo  quien  no  pudiese  atraherse  a  todo  bien,  a  lo  menos 
atraherle  d  al  bien  que  se  puede,  al  que  no  tiene  tanta  repugnan- 
cia;  como  al  auaro  a  dar  fabor  o  orar,  si  no  se  dispone  a  dar  di- 
neros;  al  indeuoto  a  dar  limosna  etc,  si  no  se  dispone  a  orar; 
porque,  vltra  de  hazer  algun  bien,  se  dispone  a  maior  gracia  con 
ellos. 

41.  En  general  estas  conuersaciones  no  se  deuen  vsar  al 
tiempo  que  cosas  de  mayor  importancia  se  impidan.  Pero  con 
personas  de  quien  puede  succeder  01  r.  gran  bien  a  muchos,  son 
bien  empleadas,  y  deue[n]  seruir  para  hazerlas  conoscerse,  y  de- 
sear  tomar  los  otros  medios  mas  efficaces  para  ayudarse ,  como 
es  la  confession  y  comunion  y  exercicios  spirituales,  y  para  in- 
duzir  a  pias  y  buenas  obras.  Y  aunque  se  hagan  algunas  digres- 
siones  e,  siempre  es  menester  tener  ojo  a  sus  fines  y  tornar  a 
ellos.  Mirese  f  tambien,  que  aunque  hubiesse  g  voluntad  de  atraher 
a  los  exercicios  algunos,  si  se  viese  repugnancia  por  recelar- 
se,  etc,  es  bien  induzir  a  otros  medios  que  sin  disputar  los  tiene 
por  buenos,  como  son  limosnas,  oraciones,  continuar  los  sacra 
mentos.  De  aqui  se  haze  el  salto  mas  facilmente  a  lo  demas. 

42.  Procurese,  por  qualquier  manera  que  se  proceda,  que 
se  dispongan  los  subiectos  a  recebir  gracia  de  Dios  de  su  parte, 
con  voluntad  de  ayudarse  con  limosnas,  y  oraciones  suias  y  de 
otros. 

43.  En  exercicios  no  se  deue  poner  sino  personas  h  capaces, 
de  quien  se  espera  grande  ayuda  para  ellos  y  otros,  aunque  los 
de  la  primera  semana  en  todo,  o  l  en  parte  se  pueden  mas  exten- 
der;  los  demas,  specialmente  tomandolos  personas  encerradas,  an 
de  ser  mui  raros  y  de  quien  no  comun ,  sino  especial  fructo  se 
espere.  Confessiones  y  comuniones  pueden  mucho  mas  dilatar- 
se,  aunque  no  pudiendo  a  todos  satisfazerse,  se  satisfara  a  los 
que  mas  necessidad  tienen,  o  a  quien  mas  se  deue,  o  de  quien 
mas  fructo  se  espera.  Sermones  y  lectiones  etc,  son  para  todos. 

b  dyalogos  A.  —  ca.CI,  —  d  atraherse  A;  atraherle  C;  tirarlo  I.  — 
e  disgre-siones  A.  —  f  ni  cesse  A;  mirese  C;  guardisi  I.  —s  no  viere  A; 
aunque  huviesse  C;  ancorche  hauesse  I;  si  aliquem  desideret  inducere  ad 
exercitia  L.     — h  Delet.  in  A  muy.     — !  o  C  I  L;  y  A. 


804  PCLANCI    COMPLEMENTA 

44.  Mucho  se  deue  procurar  en  los  exercicios  la  disposicion 
buena  del  que  los  entra  a  tomar,  como  es  la  resignacion  de  su 
propria  voluntad  en  la  de  Dios,  y  voluntad  de  mucho  aproue- 
charse  en  el  spiritu  etc;  pero  no  se  exagere  la  cosa  tanto,  que 
spante  a  los  principios  y  haga  recatarse  demasiado  o  retirarse 
aquel  a  quien  se  propone;  pero,  como  61  v.  van  gustando,  poco 
a  poco  se  puede  yr  cargando  mas  la  mano,  para  que  se  obseruen 
las  addiciones. 

45.  Para  que  perseueren  y  pasen  adelante  los  que  han  he- 
cho  exercicios,  sera  bien  dexarles  algun  orden  en  el  examinarse, 
meditar  y  orar,  procurando  con  ellos  leyessen  cossas  que  les  ayu- 
dassen,  que  freqiientassen  los  sacramentos,  vsassen  buenas  y 
pias  conuersaciones,  huiendo  las  distractiuas  del  bien,  o  si  incu- 
rriessen  en  ellas,  luego  procurando  de  tornar  en  si. 

46.  Es  de  mirar  que  las  cossas  a  que  [se]  k  determinan  las 
personas,  deurian  venir  hechas  libremente  y  de  voluntad,  porque 
lo  uiolenro  no  dura.  Y  mas  aun  se  mire  esto  quando  [se]  l  dexa 
un  estado  de  uida  por  otro;  y  obserue  de  no  induzir  a  este  o  a 
estotro,  sino  poniendo  las  personas  en  la  via  derecha  de  hallar  lo 
que  les  cumple,  dexarles  a  ellos  por  si  resoluerse  m,  como  Dios 
por  su  trato  interior  y  por  modo  de  la  razon  los  tirare;  [porque 
la  cosa  assi  se  aceptara  mejor,  y  con  mayor  satisfaccion ,  y  me- 
nos  peligro  de  tentarse]  n;  y  si  no  se  acertase,  o  no  se  perseuera- 
se  en  lo  comencado,  no  auria  aquella  occassion  de  quexarse  la 
persona  de  si,  o  de  que  otro  se  quexase  del.  Y  specialmente  se 
obserue  esto  con  personas  al  parescer  no  mui  constantes. 

47.  Quanto  al  dezir  missa  y  administrar  los  sacramentos, 
ansi  como  esta  bien  differenciarse  del  coraun  vsso,  quanto  se 
puede,  en  la  reuerencia  maior  y  deuocion,  y  hazer  mejor  su  de- 
uer,  asi  paresce  que  no  deuen  vssar  nouedades  en  lo  que  comun- 
mente  se  haze  bien ,  como  son  ceremonias  etc.  Y  en  las  missas 
las  de  la  iglesia  romana ,  por  ser  comunes,  paresce  deurian  se- 
guirse.  La  prolixidad  mucha  en  ellas  no  suele  ser  al  proposito, 
porque  dexaran  por  tal  causa  muchos  de  las  venir  a  oyr,  y  de 
ayudarse  parte  de  los  que  vienen,  por  la  impaciencia. 

48.  En  el  predicar,  aunque  se  muestre  la  doctrina,  mas  ne- 
cesaria  es  la  eficacia  tȣr.  del  spiritu;  en  las  lectiones  quese  ha- 
zen  al  pueblo,  lo  vno  y  lo  otro  paresce  ex  aequo;  porque  paresce 
deuen  differenciarse  las  lectiones  de  personas  de  nuestra  profes- 
sion,  de  las  comunes,  en  esta  parte  de  la  deuocion  [y  exhorta- 
cion]  °  a  todo  bien;  porque  la  doctrina  sola  en  hartas  partes  se 
propone,  y  con  poco  fructo  [si  ultra]  del  pasto  del  entendimiento 
no  se  viene  a  tocar  el  afecto  p. 


k  se  C  I.  — 1  se  C  I.  —  m  reboluerse  A;  resolverse  C;  risoluer  /.  — 
n  Quae  nncinis  inclusa  sunt,  desunt  in  A,  at  habentur  in  C  I  L.  — °  y 
exhortacion  C I  L.     — p  Postremam  clausulam  correximus  ut  est  in  I,  et 


Industriae.—  Skriki  II,  6.a  805 

PREDICAR    Y  LEER 

49.  En  predicar  y  leer  la  breuedad  comunmente  q  sera  im- 
portante  para  tener  mas  auditorio,  y  por  consiguiente  aproue- 
chara  a  mas  personas,  quando  la  gracia  _y  el  r  spiritu  no  fuesse 
extraordinario  para  hazer  que  los  oyentes,  que  comunmente  se 
cansan  presto,  no  se  cansasen. 

50.  Para  el  predicar,  y  leer,  y  toda  otra  contractacion  con  el 
proximo  va  mucho  en  mirar  los  que  resciben  la  doctrina  y  exhor- 
tacion,  y  accommodarse  a  los  entendimientos  y  affectos  dellos,  y 
refrescar  la  memoria  de  los  auisos  de  bien  conuersar,  ieer  y  pre- 
dicar,  como  arriba  se  dixo,  los  quales  asi  como  las  reglas  del  con- 
fessar  y  dar  exercicios  y  los  demas  medios  de  aprouechar ,  aqui 
no  se  pondran  en  particular,  porque  seria  largo  tratado;  pero  es 
bien  se  tengan  presentes,  quanto  sea  posible,  al  tiempo  de  usar 
de  los  tales  medios. 

51.  En  ensenar  la  doctrina  x/ana,  aunque  se  toquen  algu- 
nos  punctos  demonstratiuos  de  doctrina,  para  defenderse  del  me- 
nosprecio,  y  ayudar  al  credito  y  autoridad,  lo  demas  digase  en 
modo  que  todos  sean  capaoes,  aun  los  nifios  y  hombres  rudos. 

52.  No  solo  se  tenga  cuenta  con  dar  a  entender  de  presente 
[lo  que  se  trataj s,  y  mouer  ad  horam  con  ello,  pero  con  hazer  que 
se  tenga  en  la  memoria;  a  la  qual  sirue  la  orden,  y  el  repetir  l  y 
summar  las  cossas  necesarias;  y  si  paresciesse  conuenir  6*£v.  el 
dar  algo  en  escrito,  que  cada  vno  que  quiera  lo  pueda  copiar,  o 
a  lo  menos  los  mas  diligentes  y  capaces,  para  retener  en  la  me- 
moria  lo  oydo  u,  no  dexaria  de  serles  harta  ayuda.  Pero  con  todo 
esto,  se  deua  tener  mas  cuidado  con  que  se  ponga  por  obra  lo 
oydo,  quanto  sea  posible. 

SEXTA   INDUSTRIA 
COMO  SE  HA  DE  AUER  CON  EL  SUPERIOR  Y  LA  COMPANIA 

1.  Ninguno  desta  Compania  deue  buscar  ser  embiado  a  par- 
te  ninguna  por  otra  via  que  del  superior  suio,  de  quien  se  deue 
dexar  regir  como  de  instrumento  de  la  diuina  voluntad  para  con- 
sigo:  ni  se  mude  de  donde  fuere  embiado,  sino  por  su  autoridad 
del  mismo,  o  antes  concedida,  como  es  si  se  dexa  a  su  discrecion, 
[o  despues  significada]  a;  aunque  si  se  sintiese  interiormente  mo- 


fere  eodetn  modo  in  L.  In  C  deest  si;  A  nullum  praebet  sensutn:  del  pasto 
del  entendimiento  nos  viene  a  tocar  el  afecto.  -  q  comun  A;  comunmen- 
te  C  I.  — r  del  A;  y  el  supponunt  1  L;  C  habet  etiam  del,  sed  paulo  post 
habet  extraordinaria  pro  extraordinario.  — s  lo  que  se  trata  C 1;  quae  prae- 
senti  necessitati  faciunt  L.  — *  repetir  C  /  L;  repartir  A.  —  u  en  la  me- 
moria  Ieydo  A;  lo  oido  C;  quel  ch'hanno  udito  /.  — a  o  despues  sigmfica- 
da   C  I. 


806  POLANCI    COMPLEMENTA 

uido  a  alguna  mission,  puede  representar  al  superior  su  motion 
con  toda  resignacion  y  promptitud  de  obedescer. 

2.  De  auiso  de  lo  que  passa,  como  en  las  reglas  del  scriuir 
se  contiene,  al  superior,  [o]  b  como  le  fuere  en  particular  orde- 
nado. 

3.0  Rijase  c  por  la  instruction  del  superior  si  se  la  embiare, 
y  siga  d  lo  que  le  fuere  scripto,  quanto  pudiere,  en  su  modo  de 
proceder;  aunque  si  algun  medio  no  e  succede,  puede  darle  aui- 
so;  y  sin  ir  contra  la  orden  que  le  ha  sido  dada,  puede  afiadir  lo 
que  le  occurriere  a  f  maior  gloria  diuina. 

4.0  Guardese  con  el  fabor  de  sefiores  g  o  h  estar  lexos  del 
superior,  de  dexar  endurezer  *  la  boca  para  el  freno  de  la  obe- 
diencia;  y  tambien  se  guarde  de  ennamorarse  de  tal  modo  del  lu- 
gar  o  empressas,  que  no  este  presto  de  dexarlas  cada  vez  que, 
fuere  llamado,  o  que  63r.  por  obediencia  el  superior  le  mandas- 
se  yr  a  otra  parte,  aunque  sea  para  las  Indias. 

5.0  Tenga  affection  special  a  la  Compania,  [y]  k  en  general 
deseo  de  augmentar  las  cossas  della  a  honrra  y  gloria  diuina. 

6.  Baxando  a  las  ayudas  particulares:  quanto  a  las  personas, 
mire  por  las  que  fueren  aptas  para  ella  segun  las  partes  que 
nuestro  instituto  requiere:  y  gaste  de  buena  gana  tiempo  con 
ellas,  procurando  hazer  que  se  dispongan  por  [  confessiones,  con- 
uersacion  y  exercicios  a  la  vocacion  diuina,  si  por  aqui  los  llama 
Dios  nuestro  sefior. 

7.  Los  que  a  esto  se  inclinaren,  procure  conseruarles  adon- 
de  el  esta,  o  embiarlos  donde  estan  personas  de  la  Compafiia,  si- 
guiendo  en  esta  parte  la  orden  que  tendra  de  los  superiores. 

8.  Miren  los  que  tratan  con  personas  grandes,  o  estan  en 
uniuersidades  o  en  lugares  donde  estaria  utilmente  collegio  o 
cassa  de  la  Compafiia,  si  aura  modo  para  tal  fundacion,  y  con- 
sultando  de  la  disposicion  que  halla,  con  los  superiores,  sea 
prompto  para  ayudar  quanto  en  el  Seflor  pudiere. 

9.  Quando  se  ouiesse  tal  cassa  o  collegio,  aun  seria  de  atten- 
der  al  acrescentamiento,  y  de  buena  gana  gastar  mas  tiempo  con 
los  que  para  esto  tuuiessen  deuocion  y  fuercas,  pues  en  ello  se 
busca  solo  el  diuino  seruicio. 

10.  Quando  no  ouies^e  manera  o  disposicion  para  esto  del 
fundar  o  accrescentar  lo  fundado,  quien  la  hallase  para  que  se 
entretuuiessen  estudiantes,  o  se  aiudassen  las  cassas  quetienen 
necessidad,  deuria  procurarse,  y  hazerse  lo  que  se  pudiesse. 

6JK\  II.  En  general,  a  las  personas  que  tienen  special  af- 
fection  a  )a  Compaflia,  tengala  el  special,  y  aiudelos  particular- 

b  o  C  I.  — c  rigase  A;  rijase  C.  — d  sigua  A.  — e  otro  A;  no  C  I. 
—t  de  C  I;  ita  sensus  clarior  evadit.  —  g  de  sefiores  C;  de  signori  1;  ma- 
gnatura  L;  del  Spiritu  Sancto  A.  Probahiliter  libranus  male  intellexit  110- 

am  SS.      — h  es  A;  o  con  C;  o  /;  aut  L.     —  *  en  dureza  A;  endurecer  C; 

ndurar  aut  endurar  I;  obdurari  L.     —  k  y  Cl.     —l  para  A;  por  C I L . 


Industriae. — Seriei  II,  6.a  807 

mente  quanto  pudiere,  y  animelos,  y  procure  conseruarlos  en  su 
deuocion,  por  lo  que  a  ellos  mismos  toca  y  por  lo  que  a  la  Com- 
pania. 

12.  Los  que  fueren  contrarios  de  la  Compania,  procure  por 
los  medios  posibles  hazerles  amigos,  a  lo  menos  aplacarles  m,  y 
hazer  que  no  le  danen;  y  esto  con  obsequios  decentes  y  demos- 
tracion  de  amor  y  hazer  por  elios. 

13.  Quanto  a  la  fama,  guardese  [de]  dezir  cosa  con  que  el 
superior  ni  otros  della  puedan  perder  el  buen  nombre  y  autoridad 
que  tienen;  antes  hable  el  bien  que  pudiere  y  fuere  opportuno  a 
diuina  gloria  y  alabanca. 

14.  Si  viese  entre  algunos  auer  mala  opinion  de  la  Compa- 
nia  o  personas  della,  procure  deshazerla,  y  hazer  conoscer  las 

•cossas  della,  como  las  confirmaciones  de  la  sede  apostolica,  y  el 
successo  que  le  ha  dado  Dios  nuestro  senor,  y  lo  que  mas  fuere 
opportuno  y  conueniente;  y  esto  por  si  o  por  tercera  persona,  o 
en  otro  modo  que  parezca  mejor. 

15.  Sepa  refutar  las  obiectiones  contra  el  instituto  de  la 
Compania,  exercicios  etc,  y  a  dar  razon  de  todo. 


Laus  Christo  Iesu,  Deiparae  Virgini, 

cunctae  curiae  caelesti. 

Amen. 


ni     aplacallos  C;  placarli  /;  applicarles  [?]  A. 


DE  PERSEVERANDO  IN  SUSCEPTA  VITA  RELIGIOSA 
INCERTI    TEMPORIS    l. 


JESUS.  MARIA 

P.    POLANCl    EX    P.    IGNATIO 

RAGIONI    PER    LE    QUALI    LA    PERSONA    DEVE    PERSEVERARE 

NELLA    SUA    VOCATIONE,    E    NON   TORNARE    AL    SECOLO 


JESUS.  MARIA 

Charissime  frater,  considera  rationes  sequentes,  sine  spiritu 
contradictionis,  sed  ut  qui  coram  Deo  veritatem  in  re  seria  inve- 
stigat.  Assero  ergo  tibi,  melius  fore  si  perseveres  in  suscepto  vi- 
tae  instituto  et  firmissime  propositum  tuum  confirmaveris,  primo, 
quia  securius  id  tibi;  2.°,  quia  perfectius;  3.0,  quia  jucundius; 
4.0,  quia  utilius. 

QUOD    SECURIUS    SIT,    PATET 

i.°  Quia  in  dubio  de  vocatione  tua,  an  sit  haec,  necne,  se- 
curius  est  manere  in  qua  coepisti,  praesertim  bona  et  sancta, 
quam  mutare;  nam  secundum  Patrum  sententiam,  ipsa  mutabi- 
litas,  licet  praetextu  melioris  boni,  suspecta  esse  debet;  quid 
quando  melius  bonum  non  apparet? 

2.0  Si  perseverare  elegeris  propter  Deum  et  tuum  profe- 
ctum,  certus  esse  potes,  quod  rem  bonam  et  sanctam  facies,  si 
elegeris  recedere,  valde  incertus  es  quod  sis  facturus  rem  bonam 
aeque  aut  magis:  imo  potius  rationi  consonum  est,  quod  contra 
tibi  accidet;  cape  ergo  partem  tutiorem. 


1  Ex  apographo  in  codice  Collectanea  Bollandiana  n.  j8,  Bruxellis  in 
bibliotheca  bollandiana  exsistente,  8  ff.,  n.  593-600,  magnitudinis  o,23o  x 
0,173.  Ante  initium  apographi,  manu  P.  Ignatii  Pinii  haec  scripta  sunt:  «To- 
tum  hoc  monumentum  transcriptum  est  ex  exemplo  quod  servatur  in  tabu- 
lario  romano  Societatis.  Ita  testor.  Ignatius  Pien.  Forsan  olim  usui  esse  pot- 
erit  ad  locupletanda  acta  S.  Ignatii.»  Hoc  monum.  non  semel  editum  est. 

Ad  certum  aliquem  adolescentem  haec  scripta  esse,  omnino  ex  ratione 
loquendi  putamus.  Quis  autem  ille  fuerit,  non  conjicimus. 


8X0  POLANCI  COMPLEMENTA 

3.0  Periculosum  est,  juxta  Christi  sententiam,  admovisse 
manum  ad  aratrum  et  retro  respicere;  adeo  ut  tales  non  esse 
aptos  ad  regnum  Dei,  dicat  ipsa  Veritas  2.  At,  frater  mi,  retro 
aspicere,  est  deserere  viam  perfectionis  susceptam,  propter  affe- 
ctus  humanos  vel  carnis,  id  est  parentes  etc. 

4.0  Non  est  securum,  cum  fatearis  ipse,  quod  in  Societate 
hac  profeceris  (licet  propter  tuam  immortificationem  minus  quie- 
tus  fueris)  institutum  mutare. 

5.0  Vide  ne  ingratitudo  in  Deum,  qui  te  vocavit  summa  pie- 
tate  ad  hoc  sanctum  institutum,  et  egregia  dedit  initia  cum  bo- 
norum  magna  aedificatione,  in  causa  sit  ut  te  destituat  ejus  gra- 
tia,  cum  ingratis  ipse  misericordiae  fons  arescere  soleat. 

6.°  Periculosa  est  etiam  ingratitudo  in  ipsam  Societatem 
(quae  sincero  et  non  mediocri  affectu  charitatis  te  fovit,  et  tecum 
laboravit;  et  parata  est  nulla  in  re  justa  deesse  tibi  in  posterum), 
si  ipsam  relinquas;  cum  praesertim  nihil  illa,  nisi  tuam  salutem  et 
perfectionem  et  Dei  in  te  honorem  a  te  expectet. 

7.0  Timeo  tibi,  si  ad  saeculum  redeas,  ne  non  bene  tuearis 
castitatem  inter  tam  multas  occasiones  illam  violandi  ista  in 
aetate. 

8.°  Timeo  etiam  ne  te  mundus  involvat  laqueis  cupiditatis, 
quae  radix  est  malorum  omnium,  secundum  Paulum  s;  si  enim 
non  abundas  admodum  patrimonio,  sollicitudo  quaerendi  vitae  et 
statui  necessaria,  te  posset  obruere. 

9.0  Periclitaris  etiam  de  iis  quae  ad  superbiam  vitae  perti- 
nent,  praesertim  de  ambitione  in  seculo,  propter  naturae  tuae 
propensionem  etc. 

10.  Periculosum  tibi  esset,  libere  tuo  judicio  et  voluntate 
ferri  in  rebus  tuis,  cum  experientia  edocuerit,  te  non  admodum 
constantem  esse;  unde  si  te  non  stabiliret  obedientiae  ratio,  flu- 
ctuares  procul  dubio,  praesertim  (quod  tua  venia  sit  dictum)  cum 
etiam  deprehensum  sit,  te  non  esse  in  agendis  admodum  felici 
judicio;  at  hoc  genus  hominum  summopere  eget  moderamine 
obedientiae. 

11.  Cum  Christus  dixerit:  «Qui  diligit  patrem  aut  matrem 
plus  quam  me,  non  est  me  dignus»  4,  periculosum  est,  ne  te  de- 
stituat  tanquam  indignum,  et  in  errores  fidei  vel  morum  (quod 
avertat  Deus),  pro  ingenii  tui  obstinatione,  sinat  corruere;  si 
enim  tu  desereres  ipsum  propter  carnis  affectus,  merito  ipse  te 
desereret,  quod  absit. 

12.  Propter  impetus  tuae  naturae  et  tristitias  ac  diffidentias, 
tibi  magis  quam  aliis  periculosum  esset  recedere  a  religione,  ubi 
habes  qui  te  consolentur,  dirigant  et  erigant.  Si  enim  in  ullo,  in 
te  locum  habet  illud  sapientis:  «Vae  soli,  si  enim  ceciderit,  non 


2    Luc,  IX,  62.  3    ITim.,  VI,  10. 

4    Matth.,  X,  37. 


De  Persevkrantia  in  vita  religiosa  8ii 

habet  relevantem  se»  6;  et  illud  etiam:  «Frater  qui  juvatur  a  fra- 
tre,  quasi  civitas  fortis»  6. 

13.  Periculosum  est  etiatn  sequi  carnem  et  sanguinem  po- 
tius  quam  spiritum  Dei,  ut  tu  faceres,  imo  ipsum  daemonem;  at 
si  Deus  te  vocavit  ad  hanc  Societalem  (neque  enim  caro  aut  san- 
guis  aut  daemon  te  vocasset  ad  statum  perfectionis),  consequens 
est  quod  ipse  Deus  non  te  revocet:  ergo  caro  vel  daemon,  lmo 
potius  daemon  per  carnem. 

14.  Aliqui  jam  deseruerunt  hoc  institutum,  redeundo  ad 
seculum,  et  misere  ac  infeliciter  perierunt;  aliqui  in  aiias  reli- 
giones  ingressi  sunt,  qui  valde  ostenderunt  se  poenitere,  licet 
sero;  alterum  ne  tibi  eveniat,  timeo. 

15.  Periculosum  est,  aliis  esse  offendiculo  vel  scandalo, 
juxta  illud:  Vae  illi  qui  scandalizaverit  unum  de  pusillis  istis  ', 
et  cetera  tam  tremenda  quae  sequuntur;  at  tu,  mi  frater,  quot 
pusillos  scandalizares  Romae,  Viennae,  Coloniae,  Lovanii? 

16.  In  genere  securius  pervenitur  ad  beatitudinem  in  reli- 
gione,  propter  varia  impedimenta  quae  removentur. 

17.  Juxta  Bernardum  %  religiosi  difficilius  cadunt,  facilius 
resurgunt,  etc. 

18.  Hactenus  nihil  de  tuo  voto:  tu  tamen  expende,  an  sit 
securius  simpliciter,  ut  sonat,  observare,  an  interpretationes  in- 
certas,  et  (ut  existimo)  falsas,  et  conditiones  nescio  quas  exqui- 
rere.  Tu  vero  expende,  quid  sit  velle  Deum  deludere,  qui  tamen 
non  irridetur  9  et  vide  quod  horrendum  sit  incidere  in  manus  Dei 
viventis  10. 

JAM    QUOD    PERFECTIUS    SIT,    PATET 

l.°  Quia  sola  perseverantia  opus  perficit  et  coronat.  Non 
enim  qui  coeperit,  etc.  iJ  nosti  reliqua. 

2."  Observabis  illud  perfectionis  consilium,  de  quo  Christus: 
Si  vis  perfectus  esse,  vade,  vende  omnia  quae  habes  et  da  paupe- 
ribus,  et  sequere  me  ,2;  cujus  tu  capax  es. 

3.0  Eminenti  modo  castitatem  tueberis,  juxta  illud  perfe- 
ctionis  consilium  de  eunuchis  qui  se  castraverunt  propter  re- 
gnum  Dei. 

4.0  Per  obedientiam  sequeris  et  illud  Christi  consilium:  Qui 
vult  venire  post  me,  abneget  semetipsum,  et  tollat  crucem  suam 
et  sequatur  me  13.  Abnegatio  est  per  obedientiam. 

5.0     Holocaustum  Deo  acceptissimum  offeres,  libertatem  ni- 


5  ECCLE.,  IV,   IO. 

6  Frov.,  XVIII,  19. 

7  Matth.,  X VIII,  6. 

8  Homil.  «Simile  est...  quaerenti  bonas  margantas». 

9  Galat.-,  VI,  7-  ,0     Hkbr.,  X,  31. 

11  Cf.  Matth.,  X,  22.  12     Matth.,XIX,  21. 


13 


Matth.,  XVI,  24. 


8l2  POLANCI    COMPLEMENTA 

mirum  tuam,  et  quod  in  te  optimum  est,  et  ex  eo  maximam  per- 
fectionem  consequeris,  si  cum  vera  resignatione  obtuleris. 

6.°  Consequeris  eminentiorem  puritatem  conscientiae  in 
Societate,  quam  extra:  quod  tu  ex  parte  jam  expertuses. 

y.°  Consequeris  lumen  intellectus  majus  in  scientia  Dei,  et 
etiam  in  scholasticis  disciplinis,  tum  quia  juvat  illuminatio  su- 
perna  studentes  propter  obedientiam,  tum  quod  in  Societate  da- 
bitur  tibi  commoditas  major  ad  studia  tua  cum  profectu  peragen- 
da,  quam  alibi,  praesertim  si  lucro  inservires,  tum  quod  tempus 
non  conteres  rebus  inutilibus,  ut  in  seculo,  sed  utilibus;  unde  ma- 
gis  in  litteris  proficeres. 

8.°  Majorem  devotionem  et  charitatem  consequeris  intus, 
quam  foris,  cum  sit  haec  schola  perfectionis,  cujus  vinculum  est 
charitas. 

9.0  Quo  te  dederis  Deo  plenius,  te  totum  ipsi  per  superiores 
tuos  resignando,  nec  tui  quicquam  tibi  retinendo,  eo  hberalius 
se  ipse  communicabit  per  dona  suae  gratiae. 

10.  Juxta  illud:  Beati  pauperes  spiritu  (id  est  spirituali  in- 
tentione)  quoniam  ipsorum  est  regnum  coelorum  ,4,  beatius  tibi 
erit  manere  in  paupertate  voluntaria. 

11.  Majorem  humilitatem  consequeris,  et  consequenter  ma- 
jorem  virtutem  sub  obedientia,  quia  virtutum  vas  humilitas;  et 
pro  hujus  vasis  mensura,  infundit  virtutes  Deus. 

12.  Perfectius  Christum  imitaberis,  qui  factus  est  obediens 
usque  ad  mortem,  et  ne  perderet  obedientiam,  perdidit  vitam. 
Pauper  etiam  et  castissimus  fuit. 

13.  Ignobilis  est  animi,  permoveri  affectibus  hisce  humanis, 
carnis  et  sanguinis,  in  re  tam  seria,  nimirum  ut  propter  illos  in- 
stitutum  vitae  susceptum  deseratur,  et  ipsimet  patri  (si  vir  est 
strenuus)  valde  displiceret:  e  contrario,  nobilis  est  animi  vincere 
hos  affectus,  et  rationi  et  amori  Dei  postponere. 

14.  Vide  tandem  ea  quae  te  in  principio  movebant,  an  per- 
fectiora  an  meliora  essent,  et  nobiliora  quam  quae  te  modo  mo 
vent;  et  agnosces  illam  fuisse  Dei  inspirationem,  hanc  daemonis 
tentationem. 

QUOD    TIBI    JUCUNDIUS,    PATET 

l.°  Quia  si  te  viceris,  pacem  habebis  et  conscientiam  secu- 
ram,  quae  res  jucundissima  omnium  est,  juxta  illud  sapientis:  Se- 
cura  mens,  juge  convivium  15;  at  si  manes,  te  vinces  sine  dubio. 

2.°     Si  recedas,  synderesis,  et  conscientiae  vermis,  ultor  in 
stabilitatis,  vexabit  te:  et  ne  incidas  in  gravissimum  vitae  tae- 
dium  et  diffidentias,   timendum  est,  ut  ex  tristitiae  spiritu,  quo 
laborasti  his  elapsis  diebus,  judicari  potest. 

3.0     Cum  et  in  religione  et  in  seculo  ferendae  sint,  et  devo- 

14    Matth.,  V,  3.  ,5    Prov.,XV,  15. 


DE    PeRSEVERANTIA    IN    VITA    RliLlGIOSA  8l5 

randae  aliquae  molestiae,  nonne  jucundius  est  ferre  propter 
-Deum,  et  praemium  (quod  ipsis  debetur)  aeternum,  quam  inuti- 
liter,  imo  cum  demento?  Certe  spes  jucundos  facit  labores:  Audi 
ergo  Paulum:  Quod  momentaneum  est  et  leve  tribulationis  no- 
strae,  supra  modum  magnum  et  aeternum  gloriae  pondus  opera- 
tur  in  nobis  16. 

4.0  Licet  tibi  objiciat  daemon  quod  tristis  semper  eris,  ne 
illi  credas,  quia  contrarium  experieris,  si  te  semel  strenue  resi- 
gnaveris  in  manus  Dei  per  obedientiam  superiorum;  et  in  hoc 
crede  expertis;  non  enim  nascitur  tristitia  ex  ipsa  vocatione,  sed 
quia  tu  contra  voluntatem  in  ea  manes;  sed  mane  libenter,  et 
cessabit  tristitia,  et  senties  serenum  post  nubila. 

5.0  Quod  requiem  sis  inventurus,  te  humiliando,  disce  a 
Christo  qui  ait:  Discite  a  me,  quia  mitis  sum  et  humilis  corde, 
et  invenietis  requiem  animabus  vestris.  Jugum  enim  meum  sua- 
ve  est,  et  onus  meum  leve  17.  Crede  veritati  loquenti,  si  homini- 
bus  non  credis. 

6.°  Jucunda  est  etiam  cohabitatio  fratrum.  qui  se  in  spiritu 
diligunt,  juxta  illud  Ps.:  Ecce  quam  bonum  et  quam  jucundurn, 
habitare  fratres  in  unum  18. 

7.0  Sicuti  molestior  esset  extra  Societatem  sollicitudo  haben- 
<li  res  necessarias,  ita  jucundius  in  ea  sine  sollicitudine  habere 
omnia  quibus  opus  erit. 

8.°  Sicuti  perplexitas  et  sollicitudo  in  disponendo  statu  re- 
rum  suarum  gravis  et  molesta  esset  extra  Societatem,  ita  jucun- 
dum  in  ea  deponere  curam  sui,  juxta  illud  Ps.:  Jacta  super  Do- 
minum  cogitatum  tuum,  etc   19,  cui  Petrus  consonat. 

9.0  Inter  relligiosa  instituta,  nullum  intellexi  suavius  homi- 
ni  bene  disposito,  quam  nostrum,  tum  quod  se  in  exteriori  ho- 
mine  attemperet  ad  personarum  qualitates,  tum  quod  nihil  praeci- 
piat  quod  obliget  ad  peccatum,  praeter  substantialia  paucissima, 
contra  quae  faciendo,  etiam  extra  religionem  fere  quis  peccaret. 

10.  Molestum  esset  tibi,  frater,  si  egredereris,  sustinere  ho- 
minum  de  te  judicia  et   contemptum:  solent  envm  pro  nihilo  ha- 
beri  apostatae,  et  tamquam  leves  et  inconstantes,  et  parum  stu 
diosi  virtutis,  imo  et  honoris,  haberi. 

11.  Si  resignaveris  te  serio,  vel  consequeris  cum  obedientiae 
merito  id  ipsum,  quod  cupis  cum  peccato,  vel  si  non  expedit, 
Deus  illos  tuos  parentes,  et  te  ipsum  magis  consolabitur,  non 
invisendo  eos,  quam  si  inviseres.  Propensus  enim  est  Deus  ma- 
gis  ad  consolandum  quam  ad  contristandum  servos  suos,  licet 
probet  per  tristitias  aliquando;  nam  Pater  est  misericordiarum  et 
Deus  totius  consolationis  ao,  juxta  Paulum. 


16    IICor.,IV,  17.  17    Matth.,  XI,  29. 

»    Ps.  CXXXII,  1.  19    Ps.  LIV,  23. 

20      IICOR.,1,  3. 


814  POLANCI  COMPLEMENTA 

12.  Ipsa  virtus  jucunditatem  secum  affert,  si  constanter  vi- 
tia  contraria  repellentur;  at  in  manendo  virtutem  ostendes  stre- 
nuam. 

QUOD    UTILIUS    SIT    TIBI,    PATET 

Proprie:  utile  enim  est  (juxta  Aristotelem)  quod  ad  finem 
juvat;  et  utile  simpliciter,  quod  ad  ultimum  finem,  qui  est  finis 
simpliciter:  cum  ergo  hic  sit  beatitudo,  permanere  tibi  in  obe- 
dientia  esse  utilius  probatur. 

i.°  Quia  virtutes  majores  consequeris,  ut  dictum  est,  quae 
media  sunt  ad  beatitudinem. 

2.°  Quia  gratiam  Dei  ad  uberiorem  promereberis;  secun- 
dum  mensuram  autem  gratiae,  dabitur  beatitudinis  aeternae 
mensura. 

3.0  Securius  pervenies  ad  finem  beatitudinis  per  hoc  me- 
dium. 

4.0  Merita  habebis  plura;  qui  enim  sub  obedientia  sunt,  in 
omnibus  actibus  ex  obedientia  factis,  merentur,  licet  id  sit 
deambulare,  colloqui,  edere,  dormire,  nedum  actus  virtutum. 

5.0  Studia  tua,  et  litterae,  quas  disces  et  docebis,  erunt 
magni  meriti  apud  Deum,  ex  obedientia;  secus  sine  illa. 

6.°  Juxta  visionem  ostensam  cuidam  ex  sanctis  Patribus, 
qui  sub  obedientia  sunt,  ex  eo  quod  non  faciunt  suam  volunta- 
tem  in  hoc  mundo,  sed  alterius,  magis  quam  alii,  etiam  sancti, 
exaltantur,  et  bonis  aeternis  affiuunt. 

7.0  Propter  existimationem  tuam,  erit  utilius  manere:  quid 
enim  dices?  Vel  accusabis  Societatem  (quod  sine  mendacio  et 
gravissimo  peccato  non  posses,  et  tamen  tibi  non  crederetur  a 
bonis);  vel  te  ipsum  accuses  necesse  est. 

8.°  Manendo,  juvaris  participatione  omnium  meritorum  So- 
cietatis:  nam  ad  singula  membra  hujus  corporis  per  obedientiam 
anexi,  pertingit  quidquid  boni  operis  et  meritorii  est  in  singulis 
membris;  cum  ergo  tam  insignia  sint  merita  in  Indiis,  in  Portu- 
galia,  Hispania,  Gallia,  Flandria,  Germania,  Italia  et  Sicilia,  et 
futura  sint  in  dies  majora,  extendente  se  magis  hoc  semine  san- 
cto,  quo  modo  te  privabis  sine  maximo  damno,  tam  grandi  uti- 
litate,  et  divitiis  spiritualibus? 

Ultimo,  frater  et  fili  charissime,  vide  quod  haec  sit  sententia 
eorum  qui  tuum  bonum,  magis  quam  tu  ipse,  cupiunt,  quique 
usu  rerum  et  experientia  et  doctrina,  melius  quam  tu  possunt  in- 
telligere,  quis  in  te  sit  spiritus  Dei,  qus  daemonis;  unde,  quo- 
dam  modo  melius  tibi  esset  errare  cum  illis,  quam  tuum  sensum 
sequendo,  non  errare. 

Laus  Deo  Beataeque  Virgini. 


MONITA  A  POLANCO  CUIDAM  JUVENI  DATA 
INCERTI    TEMPORIS    ' 


Jhus 

La  gratia  et  pace  de  X.°  N.  S.  sia  sempre  et  cresca  nell'ani- 
me  nostre. 

[I]  M'hauete  ricercato,  fratello  in  X.°  charissimo  2,  con 
quella  bona  volunta  che  vi  da  Tautore  d'ogni  bene,  de  sodisfar' 
in  tal  modo  al  diuino  praecetto  d'honorare  gli  parenti  terreni,  che 
molto  piu  sodisfaciate  al  vostro  debito  verso  il  Padre  celeste;  in 
che  modo  doueresti  portarui  in  casa,  doue,  se  ben  sete  capo  della 
famiglia  vostra,  hauete  pur  padre,  al  quale  meritamente,  secon- 
do  Iddio  N.  S.  douete  portare  respetto.  Et  per  parlare  piu  distin- 
cta  et  vniuersalmente,  scriuero  alcune  propositioni,  come  princi- 
pii,  delle  quali  potrete  inferire  molte  conclusioni;  et  anche  toca- 
ro  io  alcune,  secondoche  comprendo  alcuni  casi  particolari  che 
vi  occorrono. 

[II]  II  primo  principio  e,  che  sete  debitore  al  padre  vostro 
d'honore,  de  souuentione  (s'accadessi)  et  de  riuerentia  [o]  rispetto 
exteriore,  che  corresponda  alPinteriore,  come  conuiene,  secondo 
ch'insegnara  la  santa  discretione. 

II  2.°,  che  gli  sete  debitore  de  obedienza  in  alcune  cose  (pur 
come  figliolo  emancipato),  et  in  altre  douete  far  conto  del  suo 
conseglio,  doue  vedete  che  Dio  li  ha  dato  alcun  talento  de  ben 


1  Ex  autographis  adversariis,  ?  i  cod.  Collect.  de.  Instit.  I,  4  ff.,  ult.  puro, 
n.  III  signatis,  et  iterum  66;  antea  vero  234-236.  Exstat  in  cod.  Instruct.  I, 
ff.  72-74,  apographum  incerti  temporis,  forsan  coaevum  Polanci,  in  nullo 
fere  nisi  in  orthographia  differens.  Quum  vero  autographum  non  semel  ob 
corrosam  chartam  legi  non  possit,  verba  ex  apographo,  uncis  de  more  com- 
prehensa,  supplemus.  . 

2  Quis  hic  fuerit,  divinare  non  valemus.  Conjicimus  tamen  eum  fuisse 
cardinalem  Robertum  de  Nobilibus  (cf.  supra,  pag.  573;  Lainii  Monnm.,  IV, 
144  sqq.  etc.):  agitur  enim  de  adolescente  cui  Polancus  a  consilns  est;  do- 
mus  suae  licet  vivis  parentibus,  primate  («capo  della  famiglia»);  beneficiis 
ecclesiasticis  non  modo  fruente,  sed  qui  alios  potest  donare;  de  adolescente 
denique  talibus  praedito  virtutibus  ac  talentis,  qualem  praeclarum  dlum  ju- 
venem  fuisse  scimus. 


8i6  POLANCI  COMPLEMENTA 

consegliare;  in  modo  che  habbia  auctorita  appresso  de  voi,  quan- 
tunque  non  siate  obligato  a  seguitar  suo  conseglio. 

II  3.0,  che  douete  amarlo,  pur  d'amor  de  charita  ordinata, 
che  descenda  [de]  1'amor  del  summo  et  vero  Padre  nostro,  che 
vole  siano  specialmente  amati  quelli  per  gli  quali  ci  dette  1'esser 
nostro.  Per  il  che  etiam  la  legge  naturale,  scritta  nelli  cuori,  ci 
obliga  a  tal  amore,  et  consequentemente  a  compiacere  alli  paren- 
ti  in  quello  che  secondo  la  ragione  si  puo. 

II  4.0  e,  che  nelle  cose  contrarie  alla  diuina  volunta  et  santi 
precetti,  et  rinalmente  quando  il  padre  volessi  da  voi  cosa  alcu- 
na  in  offessa  de  Dio,  ne  douete  obedirlo,  ne  compiacerlo;  anzi 
in  tal  caso,  Qui  non  odit  patrem  et  matrem,  etc,  non  est  X.°  di- 
gnus  s. 

II  5.0,  che  s'il  padre  terreno,  benche  non  ricerchi  offesse 
de  Dio,  pur  ricercha  da  voi  cose  che  sono  per  impedir  vostro 
maggior  ben  spirituale  et  perfectione  et  maggior  seruitio  diuino 
et  ben  commune,  come  sarebbono  le  cose  delli  consegli  de  X.°, 
non  sete  obligato  ad  vbedirlo,  ne  compiacerlo,  anzi  non  douete 
farlo  in  conto  alcuno,  ma  mostrare  in  tal  parangone  che  amate 
et  vbedite  piil  a  Dio  che  a  lui:  cum  obedire  oporteat  Deo,  magis 
quam  hominibus  4,  secondo  santo  Pietro;  et  vnicum  pietatis  ge- 
nus  sit  in  hac  re  fuisse  crudelem,  secondo  santo  Hieronimo  5. 

[III]  Dal  primo  principio  potete  inferire  che  non  vi  conuiene 
vsar  parolle  o  atti  scortessi,  o  de  persona  che  non  Testima,  verso 
il  padre  vostro,  et  nella  domestica  conuersatione  douete  portarui 
con  lui  con  la  summissione  ch'e  decente  a  buono  et  humile 
figliolo  in  qualunche  grado  vi  trouasti;  et  di  qua  etiam  vederete, 
che  modi  de  parlar  colerici  in  tono,  o  gesto,  o  qualita  de  parolle, 
non  conuengono,  quantunque  alle  volte  modestamente  riteniate 
1'auctorita  et  liberta  vostra  verso  de  lui. 

Dal  2.0  potrete  giudicare  che  in  cose  domestice  o  apperte- 
nenti  alla  persona  vostra,  che  vi  conferesino  per  il  maggior  ser- 
uitio  diuin[o]  et  vostra  perfectione  etqualsiuoglia  bene.etiam  cor- 
porale  o  temporale  non  contrario  ne  impeditiuo  di  quella,  doue- 
te  ascoltarlo  benignamente  et  mostrar  de  fare  [conto]  de  suoi  ri- 
cordi  et  consegli,  et  farlo  realmente,  quanto  si  conuiene  in  Do- 
mino. 

Dal  3.0  principio  inferirete,  che  douete  mostrarui  et  essere 
amoreuole  et  dolce  verso  di  lui,  contentandolo  et  tenendolo  con- 
solato,  quanto  si  puo,  secundum  Deum.  Et  molto  piu  douete 
sforzarui  d'essercitare  la  charita  verso  di  lui  in  porgerli  ogni  aiu- 
to  per  acquistare  il  summobene  et  passar  inanzi  nellevirtu  [x]'ane; 
et  guardata  la  modestia  conueniente,  non  perdiate  1'occasione 


Luc,  XIV,  26. 

Act.,  V,  29. 

Epist.  ad  Heliodorum  aQuanto  amore  et  studio...» 


MONITA    CUIDAM   JUVENI  817 

ch'hauerete  de  tirarlo,  exemplo  et  verbo,  alle  cose  spirituali  et 
maggior  cognitione  et  amore  de  Dio.  II  medessimo  sia  detto 
della  madre  proportionatamente. 

Dal  4.0  concludete,  che,  s^accadessi  (il  che  non  voglia  Dio) 
che  vostro  padre  volessi  meterui  in  cose  mondane,  et  doue  ci 
fosse  vanita  et  peccato,  ouero  pericolo  d'esso,  non  douete  far  a 
suo  modo,  come  sarebbe  in  pigliar'  alcuna  nimicitia  per  alcun 
ponto  d'honore,  o  in  far  mala  prouisione  [in]  alcuna  persona  non 
atta  per  tener  beneficio  alcuno,  o  in  spendereTintrate  dell[a]  chie- 
sa  contra  cio  che  la  giustitia  ricercha,  et  la  bona  conscientia,  se- 
cond[o]  gli  dottori  etc,  mancHo  vi  conuenirebbe  per  suggestione 
o  volunt[a|  d'esso  cercar  o  accettare  beneficio  o  roba  alcuna,  che 
con  buona  conscienza  non  potessi  cercare  o  accettare.  Et  quan 
do  vi  sollicitassi  o  importunassi  sopra  cio,  gli  potresti  parlare  con 
modestia  in  questo  modo  o  altro  simile  o  miglior  che  Dio  vi  por 
gessi:  «lo  mi  trouo  disposto  di  obedirui  et  compiacerui,  non  so- 
lamente  in  quello  che  sono  obligato,  ma  etiam  in  quante  altre 
cose  vn  amoreuole  figliolo  deue  estendersi  secondo  Dio.  Ma  que- 
sto  non  si  puo  far  essendo  contra  la  conscienza  vostra  et  mia.  et 
contra  la  diuina  volunta.  Et  si  per  il  respecto  che  douemo  hauer 
a  Dio  sopra  ogni  altra  cosa,  s"i  etiam  per  il  ben  che  all'anima  vo- 
stra  et  mia  deuo  desiderare,  non  vorrei  trattar  de  tal  cosa.  Per 
sua  bonta  ci  ha  dato  Iddio  piu  roba  et  honore  che  meritiamo,  et 
se  piu  ci  conuiene,  ci  dara  piu,  aggiutandoci  noi  per  mezi  hone- 
sti  et  boni.  Non  intriamo  adunque  in  cose  simili  con  offessa  sua. 
Et  si  ben  tenessimo  amore  alle  cose  temporali,  melius  est  modi- 
cum  iusto,  super  diuitias  peccatorum  multas  6;  et  male  parta, 
male  dilabuntur,  etc» 

Se  lui  dicessi  che  sette  tropo  scropoloso,  et  che  ia  cosa  e  lici- 
ta,  etc,  potete  dire  che  sette  contento  de  star  al  giudicio  de  al- 
tri,  pur  che  siano  persone  de  bona  vita,  et  dottrina,  et  giudicio; 
et  nella  electione  di  quelle  o  almeno  aelTapprobatione  riseruate- 
ui  liberta,  per  sodisfare  alla  conscienza  de  tutti  duoi,  mostrando 
non  voler  essere  tropo  scropoloso,  ma  ne  anche  tropo  largo  piu 
che  conuiene. 

Se  pur  instassi  piu  et  vi  molestassi,  potresti  dirli:  «S'io  non 
fossi  molto  persuaso  che  mi  volete  bene,  mi  date  occasione  de 
pensar  il  contrario,  poiche  per  vn  poco  de  roba,  o  fumo  de  vanita, 
non  solamente  volete  inquietar  mi[a]  conscientia,  ma  etiam  me- 
tere  in  pericolo  mia  eterna  salute;  che  manchq  mal  sarebe  smi- 
nuirmi  la  corporale  (come  lo  fatte  con  simili  trauagli  che  mi  date 
nella  mente);  ma  io  sono  risoluto  de  non  voler  meter  in  pericolo 
Tanima  mia  et  la  vostra  per  cose  temporali  de  qualsiuoglia  quali- 
ta  si  siano,  etc» 

Dal  5.0  principio   potete  inferire,   che  s'il  padre  vostro,  per 


6    Ps.  XXXVI,  16. 

POLANfll  COMPI.KMF.NTA.— T.   II.  52 


8i8  Polanci  comhlemenTa 

amore  carnale  et  tenero  (come  acade  alle  volte)  volessi  retirarui 
delle  cose  spirituali,  come  de  Toratione  et  meditatione  et  cose  si- 
mili,  o  del  far  eleemosine,  o  d'hauer  conuersatione  c<>n  quelle 
persone,  che  voi  sapete  che  vi  aiutano;  o  finalmente  del  adope- 
rare  quelli  mezi  che  giudicate  espedienti  per  vostro  profetto  spi  - 
rituale  et  maggior  seruitio  diuino  et  essercitio  della  charita  fra- 
terna,  non  douete  in  tal  cosa  compiacerlo;  et  se  potete,  con  de- 
streza  et  con  dissimulare  o  coprire  quel  che  si  puo,  quietarlo  o 
vero  farlo  capace  che  deue  hauer  charo  quel  che  fatte  in  buon 
hora . 

Se  vi  molestassi,  p  >treste  parlarli  in  questo  modo,  se  altro 
meglior  non  vi  occorressi:  «  Per  1'obligo  che  ho,  et  non  minor  vo- 
lunta  de  compiacerui  s,t  vbedirui  in  ogni  cosa  che  secondo  Dio 
mi  fossi  possibile,  mi  dole  assai  che  mi  sia  da  voi  proposta  cosa 
alcuna,  doue  non  vi  posso  compiacere  senza  dispiacere  a  Dio  no- 
stro  signor.  Perche,  se  ben  cognosco  quanto  vi  sono  debitore 
per  essermi,  non  solamente  padre,  ma  tanto  amoreuole  padre,  et 
tanto  benefattore,  voi  sapete  quanto  e  maggiore  1'obligo  che  ho 
al  Padre  eterno,  non  solamente  per  essermi  creatore  et  auctore 
d'ogni  bene,  ma  per  gli  speciali  beneficii  che  da  sua  bonta  ho  ri- 
ceuuti.  Et  cosi,  doue  occorre  questo  parangone,  de  compiacere  a 
voi  o  alla  diuina  maesta  sua,  facilmente  giudicarete  chi  debbia 
esser  preferito,  etc»  Et  se  pur  in  qualche  cosetta  si  potessi  con- 
descendere  al  affetto  del  padre  senza  dispendio  o  danno  del  spi- 
ritu,  si  potria  mostrar  che  per  rispecto  suo  si  condescende;  et  alle 
volte  la-ciar'  vn  degiuno  voluntario  per  questo  rispecto,  o  cosa 
simile,  saria,  credo,  grato  a  Dio  et  opera  di  charita. 

Si  fossi  importuno  anchora  dopo  questo,  io  gli  direi:  «II  do- 
uer  vorria  che  s'io  mi  discostassi  delle  cose  megliori  et  piu  per- 
fecte,  che  voi,  come  padre  et  piu  maturo  in  eta  et  piu  vicino  a' 
rendere  conto  a  Dio,  secondo  il  corso  humano,  mi  animasti  et  ag- 
giustasti  ad  andar  inanzi  in  ogni  virtu,  et  non  al  contrario.  Et 
certo  io  desidero  lo  facciate  cosi.  Et  quando  non,  bisognera 
ch'io,  con  molto  mio  dispiacere  di  non  contentarui,  faccia  pur 
quello,  che  intendo  piacer'  piu  a  Dio.» 

Se  il  padre  dicessi  che  piacera  piu  a  Dio  cio  che  lui  dice,  si 
potra  rimettere  la  cosa  a  giudicio  d  altri,  che  siano  persone  spi- 
i  ituali  et  litterate,  etc,  come  fu  detto  di  sopra. 

[IV]  Generalmente  vi  aiutarano  per  far  che  vostro  padre  non 
vi  dia  impaccio  nela  via  de  Dio,  cinque  cose.  Vna,  se  potete  ti- 
rarlo  a  lui  alle  cose  de  Dio  et  studio  della  perfectione  nel  suo 
stato. 

Altra,  se  procedete  voi  in  tal  modo,  che  non  solamente  vo- 
stra  bona  vita,  ma  etiam  vostra  discretione  et  buon  giudicio  et 
maturita  vi  diano  auctorita  verso  di  lui,  et  credito.  II  quale  anche 
crecera  con  vostra  eta  et  dottrina. 

Altra,  s'il  padre  vostro  intende  che  in  tal  modo  gli  sete  obe- 


MONITA    CUIDAM    JUVENI  819 

diente  et  amoreuole,  che  quando  si  tratta  de  vbedire  et  compia- 
oere  a  Dio,  non  sete  per  lasciarui  piegar  de  nessuna  creatura 
contra  il  vostro  creatore.  Et  conocere  lui  questa  risolutione  fer- 
ma  et  forte  in  voi,  fara  che  sia  ritenuto  nelle  cose  toccate  nel  4.0 
et  5.0  punto,  et  non  si  meta  a  contrastare,  sapendo  non  gli  rius- 
cira;  et  alla  fine  s'edificara  et  vi  estimara  tanto  piu.  Ma  questo 
conuiene  che  intenda  il  padre,  che  non  lasciate  de  compiacerlo 
[>er  altro  che  Dio. 

Altra,  giouara  etiam  che  vostro  padre  intenda  alle  volte  da 
voi  (se  per  se  non  Tintendessi)  fin^a  quel  termino  s^estende  la  giu- 
risdictione  paterna,  et  che  non  pensi  che  voi  ignOrate  non  esser- 
gli  sotoposto  in  cose  simili,  benche  il  suo  conseglio  habbia  au- 
ctorita  appresso  de  voi,  come  di  sopra  e  detto. 

Giouara  etiam  che  all'administratione  dell'intrata  vostra  ec- 
clesiastica  et  dispensatione  di  quella,  et  satisfactione  alli  oblighi 
vostri  per  conto  delli  benefici,  alla  giornata  piu  mostrate  voler' 
attendere  per  sodisfar  alla  conscientia  vostra;  et  cosi  voler  inten- 
dere  il  tutto,  come  chi  ha  da  render  conto  a  Dio,  che  hormai  non 
gli  daresti  bono,  con  dir  che  lasciate  far  al  padre  vostro;  poiche, 
hauendoui  la  maesta  sua  dato  gratia  de  buon  giudicio  et  intel- 
ligentia,  per  voi  istesso  vole  gli  respondiate,  non  per  il  padre 
vostro,  a  chi  basta  il  suo  pesso  proprio. 

[V]  Con  questo  mi  pare  hauer  fatto  cio  che  m'hauete  ordi- 
nato.  Restara  preghar  la  diuina  sapientia  che  vi  si  communichi 
copiosamente,  et  vi  dia  gratia  d'vsar  in  tal  modo  queste  cose  tem- 
porali  et  gli  altri  molto  rari  doni  de  sua  gratia  che  vi  ha  donato, 
chogni  di  vi  disponiate  a  riceuergli  maggiori  a  gloria  et  honore 
suo  et  ben  commune,  et  vostra  perfectione  et  eterna  felicita. 

A  tergo  4}  fol.,  alia  mann.  Poliza  de  patre. 

Et  alia  recentiori.  Monita  P.  Polanci  pro  filio  quodam  erga 
parentes. 


4 

ANNOTATION^S  DE  OBEDIENTIA 


DE    OBEDIENTIAE    LAUDE 

1.  Est  voluntas  faciendi  praeceptum  superioris;  vel  sponta- 
neum  et  rationale  proprie  voluntatis  sacrificium;  vel  proprie  vo- 
luntatis  subiectio  arbitrio  superioris  ad  licita. 

2.  Suadent  obedientiam:  primo  Scriptura:  Obedite  praepo- 
sitis  2  etc. 

2  °     Natura:  praeceptum  posuit  et  non  praeteriuit  3. 

3.0  Exempla:  vt  Abrae,  ex  cuius  semine  formaturus  erat  po- 
pulum  veterem;  et  X.',  in  quo  nouum. 

4.0  X.us  didicit  (experimento)  ex  his  quae  passus  est  obe- 
dientiam  4;  doctor  et  discipuius. 

5.  A  contrario:  sic  inobedientia  eiecit,  ita  obedientia  resti- 
tuit  in  paradisum. 

6.  Ab  effectu:  primo,  facit  Dei  seruos,  id  est  beatos:  beatus 
enim  populus  cuius  dominus  Deus  eius  5;  2.°,  parentes  X.1 
(Mat.,  12):  Ecce  hi[c]  mater  et  soror  etc;  3.0,  gratissimum  prae- 
stat  obsequium  Deo:  quia  melior  est  obedientia  quam  victimae 
(P.°  Reg.  15);  4.0,  habitaculum  facit  Dei,  expellens  proprium 
sensum  et  voluntatem;  5  °,  magnificat,  imo  deificat,  dum  homo 
se  exuens  induit  Deum.  Viuit  in  me  X.us  6.  Etiam  dat  potesta  - 
tem  vnde  Petrus  super  aquas  manet  [?]  iussus:  Vnde  in  excel- 
lenti  statu  ponit  hic  et  in  futuro.  Pater  ille  vidit  4.01  ordines,  in 
firmantium,  hospitalium,  solitariorum,  subditorum.  X:'  factus 
est  obediens  vsque  ad  mortem,  propter  quod  Deus  dedit  illi  no- 
men,  quod  est  super  omne  nomen  7. 

7.  Deum  glorificat  tanto  magis,  quanto  abiectior  is  est  cui 
obeditur  propter  Deum,  id  est,  per  quem  Deus  mandat. 


1  Ex  adversariis  autographis  Polanci,  in  cod.  Litterae  Patentes  154S- 
JS99,  1  fol.,  nec  signo  temporis  nec  numero  ullo  ordinis  distinctis.  Cf.  has 
annotationes  cum  Monum.  Ignat.,  ser.  I.",  I,  554  sqq. 

»    Hbbr.,  XIII,  17.  s     Ps.  CXLVIII,  6. 

*    Hebr,V,8.  5    Ps.  CXLIII,  15. 

«    Galat,  II,  20.  7     Philipp.,II,  8,9. 


822  POLANCI    COMPLKMKNTA 

8.  Quod  vult  iinpetrat  a  Deo.  Gregorius:  Si  obedientes  fue- 
rimus  praepositis  nostris,  obediet  Deus  orationibus  nostris. 

9.  Comedendo  etc.  meretur:  vnde  ditat  et  naui  transit  mare 
mundi,  et  quasi  eques  alienis  pedibus,  ideo  velocius,  et  non  ma- 
culatur,  vt  dici  possit:  In  manibus  portabunt  te,  vt   non    [sic],8, 

10.  Abiicit  a  se  sui  sollicitudinem,  magnum  onus:  vnde  vo 
lare  potest,  maxime  cum  duabus  a  alis  castitatis  et   paupertatis. 

1 1 .  Facit  triumphare:  vir  obediens  loquetur  victorias  9.  No- 
bilissimus  triumphus  est  de  victoria  sui,  quia  Deus  pugnat  pro 
eo,  cui  est:  vnde  omnia  ei  cedent. 

12.  Custodit  Deus  hos  peculiarius  vt  suos. 

13.  Obediunt  creature:  vnde  aqua  putei  ascendit,  leaena  li- 
gari  se  sinit,  imo  et  Deus  (losue,  10):  obediente  Deo  voci  homi- 
nis,  quia  Iosue  obediens  fuit. 

14.  Dat  pacem;  facit  dignum  praelatione.  Praeesse  non  au- 
deat,  qui  subesse  non  didicit. 

15.  Vitam  feliciter  consumat. 

16.  Gregorius:  Obedientia  non  tam  virtus  quam  mater  vir- 
tutum,  quarum  actus  producit.  Sapiens:  Hoc  virtuti  adiicies 
quod  proprie  voluntati  detraxeris. 

17.  Magnam  habet  mercedem,  ab  eo  enim  expectanda  cui 
seruitur,  et  voluntas  fit:  vnde  qui  facit  suam,  a  se,  non  a  Deo,  es- 
pectet  remunerationem. 

18.  Quasi  martyrium  caput  propter  X.m  amputans,  et 
X.m  in  caput  assumens,  id  est,  eius  vicarium. 

19.  Est  porta  celi,  domus  Dei.  Ve  qui  faciunt  po[r]tam  infe- 
ri,  vt  propnetarii. 

20.  Sic  seruatur  ordo  versi  inter  superiores  et  inferiores. 

21.  Gratia  recuperatur  subiiciendo  nos  creature,  quam 
amissimus  non  subiiciendo  nos  Deo. 


a     duobus  ins. 


8  Ps.  XC,  12. 

9  Prov.,  XXI,  28. 


,5 

CONSILIA  DUCI  FLORENTIAE   PROPONENDA 
SUB    FINEM    I546    \ 


IHS. 

CAPITA  RERUM  QUAE  PROPONENDAE  SUNT 
EXCELLENTISSIMO  DUCI  FLORENTIAE  2. 

Cum  principes  affluant  rerum  aliarum  copiis,  laborare  tamen 
penuria  magna  solent  hominum  qui  non  obse[cun]dantia  et  gra 
ta,  sed  recta  et  vera  eis  dicant.  Ideo  libertate  christiana  loqui 
oportebit:  qui  enim  [a]  Deo  est,  verba  Dei  audit;  et  licet  pleraque 
vel  omnia  ea  quae  dicentur,  alias  intellexerit,  reduxisse  tamen  [in] 
memoriam  expedierit. 

Imprimis  ergo  ei  gratulari,  et  Deo  gratias  agere  (a  quo  omne 
bonum)  oportet,  de  iis  quae  laudabiliter  admod[um]  ab  eo  cura- 
ta,  partim  ipse  animaduerti,  partim  ab  aliis  accepi:  huiusmodi  est 
blasphemiae  et  de[tes]tabilis  alterius  vicii  punitio,    vere  x.'ano 
principe  digna;  item  pax .  securitas,  iustitie  administratio,  stfu- 
di]orum  promotio;  etc.  Et  quia  in  re  tanti  momenti  etiam  curren 
ti  calcaria  addere  perutile  est,  per  [Iesumj  X.m  obsecrandus  est 
vt  conseruet  mentem  istam  qua  cepit  Dei  honorem  et  suorum  sa- 
lutem  promouere,  imo  feruentius  extirpandis  viciis,  et  bonis  au- 
gendis  insistat:  magnam  enim  sustinet  expectationem ,  preclaris 
[ope]ribus  excitatam,  et  cui  minime  responderet  si  in  ceptis  per 
sequendis  negligentior  esset.  Nil  etiam  [erit]  vtilius  ad  stabilien 
dum  principatum  et  omnem  prosperitatem  diu  retinendam,  Deo 


1  Ex  autographo  in  cod.  Instruct.  I,  2  ff.,  n.  28,  29.  Descriptum  hoc 
monum.  est  in  vol.  f,  xvm  (annot.  64).  Alterius  folii  deest  quasi  3.*  pars; 
4.a  vero  pagina  non  nisi  illa  continet:  «Ricordo»  etc.  Cf.  si  vacatcit.  vol.  I, 
xviii,  f  sqq.;  neque  oblivioni  des  monum.  10  ejusdem  vol.  ;pag.  2o  sqq.). 
Cf.  et  monum.  seq. 

8     Cosmam  Mediceum  intelligas. 


8-M  POLANCI    COMPLKMKNTA 

nimirum  propitio,  per  quem  reg[es]  regnant  3.  et  sepiente  subdi- 
torum  beneuolentia:  quo  enim  modc  possent  non  amare  omnium 
vtilitati  consulentem,  cum  [nec]  fere  quidem  possint  non  amare 
benefactores?  E  contrario,  breuia  fere  regna  tyranorum  omnia 
legimus,  quia  adeo  [vero?]  subditorum  amore  destituti,  solo  timo- 
re,  custode  non  diuturno,  vallabantur. 

Ad  vitam  etiam  qu[ietam]  et  iucundam  imprimis  conferet: 
mens  enim  sibi  bene  conscia,  iuge  conuiuium;  sicut  contra  impii 
cor  vt  mare  fe[r]uens.  Honor  porro  et  gloria  vere  et  soli  virtuti 
debita,  eo  maiora  et  diuturniora  c[on]sequentur,  quo  virtuti-,  fue- 
rint  maiores;  cum  viceuersa ,  secundum  Scripturam  nomen  im  - 
piorum  putrescat  4.  quia  v[ita]  obliteratur,  vel  vituperationi  expo- 
nitur. 

Sed  cum  pretereat  figura  mundi  huius  5,  minoris  facienda 
s[unt]  haec  ©mnia  premia  quam  vt  comparari  possit  cum  gloria 
et  beatitudinesempiterna,  ad  quam  de  temporali  felic[i]tate  boni 
principes  transeunt.  Quod  si  priuatus  bene  viuendo,  et  paueis  vt 
potest  subueniendo,  immarcessibilem  coronam  sibi  promeretur, 
qualem  promerebitur  princeps  qui  tam  multos  iuuat,  et  ad  bene 
viuendum  instituit?  Sicut  e  regione  tyranorum  grauissimum  est 
supplicium:  exiguo  enirn  concedit  misericordia ;  potentes  poten- 
ter  torm[en]ta  patientur  6:  si  enim  qui  vnum  aliquem  iniuria  affi- 
cit,  spoliat  vel  occidit,  hic  temporali,  et  post  eterno  ignis  suppli- 
cio,  dignus  est,  quid  tam  multos,  etc? 

Sed  nobilem  animum  nulla  premia  vel  p[oe]ne  tam  mouebunt, 
quam  honestatis  ipsius  ratio,  et  amor  imitandi  Deum  in  homini- 
bus  iuuandis,  quo  nil  diuinius  in  humanis  est;  et  tamen  prae  ce- 
teris  omnibus  mouere  debet  illa  charitas  quam  Deus  tot  benefi- 
ciis  maxifmam]  ostendit  erga  ip-um,  tanta  eum  attollendo  digni- 
tate  et  opulentia  (omnis  enim  potestas  est  a  Deo,  sed  conspicua 
ma[gis]  est  liberalitas  in  eo  cui  nil  minus  expectanti  collata  fuit); 
adde  filios,  etc,  et  quod  pluris  aestimar[i]  debet,  bonam  mentem, 
et  voluntatem  ab  bona  propensam,  prudentiam,  etc:  plane  mul- 
tum  debet  retri[bue]re  amoris  tanto  amori,  multum  honoris  tan- 
to  honori,  et  obsequii  tam  large  beneficentie. 

[1]    DE  IIS  QUAE   AD  BENE  EXKRCENDUM  PRINCIPIS    OFFICIUM 

CONFERENT 

Deinde  proponenda  sunt  excellentiae  ducis  quae  conducent 
ad  strenue  obeundum  suum  munus,  quod  est  dirigere  [popu]los 
ad  vltimum  finem  suum,  id  est  beatitudinem ;  hanc  enim  asse- 
quentur  bene  viuendo ;  at  bene  viuere,  finis  proprius  est  quem 
[in]tendit  princeps,  ad  quem  quinque  concurrant  oportet:  primum 
est  pacis  vnitatem  retinere;  2.m  est  studium  x/anarum  virtutum; 

»     Prov.,  VIII,  15.  4     Prov    X,  7. 

*     ICor.,VII,3i.  6    Sap.,VI,7. 


CONSILIA   DUCI    FLORENTlAE   PROPONENDA  825 

3%m  conti]net  ea  quae  ad  studiose  viuendum  iuuant,  siue  tempo- 
ralia  ea  sint  siue  spiritualia,  vt  littere,  etc;  4m  est  omnia  haec 
con[ser]uare  prolis  propagatione,  diligenti  officiorum  substitutio 
ne,  percantium  punitione,  hostium  repulsione;  5.m,  omnia  pr[o- 
mo]uere  emendando,  si  quid  minus  rectum.  premia  proponendo, 
meliora  prouidendo.  Haec  omnia  complectitur  finis  vltimus  prin- 
cipis,  quae  omnia  ad  [bene]  uiuendum  faciunt. 

Primum.  Ad  hunc  finem  porro  quae  sequentur  confere[n|t; 
sed  omnium  fundamentum  est  vt  princeps  ipse  sit  vir  optimus, 
virtutum  [etj  Dei  amator,  eique  familiaris,  vt  Moses,  Dauid,  etc; 
si  enim  priuatus  quis  eget  pecu]iari  Dei  auxilio,  vt  [et]  se  et  fa- 
miliam  suam  dirigat,  quanto  magis  egebit  princeps  qui  subditos 
omnes  dirigere  debet?  Ab  hac  familiaritate  Dei .  et  sapientiam 
gubernandi  et  vires  facile  obtinebit  Adde  exemplum  ipsius:  cum 
enim  omnium  communi[ter]  exempla  valde  moueant,  tum  in  prin- 
cipe  quam  maxime;  qualis  enim  princeps,  talis  populus  ei  sudi- 
tus.  Porro  ipsimet  principi  nihil  tarn  necessarium  est;  quidenim 
prodest  ei  si  totum  mundum  lucretur,  anime  autem  sue  detri- 
mentum  patiatur?  7.  Sit  ergo  in  fide  catholicus,  speret  non  in  in- 
certo  diuitiarum,  etc,  sed  in  Deo  viuo;  amet,  reuereatur,  oret; 
sacramenta  veneretur  et  frequentet,  si  gratiam  deuotionis  et  gu- 
stum  diuine  bonitatis  adipisci  poterit;  et  auxilium  habebit  ma- 
gnum  ad  administrationem;  et  preferet  haud  dubie  cuiuis.  licet 
magno  imperio. 

2.m  Sed  vt  haec  consequatur,  valde  iusnecessar  est  vir  ali- 
quis  spiritualis,  qui  sine  assentatinne,  nil  aliud  sperando  quam 
Dei  honorem  et  spiritualem  profectum  ipsius,  curam  gerat  ani- 
me,  et  in  oratione  et  aliis  spiritualibus  exercitiis  instruat;  cui 
confiteatur,  et  conscientiam  suam  comittat,  quiaipse  doctus  esse 
debet,  vel  certe  diligens  in  dispiciendis  et  ab  aliis  interrogandis 
casibus  dubiis,  et  vndecumque  essent  accersendi  huiusmodi  ho- 
mines. 

3.0  loco  monendus  est  vt  diligenter  discat  et  intelligat  quae 
sunt  officii  sui,  tum  legendo,  tum  alios  interrogando:  et  expedi- 
ret  valde  breuem  sumam  eorum  descriptam  ad  manum  habere, 
quam  subinde  legat,  ne  dum  his  attendit.  illa  obliuiscatur,  more 
mgenii  vel  potius  infirmitatis  humanae. 

4.0  Vt  adiuuetur  hac  in  parte,  opera  vtatur  doctorum  homi- 
num,  iubendo  vt  libere  de  suo  officio  admoneant,  imo  sibi  id  per- 
gratum  ostendendo. 

5.0  Quia  parum  est  intellexisse  quae  ad  suum  officium  per- 
tinent,  nisi  eam  scientiam  ad  res  gerendas  deducat,  ad  hasce 
quasi  regulas  intuendo,  cogitet  diligenter  ac  prouideat  quae  ad 
subditorum  comune  bonum  pertinent.  Et  tempus  aliquod  diei  es- 
set  huic  considerationi  deputandum:  pastor  enim  est;  et  curae 


Matth.,  XVI,  26. 


826  POLAN'.."l    COMPI.EMKNTA 

huic  tempestiuam  aliquam  horam  venationi  vel  ludo  subductam, 
decenter  conferret.  Huc  pertinet  benigne  (vt  facit)  ac  humaniter 
subditos  audire,  et  sui  copiam  facere  diutius  eorum  negociis  va 
cando,  memor  quod  non  sibi  sed  illis  est  princeps:  tyranorum 
enim  est  ob  suam,  regum  vero  et  principum  ob  subditorum  vtili- 
tatem  regnare. 

6.°  Quia  vnius  cura  minus  efficiet  quam  plurium,  deligere 
deberet  viros  aliquos  prudentes  ac  peritos  rerum,  qui  cum  pru- 
dentia  probitatem  coniunctam  haberent,et  Dei  honorem  ac  proxi- 
mi  bonum  amarent;  et  si  fieri  posset,  qui  nil  aliud  emolumenti 
sperarent;  et  hoc  negocii  esset  his  iniungendum,  vt  quasi  e  spe- 
cula  quadam  circumspicerent  comoda  quae  subditis  prouideri, 
incomoda  quae  deuitari  possent;  quae  bene,  et  secus,  circa  eos 
agerentur;  et  intellecta  referre  ad  principem  deberent,  vt  per  eos 
vel  alios  curaret  quod  ex  vsu  videretur. 

7.0  Quia  prouidentiae  humane  sunt  incerte,  et  in  multis  de- 
ficiunt,  pulsanda  est  diuina  bonitas,  non  modo  propriis  sed  et 
aliorum  plurimorum  orationibus,  quarum  rationem  habere  maxi- 
mam  princeps  deberet. 

8.°  Pro  virili  curare  deberet  vt  ditionis  suae  praelati  boni 
essent,  et  officium  suum  facerent  (et  de  vicariis  eorum  eadem 
est  ratio);  cum  enim  subditos  omnes  ad  bene  uiuendum  dirigere 
teneatur,  non  contemnere  potest  quod  tantum  habet  momenti  ad 
commune  bonum;  nec  parum  huiusmodi  cura  vrgeret  eos,  qui 
sane  non  minus  quam  qui  secularia  officia  administrant  egent 
animaduersione  sumi  pastoris. 

9.0     Curare  etiam  deberet  vt  multi  essent  et  catholici  et  ido- 
nei  predicatores  ac  doctores  verbi  Dei;  et  vt  instarent  magis  ver 
bo,  quo  refici  deberet  populus,  non  in  quadragessima  tantum  et 
aduentu,  sed  et  reliquo  etiam  an[n]i  tempore;  quod  non  Floren- 
tie,  vt  accipio,  fit. 

10.  Reformationi  monasteriorum  (quae   pern-cessaria   est) 
quod  posset  cure  deberet  conferre,  ad  hoc  ipsum  prelatos  inci 
tando;  et  eis  fauendo  qui  predicatione  et  aliis  mediis  id  satage- 
rent;  ne  etiam  (vt  vulgo  fit)  inuoluntarie  intruderentur,  vel  igno- 
rantes  puelle;  et  ne  venalis  esset  ingressus  curandum  esset. 

11.  Quia  pauperes  foerpine  non  admittuntur,  eis  subuenire 
oporteret,  vel  curando  vt  gratis  admitterentur  vel  dote  adiuuan- 
do;  vel  fauendo  operi  quorumdam  bonorum  qui  de  suis  faculta 
tibus  id  vellent  agere,  si  fauere  princeps  et  locum  assignari  iu 
beret  8. 

12.  Quia  peccata  multa  non  euitantur,  eleemosinis  ea  redi 
mere,  iuxta  Danielis  consilium  9  oporteret,  quae  large  in  pupii 


8     Pro  suis  institutis,  et,  sic  dicam,  pro  domo  sua,  laborat.  Cf.  vol.  I, 
14-15,   '9- 


9 


Cf.  Dan.,  IV,  24. 


CoNSILiA    DUCl    FlORKNTIAE    PROPONKNDA  827 

lis,  orphanis,  viduis  et  aliis  pauperibus  fieri  deberent;  et  in  pa- 
terna  circa  hos  prouidentia  Deum  imitari  princeps  d^beret ;  et 
demum  omnibus  consulere.  spiritualia  et  temporalia  auxiiia  pro- 
uidendo. 

l5'  Quam  moderatissime  in  omnibus  vti  principatu  perne- 
cessarium  cuiuis  principi,  sed  ei  maxime  qui  assuetis  lib[er]tati 
preest;  nec  solum  id  debitum  est,  sed  mire  stabilit  principatum, 
quia  etiam  ab  inuitis  quodammodo  extorq[uet]  amorem  modera- 
tio  et  benignitas  huiusmodi;  at  amore  nullum  est  firmius  presi- 
dium.  { 

14.  Peculiari  modo  puerorum  institutioni  cura  impendenda 
esst-t;  donec  id  fiat,  perdifficile  ecclesia  Dei  refor[ma]bitur;  per 
utile  fore  credo  si  magistros  morum  prudentes  simul  <-t  bonos 
haberent  quos  certe  d[iebus]  festis  audirent,  et  a  quibus  vacui 
animi  bonis  imbuerentur  documentis,  et  eas  opiniones  et  inch- 
nationes  animorum  haurirent  quae  post  ad  vitam  omnem  valde 
conferrent. 

[II]   QU\E  ESSENT  DEUITANDA   VEL  MODERANDA 

Primo  admonendus  est  etiam  excellentissimus  princeps.  ludi 
morbum  latissime  patere  in  omni  eius  ditione,  ex  quo  paupfer]- 
tas  sequitur,  dum  labori  manuum  tempus  subtrahitur  a,  perditur 
id  quo  esset  alenda  familia,  et  lfucra]  largius  et  in  retms  inutili- 
bus  expenduntur;  sequuntur  passim  periuria  et  blasphemie,  tum 
iurgia,  diss[idia]  et  homicidia,  etc.  Et  manare  a  domo  principis 
hoc  malum  conqueruntur;  quia  qualis  princeps,  etc. 

2.°  Tolerare  hereticos  homines  et  infideles,  publice  contra 
pietatem  x.^ane  fidei  loquentes,  graue  admodum  [videtur]  x  Lanis; 
et  grauius  eorum  opera  vti;  et  censent  huiusmodi  dissimulatione 
minus  consuli  communi  vtilitati,  [dum]  zelo  diuini  honoris  eis 
punitis,  vel  certe  repressis,  Dei  fauorem  princeps  promereretur. 

3.0  Grauari  ciues  exactionibus  magis  moderatis,  et  con- 
scientie  securius  censetur,  et  stabilitati  principatus,  quae  b[ene]- 
uolentiam  sequitur. 

4.0     Penae  pecuniariae  multe  videntur  esse  quibusdam;  et 
si  in  personales  vert-rentur,  fore  cum  minore  det[ri]mento  fami 
liarum. 

5.0  Sumptus  aliqui  minus  necessarii  in  alios  Deo  gratiores, 
subditis  vtiliores,  principi  ad  famam  splendid[io]res  et  anime  sa- 
lutem  vtiliores,  possent  mutari. 

6.°  Conqueruntur  multi  quod  audientiam  princeps  non  tam 
longam  dat  b  quam  benignam;  et  si  aliis  se  occupatum  causatur, 


a     substrahitur  ms.     — b  dant  ms. 


10     Cf.  vol.  I,  25-26,  ubi  de  eadem  re  ducissam  carpit  Polancus. 


828  Polanci  COMPLRMKNTa 

videat  ne  quis  in  eum  vsurpet  quod  vetula  in  regem  macedo- 
num:  «Noli  ergo  rex  esse.» 

j.°  Nimium  in  studiis  durare  vacantie  videntur;  et  eis  si  fie- 
ri  posset,  esset  subueuiendum  c. 

Vltimo  reducere  in  memoriam  oportet  quod  aliquando  sta- 
tuit  de  domo  assignanda  Florentie  [Sojcietati  Ihu.;  et  petendum 
vt  faueat  sua  approbatione  in  iis  quae  ad  Dei  honorem  et  popu- 
li  saflutem]  ibi  et  Pistorii,  et  in  tota  eius  ditione  fient  d. 

ln  quarta  pagina.  Ricordo  de  le  cose  che  si  hano  a  dire  a  la 
excell.a  del  ducha  de,  Fior.a 


c     Hic  in  ms    relictus  locus  est  ad  tres  quatuorve  lineas.     — d  Alia 
scripta  erant,  u't  ex  apicibus  apparet  (cf.  annot.  i). 


'   6 

RATIO  GERENDI  RES  FLORENTINAS 

ANNO   I547,  PROPE  MAJUM  l. 


JHUS. 

INFORMATION  DE  LO  QUE  SE  HA  DE  HACER 
*       EN  FLORENCIA  * 

Para  ei  rin  que  se  pretiende  del  bien  de  aquel  pueblo,  y  el 
particular  de  la  Compania,  de  introducirla  en  aquella  tierra,  a 
honrra  y  gloria  de  Dios  N.ro  S.or,  parezeme  se  deue  tener  res- 
pecto  a  los  principes  seglares,  al  ecclesiastico,  al  pueblo,  y  a 
otros  que  pueden  specialmente  ayudar,  y  a  los  que  pueden  y 
suelen  estorbar;  y  con  tales  respectos  deuen  algunas  cosas  eui- 
tarse  y  otras  hazerse. 

DEUE    EUITARSE 

Primeramente  toda  demostration  de  inclinarse  a  vna  secta  o 
a  otra,  como  de  fray  Hieronimo  2  o  la  contraria;  porque  ni  se 
offendan  los  que  le  fauoresren,  ni  los  contrarios. 

2.°  Vltra  de  no  mostrar  inclination  a  la  doctrina,  debese 
tambien  escusar  la  mucha  familiaridad  con  las  personas  de  la 
vna  o  la  otra  parte,   como  son  los  que  llaman  piagnones  y  los 


a    Juxta  hunc  titulum,  a   Polanco  scri^tum,  recentior  manus  posuit: 
Al  P.  Laynez,  di  N.  B.  Pre. 


1  Ex  archetypo,  a  Polanco  partim  exarato  partim  castigato,  in  codice 
Instruct.  I,  3  ff.,  n.  3o-32,  prius  28-3o.  Descripsimus  hoc  monum.  in  vol.  I, 
XIX,  annot.  67.  Cf.  et  monum.  praeced. 

2  Savonarola. 


8Jo'  Polanli  complkmbnta 

oonlrarios,  asi  como  no  se  deuen  esquiuar  los  vnos  ni  los  otros. 
Asi  que  es  menester  seays  comun;  y  por  quitar  tal  sospecha, 
conuerseys  con  todos,  siendo  sen  >r  y  no  subiettandoos  a  vna  ni 
otra  parte. 

3.0  Viniendo  al  particular,  a  muchas  buenas  personas  que 
creo  se  os  ofreceran,  procurando  ayudarias  en  coiniin,  no  me  pa 
reze  os  deuays  dexar  conuersar  dellas  tan  intrinsecamente  y  tan 
a  menudo  como  ellas  querrian,  aun  en  las  confessiones  y  com- 
muniones;  a  lo  menos  al  principio,  hasta  tener  mas  auctoridad 
con  el  duque  y  la  ciudad,  por  tenerlas  el  duque  sobre  ojo,  y  mu- 
chos  de  los  ciudadanos;  como  son  de  Prato.  prete  Thomas  Fres- 
chobaldi  3,  Bartholomeo  de  Pistoya.  Aringho  y  otros;  y  desa 
ciudad,  ciertas  senoras  deuotas  y  spirituales  (como  entiendo) 
pero  tenidas  por  del  niimero  de  las  piagnonas,  como  son  Mona 
Lena  degli  Arrighi,  Mona  Margarita  de  Bon  Romei,  etc,  que  el 
duque  por  ciertas  causas  no  las  tiene  mucha  deuotion;  y  por  la 
mesma  causa  si  vbiese  otia  stantia  que  la  de  M.°  Joan  Tudesco, 
se  podria  tomar,  no  obstante  su  mucha  voluntad  que  nos  tiene  y 
le  tenemos,  pensando  ser  por  aora  a  mayor  seruiciu  diuino  no 
mostrarse  muy  inclinado  y  domestico  a  estas  personas,  que,  como 
os  dezia,  tienen  nombre  de  piagnones.  Porque  ya  pareze  que  el  no 
tener  en  esto  miramiento  dano  a  Polanco  para  con  el  duque;  el 
qual  mostrando  tener  satisfaction  de  su  buena  intention,  le  nota- 
ua  de  semejantes  amistades.  Porque  deueys  saber  que  no  ignora 
nada  el  duque  en  esa  tierra.  Tambien  Alexandro  Strozi  \  que  es 
persona  de  auctoridad,  aun  paia  con  el  duque.  dt-zia  al  mesmo 
Polanco  que  lo  avia  errad  >  en  allegarse  tanto  a  semejantes  per- 
sonas,  porque  se  despiden  otras  en  quienes  se  haria  mas  fructo 
y  mas  agradable  al  principe.  diziendole  debia  ser  comun  quien 
quisiere  seruir  a  Dios  en  esa  ciudad,  ayudandolas  en  sus  animas. 

4.0  No  me  pareze  se  deuan  por  estos  principios  dar  los  exer- 
citios  a  nadie  encerrado,  por  ser  la  gente  sospechosa,  y  aun  el 
vicario  .ete.  Sin  encerrar,  se  podrian  dar  los  de  la  primera  se- 
mana. 

5°  Por  no  multiplicar  contradictores  sin  prouecho,  antes 
con  dano  del  diuino  seruicio  que  pretendeys,  me  pareze  dexeys 
por  aora  todas  controuersias  y  reprehensiones  de  frayles,  o  otros 
que  os  paresciesen  de  no  sinzera  doctrina;  porque  esto  creo  sea 
mas  conuenietite  por  agora,  predicando  la  verdadera  doctrina, 
refutar  la  falsa,  sin  ponerse  en  contradezir:  que  no  se  ganaria 
por  ventura  otro  que  el  odio,  y  ser  tenido  por  calumniador,  como 
ya  dize  Polanco  le  interuino  en  esa  tierra. 

6.°  Porque  pareze  que  el  duque,  perdiendo  parte  del  con- 
cepto  que  primero  tenia  de  nuestras  cosas,  por  informationes  o 
otras  causas,  se  esfrio  en  lo  que  tenia  propuesto  y  prometido,  pa- 


Cf.  vol.  I,  n,  12,  15.  *    Ibid.  xx,  14,  40. 


RaIIO    GhREXDl    RKS    F    ORKNTINAS  83] 

resce  se  deuria  procurar  de  tornar  en  su  primera  estimation,  y 
no  de  aver  casa  o  collegio  por  aora,  vbiendo  el  vltimamente  di- 
cho  que  no  se  queria  enpacliar  en  lo  que  avia  mas  vezes  pro- 
metido. 

7.0  Porque  tocaua  M.  Lelio  en  la  Compania,  quanto  a  en- 
tremeterse  en  vidas  ajenas,  mostrando  no  le  parezer  hien,  y  por- 
que  es  creyble  que  otros  muchos  seran  de  su  parescer,  yo  ten- 
dria  por  mejar  no  ingerirse  mucho;  y  puesto  que  se  visiten  va- 
rias  personas,  entrar  con  ellas  y  salir  consigo  me  parece  aqui 
specialmente  necessario;  porque  entrar  luego  con  lo  spiritual, 
haze  que  se  tenga  en  menosMo  que  se  dice  y  quien  lo  dize,  como 
sabeys. 

8.°  En  predicas  o  lectiones  no  pareze  se  deuria  nada  entiar 
en  cosas  del  Stado,  por  no  offender  o  el  duque,  o  el  pueblo,  ami- 
go  de  libertad;  sino  de  lexos  exhortandolos  a  )a  obedientia  de  to- 
dos  mayores  ecclesiasticos  et  seculares,  erc  ;  en  manera  que  aun 
los  sospechosos  no  tengan  por  donde  sospechar  que  pretendeys 
complazer  al  duque,  etc. 

9.0  Tambien  debeys  mirar  que  en  esa  tierra  suele  aver  mu- 
chos  falsos  spirituales,  y  otros  hipocritas  que  titnen  escarmenta- 
da  esa  ciudad;  y  es  verisimil  que  algunos  dellos,  o>[n]  pret^xto 
spiritual.  se  os  allegaran,  si  en  ello  no  mirays;  los  quales  con  su 
conuersation  no  ayudaran  nada.  por  ser  conocidos  en  la  tierra 
por  hombres  qui  querunt  quae  sua  sunt  5.  Y  tengo  information 
de  que  esta  mal  el  duque  con  estos,  que  el  llama  '<colli  tortiw.  Asi 
que  semejantes  personas  es  bien-,  conociendolas,  declinarlas.  asi 
como  qualquier  gesto  o  demostration  que  paresciese  a  ellos  con- 
forme. 

10.  Me  pareze  que  os  escuseys  de  hallaros  en  las  buchas 
que  Uaman  ay,  y  otros  qualesquieia  lugares  donde  gente  concu- 
rre  de  noche,  donde  se  pueda  tomar  alguna  sospecha  de  cosas 
que  toquen  al  Estado;  como  va  en  Pistoya  acontezio  a  Polanco; 
v  por  lo  mesmo  ya  que  tubiesedes  muchos  oyentes  afficionados, 
se  deue  escusar  la  demasiada  famiharidad  con  tantos,  que  fuese 
cosa  de  sospecha.  Y  hasta  aqui  he  dicho  lo  que  iuzgo  se  deua 
euitar. 

DE  LO  QUE  ME  PAREZE  SE  DEUE  HAZER 

Lo  primero  es  procurar  algunas  conuersationes  de  los  prin 
cipales  de  la  tierra  que  caben  con  el  duque  (en  cuyo  fauor  tengo 
por  cierto  consiste  el  poder  hazer  fructo  en  su  tierra,  si  Dios  no 
obra  estraordinariamente):  como  es  vno  Alexandro  Strozi,  que 
dize  Polanco  le  pareze  de  buena  mente,  y  inclinado  a  fauorezer 
nuestro  modo  de  vida,  aunque  las  espinas  y  respectos  humanos 


Phjlipp.,  II.  21. 


83i  POLANCI    COMPLEMENTA 

le  impidan.  Parezeme  le  visiteys,  condescendiendo  vn  poco,  y 
que  por  la  primera  vez  no  le  pidays  fauor  ninguno,  antes  le  ha- 
gays  gracias  de  la  buena  voluntad  que  nos  ha  mostrado,  etc; 
quando  el  se  offreziese,  o  se  viese  en  el  disposition  para  pedirle 
mas,  se  podra  hazer. 

Tanbien  haria  mucho  al  caso,  me  pareze,  visitar  a  M.  Lelio, 
secretario,  a  quien  al  principio  plazia  mucho  nuestro  instituto,  y 
escriuio  en  fauor  al  duque;  despues  creo  se  aya  resfriado  b.  Pero 
antes  que  le  hableys,  seria  bien  que  alguno  le  diese  information 
de  vos,  como  seria  aquel  Remigio  de  Pisa,  o  otros  de  mas  cerca; 
el  Pagni  6  tambien,  y  el  tio  de  Alexandro  Strozi  aiudarian,  y  si 
otros  os  pareciesse;  y  como  estos  son  al  proposito  con  el  duque, 
assi  lo  seria  para  con  el  y  con  la  duquesa  don  Pedro  de  Toledo  \ 
que  tanto  se  offrescio  a  Marquina;  y  assi  podreys  yr  a  le  hablar, 
mostrando  hazer  dei  mucha  cuenta,  por  hauerse  el  offrescido  con 
tanta  charidad,  etc,  al  Sr.  Marquina,  de  aiudar  etc;  y  que  de 
vuestra  parte,  no  queriendo  otro  sino  el  seruicio  diuino  y  com- 
plir  con  la  obedientia,  os  presentais  a  su  merced;  y  que  pares- 
ciendole  que  vays  a  hazer  reverentia  al  duque  o  a  la  duquessa, 
lo  hareys;  y  donde  no,  que  lo  dexareys,  tuviendo  lo  que  el  orde- 
nare  por  mas  acertado.  Si  despues  quisiessedes  tener  alguna  otra 
persona  mas  manual  para  entrar  a  hablar  a  sus  excelencias  (bien 
que  para  esto  me  paresce  que  devays  seer  tardo,  si  no  fuesse  por 
via  de  don  Pedro),  podriades  hablar  al  secretario  Herrera,  o  ha- 
zerlo  saber  aca,  para  que  Pollanco  scriua  vna  carta  a  vn  camare- 
ro  del  duque,  que  se  dize  Miranda,  que  os  hara  todo  plazer,  se- 
gun  el  piensa;  y  avn  sin  carta  le  podriades  hablar  de  su  parte, 
dandole  encomiendas  suyas,  que  es' su  pariente.  Esta  tambien  ay 
vn  capitan  del  duque  que  se  dize  el  capitan  Octauiano,  casado 
con  vna  dama  espagnola  de  la  duquessa,  persona  de  buena  men- 
te,  el  qual  junto  con  otro  que  liamari  el  capitan  Pandolfo,  perso- 
na  spiritual,  mostrauan  mucha  voluntad  a  Polanco;  y  esto  digo 
porque  sepays  algunas  de  las  personas  que  serian  fauorables. 

Lo  2.°  es  que  si  no  huviesse  modo  para  hauer  el  pulpito  del 
domo,  aca  paresce  no  seria  menos  a  proposito,  por  via  de  don 
Pedro  o  otro,  procurar  el  de  Sant  Lorenzo,  de  la  qual  yglesia 
scriue  llargo  M.  Gasparo;  y  acabada  la  octaua  en  el  duomo,  si 
los  calores  o  otra  causa  no  os  pareciesse  devria  impedir  vuestras 
littiones  o  predicas,  me  parece  podriades  leer  en  aquella  yglesia, 
siendo  tan  commoda  y  tanto  del  duque. 

3.0     Quanto  a  las  predicas  o  littiones,  aduertir  que  los  ho- 


b     Hactenus  manus  Polanci;  sed  in  sequentibus  ejus  emendationes  ap- 
parent. 


*     Laurentius  Pagni,  a  secretis  duci.  Vol.  I,  40. 
7     Ibid.,  xviii. 


Ratio  gerendi  res  florentinas  833 

yentes  en  essa  tierra  son  de  delgados  ingenios  y  amigos  de  co- 
sas  nueuas,  mas  que  de  las  trilladas;  y  que  ay  entre  ellos  hom- 
bres  de  grande  juizio,  y  dottos;  y  segun  me  refiere  Pollanco, 
alabauase  el  modo  de  predicar  que  no  se  apartaua  mucho  del 
euangelio,  deelarandole  muy  bien,  y  probando  lo  que  se  dezia 
con  buenos  testimonios,  etc,  sin  engolfarse  en  muchas  questio 
nes;  y  es  tambien  de  notar  que  son  hombres  inciinados  a  la  reli- 
gion,  y  que  se  dexan  grandemente  commover  de  los  predicado- 
res,  si  son  a  su  gusto.  En  manera  que  la  vna  parte  y  la  otra  del 
predicador,  que  es  ensenar  y  mouer,  seruiran  en  aquella  tierra;  y 
darles  alguna  vianda  nueva  entre  las  communes,  y  alta  entre  las 
baxas,  sera  al  proposito;  insistiendo  en  la  exposition  de  la  Scrip- 
tura,  y  reprehender  (specialmente  quanto  a  la  codicia,  por  seer 
mercaderes,  y  ambition  de  magistrados  etc);  y  a  alabar  lo  bue- 
no  que  tienen,  induziendolos  a  lo  que  les  falta,  mas  que  en  las 
qiiestiones  scholasticas,  avnque  por  seer  ellos  sotiles,  tendran  al- 
gunas  lugar;  pero  otras  particularidades^  sin  estas,  podreys  alla 
mas  de  cerca  entender. 

4.t0  Ouanto  al  vicario,  sabed  que  me  informan  que  es  perso- 
na  harto  seglar  en  costumbres,  y  avn  ay  sospecha  que  en  las  co- 
sas  de  la  fe  no  siente  bien  del  todo  8.  Mirad  con  todo  ejlo,  por  amor 
de  Dios,  que  en  el  hablar  con  el  en  semejantes  materias  no  haga 
daflo  vuestro  zelo  a  mucho  que  podriades  aprovechar,  perdiendo 
su  beneuolencia;  y  vltra  de  que  alla  en  muchas  cosas  os  podria 
fauorescer  para  aca  con  el  cardenal  Ridolfi  9,  es  bien  tener  su 
amistad;  y  a  ello  seruira  el  visitarle,  y  hazer  cuenta  del,  y  qual- 
quiera  otro  medio  humano,  y  specialmente  su  tio  Bernardo  Bi- 
glioti,  amigo  de  Pollanco,  el  qual  devra  conozcer  M.  Andrea  l0;  y 
es  menester  que  le  hableys,  dandoosle  a  conozcer,  porque  le  tie- 
ne  Pollanco  ya  preuenido. 

5.0  Avnque  querria,  como  tengo  dicho,  que  no  se  sintiesse 
eh  vos  voluntad  de  ingeriros,  todavia,  si  huviessedes  de  hablar  a 
la  duquessa,  sabed  que  podriades  tomar  pretexto  de  alguna  obra 
pia;  porque  ella  es  afficionada  a  hazer  lymosnas,  casar  huerfa- 
nas,  etc;  y  dice  Pollanco  que  le  parescio  de  buena  mente,  y  que 
se  offrescio  y  prometio  aiudar  en  lo  que  se  le  offreziese.  El  duque 
es  tambien  amigo  de  buenas  obras:  querri[aj,  si  le  houiessedes  de 
hablar,  que  os  entrodusiesse  don  Pedro,  avnque  no  mjojvido  de 
vos,  sino  de  algun  otro;  si  le  hablays  podreyslo  hazer  en  espag- 
nol,  o  como  quisieredes;  y  si  vna  vez  os  da  audientia,  hoyraos 
quanto  le  dixieredes,  avnque  hablassedes  mas  de  vn  hora;  pero 
por  seer  el  hombre  resoluto  y  de  juizio,  se  huelga  que  se  vsen  con 
el  pocas  palabras  y  resolutas;  y  porque  se  prescia  de  iusto,  pa- 


Cf.  monum.  praeced.,  I,  8.°,  «...  et  de  vicariis...» 

Cardinalis  scilicet  Nicolaus  de  Rodulfis,  archiepiscopus  florentinus. 

Frusius,  Fiorentiam  nuper  missus;  cf.  vol.  I,  xvm,  3o;  etc. 

POLANCI   COMPLEMiJNTA.—  T.  II.  Bi 


834  POLANCI   COMPLRMENTA 

resce  que  quien  le  approbasse  las  buenas  cosas  que  se  veen  en  su 
Stado,  sin  liscnja,  le  tendria  mas  beneuolo.  En  horas  extraordi- 
nariascreo  seria  mejor  hablarle  que  en  las  horas  de  audientia.  En 
hablar  de  casa  o  collegio,  me  paresce  se  deua  sperar  hasta  mas 
tarde,  y  otra  vez  scribiremos  dello.  Digo  esto  de  parte  vuestra; 
antes'querria  que  ni  avn  sospecha  no  houiesse  de  que  tal  cosa 
pretendays;  quando  el  duque  salliese  a  ello  por  si,  o  induzido  por 
los  suyos,  se  podra  tomar  otro  acuerdo. 
hi  dorso.  Instruttion  para  en  Florencia. 


APPENDIX 


I 


EPITAPHIUM  ABAVI  POLANCI  » 


este  arco  y  sepultura  Redifi- 
caron  gregorio  de  polanco  y  -• 
j  de  polanco  quintos  sucesores 
del  mag  [?]  Ju  lope-  de  polan- 
co  b  que  fue  --  j  lugar  el  qual 
esta  aqui  enterrado  padre  q  fue 
de  gons0  lopez  de  polanco  |  q 
esta  enterrado  en  la  ziudad  de 
burgos  en  la  yglesia  de  san 
nicolas  y  [?]  su  [?]  alt  |  ar 
maior  y  abuelo  de  a°  de  po- 
lanco  y  gonz0  lopez  de  po- 
lanco  su  hermano  q  hiz-  |  ha- 
zer    el    dho    altar    mayor    de 


Este  arco  y  sepultura  reedifi- 
caron  Gregorio  de  Polanco  2  y 
Andres  de  Polanco  3,  quintos 
sucesores  del  magnifico  a  Juan 
Lopez  de  Polanco  4,  vecino  que 
fue  de  este  lugar,  el  cual  esta 
aqui  enterrado:  padre  que  fue 
de  Gonzalo  Lopez  dePolanco  5, 
que  esta  enterrado  en  la  ciudad 
de  Burgos,  en  la  iglesia  de  San 
Nicolas  6  y  su  b  altar  mayor;  y 
abuelo  de  Alonso  c  de  Polan- 
co  "  y  Gonzalo  Lopez  de  Po- 
lanco  8,  su  hermano,  que  hizo 
hacer  el  dicho  altar  mayor  de 

a  Obscurum  in  lapide:  mag  [magistro?]  an  mog?  Forsan  may  pro 
mayor?  —  b  Lectio  horum  dubia:  forsan  en  su.  —  c  Lapis  habet  a°;  sed 
eumfuisse  Alfonsum  (Alonso)  scimus  aliunde:  cf.  annot.  j  et  monum.  seq. 

1  Ex  inscriptione  sepulcrali,  in  lapide  exarata,  qui  olim  in  sacello  maxi- 
moin  templo  oppidi  Polanci  (provinciae  Santander  in  Hispania)  collocatus 
fuit.  Templo  diruto,  et  ab  egregio  viro  D.  Josepho  Maria  de  Pereda  instau- 
rato,  lapis  translatus  est,  impositusque  parieti,  prope  presbyterium  in  late- 
re  ccEpistolae»,  ut  vocant,  ubi  in  praesentia  reperitur.  Pauca  obliterata  sunt, 
sive  rupto  lapide  sive  exeso,  quae  nos  de  more  lineolis  indicamus  in  priori 
columna;  in  2.a  antem,  interpretamur  ex  integro. 

-  Frater  nostri  Joannis,  et  de  quo  non  semel  vol.  I:  cf.  pag.  4,  in  an- 
not.  4,  n.  IV.  Obiit  ille  22  Sept.  1563  (vol.  I,  405);  putandum  porro  eum  vi- 
ventem  huic  monumento  operam  dedisse. 

Ibid.,  n.  V. 

Ibid.,  n.  I. 

Ibid.,  n.  I  et  II.  Verum  locum  ejus  sepulturae  nescimus. 

Cf.  monum.  seq.,  annot.  I. 

Vol.  I,  1.  c.j  n.  II  et  V;  cf.  et  monum.  seq. 

Vol.  1, 1.  c,  n.  II  et  III;  cf.  et  infra,  monum.  3. 


836 


POLANCI  COMPLEMENTA 


san  nicolas  en  la  dha  cibdad  y 
bisabuelo  |  de  gregorio  de  po- 
lanco  Regidor  de  dha  cibdad 
de  burgos  y  de  alons-  de  po- 
lanco  su  primo  padres  de  |  los 
dhos  gregorio  de  polanco  y  an- 
dre-  -e  polanco  y  del  sobre- 
dho  Ju°  Lopez  quedo  otro  hno 
[?]  llamado  diego  |  lopez  cuya 
dezendenzia  esta  en  este  pue- 
blo. 


San  Nicolas  en  la  dicha  ciudad; 
y  bisabuelo  de  Gregorio  de  Po 
lanco  9,  Regidor  de  dicha  ciu- 
dad  de  Burgos,  y  de  Alonso  de 
Polanco  10  su  primo,  padres  de 
los  dichos  Gregorio  de  Polan- 
co  y  Andres  de  Polanco.  Y  del 
sobredicho  Juan  Lopez  quedo 
otro  hermano  d  llamado  Diego 
Lopez,  cuya  descendencia  esta 
en  este  pueblo 


11 


EPITAPHIUM  POLANCI  PATRUI  MAGNI 


NOBILIS  VIR  ALPHONSVS 

POLANCO  2  CVM  CONSOR 

TE  CONSTANTIA  MALVEN 

DA  S   REBVS  HUMANIS  E 

XEMPTI  HOC  SAXO  CONTE 

GVNTVR •  MIGRAVIT 

ILLE  •  ANO  •  M  •  CCCC  ■  XC 

I • HEC   M • D • XX 


d     Sic?  Lapis  videtur  dicere  hno  potius  quam  hijo. 


9     Pater  nostri  Joannis.  Vol.  I,  I.  c,  n.  III  et  IV;  infra,  monum.  4. 
10     Vol.  I,  ].  c,  n.  V. 

1  Ex  inscriptione  sepulcri  quod  exstat  Burgis  in  templo  Sancti  Nicolai 
prope  altare  summum,  hujus  latere  dextro  sive  «Evangelii»  dicto.  Sepulcro 
insunt  effigies  jacentes  defuncti  Alfonsi  et  uxoris  ejus  Porroaltare  hoc  pul- 
cherrimi  operis  est;  templumque  recens  refectum,  hocce  anno  1917  «monu- 
mentum  nationale»  ab  hispanico  gubernio  declaratum  est. 

2  Monum.  praeced.,  curn  annot.  7. 
s     Vol.  I,  4,  in  annot.  4,  n.  V. 


Appendix  837 

3 

EPITAPHIUM   AVI    POLANCI   '. 


NOBILIS    VIR    GONSALVS 
LOPIS  POLANCO    2    ATO;    CON 

IVX    LEONORA    MIRANDA    3 

HVIVS    SACRI    primariq;   ALT 

ARIS    AVTORES    HOC     TVMV 

LO  CONQVIESCVNT  ■  QUI  E 

CCLEAM     hXnC     HONESTIS 

REDITIBVS    FAVLSIERE  •  OBIIT 

ILLE    ANO  •  M  •  D  •  V  HEC    VE 

RO   M  .  D  •  III 

4 

EPITAPHIUM  PARENTUM  POLANCI 


debajo  •  de  la 
piedra  •  de  jaspe  •  q  es 
en  este  •  suelo  •  yacen  •  los  cuer 
pos  •  de  gregorio  •  de  polanco  2 
rregidor  ■  de  burgos  ■  y  de  dona  •  mia  ■ 
de  salinas  3  su  muger  •  fallecio  •  el  •  a  •  8  •  de  nobre 
1552  y  ellaa  22  de  mayo   1564  Fue  el  dho 
gregorio  •  de  polanco  ■  hijo  ■  de  gonealo 
lopez  •  de  polanco  •  fundador  •  de  este  altar 
mayor  y  nieto  ■  de  goncalo  ■  lopez  •  de  polanco  q 
estan  •  enterrados  en  este  •  arco  •  y  en  la  sepultura  jun 
to-a  el-como  pareze  •  por  losletreros  y  bis 
nieto   de  juan  •  lopez  de  polanco   q  esta  se 
pultado  •  en  el  lugar  de  polanco  q   es  en   asturias 
de  santillana  donde  es  su  naturaleza  en  vn  arco 
de  sus  •  antepasados  •  en   la  capilla  ■  maior  de 
la  •  yglesia  de  ■  sant 
elices  • 4 


1  Ex  inscriptione  sepulcri  exstantis  Burgis  in  templo  Sancti  Nicolai. 
Par  superiori  inscriptioni,  in  tumulo  est  lateris  «Epistolae». 

2  Cf.  supra,  monum.  I  cum  annot.  8.  Porro  hujus  viri  ejusque  uxoris 
effigies jacentes  supra  sepulcrum  apparent,.viri  autem  picta  imago  in  libro 
sodalitii  «Cofradia  de  Santiago»  dicti,  fol.  70V.,  4.afigura. 

3  Cf.  vol.  I,  4,  in  annot.  4,  n.  III. 

1  Ex  inscriptione  quae  Burgis  in  templo  Sti.  Nicolai,  sicut  duae  praece- 
dentes,  reperitur;  est  autem  in  muro  dividente  tractum  medium  (navim  me- 
diam  vocant)  a  tractu  sinistro  sive  «Epistolae».  Imago  autem  Gregorii  de- 
picta  est  in  lib.  cit.  (monum.  praeced.,  annot.  2),  in  fol.  79V. 

2  Pater  scilicet  nostri  Joannis.  Cf.  supra,  monum.  I  cum  annot,  9,  etc. 

3  Cf.  vol.  I,  4,  ln  annot.  4,  n.  IV,  et  alia  plura  loca. 
*    Cf.  supra,  monum.  I  hujus  append. 


838  Appendjx 


DE  ITINERE  LAINII  AC  POLANCI  IN  GALLIAM 

ANNO    I56I    l. 


Jhs. 


PUNTOS  PARA  SCRIUIR  DE  COSAS  DE  EDIFICATION 
DESDE   LOS  23  DE   MAYO  1561. 

1.  Los  que  fueron  ynbiados  del  collegio  a  diuersas  partes 
y  lo  que  hizieron. 

2.  La  instantia  hecha  a  N.  P.  para  yr  a  Francia ,  y  lo  que 
Ferrara  2  legato  y  el  papa  dixo. 

3.  La  mission  en  Alexandria,  y  la  instruction,  y  el  breue  del 
papa,  y  espessas. 

4.  Lo  que  auisa  maestro  Emundo  y  Pelletario  de  sus  ser- 
mones. 

5.  Las  auemarias  que  se  dispensan  a  los  que  prometten  de 
confessarse  cada  mes  a  lo  menos  vna  vez. 

6.  Del  legato  d'Arimino  que  vno  dexo  a  la  Compania. 

7.  Como  el  Padre  resolutamente  va  a  Francia,  y  lleua  con- 
sigo  Polanco  y  Hanibal;  y  como,  no  obstantes  las  difficultades, 
el  papa  se  lo  mando  in  virtute  obedientiae;  y  otra  vez,  yendo  a 
le  hablar,  dixo  el  papa  a  Ferrara  y  otros:  Ecco  il  P.  Laynez  va 
voluntieri,  parato  etiam  a  morire  et  a  esser  martire.  Et  dopoi 
disse  al  P.  medessimo:  Conuertirete  overo  guadagnerete  la  Fran- 
za.  Et  essendoli  domandato  vn  breue  d'importanza,  ordino  che 
si  facessi  come  il  P.  lo  dicessi. 

8.  Gli  bandi  de  Franza  contra  [?]  gli  hugonoti. 

9.  Come  si  manda  piu  gente  a  Tornon,  y  qual. 

10.  Del  predicador  ynbiado  a  Macerata. 

11.  Del  embaxador  del  patriarcha  de  Alexandria,  y  los  3 
nuestros  lleuados  a  S.  S.,  y  asimesmo  los  4  para  Franza,  y  como 
les  dio  la  mano,  teniendo  malo  el  pie,  y  dixo  que  eran  muy  obli- 
gados  a  la  Compania;  y  las  cuentas  que  bendixo. 

12.  Las  letras  del  papa  sobre  nuestro  nuncio  al  Cairo,  y  los 
breues  tan  fauorables. 

13.  Partidos  de  Roma,  viniendo  a  Monte  Roso,  hallamos 
vna  letra  de  Ascanio  de  Nepe,  donde  se  llamaua  N.  P.  para  vi- 

1  Ex  autographo  Poianci,  in  codice  Franc.  30,  2  ff.,  nn.  29  et  II,  prius 
2J9,  240,  tum  171  et  172.  Habuit  etiam  primum  fol.  r.,  numerum  3o6;  se- 
cundum  autem  v.,  numerum  3o9;  sed  deletis  his  omnibus.  perperam  sepa- 
rata  sunt  folia,  manentibus  nn.  29  et  11  tantum,  quasi  duplex  efficerent  mo- 
numentum.  Annotare  supersedemus  plura,  quae  in  vol.  I  et  in  Lainii  Mo- 
nnm.  reperientur. 

Scilicet  cardinalis  Hippolytus  Estensis  (Ferrariensis  dictus),  legatus 
pontmcius  in  Galliam,  quocum  Lainius  erat  hoc  iter  suscepturus. 


De  itinere  Lainii  ac  Polanci  in  Galliam  839 

sitar  al  cardenal  Fernes;  y  alli  nos  hizieron  la  costa;  y  M.  Joan 
de  Nepe  nos  hizo  yr  a  su  casa  a  Nepe,  donde  nos  tratto  bien ;  y 
el  vicario  y  ciertos  canonigos  y  gouernador  nos  hizieron  ver  las 
relliquias  de  42  maneras  a  puestas  en  tabernaculos  de  plata  etc; 
donde  estaba  parte  de  la  ►£  y  de  apostolos,  y  S.  Joan  Baptista 
etc.  [y]  la  cabeza  de  S.  Hieronirno. 

14.  El  dia  siguiente  fuimos  a  Caprarola  a  hablar  a  Farnes, 
y  hallose  en  el  disposition  para  hazer  mucho  bien,  etc,  quanto  a 
su  persona  y  quanto  a  la  Compania.  Diximos  misa  todos  por  el. 
Hablole  N.  P.  dos  vezes  con  grande  consolation  del,  y  aquella 
noche  no  le  vino  quasi  nada  de  mal.  Dixo  a  N.  P.  que  si  no  ha- 
zia  mucho  por  la  Compania,  nos  quexassemos  del,  porque  lo  de- 
bia  mas  que  nadie;  y  dio  a  entender  que  queria  murar  nuestra 
yglesia,  y  dotar  el  collegio,  bien  que  esto  vltimo  no  lo  esprimio 
tanto.  Detubonos  aquel  dia,  honorifice  tractando,  y  el  siguiente 
nos  dieron  vna  guia  para  Amelia. 

15.  Llegamos  el  juebe.s  antes  de  comer ,  a  A.melia.  Visita- 
ron  el  potestad  y  priores  y  muchos  gentileshombres  a  N.  P.;  y 
presentaron  mucho,  que  quedo  proueydo  el  collegio  por  algunos 
dias.  Importunaronle  que  predicase,  y  hizolo  el  dia  siguiente 
viernes  de  manana,  en  el  monasterio  de  Sta.  Catherina,  concu- 
rriendo  los  sobredichos  senores  y  el  pueblo,  etc,  con  fructo  y  sa- 
tisfaction,  encomendando  la  empressa  de  la  legation.  Y  visitose 
el  collegio;  y  el  mismo  viernes  venimos,  con  vna  guia  que  paguo 
la  ciudad,  a  Todo. 

16.  El  sabado  a  comer  venimos  a  Perosa,  y  el  cardenal  nos 
regalo  en  nuestra  casa  y  la  suya,  y  nos  hizo  dormir  en  vna  casa 
comoda  de  la  canonica.  Predico  N.  P.  el  domingo  de  manana, 
hallandose  el  cardenal,  obispo  y  senores  presentes,  y  gran  pue- 
blo,  con  mucha  satisfaction;  y  encomendo  vt  supra;  y  esto  hizo 
hallandose  indispuesto.  Despues  trattamos  de  la  fabrica,  y  vis/to- 
se  el  vicelegado,  y  el  collegio  todo. 

17.  Lunes  venimos  a  Pasignano,  13  miglas;  ynbio  el  car- 
denal  vno  delante  que  aparejo  en  vna  buena  casa  todo  lo  neces- 
sario,  y  estubimos  alli  aquel  dia.  Dio  orden  N.  P.  como  vn  hom- 
bre  que  estaba  en  pecado  con  vna  muger  concubina,  la  dexase; 
exhorto  al  prete  de  la  tierra  y  al  gouernador  a  hazer  su  debito. 

18.  El  martes,  por  cerca  del  lago  de  Perosa,  venimos  a  co- 
mer  a  Montepolciano,  donde  se  visito  el  collegio,  y  se  hablaron 
los  amigos;  y  el  miercoles  predico  con  buen  concurso  y  fructo. 
Fueron  muchas  b  las  visitas  y  presentes  de  los  senores  de  )a  tie- 
rra  y  otros,  que  quedo  el  collegio  proueydo.  Idem  in  Perosa. 
Tambien  se  dio  orden  a  vna  paz  entre  las  hermanas  c  de  papa 
Marcello,  etc 


a     Sic  videtur  legendum;  man.as  ms.,   sntis  dare.     — b   muchos   ms. 
— c   Verbum  valde  dubium:  solum  apparet  hr  [?]. 


840  Appendix 

19.  El  miercoles,  despues  de  comer,  fuimos  hasta  Monte 
Oliueti,  monasterio  de  benitos  blancos.  Y  el  jueues  a  comer  fui- 
mos  a  Sena,  adonde  se  visito  el  collegio,  y  con  el  prouincial  se 
assentaron  las  cosas  del,  y  del  de  Perosa,  Montepulciano,  Loreto 
y  Macerata.  El  viernes  hablo  N.  P.  al  cardenal,  y  por  su  medio 
se  tratto  con  el  arciouispo,  coadiutor  y  gouernador,  de  hauer  a 
S.  Giglio;  y  predico  aquel  dia  a  la  manana  en  el  domo  N.  P.,  con 
harto  concurso  de  gente,  noble  principalmente;  y  el  siguiente, 
que  fue  sabado,  fuimos  a  ver  la  yglesia  de  S.  Pedro  que  esta  en 
parte  cayda,  que  nos  la  offrezian,  y  se  hizo  resolution  de  procu- 
rar  la  deS.  Gillo,  y  quando  no  saliese,  tomar  la  de  S.  Pedro. 

20.  El  mesmo  sabado,  despues  de  comer,  venimos  a  dormir 
a  Pongibonze,  y  el  domingo  a  cenar  a  Florencia,  quando  el  car- 
denal  hazia  su  entrada.  Yo  auia  estado  mal  dispuesto  hasta  en- 
tonzes  que  me  comenze  a  hallar  bien,  y  creo  Dios  ayudo  special- 
mente. 

En  Florencia  N.  P.  visito  aquel  collegio,  con  el  prouincial, 
que  le  acompagno  desde  Sena,  y  asi  los  deuotos;  y  hablo  dos  ve- 
zes  alla  duquesa,  y  vna  al  duque,  harto  largo,  y  de  cosas  impor- 
tantes  al  seruicio  diuino  y  al  bien  de  sus  stados.  Y  con  la  duque- 
sa  tratto  de  ayudar  la  fabrica  de  los  collegios  de  Sena  y  Floren 
cia,  y  de  dotarlos;  y  ella  quedo  que  lo  haria.  Estubimos  alli  lu 
nes  y  martes;  y  el  miercoles  predico  el  P.  en  el  domo,  con  harto 
concurso,  aunque  entonzes  se  partia  el  cardenal,  y  creo  el  du 
que:  Dios  quiera  que  con  fructo  no  menor  que  la  satisfaction. 

21.  Partimos  el  mesmo  miercoles  despues  de  comer,  y  dor- 
mimos  en  la  Escarperia;  y  el  siguiente  en  Fiorenzola,  donde  se 
hizo  vn  buen  officio  por  vn  clerigo  descomulgado  de  muchos 
anos,  que  se  ynbio  a  Florencia  con  vna  letra,  a  absoluerse.  El 
viernes  comimos  en  Pietra  Mala,  y  dormimos  en  Luyano.  El  sa- 
bado  comimos  en  Pianora;  y  veniendo  a  Bologna,  vn  hombre  sa- 
cerdote  se  dispuso  a  hazer  los  exercitios  por  el  camino.  Llega- 
mos  antes  de  hora  de  cena;  y  el  domingo  predico  N.  P.  en  S.  Pe- 
tronio  con  grande  auditorio,  y,  spero,  con  fructo.  Visitose  el  vi- 
celegado,  y  hablose  a  otros  deuotos,  y  visitose  el  collegio;  y  trat- 
tar[on]se  algunas  cosas  para  la  ayuda  temporal  del;  y  el  collegio 
de  ios  espanoles  ynbio  a  visitar  a  N.  P.,  y  le  rogaron  mucho  tue- 
se  a  comer  alla,  y  fue  con  los  companeros,  y  mostraronle  el  colle- 
gio,  y  hizieronle  mucha  fiesta,  el  lunes.  Hallo  en  Bologna  al  rec- 
t?r  de  Forli,  que  vino  a  visitarle,  y  resoluieronse  muchas  cosas 
tocantes  a  su  collegio. 

22.  Martes  siguiente,  hallandose  el  P.  con  vn  poco  de  ca- 
lentura,  nos  partimos  para  Ferrara  a  19  horas,  y  dormimos  en 
S.  Pedro;  y  la  manana  siguiente  llegamos  a  Ferrara  a  hora  de 
dezir  las  missas;  donde  se  hallo  el  prouincial  de  Lombardia,  ve- 
niendo  de  Venecia  y  Padua,  y  el  rector  de  Modena. 

23.  El  miercoles  mesmo  hablo  al  cardenal  y  duque,  y  des- 


De  itinere  Lainii  ac  Polanci  in  Galliam  841 

pues  se  hallo  mal,  y  la  fiebre  se  le  aggrauo  y  se  hizo  terciana 
doble,  y  nunca  le  dexaba,  Visitaronle  tres  medicos,  los  dos  prin- 
cipales,  por  orden  del  cardenal,  con  mucho  cuydado,  y  hizose 
oracion  y  dixeronse  missas  por  el;  y  aunque  los  medicos  temian 
longueza,  quiso  Dios  que  el  7.0  afloxo,  y  al  nono  le  dexo  la  fie- 
bre;  y  el  juebes  7  de  Agosto  nos  partimos  para  Figuerola,  15  mi- 
llas,  ante  prandium;  y  estubimos  todo  el  dia  alli.  El  siguiente  co- 
mimos  en  Vergantin  d,  y  dormimos  en  Hostia  del  Mantuano.  El 
sisfuiente  comimos  en  Ponte  Merlan  c  v  dormimos  en  Mantua, 
donde  estubimos  el  domingq  siguiente.  En  todos  estos  dias  el 
P.  estaba  algo  indispuesto  la  noche,  mas  el  diabueno.  Hallamos 
alli  al  doctor  Loarte,  que  vino  con  N.  P.  hasta  Pauia. 

24.  El  lunes  partimos  de  Mantua  y  fuimos  a  comer  alla  Ma- 
dona  delle  Gratie,  y  dormimos  f  a  la  Marcharia;  y  al  dia  siguien- 
te,  entrando  en  el  Cremones,  comimos  a  Bona  Uoglia,  18  millas, 
y  dormimos  en  Cremona,  donde  vnos  pretes  hablaron  a  N.  P.,  de 
los  de  Somasca,  de  vn  collegio  en  Cremona,  y  de  la  vnion  de  los 
de  Somasca  con  la  Compania:  de  lo  primero  se  les  dio  mas  spe 
ranza  que  de  lo  2.0  El  siguiente  dia  nos  partimos  de  Cremona  y 
comimos  en  Pizigaton,  y  dormimos  en  Casal  Custorbin  g.  El  si- 
guiente  comimos  en  Deliciosa  y  dormimos  en  Pauia. 

25.  II  di  della  Assumptione  andamo  a  dormire  a  Mortara;  il 
sequente  doueamo  dormire  in  Villanoua,  et  per  le  grande  piogie 
non  potemo  arriuare;  et  ci  accomodamo  di  qua  del  fiume,  il  qua- 
le  passamo  il  sequente  di,  che  fu  domenica,  con  qualche  perico- 
lo,  et  dormimo  in  Abrino  h  passando  molte  aque;  et  il  sequente 
andamo  a  Cosentino  ■  a  mangiar;  et  ibi  trouamo  nostra  hospita, 
vechia  santa  et  inferma,  et  mangiaua  pane  et  aqua;  et  per  non 
hauer  doue  dormiie,  passamo  vltra  4  miglie  aSalusa.  II  sequente 
mangiamo  in  Chiuas,  et  dormimo  in  Turino,  doue  trouamo  2 
francessi  et  3  hibernici  che  veneuano  per  la  Compagnia  a  Roma, 
et  li  aiutamo,  etc.  Ci  trouo  etiam  iui  il  P.  Ludouico  de  Cou- 
dreto. 

26.  II  di  sequente  dopo  mangiar  andamo  a  Riuuli,  doue 
staua  il  duca  de  Saboya,  et  ci  trattene  tutto  il  di  sequente.  N.  P. 
li  parlo  de  cose  conuenienti  al  suo  stato  et  conscienza,  et  anche 
alla  Compagnia;  et  promesse  stabilir  le  cose  del  Mondoui;  et  ad 
ogni  modo  voleua  si  facessi  quello  de  Anessi.  Visitamo  il  cardi- 
nale  alexandrino  che  iui  staua;  et  fra  il  duca  et  il  cardinale  de 
Ferrara,  et  il  cardenaie  alexandrino  risolseno  de  domandar  a 
N.  P.  vn  predicatore,  specialmente  al  P.  Salmeron  o  P.  Bene- 
detto,  che  stessi  in  quella  corte,  per  aggiutarlo  nelle  cose  della 
relligione;  et  lo  domandorono  al  P.,  et  non  potete  sodisfarh,  ma 
li  presento  vn  altro,  scilicet  frate  Angelo.  Pur  resta  che  si  vedera 


d     Z><re  Berffantino.     — e  Itavidetur  legendum.     —  f  y  a  dormimos  ms. 
-sVerbumdubium.     — h  Dubium;  nuni  Febrino  ?.     -x  Dubmm  verbum, 


842  Appendix 

alla  tornata.  Si  trouo  etiam  \\  il  Posseuino,  et  si  tratto  delle 
cose  sue. 

27.  II  di  sequente  partimo  per  vn  logho  vicino,  a  dormire, 

chiamato 3.  II  sequente  alla  Nouellesa,  a  dormir,  al  piede 

del  Mon  Segnis;  il  sequente,  che  fu  domenica  24  de  Agosto  et  d*i 
de  S.  Bartholome,  passamo  il  monte  et  dormimo  in  Home  Bur- 
go  k;  il  sequente,  in  S.  Andrea;  1'altro  in  Moriana;  1'altro  in  Aqua 
Bella,  altro  in  Chambri,  doue  hauemo  visto  la  sindone  doue  fu 
inuolto  il  corpo  de  X.°;  il  sequente  passamo  la  Goueleta,  et  dor- 
mimo  in  Ponte,  termino  de  Saboya  et  Franza;  il  sequente  dormi- 
mo  in  Vardeliera;  il  sequente  in  Lion,  doue  arriuamo  al  vltimo  de 
Agosto,  et  stessimo  il  sequente,  et  si  scrisse  a  Tornon  et  Billom. 

28.  A  doi  de  Setiembre  dopo  desinar  partimo  de  Leone,  et 
dormimo  in  Brena;  et  dicendo  ogni  di  la  messa,  arriuamo  a  Pa- 
rigi  a  17  de  Settembre;  continuando  ogni  di  quasi  le  congrega- 
tioni,  dopo  pranzo,  col  cardinale,  de  doi  et  tre  hore,  trattando 
delle  cose  conuenienti  per  il  fine  della  legatione,  o  contra  1'here- 
sie,  o  appertenenti  all[a]  riforma.  Et  con  alcuni  particolari  de 
mala  doctrina  si  sono  fatti  alcuni  boni  officii;  confessando  etiam 
qualche  vno,  come  il  vescouo  d'Ostun.  In  Monte  Argis,  N.  P. 
parlo  alla  duchesa  de  Ferrara;  el  li  li  furono  date,  per  Tabate  de 
Salerno,  le  recomandationi  del  cardinale  de  Lorena  etTornon  etc. 

29.  Venuti  a  Parigi,  subito  hauemo  noue  del  esser  accetta- 
ta  la  Compagnia  nostra,  per  la  assamblea  delli  vescoui  alla  quale 
si  era  rimesso  il  parlamento  de  Parigi;  et  il  cardinale  de  Lorena 
et  Tornon  furono  li  principali  auctori,  et  non  hanno  fatta  resi- 
stenza  altri  che  li  vescoui  suspecti,  et  sorbonici;  et  credo  che  la 
venuta  del  Padre  generale  habbia  dato  calor  alla  adrnissione.  Si 
visito  etiam  quel  collegio. 

30.  A  19  de  Settembre  ci  partimo  per  la  corte;  et  trouando 
il  nuncio  del  papa  et  il  vescouo  de  Fermo,  che  veneuano  della 
corte  J  de  S.  Germain,  doue  quel  di  era  accettato  con  assai  festa 
il  cardinale  de  Ferrara  legato,  ci  rimeno  seco  a  St.  Cloud  m; 
doue  il  di  sequente,  visitato  Timbassadore  del  re  Philippo,  che  11 
staua,  vene  alla  corte  alli  20. 

31.  A  los  24  de  Setiembre  se  hizo  vna  congregation  en  Poi- 
si,  donde  se  hallo  la  reyna  madre,  y  rey  y  reyna  de  Nauarra, 
principe  de  Conde,  condestable,  duque  de  Guisa,  y  M.  d'Auma- 
le  n  y  los  del  consejo,  y  los  cardenales  Lorena,  Xatillon,  Armina- 
che,  Borbon  y  Guisa;  y  otros  obispos,  y  theologos,  entre  los  qua- 
les  fue  N.  P.,y  yo  le  acompane;y  Besa  y  Pedro  Martyr  y  sus  com- 
pnneros.  Dos  dias  antes  auiamos  ydo  a  visitar  y  comer  con  Lore- 
na;  y  despues  se  disputo  con  algunos  sorbonicos  que  cedieron;  y 
se  visito  Tornon,  que  estaba  muy  contento  de  su  collegio,  etc. 


i     Lacuna  eU  in  ms.     — k  Dubium  nomen  forsam:   Trane   Burgo. — 
1  Lectio  dubia:  num  de  detta  corte  ?     — m  S.  Clu  ms.     — n  de  Mala  ms. 


De  itinere  Lainii  ac  Polanci  in  Galliam  843 

32.  El  dia  primero  de  la  disputa  no  hablo  N.  P.  en  ella.  Pro- 
puso  Besa  de  yglesia  y  Eucharistia  lo  que  siente  su  secta.  y  res- 
pondio  Lorena  y  D'Espence  °,  y  argumento  vn  fratte  bianco.  Y 
al  vltimo  demando  Lorena  si  querian  accettar  el  articulo  de  la 
Eucharistia  como  la  Confession  Augustana,  y  ellos  pidieron  en 
scritto  la  propositioo,  para  verla,  y  pensar,  y  encomendarla  a 
Dios;  y  asi,  la  scriuio  Lorena  y  la  mostro  a  N.  P.,  y  despues  se 
dio  al  Besa.  Alli  hablamos  al  rey  de  Nauarra,  y  N.  P.  a  los  de 
Guisa  y  condestable.  El  juebes  se  entendio  del  legato  que  era 
bien  que  N.  P.  se  hallase  y  hablase  en  la  congregation. 

33.  El  viernes  a  26  del  mesmo,  hablo  Besa,  y  Pedro  Mar- 
tir,  y  respondio  Lorena  bien,  y  D'Espence;  y  despues  hablo 
N.  P.  cerca  de  vn  hora,  etc,  con  gran  satisfaction  de  los  sorbo- 
nicos  y  de  los  prelados  catholicos.  Estaban  los  mesmos  presentes, 
y  sparciose  mucho  la  fama  por  la  corte  v  Paris,  con  optimo  odor; 
y  aunque  algunos  a  el  principio  les  parezio  muy  libre,  como 
veyan  que  era  tan  accepta  la  cosa,  ellos  se  voluian  [a]  approuar. 
Destos  fue  el  legado,  y  Lorena  (como  dizen);  y  el  legado  le  rogo 
scriuiese  lo  que  habia  hablado,  y  se  hizo;  y  agradole  tanto,  que 
dixo  quererlo  p  hazer  traduzir  en  franzes,  por  que  se  publicase;  y 
asi  lo  haze  et  obispo  de  Carpentras.  La  regina  si  resenfi  vn  po- 
cheto  (come  ci  fu  detto);  ma  non  fu  niente. 

34.  Los  dias  siguientes  entendio  en  ver  ciertas  propositio- 
nes  que  los  ministros  daban,  para  ver  si  los  podrian  hazer  con- 
uenir  en  algo;  y  fue  a  Poisi  y  visito  diuersos  cardenales.y  obis- 
pos,  confirmando  y  animandolos,  y  exhortando  a  los  del  consejo 
que  se  hallasen  en  la  corte;  porque  los  hereticos  assistian  y  los  ca- 
tholicos  se  ausentauan. 

35.  Ordinariamente  ayuda  al  legado  en  lo  que  occurre, 
como  en  trattar  las  materias  de  fe,  de  las  quales  se  tratta,  y  dar- 
le  los  recuerdos  para  el  bien  deste  reyno  y  buen  successo  de  su 
legation,  que  puede,  y  con  los  otros  de  su  familia/y  particulares 
haze  lo  que  puede.  Ha  procurado  hablar  a  solas  a  la  reyna,  y 
predicarla,  por  mano  del  cardenal,  y  hasta  aora  no  ha  lugar. 

36.  Procura  que  se  quiten  las  conditiones  que  pusieron  en 
la  admission,  intolerables,  en  la  assamblea,  y  que  se  admitta 
como  las  otras  relligiones. 

37.  Hizose  offlcio  con  Tornon,  y  aumenta  de  1000  francos 
la  renta  de  Tornon;  y  quitose  la  pension  de  200  del  Pellanson  ^. 

38.  Ayudar  la  admission  con  letras  de  cardenales. 

39.  De  las  confessiones  de  los  que  venian  a  curarse,  de  los 
quales  confesso  muchos  el  P.;  y  procurar  de  ayudarlos  en  lo 
temporal. 

40.  De  la  familia  del  cardenal,  que  se  confessaron  y  comu- 


°     Depansa  ms.  hic  et  infra.     — P   quererla  ms.     — q   Hoc  verbum,  et 
nttmerus  200,  dubie  admodum  leguntur:  nttm.  100  ? 


844  Appendix 

nicaron  para  Todos  Santos,  y  el  cardenal  con  ellos,  con  N.  P. 

41.  Librose  el  Pelletario  y  dos  otros  buenos  predicadores, 
con  facultad  de  tornar  a  predicar. 

42.  Fue  reciuido  el  legado  con  sus  facultades;  y  al  concilio 
se  ynbian  obispos. 

43.  Se  ha  scritto  de  vtraque  specie,  de.praesentia  sacramen- 
ti  in  Eucharistia;  y  habladose  de  otras  cosas  como  occurren. 

Deli  decreti  della  assamblea. 


1.  Del  andar  a  Parigi  il  P.,  et  visitar  li  predicatori,  etc;  et 
delle  sue  prediche. 

2.  Del  parlar  alli  principi. 

3.  Del  collegio  de  Tornai,  et  gente  mandata  per  1'archiue- 
scouo  de  Brema,  et  Cambrai;  dilatione. 

4.  Trattar  con  li  heretici  per  ridurli  al  concilio. 


INDICES 


i 
i  - 

1NDEX  AUCTORUM 

OUI  IN  HOC  VOLUMINE  COMMEMORANTUR 

Aguilera,  Emmanuel,  S.  J. —  Provinciae  Siculae  Societatis  Jesu  Ortus, 
et  Res  gestae  Ab  Anno  1546  ad  Annum  161 1.  Auctore  P.  Emma- 
nuele  Aguilera  Ejusdem  Societatis  Presbytero.  Pars  prima.  Panormi, 
M.DCC.XXXVII. 

AlcAzar,  Bartholomaeus,  S.  J. — Chrono-Historia  de  la  Compania  de  Jesvs 
en  la  Provincia  de  Toledo.  Y  elogio  de  svs  varones  ilustres,  fundadores, 
bienhechores,  fautores,  e  Hijos  Espirituales.  Escrita  por  el  P.  Bartholo- 
me  Alcazar  de  la  misma  Compania...  Primera  parte.  Madrid,  1710. 

Alvarez,  Gabriel,  S.  J. — Historia  de  la  Provincia  de  Arag6n  de  la  Compa- 
nia  de  Jesus,  compuesta  por  el  Padre  Gabriel  Alvarez,  de  la  misma  Com- 
pania  y  Provincia.  Tom.  I-II.  (Opus  manu  scriptum.) 

Arigita  et  Lasa,  Marianus. — El  Doctor  Navarro  Don  Martin  de  Azpilcue- 
ta  y  sus  obras.  Estudio  historico-critico  por  el  Dr.  D.  Mariano  Arigita  y 
Lasa.  Pamplona,  MDCCCXCV. 

Astrain,  Antonius,  S.  J.— Historia  de  la  Compania  de  Jesus  en  la  Asis- 
tencia  de  Espana,  por  el  P.  Antonio  Astrain  de  la  misma  Compania. 
Tomo  I.  San  Ignacio  de  Loyola,  1540-1556.  Madrid,  1902.—  Tomo  II. 
Lainez-Borja,  1556-1572.  Madrid,  1905.— Tomo  III.  Mercurian-Aquavi- 
va  (primera  parte).  1573-1615.  Madrid,  1909.— Tomo  IV.  Aquaviva  (se- 
gunda  parte).  1581-1615.  Madrid,  1913.— Tomo  V.  Vitelleschi,  Carafa, 
Piccolomini,  1615-1652.  Madrid,  1916. 

Bartoli,  Daniel,  S.  J.— Degli  uomini  e  de'fatti  della  Compagnia  de  Gesu. 
Memorie  istoriche  del  P.  Daniello  Bartoli  della  medesima  Compagnia. 
Obra  p6stuma.  Lib.  I-IV.  Torino,  1847. 

Bluteau,  Raphael.— Vocabulario  portuguez  e  latino...  pelo  Padre  D.  Ra- 
phael  Bluteau,  clerigo  regular.  T.  I-VIII.  Coimbra-Lisboa,  1712-1721. 

Bobadilla,  Nicolaus  de,  S.  J.— Bobadillae  Monumenta.  — Nicolai  Alphonsi 
de  Bobadilla,  sacerdotis  e  Societate  Jesu  gesta  et  scripta,  ex  autographis 
aut  archetypis  potissimum  deprompta.  (Monumenta  histori'ca  S.  J.) 
Matriti,  I9l3. 

Borgia,  Stus.  Franciscus,  S.  J.— Sanctus  Franciscus  Borgia,  quartus  Gan- 
diae  dux  et  Societatis  Jesu  praepositus  generalis  tertius.  Vol.  I-V.  (Mo- 
numenta  historica  S.  J.)  Matriti,  1894,  1903,  1908,  1910,  1911. 

Brancifortius,  Hercules  Michael  etc  — Capitula  regni  Siciliae,  quae  ad 


846  POLANCI    COMPLEMENTA 

hodiernum  diem  lata  sunt,  edita  cura  ejusdem  regni  deputatorum  Hercu- 

lis    Michaelis    Brancifortii,    etc.    Tomo   I.    Panormi,    CI3I3CCXLL— 

Tom  II.  Panormi,  CIOIDCCXLIII. 
Braunsbkrger,  Otto,  S.  J. — Beati  Petri  Canisii,  Societatis  Iesu,  epistulae 

et  acta.  Collegit  et  adnotationibus  illustravit  Otto  Braunsberger,  eius- 

dem  Societatis  Sacerdos.  Vol.  I-VI.  Friburgi-Brisgoviae,  MDCCCXCVI- 

MCMXIII. 
Constitutiones  Soc.  Jesu,  latinae  et  hispanicae,  cum  earum  declarationibus 

Matriti,  MDCCCXCII. 
[Delplace,  Ludovicus,  S.  J.] — L'etablissement  de  la  Compagnie  de  J6sus 

dans  les  Pays  Bas  et  la  mission  du  P.  Ribadeneyra  a  Bruxelles  en  1556, 

d'apres  des  documents  inedits.  (Extrait  des  «Precis  historiques»,  Bru- 

xelles,  1S86.) 
— Synopsis  actorum  S.  Sedis  in  causa  Societatis  Jesu.    1540-1605.   Floren- 

tiae,  [887. 
Dollinger,  Joan.  Joseph.  Ign.;  et  Reusch,  Fr.  Henricus.— Die  Selbstbio- 

graphie  des  Cardinals  Bellarmin  lateinisch  und  deutsch  mit  geschichtli- 

chen  Erlauterungen  herausgegeben  vonjoh.   Jos.  Ign.    von  Dollinger 

und  Fr.  Heinrich  Reusch.  Bonn.,  1887. 
Encyclopedie,  La  grande,  inventaire  raisonne  des  sciences,  des  lettres  et 

des  arts,  par  une  societe  de  savants  et  de  gens  de  lettres.  Editores,  La- 

mirault  et  C.ie,  Parisiis. 
Fouqueray,  Henricus,  S.  J.  — Histoire  de  la  Compagnie  de  J£sus  en  Fran- 

ce  des  origines  a  la  suppression...  par  le  P.   Henri  Fouqueray,   S.    J. 

Tom.  I-II.  Paris,  1910-1913. 
Guilhermy,  Elesbaan,  S.  J.  —  Menologe  de  la  Compagnie  de  J6sus  par  le 

P.  Elesban  de  Guilhermy  de  la  meme  Compagnie.  Assistance  d'Espa- 

gne.  Vol.  I-III.  Paris,  1902. 
Hogan,  Edmundus,   S.  J.— Ibernia  Ignatiana,    seu   ibernorum   Societatis 

Jesu  Patrum  monumenta,  collecta...  a  P.  Edmundo  Hogan,  eiusdem  So- 

cietatis  presbytero.  Tomus  primus.   Excudebat  Societas  typographica 

dubliniensis,  MDCCCLXXX. 
Horatius  Flaccus,  Quintus. — Q.  Horatius  Flaccus  cum  variis  lectionibus 

argumentis.  notis  veteribus  et  novis...  curante  N.  E.  Lemaire.  Vol.  I-III. 

Parisiis  MDCCCXXIX-MDCCCXXXI. 
Ignatius  de  Loyola,  Stus.— Monumenta  Ignatiana,  ex  autographis  vel  ex 

antiquioribus  exemplis  collecta.  Series  prima.  Sancti  Ignatii  de  Loyo- 

la...  Epistolae  et  instructioiies.  Tom.  I-XII.  Matriti,  19031914.— Series 

quarta.  Scripta  de  sancto  Ignatio  de  Loyola,  Societatis  Jesu  fundatore. 

Tomus  primus.  Matriti,  1904.  (Monumenta  historica  S.  J.) 
Institutum  Societatis  Iesu.  Vol.  I-III.  Florentiae,  [892-1893. 
Lainius,  Jacobus,  S.  J. — Lainii  Monumenta.  Epistolae  et  acta  Patris  Jaco- 

bi  Lainii,  secundi  praepositi  generalis  Societatis  Jesu,  ex  autographis 

vel  originalibus  exemplis  potissimum  deprompta,  a  Patribus  ejusdem 

Societatis  edita.  Tom.  I-VII.  Matriti,  1912-1916. 
Le  Bachelet,  Xavier-Marie,  S.  J.—  Bellarmin  avant  son  cardinalat.  1542- 
1598. — Correspondance  et  documents.  Paris,  19II. 


INDEX    AUCTORUM  847 

Monumenta  Ignatiana,  v.  Ignatius  dk  Loyola,  Stus. 

Natalis,  Hieronymus,  S.   J.— Epistolae   P.  Hieronymi  Nadal,   Societatis 

Jesu,  ab  anno  1546  ad  1577,  nunc  primum  editae  et  illustratae  a  Patribus 

ejusdem  Societatis.   Vol.  I-IV.  (MONUMENTA  HISTORICA  S.  J.)  Matriti, 

1898-1905. 
Polancus,  Joannes  Alphonsus,  S.  J.—  Yita  Ignatii  Loiolae  et  rerum  Socie- 

tatis  Jesu  historia,  auctore  Joanne  Alphonso  de  Polanco  ejusdem  Socie- 

tatis  sacerdote.  Tom.  I-VI  (1491-1556).  (Monumenta  historica  S.  J.) 

Matriti,  1894-1898. 
—  Polanci  complementa.— Epistolae  et  commentaria  P.  Joannis  Alphonsi  de 

Polanco...  addenda  caeteris  ejusdem  scriptis  dispersis  in  his  MoNUMEN- 

tis...  T.  I.  Matriti,  1916. 
Puente,  Ludovicus  de  la,  S.  J.— Vida  del  V.  P.  Baltasar  Alvarez,  de  la 

Compania  de  Jesus,  compuesta  por  el  V .  P.  Luis  de  la  Puente,  de  la 

misma  Compania.  Madrid,  1880. 
Ribadeneira,  Petrus.  S.  J. — Tratado  del  modo  de  gobierno  que  Nuestro 

Santo  Padre  Ignacio  tenia,  escrito  por  el  P.  Pedro  de  Rivadeneyra.  Ma- 

drid,  1878. 
Sacchinus,  Franciscus,  S.  J. — Historiae  Societatis  Iesv  pars  II,  sive  Lai- 

nivs,  auctore  R.  P.  Francisco  Sacchino,  Societatis  eiusdem  Sacerdote. 

Antverpiae,  M.DCC.XX.— Pars  III,  sive  Borgia.  Romae,  M.DC.IL.— 

Pars  IV,  sive  Everardus...  Romae,  M.DC.LII. 
SantivAnez,  Joannes  de,  S.  J.— Historia  de  la  Provincia  de  Andalucia  de 

la  Compania  de  Jesus.  (Opus  manu  scriptnm.) 
Serrano,  Lucianus,  O.  S.  B,— Correspondencia  diplomatica  entre  Espana 

y  la  Santa  Sede  durante  el  pontificado  de  S.  Pio  V,  por  D.  Luciano  Se- 

rrano,  O.  S.  B.,  de  la  abadia  de  Silos,  y  miembro  de  la  escuela  espano- 

la  de  historia  y  arqueologia  en  Roma.  Tomos  I-IV.  Roma,  1914. 
Sommervogel,  Carolus,   S.   J.  — Biblioteque  de   la  Compagnie  de  Jesus, 

Premiere  partie:  Ribliographie,  par-les  Peres  Augustin  et  Aloys  de  Bac- 

ker.  Seconde  partie:  Histoire,  par  le  Pere  Auguste  Carayon.  Nouvelle 

edition,  par  Carlos  Sommervogel,  S.  J.  Bibliographie.  Tom.  I-IX.  Bru- 

xelles-Paris,  MDCCCXC-MDCCCC. 
Tacchi-Venturi,  Petrus,  S.  J.— Storia  della  Compagnia  di  Gesu  in  Italia, 

narrata  col  sussidio  di  fonti  inedite  da!  P.  Pietro  Tacchi-Venturi  D.  M.  C. 

Vulume  Primo.  Roma-Milano,  M.DCCCC.X. 
Ughellus,  Ferdinandus,  O.  Cis.— Italia  sacra,  sive  de  Episcopis  Italiae  et 

Insularum  adjacentium...  auctore  Ferdinando  Ughello  Florentino  Ab- 

bate  SS.  Vicentii  et  Anastasii  ad  Aquas  Salvias.  Ordinis  Cisterciensis. 

Editio  secunda,  aucta  et  emendata,  cura  et  studio  Nicolai  Coleti  Eccle- 

siae  S.  Moysis  Venetiarum  Sacerdotis  Alumni.  Venetiis,  MDCCXVII- 

MDCCXXII. 
Van  Gulik,  Guilelmus;  et  Eubel,  Conradus.-Hierarchia  catholica  medii 

aevi.  Tom.  III.  Monasterii,  1913. 
Wernz,  Franciscus  Xav.,  S.  J.;  et  Schmitt,  Ludovicus,  S.  J — Synopsis 

historiae  Societatis  Jesu.  Ratisbonae,  1914. 


848 


POI.ANCI    COMPLHMKNTA 


II 


INDEX  EORUM 


AD    QUOS   POLANOUS    VF.L    ALII  EJIJS    NOMINE   SCRIBUNT    '. 


Adurnius,  Franciscus,  S.  J.,  252. 
Angelo,   Balduinus  ab,   S.    J.,   142, 

213. 

Borgia,  Stus.  Franciscus,  S.  J.,  58, 

64. 
Borromaeus,  Stus.  Carolus,  160,  244. 
Domeneccus,    Hieronymus,    S.    }., 

254- 
Emmanuel  Philibertus,  dux  Sabau- 

diae,  l63. 
Hajus,    Edmundus,  S.  J.,   l36,   164. 
Ignotus  sodalis  S.  J.  hispanus,  27. 
L6pez,   Emmanuel,  S.  J.,  149,  15L 
Maggius,  Laurentius,  S.J.,  154,  168. 
Maldonatus,  Joannes,  S.  J.,  281,289. 
Mariana,  Joannes  de,  S.  J.,  l38. 
Mata,  Gregorius  de,  S.  J.,  172. 
Matthaeus,  Claudius,  S.  J.,  164,  165. 
Menginus,  Dominicus,  S.  J.,  158. 
Mercurianus,  Everardus,  S.  J.,  309, 

3i3,  315,  319,  320,  326,  33i,  334, 


335,  340,  342,  346,  348,  35i,  354, 
357,  36i,  366,  367,  371,  ^77,  379, 
383,  394,  399.  408,  410,  419,  420, 

435,  44o,  443,  445,  449,  452,  461, 
464,  465,  468,  473,  475,  482,  485, 
488,  491,  497,  502,  504,  507,  512, 
516,  523,  528,  534,  536,54o,  542, 
563,  566. 

Miro,  Jacobus,  S.  J.,  62. 

Natalis,  Hieronymus,  S.  J.,  i3o, 
L33,  135. 

Possevinus,  Antonius,  S.  J.,  3li, 
323. 

Rector  collegii  rhegiensis  S.  J.  (?), 
350. 

Societas  Jesu  universa,    1,    29,  69, 

99, 115,  I76- 
Suarez,  Joannes,  S.  J.,  298,  3o2. 
Sunnerius,  Franciscus,  S.  J.,  152. 
Trigosus,  Petrus,  S.  J.,  159. 
Vazquez,  Dionysius,  S.  J.,  167. 


III 
INDEX  EORUM 

QUI   AD  POLANCUM  SCRIBUNT 


Acebedo,  Btus.  Ignatius  de  S.,    /., 

66. 
Angelo,  Balduinus  ab,  S.  J.,  235. 
Augerius    Edmundus,    S.    J. ,    239, 

263. 
Ayala,  Josephus  de,  S.  J.,  265. 
Blyssemius,  Henricus,  S.  J.,  291. 
Canas,  Joannes  de,  S.  ].,  246. 
Castaneda,  Joannes,  S.  J.,  269,  295. 
Castro,  Franciscus  de,  S.  J.,  218. 
Coudretus,  Hannibal,S.  J.,  241,  286. 


Esquivel,    Gundisalvus    de,    S.   J., 

211. 
GonzalezDavila,  Aegidius,S.  J.,  238. 
Gropellus,  Gas-par,  56. 
Hajus,  Edmundus,  S.  J.,  251. 
Henricus,  cardinalis,  infans  Lusita- 

niae,  228. 
Le6n,  Emmanuel  de,  S.  J.,  227. 
Matthaeus,  Claudius,  S.  J.,  139,  147. 
Mercurianus ,    Everardus  ,    S.     J., 
3o8,  405,  427,  433,  477,  514,  565. 


1     In  hoc  et  in  sequentibus,  numeris  paginas  indicamus. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


849 


Possevinus,  Antonius,  S.  J.,  317. 
Rocca,  Franciscus,  173. 
Rodriguez,"  Ludovicus,  283;  v.  Xi- 

menius. 
Samaniego,  Didacus,  S.  J.,  221. 
Sanchez,  Gaspar,  S.  J.,  216. 
Sanderus,  Nicolaus.  97. 
Sarranus,  Georgius,  S.  J.,  223. 
Sebastianus,  rex  Lusitaniae,  236. 


Suarez,  Joannes,  S.  J.,  277. 
Sunnerius,  Franciscus,  S.  J.,  225. 
Thyraeus,  Hermannus,  S.  ].,  256. 
Torre,  Franciscus  de  la,  S.  J.,  272. 
Trigosus,  Petrus,   S.  J.,  292,  300, 

3o5. 
Ximenius,  Franciscus,  283;  v.  Ro- 

driguez. 
Zerer,  Matthaeus,  S.  J.,  229. 


1    rv 

INDEX  EORUM 

QUI  AD   ALIOS,  NON   AD  POLANCUM,  SCRIBUNT 


Augerius,  Edmundus,  S.  J.,  praepo- 

sito  generali  futuro,  3o3. 
Bassus,    Joannes    Jacobus,    S.    J., 

Octavio  Lorenzini,  S.  J.,  570. 


Possevinus,  Antonius,  S.  J.,  univer- 

sae  Societati,  569. 
Sebastianus,  rex  Lusitaniae  (litterae 

patentes),  215. 


V 


INDEX  PERSONARUM,  RERUM  AC  LOCORUM 


Abbas  (Abbate),  Jacobus,  S.  J.,  63. 

Ablon,  senator  parisiensis,  collegio 
S.  J.  beneficus,  708. 

Abnegatio  sui,  sodalibus  prov.  sicu- 
lae  commendatur,  433;  ad  amorem 
Dei  via,  745  sqq.;  ministro  evan- 
gelico  necessaria,  778-779. 

Abraham,  patriarcha,  obedientiae 
exemplum,  821. 

Abreo,  S.  J.,  sacris  initiandus,  239. 

Abrino  (dubium  nomen),  opp.,  841. 

Absolutio  magistratuum  siculorum 
quorumdam,  371,  405,  435-436;  ex- 
communicationis  usurpantium  ec- 
clesiasticam  jurisdictionem,  688, 
689;  qui  inciderint  in  hanc  ipsam, 
declaratur ,  689;  sacramentalis, 
quibus  deneganda,  621. 

Abstinentia  a  carnibus,  608;  in  jubi- 
laeo,  612;  feriae  VI  quae  in  Socie- 
tate    solet  servari,  543;  quaedam 

POLANOI  COMPLEMKNTA.— T.   II. 


videtur  hypocrisis,  quum  non  sit, 
792. 

Abula  (Avila),  collegium   S.  J.,  682. 

Academiae,  loca  apta  sunt  ad  dele- 
ctum  candidatorum  S.  J.,  726;  gra- 
dus  et  munera  non  conferenda  nisi 
catholicis  probatis,  642;  germani- 
cae,  viris  gravibus  ac  piis  refor- 
mandae  tradantur,  260-261;  duae 
in  collegio  romano  S.  J.  habentur 
acongregationibusmarianis,  87-88. 
v.  Congregatio  mariana. 

Acapulco,  opp.  in  Mexico,  221. 

Accusatio,  v.  Auricula. 

Acebedo,  Gaspar  de,  S.  J.,  lector 
burgensis,  gloriose  obit,  649. 

— B.  Ignatius  de,  S.  J.,  soluturus  in 
Brasiliam,    visitator    provincialis, 
68,  660,   684,  697;   Romam   venit, 
701:  praep.  prov.  Brasil.,  74,  70T 
702;  eo   profectus  cum   70   s<~ 
712;  martyrium   subit  cu^ 
eis,  7l3. 


850 


POLANCI   COMPLEMENTA 


Acebedo,  Petrus  Paulus  de,  S.  J., 
obit,  172,  211;  ejus  opus,  v.  Synta- 
xis. 

Acetum,  an  vendendum  et  quomo. 

do,  559- 

Achileus,  Achilles  ( de  Achillis  )  , 
Paulus,  S.  J.,  rector  panormita- 
nus,  in  coll.  Montis  Regalis  aucto- 
ritate  pollet,  459;  futurae  domui 
professorum  praeficiendus,  512; 
admonitor  et  consultor  praep. 
prov.,  460;  viceprovincialis  Sici- 
liae,  693;  praefecturam  prov.  recu- 
sat,  698;  impetitus  ab  apostata, 
692;  in  officio  juvatur  a  ministro 
praedito  auctoritate,  489,  504-505; 
qui  illi  sufficitur,49o;  visitationem 
Polanci  laudat,  32i;aliquando  «Pe- 
ri»  vocatur,  504;  sodali  adjutore 
donandus,  3n,3i7;  varia,3o9,3l2, 
325,  340,  349,  373,  436,  459,  482. 

Acosta,  Hieronymus  de,  S.  J.,  238. 

— Jacobus  de,  S.  J.,  professor  Ro- 
mae,648;  solennia  vota  nuncupat, 
640;  rector  collegii  taurinensis, 
672;  Antuerpiam  missus,  283,  685  ; 
in  prov.  castellana  degit,  2^9. 

Acquapendente,  v.  Aquae  Taurinae. 

Actus  publici,  v.  Comoedia;  Dialo- 
gus;  Disputationes  scholasticae. 

Acuna,  Joannes  Jacobus  de,  S.  ]., 
38. 

Adalbertus,  S.  J.,  decanus  faculta- 
tis  theologicae  viennesis,  657. 

— S.  J.,  ad  collegium  romanum  ve- 
nit,  615. 

— S.  J.  caelesti  voce  dicitur  monitus 
ut  in  Societate  maneret,  596. 

Adhortatio  domestica  in  S.  J.  adhi- 
bita,  3;  feria  VI  habenda,  562;  sal. 
tem  alterna,  jussu  S.  P.  Ignatii 
579;  olim  in  collegio  romano  tem- 
pore  prandii  usurpata,  594;  in  ea 
confessariiaccendendi,  502;  v.Bor- 
gia;  Botellus.    • 

Adornus,  v.  Adurnius. 

Adria,  v.  Atria . 


Adriani  ( Adriaensens) ,  Adrianus, 
S.  J.,  235;  Romam  venit,  596; 
collegium  rom.  visitat,  597;  sedi- 
tionis  bobadillanae  participare  vi- 
sus,  604;  Antuerpiam  profectus, 
608;  Wormatiam  pedes  venit,  615. 

Adrianus  quidam,  ad  Societatempro- 
pensus,  624. 

Adurnius  (Adorno),  Franciscus,S.J., 
praep.  prov.  longobardicae,'  672, 
7l3;  in  Societatem  admittit  con- 
ventum  quemdam  piorum,  680; 
ejus  litterae  de  congreg.  III,  722; 
varia,  161,  244,  671. 

Adversarii  S.  J.,  quo  pacto  tractan- 
di,  788;  v.  Haeretici;  Hugono- 
tes;  etc. 

Aebura  (Talavera),  opp.,  139. 

Aeger  sanatur  fide  ob  contactum  ma- 
nus  Patris  cujusdam,  94;  aegri, 
v.  Nosocomium. 

Aegidius,  S.  J.,  scholasticus,  ingres- 
sus  Romae,  37. 

-S.  J.,  582. 

— S.  J.,  Roma  Patavium  petit,  605. 

Aegritudo  cujusdam  sodalis  dimissi, 
quando  inceperit  quaeritur,  146. 

Aethiopia,  reg.,  socii  illuc  missi, 
577,  588,  593;  ejus  patriarcha, 
v.  Oviedo;  varia,  I05,  215. 

Afflictus  (d'Afflitto),  Ferdinandus, 
S.  J.,  votis  absolvi  petit,  et  quare, 
372  373,  406;  apud  cognatos  versa- 
tur,  425,  444;  ejus  res  oeconomicae 
difficiliores  redduntur,  443;  varia, 

479,  49'- 
Afonseca,  v.  Fonseca. 
Africa,  reg.,  215. 
Agatha,  Sta.,  Catanae   civitatis   pa- 

trona  caelestis,  517. 
Agenda,  nomen  libri  liturgici  eden- 

di    pro  Germania,    259;    parochis 

non  desit,  260. 
Agnus  Dei,  cereae  imagunculae  sic 

dictae,    93,    123,   546,    585,    650. 

665. 
Agrigentum  (Girgenti,  in  textu  Guir- 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


851 


gento),  app.  peste  desolatur,  518; 
eadem  cessat,  541;  coll.  S.  J.  ex- 
petitur,    427,     7o3;    ejus    episc, 
v.  Marullus. 
Agro,  abbatia,  v.  Catana. 
Agubio,  Julius  de,  S.  J.,  536. 
Alba,  dux  de,  v.  Alvarez  de  Toledo, 

Ferd. 
— vestis  sacerdotalis,  550. 
Albaicin,  v.  Granata. 
Albanum,  dioecesis,  20,  65. 
Alberto,  Hippolytus  de,  S.  J.,  cupit 

in  Indiam  pergere,  403. 
Albertus  V,  dux  Bavariae,  158,  582, 

586,  635,636,639,  642,654. 
Alboscus  (Albosco),   Antonius,    ad- 
vocatus,   domum  legat  Societati, 
654;   collegii   taurinensis    benefa- 
ctor,  669. 
Alciatus  (Alciato),  Franciscus,  card., 

109,  676,  685,  701,  7o3. 
Aldobrandinus,  Joannes,  card.,  717, 

721. 
— Thomas,    pontificius    secretarius, 

697. 
Alencon,  dux  de,  v.  Franciscus. 
Aleramus,  v.  Beccutus. 
Alexander,  S.  J.,  v.  Sancto  Angelo 

Alex.  de. 
— S.  J.,  frater,  v.  Octavius,  alumnus 

collegii  germ. 
— civis  romanus,  685. 
Alexandria,  opp.  in  Aegypto,   ejus 

patriarcha,  628,  838. 
Alexandrinus  card.  sic  dictus,  v.  Bo- 

nellus;  Pius  V. 
Alexius,  S.  J.,  Roma  Montem  Poli- 

tianum  petit,  608, 
Alfius,  v.  Fotius. 
Alfonsus  II,  v.  Estensis,  Alf. 
— S.    J.,    collegii    romani    minister, 

576. 
-S.  J.  (idem  qui  praeced.  ?),  sub- 
minister    collegii     romani,    obit, 

579- 
—  ab  Asculo  (de  Ascoli),   min.  coll. 

rom.,  587;  Asculum  petit,  632; Ro- 


mam  revertitur,  635;  Montem  Po 
litianum  venit,  608. 
Alfonsus   S.  J.,  ferrariensis,  Italiae 
urbes  peragrat,  599;  ad  coll.  rom. 
venit,  608. 
— S.  J.,  ad  coll.  rom.  missus,  583. 
— S.J.,   adjutor  domesticus,  comes 

P.  Christophori  Rodericii,  628. 
Albabiri,  reg.,  215. 
Alletavale,  MichaeM,  S.  J.,  309. 
Altaemps,  v.  Sitticus  de  A. 
Altanus,    Antonius,     suam   domum 

collegio      Societatis     destinat, 

642. 
Altare  portatile,  facultas  id  adhiben- 

di,  673. 
Altierius  (Altieri),  Hieronyrnus,  ci- 

vis  romanus,  687. 
Altieri  (idem  qui  praeced.  ?)  eques 

romanus  ejus  cognominis,  634. 
Aluch  Ali,  v.  Kilidsch  Ali. 
Alvarez,  Balthasar,  S.    J.,   vicepro- 

vincialis  Castellae,  238,  279. 
— Emmanuel,  S.  J.,  172;   ejus  Syn- 

taxis,  ibid. 
— Gaspar,  S.  J.,  rector  S.    Antonii 

olisiponensis,  ultima  vota  pronun- 

tiat,  661. 
— Joannes,  S.  J.,  801. 
— del   Aguila,    Ferdinandus,   S.   J., 

ad  professionem  solennem  admis- 

sus,  666. 
— de  Toledo,  Ferdinandus,   dux  AI- 

bae,    x32;  in  Flandria  mansurus, 

3oI;     Flandriam    relinquet,    293, 

3o7;  eleemosynam  collegio  roma- 

no  praebet,    608;    Romam  venit, 

ibid.;  ejus  filius,  607. 
Ferdinandus,   comes  IV  Oro- 

pesiae,  33,  715. 
—  —  Joannes,  card.  S.  Jacobi,  ulti- 

mo  aegrotat,  606. 
Alvarus,  castellanus  Neapoli,  314. 
Alvernia  (Auvergne),  reg.,  277,  3oo, 

682;   ejus  gubernator  pro  captivis 

castellanis  S.  J.  aiios  captivos  of- 

fert,  3o3. 
t 


852 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Amaro,  Nicolaus  de,  S.  J. ,  325,  33o, 

345- 
Amason,  perperam  proPont-a-Mous- 

son,  v.  hoc  verbum. 
Arnatrix,   opp.  in  Brutiis,  locus  di- 

ctus  Sancta  Crux  offertur  Socie- 

tati,  659. 
Ambitio  fugienda,  746;  ejus  suspicio 

a  Societate  arcenda,  554. 
Ambrosius,   S.  J.,  ad  coll.  rom.  ve- 

nit,  582. 

—  S.  J.,  Ferraria  Romam  venit,  585. 

—  S.  J.,  siculus,  obit,  596. 
Ambrunum,  v.  Ebrodunum. 
Amelia,  prioratus,  v.  Verdunum. 

—  opp.,  v.  Ameria. 

Ameria  (Amelia),  Sebastianus  de,  v. 
Sebastianus. 

—  opp.,  839;  ejus  magistratus,  ibid.; 
coll.  S.  J.,  sodales  illuc  pergen- 
tes,  591,  643;  invisitur  a  Lainio, 
839;  scholae  sublatae,  647;  ejus 
superintendens,  v.  Madridius;  Bor- 
gia;  ipsum  clauditur,  24-25,  674- 
675;  episc,  v.  Ferratinus;  mona- 
sterium  Stae.  Catharinae,  839. 

America,  reg.,  sodales  illuc  missi, 
666-667;  alii  petuntur,  662,  v.  In- 
dia  Occid. 

Amodei,  Curtius,  S.  J.,  Melitam  cum 
classe  missus,  663;  militum  capel- 
lanus,  61-62,  699;  in  coadjutorem 
formatum  cooptatus,  665;  tum  ad 
professionem  solennem  3  votorum, 
700;  in  Galliam  missus,  ibid. 

Amodeus  (Amodei),  Laurentius, 
S.  J.,  in  coadjutorem  spiritualem 
cooptatus,  665;  ad  professionem 
solennem  3  votorum  admissus, 
700;  graviter  laborat,  408. 

Amulius,  Marcus  Antonius,  card., 
634,  659,  688,  691. 

Amville  (sic  in  textn),  dux  militum 
(marechal),  147. 

Anagniae,  dioecesis,  20  21 ;  ejus 
episc,  v.  Torcella. 

Anchin,  v.  Aquiscinctum. 


Andalur,  Dominicus,  S.  J.,  140. 
Andegavensis    (d'Anjou)    dux,    v. 

Henricus. 
Andrada,   Didacus  de,  S.  J.,  marty- 

rium  subit,  713. 
Andreas,  S.  Ap. ,  612;  fanum  illi  di- 

catum  in  regno  Neap.,  II. 
— S.  J.,    friso,    Ameriam   mittitur, 

589;  examini   logices  et  physices 

subjectus,  605;  magistri  laurea  do- 

natus,   ibid.;  Roma  Coloniam  pe- 

tit,  ibid. 
— S.  J.,  leodiensis,  Lauretum  petit, 

578. 
— S.  J.,  in  coll.  germanico,  699. 
Androtius,  Fulvius,  S.  J.,  rector  fer- 

rariensis,  l33;  legatus  provinciae 

longob.    ad  congr.  procurat.,  692; 

varia    (de   eodem    Fulvio?),    595, 

596,  626,  632. 
— Robertus,  S.  J.,  ingreditur,  38. 
Angelis,   Bernardus  de,  S.  J.  secre- 

tarius,  XI. 
Angelo,    Balduinus  ab,   S.  J.,    245; 

examini  subjectus,  lauream  magi- 

stri  nactus,  605;  Roma  Coloniam 

petit,  ibid.;  imaginesquasdam  Ro- 

mam  mittit,  624;  rector  audoma- 

rensis,   677;    praep.   prov.   Germ. 

Inf.,  144,  235,  3o5. 
Angelus,  S.  J.,  sodalis  adjutor,   obit 

peste  in  Sicilia,  536. 
— Romae  pharmacopola,  Societatem 

Jesu  ingreditur,  39. 
— frater,  841. 
Anglia,  regnum,  se  ecclesiae  roma- 

nae  tradit,  578. 
Angra  (in  textu  Langre),  opp.  in  in- 

sulis  Tertiis,  coll.  S.  J.  conditur, 

32,  692;  idem  dotatur,  712. 
Angrogna,  vallis,  a  sodalibus  visitur, 

647;  coll.  S.  J.  des-ideratur,  ibid. 
Anjou,  v.  Andegavensis. 
Anna,  Sta.,  587. 
— filia  Ferdinandi  I  imperatoris,  du- 

cissa  Bavariae,  158. 
Annecium  (Annecy),  841. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


853 


Annona,  pro  Nona,  v.  Roma,  Turris 

Nonae. 
Annunciatio  B.   M.  V.,  tituius  con- 

gregationis  marianae  romani  coll., 

557;  et  perusini,  200-201;  templum 

ejus  nominis,  v.  Genua. 

—  v.  Congregatio. 
Anriquez,  v.  Henricius. 
Anselmus  (S.  J.?),  Roma  in  patriam 

missus,  581.  1 

— (S.  J.?  idem  qui  praecedens?),  624. 
«Antipasti  et  postpasti»,  549. 
Antoninus,  S.  J.,  siculus,  3g. 
Antonius,  S.  J.,  minister  collegii  ro- 

mani,  576. 
— S.  J.,  subminister  collegii  romani, 

600. 
— S.  J.,  Roma  Flandriam  petit,  589. 
— S.  J.,  gallus,  ad  coll.  rom.  venit, 

602;  Siciliam  petit,  607. 
— S.  J.,  pistoriensis,   adjutor  dome- 

sticus,  suprema  edit  vota,  665. 
— S.  J.,  siculus,  divinum  officium  re- 

citat,  624. 

—  S.  J.,  venetus,  629. 

— S.    J.,    valentinus,    Roma   Tybur 

missus,  63o;  regressus,  ibid.;  Mon- 

tem  Regalem  petit,  632. 
— S.  J.,  majoricensis,  diaconus  crea- 

tus,  632. 
— S.  J.,  argentinus,  v.  Argenta. 
— S.  J.    (matritensis?),  v.  Madridius, 

Ant. 

—  collegii  germanici  alumnus,  ingre- 
ditur  O.  P.,  612,  6i3. 

— (collegii  germanici  alumnusP),6l9. 

— prior  ordinis  militum  S.  Joannis, 
216;  ejus  nepotes,  ibid. 

— v.  Guido  Antonius. 

Antuerpia  (Anvers),  opp.domicilium 
S.  J.,  1^3;  lusitani  ibi  degentes, 
159;  eorum  sodalitium,  283  sqq. 

Apamiae  (Pamiers),  opp.,  coll.  S.  J., 
redintegrandum,  642,  693;  sum- 
mae  ad  id  difficultates,  649;  opti- 
mi  ejus  cives  fidem  conservant, 
642. 


Apostata,  olim  religiosus,  conciona- 
tor,  resipiscit,  91-92;  apostatae  alii 
conversi,  93,  210. 
Apparitius,  Martinus,  S.  J.,  adjutor 
domesticus  ultimis  se  votis  illigat, 
662. 
Appulia  (Puglia),  reg.,  39,  314. 
Aprutium  (Abruzzo,  Abruzzi),  reg., 

79,  H3. 
— v.  Teramum. 
Aqua  Bella,  opp.,  842. 
Aquaviva,   Claudius,   S.    J.,   praep. 
gen.  V,  ingreditur  Societatem,  6, 
681 ;  ejus  laudes,  6-7;  summo  con- 
temptu   mundani   honoris  Romae 
stipem  mendicat,  10,  6S2;  ejus  In- 
dustriae  ad  curandos  animi  mor- 
bos,  xi-xii;  varia,  38,  65  (?),  463, 
570,  686. 
— B.  Rodulphus,  S.  J.,  insigni  forti- 
tudine  paternum  affectum  vincit, 
38,  686. 
Aquae    Taurinae    (Acquapendente), 
opp.,  coll.  S.  J.  desideratur,    718. 
Aquiscinctum    (Anchin),    abbas    et 
monachi  O.  S.  Bened.  coll.  S.  J. 
condunt,    33,    143,    689,    692-693, 
704. 
Aquitania,  prov.  S.  J.,  71,  175,  637, 
643,  698;   visitator,    v.  Mercuria- 
nus;   praep.   prov.,    v.    Augerius; 
Matthaeus;    delegatus    ad    congr. 
procurat.,  v.  Coudretus,  Lud.;  de- 
legati  ad  congr.  III,  299. 
Arabia,  reg.,  215;  ejus  lingua,  54;  in 
hanc    transferuntur     concilii    tri- 
dentini  decreta,  642;  typographia 
ejusdem  instituta,  ibid. 
Arag6n  et  Tallavia,  Carolus,  dux  de 
Terranova,  princeps  de  Castelve- 
trano,  praeses  regni  Siciliae,  319; 
amicus  Societatis,  327,  334,  424; 
decernit  condere  domum  professo- 
rum,  450-451,   470-47l,   48o,   486- 
487;    Mediolani   gubernator,   573; 
varia,  463-465,  469,  487,  508,  510, 
5'7>  519,  526,  53o. 


*S4 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Aragonia,  Joanna,  ducissa  Taleaco 

tii,conditrix  domus  probationis  ro- 

manae,  661-662,  669. 
—  prov.    S.   J.,    588;   ejus    visitator, 

v.  Gonzalez  Davila;  praep.  prov., 

v.    Cordeses;    Roman ,    Villalba; 

congregatio  prov.,  267;  ipsius  de- 

legatus    ad     congreg.     procurat., 

v.  Ayala. 
— cardinalis  sicdictus,  v.  Avalos,  En. 
Aranna,  abbatia,  v.  Mediolanum. 
Araozius  (de  Araoz),  Antonius,S.  J., 

electus  assistens  praep.  gen.  645; 

Romam  adire  nequit,  30;  obit,  218, 

223,  720;  varia,  l32,  801. 
Arator  (Aratore),  Stephanus,  S.  J., 

157- 
Arca  clausa,  aperiri  a  moderatoribus 

possit,  549. 
Arcanae   notae,   in   litterarum  com- 

mercio  adhibitae,  4$3. 
Architectus,  sodalis  adjutor  Panor- 

mi  degens,  32g;  v.  Tristanus. 
Archivum  in  singulis  domibus  prov. 

siculae  constituatur,  558-559. 
Arcos,  ducissa  de,  v.  Figueroa. 
Arellanus  (Arellano),  Didacus,  S.  J. 

adjutor  domesticus,  suprema  vota 

emittit,  665. 
Aretium  (Arezzo),  opp. ,  incendium 

in  spectaculo  publico,  592. 
Argenta,   Antonius  de,  S.  J.,  adju- 

tor  domesticus,  ultimis  votis  liga- 

tus,  665. 
Arias,   Rodericus,  S.  J.,  rector  Me- 

thymnae  Campi,  238. 
Ariminum     (Rimini),     opp.,     coll. 

S.  J.  desideratur,  717. 
Aringhus  (Aringho),  civis  pratensis, 

83o. 
Aristoteles,  ejus  placitum,  814;  ejus 

liber  De  Anima,  604;  et  Peri  Her- 

meneias,  606;   et    Elenchi,    ibid.; 

et  Topica,  ibid. 
Arlemensis,    Henricus,    S    J.,    145- 

146. 
Armacha    (Armagh),    archiep.    cum 


sociis  S.  J.  Hiberniam  petit,  641. 
Armaignac,  v.  Arminiacus. 
Armeni,  secta  christiana,  112. 
Arminiacus,  de   Armaignaco  (d'Ar- 

maignac),    Georgius,    card.,    242, 

286,  652,  705,  842. 
Arnoldus,   S.  J.,    magister   in   coll. 

romano,  610. 
— minister  mercatoris  cujusdam,  623. 
Aromata,  coll.   romano  S.  J.  a  rege 

Sebastiano  donata,  215. 
Arona,  opp.,  monasterium  SS.  Gra- 

tiani  et  Felicis,  182;  ad  dom.   pro- 

bat.  S.  J.   admittitur,  180;  ea  in- 

stituta,  719. 
Arrighi,  Lena   (Magdalena?),  foemi- 

na  florentina,  830. 
Ascanius,  S.  J.  sacerdos,  xvi. 
Ascensio  D.  N.  J.  Ch.,  597. 
Asculo,  Alfonsus  de,  v.  Alfonsus. 
Asculum  (Ascoli),  dioecesis,  23;  ca- 

nonicusejus  in  S.J.  ingressus,635# 
Asia,  reg..  54. 
Assistentes  praep.   gen.    S.   J.,  eli- 

gendi  in  congr.    III.    3o5;    electi 

Lainii    tempore,    636;    consulendi 

in  contractibus  agendis,  685. 
Assumptio  B.  M.  V.,  604. 
Astensis,  Joannes,  S.  J.,  301;  rector 

braunsbergensis,  66S;  Elbingae  la- 

borat,  681. 
Asturiae  Stae.  Julianae  (Asturias  de 

Santillana),  reg.,  837. 
Atlerus,  Adamus,  olim  e  S.  J.,  apo- 

stata,  714;  miserrime  obit,  ibid. 
Atria,   in  textu  Atrium  (Atri),   dux 

de,  7,  38,  681,  686;  collegium  con- 

dere  cupit,  7o3;  res  differtur,  ibid.: 

ejus  filius  v.  Aquaviva,  Rod. 
Auctoritas  quam  sibi  conciliare  de- 

bet  evangelicus  operarius,794sqq. 
Audomarus,  v.  Sanctus  Audomarus. 
Auer,  Lambertus,  S.  J.,  rector  mo 

guntinus,  66r;   diaconus   creatur, 

595  (?);  et  sacerdos,  609  (?);  varia, 

584(?>,  594  e),6i8(?s626(?). 
Augerius,  Edmundus,   S.  J.,  praep- 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


855 


prov.  Aquitaniae,  637,  646;  pro- 
fessionem  solemnem  emittit,  640; 
concionatur  Lugduni,  646;  et  To- 
losae,  604;  et  in  curia  regis  Gal- 
liae,  670;  in  eadem  ad  Rupellam 
(Rochelle),  264;  in  peste  lugdu- 
nensi  caritate  plenus,  637;  haere- 
ticis  ut  resistant  adhortatur  catho- 
licos,  682;  libertatem  sodalium 
castell.  prov.  captivorum,  curat, 
304;  ejus  catechismus,  I48;  de  re- 
bus  bellicis  scribit,  V,  etc.;  ele- 
ctus  in  congregationem  gen.  III, 
240,  251;  ad  eam  cuperet  venire, 
265;  imptditur  tamen,  205,  3o4, 
721;  varia,  61,  241,  838. 

Augubio,  v.  Iguvium. 

Augusta  (Augsburg),  opp.,  vir  ex  fa- 
milia  Fuggerica  favet  collegio 
S.  J.,  716;  duo  nobiles  ejusdem  fa- 
miliae  S.  J.  amici,  696;  eleemosy- 
na  quaedam  a  cathedrali  capitulo 
dari  solita,  non  amplius  admissa, 
ibid.;  tragoedia  contra  S.J.  exci- 
tatur,  640;  praesul,  v.  Truchsess? 
templum  Stae.  Catharinae  Socie- 
tati  commodatur,  640;  templum 
S.  Mauritii,  696. 

—  Trevirorum  (Trier),  opp.,  coll. 
S.  J.,  694,  704,  7i3;  scholae  clau- 
sae  ob  pestem,  638;  e  piovincia 
Inf.  Germ.  separatur,  639;  ejus  re- 
ctor,  v.  Tyrrheus;  archiep.,  prin- 
ceps  elector,  7l3. 

Augustinus,  S.  J.,  adjutor  domesti- 
cus,  64. 

Aumale  (in  textu  Aumala,  Aumalla 
et  Mala),  dux  de,  v.  Lotharingius, 
Claudius. 

Aurelius,collegiigermanicialumnus, 
O.  P.  ingressus,  6l3. 

Auricula  altera  servanda  ei  qui  ac- 
cusatur,  171,  56X. 

Auriga  prodigiose  periculo  liberatur, 
205. 

Austria,  reg.,  I47;  archidux.  v.  Ca- 
rolus. 


Austna,  prov.  S.  J.,  74,  77,  154,  i73; 
ejus  ditio  quae,  667;  assistens 
praep.  gen.  pro  ea,  v.  Natalis;  vi' 
sitator  ejusdem,  v.  Natalis;  ejus 
praep.,  v.  Lanojus;  Magius;  ejus 
delegatus  ad  cong.  procurat.,  v 
Perez,  Hurtadus. 

— Joannes  de,  dux  invictus,  75,  118, 
183,  196,  315. 

Auteri,  Bartholomaeus  de,  S.  J., 
402. 

Auximum  (Osimo,  in  t.  Osmo),  dioe- 
cesis,  23. 

Avalos,  Carolus  de,  Siciliae  magi- 
stratus,  3lo. 

— Eneco  de,  caid.  Aragoniae  dictus, 

634,  7o7. 

Avantianus,  Andreas,  S.  J.,  rectoi 
verdunensis,  647,  652. 

Avaritia  fugienda,  745. 

Avellaneda,  Didacus  de,  S.  J., 
praep.  prov.  Baeticae,  27,  248, 
645,  698;  ejus  opera  in  Germania, 
716;  confessarius  reginae  Galliae, 
ibid.;  varia,  59,  173. 

Avenio  (Avignon),  opp.  coll.  S.  J., 
i83,  282,  636;  idem  invisitur,  139} 
ejus  rector,  v.  Crittonius;  Posse- 
vinus;  ejus  oeconomica,  098,  700; 
hujus  scholae  ob  pestem  aperien- 
dae  differuntur,  638;  ipsi  civitas 
favet,  687;  eadem  Possevino  infen- 
sa,  705;  et  decretum  contra  coll. 
edit,  705;  quod  rescindit,  708;  do- 
mus  probat.,  S.  J.,  72,  l83;  ipsius 
oeconomica,  71S:  varia,  60,  140) 
149,  242. 

Avernia,  v.  Alvernia. 

Aveyron,  regio,  278. 

Ayala,  Joseph  de,  S.  J.,  rector  bar- 
cinonensis,  26S;  Matriti  moratur 
aliquando,  267;  delegatus  prov. 
Aragoniae  ad  congr.  procurat.> 
692. 

Azailla,  Hieronymus,  S.  J.,  magi- 
ster  novitiorum,  76,  l34,  704. 

Azores,  insulae,  v.  Tertiae. 


856 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Azpilcueta,  Martinus  de,  Doctor  Na- 
varrus  dictus,  95,  703. 


Baal,  226. 

Babou,   dominus  de  la  Bourdaisiere, 

Philibertus,  card.,  691. 
Bacca  laureati,  v.  Laureati. 
Bada,  opp.,  domicilium  S.  J.,   23o; 

pestis  grassatur,  23i. 
— marchionatus,  23o;  ejus  templa  de- 

solata,   23i;   catholicus  cultus  re- 

stauratur,  232,  720. 
Badajoz,  v.  Pax  Augusta. 
Badia,  Ludovicus,  56. 
Baetica  (Andalucia),  reg.  210,  270. 

—  prov.  S.  J.,  78,  588,  683;  ejus 
congreg.,  248,  272;  ejus  visitator; 
v.  Bustamantius ;  ejus  praep. 
prov.;  v.  Avellaneda;  Canas;  de- 
legatus  ad  congr.  procurat.;  v. 
Zarate. 

Baeza,  v.  Biatia. 

Bahia,  opp.   in  Brasilia,  coll.  S.  J.,. 

658. 
Baiboda,  Bayboda,  v.  Bathori. 
Baiel,  Joannes,  S.  J  . ,  8. 
Bajona  (Bayonne),  opp.,  238,  277. 
Bairros,  Michael  de,  S.  J.,  656. 
Baldassar,  v.  Balthassar. 
Balduinus,  v.  Angelo. 
Balestieri,  Balthassar,    S.J.,  in  In- 

diam  pergere  cupit,  401. 
Balignanus,  v.  Valignanus. 
Balmesius,  Joannes,  S.  J.,  sacerdos 

creatur,  632. 
Balsamum  americanum,  v.  Chrisma. 
Balsamus,  Philippus,  S.  J.,  416. 
Balthasar,  Joannes,   S.  J.,  418;  so- 

cius  et  consultor  praep.  prov.  sicu- 

lae,  460. 
— S.    J.,  Roma    Pragam    profectus, 

582. 

—  S.  J.,  bohemus,  597. 
— v.  Fasoli. 

Bandini,  nummularii  romani,  3o2. 


Bannis  (de  Bafios),  Joannes  de,  S.  J. 

adjutor  domesticus,  suprema  nun- 

cupat  vota,  662. 
Baptismus  acceptus  in  domo   cate- 

chumenorum,  122;  v.  Hebraei. 
Baptista,   S.  J.,   brixianus,   lauream 

magistri  adeptus,  586;   Lauretum 

cum  duobus  sbdalibus  petit,  594; 

magister  hebraicae  linguae,  6lo  (?). 
—  S.  J.  magister,  v.  Ferrariensis. 
— a  Jesu,  S.  J.,  lauream   magisterii 

nactus,  592;  Romam  venit  cum  4 

sodalibus,  609. 
Barbierius  (Barbieri,  Barbiero),  Hie- 

ronymus,     S.     ).,    admonitor     et 

consultor    coll .    Montis   Regalis  , 

417,  459)  5o7- 

Barcino  (Barcelona),  opp.,  75;  coll. 
S.  J.,  801;  chori  psalmodia  in  illud 
invecta,  670;  ejus  oeconomica, 
267;  ejus  studia,  theologica,  267; 
studia  aucta,  708;  eximia  opera  so- 
dalium,  658;  prioratus  illi  adjun- 
ctus,  Stus.  Petrus  de  Casellis  (sive 
Caserras),  267,  268;  ejus  rector,  v. 
Ayala. 

Barma,  Baptista,  S.  J.,  Genuae  ver- 
satur,  624  ;  illuc  mire  appellit, 
ibid.,  unde  se  Romam,  ibid. 

Baroellus,  Stephanus,  S.  J.,  647,  801- 

Bartholomaeus,  S.  Ap.,  665;  schola- 
stici  S.  J.  romani  coll.,  ejus  nomi- 
nis,  63o. 

— S.J.,  florentinus,  Neapoli  Romam 
venit,  585;  Roma  discedit,  591, 
599;  ejus  socius,  v.  Sacrista. 

— S.  J.,  siculus,  Moguntiam  petit, 
632. 

— S.  J.,  Roma  Pragam  profectus, 
582;  ad  coll.  romanum  venit, 
583  (?). 

— S.  J.,  ad  coll.  romanum  venit,  591. 

— S.  J.,  novitius,  v.  Nemurs. 

— senensis  (S.  J.,an  alumnus  coll. 
germanici?),  624. 

Bartholus  (Bartolo),  Simon,  S.  J., 
635. 


Index  personarum,  rhrum  ac  locorum 


857 


Barul,  Michael,  S.  J.,  professione  3 
votorum  emissa,  in  Aethiopiam 
pergit,  577. 

Barzaeus,     Gaspar,     S.     J.,     obit, 

578. 
Basilicus  (Basilico)  magister,  e  S.  J. 

dimissus,  146,  236. 

Bassanum  (Bassano),  opp.,  56-57; 
duo  llluc  Roma  missi,  584;  domici- 
lium  S.  J.  capuccinis  PP.  conces- 
sum,  688. 

Bassus,  Joannes  Jacobus,  S.  J.,  so- 
cius  Ribadeneirae,  700-701;  et  Po- 
lanci,  310,  33o,  379,  387,  399,  519, 
523>  525>  534;  ejus  sanitas,  asseri- 
tur,  519;  e  Sicilia  Melitam  adire 
jubetur,  541,  564;  de  Polanci  vir- 
tute  atque  actis  te,statur,  570 
sqq.; 

Bastia,  opp.  in  Corsica,  coll.  S.  J. 
exoptatur,  720-721. 

Bathori,  Stephanus,  bayboda  Tran- 
silvaniae.    postea    rex    Poloniae, 

157- 
Bauma,  Claudius  de,  archiep.  bisun- 

tinus,  140. 
Bavaria,  regio,  642;  ejus  dux,  v.  Al- 

bertus  V;  Gulielmus,   ducissa,  v. 

Anna;  ducis  legatus,  v.  Pfister. 
Bazan,   Alvarus  de,   marchio   Stae. 

Crucis   de   Mudela,  534-535;  ejus 

secretarius,  535. 
Bazan,  S.  J.,  obit  in  missione  mexi- 

cana,  297. 
Bearnia    (Bearn,  in    textu),    Bierna 

reg.,  exoptantur  sodales,  136. 
Becerra,  inquisitor  Panormi,  706. 
Beccutus,  Becuttus,  Aleramus,  coll. 

taurinensis   fautor,  654,  669,  678, 

690. 
Belchite,  v.  Belia. 
Belgium,  reg.,  215,  235. 
Belia   (Belchite),  opp.,  in  Hispania, 

coll.  desideratur,  651. 
Bellarminus,   Robertus,  S.  J.,    post 

card.,    146;    Lovanio   Mediolanum 

mittendus,   162,  244-245,  293;  sed 


Lovanii  necessarius  judicatur,  242, 

293;  Romam  denique  venit,  245. 
Bellimar,   opp.   prope  Burgos,   coll. 

S.  J.,  649,  650. 
Bellomontium  (Belmonte),    opp.    in 

Hispania,  col).  S.  J.,  714. 
Bellonius  (Bellonio),   Petrus,  S.  J., 

417,  459- 
Belmonte,  v.  Bellomontium. 
Belrenso,  Jacobus,  S.  J.,  obit,  3. 
Beltraminus,  Franciscus,  episc.  tea- 

tinus,  192. 
Belver,   Petrus,  S.  J.,  rector   bibo- 

nensis,  obit,  668. 
Bemius  (Bemio),    Antonius.    S.   J., 

obit,  117. 
Benedictus,  S.  Abb.,  ejus  regula,  22; 

monasterium  ejus  ordinis,  v.  Aro- 

na;  monachus  quidam  ipsius,  624. 
— S.  J.,  sardus  ad  coll.  romanum  ve- 

nit,  635. 
— S.    J.,  valentinus,  v.  Pereira. 
— S.  ].,  lauream  in  philosophia  ade- 

ptus,  V.  Palmius  (?). 
— Jacobus,    S.  J.,   adjutor  domesti- 

cus,  suprema  edit  vota,  662. 
Benefactores     Societatis    quomodo 

tractandi,  792;  docendi  ut  Dei  ho- 

norem  inspiciant  in  suis  benefac- 

tis,  ibid. 
Beneficia  ecclesiastica,  621;  simonia- 

ce  obtenta,   694;    conferenda   eis 

qui    haeretici    olim    fuerint,    170; 

plurima  habere   injuste  accusatur 

Societas,  184. 
Beneventum   (Benevento),  opp.,  se- 

minarium    clericorum,    22;    mona- 

steria  sanctimonialium,  ibid.;dioe- 

cesis,  21;  hujus  praesul,  v.  Sabel- 

lus;  ipsius  paroeciae,  22. 
Benzonus,    Rutilius,    alumnus    coll. 

germanici,  639. 
Berastegui,   Julianus  de,   S.  J.,   ad 
professionem  solennem  admissus, 
662. 
Berberia,  reg.,  278,  533. 
Berchelius,   Joannes,  S.  ].,  delega- 


858 


POLANCI    COMPLEMENTA 


tus  prov.  rhenanae  ad  congr.  pro- 

curat.j  692. 
Bergamum,    opp.,   ejus    episc.   coll. 

S.  J.  desiderat,  698. 
Bergantino,  opp.,  841. 
Bergis,  Maximilianus  de,  episc.  ca- 

meracensis,  844. 
Bernardus,  Stus.,  778,  81 1. 
— S.  J.,  japonensis,   Romam    venit, 

578. 

— S.  J.,  camers,  adjutor  domesticus, 
39. 

Besangon,  v.  Vesontio. 

Beza,  Theodorus,  haeresiarcha,  842, 
843. 

Biatia  (Baeza),  opp.,  coll.  S.  J.,  Il3, 
27r>  7°5i  sacerdos  S.  J.  illuc  mis- 
sus,  247. 

Bibiena,  Angelus,  S.  J.,  rect.  mace- 
ratensis,  632. 

Biblia  sacra,  editio  vulgata  emen- 
danda,  95,  700;  neoterico  sermo- 
ne,  169,  170. 

Bibona,  opp.,  53o;  peste  inflcitur, 
384,  411,  416,  446;  crudelius  ea  ve- 
xatur,  439;  ipsa  defervet,  465;  ces- 
sare  dicitur,  488,  491 ;  et  exstin- 
cta,  469,  518;  dux,  v.  Luna;  ducis- 
sa,  v.  Vega,  Elisabeth;  dux  heres, 
398,  400. 

— coll.  S.  J.,  441,  487,  531;  a  Polan- 
co  invisitur,  328;  ob  pestem  con- 
fractum,  446;  post  ipsam  instau- 
randum,  484;  instauratur,  692;  red- 
itus  ejus  augescunt,  459;  novitios 
alere  posset  vel  scholasticos,  421; 
ipsius  fabrica,  389,  templum,  ibid.; 
prioratus  ei  annexus,  v.  Poliz- 
zium,  Sta.  Margarita;  ejus  villa, 
396;  scholastici  ejus  Polizzium  ob 
pestem  translati,  417,  439,  491 ;  et 
Catanam,  415,  421;  denique  trans- 
fertur  Calatabellotam  ,  668;  ejus 
rect.,v.  Pontanus;  Sibilla;  Venu- 
stus;  ejus  consultores,  417;  ejus 
scholae,  restaurantur,  33;  bonis 
abundant    magistris,    388;   earum 


studia  humaniorum  litt.,  386;  pue- 
rorum  corrector,  387;  sublatae  ob 
pestem,  415,  455. 

Biedma,  Sanctius  de,  benefactor  So- 
cietatis,  709. 

Bigliotius  (Biglioti),  Bernardus,  833. 

Billomum  (Billom),  opp.,  3o3;  coll. 
S.  J.,  682;  vexatur,  714;  labores 
sodalium,  589;  eorumdem  litterae, 
5w3,  594;  novum  templum  dedica- 
tur,  6^8;  convictus  sub  cura  S.  J., 
lbid. 

Bisemio,  v.  Blyssemius. 

Bivona,  v.  Bibona. 

Blanco,  Franciscus,  episc.  malacen- 
sis,  76. 

— Nicolaus,  S.  J.,  Indiam  adire  cu- 
pit,  403. 

Blasco,  Salvus,  S.  J.,  adjutor  dome- 
sticus,  404. 

Blasius,  S.  J.,  magister,  344;  Muti- 
nam  missus,  585  (?). 

— S.  J.,  adjutor  domesticus,  329. 

— S.  J.,  v.  Sanchez. 

Blesium  (Blois),  opp.,  l3l,  l32. 

Blondus  (Biondo),  Dominicus  S.  J., 
168,  717. 

— Josephus,  S.  }.,  668;  concionibus 
clarus,  638;  suprema  vota  nuncu- 
pat,  664-665. 

— S.J.  (scholasticus,  an  adjutcr  do- 
mesticus?),  3o9, 

Blyssemius  (Blyssem),  Henricus, 
S.  J.,  doctor  creatus,  582;  sacer- 
dotio  initiatus,  ibid.;  rect.  pragen- 
sis,  157. 

«Bnico»  (ita  in  textu),  v.  Joannes, 
S.  J.,  neapol. 

Bobadilla,  Nicolaus,  S.  J.,  unus  e 
primis  decem  PP.  Societatis,  Ty- 
bure  aegrotat,  55;  obcaecatus  in 
sua  opinione  de  gubernatione 
S.  J.,  604;  ad  congr.  II  venit,  645; 
in  renovatione  votorum  sacrum  fa- 
cit,  593;  in  oppidum  Sti.  Angeli 
venit,  659;  utrum  exemptus  obe- 
dientiae     moderatorum     Siciliae, 


iNDEX    PERSONARUM,    RERUM    AC    LOCORUM 


859 


322;  ejus  expensae  cui  collegio  ad- 

scribendae  sint,  423;  commenda- 

tur  Polanco,   3o8-3lo;   quem  lau- 

dat,  322;  varia,  321,  801. 
Bobius,  v.  Bovius. 
Boble,  abbas  quidam,  3oo. 
Bocckiou,  Joannes,  S.  J.,  in  Aethio- 

piam  mittendus,  ad  professionem 

3  votorum  vocatus,  577. 
Bocletus,  v.  Bucletus.  / 

Bohemia,  reg.,  23;  quidam  inde  Ro- 

mam  venientes,  in  Societatem   in- 

grediuntur,  581. 
Bon  Romei,  Margarita,  83o. 
Bona  Via  (Buena  Via),   v.  Hispalis, 

coll.  S.  J. 
Bona  Voglia,  opp.  in  Italia,  841. 
Bonacomba  (Bonnecombe),  abbatia, 

278,  287;  ejus  abbas,  ibid. 
Bonafede,  Nicolaus,  S.  J.,  417,  459. 
Bonellus    (Bonelli),    Michael ,    card. 

Alexandrinus  dictus,  10,  60,   l3l, 

682. 
Bonifacius,  S.  J.,  suaviter  corrigen- 

dus,  253. 
— (S.  J.?),  Neapoli  Romam  venit,  585. 
Bonis,   Emerius  de,   S.   J.,  66;  rect. 

domus  probationis  Sti.  Ange]i,68o; 

illuc  cum   sociis  progreditur,  684- 

685. 
Bononia,  opp.,  in  ejus  itinere,  sacer- 

dos    exercitiis    ignatianis    vacat, 

840;    templum  Sti.   Petronii,  840; 

coll.   S.    J.,    invisitur  a  Polanco, 

840;  praesul,  v.  Paleottus. 
Bonum,  quo  latius  patet,  eo  divinius, 

755,  784. 
Bonvisi,  trapezita  (?),  3o2. 
Borbonius,  Carolus,  card.,   collegio 

avenionensi  S.  J.  beneficus,  l83; 

coll.  Rothomagi  condi  curat,  648, 

7o3,  707;  varia,  78,  282,  706,  842. 
— Franciscus,  dux  de  Montpensier, 

263. 
— v.  Ludovicus  II. 
—  v.  Henricus  I. 
Bordesiera,  v.  Babou. 


Bordo,  Joannes  de  (S.  J.?),  6lo. 

Borgia,  S.  Franciscus,  S.  J.  praep. 
gen.  III,  Romam  ex  Hispania  ve- 
nit  (anno  1561,  630,631;  honore  a 
Paulo  IV  afficitur,  63l,  632;  et  a 
scholasticis  coliegii  rom.  musica 
recreatur,  632;  assistens  praep. 
gen.,  636;  curam  gerit  domuum 
Ameriae,Tyburis  etTusculi,ibid.; 
expulsis  turcis  a  Melita,  conciona 
tur,  648;  vicarius  generalis,  643; 
congr.  II  indicit,  ibid.;  socios  mit- 
tit  in  Floridam,  644;  alios  onere 
_  episcopatus  liberat,  ibid.;  petitio- 
nem  episcopi  civitatis  Popayan, 
ad  congr.  futuram  rejicit,  ibid.; 
eligitur  praep.  gen.,  645;  humili- 
bus  ministeriis  operatur,  3;  visita- 
tores  mittit  in  provincias,  ibid.: 
adhortatione  domestica  facienda 
alios  Patres  praeit,  ibid.;  ad  custo- 
diam  regularum  adhortatur,  4;  re- 
gulas  «  communes  »  promulgat  , 
ibid.;  labori  strenue.  incumbit,  4, 
105;  collegium  in  insulis  Tertiis  et 
Madera  condi  permittit,  32;  soda- 
les  in  Peruviam  destinat,  33;  ae- 
grotat,  39;  domicilia  romana  mvi- 
sit,  105;  poenitentiariae  destinat 
II  Patres,  IIo,  71 1:  et  alios  in 
classem  contra  turcas,  103;  litem 
quamdam  fugit,  149- 150;  quid  de 
tempore  probationis  candidatorum 
senserit,  219;  nepotem  suum,  po- 
stea  ducem  de  Lerma,  in  Societa- 
tem  a  Deo  vocatum  judicat,  246: 
large  donare  solitus  facultatibus 
visitatores  S.  ].,  447;  collegium 
Constantiae  admittit,66l;  publicas 
actiones  dramaticas  haberi  vetat, 
661;  romanum  coll.  Pio  V  com- 
mendat,  659-660;  insignis  ejus  be- 
neficientia  in  pauperes,  709;  qui- 
bus  copiosiorem  stipem,  crescen- 
te  penuria,  vult  erogari,  105';  Tu- 
sculi  versatur ,  sanitatis  gratia. 
704;  ea  recuperata,  Lauretum,  vo- 


86o 


POLANCI    COMPLEMENTA 


tum  soluturus,  petit,  58,  83,  70I; 
legatumpontificium  in  Hispaniam, 
Lusitaniam  et  Galliam  comitatur, 
Il8,  120,  178,  180,  217.  716;  Ae- 
buram  venit,  l3c);  duas  academias 
a  S.  J.  regendas,  admitti  sinit, 
180;  itidem  tria  collegia  in  Hispa- 
nia,  ibid.;  et  a  Pio  V  «breve»  ac- 
cipit,  i3i;  in  eodem  itinere  aegro- 
tat,  l3o,  i3i,  133,  134;  Taurini 
consistit,  i33;  Ferrariam  pervenit, 
i34,  178;  et  Lauretum,  178;  Ro- 
mam  denique,  i3o-i3i;  obit  san- 
ctissime,  142,  i63,  178-180,  716; 
varia,  v,  6,  55,  63,  69-71,  124,  131- 
132,  151,  220,  221,  247-249,272, 
297,  375,  541,  635,  663,  664-666, 
668-676,  678,  683-692,  696,  697, 
700-705,  707,  709-7H,  715,  718, 
801. 
Borromaeus,  S.  Carolus,  card.  in 
colf.  S.  J.  romano  receptus,  190- 
19I;  coll.  Mediolani  condi  curat, 
638;  coll.  et  academiam  condit, 
l63,  181,  182;  convictum  institui 
ibidem  cupit  sub  cura  S.  J.,  161; 
Societati  beneficus  ac  carus,  245; 
varia,  109,  110,   163164,  198,  63^, 

644,  7o3,  7'7- 
Borussia  reg.,  23,77,  T43,  154,  214, 

226,  637. 
Boscus  (Bosco),opp.,  patria  S.  Pii  V, 

45- 
Botellus   (Boteglio),   Michael,  S.  J., 
605;  concionatur,  607;  adhortatio- 
nes  feriae  VI    in  collegio  romano 
facit,  594;  ex  Sicilia  Romam  venit, 

579- 
Botero,     Joannes,    S.   J.,    exercitiis 

ignatianis   vacat,  tum   peregrinus 

Lauretum  venit,  63o. 
Boullon,  dux  de,  et  ejus  uxor,  719. 
Bourdaisiere,  v.  Babou. 
Bovius,  Joannes  Carolus,  episcopus 

ostunensis,  595,  842. 
Bracamonte,    Alvarus     de,     S.     J., 

246. 


Bragantia,  Theotonius  de,  Romam 
venit  ut  scholasticus  S.  J.,  577; 
quasi  peregrinus  exit  e  collegio 
romano,  sed  mox  revertitur,  580; 
ejus  causa  turbatur  coll.,  581 ;  Por- 
tugalliam  regreditur,  ibid. 

— opp.,  coll.  S.  J.,  695. 

Branca,  Lucianus,  olim  e  S.  ).,  Ca- 
lata  Hierona  Catanam  missus,  fu- 
git,  3^3;  Syracusas  reducitur,  ite- 
rumque  fugit,  ibid.;  tertio  fugiti- 
vus,  38o;  alium  religiosum  ordi- 
nem  inire  cupit,  373-374,  406;  di- 
missus  e  Societate,  424-425,  437; 
minime  mittendus  Romam,  428; 
apud  capuccinos  commoratur,444; 
ejus  frater,  praedicti  ordinis,  373, 

444- 

Brasaula,  medicus  ducis  ferrarien- 
sis,  i33. 

Brasilia  (Brasil),  reg.,  excolitur  a 
sodalibus  658;  quorum  aliqui  in  ea 
martyrium  subeunt,  583;  varia, 
70,  74,  105,  688. 

— prov.  S.  J.,  assistens  pro  ea,  v- 
Miro;  Polancus;  visitator,  v.  Ace- 
bedo,  Ign.;  praep.  prov.,  v.  Ace- 
bedo  Ign.;  Grana;  delegatus  ejus- 
dem  in  congr.  III,  224. 

Braunsberga  (Braunsberg),  opp., 
coll.  S.  J.,  172,  637;  alumni  filii 
haereticorum,  catholici  evadunt, 
664;  oeconomica,  670,  696-697; 
rector,  v.  Astensis;  superinten- 
dens,  v.  Hostovinus;  domus  pro- 
bationisS.  J.,  707,  715;  convictus 
sub  ejusdem  cura,  707;  itidem  se- 
minarium  clericorum,  670. 

Bravus,  Alfonsus,  S.  J.,  699. 

Brayda,  sive  Breda  aut  Brera  (Sta. 
Maria  de)  v.  Mediolanum. 

Breda,  Brera,  v.  Mediolanum. 

Brema  (Bremen),  archipraesul,  844. 

Brena,  opp.,  842. 

Brendel  de  Homburg,  Daniel,  prae- 
sul  moguntinus,  168,  6^3,  710. 

«Brevia»    quaedam    non    aperienda 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


86 1 


nisi   a    magistro    vel    doctore    in 
theol.  sive  jure  canonico,  521. 
Breviarium    romanum  novum,  666; 
breviaria  parochis  germanis  prae- 
benda,  260. 
Briones,  Franciscus  de,  S.  J.,699. 
Brissemius,  v.  Blyssemius. 
Britto,  Petrus,  S.  J.,  577. 
Brixia  (Brescia),   opp.,  680;  sodali- 
tium  sub  Angelo  Paradisio  Socie- 
tati  se  dat,  70I;  coll.  S.  J.,  7J4; 
domus  probationis  ejusdem,  24. 
Broetus,   Paschasius,   S.  J.,  unus  e 
primis  decem  PP.  Societatis  Ro- 
mam  venit  (anno  1557),  596;  coll. 
rom.    visitat,   ibid.,  597;  seditioni 
contra  Lainium  penitus  consenti- 
re  nunquam  visus,  604;  in  renova- 
tione  votorum  litat,  616. 
Brueckelmans,  S.  J.,  571;  professio. 
ne  solenni  ligatus,  582;  Roma  Pra- 
gam  profectus  (?),  ibid. 
Brugae    (Bruges),    opp.,    146;    coll. 
S.  J.    exoptatur,  144,  653-,  mona- 
sterium    tertii    ordinis    S.    Franc. 
oblatum   Societati    rejicitur,  652- 
653;    sacellum    lusitani    sodaiitii, 
284. 
Bruna,  opp.  in  Germ.,   ejus  praepo- 
situs  ecclesiasticus,   719;   domici- 
lium  S.  J.,    154;    hoc   in   domum 
probationis  erigendum,  ibid,,  156, 
168;  ea  conditur,  180,  719,  721. 
Brunus  (Bruno),  Joannes  Bta.,   3o2. 
— Vincentius,   S.   J.,   rect.   laureta- 
nus,  678;  suprema  vota  edit,  665. 
Bucerus  (Butzer),  Martinus,   haere- 

siarcha,  257. 
Bucletus  (Bouclet,  in  textu  Bocle- 
tus),  Antonius,    S.   J.,   professio- 
nem  emittit,  662. 
Buoncuore,    Joannes    Bta.,    S.    J., 

obit,  101. 
Burdigala     (Bordeaux),     opp.,    277; 
coll.   S.   J.,   condendum,  79,  180; 
insigne  collegium  ad  eum  finem 
offertur    Societati,   7o3;  admissio 


differtur,  708;  conditur  denique, 
240,  718;  scholae  apertae,  718; 
prioratu  S.  Jacobi  atque  ejus  redi- 
tibus  augetur,  290,  720. 

Burgensis  (de  Burgos),   Michael  de, 
S.  J.,  obit,  156. 

— cardinalis  sic  dictus,  v.   Mendoza 
et  Bobadilla. 

Burgi  (Burgos),  opp.,  277;  frigida 
ejus  tempestas,  2li;coll.  S.  J.  ob 
pestem  clausum,  649;  ejus  rect., 
v.  Acebedo,  Gaspar  de;  domus 
emptae  ad  usum  sodalium,  670; 
collegium  «Comestabilis»  sive 
«Cardinalis»  dictum,  149-150,  212, 
649,  696;  Societas  cedit  juri  in 
ipsum,  150;  templum  S.  Nicolai. 
835-837;  confraternitas  S.  Jacobi, 
837;  monasterium  S.  Ildefonsi, 
239  (?);    communitas    civilis,   149, 

150. 

Burgundia,  Petrus  de  (S.  J.?),  600. 

Bustamantius  (Bustamante),  Bartho- 
lomaeus,  S.  J.,  visitata  prov.  Bae- 
tica,  toletanam  visitat,  675,  679. 


Caeca  mulier  sana  fit  ope  B.  M.  V.. 
206-207. 

Caementarii,  sodales  adjutores  Ro- 
mae  laborantes,  120,  122,  186;  et 
in  prov.  sicula,  33i,  496;  ibidem 
desiderantur,  390,  430;  et  in  Polo- 
nia,  172;  duo  erepti  periculo  ope 
B.  M.  V.,  206. 

«Caementarius»  per  arcanas  notas 
dictus  prep.  pruv.  Siliciae,  467. 

Caesar,  S.  J.,  novitius,  pedemon- 
tanus,  39. 

Caesaraugusta  (Zaragoza),  opp.. 
coll.  S.  J.,  693;  scholae  ob  pestefn 
clausae,  638;  in  eadem  plures  so- 
dales  obeunt,  ibid.;  et  scholastici 
per  regnum  dispertiuntur,  638;  re- 
ctor,  v.  Domeneccus,  Petrus. 


862 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Caesarinus  (Cesarino),  Mutius,  S.  J., 

402. 
Cairus,  alias  Memphis,  opp.,  838. 
Cajeta,  Nicolaus  de,  v.  Nicolaus,  ca- 

jet. 
Cajetanus,  O.  P.  theologus,  v.  Vio. 
Cajus,S.  Martyr,  622. 
Calabria,  reg.,  Il3,  541. 
Calandrinus  (Calandrino),  Nicolaus, 

S.  J.,   consultor  coll.  Montisreg., 

5o7- 
Calata    Bellota,    opp.,    coll.    S.    J., 

scholae  sublatae,  649. 

Calata  Hierona  (Calatagirona),  opp. , 
vicevicarius,  254;  coll.  S.  J.,  112- 
Il3,  401,402,  415,421,  441,  455» 
480,  5l3;  hoc  a  Polanco  invisitur, 
328;  ipsius  fabrica,  389,  450;  et  res 
oeconomicae,  425,  456;  rector,  v. 
Satalia;  consultores,  417;  illi  civi- 
tas  favet,  44 I;  pro  fundatoribus 
suffragia,  395;  puerorum  corre- 
ctor,  387;  collegii  templum,  389. 

Calatayud,  Petrus  de,  S.  J.,  XV. 

Calatia,  v.  Galatia. 

Calix,  utrum  concedendus  laicis,  v. 
Eucharistia. 

Callaris  (Caller),  opp. ,  ejus  archiep., 
638;  coll.  S.  J.,  conditur,  ibid. , 
sup^rintendens,  v.  Pifias. 

Calvinus,  Joannes,haeresiarcha,7l3, 

Camberium,  Camberiacum  'Charn- 
bery),  opp.,  i3o,  842;  co]].  S.  J., 
140,  640,  708;  rector,  v.  Coudre- 
tus,  Lud.;  monasterium  S.  Fran- 
cisci  oblatum  Societati,  rejicitur, 
652;  sindon  qua  involutum  fuit 
Corpus  D.  N.,  842. 

«Cambia»  pecuniarum,  v.  Colly- 
bus. 

Camelius,  Jacobus,  144. 

Cameracum  (Cambray),  opp.,  prae- 
sul,  v.  Bergis;  co]].  S.  J.,7o7;do- 
mus  ipsi  oblata,  710. 

Camerino,  Nicolaus  de,  v.  Nicolaus 
camers. 

Camerinum     (Camerino),    opp.,     6; 


mulier  filios  suos  incendio  eripit, 
205;  dioecesis,  23. 

Camice  (camiscio  itale,  in  textu  ca- 
miso),  v.  Alba. 

Canariae,  olim  Fortunatae  dictae  in 
sulae,  sodales  in  eas  missi,  667;  in- 
didem  regressi,  701. 

Canarina  lingua,  684. 

Candela,  Joannes  Dominicus,  S.  J., 
507;  consultoris  officio  aptus,  418, 
460;  magister  novitiorum,  459;  mi- 
nister  panormitanus  fit,  auctori- 
tate  praeditus,  489,  504-505;  con- 
stituendus  vicerector,  512;  rector 
creatur,  490;  ad  professionem  so- 
lennem  admittendus,  467,  505;  de 
Polanco  queritur,  32?,,  503. 

Candidati  S.  J.,  726-729;  non  nimio 
rigore  abigendi,  561 ;  electio  eo- 
rum,  733-734;  quam  primum  do- 
mum  probationis  ingrediantur, 
560;  v.  Probationes. 

Canisius,  B.  Petrus,  S.  J.,  praep. 
prov.  Germ.  Sup.,  646,  654;  petit 
Germaniam,  599;  Patavium  venit, 
indeque  regreditur,  592;  Romam 
venit,  596;  coll.  romanum  visitat, 
597,  598;  ipsius  scholasticos  adhor- 
tatur,  597;  adhortatur  et  electores 
in  congr.  I,  625;  titulum  doctoris 
Victoriae  confert,  597;  ad  collo- 
quium  germanicum  pergit,  598- 
599;  in  Poloniam  missus,  V;  Wor- 
matia  Htteras  mittit  Romam,  616; 
Germania  illi  carissima,  599;hujus 
res  religiosas  inquirere  jubetur, 
720;  coll.  germanicum  admodum 
diligit,  624 ;  miserum  Bohemiae 
statum  deplorat,  587;  in  Germa- 
niam  a  pontifice  missus,  647,  659; 
auctor  libri  precatorii ,  169;  et  cate- 
chismi,  I48;  delegatus  suae  pro 
vinciae  ad  cong.  procurat.,692;  va- 
ria, 598, 626, 627, 688, 690,  693, 801. 

— Theodoricus,  S.  J.,  vn;  Romam 
venit,  577;  et  ad  coll.  romanum, 
578;  sacerdos  inungitur,  595;  pri- 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


863 


mum  litatj  596;  exercitiis  ignatia- 
nis  vacat,  605;  Coloniam  petit, 
ibid.;  adhortatur  familiarissimum 
sibi  Theodoricum  Majorem  ut  res 
romanas,  memoria  dignas,  adno- 
tet,  617;  vicepraep.  prov.  Germ. 
Sup.,  647. 

Canas,  Joannes  de,  S.  J.,  praep. 
prov.  Baeticae,  698-,  ad  congrega- 
tionem  III  ire  nequit,  250. 

Canonicatus  plures  retinendi  facul- 
tas,  694. 

Cantin,  Joannes,  S.  J.,  585. 

Cantores  coll.  romani,  601. 

Cantus,  in  templis  nostris,  144-145, 
153;  v.  Psalmodia. 

Capanus  (Capano)  ,  Leonardus , 
S.  J.,  417,  460. 

Capella,  Maximilianus,  S.  J.,  vota 
solennia  emittit,  659;  delegatus 
prov.  Germ.  Inf.  ad  congr.  procu- 
rat.,  692;  et  ad  congr.  gen.  III  vo- 
calis,  2^5;  rect.  tornacensis,  667. 

Capellania,  in  Societate  admitti  ne- 
quit,  489. 

Capellus,  reprehensio  sic  dicta,  549- 

55o- 
Capiteferreo,  Hieronymus  de,  card., 

634,  672. 

Capitulum  generale  Ord.  Praed., 
123;  et  Ord.  Minor.,  ibid. 

Caprarola,  opp.,  839. 

Captivi  sodales  castellani,  S.  J., 
277  sqq.,  287,  294,  295,  298,  3of, 
3oj);  curae  sunt  maximae  Patribus 
gallis,  v.  Augerius;  Hajus,  etc; 
qui  in  eorum  redemptione  segni- 
tiae  injuste  accusantur,  3o6;  alii 
captivi  liberi  fiunt,  205,  207. 

Capuccini,  viri  religiosi  sic  dicti, 
nonnulli  haud  ita  bene  loquentes 
de  Societate,  444;  a  moderatore 
suo  compescendi,  479;  de  illis 
bene  testatur  P.  Augerius,  24I; 
quidam  famulus  ex  voto  heri  sui 
effectus  capuccinus,  205;  v.  Mar- 
cus. 


Caput  Viride,  insulae,  688. 
Caracciolus,   Carolus,   abbas,    Stae. 

Mariae  «della  Matina»,  662, 
Carafa,  Joannes,  dux  Palliani,  614, 

624. 
— Carolus,  card.,  606-607. 
— Antonius,    card.,    310,    463,   634, 

688,  69  r. 
—  Joannes  Paulus,  v.  Paulus  IV. 
Carangi.no,  v.  Syracusae. 
Caravaca,    opp.    in    Hispania,    coll. 
S.  J.   condendum,  33,  6g3;  ince- 
ptum,  112;  scholae   apertae,    714; 
v.  Crux. 
Carceres  visitati  a  sociis,  48-49,  191, 
202,  209,  210,  557,  577,  609,  615; 
et  asodalitio  senensi,  208;  v.  Roma, 
Turris  Nonae. 
Carcinerus  (alias  Carcaeneus  et  Car- 
cineus,    sive    Krepser),    Jodocus, 
S.  J.,  184,  185. 
Cardaillac,  castellum,  latronum  man- 

sio,  277,  721;  v.  Captivi. 
Cardulus,   Fulvius,    S.  J.,    solennia 

vota  nuncupat,  666. 
Care,  canonicus,  Cameraci,  7ro. 
Caritas  fraterna,  737;  inter  schola- 
sticos  S.  J.,   188  etc;  sedulo  cu- 
randa,  548. 
Carlo,   Bartholomaeus  de,  S.  J.  ad- 

jutor  domesticus,  418,  495. 
Carmina   latina,    639;   graeca,    63i, 

639, etc 
Carminata,  Joannes  Bta.,  S.  J., 
Roma  venit  Messanam,  650;  hujus 
coll.  rector,  321-322,  345,  352, 
458-459,  475;  consultor  praep. 
prov.,  460;  viceprov.  Siciliae  effi- 
ciendus,  470;  concionatoribus  in- 
stituendis  praeficitur,  388;  per  ar- 
canam  notam  «e»  appellatur,  467; 
varia,  321,  5^4-5^5,  5I7-510- 
Carnerus  (Carneiro),  Melchiur,  S.  J., 

episc  niciensis,  577,  659,  688. 
Caro  ad  mensam  abundet,  550;  bonae 
conditionis  ematur,    456;    residua 
munde  servanda,  55I;  arietis.  ne- 


864 


POLANCI    COMPLEMENTA 


cessaria  cujusdam  sodalis  valetu- 

dini,  399. 
Carolus  Magnus,  718,  720. 
Carolus  V,  imperator,  ejus  induciae 

cum  Francisco  I,  58J;  coll.  S.  J. 

panormitani  fautor,  336,  441,  524, 

656. 
—IX,  rex   Galliae,  73,  240;  in  Socie- 

tatem  benevolus,   252,    670;   ejus 

orator  in  Urbe,  78,  290. 
— III,  rex  Hispaniae,  xv. 
— archidux  Austriae,   n3,    119,712. 
— II,  dux  Lotharingiae,  190. 
— S.  J.,  v.  Pharaonius. 
— S.  J.,  Roma  Pragam  petit,  583. 
— S.  J.,  docet  graecam  linguam  in 

coll .  romano,  610. 
— S.  J.,  magister,  626. 
—  (S.  J.?),  magister,  apud  Minervam 

disputat,  623. 
Carpentoractum  (Carpentras),  opp.( 

episc,  v.  Sadoletus. 
Carpi,  v.  Pius  Carpensis. 
Carranza,   Bartholomaeus,    archiep. 

toletanus,  684;  ejus  catechismus, 

683. 
Carrillo,  Jacobus,  S.  J.,  praep.  prov. 

castellanae,  27,  645-646,  662,  666; 

professionem  solennem  nuncupat, 

646. 
Carthago  Nova  (Cartagena)/oopp.   in 

Hispania,  75. 
— opp.  in  America  (Cartagena  de  In- 

dias),684. 
Carvajal  (in  textu  Caravaschal),  alu- 

mnus  coll.  germanici  (?),  622. 
Casabori,  Francisca  (Francina),  397« 
— Margarita,  397. 
Casal    Custorbin    (dubium    nomen), 

opp.,  841. 
Casanova,    opp.    in    Bohemia,    ooll. 

S.  J.  desideratur,  668. 
Casarius  (Casario),  Antonius,  S.  J., 

9- 
Casasola,  Joannes  de,  S.  J.,  supre- 

ma  edit  vota,  646. 

Casata,  Petrus,  S.  J.,  400. 


Casellae,  Caserras,  v.  Barcino,  Stus. 

Petrus  de  Casellis. 
Cassaro,  v.  Panormum,  coll.  S.  J. 
Cassagnes  Begonhez,  reg.,  278. 
Cassardus  (Cassardo),  Hieronymus, 

S.  J.,  obit,  179. 
Cassianus,  script.  eccl.,  571. 
Cassinus,  Joannes  Philippus,  S.  J., 

consultor  coll.   messanensis,  418, 

459;   delegatus   ad   congr.    procu- 

rat. ,   472,    512,    5)9,    522,    523, 

692. 
Cassovia,  abbatia  adscripta  coll.  tir- 

naviensi  S.  J.,  677. 
Castaneda,  Joannes,  S.  J.,  247;  re- 

ctor  coll.  hispalensis,  250. 
Castellae  ,    regnum  ,    ejus    magnus 

prior,  v.  Toledo,  Ferd.;  commen- 

dator  major,  v.  Requesens. 
— prov.  S.  J.,  588;  praep.,  v.    Carri- 

llo;  Gonzalez  Davila;  viceprov.,  v. 

Alvarez  ,    Balth.  ;     delegatus    ad 

congr  .     procurat.  ,     v.     Ripalda; 

congr.  prov.,  238,  3o2;  ejus  depu- 

tati   ad  congr.  gen.   III.  140;  ipsi 

captivi  ab  hugonotis,  277,  721,  v. 

Captivi;  Gonzalez   Davila;  Gutie- 

rrez;  Rios;  Suarez;  ejus  collegia, 

278. 
Castellana,  domina  princeps  sic  vo- 

cata,  v.  Sophia. 
Castellum     Novum     ( Castelnovo ), 

opp.,  i3l,  148. 
— Vetranum,  opp.,  487;  princeps  hu- 

jus  tituli,  v.  Arag6n  et  Tallavia. 
Castilla,  Ambrosius  de,  S.  J.,  vice- 

rector  gaditanus,  274,  275. 
Castillo  Didacus,  S.  J.,  ad  professio- 

nem  solennem  admissus,  666, 
Castitas  a  duabus  foeminis  prodigjo 

conservata,  207. 
Castriota,  Joanna,  ducissa  Nuceriae, 

77,  659,  680,  684,  704. 
Castro,  Alvarus  de,  orator   in  Urbe 

regis  Lusit.,   63 1  (?),  687  (?),  688, 

689. 
—  Franciscus  de,  S.  J.,  218. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


865 


Castro,  Joannes  de,  S.  J.,adjutor  do- 
mesticus,  ad  suprema  vota  admit- 
titur,  423. 

— S.  J.,  ad  collegium  romanum  ve- 
nit,  63o. 

Castrum  Eraldi  (in  textu  Chatele- 
rao),  dux,  644;  ejus  filius,  ibid. 

Casus  conscientiae  enodantur,  189- 
190,  193,  196,  200,  204,  208;  discu- 
tiendi  in  conventu  sodalium,  3g2, 
555,  557;  quotidie  explicandi  in 
coll.  romano,  582,  60I;  publice 
Romae,  127-128;  et  Tybure,  126; 
et  in  col!.  olisip.  S.  Antonii,  657; 
et  Bibonae,  42I;casus  «reservati», 
a  praep.  prov.,  339;  in  Societate, 
60 1;  et  pontifici,  694,  748. 

Catacium  (Catanzaro),  coll.  S.  J., 
466,  638,  680;  prov.  siculae  ad- 
scribitur,  707;  denuo  committitur 
neapolitanae,  71 1;  templum  ejus 
novum  aedificatur,  7o3,  708;  visi- 
tator,  v.  Rodericius,  Christ. 

Catalaunia,  reg.,  prorex,  v.  Toledo, 
Ferd. 

Catana  (Catania),  opp.,  309,  408, 
academia  est  siculi  regni,  369;  lo- 
cus  aptus  studiis  prov.  siculae 
S.  J.,  500;  peste  non  infecta,  446, 
506;  postea  contagione  affligitur, 
517,  532,  535;  ipsa  liberatur,  541; 
civitatis  juratus  quidam,  5^9-530; 
civitas  collegii  S.  J.  fautrix,  441; 
481,  53o;  viri  eremitae  cupientes 
se  tradere  Societati,  411-413,  447; 
admittendi  non  videntur,  479; 
eques  ingredi  in  ipsam  cupiens, 
448,  480;  praecedentis  filius,  can. 
didatus  itidem  S.  J.,  448;  abbatia 
«Agro»  dicta,  424,  524;  abbatia 
«Nova  Luce»,  ibid.;  illuc  translata 
studia  Messanae,  368-369,  491;  et 
transferri  potestdomus  probationis 
panormitana,  3^2. 

-— Coll.  S.  J.  a  Polanco  invisitur,  321, 
328,  350;  speciali  cura  eget,  420- 
421,  425;  scholastici  translati  bene 

POLANCJ   COMPLEMENTA.—  T.  II. 


ibi    se    habent,    530,    539;    studia 
523,   sqq.,  etc;  Societas  non  tene- 
tur    haec  ibi  sustentare,   518-519; 
utrum  ea  transferenda  Messanam, 
necne,  515,  5I7-518; studia instau- 
randa   cum     laude,    387;    fiorent, 
456,  469;  peste  invisitur,  532,  533; 
scholastici  ob  eamdem  clausi,  ^33; 
migrant,    535;    fabrica,    389.    450, 
469,  480;  incommodis  aedibus  col- 
legium  utitur,  525;  duobus  domici- 
liis  divisum,  415,  53l;  domibus  vi- 
cinis   amplificatur,  445,   483,    500; 
quarum  emptio  probatur,   528;  oe- 
conomica,  38l,  447,  470;  censum 
acquirere  debet,  422, 445-446;  idem 
suscipitur,    49T,    531-532;    reditus 
augentur,  ^38,  456;  cito  coll.  aere 
alieno  liberum,  52o;templum,  389; 
in  eo  aliqui  petunt  sepeliri,    472; 
suffragia    pro    fundatoribus,    395; 
consultores,  417,  53l;    dorr.icilium 
est  praepositi  prov.  durante  peste, 
415;  novus  praep.,  Fatius,  promul- 
gatur,    517;    rector,   v.    Hungaria, 
Lud.;  varia,40i,  402,404,  412,414, 
439,  441,  455,  497,  513,  526,  572. 

Catechesis,  ad  eam  tenentur  so- 
cii,  X;  ministerium  S.  J.  insigne, 
751-752;  congr.  ad  ipsum  instituta, 
26;  novo  ardore  susceptum,  651; 
varia,  T2,  19,  20,  21,  23.  26,  96, 
114,  f36,  148,  106,  171,  191,  195, 
2o3,  392,  545,  691,  692,  727. 

Catechismus    concilii    trid.    editur, 

663;  alius  Canisio  auctore.  I48;  du- 

plex  adornatur   (auctore  P.  Lede- 

sma?),  4,  v.Carranza;  varia,  20,  53, 

'      693. 

Catharina,  Sta  ,  V.  et  M.,  6,  II. 

— v.  Medicea. 

Catharinus,  alumnus  coll.  germanici, 
612,  6l3. 

Cathedra  Romana,  v.  Petrus,  S. 

Ceneta  (Cencda),  episc.  v.  Torre. 

Censores  operum  litterariorum,  3l4; 
quarumdam  domuum,  510. 

55 


866 


POLANCI   COMPLEMENTA 


Censurae  canonicae,   170,  212,  746. 
Census  acquirendi  facultas  petitur, 

445)  5°3;  redimendus,  5^1 ;  vitan_ 

dus  eorura  usus,  480-481;  neces- 

sarius  coll.  catanensi,483,  531-532; 

aliquarum  domuum,   510,    v.   Im- 

barbera. 
Centenus,  S.  J.,  143,  146,  147. 
Centuriae    Magdeburgi,    112;   refel- 

lendae,  711. 
Centurioni$  Joannes  Bta.,  episc.  ma- 

rianensis,  184,  717,  720. 
Cerda,  Joannes  de  la,    dux   Methy- 

mnae  Caeli,  293,  307. 
Cerealia      emantur      bono      pretio, 

559- 
Cereus  incendi  solitus  inter   missa- 

rum   solennia,    489;   fundatoribus 

num  porrigendus,  v.  Messana;  Pa- 

normum;  cerei  non  prodige  expen- 

dendi,  559. 
Cervus  insectatur  famulum  quem- 

dam,  15. 
Cesarino,  v.  Caesarinus. 
Cesaro,   Franciscus,  S.   J.,  460;  ma- 

gister  novitiorum,  403,  459. 
Chacon,  Joannes,  S.  J.,  247. 
Chaves,  Ferdinandus,  S.  J.,  37. 
Cheisholme,  Gulielmus,  episc.  dum- 

blanensis,  670. 
Cherubinus    (Querubino),    Michael, 

Societatem    ingreditur,  37;   novi- 

tius  obit,  81,  83. 
Chiavone,  v.  Clavonius. 
Chiete,  v.  Teate. 
Chios  (Chio),  insula,  382. 
Chivas,  opp.,  S41. 
Chrisma  confectum  ex  balsamo  ame- 

ricano,  710. 
Chrisones,  v.  Grisones. 
Christianus  (Rivius?),S.  J.,  coll.  ger- 

manici  incola ,  sacerdos  creatur, 
61 1 ;  primum  litat,  614;  reprehendi 
jubetur,  621-622  (?!. 
Christinus,  Petrus,  S.  J.,  conciona- 
tur  Niciae,  712;  et  Lugduni,  664; 
varia,  6o,  700. 


Christophorus,    S.  J.,  adjutor  dome 

sticus,  obit,  40. 
— (S.  J.?)  alumnus  coll.  romani  (?), 

617. 
— (alumnus  coll.  germanici?),  622. 
— v.  Mineto. 

Ciamberium,  v.  Camberiacum. 
Cicala,  v.  Squarciafico. 
Cifra,  v.  Notae  arcanae. 
Cinamomum,  aroma  a  rege  Sebastia- 

no  collegio  romano  datur,  215. 
Cincinnatus,    S.    J.,    Laureto    venit 

Romam,  616. 
Cinctura  a  sodalibus  adhibenda,  3l2. 
Cinerum  dies,  595. 
Circumcisio  D.  N.  J.  Ch.,  5^3,  615, 

671;     vota     renovantur     ea    die, 

188. 
Civita  de  Castello,  v.  Tisernum. 
Civita  de  Chiete,  v.  Teate. 
Civitas  Sti.  Angeli  (Civita  di  S.  A.), 

opp.,  domus  probat.  S.  J.,  24,  36, 

97,  I02,  I03. 
Clarus  Mons  iCIermont),  opp.,  277. 
Classis  hispanica  in  Italiam  rediens, 

60;  christiana  in  turcas,   169;  non 

praebet  bonam  segetem  operariis 

S.  J.,  699-700. 
Claudius,  S.  J.,  v.  Aquaviva  (?). 
— v.  Lotharingius. 
Clavius,   Christophorus,  S.  J.,  571. 
Clavonius    (Chiavonel,    Leonettus, 

S.  J.,  praep.  prov.  Longobardiae, 

133,  712,713. 
Clayssonius    (Ciaysson),    Robertus, 

S.  J.,  strenue  Antuerpiae  laborat, 

667;  magister  novitiorum,  692;  va- 

ria,  142,  143,  I44,  678,  69I,  696. 
Clemens,   S.   J.,    panormitanus,    ad 

coll.  romanum  venit,  635. 
— S.  J.,  adjutor  domesticus,  Germa- 

niam  petit,  599. 
Clerici,  Julius,  S.  J.,  adjutor  dome- 

sticus,    utilis   esset  apud  graecos 

aut  turcas,  404,  473;  allucinationi- 

bus  quibusdam  obnoxius,  473-474; 
dimitti  jubetur  e  S.  ].,  474;  sed  so- 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


867 


dalem  peste  infectum  juvat, 
et    eadem    laesus     moritur,    526, 

533. 

Clesselius,  Antonius,  apostata,  704. 

Coadjutores  S.  J.  spirituales,  dotes 
ad  hunc  gradum  requisitae,  732; 
cooptandi  in  prov.  sicula,  385, 
453;  sic  perperam  dicti  quidam 
professi  3  votorum,  577. 

— Temporales,  dotes  requisitae,  73l- 
732;  primi  «formati»  Romae  insti- 
tuti,  82-83;  dtgentes  ibidem,  10; 
in  romano  seminario,  I97;  in  ccll. 
poenitentiariae,  III,  I96;  quidam 
ex  probatione  ejecti,  83;  alii  pro- 
vecti  aetate  nondum  ad  gradum 
admissi,  332;  admittendi,  342,  453, 

495,  5215  nondum  «tormati»,  an 
scholasticis  probatis  comparandi, 
sint,  349,  457;  cooptantur  in  gra- 
dum  sex,  700;  ratio  eos  cooptandi, 
3l2,  3i8,  324;  «formati»,  non  nisi 
a  praeposito  gen.  dimittantur,  349; 
domos  foeminarum  sine  socio  et 
venia  non  adeant,  5^3;  facultas 
discendi  le=jere  et  scribere,  illis 
petita,  406,  43o,  491;  quae  magna 
incommoda  parit,  477-478;  in  prov. 
sicula  an  nimii  sint  numero,  495- 

496,  520;  instituantur  in  ratione 
meditandi  orandique,  543;  ad  v:r- 
tutem  alliciendi,544;  imbuendi  Jo- 
ctrina  christiana,  545;  et  ignatia- 
nis  exercitiis,  ibid.;  otiari  non  si- 
nantur,  54^;  laborare  teneantur 
etiam  hieme,  ibid.;  non  nimium 
onerandi,  545;  extra  domos  non 
laborent,  618;  num  cura  docendi 
pueros  urgendi,  1^3;  procuratoris 
munere  fungentes,  496;  vestibus 
aptis  donandi,  562;  quae  differre 
debent  ab  aliorum,  396;  quomodo 
vita  functi  induantur,  335. 

Cocchi,  Sanctus,  Neapoli  Romam  ve- 

nit,  585- 
-Thomas,  S.  J.,  obit,  Iol. 
Cocolina.  Sebastianus  de,  S.  J.,  ad- 


jutor  domesticus,  supremis  votis 
illigatur,  665. 

Coeua,  hora  ad  eam  destinata,  399. 

— Domini,  bulla  sic  vocata,  674,  688, 

^709,  721. 

Cognati  nihil  suppeditent  sodalibus, 
in  prov.  sicula,  506,  552. 

Cogordanus,  Pontius,  S,  J.,  Avenio- 
nem  petit,  579;  coll.  romanum  vi- 
sitat,  597;  perturbationis  Societa- 
tis  causa,  598,  6o2;  scholasticum 
adloquitur  contra  moderatores, 
6o3;  suam  culpam  fatetur,  598;  lit- 
teras  Lainio  dat,  tacito  nomine  vi- 
carii,  624;  eum  equitare  sine  ma- 
gna  necessitudine  non  oportet, 
137;  ad  congr.  II  venit,  045. 

Colella,  Antonius  (Antonello)  de, 
S.  J.,  adjutor  domesticus,  404. 

Coligny,  Gaspar  de,  dux  classis,hae- 
reticus,  61,  256,  720. 

—  Odettus  de,  card.  de  Chatillon, 
644,  682. 

Collatio  matutina,  scholasticis  coll. 
romani  concessa,  5^9,  6uo. 

Collationes  spirituales  in  coll.  roma- 
no,  570;  in  Sicilia  a  Polanco  insti- 
tutae,  573. 

Collegia,  multa  quae  admitti  non 
possunt  a  Societate,  Il3,  119,  etc; 
a  vicario  generali  ncn  debent  ape- 
riri,  161;  an  hereditatem  adire  va- 
leant,  338;  eorum  domicilia  saecu- 
laribus  sint  impervia,  552. 

«Coll,:  torti»,  noinen  a  Cosma  de  Me- 
dicis  quibusdam  piis  viris  datum, 
83i. 

Collybus  difficilis  cum  provinciis 
Galliae,  65;  de  ratione  in  his  con- 
tractibus  tenenda  pontifex  consu- 
litur,  675;  v.  Captivi. 

Colonia  (Koin),  opp.,  579;  coll.  S.  J. 
e  prov.  Inf.  Germ.  separatur,  639; 
a  Pio  V  commendatur,  6S8;  a  se- 
natu  fovetur,  59^;  de  eo  nuncii, 
591,  592;  sodales  ex  eo  Romam  ve- 
nientes,  595;  et  Verdunum,  ob  pe- 


868 


POLA.NCI    COMPLEMENTA 


stem,   641-,    tragoedia  excitata   a 

mente  capto  sodale,  38l,  443,  474- 
475;    coll.    «Trium    Coronarum», 

594;  convictus  sub  cura  S.  J.,  707; 

scholae  clausae  ob  pestem,  638. 
Columna,  Fabritius,  108. 
— Marcus  Antonius,   card.,  43,  663, 

686. 
dux  classis  contra  turcas,  io3; 

benefactor  Societatis,   687;  varia, 

65  (?),  108,  668,  669,  713. 
— Pompejus,  dux  classis,  663. 
Comenale,  alias  Cominale,  sive  Co- 

munale,  Oliverius,  S.  J.,  3o9,  403, 

418,  459. 
Comes,   gubernator    badensis,    23o- 

233. 
Comitia,  S.  J.,  v.  Congregatio, 
Commendationes      seciorum      apud 

principes  Galliae,  l37,  l38. 
Commendonus,     Joannes     Franc  .  , 

card.,  637.  638,  6^3,  644,  687,  691. 
Commentariola  polanciana,  635  sqq. 
Commodata  quaelibet  suo  tempore 

recuperetur,  559. 
Communio  sacra,  v.  Eucharistia. 
Comoediae,  in  coll.  germanico  pro- 

hibitae,  710. 
«Compagnia  de'grandi»,  v.  Mons  Po- 

litianus. 
Complutum    (Alcala   de   Henares) , 

opp.,    212,    219,   801;  coll.    S.  J., 

649;  idem  cum  academia  litem  su- 

stinet ,   69I ;    ejusdem    rector,    v. 

Gonzalez  Davila;  domus  probatio- 

nisS.  J.,675.  719. 
Compostella,  Benedictus,  56. 
— Christophorus,    S.  J.,  56;  ad  pro- 

fessionem  solermem  admissus,  ob 

sacerdotium  accipiendum,  700. 
— -opp.  (Santiago  de  Galicia),  15,  175, 

602;  archiep.  v.  Alvarez  de  Tole- 

do,  Jo;  Ziiniga  et  Avellaneda. 
Comps-la-Grandville,  opp.,  278. 
Comum  (Como),  opp.,  episc,  card., 

v.  Gallius;  coll.  S.  J.,  252. 
Comunale,  v.  Comenale. 


Conceptio   B.    M.  V.,  v.  Maria,  Vir- 

go  Deipara. 
Concha    (Cuenca),  opp.,   coll.    S.  J. 
ejusque  templum   exstrui   coepta, 
641. 
Concilium    tridentinum  ,    cardinales 
ejus  interpretes,   et  Societas,  678. 
Concionatores  S.  J.,  Roma   missi  in 
diversa  loca,  Io2;  mittendi  in  vi- 
neam    Domini,    728;    instituendi, 
74y~75°;  examini  subjiciendi,  556, 
558;    pie    fungantur   suo   munere, 
556;  de  erroribus  suis  admonendi, 
ibid.;    peculiarem    rationem    alio- 
rum  ordinum  religiosorum  vitent, 
557;  donati  copiosa  facultate,  184. 
Conciones  sodalium  in  pontificio  pa- 
latio,  49,  50,   95;  apud   canonicos 
romanos  S.  Petri,   125;   17  linguis 
habitae  in  coll.  romano,  v.  Roma; 
varia,  4,  99,  124,  186;  apud  audito- 
res    exculti    ingenii,    832-833;    in 
magnis  urbibus  ab  electis   haben- 
dae,  726;  exercitii  gratia,   619;  ra- 
tio  in  eis  tenenda,    804-805;  hora 
eas  habendi  a  moderatore  depute" 
tur,  548. 
Condaeus  (de  Conde),  v.  Henricus  I 

Borb. 
Conejerus  (Conejero),  Aegidius, 
S.  J.,  supremis  votis  ligatur, 
662. 
Confaloniero,  Bernardinus,  S.  J.,  39. 
Confessarii  e  S.  J.,  plures  simul  la- 
borant,  4,  721;  sedulo  deligendi, 
266,  556;  laudantur,  124;  adsint 
diligentes,  550,  562;  interdum  re- 
laxentanimum,  550-551;  sodalium, 
optimi  sint,  738;  quorum  invigi- 
lent  mortificationi,  544;  alumnos 
S.  J.  ad  perfectionis  statum  ca- 
veant  Mlicere,  619;  scholasticos 
externos  aliis  audiendos  praefe- 
rant,  555;  etiam  in  plebejis  audien- 
dis  seduli  sint,  557;  foeminis  non 
nimium  temporis  tribuant,  558; 
earum  caput  non  tangant  dum  ab- 


Imdex  prrsonarum,  rkrum  ac  locorum 


869 


solvunt  eas,  ibid.;  ipsas  decenter 

collocari  faciant,   556;  ad  infirmos 

arcessiti,  iidem  qui  petuntur  mit- 

tendi,    558;   poenitentes  quomodo 

movere  debeant  ad  opera  pia,  ne- 

glectis  testamentis,  557;  et  ne  con- 

fessarium  facile  mutent,ibid.;  cqn- 

ferant   inter   se   rationem   majoris 

•    fructus    colligendi,    557:    casuum 

conscientiae     solutioni     vccandi, 

555j  °iuo  Pacto  admittere   possint 

restitutiones,  554;  legata  pro  So- 

cietate  non   petant,  552,  553;  ali- 

qui    examini    subjiciendi,    556;   ii 

qui  non  adeo  docti  sint,  non  omni- 

bus  facultatibus  donandi,  395;  qui- 

dam  indocti,  194. 

Confessio  sacramentalis,  curasse  in- 

firmum  creditur,  55,  73-74;   gene- 

ralis  instituenda  a  professis  S.  J., 

146;  confessionis  fructus,  120-121, 

126-127;     res     in     ea    actae   nullo 

modo   memorandae    in    sermone, 

547;    tempore   paschali    an    possit 

audiri  a  sodalibus,  146;  a  Polanco 

visitatore  admissa,  non  jussa,  454; 

generales  sodalium   in  prov.  sicu- 

la,  376,  .585;    varia,  5,  4,   17,  186, 

196,  202,  304. 

— Augustana  dicta,  257,  843. 

— Augustiniana,  liber  contra  haere- 

ticos,  695. 
Confraternitas,  lusitanorum  Antuer- 
piae  degentium,  159;  alia  institui- 
tur  ad  sublevandos  pauperes,  80; 
aliae  reformantur,  ibid.;  vel  ju- 
vantur,  192. 
Congregatio  concilii  trid.,  rationem 
quamdam  contractuum  probat,  685; 
cardinalium,  ad  conversionem  infi- 
delium  deputatorum,  688,  691. 
— S.  J.,  I  generalis,  335,  624;  II 
gen.,  4,  71,  645,  646,  648,  651;  III 
gen.  161,  173,  185,  220,  223,  242, 
299,  3i8,  721-723;  congregatio  non 
cogenda  decernitur  a  deputatis 
(an.  1568),  30;  v.  Societas. 


Congregatio   procuratorum    provin 
ciarum  S.  J.,  3o,  1 19,  120,  I46,  691 . 

—  provincialis,  v.  nomina  provincia- 
rum  singularum  . 

— sodalium  jubetur  fieri  Romae  omni 
die  mercurii,  71. 

—  B.  M.  V.  in  coll.  romano,  12;  ejus 
academia  duplex,  106;  instituenda 
in  collegiis  siculis,  557;  v.  Roma, 
coll.  S.  ].;  Sicilia. 

—  pia  quaedam,  quintuplex  in  coll. 
germanico,    v.   Roma,  coll.  germ. 

Conimbrica  ^Coimbra),  opp.,  coll. 
Artium  vel  Regium  (collegium 
superius  et  infenus),  reformatur, 
656;  ejus  superint.,  v.  Cordeses. 

Conradus,  S.  ).,  germanus,  adjutor 
domesticus,  63o. 

— S.  }.,  palatinus,  Roma  Florentiam 
pergit  peregrinus,  633. 

Consaivius  de  Camara,  Ludovicus, 
S.  J.,  peregrinatur  Lauretum,  ae- 
grotante  Marcello  II,  580;  regre- 
ditur,  ibid.;  Lusitaniam  petit,  58I; 
Romam  venit,  622;  iterum  se  in 
Lusitaniam,  636;  optima  gratia 
agendi  donatus,  618;  dicere  sen- 
tentiam  sinitur  in  causa  sanguinis, 
690;  electus  vocalis  in  congr.  III, 
223,  224;  varia,  159,  160,  283,  285, 
576,  801. 

Consalvus,  S.  J.,  Roma  Florentiam 
perjiit,  633. 

— (Gonzalo?),  S.  J.,  Roma  Pragam 
petit,  583. 

Consentia,(Cosenza),  opp.,  72l;coll. 
S.  J.,  condendum,  n3,  711. 

Consiliarii,  sive  syndici,  in  coll.  ro- 
mano,  576. 

Constantia  animi  candidatis  S.  J. 
necessaria,  73o,  738,  748. 

Constantinopolis,  opp.,  46;  ejus  pa- 
triarcha,  77. 

Constantinus,  v.  Peruginus. 

Constitutiones  S.  J.,  335;  observan- 
tur,  2;  earum  usus  promovendus, 
317;   approbatae    in  ipsa    origine 


870 


POLANCI    COMPLEMENTA 


603;  illis  detrahitur,  602;  proban- 
tur  in  consilio  regis  christianissi- 
mi,  670;  aliquando  mutari  possent, 
566;  ea;um  normae  de  professsi 
admittendis,  318;  et  de  jure  here- 
ditatis  sodalium,  338;  tum  de  elee- 
mosynis  providendis,  553;  saepe 
citantur,  725  sqq.;  earum  exem- 
plaria,  462;  earum  index  typis  cu- 
dendus,  312. 

Consuetudines  S.  J.,  scriptis  man- 
dandae,  451;  aliquae  probatae  in 
romanis  domiciliis,  337;  v-  Sicilia, 
prov. 

Consules,  magistratus  sodalitii  lusi- 
tani  Antuerpiae,  284;  alii  in  opp. 
Villafranca,  288. 

Consultores,  apud  se  normas  ha- 
beant  rectorum ,  constitutiones 
S.  J.,  etc,  562. 

Contemptus  mundanarum  rerum,  10, 
736,  etc. 

Conto,  Michael  de,  alumnus  collegii 
germanici  (?),  622. 

Contractus  quidam  probati  a  pontifi- 
ce,  675,  688;  ratio  adhibita  a  prae- 
posito  gen.  S.  J.  in  illis  ineundis, 
6S5;  emptionis  domus,  v.  Catana, 
coll.  S.  J. 

Conversatio,  sive  sermo  de  rebus  ad 
animi  salutem  utilibus,  ministe- 
rium  estS.  J  ,558,  727-728,  751, 
8ul  sqq.;  etc. 

Copus  (Cope),  Alanus,  canonicus  ro- 
manus  Sti.  Petri,  98. 

Coquus,  S.  J.  adjutores  habeat,  547. 

Corbinellus,  Ludovicus,  S.  J.,  adhuc 
novitius  fundatoris  laude  honora- 
tus,  676;  sacerdos  initiandus,  ad 
professionem  solemnem  admissus, 
710. 

Cordeses,  Antonius,  S.  J.,  auctor 
methodi  juvandi  moribundos,  389; 
praepositus  prov.  Aragoniae,  267, 
698;  Romam  se  ad  congr.  III,  299; 
perperam  praep.  provinciae  Bae 
ticae  dictus,    XV;  superintendens 


conimbricensis,   646;    varia,    xvi, 

776. 
Corduba(Cordoba),  opp.,  ejusepisc, 

v.  Rojas;  coll.  S.  J.,  248,  274;  ejus 

templum    aedificatum,    641;   coll. 

Petri  Lopez  dictum,  248. 
— Antonius  de,  S.  J.,  ad   professio- 

nem  solemnem  vocatus,  640;  obit, 

676;  ejus  laus,  ibid. 
Corillos,  v.  Isfar . 
Cornarus,  Aloisius,  card.,  698. 
Cornelius,  S.  J.,   v.    Brueckelmans. 
— S.  J.,  germanus,  v.  Simberger. 
Corneus,    Fulvius,   card.    Perusinus 

dictus,  200,  628. 
Corona  rnarialis,  560. 
Corpus  Christi   D.   N.,  v.   Euchari- 

stia;  sindon  quo  involutum  fuit,  v. 

Camberiacum. 
Corrales,   Hieronymus,    S.    J.,   4o3; 

Lauretum   visere   cupit,   sanitatis 

impetrandae  causae,  473. 
Correctores  in  scholis  S.  J.,  386-387, 

396,  43o,  555;  juvent  magistros  in 

schola  regenda,  562. 
Corrigius    (de  Correggio),  Hierony- 

mus,  card.,  moritur,  186,  717. 
Cors,  Joannes,  S.  J.,  adjutor  tempo- 

ralis,  socius   trium    priorum  prae 

positorum  gen.  S.  J.,   obit.,    177. 
Corsica,  insula,  coll.  S.  J.  desidera- 

tur,  184;  sodales  missi,  183. 
Cortesonus,  Joannes,  S.  J.,  702. 
Cortona,   opp.,   coll.   S.  J.  desidera- 

tur,  717. 
Corunna    (de   Corufia),    Augustinus 

de,  episc.  Popayan,  644. 
Cosentino,  opp.,  841. 
Cosenza,  v.  Consentia. 
Cosmas,  alumnus  collegii  germani- 

ci  (?),  623. 
—  v.  Mediceus. 
Cossus,  Dominicus,  S.   J.,  supreim 

edit  vota,  665. 
Costerus,   Franciscus,   S.  J.,    Lova- 

nium    destinandus,    145;    strenui" 

haereticos  oppugnat,  667;  viceprc- 


Index  personarum,  rkrum  ac  locorum 


*7I 


vincialis  Germaniae  Inferioris  , 
236,  646,  659,  672;  praepositus 
provinciae  ejusdem,  677;  domum 
probationis  instituit  Lovanii,  655; 
tempore  pestis  Verdunum  venit, 
641 ;  congregationis  II  causa,  Ro- 
mam  petit,  645;  varia,  144,  214, 
294. 
Cotto,  Latinus,  S.  J.,  37. 
Coudretus  (de  Coudret),  Hannibal, 
S.  J.,  ad  Ruthenos^venit,  24I;'ejus 
labores ,  287-288;  aegrotat,  I49, 
287;  vota  solennia  edit,  640;  so- 
cius  Lainii  in  itinere  Galliae,  627, 
62S,  8^8;  rector  tolosanus,  652; 
varia,  165,  166,  241. 

— Ludovicus,  S.  J.,  Avenionem  cum 
sociis  venit,  collegio  S.  J.  initium 
daturus,636;  camberiense  inchoat, 
647;  hujus  rector,  652;  delegatus 
provinciae  Aquitaniae  et  substitu- 
tus  Franciae  ad  congregationem 
procuratorum,  692;  varia,  l36,  669, 
841. 

Covillonius  (Covillon),  Joannes, 
S.  J..  578;  vota  nuncupat  solennia, 
586;  Roma  Ingolstadium  se  con- 
fert,  ibid. 

Cracovia  (Cracow),  opp.,  xi,  8,  776. 

Creagh,  Richardus,  archiep.  arma- 
chanus,  3oo. 

Crecus  (Creco),  Alfonsus,  S.  J.,  400, 
418,  460. 

Crema,  Bernardinus  de,  S.  J.,  adju- 
tor  domesticus,  39. 

Cremona,  opp.,  841. 

Cremonensis  (Cremonese),  regio, 
841. 

Creta  (Candia),  insula,  io3. 

Crisafulli,  soror  Cornelia,  397. 

— soror  Lucretia,  397. 

Crittonius  (Creighton),  Gulielmr.s, 
61;  rector  avenionensis,  140,  282. 

Crivellius,  Alexander,  card.,  687, 
688,  69I. 

Croce,  v.  Crucius. 

Croin,  Joannes,  S.  J.,  146. 


Cruciferi,  populi  sic  dicti,  226. 
Crucifixus,  coll.  S.  J.  parisiensis,  in- 

columis  in  aggressione,  644. 
Crucius,  Joannes  Andreas,  episc.  ti- 

burtinus,  25. 
—  (la  Croce),  Antonius,  S.  J.,  309. 
— (di  Croce),  Jacobus,  S.  J.,  63^. 
Crux  sanctissima,  festum  ejus  Exal- 

tationis,  6o*>;  Caravacae,  insignis 

quaedam  colitur,  33,  693. 
Cuba,  insula,  33,  684. 
Cubicula  in  quibus  varii  degunt  so- 

dales,  548. 
Cueva  (in  textu  d'Acqueva),  Bartho- 

lomaeus  de  la,  card.,  577,  586. 
Culcitra,  duplex  aegrotis  conceden- 

da>  55°;  omnes  serventur  mundae, 

560. 
Culina,  qui  debeant  in  ea  ministra- 

re,  547;  in  coll.  romano  omnes  illi 

inserviunt,  576;  silentium  in  ipsa, 

551. 
Culpa  dicenda  in  triclinio,  549;  num- 

quam  de  re  gravi,  550. 
Cultus  divinus,   decorum   ejus,    543 

sqq.;  v.  Eucharistia. 
Curtius,    S.   J.,  63o;    ejus   cognati, 

ibid. 
Cutellis,  Dominicus  de,  episc.  meli- 

tensis,  615. 


Daemon,  258,  305;  «simia  Christio 
dictus,  26I;  v.  Obsessa;  etc. 

Daina,  v.  Panormum,  coll.  S.  J. 

Dalmesius,  Christianus,  S.  J., 
146. 

Damnatus  morte  facinorosus  resipi- 
scit,  202;  damnati  ad  triremes,  a 
sodale  S.  J.  juvantur,  93. 

Dani,  populi,  226. 

Daniel,  Stus.  Proph.,  826. 

Darbishirus,  Thomas,  S.  J.,  663. 

Dataria,  v.  Roma. 

David,  S.  Proph.,  823. 

— S.  J.,  hibernus,  171 


872 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Decius,  S.  J.,  ad  coll.  romanum  ve- 

nit,  632. 
Deliciosa,  opp.,  841. 
Delphinatus  (Dauphine),  reg.,  664. 
Denia,  marchio  de,   v.  Sandoval  et 

Rojas. 
Denis,   Gundisalvus,  S.  J.,    adjutor 

domesticus,  702. 
Depanse,  v.  D'Espence. 
Deplans,  Petrus,  290. 
Deposita  pecuniarum,  disputatio  de 

eis,  675. 
Desiderius,  S.  J.,  Siciliam  petit,  577. 
D'Espence   (in  textu    Depansa;,   in 

colloquio  ad  Poissy  catholicus  ora- 

tor,  843. 
DEUS  cognoscendus,  amandus,  744- 

745;  ei  obediendum   potius  quam 

parentibus,  816-818;  etc. 
Deux-Ponts     (Duiponti,    Zweibriic- 

ken),  dux,  61. 
Di  Pietro  (?),  Petrus,  S.  J.,  turca  (?', 

Laureto  Romam  venit,  585. 
Diabolus    in    spectaeulo    figuratus, 

592;  v.  Obsessa;  etc. 
Dialectica,  quomodo  doceretur  olim 

in  coll.  romano,  606. 
Dialogus,   actus  in  coll.  germanico, 

14,  129;  alius  in  senensi,  209;  alii 

Romae,    582,    610,    626,    634-635, 

639;  sine  venia  praepositi  provin- 

cialis  non  recitandi,  555. 
Didacus,  S.  J.,  adjutor  domesticus, 

119. 
— S.  J.,  junior  dictus,  580. 
— frater  castellani  Neap.,  314. 
— v.  Eguia;  v.  et  Jacobus. 
Diez,  Balthasar,  S.  J.,651. 
Digiti  sacerdotum  consecrati,  621. 
Dignitas  in  S.  J.  minime  exoptan- 

da,   x;   nec  quaerenda,   770,   773; 

votum  de  non  ambienda,  x. 
Dilinga   (Dillingen),  opp.,  ejus  aca- 

demia   Societati   commissa,    637; 

coll.  S.  J.,  36,  637,  655,  688,  700; 

coll.   et  academiae  status  immu- 

tandus,   660;   collegium  S.  Hiero- 


nymi,  655;   hoc  etiam  committitur 
Societati,  637. 

Dimissio  a  S.  J.,  376;  facultas  ad 
eam  petitur,  341,. 349. 

Diomedes,  S  J.,  Roma  Patavium 
venit,  605. 

Dion3'sms  S.  J.,  Roma  Ingolstadium 
petit,  586. 

— Henricus,  S.  J.,  577,  584. 

Directorium  confessariorum,  4. 

Disciplina,  v.  Flagellatio;  Domenec- 
cus;  Natalis;  etc. 

— domestica  in  S.  }.,  apprime  com- 
mendatur,  433,  etc. 

Dispensatio  illegitimitatis  secretae, 
702. 

Disputationes  scholasticae,  iri  coll. 
panormitano  haberi  non  possunt, 
336;  Romae  habitae,  189,  190,  200, 
336,  575,  577-578,  58i,  591,  602, 
606,  608-609,  611.  615,  622,  626, 
633,  634,  639,  etc. 

Dissipatio,  oratione  arcenda  et  abne- 
gatione  sui,  545. 

Dividius,  v.  Bibiena. 

Doctor,  ejus  laurea  in  coll.  romano 
confertur,  123,  582;  an  hoc  titulo 
sodales  nominari  possint,  461 ;  an 
eo  egeant  ad  exsequendas  litteras 
apostolicas,  50I;  legisperiti,  effa- 
tum  de  eis,  527. 

Doctrina  christiana,    v.   Catechesis. 

Doegius,  Jacobus,  S.  J.  vota  edit 
suprema,  659;  Tornaco  Insulas  se 
confert,  bbj. 

Domeneccus  (Domenech),  Hierony- 
mus,  S.  J.,  e  Sicilia  Romam  venit, 
597,  609,  623;  Siciliam  petit,  609; 
in  periculo  maris  se  poenitens  fla- 
gellis  caedit,  581;  coll.  romani  re- 
ctor,  690;  ipsius  et  germanici  ac 
seminarii  clericorum  praefectus- 
693;  visitator  prov.  siculae,  102, 
71 1;  praep.  prov.  ejusdem,  352, 
420,  451,  458;  Thermas  Selinunti- 
nas  visitat,  346;  Mercurianum  ro- 
gat  ut  sibi  concedat  praefecturam 


Index  personarum,  RERUM  AC  locorum 


873 


relinquere,  3o8,  467;  commenda- 
tur  Polanco,  3o8;  et  ab  ipso  visi- 
tur  ex  officio,  456;  cujus  acta  in  Si- 
cilia  probat  et  laudat,  321,  485;  et 
ipsi  a  Mefcuriano  petit  copiam  ma- 
jorem  facultatum,  3l7;  Fatium, 
novum  praepositum,  honorat,  ju 
vat,  526527;  privatus  Catanae  ma- 
net,  533;  praefici  provinciae  Ara- 
goniae  cum  laude  posset,  267;  ejus 
socius,  v.  Balthassar,  Joannes;  v&- 
ria,  324,  325,  336,  340,  383,  384, 

406,  407,  465,  475,  479>  514,  53l, 
600. 

— Petrus,  S.  J.,  239;  rector  collegii 
caesaraugustani  ,  663  ;  Oranum 
missus  cum  sociis  duobus,  676- 
677;  ad  professionem  solennem 
admissus,  6t>6. 

Dominico,  Jacobus  de,  S.  J.,  511. 

Dominicus,  S.  J.,  rector  monacen- 
sis,  636. 

— S.  J.,  venetus,  adjutor  domesti- 
cus,  39. 

—  S.  J.,  neapolitanus,  ad  coll.  roma- 
num  venit,  629. 

Domus  probationis,  S.  J.,  728;  for- 
mula  ejus  regendae,  651;  deside- 
ratur  in  Longobardia,  78;  exactius 
institui  incipit  Romae,  646;  v. 
Arona  ;  Avenio  ;  Braunsperga  ; 
Bruna;  Civitas  Sti.  Angeli;  Com- 
plutum;  Ebora;  Gandia;  Halla;  Hi- 
spalis;  Lauretum;  Messana;  Me- 
thymna  Campi;  Moguntia;  Nola; 
Novellara;  Panormum  ;  Parisii; 
Roma  ,  domus  probat.  ;  domus 
prof.;  coll.  S.  J.;  et  coll.  germa- 
nicum;  Stus.  Angelus;  Stus.  Mar- 
cus,  Stus.  Salvator  in  Brasilia;  To- 
letum;  Tornacum;  Valentia;  Vi- 
llar;  Villarejo. 

— professorum  necessariae,  v.  Sici- 
]ia,  prov.  S  J.;  etc. 

Donaciona  (?),  lectio  dubia,  praela- 
tus  quidam,  6l3. 

Drepanum  (Trapana),  opp.,  34I;  pe- 


stis  ibi  grassatur,  541;  col).  S.  J. 
desideratur,  426,  437,  7o3;  sive 
domus  professorum,  377,  378,  382, 
391,  407,  426,  437;  quae  in  colle" 
gium  postea  converti  posset,  438. 

Drusillo,  v.  Trujillo. 

Duacum  (Douay),  opp.,  146;  coll. 
S.  J.,  petitur,  689;  conditur,  33, 
692693,  704,  711;  convictus  sub 
cura  S.  J.,  214. 

Duiponti,  v.  Deux-Ponts. 

Dulcigno  (in  textu  Dolcigno),  opp., 
205. 

Dumblanum  (  Dumblane  )  ,  opp.  , 
episc,  v.   Cheisholme. 


«e»,  arcana  nota  qua  P.  Carminata 

designari  videtur,  467. 
Eboli,  vicecomitissa  de,  coll.  ad  Bel- 

chite  cupit  condere,  651. 
Ebora,  opp.  coll.  S.  J.,  congr.  prov. 

in    eo   celebratur,    223;    palatium 

Sosae  illi  adscriptum,  71 3;  domus 

probat.  S.  J.,  673. 
Ebrodunum,    in    textu    Ambrunum 

(Ambrun),  opp.,  coll.  S.  J.  desi- 

deratum,  669-670;  non  admittitur 

ejus  fundatio,  670. 
Echo,  recitatur  in  coll.  romano,  634. 
Ecclesia  Christi,   de    ea    disputatur 

cum    haereticis,  8^3;   ejus  propu- 

gnator  creatur,  582. 
Ecloga,  in  coll.  germanico  recitatur, 

129. 
Edmundus,    S.  J.,   in   coll.    romano 

magister,  605. 
— S    J.,  Laureti  aegrotat,  608;  Lau- 

reto  Romam  venit,  616  (?). 
— S.  J.,  Roma  Patavium  venit,  605. 
— S.  J.,  hibernus,  Roma  in   patriam 

missus,  641. 
— v.  Augerius;  Hajus. 
Eduardus,    anglus,    per    hypocrisin 

Societatem     ingressus,     apostata, 

680. 


874 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Eguia,  Didacus  de,  S.  J.,  obit,  585, 
586;  varia,  576  (?).  580  (r). 

Eichstatt,  opp. ,  ejus  episc,  v. 
Schaumberg. 

Elbinga,  opp.,  697. 

Eleemosynae  redimunt  peccata,  826; 
petitae  a  concionatoribus  S.  J.  pro 
miseris  sublevandis,  84,  553;  col- 
lectae  hac  de  causa,  105;  procu- 
randae  aegrotis  et  vinctis,  557; 
elargitae  per  sodales,  23^;  in  tem- 
plis  S.  ).  qui  petendae,  552;  et  in 
domibus,  3j6;  nonnisi  servatis 
constitutionibus  S.  J.  consulen- 
dae,  553;  a  rectoribus,  inscio  pro- 
curatore,  non  expendendae,  (45; 
copiose  dantur,  121. 

Elianus,  alias  Romanus,  Joannes 
Bta.,  S.  J.,  628;  suprema  edit 
vota,  664. 

Elias,  hebraeus  conversus,  663. 

Emericus,  S.  J.,  in  coll.  romanum 
venit,  583. 

Emerius,  S.  J.,  concionatur  Romae, 
629. 

— v.  Hemerius. 

Emerulus,  Franciscus,  S.  J.,  magi- 
ster  novitiorum,684;obit,  1 17, 127. 

Emmanuel,  S.  J.,  in  prov.  sicula, 
418. 

— S.  J.,  v.  Gomez;  Sa;  Ximenius. 

—  Philibertus,  dux  Sabaudiae,  l3l, 
161.647,  654,  841. 

Emphyteusis,  non  habet  locum  in 
quadam  venditione,  347;  non  so- 
luta  in  quodam  contractu,  510. 

Emptor,  qui  hoc  munere  fungitur  in 
domo  S.  J.,  nonnisi  moderatoris 
jussu  quicquam  emat,  547. 

Emundus,  v.  Edmundus. 

Engolisma  (Angouleme),  opp.,  op- 
pugnatur,  71. 

—  pques  de,  v.  Henricus  d'Angou- 
leme. 

Enriques,  v.  Henricius. 
Epigramma  in  festo  Corporis  Chri- 
sti,  v.  Eucharistia. 


Epiphania  D.  N.  J.  Ch.,  593,  594, 
616,  671. 

Episcopi  ministeriis  S.  J.  juvandi, 
755;  a  pluribus  non  semel  honoran- 
tur  disputationes  scholasticae  col- 
tegii  romani  S.  J.,  634. 

Equitatio  non  fiat  sine  facultate,  552; 
v.  Cogordanus. 

Erardus,  S.  J  ,  leodiensis  cum  aliis 
venit  Laureto  Romam,  596;  tum 
ipse  ad  coll.  romanum,  ibid.;  gra- 
viter  aegrotat,  obit,  601. 

Erasmus,  Desiderius,  roterodamus, 
script.,  60. 

Erigher,  S  J.,  Roma  Pragam  profe- 
ctus,  582. 

Escarperia,  v.  Scarperia. 

Espinosa,  v.  Spinoza. 

Esquivel,  Gundisalvus  de,  S.  J  ,  su- 
perintendens  collegii  matrit.,  217; 
varia,    150,  212,  218,  248,  269-270. 

Estensis,  Alfonsus  II,  dux  Ferrariae, 
i33,  711. 

— Hippolytus,  card.,  legatus  pontifi- 
cis  in  Galliam,  628,  838;  a  pontifi- 
ce  rogat  sibi  Lainium  socium  dari, 
627;  Bobadillae,  aegrotanti  favet, 
55;  moritur,  1S6,  717;  Tybure  se- 
pelitur,  200;  varia,  55,  I26. 

Ethica,  quomodo  doceretur  olim  in 
coll.  romano,  606. 

Etlinga,  opp.,  domicilium  S.  J.,  23o; 
ad  fidem  catholicam  redit,  ibid. 

Eucharistia,  theologicae  de  eo  my 
sterio  quaestiones,  598;  disputatio- 
nes  cum  haereticis,  8^3;  scripta, 
8^4;  ejus  frequens  susceptio,  4, 
191,  192;  haec  a  primis  Patribus 
S.  J.  commendata,  274;  a  quibus 
eadem  non  laudetur,  272-273;  a  so- 
dalibus  non  sacerdotibus  quo  pa- 
cto  suscipienda,  544;  ex  sacra  Ho- 
stia  sanguis  manasse  dicitur,  587; 
et  vox  pueri  audita  quasi  emitti, 
593;  calix  non  concedendus  laicus, 
844;  ejus  cultus,  74,84,  III,  193, 
341,  555,  586,  597,  598,  6i3,  615, 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


«75 


673,    706;    varia,    590,    601,    640, 
694. 

Europa,  reg.,  105,  112,  187. 

Evictio,  jus  ad  eam,  347;  exigenda 
de  quibusdam  bonis,  170,  172. 

Examen  conscientiae,  a  scholasticis 
S.  J.,  exsequendum,  X;  ab  omni- 
bus  sodalibus,  546,  548,  7^6;  ratio 
id  agendi,  v.  Polanci. 

— clericornm,  sodalibus  commissum, 
17-18,  21-22,95-96. 

— ad  audiendas  confessiones,  ei  se 
subjiciunt  sodales  romani,  124;  v. 
Confessarii. 

— candidatorum  S.  J.,  734;  norma  ad 
ipsum,  a  S.  P.  Ignatio  conscripta, 
376. 

Excommunicatio,  ob  violatam  juris- 
dictionem  ecclesiasticam,  694;  in 
eam  incurrunt,  de  sententia  Ma- 
dridii,  quocumque  modo  contra 
pontificem  bella  gerentes,  620;  an 
ea  ]ata  ab  homine  absolvere  pos- 
sint  quidam  sodales,  506;  abhomi- 
ne  contra  personam  particularem, 
520. 

Excommunicatus,  quando  vitandus, 
622. 

Exercitia  spiritualia,  methodo  igna- 
tiana,  propaganda  ad  candidato- 
rum  electionem,  727,  734;  per- 
agenda  a  sodalibus,  345,  544,  545; 
acta  in  collegio  rotnano,  604;  et  a 
scholasticis  S.  J.  in  Sicilia,  385; 
ab  alumnis  romani  seminarii,  89; 
et  a  quodam  sacerdote  dum  iter 
faceret,  840;  arma  praecipua  sunt 
Societatis.  537-558;  sedulo  propo- 
nenda,  392,  544,  621 ;  prudenter  ta- 
men,  544,  786,  83o;  normae  ali- 
quot  de  eis  tradendis,  803-804;  di- 
rectorium  conficiendum,  388,  43o; 
ratio  eorum  tradendi  discatur,  388, 
750 -75I;  monita  pro  concionatori- 
bus  in  eis  contenta,  558:  typis  ex- 
cusum  eorum  exemplar,  Melchio- 
ris  Cani  annotationibus  ornatum, 


654;  exemplaria  in  Si  ilia  deside- 

rantur,  330,  345,  462. 
Exercitia    pietatis  scholasticis    pro- 

pria,  x. 
— scholastica  litterarum,  11-12,742; 

v.  Roma,  coll.  S.  J.,  Studia. 
— corporalia,   550. 

Extrema  Unctio,  sacramentum,  101, 
118,  601. 

Eystettensis,  v.  Eichstatt. 
Ezius,  Arnoldus.  S.  J.,  146,  801. 


Faber,  B.  Petrus,  S.  J.,  unus  e  pri- 
mis  decem  PP.  Societati>,  80I;  so- 
litus,  in  agendo  cum  externis,  de 
re  pia  non  statim  miscere  sermo 
nem,  618;  singulari  gratia  loquen- 
di  donatus,  618. 

— Nicolaus,  S.  J.,  minister  collegii 
coloniensis,  a  sodale  dementia  ca- 
pto  occiditur,  475. 

— v.  Caementarii;  Lijdjnarii. 

Fabiis,  Fabius  de,  S.  J.,  ejus  in- 
gressus,  8;  ejus  laus,  8-9;  rector 
domus  probationis  romanae  ad 
Sti.  Andreae,  134. 

Fabius,  S.  J.,  ad  coll.  romanum  ve- 
nit,  579- 

Falconius  (Falcone),  Hieronymus, 
S.  J.,  400. 

Familiaritas  vitanda,  546-547,  553; 
cum  adolescentibus  potissimum. 
554  ;  et  cum  devotis  Societati 
utriusque  sexus,  554-555. 

Fantuccius  (Fantucci),  Julius,  S.  J., 

9- 
Faranda,   Nicolaus,   S.    J.,    Indiam 

adire    cupit,    402;    admonitor   et 
consultor,  417,  459. 
Farnesius,    Alexander,    card . ,   ar- 
chiep.    Montis    Regalis,    327-328 
collegii  S.  J.   conditor,   327,  657 
ejusdem   benefactor,  442,  522;  se 
minarium     clericorum     Societati 
commendat,  640;  collegii  avenio- 


876 


POLANCI    COMPLEMENTA 


nensis  fautor,  636;  templum  S.  J. 
romanum  a  fundamentis  suscitat, 
42,  187,  685,  689;  amantissimus 
Societatis,  839;  varia,  59,  66,  329, 

639>  650. 

Farnesius,  Octavius,  dux  Parmae, 
639,  650,  668. 

— Rainutius,  card.,  650. 

Fasoli,  Balthassar,  S.  J.,  599. 

Fatius  (Fatio),  Julius,  S.  J.,  praep. 
prov.  siculae,  308,  467,  514-5T7; 
Messana  Catanam  venturus  spera- 
tur,  517;  Catana  Syracusas  ob  pe- 
stem  adit,  532;  et  Calatam  Hiero- 
nam,  534;  unde  Panormum,  ibid.; 
aliqua  de  eo  animadvertit  Polan- 
cus,  53q,  565;  varia,  526,  565-566. 

Faustina,  insignis  foemina  Spoleti, 
domum  donat  Societati,  640. 

Febrino  (?)    v.  Abrino. 

Federicus,   v.  Fridericus. 

Felice,   foemina   princeps  Venetiis, 

I35. 
Ferdinandus   I,    imperator,    xv,   77, 

578. 
— archidux,  700,  704. 
— S.  J.,  Roma  Lauretum  venit,  590. 
— S.  J.   (amerinus?),   Roma  Siciliam 

petit,  607. 
Feria,    comes    (in    textu    perperam 

dux),  v.  Suarezde  Figueroa. 
Fernandez,  Gulielmus,  S.  J.,  supre- 

ma  vota  edit,  664. 
— Joannes,  S.  J.  (doctor),  223. 
— Joannes,    S.    J.,    socius    Borgiae, 

118-119,   l3o. 
— S.   j.,   ad   coll.  romanum    missus, 

582. 
— v.  Hernandez,  Gaspar. 
— de   Corduba,  Catharina,    marchio- 

nissa  de  Priego,  649,  676. 
Gundisalvus,  dux  Suessae,  535, 

640. 
Fernes,  Fernesius,  v.  Farnesius. 
Ferraria,  opp.,   l3o,    134,   579,  840; 

coli.  S.  J.,  706,   801;    vir   ereptus 

periculo  ope  B.  M.  V.,  206;  dux, 


v.  Estensis,  Alf. ;  ducissa,  842; 
card.  ejus  nominis,  v.  Estensis, 
Hippol. 

Ferrariensis,   Baptista,  S.  J.,  62,  63. 

Ferratinus,     Bartholomaeus,    episc. 
amerinus,  25. 

Ferrer,  nomen  duorum  sacerdotum 
S.  J.,  250. 

— doctor  quidam,  candidatus  S.  J., 
250. 

Figueroa,  Maria  de,  ducissa  de  Ar- 
cos,  649,  657. 

— v.  Suarez  de  Figueroa. 

Figuerola,  opp.,  841. 

Fild,  Richardus,  alumnus  S.  J.,  con- 
victor  duacensis,  214. 

Firmum  (Fermo),  opp.,  episc,  v. 
Lenzi. 

Flagellatio,  vulgo  disciplina,  a  so- 
ciis  usurpata,  4,  560,  579,  599,  600- 
601,  625,  630;  v.  Lainius;  Natalis. 

Flaminius,  S.  J.  (in  textu  Perusi- 
nus  dictus),  Perusia  Rumam  ve- 
nit,  6i5. 

— nepos  canonici  Lurtii  ad  coll.  ger- 
manicum  venit,  626. 

Flandria,  reg  ,  sodales  in  ea  exstan- 
tes,  2l3;  alius  Roma  illuc  petens, 
581;  collegia  S.  J.  in  ea  aedificari 
permittuntur,  591 ;  rei  publicae 
status,  294;  ejus  lingua,  Ilo;  va- 
ria,  49,  2i3,  244,  315. 

— prov.  S.  J.,  588. 

Florentia  (Firenze),  opp.,  315;  dux, 
v.  Mediceus;  ducissa,  v.  Toledo, 
Eleon.;  praesul,  v.  Rodulfis;  hu- 
jus  vicarius  non  bene  audit,  833; 
avunculus  ejusdem  vicarii,  v.  Bi- 
gliotius;  templum  maximum,  209, 
832,  840;  templum  S.  Laurentii, 
832. 

— Coil.  S.  J.,  97,  177,  209-210;  invi 
situr  a  Lainio,  840;  ejus  oecono- 
mica,  ibid.;  rector,  v.  Rubiola; 
Sgariglia;  monasterium  FF.  Mino- 
rum  desertum,  Montui  nomine, 
illi  datur,  710. 


Index  pkksonarum,  rerum  ac  locorum 


877 


Florentiola  (Fiorenzuola),  opp.,  cle- 

ricus  quidam  absolvendus  excom- 

municatione,  840. 
Florianus,  S.  J.,  ad  coll.   rom.  mis- 

sus,579;  Pragam  profectus,582  (?). 
Florida,  reg.,  33,  664,  673,  678,  684. 
Florius,   Rodulfus,  S.  J.,  capellanus 

militum,  699. 
Fluvius  Januarii(RioJaneiro),  opp., 

domicilium  S.  J.,  684. 
Foeminae  caute  tractandaf,  yjg\'v. 

Confessarii. 
Foix,  comitatus   Galliae,  fidem  ca- 

tholicam  conservat,  642. 
Folignum    (Foligni),  opp.,  monaste- 

rium  Sti.  Bened.,624. 
Fonseca,  Eneco  de,  S.  J.,  magister 

novit.,  220. 
— alias   Afonseca,  Petrus  de,  S.  J., 

vocalis  substitutus   in  congr.  III, 

223,  224,  229;  assistens  praepositi 

gen.  pro  Lusit.,  723. 
— vir  quidam,  Lugdunum  venit,  176. 
Fonte,  Paulus,  S.  J.,  403. 
Fornari,  v.  Furnarius. 
Foroliviensis,  v.  Hieronymus  foroliv. 
Fortunatae  insulae,  v.  Canariae. 
Forum  Livii  (Forll),  opp.,   62;  coll. 

S.  J.,  62,  63,  97,  647,  840;  a  prov. 

Longob.  transfertur   in  Thusciae, 

640. 
Fotius  (Fotio),  Alfius,  S.  J.,  adjutor 

domesticus,  346,  373,  404,  450. 
Francia,  prov.  S.  J.,  637,  652,   698; 

ejus  praep.,   v.    Manareus;  congr. 

prov.,  139-140;  hujus  delegatus  ad 

congregationem  procuratorum,  v. 

Hajus;  Coudretus,  Lud.;  deputati 

ad  congr.  III  gen.,  289. 
Francisca  uxor  Gundisalvi  de  Polan- 

co,  27 r,  296. 
Franciscus  Assisinas,  Stus.,  408. 
— de   Paula,    Stus.,    monachus    ejus 

ordinis,  615. 
— I,  rex  Galliae,   inducias  init  cum 

Carolo  V,  5 83. 
— dux  de  Alencon,  263. 


Franciscus,  sacerdos  (S.  J.?),  Romam 
venit,  594. 

—  S.  J.,  mechliniensis,  59I;  sacns  or- 
dinibus  initiatur,  584;  Roma  Colo- 
niam  missus,  ibid. 

—  tornacensis,  alumnus  coll.  germa- 
nici,  625,  626. 

— (coll.  geimanici  alumnus?),  ingre- 

ditur  in  Ord.  Praed.,  622. 
— v.  Hercules. 
Francofordia  (Franchfurt),  opp.,  coll. 

S.  J.,  641;  scholae  aperiuntur   66l; 

haereticorum  pueri  in  eis  more  ca- 

tholico  instituti,   664;  coll.  subla- 

tum,  682 
Franconia,  reg.,  ejus  episc,  638. 
Frascati,  v.  Tusculum. 
Freschobaldus,  Thomas,  830. 
Fridelius  (Fridelio),  Simon,  S.  J.,  8. 
Fridericus,  S.  J.,  v.  Manrique. 
Frigiliana  arx  oppugnatur,  75. 
Frini,  Jacobus,  S.  J.,  adjutor  dome- 

sticus,  404;  discere  cupit  scribere. 

373,  436;  quod  ei  concedi  potest. 

478. 
Frisia,  regnum,  scholae  S.  J.   in  eo 

apertae,  642;  alii  sodalium  labores. 

664. 
Frisius  (alias  Friso),  v.  Andreas. 
Fritius  (Fritio1,   Georgius,  S.  J.,  8. 
Frusius  (des  Freux),  Andreas,  S.  J.. 

Florentiam    missus,     833;    studia 

theologica   in  coll.    romano   insti- 

tuit,  575;  insignis  musicus,   simul 

ac  theologus,    586;   contra   acade- 

miae  parisinae  decretum  agit,58l; 

diu   aegrotat,   59 1;  pie  obit,    586, 

591;  varia,  578,  6t  1. 
Fuente  Ovejuna,  v.  Mellaria. 
Fuggerus,  Georgius,  112. 
Fulcus  (Fulco),  Julius,  fautor  Socie- 

tatis,  685,  687. 
Fulda  (Fuld),  opp.  coll.  S.  J.  con- 

dendum,  180. 
Fulvius,  v.  Androtius. 
Funchal,  opp.  in  insula  Madera,  coll. 

S.  J.,32,  692,  7T2. 


878 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Furnarius  (Furnari,  Fornari),  Fran- 

ciscus,  S.  J.,  402. 
—  Nicolaus,  Baro  de,  Societatem  he- 

redem  facit,  375,  407,  438,  491. 
Furta,   licet   parva,  inter  sodales  vi- 

tentur,  548. 


«G»  ,  nota  aliquando  epistolarum 
praepositi  gen.  S.  J.,  253. 

«gg»,  arcana  nota  ad  sodalem  desi- 
gnandum  nobis  incognitum,  466, 
467.  475. 

Gabriel  S.  J.,  Roma  Tibur  missus, 
629;  inde  reyiressus,  63o. 

—  S.  J.;  muunensis,  Roma  Perusium 
petit,  583. 

Gades  (Cadiz),  opp.,  coll.  S.  J.,  272, 
637;  pauperie  laborat,  274;  a  ci- 
vibus  ipsum  juvatur,  274;  et  a  ca- 
pitulo  cathedrali,  275. 

Gagliardus  (Gagliardi)  ,  Achilles  , 
S.  J.,  in  disputationibus  scholasti- 
cis  nomen  et  cognomen  honorat 
suum,  634;  doctoris  laurea  orna- 
tur,  685;  egregie  concionatur,  124; 
rector  collegii  taurinensis,  685; 
desideratur  Mediolani,  I6l;  Tauri- 
ni  detinrtur,  162,  163,  244. 

—  Leonettus,  S.  J.,  632. 

—  Ludovicus,  S.  J.,  686-687. 
Gaiacum  (sic  in  textu),  v.  Galatia. 
Galatia  sive  Calatia,  in  textu   Gaia- 

cum  (Gaiazzo  ?),  episc,  nuncius 
in  Galiia,  695. 

Galese,  Galesius,  Reynaldus,  S.  J., 
gloriose  obit,  Io3,  713. 

Gallego*,  S.  J.,  Indiam  adire  cupit, 
248. 

Gallia,  reg.,  ejus  rex,  v.  Carolus  IX; 
magnus  prior,  v.  Henricus  Engo- 
lismae;  ejus  lingua,  Ilo;  Societas 
ibi  publico  edicto  admissa,  842; 
ipsi  collegia  offeruntur,  7o3;  ejus- 
dem  desertores  ad  nullam  cathe- 
dram  aut  publicum  honorem  ad- 


mittendos  decernitur,  706;  regnum 
contra    haereticos    pugnat,    3o4, 
838;  in  quo  a  S.  Pio  V  juvatur,  72; 
et  a  Philippo  II,  709;  sodales  utris- 
que  copiis  adsunt,  708,  709;  con- 
cilium  nationale,  84^-8^3;  illud  vi- 
tare  cupit  pontifex,  629;  ejusdem 
res  narrantur  a  Polanco,  633,  842 
sqq.;  in  rebus  religiosis  juvanda, 
31,  165;  iter  hispanis  pergentibus 
Romam  non  tutum   praebet,  294; 
varia,  V,  49,  61,  65,  67,  70,  78,  81, 
102,  Il8,  139,  235,  277,664,  etc. 
Gallia,  provincia  S.  J.,  588;  sodales 
in  eam  missi,  185,  195;  in  duas  di- 
viditur,  637;  domus  probat.,  v.  Pa- 
risii;   assistens  pro  ea,   v.   Mana- 
reus;  Polancus;  visitator,   v.  Mer- 
curianus. 
— provinciae  S.   J.   in  ea  exstantes, 
I2o;   triennales   visitatores   requi- 
runt,    266;    assistens    pro    eis,    v. 
Mercurianus;     commissarius,     v. 
Manareus. 
Gallianus,  Octavius,  S.  J.,  402. 
Gallitia,    Hieronymus,    S.    J.,     422, 
400,    479,  491 ;    ejus   cognati,  450, 
462. 
Gallius,  Ptolomaeus  (sive  Bartholo- 
maeus),  episc.  comensis,  et  card. 
hujus  nominis,  282,  644,  722. 
Gallus,  v.  Joannes,  gallus. 
— quidam  hujus  gentis  Roma  Ingol- 

stadium  petit,  586. 
—  v.  Rodriguez  Gallo. 
Gambacurta,  Petrus,  S.  J.,  37. 
Gambara,  Joannes  Franc.  de,  card., 

19,  60,  693. 
Gandia,    opp.,    coll.    S.    ].,    scholae 
aperiendae,  727;  sublatae,  682;  va- 
ria,    x,    XI,    709;    academia,    728; 
dom.  probat.,  682. 
Garc£s,  Petrus,   S    J.    adjutor  do- 

mesticus,  247. 
Garcia,  v.  Toledo. 
Gariophylum,  aroma  collegio  roma- 
no  a  rege  Lusitaniae  datum,  215. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


879 


Gasconia  (Gascogne),  reg.,  265. 
Gasparus  (sacerdos,  aut  civis  floren- 

tinus?;,  832. 
— S.  J.,  avenionensis,   Roma  Peru- 

siam  missus,  590. 
— S.  J.,  lusitanus,  Lauretum   petit, 

576,  582. 

— S.  J.,  perusinus,  Roma  Florentiam 
missus,  608. 

— S.  J.,  Roma  Pragam  profectus,c82. 

— v.  Barzaeus. 

Gaudanus,  Nicolaus,  S.  J.,  Romam 
cum  sociis  venit,  596;  Germaniam 
petit,  59%  599;  apostolicus  nuntius 
in  Scotia,  653;  ejus  mors  et  lau. 
des,  ibid. 

Geeraerts,  v.  Gerardi. 

Genazzano,  opp.,  699. 

Gennaio,  Caesar  de,  585;  ejus  filius 
(eS.J  ?),  ibid. 

Genua  (Genova),  opp.,  168,  38l;  dis- 
sidia  civium,  345,  429;  coll.  S.  J., 
nova  domo  donatur,  652;  a  prov. 
Thusciae  in  Longobardiae  trans- 
fertur,  640;  sacerdotes  admissi  in 
Societatem,  652;  templum  Annun- 
tiationis,  652;  mons  pietatis  «Sti. 
Gregorii»,  382. 

Georgini,  Georgius,  S.  J.,  5 4 1 . 

Georgius,  S.  J.  germanus,  ad  coll. 
rorn.  venit,  586. 

— S.  J  ,  graecus,  Roma  Venetias  pe- 
tit,  583;  tum  Lauretum,  632. 

— S.  J.,  leodiensis,  ob  sacerdotium 
accipiendum,    solennia  vota  edit, 

7°j ; 

— S.  J.  polonus,  Roma  Augustam 
petit,  659;  in  Polonia  laborat,  225. 

— S.  J.,  sardus,  Sti.  Ignatii  praedi- 
ctionem  audit,  584;  sacerdos  ini- 
tiatur,  587;  Roma  Ameriam  petit, 

591- 
— S.    J.    Roma    Ingolstadium    petit, 

586. 
— S.  J.,  in  collegium  romanum  ve- 

nit,  583. 
— S.  J.,  v.  Fritius. 


Gerardi  (Geeraerts,  alias  Amstero- 
damensis,  et  Major  dictus  ,  Theo- 
doricus,  S.  J.,  Lovanii  in^ressus 
Societatem,  575;  Romam  venit, 
ibid.;  et  ad  coll.  rom.  mittitur, 
ibid.:  auctor  epherneridis,  vi  vn, 
Xiv,  617;  cognomento  c.Magnus», 
VI,  vn;  et  «Major»,  vil;  magister  in 
coll.  romano,  605;  sacris  ordinibus 
initiatur,  595,  596;  primum  litat, 
596;  e  coll.  romano  ad  germanicum 
mi^rat,  vn,  610;  a  Wisschaveo  in 
quadam  animi  perturbatione  con- 
fortatus,  622;  monita  Lainii  exse- 
quitur  fervens,  624;  praeest  dispu- 
tationi  philosophicae,  626;  in  Po 
loniam  mittendus,  627;  moritur, 
vii;  ejus  laudes,  ibid.;  ejus  ma- 
ter  (?),  623;  varia,  vir,  608  614, 
615,  619,623. 

Gerardmus,    Gerardus,    S.   J.,    166; 
ejus  sancta  mor?  describitur,  173- 

174- 
Gerardus  (S.  J.!1),  comes  Victoriae 

in  hispanico  itinere,  582,  ^3. 
— S.  J.,  hispanus,  ad  coll.  rom.  ve- 

nit,  596;  Siciliam  petit,  607. 
— S.  J.,  dordracenus,  curam  collegii 

germanici    gerit,    577;   obit,    581 ; 

ejus  aeternam  salutem  dicitur  per 

visum     novisse    unus     sodalium, 

581. 
— S.  J.,  embrionensis,  ad  eoll.  roma- 

num  venit,  586. 
— S.  J.,  wertensis,   Lauretum   petit, 

578;  laurea  magistri  donatus,  586; 

Ingolstadium  venit,  ibid. 
— S.  J.,  socius  Ribadeneirae  in  iti- 

nere  flandrico,  595. 
— S.  J.,  Roma  Lauretum  petit,  632. 
— S.  J.,  flander,    Gertmniam   petit, 

599;  Romam  venit,  609  (?). 
Germania,   reg.,    maximis   opprimi- 

tur  neccssitatibus,  170:  apostolicis 

gratiis  juvatur,  3l;  res  religiosae 

describuntur,    256    sqq.;    rationes 

eam   ad  ecclesiam  reducendi,  259 


«8o 


POLANCI    COMPLEMENTA 


sqq.,  690;  ejus  necessitates  non 
mensurandae  regulis  Italiae  et  Hi- 
spaniae,  169;  eaedem  Canisio  cor- 
di  sunt,  597,  690;  principes  saecu- 
lares  ne  se  immisceant  in  examen 
parochorum,  etc,  262;  ejus  prae- 
lati  cum  romana  ecclesia  conjun- 
gendi,  259;  ejus  incolae  magni  fie- 

'  ri  cupiunt,  263;  multi  adhuc  ca- 
tholici  ibidem  degentes,  257;  prin- 
cipes  potissimum,  258;  sodales 
S.  J.  iliuc  missi,  185,  195;  et  alu- 
mni  coll.  germanici,  198;  illuc  re- 
grediuntur  PP.  qui  Romam  ad 
congr.  I  venerant,  598;  litterae  so- 
dalium  Romam  missae,  596;  spar- 
guntur  libelli  contra  Societatem, 
639;  lingua  germanica,  110;  varia, 
v,  vii,  8,  23,  36,  45,  49,  70,  74,  90, 
102,  108,  III,  118,  128,  215,  etc. 

Germania,  provinciae  S.  J.  in  ea 
exstantes,  xiv,  120,  266;  pro  eis 
assistens,  v.  Mercurianus;  earum 
praepositi,  visitatores  praelatorum 
fiunt,  686. 

— Inferior,  prov.  S.  ].,  74;  in  duas 
divisa,  639;  ejus  ditio  Frisiam 
comprehendit,  642;  ratio  oecono- 
mica  collegiorum,  144;  assistens 
pro  ea,  v.  Polancus;  visitator,  v. 
Natalis;  praep.,  v.  Angelo;  vice- 
praep.,  v.  Costerus;  congr.  prov., 
235;  hujus  delegatus  ad  congrega- 
tionem  procuratorum,  v.  Capella; 
deputati  ad  congregationem  gen. 
III,  289. 

— Superior,  prov.  S.  J.,  74,  77,  588; 
assistens  pro  ea,  tum  ipsius  visita- 
tor,  v.  Natalis;  praep.,  v.  Canisius, 
B.  Petrus;  vicepraep.,  v.  Canisius, 
Theod.;deIegatusad  congr.  procu- 
rat.,  v.  Canisius  B.  Petrus;  delega- 
ti  ad  congregationem  gen.  III,  299. 

Gerrera,  Marius,  S.  J.,  dimittendus 
videtur,  349. 

Gervasius  et  Protasius  Sti.,  eorum 
intercessio  opifera,  3o. 


Ghirera,  v.  Guerrero. 

Ghisbertus,   ex   coll.   germanico  di- 

missus,  590. 
Ghisulfus,  Augustinus,   magistratus 

sicu'us,  32o,  427,    572;  moriturus, 

indui  cupit  veste  a  sodalibus  adhi- 

bita,   446;    obit,  et   sic   sepelitur, 

573. 
Giaen,  v.  Jaen. 
Gialuna,  v.  Jaluna. 
Giapano,  v.  Japanus. 
Gibbonus  (Gibbons),  Joannes,  97. 
Gilbertus,  adolescens  non  aptus  So- 

cietati,  142. 
Giraldus,  Franciscus,  S.  J.,  magister 

novitiorum,    505;    varia,   399  400, 

417,  459,  482. 
Gir6n,  Petrus,  V   comes  de  Urefia, 

I  dux  Osunae,  250,  269,  718. 
Gisulfus,  v.  Ghisulfus. 
Giunta,  librarius,  255. 
Gnesna    (Gnesen),  archipraesul,   v. 

Karnkowski. 
Goa,  opp.,    appellunt  sodales  missi 

ad    Presbyterum    Joannem,    592; 

exercitia    Societatis   (ministeria?) 

inchoantur,  ibid.;  archiep.,  v.   Te- 

mudo. 
Gobierno,  Michael,  S.  J.,   delegatus 

prov.  toletanae  ad  congregationem 

procuratorum,  692. 
G6mez,    Emmanuel,    S.    J.,   substi- 

tutus    delegati    prov.    siculae    ad 

congregationem        procuratorum, 

472. 
— Franciscus,  S.  J.,  37. 
— de  Silva,   Rodericus   (Ruig6mez), 

princeps  Eboli,  132,  152;  ejus  filii 

scholas    matritenses    frequentant, 

216. 
Gonsalvi,  Domininus,   S.  J.  adjutor 

domesticus,  702. 
Gonsalvus,  v.  Silveira,  Gund. 
Gonzaga,  Camillus,  comes  Novella- 

rae,  conditor  domus  probat.  S.  J., 

78,  112,  703. 
— Franciscus,  card.,  634,  °37- 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


88  i 


Gonzaga,Ludovicus,  dux  Neve^sae, 
136,  i8o,  23o,  263-265,  304. 

Gonzalez,  Franciscus,  S.  J.,  683. 

— Gundisalvus,  S.  J.,  238;  praep. 
prov.  toletanae,  645. 

-S.  J.,  rector  matritensis,  654. 

— v   Consalvius  de  C£mara. 

—  Davila,  Aegidius,  S.  J.,  rector 
complutensis,  679;  visitator  prov. 
aragon.,  675,  679;  et  castellanae, 
27;  hujus  praep.,  238,  698;  capti- 
vus  ab  haereticis,  ab  eisque  vul- 
neratus,  5,  277,  3o6,  722;  liber  jam 
creditur,  3o2,  3o3;  redemptus, 
721;  Romam,si  possit,pergat,  299, 
300;  Romam  pervenit,  299;  assi- 
stens  praepositi  generalis  pro  Hi- 
spania,  ibid.,  723;  v.  Captivi;  va- 
ria,  150,  279,  280,  294. 

— de  Mendoza,  Petrus,  dux  classis, 

540,  542. 

Goudanus,  v.  Gaudanus. 

Goveleta,  opp.,  842. 

Goyssonius,  Ursmarus,  S.  J.,  socius 
cardinalis  Albani,  65;  superinten- 
dens  seminarii  romani,  640,  646; 
ad  professionem  solennem  admis- 
sus,  582;  Pragam  profectus,  ibid.; 
Romam  venit,  623;  varia,  33^,  627. 

Gracium  (Gratz),  opp.  Stiriae,  coll. 
S.  J.  desideratur,  Ii3,  119, 155,712. 

Graeci,  secta  christiana,  Il3. 

Graecia,  reg.,  lo3;  ejus  lingua,  404, 
582,  610,  635. 

Graenen  (sic  clare  in  textu),  card., 
604. 

Graetium,  v.  Gracium. 

Grana,  Ludovicus  de,  S.  J.,  praepo- 
situs  prov.  Brasil.,  684. 

Granata,  regnum,  75,  n3;  opp., 
ejus  praesul,  v.  Guerrero;  matro- 
na  benefica  Societati,  705;  vicus 
Albaicin,  683;  mauri  conversi, 
655-656;  co]].  S.  J.,  249,  272,  596, 
715;  hujus  templum  erigendum, 
249,  250;  superintendens  ,  v. 
Plaza. 

POLANCI   COMPLEMKNTA.— T.    LT. 


Granata,  Franciscus,  S.  J.,  608. 

— vir  quidam  (?),  286. 

Grangia,  Joannes   de,   S.    J.,    140, 

148. 
Granvelle,  v.  Perrenot. 
Gratiae  apostolicae  concessae  Socie- 
tati,  3l,  70,  693-694,  697,  701,  704, 
7IO>   723!    communicatae  ipsi   ex 
ordinibus  mendicantibus,  423;  ac- 
ceptae  vivae  vocis    oraculo,  325; 
moderate  usurpandae,  775;  itidem 
delegandae,  762. 
Gratianus,  Joannes  Maria,  S.  J.,  633. 
Gratus  animus,  792;  in  benefactores, 
a  Sto.  Ignatio  commendatur,  440. 
Greci,   Nicolaus   de,    S.  J.    adjutor 

domesticus,  obit,  439. 
Gregoriis,  Hieronymus  de,  417,459. 
Gregorius,  Stus.,  cognomento  Ma- 

gnus,  822. 
—XIII,  P.  M.,  laudatur,  164;  consi- 
lium   petit   a   Societate,    164-165, 
214,  720;  ipsi  favet,  153,  181-184, 
198,  723;  ejus  institutum  in  inte- 
grum  restituit,  VI,  225,  249,  716- 
718,  720-723;  de  electione  praepo- 
siti  generalis  plura  interrogat,  721 ; 
hispanum  virum  ad  id  munus  eli- 
gi    prohibet,    722;    quod    jussum, 
post  revocat,  723;  varia,  154,  199, 
282,  290,  297,  305. 
— S.  J.  novitius,  v.  Syracusis. 
Grisones,  populi,  restituere  cupiunt 

coll.  pontanum  S.J.,642. 
Grodescius     (Grodecky),    Joannes, 
episc.  olomutiensis,  156,  168,  708, 
709. 
Groditius,  Stanislaus,  S.  J.,  153. 
Groesbeck,  Gerardus  de,  episc.  leo- 

diensis,  667. 
Gropellus,    Gaspar,    57;    ejus    pater 

obit,  ibid. 
Grossetum,  opp.,  ejus  episc.  v.   Mi- 

gnanellus. 
Guarinus,  Ludovicus,  S.  J.,  135. 
Guardia,  opp.  in  Calabria,  650. 
Guastalla,  comitissa  de,  707. 

56 


882 


POLANCI    COMPLRMKNTA 


Guerrero  (in  textu  Ghirera,  Guire- 

ra),  Jacobus,  S.  J.,  400. 

— Petrus,  archiep.   granatensis,  So- 

cietati  beneficentissimus,  59,  249- 

250;  ejus  gesta  in  concil.  trid.,  59. 

Guido,    Antonius,    S.    J.,     piissime 

obit.,  589. 
— S.  J.  doctoris  titulo  ornatus,  592; 

ad  cong.  II  venit,  645. 
Guidote,  Antonius,  notarius,  228. 
Guinea,  reg.,  215. 
Guiraldus,  v.  Giraldus. 
Guirera,  v.  Guerrero. 
Guisa,  dux  de,  v.  Lotharingius,  Henr. 
— card.,  v.  Lotharingius  de  Guisa. 
Guisulfus,  v.  Ghisulfus. 
Gulielmus  V,  dux  Bavariae,  158. 
—  S.  J.  sacerdos,  anglus,    Roma  ad 

Hiberniam  missus,  641. 
— S.  J.,  anglus,  domesticus  adjutor, 

Pultoviam  venit,  657. 
— S.  J.,  antuerpiensis,  Lovanio  Ro- 
mam  venit,  577;  Lauretum  petit, 
578;     Roma     Pragam     profectus, 
582  (?). 
— S.    J.,    flander,    examini    philoso- 
phiae  subjectus,  605;  laurea  magi- 
stri  donatus,   Ingolstadium   petit, 
ibid. 
— S.  J.,  fiander,  ad  colleg.  romanum 

venit,  63o;  obit,  179. 
— S.  J.,  germanus,  ad  coll.  romanum 
venit,  602;    ad   superiores   defert 
verba  seditiosaquaedam,  603. 
— S.  J.,  sabaudus,  adjutor  domesti- 

cus,  39. 
— S.  J.,  scotus,  rector  collegii  lug- 

dunensis,  652. 
— S.  J.,  tornacensis,  Roma  Poloniam 

petit,  584. 
Gurrea,  Joannes  de,  S.  J.,  l32;  ab 
Ignatio  Parente  audit  illum  non 
diu  victurum,  588;  Roma  Ame- 
riam  petit,  623;  Parmae  praeclare 
se  gerit,  639;  in  Melitam  missus, 

045. 
Gutierrez,  Martinus,    S,  J.,  electus 


vocalis  ad  congr.  gen.  III,  238;  ca- 
ptivus  ab  haereticis,  sanctissime 
obit,  277-278,  281,  294,  298,  3o6, 
72I;  v.  Captivi. 

Guzmanus  (Guzman,  intextu  Goess- 
manno),  Didacus,  S.  J.,  Romam 
venit,  624;  laborat  surditate,  473. 

Guzo,  Bonaventura,  58. 


H 


Habana,  opp.,  coll.  S.  J.  condi  jube- 
tur,  33. 

Haeresis,  mendacio  ac  rebellione  gi- 
gnitur,  nutritur,  262;  de  illius  ab- 
solutione,  511. 

Haeretici,  saepe  collegiis  S.  J.  filios 
instituendos  tradunt,  261,  657;  in 
Germania  impetunt  P.  Hoffaeum, 
654;  Antuerpiae  saeviunt  in  soda- 
les,  667;  et  Viennae,  673;  tum  El- 
bingae,  681 ;  Badae,  in  omnes  ca- 
tholicos  sacerdotes,  233-234;  in 
Gallia  rebellant,  682;  Venetiis  pu- 
blico  edicto  ejecti,  640;  ejecti  et 
a  pagis  badensibus,  23l;  conversi 
aliqui,  4,  3i,  4849,  6r,  91,  92,  579, 
648,  664,  682,  693,  700,  712,  716, 
718,  719;  ad  concilium  invitantur, 
844;  absolvendi,  60;  in  ditione  ca- 
tholica  non  tolerandi,  827. 

Hajus  (Hay),  Edmundus,  S.  J.,  re- 
ctor  coll.  parisiensis,  663,691-692; 
in  Scotiam  destinatur,  670;  praep. 
prov.  Galliae,  299,  3o6;  solvere 
promittit  pretium  redemptionis 
PP.  castellanorum,  278;  et  in  ea  re 
strenue  laborat,  3o2;  varia,  251, 
252,  289. 
Halla,  opp.  in  Tiroli,  dom.  probat., 

s.  J.,  77-78,700,  708. 

Hamericourt,    Gerardus   de,    episc. 

audomarensis,  655,  691,  702. 
Hantes,    magister   quidam,  ex  coll. 

germanico  recedit,  626. 
Harlemensis,  v.  Arlemensis. 
Harlen,  arx,  obsidetur,  294,  3oi,  3o7. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


883 


Harmannus,  v.  Herraannus. 
Hebraei,  pueri  3  baptizati,   582-,  v. 

Roma,  domus  catechunv,  Judaei. 
Hebraica  lingua,  582,  610,  63s. 
Hector,    S.  J.,    germanus,   lauream 

magistri  adeptus,  616. 
— S.  J.,  Senas  missus,  584. 
— S.    J.,    ad   coll.    romanum    venit, 

610;  ad  coll.  germ.  transit  e  roma- 

no,  632  (?).  1 

— (S.  J.?),  collegii  germanici  schola- 

sticus,  605. 
Helena,    regina  dicta,   filia   impera- 

toris  Ferdinandi,  77,  700,  708;  do- 

mui  professorum   romanae  favet, 

84. 
Helfenstein,   comes  de,  ad  catholi- 

cam  fidem  conversus,  683. 
Helvetia  (Suisse),    reg.,    ejus   gens 

obedientiae    sedis   apostolicae   se 

tradit,  583. 
Hemerius,    S.  J.,  magister,  Romam 

venit,  594;   et  ad  coll.  romanum, 

ibid  (?). 
Henricius    (Enriques),    Franciscus, 

S.  J.,  duarum    linguarum   Indiae 

grammaticam  conficit,  683-684. 
— Leo,  S.  J.,  praep.   prov.   Lusita  • 

niae  mox   futurus,   710;   efficitur, 

645,  666;  loco  praep.    prov.,   Ro- 

mam   ad   congr.  gen.  III   missus, 

224,  229;  hujus  perturbationis  au- 

ctor,  veniam  petit,  722. 
Henricus  III,  rex  Galliae,  laudatur, 

264;    ejus   pietas,    305;    victoriam 

nactus  de  hugonottis,  3o4;  rex  Po- 

loniae,  ibid.;  in  hanc  inclinat,  3o5; 

varia,  61,  240,  263. 
— card.  infans,  regni  Lusitaniae  gu- 

bernator,  656,  657,  710,  7l3. 
— Borbonius,     rex    Navarrae,     post 

Henricus  IV  rex  Galliae,  240,  263; 

laudatur,    264;   cum    uxore   adest 

colluquio  ad  Poissy,  842,  843. 
—I   Borbonius,    princeps   Condaeus 

(de  Conde),    240,    263,  842;    ejus 

uxor  resipiscit,  719. 


Henricus  I  Lotharingius,  dux  Gui- 

sae,  240,  263;  laudatur,  264,  843. 
— dux    andegavensis    (d'Anjou),    v. 

Henricus  III. 
—  Engolismae  (d'Angoulemei,  filius 

Henrici  II,  regis  Galliae,  240  (?), 

263. 
— v.   Lotharingius. 
— S.  J.,  v.  Blyssemius. 
— S.  J.,  antuerpiensis.  primum  litat, 

596;   Ameriam   Roma    petit,    601 ; 

obit,  608;  ejus  laus,  ibid. 
— S.    J.,    dinantensis,    Roma   Colo- 

niam  petit,  584. 
— S.  J.,  flander,  Patavii  se  dat  So 

cietati,  594,  60I;   sacris  ordinibus 

initiatur,  595,  596. 
— S.  J.,  lovaniensis,  Roma  Viennam 

petit,  583. 
— S.  J.  novitius   olim,   westphalus, 

602. 
— fiander,  ex  coll.  germanico  dimis- 

sus,  590. 
Herbestus,  S.   J.,  sacerdos.  in  Polo- 

nia,  225. 
Herbipolis  'Wurtzburg),  coll.  S.  J., 

23,  638,  678,  682. 
Herbult,   Valentinus,  episc.   premi- 

sliensis,  80,  707. 
Hercules,  heros,  dialogus  de  eo  in 
scaena  agitur,  90. 

—  S.  J.,   ferrariensis,    Roma    Peru- 
siam  missus,  590. 

— Franciscus,  S.  J.,  629,  63n. 
Hermannus,  S.  J.,  novisiensis,  sa- 

cris  ordinibus  initiatur,  584;  docto- 

ris  laurea  insignitus,  Ingolstadium 

petit,  586  (?). 
Hermes,  S.  J.,  flander,  605;  magistri 

lauream  adeptus,  616. 
— S.  J.,  germanus,  in  disputatione 

philosophica  defensor,  626. 
Hernandez,    Bartholomaeus,    S.    J., 

645- 

—  in  textu  Fernandez,  Gaspar,  S.  J., 

cum  Borgia  Hispaniam  petit,  118; 
delegatus  provinciae  neapolitanae 


884 


POLANCI    COMPLEMKNTA 


ad  congregationem  procuratorum, 
692. 

Hernandez  S.  J.,  rector  burgensis, 
702. 

Herrera,  Christophorus,  S.  J.,  63o. 

— secretarius  ducis  florentini,  832. 

HesseliXis,  amsterodamensis,  S.  J. 
olim  novitius,  fugitivus,  602. 

Hezius,  Arnoldus,  S.  J.,  801. 

Hibernia,  reg.,  ejus  gubernator,  301, 
sacerdos  ex  ea  commendatissimus; 
98;  varia,  97,  98,  80 1. 

Hieronymus,  Stus.  Dr.,  816;  ejus 
caput,  lipsanon,  839. 

— S.  J.,  ad  coll.  romanum  venit,  583; 
ardentissimo  spiritu  concionatur, 
594;  foelicissime  obit,  597;  ejus 
laus,  ibid. 

— S.  J.,  foroliviensis,  abit  in  patriam 
623:  ejus  frater,  ibid. 

—  S.  J.,  lucensis,  novitius,  obit, 
665. 

— S.  J.,  brixiensis,  adjutor  domesti- 
cus,  39. 

Hiparcus,  Angelus,  S.  J.,  645. 

Hispalis  (Sevilla),  opp.,  6;  candida- 
torum  S.  J.  seges,  726;  .  navigatio 
in  Novam  Hispaniam,  221;  archi- 
praesul,  v.  Yaldes;  monasterium 
S.  Francisci,  655;  domus  «de  la 
Contratacion»,  221;  coll.  S.  J., 
248,  596,  649;  hujus  templum  per- 
ficitur,  296,  654,  694;  ipsius  prae- 
dium  Bona  Via,  296;  pro  eo  alii 
horti  desiderantur,  271,  297;  do- 
mus  probationis  S.  J.  (?),  675;  la- 
bores  sodalium  frugiferi,  655. 
Hispania,  regnum,  ejus  nomen  non 
bene  audit  apud  subditos  flandri- 
cos,  294;  ejus  curia,  60,  726;  ejus 
lingua,  110;  congr.  I  S.  J.  ibi  co- 
genda  dicitur,  598;  varia,  XV,  65, 
74,  75,  78,  132,268,  302,  3o6. 
— provinciae  S.  J.  in  ea  exstantes, 
assistens,  v.  Araoz;  Borgia;  Gon- 
zalez  Davila;  a  Mirone  earum  ali- 
quae  visitatae,  119;  jubentur  mit- 


tere  sodales  ad  Peruviam,  695; 
sociis  abundant,  74;  requirere  di- 
cuntur  moderatorem  peculiarem, 
266;  earum  procurator  in  curia 
constituendus,  672-673;  earum  col- 
legia  et  domus  peste  saeviente  dis- 
sipantur,  694;  collegia  parva  tol- 
lenda  in  bonum  missionum,  276; 
sodales  inde  Romam  venientes, 
299,  623,  63l;  alii  missi  in  Peru- 
viam,  723;  hispanos  excludi  in  ele 
ctione  IV  praepositi  generalis  vult 
pontifex,  722;  revocatur  jussum, 
et  quo  pacto,  722-723;  sodalis  hi- 
spanus  Roma  in  Italiae  urbes  exit, 
599;  alius  in  Hispaniam,  581. 
Historia     ecclesiastica ,     scripta     a 

P.  Mariana,  137. 
Hoffaeus,  Paulus,  S.  J.,  696;   laurea 
philosophiae  donatus,  586;  ordini- 
bus  sacris  initiatus,  595,  596;  pri- 
mum  litat,  596-597;  minister  col- 
legii  romani,  597;  examini  subjici- 
tur  ad  lauream  in   theologia,  605; 
eam  adeptus,  ibid.;  Viennam  pe. 
tit,   ibid.;   contra   haereticos  scri- 
bit,   654;    vicepraepositus   provin- 
ciae    Germ.    Inf.,    praep.    Rheni, 
23o. 
Home  Burgo(lectiodubia:  num  Tra-    ' 

ne  Burgo?),  opp.,  842. 
Homicidium    non    voluntarie  perpe- 
tratum,    408;   quale    impediat    in- 
gressum  in  S.  J.,  409. 
Honcala,  canonicus  abulensis,  Socie- 

tati  beneficus,  653. 
Honduras,  reg.,  sodales  illuc  mitten- 

di,  678. 
Hoppe,  R.,  S.  J.,  xi. 
Horae  B.  M.  V.,  v.  Psalmodia. 
Horatius,  princeps  lyrices  poeseos, 

425- 
Horatius,     S.    J.,    neapolitanus,    ad 

coll.  romanum  venit,  608. 
— S.  J.,  Roma  Ameriam   petit,  599, 

623  (?). 
Hormanetus,  v.  Ormanettus. 


Index  personarum,  rermm  ac  locorim 


88  ^ 


Hortulani,  sodales,  S.  J.,  496. 
Hosius,     Stanislaus,    card. ,    episc. 

warmiensis,    I08,    132,    154,    155, 

637,  670,  681. 
Hospites  quomodo  in  domibus  S.  J. 

tractandi,  554. 
Hostia  del  Mantuano,  opp.,  841. 
Hostia  sacra,  v.  Eucharistia. 
Hostovinus,  Balthassar,  S.   J.,  657; 

superintendens  coll.  plocensis  'et 

branspergensis,  646. 
Hostunum    (Ostuni),    opp.;    episco- 

pus,  v.  Bovius. 
Houtenus,  Gosvinus,  S.  J.,  vota  edit 

suprema,  659. 
Huelva,  opp.,  ministeria  S.  J  ,  656; 

praedium  quoddam  ad  Societatem 

pertinens,  271,  296,  297. 
Huete,  opp.,  coll.  S.  J.,  1 12;  scholae 

apertae,  715. 
Hugonotti     captivos   ducunt  socios 

castellanos,    v.     Captivi;    eorum 

manibus  eripiuntur    quidam    ope 

B.    M.   V.,   206;  monasterium  in- 

cendunt,    207;   clausi   in   Rupella, 

264;  eorum  bona  usibus  piis  appli- 

cantur,  282;  v.  Haeretici. 
Humiliati,  ordo  religiosus  suppres- 

sus,  182. 
Humilitas,  liber  Polanci  (?)  de  ea, 

XIV. 

Hungaria  (Ungern),  reg.,  45,  90. 

— Andreas  de,  S.  J.,  417,  459. 

— Ludovicus  de,   S.  J.,  309;  rector 

catanensis,  459,  53i;  ejus  collegii 

superintendens  creari  posset,  465, 

470. 
Hungarus,  Petrus,  S.  J.,  rector  tyr- 

naviensis,  667. 
Hurtado   de    Mendoza,    Franciscus^ 

comes  de  Monteacuto,  173. 
Hurtado,  S.  J.,  v.  Perez. 
Hussitae,  sacerdotes,  sodalibus  So- 

cietatis  dextras    pacis    porrigunt, 

292. 
Hypocritae     caute    tractandi,    786, 

83l. 


I 

Ibernia,  v.  Hibernia. 

Ignatius,  Stus.  Mr.,  595. 

— de  Loyola,  S.  J.  conditor  ac  legi- 
fer,e  profana  militia  in  Christi  ser- 
vitutem  conversus,  62S;  constitu- 
tiones  conscribit,  6o3;  paupertatis 
amans,  123;  quid  senserit  de  pro- 
batione  sodalium,   219;  Wisscha- 
veum  domo  excludit,  617;   ratio- 
nem    agendi   cum    hominibus    ad 
eorum   bonum    docuit,    558;    cum 
eisdem  non  statim  remspiritualem 
agitabat,  618;  nuncium  electionis 
Pauli  IV  quo  sensu  audierit,  580; 
fructum  laborum  sodalium  inqui- 
rit,  583;  collegii  romani  abundan- 
tiam  praedicit,  584;  ipsius  recto- 
rem  magnis  poenis  mulctat,  585- 
587;   sodales   ituros  Ingolstadium 
publicae  supplicationi  die  Corpo- 
ris   Christi    interesse  jubet,    586; 
praeparationem  sodalium  ad  mis- 
sionem  aethiopicam  inquirit,  577; 
donare  solitus  summis  facultatibus 
visitatores  S.  J. ,   447;   in   novam 
domum    romanani    concedit,   586, 
587;  mortem  suam  proximam  vi- 
detur  novisse,   587-588;  sanctissi- 
me  obit,  585,  587,  588,  592;  paren- 
talia,  585;  prodigium  in  ejus  fune- 
re  narratur,  587;  suffragia  pro  eo 
jubentur,  588;  elegiae  in  ipsius  fu- 
nere,  589;  cadaver  aperitur,  con- 
ditur  balsamo,  585;  sepulcro  impo- 
sita  imago  et  epitaphium,  589;  il- 
lius  caelesti  auxilio  adscribuntur 
negotia  quae  bene  succedunt,  59I; 
in   aniversaria   die    obitus,    sacra 
communio  sodalibus  non  conces- 
sa,  601;  ejus  vitaconscribitur,  615; 
maximi  a  sodalibus  faciendus,  589; 
liber  «De  unione  animae  cum  Deo» 
ipsi  falso  adscriptus,  XV,  xvi;  va- 
ria,    vin,  XI,   177,    180,  396,    409, 
573,  575-58l>  6°3,  625,  643,  801. 


886 


POLANCI   COMPLEMENTA 


Itrnatius,  frater,  v.  Aurelius. 
Iguvium(Gubbio,intextu  Augubio), 

opp.,  40I>  587;  v-  Agubio. 
Ildefonsus,  Stus.,  705. 
Imbarbera  et  VintimigWa,  Laura,  So- 

cietatis  stjidiosa,,  499,  501. 
Incarnatio  Verbi  Divini,  599. 
India,  reg.,  ejus  conversio  procura- 
tur,    32,    248;    operarii     mittendi, 
666-667;  matrimonia  ibi  acta,  697- 
698;   nomine  pontificis  invisenda, 
687,688;  varia,  23,  70,   I05,  117, 
2C5,  248-249,  432,  591,  593,  594. 
— prov.  S.  J.,  588;  assistens  pro  ea, 
v.  Miro;  Polancus;  procurator  pro 
eadem,  in  congr.  gen.  III,  224. 
— occidentalis,  105;  facultates  soda- 
libus    ibi   exstantibus    concessae, 
673,  679;  v.  Indulgentiae;  invisen- 
da  nomine  pontificis,  687,  688. 

v.  America;  Brasilia. 

Indifferentes,   candidati  S.   J.,  hoc 

nomine  dicti,  374. 
Indulgentiae   sacrae,   a   Lainio  pro- 
pugnantur,6l8;a  sodalibus  lucran- 
dae,  344;   Indiae  occid.  concessae, 
673-674;  ordinum  mendicantium, 
num     communicentur     Societati, 
418,  688. 
Industriae  a  Polanco  lucubratae,  de- 
scribuntur,  vn;  earum  ratio  cum 
Constit.  S.  J.,  vni;  duplex  series, 
vn,  xi;  jussu  S.    Parentis  Ignatii 
scriptae,  XII ;  earum  codices,  XIV- 
XVI;  v.  Instructio. 
— ad    curandos    animi  'rnorbos,     v. 

Aquaviva. 
Infanticidium,    v.    Homicidium;   Ja- 

luna. 
Infideles,    ad   eorum    conversionem 
congregatio  cardinalium  instituta, 
688,  692,  697. 
Infirmarius  bonus  procurandus  domi 

S.J.,  551. 

Infirmi  sedulo  curandi,  549.  551;  ex- 
terni,  invisendi,  556,  v.  Nosoco- 
mia. 


Ingolstadium,  opp.,  9;  quatuordecim 
sodales  illuc  Roma  profecti,  585, 
586,  589;  coll.  S.  J.,  582,  637;  aca* 
demia,  32;  haec  emiltit  fidei  pro- 
fessionem,  688;  liber  pro  Societa- 
te  typis  datus,  592. 
Innocentius,  S.  J.,  Roma  Perusiam 

petit,  607. 

Inquisitio  romana,  ejus  palatium,  93; 

ejus  carceres,  17,  91,  92;  quidam 

stulte  intendit  ab  ea  puniri,  93-94. 

— lusitanica,  229. 

Institutum   S.    ].,  v.  Societas  Jesu; 

Constitutiones. 
Instructio    S.  P.  Ignatii    probata  ad 

agendum  cum  externis,  396. 
Interamnum  (Teramo),  opp.,  coll.  S. 
J.,  79,  97,  7o3;  differtur,  ibid.;  in- 
coeptum,  io2,  112,  Il3,  117,  7l3; 
rector,  v.  Reynaldis. 
Intrasalvus,  Josephus,  S.  J.    adjutor 
domesticus,  dimittendus  videtur, 
349;  dimissus,  466;    voto  quodam 
ligatus  manet,   a   quo   dispensan- 
dus,  ibid. 
lnventarium    rerum  domuum  S.  J., 

560. 
Irregularitas  canonica,  absolutio  ab 
eadem,  170,  6g3;  ob   assistentiam 
iis  qui  capite  sunt  damnati,   399; 
propter  haeresim,  169. 
Isfar    et    Cruyllac    (alias    Corillos), 
Gilbertus,  episc.  syracusan.,  419; 
ejus  orator  Romae,  ibid. 
Ismarus  (sic  in  textu),   v.    Goysso- 

nius,  Ursmarus. 
Ispicae  Fundus,  v.  Spaccaforno. 
Isunza,  Hieronymus,  S.  J.,  5. 
ltalia,    reg.,  sodales  in   eam  missi, 
185,    195;  diversa    loca    postulant 
collegia  S.  J.  condi,  79,  7o3;  ejus 
academiae,  642,  697;  ejus  lingua, 
110;  varia,  23,  24,   45,  60,  65,  77, 
90,  108,  118,  299,  3l4. 
— provinciae  S.J.,  120;  triennales  vi- 
sitatores  requirerent,  266;  assistens 
pro  eis,  v.  Madridius;  Palmius. 


Indkx  phrsonarum,  rerum  ac  locorum 


887 


Italia,  cis  Romam,  prov.  S.  J.,  588. 
— citra  Romam,  prov.  S.  J.,  588. 


Jacob,  patriarcha,  736. 

Jacobus,  Stus.  Ap.  (Major),  601. 

— Stus.,  v.  Compostella. 

— S.  J.,   ordinibus  omnibus   conse- 

cratus,  595;  primum  litat,  597,  (?); 

ad  coll.  romanum  venit,  608  (?). 
— S.  ].,  neapolitanus,  ad  collegium 

romanum  venit,  578. 
— S.  J.,  pistoriensis,  Lauretum   pe- 

tit,  582. 
— S.  J  ,  Duacum  mittendus,  145. 
— S.   J.,  magister,  v.   Viespleck  (?). 
— S.  J.  adjutor  domesticus,  obit,  40. 
— S.  J.    adjutor  domesticus  (alius  a 

praeced.),  obit,  100. 
— S.  J.,  spirensis,  adjutor  domesti- 

cus,  suprema  vota  nuncupat,  646. 
— S.  J.   novitius,    coloniensis.  obit, 

40. 

—  (S.  J.?),  medicus,  Roma  Ameriam 
petit,  601-602. 

—  (S.   J.?),  ad  coll.  romanum   venit, 
624. 

—v.  Didacus. 

Jadera  (Zara),    opp.,  miles  sanitati 

restitutus,  205-206. 
Jaen,    Ferdinandus,    S.    J.,    Roma 

Viennam  petit,  632;  emissa  modo 

solenni   professione,  obit,  3,  674. 
Jafer  (S.    J.?  an    alumnus   collegii 

germanici?),  624. 
Jajus,  Claudius,  S.  J.,  unus  e  primis 

decem  PP.  Societatis,  801. 
Jaluna,  Nicolaus,  an  admitti  possit 

in  Societatem,  non  voluntarius  oc- 

cisor  filiolae,  408. 
Japanus  (Giapano),  Joannes,  S.  J., 

146. 
Japonia,  reg.,  221-223,  688;  episc.  e 

Societate    illuc    mittendus,    657; 

matrimonia  ibi  celebrata,  697. 
Jaroslavia    (Jaroslaw),   opp. ,   coll. 


S.  J.  condendum,  7 r  r ;  incipitur, 
Il3;  an  admissum  fuerit  a  Bor^ia 
dubitatur,  226-227. 

Jejunium,  4;  indici  oporteret  pro 
Germania,  258;  indictum  pro  ele- 
ctione  praepositi  gen.  S.  J.,  6255 
quatenus  in  coll.  romano  obser- 
vandum,  595;  v.  Jubilaeus. 

Jentaculum,  v.  Collatio  matutina. 

Jesuitae,  cognomen  sodalium  S.  ]., 
175,  252. 

JESUS,  nomen  venerandum,  629; 
invucantium  salus,  692;  daemoni 
formidabile,   613;  v.  Circumcisio. 

Jimenez,  v.  Ximenius. 

Joachimus,  S.  J.,  geldrus,  626. 

— (S.  J.?),  graviensis,  exercitiis  igna- 
tianis  vacat,  623;  ex  coll.  germa- 
nico  discedit,  626. 

Joanna  Austriaca,  regina  Portugal- 
liae,  filia  Caroli  V,  671, 

—  v.  Aragonia. 

Joannes,  Stus.  Ap.,  593;  ejus  evan- 

gelium  explicatur,  610. 
— catalaunus,  S.  J.,  Genua  Roroam, 

hinc  Jerosolymam  petit,  585. 
— S.  J.,  ferrariensis,  ad  coll.  roma- 

num  venit,  629. 

—  S.  ).,  flander,  ad  coll.  romanum 
venit,  604;  Roma  Perusiam  petit, 
607  (?). 

— S.  J.,  fiorentinus,  ad  coll.  roma- 

num  venit,  578. 
— S.  J.,.gallus,  Roma  Perusiam  pe- 

tit,  580. 
— S.    J.,  graecus,   adjutor  domesti- 

cus,  39. 

—  S.  J.,  latinus,  Roma  Siciliam  pe- 
tit,  607. 

— S.  J.,  lauretanus,  adjutor  domesti- 

cus,  obit,  100  101,  101-102. 
— S.  J.,  neapolitanus  (in  textu  «Bni- 

co»  dictus),  Roma  Florentiam  per- 

egrinatur,  633. 
— S.    J.,   polonus,   novitius,  Romae 

obit,  40. 
— S.  J.,  saxo,  triphci  lingua  concio-- 


888 


POLANCI   COMPLEMENTA 


natur  in  coll.  romano,633;  iter  sus- 

cepturus,  65  (?),  66  (?). 
Joannes,  viennensis,  coll.  germani- 

cum  ingressus,  610. 
— germanus   (alumnus  collegii  ger- 

manici?),  622. 
— v.  Gallus.     . 
— Andreas,  S.  J.,  tiburtinus,  v.  Ti- 

burtinus. 
— Antonius,  S.    J.,  bononiensis,  ad 

Sanctum  Jacobum  Compost.  pere- 

grinatur,  602. 
— Antonius,  S.  J.,   iguvinus,  sacris 

ordinibus  initiatur,  587. 
— Bta.,  Stus.,  praecursor  Dni.,  586, 

587,    598,     624;     ejus      lipsanon, 

839. 
S.  J.,  bohemus,  Roma  Siciliam 

petit,  607. 
S.  J.,  ferrariensis,  ad  coll.  ro- 

manum  venit,  596. 
S.  J.,   hispanus  ,   adjutor    do- 

mesticus,  acturus  de  congr.  I  Ro- 

mam  missus,  597,  609. 
S.    J.,    fiorentinus  ,     sacerdos 

creatur,  61 1;  minister  collegii  ro- 

mani,  ibid. 

S.  J.,  massanus,  v.  Massa. 

S.  J.,  sabaudus,  piissime  obit, 

117. 

S.  J.,  venetus,  Roma  Perusiam 

petit,  607. 

—  —  (S.  J.?   «parvus»  dictus  in  te- 
xtu),  Roma  petit  Lauretum,  590. 

— Dominicus,    S.    J.,    Siciliam    pe- 

tit,    577;   Laureto   Romam   venit, 

607  (?). 
— Franciscus,  S.  J.,  siculus,  divinum 

officium  recitare  incipit,  624. 
(S.  J.?),  messanensis,   ad  coll. 

germanicum  venit,  624. 
donum  offert  venerabili  Eucha- 

ristiae,  6i3. 

—  Ignatius,  S.  J.,  diaconus  creatur, 
632. 

—  Jacobus,  S.  J.,   in  coll.   romano, 
616;  Romae  obit,  40  (?). 


Joannes  Jacobus  in  coll.  germanico, 

6l3;  ejus  patrus,  ibid. 
— Leonardus,  S.  J.,  calaber,   Laure- 

to  Romam,   hinc    Siciliam    petit, 

607. 
— Marcus,  S.  J.,  Roma  Ameriam  pe- 

tit,  606;  in  coll.  romano  miro  modo 

fit  sanus,  601    (?);   cum  sodale  ad 

coll.  ronianum  venit,  595  (?). 
— Maria,  S.  J.,  Tibure  reficit  valetu- 

dinem,  63o. 

—  Nicolaus,  S.  J.,  605;  diaconus 
creatur  ac  sacerdos,  587;  in  nova 
domo  romana  a  militibus  deten- 
tus,  591-592. 

—  Paulus,  S.  J.,  calaber,  Roma  Fer- 
rariam  missus,  590. 

— Philippus,    alumnus  collegii  ger- 

manici?,  620. 
— Thomas,  v.  Passitanus. 
Todocus,  S.  J.,  bruxellensis,   Roma 

Perusiam,  petit,  580. 
— S.  J.,   spirensis,   Roma    Ingolsta- 

dium  missus,  586, 
— S.  J.,  magister,  v.  Knipes. 
Jonas,  S.  J.(  Germaniam  cum  Natali 

petit,  579. 
Josephus,  S.  J.,  ex  Sicilia  venit  Ro- 

mam,    579;  et  in  coll.  romanum, 

583(?). 
— S.  J.,  magister,  64,  66. 
— Leonardus,  S.   J.,  ad  coll.  roma- 

num  venit,  635. 
Jubilaeus,  606,  612;  pro  pace  con- 

cessus,  593,  607-608,  612;   et  ob 

conversionem    Angliae,    578;    et 

quater  in  anno  Indiis  orientis  et 

occidentis,  679;    in   sicula    prov. 

S.  J.  celebrandus,  434,  461,  510; 

v.  Vota  commutanda. 
J^idaei,  pauperibus  nocentes,  52;  ne- 

farie  sacram  Hostiam  pertractant, 

587;  aliqui  conversi,  49,92-93, 1 13, 

202 -2o3, 596. 
Judas    Taddaeus,   Stus.   Ap.,    59I, 

635. 
Judocus,  v.  Jodocus, 


INDEX  PERSONARUM,  RERUM   AC  LOCOhUM 


8S9 


Julius  III,  P.  M.,  obit,  579;  varia, 

170,  573,  578.579,685. 
— S.  J.,  neapolit.,  ad  coll.  romanum 

venit,  579. 
— S.    ].,   italus,   Avenionem   petit, 

579- 
— S.   ].,  romanus,   Ameria  in  coll. 

romanum  missus,  63o. 
— S.   J.,  subdiaconus  creatur,    586; 

Roma  Bononiam  missus,  590  (?). 
— S.  J.,  sacerdos,  Polizzii,  421. 
— Caesar,  S.  J.,  ad  coll.    romanum 

venit,  635. 
Justificatio,  quaestiones  theologicae 

de  ea,  598. 
Justinianus,  Augustinus,  S.  J.,  37. 
— Benedictus,  S.  J.,  9. 
—  Hieronymus,  S,  J.,  obit,  101. 


Karnkowski,     Stanislaus,     archiep. 

gnesnensis,  654. 
Kesselius     (Kessel),     Leonardus , 

S.  J.,  Romam  venit,  596,  597;  Co- 

loniam  regreditur,  600;  a  sodale 

furente  occiditur,  475. 
Kilidsch  Ali,  dux  turcicus,  314. 
Knipes,  Jodocus,  S.  J.,  8;  ejus  laus, 

ibid. 
Konarski,    Adamus,    episc.   Posna- 

niae,  152,  153. 
Kostka,  Stanislaus,  Stus.,  S.   J.  no- 

vitius,  ejus  in  Societatem  ingres- 

sus,  9;  ejus  sanctissimus  obitus, 

40. 
Krepser,  v.  Carcinerus. 


La  Croce,  v.  Crucius,  Ant. 

La  Noce,  Vincentius,  S.  J.,  416. 

Lactantius,  S.  J  ,   Roma   Lauretum 

petit,  590. 
Lainius,  Christophorus,  S.  J.,  597; 

ter  ingreditur  Societatem,  6. 
— Jacobus,    S.    ].,   praep.   gen.    II, 


unus  e  primis  decem  Patribus  So- 
cietatis ,     Florentiam    pergens    a 
Sto.  Ignatio  instruitur,  829  sqq.; 
Romam  venit  (an.  1554),  577;  Ge- 
nuae  collegium  fundaturus  sodales 
Roma  ducit,  577;  iterum  Romam 
venit,  580;   vicarius  S.  J.  electus, 
5855  587,  588,  604;  oppugnatur  in 
suo  munere,  602  etc;  ad  labores 
publicos  Urbis  accedit,  590;  ver- 
beribus  se  castigat,  599;   assistit 
disputationibus  scholasticis,   626; 
S.  J.  scholasticos  adhortatur,  627; 
externorum  vero  normas  scribit, 
555:  futurus  praepositus  gen.  no- 
tus    dicitur    per    somnium,    625; 
praep.    gen.    creatur ,    625;    Pau- 
lum    IV    visitat,    626;    assistentes 
eligit,   636;  cardinalem   protecto- 
rem  Societatis  ut  neminem  eligat 
pontifici  proponit,  637;  visitatores 
S.  J.  copiosis  facultatibus  donat, 
447;  coll.  Montis  Politiani  claudi 
jubet,  34;  iter  Galliae  arripit,  627, 
838  sqq.;  quo  in  itinere  aegrotat, 
840-84I;  gesta  ad  Poissy,  842  sqq.; 
Tridento   Romam  regreditur  (an. 
1564),  635-636;    ejus  obitus,  643, 
laudatur,   ibid.;    concionatur    Ro- 
mae  explicans  Acta  Apost.,  58^; 
595;  598;  et  contra  abusus  roma- 
nos,    618;    electionem    praepositi 
gen.,  populi  precibus  commendat, 
624;  intermittens  conciones,  Sal- 
meronem  suo  loco  offert,  625;  con- 
cionem  habet  de  Cathedrae  Roma- 
nae  novo  festo,  617;   concionatur 
Patavii,    635-636;    Venetiis,    636; 
tum,  redieps  Romam,   Ferrariae, 
Bononiae,  Forolivii,  Laureti,   Ca- 
merini   et    Amerjae,   636;    petens 
Galliam,concionatur  Ameriae,Pe- 
rusiae,    in  Monte    Politiano,  Flo- 
rentiae  et  Bononiae,  839-840;  ad 
Poissy    magnifice    loquitur,    8^3; 
varia,  6,   180,  375,  586,  593,  607, 
,609,  614-617,623,658-659,719,801. 


Sqo 


POLANCI    COMPLEMKNTA 


Lainius,  Joannes,  v.  Mendoza. 

Lambertus,  v.  Auer. 

Landishutum  (Landshut).  opp.,  636. 

Languedocia,  alias  Occitania  (Lan- 
guedoc),  reg.,  140,  265. 

Langre,  v.  Angra. 

Lanojus  (Lanoy),  Nicolaus,  S.  J., 
627;  ex  Germania  Patavium  venit, 
regreditur,  592;  Romam  venit, 
597,  623;  tum  Venetias,  600;  prae- 
positus   provinciae  Austriae,  546. 

Lara,  v.  Manrique  de  Lara. 

Latina  lingua,  llo;  ad  eam  colen- 
dam  incitantur  sodales,  595;  v. 
Carmina. 

Latini  orientales,  subjecti  ecclesiae 
romanae,  1 13. 

Lauinga  (Lauingen),  opp. ,  680. 

Laurea,  sodalibus  in  Polonia  confe- 
renda,  155;  quidam  Romae  ea  or- 
nati,  616;  horum  magistii,  ibid.; 
effatum  de  laureatis,  527. 

Laurentius,  Stus.  martyr,  602. 

— S.  J.,  v.  Magius. 

— S.  J.,  in  Canarias  insulas  missus, 
677. 

— S.  J.,  adjutor  domesticus,  :o3; 
obit  gloriose,  io3-Io4,  713. 

Lauretum  (Loreto),  opp.,  i3o,  l3l, 
2o3;  gubernator,  204,  584;  sacra- 
rium  B.  M.  V,  11,  41,  58,  72,  83, 
97,  101,  178,  204  sqq.,  40I,  403, 
404,  416,  473,  63o,  633. 

—  Coll.  S.  J.,  23,  63,  79,  103,  i33, 
177.  2o3  sqq.,  592,  840;  ejus  fun- 
datio,  577;  a  Borgia  invisitur.  83; 
sodales  illuc  profecti,  58 1;  inde 
venientes  Romam,  595;  tum  qua- 
tuor  Ingolstadium,  586;  duo  pueri 
in  illud  missi  Roma,  585;  ibidem 
duo  candidati  cooptantur  in  So- 
cietatem,  2o3;  et  sodalis  quidam 
rnoritur,  615;  rector,  v.  Brunus; 
in  eodem  domus  probationis  S.  J. 
inchoatur,  647;  hujus  praefectus, 
v.  Vanegas;  ea  translata,  coll.  fit 
seminarium    confessariorum,  678. 


Laureus,  Vinoentius,  episc.  Montis 
Regalis  (Mondovi),  66i,  670. 

Lectio  sacra,  750;  frequens,  4;  per- 
utilis,  726-727;  ratio  in  ea  tenen- 
da,  805;  v.  Lainius. 

— pia,  736. 

— in  triclinio,  moderanda,  545;  fa- 
cienda  ab  aptissimis,  552. 

Lectiones  philosophicae,  in  coll.  ro- 
mano  intermissae,  601,  607;  bis 
factae  in  die,  630;  theologicae,  al- 
ternis  diebus,  602;  ad  saeculares, 
domi  non  faciendae  inconsulto 
praeposito  prov.,  552. 

Ledesma,  Jacobus  de,  S.  J.,  e  Flan- 
dria  Romam  venit,  ingressurus 
Societatem,  595;  miras  lectiones, 
probationis  gratia,  ut  videtur,  in 
coll.  romanohabet,  595;  lector  col- 
legii  romani,  6lo;  sacerdos  crea- 
tur,  61 1;  primum  litat,  614;  tum  in 
renovatione  votorum,  629;  dispu- 
tationibus  theologicis  praeest, 
626;  auctor  catechismi  duplicis,  4; 
ad  diaetam  augustanam  profectus, 
659;  obit,  407;  varia,  98,  596,  610, 
629,  632. 

Legio  (Leon),  opp.  coll.  S.  J.,  180, 
718;  scholae,  718;  rector,  v.  Marcen. 

Legionensis  (de  Leon),  Emmanuel, 
S.  J.,  praepositus  (sic)  domus  pro- 
bat.  adVillarejo,  676. 

Lelius,  civis  aut  sacerdos  florenti- 
nus  (?),  83i,  832. 

Lemovicum  (Limoges),  opp.,  61. 

Lena,  v.  Arrighi . 

Lentinum,  opp.,  coll.  S.  J.  exopta- 
tur,  7o3. 

Lenzi,  Laurentius,  episc.  firmanus, 
842. 

Leo,  Antonius,  S.  J.,  Roma  Floren- 
tiam  petit,  608. 

— Joannes,  S.  J.,  Roma  Florentiam 
peregrinatur,  633. 

— S.  J.  (num  unus  e  praeced.?),  pro- 
curator  Romae,  3^6,  479,  521, 
632(?).     ■ 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


891 


Leo,  Thomas,  S.  J.,  525;  consultons 

officio  aptus,  418,  460. 
— (S.  ].}),  ex  coll.  germanico  (?)  dis- 

cedit,  615. 
Leodium    (Liege),    opp.,    146,    214; 

balnei,  l3j,  i38;  episc,  v.  Groes- 

beck;  de  coll.  S.  J.  agendum,  143. 
Le6n,  v.  Legio;  Legionensis. 
Leonardus,    S.  J.    sacerdos,    Roma 

Lauretum  missus,  584. 
— S.  J.,    calaber,    sacerdotio   initia- 

tus,  582. 
— S.  J.,  germanus,  ad  coll.  romanum 

venit,  632. 

—  S.  ).,  parmensis,  Roma  Billomum 
petit,  584. 

—  S.  J.,  Roma  Ameriam   petit,  591. 
— -S.  J.,  v.  Josephus  Leonardus. 
Leonettus,  S.  J.,  Roma  Tibur   mis- 

sus,  629;  regreditur,  63o;    v.   Ga- 

gliardus. 
Leonidas,  S.  J.,  italus,  obit,  179. 
Leontinus,  S.  J.,  in  collegium  roma- 

num  venit,  635. 
Leopolis  (Lemberg,  Low),  opp.  ca- 

nonicus  ejus  ecclesiae  init  Societa- 

tem,   8l;    coll.   ejusdem  desidera- 

tur,  707,  711. 
Lerma,  dux  I  de,  v.  Sandoval  et  Ro- 

jas. 
— comes  de,  v.  Sandoval  et  Rojas. 
Lesina,  insula,  v.  Pharos. 
Leta  Valle,  Michael,  S.  J.,  401. 
Levinus,  doctor  quidam,  143. 
Liberius,  Stephanus,  S.  J.,  586. 
Libri    explicandi    in    scholis    S.   ]., 

335-336,  462;  expurgandi  ad  usum 

sodalium,344,694;prohibiti,emen- 

dandi,  60;  eosdem  legendi   facul- 

tas,  169,  395,  425,  683. 
Licentiatus,  titulo  hoc  non  nominan- 

di  sodales,  461. 
Lichtenstein,  Ursula,  112. 
Lignarii  fabri,  S.  J.  adjutores  dome- 

stici,  in  coll.  panormitano,  33l. 
Lignum    crucis,    sacrum    lipsanum, 

248,651. 


Lilybaeum  (Marsala),  opp.,  341,541; 
magistratus  civiles,  3ig;  coll.  S.  J. 
exoptatum,  426,  458;  ei  condendo 
locus  aptissimus,  476;  non  oporte- 
re  fundatio  declaratur,  476;  tem- 
plum  Stae.  Mariae  «della  Grotta» 
ad  coll.  panormitanum  pertinens, 
458;  abbatia  eidem  adscripta,  338; 
insula  Sti.  Pantaleonis  dicta, 
338. 

Lindanus,  Gulielmus,  episc.  rure- 
mundensis,  144. 

Lingua  custodienda,  549,  780. 

Lintea  lectorum  aegrotantium ,  sa- 
nis  non  danda,  550. 

Lion,  Franciscus  de,  S.  J.  (lugdu- 
nensis?),  7;  ejus  socius  in  ingres- 
su  Societatis,  ibid. 

—  Petrus  de,  S.  J.  adjutor  domesti- 
cus,  suprema  vota  edit,  665. 

Lippomanus,  Ludovicus,  episc.  ve- 
ronensis,  587. 

Litaniae  majores,  548,  549,62^,624; 
publice  decantatae,  591,  601,  625; 
preces  fundendae  petuntur  ea- 
rum  recitationis  tempore,  63o. 

Litterae  inter  sodales  scriptae,  de 
rebus  aedificationis,  728,  735,  752; 
norma  ad  eas  conscribendas,  651 ; 
in  sermonem  vulgarem  converten- 
dae,  398;  indicae,  exscribendae 
Hispali,  249;  censurae  moderato- 
rum  omnino  subjaceant,  552;  sub- 
ditorum  ad  superiores  summos 
datae,  et  vice  versa,  moderatori- 
bus  mediis  imperviae  sint,  253; 
consultoriae  ad  praepositum  gen. 
missae,  145;  annuae  non  a  domi- 
bus  singulis,  sed  a  provinciali  mo- 
deratore  Romam  mittendae,  176; 
annuae  siculae,  175. 

— collybisticae  ad  redemptionem 
PP.  castellanorum,  278  sqq.,  294, 
298,  299,  3o2,  3o6. 

Lituania  (Lithauen) ,  reg.,  35,  77, 
Il3,  226,  693. 

Livinus,  Andreas,  S.  J.,  38-39. 


892 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Livius,  S.  J.,  ad  coll.  romanum  e  do- 

mo  sua  redit,  634. 
Livona,  reg.,  225,  226. 
Loartius    (Loarte),    Gaspar,    S.    J., 
.  841 ;  ad  congr.    II    Romam    venit, 

645- 
— S.  J.  adjutor  domesticus,  269. 

Lobera  (Joannes?),  S.  J.,  682. 

Logace,   Gasparus  de,  episc.  vrati- 

slaviensis,  79. 
Logica  quomodo  edocenda,  3 12. 
Lomellinus,    Jacobus,  episc.  panor- 

mitanus,  321. 
— Joannes,  479. 
Lonchus,  Arnoldus,  S.  J.,  616. 
Longavilla,  princeps  de,  v.  Orleans, 

Eleonor  de. 
Longi,  Stephanus,   sacerdos  benefi- 

cus  Societati,  140. 
Longobardia,  reg.,  37,  39,  45,  78,  82, 

104,  112,  180,  402. 

—  prov.  S.  J.,  71;  quam  ditionem 
comprehendat  ,  382;  praep.,  v. 
Adurnius;  Clavonius;  Palmius;  de- 
legatus  ad  congr.  procurat.,  v.  An- 
drotius;  domus  probationis,  v.  Ve- 
netiae. 

Longobardus,    Petrus,    episc.    pari- 

siensis,    ejus   hbri   Sententiarum, 

588,  605. 
L6pez,  Didacus,  S.  J.,  rector  gadi- 

tanus,  667;  in  Canarias  cum  tribus 

sociis    missus,    677;    ibi    laborant 

cum  fructu,  678. 
— Didacus,  cognatus  Polanci,  836. 
— Emmanuel,  S.  J.,    solennia    vota 

edit,  666;  praepositus  prov.  tolet., 

698. 
— Joannes,  magister  latinitatis,  Ma- 

triti,  152. 
— Petrus,  doctor,  248. 
— Stephanus,  S.  J.,  702. 
— Valentinus,  S.  J.,  212. 

—  Hurtado  de  Mendoza,  Eneco,  pro- 
rex  neapol.,  263,  535,  536. 

—  de  Polanco,  Alphonsus,  patruus 
magnus  Polanci,  835,  836. 


Lopez,  de  Polanco,  Joannes,  abavus 

Polanci,  835,  837. 
Gundisalvus,  proavus  Polanci, 

835,  837. 
Gundisalvus  ,     avus     Polanci, 

835,837. 
Gundisalvus,     frater     Polanci, 

295;  ejus  uxor,  v.  Francisca;  ejus 

liberi,  295. 

v.  Polanco. 

—  Suarez,  Joannes,  S.  ].,  rector  bel- 

limarensis,  mire  convalescit,  650- 

651. 

Lorito  pro  Loreto,  v.  Lauretum. 

Lotharingius  (de  Lorraine),  Carolus, 

card.,  de  Guisa  etiam    dictus,   in 

coll.  romano  receptus,  190;  acade- 

miam  condit  sub  cura   S.  J.,  180, 

182,  240;  in  Societatem  beneficus, 

240,  290;  varia,  581,  7o3,  717,  720, 
842,  843. 

— Claudius  II  de,  dux  d'Aumale, 
240,  263,  842. 

— Claudius,  S.  J.,  rector  turnonen- 
sis,  652. 

— Joannes,  S.  J.,  Roma  Patavium 
petit,  605;  ad  solennem  professio- 
nem  admittendus,  141;  rector  col- 
legii  ruthen.,  279,  280,  652;  capti- 
vorum  castellanorum  redemptio- 
nem  sedulo  procurat,  287. 

— Philippus,  S.  J.,  Laureto  Bono- 
niam  petit,  585. 

— dux,  v.  Carolus  II. 

— v.  Enricus  I  Lothar. 

— de  Guisa,  Ludovicus,   card.,  842. 

Lovanium  (Louvain),  opp.,  37,  3oo; 
coll.  S.  J.,  146,  2i3,  801;  idem  re- 
stauratur,  718;  a  Bellarmino  hono- 
ratur,  293,  696  (?);  domo  donatur, 
academia  juvante,  648;  convictus 
dissolvitur,  718;  domus  probat, 
S.  J-,  74,  655. 

Luardus,  S.  J.,  Roma  Lauretum 
cum  Consalvio  venit,  580. 

Luca,  opp.,  62. 

Lucas,  Stus.  Evang.,  189,  609. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


893 


Lucas,  S.  ].,  sacris  ordinibus  initia- 
tur,  587;  Germaniam  petit,  599; 
Pultoviae  versatur,  657  (?). 

— S.  J.,  bohemus,  ad  coll.  romanum 
venit,  629. 

Lucerna,  Joseph,  S.  J.,  372,  402. 

Luchetto  (Luqueto  in  textu),  Mat- 
thaeus,  S.  J.,  141. 

Lucianus,  S.  J.,  sacerdos,  523, 
525  ('?)•  1 

— S.  J.,  divinationi  deditus,  carpen- 
dus,  254-255. 

— S.  J.,  Roma  Patavium  missus, 
5S9-590. 

Lucidus,  Innocentius,  S.  J.,  401. 

Lucius,  S.  J.,  ex  Hispania  Romam 
cum  sodale  petit,  624. 

Lucronium  (Logroflo),  opp.,  col- 
legii  S.  J.  rector  obit  in  peste, 
638,  649;  obeunt  et  alii,  638;  pe- 
stis  exstincta,  649;  coll.  restaura- 
tur,  ibid.,  670;  domus  reficitur, 
709;  rector,  v.  Rueda;  monaste- 
rium  Sti.  Dominici,  638. 

Ludovicus  II  Borbonius,  dux  de 
Montpensier,  61,  240,  263,  304, 
719. 

— v.  Nassau. 

— S.  J.,  Roma  Ameriam  cum  Lainio 
petit.  628;  regreditur,  632. 

— S.  J.,  leodiensis,  Lovanio  Romam 
venit,  577;  et  in  coll.  romanum 
mittitur,578;  Billomium  petit,  584. 

— S.  J.  adjutor  domesticus,  L^inii 
comes  in  itinere  Galliae,  62S 

— S.  J.,  v.  Guarinus  (?). 

Ludus,  vitandus  a  principibus,  827. 

Lugdunum  (Lyon),  opp.,  peste  af- 
tligitur,  637;  aD  haereticis  oppu- 
gnatur,  682;  sodales  S.  J.  inci- 
piunt  aestimari,  175;  eorumdem 
coll.,  139,  173,  646,  695;  hujus 
scholae  aperiuntur,  646;  oecono- 
mica,  706;  rector,  v.  Gulielmus 
(scotus);  vicerector,3oo;  varia,  61, 
131,  132,  149,  166,  244,  277,  294, 
298,  299;  3o2,  3o4-3o6,  842. 


Lugianum,  Lujanum  (Lujano  in  tex- 
tu),  opp.,  840. 

Luna,  Petrus  de,  dux  Bibonae,  441- 
442,  649,  668. 

Lurtius,  canonicus,  ad  coll.  germa- 
nicum  venit,  626. 

Luscus  Societatem  ingredi  cupiens, 
v.  Monforte. 

Lusitania,  regnum,  294;  navigatio 
in  Indiam,  222;  milites  in  Aethio- 
piam  mittendi,  695-696;  cum  ipsis 
sodales  S.  J.  missi,  702;  missi,  et 
in  funchalense  coll.  et  in  angren- 
se,  712;  missi  Roma  in  eamdem 
Lusitaniam,  581 ;  ejus  cives  An- 
tuerpiae  degentes,  159;  iidem  so- 
dalitium  constituunt ,  283  sqq.; 
litterae  sociorum  ad  fratres  roma- 
nos,  592-593;  rex,  v.  Sebastianus; 
hujus  legatus,  v.  Castro. 

— prov.  S.  J.,  33,  588;  ejus  congre- 
gatio,  223;  hujus  delegatus  ad  con- 
gregationem  procuratorum  ,  v. 
Sarranus;  praep.  prov.,  v.  Henri- 
cius,  Leo;  assistens  pro  ea,  v.  Fon- 
seGa;  Miro. 

Lutherani,  v.  Haeretici. 

Lutherus,  haeresiarcha,  257. 

m 

Macellus,  quidam,  623. 

Macerata,  opp.,  83;  gubernatores  ci- 
vitatis,  2o3;  domus  «Yirginum» 
dicta  ejusque  templum  dantur  So- 
cietati,  647;  dioecesis,  23;  coll. 
S.  J.,  62,  63,  83,  97,  177,  2ol-2o3, 
632,  713,  838,  840;  hujus  fabrica, 
2o3;  congr.  mariana,  201-202; 
scholae,  201 ;  rector,  v.  Sgariglia. 

Madera,  insulae,  32,  688;  a  sodali- 
bus  S.  J.  excoluntur,  670-671, 
683;  coll.  condendum,  689. 

Madonna  delle  Gratie,  opp.,  841. 

Madridius,  Antonius,  S.  J.  adjutor 
domesticus,  39. 

— Joannes  Bta.,  S.  J.,  obit.,  177. 

— Christophorus,  S.  J.,  doctoris  et 


894 


POLANCI    COMPLKMENTA 


magistri  titulos  sodalibus  confert, 
592;  domus  professorum  minister, 
646;  superinttuidens  ejusdem,636; 
tum  coll.  romani,  627;  jejunia 
scholasticorum  hujus  moderatur, 
595;  superintendens  collegiorum 
Ameriae,  Tiburis  et  Tusculi,  646; 
superintendens  et  coll.  germani- 
ci,  610,  614,  .616,  626;  assistens, 
praep.  gen  ,  636;  regit  Societa- 
tem  una  cum  Polanco,  aegrotante 
Lainio,  585;  tum  absentibus  Lai- 
nio  ac  Salmerone,  627;  ejus  sen- 
tentiae  aliquae,  617  sqq.;  varia, 
64,  [32,  265,  541,  588,  593,  600, 
6ll,  612,  629,  631. 
Madrutius    (Madruzzi',    Christopho- 

rus,  card.  tridentinus,  129. 
Maffeus,  episc,  633. 
Magdalena,  regina  dicta,  ac  dvene. 
rabilis»,  filia  Ferdinandi  imperato- 
ris,  77;  domui,  S.  J.  romanae  fa- 
ver,  84;  Hallam  venit,  708. 
— v.  Maria  Magdalena. 
Magdeburgum,  ad  ecclesiam   roma- 

nam  redit,  627;  v.  Centuriae. 
Magius,  Laurentius,  S.  J.,  sacris 
ordinibus  initiatus,  587  (?);  rector 
coll.  germanici,  610,  6l3-6l7,  626, 
629:  aegrotat,  625;  e  collegio  dis- 
cedit,  632;  rect.  collegii  viennen- 
sis,  667;  praep.  prov.  Austriae, 
119,  143,  154,  169,667,  696,713; 
ab  haereticis  impetitus,  708-709; 
confessarius  designatur  reginae 
Galliae,  716. 
Magister,  an  hoc  titulo  sodales  no- 
minari  possint,  461;  an  idem  ne- 
cessarius  ad  aperiendas  litteras 
apostolicas  quasdam,  50T. 
Magistri  S.  J.,  Roma  missi,  102;  ro- 
mani,  rogantur  de  intermittendis 
lectionibus  sententiam.  599-600; 
juvandi  sociis  designatis,562;  con- 
sulendi  de  rebus  sui  officii.,  ibid.; 
juste  promovendi,  561;  scholasti- 
cos    externus   non    laedant,    555; 


num  possint  aliquando  leviter  pu- 
nire  ipsos,  396;  eorum  normae, 
3l2,  338,  340;  an  regula  quadam 
scholasticorum  teneantur,  3^6; 
num  liceat  illis  concedere  faculta- 
tem  legendi  libros  classicos  poe- 
tarum,  425;  relaxent  animum,  551; 
rhetorices  sive  litterarum  huma- 
niorum,  desiderantur  in  Sicilia, 
405,  43o,  436. 
Magistri,  externi  amicitia  nobis  con- 

jungendi,  729. 
— novitiorum,   Roma  aliquot   missi, 

36,  102. 
Magnanimus,  Ignatius,  S.  J..403. 
Magnatus,  Leonardus,  S.  J.  adjutor 

domesticus,  59. 
Magnus,   Joannes,  S.    ).,  extra  do- 
mos  Societatis  degens  non  bene 
audit,  156-157- 
— alias  Major,  v.  Gerardi. 
Major    (Maggiori),    Joannes,    S.    J., 

407;  obit,  408. 
— cognomen  Patris  Gerardi,  vil. 
Majoribus,  Joannes  de,  S.  J.,  9,  632; 

rector  senensis,  678. 
Majorica  (Mallorca,  nunc  Palma  de 
Mallorca),   opp.,  coll.  S.  J.,   707; 
ipsius   templum,   715;  et  scholae, 
ibid.;  hae  reformantur,  674. 
Malabaris  lingua,  684. 
Malaca  (Malaga),  opp.,  templum  Sti. 
Sebastiani,  247;  hospitia  militum, 
75;   coll.    S.  J.    desideratur,    113, 
715;  incipitur,  180,  247. 
Malacca,    opp.    in    India,    687;    ejus 

episc,  v.  Sancta  Lucia. 
Malagueta,   aroma  coll.  romano  da- 

tum,  215. 
Malavolta,  Prosper,  S.  J.,  ad  colle- 
gium  rom.  venit,  595;  inde  Pata- 
vium,  605;  in  classe  veneta  contra 
turcas,  7l3. 
Maldonatus  Joannes,  S.  J.,  vice- 
praep.  prov.  Galliae,  290,  294;  Pa- 
risiis  docet,  637;  rogatur  ut  typis 
committat  lectionessuas,  l37;  con- 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


89: 


cionatur  Pictavii,  712;  ejus  opera 
in  reducendis  principibus  haereti- 
cis,  719;  varia,  137,  282,  3o6. 

Malgierius  (Malgeri,  Malgier),  S.  J. 
sacerdos,  309. 

—  Philippus,  403,  541,  564;  Neapoli 
cupit  studiis  vacare,  567,  568.' 

Malherba,  Vincentius,  apostata  sicu- 
lus,  P.  Achileum  aggreditur,  692. 

Malla(proMalta?),  615.  , 

Malucae,  Molucae,  insulae,  plurimae 
turbae  in  eis  baptizantur,669,  687. 

Malvenda,  Constantia,  836. 

Manareus,  Oliverius,  S.J.,  redime- 
re  promittit  PP.  castellanos,  278; 
praep.  prov.  Franciae,  643,  646; 
commissarius  in  Gallia,  643;  assi- 
stens  pro  Gall.  et  Germ.,  et  admo- 
nitor  praepositi  gen.,  72^;  ad  con- 
gr.  III  electus  vocalis,  25 1;  varia, 
xiv,  i36,  137,  617  (?),  712. 

Mancinellus,  Julius,  S.  J.,  magister 
novitiorum  in  domo  professorum 
romana,  701. 

Manera,  Marianus,  S.  J.,  Indiam 
adire  cupit,  401. 

Manginus,  v.  Menginus. 

Mannus,  Antonius,  S.  J.,  4o3. 

Manrique,  Fridericus,  S.  J.,  ad  sa- 
cras  ordines  promotus,  595,  596; 
ex  collegiorom.  in  domum  profes- 
sorum  transint,  601;  minister  col- 
legii  rom.,  604;  sacrum  facit  in 
renovatione  votorum,  629. 

Manrique  de  Lara,  Maria  de,  de  coll. 
barcinonensi  S.  J.  optime  merita, 
267,  268,  670,  708. 

Mansfeld,  comes  de,  73. 

Mansone,  Ludovicus,  S.  J.,  3l6,  487, 

509. 
Mantua,  opp.,  841. 
Mantuanus,  Paulus,  S.  J.,  obit  glo- 

riose,  3^8. 
Manutius,    Petrus    Angelus,    S.    J. 

adjutor  domesticus,  37,   lo3;  obit 

gloriose,  104,  7i3. 
Marangoli,  v.  Roma,  coll.  S.  J. 


Marcellus  II,  P.  M.,  579;  pro  eo  ae- 
grotante  supplicationes  riunt,  per- 

egrinationes     suscipiuntur ,     580; 

obit,  lbid.;  ejus  sorores,  8*9. 
— dominus    domus    coll.    germanici, 

6i3. 
—  puer    hebraeus  ,    Ignatii    Parentis 

alumnus,  obit,  590. 
Marcen,  Antonius,  S.  J.,  rector  col- 

legii  legionensis,  238. 
Marcharia,  opp.,  841. 
Marohena,  v.  Marcia. 
Marchezius    (Marquez),     Erasmus, 

S.  J.,  418,  460;  queritur  de  Polan- 

co,  322,  509-510  (r). 
— Joannes,  S.  J.,  309. 
— (?)  Wormatiam  venit,  615. 
Marchia,  reg.,  37,  38,  589. 
— v.  Bada. 
Marcia    Colonia    (Marchena),    opp., 

coll.  S.  J.,  649,  657-658,  673,  694, 

714;  rect.,  v.  Salazar. 
Marconer,  Matthias,  S.  j  ,  9. 
Marcus,   Joannes,   v.  Joannes  Mar- 

cus. 
— S.  J.,  adjutor  domesticus,  medio- 

lanensis,  suprema  edit  vota,  665. 
— S.  J.,  adjutor  domesticus,  sutor, 

obit,  40. 
— (S.  J.?),  hortulanus,  618. 
— capuccinus,  male  sentit  de  Socie- 

tate,  444. 
— Antonius,  S.  J.,  Neapoli  ad  coll. 

romanum  venit,  635. 
— Melchior,  S.  J.,  adjutor  domesti- 

cus,  cum  Borgia  in  Hispaniam  ve- 

nit,  1 19. 
Margarita,    ducissa   Sabaudiae,   filia 

Francisci  I,  i3l. 
MARIA,    Virgo    Deipara,    daemoni 

terribilis,   6l3;   ejus    immaculatus 

conceptus  propugnatur,  61 1;  ipsius 

festus  dies,  614,  649;  ejus  septem 

gaudia  honorantur,  207;  congrega- 

tio  ipsi  dicata,  12;  v.  Congregatio 

mariana;     sodalitia     quaedam     in 

ipsius    honorem    condita    in    coll. 


896 


POLANCI    COMPLEMENTA 


germanico,    198;   ejus   cultus,    14, 

613;  varia,  83,  102,  177;  v.  Laure- 

tum:  Rosarium;  etc. 
Maria  Magdalena,   Sta.,   Poenitens, 

583,  629;  ejus  die  festo  renovantur 

vota,  188. 
Maria,  Vincentius  de,  S.  J.  adjutor 

domesticus,  39. 
Mariana,  Joannes  de,  S.  J.,  64,  3o6; 

missus  in  Siciliam,  23,  680;  roga- 

tur   ut    Historiam    ecclesiasticam 

perficiat,    l37,    l38;    ad    solennia 

vota  admissus,  640;  ejus  mater  et 

soror,  l38-l39. 
— opp.,  episc,  v.  Centurioni. 
Marianus,  S.  J.,  v.  Wenceslaus. 
Marinum,  opp.,  586. 
Marinus,   S.  J.,  panormit.,  ad  coll. 

romanum  venit,  635. 
Marius,  S.  J.,  senen?is,  in  coll.  ro- 

manum  venit,  578;  militibus  auxi- 

lium  fert,  699  (?). 
Marquez,  v.  Marchezius. 
Marquina,  Petrus  de,  conchensis  ca- 

nonicus?,  832. 
Marsala,  v.  Lilybaeum. 
Marti,  Franciscus,  S.  J.,  adjutor  do- 

mesticus,     suprema     vota     edit, 

662. 
Martinez,  Didacus,   S.   J.,  gloriose 

obit,  348. 
— Ignatius,    S.    J.,    substitutus    in 

congr.  gen.  III,  223,  224,  229. 
— Petrus,  S.  J.,  rector  vallisolet.,  in 

Floridam    missus,    663;    martyrii 

palma  decoratus,  670,  673. 
Martinis,  Dominicus  de,  S.  J.,  589. 
— Joannes  de,  S.  J.,  583. 
— Petrus  de,  S.  J.,  586. 
Martinus,  Stus.  episc.,653. 
—  S.  J.  concionator  Viennae,  623. 
— S.  J.   (scholasticus?),  Romam   ve- 

nit,  575- 
Marullus,  Caesar,   episc.    agrigenti- 

nus,  427. 
Masovia,  v.  Massovia. 
Massa,  Joannes  Bta.  de,  S.  J.,  adju- 


tor  domesticus,  ultima  edit  vota, 
665. 
Massilia  (Marseille),  opp.,  140;  ejus 
incolae  ad  pietatem  admodum  pro- 
pensi,  139-140;  quidam  sacerdes 
Societatis  domum  donat,  v.  Longi; 
S.  J.  coll.  desideratur,  672,  693,- 
7o3;  sive  domus  professorum,  139, 

Massovia,    al .    Mazovia,   reg.,    226 
681. 

Matrimonia,  a  sodalibus  non  dispo- 
nenda,  557. 

Matritum  (Madrid),  opp.,  communi- 
tas  civilis,  151,  152;  multae  lites 
Societati  aguntur,  217;  ipsius  coll. 
optimis  operariis  donandum,  216; 
et  doctoribus  theologis,  217;  iti- 
dem  rectore  insigni,  ibid.;  scho- 
lae,  nisi  apertae,  non  aperiendae, 
151-152;  et  earumdem  domus  ven- 
datur,  152;  ipsae  apertae,  VI,  152, 
211,  718;  et  a  communitate  civili 
oppugnatae,  21 1,  216;  postea  fo- 
ventur,  216;  scholae  theologicae, 
ibid.;  templum  absolvitur,  675;  col- 
legii  superintendens,  v.  Esquivel; 
Sanchez  Gaspar;  rector,  v.  Gon- 
zalez;  hujus  admonitor,  v.  San- 
chez,  Gasp. 

Matthaeus,  Stus.  Ap.,  590,  607,  608, 
666;  de  ejus  evangelio  theses  theo- 
logicae,  609.  , 

— S.  J.,germanus,Romam  venit,6o9. 

— S.  J.,  hispanus,  obit,  606;  ejus 
laus, ibid . 

— Claudius,  S.  J.,  praep.  prov.  Aqui- 
taniae,  141,  279. 

Matthias,  albanensis,  extra  Societa- 
tem  ductus  ab  avuncu!o,.633. 

— S.  J.,  germanus,  v.  Marconer. 

Maturinus,  S.  J.,  gallus,  Roma  Pe- 
rusiam  missus,  590. 

Matutinum  officium  liturgicum,  ve- 
spere  recitandum,  545. 

Mauriacum  (Mauriac),  opp.,  coll. 
S.  J.,  638;  hoc  desertum,  714. 


Index  personarum,  rertjm  ac  lccorum 


897 


Maximilianus  II,  imperator,  67,  77, 

119,  648,677,696. 
Mazovia,  v.  Massovia. 
Mazzinus,    Augustinus,   S.  J.,    l33, 

134- 

Mazzuolus,  Augustinus,  S.  J.,  7-8; 
ejus  laus,  8. 

Mechlinia  (Malines),  opp..  159. 

Mecina,  v.  Messana. 

Medialbruque,  opp.,3o7. 

Medicea,  Catharina,  regina  Galliae, 
Lainium  libere  loquentem  patitur, 
8^3;  varia,  240,  282,  629.  670,  720. 

Mediceus,  Cosmas,  dux  Florentiae, 
monita  illi  proponenda,  823  sqq.; 
beneficus  ac  justus  laudatur,  833- 
834;  varia,  710,  83o-83l. 

—  Ferdinandus,  card.,  61. 

Medina,  v.  Methymna. 

Medinaceli,  v.  Cerda. 

Mediolanum  (Milano),  opp.,  162; 
praesul,  v.  Borromaeus,  Stus.  Ca- 
rolus;  gubernator,  v.  Femandez 
de  C6rdoba,  Gundis.;  Arag6n  et 
Tagliavia. 

— Coll.  S.  J.,  23,  638,  707;  academi 
a  S.  J.  regenda,  180,  182,  198; 
templum  Sti.  Fidelis,  et  fructus 
Aronensis  abbatiae  illi  adscribun- 
tur,  674,  717;  tum  monasterium  et 
templum  Stae.  Mariae  de  Breda, 
717-718;  domus  prufessorum  con- 
denda,  180;  convictus  sub  cura 
S.  J.,  161;  seminarium  litterarum 
humaniorum,  714;  v.  Arona. 

Meditatio  matutina,  a  sc  dalibus  prae- 
paranda,  546;  a  scholasticis  S.  J. 
exigenda,  x;  ab  adjutoribus  do- 
mesticis     quomodo     exsequenda, 

540 
Megena,   prior  ordinis  Sti.  Joannis, 

beneficus  Societati,  708. 
Melchior,  S.  J.,  mediolanensis,  Lau- 

reto  Romam  venit,  607;  Roma  pro- 

fectus,  608  (?). 
Melendez.    S.  J.,   246;    ut    mittatur 

Hispali  Romam  petitur,  249. 

POLANCI  COMPLEMENTA.—  T.  II. 


Melille,  opp.  in  Sicilia,  473. 

Melita  iMalta),  insula,  num  a  turcis 

oppugnanda,  488;  ejus  naves,  506, 

510;  ejusepisc,  v,  Cutrllis;  varia, 

314,  3l5,  540,  615,  645. 

Melitum   (Melito),  opp.,    hospitium, 

707. 

Mellaria  (Fuente  Ovejuna)  opp.,246. 

Mello,  Balthasar  de,  S.  J.,  585. 

Memorialis  visitationis  Polanci  in  Si- 

cilia,  340,  343,  etc. 

Mena,  licentiatus  quidam,  coll.  S.  J. 

matritense  reditibus  cupit  donare, 

212. 

Mendoza,  Christophorus,  S.  J.,  so- 

lennia  vota  nuncupat,  477. 

— Franciscus,  card.,  649. 

— Joannes  de,  S.  J.,  prius  arcis  nea- 

politanae  dux,  583,  585-586,   589; 

parentalia,   589,   590;  ejus   frater, 

583;  medicus  <-jus,  585. 

— (In  textu  Lainez  dictus  ,  Joannes 

de,  nepos  Lainii,  590. 

— Ludovicus    de    S.    J.,    l3i,    13J, 

660. 

— Maria  de,  fundatrix  domus  proba- 

tionis  complutensis,  719. 

Menendez,  Petrus  de,  dux  classis, 

644,  678. 

Menginus,  Dominicus,  S.  J.,  rect. 

collegii  monacensis,  158. 

Mercatus,  Georgius,  S.  J.,  417,  459, 

460. 

Mercurianus,Everardus,S.  J.  praep. 

gen.    IV ,    visitator    in  provinciis 

Galliae,   61,    72,  701,  7o3;   praep. 

prov.  Inf.  Germ.,  639;  ad  congr.  I 

venit,  624;  et  ad  II,  645;  assistens 

praepositi  gen.,    645,    6S5:    simul 

minister  domus  romanae,  685;  ele- 

ctus   praep.   gen.,  723;  varia,  05, 

241,  265,290,377,  535,7oo. 

Merenda,  sive  refectio  vespertina,  a 

quibus  sumenda,  547. 

Meretrices   in  angulum  Romae  reji- 

ciuntur,    47,   669;    tessera   uti    co- 

guntur,  publice  honestatis  gratia, 

57 


898 


POLANCI   COMPLEMENTA 


208;  conciones  apud  eas,  17,  47; 
conversae,  47-48,  655,  669,  etc. 

Meridiatio,  nimium  protrahitur  a 
quibusdam,  537. 

Messana  (Messina),  opp.,  locus  non 
aptus  studiis,  500,  523;  peste  ve- 
xatur,  370,  384,  416,  423,  425,  439 
451,  465,  469,  484,  488,  491,  499, 
5*7,  5^5,  541;  civitas  et  coll.  S.  J., 
375,  395,  406,  437,  441,  478,  481; 
eadem  scholasticis  Catanaedegen- 
tibus  benefica,  500;  monasterium 
Stae.  Elisabeth,  374;  pnorcapuc- 
cinorum,  373;  varia,  121 ,  309,  3i2- 

3i5. 

— Coll.  S.  J.,  relaxatio  scholastico- 
rum,  diebus  dominicis,  376;  soda- 
les  non  laute  tractantur,  255;  le- 
ctio  publica,  728;  eleemosynae  ut 
petantur  fit  copia,  376;  suffragia 
pro  fundatoribus,  395;  unus  soda- 
lis  queritur  de  capuccinis,  444; 
aliqui  commorantes  in  villa,  396; 
mola  utitur,  374,  407;  templum, 
389,  450;  cantus  liturgicus  in  eo- 
dem,  372,  406,  451;  rector,  v.  Car- 
minata;  corrector  puerorum,  387; 
studia,  352,  414,  509,  523,  641, 
647,  656;  varia,  64,  66,  254-255, 
381,  389,  390,  402-404,  407,  417- 
418,  424,  425,  438-439,  441,  450, 
475,  480,  481,  497,  511,  5i3,  524, 
53i,  539,  591,  593,  590- 

— Collegii  S.  J.  scholae,  x,  xi;  ape- 
riendae,  727;  dum  pestis  grassa- 
tur  clauduntur,  369,  455;  resti- 
tuendae,  499;  scholae  sodalium 
Catanam  transferuntur,  445,  454, 
467,  481,  519.  529,  53o;  quibus 
reditibus  alantur,  448,  470;  lte- 
rum  transferendae  Messanam  , 
514,  517-518,  etc. 

— Domus  professorum  S.  J.  erigen- 
da,  471,  497,  520;  collegii  locum 
eadem  tenebit,  471,  487,  523. 

-  Domus  probationis  S.  J.  a  collegio 
non  sejuncta,  459;  periclitatur  ob 


pestem,  518;  novitii  transferuntur, 

414;  v.   Spaccaforno;   varia,    375, 

389,  391,  450,  451,  505,  656,  683. 
Messana  (Messina),  Franciscus  de, 

S.  J.,  obit,  178. 
Metaphysica,  quo  pacto  olim  doce- 

batur  in  coll.  romano,  606. 
Methymna  Caeli,  v.  Cerda. 
Methymna  Campi  (Medina  del  Cam- 

po),  opp.,  293  (?);  coll.  et  domus 

probat.  S.  J.,  675;  rector,  v.  Arias. 
Mexicum  (Mejico),  reg.,  sodales  il- 

luc  mittendi,  673,  679;  missi  opti- 

me  accepti,  297;  navigatio  in  insu- 

las  Philippinas,  221. 
Michael,  Stus.  Arch.,  592,  633. 
— S.  J.,  lauretanus,  in  coll.  rom.  ve- 

nit,  582;   Patavium  mittitur,  589, 

605  (?). 
— S.  J.,  venetus,  Roma  Bononiam 

missus,  590;  tum  Siciliam,  607. 
— S.  J.  novitius  profugus,  hispanus, 

602. 
— S.  J.  burgensis,  v.  Burgensis. 
— scholasticus,    ingreditur    Societa- 

tem,  37. 
— frater,  v.  Antonius,  alumnus  col- 

legii  germanici. 
Mignanellus,  Jacobus,  episc.  grosse- 

tanus,  680. 
Milanus  S.  J.,  Roma  Ameriam    mis- 

sus,  63o. 
Milazzo.  opp.,  572. 
Minerva,  v.  Roma,  templ.  Stae.  Ma- 

riae  supra  Minervam. 
Mineto,  Christophorus  de,  S.  J.  ad- 

jutor    domesticus,     suprema    edit 

vota,  665. 
Minister  domus  in  S,  J.,  ejus  officii 

normae,  337;   emendare  curet  so- 

dales,  560;  idem  sitqui  praefectus 

valetudinis,  561. 
Ministeria  S.  J.,  descripta  790  sqq.; 

formulis  scriptis  regenda,  430;  in- 

dustriis  quibusdam  juvanda,  763 

sqq-,   77°  sqq.;   quaenam   praefe- 

renda,  783  sqq.;   in   prov.   sicula 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


899 


perficienda,  392;  varia,  10,  17-I9, 
25,  51,  75-76,  84,  85,  99-100,  114, 
Il6,  120,  126,  199,  388;  v.  Confes- 
siones;  Conciones;  Missiones;  So- 
cietas  Jesu;  etc. 

Miranda,  camerarius  ducis  Florenti- 
ni,  832. 

— Eieonora  de,  837. 

Miro,  Jacobus,  S.  J.,  visitator  pro- 
vinciarum  S.  J.  in  Hispania/,  119; 
praefici  Aragoniae  provinciae  pos- 
set  cum  laude,  267;  assistens 
praepositi  gen.,  645;  varia,  62,  66, 
168,  239,  623. 

Missa,  dimidium  horae  in  ea  impen- 
dendum,  544;  illi  ministrantes  mo- 
deste  se  gerant,  ibid.;  pro  benefa- 
ctoribus  oblata,  548;  pro  defunctis 
S.  J.,  ibid.;  et  pro  bono  anima- 
rum,  4:  a  moderatoribus  jussa, 
ibid. 

Missalia  praebenda  parochis  germa- 
nicis,  260. 

Missionarii  instituendi  dispertiendi, 
753  sqq.;  adolescentiores  seniori- 
bus  conjungendi,  753;  ferventio- 
res  iis  qui  animo  sedato  sunt, 
etc,  757. 

Missiones,  80,  104;  in  classe  contra 
turcas,  118,  etc;  v.  Turcae;  inter 
milites,  in  bellis  Galliae,  72;  rura- 
les,  maxime  commendandae,  275- 

276,  557- 
Moderatio  in  labore,  740-741,  779. 

Moderatores  S.  }.,  electi  sint,  772; 
sibi  subditos  frequenter  alloquan- 
tur,  562;  ratio  agendi  cum  mode- 
ratoribus  verbo  et  scripto,  548, 
805  sqq. 

Modestia,  regulae  de  ea  sedulo  ser- 
vandae,  546,  595. 

Moguntia  (Mainz),  opp.,  praesul,  v. 
Brenden;  coll.  S.  J.,  168,  704;  idem 
e  prov.  Inf.  Germ.  separatur,  639; 
ejus  scholastici  S.  J.,  tempore  pe- 
stis  varialoca  cum  fructu  percur- 
runt,    638;    convictus ,    673,  707; 


scholae  clausae,  638,  673,  707;  re- 

ctor,  v.  Auer. 
Molae  in  collegiis  aliquibus  adhibi- 

tae,  407,  496. 
Moltus,  Genesius,  S.  J.,  adjutor  do- 

mesticus,  ultima  edit  vota,  662. 
Molucae,  v.  Malucae. 
Monachium  (Munich),  opp.,  589;  pe- 

ste  affiigitur,   158;  dux,  cancella- 

rius  et  ducissa,  23o;  coll.  S.  J.  di- 

spersum,   158;  domus  probationis 

ejusdem,  74. 
Monarchia   sicula,   jus   sic   dictum. 

371. 
Monasteria,  eorum  abbates  et  princi- 

pes  saeculares,  689;  sanctimonia- 

lium,  juvantur  a  sodalibus,    186, 

190,  210;  aliquod  reformatur,  194; 

aliud  ope  sodalium  institutum.  52. 
Monforte,  baro  de,  324. 
— Simeon,  filius  praecedentis,  ingre- 

di  cupiens  Societatem  Jesu,  324, 

329-33o;  non  accipitur,  324. 
Monita  Polanci  in  sicula  visitatione, 

386;  ejusdem  ad  filium  familias, 

815  sqq.;   ad    ducem  fiorent.,  823 

sqq. 
Monomotapa,  reg.  Aethiopiae,  702. 
Mons  Argis,  opp.,  842. 
— Cassinus,  monasterium  O.  S.  Be- 
ned.,  71. 

— Cenis,  l3o,  842, 
— Fiasconis   (Montefiascone),    opp., 

dioecesis,  19. 
— Oliveti,   monasterium  O.    S.    Be- 

ned.,  840. 
— Pietatis,  instituitur  ope  sodalium, 

52;  alius  incipitur,  ibid. 
— Politianus   (Montepulciano),  opp., 

templum  Stae.   Mariae  ad  Stum. 

Blasium,    689;    «Compagnia   de' 

Grandi»  locus  confraternitatis  sic 
dictae,  674;  hospitium  sodalibus 
oblatum,  674;  coll.  S.  J.,  839,  840; 
hoc  clauditur,  3^;  a.  civitate  vehe- 
menter  desideratur,  34-35,  689- 
ejus     restitutio     differtur ,     693; 


900 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Montispolitiani  cardii  alis,  v.  Ric- 
cius. 

Mons  Regalis  (Monreale),  opp.,  53o; 
peste  affligitur,  370,  384,  416,  439, 
446,  465,  469,  488,  49 1;  ea  libera- 
tur,  518;  dioecesis,  327;  hujus  se- 
minarium  committitur  Societati, 
640;  itidem  examen  ordinando- 
rum,  657;  archiep.,  v.  Farnesius, 
Alex;  Torres,  Lud. 

— Coll.  S.  J.,  ob  pestem  fractum, 
446;  ejus  sodales  incolumes,  370; 
scholae  bbnis  abundant  magistris, 
388;  et  correctore  puerorum  do- 
nantur,  387;  eaedem  peste  subla- 
tae,  4T4,  455;  restaurantur,  509; 
templum,  389;  in  eo  sepeliri  cu- 
piunt  quidam,  370,  397;  rector 
mutatus,  416,  460;  novus  praefi- 
ciendus,  5i3;  vicerector,  v.  Vo- 
glia;  insignis  benefactor,  v.  Far- 
nesius,  Alex;  varia,  321,  327,  328, 
333,  339,  340,  345,  389,  390,  417, 
422,  424.  425,  442,  456,   507-508, 

5i3,  531- 
siveMonsVici(Mondevi),episc. 

v.  Laureus;  coli.  S.  J.,  841. 
— Vacabilis    (seu    Recuperationis?), 

663,  672,  698. 
Montalbanum,  opp.,  140. 
Monte,   Innocentius  de,  card.,  rele- 

gatur  in  monasterium,  duobus  Pa- 

tribus  S.  J.  comitibus  ei  conces- 

sis,  71,  702. 
— Acuto,  comes  de,  694,  716. 
— Cavallo,  v.  Roma,  domus  probat. 

S.J. 
— Roso,  opp.,  838. 
Montesa,  ordo  equestris,  ejus  magi- 

ster,    offert   Societati   academiam 

vafentinam,  642,  663;   idem  Ora- 

num  venit,  677. 
Montgomer,    caput   fugitivorum    ad 

Rupellam,  304. 
Montilla,  v.  Montulia. 
Montisclari ,     Franciscus  ,     S  .    J  .  , 

702. 


Montluc,  Blasius  de  (dux  d'Usez?), 
264. 

Montmorency,   comes  stabilis,   8^3. 

Montoya,  Joannes  de,  S.  J.,  minister 
romani  coll.,  590,  600;  doctoris  ti- 
tulo  ornatus,  592;  philosophiam 
docet,  578,  6lo,  614,  622;  rector 
collegii  nolani,  visitator  Siciliae, 
675,  679;  congregationi  II  adest, 
645;  in  Peruviam  missus,  723;  va- 
ria,  255,  492,  692. 

Montpensier,  v.  Franciscus;  Ludovi- 
cusTI. 

Montulia  (Montilla),  opp.,  coll.  S.  J., 
649,    656;    convictus   dissolvitur, 

7I4-7I5- 
Morales,  clericus  quidam  Societatis 

candidatus,  obit,  297. 
Moravia,  reg.,  180. 
Morellus  (Morello),  Matthaeus,  S.  J., 

39. 
Moriana  (sic  textus),  v.  Stus.  Joan- 

nes  de  Maurienne. 
Moribundi  juvandi,    praxis   confici- 

tur,  308,  33o,  556,  752;  scripta  a 

Polanco,  typis  mandatur,  430,  490, 

569;    methodus   Patris    Cordeses, 

3Sq. 
Moronus,  Joannes,  card.,  320,  586, 

610,  622,  700. 
Mortagne,  Joannes,  S.  J.,  578,  659, 

677. 
— Nicolaus,  S.  J.,  sacerdotio  initian- 

dus,  144. 
Mortara,  opp.,  84I. 
Mortificatio  fovenda  in  prov.  sicuia, 

393,   538;    sectanda,   a  sodalibus, 

545;  potissime  quod  ad  honorem, 

544- 
Moschi,  moscovitae,  populi,  35,  77, 

226. 
Mosa  (Maass),  fiumen,  235. 
Moses,  propheta  ac  legifer,  825. 
Mur,  Hieronymus,  S.  J.,  677. 
Murazzo,  opp.,  coll.  S.  J.  desidera- 

tur,  642. 
Murcia,  opp.,  coll.  S.  J.,  649. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


901 


Musica,  colitur  in  seminarioromano, 
89;  et  in  romano  coll.  S.  J.,  632, 
633;  decorat  dialogum  actum  in 
hoc,  634. 

Mussipons  (Pont-a-Mousson),  opp., 
coll.  sive  academia  S.  J.,  180,  182, 
190,  717. 

Mutina  (M6dena),  opp.,  rector  colle- 
giiS.  J.,  840. 

Mutus,  Mutius,  civis  romanusj  687. 


Nantista,  Paulus,  S.  J.,  Indiam  adire 
cupit,  402. 

Narni  (f),  in  textu  Nargni,  opp.,  64; 
puella  electionem  card.  Caraffae 
in  pontificem  praedicit,  580. 

Nassau,  Ludovicus  de,  frater  princi- 
pis  de  Orange,  307. 

Natalis  (Nadal),  Hieronymus,  S.  ]., 
Germaniam  petit,  579;  Romam  ex 
Hispania  venit,  593;  in  Hispaniam 
et  Lusitaniam  profectus,  627;  Tri- 
dento  Romam  redit,  635;  ad  diae- 
tam  augustanam  proficiscitur,  659; 
collegio  romano  praeest,  598;  ger- 
manici  superintendens,  636;  visi- 
tator  Franciae  et  Aquitaniae  pro- 
vinciarum,  3o,  679;  tum  etiam  ger- 
manicarum,  3o,  659,  668,  679; 
assistens  praepositi  gen.,  636;  ite- 
rum  assistens,  3o,  692;  vicarius 
absente  Borgia,  [(9,  120,  178-181, 
constitutiones  promulgat,  603;  au- 
ctores  seditionis  contra  Lainium 
clementer  judicat,  6o3;  studia  co 
legii  rom.  ordinat,  609;  in  renova- 
tione  votorum  litat,  593,  616;  ver- 
beribus  se  castigat,  599;  ministrat 
mensae,  600;  et  aegrotis  sodali- 
bus,  ibid.;  domum  probationis  Mo- 
guntiae  statuit,  073;  et  coll.  Sti. 
Audomari,  677;  tum  duas  acade- 
miasa  S.  J.  regendas  suscipit,  180; 
curat  restaurari  Societatis  Jesu  in- 
siituta,  vi;  ad  scholasticos  de  si- 


gno  crucis  oratio,  599;  itidem  in 
collatione  gradus  Hoffaei,  605;  ad- 
hortator   sodalium,   vn,  614,  615, 

616,  618;  scholasticos  alloquitur, 
593,  594;  ad  orationem  et  poeni- 
tentiam  eosdem  movet,  599;  ejus 
sententiaequaedam,  618,  620  sqq.; 
ejus  scripta,  xiv;  varia,  98,  137, 
138,  143,  147,  170,241,  265,  584, 
599,  601,  602,  005,  606,  609,  6i3, 

617,  626,  667,  694. 

Natalis  (Natal),  Petrus ,  S.  J.,  39. 
Nativitas  B.  M.  V.,  606,  607,  666. 
— D.  N.  J.  Ch.,  612. 
Naupactum,  navalis  pugna,  314. 
Navagerius   (Navajero),   Bernardus, 

card.,  634. 
Navalcarnero ,      opp. ,      collegiolum 

S.J.,649. 
Navaroli,  Octavianus,  S.  J.,  rector 
domus   romanae  ad  Sti.  Andreae, 

574- 
Navarollus     (Navarollo),     Joannes 

Paulus,  S.  J.,  37-38. 
Navarra,  regnum  in  Gallia,  l36;  rex 

et   regina,     v.    Henricus    Borbo- 

nius. 
Navarrus,  Petrus,  S.  J.  adjutor  do- 

mesticus,  obit,  81. 
— Sanctius,  S    J.,  obit,  668. 
— S.  J.,  Messanae  degens,  309. 
— doctor  sic  dictus,   v.  Azpilcueta. 
Naversa  (sic  in  textu),   v.    Neversa. 
Neapolis  (Napoli),  regnum,  6,  7,   II, 

79,  112,  Il3,  423;  prorex,  v.  L6- 

pez  Hurtado  de  Mendoza. 
— card.  ejus  nominis,  v.  Carafa. 
— opp.,  ejus   militia,   75;  Castellum 

Novum,  585;   hujus  dux,  v.  Men- 

doza,  Jo.   de;   ministri  regii,    60; 

duo  nobiles  inde  se  Romam,  577; 

varia,  38,  64,  82,  94,  l32,  293,  3lo, 

3i6. 
— Coll.  S.  J.,  ejus  studia,  647,  679; 

socii  in  ipsum  missi,  581;  sodales 

insectationes  patiuntur,   587;   ab- 

batia  illi    concedenda,    59I;    ejus 


902 


POLANCI    COMPLEMENTA 


villa  «Capo  di  Monte»,  568;  varia, 

23,  309. 
Neapolis,  prov.  S.   J.,  71;   visitator, 

v.  Vazquez;  praep.,  v.  Salmeron; 

delegatus    ad    congr.     procurat., 

v.    Hernandez,    Gaspar ;     domus 

probationis,  v.  Nola;  norma  ei  pro- 

pria  approband;  candidatos  S.  J., 

326. 
Necessaria  ad   vitam   inter  sodales, 

prudenter  dispertienda,  562. 
Negotia    saecularia    nonnisi     venia 

moderatorum  suscipiantur,  554. 
Nemausum  (Nimes),  opp.,  140,  277, 

304. 
Nemurs,  Bartholomaeus  de,  S.  J. ,  39. 
Neomagum  (Nijmegen),  opp.,  579. 
— Nepeta  (Nepe),  Ascanius  de,  838. 
— Joannes  de,  839. 
— opp.,  839;  lipsaaa  insignia,  ibid. 
Neversa  (Nevers),   dux  de,  v.  Gon- 

zaga,   Lud.;   coll.    S.   J.   conden- 

dum,  180. 
Nicasius,  ex  coll.  germanico  dimis- 

sus,  590. 
Nicia  (Niza),  opp.,    l3l;   coll.  S.  J. 

desideratur,  712. 
— Petrus  de,  S.  J.,  616. 
Nicolaus,  Stus.   (Tolentinas),   panis 

sacratur  in  ejushonorem,  617. 
— comes  Petiliani,  684. 
— medicus,  debitum  solvit  collegio 

germanico,  623. 
— (Theodorici  Gerardi    germanus?), 

626. 
— v.  Joannes  Nicolaus. 
— S.  J.,  cajetanus,  ad  coll.  romanum 

venit,  602;  magistri  laurea  dona- 

tus,  606;  Siciliam  petit,  607.  ' 
— S.    J.,    Billomum    Roma    missus, 

584. 
— S.  J.,  camers,  antea  alumnus  col- 

legii  germanici,  623. 
— (S.  J.?),  hibernus,  magister,  301. 
— Petrus,vir  florentinus,  294,316  (?). 
Nicosia,  opp.,  coll.  S.  J.  desidera- 

tur,  703. 


Nlmes,  Nismes,  v.  Nemausum. 
Niebla,  comitissa  de,  v.  Sotomayor, 

Eleon. 
Nits,  Petrus  de,  S.  J.,  ad  coll.   ro- 

manum  venit,  591. 
Niza,  v.  Nicia. 
Nobilibus     (de     Nobili),     Robertus 

card.,  ingrediendi  Societatem  vo- 

to  ligatus  dicitur,  573;  varia,  581. 

815. 

— Vincentius,  pater  praeced.,   573. 

Nobrega,  Emmanuel  de,  S.  J.,  684. 

Noce,  v.  La  Noce. 

Noez,  S.  J.,  sacerdos,  176. 

Nola,  opp.,  40,  412;  convictus  sub 
cura  S.  J.  dissolvitur,  692;  domus 
probat.  ejusdem,  36,  I02,  692. 

Nomen  Dei,  sodalitium  sic  dictum, 
20. 

,  opp.  in  America  Meridionali, 

684. 

Nona,  v.  Roma,  Turris  Nonae. 

Normandia,  reg.,  78. 

Nosocomia,  209,  557,  etc. 

Notae  arcanae  mutuae  communica- 
tioni,  332,  350,  424. 

Notariis,  Joannes  Nicolaus  de,  S.  J., 
607  (?);  rector  perusinus,  63. 

Notus  (sic  in  textu),  opp.  ln  Sicilia, 
coll.  S.  J.  desiderat,  7o3. 

Nova  Hispania,  v.  Mexicum. 

Nova  Luce,  abbatia,  v.  Catana. 

Novellara,  opp  ,  domus  probat. 
S.  J.,  112,  703. 

Novellesa,  opp.,  842. 

Novitii  S.  J.,  accepti  Romae,  5,  II, 
81,  82,  96,  195,  209,  etc;  eorum 
institutio,  5,  85,  107,  125;  de  hac 
re  normae,  1^3,  219-220;  non  mit- 
tendi  ad  collegia  ut  professores, 
143,  287;  exercitiis  ignatianis  ex- 
colendi,  544;  de  meditandi  ratione 
docendi,  ibid.;  examini  subjicien- 
di  sexto  quoque  mense,  396;  pa- 
normitani,  an  possint  habere  pro- 
priam  bibliothecam,  398;  in  prov. 
sicula   recte    efformandi,   391;    in 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


90  3 


alium  locum  mittendis,  providean- 
tur  libelli,  marialis  corona,  etc, 
560;  in  secundo  anno  versantium 
peculiares  mores,  397;  eorum  vo- 
tum  ingrediendi  alium  religiosum 
ordinem  num  commutari  queat, 
344; v.  Domus  probationis;  Roma, 
dom.  professorum;  coll.  S.  J., 
etc. 

Nuceria  (Nocera),  ducissa  de^,  v. 
Castriota. 

Nunnius  (Nunez),  Ludovicus,  S.  J., 
obit  gloriose,  536. 

— Melchior,  S.  J.,  687. 

—  Barreto,  Joannes,  S.  J.,  patriar- 
cha  Aethiopiae,  584-585. 

Nuti,  Joannes  Paulus,  S.  J.,  sacer- 
dotio  initiandus  solennia  vota  edit, 
700. 


Obedientia  scholasticorum  S.  J.  ro- 
manorum,  188;  sedula  et  simplex, 
non  sit  causa  ut  sodales  nimium 
onerentur,  561;  apprime  exigenda, 
n6l,  620;  maxime  affectus  et  judi- 
cii,  746-748;  placitade  ea,  820-821; 
filii  familias  erga  parentes,  815 
sqq.;  voto  Societati  promissa  ab 
externis,  412. 

Obriottus,  Claudius,  S.  J.,  287. 

Obsessa  a  daemone  liberatur,  III- 
112;  alia  conjuratur,  6l3,  614,  615; 
v.  Lichtenstein;  Susanna. 

Occhiali,  v.  Kilidsch  Ali. 

Occitania,  v.  Languedocia. 

Octavianus,  dux  militum  apud  du- 
cem  florentinum,  832;  ejus  uxor, 
ibid. 

Octavius,  alumnus  collegii  germani- 
ci,  612;  Ordinem  Praed.  ingressus, 
vocatur  Fr.  Alexander,  6l3. 

Oecolampadius,  haeresiarcha,  257. 

Oenipons  (Innsbruck),  opp.,  589; 
coll.  S.  J.  ob  pestem  claudit  scho- 
las,  638;  scholastici  sodales  eodem 


tempore    varia    loca    cum    laude 
obeunt,  ibid. 

Offeus,  v.  Hoffaeus. 

Officium  «parvum»,  v.  Psalmodia. 

— divinum,  v.  Psalmodia. 

—  moderatorum  in  Societate,  ejus 
normae,  337,  ^40;  praefecti  stu- 
diorum,  395;  et  praefecti  sanitatis, 
396;  v.  Regulae^  Societas  Jesu. 

— filii  familias  erga  parentes,  815 
sqq. 

— sodalium  in  semetipsos,  777  sqq. 

Ognatum  (Onate),  opp.,  coll.  S.  J., 
rector,  v.  Sanjuan;  Verastegui. 

0'Herlihy,  Thomas,  episc.  rossen- 
sis,  97. 

Olahus,  Nicolaus,  episc.  strigonien- 
sis,  79. 

Olavius  (de  Olave),  Martinus,  S.  J., 
ingreditur  Societatem,  588;  solen- 
nia  edit  vota,  doctor  creatur,  ibid.; 
superintendens  collegii  romani, 
585,  588;  tum  germanici,  577; 
scholasticos  prioris  alloquitur,  579, 
581;  humiliter  corri^i  vult,  576; 
studia  theologica  condit  in  coll. 
romano,  575;  vices  Parentis  Igna- 
tii  gerit  in  conferendis  gradibus 
academicis,  582;  contra  acade- 
miam  parisinam  agit,  581;  Ignatio 
parentat,  587;  obit,  585,  588,  590; 
ejus  funus  et  laudes,  588;  carmina 
in  epitaphium,  589;  varia,  5,  578, 
579,  580,  582;  ejus  frater,  v.  Jaen. 

Oleum,  ematur  opportune,  559. 

Olisipo  (Lisboa),  opp.  peste  saevien. 
te  plurimi  sodales  gloriose  obeunt, 

705,  7°7- 

— Coll.  S.  J.  «Sti.  Antonii»,  683; 
scholae  aedificantur,  657;  rector, 
v.  Alvarez,  Gasp. 

Oliva,  Stephanus,  S.  J.,  401. 

OHvella,  Joannes,  S.  J.,  629. 

Oliverius,  Bernardus,  S.  J.,  Laure- 
tum,  collegium  S.  J.  inchoaturus 
petit,  578;  Tornaci  strenue  labo- 
rat,  590;  obit,  ibid.;  ejus  cognatus 


904 


POLANCl    COMPLEMENTA 


quidam    (S.   J.?),    Romam  venit, 

594- 
Oliverius,  Joannes,dimissus  eSocie- 

tate,  214. 

— v.  Manareus. 

Olomutium  (Olmutz',  opp.,  episc, 
v.  Grodescius;  seminarium  cleri- 
corum  commissum  Societati,  667; 
coll.  S.  J.,  154,  168,  667,  721 ;  do- 
mus  olim  fratrum  minorum  occu- 
patur  ab  ipso,  708. 

Oloron,  opp.,  i36. 

Orangia,  princeps  de,  718. 

Oranum.  praesidium  hispanicum  in 
Africa,  663,  677. 

Oratio  continua  procuranda,  745;  a 
scholasticis  S.  J.  romanis  frequen- 
tior  usurpatur,  590-59I;  ejus  stu- 
dium  fovendum,  393;  miro  ordine 
fit  in  quadam  civitate,  I92. 

Orationes  recitandae  in  disputatio- 
nibus  scholasticis,  633,  63^. 

Ordas,  Gaspar  de,  S.  J.,  37. 

Ordines  mendicantes,  Apamias  re- 
ducti,  641 ;  Parisiis  oppr.gnant  So- 
cietatem,  644;  v.  Indulgentiae . 

Ordines  sacri  ante  professionem  con- 
ferendi,  144,  155,  157,  167, 171-172; 
quo  pacto  privilegium  concessum, 
181,  225,  239,  717;  ad  eos  non  pro- 
movendi  nisi  probatissimi,  167, 
249,  717;  conferendi  in  Polonia, 
171,  225-227;  tum  Nicolao  de  Ama- 
ro,  325;  et  aliis  sodalibus  in  prov. 
sicula,  528-529;  facultas  eis  ornan- 
di  illos  qui  olim  fuerint  haeretici, 
169,  170;  extra  tempora,  157;  va- 
ria,  106,  125,  170,  188,  595;  v.  Gre- 
gorius  XIII;  Pias  V. 

Orestano,  opp.,  in  Sardinia,  coll. 
S.  J.  desiderat,  79. 

Organtinus,  v.   Soldo. 

Organum    in    templo    adhibendum, 

155. 
Orgaz,  comes  de,  v.  Toletum. 
Orleans,    Eieonor   de,    princeps   de 

Longueville,  263. 


Orliac,  opp.,  278. 

Ormanettus,  Nicolaus,   insignis   ec- 

clesiasticus  vir,  671,  685,  697,  70I . 
Oropesa,  opp.,  coli.  S.  J.,    112,  707, 

715;  comes  de,  v.  Alvarez  de  To- 

ledo,  Ferd. 
Orsini,  v.  Ursinis. 
Orsinis,  Thomas  de,  episc.  strongu- 

lanus,  668. 
Ortiz,  Petrus,  S.  J.,  37. 
Oseas,  Stus.  Proph.,  610. 
Osimo    (in   texto   Osmo),   v.    Auxi- 

mum. 
Ostia,  opp.,  dioecesis,  19. 
Ostuni,  v.  Hostunum. 
Osuna,  dux  de,  v.  Gir6n. 
— opp.,   hospitium,  250;     academia 

oblata  Societati,  250,  270-271,  718; 

non  admittitur,  250;   scatet    haec 

procacibus  scholasticis,  270. 
Otellus,  Hieronymus,  S.  J.,  57,  58. 
Otriculum  (Otricoli),   opp.,   sodales 

illuc  missi,  6^3. 
Oviedo,    Andreas    de ,    S.    J. ,    pa- 

triarcha  Aethiopiae,  577,  688;  in 

Sinas  et  Japoniam  transferendus, 

°57i  059)  in  Japoniam  jubetur  se 

conferre,  696;  dein  id  relinquitur 

ejus  voluntati,  ibid. 


Pacecus,     (Pacheco),     Franciscus,. 

card..  7,  625,  665,  684. 
— Joannes,  domus  probationis  S.  J. 

ad  Villarejo  conditor,  675-676. 
Pacte  (Patti),    opp.,  ejus  episc,  v. 

Pazos. 
Paez,  Jacobus,  S.  J.,  66;  professor 

theol.,  64;  solennia  vota  edit,  666. 
Pagni,  Laurentius,  832. 
Paitellus,  Alexander,    S.    J.,    novi- 

tius,  obit,  179. 
Palatinus,    Franciscus,    S.    J.,   417, 

460. 
—  (perperam   in  textu   Palaimo),   v. 

Conradus. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


905 


Palentia,  opp.,  collegii  S.  J.  rector, 
v.  Torres. 

Paleottus,  Gabriel,  card.,  episc. 
bonon.,  671 . 

Pallavicinus,  Alfonsus,  S.  J.,7;ejus 
laus,  ibid. 

Pallianus,  dux,  v.  Carafa,  Jo. 

Pallium  usurpandum  cum  ad  confes- 
siones  audiendas  acceditur,  55I; 
eorum  abundantia  sit  domi,  Tbid.; 
v.  Vestes. 

Palma,  insula  ex  Canariis,  7l3. 

— opp.  in  Calabria,  320. 

— Majoricae,  v.  Majorica. 

Palmesius,  S.  J.,  primum  litat,  635. 

Palmierus,  Julius,  S.  J.,  39. 

Palmius,  Benedictus,  S.  J.,  lauream 
philosophiae  nactus,  586  (?);  Pata- 
vium  petit,  605;  sacerdos  initia- 
tus,  576;  orator  coram  pontifice, 
593,  686,  687;  tum  ad  Sancti  Lau- 
rentii,  674;  et  Neapoli,  80,  698;  et 
Mediolani,  638;  quo  venit  rogatu 
ducis  Suessae,  640;  petitur  et  a 
duce  Sabaudiae,  841;  trium  colle- 
giorum  praeses,  690;  visitator 
prov.  neapolitanae,  674;  assistens 
praep.  gen.,  645,  723  etc;  varia, 
6i,    i35,  241,  265,  326,   345,  582, 

594,646,717- 
— Franciscus,    S.    J.,   solennia   vota 

edit.  671. 
Palumbus,  Realtus,  medicus,  Igna- 

tii  Parentis  cadaver  tractat,  585. 
Panama,  opp.,  optime  sodales  S.  J. 

excipiuntur,  684. 
Pandolfus,  dux  militum  apud  ducem 

fiurentinum,  832.  £ 

Panis  in  domibus  S.  J.  abundat  dum 

caritas  summa  in  Urbe  est,  607; 

qualis  comedendus  in  prov.  sicu- 

la,    551;    in  eadem  domi  fit,   496, 

547,  55 1;  in  eo  conficiendo  schola- 

stici  non  adhibeantur,  562. 
Pannus  ad  vestes  sodalium  adhiben- 

dus,  336,  553;  providendus  oppor- 

tune,  559. 


Panormum,  opp.,  civitas  conditrix 
collegii  S.  J.,  336-337,  375,  395; 
ipsi  benefica,  441,  497;  peste  affii- 
gitur,  370,  384,  411,416.  423.  439, 
446,  451,  465,  469,  484,  488,  491, 
541 ;  eadem  liberatur,  518;  domici- 
lium  praep.  piov.  S.  J.,  319;  ar- 
chiep.,  v.  Lomellinus;  varia,  3o9, 
327,  530;  praetor  civitatis,  498; 
monasterium  «Roglion»  dictum, 
334,  686. 

— collegium  S.  J.,  quinque  sodales 
peste  absumpti,  414;  tum  alius  (?), 
416;  sodalis  tristem  agens  vitam, 
38o,  428;  is  dimitti  potest,  428; 
tragoedia  agenda  tragice  impedi- 
tur,  706;  medicus,  ejusque  filiolus 
cupiens  Romam  adire,  50I;  tem- 
plum,  389;  labefactatur,  328;  no- 
vum  exstrui  coeptum,  64I;  sepul- 
turae  in  eodem,  370,  437;  cantus 
liturgicus  in  eo,  ob  pestem  subia- 
tus,  451;  nec  restituendus,  480; 
studia,  quo  pacto  instaurantur, 
508-509;  lectiones  theologicae  pri- 
vatae,  499;  scholae  bonis  abun- 
dant  magistris,  388;  sublatae  ob 
pestem,  455;  restitutae,  508;  cor- 
rector  puerorum,  387;  oeconomi- 
ca,  339,  382,  456,  508,  5l3,  520; 
transferendum  in  alium  locum, 
498;  fabrica,  331,  329,  389,  450; 
eleemosynas  requirendi  veniam 
petit,  336,  376,  397;  conditor  quis- 
nam  exstiterit,  336-337;  rector,  si- 
ve  viceiector,  nominandus,  3x8; 
v.  Achileus;  Candela;  consultores, 
417;  varia,  3l9-32i,  328,  333,  340, 
348,  424,  441,  484,  497,  596. 

— abbatia  collegio  adscripta,  332, 
34I,  425,  426;  haec  insulam  possi- 
det,  5I0;  v.  Lilybaeum,  Sta.  Ma- 
ria  della  Grotta;  praedium  «Dai- 
na»,  50I;  praediolum  collegio  uti- 
le,  an  emi  possit,  503;  domus  a  re- 
ge  donata,  498;  sodales  in  villa 
commorantes,    3g6;    hujus    horti, 


906 


POLANCI   COMPLEMENTA 


476;  mola,  374,  375;  domus  dictae 
«del  Cassaro»,  venditae  a  colle- 
gio,  magnam  litem  movent,  339, 
346-347,  416,  424,  429,  442-444, 
462,  466,  483,  488,  491,  508;  ob 
easdem,  sodales  dicti  «barones  del 
Cassaro»,  347. 

Panormum ,  domus  probat.  S.  J., 
391;  a  collegio  alitur,  398;  concio 
ad  tyrones  quotidiana,  451,  480; 
aedes  incommodae,  329,  neque  a 
collegio  separatae,  459,  683;  tyro- 
nes  ob  pestem  transferendi,  352; 
eorum  magister,  v.  Candela;  Gi- 
raldus;  unus  ex  eis  dimissus,  379. 

— domus  professorum  S.  J.  conden- 
da,  451,  497,  506,  508;  et  quidem 
in  aedibus  collegii,  alio  transfe- 
rendi,  471,  487,  520;  fundatio  dif- 
feratur,  498. 

Papia,  Jacobus  de,  S.  J.,  717. 

Paradisius  (de  Paradisi),  Angelus 
iterum  init  Societatem  cum  trigin 
ta  sociis,  24,  680;  ab  eadem  secun- 
do  desciscit,  24,  701. 

Paraxilus,  Georgius,  S.  J.,  63o. 

Parisii,  opp. ,  academia  decretum 
edit  contra  Societatem,  581;  par- 
lamentum  eamdem  jubet  pergere 
in  docendo,  638;  persecutio  ces- 
sat,  648;  episc,  v.  Viola;  varia, 
73,  81,  82,  166,  167,  2o3,  294, 
842. 

— coll.  S.  J.,  72,  593,  652,  695,  708, 
720;  ejusdem  domus  probat.,  36. 

Parma,  opp.,  61,  62;  dux  ejus  nomi- 
nis,  v.  Farnesius,  Oct.;  coll.  S.  J., 
639. 

Parra,  Petrus,  S.  J.,  sacris  Bibliis 
corrigendis  incumbit,  95,  700;  so- 
lennia     vota     edit,     666;     varia, 

629  (?),  633  (?)• 
Parraces,   S.    J.,  sacris   initiandus, 

239. 
Parricidium    intentatum,    121;    non 

voluntarium,  v.  Jaluna. 
Parthenia,  academia  congregationis 


marianae,   87-88;    ejus    protector, 

v.  Truchsess. 
Pasellus,   Thomas,  O.   P.,  scriptor, 

572. 
Pasignano,    opp.,     83u;    concubina- 

rius,  ibid. 
Passer   (Passere),    Aurelius,  S.   J., 

39;  obit,  ibid.,  40. 
Passio  D.  N.  J.  Ch.,  conciones  de 

ea,  53;   ejus  cantus   Hturgicus  in 

hebdomada  majori,  556. 
Passitanus,  Joannes  Thomas,  S.  J., 

mittendus     in     Aethiopiam,    tria 

vota  solennia  edit,  577. 
Patavium    (Padova),   opp.,   38;   duo 

(e  S.  J.  ?)  Romam   veniunt,  594; 

coll.  S.  }.,  23,  36,  io3,    i34,  680. 

714,  710. 
Paternus     (Paterno),     Eustachius, 

S.  J.,  322,  401,  417,  459. 
— Ferdinandus,  S.  J.,  401. 
— Joannes  Thomas,  483. 
Patres  familias  filios  habentes  aptos 

ad  Societatem,  729;  eorum  jura  ad 

obedientiam    liberorum,  815   sqq. 
Patria,  raro   invisenda  a   sodalibus, 

735. 

Patritius,  hibernus,  v.  Sedgrave. 

Patronus  caelestis,  a  sodalibus  sin- 
gulis  mensibus  electus,  576. 

Paulus,  Stus.  Ap.,  810,  8l3;  com. 
mentaria  in  ejus  epistolas,  3l4; 
ejus  Conversionis  festus  dies,  594; 
v.  Petrus,  Stus. 

Paulus  II,  P.  M.,  685. 

— III,  P.  M.j  Societatis  probat  insti- 
tutum,  587,  602,  686. 

IV,  P.  M.,  electus,  580;  indulgen- 
tiam  pro  pace  concedit,  583;  fe- 
stum  Cathedrae  romanae  Sti.  Pe- 
ti  instituit,  616;  in  congregatio- 
nem  I  beneficus,  ibid.,  625;  lau- 
dat  Societatem,  626;  ejus  magi- 
ster  caeremoniarum,  6l3;  varia, 
573,  582,  586,  624,  660. 

— S.  J.,  germanus,  Roma  Ingolsta- 
dium  petit,  586. 


Index  personarum,  rerum  AC  locorum 


907 


IV,  S.  J.,  mantuanus,  Siciliam  pe- 
tit,  577- 

— (S.  J.?),  magister,  a  Frusio  mori- 
turo  benedicitur,  591. 

Pauperes  evangelizandi,  788. 

Paupertas  evangelica,  sedulo  procu- 
randa,  545-546,  745-74^,  773;  eiu- 
cet  maxime  in  domibus  professo- 
rum  S.  J.,  390;  curanda  in  prov. 
sicula,  390-391,  43 r,  434. 

Pavia,  opp.,  841. 

Pax  Romae  celebratur,  607;  inter 
dissidentes  procuratur,  20,  26,  48, 
52,  55,  76,  80,  104,  114,  126,  193, 
201,  '208-210,  etc;    v.  Jubilaeus. 

— canonici  regulares  «della  Pace», 
634. 

— Augusta  (Badajoz),  opp.,  297. 

Pazos,  Antonius  Mauritius  de,  episc. 
pactensis,  321. 

Pecuniae,  nec  sumendae,  nec  peten- 
dae,  nec  dispensandae  sine  mode- 
ratorum  venia,  553;  Romam  mis- 
sae,  153;  ad  usum  sacristiae,  559; 
v.  Restitutio. 

Pedemontium  (Piemonte)  reg.,  23, 
72,  82,  402. 

Pelletarius,  Joannes,  S.  J.,  624,  838, 

844. 
Pellicer,  Joannes  Antonius,  xv. 
Pentecostes,  675. 
Pena,  Joannes  de,  S.  J.,  rector  sy- 

racusanus,  459,  525. 
Peralta,  Gregorius,  S.  J.,  417,  459 

460. 
Pereda,  Josephus  Maria  de,  script. 

templum  in  oppido  Polanco  reficit 

suis  sumptibus,  835. 
Peregrinationes  a  scholasticis  S.  J 

romanis  susceptae,    633,   634;    v 

Borgia;  Consalvius;  Polancus;  Lau 

retum;  etc. 
Peregrinis  provideantur  vestes,  561 

eorum    regulae,    560;  quidam    la 

tronibus  liberatur,  207. 
Pereira  (Perera),  Benedictus,  S.  J. 

valentinus,  lauream  magistri    na 


ctus,  586;   sacerdos  creatus,  632; 

primum  litat,   ibid.;  miram  habet 

concionem,  633;  concionatur  apud 

pontificem,  686-687;  solennia  vota 

edit,  700  (?);varia,  570,  571,605  (?), 

626  (?),  717  (?). 
Perez,  Andreas,  S.  J.  adjutor  domt  - 

sticus,  suprema  vota  edit,  662. 
— Antonius,  S.  J.,  adj.  domest.,  39. 
— Bartholomaeus,   S.  J.,    sacris  ini- 

tiandus,  239. 
— Hurtadus  (Hurtado),  S.  J.,  sacris 

ordinibus  initiatus,  584;   lauream 

philosophiae  adeptus,   586;  rector 

coll.  olomucensis,  667;  congrega- 

tioni   procuratorum    pro    Austriae 

provincia  adest,  692. 
— Sanchez,   alias   Pero   Sanchez,  v. 

Sanchez,  Petrus. 
Peri,  v.  Achileus. 
Peri   Herminias,   Peri  Hermeneias, 

v.  Aristoteles. 
Perpinianus,  Petrus,  S.  J.,  646. 
Perrenot  de  Grandvelie,   Antonius, 

card.,  3l3,  691. 
Perseverantia  in  suscepta  vita  reli- 

giosa  fovetur,  809  sqq. 
Persia,  reg.,  215. 
Peruscus,  Joannes  Bta.,    S.  J.,  se- 

nior,  573,  587,  615,  629,  63o;  re- 

ctor    seminarii     clericorum,    640, 

643;  solennia  nuncupat  vota,  666; 

praep.   domus  professorum  vene- 

tae,  135. 
Perusia  (Perusa),  opp.,  63,  595,  839; 

dioecesis,  23;  card.  ejus  nominis, 

v.    Corneus;   vicarius,    63;    locus, 

839. 
— coll.  S.  J.,  97,  177,  200-201,  839, 

840;  studia   renovantur,  200;  ejus 

templum,  ibid. 
Perusinus,  Constantinus,  S.  J.,  62. 
— v.  Flaminius. 
Peruvia  (Peru),   reg.,  33,  246,  579, 

673,  679,  684,  710. 
—  prov.    S.    J.,    102;    visitator,    v. 

Plaza. 


9o8 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Peschius,  Gerardus,  S.  ].,  in  furo- 

rem  versus,  475. 
Petilianus,  comes,  v.  Nicolaus. 
Petrarcha,    Franciscus,    S.  J.,    255; 

suprema  vota  edit,  665. 
Petronius,  S.    J.,   601;   Ameria  Ro- 

mam  regressus,  63^;   sacris  ordi- 

nibus  initiatur,  587. 
Petru,  Salvus,  S.  J.,  v.  Salvus. 
Petrus,  Stus.   Ap.,   super  aquas  ex 

obedientia  ambulat,  82I;  ejus  vin- 

culorum  festus  dies,   629;  et  Ca- 

thedrae  antiochenae,  617;  tum  ro- 

manae,  616,  617;  varia,    595,  620, 

624,  625,  627,  816,  840. 
— S.   J.,  britannus,  laurea  magistri 

ornatus,  Ameriam  petit,  605. 
— S.  J.,  coloniensis,  ad  coll.   roma- 

num  venit,  629;  exercitiis  ignatia- 

nis  operatur,  632. 
— S.  J.,  flander,  Roma  petit  Mogun- 

tiam,  632. 
— S.  J.,  gandensis,  Roma  Lauretum 

missus,  584. 

—  S.  J.,  germanus,  exercitiis  igna- 
tianis  vacat,  63o. 

—  S.  J.,  juliacensis,  Roma  petit  In- 
golstadium,  586. 

— S.  J.,  leodiensis,  ad  coll.  romanum 

venit,  629. 
— S.  J.,  lugdunensis,  v.  Lion. 
— S.    J.,   nicensis,  Roma   Patavium 

missus,  605. 

—  S.  J.,  v.  Hungarus. 
— v.  Nits. 

— v.  Nizza. 

— melitensis  (?),  615. 

—  Antonius,  S.  J..  obit  pientissime, 
583. 

—  Paulus,S.  J.,  majoricensis,  Romae 
obit,  40. 

— Martyr,  haeresiarcha,  842,  843. 
Pezzanus,  Joannes  Bta.,  S.J.,629, 

632;    procurator  domus    romanae, 

6o'J;  obit,  116. 
Pfister,   Joannes,  legatus  ducis  Ba- 

variae,  se  tradit  Societati,  672. 


Pharaonius(Faraone),  Carolus,  S.  J., 
laurea  magistri  donatus,  592;  mi- 
nister  romani  coll.  (?),  596;  docet 
theologiam,  698;  varia,  565,  712. 

Pharos  (Lesina),  insula,  713. 

Pheria,  v.  Feria. 

Philiarchus,JoannesBta.,  S.  ].,  obit, 
614. 

Philippi,  Joannes  Bta.,  S.  J.,  627. 

Philippinae  (Filipinas).  insulae,  iter 
in  eas  et  per  eas  ad  Japoniam, 
221-223. 

Philippus  II,  rex  Hispaniae,  sodales 
petit  mitti  in  Peruviam,  33,  695; 
collegii  saritani  fautor,  65I;  tum 
messanensis,  407,  470,  524,  656, 
et  panormitani,  441;  cujus  funda- 
tor  agnoscendus,  336-337;  varia, 
60,  67,  151,  211,  247,  294,  305, 
315,  327-328,  407,  663,  664,  678, 
679. 

— V,  rex  Hispaniae,  XV. 

— S.  J.,  sacerdos,  Turnonii  et  Ave- 
nione  degens,  149. 

— S.  J.,  gandensis,  Roma  venit  Lau- 
retum,  578. 

Phrusius,  v.  Frusius. 

Physica,  libri  de  ea,  255. 

«Piagnones»  asseclae  Savonarolae 
sic  dicti,  829  sqq. 

Pianora,  opp. .  840. 

Piati,  Octavius,  S.  J.,  37, 

Piazza,  opp.,  ejus  cives  laudantur, 
377-378;  domum  probationis  S.  J. 
condi  desiderant,  377,  378,  382, 
391,  411,  486;  sive  potius  colle- 
gium,  486;  ad  domum  probationis 
apta,  377;  surgunt  difficultates, 
43l,  497;  negotium  differtur,  429 

Piccolominibus,  Jacobus  Silverius 
de,  episc.  teramensis,  79. 

Pictavium  (Poitiers),  opp  ,  240-241; 
sodales  missi  in  ejus  regionem, 
712;  coll.  S.  J.,  desideratum,  Il3, 
712. 

Pierinus,  novitius  S.  J.,  obit.,   Ioo. 

Pietra  Mala,  opp.,  840. 


Index  personarum,  rkrum  ac  locorum 


909 


Pietranegra,  Carolus,  S.  J.,  37. 

Pincia,  v.  Vallisoletum. 

Pinellus,  Lucas,  S.  J.,  3l6. 

Pinius  (Pien),  Ignatius,  S.  J.,  809. 

Pinas,  Balthasar,  S.J.,  rector  turri- 
tani  coll.,  superintendens  callari- 
tani,  638;  Sardiniae  viceprovincia- 
lis  praep.,  723. 

Pioneus,  S.  J  . ,  sacerdos,  139. 

Piper,  collegio  romano  datum  a  rege 
Sebastiano,  215. 

Pisa,  Alfonsus,  S.  J.,  590. 

— Remigius  de,  832. 

Pisaurum  (Pesaro),  opp.,  coll.  S.  J. 
desideratur,  3^,  693. 

Pistorium  (Pistoya),  opp.,  828,  83l. 

Pistoya  Bartholomaeus  de,  civis  pra- 
tensis,  83o. 

— Jacobus,  582. 

Pius  IV,  Societati  falso  dicitur  in- 
fensus,  637;  ejus  protectorem  sese 
offert,  637;  ipsius  vindex   contra 
episcopum  quemdam,  639;  ad  im- 
peratorem  et  ad  electores  princi- 
pes  ecclesiasticos,  pro  eadem  lit- 
teras  dat,  639;  Lainium  in  Galliam 
mittit,  627,  838;  episcopos  e  So- 
cietate  in  Japoniam  et  Sinas  vult 
destinari,  644;   ejus  ope  instituta 
typographia  arabicae  linguae,642; 
ejus  cum  academiis  Italiae   ratio, 
32;    conjurati    contra   ipsum    ple- 
ctuntur   morte,  64^;  ejus  secreta- 
rius,    629;    camerarius    secretus, 
63l;  varia,  637,  686,  688,  690,  697. 
— V,   P.   M.,   electus,  658;  auxilium 
fert  regi  christianissimo,  699;  in- 
fensus  dicitur  Societati,  18;  hujus 
instituta  immutata,    vult,    v,    vi, 
225,  665-666,  676;  de  votis  simpli- 
cibus  ipsius  non  bene  sentit,  665; 
sed  rationibus  se  victum  fatetur, 
ibid.;  Societati  fidit,  favet,  18,  3l, 
58-60,  70,  105,  658,  660,  678;  col- 
legii  romani   protectionem  susci- 
pit,  660;  in  germanicum  benevo- 
lus,   108;  in  quo  institui  facit  ne- 


potes  ac  cognatos  suos,  90,  108; 
concionatorem  e  Socictate  sibi  et 
familiae  suae  petit,  47;  sociis  coin- 
mittit  praelatorum  Germaniae  vi- 
sitationem,  686;  collegii  poeniten- 
tiariae  providet,  III;  liberat  So- 
cietatem  cura  monialium  quarum- 
dam,  686;  aegros  curandos  com- 
mendat  Societati,  50-51;  in  peste 
romana  beneficus,  666;  vitam  reli- 
giosam  honorat,  6,  7,  38;  pueros 
bohemos,  nisi  catholice  instituen- 
dos,  in  collegiis  S.  J.  accipi  non 
vult,  660;  severus  in  consangui- 
neos,  660;  varia,  54,  Il8,  124,  125, 
l3l,  169,  181,  l83,  184  185,  479, 
491,  662,  663,  668,  671,  684-691, 
693,  097,  699701,  709,  711,  71S. 
Pius  Carpensis  (Pio  di  Carpi),Rodol- 
phus,  card.,  protector  S.  J.,  584, 
615,  616;  obit,  636;  varia,  586,  602. 
604,  639-640,  643. 
Pivona,  perperam  pro  Bibona,  589. 
Pizzus   (Pizzo),    Franciscus,    S.   J., 

412. 
Plantinus,     librarius    antuerpiensis, 

293. 
Platea,  Joannes  de,  S.  J.,  605. 
Plautus,  poeta,  425. 
Plaza,  Joannes  de  la,  S.  J.,  645;  su- 
perintendens     granatensis     coll., 
646;  visitator  prov.  Peruviae,  723; 
varia,  249,  250,  274. 
Plocia  (Plock),  opp.,  collegii  S.  J. 
rector  v.   Rozdrazovius;  superin- 
tendens,  v.  Hostovinus. 
Poenitentia,  sive  poena  inflicta,  de- 
linquenti   ut  justa  appareat,  562; 
voluntariae  macerationes,  pro  Ur- 
bis  oppugnatae  periculis  a  schola- 
sticis  S.  J.  romanis,  suscipiuntur, 
590,  593,  594;  v.  Flagellationes. 
Poenitentiaria,  v.  Roma. 
Poetae  pagani  expurgandi,  3l2. 
Poitiers,  v.  Pictavium. 
Polanco,  opp.  in  Hispania,  8^5. 
— Alfonsus  de,  patruus  Polanci,  836. 


9io 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Polanco,  Alfonsus  de,  nepos  Polanci, 

vocatus  in  Societatem  videtur,  27, 

28. 
— Andreas    de ,    patruelis    Polanci, 

835,  836. 
— Gregorius  de,  pater  Polanci,  836, 

837. 
—  Gregorius  de,  frater  Polanci,  835. 
— Gundisalvus    de,    frater    Polanci, 

271;  ejus  uxor  et  filii,  ibid. 
— Joannes  Alfonsus  de,  S.  J.,  secre- 

tarius  etc: 

I.      EjUS    ITINERA     ET    RES    GE- 

STAE.  — A  puerjtia  in  Galliam  et 
Italiam  pergit,  502;  in  Italia  ope- 
rarius,  823  sqq.,  829  sqq.;  peregri- 
natur  Lauretum,  aegrotante  Mar- 
.  cello  II,  580:  regreditur,  ibid.; 
iter  in  Galliam  cum  Lainio  susci- 
pit,  627,  628,  838  sqq.;  Tridento 
Romam  redit,  635;  Florentiam, 
jussu  pontificis,  venit,  571,  679; 
cum  Borgia  in  Hispaniam,  Lusita- 
niam  et  Galliam  profectus,  118; 
aegrotat  in  eo  itinere,  l3l,  142; 
qua  de  causa  Maceratae  subsistit, 
142,  716;  Romam  redit,  i3i,  716; 
in  Siciliarn  visitator  roissus,  Nea- 
polim  Roma  proficiscitur,  3o8; 
Neapolim  pervenit,  309;  solvere 
in  Siciliam  exspectat,  3li,  313, 
3l5-3i6;  solvit,  313,  319;  Messa- 
nam  venit,  319,  32o;  inde  Panor- 
mum,  321;  visitat  ducem  de  Ter- 
ranova,  regni  praesidem,  archiepi- 
scopum  aliosque  principes,  321; 
Panormi  et  Monte  Regali  subsistit 
primo,  343;  Messanam  regredi  co- 
gitat,  32o,  328;  Bibonam  adire  in- 
tendit,  34I;  tum  Lilybaeum,  339, 
34I;  et  Drepanum,  341;  Bibona 
adit  Polizzium,  3^6;  et  Calatam 
Hieronam,  346,  348;  inde  Cata- 
nam,  3^8;  Messanam  cupit  venire 
ac  Rhegium,  ibid.;  Syracusas  per- 
git,  350;  tum  Messanam,  358;  an- 
tequam     Catanam     regrediatur  , 


Rhegium  cupit  adire,  37 1;  sed  non 
valens  ob  pestem,  Catanam  cogi- 
tat,  369,  371 ;  quo  iterum  pervenit, 
383;  ibique  aegrotat,  418,  420;  rur- 
sus  Panormum  visere  in  votis  ha- 
bet,  425,  456,  484,  531;  tum  Mon- 
tem    Regalem,    et  Bibonam,    456; 
profectus     Panormum    pertransit 
CaJatam  Hieronam,   470,    471;    et 
Polizzium,    485,    492;    Panormum 
venit,  485,  488;  unde  Calatam  Hie- 
ronam  iterum  cogitat,  484;  Messa- 
nam  pergere  cupit,  jussa  oppertu- 
•  rus  Mercuriani,  484;  Bibonam   pe- 
tit,  510;  post  creatum  praepositum 
provincialem    Fatium ,    Syracusas 
intendit  venire,  517;  subsistit  pro- 
pe  Syracusas  in  villa  «Carangino», 
523,  528;  inde  in   «Tremilia»,  534; 
Rhegium  se  conferre  jubetur,  rol- 
legium  visitaturus,    515-516,   517- 
518;  id  quod  facere  cupit,  462-463, 
471,  519,  528,  533,   534,    535;    sed 
iter  differre  tenetur,  5i9;  sin  mi- 
nus    Rhegium  ,    Neapolim    petere 
avet7  534;  aegrotat  Syracusis,  534- 
535;  sanitati  restitutus,  facultatem 
obtineri  curat  Rhegium  transeun 
di,  535>  5^6;  convalescendi  gratia, 
extra   Syracusas  it,   540;  unde  in 
classe  quadam  sperat  se  venturum 
Rhegium,  ibid.;   quo   tandem   ve- 
nit,  542;  ibi   aegrotat,    et  peracta 
visitatione,  jam  recreatus,  Neapo- 
lim  pergit,  563;  hic  rursus  aegro- 
tat,  567;  ad  «Capo  di   Monte»  vil- 
lam  collegii   neapolitani  versatur, 
ibid.;  Romam    venire  cupit,   566, 
567,  569;  Urbem   ultimo  ingredi- 
tur,  567;  postrema  aegritudo,  ibid.; 
diem  suum  obit  sanctissime,  ibid. 
II.     Ejus  munia.  —  Lainio  ae- 
grotante,  munus  regendae  Socie- 
tatis  simul  cum  Madridio  accipit, 
585;  professor  in  collegio  romano, 
610;  assistens  Galliae,  Germaniae 
Inferioris,  Brasiliae  atque  Indiae, 


Index  phrsonarum,  rerum  ac  locorum 


911 


636;  superintendens  collegii  ger- 
manici,  636,  646;  secretarius  S.  J. 
a  Borgia  confirmatur,  645;  Borgiae 
admonitor,  ibid.;  secretarius  con- 
gregationis  I  provinciae  romanae, 
689;  procurator  electus  in  II,  123; 
visitat  collegia  Italiae  nonnulla, 
l33;  vicarius  generalis  S.  J.,  v, 
I78,  295,  716;  congregationem  III 
generalem  indicit,  716;  curat  in- 
stituta  restitui  in  integritatem,  vi, 
717;  nihil  novi  aggreditur  quod  ad 
condenda  domicilia  S.  J.,  novurn 
praepositum  exspectans,  vi,  161, 
717  sqq.;  generalis  praepositus 
eligendus  creditur,  ac  desideratur, 
272,  295,  297;  eius  in  electione 
Mercuriani  gesta,  721-722;  secre- 
tarius  S.  J.  esse  desinit,  308;  visi- 
tator  siculae  provinciae  nomina- 
tur,  vi,  3o8,  317,  572;  quo  in  mu- 
nere  facultatibus  praepositi  pro^ 
vincialis  gaudet,  3l7;  Messanae 
subsistens,  collegio  favet,  321;  ra- 
tio  ejus  visitationis  in  spiritu  leni- 
tatis,  334,  379,  385;  confessiones 
audit  sodalium  in  visitando  colle- 
gio  panormitano  etc,  34I;  visita- 
tionem  secundo  instituere  inten- 
dit,  342;  et  partim  perficit,  507,  etc. 
datariae  officinae  reformationi  ut 
theologus  interest,  669;  cardina- 
lem  Sanctae  Severinae  comitatur 
in  visitatione  canonica,  573. 

III.  EjUS  scripta.— Libri  de 
Instituto,  XiV,  XV;  de  Humilitate, 
ibid.;  Industriae,  vn  sqq.  xiv-xvi, 
725;  Commentariola,  xiv,  635;  Di- 
rectorium  confessariorum,  4;  li- 
bellus  ad  moribundos  juvandos, 
43o,  490;  ratio  examinis  conscien- 
tiae  instituendi,  594,  mortem 
Ignatii  narrantes  litterae,  588, 
592;  litterae  ex  Gallia  Romam  mis- 
sae,  633,  838;  epistola  consolatoria 
ad  P.  Andalur,  140,  etc.  fcf.  Indi- 
ces). 


IV.  Ejus  virtutes. — Naturae 
et  gratiae  dona,  571-572;  caritatis 
causa,  Bobadillam  singulari  modo 
honorat,  322;  docet  subditorum 
miserae  conditioni  indulgendum, 
253;  inter  dissidentes  sodales  sicu- 
los,  neutram  partem  amplectatur 
sed  potius  contra  proprium  pa- 
trium  affectum  agat,  rogatur,  4^4- 
435;  quod  se  facturum  recipit,  502; 
ac  facile  id  sibi  praestandum  te- 
statur,  ibid.;  visitationem  pruden- 
ter  meditatur,  3l5;  et  exsequitur, 
379;  ejus  in  conservanda  Societate 
diligentia,  V;  demisse  petit  corri- 
gi  si  quid  errarit,  5oi;  timet  se  ni- 
mium  severum  haberi  a  siculis, 
334;  et  ne  nimii  amoris  patrii  fue- 
rit  accusatus,  502;  quod  quidem 
injuria  timet,  ibid.;  gloriae  divinae 
gratia,  queritur  invidiam  nonnul- 
lorum,  536  sqq.;  libere  simul'  ac 
reverenter  Mercurianum  alloqui- 
tur,  445-449;  nepotis  sui  Alfonsi 
vocationem  in  Societatem  miro 
spiritu  pertractat,  27-28;  provincia 
sicula  visitata,  promptum  se  ex- 
hibet  atque  indifferentem  sive 
adeundo  alia  loca,  sive  manendo 
ut  privatus  in  Sicilia,  447,  456, 
472,  484,  563;  jejuniis,  etiam  con- 
valescens,  se  castigat,  567;  absti- 
nentia  carnis  saepe  utitur,  572;  ne- 
que  admittit  refectionem  singula- 
rem,  ibid.;  ejus  elogia,  570,  etc. 

V.  Varia. — «Mercurius»voca- 
tur  ob  elegantem  sermonem,  57I; 
Galliae  ac  Germaniae  adjuvandi 
sollicitus,  V;  contra  academiae  pa- 
risiensis  decretum  agit,  581;  ab 
lo-natio  moribundo  iubetur  bene- 
dictionem  apostolicam  impetrare, 
587;  ipsi  parentat,  ibid.;  collegii 
alumnos  adhortatur,  588;  sacrum 
litat  in  renovatione  votorum,  593, 
616;  visitat  aegrotantes  sodales  in 
collegio  romano,  600;  ejus  concio- 


912 


POLANCI    COMPLEMENTA 


nes,  571;  cum  pontifice  Pio  V  agit 
58;  eidem  reddit  de  itinere  floren- 
tino  rationem,  685;  a  principibus 
ecclesiasticis  magni  habetur,  57  [; 
itidem  a  principe  Castelli  Vetrani, 
573;  cardinalem  de  Nobilibus  re- 
git  in  via  perfectionis,  573;  alios 
cardinales  ac  praelatos  in  confes- 
sione  audit,  ibid.;  litem  refugit  de 
possessione     collegii     burgensis, 
150;  sublata  obligatione  conceden- 
di  solemnia  votaante  sacerdotium, 
prudentiam    commendat    modera- 
toribus,  167;  libenti  animo  visita- 
tor  Siciliae  accipitur,  321;  dubia 
proponit  solvenda  de  eadem  visi 
tatione,   310,    323   sqq.,   328,    335 
sqq.;  exiguam  facultatum  copiam 
ad  id  muneris  se  habere  queritur, 
3l7,   342-343,  445  sqq.,   46')  468- 
469,  483;  in  eis  petendis  importu- 
nus  veretur  fuisse,   5o3;    faculta- 
tes   petere    dicitur   quae  concedi 
non  solent,  429;  facultatibus   ca- 
rens,   licentia  quam  vocant  prae- 
sumpta  dicit  se  usurum,  483,  484; 
id  quod  Romae  non  bene  audiisse 
Mercurianus   monet,  529;  Polanci 
mansueta  responsio,  ibidem;  no- 
vum  provinciae  moderatorem  Fa- 
tium    pollicetur    se    omni   ratione 
adjuturum,    517;    ipsum    honorari 
facit,  instruit,  monet,-scriptis  in- 
formationibus    donat,    526    sqq.; 
purgat  se  de  accusationibus    qui- 
busdam,  529  sqq.;  Messana  Panor- 
mum    veniens,    sibi   ac    Societati 
devincit  magistratum  Ghisulfum, 
572;  baronem  de  Spaccaformo  alios- 
que  in  Societatem  cooptat,  ibid.; 
locum  aptum  collegiis  messanensi 
ac  panormitano   procurat,    ut  do- 
mus  probationis   condantur,    471; 
expensas   suas   quomodo    referat, 
458;   aliquos  sodales  Romam  mit- 
tere  cupit  ob  pestem  siculam,  369; 
exercitia    Sti.    Ignatii    peragi  ab 


omnibus  jubet,  345;  congregationi 
provinciae  siculae  non  adest,  457; 
Ribadeneirae  familiarissimus  di- 
citur,  570;  ejus  nepos  ignoti  nomi- 
nis,  dux  navium,  295;  ejus  cogna- 
ti,  v.  L6pez  de  Polanco,  et  Polan- 
co;  alia,  612,  616,  685,  690,  697, 
717,721,  725,  776,  801,815,  83o- 
833,  835,  etc. 

-^v.  L6pez  de  Polanco. 

Politica  quatenus  fugienda,  796,  829, 
83o. 

Polizzi,  opp.,  417;  scholastici  S.  J., 
collegiibibonensis  ibi  servati,  530; 
Catanam  transferuntur,  53o;  coll. 
S.  J.  desideratur,  4I0  sqq.,  421, 
349,  487-488,  491,  492,  5 '3,  573, 
7o3;  castellum  dirutum  ad  funda- 
tionem  concessum,  494,  504;  soda- 
les  nonnulli  ipsam  juvare  cupiunt, 
494;  praeferenda  ei  dicitur  civitas 

.  lilybaetana,  476;  fundatio  non  ex- 
pedit,  479;  imo  lectiones  suppri- 
mendae,  478;  prioratus  Stae.  Mar- 
garitae  bibonensi  collegio  adnexus, 
410,  439,  442,  487,  492,  493,  513. 

Polonia,  regnum,  Societas  Jesu  in 
illud  ingreditur,  637;  sodales  mis- 
si,  185,  195;  preces  pro  eo  fusae, 
153,  155;  ejus  lingua,  Iio;  ejus 
rex,  v.  Bathori;  Sigismundus  II; 
varia,  VII,  5,  8,  23,  35,  45,  77,  90, 
Il3,  118,  153,  171,  226. 

Ponce  de  Leon,  Ludovicus,  dux  de 
Arcos,  657. 

Pongibonze,  opp.,  840. 

Pons,  opp.  in  Valle  Tellina,  coll. 
S.J.  restituendum,  642. 

— Amasonius  (sic  pro  Pont-a-Mous- 
son),  v.  seq. 

Pont-a-Mousson,  v.  Mussipons. 

Pontanus,  Eleutherius,  S.  J.,  235, 
6i3;  vota  suprema  ejus,  662. 

Ponte,  opp.  in  Sabaudia,  842. 

— Hieronymus  de,  58. 

— MerIan(nomen  dubium^opp.jS^I. 

Popayan,  opp.,  episc,  v.  Corunna. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


9i3 


Porcellaga,  Camillus,  S.  J.,  gloriose 

obit,  7i3. 
Porres,  Franciscus,  S.    J.,  procura- 
tor  Societa.is  in  curia  hispanica, 
150,  152,  212,  217,  328,  424. 
Portillo,   v.  Ruiz  del  Portillo. 
Portugallia,  v.  Lusitania. 
Posnania,  opp.,  coll.  S.  J.   conden- 
dum,  152,   153,  716;  episc,  v.  Ko- 
narski.  1 

Possevinus,    Antonius,    S.  J.,  con- 
cionatur  Lu^duni,  149;  et  Turno- . 
nii,  706;  tum  Rothomagi,  648-649, 
712;    persecutionem   patitur,  705- 
706;  ea  liber,  pro  seditiosis  inter- 
cedit,  ibid.;  socius  Mercuriani  in 
visitandis  prov.  Galliae  et  Aqui- 
taniae,    72;     rector    lugdunensis, 
279,  306  (?);  et  avenionensis,  652; 
visitator   provinciae    Franciae   (et 
Aquitaniae?),   701;   solennia    vota 
edit,  700:  secretarius  fit  Societa- 
tis,  3o8;  varia,  65,  74,  78,  165,  175, 
243,  3io,  3ll,  323,  345,  347,  377, 
396,  485,  514,  564,  842. 
— Joannes  Bta.,  S.  J.  novitius,   non 
bene  audit,  243,    285-287;  Tolosa 
educitur,  243-244. 
Possonia,  opp.,  156. 
Praedicatores,    lutherani    saepe    in 
Germania  despecti,  256;  v.  Haere- 
tici;  v.  et  Concionatores. 
Praefecti  rerum  spiritualium  invigi- 
lent     sodalium     mortificationem  , 
544;  praefecti  studiorum,  habilita- 
tem  magistrorum,  et  scholas,  555; 
iidem    nebulones    animadvertant, 
ibid.;    eorumdem    officii    normae, 
338;  praefecti  ecclesiae,  caeremo- 
nias  apte  observari  curent,   543- 
544;  usum  habeant  pecuniarum  sa- 
cristiae,  559;  sacellanos  juvent  at- 
que  incitent,  560;  praefecti  valetu- 
dinis,  549;  ministro  hoc  munus  de- 
mandari   oportet,   561;   concedere 
possint  indigentibus  animi  relaxa- 
tionem,  ibid. 

POLANCI   COMPLKMKNTA.-T.   II. 


Praemia  distributa  scholasticis,  129. 
Praepositus  generalis  S.  J.,  ejus  do- 
tes,  760-762,  767  sqq.;  summa  cura 
eligendus,  772;  v.  Societas  Jesu. 
— provincialis,  S.  J.,  ejus  facultates, 
341 ;  duplex  suffragium  habet  in 
congregafcione    prov.,    165-166;   in 
germanicis  prov.,  v.  Germania. 
Praga,  opp..  57S,  648;  duo  pagi    in 
sinum  ecclesiae  redeunt,  292;  coll. 
S.  J.,  156;  sodales  in  ipsum  missi, 
582,  587;  eorum  ministeria  sacra, 
291-293;  collegium  bene  se  habet, 
°57>  parentes  puerorum  haeretici, 
institui  sinuntcatholice  suos  filios, 
664;   templum   S.  J.,  596;   domus 
probat.  ejusdem,  I02. 
Prandi,  Joannes  Franciscus,  S.  J., 

8;  ejus  laus,  ibid. 
Pratum  (Prato),  opp.,  83o. 
Preces  jussu  Pii  V  a  familiis  religio- 
sis  fusae,  121;  pro  cessatione  pe- 
stis  monacensis,  158;  pro  electio- 
ne  praepositi  gen.  S.  J.,  624-625; 
indicendae  pro  Germania,  258;  ju- 
bentur  pro  ecclesia,  598,  599;  et 
in  jubilaeo  pro  pace,  608;  tum  pro 
sodalibus  qui  exercitiis  ignatianis 
operantur,  604;  fundendae  pro  fine 
particulari,  145;  et  pro  animabus 
cruciatis  in  igne  purgatorio,  192; 
pro  augenda  Societate,  726;  et  pro 
conservanda,  771 ;  et  pro  exitu 
ipsius  ministeriorum,  752-753;  pro 
electione  loci  aptissimi  illius  mini- 
steriis,  754;  denique  pro  conserva- 
tione  ejus  candidatorum,  735. 
Premislia  (Przemysl),  opp.,  foemina 
princeps.  collegium  S.  J.  conde- 
re  cupit,  Il3,  711;  episc,  v.  Her- 
bult. 
Preneste  (Palestrina),  dioecesis,  19. 
Presbyter  Joannes  ^Pretejane,  Pres- 

te  Juan),  577. 
Priego,  marchionissa  de,  v.  Fernan- 

dez  de  Cordoba,  Cath. 
Principes,  eorum  benevolentia  utilis 

53 


9H 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Societati,  728,  787;  ministeriis 
S.  J.  juvandi,  755;  benigni  esse 
debent  in  subditos,  S26;  eorumque 
doctrinae  gerere  curam,  ibid. 

Probationes  tyronum  S.  J.,  36,  41, 
218-219;  illis  exercendi  etiam  qui 
numquam  tyrocinium  habuerunt, 
562;  probatio  tertii  anni  in  Sicilia 
instituenda,  391,  43l,  494;  v.  Do- 
mus  probationis;  Societas  Jesu. 

Processiones,  privilegium  eas  non 
adeundi,3l2,  3l8,  324. 

Procurator  domuum  S.  J.,  ejus  offi- 
cii  normae,  337;  informandus  de 
expensis  rectoris,  561. 

Professioreligiosa,in  Societate  Jesn, 
v.  Vota;  electio  aptorum  ad  eam, 
3l2,  318,  729  sqq.;  quatuor  voto- 
rum  quibus  concedenda,  453,  464, 
494;  apti  ad  hunc  gradum,  385; 
ratio  eos  cooptandi,  324;  cooptati 
nonnisi  a  praep.  gen.  dimittendi, 
349;  ante  ordinationem,  v.  Ordi- 
nes  sacri. 

— fidei,  exigi  deberet  ante  collatio- 
nem  beneficiorum,  260;  et  ab  iis 
qui  gradum  in  litteris  exoptant,32. 

Prosper,  v.  Malavolta. 

Protaszewicz,  Valerianus,  episc.  vil- 
nensis,  35;  coll.  S.  J.  expetit 
condi,  77. 

Prussia,  v.  Borussia. 

Psalmaeus,  Nicolaus,  episc.  verdu- 
nensis,  290,  641. 

Psalmodia  in  choro,  155;  in  semina- 
rio  romano,  89;  Societas  ad  eam 
obligatur,  v-vi;  v.  Pius  V;  Gre- 
gorius  XIII;  sublata  obligatio,  172, 
181,  665-666;  in  honorem  B.  M.  V. 
«officium  parvum»,  X,  169,  170, 
560;  die  Natalis  Domini,  145. 

Puella  obsessa,  v.  Obsessa;  Lichten- 
stein;  Susanna;  decepta  quaedam, 
corruptore  liberatur,  94;  duae  ad- 
jutae  ad  amplectendam  vitam  re- 
ligiosam,  96. 

Pultovia,  opp.,  ejus  capitulum   (ca- 


thedrale?),  153;  coll.  S.  J.,  172; 
idem  sacerdotum  penuria  laborat, 
225;  de  hoc  varia,  638,  644,  658, 
664,  668;  ejus  templum,  156;  schc- 
lae  pauperum,  1^3;  ejus  rector 
mutandus,  153;  coll.  transferendum 
Plociam,  657. 
Purificatio,  v.  Maria,  Virgo  Deipara. 


Quarta,   census  quidam  sic   dictus, 

3l2;  syracusana,  3l8. 
Quercu,   Henricus   de,    S.   J.,   vota 

edit  suprema,  659. 
Querubino,  v.  Cherubinus. 
Quirinalis  (Monte  Cavallo),  v.  Roma, 

domus  probat.  ad  Sti.  Andr. 


Rabenstein,  Joannes,  S.  J.,  633. 
Rabus,  Jacobus,  in  sinum  ecclesiae 

rediens,  alumnus  fit  collegii  ger- 

manici,  45. 
—  Ludovicus,    lutheranorum     prin- 

ceps,  45. 
Radius,  v.  Raggius. 
Raggius,  Thomas,  S.  J.,  io3,  7i3. 
Ramirez,  Joannes,  S.  J.,  rector  coll. 

salmanticensis,  29},  653;  doctoris 

laurea  ornatur,  679  (?). 
Ramondeta,  magistratus,  apud  Phi- 

lippum  II  valens,  524. 
Rastellus,  Joannes,  S.  J.,  37. 
— Eduardus,  S.  J.,  37. 
Ratio  conscientiae  superioribus  ex- 

hibenda,  376,  406. 
— studiorum  phil.  et  theo].,  462. 
— accepti  et  expensi,  144,  561. 
Ravenna,  opp.,  130. 
Recinetum  (Recanati),  opp.,  2o3. 
Rector  collegiorum  S.  J.,  officii  nor- 

mae,  335,  336;  provinciae  quaedam 

ipsi  propriae,  54?,  544,  560. 
Reditus    ecclesiastici    Societati    ad- 

scripti,  182  err, 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


915 


Refectio  quomodo  ad  eam  pulsan- 
dum,  547;  infirmorum,  549;  omni- 
bus  communis,  ibid. 

Reggius,  alias  Rhegiensis,  sive  Val- 
la,  Alexander,  S.  J.,  primus  e  Ja- 
ponia  et  India  Romam  redux,  221, 
719. 

— v.  Rhegius,  Petr. 

Reggius  (Reggio),  Carolus,  S,  J., 
curam  scholasticorum  S.  J.  (jata- 
nae  gerit,  454,  455,  469-470;  eidem 
collegio  partim  praefectus,  415;  in 
rectorem  proponitur,  465,  470;  an 
potius  vicerector  panormit.  con- 
stituendus?,  470;  praeficitur  in- 
stituendis  concionatoribus,  388; 
ad  professionem  solennem  admit- 
tendus,  424,  467;  varia,  403,  417, 

459,  474- 

Regulae  S.  J.,  427;  in  pretio  sunt,  2; 
earum  observatio,  340,  386;  a  car- 
dinali  de  Nobilibus  servantur,  573; 
((communes»  dictae,  610,  678;  sex- 
ta  ex  iis  declaranda,  3l2,  3i8;  ma- 
gistri  novitiorum  134:  modestiae, 
v.  Modestia;  v.  et  Societas  Jesu 
(Summa  sapientia). 

Reinerius,  in  textu  Reineilo,  S.  J., 

155- 
Relapsi,    a  quibus  absolvi    possint, 

671. 
Ralaxatio  animi,  550;  simul  haben- 

da,  544;  a  novitiis  separatim,  550; 

per  horam  usurpanda,  55 1;  fami- 

liaritates  vitandae  in  ea,  561;  scho- 

lasticorum  propria,  395;  v.  Confes- 

sarii. 
— v.  Dissipatio. 
Religiosi  viri  aliorum  ordinum  comi- 

ter  tractandi,  553-554. 
Reliquiae  sanctorum  ex  Urbe  mitti 

possunt,  680;  in  sicula  visitatione 

inspectae,    3^1;    reliquiaria,    123, 

839;  v.  Lignum  crucis. 
Remigius  (pisanus?),  v.  Pisa. 
Renata,    uxor    ducis    Gulielmi    V, 

158. 


Renatus,  S.  J.,   sacerdos    initiatur, 

576. 
Renovatio  votorum,  v.  Vota. 
Requesens,  Ludovicus  de,  dux  clas- 
sis,  699;  commendator  major  Ca- 
stellae,   in    Flandriam   mittendus, 
2^3;  missus,  3o;;  varia,  74-76. 
Reservatio  casuum  conscientiae,  v. 

Casus. 
Restitutio  quaedam  haereticis,  utpo- 
te  haereticis,  minime  deneganda, 
675;  in  bello  num  quis  ad  eam  te- 
neatur,  620:  varia,  121,  554^  etc. 
Revelationes,  privatae  caute  creden- 

dae,  780;  inanis  fantasiae,  201. 
«Rex   innocentium»,    honoratur   ab 

alumnis  collegii  germ.,  14,  616. 
Reynaldis  (Rinaldi),  Tarquinus  de, 
S.  J.,  rector  coll.  interamnensis, 
I02.  117,  7ii;  obit.,  116. 
Rhedt,  v.  Rhetius. 
Rhegiensis,  v.  Reggius. 
Rhegium   (Reggio),    opp.    3lo,  32o; 
coll.  S.  J.  sacerdotum  penuria  la- 
borat,  466;  commercio  Htterarum 
peste  exclusum,  455;  acivitateju- 
vatur,  442;  provinciae  siculae  ad- 
scribitur,  707;  denuo  neapolitanae 
commissum,  7H;  rector,  v.   Mer-  , 
catus;     visitator.     v.    Rodriguez, 
Christ.;  varia,  254,  414,  442,  513, 
640,  683. 
Rhegius,  Petrus,  S.  J..  Senas  mis- 
sus,  584;  ad  coll.  romanum  venit, 
ibid.,  629  (?). 
Rhenana,  prov.  S.  J.,  condita,  639; 
ejus     visitator,     v.    Natalis;    ejus 
praep.,   v.    Winck;    delegatus   ad 
congregat.    procurat.,    v.  Berche- 
lius;  varia,  74,  154,   155. 
Rhetius    (Rhedt,    Reidt),    Joannes, 
S.  J  ,  collegii  germ.  curam  gerit, 
577;  sacris  ordinibus  initiatur,  Co- 
loniam  petit,  584;  a  sodale  furente 
occisus,  475. 
Rhutenum  (Rodez),  opp.,  comitia  ci- 
vilia,  149,  166;  populus,  77;  varia, 


9t6 


POLANCI    COMPLEMENTA 


299,  3oo,  722;  coll.  S.  J.,  279,  652; 
rector,  v.  Lotharingius,  Jo. 

Riba,  S.  J.,  sodalis  siculus,  38l,  429. 

Ribadeneira,  Petrus,  S.  J.,  superin- 
tendens  collegii  rom.,  646;  simul 
germanici  ac  seminarii,  2;  itidem 
et  catechumenorum,  672;  visitator 
provinciae  longob.,  71,  700-70I; 
delegatus  romanae  ad  congr.  pro- 
curat.,  692;  et  ad  generalem  II, 
645;  sacerdos  initiatus,  576;  Flan- 
driam  petit,  6oq;  prospere  ibidem 
laborat,  583,  59I;  indidem  redux, 
595;  iterum  venit  Romam,  63o- 
63l;  varia,  xi,  xvt,  265,  328,  333, 
57o,  579,  596,  600,  632,  635. 

Ribera,  Franciscus,  S.  J.,  7;  piissi- 
me  obit,  iol. 

Ricasuli,  Joannes,  S.  J.,  039. 

Riccius  (de  Ricci),  Joannes,   card., 

58 
Richardus,  cancellarius  in  curia  flan- 

drica,  59l. 
Riera,  Raphael,  S.  J.  576,  578. 
Righi,  Joannes  Bta.,  S.  J.,  643. 
Rimelius,  Stephanus,  S.    J.,  712. 
Rimini,  v.  Ariminum. 
Rinaldi,  v.  Reynaldis. 
.Rio,  Antonius  del,  S.  J.,  605. 
— Janeiro,  opp.,  v.  Fluvius  Januarii. 
Rios,  S.  J.,  adjutor  domesticus,  ca- 

ptivus  haereticorum,  238,  279;  re- 

dimitur,  721 ;  v.  Captivi. 
Ripalda,    Hieronymus,    rector    sal- 

manticensis,  238;  delegatus  prov. 

castell.  ad  congr.  procurat.,   692. 
Ritus  ecclesiae  non  adhibiti  constan- 

ter,  259. 
Rivuli,  opp.,  841. 
Robertus,  S.  J.,  Roma  Patavium  pe- 

tit,  605;  et  Perusiam,  623  (?). 
Rocca  di  Papa,  v.  Rupes  Pontif. 
Rochelle,  v.  Rupella. 
Rodericius,  v.  Rodriguez. 
Rodriguez,    Christophorus,    S.     J., 

Alexandriam   cum  legato  patriar- 

chae  venit,  628;  Apuliam  lustrat, 


haereticos  reducens,  639;  tum  Ca- 
labriam,  650,  657;  visitat  episco- 
patus  plurimos,  668,  679;  praep. 
prov.  romanae,  ad  militiam  juvan- 
dam  missus,  75,  118,  i96,  699;  re- 
ctor  collegii  poenitentiariae,  :96; 
visitator  provinciae  romanae,  102; 
ejusdem  praep.,  690;  tum  Thusciae, 
643,  646;  visitat  siculam  et  colle- 
gia  Catacii  et  Rhegii,  668;  varia, 
65,  i32,  196,  627,  643,  059,  660, 
661,  665,  675,  678,  688. 

Rodriguez,  Gallo,  Lupus  (Lope),  S. 
J.,  7;  ejus  laus,  ibid. 

— Simon,  S.  J.,  unus  e  primis  de- 
cem  Patribus  Societatis,  Romam 
venit,  597;  seditionem  contra  Lai- 
nium  reIinquit,6o4;  varia,  616,801. 

— S.  J.,  rector  collegii  ad  Trigueros, 
in  Indiam  destinatur,  667. 

Rodinus,  Pantaleo,  S.  J.,  418,  459. 

Rodulfis,  Nicolaus  de,  card.,  833. 

Rogel,  Joannes,  S.  J.,  678. 

Rogerius,  Joannes  Bta.,  S.  J.,  re- 
ctor  collegii  Montis  Regalis  in 
Sicilia,  309;  munere  exoneratus, 
459;  varia,  418,  460. 

— Julius,  nuncius  ad  regem  Polo- 
niae,  670. 

— S.  J.,  sacerdos  anglus,  obit,  214. 

— S.  J.,  magister,  vir,  609  (?);  diale- 
cticam  docet  in  coll.  romano,  6lo, 
622. 

— S.  J.,  flander,  Vienna  ad  collegiurn 
romanum  missus,  608. 

— S.  J.,  sacerdos  initiatur,  576. 

— S.  J.  (adjutor  domesticus?),  obit, 
63o. 

Roglion,  monasterium,  v.  Panor- 
mum. 

Rojas,  Christophorus  de,  episc.  cor- 
dubensis",  6^3. 

— et  Sandoval.  Christophorus  de, 
ex  comitibus  de  Lerma,  archiep. 
hispalen.  247,  249,  297. 

Roma,  Urbs,  saepissime  nominatur; 
sed  praesertim: 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


917 


I.  Templa:  Sti.  Andreae,  v. 
infra,  Domus  probat.;  Sti.  Anto- 
nii,  623;  SS.  Apostolorum,  in  tex- 
tu  «de  Sancto  Apostolo»,  ioS,  198; 
Campi  Sancti,  47,  95,  680,  699; 
Sti.  Celsi,  197,  721;  Stae.  Crucis 
in  Hierusalem,  594;  Sti.  Jacobi 
«Hispanorum»,  583,  648; Sti.  Joan- 
nis  in  Laterano,  580,  584,  594,  596; 
Sti.  Laurentii,  in  Damaso,  16,  91, 
186,700,  721;  Sti.  Marcelli,  623; 
Sti.  Marci,  38,  58;  hujus  canoni- 
cus,  v.  Suetai;  Stae.  Mariae  Majo- 
ris,  17,  48,  57,  81,  614,  700;  Stae. 
Mariae  ad  Martyres  (Rotonda), 
112,  626;  Stae.  Mariae  de  Strata, 
58;  Stae.  Mariae  supra  Minervam, 
598,  612,  6l3,  615;  Sti.  Pauli,  594; 
Sti.  Petri,  3,  16,  17,  47,  48,  91,  94, 
95,  98,  110,  125,  127,  196,  593,  594, 
6i3,  6S6,  700,  711,  72I;  hujus  ca- 
pitulum,  Iio;  Sti.  Thomae  Nota 
riorum,  595. 

II.  Alia  loca:  Palatium  Sti. 
Petri,  50,  58,  III;  hujus  Aula 
Constantini,  686;  Palatium  ponti- 
ficis,  17,  47,  i83,  686,  687,  721;  Da- 
taria,  669;  Hospitium  Sti.  Jacobi, 
609,  629;  et  Incurabilium,  72I; 
Praesidium  pontificium  militum 
germanorum,  47,  48;  Helvetiorum 
699  ;  Confraternitas  «  Apostolo- 
rum»,  50;  monasterium  Stae.  Mar- 
thae,  784;  Populus  (il  Popolo),  666; 
castellum  Sti.  Angeli,  616;  Pons 
Sti.  Angeli,  197:  Burgus  (il  Bor- 
go),  50;  Turris  Nonae  (Torre  de 
Nona),  598,  606;  «Corte  Sabella», 
carcer,  606,  615;  arcus  Camillia- 
nus,  6lo;  Platea  Altieri,  326;  pla- 
tea  Navona,  600;  « Capranica », 
419;  Domus  «Anguli»,  608;  «Ban- 
chi»,  197. 

III.  Varia  de  Urbe:  Ejus  gu- 
bernator,  cum  familia  sacram  con- 
fessionem  peragit,  606;  secreta- 
rius  pontificius,  629;  datarius,  coll. 


romanum  S.  J.  visitat,  628,  629; 
episcopus  quidam  contra  Societa- 
tem  Iibellum  edit,  639;  civis  in 
eamdem  infensus,  amicus  fit,  63i; 
foemina  quaedam  resipiscit,  63i- 
632;  pestis  grassatur,  50,  666;  Ti- 
beris  inundatio,  607,  695;  Urbs 
oppugnatur,  590;  turbulenter  agi- 
tatur,  59 1;  ob  id  publica  supplica- 
tio,  593;  seges  candidatorum,  726. 

IV.  Collegium  poenitentiariae 
sub  cura  S.  ].:  Poenitentiaria  re- 
formatur,  94,  702;  veteres  magi- 
stratus  loco  moventur,  109,  110; 
ea  committitur  Societati,  109,  110, 
127,  701,  71 1 ;  domicilium  fit  ejus- 
dem,  III,  117,  196;  collegium  di- 
citur,  177  etc;  a  pontifice  laudan- 
tur  ejus  confessarii,  l83;  v.  Casus 
conscientiae. 

V.  Domus  professorum  S.  J.: 
ejus  praepositus,  idem  qui  totius 
Societatis,  645,  672,  690;  superin- 
tendens,  v.  Madridius;  novem  so- 
dales  in  diversa  loca  missi,  590; 
tres  Lauretum,  586;  hospitio  acci- 
pit  scholasticos  S.  J.,inundante 
Tiberi,  607;  fabrica,  43;  viretum, 
630;  templum,  4,  41-42;  angustum, 
aptatur  dum  magnum  consurgit, 
84,  I06,  582;  novum  incipitur,  42, 
66,  83-84,  106,  122,  6S5,  687;  cla- 
des  in  ipsius  fundamentis,  42-43, 
695;  nomen  «Stae.  Mariae»  habet, 
177;  domus  nova,  586,  587;  varia, 
2-4,  40  sqq.,  83,  I05,  116,  120, 
177,  179  sqq.,  432;  domus  proba- 
tionis  illi  adjuncta,  5.  II,  85,  107, 
179;  pars  domus  novitiis  destina- 
tur,  641,  646;  ipsi  cantum  chori 
sustinent,  187:  secundaria  proba- 
tionis  domus  esse  incipit,  701 ;  ob 
discessum  novitii  turbatio,  602; 
eorum  magister,  magistro  Sti.  An- 
dreae  subditur,  107:  v.  Xavier; 
fratres  adjutores  caementarii,  ibi- 
dem  degentes,  187. 


Ql8 


POLANCI   COMPLEMENTA 


VI.  Collegium  S.  J.:  ejus 
ephemeris,  575,  sqq.;  orationi  et 
poenitentiae  operantur  sodales, 
599;  exercitia  abnegationis  sui 
tempore  vacationum,  633;  vineam 
adeunt  scholastici,  63o,  632;  Pa- 
tres  congregationis  I  comiter 
agunt  cum  scholasticis,  597;  qui- 
dam  ejecti  ex  Societate,  581;  re- 
ctor  a  P.  Ignatio  castigatus,  587; 
publica  supplicatio  ex  Sancto  Mar- 
cello  in  illud,  623;  quatuordecim 
magistri  creantur,  63^;  numero 
alumnorum  augetur,  575,  580;  gra- 
dus  conceduntur  etiam  non  stu- 
dentibus  in  eodem,  679;  studia 
primitiva,  576,  606;  lectiones  in- 
termissae,  600,  623;  instauratae, 
6lo,  648;  v.  Disputationes;  Stu- 
dia;  ministeria  ab  scholasticis 
acta,  [91,578,  597,etc.;eorum  con- 
ciones  septemdecim  linguis,  190; 
aliae  domi,  578,  597,  etc;  et  extra 
coll.,  107;  iidem  aliis  ministeriis 
vacant,  190-I92,  I95,  709-710;  oe- 
conomica,  432,  579,  584,  663;  ab- 
batia  prope  Taurinum  sita,  redi  - 
tus  praebet  collegio,  651;  eidem 
domus  a  vidua  commodatur,  592; 
cubicula  et  scholarum  aulae  dispo- 
nuntur,  609,  610;  in  domos  alias 
scholastici  migrant,  609;  implu- 
vium  «delli  Marangoli»,  629;  fa- 
brica,  44,  576;  templum  inaugura- 
tur,  12,  64I;  domus  probationis 
collegio  adjuncta,  II,  86,  650; 
seorsim  a  collegio  disponitur,  646; 
novitii  secundi  anni,  44;  schola- 
stici  externi,  11,86,  106,  123,  124, 
189,  607,  684;  congregatio  maria- 
na,  ejusque  academiae,  87;  super- 
intendens,  v.  Natalis;  Olavius; 
Ribadeneira;  rector,  v.  Domenec- 
cus,  Hieron.;  Oliverius;  Romaeus; 
Scherlart;  superior,  v.  Vazquez; 
minister,  v.  Alfonsus  ab  Asculo; 
Manrique;   Carolus,  siculus;  Hof- 


faeus;  Joannes  Bta.,   fiorentinus; 
Montoya;    subminister,    v.    Anto 
nius;  varia,   2,  4,   II,  44,  85  sqq., 
106,    114,    122-123,    177,    179,    187 
sqq.,  252,  253,  596,  600,  63o,  684 

VII.  Domus  probationis  adSti 
Andreae:  institui  coepta,  664; «pri 
maria»  dicitur,  85,  701;  ejus  tem 
plum  consecratur,  43,  686;  mini 
steria,   43;    multi    in    eam   orand 
causa  se  recipiunt,  126;  vinea,  95 
fabrica,  io-ii,  177,  Iy6,  707;  vale- 
tudo   infirma    multorum,   125;    re- 
ctor,  v.  Ruiz,  Alf.;  Vanegas;  va- 
ria,  2,  10,  43,  84-85,  107,  114,  121, 
125-126,    177,   179,    187,   195  sqq., 
254,669,  721. 

VIII.  Collegium  germanicum: 
alumnorum  pietas,  l3,  577;  soda- 
litia  quinquesub  tutela  B.  M.  V. 
condita,  13,  45,  129,  198;  unum  ho- 
rum  germanis  peculiare,  13-14;  ab 
alumnis  plurium  gentium  frequen- 
tatum,  45,  197-198;  augetur,  576; 
non  nimium  onerandum  soholasti- 
cis,  156;  itali  in  eo  instituti;  108; 
itidem  germar;i,  ibid.;  sacerdotes 
incipiunt  ex  alumnis  creari,  90; 
alumni  amantissimi  Societatis,  12- 
l3;  quam  aliqui  ingredi  cupiunt, 
14-15,  45-46;  cooptati,  91. 129,  198, 
577,  629;  ad  vitam  religiosam  non 
alliciendi,  619;  neque  impediendi, 
ut  eam  amplectantur,  621;  ut  do- 
mestici  in  spiritualibus  curari  pos- 
sunt,  614;  monita  illis  data,  623; 
bene  alendi,  61S;  «regem»  eligunt, 
honorantque,  14,  616;  alumnus  sin- 
gularis  ingenii,  I09,  I98;  studia, 
14,  45,  90,  198;  praemia  collata, 
90;  conciones  ab  alumnis  haben- 
dae,  623;  tragoedia  de  Sta.  Catha- 
rina  agitur,  660;  tumultus  ob  co- 
moediarum  actionem,  710;  ephe- 
meris  de  collegio,  610  sqq.;  do- 
micilii  mutatio,  I08,  609,  7 [3;  re- 
stituendum  (?)  jussu  Pauli  IV,  627; 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


919 


oeconomica,  626;  cervus  recreatio- 
ni  destinatus,  famulum  persequi- 
tur,  15;  quidam  theologus  hispa- 
nus  in  eo  degens,  6l3;  insignis  vir 
in  eodem  commorari  cupiens,  614; 
alius  ejusdem  voti,  ibid.;  dumus 
probationis  illi  adjuncta,  108,  647, 
651,  652;  sacerdotes  quidam  can- 
didati  S.  J.  illuc  missi,  652;  hor- 
tus  curandus,  618;  foeminarum 
obtutibus  occludendus,  ibid.,  619, 
620;  superintendens,  v.  Polancus; 
Ribadeneira;  Toletus;  rector,  v. 
Magius;  varia,  2,  12,  45-46,  8r,  89- 
91,  I07-I08,  128  sqq.,  177,  197 
sqq.,  622. 

IX.  Aliae  domus  sub  cura  So- 
cietatis:  Seminarium  germanorum 
et  septentrionalium  instituendum, 
690-69I. 

Seminarium  clericorum,  637; 
«pontificium»  dicitur,  177;  ejus 
exercitia  et  institutio,  128;  con- 
gregatio  mariana,  89;  sodalitia  si- 
milia  iis  quae  coluntur  in  colle- 
gio  germ.,  46;  domicilia  mutata, 
109,  713;  alumni  cogitantes  Socie- 
tatem,  16,  46;  eorum  duo  admissi, 
197;  superintendens,  v.  Goysso- 
nius;  rector,  v.  Peruscus;  mini- 
ster,  v.  Righi;  varia,  2,  15-16,  46, 
88-89,  109,  197. 

Domus  catechumenorum,  663; 
etiam  quod  ad  mores  commissa 
Patribus,  671;  ejus  protector,  v. 
Sirletus;   varia,   2,    16,  46-47,  91, 

II3-1 14,   122. 

X.  Povincia  S.  J.:  179,  185; 
ejus  praepositus  domuum  romana- 
rum  curam  gerit,  690;  domus  pro- 
bationis,  v.  supra,  n.  VII;  civitas 
Sti.  Angeli;  prima  congregatio, 
689;  secunda,  123,  191,  204;  dele- 
gatus  prioris,  ad  congr.  procurat., 
v.  Ribadeneira;  posterioris,  v.  Po- 
lanco;  ejus  litterae  annuae,  176 
sqq.;    cum    provincia    thusca    in 


unam  coalescit,  2,  672;  et  tres  vo- 
cales  ad  generalem  congr.  mit- 
tet,  672;  visitator  ,  v.  Rodriguez 
Christ.;  praep.,v.  idem;  Ruiz,  Alf. 
XI.  Res  commuses  Societa- 
Ti:  ejus  domicilia,  2  sqq.,  3o  sqq., 
39  sqq.,  80  sqq.,  97,  ioo-iol,  104 
sqq.,  II6-II7,  119  sqq.,  176-177; 
sedes  praepositi  gen.  ejusque  mi- 
nistrorum,  179;  novitii  admissi, 
104,  185;  etc;  vita  functi  sodales, 
Il6  sqq.,  etc;  procurator,  v.  Pe- 
trarcha;  stipes  elargitur,  709;  mi- 
nisteria,  2,  16-17,  47-49,  644;  in 
hospitiis,  monasteriis  et  carceri- 
bus,  95;  pro  infectis  peste,  51,  69I; 
missiones  extra  Urbem,  51  sqq., 
125,  184,  679,  699,  721;  in  classe 
contra  turcas,  lo3;  in  Peruviam 
missi,  723;  quatuor  sodales  Urbe 
egressi,  597;  et  plures,  23,  35-36, 
71,    Ioo,   102  sqq.,    Il8,    185,  649, 

665. 

Romaeus,  Sebastianus,  S.  J.,  rector 
collegii  rom.,  sacerdos  initiatur, 
576  (?);  officium  coqui  jubetur  exe- 
qui,  581;  scholasticos  adhortatur 
ad  prudentiam  in  loquendo  de  re- 
bus  politicis,  590;  varia,  578,  588, 
594,  600,  610,  617,  625;  rectoris 
onere  liber,  ob  valetudinem,  684. 

Roman,  Alfonsus,  S.  J.,  praep. 
prov.  Aragoniae,  646,  662,  666. 

Romanus,  v.  Elianus. 

Romena,  Vincentius,  S.  J.,  4I7>  459> 
466,  482,  505. 

Ross,  opp.  in  Hibernia,  97;  ejus 
episc,  v.  0'Herlihy. 

Rostanus,   S.   J.,  sacerdos  creatur, 

175- 

Rothomagum    (Rouen),    opp.,    648; 

coll.  S.  J.,  conditur,  78. 
Rotunda  (Rotonda),  v.  Roma,  n.  I. 
Rovasius,    Benedictus,    S.   J.,    418, 

459,  482. 
Rozdrazovius,  Stanislaus,  S.  J.,  re- 
ctor  collegii  plocensis,  646. 


920 


POLANCI   COMPLEMENTA 


Rubies.  Vincentius,  S.  J.,olimchi- 

rurgus,  398. 
Rubiola  (in  textu  Rouioels),  Hiero- 

nymus,  S.  J..   sacerdotio  initiatus 

Senas    mittitur,    584;    valedicens 

Ignatio  Parenti,  ab  eo  admonetur, 

ibid.;  rector  collegii  florentini,  678; 

senensis,  ibid. 
Rueda,  S.  J.,  rector  collegii  lucro- 

niensis,  238. 
Ruiz,  Alfonsus,  S.  J.,  nuncupat  vota 

solennia,  666;  magister  novitiorum 

ad  Sti.  Andreae,  134,  646,  70!;  re- 

ctor  ejusdem  domus,  701;  praep. 

prov.  romanae,  134. 
—  Antonius,  S.  J.,  38. 
— Petrus,  S.  J.,  682. 
— del  Portillo,  Hieronymus.  S.  J.,  in 

Americam  missus,  667,  684. 
Romoldus,  S.  J.,  ln  coll.  romanum 

venit,  582. 
Rumuldus  (idem  qui  praeced.?),  in 

collegio  rom.,  617. 
Rupella(La  Rochelle),  arx,  oppugna- 
tur,  61,  73,  78,  240,  263,  294,  721. 
Rupes    Pontificis    (Rocca    di    Papa), 

opp.,  699. 
Ruremunda(Roermond),opp.,episc, 

v.  Lindanus. 
Russia,  reg.  subjecta  ditioni  Polo- 

niae,  8;  coll.  S.  J.  petitur,  80;  va- 

ria,  81,  Ii3,  225. 
Rusticuccius  (Rusticucci),  Hierony- 

mus,  card.,  200. 
Rutenum,  v.  Rhutenum. 
Rutgerus,  S.  J.,  Roma  Pragam  pro- 
fectus,  583;  v.  Rogerius  (?). 


S 


Sa,  Emmanuel.  S.  J.,  Bibliis  sacris 
emendandis  intendit,  700;  super- 
intendens  trium  collegiorum  rom., 
672;  concionator  apud  pontificem, 
119;  Laureto  Romam  venit,  609; 
docet  in  collegio  rom.,  610;  invi- 
tatur  ad  germanicum,  629. 


Saavedra.  Petrus  de,  S.  J.,  132,  675" 
Sabaudia    (Savoie),   reg.,    401,   842; 

dux,  v.  Emmanuel  Philib.;  ducis- 

sa,  v.  Margarita. 
Sabella,  v.  Roma,  n.  IT. 
Sabellus,    Jacobus,    card.,    vicarius 

pontif.,    184;    protector    seminarii 

rom.,  88;  varia,  21,  81,  91,  637. 
Sacchinus,   Franciscus,   S.    J.,    570, 

574- 

Sacerdotes,  S.  J.,  reverendi  ab  iis 
qui  non  sunt,  549;  serius  surgen- 
tes  non  exeant  ante  finem  oratio- 
nis,  543;  officiis  domesticis  inser- 
viant,  547;  benigne  alics  tractent, 
549;  sepeliendi  cum  alba  sacerdo- 
tali,  550;  nondum  in  gradum  co- 
optati,  an  novum  ordinem  effor- 
ment,  457-458;  externi  quidam, 
sodalium  S.  J.  examini  subjecti, 
554;  v.  Ordines  sacri. 

Sacramenta,  eorum  frequentia,  80, 
89,  34  r;  quatuor,  uno  die  accepta 
a  tyrone  S.  J.,  665. 

Sacramentarii,  haeretici,  706. 

Sacramentum,  v.  Eucharistia. 

Sacrarium  inaurandum,  329. 

Sacnstae,  curent  ne  domestica  nar- 
rent  externis,  552. 

«Sacristanus  minorn  (sodalis  S.  J.?), 
Roma  abit,  591. 

Sadoletus,  Paulus,  episc,  carpento- 
ractensis,  149,  843. 

Sagae  quaedam  suis  praestigiis  di- 
cuntur  P.  Schorichium  laedere, 
23l. 

Sagerius,  Carolus,  S.  J.,  637. 

Saggerus,  Nicolaus,  S.  J.,  165. 

Saglianus,  Desiderius,  S.  J.,  460. 

Saint  Cloud,  v.  Sanctus  Claudius. 

— Germain,  v.  Sanctus  Germanus. 

Salazar,  Petrus  de,  S.  J.,  rector  col- 
legii  marciensis,  673. 

Salernum  (pro  Falernum?),  624. 

— abbas,  ejus  civitatis,  842. 

Salinas,  Maria  de,  mater  Polanci, 
837. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


921 


Salmantica  (Salamanca),  opp.,  con- 
cilium  provinciale  episcoporum  de 
Societatis  institutis  rationem  pe- 
tit,  653-,  coll.  S.  J.,  593,  649;  ipsum 
academiae  adscriptum,  715;  re- 
ctor,  v.  Ramirez;  Ripalda. 
Salmeron,   Balthasar,  S.  J.,  ad  coll. 

romanum  venit,  591. 
—  Alfonsus,  S.  J.,  unus  e  primis  de- 
cem  Patribus  Societatis,  Rpmam 
venit  (an.  1554),  580;  ex  legatione 
polonica  redux,  584;  et  ex  belgica 
(perperam  in  textu  «polonica»), 
590;  mortem  Sti.  Ignatii  sciens, 
lacrimis  diffluit,  ibid.;  Flandriam 
secundo  petit,  609;  regreditur  Ur- 
bem,  624;  concionatur  in  templu 
S.  J.  romano,  626;  Neapoli  venit 
Romam  ut  officio  fungatur  vicarii 
absente  Lainio,  627.631,  632,  635; 
Tridento  se  Romam,  635;  Venetiis 
rogatu  ducis  relinquitur,  636:  con- 
cionaturcum  laude,  640;  conciona- 
tur  et  Senis,  584;  tum  apud  ponti- 
ficem,  64,  94,  698;  desideratur  a 
duce  Sabaudiae,  841;  ejus  opera 
hermeneutica,  3l4;  ad  congr.  II 
venit,  645;  varia,  65,  98,  265.  3o9, 
3lo,  3l6,  463,  466,  568,  615,  646, 
699. 
Salonica,  v.  Thessalonica. 
Salus  proprii  spiritus   curanda,   777 

sqq. 
Saluzza,  opp.,  84T. 
Salvator,  S.  J.  scholasticus,  63. 
«Salve,  Regina»,  antiphona,  102. 
Salvus  (Salvo),  Joannes,  S.  J.  (alter- 
uter  ex  sequentibus?),  Roma  Lau- 
retum  petit,  583. 
— Joannes,  S.  J.,  sacerdos,  Panormi 
degens,  3^2;  e  Societate  dimitten- 
dus,  514. 
— Petru,  Joannes,  S.  J.,  Romam  ve- 
nit,  254;  iterum  venire  cupit,  404, 
54I;  permittitur,  564,  566,  568. 
— Vitus,    Joannes,    S.   J.    sacerdos, 
Panormi,  309. 


Samaniego,  S.  J.,  in   Indiam   incli- 

nat,  222. 
Sanchez,  Baptista,  S.   J.,    obit  san- 

ctissime,  178-179,  718. 
— Blasius,  S.  J.,  421,  439,  460,  491, 

536. 

—  Gaspar,  S.  J.,  in  Sicilia,  377,  411, 
418,  421,  423,  426,  438,  460,  475- 
476,  491. 

—  Gaspar,  S.J.,  admonitor  et  super- 
intendens  collegii  matrit.,  217; 
Roma  mittitur  Maceratam.  713  (?). 

— Petrus,  S.  J.,  rector    salmantic- 

coll.,  27. 
Sancta  Catharina,  templum,  v.  Au- 

gusta. 
— Crux,  marchio  hujus  tituli,  v.  Ba- 

zan. 
— Elisabeth,  monasterium,  v.   Mes- 

sana. 
— Flora,  cardin. ,  v.  Sfortia. 
— Flora,  comes  de,  72,  699. 
|  Juliana   (Santillana),  v.  Asturiae. 
— Lucia,  Georgius  de,  episc.  Malac- 

cae  in  India,  688. 
— Margarita,  sacerdotium,  v.  Poliz- 

zi. 
— Maria  della  Grotta,  v.  Lilybaeum. 
— Maria  della  Matina,  v.  Stus.  Mar- 

cus,  opp. 

—  Maria  del  Passo,  v.  Tibur. 

— Severina,  card.,  v.  Sanctorius. 
Sanctimoniales  quatenus  tractandae, 

786;  quaedam  incendio  liberantur 

ope  B.  M.  V.,  207. 
Sanctitas,  in  quo  reponenda,  juxta 

P.  Natalem,  622. 
Sancto  Angelo,  Alexander  de,  S.  J., 

adjutor  domesticus,   vota  ultima, 

665. 
Sancto    Germano,    Franciscus    de, 

S.  J.,  militum  capellanus,  699. 
Sanctorius,  Julius,  card.   Stae.  Se- 

verinae,  573. 
Sanctus  Andreas,  opp.,  842. 

—  — v.  Roma,  n.  VII. 

—  Angelus,  opp.,  659;  domus  probat. 


922 


POLANCI    COMPLEMENTA 


S.  J.,  76,  680,  684,  704;  ejus  rect., 

v.  Bonis. 
Sanctus  Angelus,  card. ,  v.  Farnesius, 

Rain. 
— Antonius,  coll.  S.  J.,  v.  Olisipo. 
— Audomarus    (Saint    Omer),    opp., 

episc,  v.  Americourt;  coll.   S.  J. 

142,  677,  688,  702,  707,  715;  re- 

ctor,  v.  Angelo. 
— Bartholomaeus,  opp.,  842. 
— Blasius,  templum    B.    Mariae  ad 

Stum.  Blasium,  v.  Mons.  Politia- 

nus. 

—  Claudius  (Saint  Cloud),  palatium 
regis  Galliae,  842. 

— Clemens,  card.  sic  dictus,  534. 
— Georgius,   card.,  v.  Capiteferreo. 
— Germanus,  opp.,  842. 
— Gregorius,  mons  pietatis,  v.  Ge- 

nua. 
— Udefonsus,  monasterium,  v.  Bur- 

gi- 
— Jacobus,  opp.  in  Gallicia,  v.  Com- 

postella. 
— Jacobus,   prioratus,  v.  Burdigala. 
— Joannes   de    Maurienne    (Moriana 

in  textu),  opp.,  i3o,  842. 
— Joannes,  v.  Sanjuan. 
— Julianus,  v.  Sanjulian. 

—  Marcellus,  abbas  et  fratres,  mona- 
sterium,  6l3. 

— Marcus,  opp.  in  Calabria,  abbatia 

«Sancta  Maria  della  Matina»,  662; 

domus  probat.  S.  J.  offertur,  ibid. 
— Niculaus,  templum,  v.  Burgi. 
— Orestes,  opp.,  643,  699,  721. 
— Pantaleo,  insula  prope  Lilybaeum, 

338. 
— Petrus  de  Casellis(Caserras),  prio- 

ratus,  v.  Barcino. 
— Petrus  Martyr,  v.  Toletum. 
— Salvator,  opp.  in  Brasilia,  domici- 

lium   S.    J.,   642;   domus  probat. 

ejusdem,"697. 
— Salvator,  abbatia  in  Italia,  [93. 
— Sixtus,  opp.  in  Calabria,  650. 
— Solutor,  abbas  loci  ejus  nominis, 


legatus  ducis  Sabaudiae  in  Urbe, 
690. 
Sanctus  Solutor,   abbatia,   Societati 

offertur,  690 
— Spiritus,  opp.   (?),  prope  Avenio- 

nem,  60,  700. 
— Thomas,  insula,  688. 
— VigiJius,  v.  Senae,  coll.  S.  J. 
— Vincentius,  opp.   in  Brasilia,   do- 

micilium  S.  J.,  684. 
Sanderus,    Nicolaus,    theologus   lo- 

vaniensis,  98. 
Sandoval  et  Rojas,  Franciscus,  mar- 
chio  IV  Dianii,  comes  de  Lerma, 
246. 

Franciscus,  marchio  V  Dianii, 

dux  de  Lerma,  246-247. 
Sanguineus,  Jacobus,  668. 
— Lelius,  S.  J.,  pontificem  pro  occi- 
sore  patris  sui  rogat,  668;  militi- 
bus  auxilium  ferens,  heroice  obit, 
73,  81,699. 
— Paulus  (praecedentis  pater),  668. 
Sanjuan,  S.  J.,  rector  domus  ogna- 

tensis,  238. 
Sanjulian,  Joannes  de,  S.  J.,  223. 
Santander ,     provincia     Hispaniae  , 

835 . 
— Ludovicus  de,  S.  J.,  rector  sego- 

viensis,  641. 
Santillana,  v.  Austriae. 
Saona  (Savona?),  opp.,  38l. 
Sarcina,  ea  onusti  non  incedant  pu- 

blice  sodales,  548. 
Sardinia,  insula,  314;  collegii  S.  J. 
desiderantur,  638;  canonicus  ejus 
nationis,  alumnus  insignis  Socie- 
tatis,  199;  collegia  S.  J.  provin- 
ciae  Aragoniae  adscripta,  663; 
provinciae  visitator,  v.  Victoria; 
assistens  pro  ea,  v.  Palmius;  vice- 
praep.,  v.  Pinas;  studia  in  ea  fo- 
venda,  36. 
Sardo,    Antonius,    S.  J.,    326,   345, 

38o,  404,  462,  474,  518,  535. 
Sarracenus,  Joannes  Michael,  card., 
671. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


923 


Sarranus,  Georgius,  S.  J.,  delegatus 
provinciae  lusit.  ad  congregatio- 
nem  procurat.,  692:,  praep.  prov., 
ejusdem,  adire  congregationem 
III   gen.  non  potest,  224,  228-229. 

Sarzana,  Jacobus,  S.  J.,  459. 

Sassaris  (Sassari),    opp.,  651;   coll. 

s.  J.,694, 715-716. 

Satalia,  Gaspar,  S.  J.,  rector  calata- 

hieronensis,  459. 
Savonarola,  Hieronymus,  O.  P.,  et 

ejus  asseclae,  829. 
Saxo,  v.  Joannes,  saxo. 
Saxonia,  reg.,  82. 
Scalae,  altarium  Siciliae  plures  ha- 

bent  gradus,  489;  eas  construendi 

facultas  petitur,  344;  haec  petitio 

non  necessaria,  345. 
Scarga,  S.  J.  sacerdos,  226. 
Scarperia,  opp.,  840. 
Schaumberg,    Martinus    de,    episc. 

eystettensis,  688. 
Schedula    in    confessionis    testimo- 

nium,  iio. 
Schena,  Franciscus  de,  S.   J.,  adju- 

tor  domesticus,  vota  suprema  edit, 

665. 
Scherlart,  alias  Charlart,  Quintinus, 

S.  J.,    rector  collegii   rom.,    576, 

589;    Tornaci    scholasticis    S.    J. 

praeest,  589;  ibidem  strenue  labo- 

rat,    590;    ejus    obitus   et   laudes, 

589-  " 

Schismatici,  eorum  reductio  procu- 
ratur,  3i,  etc. 

Scholae  catholicae  promovendae  in 
Germania,  261;  ordinariae,  quanrT 
diu  habendae,  166;  v.  Studia. 

Scholastici,  S.  J.,  eorum  regulae, 
338,  396;  revereantur  magistros, 
550;  in  studiis  non  veterascant, 
743;  renovare  vota  teneantur,  IX; 
ferventi  spiritu  se  exercent,  187- 
188;  macerationibus  utuntur,  li; 
et  v.  Roma,  n.  VI;  eorum  institu- 
tio,  ix,  x,  739;  «approbati»  dicti, 
incipiunt  cooptari,  atque  in  catalo- 


gum  redigi,676;  an  possint  heredes 
aliquo  pacto  esse,  338;  villam  ad- 
euntes,  aliquem  moderatorem  ge- 
rant,  547;  libros  poetarum  legendi 
facultas,  425;  ex  quavis  provincia 
duo  Romam  mittendi,  5II;  in  col- 
legio  romano  tempore  vacationum 
ministeriis  atque  exercitiis  proprii 
contemptus  se  tradunt,  I06,  107, 
122  etc;  degentes  in  collegio  poe- 
nitentiariae,  III,  196;  quidam  in- 
vitati  ad  disputationes  scholasti- 
cas  in  monasteriis,  123;  quomodo 
dimittendi  e  Societate,  349;  in  pro- 
vincia  sicula  approbandi,  385,  457; 
non  nimio  numero  accipiendi,  520; 
animi  relaxatio  indigentibus  con- 
cessa,  551;  quidam  in  Polancum 
invide  invehitur,  537-538;  alius  in- 
juriis  ac  flagris  Romae  lacessitus, 
patienter  id  fert,  188-189;  v.  Rela- 
xatio  animi;  Vota. 

Scholastici  externi  in  collegiis  S.  J. , 
eorum  regulae,  398;  virtute  et  lit- 
teris  imbuendi,  555;  potissime  do- 
ctrina  christiana,  556;  in  collegii 
utilitatem  non  nimium  adhibendi, 
554;  in  collegium  se  recipientes 
die  vacationis,  396,  462;  juvandi, 
ut  seges  candidatorum,  727;  in- 
signes  quidam,  in  contubernium 
scholasticorum  S.  J.  admittendi 
aliquando,  728. 

Schorichius,  alias  Scorigius,  Petrus, 
S.  J.,  doctor  creatur.  584;  concio- 
natur  Romae  ad  Campum  San- 
ctum,  699;  ejus  labores  in  badensi 
marchia,  230  sqq.,  720;  varia,  233, 
642. 

Sciacca,  alias  Xacca,  v.  Thermae 
Selinuntinae. 

Scipio  (S.  J.?),  magister,  Neapoli 
Romam  venit,  585. 

S.    J.,    ad  coll.    romanum    venit, 

591- 
Scipman,  Jacobus,  S.  J.,  214. 

Sclavonia,  reg.,  ejus  lingua,  110. 


924 


POLANCI    COMPLEMKNTA 


Scotia,  reg.,  nuntius  apostolicus,  v. 

Gaudanus. 
Scottus,  Bernardinus,  card.  tranen- 

sis  dictus,  634. 
Scriptura   sacra,    ejus     studium    fo- 

vendum,  43o,  509. 
Scripturae  publicae,   sive  tituli  do- 

muum  S.  J.,  558,  560. 

Scrupuliin  agendo  vitandi,  621,  622. 

Sebastianus,  rex  Lusitaniae,  preces 

Societatis  pro  se  flagitat,  237;  ro- 

mani  collegii   benefactor,   215;  et 

missionariorum  Brasiliae,  642;ejus 

matrimonium  agitur,  66,  67;  prae- 

ceptor  ipsius,  v.    Consalvius;  va- 

ria,  32,  223-224,  236-237,  594,  644, 

671,  689,  712. 

— S.  J.,  germanus,   adjutor  domesti- 

cus,  suprema  nuncupat  vota,  665. 

— S.  J.   sacerdos,  prorector  collegii 

tolosani,  243. 
— S.  J.,  v.  Cocolina. 
— S.  J.,  v.  Romaeus. 
Secura  (Segura),    opp.,   co]].    S.   J., 
112,    704-705;    conditor    et    ejus 
filiae,  714. 
Sedanum  (Sedan),  opp.,  719. 
Sedes  Apostolica,  summae   venera- 

tioni  Societati  est,  603,  604  etc. 
Sedgrave,  Patritius,  214,  3oo. 
Segovia,  opp.,  coll.  S.  J.,  239;  scho- 
lae  clausae,  715;   rector,    v.   San- 
tander. 
Seguntia  (Sigiienza),  opp.,  de  colle- 

gio  S.  J.  agitur,  702,  719-720. 
Segura,  Baptista  de,  S.  J.,  rector 
vallisoletanus,    in    Floridam    mis- 
sus,  678. 
Seidel,  Seydel,  S.  J.,  614,  627. 
Seminarium   clericorurn,  sub  cura, 
S.  J.,  v.  Mediolanum;   Mons  Re- 
galis;  Roma,  n.  IX;  etc. 
Senae  (Siena),    opp.,    39;    templum 
Sti.  Petri,  840;  orphanotrophium, 
209;  gubernator,  209;  nobiles  ci- 
vitatis,  209. 
— Collegium  S.  J.,  templum  Sti.  Vi- 


gilii  optat,  840;  ei  hoc  adscribitur, 
680,  694;  tum  abbatia  ad  Quar- 
tum,  694-695;  r.onfraternitas  viro- 
rum  in  eo  exstans,  208;  scholae, 
209;  a  Lainio  invisitur,  840;  re- 
ctor,  v.  Majoribus;  Rubiola;  varia, 
23,  97,  i77>  208-209,  589,  680,  840. 

Sententiae,  v.  Longobardus. 

— pietatis,  schedis  mandatae,  et  so- 
dalibus  sorte  distributae,  576. 

Sepulchrum  D.  N.  J.  Ch.,  sodalitium 
in  ejus  honorem,  577 

Sepultura  in  templis  nostris,  407, 
437,  446-447,  472,  477,  489,  491. 

Serica,  Bernardinus  de,  S.  J.,  adju- 
tor  domesticus,  404. 

Sermo,  v.  Conversatio. 

Sermonetta,  Franciscus,  S.  J.,  583. 

Serranus,  v.  Sarranus. 

Servi  Dei,  quadruplex  eorum  ordo 
per  visum  ostenditur,  814,  821. 

Sessa,  v.  Fernandez  de  C6rdoba. 

Sfortia,  Guido  Ascanius,  card.  Stae. 
Florae,  58,  62,  607,  637. 

Sgariglia,  Alfonsus,  S.  ].,  rector  col- 
legii  florentini,  678;  et  maceraten- 
sis,  ibid. 

Sguarciafico,  v.  Squarciafico. 

Sibilla,  Angelus,  S.  J. ,  rector  coll. 
bibonensis,cum  scholasticis  trans- 
fertur  Polizzium,  459. 

Sicilia,  regnum,  64,  66,  83,  112,  ri8; 
pestis  ibi  grassatur,  428  etc;  ex- 
stinguitur,  469,  54 1  etc;  ejus  gens 
nimio  ardore  animi  distinguitur, 
538;  variae  civitates  collegia  S.  J. 
exoptant,  79;  penuria  episcopo- 
rum,  528;  comitia  regni,  327,  333; 
ipsius  praeses  locum  regis  gerens, 
v.  Arag6n  et  Tallavia;  magna  cu- 
ria,  53o;  regii  ministri,  60;  consi- 
liarius  regius  quidam,  464;  praeses 
regii  patrimonii,  572;  magister  ta- 
bellariorum,  464;  scriptor  de  ejus 
rebus,  v.  Passellus. 

— prov.  S.  J.,  res  Societatis  bene  se 
habent,  469;  observatio  illius  in. 


Index  personarum,  rerum  ac  locohum 


925 


stitutorum,    428;     consuetudines, 
480;  ratio  conscientiae,  sexto  quo- 
que  mense,  395;  conjnnctio  sicu- 
lorum  sodalium  cum  hispanis,  322, 
392,  43l,  433-434;   tituli   magistri 
aut  doctoris  num  sint  necessarii  ad 
aperiendas  quasdam   litteras  apo- 
stolicas.  52I;  pestis  tempus  diver- 
sam    gubernationem    exigit,    533; 
duo  parvi  abusus,   Polancq  prae- 
bent  occasionem  doloris,  537;  re- 
media  providenda  provinciae  ma- 
lis,  538-539;  informationes  Fatio  a 
Polanco    dantur,    527-528;    domus 
professorum  erigendae,  3l2,  318, 
324,  377,  390-391,  497;  potius  mul. 
tiplicandaequam  collegia,  427;  sed 
haec    maxime    desiderantur,   498; 
collegiorum  historiae  Romam  mit- 
tendae,   309;   eadem  visitata,  383 
etc;  collationes  spirituales  in  eis- 
dem  institutae,  573;  eorum  oeco- 
nomica    curantur,    3^3,    447   sqq., 
censibus    ea    non   oneranda,    ^83; 
eorum  benefactores,  44I  sqq.,  453, 
478-479,  521-522;  v.  Philippus  II; 
omnia  collegia  egent  aedibus  per- 
fectioribus,   ac   templis,    389;  no- 
vas  domos  novave  collegia  condi 
non  oportet,  377,  520;  rnulti  soda- 
les    e    provincia  exire   cupientes, 
385,399sqq.,49r,5'i  etc;  ii  pau- 
lisper  quiescant,  477;  aliqui  soda- 
les    nondum    studia   absolverunt, 
385-386;    alii    non   conservandi  in 
Societate,   332;   eorum   major  nu- 
merus  quam  qui  ali  possit  esse  di- 
citur,  311,  472;  sodales  illuc  missi, 
185,  581  etc;  duo  inde  in  classem 
contra  turcas,  118;  Polanci  visita- 
tio,  3o8sqq.,  328,  453  sqq.;  eadem 
proficua   creditur,   485,   522   etc-; 
quo  pacto  geratur,  413-414;  potius 
internam    reformationem     exspe- 
ctat,  435,  454;  ratio  de  ea  petitur, 
429-430;  et  redditur,  38  4  sqq.,  452 
sqq.;    diuturnior    eadem    videtur, 


472;  studia  theologica  inchoantur, 
23;    eadem    et    philosophica   ordi- 
nanda,  391  humaniorumlitterarum 
fovenda,  371-372,  392;  stholastico- 
rum  relaxatio  die  dominica,  395- 
ejus    praepositus     socio    indiget, 
3ll,  393;   vicepraepositus   consti- 
tuendus,  460,  514;  v.  Carminata; 
quis  ei  praeficiatur  non  facile  re- 
peritur,    467;    assistens    pro    ea, 
v.    Madridius;   Palmius;    visitator, 
v.  Domeneccus,  Hieron.;   Monto- 
ya;  Polancus;   Rodriguez    Christ. 
praepositus,  v.  Domeneccus;  Mon- 
toya;  Fatius;   elenchus  rectorum, 
453,  458  sqq.,  477;  tum  consulto- 
rum    et    admonitorum,    394.    43r, 
453,  458   sqq.,   477,   495;   quinam- 
apti  censeantur  consultorum  offi- 
cio,  460;  congregatio  prov.,   312; 
ea^difficile    cogenda,  423,  ^64;  ce- 
lebratur,  469;    delegatus  ejus   ad 
congr.  procurat.,  v.  Cassinus;  vo- 
cales  in  congr.  III  gen.,  254,  299; 
varia,  72,  175,  388,  588. 

Sigillum,  v.  Confessio. 

Sigismundus  II,  rex  Poloniae,  colle- 
gio  vilnensi  suam  bibliothecam 
donat,  170,  171;  varia,  643,644. 

Silveira,  Gundisalvus,  S.  J.,  702. 

Simberger,  Cornelius,  S.  J.,  9. 

Simeon,  v.  Monforte. 

Simon,  Stus.  Ap.,  591,  609,  63^,  639. 

— S.  J.,  borussianus,  ad  coll.  roma- 
num  venit,  595. 

— S.  J.,  pedemontanus,  adjutor  do- 
mesticus,  39. 

— S.  J.,  Roma  Siciliam  petit,  577. 

— v.  Fridelius. 

Simoneta,  Ludovicus,  card.,  634. 

Sinae,  reg.,  221-223,  688;  episc.  de 
Societate  illuc  mittendus,  657; 
Oviedo  transferendus  ex  Aethio- 
pia,  659;  v.  Oviedo. 

Sirletus,  Gulielmus,  card.,   46,   688, 

690. 
—  Hieronymus,  S.  J.,  460. 


926 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Sitticus  de  Altaemps,  Marcus,  card., 
co]].  S.  J.  Constantiae  cupit  con- 
dere,  661. 

Slesia,  reg.,  80. 

Societas  Jesu,  arcano  vocabulo  «uni- 

versitasn  appellatur,  467;  ejus  ra- 

tiogubernandi  amoris  potius  quam 

timoris,  737;  ejus  instituta   in  lu- 

cem  edenda,  candidatorum  gratia, 

728;  industriae  ad  eam  augendam, 

725   sqq.;    et    ad    conservandam, 

734  sqq.;  tum  ad  ejus  scholasticos 

instituendos,  739  sqq.;  et  ad  soda- 

les  dispertiendos,  753  sqq.;  deni- 

que  ad  perficiendos,  770  sqq  ;  ipsi 

in  spirituali  vita  juvandi,  744  sqq.; 

regulae  «Summae  sapientiae»   di- 

ctae,  427,  435,  455,  505,  538,  539; 

eaedem   typis  excusae,  134;  insti- 

tutio    practica    operariorum,    748 

sqq.;  regulae  corriguntur,  4;  ordi- 

nantur    normae    officiorum,   ibid.; 

ratio  peculiaris  ejus  in  operando, 

455;    ejus    institutum,    paululum 

mutatur,  v.  Pius  V;  restituitur,  v. 

Gregorius  XIII;  Societas   pro  ec- 

cJesia  laborat,  49  etc;  inter  ordi- 

nes  mendicantes  adscripta,  1 19;  a 

sodabbus  diligenda,  731;  pro  ipsius 

negotiis  preces   indictae,  597-599; 

6o3;  ejus  conditores  magni  facien- 

di,  617;    tempore  mortis   Parentis 

Ignatii,  quot  et  quae  ejus  provin- 

ciae,  588;  Borgia  moderante,  novo 

animatur  spiritu,  646;  persecutio- 

nes  patitur,  70,  6^7,  644;  ambitio. 

nis   accusatur,    21  r;    et   avaritiae, 

ibid.,  274-275;  ejus  nomen  in  Gal- 

lia    per   Augerium    clarescit,    637; 

laudatur  a  Carolo  IX,  240;  regi  Se- 

bastiano    apprime   cara,    236-237; 

tum   cardinali    infanti    Lusitaniae, 

229;  ejus  sodales  veraces  a  pontifi- 

ce  praedicantur,  183;  ejus  collegia 

desiderata,    24   etc;    privilegia   et 

gratiae  apostolicae,  119,  170,  658, 

etc;  quomodo  haec  communican- 


da>  °75i  moderatrix  cujusdam  coe- 
tus  lusitanorum  esse  nequit,  159- 
160,  283  sqq.;  perturbatur  a  Boba- 
dilla  et  Cogordano,  etc,  598,  602- 
6o3;  ejus  beneficia  ecclesiastica, 
non  nimia,  184;  gravia  peccata,  si 
quando  fuerint,  num  satis  punian- 
tur delinquentis  ejectione,  266;  ejus 
apostatae,  3l2;  sodales  in  Cartu- 
siam  transire  cupientes,  674;  extra 
domus  apud  principes  manere  so- 
dales  vetantur,  63.6;  praepositi  ge- 
neralis  jussa  non  facile  mutanda, 
217-218;  eligendus  in  hoc  munus 
mortuo  Borgia,  I04,  145,  152 -153, 
171,  172,  185,  212,  214,  229,  249, 
271,  294-295,  3o3,  305,  v.  Polan- 
cus;  electi,  Ignatius  Stus.;  Lai- 
nius;  Borgia;  Mercurianus;  Aqua- 
viva;  Vitelleschus;  assistentes 
creati,  645;  commissariorum  offi- 
cium  tollitur;  646;  secretarius,  v. 
Polancus;  Possevinu*;  visitatores 
triennales  oporteret  eligere,  266; 
procurator  generalis,  3l2;  v.  So- 
lier;  ejus  congregationes,  v.  Con- 
gregatio;  v.  et  Ministeria;  etc 

Sodomitae,   Romae   puniuntur,  615. 

Soldo,  Organtinus,  S.  J.,  rector  lau- 
retanus,  in  Indiam  pergit,  667, 
668. 

Solier,  Ferdinandus,  S.  J.,  procura- 
tor  Societatis,  solennia  vota  edit, 
700. 

— Ferdinandus,  archipresbyter  sego- 
viensis,  coll.  S.  J.  condit,  641. 

Somasca,  ejus  ordinis  Patres  cum 
Societate  conjungi  volunt,  841. 

Sommalius,  Henricus,  S.  J.,  235. 

Sommervogel  ,  Carolus  ,  S.  J.  , 
script.,  xi. 

Somnus  diuturnior,  sanitatis  causa, 
scholasticis  S.  J.  concessus,  600, 
63o. 

Sonnius,  vir  quidam,  magister,  624, 
627. 

Saphia ,    castellana    voicinensis,    in 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


927 


Russia,  collegium  S.  J.  cupitcon- 

dere,  226,  707;  idque  Jaroslaviae 

potius  quam  Leopoli  aut  Premis- 

liae,  711.     . 
Sorianus,  v.  Surianus. 
Sosa,  palatium,  v.  Ebora. 
Sctomayor,  Eleonora  de,  comitissa 

de  Niebla,  656. 
Sotuellus,  Nathanael,  S.  J.,  725. 
Sotus,  Petrus,  O.  P.,  collegii  rom. 

disputationibus   adest,   634;    cum 

socio   idem    collegium   invisendo 

honorat,  63l. 
Spaccaforno,  baro  de,  v.  Statella. 
— opp.,    novitii   messanenses   S.    J. 

illuc  transferendi,  518. 
Spatafora,  Hieronymus,  olim  e  S.  J., 

fugitivus,  379. 
— Innocentius,  S.  J.,  magister  novi- 

tiorum,  692. 
Specianus,  Caesar,  episc.  novarien. 

et  cremonem.,  160-162. 
Specie  (sic  textus),  v.  Spedia. 
Spectacula    a    sodalibus    fugienda, 

796;  v.  et  Aretium. 
Spedia  (Spezia),  portus,  328. 
Spes,  Michael,  S.  J.,magister  novit.. 

65I;    in  auxilium    militum    venit, 

699. 
Spinellus,    Bencius,    episc.    Montis 

Politiani,  coll.  S.  J.,  instaurari  sat- 

agit,  34. 
Spinola,  referendarius  romanus,  col- 

legii  S.  J.  benefactor,  661. 
Spinoza  (Espinosa),  Didacus,  card., 

i32,  702,  719. 
Spira  (Speyer1,  opp.,  coll.  S.  J.  de- 

sideratur,  641,  66l;  conditur,  7o3. 
Spoletum  (Spoletc),  opp.,  coll.  S.  J. 

exoptatur,   35,    78,    650,     702;    ei 

condendo  domus  donata,  640. 
Stanislaus  S.  J.  sacerdos,  Pultoviae, 

657. 

— Stus.,  v.  Kostka. 

Statelia,Blascus,  S.  J.,baro  de  Spac- 
caforno  (olim  dictus  Ispicae  Fun- 
dus),  seneschalius  regni   Siciliae, 


beneficus  Societati,  518,  572;  eam 

ingreditur,  572;  ejus  filius  novitius 

S.  J.,  v.  seq. 
Statelia,  Vincentius,  S.  J.  novitius, 
^  518,  525,  572. 
Stationes   romanarum    ecclesiarum, 

595;  earum  cultus  a  Lainio  propu- 

gnatur,  618. 
Stephanonius,    Franciscus,     S.    J., 

667. 
Stephanus,  Stus.,  protomartyr,  615. 
— S.J..  socius  Magii,  ab  haereticis 

impetitus,  709. 
— Franciscus,   S.  J.,   valentinus,  ad 

coll.  romanum  venit,  635. 
Stiria,  reg.,  Il3,  IT9. 
Storella,  Alfonsus,  S.  J.,  702. 
Strada(de  Estrada),  FranciscusS.  J  , 

63l. 
Strano,  Paulus,  5.  J.  adjutor  dome- 

sticus,  404. 
Striges,  v.  Sagae. 
Strigonia,  reg.,  coll.  S.  J.  petitur, 

79- 

Stronguli,  opp.,  episc,  v.  Orsinis. 

Strozzius  (Strozzi),  Alexander,  civis 
fiorentinus,  83o-832;  ejus  avuncu- 
lus,  832. 

—  (de  Strozziis),  Laurentius,  card., 
coll.  S.  J.,  condi  curat,  649. 

Studia  scholasticorum  S.  J.,  739 
sqq.;  romana,  8$-Sg,  123,  124;  haec 
renovantur,  189,  592;  incremen- 
tum  accipiunt,  575;  moderamini 
subjecta,  605;  intermissa,  606;  in- 
staurata,  610;  reformata,  65I;  dis- 
putationibus  fota,  86;  in  Gallia, 
147-I48;  in  Sicilia,  3l2,  3l8;  haec 
ordinanda,  43o;  ordinata,  386;  li- 
bri  ad  studia  humaniorum  ibidem 
adhibita,  399;  v.  Sicilia,  prov. 
S.  J.;  v.  et  Roma,  nn.  VI,  VIII, 
IX. 

Suarez,  Didacus,  S.  J.,  645,  675; 
rector  messanensis,  723. 

— Ferdinandus,  S.  J.,  6;  in  Indiam 
pergere  cupit,  403  (?). 


928 


POLANCI   COMPLEMENTA 


Suarez,  Joannes,  S.  J.,  vocalis  ele- 
ctus  ad  congregationem  III  gene- 
ralera ,  238;  captivus  haeretico- 
rum,  281,  294;  Lugdunum  pretii 
redemptionis  causa  venit,  278,  3o6; 
redimitur,  721 ;  iter  ei  prosequen- 
dum,  299,  300,  3o3;  Romam  per- 
venit,  299;  visitator  provinciae 
tolet.,  709;  v.  Captivi. 

— S.  J.  sacerdos,  in  Sicilia,  418. 

— de  Figueroa,  com.es  de  Feria  (in 
textu  dux),  583,  591,  705. 

Subuculae  abundent  domi,  549. 

Sueci,  populi,  226. 

Suessa,  v.  Fernandez  de  Cordoba, 
Gundis. 

Suetai,  Lellius,  canonicus  Sti.  Mar- 
ci,  ingreditur  Societatem,  38. 

Suetonius,  S.  J.,  ad  coll.  romanum 
venit,  586;  Tibur  missus,  595. 

Suffragia  pro  pontifice  Julio  III. 
579;  pro  fundatoribus  collegiorum 
S.  J.,  337,  491;  v.  Messana;  Pa- 
normum;  Sicilia,  prov.;  prodefun- 
ctis  Societatis,  179.  597,  604;  v. 
Ignatius,  Stus.,  etc. 

Sulmo,  principissa  ejus  tituli,  co- 
gnata  Aquavivae,  Jo,  682. 

«Summa  Sapientia»,  v.  Societas 
Jesu. 

Sunnerius  (Sunyer),  Franciscus, 
S.  J.,  vi ;  vicepraep.  Austriae, 
7l3;  vicepraep.  Poloniae,  172,  68l; 
visita-t  coli.  pultoviense,  657;  idem 
et  braunsbergense,  667-668;  utrius- 
que  superintendens,  ibid. 

Superintendentes  collegiorum  S.  J. 
non  necessarii,  sublati,  646. 

Suria  (Soria),  Jacobus  de,  haereti- 
cus,  quadraginta  socios  morte  ple- 
ctit,  713. 

Surianus  (Soriano) ,  Hieronymus, 
S.    J.,    doctoris    laurea    ornatus, 

679. 
Susanna,  puella  obsessa  a  daemone, 

111-112. 
Sutanna,  v.  Vestes. 


Sutor  in  domibus  S.  J.  non  distri- 
buat  pro  Jubitu  calceamenta,  562. 

Sylvius,  Fetrus,  S.  J.,  582. 

Syndici  domus  S.  J.,  549,  738;  re- 
creationis  constituendi,  544;  et 
concionatorum,  556;  v.  Consilia- 
rii. 

Syntaxis,  auctore  P.  Emmanuele  Al- 
varez,  172;  auctore  P.  Acebedo, 
ibid. 

Syracusa,  Balthasar,  S.  J.,  417,  459. 

Syracusae,  opp.,  309,  3l2;  ob  pe- 
stem  claudit  portum,  3^8;  peste  li- 
beratur,  446,  506,  517,  535,  541, 
567,  568;  civitas  collegio  S.  J.  be- 
nefica,  441;  episc,  v.  Isfar;  hujus 
orator  Romae,  477;  ipsius  villa 
«Tremilia»,  533,  534. 

— Co]].  S.  J.,  invisitur  a  Polanco, 
321,  328;  rector,  526;  v.  Pena; 
consultores,  417;  sodalis  proximus 
furori,  428;  alius  (?)  nimium  cupi- 
dus  propriae  voluntatis  adimplen- 
dae,  380  381 ;  tres  sodales  peste 
obeunt,  5^5;  suffragia  pro  funda- 
toribus,  395;  duae  sorores  sociis 
beneficae,  421-422;  procurator  ex- 
ternus  exemptionis  privilegio  do- 
nandus,  596-597;  corrector  puero- 
rum,  387;  templum,  389;  fabrica, 
ibid.;  oeconomica,  456,  481,  525; 
aere  alieno  gravatur,  422;  eo  cito 
liberandum,  520;  census  necessa- 
rius,  421-422;  villa  «Carangino», 
523>  5^2,  534;  in  ea  sodales  com- 
morantur,  396;  ejusdem  fructus 
veneunt,  397;  varia,  401,402,415, 
441,450,  455,  5'3,  564,  596. 

Syracusis,  Gregorius  de,  S.  J.,  39. 

Syria,  reg.,  54. 


Tabernaculum,  v.  Sacrarium. 
Tafalla,  opp.,  xv. 
Talavera,  v.  Aebura. 
Tallavia,  v.  Aragon  et  Tall. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


929 


Tamborellus,  Darius,  S.  J.,  obit,  40. 
Tartari,  populi,  35,  77,  113. 
Tarugi,  Franciscus  Maria,  689. 
Taurinum  (Torino),   opp.,   62,    l3l, 

132,  134,  841;   coll.  S.  J.,  23,  24, 

46,  654,  669,  672,  678,  693;  rector, 

v.     Acosta,    Jac;     Gagliardus 

Achill. 
Tavora,  Emmanuel  de,  S.  J.  adjutor 

domesticus,  246.  . 

<iTe   Deum»  jussu  Parentis  Ignatii 

ob  inducias  belli  cantatum,  583. 
Teate  (Chieti),  opp.,  191,721;  episc, 

v.  Beltraminus;  coll.  S.  J.  deside- 

ratur,  Il3,  192. 
Templa   Societatis   nocte  non   ape- 

rienda,   558;   eorum  ornatus  sine 

molestia  benefactorum  curandus, 

547- 
Temudo,    Georgius,    archiep.    goa- 

nus,  687. 
Tenda,  comes  de,  672. 
Tendilla,  comes  de,  655. 
Tenerife,  insula,  678. 
Teragni,  Joannes  Petrus,  S.  J.,  254. 
Teramo,  v.  Interamnum. 
Terentius,  poeta,  425. 
Termine,  v.  Thermae  Himerae. 
Tertiae,  insulae  (hodie  Azores),  32, 

688;  coll.  S.  J.  condendum,  689. 
Terzo,  Hannibal,  S.  J.,  37. 
Testamenta  a  sodalibus  non  curan- 

da,  557- 
Theate,  v.  Teate. 
Theodoricus,    S.    J.   gandensis,    ad 

coll.   romanum    venit,   602;   Pata- 

vium  petit,  605 
— Major,  v.  Gerardi. 
Theodorus,    S.    J.,    buscoducensis, 

Roma  Ingolstadium   missus,   586. 
— (S.  J.?),  magister,  e  collegio  germ. 

discedit,  611. 
Theologia,  lectiones  de  ea  scriptae 

a  Mariana,  137,  l38;  Toleti,  typis 

mandandae,  v.  Toledo,  Fr. 
Theologus,  hoc  titulo  non  nominan. 

di  sodales,  461;  quidam  germanus 

POLAXCI   COMPLEMKUTA.—  T.  II. 


admissus  in  Societatem,  634;  alii 
e  S.  J.  electi  ad  impugnationem 
Centuriatorum  magdeb.,   112. 

Theotonius,  v.  Bragantia. 

Thermae  Himerae  (Termine),castel- 
lum  in  Sicilia,  486. 

— Selinuntinae  (Sciacca,  Xacca),  bal- 
nei,  346. 

Thessalonica  (Salonica),  opp.,  46. 

Thomas,  Stus.  Ap.,  615. 

Thomas,  Stus.  Ep.  et  Mr.,  593. 

— Stus.,  Doctor  Angelicus,  O.  P., 
588,  595;  ejus  Summa,  609,  610, 
622;  magister  habendus  Societa- 
tis:  non  ita  tamen  ut  alienae  ab  eo 
sententiae  veriores,  admitti  ne- 
queant,  742. 

— S.  J.,  sardus,  Roma  Lauretum  pe- 
tit,  583. 

— S.  J.,  anglus,  laurea  magistri  do- 
natus,  616;  in  Angliam  missus, 
plures  primarios  viros  in  sinum 
ecclesiae  reducit,  641;  solennia 
vota  ante  sacerdotium   edit,   700. 

— S.  J.,  neomagensis,  Romam  ve- 
nitf  577;  tum  ad  coll.  romanum, 
578;  Ingolstadium  missus,  5S6. 

— (S.J.?an  alumnus  collegii  germ.?), 
623. 

— Ludovicus,  S.  J.,  635 

Thus,  collegio  romano  datum  a  Se- 
bastiano  rege,  215. 

Thuscia,  prov.  S.  J.,  ejus  praep., 
v.  Hoffaeus;  Rodriguez;  domus 
probat.,  v.  Lauretum;  in  unamcum 
romana  coalescit,  2,  672. 

Thyraeus,  Hermannus,  S.  J.,  solen- 
nia  edit  vota,  661,  662;  praep. 
prov.  Rheni,  I46,  155. 

Tiber,  flumen,  v.  Roma,  n.  III. 

Tibialia,  a  quibus  usurpanda,  547. 

Tibur  (Tivoli),  opp.,  peste  laeditur, 
55;  dioecesis,  20;  episc,  v.  Cru- 
cius;  templum  Stae.  Maria  del  Pas- 
so,  4i2;coll.  S.  J.,  collegio  romano 
adscriptum,  114,  116,  119;  decla- 
ratur  non  annexum,   126;  sodales 

59 


93o 


POLANCI  COMPLEMENTA 


Roma  illuc  missi,  643;  ejus  tem- 
plum,  115,  685;  scholae,  25,  55, 
114,  199;  fabrica,  54,  96,  115,  200; 
domus  ei  testamento  relicta,  127; 
superintendens,  v.  Borgia;  Madri- 
dius;  varia,  25,  3o,  54-55»  96>  126> 
177,  199-200. 

Tiburtinus  (de  Tivoli),  Joannes  An- 
dreas,  S.  J.,  obit,  179. 

Ticinum,  v.  Pavia. 

Tilanus,  Jacobus,  S.  J.,  578. 

Tilia  (van  der  Linden),  Joannes  de, 
S.  J.,  Romam  venit,  575;  doctor 
creatus,  ac  sacerdos,  582;  Roraa 
profectus  Pragam,  ibid.;  iterum 
in  Societatem  admissus,  615;  mo- 
ritur,  ibid. 

Tillerius,  Joannes,  S.  J.,  num  opor- 
teat  absolvi  votis,  214. 

Tirnavia,  v.  Tyrnavia. 

Tirolis,  reg.,  17. 

Tisernum  (Civita  di  Castello),  coll. 
S.  J.  desideratur,  717. 

Titelmannus,  ejus  de  re  physica  li- 
ber,  576. 

Todi,  v.  Tuder. 

Toledo,  opp.,  v.  Toletura. 

— Eleonora  de,  ducissa  florentina, 
832;  laudatur,  833. 

— Ferdinandus  de,  prorex  Catalau- 
niae,  268. 

— Franciscus  de,  prorex  Peruviae, 
33,  695,  702,  715. 

—  Franciscus  de,  S.  J.,  solennia  vota 
nuncupat,  640;  collegii  germ.  su- 
perintendens,  684,  690;  cardina- 
lemCommendonum  inGermaniam 
cornitatur,  119;  professor  Romae, 
639;  ejus  lectiones  typis  mandan- 
dae,  374,  406;  et  mandatae,  124; 
concionatorpontificis,94, 183,  699; 
reformationi  poenitentiariae  labo. 
rat,  95;  theologus  ejusdem,  7o3; 
ad  Sanctum  Petrum  morari  co^i- 
tur,  95,  702-703. 

— Garcia  de,  praefectus  classis  con- 
tra  turcas,  645. 


Toledo  Petrus  de,  832,  833. 

—  v.  Alvarez  de  Toledo. 

Toletum  (Toledo),  opp.,  726;  syno- 
dus  episcoporum,  653;  monaste- 
rium  Sti.  Petri  Martyris,  227;  do- 
mus  comitis  de  Orgaz,  sub  lite, 

r<  212;  templum  Societatis  coeptum, 
641;  coll.  S.  J.  in  domum  profes- 
sorum  mutatur,  660,  69I;  hujus 
incolae  in  domum  comitis  de  Or- 
gaz  migrant,  705;  jubentur  eam 
relinquere,  228;  praepositus,  v. 
Valderrabano;  domus  probat., 
691. 

— Prov.  S.  J.,  78;  ejuscollegiaquae, 
714;  visitator,  v.  Bustamantius; 
praep.,  v.  Cordeses ;  Gonzalez, 
Gundis.;  L6pez,  Emman.;  congr. 
Prov.,  217;  delegatus  in  congrega- 
tionem  procurat.,  v.  Gobierno. 

Tolfia,  Victoria,  marchionisa  de  Val- 
le  et  Guardia,  collegii  rom.  fau- 
trix,  12,  628. 

Tolosa  (Toulouse),  opp.,  comitia  re- 
gionis,  242;  eadem  favent  Societa- 
ti,  286;  huic  datur  per  contractum 
domus,  670;  collegium  «de  Squil- 
la»,  242;  varia,  149,  166,  238,  2437 
287,  299. 

— Coll.  S.  J.,  140,  147-148,  241;  ope- 
rarios  ac  magistros  desiderat,  242; 
rector,  v.  Coudretrus^  Hann.;  vi- 
cerector,  v.  Sebastianus;  varia, 
286,  288,  652,  664,695,  720. 

Tonsura  prima  a  sodalibus  diversis 
accepta,  595. 

Torcella,  Michael,  episc.  Anagniae 
20. 

Torchia  (sic  textus),  v.  Di  Pietro. 

Tornacum  (Tournay),  opp.  600;  ad- 
missio  Societatis,  143-144;  coll. 
ejusdem  expoliatur  ac  dissipatur- 
667;  desiderio  est,  677;  restaura- 
tur,  33;  varia,  235,  691,  844;  do- 
mus  probat.,  691-692,  707;  convi- 
ctus  sub  cura  S.  J.  dissipatus,  667, 
scholae  primariae  apertae,  696. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


93i 


Torre,  Franciscus  de  la,  S.  J.    novi- 

tius,  longobardus,  37,  43. 
— Joannes    Josephus   de    la,   S.    J., 

constitutionum   Societ.  editor,  ix. 
— Petrus,  de  la,  S.  J.,  obit,  604;  ejus 

laus,  ibid. 
— de  Nona,  v.  Roma,  n.  III. 
Torrecilla,  Petrus  de,  S.  J.,  adjutor 

domesticus,  vota  suprema  nuncu- 

pat,  662.  1 

Torres,  S.  J.,  rector  collegii  palenti- 

ni,  238. 
— Alfonsus    (an    Ferdinandus?)    de, 

S.  J.  adjutor  domesticus,  248. 
— Balthasar  de,  S.  J.,  580  (?};  docet 

metaphysicam,  600  (i1),  610. 
— Bartholomaeus    de,    episc.    cana- 

riensis,  667;  obit,  701. 
— Ferdinandus  (Hernando)  de,  S.  J. 

adjutor  domesticus,  248. 
— Franciscus  de,  S.  J.,  ejus  ingres- 

sus,  5,  671;  ejus  opera,  5;  laudes, 

ibid.;  solennia  vota,  700. 
— Hieronymus  de,  S.  ].,  magister, 

sacris  initiatur,  587;  adhortator  in 

collegio  rom.,  594-,   physicam  do- 

cet,  610,  622;  praeest  disputationi- 

bus  philosophicis,  626. 
—  Ludovicus  de,  archiep.  Montis  Re- 

galis,  321,  327,  345. 
Michael  de,  episc.  cenetensis,  695. 
Michael  de,  S.  J.,  e  Lusitania  cum 

duobus   sodalibus   Romam   venit, 

622;    visitator    prov.    lusit.,    673; 

electus    vocalis    ad    congregatio- 

nem  III  gen.,  223-224,  229. 
Traditio  consuetudines  romanas  S.  J. 

conservat,  337. 
Tragoedia  agitur  in  collegio  germ. , 

14. 
Trajanus,    in  coll.   romanum   venit, 

583;  ad    Societatem   minime  alli- 

ciendus,  583-584;  aegrotat  in  coll. 

germ.,  612;  aditu  ejusdem  exclu- 

ditur,  617;  poena  condonatur,  ibid. 
Trajectum  Mosae  (Maastricht),  opp., 

301. 


Trane  Burgo  (dubium  nomen),  opp., 
842. 

Tranensis,  card.,  v.  Scottus. 

Transylvania,  reg.,sodaIes  illuc  mit- 
tendi,  157;  bayboda,  v.  Bathori. 

Trebona,  opp.,  coll.  S.  J.,  desiderat, 
668. 

Tremilia,  v.  Syracusae. 

Treviri,  v.  Augusta  Trevir. 

Triclinium,  silentium  in  eo,  551 ;  v. 
Culpa. 

Tridentum  (Trento),  opp.,  concilium 
in  eo  actum,  59,  262. 

Trigosus,  Petrus,  S.  J.,  praepositus 
(sic)  antuerpiensis,  l3l;  in  publica 
strage  beneficus,  159;  obedientiae 
sectator,  284,  285;  de  captivis  ca- 
stellanis  sedulam  curam  gerit,  294, 
3oi;  varia,  132,  214.  283. 

Trigueros,  opp.  in  Hispania,  coll. 
S.  J.  ejusque  templum  aedifican- 
tur,  641,  656;  studiorum  mutatio, 
709. 

TRINITAS  Sanctissima,  625,  627, 
654,  781. 

Tristannus,  Joannes,  S.  J.  adjutor 
domesticus,  architectus,  328,  329, 
33l,  344,  450,  4S0,  654. 

Troncosus,  Antonius,  S.  J.,  637. 

Truchsess,  Otto,  card.,  archiep.  au- 
gustanus,  fundamenta  auspicatur 
templi  domus  romanae  S.  J.,  42, 
6S9;  Augustam  petit  comitatus  ali- 
quibus  sodalibus,  660;  protector 
academiae  partheniae,  88;  varia, 
108,  581,  634,  635,  654,  660,  691, 
700. 

Trujillo,  Christophorus,  S.  J..  608. 

— Franciscus  de,  S.  J.  adjutor  do- 
mesticus,  obit,  177. 

Tucci,  Antonius,  S.  J.  adjutor  do- 
mesticus,  suprema  vota  edit,  665. 

Tuder  (Todi),  opp.,  839. 

Tudesco,  Joannes,  civis  florentinus, 
83o. 

Turba  hominum  vitanda  in  Societa- 
te,  760. 


g3z 


POLANCI   COMPLEMENTA 


Turcae,  populi,  eorum  classis  timetur 
ventura  in  Siciliam,  416,  469,  473. 
474,  488;  et  in  Melitam,  488,  540; 
classis  contra  eos,  lo3;  eorum 
lingua,  404;  catechesi  imbuuntur, 
210;  quidam  ex  eis  baptizati,  75. 

Turcia,  reg.,  lo3,  404. 

Turnonium  (Tournon),  opp.,  civita- 
tis  dominus,  et  ejus  filius,  141; 
coll.  S.  J.  deseritur,  682;  restau- 
ratur,  647,  664;  scholae  clausae, 
638;  itidem  convictus,  696;  rector 
ejus,  v.  Lotharingius,  Claud.;  va- 
ria,  72,  139, 141,  165,  244,  838,  843. 

Turnonius  (de  Tournon) ,  Franci- 
scus,  card.,  842,843. 

Turones  (Tours),  opp.,  73,  74. 

Turrianus,  v.  Torre;  Torres. 

Tusculum  (Frascati),  opp.,  567,  636- 
637,  722i  dioecesis,  20,  721;  coll. 
S.  J.,  26,  3o;  hujus  fabrica,  55-56, 
114,  196;  sodales  illuc  missi,  643- 
644;  scholae,  26;  eae  desertae,  96, 
704;  domui  Sti.  Andreae  romanae 
adscriptum,  114,  116,  119,  126, 
177,  195,  704;  domus  recreationis 
convalescentium,  196;  superinten- 
dens,  v.  Borgia;  Madridius. 

Tyrnavia,  Tirnavia,  opp.,  coll.  S.  J. 
clausum,  677. 

Tyrrheus,  v.  Thyraeus. 


Ugarte,    Martinus,   S.   J.    novitius, 

obit,  100. 
Ugolettus,  Elpidius,  S.  J.,  417,  459, 

505. 
Ugolinus,     pontificius     secretarius, 

697. 
Ulisipo,  v.  Olisipo. 
Ulloa,    Magdalena  de,  redemptioni 

captivorum     copiosam    pecuniam 

destinat,  278. 
Uluch  Ali,  v.  Kilidsh  Ali. 
Ungheria,  opp..  coll.  S.  J.  exopta- 

tur,  79. 


Ungria,  v.  Hungaria. 

Universalia,  quaestiunculae  schola- 

sticae  de  eis  rejiciendae,  312. 
Universitas,  v.  Academia. 
Urbanus,  S.   J.,   ad  coll.    romanum 

venit,  591. 
Urbino,  dux  de,   69^;  Pisauri  coll. 

S.  J.  condi  cupit,  703. 
Urenia,  comes  de,  v.  Gir6n. 
Ursao,  v.  Osuna. 
Ursinis,   Flavius   de,   card.,   episc. 

Consentiae,  711;  v.  Orsinis. 
Ursinus,  Carolus,  S.  J.,  obit,  117. 
— Julius,  nobilis  civis,  sancte  ©bit, 

700. 
— Latinus,  dux   militiae  pontificiae, 

72- 
Ursmarus,  v.  Goyssonius. 
Usciali,  v.  Kilidsch  Ali. 
Usez,   dux   de,   263-264;   v-   Mont- 

luc(?). 
Usus  Maris  (Uso  di  Mare),  Stepha- 

nus,  magister  generalis  O.  P.,  dis- 

putationes  scholasticas  collegii  ro- 

mani  S.  J.  dignatur,  591;  parenta- 

lia,  595- 


Vacationes  a  studiis,  123,  188,  633, 

etc. 
Vai,  Zacharias  de,   S.   J.,   Graecus 

dictus,  9. 
Vaiderrabano,    Joannes   de,    S.   J., 

praep.  domus  professorum  tolet., 

660. 
Valdes,  Ferdinandus  de,  archiep.  hi- 

spalensis,  654. 
Valentia,  opp.    in  Hispania,   civitas 

academiam  offert  Societati,  642; 

coll.  S.  J.,  649,  682;    domus  pro- 

bat.,  ibid.;  eadem  Gandiam  trans- 

fertur,  696. 
Valentinus  S.    J.,    bohemus,  Roma 

Siciliam  petit,  607. 
—  (textus  ((Valen.»),  Joannes,  S.  J., 

146. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


933 


Valetudo  curanda,  737,  ^38,  etc. 

Valignanus,  Alexander,  S.  J.,  sacer- 
dotio  initiandus  solennia  edit  vo- 
ta,  710. 

Valkenburgius,  Andreas,  S.  J.,  so- 
lennia  vota  edit,  661,  662. 

Valla,  v.  Reggius,  Alex. 

Valle,  Joannes  Maria  de,  S.  J.,  632. 

— marchionissa  de,  v   Tolfia. 

Vallisoletum  (Valladohd),  opp'.,  180, 
726;  comitia  O.  S.  Franc.  amorem 
in  Societatem  commendant,  653; 
templum  Sti.  Antonii,  677;  coll. 
S.  J.,  reditibus  collegii  villarien- 
sis  augescit,  677;  nova  domo  do- 
natur,  670,  677,  679;  rector,  v. 
Martinez,  Petr.;  Segura,  Bapt.; 
domus  professorum,  238,  670;  haec 
domum  et  templum  ad  Sti.  Anto- 
nii  occupat,  677. 

Vanegas,  Hieronymus,  S.  J.,  solen- 
niis  votis  emissis,  obit,  40,685-686. 

— Michael,  S.  J.,  637. 

Vardeliera,  opp.,  842. 

Varea,  Franciscus,  S.  J.,  683;  vota 
ultima  emittit,  661. 

Vargas,  Joannes  de,  ejus  lis  cum 
collegio  hispalensi,  248,  269. 

Varmiensis   card.,  v.  Hosius. 

Varsovitius,  Stanislaus,  S.  J.,  cum 
nonnullis  suae  familiae  ingreditur 
Societatem,  5,  6,  681;  rector  vil- 
nensis,  102;  ejus  laudes,  5-6. 

Vayboda,  v.  Baiboda. 

Vaz,  Alphonsus,  S.  J.,  37. 

— Marcellus,  S.  J.,  ad  congregatio- 
nem  II  gen.  venit,  645;  solennia 
vota  edit,  640. 

— Gundisalvus,  S.  J.,  622-623. 

Vazquez,  Dionysius,  S.  J.,  60,  65; 
solennia  vota  nuncupat,  640;  col- 
legio  rom.  praeest,  684;  eo  mune- 
re  remotus,  690;  visitator  provin- 
ciae  neapol.,  102;  ejusdem  vice- 
praep.,  168. 

Vega,  Elisabeth  de,  ducissa  vidua 
Bibonae,  398,  442. 


Vega,  Joannes  de,  prorex  Siciliae, 
421;  ejus  nepotes,  ibid. 

Vela,  Petrus,  S.  J.,  647,  712. 

Velatus  (Velati),  Joannes  Bta.,  S.  J., 
in  Siciliam  perget,  565  (?);  in  Val- 
lem  Angroniae  missus,  647;  solen- 
nia  vota,  671. 

Veliternum,  sic  textus,  v.  Velitrae. 

Velitrae  (Veletri),  opp.,  dioecesis, 
20,  643. 

Venceslaus,  S.  J.,  bohemus,  Roma 
Patavium  petit ,  605. 

— Marianus,  S.  J.,  633. 

Venegas,  Didacus  de,  221,  222. 

Venenum  sibi  vult  propinare  quidam 
vir,  121;  bibitur,  a  quadam  mulie- 
re,  206. 

Venetiae,  opp.,  57,  726;  respublica 
classem  contra  turcas  sodalibus 
juvandam  commitit,  712-713;  di- 
tionis  milites,  314-315;  legatus  Ro- 
mae,  634. 

— Coll.  S.  J.,  io3;  sodales  insectatio- 
nem  patiuntur,  709;  duo  ex  eis 
missi  in  classem,  118;  alius  Ro- 
mam,  595;  in  domum  professorum 
collegium  vertitur,  716;  in  ea  ali- 
qui  non  bene  cum  moderatoribus 
conjuncti,     135;     domus     probat. 

S.  J.,647. 
Venia,  impetratur  summa  demissio- 

ne,   20;  inimicis  concessa,  53;   v. 

Sanguineus,  Lellius. 
Venustus,  Petrus,  S.  J.,  rector  bibo- 

nensis,  gloriose  occumbit,  641. 
Vera  Crux,  confraternitas  lusitanica 

in  Flandria,  284. 
Verastegui,  Julianus,   S.   J.,   rector 

ognatensis,  238. 
Verdunum,    opp.,    episc,    v.     Psal- 

maeus;  coll.  S.  J.,  641;  huic  prio- 

ratus    de   Amelia    (sic)  adjungen- 

dus,  290;  ipsum  ob  pestem  trans- 

ferendum    Metas,   703;    rector,   v. 

Avantianus. 
Vesontio  (Besancon),  opp.,  140. 
Vestes  religiosae  semper  a  sodalibus 


9  34 


POLANCI    COMPLEMENTA 


adhibendae,  549;  domi  abundent, 
550,  55 1;  hiemales  in  propria  offi- 
cina  serventur,  559;  a  cognatis 
non  accipiendae,  552;  sedulo  pro- 
videndae,  562;  at  non  pro  lubitu 
custodis,  56^;  domi  lotae  in  prov. 
sicula,  496;  adjutorum  sodalium 
diversae  sint  a  vestibus  sacerdo. 
tum,  546;  si  quando  vili  officio  pu- 
blice  sit  incumbendum,  muten- 
tur,  548;  matronarum  ad  decentio- 
rem  formam  rediguntur  Venetiis, 
640. 

Vestis,  proepitogio,  551;  v.  Pallium. 

Vestrius,  Macellus,  l32. 

— Octavianus,  l32. 

Viaur,  mons,  278. 

Vicecomes  (Visconti),  Antonius, 
S.  J.,  682;  ejus  ingressus,  9;  Ro. 
mae,  comite  Aquaviva  novitio, 
mendicat,    10;  obit,   116. 

Victoria  (Vitoria),  opp.,  5. 

— Joannes  de,  S.  J.,  Io3;  praefectus 
orationis  in  coll.  romano,  595-596; 
doctor  creatur,  597;  Germaniam 
petit,  599;  Roma  venit  Messanam, 
650;  domum  probat.  hic  instituit, 
656;  in  classem  contra  turcas  mis" 
sus,  7 r3;  rector  messanensis,  Sar. 
diniam  visitat,  660,  663;  ejus  co- 
mes  constantissimus,  v.  Gerardus; 
varia,  576,  582,  593,  594. 

Victus  abundet  in  domibus  S.  J., 
550;  communis  sit  omnibus,  ibid.; 
extra  ordinem,  quomodo  conce- 
dendus,  55I;  cum  externis  non  su- 
matur,  553. 

Viel,  v.  Baiel. 

Vienna  (Wien),  opp.,  academia  so- 
dales  invitat  ad  corpus  facultatis 
theologicae,  657;  lutherani  con- 
versi,  648  etc;  v.  Haeretici;  va- 
ria,  VII,  9,  154,  169,  214,  579,  627. 

— Coll.  S.  J.,  36,  591;  tres  sodales 
mde  venientes  Romam,  584;  iti- 
dem  duo  germani  et  bohemus 
unus,  608;  convictus  sub  curaS.  J. 


comoediam  habet,    156;   nobilium 

collegium  dissolvitur,  648;  scho- 

lae    pauperum,    ibid.;   rector,   v. 

Hurtado;  Magius. 
Viesfleck,    Jacobus,   S.   J.,   8;   ejus 

laus, ibid. 
Viglius,  curialis,  Flandriae,  59I. 
Vigor,  Simon,  archiep.  narbonensis, 

289;  ejus  negotium  Romae  tracta  - 

tur,  251  (?). 
Vila  Loda  (sic   textus)    v.    Villalo- 

bos  (?). 
Villa,  utrum  sodales  in  ea  pernocta- 

re   queant,   3l2,    3l8;    visenda   a 

scholasticis,   547;  et  ab  omnibus 

per  vices,  ibid.;  non  adeunda  sine 

venia,  552;  a  saecularibus  non  fre- 

quentanda,  552. 
Villa  Love   (in  textu,   Vilgia  love), 

v.  Villalobos. 
Villagarcia,  opp.  in  Castella,  domus 

probat.  S.  J.,  conditur,  180. 
Villalba,  Petrus,  S.  J.,  solennia  vota 

edit,  662;  praep.  prov.  Aragoniae, 

267. 
Villalobos  (?)  in  textu  Villa  loda,  ex 

Hispania  Romam  venit,  624. 
—  Alfonsus,  S.  J.,   (in   textu  Vilgia 

love),  401,  407,  459,  482,  578  (?) 
Villanueva,  S.  J.,  procurator  colle- 

gii  germ.,  6lo,  611,  6l3. 
— Franciscus  de,    S.  J.,   divina  sa- 

pientia  clarus,  602;  obit,  ibid. 
Villar,  Joannes  de,  S.  J.,  37. 
— de  la  Vega,   opp.,  coll.  S.  J.  sive 

domus  probat.,   ejus  scholae  pri- 

mariae,  701;  dissolvitur,  677;  ejus 

reditus,  v.  Vallisoletum,  coll.  S.  J. 
Villarejo  de   Fuentes,    opp.,  domus 

probat.   S.    J.,   675-676,  719;  con- 

sultor,  v.  Castro,  Fr. 
Villarius,  Leonardus,  S.  J.  vota  ul- 

tima  nuncupat,  659. 
Vilna,  opp.,  226;  templum  Stae.  An- 

nae,    170;    idem   Stae.    Barbarae, 

171. 
— Coll.  S.  J.   desideratur,  35,  643, 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


935 


6g3;  admittitur ,  708;  incipitur, 
I02,  il3,  7l3;  quibusdam  profes- 
soribus  .eget,  227;  bibliothecam 
accipit  testamento  Sigismundi  II, 
170;  rector,  v.  Varsovitius;  varia, 

77,  153,  171- 

Vincentius,  S.  J.,  sacerdos  in  Sici- 
lia,  33 1. 

— S.  J.,  adjutor  domesticus,  genuen- 
sis,  pie  obit,  3. 

— (S.  J.?),  Romam  e  Sicilia  missus, 
416. 

Vinch,  Antonius,  S.  J.  adjutor  do- 
mesticus,  obit  gloriose,  185. 

Vincislaus,  v.  Venceslaus. 

Vinckius  (Vinck),  Antonius,  S.  J., 
Roma  Siciliam  petit,  609;  regredi- 
tur,  623;  visitator  provinciae  lon- 
gob.,  432;  praep.  prov.  Rheni, 
629,  646;  collegium  herbipolense 
auspicatur,  682;  varia,  468,  597, 
600. 

Vindemia,  606,  etc. 

Vinea  collegiorum  S.  J.,  labor  in  ea, 
547;  v.  Roma,  n.  VI;  v.  et  Villa. 

Vintimiglia,  Georgius,  S.J.  («YY» 
dictus  arcanis  notis),  in  furorem 
propensus,  443",  474;  benefactor 
collegii  messanensis,  475,  481;  di- 
missus  e  Soeietate,  474;  dimissio 
probatur  patri  ejus,  ibid.;  tum 
moderatoribus  romanis,  475. 

—v.  lmbarbera  et  Vint. 

Vinum  cujusmodi  emendum,  619; 
corsicum  ,  emptum  in  collegio 
germ.,  623;  salernum  (sic  pro  fa- 
lemum,  024;  vineae  collegiorum 
S.  J.,  quomodo  vendendum,  599; 
clausum  servetur,  ibid. 

Vio,  Thomas  de,  O.  P.,  theologus, 
Cajetanus  dictus,  582. 

Viola,  Gulielmus,  episc.  parisiensis, 
644. 

— Joannes  Bta.,  S.  J.,  Romam  ve- 
nit,  596,  597;  seditionis  Bobadilla- 
nae  visus  particeps,  604;  Veronam 
petit,  609. 


Vipera,    Joannes    Franc.   S.    J.,    7; 

ejus  laus,  ibid. 
Virdunum,  v.  Verdunum. 
Viretum,  collegiorum  S.  J.    imper- 

vium  sit  externis  hominibus,  552; 

raris  exceptis,  ibid. 
Viretus,  haereticus  cum  aliis  sibi  si- 

milibus   expulsus    Lugduno,  646- 

647. 
Virgilius,  poeta,  426. 
Virgines   ad    matrimonium    vel    in- 

gressum  in  religionem  juvandae, 

426,  437. 
«Virginum»  domus,  v.  Macerata. 
Visconti,  v.  Vicecomes. 
Visitatio  B.  M.  V.,  678. 
— templorum,  193;  collegiorum  fre- 

quens,  quam  utilis,   507,  513;  so- 

dalium    tempore    orationis,    337; 

ipsorum  post  pulsum  ad  surgen- 

dum  mane,  337-338. 
Visitatores  S.  J.,  eorum  officii  nor- 

mae,  332,  33^,  342;  facultates  illis 

convenientes,    376;    v.     Polanco, 

Joan.  Alf.  de,  n.  II;  id  muneris  ab 

ipsis  praepositis  prov.  obeundum, 

561;     triennales     quos    oporteret 

mittere,  266. 
Vitalis,  Joannes  Bta.,  S.  J.,  645. 
Vitelleschus    (Vitelleschi)  ,   Mutius, 

S.J.,praep.  gen.,  VI,  247. 
Vitellius,  Vitellotius,card.,  607,  634, 

637,  639. 
Vitemberga  (Wittenberg),  opp.,  48. 
Viterbum,  opp..  episc,  v.  Gamba- 

ra;    ministeria  S.   J.,    18-19,   679; 

ibidem  coll.  S.  J.    exoptatur,  19, 

35,  693. 

Vitus  (Vito),  S.  J.,  Roma  Ameriam 
missus,  630;  Roma  Moguntiam  pe- 
tit,  632  (?). 

— Julius,  S.  J.,  40I. 

—  v.  Salvus  Vitus. 

Voglia,  Hippolytus,  S.  J.,  6;  vice- 
rector,  collegii  Montis  Regalis, 
416,  459,  507;  num  rector  insti- 
tuendus,  416-417;  aptus  ad  id  non 


936 


POLANCI   CGMPLEMENTA 


videtur,  5i3;  in  Italiam  posset  vo- 
cari,  ibid. 

Volfangus,  v.  Wolfgangus. 

Vota,  religiosa  renovanda  a  schola- 
sticis  S.  J.,  ix,  738  7J9;  renovan- 
tur,  11,  122-123,  188,  203,  454, 
594,  616,  629,  684;  idque  ex  for- 
mula  praeconcepta,  593;  vota  su- 
prema  emissa  a  pluribus,  84,  106, 
etc;  simplicia  a  professis  S.  J. 
emittenda,  666. 

— dispensanda  velcommutanda,  121, 
325,  501,  520-521. 

Vratislavia,  opp.,  episc,  v.  Logace; 
coll.  S.  J.  desideratur,  79. 

Vulnera  D.  N.  J.  Ch.,  599,  625. 

Vulpianum,  opp.,  62,  72. 


W 


Warmiensis,  v.  Varmiensis. 

Warsovitius,  v.  Varsovitius. 

Wischaveus  (Wischaven),  Comelius, 
S.  J.,  ejus  placita  de  obedientia 
aliisque  virtutibus,  617,  sqq.;  vi- 
tae  suae  narrationem  Natalis  exa- 
mini  subjicit,  620;  alia  scripta, 
614;  de  immaculata  Virginis  con- 
ceptione  potissimum,  61 1;  illustra- 
tiones  caelestes  accepisse  credi- 
tur,6li;exorcizatobsessam  quam- 
dam,  6l3,  614.  616;  in  quo  summa 
procedit  simplicitate  atque  obe- 
dientia,  614-616,  619;  varia,  576, 
591,  599,  604,  617,  618. 

Wittenberg,  v.  Vitemberga. 

Wolfgangus,  S.  J.,  in  coll.  roraa- 
num  venit,  582;  Tibur  petit, 
633  (?). 

Wolfius  (Wolf),  David,  S.  J.,  641; 
in  vincula  conjectus,  144;  fugisse 
cum  scandalo  dicitur,  3oi. 


Xacca,  v.  Thermae  Selinuntinae. 


Xaverius  (de  Javier),  Stus.  Franci- 
scus,  S.  J.,  unus  e  primis.;  decem 
Patribus  S.  J.,  222;  ad  caelites 
migrasse  fertur,  578;  ejus  obitus, 
593;  ejus  sanctitas,  ibid. 

— Joannes,  S.  J.,  suprema  vota  edit, 
664;  Romam  Neapoli  regrcssus, 
634;  magister  novit.  in  collegio 
romano,  646;  Melitam,  cum  classe, 
missus,  663;  tum  Antuerpiam,  685. 

Xatillon  (sic  pro  Chatillon),  card.,  v. 
Coligny. 

Xenodochia,  v.  Nosocomia. 

Ximenius  (Jimenez),  S.  J.  sacerdos, 
in  Sicilia,  418. 

— Emmanuel,  S.  J.,  460,  571;  casus 
conscientiae  explanat,  499. 

— Jacobus,  S.  J.,  socius  P.  Natalis, 

659- 
Xuarez,    Didacus,   S.    J.    sacerdos, 
neophitos    evangelizat,    649-650; 
magister  novit.,  656  (?). 


«YY»,  notae  arcanae,  v.  Vintimiglia. 


Zacharias,  graecus  (?),  v.  Vai. 

Zacynthus  (Zante),  insula,  lo3,  713. 

Zafranus,  Franciscus,  S.  J.,  491;  sa- 
cris  ordinibus  initiandus,  440;  sed 
prius  litteris  perficiendus,  478. 

Zamora,  S.  J.,  Segoviae  commorans, 
239. 

Zara,  v.  Jadera. 

Zaragoza,  S.  J.,  sodalis  adjutor  do- 

mesticus,  172. 
— v.  Caesaraugusta. 
Zarate,    Alfonsus,  S.  J.,  delegatus 

provinciae    baeticae    ad  congreg. 

procurat.,  692. 
— (in  textu  Sarete),  Petrusde,  soda- 

litium  Sepulchri  D.  N.  J.  Ch.  pro- 

pagat,  577- 
Zarzana,  Jacobus,  S.  J.,  417. 


Index  personarum,  rerum  ac  locorum 


937 


Zelandia,  reg.,  307. 

Zenobius  (?),  S.  J.,  Duaci  degens, 

146. 
Zentenus,  v.  Centenus. 
Zimmer,  Joannes,  S.  J.,  586. 
Zinziberium  aroma,  collegio  roma- 

noa     rege     Sebastiano     datum, 

215. 
Zornoza,  Martinus,  S.  J.,  diaconus, 


qui  sacerdotium  recusarat,  piissi- 

me  obit,  665. 
Zugerus,  Balthassar,  haeretico  spi- 

ritu  imbutus,  deserit  Societatem, 

681. 
Zuniga     et     Avellaneda,     Gaspar, 

archiep.  compostellanus,  653. 
Zweibrticken,  dux,  61. 
— v.  Deux  Ponts. 


VI 


INDEX    GENERALIS    HUJUS    VOLUMINIS 


Pag. 


Praefatio  alterius  voluminis v 

Recensio  codicum xiii 


I.— Epistolae. 

1567 


143  Polancus  (?)  universae  Societati. . 


1568 


144  Polancus  ignoto  sodali  hispano. 

145  »         universae  Societati  . . 


1569 

146  Gaspar  Gropellus  Polanco 

147  Polancus  P.  Francisco  Borgiae. . . . 

148  »         P.  Jacobo  Mironi 

149  »        P.  Francisco  Borgiae 

150  P.  Ignatius  de  Acebedo  Polanco.  .. 


1570 


151  Polancus  universae  Societati. 

152  Nicolaus  Sanderus,  Polanco. . 

153  Polancus  universae  Societati 


1571 
154  P.  Jacobus  Ximenius  universae  So- 


cietati 


1572 


155  Polancus  P.  Hieronymo  Natali.... 

156  »  » 

157  »  » 

T58  »         P.  Edmundo  Hajo 

159  »         P.  Joanni  de  Mariana. . . 

160  P.  Claudius  Matthaeus,  Polanco.. 

161  Polancus  P.  Balduino  ab  Angelo. . 

162  P.  Claudius  Matthaeus,  Polanco.. 


Roma 


3i  Dec. 


V 

10  Oct. 

27 

)) 

31  Dec. 

29 

Bassano 

21  Jan. 

56 

Roma 

7  Maj. 

58 

» 

»     » 

62 

» 

12     » 

64 

Conimbrica 

8  Oct. 

66 

Roma 

3  Jan. 

69 

Lovanio 

8Sep. 

97 

Roma 

3l  Dec. 

99 

30  Dec.     115 


Sancto  Michaele 

16  Mar. 

i3o 

Ferraria 

19  Apr. 

133 

Ferraria  (?) 

2  Maj. 

i3s 

Roma 

3  Nov. 

136 

» 

»     )) 

138 

Turnone 

»     » 

139 

Roma 

15     » 

142 

Turnone 

20     » 

147 

Index  generalis  hujus  voluminis 


163  Polancus  P.  Emmanueli  Lopez. 


164 

» 

165 

)) 

166 

» 

167 

» 

168 

» 

169 

» 

P.  Francisco  Sunnerio. . . . 

P.  Laurentio  Maggio 

P.  Dominico  Mengino. . . . 

P.  Petro  Trigoso 

Carolo  Borromaeo,  card. . 

170  Polancus  Duci  Sabaudiad. 

171  »         PP.  Matthaeo  et  Hajo 

172  »         P.  Claudio  Matthaeo 

173  Ex  commissione  Polanci,  P.  Diony- 

sio  Vazquez 

174  Polancus  P.  Laurentio  Maggio 

175  »        P.  Gregorio  Mata 

176  Franciscus  Rocca,  Polanco 

177  Polancus  universae  Societati 


OLUMINIS 

939 

Pag. 

Roma 

22N0V. 

I49 

» 

» 

» 

151 

» 

28 

» 

152 

» 

29 

» 

154 

» 

» 

» 

158 

» 

l3  Dec. 

159 

» 

» 

» 

160 

» 

13 

» 

163 

» 

14 

» 

164 

» 

15 

» 

165 

» 

20 

» 

167 

» 

» 

» 

168 

» 

23 

» 

172 

Lugduno. 

3o 

» 

i73 

Roma. 

31 

» 

176 

1573 

178  P.    Gundisalvus    de   Esquivel,    Po- 
lanco 

79  Polancus,  P.  Balduino  ab  Angelo. . . 

80  Rex    Portugalliae,    Patribus  S.    J.. 

81  P.   Gaspar  Sdnchez,   Polanco 

82  P.  Franciscus  de  Castro     »       

83  P.  Didacus  Samaniego       »        .... 

84  P.  Georgius  Sarranus         »        

85  P.  Franciscus  Sunnerius     »       

86  P.  Emmanuel  de  Leon       »        

87  Card.  Infans  Portug.,  Polanco  et  Pa- 

tribus  congr.  gen 

8S  P.  Matthaeus  Zerer>  Polanco 

89  P.  Balduinusab  Angelo    »       

90  Sebastianus  rex,   Polanco  et   Patri- 

bus  congr.  gen 

91  P.  Aegidius  Gonzalez,  Polanco.... 

92  P.  Edmundus  Augerius        »       .... 

93  P.  Hannibal  Coudretus        »       .... 

94  Polancus  Carolo  Borromaeo  card. . . 

95  P.  Joannes  de  Canas,  Polanco 

96  P.  Edmundus  Hajus  »       

97  Polancus  P.  Francisco  Adorno. .... 

98  »        P.  HieronymO  Domenech. 

99  P.   Hermannus  Thyraeus,  Polanco. 
200  P.  Edmundus  Augerius  » 


Matrito 

2 

Jan. 

211 

Roma 

10 

» 

213 

Ebora 

11 

» 

215 

Matrito 

16 

1 

216 

Villarejo 

20 

» 

218 

Vallisoleto 

» 

» 

221 

Ebora 

21 

» 

223 

Pultovia 

» 

» 

225 

Toleto 

» 

» 

227 

Ebora 

22 

» 

228 

Etlinga 

24 

» 

229 

Tornaco 

26 

» 

235 

Ebora 

27 

» 

236 

Burgis 

28 

» 

238 

Parisiis 

3o 

» 

239 

Ruthenis 

» 

» 

241 

Roma 

3l 

» 

244 

Hispali 

5 

Feb. 

246 

Parisiis 

7 

» 

251 

Roma 

» 

» 

252 

» 

8 

» 

254 

Moguntia 

» 

» 

256 

Rupella 

18 

» 

263 

940 


POLANCI    COMPLEMENTA 


Pag. 


201  P.  Josephus  de   Ayala,   Polanco...  Barcinone 

202  P.  Joannesde  Castaneda         »        ..  Hispali 

203  P.  Franciscus  de  la  Torre     »        . .  Gadibus 

204  P.  Joannes  Suarez                    »         .  .  Lugduno 

205  Polancus  P.  Joanni  Maldonato Roma 

206  Franciscus  Ximenius  et  Ludovicus 

Rodriguez,  Polanco Antuerpia 

207  P.  Hannibal  Coudretus,  Polanco...  Ruthenis 

208  Polancus  P.  Joanni  Maldonato Roma 

209  P.  Henricus  Blyssemius,  Polanco..  Praga 

210  P.  Petrus  Trigosus                 »  Antuerpia 

211  P.  Joannes  Castaneda             »  Hispali 

212  Polancus  P.  Joanni  Suarez Roma 

213  P.  Petrus  Trigosus,  Polanco.    Antuerpia 

214  Polancus  P.  Joanni  Suarez Roma 

215  P.  Edmundus  Augerius,  praeposito 

generali  futuro Rupella 

216  P.  Petrus  Trigosus,  Polanco Antuerpia 

1575 

217  Mandata  Patris  Everardi  Mercuriani 

ad  Polancum Romae 

218  Polancus  P.  Everardo  Mercuriano.  Neapoli 

219  »     P.  Antonio  Possevino.. . .  » 

220  »      P.  Everardo  Mercuriano.  » 

221  »                                           »  » 

222  P.  Antonius  Possevinus,  Polanco. ..  Roma 

223  Polancus  P.  Everardo  Mercuriano.  Messana 

224  »                                             »  Panormo 

225  »      P.  Antonio  Possevino. ...  » 

226  »      P.  Everardo  Mercuriano.  » 

227  »                                           »  » 

228  »                                           »  » 

229  »                                            »  » 

230  »                                            »  » 

231  »                                           »  Bibona 

232  »                                           »  Catana 

233  »                                           »  )) 

234  »     Rectoricollegii  rhegiensis?  Syracusis 

235  »     P.   Everardo  Mercuriano.  Catana 

236  »                                            »  » 

237  »                                           »  Messana 

238  »                                           »  » 

239  »                                           »  » 


24  Feb.  266 

»      »  269 

6      »  272 

8  »  277 

9  »  281 

17  Mar.  283 
21       »  286 

23  »  289 
28     »  291 

»      »  292 

3o      »  295 

3  Apr.  298 

18  »  3oo 
20      »  3o2 

24  »  3o3 
2  Maj,  3o5 


?  Feb.? 

3o8 

4  Mar. 

309 

5   » 

3n 

11   » 

3i3 

12   » 

3i5 

»   )) 

3.7 

22   » 

319 

3i   » 

32o 

14  Apr. 

323 

»   » 

326 

22  » 

33 1 

27  » 

334 

21  Maj. 

335 

»   » 

34o 

5  Jun- 

342 

27  Jul. 

346 

»   )) 

348 

5  Aug. 

350 

22   )) 

351 

23   » 

354 

5  Sep. 

358 

18   » 

36l 

3o  » 

366 

Index  generalis  hujus  voluminis 


240 
241 
242 
243 

244 
245 

246 

247 

248 

249 
250 

251 

252 
253 


Polancus  P.  Everardo  Mercuriano. 


» 
» 
» 
» 

» 
» 


» 
» 
» 
» 
» 


P.  Everardus  Mercurianus,  Polanco 
Polancus  P.  Everardo  Mercuriano.. 
»  » 

»  » 

»  » 

P.  Everardus  Mercurianus,  Polanco. 
»  » 


rOLUMINIS 

941 

Pag. 

Messana 

5  0ct. 

367 

■> 

6      )> 

371 

» 

10      » 

377 

Catana 

29      » 

379 

» 

3o      » 

383 

)) 

3i      » 

394 

» 

1  Nov. 

399 

Roma 

19      » 

405 

Catana 

25      » 

408 

» 

»      » 

410 

Syracusis 

l4Dec. 

419 

Catana 

20      » 

420 

Roma 

24      » 

427 

» 

»      » 

433 

1576 

254  Polancus  P.  Everardo  Mercuriano.. 

» 
» 
» 
» 
» 
» 
» 
» 
» 
» 
» 


» 
» 
» 
)) 
» 
» 
» 
)) 

276  P.  Everardus  Mercurianus,  Polanco. 

277  Polancus  P.  Everardo  Mercuriano.. 

278  »  » 

279  »  » 

280  »  » 

281  »  » 


255 

» 

256 

» 

257 

» 

258 

» 

259 

» 

260 

» 

261 

» 

262 

» 

263 

» 

264 

» 

265 

» 

266  P.  I 

Iven 

267  Pola 

incu: 

258 

» 

269 

)) 

270 

» 

271 

» 

712 

» 

273 

» 

274 

» 

275 

» 

Catana 

» 

» 

» 

» 

» 

» 

» 

» 

)) 

» 

» 

Roma 

Catana 

Panormo 

» 

» 

» 

» 

» 

» 

» 

Roma 

Catana 

Carangino 

Tremilia 

Syracusis 

» 


3jan. 

12  » 

13  » 

17      » 

»      )> 
21 
3o 
3i 


» 

» 


19      » 
»      » 


435 
440 
443 

445 
449 
452 
461 
464 
16  Feb.  465 
468 
473 
475 
477 
482 

485 
488 

20  »       491 

21  »       497 

22  »       502 
25      »       504 

2  Apr.     507 

14  »         512 

15  »        5*4 
19  Maj.     516 

I5jun.  523 

3o     »  528 

l7Aug.  534 

5  Sep.  536 


20      » 
25      » 
27     » 
10  Mar. 
14      » 


942  POLANCI    COMPLEMENTA 


Pag. 


Neapoli 

14  Oct. 

563 

Tibure 

26    » 

565 

Neapoli 

1  Nov. 

566 

282  Polancus  P.  Everardo  Mercuriano. .         Syracusis  27  Sep.  540 

283  »  »  Rhegio  29     »  542 

284  Memoria  siculae  visitationis 543 

285  Polancus  P.  Everardo  Mercuriano. . 

286  P.  Everardus  Mercurianus,  Polanco. 

287  Polancus  P.  Everardo  Mercuriano. . 

1577 

288  P.   Antonius  Possevinus  universae 

Societati Roma  r  Jan .  569 

1607 

289  P.  Joannes  Jacobus  Bassus  P.  Octa- 

vio  Lorenzini Florentia  26  Aug.  570 

II. — Chronica. 

1  Ephemerides  romanae 575 

2  Commentariola  Polanciana 635 

III.— Didactica. 

1  Industriae  (Series  prior) 725 

2  »         (Series  posterior) 776 

3  Monita  a  Polanco  cuidam  juveni  data 815 

4  Annotationes  de  obedientia 821 

5  Consilia  duci  florentino  proponenda 823 

6  Ratio  gerendi  res  florentinas 829 

APPENDIX 

1  Epitaphium  abavi  Polanci 835 

2  »  Polanci  patrui  magni 836 

3  »  avi  Polanci 837 

4  »  parentum  Polanci 837 

5  De  itinere  Lainii  ac  Polanci  in  Galliam  (an.  1561) 838 

INDICES 

I  Index  auctorum 845 

II  Index  eorum  ad  quos  Polancus  scribit 848 

III  Index  eorum  qui  ad  Polancum  scribunt 848 

IV  lndex  eorum  qui  ad  alios,  non  ad  Polancum,  scribunt 849 

V  Index  personarum,  rerum  ac  Iocorum 849 

VI  Index  generalis  hujus  voluminis 938 


ADDENDA  ET  CORRIGENDA 


Pag. 


Lin. 


Dicit. 


Legatur. 


23 

Ult. 

nn.  50  et  55 

nn.  50  et  50,  quod  ad  Nea- 

polim;  n.  57,  quod  ad  Si- 

ciliam. 

215 

Ult. 

Epp.  Extern.,  I  fol. 

Epp.  Extern.  27,  I  fol. 

228 

Ult. 

Epp.  Extern.,  2  ff. 

Epp.  Extern.  2,  2  ff. 

317 

33 

Ital.  141 

Ital.  I4g. 

328 

26 

specie 

Specie  [pro  Specia,  portu 
Spedia] 

371 

Ult. 

Adde:  «cf.  et  Le  BACHELlER,  Bellarmin  et  son  Car- 

dinalat,    l3l,   l38.» 

443 

25 

epist.  263. 

epist.  264. 

507 

Ult. 

n.3. 

n.  2. 

577 

22 

Borckiou 

Bocckiou. 

580 

penult. 

Nargin 

Nargni  (pro  Narni). 

632 

3S 

il  P.  B.  Giaen 

Textus    habet    «il    P.     b. 

633 
636 


12-13 

penult. 


palaimo 
trecenti 


Giaen »  ;    videtur    tollen- 
dum  10   ab»:    nomen  erat 

Ferdinandus.) 

Legi  etiam  [  otest  palatino 

recenti. 


DATE  DUE                            | 

*-f 

•■   ■ 

j  U  _  . ;  <j  c  c 

$ 

GAYLORD 

PRINTED  IN  U.S    A.     1 

BOSTON  COLLEGE 


BOSTON  COLLEGE  LIBRARY 

UNIVERSITY  HEIGHTS 
CHESTNUT  HILL.  MASS. 


Books   may  be  kepc  for  two  weeks  and  may  be 
renewed  for  the  same  period,  unless  reserved. 

Two  cents  a  day  is  charged  for  each  book  kept 
overtime. 

If  you    cannot    find    what    you    want,  ask    the 
Librarian  who  will  be  glad  to  help  you. 

The  borrower  is  responsible  for  books  drawn  on 
his  card  and  for  all  fines  accruing  on  the  same. 


rm