Skip to main content

Full text of "Praelectiones theologicae"

See other formats 


LIBRARY 
Brigham  Young  University 


DANIEL    C.    JACKLING    LIBRARY 

IN    THE 

FIELD   OF    RELIGION 


.  5ac«»rc/(is  ^ 


'^M 


-H5 


PRAELECTIONES 


THEOLOGICAE 


QUAS   IN    COLLEGIO  ROM.  SOC.  JESU 


HABEBAT 


JOANNES    PERRONE 


E  SOCIETATE  JESU 


IN  EODEM  COLL.  THEOL.  PROFESSOR. 


EDITIO    P03T    SECUNDAM     ROMANAM     DILIGENTIUS    fiMEXDATA 


£T  NOVIS    ACCESSIONIBUS    AB  IPSO   AUCTORE   LOCUPLKTATA. 


VOLUMEN    IV. 


CONTIAET   TliACTATUM   DE  DEO    ET  SS.  TRIjVITATE 


V  I  E  N  N  A  E 

TYPIS    KT    SUMPTIBUS    CONGREGATIONIS    MECHITARISTICAK, 

MDCCCXLII. 


# 


THE  LIBRARY 
BRIGHAM  YOUNG  UNIVERSITy^ 
PROVO,  UTAM        *^^ 


♦ 


TKACTATUS 


D  E    D  E  O 


EJUSQLE     ATTRIBUTIS 


«t 


TRACTATUS 
D  £    B  E  O 

EJUSQUE  ATTRIBUTIS 

PROOEMIUM. 

1.  ^xii  catholicae  religionis  veritatem  hactenus  demonstra- 
vimus,  iidem  simul  eorum  omnium  veritatem  demonstravi- 
mus ,  qua?  ad  ipsam  reHgionem  pertinent,  quaeque  ab  ipsa 
traduntur.  Siquidem  tam  apto  haec  inter  se  vinculo  tamque 
arcto  connectuntur ,  ut  unum  idemque  plane  sint,  neque  al- 
terum  sine  altero  consistere  queat.  Itaqu,e  jam  esset  acta  res 
tota,  nec  ad  revincendos  heterodoxos,  modo  sui  compotes 
sint,  modo  CcBca  contradicendi  Ubidine  non  abripiantur,  quid- 
piam  deberet  ultra  requiri.  Verum  quia  non  hujusmodi  est  re- 
ligio  cathoHca,  ut,  quemadmodum  liaireticorum  sectae,  late- 
bris  atque  ambagibus  veHt  obtegi  parafique  smnper^  juxtamo- 
nitum  Petri  *),  cathoHci  homines  sumus  ad  saUsfactionem 
omni  poscenfi  nos  rafionem  de  ea,  quce  in  nobis  est^  spe, 
Hbenter  de  illis  dogmatibus  singiUatim  disputare  aggredimur. 
Unum  curare  debemus,  ut,  quam  ipsa  rehgio  viam  et  ratio- 
nem  tradit,  ab  ea  inter  disputandum  nusquam  deflectamus. 

2.  Ordimur  jam  disputare  de  Deo ,  a  quo  sicuti  rerum  o- 
mnium  ita  et  scientiarum,  theologiae  vero  maxime,  initia  sunt. 
Agemus  primo  de  ejus  existentia ,  unitate,  essentia  et  attribu- 
tis  generatim ;  deinde  singillatim  de  prcecipuis  attributis  tum 
positivis  tum  negativis  absolutis;  tertio  de  intelHgentia  ac  vo- 
luntate;  ultimo  de  providentia,  praedestinatione  ac  reproba- 
tione.  Quanquam  autem  hac  de  re  multa  philosophi  commu- 
niter  cum  theologis  tradant,  quae  theologiae  studiosis  latere 
penitus  putanduni  non  est;  operae  tamen  pretium  nos  factu- 
ros  existimavimus ,  si  saltem  majoris  momenti  nonnulla  hic 
in  memoriam  ipsis  revocaremus,  ut  et  altius  in  eorum  ani- 
mis  illa  defigantur,  et  cumulatius  recentes  errores  conjunctis 
facultatis  utriusque  viribus  profligentur. 

1)  I.  Pet.  III,  15.  .Tuvat  in  Iianc  sen-  et  apertis  et  ad  lucem.  AmatflguraSpi- 

tentiam  affere  verba  Tertuliiani  (Adver.  ritus   Sancti  orientem,  Christi  figuram. 

Vdlentin.  cap.   iii),    „Abscondat   itaque  Nihil  verltas  eriibesclt,  nisi  solummodo 

se  serpens,  quantum  potest,   totamque  abscondi;  quia  nec  pudebit  illum  aures 

prudentiam    in    latebrarum    ambagibMs  ei   dedere,    cum    Deum    recognoscere, 

torqueat ,  aite  habitet,   in    cceca  detru-  quem  jam   illi   natura    commisit,  quem 

dalur,  per  anfractns  seriem  suam  evol-  quotidie  in  operibus  omnibussentit,  hoc 

vat,  tortuose   procedat,    nec   seinel  to-  solo    minus   notum ,   quod    unicum  non 

liis,    lucifuffa   bestia.   Nostrae    cohimbae  putavit,  quod  in  numero  nominavit,  quod 

eliam  doinus  simplex,   iii  editis  semper  in  aliis  adoravit." 


PARS  PRIMA. 


DE  DEI  EXIStENTIA,  UNITATE,  ESSENTIA 
ET  ATTRIBUTIS  GENERATIM. 

3.  Dei  nomine  intelligimus  ens,  quo  nihil  melius  esse  aut 
excogitari  potest.  Inquiremus  autem  primo  an  sit,  deinde 
utrum  unus  an  multiplex ,  denique,  quantum  hiimana  imbecil- 
litatepossumus,  quse  sit  ejus  essentia,  quas  dotes  et  proprietates. 


c  A  p  y  T  I. 

DE   DEI  EXISTENTIA 

4.  Qui  Deuni  esse  neeant  athei  seu  atheistw  vocantur,  et 
quidem  positivi,  ut  distmguantur  ab  iis,  qui  ne^ativi  ^Rssim 
audiunt,  eo  quod  Deum  esse  ignorant,  si  tamen  dari  tanta  igno- 
rantia  potest,  quam  saltem  non  ad  longum  tempus  dari  posse 
plures  merito  affirmant. 

5.  Dari  autem  plures  atheos  practicos,  qui  nempe  ea  ratio- 
ne  se  gerunt,  periiide  ac  si  nuUus  Deus  esset,  heu  nimium 
comperimus;  ast  non  ita  certum  exploratumque  est,  utrum 
dentur  athei  speculativi  seu  dogmatici  vel  the^oretici,  qui  nem- 
pe  sibi,  obluctante  conscientia,  persuadere  ratipcinationis  vi 
revera  possint,  Deum  nullum  existere.  Cum  tamen  quovistem- 
pore  nonnuHi  fuerint,  qui  Dei  existentiam  impugnaverint,  co- 
gimur  adversus  istos  hanc  inire  disputationem.  Hi  athei  theore- 
tici,  qui,  positis  quibusdam  principiis,  scientifice  impugnant 
existentiam  Dei,  vocantur  systematici,  ut  discernantur  ab  iis 
qui  nullo  fundamento  nixi  id  praestare  satagunt,  qui  propterea 
non  systemafici  audiunt. 

6.  Monendum  vero  esl  ex  illis  divinitatis  hostibus  alios  dire- 
cte  atque  aperta  fronte  ejus  existentiam  adortos  esse,  alios  ye- 
ro  indirecte,  laryata  nempe  ac  subdola  quadam  ralione,  quibus 
accensendi  plerique  ex  iis  sunt,  qui  vel  non  afiam  ponunt  Dei 
existentiam  nisi  subjectivam  *),  vel  Deum  cum  hac  rerum  uni- 
versitate  confundunt  ^) ,  tum  ii ,  qui  argumenta  omnia ,  quibus 


1)  Tales  plerique  sunt  ex  iis,  qui  per-  Deuni  animam  mundi  esse,  Deum  di- 
tinent  ad  sclioiaut  criticismi  geruianici,  verso  sensu  admlltebant  a  splnozistis. 
vei  ab  eadem  prodierunt,  de  quibus  Cont'.  Cudworlh ,  Syslema  iuteltectuule , 
postea.  cuni  notis  MoslKBuiii.  Id  ipsum   constat 

2)  Quo  in  censu  veuiunt  in  primis  ex  Cic.  De  nut.  deor.  lib.  ii,  ubi  expen- 
spinozista;,  qui  confundinon  debent  cum  dit  diversas  philosopiiorum  sententias 
veteribus    stoicis,    qui     etsi    docuerint  circa    naturaui;i  divinitatis;     necnou^ex 


PART.   I.    CAP.   I    DE   DEI   EXISTENTIA.  7 

Dei  existentia  demonstratur,  tanquam  non  sufficientia  rejiciunt, 
nec  uspiam  Deum  inveniunt;  illi  nominantur  athei  directi,  isti 
indirecti 

7.  Atheos  enumerandi  diversa  diversis  ratio  est;  aliis  vakle 
multi,  alns  valde  pauci  numero  sunt;  rursum  sic  opinantibus, 
aliis  bonus  inest  animus,  pravus  ahis  l),  Nos  vero  neque  tot 
esse  ducimus ,  quot  ahqui  falso  putant  (loquimur  autem  de  a- 
theis  theoreticisj ,  neque  adeo  paucos  seu  lere  nullos  esse  ar- 
hitramur ,  ut  nonnulh  autumant. 

8.  Quidquid  tamen  de  eorum  numero  sit,  in  adstruenda  Dei 
existentia  duo  scopuh  nobis  sunt  devitandi.  Alter  eorum,  qui 
autumant  nuUam  instituendamesse  de  Dei  existentia  demonstra- 
tionem,  utpote  qute  sola  fide  tenenda  sit,  atque  ex  revelatione 
credenda ,  de  qua  nobis  constat  ex  auctoritate  generis  humani  2) ; 


Lactantio,  Divin.  instit.  lib.  ii ,  cap.  5, 
ubi  eos  refellit.  Sed  de  liis  postea.  His 
addendi  sunt  recentiores  sansimoninni  , 
qiii  pariter,  ut  videl)imus,  Deuni  non 
alium  admittunt  pr.eter  hanc  rerumuni- 
versitatem  et  societatem  ipsam. 

1)  Inter  eos,  qui  atheorum  numerum 
fixtendere  nituntur  ,  eminent  Bayle  tum 
in  siio  Diclion.  hist,  crit.  tnm  in  Con- 
tinuiit.  ife  se.i  penxees  sur  la  comete,  et 
ite/touse  uux  gueslions  il^un  protnnciiil, 
part.  II,  et  iii,  etc.  cujus  quidem  in  a- 
theos  propensio  notissima  est  j  nec  non 
Jacobus  Bruciier  in  sua  Hist.  philosoph, 
tom,  i;  .lac.  Frid,  Raiman  in  Hist.  univ, 
utneismi.,  Hildes  1725j  Buddiens  in  suis 
Thesibifs  <fe  atheismo ,  aliique  non  pauci. 
liicaute  etiam  IVicole,  ex  jansenistarum 
coriph;eis  ,  scripsitj  „11  faut  que  voiis 
sachiez,  qne  la  ^r.inde  heresie  du  mon- 
de  n'est  pliis  le  lutheranisme  ou  le  cla- 
vinisme,  que  c'est  l'atheisme,  et  qu'il 
y  a  tqutes  sortes  d'alhces,  de  bonne 
foi,  de  mauvaise  foi  ,  de  determines,  de 
vacillans,  de  tentes,  etc."  {Lettrehune 
danie  ,  let.  25.)  Conf.  Feller,  Catechis- 
nie  philosoph.  art.  Athee.  Reprelienden- 
dus  etiani  ejiisdem  vitii  est  Harduinus 
in  libro  ,  cui  W\,u\us ^  Atliei  iletecli ,  inter 
opera  ejus  varia,  fol.  Amstel.  1738.  He- 
censet  auteiu  in  hoc  opere  inler  atheos 
detectos  .Tansenium  ,  Victoreni  seu  An- 
dream  Martin,  Thomassinum ,  Male- 
branche ,  Quesnel ,  Antonium  Arnauld  , 
Nicole,  Pascal,  Cartesium,  le  Grand  , 
Silvanum  Re»is :  in  eunduni  fiiiein  scri- 
psit  opusciiliini :  Heflesions  importnntes, 
etc.  nuod  iii  eodein  volumine  reperitur. 
Sed  et  eum  imitatus  Bruchkerus,  in 
Hist.  crit.  ph^los.  tom.  iv,  part.  ii,  p.  m. 
6(i8  ,  inter  pliires  viros  pietate  iiisignes, 
quos  suinina  injuria  in  afieoruiu  nu- 
uieriini  retulit,  recensuit ipsum  Hardui- 
num,  etsi  Bruck.erus   alio   omnino  ani- 


mo  Id  fecerlt ;  caeterum  si  Joannem  To- 
landum,  Anton.  Colius,  et  Ludovicuiii 
Mayer  excipias,  reliqiios  omnes ,  qiios 
hic  auctorarlfoT^^ro?-  accusat,  singillatiin 
vindicat  Brenna  mox  citandus,  lib.  ii, 
part.  II ,  cap.  27.  Inter  eos  vero ,  qni 
exteniiare  atheorum  nuiqerum  certant, 
niimerari  ii  debent,  qui  abatheismi  ma- 
ciila  vel  eos  piirgare  nituntiir,  qui  o- 
n^nium  fere  consensu  tales  habiti  siint , 
e.  g.  .Tiilius  Caesar  Vanini,  Spinoza,  etc. 
eos  enim  piirgat  VVe^sciieider ,  §.  57 , 
n.  b.  Consiilatur  de  hoc  argiiinento  Breii- 
na  soc.  .Tesu ,  in  opere  De  generis  hu- 
mani  cansensu  iu  itf/uoscenila  Dirinitate , 
2.  vol.  in  '4.  Florenti;e  1773,  parte  i, 
cap.  20  et  seqq.  pr;esertim  cap,  33,  qui 
omniiiin  plenissime  de  hoc  ar^umento 
scripsit^  ita  ut  vere  dixeris  ab  eodein 
rem  fuisse  penltus  exhaustam. 

2j  Ita  anctor  operis  :  Essai  sur  PimHf- 
ference  en  mntiere  ile  reHf/ion ,  necnon 
Bautain  ,  etsi  diverso  principio  ductus, 
qui  in  suis  responsionibiis  ad  .loan.  Fr. 
Mariain  le  pape  de  Trevern  Episcopuni 
Argentoratensein  (ijtrasbourg)  pronte- 
tur:  „J'ai  rintime  conviction,  et  coin- 
me  chrelien  et  comine  philosophe,  qiie 
le  raisonnement  seul,  sans  la  liimiere 
de  la  foi ,  ne  peiit  me  donner  la  cerli- 
tude  sur  cette  premiere  de  toiites  vori- 
tes"  (existenti;c  Dei).  Mirum  porro  est 
quot  paralogismos  instriiat  ad  Imc  offi- 
ciendum.  Conf.  Avertissement  sur  l^en- 
seignement  ite  M.  Bautain ,  Strasbourjf 
1834,  paa:.  5.  et  seqq.  Hic  tamen  auctor 
se  scriptaqiie  siia  sedis  apostolic;B  jii- 
dicio  humiliter  subjeoit,  et  in  epistola 
quam  dedit  episcopo  suo  21  sept.  an. 
1837  non  pauca  ex  iis  qu;e  miniis  cau- 
te  scripserat  retractavit.  Demiiin  in  mo- 
uito  prajiitisso  operi  cui  tit.  Psgckologie 
experimentale  Strasboiirg-  1839.  H;ec  pr;B- 
clare  scripsit:  „Apres  avoir  defere  lui- 


O  THACTATUS    DK    DEO 

atque  hi  quidem  videnlur  nobis  causae  proditores.  Alter  vero 
eorum  est,  qui  nuUa  saltem  stricte  talem  demonstrationem  ea- 
dem  de  re  fieri  posse  ajunt;  quod  pariter  periculi  plenum  exi- 
stimamvts.  Nam  etsi  daremus,  ut  plerique  jurecontendunt,  non 
posse  Dei  existentiam  ostendi  ea  demonstrationis  specie ,  quae 
dicitur,  a  priori  seu  per  causam,  vel  ut  alii  dicunt  ab  antece- 
dente,  saltem  prioritate  ordinis  *),  tamen  extra  dubitationis 
aleam  est,  posse  Dei  existentiam  probari  ea  demonstrationis 
specie,  quam  a  posteriori,  vel  etiam  ea  quam  a  simultaneo 
nonnulli  vocant,  cum  nempe  proceditur  ab  effectu  ad  causam , 
vel  utrumque  simul  assumitur  2). 

9.  In  delectu  autem  argumentorum  ad  finem,  quem  tendi- 
mus,  obtinendum,  temperamento  quodam  nobis  opus  esf, 
Plura  enim  sive  methaphisyca  sive  ontologica,  ut  vocant,  si- 
ve  physicotheologica  antiqui  et  recensiores  scriptores  ad  osten- 
dendam  supremi  numinis  existentiam  congerunt,  qucC  omnia 
persequi  constituti  nobis  Hmites  non  sinunt,  quod  et  nimis  ope- 
rosum  et  supervacaneum  praeterea  esset.  Quare  unum  vel  alte- 
rum  ex  soHdioribus  et  clarioribus  sehgemus ,  auditores  nostros 
remittentes  ad  eos  scriptores ,  qui  ex  instituto  unumquodque 
argumentum  peculiariter  enuclearunt.  Neque  enim  ii  sumus, 
qui  vel  praetermissa,  vel  non  aeque  probata,  hoc  ipso  ut  minus 
apta  ad  rem  conficiendam  repudiemus,  in  quod  vitium  incur- 
rerunt  incaute  nonnuUi  scriptores  cathohci,  et  passim  incur- 
runt  ex  quadam  animi  perversitate  neoterici  scriptores  e  pro- 
testantium  grege,  quibus  constitutum  est  omnia  susque  dc- 
que  ferre  3). 


ineine  au  jugemenl  <lu  Saint-  Siegre  ses  dinig  juxta  nostrum  concipiendi  mpdum 

pr6cedents  ecrits.  II  a  consulte  a  Rome  non  vero  tjuae  ex  causn  ad  etTectumpro- 

des  personnes  graves  par  leur  caracte-  cedit;  quo  sensu   nemo    est,    qui    con- 

r.*   comme  par  leur  posi^ion,   et  il  iui  a  tendat   demonstrationem  existenticB  Dei 

^te  dit  que,  fort  de  ses  intentions  droi-  institui   posse?   sed   eain  solum  ab    at- 

tes  et  de  sa  soumission  a  Teglise  iide-  tributis,  ex  ordine  conceptis,  fieri  pos- 

vait  continuer  son  oeuvre,  en  s'empres-  se  illi  existiiuant. 

sant  de  deposer  ses  nouveaux  ecrits  au        2)  Dicitur  demonstratip  a  .timulfaneo, 

pied  du   souveraiu  pontife.  Cest  ce  qui  qupd  constet  duabiis  denionstrationibus, 

fait  en  ce  moment  daps  toute  ia  since-:  a  prioii  scilicet  et  a  poxteriori  in    upum 

rite  de  son  ame,  declarantquMlest pret  coalescentib^^s. 

a  retrancher  de  cet  ouvrai^e,  ainsi  que        3)  Inier    catholicos    eminet   1'Herini- 

des  autres  ,    tout  ce  qui  pourrait  purai-  pier,  cui  vitio  vertilur,  quod  arsumen- 

Tre  contrnire ,  tle  guelt/ue  tnnnfere  ce  xoit.,  ta  quinque,    quibus  S.  Tliomas   p.  i,  q. 

a  la  doctrine  tle  Ceglise.    L^imteur  etnit  2.  art.  3,  adstruit  Dei  existentiam,  tan- 

cntholique  tirnnt  d^elre  j}/iiiosophe ^  et  ne  quain  minus  solida-traducat,  qu;e  tamen 

reut  etre  philosophe ,    t)u'  h   In  eondition  communi  calculo  probantur     Ex  prote-: 

derestercntholii/ue.^^^lJtinamQmnesejusr  stantibns  vero,    pr;eter   antiquiores  ali- 

modi  exemplum  imitarentur,  acilli  pr;e-  quot,  recenseri    debent    ii  omnes,    qui 

sertim    quorum    scripta    ab    apostplica  autumant  ide;e  Supremi  Numinis  subji- 

sede  dainnata  siint  nec   turbas   cierent,  ci  ens  reale,  ut  Ficlite  in  opere:   An- 

nec  tiirbarent  ecclesiam!  weis  %um  seligen  Leben,  id  est,   Manu- 

1)  .luxla  rija^idiores  quosdam  philoso-  ducHo  ad  ritatn  beatam;  vel  quidemon- 

phos    demoiistratio  a  priori   eadem  est  strationem  in  solis  rebus    mathematicis 

ac  ab  antecedente  prioritate  saltem  or-  et  iis  qu;e  sensibus  pbjecta  sunt  locum 


PART.    I.    CAP.    I.    DK    DKI    KXISTKNTIA.  9 

10.  Animadvertendum  denique  est,  non  ideo  in  tuto  rem  to- 
tam  futuram,  si  evicerimus  existentiam  Dei,  nisi  praeterea  o- 
stenderemus  Dei  nomine  venire  objectum  reale,  cum  a  nobis 
tum  a  rerum  mole  distinctum.  Nam  recentiores  athei  illud  no- 
bis  ultro  jam  concedunt;  atquitamen  toto  coelo  a  nobis  dissen- 
tiunt,  cum  nihil  aUud  Dei  nomine  intelhgant  nisi  vel  ideampu- 
re  subjectivam  vel  rerum  omnium  universitatem.  Propterea 
objectum  reale  et  a  caeteris  omnibus  distinctum  intellectum  vo- 
lumus  in  sequente  propositione,  etsi  de  hoc  posteriori  argumen- 
to  postea  ex  professo  dicturi  simus. 

11.  His  ad  perspicuitatem  dicendorum  delibatis ,  esto  jam : 


PROPOSITIO   I. 

Deus  existit. 

12.  Hffic  propositio  tum  praeambulum  lidei  est,  ut  loquitur 
S.  Thomas  1),  quani  independenter  arevelatione  solius  rationis 
ope  in  Dei  existentiae  cognitionem  devenire  possimus,  tum  ad 
Hdem  spectat,  quuni  Dei  existentia  sit  fundamentum  totius  re- 


liaWre  arbitrantiir,  ut  Daiib,  Tlieologu-  per  ipsiiin  aut  spiriliim    ipsiiis  in  homi- 

tHt^Hu  iii    et  seqq.i   C\oA\us ,  Allgemeine  nis    animo    etFecta,    cop:nosci ,    ideoqiie 

Heliffionslehrey   etc.   seu,   Doctriiut    uni-  aliis    arjs^iimentis  plane  opus   non  esse , 

rersfilis  ile  religione,  77  et   seq<].  187  et  ut  Ziegler,  Beilrdffe  znr  Geschichte,  etc. 

seqq.  Idem^  Voa  Gott  in  iler  Natur,  etc.  seu,  Uucumenta  aif  hisloriainfiitei  ife  exi- 

seu  De  Deo ,  in  natiira  iit  historia  huma-  stentia  Dei  in  theologia,  Golting.-e  1797; 

Aft,  Lips    1818;  Marlieinecke,Z>eeG/a«^/-  Schleiermacher,  iler   christliche  Gtaiibe , 

lehre,  etc.  hoc  est,  Doctrina  fundamen-  seu :  De  fiile  chri.-tiana,  paff.  179  et  seq. 

falis  christianu:  dogmaiiciB,  Berolini  1819,  apud  Wegsch.  Horum  pliirimi  ex  criti- 

§§.  23  et   seqq.    §.  121,  ubi  ha;c  habet:  cismi  schola    prodienint.    Kantius  eniiii 

„ldea   Dei,   tuiii   relate    ad  ejus  essen-  principiis  suis    de  postulato    et  autono- 

liam,  tum    relate   ad  ipsius  existentiaiu  mia  imperativoqiie    cathefforico  rationis 

ea  ratione   tantum   ostenditur^  ut  evin-  practic;e,  de    quibus   inferius   dicemu.s , 

catur  ex  sensu  intimae  yitjB;"  et  §.123:  non  solum  ex  professo  omnes  plane  re- 

„Ori|rinalis  necessitas  unitatis    ratioMis  jecit  probationes  hucusque  adductas,sed 

liuman^e  cum  conscientia  Dei  est  arjfu-  praeterea  ansam  dedit,  utalii  existentiain 

inentuin  prxcipuiim  eorum,  cui    sic  di-  Dei  solido  carere  fundamento  putarent, 

cta  argumenta  innituntur;"  etalibi  pas-  alii  in    sola   Dei   idea  subjectiva  subsi- 

siui ;  H.  F.  VV.  Heinrjch,  Die  Heligion,  sterent,  alii  atheismum  moralem    profi- 

etc.  seu,  Religio  in  intrimeca.  relatiune  lerentur,  alii  autotheismum ,  etc. 

Hil  scientiam,  Heidelberg  1822,  pag.  97.  1)  P.    i,  q.  k.  a.  2,  ad  2,  ubi  addil: 

„Quod   demonstrandum   assuniiter,    in-  „]\ihii  tamen    prohibet    illud ,  quod  se- 

i/uitj  existentia  nempe  Dei,  etiam  pront  cundum  se  demonstrabile  est  etscibile, 

cognoscitur  jain   pst   completum,   diim  ab  aliqiio   accipi    »it    credibile,    qni  de- 

hpc  ji|xta  suumconceptumcoincidi|;cum  monstrationem  nou  capit."  Cfr.  Joseph 

notipne    cogitationis     Existentia    igitur  iSaeiiz    de   Agiiirre,    Ordin,    Benedict. 

Dei  certa   est,    et  in  certitudine  el  co-  Theologia  S.  An.ielmi^^omx  lfi88.  lib.  i, 

gnitippe  consistit  ipsa  exislentia disp.  vii,  sect.  i  et  seq.  praesertim  vero 

cim    adest    Dei    cpnceptus,   Deiis   ipse  sect.  iii,   necnon  Eminanuel  Sanz  S.  ,T. 

est   tanqiiam   concepliis   sui,  est  sua  e-  Hcholastesannatiif,  Venetiis  1715$  Tract. 

xistentia;"  ve|  qui  affirmant  Deum  ipsum  de  Fide,  part.  m,  disp.  vi,  qiii  id  data 

esse  indicem  sui ,  et  per  se  ipsum,  sive  opera  fiise  oslendunt  omni   argumenle- 

iii  cpnscienlia   quadaiii    Dei ,    iinineriiaie  rum  genere. 


10  TRACTATUS   DE   DEO. 

velatae  religionis,  et  ut  talis  perpetuo  supponatur  in  omnibus 
christianae  fidei  professionibus, 

13.  Sic  vero  1"  ejusdem  veritatem  ostendimus:  A  tota  reter- 
nitate  existit  aliquod  ens ,  illudque  increatum ,  a  se ,  necessa- 
rium  et  infinite  perfectum,  a  quo  entia  contingentia  originem 
et  existentiam  habuerunt;  atqui  nihil  tale  in  hac  rerum  univer- 
sitate  est;  ahud  igitur  prseter  hoc  universum  admittendum  est 
ens  quidpiam,  nimirum  princeps  illa  et  infinita  rerum  omnium 
causa  et  origo,  quam  nos  Deum  nominamus  *). 

14.  Primum  majoris  propositionis  partem  inficiari  ne  atheus 
quidem  potest;  aliquoa  enim  ens  ex  tota  aeternitate  fuisse  ne- 
cesse  est,  quia  si  nihil  ahquando  fuisset,  nihil  etiam  omnino 
nunc  esset,  cum  ex  nihilo  et  a  nihilo  nihil  prorsus  oriri  et  efli- 
ci  possit.  Hoc  vero  dato,  rehqua  necessario  ftuuntac  deducun- 
tur.  Ens  enim,  quod  a  tota  aeternitate  extitisse  oportuit,  debet 
esse  increatum;  quandoquidem  nulla  sopponitur  causa  prae- 
cedens,  a  qua  p^^odjerit;  et  si  ab  ahqua  causa  prodiisset,  jam 
non  esset  aeternum,  debet  igitur  esse  a  se;  esse  autem  asenon 
idem  est  ac  se  ipsum  produxisse,  in  quo  manifesta  est  pugna, 
esset  enim  antequam  esset,  sed  significat  exislere  ex  vi  essen- 
tiah  suae  naturae ,  ita  ut  idea  entis  per  se  existentis  sit  idea  en- 
tis,  cujus  existentia  et  essentia  unum  idemque  sunt.  Ens  vero 
a  se  exigit,  ut  sit  independens ,  immuiahile,  absolute  atque 
omnimodo  necessarium  ;  si  enim  hngatur  contingens,  potuites- 
se  et  non  esse ,  utpote  ad  utrumque  indifi^erens ;  quae  igitur 
eausa  ipsum  ad  esse  potius  quam  ad  non  esse  determinavit  ? 
Praesertim  cum  ens  contingens  non  habeat  rationem  suaemeti- 
psius  existentiae. 

15.  Jam  vero  quod  necessariuni  est,  a  se,  atque  a  totaaeter-r 
nitate  existit,  id  esse  debet  omni  possibih  perfcctionum  gene- 
re  cumulatum  et  undequaque  inhnitum.  Quid  enim  in  primii^ 
potest  enti  increato  et  a  se  existenti  hmites  aut  modum  impoT 
nere  ?  Quid  perfectiones  certas  ei  dehnirej  ita,  ut  has  quiden^ 


I)  Hoc  ai-j^umentum ,   seu    hanc   de-  3,  n.  i  et  seqq.  PosttM»  vero.  c^rd.  Ger- 

nionstrationem,  quam    recte    vocaveris  dilius  hoc  ipsum  arg:umentum  fuse  evoj-. 

mixtnm,  utpote  quai  incipiat  a  poslerio-  vit    in    dissertatione:  DelP-  esislenza  di 

ribus  et    desinat   in  deuionstrationem  a  Dio,  e  ilellu  inirnaterinlita  (lelienafure  in- 

priori  circa  naturam   Dei,  ac  ponat  ne-  tellifjenti ,  opp.  edit.  roiu.  tom.   ii,  §.  iv, 

cessitutem  essendi  nt  fundamentuin   exi-  Ex  hoc  argumento  patet  statui  existen- 

stentia;  et  attributorum  Dei,  pnu   c;cte-  tiam  Dei  distincti  a  reruin  universitate , 

ris  clare   evoivit   Claikius   in    ti-actatu,  ipsunu|ue  poni  ut    substantiain    ohjecti- 

De  l'existence  de  Dieu  et  des  attributsde  vam    ac   realissimam   existentije,  dura- 

Dieu,  17o(i.    Tertullianus   In  lib.  Contra  tionis  et  ordiiiis  luundi  a,bsolutam   caii- 

Hermogenem    longe    pressius   ac    manis  sain,  se.cus  ac   fit  a  neotericis,  prsser- 

eiiergice,  quam  id  pnestitit  Clarkius,  ea  tim   ex   schola    criticismi,    qiii   ul  dixi- 

oiiinia ,  qu;e    spectant    ad  lianc  Dei  de-  nius ,  ide;e    diviii;e  realilaleiii    e  priiici- 

nionsliationem,  coinplexiis  est.  Id  ipsum  piis     rationis     thcoreticai    demonslrarJ 

ante    Ciarkiiiin    prsstiterat  Suarez,   in  pusse  negant. 
sua  metapli^sica,  toin  ii,  dip.  xxix,  sect. 


PART.   I.    CAP.   I.   DE    DEI  EXISTKNTIA.  11 

habeat ,  plures  majoresve  non  habeat,  cum  a  nulla  prorsus  cau- 
sa  dependeat  semperque  extiterit?  Praeterea  ens  absohite  at- 
que  omni  modo  necessarium,  tantum  est,  quantum  esse  po- 
test,  ergo  possibiles  omnes  habeat  oportet  entis  perfectiones ; 
sed  perfectiones  possibiles  saltem  intensive ,  sunt  infinitae.  Nam 
infinitum  est  cui  nihil  addi  potest;  nihilautem  addipotest,  per- 
fectionibus  qure  competunt  enti  infinite  perfecto ;  ergo  ens  neces- 
sarium  perfectiones  habet  saltem  intensive  infinitas.  Quo  fit,  ut 
ente  necessario  nihil  excogitari  possit  mehus,  majus  aut  perfe- 
ctius.  Ab  hoc  ente  propterea  entia  contingentia  originem  et  exi- 
stentiam  habuerunt;  quae  enim  contingentia  sunt,  cumpotuerint 
esse  et  non  esse ,  essendi ,  si  ita  loqui  fas  est ,  rationem  in  se 
habeant,  ideoque  ahquando  non  fuerint,  nec  proinde  ipsa  si- 
bi  dederintexistentiam,nonnisi  ab  ente  necessario,  ase,  ab  aster- 
no  existente  originem  atque  existentiam  habere  potuerunt. 

16.  Propositio  vero  minor  apertissime  constat;  nam  omnia, 
quae  in  hoc  mundo  sunt,  contingentia  sunt  et  mutabiUa;  quo- 
lidie  pleraque  nasci  et  extingui,  multisque  modis  variari  et  va- 
riata  fuisse  videmus ;  ergo  et  mundus  ipse ,  qui  nihil  ahud  est , 
quamimmanis  entium  omnium  contingentium  collectio  seu  com- 
plexio,  quae,  quantacumque  demum  sit,  tam  contingens  est, 
quam  contingens  est  quaehbet  vel  minima  ejus  pars.  Plane  ab-. 
sonum  est  aut  mundum  aut  materiam,  ex  qua  mundus  con- 
stat,  aeternam,  increatam,  necessariam,  immutabilem et  omni- 
bus  perfectionum  numeris  absolutam  dicere,  ita  ut  nihil  mehus 
aut  praestantius  fingi  possit  atque  excogitari;  cum  vel  sola  ipsa 
continua  mutabihtas  imperfectio  sit  omnium  apertissima,  cer- 
lissimum  propterea  creationis  et  hmitationis  ejus  indicium. 

17.  Rationcm  hanc,  a  gentihbus  ipsis  mutuatam,  adversus 
atheos  urgebant  veteres  ecclesiae  patres,  Videruntf  inquit  S. 
Augustinus  1),  quidquid  mutahile  est,  non  esse  sutmnum  Veum. 
Viderunl  omnem  speciem  in  re  quacwmjue  mutabili,  quoi  est 
quidquid  illud  est ,  non  esse  posse  nisi  ab  illo ,  qui  vere  est, 
qui  incommutabiliter  est.  IIwc  omnia,  ait  S.  Joan.  Damasce- 
nus  2) ,  cu?ri  mutabilia  sinf,  sane  etiam  creata  esse  oportet.  Si 
vero  creata ,  /iaud  dubium  quin  ab  aliquo  opifice  sint  condi- 
1a.  Atqui  creatorem  increatum  esse  necessum  est.  Nam  si 
ipse  quoque  creatus  est,  a  quodam  profecto  creatus  erit,  sic^ 
que  donec  ad  aliquid  increatum  venerimus.  Increatus  igitur 


1)  De  Cir,  Dei ,  lib.  vui,  cap.  6  lo-  6e  x6v  dr]/jiiov()y6v  a/.Xtarov  tlvaf  el  yd^ 
quens  de  pliilosopiiis  platonicis,  ubi  hoc  y.dxetvoc;  iy.xio&rj,  ndvxi»!;  vn6  xtvo?  iy.xiff 
ipsum  ar^unientum  longius  protrahit  et  x9-j/ ,  ew?  av  il&-o)fiev  ik  xt  a/.xioxov.  „A 
evolvit.  xxtaxoi;  ovv  mv  6  dtjiuov^yoi' ,   ndvxorg  xa 

2)  Ha;csunt  verba  ejus;  Tgenxdxolvw  dx^inxoq  iaxt'  xovxo  de  xi  dv  d).ko  eir] 
dvtra,  ndvXM?  xai  nxtoxd'  nxtaxd  &e  ovxa,  rj  ©eoc,-,-  De  ortlu  fide,  lib.  i,  cap.  3,  pag-. 
ndvxiix;  vno   xtvog  idrj//,tov§yi}&t}aav'  dii  126,  edit.  Lequien,  1712, 


12  TUACTATUS    1)E    pEO. 

cum  sit  ille  conditor,  omnino  nec  mutahilis  est.  Hoc  autem 
quid  aliud  nisi  Deus  fuerit?  Sic  caeteri  Patres  passim  i). 

18.  2"  Argumento,  ut  vocant  physico  theologico  eamdem  pro- 
positionem  evincimus,  mirabih  nempe  istius  universi  disposi- 
tione ,  ordine  ac  pulchritudine :  tanta  enim  est  eorum ,  ex  qui- 
bus  adspectabihs  hic  mundus  texitur,  venustas  et  elegantia, 
apta  et  cohaerens  inter  se  omnium  proportio  partium;  tanta 
tamque  constans  dissimihum  contrariarumque  rerum  societas , 
convenientia  atque  harmonia ;  hisque  singuhs  lanto  consiho  con- 
creditum  munus  suum,  praeceptus  suus  hnis  est,  ut  nemo  sanus 
ahquem  hujus  magnifici  operis  architectum  et  moderatorem 
esse,  qui  cuncta  direxerit,  suo  quseque  ordine  disposuerit,  sin- 
gula  ad  suos  fines  destinaverit ,  non  e  vestigio  conjiciat,  non 
apertissime  videat.  Genus  hoc  argumenti ,  ad  quod  saepe  adeo 
scripturae  homines  provocant  2),  praeclare  inter  patres  exposue- 
runt  Justinus,  Athanasius  uterque  GregoriusNazianzenusatque 
Nyssenus,  et  Basihus  apud  Petavium  ^).  Quod  si  ab  externis 
objectis  ad  nos  ipsos  cogitationem  convertamus,  nihil  opus  ha- 
bemus;  subdit  S.  Basihus  ^),  ex  universitatis  structura  opificem 
indagare ,  sed  in  nobis  ipsis  veluti  exiguo  quodam  mundo  ma- 
gnam  conditoris  nostri  sapientiam  intuemur  ^). 

19.  3**  Atque  hinc  factum  est,  ut  mirabihs  semper  fucritpo- 
pulorum  omnium  sive  silvestrium  et  agrestium  sive  «xcultorum 
consensio  in  admittenda  aliqua  divinitate.  Na7n  nullagens  est, 
ut  ait  TuIIius  ^),  neque  tam  immansueta,  neque  tam  fera, 
ifurn  non ,  etiamsi  ignoret  qualem  deum  habere  deceat,  taiiien 
hat)endum  *c/«/.  Qui  quidem  unanimis  etpraestans  omniumgen- 
tium  consensus,  nunc  jam  ab  omnibus  admissus  post  tot  dete- 


1)  Cons.  Petavius  teni.  \,Theol.  dogvi.  tiplici  ralione  evolvltj  et  Fenclon,  T/y/?- 
lib  I,  cap.  2.  Vixestar}i-iimentoruin  ge-  te  tfe  l'exisience  de  Dieir.  Docti  auteni 
nus  a  recentioribns  pliiiosophis  velut  no-  houiines  sin^illatiin  sibi  sunipsernntaii- 
vuin  invectiiin ,  quod  ecclesiae  patres,  si-  (|iiaiii  parteui  hiijus  univeisi  illustran- 
ve  jfraeci,  sive  latini,  non  prajoccupa-  ciain,  iit  ex  ea  evincerent  existentiam 
verint.  Dei,    sic  e.    g.   Fabricius  scripsit  l'/ieo- 

2)  Praesertiin  vero  Psal.  vin  elxvm;  logiam  nqme;  Kieuentyt,  Theologiani  a- 
,lob.  cap.  III  et  a  cap.  xxxvti  ad  xi.v,  nafomicaiti,  nnturatem,  etc.j  Derbani, 
Is.  XI.,  21  et  seqq.  et  xlii  ;  Ps.  xlv.  18j  Theologiam  axtranomiram  et  p/i/fxicam; 
Jerein,  xiv ,  22;  Sap.  xiii,  l  et  seqq  j  Lesser,  Theulogiam  inxectomm,  quam 
Eccli.  I  et  xi.iii;  Mattli.  vi,  25  et  seqq.  j  declarationibus  et  nolis  anxil  Lionnet; 
Act.  XIV,  15,  17  et  xvii,  2'4,  28)Roin.  i,  nec  non  Theologiam  testaceam,  Theofo- 
ll>,  20,  giam  fox.iilinm^   ac   CBteris    pra;terniis- 

3)  Lib.  I.  cap.  i.  sis,   novissiine    prodiit   opus   ejfregiuin 
k)    In    Hoinii.    ad     Whid  Atfeiiifi    tibi ,  Guilielini    \^\\&\\f\,  Astroaomia    et  fihg- 

loiu.    1,    pag.     352,    edit.    Paris,     1698:  sica  in  suis  retationitius  nif  fheofogiamna- 

Ovdev  rhijo?;  t>.  rij?  Tiov  oXtov  xaT«oxer>/?  turatem ,   cujus    qiiidein  conipendiuni  el 

Tov  fyrj/uovQyov  i^c/vsvtiv,  (t)X  iv  oectvro»  analysin  e\\til)enl  Annnfi  (fetle  xcien%ere- 

oiovti  /iiy.Qio  nvi  xoofio),  rrjv  fieycilijv  y.aro-  ligiose,  fasc.  i,  Lui^lio  et  Affosto,  Roma 

x>,'u.  roxi  xTtoavro?  oe  ooq^iriv.  \H'iih. 

5)  Cons.    Lessius,  praeciptie  in  opere  H)  De   legibm,  lib.    i.    cap.  mii,  edil. 

Df' \iimine  e.jnsifue  /iroriifeiilia,  lib.  i,iibi  Taurin. 
lolum  istud  argumentuin  prajclare  niul- 


PART.    I.    CAP.    I.    UK    DKI    KXISTKNTIA.  13 

ctas  nationes  *)  ac  exploratas  accurato  examine  earum  omniuni 
ideas  religiosas,  argumentum  vel  saltem  praesumptionem  cer- 
tissimam  constituitdeDeiexistentia.  Hicenim  consensus  factum 
est  exploratissimum ,  quod  spectari  debet  velut  effectus  quidam 
universalissimus ,  cujus  causa  assignanda  est;  jam  vero  nulla 
alia  causa  assignari  potest,  quae  effectui  adeo  universaliet  con- 
stanti  explicando  par  sit,  nisi  vel  inclinatio  et  dictamen  ipsius 
naturae,  vel  traditio  quaedam  originalis  vel  utrumque  simul.  In 
quacumque  hypothesi  semper  concludi  debet  cum  eodem  Tul- 
Uo  2):  J)e  (juo  omnium  natura  consentit,  id  verum  esse  ne~ 
cesse  est. 

20,  Atque  his  argumentis  contenti  sumus,  quorum  vestigia 
sive  in  sacris  literis,  sive  in  operibus  patrum  videre  est,  quae- 
que  proinde  apprime  theologum  decent.  Qui  plura  cupit,  apud 
probatos  auctores,  qui  hac  de  re  egere,  unde  sitim  expleat 
abunde  habet  ^).  hiterim  ne  difficukatum  expositio  quempiam 
obruat,  eas  in  quasdam  classes  redigemus. 

DIFFICULTATES. 

Adversus    argumentum   deductum    ex    ente  necessarlo  et 
rerum  contingentia, 

21.  Ohj.  1"  Nihil  vetat ,  quominus  dicamus  hanc  rerum  uni- 
versitatem  non  esse  nisi  seriem  infinitam  generationum  et  pro- 
ductionum ,  ita  ut  corrupiio  unius^  ut  fertur,  sit  generatio  al- 
terius.  2"  Cum  vero  haec  successiva  ac  nunquam  interrupta  re-. 

1)  Quod  inter  cseteros  adniittitimpius  apologet.  contia  Gnunilonem ,  ibid.  pag:. 
auctor,  operis:  Resmne  de  Vhistoire  des  37.  Totain  Anselmi  ar^umentationem  sic 
traditions  morules  el  religieu.ies  cfiez  di-  breviter  complexus  est  Vasquez  in  p.  i. 
rers  peuples,  par  M.  de  S.  Paris,  1825,  q.  ii,  a.  3,  disp.  xx,  cap.  4:  „Deus  est 
pag.  3.  et  seqq,  Fatetur  adinittendam  id,  quo  inelius  excoffitari  non  potest^ 
e,sse  existentiam  et  unitatein  Dei,  quia  sedid,quo  ineiius  excogitari  nonpotest, 
harum  veritatum  vestigia  reperiuntur  in  nequit  esse  in  sola  cogitatione,  sic  e- 
omnibus  populorum  traditionibus.  nini  non  esset   melius*,  id    enim  inelius 

2)  De  nat.  Deor.  lib.  i,  cap.  17,  edit  est,  quod  in  cogitatione  et  in  re  ipsa 
Taur,  Prsemiserat  autem :  „Quum  eniin  est;  ergo  Deus  est  in  rerum  natura." 
non  instituto  aliquo,  aut  more,  aut  le-  Ren.  Cartesius  Medit.  de  prima  philono- 
ge  sit  opinio  constituta,  maneatque  ad  phia,  med.  v,  et  in  epist.  edit.  Amstel. 
unum  oinnium  firma  consensio,  intellegi  1682.  hocargumentum  probavit  et  suuui 
necesse  est,  esse  Deos,  quoniain  insi-  fecit;  quod  postea  pariter  pr^estiterunt 
tas  eoruin,  vel  potius  innalas  cognitio-  Wolf.  Theol.nat.Wb.  i,  pag.  24  etseqq.}  ~ 
nes  liabemus."  Moses  Meudelssohn,  Morgenstundeu,  etc. 

3)  Argumentum  ontologicum  omniuin  hoc  est,  Horte  matutinee ,  i,  2,  annol786, 
priinus  proposuit  S.  Anselinus  Cantuar.  aliique  non  pauci.  Contra  vero  S.  Tho- 
lum  in  Monologio  de  divinitatis  essentia,  mae  p.  i.  q.  ii.  a.  i  ad  2,  ejusmodi  ar- 
cap.  1  et  seqq.,  tura  in  Prosologio  deDei  gumentandi  ratio  non  probatur.  Simon- 
exist.  cap.  2,  ubi  ait:  Id  quo  majus  co-  net,  tract.  de  Deo  uno,  disp.  i,  art.  3, 
gitari  nequit  non  potest  esse  in  intellectu  demonst.  v  ,  prop.  i  et  seqq.  eaiu  de- 
solo,  cap.  3.;  vid.  Gaunilonis  Liber  pro  monstrationem  fuse  evolvit.  Cons.  etiam 
ittsipiente  adrersus  Anselmi  in  prosologio  Jos.  Saenz  de  Aguirre  in  opere:  iJ.  Aw 
ratiocinalionem,  Anselmi  operum  i,  35  et  setmi  theologia ,  etc.  RomK  1688,  tom.  i, 
seqq.j  Anseliui  lib.  Contra  insipientem  et  disp.  xii,  sect.  i  et  seqq. 


14  TRACTATUS   DE    DEO- 

productionum  serics  hominis  mentem  fatiget,  hinc  est  quodacl 
se  expediendum  ab  hac  difficultate  ipse  confungerit  ad  cau- 
sam  quamdam  primam  excogitandam  i).  3"  Si  tamen  in  mun- 
do  admitti  debent  ejusmodi  generationes  ac  productiones ,  in 
quo  latet  aequivocatio;  proprie  enim  loquendo,  univer.itas  re- 
rum  non  est  nisi  quoddam  totum  necessario  existens,  quod  in- 
cessanter  evolvilur ,  seu  est  idem  esse  immutabile  in  sua  sub- 
stantia,  ac  perpetuo  mutabile  ac  varium  in  suis  modificationi- 
bus.  4®  Sane  ex  nihilo  nihil  fit.  5**  Una  substantia  nequit  aham 
producere,  totum  ajternum  est  acnecessarium,  quod  nodie  est 
niit  hesterna  die  ac  nudius  tertius  et  ita  porro  atque  indesinen- 
ter  fuit.  6"  Nihil  destrui  polest,  nec  proinde  creari  2)-  ergo. 

22.  Resp.  Ad  1"",  Neg.  Quia  implicat  dari  seriem  ejusmodi 
generationum  etproductionum  infinitam;  esset  enim  actu  finita 
etinfinita;  infinita  quidem,  ut  supponitur,  et  finita,  quia  potest 
semper  novum  capere  incrementum,  ut  patet;  quia  hodieplu- 
res  quam  heri  generationes  et  productiones  habentur,  cras  plu- 
res  habebuntur  quam  hodie ,  et  sic  deinceps :  vel  dicenaum 
infinitum  exurgere  ex  numeris  finitis,  quod  pariter  imphcat. 
Absurdaigitur  ejusmodi  hypothesis  est  et  impossibihs  3). 

23.  Ad  2'",  iVe^,  Ideo  enim  hominis  mens  f atigatur,  quia  ipsa 
in  serie  illa  cernit  contradictionemetabsurdum;  responsio  con- 
stat  ex  modo  dictis. 

24.  Ad  3™,  Ne^.  Universitatem  rerum  esse  totum  quoddam 
necessario  existens,  alioquin  esset  absolute  perfecta  et  infinita, 
nuUis  vicissitudinibus  obnoxia,  ut  ex  dictis  in  probationibus  con- 
stat  cum  disseruimus  de  ente  necessario,  quod  omnem  plenitu- 
dinem  esse  importat. 

25.  Ad  4»',  Dist.  Ex  nihilo  tuni  sui  tum  causje,  conc.  sui 
tantum,  neij.  Hoc  ipso  enim  quod  ex  nihilo  nihil  fiat,  ac  tam 
multa  esse  videamus ,  qua;  nulla  intrinseca  necessitate  existunt, 
concludiinus;  ergo  aliqua  causa  est  a  qua  prodierint. 

26.  Ad  5"',  Dist.  Finita,  trans.  infinita,  ne^.  Sed  dehoc  cum 
adversus  pantheistas  agemus. 

27.  Cum  vero  falsum  absolute  sit  existentiam  actualem  entis 
contingentis  connexionem  habere  cum  existentia  sive  praeterita 


1)  Ita  anctox*  operis:  Lettre  de  Trnsi-  se  ac  plane  repugnare  mullitudinem  slve 
bule  h  Leuci///je,  pag.  162  et  178;  Pen-  seriem  atomorum  inlinitam,  et  vocat  rj- 
gees  sur  1'interpret.  de  lanat.;  Encyclo-  gorosas,  demonstrationes,  quas  de  hoc 
pedie ,  art.  Imparfait^  Sifst.  de  la  nat.  argumento  D.  Maclaurin  opposuit  Fon- 
apud  Bergier,  Traite  de  la  religion,  tenellio,  in  suo  tract.  Ot!s /^Mariores  (card. 
tom.  n,  pag.  262.  Gerd.  opp,  edit.  rom.  tom.  ii);idem  ve- 

2)  Elements  de  la  philos.  de  Newton,  i  ro  ipse  ex  professo  demonstrat  in  opu- 
part.  c.  !.,  encyclopedie,avt.  Production,  scuto:  „Memoire  de  Tinfini  absoiu  con- 
ibid.  pag.  266.  sidere  dans  ia  grandeur  (edit.  rom.  opp. 

3)  Conc.  card.  Gerdil  In  Dissertazione  tom.  v)  tuminalio:  Eclaircissement  sur 
della  esistenza  di  Dio  e  della  immate-  la  notion  et  la  divisibilite  de  l'etendu« 
riulitd  delle  nuture  inteliigenti ,  §.3,  n.  geometrique  pour  servir  de  reponse  k 
31,  ubi  Cl.  auctor  ostendit  absurdames-  la  lettre  de  M.  Dupiii.s"  ibid. 


PART.    I.    CAP.  I.   DK    DKI  EXISTRNTIA  15 

sive  futura)  hinc^  neg^  conseq.   Alioquin  existeret  necessitate 
naturae  quod  implicare  vidimus. 

28;  j4rf6'",  DisL  nntec^  A  se  vel  a  potentia  finita,  conc.  ab 
alio,  infinitanempe  potentiapraedito,^^^. 

29.  InsU  1"  Totum  non  est  contingens,  ergo  totum  aeternum 
et  necessarium  est  *).  2"  Nec  obstat  res  omnes  esse  limiti- 
bus  circumscriptas ,  nam  licet  essentiae  rerum  aeternae  sint  ac 
necessariae ,  non  ideo  omnibus  perfectionibus  praeditae  sunt. 

30.  Resp.  Ad  1"",  Dist.  Quatcnus  praeter  entia  contingen- 
tia  involvit  etiam  ens  necessarium ,  conc.  seposito  ente  neces- 
sario,  totum  non  est  contingens,  neg.  et  sic  nego  conse- 
quentiam. 

31.  Ad  2™,  Neg.  ad  probat  .  .  .  licet  rerum  essentiw ,  etc. 
dist.  in  abstracto  atque  in  se  spectatae  seu  in  sua  notione  meta- 
physica,  conc.  id  enim  postulat  ipsarum  natura,  in  concreto 
seu  existentes,  neg.  Si  enim  a  se  existerent,  jam  earum  natura 
ahter  postularet,  prout  postulat  natura  entis  necessarii. 

32.  II.  Ohj.  Tota  vis  aliati  argumenti  in  contingentia  rerum  o- 
mnium  hujus  universi  fundatur;  jamvero  haec  nulla  est,  l"quia 
ex  eo ,  quod  partes  hujus  universi  contingentes  sint,  inferri  ne- 
quit  totum  universum  esse  contingens ,  alioquin  a  distributivo 
ad  collectivum  sensum  transitio  fieret,  quam  argumentandi  ra- 
tionem  utpote  vitiosam  logici  rcjiciunt;  2"  eo  magis  quod  ejus- 
modi  argumentandi  ratio  ialsa  etiam  deprehendatur  in  praedi- 
catis  essentialibus,  quia  etsi  nulla  sit  essentialis  determinata  ex- 
tensio,  figura,  modus  alicui  corpori,  pessime  concluderetur 
dari  posse  corpus  absque  ulla  extensione,  figura,  etc.  Vel  etiam 
ex  eo  3**  quod  singulae  hujus  mundi  partes  corruptibiles  sint, 
male  concluderetur  totum  simul  corrumpi  posse,  velDeumpos- 
se  totam  entium  possibilium  collectionem  producere,  eo  quod 
singula  producere  possit;  ergo. 

33.  Resp.  Conc.  maj.  ney.  min.;  ad  l"*,  prob.  neg.  Ad  id 
vero  quod  subditur  de  vitiosa  argumentandi  ratione  a  sensu  di- 
stributivo  ad  collectivum,  dist.  Est  vitiosa,  dum  tribuitur  colle- 
ctioni  quod  non  competit  nisipartibus  singillatim  sumptis,  conc. 
dum  tribuitur  collectioni  quod  aeque  competit  partibus  sive 
seorsim  sive  simul  sumptis,  ney.  Exemplum  est  in  exercitu, 
multitudine ,  summa  etc.  Certe  male  concluderetur  si,  quod 
competit  exercitui,  multitudini,  summae,  eis  negaretur,  eo 
quod  id  non  competat  militibus,  hominibus,  numeris,  siveuni- 
tatibus  seorsim  sumptis.  Ast  si  tribuatur  toti  exercitui,  etc.  quod 
competit  ita  militibus,  hominibus,  numeris  singulis,  ut  aeque 
competat  etiam  simul  sumptis ,  nullum  deprehenditur  vitium 
in  ea  argumentandi  ratione ;  ut  cum  quis  pronunciaret  de  toto 

1)  Ita  Ocellus  Lucanus  antiquissimus  pervenerint,  apud  Bergier.  loc,  cit,  pag. 
philusophoruni ,   quoruni   opera   ad  nos    268. 


10  TilACTATUS   DE    DKO. 

exercitu  vel  multitudine,  c[uod  sit  mortalis;  de  summa,  quod 
sit  tinita;  sic  massa  bene  dicitur  aurea,  si  partes  ex  guibus  con- 
ficitur  aureae  sint.  Quod  quidem  valet  tam  in  praidicatis  acci- 
dentalibus,  quam  in  praedicatis  essentialibus. 

34.  Ad  exemplum  petitum  ab  extensione,  si  sermo  sit  de 
corpore  modo  seu  statu  naturali  existente ,  institueretur  utique 
sophisma,  quia  aliud  est  dicere  nullam  determinatmn  exten- 
sionem  vel  figuram  esse  corpori  essentialem,  et  aliud  cst  affir- 
mare  nullam  penitus  esse  essentialem,  quod  lieri  non  posse 
contendunt  plures,  quibus  et  nos  assentimur. 

35.  Ad  3"»,  In  eo  quod  dicitur  de  corruptione  universali 
nulla  inest  pugna,  quia  reipsa  tota  collectio  corruptibilis  est. 

36.  Quod  demum  postremo  loco  allalum  est  de  collectione 
omnium  entium  possibilium  a  Deo  producenda ,  omnino  nega- 
tur,  non  quidem  propter  naturam  entium  possibilium,  quae 
produci  possent,  sed  propter  impossibilitatem  seriei  et  colle- 
ctionis  actu  infinilae,  quae  manifesto  implicat;  daretur  enim 
collectio  infinita  exurgens  ex  numeris  finitis. 

37.  III.  Obj.  Non  repugnat  mundum  aeternum  supponere, 
cum  nulla  intrinseca  repugnantia  ostendi  possit  de  mundi  aeter- 
nitate,  quam  plures  veteres  philosophi  docuerunti);  itaque 
neque  repugnat  ipsum  supponere  a  se  existentem ;  ergo. 

38.  Resp.  Ne(f.  antec.  Repugnat  enim  ex  dictis  dari  seriem 
sive  actualem  et  simultaneam,  sive  successivam  entium  finito- 
rum,  quia  infinitum  coalesceret  ex  numeris  finitis,  quod  im- 
plicat.  Posito  autem,  quod  mundus  ab  aeterno  esset  sive  condi- 
tus  sive  non,  necessario  deberet  dari  series  infinita  successi- 
va  2j.  Addatur,  quod  si  mundus  esset  a  se,  ipse  jam  esset  Deus, 


1)  Ex  veteril)iis  philosophis ,  qui  iion  lo  pro  certo  ponit,  inipossibilem  esse 
prscise  inuiiduui ,  sed  uiatf  riain  ^eter-  iiiullitudineui  actu  infinitam  sive  per  se 
nain  posuerunl,  eminent  stoici,  quibus  sive  per  accidens,  S/jeciex  iitultitudinis 
persuasum  erat  duo  fuisse  rerum  prln-  suat ,  ut  ipse  loquitur,  secundum  species 
cipia,  aiterum  agens,  alterum  patiens,  numerorum.  Nulla  autem.  species  numeri 
Deum  et  inateriam  a^teriiaiu.  Cf.  Justus  est  infinita ,  quia  (juilibet  numerus  est 
Lipsius    in   Physiologia    stuicorum  ,    lib.  multittuio  mensurnta  per  unum.  Jam  vero 

1,  diss.  IV,  pag.  9  et  lib.  ii,  diss.  ii,  pag.  eadem  ratio  militat  pro  serieinfinitasuc- 
57  el  seqq.  Sic  veteres  et  recentiores  cessiva,  quare,  si  implicat  ex  principio 
platuuici  mundum  dixerunt  ieternum;  cf.  S.  Doctoris  series  numerorum  ac  mul- 
Joan.  Laurent.  IVIoslieinii  Dissertatio  tle  titudinis  infinita  actualis,  implicat  pari- 
creatione  ex  nihilo,  §.  81  ad  cap.  5.  iSyst.  ter  series  successive  infinita ,  quae  ta- 
intell.  Cutlworth.  Atque  in  genere  ils  o-  inen  daretur  ex  hypothesi  mundi  ab  se- 
mnibus  hac  arrisit  sententia,  qui  velut  terno  conditi.  Addendum  prseterea,  S. 
dogma  posueruut  illud  principium:  Ex  Doctorem  forsan  non  prjievidisse,  lilos 
nihilo  nihil  fit}  cf.  Cudworth  op.  cit.  lib.  futuros  aliquando,  qui  hac  essent  hypo- 
V,  sect-  u.  Ihesi  abusuri  ad  «ua  propria  placita  ad- 

2)  Liget  S.  Thomas,  p.  i,  q.  xlvi,  a.  strueiida.  Praclare  cl.  Card.  Gerdil,  dis- 

2,  contendat  sola  fiJe  constare  mundum  serens  de  hac  S.  Thomae  opinione,  scri- 
«on  semper  fuisse,  ac  propterea  demon-  bit :  „lo  so ,  che  S.  Tommaso  non  ha 
slrative  probari  non  posse  eum  non  sem-  creduto  rigorosamente  dimostrata  la  ri- 
per  exslitisse,  attamen  superius  (q.  vii,  pug^nanza  dell'  eternita  del  luondo,  sup- 
art.  i)  ea  posuit,  quibus  ejusmodi  sen-  ponendo  la  creazione  ab  teternoy  ma  non 
tentia  destruiiur.  Etenim  iu  hoc  articu-  ha  detto^  che  non  si  potesse  diiuostrare; 


PAllT.    I.    CAP.    I.    DE    DEf    EXISTENTIA. 


17 


(jiiod  esl  ahsurduin;  ac  prolnde  neii,atur  conscquentla.  Quod 
auteni  dlctuni  est  de  mundo,  dici  parilcr  debet  de  materia; 
hac  enim  semel  aeterna  supposita,  jam  incidimus  in  absurda 
modo  recensita;  semper  enim  eadem  est  ratio;  quare  non  est 
cur  diutius  in  Iiis  nugis  refellcndis  commorari  debeamus. 

39.  IV.  Ohj.  1°  Dei  idea  subjectiva  est,  quae  deinde  ratioci- 
nando  aftingitur  summi  cujusdam  Numinis  enti  reali,  sed  abu- 
sive  et  perperam;  2"neque  eniin  demonstratiohaberi  potest  ni- 
si  in  solis  rebus  mathematicis ,  et  in  iis,  qua;  sensibus  obvia 
sunt^);  accedit,  3"  quod  ipse  sui  index  est  Deus,  sive  per 
seipsum,  sive  per  conscientiani  quamdam,  a  se  aut  a  spiritu  ipsi 
originarie  in  animo  productam  qua  homini  cognoscendum  se 
evhibet.  Quare  argumentis  ahis  opus  non  est  2) ;  ergo. 

^O.  Resp.  ad  1'",  Dist.  Est  idea  subjectiva  cui  respondet 
ol)jectum  reale,  6'0?26*.  absque  ejusmodi  objecto,«6!^.  IdeaDei  seu 
notio  supremi  alicujus  Numinis  hoc  sensu  subjectiva  dici  potest, 
quatenus  in  hominis  mente  recipitur,  non  vero  quatenus  eidem 
notioni  non  respondeat  objectum  reale;  rigorosa  enim  ratioci- 
natione  homo  ex  efFectu  assurgit  ad  causam  a  se  existentem, 
distinctam  ab  hoc  universo ,  quam  Deum  dicimus;  ahoquiii  ef- 
fectus  2>oni  deberent  absque  causa^  quod  omnino  repugnat  ^). 

41.  Ad  2'n,  Di.^it.  Id  est,  non  potest  haberi  ejusmodi  eviden- 
tia ,  qualis  inest  demonstrationibus  mathematicis  et  physicis , 
conc.  qualis  competit  metaphysicis,  ney.  Cum  diversa  sint  axio- 


in  avvenire.  Egli  ragioiiava  sulle  nozio- 
iii  filosoficlie  ricevute  a'  suoi  tenipi,  e 
niuno,  anctie  in  filosofia,  lo  supero  inai, 
iie  per  acutezza  d'ingegno ,  ne  per  uia- 
turita  di  giiidizio,  ne  per  copia  di  dot- 
Irine.  Ma  in  quei  tempi  le  nozioni  geo- 
ineiriclie  non  erano  si  strettaniente  le- 
jjate  alle  teorie  fiiosofiche,  ne  cosi  <li- 
chiarate,  conie  sono  state  dipoi  per  %y\ 
studii  di  taiiti  celebri  uioderni.  Tra  <;li 
antichi  teoiog;i  inolti  lianno  sosteniita 
riuipossibilita  del  inoto  eterno....  pero 
crederei,  clie  considerata  la  queslione 
sotto  aspetto  purainente  scolastico  non 
abbia  da  riguardarsi  coine  opposlo  alla 
rispettabilissima  scuola  tomistica,  ilsen- 
liine.nto  di  coloro ,  che  negano  la  pos- 
sibilila  del  moto  eterno:  e  posta  la  que- 
stione  sotto  altro  aspetto,  cioe  conside- 
rate  le  ra[|:loni  dedotte  dalla  geometria 
comprovanti  1'iinpossibiiita  dellMnfinito 
assoluto  nelle  quantita  ed  in  qualunque 
serie,  e  da  credersi  l'uso  di  si  fatti  ar- 
gomenti  non  solo  non  contrario ,  ina 
conforme  allo  spirito  di  S.  Tommaso, 
il  quale,  piii  che  altri  mai ,  seppe  rivol- 
g^ere  in  favore  della  religione.  i  lumi  tut- 
ticlie  potea  soiiiininistr&re  la  ragione  na- 
lurale."  {Sngyio  (Cistruz.  teot.  tle  Deo  tt- 
no,  toin.  X,  opp.  edit.  Rom.). 

T.  IV. 


1)  Cf.  Cudvvorth ,  loc.  cit.  §.  62,  27. 

2)  Ita  Frid.  Jacobius,  in  op.  Von  den 
gdttlichen  Dingen,  etc.  seu  De  redus  di~ 
vinis  earumque  rerelutione,  Lipsije  1811, 
pag.  33,  152,  175;  qui  persuasionem  de 
Deo  minime  probatione  niti  afnrmat,  svd 
meruin  esse  sensuiu  (Geriihl,  sentimen- 
to)  et  instinctum  quemdam.  Sic  pariter 
Dauh,  Theologuwena,  m  et  seqq.:  „Clo- 
dius,  allgemeine  Relig:ionslehre ,  etc. 
seu ,  Doctrina  univeisalis  de  religione. 
Lipsite  1818;  Marheineke ,  Die  Grund- 
lehren  ,  etc  seu ,  Doctrinae  fundamenta- 
les  christianse  dogmaticx  ,"  Berl.  1819, 
§§.  23  et  seqq.  §.  121  apud  Wegsch. 
Verum  auctores  isti  non  advertunt,sen- 
sum  religiosum  pra'supponere  ideas  re- 
ligiosas,  ex  quibus  postea  sensus  ille 
profhiit;  quia,  nisl  illa;  praecederent , 
nunquam  oriri  ejusmodi  sensus  posset, 
per  quein  homo  in  communicatione  po- 
nitur  cum  Deo.  Hn;c  philosophia,  qu;e 
omnia  collocat  in  sensu,  seu,  si  placet, 
in  sensu  religioso,  sensisttcn  nuiicupa- 
tur. 

3)  Cons.  Zallinger.  S.  .T.  in  opere, 
quod  inscribitur  Disquisitionum  Philoso- 
phite  Knntinnw  libri  duo ,  Augustae  Vin- 
del.  1799,  priesertim  lib.  i,  cap.l6etl7. 


18  TKACTATUS    DE    DEO. 

mata,  qiilbus  inniluntur  demonstraliones  malhematlca;,  pliv- 
sicae,  melapliysica3  atque  morales,  diversae  etiam  sunt  demon- 
strationes  iisdem  superstructfc,  diversae,  inquam  specic  tenus; 
cum  CcEteroquin  in  eadem  certitudinis  atque  evidentiaj  firmita- 
te  consistant  omnes,  utpote  quae  in  aequc  certis  et  acque  inelu- 
ctabilibus  principiis  fundantur;  quod  philosophi  etiam  fassi 
sunt  Wolhus,  Lockius,  Leibnitzius  aliique  ^). 

^2.  Ad  3»',  Dist.  Mediate ,  conc.  immediate,  ne^.  Omnem 
enim  cognitionem,  quam  de  Deo  in  hac  vita  habemus,  pcr  crea- 
turas  nobis  comparamus,  quae  quidem  cognitio  abstractiva  di- 
citur  ut  discernatur  ab  intuitiva,  quam  in  altera  vita  speramus. 
Ad  summum  addi  potest,  qviod  verissimum  est,  nos  in  nobis- 
metipsis  experiri  invincibilem  quamdam  propensionem  generi- 
cam  in  Deum  et  quandam  supremi  hujusNuniinis  insitam  indi- 
gentiam ,  quam  ab  ipso  ortu  nobiscum  feriinus ,  perinde  ac 
principia  legis  naturalis ,  quae  recte  dixerls  scrlpta  in  cordlbus 
nostris,  non  autem  ad  excluslonem  illius  demonslratlonls,  quam 
ex  creaturis  conficimus;  alioquin  athei  convincl  non  possent, 
affirmantes  se  ejusmodi  pondus  ,  ut  ita  dicam ,  ac  propenslo- 
nem  seu  instinctum,  ut  quidam  vocant,  in  Deum  miiiime  per- 
sentire ,  vel  comminiscentes  ab  eo  se  permoveri  tantuni  ad  sibi 
comparandam  in  hac  vita  felicitatem  ^). 

43.  Inst.  Ens  reale,  sive  objectum  reale,  idea.'  subjectivae  de 
Deo  respondere  non  potest,  1"  quum  ejusmodi  ens  debeat  ex 
hypothesi  esse  inlinitum,  quae  notlo  negativa  cst.  2"  Hlnc  hoino 
ideis  anfhropomorphisticis  sibi  efformat  et  cudlt  ideam  illam 
vagam  et  generalem  Dei,  quae  proprie  non  est  nlsi  quoddam 
ens  rationis  ac  imaginarium.  Id  magis  patet  exinde,  3"  quod 
idea  ista  sic  ellormata  non  sit  nisi  congeries  contradlctionum,  vit 
Deus  nempe  sit  suimet  ipsius  principium  et  finis,  utroque  ca- 
rens,  neutrius  egens,  iitriusque  parens  et  auctor;  quod  slt 
ublque  sine  loco ,  immobllis  Jibsque  statu,  pcrnix  slne  motu, 
bonus  sine  qualltate,  sine  quanlitalc  magnus,  totus  sine  par- 
tibus ,  liber  et  immutabilis,  infinlte  justus  et  inlsericors,  etc. 
crgo. 

44.  Resp.  Ne^.  antec.  nd  1'",  tieg.  Notio  enlm  infiniti  po- 
sitiva  est,  atquc  juxta  allquos  phllosophos  anlerior  notioni /i/w- 
ti,  quae  vere  negativa  est,  quatcnus  dicit  negationem  ulterioris 


1)  Cons.  Wolf,  Pliilos.  jrrnct.,  (|ui  sibi  se  cum  sensixtis,  deinde  siibjectirn  facta 
assentifiites  noiuinat  Lockiuni  et  Leib-  est  cuin  iilealistis  ani^lis,  qux  perfectio- 
nitziuin.  nem  dcmuni  suain  nacta  est  in  Genna- 

2)  Hic  notari  debet  nexus  ac  relatio  nia.  In  Galliis  dcduclfu  fuerunt  conse- 
criticisini  germaiiici  cum  sensu  religio-  cutiones  practica;,  et  foimtim  (ut  vo- 
so  sansiinonianoriim,  de,  quibus  postea,  cant)adepta  est  «.'ecuIo  iioc  nostro  sen- 
et  Benjamini  Constant.  Oiiuiia  eniin  re-  sus  im^netnlis.  Cons.  cl.  Rosmini,  Frnm- 
eentiora  cjusmodi  irrelit>iosa  ct  athei-  inenti  di  unn  siorin  delln  eiupietn,  Mila- 
stica  systemala  ex  e.odein  germineevol-  no  183'i,  p.  117,  n.  i. 

vuntur.  Philosopiiia  ca^pit  snbjicttrn  es- 


PART.    I.    CAP.    I.    DK    DEl    EXISTENTIA.  19 

extensionis  et  privationem  infiniti,  ut  observat  cl.  Fenelon  *); 
qui  praeterea  censet  non  possc  nos  pervenire  ad  ideam  finiti  ni- 
si  per  conceptum  infiniti,  perinde  ac  non  possumus  concipere 
aegritudinem ,  quin  prius  concipiamus  valetudinem ,  cujus  illa 
privatio  est.  Quare  absurdum  est  negare  realitatem  infiniti  ad- 
mittendo  existentiam  finiti,  prout  absurdum  est  negare  existen- 
tiam  perfecti,  dum  admittitur  existentia  imperfecti.  Quid  est 
enim  perfectum  ?  IUud  cui  nihil  deest.  Quid  est  imperfectum  ? 
lUud  cui  aliquid  deest ,  quod  scilicet  magis  nihili  naturam  par- 
ticipat.  Igitur  si  admittitur  ut  reale  illud,  cui  aliquid  deest, 
cur  reale  non  erit  illud,  cui  nihil  deest  ?  Ita  ferme  ratiocinatur 
Bossuet  2).  Quod  si  cum  aliis ,  praesertim  recentioribus ,  magis 

f)lacet  affirmare  ideam  infiniti  ex  entibus  finitis  originem  tra- 
lere ,  semper  tamen  idea  infiniti  in  suo  conceptu  erit  positi- 
va ,  ut  ex  dictis  colligitur  ^). 

45.  Ad  2'",  Ne(/.  Sed  potius  a  perfectionibus,  quas  homo  in 
se  ac  in  creaturis  cseteris  expexntur  atque  cognoscit,  assurgit 
ad  Deum  velut  omnium  causam  a  se  existentem ;  qui  cum  ple- 
nitudinem  essendi  in  se  necessario  cOntineat,  a  se  ipso  paritei* 
abigit  omnes  imperfectiones ,  quas  tum  in  se  tum  in  crcaturis 
cffiteris  homo  deprehendit  tanquam  litnitafiones.,  quae  cum  ente 
necessario  ac  infinito  consistere  nuUo  modo  possunt.  Caeterum 
cum  homo  Deo  tribuit  eas  perfectiones ,  quas  in  se  velut  ente 
intelligente  inesse  cognoscit,  eas  ipsi  tribuit  eminentiOri  modo, 
utpote  ad  causam  referens  perfectiones,  quac  dcprehenduntur  in 
effectu;  quod  cum  recta  ratione  ac  sane  philosophiic  principiis 
omnino  congruit  *). 

1)  Existence  de  Dieu,  i  parl,,  ch.  '4,  Uir  Ti.tc  nomina,  infinituin  haud  dubie 
^.  2:  „0n  ne  connait  le  tini,  inquir,  sensum  habet  positivuni,  flniti  veru  no- 
qu'en  lui  attribuant  une  borne  ,  qui  est    tio  negativa  est." 

une    pure   neg:ation    d'une    pius   grande        3)  Cons.  Baldinotti,  Ord.  Olivet.  Tew 

etendue.  Ce  n'est  donc  que  ia  privation  tum.  metiiaphysic.  Patavii  1817,  cap.v  ii, 

de   l'in(ini.    Or,    on    ne   pourrait  jainais  de   infinito  ,    n.    611;    u!)i    h;ec    statuit: 

se    representer   la    privation  de  Pinflni,  „IVotio    inflniti   non  ne^ans  est ;    est  ex 

si  l'on  ne  concevait  Tinflni  menie,  roui-  flnlto,   non    qualenus  sit  ampliflcatio  e- 

me  on    ne   pourrait  concevoir  la  niala-  jiisdem ,   sed  qiiia  argumentando  mulli- 

die,  si  l'on  ne  conceveit  la  sante,  dont  plici  illatione  eaiu  deducimus  ex  flnito ; 

elle  n'est  que  la  privation.  ipsa    denique   est   notio    rei,   non    meri 

2)  Elevation  sur  l<;s  Mi/sferes.  Cf.  e-  nominls,  non  mere  idealis,  scilicet  ob- 
tiani  dissertatio  citata  Card.  Gerdil ,  jectum  extra  mentem  existens  eideiu 
et  Maclaurin,  Traite  des  flusions,  Intro-  respondet."  Idem  auctor  proplerea  ibl- 
duct.  p.  41,  etc.  Fuse  etiam  de  lioc  ar-  dem  recte  distinja^uit  inter  cognitioneni 
giimeiito  ag\l  Cudworth,  op.  cit,  cap.  alicujus  rei  ejusque  comprehensionem; 
v,  §.  22  et  seqq.  cum  notis  Moshoemii,  plura  enim  cog;noscimus,  qu;e  non  com- 
praesertim  nota  i  ad  hanc  §;  ubi  obser-  prehendimus,  ut  ex  ipso  ar^umento,  iii 
vat  distin|!:uendam  esse  in  vocabulis  fi-  qiio  versamur,  patet.  Cf.  ibid.  n.  ()U7 
niti  et  infiniti  diiplicem  notionem  et  po-  et  seqq. 

lestatem,  ^rammaticalem  neinpe  et  phi-  4)  Anthropomorphismum    inesse    cor- 

losophicam;  posteriorein  hanc  idein  esse  ruplis   hoiiiinibiis    fere    dixerim  natura- 

apud  philosophos  ac  naturam  perfectis-  lein,   et  oriiKinem  dedisse  populis  reve- 

simani    et  absolittissimam :    finiln    vero  latione  destittitis  prolabendi  in  absurda 

dici ,  qu.'B  a  sniiiina  perfectione  distant.  conimenla    circa    divinitatem  vix  negari 

„Quo  sensu,    ita  concludit,  si  accipian-  posse  videtur.  Exinde  enim  factuni  est, 

2' 


20  TRACTATUS    DK    DKO. 

^6.  Ad  3"',  Dist.  Apparentium,  conc.  realium,  ne^.  Cum 
eiiim  homo  limitibus  circumscriptus  nequeat  supremum  ac  in- 
finitum  illud  ens  mente  comprehendere,  debet  ad  proprios 
conceptus  enunciandos  illis  verborum  formuhs  uti,  quae  viden- 
tur  contradictoriae ,  at  reapse  non  sunt.  Ac  nemo  quidem  intcr 
homines  est,  qui  in  suis  de  Deo  conceptionibus  apprehendat 
reales  contradictiones ,  immo  nemo  est  qui  nesciat  has  in  idea 
Dei  locum  habere  non  posse,  etsi  modum  quandoque  ignoret, 
quo  diversjE  divinae  proprietates  inter  se  componantur.  Ex  hoc 
ad  summum  deducitur  deistas ,  qui  in  Deum  se  credere  proh- 
tentur,  urgeri  ab  atheis  iisdem  dinicultatibus  posse,quibus  per- 
motos  ipsi  se  profitentur  ad  abjiciendam  rehgionem  revela- 
tam ,  eo  quod  ista  mysteria  contineat  excedentia  mentis  hu- 
manie  captum,  quae  juxta  ipsos  est  sola   credendorum  ratio  *). 


i' 


DIFFICULTATES. 

Adversm  argwn.entmn  pliysico  -  theoloyicum. 

'i7.  I.  Ohj.  V  Ex  fortuita  atomorum  combinatione  mundi  hu- 

us  aedificium  atque  struclura  oriri  potuit.  Nam  2"  inter  possi- 

iles  combinationes  quae  a  tota  aeternitate  factae  sunt  vel  fieri 


iit  houiines  Deo  tribuerint  propensiones 
et  coji.itationes  hunuinas,  ipsaque  liu- 
nianas  cupiditates.  Ea  origo  est  lot  mon- 
stiuosaruni  divinitatum,  quas  polythei- 
stJK  invexerunt,  duni  pluribus  diis  tri- 
buerunl  operationes,  quae  divisae  sunt 
inler  plura  huniana  individua,  perinde 
ac  si  unus  ouinibus  par  slve  sufficiens 
uiininie  fuissel  iis  praestandis.Hinc  deus 
venationis  ,  deus  belli,  etc.  Sic  respon- 
debant  sylvestres  americani  primis  luis- 
sionariis  europsis,  qui  illuc  appulerant; 
ita  se  gesserunt  romani,  g:r;eci,  etrusci, 
elc.  unicuique  propriam  provinciain  de- 
mandantes.  Adeo  vero  iii  divinitatibus 
sibi  confingendis  projtressi  sunt  poI>- 
theistae,  ul  ipsam  deam  scoparuui  De- 
verraiu  coluerint,  ac  deum  Sterculiim 
seu  Stercutium,  de  quo  Lactantius, /««/. 
Div.  lib.  I,  c.  20,  circa  linem;  S.  Au- 
gustinus,  De  cir.  Vti,  lib.  xviii,  cap. 
15;  Prudentius,  in  Periste/j/i.  vers.4'iy; 
Plinius,  Hist.  nat  lib.  xvii,  n.  9,  edit. 
Hard.  Hac  tendentia  abusi  sunt,  qui  in- 
didem  collegerunt  ipsam  divinitatis  i- 
deam  repetendam  esse,  confundentes 
nimirum  ea,  quas  a  recta  ratiocinatione 
procedunt,  cum  iis,  qu.-e  nonnisi  a  de- 
pravata  nalura  ac  propensione  prove- 
niunt.  Vid.  S.  Greg-.  Waz.  0tnt.3ii.  Sed 
longe  magis  mirandum  est,  nostros  re- 
centlores  neotericos  philosophos,   Ger- 


maniu;  prcTsertiru  ad  .scholam  kantianam 
pertinentes  ejusque  propagines,  prola- 
psos  esse  in  alium  quudammodo  longe 
pejoreni  anthropomorphismum,  dum  non 
alium  Deuin  adniittunt  nisisubjectivuni, 
quem  nonnisi  ipsum  honiinem  seu  so- 
cietatein  esse  demum  collegerunt  san- 
simuniani. 

1)  Hoc  fassus  est  ipse  J.  J.  Rous- 
seau,  qui,  etsi  rejiciat  uiysteria  religio- 
nis  revelate ,  eo  quod  mente  compre- 
hendi  iion  possunt,  parum  tamen  sibi 
cuha;reiis,  loquens  de  Deo,  sic  conclu- 
dit :  „Enfin  plus  je  m'eflorce  de  con- 
templer  soii  essence  infinie ,  moins  je 
la  connais:  mais  elle  est,  cela  me  suf- 
fit  5  nioins  je  le  con^ois,  plus  je  Tado- 
re.  Je  m'humille,  et  lui  dis:  Etre  des 
etres,  je  suis,  parce  que  tu  es;  c'est 
in'elever  a  nia  source  que  de  te  medi- 
ter  sans  cesse.  Le  plus  digne  usage  de 
ma  raison  est  de  s'aneantir  devant  toi; 
c'est  mon  ravissement  d'esprit,  c'est  le 
charme  de  ma  faiblesse  de  me  sentir 
accable  de  ta  grandeur"  (Emile,  liv.  iv, 
tom.  3).  OaBlerum  jam  ab  aliis  adnota- 
tum  est  omnes  difficultates,  quas  pro- 
movent  deista;  adversus  religionem  re 
velatam ,  aeque  intorqueri  posse  ab  a- 
theis  adveisus  eos.*  Cons.  cl.  Bonelii , 
Esunie  dil  deismo ,  Roma  IS31,  cap.  4. 
pag.  3. 


PART.    I.    CAP.    I.    DK   DEI    EXISTKNTIA.  21 

f)oterant,  haec  continebatur;  sic  ex  jactatis  innumeris  alphabeti 
iteris  tum  Ilias  Homeri,  tum  VirgiHi  Ji^neis  effici  potuerunt. 
Id  muito  magis  credibile  fit,  3"  si  cogitemus  moleculis  materiae 
propriam  inesse  affinitatem,  ut  jam  causa  queat  assignari,  cur 
inter  se  coaluerint  eo  ordine  ac  dispositione ,  quam  modo  con- 
spicimus ;  ergo. 

48.  Hesp.  ad  1™,  iVey.  tum  suppositum,  tum  assumptum 
propositi  argumenti  vere  atheistis  digni.  Negavi  suppositum  de 
atomis  a  se  existentibus,  cum  hoc  repugnet,  ut  patet  ex  dictis 
de  motu  ipsis  insito ,  et  tamen  necessario  ad  ejusmodi  combi- 
nationes  efficiendas ;  est  enim  materiae  proprietas  inertia,  quare 
moveri  non  potest  nisi  motu  extrinsecus  ei  obveniente  et  com- 
municato.  Negavi  praeterea  assumptum  argumenti,  quia  cum 
omnia,  quae  in  mundo  sunt,  ad  certum  finem  ordinata  sint, 
non  potuit  his  finis  praestitui  nisi  ab  intelligente  ordinatore  l). 

49.  Ad  2™,  Dist  Ab  ente  intelligente  directas  ac  moderatas, 
conc.  hoc  secluso,  ne^.  ob  rationes  allatas.  Addatur,  hominem 
mente  atque  intelligentia  praeditum  fortuitae  combinationis  ef- 
fectum  esse  non  posse.Hinc  etiam  responsio  habetur  ad  confir- 
mationem  desumptam  ex  possibilitate  Iliadis  Homeri  aut  Virgi- 
lii  ^neidos  per  fortuitam  projectionem  literarum.  Haec  enim 
adeo  absona  sunt  atque  a  communi  hominum  sensu  abhorren- 
tia,  ut  absque  temporis  jactura  refelli  non  possint.  Ad  nos  re- 
creandos  ab  ejusmodi  atheistarum  nugis,  praestiterit  TuIIii  ver- 
ba  in  medium  afferre.  Hic  ego  non  mirer ,  inquit,  esse  quem- 
(juam,  qui  sihi  persuadeat ,  corpora  (fucedam  solida  atque 
individua  vi  et  gravitate  ferri,  mundum(/ue  effici  ornatissimum 
et  pulcherrimum  ex  eorum  corporum  concursione  fortuita  ? 
Hoc  qui  exi.stitnet  fieri  potuisse.,  non  intelligo ,  cur  non  idem 
putet,  si  innmnerabiles  unitis  et  mginti  formce  literarum  vel 
aurece  vel  quales  lilfet  aliquo  conjiciantur,posse  ex  his  in  ter- 
ram  excussis  annales  Ennii,  ut  deinceps  legi  possint,  effici; 
(fuod  nescio  an  ne  in  uno  quidem  versu  possit  tantum  valers 
fortuna.  Isti  autem  quemadmodum  asseverant,  ex  corpu- 

!)  Cons.    Gftrdil.    diss.    cit.,   iibl  data  nunqiiam  inter  se  convenirH  ac  coh.Bre- 

opera   ostendit   impossibilem    et   absiir-  re  atumi  p<»tiii«sent  in  spatio  indnito,  ut 

dam  esse  hvpothesim  Epicuri  eorumqiie  fatetur  ipse  Lucretius,  (jui  ita  canit: 
oinnium,  qui  eum  seculi  sunt ,  non  so- 

lum  quia  in  ea  plura  jyratuito  supponun-  Sicnbi  si  fmitnxemelprlmordin  (fucedam 

tur,  qu.-B  nulla  ratione  admitti  possiint,  Constitues ,    tevum  debebuat  stiarsa  fier 

cujiismodi   esset    miiltitudo  inlinita  ato-  omne 

nioruin;    earuni    necessaria    existentia  ,  Disjectnre  testus  tUrersi  mnteriei. 

inoius  ipsis  insitiis  et  essentialis ,    ffra-        

vitas  absqiie  centro,   aliaque  ejusmodi ,  Esse  igitur  genere  in  quoris  priruonUa 

qu.-e  a  sana  phildsophia  abhorrent;   sed  rerum 

eliam  ex  eo  quod  se  ipsum  destruat  sy-  In/inita  pnlam  est. 

stema  Epicuri.    Si  enim    ponatiir  nuine- 

riis  atomoriim  infinitiis,  atonii  commen-  Absurdum   Epicuri    systema  non  minus 

.surarentur  spatio  infinito,   ideoqiiP    nec  elejranter  quam    enerjj^ice  everterat  ipse 

rrioveri  possent,  quod  si  ponatur  finilus,  Tullins,  (Je  nat.  deorutn,  lib.  i. 


*>•> 


TKACTATUS    DE    DEO. 


acuUs  non  colore,  non  ijuaUtate  aliijua,  (juam  noLOTi^Ta 
(jrwci  vocant ,  non  semu  jjnvditis,  sed  concurrentibus  teme- 
re  at(jue  casu,  niundum  esse  jjerfecfum?  .  .  .  Quod  si  mun- 
dum  efficere  potest  concursus  atomorum,  cur  jjorticum,  cur 
temj)lum,  cur  domum,cururt)emnon  potest?  Quce  sunt  minus 
operosa  et  multo  (juidem  faciliora.  Certe  ita  temere  de  mun- 
do  effutiunt ,  ut  mihi  quidem  nun(juam  admirafnlem  cagfi  or- 
nafum,  (jui  focus  esf  proximus .,  suspexisse  videantur^). 

50.  Ad  3'",  Disf.  Ab  extrinseco  seu  a  Deo  cominuiiicala, 
conc.  a  se ,  ne^.  Ex  uuUa  enim  intrinseca  necessitate  ejusmodi 
materiae  moleculae  liac  proprietate  affinitatis  pollent,  eo  ipso 
quod  necessitate  propria  atque  intrinseca  minime  existant. 

51.  II.  ObJ.  V  Argumentum  deductum  ex  mundi  structura 
et  ordine  non  evincit  existentiam  Dei  seu  conditoris,  sed  tan- 
tum  ordinatoris  alicujus  atque  aedificatoris,  nec  moralem  Dei 
iiaturam  sufHcienter  exponit.  2"  Tum  praesertim  eo  nomine  nu- 
tat,  quod  idea  mundi  visibilis  ipsiusque  finalitatis  nonnisi  sub- 
jectiva  sit,  id  est,  in  mente  nostra  residens,  et  quod  incertum 
semper  maneat  an  res,  sive  objecta,  ideis  respondeant.  lla 
Kantius  ^). 


1)  De  nat.  tleor.  lib.  ii,  cap.  37,  ed. 
Taur.  Integer  fere  liic  liber  esset  ex- 
«iciihendus ,  si  omnia  pulclierrime  dicta 
«tqui'  ad  rem  iiustram  idonea  referre 
qnis  vellet. 

2)  Kantius  ponit  ut  fundamentuin  suae 
j  liilosupliia;  experienlium.  Experifiitia 
vtTO  juita  ipsum  respectu  facultatum 
liostrarum  binos  fonles  habet  el  duplici 
elcmentorum  specie  coalescit;  oritur 
iienipe  a  sensibilitale  et  ab  intellectu,  id 
est,  a  jtassibililate  et  activitate ,  j^eii 
principio  paasiro  et  principio  rtC/ifro.  Ipsa 
rursum  componitur  ex  duplici  elemen- 
toruin  specie ,  quorum  alia  sunt  subje- 
ctira,  alia  ohjeitira.  Elementa  subjecti- 
va  nullum  liabent  valorem  objectivuin, 
iiisi  ut  fornwB  objectivorum ,  ac  propte- 
rea  in  collatione  seu  combinutione  cum 
istisj  extra  cjiisniodi  colhitionem  nullain 
liabent  realitatem.  Hinc  kantianismus  de- 
(iniri  potest  idealismus  transcendentalis 
oc  realisurus  empyriciis ,  quuniam  ipse 
iiullaui  admittit  realitatcm  a  priori,  sed 
in  experienlia  tantuiii  Elemenla  subje- 
ttiva,  quae  inveniuiitur  iii  nostris  con- 
ceptionibus  einp^^ricis,  duplicis  speciei 
Kunt  '■,  alia  sunt  in  objectis  quatenus 
.s-niiuntur,  alia  qiiatenus  cogilantur.  A- 
clivitas  intellectiis  consistit  in  synthesi 
et  in  aiialysi.  £x  applicatione  liorum 
{•rincipioruui  Kaiitius  oinnes  demonstra- 
iiones  liucusque  datas  existentis  Dei 
rejicit:  tum  ontologicnm,  quia  non  exi- 
.stil  iiisi  in  conceptu  iiostro;  tuiu  ro.;- 
molugicani,    quia   series   conlingentiuin 


est  series  pliaenonienorum  (et  cuiii  ex 
contiiig^entia  plia;nomenoruui  deducitur 
contingentia  totius  universi  insespecta- 
ti,  juxta  ipsum  sophisma  conficitur ;  cau- 
salitas  enim  juxta  criticismum  peitinel 
ad  pha^nomena,  non  auteni  ad  res  in 
se  ipsis  speclatas)  ,  tum  denique  phy- 
sico-theologicam  ,  qua-  ab  ordine  hujus 
iiniversi  progreditur  ad  evincendam  exi- 
stentiam  Auctoris  sapientissimi;quialioc 
argumentum  pariter  supponit  valorem 
realem  principii  causaiitatis.  His  omni- 
bns  probationibus  Kantius  in  sua  Criti- 
CH  rationis  pructicce  siifticit  alias  dedii- 
ctas  ab  idea  Dei  legislatoris  el  felicita- 
tis  humana;.  Kantius  igitur,  sublatis, 
receptis  communi  calculo  Dei  exislen- 
ti.e  demonstrationibus,  hancsolain  suam 
substituit  :  Ratio  practica  necessariani 
o.slendit  societatem  seu  nexiiin  felicita- 
tio  cum  virlule;  ad  felicitatem  tendi- 
mus  qiiatenus  entia  moralia.  Pro  hac 
societate  necessaria  immortalitas ,  re- 
muneratio  aut  pflena  futuia ,  Dei  cum 
suis  attributis  existentia  Porro,  prose- 
quilur  Kantius,  cum  debeat  admitti  id 
quod  est  neccesarii  finis  necessarium  m.e- 
iliuin ,  illa  habenda  eruut  ut  vera,  nou 
vi  cognilionis ,  sed  fide  pmcticu.  Est 
enim  ratio  practica  principium  credendi, 
non  cognoscendi.  Credere,  ut  ipse  ex- 
plicat,  est  aliquid  admittere  ut  veruin 
ex  ratione  sufficiente  subjecti,  non  au- 
tem  objecti  i  cognoscitar  autem  quod 
ratione  subjecti  et  objecti  certum  esl. 
Quare  veritatis    illa;    sunt  postulata   ra- 


1'AKT.    l.    CAl>.    I.    UK    DKI    KXISTKNTIA.  23 

52.  Res/}.  ad  1'",  Dist.  Et  hoc  ad  propositum  nostruni, 
evincendi  nempe  adversus  atheos  existentiam  Dei ,  nobis  suf- 
ticit,  conc.  non  sufticit,  neg.  Etenim  athei  non  sohim  condito- 
rem  negant,  sed  etiam  ordinatorem  intelligentia  ac  hbertate 
prffiditum  existerc  inficiantur;  ideoque  tot  hypothcses  excogi- 
tarunt  ad  reddendam  rationem  hujus  universi  tam  afifiibre  ela- 
borati.  Si  igitur  ostenderimus,  prout  ostensum  est,  hujus  mun- 
di  dispositioncm,  pulchritudinem  et  ordinem  necessario  exigere 
qucmpiam  ordinatorem  a  mundo  ipso  distinctum,  causam  jam 
vicimus.  Et  ha3c  quidem  ex  quadam,  ut  ita  dicam,  hberahtate 
erga  impugnatores  nostros  et  juxta  eorum  principia.  Etenim 
falsum  absolute  est  hunc  mundum  adspectabilem  sive  structu- 
ram  univcrsi  non  evincere  nisi  existentiam  ordinatoris,  iion  au- 
tem  conditoris;  tum  quia  in  mundo  homines  sunt,  quorum 
actus  hberi  non  poterant  praesciri ,  nisi  ab  intelhgentia  infinita, 
et  tamen  prasciri  dcbuerunt;  tum  quia  creatio  atomorum 
omnino  necessaria  est,  cum  non  potuerint  esse  a  se  ipsis.  Ca^- 
terum  huic  prcTemisimus  argumentum  ex  necessitate  entis  ac 
primae  causae  deductum.  Si  haec  simul  uniantur;  demonstratio 
absohita  evadit.  Ad  id  vero,  quod  addit  Kantius,  argumentum 
istud  cosmologicum  non  sufticienter  exponere  moralem  Dei  na- 
turam,  reponimus  falsum  id  esse,  spectala  generahtate  propo- 
sitionis;  etenim  inter  caetera,  quae  complectitur  haec  universitas 
rcrum,  homo  ipse  reperitur,  in  quo  morahs  Dei  natura  mira- 
bihter  ehicet. 

53.  Ad  2™,  Neg.  Dato  enim,  quod  idea  mundi  visibiUs  non 
sit  nisi  subjectiva  (quod  pariter  ex  dictis  falsum  est),  attamen 
existit  sakem  in  mente  nostra  ac  proinde  reahs  est.  Jam  vero  si 
reahs  est  ideaista,  ex  principio  causahtatis,  cujus  viam  a  phi- 
losophis  jam  demonstratam  supponimus,  ab  ahqua  causa  pro- 
venire  debet.  Et  quoniam  mens  nostra  in  hujusmodi  idea,  teste 
intimo  sensu,  pa.ssive  omnino  se  habet,  causa  illa  ab  ipsa  men- 
te  distincta  sit  oportet;  ac  proinde  aut  erit  Deus,  aut  certe  ex 
causarum  nexu  ad  primam  necessariam  causam,  nempe  Deum 
omnino  nos  ducet,  Quod  si  Kantianus  ideam  illam  a  mente  ipsa 
profluere,  ejusque  quasi  formam  ac  legem  esse  contendet, 
profecto  mentem  ipsam,  ejusdem  ratiocinationis  ope,  ab  ahqua 
causa  provenire  probabitur,  et  cum  contingens  ac  finita  sit, 
tandcm  ad  primam  causam  necessariam,  atque  intinitam  inde 


tioiiis  practicw  (jTiae  ad  scicntias  non  per-  tio  pure  subjectiva  est.    Quid  si  dicere- 

tinent;  vi  verilatis,  vi  objectiva  carent,  tur  homo  ad  solain    feiicitatem   lempo- 

nec  sunt    demonstrabiies ,    neccessario  ralem  et  sensibilem    factus  ?    Knerct  ip- 

tamen  snnt  cum  rationis  legibus  conne-  sius  demonstratio !  Quomodo  criticismus 

xa;.  Cf.   Kritili  tler  reineit  Veritnnft,  pag.  degeneretin  rationalismum,  ideaiismum, 

G2(>.  TfjVi^o  ex  Ivanlio  existentia  I>ei,im-  elc.  ostendit  Baldinotli,  opera  cit.  in  ap- 

mortalitas  animoriim,    etc. ,    pendeiit  a  pendice  ad  suam  mclaphisicaui   gencra- 

mero  /tastultito  !  Ergo  ip.sius  demonslra-  lem. 


2'4  TRACTATUS   DK    UKO. 

nobis  erit  assiirgendum,  itiique  etsi  non  constaret,  seu  nulluin 
claretur  medium,  quo  demonstrari  posset  huic  ideae  respon- 
dere  res  atque  objecta  externa,  non  minus  firma  subsisteret 
existentiae  Dei  demonstratio  (in  hypothesi  etiam  adversarii).  Dei 
porro  existentia  constituta,  progredimur  ad  ejus  proprietates 
rimandas,  inter  quas  deprehendimus  ipsius  bonitatem  ac  vera- 
citatem,  ex  quibus  rursum  conchidimus  reipsa  existere  objecta 
externa;  quia  repugnatsummaeDei  veracitatiac  bonitati  ingerere 
invincibilem  illam,  quam  experimur,  inchnationem  ad  admitten- 
dam  reahtatem  objectorum,quae  in  sensus  nostros  agant,  si  haec 
objecta  revera  non  existunt;  deciperemur  enim  perpetuo,  in 
errorem  necessarium  incideremus,  nec  unquam  de  deceptione 
et  errore  moneremur, Hinc  etiam  inferas,  nos  ex  principio  quod 
Kantiani  nisi  desipere  vehnt  necessario  admittere  debent,  di- 
recte  Dei  existentiam  evincere,  indirecte  autem  realem  confor- 
mitatem  inler  ideas  subjectivas  et  objectivas  i). 

54.  III.  Obj.  V  Praecipua  vis  argumenti  ad  ostendendam  sal- 
tem  existentiam  supremi  cujusdam  ordinatoris  sapientissimi  in- 
nititur  systemati  camarum  finaUwn ;  ast  causa;  finales  nulhe 
dantur:  ignorantia  enim  connexionis  eventuuni  particularium 
cum  systemate  totius  universi  eas  peperit;  quae  proinde  in  dies 
magis  evanescunt,  quo  scientia  physica  in  dies  proficit  magis. 
Sana  philosophia  non  A^idet  in  islis  causis  finalibus  nisi  expres- 
sionem  ignorantiae ,  in  qua  versamur  causarum  verarum ,  quae 
nempe  hthaerent  rebus  ipsis  2)^  2"  Sane  deductio  existentiae  Dei 


1)  Ev«rso  (iutem  systeinate  fundamen- 
lali  philosophijjB  kantianse,  uecessario 
ruunt  (|u;e  ipse  deduxit;  jam  vero  hoc 
pravslituui  a  pjuribus  est,  qui  apertas 
contradjctiones  in  phi|osophia  kantiana 
ostenderunt.  Consuii  ipter  ca^teros  po-« 
lejnt  Galiippi,  Elementi  di  filosofiH,  toui. 
iu.  Deir  iileoluyiu,  Messina  1827.,  lett. 
XI  et  xii,  pr;£sertim  v«ro  in  suo  Stiig'- 
ffio  /iloso/ico  sulla  criticndeltn  conoxcen- 
%<i ,  vol.  V.  ]\os  enim  h;EC  philosophis 
relinquimus.  Cl.  autem  Rosmiiii  {U//tf- 
i^coli  fi/osofici .  IVliiaiio  IH27,  vdl.  i,  pair. 
108—109)  ostendit  Kantiiiin  ipsiim  ade^ 
inirsse  su;e  deinonstrationi ,  seu  polius 
postulnto  ex  ratione  practica  de  existen- 
tia  Pei,  Qnmeui  yim,  eo  ipso  quod  non 
admiscrit  hominis  naturam  fiiisse  sa-< 
pieiiter  con^titulam  ,  et  couvenientiam, 
quan»  inter  felicitateiu  el  virtiitoiu  de- 
prehepdimiis,  non  esse  ni^i  apparentem, 
ot  hinc  niliil  posse  juxta  rationem  theo- 
reticain>  in  hujiis  aiictoris  systemate, 
Jure  concliidi.  Eteniin  ,  ut  posset  affir- 
mari  quidqiiid  nol)is  videtur,  seu  se  se 
olTert  ut  conveniens,  debere  aliquando 
evenire,  necesse  esset,  juxta  Rantium, 
transcendere  finis  omnes  et   liiiiites  hu- 


mani  intellectus.  Inductionibusi^itur  ra- 
tionis  practic;£  ac  sua  postulata  talein 
uexuin  habent  cuiul  raUone  theoretica , 
ut  ab  ipsa  declarentur  ^ratiiila.  „Racco- 
gliaino  almeno  di  buono,  jumt  conclu- 
(lere  reibis  cl.  nuctoris ,  da  cosi  deso- 
lante  filosofia  quesla  preziosa  confessio- 
ne ,  che  l'esistenza  di  Dio  e  pur  cio , 
clie  riempie  il  vuoto  della  uinana  natu- 
ra  ,  cio,  che  questa  natura  sente  a  se 
inedesima  neccessario,  cio,  a  cui  inces- 
sanlemente  e  irrejiujfnabllmente  sospira: 
coofessione  che  fa'il  iiiaa:g:iore  encouiio 
alle  filosofie,  le  qiiali  inse{u:nano  essere 
questa  esistenza  dimostrabile  ,  e  clie  fa 
la  inajriErior  condanna  del  criticisiiio.Po- 
tra  ruoiiio  abbracciare  un  sistema  clie 
dicliiara  impossibile  dimostrare  cio,  che 
alla  sua  natura  e  assolutamente  neces» 
sario  di  ammellere?...  Adunque  la  pro- 
ya  morale,  onde  Kant  vuole  dimostra- 
re  la  divina  esisten/-a  o  non  prova  iiul- 
la.  o  «e  prova ,  prova  insieme  coHa  di^ 
vina  esistenza  anche  la  falsita,  e  l'im- 
possibilila  del  kantiano  sistcina." 

2)  Ita  La  Place,  Kxxai  /i/iiloso/ifiif/ue 
xur  /es  /)i obH/)i/iles ,  Paris  1816,  3.  edit. 
p:'ff.   2, 


PAKT.    I.   CAP.    l.    UE    DKI   KXISTKNTIA.  25 

ex  causis  fiiialibus  supponit  Ens  suprenium  agere  juvla  priesli- 
tutos  fines,  prout  agere  nos  consuevimus  in  actionibus  nostris 
liberis  ac  dehberatis,  quod  est  statuere  Deum  homini  similem, 
seu  anthropomorphismum;  ergo  *). 

55.  Resp.  ad  1'",  conc.  maj.  neg.  min.  Adductam  vero  pro- 
bationem  ex  ignorantia  nostra  verarum  causarum,  dist.  Sana 
philosophia  excludit*principium  perperam  dictum  causarum  fi- 
nahum ,  ex  quo  nonnulh  philosophi  sibi  arrogarunt  exphcatio- 
nem  tot  naturae  phaenomenorum ,  conc.  exchidit  veras  causas 
finales,  net/.  Respui  debet  a  sana  philosophia  illorum  agendi 
ratio,  qui  per  errorem  excogitarunt  causas  finales  ad  exphcan- 
da  nonnulhi  phaenomena,  quorum  veram  causam  ignorabant,  e. 
g.  cum  per  horrorem  a  vacuo  exponebant  ascensum  aquae  per 
antiihas  aspirantes;  et  sic  de  caeteris  ejusmodi  dicatur,  quae 
utique  evanuerunt,  quo  majores  progressus  physica  assecuta 
est;  de  his  porro  hic  non  loquimur  sed  si  sermo  instituitur  de 
causis,  quae  producunt  ahquos  effectus  ob  determinatos  fines, 
quasque  propterea  finales  vocamus,  tantum  abest  ut  sana  phi- 
losophia  eas  excludat,  ut  negare  illas  nemo  possit,  quin  neget 
ahquas  causas  producere  reahter  eos  effectus,  quos  producunt. 
Non  solum  proinde  nulla  haberetur  contradictio  inter  causas 
physicas  finales,  potius  causae  physica3  finahbus  inserviunt. 
Quaenam  sane  contradictio  invenitur  inter  hanc  espressionem: 
cor  est  potentia  principafis,  quae  impelht  sanguinem  in  vasa; 
et  aham:  cor  est  potentia  principahs ,  quae  impelht  sangui- 
nem  in  vasa ,  ut  per  totam  machinam  animalem  diff"undatur  l 
Propterea  qui  rejicit  causas  finales,  statuere  debet  nec  oculum 
ad  videndum ,  nec  aures  ad  audiendum ,  nec  solcm  ad  illumi- 
nandum,  nec  ignem  ad  calefaciendum,  etc.  facta  esse,  quae 
quidem  assertiones  omnes  sensui  naturae  communi  evidenter 
adversantur.  Ut  hoc  magis  patefiat,  ponatur  exemplum  ocuh. 
Nimirum  oculus  ita  constructus  est,  ut  ab  ipso  producantur  illae 
modificationes  lucis,  ex  quibus  visio  consurgit;  ergo,  cum  ejus- 
modi  modificationes  velut  causam  propriam  agnoscant  dictam 
structuram  ocuh,  quarum  quidem  consecutio  seu  finis  est  visio, 
sequitur  talem  structuram  seu  oculum  ita  constructum  causam 
realem  esse  cujusdam  effectus  ducentis  ad  quemdam  finem, 
ac  propterea  causam  finalem. 

56.  Dices:  Fieri  posset  ut  tahs  structura  sic  eff^ecta  fuerit, 
non  ut  inserviret  lucis  modificationi ,  sed  ex  accidentali  rerum 
eventu  seu  casu. 

57.  Resp.  neg.  Quia  ea,  quoe  casu  fiunt,  non  sunt  constan- 
tia  et  uniformia,  prout  cernimus  tum  in  oculo  tum  in  caeteris 
corporis  nostri  organis  esse.  Secus  qui  horologium  spectaret 
horas  indicans,  dicere  posset  sphaerulam,  quae  constanter  et 

1)  Hume,  Inquiiy  concern,  kumnn  VnderiitandiHg,  sect.  xi,  pag.   150,  160. 


26  THACTATUS    DE    UEO. 

uniformitcr  movetur  ad  lioras  indicandas,  id  casu  pr;estare, 
quod  csset  omnino  absonum  *). 

58.  A(l  2'",  Dist  Id  est,  esset  ex  liberis  ac  deliberatis  ho- 
minis  actionibus,  quae  ad  certum  tinem  ponuntur,  analogice 
assurgere  ad  Deum,  conc.  esset  Deum  similem  prorsvis  homi- 
ni  efficere,  ne^.  Nempe  cum  tot  mirabiles  effectus  homo  cer- 
nat  in  hac  rerum  universitate ,  qui  pra3stitutos  lines  habent, 
atque  intelHgat  ejusmodi  hnes  non  posse  adscribi  rebus  ipsis 
materiahbus ,  sed  dispositioni  ahcui  ipsis  extrinsecae,  infert 
mentem  ahquam,  infinita  sapientia  praeditam,  quae  res  ipsas 
ita  disposuerit,  seu  hnes  illos  pecuhares  ipsis  praestituerit,  et 
quidem  hbere,  quum  nihil  repugnet  diversiim  ordinem  Deum 
potuisse  statuere.  Physici  jam  fatentiu'  per  se  nullam  esse  in- 
trinsecam  rationem,  corpora  potius  tellurem  versus  descen- 
dant,  quam  ascendant  2). 

59.  Insf.  Ey  effectu  tota  causae  essentia  cognosci  non  potest. 
Nam  ex  effectu  non  possumus  nec  plures  nec  ahas  proprietates 
vel  quahtates  causae  tribuere,  quam  eas,  quas  in  effectu  depre- 
hendimus.  Quare  essentiam  divinitatis  ex  tinita  rerum  natura 
cognoscere  non  possumus  ^). 

60.  Resp.  1"  Dato  toto  argumento,  negamus  ahquid  inde 
contra  nos  deduci.  Non  enim  hic  agitur  de  essentia  Dei  cogno- 
scenda,  sed  de  existentia.  Resp.  2"  Dist.  Ex  effectu  non  pos- 
sumus  essentiam  infinitam  divinitatis  cognoscere  adaequate, 
conc.  inadaequate ,  neg.  '■*). 

61.  Inst.  L  Ex  hoc  argumentophysico-theologico  non  exur- 
git  nisi  probabilis  conjectura  vel  praesumptio  existentiae  Dei ; 
deberet  proinde  istud  argumentum  ab  institutionibus  theolo- 
gicis  evpungi  ^).  Et  sane  2"  si  nulla  certitudo  haberi  potest,  ni- 
si  supposita  Dei  existentia,  quae  tamen  hon  habetur  3"  nisi  per 
fidem,  et  quae  est  prima  vcritas,   nunquam  poterit  ex  ratione 

1)  Cons.  Ruflini,  Ri/lessioni  critic/ie  g:ia5  1713,  ubi  plura  niag:nifice  scribitde 
softrn  il  saggio  filosoflco  iiitorao  ullepro-  Dei  consilio ,  dominio ,  uiajestate,  vir- 
bnbilith,  etc.  Modena  1821,  part.  ii,  pa^.  tute,  providentia,  innnensitate  cjBteris- 
35  et  5't.  que  ejusdem    attributis.   Attanien  Leib- 

De   causis   finalibus    etiam    fuse    agit  nitzius  accusat  JNewton,  quod  non  satis 

Bergier,    Tmitii   liist.  et  doumnt.    ile    la  alte  de  Deo    senserit.    Ctr.   Pensees   de 

rraie  relig.  tom.  n,  cli.  ^.  art.    9,    §  i.  LeiOnilz  siir  In  religion  et  sur    In  niorn- 

seqq.  le ,  Paris    1819.   Cujus  qnidein   censur» 

2)  Cons.  inler  caeteros  D.  Hau.v,  ?V««-  causaiu  sno  loco  expendemiis. 
te  elemen/nire  de  p'igsi(/ue ,   3.    edit.  Pa-  3)  Hume,  ioc.  cil.  p.    151. 

ris    1821,    tom.    i,   Introduction ,    p.   'i,  'l)  Qiioinodo  ex  ordine  liujus    univer- 

ubi  citat  ]\evvlon!s  opus    Opticie    lucis,  s\   perveuire    possimiis   ad  co^^nitionelu 

lib.    111,    qu;est.   28.    Cons.    etiam   §.  -l ,  existentiaj ,   non  soluin  Ordinatoris    sa- 

/Je  In  divisiOilite ,    n.    28   ct   art.  ii,  De  pientissimi,  sed  etiam  contJitoris,  osten- 

Cnttrnciion,  n.  29.  Hoc  ipsum  clariori  iu  dit  Suarez  ,  Metupli.  tom,   ii.    disp.  29, 

lumine  ponit  J.  B.  Pianciani  S.  .1.  institu-  sect.  2,  §.  9. 

zioni  /isico-chiinicfte,  lioinn  1833 ,  vol.  i,  5)  Sic  Ziejjler,  Beitrnge  %ur  geschich- 

Introduzione,  pan'.  16  etseq.  Sed  iegen-  te ,  elc.  nempe  C<j//«//o«»?«  nd  hist.  fldei 

dus  IVewlon  ipse  in  op.  Phitosophiai  nn-  esist.  Dei  in  t.heol.   et   Schleiermaclicr  , 

laralis   piincipin    mnlheinnlicn ,    edit.    2.  Der  christ.  Glaube ,  etc.  saii,  fides  Vhri- 

l»ag.  281.  cl  seq([.  \o!.  iu  'i,   Cantabri-  stiaiiu ,  etc.  i,  pag-.   170   scqq. 


PAKT.   I.   CAP.   I.    m:   UKI   KXISTENTIA.  27 

iiidividuiili  confici  demonstratio  Dei  existentiEe ,  ciim  iiec  de  ip- 
sa  rationis  individualis  existentia,  nondum  supposita  existentia 
Dei ,  certus  qui  esse  possit;  ac  proinde  ordinem  inverteret,  qui 
sic  argumenlaretur:  Ej^o  existo ,  ergo  existit  Deus,  vel: 
Mundus  existit ,  ergo  existit  Deus  *). 

62.  Resp.  Ad  1»',  Ncg.  Cum  scripturae  perpetuo  ad  istud 
argumenti  genus  homines  provocent.  Sic  in  lib.  Job.  (XII,  7.) 
legitur:  Interroga  jumenta  et  docefmnt  te;  et  volatilia  coeli, 
et  indicabunt  tibi.  hoguere  terrce,et  respondebit  tibi;  etnar- 
rabunt  pisces  maris.  Quis  ignorat,  guod  omnia  hoec  manus 
Domini  fecerit?  Tum  in  lib.  Sapientiae  (XIII,  1.  etseqq.):  Vani 
autem  sunt  omnes  homines ,  in  guibusnon  subest  scientia 
Dei;  et  de  his ,  guw  videntur  bona,  non  poluerunt  intelli- 
gere  eum  gui  est,  neque  operibus  attendentes  agnoverunt , 
guis  esset  artifex.  Et  alibi  passim ,  adeo  ut  apostolus  philo- 
sophos  mej7CM.5tf^«7eA- vocet,  eo  quod  Deum,  ab  ipsis  lumine 
rationis  cognitum  ex  iis,  quae  facta  sunt,  non  glorificaverint 
(Rom.  I,  20.).  Itaque  non  agitur  tantum  de  probabilitate  vel 
conjectura,  sed  de  certitudine  qua  homo  ex  his,  quae  factasunt, 
Dei  cognitionem  habere  potest:  alioquin  nec  vani  neque  inex- 


1)  Ila  in  vol.  ii ,  oi).  Essai   siir   Viw  existeuce ,  c'est  en    chercher  la   raison 

lUlfereaCf  eu  muHere   de    religinn ,    edit.  qiii  n'est  pas    en    noiis,    ibitl.    (Hic  au- 

k,  Paris   1822.   .Iiivat    hic    nonnulia    in  ctor  ut  in  pluribus  aliis  locis  confundit 

inediiiuiairerre.  ex  iis  qu.e  auctor  hujus  causam  existentiaj  cuin   certitudine   hy- 

libri  sparsiin  scrihit  de  hoc  argumento,  pothetica    existentise.   Haud    dubie   sen- 

ut  melius  ipsius  principia  cognoscantur;  sus  intiinus    nobis  pnebet   certitudinem 

„Tout   ce   qu'affirine    cuinme    vrai   une  coinpletam    existentiie    nostrae).    Aucun 

raison    qui  peut    se  tromper   peut  etre  etre  cree,  s'il  ne  comniencait  pas  a  di- 

faux ,    toiit    ce    qu'elle    affirme   coinme  re:  Je  crois,    ne  pourrait  jamais   dire; 

faux   peiit   etre   vrai.    Donc  rien   de  ce  Je  suis,  ;;;    223  (Ego  creilo  perinde   va- 

qu'affirme  une  raison  faillible  n'est  cer-  let  ac  ego  sum  cretfenx,  ergo  affirmatio: 

lain  (Pref.  pa_i>:.  VII.)  Qii'est   I'autorite  a  Effo   sum  ,    pr;Ecidit   illam:    Ego   credoj 

laquelle  toiis  les  esprits  doivent  obeir  ^  Dieu   pourrait-il   tromper   rhomme,  ou 

15st-ce   rautorite   d'un    ou   de   quelques  lui  reveler  Terreur  V    11  y    a  contradic- 

hommes?  Non  5  mais  la  raison    genera-  tion   dans   les  termes,  car  on  ne  reve- 

le  manifestee  par  le  temoignage  ou  par  le  que  ce  qui  est,  et  l'erreur  n'est  pas," 

1a    parole,   Ibit/.  png.   cxii    (ast  nonne  p.  128  n.  (Auctor   potuisset  discere  eit 

uni  vel   aliquot  hominibiis    Christus   di-  S.  Thoma  distinctionem    inter   errorem 

xit :  Euntes  tiocete*  Kumquid  omnesnon  in  rebus  et  errorem  qui    est   in   menfe. 

tenebantur  ipsis  obedireV)   Suls-je  cer-  Error  in  rebus  non  est  seu  non  existtt, 

tain  que  je  sens?  Quelle   autre  preuve  ut  fertur,  a  parte  rei;    ast  error  saepe 

eii    ai-je   que   nia   sensation   nieme,  ou  existit  in  mentej    eteniiu   judicium   fal- 

plutot  je  ne  sais  quelle    croyance  sou-  sum  est  operatio  mentis,  ac  proinde  in 

venttrompeuse,  etc.  (p.  7  et  8).    Tou-  ipsa  est).  Et  haec  speciminis   gratia  at- 

te  certitude  repose  sur  la  sonnaissance  tulisse  sufficiat.  Ex  his   tamen    quilibet 

de  Dieu  (pag,  41  note).  Oublions  un  In-  sibi  potest  ideam  efformare   vani  et  er- 

stant  que   Dieu   est,    comment   pourrez  ronei   illius   philosophici   systematis   ac 

vous  etre  certain  d'une  existence  impos-  novx  ejusmodi  pliilosophandi  methodi, 

sibile,  si  Dieu  n'est    pas   (n.  p.  kb).  11  quam  liierito  Grefforius  xvi,  in  sua  en- 

suffit  que  la   raison  individuelle  puisse  cydica  data  sub  die  26.  Junii  1834,  re- 

se  tromper  sur  un   seul  principe,  sur  probavit.  Ejus  verba  inferius  referemus. 

iine   seule    consequence,   sur  un    seul  Cons.  Kozaven  S.  J.  in  o^.  Examend'un 

poiiit  quelcouque,  pour  que  tout  ce  qiii  ouvrage  intitulti ,   Des   doctrines   p/iiloso~ 

liii  parail   evidenl  devienne  doiiteux  (p.  pfiiques ,  etc.  Avignon  1831,  ch.  'i. 
I0(ij.    Cliercher    la  cerlitude  de    nolre 


28  TKAUTATUS    UK    OKO. 

cusabiles  dicerentur  ,  qui  eum  ignoraiit.  Quare  hoc  argumen- 
tum  a  theologia  amoveri  non  debet,  quinimo  est  maxime  theo- 
logi  proprium;  ut  patres  ipsi  facto  suo  ostenderunt  ^). 

63.  Ad  2™,  ^^ff-  Hoc  enim  est  commentum  non  minus  an- 
tiquitati  quam  sanse  philosophiae  contrarium.  Nam  nisi  logice 
saltem  prius  constaret  de  mei  ipsius,  seu,  ut  fertur,  mei  ego 
existentia,  nulla  omnino  esset  via,  nullum  suppeteret  medium 
sive  ad  cognoscendum  testimonium  generishumani,  exquo  jux- 
ta  adversarios  pendet  certitudo  existentiae  tum  Dei  tum  mea; , 
quod  est  vere  paradoxum,  sive  ad  deprehendendam  existen- 
tiam  revelationis.  Nec  enim  possum  cognoscere  ea,  quae  sunt 
extra  me,  nisi  per  media,  quae  sunt  in  me ;  sed  si  ista  media 
fallacia  et  incerta  sunt,  quomodo  potero  mihi  comparare  certi- 
tudinem  eorum ,  qu£e  extra  me  sita  sunt  i*  Addo  scripturam  con- 
trarium  omnino  supponere,  ut  ex  allatis  testimoniis  aliisque 
prope  innumeris,  quae  afferi  possent,  compertum  fit.  Idem  di- 
cendum  de  patribus  et  theologis,  praesertim  S.  Thoma,  qui 
quinque  affert  argumenta  physico-theologica  adDei  existentiam 
evincendam  ^). 

64.  Ad  3"',  Dist.  Ut  auctor  ordinis  supernaturalis ,  conc.  nl 
auctor  naturae,  neg.  Nam,  ut  supra  animadvertimus ,  tum  per 
fidem ,  tum  per  rationem,  Dei  cognitio  haberi  potest  ^).  Ad  id 
quod  subditur  de  Deo,  quod  sit  prima  veritas,  disf.  est  prima 
veritas  methaphysica ,  conc.  logica ,  neg.  Hinc  ne(^.  consei/. 
quae  praeterea  innititur  falso  principio  ,  quod  scilicet  individua- 
lis  ratio  semper  et  in  omnibus  casibus  fallaxsit,  quod  paritcr 
a  sana  philosophia  respuitur,  ut  logici  suo  loco  docent;  sic  ex 
dictis  ruunt  caetera  omnia,  quae  subjiciuntur. 

DIFFICULTATES. 

Adcersus  aryumenlum  morale. 

65.  I.  Obj.  Incertum  est  factum,  cui  innititur  argumcntum 
morale.  1"  Plures  veteres  populi  ab  antiquis  scriptoribus  athei 
perhibentur.  2"  Plures  recentiores  viatores  idem  testantur  de 
populis  sylvestribus  recens  detectis.  3"  Plures  adhuc  populi  no- 

1)  Cfr.  Petavius,  De  Deo  ,  lib.  i,cap.  alia  hujiismodi ,  q»;e  etiaiii  pliilosoijlii 
I  el  seqq.  deinonstrative  de  l)eo  probaveriint,  dii- 

2)  I.  p.  q.  2.  ag.  3.  cti  naturalis   luiuine    rationis."    Ex    lils 

3)  S.  Thonias,  Contra  gentes ,  lib.  i,  pariter  refellitur  Bautain,  qui  neirat 
cap.  3:  „Est  autem,  inquit,  in  his,  qii.TB  fieri  posse,  ut  hoino  sola  rationepos- 
de  Deo  confitemur,  duplex  veritatis  iiio-  sit  sibi  comparare  Dei  ejusque  altribti- 
dos.  Quaedam  nanique  verasiintde  Deo,  torum  coarnitionem.  Coxts.  Ari^rtixxeinent, 
quae  omnem  facultatem  human.-e  ratio-  pag.  5,  quse  assertio  pericuii  plena  est 
nis  excedunt,  ut  Deum  esse  triniim  et  et  contraria  patribiis,  theolo<ris.  imnio 
unum.  Quaedam  vero  sunt,  adqujEetiam  vel  ipsi  scriptune,  iit  e\  dirtis  constat. 
ratio  naturalis  pertingere  ^otest ,  sicul  Recolantiir  tainen  quae  paiilo  arite  <W 
fsl  Deuin    esse ,    Deinu    esse  uiiuiu  ,  et  Bautaliiio  scripsimus. 


PART.    I.    CAP.    I.    DE    DKI    KXISTENTIA.  29 

bis  iiicogniti  sunt,  nihil  propterea  de  istis  affirmari  potest.  Sed 
quod  maximi  faciendum  est,  4°  plures  sive  antiqui  sive  recen- 
tiores  philosophi  atheismum  professi  sunt;  5"porrophilosopho- 
rum  auctoritas  praeferenda  est  opinioni  populorum,  rudium  prae- 
sertim  ac  barbarorum  *) ;  ergo. 

66.  Resp.  Neg.  antec.  Ad  1'",  Dist.  Athei  perhibentur,  at 
immerito,  conc.  vere  ac  merito,  neg.  Nemo  enim  ex  antiquis 
illis  scriptoribus ,  qui  diversos  populos  velut  atheos  traducunt, 
eos  invisit,  sed  falsis  rumoribus  clecipi  potuerunt,  ex  eo  quod 
vel  idola  non  colerent ,  vel  numina  diversa  ab  iis ,  quae  illi  cole- 
bant,  adorarent.  Hacde  causa  judaeos,  christianos,  gallos  atheos 
proclamarunt.  Prceterea  in  eam  ire  sententiam  potuerunt  ex 
projectis  moribus  illorum  populorum ,  ut  saepe  etiam  contigit. 
Caeterum  adeo  constans  erat  apud  veteres  factum  istud,  quod 
propugnamus,  ut  praestantissimi  philosophi  Plato,  Aristoteles, 
Cicero ,  Plutarchus ,  Maximus  Tyrius ,  Epictetus  aliique  eo  usi 
fuerint  ad  Dei  existentiam  adstruendam.  Epicurus  ipseilludad- 
mittebat  2). 

67.  Ad  2'",  J)isL  Absque  ratione  ac  nimia  animi  levitate 
ducti,  conc.  rei  veritate,  neg.  Etenim  postea  compertum  est 
€os  ipsos  populos ,  quos  nulla  rehgione  detineri  antea  dixerunt 
nonnulli,  et  divinitatem  coluisse,  et  suos  habuisse  ritus,  etc.  3). 
Nunc  extra  omnis  dubitationis  aleam  factum  istud  habent  in- 
creduli  ipsi ,  nec  athei  illud  amplius  inficiantur.  Fatentur  enim 

,  populum,  quo  magis  rudis  est  ac  sylvester,  eo  magis  propen- 
sum  esse  ad  deos  sibi  tingendos  *J;  difficile  omnino  esse  po- 
pulum  invenire,  qui  quamdam  immortalitatis  speciem  animabus 
nostris  non  tribuat  ^).  Ex  quo  concludunt  deorum  imperium  in- 
exterminabile  esse. 

68.  Ad  3™,  Resp.  V  Ergo  nihil  ex  ipsis  adversus  Dei  exi- 
stentiam  concludi  potest.  Resp.  2"  Dist.  Ita  tamen  ut  ex  analo- 
gia  concludere  jure  possimus  eos  a  caeteris  non  dissentire ,  eo 
ipso  quod  caeteris  populis  similes  sint,  conc.  secus,  necf.  Cum 
isti  homines  ab  eadem  origine  proveniant,  ac  eadem  naturae 
propensione  donati  sint ,  nullum  dubium  subesse  potest  eos  di- 


1)  Ba^^le  ,  Contin.  tles  Pensees  dir.  a  3)  Cons.  Bergier,  op.  cit.  tom,  ii , 
§.  7  ad  31  ,  itein  Re/j.  nux  tjuest.  (Pun  chap.  ^,  art.  12,  §.  1  et  seqq. ;  Feller, 
prov,  a  cap.  95.  ad  113  j  Voltaire,  ^Mrti  Catechisme  philosophique ,  liv.  i^  chap.  i, 
sur  1'histoiie  generale ,  lom.  i,  chap.  C,  §.  7j  Tournemine,  Re/texions  sur  l'a- 
pag.    91.  theisme,  ad  calcem  operis,  quod  inscri- 

2)  Cicero,  De  nntura    deorum,  Jib.  i,  h\l\iv  Demonstrationde  1'existence  de  Diev, 
cap.    16:   „Solus     enim*,    inquit,   vidit,  par  Fenelou,    edit.  L^on  1805. 
primuin  esse  deos,  quod  in  omniumani-  4)  Syst.  de  la  nat.    2.   parl.   chap.  10 
mis    eorum   notionem  impressisset  ipsa  et  11. 

natura.  Qn.-e  est  enim   gens,    aut   quod  5)   Ibid.    tom.    i,    ch.    13,   pag.  260, 

genus  hominum,  quod  non   habet   sine  275,  279,  Lettre  de  Trasibnle.  p.  28.5. 
doctrina  anticipationem   quamdam   deo- 
rum?  Quam  appeliat  ^r^/oA/jv^vEpicurus, 
etc."  Et^libi. 


30  TRACTATUS    DE    DKO. 

vinitatis  ideam  pariter  habere ,  prout  semper  compertum  est 
illam  habuisse  omnes,  quotquot  detecti  sunt.  Quod  si  ahqui 
athei  reipsa  reperirentur ,  velut  generis  humani  monstra  spe- 
ctari  deberent,  neque  ex  iis  de  humani  generis  sensu  judicium 
effingi  posset  *). 

69.  Ad  4™,  Disf.  Qui  fuerint  vel  sint  athei  practici ,  plures 
enumerantur,  conc.  dogmatici  sive  speculativi,  nej^.  Pauci  o- 
mnino  isti  recensentur,  neque  unquamsectam  constituerunt  ^). 

70.  Ad  5'" ,  Dist.  Philosophorum  re  nempe  et  nomine,  conc. 
nomine  et  quidem  immerito  sibi  assumpto,  ne(/.  Auctoritatis 
philosophorum  in  iis ,  quae  ad  sensum  naturae  communem  spe- 
ctant,  nec  doctrinam  exigunt,  sunt  minoris  auctoritatis ,  quam 
populus  ipse,  si  extrinsecum,  ut  ita  dicam,  nomen  quoddam 
excipias.  Quis  enim  philosophos  dicat  eos ,  quorum  philosophia 
in  sola  impietatis  professione  consistit?  His  igitur  naturae  mon- 
stris  merito  praeferuntur  rudes  atque  inculti  popuH,  qui  natu- 
rae  ductum,  communem  sensum  et  antiquam  traditionem  se- 
quuti ,  veritatem  conservarunt ,  quam  ilii  nulla  convictione  du- 
cti,  imo  reluctante  conscientia  obstinate  rejiciunt.  Nego  praete- 
rea  suppositum  ex  dictis. 

71.  II.  Obj.  Dato  etiam  facto,  nihil  inde  deducitur,  quia  haec 
Dei  notio  repetipotest  l®ex  timore  juxta  illud  Petronii  dictum: 

Primus  in  orbe  Deos  fecit  timor ,  ardua  cwlo 

Fulmina  cum  caderent  ^) ; 
Vel  2"  ex  ignorantia  legum  physicarum ,  qua  factum  est ,  ut 
Deo  tribuerentur  phaenomena,  quorum  causa  ignorabatur;  3** 
€X  domestica  institutione,  k^  ex  sacerdotum  fraude ;  5"  ex  le- 
gislatorum  auctoritate ;  vel  6"  ex  quadam  propensione  homini 
naturah;  ergo. 

72.  Resp.  ad  1™,  Neg.  cum  videamus  apud  omnes  populos 
divinitatem  coli  conviviis,  ludis,  spectaculis,  diebus  festis,  etc. 
Prima  sacrificia ,  quorum  mentio  lit  in  historia ,  sunt  illa ,  quae 
obtulerunt  Cain  et  Abel ,  quae  tamen  pro  objecto  non  habebant 
nisi  gratiarum  actionem  pro  acceptis  beneficiis  et  testimonium 
erga  Dei  majestatem  ac  bonitatem.  Addaturtimorempotiuscau- 
sam  esse,  curathei  quaerant  sibi  persuadere   Deum  non  esse; 


1)  Certe  Cotta  apud  Ciceronem,  Ve  gant  exslitisse  veros  atheos  positivoset 
nnt.  tleor.  lib.  i,  cap.  23,  iiuilum  gen-  ex  vera  persuaslone.  Cons.  Tournemi- 
tium  exemplum  protulit  atheorum ,  sed  ne  loc.  cit.  et  Feller  pariter  loc.  cit. 
contentus  luit  vagum  ingerere  dubium,  3)  In  frag:inenlis,  pag.  076,  edit.  Bur- 
equulem  arbitror ,  inquiens  ;  mullas  esse  mann.  Petronius  merito  dictus  est  au- 
gentes  sic  immanitale  e/feralas ,  ut  apud  ctor  purissima;  impurilatis.  Ex  hoc  au- 
eas  nulla  suxpicio  deorum  sit.  tem  auctore  mutuatus  est  Rpynal,  sive 

2)  Observat  comes  De  Maistre  in  o-  auctor  operis,  quod  inscribitur //iVoirt; 
pere,  quod  inscribitur  De  PJSffiise  gal-  philosopldque  el  polifiiiue  des  deux  Indes, 
iicane ,  lib.  i,  chap.  9:  Pour  riionneur  liv.  vii ,  pagr.  i,  suam  relig:ionis  defini- 
du  genre  humnin  1'utlieismc  jusqu'  a  nos  tionem:  „La  religion  est  TelFet  du  sen- 
jours  peut-etre ,  n\i  jamais  ete  une  sec-  tiiiient  de  nos  maux  et  de  la  craintedes 
te.  Iino    plures   sunt,   qui  absolute  nc-  puissances  invisibles. 


PART.    I.    CAP.    I.    DE    DKI   EXISTENTIA.  31 

qonstat  eniin  qno  scolestiorcs  homines  snnt,  co  magis  illos  dn- 
hilarc  de  Dei  existentia  oh  conceptnm  poenarum  metum.  Ex 
quihus  merito  conchidimus  timorcm  potius  atheismi  originem 
esse,  quam  inductae  persuasionis  Dei  existentife.  Profecto  non 
timeretur  Deus ,  nisi  prius  ejus  existentia  crederetur  ^).  Dogma 
existentia;  Dei  opponitur  omnihus  cupiditatihus ;  hinc  oritur  il- 
la ,  quam  recte  comes  de  Maistre  vocavit  theophobian  seu  Dei 
horrorem ,  qua  non  parum  hiborant  philosophi  matcriahstae. 

73.  Ad  2'",  Paritcr  Nej^.  Ahoquin  quo  popuh  cukiores  fie- 
rent,  minus  in  Deum  credcrent,  attamen  expericntia  contra- 
rium  cvincit.  Physici  ac  philosophi  qui  peritiorcs ,  iidem  ct  re- 
hgiosiores  quoque  fuerunt,  ut  exemphi  Newtoni,  Euleri,  Ga- 
hlei  ahorumque  confirmant.  Ilinc  celchre  ilhid  Baconis  a  Vcru- 
lamio  dictum :  Leves  guslus  in  philosophia  inovere  fortasse 
posse  ad  atheismuniy  sed  pleniores  haustus  ad  religionem 
reducere  ^). 

74.  J[</3'",  Neg.  In  primis  enim  qua^ri  posset,  qui  factimi 
fuerit,  ut  domestica  institutio,  quae  in  rchquis  omnibus  apud 
diversas  nationcs  adeo  varia  est,  in  hoc  solum  fuerit  adeo  con- 
stans  ac  uniformis?  Deindc  dicimus  non  potuissehujusmodiin- 
stitutionem  induci,  nisi  proecessisset  cognitio  existentiae  Dei. 

75.  Ad  4»',  Ne(/.  Ahter  deberent  prius  supponi  sacerdotes 
quam  Deus ,  ad  cujus  cultum  sacerdotcs  instituti  suntquodest 
ahsurdum.  Sublata  enim  idca  Dei  nuUum  jarn  locum  haberepo- 
test  sacerdolium,  quod  ad  Deum  honorandum  assumitur. 

76.  Ad  5",  Eadem  ratione  ncgatur,  nisi  enim  prius  in  popu- 
lis  viguisset  pcrsuasio  cxistentiae  Dei,  nunquam  potuissent  le- 
gislatores  eo  medio  uti  ad  populos  in  ofhcio  continendos  cum 
idea  Dci  et  rehgionis  anterior  sit  quahbct  societate  ^).  Facta  in- 

1)  Cl.    Gerdiliiis   agnoscit   fontem  et  detta  degli  altri  uoinini,  ne  niai  avreb- 

ori^ineiii     universalis     consensionis    o-  be  avuto  forza  di  ideare  un  punitore  in 

niniuiu    hoininutn   circa   divinitatis   cul-  cielo,    se   creduto    non    avessero,    clie 

tuni  in  pra;nolione  quadani  anterioriju-  1'iniquita  e  rea  in  se   stessa,   non    solo 

sti  et  injnsti,  qu;K  inciudit  praMiotioneni  da  fuggirsi,  perche  viene  dagli  altri  uo- 

Dei  supremi  legislatoris.  Priestat  ipsius  uiini  castigata  per  lo  male  ,   che  ne  ri- 

verba  atferre:  „Cantisi  pure,   uii  tpse,  cevono,  e  se    a  questa  nozione  morale 

quanlo  si  vnole  il  celebre  verso :  Pritnus  del   giusto    e   dell'ingiusto  non  andasse 

«■«  01  be  Utus  fecit  timor^   il    limor    non  naturalmente  unita  la  prenoziuiie  almeno 

avrcbbe  giammai  poluto  creare   gli    dei  coiifusn  <lel  supremo  Itgislatore,  il  quale 

nella  fantasia  degli  uoiuini,  se  non  aves-  prima  delPareopago  e  prima  deglieditti 

se  gia  trovata  la   mente    loro   imbevula  del  pretore  ha  segnato  ed  impressocon 

delle  no%.ioni   del    giusto   e   delT  ingiu-  elerni   caratteri   e  vivaci  la  legge,   che 

sto,  per  le  quuli  conoscendo  essi  le  lo-  vieta   l'omicidio,    ed    il    tradimento,   e 

ro  scelleraggini  e  condannandole  inter-  rende   odiosa  allo    scellerato  stesso   la 

namente,  e  degne  stimaiidole  di  vitupe-  propria    malvagita.    Cons.   i/i    Discorso 

ro  e  di  castigo,    cominciassero    a  pro-  preliminare  delle  disposizioni  delio  spi- 

vare  i  crudr.li    rimordimenti  della  mac-  rito  nello  studio  della  religione,"    pag. 

chiata  coscienza.  Ke  questo  timore  ec-  77    et   seqq.    opp.   edit.   Rom.   tom.    ix. 

vitalo    dalla     coscienza    del   delilto   piii  Cons.  etiain  Cicero ,  lib.  i,  De  leyibus. 

ollre   sarebbe    proceduto ,    ne   ad  altro  2)  De  augm.  scienl    lib.  i. 

avrebbe  potuto  indurre  gli  uomini,  che  3)  Cons.  opusculuin   Oriyine  des  lois, 

a  cercare   un  coaipenso   contro  la  ven-  des  arts.  et  des  sciences,  part.  i,  liv.  i, 


32  TRACTATUS    UE    DRO. 

super  ac  monumenta  historica  adversariis  refraganlur.  Non  cle- 
sunt  ex  atheorum  antesignanis,  qui  eftutiant  divinitatem  maxi- 
mum  esse  regum  hostem  *) ,  nec  potuisse  propterea  ab  ipsis 
excogitari. 

77.  Ad  Gtn ,  Dist.  Ex  propensione  homini  naturah  una  cum 
persuasione,  conc.  ex  sola  propensione  in  sensuadversarii, /««?</. 
Nulhim  utique  dubium  est  hominem  in  se  experiri  veram  indi- 
gentiam  rehgionis,  ac  proinde  existentiae  Dei;  non  minus  enim 
Deus  cordi  nostro  necessarius  est,  quam  cibus  nostrae  conser- 
vationi.  Attamen  haec  propensio  non  excludit  imo  supponit  in- 
timam  persuasionem  Dei  existentis ,  quem  omni  classi  et  ordini 
cceh  ac  terra  atque  omnia  et  singula  objecta  perpetuo  praedi- 
cant;  siquidem  fieri  nequit,  ut  homo  identidem  extra  se  vehiti 
raptus  naturae  contemplatione  secum  non  reputet  conditam 
eam  esse  a  suprema,  omnipotenti  ac  sapientissima  causa,  quae  so 
prodit  in  maximis  et  in  minimis  objectis  eorumque  mirabih  re- 
lalione,  motu,  legibus,  etc. 

78.  III.  Obj.  1"  Errores  non  pauci  universales  fuerunt ,  uti  e- 
clipseon  et  meteorarum  timor,  opinio  motus  solis  circa  tellu- 
rem,  astrologia  judiciaria,  polytheismus  atque  idololatria,  alia- 
que  non  pauca ;  ex  unanimi  igitur  populorum  consensione  fru- 
stra  Dei  existentia  adstruitur;  praesertim  2"  cum  nullus  popu- 
lus  fuerit,  qui  rectam  de  Deo  notionem  habuerit,  3"  ipsis  ju- 
daeis  non  exceptis  ^) ,  qui  neque  ejus  spiritualitatem,  neque  im- 
mensitatem  agnoverunt,  sed  nationalem  existimarunt,  ut  caete- 
rae  gentes  suos  habebant.  4"  Cum  vero  perinde  sit  male  deDeo 
sentire  ac  Deum  ipsum  destruere,  ex  generalipolytheismo  jure 
iterum  concluditur  nullum  esse  argumentum,  quod  ex  humano 
consensu  deducitur. 

79.  Resp.  Ad  1"*,  Dist.  Universales  et  constantes ,  neg.  uni- 
versales,  subdist.  ita  tamen  ut  eorum  causa  et  origo  cognosca- 
tur,  conc.  ita  ut  ignoretur,  ne^.  In  primis  igitur  adnoto  ejusmo- 
di  errores  non    fuisse   adeo  universales,  prout  universalis  est 


chap.    I.    Cons.   etiain  Feller  op.  cit.  n.  Uieismuin   eos  perduxit,  nisi  hanc  IVii- 

9"l   et  seqq.  niinis    notioneiii    ab    ^l^ljrjptiis    repelere 

1)  Sic  auctor  libri  cui  noinen  Essai  maiueris.  Csclerum  rarissinie  monotliei- 
sur  les  prejuges,  pag.  387.  smuni  existere    omni  modo   puruin,  vel 

2)  Rationalistie  in  hac  sententia  sunt  Judseorum  docet  exemplum ,  qui  Deuni 
Judseis  minime  rectam  Dei  ideani  fuisse,  tainen  sibi  iy/oifjiov  (iocalein)  aliarum 
neque  talein  exhiheri  in  Veteris  Testa-  gentium  diis  lon^e  potentiorem  (quod 
menti  libris.  Quod  ut  pateat,  oper;e  pre-  suo  loco  confutabimus)  ,  et  ipsorum 
tiuin  ducinius  aliquod  ex  ipsorum  libris  Chrislianorum  incultioruin ,  qui  partiin 
testitnonium  promere.  Sic  enini  scribit  tritheismum  et  cultum  hominum  sancto- 
Wegscheider ,  op.  cit.  §.  9,  n.  a:  „0-  rum  prse  se  ferunt,  partim  satanam 
innino  inodus,  iaquit,  quo  ideaNuminis  ejusque  ang^elos  tanqiiam  Deo  homini- 
a  diversis  populis  elfecta  est ,  maffuo-  busque  infensissimos  meluant."Soli  tan- 
pere  pependit  a  reipublica;  forma,  qua*  deiii  rationalistx  purum  iii  mundnm  mo- 
apnd  alios  populos  alia  extaret.  Sic  re-  notheismuin  intnlerunt.  Sic  etiain  Kie- 
pimen  patriarchale,  quod    apiid  Israeli-  fer,  Bibl.  tlieol.  \,  58. 

tas  priino   obtinuit,  facilliiue   ad  mono- 


PART.    I.    CAP.   I.    m    DEl   EXTSTENTIA.  33 

pcrsuasio  exislentiie  Dei,  multo  minus  constantes  prout  con- 
stans  est  sententia  de  Dei  exislentia,  ut  patet  ex  facto.  Praete- 
rea  novimus  originem  ejusmodi  errorum  Sensuum  illusio  indu- 
xit  opinionem  de  solis  motu.  Ignoratio  causarum  eclipseon,  ea- 
rum  timorem  injecit,  ut  cometarum  improvisa  apparitio ,  subi- 
tique  aliarum  meteorarum  casus  i),  astrorumque  opinata  ani- 
matio  ortum  fortasse  dederunt  astrologiae.  Neque  philosophi 
liac  in  parte  sapientiores  populo  fuerunt  ^).  Polytheismus  at- 
que  idololatria,  ut  suo  loco  ostendimus  ,  nonnisi  serius  inducta 
sunt,  neque  ita  obtinuerunt,  ut  vestigia  ubique  non  occurrant 
ideae  seu  notionis  cujusdam  supremiNuminis,  quae  semper  con- 
servata  est  ac  nuUibi  penitus  extincta  ^). 

80.  Ad  2'",  Dist  Ita  ut  omnis  vera  Dei  notio  ab  ipsis  exula- 
verit,  ne^.  ut  novis  fuerit  processu  temporis  superstitionibus 
foedata,  conc.  ut  patet  ex  dictis.  Addo  hic  agi  de  existentia  Dei, 
non  autem  de  recta  vel  erronea  ipsius  divinitatis  notione. 

81.  Ad  S"^,  Ne^.  Grandiores  enim  Dei  ideae,  sensus  subli- 
miores  divinitatis  in  judaeorum  scriptis  reperiuntur:  ea  nostri 
poetae  adeunt  atque  oratores,  ut  inde  suas  sententias  derivent. 
Quod  vero  subdunt  adversarii  de  angustis  ideis  judaeorum  circa 
ipsius  spiritualitatem,immensitatem,  etc,  satis  refellitur  ex  iis,quae 
leguntur  Jerem.  XXXII,  17,  et  seqq.,  ubi  sic  propheta  adDeum 
orat:  Ecce  tufecisti  coRlum  et  terram  in  fortitudine  tuamagna^ 
etin  brachio  tuo  extento ;  non  erit  tibi  di/ficile  omne  verbum. 
Qui  facis  misericordiatn  in  millibus  .  .  .  fortissime ,  magne 
et  potens  .  .  .  magnus  consilio  etincompreliensUnlis  cogitatu; 
cujus  oculi  aperti  sunt  super  oumes  vias  fdiorum  Adam,  etc. 
Et  alibi :  Numquid  non  cadum  et  terram  E(fO  impleo ,  dicit 
Dominus  (Jerem.  XXI,  24)?  Hinc  usitata  apudillos  jurandifor- 
mula :  Vivit  Dominus :  in  cujus  conspectu  sto ;  ut  alia  innu- 
mera  omittam,  integra  siquidem  scriptura  fere  esset  exscri- 
benda.  Commentum  porro  recentiorum  protestantium  bibli- 
corum  est,  quod  dicitur  de  idea  nationali  Dei  apud  Judaeos  re- 
cepta,  ac  dolendum  quod  aliqui  ex  nostris  idem  adoptare  non 
erubuerint  *).  Orta  est  haec  opinio  ex  eo ,  quod  Deus  se  exhi- 
beat  velut  specialem  hebraici  populi  patrem  ac  defensoreni; 
quod  verissimum  est,  ob  peculiare  foedus  Deum  inter  ac  popu- 
lum  illum  initum.  At  haec  confundenda  inter  se  minime  sunt, 
cum  immane  distent.  Quod  attinet  ad  caeteras  gentes,  non  mo- 
ramur. 

1)  Ita  ipse  La  Place  in  suo  Esttai  p/ii'  alt.  Solisbaci  1828 ,  pag'.  107,  scribit : 
losopliiqiie ,  etc.  pag.  k  et  seqq.,  qui  \\':S  „!psi  niaximam  partem  Israelitfe,  Deum, 
abutitiii-  ad  suum  (inem.  quem  iinum,  suinmum  maximiimquc  pro- 

2)  Conf.  Cicero,  De  naturn  deorum. ,  fltebantur,  ut  unum  suae  gentis,  et  Pa- 
lib.  I,  cap.  13  et  seqq.  edit  Taur.  lestinije  terra;  Deum,  potentiorem  tainen 

3)  Cons.  Feller,  op.  cit.  n.  03.  quocunqne  alio  aliarum  gentium  et  ter- 
k)  Inter  ciEteros  Fr.  Obertliiir  in  sua    rarum  numine  sibi  cogitasse  videntur. 

Idea  biblica   ecclesite    Dei,  voi.    I,    edit. 

T.  IV.  3 


Sk  TMACTATIS   DE   1>K0. 

82.  Ad  ^i",  Ne^.  Cum  enim  ex  eodem  prlncipio  a  dlversis 
divei^sac  sive  bonae  sive  malcC  consecutiones  deducantur  ,  patet 
omnes  principium  illud  admittere  ,  quod  pro  se  omnia  suffra- 
i»ia  ac  generalem  conscnsum  habet.  Quaecumque  sint  idete, quas 
sibi  populi  cuderunt  circa  divinitatem,  certum  est  eos  in  ipsa 
admittenda  divinitate  conspirasse.  Potest  quis  decipi  in  assi- 
gnando  vero  horologii  opitice,  numquid  proj)terea  decipietur  in 
ahoquo  opifice  ejusdemstatuendo  .^  Omnes  qucerunt  fehcitatem; 
at  non  omnes  conveniunt  circa  fehcitatis  objectum;  ahi  enim  in 
honoribus,  ahi  in  diviliis,  in  vohiptatibus ,  etc.  illud  collo- 
cant:  numquid  propterea  negari  potest  liominem  ad  fehcitatem 
ferri.^  Falsum  itaque  est ,  quod  ab  atheistis  assumitur,  pe- 
rinde  esse  divcrsas  divinitatis  notiones  admittere  ac  nuUam 
admitlere.  Quod  Deus  existat,  vox  naturae  est  ideoque  constans 
et  uniformis:  muhiphces  vero  ac  depravatae  de  Deo  sententiae 
non  sunt  nisi  pecuhares  uniuscujusque  aberrationes,  circa  quas 
propterea  popuh  dissenserunt,  quaeque  non  extitissent,  nisi 
prtecessisset  idea  divinitalis.  Eadem  ferme  ratione  ac  omnes, 
qui  christiano  nomine  censenlur,  conveniunt  circa  existentiam 
et  veritatem  christianismi,  sectae  autem  ac  protestantismus 
sunt  corruptiones  pecuhares  christianae  professionis,  el  circa 
quas  mirifica  semper  fuit  inter  sectarios  discrepantia  ^). 


CAPUT  11. 

DE   DEl   UXITATE. 

83-  Adversantur  unitati  Dei  polytheistae ,  sive  phirium  deo- 
riun  cuhores.  An  ejusdem  erroris  rei  traduci  deJ)eant,  qui  vul- 
go  dualistw  auchunt,  seu  assertores  duorum  principiorum,  prae 
sertim  inter  eos,  qui  ex  christianis  prodierunt,  res  valde  im- 
plexa  est,  de  quibus  infra  agetur.  Trithcistae  pariter  ejusdem 
perversitatis  traducuntur,  eo  quod  tres  divinas  personas,  non 
sohim  relatione,  sed  natura  praeterea  ac  substantia  reahter  di- 
stinctas  afHrmarinL 

84.  Polytheismus  licet  antiquissimus  sit,  ac  longe  lateque 
diffusus,  est  tamen  monotheismo  posterior,  ejusdemque  cor- 
ruptio,  proutjam  observatum  est:  veritas  in  his  praesertim  ne- 
cessario  est  anterior  errorc,  cum  error  in  mente  nostra  non 
sit  nisi  corruptio  veritatis.  Documenta  historica  id  apertissime 
evincunt  2).  Hinc  assentiri  non  possumus  nonnuHis  neotericis, 


1)  Cons.    Segnerl,    UiHcr^dulo   aeiiza    sdos,    iii  quo   cultiis  unius  Dei  ab  ipso 
sviisn,  part.  i,  caj).  3,  §.  8.  iiiuii<di   exordio   obtinuisse  traditiii'.    Ex 

2)  Id  lucuJenter  osteudit  Jiber  Gene-    JiistorJa  veteruui  populoruai  ideai  facil^ 


PAllT.    I.    CAP,    II.   DE    DEl    LMTATE.  35 

(jui  lemere  affirmant  etiam  apud  hebrteos  polytlicismumpraices- 
sisse  notioni  existentiae  unius  Dei.  -i 

85.  Etsi  vero  idololatria  proprie  sumpta  confundi  non  debeat 
cum  polytheismo ,  ad  eum  tamen  revocari  solct  ob  superstitio- 
num  necessitudinem.  Idololatria  tum  latiori  tum  stricto  scnsu 
accipi  potest.  Stricto  enim  sensu  est  cultus  superstitiosus  ima- 
ginum,  quae  vel  ut  diihabentur,  vel  falsos  deos  repraesentant. 
Latiori  et  theologico  sensu  idolohitria  dicitur  quicumque  cultus, 
qui  exhibetur  tanquam  Deo  cuivis  objecto  sensibih,  naturaU  vel 
manufacto. 

SQ.  Haec  peculiarem  et  accuratam  disquisitionem  postulant 
ob  exortas  jetate  hac  nostra  qufestiones.  Ut  autem  ea,  qua  par 
est,  perspicuitate  progrcdiamur,  duo  in  primis  distinj»uenda 
sunt,  objectum  et  s-uhjectuin  idololatriae ,  seu  spectari  debet 
idololatria  tum  a  parte  rei,  ut  fertur,  tum  a  parte  colentium. 

87.  Ex  parte  o/)/«6'^/ multiplex  distinguitur  idololatria;  ac  1" 
sa1)ceismus ,  seu  astrolatria  ^  seu  cultus  astrorum,  ut  sunt  sol, 
luna,  stellae  eorumque  imagines  (Exod.  XX,  4,  5 ;  Deut.  IV,  16, 
19;  V,  8,  9);  2"  zoolatria,  seu  cultus  animalium,  ut  sunt 
quadrupedes,  aves,  insecta,  pisces,  serpentes,  etc.  (Rom.  I, 
23);  3"  anthropolatria,  seu  cultus  hominum,  eorumque  simu- 
lacrorum,  qui  robore,  potentia  aut  prudentia  pollentes,  in  alios 
vcl  benefici  vel  malefici,  demum  defuncti  divis  accensebantur  ^). 
Recentiori  aevo,florente  licetphilosophiae  studio,  scelestissimi  qui- 
que  reges  et  imperatores  adhuc  viventes  templa  obtinebant,  in 
quibus  a  sacerdotibus  sacrificiis  colebantur  2).  4®  Cultus  rerum 
sensu  carentium ,  ut  sunt  terra,  mare,  venti,  fluvii,  ignis,  la- 
pides ,  plantae,  etc,  ad  quam  idololatriae  speciem  reducitur  fe- 
ticismus,  seu  cultus  illorum  idolorum,  quce  ex  lapide,  ligno, 
etc.  quisque  sibi  ut  deos  efformat.  5"  Daimonotatna ,  seu  cul- 
tus  daemonum;  pleraeque  enim  gentes  malignos  spiritus  deos 
credebant,  eorumque  imagines  venerabantur,  ut  aegyptii  Ty 
phonem,  et  mehestani  Ahrimanium  et  innumerabiles  cjus  dae- 
mones.Diversa  autem  liaec  numina  cogi  posse  et  quiescere  et  dor- 
mire  et  ad  sacrificia,  in  aliis  regionibus  oblata,  tanquam  ad 
epulas  proficisci  credebantur  ^).  Quumque  diversi  sexus  finge- 


colMgitur.  Jure  propterea     saltem  hic ,  1")   Herod.    lib.   i,    131,   ik'\i    Cicero, 

Jahn  scribit:    „Qui    coiitendunt  priniam  Quiest.    Tuscul.   1,    12,  13.  De  nat.  ileor. 

hominum  religionem  fuisse  fetichismum,  i,  42;   iii,   15,  23)   Diodorus  siculus,  v, 

seu  cuitum  creaturarum,  et  idololatriam,  74,  80 j   FI.  Joseph,  Aicliieol.  lib.  ix,  4, 

a  priori  confingunt  historiam ,  et  gratis  5.  Hinc  dii  mortui  passim  in  bibliis  di- 

suuiunt   homines   in  cognitionibus  sein-  cuntur. 

per  ascendere  et  nunquain  descendere,  2)  Cfr.  Joan.  Alberti  Fabricii,  Biblio- 

quoU  universa  historia,  et  prasertim  hi-  giaithiu  aatiquaiia,  Hamburjr.  17G0,  pag. 

storia  religionis  refellit  qu.e   permullos  307. 

descensus,    et   etiam    hebrjEorum    fre-  3)  lliad.  i,  423,  424,  609,  611  j  Lucia- 

quentes  in  idololatriam  relapsus  memo-  nus  ia  Dial.  dc  sacriftciis;    i  Keg.  xvtii, 

rat."  (^ArcAafol.  §.  400.J  27,  28, 

3* 


30  TIIACTATUS    DE    DEO. 

rentiir,  pleraque  ctiam  in  mulrimoniis  vivere,  imo  adulteria 
palrarc,  et  cuni  hominihus  se  commiscere  existimabantur.  d** 
His  addendus  est  cultus  imaginum  rerum  ahsfracfarum, 
famie,  concordia?,  pietatis,  fidei,  fortunje  *),  nec  non  malorum, 
sive  physicorum,  ut  fehris,  orhonae,  infortunii,  etc.  sive  mo- 
rahum ,  ut  contumeha; ,  imprudentiae  ^).  His  omnihus  velut  diis 
altaria  eriiiehantur  et  templa. 

88.  Ex  parte  subjecfi,  seu  eorum  qui  foedis  his  superstitioni- 
bus  tenehantur,  muhiplex  pariter  distingui  del)et  ratio  ten- 
dendi  in  ejusmodi  numina  pro  varia  colentium  opinione,  cuku- 
ra,  setate  seu  aivo  rudiori  et  incuhiori.  Mukitudo  seu  populus 
rccensita  ohjecta  eorumque  simulacra  vel  omnia  vel  sakem  ple- 
raque  ut  vera  numina  hahehat,  quibus  sacriHcia,  preces,  vota 
ofiTerehat,  ut  ex  dicendis  constahit.  Ahi  autem  statuas  ut  sedes 
sakem  deorum  existimahant,  in  quas  numina  per  consecratio- 
nem  tanquam  incantamentum  cogerentur;  hinc  illis  quoque 
motus  humani  trihuehantur  •'^).  Ahi  solem  paritcr,  hmam  ac  si- 
dera  ut  deos  colehant,  diini  ahi  iha  vehit  deorum  sedes,  aut 
symhola  et  emhlemata  venerahantur.  Sequiori  tamen  aevo  phi- 
losophi  nonnulh  phirahtatem  deorum  ut  unius  cjusdemque  di- 
vinitatis  symhohi  et  attrihuta  varia  atque  operationes  specta- 
runt;  seu  verius  ,  mythologiam  et  poetarum  commenta  hac  ra- 
tione  exponere  conali  sunt  *). 

89.  Ex  levi  hac  polytheismi  et  idolohitrici  cuhus  adumhratio- 
ne,  sub  duphci  respcctu  considerati,  colligilur  1"  non  omnes 
quidem  ethnicos  pari  superstitionis  gradu  sorduisse ,  sed  ahos  i 
phis  ahos  minus;  2"  infcrtur  non  omnes  simuhicra  ut  deos  ha- 
huisse,  sed  phires  illa  vel  ut  sedes  deorum,  vel  sakem  ut  di-- 
vina  quadam  virtute  pra-dita  existimasse;  3"  quod  consequens 
est,  non  omnes  et  singulos  cuku  absohito,  sed  mukos  solum 
rehilivo  cuku  eis  honorem  impendisse;  rudiores  quosque  sive 
mukitudinem,  nempe  popuhim,  tum  in  phirahtatem  deorum 
credidisse,  tum  passim  eorum  eFfigies  ac  simulacra  pro  veris 
numinihus  habuisse ,  iisque  cukum  tribuisse  ahsolutum ;  4" 
cum  pleraque  ejusmodi  numina  reah  carerent  ohjecto,  vel  sal- 
tem  destituerentur  objecto  sensibus  et  vita  priedito ,  cujusmodi 
e.  g.  erant  omnia  numina  abstracta  superius  recensita,  vel 
etiam  Jupiter,  Mercurius,  Venus,  etc,  infertur  reos  idolola- 
triae  proprie  dictae  eos  omnes  fuisse ,  qui  etiam  solo  cuku  rela- 
tivo  eorum  colerent  simulacra. 

90.  Quoad  priores  idolohitriae  species  vix  ulla  est  controver- 
sia;    ast  non   modica  viguit   et  viget  circa  reliquas  postremas 

1)  Cic.    De  nnU    ileor.   lib.  iii,   16,  23,  xxxviii,  cap.  k;  conf.  Joan.  Alb.  Fabric. 
2^1;  De  leg.  lib.  ii,  cap.  8,  ed.  Taur.  opp.  cit. 

2)  Plin.  Hisior.  nntur.  iib.  iii,  5.  ^l)  Cfr.  S.    Augiist.    De  cirit.  Dei   lib. 

3)  Curtiujs,  iib.  iv,  ii ;    Dio<l.  siculus,  \i  ]  Lacl.  Dir.  tnft.  lib.  v  et  vi. 
lib.  XVI,  cap.  kQ;    Piin.  Hixt.  natur.  lib. 


PART.    I.    CAP.    II.    DK   DKI    UMTATK.  37 

duas.  Protestantes  enim  plerique,  ut  fuciliorem  viam  si|)i  ster- 
nerent  ad  accusandam  ecclesiam  catholicam  idololatriiE  in  cultu 
imaginum,  commenti  sunt  omnem  ethnicorum  cultum  perinde 
ac  cuhum  israelitarum,  qui  accusati  frequenter  sunt  in  scriptu- 
ris  idololatricae  superstitionis ,  fuisse  semper  rehitivum,  nus- 
quam  vero  absolutum,  atque  israehtas  reos  tantum  in  eo  fuisse, 
quod  effigies  veri  Dei  contra  legis  praescriptum  venerati  fue- 
rint,  non  autem  quod  falsa  numina  reipsa  cohierint.  Ncoterici 
autem  nonnuUi  scriptores  his  annis,  protestantium  vestigia  liac 
in  parte  premere  haud  veriti,  duo  affirmarunt:  1"  Elhnicos 
phn^ahtatem  deorum  minime  admisisse,  2"  eos  idola  non  coluis- 
se  nisi  ut  diversa  simulacra  unius  veri  Dei,  ut  sic  adstruerent 
consensum  communem  generis  humani  in  unius  Dei  veritate 
admittenda. 

91.  Nostrarum  igitur  partium  esse  debet  ostendere  1"  ethni- 
cos,  imo  et  israehtas  inhdeles,  passim  polytheismi  crimine  se 
polluisse,  2"  eosdemque  idololatriae  proprie  dictae  reos  pariter 
passim  extitisse. 

92.  Nunc  vero  praestat  nonnuUa  breviter  perstringere  ex  iis , 
quae  ad  duahsmum  spectant.  Doctrina  de  duobus  principiis  in- 
ter  ethnicos  antiquissima  est  ac  longe  lateque,  inter  orientales 
praesertim,  diffusa  i).  Ortum  fortasse  duxit  ex  corrupta  tradi- 
tione  lapsus  angelorum,  tentationis  ac  transgressioriis  primo- 
rum  parentum.  Nonnidh  protestantes  sibi  visi  sunt  deprehen- 
dere  duahsmi  vestigia  apud  judaeos,  maxime  ab  exihi  Babylo- 
nici  temporibus  2) ;  sed  perperam.  Ex  christianis  duahsmum 
instaurarunt  Cerdon,  Marcion,  Apelles  et  Manes,  a  quo  Mani- 
chaei,  qui  per  plura  saecula  ecclesiam  divexarunt.  Obhvioni  a 
non  paucis  saeculis  datus  erat  duahsmus,  quum  Bayle,  lasci- 
vienti  ingenio  suo  plus  quam  par  esset  indulgens,  omni  arte  ac 
vafritie  ilhus  argumenta  instaurare  atque  in  novo  lumine  ponere 
aggressus  est,  tum  in  suo  dictionario,  tum  in  ahis  operibus 
passim. 

93.  Tritheismus  vix  natus,  opera  praesertim  cujusdam  Phi- 
lopponi,  in  sua  obscuritate  jacuit  ^).  Ariani  tanien  ac  sabelhani 
cathohcos  tritheismi  jamdiu  accusarunt.  Gibbon  veritus  non  est 
hanc  ipsam  calumniam  sanctis  patribus,  acerrimis  arianismi  im- 
pugnatoribus,  denuo  impingere  *). 


1)  Cf.  Ranisay,   Discours  sur  In  my-  runt  Petrus    Faydit   et    Ant.    Oehmbs. 
tJiologie.  Hic   posterior   vulgavit   Mogunlia;    1789 

2)  Wegscheider,    §.   7,    n.  6,  aliique  tractatuin  De    Deo    uno    et  triao,    queni 
apud  ipsum  ,  ibid.  universitas    coloniensis  anno    17^0    re- 

3)  Joan.  Oamasc.  De  hifres.  n.  83,  e-  futavit  et  damnavit. 

dit.  Lequien.   Ex  recenlioribus  cfr.  Pe-        k)   Hisl.   casus.    iiii/j.   rom.    cap.  20  el 

tav.    De    Trinilate,   lib.  i,  cap.   10,  §.    0;  21,  inter    quos  recensPt  profantis  liomo 

Bergier,  Dict.  de  t/ieol.  art.  Trit/ieisme  ,•  S.  Gregorium  Wazianeenum  el  S.  Atha- 

Sieculo   superiori    tritheismum    renova-  nasium. 


38  TKACTATUS    DE    DKO 

94.  E>x  lil.s  erroribus  leviter  delineatis  ad  quaestionis,  quam 
suscipimus,  explanationem  patetnumeris  nostri  esse  1**  statue- 
re  Dei  unitatem ;  2"  ex  hac  propositione  veluti  principio  quodam 
generali  constituto,  propositiones  reliquas  tanquam  totidem  co- 
roUaria  deducere,  sive  adversus  polylheistas  atque  idololatras, 
sive  adversus  dualistas.  Quod  enim  spectat  ad  tritheismum , 
quem  non  vacat  hic  speciali  ratione  refellere,  de  eo  commodius 
agemus  in  tractatu  de  Trinitate ,  ubi  cathohcos  et  ecclesiae  pa- 
tres  ab  impacta  calumnia  vindicabimus.  Sit  igitur 

PROPOSITIO  I. 
Deus    unus    est, 

95.  Hrec  propositio  de  fide  est,  ut  patet  tum  ex  simbolo  ni- 
coeno  et  constantinopohtano :  Credo  in  tinum  Deum,  tum  ex 
conciho  generali  lateranensi  IV,  cap.  F^irmifer,  ubi  in  fidei  ca- 
thohcaj  professione  dicitur:  t^irmiler  credimus  et  simplicifer 
confifemur  ^  quod  unus  solus  est  verus  Deus.  Sensus  autem 
propositionis  est,  ut  Deus  unus  dicatur  nwnerice,  non  autem 
specifice ,  adeo  ut  nonnisi  unicus  et  singularis  naturae  Deus  sit 
admittendus. 

96.  Ejusdem  propositionis  veritas  non  solum  ex  omnibus  illis 
scripturse  testimoniis  evincitur,  in  quibus  perpetuo  Dei  unitas 
prtcdicatur,  ut  Deut,  VI,  4,  Audi  Israel:  Dominus  Deus  no- 
ster ,  Dominus  unus  est;  et  Marci  XII,  29:  Audi,  Israel , 
Dominus  Deus  tuus ,  Deus  unus  est,  et  alibi  passim;  sed 
etiam  ex  ratione,  seu  ex  ipsa  notione  Dei.  Deus  enim,  ex  dictis, 
est  ens,  quo  nihil  majus  cogitari  aut  dici  potest,  est  ens  neces- 
sarium,  a  se,  aeternum,  inhnitum  omnique  perfectione  praedi- 
tum:  jam  vero  quod  ejusmodi  est,  non  potest  nisi  unum  esse, 
alioquin  si  plura  ponerentur,  ipse  Dei  conceptus  ac  notio  de- 
strueretur,  quae  necessario  unitatem  includit,  cum  dii  pares 
omnes  et  aequales  in  hypothesi  pluralitatis  deorum  admitti  de- 
berent,  vel  ahi  aliis  inferiores,  quod  non  minus  absurdum  es- 
set  atque  a  Dei  notione  abhorrens. 

97.  Hinc  merito  Tertullianus  sic  Marcionem,  pluralitatem 
deorum  invehentem,  energice  perstringebat:  Deum,  inquit, 
ut  scias  umim  esse  debere ,  qucere  iiuid,  sif  Deus ,  et  non  ali- 
fer  invenies.  Quanfum  humana  condifio  de  Deo  definire  po- 
fesf,  id  definio ,  (juod  et  omnium  conscienfia  aynoscet^ 
Deum  summum  esse  magnum  .  .  .  Cum  de  isfo  conveniaf 
apud  omnes  (nemo  enim  neyabif ,  Deum  suminum,  ma- 
4pmm  (luid  esse ,  nisi  qui  poferif  Deum  imum  modicum 
(jidd  e  confrario  pronunciare ,  uf  Deum  negef  auferendo 
(juod  Dei  esf).  Qu(i>  erif  jam  condifio  ipsius  summi  ma- 
(jni?  Nempe  uf  nikU  illi  adce^iuetur,  id  est ,  uf  non  sif  aliud 


PART.    I.    CAP.    II.    DE    DEI   UNITATK.  30 

summum  mngtium;  (luia  si  fuerit ,  adw(fuabitur ;  et  si  adw- 
quatntur,  non  erit  jam  summum  magnum ,  eversa  conditio- 
nSf  et,  tit  ita  dixerim ,  lege,  (/uoe  summo  magno  nikil  sinit 
adwquari.  Ergo  unicum  sit  necess^  est ,  quod  fuerit  sum- 
mum  magnum ,  par  non  liaJ)endo ,  ne  non  sit  summum  ma- 

gnum Proinde  Deus ,  cum  summum  magfium  sit,  recte  ve- 

ritas  nosfra pronunciavit:  Deus,  si  non  unus  est,  non  esi...] 
porro  summum  magnum  unicum  sit  necesse  est;  ergo  et 
Deus  unicus  erit ,  non  aliter  Deus ,  nisi  summum  magnum ; 
nec  aliter  summum  magnum,  nisi  parem  non  habens;  nec 
aliter  parem  non  hahens ,  nisi  unicus  fuerit  ^). 

^'f^.  Eadcm  ratione  argumentantur  Cyprianus ,  Athanasius , 
Hilarius,  Lactantius,  Joanncs  Damasccnus  apud  Petavium^), 
et  S.  Tliomas  tum  Contra  gerites  3) ,  tum  in  Summa  *) ,  nhi 
eamdem  veritatem  ostendit  et  ex  Dei  simplicitatc  et  ex  infini- 
tate  ejus  perfectionis ,  ac  denique  ex  unitate  mundi,  seu  ex 
unitate,  quae  elucet  in  ordinatione  mundi.  Qua;  quidem  aliaquc 
ejusmodi  argumenta  evolveremus,  nisi  ageretur  de  rc  nunc 
temporis  non  necessaria,  cum  polytheismi  error  obsoletus  sit, 
nec  praeterea  vacet  in  hoc  refellendo  diutius  immorari. 

DIFFICULTATES. 

^d.  Polytheismus  non  exckiditur  a  sacris  Hteris,  imo  quo- 
dammodo  iis  insinuatur.  l**Dcus  enim  iis  nominibus  designatur, 
quibus  indoles  religionis  judaicae  antiquioris  polgtheistica  pan- 

ditur,  cujusmodi  est  nomen  Qiri^^i^  (Elohim)  apud  haebreos  usi- 

tatum  in  phiraU  numero.  2"  Historia  docet  caeteras  rehgionis 
species,  in  Asia  repertas,  polytheismo  superstructas  fuisse,  et 
3"  ipsos  israehtas ,  cultus  rehgiosi  mosaici  quasi  quodam  jugo 
oppressos ,  quavis  data  opportunitate  ad  idolohitriam  reversos 
esse  5).  Quare  4"  in  veteris  testamenti  hbris  non  una  eadem- 
queNuminis  idea  pura,  sed  ea  polissimum  obtinuit  notio,  qua; 
Dcum  praedicat  mundi  creatorem  (Gen.  I,  l;  Ps.  XCVI,  5;  Is. 
XL,  28),  naturam  celsissimam  (Ps.  CXLV,  3),  alii  naturae  nulh, 
neque  aliorum  populorum  diis  comparandam  (Exod.  XVIII,  11 ; 
Deut.  111,24;  Jos.XXIII,  7;  Ps.  LXXXVI,  8, 9 ;  CXL,5etseqq.; 
Isaiae  XIX,  2),  omniumreruin,  et  sensu  quidem  peculiari  is- 
raelitarum  eorumque  reipubhca;  summum  dominum  atque  mo- 
deratorcm   (Exod.  VI,  3;  Jos.  XXIV;  Jud.  II,  24;  Ps.  XX,  2,  7 

efc  ahis  locis),  quem  proplcrea  mn^  Jehovah,  quod  nomcn  Dci 


1)  Coatr.  Marcionem,    lib.    i,    cap.    3,         3)  Lib.  i,  cap.  5l2. 

Cflit.  Rigait.  4)  Pai-t.  i,  <iii,-Est.  9,  nrt.  3. 

2)  De  Deu.  lib.  i,  cap.  '4.  :»)  Ita  VVfgscheider  §.  52,  n.  «I. 


^O  THACTATUS    DE    DEO. 

israelitis  tyxMitlov  (indiijelis  seu  localis)  proprium  recte  vocu 
veris  *);  ergo. 

100.  Re.sp.  Neg.  antec.  Ad  1'",  Ne^.  Nemo  enim  est  qui 
nesciat  in  linguarum  usu  non  tam  ad  vocum  etymologiam  vel 
nativam  significationem,quam  ad  sensum,  quo  usurpari  consue- 
verunt,  attendi  debere,  ut  innumeris  exemplis  petitis  sive  a 
linguis  antiquis  sive  recentioribus  ostendi  facile  posset.  Cum 
autem  falsum  sit  adversariorum  principium  de  indole  polylbei- 
stica  israebticae  rebgionis  anliquioris,  cujus  ipsi  nuUum  afferunt 
documentum ,  hinc  jure  negamus  hoc  indicatum  fuisse  per  Dei 
nomina  pluraH  numero  expressa.  Sane  Moyses ,  loquens  de  po- 
pulo  israehtico ,  dum  adhuc  in  sua  infantia  esset,  aperte  con- 
trarium  supponit,  imo  exprobrat  infidehtatem  ejusdem  popuh 
in  cultu,  quem  idohs  ac  diis  gentium  praestitit,  velut  novitatem, 
dicens;  Immolaverunt  dwmoniis  et  non  Deo,  diis  quos  in- 
jgnorahant,  novi  recentesque  venerunt,  quos  non  coluerunt 
patres  eorum ,  Deum  qui  te  genuit  dereliguisti,  et  oblitus  es 
Domini  creatoris  tui...\Mnc  Moyses  semper  unicumDeum  ex- 
hibet  in  creatione,  in  patriarcharum  cuhu,  a  quibus  hebraei 
originem  traxerunt,  eum  vocando  Deum  Abraham,  Isaac  et  Ja- 
cob,  cui  jamdiu  sacrificia  obtulerant  Abel  et  Cain  ac  postea 
Noe  2). 

101.  Ad  2™,  Neff.  Historiam  docere  caeteras  rehgionis  spe- 
cies  fuisse  superstructas  polytheismo,  quum  potius  contrarium 
doceat.  Etenim  historia  omnium  antiquissimaest  mosaica;  jam 
vero  historia  mosaica  aperte  tradit  in  mundo  prius  obtinuisse 
monotheismum,  nec  nisi  post  diluvium  sakem  positivis  docu- 
mentis  ostendi  potest  inolevisse  inter  homines  polytheismum, 
et  quidem  per  successivam  defectionem ,  quae  magis  cresce- 
bat,  quo  magis  homines  recedebant  a  primaeva  institutione  per 
veri  Dei  obhvionem.  Hinc  videmus  tum  in  JEgypto  tum  in  Cha- 
nanitide  longius  conservatam  notionem  unius  Dei,  ut  patet  ex 
Gen.  Xn,  18,  ubi  Pharao  agnoscit  se  a  Deo  plecti  ob  usurpa- 
tam  sibi  uxorem  Abraham,  tum  ex  cap.  XIV,  18  et  seqq.  ubi 
Melchisedech  rex  Salem  ut  cultor  unius  Dei  exhibetur;  rur- 
sum  ex  cap.  XX,  3,  4,  11,  Abimelech  regem  Gerarae  monothei- 
stam  fuisse  patet;  ut  aha  documenta  omittam,  quae  tum  in  li- 
bris  mosaicis,  tum  in  libris  Job,  Josue  et  Judicum  expendi 
possunt  ^J.Itaque  nonmonotheismus  polytheismo  superstructus 
est,  sed  contra  polytheismus,  uti  protestantismus,  sive  haereses 
sub  nova  lege ,  deficiendo  a  vera  rehgione  puUularunt. 

1)  Ibid.  3)  Ex  libro  Job,    qni  fortas.se  est  o- 

2)  Cuns.  Ueber  den  Moaotheiimus,  elc.  iiiniuni  antiquissiinus,  palcl  monotlieis- 
seu  De  monot/ieisuio  tnnquam  /nimitirn  inuni  etiaui  apud  gentiies  adliuc  plene 
lefif/ione  hum.tinHutis  tentnm.en,  per  Franc.  viguisse. 

Xav.   Fritz.    etc.  in  E/jhem.    Theol.  edit. 
D.  J.  Pletz,  aiino  6,  fasc.  im. 


PART.    I.    CAP.    II.    DE    DEI    UNITATE.  41 

102.  Ad  3™,  ^^y.  Suppositum ,  israelitas  nempe  propter  le- 
gis  suae  oppressionem,  ad  idololatriam  reversos  esse,  ut  patet 
ex  dictis;  ipsi  enim  potius  caeterarum  gentium  scandalo,  quod 
ob  ipsorum  oculos  semper  versabatur,  trahebantur  facili  irri- 
tamento  ad  illorum  deorum  cultum ,  qui  omnibus  cupiditatibus 
favebat,  habita  pr<Tesertim  ratione  rudioris  ac  materialis  indolis 
ilHus  popub,  qua  factum  est,  ut  obscrvat  S.  Auqustinus  i),  ut 
illo  rituum  apparatu ,  velut,  sepe,  divina  providentia  circum- 
cingeretur,  ne  difflueret  ad  ritus  finitimarum  nationum;  et  his 
non  obstantibus  forsan  defluxisset,  nisi  Deus  speciah  ratione  ei 
prospexisset, 

103.  Ad  4™,  Dist.  In  sensu  exclusivo  quorumcumque  aho- 
rum  deorum,  conc.  aho  sensu,  nej^.  Lex  enim  mosaica  luculen- 
tissime  unum  et  solum  Deum  priedicat  et  ahum  quemcumque 
excludit;  pahnaria  sunt  verba,  quilius  sic  Deus  h)quens  indu- 
citur  (Deut.  XXXII,  39  et  seqq.) :  Videte  quod  Eyo  .sim  solus , 
et  non  sit  alius  Deus  prwter  me;  E^o  occidam  et  Ego  vivere 
faciam^  percutiam  et  Ego  sanabo ,  et  non  est ,  qui  de  manu 
7nea  possit  eruere ;  levabo  ad  cmlmn  manum  meam ,  et  di~ 
cam;  vivo  Ego  in  wternum:  quibus  magnifice  non  sohim  uni- 
tas ,  sed  et  omnipotentia  et  aeternitas  Dei  praedicatur.  Notan- 
dum  porro  cst  ex  legis  praescripto  israelitas  istud  Moysis  canti- 
cum  memoriae  mandare  debuisse,  nunquam  propterea  potue- 
runt  absurdam  opinionem  adoptare  de  diis  municipalibus ,  ut 
vocant,  ac  patriis  aliarum  gentium;  aeque  luculenta  sunt  verba, 
quibus  ibid.  IV,  35,  Moyses  sic  populum  compellat:  IJt  scires 
i/uoniamDominus  ipse  e.st  Deus,  et  non  est  alius  prmter  emn. 
Ut  caetera  brevitatis  studio  praetermittam,  quae  ex  reliquis  sacris 
voluminibus,  prophetarum  praesertim,  qui  popolum  revocant 
ad  legis  praescripta,  depromuntur. 

lOi.  Quod  siinterdum  videtur  institui  comparatio  interDeum 
hebraeorum  aliarumque  gentium  deos,  ejusmodi  comparatio 
non  fit  nisi  juxta  persuasionem  illarum  gentium,  quae  in  suis 
diis  gloriabantur ,  non  autem  in  rei  veritate,  quum  viderimus 
apertissime  alios  deos  explodi.  Adde  passim  in  scripturis  deos 
gentium  dcemonia  vocari,  ut  Levit.  XVII,  7:  Et  neguaguam 
ultra  immolabit  hostias  suas  dwmonibus  ,  cum  quibus  forni- 
cati  sunt;  tum  Deuter.  citato  cap.  XXXII,  17:  Immolaverunt 
dmnonio;  Psalm.  XCV,  5:  Omnes  dii  gentium  dwmonia ,  et 
alibi  passim.  Aperte  negant  scripturae  deos  gentium  deos  esse, 
ut  Deut.  XXXII,  21 :  Ip.n  me  provocaverunt  in  eo ,  qui  non 
erat  deus;  IVReg.  XIX,  18:  ^on  enim  erant  dii . . .  Nunc  tgi- 
tur  Domine  Deus  noster  salvos  nos  fac  de  manu  ejus ,  ut 
sciant  omnia  regna  terrce ,  quia  tu  es  Dominus  Deus  solus ; 

1)  Tract.  IX  in  Joan.:  „Sacrificia  illa    huc  lapideo  talia  data  sunt,  quibus  tene- 
populo  pio  ejus  cainaUlale  el  coide  ad-    retur,  quominus  in  idola  defluerel." 


42  TRACTATUS   DE   DEO. 

et  alibi  saepe.  Cum  haec  igitur  de  diis  gentium  passim  in  scri- 
pturis  vcteris  testamenti  praedicentur,  qua  ratione  dici  potcst 
secundum  israelitas  fuisse  illos  vere  deos,  licet  inferiores 
Deo,  quem  ipsi  colebant? 

105.  Atque  hinc  pariter  excluditur,  quod  ultimo  loco  assc- 
rebatur,  judaeos  Deum  suum  ut  indigetem  seu  localem  ac  pa- 

trium,  iyx^iiQiov  ti)TV  habuisse  ad  instar  aUarum  gentium.  Fieri 

utique  potuit,  ut  rudes  nonnuUi,  in  idololatriam  proni,  hanc 
fortassc  opinionem  adoptarint,  sed  ahud  est  loqui  de  singuhs, 
aliud  de  spiritu  ac  sensu  totius  gentis,  ut  adversarii  faciunt, 
qui  et  in  eo  peccant,  quod  ex  analogia  aharum  gentium  argu- 
mentum  ducunt  ad  hebraicam  nationem,  quasi  et  ipsa  imbuta 
fuerit  eodem  errore,  in  quo  gentes  caeterae  versabantur,  quae 
pessima  quidem  est  argumentandi  ratio.  Nonne  ridicuhim  se 
praeberet,  qui  vellet  adscribere  ecclesiae  catholicae  absurda, 
quibus  protestantismus  scatet?  Haec  tamen  methodus  est  bibli- 
corum  rationalistarum,  quibus  et  inter  caetera  fixum  atque  sta- 
tulum  est  Deum  hebraeorum  fuisse  localem;  cum  tamen  nulla 
gens  sit,  quae  tam  alte  de  Deo  senserit,  ejusque  in  gentes 
omnes  dominatu,  quam  natio  judaica,  quemadmodum  patet  ex 
psalmis,  in  quibus  gentes  passim  invitantur  ad  laudandum 
Deum. 

106.  Imt.  Nec  pauca  nec  levia  sunt  hujus  opinionis  funda- 
menta  in  sacris  bibliis ;  Deus  enim  1"  plurali  numero ,  Gen.  I, 
26,  loquens  inducitur:  Paciamus  hominem  ad  imagimm  et  si- 
militudinem  nostram;  tum  ibid.  cap.  II,  18:  Faciamus  ei  ad- 
jutorium  simile  sifri ;  et  cap.  III,  22 :  Ecce  Adam  quasi  unus 
ex  notns ,  et  alibi.  Hanc  etiam  2**  Christus  ipse  indicat  illis  ver- 
bis:  Eyo  dixi:  Dii  estis  ,  quibus  (Joan.  X,  34)  ipse  se  compa- 
rat;  atque  3"  apostohis,  ICor.VIII,  5:  Si  quidem  sunt  dii  jnul- 
ti  et  domini  multi.  Sane  4"  si  non  repugnat  juxta  christianam 
doctrinam  plures  esse  personas  divinas  realiter  distinctas,  nec 
repugnat  plures  deos  esse,  qui  plus  minus  eamdem  divinam 
naturam  participent  *);  ergo. 

107.  B^e.sp.  Neg.  antec.  ad  1«»,  prob.  Dist.  Ad  insinuandam 
pluralitatem  deorum ,  neg.  ad  indicandam  pluralitatcm  perso- 
narum  inDeo,  ut  patres  exponunt,  vel  alia  de  causa,  conc. 
Cum  Moyses  constanter  monotheismum  absolutum  vehit  pri- 
marium  legis  articulum  ponat,non  potuit  profecto  iis  verborum 
formuhsuti,  quae  fiivere  possent  polytheismo,  a  quo  perpetuo 
nititur  abducere  israeliticum  populum;  quare  vel  dicendum  in 
praedictis  locis,  in  quibus  Deum  plurali  numero  loquentem  in- 


1)  Argnmenta,  qiije  in  favoreni   poly-     jam   diliiimns    in  Inictalu   Dn  ihki  leli- 
tlieisnii  desinni  possent  ex  niii-aciilis  at-     f/ioue,  part.  i,  n.  Wti  et  seqii. 
que  vaticiniis  et   oiaculofum  responsis, 


PART.   T.    CAP.    II.   DK    DKI   UMTATK.  k3 

ducit,  inslnuare  pluralitatem  pcrsonarum  in  Deo,  ut  ecclesiae 
patres  communi  consensu  exponunt  atque  interpretes  catholici, 
et  antiquiores  ipsi  protestantes  ^),  quod  nos  pro  certo  habemus, 
cum  nulla  aHa  expositio  satisfaciat  3^;  vel  aham  rationem  fuisse, 
quae  nos  lateat,  promiscue  usurpandi  numerum  pluralem  pro 
singulari.  Caeterum  alter  textus  ex  Gen.  II,  18,  desumptus  ne- 

braice  est  numero  singulari:  lb"ril?/J^^^  faciam  eiy  etc. 

108.  Ad  2"',  Ne(/.  Christus  enim  se  comparat  judicibus  vel 
prophetis,  ad  quos  sermo  Dei  factus  est,  et  quidem  relate  ad 
sohmi  denominationem,  non  autem  ad  naturam  divinam  ut 
patet  ex  contextu,  et  nos  suo  loco  ostendemus. 

100.  Ad  3"',  Dis-t.  Qui  tales  dicantur  ex  ethnicorum  homi-. 
num  opinione,  conc.  qui  tales  sint,  ncff,  Non  alium  esse  sen- 
sum  apostoH  contextus  evincit. 

110.  Ad  4"',  Neg.  paritatem.  Personae  enim  in  Deo  non  di- 
stinguuntur  in  natura,  quae  una  eademque  in  omnibus  est, 
sed  in  relationibus ;  dii  autem  totidem  distinctis  naturis  ac  di- 
versis  necessario  constant.  Sed  de  hoc  argumento  in  tractatu  de 
Trinitate. 

PROPOSITIO  II. 

Kthnici  vel  polifheismo  proprie  dicto  vel  idololatrico  cultu 
ab.soluto  vel pas.mn  utroque  simul  se  commacularunt. 

111.  Haec  propositio  est  tum  adversus  illos  protestantes ,  qui 
in  solo  relativo  imaginum  ac  idolorum  cultu  crimen  idololatriae 
constituunt,  atque  inficiantur  idola  ipsa  per  se  ethnicos  coluis- 
se,  tum  adversus  illos  neotericos,  quos  supra  indicavimus,  qui 
nuUum  unquam  viguisse  polytheismum  proprie  dictum  ad- 
struunt,  neque  idololatriam  absolutam. 

112.  Evincemus  autem  ejusdem  propositionis  veritatem  tuni 
ex  sacris  literis,  tum  ex  monumentis  ecclesiasticae  ac  profiinae 
antiquitatis  quoad  utramque  partem.  Diximus  autem  vel  poly- 

I)  Cons.  Critici  sacri;  vol.  i,  ad  haec  ros  daemones  D^h^^t    At  ,    praeterquam 
loca. 

2)CIericus  hicadnotateinpliasinquam-  quod  allali  textus  ad  rem  non  sunt,  ut 

dam  in  iila  locutione  /acinmus,  etc.  Ro-  cuilibet  eosattente  percurrentipalamfiet, 

senmiiller  eam  repelit  ex  linguse    con-  ne  unus  quidem  adduci  potest,  in  quo 

suetudine,  nam  et  in  aliis  lin^uis  mos  Deus  de  se  plurali  numero  loquatur ,  si 

est,  ut  interdum  plurali  numero,  de  se  ^os  excipias,  in  quibus  non  solum  eccle- 

loquentes^  singuli  utantur  homines.  Sic  «'•'e  patres,  et  veteres  ipsi  protestantes, 

Joi).  XIII,  2,  3;  II  Reg.  XIV,  \'4,  ubi  David  veruinipsl  rabbini  non  obscure  insinuant 

iii  eadem  orationis  serie  singularem  et  pluralitatem  personarum  induci,  ut  inter 

pluralem  uiunerum  promiscue  de  se  uno  caeterosostenduntMartiniinPMi^io/ieA''*^'» 

adliibet,    ii  Ro|s:    xvi,  20.  Adversum  au-  ^t  Galatinus   De   nrcanis  cutli.  veritntis, 

lem  22,  cap.  3  Geneseos :  Ecce  Atlnm  gun-  et  post  ipsos.  CI.  Drach,  Deuxieme'  Let- 

si  unus  ex   nobis,   etc.    manifestuiu   est,  t>'^  il'un  Kabbin  converti,  sect.  iv,   paif. 

inquit,    Deum ,    dum  priina  pluralitatis  '5  et  seqq.  Paris  1827. 
persona  loquitur,  sibi  coiijuni,a're  cate- 


44  TRACTATUS    DE    UKO. 

iheismo,  ??^'/ absoliito  idoloruin  ciiltu,  ne  quis  pulet  nos  con- 
tendere  onnies  prorsusetlmicos  in  eapersdtisse  sententia,  idola 
per  se  deos  fuisse ;  scimus  enim  non  omniLus  rudem  hanc  ste- 
tisse  opinionem. 

113.  Jam  vero  ethnicos  in  primis  polytheismum  propric  di- 
ctum  admisisse,  scu  cohiisse  plures  deos  proprie  dictos,  1" 
omnia  illa  ostendunt  scripturarum  oracida,  quae  objurgant  infide- 
les  de  phn^ahtate  deorum,  cujus  rei  documentum  luculentissi- 
mum  exhibent  acta  apostolorum  cap.  XIV  ubi  ex  occasione 
miracuh  patrati  a  Paulo  et  Barnaba,  Lystrienses  levaverunt  vo~ 
cem  suum ,  It/caonice  dicentes :  Dii  similes  facti  hominihus 
descenderunt  ad  nos ,  et  vocabant  Barnabam  Jovemy  Pau- 
lum  vero  Mercuriu?n;intuvhn?,\ero  ac  in  sacerdotem,  qui  ilhs 
sacrificare  volebat,  insihentes,  dixerunt  apostoh:  Viri ,  quidhwc 
facitis?  Et  nos  mortales  sumus ,  similes  volns  homines,  annun- 
tiantes  vobis  ab  his  vanis  converti  ad  Deum  vivum ,  qui  fecit 
cmlum  et  terram,  etc...  (/ui  in prieteritis generationibus  dimi- 
sit  oinnes  gentes  ingrediviassuas.  Ex  quibus  habemus  eth- 
nicos  in  multitudinem  seu  plurahtatem  deorum  reipsa  credi- 
disse  ,  eum  errorem  praeteritis  generationibus  communem  fuis- 
se,  et  ad  revocandas  eas  ab  ejusmodi  errore  apostolos  esse 
missos  a  Christo  Domino.  Hoc  autem  ethnicos  praestitisse,  abs- 
que  respectu  ad  verum  Deum,  luculentissime  declarat  apo- 
stolus,  scribens  ad  galatas:  Sed  tunc  quidem  ignorantes 
Deum,  iis ,  qui  natura  non  suntdii,  serviebatis  (Gal.  IV,  8,). 
Sic  in  veteri  testamento  Achior  (Judith.  cap.  V)  meminit  mul- 
titudinis  deorum,  quos  chaldaei  colebant.  2**  Idem  evincunt  o- 
mnia  loca,  in  quibus  dii  gentium  nominantur  dii  alieni,  dii  pa- 
trii  uniuscujusque  gentis ,  quse  innumera  prope  sunt.  3"  Illa 
pariter  evincunt  testimonia,  quibus  arguitur  infidelitas  hebraeo- 
rum,  qui,  cum  a  Deo  recederent,  ut  sequerentur  gentium 
deos,  dicuntur  fornicari,  adulterari,  etc.  Hisce  objurgatio- 
nibus  plenae  sunt  scripturae ,  ac  praesertim  prophetarum  volu- 
mina  i),  metaphora  ducta  exinde  quod,  derelicto  uno  veroque 
Deo  gentis  israeliticae  sponso  sive  marito,  diis  falsis  per  sum- 
mam  infidelitatem  adhaererent» 

114.  Quod  praeterea  idololatriae  crimen  consistei-et  in  cultu 
absoluto  idolorum ,  id  pariter  hiculentissime  evincitur  1"  ex  iis 
locis  ,  quibus  reprehenduntur  idololatrae ,  dicentes  ligno :  Pa- 
fer  meus  es  tu\  et  lafndi:  Tu  t/ie genuisti  ^)  quod  coluerint 
opera  manuum  suarum,  opera  manuum  hominum,ui  in  pro- 
phetis  passim,  ac  praesertim  Isaiae  cap.  XLIV,  ubi  graphice 
describitur  stupiditas  idololatriae,  dum  faber  lignarius  exhibetur 


I)  Exod,  XXXIV,  15,  16;   Lev.  xvii,  7;    iii,  1,  6,8;  Ezech.  vi,  9j  xvi,  15  elseqq. 
XX,  5,  6;  Jud.  ii,  17;  viii,  21,  33;  Psalm.     Oseae  i,  2. 
txxii,  27;  cVjoDjIsaiiBXXIll  17;  Jerem.        2)  Jer   ii,  27. 


PART,    I.    CAP.    II.    1)E    1)EI    UXITATE.  45 

faciens  iclolum ,  et  deinde  curvafur  ante  illud  ef  adoret  illud 
et  obsecrat,  dlcens:  Lihera  ine,  quia  Deus  rneus  es  tu  ^).  2** 
Ex  iis  in  quibiis  admonentur  hebraiiidola  gentium  deos  nones- 
se;  quo  spectat  integrum  caput  VI  Baruch,  Videbitis ,  inquit, 
in  Bafjj/lonia  deos  aureos  et  argenteos  et  lapideos  et  ligneos 
in  hmnfris  portari,  ostentantes  metumgentibus :  videte  ergo 
ne  et  vos  similes  efficiaminifactis  alienis,  etinetuatis,  etme- 
tus  vos  capiat  in  ipsis;  et,  recensitis  diversis  idololatrarumri- 
tibus  ac  midtipliciidoloIatricE  specie,  eademsemper  ralionecon- 
cludit :  Sciafis  guia  ?ion  sunt  dii,  nec  timueritis  eos.  3"  De- 
mum,  caeteris  omnibus  omissis,  quae  ineamdemrem  afFerripos- 
sent,  facta  ipsa  id  ostendunt  in  scripturis  recensita,  ex  quibus 
scligimus  historiam  idoIiBel  et  draconis  (Daniel.  XIV).  Belenim 
credebatiir  Deus  vivens,  quem  propterea  non  solum  cultu  ab- 
soluto  prosequebantur  baDylonii,  sed  praeterea  apponebant  ei 
per  singulos  dies  escas ,  vinum ,  etc. ;  idem  dicatur  de  dracone, 
quem  ut  Deum  immortalem  colebant  et  adorabant  (ibidem);ut 
alia  prcTBteream.  Ex  his  interim  patet  negari  non  posse ,  nisi  fi- 
des  scripturae  detrahatur,  ethnicos  tum  plures  deos  coluisse, 
tum  idola  pro  veris  diis  habuisse,  ac  tanquam  deos  absoluto 
cultu  veneratos  esse. 

115.  Nunc  praestat  tandem  propositionem  documentis  eccle- 
siasticis  et  profanis  ostendere  et  confirmare.  Ac  primo  quidem 
ecclesiae  patres ,  qui  profecto  longe  melius  quam  nos  pagano- 
rum  theologiam  ac  rehgionem  cognoscebant,  quum  plures  ex 
ipsis  ex  paganismo  ad  christianam  veritatem  venerint,  et  as- 
sidue  adversus  ethnicorum  errores  ac  superstitionem  tunc  vigen- 
tem  pugnaverint,  aperte  utrumque  propositionis  nostrae  asser- 
tum  testantur.  Ipsi  enim  non  minus  confutant  eos ,  qui  simula- 
cra  sive  metalHca  sive  lignea  sive  lapidea  ut  deos  colebant,  quam 
eos  qui  divinitatem  tribuebant  Jovi,  Apollini,  Veneri,  Miner- 
VtB ,  qui  non  fuerunt  nisi  homines ,  eosque ,  qui  cum  illis  anti- 
quis  philosophis  sub  istis  diversis  nominibus,  mundum  ejusque 
partesintelhgebant.  Quare  vero?  Nisi  quiainter  ethnicosomnes 
harum  superstitionum  ac  idololatriac  species  inveniebantur.  Hinc 
aliqui  sectabantur  in  religionis  negotio  fabulas  poetarum,  alii 
sensum  philosophorum  ,  plerique  demum  existimabant  simula- 
cra  ipsa  veros  deos  esse,  ita  utphilosophi  ipsipraeclarissimi  tra- 
herentur  a  multitudine  ad  simulacrorum  cultum ,  quasi  revera 
dii  essent,  ut  testatur  Origenes,  loquens  de  Platone  et  Socra- 
te    ^).  Hinc  Minutius  Felix  in  Ocfavio,  disserens  de  idolo  pro 

t)   Cf.  Exod.  XX,  23}  XXXIV,  17;  XXXll,  vovaiv   elg  nei^dia,  n^oaev^o/Mvot  o)?  &eot 

ki   Sapient.   capp.   xii-xv;   Isai;e  ii,  8  et  rrj^AQxenifh'  xai  oipo/ievot  xC>v  vno  iim- 

seqq.  :  Dan.  v,  'i;  Jer.  x.  Xviv  inixekevo,uev)jv  nolvijyvQtv  .  .  ,   alex- 

2)  Ha;c  sunl  ejus  verba,  (Contra  Cel-  x^v6vax(f)  Al^xXrjmo)  dnodidovxe?  ...  xai 

sum,  lib.  VI 5  n.  4):  Akl    ol  xoiavxa  ne^i  ioxiv  Idelv  Xovc;  ini  aocfia  fieya  qiQOvovvXa? 

Xov  n^b)Xov  aya&ov   yQaxpavxe^;    xaxa^ai-  y.ai  &-eoXoyiu,  bfiom/MXi  eixovo?  q>&a^xov 


46  TRACTATUS   DE   UEO. 

Deo  habito,  inquit:  Quando  lyltur  hic  nascitur?  Ecce  fnn- 
ditur,  fahricatur,  sculpitur.  Nondurn  Deus  est.  Ecce  plum- 
batur .,  construitur ,  erigitur;  nec  adhuc  Deus  est.  Ecce  or- 
natur,  consecratur  ,  oratur;  tunc  postremo  Deus  est ,  cum 
homo  illum  voluit  et  dedicavit.  Eiidem  ratione  loquitur  S.  Ju- 
stinus  1).  Athenagoras  vero  in  JLeyatione  pro  Christianis,  cap. 
XVII,  non  solum  defendit  christianos  ab  accusatione  illis  impa-. 
cta,  quod  idola  ut  deos  non  angnoscerent,  sed  praeterea  confu- 
tat  hunc  errorem  ostendendo  Deum ,  et  idola  infinito  inter  se 
intervallo  distare,  deinde  cap.  XVIII  exponit  nonnullorum  ex- 
plicationem :  Sed  quoniam  aliqui  dicunt  eJu.miodi  siuiulacra 
imagines  tantum  ac  reprwsentationes  sive  efpgies  deorum  es- 
se y  etc.  2^.  ideoque  idola  coli  cultu  relativo,  respondel  aliara- 
tione.  Ex  hoc  habemus  ethnicos  plerosque  idola  absolute  coluis- 
se,  nonnuUos  cultu  relativo,  admittentes  tamen  pluralitatem 
deorum.  Id  ipsum  testantur  Tatianus  ^),  Lactantius  *J,  Theo- 
philus  Antiochenus  ^),  TertuIIianus  ^),  Prudentius  '),  S.  Atha- 
nasius  ^).  Sed  praestat  audire  Arnobium  exponentem  sensa  sua 
circa  idola,  cum  paganus  esset:  Venerabar'\ncj^\x\t,  o  cwcitas  ! 
nuper ,  simulacra  rnodo  ex  fornacibus  prompta,  inincudi- 
bus  deos  et  ex  malleis  fabricatos :  elephantorum  ossa;  pictu- 
ratas  veternosis  in  arboribus  twnias  si  ifuando  conspexeram, 
lubricatum  lapidem  el  ex  olivi  unguine  sordidatum,  tanquam 
inesset  vis  praisens ,  udulabar ,  affabar,  et  beneficia  poscebam 
nihil  sentiente  de  trunco;  et  eos  ipsos  divos ,  (juos  esse  mihi 


a,v9-q<imov  nqoaxvvtvovxaq  el?  rifitjv ,  qia-  ...tt?  ro  TiQoaxvveiv  avtoi? ,  ttcti  rj/ovvtai, 

aiv  exeivov.  ead-  ore  d'e  xarafiaivovrag  /ler  &eovi;  «i/Tou?.  Quid  clarius  ? 

Atyvnriojv  inl  T«  nernva,  Ty  rer^dnoda,  6)  Apol,  n.  xiii  et  seqq.   ubi  ostendit 

rtiqnera,  id  est,  „sed  illi .  qui  de  suin-  plus  pati  deos  ettinicorum ,  dum  fabre- 

mo   bono  talia  scripserunt,  in  Pirseum  fiunt,  quam  Christianos  dum  tormentis 

descendunt,   Dianae  ut  Deo  preces  ob-  subjiciuntur :  „Ungulis,  itu/uit.  deraditis 

laturi,  interfuturique  festo  ab  imperita  latera  christianoruni,  at  in  deos  vestros 

multitudinecelebrato.. ..  ^allumqueper-  per  omnia  membra  validius    incunibunt 

solvunt  ^sculapio  ....    illos  videre  est  ascis  et  uncin^e  et  scobinae.  Cervice»  po- 

de  sua  sapienliatheologiaque  j^loriantes  nimus:    aiite  plumbuui   et  j^iutinum    et 

pervolvi   ad    pedes  ima^inis  corruptibi-  gomphos  sine  capite  siint  dii  vestri  .  .  . 

lem  hominem  reprxsentantis,   ejus  co-  i^nibus  iirimur)  hoc  et  illi  a  prima  qui- 

lendi  gratia;  et  interdum   cum  segyptiis  dem  massa,  etc.  InstHut  ibititm  et/tnici: 

ad  volucrum,    quatrupedum,  reptilium-  Sed  nobis  dii  sunt." 

que  cultum  se  dejicere."  7)  1  Citthemeriiu    in  hymno  viii,  kal. 

O  Apol.  i,  cap.  9.  Januarias : 

2)  Enei  roivvv   tpaal  rtve?  eixovag    niv  Nitm  ciectt  vis  mortalium , 
eivat  ravra?,  &eov(;  &i,  iqi    oig  «t  elxove?,  Veneruns  inttnes  nienitis, 
X.  r.  A,  Vel  ttera,  vel  stixa  algitln , 

3)  Orat.  adv.  Griec.  cap.  9,  tum  xxxiii  Vel  iigna  credebat  Deum. 

et  xxxiv;  ipse  Tatianus  se  profileturte-  et   rursum  in   I  Peristep/ianun ,  hym,  in 

steni  ocularem.  laudein  Vincentii  mart. 

4)  Div.  Inst.  lib.  ii,  capp.  2  et  i.  8)    Orat.    conl.  gent.  22,  23,  15,  edit. 

5)  Ad  Autolyc.  lib.  ii,  cap.  2,  ubi  lo-  Maurin.  ubi  pariter  expresse  tradit  ar- 
qiiens  de  siuiulacris  affiruiat,  quod  ii  tifices  opera  sua  ut  deos  salutare,  &-eolq 
ipsi,  qui  ea  confecerunt,  accedunt,  ut  n^oaayo^evei ;  cfr.  etiam  S.  Greg.  Kaz. 
fa  itdorent ,  et  ea   Deos  esse  existiinant  j  Orat,  xxxv. 

" E^XOvxai.  f<erd    anovdtjii  xai  T«j«t«ftoj,- 


PAHT,  I.  CAP.  II.  UE  DEI  UXITATE.  (l7 

persunseram,  afficiebam  contiimeUis  gravihus  ').  Niinc  qiiae- 
roii<iiun  subest,  utrum  potius  credendum  sit  ita  testantibus  de 
re,  (|ua3  sub  oculos  ipsorum  cadebat,  et  cujusipsipars  fueraiit, 
aii  recentioribus  quibuscum([ue  contrarium  effutientibus. 

110.  Demum  iie  loiigiores  simus  in  re  non  necessaria,  finein 
Imic  propositioni  facimus  duorum  ethnicorum  testimoniis,  quo- 
rum  unus  est  Horatius,  cujus  versus  jain  retulimus  in  tractatu 
dc  vera  religione,  e\  lib.  I,  sal.  VIII:  OUm  truncus  eram,  etc; 
alter  est  Seneca,  qui  in  libris  moraiibus  ita  de  paganis  scribe- 
bat:  Simulacra  deorum  venerantur,  illis  supplicant  genupo- 
sito ,  illa  adorant ,  iUis  per  totum  assident  diem  aut  adstant, 
illis  stipem  jaciunt ,  victimas  ctudunt;  et  cum  hwc  tantopere 
■suspiciant,  fnbros ,  (jui  illn  fecerunt ,  contemnunt,  etc.  2). 

117.  Si  igitur  verus  polytheismus  dicendus  est,  in  quo  plura- 
litas  deorum  proprie  talium  admittitur  et  creditur;  si  polythei- 
stico  cultu,  qui  deos  in  simulacris  veneranturcominaculati  sunt 
dicendi;  si  rei  idololatriae  stricte  sumptae  censendi  siint,  quot- 
quot  vel  credunt  numina  idolis  inclusa,  vel  idola  ipsa  ut  deos 
habent;  cum  ex  documentis,  sive  ex  scriptura  sive  ex  omni  an- 
tiquitate  sacra  et  profana  de  promptis,  evidentissime  constet 
ita  se  gessisse  ethnicas  gentes ,  concludendum  igitur  est  ethni- 
cos  vel  polytheismo  proprie  dicto ,  vel  idololatrico  cultu  abso- 
luto,  vel  passim  utroque  simulse  commaculasse,  quod  demon- 
strandum  nobis  assumpsimus,  tum  adversus  protestantes,  tuni 
adversus  neotericos  scriptores. 

118.  QuaiKJuam  hi  postremi  advertere  praeterea  deberent  ad 
concilium  tridentinum ,  quod  sess,  XXV,  in  decreto  de  sacris 
imaginibus,  mandat:  Imagines  porro  Christiy  Deiparw  Virgi- 
nis ,  et  aliorum  sanctorum  in  templis  prcssertim  habendas  et 
retinendas ,  eisque  debitum  honorem  et  venerationem  imper- 
tiendam;  non  guod  credafur  inesse  aliqua  in  iis  divinitas  vel 
rirtus ,  propter  quatn  sint  colendw ,  vel  quod  ab  eis  sit  all- 
iiuid  petendum  ,  vel  quod  fiducia  in  imaginibus  sit  figenda , 
vieluti  olim  fiebat  a  gentibus ,  (juw  in  idolis  spem  suam  collo- 


!)  Adr.  ffent.  lib.  i.  n.  13.  Etliocetiam  hunc  plulosophum  exilio  mulctatum  fuis- 

<licluui    sit  adversus  eos,  qui  usum  Iv  se  ab  atheniensibus ,  eo  quod  dixerit  Mi- 

f/ueudi   uuicaai,  aut  salteui    pr^cipuaui  nervaui  Phidiae  nonesse  divinitaleiu  CfV . 

legem  statuuiit  ad  exponenda  sacra  bi-  historia,  quam  refert  Flav.  Joseph,  Ai' 

blia,  et  tauien  patres  deserunt,  quando  clueol.  lib.  xviii,  cap,  3,  u.  k,  pag.  877et 

ip&orwn  coiiiuientis  advex'sautur.  «eqq.  edit.  Havercauip,  de  muliere,  qu» 

2)  Apud  Lactant.  loc.  cit.  cap.  2.  Cfr.  putavit  «e  cum  Deo    congressain,    etc. 

P.  Baltus  ,  auite  de  lu  reponse  a  l'hist.  Cons.  Bergier  Z?ic/.  art.  Idole ,  Idolatre, 

des  oracles,  i.  part.  chap.  11   et  12.  In-  etc.  Cavendum   tamen  ab    editione  Ve- 

tegrwn  confici  posset  volumen  ex  aper-  suntina   anni    1826,   cui   nescio    quis  e 

iissiinis  patrum  testimoniis ,  qui  expro-  schola  neoterica  addidit  notas  ad  disse- 

brant  gentibus  cultum  deoruin  et  siinu-  minandauinovam  doctrinam,  prout  pr»- 

lacroriim,  et  quideui  absoiulum.  IVecmi-  stitil  in    hoc  articulo,  in    quo  Bergier 

nus  ciara  sunt  aionumenta,  quae    nobis  aperta  fronte  contradixerat  iis,  quxpo- 

suppeditant  auctores   profani.  Diogenes  stea  neoterici  auctores  invexerunt. 
Laeitius  in  vita  Stilponls ,  lib.  ii,  relcrl 


48  TRACTATUS   I)K    nEO. 

cahant.  Ergo  ex  conc.  Trid.  gentes  putabant  inesse  idolis  ali- 
quam  divinitatem  vel  virtutem,  aliquid  petebant  ab  ipsis,  fidu- 
ciam  in  iisdem  figebant  spemque  suam  in  idolis  collocabant, 
ideoque  verum  ac  proprie  dictum  polytheismum,  veram  acpro- 
prie  dictam  idololatriam  profitebantur. 

DIFFICULTATES. 

119.  I.  Obj.  1"  Idololatria  non  est  negatio  alicujus  dogmatis, 
sed  violatio  praecepti,  et  quidem  omnium  primi,  ejus  nempe, 
quod  praescribit  Dei  adorationem  et  quidem  solius  Dei.  Sic.  2" 
idololatrarum  crimen  consistit  juxta  apostolum  in  eo  quod,  cum 
cocfnovissent  Deum ,  non  sicutDeumfflorificaverunt,  autgra- 
tias  eyerunt;  sed  evanuerunt  in  cogitationibus  suis  .  .  .,  et 
coluerunt  etservierunt  creaturw potius  quam  Creatori.  (Rom  I, 
21,  25.);  quo  3°  congruit  cum  eo  quod  idem  apostolus,  scri- 
bens  ad  thessalonicenses,  de  ipsorum  conversione  ait:  Con- 
versi  estis  ad  Deum  a  simulacris ,  servire  Deo  vivo  etvero; 
ad  Thess.  I,  9,  et  I  ad  Cor.  XII,  2:  Scitis ,  quoniam  cum  gen- 
tes  essetis ,  ad  simulacra  muta  prout  ducebamini  euntes.  4" 
Homo  enim,  utpote  sensuum  suorum  servu8,in  se  experiebatur 
indigentiam  sibi  Deum  verum,  unicum  ,  aeternum  et  invisibilem 
repraesentandi  sub  aliqua  imagine,  ut  ipsa  idwXol.aTQsiag  (idolo- 
latriae)  vox  exprimit,  cultus  nempe  imaginum,  atque  ita  5"  ho- 
noratus  est  creator  in  operibus  suis  splendidioribus ,  quae  facta 
sunt  totidem  symbola  divinitatis  *). 

120.  Resp.  Ad  1"»,  Neg.  Idololatria  enim  esttum  negatio  do- 
gmatis,  scilicet  unius  Dei,  tum  violatio  praecepti  prohibentis 
deferre  creaturae  adorationem  uni  Deo  debitam ,  vel  etiam  fal- 
sis  diis  cultum  debitum  Deo  vero.  Ex  allatis  enim  documentis, 
sive  ex  scriptura,  sive  ex  patribus  atque  scriptoribus  paganis, 
constat  idololatras  passim  in  errore  versatos  fuisse  pluralitatis 
deorum,  ideoque  dupliciter  peccasse  et  in  dogma  et  in  praece- 
ptum.  Paulus  enim  et  Barnabas  non  unus ,  sed  duo  dii ,  Jupi- 
ter  et  Mercurius ,  existimati  sunt  2). 

121.  Ad  2"",  Dist.  Respectu  paucorum  philosophorum,  conc. 
respectu  multitudinis  ac  populorum,  neg.  Patres  enimalquein- 
terpretes ,  exponentes  hunc  locum  conveniunt  in  eo  restringen- 
do  ad  philosophos ,  qui  utique  cum  Deum  cognovissent  naturali 
ratione  expulchritudine  hujus  universi,  nec  eum  glorificaverunl, 
nec  ejus  unitatem  et  veritatem  prsedicaverunt,  sed  se  potius  in 

\)  .Essni  sur  riniUlference  en  mfifiere  late,  ac  fiise   disserit,  perpeluoqiie  sup- 

tle  Heliffiun,  tom.  iii,  \)ag.  Tk  et  75.  ponit  coii   simulacra   lapidea   ac    lignea 

2)  Cfr.  Euseb.  De  Pr(ep.   erung.  lib.  v,  nt  vera  iiumiiia.  Cfr.  eliam  Card.  Gerdil. 

cap.   1   et   seqf[.  usque    ad   cap.    16,  ui)i  in  suo  Soggio  tPinxtruz:  tfolug.  opp.  edit. 

non  solum  denuininum  ac  simulacroruui  rom.  toui.  x,  pa^.  270,  seqq. 
uiultiludine,   sed   et   de  ipsorum  cuitu 


1 


1»AKT.  r.  CAP.  II.  DK   UEI  UMTATK.  ^{) 

cultii  cxlcrno  et  piihlico  accoinniodaveruiit  muUiliicIini  colenti 
)lures  deos,  prout  ipsis  exprobrat  S.  Aui^ustinus,  et  patet  ex 
listoria  •).  Hanc  esse  mentcin    apostoli  eruitur  liis  ex  verbis, 

qua3  omisit  adversarius :  Ei  dicentes  se  esse  sapienles  slulti 

facti  sunt. 

122.  Ad  3'",  Z)/.y/. -.4w^«6'.  Ducebamini  ad  simulacrafalsorum 
deorum ,  conc. ,  unius  veri  Dei,  nej^.  Id  ipsum  dicatur  de  alio 
lextu  epistola?  ad  corinthios;  in  hac  enim  ipsa  cpistohi  (I  Cor. 
VIII,  5)  apostolus  expresse  scribit;  Nam  etsi  .suni  qui  dican- 
tur  dii ,  sive  in  cmlo,  sive  in  terra  (siquidem  sunt  dii  multi  et 
dotnini  multi)  nolns  lamen  unus  Deus ;  et  loquilur  juxta  er- 
rorem  et  sensum  gentium. 

123.  Ad  'i"',  Neg.  idololatrarum  crimen  prajcise  constitisse 
in  efiormandis  et  colendis  imaginibus  symbolicis  unius  veri  Dei. 
AHocruin  cathohci,  qui  pariter  Deum  in  imaginibus  symbolicis 
seu  lormis,  sub  quibus  Deus  interdum  apparuit  patriarchis  et 
prophetis,  repraesentant,  essentidololatriai  turpissimae  rei,prout 
eos  accusant  haeretici  2);  quod  impium  etabsurdumest.  Falsum 
praeterea  est  vocem  Idtiykokat^mag  designare  seu  exprimere,  ut 
adversarius  autumat,  cultum  imaginum-,  signiticatenim  cultum 
vel  servilutem/^"(a/.9«rwm  imaginum,  quibus  nempe  nuUum  reale 
objectum  respondet,  utfuse  ostenditliellarminusadversusHen- 
ricum  Stephanum  aliosque  haereticos,  hanc  ipsam  etymologiam 
WmXov  obtrudentes  ^\ 

124.  Adh"^,  Neg.  Sed,  ut  patet  ex  dictis,  idololatrae,  veri 
Dei  obliti,  non  creatorem  ,  sed  falsos  et  inanes  deos  hono- 
raverunt. 

125.  inst.  V  Saltem  sub  multitudine  diversarum  formarum 
idololatria  reducebatur  ad  cultum  spirituum ,  qui  per  hoc  uni- 
versum  diffusi  sunt,  et  ad  cultum  hominum,  qui  post  mortem 
ad  eum  excellentiae  atque  potentiae  gradum  evecti  putabantur 
quo  spiritibus  coelestibus  appropinquarcnt  *).  Hic  2  ostensum 
est  idololatriam  nil  aliud  unquam  fuisse ,  quam  cultum  spiri- 
tuum  bonorum  et  malorum ,  et  cultum  hominum  illustrium,  id 
est,  quoad  rem  ipsam  nil  aliud  quam  cultum  angelorum  et 
sanctorum  ^).  Sane  3°  difiicile  potest  inteUigi  paganos  alligasse 
his  diversis  spiritibus  veram  nolionem  divinitatis.  Si  enim  res 
bene  perpendatur ,  4"  nonne  unitas  necessario  includitur  in  hac 
notione  .''  Dici  propterea  oporteret  homines  credidissepluraHta- 
tem  unius  seu  unici  Dei  ^)\  nequeenim  paganicredidissentpki- 

1)  S.  Auj^.  Tte  cir.   Dei,   lib.  vi,  cap.  2)  Cons.  Bcliarni.  De  reliquiiset  imn- 

10.  Cons.  P.  Baltus  in  opere,  Jugement  ginibus   sancturum,   lib.  ii,  cap.   13. 

des  as.  p^res  sur  In  rnornle  de  In  pliilu-  3)  Ibid.  cap.  5. 

sopliie  pnienue,  IW.  i,  chap.  7,vol.  i,  in-'4.  i)   Jt^ssni    sur    findi/ference    loc.    cit. 

Strasbourg    1719,    ubi   innumeris  prope  pa^.  82. 

documentis  ostenrtit    philosophos  luisse  5)  Ibid.  pag.  107  et  108. 

idololatras  ac  docuissepluralitateni  deo-  6)  Ibid.  (pag;.  110  et  111):  „il  estdif- 

runi,  et  tum  factis  tumscriptispassim  co-  ficile  que  l'on  s'enlendesoi-meme,  quanri 

honestasse  idololatriam  apud  populuin.  on  pretend  que  le«  pa>ens  attachaient  a 

T.  IV.  4 


50  TRACTATUS  1)K  DKO. 

res  deos  ^  si  non  habuissent  nolionem  Dei  i).  fn  hanc  5"  pro- 
ptercu  senlcntiam  conspirant  catholici,  protestantes,  et  philo- 
sophi,  ut  patet  sive  ex  Beausohre  2)  sive  ex  VoUaire  ^).  Quare 
6"  poterat  quis  esse  iclohilatra,  etsi  nulhmi  ncgaret  veritatem, 
neque  Dei  supremi  exislentiam,  ut  juda^orum  excmphim  osten- 
dit,  neque  providentiam ,  neque  prgecepta  justitise  *);  Ergo. 

126.  Resp.  Ad  1*»,  Disl.  Id  est,  ahqua  species  idolohitriae, 
conc,  idolohitria  universim  sumpta,  nei/.  Cukus  spirituum  ethe- 
roum  erat  utique  unus  ex  ramis  idolohitricte  superstitionis,  sed 
non  constituebat  totam  idololatriam.  Scriptura  enim  testatur 
elhnicos  coluisse ,  et  quidem  cultu  absoluto,  solem,  lunam,  la- 
pides  et  hgnum,  et  ah  ipsis  petiisse  beneficia ,  hberationem  a 
mahs,  etc.  Haec  porro  erat  idololatria  multitudinis ;  recohuitur 
probationes. 

127.  ^</2'",  ^eq.  Si  enim  hoc  ostensum  esset,  demonstra- 
tum  pariter  fuisset  scripturam  sanctam  nos  decipere,  dumaf- 
jirmat  homines  coluisse  deos ,  qui  oculos  habent  et  non  vident, 
aures  habent  et  non  audiunt,  habcnt  os  et  non  loquuntur;  ne- 
que  dixisset  pariter  psalmista ;  Similes  illis  fiant  (jui  faciunt 
ea ,  et  omnes  qui  confidunt  in  eis  ^). 

128.  Ad  3'",  Dist.  Si  admitteretur,  ut  contendit  adversarius, 
clhnicos  alligasse  veram  notionem  divinitatis  diis  suis,  conc. 
tunc  enim  haberetur  contradictio  in  terminis ;  si  contra  admit- 
iitur,  ut  admittendum  revera  est,  una  cum  omnibus  patribus 
ct  theologis,  ethnicos  Acram  amisisse  divinitatis  notioncm,  dum 
admiserunt  phu'es  deos,  ne<^.  Etenim  omnes  patres  ac  theologi 
demonstrarunt,  sive  ex  scriptura ,  sive  ex  factis  et  documentis 
hiculentissimis,  viguisse  polytheismum  proprie  dictum  apudve- 
tcres  paganos,  prout  etiamnum  existit  apud  nostra^  ffitatis  ido- 
lohitras.  Quo  posito,  necessario jam  sequitur  polytheistas  reipsa 
veram  divinitatis  notionem  amisisse;  ahoquin  in  ejusmodi  ab- 
surdam  opinionem  nunquam  dehipsi  fuissent,  vit  admitterent 
j)hmditatcm  deorum.  Quod  si  idea  unius  Dei  supremi  nunquam 
pcnitus  obhterata  est ,  repeti  id  debet  a  testimonio ,  quod  vo- 
cat  Tertulhanus  aninitfi  naturahter  christianae,  sive  arationislu- 
mine,  quod  nunquam  extinctum  est.  Verumhomines  non  sem- 
per,  imo  habitualiter  non  attendebant  ad  ejusmodi  conscientiae 
dictamen,  et  ad  illas  veritalis  veluti  rehquias  quae  ab  ipsis  pe- 
nitus  in  cordc  servabantur;  insuper,  dato  etiamquod  attende- 

cp.s  divers  esprits  la  vraie  notion  de  la  2)   In   historia  maniclieisnii ,    lib.  ix, 

diviiiite.  yu'on  veiiille  bien  y  reflecliir:  cap.  4,  toin.  ii,  pag.  65'4  el  «55. 

runite     n'entre-t-eJle     pas    necessaire-  3)    In    Dictionario    philoxo///iico ,    art. 

uient    dans    cctte    notioni'    11    faudrait  Religio,  quxst  ii  pa^.  113  ad  115. 

donc  dire   qiie  les  honiiiies  cro^aient  a  k)  Pag.  152:  On  ponrtiit  etre  idoUitre 

la  pliualite  d'un  Dieu  unique.  stms  nier  aiicune  rerite, 

l^Pajr.  ni,  n.  s:  „Comiiit'nt  lespaiens  5)  Psalm.  cxiii,  8. 
croyaieut-ilsa  plusieurs  dieux,  s'ils  n'a- 
vaient  pas  la  notion  de  Dieu  ?" 


PART.    I.    CAP.    II.    DK    DEI   UNITATE.  51 

rent ,  niliilominus  ehu  nimis  compertum  est  homines  non  sem- 
per  sibi  cohaerere  i). 

129.  Ad  4"",  DisL  In  se ,  conc.  subjective ,  seu  prout  appre- 
henditur  ab  humana  mente ,  dum  a  vero  deflectit,  ne^.  Hoc  so- 
lum  ad  summum  eruitur,  eorum  errorem  non  fuisse  invincibi- 
lem,  quia  si  cupiditatibus  hberi  et  praeconceptis  judiciis  vacui 
attendissent  ad  veram  Dei  notionem,  potuissent  suum  errorem 
detegere,  ut  plures  reipsa  philosophi  eum  detexere.  Hinc  eva- 
nescit  illa  battologia  de  fide  in  plurahtatem  unius  Dei,  quia  sup- 
ponit  quod  est  falsum,  polytheistas  nempe  semper  notionem 
veram  divinitatis  habuisse.  In  ahera  observatione ,  quod  ethni- 
ci  non  credidissent  deos  absque  notione  Dei,  permiscetauctor 
quem  impugnamus,  Dei  existentiam  cum  vera  notione  divini- 
tatis ;  primam  utique  omnes  admittebant  gentes ,  alleram  au- 
tem,  generatim  saltem,  amiserant. 

130,  Ad  5'",  Dist.  Protestantes ,  ut  inde  possent  insimuhire 
ecclesiam  cathohcam  idololatriae  in  cultu  imaginum,  et  philoso- 
phi,  nempe  increduli,  qui  nihih  faciunt  scripturam  et  patres , 
conc.  cathohci,  subdisi.  ex  iis  nempe  qui  non  verentur  a  scri- 
pturae,  patrum,  concihi  tridentini  auctoritate  et  communi  sen- 
tentia  recedere,  ut  propria  et  singularia  inventa  sectentur,  Irans. 
caeteri,  ney.  Nam  cathohci  theologi  refelleruntprotestantescon- 
tendentes  cultum  idololatricum  non    fuisse  nisi  relativum,  ut 

Satet  ex  eorum  tractatibus  de  cultu  sanctorum,  incipiendo  ii 
ellarmino  usque  ad  nos.  Proinde  adversarius  noster  habeat 
sibi  consentaneos  Beausobre  et  Voltaire ;  nos  autem  cum  com- 
muni  catholicorum  doctrina,  innixa  auctoritati  scripturae ,  pa- 
trum  et  concilii  tridentini  contrarium  tenemus,  abhorrentes  ab 
ejusmodi  novitatibus  2^. 

1)   Hujus    erroris   refutationem   jaiu  sidere,  ideoque  supreino  cultu  esse  co 

pr.ToccupHvit    doctissiinus    Suarez.    De  iendam  sine  uila  relaliune  ad  unuin  sii- 

religione,  tom.   i,    tract  iii,  lib.  i,  cap.  prenium  crealorem  et  gubernntorem  o- 

4,  n.  12),  qui  cum  sibi  objecisset  genti-  innium,  nec  discurrebant,  quoinodo   id 

les,  inter  deos  majores  et  ininoresunum  iieri  posset,  aut  quomodo  sine  uno  su- 

supremuin,  quem   Jovveem  appellabant ,  premo  numine    et  progenitore  inundus 

agnovisse,  cui    soli   veruin    cultuin  tri-  posset  «iubsistere." 

huebant,  itaprosequitur:  „Respondeode  2)  Vvsr  oculis  habendum  est  gravissi- 

faclo  ipso  salis  constare  gentes  errasse,  inuin  monitum  Gregorii  xvi,  qui  in   sua 

sacrificando  pluribus  diis,  ac  subinde  u-  eucyclica  emissa,  vii,   Ral.   Jul.  183^, 

numquemque  ex  illis  diis  tauquam  verum  adversiis     opusculum:     „Paroles    d'uu 

Deum ,  seu  quod  idem    est,  sub  aliqua  croyant".  „Probe  autein,jMVMi7,  intelligi- 

ratione  suprein;eexcellenti<B  colendo.lJn-  tis,   venerabiles  fratres,  nos  hic    loqui 

de  verisimile  est  credidisse  unumquem-  etiam  de  fallaci    illo,  baud    ita  prideiu 

que  Deum  in  aliquo  munere  seu  przesi-  invecto,    philosophiffi    systeniate   plane 

dentia  et  efHcacia  circa  res  aliquas  ha-  iinprobando,  quo,  ex  projecta  et  eftraj- 

bere    supremam  vim    et  potestatem,   e-  nata  novitatum  cupiditate,    veritas,  ubi 

tiamsi  alii  dicerentur    inajores,  alii  mi-  certo  consislit,   non  qii.-eritur,   sanclis- 

nores,  juxta  di^nitaiem  reruin,  quibus  que  et  apostolicis  traditionibus  postha- 

prxsidebant;    vel  certe  multi  gentilium,  bitis,  docttin»  ali;e  inanes,  fuliles  in- 

prssertim  coinmune   vulgus,  cajca   qua-  certaeque,  nec  ab  £cclesia  probat»,  ad- 

dam  ignorantia  et  falsa  traditione  actide  sciscuntur,  quibus  veritatem  ipsam  ful- 

ducebantur,  pulantes  singuiis  rebus  viiu  ciri,  acsustineri  vanissimi  homines  per- 

quamdam  invisibilem  ac  supreniain  pra:-  peram  arbitrantur. 

4* 


52  TfSACTATlS  DE  DKO. 

131.  Ad  (>"*,  Dist.  Eaclem  nempc  ratione ,  ((ua  quis  potest 
esse  islamila,  non  negando  interius  christianismum,  conc.  nlins 
?i«!^.  Idololatria  erat  evidenter  prolessiopolytheismi,  et  percon- 
sequens  negatio  unitatis  Dei;  nec  dubitari  potest  quin  multitu- 
do  sive  massa  idolohitrarum  professa  fuerit  interius,  non  secus 
ac  exterius ,  polytheismum,  ahoquin  dicendum  foret  imiversam 
terram  totidem  hypocritis  quot  polytheistis  plenam  fuisse,  Ad 
exemplum  vero  juaaeorum,  quos  affirmatauctor  nostertenuissc 
vmius  supremi  Dei  existentiam ,  una  cum  cuUu  idolohitrico,  di- 
co  hoc  aperte  repugnare  scripturic  testanti ,  et  quidem  saepe , 
illos  idoloktras  Deum  deseruisse.  Sic  Deut.  XXXII,  18:  Deutn, 
(fui  te  (jenuit ,  (lereliquisfi,  et  oblitus  es  Domini  creatoris  tui ; 
ct  Psalm.  CV,  19  et  seqq.:  Fecerunt  vitulmn  in  Horeb,  et  (i- 
dornverunt  sculptile ,  et  obliti  sunt  Deuni ,  qui  salvuvit  eos  ; 
Jer.  II,  5 :  Elongaverunt  a  fne ,  et  ambulaverunt  post  vanita- 
tem  (id  est,  idola),  et  non  dixerunt:  Uhi  est  Dominus,  qui  a- 
scendere  nos  fecit  de  terra  M(/tjpti  ?  . .  Effunde  iram  tuftm 
in  gentes ,  etc. ;  Jud.  X,  6 :  Fitii  Israel .  .  .  sercierunt  idolis , 
Baalim  et  A.itaroth ,  etdiisSyrioi  ac  Sidonis  etMoab,  etfiUo- 
rum  Ammon  et  Phili.s-tiim :  dimiseruntque  Dominum ,  et  non 
coluerunt  eum;  ibid  10:  Peccuvimus  tibi,  quia  dereli^iuimus 
Dominum  Deum  nostrum ,  et  servivimus  Baalim,  et  V,  16: 
Alienorum  deorum  idola  projecerunt ,  et  servierunt  Domino 
Deo.  Quae  quidem  omnia ,  hisque  similia ,  cum  assertione  com- 
poni  nequeunt. 

132.  II.  Otj)J.  V  Haud  ita  stupidi  fuisse  ethnici  dicendi  sunt,  ut 
non  intelligerent  Deum  alium  esse  quam  ligna  et  lapides  ,  2"  pa- 
tet  ex  eo,  quodipsi  mutarent  simulacra  proarbitrio,  cum  tamen 
deos  non  mutarent,  unique  Deo  multa  simulacra  ponerent.  3" 
Quod  si  prophetse  passim  judaeis  et  gentilibus  fornicationes  cum 
ligno  etlapide  exprobrare  non  desinebant,  ratio  est,  quodDeum 
in  ligno  et  lapide  carnaliter  venerabantur  *).  Hinc,  4"  cum  gen- 
tiles  a  christianis  tantae  stupiditatis  arguerentur,  respondebant 
se  non  ita  hebetes  fuisse:  Natn  neque  nos  aera,  neque  au- 
ri  aryentique  materias ,  ne(fue  alias  quibus  signa  constant, 
eas  esse  per  se  deos ,  et  reli(/iosa  decernimus  numina;  sed 
eos  in  his  colimus ,  eosque  veneramur ,  quos  dedicatio  inferl 
sacra ,  el  fubrilihus  efficit  inhahitare  simutacris  2).  ergo. 

133.  Resp.  Ad  1™,  Dist.  Omnes,  trans.  plerique,  seu  multi- 
tudo,  neg.  Contra  factum  et  documenta  conjecturae  nihil  valent. 
Porro  factum  istud  certissime  constat  ex  dictis  in  probationi- 
bus;  nunc  addimus  auctoritatem  S.  Augustini,  qui  in  libro  De 
doctrina  christiana,  cap.  7:  Fateor ,  inquit,  altius  demersos 
esse,  qui  operahominum  deos  putant^  quam  qui  opera  Dei; 

1)  Ita  Calvinus,  Imt.    lib.   i,  cap.    n,        2)  Apud    Arnobiiim  lib.  vi,    n.  tO,  in 
§.  9  et  seqq.  Bibtiot.  ptitiim  Gallanfli,  toiii.  iv. 


PAKT.    I.    CAl».    II.    DE    DKI    UMTATK.  ^li 

et  infra:  Illi  simulacra  venerantur  velUnuiuam  tleos  veltan- 
quam  styna  et  imaqines  deorum.  En  igilur  cnltum  absolutum 
idolorum,quem  multorum  fuisse  idem  testatur  S.  doctorin  Psal. 
CXIII,  et  epist.  49,  et  cultum  quorumdam  relativum,  non  qni- 
dem  Dei,  sed  deoriim.  Tertullianus ,  ^4/?o/o<7eA  cap.  XII,  asserit 
deos  gentilium  plura  pati  ,  dum  fiunt,  ab  artiticibus  quam  pa- 
tiantur  christiani,  cum  occiduntur,  quod  eos  noUnt  adorare   ^). 

134.  Ad  2™,  Dist.  Si  homines  sibi  semper  constarent  in  erro- 
ribus  suis ,  conc.  secus,  ne^.  Quanquam  nihil  vetat  quominus 
ethnicos,  qui  eo  stupiditatis  devenerant,  ut  lit»na  et  lapidespu- 
larent  deos ,  eo  pariter  devenisse,  ut  sibi  persuaderent  se  pos- 
se  deos  sibi  efformare  vel  destruere.  Addatur  multitudinem  ut 
piurimum  ex  habitu  et  consuetudine  agere,  quin  attcndat  ad 
consecutiones  et  ad  rectitudinem  cujuspiam  facti,  cui  abinfan- 
tia  assuevit,  neque  nos  debere  ex  ideis,  quas  babenms,  judica^ 
re  de  agendi  ratione  ethnicorum  in  tanta  praesertim  caecitate  ac 
perversitate,  quanta  detinebantur  tunc  temporis. 

135.  Ad  3'",  Ne(/.  ex  duplici  capite;  J"  quidem ,  quia  falso 
supponit  Calvinus,  qui  hoc  asserit,  judajos  vel  gentiles  reipsa 
plures  non  coluisse  deos;  quod  tamen  ut  ex  dictis  patet ,  per- 
spicue  falsumest;  2"  quia  pro  certo  sumit  sive  judffios  sive  eth- 
nicos  per  illa  simulacra  non  intendisse  nisi  veri  Dei  imagines 
sibi  lingere,  quod  pariter  est  aperte  falsum;  alioquin  non  dc- 
disset  Ehas  (III  Reg.  XVIII,  21)  optionem  israelitis  Deum  sc- 
quendi,  quem  ipsi  maluissent,  dicens:  Usquequo  claudicatls 
in  duas  partes ,  .fi  Dominus  e.st  Deus,  sequimini  eum ;  si  Baal 
est  Deus,  sequimini  illum;  quae  prorsus  mepta  fuisset,si  aeque 
verusDeus  esset  sive  Deus  Israelis  sive  idolum  Baal.  Confer  praj- 
terea  Deut.  XXXII,  17;  Jud.  X,  6.  Neque  dicerentur  israelilae 
serviisse  diis  alienis,  si  in  simulacris  verum  Deum  coluissent  ^). 


1)  Integnun  textum  superius  dedi-  coruin  proteKtantiutn  vestig^iis  insistit, 
nius.  Aiia  piura  recolantur  apud  Bel-  fatelur  duplicis  generis  occurrere  in  bi- 
Jarininum,  loc.  cit.  cap.  13.  bliis  simiilacra,  alia  Jehova;  et  aliadeo- 

2)  Sic  enim  loc.  cit.  iibri  Judicum  rum,  qu.-B  prjesertim  in  historia  rejfni 
leg;tur :  „Fllii  fsrael  .  .  .  feccrunt  ma-  Israiil ,  ii  Re*?.  (nobis  iv  Rejj.)  x,  29  ; 
lum  in  conspectu  Domini,  ct  servierunt  xiii,  2,  ii :  xiv,  2'i.  Quod  lamen  falsuui 
idolis  BaaJiin  et  Astaroth,  et  diis  Syri.-e  est,  cum  in  citatis  locis  tantum  sermo 
ac  Sidonis,  et  Moab  filiorum  Ammon  sit  de  vitulis  aureis  erecti.s  a  Jeroboa- 
et  Philisthiim  ;  diiniseruntque  Doininum  mo ,  quos,Iahn  pro  cerlo  sumlt  non  fuis- 
el  non  coluerunt  eum".  C;ecus  sitopor-  se  nisi  simulacra  iinlus  verl  Dei ,  scili- 
tet,  qui  non  videat  hic  non  a^i  de  elfi-  cet  Jehov.T,  contra  expiessum  testiino- 
jfie  unius  veri  Dei,  ut  aiituniant  adver-  nium  libri  iii  Regum  xiv,  9,  ubi  prophe- 
sarii.  Sic  iii  Reg .  xv,  i:^.  Asa  rex  Jiida:  ta  ex  Dei  noniine  graviter  objurgat  Je- 
„iVIaacham  matrein  suainamovit,  nees-  roboam  ob  vitulos  ab  illo  erectos ,  vo- 
set  princeps  in  sacris  Priapi  ....  et  catque  eos  non  ,  ut  autuinat  Jahn ,  si- 
confregit  simulacruin  turpissiinum  ,  et  iniilacra  vcri  Dei ,  sed  deos  alie.nos  tt 
combussit  in  torrente  Cedron."  Kon  con/lnfiles^  sic  enim  ait:  „Operatus  es 
puto  dicturos  esse  adversarios  ejusmodi  mala  super  omncs,  qui  fuerunt  ante  t«^, 
.simulacrum  Priapi  fuisse  effisriem  veii  et  fecisti  tibi  deos  aJienoset  rontlatileis. 
Dei.  Qiiare  vel  ipse  .labn  ,  qni  lamen  ,  ut  me  ad  iracundiam  provocares  .  .  ." 
hac  eliam  in  paite,  neolericorum  bibli-  iNunc  quderere  priEstal,  num  Jahii ,  po- 


54  TKACTATUS   DE    DEO. 

136.  Ad  4'",  Dis-t.  Hoc  respondebaiit  noiinulU,  ut  vidimiis 
ex  Athenagora,  et  quidem  ut  achristianorumargumentissesub- 
ducerent,  conc.  omnes,  ac  independenter  ab  ejusmodi  expro- 
bationibus,  neg.  Rubere  utique  suffusi,  nonnuUi  ethnici  hanc  e- 
vadendi  rationem  invenerunt,  ac  mythologiam  exponere  diver- 
simode  nisi  sunt,  sive  de  diversis  Dei  attributis,  sive  de  mundi 
partibus;  ast  sero  nimis.  Interim  multitudo  pergebat  idola  sua 
colere  sive  utnumina,  sive  ut  numinum  sedes;  hinc  loc.  cit.  pro- 
sequitur  Arnobius :  Nonimprobane(fue  mpernahilis  ratio,  qua 
possit  quivis  tardus  necnon  et  pruaentissimus  credere  deos, 
relictis  sedibus  propriis,  id  est  coglo,  non  recusare  nec  fu^e- 
re  hahiiacula  inire  terrena,  quinimo  jure  dedicationis  impul- 
sos ,  .simulacrorum  coalescere  junctioni.  In  gypso  ergo  man- 
sitant ,  atque  in  testulis  diive.stri;  quinimo  testularum  et  gy- 
psi  mentes  spiritus  atque  animos  dii  sunt.  En  semperpolytheis- 
mum  et  idololatriam  proprie  dictam  *). 

PROPOSITIO  III. 

Ab.furdum  est  duall^tarum  systema,   ac  malorum  origini 
explicandoi  impar. 

137.  A  remotissima  antiquitate  et  apud  plures  orientaies  popu- 
los,  persas  proesertim,  obtinuisse  dualismi  systema  historica  mo- 
numenta  evincunt  ^).  Ab  orientali  theologia  ejusmodi  doctrinam 
in  christianam  religionem  derivare  conati  suntbasihdiani,valenti- 
niani,  carpocraliani,  cerdoniani,  ac  marcionitae,  qui  totidem  erant 
gnosticorlimsurcuh.Manes,  a  quo  manichaei,  in  Zorostri  schola 
enutritus,  tertio  saeculo  in  finem  labente  ^),  persarum  dogma- 

liuN   quatn    scripturas   contrariuin  asse^  mnes  ab  omnibus  coluntur  dii;  eossin- 

renli ,  fldeni  adhibere   debeamus.  Idola,  guli  colunt,  quos  arbitrantur  deos.  Nos 

proprie   sic    dicta,    diversis    nominibus  quidem  unum  Deum  omnium  rerum  opi- 

uccurrunl,  qu»  interdum  permutantur.  flcem,  qui  Valeriano  et  Gallieno   sacra- 

Comnmnia   omnibus   nomina  sunt   7I2Q  tissimis  augustis   imperium  tradidit,  co> 

.  ■'  limus  et  adoramus  .  .  .  yflmilianus  ite- 

et  njlDD  erfiffies  et  simulacrum ;  asiycZ)  mm  dixit:  Quis  vero  vosprohibet,quo- 

,  l'     '             .                ,    „                 '■  '  minus  et  hunc,  si  quidem  Deus  est,  cum 

vel^^CD  proprieest  sculptile,  etc.  Jahn,  jig  qui  natura  sunt  dii,  adoretis:   deos 

.     ,      ,  .  ,, „.,      „            .    c  «o-  enim  colere  jussi   estis:   eosque,   quos 

p.  '•81  edit.  Vien    1805.  ,      .    ~     ^^^,,^^   J^  ^^^^^       dntQ    i,i 

1)  Inactis  mart.s^pissime  mentio  oc-  ^^^         ^^^  ^-^  ^„^^  ^^^^  ^^-^  ), 

currit  p  uralitatis  deorum,   quos   chn-  ^^^^-  .  ^,„>^^    ,<^„^  hae^ka&r^tB- ^ai 

stiani  colere  recusabant    atque   idcirco  ^^^^    ^-    ^^^^^  .,„^„^    Et         quomodo 

morte  mulctabautur^  mter  c*  eraunmn  ,^^g^  ^^       5^^,^  ,^^,,,^,.„  ^ii  ^x  commu- 

sehgo  exemplum  ,  exHist.eccl.  Eusebn,  ^j  gententik  admitterentur  et  colerentur. 

iib    vii,    cap    .1,   ed.t.  Valesu,   ubi  re-  .,)  piutarchus  in  tract.  Z>e  Mde  etOsir, 

fert,  ex    publicis  actis   inartyrium    SS.  J  .qq 

Dionysii,   Fansti ,  Maximi ,  Marcelli  et  ^  IC  nfr'    Berjrier     Dictioti    theol.    ait. 

Ch;eremonis.  Cum  /^milianus  pra;fectus  rn'  t, »    *      * 

adhoitatus  esset  christianos  ad  deos  co-  "'«««c«ewme. 
lendos ,    Dionysius   respondit:  „IVon  0- 


PART.    I.    CAl'.    ir.    UK    UEI    UMTATE. 


oo 


t:i  aniplexus  est,  ac  magoriun  institula  cunircliii,ionc  clu*istiana 
conciliarc  est  aggressus.  At  cito  ab  ecclcsia  pulsus  fuit.  Mani- 
iihajismus  diu  perduravit  *);  non  tamen  omnes  Manetis  disci- 
puli  ipsius  principiis  adhaeserunt,  sed,  ut  fieri  consuevit  inter 
haereticos,  in  diversas  sententias  ahierunt  2^, 

138.  Etsi  vero  duorum  principiorum  dognia  error  fundamen- 
talis  fuerit  harum  scctarum,  aliter  tamen  ah  aliis  exponehatur; 
ac  mira  semper  extitit  inter  eas  sectas  discrepantia,  tum  circa 
naturam,  tum  circa  originem  etoperationes  cntium  istorum.  Alii 
enim  ex  his  sajctariis  contendehant  esse  improducta  amho,  ac 
proinde  ajterna  atqueindependentiaahinviccm;  aliiautem  prin- 
cipium  mah   productum  asserehant  ^). 


1 )  Ibid.  iVotiim  est,  in  occideiitalcs  Ptiam 
partfs,  niedio  x\o  longre  lateqiie  diffusos 
manirti.-eos  fuisse,  qui  deincepssub  aibi- 
^ensium,  et  postea  lienricianoniin ,  pe- 
trobruisianorum,  poplicanorum,  catharo- 
nim,  etc.  nomine  rursum  prodierunt  ;qui, 
etsi  fundauientalem  articulum  de  duo- 
biis  principiis  visi  sunt  deseruisse,  at- 
tamen  semper  proprios  cjusdem  sectaj 
errores ,  sive  circa  incarnationem,  sive 
circasacramenta,  tum  quoad  aversionem 
a  cultu  sanctoruin,  crucis  et  imaginiiin, 
odiiini  adversus  ecclesi.'»  catliolicaj  do- 
ctores  servaverunt.  Cum  vero  ex  iisdein 
soctariis  piodierint  postea  prolestantes, 
qui  gloriantiir  ejusmodi  parenlibus,  ra- 
tio  patet,  quare  plures  ex  ipsis  inani- 
cIwBorum  susceperint  patrocinium,  inter 
quos  eminet  Beaiisobre  in  sua  Histnire 
criti(/ue  de  mnidchde.  Indideni  etiam  ap- 
paret,  qn^nam  sit  i^cnealon^ia  protestan- 
tisini.  Cfr.  Bei-isier  loc.  cit.;  cons.  Alti- 
cotius  S.  ,F.  in  opere  De  antit/uis  ami.s- 
que  ■tuanichueix ,  cap.  xi,  paiJ.  81.  Tbeo- 
doreliis  refert  errores  Manetis,  Htereti- 
cattnii.  fabularuni,  lib.  i,  Iia;r.  xxVi,  et  S. 
Epiplianiws,  Adrersus  htereses,  lib.  ii,  Ii.T- 
resi  i.xvr,  edil.  Petavii  5  ubi  n.  25  refert 
niiiniclMi  iaipia  doginata  ex  Archeiai 
episc.  Mesopotami;i!  scriptis,  qui  eum 
corain  ila  confntavit,  ut  veterator  de- 
hueiit  fujjam  arripere.  Cons.  notas  Peta- 
vii  iii  hjEr.  lxvi.  Laur.  Zacajy^ni  dispn- 
talionein  Aichelai  cuin  Manete  protulit 
in  sua  Collect.  inomaueiit.  P.  i.  Vera  do- 
^niata  manich;£orum  tradit  etiainS.  Au- 
Ifust.  in  libris  advcrsus  manicha^os  edi- 
tis,  prxsertim  vero  in  libris  adrerxus 
Faustum;  Titus  Bostrensis  in  libris  tri- 
biis,  qui  inveniuntur  in  Bifi'.  /jutrum, 
loni.  IV,  pag-.  kiiS,  edit.  Lujjdunensis. 

2)  Theodoretus  apud  Bera:ier  art.  cit. 
supra  Lxxii  sectas  manichieonini  recen- 
suit,  qiije  sibi  invicein  adversabantur. 

3)  Certuni  videtur,  oninibus  perpensis, 
plerumque  veteies  dualistas,  manlch«is 


non  exceptis,  saltein  noinine  teniis, 
uniim  Deiim  admisisse,  non  auteuiduojs, 
iit  vulj^o  traditur  ;  id  constat  tuinex  ipso- 
ruin  professione,  tuiii  ex  antiqiiorumaii- 
ctoritate.  Etenim  Faiistus  apud  S.  Au- 
{^ustinuin  (Coiitra  faustum  lib.  xx,  cap. 
2)  protestatiir  nianiclwpos  uniiin  Deuiii 
colere :  „IN'os,  iiu/uit,  Patris  quidem  o- 
mnipotentis  et  Cbristi  Filii  ejus,  et  Spi- 
ritus  Sancti  unum  idemqiie,  sub  triplici 
appellatione,  colimus  numen."  Titus  Bo- 
strensis  in  Biblioth.  /latnnn ,  tom.  iv , 
pa^.  297,  fatetur  manicli.eos  odisse  prin- 
cipium  iiialiim ,  etsi  par  Deo  facerent. 
Sic  enini  scribit :  „Non  solum  maluni 
collocat  (Manes)  iii  ordine  «quali  Deo, 
tanquam  hoc  honorare  velit,  quod  scili- 
cet  odit."  Hinc  neque  S.  Au^ustinus  un- 
quam  exprobrat  manich.-eis  quod  adora- 
rent  principiuui  maiuui,  quamvis  ipsi.4 
exprobraretquod  de  principio  maloDeum 
facerent,  ei  tribuendo  potestatem  qu.i; 
soli  Deo  coinpetit;  at  liocex  consequen- 
ti,  iit  ajunt.  Inio  non  videntur  veleres 
dualistie  ex  alta  divinitatis  idea,  quam 
aniiiio  conceperant,  eo  deveiiisse ,  ul 
duo  constituerent  principia.Neinpe  ipsis 
horrori  erat  Deo,  sive  mediate  sive  im- 
niediate,  iiiali  originem  adscribere,  ex- 
co^itariint  propterea  principiuin,  diver- 
siim  a  Deo,  ciii  mala  tribuerent.  Id  te- 
statur  S.  Epihanius,  Hwresi  r.xvi,  nec 
non  S.  Mierouymus  in  Comtuetitariis  in 
Nahum,  cap.  ,5,  cujiis  verba  Iijec  sunt : 
„lnde  ManiciicXMis,  iit  Deiini  a  conditione 
maloiuin  liberet,  alienum  mali  induxit 
auctoreni."  Eadeni  habetTitiis  Bostren- 
sis,  loc.  cit.  j  idipsiiin  colli^itur,  rclate 
ad  valentinianos  et  marcionitas  ex  scri- 
ptis ,  qua^  S.  Irena.>us  et  Tertiillianus 
adversiis  hos  h.ereticos  ediderunt.  Ex 
qiio  colligimiis  recentiores  novalores  de- 
teriores  esse  j,rnosticis  et  manich.eis  , 
diim  veriti  iion  s;int  Dcum  mali  aucto- 
rein  pra,nlic2re. 


56  TUACTATUS    DK    DKO, 

139.  \  enim  (jLia3cuiK|ue  denium  fuerit  geniiana  illorum  do- 
ctrina,  quae  obscuris  tenebris  involuta  est;  in  utraque  bypo- 
thesi  facile  est  ejusmodi  systema  everlere, 

1^0.  Etenim,  ex  dictis  in  propositione,  1°  Dei  notio  necessario 
poscit,  ut  unicus  sit  et  singularis ;  si  autem  duo  principia  pone- 
rentur  increata  et  independentia,  necessaria  proinde  ac  jeterna, 
quorum  unum  esset  omniumbonorum  principium,  alterumau- 
tem  malorum ,  jam  duo  dii  essent,  ideoque  ipsa  Deinotio  de- 
strueretur.  PraetereaS*'  pugnat  cum  eadem  Dei  notione,  ut  duo 
ponantur  principia  independentia ,  quorum  videlicet  unum  noi) 
pendeat  ab  altero,  duo  enim  dii  darentur  aequales,  neutersum- 
mus  esset,  ac  proinde  neuter  Deus.  3"  Si  ambo  necessaria  et 
absoluta  essent  haec  principia ,  et  aequah  potestate  praedita,  iu 
pari  conflictu  nihil  operarentur.  Atque  ut  aha  absurda  praeter- 
eam,  quae  ex  tah  hypothesi  sequerentur,  quaeque  veteres  ec- 
cle^siae  patres  urgebant  adversus  diversos  recensitos  sectarios  i), 
ex  revelatione  scimus,  unum  Deum  esse  rerum  omnium  condi- 
torem  et  principium,  cui  auctori  scripturae  tribuunt  omniama- 
hi  physica,  ut  legiturDeut.  XXXII,  39:  Videte  quod  E(/o  */m 
iiolus,el  non  sltallus  Deus  prwter  me;  E(fO  occidam  etEyo 
vivere  faciam^percutiam  et  Ego  sanaho;  et  Isaiae  XLV,  6,  7: 
Ego  DominuSy  et  non  alter ,  formans  lucem  et  creans  tene- 
hraSy  faciens  pacein  et  creans  malum;  Ego  Dominus  faciens 
omnia  Itoic;  Tob.  XIII,  2:  Quoniam  tu  flagellas  et  salvas,de' 
ducis  ad  inferos  et  reducis.  Mahim  autem  morale  oritur  ab 
ipsa  creatura  deficiente  a  lege  seu  regula  morum. 

1^1.  Quod  si  ponatur  dependens  ac  productum  mali  princi- 
pium,  jam  Deo  bono  subest,  nec  quidpiam  moliri  potest,  nisi 
quatenus  a  Deo  ipsi  permittitur,  ipsumque  dualistarum  syste- 
ma  hoc  ipso  evertitur.  Addo  ex  ignorantia  bonae  philosophiae,  ac 
praesertim  physices ,  absurdam  hanc  doctrinam  esse  ortam. 

142.  Ex  his  pofro  rationum  momentis  altera  etiam  proposi- 
lionis  pars  necessario  colligitur,  inutile  nempe  ac  impar  pror- 
sus  esse  dualistarum  systema  malorum  origini  explicandae.  Ete- 
nim  ,  eo  semel  constituto,  cum  utrumqvie  principium  ex  natu- 
rae  necessitate  ageret,  nulla  ratio  assignari  posset,  cur  tot  nu- 
mero  et  gradu  bona  ac  mala  essent,  si  pari  virtute  seu  vi  age- 
rent  ejusmodi  sibi  adversantia  principia;  quod  sialterum  alteri 
pnevaleret,  vel  sola  bona  vel  sola  mala  reperirentur;  nisi  veli- 
mus  ex  condicto  ac  inito  foedere  sic  temperare  bonorum  malo- 
rumque  distributionem ,  ut  paria  haec  effluant  et  exurgant, 
quod  absonum  omnino  est  et  absurdum  in  iis ,  quae  necessitate 
naturae  agere  supponuntur. 

143.  Ast  praeterea  in  tanto,  quo  versamur  scientiarum  phy- 
sicarum  progressu,  inutile  deprehenditur  ejusmodi  commen- 

l)  Cons.  S,  Epiph.  loc.  cit.  et  S.  Au;:.  toin.  viii,  opp.  edit.  Alaur. 


PART.    I.    CAP.    li.    UK    DEf    UMTATE.  "37 

lum,qiiod  nonnisi  ex  eariim  ignoratione  profluxit;  nemo  enim 
in  praesentia  cst,  modo  vel  a  limine  physices  disciplinas  saluta- 
'verit,  qui  nesciat  ex  earumdem  legum  physicarum  simpHcitate 
ac  iinitate  oriri  phaenomena,  quae  inter  se  videntur  contraria, 
ita  ut  ejusdem  legis  vi,  qua  producuntur  eflfectus  nobis  saluta- 
res,  prodeant  ii,  quinobis  nocent  i).Ilinc  non  duplex,  sedunum 
idemque  est  proximum  principium ,  et  quidem  physicum,  boni 
ac  mah,  seu  illorum  phaenomenorum ,  quae  nos  rehitive  bonaac 
mah»  vocamus. 

1^4.  Et  haec  quoad  bona  vel  mala  physica.  Quod  enim  attinet 
ad  bona  vel  mala  moraha,  ut  jam  adnotatum  est,  haec  nonnisi 
a  bono  vel  malousu  hbertatis  proveniunt;  et  si  de  malo  specia- 
tim  sermo  sit,  hoc  oritur  ex  creaturae  insito  malo  metaphysico, 
quod  in  hmitatione  consistit,  quo  ht  ut  errare  et  deficere  a  re- 
gula  possit  2). 

145.  Cum  igitur  undequaque  repugnet  duahstarum  systema, 
cum  impar  omnino  sit  exphcandae  malorum  origini  ac  prorsus 
inutile,  sequitur,  omnes  difHcuItates ,  quae  ab  adversariis,  Bayle 
praesertim,  urgentur  adversusmali  permissionem,  ad  summum 
non  nisi  mentis  nostrae  angustias  evincere ,  quae  assequi  nequit, 
quomodo  Deus  infinite  bonus  voluerit  sic  universum  constitue- 
re ,  in  quo  lot  mala,  sive  physica,  sive  moralia  dominantur.  Nos 
ex  facto  colligimus  sic  Deum  potuisse  se  gerere,  salva  sua  bo- 
nitate ,  justitia  et  sanctitate.  Etenim  ex  una  parte  notio  nobis 
insita  Dei  velut  entis  sanctissimi,  perfectissimi  et  optimi  de- 
strueretur,  si  supponeremus  quidpiamipsum  potuisse  aut  pos- 
se,velle  acpermittere,  quod  repugnaret  summae  bonitati  ac  san- 
ctitati;  ex  altera,  tot  mala ,  tum  moralia,  tum  physica,  quibus 
premimur,  experimur.  Concludendum  igitur  estnon  repugnare 
Deum  optimum  atque  sanctissimum  ista  velle  aut  permittere, 

1)  E.  g.  caloi*',  vitre  aiiiniantium  et  q.  xlviii,  a.  3),  dicat,  reni  aliqiiam  esse 
stirpiiim  necessarius,  non  raro  et  mu-  maiain,  qnia  non  habet  bonum  alte- 
Ie8tas  sensationeis  et  alia  parit  incom-  rius  rei,  ut  hominem  esse  maluni,  quia 
inoda.  Caloris  eflFectus  est  evaporatio,  non  habet  fortitudinein  leonis?  „WoI- 
et  ex  hac  procedunt  pluvia;,  rores,  foiites,  fius  fuse  ostendit  ex  illo  malo  nihil  in- 
etc. ;  Sed  ex  hac  etiaingrandines,  inunda-  ferri  posse  contra  bonitatein  Dei  0W«- 
liones,  etc.jid  ipsuin  dicatur  de  elfectibus  nic/i a;.  Seci.  iii,  n.  16,  p.  37(0.  Clr.Leib- 
electricilatis,  chimicarumaninitatum,  etc.  nitziiis    (E.isai    rle   Theodicee ,    p.   i,  n. 

2)  Maliim  metaphjsicum  si^niflcat  ca-  21,  pag;.  132j,  queinsecutus  est  Ant.  Ge- 
rentiam  perfectionis  illius,  quae  non  est  nueiisis  (Elem.  metaph.  part.  iii,  cap.  4, 
debita  natura;  eiitis ,  ex  Siiarez  jUetti/jh.  prop.  25).  Wolfius  loc.  cit.  hujusinodi 
(/isp.  XI.  sect.  IV,  n.  3,  qui  ibid.  obser-  malum  vocavit  malum  metaphjsicuin» 
vat  nccetJtionem  i^tam  mali  impropriissi-  King^ius  vero  (De  origine  mati ,  cap.  2, 
mam  exse ,  nec  maluin  istud  patres  et  n.  20),  et  Moshaeniius  (iniiotisad  Cud- 
philosophosusque  ad  ipsiiis  teniporacon-  worlh,  cap.  4,  §.  13)  \ocanl  mnlum  im- 
sidera.S8e,  quia  observarnnt,  in  coinniu-  fierfectionis ,  Hooke  (Priitc.  relig.  nntur. 
ni  nsu  loquendi,  non  appellari  malam  tom  i,  scct.  i,  art  2)  malum  ilefecius , 
rem  aliquatu  per  hoc  duintaxat,  quod  alii  denuini  imperfeclionem  negatiram. 
careat  perfectione  aliqua.  Hac  eplmest  Cfr.  ^pairni  in  opere  De  bono ,  malo 
conditio  naturae  cujuscumque  creatae ;  et  pulchro,Ron\s  1761},  De  malo,  secl.  i, 
sed  per  hoc  quod  careat  perfectioiie  si-  art  3. 

bi  debila."  Quis,  ini/uit  .b.  Thom.  (i.  p. 


58  THACTATUS    DK    UKO. 

etsi  rationeni  minime  assequamiir,  qua  duo  li<ec  componi  inter 
se  possint. 

146.  Duo  praeterea  prje  oculis  semper  habenda  sunt  ad  dis- 
solvenda  Baylii  sophismata:  1"  Deum  non  teneri  ad  optimum, 
ahoquin  tolleretur  ipsius  hbertas ,  et  omnes  pariter  creaturas 
suas  rationales  ac  intelligentes  in  summo  beatitudinis  seu  feh- 
citatis  apice  constituere  debuisset,  quod  absurdum  est.  Quod 
si  ad  summum  istum  perfectionis  ac  fehcitatis  gradum  evehere 
creaturas  suas  non  tenetur,  mdla  ratio  sufhciens  assignari  po- 
test,  propter  quam  in  hoc  potius ,  quam  aho  perfectionis  gra- 
du  sistere  debeat;  cum  et  ipse  quocumque  tandem  sistat,  al- 
tiorem  tenere  perpetuo  queat,  et  creatura,  quemcumque  asse- 
cuta  fuerit,  eminentiorem  quem  non  obtinuit,  optare  semper 
possit  ^).  Hinc  eo  ipso  quod  gradus  isti  indehniti  sint,  et  Deus 
ad  summum  non  teneatur ,  ita  hber  est ,  ut  aeque  possit  in  quo- 
hbet  istius  scalae,  ut  ita  dicam,  gradu  consistere. 

147.  2"  Animadvertere  debemus,  nos  neque  posse,  nequc 
debere,  ut  judicemus  de  iis,  ad  quae  Deus  tenetur,  mensu- 
ram  ac  normam  capere  ab  eo,  quod  praestare  tenetur  creatu- 
ra  finibus  circumscripta.  Ilaec  enim  bona  (luando^iue  ^)  censeri 


1)  Hanc  theoriam  ciarissimo  in  lumi- 
ne  posuit  Alex.  Zorzl  in  suo  Prodromo 
dellu  Huorn  enriclopififiH  itnlinnn,  Sieua 
1779,  art.Liberfh,n. 20,21, 22,23.  Sicenim 
loquitur  n.  20:  „Fo  conven|u:o  cheDiosia 
necessariauiente  detcrminato  al  mijfliore, 
o  vogliam  dire  alPottimo,  dove  1'otlimismo 
v'e  ed  e  possibile.  Ma  dove  1'ottimo  non 
v'e,  o  non  e  possibile,  allora  e  che  Dio 
■puo  scegliere  qualtinqiie  dei  due  o  piu 
termini,  rappresentati  necessariamente 
dal  divino  intelletto  con  un  perfetto  equi- 
librio.  A  maffjjior  chiarezza  io  distiiigue- 
ro  due  casi  dlversi.  II  prinio  quando  i 
termini  della  scelta  sieno  rappresentati 
come  perfeltamente  simili.  Qui  Tottimo 
non  vi  e  :  questo  cnxo  da  alcuni  filosoli 
ehiamasi  pamtfelo.  11  secondo  quando 
i  termini  componffono  una  serie  infini- 
ta,  in  cui  il  termine  che  siegue  sia  sempre 
migliore  di  quello,  clie  lo  precede.  Qui 
Pottimo  non  e  pussibile:  e  questo  lo 
chiamero  appunto  il  caso  della  serie  in- 
finita.  Deiuite  expoxilo  priuio  cn.^u ,  per- 
ffit  nil  secundum  ,  ificenx :  Iddio  vuol 
creare  il  mondo.  Ma  un  mondo  assolu- 
tamente  ottimo,  e  vale  a  dire  un  mon- 
do  infinitamente  perfetto,  e  impossibile. 
Basta  dunque  che  Dio  dia  aj  mondo, 
che  vuol  creare,  un  grado  di  perfezio- 
ne  finLla  .  .  .  Presentasi  dunque  questa 
serie  poaitiva  infinita  all'intelletto  divi- 
no.  E  poiche  i  due  limiti  di  essa,il  ze- 
ro  e  rinfinito  sono  impossibili,  resla 
chelavolonladivina  scelga  Tuno  de'ter- 


mini  medj,  che  noi  spiegheremo  appunto 
coi  numeri  naturali.  Ma  quale  ne  sceglie- 
ra?  Sia  per  esempio  il  cinquanta.  E 
perche  non  il  cinquantuno,  che  certa- 
mente  e  migliore?  E  se  il  ciiiquantuno, 
perche  non  il  cinquantadue,  che  d'uii 
grado  lo  supera  ?  E  se  questo,  perche 
non  il  cinquantatre,  anzi  il  cento ,  il 
mille,  e  cosi  airinfinito?  Quindi  e  chia- 
ro,  che  quantunque  tutti  i  termini  del- 
la  serie  sieno  tra  lor  disuguali  ,  nondi- 
meno  come  non  e  possibile  sceglierne 
uno  tanto  buono ,  clie  non  ve  n'abbia 
scmpre  un  migliore,  cosi  ugualmente, 
tranne  pero  i  due  limiti,  divengono  in- 
differenti  di  una  indilTereuza  perfetissi- 
ma  d'equilibrio,  del  pari  che  se  tuttl 
fossero  uguali.  Iddio  pero  potea  sceglie- 
re  qualsisia  degll  universi  possibili :  e 
che  uno  ne  abbia  scelto,  i'esistenza  del 
mondo  lo  manlfesta." 

2)  Dixi  f/unmlof/ue :  nain  non  videtur 
admitti  posse  princlpium  absoluluin  Ber- 
gier,  qui  statuit,  seu  pro  certo  sumit, 
bonani  non  censeri  creaturam  ,  qu;e  in 
alteram  totum  bonuni  quod  potest  non 
conferat.  Cum  eniui  nulla  legp  vel  obli- 
gatione,  sive  naturali  vel  positiva,  quis- 
piam  teneatur  totuni  quod  potest  bonum 
in  alterum  conferre ,  non  video,  quo- 
modo  aliquis  dici  non  possit  bonus ,  si 
omne  bonum  quod  potesl  alteri  noii 
pra?.stat.  Quod  si  homo  non  lenelur  ad 
uptimum,  luulto  minus  tcnetur  Deus. 


PART.   I.   CAP.   II.   UK   DKI   UNITATK.  59 

nequit,  si  quidquid  potest  boni  in  alteram  creaturam  non  con- 
ferat,  praesertim  si  vel  peculiari  lege  vel  obligatione  naturali 
ad  id  obstringatur ;  cujusmodi  sunt  ii  omnes ,  quibus  aliorum 
cura  demandata  est  vel  a  natura  ipsa  vel  ab  aliqua  lege  po- 
sitiva,  ut  omnes  provisores  particulares.  Deus  enim  utpotein- 
finite  bonus  ac  potens,  hoc  ipso  non  adstringitur  ad  bonum 
omne,  quod  tribuere  potest,  conferendum,  nisi  velimus  ad- 
mittere  absurdum  illud  jam  expositum,  absolutum  nempe 
optimismum ,  qui  limites  figeret  ejus  omnipotentia; ,  ultra  quos 
ipse  progredi  non  posset;  Deus  praeterea  cum  sit  provisor 
universalis,  potest  permittere  defectus  in  partibus  sui  operis 
propter  bonum  totius  universi  *). 

148.  Huc  accedit  discrimen  ingens  inter  Deum  et  creaturas, 
quum  Deus  possit  ex  malis  bona  eruere ,  quod  assequi  nequit 
simplex  creatura;  hinc  illud  Auguslini  effatum :  Melius  enini 
(Deus)  judicavit  de  malis  bona  facere^  quam  mala  nulla  esse 
permittere  2). 

149.  Qu£e  si  probe  teneantur,  difficile  jam  non  erit,  per 
eorum  applicationem  adversariorum  objectis  occurrere,  ea- 
que  singillatim  disjicere. 


l 


DIFFICULTATES. 

150.  I.  Ohj.  a  veteribus  dualistis :  ^ternum  ac  summum  ali- 
uod  mali  principium  divinae  ipsae  scripturae  agnoscunt;  l"sic 
mos  III,  6:  Si  erit  malum  in  civitate,  quod  Dominus  non 

fecerit;  2"  Ecclesiastici  XXXIII,  15:  Contra  malum  bonum 
est  .  .  .  duo  et  duo  et  unum  contra  umim;  et  rursum  ibid. 
XLII,  25 :  Omnia  duplicia,  unum  contra  unum ;  quare  3"  Chri- 
stus  Joan.  XII ,  31 :  Nunc  princeps  hujus  mundi  ejicietur  fo- 
ras;  et  Apostolus  II.  Cor.  IV,  4:  Deus  hujus  scBCuli  excwca- 
vitmentes  infidelium;  ergo. 

151.  Resp.  Neg.  antec.  Scriptura  enim  tota  in  eo  est,  ut  in- 
culcet  absolutum  monotheismum.  Ad  1™,  Dico  hic  Amos  loqui 
de  malo  poenae,  ut  exponit  S.  Augustinus  3)^  et  patet  ex  con- 
textu  et  scopo  prophetae ,  qui  est  arguere  hebraeos  de  patratis 
sceleribus ,  propter  quae  Deus  in  eos  animadversurus  praedica- 
tur  illis  afflictionibus  et  calamitatibus,  quibus  premebantur. 


1)  Quo  sensu  mundus  prsBsens  possit  catum,  sed  poena  intelligenda  est.  Du- 
dici  optimus,  fuse  exponil  Andr.  Spa-  piiciter  enini  appellatur  malum ,  unum 
gni  in  Diss.  de  viundo ,  prop.  iii,  sect.  quod  homo  facit,  alterum  quod  patitur; 
I,  in  4,  Rom«  1770.  Cf.  S.  Thom.  p.  i,  quod  facit,  peccatum  estj  quod  patitur, 
q.  xxiT,  arl.  2.  poena  ...  ita  honio  male  faclt  quod  vult, 

2)  Encliiridii ,  cap.  27.  ut  inale  patiatur  ,  quod  non  vuU." 

3)  Lih.contraAdinuiHtum  manich.  cap. 
26:  „Malum  ,  inquit,  hoc  loco  non  pec- 


60  TRACTATLS    UK    l>K(). 

152.  Ad  2'",  Resp.  In  allatisEcciesiasticitextiljiissermonem 
essc  de  bonis  ac  calamitatibus ,  quibus  universa  hcec  terra  no- 
stra,  imo  et  hominum  vita,  quadam  veluti  permixtione  consti- 
tuitur,  quaeque  proveniunt  ex  ipsa  rerum  natura,  seu  conditio- 
ne  creaturarum,  qua?  suis  Hmitibus  circumscribuntur,  ac  proin- 
de  relative,  ut  expositum  est,  possunt  esse  vel  bonie  vel 
malae  *) 

153  Ad  S"",  Nempe  diabolus,  ad  quem  debellandum  venit 
Christus,  quiqiie  mentes  infidehum  excaecat,  seu  suasionibus 
suis  eos  male  dispositos  a  veritate  retrahit,  conc.  princeps  ac 
Deus  proprie  dictus ,  neg.  Dicitur  autem  diaholus  ,  inquit  S. 
Thomas  2)  esse  deus  hujus  swculi ,  non  creatione ,  sed  quia 
sceculariter  viventes  ei  serviunt ;  eo  modo  loquendi,  quo 
apostolus  utitur  (Phihp  III):  Quorum  deus  venter  est. 

15^.  II.  Obj.  Si  unicus  et  quidem  bonus  Deus  admittatur, 
jam  explicari  non  potest  existentia  mali  moralis.  Si  enim  1**  Deus 
bonus  est,  vel  non  debuisset  concedere  suis  creaturis  liberta- 
tem,  qua  abusuras  ipsas  praeviderat,  cum  tanta  ipsarum  per- 
nicie  temporali  et  aeterna,  ac  tanto  dedecore  suo ,  quum  culpa 
sit  maximum  ipsius  dehonestamentum ;  vel  ipsas  iis  2"  saltem 
debuisset  munire  gratiae  praesidiis ,  quibus  creaturae  rationales 
instructae,  tum  liberae  essent,  tuni  a  peccato  immunes.  Ea  3** 
nobis  insidet  Dei  boni,  imo  optimi,  idea,  ut  intelligi  a  nobis 
nequeat,  quomodo,  cum  possit  a  creaturis  suis  mala  omniaaver- 
tere ,  non  solum  non  avertat,  sed  malis  omnibus|.temporaIibus 
et  aeternis  eas  penitus  obrui  permittat.  ^"  Quod  si  dicaturDeus 
non  sibi  proposuisse  ut  hnem,  in  condendis  creaturis  liberis, 
bonum  peculiare  ipsarum  creaturarum,  sed  gloriam  suam,  quae  , 
major  exurgit  ex  mali  moralis  permissione  ob  exercitium  suo- 
rum  attributorum ,  praecipue  vero  misericordiae  atque  justitiae, 
ejusmodi  effugium  multiplici  ratione  intercipitur ;  tum  «)'quia 
indignum  Deo  bono  est  quaerere  gloriam  suam  tanto  creatura- 
rum  suarum  detrimento;  tum  ft)  quia  eamdem,  imo  longema- 
joreni  obtinere  ac  consequi  posset  gloriam  ex  felicitate  earum- 
dem  creaturarum,  patemciendo  quidipsis  contingere  potuisset, 
si  in  alio  rerum  ordine  eas  collocasset;  tum  c)  denique  quia 
nullo  modo  admitti  potest  Deus  conferens  libertatem  cum  prae- 
viso  ipsius  abusu,  quin  ipse  particeps  censeatur  et  auctor  sal- 
tem  remotus  ejus  mah ,  cujus  ipse  causam,  licet  deficientem, 
posuit;  quemadmodum  auctor  et  particeps  necis  hlii  censere- 
tur  pater ,  qui  dedisset  ei  ensem,    cum  praevisione,   imo  sola 


1)  Cf.  Tertull.   Arir.   Mnrcioii.   lib.   ii,  mica  ,  atqiie  in  hoc  ordine  Deo  dii^na." 

c  xiv:    „QujB  quidem  (pflenie)  illis,   ?«-  Energice  ideni  prosfqiiiturcapifibiis  se- 

ijuit ,    inala   sunt ,    qulbus  rependuntur:  quentibus. 

rielerum  suo  nornine  bona  ,  qua  jusla  et  2)  i.  p.  q.  i,xv,  art.  i 
bonoruin  delonsoria  ,  et  deli»  lorum   ini- 


PART.    1.   CAP.  U.    DE    DEI  UNITATE.  61 

probabilitate  ipsiiis  abusus;  quemaclmoclum  mater,  qua;  ad 
choreas  filiam  duceret,  ex  quibus  vel  suspicari  potuisset  ejus- 
dem  filiae  seductionem ,  et  ita  porro  *);  ergo. 

155.  Resp.neg.  «/^/ec.  utpatetex  dictisinprobationibus.  Satis 
est  enim  ad  mali  moralis  existentiam  explicandani  defectibilem 
creatura?  intelligentis  conditionem  supponere;  porro  eo  ipso, 
quod  nulla  creatura  esse  possit  infinite  perfecta,  ei  malum  mc- 
taphysicum  jam  necessario  adhaeret,  quod  in  ipsa  dimitatione 
consistit.  Ex  hac  autem  Hmitatione  sequitur  omnem  creaturam 
rationalem  ignorantiae  et  errori  obnoxiam  esse  posse  ex  parte 
intellectus ,  et  deficientiae  ab  honestate  ex  parte  voluntatis:  quo 
fit  ut  certa  regula  morah  inchgeat ,  qua  possit  tuto  finem  suum 
assequi.  Jam  vero  creaturae  rationales,  ut  sunt  essentiahterin- 
telhgentes ,  ita  sunt  essentiahter  hberae ,  adeoque  etiam  adver- 
sus  vitae  regulam,  benignissime  eis  a  Deo  datam,  agere  possunt. 
IIoc  vero  malum  morale  est.  Malum  igitur  morale  non  est  nisi 
per  creaturam  liberam,  nec  exigit  nisi  causam  deficientem  seu 
defectibilem  et  limitatam.  Hic  igitur  totus  controversiae  cardo 
evolvitur,  utrum  nempe  Deus  potuerit  creaturam  intelligen- 
tem  ac  limitatam  condere ,  et  utrum  bonitate  sua  adigatur  ad 
eam  exteriori  aliquo  praesidio  ila  muniendam ,  ut  deficere  illa 
non  possit.  Nos  prinmm  affirmamus,  alterum  negamus.  Affir- 
mamus  prinuim,  quia  nihil  impedit,  quominus  Deus  optimus 
possit  efficcre,  quod  non  repugnat,  et  inse  bonum  estetquod 
exposcit  ipsa  creaturae  notio  atque  conditio.  Alterumnegamus, 
c|uia  nulla  lege  Deus  optimus  adstringitur  ad  largiendum  bo- 
num  aliquod  extrinsecum  ,  quod  scilicet  non  exposcit  ipsa  crea- 
turae  notio  atque  conditio.  Quod  si  Deus  ejusmodi  bonum  ad- 
dit,  id  ex  mera  liberalitate  facit,  quae  proinde  nullam  impor- 
tat  obligationem ,  et  diversos  gradus  habere  potest,  ut  ipsa  li- 
beralitatis  idea  evincit.  Sed  jam  ad  singulas  probationes. 

156.  Ad  1™,  Neg.  ob  allatas  rationes.  Cum  agatur  de  re  in 
se  bona ,  et  qua  bene  utens  creatura  potest  semper  ulteriorem 
fehcitatem  acquirere.  Nec  Deus  tenetur  ob  abusum  accidenta- 
lem,  licet  praevisum,  ac  praevisam  inde  provenientem  pernicicm, 
abstinere  a  donis  suis  conferendis.  Dedecus  vero  ac  dehonesta- 
mcntum  se  tenent  ex  parte  creaturae,  ad  quae  propterea  repa- 
randa  Deus  decrevit  poenas ,  sive  temporales,  sive  aeternas,  pro 
oHensae  seu  dehonestamenti  modo. 

157.  Ad  2">,  Neg.  ut  pariter  patet  ex  dictis.  Potuisset  qui- 
dem  Deus  id  praestare  ,  ^e^  non  debuit ,  utadversariiaffirmant 
et  nonprobant;  alioquin  evincerent  \)ewm  debuisse  crealuras 
omnes  intelligentes  statim  condere  in  gradu  supremo  felicitatis 


1}  Bajie,  DicHonnire ,  art.  PauUcinns'^  eadem  refrlcal  in  aliis  art.  ManicAee/ii. 
Oiij/iue ,  Muicionites. 


62  TRACTATUS    DE   DEO 

ac  beatitudinis ,  nec  potuisse  alia  ratione  e  niliilo  eas  educere, 
quod  est  absurdum.  Dixi  debuisse  in  tali  supremo  beatitatis 
gradu  coUocare;  quia,  cum  malum  metaphysicum  sit  defectio 
ulterioris  boni  ut  vidimus ,  quicunque  inierior  gradus  felicita- 
tis  supponatur,  semper  erit  malum  respectu  ukerioris  gradus, 
quem  creaturae  illae  assequi  potuissent. 

158.  Ad  3™,  Neg.  Haic  enim  non  est  nisi  idea  praepostera 
atque  avdQCJTConad-iyirj,  a  nobis  nempe  desumpta,  ex  nimio  no- 
stri  amore  ((ftXavTia)  proveniens,  quam  ad  Deum  transferi- 
mus,  et  qua  fit  ut  nos  ipsos  velut  centrum  spectemus,  ad 
quod  omnia  referri  debeant.  Nihil  vero  nostra  refert ,  si  intel- 
ligere  nequeamus  quomodo  Deus,  quem  natura  seu  essentia 
bonum  esse  ratio  ipsa  dicat,  possit  permittere,  nec  a  nobis 
avertat  tot  mala,  quibus  obruimur;  nobis  sufficit  ostendere 
id  non  repugnare ,  quod  evincimus  sive  a  priori  sive  a  po- 
steriori,  ut  ajunt.  Si  nunc  quae  partium  nostrarum  sunt  exe- 
cuti  fuerimus,  divina  gratia  adjuti,  olim  videbimus  aperte,  quod 
nunc  nonnisi  in  speculo  et  in  aenigmate  videmus. 

159.  Ad  4«",  Respondeo  nos  minime  adstringi  ad  hanc  po- 
tius  quam  aliam  assignandam  rationem ,  qua  Deus  permotus 
sit  ad  hunc  providenliae  ordinem  prae  alio  amplectendum;  po- 
test  haec  esse ,  possunt  esse  aliae,  quas  ignoramus;  possunt 
etiam  plures  esse.  Hoc  certum  ac  ratum  apud  omnes  esse  de- 
bet  Deum,  utpote  sapientissimum  atque  sanctissimum ,  fines 
habuisse  dignos  se ,  dum  prae  tot  aliis  innumeris,  qui  ipsi  prae- 
sto  esse  potuerunt,  hunc  potius  ordinem  eligere  statuit;  qui- 
nam  autem  praecise  sint  illi  fines,  nonnisi  conjecturaliter ,  at- 
que,ut  dicitur,  ex  congruentia,  determinare  valemus,  licet 
omnes  demum  in  gloriam  ejus  cedant,  a  qua  ipse  praescinde- 
re  nequit,  quum  omnium  supremus  tinis  sit  *). 


1)  Diversas   vias   inierunt,  qni  Bayle  alias  xxxix,  n.  ISj  De  Genesiad  /iV.Iib. 

impiignare    aggressi   sunt,    inter  quos  xi,  cap.  10;  De  duno  persevernnti<e,cap. 

eminet  King:   archiepiscopus    dublinen-  10).  Hoc  ipsum  fasi  sunt  non  pauci  Iie- 

sis,   Jacquejot,  La  Piace,  Leibnitzius,  terodoxi,  quos   citat  et  sequitur  Joan. 

Le  Clerc,  P.  Malebranche;  quoruin  va-  Chrisloph.  Wolfius,   Mnuich.    secl.  iir, 

riasystemataseu  principia  videripossunt  n.  20;  et  ex  nostrls  Michael  de  Elizade 

Si^\xAEtrg\t.r,Oict.tlieoLaii'\..mnnicheisvie.  S.  J.  Formn  verte  religionis,  q    xxxix , 

Appositeobservat  And.  Spagniop.  cit.  De  n.  727  et  seqq.  j  Alfonsus  de  Sarasa  S. 

malo ,  diss.  ii,  sect.  vii,  n.  129,  non  posse  J.  Ars  semper  gnudenili,   tom.  i,  tract. 

determinatam   vel  nos  determinalas  de-  vi,  aliique.  Quare  nihil  inelius  in  hacre 

tegere  in  particulari  rationes  adxquatas,  quam  illud  Scaligeri  usurpare:   ^escirts 

per  quas  Deus  rectissime  permittit  pec-  velle,  qute  mugister   opttmus   docere  non 

cata;  certe  vel  ipse  S.  Auu^ustinus  cum  vult,  eruditu  inscitin  est.  Quod    si  pro- 

in  hanc  rationem  inquirendam  medita-  ferri  tanquam  determinatse  nonnull^e  ra- 

tus   fuisset,    illam    esse   supra   captum  tiones  possunt,    ut    etlam    solent,    ill» 

suum  professus  est,  dlcens:  Altitudinem  adxquat;e  dici  nequeunt,   sed   partiah's 

Consilii  ejus  penetrare  non  possttm,  etlon-  atque ,  ut  eas  vocat  Card.   Beilarminus 

ge  suprn  rires  mens  hoc  esse  confileor(De  (De  nmiss.  grntiu!,  lib.  ni,  cap.    2),  pro- 

Genesi   ad  lit.  lib.    xi ,    c.  4,  n.  6);  et  bnbiles.  Has  expendit  singillatim  Spagni 

alibi   passim   {Epist.  nd  Pnulin.   cxux,  libro  cit.   n.    130  et  seqq.,  ostenditque 


PART.   I.    CAP.   ir.   DK    DKI  UNITATE.  63 

160.  Nec  tamcn  scquitur,  quod  primo  loco  n)  inferebatur, 
indignmn  Deo  esse  qimrere  gloriam  suam  tanto  creatura- 
rum  suarum  detrimento.  Deus  enim  in  hypothesi  non  quicrit 
seu  intendit  simpliciter  i>loriam  suam  ex  creaturarum  suarum 
dctrimento,  sed  supposita  istarum  mahtia,  quam  impedirenoii 
tenetur,  eruit  inde  gloriam  suam. 

161.  Non  secundum  i),  quia  quid  magis  conferat  ad  glo- 
riam  Dei  nostrum  non  est  dijudicare,  quia  prorsus  ignoramus 
an  in  hoc  sciUcet  potius  quam  in  altero  systemate  majorem  glo- 
riam  cssct  consecutus.  lloc  autem  Deus  longe  melius  quam 
nos  novit 

162.  Non  tertium  c)  denique  ,  quia  particeps  criminis  non 
est,  nisi  qui,  cum  possit  et  debeat  praevisum  abusum  impedi- 

,  re,  non  impedit,  cujusmodi  esset  provisor  particuhu'is ,  non 
autem  Deus,  qui  ex  dlctis  non  tenetur,  utpote  provisor  gene- 
rahs,  qui  potest  in  particularibus  defectus  ahquot  pati  ob  to- 
tius  universi  bonum,  ut  bene  jam  adverterat,.  post  S.  Augu- 
stinum,  S.  Thonias  ^);  et  sic  responsio  patet  ad  exempla  pa- 
tris,  matris ,  magistri ,  etc.  ahaque  non  pauca,  quaj  lasciviens 
Bayhi  ingenium  excogitavit,  in  quibus  idem  semper  latet  so- 
phisma,  in  eo  positum,  quod  concludat  ab  eo,  ad  quod  tene- 
tur  provisor  particularis  et  hmitibus  circumscriptus  obstrictus- 
<|ue  morahbus  legibus,  ad  provisorem  generalem,  infinita  po- 
tentia  ac  bonitate  praeditum,  qui  non  tenetur  ad  totum  illud 
<juod  potest  2). 

163.  Inst.  Deus  non  potuit  condere  creaturas  ralionalcs  nisi 
ad  fehcitatem;  ergo,  hcet  absolute  non  teneatur  totum  malum 
ab  ipsis  avertere,  tenetur  tamen  hypothetice y  cum  ahasfinem 
suum  obtinere  non  possit. 

164.  Resp.  Dist.  antec.  Id  est,  ad  fehcitatem  per  bonum  usum 
illorum  donorum,    quibus  illas  cumulavit,    conc.  quacumque 

omnes    iiiadxqualas  esse,  sive  qu3'pro*  permitteret  scelera ,  ut  haberet  in   qui- 

lata!  sunt  ab  antiquis,  sive  qu«  afferun-  bus  exerceret  justitiam ,  crudelis  animi 

tur  a  recentioribus.  esset.   At  in  Deum  perfectissimura  uon 

1)  I.  p.  q.  XXII,  a.  2:  „AIiter,  inquit,  cadunt  nisi  fines  sanctissinii  et  ipso  di- 

de  eo  est,  qui  liabetcuramalicujuspar-  gni,  et  licet  puniat  malos,   non  tamen 

ticularis ,   et  de    provisore    universali ,  permittit  esse  malos  ad  finem   puniendi 

quia    provisor  particularis  excludit  de-  et   omnia    habet    in    sua    potestate,  ut 

feclum  ab  eo,  quod  ejus  curasubditur,  etiam  de  malisbona  possit  elicere.  Quod 

quantum  potesti  sed  provisor  universa-  est  fateri,   ut  observat  Spagni  n.  135, 

iis  permillil  aliquem  defectum  in  aliquo  illas  non  ^sne  adajquatas  rationes  per- 

particulari  accidere,  ne  impediatur  bo-  niissionis  peccati ,  sed  tamen  esse   ali- 

num  totiusi"  et  alibi  passim.  quas ,  quae  saltein  satis  opportuna;  sunt 

2j  Pictetus  Cunt.   l'  inii ilfe rent.  ch.  x ,  ad  revocandum  in  mentem  ,  inter  attri- 

f>.  iSd,  adnotat  permissiones  allatas  il-  buta  Dei  non  t.ssK  solain  bonitatem,  nec 

ius  patris,   et    rejjis ,   etc.  sistere  tan-  a  Deo  mundum  conditum  esse,  ut  hanc 

dem  in  ultimo  quodam  et  prjecipuo  mo-  tantummodo     crealuris     Intelligentibus 

tivo  certe  vitioso,  in   prajpostero  affec-  manifestaret ,  quod  tamen  pra;ter  ratio- 

tuj  tum  esse  imprudentes,   cum  neuter  nem  videtur  ssepius  supponere    adver- 

certus  essf.  possit  de  felici  exitu    reine-  sarius. 
dii,  de  quo  cogitatj  rex  autem  iile,  qui 


64  TRACTATUS    DK    DEO, 

rationc  obtinendam ,  neg.  Sane  Deiis  creaturas  rationales  non 
potuit  condere  nisi  ad  felicitatem  ex  intentione  sua,  ac  proinde 
eas  instruxit  mediis ,  tum  naturalibus  ,  tum  supernaturalibus, 
quibus  ipsae  bene  utendo  possint  feHcitatem  adipisci,  si  velinl; 
sed  si  istae  illis  abutuntur  ad  suam  peniiciem,  sibi  solis,  nou 
autem  Deo  ,  infelicitatem  quam  sibi  consciscunt,  adscribere  de- 
bent.  Sed  de  hoc  postea. 

165.  III.  Ohj.  V  Contrariorum  eadem  est  ratio ,  ergo  si  bo- 
num  summum  existit  omnis  boni  causa ,  existit  etiam  summum 
malum  omnis  mali  causa.  Sane  2*  efFectus  malus  non  potest 
produci  a  causa  bona  eadem  ratione,  qua  efFectus  bonus  pro- 
duci  non  potest  a  causa  mala.  Hinc  3  cum  bonum  et  melius 
dicantur  relate  ad  optimum,  malum  et  pejus  dici  debent  rela- 
te  ad  pessimum.  Demum  4"  cum  tam  bona  quam  mala  talia  sint 
per  participationem  ,  debent  utraque  reduci  ad  illud ,  quod  est 
per  essentiam  tale  cujus  naturam  ipsa  participant;  ergo. 

166.  Resp.  Ad  1'",  Dist.  In  iis  quae  contraria  sunt  per  op- 
positionem  positivam,  conc.  quae  contraria  sunt  per  opposi- 
tionem  negatwam,  seu  pHvativani ,  neg.  Ex  eo  enim  quod  sol 
necessarius  sit  ad  aerem  illuminandum ,  non  efficitur  aliquam 
similem  et  oppositam  L-ausam  requiri  ad  tenebras  producendas, 
quae  offunduntur  sola  lucis  absentia  et  privatione.  Hinc  cum 
malum  sit  boni  privatio,  quae  negativa  est,  nonnisi  causam  fini- 
tam  et  imperfectam,  quae  a  recto  ordine  deflectere  possit,  ex- 
postulat,  et  malum  ita  bono  inhaeret,  ut  sine  ipso  bono  nec 
esse ,  nec  intelligi  queat. 

167  x\<l  2"',  Dist,  Non  potest  produci  a  causa  bona  quate- 
nus  bona  est.  conc.  quatenus  a  bono  deficit,  ut  expositum  est, 
neg.    et  nego  paritatem  cum  eflfectus  bonus  sit  positivus. 

168.  ^fl?  3"S  Dist.  Sed  diversa  ratione,  conc.  eadem  ratio- 
nc ,  neg.  Bonum  enim  et  melius  dicuntur  relative  ad  optimum 
per  accessum,  malum  autem  et  pejus  per  recessum ,  nempe 
a  bono  vel  optimo. 

169.  Ad  4"»,  Dist.  Bonum  tale  est  perparticipationem,cowc. 
malum,  neg.  Neque  enim  malum  dicitur  per  participationem^ 
sed  per  privationem  vel  negationem  boni,  ut  diximus  ^). 

C  A  P  U  T    III. 

DE  ESSEVTIA  DEI,   EJUSQUE  PERFECTIOiVlBUS 

GENERATIM. 

170.  Deum  existere  ac  unicum  esse  ostendere  operosum  non 
est;  quid  vero  Deus  sit,  et  cujusmodi  ipsius  natura  in  se   sit, 

1)  Cons.  S.  Thom.  i,  p.  q.  xlix,  art.  Unde    non   dicitur   maluin  per  acce.sum 

3,  ad  3:  „Booum,  inqu  t,  per  accessuui  ad  sunimum  malumi   sicut    dicitur   bo- 

ad  terminum  perfectum  attenditurj  pri-  num  et  melius   per  accessuni  ad   sum- 

vatio   auteni    per   recessum  a  termino.  mum  bonum." 


PAKT.    I.    CAP.    III.   DE    DEI   KSSKNTIA.  65 

slvc  quae  essentia  propriaque  ejus  condilio,  definiri  omnino 
explicarique  non  potest.  Hinc  receptum  illud  S.  Augustini  di- 
ctum,  cui  patres  reliqui  consonant:  Deus  ineffabilis  est.  t^aci- 
lius  dicimus  quid  Deus  non  sit,  quam  quid  sit  *). 

171.  Dum  igitur  theologi  incmirere  solent  in  Dei  essentiani 
ejusque  perfectiones ,  pro  intelligentiae  humanae  modulo  id  fa- 
ciunt,  quatenus  nempe  ab  humana  mente  Deus  concipi  potest, 
non  autem  omnino  quatenus  re  ipsa  cst. 

172.  Perfectiones  autem,  noudna^  attributa  dicuntur  illae 
dotes,  quae  Deo  necessario  insunt,  atque  ab  ejus  essentia  pro- 
fluere  quodammodo  mente  nostra  concipiuntur ,  eamque  jani 
constitutam  veluti  perficere  ac  modificare. 

173.  Cum  vero  Deus  sit  perfectionum  infinitum  pelagus ,  ac 
simphcissimus  in  se  ipso,  nec,  ut  videbimus,  apprehendi  a 
mente  finita  possit  nisi  per  conceptus  pecuhares,  clum  institui- 
tur  quaestio  a  theologis,  quodnam  sit  constitutivum  Dei  meta- 
physicum,  id  debet  intelhgi  de  ratione  et  ordine,  quo  progre- 
di  mens  debet  in  serie  divinarum  perfectionum  vel  attributo- 
rum,  et  de  perfectione  ejusmodi  investiganda,  quae  spectari 
possit  ut  caeterarum  veluti  fons  et  origo,  vel  etiam,  si  placct, 
basis  et  fundamentum,  quod  caeteras  regat  atque  sustentet, 
qua  ab  ahis  entibus  Deu;  maxime  secernatur,  quaeque  propler- 
ca  constituat  ipsam  Dei  essentiam. 

174.  Essentiae  enim  nomine  intelligitur  id ,  quod  primum  in 
ente  concipitur,  et  est  ejusdem  proprietatum  fons  et  origo, 
utque  per  quod  ens  a  rehquis  entibus  omnino  distinguitur,  seu 
in  suo  esse  proprie  constituitur. 


I)  In  Pt>al.  Lxxxv,  n.  12.    Cons.    Pe-  nuui  ac  sapienteni  dlcinius,   aut   infini- 

taviu8  ,  I)e  Deo  lib.  i,  cap.  5,    ubt    re-  tuui   vel    invisibiiein.    Hh;c   nutare   con- 

fert  a  S.  Edinundo  Cantuariensi  in  S/te-  stitui  juxta   veteruiii   placita ,    ut    ina;>is 

cutu  cap.  27,  <|uatuot'  ti-adi  inudos,  qui  iiinutesjcat ,  quaui  ab  ipsis  dellexerint  1. 

ari-ipienda;  Dei  noliti;e  nubis  usui   esse  INeuletici  iili,  qui  contendunl  non  aliter 

posstint,  quoruni   dtio   sunt   interiores,  posse  nos   ad   Dei    existenti.e    co^niliu- 

alii  exteriores.  Prioris  generis  sunt  re-  neui  pervenire,   quain  per  revelationeni; 

velatio  atque   ratio :    revelatio   tutn    fit,  illos   superius    recensuiuius.   2.    Illi  qiii 

cuin  vel  arcanis  instinrtibus ,  vel  inira-  auluiiiatit    in    statu   puriE    natura^,   seu 

culis    riocenlur    boinines,    ralioiie    vero  seclusa   revelatione,    liuniines  nunquain 

co^iioscitur,  cutn  argutnenlis  ad  id  uti-  perventuros  in  Dei  exislentis  notitiani , 

niur.  Exteriores  inudi   duu  siint,  scrip-  (|iiod    passiin    in    Gerinania  traditur.   3. 

tura    et  creatura.  Rursuni   ab    antiquis  Qnatn  abutantur  noiinulli  revelationis  vu- 

passiin  dupliceiu   distin^ui   theologiain,  ce ,  qu.-e  inlerdiiin  apud   veteres   occur- 

lioc  est  disputationein,  qu%  de  divinita-  rit,  quando  de  Dei  cognitionesertiioest, 

te  ipsa  instituitur:  unatn  s^^tnbolicain  et  cuin   aliu   oinnino   sensu   ab   eu,    quem 

uiysticani   sive    arcanam,    alterain  de-  iieoterici   eidein   voci    affin^unt,    illatu 

inonstrativam.  Prior  est,  quje  sub  figu-  usurpaverint.  ^.  Id   ipsuin  dici  debet  de 

ratis  quibusdam  descriptiunibus  ac  sitni-  s^^tnbolica  Dei  notitia,  quiB  a  vetfribns 

litudinibus,  qu;£   symbola   vocantur,  ab-  accipitur  significatione    diversa    ab    ea, 

strusaruin  rerum   significationes    cunti-  qux  nunc  teinporis  obtinet  apud  nonnul- 

net  i  ut  cutn  utei-us,  et  cor,  et  inanus,  los,  qui  hoc  pallio  se  te^ere    nituntur. 

et    oculus    affinjTuntur  Deo.    Posterlor,  Cons.    Estius    tn    Sentetiliarum    lib.    i, 

qua  de  Deo  revera,  nun  figurate,  affir-  dist.  5,  §.  0. 
inat  aliquid  aut  negat ,  ut  cum  eum  bo- 

T.  IV.  5 


66  TRACTATUS   DE   DKO. 

175.  Circa  hanc  quaeslionem  quatuor  prajcipuae  sunt  tlieolo- 
gorum  sententiai.  Prima  illorum  est,  qui  nominales  nuncupan- 
tur,  juxta  quos  Dei  essentia  consistit  in  cumulo  omnium  per- 
fectionum  *);  altera  est  illorum ,  qui  contendunt  eam  ponen- 
dam  esse  in  injimtaie  radicali  seu  in  exigentia  omnium  per- 
fectionum  2);  tertia  nonnuUorum  ihomiatarum  est,  qui  opi- 
nantur  eam  sitam  esse  in  intelleciione  aciuali  vel,  ut  aliispla- 
cet,  radicali  ^) ;  quarta  demum ,  quam  sectantur  thomistae  re- 
hqui ,  ac  communis  est  inter  theologos ,  statuit  Dei  essentiam 
in  esse  a  se  {aseitaiem  vocant) ,  vel  clarius  in  existentia  a  se , 
in  existentia  necessaria,  seu  necessitate  essendi. 

176.  Cum  instituti  nostri  non  sit  in  quaestionihus  scholasticis 
diutius  immorari ,  contenti  erimus  communiorem ,  quamque 
veriorem  existimamus  adstruere  sententiam ,  de  caeteris  non 
solhciti.  Quod  quidem  praestabimus,  quum  Deo  vindicaverimus 
prout  ordo  postulat,  omnes  prorsus  perfectiones ,  ut  inde  ex 
his  illa  ordine  prior  statuatur ,  quae  spectari  possit ,  nostro  co- 
gitandi  modo,  vehit  caeterarum  lons  et  origo,  ac  constitutivum, 
ut  vocant  m«taphysicum  Dei,  seu  Dei  essentia  metaphysica. 

177.  Notandum  porro  est  perfectiones  generatim  bifariam  di- 
vidi.  Prima  pars  complectitur  eas,  quas  veteres  scholastici  vo- 
c.ih2inl  simpliciter  simplices ,  quasque  nos  absolute  simplices 
vocabimus;  ahera  vero  complectitur  perfectiones  secundmn 
quid,  quas  nos  dicemus  rnixias.  Perfectio  simplex  ea  est, 
quae  nullam  in  suo  conceptu  involvit  imperfectionem,  ac  mehor 
est  sua  opposita  et  quacumque  alia  cum  qua  est  incompossibi- 
hs  in  eodem  subjecto;  perfectio  mixta  ea  est,  quae  velahquam 
in  suo  conceptu  importat  imperfectionem,  nec  est  perfectani- 
si  in  ahquo  genere  tantum,  non  autem  absohite,  velsahemta- 
hs  est,  ut  sit  incompossibihs  in  eodem  subjecto  cum  aha  per- 
fectione  sive  mehore  sive  aequah.  Quod  ut  ahquo  exemplo  cla- 
rius  hat,  ducto  ab  ipso  S.  Ansehuo,  hujus  distinctionis  aucto- 
re  m  Monoloi^io ,  eap.  XV  (ahas  XIV):  esse  sapientem,  me- 
hus  est  suo  opposito,  quia  absolute  mehor  est  sapiens  quam 
non  sapiens;  quod  pariter  dici  debet  de  bonitate,  justitia,  etc; 
contra ,  esse  aurum  non  est  perfectio  nisi  in  auro ,  non  autem 
in  omni  genere,  quia  esset  imperfectio  in  homine,  qui  si  au- 
reus  esset,  vita  et  sensu  careret.  Advertit  autem  idem  S.  do- 
ctor  (cap.  5)  hanc  distinctionem  non  habere  locum  nisiin  sub- 
stantiis  *). 


1)  Honim  auctor  est   GuiUelinus  Oc-  relativis  quideni  nulli  dubium ,  quianul- 
camus,  de  quo  cfr.  Feller,  Dict.  hisU  luni  eorum  substantiale  est  illi ,  de  quo 

2)  Hanc  passim  scolistie  tuentur.  relative  dicitur.  Quare  si  quid   de  sum- 

3)  Cons.  card.  Gotti.,  Tract.  De  Deo,  ma  natura  dicitur  relative,  non  est  ejus 
tom.  II,  q.  3,  dub.  3.  signiflcativum  substantix.   Undc  hoc  ip- 

4)  Pruiiniserat  eniiu  initio  capilis,  „De  sum ,   quod   est  sumina   omnium ,  sive 


TART.    I,   CAP.  III.  DE    DEI   ESSENTIA.  67^ 

178.  Inesse  iiutein  possunt  alicui  subjecto  perfectiones  clu- 
plici  potissimum  modo,  nempe  vel /'orm«///^<?r  vel  etninenter 
(quatenus  sub  hoc  vocabulo  comprehenditu^  ctiam  quod  dici- 
Xuv  virtualiter  et  wquic alenter).  Tunc  ahquaiperfectionescen- 
sentur  inesse  ahcui  subjecto  formahter,.  cum  proprie  et  secun- 
dum  suum  conceptum  ac  dehnitionem  de  eo  enuntiantur;  ut 
cum  dico :  Deus  estbonus,  sapiens,  etc.  vel  in  Deo  est  boni- 
tas ,  sapientia ,  etc.  Eminenter  autem ,  quando  nonnisi  impro- 
prie  de  illo  enuntiari  possunt,  quum  non  inveniantur  in  sub- 
jecto  proutsunt,  sed  modo  longe  perfectiori,  seu  cum  subje- 
ctum ,  cui  inesse  ahqua  ejusmodi  perfectio  dicitur ,  potest  aut 
illam  producere  aut  idem  pra;stare  per  altioris  ordinis  perfe- 
ctionem  ;  sic  e.  g.  Angelus  eminenter  dicitur  continere  ratio- 
nem,  quia  longe  mehori  modo  assequi  potest  per  suam  intelh- 
gentiam,  quod  homo  per  rationem  assequitur. 

179.  His  ita  declaratis,  tria  hic  praestare  debemus:  nempe 
ostendere  1"  Deo  inesse  omnes  periectiones;  2"  quanam  ratio- 
ne  Deo  perfectiones  inesse  dicantur;  3"  quae  demum  ex  per- 
fectionibus,  quae  in  Deo  sunt,  censeri  deDeat  Dei  metaphysi- 
cum  constitutivum ,  seu  per  quam  censendum  sit  constituiDei 
essentiam.  Quod  enim  spectat  ad  modum ,  quo  se  habeant  di- 
vinae  perfectiones  ad  divinam  essentiam ,  disseremus ,  cum  de 
attributis  in  particuhiri,  ac  praecise  cum  agemus  de  Dci  sim- 
phcitate.  Sit  igitur 

r  PROPOSITIO    I. 

In  Deo  sunt  omnes  perfectiones. 

180.  Deus  enim  de  se  ipso  loquens  (Exodi  XXXIII,  19),  di- 
cit  Moysi:  Ostendam  omne  bonum  tibi.  Jam  veroomne  bonum 
Deus  dici  absolute  non  posset,  nisi  perfectiones  omnes  in  se 
contineret.  Huc  quoque  spectant,  quae  de  Deo  passim  scriptu- 
rae  praedicant,  Psal.  l^i:  Magnus  Dominus  et  hiudatnlis  ni- 
9nis ,  et  ma^nitudi?iis  ejus  non  e.st /inis ;  tum  Baruch  III,  25: 
Mugnus  est  et  non  habet finem.  Cum  autem  scriptura  magni 
tudinem  Deo  tribuit ,  non  in  sensu  magnitudinis  extensae  per 
omnia  spatia  tribuit ,  sed  cujushbet  perfectionis,  ut  sai^ientiae, 
potentiae,   majestatis,  naturae,    etc.  Quare  optime   S.  Joannes 


inajor  omnibuii,  quae  ab  illa  facta  sunt,  telligeretur;   nec   tamen   idcirco    minus 

vel  aliquid  aliud  quod  siuiiliter  relative  bona  esset,  aut  essentialis  suae  magni- 

dici  potest,    manifestum   est,    quoniam  tudinis  in  aliquu  detrinientum  pateretur. 

non  ejus  naturalem  designet  essentiam.  Quod  ex  eo  manifeste  cognoscitur,  quo- 

Si  enim  nuila  earum  rerum  unquames-  niam  ipsa  quidquid  boni  vel  magni  est , 

set,  quaruui  relatione  summa    et  major  non  est  peralium  quam  per  se  ipsam." 
dicilur ,  ipsa  nec  summa  nec   major  In- 

5* 


68  TIlAtTATUS    DK    DKO. 

Dainasceniis,  De  fide  orthod.  lib,  I,  cap.  9,  dc  l)eo  loqiiens : 
Nam  tolum  kssk  ait,  velut  immensum  quoddam  etnullis  ter- 
minis  di/initum  essentiw  pelayus  complexu  suo  ipse  conli- 
net  *).  Hoc  ipsum  janjpridem  affirmaverat  S.  Grcg.  Naz.  Orat. 
in  Natalitia ,  iisdem  bene  verbis  dicens  :  Unirersum  kssk  in 
se  ipso  ,  nunquam  inceptum ,  nunquam  desiturum ,  comple- 
xus  continety  tanquam  infinitum  quoddam  et  interminatum 
essentice  pelagus  2).  Sic  patres  reliqui. 

181.  Sed  et  ratio  ipsa  noc  suadet:  Deus  enim  est  ens  quoni- 
hil  melius  excogitari  potest.  Ergo  necessario  omnes  onniinc» 
perfectiones  in  se  contineat  necesse  est;  alioquin  jam  aliud  co 
majus  excogitari  posset,  nimirum  quod  omnes  possideret. 


PROPOSITIO   II. 

Deus  hahet  omnes  perfectiones  stmplices  formaliter,    mix- 

tas  autem  eminenter. 

182.  Talis  enim  Dei  est  idea,  ut  ipsi  tribui  debeant  omnes 
perfectiones,  quai  cum  ejus  natura  componi  possunt,  ac  remo- 
veri  ab  eo  debeat  quidquid  imperfectionem  in  suo  conceptu 
involvit,  et  cum  simplicissima  ipsius  natura  consistere  nequit. 
Quum  autem  ex  praecedenti  propositione  Deus  in  se  contineat 
perfecliones  omnes,  dicendus  est  diversaratione  possidereper- 
fectiones  simplices,  diversa  perfectiones  mixtas ,  priores  nem- 
pe  formaliter,  posteriores  eminentiori  quodam  modo,  prout 
naturj»  divinae  congruit. 

183.  Ac  primo  quidem  Deum  vere  et  proprie  seu  formaliter 
illas  continere  perfectiones  simplices,  patet  ex  ipsius  perfec- 
tionis  simplicis  notione ,  quam  dedimus.  Simplex  enim  perfe^ 
ctio  ea  dicitur,  quae  et  sua  opposita  et  omni  alia  incompossi- 
bili  melior  existit.  Ergo  omnes  perfectiones  simplices  vere  et 
proprie  Deus  in  se  continet;  secus  enim  non  esset  quidquidop- 
timum  cogitari  potest.  Hinc  omnesperfectiones  simplicesDeum 
denominant,  ct  Deus  dicitur  substantia,  spirilus,  sapiens,  ju- 
stus ,  etc. 

184.  Quod  autem  nonnisi  eminenter  contineat  perfectiones 
mixtas,  ex  earum  ipsa  nolione  pariter  eruitur;  mixtaenim  per- 
fectio  ea  est ,  qua;  involvit  aliquam  imperfectionem,  vel  saltem 
est  incompossibilis  cum  perfectione  meliori  sive  a^quali ;  hinc  si 

1)  '0).nv  Ya({  iv  iavTui  avXXapoiv  i/et  ro  x6  etvat ,  fii^Te  a^^dfievov,  /ii^te  navaone' 
tivat ,  oiovxi  ni).ayog  ovoiag  a7Tti(jov  xal  vov ,  oiozv  xi  7ti).ayo<;  ovuia?  uTZetfjov  xai 
d6(jtorov.  Pag,  142,  edit.  P.  Le  Quleii,  do^torov.  Edil.  BiHii  Ornt.  xxxviii,  n.  u, 
Paris  1712!    ^       ^      ^       .                ,     ^  paj.  615. 

2)  0).ov   yuQ    iv    earrw    avX).aflo)v  txet 


PART.    I.    C4P.    in.    DK    DEI    ESSKXTIA.  69 

Deus  vere  et  proprie  perfecdones  istas  in  se  contineret,  jam 
non  possideret  perfectiones  simplices,  cum  quibus  in  eoaem 
subjecto  perfectiones  mixtae  consistere  nequeunt.  Sic  si  Deus 
esset  corpus,  non  esset  spiritus;  si  vero  spiritus  non  est,  jam 
nec  est  quidquid  optimum  cogitari  potest.  Hinc  perfectiones 
mixtcB  Deum  non  denominant;  quare  Deus  non  dicitur  corpus, 
animal,  rationalis,  etc. 

185.  Cum  tanien  omnes  perfcctiones,  quje  in  creaturis  elu- 
cent,  Deo  insint ,  sequitur  eas  non  alia  ratione  in  eo  esse,  nisi 
quatenus  potest  illas  producere ,  ideoque  eminenter  seu  virtua- 
liter  continere;  sive  quia  nulla  est,  cui  Deus  non  aequivaleattum 
in  essendo^  ut  dicimt,  tum  in  operando.  Quare  eas  contineta;- 
quivalenter,  quia  potest  illud  producere  et  praestare,  quod  il- 
lcG  praestant,  per  altioris  ordinis  perfectionem ,  producit  enim 
illas  per  suam  omnipotentiam ;  et  quod  illa;  pro  modulo  suo 
nec  sine  multis  imperfectionibus  pra;stant,  praestat  ipse  absque 
nllo  defectu  et  cum  singulari  excellentia;  ac  propterea,  quod 
illae  possunt,  ipsepotest  per  perfectionemlonge  eminentiorem; 
hoc  est  autem  continere  eminenter. 

186.  Deus  igitur  perfectiones  simplices  formaliter,  mixtas 
vero  continet  eminenter,  quatenus,  ut  dictum  est,  istac  aliquam 
imperfectionem  in  suo  conceptu  involvunt.  Ex  dictisautempro- 
num  est  unicuique  collicere  Deum  esse  infinitam  omnis  per- 
tectionis  et  entitatis  simplicissimam  et  emmentissmiani  compie- 
xionem.  Omnis,  inquam,  perfectionis  non  solum  increatae,  sed 
etiam  creatae ,  quia  quidquid  est  bonitatis ,  pulchritudinis ,  pcr- 
fectionis ,  entitatis ,  non  solum  existentis,  sed  etiam  possibiUs 
in  creaturis ,  id  totum  infinite  perfectius  et  copiosius  continetur 
in  Deo ,  et  quidem  per  unam  simpHcissimam  rationem  suae  dei- 
tatis,  per  quam  est  omnia  formaliter  vel  eminenter.  Ilinc  me- 
rito  S.  Anselmus  loc.  cit.  infert  omnia  illa,  quae  divinitati  tri- 
buuntur,  significare,  non  qualitatem  vel  modum,  sed  substan- 
tiam  ejus,  et  ab  ipsa  omnia  summo  modo  concludi:  quidquid 
igitur  eorum ,  inquit ,  de  illn  dicalur ,  non  qualis  vel  quan- 
fa,  sed  magis  ifuid  .sit  monstratur.  Sed  palam  est ,  quia 
(juodlihel  t)onum  summa  natura  sit ,  swnme  illud  est.  Illa  igi- 
tur  est  summa  essentia,  .summa  vitUy  summa  ratio  ^  .summa 
salus ,  summa  justitia  ,  summa  sapientia ,  summa  veritas , 
.summa  ttonitas ,  summa  maynitudo  ,  summa  pulckritudo , 
summa  immortalitas .,  summa  incorruptiffilitas,  .summa  im- 
mutabiHtas ,  summa  beatitudo ,  summa  (nternitas,  summapo- 
testas .,  summa  unitas.  Quem  propterea  summe  revereri  sum- 
meque  diligere  debemus  i). 


1)  Cf.  Lps8.  De  (Hvinis  perfecl.  lib.  i,  simiis  hic  auclor,  nl  lcclonim  corda 
cap.  6.  Praeter  singularem  iu  dicendo  niire  .Tccendat  ac  iii  Deum  moveal;  pr.T- 
«la  itatcm  id  «ibi  peculiare  vindicatpiis-     sertim  in  suis  recollectionibus  precato- 


70  TRACTATUS  DE  DEO. 


DIFFICULTATES. 


187.  Ohj.  1"  Relationes  divinae  non  siint  perfectiones  simpli- 
ces,  sed  mixta^  seu  secundum  quid;  atqui  in  Deo  formalitei* 
sunt.  Falsum  igitur  est  perfectiones  mixtas  non  esse  in  Deo  ni- 
si  eminenter.  Praeterea  2"  ex  dictis  perfectiones  divinae  proflue- 
re  intelliguntur  ab  essentia;  ergo  in  illa  formaliter  non  conti- 
nentur. 

188.  Resp.  Ad  1"»,  Disf.  nntec.  Quatenus  in  eodem  subje- 
cto  consistere  simul  nequeunt,  conc.  quatenus  imperfectionem 
involvunt  in  suo  conceptu ,  neg.  Diximus  autem  perfectionem 
mixtam  esse .  quae  vel  imperfectionem  in  suo  conceptu  impor- 
tat,  vel  saltem  in  eodem  subjecto  cum  alia  consistere  nequit; 
hoc  porro  tantum  posteriori  sensu  inter  perfectiones  mixtas  re- 
censentur  divinae  relationes;  eadem  enim  persona  non  potest 
habere  paternitatem  et  lihationem,  quae  duae  proprietates  sein- 
vicem  excludunt.  Non  desunt  qui  relationes  perfectiones  esse 
negant,  cum  relatio  non  dicat  neque  perfectionem  neque  im- 
perfectionem,  sed  modum  seu  habitudinem  unius  ad  ahud,  sed 
de  hoc  in  tract.  de  Trinitate. 

189.  JLr/ 2"»,  Dist.  Profluere  intelhguntur,  si  distincte  consi- 
derentvir ,  conc.  si  generatim ,  ne^.  Hoc  enim  sensu  sunt  for- 
mahter  ipsa  divina  essentia. 

PROPOSITIO  m. 

Essentia  Dei  metaphysica  videtur  constituenda  in  eo  quod 
^it  ens  a  se  ac  independens ,  seu  in  existentia  a  se. 

190.  Essentia  enim  metaphysica  seu  metaphysicum  Dei  con- 
stitutivum,  ex  communi  doctrina,  quatuor  debet  in   se  con- 


riis,  inquibiis,    duin   sunimain  co1li{s:!t  luptdluin  el  lionorun:  (leliisi,   nihii  Iio- 

eorum  oinnium ,  de    quibus  pracedenti-  rnin  inveniiint  ruiii  excitfintur,  sed  cum 

bus  capitibus  late  disseruerat,  ejjregias  doiore  aniini  vident  se  niisere  deceptos, 

precationum  fornuilas  exhibct.  Ut  hujus  ita  accidit  ontnibus  liujus  iniindi  aiiiato- 

rei  specimen   habeant  auditores  nostri,  ribus,  vitse  istins  per  mortem  corporis 

partem  hic  referre   placel  recollectionis  discusso  soinno,  inente  in   lucem  alte- 

quain  niateria},    de  qua  a^imus,    subji-  rius  Sceculi    expergiscente.    IVihil  iafitur 

cit:    „Vilescant   mihi   omnia    transitoria  illoriim  aineni  auta;stimem,  sed  tesoluni 

propter  te ,  ot  cara  sint  inihi  oinnia  tua,  et  bona  twa,  qu.-e  in   te  recondita,  quae 

et  tu  Deus  meiis  plusquam  omnia.  Quid  tu   ipse    es,    quibiis    fruentur   oiternum 

enim  sunt  CTtera  omnia  ad  excellentiain  qui ,  hisce  caducis  contemptis,   tibi  in- 

bonorum  tiiorum?  Fiimus  sunt,   umbra  haeserint.  Amem  te  super  omnia,  etsem-, 

sunt  ei  vanitas  omnes  divitice  et  deliciae,  per  serviam  tibi^  quia  infinite  meliores 

omnisque  gloria  hiijus  mundi,    qu£B  ini-  omnibus,   et  dignus,   ut  omnis    amor, 

sere  oculos  mortalium  fascinant,  nc  ve-  oninis  benevolentia ,    omnis   benedictio, 

ra  llla  bona    qua;  in  te  sunt,  coj2:nosce-  omnis  gratulatio ,  omnis   gloria,   omnis 

re  et  persequi  valeanl.  Etsicutqui  dor-  servitus  tibi  ab  onini  creaturain  omnem 

iniunt ,   inani    imagine  divitiaruai,  vo-  ielernilatem  deferatur  et  impendatur." 


PART.  I.  CAP.  III.  DE  DEI  ES8ENTIA.  71 

ditiones  complecti:  nempe  1"  ut  sit  quidpiam  intrinsecum  enti, 
2**  ut  ipsum  ab  aliis  omnibus  secernat,  3"quod  primo  concipia- 
tur,  ^  dcmum  ut  caeterarum  omnium  perfectionum  spectari 
possit  veluti  fons  et  origo.  Atqui  in  aseitate,  seu  in  existentia 
a  se,  quatuorejusmodi  conditiones  reperiuntur,  quae  ad  essen- 
tiam  metaphysicam  constituendam  requiruntur  et  sufiiciunt. 
Nam  ratio  entis  a  se  est  quidem  intrinsecum  Deo,  ut  patet,  ni- 
hil  enim  ea  prius  cogitari  potest;  nihil  praeterea  estquodDeum 
magis  a  creaturis  distinguat,  quit  e.9se,  acceperunt  ab  aUo;  o- 
mnia  demum  attributa  ex  hoc  quasi  principio  dimanare  conci- 
piuntur.  Ex  eo  enim  quod  Deus  intelhgitur  esse  ens  a  se  statim 
necesse  est,  ut  omnibus  perfectionibus  cumulatissimus  nuUis- 
que  terminis  circumscriptus  intelligatur.  Quare  S.  Thomas,  cum 
docuisset  Deum  esse  ipsum  esse  per  se  subsistens,  ex  hoccol- 
hgit,  €um  omnes  perfectiones  continere ,  quia  omnis  perfectio 
pertinet  ad  ralionem  essendi  *);  ac  poslea  cum  S.  Joan.  Dama- 
sceno  statuit  ex  omnibus  Dei  nominibus,  quae  deDeo  dicuntur, 
praecipuum  et  Deo  maxime  proprium  es&e  oui  est  ,  totum  enim 
in  se  ipso  comprehendens ,  habet  ipsum  esse  velut  quoddam 
pelagus  substantiae  infinitum  ^). 

191.  Haec  sane  sententia  magis  consentanea  videtur  tum  sa- 
crae  scripturae  tum  sanctorum  patrum  doctrinae.  Deus  enimipse 
suam  naturam  nomenque  sibi  proprium  expositurus  (Exodi  III, 
14)  aitMoysi:  E(fO  smn  quismn:  sic  dices  filiis  Israel:  Qui 
EST  misit  me  ad  vos  3).  Quae  verba  expendens  S.  Hilarius,  De 
Trinitate,  lib.  I:  Admiratus  sum,  inquit,  plane  tam  absolu- 
tam  de  Deo  siffnificationem,  (/uoi  natura;  divbm  incompre- 
hensibilem  cognitionem  aptissimo  ad  intelUgentiam  humanam 
sermone  lotfueretur.  Non  enim  aliud  proprium  mayis  Deo 


1)  I.  p.  q.  IV,   a.  2.  Cfr.  Snarez,  JUe-  et  singulare,  nisi    cui    niliil   adsquabi- 
taph.  tom.  II,  disp.  xxx,   sect.  i  etseqq.  tur?  Quid  prlncipale,   nisi    quod  super 

2)  Ibid  xiii,  a.  2.  Adeo  Dei  propriuui  oinnia?  Nisi  quod  ante  omnia,  et  ex 
esse  n  «<;  Tertullianus  pro  certo  liabet,  quo  omnia  ?  HascDeussolus  habendo  est, 
ut  inde  arguat  adversus  Hermogenem  etsolus  habendounus  est.  Si  et  alius  ha- 
materiam  ieternam  non  esse.  En  qno-  bnerit,  tot  jam  erunt  dei,  quot  habue- 
modo  ipse  ratiocinetur,  cap.  k:  „Hlnc  rint  quae  Dei  sunt"  .  .  .  et  ita  prose- 
denique  incipiam  retractare,  uit,  de  ma-  quitur  cap.  5,  6,  7,  edit.  Rigaltii. 
teria,  quod  eam  Deus  sibi  comparet ,  3)  Hebraice  vero  legitur  ad  literam 
proinde  non  natam,  proinde  non  factam,  n%~lN  'Wii^  '"I\"1J?  ero  qui  ero  ;  lxx  ver- 
proinde  aeternam,  sine  fine  propositam.  "'""   ^    '■  ' 

Quis  enim  alius  Dei  census,  quam  «ter-  terunt:  'Eysj  elm  6  "/2v,  et  vulgatus  iio- 

nitas?  Quis  alius  ^ternitatisstalusquain  ster,  .reddidit:  Ego  sum  qui  sum,  Aquila 

semper  fuisse  el  futnrum  esse,  ex  pr.-e-  «t  THeodotion  hebraja  ad  verbnmreddi- 

rogativa  nuilius   initii  et   nullius  finis?  derunt:  "£oo^ce«  6?  honat.  Onkelos, S>- 

Hoc  si  Dei  estproprium,  solius  Deierit,  r"»  et  Persa,  textus  hebrsei  verba  reti- 

cujus   est   proprium,  quia  etsi  alii   ad-  nent,  Arabs   uterque    habent:  Effo   sum 

scribatur  (nempe  si  et  alii  adscribatur),  eetemus ,  qui   non   desinit.   Paraphrastes 

jam  non   erit  Dei  proprium,  sed   com-  «lonathan  nempe  et   Targum   hierosoly- 

mune   cum    eo  cui    et   adscribitur  .  .  .  milanum  liberius  verba  illaexposuerunt. 

Quod  sl  Deus  est,  unicum  sit  necesse  Sensus    semper    idem  est.   Cfr.  Rosen- 

est,  ut  unius  sil.  Aut  quid  erit  unicum  luiiHer. 


TRACTATUS    DE    DKO. 


<iuam  es.se  tnfeWigihir ^  (luia  ad  ipsum  quod  est,  neque 
desinenHs  esi  aliquando ,  neque  Ciepti;  ac  S.  Bernardus,  D» 
consideratione;  lib.  IV,  c.  6:  Sihonum^  si  magnum.,  si  bea- 
tum  ,  si  sapientem ,  vel  quidquid  tale  de  Deo  dixeris,  in  hoc 
rert)0  instauratur ,  quodest  est.  Nempe  hoc  estei  esse,quod 
h(ec  omnia  esse.  Sic  patres  reliqui,  sive  graeci  sive  latini,  quo- 
nim  testimonia  profert  Petavius  *),  qui  praeterea  ostendit  hanc 
ipsam  inhaesisse  sententiam  philosophis  ipsis  ac  judaeorum  do- 
ctorihus  ^). 

192.  Et  ha;c  quidem  pro  instituti  nostri  ratione  dicta  sufti- 
ciant;  qui  enim  phirade  hocargumento  cupit,  adeatipsos  scho- 
histicos. 


1)  De  Di-0,  lib.  i,  rap.  6. 

2)  Ib.  Miruin  proinde  est  Beawsobre, 
Histoire  </e  Manichee  ,  etc.  liv.  iii)  ch.  3, 
)?.  'A,  scribere  potnisse:  „Suppose  que 
benys  d'Alexandrieait  connu  cette  ve- 
rite  (aseitatem  neinpe  proprietatem  esse 
divinilatis  propriam  et  incommunicabi- 
lein),  il  est  neanmoins  constant  que  les 
philosophes  Tont  ignoree,  et  qu'elle  a 
«^chappe  a  la  penetration  du  plus  sub- 
til  de  tous  les  Peres.  Je  veux  parler  de  S. 
Augustin."fiip:o.juxtahunc  criticumhanc 
veritatem  metaphysicam  ignorarunt  phi- 
losophi  omnes  antiquitatis  et  patres  omnes 
uive  ffraeci  sive  latini.  Petavius  tamen  loc. 
cit.  in  medium  proferthujus  veritatis  as- 
«erlores  Piatonem  inTimaeo,  Plolinum  , 
Alameniuin,  Plutarchum,-  ex  judaeis  Phi- 


lonem?  ex  patribus  laudat  Clementem 
Alex.,  Gregorium  Wazianzenum,  Diony- 
sium  Alex.,  Hieronymum,  Hilarium,Dio- 
nysium  Areopaja^itam  nuncupatum ,  Ma- 
ximum  Mart. ,  Damascenum,  aliosque, 
quorum  ibidem  testimonia  et  argumen- 
tandi  ratio  vlderj  possunt.  Quoniam  ve- 
ro  Beausobre  commemorat  S.  Augfusti- 
nnm,  ex  eo  afferemus  testimonium.  In 
tract.  in  Psal.  cxxi,  interrogat;  „Quid 
e.st  quod  est?  Quod  ;Eternum  est.  Siain 
quod  semper  aliter  atque  aliter  esl,  non 
est,  quia  non  inanet.  JVon  oinnino  non 
est,  sed  non  summe  est."  Fuse  etiam 
de  hoc  disserit  S.  Doctor  tract.  xxxviii, 
in  Joan.  tum  aliblsaepe.  Recolantur  ver- 
ba  adducta  ex  Tertullrano. 


D  c:  D  E  o 

EJVSQUE  ATTBIBUTIS 
PARS  ALTERA. 

DE  DIVIXIS  ATTRIBUTIS  SINGILLATIM. 

193.  JJlvina  attribula  alla  simt  absoluta,  quae  ad  divinam 
referuntur  naturam,  alla  relativa ,  quae  referuntur  ad  personas. 
De  hls  suo  loco.  Ex  attrlbutls  autem  absolutls  alia  dlcuntur  ne- 
gativa ,  non  quasl  relpsa  negativa  slnt,  sed  quia  voclbus  expri- 
muntur  negatlvis ,  ut  inlinltas ,  immensltas ,  immutabllltas  etc. 
Quae  tamen  notionem  posltivam  praeseferunt,  alia  affirmotiva 
vocantur,quod  vocibus  aflirmantibus  praedicantur,  ut  bonitas, 
justitia,  etc,  alla  demum  respectiva  dlcta  fuere,  utpote  quae  ad 
operatlones  referantur,  cujusmodl  sunt  sclentia,  omnipotentia, 
providentla  etc.  Haec  sunt  praBcIpuae  divinorum  attributorum 
alvisiones,  qulbus  alll  allas  adalderuntplusmlnus  imperfectas  *). 
Nobis  hic  satls  erunt,  ne  ex  copia  ejusmodi  divisionum  confu- 
sio  potlus  quam  clarltas  orlatur. 

194.  Nimis  longum  esset  de  singulls  attributis  instituere  ser- 
monem ,  et  quaestlones  agitare ,  illa  propterea  tantum  expende- 
mus,  in  qulbus  maxlme  erratum  est,  simpHcItatem  nempe,im- 
mutabllltatem ,  llbertatem,  infinltatem,  immensltatem,  aeter- 
nitatem. 

C  A  P  U  T    L 

DE  SIMPLICITATE  DEI. 

195.  Simplex  dicltur  i[juod  caret  omni  composltione ,  quae  est 
distinctorum  unlo ,  potest  autem  esse  haec  compositlo  vel  phy- 
slca  vel  metaiphyslca  vel  logica.  Compositio/?%.Wca  est  ea,  quae 
constat  partibus  realiter  dlstinctls ,  cujusmodl  e.  g.  sunt  cor- 
poraomnla;  imtaphysica  compositio  ea  est,  quae  exurgit  ex 
potentia  etactu,  essentia  et  existentia,  natura  ac  personalltate; 
logica  demum ,  quae  coalescit  ex  genere  et  differentla. 

1)  Prffiter  positirn  aUributa  ac  negnti-  feruntur;  cowmumcabilio,  quffi,  licetdi- 

rn,  elc.  recensentnr  quieacentin  senim-  verso  gradu,  creaturiscoinmunicari  pos- 

\nawnUa  (avBviQyrira.) ,  n  operntira  seu  sunt,  ut  sapientia,  bonitas,  etc,  et  in- 

transeuntia    ( eV«^j'i;T«a) ;   primitirn,  cx  communicnbilin ,   ut  omnipotentia^  pro" 

quibus   alia  scilicet  deducuntur,  et  de-  prin ,  ut  aeternitas,  metnp/iorica,  ul  mi- 

rnnta :  metnp/iysicn,qnse  adDeisubstan-  sericordia,    ira,    moralia,  ut   «anctita* , 

tiam  infinitam  spectant,  et  momlia,  quas  justitia  etc. 
ad  ejus  intelligentiam  ct  voluntateni  re- 


74  TRACTATUS    DE    DEO. 

196.  Circa  Dei  simplicitatem  non  pauci  quovis  tempore  erra- 
runt.  Ac  1"  quiclem  ex  ctlmicis  illi  onmes,  qui  idola  ut  deos 
habuerunt,  quos  plcrosque  fuisse  ostendimus ,  vel  qui  numina 
corporea  admiserunt.  2"  Ex  christianis ,  qui  humanam  formam 
Deo  tribuerunt,  anf/iropOinorp/tUw  j)roj)teren  dicti;  quam  qui- 
dem  quaestionem  indifTerentem  ad  fidem  esse  contenciunt  soci- 
niani  et  arminiani  ^).  3"  Cum  veteribus  stoicis  recentiores  pan- 
iheistae,  Spinoza  duce,  qui  in  sua  et/iica  pantheismum  geome- 
trica  methodo  exponere  ac  demonstrare  aggressus  est,  et  nihil 
adstruit  nisi  materiam  teternam,  improductam  et  immensam, 
quam  Deum  vocat,  cui  paucis  ab  hinc  annis  judaeus  Salvator 
adstipulatus  est  ^).  4"  li  qui  realem  distinctionem  commenti 
sunt  inter  divinam  essentiam  et  attributa,  qui  quidem  error 
vulgo  Gilberto  Porretano  tribuitur,  nonnullis  rechuuantibus  ^). 
Hunc  eumdem  errorem  adoptarunt  graeci  schismatici  passim,  a- 
gente  potissimum  Gregorio  iPalama    episcopo  thessalonicensi, 


1)  Beausobre,  Histoire  (fe  Manichee , 
etc,  liv.  III,  ch.  2,  pag:.  48i,  censet,  noii 
esse  haeresim  perniciosam  conciperena- 
turam  divinam  veJut  lucem  exlensam. 
Sic  enim  ait:„Toutce  qui  peutmecon-. 
venir,  c'est  de  peser  a  la  balance  de 
requite  et  de  la  reliirion  la  question,  si 
c'est  une  heresie  dangereuse  de  conce- 
voir  la  nature  divine  comme  unelumie- 
re  etendue.  Voici  ce  qui  peut  en  faire 
douter,  etc." 

2)  Histoire  des  Institutions  de  Moise , 
tom.  III,  seconde  partie,  chap.  i,  Jeho- 
vah.  Hic  auctor  tauien  nej^at  se  adinitte- 
re  pantheismum,  sed  contendit  non  csse 
admittenduin  nisi  tnlinilheisniuin ,  sive 
existentiam  universalein.  Sic  enim  pro- 
priani  sententiam  prumit  loc.  cit.  pag. 
180:  „Maintenant  rcunissons  tous  les 
etrcs  et  loutes  les  inlelliffences  secon- 
daires  connues  et  inconnues,  ajoutons 
un  meme  accord,  une  meine  tendance, 
une  meme  harmonie,  voila  rexisten- 
ce  universelle.  Mais  n'est-ce  point  le 
panlheisme?  Mais  alors  chaque  chose 
u'est-elle  pas  Dieu?  Le  mot  pan  signifie 
loiit,  et  !'expression  nn  toiit  indique  une 
oeuvre  faite,  terminee,  bornee.  Or  Tetre 
universel  n'  a  pas  de  bornes  dans  notre 
espritj  .  .  .  au  lieu  du  molpun  pla^ons 
le  mot  in/ini,  faisons,  si  Ton  veut,  l'in- 
finitheisme,  et  soudain  la  premiere  o- 
bjection  (du  panthcisnie)  disparait."  Ast 
parum  x'efeft  denominatio ,  cum  agatur 
de  re,  utrum  nempe  Deus  ab  universo 
distinctussit  nec  ne,  seu  an  ipsa  reruin 
universitas  Deus  sit.  Sane  ipsemet  in 
nota  fatetur,  ad  rei  summam  quodspe- 
ctat,  in  unum  convenire  pantheismum 
et  iniinitheisinum ,  imo  et  spinozismum. 

3>  Critici  inter  se  divisi  sunt  circave- 
ros  Gilberti  errores  (quos  ipse  tanien  re- 


vocavit  in  concilio  reniensi)  i  alii  enim, 
ut  Vasquez ,  Frassen,  etc.  longe  proba- 
bilius  esse  arbitrantur,  Gilbertum  non 
distinxisse  inter  Dei  essentiani  atque 
attributa  ,  sed  solum  essentiam  et  pro- 
prietates  a  persona  realiter  distinctas 
esse  contendisse.  Atque  hi  innituntur 
tuin  auctoritate  Othonis  frisingensis  tum 
actorum  concilii  remensis ,  quse  ex  co- 
dice  vaticano  vulgavit  Vasquez.  Alii  au- 
tem  communiter  cum  Petavio,  Nat.  Alex. 
censent,  Gilbertum  utramquedistinctio- 
nem  propugnasse,  tum  inter  essentiam 
et  attributa,  tiim  inter  essentiain  et 
proprietates  alque  personani)  hi  autein 
citant  auctoritatem  S.  Bernardi  et  Gau- 
fredi  monachi.  Cons.  Petavius,  De  Deo, 
lib.  I,  cap.  8,  §.  '4  et  seqq.  etNat.AIex. 
Syno/jsis  in  stec.  xi  et  xii,  cap.  4,  art.  9, 
pro  posteriori  hac  sententia  j  pro  priorl 
cfr.  Vasquez,  qui  tamen  disp.  cxvi,  in 
1  part.  sancti  Tliomie ,  cap.  2,  errorem 
de  discriinine  inter  essentiam  et  attri- 
buta  adscribit  Gualtero,  contenditque 
Gilbertum  soluin  dixisse  „concretum , 
Detif,  aliquando  poni  pro  persona,  ali- 
quando  pro  natura:  cuin  ponitur  pro 
natura,  concedebat  (Gilbertus)  Deum 
esse  ipsam  deitatem  et  unitatem  j 
cum  vero  ponitur  pro  persona,  dicebat, 
non  esse  concedendam  illam  propositio- 
nem,  Dens  est  natura  dirina ,  in  casu 
nominandi.  Siiniliter  veritatem  et  aliaat- 
tributa  abstracta  non  praedicabat  de  per- 
sona,  nec  de  Deo  quando  pro  persona 
ponebatiir,  ex  quo  ille  solam  distinctio- 
nem  realem,  seu  ex  natura  rei  inler 
personam  ex  una  partc,  et  essentiam 
atque  attributa  ex  alia  constituebafc. 
Deinde  disp.  cxx,  cap.  2,  refert  acta 
concilli  remensis,  qu;e  ibldeih  legi  pos- 
sunt. 


PART.   II.  CAP.  I.  DE  DEI  SIMPLICITATE.  75 

qui'virtutem  Dei,  iveQysiav,  operationesc[ue  a  divina  essentia  re- 
aliter  distinguebat,  ac  commentus  est  quamdam  lucem  ab  ea 

Eromanantem,  qualis  ChristoafFulsitin  monteThabor  *).  Sicab- 
as  Joachim  realem  distinctionem  invehere  visus  est  inter  divi- 
nam  naturam  divinasque  personas,  cujus  proinde  hbellus  in 
concilio  latheranensi  IV,  anno  1215,  proscriptus  est.  5"  In  op- 
positum  scopulum  inciderant  anomcei ,  qui  steculo  quarlo  Eu- 
nomium  et  Aetium  sequuti,  nullam ,  nec  rationis  quidem,  di- 
stinctionem  inter  Dei  essentiam  ejusque  attributa ,  atque  inter 
attributa  ipsa  admittebant,  ut  sic  facilius  aditum  sibi  aperirent 
ad  impugnandam  Verbi  divinitatem. 

197.  Hi  sunt  praecipui  errores  circa  Dei  simplicitatem  ab  Ec- 
clesia  damnati,  In  hac  tamen  Dei  proprictate  adstruenda  varije 
sunt  theologorum  sententiae  sibi  invicem  adversantes.  Nam  alii 
quibusdam  visi  sunt  accessive  ad  sententiam  Gilberti  Porretani, 
alii  autem  ad  anomaeorum  errorem;  quod  ut  intelligatur,  juvat 
breviter  exponere  istorum  theorias  ac  opiniones. 

198.  Distinctio  est  negatio  identitatis;  ea  enim  distinguuntur, 

SLiae  non  sunt  idem.  Aliquid  autem  potest  non  esse  idem  cum 
io,  vel  in  se ,  vel  in  conceptu  nostro.  Si  in  se  aliquid  unum 
seu  idem  cum  alio  non  sit,  tunc  distinctio,  quae  intercedit  inter 
duo  vel  plura,  dicitur  realU-;  si  autem  ahquid  unum  cum  alio 
non  sit  nisi  in  conceptu  nostro  tunc  dicitur  distinctio  rationiSy 
seu  mentalis ,  cogitationis. 

199.  Rursum  aliquid  potest  non  idem  esse  cum  alio  in  se,  vel 
quia  separata  sunt,  ut  Petrus  et  Paulus,  velsaltem  separaripos- 
sunt,  ut  anima  et  corpus;  vel  relative  opponuntur,  utpater, 
et  filius;  et  haec  est  quae  dicitur  distinctio  realis  major;  ali- 
quid  praeterea  in  se  potest  non  esse  idem  cum  alio  solum  ratio- 
ne  modi,  quatenus  modus  distinguitur  a  re,  qualis  intercedit 
inter  animam  ejusque  cogitationem,  corpus  ejusque  figuram;et 
haec  distinctio  dicitur  TJiodalis,  seu  distinctio  realis  mifior.  Prae- 
ter  duas  has  Joan,  Duns  Scotus  tertiam  invexit,  nempe  inter 
duas  vel  plures  ejusdem  rei  proprietates ,  quarum  una  non  est 
alia,  saltem  in  sua  ratione  formali ,  ut  ajunt;  e.  g,  in  homine 
animalitas;  rationalitas  in  Deo  essentia  et  attributa,  atque  attri- 
buta  alia  ab  aliis,  ut  misericordia,  justitia,  etc,  et  haec  dicta  fuit 
distinctio  realis  minima ,  vel  etiam  formalis  aut  scoiistica. 

200.  Distinctio  mentalis  bifariam  dividitur,  quarum  nempe 
una  sit  pure  arbitraria ,  ut  cum  quis  distinguit  inter  Petrum  et 
Cepham,  et  est  sine  fundamento  in  re,  et  vocatur  distinctio  r«- 
iionis  ratiocinantis  \  altera  est  quae  a  sola  quidem  mente  fit, 
sed  cum  fundamento  in  re ,  quae  licet  in  se  una  sit  ac  summe 
simplex,  aequivalet  tamen  pluribus  in  se   distinctis,  nobisque 

1)  Cfr,  Pelavlus  loc.  cit.  cap.  12  et  13,  ubi  fuse  e,\ponil  illius  enores,  et  qu» 
circa  ipsos  gesta  sunt. 


70  TRACTATUS   I)E    DKO. 

fundamcntum  distinctionls  suppeditat  propter  varios  effecttis, 
quos  producere  potest:  e.  g.  granum  potest  spectariut  semen, 
ut  alimentum,  ut  corpus,  etc. ,  et  si  de  Deo  sermo  sit,  cumipsc 
diversa  possit  efficere,  cumque  eminenter,  ut  dictum  est,  sim- 
plicissima  ratione  in  se  contineat  perfectiones,  qure  distinguun- 
tur  in  creaturis  ansam  dat  menti  nostrae  eas  seorsum  conside- 
randi  per  distinctionem,  quam  scholastici  vocarunt  rafionis  ra~ 
tiocinafWy  vel  etiam  viriualem. 

201.  Hi  vero  cum  inter  se  divisi  fuerint,  et  alii,  ut  scotistae, 
voluerint  in  Deo  admittendam  esse  inter  essentiamet  attributa, 
et  inter  attributa  ipsa  distinctionem  realem  formalem,  ideo  ac- 
cusati  sunt,  quod  in  sententiam  concesserint  GilbertiPorretani; 
alii  vero  ex  adverso,  ut  nominales,  cum  voluerint  in  Deo  nega- 
re  distinctionem  inter  divinam  essentiam  et  attributa  atque  in- 
ter  ipsa  attributa,  quae  dicitur  virfualis,  etrafionis  rafiocina- 
tcBy  in  suspicionem  venerunt  erroris  anoma^orum.  Attamen  omnis 
erroris  suspicio  ab  utrisque  a  praestantissimis  iheologis  sublata 
est  1).  Sca  de  his  satis  multa,  et  ne  theologiaj  candidati  illarum 
quaestionum  jejuni  omnino  sint,  et  addoctrinam  catholicam  pro 
re,  quam  agimus,  vindicandam. 

202.  Quam  quidem  doctrinam  tuentes  adversus  recensitos 
errores  hoc  ordine  progrediemur:  1"  adstruemus  summam  in 
Deo  simplicitatem ;  2**  adoriemur  eos,  quiDeum  corporeumes- 
se  docuerunt,  et  eos,  qui  velut  adiaphorum  habent  ejusmodi 
articulum;  3"  refellemus  pantheismum  velspinozismum;  4"  er- 
rorem  impugnabimus  Gilberti  et  socinianorum ;  5"  errorem  eu- 
nomianorum,  ita  tamen  ut  ab  erroribus  jamdiu  obsoletis  brevi- 
ter  nos  expediamus,  insistamus  autem  in  iis  refellendis  qui 
adhuc  retate  nostra  vigent. 

PROPOSITIO   I. 

Deus  est  omnino  simplex. 

203.  Hacc  propositio  est  de  fide,  ut  patet  ex  definitione  con- 
cilii  lateranensis  IV,  cap.  Virmiter  ^  ubi  profitetur,  quod  in 
Deo  sit:  una  essenfia.,  suftsfanfia,  seu  natura  simplex  omnino. 

204.  Hoc  sensu  omnimoda  simplicitas  adstruitur,  ut  omnes 
recensitae  composiliones,  quae  se  tenent  a  parte  rei,  excludan- 
tur  a  divina  natura. 

205.  Sic  autem  ejus  veritatemin  primis  evincimus:  Deo  com- 
petit  summa  simplicitas,  si  nulla  in  ipsum  cadat  compositio  si- 
ve  physica  ,  sive  metaphysica  ,  sive  logica ;  atqui  nulla  prorsus 
ejusmodi  compositio  in  Deo  est  vel  esse  potest,  ergo. 

l)  Cons.  Frassen  Scotus  ncndemiciis ,  Iract.  i,  rlisp.  lu,  arl.  i,  qii;rsl.  .3.  Vfnp- 
tits,  1744. 


PART.    II.    CAF.    I.    PK    DKI    SIMPLICITATK.  H 

20C.  Ac  1"  qiiidcm  omnem  physicam  compositioiiem,  quae 
cxsm*}»it  ex  partibus  realiter  distinctis,  cujusmodi  in  corporious 
habetur,  rcmovct  scriptura  a  Deo,  Christus  enim  de  Deo  lo- 
quens  ait;  S/nrilus  est  Deus  *).  Spiritus  autem  vocem  Chri- 
stum  usurpasse  stricto  sensu  quatenus  ea  opponitur  cujusvis 
generis  corpori,  patet  cx  ipsius  scopo,  nempe  instruendi  mu- 
lierem  samaritanam  circa  cultum  Deo  exhibendum  ubiquc  lo- 
corum ,  et  quidem  in  spiritu  ,  ut  ibidem  addit,  et  veritate  j 
quasi  diccret,  ut  observat  Maldonatus,  cum  Deus  nullumpror- 
sus  habeat  corpus,  idco  non  corpore,  sed  spiritu  adorari  Deum 
oportere  ^).  Quo  sensu  etiam  apostolus  ait:  Dominus  uutem 
spiritus  est  ^),  et  ahbi  passim  '•). 

207.  Scriptura  prajterea  eas  proprietatcs  de  Dco  praedicat, 
quaecum  physica  compositione  consisterc  nuUa  rationepossunl; 
cujusmodi  sunt  in/initas,  immcnsitas  ,  aeternitas. 

208.  2"  Omnein  aham  compositioncm  metaphysicam  ac  logi- 
cam  a  Deo  pariter  scriptura  abigit,  dum  nomina  abstracta  sic 
Deo  tribuit,  ut  ipsum  denomincnt:  ita  passim  Deus  dicitur  sa- 
pieutia  ^  justitia  ,  bonitas,  via,veritas,vita  ahaque  ejusmodi; 
jam  vero  nisi  esset  omnimode  simplcx  omnisque  prorsus  com- 
positionis  expers  ,  Dcus  sapientia,  justitia,  etc.  subsistens  dici 
minime  posset,  sed  ille  potius  qui  habet  sapientiam,  justitiam, 
etc. ;  cri»o. 

209.  Hanc  autem  doctrinam  confirmant  patres  et  ratio  multi- 
plex,  qutE  ab  ipsis  assignatur.  Ac  J"  patrcs  colligunt  Deum 
omnicompositionecarcre  exco,  quodjuxta  communem  omnium 
sensum  sit  id,  quo  nihil  ne  fingiquidem  potest  cogitariqueper- 
fectius;  atqui  Deus  talis  non  cssct,  nisi  simplex  omnino  existe- 
ret,  compositio  eiiim  semper  arguit  aliquain  imperfectionem. 
Ita  S.  Ambrosius  ^),  S.  Augustinus  ^),  S.  Bernardus  ')  aliique. 
2"  Id  ipsum  inferunt  ex  eo  quod  Deus  sit  primum  ens  ,  neces- 
sariuin,  aeternum,  a  se  existens,  quia  omni  composito  compo- 
nentem  priorem  esse  necesse  est;  Deus  autem  quidquid  est, 
natura  est.  Ita  intcr  caeteros  Tertullianus  «),  S.  Cyrillus  Ale- 
xandrinus,  S.  GregoriusNvssenus,  llichardus  Victorinus.  3"Ex 


1)  Tlvevfia  6  &e6?,  Joan.  iv,  2i.  „Deiis,  inquit,  naturae  simplicis  est,non 

2)  „Hoc    eniin,    iiujiitt,    agebat   Chri-  conjuncts  atque  compositje." 

stus,  ul   probaiet  Deum  nulJum   pror-  6)  De  Triiiitate ,  lib.  v:    „lntelli^it   o- 

sus    habere  corpus,  ideoque  non  corpo-  mnia  et  sentit  mente  ,  non  corpore,  quia 

re,  sed    spiritu   adorari    oportere.  Quae  spiritus  est  Deusj  „atque  ibid.  summam 

Christi  ratio  nihil  efficeret,  si  Deus  ali-  simplicitatem  Dei  luso  commeudat. 

quod,  quamvis  subtile,    quamvis   tenue  7)  De   consideratione ,    lib  v,  cap.    7, 

haberet   corpus."   Quam    quidem   ratlo-  num  16.   QuKiis  quid CDeus  sit^?  Summa 

ne>»«  mutuatus  est  ab  Origene  De  prin-  siwplicitas.   Et    ibid.    num.  17 :   Xon  at 

Cipiis,  lib  I,  cap.  i,  num  '4.  cowpositus  Deus,' merum  simplex  est. 

3)  'OSk  Kv^tog    ro  nvevfid   eativ    n.  8)  Contra  Murciontm ,   lib.  ii,  cap.  6: 
Cor.  III,  17.  „lS'am  bonus  naturaDeussolus.  Quienim 

^)  Sap.  1,  5,  6,  et  vii,  23,  etc.  quod  est  sine  iiiitio  habet,  non  institu- 

!J)  De  fide,  lib.  i,  cap.  10,  num,   106:  tioue  habet  illud,  sed  iiatura." 


78  TRACTATUS    DK    DEO. 

eo  qiiod  id  quod  habet^  esf,  ut  loquilur  S.  Augustinus,  et  cum 
eo  SS.  Hilarius,  Cyrillus,  Ainbrosius,  aliique  ').  ^"  Ex  eo  quod 
Deus  sit  infinitus  et  immutabilis.  Quidquid  enim  Deus  est,  in- 
finitum  est,  ideoque  partibus  constare  nequit:  sic,  quod  im- 
mutabile  est,  nuUum  subirc  potest  modificationum  fluxum  aut 
vicissitudinem,  qua3  in  compositis  necessario  inest,  ut  argumen- 
tantur  SS.  Maxinuis  martyr,  Atbanasius,  Greg.  Nyssenus,  Cyril- 
lus  ^).  Ilae  autem  fere  rationcs  sunt,  quibus  S.  Tbomas,  contra 
gentes^  bb.  I,  c.  18,  ostendit  nuliam  iuDeo  esse  compositionem. 

210.  Ex  quibiis  sic  concluditur:  In  Deum  nulla  compositio 
cadere  potest,  ergo  est  omnino  simplex,  et  quod  consequens 
est,  Deus  est  sua  essentia,  suum  esse ,  actus  purissimus,  seu 
totus  actus,  atque  ita  simplicissimus ,  ut  nibil  cum  eo  compa- 
rari  possit,  cum  quidquid  Deus  non  est,  aliqua  compositione 
metapliysica  saltem  ac  logica  constet.  Quae  argumentandi  ratio 
nonnullorum  etiam  patrum  est. 

211.  Hoc  posito  fundamento ,  jam  pronum  est  refellere  er- 
rores  omnes,  quotquot  assertae  veritati  adversantur. 

PROPOSITIO  II. 

Absurda  et  hwreticaUs  est  sententia  eorum ,  qui  Deum  cor- 

poreum  esse  censent. 

212.  Absurdam  dicimus  eam  sententiam,  primo  quidem  ad- 
versus  anthropomorphitas  ,  et  quotquot  Deo  corpus  quodcum- 
que  tribuerunt;  haereticalem  praeterea  adversus  socinianos  illos, 
qui  illam  veluti  indiflierentem  habent,  vel  saltem  veluti  talem 
olim  habitam  fuisse  arbitrantur. 

213.  Primum  vero  sic  adslruimus :  Dei  natura  seu  essentia  ex 
dictis  est  omnino  simplex,  prout  non  solum  auctoritas,  sed  et 
ratio  ipsa  suadet;  ergo  absurdum  est  Deum  corporeum  assere- 
re  prout  etiam  repugnatDeum  infinitum,  aeternum,  immensum 
atque  absolute  perfectum  partibus  realiter  distinctis  constare, 
ac  partibus  necessario  finitis  compositum  esse.  Hinc  scriptura 
objurgans  eos,  qui  simulacris  Deum  sibi  effingebant,  ait:  Cui 
ergo  similem  fecistis  Deum?  Aut  quam  iinayinem  ponetis  ei? 
(Isaiae  XL,  18).  Optime  propterea  Origenes,  Periarchon,  lib. 
I,  cap.  I,  n.  0,  scripsit:  JVon  ergo  aut  corpus  aliquod ,  aut  in 
corpore  esse  putandus  est  Deus ,  sed  intellectualis  natura 
simplex ,  nihil  omnino  in  se  adjunctionis  admittens,  uti  ne 
majus  aliciuid  et  inferius  esse  credatur;  sed  ut  sit  ex  omni 
parte  fiovaq  et,  ut  ita  dicam,  kvag  et  fnens  ac  fons  ^  ex  quo 
initium  totius  intellectualis  naturw  vel  mentis  esl. 


1)  Apud  Petavium,  lib.  n,  cap.  2,  §.        2)  Ibid.  §.  9  et  seqq. 
2  el  seqq. 


PART.    II.   CAP.   I.   DE   DEI   SIMPLICITATE.  7ft 

214.  Alterum  pariter  sic  ostendimus :  Acl  fidem  indifFerens 
error  ille  censeri  ncquit,  qui  inter  haereses  recensitus  est,  cu- 
jusque  lautores  ecclesia  constanter  velut  ha^reticos  habuit;  at- 
qui.  Etenim  dum  prodiit,  quarto  ecclesiae  saeculo  labente,  an- 
thropomorphismus,  ilhco  vehit  ahsurda  hieresis  a  patribus,  qui 
ccclesiae  sensum  exprimebant,  prochimatus  est.  Ita  S.  Hierony- 
mus,  hb.  Contra  Joan.  Jeros.  n.  II,  eum  vocat  Stultis.simam 
hwresin;  Theodoretus,  Hueretic.  f<ihul.  hb.  IV,  cap.  X:  Stul- 
tam  sententiam^)\  Cassianus,  cotlatione  \,  cap.  II  et  seqq. : 
Ineptam  hwresin  appellat,  gravem  errorem.,  qui  in  perpetuw 
mortis  discrimeninjiciat,  et  (/entilem Iflasphemiam  at)  omnihus 
detestandam.  Ilinc  factum  est,  ut  anthropomorphitas,  qui  per- 
vicaci  sententia  huic  errori  adhaerere  voluerunt,  inter  haereticos 
recensuerint;  ita  quidem  S.  Augustinus  2^,  S.  Philastrius  3^,  S. 
Epiphanius  *),  S.  Joan.  Damasccnus  •5),  Isidorus  pariter  ac  Ra- 
banus  in  suis  haereticorum  catalogis  audianos,  quo  nomine  an- 
thropomorphitas  designabant,  inter  haereticos  numerarunt. 
Theophiius  alexandrinus  antistes  iis  fortiter  restitit  ac  paschali- 
bus  suis  epistolis  universae  ecclesiae  eos  denunciavit;  ita  vero 
profligati  sunt,  ut  vix  eorum  reliquiae  superfuerint  <*).  Explora- 
tum  igitur  est  errorem  antropomorphismi  semper  ab  ecclesia 
ut  putidam  hacresin  spectatum  fuisse ,  non  minus  rationi  quam 
fidei  adversantem ,  adeo  ut  S.  Augustinus ,  cpist.  CXX  (alias 
CXXII),  cap.  II,  n.  7,  non  dubitaverit  eum  vocare  quatndam  ido- 
lolatriam;  qui  propterea,  libro  de  Jj^ide  et  Symbolo  cap.  VII, 
verba  illa  symboli :  Sedet  ad  dexteram  Patris,  explanans  scri- 
bit:  Nec  ideo ,  quasi  humana  forma  circumscriptum  esse 
Deum  Patrem  art/itrandum  est  .  .  .  ne  in  illud  incidamus 
sacrilegium,  in  quo  execratur  apostolus  eos,  qui  commuta- 
verunt  gloriam  incorruptihUis  Dei  in  .mnilitudinem  corrupti- 
hilis  hominis  ').  Quod  vero  diximus  de  corpore  humano  debet 


1)  Lo(|UPns  eniiii  dc  Aiid.To,  quiDeum  licos  tantum  dixerit  audianos,  exS.  Au- 
humanu  forma  esse  docuit,  ait  stuite  gustino  lial)emus,  cujus  auctoritas  inle- 
{fto)()la)  ipsum  intellexisse,  quje  in  scri-  rius  adducetur. 

ptuiis    per    accommndationem    de  Deo  6)  Sjeculo  v.  Faustum  regiensem,  et 

dicta  sunt:  et  paulo  infra  eumdem   ra-  siBc.   x  Ralherium  monaclium   adversiis 

tionis   inopia    laborantem    traducit,   xai  anthropomorphitas  scrlpsisse  refert  Tri- 

dkoyiaxel  voooiv ;  eumdem  tamen  ab  hoc  tliemius;  sane  ex  sermone  i,  de  quadra- 

errore  alii  purgant.  gesinia  ubi  Ratherius  refellit  anthropo- 

2)  Ittnresi  Lxxvi,  et  hier.  i.xxxvi.  morphitas ,  coUigltur   s;ecu1o  x   noiinul- 

3)  Lib.  De  liwren.  in  BibUolh.  patrum  los  presbyteros  vicentinai  diueceseos  e- 
De  la  Bigne,  tom.  v,  col.  50,  De  imugine  jusmodi  errorem  instaurasse.  Cf.  Zac- 
et  similitudine  Dei  in  homine  hieresis.  caria  S.  J.  in  adnot.  ad  loc.  cit.  Petavii 

4)  Ailvers.    hcer.  lib.  iii,  hxresi  Lxx,  n.  De  Deo ,  lib.  ii,  cap.  i. 

2  et  seqq.  edit.  Petav.  7)  Cf.  Petav.    loc.   cit.   ubi  innumera 

5)  De  hteresibus,  n.  70,  eos  tantum  prope  alTert  patrum  sive  graecornm  sive 
schismaticos  vocat,  ut  S.  Epiphanius,  latinorum  testimonia  ad  eamdem  ad-r 
eorumque  vivendi  rationem  commendat:  struendam  doctrinam,  seu  jtixta  pntrum 
at  Petavius  in  notis  ad  citatam  hxresim  fiJem,  ut  loquitur  Gennadius,  libro  De 
cumTheodoreto  observat  eos  postea  de-  Viris  illust.  in  Teoph.  de  Dei  nempe  in- 
fecisse.  Cur  vero  S.Epiphanius  schisma-  corporea  natura. 


80  TRACTATUS    DE    DKO. 

pariter  intclligi  de  quacumque  alia  substanlia  corporea ,  cujus- 
niodi  e.  g.  esset  lux,  quam  manichcci  vclut  parteni  conslituli- 
vam  Dei  dixerunt ,  imo  ipsum  Deuni. 

DIFFICULTATES. 

215.  I.  Ohj.  adversus  primam  propositionis  partem.  1°  Scri- 
ptura  hominem  exhibet  conditum  ad  imaginem  et  simihtiidi- 
nemDei;  porro  homo  non  solum  anima,  sed  et  corpore  con- 
stat,  igitur  ad  totum  compositum  haec  Dei  simihtudo  referri 
debet;  quod  2"  non  pauci  ecclesiae  patres  admiserunt.  3"  Scri- 
ptura  tribuit  praeterea  Deo  humana  membra,  os,  oculos,  etc. ; 
tribuit  corporisproprietates  magnitudinem  et  extensionem;  et- 
enim  Job.  XI,  8,  Deus  dicitur  excelsior  coelo  . . .  profundior  in- 
ferno  ...  longior  terra  mensura  ejus  ,  et  lafior  mari;  tribuit 
afFectiones  humanas,  irae ,  poenitentiae ,  zeh,  patientiae,  vin- 
dictae    etc;  ergo. 

216.  Resp.  Ad  1%  Dist.  Quoad  animam,  conc.  quoad  cor- 
pus  seu  integrum  hominem,  subd.  respectu  potestatis  et  dominii, 
quod  ad  instar  regis  super  omnia  animantia  ac  super  universani 
terram  exercet,  in  quo  homo  praefert  imaginemDei  supremiDo- 

«mini,  bonc.  respectu  hneamentorum  corporeorum,  ney.  Ap- 
**  posite  Philo  judaeus  de  iis,  qui  abjecte  adeo  de  Deo  scntiunt, 
scripsit,  Cochlearum  more ,  in  id ,  quod  mortale  est ,  su- 
beuntes ,  vel  ut  herinaceos  in  sese  conglohatos  et  circumvo- 
lutos ,  de  beato  et  incorruptihUi  Deo  talia  sentire,  cujusmo- 
di  de  se  ipsis  Judicant  *). 

217.  Ad  2"",  Dist.  In  sensu  nuper  exposito ,  ahove  cum  ca- 
iholica  doctrina  consentaneo,  conc.  in  sensu  anthropomorphi- 
tarum,  neg.  Patres.  igitur,  qui  etiam  quoad  totum  hominem  Dei 
similitudinem  agnoverunt,  vel  l"  ea  ratione  loquendi  intellcxe- 
runt  potestatem,  qua  homo  regis  cujusdam  more  in  naturae 
creatae  res  pollet,  ut  diximus  2);  vel  2°  opinati  sunt  Deum  in 
creatione  seu  formatione  hominis  humanam  formam  assumpsis- 
se  tanquam  typum  et  exemplar,  ad  quod  opus  suum  exige- 
ret  3) ;  vel  denique  3"  putarunt  etiam  quoad  corpus  hominem 
Deo  esse  similem  respectu  habito  ad  futuram  divini  Ycrbi  in- 
carnationem  *).  Hac  ratione  quae  apud  patres  obscure  dicta,  vel 


1)  l4AA'  et?  To   O-vTjtov  iladvo/nevoi ,  •/«-  contra     unioaitus ,    id    est,    sabeJlianos 
•d-dne^    ot  -/.oyXiai,  xcci  TZt^l  avtov<;  (uone^  ha;i'eticos  : 

ixeivot  oq/ai^rjd'6v  eiXovfitvoi ,  y.al  ni()l  tov 

/laxa^iov  iiaidq>&^d^tov,)iaintQiavtwv  do-  Christus  fonnn  Pntriisj  nos  Christi  for' 

^d^ontv.  De  sacriliciis  Caini  tl  Abtlis  p.  ina  tt  imugo , 

146,  edit.  Paris,  16'40.  Cundimur   in  faciem    Domini   bonitate 

2)  Cf.  Pelavius ,    De  opific.  sex  tlier.  paterna 

lib.  II,  cap.  3  et  seqq.  Venluro  in  uostrum  faciem  post  xtecula 

3)  Ibid.  cap.  k.  Christo. 
k)  Ibid.  HiDC  I^rudeiitius  iii  Apotheosi 


PART.    n.    CAP.    I.    DE    DRI    SIMPLrCITATK.  81 

dure ,  quaeque  noii  consentaiiea  reperiri  possunt  iis ,  qure  alihi 
iidem  patres  de  summa  Dei  simplicitate  praedicant,  et  explican- 
tur  et  emolliuntur  et  cum  reliquis  optime  componuntur. 

218.  Ad  3'»,  Disf.  Improprie  seu  metaphorico  sensu,  conc. 
proprie,  nej^.  Deus  cnim  homines  alloquens,  horum  imbecilli- 
tati  se  quodammodo  accommodavit,  iis  verborum  formulis  utens, 
qucTB  vel  humana  membra,  vel  corporum  proprictates  vel  affe- 
ctiones  exprimerent,  ut  intelhgerent  Deum  solo  nutu  ac  volun- 
tate  pra3stare ,  quae  homines  ulpote  corporei  suis  membris,  af- 
fectionibus  proprietatibusque  opcrantur.  Cceterum  ne  quis 
humanae  menti  subesset  error,  ca  de  se  prjedicat,  quac  cum 
ejusmodi  afFectionibus  velproprietatibus  consistere  nequeunt;  ut 
cum  dicit  Jerejn.  XXIII,  24 :  Numc/uid  non  coelum  et  terram  Ego 
impleo,  dicit  Dominus;  et  Sap.  1,7:  Spiritus  Domini  reple- 
vit  orbetn  terrnrum ,  et  hoc ,  ijuod  continet  omnia,  scientiam 
habetvocis;  et  his  simiha,  quibus  referti  sunt  sacri  libri.  Qua- 
re  merito  S.  Epiphanius:  Affectiones ,  inquiebat,  in  Deo  esse 
alujuas  dicere,  summm  esse  impietatis,  eo  quod  dirinum  Nu- 
tnen  nullis  afectionibus  est  otmox-inm  et  his  omnifms  .supe- 
rius  eM,  quoi  peculiari  coynitione  ac  cogitatione  compre- 
hendimus  i). 

219.  II.  O///.  adversus  alteram  propositionis  partem.  Quod  re- 
velationi  non  opponitur,  imo  eidcm  potius  congruit,  de  hceresi 
damnari  non  potest.  ,Iam  vero  1**  scriptura,  ut  ipse  observat 
Origenes  2)^  contrarium  non  definivit,  incorporei  seu  aoojfid- 
T,ov  vox,  ut  idem  adnotat,  in  scripturis  non  reperitur.  2"  Scri- 
turarum  loca,  in  quibus  Deus  spiritus  dicitur  non  solum  Dei 
substantiam  incorpoream  non  evincunt,  sed  evincunt  potius 
contrarium.  3"  Exploratum  enim  est  hanc  vocem  apud  veteres 
aham  signiiicationem  habuisse,  quam  apud  nos,  ut  eruitur  e\ 
pluribus  exempHs  scriptorum,  sive  ecclesiasticorum  sive  pro- 
lanorum,  qui  per  spiritum  non  ahud  intelhgebant  nisi  corpus 
subtiUus.  Aiioquin,  si  ratum  habuissent  veteres  incorporeita- 
tem  proprietatem  spiritus  esse,  nunquam  in  eam  devenissent 
sententiam,   ut  sibi  pcrsuaderent  spiritus  esse  corporeos^)\ 


ergo. 


220.  B,esp.  conc.  maj.  neg.  min.  Ad  1"»,  Dlst.  Expresse, 
trans.  aequivalenter,  neg.  Nam  eo  ipso  quod  scriptura  Deo  tri- 
buat  proprietates,  quae  cum  corpore  componi  nequeunt,  cujus- 
modi  sunt  immensitas,  iniinitas,  etc,  patet  ab  ea  tribui  Deo 
simpHcitatem  summam.  Origenes  autem  loc.  cit.  nihil  ahud  edi- 


.  ..*^.^*'"*^*''  txxvi,   in  confut.  cap.   14,  a.vbiraX(,)  dkov  xmv  toiovxoiv ,xmv  iv  'ndv^ 

Aetli    pa^.    953 ,    edit.    Petavius.     lla&ri  dt;  fie^t(;Xiy.(x<;  ivvoia?  vnontntovXMV, 

olMc  ev  Geai  &iriyeto&at  aae^Se^aXov  tXou»  2)  De  prmcipiis,   Jib.  i,  cap.   i. 

ya()  nad^utv  oi;d  oko^-  ne^iixexat  x6  &elov'  3)  Ita  Beausobre  loc.  cit. 

T.  IV.  0 


82  TRACTATUS   DE   DEO. 

cit,  nisi   conceptis  terminis  Deum  in  scripturis  minime  vocari 
aaiofiatov ,  quod  non  abnuimus  *). 

221.  Ad  2'n,  DisL  Si  scriptura  de  Deo  loquens  praeterea  non 
adderet  ea ,  quae  spiritum  proprie  dictum ,  seu  prout  nos  lianc 
vocem  accipimus,  denotant,  trans.  secus,  nexf.  Jam  vero  non 
ex  sola  ac  nuda  spiritus  voce  colligimus  Deum  incorporeum  ac 
svmplicem  praedicari,  sed  ex  cseteris  proprietatibus  modo  re- 
censitis,  quse  nonnisi  substantiae  simplici  ac  vere  spirituali  con- 
veniunt,  atque  ex  scopo  et  contextu. 

222.  Ad  3"',  Dist.  Prout  exploratum  pariter  est,  veteres  non 
eadem  significatione  usurpasse  vocem  corporis  ac  nos  usurpa- 
mus ,  conc.  in  ecwiem  s^nsu ,  ne(/.  Non  inficiamur  latiori  sensu 
interdum  a  veteribus  vocem  spiritus  acceptam  fuisse,  at  non 
minus  certum  estdiverso  etiam  sensu  ab  iisdem  vocem  corpo- 
ris  adhibitam  esse.  Aliquando  per  hanc  vocem  exprimebant 
quod  nos  substantiam  vocamus  '^\  ahquando  designabant  na- 
turam  non  omnimode  simphcem,  cujusmodi  Deus  est  omnis 
compositionis  tum  metaphysicae  tum  logicae  expers  ^),  quo  sen- 
su  intcrdum  veteres  dixerunt  corporeum  quidquid  Deus  non 
est,  ideoque  non  absolute,  sed  comj)arative ,  quo  sensu  spiri- 
tus  corporeos  dixerunt.  Quare  haec  dissimulavit  Beausobre  l 

223.  Inst  Eo  majori  indulgentia  digni  sunt,  qui  Deum  cor- 
poreum  ac  lucem  extensam  crediderunt,  1**  quocl  nuUam  ideam 
substantiae  spirituahs  habeamus;  2"  quod  ex  ejusmodi  errore 
Dei  corporei  nuUum  detrimentum  rehgio  patiatur;  cultus  enim, 
amor  Dei,  obedientia  ei  debita  integra  subsistunt;  3"  quod  ii, 
qui  divinam  naturam  lucem  esse  extensam  sibi  persuasum  ha- 
bebant,  nec  eam  minus  sanctam,  aut  puram  aut  invisibilem 
crediderunt;  nec  idcirco  minus  perfecti  christiani  fuerunt  Ter- 
tulhanus,  Mehto,  etc.  etsi  Deum  corporeum  esse  crediderint; 
4"  quod  vel  subtihssimus  inter  antiquos  theologus ,  cujusmodi 
profecto  communi  omnium  sufFragio  fuit  S.  Gregorius  Nazian- 
zenus,  aperte  fateatur,  orat.  XXXIVj  naturam  divinam  esse 
prorsus  incomprehensibilem,  atque  ineffabilem,  cum  attributa 

l)Et  hlc  juvat  specimen  exhibere  ma-  cat,  per  spiritum  intellectualia ,  quae  et 

1<£  fldei,  qua  religionis  catholic<e  hostes  spirituaiia  dicimus^"  et  ita  prosequitur 

proferunt  veterum  auctoritates.  Beauso-  4.   n.   k.  ex  professo  ostendit  in  verbis 

bre   alFert    auctoritatem   Origenis ,   nec  Chrisli  Deus  spiritus  est,  nomen  spiritus 

advertit  1,  hic  Origenem  non  ex  propria  ita  usurpari  a  Christo  Domino  ut   illud 

sententia  ea  affirmare,  sed  proferre  ob-  opponat  corpori,  ut  jam  a  nobls  superius 

jectiones  adversariorum.  2  Origenem  fu-  observatum  est. 

se  ea  refellere  qu»  sibi  objiciuntur.    3  2)  Ut  de  Tertulliano  exploratum  cst. 

Ostendere  vocem  spiritus    in  scripturis  Cf.  Natalis   Alex.  Hist.  eccles.  ssbc.  ii, 

opponi  corporalibus.  En  ejus  verba  ioc.  diss.  ix,  art.  71 ;  Witasse,  Tract.  De  Deo, 

cit.  n.2:  „Coiisuetudo  est  scriptura;  san-  quaest.  vi,  sect.  ii,  pag.  ^52,  edit.  Paris. 

cl»  cum  aliquid  contrarium  corpori  huic  1718  j  Boucat,  De  Deo  diss.  iii,  ait.  3; 

crassiori  et  solidiori  designari  vult,  spi-  Vasquez  in  i  part,  disp.  xxi,  cap.  i. 

ritum  iiominare,   sicut  dicit:  Litera  oc-  3)   Lt  Methodius,   Gennadius,  Theo- 

ciitit,  spirilus  iiutem  ririftctit.    In  quo  si-  philus  Alex.,  Cassianus,  Hilarius  apud 

ne  dubio   per  liteiam   corporalia  signifi-  Pelav.  De  Deo,  lib.  ii,  cap.  i,  §.  14. 


PART.    II.   CAP.   I.   DE   DEI   SIMPLICITATE  83 

negatlva  nullam  nobis  divinae  essentiae  ideam  praebeant,  et  di- 
cant  quid  Deus  non  sit,  minime  vero  quid  sit;  voces  autem 
quibus  utimur  ad  aliquid  de  Deo  significandum  semper  menti 
nostrae  ideam  offerunt  alicujus  rei  sensibilis ,  ndeo  ut  impossi- 
bile  sit  enti  corpore  priedito  entia  simplicia  cogitare ,  nullo  ad- 
hibito  rerum  corporearum  adminiculo  ^) ;  ergo. 

224.  Resp.  ad  !">,  Dist.  Nullam  habemus  substantiae  spiri- 
tuaUs  ideam  adaequatam ,  trans.  inadaequatam ,  neg.  Nos  enim 
iuxta  ahquos  philosophos,  praesertim  antiquiores,  devenimus 
m  cognitionem  entis  seu  substantias  spirituahs  et  simphcis  per 
remotionem  partium  ac  modificationum ,  eorumque  omnium, 
quae  in  compositionem,  quaecumque  demum  ea  sit,  confluunt, 
et  diversos  gradus  simphcitatis  hac  via  concipimus,  donec  per- 
veniamus  ad  simphcitatem  summam ,  quae  nonnisi  in  Deo  est. 
Cum  igitur  ideam  satis  claram  habeamus  compositi ,  nihil  pro- 
hibet  quominus  per  eam  abstrahendo  efformemus  nobis  ioeam 
saltem  inadaequatam  ejus  substantiae,  quae  simplex  omnino  sit, 
quaeque  praeterea  sit  spirituahs,  si  ejus  actus  smt  ejusmodi,  ut 
nullo  modo  possint  competere  entibus  materiahbus.  Juxta  phi- 
losophos  recentiores  idea  entis  simphcis,  quahs  est  idea  nostri 
ego  est  prima  idea,  et  est  velut  fundamentum  recentioris  phi- 
losophiae  2). 

225.  Ad  2™,  l^eg.  Illud  enim  rehgio  ex  falsa  ejusmodi  opi- 
nione  detrimentum  patitur,  quod  patitur  a  quocumque  aho  er- 
rore,  qui  adversatur  veritati,  cujus  rehgio  expressio  est.  Si  va- 
leret  Beausobrii  ratio,  consequeretur  inter  haereses  minime  esse 
recensendos  arianismum,  eutychianismum ,  nestorianismum , 
ahasque  sexcentas  monstrosas  ejusmodi  sententias,  quae  fidei 
dogmatibus ,  seu  veritatibus  speculativis  a  Deo  revelatis  adver- 
santur. 

226.  Ad  3™,  Trans.  Numquid  propterea  haeresis  talis  esse 
cessabit,  si,  qui  illam  profitentur,  in  caeteris  fidei  articuhs  a 
veritatis  tramite  non  abscedant?  Quod  spectat  ad  illos,  qui  er- 
roneae  eiusmodi  opinioni  adhaesisse  dicuntur,  et  nihilo  tamen 
secms  perrecti  chnstiani  extiterunt,  distmctione  opus  est;  si 
enim  ita  de  Deo  senserunt  rustica  simplicitate  ducti,  cujusmo- 
di  nonnullos  monachos  fuisse  affirmavit  S.  Hieronymus ,  epist. 
XI,  ad  Pammachium,  tunc  utique  materiahs  hic  error  nihil  of- 
ficiebat  ipsorum  sanctitati;  ast  si  ita  sensissent  postquam  illis 
patefacta  est  contraria  ecclesiae  doctrina,  profecto  nec  sancti 
nec  perfecti  christiani  esse  potuissent,  sed  formales  haeretici. 
NuUa  enim  est  vera  sanctitas  sine  vera  fide. 


1)  Sic  Beausobre  loc.   cll.  pag.  458  et    tom  .lu,   DelV  ideologia.  Messina  1824, 
«eqq.  c.  i  et  seqq. 

2)  Cf.  Galluppi,  Elementi   di  filosofia, 

6* 


S'4  TKACTATUS   DE   I)KO. 

227.  Qiiod  attinct  ad  Melitonem,  Tcrtullianiim,  elc,  qiios 
Bcausobrc  pro  ccrto  habet  crcdldissc  in  Dcum  corporcum,  rcs 
adhuc  incerta  cst.  Sunt  aui  eos  liujus  erroris  accusant,  ct  sunt 
qui  eosdem  ab  hac  macula  longe  probabihus  hberant;  ad  uhe- 
riora  nos  properantes,  non  est  quod  in  critica  hac  discjuisitionc 
immoremur,  cum  fidci  nostrte  dogmata  ab  unius  alteriusvc 
privata  opinione  non  pendeant,  praesertim  cum  in  hypothcsi 
advcrsarii  (quam  non  admittimus)  citati  auctores  crrore  polius 
mentis  quam  voluntatis  in  ea  sententia  versati  fuissent  ^). 

228.  Ad  4"',  Dicimus  Gregorium  Nazianzenum  in  adductis 
locis  nihil  ahud  docuisse,  quam  quod  caeteri  omnes  patrcs  anle 
et  post  ipsum  docuerunt,  ac  omnes  etiamnum  theologi  docent, 
naturam  nempc  divinam  csse  incomprehenslbilem  atquc  inefla- 
bilem,  nec  nos  posse  ad  invisibilia  ejus,  ut  loquitur  apostolus, 
nisi  pcr  visibilia ,  ac  per  ea ,  (fuae  ab  ipso  Deo  facta  sunt  ^),  ad 
ipsum  assurgere.  Quid  inde  colligi  possit  pro  adversarii  senten- 
tia  non  vidco,  quin  potius  e\  iis,  quae  difliciha  nostro  intelle- 
ctui  sunt,  colligi  debct  absohita  necessitas,  quaj  omnibus  in- 
cumbit,  acquicscendi  infallibili  ecclesiai  magisterio. 

229.  Dices:  Anthropomorphitae  tolerati  sunt,  neque  intcr 
haereticos  recensiti  a  S.  Epiphanio,  teste  S.  Augustino,  hwresi 
L;  ergo. 

230.  Resp.  Disf.  Quamdiu  ignorantia  ac  simplicitate  erra- 
runt,  conc.  po&tqwdm  eis  ecclesiae  contraria  doctrina  innoluit, 
ne^.  Alioquin  in  catalogo  haeresum  et  haercticorum  illi  patres 
atque  scriptores  ecclesiastici  anthropomorphismum  ejusque  se- 
ctatores  minime  rccensuissent.  Rudiores  porro  illi  monachi  to- 
lerati  ad  tempus  sunt,  quod,  iit  ibidcm  scribit  S.  Augustinus: 
liiisticitati  eorum  tribuit  Epiphanius ,  parcens  eis,  ne  dican- 
tur  hwrefici.  Sic  Cassianus,  coll.  JT,  cap.  2,  Simplicitatis  er~ 
rorem  vocat  illorum  monachorum  opinioncm  ^), 

1)  Consnl.  auclot-es  a  nobis  citati  su-  aliquid  incidit,  quantunivis  inaxiuie  no- 
pra  in  nota  (2),  p:)^.  82,  qui  eruditissi-  stra  niens  ah  iis  rebus,  quse  in  aspectum 
uie  ab  hac  criininatione  eosdeui  viudi-  cadunt,  se  se  surripiat  et  in  seipsani 
cant.  coliecta,  cuui  rebus  co^natis  atque  ocu- 

2)  Roni.  1,  20.  Cajtermn  satis  est  vel  lorum  aciem  Aigientibus  commerciuiii 
leviter  percurrere  orationem  xxxiv  S.  habere  conetur.  Ast  per  hoc  non  inficia* 
Gregorii  I^azian/.eni,  qiiae  est  secunda  tur  nos  non  posse  habcre  ideain  reruiii 
de  theologia,  a  n.  10  ad  2^,  ut  quisquam  abstractarum,  vel  substantiarum  simpii- 
intelliji^at  non  alienum  esse  sensum  S.  ciiim,  sed  loquitur  tantum  de  eo  quod 
Doctoris  ab  eo  qiieni  indicavimus.  Addit  evenire  consuevit.  Ibidem  enim  Deiim 
autem  tieri  prorsus  non  possc  ut  ii,  qui  omnino  simplicem,  et  cujusvis  compo- 
corporibiis  incliisi  sunt,  sine  corporea-  sitionis  expertem  esse,  ex  professo  de- 
ruin  rerum  ac  sensilium  adminiculo,  re-  monstrat. 

bus  iis,  quaj  animo  ac  ratione  inlellifjun-        3)   S.    August.   De  Ateresibus,  ubi  de 
tiir  «eu   percipiuntur,    omnino    coiijun-     VmHunis. 
^antur.Semper  eniin,  inquit,  ubiter  sensile 


PART.    II.    CAP.   I.    DE    DEI    SIMPLICITATK.  85 

PROPOSITIO  III. 
Sf/jffemata  pantheisini  atque  autotheismi  abmrda  sunt. 

231.Majoris  perspicuitatis  gratia  nonnulla  ad  dicendorum  in- 
telligentiam  prjemittcnda  censuimus. 

232.  1"  Pantheismus  veterum  stoicorum  confundi  non  debet 

cum  spinozismo  proprie  dicto.  Veteres  enim  stoici   etsi  mun- 

dum  hunc ,  quem  aeternum  cum  plerisque  pliiiosophicis  sectis 

supponebant,  Deum  dicerent,  distinguebant  tamen  duas  sub- 

slantias  in  Deo,  spiritualem  atque  intelligentem ,  quae  esset  ad 

instar  anima?,    quae  molem  intus  pervaderet,    regeret,    vitam 

motumque  praeberet,  tanquam  partem  constitutivam  totius  esse 

divini,    nempe  Dei ,    et  substantiam  corpoream  velut  partem 

alteram  constitutivam  ipsius  Dei  exteriorem  atque  passivam  '). 

Spinoza  vero  non  adstruit  in  Deo,    quem    identificatum  sup- 

ponit  cum  hac  rerum  universitate ,  nisi  unam  substantiam,  cu- 

jus  proprietates  et  attributa  ac  modilicationes  sunt  intelligentia, 

immensitas,  infinitas,  etc,  ideoque  intelligentiam  concipit,  non 

ut  partem   constitutivam  ipsius  Dei,  sed  solum  ut  ejusdem  at- 

tributum  -). 

233.  2"  Pantheistae  recentiores  plus  minus  accedunt  ad  Spi- 
nozae  systema  circa  unicam  substantiam,  quam  activam  et  pas- 
sivam  simul  adstruunt;  diversa  tamen  ratione  ac  diversa  via 
pro  ratione  diversa  philosophandi  in  idem  conspirant. 

234.  Etenim  qui  sectantur  philosophiam  realisticam ,  ut  vo- 
cant ,  afiirmant  Deum  esse  universum  af)solutum,  chaos,  in- 
differentiam  puram  inter  objectivitatem  et  subjectivitatem, 
complexum  natune  totius  et  animal  universale ,  quod  hoc 
luiiverso  empyrico  se  quasi  vestivit  ex  quo  omnia,  seii  trans- 
euntes  apparifiones ,  vibrafiones  ct  totidem  bullae  in  univer- 
salis  ritw  oceano  promanant.  Ita  Schelliug  ejusque  sequaces  ^). 

235.  Qui  vero  philosophiam  ideatisficam  prohtentur,  docent 
Deum  esse  iUud  ego  universale ,  quod  ex  intuitu  nostri  ipsiui» 
ego  deducitur,  quodve  nec  substanfia  potest  dici,  quia  con- 


1)  Iii     lioc    consentiebant    stoici,     ut  n^iov ,  id  est,  Deum.  esse  spiritum  unirer- 

pt-incipinin    aliquud    primuin    rerum  o-  surii  mumtum  permeiintem.  Cf.  Cudworth, 

innium  ponerent,  etsi  dissentirent  inter  %.?/.  Intell.  cap.  '-i,  §   25. 

se  in  hoc  principio  determinando;  siqui-  2)  Ex  antiquis  pneiverant  Spinoxae  e- 

deni  alii  illiid  ignem  vel  aquam,  etc.  es-  leatici,  f\M\,  duce  Xenophane,  quidquid 

«e  dicebantj  consentiebant  pnBterea   in  existit ,  a-ternuin  dixere,  infuiituin  atque 

eo    qiiod    asserereiit    principium    illud,  unum  esse  ;  nenipe  niundum,  qiiem  Deuni 

quodcumque    demum    fiierit,    a    ratione  vocabant. 

rejri  in  operando,  et  divinam   rationem,  3)  Vid.  Joan.  Imre,  Amicum  fceitus  ra- 

ul  loquitur  Seneca,  toli  muiido  ac  par-  tionis  cum  e.T//erieuiiii,Veslh\\  1827,  part. 

tibus  eJHs  insertam,  vel  ut   ajeliat  Zeno  i,  CosmolDffin ,    cap.   i,    §.  tt  el  part.  ii£, 

,    ^fov  itvui  Tivtvjia  dirj/.ov  di  v/.ov  toii  /.o-  Tlteol.  cap.  i,  §.    1. 


86  TRACTATUS   DE   UKO. 

ceptus  substantialis  est  finitus,  nec  exislens ,  quia  existentiae 
forma  spatii  et  temporis  semper  adhaeret:  utrum  vero  illud  e^o 
universale  sit  ordo  mundi  moralis ,  an  ideale  purum ,  deter- 
minari  non  posse  autumant.  Ita  Fichte  cum  suis  assechs  i).  Ex 
hoc  principio  exsurgit  authotheismus  seu  siiitheismus ,  cum 
Deus  non  sit  nisi  e^o  absolutum  et  individuale ,  seu  personale 
sublimatum. 

236.  3"  Tum  ex  transcendentali  realismo  et  rationalis?no , 
tum  ex  idealismo  et  intuitismo  transcendentali  originem  suam 
habuit  sansimonianismus,  cujus  doctrinae  summa  consistit  in 
neganda  seu  destruenda  omni  divinilate  ac  rehgione,in  quarum 
locum  substituit  pantheismum  atque  autotheismum  universalem 
totius  generis  humani  ^) ,  quod  sansimoniani  unire  satagunt  in 
unam  famiham  aequahum  personarum ,  exclusa  omni  inaequah- 
tate  vel  privilegio  orto  ex  nativitate.  hdem  praeterea  sansimo- 
niani  omnia  morahtatis  principia  evertunt,  et  id  demum  respe- 
ctive  bonum  vel  malum  statuunt,  quod  eorum  hni  confert,  vel 
respective  adversatur.  Uxores  in  familiis  aequales  statuunt  maritis, 
ideoque  quaerunt  muherem  emancipatam  vel  emancipandam  ^). 
Contmuum  praedicant  progressum  et  perfectibihtatem ,  quivis 
singillatim  passus,  ut  ajunt,  humani  generis  et  progressus ,  est 
ahquis  gradus  ad  perfectionem ;  atque  ita  velut  progressu  ha- 
bentur  e.  g.  praetensa  Lutheri  reformatio ,  rebelles  motus  Gal- 
hae  ante  annos  XL,  recentia  seditiosorum  tentamina  ad  omnem 
ordinem  evertendum  *).    Sed  haec  juxta  ipsos  non  erant  nisi 


1)  Ibid.  part.  iir,  tom.  cit.  Fichte  as-  gna  attentione  videbatur;  cum  vero  la- 

sentiuntur  Jacobi  et  Koppen.    Cum  ab  tiuslatiusqueserpat(anno  1835),  et  emis- 

his  quajreretur,  n\xm  ego  illud  sil  crea-  sarios    effuderit    in    dissitas    regiones, 

tor  ex  nihilo ,  rex  adorandus,  etc. ,  re-  Syriam,  y^Cgyptum,  etc.  ad  virus  suum 

posuerunt:  Cuin  illius  non  ego  (scilicet  diffnndendum ,  ideo  opera;  pretium  duxi 

mundi ,  nam  sic  ipsi  distinguere  soient,  ejusdem  s^^stema  ob  oculos  iectorum  po- 

et  vucant  ego  proprium   seu  individuale  nere. 

animam }  vocant  vero  non  ego  mundum  3)  Ita  in  libello  cui  tit.  Religion  snint- 

et  ea  quse  mundo  sunt,  in  quae  impingens  simonienne ,    cummunion  generale ,  pag. 

x6  ego  proprium    limitatur   a    non    ego)  32,  Paris   1831,   „Parmi  nous   plus    de 

et  indiviilunlis  ego  (animx  nostr»)  nliter  privileges  de  sexe  et  de  naissance:  Tin- 

conscii   non    simus,  nisi  prteexislente  ria  ferieur  n'est  plus  1'esclave  du  superieur, 

ego  universali,   tfuod   illa  ponat  produ-  ils  sont  associes  j  l'homme  n'est  pius  le 

Catque ,   consequens   est  illud    creatorem  maitre   de   la   feninie,    ils  sont  maries; 

omnino    esse.    Id    est,   ponunt    creatio-  un  peuple  n'est  plus  le  tributaire  d'un 

nem  non  ex  nihilo,  sed  tanquam  ema-  autre  peuple,  ils  forment  une  seule  fa- 

nationem  rov  ego  unirersalis.  Admiltunt  millej  carDieu  est  tout  ce  qui  est."lsta 

quoqueillud(;jroMMi>(^>-.vA/(^  dominum  esse,  est  ratio   quare   caput  seu  princeps  se- 

ast  detestantur  ejusdem  doniinum  in  ro  clas  patris  numine  donetur,  qui  nunc  est 

ego  nostrum   velut  tyrannidem  ,  despoti-  quidani  Enfantin  nuncupatus.  Etsi  ven» 

sniuni,   superstitionemque   paganam    et  secta  cooperatrices  liabeat,  ut  patet  ex 

judaicam ,    qua    Deus    deorum    credilus  libro  Religion  saint-siinonienne,  La  Pres- 

cultusque  est.  Ecquis  risum  teneat  dum  se ,  pag,  26,  nondum  tamen  communem 

haec  perlegil?  matrem  invenit. 

2)  Inferius  afferemus  textus  ex  ipsis  '*)  Inter    c.etera   in  libro   cui  titulus : 

llbrissansimonianoruni  ad  h.-ec  ostenden-  „Religion  saint  -  simoniennc,  Enseigne- 

da.  Secta  sansimoniana  ob  nimias  falui-  ment  central,   pag.  3'».   h»c    leguntur: 

lates,  quas  praedicabat,  ab  initio  vix  di-  „Saint-Simon    seniit  rinspiralion   pro- 


PART.    II.   CAP.   I.  DB   DEI   SLMPLICITATE. 


87 


opera  incompleta,  perfectio  rerum  Sansimoni  reservata  fuit 
ejusque  discipulis!  Ex  eodem  progressuvel  perfectibilitate  non 
desperant  fore  ut  homines  aliquando  aeternum  vivant  in  his  ter- 
ris.  Christi  rehgio  juxta  eos  nonafuit;  pro  illa  Cliristi  aetate 
fuit  progressus ,  quia  tunc  necesse  erat  hominibus  praedicari 
mortificationem  coehimque  promitti;  nunc  autem  genus  huma- 
num  altius  provectum  est,  et  homines  abstinentia  non  amphus 
opus  habent,  cum  omnes  vocentur  ad  fehcitatem  *). 

237.  Cum  sansimoniani  Deum  ac  rehgionemomnemrejiciunt, 
simulacrum  tamen  divinitatis  per  autotheismura  retinent  acre- 
hgionis,  quam  cum  pohtica  confundunt,  seuidentificatamcum 
pohtica  autumant.  Quod  apprime  notandum  est,  ut  detegatur 
eorum  loquendi  ratio ,  quae  sub  involucris  et  ambagibus  verbo- 
rum  latet.  Usitato  nempe  dicendi  modo  plerumque  utuntur, 
saepe  enim  disserunt  de  revelatione ,  rehgione ,  Deo,  Trinitate, 
Messia,  etc.  Miracula  admittunt,  sacerdotes  etc.  at  longe- diver- 
so  sensu  ab  eo ,  quo  nos  iisdem  vocabuhs  utimur  ^),  ut  ex  ex- 
positione  ilhu&  systematis  quisque  percipere  patest. 


gressive,  et  dlt:  toute  l'huinanit6  est 
la ,  lorsque  j'aurai  reconciiie  le  catho- 
licisme  et  le  liberalisme  (qui  videtur 
pariter  scopus  auctoris :  Puroles  tVun 
croynnt)  et  que  j'aurai  fait  disparaitre 
ces  deux  formes  exclusives ,  j'aurai  re- 
concilie  l'bumanite  avec  Dieu,  c'est-a- 
dire  avec  elle-meme ,  avec  le  monde 
(en  Deum  sansimonianorum  societatem 
et  mundum)  ,  j'aurai  trouve  la  vraiere- 
ligion."  Cfr.  etiam  Organisate.ur  19  Ma- 
ji,  1830,  Sur  In  vie  et  le  carncfere  tle 
Saint'Simon,  ubi  dicitur,  quod  Moyses 
promiserit  hominibus  fraternitatem,  Chvi- 
stus  rnieparaverit ,  San-Simon  perfecerit 
(realisee).  Hinc  est  quod  ipsius  disci- 
puii,  qui  Christo  Domino  negant  appel- 
lationcm  hominis  Dei ,  Filii  dilecti  ceter- 
ni  P^^ns,  etc,  hasdenominationes  trans- 
tulerint  in  San-Simonem.  El  inop.  cit. 
Enseignement  central,  pag.  27,  dicitiir: 
Chaque  pas  de  1'humanile  qu'elle  par- 
court  est  un  progrhi. 

1)  Enseignement  centraf,  Paris  1831, 
loc.  cit.  „L'abnegation  n'etait  plus  ne- 
cessaire,  parce  que  les  temps  etaient 
venus,  oii  tous  sans  exception  devaients 
etre  appeles  au  bonhour." 

2)  Quod  Deura  objectivura  rejiciant 
patet  ex  eorum  confessione :  „]\ous  ne 
craignons  donc  pas  de  ledire  avecvoiis, 
que  tout  ce  qui  n'est  pas  atheisme  au- 
jourd'  hui  est  igrnorance  etsuperstition; 
que  toutes  les  doctrines,  qui  ont  diri- 
ge  les  peuples,  ont  successivementpris 
et  quitte ,"  et  tamen  perpetuo  sansimo- 
niani  loquuntur  de  Deo  ac  de  religione; 
sed  Dei  nouiiDe  significant  hominem  et 


societatem ;:  sed  voce  religionis  el  do- 
gmatis  intelligunt  scientiam;  loquuntur 
de  Trinitate,  asl  ea  voce  significaBt  «- 
ctivitatern  externamj.  intellectum  et  ima- 
ginationem  r  quarum  prima  prseesfe  imdu- 
strite ,.  secunda  scienliis ,  teetia  bonis  ar- 
tibus ,  inter  quas  collocant  religionem 
sansimonianam,  quamtiliam  \ocaait  ima- 
ginationis ,  filiam  augustam  veri  ,  etc.  el 
triplicem  manifestationem  nuncupant : 
„Cette  triple  manifestation  de  l'activite 
humaine  {Doct  de  Saint^Simon ,  1  an- 
nee ,  3  seance)  et  alibi  (55  seance) : 
Beaux  arts,  sciences,  industrie^  voila 
donc  la  trinite  philosophique  de  Saint- 
Siinon."  Loquuntur  de  Messia,  sed  sub 
Messiie  nomine  designant  quemtibet  hu- 
man2&  libertalis  assertorem  et  propaga- 
torem;sicenimscribuntin  art.  cit.  (Com- 
mun.  gener.  pag.  37);  0  jeunes  fllles, 
vous  le  savez,  la  vierge  .luive  (Virgo 
Judiea,  sic  enim  impii  hujusaetatissan- 
ctissimam  Virginem  Mariam  appellant) 
etait  belle,  heureuse  et  benie,  parce  que 
d'elle  pouvait  (poterat ,  non  negant  ipsi 
Christum  natum  ^sse  de  Maria  Virgine; 
ast  Christus  poterat  quidein  esse  Salva- 
tor  mundi ,  sed  juxta  ipsos  non  fuit  ni- 
si  pro  quodam  inctepto  progressu  so- 
lum  ulteriori.  San-Simoni  ejusque  se- 
quacibus  perfectio  operis,  ut  vidimus, 
reservata  fuit)  naitre  le  Sauveur  du 
monde ,  vous  aussi,  vous  etes  benies, 
heureuses  et  belles,  car,  peut-etre,  se- 
rez  vous  Ics  meres  des  chefs  aiinans  , 
qiii  reuniront  un  jour  tous  les  peuples 
dans  une  meme  communion."  Hinc  de- 
sperandum  non  est  aliquando  gnostico- 


88 


TKACTATUS   UE    DEO. 


238.  4"  .1  Salvador  iiKl;eo-|)liilosopliiis  scu  incredulus  insua 
historia  instilulionuni  Mosis  spinozisnunu,  pantlicismum  tran- 
sccnclentalcm  et  absolutum,  sivc  ex  Gcrmaniie  ct  Angliac  plii- 
losophis,  sive  cx  sansimonianis,  coinplexus  est.  Incredulitati 
adjecit  periidiam  judaicam,  dum  recensita  paradoxa  cohonc- 
stare  nisus  est  doctrina  mosaica.  Contcndit  eiiim  Mosem  docuis- 
se  ahum  Deum  noii  essc  nisi  «j.y.y^;  ahsolufmn,  ego  universa- 
le,  autotheismum  societatisjrehgionem  politicam.  fmpius  prop- 
terea  hic  auctorccu  organum  sansimonianismi  spcctari  potest. 

239.  Longa  res  esset  aberrationes  istas  humani  iiiteinperan- 
tis  ingenii  persequi  velle;  ut  igitur  statutam  propositionem 
cvincamus,  quae  complectitur  recensita  systemata  omnia,  par- 
tim  ex  idealismo  anglico  profluentia,  partim  ex  6Ti!V/mmo  ger- 
manico  atquc  ex  sensismo ,  in  quo  J)eii&  statuituridea  .yw/(/V;6"- 
liva  et  idealis,  minime  vcro  objectiva  et  reahs,  nisi  ad  sum- 
mum  ut  postulafum  rationis  practica?  quicque  recte  cum  cl. 
Ilosmini  fonnas  impiefatis  vocaveris  hujus  saecuh  '),  sic  ex 
generalibus  principiis  jam  vindicatis  rem  conficimus: 


rHm  et  Monlani  deliria  fore  resnscitan- 
«la.  Loquiintur  de  sacerdotibnset  llieur- 
{fisi  sed  quinam  snnt?  en  nexuni  do- 
ctrincB  sansimonian.*»  ex  art.  Enseiff/w 
vient  ctinlial ,  Paris  1H3I ,  paia^.  27: 
„Beaux-arts,  science  et  industrie  et  qui 
constituent  dans  l'ordre  Saint-Siuionien 
la  reii^rion  ,  le  doj^me  et  le  culte;  et 
alors  i'association  sera  composee  ex- 
clusivenient  d'artistes,  de  savans  et 
d^industrieis,  ou  pliitot  de  pretres,  de 
theolojriens  et  de  theurgiens."  liiuiue 
artes  iibcrales  mnt  religio,  scientia  ext 
dogrma.  et  industria  cultus;  artifices 
.mnl  ImJHs  norte  reliffioni-t  sacerdoles  rt^/ 
presli^teri  ,  sapientes  rero  tlieologi; 
pli}sici  et  clieniici,  theurg:!''  etc.  5  fa*- 
ininas  etiam  ad  sacerdotinm  eveliunt ; 
piidet  omiiia  referre  qu;e  dc  natura  110- 
vi  hujus  sacerdotii  tradunt;  inter  ca?te- 
ra  :  „Presl)}ter,  fi.jnnl,  et  presbyterissa 
exercent  suiim  ministerium  cniu  oinni 
vi  seu  attructione  pulchritudinis  pro- 
pri;e  ,•  etenim  fiitnrum  saccrdotiiim  non 
iiiortiflcat  carnem  suam ,  nec  velo  ob- 
lendit  faciem  suam ,  non  se  operil  ci- 
nere  ,  nec  corpiis  lacerat ,  iiec  discer- 
pil  tlaisrelli  ictibns,  ipsnin  pulchrnm  est, 
«apiens  est."  Viif.  Le  Glo/ir.  Sane  o- 
nines  obsca>nitates  renovant  veterum 
h^ereticorum  seu  carpocratianorum  el 
^nosticorum  ,  pircnrdoruni  medii  ;Evi  si- 
ve  psendo-mysticonim.  Reliqiia  expedit 
pr.-Elerire,  prsesertim  ciim  ex  his  jani 
satis  pateat,  qu;enam  indoles  sit  nov;e 
relipionis,  quinnm  frucliis  quos  peperit 
philosopliia  srn.si.stica,  idealisticaet  cri- 


lica    protestanlium    qur-enain,    consecla- 

ria    demuin   pantheismi   et    autotheismi. 

Definiri  propterea  sansimonianismus  pos- 

set ;  „Secta  qu»  pantheismum   et  auto- 

theisiniim  seu  verius  atheismnmprofiie- 

tur  sub  larva  terminolojfiae  catholicw." 

I)  In   op.  Frinnenti  ili  unn  storin    itel- 

Pempielii,  Milano  1834,    pag.    115;    qni 

pr;Eterea  pag.  110  haec  pr;L'clare  scribit : 

„Un    sentimento    religioso    e    ribellanle 

sta  nel  fondo  del  cuore   uinano,  e  que- 

sto  senlimento  scnza   ristare  si   dispie- 

ga  e  si  disviluppa ,   e  or  prende   forme 

di  una    nnda  superstizione ,   or    di    una 

ntida  e  nauseante  incredulita,    e  qneste 

forme  si  corrompono,   e   si  rigenerano 

in  un  continuo  moviinento,  che  le  aflFa- 

tica,  e  le  fa  canjriare  senza  riposo."Qui- 

bus  paucis  verbis  cl.    auctor  complexus 

est  originem  et  progressiis    omniuni  ini- 

pietalum,    qu.-B   sul^    diversis   forniis   et 

noniinil)us  a  mundi  exordio  hactenusob- 

tinueiant,  ac  deinceps  obtinebnnt usque 

ad    inundi    finem.    Prius    polylheismus , 

postea  scepticismus  el  atheismus  ,   sive 

apertus  sive  larvalus,  ac  post  religionis 

ciirisrian;e    exordium    tot    h.Tereticoriim 

sect;e.   nsque    ad    Intlieranos,    ac    dein- 

ceps  iisque  ad  rationalistas  et  sansinio- 

nianos.  Aliis  verliis  at  eodem  sensn  ina- 

{fnus  Au^ustiniis  hoc  ipsum   lonjsre   aiile 

expressit,  in  lib.  xiv.  De  cir.  Dei.  cap. 

28,    dicens:    ,,Fecerunt    civitates    duas 

amores  diio,  terrenam  scilicet  amorsui 

usqiie    ad   conteiiiptum    Dei  ,    cmlestem 

vero   ainor  Dei   usquc    ad    conteniptiim 

sui.  Denique  illa  in  scipsa  ,  Iia;c  in  Do- 


PART.   11.   CAP.    I.    DE    DKI   SIMPLICITATE.  89 

2^0.  1"  Deus  ex  demonstratis  in  prop.  I.  est  ens  ohjectivuni, 
reale,  extrinniuidanum;  2"  Deus  praeterea  ex  dictis  est  ens 
infinite  perfectum  <ib  omni  corporea  concretione  semotum, 
et  omnino  simplex;  3"  Deus  est  ens  a  se  necessarium  indepen- 
dens.  Hinc  inferimus  «)  ergo  Deus  non  est  idea  mere  subje- 
ctiva;  b)  ergo  Deus  confundi  nulla  ratione  potestcum  hacre- 
rum  universitatc,  finita,  limitibusque  undique  circumscripta 
ac  pluribus  scatente  imperfectionibus,  corporea,  partibus  ex- 
tra  partes  positis  constante;  c)  ergo  Deus  non  est  homo  infir- 
mus,  non  solum  physicis,  sed  et  morahbus  defectibus  undi- 
que  obnoxius.  Absurdus  proinde  est  sive  pantheismus,  sive 
autotheismus ,  tum  ideahs  tum  materiahs. 

241.  2"  Ad  spuiozismum  speciatim  quod  attinet,  cum  nita- 
tur  definitione  ambigua  et  contradictorius  sibi  sit,  hoc  ipso 
ejusdem  falsitas  deprehenditur.  Spinoza  enim  sic  definit  sub- 
stantiam:  Per  substuntiam  inteMigo  id  (fuod  in  se  est,  et  per 
se  eoncipitur;  hoc  est ,  id  cujus  conceptus  non  indiget  con- 
ceptu  nlferius  rei,  a  quo  formari  debeat  (prop.  III).  Jam  vero 
sub  verbis  ilhs :  Id  quodin  se  est,  duplex  latet  sensus;  velenim 
significant  iV/ yMO</ /^er  .y«  est ,  quemadmodum  scholastici  di- 
cunt  substantiam  essc  per  se ,  quia  non  indigetsubjecto  cni  in- 
hajreat,  quam  sic  ab  accidente  et  modificatione  distingutmt, 
quorum  proprium  est  alteri  inha^rere  subjecto ,  ut  rotunditas  e. 
g".  in  cera  est;  vel  significant  id  quod  est  a  se.  Si  primo  sen- 
su  accipit  Spinoza  vocem  ilhim  in  se ,  optima  est  ejus  defini- 
tio ,  sed  ex  ea  nulla  ratione  colligere  potest  conclusiones  sua»; 
quod  si  eam  intelhgit  altero  sensu,  ejus  definitio  falsa  est,  et 
hac  sublata  definitione  fatiscit  fundamentum  illius  systematis, 
ac  proinde  tota  superstructa  moles  ruit.  Hoc  autem  posteriori 
sensu  accipit  Spinoza  ilhid  m  .y(^ ,  ut  ex  ejus  deductionibuspa- 
tet.  Idipsum  dicatur  de  explicatione  quam  subdit  datae  dehni- 
tioni,  in  qua  eadem  latet  iequivocatio :  Cujus  conceptus  non 
indiget  conceptu  alterius  rei ,  a  (fuo  formari  debeat.  Vel  enim 
accipit  Spinoza  conceptum  ilhmi  absolute,  vel  relatwe\  si  ac- 
cipit  absolute  ,  ita  ut  conceptus  unius  substantiae  formaliter  non 
includat  conceptum  alterius  rei ,  e.  g.  ut  conceptus  horolo- 
gii  formahter  haberi  possit  absque  conceptu  artificis,  recla 
est;  sin  vero  veht  exchidere  conceptum  relativumad  artificem, 
a  quo  elaboratum  est  horologium  ,  est  falsa;  et  tamen  lioc  po- 
steriori  sensu  illum  accipit  Spinoza.  Idipsum  dicatur  de  ejus 
axiomatibus,  quae  perpetua  aequivocatione  laborant  *). 

iiiino  gloriatur  . ..  ideoque  inillasapien-  curatum   est   insipieiis    cor  eonini ,    di- 

lcs  ejus,   .secunduni  liouiinem   viveiites,  centes  «e  csse  sapientes,  id   esl ,  domi- 

aiit  corporis  aul  animi  sui  bona,  aut  u-  naiite  superbiasua,  se  seextolleiites,  stul- 

triusque  seclati  sunt,  aut  quipotuerunt  ti  facti  sunt."  ete. 

coifnoscere  Deum  non    ut  Deum   houo-         1)  Cf.  Gerdil,  DtUa  esisten^n  ili  Dio  e 

raveriint,  vel  fjratias  eK^erunt,   sed  ^-va-  della  tmmdtfrialitadellennlure  inteUiffenlu 

nuerunt  in  cogilationibus  suis,    el   obs-  tom.  ii.opp.  edit.  Rom.  pag.  285  et  seqq. 


90  TRACTATUS    DE   DEO. 

242.  Dixi  praeterea  sibi  esse  contradictorium  ejusmodi  syste- 

ma;  etenimjuxta  Spinozam  non  est  nisi  una  substantia  intini- 

ta,  in  qua  tamen  inesse  fatetur  plura   attributa  infinita,    inter 

quae  recenset  cogitationem  et  extensionem.  Sic  porro  definitat- 

tributum  (prop.  X):  AUributum  per  se  concipi  debet  y  seu,  ut 

clarius  mentem  suam  aperit  in  epist.  II  et  IV  ad  Oldenburgum: 

Notnndmn  f  ait,  tne  per  attributum  inlelligere  omne  id ,  quod 

concipitur  per  se  etinse,  adeo  ut  ipsius  conceptus  non  in- 

volvat  conceptum  alterius  rei\  sed  ex  ejus  propositione  III, 

quam  modo  expendimus  {Per  substantiam  intelliyo  id ,  quod 

in  se  est,  etper  se  concipitur ;  hoc  est^  cujus  conceptus  non 

indiget  conceptu  alterius  rei,  a  quo  formari  debeai)  ,  eadem 

est  notio  substantiae  ac  attributorum  ejusdem  substantia; ;  ergo 

cum  ipso  fatente  plura  dentur  attributa,  hoc  ipso  plures  dan- 

tur  subslantiae,  ideoque  quod  consequens  est,    substantia  una 

est  et  multiplex,  quod  involvit  contradictionem.    Spinozae   de- 

mum  systema  aliudve  pantheisticum  et  autotheisticum  quod- 

cumque  absurdum  esse  inde  patet,  quodperillafatum  impium, 

fiilsum  perniciosumque  inducatur;  ex  iis  enim  sequitur  Deum 

actionum  quarumvis ,    etsi    scelestissimarum ,    auctorem  esse , 

immo  et  patratorem ;  quod  quidem  irnpium  esse  nemo  non  vi- 

det;  falsum  insuper  propterea,  quod  dimanat  ex  falsis  conce- 

ptionibus  de  substantia  ^  Deo  ettnundo,  ut  suo  loco  philoso- 

phi  seu  metaphysici  ostendunt;  eo  autem  noimne  perniciosum^ 

quod  libertatem  humanam  et  cum  ea  moralitatem  ac  religionem 

penitus  labefactet  ac  subruat  *)    Quibus  si  addatur  repugnare 

Deum  simul  esse  activum  et  passivum,  voluptatibus  simul  et 

doloribus  obnoxium ,  stupidum  simul  esse  et  ingeniosum,  oriri 

ac  interire,  aliaque  innumera,  quae  persequi  longum  esset,  eo 

magis  cuique  ejusmodi  systematum  absurditas  atque  stultitia 

patebit. 

243.  Post  haec  inutile  videretur,  absurda  et  impia  haec  deli- 
ramenta  hominum ,  qui  evanuerunt  in  cogitationibus  suis  ,  in 
tanta,  ut  plenis  buccis  crepant,  scientiarum  luce,  scriptura- 
rum  auctoritate  refellere ;  quoniam  vero ,  ut  vidimus ,  non  de- 
sunt,  qui  impietates  istas  Moysi  adscribere  non  verentur,  co- 
ronidis  gratia  nonnulla  addere  placet,  ad  postremum  hoc  efFu- 
gium  ipsis  praecludendum. 

1)  Sic  enitn  disserit  in  suaethica:„In  tensae    et   co^ilantes,  utpote  Dei  atlri- 

natura  nullum  datur  contingens,  omnia  buta;  liinc  Deus  non  tantum    causa  e.a- 

sunt  per  necessitatem  natura;  divinse  de-  rum  activitatis  est,  quae  necessario  esse 

terminata,  ita    quidem,   ut  certo  modo  debent  ,  .  .  Homines  sunt  in  relatione 

existere  et  agere  debeant ;    omne  enim  ad  Deum,  id  quod  argilla  [in  manu  figu- 

quod  est,  in  Deo  est,  Deus  autem  con-  li,  qui  eadem  ex  materia  tum  vasa  pre- 

tingens  esse  non  potest,   quia  necessa-  tiosa  tum   vilia   format."    En  quomodo 

rio   existit.   Debent    itaque    etiam   mo-  hic  impius  Dei  nomine  abutatur,  et  lo- 

di   naturae    divinae    indc    necessario   o-  quendi  ralioue  delectetur  scripturall! 
lirij  hi  vero  modi  sunt  substantis  ex- 


I 


PART.   II.   CAP.   I.   DE    DEI   SIMPLICITATE.  91 

244.  Porro,  qui  Deum  exhibet  aeternum  atque  in  tempore 
hoc  universum  e  nihilo  educentem,  rebus  his  mundanis  atque 
homini  praesertim  providentem  ac  prrspicientem,  bonorum  ac 
malorum  justum  retributorem ,  cordium  inspectorem ,  mirabi- 
hum  efFectorem  atque  futurorum  hberorum  eventuum  praemo- 
nitorem ;  qui  Deum  exhibet  legislatorem  sapientissimum  et  au- 
ctorem  religionis  sanctissimae ,  praecumque  ac  sacrihciorum  ad 
se  placandum  aut  ad  beneficia  obtinenda,  etc.  non  soluni  fata- 
lem  pantheismum  vel  autotheismum  non  docet,  sed  illos  pla- 
ne  destruit  atque  evertit;  alqui  ejusmodi  est  Deus,quem  Moy- 
ses  in  suo  Pentateucho  perpetuo  exhibet.  Enimvero  satis  est 
mosaicos  aperire  codices,  utilhco  quivis  Deum  inveniat,  qui  in 
principio  creavit  coelmti  et  terram;   vocem  vero  ^^11}    (bara) 

eductionem  ex  nihilo  significare ,  tum  ex  vi  ipsius  vocis  eimitur, 
ut  suo  loco  ostendemus  *),  tum  ex  sensu  traditionah  totius  ju- 


I)  In  tractatu  de  Deo  Creatore.  Quo- 
niam  vero  et  plurimum  pantlieista;  re- 
centiores  abusi  sunt  notionibus  esseii- 
tiw  et  possibiHtatis ,  perinde  ac  si  ists 
non  solum  modo  eminentiort  (ut  supe- 
rius  a  nobis  dictum  est ,  cum  ageretur 
de  perfectionibus  divinis  et  Dei  simpli- 
citate),  sed  reali  existerent  in  Deo,  adeo 
ut  cum  essenticB  reales^  quae  Deo  ines- 
se  supponuntur,  transeunt  ad  existen- 
tiam,  non  sint  nisi  Deus  ipse  foras  se 
prodens,  vel  Dei  ipsius  modificationes, 
in  quo  fundatur  s^^stema  emanationis, 
ex  quo  profluit  pantlieismus;  juvabitno- 
tiones  subjicere  claras  et  distinctas  <;.v- 
sentiat  et  /wssibHHntis.  Atque  ut  incipia- 
mus  a  possibilitate  ^  1.  illud  dicitur  pos- 
sibile,  quod  esse  potest,  seu  quod  non 
repug:nat.  Hxc  possibilitas ,  quie  consi- 
stit  in  non  repugnantia  notarum,  inter- 
na  vocatur  et  immediate  fundatur  in 
principio  contradictionis :  illud  est  pos- 
sibile  quod  contradictioncm  non  invol- 
vit,  2.  Quod  possibile  est,  simul  estco- 
g:noscibile  j  sed  omninodistin^uendaest 
coftnoscibilitas  a  cognilioae ,  vei  cogno- 
scibile  a  cognito }  cognitum  supponit  in- 
tellectum ,  cognoscibilitas  vero  non  item. 
Nam  cognoscibile  illud  est,  quod  cog^no- 
8ci  potest,  si  existat  intellectus  pr;edi- 
tus  sufficienti  perfeclionis  j^radu  ad  rem 
hujusmodi  intelli,u:enJami  an  autem  ta- 
lis  intellectus  existat,  sola  cognoscibi- 
litas  non  dicit.  Si  vero  adsit  intellectus 
sufficienti  perfectione  prseditus,  res  qui- 
dem  cognoscetur,  sed  tamen  non  effi- 
cietur,  nec  producetur  ab  intellectu,  et 
cog:noscibilitas  semper  ratione  priorerit 
ipsa  cognitione ;  objectum  cognitionis 
prxsupponendum  erit  logice  anteactua- 
lem  cognilionem:    Sicut  bontun,   inquit 


S.  Thomas  i.  p.  q.  xvi.  a.  i.,nominat  id 
in  quoii  tendit  appetitus ,  ita  verum  no- 
minat  id  in  quod  tendit  intellectus.  Se- 
cus  si  cognoscibilitas  et  possibilitas  pro- 
ducerentur  ab  intellectu,  si  intellectus 
est  infinite  perfeclus,  objecta  producta 
quoque  infinite  perfecta  esse  deberent, 
ut  patet  in  Verbo,  quod  procedit  per  in- 
tellectum.  Nec  est  quod  quis  regerat: 
intellectus  cognoscit  omnia  juxta  exi- 
gentiam  su»  naturse,  cognitione  infini- 
ta  quidem  ex  parte  subjecti  cognoscen- 
tis,  sed  finita  ex  parte  objecti  cogniti. 
Hoc  sane  optime  dicitur,  inde  enim  se- 
quitur  objeclum  non  pendere  ab  intel- 
leclu,  qui  illud  pra;supponit.  Deus  in- 
tellectu  ad  intra  nihil  producit  (seu  gi- 
gnit)  nisi  Verbum ,  ad  extra  non  pro- 
ducit  nisi  voluntate  libera,  Deus  autem 
noster  in  cmlo,  omnia  (jutecumque  roluit 
fecit,  Psal.  cxiii,  non  omnia,  quae  intel- 
lexit.  3.  Principium  contradictionis,  quod 
est  fundamentum  rerum  possihilium,  de- 
bet  saltem  in  ordine  cognilionis  et  di- 
sputationis,  seu  logice  et  ratione  prius 
supponi  ante  existentiam  Dei  ^  nam  se- 
cus  quid  prodesset  adversus  atheum 
evincere  existentiam  Dei,  cum  Deus, 
non  supposito  principio  contradictionis, 
ide^n  non  putest  simvl  esse  et  nun  esse , 
posset  adhuc  non  existere,  tametsi  de- 
monstretur  ejus  existentla'^  Deus  esset 
etiam  in  ordine  ad  nos  prima  veritas 
quse  certo  cognoscitur,  quodestfalsum, 
etsi  nonnulli  hoc  dixerint,  ut  vidimus 
superius  (n.  61.  p.  32.)  4.  Pejus  adhuc 
esset,  si  possibilitas  illa  rerum  formu- 
liter  acceptarum,  seu  prout  sunt  in  se, 
confunderetur  cum  intellectu  divino  vel 
cum  essentia  divina ;  tunc  enim,  ut  ex 
dicendis  inferius  clare  i)atebit,  delabi- 


02  TIIACTATUS    DK    DKO. 

daicac  geiitis  (II.  Macli.  VII,  28).  Justis  praemia,  nialis  popnas 
dccernit  (Gen.  III,  IV,  etc),  Ie^j»em  sancit  (Exodi  XX,  et  seqq). 
Tota  Josephi  liistoria,  ut  de  reliquis  taceain,  non  est  nisi  liistoria, 
iit  ita  dicam,  divinii;  providentia^,  qiue  miriHce  elucet  in  variis  san- 
clissimi  liujus  patriarcliae  cventiJjus.  Ne  singula  vaticinia  perse- 

?uar,  quid  sig;iiiKcant  vaticinia  Ahrahamo  ejusque  posteritati 
iicta,  quae  pleiium  exitum  sortita  sunt'  Licet  profecto  asse- 
rere,  tot  esse  in  pentateucho  mosaico  argumenta  adversus 
monstrosuin  et  impium  Salvador  systema,  quot  capita,  imo 
pene  dixcrim  quot  verba,  Mirum  est,  in  tanta  tot  saeculorum 


nmr  iii  pantlieismiini.  5.  Pos.sihilitas,  de 
qua  iiactenus  dixinius,  est  possibilitas 
interiia;  sed  prieler  eani  conslderanda 
est  etiani  possibiiitas  externa.  H»c  ni- 
liil  aliud  est  nisi  virtus  caus;«  produ- 
cendi  id  qiiod  est  interne  sen  intrinse- 
ce  possibile;  el  h.xc  caiisa  nilii!  aliud 
est  ,  nisi  onuiipolentia  Dei.  6.  Externa 
possibilitas  supponit  internam  j  nain 
Deiis  producere  non  potest  id  quod  re- 
piifrnat  ,  c.  g.  circulum  quadratum. 
Atqiie  liinc  S.  Thoinas,  i.  p.  q.  xxv,  art. 
3,  0,  ait:  „[lelinquitur  ig;itur  quod 
Deus  dicalur  omiiipotens,  qiiia  potest 
omnia  po.ssibilia  alisolute...  possibile 
qiiidem,  quia  priTdicatiim  non  repujfnat 
jsubjecto  . ..  impossibile  vero  absolule, 
quia     pr.Tdicatum     repugiiat    siibjcclo." 

7.  Sed  jam  de  essentiis  reruni.  Possibi- 
lilas  latius  porriji^ritur  quam  renim  es- 
*)enti;e,  sen  qiiod  idem  est,  essentiie  re- 
niin  dcbent  esse  po.ssibiles,  sed  non  o- 
mnia  possibiJia  pertinent  ad  rerum  cs- 
sentias;  possibiiis  est  homo  procer.c 
staliir»  ,  sed  proceritas  non  pertinet  ad 
essentiain  hominis :  Nuniquhl  lionnaes 
nou  xu/il  ininuli  i  inquit  S.  Auffustinus. 

8.  EssentiiB  rerum  diiplici  modo  consi- 
derari  possiint,  nempe,  ut  schohe  lo- 
<|iiiintiir  formaliler  et  eniinentei,  hoc  po- 
steriori  inodo  sunt  ips.T  innnit.-e  perfe- 
ctiones  divinae,  et  sunt  identificat;e  cum 
De«:  lonnuLler  sunt  quales  in  ipsis  in- 
veniiintur,  seu  sunt  id  per  qnod  una- 
qu.eqne  res  in  suo  esse  constitiiitur^  si 
essentias  reriiin  hoc  modo  considera- 
tas  confundamus  ciiin  essentia  Dei ,  en 
iteruin  nos  in  pantheismo  !  Reipsa  es- 
sentia  hoininis  existentisuna  esteadem- 
que  i  homo  in  utroque  statu  est  animal 
rationale,  nam  per  existentiam  non  de- 
.stuitiir  essentia,  sed  essentia  per  exi- 
stentiam  ex  inera  possibilitate  transit 
in  actnni ,  ac  propterea  existentia  dici- 
(nr  ultimum  possibilitatis  complementum. 
H^c  aiileni  qu;e  hic  dicta  «nnt  de  ea- 
•iein  essenlia  iii  duplici  statu  considera- 


ta  ,  possibilitatis  nempe    et  existentia?, 

confiindi  non  debent   cuin   qna;stioue   a 

philosophis  a<>;itata  ,  nuin  esxenlia  aclua- 

lis   distin^iiatur    realiter   ab    existentia, 

quod  recenliores  ne^ant;    ha;c  enim  in- 

ter  se  tolo  coclo  distant.    9.    Sicut   pos- 

sibilia  et  essenti.T  reruin    duplici   inodo 

coiisiderari   possunt ,  ita  et  (Inplici  mo- 

do  coj,Miosci  possunt.  Siciit  Deuseminen- 

ter  essentias  reriim    omnesfine  possibi- 

les  perfectiones  continet,  ita  omnes  co- 

^noscit  in  se  ipso,  sive  in  siia  essentia. 

Sed  eas  coji-iioscit  etiam  in  seipsis,  quia 

in    seipsis    snnt     co^jfnoscibiles ;     posito 

enim  objecto  coirnoscibiU   et  intellijyen- 

tia  infinite  perfecta,  certe  nibilaliud  re- 

quiriliir  ad  aliqiiid  coj>noscendum;  spe- 

cies  enitn  inteilijiifibiles,  qu%  olima  sclio- 

lasticis  reqnirebanlur  ad   aliquid  viden- 

duin    sen    cojifnoscendum ,    a    recenliori 

philosophia  expnng-iintiir.  Ex  haruinno- 

tionum  confiisione  plures  liac  nostra  iK- 

tate,  in  Geiinania    prajsertim,  errores,, 

nec  leves,  prodierunt.  Cfr.  Storchenau  S. 

.yjnslit.  niela/i/ii/s.  Ijb.  i,  sect.  i.  cap.  i,sect. 

it,  cap.  '-i,  n.  105,  scholion  2.  c;um  vero 

S.  Thoinas  loc.  cit.  i.  p.  q.  xvi.  a.  i.  af- 

firinat  veritatein  esse  in  intellectu  non  au- 

teni  in  rebiis  ,  id  afririnat    in    ordine  ad 

causam    exeniplarem ,    cnjusmodi    sunt 

ideae,  iit  vocant ,  arclietypjc  in  Deo ,  et 

artefacta  in    inente   artilicis,    iit    ibideni 

explicat;    qiio    sensii   etiam   alibi    docet 

scientiam  esse  causain  rerum ,    qnod  et 

nos  tiiebimur.  Seu    ut   aliis   placet,  lo- 

quitur  S.  Doctor  de  veritale  lo(/ica(\nai 

profecto  non  esl  in  rebus  sed  in    inlel- 

lectii ,  non  aiitem  de  veritate  mela/i/ii/si- 

ca.  Hinc  Vasquez.    In   3,    p.   s.   Thoina; 

Toni.   n-    q.    i,xii.   ar.    4.    Disp.    cxwii. 

cap.    6.   paf.    208.    edit.    Luy:dun.    1(520.. 

col.  2.  circa  inilium  h.TBC  habet :  Essen- 

ti;e  rerum  ordine  rationis  siint   anle  o- 

mneni    Dei    scientiain ,    et   volunlatem : 

qiiare  licel  possit  ciiilibet    rei   tribuere, 

aiil  non  tribuere  exislenliam,  non  polesl 

illius  naluram  intrinsecus  iiniuiilare."' 


PART.    II.    CAP.    I.    DE    DKI   SniPMCITATK.  93 

serie,  nemincm  ex  tot  tantisque  veteris  synagogce  \iris,  etsan- 
ctitate  ct  doctrina  pra;stantibus,  dcprehenclissc,  quod  dcinum 
Salvador,  ut  suis  i>rati(icaretur  sansinionianis  repcrit;  imo  nec 
Pliiloncin  ncc  Flavium  Josephum  quidquam  lalcunquam  suspi- 
catos  esse. 

2^5.  Concludamus  igitur  pantheismi,  ciijiiscumque  dcmum 
formae,  atque  autolhcismi  systemata  ahsurdaomninoesse  alque 
a  mosaicorum  hbrorum  documenlis  prorsus  ahena. 


DIFFICULTATES. 

2^6.  I.  Ohj.  Si  una  substantia  non  potcst  produci  ab  aha ,  si 
non  potesl  dari  nisi  una  substantia  inhnita,  si  deniquead  natu- 
ram  substantiae  pertinet  existere,  phmum  est  non  posse  dari 
nisi  unam  substanliam,  camque  inhiiitam,  ac  neccssario  exi- 
stentem,  quae  non  potest  esse  nisi  Deus.  Atqui  rem  ita  se  ha- 
bcre  patet  ex  eo  quod  si  una  substantia  posset  ab  aha  produci, 
ejus  cognitio  a  cognitione  causae  suae  deberet  pendere,  et  eam- 
dem  involvere  ,  adeoque  non  cssct  substanlia,  quae  non  ahud 
cst  nisi  quod  in  se  est,.et  per  se  concipitur,  scu  cujus  con- 
ccptus  non  indigct  conceptu  alterius  rei,  a  quo  formari  debeat. 
Ita  si  haec  substantia  non  essct  inhnita,  ideo  esset,  quia  ab  alia 
ejusdem  naturje  terminaretur ;  cum  autem  non  possint  dari 
duae  substantiae  cjusdem  gcneris ,  patet  non  posse  aliquam 
substantiam  ab  alia  ejusdem  gcneris  substantia  lerminari,  ac 
proptcrea  esse  unicam  subslantiam  eamquc  infinitam,  Quod 
denium  ad  naturam  substantiac  pertineat  existere  ex  dictis  se- 
quitur:  si  enim  substantia  non  potest  produci  ab  alia,  erit  ita- 
que  substanlia  causa  sui,  id  est,  ipsius  essentia  involvet  ne- 
cessario  existentiam ,  sive  ad  ejus  naturam  pertinet  existe- 
re;  ergo. 

247.  Resp.  Ne(/,  min.  Ad  probationem  .  .  .  Quw  non  aliud 
est  nisi  tfuod  in  se  est,  etc.  Di.st.  Id  est,  quod  per  se  est,  seu 
quod  non  indiget  subjecto,  cui  inhaereat,  conc.iA  est,  quod  a 
se  est,  scu  a  seipso  existentiam  habet,  ne^.  Cum  vcro  tota  vis 
subscqucntium  probationum  abhac  aequivocationependcat,  hac 
sublata,  sponle  sua  ruit  totum  argumcntum.  Ideo  vero  hic  con- 
texuimus  sericni  deinonstrationis  Spinozie ,  ut  clariori  in  lumi- 
iie  poncremus  sophisticam  ipsius  argumentandi  rationein. 

248.  Eadein  latet  ambiguitas  in  dehnitione  infiniti.  Etenim 
cum  pcr  inlinitum  intelligi  possit  illud,  quod  ab  alia  substantiu 
ejusdem  naturae  limitari  non  potest,  cujusmodi  a  pluribus  con- 
cipitur  spatium,  Spinoza  huic  nolioni  calide  substituit  aliam, 
quod  nempe  iiihnitum  illud  sit ,  quod  ab  alia  natura  ejusdem 
gcneris  terminari  non  potest,  quo  in  sensu  aeque  inhnita  esset 
atomus  Epicuri,  quae  sola  existeret ,  elsi  exiguissima  eo  ipso 


l 


94  TRACTATUS    DE    DEO. 

quod  sola  in  hypothesi  existeret:  nam  si  sola  atomus  esset,  vel 
solus  existeret  puhisculus ,  ab  aha  substantia  ejusdem  generis 
non  Hmitaretur,  seu  terminaretur,  esset  tamen  Hmitatus  a  se, 
et  in  se  i). 

249.  Inst.  Si  praeter  Deum  aHa  admitteretur  substantia,  ideo 
esset,  1"  quia  divina  substantia  non  omnes  existendi  modos 
praeseferret,  quod  est  absurdum ,  cum  divina  substantia  per- 
fectissima  sit,  seu  omnes  perfectiones  in  se  contineat:  2°finita 
insuper  esset  divina  substantia,  quia  ab  aHa  diversa  circumscri- 
beretur ,  ac  3**  deberet  ab  aHa  difFerre ;  in  divina  autem  sub- 
stantia,  quae  simpHcissima  est  nulla  ejusmodi  differentia  conci- 

i  potest,  per  quam  ab  aHa  reaHterdistinguatur.  Quibusomni- 
us  4"  robur  accedit,  tum  ex  eo  quod  si  praeter  Deum  aHa  exi- 
sterent,  jam  Deus  perfectior  esset  una  cum  iisdem  substantiis, 
quam  si  esset  solus  seu  sine  ilHs,  tum  ex  eo  quod  tunc  Deus, 
utpote  aHarum  substantiarum  causa,  deberet  in  se  continere 
has  substantias  formaHter,  prout  causa  continet  in  se  elFectum 
cujus  causa  est;  quae  omnia  sunt  absurda. 

250.  Resp.  Ad  1'»,  Dist.  Vel  formaHter  vel  eminenter,  ut  suo 
loco  expositum  est,  conc.  formaHter,  ne^,  et  sic  caeterae  diffi- 
cultates  sponte  sua  evanescunt. 

251.  Ad  2™,  Neg.  Tunc  enim  circumscriberetur,  sl  cum  sub- 
stantia  divina  aHa  ejusdem  naturaecoexisteret,  non  autem  sidi- 
versae  naturae  sit,  quaeque  a  Deo  omnino  pendeat,  tum  in  exi- 
stentia ,  tum  in  onniibus  suis  attributis  et  perfectionibus,  ac  in 
Deo  ipso  subsistat. 

252.  Ad  3'",  Conc,  nntec.  neg.  conseq.  Etenim  differunt  pro- 
fecto  a  Deo  creaturae  omnes  eo  quod  Hmitatae ,  circumscriptae 
ac  ab  aHo  sint,  Deus  autem  simpHcissimainfinita  essentia  estat- 
que  a  se  existens. 

253.  Ad  4™ ,  Necf.  Cum  enim  omnia  quae  a  Deo  sunt,  quod 
habent  habeant  ex  eo,  qui  perfectiones  omnes  quae  in  creaturis 
sunt  ipsis  communicat  per  participationem,  ut  loquitur  S.  Tho- 
mas,  ideoque  in  se  Deus  longe  nobihore  modo  ethas  perfectio- 
nes  aHasque  omnes  possibiles  continet  ^). 

254.  Quod  postremo  loco  additur  de  causa  continente  in  se 
efFectum,  jam  disjectum  est  ex  iis,  quae  diximusde  ratione  for- 
maH,  ac  virtuaH  seu  eminenti,  qua  Deus  in  se   omnia  continet. 

255.  II.  Obj.  cum  Salvador.  1"  Ex  consideratione  hujus  uni- 
versi  gignitur  in  humana  mente  idea  cujusdam  existentiae  infi- 
nitae;  et  2"  quidem  infiniti  positivi,  quod  omnes  includit  cha- 
racteres,  quos  theologi  in  Deo  recensent,  cujusmodi  sunt  uni- 
tas,  wternitas  y  invisibilitas.  3"  Hoc  autem  esse  universale  ac 


1)  Cfr.  Gerd,  diss.  cit.  1.  c.  oportet  omnium  rerum  perfectiones  pra- 

2)  I.  p.  q.  IV.  a.  2.  „Cum  Deus,  in-    existere  in  Deo  secundum  eminentlorem 
quit,  sit  prima   causa  effectiva  rerum,    modum." 


PART.    II.    CAP.    I.    DE    DEI   SIMRLICITATE.  95 

jeternum  activum  simul  ct  passivum,  Abraham  et  Moses  voca- 
runt  Jchovah  *).  4"  Idea  Entis  nbsolufi,  quod  dici  posset  infi- 
nitheisnius,  fundatur  injTacto,  analogia,  historia  et  convictio- 
ne  2).  Sane  5"  Moses  id  expressit  per  vocem  Jehovah,  quae  a 
radice  haja  (n^n)>  s<^u  hava  (rT^n)  deducitur,  quaeque  signifi- 

cat  esse  seu  illum  qui  esi  aut  existentiam  essentialem.  Praeter 
hoc  6"  pKjra  aha  nomina  secundaria  habentur  ad  Deum  desi- 
gnandum  inter  quae  schaddai  (*i^^)  sufficiens  sibi  ipsi,  et  El 

(^^)  fortis,  Adonai  (^JI^^i^)  principium ,  EHon  (n^i^Jj)  excelsus 

7"  Elohim  (Qini?^) ,  quod  est  ab  eloah  (ri^^)  «^^*,  quod  Hcet 

in  plurah  adhibeatur,  hoc  nomen  semper  inservit  singulari,  ita 
ut  indicet  omnes  vires  in  unam  collectas,  et  exacte  referatideam 
I)ei,  intelhgentice  generalis,  opificis,  magni  aedificatoris,  quum 
distinguantur  in  hac  rerum  universalitate  natura  ac  Deus  „vi- 
res,  seu  potius  virium  unio  fecit  terram"  inquit  Genesis  3);  quem- 
admodum  vero  Elohim  politicum  reducitur  ad  esse  generale, 
quod  est  populus ,  sic  Elohim  theologicum  desinit  in  unitatem 
Jehovah.  Deus  igitur  ex  Mose  non  est  nisi  esse ,  seu  verbum  es~ 
se  absolutum ,  cujus  creaturae  non  sunt  nisi  tempora  et  modi, 
Ergo. 

256.  Besp.  Ad  V^,  Dist.  Gignitur  idea  existentiae  infinitaB  di- 
stinctae  ab  ipsa  rerum  universitate ,  co/?c.  identificatae  cum  ipsa, 
ne(f.  Nemo  enim,  qui  sanae  mentis  sit,  nec  velit  cum  panthei- 
stis  ac  spinozistis  insanire,  sibi  hancideam  cudit,  quae  rectaera- 
tioni  adversatur ,  cum  ejusmodi  existentia  universalis  in  sensu 
auctoris  sit  fecunda  parens  omnium  absurditatum,  quas  recen- 
suimus  in  Spinozae  confutatione ;  sed  ratio  spectando  hanc  re- 
rum  universitatem  velut  effectum ,  assurgit  ad  causam  neces- 
sariam ,  a  se  existentem ,  etc.  quae  cum  suis  effectibus  contin- 
gentibus,  limitatis,  mulabihbus  confundi  non  debet. 

257.  Ad  2'",  Disf.  Quod  est  ipse  Deus,  et  in  quem  propterea 
solum  recensiti  characteres  unitatis,  aeternitatis,  indivisibilitatis 
conveniunt ,  conc.  Quod  constituatur  a  rerum  omnium  conge- 
rie,  ut  auctor  noster  autumat,  neif.  alioquin  oriretur  unitas  ab- 
soluta  ex  tot  unitatibus ,  seu  partibus  et  elementis ,  quibus  hoc 
universum  coalescit,  aeternitas  in  entibus  successivis,  cujus- 
modi  sunt  homines ,  bruta,  plantae,  etc,  indivisibilitas  tandem 
ex  ipsa  divisibilitate,  quae  omnia  absurda  sunt  et  repugnant. 

258.  Ad  3"" ,  ^^y-  Hoc  enim  non  est  nisi  deliramentum  ad- 
versarii.  Abraham  non  cognovit  nomen  lehovah,  quod  prima  vi- 
ce  Deus  Mosi  manifestavit ,  etsi  divinus  hic  scriptor  hac  voce 

1)  Hist.  des  instit.    de  Motse ,  t,  iii  2        2)  Ib.  p.  184. 
part.  1.  I.   ch.  I  p.  177.  3)  Ib.  p.  185. 


96  TRACTATUS  DE  DEO. 

iitatnr  iii  conscribentla  Gencsi;  Moses  autemDco  isti  flctitio  tri- 
buisset  omnia  niirabilia,  ac  mundi  ipsius  creationem  in  bypo- 
ibesi  Salvador,  etsi  nemo  abus  boc  deprebenderitprfEter  incre- 
dulum  istum. 

259.  Ad  4*",  A^^e^.  Hoc  enim  monstrurn  potius  excluditurtum 
a  facto  ipso,  tum  ab  analoi>ia,  tum  ab  bistoria,  ac  convictione, 
Haec  enini  omnia  nos  ducunt  ad  Deum  distinctum  ab  omnibus 
objectis,  (juae  nos  circumstant,  admittendum  etcognoscendum: 
nec  nisi  pauci  atbei  birvati  bac  idea  entis  absoluti  in  sensu  au- 
ctoris  convinci  potuerunt,  omnibus  gentibus  reclamantibus  *), 

260.  Ad  5"',  Net^.  prorsus;  bcet  enim  vox  lebovab  denotet 
Emn  qui  esty  seu  ym  eril ,  ut  patet  ex  sensu,  quo  Moses,  seu 
potius  Deus  ipse  eam  usurpavit,  non  abud  tamen  exprimit  ni- 
si  eum  qui  necessitate  naturae  existit  ad  distinctionem  eorum  o- 
mnium,  quae  non  babent  nisi  existentiam  participatam,  acci- 
dentalem,  atque  ut  ita  dicam,  precariam;  quae,  quidquid  sunl, 
ab  eo  babent,  qui  essentiabter  est,  nempe  Deo,  qui  baec  onuiia 
ex  nibilo  condidit,  ipso  refcrente  Mose ,  ut  mox  dicemus. 

261.  Ad  6'",  Disf.  Ad  designanda  diversa  ejusdem  supremi 
Numinis  attributa,  conc.  ad  designandumporlentum  ab  aucto- 
re  excoffitatum,  nea.  Cum  videat  Salvador  causae  suie  ofHcere 

*      t  .11-  •  •<•  1  •       •! 

nomen  Adonm,  quod  dommum  signincat  et  honnnibus  etiam 
passim  tribuitur,  ipse  vertit,  principium:  at  in  bac  signibca- 
tione  ex  centum  triginta  quatuor  locis,  in  quibus  juxta  maso- 
retbas  Deo  tribuitur,  nunquam  invenitur  2j. 

262.  Ad  7"»,  Neg.  Elobim  indicare,  ut  adversarius  conlen- 
dit,  virium  coUectionem,  sed  Deum  ipsum  designat,  cui  pro- 
miscue  tribuitur  tum  singulari  numero  tum  plurali  juxta  indo- 
lem  bebraicae  bnguae.  Sane  in  plurab  adbibetur  passim  ad  dcsi- 
gnandamrem  prorsus  singularem ;  itascibcet  afbrmatur  de  uni- 
co  angelo,  Judic.  XHI.  22.  de  uno  vilulo  quem  utDeumbebraei 
venerati  sunt,  Exod.  XXXII  31;  de  imo  idolo,  ut  Dagone,  Ju- 
dic.  XVI  i7;  de  uno  Moyse, quando  Deus  eum  con^Uluit Deum 
Pkaraonis  Exod.  IV.  16.  VII  1 ;  de  arca  1  Reg.  IV  7.  et  abbi ; 
quae  cum  res  singulares  sint ,  plurab  tamen  numero  per  banc 
Vocem  efteruntur.  Quod  si  demus  adversario  Elohim  reipsa  in- 
dicare  collectionem  virium ,  tunc  reponimus  non  indicare  col- 
lectionem  abstractam ,  sed  ens ,  quod  unum  est,  et  est  coilectio 
virium  omnium  in  summo  gradu,  nempe  intelbgendi,  volendi, 
creandi,  movendi,  destruendi  etc.  Ridiculam  pariter  se  prodit 
ejus  versio  seu  potius  commentatio  primi  geneseos  versiculi : 
Vires,  seupotius  virium  uniofecit  cmlum  etterram;  quajnam 

1)  Qu'on  ourre  Vhistoire  de  1'lnde ,  in-  probet  assertionem  suam.   Ex   historia 

i/tiit  Snlvador  1.  c.  p.  177 ,  on  retrouvein  rellgioiia  omnium  populorum  contrarium 

pnr  tout  cette  conceplion  ,•  nuiix  accom/m-  potius  evincitur. 

i/Hee  ites  plus  fuusses  consequences.  HiBC  2)  Cf.  Buxtorfius  ad  vocem  ''ii"1X. 

quidem  ipse,  quin  tamen  ulio  documenlo  ^  ~' 


PART.    II.    CAP.   I.   DE   DEI   SIMPLICITATE.  97 

vlres  feclsscnt  coeliini  et  terram?  An  hujus  universi  attractio 
universalis  aut  afHnitas  cliimica  ?  Ast  nonaum  erat  juxta  Salva- 
dor.  Adde  verbum  bara  ^13  ut  suo  loco  ostendemus  vere  et 

V  T 

proprie  signiticare  eductionem  ex  niliilo.  Restat  igitur  ut  Moses 
descripserit  mundi  creationem  a  Deo  factam ,  qui  ab  hoc  uni- 
verso  distinctus  sit.  lloc  vero  sublato  fiuidamento  ex  se  cadiint, 
qiisc  Salvador  nugatur  circa  Elohim  poHticum  et  theologicum , 
ac  suum  e.sse  substantivum  cum  suis  modis  ettemporibus,  quin 
diutius  in  his  refeilendis  immoremur  *). 

263.  Inst  Talem  fuisse  Mosis  mentem  facile  ex  ipsius  scopo 
colhgitur,  qui  ahus  non  fuit  nisi  per  unius  entis  ideam  osten- 
dere  naturam  poHtica;  constitulionis  popuh  israelitici,  et  cum 
hac  idea  omnia  componuntur,  quae  tum  Moses  ipse  tum  caiteri 
prophetae  Deo  tribuunt.  Cum  enim  homo  sit  symbolum  maxime 


1)  HcEC  mutuatus  est,  ut  diximus^  Sal-  Cliaque  citoyen  en   partieulier  est-il  le 

vador  partim  ex  Schelling,  qui  in  epist.  peupie?  cliaque  membre   de   l'etre   hu- 

pfiilosoph.    De   dogmatisnio   et    ciiticismo  main  est-il  riiomme   etc.  ?"  Et  hinc  in- 

aperte    docet    pantheismum    affirmans:  fert  easdem  consecutiones ,  quasexeo- 

y,Ego   inciudere    omneiii  existentiam  et  dem    priiicipio    deducunt    sansimoniani. 

realitatem;  quia  si   extra  ipsum  aliquid  Hi  enim  inferunt  religionem    esse  poli- 

daretur,  hoc  e&set  absolutum;  quod  est  ticara ,  doffma  effici   scientiam.  Etenim, 

absurdum.  Hoc  igitur  E(/o  est  inlinitiim,  in  lib.  ReligioH  Saint-Simon.    EaseiyHe- 

indivisibile    et   immutabile.  Si    substan-  ment  central   (extrait  de    VOrganisnteur} 

tia  est  aliquod  absolutum,  Ego  est  uni-  Paris  1831.  p.  31.  32.  ita  legitur;  „J'au- 

ca  substantia,  vel  sidarentur  pluressitb-  ral   reconcilie    l'humanite    avec   Dieu  , 

stantiae,  daretur£.yo  extraAVoquod  esset  c'est-a-dire   avec  elle-meme    et  avec  le 

contradictoriuni;  quod  est,  in  Ego  est,  monde,  comme  rien  ne  se  trouve  en  de- 

extrafiyo  nihil  estj  s\  Ego  ^sX.  soia  sub-  hors  de  Dieu,la  poiitique  devient  la  re- 

stantia,  quidquid  est,  non    est  nisi  ac-  lig^ion,  la  science  devient  le  dogme."Et 

cidens  Ego   „Ex   quo  concludebat  quod  hsc  ipsa  docet  Salvador ,  qui   pag.  183. 

Deus  est  Ego  nonEgo,  in  praxi  est  Ego  inquit:  „Tout   signale    donc   Texistence 

absolutuin,    quod    destruit    Non  Ego\^'*  d'un  point  central  de  l'immensite:  d'un 

partim  a  sansimonianis,  qui  pariterdo-  m,ui  de  Tetre  infini  j  d'un  foyer  incalcu- 

cent  Deum  ^.ssf^.  quidqiiid  esl.  Sic  in  li-  lable  de  la  legislation  universelle,  d'ou 

bello  Heligion  Sainf-simonienne.  Cow.niu-  s'chappe  eternellement  ce   qui  donne  la 

fiion  generale  Paris  1831.  p.  10    in  allo-  vie  a  toute  ehose,  et   veis    lequel    tout 

cutione    sequitir:  „Le   Pere  Enfantin:  est  raniene,  etc."  Possem  piiiribus  hanc 

chers  enfans ,  Dieu  est  toul    ce   qui  est.  assertionem  prosequi ,  sed,  ne   nota   ni- 

Tout  est  en    lui,  tout  est   par   lui,  nul  mis  prolixa  sit,  isla  suffii^iant  ad    evin- 

de  nous  est  hors  de  lui,  mais  aucunde  cenduin,   non  a  Mose,  sed    tum    a    cri- 

nous  est  lui    Chacun  de  nous  vit  de  sa  ticismo  germanico,  tum  a  sansiinonianis 

vie,  ettous  nous  communions    en   luij  suas    ideas    hunc    incredulum    Judasum 

car  il  est  tout  ce  qui   esl."  Hic  singuli  philosophum  hausisse.   Dixi  a  sansimo- 

dicuntur  non   esse    Deus,    quia   singuli  iiianis,  quorum    doctrina;,  ut   ex    dictis 

non  sunt   tota    rerum   universitas,   sed  patet,  mysteriis  eral  initiatus,  licet  ejus 

sunt   ejus  partes   tantum,   atque  ex  eo  opus  prodierit  in  lucem  anno  1829,  pro- 

quod  Deus  sit  omne  quod  est ,  infertur  ductiones  vero  sansimonianorum   e  suis 

Mos  omnes  communicare  in  ipso.  His  pa-  tenebris  non  coeperint  erumpere  nisi  an- 

ria  habet  Salvador,  qui,  ut  respondeat  no  1830  et  seqq.  Hoc  ideo   animadverti, 

sibi    proposit;e   difficultati    „ma;s    alors  ne   quispiam    me   aaachronismi   accuset 

chaque  chose   n'est-elle  pas  Dieu?"  re-  dum  a  sansimonianis  affirmavi  Salvador 

spondet  pag.  181.  „0n  ne  peut  conclu-  doctrinam    siiam    mutuatam   esse ,  cum 

re  de  ce  que  chaque  cliose,  chaqueetre  notum    sit,   longe   ante    hanc   epocham 

doue  ou  non  doue  d'intelligence ,  tienta  coepisse  Sansimonem  virus   suum  eflun- 

retre  absolu  et  d^peiid  de  lui,  quecette  dere  et  sectam  instituere. 
chose  ou  cet  etre  doives'apuelIer  Dieu. 

T.  IV.  7 


98  TRACTATIIS   DK    DEO 

idoneiim  magni  istius  entis,  pleri([ue  veterum,  licet  persnasi 

essentDeum  incompreliensihilemesse  et  absque  forma,  eum  ta- 

men  repraisentarunt  ut  membrum  humanitatis.  Legislator  he- 

braeus  monet  talem  non  esse  verum   existendi  modum  magni 

entis,  vulgus  tamen  non  percipit  nisi  quod  sensnspierceUit,hinc 

est  quod  prophette  exhibeant  Deum  ut  loquentem ,  audientem 

etc.  et  sic  flicile  est  caeteras  omnes  metaphoras  cxponere.  Ac  1" 

veritas  est  expressio  ejus  (/ui  est,  seu  expressio  legum  entis  ge- 

JieraHs ,  quibus  homo  semper  subjectus  est.  Ilinc  dicitur  quod 

ycviVA?,  revelel  ?>c  homini;  et  homo  recipiat  verhum  metapho- 

ricum  Jehovah,  ex  quo  promanant  locutiones:  Mtenius  vuU ., 

quoerit ,  juhet;  et  quo  magis  homo  ad  veritatem  accedit,  dici- 

tur  amicus  Jehovw^  quo  magis  recedit,  fit  inimicus ;  hincrur- 

sum  voluntates  Jehovah,  etc.  ').  2"  Sic  per  epitheta  humanita- 

tispropria,  praecipue  leges,  quibus  humanitas  indiget,  in  to- 

tidem  attributa  lehovah  commutata  sunt.  Atque  inde  Deus  ho- 

nus ,  fidelis,  potens,  vindex ,  timor  Jehovali  etc.  dictus  estsi- 

ve  ex  bonis,  quae  in  mundo  sunt,  sive  ex  coelorum  extensione, 

sive  ex  mahs,  qu£e  premunt  scelestum,  vel  bonis  quoe  amicum 

veritatis  consequuntur.  3"  Species  locutionum  afficit  rehitiones 

inter  Jehovah  et  populum.Vocatur  Deus  Abraham,  quia  ab  hoc 

{)atriarcha  agnitus;  Deus  Israel,  quia  Moyses  constituit  popu- 
um  assumendohoc  principiumunitatis  ut  basim,  et  idem  istud 
proponendo  tanquam  objectum  pubhci  cultus.  Cumvero  homo 
juxta  doctrinam  hebra?orum  activus  et  passivus  sit  in  suis  rehi- 
tionibus  cum  Jehovah,  hinc  factum  est,  ut  Deus  exhibeatur 
modo  electus  a  populo ,  modo  populum  eligens.  Nemo  proinde 
rem  adeo  magnam  et  sublimem  satis  mirari  potuerit,  quodsci- 
licet  dogma  integrum  Mosis  duobus  verbis  concludatur  Jeho- 
vah  Echad  "nn^  ntn^  ^**'^  unum  est,  non  existit  nisi  unum 

T  V        T      : 

esse  ^).  Ergo. 

264.  Resp.  Neff.  talem  fuisse  scopumMosis,  etnego  caetera, 
qute  obtruditnuperus  hicjudaeo-philosophus  tum  contra  apertam 
Mosis  narrationem,  tum  contra  sensum  universae  i>entis  suae  cu- 
jusque  aetatis,  ex  quibus  ne  unusquidem  suspicatus  unquam  est 
pantheismum  insinuari  seu,  ut  ipse  vocat,  inlinitheismum  sive 
in  libris  Moysis,  sive  in  librisprophetarum.Deus  certe,  quem  Sal- 
vador,  fingit,  nec  erat  colendus  nec  timendus  multo  minus  dignus 
pro  quo  tot  ac  tanta  paterentur  judiei  sive  ante  sive  post  Chri- 
stum,  ut  reipsa  perpessi  sunt,  ne  ab  eo  deficerent  sive  ante  si- 
ve  post  Christi  adventum.  Mitto  argumenta,  quae  sive  ex  divina 
providentia,  qute  perpetuo  elucet  circa  hujus  popuh  conditio- 
nem,  sive  ex  miracuhs  et  vaticiniis  deducuntur;  ea  enim,  etsi 
rejiciantur  ab  hoc  incredulo,  testatissima  tamen  sunt,  nec  elu- 

1)  Ibid.  pag.  190.  2)  Ibid,  pag.  188. 


PART.    II.    CAP.   I.   DK    DKI    SIMPLICITATK.  99 

di  possiint,  ut  suo  loco  ostendiinus.  Denium  semel  admissaab- 
surda  hac  ab  adversario  primum  excogitata  hypothesi ,  seque- 
rctur  Mosen,  et  seriem  prophetarum,  doctores  omnes  et  sa- 
cerdotes  hebraicae  gentis  fuisse  deceptores  et  seductores,  et 
integrum  populum  per  ingentem  sieculorum  seriem  non  fuisse 
nisi  ludibrium  hujus  deceptionis ,  qui  uUus  unquam  eam  dete- 
xerit  vel  suspicatus  de  ea  fuerit.  Falsum  praeterea  est  quod  de 
infortuniis  vel  fehci  sorte  asserit  auctor,  quae  vitam  vel  male 
vel  recte  actam  comitantur;  imohaec  fuit  continua  prophetaruni 
querela,  quod  saepe  infausta  bonis,  fausta  mahs  acciderent,  ut 
patet  ex  Psal.  LXXII,  5-10;  Jerem.  XII,  1  et  seqq. ;  Habac.  1, 
4,  et  alibi  passim.  Ergo  nullus  timor  concipi  potuisset  exipso- 
rum  pravitate.  Quare,  ne  in  hoc  systemate  refellendo  prolixioi* 
sim,  cum  Moses  praedicavit  Dei  unitatem,  non  praedicavit  nisi 
unitatem  summi  Dei  creatoris  coeli  et  terrae ,  omniumque  pro- 
visdris  et  conservatoris;  objectum  unicum  adorationis  et  cultus 
proposuit,  totque  hunc  cultum  munivit  praesidiis;  ne  populus 
aliarum  gentium  scandalo  deciperetur,  atque  ad  polytheismum, 
et  idololatriam  prolaberetur ;  et  sic  vera  conservaretur  religio 
usque  ad  adventum  Christi ,  a  quo  ad  omnes  gentes  pervenire 
debebat. 

205.  Dicesi  Nonne  pantheismi  vesligia  occurrunt  in  illisEc- 
clesiastici  verhis,  XLIII,  29.  (Deus)  est  in  omnibus  seu  ut  fert 
graecus  textus  ipse  (Deus)  est  omne  ^)  nec  non  in  verbisPauIi 
rom.  XI.  ult.  ex  ipso  ef  per  ipsum  et  in  ipso  sunt  omnia  ^) 
€t  clarius  adhuc  Act.  XVII,  28.  In  ipso  vivimus,  movemur  et 
sumus:  sicut  et  quidam  vestrorum  poetarum  dixerunt :  ipsius 
enim  et genus  samus  ^)\  Nihil  igitur  in  medium  protulit  Sal- 
vador,  quod  ipsi  scriptores  sacri  non  dixermt. 

200.  Hesp.  Ne^.  His  enim  testimoniis  aliisque  similibus  non 
aliud  docetur  nisi  Dei  immensitas ,  qua  fit  ut  omnia  in  ipso  sint 
et  ipse  in  omnibus  rebus,  ut  res  a  se  conditas  conservet  et  re- 
gat,  vitam  tribuat  et  actionem,  quodpaulo  infraostendemus  *). 
Hoc  sensu  exponi  pariter  debent  nonnulla  patrum  dicta ,  quae 

{)rima  fronte  difficultatem  facessere  videntur;  ut  cum  Origenes 
ib.  II  de  principiis  c.  L  n.  '^'^  sicut  corpus  nostrum,  inquit, 
unum  ex  multis  membris  aptatum  est,  et  ab  una  anima  con- 
tinetur ;  ita  et  universum  mundum  velut  animal  quoddam 
immensum    atque    immane  opinandum   puto ,    quod   (^uasi 

1)  Avtogiati  To  nav.  sionem,  qua  adslruitur  Deutn  esseprln- 

2)  E^  avtov ,  yial  di  avtov ,  y.ai  el?  ciptuui  et  finein  rerutn  oiuniuin.  Vel  ut 
avTov  Ta  jidvta.  ciarius  exponit  Cor.  a  Lapide  Deus    est 

3)  Ev  avtoi,  (^oifiev ,  xat  :iivoviA.eO-a ,  xal  omne  quia  ipse  est  To  or,  id  est  ens 
iofiev  on;  xal  tlve?  toiv  xa&-'  v/id?  not^-  primuin,  essentiale ,  iininensuin:  a  quo 
T(/7v  ei^^xaai-  tov  ya^  xat  yevoq  eafA,ev.  oinnia  alia  entia  necessario  et  essentia- 

4)  Verba  autein  Ecclesiastici  juxta  ex-  liter  pendent,  adeo  ut,  si  per  impossi- 
positionem  Calmet  non  aliud  continent  bile  non  esset  Deus,  imposslbile  foret 
oisi  sermonis  hactenus  instituti  conciu-  omue  aliud  ens. 

7* 


100  TRACTATUS    DE    BEO. 

ah  una  anima,  virtute  Dei,  ac  ratione  teneatur.  Quod  etiatn 
a  s.  scriptura  indicari  arbitror  per  illud^  quod  dictum  est 
per  prophetam  (Jeremiam  c.  XXIII) :  Nonne  cmlum  et  terram 
Ego  repleo,  dicitDominus...?  Sed  et  illud,  quod  ait  Pau- 
lus,  cum  apud  athenienses  concionaretur,  dicens :  quoniam 
in  ipso  vivimus,  movemur  et  sumus.  Germana  enim  Origenis 
mens  ex  verbis  immediate  sequentibus  eruitur,  cum  subdat: 
Quomodo  enim  in  Deo  vivimus  et  movemur  et  sumus ,  ni~ 
si  quod  virtute  sua  universum  constrinqit  et  continet  mun- 
dum?  Eadem  ratione  exponitur  auctor  Dionysius  Areopagita 
nuncupatus ,  de  quo  consuli  potest  S.  Thomas  '). 


PROPOSITIO  IV. 

Admitti  nequit  ulla  realis  distinctio  inter  Deum  ejusque  at- 
tributa  sive   absoluta  sive  relativa,    neque  inter  attributa 

absoluta  a  se  invicem, 

• 

267.  Si  enim  cujusmodi  daretur  distinctio,  admitti  in  Deo 
deberet  realis  compositio ;  atqui  haic  compositio  in  Deum  cade- 
re  non  potest,  qui  ex  prop.  I,  e<{t  omnino  simplex:  excludi  igi- 
tur  a  Deo  debet  omnis  realis  distinctio  sive  inter  divinitatem 
ejusque  attributa  absoluta  ac  relativa,  sive  inter  attributa  abso- 
luta  a  se  invicem. 

268.  Haec  autem  doctrina  tum  in  scriptura,  tum  in  patribus 
fundatur.  In  scriptura  quidem,  quae  Deum  perpetuo  exhibet  sim- 
plicissimum;  id  inter  caetera  evincunt  testimonia  illa,  in  quibus 
de  Deo  praedicantur  nomina  abstracta,  cujusmodi  sunt  sapien- 
tia,  vita,  veritas ,  aliaque  id  genus  multa,  quibus  plena  sunt 
sacra  eloquia.  Ex  patribus,  quorum  loca  ingenti  numero  afFert 
Petavius  ^),  nos  unum  vel  alterum  in  medium  proferre  contenti 
erimus.  Sit  ex  graecis  S.  Greg.  Nazianzenus,  qui  unum,  inquit, 
tria,  et  tria  unum,  in  quibus  deitas ,  vel,  ut  exactius  dicam, 
quoi  tria  .mnt  deitas  3).  Sic  etiam  S.  Joan.  Damascenus :  Deus^ 
inquit ,  est  simplex ,  et  non  compositus.  Quod  autem  e  mul- 
iis  et  differentibus  constat,  est  compositum.  Quare  si  increa- 
tumy  principii  expers ,  incorporeum,  itnmortale,  sempiter- 
num,  bonmn,  procreandi  vim  habens,  et  ejusmodi  alia,  sub- 
stantivas  esse  dicamus  differentias Dei,tot  ex  refms  ille  con- 
flatus ,  non  erit  sitnplex  sed  compositus ,  quod  extremoi  im- 

1)  Lib.  I  cont.  gentes  c.  xxvi.  xftloC  tv ,   xa  iv   ot?  iy  &e6xtji'    ^  ro  ye 

2)  Toto  lil).  ir,  (ic  piwcipue  c.  vii.  d/.^i/Sis-e^ov  tlTTtZv ,  d^  &e6xti?.  Or.  xxxix 
.3)  Ev   yd^  iv  XQialv   ^  &t6xri<; ,  y.al  r«     apud  eund,  loc,  cit. 


PART.   II.    CAP.   I.   DE   DEI   SIMPLICITATE.  101 

pietntis  est  *).  Ex  latinis  S.  Augustiniis  epist,  CXX,  alias  CXXII, 
c,  III,  n.  13  scribit:  Nunc  vero  tene  inconcussa  fide  Patrem  et 
Filium  et  Spiritum  Sanctum  esse  Trinitatem,  et  tamen  unum 
Deum;  non  quod  sit  eorum  communis  quasi  quarta  divini- 
ias ,  sed  quod  sit  ipsa  ineffabilis  ^  et  inseparabilis  Trinitas. 
Demum  S,Bernardus  sic  perstrigebat  Gilbertum:  Si  divinitas  non 
est  reipsa  Deus  erit  aliquid  quod  non  est  Deus ,  aut  ni/iil . .. . 
Quod  si  aliquid  est,  quod  non  est  Deus;  aut  minor  erit  Deo, 
aut  major,  autpar.  At  quomodo  minor,  quia  Deus  est?  Re- 
stat  ut  aut  majorem  fatearis  aut  parem,.  Sed  si  major ,  ipsa 
est  summum  bonum,  non  Deus.  Si  par,  duo  sunt  summa 
bona,  non  unum.  Quod  utrumque  catholicus  refugit  sensus 
(serm.  80.  in  cant.  n,  6)    ^). 

269.  Cui  quidem  rationi  a  S.  Bernardo  adductae  pra^ter  alia 
argumenta  et  hoc  addi  potest:  si  proprietates  divinae  ab  ipsa 
substantia  realiter  distinguantur,  aut  substantiae  sunt,  aut  ac- 
cidentia;  si  substantiae,  ergo  plures  erunt  substantiae  in  Deo, 
quod  repugnat.  Accidens  aut  qualitas  in  Deo  esse  non  potest. 
Ergo. 

270.  Et  sic  confutali  manent  tum  graeci  palamitae ,  qui  evc^)- 
yuav  sive  virtutem  in  Deo  distinguebant  ab  ipsa  divina  sub- 
stantia,  et  cum  ipsis  sociniani;  nec  non  Gilbertus  porretanus, 
qui  divinas  proprietates ,  et  abbas  Joachim ,  qui  divinas  perso- 
nas  a  Dei  substantia  realiter  distinguebat.  Consulatur  S.  Tho- 
mas  1  p.  q.  3  a.  3. 

DIFFICULTATES. 

271.  Obj.  V^  Non  magis  officit  simplicissimae  naturae  divinae 
realis  distinctio  inter  Dei  essentiam  ejusque  attributa  sive  abso- 
luta  sive  relativa,  sive  inter  attributa  absoluta  a  se  invicem , 
quam  eidem  efHciat  distinctio  realis  personarum  a  se  invicem, 
quae  profecto  nuilam  infert  compositionem  inDeo;  ergo  falsum 
est  per  realem  distinctionem  inter  divinam  substantiam  et  at- 
tributa  destrui  simplicitatem  Dei,  Sane  2"  si  res  ad  trutinam 
revocetur,  certo  patebit  ex  difdcultatibus  vel  incommodis,  quae 
solent  urgeri  adversus  ejusmodi  distinctionem,  nec  unum  facile 

1)  To  ^dov  a,TiX<ivv  ii;i.,  KoX  a.Gvvd^iXQv'  nem   realein    inter  divinitatem   et  attri- 

fo  rf«  fx  noX\h)v   x«i  SioKfoowv  ovyy.dne-  buta;  prlus  enim  dixerat  idem  S,  Bernar- 

vov,  avv&erov  ig^iv  tl  ovv  to  oixttgrov,  xai  dus:  „Recedant  a"  nobis,  charissimi,  re- 

ava^/ov ,  xat  dawnatov,    xat  d&dvatov ,  cedant  novelli ,    non    diaiectici  sed    hae- 

nai  alo)vtQv ,  xai  dya&ov ,  x«t  6rj/itovQyt-  retici ,  qui  magnitudinem ,  qua   mag^nus 

xov,  xaJ  td  toiavta  avatMdeg  6ta(fOQd<i  est  Deus ,  et   item   bonitatem,    qua  bo- 

einoi/iev  ini  Qeov   itt  toaovtwv  avyxelfie-  nus;  sed  et  sapientiam,  qua  sapiens  ;  et 

vov ,    ovx  dnkovv    e;ae ,    aX?.d   avv&etov  justitiam,  qua  justus ;    postremo  divini- 

one^  eaxdtfii,'  daefieiag  tV*.  Lib,  I  de  fide  tatem ,  qua  Deus  est,    Deum   non  csse 

c.  IX.  impiissimedisputant.  Divinitate,  inquiiint, 

2)Ex  quibus  verbis  inferuntcritici  pas-  Deus  est,  sed  divinitas  non  est  Deus.'* 
siiu  Gilberlum  reipsa  admisissedistinctio- 


102  TR4CTATUS    DE    DKO, 

exislcrc,  qiiod  pari  jure  intortjiien  non  possit  adversus  ipsam 
realem  proprietatum  relativaruni  distinctionem.  Quod  3"  cum 
probe  intellexerint  palres  graeci,  Basilius,  ulerque  Grej^orius 
Nazianzenus  atque  Nyssenus,  disputantes  adversus  Eunomium, 
nec  non  Cyrillus  Alex.  liJ>.  II,  thesauri  c.  II,  ex  professo  docent 
in  Deo  distingui,  imo  et  differre  substantiam  ab  ejus  operatione 
ac  vi,  iveQyela,  qiio  nomine,  non  solum  actionem,  sed  attribu- 
ta  etiam  compreliendunt.  Ergo. 

272.  Resp.  ad  l"»,  ^eg.  assumptum,  ac  nego  praeterea  pa- 
ritatem ;  prior  eniin  distinctio  nequit  concipi  nisi  in  substantia 
ipsa  divina,  ac  proplerea  admitti  non  potest,  nisi  admittatur 
in  divina  substantia  compositio;  posterior  autem  distinctio, 
ncmpe  personarum,  non  cadit  in  substantiam,  quae  una  eadem- 
que  ac  tota  est,  tum  in  tribus  personis  simul  sumptis,  tum  in 
earum  qualibet,  sed  solum  inter  proprietates  personales,  quie 
non  dicunt  nisi  rationem  peculiarem  se  habendi  unius  ad  altc- 
ram  per  mutuam  relationem ,  ex  quibus  proinde  nunquam  po- 
test  uUa  oriri  compositio. 

27«J.  Ad  2"',  Neg.  iterum ,  ut  ex  modo  dictis  patet. 

27^.  Ad  3'",  Dist.  Docent  distingui  et  differre  substantiam 
ab  ejus  operatione  et  vi,  cogitatione,  vel  ut  ipsi  loquuntur,  xaT' 
inivoLav,  conc.  re,  neg.Vii  manifcstum  fit  ex  ipsorum  scopo  sc 
se  opponendi  Eunomio ,  qui  hanc  rationis,  seu  cogitationis  di- 
stinctionem  inficiabatur  ^). 

275.  I.  Insi.  Patres  non  solum  ratione  ac  cogitatione ,  sed  re 
distinctam  divinam  substantiam  asserebant  ab  ipsius  attributis, 
ut  1*^  eruitur  ex  Dionysio  vulgo  areopagita,  cujus  celebre  est 
effatum  de  unita  et  di.stincta  theologia;  hoc  est,  ut  scribitur 
c.  II,  de  divinis  nominibus ,  de  eo  quod  secundum  unitatem  et 
secundum  differentiam  de  Deo ,  dicitur  ita  ut  ex  ipsius  mente 
ad  unitatem  referatur  substantia,  ad  ea  autem  quae  sunt  secun- 
dum  differentiam,  referanturDei  operationes  et  attributa,  qua- 
tenus  extra  Deum  se  se  porrigunt  ad  creaturas ,  quod  de  sub- 
stantia,  quae  incommunicabilis  est  juxta  ipsum,  dici  non  potest. 
2"  Dionysio  consonat  S.  Joan.  Chrysostomus ,  qui  in  ea  Christi 
verba,  Phitippe,  qui  videt  me ,  videt  et  Patrem  meum .,  haec 
habet:  videamus  prwterea,  (juidnam  Philippus  intueri  velit. 
An  sapienHam  Patris?  An  vero  bonitatem?  Minime ;  sed 
hoc  ipsum  quid  tandem  sit  Pater,  ipsam ,  inquam,  essen- 
tiatu  2j.  Quibus  verbis  aperle  secernit  divinam  essentiam  ab 
ejus  attributis.  Nec  hitini  patres  a  graecis  hac  in  parte  dissen- 
tuuit:  etenim  S.  Augustinus  hb.  VII,  de  Trin.  c.  IV,  n.  9,  docet 


l)   Cf.  Petav.   1.  1,  cap.    13.  nori  igiv   6  &e6?,  avr»)v  r»;v  ovotctv.  Hom. 

•  2)  "Aki.o)q  6'e  X6mij,iv  tl  6  fpl).innoq  i^rjtti  ixxiv,  in  Joan.  alias  lxxii  ,  nuin.  i,  loin. 

rrhlv^  "A^atriv  aoqiiav  tov  IJcit^o? ;   ci^a  vin,  pag.  435,  edit.  MontfauC. 
tfjv  aya&ottjtct:   ovxi'  ccAAa   «jJro   to   ti 


PART.    II.    CAP.    I.    DK    DEI    SIMPLICITATE.  103 

qiiod  (iliud  est  Deo  esse ,  aliud  Patrem  esse ,  vel  dominum 
esse;  quod  enim  esty  ad  se  dicifur,  Pater  autem  ad  Filium 
et  dominus  ad  serrientem  creaturam  dicitur,  et  ib.  c.  II.  Non 
eo  r^/'^?m,  inquit,  (juo  sapientia ,  (juia  Vertmm  non  ad  se 
dicitur ,  sed  tantum  relative  ad  eum ,  cujus  Verlmm  est,  si- 
cuti  filius  ad  patrem ,  sapientia  vero  eo  (fuo  esseniia.  Sic  pa- 
trcs  caeteri.  Ergo. 

276.  Hesp.  Neg.  antec.  Ad  J'»,  proJ).  Dist.  Ita  iit  Diony- 
sius  ad  unitam  tlieologiam  rcferat  totam  divinam  suhstantiam 
una  cum  attributis  tum  absolutis  tum  relativis,  et  ad  distin- 
6*^^m  refcrat  personas  realiter  inter  se  distinctas,  conc.  ita  ut 
txA.  unitam  ^o\\\m  referat  substantiam  divinam,  prout  secerni- 
tur  ab  attributis  in  sensu  adversariorum,  ad  distinctam  autem 
referat  operationes  etattributa,  neg.  Ilanc  v^ero  esse  mentem 
hujus  aucloris,  quo  potissimum  gra^ci  abutuntur,  aperte  patet 
ex  eo,  quod  in  eodem  c.  II,  in  quo  verba  citala  habentur,  illud 
unum,  seu  unitum  'i]V(.\)\ib^vov ,  definiat  esse  quodcumque  abso- 
lute,  ac  tribus  personis  convenit,  illud  vero  distinctum  diff^e- 
rensque  diaxex()ifitvov  esse  quod  proprium  est,  ut  esse  Patrem, 
esse  Filium. 

277.  Sic  etiam  ad  unitam  theologiam  revocat,  qutecumquc  a 
tribus  personis  in  creaturas  proficiscuntur :  JJt  est,  inquit, 
sulfstantiai  communicatiOy  vitw  ac  sapientioi  largitio,  aliaque 
honitatis  dona,  (juiv  causa  est  omnium  rerum,  ac  principium. 
Ad  distinctam  autem  theologiam  refert  Christi  incarnationem , 
et  administrationem  omnem,  quae  ab  illo  solo,  proprieque  su- 
scepta  persona  excludit  reliquas  duas  ^). 

278.  Ad  2™,  Neg.  vel  Dist.  Prout  hccc  distincte  a  mente  no- 
stra  concipiuntur,  conc.  prout  reipsa  in  se  sunt,  neff.  et  sic 
explananda  sunt  caetera  ejusmodi  patrum  dicta,  ut  ex  dicendis 
in  sequcnti  propositione  clarum  fiet;  ac  ne  longius  rem  protra- 
liamus ,  eodem  modo  est  exponcndus  S.  Augiistinus  in  iis ,  quae 
objiciuntur  locis,  ut  verba  ipsa  recitata  ostcndunt,  in  quibus 
vult  evincere  alia  ratione  divinam  substantiam  diciDeum,  alia 
Patrem ;  cum  in  primo  sensu  accipiatur  vox  Dei  absolute,  in  al- 
tero  revelative ,  quod  et  de  Dei  sapientia  ac  Verbo  ejus  filio  va- 
Ict  Maximinus  emm  arianus  pluralitate  personarum  earumque 
distinctione  derogari  contendebat  divinae  simplicitati,  hoc  autem 
negat  S.  Augustinus  ex  eo,  quod  licet  plures  distinguantur,  seu 
polius  a  mente  nostra  apprehendantur  divinae  proprietates,  quia 
divina  essentia  pluribus  aequivalet,  non  propterea  ejus  simpli- 
cilati  detrahitur;  sic  enim  disputat:  Numquid  honitas  et  sa- 
pientia  et  clementia  et  potenlia  partes  sunt  unius  virtutis , 
(juam  simpUcem  esse  dixisti?  .  .  .  Non  dico ,  iruiuis.  Non 
sunt  ergo  partes ,  et  tamen  (luatuor  sunt ,  et  una  virtus  est , 

i)  Cf.  Pclav.  ib.  §.  5  fl  seqq. 


i04  TRACTATUS   DE    DEO. 

eademque  simplex  est.Si  ergo  in  una  Patris  persona  et  plu- 
ra  invenis  et  partes  non  invenis ,  c/uanto  magis  Pater  et  Fi- 
lius  et  Spiritus  Sanctus ,  et  propter  individuam  deitatem 
unus  est  Deus ,  et  propter  uniuscujusque  proprietatem  tres 
sunt  personoi,  et  propter  sinyulorum  perfectionem  partes 
unius  Dei  non  sunt? 

279.  II.  Inst.  Si  proprietates  personales  saltem  non  distin- 
guantur  realiter  a  divina  substantia,  intelligi  nequit  qua  ratione 
Pater  communicando  hanc  ipsam  substantiam  reliquis  duabus 
personis,  non  communicet  ipsis  has  easdem  proprietates ;  quod 
si  communicat,  non  amplius  divinae  personae  distinguuntur  rea- 
liter  inter  se ,  quod  est  contra  Trinitatis  dogma.  Ergo. 

280.  Resp.  Neg.  Oplime  enim  intelligitur ,  si  teneatur  do- 
ctrina  ecclesiae  catholicae,  qua  instruimur  dari  inter  divinam  es- 
sentiam  et  attributa  distinctionem  virtualem  sive  rationis ,  quae 
sufficit  ad  reddendam  rationem  de  eo,  quod  una  eademque  res 
possit  sub  uno  respectu  communicari,  non  autem  possit  sub 
alio.  Quare  eo  ipso  quod  Pater  communicet  Filio  substantiam 
suam,  debet  necessario  distingui  realiter  a  Filio ;  alioquin  nec 
Pater  esset,  nec  Filius :  id  ipsum  dicatur  de  Spiritu  Sancto.  Etsi 
vero  directe  non  communicet  Filio  paternitatem ,  communicat 
tamen,  ex  eo  quod  ipsi  totam  substantiam  suam  communicet, 
a  qua  proprietates  relativae  reipsa  non  distinguuntur.  Sed  de 
liis  in  tractatu  de  Trinitate. 


PROPOSITIO  V. 

Admitti  dehet  rationis  seu  cogitationis  distinctio  inter  divi- 

nam  essentiam  ejusque  attributa  sive  absoluta  sive  relativa , 

et  inter  attributa  absoluta  a  se  invicem. 

281.  Quid  veniat  per  distinctionem ,  quae  virtualis  seu  ratio- 
nis  dicitur ,  seu  secundum  cogitationem ,  xa-r'  imvoiav,  ut  eam 
graeci  vocant,  satis  enucleavimus  initio  hujus  capitis.  Adstruitur 
autem  haec  propositio  adversus  Eunomium,  qui,  sublata  hac 
distinctione ,  sic  nitebatur  Verbi  divinitatem  impugnare.  Quid- 
quid  de  Deo  dicitur  vel  intelhgitur,  secundum  substantiam  est ; 
hinc  ingenitum  esse  Fdtri  secundum  substantiam  est,  sicut  et 
genituni  esse  Filio  secundum  substantiam  est.  Diversum  est 
autem  ingenitum  esse  et  genitum  esse;  diversa  est  ergo  sub- 
stantia  Patris  et  substantia  Filii,  aliaque  huic  similia  conficie- 
bant  eunomiani  argumenta,  seu  potius  cavillationes,  quas  re- 
censet  S.  Epiphanius  i). 

1)  Cf.  S.  Epiph.  qui  lib.  m,  adv.  iiie-     aiiuma;oruin ,    triginta    sex   in    inedlum 
les. ,  haer.  lxxvi  ,  edit.  Pelav. ,  quae  esl    profert  arj^umeuta  Aetii  ex  hac  sola  vo- 


PART.   II.    CAP.   I.    DE   DEI   SIMPLICITATE  105 

282.  Sic  vero  propositionis  eniinciatte  veritatem  ostendimiis: 
Ea  ratione  de  Dei  essentia  ejusque  attributis  cogitare  ac  loqui 
debemus ,  qua  sese  nobis  Deus  ipse  exhibuit ,  ac  de  se  locutus 
est;  atquiDeus,  imbecillitati  nostrae  consulens.  sese  nobis  ex- 
liibuit  tanquam  quid  multiplex,  ac  de  se  suisque  attributis  lo- 
cutus  est  tanquam  de  multis;  ergo  eadem  ratione  de  Deo  co- 
gitare  nos  et  loqui  opus  est.  Porro  cogitare  et  loqui  de  multis 
in  Deo  secundum  rem  distinctis  omnino  prohibemur,  de  multis 
itaque  id  facimus  distinctis  secundum  unum  mentis  conce- 
ptum  ').  Sane  in  scripturis  Deus  modo  perhibetur  ut  omnipo- 
tens,  modo  utsapiens,  modo  ut  justus,  ut  misericors,  etc. ;  et 
Christus  de  se  ipso  loquens,  Joan.  XVI,  15,  ait:  Omnia  quw~ 
cumque  habet  Pater,  mea  sunt.  Ad  quae  Christi  verba  alludens. 
S.  Greg.  Nazianzenus,  orat.  XLIV,  inquit:  omnia  (/ueecumque 
hahet  Pater  sunt  Yilii ,  prwterquam  quod  inyenitus  est  2). 
Atque  eodem  modo  caeteri  patres  loquuntur,  qui  virtualem 
hanc  distinctionem  in  Deo  adversus  Aetium  et  Eunomium 
propuffnant,  Gregorius  Nazianzenus  et  Nyssenus,  Basilius,  Cy- 
rillus  Alex.  aliique  apud  Petavium  lib.  I,  cap,  IX  et  seqq. 

283.  Ex  quibus  discimus  1°  hanc  rationis  distinctionem  pro- 
venire  ex  fecunditate  tum  mentis,  tum  rei  contemplandae,  nem- 
pe  Dei,  qui  etsi  unus  ac  simplicissimus  natura  sua  sit,  pluribus 
sequivalet  objectis  inter  se  distinctis,  atque  ex  multiplici  ejus 
efficientia,  quae  ad  plura  eaque  distincta  objecta  se  porrigit, 
unde  in  mente  nostra  plures  oriuntur  ac  distinctae  notiones;  seu, 
ut  accuratius  loquar ,  inde  mens  nostra  fundamentum  sumit 
multiplices  ac  diversas  sibi  cudendi  ejusdem  rei  notiones.  Disci- 
mus  2"  hanc  notionum  dilFerentiam ,  quas  in  Deo  mens  nostra 
apprehendit,  diversos  gradus  habere,  ac  plusculum  distare 
proprietates  relativas  ab  essentia  absolutisque  proprietatibus , 
quam  hae  ipsae  ab  essentia  distent  et  inter  se ;  e.  g.  majus  esse 
discrimen  mter  essentiam  et  paternitatem ,  quam  inter  bonita- 
tem  et  eamdem  essentiam;  quamvis  neutrubi  secundum  rem  , 
sed  secundum  emVotav  ac  rationem,  dilFerentia  sit^j.  Discimus 

ce  ingeniti  conficta,  quibus  suas  sin^il-  etiam   S.    Tlioin.   In  lib.  i,   Seatenf.  di- 

latim  adjicit  confutationes.  Aijtii  inipie-  stinct.   ii,    q.  i ,    art.   2,   ubi  constituto. 

tatem  in  ejusmodi  ar^utiis    instituendis  principio:   „quod   quidquid   est  entitatis 

adversus  Trinitatem  imitatus  postea  est  et   bonitatis  in  creaturis,   totum    est    a 

Crellius  Socinianus,  cujus  opera  extant  creatore;  et  quod  oinnes  nobilitates  o- 

in  BibliuthecH  r>attum  pulunorum.  mnium  creaturarum  inveniantur  in  Deo 

1)  Quod  receptuin  esse  ab  ipsis  pro-  nobilissimo  modo  et  sine  aliqua  imper- 
fanis  auctoribus,  qui  de  Deo  rebusque  fectione"  concludit,  „Sic  ergo  dicen- 
divinis  scripserunt,  ostendit  Petavius,  dum  est,  quod  in  Deo  est  sapientia  , 
1.  1,  c.  IX.  Hinc  merito  S.  Hilarius  hoc  bonitas,  est  hujusmodi,  quorum  quodli- 
statuit  principium  1.  v.  deTrin.  non  lo-  bet  est  divina  essentia,  et  ita  omnia 
quenilum  nliter  tle  Deo  est,  quam  ut  ipse  sunt  unum  re,  et  quia  unumquodque 
ile  se  locutusest.  eorum    est    in   Deo    secundum  sui  ve- 

2)  ndvtcc  oacc  6  nctttJQ  zov  vlov ,  7zi.^v  rissimam  rationein,  et  ratio  saplen- 
rtii,-  dyevv>ioiac;,  n.  V4.  tiie   non    est   ralio    bonitatis ,    in    quan- 

3)  Cf.  Pelav.   ibid.   c.    10  §.  10.   Adi  tuin  hujusmodi,  reliquitur  quod  sunt  di- 


lOO  TRACTATUS   DE    DEO. 

3"  hanc  neccssario  admittendam  esse  cogilationis  distinctionem, 
ne ,  de  l)eo  loqucntes,  inducamus  notionum,  ac  verborum  con- 
fusionem ,  quae  ncccssario  oriretur,  si  unam  pro  alia  promiscue 
usurparemus  e.  g.  dum  patcrnitatem  nominamus,  intelligere- 
remus  sapientiam  et  alia  ejusmodi,  in  quo  inagna  perversitas 
haberetur. 

DIFFICULTATES. 

284.  I.  Ohj.  1"  Falsa  est  distinctio  illa,  quae  conformis  et  con- 
sentanea  non  est  rei  veritati,  sive  suo  objecto;  jam  vero  talis 
est  distinctio  rationis,  quippe  quffi  tota  residet  in  mente  nostra, 
non  autem  in  Deo.  Quin  imo,  2"  obscrvat  Eunomius,  si  in  com- 
prehensione  unius  notionis  altera  non  includitur  includitur  op- 
nosita,  e,  g.  si  in  notione  ingeniti  nonincluditur  notio  incorrupti- 
bilis ,  jam  includeretur  notio  corruptibilis,  et  sic  Deus  qua  inge- 
iiitus  esl,  esset  corruptibilis,  adeoque  simul  corruptibilis  essct 
et   incorruptibilis ,    incorruptibilis    nempe     in    se  ,    et    corru- 

Stibilis  in  apprehensione  mentis  nostrae,  quod  est  absurdum. 
emum,  3**  qui  communi  cuivis  aliquid,  quod  sit  proprium, 
adjungunt,  ut  inde  complexum  nescio  quid  coalescere  praedi- 
cent,  vel  mentiuntur  vel  non;  datur  optio;  Si  mentiantur,  quid 
tandem  attinet  voces  sine  subjecto  usurpare ?  Si  vera  dicunt, 
composita  igitur  erit  unaquaeque  Trinitalis  persona,  cui  illam 
personae  vocem  accommodamus ;  ergo, 

285.  Resp.  Ad  1"»,  Dist  maj.  Si  affirmando  aut  negando  id 
fieret,  conc.  si  per  meram  abstractionem  aut  mentalem  appre- 
hensionem,  ne^.  Etenim  cum  mens  nostra  contcmplatur  aliquod 
objectum  sub  uno  potius  respectu  quam  sub  alio,  nihil  affirmat 
vel  negat  de  objecto  ipso,  sed  haeret  tota  in  obtutu  illius,  quod 
per  se  et  sine  altero  spectat,  Eodem  modo  mathematicus,  cum, 
abstrahendo  a  materia  physica  alicujus  objecti,  considerat  tan- 
tum  dimensiones  vel  longitudinis  vel  latitudinis  vel  profundita- 
tis,  nihil  detrahit  objecto,  nec  negat  nec  aftirmat  esse  aurum 
vel  argentum  etc;  physicus,  dum  spectat  materiam  tantum, 
nullo  habito  respectu  ad  ejusdem  dimensiones ;  chymicus,  cum 
ab  utrisque  priescindit  nec  rimatur  nisi  molecularum  aflinita- 
tem,  nihil  derogant  rei  veritati,  neque  propterea  singulae  islo- 
rum  considerationes  falsac  et  non  consentaneae  objecto  ipsi  di- 
cuntur;  idem  autem  dic  de  modo  seu  ratione,  qua  mens  nostra 
Deum  contemplatur,  et  evanescit  difficuUas. 

286.  Ad  2'",  Ne^.  ut  patet  ex  modo  dictis,  Dum  enim  mens 
aliquam  proprietatem  in  Deo  considerat,  alias  non  excludit,  sed 
ab  iis  tantum  praescindit.  ; 

versa  ratione ,  non  tanluin  ex  parte  i-  ipsiiis  rei."  Recolendus  totus  articu- 
psius  ratiociiiantis,   sed    ex  proprielate     lus. 


PART.   II.    CAP.   I.   DK   DKI   SIMPLICITATE.  107 

287.  Ad  3™.  Idem  esto  responsum.  Nec  enim  in  his  argutiis 
convellendis  diutius  immorari  praestat.  Mens  enim  qucC  appre- 
liendere  non  potest  uno  appulsu,  quod  singulare  et  simplex  in 
divina  hypostasi  est,  distinguit  inter  divinam  essentiam,  quae 
tribus  personis  communis  est,  et  proprietatem,  qua  unaquae- 
que  persona  est,  eam  apprehendit  ut  complexam  seu  composi- 
tam,  ut  sibi  ejusdem  ahquam  ideam  efFormet,  quin  inferat  hanc 
compositionempropriedictamin  ipsa  divina  hypostasi  esse.  Cum 
itaque  juxta  captum  mentis  nostra?  sic  rem  concipiamus,  nec 
dici  potest,  quod  verum  dicamus  ex  parte  rei,  nec  quod  men- 
liamur  dum  proprium  communi  adjungimus. 

288.  II.  ObJ.  Patres  passim  tradunt  1°  cum  diversas  de  Deo 
notiones  vocabulis  exprimimus,  eamdem  divinam  substantiam 
nos  designare;  ita  S.  Basilius  ep.  LXXX,  et  S.  Athanasius  in 
Decrelis  nicwnw  synodi  decr.  IV,  c.  8,  et  alibi.  2"  Cohaerenter 
ad  hanc  patrum  doctrinam  concilium  rhemense  sub  Eugenio 
III,  celebratum,  adversus  Gilbertum  porretanum  decrevit:  Tn 
theologia  inter  essentiam  et  personam  ratio  non  distinguat. 
Ergo. 

289.  Resp.Adl"*,Dist.  antec.  Eamdem  exprimimus  substan- 
tiam  velut  subjectam  materiam,  fundamentum  et  objectum  rea- 
le  harum  nolionum,  conc.  eamdem  exprimimus  substantiam 
in  diverso  ac  formah  conceptu  mentis  nostrae,  neg.  Citati  proin- 
de  patres  non  aliud  sibi  volunt,  cum  dicunt  diversas  notiones, 
quas  nobis  de  Deo  ejusque  proprietatibus  efformamus,  eam- 
dem  divinam  substantiam  designare,  quam  notiones  istas  de- 
mum  desinere  in  unum  idemque  simplex  objectum,  quod  Deus 
est,  quod  pro  fecunditate  sua  nobis  praebet  fundamentum  ea- 
rumdem  notionum ,  non  autem  contendunt  has  easdem  diver- 
sas  notiones  in  suo  conceptu  formali  non  esse  nisi  unam  eam- 
dem  notionem,  etiam  cum  ad  Dei  substantiam  referuntur,  ut 
patet  ex  ipsorum  scopo  defendendi  divinitatem  Verbi  adversus 
arianos  et  eunomianos  ^). 

290.  Ad  2™,  Dist.  Ratio  non  distinguat  inter  essentiam  et 
personam  realiter,  seu  in  sensu  Gilberti,  conc.  mente,  neg. 
Gilbertus  enim  tria  docebat:  1"  duphcem  esse  rationem  distin- 
guendi,  unam  mathematicam ,  alteram  theologicam;  2"  ratio- 
nem  mathematicam  eam  esse,  quae  logice  distinguit  ea  quae  non 
sunt  in  se  distincta,  rem  videlicet  eamdem  et  simplicem  diver- 


1)  Cf.  Petav.   1.  I,  c.  XI,  §.  U,  qyi  id  quje   sunt   raultipliciter  et  divisim  iu  a- 

ostendit,   adductis  veleruin  testimoniis.  liis,    in   ipso    sunt  simpliciter  et  unite. 

Cuni  S.  Thom.  i,  p.   q.  xiii,  art.  ^i,  sibi  Bt  ex  lioc  coiitlngit,  quod  est  unus  re 

objecisset:    „magis  esl    unum  quod  est  et  piures  secunduin  rationem  :   quia  in- 

unum   re    et    ratione,    quam    quod   est  tellectus  noster  ita   multipliciter  appre- 

unum   re  et   multiplex  ratione ,   respon-  henditeum,  sicutres  multipliciter  ipsum 

tlet   ait  3 :    Quod   hoc   ipsum    ad   perfe-  repraesentant." 

ctam  Dei    unitatem  pertinet :  quod  ea ,  i  , 


108  TRACTATUS    DE   DEO. 

sis  et  inadaequatis  conceptibus  repra;sentando:  rationem  vero 
thcologicam  eam  essc  ,  quae  non  distinguit  nisi  ea ,  quae  sunt  in 
se  distincta;  3"  essentiam  et  personam  in  divinis  distingui  se- 
cundum  rationem  theologicam  ,  non  secundum  mathematicam 
tantum,  hoc  est  distingui  reahter,  non  vero  tantum  logice.Hanc 
autem  realem  distinctionem  damnat  synodus,  in  eaque  damnan- 
da  ipsis  Gilberti  verbis  utitur  *). 

CAPUT  II. 

DE  DEl  IMMUTABILITATE  AC  LIBERTATE. 

291.  Duas  has  divinas  proprietates  simul  complexi  sumus, 
quia  nulla  est  difhcukas  in  ilhs  seorsim  constituendis ,  ast  non 
exigua  est  in  iisdem  simul  concihandis  ,  eo  magis  quod,  quae 
opponuntur  divinae  immutabihtati ,  magna  saltem  ex  parte  peti 
soleant  ab  ipsius  hbertate,  et  contra,  quae  opponi  solent  divi- 
nae  hbertati,  ex  capite  immutabihtatis  ipsius  ut  plurimum 
eruantur. 

292.  Ut  enim  in  omni  aha  fere  quaestione ,  sic  circa  Dei  im- 
mutabihtatem  et  hbertatem  oppositi  inter  se  errores  exorti 
sunt.  Stoici  siquidem  Deum  mutationi  obnoxium  sentiebant,  ' 
teste  Origene  contra  Cehmn,  hb.  III:  Hermogenes  e  contra 
adeo  Deum  immutabilem  statuit,  ut  ipsi,  referente  Tertulhano 
in  hb.  adv.  eumdem,  ademerit  hbertatem.  Sociniani,  media 
quadam  via  incedentes,  Deum  immutabilem  esse  affirmant 
quoad  substantiam,  mutabilem  vero  in  suis  decretis,  seu  in 
voluntalis  actibus,  ut  sic  ipsi  sartam  tectamque  asserant  liber- 
tatem.  Nos  vero  juxta  cathohcae  doctrinae  regulam  Dei  immuta- 
bihtatem  tum  ratione  substantiae,  tum  ratione  actuum  vuidica- 
re  debemus,  nec  non  ejusdem  hbertatem. 

293.  Ad  praecavendas  difhcultates ,  observandum  est  immu-r 
tabihtatem  nihil  aliud  esse  nisi  negationem  transitus  cujuscum- 
que  de  statu  in  statum ,  seu  ab  uno  modo  se  habendi  ad  ahum 
tum  respectu  sui,  tum  respectu  loci,  tum  respectu  temporis, 
tum  denique  respectu  cujuscumque  rei  ab  extrinseco  positae , 
ac  proinde  immutabihtatem  eo  plures  gradus  habere  posse,  quo 
magis  ejusmodi  transitus  excludit,  et  cum  de  Dei  immutabili- 
tate  disseritur,inJeUigendum  esse  de  omnimoda  immutabihtate. 

294.  Item  considerandum  est  libertatem,  prout  hic  accipitur, 
esse  immunitatem  a  quacumque  tum  intrinseca  tum  extrinseca 
necessitate,  seu  ut  vulgo  dicitur,  hbertatem  arbitrii  et  indiffe- 
rentiae ,  qua  Deus  possit  agere  vel  non  agere,  vel  hoc  vel  oppo- 
situm.  Removeri  autem  duo  a  Dei  hbertate  defectus  debent,  qui 

1)  Cf.  Sinionnet,  tiucu  de  Deo ,  disp.    in,  arl.  4. 


PART.  II.  CAP.  II.  DE  DEI  IMMUT.  AC  LIB.         109 

in  libertatc  nostra  reperiimtur,  id  est  suspensio  judicii,  quae  in 
Deo  omnia  sciente  adesse  nequit;  et  possibilitas  eligendi  inter 
bonum  et  malum  ,  quae  pariter  Deo  inesse  nequit,  qui,  ut  lo- 
quitur  Augustinus:  Peccare  non  potest^sicut  negare  se  ipsmn 
non  potest.  Quae  postrcma  species  libertatis  a  theologis  vocatur 
contrarietatis ,  prout  dure  primae  species  dicuntur  contradi- 
ctionis  et  specificationis,  quae  si  immunis  fuerit  a  necessitate 
intrinseca ,  dicitur  libertas  indiff^erentiaf  seu  a  necessitate ;  si 
ab  extrinseca  tantum  vi ,  libertas  nuncupatur  a  coactione.  Deo 
igitur  adstruere  debemus  libertatem  indifferentiae ,  specificatio- 
nis  et  contradictionis.  His  positis,  sit 


PROPOSITIO. 
Deus  est  immutabiUs  et  liber. 

295.  Ilaec  propositio  est  de  fide,  ut  ex  expressa  ipsius  defini- 
tione  patet  quae  data  primum  est  a  concilio  nicoeno  I,  in  decreto 
de  tide :  Eos  qui  dicunt  erat  aliquando ,  quando  non  erat . . . 
aut  mutabilem ,  et  convertibilem  Filium  Dei ,  hos  anathema- 
tizat  catholica  et  apostolica  eccle.sia  ^).  Qua  definitione  rela- 
ta,  haec  subjicit  S.  Ambrosius:  Arius  dicit  mutabilem  et  con~ 
vertibilem  Dei  Filium.  Quomodo  ergo  ueus,  si  mutabilis^  cum 
ipse  dixerit:  E^o  sum,  et  non  smn  mutatus  2)?  Ac  rursum  in 
conc.  later.  IV,  in  cap.  Firmiter,  ubi  Deus  definitur  incommu- 
tabilis.  Circa  libertatem  vero  Dei  ecclesiae  fides  patet  ex  ipsius 
ad  Deum  orationibus,  quae  inutiles  prorsus  essent,  non  suppo- 
sita  in  Deo  libertate. 

296.  Luculenter  porro  Dei  immutabilitatem  apertissima  scri- 
pturarum  testimonia  evincunt;  Num.  XXIII,  19.  Non  est  Deus 
quasi  homo  ut  mentiatur.,  nec  ut  filius  hominis ,  ut  mutetur; 
tum  psal.  CI,  28.  Tu  autem  idem  ipse  es ,  et  anni  tui  non  de- 
ficient;  sed  praecipue  Malacli.  III,  6.  Ego  Dominus ,  et  non 
mutor.  In  novo  autem  testamento:  Apud  quem,  ait  Jacobus 
apostolus ,  non  est  transmutatio ,  nec  vicissitudinis  obum- 
hratio  (cap.  I,  17);  quae  quidem  enarrans  apostoli  verbaS.  Gre- 
gorius  M.  Ipsa.,  inquit,  mutabititas  umbra  est.,  quw  quasi 
obscuraret  lucem.,  si  hanc  per  aliquas  vicis.situdines  permu- 
taret.  Sed  quia  in  Deo  mutabilitas  non  venit;  nulla  ejus  lu- 
men  umbra  vicissitudinis  intercedit  ^). 

1)  S.  Ambroslus ,  T)e  flde  lib.  i,  cap.    judicium.   Plura  sunt  argumenta  intrin- 
18,  n.  120,  edit.  Maur.  alias  cap.  9.  seca   et  extrinseca,    quae    ea  generatim 

2)  Ibid.  cap.  19  n.  131.  saltem,  Hiiarii  non  esse,  cui  adscribun- 
Eadem  fidei  definitio  refertur  in  frag.    tur,  evincunt.  De  his  opportuniori  loco 

II,    S.  Hilarii   n.  27,    edit.  D.  Consiantii  dicemus. 

Ortl.    Ben.    Verum  de  his  fragmentis  e-  3)  Moralium   lib.    xii,   cap.   33,    edit. 

ditis  primo   a  Nic.  Fabro,   ac   postea  a  Maurin.  n.  38,  al.  c.  17. 

D.  Constantio,  non  unum  est  criticorum 


110  TR4CTATUS  I)K  DEO. 

297.  Qiiae  cuin  adeo  aperta  sint,  inutile  prorsus  est  patrum 
testimonia  congerere  ad  lianc  veritatem  adstruendam,  quani 
ratio  ipsa  suadet.  Ex  triplici  enim  capite  S.  Thomas  Dei  immu- 
tabilitatem  deducit;  1"  ex  eo  quod  Deus  sit  purus  actus  nihil- 
que  habeat  in  potentia ,  quidquid  autem  mutatur,  est  ahquo 
modo  in  potentia,  ad  illud  ad  quod  mutatur;  2"  ex  eo  quod 
sit  omnino  simplex  omnisque  compositionis  expers ,  qute  ne- 
cessario  innest  in  eo  quod  mutatur,  dum  successive  res  est  sub 
diversis  terminis,  uno  recedente  et  altero  succedente;  3"  ex  eo 
quod  sit  infinitus,  comprehendens  in  se  omnem  perfectionis 
plenitudinem  ^);  imo  Deo  soli  ostendit  competere  absolutam 
immutabilitatem  2).  Ad  has  autem  rationes  referri  possunt  cae- 
tera  argumenta,  quibus  patres  utuntur  apud  Petavium  ^)  ad 
hanc  evincendam  Dei  proprietatem,  quae  sic  breviter  S.  Ful- 
gentius  complexus  est,  dicens,  Deum  „nec  melioribus  rebus 
nec  deterioribus  commutarL  Neque  enim  habet  ubi  proficiat 
ipse  in  melius,  aut  unde  in  deterius  deficiat.  Ille  quod  est, 
semper  est,  et  sicut  est,  ita  est,  non  in  se  habet  non  esse  posse 
quod  est,  quia  nec  in  se  habet  esse  posse  quod  non  est.  Et  hoc,. 
quod  sic  est,  non  initio  prffivenitur,  non  fine  concluditur,  non 
temporibus  volvitur,  non  locis  continetur,  non  aetatibus  va- 
riatur.  Nihil  sibi  deest,^quia  totum  in  illo  est,  nihil  ei  superest, 
quia  nihil  praiter  illum  est  *)." 

298.  11.  Nec  minus  solide  in  Deo  inesse  libertatem  constat. 
Libertate  enim,  cum  sit  maxima  intellectualis  naturae  perfectio, 
et  quidem  absolute  simplex,  profecto  carere  non  potest  Deus 
utpoteperfectissimus.  Hinc,  caeteris  omissis,  David  (ps.  CXXXIV, 
6)  de  Deo  pronunciat ,  quod  omnia  quwcumque  voluit  fecit  in 
cmlo ,  in  terra ,  in  inari  et  in  omnihus  aftyssis.  Cum  autem 
Deus  sit  actus  purissimus ,  ut  in  deliberando  nihil  Deo  perfe- 
ctius  esse  potest  et  absque  haesitatione,  cum  ipsi  perspecta  sint 
omnia ,  eligit  quidquid  vult ,  ita  nec  in  agendo  eam  indifferen- 
tiam  habere  potest,  quae  passiva  dicitur  et  suspensionis,  sed  ab 
omni  aeternitate  de  rebus  in  tempore  faciendis  sempiternum 
habuit  consihum  et  actionem,  eamque  plene  liberam,  ita  ut 
aliter  potuerit  velle ,  quam  quod  voluit.  Hinc  apostolus : 
Omniay  inquit,  operatur  (DeusJ  secundum  consilium  volun- 
tatis  suw  (Ephes.I,  11),  id  est,  pro  lit^erw  voluntatis  arbitrio, 
non  pro  necessitatis  otisequio ,  ut  exphcat  S.  Ambrosius  hb. 
n,  de  fide  c,  VI,  n.  48;  idem  tradunt  caeteri  patres  adversus 


1)  I,  p.  q.  IX  art.  1.  nullo,  sive  aeternus;   4.  id  ipsum  confi- 

2)  Ibid.  art.  2j  cf.  etiam  Lessius,  De  ciunt  ex  ipsius  infinitate;  6.  ex  ejusdem 
Hirinis  perfect,  lib,  iii,  c.  i,  3.  perfectionej  6.  denique  quia  est  ipsissi- 

.3)  Lib.   III,    cap.  i.  Patres  enim  infe-  inum  bonum. 

runt  Deuin  prorsus  immutabilein  esse  i  ^i)  Ep.  ad  Theodorum  Seiuttorem    cap. 

quia  nihilDeo  contrarium;  2.  quiaDeus  i,  n.  i. 
est  id,  quod  est;  quia  3.  est  a  se,  vel  a 


PART.  II.  CAP.  II.  DE  DKI  IMMUT.  AC  LIB.  111 

quosdam  philosophos ,  qui  Deum  ap;ero  ex  necessitate  naturae 
opinati  sunt,  ut  hinc  etiam  inferrent  mundum  necessario  et 
consequenter  ab  aiterno  productum  *). 

299.  Ad  ea  porro  dispellenda,  quae  ad  hujusmodi  sententiam 
tuendam  veteres  ilh  afFerebant,  animadvertendum  est  cum  S. 
Thoma  p.  i.  q.  19.  a.  3.  quod  hcet  Deus  ex  nccessitate  vehtbo- 
nitatem  suam ,  non  tamen  ex  necessitate  vuh  ea  quae  vuk  pro- 
pter  bonitatem  suam,  quia  bonitas  ejus  potest  esse  sine  ahis; 
pro  nutu  ergo  voluntatis  suae  eas  creaturas  produxit ,  quae  es- 
sent  bonitatis  suae  participes,  et  quidem  eo  gradu  et  numero 
quo  ilh  magis  phicuit;  postquam  vero  eas  vohiit,  ex  necessi- 
tate  easdem  amat,  ex  necessitate  inquam,  hypothetica,  quae 
cum  hbertate  amice  consistit. 

300.  At  qua  ratione  omnimoda  Dei  immutabihtas  cum  summa 
ejus  hbertate  amice  consistere  potest  ?  Hoc  sacrum  plane  aeni- 
gma  recte  vocaveris,  cui  solvendo  praestantissimi  theologi  im- 
pares  se  professi  sunt.  Qwid  tamen  verosimihus  conferre  nobis 
videatur  ad  ejus  solutionem ,  in  explanatione  difticuhatum  af- 
feremus. 

DIFFICULTATES. 

301.  I.  ObJ.  Deus  de  non  operante  fit  operans,  ut  patet  in 
creatione;  novasacquirit  denominationes,  Domini  e.  g. ,  Salva- 
toris  etc.  quod  magis  elucetin  Incarnatione,  qua  factus  estho- 
mo  2).  Ergo  Deus  mutari  potest. 

302.  Resp.  Dist.  antec.  Ahquid  dando  seu  extrinsece ,  conc. 
ahquid  accipiendo  vel  acquirendo ,  nei/.  Itaque  tota  mutatio 
est  ex  parte  creaturarum,  quae  a  non  esse  ad  esse  transeunt, 
non  autem  in  Deo ,  qui  in  producendis  creaturis  ehcit  actum 
illum,  quem  ab  aeterno  habuit ,  per  exercitium  suae  omnipo- 
tentiae  in  tempore.  Sic  novas  acquirit  denominationes  extrinse- 
cas  et  relate  ad  creaturas ,  quae  incipiunt  dominum  habere  in 
sua  ipsarum  productione ;  caeterum  ipse  natura  sua  Dominus 
est,  suppositis  creaturis.  Idem  dic  de  Incarnatione ,  per  quam 
humana  natura  assumpta  est  ad  unionem  hypostaticam  a  di- 
vini  Verbi  persona,  quatenus  coepit  sustentare  ac  terminare 
humanitatem ;  quae  quidem  terminatio  ac  sustentatio  neque  no- 
va  perfectio  est,  neque  motus  ad  novam  perfectionem ,  qua 
Deus  in  se  immutetur  aut  perhciatur,  sed  merum  exercitium 
virtutis  illius  infinitae ,  quam  habet  in  ratione  suppositi,  vi  cu- 
jus  eodem  prorsusmodo  in  se  permanenspotestrationalescrea- 


1)  Cfr.  Petav.  lib.  \ ,  c.  k.  versus  doclrinam  de  Incarnatione  apud 

2)  ]\otandum  hic  obiter   est  has  eas-     Ori^enemlib.  iv  contia  eumd*ii.'i\.tdi(, 
dem  ditlQcultatea  promovisse  Celsumad-    de  lu  Jtiue  monachi  waurini 


112  TRACTATUS   DE   DEO. 

turas  faceresuas,  eas  sibi  assumeiido  et  evehendo  adhypostati- 
cam  unionem.  \  crum  de  hoc  argumentointract.de  Incarnatione. 

303.  II.  Ohj.  Deus  habet  cognitiones  et  vohtiones  contingen- 
tes  et  hberas;  atqui  ejusmodi  cognitiones  et  vohtiones  sunt  in- 
trinsecae  Dco,  et  ab  ipso,  reahter  saltem,  minime  distinctcC. 
Deus  igitur  mutari  intrinsece  potest. 

304.  Resp.  Dist.  maj.  Objective  seu  relate  ad  creaturas,  conc. 
subjective,  seu  relate  ad  se,  ac  in  se  ipsis  spectatas,  neg.  Co- 
gnitiones  etvolitiones  istae  sub  duplici  respectuconsideraripos- 
sunt,  et  in  se  ipsis,  seu  ut  praefertur,  in  sua  entitate,  et  prout 
ad  terminum  suum  referuntur  seu  in  earum  objecto.  Si  in  se 
ipsis  ac  in  sua  entitate  spectentiir ,  utpote  intrinsecae  seu  inti- 
mae  Deo,  cum  quo  identihcantur,  necessariae  sunt  et  immuta- 
biles,  si  vero  spectentur  prout  referuntur  ad  ea,  quae  extra 
Deum  sunt,  seu  in  ipsarum  objecto,  liberae  sunt,  contingentes 
ac  mutabiles,  sicut  contingenlia  etmutabilia  sunt  ejusmodi  ob- 
jecta,  ad  quae  referuntur.  Notandum  autem  est  Deum  habere 
ejusmodi  cognitiones  et  volitiones  per  unicam  et  simplicissimam 
tendentiam,  seu  actum  intellectus  et  voluntatis  in  objectacon- 
tingentia  indistinctum  ab  intellectu  et  voluntate  in  objecta  illa 
tendentibus,  modo  plane  divino,  utpote  aeterno ,  invariabih  at- 
que  incapaci  cujuscumque  successionis ,  ignorantiae ,  levitatis 
alteriusve  imperfectionis. 

305.  Quod  ut  melius  intelligatur  prae  oculis  habenda  est  do- 
ctrina  S.  Thomae,  quo,  in  obscurissimo  hoc  argumento,  nemo 
hucusque  verosimilius  aliquid  protulit.  Porro  voluntas  Dei ,  in- 
quit  ipse  I.  i.  cont.  gent.  c.  82.  n.  4.  „uno  et  eodem  actu  vult 
seetalia,  sed  habitudo  ejus  ad  se  est  necessaria  et  natura- 
lis  ;  habitudo  autem  ad  alia  est  secundum  convenientiam 
quandam  non  quidam  necessaria  et  naturahs.  Neque  vio- 
lenta,  aut  innaturalis  ,  sed  voluntaria  ^).  Quod  autem  est 
voluntarium,  neque  naturale,  neque  violentum,  neque  ne- 
cesse  est  esse."  Hinc  juxta  S.  Thomam  non  diversa,  sed  una 
eademque  est  actio,  qua  Deus  seipsum  vult,  et  vult  creaturas. 
Attamen  hac  eadem  actione  Deusseipsum  necessario  vult,  crea- 
turas  vero  libere,  cujus  rei  rationem  tradit  in  quaest.  XIX  su- 
perius  laudata;  „cum  enim,  inquit,  bonitas  ejus,  quae  est  pro- 
prium  suae  voluntatis  objectum,  sit  perfecta,  et  esse  possit  si- 
ne  aliis,  cum  nihil  ei  perfectionis  ex  aliis  accrescat,  sequitur 
quod  alia  a  se  velle  non  sit  necessarium,  sed  liberum  et  volun- 
tarium."  Eadem  itaque  divinae  voluntatis  actio  est  necessaria  et 

1)  Ex  hoc  autem   S.  Doctorls   texta  respicit,  non  differre  a  necessaria,  qua 

deprehendimus  juxta  ipsius  mentem,  ei,  se  ipsum   vult   et  amat,    nisi  habitudi- 

quod  vuluntarium  est  non   solum  oppo-  ne  quadam   et   convenientia,    qua  cau- 

ni  id,  quod   est  violentum,   sed    etiam  sa  cum  re  a   se   effecta  congruit,  tan- 

necessarium  et  naturaie  ,   secus   ac  ad-  quam  termino  quodam ,  in  quem  libera 

struant  janseniani;  tum  liberam  divinje  Dei  actio  dirigilur. 
voluntatiij    actionera,   qua  creatas   res 


PART.    II.   CAP.   H.    DE   DEI   IIWMUT.   AC    LIB.  113 

et  libera:  nccessaria  et  immutabilis  est,  si  in  seipsa  spectelur» 
et  consideretur  intrinsecum  et  primarium  ejus  objectum ,  nem- 
pe  divina  bonitas;  libera  vero  et  mutabilis  est,  si  referatur  ad 
id,  quodextraDeum  respicit  tamquam  secundarium  objectum, 
lioc  est ,  si  considerentur  creatura;  ad  quas  porrigitur ,  et  vult 
tantum  secundum  quandam  convenientiam  *). 

306.  Inst  F  Deus  potuit  habere  alias  cognitiones  et  volitio- 
nes  ab  iis ,  quas  habet;  imo  2**  diversa  ratione  fertur  semper  in 
objecta,  prout  ista  diversa  ratione  se  hahent;  e.  g.  modo  co- 
gnovit  Incarnationem  futuram,  modo  praesentem  aut  praeteri- 
tam;  Petrum  vel  diligit  ut  justum,  vel  postea  odit  ut  peccato- 
rem ,  et  ita  porro.  Ergo  perpetuae ,  non  solum  extrinsecae ,  sed 
sibi  intrinsecae  mutationi  obnoxius  est. 

307.  Resp.  Ad  1'",  Dist.  Absque  mutatione  ac  transitu  de 
una  cognitione  aut  vohtione  in  aliam  sive  diversam  sive  con- 
trariam,  conc.  cumejusmodi  transitu,  w^y.  ac  ney.  conseq.f{\n2i 
omnis  mutatio  dicit  essentiahter  mutationem  a  termino  a  quo 
ad  terminum  ad  quem  transitur,  ac  proinde  transitus  de  uno 
ad  ahud  mutatio  dehnitur. 

308.  Ad  2'",  Neg.  Quia  Deus  unico  actu  aeterno  simphci, 
invariabili  ac  reahter  indivisibih  fertur  in  omnia  objecta  volun-- 
tatis ,  ac  intellectus  sui  secundum  omnes  modos  ipsorum ,  seu 
diversam  rationem  qua  se  habere  possunt.  TEternitas  enim  ejus 
hcet  in  se  indivisibihs  sit  ac  simphcissima,  virtuahter  tamen 
complectitur  omnia  tempora,  et  omnia  objecta ,  quae  in  tempo- 
re  sunt  juxta  ipsorum  varietates  ac  diversos  status,  quibus  ob- 
noxia  sunt.  Deus  autem  est  sua  aeternitas.  Hinc  uno  eodemque 
actu  cognoscit  Incarnationem  ut  fiituram  pro  eo  tempore  ,  quo 
futuraest,  praesentem  pro  eo  tempore,  quo  est  praesens ,  prae- 
teritam  denique  pro  eo  tempore,  quo  praeterita  est;  sic  uno 
eodemque  actu  odit  Petrum  pro  eo  tempore,  quo  injustus  est, 
et  quia  injustus  est,  el  amore  prosequitur  pro  eo  tempore,  quo 
sanctus  est,  et  quia  est  sanctus;  hinc  sequitur  totam  mutatio- 
nem  extrinsecam  et  objectivam  esse,  nuifa  vero  ratione  intrin- 
secam  et  essentialem. 

309.  Non  est  cur  diutius  easdem  difficullates  diversa  ratione 
prosequamur;  satis  erit  ad  omnia,  quae  objici  possint,  posita 
atque  statutaprincipiaapphcare,utearumsolutio  habeatur  ^). 


1)  Jiixta  ejusdem  S.    doctoris  princi-  nempe  bonitatem  suam  qua  fruiturphinc 

pia  cum  bonum  voluntatis  sit  finis,  hinc  necesse    non   habet   appetere   alia   pro- 

iila  omnia  ,  qux  appetit  et  vult,  vei  ap-  pter  tineui,  si  ipse  est   finis   suus,  nec 

petit  et    vult    ut   flnem ,    vel   appetit  et  vult  nisi  secundum  quandam  convenien- 

vult  propter  flnem.  Appetit  et  vult  finem  tiam    liberam.    cfr.    i.    lib.    con.    gent. 

necessario;  appetit  et  vult  ea,  qua;  sunt  cap.  lxxx. 

propler  finem  libere,  si  absque  ipsis  fi-  2)   Ejusmodi    difficultates    longe  pro- 

nis  wque  haberi  possit.  Divina  voluntas  trahit  et  evolvit  Tournelj  Truct.  Oe  Deo 

est  conjuncta  immediate   fini,   possidet  qusest.  viii  art.  unico  concl.   Cfr.  etiam 

T.  IV.  8 


iV4  TRACTAms    m    I)EO. 

C  A  P  U  T    III. 

DE  INFINITATE,  IMMENSITATE  ATQUE  AETEHNITATE  DEI. 

•  '310.  Tria  haec  pariter  altributa  sub  uno  capite  complexi  su- 
rnus  non  solum  ob  communem  fontem,  ex  quo  necessario  di- 
manant,  nempe  ex  quo  Deus  sit  ens  a  se,  verum  etiam  ob  eo- 
rum  inter  se  connexionem. 

311.  Praeter  alios  multos  circa  has  perfectiones  errant  soci- 
niani ,  qui  1"  inficiantur  Dei  essentiam  infinitam  esse  in  omni 
genere  perfectionis  *);  2"  asserunt  Deum  immensum  dici  pos- 
se  ratione  virtutis  et  operationis ,  non  autem  ratione  essentiae 
suae  2);  3"  Deum  eo  tantum  sensu  aeternum  statuunt,  quod 
principio  et  fine  careat,  non  autem  omni  successione  ac  tempo- 
rum  differentiis  ^).  Adversus  quos  errores  has  statuimus  pro- 
positiones. 

PROPOSITIO  I. 
Deus  est  inpnitus  ahsolute  ef  in  omni  genere  perfectionis. 

312.  Infinitas  definiri  potest  summa  et  absoluta  perfectio; 
suvnma  quatenus  omnem  perfectionemcontinet;//^*o/Mif«,  qua- 
tenus  nec  modum  agnoscit,  nec  mensuram  *).  Deumigiturhoc 


Pelav.  I.  IV.  c.  4;  nec  non  Suarez  Me-  nostri  contra  disputent ,   semperque  et 

t.^pli.  disp.  XXX  sect.  viii  et  ix,  ubi  fu-  fuit  et  futurum    est,   ut  et  pr.neteritum 

«e  mentem  S.  Thoin»  exponit.  aliquid  et  prxsens ,  et  futurum  sit.  ]Vec 

1)  Sic  in  Fingm.  ctitechismi  criico-  vero  in  mundi  creatione,  iit  ipsi  arbi- 
riens.  qui  extat  in  tom.  iBiblioth.  frntr.  trantur,  tenipus  primum  extitit,  sed  tan- 
polon.  Jrenopoli  1656.  cap.  n.  p.  685, ubi  tuminodo  teniporis  mensura  quaedam  . .. 
Faustus  Socinus  negat,  ex  eo  quod  in-  quamobrem  ipsiiis  quoqiie  Dei  respectu 
finila  sit  Dei  potentia,  inferri  posse  in-  aliquid  prseteritum,  aliquid  veroprsesens, 
finitam    esse    ejusdem     essentiam ,   qui  aliquid  etiam  fiituruin  est." 

(teinde  statuit   niliil  se  prorsus  liabere  Merito  proinde  Leibnitziusde  socinia- 

quod  de  hac  re  statuat.  nis  in    ep.    mt   lyiindgmrium   de    Hexse- 

2)  Ibid.  Hhinfels ,  1691  pronunciat:  „lls  out  une 

3)  Ita  Socinus  in  Prcelect.  Theolog.  ideetres-hasse  de  Dieu :  il  semble,  quMls 
tom.  1.  Bibl.  friit.  polon.  c.  8,  p.  545,  rattachent  a  un  certain  lieu,  qu'ilslui  re- 
ubi  ut  respondeat  ad  tertiam  rationem  fusent  la  prescience  comme  contraire  a 
calvinistariim  affirmat:  „Nihil  esse  in  la  liberte  humaine."  Cfr.Pensees  de  Lei- 
liominis  potestate  sed  omnia  ex  Dei  de-  bnitz,  Paris  1819,  p.  2!|7  et  seq.  vel  edit. 
creto  pendere,  vel  certe  necessaria  es-  Bruxell.  18.38,  tom.  2,  p.  364. 

«e  ex  Dei  prsnotione  seu   praescientia"  4)  Cfr,  Suarez,    lib.    ii  ite  Deo  c.  1, 

negat  Deo  praescientiam   liberorum  fu-  ubi  rejectis  diversis  theologorum  placi- 

turorum,  negat  praeterea  Deo  omniaes-  tis  circa  notionem  infinitatis,  n.  5  con- 

se  prsesentia  in  aternitate,  in  qua  nul-  cludit   Deuin    dici    infinitum  in    ratione 

la    sit    successio ,    et    addit  :    „Tempus  entis  et  quidem  intensiva,   ita   iit  infini- 

enim    aternum   est ,    quidquid   theologi  tas,  qiise  de  Deo  pr;edicatur    sit   nega- 


PART.    n.    CAP.    III.   DE    INF.    HIM.    KT  yETKR.  DEI.  115 

scnsii  infiiiitum  esse  in  ralione  enlis,  ut  praefertur,  ct  quidem 
inHnitate  intensiva  sic  breviter  ostendimus. 

313.  Deus  ex  dictis  est  ens  a  se;  ergo  cst  infinitus.  Etenim 
si  Deus  est  ens  a  se,  ac  proinde  ncccssarium ,  a  nulla  causapo- 
tuit  limilari  ac  circumscrihi:  non  a  sc,  quia  sibi  non  dedit  esse; 
non  ab  alio  quia  a  nulla  causa  esse  accepit  *).  Debet  erii  o  Deus 
esse  plenitudo  entis,  adeoque  inlinitus,  et  quidem  inonniiper- 
fectionum  genere  2).  Accedit  quod  si  Deus  esset  finitus,  jam  non 
esset  id  quo  nihil  melius  excogitari  possit,  quod  prorsusabhor- 
ret  ab  ipsa  notione  Dci.  Hinc  de  eo  in  psahno  CXLIV  v.  3 ,  di- 
citur :  Ma^nus  Dommus  et  laudabilis  nimis  el  maynitudi- 
nis  ejus  non  est  finis. 

» 

DIFFICULTATES. 

314.  OlfJ.  V  In  scripturis  hiterdum  minusproprie  ahquid  in- 
finitum  dicitur  e.  g.  IVum.  XXXII,  1,  de  liliis  Ruben  et  Gad  di- 
citur:  Erat  illis  in  jumentis  infinita  sutjstantia .,  et  alibi.  Niliil 
igitur  vetat  hanc  vocem  eodem  sensu  accipi,  cum  Deum  infini- 
tum  esse  dicunt,  2"  ad  exponendam  scilicet  summam  divinaj 
virtutis  efficaciam  atque  praestantiam.  Sane  3"  si  Deusesset  ab- 
solute  infinitus  vel  excluderet  caeterorum  entium  existentiani , 
quae  cum  ente  absolute  infinito  consistere  nequeunt;  vel  4" 
complecteretur  etiam  istorum  entium  perfectiones  in  se.  Sic  5" 
creaturae  omnes  essent  aequahter  perfectae  ,  quia  omncs  aequali- 
ter  a  Deo  distarent;  quae  quidem  omnia  bisque  simiha  absurda 
sunt.  Ergo. 

315.  Mesp.  Ad  l"»,  conc.  antec.  et  neg.  conseq.  Ex  subjecta 
enim  materia,  ut  dicitur,  quando  vox  aliqua  proprie  vel  impro- 
prie  usurpetur,  dignosci  potissimum  debet.  Improprie  autem 
adhiberi  in  exemplo  adducto  aliisque  similibus  patet,  quia  ea , 
de  quibus  dicitur,  infinitatem  proprie  dictam  non  patiuntur, 
imo  excludunt;  dum  vero  Deo  applicatur,  eam  proprie  sumen- 


tio  limitationis  in  ipsius  essenlia.   Hinc  possunt,  etiamsi  in  infinitum  in  eispro 

Deus  dicitur  infinitus  simpliciter,  pro-  cedatur  in  gradu  majoris  et  majoris  per- 

prie,  et  quasi  a  priori ,  quia  tantsper-  fectionis  sine  termino.  Et  liaec  ad  raen- 

fectionis  est,  ut  non  possit  in  ea  lial)e-  tem  S.  Tl).  i  p.  q.  7,  a.  i. 

re  superiorem  ,   nec   ;equalein,    qui   sit  1)  Cons.  S.  Tli.  loc.  cit. 

distinct»    natur^sj    unde  ,  .proseqiiitur  2)  Cfr,    Less.    iib.    i.    Ex  his  quae  di- 

ipse,  in  hac  ne^atione  limitationis,  con-  cta  sunt  de  infinitate  Dei    facile   colligi 

tinetur  illa  infinitas,    quae  intellij^itur  in  potest   eam   Deo    convenire   ex    nolione 

continentia  omnis  perfectionis  possibilis,  entis  necessarii/    tum    non    esse   infuii- 

\el  co^ilabilis,  continentia,  inquam,  for-  tum,  quod  non  est  necessarium  ;  demum 

mali  vel  eminenliali,   cum  summa  per-  infinito   seu    Deo   niliil    propterea    addi 

fectione,   possibili   in   quaciimque   per-  vel  detrahi  posse ,  Deumque  non  posse 

fectione,  et   modo   habendi   ijlam;   tum  vel  deficere  vel  proficere   eo   ipso  quod 

in  hac  negatione  etiam  includitur,  con-  incrementi  vel  decrementi    incapax  sit, 

tinere  sub  se  sine  ullo  termino   omnia,  quia  quod  est,  necessario  est. 
qua  quocuntque  modo  perfecta  cogitari 

8  * 


IJO  TRACTATUS    DE   DEO, 

dani  esse  ratio  ipsa  evitleuter  ostendit.  Addo ,  falso  supponi  ex 
scripturis  nos  Deum  inHnituni  oslendere  ,  eo  quod  mfinitua  di- 
catur,  nam  nuspiani  in  scripturis  Deus/w/?myMy  dicitur,  sedhanc 
proprietatem  scriptura  Deo  tribuit  per  negationem,  negando 
scilicet  terminum  ullum  inveniri  in  ejus  perfectione,  ut  patetex 
adducto  loco  ps.  CXLIV, 

316.  Ad  2**,  Dist  Et  Iioc  ipso  evincitur  Deum  absolute  infi- 
nitum  esse,  conc,  detrahitur  huic  perfectioni,  nejf.  Dei  enim 
virtus  et  efficacia  est  ipsa  divina  substantia.  Addatur  absur- 
dum  esse  tribuere  infinitam  efticaciam  ei ,  qui  non  sit  absolu- 
te  infinitus- 

317.  Ad  3™,  Dist.  Excluderetur  caeterorum  entium  existen- 
tia,  si  Deus  diccretur  infinitus.  extensive  ^  seu  per  modum 
quantitatis ,  conc.  Si  int«nsive ,  prout  expositum  est,  ne^.  *). 

31S  Ad  4™,  DisL  Sivc  formahter  sive  eminenter,  conc.  for- 
maliter ,  ne^. 

319.  Ad  5™,  Dist,  Si  creaturarum  perfectio  desumenda  esset 
a  distantia  perfectionis  divin<e ,  conc.  Si  a  pluribus  aut  paucio- 
ribus  perfectionis  gradibus,  quos  aBeo  creaturae  acceperunt,«€;y. 


PROPOSITIO  II, 

Deus  est  immensus  rebusgue  omnibus  et  locls  intime  prcs- 

sens  essentia  sucl 

320.  Deum  immensum  esse  de  fide  est;  expresse  enim  defi- 
nitum  id  fuit  in  conc.  later.  IV.  cap,  Firmiter ,  ubi  concilium 
profitetur  se  credereDeum  immensum  esse;  addidebetsymbo- 
lum  athanasianum ,  in  quo  dicitur:  Immensus  Pater,  etc. 

321.  Ut  facilius  propositio  intelligatur  observandum  est:I.  im- 
mensitatem  confundendam  non  esse  cum  infinitate :,  ista  enim 
dicit  negationem  termini  in  perfectione  essentiali,  ut  superius 
declaravimus ;  illa  dicit  negationem  termini  in  substantiali  prae- 
sentialitate ,  ut  scholae  loquuntur.  Seu  infinitas  afficit  universe 
excellentiam  perfectionis  essentialis  Dei,  immensitas  afficitprae- 
cise  modum  existentiae  divinae  essentiae ,  quatenus  ex  se  et  eo- 
dem  modo  permanens  possit  esse  intime  praesens  omnibus  re- 
bus  et  locis  non  solum  praesentibus  sed '  etiam  possibilibus  in 
infinitum. 

322.  II.  Non  esse  confundendam  immensitatem  cum  ubiqui- 
tate,  ut  ajunt;  nam  immensitas  est  attributumabsoIutum,Deo- 
que  necessarium ;  at  esse  ubiquc  non  convenit  illi  absolute,  sed 


t)  Cfr.  Suarcz  loc.  cil. 


PART.   II.   CAP.   m.   DE   INF.   IMM.  ET   /ETER  DEI.  117 

solum,  ut  dicitur,  hypothetice,  seu  ex  suppositione  creatura- 
rum  existentium,  quarum  productio  Deo  Hbera  fuit;  quare  ut 
caetera  discrimina  pneteream,  hberum  Deo  fuit,  habere  velnon 
habere  ejusmodi  denominationem  existentis  ubique  *). 

323.  lil.  S.  Thomam  p.  I,  q.  8.  art.  3,  divinam  immensitatem 
sic  exponere :  Deus  est  in  omnihus  per  potentiam ,  in  quan- 
tum  omnia  ejus  potestati  subduntur ;  est  per  prcesentiam  in 
Oinnibus ,  in  quantum  omnia  nuda  sunt  et  aperta  oculis  ejus; 
est  in  omnibus  per  essenliam^  in  qunntum  adest  omnibus  ,ut 
causa  essendi.  ^rimum  et  secundum  omnes  fatentur;  at  po- 
stremum,  in  quo  pecuhari  ratione  Dei  immensitas  consistit, 
post  nonnullos  veteres  judaeos,  valentinianos ,  gnosticos,  ma- 
nichaeos,  anthropomorphitas ,  in  dubium  passim,  ut  diximus, 
revocant  sociniani,  nec  fidei  caput  esse  contendit  Beausobre  ^). 
Catholica  itaque  veritas  vindicanda  est,  quae  docet  Deum  omni- 
bus  adesse  per  essentiam ,  ita  ut  omnia  substantia  sua  intus  re- 
pleat,  exteriusque  circumscribat,  ac  teneat. 

324.  Sic  igitur  rem  ex  sacris  literis  in  primis  conficimus: 
Baruch  III ,  25 ,  Deus  expresse  dicitur  Excelsus  et  immemus; 
Job.  XI,  8,  Deus  dL^^QYilnY  Excelsior  C(£lo,profundior  infer- 
no,  longior  terra,  et  latior  mari ;  unde  ajebat  David  psahn. 
CXXXVIII ,  7  et  seqq.  Quo  ibo  a  Spiritu  tuo  ?  Et  quo  a  fa- 
cie  tua  fugiam  ?  Si  ascendero  in  cmlum  tu  illic  es,  .si  descen- 
dero  in  infernum ,  ades,  etc  Sed  omnium  apertissime  hoc  S. 
Paulus  docuit  actor.  XVII,  28,  ubi,  cum  asseruisset  Deum  non 
longe  esse  ab  unoquoque  nostrum,  rationem  adjecit,  dicens: 
In  ipso  enim  vivimus,  movemur  et  .sumus  ;  quibus  verbis  pro- 
fecto  Dei  immensitas ,  ejusque  ubique  praesentia  substantiaUs  , 
ut  ajunt,  adeo  diserte  significatur,  ut  plane  supervacaneum  sit 
alia  congerere. 

1)  Petavius  1.  iii  c.  vii   §.   5.   oppor-  2)  Cf.  Pet.  ib.  §.  2.   et  seqq.    ubi   re- 

tune  observat:  „Ke  lemere  statini    h;e-  censit  adversarios  liiijus  divinse  proprie- 

resis  inscribatur  iis,   qui  Deuin  ubique  tatis,  eos  qiii  inale  de  ea  senserunt,  in- 

esse   negent ,    videndum    priiis    quo    id  ter   quos   memorat    etiam    Augustinuin 

sensu  faciant.  Potest  eniin  subesse  du-  Steuchum  Eu^ubinum. 

ph>x.  Nam  si   eo   illud   atfirmant,    qiiod  Beausobre  vero  in  siia    /listoire  criti- 

reni  nullam  spiritualem   substantia   sua  que  de  mntiichee   lib.  iii ,  chap.  4.  n.  4, 

esse  in  loco  piitant ,  sed  actione   sola  ,  cum  fassus  esset  errorem ,    qno  asseri- 

quod  de  angelisacspiritlbus  etiamcrea-  tur  limitibus  circumscribiessentiam  Dei 

tis    theologi    veteres ,  ac   post  eos    S.  relate  ad    spatiuin ,   admissum   a    niani- 

Thomas  ejusque  discipiili   sentiunt,  re-  chseis  juxta  ipsorum  principia  tamensub- 

prehendendi  non    sunt;   certe   fidei   ad  dit,    prout  jam  prsstitit  circa  natiiram 

caiisam  trahenda  res  non  erit.  Sin  ideo  Dei  corpoream :  „C'etait  saiis  doiiteune 

defendunt,  quod  vel  totam,   quam    late  erreur  considerable,  que   de   nier  l'im- 

patet  universitatem  reruni    occupari  ab  mensite   substantielle    de     la    Divinite ; 

illius  substantia  non  credunt>  velaqui-  mais  il  fautpourtant  convenire  que,  tant 

biisdam  ob   foeditatem   ac   turpitudinem  qu'on  lui  conserve  ceile  de  connaissan- 

cximunt,  atque,  ut  verbo  dicaui,  si  ali-  ce  et  de  pouvoir,    la  religion    demeure 

cubi  esse  substantiam  Dei,  velut  in  cte-  dans  son  entier;'' quod  deindefuse  pro- 

lo,  statuunt,  alibinon  essedoceiit;  qua;  sequitur. 
Vorstii  aliorumque  senteiitia  fuit,  mani- 
festae  Iiaeresis  tenenlur." 


118  THACTATLS  DE    DEO. 

325.  Sccnndo  cx  patrihus  id  ipsuni  concliidilur,  quorumsum- 
ma  in  eo  concordia  est,  inquit  Petavius  ^),  ac  theologorum  o- 
mnium,  nulio  certo  loco  definiri  Dei  suhstantiam:  qui  praeterea 
adnotat  duos  apudveteres  usucontritos  esse  divinae  immensita- 
tis  declarandje  modos.  Nam  autasseruntsicintraomniaDeum  es- 
se,  et  implere  omnia,  ut  etiam  extraomnia  sit;  aut  non  contineri 
locis  omnibus  ac  substantiis,  sed  ea  continere  complectique  o- 
mnia  2).  Nohis  satissit  verhaTheophihantiocheni  adducere,  qui- 
hus  eleganti  simiUtudine  ejusmodirerum  omnium  complexum  ac 
comprehensionem  expHcat :  Quemadmodum  ,  inquit,  punicnm 
malum  corficem  hahens ,  quo  comprehendifur ,  intus  ha1)et 
mansiunculas  loculosque  plures ,  memJ)ranis  intercepfos ,  ac 
multa  grana  in  seipso  locata  continet;  sic  universa  creatura 
a  Dei  spiritu  comprehenditur ,  et  spiritus,  qui  comprehendit , 
cum  creatura  comprehenditur  a  manu  Dei  ^). 

326.  Sed  tertio  huic  veritati  ratio  ipsa  sufFragatur,  quamur- 
get  S.  Thomas  loc.  cit.  art.  1.  Deus  enim  uhique  semper  agit 
virtute  et  operatione,  ut  omnihus  continue  seu  jugiter  detesse, 
sive  res  existentia  perseveranles  faciat,  atqui  Deus  agit  virtute 
et  operatione  a  suhstantia  sua  minime  distincta ;  ergo  sicut  vir- 
tnte  et  operatione  uhique  Deus  est,  ita  etiam  suhstantia  et  es- 
sentia  suaDeus  rehus  omnihus  adest  intime  omnino  prtesens  ^). 

DIFIICULTATES. 

327.  I.  Ot)j.  1"  Scripturje  passim  Deum  in  coelo  esse  incul- 
cant;  ferri  de  loco  in  locum  ainbulando,  descendendo  etc;  in 
terris  auteni  commorari  in  templo,  inarca  etc.  2"  Quae  quidem 
sententia  inhcnesit  veterihus  hehrteis  et  patriarchis  ipsis  ac  pro- 

1)  Loc.   cit.  §.  7.  ntQiexerai   vno    Tivevficito?   &eov ,  xal  to 

2)  lla  apud  euiiHlem  S.  Atliaiiasius,  nvev/ia  ro  7ie()le-/ov  ovv  xfi  xtiaet  neQti- 
qui  episl.    ail  Seia//.    Filiuiii    (quod  uiii-     xerat  vno  xeiQO?  &eov. 

versf':  de  Peisonis  omnibus  inteliigit)  et        i)  Cfr.  Less.  De  perfecu  iHvin.  lib.  ii, 

uhique  esse,  ait,  et  extrn  umuin ,  navra-  cap.  i  et  seq.  Sic  S.  Tli.  p.  i,  q.  8,  arl. 

^ov  ect,  y.ai  e^o)  ndvrwv  mv.  S.   Hierony-  '4.  ostendit:  „Quod   proprium    sit  solius 

nius  in  Isaiam,  cap.  66,  Deum  et  /urtn-  Dei  ubique  esse,  quia  quaecumque   loca 

secus  et  intrinsecusesse  dicit.  Ambrosia-  ponantur,  oportet,  quod  in  quolibet  sit 

ster  in  Cumrnenturio  in  episl.  uil  eplies.:  Deus,  non   secundum   partein  ,  sed   se- 

„Deus,  in(/nii,  non  solumimplet  omnia.  cunduni  se  ipsuiu."  Si  igitur  secundum 

sed  et  excedit.  ]\ec  eiiim  clauditur,  sed  seipsum  Deus  ubique  est,  id  est  ubique 

umnia  intra  se    habet."  S.   Augustinus,  tolus,  prout  enti  seu  substantia;  omnium 

*t-m.  1.  De  verbis  apost.  „yiiiil  est,  in-  simplicissim;E   competit,   patet    testimo- 

ynit,  omnipotens  Deus?  Quid  ?  Nisi  in^e-  nia  sive  scripturarum,  sive  patriim,  qujo 

slimabilis,  ineirabilis,    incomprehensibi-  videntur   prinia    fronte    ubiquitatem  so- 

lis,  uitra  omnia,  e.xtra  omniaprajter  o-  lum  de  Deo   pnudicare,  reipsa  ejusdem 

niniaV  Et  elefftinier  Prutlenlius  :  .,ExtV3i-  evincere    iinmensilatem  ,  vi  cujus   Deus 

que   et  Intus  implet  ac  siiperfluit."  ubique  est  et  omniacontinet.  Recteprop- 

3)  "Ov  XQonov  ydo  ^vd  txovoa  (f>).ot6v  terea  antiquusquidam  philosophus  Deiim 
xuy  ne^ti/ovra  avrrjv,  ivSov  eyet  fiovdc; ,  dixit  sphseram  incomprehensibilem ,  cu- 
y.ai  &riy.ac;  noU.di;  diaxo>^ii^op.eva(;  dtd  jus  centrum  ubique ,  ambitus  et  tircuiM- 
viiivo)r,  xai  nolXovq  Iv.oy.y.ovi  eyti  rox'<;  r'v  fercntia  nusquaui. 

tcir/,  xuroi/.uvvTa^-'  ox>roK-  ij   ndoa  xTtots" 


PART.  II.  CAP.  III.  DE  INF.  IM3I.  KT  ^TEK.  DEI.  119 

phelis;  Kebecca  enim  (Gen.  XXV,  22)  perrexit  ad  consulen- 
dum  Domlnum  ;  sic  Jacob  (ibid.  XXVIII,  16)  cum  eviyilassel  de 
somno  ait :  Vere  Dominus  est  in  loco  isto  ,  et  ego  nesciebam ; 
et  (Joan.  I,  3j  Surrexit  Jonas ,  ut  fuyeret  in  Tharsis  a  facie 
Domini;  Ergo. 

328.  Resp.  Ad  1«",  Dist  Figurate  et  improprie,  vel  ratio- 
ne  peculiarium  efFectuum ,  quibus  se  Deus  speciali  ratione  ma- 
nifestat,  conc.  proprie  et  ad  exclusionem  aliorum  locorum, /^6;^. 
Multiplici  sensu  Deus  in  coelo  esse  dicitur,  vel  alibi;  nempe  in 
coelo  speciali  manifestatione  gloriae  suae  beatis;  sicut  et  in  ju- 
stis  per  gratiam,  quamcordibus  eorum  infundit;  in  Christo 
per  unionem  hypostaticam,  qua  humana  natura  divince  unitur, 
ab  eaque  regitur  ac  sustentatur ;  in  ecclesia  per  auxilium ,  quo 
illam  protegit;  in  arca,  in  templo  ad  cultum  excipiendum;  in 
omnibus  denique  rebus  ut  causa  essendi,  quemadmodum  lo- 
quitur  S.  Thomas.  Item  descendere  dicitur  Deus,  ambulare, 
accedere ,  quatenus  aliquid  priEstat  in  terra ,  quod  praeter  usi- 
tatum  nalurae  cursum  mirabiliter  factum ,  praesentiam  suaiu 
quodammodo  ostendit,  ut  inquit  S.  Augustinus  *). 

329.  Ad  2"',  Dist.  Rudioribus  et  imperitis  quibusdam,  trans. 
omnibus  ac  patriarchis  praesertim  atque  prophetis ,  neg.  Hoc 
enim  nulla  probabili  ratione  asseritur.  Nec  obstat  quodRebecca 
legatur  perrexisse  ad  consulendum  Dominum ;  non  enim  alio 
sensu  haec  dicta  sunt  nisi  ad  exprimendum  Rebeccam  animo  vei 
aflfectu  se  contulisseseudeterminasse  ad  consuIendumDeum  ^). 
Sic  etiam  Jacob  locutus  est  de  speciali  manifestatione  Dei,  ut 
patet  ex  somnio  seu  visione  illic  habita  3).  Jonas  denique  ideo 
fugisse  dicitur  a  facie  Domini  in  Tharsis,  quatenus  ei  morem 
non  gessit,  atque  a  mandato  Dei  se  subtraxit,phrasi  seu  dicen- 
dimodo  in  scripturis  usitato  '*). 


1)  CoHtra  AiHmanlum ,  cap.  13,  n.  2,  9  ad  12  patet,  quani  conlorta  siteorum 
et  alibi  passim.  Interpretatio,  qui  statuunt,  Jonani   pu- 

2)  Ita  expuuit  Origenes,  Homil,  xii,  tasse,  se  fu^a  in  reiirioneni  perea^rinaai 
in  Geiies ,  n.  2,  ubi  post  satis  prolixam  inandatum  hoc  eiudere  posse,  quum  J«- 
disputationeni  concludit:  „Sic  igitur  hova  tantum  in  Israfilitarum  terra,  tan- 
sancti  non  de  loco  ad  locum,  sed  de  quam  ejus  Numen  tutelare  prsesens  sit. 
vita  ad  vitam,  deinstitutis  primisabeunt  Hoc  errore  si  imbutus  fuisset,  existi- 
ad  instituta  potiora."  Edit.  maurin.  tom.  masset  quoque  eum  non  adesse  in  Assy- 
II.  pa^.  92.  ria)   ila    quamprimum   ex   Joppe.  portu 

3)  Cfr.  Calmet  in  hunc  locum.  solvisset,  ejus    suffugisset  territorium. 

4)  Cfr.  Petrus  Four.  Ackermann:P/o-  Quarein  Hispaniam  cogitavlt?  Fugere  a 
pliette  minorex  perpetua  annotatione  illu-  facie  Domini  Jonam  n'hil  aliud  esse  pu- 
strati,  Vien.  1830,  qui  in  Jonam  1-3  haec  taut  Chaldaeus,  Theodoretus,  Theophila- 
habet:  „E  conspectu  Jehova,  id  est,  ad  ctus,  etc.  quam  impositum  prophetandi 
detrectandum  munus  propheticum  s\hia  niunus  effugere  (Christianus  Castrus)j 
Deo  impositum^  sperabat  enim  ex  tam  etrecte,  nain  utobservat  Drusius:  Stare 
reiiiotis  regionibus  (Tartesso  colonia  comiw  iJowirto,  ministerium  significatdo- 
l»h(Bnrfum  in  HispaniaBoetica)  seaDeo  iniiiicuin,  quod  qui  obire  detrectat,  is  fu- 
iion  revoc.-itiini,  nec  reniissnni  iri  in  IVi»  gere  dicitur  a  conspectu  Domini." 
Mivem.  fcianclius .  .  .  .  E.\  his,  et  ex  vers. 


120  TRACTATUS   DE   DEO. 

330  II.  ObJ.  V  Patres  non  pauci  negant  Deum  ubique  esse , 
ut  Clemens  Alex.  Sfromatum,  lib,  II  et  V;  Tatianus,  Oraf* 
contra  yriKCOs ,  qui  Dei  essentiam  materiam  permeare  inficiati 
sunt ;  S.  Joan.  Chrysost.  homil.  V  in  epist.  ad  coloss.  et  Lactan- 
tius ,  lib.  De  opificio  Dei  c.  16.  2.  Vel  Deum  nullibi  esse  pro- 
nunciant ,  vel  in  coelo  sedem  habere  ,  quibus  consonat  S.  Augu- 
stinus,  qui  et  ipse  in  lib.  LXXXIII,  QucBstionum,  quaest.  X, 
Deum  nuspiam  esse  dicit  *) ;  ergo. 

331.  Re.9p.  Ad  1™, /?26-^NegantDeumubiqueesseextensione 
aut  diffusione  sensu  stoicorum ,  quos  oppugnabant ,  conc.  im- 
mensitate ,  locum  ei  definitum  circumscribendo ,  neg.  Stoici  e- 
nim ,  adversus  quos  patres  illi  disputabant,  arbitrabantur  Deum 
esse  animam  mundi,  quaepervadit  materiam,  agitatque  molem, 
quaeque  mundum  ipsum  informat;  abi  autem  existimabant 
Deum  veluti  spatiosa  quadam  magnitudine  per  multa  diffundi; 
hinc  citati  patres  Deum  hac  ratione  consistere  negabant,  cum 
Deus  ita  sit  per  cuncta  diffusus,  ut  non  sit  quantitas,  sed  sub- 
stantia  creatrix  mundi,  sine  labore  regens  et  continens  mun- 
dum ,  non  tamen  per  spatia  locorum ,  ut  in  dimidia  mundi  par- 
te  dimidiatus ,  ul  ita  dicam ,  sit ,  sed  in  coelo  totus ,  et  in  terra 
totus ,  et  nullo  arctatus  loco,  sed  in  se  ipso  ubique  totus.  Quod 
exprimunt  scholastici,  dum  ajunt  Deum  esse  inextensum  for- 
maliter,  extensum  autem  «72WM«/«Y«r,  quatenus  Deus ,  quiinse 
ipso  indivisibilis  est,  et  nullo  modo  extensus,  suee  tamen  immen- 
sitate  virtutis,  a  sua  substantia  indistinctae ,  attingit  omnia,  quae 
sunt  in  loco,  et  est  in  omnibus  rebus  causans  omnium  esse^ 
ut  loquitur  S.  Thomas.  Caeterum  idem  Clemens  Alex.  Stroma- 
tum  lib.  VII  2),  ait:  Persuasum  est  ubique  Deum  adesse,  non 
autem  certis  ei  definitis  locis  esse  conclusum ;  et  Chrysosto- 
mus  homil.  XXXVIII.  in  acta  apost.  n.  3,  affirmat  Deum  pro- 
pintfuum  esse  his,  qui  sunt  ubique  terrarum  3);ac  demumLa- 
ctantius,  Institutionum  divinarum,  lib.  VII  cap.  III,  affirmat 
Divinum  Spiritum  esse  ubique  diffusum ,  eoque  omnia  con- 
tineri  *). 

332.  Ad  2*",  Dist.  Circumscriptive,  ut  ajunt ,  quasi  in  loco, 
contineretur  aut  dimetiretur  a  loco ,  conc.  ad  exclusionem  im- 
mensitatis,  w^^.  Cum  igitur  patres  dicunt  Deum  nusquam  esse 
nil  aliud  intelligunt,  quam  Deum  a  nullo  loco  comprehendi,  sed 
esse  supra  res  omnes,  easque  continere,  etsibi  ipsilocumesse  *) 


1)  Apiid  Petav.  lib.  iii,  cap.  8.  et  sii<\.  (ur  principFo  pelito  ab  immensitate  Dei 

2)  Totovto?  o  Ttdvti]  Ttagelvat  rov  &e6v  ad  oppugnandam  ettinicorum  stultitiani, 
neneiof^evo? ,  ov/t  rfe  iv  tonoi^  tloiv   m-  qui  formam  humanam  Deo  tribuebant. 
qtofiievoiq.    X.   t.   X.  Mirum   sane    est   po-  3)  Tlda^iv  eyyv?  elvwt  tol^  navtetxo/v  tijii 
tuisse   Clementi   Alex.    absurdam    ejus-  otxovfiivt]?  ovoi,  tom.  ix  op.  p.  290. 
iiiodi   sententiam   affingi,   qui    loc.   cit.        4)  Cfr.  Petav.  loc.  cit.  cap.  7. 
Strom.  a  nunt.  4  ad  8  perpetuo  hocuti-        5)  Cfr.  ibid.  cap'  0.  u.  12  et  seqq. 


PART.  11.  CAP.  III.  DE  INF.  IMM.  ET  ^ETER.  DEI.  121 

333.  III.  Ohj.  Si  Deus  ubique  esset ,  omniaque  substantia  sua 
permearet,  in  faedioribus  locis  inveniretur,  atque  in  daemoni- 
bus  ipsis,  nec  non  in  spatiis,  ut  vocant,  imaginariis,  quod  dice- 
re  nefas  est;  ergo. 

334.  Resp.  Dist.  major.  Si  quae  loca  faeda  essent  respectu 
Dei,  conc.  si  haec  faeda  non  sint  nisi  in  apprehensione  nostra, 
neg.  Omnia  enim  quae  sunt,  in  se  bona  sunt;  sic  in  daemoni- 
bus,  prout  res  sunt,  Deus  invenitur,  eo  ipso  quod  existant, 
adest  praeterea  ut  puniat,  prout  loquitur  S.  Augustinus.  Quod 
vero  additur  de  spatiis  imaginariis  vulgo  dictis,  si  quem  sen- 
sum  habet,  nihil  aliud  significat  nisi  Deum  totum  esse  in 
seipso ,  cujusmodi  pariter  erat ,  antequam  mundus  esset ,  et  si 
mille  mundi  conderentur,  omnes  in  Dei  immensitate  essent,  qui 
ut  veteres  nonnulli  loquuntur  est  omnium  locorum  locus  *),  lo- 
cusque  sibiipsi,  nostra  cogitandi  ratione,  qui  his  adjumentis 
indigemus. 

PROPOSITIO  III. 

Deus  est  wternus. 

335.  Haec  propositio  de  fide  est,  sic  enim  definitum  fuit  a  conc. 
lateran.  IV  in  loties  laudato  cap.  Firmiter,  in  quo  Deus  wter- 
nus  dicitur,  quod  pariter  habetur  in  symbolo  dicto  athanasia- 
no ,  (Bternus  Pater,  etc. 

336.  Praemittendum  est  V  aeternitatem  multiplici  sensu  sumi: 
1"  latissime,  pro  longa  duratione,  utrimque  tamen  terminata, 
quo  sensu  saepe  in  sacris  literis  usurpatur,  ut  cum  possessio 
aeterna  terrae  Palaestinae  promittitur  hebraeis  etc.  2"  Minus  ampla 
significatione  aeternum  dicitur,  quod  licet  initium  habuerit,  hne 
tamen  caret;  cujusmodi  duratio  est  angelorum,  animae  rationa- 
lis,  etc,  cevum  a  scholasticis  nuncupatur.  3"  Minus  late,  quod 
principio  et  fine  caret,  etsi  non  habeat  absolutam  necessitatem; 
quo  sensu  aeterni  sunt  omnes  ac  soli  actus  contingentes  et  libe- 
ri  intellectus  ac  voluntatis  divinae.  4°  Denique  accipitur  pro  du- 
ratione  absolute  necessaria,  quae  principio  et  fine  caret,  quae 
quidem  rigoroso  sensu  ac  proprio  aeterna  dicitur,  et  ea  est  de 
qua  hic  agitur. 

337.  II"  jEternitatem  proprie  dictam  passim  definiri  Duratio- 
nem  sine  principio ,  sine  fine,  sine  mutabilitate.  Licet  autem  in 
suo  conceptu  aeternitas  atque  immutabilitas  inter  se  distinguan- 
tur,  sic  tamen  inter  se  connexae  sunt,  ut  una  ex  altera  necessa- 
rio  sequatur.  Quare  merito  a  S.  Thoma ,  p.  I,  quaest.  10,  art.  1 , 
aeternitas  cumBoetio  definitur :  Interminabilis  vitai  tota  simulet 


I)  Ufr.  Pelav.  ibld.  cap.  8. 


122  TRACTATUS    DK    DEO. 

perfecta  possessio  *),  quam  definldonem  per  partes  singulas 
enucleatani  quisque  in  citato   articulo  videre  poterit. 

338  Iir  Quod,  licet  aeternitas  Ibrmali,  ut  ajunt,  careat  am- 
plitudine,  posita  in  fluxu  partium  sihi  succedentium,  liabeat 
tamen  amplitudinem ,  ut  vocant,  virtualem  infinitam,  quatenus 
nempe  ob  carentiam  principii  ac  finis  aiquivalet  tempori  infini- 
to  habenti  partes  ab  aeterno  et  in  aeternum  sihi  succedentes ;  ae- 
quivalet  proinde  in  ordine  ad  coexistendum  tempusculis  et  re- 
bus  creatis  omnibus  sibi  succedentibus  in  infinitum.  Quare  res 
creatae,  ex  eo  quod  eidem  aeternitati  coexistant,  non  possunt 
dici  simul  existere  in  aeternitate  ac  simul,  prout  existunt,  esse  Deo 
realiter  praesentes  ah  aeterno,  etsi  semper  eidem  objective,  ut 
dicitur,  praesentes  sint;  quia  non  coexistunt  aeternitati  secun- 
dum  totam  ejus  virtualem  amplitudinem,  sed  solum  secundum 
aliquam  hujus  amplitudinis  partem ,  quae  respondeat  tali  difFe- 
rentiae  temporis;  quam  aeternitas  secundum  alias  ejusdem  am- 
plitudinis  partes  virtualiter  elapsas  infinite  praecessit,  et  infini- 
te  excedit  secundum  alias  virtuabter  elapsuras.  Si  eorum ,  quae 
hic  adnotavimus  adumbrationem  quaeras ,  circuli  centrum  con- 
cipe ,  quod ,  etsi  indivisihile ,  partibus  tamen  divisibilibus ,  seu 
potius  punctis  circuli ,  seu  peripheriae  respondet,  et  manet  im- 
motum,  quamvis  circulus  circumagatur.  Exemplum  est  S. 
Thom(e  2). 

339.  His  positis  operosum  non  est  enunciatae  propositionis  ve- 
ritatem  ostendere ,  sive  ex  scriptura  et  patribus ,  sive  ex  ratio- 
ne.  Nam  psal.LXXXIX,  2,  dicitur:  Priustfuammontes  fierenty 
aut  formaretur  terra  et  orhis,  a  swculo  et  usifue  in  swculmti 
tu  es  Deus;  et  apostolus  I  Timoth.  VI,  16,  de  l)eo  expresse  di- 
cit:  Qui  solus  habet  immortalitatem.  Quae  verba  expendens  S. 
Augustinus,  tract.  XXIII,  n.  9.  in  Joan.  Quid  est ,  interrogat, 
(fuod  ait  apostolus  de  Deo ,  (/ui  solus  habet  immortalitatem , 
nisi  (fuia  hoc  aperte  dixit ,  solus  habet  incommutafnlitatetn , 
(fui  solus  habet  verumoiternitatejn  '^yi  TertuIIianus,  libro  con- 


1)  .'Eternitas  autem    dupliciter  potest  prout  dicit  relationeni  non  ad  Deunvsed 

considerari ,  prout  nenipe  est  absoluta ,  ad  homines,  atque  hoc  sensu  tota  simul 

ac  prout  est  relativa.  Absoluia  est,  cuni  dicilur,  cum  non  possit    in    parte   teui- 

spectalur  circa  respectum  ad  tenipus  et  poris   pars   a;ternitatis   eftluere  ac  pars 

res  creatas  i  relatira  \Rro  est,  dumspe-  in  aitera,  et  huc  respicit  deflnitio  Boe- 

ctatur  cum  respectu  ad  tempus.  Ab  ab-  tii :  Intermiaabilis  vitat  tota  simul  et  per- 

solula  able^anda  non   solum   «unt  prae-  fecta  possessi».  Hinc  totum  in   aeternita- 

teritum  ac  futurum  sed  et  pr.x'sens  qua-  te  objective  saltem  prsesens  est,  cumsyil 

lenus  relationem  dicit  ad  prateritum  ac  tota  simul. 

futurum;  nec  potest  in  illa  concipipars  2)  Contra  gentes ,  lib.   i,  cap.  66,  n.  6. 

ulla,  estque  Dei  ipsius  vita  unica  et  In  3)  Ibid.  S.  doctor  fuse   ostendU  quo- 

eodeni  statu  manens,  seu  simplicitasin-  modo  Deo   soli  competat   sternitas    eo 

flnita,  aut  inflnitudo  simplicissima  unius  ipt<o,  quod  fluxu  temporis  careat  etsuc- 

Dei    viventis.    Relativa  auteni   sequat  ac  cessionis :   „Quidquid,   inquit,  et   a  me- 

«iiperat    tenipoia  oinnia,  et  juxta  hanc  Jiore  iu  deteriiis,  el  a  deteriore  in  me- 

dieitur;    In  //rincipio  crat    Verbum^  elc.  Iiu.s  movetur,  non   est  hoo  Deus:  quia 


PART.    II.    CAP.    III.    DE    LVF.  IMM.  KT   vKTKR.  DEI  123 

frn  Hermo//enem ,  cap.  IV,  aeternitatem  vocat  censum  Dei,  di- 
ceiis:  Quisenim  alius  Dei  census  quufn  ceternitas?  Et  contra 
Marcionem,  lib,  I,  cap.  VIII:  Non  hahet  tempus  wlernitas ; 
et  ibidem:  Deus  tam  alienus  est  ab  initio  et  fine,quam  atem- 
pore.  Deus ,  inquit  S.  Gregor.  Nazianz.  oratione  XXXVIII, 
num.  11,  Deus  semper  erat  et  est  et  erit;  vel  potius  semper 
est:  nam  erat  et  erit  hujus  temporis  ftuxee  caducwque  natu- 
rcs  seqmenta  sunt  *)  sic  caeteri  patres  apud  Petavium,  lib,  III, 
cap.  IV. 

340.  Quod  confirmatur  ex  ratione,  quam  adducit  S.  Thomas 
loc.  cit.  art.  2,  inquiens :  Ratio  cetermtatis  consequitur  immu- 
tahilitatem ,  sicut  ratio  temporis  consequitur  motum  undecum 
Deus  sit  maxime  immutahilis ,  ei  maxime  competit  esse  ceter- 
num.  Ex  quo  principio  infert,  art.  3,  solius  Dei  propriam  esse 
ajternitatem,  quia  aeternitas  immutabilitatem  consequitur;  et 
solus  Deus  est  omnimo  immutabilis.  Id  ipsum  evincitur  exne- 
cessitate  essendi,  quae  Deo  inest. 

341.  Sive  igitur  scripturam  consulamus  et  patres,  sive  ratio- 
nem  ipsam,  patet  Deum  et  quidem  solum,  vera  proprieque  di- 
cta  aeternitate  praeditum  esse,  quae  nempe  sit  sine  principio , 
sine  fine ,  sine  mulabilitate.  Quin  imo  S.  Tliomas  loc.  cit.  per- 
git  ostendere  Deum  esse  suam  ipsam  aeternitatem.  De  quo  ar- 
gumento  consuli  praeterea  potestPetavius,  loc.  cit.  ^). 

DIFFICULTATES. 

342.  Obj.  V  Dco  interdum  scripturae  tribuunt  temporis  suc- 
cessionem;  sic  Daniel.  VII,  9,  Deus  dicitur  Antiquus  dierum; 
Apocalyps.  I,  8:  Qui  est,  qui  erat,  qui  venturus  est.  Sic  pari- 
ter  2"  Deo  tribuunt  actiones  vel  praeteritas  vel  futuras;  ergo 
non  ita  Deus  aeternus  est,  ut  omm  successione  temporis  careat, 
quod  concipi  nuUa  ratione  potest. 

343.  Re.sp.  ad  1"%  Dist.  Improprie  ac  juxta  intelligentiam 
nostram,  conc.  proprie  ac  prout  Deus  in  se  est,  ne^.  Ejusmodi 
enim  locutiones  in  scriptura  sempei*  improprie  et  captui  nostro 
accommodatae  adhibentur,  qui  in  aeternitate  virtualem  quam- 
dam  successionis  amplitudinem  apprehendimus,  ut  de  caeteris 
attributis  diximus. 


neque  in  inelius   ire  potest   summa   bo-  tov  »ad-'   yj,u,dg  /qovov  tn,tifiaTa   xal   r»;- 

nitas,  neque  in  deteiius  vera  iEternitas.  Qev^fj,-  c[,voeo>g.  Quod  ibidempluribus  ver- 

Vera  enim  .-Eternitas    est,  ubi   temporis  bis  prosequitur. 

niliil  est.  Erat  autem  uiodo  hoc,  etmo-  2)  Piura    hic  invenientur    notatu   di- 

doillud  ^  Jam  tempusadmissuiuest,  ater-  gnissima  ,  atque  ad  enodandas  difficul- 

num  non  est,  etc."  tates  maxime  idonea  juxta  veterum  sen- 

1)  0eov  ijv  fiiv  del ,    xai  tp ,    y.al  t^ai-  fentias.  Cfr.    etiam    Lessius,    De  perfe- 

/ia?.i.ov  dii;tv  dii-  to  yd^  tjv ,  /.ai  igtat ,  ctioniOus  ditinis,  lib.  IV. 


124  TRACTATUS   DE    DEO. 

344.  Ad  2"«,  Disf,  Respcctu  termini,  ad  quem  referuntur, 
et  relate  ad  nos ,  conc.  respcct u  Dci ,  et  relate  ad  ipsum ,  ne^. 
Itaque  et  haec  improprie  de  Deo  dicuntur  habita  ratione  nostrai 
tenuitatis  et  infirmitatis ,  qua  fit,  ut  observat  S.  Augustinus,  ut 
non  possimus  de  aeternitate  cogitare  et  loqui  nisi  per  ordinem 
ad  tempus.  Caeterum  inDeo  unasemper  est,  eaque  aeterna  actio, 
quae  cum  dicit  efFectum  in  tempore  vel  producendum  vel  pro- 
ductum,  temporis  vicissitudines  subit  non  respectu  sui,  sed  re- 
spectu  termini  seu  effectus  in  tempore  producti  vel  producendi. 
Ut  enim  superius  dictum  est,  dum  ageretur  de  Dei  immutabili- 
tate ,  Deus  voluntate  sua  ab  aeterno  et  pro  aeterno ,  ut  cum 
schola  loquamur,  tendit  actu  unico ,  simphci ,  invariabih  ac  rea- 
hter  indivisibih  in  omnia  objecta  secundum  omnes  suos  modos 
seu  respectus,  secundum  quos  fertur  in  illos  3). 

1)  Cfi'.  SuaiTz,  Met.  disp.  i,  secl.  3  et  i. 


D  E    D  E  O 

EJUSQUE  ATTRIBUTIS. 

PARS  TERTIA. 

DE  SCIENTIA  ET  VOLUNTATE  DEI. 

345.  Jpjxpletis  qua3  ad  divinam  substantiam  ac  praecipua 
summi  Numinis  attributa  spectant,  nativo  ipso  ordine  ducimur 
ad  investigandam  divinae  nujus  substantiae  operationem,  quaG 
intelligere  et  velle  complectitur  ^).  Prius  igitur  de  divina  intel- 
ligentiaseu  scientia,  deinceps  vero  de  Dei  voluntate  disseremus. 

C  A  P  U  T    I. 

DE  SCIENTIA  DEI. 

346.  Agentes  de  divina  scientia  duo  potissime  ob  oculos  ha- 
bere  debemus,  ac  1"  quidem  ut  certa  ab  incertis  accurate  se- 
cernamus,  seu  ea  quae  penes  omnes  catholicos  explorata  sunt, 
ab  iis,  quae  in  disputationem  veniunt;  2"  vero  ut  omnem  dech- 
nemus  domesticam  controversiam,  ut  sic  faciUus  cunjunctis  vi- 
ribus  unanimi  consensione  dimicare  possimus  adversus  veros 
rehffionis  hostes,  qui  subruere  nituntur  fidei  ipsius  fundamen- 
ta.  Absonum  profecto  esset  inter  nos  vires  consumere ,  ac  inte- 
rea  permittere ,  ut  iUi  impune  possint  omnia  mohri  adversus 
cathohcam  fidem,  et  eo  magis  quod  pleraeque  ejusmodi  concer- 
tationes  obsoletae  sint,  nec  praestet  eas  denuo  excitare  non  abs- 
queahquo  unionis  et  charitatis  detrimento.  Ut  propositum  finem 
obtineamus,  nitemur  quae  certa  sunt  suis  argumentis  confirmare, 
quaj  vero  olim  inter  theologos  agitabantur,  in  nonnulla  schoha 
rcjicere,  quae  postea  subjiciemus  duobus  distinctis  arlicuhs. 

347.  Quae  de  Dei  scientia  dici  certo  possunt,  revocantur  ad 
haec  praecipua  capita,  existentiam  nempe  et  proprietates  seu 
dotes,  atque  ad  ejusdem  objectum.  Quae  autem  in  controver- 
siam  vocantur,  respiciunt  macna  ex  parte  eiusdem  scientiae  me- 
amm  atque  divisionem.  Ut  igitur  perspicuitati  consulamus,  di- 
stinctis  articulis  enunciata  prima  illa  cathohcae  doctrinae  capita 
prius  complectemur ,  de  reliquis  postea  dicturi. 

1)  Ita  S.  Thom.  i.  p,  q.  14,  Sic  etiant  De  Deo  creatore,  Intelligere  et  velle  fa-- 

vocantur  pcrfectiones   positivae,  ac  tres  cultates  duaeillxsunt  quae  entibus  onini- 

vulgo   nunierantur,  scientia,  voluntas,  bus  intelligentibus  insunt ,  ac  facultates 

potentia.  Cum   tamen   potentia  sola  re-  immanentes  nuncupantur,   quibus    inter- 

spiciat  opera  ,  quae  ad  extra ,  dicuntur,  ns  vitse  actus  proprii  eliciuntur. 
de  hat  propterea  tiermo  erit  in  tract. 


126  ^t  TRACTATUS  DE  DEO. 

ARTlCVEilJi$     I. 

De  dknnw  scienflw  existentia  atque  proprietatihus. 

348.  Circa  divinae  scientiae  existentiam  non  est  quod  valde  la- 
boremus  ad  eam  adstruendam,  cum  vix  sit  qui  eam  in  dubium 
revocaverit,  omnibus  ea  siquidem  insita  est  I)ei  notio,  ut  Deus 
summe  intelligens,  imo  intelligentia  ipsa,  ac  totus  mens  per  ex- 
cellentiam  concipiatur.  Quod  attinet  autem  ad  ejusmodi  scien- 
tiae  dotes  ac  proprietates,  scriptura  ac  patribus  ducibus  hae  esse 
intelliguntur ,  ut  nimirum  sit  simplex,  immutabilis,  infinita  et 
efficax.  Sic  porro  breviter  sequentibus  propositionibus  eas  ad- 
struimus, 

PROPOSITIO  I. 
Est  in  Deo  veri  nominis  scientia  eaque  perfectissima. 

349.  Haec  propositio  ad  fidem  pertinet.  Nam  apertissime  in 
utriusque  foederis  libris  Dei  scientia  commendatur.  Etenim  I 
Reg.  II,  3,  dicitur.  Deus  scientiarum  Dominus  est;  EstherXIV, 
14:  Domine,  qui  habes  omnimn  scientiam ;  Ad  Rom.  XI,  33^ 
apostohis  exclamat:  0  altitudo  divitiarum  sapientios  et  scien- 
tice  Dei !  Non  vacat  plura  congerere. 

350.  Nec  minus  clare  id  ipsum  ratio  evincit.  Deus  enim  est  id, 
quo  nihil  mehus  excogitari  et  concipi  potest;  jam  vero  scientia 
eximia  perfectio  est,  quam  melius  est  habere  quam  non  habe- 
re;  ergo  in  Deo  est  scientia,  ac  tahs  quae  Deum  deceat,  id  est 
omni  imperfectione  semota ,  et  in  summo  gradu  *). 

PROPOSITIO  II. 
Scientia  Dei  est  simplex,  immutabilis  et  infinita. 

351.  Haec  propositio  pariter  ad  fidem  pertinet.  Eo  autem 
sensu  simplex  dicitur  Dei  scientia ,  quatenus  non  est  in  Deo  per 
modum  habitus  aut  quahtatis  ei  supervenientis ,  sed  est  actus 


t)  Notandum  porro  est  scientiam  du-  possit,  atque  hanc  in  Deo  affnoscere  ad 

plici  ratione  sumi    1.  late  pro  omni  co-  fidem    pertinpre  diximus.    Ast  non  adeo 

guitione  intellectus  seu  mentis  certa  et  res   expiorata    est ,  si   de  altera  sermo 

evidenti;    2.    impiopiie   pro    cognitione  sit;  non  desunt  enim  qui  eamDeoines- 

certa  et  evidenti  rerum  per  causas.  Pro-  se  negent,  atque  inter  cjeteros  Vasquez 

positio  autem  est  de  prima   cognoscen-  in  i  p.  disp.   lxxxvi,    n.    ^8,  quia  ejus- 

di  ratione,    quam  Deo  inesse  nemo  est  modi  cognoscendi  ratio  quamdam  iu  se 

qui  dubitet,   aut  jure   aliquo  dubitare  includere  videtur  imperfectionein. 


PART.   III.   CAP.   I.   DE    SCIENTIA  DKI.  127 

et  qiildem  purissimus,  ipsaque  divina  substantia  ^)  simplicissi- 
ma ,  quffi  statim  onuiia  pcrvadit  absque  uUa  mcntis  compositio- 
ne  per  plures  conceptus ,  aut  ratiocinatione. 

352.  Ejusmodi  porro  esse  divinam  scientiam  scriptura  in  pri- 
mis  testatur.  Sap.  VII,  22,  dicitur:  E.sf;  in  illa  (sapientia)  spiri- 
fus  infelliifenti(B  sancfus ,  unicus ,  inultiplex.  LJnicus  nempe 
in  se,  mulfiplex  respectu  termini  seu  objectorum.  Idipsum  pa- 
tet  tum  ex  eo ,  quod  in  Deo  scientia  nec  accidens  sit  nec  quali- 
tas  aliqua  superveniens  Deo,  quod  abhorret  a  summa  Dei  sim- 
plicitate ,  sed  ipsa  divina  substantia ;  tritumque  est  illud  S.  Au- 
gustini  dictum,  lib.  XV.  De  Trinitate:  Nosse  et  esse  illi 
unu?n  est;  tum  ex  eo,  quod  Deus  unica  cognitione  ac  simplici 
intuitu  omnia  et  quidem  infinita  percipiat,  quare  ibid.  S.  Augu-j 
stinus:  Simul  videt ,  inquit,  quormn  nullum  est ,  quod  non 
semper  videt  ^). 

353.  Quod  autem  divina  scientia  sit  immutabilis,  in  primis  ex 
scripturis  evincitur;  nam  Jac.  I,  17,  universim  de  Deo  dicitur: 
Apud  quem  non  est  fnufafio,  nec  vicissitudinis  obumt)ratio; 
quod  verum  non  esset,  si  Dei  scientia  non  esset  actus  simplicis- 
simus,  sed  novas  posset  acquirere  cognitiones  aut  aliquas  amit- 
tere,  Hinc  optime  S.  Augustinus,  confession:  lib.  XIII,  cap.  16, 
inquit:  Sicut  omnino  fu  es,  tu  scis  solus,  qui  es  incommuta- 
biliter,  et  scis  incommutabiliter ,  et  vis  incommutabiliter.  Quod 
confirmatur  ex  ipsa  ratione ,  quia ,  si  actus  intelHgendi  ab  ipsa 
divina  essentia  minime  distinguitur ,  cum  ista  immutabilis  sit, 
immutabilis  intelligendi  actus  pariter  sit  necesse  est,  qui  id 
omne  ab  aeterno  complectitur,  quod  cognosci  potest,  et  omni 
quo  potest  modo  cognosci,  amota  quacumque  imperfectione. 

35^.  Divinam  denique  scientiam  intinitam  esse  testatur  psal- 
inista,  ps.  CXLVI,  5,  dicens:  Sapientice  ejus  non  est  numerus, 
et  apostolus  ad  hebr.  IV,  13:  Omnia  nuda  et  aperta  sunt  ocu- 
lis  ejus.  Sane  omni  tinita  scientia  aliquid  melius  excogitari  po- 
test  in  ratione  scientiae,  nempe  infinita;.Deus  est  autem  ens  quo 
nihil  melius  excogitaripotest;  ei  igitur  competit  scientia,  quae  sit 
absolute  seu  intensive,  ut  ajunt,  atque  extensive  infinita. 

355.  Scientia  igitur  Dei  tum  simplex  est,  tum  immutabilis  at- 
que  infinitai^^. 

1)  Simonnet  observat,  qiiod  dum  ipsa  eonim  simul  videt)  non  particulatim, 
scientla  Dei  dicitur  tssa  substantia  di-  aut  singillatim ,  velut  alternante  con- 
vina ,  id  non  esse  intelligendum  abso-  spectu  hinc  illuc,  et  inde  huc ,  et  rur- 
lute,  ac  prout  dicitur,  sinipliciter,  sed  sus  inde  vel  inde  in  aliud  atque  aliud, 
cum  addito,  ut  sit  nempe  divina  sub-  ut  aliqua  videre  non  possit  nisi  non  vj- 
stantia  se  ipsa  vitaliter  tendens  sic.  densaliud;  sed  ut  dixi,  simul  omnia  vi- 

2)  Cap.  XIV,  his  verbis,  cujusmodi  sit  det,  quorum  nullum  est,  qiiod  non  sem- 
hac  scientia,  aperit  S.  doctor:  „Sciunt  per  videt." 

ergo  invicem  Pater    et  Filius;   sed   ille  3)Divin2e  scientia?  excellentiain  expo- 

gignendo,  iste  nascendo.  Et  omnia,  qu»  nit  Suarez,  De  Deo ,  llb.  iii,   cap.  r,  n. 

sunt  in  eorum    scientia,    in   eorum   sa-  3;  Lesius,  De  perfeclionibHs  ffiviuis  lib. 

pientia,  in  eorum  essentia,  unusquisque  vi,  a  cap.  i  ad  3. 


128  TRACTATUS    DE    DEO. 

PROPOSITIO  III. 
Scientia  Dei  est  efficax  et  causa  rerum. 

356.  Prout  jacet  propositio,  ad  fidem  spectat,  nec  iilla  est  in 
ea  difticultas ;  si  qua  est  controversia ,  haec  non  attingit  nisi  ra- 
tionem,  qua  Dei  scientia  causa  rerum  dicatur  et  sit. 

357.  Quod  ut  intelligatur,  praenotandum  est  scientiam  Dei 
posse  dici  causam  rerum  sive  adaequatam  sive  inadaequatam ; 
adwquatam  quatenus  esset  principium  immediatum,  proximum 
ac  totale  productionis  rerum  omnium ,  tum  nempe  earum,  quae 
necessariae  sunt,  tum  earum,  quae  liberae,  seu  a  libera  creatu- 
rarum  intelligentium  determinatione  pendent,  adeo  ut  intelle- 
ctus  divinus  a  voluntate  applicatus  omnia  immediate  operetur; 
inadvequatam ,  quatenus  praeluceat  voluntati  divinae ,  applican- 
ti  potentiam  executivam,  ipsamque  dirigat.  Hoc  vero  sensu 
ideo  efficax  et  causa  rerum  Dei  scientia  diceretur,  quia  concur- 
rit  ad  rerum  efFectionem  per  modum  prudentiae  et  per  modum 
artis;  per  modum  quidem  prudentiae  respectu  ipsiusmet  volun- 
tatis  divinae  quoad  actus  ejusdem  liberus,  seu  quoad  determi- 
nationes  eorum ;  per  modum  artis  quoad  modum,  quo  res  fieri, 
debent.  Theologi  thomistae  nuncupati  primo  sensu  affirmant 
Dei  scientiam  esse  causam  rerum  et  efficacem ,  nempe  princi- 
pium  immediatum,  adaequatum,  vel  etiam,  ut  dicunt,  formale, 
caeteri  autem,  qui  profitentur  se  assequi  non  posse,  quomodo 
scientia  res  ahquas  producat,  tuentur  nonnisi  posteriori  sensu 
scientiam  dici  efficacem  et  causam  rerum,  nempe  ut  principium 
inadaequatum,  partiale,  mediatum,  prout  nempe  directrix  est 
voluntatis  atque  omnipotentiae  ^). 

358.  Rursum  quaestio  fit  in  schoHs  cathohcis,  utrum  scientia 
ista,  quae  est  efficax  et  causa  rerum,  quaeque  etiam  practica  di- 
citur,  spectet  ad  illam  §cientiae  divinae  speciem  (nostro  conci- 
piendi  modo),  quae  simplicis  intelli^entiof  vocatur,  quaeque  an- 
lerior  concipitur  omni  decreto  seu  actu  voluntatis,  an  vero  ad 
illam,  quae  visionis  nuncupatur,  quaeque  ejusmodi  decretum 
seu  voluntatis  actum  subsequilur  aut  approbat.  Thomistae  hanc 
secundam  sententiam  amplectuntur,  quia  existimant  scientiam 
Dei,  ut  diximus,  esse  rerum  causam,  non  directricem,  sed 
efFectricem  immediate;  ex  quorum  sententia,  non  ideo  co- 
gnoscuntur  res  futurae,  quia  futurae  sunt,  sed  ideo  futurae 
sunt,  quia  cognoscuntur,  scihcet  in  divinis  decretis.  Ahi  au- 
tem  theologi  contendunt  scientiam  efficacem  esse  scientiam 
simphcis  intelligentiae ,  quatenus ,  ut  dictum  est ,  dirigit  decre- 

1)  Cons.  Suarez,  Ibc.  cit.  cap.  9,  n.    7,  8  et  9j   Card.  Gotti,  cap.  3,  q.  1  et 
seqq. 


PART.    III.   CAP.   I.   DE    SCIKNTIA    DEI.  129 

tum  voluntatis  ad  res  efficiendas,  quia,  ut  ajunt,  scientia  visio- 
nis  iam  supponit  res,  seu  objectum  quod  videt,  non  autem 
producit;  hinc  juxta  lios  ideo  res  cognoscunlur  a  Deo,  quia  fu- 
turae  sunt,  non  autem  futurae  sunt,  quia  cognoscuntur;  nam 
logice  prius  est  aliquid  esse  quam  cognosci ,  et  notitia  practica 
in  aliqua  semper  veritate  speculativa  fundatur  vel  secundum 
rem,  ut  in  nobis,  vel  secundum  rationem,  ut  in  Deo,  nec  concipi 
potest  aliter  scientiam  divinam  posse  esse  rerum  effectricem  nisi 
per  modum  directionis  et  artis,  cum  proprium  sit  scientiae  co- 
gnoscere^  non  ef/icere.  Ars  enim  divina  est  actus,  quo  Deus, 
ratione,  prius  quam  Velit  opea^ari  aliquid  ad  extra,  sibi  reprae- 
sentat  exemplaria  omnia,  ad  quorum  imitationem  potest  ad  ex- 
tra  aliquid  moliri;  jam  vero  talis  actus  est  simplicis  intelligen- 
tiae ,  seu  pertinet  ad  simplicem  intelligentiam  necessariam ,  et 
independentem  ab  omni  decreto  actuali  i). 

359.  In  his  porro  salebris  haercre  nolumus;  satius  ducimus 
propositionem  nostram  generaliter  sumptam  evincere,  atque 
ostendere  scientiam  Dei  efficacem  esse,  et  rerum  aliquo  sensu 
eifectricem,  sive  mediate  per  modum  artis  et  directionis,  sive 
immediate  per  modum  causae  formalis. 

360.  Etenim  psalm.  CIII,  24,  legitur :  Omnia  in  sapientia  fe- 
cisti;  ac  Sap.  VII,  21,  Sapientia  omniiun  artifex  dicitur;  et 
Jeremias  X,  12,  de  Deo  dicit:  Prwparat  orhem  in  sapientia 
sua ,  et  prudentia  sua  extendit  crnlos ;  denique  Prov.  VIII,  27, 
de  se  ipsa  ait:    Quando  pr<£parat)at  cielos  aderam,   quando 

certa  lege  et  (jyro  vallahat  ahyssos cum  eo  eram  cuncta 

componens.  Haec  edoctus  S.  Augustinus,  J)e  Trinitate,  lib.  XV, 
cap.  XIII,  scribebat:  Universas  creaturas  suas ,  et  spiritua- 
les  et  corporales  ^  non  ifuia  sunt,  ideo  novity  sed  ideo  sunt, 
(/uia  novit ;  non  enim  nescivit ,  f/uw  fuerat  creaturus ,  nec 
aliter  scivit  creata,  quam  creanda.  Non  enim  ejus  sapien- 
tiw  ali(/uid  ficcessit  ex  eis ,  sed  illis  existentitms  .sicut  (fpor- 

1)  Cons.   Suai-ez,    loc.   cit.    nuin.  12,  etiani  supponit  futuritionem   earuni ,  et 

ubi  inquit:   „Addo  igitur  scientiain  siin*  ex  parte   Dei    sitpponit   voluntatem  ali- 

plicis    inteliigenti»   creaturarum,    licet  quam,  sine   qua   iU»   res   non  possunt 

sub  una  ratione  speculativa  sit ,  sub  a-  esse  absolute  futurje."   Sic  etiam  Peta- 

lia  optime  dici  practicam  Nam  ,  ut  tuus,  De  Deo,  lib.  i\,  cap.  7,  w«j«.  10: 

scientia  sit    practica  ,   necesse  non  est  „Quarum  duarum  cognitionum,   scribit, 

ut  a  sciente  applicetur  ad  opus,  sed  sa-  priorem   nominant  in    schulis  scientiam 

tis  «st,  quod  de  se  directiva  sit  operis,  simplicis  inttlligentiie,  posteriorem  visio' 

quateiii^  est   de    re  operabili,   ut  talis  nis.   Illius  est  ordinare  res  ac  dispone- 

1est,    niodo   «perabili,    seu   ostendendo  re,   ac  voluntatem  divinam    et  efficien- 

iQoduinj  quo  res  facienda  est,   si  arti-  tiam  quodamniodo  gubernare,  quemad- 

fex   voluerit"  et   num.   15,  prosequitur :  modum  architectandi  usum  et  operis  in- 

„At  vero    scientia  visionis   per  se  non  stitutionem  ars  illa,  quie  est  in  artilicis 

itBi  praetica,  sed  quiedam  intuitio ,  seu  mente,  moderatur  ac  dirigit.    Posterior 

quasi  experimentalis  visio.  Unde  si  con-  autein  res  easdem  voluntate  jam  divina 

sideretur  in    Deo    quatenus  terminatur  designatas ,  et  constitutas ,  et  in  aliqua 

ad  re8  actu  existentes,supponitetrectio-  temporis  parte  producendas,  quasi  exi- 

nera  earum,  unde,  ut  sic,  non  faciteas.  stentes  ac  prasentes  intuetur." 
Si  vero  consideretur,  ut  de  futuris  pat, 

T.  IV.  '     ^  9 


130  TRACTATUS  DK    DKO, 

iehat^  et  quando  oportebat^  illa  mansit  ul  erat;  et  alibi  pas- 
sim :  cui  consonant  patres  alii  apud  Petavium ,  lib.  IV,  cap.  11, 
num.  10  et  seqq. 

361.  Demum  rationem  theologicam  suppeditat  S.  Thomas  p. 
1,  q.  14,  art  8,  dicens,  ita  se  habere  Dei  scientiam  ad  omnes  res 
creatas,  sicut  scientia  artificis  ad  ea,  quae  arte  facta  sunt  vel 
liunt;  scientia  artilicis  est  causa  rerum,  quae  arte  liunt,  ergo 
scientia  Dei  est  causa  rerum  creatarum.  QutB  quidem  congruunt 
cum  iis,  quae  scribit  S.  Augustinus  {tract.  /,  in  Joannem):  Sa~ 
pientia  Dei,  per  (juani  facta  sumt^omnia,  secundum  artem 
continet  .Qt/inia ,  anteguam  fabrmet,  omnia. 

DIFFICUIiTATES. 

362.  Obj.  V  Deus  per  suam  omnipotentiam  cuncta  creavit; 
ergo  scientia  non  est  causa  rerum.  2**Nemo  sane  unquam  dicet 
scientiam ,  cujus  officium  est  cognoscere  atque  intueri  res  fa- 
ciendas  vel  factas ,  res  ipsas  efficere.  Addatur  3**  Dei  scientiam 
esse  aeternam,  ideo  si  ipsa  esset  rerum  causa,  res  productcB  ab 
aeterno  essent,   quod  falsum  est;  ergo. 

363.  Re.9p.  Ad  1  ™,  Dist.  antec.  Quoad  executionem,  conc.  quoad 
artem  et  directionem,  neg.  Tria  enim  ad  rerum  produclionem 
concurrunt:  scientia  nempe,  quae  praelucet  voluntati,  eamque 
per  modum  artis  et  prudentiie  determinat  ac  dirigit,  et  omni-. 
potentia^  quae  exequitur;  qu^  tria  sic  distincte  ac  eleganter 
complexus  est  Tertullianus  in  Apoloyetico  ^  cap.  XVII  dicens: 
Deus  totam  molem  istam  cum  omni  instrumento  elemento- 
rum ,  corporum ,  spirituum  ,  verbo ,  quo  jussit ,  ratione , 
(jua  disposuit^  virtute,  qua  potuit,  de  ni/iilo  expressit  in 
ornamentum  maje.statis  suce. 

364.  Ad  2"',  Di.ft.  Sensu  exposito,  ne^g.  alio  sensu,  trans, 
Ad  veritatem  propositionis  satis  est,  si  aliquo  vero  sensu  con- 
stetDei  scientiam  esse  efficacem  et  rerum  causam,  seu  omnium 
arlificem,  ut  scriptura  loquitur.  Quod  spectat  a^  peculiarem 
rationem  determinandam,  illud  diversarum  opinionum  patronis 
dimittimus  *). 

365.  Ad  3*",  Dist.  maj.  Si  sciejitia  Dei,  prout  effectrix  causa 
rerum  est,  esset  causa  necessaria,  conc.  si  libera,  ne(f.  Talis 
porro  est  scientia  Dei,  quatenus  efficax  et  causa  rerum  dicitur; 
quare  sic  respondet  S,  Thomas,  loc.  cit.  ad  2:  Scientia  Dei 
est  causa  rerum ,  secundum  quod  res  sunt  in  scientia.  Non 
fuit  autem  in  scientia  Dei ,  guod  res  essent  ab  wterno:,  unde^ 
quamvis  scientia  Dei  sit  wterna^  non  seguitur  taiifienJ^VfOd 
creaturce  sint  ab  ceterno.  >* 

1)  Cxterum  Suarez,  loc.  cit.  n.  10,  cognllionis ,  et  quldquid  aliud  fin^itur, 
cuDciudlt:  „In  divina  scientia  nullus  a-  sine  fundamento  e^t  et  explicari  non 
ctu5  cogitari  potest,   nisi   per  modum    polest.'^ 


PART.   III.   CAP.  l.  DE   SCIENTIA   nEI.  131 

A  R  T  I  C  IJ  1.  11  S    II. 

De  objecto  scientics  divince. 

366.  Id  omne  est  objectum  scientiae  divinse,  circa  quod  ipsa 
versatur,  seu  quod  Deus  cognoscit.  Cognoscit  autem  se  et  alia 
extra  se.  Quae  vero  exlra  Deum  suntvel  sunt  possibilia  vel  exi- 
stentia,  vel  praeterita  vel  futura,  sive  absolute  ac  necessario, 
sive  libere  et  contingenter,  sive  saltem  conditionate.  De  his  ex 
ordine  agemus ;  tum  nempe  de  primario  scientiae  divinae  obje- 
cto,  quod  est  Deus  ipse,  tum  de  secundario,  cujusmodi  sunt 
caetera  a  Deo  distincta. 

PROPOSITIO   1. 
Deus  se  ipsum  perfecte  cognoscit  et  comprehendit. 

367.  Ac  primo  quidem  Deum  seipsum  perfecte  cognoscere 
apostolus  expresse  declarat,  dum  (I  Cor.  II,  10)  scribit:  Spi- 
ritus  omnia  scrulatur  etiam  profunda  Dei;  tum:  Quce  Uei 
sunf,  nemo  cognovil^  nisi  Spiritus  Dei.  Sed  et  ratio  idipsum 
suadet,  ut  enim  pulchre  ipse  ethnicus  Alcinous  argumentaba- 
tur:  Quoniam  prima  mens  priestantissitna  est,  necesse  est 
prwstaniissimum  ei  inteliigibile  propositum  esse  ;  nihil  autem 
se  ipso  proistantius  habet;  quare  semetipsum  notionesque 
suas  semper  intelliget  *).  Sane  nihil  obstat,  quominus  Deus 
semelipsum  perfecte  cognoscat;  non  objectum,  cum  intrinse- 
ca  cognoscibihtas  sit  affectio  entis  in  actu,  et  Deus  sit  maxime 
ens  in  actu;  non  potentia  sive  facultas,  quum  vim  habeat  in- 
telhgendi  infinitam ,  divinusque  intellectus  identihcetur  cum 
ipsa  divina  essentia;  ergo. 

368.  Quod  autem  seipsum  comprehendat,  ut  secundo  loco 
propositum  est,  sic  ostendit  S.  Thomas,  p.  1,  q.  14,  art.  3; 
Deus  se  ipsum  comprehendit,  si  seipsum  cognoscit,  quantum 
cognoscibihs  est;  atqui  sic  Deus  cognoscit  se  ipsum,  quia  tan- 
ta  est  virtus  Dei  in  cognoscendo,  quanta  est  actualitas  ejus  in 
existendo,  utraque  enim  intinita  est,  ergo. 

369.  Dices :  Ex  S.  Augustino  (hb.  LXXXIII  Quwstionum ,  quae. 
XIV).  Quod  comprehendit  se ,  finitum  est  sibi ;  atqui  Deus  nec 
sibi  finitus  dici  polest,  cum  sit  modis  omnibus  inhnitus;  ergo. 

1)  Enel  de  6  7z^mto<;  vovg  jtdXXi^o? ,  av  ovv  xai  fd  iavtov  votifiata  ael  v*ai^, 
iei  xai  ttdi.h;^ov  avroi  voijtov  vnovifio-  Apud  Pelav.  de  De© ,  lib.  iv  ,  cap.  S,, 
"^a»*     ov6ev    de   iavtov   Kdlhov    iavtov     §.  i. 

9  * 


Jtt32  TRACTATUS   DE    DKO. 

370.  Resp.  cum  S.  Thoma ,  loc.  cit.  Dtst.  min.  Deiis  non  po- 
test  dici  finitus  sibi  lioc  sensu,  quod  intelligat  se  aliquid  fini- 
tum  esse;  conc.  eo  sensu  quod  facultas  intelligendi  non  adae- 
quet  objectum  intelligentiae ,  /if^y.  Finitus  itaque  Deus  est  sibi , 
quatenus  ita  cognoscit  se  ipsum,  ut  perveniat  ad  plenam  co- 
gnitionem  sui  et  nihil  supersit  ipsi  cognoscendum. 

PROPOSITIO   II. 
Deus  cognoscit  omnia  possibilia. 

371.  Etenim  Deus,  ut  loquitur  apostolus,  Piom.  IV,  17,  vo- 
cat  ea,  qtiw  non  sunt,  tanquam  ea,  quw  sunt.  Quod  si  Deus 
tam  vocat  ea ,  quae  non  sunt ,  quam  ea  quae  sunt ,  tam  novit  ea, 
quae  non  sunt,  quam  ea  quae  sunt;  ea  enim,  quae  non  cogno- 
scuntur,  vocari  nonpossunt.  Sed  si  Deus,  quae  ahquando  fu- 
tura  sunt  cognoscit  utpossibiha,  cognoscit  caetera  omnia,  quje 
nunquam  futura  erunt,  sed  esse  possent,  si  ipse  vellet. 

372.  Quod  confirmatur  ratione  cum  S.  Thoma  q.  14,  art.  3. 
Deus  semetipsum  perfectissime  comprehendit,  ideoque  et  omni- 
potentiam  suam ;  ergo  distincte  attingit  omnia,  ad  quae  illa  se 
extendit;  non  enim  potest  virtus  ahqua  perfecte  cognosci,  nisi 
distincte  attingantur  ea  omnia,  ad  quae  virtus  illa  extenditur; 
ergo  Deus  distincte  per  intellectionem  suamattingit  omniapos- 
sibiha.  Nam  divina  omnipotentia  se  extendit  ad  omnia,  quibus 
esse  non  repugnat  Ergo  Deus  cognoscit  omnia  possibiha,  et 
quidem  secundum  esse  proprium  quod  haberent,  si  produce- 
rentur;  ahoquin  ea  distincte  minime  cognosceret  *).  Praete- 
rea  ad  scientiam  infinite  perfectam  pertinet  cognoscere  quid- 
quid  cognoscibile  est;  alqui  possibiha  sunt  cognoscibiha ;  ergo. 

PROPOSITIO  III. 

Deus  distincte  cognoscit  omnia  pneterita ,  prwsentia  et  fu^ 
tura  sive  necessaria ,  sive  contingentia  et  lit)era. 

373.  Haec  pariter  propositio  ad  fidem  spectat  Sic  autem  eam 
per  partes  ostendimus:  Primo  quidem  quod  attinet  ad  praete- 

1)  Tum  contra  gentes,  lib.  i,  cap.50,  dain  atque  infiniti  thesauri  rerum  intel- 

tum  p.  I.  q.  tO  ,  art.  6,  ad  2,   ubi   do-  ligibilium,  in  quibus  sunt   omnes    invi- 

cet  omnia  possibiiia  fissf,  in  Deo  virtua-  sibiles    atque    incommutabiles   rationes 

liter ,  scribens :    Quutquid  potext  hnbeie  rerum  ,  etiam  visibiiium  et  mutabilium , 

rationem  entis  et  veii,  totum  est  virtuali-  quae   per    ipsam    factae    sunt.    Quoniam 

ter  in  Deo.   S.    Thomse  praecesserat  S.  Deus    non  aliquid  nesclens  fecit ,    quod 

Au^ustinus,   De    civittite    Dei,   lib.  xi,  nec    de  quolibet   homine    artifice   recte 

cap,  10,  num.  5,  ubi   de   sapientia  Dei  dici  potesti  porro  si  sciens  fecitomnia, 

haec  hatiet:  „In  qua  sunt    immensi  qui-  ea  utique  fecit,    quae  noverat.   Bx  quo 


PART.   ni.   CAP.   I.   DE   SCIENTIA   DEI.  133 

rita  ,  nota  sunt  Dei  verba,  quibus  exprobrat  hebrreis  eorum 
praevaricationes ,  de  quibus  olim  vindictam  sesumpturumpro- 
litetur  Deut.  XXXII,  34:  Nonne  hcnc  condita  sunt  apud  me, 
et  signata  in  thesauris  meis?  Si  tamen  respectu  Dei  aliquid 
dici  potest  sive  praeteritum  sive  futurumet  non  potius  praesens. 
Praeterea  generatim  de  omnibus  sub  quacumque  temporis  dif- 
ferentia,  atque  utut  abscondita  sint,  sic  pronunciat  apostolus 
Hebr.  IV,  13:  Non  est  ulla  creatura  invisibilis  in  conspe- 
ctu  ejus ,  omnia  autem  nuda  et  aperta  sunt  oculis  ejus; 
sic  psalm.  CXXXVIII,  3:  Intellexisti  cogitationes  meas  de 
longe  .  .  .  omnes  vias  meas  proicidisti . . .  cognovisti  omnia^ 
novissima  et  antiqua.  et  psalm.  XXXII,  15:  Qui  finxit  singil- 
latim  corda  eorum,  qui  intelligit  omnia  opera  eorum;  nec 
non  Sap.  VIII,  8,  de  sapientia  dicitur:  Scit  prceterita,  et  de 
futuris  wstimat  signa  et  monstra  scit  antequam  fiant,  et 
eventus  temporum  et  soeculorum ;  et  alibi  passim. 

374.  Haec  vero  omnia  Deum  distincte  cognoscere  ita  evincit 
ratione  ipsa  S.  Thomas,  loc.  cit.  art.  5:  Deus  perfecte  sesuani- 
que  virtutem  cognoscit;  virtus  autem  non  potest  perfecte  co- 
gnosci  nisi  cognoscantur  omnia,  ad  quae  se  extendit;  jam  vero 
virtus  divina  se  extendit  ad  omnia  aha  a  Deo  distincta ,  non  so- 
lumquoad  rationem  communem  entis,  sed  etquoadesse  eorum 
formale ,  ut  aiunt ,  et  singulare  usque  ad  ultimas  difFerentias , 
cum  sit  plenitudo  essendi  et  causa  efFectiva  et  exemplaris  o- 
mnium  et  singulorum  entium,  et  omnis  differentiae  et  perfe- 
ctionis  eorum ;  ergo  *). 

375.  Quod  demum  speciatim  attinet  ad  futura  contingentia , 
seu  actiones  libere  futuras ,  de  quibus  potissimum  est  contro- 
versia  cum  socinianis,  praeter  allata  scripturarum  testimonia, 
quae  per  se  rem  plane  conficiunt ,  addi  possunt  verba  quibus 
Susanna  (Dan.  XIII,  42)  Deum  deprecabatur:  Deus  wterne^ 
qui  absconditorum  es  cognitor ,  gui  nosti  omnia ,  anteguam 
fiant;  nec  non  Eccli.  XXIII,  28:  Oculi  Domini  multo  plus  lu- 
cidiores  suntsuper  solem;  circumspicientes  omnes  vias  ho- 
minum,  et  profundum  al>gssi,  et  hominum  corda  intuentes 
in  absconditas  partes.  Domino  enim  Deo  anteguam  crearen- 

occurnt  animo  quiddam  miriim,  sedta-  y.al  ini  toiv    hagov  fie^oiv  xaxci  rfjv  iv6- 

nien    verum,    quod   Iste    mundus   nobis  ^aalvte,  xai  neQto^aoiv,    xai  avvoQaoiv, 

notus  esse  non  posset ,  nisi  esset  ,•  Deo  tovto  ini    tov  d-eov  yivetat.    dO-^6o>g  te 

autem  nisi  notus  esset,   esse   non  pos-  yd^  ndvta,  nai  Izaj-ov  iv  fii^ei,  /na  n^o- 

set."  <yons.  etiam  Petav.   De  Deo ,   lib.  a^o).^  nQoa(iXinei.   id   est,    „Et   quod  in 

IV,  cap.  2,  num.  k.  theatris  usuvenitet  in  partibus    cujus- 

1)  Cons.  etiam  art.  6.  Cfr.  Petav.  lib.  que,  inspiciendo ,  circumspiciendo  et  si- 

IV,  cap.  3,   §.   3,   ubi  alFert  plura  pa-  mul  aspiciendo    hoc  ipsum    et    in  Deo 

trum  in  hanc  sententiam  testimonia,  in-  evenit.  JVam  simul  confertimque  omnia, 

ter  quos  Clemens  Alex.  lib.    iv  Sfroma-  et  particulatim  singula  applicatione  una 

tum  sub  finem,  ejusmodi  Dei  scientiain  contemplatur."  Eadem  simililudine  uti- 

puichra  theatri  similitudine  illustrat,  di-  tur  S.  Petrus  Damianus  in  opusc.  xxxvii, 

cens :  Kai  '6nt§  ini  tdiv  &tdt^Mv  yivetai,  cap.  7  ,  eamque  perficiti 


134  TRACTATUS    DE   DEO. 

tur ,  omnia  sunt  agmta.  Innumerae  insuper  praedictlones,  quae 
in  utroque  foedere  leguntur,  totidem  sunt  invictissima  argu- 
menta  istius  divinae  praescientiae ,  adeo  ut  vere  dixerit  Tertul- 
lianus,  Contra  Marcionem,  lib.  II,  cap.  \ :  Prwscientiam  Dei 
tantos  liabere  testes ,  quantos  fecit  prophetas ,  et  S.  Augu- 
stinus  De  civitate  Dei ,  lib.  V,  cap.  IX :  Confiteri  esse  Deum^ 
et  neyare  prwscium  futurorum  apertissima  insania  est.  Hinc 
supervacaneum  ducimus  caetera  patrum  testimonia  proferre , 
quae  videri  possunt  apud  Petavium,  lib.  IV,  cap.  VI. 

376.  His  ratio  pariter  apertissimesufFragatur;  si  enim  aliquid 
vel  minimum  futurorum  Deus  a  tota  aeternitate  ignorasset,  ali- 
qua  ejus  scientiae  fieret  in  tempore  perfectionis  accessio ,  co- 
gnosceret  siquidem  aliquid  de  novo,  quod  antea  ignorabat;  at- 
qui  Deo  nuUa  fieri  potest  accessio  perfectionis,  cum  ipsius  na- 
tura  sit  infinite  perfecta ;  ergo. 


DIFFICULTATES. 

377.  I.  ObJ.  Adversus  1™,  et2™,  conclusionis  partem.  Nonnulli 
patres  Deo  denegare  videntur  ejusmodi  distinctam  rerum  vilis- 
simarum  scientiam ;  etenim  1"  S.  Hieronymus  in  cap.  I  Haba- 
cuc,  3l\1:  Ab  surdum  esse  ad  hoc  Dei  deducere  majestatem, 
ut  sciat  per  momeiUa  singula  ^  quot  nascanlur  culices;  quot- 
ve  moriantur.  2"  S.  Joannes  Chrysost.  homil.  XXXIV  alias 
XXXV  in  Matth.  n.  2  asserit  Deum  capillos  humano  more  non 
numerare;  ergo. 

378.  Hesp.  Neg.  antec.  Ad  l™,  Dist.  et  S.  doctor  loquitur 
de  divina  providentia  et  quidem  comparative ,  conc.  loquitur 
de  scientia  Dei  et  absolute,  neg.  Contenditnempe  Hieronymus, 
ut  ex  contextu  coUigitur ,  non  eamdem  specialem  Deo  subesse 
curam  et  providentiam  de  minutissimis ,  quas  recenset,  rebus, 
ac  de  hominibus ,  quos  absque  dubio  speciali  benevolentia  ac 
cura  prosequitur;  subdit  enim:  Non  simus  tam  fatui  adulato- 
tores  Dei,  ut  dum  potcntiam  ejus  ad  ima  detrahimus ,  in  nos 
ipsos  injuriosi  simus ,  eamdem  rationabilium ,  quam  irratio- 
nabilium  providenfiam  esse  dicentes. 

3T9.  Ad  ^n»,  Eadem  esto  distinctio.  Eamdemesse  sancti  Joan. 
Chrysostomi  mentem,  ejus  pariter  ostendit  contextus;  siqui- 
dem  post  relata  verbaait:  Quid  vilius  illis  (^a.sseribus)  l  Atta~ 
men  nunquam  ignorante  Deo  capientur  ^). 

380.  Inst.  Saltem  internos  animi  motus  ac  secretas  cordium 
cogitationes  videtur  Deus   ignorare;  alioquin  1°  nec  tentasset 


1)  Ti  yi,^  evttXi^t^ov  ittelvotv;  tftjaiv  *  ai.)'  of*wq  ovii  i/.eiva    aXo^aetac  ayvobvvtot 
Tov  Qeov, 


PART.   III.   CAP.   I.   DE   SCIKNTIA   DEI.  135 

Abraham,ut  dicitur  Gen.  XXII,  1  et  post  experimentum  de 
eo  captum  non  subdidisset  Deus,  ibid,  ver.  12  :  Nunc  cognovi^ 
quod  times  Deuin.  Sic  neque  Gen.  XVIII,  21  diceretur  de  Deo  : 
Descendam  et  videbo ,  utrum  clamorem ,  ywi  venit  ad  me , 
opera  compleverint ,  an  non  est  ita^  ut  sciam.  2"  Quod  a  for- 
tiori  dicendum  est  de  peccatis,  deque  iis,  quae  entia  rationisvo- 
cantur,  quorum  Deus  esse  non  potest  neque  causaefFectrixne- 
que  exemplaris ;  ergo. 

381.  Resp.  ad  1'»,  Ne^.  antec.  Ad  allatas  autem  probationes 
ex  scriptura,  di.st.  Nostro  cogitandi  ac  loquendi  modo,  cuiDeus 
passim  se  accommodat,  conc.  in  se,  neg.  Voluit  scilicet  Deus  iu 
primo  textu  omnibus  patefacere  fidem  et  obedientiam  Abrahae; 
in  altero  autem  horrorem  peccatorum,  quibus  se  sodomitae  in- 
quinabant ,  justamque  de  ipsis  vindictam.  Si  enim '^fcortlci  lite- 
rae  insistere  vellemus,  non  solum  cogitationes  hotefiiiiiAd  D6'um 
laterent,sed  opera  ipsa,  quod  nec  adversarii  corii:^ridiinil'^ - 

382.  Ad2^^,  Dist.  SiDeuspeccata  et entia  rationiVyo^fttJfeceret 
in  se  ipsis ,  trans.  si  in  bono  opposito ,  cujus  privdtlbili^s  sunt 
peccata,  vel  in  eorum  causis,  ut  entia  rationis,  neg.  Peccata 
enim,  prout  peccata  sunt,  non  dicunt  nisi  privationem  seune- 
gationem  debitae  rectitudinis,  qua  receditur  a  regula,  ut  suo 
loco  exponunt  theologi ;  hinc  Deus  errorum  malitiam  videt  in 
bono  opposito ;  entia  autem  rationis  videt  in  eorum  causa  im- 
mediata,  nempe  in  ratione  nostra,  cujus  ipse  auctor  est,  quae- 
que  ejusmodi  sibi  cudit  cogitationes  aut  fictiones. 

383.  II.  Obj.  Adversus  3%  propositionis  partem:  Scriptu- 
ra  passim  exhibet  Deum  futura  hbera  nonnisi  conjecturali- 
ter  ac  dubie  praenunciantem  prout  evincunt  particulae  illae  du- 
bitativae /br^^;,  forsitany  etc.  Sic  Jerem.  XXVI,  2  et  3:  Noli 
subtraliere  verbum,  si  forte  audiant  et  convertantur ;  eiy 
aliis  omissis ,  Christus  (Joan.  IV,  10)  sic  samaritanam  mulierem 
alloquitur :  Si  scires  donum  Dei  .  .  ..  tu  forsitan  petiisses  ab 
eo  y  et  dedisset  tibi  a(fuam  vivam;  et  (cap.  V,  46);  Si  crede- 
retis  Moi/si,  crederetis  for.ntan  et  mihi;  ergo. 

384.  Resp.  Dist.  antec.  Humana  loquendi  ratione  utens  at- 
que  ad  contingentem  ac  liberam  rei  enunciatae  naturam  expri- 
mendam ,  conc.  ad  signiiicandam  incertam  rei  enunciatae  cogni- 
tionem  ,  neg.  Sic  patres  eas  locutiones  exponunt  ut  Hieronymus 
in  caput  XXVI  Jeremiac ,  et  Augustinus  enarr.  in  ps,  II.  Alio- 
quin  Deus  nihil  omninoejusmodiutcertumpraenunciasset,  quod 
est  contra  factum. 

385.  III.  Obj,  Non  pauca  ut  futura  praenuneiata  sunt  in  sa- 
cris  literis,  qtta&  tamen  non  evenerunt;  exempIosintmorsEze- 
chiae  denunciata  illis  verbis:  Dispone  domui  tuce ,  guia  morie-' 
W*  (Is.  XXXVIII.  1.);  subversio  Ninives  post  quadraginta  die» 
(Jona  III,  4),  ahaquc  hujus  generis,  ergo. 


136  TRACTATUS   DE   DEO. 

386.  Resp.  Disf.  antec.  Praenunciata  sunt  ut  futiira  sub  aliqua 
conditione  sive  expressa  sive  tacita,  conc.  ut  futura  absolute, 
neg.  Quod  patet  ex  ipsis  adductis  exemplis.  Certo  enim  Eze- 
chias  vi  morbi  extinctus  esset,  et  Ninive  subversa ,  nisi  ille 
lacrymis  suis  impetrasset  sanitatem,  et  ista  egisset  pceni- 
tentiam. 

387.  IV.  Obj.  V  NonnuUi  patres  apud  Petavium  lib.  VI ,  de 
Deo  cap.  VI,  nej^arunt  in  Deo  praescientiam  futurorum,  utAu- 
gustinus,  Gregorius  M.,  aliique,  quibus  Boetiusassentitur;  quin 
2"  et  ipse  S.  Thomas  p.  1,  q.  14,  art.  13,  docet:  Contingens 
comideratum  ut  futurumy  et  nondum  determinatum  ad  unum 
a  propria  causa,  non  sutfdi  per  certitudinem  alicui  cognitio- 
ni.  Unde  quicwmque  cognoscit  effectum  confingentem  in  cau- 
sa  sua  non  habet  de  eo  nisi  conjecturalem  cognitionem; 
ergo, 

388.  Resp.  ad  1"',  Di.st.  Negarunt  inDeopraescientiamquoad 
nomen  et  respectu  modi  cognitionis  divinae ,  conc.  quoad  rem 
et  respectu  objecti  cogniti, /«e^.  Ex  eo  enim  quod  Deo  omnia 
priEsentia  sint,  ejusque  cognitio  uno  ac  simplicissimo  intuitu 
in  omnia  objecta  feratur ,  prout  in  se  sunt  cum  suis  differen- 
tiis ,  intulerunt  proprie  in  Deo  ejusmodi  cognitionem  scientiam, 
non  autem  prwscientiam.,  esse  vocandam.  Sic  enini  inter  cffite- 
ros  loquitur  S.  iVugustinui» ,  lib.  II.  Ad  Simplic.  q.  2 :  Quid  e.st 
prmscientia ,  nisi  scienfia  fufurorum  ?  Quid  autem  futurum 
est  Deo  ,  qui  omnia  supergreditur  tempora  ?  Si  enim  scien- 
tia  Dei  res  ipsas  habet ,  non  sunf  ei  futurw ,  sed  prwsentes  ; 
ac  per  hoc  non  jam  prmscientia ,  sed  tantum  scientia  dici 
pote.st. 

.  -  389.^</  2"',  Dist.  Non  subdi  per  certitudinem  alicui  cogni- 
:\i<^Pi^jcreatw,  conc.  divinte ,  cui  omnia  contingentia  in  aeterni- 
tale  pjraesentia  sunt,  non  solmn  prout  sunt  in  causis  suis ,  ut 
pse  loquitur,  et  successive ,  sed  etiam  prout  sunt  actu  in 
seipsis  simul ,  neg.  Talem  esse  mentem  S.  doctoris  contextus 
ostendit. 

390.  V.  Obj.  Futura  contingentia  possunt  non  evenire,  ideo 
que  nulla  eorum  est  determinata  veritas;  sed  quod  non  habet 
determinatam  veritatem,  non  potest  cognosci;  ergo. 

391.  Resp.  Dist.  maj.  Possunt  non  evenire  absolute  et  ante- 
cedenter  ad  eorum  praevisionem,  conc.  hypothelice  et  conse- 

?ruenter  ad  eorum  praevisionem ,  neg.  Fuissent  enim  et  non 
uissent  praevisa,  quod  implicat.  Sic  dlst.  min.  Quod  non  habet 
determinatam  veritatem,  non  potest  cognosci  pro  eo  tempore, 
quo  nondum  determinatum  est,  trans.  pro  eo  tempore,  quo  de- 
terminatum  est,  neg.  Nulla  auteni  determinata  verilas  pro  eo 
tempore,  quo  determinata  est,  divinum  intellectum  fugere  po- 


PART.    IIF.   C4P.    I.   DE    SCIENTIA    DEI.  137 

test,  qui  totam  complectitur  jeternitatem ,  proindeque  et  omne 
tempus  1). 

392.  VI.  Obj.  Posita  praescientia  Dei,  actum  est  de  humana 
libertate;  nam  quod  Deus  praescivit,  id  omnino  eventurum  est, 
cum  falli  non  possit  ipsius  praescientia;  ergo. 

393.  Resp.  Neg.  antec.  Ad  prob.  dist.  Quod  Deus  praescivit, 
id  omnino  eventurum  est  vel  necessario  vel  libere  pro  natura 
rei  praevisae,  conc.  secus,  necf.  Praescientia  enim  Dei  attingit 
res ,  ut  sunt  in  sua  natura.  Res  autem ,  quaj  a  libera  voluntate 
pendent ,  natura  sua  sunt  contingentes;  eas  igitur  ut  contingen- 
tes  attingit  divina  scientia.  Apposite  S.  Augustinus  De  libero 
arbitrio,  lib.  III,  cap.  IV:  Sicut  tu  inquit,  memoria  tmi  non 
cogis  facta  esse,  (/um  prwterierunt,  sic  Deus  prwscientia  sua 
non  cogit  facienda  ,  quw  futura  sunt ;  animadvertit  praeterea 
idem  S.  doctor  proiteriti,  prwsentis  et  futuri  differentias  pe- 
nes  creaturas  esse ,  non  penes  Deum ,  cui  totum  praesens  est  in 
actu:  Apud  quem  (Deum)  inquit  De  Trinitate  lib.  V,  cap.  16, 
nec  prwterita  transierunt,  et  futura  jam  facta  sunt;  igitur 
concludit,  In  Genes.  ad  lit.  lib.  V,  cap.  18:  Antequam  res 
fierent ,  et  erant  et  non  erant.  Erant  in  Dei  scientia ,  non 
erant  in  sua  natura  2).  At  erant  in  Dei  scientia,  ut  futura 
erant  in  sua  natura ;  humana  autem  nostra  futura  erant  in  sua 
natura  libera;  ea  igitur  ut  libera  praenovit,  nec  prescientia  sua 
Deus  necessitatem  iis  intulit,  perinde  ac  si  nunquam  ab  eo 
praevisa  fuissent. 

394.  Atque  huc  refertur  vulgata  apud  patres  doctrina ,  quod 
non  ideo  res  futurae  sunt;  quia  Deus  eas  praescivit,  quasi  ipsius 
praescientia  sit  ratio  et  causa  liberorum  futurorum ,  sed  ideo 
Deus  praescivit ,  quia  futurae  sunt ;  ergo  Dei  praescientia  ex  do- 
ctrina  patrum  res  libere  futuras  supponit,  non  facit.  Ita  auctor 
Quiestion.  ad  orthodoxos  inter  opera  Justini,  Origenes,  Euse- 
bius,  Theodoretus,  Joan.  Chrysostomus ,  Joan.  Damascenus, 
Hieronymus,  Augustinus  apud  Tournely ,  de  Deo ,  q.  18,  art. 
4,  concl  unica,  quibus  addi  potest  S.  Anselmus,qui  inlib,  Co%- 
cordiw  prwscientiw  Dei  cum  libertate :  Non  enim ,  inquit , 
nisi  (juod  futurum  est  prwscitur ,  quia  scientia  non  est  nisi 


1)  Cons.  Bellai-ii:.  De  grHlin  et  libero  omnes  semilas  nostras.    IVam  si  videret 

arbilrio,  lib.  iv,  cap.  15,  §.  19  et  seqq.  eas    in   sua  voluntate  deterininante    o- 

ubl  fatelur  dirficile  essedeteriuinare  ra-  mnia,  non  diceretur  scrutari  corda  no- 

tioneni,  qua  Deus  futiira  pra;noscat,  imo  stra,  et  investigare  semitas,  sed  iutueri 

et  in  liac   vita   fortasse   inconipreliensi-  voluntatem  suam." 

bile;  et  adducta   aucloritate  ex  S.  Au-  2j  Ex  quibus  verbis  patet    non  aliam 

giistino ,    Conf.ssion.    lib.    xi ,   cap.    18,  S.  doctorem  rerum  pra;sentiam  in  »ter- 

probabile  censet  Deum  fiituras  actioiies  nitate  agnovisse  praeter  eam,  quamscho- 

liberas  non   videre,    iiisi  in  humana  vo-  lastici  vocanl  objectiram  non  aulem^aw, 

liintate  :  „ld  enim  si^rnificat,    imiuit ,  in  quaiu  dicunt  renlem  etformulem,    et  a- 

primis   scriptiua.  cuin  dicit  Deumscru-  pertisiime ,  id  docet  S.  Augustinus  toto 

tari  renes  et  cordu,    Deum   investigare  hoc  capite,  etalibi  passiiu. 


138  TRACTATUS  DE   DEO. 

veritatis.  Quare  cum  dico :  quia  si  prcescivit  aliquid,  necesse 
est  illud  esse  futurum ,  idefn  est  ac  si  dicnm :  si  erit ,  ex  ne- 
cessitate  erit;  atque  postea,  exponens  cujusmodi  sit  ista  neces- 
sitas,  subdit:  Non  enim  aliud  significat  hic  necessitas ,  nisi 
quia  quod  erit,  non  poterit  simul  non  esse  ,  nempe  intelligit 
necessitatem  consequentem.  Quamobrem  juxta  banc  doctrinam 
sic  pariter  ad  propositum  argumentumresponderipotest:  Quod 
praevisum  est  non  potest  non  esse :  Di.^it.  necessitate  conse- 
quenti ,  nempe  ad  praevisionem ,  seu  praescientiam ,  conc.  ne- 
cessitate  antecedenti,  scilicet  ad  prcescientiam  aut  pr<evisio- 
nem ,  neg. 

395.  Dices primo :  Interdum  patres  docent  res  ideo  futuras 
esse,  quia  praesciuntur  a  Deo ,  non  autem  ideofpraesciri ,  quia 
futurae  sunt,  ut  S.  Augustinus  et  S.  Gregorius  M.  locis  in  pro- 
positione  secunda  allatis :  ergo. 

396.  Resp.  Dist.  antec.  In  iis ,  quae  a  Deo  tanquam  causa  im- 
mediata  pendent,  quatenus  Deus,  ut  iidem  patres  loquuntur, 
nihil  ignorans  fecit,  conc.  in  iis,  quae  a  voluntate  libera  lanquam 
causa  proxima  et  immediata  afticiuntur,  ne^.  Itaque  citati  pa- 
tres  in  adductis  locis  loquuntur  de  iis,  quae  a  Deo  produci  de- 
bent,cuires  producenti  scientia  necessario  praelucere  debet, 
cum  ipsius  sit  ordinare  res  ac  disponere,  et  divinam  volunta- 
tem  et  eflicientiam  quodammodo  gubernare,  ut  inquit  Peta- 
vius  *),  quemadmodum  architectandi  usum  et  operisinstitutio- 
nem  ars  illa,  quae  est  in  artificis  mente,  moderatur  ac  dirigit, 
quae  a  scholasticis  vocatur  scientia  simplicis  intelligentice,  qua- 
tenus  res  absolute,  ac  prout  in  se  sunt,  neque  ut  certo  exstan- 
tes  tempore  cognoscit,  ut  discernatur  ab  illa  scientia,  quae  no- 
stro  concipiendi  modo  posterior  est,  ac  res  easdem  jam  volun- 
tate  divina  designatas  et  constitutas ,  et  in  ahqua  temporis  par- 
te  producendas,  quasi  existentes  ac  praesentes  intuetur,  quae- 
que  scienlia  visionis  ab  iisdem  scholasticis  appellari  consuevit. 
Quare  cum  patres  affirmant  res  ideo  futuras  esse ,  quia  Deus 
eas  praescivit,  intelligendi  sunt  de  scientia  .nmplicis  intelUgen- 
ti(B\  cum  vero  docent  ideo  Deum  res  futuras  praescire,  quia  fu- 
turae  sunt,  intelligi  debent  de  scientia  visionis:,  quo  postremo 
sensu  S.  Augustinus,  tum  alibi  passim,  tum  praesertim  tractatu 
LIII.  in  Joan.  sic  loquitur :  Si  non  malum ,  sed  bonum  facere 
voluissent  (judaei),  non  prohiberentur  ,  el  hoc  facturi  prcevi- 
derentur  ah  eo ,  gui  novit  guid  .nt  guisgue  facturus ;  sic  ali- 
bi,  ut  vidimus,  utitur  S.  doctor  comparatione  memoriaeetprae- 
scientiae  humanae  ad  exponendam  praescientiam  divinam ,  quae 
nullam  inferat  necessitatem  rebus  praecognitis ,  prout  nec  me- 
moria  nec  praescientia   nostra  sunt  causa  eorum,  quae  remi- 

1)  Lib.  IV,  cap.  7,  num.  10  el  scq.,  ubi  Bo«tii  dictuin  explanat. 


PART.  III.  CAP.  I.  DE  SCIENTIA  DEI.  139 

niscimur  vel  prjevidemus ,  ac  multo  minus  iis  inferunt  neces- 
sitatem  *). 

397.  II.  Dices  1°  Ergo  libera  nostra  futura  sunt  causa  scien- 
tiae  divinae,  2"  ac  datur  in  Deo  scientia  contingens  qua  scilicet 
carere  posset. 

398.  Resp.  Ad  l"™,  Disf.  Improprie,  quatenus  futurae  res 
ipsa  sua  cognoscibilitate  tanquam  objecto  definiunt  ac  determi- 
nant  notitiam  Dei,  conc.  propriequasi  reipsaessentcausascien- 
tiae  divinae,  alque,  vit  ajunt,  subjective,  neg.  Eatenus  igitur  fu- 
tura  libera  dici  possunt  causa  scientiae  divinae ,  nempe  visioniSy 
quatenus  Deus  aliter  praevidere  non  potest,  nisi  prout  sunt  fu- 
tura,  cognitio  enim  ut  vera  sit,  debet  esse  consentanea  ipsis 
rebus  cognitis,  quoniam,  ut  ait  S.  Augustinus,  si  non  conti- 
(fisset\d  quod  contigit,  nullo  modo  id  Deus  prwscisset  futU" 
rutn^  quia  non  eral  futarum.  Unde  necesse  est  logice  seu  ra- 
tione,  ut  ajunt,  prius  rem  cogitari  futuram,  quam  futura  prae- 
videatur  ^). 

399.  -4// 2'",  Di.st.  Contingentia  objectiva  seu  ex  parte  rei 
praevisae,  conc.  subjectiva  seu  ex  parte  Dei  ipsius,  neg.  Distin- 
ctio  patet  ex  dictis ;  ex  eo  enim  quod  objectum  aliquod  adesse 

f)ossit  vel  abesse  a  lumine,  quod  illud  irradiat,  non    sequitur 
umen  ipsum   per   se   non  irradiare    objecta,    quae   illud   cir- 
cumstant. 

400.  VII.  Oh),  Illud  praenosci  a  Deo  non  potest,  quod  nulla 
modo  determinatum  est,  neque  in  se,  neque  in  suis  causis;  at- 
qui  talia  sunt  libera  futura ,  quae  neque  sunt  determinata  in  se, 
cum  nondum  existant,  neque  in  suis  causis,  quae  indifferentes 
sunt  ad  qiiodlibet;  ergo. 

401.  Hesp.  Dist.  maj.  Quod  nullo  modo  determinatum  est, 
neque  antecedenter  neque  consequenter,  a  Deo  praenosci  non 
potest,  eonc.  quod  saltein  consequenter  determinatum  est,  w^y. 
In  hypothesi  scilicet  quod  res  futurae  sint,  eo  ipso  quod  futurae 
sint,  Deus  eas  videre  debet,  consequenter  nempe  ad  liberam 
determinationem,  quia  omnia,  quae  in  tempore  fiunt,  Deo  prae- 
sentia  sunt  in  aeternitate,  ut  dictum  est;  cum  igitur  verum  sit 


1)  Conclnunt  S.  Augiistino  reliqui  pa-  rum,  Hinc  parfter  receptum  est  ut  pas- 

tres,  apud   Petavium,   iib.   iv,  cap,   7,  sim,  non  prsBscienlia,  sedabsoiutescien- 

quorum   sententia    est ,  nullam  idcirco  tia  dicatur,  prout  superius  notavinms. 
vim    rebus   iiiferre    Dei     pnescientiam ,        2)  „IMeque  enim  (verba  sunt  S.Augu- 

quod  futura  tanquam  pr,-esentia  contem-  stini)  ideo  peccat  bomo ,    quia  Dens  il- 

pleturj  idem  hominisexemplo  declarant,  lum  peccaturum  esse  prxsctvit  j  imo  ideo 

qui  alterum  ex  alto  prospicit  in  lubrico  non  dubitatur  ipsum  peccare,  cum  pec- 

labentem,  cujus   quidem    lapsus   causa  cat,  quia  ilie  cujus  prccscientia  falli  non 

in  eu  non  est,  quod    gradientem  illnm  potest,  non  fatum,  non    furtunam ,  non 

intuetur,  Non  eiiiin,  inler  caeteros   scri-  aliquid  aliud  ,  sed  ipsum  peccalurum  es- 

bit  S.  Hieronymus  in  cap.  xxvi  Jerem.,  se  pr.Tscivit.  Qui  si   nolit,  utique   non 

tT  co ,  quoil  Dtus  scit  futuium    aliQuid ,  peccati  sed  si   peccare  noluerit,  etiam 

iffcirco  futurum  est;    setl    quia  futurum  hoc  ille  praescivit."  De  civitate  ZleJ,Iib. 

esi,  Deus  novit,   quasi  pra-scius  futuro'  v,  cap.  10;  et  alibi  passim. 


1^0  TRACTATUS   DE   DEO. 

hominem  se  determinaturum  ad  talem  vel  talem  actionem ,  hoc 
ipso  divinae  notiticB  subest.  Quare  licet  objecta  propositionum 
seu  enunciationum  de  futuris  contingentibus  in  causis  suis  non 
sint  determinata,  utpote  nondum  existentia  et  a  causa  libera 
dependentia ,  ac  possint  essc  vel  non  esse ,  prout  tamen  ad 
Deum  referuntur ,  necesse  est  illa  esse,  seu  in  Dei  scientiavera 
sunt,  siquidem  sunt  futura.  Haec  autem  placet  coniirmare  au- 
ctoritate  S.  Augustini ,  qui  in  lib,  XXVI  contra  Faustum  ma- 
nich.  cap.  V,  tum  de  praeteritis  tum  de  futuris  eorumque  ve- 
ritate,  sic  scribit:  Non  ergo  est,  quod  vere  dicimus  fuisse; 
sed  ideo  verum  est  illud  fuisse ,  quod  in  nostra  sententia  ve- 
rum  est ,  non  in  ea  re ,  quoi  jam  non  est.  Sententia  quippe , 
qua  dicimus  aliquid  fuisse ,  ideo  vera  est ,  quia  illud,  de  quo 
dicimus ,  jam  non  est.  Hanc  sentenfiam  Deus  falsam  facere 
non  potesty  quia  non  est  contrarius  veritati.  Quod  si  quwras, 
ubi  .sit  hcec  vera  sententia,  prius  invenitur  in  animo  nostro, 
cum  id  verum  scimus ,  et  dicitur.  Sed  si  et  de  animo  nostro 
ablata  fuerit .,  cumid,  quod  scimus  obliti  fuerimus ,  manet 
in  ipsa  veritate.  Semper  enim  verum  eritjam  fuisse,  quod,  ubi 
verum  erat,  antequam  fieret,  futurum  esse,  quod  non  erat  ^). 

PROPOSITIO  IV. 

Deus  certo  et  infalUbiliter  cognoscit  futura  contingenfia 
conditionata. 

402.  Ad  pleniorem  propositionis  perspicuitatem  juvatpraemo- 
nere  1°  ea  dici  conditionata  futura,  quae  licet  reipsa  futura  non  sint, 
futuratamen  essent,  si  aliquaponeretur  conditio,  aqua  pendent; 
haecautem  medium  veluti  locum  tenent  inter  mere  possibilia  et 
absolute  futura.  Talis  erat  conversio  tyriorum  et  sidoniorum,  si 
Christus  talia  apud  eos  patravisset  portenta ,  quaha  apudcoro- 
zaitas  patravit  ac  bethzaiditas.  Haec  enim  conversiononeratme- 
re  possibihs ,  nec  absohite  futura,  cum  conditio ,  ex  qua   illa 


1)  Cfr.  S.  Th.  p.  I,  q.  14,  art.    13  ad  scilicet  proiit  est  in  jsua  praesentialitate. 

2,  nbi  rejectis  allis  responsionibus  con-  Et  sic  necessarium   est  sicut  et  antece- 

cludit:  „Et    ideo    diccndum    est  quod  dens;  quia  ouinc  quod  est,  dumesit,  ne- 

quando  in    antecedente  ponitur  aliquid  cesse  est   esscj   seu  necessilate  conse- 

pertinens  ad  aclum  anim.-e,  consequens  quenti  et  h^potlietica   seu,    ut  dicitur, 

est    accipiendum    non    secundum    esse,  suppositionis,  quia  implicat  aliquid  fuis- 

quod  in  se  est,  sed  secundum  quod  est  se  pnevisum   ut   certo    futurum  et  futu- 

in  anima.  Ut  puta,  si  dicam  si  animaiu-  rum  non  esse,  etsi  in  se  futurum  sitcon- 

telli$|;itali(|uid,  illud  est  immateriale,  in-  tingenter  et  libere.  Quum  vero,    ut  ex- 

telligendum  est,  quod  illud  est  immate-  positum  est,  logice  seu    ralione  aliquid 

riale  secundum  quod  est    in   intellectu  ,  prius  coiicipialur  esse  (|uam  videri  hinc 

non   secundiim  quod    cst    in   seipso.  Et  ex  unoquoque,  lioc  seiisu ,  pcndet  ut  a- 

siiiiiliter  si  dicani ,  si  Deus   scivit    ali-  clionem  suaiu  Deiis    al>  ieterno   viderit 

qiiid,  iliud  erit,  consequciis  est  inteili-  ut  bouam  vel  ut  uialaiu. 
^cnduin  prout  subest  diviiia;   scienliu; , 


PART.   ni.    CAP.   I.   DE   SCIKNTfA    DEI.  141 

conversio  pendebat,  non  esset  implenda;  ergo  futura  erat  sub 
conditione. 

403.  2"  Licet  ab  aliquibus  tbeologis  oHm  negata  fuerit  bsec 
prffiscientia  divina  futurorum  conditionatorum,  hodie  vix  uUam 
de  ea  controversiam  esse.  Catbobci  enim  tbeologi ,  inquit  do- 
ctissimus  card.  Gotti ,  ordinis  praedicatorum ,  uno  vel  altero 
excepto  qui  vult  praefata  conditionata  solum  conjecturaliter  a 
Deo  cognosci,  asserunt  ea  a  Deo  certo  et  infalUbibter  cogno- 
sci  1).  Et  sane  vix  salva  fide  negari  id  posse  videtur.  Tota  ita- 
que  controversia,  quae  catbobcas  aUquando  scholas  divisit,  ver- 
satur  seu,  ut  verius  dicam,  versabatur  circa  modum  eam  ex- 
ponendi ,  et  circa  medium  in  quo  Deus  ista  futura  conditiona- 
ta  videt. 

404.  3"  Hanc  scientiam  in  Deo  propugnamus  ut  omnino  cer- 
tam  atque  infaUibilem  adversus  eos ,  qui  nonnisi  conjecturalem 
ejusmodi  futurorum  conditionatorum  notitiam  in  Deo  esse  af- 
firmare  ausi  sunt. 

405.  His  positis  cum  biudato  Gotti  enunciatam  propositionem 
ita  probamus.  I"  In  scripturis  Deus  plura  revelavit  sub  condi- 
tione  futura ,  quae  tamen  facta  non  sunt ,  quia  iUa  defuit  condi- 
tio;  ergo  Deus  ea  certo  cognovit.  Nisi  enim  certo  cognovisset 
taba  sub  conditione  futura,  ejus  inbnita  veritas  in  cognoscendo 
et  veracitas  in  praenunciando  detrimentum  passae  fuissent. 

400.  Jam  vero  antecedens,  omissis  innumeris  abis  scripturae 
locis  evincitiu'  1"  ex  I  Reg.  XXHI,  11  ct  seqq. ,  ubi  David  con- 
suluit  Dominum,  an,  si  mansisset  Ceilae,  Saul  ad  eam  expu- 
gnandam  descensurus  essetll^t resjpondhBominus :  Descendet. 
Interrogavit  iterum  num  descendente  Saule  viri  ceilitae  tradi- 
turi  ne  eum  essent  in  manus  Saubs,  responditque  Dominus: 
Tradent.  Ibi  non  agitur  de  re  mere  possibiU,  nec  de  absolute 
futura;  sed  tantum  de  eo  quod  evenisset  posita  conditione  ^). 

1)  Tom  III,  in  p.  i,  q.  6,  dub.  i,  §.  1,  ,,Nuinquid  tradent  domini  Ceilse  me?  Et 
n.  5,  et  rursum  ibid.  dub.  iii,  §.  2,  lo-  dixit  Dominus  "n^IlG^  tradentj  sic  ver- 
quens  de  hac   conditionatorum  scientia  ,    , 

dicit-,  „De  bac  non  controvertimus,  sed  sionetn  lxx:  El  anoxkei&ijaexat ;  Kum- 
omnes  (thomistaB)  concorditer  statuimus,  quid  concludelur?  xai  vvv  elxatafitjaetat 
eam  dari  in  Deo ,  et  quidem  certam,  ^'aorA;  etnuncnumquid  descendetSauI? 
non  pure  conjecturalem."  et  dixit  Dominus:  xata^tjaetai ,  descen- 

2)  IVon  defuit,  qul  observaret  inpara-  det  j  tum  versionem  syriacum: 
phrasi  chaldaica  sic  David  interrogare 
Dominum :  „Cogitant  me  tradere  viri  cei- 
litae?  Respondit  autem  Dominus:  cogi- 
tant  tradere.  Cogitat  descendere  Saul?  f  ^  ,  t  *«'  ^' ,  ^  i°' ^  ^ 
Et  dixit  :  cogitat  descendere."  Et  .s^  »kliO^A^  .P(-^  f^^*^ 
glossam  ordinariam  dicere :  in  voluntate                      * 

habent  ut   tradant.  Ita   quidem   observat 

hic  auctor  ad  tollendum  hoc  testimonium  „Proditurine  sunt  me  cives  urbis  ?"  Di- 

deliberorum  conditionatefuturorumprae-  xit  Dominus:  prodituri  sunt  tej"etrtr«- 
scientia  in  Deo.  Esto ;  sed  debuissetpa-  »o/       u     /  u //        ~  uVu^» 

riter  observare  hebraicam  verilatem  ha-  bicam ;  jjjbj  ic''*^|}  L^y^^^J 
bere  futurum  \ni<  n^''l?p  "".^i?!?  ''tl^.Ql'^ 


.jaId;  (ki  «L  ei<^ 


142  TRACTATUS   DE   DEO. 

2"  Id  ipsum  patet  ex  III  Reg.  XI,  2,  ubi  repetit  Deus  przece- 
ptum,  quod  jam  dederat  Exodi  XXXIV,  16  de  non  jungendis 
connubiis  cum  alienigenis ,  quia  certissime  nvertant  corda  ve- 
stra ,  ut  sequamini  deos  earum  ;  quae  quidem  praedictio  veri- 
tatem  sortita  est  in  Salomone  aliisque ,  in  quibus  adimpleta  fuit 
conditio,  non  autem  respectu  eorum,  qui  libere  hanc  conditio- 
nem  non  posuerunt,  seu  in  quibus  verificata  non  fuit  conditio. 
3"  Id  pariter  constat  ex  lib.  Sap.  IV,  11,  ubi  de  justo  immatu- 
re  ex  nac  vita  praerepto  dicitur ;  Raptus  est,  ne  malitia  muta- 
ret  intellectum  ejus ,  aut  ne  fictio  deciperet  animam  iUius. 
Certe  igitur  noverat  Deus  justum  illum  fore  in  malum  mutan- 
dum  ac  illecebrisirretiendum,si  diutius  vixisset;  alioquin  incon- 
sulto  praematura  morte  ipsum  e  vivis  rapuisset.  4**  Denique  o- 
stenditur  ex  celebri  illo  Christi  dicto  (Matth.  XI,  21 ;  LucX,  13) 
quo  exprobrans  corozaitis  et  bethzaiditis  cordis  duritiem:  Vcft 
tibiy  inquit,  Corozain,  vce  tihi  Bethzaida ,  quia^  si  in  Tyro 
et  Sidone  factoi  essent  virtutes,  quce  factw  suntin  vodis,  olim 
in  cilicio  et  cinere  poBnitentiam  egissent.  Quibus  verbis  Chri- 
stus  tyriorum  et  sidoniorum  pcenitentiam  praedicit,  si  quidem 
apud  illos  praedicasset,  ac  signa  fecisset,  qualia  in  Galilea  fecit; 
illam  ergo  Christus  sub  tali  conditione ,  quae  tamen  adimpleta 
non  est,  futuram  cognovit;  alioquin  neque  tam  acriter  corozai'- 
tas  atque  bethzaiditas  objurgasset,  nec  tam  certo  et  asseveran- 
ter  tyriorum  et  sidoniorum  poenitentiam  prae  illis  futuram  af- 
lirmasset;  ergo. 

407.  11"  Patres  tum  graeci  tum  latini  unanimes  in  hac  Dei  co- 
ffnitione  adstruenda  sunt,  indidem  enimara:umentadeprompse- 
runt  sive  ad  vmdicandam  divmam  providentiam  m  miortunus , 
quibus  passim  premuntur  justi;  sive  ad  parentes  solandos  de 
immatura  filiorum  morte ,  aliaque  id  genus  multa,  ut  videre  est 
apud  Petavium  •).  Nos  brevitatis  gratia  non  nisi  unum  vel  al- 
terum  testimonium  promemus  ex  S.  Augustino  ac  S.  Prospero 
ad  rem  conficiendam.  Primus  igitur,  De  correpiione  et  gratia 
cap.  VIII,  nonsolum  eam  adstruit,  sed  praeterea  nonnisi  insanis- 
sime  negari  eamposseaffirmat;  sic  enim  loquitur :  jR£;.s/?ow</e«/i^, 
sipossunt^  cur  illos  Deus ,  cum  fideliter  et pie  viverent^  non 
tunc  de  hujus  vitw  periculis  rapuii ,  ne  maldia  mutaret  intel^ 
lectum  eorum^  et  ne  fictio  deciperet  animas  eorum.  Utrum, 
hoc  in  potestate  non  habuit?  An  eorum  'mala  futura  nesci-' 
vii?  Nempe  nihil  horum  nisi  perversissime  et  insanissime  di~ 
citur?  et  alibi  saepe.  Aller  vero  Resp.  VIII  ad  excerpta  Gc" 
nuensium ,  ait :  De  tyriis  vero  ei  sidoniis  quid  aliud  possu- 

» 

•"'■''.        " '  "m      'ii""       V*i  /    "  M'^  ""Tt  »Tradenlne  me   et  socios    meos    clve« 

/•»>  ^   't^'    U^  ,  Ujy^  »^'*ir*'  ««bis  Sauli?  Dixit  Dominus :  ita^ipsi  te 

/^i /sj/    u>  tradituri  sunt. 

oytijij   ^  1)  Lib.  IV,  c.  8,  n.  19. 


PART.    III.    CAP.    I.    DE    SCIENTIA    DEI.  143 

mus  dicere,  quam  non  esse  eis  dnfum  uf  crederenf,  quos 
etinm  credifuros  fuisse  ipsnverifns  dicit,  sifnlin,  qualia  npud 
non  credenfes  fncfn  sunf,  virtufum  si(/nn  vidissent  Si  itaque 
sub  conditione  fuisse  credituros  veritas  dixit,  et  verissime  dixit, 
sentit  igitur  S.  ProsperDeum  certo  prajscivisse  eos  sub  talibus 
signis  credituros.  Atque  ut  pateat  hos  patresnon  obitertantum 
ea  dixisse ,  observanaum  est  eos  tali  Dei  praescientia  uti  tan- 
quam  argumento  validissimo  ad  adstruendam  adversus  pelagia- 
nos  ac  semipelagianos  gratuitam  gratiae  naturam  ac  distribu- 
tionem. 

408.  III"  Demum  ejusmodi  Deo  inesse  scientiam  infallibilem 
futurorum  sub  conditione ,  ratio  ipsa  suadet.  Hjec  enim  scien- 
tia  summa  perfectio  est,  quam  melius  esthabere,  ut  scholae 
loquuntur;  ergo  Deo  necessario  inesse  debet,  cum  nulla  sim- 
plici  perfectione  carere  possit.  Adeo  vero  insitum  est  christiano- 
rum  omnium  mentibus  Deum  ejusmodi  conditionata  praeno- 
scere ,  ut  in  vulgari  quotidie  sermone  sit  positum :  Deus  ita  fe- 
cit ,  quia  prievidit  id  in  bonum  cessurum  huic ,  cui  talia  per- 
misit,  seu  de  quo  itadisposuit,  et  hinc  uberem  capiunt  conso- 
lationem,  quare  tot  dici  possunt  hujus  scientiae  divinae  testes 
quot  christiani,  imo  pene  dixerim,  quot  homines  sunt,  qui 
Deum  esse  non  negant. 

* 

DIFFICULTATES. 

409.  I.  OJ)j.  V^  Quae  in  scriptura  sub  conditione  praenunciata 
dicuntur  nonnisi  improprie  seu  metaphorice  sunt  intelligenda, 
cum  conditio  praeseferat  suspensionem  atqueliaesitationem,quaB 
in  Deo  admitti  non  potest.  2"  Quod  si  quis  contendat  proprie 
illa  esse  admittenda,  nihil  vetat  quominus  de  scientia  conjectu- 
rali  ea  accipiamus,  prout  innuunt  particulae /or^^J,  f'orsifnn,etc. 
quibus  ejusmodi  futura  praenunciantur;  ut  cum  de  Adam(Gen. 
III,  22)  Deus  ait:  Ne  forfemitfnfmnnum  sunmet  sumnf  efinm 
de  liifno  vifm ;  et  Christus (Matth.  XI,  23)  ait :  *S'/  in  Sodomis  fa- 
cfo!  fuissent  virtufes ,  qu(js  fncfoi  sunt  in  te,  forfe  mnnsissent 
usque  in  linnc  diem;  quo  pariter  referri  possunt,quae  ExodilV, 
8  et  seq.  leguntur:  Si  non  crediderint  tibi,  inquit  Deus  Mosi, 
neque  nudierint  sermonem  signi  prioris ,  credent  verbo  signi 
sequenfis,  quod  si  nec  duofms  quidem  his  signis  crediderint 
.  .  .  sume  nqunm  ffuminis,  etc.  Quae  quidem  apertissime  osten- 
dunt  Deum  certa  scientia  nescivisse,  utrum  hebraei  credituri  es- 
sent  nec  ne  primo  aut  secundo  aut  tertio  signo ;  ergo. 

410.  Resp.  Ad  1"»,  Neg.  Ad  prob.  dist.  Conditio  praesefert 
suspensionem  ex  parte  objecti,  concex  parte  divinae  scientiae, 
(juae  unico  intuitu  omnia  attingit,  w^y.  Responsio  patet  ex  dictis 
in  superiori  propositione. 


144  TRACTATUS   DE    DEO. 

411.  Ad  2™,  Neg.  Si  quid  enim  evincercnt  particultT  dubi- 
tatiy sc  forle,  forsitan;  etc.  deberet  pariternegaricum  socinia- 
nis ,  qui  eadem  opponunt ,  scientia  certa  futurorum  liberorum, 
humano  proinde  loquendi  usui  in  his,  ahisque  similibus  Deus 
se  se  accommodasse  dicendum  est,  ut  superius  vidimus,  cum 
adversus  socinianos  disputaremus.  Humana  sane  loquendi  ra- 
tione  Deum  usum  esse  elucet  ex  ipso  Exodi  cap.  IV,  nobis  obje- 
cto ,  ubi  versu  2  Deus  Mosen  interrogat :  Quid  est,  quod  tenes 
in  inanu  tua  ?  Respondit :  virga.  Quis  porro  sanus  ac  prudens 
dicat  Deum  nescivisse,  quid  Moses  manu  teneret?  Sane  S.  Th. 
2,  2,  q.  171,  art.  6,  ad  2.  haec  ahaque  ejusmodi  testimonia  ex- 
phcat  de  revelatione  secundum  esse,  quod  res  habent  in  causis 
suis,  non  autem  secundum  scientiam,  quamDeusde  iishabet  *). 

412.  II.  Ohj.  Ejusmodi  praescientia  rerum  sub  conditione  fu- 
turarum  prorsus  rejicitur  a  SS.  Augustino,  Fulgentio  et  Pro- 
spero  disceptantibus  adversus  pelagianos  ac  semipelagianos.Ete- 
nim  S.  Augustinus,  De  anitna  lib.  I,  cap.  XII:  Ipsa,  inquit, 
exinanitur  otnnino  prwscientia ,  si  quod  proiscitur ,  non  erit. 
Quotnodo  enim  recte  dicitur  prwsciri  fufurutn,  quodnon  est 
futurutn  ?  Et,  lib.  De  prcedestmatione  sanctorutn ,  cap.  XIV, 
exponens  illud:  Raptusest,  etc;  Dictutn  e.st ,  inquit,  secun- 
dutn  pericula  hujus  vitw;  nonsecundutn  prwscientiatti  Dei,  qui 
hoc  prwscivit,  quod  futurutn  erat,  non  quod  futurutn  non 
erat;  id  est,  quod  ei  tnortetti  itntnaturatn  fuerat  largiturus , 
ut  tentationutn  subtraheretur  incerto ;  non  quod  peccaturus 
esset,  qui  tnansurus  in  tentatione  nonesset.  Quo  sensu  S.Ful- 
gentius,  Devera  prwdestinatione,  lib.  I,  cap.  \ll :  Absurde  di- 
citur,  scribit ,  Deutn  prwscisse  parvuli  futura  peccata ,  qucn 
futura  non  erant.  Neque  enitn  Dotninus  rerutn  otnniutn  con~ 
ditor  facienda  prwscisset ,  quce  facienda  non  essent.  Denique 
S.  Prosper  in  epist.  ad  August.  n.  5,  loquens  de  semipelagia- 
nis,  ait :  In  tantutn  quibuscutnque  cotntnentitiis  meritis  electio- 
netn  Dei  subjiciunt,  ut  quia  prwterita  non  extant,  futura,  quce 
non  sintfutura,  confingant,  novoque  apud  illos  absurditatis 
genere ,  et  non  agenda  prmscita  sint  et  prwscita  non  acta 
sint;  ergo. 

413.  Resp.Dist.  antec.  Rejicitur  ut  norma  gratiae  etpraedesti- 
nationis  aut  reprobationis,  ut  contendebant  pelagiani  ac  semipela- 
giani,  conc.  rejicitur  in  se,  neg.  Hi  enim  ad  dandam  rationem, 


1)  En  ejus  verba:  „Divina  prascien-  ipsis,  sint  deterininata  ad  unum,tamen, 

tia  respicit  futura  secunduni  duo,  scili-  prout  sunt  in  suis  causis,  non  sunt  de- 

cet  secundum  quod  sunt  in  se  ipsis,  in  tenninata ,  quin  possint  aliter  evenire. 

quantum  scilicet  ipsa  prjesentialiter  in-  Et  quamvis  ista  duplex  cognitio  semper 

tuetur,  et  secundum  quod  sunt  7a   suis  in  intellectu  divino  conjungalur,  non  ta- 

causis,  in  quantum  scilicet  videt  ordi-  men  conjungitur  semper  in  revelatione 

nem  causarum  ad  effectus.  Et  quamvis  prophetica." 
contingentia  futura,    prout  sunt  in   se 


PART.   III.   CAP.   I.   DK   SCIENTIA   DEI.  145 

cur  ex  infantibus  potissimum  alii  raperentur  ante  baptismum, 
alii  ad  baptismum  pervenirent  et  eo  accepto  morerentur,  con- 
fugiebant  ad  praevisa  futura  naturalia  illorum  merita,  si  diutius 
vixissent.  Si  autem  sermo  esset  de  adultis,  quorum  alii  vocati 
erant,  alii  vero  non,  reponebant  pariter  ita  Deum  se  se  gessis- 
se  erga  illos,  quos  non  vocavit,  ex  praevisa  eorum  infidelitate 
ac  demeritis ;  imo  adeo  progressi  sunt,  ut  affirmarent  Deum  ex 
ejusmodipraevisione  meritorumaut  demeritorum  decrevisse  vel 
praemia  vel  poenas.  Quae  quidem  omnia,  utpote  falsa  et  absur- 
da,  laudati  patres  rejiciebant,  atque  tanquam  commentitiam 
traducebant  normam  nujus  discretionis  desumptam  ex.  divina 
praescientia  illorum  sive  meritorum  sive  demeritorum,  quae  nun- 
quam  futura  essent,  quaeque  proinde  nec  a  Deo  praevideri  po- 
terant,  cum  non  implenda  esset  conditio,  ac  multo  minus  ex 
iis  Deus  decernere  praemia  vel  poenas  potuisset.  Praescindendo 
autem  ab  ejusmodi  abusu,  scientiam  sub  conditione  futurorum 
in  se  spectatam  et  agnovisse  citatos  patres  et  admisisse  eviden- 
ter  patet  ex  perpetuo  usu ,  quem  ipsi  faciunt  hujus  praescientiae 
ad  constabiliendam  gratuitam  gratiae  et  vocationis  divinam  lar- 
gitionem  adversus  eosdem  haereticos,  ut  superius  notavimus: 
atque  hac  ratione  componi  facile  possunt,  quae  hi  patres,  in 
specie  contraria,  dicere  de  hac  praescientia  visi  sunt. 

414.  Inst.  Saltem  S.  Thomas  huic  praescientiae  contrarius  est. 
Docet  enim  V  rem  contingentem  non  posse  certo  cognosci,  ni- 
si  prout  est  actu  in  seipsa,  etsic  consideralur,  inquit,  utprw- 
sens.  Porro  2"  futurum  sub  conditione  non  est  actu  in  seipso, 
cum  pendeat  a  conditione ,  nequit  igitur  a  Deo  cognosci.  Docet 

Sraeterea  S.  Thomas  futurum  contingens  videri  a  Deo,  quiaest 
ivinae  aeternitati  praesens;  atqui  futurum  sub  conditione  non 
est  aeternitati  praesens ;  ergo. 

415.  Resp.  Ne^.  antec.  Ad  1™,  Disf.  major.  Res  contingens  non 
potest  cognosci  nisi  prout  est  actu  in  se  ipsa  sive  absolute  sive 
conditionate,  conc.  absolute  tantum,  ne^.  Sic  dist.  min.  Res  con- 
tingens  sub  conditione  futura  non  est  actu  in  se  ipsa  absolute , 
COnc.  sub  conditione,  w^y.  Existeret  enim,  si  poneretur  conditio 
acproinde  a  Deo  cognosci  debet,  quem  nihil  veri  latet. 

416.  Ad  2«n,  Dist.  Futurum  sub  conditione  non  est  divinae 
aeternitati  praesens  ut  absolute  futurum,  conc.  ut  futurum  sub 
conditione,  ne^.  Divinae  enim  aeternitati  ahquidsubest  prout  est, 
nempe  sive  absolute  sive  sub  conditione. 

417.  III.  Obj.  V  Scientia  futurorum  sub  conditione  nullam  ha- 
bet  veritatem  objectivam,  futura  enim  istiusmodi  pendent  a 
conditione ,  quae  non  erit.  Imo  2"  nec  habent  ullam  determina- 
tam  veritatem  vel  falsitatem ;  nam  veritas  futurorum  sub  con- 
ditione  consistit  in  illatione  quae  a  conditione  pendet,  quaeque 
nullum  habet  necessarium  ac  infallibilem  nexum  cum  eventu; 
supposita  siquidem  quaecumque  conditione  potest  semper  actio 


146  TRACTATUS   DK   DEO. 

lihera  poni  vel  non  poni ;  ergo  vel  non  datur  in  Deo  talis  scien- 
tia,  vel  si  datur  coniecturalis  est,  eo  maeis  quodDeus  nonpos- 
sit  aignoscere  lutura,  msi  m  suis  decretis,  qua;  m  luturis  con- 
ditionatis  nulla  sunt;  ergo. 

418.  Resp.  Ad  1"  Dist.  in  se,  Irans.  prout  subsunt  scientiae 
Dei,  ne^.  Non  enim  vera  sunt,  prout  sunt  futura  contingentia  li- 
bera,  quae  ut  diximus  cum  Petavio,  eo  ipso  quod  natura  sua 
possint  esse  etnonesse,  non  possunt  dici  nec  vera  nec  falsa; 
at,  prout  referuntur  ad  Dei  scientiam,  vera  sunt.  Id  ipsum  dic 
de  conditionatis  *),  qua;  posita  conditione  certo  essent,  siDcus 
ea  certo  fore  prjenovit. 

419.  Ad  2»',  eadem  esto  distinctio,  eadem  cnim  est  ratio. 
Hinc  necf.  eons.  Ad  confirmat.  autem:  eo  magis .,  etc.  dist. 
Quae  subsunt  scientiw  vlsionis ,  trans.  quae  subsunt  scientioi 
simplicis  intelli(/enti(V,  cujusmodi  ex  Petavio  sunt  futura  sub 
eonditione,W6;^.  Dei  enim  decretarespiciunt  easolum,  quaeDeus 
immediate  vel  per  causas  necessarias  facere  statuit  ex  iis,  quae 
ipsi  per  scientiam,  ut  dicitur,  simplicis  intelligentiae  objiciun- 
tur ,  velut  ars,  quae  mentem  artificis  dirigit,  ut  ea  amplectatur 
vel  rejiciat,  prout  ad  opus,  quod  intendit  moliri  conferunt  vel 
obsunt,  juxta  praestitutum  sibi  finem,  ut  supra  animadversum 
est   2). 

ARTIClJIiVS    III. 

De    tnedio  scientiee    divinw. 

420.  Medium  scientiae  vocant  philosophi  ac  theologi  causam 
cognitionis ;  seu  illud  quod  prius  cognitum  ducit  in  alterius  co- 
gnitionem;  inde  prodierunt  voces  cognitionis  immediatw  vel 
fnediattu.  Ita  speculum  est  medium;  per.quod  imaginem  no- 
stram  conspicimus,  et  in  philosophicis  prima  principia  seu  axio- 
mata  sunt  media ,  quibus  devenitur  in  conclusionis  notitiam. 

421.  Deus  autem  ex  dictis  videt  se  et  alia  a  se  distincta.  Ea 
autem  quae  extra  Deum  sunt,  vel  possibilia  dicuntur,  vel  exi- 
stentia  cum  suis  differentiis  praeteriti,  praesentis  aut  futuri ;  haec 
rursum  vel  sunt  necessaria  vel  libera,  denique  futura  talia  sunt 
vel  absolute  vel  sub  ahqua  conditione  tantum. 

1)  Cfr.  Petav.  lib.  iv.  cap.  7,  §.  11.  siispensionem,  hsesitationem ,    otlosita- 

2)  Hae  sunt  praBcipuae  difficultates  quas  tem  etc.  non  vacat  eas  diutius  expende- 
urget  Typhanius,  anon^^^muspassimnun-  re,  quia  haec  in  nobis  quidem  locum  ha- 
cupatus;  ad  reliquas  autem  quodattinet  bere  possunt,  non  autem  in  Deo;  nam, 
minoris  momenti  desumptas  ex  imperfe-  ut  loquitur  S.  Thomas,  p.  I,  q.  14  art» 
ctionibus,  quas  juxta  ipsum  includit  14,  ad  3,  „esset  scientia  Dei  varlabilis, 
ejusmodi  scientia,  lum  ex  eo  quod  par-  si  enunciabilia  cognosceret  per  modum 
ticula  si  nota  t}it  compositionis,  condi-  enunciabiliumcomponendo  et  dividendo, 
tionis  nempe  cum  conditionato,  tum  e-  sicut  accidit  in  inteilectu  nostro;"  quod 
tiam  ex  eo  quod  discursum ,  ut  ipse  lo-  in  Deo  esse  non  potest.  Cons.  Card. 
quitur,  invoivat,  tum  etiam  quod  dicat  Gotti,  loc,  cit. 


PART.    III.   CAP.   I.    DK    SCIENTIA    DKI.  147 

422.  haque  circa  rationem,  qua  Deus  diversa  haec  intuetur, 
alia  penes  omnes  aut  fere  omnes  certa  sunt  atque  explorata, 
alia  vero  magnam  dissensionum  segetem  ac  disputationum  prae- 
buerunt,  ita  ut  ingentia  hinc  inde  volumina  prodierint.  Nos 
igitur  principiis  nostris  insistentes  de  nuUa  miscenda  domeslica 
concertatione,  qua  fieri  poterit  brevitate  incerta  ab  incertis  se- 
cernemus:  deinde  ne  theologiae  candidati  hospites  omnino  sint 
in  his  controversiis  quae  ohm  cathohcas  scholas  agitabant,  hi- 
storica  ratione  diversas  opiniones  exponemus,  hberum  unicui- 
quc  permittentes  arbitrium  eam  sectandi,  quae  magis  arriserit, 
eamque  adhibendi  contra  incredulos  aut  heterodoxos,  prout 
nos  quoque  praestitimus,  et  praestabimus ,  etiam  deinceps,  quae 
ad  eorum  difficultates  disjiciendas  expeditior  et  opportunior 
visa  fuerit,  praesertim  quum  vahdius  quisque  iis  armis  j)ugnet, 
quibus  assuevit. 

423.  1"  Igitur  illud  certum  apud  omnes  est,  Deum  absque 
uUo  medio  seipsum  cognoscere  seu  essentiam  suam;  cum  in 
Deo,  utpote  ente  a  se,  nihil  prius  essentia  sua  sit  vel  concipi 
possit,  quod  habeatur  veluti  causa  vel  medium  cognitionis  es- 
sentiae  divinae. 

424.  2"  Illud  pariter  pro  certo  habetur,  Deum  juxta  nostrum 
cogitandi  modum  in  essentia  sua  veluti  in  medio  sua  attributa 
cognoscere,  quia  essentia  divina  a  nobis  concipitur  tanquam 
radix,  a  qua  ejus  attributa  dimanant. 

425.  3°  Certum  est  Deum  alia  a  se  in  seipso  tanquam  in  ob- 
jecto ,  ratione  prius  cognito,  cognoscere,  tum  nempe  quae  pos- 
sibiha  tantum  sunt,  tum  existentia  pro  ea  temporis  ac  status 
difFerentia  pro  qua  existunt,  scilicet  ut  futura  jjro  eo  tempore, 
quo  nondum  sunt,  ut  praeterita,  pro  eo  tempore,  quo  amplius 
non  sunt;  et  hoc  quidem  de  illorum  existentium  classe,  quae 
vel  immediate  producuntur  a  Deo  vel  a  causis  secundis  neces- 
sario  seu  naturaliter  agentibus.  Haec  autem  a  Deo  in  sc  ipso, 
seu  in  propria  essentia,  tanquam  in  medio  ratione  prius  cognito, 
sub  triplici  respectu  cognosci  possunt ,  ac  1"  quidcm  ut  rerum 
omnium  sive  possibilium  sive  existentium  causa  productiva;  2" 
ut  illarum  causa  exemplari,  seu  idea  objectiva  omnium  quae 
sunt  vel  esse  possunt;  3"ut  in  se  continente  secundum  modiim 
quemdam  excellentem  omnes  et  singulas  perfectiones  omnium 
creaturarum.  Vid.  S.  Thomas,  contra  gentes,  lib.  I,  cap.  XLIX, 
nec  non  p.  I,  q.  14,  art.  3  et  6. 

426.  Et  haec  quidem  certa  ac  rata  penes  omnes  aut  fere 
omnes  sunt.  Sed  illico  oritur  controversia,  num  Deus  possibiha 
in  se  praecise  videat  tanquam  in  causa  aut  tanquam  in  speculo 
ea  omnia  repraesentante,  prout  expositum  est  circa  diversas  ra- 
tiones,  quibus  Deus  ea,  quae  sunta  se  distincta,  videre  potest.  Tho- 
mistae  contendunt  omnia  possibihaDeum  cognoscere  in  se  ut  in 
causa ;  Vasquez  cum  ahis  arbitratur Deum  ea  videre  in  Verbo  ut  in 

10* 


148  TRACTATUS   DE   DEO. 

speciilo.  Quoad  existentia  vero  ciim  suis  respectivis  differen- 
liis  ^) ,  rursum  thomistae  censent  ea  a  Deo  videri  in  essentia  sua 
ut  eorum  causa  effectrice  et  in  decretis;  alii  veluti  in  causa 
exeniplari  et  supcreminenti,  plures  vero  contendunt  Deum  ista 
cognoscere,  non  solum  in  se  ipso  tanquam  in  medio  ratione 
prius  cognito ,  sed  etiatn  in  se  ipsis  immediate  seu  absque  me- 
dio,  non  quasi  res  sic  cognita?  sint  causa;  cognitionis  divinae, 
sed  terminus  et  objectum  ipsius  cognitionis.  Yerum  de  his  ha- 
ctenus  satis. 

^21  Majoris  momenti  sunt  controversiae,  quaj  versantur  circa 
contingentia,  sive  absolute  sive  sub  conditione  futura,  ob  con- 
nexionem,  quam  istae  habent  cum  controversiis  de  efficacia 
gratia?. 

428.  Ut  ea,  qua  par  est  claritate  qujestiones  istaj  exponantur, 
debemus  distinguere  duj)Hcem  ordinem  istorum  futurorum 
contingentium,  ac  duphcem  hominis  statum.  Nempe  1°  hbere 
futura  aha  sunt  ordinis  naturahs ,  aha  vero  ordinis  supernatu- 
rahs  seu  gratia?.  Rursum  aha  sunt  bona  ac  meritoria,  aha  vero 
mala,  ut  peccata.  2"  Ilomo  vel  considerari  potest  in  statu  inno- 
centiae  ante  peccatum  vel  in  statu  naturae  lapsae  post  peccatum, 
per  quod  a  primaevo  illo  innocentiae  ac  fehcitatis  statu  decidit. 

429.  Itaque  thomistae,  qui  gratiam  a  se  efhcacem  admittunt, 
contendunt  Deum  omnia  lutura  contingentia  sive  ordinis  natu- 
ralis  sive  supernaturalis  cognoscere  in  suis  decretis  physice 
praedeterminantibus,  tum  pro  statu  naturae  innocentis,  tum 
pro  statu  naturae  lapsae,  cum  Deus  sit  prima  causa,  causa  uni- 
versahssima,  primum  movens  et  agens,  et  supremus  dominus; 


I)  Cons.  Petav.  lib.   iv,    cap.  ii,  num.  Arca  in  opere  non  vita,  arca  in  arte  vi- 

10  et  seqq.  ubi  ostendit  patres  ineaesse  ta   estj   qiiia  vivit  aniuia   artiiicis,   ubi 

scntentia,  ut  oinniuni  reruiii  efticienda-  «iunt  ista  ouinia,  antequam  proferantur. 

ruin   raliones  et   cxemplaria   in    Deo   a  Sic  ergo,    fratrcs  cliarissimi,   quia   sa- 

lota  .eternitate  fuerint }  adeo  ut  jam  il-  pientia  Dei,  per  quam  facta  sunl  omnia, 

la  qiiodammodo   in    sua  ieternitate  con-  secundum  artem   continet  omnia,  ante- 

diderit.  „Quidquid  enim,  int/uit  H.  Au(/uxli-  quam  fabricet  omnia;  liincquie  fiunt  per 

nux ,    factiirus   erat   Deiis   in   creatura,  ipsaui  artem,   non   continuo  vita  sunt, 

jaiu  in  Verbo  erat ;  nec  esset  in  rebus,  sed  quidquid  factuiu  est,  vita  in  illo  est. 

nisl  esset  in  Verbo;    quomodo   et  in  te  Terrain  vides,  est  in  arte  terra;  coelum 

non  esset  in  fabrica,  nisi  esset  in  con-  vides,  est  in  arte   coelum;  solem  et  lu- 

silio.   Sicut  in  Uvan^clio  dicitur:    quod  nam  vides,  sunt  et  ista  in  arte.  Sed  fo- 

factuin  est  iu  ipso  vita  erat.  Erat  ergo  ris  corporasunt,  inarte  vitasunt"(Tract. 

quod    factuui    est}    sed    in  Verbo  eratj  i,  in  Joan.  n.  17).   Ex   quibus   discimus 

et  omnia  opera  Dei  ibi  erant,  et  opera  omnium  reruin  exemplaria  in  Deo  esse, 

nonduiu  erant"   (Enarr.  in   Ps.   xlv,  n.  ac  Deum  in  se  res  onines  velut  in  exem- 

5).  Clarius  adhuc  alibi   idem  S.    doctor  plari  conspicere,   non  solum  quse  sunt, 

id    ipsum   docel:   „Faber,   inquit,   facit  sed  etiam  quae  esse   possent,  quihns  si 

an-am.    Prinio  in  arte  habet  arcaiui    si  accedat  decretum  eas  condendi ,  videt, 

eniiii  in  arte  arcani  iioii  haberet ,   unde  nostro  concipiendi  modo  ,  et  in  se  tan- 

illam  fabricando  proferret?  Sed  arcasic  quain   causa   exemplari,    et   insuper   in 

est  in  arte,   ut  non  ipsa  arca  sit,    qus  se  tanquam   in   causa  forinali  per  sub- 

videtur  ociilis.  In  arte  invisibiliter  est,  sequens  decretum,   quod   a  scientia  di- 

in  opere  visibiliter  erit  ...  attendite  er-  stingui  debet, 
go    arcani  in  arte,  et  arcam  in  opere. 


PART.    III.    CAP.    I.    DE    SCIENTIA    DEI.  149 

crcatura  autem  dependeat  a  Deo  sicut  causa  secunda  a  causa 
piima,  non  solum  ut  sit,  verum  etiam  ut  agat  et  operetur; 
quo  tit,  ut  in  nuUum  actum  erumpere  possit,  nisi  Deus  ejus 
Yoluntatem  praemoveat  et  physicc  praedeterminet  ad  agendum. 
Quoad  peccata  vero,  plerique  ex  ipsis  contendunt  Deum  ea  vi- 
dere  in  decreto  permissivo  quoad  malitiam,  in  decreto  vero  pra;- 
movente  ac  physice  praedeterminante  quoad  entitatem,  seu 
actum  materialem  et  physicum. 

430.  Jansenii  disclpuh  et  augustiniani  conveniunt  cum  thomi- 
stis  pro  statu  naturae  lapsae ,  non  autem  pro  statu  naturae  inno- 
centis  quoad  actus  supernaturahs  ordinis ;  quia  juxta  S.  Augu- 
stinum  homo  in  statu  naturae  integrae  non  indigebat  ad  actus 
supernaturales  nisi  adjutorio  sine  <fUO,  in  statu  naturae  infirmae 
jam  indiget  adjulorio  tfUO  seu  eo  auxiho  quo  voluntas  deter- 
minetur  ad  operandum,  per  delectationem  coelestem  rehitive  et 
necessario  victricem  juxta  jansenianos,  et  per  delectationem 
relative  ac  moraliter  victricem  juxta  augustinianos  i).  Uinc  est 
quod  utrique  perfecte  conveniant  cum  mohnistis  et  congruistis 
pro  statu  naturae  innocentis ,  sive  quoad  naturam  gratiie ,  sive 
quoad  scientiam  mediam  seu  directricem,  utramque  vero  tan- 
quam  summopere  Deo  injuriosam  rejiciant  pro  statu  naturae 
lapsae. 

431.  Caeteri  omnes  theologi,  qui  non  admittunt  gratiam  a  se 
efficacem,  et  rejiciunt  decreta  ahsoluta  praemoventia  et  physi- 
ce  praedeterminantia,  utpote  quae  sihi  videantur  humanae  hber- 
tati  contraria-,  contendunt  Deum  videre  actiones  hbere  futuras 
ordinis  naturahs  in  essentia  sua ,  tanquam  specie  intelhgibih  in 
repraesentando  inhnita,  seu  tanquam  in  speculo,  eodem  modo  ac 
videt  omnia  possibiha ;  quia  ea  videt  in  se  seu  in  essentia  sua  velut 
perfectissima  simihtudineomniumintelhgibihum  secundum  esse 
proprium  quod  habent,  sive  possibile  tantum,  siA^e  eliam  acluale 
et  exercitum  pro  quacumque  temporis  differentia,  nec  non  ea, 
quae  creaturae  sive  necessario  sive  hbere  acturae  essent  in  qua- 
cumque  hypothesi  possiJ)ih.  Nisi  enim  hoc  modo,  inquiunt, 
Deus  creaturas  cognosccret,  nec  perfecte  nec  comprehensivc 
eas  cognosceret,  quia  juxta  S.  Thojnam  p.  1,  q.  12,  art.  7:  lllud 
comprehenditur,  ijuod  perfecte  coiftioscitur ;  perfecte  aulem 
cognoscitur,  (juod  tantum  cognoscitur,  quantum  est  coyno- 
scibile,  atque ,  ut  addit  ibid.  q.  14,  art,  5:  Si  perfecte  aliquid 
cognoscitur  y  necesse  est,  tfuod  virtus  ejus  cognoscatur ; 
virtus  autem  alicujus  rei  perfecte  cognosci  non  potest ,  nisi 
cognoscantur  ea,  ad  (/uw  virtus  se  extendit.  Scd  non  cogno- 
sceret  perfecte  virtutem  creaturae  rationahs,  nisi  cognosceret 
ea  omnia,  quae  potest  haec  agere,  et  quae  hbere  actura  est  pro 


1)  De   liis   «X   profosso    lo(niemiir    in     tractatii  de  gralia. 


150  TRACTATUS   DE    DEO. 

quacumquc  tcmporis  difFerentia,  et  in  quacumque  hypotliesi 
constituta  actura  esset:  hinc  conchidunt  Deum  contingentia  H- 
bere  futura  in  se  seu  essentia  sua  modo  exposito  cognoscere. 

432.  Sic  quoad  actus  supernaturales  ilH  ipsi  theologi  censent 
Deum  hos  videre  in  decretis  dandi  gratiam  praevisam  efficacem 
per  scientiam  futurorum  conditionatorum.  Quae  gratia,  ut  prae- 
visa  efficax  sub  tah  conditione ,  si  eam  dare  Deus  decernat ,  di- 
stinguitur  in  istorum  sententia  a  gratia  pure  sufficienti  ratione 
doni  et  beneficii;  cum  non  obstante  hac  praevisione  possetDeus 
eam  non  dare,  prout  reipsa  eam  non  dedit  tyriis  atque  sidoniis. 
Peccata  vero  in  istorum  opinione  Deus  videt  in  forma  opposita, 
id  est,  in  bono,  in  quantum  scihcet,  bono  cognito  ipsius  pri- 
vationem,  nempe  malum,  praenoscit,  ut  ipse  etiam  loquitur  S. 
Thomas. 

433.  Tota  ratio  dissensionis ,  quae  viget  inter  thomistas  illos- 
que  omnes  qui  gratiam  a  se  efficacetn  admittunt,  et  ahos  theo- 
logos,  qui  gratiam  hanc  a  se  efficacem  rejiciunt,  sed  solum 
efficacem  esse  contendunt  ex  praevisione  consensus  et  decreto 
subsequenti ,  consistit  in  eo ,  quod  thomistae  nuUum  discrimen 
agnoscant  neque  agnoscendum  esse  vehnt  inter  scientiam  vi- 
sionis  et  decrelum  Dei,  quia  juxta  ipsos  unum  idemque  sunt 
scientia  visionis  et  decretum,  nec  praeter  istam  scientiam  aham 
agnoscant,  nisi  ilhim,  quae  est  Qnere  possihilium,  et  quam 
simplicis  infelligentice  dicimus.  Congruistae  e  contrario  et  au- 
gustiniani  recentiores  inhis,  quae  a  causis  hberis  pendent,  distin- 
guendos  esse  actus  volunt,  qui  efficaci  Dei  gratia  indigent  ut 
fiant  ab  ahis,  qui  vel  a  sola  humana  hbertate  prodeunt,  cujus- 
modi  sunt  actus  morahs  honestatis,  vel  quos  solo  gratiae  suffi- 
cientis  auxiho  tieri  posse  propugnant;  distinguunt  praetereaDei 
decretum  a  scientia  visionis  i). 

434.  Hinc  thomistae  docent  Deum ,  si  sermo  sit  de  actibus 
morahs  honestatis,  hos  praenoscere  in  decretis  praemotionis , 
imo  et  praedeterminationis  physicae;  si  vero  sermo  sit  de  acti- 
bus  ordinis  supernaturahs,  in  decretis  dandae  vel  negandae  gra- 
tiae  a  se  efficacis,  quam  pariter  comitatur  praedeterminatio  phy- 
sica  eamque  includit.  Caeteri,  si  sermo  sit  de  actibus  morahs 
honestatis,  passim  contendunt  hos  a  Deo  praenosci  in  altissima 
vohuitatis  humanae  comprehensione;  si  vero  agatur  de  actibus 
supernaturahbus ,  existimant  Deum  hos  praenoscere  in  decreto, 
quod  subsequitur  praevisionem  Dei  de  iis,  quae  hbere  volunta- 
tcs  acturae  essent  sub  tah  crratia,  auam  Deus  dare  decrevit.  Hi 
praeterea  niiariam  distmguunt  scientiam ,  nempeeam,  quae  in 
simphci  rei  futurae  cognitione  posita  est,  eteam,  quae  subse- 
quitur  decretum.  Scientiam  quae  praecedit  decretum  illudque 


1)  Cf.    Cai-d.    GoUi,   toiu.    iii,    q.   4,     dub  1  et  seqq. 


PART.   III.   CAP.   I.   DE   SCIKNTIA   DKI.  151 

dirigit,  veteres  v ocarunt  scientiam  futurorutn  exploratricem, 
Molina ,  vocavit  mediam ;  de  hac  in  articulo  secjuente. 

435.  Thomislce  ad  suam  sententiam  adstruendam  aflferunt  ex 
scripturis  illa  omnia  testimonia,  in  quibus  quidquid  maU  vel 
boni  naturaUs  ac  supernaturahs  homines  hbere  faciunt,  totum 
prwparatmn  a  Deo  dicitur  in  decrefis ,  viis,  judiciis,  ac  pro~ 
videntia  ejus  positum ,  ut  id  tantum  factum  sit,  quod  ipse  co~ 
gitavit ,  thc  fieri  voluit,  hominum  voluntate  sive  bona  sive  mala 
sapientissime  usus  ad  rectissimos  fines  consequendos.  Taha 
sunt  inter  caetera  act.  VI,  27 :  Convenerunt  vere  . . .  adversus 
sanctum  puerum  tuum  >  Jesum ,  f/uem  unxisti ,  Herodes  et 
Pontius  Pilatus  cum  gentibus  et  populis  Israel,  facere  (juoi 
manus  tua  et  concilium  tuum  decreverunt  fieri;  Ephes.  II,  10, 
ubi  creati  dicimur,  in  Christo  Jesu  in  operibus  bonis,  auce 
prwparavit  Deus ,  ut  in  illis  ambulemus.  Ex  patribus  lauaant 
S.  Augustinum  et  S.  Greg.  M.,  qui  docent,  ut  superius  vidimus, 
non  ideo  Deum  res  futuras  praevidere,  quia  futurae,  sed  ideo 
res  futuras  esse ,  quia  Deus  praevidit. 

436.  Congruistse  e  contrario,  augustiniani ,  etc.  ex  scriptura 
ea  proferunt  loca ,  in  quibus  opera  nostra  cognita ,  investiga- 
f«  dicuntur,  in  viis  et  in  semitis  nostris  prwvisa ,  non  in  de- 
creto  Dei  praehnita.  Sic  ps.  CXXXVIII,  1  et  seqq.  legitur:  Do~ 
tnine  probasti  me  et  cognovisti  me ,  tu  cognovisti  sessionem 
meam.  Intellexisti  cogitationes  meas  de  longe,  semitam  meam 
et  funiculum  meum  investigasti ,  et  omnes  vias  meas  prcevi- 
disti.  His  addunt  futura  conditionata ,  quorum  conditio  ponen- 
da  non  erat;  ut  immutandum  justum ,  si  diutius  vixisset  (Sap. 
IV);  capiendum  David  a  Saule,  si  Ceilae  constitisset  (I  Reg. 
XXIII) :  poenitentiam  acturos  tyrios  et  sidonios,  si  Christi  mi- 
racula  vidissent  (Luc.  X).  In  his  et  similibus,  ajunt  solam  Dei 
praescientiam  spectare  licet  de  eo ,  quod  in  iis  circumstantiis 
futurum  erat;  nam  si  decretum  aliquod  Deus  fecisset,  jam 
impletum  esset.  Ex  patribus  laudant  auctorem  Quaestionum  ad 
orthodoxos ,  q.  LVIII;  Origenem,  in  cap.  VIII  epist.  ad  Rom.; 
Hieronymum  in  cap.  XXVI  Jeremiae ,  qui  expresse  tradunt  res 
non  ideo  futuras  quia  Deus  eas  praescivit,  sed  ideo  Deum  eas 
praescivisse ,  quia  futurae  erant.  Cum  his  concordat  S.  Augusti- 
nus  in  locis  supra  allegatis ,  tum  etiam  in  libro  De  pnedesti- 
natione  sanctorum,  cap.  X,  ubi  ait:  Prwdestinatio  (seu  de- 
cretum)  sine  prwscientia  esse  non  potest,  potest  autem  esse 
sine  prwdestinniione  prwscientia.  Prwdestinatione  quippe 
Deus  ea  prwscivit  quw  fuerat  ipse  facturus;  unde  dictum 
est:  fecit  quw  futura  sunt.  Prwscire  autem  potens  est,  quw 
ipse  non  facit,  .sicut  quwcumque peccata.^xc  S.  Joan.  Damasc. 
adversus  manichwos :  E.st  quidem ,  inquit ,  prwscientia  Dei 
vera  et  inviolabiHs ;  verum  ipsa  nequat/uam  est  causa ,  cur 
omnino  fiat,  (/uod  futurum  est;  (/uinpotius,  (/uia  hoc  vel 


152  TRACTATUS   DE   DEO. 

illud  facturi  sumus,  ideo  prcenoscit.  Sic  patres  reliqui,  nec 
non  Richardus ,  Alensis ,  Bonaventura ,  et  innumeri  ex  veteri- 
bus  scholasticis  i). 

437.  In  tanta  sententiarum  diversitate  nos  quid  dicemus  ?  II- 
lud  ipsum  quod  dixit  S.  Augustinus ,  Enarr.  in  ps.  XLIX  n. 
18,  cujus  haec  sunt  verba:  Ne  forte  hoc  a  rne,  fratresy  ex- 
pectetis,  ut  explicem  vohis ,  quomodo  cognoscat  Deus ;  hoc 
solum  dico ,  iion  sic  cognoscit  ut  homo ,  non  sic  cognoscit  ut 
angelus;  et  quomodo  cognoscit,  dicere  non  audeo,  quoniam 
et  scire  non  possum.  tfnum  tamen  scio,  quia  et  antequam 
essenty  omnia  noverat  Deus, 


ARTICIJI4VS    IV. 

De  divisione  scientiw  Dei. 

438.  Scientia  divina  reipsa  unica  est  ac  simplicissima,  utpote  quse 
est  ipsa  divina  substantia  hoc  modo  se  habens.  Quatenus  autem, 
semotis  imperfectionibus,  multis  scientiis  seu  cognitionibus  rea- 
liter  inter  se  distinctis  aequivalet,  est  virtualiter  multiplex.  Hinc 
solent  theologi  eam  per  inadaequatos  conceptus  in  plures  scien- 
tias  seu  cognitiones  extrinsece  discernere. 

439.  Dividitur  itaque  ratione  objecti  1"  in  scientiam  necessa- 
riam  et  liberam.  Necessaria  est  cognitio  objecti  independen- 
tis  a  liberis  Dei  decretis ;  tale  autem  objectum  est  Deus  ipse  et 
res  omnes  possibiles.  Libera  est  cognitio  objecti  dependentis  a 
libero  Dei  decreto ;  objectum  propterea  istius  scientiae  sunt  ves 
omnes  vel  existentes  vel  aliquando  extiturae. 

440.  2"  Dividitur  in  scientiam  speculativam  et  practicam. 
Speculativa  est,  quae  versatur  circa  objectum,  ut  vocant,  non 
operabile ,  cujusmodi  est  Deus  ipse  et  sunt  res  mere  possibiles. 
Practica  est  cognitio  objecti  operabiHs ,  prout  sunt  res  omnes 
conditae  seu  condendae. 

441.  di^ln  scientiam  approbationis  et  improbationis.  Scientia 
approbationis  est  cognitio  objecti,  quodDeus  approbat  et  quod 
ipsi  placet;  improbationis  est  scientia  objecti,  quod  Deus  re- 
probat  quodque  ipsi  displicet.  Objectum  prioris  scientiae  sunt 
omnia  existentia  ac  bonae  creaturarum  liberarum  actiones ;  po- 
sterioris  vero  sunt  peccata. 

442.  4*^  In  scientiam  simplicis  inteltigentiw  et  visionis.  Sim- 
plicis  intelligentiije  est  cognitio  rerum  mere  possibilium,  quae 
nec  extitere  nec  extiturae  sunt,  quo  lit  ut  scientia  ista  antecedat 
quodcumque  Dei  decretum;  scientia  visionis  est  cognitio  tum 


1)  Cf.    Tournely,   Truct.  de  Deo ,   q.     16,  art.  4. 


PART.   III.    CAP.   I.   DE   SCIENTIA   DEI.  153 

ipslus  Dei ,  tum  rerum  existentium  in  aliqua  temporis  differen- 
tia,  sive  actu  existant,  sive  extiterint,  sive  extiturae  sint;  hinc 
scientia  visionis  partim  necessaria  est  respectu  sui  objecti,  par- 
tim  contingens  et  libera  *). 

443.  Circa  has  divisiones  vix  est  inter  theologos  controversia; 
at  gravis  est  circa  postremam ,  utrum  scihcet  ea  sit  adajquata, 
an  vero  inadaequata.Thomistae  contendunteam  esse  adaequatam, 
quia  praeter  scientiam  simpHcis  intelHgentiae  et  visionis  juxta 
ipsos  nuUa  alia  datur;  augustiniani  autem  recentiores,  ut  Card. 
Norisius,  Berti,  Juenin  aliique  magno  numero,  cum  congruistis 
aliisque  omnibus,  qui  negant  omnia  Deum  praescire  in  decreto 
suo  physice  praedeterminante,affirmant  esse  inadaequatam,  quia 
praeter  eam  scientiam,  qua Deus  videt  res  mere  possibiles,  et  illam, 
qua  videt  res  absolute  futuras,  datur  media  quaedam  scientia, 
qua  Deus  videt  res  sub  conditione  futuras,  et  quidem  indepen- 
denter  ab  omni  suo  decreto,  atque  eas  in  se  videt,  prout  videt 
in  se  res  omnes  possibiles.  Hinc  scientia  media  definitur  cogni- 
tio  divinarum  rerum  sub  conditione  futurarum  independens  ab 
omniDei  decreto  2);  revocatur  autem  haec  scientia  ad  scientiam 
simplicis  intelligentiae  velut  species  ejusdem. 

444.  Quum  nunc,  ut  superius  vidimus,  omnes  fere  theologi 
catholici  conveniant  in  admittenda  in  Deo  scientia  futurorum 
conditionatorum ,  tota  quaestio  arctatur  ad  medium ,  quo  Deus 
haec  futura  conditionata  cognoscit;  si  enim  videt  in  se  seu  es- 
sentia  sua,  ut  cognoscit  res  possibiles  in  omni  ipsarum  hypo- 
thesi  antecedenter  ad  omne  ipsius  decretum,  jam  necessario 
fluit  dari  ejusmodi  scientiam  mediam;  quod  si  Deus  ea  non  vi- 


1)  Atque  bie  obiter  notelur  perperam  vertere,  hanc    divisionem    a  theologis 

doctorem   Henricum  Klee,  profess.  or-  peti  non  a  modu  cognitionis,  sed  ab  oA- 

din.  theolog.  Bonnse,  in  sua  kntholische  jecto  cognitionis   divinse,   quse   confundi 

Dogmatik,  seu  Dogmatica  cutholica,  Mo-  a   viro   theologo  inter   se   niinime  pos- 

guntise  1835,  voi.  i>  irridere  theologos  sunt.  Neque  iUud  praptereundum  sine  a- 

ob  distinctionem  scientise  Dei  in   scien-  nimadversione    est  passim  in  Germania 

tiam  simplicis  intelligentice ,  in  scientinm  theologiam   lingua    vernacula  tradi  non 

visionis  atque  in  scientiam  mediam.^Eif.-  absque  ingenti  lingua;  latinae  jactura  in 

nim  pag.  54  et  seqq.  ,  loquens  de  motlo  clero  catholico  instituendo ,    quae  tamen 

divinse   cognitionis,    ostendere  pluribus  ecclesiasticis  viris  cordi  suuimopere  es- 

nisus  est,  Dei  cognitionem  utpote  per-  se  deberet.    Georgius  Hermes  ad  hanc 

fectissimam  esse  simplicissimam  ac/y/o»--  scribendi  rationem  suos  inducere  cona- 

sus  immediatam,   seu  Deum  cognoscere  tus  est  apposita  dissertatione.    Sed  hu- 

omnia  immedintei  quibus  absolutis,  pag.  jus   viri    conatus   potius  inducere  recte 

57  ita^  cuncludit :   „Ex  hactenus   dictis  sentientes  debuisset  ad  contrariam  viam 

pateta«>«Aoao9>(adistinctionis  inter  scien-  ineundam. 

tiam  visionis^  scientiam  mediam  et  sim-        2)  Sic   loc.    cit.  q.  6,   dub.  iii,  §.  2, 

plicis   intelligentise,   qua;   restitui  debet  n.  8,   Card.  Gotti   definit  scientiam  me- 

suis   auctoribus   ad    ipsorum   proprium  diam :  „Scientiam,  qua  Deus  ante  omne 

ornatum,  nomine  ac  sensu  aliquantum  sua;   voluntatis   decretum    certo   novit, 

mutato,  scilicet  visionariee  (visionare),  quid  voluntas  factura  esset,  si  decerne- 

dimidite  scientice   (halbe  Wissenschaft)  ret  eam  ponere   in  talibus  circumstan- 

et    itttelligentite    cujusdam     sim/)licioris  tiis ,   vel    tali   rerum   ordine  et  sub  tali 

(Wissenschafl  der  einfaltigen  Einsicht)."  auxilio." 
At  doctus  professor   debuisset  animad- 


154  '  TRACTATUS   DE    DKO. 

deat  nisi  in  positivo  siio  decreto  ac  dependenter  ab  ipso,  non 
datur  scientia  media, 

445.  Thomistee  contendunt  Deum  videre  futura  conditionata 
in  decreto  suo  subjective  absoluto,  et  conditionato  ex  parte  ob- 
jecti  *).  Quod  ut  inteUigatur,  notandum  est  duplici  ratione  ali- 
quod  decretum  posse  dici  conditionatum :  uno  modo  ex  parte 
subjecti,  ut  si  quis  diceret:  Vellem  dare  Petro  centum  num- 
mos,  si  venderem  domum  meam;  ast  cum  decreverim  eam 
non  vendere ,  ideo  nolo  dare  Petro  centum  nummos.  Alio  mo- 
do  potest  aliquod  decretum  esse  conditionatum  ex  parte  obje- 
cti,  ut  si  quis  diceret:  Vellem  dare  Petro  centum  aureos,  si 
die  crastina  Petrus  ad  me  veniret.  Jam  vero  dari  in  Deo  decre- 
ta  objective  conditionata ,  certum  est  apud  tbeologos  omnes. 
Tale  est  decretum  sive  voluntas  salvandi  omnes  homines,  si 
recte  utantur  mediis  sibi  a  Deo  dandis;  non  delendi  Sodomam, 
si  in  ipsa  reperti  fuerint  triginta  viri  justi;  exhibendi  Christo 
pkisquam  duodecim  legiones  angelorum,  si  Christus  eum  ro- 
gasset,  etc.  Hinc  quaestio  solum  est  circa  decreta  subjective 
conditionata.  Thomistae  acriter  pro  ipsis  pugnant,  contenden- 
tes  scientiam  conditionatonim  ab  iUis  tanquam  a  causa  futurae 
existentiae  actuum  hberorum ,  circa  quam  haec  scientia  occupa- 
tur,  pendere.  Sed  non  minus  nervose  caeteri  theologi  ista  de- 
creta  subjective  conditionata  rejiciunt,  quod  videantur  humana& 
libertati  contraria,  imo  et  illusoria,  cum  in  thomistarum  hipo- 
thesi  etiam  conditio  objectiva  pendeat  ab  ipsius  Dei  decreto 
physice  praedeterminante ,  ut  patet  ex  allato  exemplo :  vellem 
dare  Petro  centum  aureos,  si  Petrus  veniret  ad  me  crastina  die ; 
cum  autem  venire  ad  me  non  possit  absque  curru  meo ,  queni 
decrevi  ei  non  dare  (quo  sensu  decretum  subjective  absolutum 
concipitur),  ideo  decerno  non  dare  Petro  centum  aureos.  Re- 
ducitur  proinde  conditio  ad  haec  verba:  nolo  dare  Petro  abso- 
lute  centum  aureos. 

446.  Nostrum  non  est  hanc  litem  dirimere,  imo  nec  eam  at- 
tingere  constituimus,  cum  aetas  nostra  alias  habeat  majoris  mo- 
menti  quaestiones,  quibus  serio  animum  adjiciat,  nec  divisos 
nunc  temporis  praesertim  theologos  esse  expediat,  sed  potius, 
invicem  consentientes ,  quo  validius  tot  christianae  seu  catholi- 
cae  fidei  hostibus  resistant;  licet  enim  salva  pace  et  charitate 
unaquaeque  schola  propria  placita  tueri  possit ,  attamen  expe- 
rientia  compertum  est  ex  diversitate  sententiarum ,  ut  plari- 
mum,  animorum  etiam  sinceram  mutuam  benevolentiam  non 
parum,  etiam  nobis  invitis,  tepescere.  Optandum  utique  esset,. 
ut  vel  extrema  ipsa  lineamenta  antiquae  iUius  disceptationis, 
quae  tantopere  jam  insonuit ,  penitus  delerentur.  Ecclesia  nihil 


l)  Cf.  Golli,  loc.  cil.  lib.  vij  dub.  ii,  §.  l  ct  se-q*!. 


PART.   III.   CAP.    I.   DE   SCIENTIA   DEI.  155 

decernere  statuit,  utraque  sententia  salva  fide  teneri  potest. 
Itaque  cum  ad  aptius  tuenda  fidei  dogmata  utraque  sententia 
«xcogitata  sit,  quilibet,  ut  superius  jam  a  nobis  animadversum 
est,  adoptet  illam,  cnisd  magis  conducere  videtur  ad  fidem  sar- 
tam  tectamque  tuendam ,  tum  adversus  protestantes ,  tum  ad- 
versus  jansenianos,  quos  nunc  conslat  ex  factis  non  fuisse,  nec 
esse  nisi  deistas  larvatos  i) ,  ac  lupos  sub  ovina  pelle  latentes. 

447.  Qui  pugnant  contra  scientiam  mediam,  affirmant  eam 
csse  novam ,  nec  notam  fuisse  nisi  ad  summum  arianis  et  semi- 
pelagianis,  insuper  repugnare  sanae  rationi  2). 

448.  Qui  vero  eam  propugnant,  ita  disserunt:  dato  semel, 
prout  thomistae  omnes  in  praesens  dant,  Deo  inesse  scientiam 
infallibilem  futurorum  conditionatorum,  quaestio  reducitur  tota 
ad  medium,  in  quo  Deus  ea  cognoscit,  dependenter  scilicet  vel 
indepcndenter  a  decretis  subjective  absolutis  et  objective  con- 
ditionatis.  Hinc  excutiendum  restat,  utrum  istud  talium  decre- 
torum  inventum  recens  an  antiquum  sit;  utrum  in  sacris  literis 
et  in  sanctis  patribus  occurrat  vestigium  horum  decretorum 
nec  ne.  Si  in  sacris  hteris  vel  in  sanctis  patribus  inveniantur 
ejusmodi  decreta,  et  ita  constituta,  ut  sine  ilhs  Deo  nullum 
ahud  suppetat  medium,  quo  futura  conditionata  cognoscat,  fa- 
tentur  scientiam  mediam  novam  esse ;  si  vero  nuUa  horum  de- 
cretorum  mentio  sive  in  scripturis  sive  in  tota  antiquitate  oc- 
currat,  et  quidem  ut  unici  medii,  quod  Deo  insit  ad  futura  h- 
bera  conditionata  cognoscenda,  tunc  e  contra  patroni  scientiae 
mediae  novitatis  notam  inurunt  adstipulatoribus  decretorum. 

449.  Jam  vero,  pergunt,  primus  qui  perhibeatur  auctor  seu 
inventor  ejusmodi  decretorum  est  Didacus  Alvarez,  qui  sic 
componere  nisus  est  scientiam  divinam  certam  et  infallibilem 
futurorum  conditionatorum  cum  generah  thomistica  doctrina 
de  scientia  visionis  dependente  a  decretis  Dei  tanquam  rerum 
omnium  efFectrice,  non  exclusis  liberis  hominum  actionibus  si- 
ve  naturalibus  sive  supernatuFalibus.  Et  reipsa,  inquiunt,  ab  eo 
tempore  tam  communis  esse  ccepit  inter  thomistas  doctrina  de 
scientia  certa  et  infallibili  futurorum  conditionatorum ,  quam 
ante  ipsi  vel  penitus  respuebant  vel  nonnisi  ut  conjecturalem 
admittebant  ^).  Cum  vero  doctrina  de  scientia  certa  et  infalli- 

1)  Cf.  Realite  du  Projet  de  Bourg-  3)  Cf.  Theodonis  Eleulherius  seuLi- 
FoHlnine  et  Coiitinuazione  itella  realfa  l)iinis  de  Meyer,  Historia  congreg.  tte  nii- 
del  progetlo  tfi  Borgo-Fontana;  op.  del-  xiliis,  lib.  v,  cap.  44,  nec  non  ipse  Di- 
1'abbate  Gusta :  nec  non  opusculum  dacus  Alvarez  ord.  praed.  in  Responsio' 
coniinendatutn  a  Pio  vi  in  opere  super  num  Jib.  i,  cap.  iv,  n.  9,  ubi  profitetur 
Nunciaturas,  cap,  viu;  La  lega  della  se  h.-ec  decreta  propugnasse  Rom.fi  in 
teologia  vtoderna  colln  Idosofla  u  danui  coUegio  sancti  Tlioma  super  Minervdin 
della  c/iiesa  di  G.  C.  a  P.  Rocca  Boiio-  ab  anno  1596  ad  annuni  1607,  cum  re- 
la  societatis  Jesu  edituiu  anno  1789,  ac  gentis  fuiigeretur  officio. 

s;epe  postea  recusum. 

2)  Cf.   Caid.  Gotli  ,   tom.    iii,  in  p.  i, 
q.  6,  a  pub.  i  ad  viii. 


156  TRACTATUS   DE   DEO. 

bili  futurorum  conditionatorum,  ipsis  thomistis  nunc  fatenti- 
bus,  fundetur  in  scriptura  et  patribus,  in  qua  sola  absque  de- 
cretis  scientia  media  ex  dictis  consistit,  patet,  ajunt,  scientiam 
mediam  antiquam  esse,  prout  antiqua  est  doctrina  scriptura- 
rum  et  patrum ;  ac  proinde  nonnisi  ad  labem  ei  aspergendam 
Iribuitur  vel  arianis  vel  semipelagianis,  a  qua  omnino  eam 
purgant  augustiniani,  contendentes  S.  Augustinum  eam  docuis- 
se,  saltem  pro  statu  innocentiae  hominis  et  angelorum  i). 

450.  Demum  non  repugnare  rationi  scientiam  mediam,  ex 
eo  evincere  satagunt,  quod  nihil  magis  consonet  sanae  rationi 
quam  dicere,  Deum,  quin  tot  ac  pene  infinita  decreta  inducan- 
tur,  quibus  indigeret  ad  ejusmodi  futura  cognoscenda,  posse 
per  se  et  in  se  ipsis  illa  cognoscere ;  quod  nihil  magis  extollat 
vim  divinae  ejusmodi  scientiae ,  dum  e  contra  nil  mirum  sit  a 
Deo  futura  cognosci  in  eo,  quod  ipse  decrevit  facere.  Quis  prae- 
terea  potest  certo  statuere  decreta  unicum  medium  esse,  quo 
Deus  futura  videat?  Sic  iUi. 

451.  Caeterum  neque  in  hoc  quidquam  per  ecclesiam  hacte- 
nus  est  definitum,  ut  cuique  mtegrum  maneat  in  suo  sensu 
abundare,  qui  conformior  scripturae  videatur  et  patribus,  qui- 
que  mehus  conferat  ad  concihandam  hominis  hbertatem  cum 
efficacia  divinae  gratiae. 


1)  Cf  Georg.  Mariae  Albprtini  ord. 
Praed.  Acroases  de  Deo,  Venet.  1809,  ac 
praesertim  Acroasis  xiii,  inscripta:  Mo- 
linistarum  scieiitia  medin  a  calumniis  vin- 
dicata,  ubi  ostendit  sententiain  istam  a- 
pud  priscos  ecclesis  patres  pervagatam 
esse;  tum  allata  Molince  scientiie  ine- 
dlffi  definitioHe,  ex  lib.  Concord.  qu%s. 
XIV,  art.  ii,  disp.  52,  pag.  227,  edit. 
Antverp.  1695,  qua  nenipe  dicitur  illa, 
„qua  ex  altissima  et  inscrutabili  com- 
prehensione  cujusque  liberi  arbitrii  in 
sua  essentia  intuitus  est  (DeusJ  quid 
pro  sua  innata  libertate,  si  in  hoc  vel 
illo  vel  etiam  infinitis  rerum  ordinibus 
collocaretur,  acturum  esset,  cuni  tainen 
posset,  si  vellet,  facere  reipsa  opposi- 
tum,"  eam  confert  cuui  sententia  S.  Bo- 
naventurae.  qui  in  Lib.  1.  sentent.  disl. 
4,  art.  2,  q.  2,  iisdem  pene  verbis  eam 
docuitj  scribit  enim  :  «Talis  est  aspe- 
ctus  divinx  praescientia; ;  quia  ab  ^eterno 
cognovit,  quid  cogitare  poteramus  vel 
velle,  simul  cum  lioc  vidit,  in  quam 
partem  nostra  voluntas  et  operatio  in- 
clinaretur  j  et  quia  (divina  pnescieu- 
/iV/Jtotum  posse  el  velle  et  agere  coiu- 


plectitur,  ideo  non  potest  falli.  Et  qnia 
pr<Tdestinatio  concludit  praescientiam, 
hinc  est  quod  concordat  cum  libero  ar- 
bitrio,  et  non  potest  discordare."  Post 
haec  subdit  citatns  auctor:  „Conferver- 
ba  haec  cum  Molino;  sententia,  tuin  di< 
cito  mihi,  in  quo  dilferant?"  Cons.  prae- 
terea  ejusdem  Albertini  oraliones  duas 
ad  bannezianos  et  lemosianos  (Bannez 
siquidem  et  de  Lemos  priiui  perhJben- 
tur  auctores  systeinatis  praedetermina- 
tionis  ph^^sicse,  applicatae  praesertim  ad 
efficaciam  divinae  gratijfi  et  hominis  H- 
bertatem).  Ipsi  viderint;  interea  nos,  qui 
volumus  omnino  his  disceptationibus  ex- 
tranei  esse,  remittimus  auditores  no- 
stros  ad  auctores,  qui  vel  pro  utraque 
sententia  pugnarunt ,  vel  pro  alterutra. 
Inter  cieteros  ,  qui  pro  utraque  senten- 
tia  scripserunt,  cf.  Tournely,  tract.  De 
Deo,  quaest.  xviii,  art.  x>  Boucat,  T/ieo- 
log.  patrum,  De  Deo ,  tractat.  iii,  diss. 
iii.  Ex  impugnatoribus  sunt  omnes  tho- 
mistae;  ex  propugnatoribus  oinnes  con- 
gruistsj  inutilis  proinde  res  videturpe- 
culiares  auctores  indicare,utpole  notis- 
simos. 


PART.   III.    CAP.    II.   DK    VOLUNTATE    DKI.  157 

C  A  P  U  T    II. 

DE  VOLUNTATE  DEI. 

452.  Ut  brevitati  consulamus ,  multa  ex  iis  praetermittimus , 
quae  scliolastici,  agentes  de  divina  voluntate,  in  utramque  par- 
tem  agitare  solent,  quaeque  minus  scitu  necessaria  sunt.  Inte- 
rea  hic  breviter  subjicimus  notiones ,  quae  conferre  possint  ad 
eorum,  quae  pertractanda  erunt,  claritatem. 

453.  Voluntas  definitur  facultas  appetendi  bonum  et  adver- 
sandi  malum  intellectualiter  cognitum.  Voluntas  in  Deo  realiter 
idem  est  ac  divina  essentia,  a  qua  nonnisi  virtualiter  distingui- 
tur;  ideoque  una  est ,  simplicissima  immutabilis  ac  perfe- 
ctissima. 

454.  Objective  tamen,  seu  ratione  rei  volitae  ,  ut  ajunt,  et 
pro  diversa  ratione,  qua  in  objectum  tendit,  divina  voluntas 
virtualiter  multiplex  est,  seu  plures  actus  habet  virtuaUter 
distinctos.  ■ 

455.  Ac  1"  quidem  voluntas  divina  distinguitur  in  voluntatem 
beneplaciii  et  in  voluntatem  s{gni;  prior  est  voluntas  proprie 
dicta ,  inquit  S.  Tliomas ,  p.  I,  q.  19,  art.  2,  quae  nempe  vere  et 
proprie  in  Deo  est.  Posterior  est  signum  voluntatis ,  et  nonnisi 
metaphorice  sive  improprie  voluntas  dicitur.  Signum  autem,  ut 
verum  sit  et  non  falsum ,  semper  supponit  veram  voluntatem 
in  eo,  qui  illam  per  signum  manifestat;  ex  eodem  ibid.  Ea  sci- 
licet  ratione  dicitur  voluntas  ac  testamentum  dicitur  ultima  vo- 
luntas  testatoris.  Varia  autem  signa  divuiae  voluntatis  nume- 
rantur,  eo  quibus  quinque  praecipua  sunt,  adquae  caetera  facile 
revocari  possunt,  et  hoc  versu  comprehenduntur: 

Prwcipit  aut  prohibet ,  permitfit ,  consulit,  implet  ^). 

456.  2"  Ilursum  voluntas  beneplaciti  ex  eodem  angelico  do- 
clore ,  De  verit.  q.  33 ,  3,  per  antecedentem  et  consenuentem 
distinguitur.  Antecedens,  ex  S.  Joan.  Damasc.  De  fideortho- 
doxa,  lib.  II,  cap.  XXIX,  est  ea,  quam  habet  Deus  ex  se  ipso, 
seu  cujusipse  causa  sit,  non  expectata  occasione  vel  causa  ex 
parte  creaturae.  Talis  est  voluntas  salvandi  reprobos.  Voluntas 
consequens  est  ea,  quam  Deus  non  habet  ex  se  solo,  seddata 
occasione  seu  causa  ex  parte  creaturae;  ex  nostra  causa  or- 
ium  habens,  ut  idem  Sanctus  loquitur,  seu,  ut  ait  S.  Thomas, 
in  hb.  I  sent.  dist.  46 ,  q.  1 ,  art.  1 ,  voluntas  consequens  ea 
dicitur  eo  quod  pnjesupponit  prcescientiam  operum ,  non  tan- 


1)  Id  est:  prseceptuin,  prohibitlo,  per-    consiliuin  et  operatio   respectu  boni  in- 
missio,  consiliiim,  operatio;  proliibitio    quit  S.  Tliom.  ib.  art-  12. 
et  permissio  respectu  mali^  prssceptumj 


158  TRACTATUS   DE   DEO. 

quam  causam  voluntatis ,  sed  quasi  7'aiionem  voUti.  Talis  est 
voluntas  damnaiidi  reprobos  propter  impcenitentiam  finalem. 
Idem  S.  doctor,  p.  I,  q.  19,  art.  6'adl,  utitur  exemplo  ju- 
dicis  ad  hoc  declarandum.  Judexenimantecedenter  vultomnem 
hominem  vivere ,  sed  consequenter  vult  homicidam  suspendi, 
S.  Joan.  Chrysostomus,  hom.  I  in  epist.  Ad  ephes.,  has  vo- 
luntates  yocdX primam  et  secundam  i). 

457.  3"  Voluntas  divina  dividiturin  efficacem  et  inefficacem, 
Efficax  ea  est,  qua  Deus  sic  intendit  ahquid  efficere,  ut  fi- 
xum  ei  sit  omnia  superare  impedimenta.  Haec  propterea  volun- 
tas  semper  habet  elieclum  suum.Dehac  voluntatedicitur  fRom. 
IX,  19):  Voluntati  ejus  quis  resistit?  et  (Esther  XIII,  9): 
Non  esi,  qui  possit  tuce  resistere  voluntafi.  Inefficax  est  illa, 
qua  Deus  sic  intendit  aliquid ,  ut  minime  ei  propositum  sit  su- 
perare  quodlibet  impedimentum.  De  hac  dicitur  (Matth.  XXIII  > 
37) :  Jerusalem . . .  quoties  volui  congregarefilios  tuos,  quem- 
admodum  gallina  congregat  pullos  suos  sub  alas,  et  nolui- 
sti;et  alibi.  Hinc  actus  efficax  voluntatis  est  incompossibilis  cum 
opposito  illius ,  quod  Deus  intendit,  actus  vero  voluntatis  inef- 
ficacis  est  compossibilis  cum  opposito  illius,  quod  intendit  Deus. 

458.  4"  Dei  voluntas  distinguitur  in  at}solutam  et  conditio- 
naiam.  Absoluta  est  illa  quae  nullam  involvit  conditionem  ex 

{)arte  objecti ,  seu  quae  a  nulla  conditione  pendet.  Talis  est  vo- 
untas ,  qua  Deus  vult  mandata  sua  ab  hominibus  servari.  Con- 
ditionata  est  illa ,  quae  aliquam  includit  conditionem  ex  parte 
objecti ,  seu  est  illa,  quae  ab  aliqua  conditione  pendet.  Talis  est 
voluntas ,  qua  Deus  voluit  israelitas  defendere  ab  hostibus ,  si 

1)  Sic  enim  S.    Joan.    Chrys.   in   cit.  te  velle   omnes    salvari  j   et  regni  sui 

hom.  1.  in  ep.  .4rf  eMes.,  verbaillaenar-  compotes  lieri.  Non  enim,  ut  nos  piini- 

rans :  „Secundum  beneplacitum   volun-  ret,  condidil ,  quia  bonus  est  .  .  .  pec- 

tatis  suae,  uit:  JJavTaxov  ydti  evdoxia  to  cantes   porro   puniri    vult   tanquam  ju- 

^e}.e/4,d  e;t   to   Ti^oTjyov^evov  i^iyd^  xal  stus.  Itaque  prima  illa  voluntas  antece- 

allo&iX^fia*  olov  &ilt]na  TT^oitov ,    to  dens  dicitur  et  beneplacitum,    quod   ex 

ft.ri  anoXia&at  7J/ia^tfjx6ta?-  {^ikrifia  6e-  ipso  est.  Secunda  autem  consequens  vo- 

vtt^ov ,  to  yevo/A,ivovg  xaxovg  dnokio&ai'  luntas  ,    et   permissio    ex   nostra  causa 

id  est,  „Ubique  enim    beneplacitum  est  ortum  habens."  Observat  autem  doctus 

voiuntas  antecedens.  Nam  estaiiavoliin-  Lequien,  in  notisadhunclocum  S.  Joan. 

tas.  Velut  voluntas   prima   est,  ne   qui  Damasceni ,  ab  ipsis  ethnlcis   coa^nitam 

peccaverunt  pereant.  Voluntas  secundu,  jam  pridem    fuisse  duplicem    hanc  Dei 

ut  qui  niali  sunt  facti,   pereant."  Quem  voluntatem.  Hierocles  enim,  apud  Pho- 

secutusS.Joan.Daniasc.De/irV/<;o»7Ao</ojr«,  tlum  cod.  251,  refert  Platonem  de  legi- 

lib.  II.  cap.  XXIX,   scribit:  tom    i,   pag.  bus  docuisse,  Deum  „voiuntate  quidem 

198;  edit.  Lequien,  X^tJ    SeelSivai,  oig  antecedente  bona  convenienlia   liomini- 

6  0eo?  n^or]yov/A,ivo)?  &iXei  ndvta?  oo)0-ij-  bus  impertiri  aeque  conservare ,  iV*  yd() 

vai ,    xal  tri<;    Paoi).eiaq    avtov   tvylv.  Ov  ri /A.ev    totv    dya&oiv    n^iofjyov/iiv)]     Soaic; , 

yd^  inl  to  xokdoai  enXaaev   -^^a?  ....  w^"  xai  rj  toiv  xatd  n^oai6vto)v  trj^tjai? ,   l<it- 

aya&-6c;'    a/ia^tdvovtag    de&iXet  xoXdi^ea-  ov    eoyovtiji'  y.a&a^dq  nfjovoiai;'   i^   vno- 

■&at  o)?  Sixaioc;.  Aeyetat  ovv ,  to  /^ev  n^oi-  &iaeo)?  tTJc;  tdiv  n^ope[}ia/iivo)v  a^ia? ,  seu 

tov  n^o?iyov/A,evov  &iXr]/ta,  xal  evdoxia,  consequente  admissorum  scelerumpcenas 

«f   avtov   ov.    T6    6e  devte^ov  in6/ievov  inttigere,  et  bonosad  beatam  vitam  trans- 

^iXrj/ta,   xai  naQaxo)^i]Otg ,    iS    7]/A,etiQaq  ferre."  Vid.  Photii  bibliotheca  col.  1390, 

vtttiaq'  id  est,"  Sciendum   est,    inquit ,  edit.  A.  Schotii,  Rothomag.  1653, 
Deum  prsecipua  et  antecedente  volunta- 


PART.  III.  CAP.  II.  DE    VOLUNTATE    DEI.  159 

mandata  ejus  observarent ,  nec  deos  alienos  colerent.  Notan- 
dum  auteni  sedulo  cst  voluntatem  absolutam  non  convcrti  cum 
efficaci.  Omnis  enim  voluntas  efficax  est  absoluta;  at  non  o- 
mnis  voluntas  absoluta  est  efficax ,  ut  patet  ex  adducto  exem- 
plo  voluntatis,  qua  Deus  vult  mandata  sua  ab  hominibus  ser- 
vari.  ScEpe  tamen,  quod  observandum  est,  voluntas  absoluta 
cum  efficaci  confunditur. 

459.  Ha3  sunt  pra^cipuae  divime  voluntatis  divisiones ,  circa 
quas  nulla  fere  controversia  est  inter  theologos.  Tantum  res 
est  cum  jansenistis,  qui  contendunt  voluntatem  beneplaciti  sem- 
per  impleri;  ex  quo  concludunt  Deum  non  habere  veram  et 
proprie  dictam  voluntatem  salvandi  omnes  homines;  sed  so- 
himmodo  signi  et  metaphoricam;  ex  eodem  pariter  principio 
inferunt ,  nonnisi  voluntate  metaphorica  Deum  velle  mandato- 
rum  suorum  observantiam.  Contendunt  praeterea  voluntatem 
distingui  in  antecedentem  et  consequentem  quoad  hominum 
salutem,  ratione  habita  ad  peccatum  originale  prajvisum  vel 
non  praevisum;  ac  docent  Deum  voluntate  antecedente  voluisse 
ommum  hominum  salutem  ante  praevisionem  peccati  originahs ; 
sed  hoc  supposito  et  praeviso  Deum  jam  noUe  salutem  omnium 
hominum,  sed  electorum  tantum ,  ac  reproborum  nonvellesa- 
lutem  nisi  improprie  ac  metaphorice ,  atque  ex  eadem  volun- 
tate  melaphorica  et  improprie  dicta  Christum  pro  iis  mortuum 
esse  ac  sanguinem  fudisse.  Adversus  quam  execrabilem  doctri- 
nam  sequentes  statuimus  propositiones. 

PROPOSITIO   I. 

Deus,  supposito  etiam  peccato  ori^inali,  voluntate  bene- 
placiti  seria  et  antecedente  vuU  alios  salvos  fieri  quamprw- 
destinatos ,  et  Christus  non  pro  solis  prwdestinntis  mortuus 
esty  ac  san^uinis  sui  pretium  Deo  Patri  obtulif,  sed  etiam 

pro  aliis,  saltem  fidelibus. 

t 

460.  Haec  propositio  de  fide  est  quoad  utramque  partem ,  ut 
ex  dicendis  patebit.  Duas  vero  istas  propositionis  partes  con- 
junximus  ob  maximam  inter  se  relationem  ac  connexionem-  Chri- 
stus  enim  ex  eodem  affectu  et  voluntate  apphcationis  meritorum 
suorum  passus  et  mortuus  est  pro  hominibus ,  quo  Deus  vuh 
ipsorum  salutem,  teste  ipso  Christo  (Joan.  IV,  38)  de  se  ipsp 
dicente :  Descendi  de  ccslo  ,  non  ut  faciam  voluntatem  meam, 
sed  voluntatem  ejus,  qui  misit  me;  et  (Joan  VIII,  29):  Ego 
qucs  placita  sunt  ei ,  facio  semper,  Eadem  igitur  certitudine 
constat  Deum  velle  hominum  salutem,  qua  certum  est  Chri- 
stum  pro  iis  mortuum  esse;  atqui  certum  est  certitudine  fidei 
Christum  non  pro  solis  prsedestinatis  mortuum  esse,  sed  etiam 


160  TRACTATUS   DE   DKO. 

pro  aliis,  saltem  fidelibus;  certum  igitur  est  certitudine  fidei 
Deum  velle  salutem  non  praedestinatorum  tantum ,  sed  etiam 
aliqrum ,  saltem  tidelium.  Minor  patet  ex  damnatione  prop.  V 
Jansenii,  quae  ita  se  habet:  Semipelocfianum  est  dicere  C/iri- 
slum  pro  omnibus  omnino  hominibus  mortuum  esse,  aut 
sanguinem  fudisse ;  Falsam,  temerariam,  scandalosam,  et  in- 
tellectam  eo  sensu ,  ut  Cliristus  pro  salute  dumtaxat  proi- 
destinatorum  mortuus  sit ,  impiam,  Jtlasphemam,  contume- 
liosam ,  divinw  pietati  derogantem  et  hwreticam  declaramus, 
etuti  talem  damnanus  *).  Ex  qua  censura  sic  colligimus:  Haec 
propositio :  Christus  pro  salute  dumtaxat  prwdestinatorum 
mortuus  est ,  est  haeretica;  ergo  contradictoria,  C/«nV^M.y  wior- 
tuus  non  est  pro  salute  dumtaxat  prcedestinatorum,  cathoHca 
ac  de  fide  est.  Seu,  quod  idem  est,  Christum  mortuum  esse 
pro  salute  aUquorum  non  praedestinatorum,  ac  proinde  Deum 
habere  sinceram  voluntatem  salvandi  aliquos  non  praedestinatos 
de  fide  est. 

461.  Christum  autem  pro  non  praedestinatis  saltem  fidelibus 
mortuum  esse ,  constat  1"  ex  symbolo  constantinopohtano ,  in 
quo  dicitur :  qui  propter  nos  homines  et  propter  nostram  sa~ 
tutem  descendit  de  cobHs  . . .  crucifixus  etiam  pro  nobis ;  tum 
ex  symbolo  athanasiano ,  in  quo  de  Christo  pariter  dicitur: 
Qui  passus  est  pro  salute  nostra;  unde  sic  ratiocinamur :  De 
fide  sunt  omnes  articuh  in  utroque  symbolo  contenti;  ergo  de 
fide  est,  Filium  Dei  de  coelo  descenaisse  et  crucifixum  fuisse 
pro  salute  illorum  omnium ,  pro  quibus  haec  vocabula  nostrum 
et  nobis  supponunt,  ut  per  se  patet;  jam  vero  haec  vocabula 
supponunt  pro  omnibus  saltem  fidelibus,  licet  non  praedesti- 
natis  ,  cum  omnes  fideles  indiscriminatim  teneantur  eos  articu- 
los  de  tide  credere:  Hwc  est  enim  fides  catholica,  quam  nisi 
quisque  fideliter  fi,rmiterque  crediderit ,  salvus  esse  non  po-^ 
terit,  ut  concludit  symbolum  athanasianum ;  ergo  de  tide  est 
Christum  non  pro  solis  praedestinatis  mortuum  esse,  sedetiam 
pro  aliis  saltem  tidelibus ,  ac  Deum  proinde  voluntate  sincera 
et  beneplaciti  velle  alios  salvos  tieri  quam  praedestinatos,  sal- 
tem  tideles. 

462.  Ex  iisdem  fontibus  patet  de  fide  esse  Deum  vellerepro- 
borum  saltem  fidelium  salutem,  etiam  supposito  peccato  ori- 
ginali;  fideles  enim  illa,  quas  modo  protulimus,  credere  tenen- 
tur  supposito  originali  peccato.  Demum  de  fide  esse  hanc  vo- 
luntatem  Dei  non  esse  signi  tantum  ac  metaphoricam ,  sed  be- 
neplaciti ,  seu  esse  voluntatem  sinceram  ac  proprie  dictam,  con- 
stat  1"  ex  verbis  citati  utriusque  symboli,  quibus  dicitur  Chri- 
stus  descendisse  de  coelo  propter  nostram  salutem,  passus  pro 

1)  Hsc   censura  est  Innocentii  X  et    cepta,  et  quidem  damnata  est  hsec  pro- 
Alexandri  VII  ab  universa  ecclesia  re-    positio  in  sensu  Jansenii. 


PART.   m.   CAP.    11.   DE   VOLUNTATE   DEI.  161 

salute  nostra,  crucifixus  pro  nobis,  qua3  profecto  non  denotant 
slgnum  voluntatis,  sed  finem  ipsum  a  Christo  intentum;  2"  ex 
verbis  Christi,  qui  expresse  hanc  divinam  Patris  sui  voluntatem 
nobis  manifestavit(Joan.  VI,  38  ad  40)  dicens:  Descendi  de  cce- 
lOj  non  ut  faciam  voluntatem  menm ,  sed  voluntatem  ejus , 
qui  misit  me.  Hcec  est  autem  voluntas  ejus ,  (fui  misit  me , 
Patris ,  ut  omne,  quod  dedit  mi/ii,  non  perdam  ex  eo  .  .  . 
Hcnc  est  autem  voluntas  Patris  mei,  (lui  misit  me,  ut  omnis, 
(fui  videt  ¥ilium,  et  credit  in  eum ,  habeat  vitam  uBternam. 

463.  Quibus  sic  expositis,  operosum  non  est  utramque  pro- 
posilionis  partem  tum  ex  scriptura  tum  ex  traditione  ostende- 
re.  Ac  1"  quidem  quoad  primam  partem,  Christus  (Joan.  \  I), 
ut  patet  ex  verbis  quae  modo  attuhmus ,  declaravit  Patris  vo- 
luntatem  esse ,  ut  omne  (/uod  ipsi  dederat ,  non  periret,  sed 
resuscitaretur  seu  salvaretur ;  atqui  inter  cfeteros,  quos  Pater 
Fiho  dederat,  dedit  etiam  reprobum,  nempe  Judam,  ut  con- 
stat  ex  verbis  Christi  (Joan.  XVII,  12)  sic  Patrem  alloquentis: 
Quos  dedisti  mihi,custodivi;  et  nemo  ex  eis  periit  nisi  filius 
perditionis.  Ergo  i)  voluntas  Dei  est,  ut  non  solum  salventur 
praedestinati,  sed  etiam  reprobi,  praesertim  hdeles,  cujusmodi 
Judas  fuit.  Hoc  ipsum  aliis  scripturae  testimoniis  confirmalur , 
atque  praecipue  illis  apertissimis  Christi  verbis  (Joan.  III,  16) 
dicentis :  Sic  Deus  dilexit  mundum ,  ut  Filimn  suum  umge- 
niitum  daret,  ut  omnis ,  qui  credit  in  eum,  non  pereat,  sed 
habeat  vitam  ceternam;  atqui  mundi  nomine  non  veniunt  soh 
praedestinati,  sed  Christo  ipso  interprete  veniunt  omnes ,  qui 
credunt  in  eum,  qui  profecto  non  omnes  praedestinati  sunt; 
ergo  Deus  sincero  dilectionis  affectu  alios  quam  praedestinatos , 
saltem  fideles,  vult  salvos  fieri. 

464..  2"  Ex  patribus  unius  urgeo  S.  Augustini  auctoritatem  quo 
patrono  janseniani  per  summam  impudentiam  gloriantur.  Igi- 
tur  S.  doctor ,  Tract  in  Joan.  CVI ,  num.  2  verba  Christi  ex- 
ponens  in  medium  nuper  allata :  Quos  dedisti  mihi  custodivi, 
et  nemo  ex  eis  periit  nisi  filius  perditionis ;  ut  scriptura  im- 
pleatur,  ait:  Judam  sigmp,cans ,  qui  tradidit  eum;  ex  isto 
(fuippe  duodenario  numero  apostolorum  solus  periit.  Ergo 
juxta  S.  Augustinum  Judas  erat  ex  numero  eorum,  quos  Pater 
Filio  dederat,  ex  numero  scihcet  eorum,  quos  Pater  Filio  de- 
derat,  ut  ipsos  salvaret,  resuscitaret,  non  perderet.  Ex  sancto 


1)  Vimhujusarg^umenti  senseruntjan-  «'est  perdu,  mais  celui-Ia  seulementqui 

senistae ,  qui  propterea  nuilum  non  mo-  etait  enfant  de    perdition. "   perinde   ac 

verunt  lapidem  ad  eam  elevandam.    In-  si  sensus  esset :  Nemo    ex  iis  quos    de- 

ter  caetera  in    versione  Montensi  parti-  disti  milii ,  periit  sed  tantum  liiius  per- 

culam  «mverterunt   in   particulam   ad-  dilionis,  quiexillis  non  erat.  Sed    perpe- 

versativam  .leil:  „J'ai  conserveceux  que  ram  ita  interpretantur. 
vous  m'avez  donncsj    et    nul   d'eux   ne 

T.  IV.  11 


1C2  TRACTATUS    DE    DEO. 

/Vuguslino  proplerca   certum  est  Deum  vere  siilutem  vclle  rc- 
proborum  saltem  fidelium  •). 

465.  Quoad  secundam  partem ,  seu  Cliristum  mortuum  esse 
pro  reprobis  saltem  fidelibus,  id  evincunt  1"  Cbristi  verba 
(Joan.  XVII,  20)  quibus  ait:  Non  pro  eis  (apostobs)  rogo 
tantum ,  sed  et  pro  eis ,  (fui  credi  uri  sunt  per  verlmm  eo- 
rum  in  me.  Pro  iis  igitur  mortuus  est  Christus  ex  sincera  vo- 
bmtale  appbcationis  meritorum  suorum,  pro  quibus  oravit, 
ipsis  janscnistis  fatentibus;  atqui  Cbristus  oravit  pro  omnibus 
fidelibus,  qui  omnes  certe  prajdestinati  non  sunt;  ergo  .... 
Uursum  apostolus  (Rom.  YIII,  31  et  seqq.):  Si  Deus  prono- 
bis  inquit,  i/uis  contra  nos?  Qui  etiam  proprio  ttlio  suo 
non  pepercit,  sed  pro  nobis  ommbus  tradidit  illum,  quomo- 
do  non  etiam  cum  illo  omnia  nobis  donavit?  Ibi  apostolusde 
omnibus  sallem  fidelibus  loquitur;  ergo  .  .  .  Sed  absque  omni 
ambage  id  ipsum  constat  ex  iis,  quai  scribitidem  Paulus  (Rom. 
XIV ,  15) ,  diccns  :  Noli  cibo  tuo  illum  perdere .  pro  ifuo  Cri- 
stus  mortuus  est;  et  (I.  Cor.  VIII,  11):  Peribit  infirmus  in 
tua  scientia  /rater ,  propter  (/uein  C/iristus  mortuus  est'^\iii- 
de  sic  argumcntamur:  Fidelis  ille,  qui  ex  propria  infirmitate 
scandalum  passus  ob  aliorum  vel  imprudentiam  vel  malitiam 
perditur  et  perit,  profecto  non  est  praedestinatus;  atqui  tcste 
apostolo  etproisto,  sicut  et  pro  aliis,  qui  rcipsa  salvantur, 
(il)ristus  mortuus  est;  ergo. 

460.  2"  S.  Augustinus  inter  alia  innumera,  quae  pro  re  no- 
stra  scribit,  Enarr.  in  psalm.  XCVI,  num.  17,  sic  universum 
populum  pro  concione  alloquitur:  Ifilius  Dei  pro  nobis  mor- 
tuus  est;  securus  esto  accepturum  te  vitam  ipsius  ^  qui  pi- 
gnus  habes  mortem  ipsius.  Caetera  ejusdcm  dicta  non  minus 
luculenta  recolantur  apud  Tournely,  loc.  cit.  * 

467.  3"  Utraque  demum  conclusionis  pars  confirmatur  ex 
concil.  trid.  sess.  VI,  cap.  6et7,  docente  omnes,  qui  bapti- 
xantur ,  teneri  sperare  sibi  Deum  per  Christum  propitium  fo- 
re ,  et  consecturos  vitam  aeternam,  quae  est  causa  finalis  justi- 
ficationis  per  eumdem  Jesum  Christum  qui  cst  causa  meritoria 
vitte  aeternas ,  credentes  vera  esse  (/uce  divinitus  revelata  et 
promissa  .nmt;  atqui  spes  ista  haberi  non  posset,  si  de  fide 
omnes  credere  non  tenerentur  Deum  velle  onmium,  saltem 
credentium ,  salutem ,  ct  pro  ipsis  Christum  mortuum  esse  ac 
sanguinem  fudisse  ad  merendum  pro  iisdem  gratias  necessa- 
rias  ad  salutem,  cum  spei  fundamentum  j^V/^J*  sit;ergoex  con- 
cilio  trid.  certa  fide  ab  omnibus  tenendum  est  Deum  sinccra 
voluntate,  praeter  salutcm  praedestinatorum  vellealiorum  etiam 


1)  Plura  alia  testimonia  qnisque  repe-    lib.  x,  cap.  4  el5,  tuin  apud  Tournely  , 
rire  pottTillumapud  Petavium,  De  Deo,    Iract,   De  Deo,  q,  19,  arl-  10,  concl.  2. 


PART.   III.   CAP.   II.   DE   VOLUNTATK    DEI.  163 

saltem  fidelium  salutem ,  et  ex  eadem  intentione  Christum  pro 
iisdem  mortuum  esse  et  sanguinem  suum  fudisse  i). 

DIFFICULTATES. 

468.  Ne  eandem  repetere  crambem  debeamus,  illas  praeter- 
mittimus  difficultates ,  quae  immediate  afficiunt  ipsam  Dei  vo- 
luntatem  circa  salutem  reproborum  saltem  fidelium  et  Christi 
mortem  in  eumdem  finem ;  eas  propterea  solum  urgemus,  quae 
afFerri  solent  adversus  quahficationem ,  ut  schola  loquitur,  cer- 
titudinis  assertae  propositionis.  Itaque. 

469.  I.  Olyj.  Ex  censura  quintae  propositionis  Jansenii  infer- 
ri  non  potest,  de  fide  esse  Christum  pro  ahis  quam  pro  prae- 
destinatis  mortuum  esse,  Deumque  vera  et  propriedicta  volun- 
tate  velle  aliorum  etiam  non  praedestinatorum  saltem  fidelium 
salutem,  si  censura  praecise  cadat  in  verbum  dujntaxat,  qua- 
si  nempe  Christus  nullam  temporalem  saltem  gratiam  reprobis 
obtinuerit;  atqui;  ergo. 

470.  Resp.  Ne^.  min.  Quia  propositio  damnata  fuit  in  sen- 
su  Jansenii;  jam  vero  sensus  Jansenii  in  hac  propositione  fuit 
Christum  pro  salute  tantum  electorum  mortuum  fuisse,  non 
autem  Christum  non  obtinuisse  pro  reprobis  aliquas  gratias 
temporales,  quum  Jansenius  id  aperte  professus  fuerit.  En 
ipsius  verba:  PrO  his  (reprobis),  inquit,  in  tantum  mortuus 
est  (Christus)  ....  in  quantum  temporalihus  (fuibusdam  di- 
vinoB  gratice  effectibus  exornandi  sunt  (De  gratia  Christi,  lib. 
III,  cap.  XXI,  tom.  III,  p.  164);  et  paulo  infra:  Eatenus  igitur 
et  non  aliter  pro  illis  Christus  mortuus  est  . .  .  ut  videlicet 
illos  temporales  effectus  propitiationis ,  hoc  est,  mortis  et 
sanguinis,  et  orationis  consequantur ;  ergo. 

471.  Inst.  Non  desunt  catholici  theologi ,  qui,  salva  fide,  hanc 
eamdem  thesim  propugnaverint;  ergo. 

472.  Resp.  Dist.  antec.  Non  desunt  theologi  catholici ,  iique 
perpauci,  qui  thesim  istam  propugnaverint  ante  censuram  pro- 
positionis  jansenianae ,  jfr^/i*.  post  eamdem  censuram,  quique 
eamdem  propugnaverint  in  sensu  Jansenii,  subdist.  Qui  catholici 
fuerint  nomine  tenus,  conc.  reipsa  catholici,  neg.  Nam  post  censu- 
ram  nonnisi  jansenistae,  qui  cathohci  non  sunt,  nisi  quatenus  ca- 


1)  Prsestat   et    alia   ejusdetn    concilii  bus    omnibus    gratiam   praBsto    esse   ac 

verba  in  medium  affierre  exeademsess.  proinde  pro  iis  omnibus  Christum  mor- 

VI,  cap.  13,  ubi  inter  caetera  hxchabet  tuum  esse,  inde  enim  infert  spem,  quani 

^lVenio  sibi  certi  aliquid  absoluta  certi-  omnes  firmissimam  in  Deo  coilocare  de- 

tudine  polliceatur ;   tametsi   in   Dei  au-  bent.   Jam   vero   nemo    spem    ejusmodi 

xilio  flnnissimnm  spem  collocare   et   re-  habere,  posset  nisi  certus  esset   ex  par- 

ponere  omwe*  debenl.  Deus   enim,   nisi  teDeie,tmortisChristoprounoquoque  fi 

ipsi  illius  gratise  defuerint ,  sicut  coepit  deli,  sibi  gratiam   conferri.    Cons.  Sua- 

opus  bonum,  ita  perficiet,  operans  vel-  rez,  De  Deo,  lib,  lu,  cap.    8,   et  lib.  v, 

le  et  perficere."  Ex  quibus  patet  fideli-  cap.  8. 

11   * 


a 


104  TRACTATUS   DE   DEO. 

tholicos  se  vocare  pergiint,  sed  reipsa  suntlupiovina  pelle  con- 
tecti ,  hanc  doctrinam  propugnarunt  atque  propugnant  *). 

473.  II.  Obj.  NuUum  saltem  argumentum  est,  quod  ex  conci- 
ho  trid.  desumitur.  Ad  hoc  enim,  ut  qui  teneatur  sperare  sa- 
lutem  et  media  ad  ipsam  obtinendam  necessaria,  sufficit  ne- 
scire  se  positive  exclusum  esse  e  salvandorum  numero ,  seu  suf- 
ficit  probabilitas ,  quam  quisque  habere  potest,  quod  continea- 
tur  in  numero  electorum ;  ergo, 

kl^.  Resp.  Neg.  antec.  Nam  nemo  firmiter  sperare  potest, 
muito  minus  tenetur,  aeternam  vitam,  nisi  certus  sit  certitudi- 
ne  fideiDeum,  quantum  ex  se  est,  velle,  et  quidem  voluntate 
affective  efficaci,  sic  sperantem  salvare,  quia  alioquin  spesipsa 
destruerctur ,  utpote  carens  solido  fundamento  seu  motivo, 
uod  constituitur  ex  Dei  fidelitate  in  promissis  suis  adimplen- 
is.  Et  sane  quomodo  possum  sperare  salutem  vel  media  salu- 
tis  ex  Christi  meritis ,  quomodo  possum  hiec  ipsa  media  in  ora- 
tione  petere,  si  dubius  haeream,  an  Christus  pro  me  passus  ac 
mortuus  sit  ^)  ?  Patet  autem  nos  hic  loqui  non  de  spe  generice 
sumpta  seu  humana,  quae  consistere  potest  cum  incertitudine, 
sive  ex  parte  hominum ,  in  quibus  fiducia  coUocatur ,  sive  ex 
parte  eventuum ,  quorum  plerumque  exitus  incertus  est,  sed 
de  spe  specifice  sumpta  seu  theologica,  quae  debet  esse  tan- 
quam  anchora  firnia,  ut  loquitur  apostolus,  scilicet  ex  parte 
Dei  et  tota  incertitudo  pendere  debet  unice  ex  parle  nostra. 

PROPOSITIO  III. 

Vera,  pia  cathoUca  et  fidei  proxima  est  sententia,  Deum,  .mp- 
posito  etiam  peccato  originali,  velle  vere  et  sincere  omnes 
et  sinqulos  homines ,  saltem  adultos,  salvos  fieri  y  et  Chri- 
stum  ex  eadem  sincera  voluntate  applicationis  meritorum 
suorum  pro  iisdem  mortuum  esse,  et  sanguinem  fudisse. 

475.  Illa  enim  sententia  vera,  pia ,  catholica  ac  fidei  proxima 
censenda  est,  quae  in  scriptura,  traditione,  et  theologorum 
consensu  fundatur;  atquitalis  estsententia  nostraquoadutram- 
que  suam  partem;  ergo. 

1)  Ex  antiquioribus  recensentur  Gre-  desperatione.  Incertitudo  utrum  ipse  in- 
gorius  Ariniinensis,  et  Estius  qui  vir  ciusus  sim  in  salvandoruni  numero  an 
certe  doctus  est,  sed  suspectus  hac  in  ab  eodem  sim  excJusus ,  sufficit  tantum 
parte,  utpote  Baji  discipuliis,  qui  tamen  ad  hoc,  ul  non  desperem,  ast  non  suf- 
ut  observat  Tournely,  postea  senten-  ficlt,  ut  sperem,  quia  ad  eliciendumiir- 
tias  suas  nimis  duras  teniperat  eteniol-  missimai  spei  actum  requiritur  prxterea 
lit ,  iit  ad  communem  theolo^orum  sen-  positivum  spei  fundamentiim ,  seu  iiioti- 
tentiam  accedere  videatur.  Jnter  eos,  vum,  quod  omnino  deest  in  sententia 
qui  post  damnatas  Jansenii  propositio-  hic  rejecta  eorum ,  qui  negant  Deum 
nes  eamdem  doctrinam  tennerunt,  emi-  velle  omniuni  saltem  iidelium  salutem, 
nent  auctores  theologia;  Lugdunensis  et  qnidem  sincere,  et  Christum  pru  his 
nuncupatie.  omnibus  mortuum  esse,  ut  patet. 

2)  Hic  sedulo  distingui  debet  spes  a 


PART.   III.   CAP.   II.   DE   VOLUNTATE   DEI.  165 

476.  Id  1"  quoad  primam  partem,  eruitur  ex  innumcris  pro- 
pe  scripturarum  testimoniis,  quae  in  medium  adduci  possent  ei 
utroque  foedere  ,  e.  g.  Ezech.  X.XX.in,  11 :  yioo  E^o  dicit  Do- 
minus ,  nolo  mortem  impii,  sed  ut  convertntur  a  via  sua  et 
vivat;  Is.  V,  4:  Quid  est ,  quod  debui  ultra  facere  vinecemewy 
et  non  feci  ei?  Matth.  XVIII,  11:  VenitFilius  hominis  salva- 
re,  quod  perierat;  aliaque  ejusmodi;  quae  certe,  si  illusoria 
non  sunt  veram  ex  parte  Dei  voluntatem  salvandi  omnes  sup- 
ponunt.  Unum  urgemus  apostoH  testimonium  ex  I  Timoth.,  II, 
1  et  seqq. ,  quod  ita  se  habet :  Obsecro  igitur  primum  omnium 
fieri  obsecrationes,  orationes,  postulationes,ffratiarum  actio- 
nes  PRO  OMNiBus  HOMiNiBus  ....  Iioc  enim  bonum  est^  et  accep- 
tum  coram  Salvatore  nostro  Deo,  qui  omnes  homines  vutt  sal- 
vos  fieri ,  et  ad  agmtionem  veritatis  venire.  Unus  enim  Deus, 
unus  et  mediator  Dei  et  hominum,  homo  Christus  Jesus,  qui 
dedit  redemptionem  semetipsum  pro  omnibus.  Atqui  cimi  hic 
apostolus  dicit  Deum  velle,  ut  omnes  homines  salvi  fiant,  intel- 
ligit  omnes  et  singulos ,  nemine  excepto ;  ergo. 

477.  Etenim  a)  si  accurate  loquitur  apos^tolus ,  sique  recte 
probat ,  in  dubium  revocari  nequit  ipsum  tam  late  ac  universim 
m  V.  4  omnes  homines  sumere ,  quam  in  v.  1.  pro  omnibus  ho- 
minibus  late  et  universim  sumpsit;  ideo  eniih  vult  apostotus 
pro  omnibus  hominibus  oraria  tidelibus,  quia  Deus  vultomnes 
homines  salvos  fieri,  sicut  ergo  pro  omnibus  prorsus  homini- 
bus,  nemine  excepto,  nobis  orandum  esse  asseruit  v.  1,  ut  pa- 
tet  ex  praxi  ecclesiae  apostolum  sic  intelligentis ,  et  fatetur  ip- 
se  Estius  1) ,  ita  et  in  v.  4.  aftirmat  Deum  velle  omnes  prorsus 
homin  es  nemine  excepto ,  salvos  fieri. 

478.  6)  Id  ipsum  evincitur  ex  rationibus,  quas  adducit  apo- 
stolus  yers.  5  et  6  ad  probandum  Deum  velle  omniiim  homlnum 
salutem.  Nimirum  quia  unus  est  Deus  omnium,  et  quia  Jesus 
Christus  omnium  hominum  mediator  est ,  et  hic  mediator  no- 
ster  dedit  semefipsum  redemptionemproommtms ;  atquiDeus 
est  omnium  hominum,  nemine  excepto,  creator;  JesusChristus 
est  omnium  hominum ,  nemine  exchiso,  mediator;  pro  omnibus 
hominibus  redimendis,  nemine  excepto ,  semetipsum  obtuht  hic 
mediator  Dei  et  hominum;  crgo  Deus  vult  omnes  homincs,  ne- 
mine  excepto,  salvare. 

479.  c)  Idem  evincitur  ex  generali  scripturas  interpretandi 
regula  a  S.  Augustino  tradita,  juxta  quam  sensu  proprio  et  se- 
cundum  totam  latitudinem  suam  scripturae  verba  intelligenda 
sunt,  nisi  alia  scripturae  loca,  aut  evidens  aliquaratio  vel  polius 
traditio  aliter  exposcant;  atqui  tantum  abest  ut  in  casu  nostro 

\)  In  hunc  locuni  :„lVequesensus  est,  cit  intentio  ecclesla  pro  omnibus  oran- 

inquit,  orandum  esse  pro  omni  genere  tis,  sed  etiam  ad  singulos  j  cupit  enim 

hominum,  ut  quidam   intellijirunt,    quia  unumquemquesalvumlieri,  etnontantuni 

oon  tantum  ad   genera  huminum   respi-  ex  singulis  iiominum  generlbus  aliquos." 


166  TRACTATUS  DE  DEO. 

vel  scriplui'te  vel  ratio  vel  traditio  exigant,  ut  voces  universa- 
lissimae  apostoli  omnes  et  omm^M^  restringantur  ac  coarctentur 
sive  ad  paucos,  sive  ad  plurimos,  ac  voluntas  Dei,  de  qua  lo- 
quitur  apostolus ,  metaphorice  accipiatur,  ut  contrarium  potius 
exposcant ,  sicuti  patet  tum  ex  dictis  tum  dicendis,  et  propo- 
situni  ipsum    apostoli,  scilicet  inducendi  fideles  ad    orandam 

fro  omnibus  necessario  supponit;  ergo  ^)  ,  .  .  .  Sane  apost. 
etrus  (Ep.  II,  cap.  III,  9),  ad  omnem  excludendam  exceptip- 
nem  ab  hac  sincera  Dei  voluntate  salvandi  omnes,  ait:  Nolens 
aliquos  perire ,  sed  omnes  ad  pmmtenfiam  reverti. 

^80.  2"  Haec  eadem  veritas  probatur  ex  constanti  ecclesiaK 
universae  traditione,  cujus  testes  sunt  patres,  concilia  ac  ipsa 
ecclesia  praxis.  Jam  vero  patres  graecos  sibi  esse  contrarios  ul- 
tro  fatetur  Jansenius;  hinc  supervacaneum  ducimus  eos  com- 
memorare.  Quoad  latinos,  S.  Augustinus  S.  Prosper,  auctor 
celebratissimus  operis  De  vocatione  (/entium,  qui  credituripse 
S.  Prosper  aut,  si  cui  magis  placet,  S.  Leo  M.  consonat  patri- 


1)  Di^nus  ent  qiii  legatur  Bernardl- 
nus  a  Piconio,  ex  q,uo  probaliones  no- 
stras  (iesuuipsimu.s  in  Tiiplici  ex/jositio- 
ii<^  ad  liunc  locum,  ubi  clare  et  mirifice 
totam  lianc  apostoii  sententiam  evolvit. 
Sic  inler  c^tera  ex  sermonis  contextu 
menteni  apostoli  et  sententiaiu  evolvit: 
„Atlendo,  fi.t,  ad  apostoliscopuin  et  ser- 
monis  contextum.  Primo,  asseruit  pro 
omnibus  orandum  esse.  Haec  propositio 
universalisest,  et  nullam  prorsus  susci- 
pit  exceptionenii  nec  enim  nobis  fas  est 
qnemquam  ab  orationibus  nostris  exclu- 
dere;  bocfatetur  etiauiEstius.  Secundo, 
ut  lianc  propositionem  universaleiu  pro- 
bet  apostolus,  seu,  ut  nos  ad  iliaiu  in 
praxi  redigendam  excitet,  id  est,  ut  nos 
excilet  ad  orandum  pro  omnibus,  affir- 
inat  taleniorationem  bonani  esse,  etDeo 
pratam.  Tertio,  lioc  ipsum,  scilicet  orari 
pro  omnibus,  pulchrum  et  gratum  e.sse 
Deo,  probat  ex  eo  quod  Deus  Salvator 
Boster  rult  omnes  homines  salros  fieii,  et 
piopterea  vult  ut  ad  verilatis  cognitio- 
iieiu  veniant.  Anirmaiis  auteui  apostolus, 
^uod  Dfus  rult  omnes  honiines  fieri  stil- 
ros,  nobis  concludenduni  reliquit,  quod 
cum  Deuiii  oramus  pro  omnium  homi- 
nuiii  salute,  divinx  tunc  conformamur 
voiuntati;  quod  Deo  gratum  et  acce- 
ptuui  est.  His  omnibus  serio  et  sincere 
attentis,  sic  ratiocuior:  Si  accurate  lo- 
quilur  apostolus ,  sique  recte  probat 
(quod  in  dubium  revocare  nefas)  tam 
iate  et  universaliter  sumit  in  v.  A  o- 
mnes  homines ,  quam  in  v.  i  late  et  uni- 
versaliter  sumpsit  pro  ovmibus  hominibtis. 
Ideo  enim  vuW  a^osXolns pro  omnibusho- 


minibus  orari  a  fldelibus  ,  quia  Deus  rult 
onines  honiines  snlrari.  Sicut  ergo  pro  o- 
mnibus  prorsus  hoininibus,  nemine  ex- 
cepto,  nobis  orandum  esse  asseruit  v. 
1,  ita  ot  in  v.  4.  afflrmat  Deuiii  velle  o- 
mnes  prorsus  homines,  neuiine  excepto, 
salvos  Gevi.  Deinife,rejectis  tribus  conlra- 
riis  iHterpretationibus,  concludit :  Cuni  o- 
nines  supradictse  interpretationes  (nisi 
nostra  vera  supponatur)  sint  a  D.  Pauli 
mente  alien;E,  illiusque  infriiii^nnt  argu- 
nientum,  quod  a  simplicl  et  literali  ver- 
borum  sensu  totam  vim  suam  liabet, 
concludo  simpliciter  et  ad  literam  cre- 
dendum  esse  D.  Paulo,  gentiuni  aposto- 
lo,  veritatisque  doctori,  formaliter  et 
expresse  dicenti :  Deiis  rult  omnes  honii- 
?ies  snlrus  fieri;  credendum  et  D.  Petro 
apostoloruin  principi ,  ecclesia;  funda- 
mento  et  veritatis  columnae  confirmanti 
Paulum  et  quasi  explicanti.  Deus  ruU 
omnes  homines  salros  fieri;  ait  Paulus : 
Nolens  aliquos  perire ,  seil  omnes  att  pm- 
nitentiam  rererti,  ait  D.  Petrus,  ii.  epist. 
cap.  111,  9.  Ecce  veritatem  eamdem  pro- 
positionibus  ;jeque  uiiiversalibus,  tiim 
affirmativis  tuinnegativis,  a  duobusprae- 
cipuis  apostolis  formaliter  expressam , 
et  multis  a  D.  Paulo  rationibiis  proba- 
tam  vers.  .5, 6.  agnoscainusitaque  verita- 
tem ,  etc."  Deinde  ostendit  hanc  volun- 
tatem  non  siffni  tantumesse,  sed  bene- 
placiti,  et  in  Deo,  qua  scilicet  Deusve- 
re,  sincere  etserio  vult  etcupit  oinnium 
saliiteiii;,  imo  et  ex  partesiia  efficaciter, 
etsi  non  absolute ,  sed  conditionate,  si 
ipsi  velint  ope  gratiae  cooperari. 


PART.    III.    CAP.    II.    DE    TOLUXTATE    DEI.  167 

bus  graecis.  N«im'S.  Augustiniis ,  lib.  De  spiritu  et  litera,  cap. 
XXaIII,  luBC  habet :  Vult  autem  Deus  oinnes  homines  salvos 
fieri,  et  in  cognitionem  veritatis  renire;  non  sic  tamen,  ut  eis 
adimat  liberum  arhitrium ,  quo  vel  hene  vel  male  utentes  ,ju- 
stissime  judicentur.  Ex  quibus  verbis  hoc  invictissimum  exur- 
git  argumentum ;  Deus  ex  S.  Augustino  sincere  vult  salvos  fieri 
illos  homines,  quos  judicaturus  cst;  atqui  Deus  omnes  prorsus 
homines,  nuUo  excepto.  judicaturus  est;  ergo  Deus  ex  S.  Au- 
gustino  sincere  vult  omnes  et  singulos  homines ,  nemine,  exce- 
pto,  salvos  lieri ,  et  apostoli  verba ,  ad  qua;  manifeste  alludit 
S.  doctor,  debent  accipi  et  inteUigi  absque  ulla  arctatione  et 
exceptione.  Vim  argumenti  sensit  Jansenius ;  propterea  adipsum 
eludendum  asserit  citata  verba  non  doctrinam  Augustini,  sed 
objectionem  pelagianam  continere;  sed  frustra,  utpatetexto- 
to  contextu,  et  ex  verbis  quibus  S.  doctor  orsus  est  caput  im- 
mediate  subsequens:  Hwc  disputatio,  si  quwstioni  illi  solven- 
dw  (quare  nempe  non  omnes  salventur ,  si  tamen  Deus  vult  o- 
mnes  salvos  fieri)  sufficit,  sufficiat.  Certe  S.  doctor  de  doctri- 
na  haeretica  non  dixisset:  Si  sufficit  quwstioni  solvendw , 
sufficiat. 

481.  Patet  insuper  ex  S.  Prospero  hdelissimo  S.  Augustini 
interprete,  qui  in  responsione  ad  secundam  objectionem  vin- 
centianam,  germanam  S.  Augustini  mentem  circa  prtnesentem 
controversiam  breviteretaccurate  exponit,  dicens:  Remotahac 
discretione  quam  divina  scientia  intra  secretum  justitiw  .mw 
continety  sincerissime  credendum  ac  profitendum  est  Deum 
velle,  ul  omnes  homines  salvi  fiant.Si  (fuidemapostolus,  cu- 

jus  ista  sententia  est,  sollicitissime  prwcipit,  quod,  in  omni- 
hus  ecclesiis  piissime  custoditur,  ut  Deo  pro  omnihus  homi- 
nihus  supplicetur ;  ex  quihus  quod  multipereunt,  pereunfium 
est  meritum  ;  quod  multi  salvantur,  salvantis  est  donum.  Er- 
go  S.  Prosper  J"  agnoscit  in  Deo  sinceramvoluntatem  salvandi 
omneshomines;  2"  hanc  voluntatem  deducit  ex  priecepto  apo- 
stoliorandi  pro  omnibus,etexpraxieccIesiae  pro  omnibus  oran- 
tis,  et  hanc  divinam  voluntatem  sincerissima  Hde  credendam  et 
profitendam  affirmat,  quin  latens  Dei  consilium  quoad  gratui- 
tam  aliquorum  praedestinationem  aliquid  detrimenti  capiat:  3'* 
ex  duabus  his  veritatibus  duo  eruit  corollaria  primum:  quodmul- 
ti  pereunt ,  pereuntium  esse  meritum,  quia  Deus,  quantumex 
parte  sua  est,  sincere  voluit  eos  salvari,  et  illis  media  ad  sa- 
lutem  consequendam  idonea  contulit;  alterumvero:  quodmulti 
salvantur,  salvantis  esse  donum,  quia  Deus  gratuito  discre- 
vit  et  praedestinavit  omnes,  qui  salvantur,  ita  ut  nulli  salvan- 
rentur,  si  nullos  Deus  misericorditer  praedestinasset. 

482.  His  addimus  citatum  auctorem  librorum  De  vocatione 
gentium,  qui  lib  I,  cap.  XII,  probat  ex  sensu  et  praxi  ecclesiae 
haec  apostoli  verba:  Deus  vult  omnes  homines  salvos  fieriy 


168  TRACTATUS  DE   DEO. 

intelligenda  esse  de  omnibus  omnino  hominibus,  et  lib.II,  cap. 
XXX,  sic  loquitur :  Tribus  saluherrimis  et  veracissimis  defi- 
nifionibus  simus  innixi ,  quarum  una  profitetur  wternum  et 
proprium  divinof  esse  bonitatis,  utomnes  homines  salvosfie- 
ri  velit. 

483.  Patres  concilii  Carisiaci  contra  Goteschalcum  monachum 
praedestinatianum,  capitulo  III,  pronunciant:  Deus  omnipotens 
omnes  homines  sine  exceptione  vult  salvos  fieri ,  licet  non  o- 
mnes  salventur  i).  Quod  attinet  ad  alia  patrum  et  theologorum 
testimonia,  quaj  nos  hic  brevitatis  gratia  praetermittimus,  prae- 
sertim  vero  Magistri  sententiarum,  S.  Thomae,  Scoti,  S.  Bo- 
naventurae  aliorumque,  asserentium  apertissime  Deum,  quan- 
tum  ex  se  est,  velle  omnes  homines,  nemine  excepto,  salvos 
fieri,  dummodo  et  ipsi  velint,  per  voluntatem  nempe  a  Deigra- 
tia  praeventam;  consulatur  Tournely  ^). 

484.  Alteram  conclusionis  partem ,  quae  est  de  morte  Christi 
pro  omnibus,  quaeque  magis  ac  magis  primam  confirmat,  in- 
victissime  ostendimus  ex  apostolo,  qui  (Rom.  V,  18)  scribit: 
Sicut  per  unius  delictum  in  omnes  homines  (reatus  peccati 
pertransiit)  in  condemnationem ,  sic  et  per  unius  justitiam  in 
omnes  homines  (redemptio  pertransiit,  quantum  est  ex  parte 
Christi)  in  justificationem  vitw;  et  clarius  (II  Cor.  V,  14):  Si 
unus  pro  omnibus  mortuus  est,,  ergo  omnes  mortui  sunt.  Un- 
de  sic  ratiocinamur :  Ex  apostolo  pro  iis  omnibus  mortuus  est 
Christus,  quimortui  sunt  inAdam;  atqui  omnes  homines  (B.V. 
Maria  ex  singulari  privilegio  excepta)  et  singuli  in  Adam  mor- 
tui  sunt ;  ergo  pro  omnibus  et  singulis  mortuus  est  Christus. 

485.  Quod  confirmatur  tum  ex  aliis  S.  scripturae  locis,  e.  g. 
I  Joan.  If,  2 :  Ipse  est  propitiatio  pro  peccatis  nostris  (id  est 
omnium  fidehum) ;  non  pro  nostris  autem  tantum ,  sed  etiam 
pro  totius  fnundi,  et  alibi  passim;  tum  ex  patribus.  Sic  S.  Leo 
M.  Serm.  I  de  nativ.  cap.  I:  Sicutnullum  a  reatuliberumre- 
perit,  ita  liberandis  omnibus  venit  ^),  S.  Ambrosius,  Serm. 
VII f  in  psalm.  CXIII,  num.  57 :  Sol  ille  justitice ,  inquit , 
omnibus  ortus  est ,  omnibus  venit,  omnibus  passus  est  et  o- 
mmbus  resurrexit .  .  .  .Si  quisautemnoncredit  in  Christumf 
generali  beneficio  ipse  sefraudat;  ut  si  quis  clausis  fenestris 
radios  solis  excludat,  non  ideo  sol  non  ortus  est  omnibus , 
quia  calore  ejus  se  fraudavit  ^).  S.  Augustinus :  Enarr.  in 
psalm.  XCV,  num.  15.  Judicabit ,  inquit,  orbemterrarumin 
wijtiitate  nonpartem,  quia  non  partem  emit ;  toium  judicare 
debet,  nuiapro  toto  pretium  dedit;  et  alibi  passim,  praeser- 


1)  Apud  Labbeum,  tom.  vui,  col.  57,  3)  Edit.  Ballerin.  sermon.  xxi. 

cum  observ.  Philippi  Labbei.  4)  Dignus  est,  ul  integer  hic  lextus 

2)  De    Deo ,    quast.    xvii,    art.    10,  legatur. 
concl.  3. 


PART.    III.    CAP.    II.   DE   VOLUNTATE    UEI.  169 

tim  Contra  JulianwHy  llb.  XI,  cap.  IV,  ubi,  ut  ostenclat  o- 
mnes  contraxisse  peccatum  originale  morte  Christi  pro  omni- 
bus  utitur  tanquam  medio  demonstrationis ,  dicens :  Vnus  pro 
omnibus  mortuus  est,  ergo  omnes  mortui  sunl.  Vide  quia  con- 
sequens  esse  voluit  (apostolus),  ut  intelligantur  omnes  mor- 
tui ,  si  pro  omnibus  mortuus  est.  Quia  ergo  non  corpore ,  re- 
stat  ut  in  peccato  esse  mortuos  omnes,  si  pro  omnilms  C/iri- 
9tus  mortuus,  nemo  neget,  nemo  dubitet  qui  se  non  negat  aut 
dubitat  esse  chri-9tianum.Nhi er^o  certumexploratumque  fuis- 
set  tunc  temporis  apud  omnes ,  Christum  reipsa  pro  omnibus , 
nemine  excepto,  mortuum  esse,  nulHus  roboris  fuisset  argu- 
mentum  S.  Augustini  ad  adstruendam  in  omneset  singuh)S,ne- 
mine  excepto,  peccati  originaHs  propagationem.  Neque  aUter 
sentit  ejus  discipulus  S.  Prosper ,  qui  in  Responsione  ad  IX 
capit.  gallorum  ait:  „Cum  rectissime  dicatur  Salvator  pro  to- 
tius  mundi  redemptione  crucifixus,  propter  veram  humaniena- 
turae  susceptionem ,  et  propter  communem  in  primo  homine  o- 
mnium  perditionem ;  potest  tamen  dici  pro  his  tantum  crucifi- 
xus,  quibus  mors  ipsius  profuit  .  .  .  .  dedit  pro  mundo  san- 
guinem  suum,  et  munus  redimi  noluit."  Ergo  ex  S.  doctore 
Christus  pro  omnibus  crucifixus  est,  et  omnes,  nemine  exce- 
pto,  quantum  est  ex  seipso,  salvavit,  hcetde  facto  non  salven- 
tur,  nisi  qui  sibi  per  bona  opera,  gratia  praeveniente  facla,  ap- 
plicant  communem  istum  redemptionis  fructum.  Quod  consen- 
taneum  est  doctrinae  concilii  tridentini,  dicentis  sess.  M,  cap.III: 
„Verum,  etsi  ille  (Christus)  pro  omnibus  mortuus  est,  non  o- 
mnes  tamen  mortis  ejus  beneficium  recipiunt,  sed  ii  dumtaxat, 
quibus  meritum  passionis  ejus  communicatur."  Certe,  si  qui 
sunt,  proquorum  salute  Christus  non  estmortuus,  suntii,  qui- 
bus  meritum  passionis  ejus  non  communicatur;  atqui  ex  triden- 
tino  etiam  pro  istis  mortuus  est  Christus;  ergo,  quum  triden- 
tinum  ait  Christum  pro  omnibus  mortuum  esse,  manifeste  in- 
telligit  omnes  omnino  ,  nemine  prorsus  excepto. 


DIFFICULTATES. 

Adversus  voluntatem  Dei  salvandi  omnes. 

486.  I.  Obj.  V  Si  ex  scriptura  constaret  Deum  velle  omnium 
omnino  salutem  ,  ideo  esset,  quia  interdum  legitur  Deum  velle 
omnes  salvos  fieri;  ahqui  2"hjec  ratio  nulla  est,  quia  vox  omnis 
non  omnes  reipsa  signiticat,  sed  multos ,  ut  Gen.  VI,  12:  0- 
mnis  caro  corruperat  viam  suam;  et  ahbi  passim.  3**  Ex  eo 
omne  dubium  prorsus  tollitur,  quod  scriptura  ipsa  aperte  con- 
trarium  supponat ,  cum  antecedenler  ad  omne  meritum  dicatur 


170  TRACTATUS   DE    DEO 

(Malach.  I,  2,  3):  Jacob  dilexi ,  Esau  aufem  odioliahui,  et 
(Exod.  X,  27) :  Induravit  Dominus'  cor  Pharaonis  ;  ergo. 

^7.  Resp.  ad  l^,  Dist.  major,  ld(^o  etiame^aet,  conc.  ideo 
tantum  esset,  nejj.  Nam  id  evicimus  praesertim  ex  antithesi  in- 
ter  Christum  et  Adam,  qnam  apostolus  instituit,  nec  nonexeo 
quod  S.  Petrus  aperte  tradat  quo  sensu  velit  Deus  omnes  sal- 
vos  fieri ,  quia  scilicet  non  vult  aliquos  perire ,  sed  omnes  ad 
pmnitentiam  reverti;  ac  demum  quia  sic  ecclesiae  patres,  imo 
et  ecclesia  ipsa  citata  y  nobis  testimonia  interpretantur  juxta 
genuinam  ipsorum  vim. 

f^S.  Ad  2'",  Neg.  Ad  prob.  Dist,  AHquando ,  conc.  semper 
ac  prfficise  in  casu  nostro,  ne^. 

f^^.  Ad  3"»,  Ne^.  Ad  1«",  autemprob.  dist.  DeusEsau  odio 
habuit,  comparate  ad  majorem  dilectionem  suam  erga  Jacob, 
et  quidem  in  ordine  ad  bona  temporaha,  cowc.  absolute  etinor- 
dine  ad  aeternam  salutem,  ne/j.  *).  Quod  si  apostolus  (Rom.  IX, 
13)  Malachite  verba  refert  ad  ostendendam  gratuitam  Dei  voca- 
tionem  ad  fidem,  refert  tantum  uttypum,  quemadmodum  pa- 
tet  ex  contextu  2). 

^90,  Ad  2™,  prob.  Dist.  Induravit  negative,  speciales  gralias 
non  concedendo ,  vel  indirecte ,  conc.  positive  et  directe ,  neg. 
Induravit  enim ,  utinquitS.  Augustinus,  non  cor  illorum  (ve- 
gyptiorum)  malum  faciendo ,  sed  populo  suo  henefaciendo 
cor  illorum  sponte  malum  convertit  ad  odium  ^). 

491.  I.  Inst.  S.  Augustinus  apostoii  testimonium:  Qui  vult 
omnes  homines  salvos  fieri ,  cum  arctatione  et  limitatione  in- 
terpretatur ,  et  quidem  triplici  ratione :  1"  in  lib.  De  prwdesti- 
natione  sanctorum,  cap.  VIII,  ubi  ait  Deum  velie  omnes  ho- 
mines  salvos  fieri,  quatenusvult  omnes  salvari,  qui  reipsa  sal- 
vantur,  id  est  omnes  electos;  2"  in  Enchirid.  cap.  CV,  iibi  tra- 
d\t\\\v\d  omnes  in  textu  apostoli  sumi  de  generibus  singulorum, 
non  de  singulis  generum,  seu  distributive;  3"  lib.  De  corrept. 
et  (^rat.ca^.  XV  ubi  apostolum  intelligit  dc  voluntate  salvandi 
omneshomines  non  formali,  sed  causali,  in  quantum  Deus  fa- 
cit  nos  velle  salutem  omnium  hominum ,  ergo. 

492.  Resp.  Dist.  antec.  Ut  excludat  expositionem  pelagiano- 
rum  et  semipelagianorum ,  conc.  ut  excludat  nostram  interpre- 
tationem  de  voluntate  generali  et  antecedente,  ney.  Voluntatem 
enim  Dei  generalem  ac  antecedentem  salvandi  omnes  homines 
S.  Augustinus  nunquam  inficiatus  est,  imo  perpetuo  eam  sup- 
ponit,  ubi  agit  de  morte  Christi  pro  omnibus,  de  gratia  sufti- 
cienti  omnibus  collata,  et  in  locis  a  nobis  superius  citatis;  sed 


1)  Cfr.  Corn.  a  Lapide  ad  hunc  locum  3)  Ennrr.  in  psitl.  civ,  num.   17;  vide 

num.  54  et  seqq.  et  ex  ipso  Tirinus.  Dissert.  crit.  in  S.  T/iom.  P.  De  Rubeis 

2)Cfr.  Bernard.  aPiconioin  Tripl.  ex'  Ord.  Pr«d,  Diss.  vi,  cap.  7. 
pos.  ad  hunc  lucum. 


PART.    III.    CAP.   II.    DK   VOLUNTATE    DEI.  171 

reprobavit  abusum  islius  textus  sive  exparte  pclagianorum,  qui 
ex  eo  concludebant  Deum  velle  omnium  salutem ,  si  homines 
velint  salvari ,  at  propriis  viribus ,  non  viribus  gratiae ,  cujus 
necessitatem  illi  negabant,  sive  ex  parte  semipelagianorum,  qui 
admittebant  quidem  necessitatem  gratiae  ad  opus  bonumponen- 
dum;  sed  non  ad  desidcrandum,  volendum,  inchoandum ;  sive 
ex  eo,  quod  nuUam  peculiarem  Dei  praedilectionem  erga  electos 
praedicti  haeretici  agnoscerent,  docentes  Deumcpyw^  veile  omne» 
homines  fieri,  et  quidem  vohmtate  absolute  efticaci  ex  parte 
sua.  Quare  merito  reponebat  S.  Augustinus  Deum  volunlate  ab- 
soluta ,  efficaci  ac  consequenti  velle  salvos  fieri  solos  electos.  y 

493.  II.  Inst.  S.  Augustinus  constanter  tanquam  pelagianam 
rejecit  et  confutavit  hanc  generalem  Dei  voluntatem  salvandio- 
mnes  homines. 

49^.  Resp.  Dist  anfec.  Istorum  sensu  intellectam,  cone. 
sensu  catholico,  ne^. 

495.  III.  InsL  Ergo  hoc  ipso,  quod  voluntas  ista  generalis 
pelagianis  ac  semipelagianis  perplacuerit ,  suspecta  est,  ideo- 
que  rejicienda. 

^^^.  Re.sp.  Ney.  sequelam.  Nam  constat  non  omnin  y  qum 
hwretici  docent ,  inquitipse  Jansenius,  De  yrat.  Chr.  lib.  VIII, 
cap.  21,  essehwretica;  mos  enim  solemnis  omnium  hcnretico- 
rum  est,  utfalsisveramisceant,  miscendoque  perturbento- 
mnia ,  (fuo  venenum  quasi  melle  circumlilum  ab  incautis  cum 
securitate  hauriatur  *).  Hinc,  prout  erronea  est,  juxta  pelagia- 
norum  placita  est  rejicienda  ejusmodi  generalis  voluntas ,  prout 
cathohca  est,  juxta  catholicorum  principia  retineri  debet. 

497.  IV.  Inst.  Tam  stupidi  pelagiani  non  erant,  ut  admitte- 
rent  in  Deo  voluntatem  efficacem  salvandi  omnes  homines  quan- 
tum  in  ipso  est,  quae  tamen  non  impleatur,  non  enim  ignora- 
bant  efficacem  voluntatem  Dei  semper  impleri.  Ergo  in  eo  er- 
rabant,  quod  admitterent  generalem  illam  voluntatem  antece- 
dentem  salvandi  omnes  homines,  si  ipsi  voluerint. 

498.  Resp.  Trans.  Antec.  Dist.  Cons.  Ergo  in  eo  errabant , 
quod  admitterent  generalem  illam  volunlatem  salvandi  omnes 
homines ,  si  ipsi  voluerint  viribus  naturcs ,  conc.  viribus  gra- 
tiw ,  ney.  Ilic  enim  est  capitalis  ipsorum  error,  quem  perpe- 
tuo  impugnat  S.  Augustinus. 

499.  V.  Lnst.  Voluntas  antecedens  et  conditionata  non  sem- 
per  impletur;  atqui  S.  Augustinus  nullam  inDeo  agnovit  veram 
vohmtatem,  quae  non  impleatur.  Nam  in  Enchiridio  cap.  XCV  in- 

1)  Sic  etiamBossuet,  PrefncesurVex-  netn ;  hlnc  Comes  de  Maistre  in  op.  E- 

plic.  t/e  V  Apocalypse,  fatetur  omnem  er-  claircissement  sur  les  sncrifices ,  chap.3, 

lorem  fundari  in  veritate,  qua  quis  a-  in  annotatione:    „L'erreur,    inquit,    nc 

hutitur.  Sic  Massilon,  Disc.  sur  la  ve-  peutetre  que  la  verite  corrompue,  c'est- 

riie  de  la  telig.,  i.  point,  addit  non  esse  a-dire  une  pensee  procedante  d'un  prin- 

errorem  nisi  vitiosam  veritatis  imitatio-  cipe  inlelligent  plus  ou  moins  degrad^." 


172  TRACTATUS  DE   DEO. 

?uit:  in  clarissimn  luce  videbitur  .  .  .  quam  cefttty  immuta- 
iliSy  efHcacissima  sit  voluntas  Dei;  quam  multsL  possitetnon 
velit,  ninil  autem  velit,  quod  non  possit:  quamque  sit  verum^ 
quod  in  psatmo  canitur :  omnia  qucecumque  voluit  fecit.  Quod 
utique  non  est  verum,  si  aliqua  voluit  et  non  fecit;  et  quod 
est  indignius,  ideo  non  fecit,  quoniam  ne  fieret  ^  quod  vole- 
hat  omnipotens ,  vokmtas  hominis  impedivit.  Quod  nisi  cre- 
damus,  subdit  ca^.XCVl, periclitaturipsum  nostrce  confessio- 
nis  initium ,  qua  nos  in  Deum  patrem  omnipotentem  credere 
confitemur :  quod  cap.  XCVII  confirmat  exemplo  parvulorum  , 
qui  sine  baptismo  decedunt,  de  quibus  dici  non  potest,  quod 
salvi  facti  non  fuerint  eo  quod  noluerint;  et  adductis  Christi 
verbis ;  quoties  volui  congregare  filios  tuos  .  .  .  et  noluisti 
interrogat :  et  ubi  est  illa  omnipotentia ,  quw  in  ccelo  et  terra 
omnia  quwcumque  voluitfecit,  si  colligere  filios  Jerusalem 
voluit  et  non  fecit?l)emumca.p.  CIII,  expositistribus  superius 
memoratis  interpretationibus  apostolici  textus,  Deus  vult  etc. 
addit  aliam  quamcumque  eorumverborum  expositionem  admitti 
posse  dum  tamen  credere  non  cogamur  aliquid  Deum  omni- 
potentem  votuisse  fieri,  factumquenon  esse.  Ergo. 

500.  Resp.  Dist.  min.  S.  Augustinus  nuUam  agnovit  in  Deo 
veram  voluntatem,  quae  simpliciter  absoluta  sit,  consequens 
et  efficax  ,  quaeque  non  impilealur,  conc.  nullam  veram  vo- 
luntatem,  quae  ex  parte  Dei  sit  efficax,  et  conditionata  ex  par- 
te  creaturae,  neg.  Id  patet  ex  scopo  S.  Augustini  in  objectis 
locis  refellendi  pelagianos ,  qui  nullam  voluntatem  absolutam, 
efficacem  et  consequentem  salvandi  electos  admittebant,  sed 
omnem  Dei  voluntatem  conditionatam  posuerunt  conditione 
se  tenente  ex  parte  creaturae,  et  quidem  ex  solis  viribus 
liberi  arbitrii ,  addentes  Deum  non  posse  hominem  salvare  sine 
his  naturalibus  conditionibus  :  ad  hunc  autem  errorem  confir- 
mandum  abutebantur  textu  apostoli ,  et  verbis  Christi  quof  es 
volui  .  .  .  et  noluisti.  Caeterum  S.  Augustinum  hanc  genera- 
lem  voluntatem  antecedentem  et  efficacem  ex  parteDei,  condi- 
tionatam  autem  ex  parte  hominis  omnes  salvandi  agnovisse  pa- 
tet  ex  eodem  Enchiridio  cap.  CII,  ubi  eodem  modo  loquitur  S. 
doctor  de  voluntate  Dei  salvandi  homines  ac  de  voluntate  sal- 
vandi  omnes  angelos:  atqui  Jansenio  ipso  fatente  De  grat.  Chr. 
Ilb.  X,  c.  l.Deus  hnhuit  generalem  voluntatembenevolentice  er- 
ga  omnes  angelos ,  ex  qua  quantum  in  se  est;  omnium  bea- 
titudinem  ceternam  voluit,  omnibusque  propterea  beatitudi- 
nis  consequendce  media  sufficientissima  largitus  est ;  qui  ta- 
men  non  omnes  salvati  sunt,  neque  in  omnibus  impleta  fuithaec 
Dei  voluntas.  Ergo. 

501.  VI.  Inst.  Ille  censendus  non  est  velle  omnium  salutem 
voluntate  etiam  conditionata ,  qui  cum  per  ipsum  stet  ponere 


PART.    III.    CAP.   II.    DE   VOLUNTATE    DEI.  173 

conditionem,  per  collationem  nempe  gratiae  efficacis,  non  po- 
nit.  Atqui.  Ergb. 

502.  Resp.  Dist.  maj.  Si  conditio  ab  ipso  solo  pendeat,  conc. 
si  ab  alio  simul,  ne(/.^ic  Disf.  y/im.  Deuspotest  ponere  conditio- 
nem  largiendo  gratiam  efhcacem,  quae  nempe  talis  sit  in  actu 
secundo,  ut  dicitur,  seu  ex  libero  hominis  consensu,  cow^r.  quae 
talis  sit  in  actu  primo  seu  a  se  efficax  in  sensu  Jansenii,  Quae- 
que  necessitet  voluntatem,  7ie<f.  Sufficit  proinde  ex  parte  Dei, 
ut  dici  possit  ipsum  veram  habere  voluntatem  antecedentera 
salvandi  omnes  liomines,  si  omnibus  hominibus  largiatur  gra- 
tias  vere  sufHcientes ,  quibus  si  homines  consenserint  de  facto 
salutem  consequantur,  quod  Deus  utique  praestat,  ut  suo  loco 
Ostendemus,  prout  Jansenio  ipso  fatente  praestitit  relate  ad  o- 
mnes  angelos. 

503.  VII.  Insf.  Voluntas  illa  Dei  antecedens  et  voluntas  alte- 
ra  consequens  pugnare  inter  se  videntur;  sic  enim  Deus  vellet 
et  non  vellct  omnes  homines  salvare.  Ergo. 

504.  Hesp.  Dist.  antec.  pugnare  inter  se  videnlur ,  si  versa- 
rentur  circa  idem  objectum,  et  .mb  eodein  respectu  spectatum, 
conc.  si  suh  diverso  respeciu,  neg,  Addatur,  Deum,  juxta 
Jansenium  utramque  voluntatem  habuisse  circa  angelos  acpri- 
mum  hominem. 

505.  II,  Ohj.  l"Ex  S.Thoma  voluntas  antecedens  ea  est,  quae 
praescindit  a  circumstantiis  omnibus  creaturae,  et2°  qualemha- 
bet  judex  salvandi  hominem  homicidam ;  quaeque  3"  non  habet 
efFectum  nisi  voluntas  consequens  adjungatur,  ut  ipse  loquitur 
in  1  dist.  XLVII  q.  1  art.  2  et  quae  4  juxta  eundem  doctorem 
1  p,  q.  19.  art.  6.  ad  l.  appellanda  est  potius  i;^//<;2Y«*,  seuvo- 
luntas  secundum  quid,  quam  vera  voluntas.  Ergo  ex  S.  Thoma 
haec  Dei  voluntas,  quae  antecedit  peccatum  originale  sterilisest 
et  otiosa  velleitas  et  5"  merae  complacentiae,  qualis  est  illa,  qua 
Deus  vult  etiam  daemonum,  ac  damnatorum  salutem. 

500.  Resp.  Ad  1™,  Disf.  Praescindit  a  circumstantiis  creaturae 
personalibus  meriti  vel  demeriti,  consensus  vel  dissensus  gra- 
tiae ,  et  particularibus ,  conc.  a  circumstantiis  naturae  commu- 
nibus,  nempe  peccati  originalis,  ney.  Nam  S.  doctor  in  1.  sent. 
D.  XL\  II  art.  2  aperte  docet,  quod  voluntas  Dei  consequens  sit 
ea  nuijs  supponJit  prmscienfiam  operum;  ergo  antecedens  Dei 
voluntas  juxta  ipsum  ea  est ,  quae  praescindit  ab  hac  prwscien- 
tia  operum ,  et  ut  ibidem  loquitur,  quaepraescindit  ab  eo,  quod 
ahquis  consentit  vel  resistit  gratiw  divinw. 

507.  Ad2^,  Dist.  Si  esset  adaequata  similitudo,  co/i6r.  Siinad- 
aequata,  neg.  Jam  vero  prout  exponit  ipse  Gonetus,  haec  simi- 
litudo  adaequata  non  est  quantum  ad  omnia ,  sed  solum  quan- 
tum  ad  aliquid.  Hinc  judex  ut  provisor  particularis  nulla  media 
praeparat  reo,  quibus  ipse  capitis  poenamevadere  possit;  e  con- 
trario  Deus  ut  provisor  generahs  per  voluntatem  antecedentem, 


174  TRACTATUS    DE   DKO. 

qua  vult  omnes  homines  salvos  fieri,  dat  omnibus  media  suffi- 
cientia  ac  necessaria  ad  salutem  *). 

508.  Ad  3™,  Disl.  Principalem,  nempe  salutem,  conc.  mi- 
nus  principalem,  collationem  scilicet  gratiae  necessarite  ad  sa- 
lutem,  neg. 

509.  Ad  4"™,  Disf.  Comparate  ad  voluntatem  consequentem 
consideratis ,  ut  ipse  ibidem  loquitur,  omnibus  circumstan- 
tiis  particularibus  y  conc.  in  se,  ne^.  Quod  adeo  verum  est 
ex  mente  S.  doctoris,  ut  juxta  ipsum  voluntas  beneplaciti,  licet 
antecedens,  actuosa  sit,  et  cujus  effectus ,  inquit,  loc.  cit.  est 
ipse  ordo  nalurce  in  finem  salutis,  et  promoventia  in  finem 
omnibus  cotnmuniter  proposita ,  tam  nafuralia ,  quam  gra- 
tuita.  Quare  semper  sibi  cohaerens  S.  doctor  tum  aUbi,  tum 
hb.  III,  cont.  gent.  c.  CLIX,  subdit:  Deus  quantum  in  se  est, 
paratus  est  omnibus  gratiam  dare^  vult  enim  omnes  homines 
salvos  fieri,  et  ad  cognitionem  \irtutis  venire,  ut  dicitur  I,  ad 
Tim.  II.  Sed  illi  soli  gratia  privantur,  qui  in  se  ipsis  gratice 
impedimentum  prwstant:  .sicut  sole  mundum  illuminante  in 
culpam  imputatur  ei ,  qui  oculos  claudit ,  si  ex  hoc  aliijuod 
malum  sequatur;  licet  videre  nonpossitnisilumine  solisprw- 
veniatur;  ex  quibus  obiter  observamus  non  esse  proprium  mo- 
linistarum,  ut  quidam  dixerunt:  larga  manu  auxilia  suffi- 
cientia  otnnibus  conferre. 

510.  Ad  5'*',  Dist.  Id  est  qualem  vere  habuit  ante  ipsorum 
damnationem,  conc.  post  damnationem,  neg. 

511.  Inst.  1°  Voluntas  conditionata  est  Deo  indigna.  Sane  2* 
si  Deus  reipsa  vellet  omnium  omnino  salutem,  inutile  foret 
ipsum  orare  pro  omnium  salute;  jam  vero  ex  apostolo  debe- 
mus  pro  omnibus  orare.  Ergo. 

512.  Resp.  Ad  1™,  Dist.  conditione  se  tenenle  ex  parte  ipsius 
Dei,  trans.  vel  conc.  ex  parte  objecti,  neg. 

513.  Ad  2™,  Neg.  maj.  Deus  enim  potest  velle  omnium  sa- 
lutem  sub  conditione  orationis  nostrae ;  addo  nos  orare  pro  ec- 
clesia,  pro  pane  quotidiano,  licet  Deus  et  ecclesiae  firmitatem, 
et  panem  promiserit  ^). 

\)  Gonet  tom.  i,  disp.  4.  de  roluntnte  unde  si  ille  possel  adhibere  media  effi- 

Vei,  art.  3,  §.  2,  num.  83,  ubi  cum  sibi  cacia  ad  conservationem  mercium,   im- 

opposuisset  exemplum ,   seu    paritatem  minente  tempestate,    et    ea  tamen   re- 

mercatoris  qui  non  censetur  habere  vo-  spueret,  vel  negligeret,  non  censeretur 

luntatem  sinceram  conservandi  merces  habere    voluntalem    veraui   et  sinceram 

dum  eas  proiicit  in  mare  ad  naufragium  de   illarum   conservatione.   Deus  autem 

vitandum,    resp.  neg.    paritatem    „quia  est  causa    generalis  et  universalis  pro- 

mercator,   inquit ,    est   aliqua    persona  visor  etc."  Cf.  Ib. 

particularis,  quse  solum  intendit  bonum  2)  Cons.  Tournely  de  Deo   q.  19,  art. 

particulare,  et   utile,    non  vero  booum  10,  concl.  3. 
eommune   et  generale  totius  universij 


PART.    III.    CAP.   II.   DK    VOLUNTATE    DEI.  175 

DIFFICULTATES. 

Adversus  mortem  Christi  pro  omnibus. 

514.  I.  Obj.  Si  constaret  Christum  pro  omnibus  reipsa  mor- 
tuum  esse ,  idco  esset ,  quia  passim  in  scripturis  legitur  quod 
pro  omnibus  Christus  passus  sit,  dederit  semetipsum  reaem- 
ptionem  pro  omnibus,  aliaque  ejusmodi.  Atqui  ex  his  vocibus 
orhnes ,  omnibus  etc.  nihil  confici  potest,  cum  exploratum  sit 
ejusmodi  voces  vel  ad  paucos  restringi  vel  ad  multos ;  sic  Joan. 
XII,  32  dicitur :  si  exaltatus  fuero  a  terra  omnia  traham  ad 
me  ipsum  *) ;  Joan.  I,  9,  erat  iux  vera ,  (fuw  illmninat  omnem 
hominem  venientem  in  hunc  mundum  2)  I,  Cor.  XV,  22,  sicut 
in  Adam  omnes  moriuntur.,  ita  et  in  Christo  omnes  vivifica- 
buntur  ^) ;  licet  de  facto  Christus  nec  ad  se  omnes  traxerit,  nec 
omnes  illuminet,  nec  omnes  vivificet.  Ergo. 

515.  Resp.  Dist,  maj.  Etiam,  conc.  tantum,  ne^.  recolan- 
tur  dicta  in  probationibus;  nej^.  min.  Ad  prob.  disi.  scriptura 
has  voces  Sccpe  restringit  ac  limitat,  trans.  semper  et  in  casu 
nostro  ,  nej^.  absurdum  enim  est  concludere  numquam  in  vera 
sua  signilicatione  ac  latitudine  accipi  voces  omnes  etc.  ex  eo 
quod  eaedem  voces  interdum  limitentur. 

516.  I.  Inst.  Scriptura  in  casu  nostro  hanc  vocem  limitat  si 
expresse  affirmat  Christum  pro  multis  dumtaxat  mortuum  es^ 
se:  atqui.  Etenim  Matth.  XX,  28,  Christus  de  se  ipso  testatur 
v^nisse  animam  suam  dare  redetnptionem  pro  multis  *),  etcap. 
XXVI ,  28.  Hic  est  sanguis  novi  testamenti ,  qui  pro  multis 
effundetur  in  remissionem  peccatorum  ^) ,  seu  prout  legitur 
apud  S.  Lucam  c.  XXII,  20,  (fui  pro  vobis  fundetur ;  et  Heb. 
IX,  28.  Christus  semel  oblatus  esi  ad  multorum  exhaurienda 
peccala  ^).  Ergo> 

517.  Resp.  Dist.  maj.  Si  expresse  affirmet  Christum  pro 
multis  niortuum  esse  ita  ut  vox  multis  supponat  pro  omnibus, 
conc.  pro  multis  tantum ,  subd.  efFective ,  conc.  affective ,  neg. 
Itaque  observat  ipsemetAugustinusIib.il,  Op.imp.  cap.  CLXXV. 
Non  repugnare  omnibus  mullos  significare,  f/uia  ipsi  omnes  non 


1)  Kayoi,  idv  vy)0>d-M  ex  Trji;  yij?  ndvta?         5)  Tovto  yd^  i^t  to  ai/id  /lov,  to   T^c 
elxvoM)  7t^0(:  ifiavtdv.  xatv^i;  dtad-tjxtjg ,  to  ne^i  noXXuiv  ixxvvo- 

2)  Hv  to  q>M?   To   ai.tiO-tv6v ,  o  qpoiTiC»  fievov  «»?  aipeatv  afia^ttwv. 

ndvta   dvd-^ionov  i^xofievov  e»?  tov  xoa-         Luc.  XXii,  20.  To  vni^  VfiSv  ixxvv6/te' 

H^ov,  yov. 

3)  Slaneg  ycep  iv  t<S  Add/i  ndvte^   o-         6)  '0  X^t^o?  anai  nQoaevex9-t*'>  «*?  To 
ao&viiaxovatv ,    ovtu    xai    iv    ti^   X^t^tii  noXX<ov  aveve}{xalv  dfia^tiag. 

ftatei  i^b}onottj&-7jaovtat. 

k)  Jovvat  Tijv  S^v/riv  avtov  Xvt^ov  dv* 
T«  nokXuv. 


176  TRACTATUS   DK   DEO. 

pnuci,  sed  niulfi  sunt.  Delnde  concedimus  Cliristum  reipsa 
quoad  efFectum  seu  salutem  iu  actu  secuudo  non  mortuum  esse 
nisi  pro  multis,  quia  de  facto  non  omnes  salvantur,  sed  conten- 
dimus  quoad  affectum  ,  seu  intentionem  ejus  in  ordine  ad  me- 
dia  salutis  omnibus  obtinenda  et  applicanda  pro  omnibus,  ne- 
mine  excepto,  mortuum  esse;  quod  si  non  omnes  salvantur  ex 
culpa  solum  reproborum  est  *).  Nec  praetereundum  est  ex  col- 
latione  textus  S.  Mattha;i,  cum  textu  S.  Lucae  evidenter  consta- 
re  Christum  eliam  pro  rcprobis  sanguinem  fudisse,  siquidem 
Judas  reprobus,  prout  fert  communis  sententia,  erat  unus  ex 
communicantibus,  et  tamen  Christus  inquit  pro  vobis  funde- 
tur.  Ergo. 

518.  II.  Inst.  Atqui  ita  scriptura  restringit  vocem  omnes  ad 
multos ,  ut  multorum  nomine  non  veniant  nisi  electi ;  nam 
Apoc.  V,  9,  dicitur:  „redemisti  nos  Deo  in  sanguine  tuo  ex 
omni  tribu,  et  hngua  etc. -)."  et  Joan.  X,  15,  animam  meam 
pono  pro  ovibus  meis  ^);  et  aliis  omissis  Matth.  XV,  24,  Chri- 
stus  aperte  declarat  se  non  esse  missum  nisi  ad  oves,  (fU(K  pe- 
rierunt  domus  Israel  *).  Ergo. 

519.  Resp.  Dist.  antec.  Nisi  electi  quoad  efficaciam  in  actu 
secundo ,  seu  quoad  effectum ,  conc.  quoad  efticaciam  in  actu 
primo,  seu  quoad  affectum,  et  gratiae  necessariae  largitionem, 
nej^.  Responsio  patet  ex  dictis.  Quum  igitur  scriptura  redem- 
ptionis  beneficium  restringere  videtur,  vel  cum  dicit  Christum 
mortuum  esse  pro  electis ,  vel  pro  ovibus  suis  ut  in  locis  cita- 
tis,  vel  quum  alibi  dicit  mortuum  esse  pro  credentibus  ut 
omnis ,  qui  creditin  eum  non  pereat ,  vel  pro  iis,  qui  sunt  in 
ecclesia  tradidit  semetipsum  pro  ea;  haec  dicunlur  non  in  sen- 
su  exclu.nvo ,  sed  prwcisivo ,  id  est  praecise  aftirmat  scriplura 
Christum  mortuum  esse  pro  electis  in  sensu  a  nobis  exposito, 
nec  tamen  negat  mortuum  etiam  esse  pro  caeteris,  sed  solum 
ibi  de  illis  reticet,  quod  alibi  non  semel,  ut  vidimus,  clare  in- 
culcat.  Q\ivh\.ns  i^vomAe  redemit  omnes ,  vocavit  multos,  sal- 
vavit  paucos ,  quia  omnes  suo  modo  vocantur,  multi  credunt, 
et  pauci  perseverare  volunt. 


1)  Atqiie  hic    illorum    solutio,    quam  tium  dederit  ad  promerendum  omnibus 

plures   tamen  dare  solent,  non  videtur  gratias  necessarias  ad  saiutem ,  nec  ne; 

satis  accurata,   quum   dicunt   Christum  et  prxterea  ita  promeruit  ex  intentione 

mortuum  esse    pro  omnibus  quoad  suf-  eas  reipsa  omnibus  coafcrendi,  et  non 

ficientiam,  non  tamen  quoad  ef/icienlinm  solum  offeremli ,  quin  reipsa  tribuat  ut 

sive  efTectum.  Si  enim  sermu  esset  tan-  nonnulli  autumant. 

tum  de  sufficientia  pretii   a  Christo  so-  2)  ^Hyo^aaa?  tw  &to)  '^fiag  iv  ru  at/*a' 

luti,  jam  nulla   superesset  controversia  xlaov,  ex  miatjg  (pvXijc;  xal  ykotaatjg. 

cum  jansenistis.  Ipsi  enim  ultro  dant,  3)  Ttjv  ipv/i]Vfiov  ti&fj/A.ivTzk^  riiv  ttqo- 

pretium  san§;uinis  Christi  sufficiens  es-  fidtojv  ubi  observandum  in  grseco  textu 

se  ad  omnium  solvenda  peccata ,  imo  et  non  haberi  meis. 

damnatorum    et    daemonum  etiam.   Sed  4)  El /a,i^  eh  td  n^ofiata  td  dnoXtaXota 

coutroversta  csl    an  Christus  tale  pre-  ohov  'lo^jaijX. 


PART.    III.   CAP.   II.   DK   \OLUNTATK   DKI.  177 

520.  III.  Inst.  Pro  illis  solis  mortuus  est  Christus  pro  quibus 
oravit:  atqui  oravit  pro  solis  praedestinatis,  nam  Joan.  XVII,  9. 
Christus  sic  Patrem  orat :  non  pro  mundo  rogo ,  sed  pro  iis 
quos  dedisti  mihi  ^).  Ergo. 

521.  Resp.  Disl.  maj.  Oravit  pro  solis  apostolis,  seu  pro  so- 
lis  praidestinatis  hac  singulari  oratione,  trans.  nunquam  oravit 
pro  aliis ,  neg.  Hinc  dato  etiam ,  guod  citatis  verbis  Christus 
oraverit  pro  omnibus  et  solis  praetfestinatis  nihil  inde  concludi 
potest,  nisi  probetur  Christum  numquam  pro  aliis  orasse.  At 
vero  longe  abest,  ut  hoc  probetur,  quin  potius  contrarium 
constet;  nam  in  hac  eadem  oratione  ver.  20,  orat  pro  omnibus 
credituris  dicens:  non  pro  eis  autem  rogo  tantum,  sed  et 
pro  eis ,  qui  credituri  sunt  per  verbum  eorum  in  me :  et  ver. 
21,  orat  ut  mundus  credaty  quia  tu  me  misisti  ^):  et  Luc. 
XXIII,  34,  orat  pro  suis  tortoribus  Pater  dimitte  illis :  et  alibi 
legimus  quod  esset  pernoctans  in  oratione  Dei  3).  Ergo. 

522.  IV.  Inst.  1"  Si  Christus  orasset  pro  omnibus,  omnibus 
de  facto  obtinuisset  salutem ,  cum  Christi  oratio  semper  exau- 
dita  fuerit  a  Patre  :  Ego  sciebam,  ait  ipse  Christus  Joan.  XI,  42, 
^uia  semper  me  audis  *),  et  Heb.  V,  7,  de  Christo  dicitur: 
exauditus  est  pro  suarevereniia:  atqui  non  omnes  salvantur; 
2"  concludendum  est  igitur  cum  Jansenio,  quod  Christus  ora- 
verit  pro  quibusdam,  ut  salvarentur,  pro  aliis  ut  justificaren- 
tur,  pro  aliis  ut  crederent  sine  charitate,  et  eodem  modo  pro  his 
tribus  classibus  passus  et  mortuus  fuerit  *) ,  et  sic  omnia  co- 
hcerent. 

523.  Resp.  ad  1™,  Dist.  maj.  Si  Christus  non  semper  oras- 
set  consenlanee  cum  voluntate  Patris ,  conc.  Si  semper  oravit 
consentanee  cum  Patris  voluntate ,  neg.  Jam  vero  quum  in  Pa- 
tre,  seu  in  Deo  duplex  distinguatur  voluntas  antecedens  et 
consequens,  juxta  dicta,  relata  ad  hominum  salutem,  hinc 
Christus  conformiter  ad  duplicem  divinam  voluntatem  semper 
oravit,  semperque  exauditus  est;  id  manifestum  fit  ex  ipsius 
oratione  quamfudit  in  orto  dicens:  Pater,  si  fieri  potest  trans- 
eat  a  me  calix  iste,  veruntamen  non  .sicut  Ego  volo,  sed 
sicut  tu:  quae  oratio  erat  conditionata,  et  conformis  voluntati 
Patris;  quum  igitur  voluntas  Dei  antecedens  sit  ut  omnes  sal- 
ventur ,  consequens  vero  ad  praevisionem  meritorum ,  ut  non 
salventur,  nisi  qui  gratiis  usque  ad  mortem  bene  usi  fuerint. 


\)0v  Tteql  tov  xoofiov  i^oitoi,  ctlkd  Tte^l  Luc.  VI,  12.  AiavvxXeqtvmv  iv  r^  nqa- 

b>v  di<fo»cd?  ft,oi.  aev/fj  tov  Qeov. 

2)  Ov  Tte^l  tovroiv  de  e^ojTw  /u,6vov ,  ak-  4)  'Eyo)  6e  ij&tiv  ort  ndvrore  fiov  axavei?. 
Xa  xai  Tte^t  roiv  7tt^eva6vro)v  6cd  rov  Ao-  Heb.  loc.  cit.  Elaaxovo&eis  ano  r^? 
yov  avroiv  elg  i/ne.  evXafielag. 

Iva  6  xoofio?  m?evati  oti  av  fie  dni^et-  5)  Lib.   iii,  De  gr.  Chr.  cap.  21,  pag, 

^a?.                       ,        ',         „  1^*J  col.  2. 

3)  Luc.  loc.  cit,  ndxeo  dqie?   avtoii. 

T.  IV.  12 


178  TRACTATUS    DE    DEO. 

hinc  Christus  in  eodem  sensu  oravit,  et  exauditus  est;  quin 
tamen  omnes  de  facto  salventur. 

524.  Ad  2'",  Disf,  In  ordine  tamen  ad  salutem  ab  ipso  in- 
tentam  quam  credentes,  et  justificati  bene  utendo  gratiis  sibi 
concessis  possint  obtinere ,  conc.  ut  non  consequerentur  nisi 
gratias  temporales  tidei  et  justificationis  per  exclusionem  salu- 
tis ,  ne^.  hoc  enim  abhorret  u  Dei  idea ,  qui  non  aho  fine  ejus- 
modi  gratias  largiretur,  nisi  ut  homines  deterius  damnarcntur. 

525.V./w#^.  Juxla  S.Aug.hb.XXIde  civ.  cap.  XXIV,  .9«  de  ali- 
quihus  ccrta  esset  (ecclesia) ,  quod  prwdestinati  sint  in  leter- 
num  ignem  ire  cum  diaholo,  1"  tam  pro  eis  non  oraret,  quam 
nec  pro  ipso.  Atqui  Christus  noverat  reprobos  ad  aeternum 
ignem  destinatos.  Ergo  pro  eis  non  oravit,  2°  imo  nec  mortuus 
est,  alioquin  poenas  luisset  peccalis  reproborum  debitas,  qui 
proinde  jam  damnari  non  possent. 

526.  Resp.  Ad  1™,  Di.st.  mqjor.  Non  oraret  consequenter 
ad  praevisam  eorum  damnationem,  conc,  non  oraret  antece- 
denter  ad  ejusmodi  prajvisionem,  neg.  sic  dist.  conseq.  Chri- 
stus  pro  eis  non  oravit  consequenter  ad  praevisam  eorum  da- 
mnationem ,  conc.  antecedenter  ac  praecisione  facta  ab  usu  vel 
non  usu  gratiarum  quas  ipsis  promeritus  est,  neg.  Reprobatio 
enim  non  est  nisi  effectus  abusus ,  seu  non  usu  gratiarum ,  gra- 
tias  autem  ad  salutem  necessarias  Deus  ex  S.  Thoma  loc.  cit.  et 
nos  suo  loco  ostendemus,  omnibus  concedit,  quia  vult  omnes 
homines  salvos  fieri,  misitqueFilium  suum  ut  daret  semetipsum 

Ero  omnibus,  proprio  enim  Filio  suo  non  pepercit,  sed  pro  no- 
is  omnibus  tradidit  illum,  ul  ait  S.Pauhis  *),  utquemadmodum 
omnes  in  Adam  mortui  sunt,  sic  Christo  quantum  ex  se  erat, 
vivilicarentur. 

527.  Ad  2"»,  Dist.  Poenas  luisset  peccatis  reproborum  debitas 
conditionate ,  conc.  absolute,  ?ieg.  Nempe  Christus  passione 
sua  meruit  pro  omnibus  gratias  quibus  homines  bene  utentes 
applicarent,  sibi  merita  mortis  suae,  quae  conditio  si  ab  homi- 
nibus  impletur,  remissionem  peccatorum  consequuntur  et  sal- 
vantur;  si  non  impletur,  damnantur  et  perevint,  prout  damnan- 
turreprobi,  qui  conditionem  istam  non  implent,  el  ideo  non 
implent,  quia  nolunt  implere,  ita  ut  nemo  dicere  possit  per 
Deum  abest  quominus  salvus  sit  2). 

528.  II.  Otjj.  Ex  SS.  patribus.  S.  August.  tr.  I,  in  epist.  Joan. 
n.  8,  expendens  verba  illa  ipse  est  propitiatio  ...  pro  totius 
mundi  intelhgit  mundi  nomine  ecclesiam,  pro  qua  sola  Chri- 
stus  mortuus  est;  tract.  autem  LII  in  Joan.  expendens  illud 
Christi  omnia  traham  ad  me  ipsum  exponit  de  omnihus  prce- 
destinatis ,  sic  lib.  XXI,  de  civ.  Dei  cap.  XXIV,  exponens  verba 


1)  Rom.  8,  32.  2)  Eccli.  15,  11. 


PART.    III.    CAP.    II.    1)E   VOLUiXTATK    DEI.  170 

apostoli  Rorn.  XI,  concliisit  omnla  in  incredulitnte,  ut  omnium 
misereatur,  inquit,  omnium  itaque  miseretur  vasorum  mise- 
ricordiw  . . .  eorum  scilicet,  quos  ex  gentihus,  et  eorum  quos 
ex  judwis  prwdestinavit ,  tiocavit ,  justificavit ,  glorificavit; 
non  omnium  hominum ,  sed  istorum  omnium  neminem  da- 
mnaturus ,  quia,  ut  scribit  ad  Evodium  epist.  CLXIX  alias  CIl 
Non  perit  unus  ex  illis ,  pro  quihus  mortuus  est  Christus , 
atquc  ut  habet  in  lib.  1  de  adalt.  conjugiis  cap.  XV,  omnis,  qui 
sanyuine  Christi  redemptus  est  ,  homo  est  ,  non  tamen 
omnis,  qui  homo  est,  etiam  sanguine  Christi  redemptus 
est.  Ergo  juxta  S.  Augustinum  Christus  pro  solis  credentibus , 
seu  pro  solis  potius  prffidestinatis  mortuus  est.  His  addi  possunt 
Prudentius  episcopus  trecenis  in  tractatoria;  nec  non  S.  Remi- 
gius  episcopus  lugdunensis  in  lib.  de  trihus  epistolis,  et  in  lib. 
de  tuenda  veritate  scripturce,  ubi  capitulum  IV,  carisiacum 
de  Christi  morte  pro  omnibus  velut  absurdum  et  erroneum  re- 
prehendit;  item  conciHum  valentinum  III,  damnans  eundem  ca- 
nonem  carisiacum,  definiensque  Christum  pro  solis  credentibus 
mortuum  esse;  synodi  lingonensis,  et  tullensis  quarum  ca- 
pitula  confirmavit  Nicolaus  I,  *).  Ergo. 

529.  Resp.  I.  Ergo  juxta  citatos  auctores  Christus  saltem 
mortuus  est  etiam  pro  reprobis  fidelibus ,  ac  proinde  non  pro 
solis  praedestinatis,  ut  cum  praedestinatianis  contendit  Jansenius. 

530.  Resp.  II.  Dist.  cons.  Ergo  juxta  allatas  patrum  et  con- 
ciliorum  auctoritates  Christus  pro  solis  credentibus  mortuus 
est,  imo  pro  electis  ad  obtinendam  eis  de  facto  lidem  vel  salu- 
tem  cohaerenter  ad  voluntatem  Dei  consequentem ,  conc,  pro 
solis  credentibus,  vel  electis  mortuus  est  ad  exclusionem  infi- 
delium  et  reproborum  ita  ut  eis  non  promeruerit  media,  sive 
gratias  necessarias  ad  fidem  ac  salutem  cohferenter  ad  volunta- 
tem  Dei  antecedentem,  neg.  dummodo  haec  principia  probe  te- 
neantur,  difficile  non  est  illas  patrum  ac  conciliorum  sententias, 
quae  specie  sibi  contrariae  videntur,  conciliare. 

531.  Neque  omittendum  est  1°  scopum  patrum  et  concilio- 
rum,  quae  nobis  opponuntur,  esse  pelagianorum  ac  semipela- 
gianorum  erroneam  et  haereticam  doctrinam  evertere  de  aequali 
Dei  et  Christi  afFectu  erga  omnes  sive  praedestinatos  sive  repro- 
bos ,  adeo  ut  utrorumque  discretio,  ut  saepius  diximus,  a  solis 
pendeat  naturw  virihus. 

532.  2"Has  auctoritates,  si  ad  vivum  resecari  deberent,  aeque 
premere  adversarios,  qui  concedunt  Christum  obtinuisse  repro- 
bis  gratias  saltem  temporales. 

533.  3"  Capitulum  IV  carisiacum  damnatum  tum  a  synodis 
valentina,  ac  tuUensi,  tum  a  S.  Remigio  lugdunensi  errore  fa- 


1)  Jans.  Toui.  3,  lib.  3,  c.  21,  p.  103,     col.  2.  .4.  Item  p.  165,  col.  2,  C. 

12  * 


180  TBACTATUS   DE    DKO. 

cti  deceptis,  eo  quod  piitaverint  eo  sensu  concililim  carisiacum 
definivisse  Christum  pro  omnibus  mortuum  esse,  ut  mortuus 
pariter  fuerit  pro  daemonibus  ac  damnatis  ').  Prudentius  autem 
trecensis  nuUius  hac  in  parte  auctoritatis  est,  utpote  qui  ad  er- 
rores  prcedestinatianorum  declinaverit 


PROPOSITIO  III. 

Deus  voluntate  seria  et  antecedente  vult  etiam  infantes  de- 
cedentes  sine  baptistnate  salvos  fieri ,   et  Christus  pro 

iisdem  rnortuus  est. 

534.  Haecpropositiopia  est  et  communis  inter  theologos:  nam 
eadem  argumenta,  quae  miHtant  pro  generali  Dei  voluntate  sal- 
vandi  omnes  prorsus  adultos  aequ-e  mihtant  pro  voluntate  Dei 
salvandi  omnes  infantes,  quacumqu«  demum  ratione,  ex  hac 
vita  sine  baptismo  eripiantur;  imo  majorem  quodammodo  vim 
pro  infantiuni  salute  prajseferre  videntur,  quatenus  infantes  ea 
impedimenta  divinae  gratiae  non  opponunt,  quorum  tamen  sa- 
lutem  Deum  quantum  ex  se  est  vere  exoptare  ac  velle  osten- 
dimus. 

535.  Quare  generali  hoc  solo  argumento  hanc  propositionem 
evincimus :  Deus  sincere  vult  etiam  istorum  infantium  salutem, 
si  Christus  et  pro  his  infantibus  sanffuinem  suum  fudit  ac  mor- 
tuus  est,  ut  ipsi  pariter  m  eo  viviticarentur^  atqui. 

536.  Jam  vero  minor  evidenter  patet  ex  auctoritate  apostoli 
II,  Cor.  V.  14,  15:  si  unus  pro  otnnibus  mortuus  est,  ergo 
omnes  rnortui  sunt:  et  pro  ommbus  tnortuus  est  Chri.stus  2) 
in  quae  verba  haec  habet  S.  Augustinus  hb.I,  Op.imp,  contra  Ju- 
hanum  cap.  LXIV,  unus  pro  omnibus  mortuus:  eryo  omnes 
mortui  sunt.  Conclusio  hwc  apo.stoti  invicta  est^  ac  per  hoc^ 
(juia  et  pro  parvulis  mortuus  est,  profecto  etiam  parvuli 
mortui  sunt  et  ik  hb.  II,  cap.  CLXIII,  clamat  apostolus :  ergo 
omnes  mortui  sunt ,  et  pro  omnibus  mortuus  e-s-t;  et  vos  re- 
clamatis:  non  sunt  mortui  parvuli:  clamate  et  quod  sequi- 
tur;  ergo  non  pro  ipsis  mortuus  est.  Ergo. 

537.  Ad  praeoccupandas  adversariorum  difficultates  notan- 
dum  est  hanc  Dei  voluntatem  antecedentem  sub  duplici  respe- 
ctu  conditionatam  diciposse;  tum  scilicet  ex  parte  parentum, 


1)  Patet  ex  ipsis  verbis  can.  iv  conc.  tarium  historicum  Caroli  duPlessis  iPAr- 

valent.  m  apud  Labbe  tom.  8,  coi.  136  gentre   soc.   Sorbon.  Lut.  Pnr.  1709  cap. 

et  can.  iv  conc.   tullens.   iisdern  verbis  7  et  8.  ,  ,    ^ 

concepti   ac   can.    iv.    syn.  valent.  ibid.        2)  El   el?  vneQ  ncivxmv  aTted-ctvtv ,  a^a 

fol.  690.  Cf.  de  hoc  arg.  Petav.  lib.  xviii  ot  Ttavte?  dnid-avov  xai  vnk^  ndvxmv  a- 

(fe  Incarnnt.  c.Set  seqq.  et  de  prsedesti-  niO-avev. 
nat.   ad   gloriam  et  reprobat.   Commen- 


PART.    III.    CAP.    II.   DE   VOLUNTATE   DEI.  I8l 

tum  ex'parte  ordinarii  naturae  cursus,  quatenus  Deus  quantum 
ex  se  est  velit  quidem  ethos  salvos  fieri,  et  applicari  ipsis  media 
illa  generalia,  quae  et  pro  ipsis  praeparavit,  dummodo  tamen 
non  obsistat  reali  istorum  applicati«ni  vel  perversa  parentum 
voluntas,  aut  aKquaipsorum  culpaae  negligentia;  vel  dummodo 
non  obstet  ordinarius  naturae*  cursus,  quem  ipse  utpote  provi- 
sor  universalis  non  vult  perturbare  et  impedire  ad  hoc  ut  istis 
infantibus  in  particulari  salutis  media  de  lacto  applicentur;  aho- 
quin  perpetuo  ad  miracula  confugere  deberet..  Hinc  antecedens 
fiaec  Dei  voluntas  juxta  nostrum  concipiendi  modum  ratione 
prior  est  praevisione  istorum  impedimentorum ,  e  contrario  vo- 
luntas  Dei  consequens  circa  eftiectivam  infantium  salutem  et 
perditionem  ea  est,  quae  eorumdem  impedimentorum  praevi- 
sionem  subsequitur.. 

DIFFIGULTATES; 

538.  I.  ObJ.  Deus  non  vult  salutem  illorum'  quibus-  nuHa  prae- 
paravit,  aut  confert  media  ad  salutem  consequendam  idonea: 
atqui  tafes  saltem  infantes  sunt  in  utero  matris  morientes.  Ergo. 

539.  Hesp.  I.  Dist  maj.  Quibus  nulla  praeparavit  aut  con- 
fert  media  ad  salutemconsequendam  idonea  nec  immediate,  ne- 
que  mediate,  trans.  saltem  mediate,  ne^.  tales  sunt  infantes 
isti  quorumparentibusDeusauxilium' sufficiens  et  idoneumcon- 
fert  pro  loco  et  tempore,  quo  non  solum  propriae,  sed  etiam 
saluti  filiorum  prospiciant.  Ita  auctor  librorum  de  vocat.  gen- 
tium  lib,  II,  cap.  XXIII,  non  irreli^iose  arbitror  credi ,  inquit , 
neque  inconvenienter  intelliffi  quod  isti  paucorum  dierum 
homines  ad  illam  pertineant  g.rati(B  partem ,  quo}  universis 
semper  est  impensa  natiombus,  qua  utique,  si  bene  ute- 
rentur  eorum  parentes^  etiam  ipsi  per  eosdem  juvarentur. 
Semper  proptcrea  supponitur  aliqua  culpa  ex  parte  parentum 
aliorumve  quorum  curae  commissi  sunt  ob  quam  infantes  dece- 
dunt  sine  regenerationis  lavacro, 

540.  Resp.  II.  Dist.  maj.  Non  praeparavit  media  ad  salutem 
idonea  ex  defectu  vel  parentum,  vel  naturalis  causarum  se- 
cundarum  wdinis,  quem  Deus  ut  provisor  universalis  impedire 
non  vult,  conc.  ex  defectu  conferentis,  nempe  Dei,  neg.  S. 
Thomas  in  IV  sent.  D.  VI,  q.  1,  a.  1,  ad  1,  dicendum,  inquit, 
quod  non  ex  defectu  divinw  misericordiw  (infantibus)  in  ma- 
ternis  uteris  existentibus  remedium  non  exhibetur,  sed  quia 
non  sunt  capaces  illius  remedii  ...  quia  non  possunt  .mbjici 
operationi  ministrorum  ecclesice ,  per  quos  talia  remedia 
ministrantur.  Quia  scilicet,  ut  observat  Suarez  lib.  IV,  de  pro- 
videntia  gratiae  circa  reprobos  cap,  IV,  n.  10,  divinae  voluntatis 
elTectus  circa  aeternam  salutem  horum  parvuIorum,habet  ratio- 
nem  cujusdam  intentionis  illius  finis  quatenus  per  media  com- 


182  TRACTATUS   DE  DEO. 

parari  potesf:  seu  iit  loquitur  n.  12,  per  quw  salus  af)pUcari 
solet^).  Utraque  rcsponsio  bona  est;  eam  quilibet  seligat,  qua? 
magis  sibi  arriserit. 

541.  II.  Ohj.  S.  Augustinus  sensit  Deum  nuUo  modo  velle 
istorum  infantium  salutem:  caeteris  enim  locis  pr<etermissis,  ep. 
CCXVII,  n.  17,  ad  Vitalem  ita  loquitur  S.  doctor:  Quomodo 
dicitur  omnes  homines  eam  (gratiam)  fuisse  accepturos  . . . 
cum  multis  non  detur  parvulis ,  et  sine  illa  plerique  morian- 
tur ?  ...  Et  aliijuando  cupientitms,  f'e.stinantibus(fue parenti- 
bus  ^  ministris  (fuoque  volentibus  ac  paratis  Deo  nolentCy 
non  detur,  cum  repente ,  antequam  detur,  expirat,  pro  quo, 
ut  acciperet ,  currebatur.  Ergo. 

542.  Resp.  Neg.  antec.  Ad  prob.  Dist.  Deo  nolente  volun- 
tate  consequente,  conc.  voluntate  antecedente,  vel  neg.  vel 
subd.  voluntate  negativa,  non  tollendi  scilicet  illa  impedimenta, 
6'0/if .  voluntate  positiva,  seu  ex  directa  ordinatione  impedimen- 
torum ,  neg.  Excludit  S.  doctor  voluntatem  solum  efficacem  et 
absolutam,  non  autem  conditionatam  qualem  nos  propugna- 
mus.  Id  patet  ex  eo ,  quod  S.  Augustinus  locis  supra  adductis 
habuerit  mortem  Christi  pro  istorum  parvulorum  salute  obla- 
tam,  ut  principium  inconcussum  quo  utitur  ad  demonstrandam 
in  omnes  peccati  originjilis  propagationem.  Manifestum  est  au- 
tem  Christum  mortem  suam  non  obtulisse  pro  salute  illorum, 
quorum  salutis,  nequidem  antecedentem  et  conditionatam  in 
Deo  voluntatem  existere  sciebat. 

543.  Inst.  Non  desunt  cathohci  theologi,  qui  negent  Deum 
velle    parvulorum   istorum   salutem  quique  propterea    negent 

1)  Cf.  lib.  4,  de  proridentin  grat.  cap.  tia  recederc;  sie  enim  scribit  inl.p.  S. 

'4   iibi    fuse   haec   evolvitur    materia,   et  Thom.  q.  cvi,  cap.  .3.    „Caeterum  tribiis 

rejpcta    illorum  theologoriim  sententia,  de  causis  dicere  pussuinus  Christum  pro 

qui  voluntatem  Dei    circa  horum  infan-  omnibus   parvulis    mortuum    esse,   qiii 

tium  salutem  exponunt  demeraquadam  tamen  pro  da;monibiis  nullo  modo  mor- 

coinplacenlia,   qu;e  rcperiri    in  Deo  po- '  tiius  dicitur:  primo  ,  quia  communis  e- 

tesl  etiam  quoad  damnatos,  pergil  exi-  rat  causa  pai"vulorum  et  omniiim  homi- 

mius  doctor  ostendere  qiiomodo  veraac  num  ,    ob  quam  venerat,   et  pro  qua  o- 

proprie  dicta    sit  in  Deo  voliintas  circa  ravit,    extra    quam  da;mones  omnino  e- 

saliitem  talium  infanlium,    et    quomodo  rant.    Secundo    (|uia   Jiiste  et  pie  credi- 

vere  ac  proprie  pro  iisdem  Christus  mor-  mus  Christiim  non    expresse   denegjasse 

tuiis  fuerit,  etsi  saliitem  et  fructum  Chri-  ullis  parviilis  merilum  suiim,   et  a  fru- 

sti  mortis  de  facto  noii  ronsequantur  ob  ctii  suji  passionis  apud  Patreni  eos  ex- 

iiiipedimenta  recensita  qu;e  Deus  vince-  clusisse,  siciit  djBmones  rejecit.   Teitio, 

re  ac  siiperare  non  intendit  generali  il-  quia  non  minus  pie  affirmare  po.ssiiiiiiis 

la  volunlate,  vocalque  hanc  sententiam  Christum    voliintate    simplicis    alfccliis 

commiinioreiii    inter    theologos.     Ibique  omnihus  parvulis,  nemine  excepto,  etiaiii 

argumenla    Vasqiiezii    in   /.     P.  Difpuf.  post  peccatum  priiui  parentis,    saluteui 

xcvi,  cap.  2,  soluta  inveniuntur;  profe-  desiderasse,    sicut  sibi    ipsi  vitain  con- 

cto  si  Vasquez  pr;fividissel  abiisum  quein  cupivit;   alque  ita  pro  omnibus  orasse  , 

«u;e   sententifle    faclurus   erat  .Tanseniiis  iit    salutem   consequerentur ,    siciit    pro 

in    eam    minime   concessisset.   Id  ipsum  se,  iit  liberaretur  a  morte,  sed  cum  ea 

de  nonniillis    aliis  recte  pronunciare  li-  conditione,    quam    pro  se  facla  adjcrit: 

cet.  rerinitamen    iioii    uieri ,    seit    lna  roliiiihis 

Addo    Vasqueziiim     fortasse    nonnisi  /?«/."  Deinde  dicta  confirmat  anctoritate 

veibis  a  comiuiini  theologorum   senten-  S.  Prosperi. 


PART.    III.    CAP.    II.    DE   VOLUNTATE    DEI.  183 

Christum  pro  illis  proprie  mortuum  esse;  sed  solum  quoad 
causas  communitatem  et  sufticientiam  pretii  mortuum  esse  con- 
tendant.  Ergo. 

544.  Resp.  Dist.  Sed  immerito ,  quique  manifeste  contradi- 
cant  apostolo ,  conc.  jure  ac  juxta  apostoli  doctrinam,  ne^.  Ma- 
nifeste  enim  istorum  theologorum  sententia  adversatur  aposto- 
lo  dicenti:  Si  unus  pro  omnibus  mortuus  est^  ergo  omnes 
mortuisunt;  juorum  verborum  hic  sensus  est:  si  unus  mor- 
tuus  est  ad  hoerandos  omnes  a  morte,  ergo  omnes  per  pecca- 
tum  mortui  sunt :  ahoquin  ut  per  se  patet,  nuUa  esset  illatio  ab 
apostolo  facta.  Praeterea  haec  verba  unus  pro  omnibus  mor" 
tuus  e,9t  sumi  debent  in  sensu  obvio  et  proprio :  atqui  Sumpta 
in  sensu  obvio  et  proprio  significant  Christum  mortem  suam 
Patri  obtuhsse  ex  smcera  voluntate,  ut  omnibus  prodesset  ad 
salutem.  Ipso  enim  Jansenio  fatente  (qui  certe  hac  in  parte  su- 
spectus  esse  non  debet)  Christum  esse  passum,  crucifixum, 
mortuum ,  se  redemptionem  dedisse ,  vel  propitiatorem  esse 
pro  omnibus ,  plus  aliauid  dicit ,  quam  nude  pretium  suffi- 
ciens  obtulisse ,  quod  lis  applicari  nolit.  Illud  enim  indicat, 
intentione  morientis  pretium  pro  illis  oblalum  esse ,  ut  ejus 
oblatione  placatus  Pater  eos  reipsa  de  sermtute  liberaret  *). 
Hic  est  fidehum  sensus,  et  sensus  ipsius  S.  Augustini,  ut  supe- 
rius  ostendimus.  Ad  haec  porro  si  attendissent  doctores,  qui 
nobis  opponuntur,  nunquam  profecto  ex  inconsideratione  in  il- 
lam  descendissent  sententiam.  At  rursum  de  hoc  argumento  in 
tractatu  de  gratia. 

1)  Tom.  3  lib.  3,  cap.  21,  p.  164,  col.  i.  B. 


o 


D  i:   D  E  o 

EJUSQVE  ATTRIBUTIS. 
PARS  QUARTA 

I>E  PROVIDENTIA  AC  DE  PRAEDESTINATIONE. 

545.  -^d  divinam  scientiam  simul  et  voluntatem,  ut  ani- 
madvertit  S.  Thomas  in  procemio  quaestionis  XXII  potissimum 
spectat  tum  generalis  rerum  omnium  providentia,  tum  peculia- 
ris  sanctorum  praedestinatio ;  quare  ordo  doctrinae  postulat,  ut 
de  his  distinctis  capitibus  mox  disseramus.  De  divina  autem 
seu  beatifica  visione ,  quae  est  praedestinationis  objectum  et  finis 
commodius  agemus  in  tractatu  de  Deo  Creatore. 

C  A  P  U  T    I. 

DE  PROVIDENTIA. 

546.  Recte  divina  providentia,  quae  a  procul  videndo  dicitur, 
definitur  a  S.  Thoma  1.  p.  q.  22.  a.  1.  ratio  ordinis  rerum  in  fi- 
nem  in  Deo  existens  *).  Duo  providentia  complectitur,  ipsam 
rerumomnium  ad  suos  fines  ordinationem ,  quae  pertinet  adin- 
tellectum,  et  istius  ordinationis  per  media  idonea  in  tempore 
executionem,  quae  spectat  ad  voluntatem. 

547.  Praeter  epicureos  divinam  providentiam  negarunt  fata- 
listae ,  nec  non  ii  omnes ,  qui  universalia  quidem  a  Deo  procu- 
rari  affirmarunt,  non  autem  singularia,  ac  minima  quaeque; 
item  ex  recentioribus  illis  philosophis,  qui  ita  in  omnibus  vident 
causarum  secundarum  efFectionem,  ut  nuUibi  Dei  operationem 
agnoscant,  qui  etsi  conceptis  verbis  providentiam  haud  negent, 
ita  tamen  se  gerunt  et  loquuntur  ac  si  nulla  Deiprovidentia  es- 
set.  At  nedum  fides  docet,  verum  etiam  ratio  persuadet  Deum 
res  creatas  cunctas ,  hcet  minimas  actusque  nostros  etiam  libe- 
ros  infinita  sua  providentia  temperare. 

I)  Praeclare  a  Scneca  ep.  ixxi.  13  edit.  Taur.  providentia  dicta  fuil  „9terna 
ars  cuncta  temperantis  Dei." 


PART.   IV.   CAP.  I.  DE  PROVIDENTIA.  185 

PROPOSITIO 

Datur  in  Deo  providentia,  quw  ad  omnia  et  singula  se  se 

extendit. 

548.  Propositio  ad  fidem  spectat:  nihil  enim  est  in  sacris  li- 
teris  magis  expressum  quam  Dei  providentiam  se  se  ad  omnia 
porrigere;  sic  Sap.  XII  13.  dicitur:  Non  est  alius  Deus  ^  quam 
tu,  cui  cura  est  de  omnibus ;  et  ps.  CXVIII  91,  Ordinatione 
tua  perseverat  dies,  quoniam  omnia  serviunt  tibi;  sortes  ipsae, 
quibus  nihil  magis  fortuitum  videtur  teste  Salomone  in  Prov.  c. 
XVI  33.  mittuntur  in  sinum ,  sed  a  Domino  temperantur.  De- 
mum  Christus,  ne  plura  congeram,  apud  Matthaeum  et  Lu- 
cam  *)  distinctissime  tradit  volatiha  coeii,  hortorum  HHa,  foenum 
agri ,  et  capillos  capitis  Dei  omnino  subjici  providentiae ,  ita  ut 
illorum  nec  unum  cadat  absque  ejus  imperio,  ex  quibus  inde 
colligit  idem  Christus  multo  magis  nihil  esse,  vel  minimum  in 
humanis  actibus,  quod  ab  ejus  providentia  ordinatum  non  sit. 

549.  Id  ipsum  confirmatur  ex  ratione ;  nam  omnia  argumen- 
ta,  quae  superius  ad  probandamDei  existentiam  allata  sunt  ejus- 
dem  etiam  providentiam  evincunt,  quod  ita  S.  Thomas  loc.  cit. 
ostendit.  Si  enim  Deus  adspectabilis  hujus  mundi  est  conditor, 
omnia,  quae  in  eo  bona  sunt  Deo  tribuamus  oportet;  inter  bona 
autem  hujus  universi  numerari  profecto  debet  rerum  omnium 
ad  certos  fines  ordinatio,  quam  ignorare  aut  inficiari  non  po- 
test  nisi  is  qui  mirabiles  constantesquenaturae  leges  stupide  non 
considerat;  ergo  hujus  quoque  ordinis  auctor  est  Deus,  sive  in 
Deo  est  providentia ,  et  ratio  ordinis  rerum  in  finem. 

550.  Eandem  vero  ad  quaecumque  prorsus  extendi  probat 
art.  seq.  cum  enim  Deus  semper  agat  propter  finem,  quidquid 
agit  in  suum  etiam  finem  dirigit,  tam  late  igitur  patereDeipro- 
videntia  debet  quam  ejus  efficientia;  atqui  haec  ad  singulas  res 
tametsi  vihssimas  diffunditur;  ergo  etilla,  Itaque  ut  omnes  crea- 
tae  res  existentiam  sui  auctoris  ostendunt;  sic  ordo  in  illis  elu- 
cens  summi  provisoris  praesentiam,  sapientiam,  praestantiam- 
que  demonstrat, 

551.  Jure  proinde  Clemens  Alex.  Strom,  hb.  IV  Qui  provi- 
dentiam ,  inquit ,  esse  non  putat  revera  atheuin  se  putat;  et 
lib.  V  Nec  responsionem ,  sed  pmnam  mereri  testatur  eum, 
(fui  demonstrari  siln  petit  esse  providentiam.  Caeteros  patres 
omitto ,  excribendi  enim  libri  integri  essent,  si  testimonia  huc 
spectantia  afferre  quis  vellet  2). 

1)  Maltli.  VI.  26  et  «eqq.   Luc.  xii  22       2)  Cfr.  Pelav.  lib.  8  de  Deo  capp.  l-5j 
ct  seqq.  el  Lessiut$  in  opusc.  De  provitl.  Numinu. 


186  TRACTATUS    DE   DKO. 

552.  Ad  praecavendas  difficultates  notandum  est,  quod  etsi 
Deus  rebus  omnibus  provideat,  non  providet  tamen  omnibus 
immediate.  Providet  scilicet  immediate ,  cum  per  se  solum  me- 
dia  exequitur;  mediatevero,  cum  media  exequitur  per  causas 
secundas.  Quod  quidem  facit ,  ut  ait  S.  Thomas  q.  c.  a.  3.  non 
propter  defectum  suos  virtutis ,  sed  propter  ahundantiam 
suw  bonitatisy  ut  dignitatem  causalitatis  communicet.  Sive 
autem  provideat  immediate ,  sive  mediate,  semper  assequitur 
finem  ultimum  et  generalem,  nempe  gioriam  suam.  At  non 
semper,  quod  sedulo  notandum,  assequitur  fines  particulares , 
quia  non  omnes ,  sed  aliquos  tantum  mtendit  efficaciter ,  alios 
vero  solum  intendit  conditionate.  Adrationem  autem  perfectae 
providentiae  non  requiritur,  ut  finem  inefficaciter  et  conditio- 
nate  tantum  volitum,  provisor  assequatur.  Nam  deviatio  a  fine 
sic  volito ,  est  medium  sapienter  ordinatum  ad  finem  ultimum 
et  generalem  efficaciter  intentum,  et  ad  ejus  assecutionem  effi- 
caciler  conducit  *). 

DIFFICULTATES. 

553.  I.  Ohj.  Non  obscure  scriptura  ipsa  insinuat  Deo  curam 
non  esse  de  omnibus  et  singulis;  aposlolus  enim  1.  Cor.  IX  9. 
inquit:  Numquid  de  hohus  cura  est  Deo?  et  Habacuc  1.  14: 
Facies  /lomines  quasi  pisces  maris ,  et  quasi  reptile  non  ha- 
hens  principem;  in  quae  verba  nota  est  Hieronymi  expositio 
cum  asserit :  ahsurdum  esse  etc.  neque  ab  his  obhorrere  vide- 
tur  ipse  Angelicus  doctor  1.  p.  q.  28.  a.  7.  inquiens :  quod  li- 
cet  Deus  sciat  numerum  omnium  individuorum ,  non  tamen 


Coin.de  Ma.xslvQinsnis  SoireesdeSaint-  1)  Cons.  S.  Thom.  i.  p.  q.  22  ar.  2a- 

Peterfihouig ,  eleganter  non  minus  quam  2  ubi  ait:  „quod  aliter  de  eo   est,    qui 

solide  hoc  prosequitur  et  evolvit  argu-  habet  curam  alicujus  particularis ,  et  de 

mentum  de  divina  providentia.  Quodpa-  provisore  universali,  quia  provisor  par- 

riter  pr^estitit  Cl.  Rosmini  Opuscoli  filo-  ticularis  excludit  defectum  ab  eo,  quod 

sofici  vol.  I,  Milnno  1837  praesertim  Oe/-  ejus  curs  subditur,  quantum  potest:sed 

la  (lirinn  Providenzn  sngffio  primo ,  licet  provisor   universaUs    permittit  aiiquem 

vero  tria  subsequentia  specimina  ad  aliud  defectum  in  aliqno  particulari  accidere, 

argumentum  referri  videantur,  ad  eun-  ne  impediatur  bonum  totius...   Cum  igi- 

dem  tamen  scopum   seu    finem     divinse  tur  Deus  sit  universalis  provisor  totius 

providentiae  constabiiiend»    referuntur;  entis ,  ad  ipsius  providentiam  perlinet, 

cfr.  Prefn^  cl.  auctoris.  ut  permittat  quosdam    defectus    esse  in 

Bx  antiquisinter  cajteros  Theodoretus  aliquibus  particularibus  rebus,   ne   im- 

decem  orationes   scripsit  de  providentia  pediatur  bonum  universi.  Si  enim  omnia 

Dei.  mala   impedirentur,    multa    bona    dees- 

Synesius  Episcopus   Cyrenes  scripsit  sent  universo.  Non  enim  esset  vila  leo- 

libros  diios  de  providentia  quos  cum  cje-  nis,  si  non  esset  occisio  animalium  :  nec 

teris  ejnsdem  operibus  vulgavitet  inter-  esset  patientia  martyrum,    si  non    esset 

pretatus  est  Petavius  Pnrisiis  1635  vol.  persecutio  tyrannorum." 
I  f.  Salvianus  Masiliensis  episc.  scripsit 
libros  octo  de  vero  judicio   et  providen- 
tin  Dei. 


PART.    IV.    CAP.    I.   DE    PROVIDKNTIA.  187 

numerus  vel  houm ,  i^el  cuUcum  etc.  est  per  se  prmordlnatus, 
a  Deo  y  qui  proinde  concludit  in  1.  sent.  d,  XLVI  q.  l.a.3.  a.  6. 
(/uod  si  nullos  homo  peccaret  universum  yenus  humanum 
melius  foret.  Ergo. 

554.  Resp.  Dist.  antec.  id  est  eadem  ratione,  conc.  diversa 
ratione,  ney.  Htnec  enim  omnia,  quae  adducta  sunt,  hisquc  si- 
milia,  quae  adduci  possent  non  aiiud  evincunt  nisi  inesse  Dco 
specialem  curam  ac  providentiam  erga  homines,  quam  circa 
bruta  animantia ,  etsi  et  istis  provideat. 

555.  Itaque  apostolus  loc.  cit.  ratiocinatur  a  minori  ad  majus, 
quasi  diceret :  si  curat  Deus  boves ,  quibus  triturantibus  os  al- 
ligare  vetat,  negliget  nos  verbi  sui  ministros,  nec  magis  alendos 
praecipiet? 

556.  Verba  Habacuc  respective ,  ad  homines  nempe ,  non  ab^ 
solute  accipienda  sunt. 

557.  Textum  S.  Hieronymi  superiusjexposuimus. 

558.  S.  Thomas  in  primo  textu  loquitur  de  speciali  prfeordi- 
natione ,  quam  individua  non  habent  primario  et  ratione  sui , 
sed  solum  respectu  ad  eorum  species ,  quae  peculiari  ratione 
ad  universi  perfectionem  pertinent  et  ad  quam  praeordinantur, 
ut  ibid.  S.  doctor  explicat,  et  quaes.  V  de  veritate. 

559.  In  altero  vero  loquitur  de  bono  particulari,  et  hominum 
proprio  in  se  spectato,  non  autem  de  bono  in  genere ,  sive  re- 
spectu  totius  universi,  et  praesertim  majoris  gioriae  Dei. 

560.  II.  OI)j.  Providentia  sine  justitia  in  Deo  admitti  nequit; 
jam  vero  totum  hoc  universum  injustitia  plenum  est  1"  impiis 
enim  prospera,  et  adversa  justis  saepe  contingunt,  2"  exinde 
frequentes  in  sacris  literis  justorum  querelae  el  perturbationes: 
Quare  impii  vivunt?  Interrogat  Job.XXI,  7.  Quarevia  impio- 
rum  prosperatur?Schckntuv  ,]erem\3LS  XII  1,  et  regius  psal- 
les  fatetur  ps.LXXII,  2,  de  se:  Mei  autem  pene  inoti  sunt  pe- 
des  .  .  .  pacem  peccatorum  videns.  His  accedit  3°  inaequalis  bo- 
norum  malorumque  distributio ,  quae  testimonium  dicit  adver- 
sus  justam  Dei  providentiam.  Ipsa  4"  quotidiana  experientia  o- 
stendit  non  pro  uniuscujusque  meritis,  sed  pro  uniuscujusque 
industria  res  omnes  succedere ,  quod  5"  quidem  cohaeret  cum 
eo  quod  Ecclesiastici  XV  14,  de  homine  dicitur,  quod  nempe 
eum  Deus  reliquerit  in  manu  consilii  .s-ui;  et  6"  psalmista  de 
impiis  asserit  ps.  LXX  13.  Deum  dimisisse  eos  secundum  de.si- 
deria  cordis  eorum.  Ergo. 

561.  Hesp.  Dist.  maj^  Universum  plenum  est  injustitia  appa- 
renti,    trans.  reali,  neg. 

562.  Ad  1"»,  Data  facti  veritate,  quae  verisimilius  falsa  est,  di.^t. 
prospera  impiis  et  adversa  justis  saepe  contingunt  ex  peculiari 
et  altiori  dispensatione  divinae  providentiae  ac  justissimis  causis, 
trans.  vel  conc.  ex  defectu  providae  justitiae,  ney.  Deus  enim 
hac  ralione  et  majoris  meriti  occasiones  justis  praibet ,  et  majo-. 


188  TRACTATUS   DE  DEO. 

ris  rulnai  impiorum  malitiae.  Cum  insuper  nemo  tam  bonus  sit, 
qui  interdum  non  delinquat,  sic  nemo  tam  malus,  qui  bonum 
aliquod  identidem  non  operetur;  cum  vero  Deusnullambonam 
actionem  sine  remuneratione ,  vel  malam  velit  esse  absque  pu- 
nitione,  hinc  justorum  peccata  hic  temporali  poena  castigat,  ac 
bona  impiorum  opera  temporali  prosperitate  remuneratur  u- 
trisque  reservans  in  altera  vita  vel  praemium  vel  pcenam  eorum 
operibus  pro  meritis  rependendam.Addo  demumnihil  adversa- 
rios  proficere,  nisi  ostendant  justos  praecise  miseros  et  afflictos 
esse,  quia  justi,  mahsque  bona  ac  prospera  succedere  quia 
mali ,  quod  nunquam  ipsi  praestabunt,  vel  praestare  poterunt  *). 

563.  Ad  2"",  Dist.  Et  ejusmodi  justorum  querelae  provenie- 
bant  ex  zelo  justitiae ,  conc.  ex  dubitatione  justae  divinae  provi- 
dentiae ,  ne^.  in  has  enim  querelas  interdum  justi  erumpebant 
ex  zelo  justitiae ,  atque  ex  eo  quo  flagrabant  amore  divinae  glo- 
riae ;  caeterum  et  Jeremias  vocat  ibidem  Deum  justum ,  et  Da- 
vid  pariter  subdit :  lahorestante  me  donec  inirem  in  sanctua- 
rium  Dei ,  et  intelligam  in  novissimis  eoru7n* 

564.  Ad  3™,  Ne^.  inaequalem  bonorum  malorumque  distributio- 
nem  testimonium  dicere  adversus  providentiam ,  sed  dico  eam 
potius  valde  commendare  tum  aliis  de  causis ,  tum  ut  magis  fi- 
des  nostra  exerceatur,  et  in  aeternorum  spem  altius  assurgat; 
tum  etiam  ut  pateat,  quam  diff^erant  boni  a  malis  cum  utrique 
pari  modo  torquentur:  Manet  enim,  pulcherrime  inquitS.  Au- 
gustinus,  dissimilitudo  passorum  etiam  in  simiUtudine  passio- 
num ;  et  licet  sub  eodem  tormento ,  non  est  idem  virtus  et  vi- 
tium  .  .  .  nam  pari  motu  exagitatum  et  exhalat  horribiliter 
cmnum ,  et  suaviter  fragrat  unguentum  2). 

565.  ^<Z  4"",  Dist.  QuiaDeus  statuitresin  hac  vita  permitti,  et 
agi  suis  motibus ,  conc.  secus ,  neg.  et  hoc  quidem  data  verita- 
te  assertionis ,  quae  posset  multis  capitibus  falsa  ostendi,  saltem 
sic  absolute  sumpta,  cum  saepe  eventus  neque  hominum  con-* 
siliis ,  vel  industriae ,  aut  malitiae  respondeant  3). 

566.  Ad  5™,  Dist.  Fatetur  Ecclesiasticus  Deum  reliquisse  ho- 
minem  in  manu  consilii  sui  ad  denotandam  ejus  arbitrii  liber- 
tatem  ,  conc*  ad  denotandum  esse  eumemancipatumaDei  pro- 
videntia,  neg  ut  enim  observat  S.  Thomas  loc.  cit.  quia  actus 
ipse  liberi  arbitrii  reducitur  in  Deum  sicut  in  causam,  necesse 
est,  ut  ea,  quae  ex  libero  arbitrio  fiunt  divinae  providentiae  sub- 
dantur:  providentia  enim  hominis  continetur  sub  universali. 


1)  Cfr.  Com.  de  Maistre    Soirees  etc.  Agripp.  1676.  Illud   magni  fecerunt  vel 

t.  I.  Troisiime  entretien  cuin  notis.  ipsi  protestantes. 

Legi   etiam   meretur  Alphonsus  Ant.  2)   De  civitate    Dei,  lib.   i,  cap.   8. 

de  Sarasa  S.  I.  in  op.   Ars  semper  gau'  n.  2. 

dendi  demonstrata  ex  sola  consideratione  3)  Cfr.  Less.    De  prov,  num.   lib.  iii , 

dirinw  providentia;  2.  vol.   in  4.  Colon*  n.  168. 


PART.   IV.   CAP.  I.   DE   PROVIDENTIA.  189 

567.  Ad  6*^,  Dist.  quatenus  eos  speciali  illaprovidentiaama- 
lo  non  retrahit,  qua  retrahit  justos  et  electos,  conc.  quatenus 
a  generaU  etiam  providentia  dimittit,  ne(f.  Duni  enim  peccato- 
res  ab  ordine  divinae  legis  excidunt,  in  ordinem  incidunt  divi- 
nae  justitiae  ;  quo  spectant  ilhi  Augustini  dicta:  Qui  te  dimittit 
quo  it  aut  quo  fugil ,  nisi  a  te  placido  ad  te  iratum  ?  Nam 
ubi  non  invenit  legem  tuam  in  ptena  sua  ^)  ?  In  vetustatem 
perducens  superbos  et  nesciunt  2). 

568.  III.  Oltj.  Si  divino  consilio  omnia  dirigerentur  in  hoc 
mundo  1"  tot  non  essent  vel  inutilia,  vel  monstrosa  vel  noxia 
quibus  natura  abundat;  tot  2"  non  darentur  peccata.  Hinc  3" 
recte  Epicurus,  teste  Lactantio  de  ira  Dei  cap.  XIII,  stoicos  pro- 
videntiae  assertores  hac  torquebat  dilemmatum  congerie :  „Deus 
aut  vult  tollere  male  et  non  potest;  aut  potest  et  non  vult; 
aut  neque  vult  neque  potest ;  aut  vult  et  potest.  Si  vult  et  non 
potest,  imbecilhs  est;  q;uod  in  Deuni  non  cadit.  Si  potest  et 
non  vult,  invidus,  quod  aeque  alienum  est  a  Deo.Si  nequevult, 
neque  potest,  et  invidus  et  imbecillis  est:  ideoque  neque  Deus. 
Si  vult  et  potest,  quod  solum  Deo  convenit,  unde  ergo  sunt 
mala?"  Addatur  4"  neque  Deum  decere  minutis  hisce  negotiis 
se  implicare,  nec  5"  posse  esse  beatum  si  tot  curis  sit  disten- 
tus.  Ergo. 

569.  Resp.  Ad  1™,  Dlit.  Quae  tamen  inutilia,  monstrosa  et 
noxia  tantum  sunt  respectu  nostri ,  qui  ea  calicantibus  oculis 
contemplamur ,  nec  fines  singulos  istorum  attingimus,  conc. 
respectu  Dei,  et  relate  ad  totam  rerum  compagem,  et  univer- 
sitatem ,  neg.  Sancti  ecclesiae  patres  pluribus  argumentis  ac 
exemplis  totam  rem  istam  illustrant,  qui  consuli  possunt  apud 
Petavium  ^). 

570.  Ad  2"" ,  Dist.  Si  peculiari  tantum  uniuscujusque  bono 
Deus  prospiceret,  trans.  vel  conc.  Si  bono  totius  universiprae- 
sertim  vero  gloriae  suae,  neg. 

571.  Ad  3'",  Re.sp.  Deum  posse  et  nolle,  nec  tamen  inde 
sequitur  invidum  eum  esse,  sed  sapientissimum,  omnipotentem 
et  optimum;  solius  quippe  tantae  sapientiae ,  potentiae  ac  boni- 
tatis  est  ex  malo  etiam  (quod  creaturae  nuUae  etsi  praestantissi- 
mae  possent)  maximum  elicere  bonum.  Recolantur  superius  di- 
cta  adversus  manichaeos. 

572. -4</4"»,iVey.  DedecereDeum  minimis  his,  at  in  se  mirabi- 
libus  vacare.  Si  injuria  est  regere,  optime  inquit  Ambrosius, 
nonne  est  major  injuria  fecisse  ?  *). 

1)  Cfr.  lib.  IV  conf.  cap.  9.  Cfr.   Rufflni    Riflessioni    critiche   ecc. 

2)  Ibid.  lib.  i  cap.  4.  De  hoc  ipso  ar-  memorin  seconda  part.  2  §.  12  p.  56. 
gumento  fuse  agit  S.    doctor  lib.  xivrfe  i)  In  lib.  i  de   officiis   cap.    13    cujus 
civ.  Dei  capp.  26  et  27.  integra  hjec  verba  sunt :    „Et   quis  ope- 

3)  Lib.  vm  cap.  5.  Nec  non  Less.  rator,  ait,  negiigat  operis  sui  curam? 
lib.  1.  ^uis  deserat,   et  destituat,   quod  ipse 


i: 


190  THACTATUS  DK   DEO. 

573.  Ad  S^",  Disf.  Si  Deus  ad  instar  miseri  liominis  multi- 
lici  cura  his  implicaretur,  conc.  Si  uno  ac  simplicissimo  actu 

lis  omnibus  prospiciat,  ne(/. 

574.  IV.  Obj.  Saltem  nuUa  dicenda  est  ratioadadstruendam 
providentiam,  quae  deducitur  ex  constanti  eventuum  serie,  at- 
que  effectuum,  qui  a  causis  suis  producuntur.  Serio  enim  exa- 
mine  ejusmodi  eventuum  ac  efFectuum  instituto  a  naturaj  inda- 
gatoribus  compertum  est  hanc  efFectuum  constantiam  funda- 
mentum  habere  in  causis  regularibus  quae  prius  latebant. 
Ergo  *). 

575.  Resp.  Neg.  antec.  ad  prob.  autem  Dist.  Et  causce  ejus- 
modi  regulares  novam  addunt  confirmationem  existentiae  divi- 
nae  providentiae ,  conc.  exchidunt  vel  saltem  intirmant;  ne(/.  Ex 
eo  enim  quod  detectae  fuerint  causae  regulares,  quae  constan- 
tem  effectum  producunt  numquid  sequiturhas  causasnon  fuis- 
se  a  sapientissimo  auctore,  Deo  nempe,  constitutas?  Qui  hanc 
absurdam  consecutionem  infert  non  mehus  profecto  ratiocina- 
tur,  ac  ratiocinaretur  sylvestris  homo,  qui  admirans  reperti 
cujusdam  horologii  constantem  sphaerularum  motum,  eoque 
aperto  reperiret  mechanismum  internum  qui  talem motum  pro- 
ducit,  concluderet  excludendam  esse  sapientiam  ac  manum 
artificis  in  eo  elaborando.  Desiperet  iste  profecto ,  ast  non  mi- 
nus  desipiunt  quotquot  ex  causis  secundis  regularibus,  quae 
cernunt  in  hac  rerum  universitate  concludunt  nullam  esse  ad- 
mittendam  causam  primam  illarum  effectricem  ac  moderatri- 
cem  2). 


C  A  P  U  T    IL 

DE  PRAEDESTINATIONE. 

576.  Quae  de  praedestinatione  disputari  solent  revocantur  ad 
ejusdem  naturam  et  proprietates,  causas  et  effectus.  Dehispro- 
pterea ,  qua  fieri  potest  brevitate,  declinatis  scholasticis  concer- 
tationibus,  singillatim  agendum  totidem  articulis. 


condendum  putavil?    Si  injuria  est  re-        1)  lla  La-Place  in  suo   Esstii  pfiilosu- 
gere,  nonne  est  niajor   injuria   fecisse,    phique  sur  les  piobabilites,  pag.  84.  85. 
cuiu  aliquid  non  fecisse  nulla  injustitia        2)  Cfr.  Hufnni  luc.  cit.  p.  54. 
sit,  non  curare  quod  fecerit,  sumniain- 
clementia  ?" 


PART.    IV.    CAP.    II.    DK    PRKDESTINATIONK.  191 

A  R  T  I  C  II  Ii  11  S    I. 

De  nafura  et  proprietaiihus  praiilestinalionis. 

577.  Melius  percipi  noii  potestpra3destinatioiiisn;itiira,  quam 
ex  ejus  delinitione.  Jam  vero  praedestinatio  a  S.  Augustino  lib. 
de  Prcedest.  S.  cap.  X  definitur :  Gratiw  prwparatio  ;  vel  paulo 
prolixius  lib.  de  dono  persev.  cap.  XTV.  Praulestinatio  nihil  est 
aliud,  (juam  prwscientia  et  prwparatio  I)eneficiorum  Dei,gui- 
bus  certissime  liberantur  qiiicutn^ue  litterantur.  A  sancto  au- 
tem  Tboma  1.  p.  q.  23  art.  2,  itadeHnitur:  Proidestinatio  est 
qumdam  ratio  ordinis  aliquorum  in  salutem  (Kternaminmen- 
te  divina  existens.  Nos  utramcjue  adoptamus  definitionem ,  ex 
quibus  deprebendimus  praedestinationem  duo  inckidere,  actum 
scibcet  intellectus  et  voluntatis,  utpote  partem  providentiae,  et 
opus  misericordiae. 

578.  Praedestinatiomullifariam  spectari  potest,  \e\vil  adcnqua- 
ta,  vel  ut inadwf/uata.  Adaequata  complectitur  gratuitam  electio- 
nemad  gratiamet  ad  gloriam;  inadaequata  solam  electionem  ad 
gloriam;  adaequatam  praedestinationem  esse  prorsus  gratuitam 
de  fide  est;  an  vero  gratuita  pariter  sit  inadaequata,  an  post 
praevisa  merita  gratiae,  controversia  est  in  scbobs  catbobcis. 

579.  Rursum  considerari  potest  praedestinatio  in  intentione 
et  in  executione  ,  vel,  ut  abi  dicunt,  in  actu  primo  et  in  actu 
secundo ,  vel  etiam  in  principio  et  termino.  Si  spectetur  sub 
boc  secundo  respectu,  vel,  ut  ajunt,  in  concreto  eam  pen- 
dere  partim  a  Deo  gratis  miserante ,  partim  ab  bomine  obse- 
quente,  dogma  pariter  fidei  est.  Ccelestisquippe  beatitudo//j<{r- 
ces  et  corona  justitioi  in  scripturis  dicitur;  labores  ergo  no- 
stros  seu  cooperationem  necessario  postulat.  Hinc  non  corona- 
bitur  nisi  qui  legitime  certaverit,  ut  dicitur  II  Tim.  II  5. 

580.  Si  vero  consideretur  in  intentione  seu  in  abstracto  divi- 
sae  inter  se  scbolae  sunt  in  duas  potissimum  partes.  Abi  enim 
contendunt  Deum  prius  decrevisse  gloriam  quam  gratiam  dare 
electis,  quos  ex  communi  perditionis  massa  in  qua  omnes  per 
originale  peccatum  bomines  involvuntur,  gratuito  secrevit  ac 
praedestinavit  relictis  caeteris,  quos  saltem  negative  reprobavit, 
deinde  decrevisse  auxilia  gratiae  certo  conducentia  ad  salutem. 
Alii  autem  propugnant  Deum  prius  elegisse  ad  gratiam  deinde 
ex  praeviso  bono  vel  malo  usu  ipsius  gratiae,  aliis  decrevissepoe- 
nam,  aliis  gloriam;  isti  contendunt  praedestinationem  ad  glo- 
riam  esse  post  praevisa  merita  gratiae.  Qui  stant  pro  prima  sen- 


192  TRACTATUS   DE   DKO. 

tentla  dicunt  prfedestinationem  esse  gratuitam  «w  *« ,   qui  stant 
pro  secunda  dicunt  gratuitam  tantum  esse  in  causa  ^). 

581.  Qui  pugnant  pro  prtedestinatione  gratuita  in  se  profe- 
runt  scripturarum  auctoritatem ,  quae  videntur  statuere  Deum 
absque  uUis  suppositis  meritis  aliquos  ad  gloriam  elegisse  ac 
praedestinasse ,  ut  e.  g.  Act.  XIII  48.  Crediderunt  quotquot 
proiordinati  erant  ad  vitam  wternam  Joan.  XV  16.  Non  vos 
fne  elegistis,  sed  Ego  elegivos  Eph.  1,  4,  5,  elegitnos  inipso 
ante  inundi  constitutionem  ^  ut  essemus  sancti  (non  quia  era- 
rnus)  . . .  qui  prmdesiinavit  nos  in  adoptionemfiliorum  per  Je- 
sum  Ckristum  in  ipsum secundum  propositumvoluntatis  suce, 
ac  praecipue  Rom.  IX  11,  ubi  apostolusproposito  exemploJa- 
cob  et  Esau  ut  typo  praedestinatorum  et  reproborum  inquit: 
Cum  enim  nondum  natifuissent,  aut  aliquid  boni  egissent , 
aut  tnali  (ut  secundum  electionem  propositum  Dei  maneret) 
non  ex  operibus  sed  ex  vocante  dictum  est  ei  (Rebeccae)  quia 
major  servietminOri;  sicut  scriptum  est:  Jacob  dilexi,  Esau 
autem  odio  /labui.  Quibus  aliisque  similibus  locis  adductis  sic 
instituunt  argumentum:  in  testimoniis  allatis  sermo  estdeprae- 
destinatione  ad  gloriam :  atqui  haec  praedestinatio  facta  dicitur 
independenter  a  meritis.  Ergo.  Adducunt  praeterea  auctorita- 
tem  SS.  praesertim  Augustini,  et  Thomae,  qui  in  hoc  conveniunt 
ut  asserant,  Deum  ex  communi  perditionis  massa  gratuito  alios 
elegisse  ad  gloriam  alios  non  elegisse ;  quod  S.  Augustinus  ur- 
get  adversus  semipelagianos  praesertim  exemplo  ducto  ex  duo- 
bus  infantibus  quorum  aller  baptizatur,  alter  non  baptizatur, 
unus  propterea  perit,  alter  salvatur  inquibus  merita  nullasup- 
poni  possunt,  et  S.  Thomas,  qui  inter  caetera  in  cap.  VIII  ad 
kom.  lect.  6,  concludit:  unde  convenientius  sic  ordinatur 
litera.  Quos  praescivit,  hos  et  praedestinavit  fieri  conformes 
imagines  filii  sui.  Ut  ista  conformitas  non  sit  ratio  prcedesti- 
nationis,  sed  terminus  vel  eff^ectus.His  adduntrationes  theolo- 
gicas  quarum  potissima  haec  est:  qui  ordinate  vult,  prius  vult 
finem  quam  media;  sed  gloria  est  finis  et  merita  sunt  media 
ad  illam ;  ergo  Deus  qui  ordinate  vult,  prius  vult  gloriam,  quam 
merita,  et  consequenter  antequam  illa  praevideat  ut  futura, 
quia  non  videt  ea  futura ,  nisi  ea  velit.  Major  prob.  quia  finis 
volitus  est  causa  ut  eligantur  media;  unde  medicus  ex  volun- 
tate  salvandi  infirmum  movetur  ad  ei  propinanda  remedia,  et 
sic  dicatur  de  agricola,  mercatore  etc.  Ergo  ^). 


1)  Alii  vocant  praedestinationem  inse  destinationem    ad    fidem    ejusque    ini- 

prsdestinationem  fonualem  ad  gloriam;  tium,  ad  justificationem  donumque  per» 

praedestinationem   vero  in  causa  vocant  severantise. 

prsdestinationem  radicalem  ad  gratiam,       2)  Cfr.  Card.  Gotti  tom.  lii  q.  3  D.  3 

sub    quae    compretiendunt    etiam    prce-  §.  8. 


PART.   IV.     CAP.  II.  DE    PR^EDESTINATIONE.  193 

582.  Qui  contrariam  tuentur  sententiam  inclpiunt  ab  eversio- 
ne  fundamentorum  oppositae  sententicE ,  deinde  opponunt  scri- 
pturas  scripturis,  patres  patribus,  rationes  rationibus  ut  suam 
adstruant. 

583.  Itaque  I"  dicunt  frustra  quaeri  in  scripturis  fundamen- 
tum  illius  sententiae ,  cum  nec  unus  textus  adduci  possit,  ubi 
non  loquantur  de  gratuita  electione  ad  gratiam  et  fidem,  utpa- 
tet  in  allatis  testimoniis,  alioquin  sequeretur  totidem  fuisse 
praedestinatos  adgloriam  quot  sunt  illi  quicredideruntinprimo 
textu,  vel  omnes  illos  quos  alloquitur  Paulus  ad  ephesios  fuis- 
se  praedestinatos  ad  gloriam,  epistola  demum  ad  romanos  tota 
est  de  gratuita  electione  ad  fidem  contra  judaeos  ^).  Quod  spe- 
ctat  ad  SS.  Augustinum  et  Thomam  alii  reponunt  eos  locutos 
fuisse  de  praedestinatione  adaequata  ad  gratiam  et  gloriam ,  ut 
praesertim  exigebat  S.  Augustini  scopus  adversus  pelagianos  et 
semipelagianos,  quae  procul  dubio  gratuitaest.  Alii  ut  Petavius 
et  Maldonatus  fatentur  hanc  inhaesisse  sententiam  ac  opinionem 
S.  Augustino  sed  ut  privato  doctori,  qui  propterea  sic  tuetur 
hanc  sententiam  ut  aliam  non  improbet,  ut  liquet  ex  ejus  ver- 
bis  in  lib.  de  gral.  et  lib.  arb.  ubi  cum  multa  dixisset  adversus 
pelagianos,  qui  praedestinationem  factam  docebant  ex  praevisis 
meritis  naturalibus,  cap.  VI  n.  15,  concludit:  Si  merita  no- 
stra  sic  intelligerent ,  ut  etiam  ipsa  dona  Dei  esse  cognosce- 
rent  (ut  certo  theologi  omnes  cognoscunt)  nonessetreproban- 
da  ista  sententia  quibus  consonant  quae  scribit  S.  Thomas  loc. 
cit.  ubi  exponens  iilorum  sententiam,  qui  verba  apostoli  quos 
prcescivit etc.  sic ex^onunt quos prwscivit  conformes  fieriima- 
ginis  Jrilii  sui  hos  prcedestinavit  ait :  et  hoc  quidem  rationa- 
biUter  diceretur ,  si prwdestinatio  respiceret  tantwn  vitam  w- 
ternam  qucs  datur  meritis.  Quare  ista  disputatio  semper  ab  ec- 
clesia  habita  est  inter  profundiores  difficilioresque  partes 
incur  rentium  qucestionmn ,  quas  sicut  contemnere  non  aude- 

Gonet  Cl^ipeus  iheol.  thomisticte ,  tom.  et  benevolentia,  "  Itaque,  inquit,   et  ex 

II  tract.  5  disp.  2  a.  1  et  2.  hujus  epistuL^B  scopo,   e.t  ex   toto    illius 

Th.  de  Lemos  Panoplin  gratioe,  tom.  ii  contextu   persuasus    sum ,    quod    iii    ea 

tract.  3  c.  2  et  c.  10  et  seqq.  sanctus  apostoius  agatde  gratia,  non  de 

1)  Cfr.  Bern.  a  Piconio  Or.  Capp.  ^ri-  gloria.  At  maxime,  quia   mihi    clarissi- 

pltx  expositio:   in  prasf.   ad   hanc   epi.it.  me   patet    in    apostoii    nostri   doctrina, 

„Scupus  apostoli,  inguit,  in  hac  episto-  quod  Deus  sincere   et  serio  vult  omues 

la  est  ostendere,  quod  Christi  gratia  nec  homines  salros  fieri,    et   ad  cognitionem 

judseis  data  sit  ob  mosaicee  legis  obser-  veritatis  venire ,  et  quia   aliiinde  decre- 

vantiam,  nec  gentibus  ub  legis  natura-  tum  quosdam  ad  gloriain  eligendi    ante 

lis  custodiam,  sed  mere  gratis  et  ex  pu-  prsevisa  nierita,  cseteris  in  massa  perdi- 

ra  Dei  misericordia  „;    qui  et  ad  hunc  tionis   relictis,  cum  hac   sincera  et  se- 

locum  c.  nempe  8  v.  30  perpensis  fusius  ria  Dei  voluntate  de  salvandis  omnibus 

utriusque    interpretationis    fundamentis  hominibus  difficile  potest  conciiiari;  de- 

concludit  putare  seapostolica;menticon-  cretum  vero  de    danda    g-raluito    gratia 

formiorem    esse    eorum    explicationem,  multo  facilius   cum   hac  Dei    voluntate 

qui  per  propositum  intelligunt  gratuitum  conciliatur.  Hinc  apostolicae  menti  puto 

Dei  decretum  de  danda  gratia  sine  ullo  conformioremesseetc."prout  retuiimus. 
hominum  merilo,  sed  ex   pura  bonitate 

T.  IV.  13 


194  TRACTATUS    DE   DKO. 

Qims ,  ita  non  necesse  habemus  adstruere ,  ut  loquitur  S.  Coe- 
lestinus  ponlifex  seu  auctor  X  capitul.  adversus  pelag.  sci'ibens 
ad  gallos  ^).  Ad  rationem  denium  adductam  reponunt  eam  qui- 
dem  valere  cum  linis  volituset  intentus  estabsolute,  nonautem 
cum  solum  volitus  aut  intentus  est  conditionate,  ut  in  casu  no- 
stro ,  cum  Deus  nolit  dare  gloriam  nisi  dependenter  a  meritis 
gratiae. 

584.  Sicporro  pergunt  ad  adstruendam  propriam  sententiam ; 
nuUam  aliam  nostrae  praedestinationis  ideam  perpctuo  exhibent 
scripturie,  quam  expressam  intentionemDei  remunerare  volentis 
fideles  cooperatores  gratiae  suae  per  bona  opera,  dilectionem,  etc. 
ea  ratione  qua  statuit  ab  aeterno  punire  eos  quos  praevidit  abu- 
suros  gratia  sua  ac  in  impoenitentia  finali  decessuros.  Huc  spe- 
ctant  illa,  quae  Matth.  XXV  34,  leguntur:  Venite  benedictiPa- 
iris  mei  possidete  paratum  vobis  regnum  a  constitutione  mun- 
di:  esurivi  enim  et  dedistis  mihi  manducare  et  v.  k\,discedite 
a  me  maledictiin  ignem  aternum  .  .  .  esurivi  enim  etnon  de- 
distis  mihi  manducare  ;  quibus  verbis  exprimitur  ratio  quare  in 
tempore  Deus  tribuat  praemia  vel  supphcia,  quia  nempc  in  in- 
tentione  sua  aeterna  statuit  ea  dare  pro  meritis,  vel  demeritis. 
Quo  spectant  illa  ,  quae  habet  apostolus  1.  Cor,  II  9.  Oculus 
7ion  vidit ,  nec  auris  audivit ,  nec  in  cor  hoininis  ascendit,  quw 
prwparavit  Deus  iis  f  qui  diligunt  illum;  en,  dicunt,  rationem 
praeparationis ,  seu  praedestinationis ,  quia  diligunt  illum;  at- 
que  ad  Rom  ¥11129.  Quos  prwscivit  etprwdestinavitconfor- 
mes  fieri  imaginis Filii  sui,  won  itaque  ante  praedestinavit  quam 
praesciveritfuturam  conformitatem;  et  rursum  ibid.  ver.  17.  Si 
filii  et  ha>redes;  hceredes  ifuidem  Dei ,  cohwredes  autemChri- 
sti,  sitamen  compatimur ,  ut  et  conglorificemur ;  aUaqucejus- 
modi ,  ac  praesertim  II  Pet.  I,  10.  Satagite  ut  per  bona  opera 
certam  vestram  vocationem  et  electionem  faciatis.  Nec  alia  un- 
quam  fuit  patrum  sive  graecorum,  sive  latinorum  mens  quo- 
rum  unanimis  sententia  est  Deum  ex  prcescienlia  meritorum  de- 

1)  Capitulum  x  quod  integre  ila  se  ha-  qusestiones  illas  de  pra;dcslinalione  san- 

bet:  „Profundiores  vero  dilificilioresque  ctorum  nequaquam    ab  aposlolica   sede 

partes  incurrentium  quiestionum,  quam  definitas  3  illasque  tantum  essestabililas, 

latius  pertractarunt,   qui  hsereticis  re-  quae   ad  condemnationem  errorum  satis 

stiterunt^  sicut  nos  non  audemus  conte-  posse  sufficere  viderenlur." 

mnere,  ita    non   necesse    habemus    ad-  Etsi  vero  decem   ista  capitula  passini 

struere,  quia    ad    confitendum    g^ratiam  sub   nomine   S.    Coelestini   circumferan- 

Dei,  cujus  operi  et  dignationi  niliil  pe-  tur,  Baronius  tamen  ut  innuimus  putat 

nitus  subtrahendum  est,  satjs  sufficere  ea   esse   S.    Prosperi.  Hanc   opinionein 

eredimus,  quidquid  secundnm  pra-dictas  Pagius  tuetur.    Cons.  in   critica  Baroti. 

regulas  apostolicce  sedis  nos  scripta  do-  ad  an.  431.  n.   46-49.    Quos  recentiores 

cuerint;  ut   prorsus  non   opinemur  ca-  crilicipleriquesequuntur.  Attamen  Joan. 

tholicum,  quod  appaieat   prxfixis   sen-  Bapl.  Faure  S.  1.  in  peculiari    disserta- 

tentiis  esse  contrarium"in  collecl.  Labb.  tione  De  auctore  capitulorum  S.  CtBltsti- 

tom.  II  col,  iG17-  no    I.  rom.    pont.    olim    tribulorum ,  quae 

Cum  Baronius   hrEc   capit.    retulisset  reperltur  tom.  v.T/iesauri  l/ieoloffici  Zac- 

ad   an.  431.  n.  185.  addit  „His,  inquam  carite,  mordicus  eidem  vindicat  eadem 

profitetur  (horum    capitulorum  auctor,  capitula. 
qui  creditur  S.   Prosper)   profundiores 


PART.  IV.  CAP.  II.  DK  PRyEDESTLVATIONE.  195 

crevisse  A^^el  prsemia  vel  poenas.  De  gra;cis  nulla  quaestio  est,  do 
latinis  constatexS.  Ambrosio  lib.  V  de  fid.  cap,  VII  n.  83,IIiero- 
nymo,  atque  Hilario  apud  Trassenium ;  atque  id  expresse  fatetur 
de  omnibus  patribus,  qui  ante  S.  Augustinum,  atque  ejus  aetate 
floruerunt  S.  Prosper  in  epist.  ad  S.  Augustinum  ipsum  data,  in  qua 
ab  eo  edoceri  cupit  cura  senlentia  suorum  praedecessorum  circa 
praidestinationemad  gloriam  expraevisismeritis  gratiae  recessis- 
se  videatur  dicens:  „Illud  qualiter  diluatur  quaesumus,  patienter 
insipientiam  nostram  ferendo,  demonstres  quod  retractatis  prio- 
rum  de  hac  re  opinionibus,  pene  omnium  par  invenitur,  el  una 
sententia,  qua  propositum  et  prwdestinationem  Dei  secundum 
prcBScientiam  receperunt;  ut  ob  hoc  Deus  alios  vasa  honoris, 
alios  contumeliae  fecerit,  quia  finem  uniuscujusque  praeviderit, 
et  sub  ipso  gratiae  adjutorio ,  in  qua  futurus  esset  voluntate  et 
aclione  praescierit  i).  Sed  eadem  inhaesit  sententia  patribus;  qui 
sanctum  Augustinum  subsecuti  sunt,  S.  Fulgentius  I.  1,  adMo- 
nimum  cap.  XXIV.  Primasiusincomm.inepist  adRom.  cap.VIII, 
S.  Bernardus  I.  de  conc.  praedest.  et  lib.  arb.  cap.  III,  S.  An- 
selmus  serm.  XXIII  in  cant.  S.  Bonaventura  t.  IV  opp.  fol.  ed. 
rom.  lib.  I,  sent.  d.  41,  q.  2,  cujus  haec  verba  sunt:  Similiter 
si  quwratur quare  ma^is saloarevoluitPetrum  quam  Judam^ 
respondet  quod  iste  habuitt)ona  tnerita,  ille  vero  mala.  Omis- 
sis  posterioribus  Alberto  Pighio,  card.  Sadoleto,  Contareno  etc. 
Et  naec  fortasse  fuerunt  momenta  quibuspermotus  est  S.  Fran- 
ciscus  Salesius  ut  hanc  sententiam  sibi  apprime  caram  dixerit 
utpote  antiquitate ,  suavitate ,  ac  scripturarum  nativa  aucto- 
ritate,  nobilissimarn ,  eamque  existimasse  *«w»/>£jr  w^  Dei  mi- 
sericordiof  ac  yratice  magis  consentaneam  ^  veriorem  ac  ama- 
1)iliorem  ^). 

485.  Recurrunt  demum  ad  varias  rationes  theologicas  qua- 
rum  profecto  potissima  est  quae  desumitur  ex  sincera  Deivolun- 
tate  beneplaciti  salvandi  omnes  homines ,  etiam  supposito  pec- 
cato  originali.  Etenim ,  dato  semel  quod  Deus  a  tota  aeternitate 
ante  quamcumque  meritorum  praevisionem  aliquos  elegerit  ad 
gloriam,  caeterosque  sallem  negative  reprobaverit,  impossibile 
videturillam  veritatem  catholicam  adstruere;  metaphysice  enim 
repugnat  salvari  eos  quos  Deus  saltem  negativea  tota  aeternita- 
te  reprobavit;  ad  quid  igitur  pro  istis  Christus  mortuus  esset, 
aut  sanguinem  fudisset?  Ad  quid  promeruisset  gratias,  fidem 

1)  Inter  opp.  August,  lom.  ii  p,  824£.  vestram,  sententiam  illam  untiquitaie , 
F.  et  tom.  X.  p,  783,  suavitate,    ac    scripturarum  natirn  aucto- 

2)  Apud  Livin,  Meyer  Hist.  congreg.  ritute  nobilissimam ,  ile  priedestinafione 
fte  auxiliis  lib.  i  cap.  6,  Dutum  Annesii  ad  glorium  post  prierisa  meritu  anipiecti 
Gehenn.  die  20.  Aug;.  1618,  in  qiia  inter  ac  tueri.  Quod  sane  milii  grratissimuiu 
CJEtera  scribit:  „Obitervidi  in  bibliothe-  fuit ,  qui  nimirum  eam  semper  ut  Dei 
ca  colleg-ii  lugdunensis  tractatum  de  nusericordicE  ac  larratic-e  magis  consenta- 
prasdestinatione.  Et  quamvis  nonnisi  neam,  veriorem ,  ac  amabiliorem  existi- 
sparsim,  ut  fit ,  oculos  in  eum  injicere  mavi;  quod  etiam  tantisper  in  libello  de 
contigerit,  cognovl  tamen  pateruitatem  amore  Dei  indicavi." 


190  TBACTATUS   DK   DKO. 

etiam  multis  ac  justificationem  ?  Numut  salventur?  Sedsi  inan- 
tecessum  jam  reprobati  sunt.  Num  ut  deteriorem  damnationem 
incurrant  ?  Horret  animus  ad  tantam  blasphemiam.  Adquidigi- 
tur?  Hinc  est  quod  Calvinus  ejusque  praesertim  fidelis  assecla 
Jansenius  ad  istam  sententiam  confugiant,  ut  adstruant  nec 
Christum  pro  omnibus  mortuum  esse ,  nec  Deum  velle  nisi  ele- 
ctorum  tantum  salutem. 

586.  Ex  his  patet  utrique  sententiae  auctoritates  et  rationum 
pondera  suffragari ;  cum  sancta  sedes  nullum  tulerit  circa  illas 
judicium,  liberum  unicuique  est  illam  sententiam  amplecti,  qute 
magis  scripturae,  patribus  ac  rationi  congruere  videbitur,  etex 
ea  responsamutuariad  refellendas  fidei  impugnatorum  difficul- 
tates  prout  nos  praestabimus  i). 

587-  His  interea  quaestiojiibus  dimissis ,  jam  nos  convertimus 
ad  considerandas  praedestinationis  proprietates,  quae  sunt  ejus 
certitudo  et  immutabihtas  ex  parte  Dei,  et  incertitudo  ex  parte 
nostra.  Divinae  praedestinationis  existentiam  inficiati  sunt  pela- 
giani;  certitudinem  et  immutabihtatem  rursum  negarunt  pela- 
giani  ac  semipelagiani.  Calvinus  unumquemque  fidelem  certum 
esse  debere ,  et  quidem  certitudine  ficiei  de  propria  praedesti- 
natione  affirmavit.  Adversus  quos  sequentes  statuimus  pro- 
positiones. 

PflOPOSITIO   I. 

Dafur  ex  parfe  Dei  veri  nominis  prwdestinatio^  eaque  certa 

est  et  iimnutabilis, 

588.  Utraque  propositionis  pars  est  de  fide ,  et  tanquam  de 
fide  propugnantur  a  S.  Augustino  tum  in  hb.  de  praedest.  SS. 
tum  in  hb.  de  dono  perseverantiaj,  et  ahbi  passim,  quod  judi- 
cium  universa  approbavit  ecclesia  adversus  pelagianos  et  semi- 
pelagianos  ^). 


1)  Pro  utraque  sententia  vidp.rl  Inler  Vasquez  disp.  txxxix. »«  /.  P.  s.Thom. 

alios  possunt  Boucat  ord.  ininiin.  Theo-  cap.  i  et  seqq. 

logia  putrum,  vol.  i  tract,  4diss.  Scoflcl.  Frassen   min.  observ.  Scotus  academ. 

3.  Petav.  tie  Deo  lib.  ix  et  x.  tom.  i  tracl.  2  secL  l  qujest.  2. 

Du-Piessis    d'Argentre    CommenUuius  Tournely    de    Deo    quaest.    24    art.  2 

historicus  de  prwdestin,  vol.  i  in  4.  concl.  5, 

Tuin  pro  sententia  de  prsedestinat.  ante  Prae  caeteris  vero   circa  mentem  SS. 

pravisa    merita  card.  Gotti ,  tom.  iv  in  Augustini  et  Thomse  Can  Jos.  Tricassi- 

prim.  pnrt,  S.  Thomte  qu,  3  dub.  3.  nus  ord.  capp.  de  pratdestinutione   homi- 

Suarez  de  pra-dest.  lib.  i  cap.  8  etseq.  num  ad  glorinm,  vol.  i  in  4.  Paris  1619, 

Bellarm.  lib.   n   de   grut,  et    lib.    urb.  Card.  Sfondratus  Nodus  pnedestinntio- 

R.  15.  nis  dissolutus  vol.  i  in  i.Rom»  1696. 

Pro    sententia    de    prajdestinat.    post  2)    Clr.   Collect.   conc.   Labb.  tom.   iv 

pravisa  merita   gratife  Lessius  Disp.  de  coi^  1673  adm.  Sirmundi  de  confirm.  sy- 

praid,  et  reprob.   ang.  et  hom.  sect.  2  et  noiti,  ubi  refertur  approbatio  synodi  ar- 

seqq.  aus.  ii    facta  a  Bonifacio  roin.  pont.  ex 


PART.  IV.  CAP.  II.  DE  PR^KDESTIJfATIONE.  197 

589.  Prima  itaqiie  propositionis  pars  sic  evincitur  ex  scriptu- 
ra.  Matth.  XXV  34,  inquit  Christus  ad  electos :  Vettife  benedi- 
cfi  Patris  mei,  possidefe  pnrafum  vobis  regnum  a  consfitu- 
tione  mundi  *);  sic  Rom.  VIII.  29.  seqq.  de  praedestinatione  ad 
fidem  et  gratiam  loquens  apostolus  ait:  Quos  prcescivit  et  prce- 
desfinavU  .  .  .  quos  aufem  prwdesfinavit ,  hos  etvocavit;  et 
quos  vocavit,  hos  et  justificavif ;  quos  autem  justificavit^illos 
et  glorificavit  ^);  et  Eph.  1  4.  Elegit  nos  in  ipso  ante  mutidi 
consfitutionemuf  essemus  sancfi .  .  .prcedestinavit  nos .  .  .  se- 
cundum  propositum  voluntatis  suw  ^) ;  si  igitur  nemo  venit  in 
tempore  ad  fidem  et  gratiam,  nisi  qui  praedestinatus  est  ab  aeter- 
noaDeo;  a  fortiori  nemo  venit  ad  gloriam,quae  fructus  est  gra- 
tiae  nisi  ab  aeterno  praedestinatus  a  Deo. 

590.  Hinc  S.Augustinus  lib.  dedono  persev.  cap.  XXIII  n.  63, 
scribit.  „Veritatem  praedestinationis  hujus  et  gratiae  quae  nunc 
contra  novos  haereticos  cura  diligentiore  defenditur  numquam 
eccIesiaChristinonhabuit;"  et  S.  Prosper  in  resp.  I,  adobjectio- 
nes  gallorum  ait:  PrwdesfinationemDei  nutlus  catholicus  negat. 

591.  Rationem  porro  theologicam  nobis  suppeditat  S.  Tho- 
mas  I  p.  q.  23 ,  a.  1,  hoc  suo  ratiocinio :  cum  aeterna  vita  sit 
finis  naturae  creatae  modum  et  proportionem  excedens ,  adeo- 
c^ue  nullus  hominum  virtute  propria  pertingere  ad  illam  pos.- 
sit,  necesse  est,  ut  ad  ipsam  homo,  quemadmodum  a  sagitta- 
rio  sagitta  mittitur  in  signum,  a  Deo  dirigatur,  quisolus  etna- 
turae  quae  dirigitur,  et  hnis  ad  quem  ille  ordinatiu",  et  medio- 
rum  quibus  ordinatur  est  auctor.  Hujus  autem  ordinis  ratio,  quae 
in  tempore  perficitur,  cum  nihil  fiat  a  Deo,  quod  ante  ab  aeterni- 
late  non  definierit,  ex  aeternitate  fuit  in  mente  Dei:  atqui  ratio 
haec  est  praedestinatio ;  igitur  in  Deo  est,  eaque  ita  est  ad  sa- 
lutem  necessaria ,  ut  hanc  obtinere  nemo  possit ,  qui  non  fue- 
rit  praedestinatus. 

592.  Exinde  jam  sequitur  veritas  alterius  partis  nostrae  pro- 
positionis,  de  certitudine  scilicet,  et  immutabilitate  praedesti- 
nationis ,  ita  ut  electorum  numerus  nec  augeri  nec  mmui  pos- 
sit,  quod  quidem  Christus  ipse  testatus  est  Joan.  X  27,  28,  di- 
cens :  Oves  mece  vocem  tneam  audiunf  etEqo  cognosco  eas,  ef 

duobiis  codicibus  fossatensi  et   taudon.  2)'X)xt  ov<;  nQoiYvo)^  »a,l  n^oM^tae.  . .  . 

his  verbis  contenta:  „ln  hoc  loco   con-  Ov?  di  jtQow^tat,  rovrovc;)taiixakeae'  y.al 

tinetur  synodus   arausicana,   quaiii  per  ov?  iy.dkeae,  rovrovc;y.at  &ixaio)aBV  ov?  Se 

auctoritatem    sanctus   papa    Bonifacius  idtnaitoae,  rovrovg  y.aii6aSaae ;  Si  tamen 

confirniayit,  et  ideo  quicumqiie  aliterde  hic  textus  ut   notatum   est,  pertinet   ad 

gratia  et  libero  arbitrio  crediderit,  quain  prcedestinationeni  ad  (cloriam,  quod  plures 

vei  ista  auctoritas   continet ,  vel  in  illa  inficiantur.  Attulimus  tamen  ut  mori  ob- 

synodo  constitutuin  est,  contrariumsedl  temperaremus. 

apostoiicse,  et  universse  per  totwm  mun-  3)  'E^ei.i^aro  •^^a?-  iv  avrui  rtQO  y.ara- 

duin  ecclesi»  se  esse   cogno&cat."  Reli-  ^Xtj^  x6a/i.ov,s2vai  ^fid?  dylov?  .. . .  ttqoo- 

qua  ib.  vide.  ^iaa? -^fid? . . . .  xard  r^v  ev&oniav  rov  S^e- 

1)  /devreol  evkayTjfievot  rov  nar^o^/iov,  /ij^aTo?  oevTov. 
yXtjQovofti^aare  rrjv  ^rotfiaafiivriv  Vfiiv  /?«- 
otkuav  ano  xctTa^oA^?  xoaftov. 


108  TRACTATUS   DE    DKO. 

iseijuuntur  me,  etEgo  ritam  wternam  do  eis;  et  non  perihunt 
in  wternwn ,  et  non  rapiet  eas  quisquam  de  manu  mea.  Ho- 
rum,  ait  S.  Augusliiiuslib.  de  corrept.  et  grat.  cap.  VII  n.  14,  si 
quisquam  perit  falliiur  Deus,  sed  nemo  eorum  perit ,  quia 
non  fallifur  Deus;  horumsi  quisquamperitvitiohumanovin- 
citur  Deus:  sed  nemo  eorum  perit ,  quia  nulla  re  vincitur 
Deus ;  et  S.  Fulgentius  lib.  de  fide  cap.  XXXV,  Firmissime  tene, 
inquit,  el  nullatenus  dubites  omnes ,  quos  vasa  misericordiof 
gratuita  honitate  Deus  facit  ante  constitutionem  mundi,  in 
ddoptionem  filiorum  Dei  prcedestinatos  a  Deo.  Firmissime  te- 
ne ,  neque  perire  posse  atiquem  eorum ,  quos  Deus  prcedesti- 
navit  ad  regnum  Cielorum;  nec  quemquam  eorum  quos  non 
prcedestinavit  ad  vitam  ulla  ratione  posse  salvari. 

593.  Et  ratio  ex  dictis  manifesta  est:  cum  enim  praedestina- 
tio  sit  actus  intellectus  et  voluntatis,  quemadmodum  intellectus 
divinus  in  sua  praescientia  falli  non  potest,  sic  nec  superari  ejus 
voluntas,  cum  quidpiam  absolute  et  efficaciter  vult,  vultautem 
Deus  efficaciter  et  aosolute  solam  electorum  salutem,  ergo. Im- 
pervium  sane  mysterium,  quod  nos  venerari  quidem  debemus, 
sed  tamen  scrutari  absque  periculo  nequimus;  concludimus 
propterea  cum  S.  Augustino  lib.  de  spir.  et  lit.  cap.  XXXIV: 
„Jam  si  ad  illam  profunditatem  scrutandam  quisquam  nos  coar- 
ctet,  cur  illi  ita  suadeatur  ut  persuadeatur,  illi  autem  non  ita; 
duo  solum  occurrunt  interim  quaj  respondere  nihi  placeat:  0 
altitudo  divitiarum!  el  Numquid  iniquitas  apud  Deiwi?  Cui 
responsio  ista  displicet,  quairat  doctiores,  sed  caveat  ne  inve- 
niat  praesumptores." 

DIFFICULTATES. 

594.  I.  ObJ.  adversus  primam  partem.Siveri  nominis  praede- 
stinatio  ex  parte  Dei  daretur  plura  sequerentur  absurda;  ac  1" 
quidem  Deum  injustum  personarum  acceptorem  esse  cum  alios 
ab  aeterno  praedestinaverit,  alios  reprobaverit  absque  ullo  me- 
rito  vel  demerito  electi,  vel  reprobati,  2"  hominem  sic  posse 
ratiocinari :  vel  electus  seu  praedestinatus  sum ,  vel  non ;  quid- 

vel  peri- 


bo  si  non  sum  praedestinatus,  aut  desperabit  ergo  aut  aget  quid- 
quid  lubet;  3"  et  lapsis  curam  adimi,  ac  sanctis  occasionem  te- 
poris  afferri,  cum  in  utraque  parte  superfluus  sit  labor ,  si  ne- 
que  rejectus  ulla  industria  possit  intrare,  neque  electus  ullane- 
gligentia  possit  excidere.  Merito  4"  propterea  monachus  ille  ad- 
rumelinus  de  quo  loquitur  S.  Augustinus  lib.  de  dono  perse- 
verantiae  cap.  XV  monasterium  suum  deseruit,  ut  saeculi  deliciis 
indiilgeret. 

595.  Resp.   Neg.   antec.  Ad  1"",  Sequelam  Dist.  Si  Deus 
aliquid  houiiuibus  deberet,  6*0/2C.  Si  nihil  hominibus  debet,  ^M^flf. 


PAKT.    IV.  CAP.    II.    1)K  PU/EDESTIi\ATIOi\E.  199 

si  aliquos  prae  aliis  eligeret  vel  praedestinaret  ante  praevisa  me- 
rita  gratiae  trans.  *);  si  post  praevisa  merita  gratiae,  ne(f.  Inhac 
enim  sententia  Deus  neminem  vel  eligeret  vel  reprobaret  nisi 
post  prievisum  bonum  usum,  vel  contemptum  gratiae,  C[uaesup- 
ponitur  omnibus  praesto  esse  ex  allata  S.  Thomae  doctrina,  quod 
etnos  suo  loco  ostendemus,  ettunc  cessatomnis  difiicultas,  quae 
nulla  alia  superesse  potest,  quam  illa,  quae  oritur  ex  praescien- 
tia  liberarum  hominis  actionum ,  quaeque  solvenda  est  juxta  ea 
quae  superius  dicta  sunt,  ubi  de  scientia  Dei  egimus. 

596.  ^^/2'",  pariter  Dist.  Si  praedestinatio  supponatur  ante 
praivisa  merita  gratiae ,  trans.  Si  post  praevisa  merita  gratiae , 
ne^g.  In  hac  enim  hypothesi  ad  propositum  dilemma  responde- 
tur:  eris  praedestinatus ,  si  bene  vixeris  juxta  gratiam  tibicolla- 
tam,  et  perseveraveris  cum  eadem  usque  in  tinem;  si  male  vi- 
xeris  et  vohmtarie  gratiam  respueris^  damnaberis;  sicut  si  ae- 
grotus  diceret:  vel  valetudinem  sum  recuperaturus ,  vel  non; 
si  primum ,  sumam  vel  non  sumam  amaram  hanc  potionem , 
convalescam;  si  alterum,  sumam  sive  non,  tamen  moriar;ipsi 
enim  responderemus,  convalesces  si  acceperis  potionem  seu 
pharmacum ;  morieris  si  recuses. 

597.  Atque  hinc  jam  responsio  patet  ad  tertiam  et  quartam 
sequelam,  quae  opponebantur;  omnes  eniniejusmodi  argumen- 
tationes  peccant  eo  vitio,  quod  logicivocant  afalso  supponen- 
te,  aut  ad  ignorantia  elenchi. 

598.  I.  Inst.  Praedictaincommoda  urgeriaequepossuntquoad 
praedestinationem  in  causa,  unusquisque  enim  sic  posset  argu- 
mentari:  vel  sum  praedestinatus  ad  gratiam  praesertim  efhca- 
cem  et  perseverantiam ,  vel  non:  si  primum,  quidquid  egero 
tandem  consequar  illam  et  salvus  ero ;  si  secundum ,  quidquid 
egero  damnabor.  Ergo. 

599.  Resp.  Ney.  antec.  ad  propositum  dilemma,  Dist.  Si  ef-. 
ficacia  gratiae  et  perseverantia  repetenda  esset  apraedetermina- 
tione  physica,  seu  ab  intrinseco;  trans.  Si  a  praeviso  tantum 
hominis  consensu ,  seu  ab  extrinseco,  neg.  In  hac  siquidem  sen- 
tentia,  ut  diximus,  supponitur  quod  Deus  omnibus  det,  vel 
ofFerat  gratias  sive  proxime  sive  remote  sufficientes  tum  ad  fi- 
dem,  tum  ad  salutem ;  si  homo  proinde  his  consenserit,  etora- 
A-^erit;  alias  obtinebit,  ipsamque  consequetur  perseverantiam ; 
quod  si  secus  fecerit  sibi  soli  imputarecfebetsi  perierit;  enver- 
ba  S.  Augustini,  qui  inlib.  decorrept.  et  grat.  intercaeterahaec 


1)  Elsi  a  nobjs  non  iniprobetur  sen-  tamur  ad  rem  nostram,  cum  utraque  ca- 

tentia  iliorum  theologorum,  qui  inadx-  tholica  sit,  ideoque  liberum    sit  alteru- 

quatam  prsedestinationem  ad  gloriam  an-  tram  in  subsldium  adhibere.  Qui  vero  pu- 

te  prsevisa  merita  gratise   tuentur,  atta-  tat  se  posse  priori  sententiadifncultates 

men  cum   longe   commodior    solvendis  jeque  solvere  ac  eno<?are  eadem  utique 

novatorum  difflcultatibus  altera  senten-  uti  poterit, 
tia  nobis  videatur,  hlnc  est  quod  hacu- 


200  TRACTATUS   DK   DEO, 

habet:  0  homo  in  prwcepHone  co^nosce ,  quid  debeas  habe- 
re;  in  correptione  cognosce  tuo  te  vitio  non  habere;  in  ora- 
tione  cognosce  y  unde  accipias  quod  vis  habere. 

600.  II.  Inst.  Saltem  quod  aliquis  accipiat  a  Deo  gratiam  ut 
praevisam  efficacem  provenit  ex  peculiari  Dei  erga  ipsum  ele- 
ctum  pra^dilectione ,  cujus  praedilectionis  defectu  tali  gratia  ca- 
ret  reprobus.  Ergo. 

601.  Resp.  Dist.  antec.  V  Sed  absque  aliorum  praejudicio 
conc.  Cum  aliorum  praejudicio,  neg.  Fatemur  quidemexpecu- 
liari  Dei  praedilectione  effici  ut  electus  talem  gratiam,  praeser- 
tim  finalis  perseverantiae  consequatur;  cum  tamen  Deus  nihil 
quipiam  debeat,  si  alicuinon  dat  gratiam  ut  praevisam  efficacem, 
quid  inde  adversus  Dei  justitiam,  aut  misericordiam ,  si  gratia 
a  Deo  reprobo  concessa  sufficientissima  ex  se  sit  ad  opus  bo- 
num  obtinendum  et  ad  perseverandum ,  et  ex  pura  malitia  re- 
cipientis  seu  potius  respuentis  effectum  non  habeat?  Profecto 
non  Deo ,  sed  sibi  reprobus  imputare  debet,  quod  restiterit  ei- 
dem  gratiae  quae  praevisa  estinefficaxex  soloabusu  ejus  cuicon- 
fertur  i).  Hinc  rursum  optime  S.  Augustinus:  deserunt  et  de- 
seruntur  deseruit  et  desertus  est  ^). 

602.  II.  Obj.  Adversus  alteram  conclusionis  partem.  Quod 
potest  amitti  et  recuperari  non  est  certum  et  immmutabile.  At- 
qui  talis  est  praedestinatio:  dicitur  enim  1"  Apoc.  III  11,  de  co- 
rona,  quae  est  effectus  praedestinationis:  l^ene  quod  habes,  ut 
nemo  accipiat  coronam  tuam  3) ;  et  2"  sane  homo  praedestina- 
tus  potest  mori  in  statu  peccati.  Ergo. 

603.  Resp.  Neg.  min.  Ad  1™,  Dist.  cum  S.  Thoma  I  p.  q.23, 
a.  6,  a  I,  si  corona  ahcui  destinata  sit  ex  merito  gratiae  etinactu 
primo ,  conc.  si  ex  praedestinatione  divina  et  in  actu  secundo , 
neg.  In  primo  enim  sensu  tantum  corona  potest  vel  acquiri,  vel 
amitti. 

604.  Ad  2"*,  Neg.  implicat  enirri  quempiam  ad  gloriam  prae- 
destinatum  esse,  ac  moriin  statu  peccati;  esset  enim  etnones- 
set  praedestinatus. 

605.  Inst.  V  Possunt  aliqui  saltem  de  libro  vitae,  seu  de  prae- 
destinatorum  numero  deleri.  Sic  Moyses  Exod.  XXX.II  31,  32. 
Aut  dimitte  eis  hanc  noxam ,  aut  si  non  facis  dele  me  de  li- 
bro  tuo  quem  scripsisti;  et  David  ps.  LXVIII  29.  Deleantur 
de  liI)ro  viventium ,  et  cum  justis  non  scribantur.  Joan.  XVII 
12.  Quos  dedisti  mihi ,  custodivi:  et  nemo  ex  eis  periit  nisi 


1)  Si  quid  efficerel  adversariorum  dif-  per,  justeque  vivalur."  Et  enarr.  in  Ps. 
ficultas,  evinceret  Deum  semper  ad  ma-  cxlv.  n.  29.  „]Von  enim  deseret,  inquit, 
jus  beneficium  conferendum  tenerJ,  sci-  opus  suum ,  nisi  ab  opere  suo  non  de- 
licet  induceret  optimismum,  quod  est  seratur"  et  in  lib.de  corrept.  et  ffr.c&p, 
absurdum.  13.  „Deserunt  et  deseruntur." 

2)  De  nat.  et  gral.  cap.  26.  „]Von  de-  3)  XQaxet  o  ixci; ,  iva  /ifjdtl?  XaPjj  tov 
serit,  inquit,  nisi  deseratur^ut  piesem-  stifpavov  oov. 


PART.   IV.    CAP.   II.    DK   PRiKDESTIIVATiONK.  201 

filius  perditionis.  Demum  S.  Petrus  ep.  II  1  10.  Safagile ,  ut 
per  bona  opera  certam  vestram  vocationem  et  electionem  fa- 
ciatis.  Ergo  praedestinatio  nec  certa,  nec  immutabilis  est,  prout 
2"  ratio  ipsa  confirmat,  si  enim  talis  esset,  inferret  necessita- 
tem.  Ergo. 

606.  Resp.  Ad  1»",  cum  S.  Thoma  «juaes.  24  art.  1  et  3.  Dist- 
antec.  Si  per  librum  vitae  veniat  notitia  eorum ,  qui  ordinantur 
ad  vitam  aeternam ,  conc.  Si  veniat  notitia  salvandorum  in  actu 
secundo,  neg.  et  sic  omnia  scripturarum  testimonia  de  libro  in 
primo  sensu  accepto  exponi  debent;  si  tamen  in  omnibus  ad- 
ductis  testimoniis  sermo  est  de  praedestinatione ,  quod  plures 
negant,  sed  sermo  potius  est  vel  de  vita  praesenti  ut  in  Exodo 
vel  de  censu  verorum  israelitarum,  ut  inpsalmo  etc. 

607.  Ad  2"™,  Dist.  Inferret  necessitatem  consequentem,  conc. 
antecedentem,  neg.  Ut  enim  ratiocinatur  S.  Th.  q.  23  a.  6.PraB- 
destinatio  est  pars  providentiae  quae  non  easdem  omnibus  effe- 
ctibus  causas  praeparavit,  sed  aliis  necessarias,  utexnecessita- 
te  fierent,  aliis  vero  contingentes  et  liberas,  ut  non  fierent  ex 
necessitate,  sed  contingenter  et  libere,  et  tamen  providentiae 
ordo  est  infalhbilis.  Sicigitur,  concludit,  et  ordo  prwdestina- 
tionis  est  certus^  et  tamen  lihertas  arbitrii  non  tollitur  ex  qua 
contingenter  provenit  prwdestinationis  effectus. 


PROPOSITIO  II. 

Nemo  absque  speciali  revelatione  certus  esse  potest  de  sua 

prwdestinatione. 

608.  Propositio  de  fide  est,  his  enim  verbis  concilium  trid. 
eam  definivit  sess.  V  can.  16.  Si  quis  magnum  illud  usque  in 
finem  perseverantia}  donum  se  certo  habUurum  absoluta  et 
infallibili  certitudine  dixerit,  nisi  hoc  ex  speciali  revelatione 
didicerit,  anathema  sit:  et  cap.XII  ejusdem  ses.jam  docuerat: 
Nisi  ex  speciali  revelatione  sciri  non  potest  quos  Deus  sibi 
elegerit. 

609.  Probatur  autem  tum  ex  scriptura ,  tum  ex  patribus.  Apo- 
stolus  enim  ad  Rom.  XI  20.  Tu  fide  stas:  noli  altum  sapere^ 
sed  time  *),  et  I  Cor.  X  12  ym  se  exi.stimat  stare ,  videat  ne 
cadat  2).  Hinc  concludebat  ad  Philipp.  II  12.  Cum  timore  et 
tremore  salutem  vestram  operamini  ^). 

610.  S.  Augustinus  ut  excitet  fidelesad  orandum ,  et  sic  ob- 
tinendum  perseverantiae  donum  ita  loquitur  in  hb.   de  corrept. 

1)  2v  de  rfj  ni?ei  i'ati]y.a'  /iri  v^ptjXoqi'         3)  Meta,  <f6(}ov,  xai  tQOfiOV    ttjv  ictvtmv 
Qoxet,  aAAot  qto^ov.  ao)tfjQiav  xare^yoifea»?-*. 

2}  '0  doitijjv  igtdvni  pXenito)  (iri   Ttiatj. 


202  TKACTATUS    DE    DEO. 

et  grat.  cap,  XIII.  Quis  enim  ex  rnultitudine  fidelium,  quamdiu 
in  liac  mortatitate  vivitur  in  numero  prwdestinatorum  se  esse 
prwsumat? 

611.  Ratio  demum  theologica  id  ipsum  confirmat.  Cum  enim 
praedestinatio  actus  sit  liber  divinae  voluntatis;  nemo  eum  co- 
gnoscere  potest  independenter  a  divina  manifestatione.  Ergo. 

DIFFICULTATES. 

612.  Ohj.  Scriptura  ubique  supponit  nos  certos  esse  posse  de 
praedestinatione  nostra;  Christus  1"  enim  incjuit  Marci  XI  24. 
Omnia  qucBCumque  orantes  petitis,  credite,  quia  accipietis  *) , 
ergo  et  ipsam  perseverantiam,  quod  magis  aperte  adhuc  tradit 
apostolus  rom.  VIII  16,  dicens:  Spiritus  testimonium  reddit 
spirifui  nostro ,  quod  sumus  filii  Dei.  2"  Si  autemfilii,  ethoi- 
redes  ;  hwredes  quidem  Dei,  cohwredes  autem  Christi;  ac  3° 
Thess.  1 ,  4.  Scientes  fratres ;  dilecti  a  Deo ,  electionem  ve- 
stram.  4"  Nil  mirum  proinde  si  de  se  ipso  scribere  potuerit  H 
Tim.  IV  8.  Repo.sita  est  mihi  coronajmtitice.  5"  Apostolo  Pau- 
lo  consonat  S.  Joannes  epist.  1,  c.  V  13,  dicens :  Hwc  scril)0  vo- 
bis,  utsciatis ,  quoniam,vitam  habetis  wternam,  qui  creditis  in 
nomine  Filii  Dei  2).  Ergo. 

613.  Resp.  Neg.  Antec.  Ad  1™,  Dist.  Si  certi  essemus  nos 
bene  orare,  ac  perseveraturos  in  eadem  oratione,  conc.  Si  et 
hoc  incertum  sit,  ne^.  jam  vero  quid  oremus  sicut  oportet,  ne- 
scimus  inquit  apostolus  ^). 

614.  Ad  2™,  Dist.  Si  fihi  et  hwredes  quoad  jus  actuale, 
conc.  quoad  perseverantiam  finalem  in  tali  jure,  neg.  Addatur 
nos  certo  minime  scire,  num  hic  et  nunc  simus  filii  Dei,  seu 
gi*atia  sanctificante  prjediti. 

615.  Ad  3"",  Dist.  electionem  vestram  ad  vocationem  fidei , 
conc.  ad  gloriam ,  subd.  in  spe ,  conc.  in  re ,  neg. 

616.  A^  4"*,  Dist.  Reposita  est  corona  bene  certantibus  us- 
que  in  finem,prout  de  se  sperabat  apostolus,  conc.  absolu- 
t  G,neg> 

617.  Ad  5"»,  Dist.  Inchoative  per  vocationem  ad  fidem  et  for- 
tasse  etiam  per  gratiam  quam  supponebat  Joannes  inesse  fide- 
libus ,  conc.  in  re,  ne^.  Et  sane  quot  sunt,  qui  ad  tempus  cre- 
dunt  et  diligunt,  et  tempore  tentationis  recedunt  et  pereunt? 


1)  ndvTa  oaa  av  TtQOOBVXOfievoi.  alteta-  II.  Tim.  IV.  8.  'Anoxeitai  fiot   otiji'   ^i- 
&e,  Tti^iveTe  oTi  lafifidveTe.  Kaioavvrj?  gticpavo?. 

2)  Rom.  VIII 16.  T6  nvev/ia  av/^naptV'  I.  Joan.  v.  13.  TavTa  ey^aipa  v/iTv  ... 
(let  Toi  nvevfiaTi  Vfioiv  oti  ia/j,evtixvaQfov.  tva  el^rjte  ott  i^o)i]V  e/eTt  alu>viov ,  nai  tvct 

Et  6e  Ttxva,  xaiiikr]^ov6ju,oi'  itkt}QOv6f4,ot  ni^evrjte  el?  fo  orofia  Tov   vlov  Tov  Qeov, 

ftkv &eov  avyy.Xij^ov6fioi  de  X^ic^ov.  3)  Roiii.  viii,  26.  Ti  nqoaev^oitteO-a  x«- 

l.tf^ss.l.k.  ElS6Tega^£X<folfiyani\ftivot  &6  Sel,  ova  oiiafiev. 
vno  &£0V  t^v  ixloyrv  vfioiv. 


PART.    lY.    CAP.    11.   DK    PR^EDESTINATIONE.  203 

ARTICIJIilJS    n. 

De  causis  et  effectibus  prwdestinationis. 

618.  Breviter  nos  ab  his  expediemiis ,  cum  magna  ex  parte 
quae  dicenda  hic  essent,  praeoccupata  jam  fuerint.  Haec  autem 
addimus  ad  pleniorem  argumenti,  de  quo  actum  est,  cogni- 
tionem 

619.  Dum  inquiritur  in  causas  praedestinationis,  sensus  hujus 
quaestionis  non  est  de  causa  physica,  ac  deeaquae  dicitur  aprio- 
ri,  ut  enim  observat  S.  Thomas  1  q.  p.  23  art.  5.  Nullus  fuit 
ita  insanoB  mentis ,  qui  diceret,  merita  esse  causam  divince 
prwdestinationis  ex  parte  actus  prcedestinantis :  sed  /loc  suft 
(/ucesfione  vertitur,  utrum  ex  parte  effectus prwdestinatio  ha" 
f)eat afi(iuam  causam.  Ethoc  est  qucerere^utrumDeus prceor- 
dinaverit se  daturum  effectum  pnjudestinationis  aficui  propter 
merita  atiqua.  De  sola  propterea  causa  moraH  ac  meritoria 
agitur. 

620.  Jam  recensuimus  errores  circa  ejusmodi  causam  pelagia- 
norum,  ac  semipelagianorum ,  nec  non  diversa  scholasticorum 
placita  circa  praedestinationem  inadaequate  sumptam  in  ordine 
intentionis.  Superestpropterea  ut  addamus  causam  finalem  prae- 
destinationis  essegloriam  Dei,  efficientem  esse  aeternum  Deide- 
cretum;  meritoriam  externam  seu  principalemessemeritaChri- 
sti ;  meritoriam  internam  seu  secundariam  saltem  quoad  execu- 
tionem  esse  merita  supernaturaha  ipsius  praedestinati. 

621.  Quod  veroattinet  ad  praedestinationiseffectus  notandum 
est  duas  conditiones  requiri  ad  hoc ,  ut  ahquid  inter  praedesti- 
nationis  effectus  recenseri  possit.  1"  ut  sit  aDeo  tanquam  causa 
praedestinante ;  nisi  enim  oriatur  a  praedestinatione  tanquam  a 
causa,  non  potest  esse  ejus  effectus.  2**  ut  cum  gloria  coelesti 
connexionem  habeat,  et  ad  eam  actu  de  facto  perducat.  Hinc 
praedestinationis  effectus  sunt  vocatio ,  justificatio ,  et  glorifica- 
tio,  et  juxta  ilhid  apostoH  rom.  VHI.  Quos  prcndestinavit ,  hos 
et  vocavit;  et  quos  vocavit,  hos  et  justificavit;  quos  autem 

justificavit ,  iffos  et  gforificavit.  Inter  praedestinationis  effectus 
recensentur  deinde  naturaha  illa  bona,  quae  exspeciah  Deijpro- 
videntia  et  amore  ad  vitam  aeternam  ordinantur,  cujusmodi  sunt 
ingenium,  bona  indoles  etc.  dicente  eodemapostolo  loc  cit.  Difi- 
gentibus  Deum  omnia  cooperantur  in  bonum  iis ,  qui  secun- 
dum  propositum  vocati  sunt  sancti.  Recensentur  demum  mala 
poenae,  et  juxta  ahquos ,  ipsa  mala  culpae  seu  peccata,  non  qui- 
dem  per  se,  et  ratione  sui,  sed  ut  ajunt,  per  accidens,  ratione 
nempe  subsequentium  bonorum,  quae  Deus  sua  misericordiaac 
virtute  ex  ilhs  novit  eruere  juxta  illud  S.  Augustini  hb.  XIV.  de 
civ.Deicap.  XUl.  Audeo  dicere,  inquit,  superbis  esseutifeca- 


204  TRACTATU»   DE   DEO. 

dere  in  aliquod  npertum  manifestumque  peccatum ,  unde  si- 
bi  displiceant ,  qui  jam  sihi  placendo  ceciderant.  Salubrius 
enim  Petrus  sibi  displicuit ,  quando  flevit ,  quam  sibi  placuit, 
quando  prcesumpsit.  Hoc  dicit  et  sacer  psalmus :  imple  fa- 
cies  eorum  igtiominia,  et  quwrent  nomen  tuum,  Domine;  id 
est,  ut  tu  eis  placeas  qucsrentibus  nomen  tuum,  qui  sibi  pla- 
cuerunt  quwrendo  suum.  Qui  plura  cupit  consulat  Suarez  lib. 
III  de  effectibus  praedestinationis. 


CAPUT  III. 

DE  REPROBATIONE. 

622.  Reprobatio  idem  est  ac  rejectio ;  definitur  autem  a  Ma- 
gistro  sentent,  lib.  1  d.  Wprcescientia  iniquitatis  quorumdam, 
et  prwparatio  damnationis  eorumdem.  Rsrc  autem  definitio  soli 
competit  reprobationi  positivce ,  quae  tres  actus  complectitur, 
permissionem  culpae,  negationem  gratiae  efficacis  ad  resurgen- 
dum  ab  eadem  culpa,  decretum  damnationis.  Ex  quibus  patet 
reprobationis  causam  proximam  aliam  non  esse  nisi  peccatum. 
In  quo  magna  est  catholicorum  omnium  consensio  adversus  cal- 
vinistas  et  praedestinatianos. 

623.  Verum  magna  lis  fervet  inter  theologos  relate  ad  re- 
probationem  negativam ,  num  scilicet  in  primis  detur  haec  ne- 
gativa  reprobatio ,  quae  juxta  aHquos  consistit  in  Dei  decreto 
excludendi  ahquos  a  gloria  tanquam  a  beneficio  indebito  exso- 
la  sua  voluntate  ante  praevisum  quodcumque  eorum  peccatum 
sive  originale  sive  actuale,  quin  tamen  positive  addicat,  vel 
destinet  quempiam  ad  poenas ,  nisi  ex  praeviso  peccato ,  in  quo 
differunt  a  praedestinatianis  *);  juxta  alios  vero  consistit  in  sola 
exclusione  a  gloria  absque  decreto  ahquo  positivo ,  sed  solum 
negative  se  habet,  quatenus  Deus  aliquos  non  praedestinat  ad 
gloriam  ^).  Harum  opinionum  fundamentum  pendet  ex  senten- 
tia,  quam  isti  theologi  tuentur  de  gratuita  electione  ad  glo- 
riam ,  seu  ante  praevisa  merita  gratiae. 

624.  Qui  vero  adstruunt  praedestinationem  inadaequatam  post 
praevisa  eiusmodi  merita,  nullam  affnoscunt  necrativam  repro- 

I  •  •  •  1  •  !•••/• 

bationem ,  quae  consistat  m  excmsione  a  giona,    sive  ista  nat 
actu  positivo,  sive  negativo,  sed  contendunt  neminem   exclu- 

1)  De  erroribus  praedestinatianorum  se  vel  saltem  in  radice,  seu  caiisa  re- 
cons.  Petavins  lib.  xiii  de  inCarn.  cap.  mota ;  alii  a  sola  voluntate  Dei  ne^ati- 
i6  et  seqq.  ve  se  habentis  respectu  non   electorum 

2)  Hxc  sententia  communis  estomni-  ob  rationes  seu  motiva  nobis  ignotaetc. 
bus  theolo^is ,  qui  propugnant  gratui-  Cfr.  Suarez  lib.  v  de  reprob.  cap.  5  n.  i 
tam  praedestinationem  ad  gloriam,  quam  et  seqq.  prae^sertim  n,  ii. 

alii  repetunt  a  peccato  originali  vel  in 


PART.   IV^  CAP.    III.   DE    REPROBATIONE.  205 

dlagloria,  nisi  ex  praeviso  aliqiio  peccato,  originali  quidem  in 
infantibus  decedentibus  absque  baptismo;  actuali  autem  in  fi- 
delibus  adultis;  originali  simul  et  actuali  in  infidelibus,  adeo 
ut  unum  idemque  sit  excludere  a  gloria  et  poenis  addicere  ex 
praevisione  culpae  *). 

625.  Attamen  sive  admittatur  sive  rejiciatur  liaec  negativa 
reprobatio ,  cum  reprobatio  positiva ,  quae  supponit  peccatum 
ut  causam  proximam ,  exigat  causam  remotam  et,  ut  vocant, 
radicalem ,  quae  consistit  tum  in  decreto  permissivo  peccati,  seu 
non  dandi  gratiam  efficacem  ad  ipsum  impediendum,  nec  con- 
cedendi  gratiam  ad  resurgendum  a  talipeccato,  hicrursumdi- 
sceptant  theologi  unde  repetenda  sit  haec  Dei  circa  reprobos 
agendi  ratio ;  num  scilicet  a  sola  ejus  voluntate ,  num  a  defe- 
ctu  gratiae,  num  etiam  a  peccato  originali,  licet  deleto,  influen- 
te  tamen  ut  causa  remota;  ac  demum,  admissis  etiam  tribus 
his  causis,  disputant  circa  causam  principalem,  quaenam  sci- 
licet  ex  his  causis  censenda  sit  radix  ex  qua  caeterae  profluant. 

626.  Noshisce  domesticis  concertationibus  dimissis,  unice  in- 
cumbimus  in  adstruenda  veritate  catholica  adversus  praedesti- 
natianos  tum  veteres  tum  recentiores ,  qui  impie  contendunt 
Deum  pro  arbitrio  suo  homines  ante  quamcumque  culpas  prae- 
visionem  praedestinasse  ad  aeternum  interitum;  ex  quo  infe- 
runt  Deum  his  denegare  fidem ,  et  omnem  gratiam,  eosque  ne- 
cessitate  ad  peccandum  compellere ,  decipere,  et  illudere;  sa- 
cramenta  relate  ad  Iios  reprobos  sterilia,  ac  nuda  signa  esse. 
Ita  Calvinus  passim  apud  Bellarminum  tom.  IV  controv.  lib,  H 
de  statu  peccati cap.  III  nec  non  apud Petavium  lib.  X  de  Deo  cap. 
VI  et  seqq. 

627.  Non  tamen  sibi  semper  constitit  Calvinus  prout  haere- 
ticis  omnibus  mos  est,  alibi  enim  videturin  peccatum  originale, 
tanquam  in  causam  rejicere  hominum  etiam  fidelium  reproba- 
tionem,  peccandi  necessitatem,  aliaque  nuper  recensita.  Huic 
posteriori  sententiae  Jansenius  subscribit,  subscribunt  pariter 
recentiores  calvinistae,  gomaristae  nuncupati,  ut  patet  ex  actis 
synodi  dordrectanae  2).  Qui  primae  sententiae  Calvini  adhaerent, 
antelapsarii  vocantur ,  qui  posteriorem  sequuntur  postlapsa- 
rii,  seu  superlapsarii  audiunt. 


1)  Cfr.  Pelav.  ile  Deo  lib.  x.  cap.  3et  nullam  esse  reprobationem  mere  nega- 

'l,  ubi   ex  scriptura,   atque  ex    patrum  tivam.  Amorem  et  odium  Dei  intelligen- 

gracorum  et  latinorum  communi  doctri-  dum  esse   de   prsesenti  hominum   slatu. 

na  ostendit,  Deuni   velie  omnes   homi-  Non  posse  baptizatos,  propter  uiassae  vl- 

nes  salvos  fieri  voluntate  elTicaci ,  licet  tium  et  peccatum  originale  reprobari, 

conditionata,  Deum  omnes  diligere,  o-  2)  Par.  i  sess.  ss.   p.  268.  Apud  Pet. 

disse  neminem,  oinnibus  gratiam   dare,  l\b,xde  Prced.  cap.  ii  §,  15. 


206  TRACTATUS    DE    DEO. 


PROPOSITIO 

Impium  est  asserere  Deum  ex  solo  suo  heneplacito  aliquos 

hominespositivereprobasse,  ati/ue  wfernis  suppliciis  destinas- 

se  absque  prwvii  peccati  prwvisione. 

628.  Impia  enim  censeri  debet  sententia ,  quae  aperte  repu- 
gnat  scripturte,  traditioni  universae ,  ipsique  sane  rationi.  Ta- 
lem  vero  esse  Calvini  ac  praedestinatianorum  sententiam  sic  o- 
stendimus :  scriptura  in  primis  tradit  quod  Deus  mortem  non 
fecit^  nec  lcetafurin  perditione  vivorum,  ut  Sap.  I  13,  ac  ibid. 
XI  25  rationem  addit  sic  Deum  alloquens  :  Dilicfis  omnia  quw 
sunt ,  et  nihil  odisti  eorum  quce  fecisti  ;  docet  praeterea  scrip- 
tura  Deum  nolle  aliquos  perire  (II  Pet.III  9) ;  nolle  mortemim- 
pii ,  sed  ut  magis  convertatur  et  vivat  (Ezech,  XVIII 23);  ergo  a 
fortiori  Deus  neminem  reprobat  ac  poenis  oeternis  destinat  absque 
praevisione  peccati :  tertio  denique  scriptura  nuUam  unquam  aliam 
causam  assignat  tum  irae  et  indignationis  Dei  tum  aeternae  dam- 
nationis  praeter  peccatum  ;  apostolus  enim  Rom,  II  8,  9.  lis,  in- 
quit ,  qui  sunt  ex  contentione,  et  non  acquiescunt  veritati,  cre- 
dunt  autem  iniquitati,  ira  et  indignafio.  Tribulatio  et  angu- 
stia  in  omnem  animam  hominis  operanfis  malum  *) ;  et  Chri- 
stus  Matth,  XXV  41.  Discedite  a  me  tnaledicfi  in  ignem  ceter- 
num ,  qui  paratus  esi  diabolo  et  angelis  ejus.  Esurivi  enim 
et  non  dedistis  mihi  manducare  2) ;  ergo  ex  Christo  unica  ra- 
tio,  cur  in  istos  reprobos  damnationis  leratur  sententia  estne- 
glectus  bonorum  operum  ad  quae  ipsi  tenebantur. 

629.  Patres  unanimiter  reprobationis  causam  non  in  volun- 
tatem  Dei,  sed  in  hominum  peccatapraevisa  rejiciunt;nosunum 
laudamus  Augustinum  ,  qui  lib,  III  contra  Julianumscribit;  JBo- 
?ius  est  Deus ,  justus  est  Deus;  potest  aliquos  sine  bonis 
meritis  liberare ,  quia  bonus  est :  non  pofest  quempiam  sine 
malis  tnerifis  damnare;  quiajustus  esf  3). 

630.  Ratio  demum  theologica  multiplex  est;  ac  1"  quidem 
petitur  ex  voluntate  Dei  salvandi  omnes,  et  omnes  adaeternam 
lelicitatem  perducendi  quantum  in  ipso  est,  si  homines  vitioac 
jmalitia  sua  non  impedirent,  prout  superius  ostendimus,  2"pe- 
titur  ex  divina  misericordia  et  justitia,   quae  sunt  universae  viae 


1)  Toi?  6h.  i^   i^t&ela?,   xal   aTrei&ovai  Tw  diapoXM  y.ai  toi<;  ayyt/.otc  avtov'  irt- 
fiev  tjj  aXri&eia ,  neiS-onivoiq  de   tjf  adi-  tivaaa  yd^ ,   y.al  ovx  idoixati  fiot  (fayelv. 
y-ia,  ^Vfiog  y.al  o^jyjj.  &).iipig  y.al  ^evo/oj^ia         3)  Cuns.  Pelav.    (te  Deo   loc,  cit.  cap 
im   ndaav  i//v/>/r  av&^tunov  tov  y.ate(jy-  2.   3.   4.    Becanus   Man.    contr.  lib.    iii. 
ai;oft.ivov  to  y.ax6v.  cap.   3   q.  I.   Tournel}'  </e  Deo  q.  23.  a. 

2)  rio^evta&e  an    i/iov  ol  xattj^afiivoi  2.  COOC.  3. 
«tv  Xa   nv^  x6  alutvtoVf   x6  ^xotfiaofxivov 


PART.    IV,    CAP.    HI.     DE     REPHOBATIONE.  207 

Domiiii,  cx  neutrius  enim  vi  potuit  Deus  hominem  sempiterno 
exilio  clevovere  absque  ipsius  culpa,  non  ex  misericordia,  ut 
patet,  non  exjustitia,  qua;  pcenam  non  decernit  nisi  ex  culpa, 
3**  demum  ex  ejus  agendi  ralione  in  tempore.  Deus  neminem  in 
tempore  damnat,  nisi  aliqua  praecesserit  culpa,  ergo  neque  ab 
aeterno  ad  poenani  quempiam  praedestinavit ,  nisi  supposita 
culpa. 

631.  Quod  autem  Deus  neminem  praedestinaverit  ad  pecca- 
tum ,  ideoque  non  sit  auctor  peccati,  et  homo  hbero  poUeat 
arbitrio  ,  etiam  supposito  peccato  originah,  id  a  nobis  suo 
loco  ostendetur. 

DIFFICULTATES. 

632.  Obj.  Scriptura  nuUam  aham  assignat  causam  hominum 
reprobationis  praeler  unam  Dei  voluntatem.  Apostolus  enim 
Rom.  IX  haec  aperte  habet  ver.  11,  et  seqq.  Cwn  enim  nondum 
nati  fuissent ,  aut  aliquid  boni  egissent,  aul  mali  (ut  secun- 
dum  electionem  propositum  Dei  maneret),  non  ex  operibus, 
sed  ex  vocante  dictum  est  ei;  quia  major  serviet  minori, 
sicut  scriptum  est:  Jacob  dilexi,  Esau  autem  odio  habui; 
tum  ver.  16,  igitur  non  est  volentis ,  neque  currentis ,  sed  mi- 
serentis  est  Dei;  ac  propterea  de  Pharaone  ver.  17  ex  nomine 
ipsius  Dei  scribit:  quia  in  hoc  ipsum  excitavi  te^  ut  ostendam 
in  te  virtutem  meam,  et  clarius  adhuc  ver.  18,  er^o  cujus  vult 
miseretur ,  et  quem  vult  indurat;  ac  demum  concludit  ver.  21 
rationem  reddens :  An  non  habet  potestatem  figulus  luti ,  ex 
eadem  massa  facere  aliud  quidem  vas  in  honorem ,  aliud  ve- 
ro  in  confumeliam?  Ergo  ab  una  Dei  voluntate  reprobatio  re- 
peti  debet. 

633.  Resp.  Dist.  antec.  Reprobationis  a  gratia  vocationis 
ac  fidei,  conc.  a  gloria,  neg.  scopus  enim  apostoli  in  tota 
hac  epistola  est  oslendere  vocationem  ad  gratiam  esse  pror- 
sus  gratuitam,  non  autem  ex  praecedentibus  meritis,  quae  ne- 
que  in  gentilibus ,  neque  in  judaeis  uUa  erant,  vel  si  quae  erant, 
mala  erant.  Hinc  cum  omnes  pariter  sub  peccato  essent,  et  e- 
gerent  gloria  Dei ,  Deus ,  qui  liber  omnino  est  in  dispensatione 
bonorum  suorum,  gentilium  misertus  est  et  vocavit  eos  mise- 
ricorditer,  judaeos,  generatim  saltem,  juste  reprobavit  ob  ip- 
sorum  incredulitatem ;  sicut  in  temporali  benedictione  et  pa- 
triarcharum  serie  in  pari  conditione  praetulit  Jacob  fratri  suo 
Esau,  sicut  inter  Pharaonem  et  Nabuchodonosor  illum  inpro- 
pria  induratione  reliquit,  hujus  autem  misertus  est;prout  de- 
mum  ex  duobus  peccatoribus,  qui  luto  viliores  sunt,  alte- 
rum  assumit  ad  gratiam  ex  misericordia ,  alterum  reUnquit  in 
peccato  ex  justitia;  ut  non  glorietur  omnis  caro  in  conspe- 
ctu  Dei. 


208  TRACTATUS   DE    DKO. 

634.  Ex  his  duo  nobis  colligenda  sunt;  ac  V  Si  comparative 
qujeratur  cur  e  duobus  peccatoribus  vel  solo  originali,  vel 
etiam  actuali  peccato  infectis  Deus  uni  majorem  exhibeat  mi- 
sericordiam  qpam  alteri  ?  Non  aham  esse  causam  quam  Dei  vo- 
luntatem.  Huc  spectat  illud  Apostoh:  O  altitudol  alterum 
est,  si  seorsim  quaeratur  cur  Deus  hunc  vel  illum  repellat  a 
justitia  vel  gloria?  Veram  causam  esse,  quia  peccator  est  et 
impius.  Hinc  S.  Augustinus  hanc  rationem  assignat  cur  Deus 
Esau  odio  habuerit  hb.  1"  ad  Simphcianum  cap.  II  scribens :  Deus 
non  odit  Esau  Aorninem,  sed  odit  Esau  peccatorem;  Sic 
ad  hoc  ut  resp  ondeat  cur  Deus  hujus  aut  illius  non  miserea- 
tur  haec  habet  epist.  CV,  quibus  Deus  misericordiam  non  im- 
pertitur ,  ut  hon  impertiatur,  merentur;  cur  Deus  induret 
ahquos,  respondet  ibid.  quwrimus  meritum  indurationis  et 
invenimus. 

635.  Inst  l°Prov.  XVI  4,  legitur:  Vniversa  propter  semeti- 
psum  operatus  est  Dominus  ifnpium  quoque  ad  diem  malum, 
et  2"  Sap.  XIV  11.  Creaturw  Dei  in  odium  factoi  sunt.  Et  sa- 
ne  inquiunt,  3°  qui  sine  baptismo  decedunt,  ac  tot  infideles, 
qui  de  Christo  non  audiunt,  cur  creantur,  nisi  ut  damnentur? 
Ergo. 

636.  Resp.  ad  1™,  Di.st*  Praesupposito  peccato  impius  serva- 
tur  ad  diem  malum ,  conc.  non  praesupposito ,  ne(/. 

637.  Ad  2™,  pariter  Di.9t.  Ex  culpa  hominum  ,  conc.  ex  in- 
tentione  Dei,  ne^.  omnes  enim  Dei  creaturae  bonae  sunt,  sed  si 
homines  iis  ad  peccandum  abutuntur,  sibi  solis  imputare  de- 
bent,  si  indidem  ruinae  occasionem  inveniunt. 

638.  Ad  3"*,  Responsio  patet  ex  dictis  circa  voluntatem  Dei 
salvandi  omnes.  Nunc  addimus  cum  S.  Prospero  in  responsione 
ad  objectionem  tertiam  vincentianam :  Nemo  a  Deo  ita  crea- 
tus  est,  ut  pereat ,  quia  alia  est  causanascendi,  alia  pereun- 
di.  JJtenim  nascantur  homines ,  conditoris  est  beneficium ;  ut 
autem  pereant ,  prwvaricafionis  est  meritum. 

639.  Huc  spectant,  quae  acute  observat  S.  Augustinus  in 
lib.  de  vera  relig.  cap.  XXV  n.  46  de  duplici  providentiae  ordine 
cum  privatis  nempe  individuis,  et  cum  integris  nationibuscir- 
ca  hominum  salutem,  ex  quibus  discimus  neminem  nisi  de  sei- 
pso  conqueri  posse,  si  ab  ea  excedat:  Quoniam  divina  provi- 
dentia ,  inquit ,  non  solum  singulis  hominibus  quasi  privatim, 
sed  universo  generi  humano  tanquam  publice  consulit,  quid 
cum  singulis  agatur.  Deusqui  agit  atque  ipsi  cum  quibus  agi- 
tur  sciunt,  quid  autem  agatur  cum  genere  humano  per  histo- 
riam  commendari  voluit ,  et  per  prophetiam. 


TRACTATUS 

D  E 

SAMCTISSIMA  TRIMITATE 

PROOEMIUM. 

1.  JHlactenus  de  Deo  ejusque  attributis,  sin  minus  pro  reiam- 
plitudine  et  gravitate ,  at  pro  necessitate  et  utilitate  adolescen- 
tium  quibus  praelectiones  hae  conscriptae  sunt  sane  quantum 
satis  est.  Tempus  jam  est,  ut  gradum  animumque  converta- 
mus  ad  augustissimum  Trinitatis  mysterium  quod  est  totius , 
qua  christiani  sumus  fidei  basis  ac  fundamentum,  quo  posito, 
caeterarehgionis  nostras  mysteria  subsistunt,  quo  sublato,  cae- 
tera  pariter  corruant  necesse  est. 

2.  Fidem  mysterii  hujus  totam  summatim  amplexus  est  au- 
ctor  symboU  athanasiani  nuncupati  illis  verbis:  F^ides  autem 
catholica  hcec  esl^  ut  unum  Deum  in  Trinitate,  et  Trinitatem 
in  unitate  veneremur ;  neque  confundentes  personas ,  neque 
stubstantiam  separantes ;  seu,  ut  canit  ecclesia  in  praefatione 
de  Trinitate ,  eo  reducitur  fidei  nostrae  professio  :  Vt  in  per- 
sonis  proprietas ,  in  essentia  unitas,  et  in  majestate  adoretur 
wqualitas. 

3.  Quum  igitur  cathohcae  fidei  confessio  de  Trinitate  consi- 
stat  in  agnoscenda  numerica  trium  personarum  distinctione  in 
una  et  individua  essentia  divina,  quo  fit  ut  tres  istae  personae 
consubstantiales  sint  et  aequales  ita  tamen  ut  una  ab  alia  pro- 
cedat ,  Filius  quidem  a  Patre  per  aeternam  generationem ,  Spi- 
ritus  Sanctus  a  Patre  et  FiUo  tanquam  ab  uno  principio  per 
simpUcem  processionem ,  in  tres  classes  dividi  possunt  errores, 
qui  huic  mysterio  adversantur. 

4.  Prima  est  eorum ,  qui  nuUam  agnoscunt  in  Deo  persona- 
rum  distinctionem ,  cujusmodi  in  ecclesiae  exordio  fuerunt  sa- 
beUiani  et  omnes  surcuU  qui  ab  iis  enati  sunt. 

5.  Altera  eorum  est,  qui  consubstantiaUtatemetaequaUtatem 
personarum  in  divinis  sustulerunt,  quales  fuerunt  ariani,  ano- 
maei,  macedoniani  cum  suis  omnibus  variationibus,  et  sectis  ab 
iis  dependentibus. 

6.  Tertia  demum  complectitur  eos ,  qui  inficiati  sunt  Spiri- 
tum  Sanctum  a  Patre  et  FiUo  tanquam  ab  uno  principio  proce- 
dere  ut  graeci  schismatici  ^). 


1)  Omniuin  hjereticorum,  qui  quoquo-    peccarunt   liistorlam    exhibet     Petaviu> 
tnodo  contra  rectam  (idem  de   Trinitate    lib.  i.  de  Trin.  cap.  6  et  seqq. 

T.  IV.  14 


210  TRACTATUS   DE    TRINITATE. 

7.  ^tate  hac  nostra  omnes  hosce  errores  renovarunt  socinia- 
ni  seu  unitarii ,  ac  demum  rationahstae ,  qui  non  agnoscunt  in 
Deo  nisi  unicam  personam,  caetera  vero  omnia  respuunt  veluti 
sanee  rationi  contraria ,  atque  a  platonicis  doctrinis  exorta  com- 
menta. 

8.  Ut  omnibus  his  erroribus ,  quibus  funditus  evertitur  tota 
christiana  rehgio ,  cathohcam  doctrinam  methodo  adhibita  op- 
ponamus ,  prfemissis  necess.iriis  notionibus  ad  pleniorem  dicen- 
dorum  inteUigentiam  1"  generatim  adstruemus  existentiam  et 
veritatem  trium  personarum  subsistentium  in  unitate  divinae 
naturae  ex  fontibus  nobis  propriis  scriptura  scihcet  et  traditio- 
ne,  prout  eas  semper  intellexit  ecclesia,  simulque  ostendemus 
impervium  ejusmodi  mysterium  rectae  rationi  minime  adversa- 
ri.  Ex  demonstrata  ac  vindicata  generah  hac  veri,tate  vehit  per 
modum  corohariorum  deducemus  divinitatem  Fihi  singillatim, 
atque  Spiritus  Sancti.  2"  Ostendemus  juxtaeasdem  reguksSpi- 
ritum  Sanctum  non  minus  a  Patre  quam  a  Fiho  procedere.  3" 
His  addemus  nonnulla  schoha  ad  ea  uberius  evplananda,  quae 
de  hoc  mysterio  auditoribus  nostris  magis  opportuna  ac  scitu 
utiha  videbuntur  ut  eas  cognitiones  hauriant,  quae  conferunt  ad 
uberiorem  ejusdem  verilatis  notitiam.  Haec  autem  omnia  sex  o- 
mnino  capitibus  complectemur. 


C  A  P  U  T     I. 

DE  V  OCIBUS ,  QUAE  IN  DISSERENDO  DE   AUGUSTISSIMO 
TRINITATIS  MYSTERIO  USURPANTUR. 

9.  Recte  monuit  S.  Hilarius :  Ut  quia  mallgnltas  instinctu 
diabolico!  fraudulentim  excitata ,  veritatem  rerum  per  nafU' 
rw  nomina  eludit,  nos  naturas  nominum  proferamus  *).  Ho- 
rum  autem  nominum,  seu  vocabulorum  accurata  expositio  duo- 
bus  potissimum  commodis  inservit,  ac  primo  quidem  dicendo- 
rum  perspicuitati,  deinde  vero  explanandis  quaestionibus,  ex 
diversa,  quae  interdum  apud  veteres  obtinuit  earumdem  vocum 
notione  ac  vi,  exortis,  quibus  non  semel  haeretici  abusi  sunt. 

10.  Quum  auteni  ad  duo  summa  capita  revocari  possint,  quae 
mysterium  de  quo  agimus  spectant,  unitatem  scihcet  ac  di- 
stinctionem:  hinc  vocabula  theologorum  usu  trita  cum  de  eo 
disserunt  bifariam  dividuntur,  quorum  aha  afticiunt  vmitatem 
divinae  naturae  et  personis  tribus  sunt  communia,  aharespiciunt 
personas  seorsim  sumptas  et  eas  proprietates  quae  personales 


\)  Lib.  II.  de  Trin.  n.  5. 


I 


CAP.   I.    DE   VOCIBIJS   ETC.  211 

vocantur.  De  utrisque  propterea,  prout  ad  rem  praesentem  per- 
tinet,  disserendum. 

11.  Ejusmodi  igitur  vocabula  in  primis  sunt  essentia ,  natii- 
ra^  suhstantia,  existentia,  sutysistentia^  suppositum  atque  per- 
sona.  His  accedunt  ea  quae  spectant  ad  origines  ac  relationes 

12.  Essentia,  quoe  ab  esse  nomen  habet,  est  id  quo  res  quae- 
libet  est  id  quod  est.  Sic  essentia  hominis  est  id,  per  quoa  ho- 
mo  homo  est;  cum  vero  in  re  nihil  sit  prius  eo  per  quod  res 
ipsa  est  id  quod  est,  nihil  in  re  est  prius  essentia.  Tria  ad  no- 
tionem  essentia^  methaphysice  constituendam  concurrunt  1**  ut 
sit  id  quod  primum  in  re  concipitur;  2"  ut  sit  eorum  omnium 
quae  in  re  sunt,  aut  ab  ea  dimanant  radix  ac  fundamenlum;  3" 
ut  sit  id  per  quod  res  ipsa  ab  aha  quahbet  secernitur,  id  enim 
rei  cujushbet  est  essentia,  inquit  Petavius,  quod  in  ea  primum 
est,  et  a  quo  rehqua  deinceps,  quae  sunt,  derivantur  *).  Hinc 
hominis  essentia  in  eo  est  quod  sit  animal  rationale.  Trianguh 
ut  tribus  anguhs  ac  hiteribus  constet  etc.  2). 

13.  Naturw  vox  est  a  nascor  3),  adeo  ut  ejusdem  naturae  es- 
se  participem,  si  vocis  etymon  spectes,  tanti  valeat  quanti  fuis- 
se  ahquem  parentibus  iisdem  satum  vel  editum  in  lucem  *).  At 
progressu  temporis  deflexit  naturw  vox  a  primaeva  hac  notione, 
ac  saepe  pro  essentia  usurpata  est  ^).  Prout  tamen  ab  essentia 
distinguitur,  natura  dehniri  solet :  principium  actionis  ac  opera- 
lionum  rei  intime  inhaerens  6).  Quatenus  autem  Deo  accommoda- 
tur  dici  potest :  principium  actionis  divinae  ab  ipsa  tamen  actione 
interiori  minime  sejunctum;  istius  significationis  naturw  usus 
receptissimus  est  apud  patres  sive  graecos  sive  latinos,  qui  con- 
siderant  operationes  et  actiones  velut  notam  et  characterem, 
vel  indicem  naturae.  Hinc  probant  in  Christo  duas  fuisse  natu- 
ras  ex  diversis  operationibus.  Actionem  enim  veteres  communi 


1)  Cf.  Petav.  lib.  r,  de  Deo  cap.  6,  §.  5)  Si  quidem  ipso  latinltatis  aureo 
3,  ita  etiam  phiiosophi  Chi-istian.  Wolf.  saeculo  vox  nnturee  usurpata  est  ad  de- 
P/iilusop/tia  prima  sive  Onlolog.  pag,  1,  sigfnandam  rem  quamlibet  eiistentem, 
sect.  2,  cap.  3,  §.  143  et  seqq.  edit.  Ve-  ac  sjepe  posita  est  pro  essentia.  Sic 
ron.  1736,   Fortunatus  a  Brixia  Metap/i.  Horat.  lib.  ii,  sat.  8,  v.  91. 

p.  1,  prop.  I,  corol.  i,    Storchenau  Ow  Vidimus  et  merulas  poni  et  sine  clu- 

tolog.  sect.  2,  cap.  2,  §.  45.  ne  palumbes; 

2)  Notandum  vero  est ,  quod  cum  dc  Suaves  res,  si  non  causas  narraret 
Trinitate  disseritur,  nomen  essentice  u-  earum  et 

surpetur  de  essentia  p/iysicu.  JVaturas  dominus. 

3)  Cf.   Lactant.    Ditnn,  instit.  lib.  iii,  6)  Post  Aristotelem   recentiores   phi- 
cap.  28,    edit.  Paris  1748,    S.  Th.  p.    l,  losoplii  definire  solent    naturam  corpo 
q.  20,  a  1,  ad  4^  Petav.  de  Trin.  lib.  ii,  rum  ,    tanquam    ea    sit    principium   a- 
cap.  5  et  seqq.  ctionis   et  passionum ,    quse   in  corpore 

4)  Veteres  hseretici  a  germano  hoc  et  conting^unt.  Cf.  Storchenau  Cosmol.  §. 
veteri  naturse  significatu  occasionemar-  85  et  seqq.  Christ.  Wolf.  Com.  §,  145 
ripiebant,  ne  dici  paterentur  personam  et  503.  Quum  in  spiritibus  et  praeser- 
Trinitatis  vel  secundam  vel  tertiam  e-  tim  in  Deo  nuUa  passio  possil  habere 
jusdem  esse  natur»  cum  prima,eoquod  locum ,  ideo  natura  sic  in  genere  defi- 
reliqujB  duae  a  prima,  prima  vero  a  nul-  nita  est  ut  queat  Deo  ac  spiritibus  a- 
la  orlginem  duxerit«  ptari. 


I 


14 


* 


212  TRACTATUS   DE   TRINITATE 

consensu  dixerunt  suhstanfialem  naturm  motionem ,  id  est  in- 
lcriorein  ct  propriam ,  non  extrinsecus  advenicntem  i). 

i^.   Substantia    ab    accuratioribus  philosophis  dehnitur:   id 

3uod  nullo  aho  indiget,  cui  inhaereat  ad  existendum.  Hoc  proin- 
e  sensu  substantia  in  suo  conceptu,  seu  ut  dicitur  in  recto^ 
non  importat  nisi  meram  negationem  essentiahs  dependentiae 
a  subjecto  in  existendo ,  quemadmodum  notio  entis  meram 
tantummodo  intrinsecae  contradictionis  negationem  designat. 
Triphci  autem  sensu  substantia  accipi  potest  1"  pro  essentia  2) 
2"  pro  eo  quod  subest  accidentibus  ac  modificationibus  quo 
sensu  aAM/^.y^rt/jr/o(accidentibus)dicta  fuit:  3"pro  re  per  se  exi- 
stente  et  hoc  postremo  sensu  tam  de  Deo ,  quam  de  creaturis 
prajdicari  potest  ^). 

15.  Existentia  est  essentia  in  actu;  seu  existere  res  ahqua 
dicitur,  cum  in  rerum  natura  posita  est,  et  extra  merum  possi- 
bihtatis  statum  reperitur;  ex  qua  definitione  patet  existentiam 
ab  essentia  in  eo  differre,  quod  essentia,  nempe  metaphysica, 
sit  prorsus  necessaria,  non  item  generatim  saltem,  existentia, 
quae  insuper  ahquid  amphus  dicit  praeter  simphcem  possibihta- 
tem ;  hLnc  a  nonnulhs  dicitur  existentia  possibilitatis  comple- 
mentum.  Exister>e  per  essentiam  ^\6X\xy  ^w^,  quod  ita  existit, 
ut  ipsa  ejus  essentia  sit  ratio,  cur  existat,  seu  quod  ideo  extistit, 
quia  est  id  quod  est.  Sic  Deus  dicitur  existere  per  suam  essen- 
tiam ,  quia  ratio  cur  existat  in  ipsius  essentia  comprehenditur. 
Contra  vero  id  non  «xistit  per  suam  essentiam  cujus  ratio  exi- 
stendi  in  ipsius  essentia  miiiime  comprehenditur.  Sic  per  suam 
essentiam  non  existit  homo,  quandoquidem  non  ideo  existit, 
quia  horao  est.  Hin^  primum  dicitur  ens  a  se;  akerum:  ens  ah 
alio.  Et  indidem  patet  discrimen  inter  essentiam  et  existen- 
tiam  *). 

1().  Suhsistentia  juxta  vocabuh  vim  nihil  ahud  importat 
quam  modum  quo  substantia  qua&libet  sive  completa,  ut  homo, 
sive  incempleta  ut  pars  hominis,  brachium,  p€s  existit.  Atta- 

• 

1)  Cf.  W«lf.  Otttel.  §.  713  et  seqq.  cartestanonira  etc.  Patetur  tamen  sub- 
Petav.  de  lucurnnt.  lib,  viii,  cap.  2,  §.  stanli;e  nomen  Deo  non  convenire  nisi 
4  et  s«qq.  emine?iter,  uon  vero  funuuUter.    Si   lo- 

2)  Quo  sensu  S.  August.  lib,  vii,  ile  qualur  de  sua  definitione ,  reele  id  qui- 
Trin.  cap.  4,  n.  7,  scribit:  „Quia,  sicut  dem,  non  vero  si  in  communi  aliorum 
jam  diximus,  non  aliter  in  serinone  no-  acceptione,  ut  jpatet  ex  ea,  qu«  a  nobi» 
stro,  id  est  latino,  essentia  qaam  sub-  prolata  est.  Hinc  optime  Damascenus 
stantia  solet  inteiligi."  Quod  plurib.us  Dinlect.  cap.  4.  „Substantia,  inquit,  est 
confirmat  de  Deo  lib.  i,  cap.  6,  n.  15  res  per  se  existens,  nec  alio  indigen* 
et  seqq.  ad  subsistenduin,-  sive:  id    quod  ita   in 

3)  De  diversis  his  substantiae  acce-  se  e«t,  ut  non  existat  in  altero."£</- JL,«?- 
ptionibus  cf.  Fortunatus  a  Urixia  Me-  Quien.  Qua;  quidem  delinitio  taiu  conve- 
tuph.  p.  1,  diss.  3,  sect.  1,  nec  non  Wolf,  nit  Deo,  quain  creaturi*,  qu;e  depen- 
Ontol  §.  768  et  seqq.,  ubi  cum  defini-  dent  utique  a  Deo,  at  non  inhsrent  Deo 
visset  substantiam  „«iubjectum  perdura-  tanquam  subjeclo. 

bile  et  modificabile  i"  iiititur  componere        4)  Cf.  Storcbenau  Ontot.  sect,  3,  cap. 
hanc    suain    definitionem    cum    notione    3,  §.  134. 
substantia;  communi,    et   cum    notione 


C4P.   I.  DE   VOCIBUS   KTC.  213 

mcn  hic  speciatim  siimitur  prout  est  modus,  quo  substantia 
qua^dam  singukris  tota  et  ultmio  completa  subsistit  suique  ju- 
ns  efficitur,  quare  passim  detinitur:  ultimum  substantiaj  com- 
plementum  eam  reddens  sui  juris,  sive  incommunicabilem  altc- 
ri  tanquam  supposito  sive  personae.  Per  subsistentmm  igitur 
substantia  ita  completur  suique  juris  efticitur,  ut  independen- 
ter  ab  alio  tanquam  a  persona  vel  supposito  operetur,  suasque 
proprietates  declaret  *). 

n .Suppositmn  convenit  cnim  subsistentia,atquc  interutrum- 
que  hoc  unum  discrimen  intercedit ,  quod  subsistentia  sumitur 
abstracte,  suppositum  in  concreto,  ita  ut  suppositum  sit  ipsa  sub- 
stantia  cum  suo  existendi  modo,  (^ui  tamen  potest  esse  velproprius 
vel  aUenus,  ut  patet  ex  incarnatione  in  qua  humanitas  subsistit 
subsistentia  propria  divini  Verbi.  Suppositum  igitur  definiri  so- 
let:  suhstantia  uliimo  complefa  suique  furis.  Ex  qua  defini- 
tione  liquet  suppositum  non  solum  substantiam  esse  debere,  et 
quidem  individuam  ac  singularem,  sed  praeterea  deberc  in  eo 
esse  principiumintegrum  suarum  affectionum  seu  operationum. 
Nec  manus  idcirco ,  nec  ramus  sunt  supposita ,  cum  non  sint 
sui  juris,  sed  manus  a  corpore,  et  ramus  ab  arbore  pendeat. 
Nec  mens  humana ,  nec  corpus  seorsim  sumpta  pariter  suppo- 
sita  sunt,  cum  anima  pendeat  a  corpore,  atque  corpus  ab  ani- 
ma  in  suis  exercendis  operationibus ,  modumque  existendi  ha- 
beant  non  pecuharem  et  proprium,  sed  compositi  totius  ^).. 

18.  Persona  idem  est  ac  suppositum,  sed  rationak,  post 
Boetium  communi  calculo  definitur :  naturce  rationaUs  tndivi- 
dua  suhstantia.  Noimullis  haud  satls.  arridet  ejusmodi  defini- 
tio;  verentur  enim,  ne  admissa  hac  detinitiaiie,  tres  in  Deo 
habeantur,  eaeque  numero  discretae  et  individuae  substantiae ; 
sed  immerito,  cum  in  Boetiana  detinitione ,  ut  observat  Sua- 
rez  3)  vox  individua  eundem  sensum  habeat  quem  haberesolet 
vox  incommunicahilis,  Si  quis  tamen  vellet  loqui  brevius  et 
ambiguitatem  amnem  intercludere,  posset  p^rsonam  dicere 
suppositum^  vel  suh.nstentiam  rationalem. 

i^,  Quod  nos  vocamus  naturam,  essentiam,  personam,  graeci 
vocant  (pvaiv,  ovaiar,  vnoaTaaiv y  physiny  usian,  hypostasin. 
Non  tamen  his.  vocabulis,  ut  observat  Petavius^),  eadem  per- 

1)  Cf.  FortHn.  a  Brixia  ibid.  p»f;  t,  fftbecadhibiiisse'  phil«sopbos  g-entiles  ac 
«ect.  3,  def.  .3  et  seqq.  IVecnon  VVelf.  ecclesijB  dectores.  111!  eniin  lioc  nomine 
Ontol.  $.  n'4  et  aet\(\.  designarunt   siHjrnlareni    individiiainqiie 

2)  Cf.  ibid.  §.  135.  Plura  de  lio<;  ar-  substantiam ,  quain  idcirco  primtim  no- 
gumento^vid.  apud  Suarez  M<?//in/;A.  dijip.  minarunt.  Veruin  cbristiani  scriptores 
34,  tom>  n,  cf.  eiiam  diss..  postumum  aliter  fere  utuntur  bo<c  nomine  et  ovoiay 
V/irisi.  Lupi  Or.  &.  Aug.  de  vocibus  sub-  app«llant  nun  s4n^ularem  individuainque, 
stantia ,  essentiu,  persona  etc,  toiu.  u^  sed  conununem  individuis  substantiam, 
<^.  edit.  ven.  1724.  primam  vero   seu  sing^ularem   substan- 

3)  Ibid.  sect.  i.  tiam  h^ipostasim  vocant;  pauei  eandem 
k)  De  Trinit.  lib.  iv,  cap,  1.  §.  2,  uft»    ovaiav    dicunt.   Cap.   autem    2  ostendit 

ostendil  diverso  plaue  sensu  voceot  oi-    eaadem  vi^uisse  acceptionis  discrepan- 


21^  TRACTATUS    DE    TKliMTATE. 

petiio  liseslt  significatio.  Unde  ortae  contentiones  et  dissidia  in 
ecclesiis ;  hac  autem  vocum  confusione  abusi  pariter  sunt  refra- 
ctarii  sabelliani  et  ariani  •). 

20.  Notandum  praeterea  est  hactenus  dicta  nonnisi  imperfe- 
cta  ratione  Deo  convenire  posse.  In  Deo  enim  natura,  existen- 
tia  et  essenfia  unum  sunt,  quum  ipse  sit  sua  essentia,  exi- 
.stentia,  aeternitas  etc.  Sic  nonnisi  imperfecta  ratione,  et  ob  ser- 
monis  inopiam  de  Deo  persontB  praedicantur.  Personae  enim  in 
creatis  nedum  subsistentiam ,  sed  etiam  entitatem  distinctam 
separatamque  habent,  quae  limitatione  sua  unum  tantum  sup- 
positum  perficere  potest;  in  Deo  autem  personae  solum  subsi- 
stendi  modum  distinctum  dicunt,  totam  vero  divinam  essentiam 
communem,  et  indistinctam  habent.  Hi  autem  modi,  nostra  co- 
gitandi  ratione,  supervenire  concipiuntur  ipsi  divinae  substantiae, 
quam  afficiunt,  et  reddunt  singularem  in  unaquaque  persona  2). 
Ex  hac  observatione  corruit  argumentum  quod  jactantadversus 
cathohcam  doctrinam  de  Trinitate  hebraei  et  sociniani  ex  nomine 
personae,  non  enim,  inquit  Jaquelotius,  «/«o  nititur ^fundamento 
quam  nominis  hujus  ad  res  creatas  accommodati  idea,  atque 
definitione,  quw  alia  prorsus  est  ah  ea,  quam  in  divinis  habe- 


Uam  circa  vocem  <pvoiv  quam  alii  pro 
natura  utpote  a  q^vva:,  quod  est  nasci, 
alii  pro  substantia  promiscne  interdum 
etiam  acceperunt.  Sic  [jariter  aliquando 
\ox  qivaii;  in  sensu  person;e  usurpata  est, 
seu  hypostasis.  Eandem  etiam  vinguisse 
apud  veteres  confusam  acceptionem  vo- 
c\svnoata,aeo(;  (\wai  pro  natura  vel  essen- 
tia  adliibebatur ,  compertum  estj  perso- 
na  enim  a  graecis  Tz^oaomosr  dicebatur. 

1)  Ex  promiscua  illa  atque  nondum 
determinata  vocum  acceptione  non  par- 
\a  confusio  orta  est  qua  tum  sabelliani 
tum  ariani  abusi  sunt,  siquidem  num- 
quam  haeretici  bona  fide  utuntur.  Patres 
enim  illi  qui  vsiam  pro  persona  sume- 
bant,  et  hypostasim  pro  essentia,  dice- 
bant  tres  esse  in  Deo  usias  et  unam  hy- 
postasim :  e  contra  illi ,  qui  usiam  pro 
essentia  usurpabant,  et  hypostasim  pro 
persona,  dicebant  tres  esse  hypostases  et 
unam  usium,  Hinc  sabelliani,  qui  con- 
tcndebant  unam  ac  simplicissimam  esse 
in  Deo  personam,  dicebant  unam  esst 
in  Deo  hypostasim ,  et  rejiciebant  hanc 
^entenliam  in  illos  patres,  qui  unam  hy- 
postasim  in  Deo  asseruerunt.  Ariani  ve- 
ro ,  qui  tres  substantias  separatas  et  di- 
versi  ordinis  admittebant,  affirmabant  in 
Deo  tres  esse  usins  et  patrum  illorum 
auctoritate  fulciebantur ,  qiii  sumentes 
usiam  pro  persona  tres  in  Deo  assere- 
bant  usias  esse.  Brevi  dolusdetectusest, 
sed  cum  hareticl  illi  mala  fide  id  face- 
rent,  in  errore  perstilerunt.  Contra  ve- 


ro  cum  inter  catholicos  niota  pariter 
hajc  quaestio  esset,  pr^fiserlim  inter  Me- 
letium  et  Paulinum  detecta  lo^omachia, 
qu^Estio  cessavit.  Cf  Pet.  ib. 

2)  Hinc  optime  Petavius  tie  Incarn. 
lib.  3,  cap.  13,  §.3.  „Cum  dicimus,  inquit, 
Filium  unam  esse  hypostasim  divinitatis, 
velPatrem,  Filium  et  Spiritum  S.  Ires 
esse  divitatis  personas  aut  hypostases, 
nuturum  ipsam  in  singulis  cogitamus,  ve- 
rum  non  absolute,  ac  per  se;  sed  qua- 
tenus  personali  proprietate  nffecta ,  et 
quodammodo  determinata  est  in  uno- 
quoque;"  et  cap.  14,  §.  3,  „ea  proprie- 
tas  relativa  cum  natura  communi  con- 
juncta ,  prout  animo  isla  percipimus , 
personam  Trinitatis  secundam  constituit : 
quse(natura)  hac  affecta  proprietate,  tan- 
quam  forma,subsistens  efficitur,  et  hypo- 
stasis,  ac  persona  "  Ex  his  patet  quod 
persona,  vel  hypostasis,  seu  supposi- 
tum,  prout  abstracte  sumitur,  qu^edam 
est  naturse  modificatio;  prout  vero  ac- 
cipitur  in  concreto,  ipsa  est  natura  mo- 
dificata,  seu  subsiste.ns  ut  tali  afTecta 
modo,  proprietate ,  formai  nostra  sci- 
licet  concipiendi  ralione.  Cum  autem  in 
solo  Deo  detur  substantia  infinita ,  hinc 
fit,  quod  per  forroam,  sive  modum,  sive 
proprietalem  personalem  substantia;  fi- 
nit»  ac  creat»  fiant  subslantite  finitje  ac 
creat.e  nori  solum  ratione  modi,  sed  ipsius 
substantise,  non  item  in  Deo.  Mysterium 
propterea  istud  per  nullum  exemplum 
adajquate  exprimi  polest. 


CAP.    I.    DE    VOCIBUS   KTC.  215 

mus:  tieque  enim  prmier  suhsisiendi  modum  aliud  ihi  si- 
{/nifical  ^)  Hinc  tres  personas  dicimus  in  Deo  esse ,  non  tria 
individua,  cum  haec  distinctas  naturas  connotent,  quod  alienum 
est  a  divinis  liypostasibus  in  quibus  una  essentia  est,  atque  na- 
tura,  ideoque  una  naturalis  seu  essentialis  mens,  voluntas  et 
operatio. 

21  Sed  praestat  nonnuUa  addere  de  originihus,  et  relatio- 
mims.  Origo  est  emanatio  unius  ab  alio.  Emanare  autem  potest 
unum  ab  alio  vel  tanquam  a  principio ,  vel  tanquam  a  causa: 
rursus  vel  generatione ,  vel  simplici  processione.  Singulae  hae 
voces  sunt  exponendoe. 

22.  Principium  „est  id  quod  rationem  continet,  cur  illud  sit, 
cujus  dicitur  principium ,  quodque  proinde  principiatum  nun- 
cupatur,"  seu  brevius:  „est  ilkid  quod  habet  in  se  rationem 
principiati  e.  g.  Pater  est  principium,  Fihus  principiatum,  quia 
Pater  in  se  continet  rationem  cur  Fihus  existat.  Ex  quo  sequi- 
tur  V  principium  debere  aliquo  modo  distingui  a  principiato. 
Continetur  enim  in  principio  ratio  cur  sit  principiatum.  Dixi 
aliquo  7nodo  distingui;  non  enim  necesse  est,  ut  quoad  essen- 
tiam  distinguatur.  Sic  Pater  in  divinis  vere  est,  recteque  dicitur 
principium  Filii,  hcet  eadem  numero  essentia  in  utroque  ha- 
beatur.  Sequitur  2"  adesse  necessariam  connexionem  inter  prin- 
cipium  et  principiatum ,  ita  namque  se  habent  et  mutuo  se  re- 
spiciunt,  ut  unum  ex  altero  colhgatur.  Sequitur  3"  principiatum 
esse  suo  principio  aliquo  mo</o  posterius;  ideo  namque  habe- 
tur  principiatum,  quia  datur  principium.  Dictum  est  pariter 
aliquo  modo  esse  posterius  principiatum  suo  principio,  ab 
eoque  pendere,  quia  satis  esl  ut  haec  posterioritas  sit  ordinis , 
non  autem  temporis  atque  haec  dependentia  sit  sohus  relatio- 
iiis ,  prout  in  divinis  contingit  '^). 

23.  Causa  in  genere  diciiur :  principium  influens  esse  in  aliud 
seu  clarius:  causa  generatim  sumpta  est  id  quod  rationem  cur 
continet  ahquo  modo  habeatur  ahud  natura  distinclum.  Quod 
autem  a  causa  suum  esse  recepit,  effectus  nuncupalur.  Causa 
itaque  dicitur  principium  quod  stat  loco  generis.  Onmis  enim 
causa  principium  est,  cum  rationem  contineat,  cur  sit  effectus ; 
at  vero  non  omne  principium  est  causa,  cum  non  sit  de  ratione 
principii,  ut  a  suo  principiato  natura  distinguatur.  Pater  proin- 
de  in  creatis  est  vere  causa  Fihi,  at  in  divinis  non  est  nisi  prin- 
cipium,  quia  in  creatis  essentia,  seu  substantia  Patris  ab  essen- 
tia  seu  substantiaFihi  prorsus  distinguitur,  non  autem  in  divi- 
nis.  Notandum  porro  est  graecos  interdum  vocare  Patrem  cau- 
sam  Filii ,  at  causae  nomine  intelhgunt  principium ,  sensu  a  no- 
bis  exposito,  idest  intrinsecum,  non  autem  eoffrinsecmn. 

1)  Diss.  2,  de  Mfssia  c.  iilt.  philos.   mfntis    toiu.   ii.    pag.   1,  diss,   4, 

2)  Plura  cf.  apud  Fortuu.  a  Brixia  in     sect.  i,  def.  i  et  seqq. 


216  TRACTATUS   DE   TRINITATK. 

24.  Generatlo  post  S.  Thomam  p.  1,  q.  27,  a.  2,  passim  defi- 
iiitur:  origo  vivenfis  a  principio  vivenfe  conjuncto  in  siitii- 
litudinem  nafurw  haec  autem  simiHtudo  debet  esse  speciei,  non 
vero  generis  tantum,  ut  ibidem  exponit  S.  doctor.  Plura  de  gene- 
ratione  videripossunt  apudSuarezhb.IX,  deTrin.cap.  Iseqq.  i), 

25.  Processio  est  origo  unius  ab  aho ,  potest  autem  esse  vel 
ad  infra,  ut  dicitur,  vel  ad  extra,  et  quidem,  ut  docet  S.Thom. 

'  4oc.  cit.,  semper  debet  esse  per  ahquam  actionem  vel  imma- 
nentem  vcl  transeuntem.  Hinc  magis  patet  processio ,  quam 
generatio;  omnis  enim  generatio  est  processio  at  non  omnis 
processio  generatio  est. 

20.  Relafio  est  ordo,  seu  habitudo  imius  ad  alterum.  Duo  proin- 
de  extrema  rehitio  poscit,  unum  quod  se  refert,  ahud  ad  quod 
refertur.Iste  autem  ordo  vel  mutuus  estin  utroque  extremorum, 
vel  non  mutuus  sed  tantum  ex  parte  unius  extremi;  ut  tectum, 
quod  refertur  ad  domum,  quin  haec  referatur  ad  tectum.  Si 
mutuus  est,  ut  creator  et  creatura,  dominus  et  servus,  Pater 
et  Filius  etc,  qui  referuntur  ad  invicem,  perfecta  datur  op- 
positio  relativa,  qua  sola  mutuo  se  distinguunt,  si  vero  mu- 
tuus  hic  ordo  non  sit ,  tunc  oppositio  relativa  erit  imperfecta. 
Notandum  est  autem  quod  ad  veram  relationem  constituendam 
necesse  non  sit,  ut  opposilio  intercedat  inter  substantias,  sed 
satis  est,  ut  intercedat  opposilio  modi  quo  termini  sive  extre- 
ma  ad  se  invicem  referantur  2). 

27.  Si  oppositio  sit  inter  substantias ,  tunc  dicitur  ad  aliud^ 
talis  est  autem  oppositio  qua^  in  creatis  intervenit;  si  tantum 

1)  Juvat  hic  in  medium  afferre  defini-  stantiarum.  Et  tamen  ipso  luniine  ratio- 

tionem  generationis  quam  dedit  Aristo-  nis  et  communi  sentiendi  et  loquendi  u- 

teles ,  siquidem  ex  ipsa  ma^s^na  ex  parte  su  certissinium  est  ha?c  duo  diflerre.  Ad 

ort.-e  siint  contentiones  arianorum.  Gene-  generationem   sufficiunt  creaturae,   quw 

ratio  itaque   ab   Aristotele    definitur  ut  tamen  nec  atomum  quidem  ad  existen- 

flit  „ex  eo  quod  omnino  non  est,  in  sub-  tiam  producere  possunt  per  creationem, 

stantiam  facta  mutatioper  quamressim-  quae  uni  Deo  compelit. 
pliciter  fieri,  non  aliquid  fieri   dicitur."        2)   Fundamenlum  relativae   denomina- 

Ex  hac  porro  definitione,  quemadmodum  tionis  est  „id  per  quod  termini  sunt  pro- 

patet,  sequitnr,  ut  ea ,  quae  generantur  xime  relative  denominabiles;"  sic  actio 

sic  se  habeant,  nt  antea  non  existerent,  qua  Petrus  Paulum  generat,  est  funda- 

nequein  substantiis  numerarentur,  trans-  mentum  relaliv.e  denominationis  putris, 

ferantur  in   classem  substantiarum,   ac  qute  Pelro  tribuitur;  est  enini  id  in  Pe- 

progressum  faciant  ad  existentiam- Hanc  tro,  ex  quo  cognito  determinatur  mens, 

vero   definitionem    adoptantes  ariani   ct  ut  Petro  relatirmn  pntris  denominatio- 

transfcrentes  ad  divina,  inscite   ac  im-  nemtribuat,  utpofe  id  per  quod  Petrus 

pie  simul  dixerunt  „de  non   extantibus  est  proxime  capax  ut  pnter  Pnuli  dica- 

venisse  Filium  et  fiiisse  aliquando  tem-  lur.    Scholastici     hoc    vocant    mtionem 

pus  quando  non   erat."  Quod  cum   saepe  fnndnndi,   sive    fumtnmentum    proximum 

recantarent,    neque  ad   officium   redire  relntionis.  Rigidiores  scholastici   pr.-Ete- 

vpllent,  eccJesia  eos  proscripsit,  ut  cum  rea  contenduntprseter  fundamentam  pro- 

suo  Aristotele  saperent,  neque  rem  ca-  ximum  relationis,  formam  nescio  quam 

tholicani  perturbarent.  superaddendanirebusesse  ut  \^sxrelnti- 

Eo  magis  quod  in   hac  definitione  ni-  rie  dicantur,   alii  vero  id   negant.  Ko» 

hil  differat  generatio  a  creatione.  Res  e-  absque  dispendio  ,  Imo   fortasse  magno 

nim  per  creationemad  existentiam  trans-  temporis  lucro,  possumus  ipsis  dimitte- 

eunt    ex    non  existentibus,   et  ex  non  re    has    qucPstione».   Cf.  Fortunalum    a 

substantiis  transeunt  in  numeruin  sub-  Brixia  loc  cit. 


CAP.   I.   DE   VOCIBUS   ETC.  217 

sit  circa  modiim,  tunc  rclatio  dicitur  nd  alteruni^  ac  talis  est  op- 

f)ositio,  quae  liabetur  in  divinis.  In  his  enim,  inqiiit  concilium 
ater.  IV,  cap.  2.  QuwUhet  trium  personarum  est  illa  res ;  ri~ 
delicet  suhstantia, ,  essentia ,  seu  natura  divina.  Et  illa  res 
non  est  generans ,  nec  genita ,  nec  procedens :  sed  est  Pa~ 
ter,  qui  generat,  et  Filius,  qui  gignitur,  et  Spiritus  Sanctus, 
qui  procedit.  Ex  his  inteUigimus  naturam  divinam  rcm  illam 
ex  intesub  triplici  respectu  a  quahbet  persona  peculiari  modo 
esse,  quae  gro  participatur  seu  afticitur. 

28.  Ob  materiae  necessitudinem  nonnulla  adhuc  subjicienda 
sunt  de  voce  ingeniti,  qua  adeo  abusi  sunt  veteres  eunomiani  *). 
Triphci  sensu  vox  ista  accipi  potcst,  vel  quatenus  signicat  non 
factum,  seu  non  creatum^);  vel  quatenus  significat  non  ge- 
neratum  ^);  vel  demum  prout  exprimit  non  emanatum,  neque 
creatione,  neque  generatione,  nec  produclionis  alio  gcnerc 
quocumque.  In  priori  sensu  communis  est  tribus  personis,  a'quc 
enim  nec  factae  nec  creatae  sunt;  imo  et  ipsi  convenit  divinae  es- 
sentiae.  In  altero  sensu  commimis  est  Patri  et  Spiritui  Sancto , 
neuter  quippe  generatus  est.  In  postremo  sensu  solius  Patris 
propriaest,  utpote  qui  solus  sit  principii  cujuscumque  expers 
et  originis. 

29.  Verum  ingeniti  vox  hoc  tertio  sensu  explicata  bifariam 
accipi  potest,  negative  scihcet  ac  privative.  Negativa  vocabula 
ea  sunt,  quibus  removemus  a  subjecto  affectionem  aliquam, 
quae  nequeat  prorsus  illi  convenire ,  ut  cum  Deum  dicimus  im- 
mortalem,  incorruptum,  etc;  privativa  vocabula  ea  dicun- 
tur,  quibus  significamus  non  adesse  in  subjecto  aliquo  proprie- 
tates,  quae  cum  illo  possunt  cohaerere,  e.  g.  caecitas,  amentia 
in  hominibus,  qui  iis  interdum  laborant,  ctsi  ejusmodi  pro- 
prictates  ipsis  conveni.int,  Hinc  si  vox  ingeniti  divinac  essentiae 
tribuitur  negative  sumitur;  si  Patri  tribuatur  qua  persona  divi- 
na  tantum  e^l  privative  accipitur;  si  vero  dePatre  dicatur  qua- 
tenus  Pater  est,  tunc  negative  sumitur,  et  exprimit  notionem 

3uandam  primae  personae  propriam,  qua  negatur  in  Patre  pro- 
uctio  quaecumque,  Notio  enim  est  id,  quo  personas  valemus 
alteram  ab  altera  secernere  atque  internoscere. 

30.  Patet  igitur  ex  dictis  ingenitum  nec  substantiam  si^nifica- 
re,  nec  qualitatem,  nec  relationem ,  nec  positivum  quidquam, 


O  Inferlus  horum  Tafritieni  in  abusa  1.  Le-Quien,  qui  observat  veteres  hanc 

vocis  ingeniti  aperiemus,  distinctionem  ajrnovisse,  ut  auctor  Diti' 

2)  Quo  sensu  grsce  ayivritov  scribi-  Itif/ornni  adr.  arimios,  qui  Athanasio  as- 
tur  unica  v.  signati  sunt,  et  ante  adhuc  S.  Greg.  IVa- 

3)  Et  hoc  sensu  grace  scribitur  aytv-  zianzenum  prxlusisse  orut,  xxin,  et  S. 
r»jT«r  dupllci  V  interjecla,  Haeretici,  qui  Epiphanium //«>•««.  lxiv,  aperte  observas» 
numquam  bona  fide  pugnant,  utramque  se  omnino  dlirerre  yevrir6v  ,  et  yevvrixov, 
olim  signiflcationem  permutabant,  ut  do-  ut  hoc  f/enitum ,  illud  creafum  et  condi- 
lo  essent  inciutis.  Cf.  S.  .Foan.  Damasc.  tum  signilicet.  31am  prima  vox  a  yivofiat 
De  fide  ortliod,  lib.  i,  cap.  8,  cum  nota  fio  provenit^  altera  vero  a  ytvraw  gigno. 


218  TRACTATUS    DE    TRLMTATE. 

sed  relationis  potius  negationem ,   seu  exprimere  Patrem  non 
esse  a  principio ,  ut  a  principio  sunt  aliae  duae  personie. 

31.  Observandum  denique  est  longe  verisimilius  vocem  per- 
sonae  esse  relativam  in  divinis ,  et  non  absolutam,  ac  primario 
et  directe  relationem  exprimere,  secundario  et  in  obliquo  seu 
indirecte  designare  substantiam  ^).  Relativa  pariter  sunt  nomina 
Patris,  Filii,  et  Spiritus  Sancti ,  quae  primario  proprietales,  se- 
cundario  substantiam  significant,  secus  ac  eveniat  in  voce  Dei, 
quae  primario  naturam ,  secundario  personas. 

32.  Et  haec  de  his  vocibus  ac  denominationibus  heic  in  tra- 
ctatus  hmine  dehbasse  sufficiat  ad  tricas  praecavendas  haereti- 
corum,  eorumque  facihus  suo  loco  fallacias  detegendas. 


C  A  P  U  T    II. 

DE  NUMERICA  DIVINAE  ESSENTIAE   UNITATE 
IN  TRIBUS  PERSONIS. 

33.  Fidei  nostrae  dogmata  non  ex  ratione ,  sed  ex  revelatione 
probari  debent;  id  est  debet  inquiri  an  Deus  revelaverit  nobis 
nec  ne  hoc  vel  illud  dogma,  seu  mysterium.  Si  constet  de  hoc 
facto,  Deum  nempe  reipsa  ahquod  dogma  revehisse,  creden- 
dumque  nobis  proposuisse,  homo  firmiter  assentiri  ei  tenetur. 
Non  ahunde  autem  nobis  constare  potest  Deum  revelasse  nisi 
ex  scripturis  sacris  ac  traditione  quarum  custos  etinterpres  ec- 
clesia  est,  juxta  ea  quae  a  nobis  constituta  sunt  in  tractatu  de 
vera  rehgione  par.  II,  propositionum  serie,  quas  ilhc  evolvimus 
ac  vindicavimus. 

34.  Hac  via  propterea  incedentes  dimittimus  quaestionem 
utrum,  supposita  etiam  revelatione ,  demonstrari  ratione  possit 


1)  Magna  ferbuit  inter  theologos  con-  tione  describiinus  ^    quasi  quiddam  insit 

certatio  num  personai  vox  directe  sub-  in    illo,   quod   subjecti    vicem    habeat» 

fitanliam  signilicaret,  indirecte  vero  re-  quiddam  alterum,  formjB.    Quare  perso- 

lationem,  an  contra.  Videri  potest  Vas-  na  divina  ex  natura,  sive  essentia,  ve- 

quez  in   1    pag.  «S.  Tliom.  tom.  ii,  disp.  lut  subjecto:   et  proprietate,   quaj  tan- 

cxxvu  cap.  1  et  seqq.  praesertim  cap.  2,  quam   forma   est  relativa,   componitur. 

ubi  iStatuit  cum   S.  Thom.  nomen  per.w-  Sed  ambi^ritur  utram  partem  proprie,  ac 

ntB  significare  formaliler  el  directe  sub-  per  se,    directaque  notione  persona  si- 

stantiam :  mnterinliter  sed  directe  rela-  gnificet."  Deinde    excussis  diversis  ve- 

tionem,    essentiamj  autem    consequen-  terum  et  recentiorum  sententiis  condu- 

ter*,  qui  sic  mediam  quandam  viam  am-  dit   §.  9,   juxta  gr;BCorum  latinoruiuque 

plexus    est    ad   primas   duas    opiniones  patrum,  nec  non  conciliorum  auctorita- 

conciliandas.  Attamen  Petavius    lib.  iv,  tem   persona  vocabulum  directa,   et  ut 

de  Trinit.  cap.  ii,    §.  i,  cum  pr.emisisset  loqui  solent ,   formali  siguificatione  non 

„ljer.sona!  vocem   ex   eoruiii  esse   nomi-  essentiam,   sed   proprietatem   relativain 

num  genere,  qu»  concrela  dicutitui,  hoc  in  Deo  iiotare,  indirecte  ac  subobscure 

est  e  duobiis  compIexa,quorum  alteruiii  essentiaiu  sive  substantiain.  Aperit  prae- 

subjecti  instar  est,  alterum  foriiuje,  quaj  terea  originem  hujiis  disceptationis  or- 

sul)jeclum  afficit;  qiiamvis  reipsainDeo  taj    ex  diversa  acceptione    ap(id  veteres 

nihil    sit  ejusmodi ,    nec   uUa   pars   aut  vocis  substantis ,   qu.e  interdum  perso- 

couipositio  ,•  nos  taiuen  sic  eum  cogila-  na?  nomine  designabalur.  Cons.  ioc.  cit. 


CAP.   II.   DE    TRINITATE   PERSONARUM.  219 

iiec  ne  existentia  sanctissimse  Trinitatis ,  quod  aliqui  affirmant, 
alii  negant  i).  Rationis  munus  proprium  est,  ostendere  nuUam 
in  hoc  mysterio,  ut  in  quolibet  alio  religionis  nostrae  inveniri 
repugnantiam ;  quod  quidem  praestabimus  solvendo  difficulta- 
tes ,  quae  ab  ejus  impugnatoribus  ex  ratione  proferuntur. 

35.  Ex  dupiici  proinde  fonte  revelationem  mysterii  SS.Trini- 
tatis  ostendemus  ex  scriptura  et  ex  perpetua  traditione  seu  ec- 
clesiae  fide  ac  professionc.  Rursum  cum  ejusmodi  revelatio  no- 
bis  dupjici  ratione  constare  possit,  tum  directe,  per  ea  scilicet 
testimonia,  quae  loquuntur  de  tribus  divinis  personis  in  essen- 
tiae  unitate,  tum  indirecte  per  ea  quae  divinitatem  personarum 
singularum  adstruunt,  hinc  ea  omnia  quae  proferemus  ad  evin- 
cendam  existentiam  Trinitatis  in  unitate  essentiae ,  pariter  evin- 
cent  divinitatem  uniuscujusque  personae,  et  ea  quae  exhibebimus 
ad  probandam  divinitatem  harum  singularum  personarum  pro- 
babunt  pariter  mysterium  Trinitatis  in  essentiae  divinae  unitate; 
non  enim  in  partes  scindi  divinitas  potest. 

36.  Ex  eo  autem  quod  prius  ex  testimoniis  biblicis  ostenda- 
mus  mysterii  propositi  veritatem ,  ac  postea  ex  sensu  traditio- 
nali,  non  propterea  has  disjungimus  probationes,  quae  mutuo 
se  complectuntur,  sed  solum  ut  ordini  et  perspicuitati  consu- 
leremus  id  a  nobis  praestitum  est. 

PROPOSITIO  I. 

Tres  sunt  in  una  dimna  essentia  personw  realiter  distinctce. 

Quod  ex  sacris  literis  in  primis  ostenditur. 

37.  Est  de  tide,  ut  constat  tum  ex  superius  recitatis  symboli 
athanasiani  verbis,  tum  ex  omnibus  catholicae  fidei  professio- 
nibus ,  atque  ex  conc.  later.  IV  cap.  Firmiter;  cujus  verba  su- 
perius  pariter  retulimus. 

38.  Licet  neque  pauca,  neque  obscura  occurrant  in  V.  T.  te- 
stimonia  in  quibus  pluralitas  praedicatur  personarum ,  ut  Gen. 
1.  26.  Faciamus  hominem  ad  imaifinem  et  similitudinem  no- 

l)    Inter    caeteros,    qui    perhibentur,  thodum  ratiocinandi,  quc^e  indos  et  chal- 

supposita  re.VHlatione   voluisse  ostende-  dsos  persuadeat.  In  cribratiune  alcorani 

re  existentiam   SS.   Trinitatis  ,    eminet  lib.   2,  cap    3,   k,  5  (Duob.  priniis  tom. 

Hugo  VictorinusS.  Bernardo  coaevus  lib.  om.  tidit.  Basil.  1565)»  Ipsi  praeiverat  S. 

I,  (le  Sacr,  cap.  n,  Richardus  item  Vi-  Anselmus   lib.  de  fide  Trin.    cap.  2.   Ex 

ctoriniis  in  op.  de  tribus  appropiatis  per-  rf.centioribus     recensentur    Hermeneg. 

souis   iu    Trinit.    ad  D.   Bernardum ;   ac  Pini  ex  congr.    S.  Pauli  in   Protologia  , 

pr.-esertim  celeberrimus  card.    de  Chusa  ci.  Mastrofini  in  opere  Methaphysica  su- 

tum  alibi,  tum  in  op.  de  doctn  ignoran-  bliviior  cujus  nonnisi  vol.  i,  typis  excu- 

tia  lib.  2,  cap.  24  et  in  lib.  Posses.  cap.  suui  est  Romee  1816,  quod  piures  adver- 

de  Venatione  sapientise    cap.    24,    lib.  sarios  nactum  est ;  demum  Th.  Vincen- 

7,  lib.   de  Berillo  cap.  22   et  seqq.  lib.  tius  Falletti  can.   reg.  Jn  op.  Lo  siudio 

k,  exercitation.  serm.  ult.  item  m  lib.  de  analilico  della  religione,  Homa  1827  vol. 

pace  fidei  cap.    7  et  seqq.,  ubl  dat  ute-  2,  cap.  8,  9. 


220  TRACTATUS   DE    TRINITATE. 

stram:  ib.  III,  22.  Ecce  Adam  quasi  unus  ex  nohis  factus 
est,  quae  nonnisi  per  vim  de  Deo  secum  colloquente,  atqueab- 
surde  ad  angelos  dicta,  exponi  possunt;  nec  non  ea,  quae  passim 
leguntur  sive  in  psalmis,  praesertim  II,  7.  Dominus  dixit  ad  me; 
Filiusmeus  est  tu,  Ego  hodie  genui  te,  et  ps.  CIX,  1.  Dixit 
Dominus  Domino  meo  sede  a  dextris  meis;  adhibita  prae- 
sertim  expositione  tum  Pauli ,  tum  Christi  ipsius  *) ,  et  alibi 
saepe,  cum  tamen  expressam  trium  distinctarum  personarum 
in  eadem  divina  natura  subsistentium  doctrinam  Christus  Do- 
minus  patefecerit ,  ideo  ex  novo  foedere  potissimum  veritatem 
propositi  dogmatis  ostendemus. 

39.  Ac  1"  quidem  apertissima  sunt  Christi  verba  Matth.  ult. 
Euntes  ergo  docete  omnes  gentes  baptizantes  eos  in  nomine 
Patris,  et  Filii ,  et  Spiritus  Sancti  2),  quibus  verbis  tres  per- 
sonas  reahter  distingui  ostendit  particula  copulativa  et,  unam 
autem  designari  atque  individuam  trium  hainimpersonarumes- 
sentiam  illud  in  nomine  patefacit,  quo  significatur  gratiam  re- 
generationis  et  renovationis  qua  filii  Dei  efficimur,  ejusque  fa- 
mulatui  mancipamur  acceptam  referridebereDeoin  tribusper- 
sonis  subsistenti  3) ;  perinde  enim  valet  vox  illa  in  nomine  ac 
in  auctoritate,  virtute,  ac  efficientia  prout  biblica  ipsa  docu- 
menta  testantur  *). 

40.  Nec  minus  insigne  est  ad  rem  nostram  testimonium,  quod 
occurrit  Joan.  XV  26  ubi  Christus  ait :  Cum  venerit  ParaclituSf 
quem  Ego  mittam  vohis  a  Patre,  Spiritum  verifatis ,  qui  a 
Patre  procedit ,  ille  testimonium  perhihebit  de  me  ^).  Tres 
ibi  pariter  distinctae  commemorantur  personae  Pater,  Filius,  Pa- 
raclitus ,  et  quidem  eadem  divina  natura  pragstantes;  altera 
enim  est  Filius,  ejusdem  ergo  naturae  cum  Patre ;  altera  vero  a 
Patre  procedit ,  non  igitur  facta,  aut  creata ,  sed  a  Patre  e- 
manans,  quo  sensu  Filius  dicit  de  se  ipso,  quod  exierit  a  Pa- 


1)  Cfr.  Prud.  Maran  Cong.  S.  Mauri  doctrina  vel  de  discipulatu ,  etc. ,  quae 
in  praeclarisslmo  opere  quo  saepe  ute-  interpretationes  omnes  violentae  sunt  el 
mur  in  decursu  hujus  tract.  Dirinitas  obvio  sensui  contrariae,  ut  inferius  o- 
J>.  y,  J.  C.  vol.  I.  /ol.  Paris.  1746  p.  i.  stendemus.  Cfr.  Maran.  op.  cit.  par.  2. 
lib.  I.  cap.  1.  lib.  i.  cap.  17  §.  2.   Petav.   de  Trin.  lib. 

Petav.   de    Trin.    lib.  2.    cap.  7.    cfr.  2.  cap.  1.  8. 

etiam  Dissert.ad  Gen.  i.  26 pro  SS.Trin.  k)  Cfr.  inter  caet.  Act.  3.  6.  „innomi- 

Mysterio  contra  judwoset/itereticos  omnes  ne  ,1.  C.  Wazareni    surg^e   etc."   et  cap. 

anli-trinitarios  in   coll.    rom.  proposilH  a  iv.  10  „in  nomine  D.  N.  J.  C...    in  hoc 

Petro  Curti  S.  J.    in  Thesauro  Zaccariie  iste  adstat  coram  vobis   sanus."   Marc. 

tom.  3.  pag.  20.       ^  ull.  „In  nomine    meo    dsemonia   ejicient 

2)  IIoQev&ivte?  ovv  /u.ad-tiTevaare  nav  etc."  et  alibi  passim  ex  quibus  evidens 
Ta  ra  i'd-vt],  panril^ovxeg  avrovq  elq  ro  fit  idem  esse,  baptizari  in  nomine  ac  in 
ovo/ia  rov  narQO?  )cai  rov  vlov,  xal  rov  potestate,  auctoritate,  efficientia  trium 
dyiov  nvevfiarog.  personarum    in  quas  credimus  et  spe- 

3)  Inepte    prorsus    quaerunt    unitarii  ramus. 

pedem  referre  ex  an^istiis  in  quas  eos  5)  "Orav  de  li.&jj  6  naQaxlTjroi; ,  ov  iyo) 

conjicit  praescripta  a  Christo  baptizandi  ni/ixpo)  v/ilv   naQo,  rov   IlarQoq,  r6  nvev- 

forma  dum  illud  in  nomine  de  baptismo  /la    rij?  akri&tiaq ,    6   naQo.  roi'  naTQoi; 

Patris  et  Filii  etc.  interprelanlurj  velde  ixnoQeverai,  iKilvoi;  fiaQrvQ^aeintQlifiov. 


CAP.   II.   DE   TRINITATE    PERSONARUM.  221 

tre,  *).  Huc  pariter  referuntiir  verba  Christi  ib.  XIV,  16.  Et 
E(fO  rogabo  Patrem ,  et  alium  Paraclitum  dabit  vofns ;  tres 
eteiiim  persona;  in  vocibus  Ego  j  Patrem,  et Paraclitum  indu- 
cunlur  per  mutuam  relationem  ac  comparationem  Filii  ad  Pa- 
trem,  et  Paracliti  ad  Filium,  ut  pronomen  «//wm  declarat,  qua- 
si  diceret,  ea  ratione  qua  Paier  dedit  Me  vobis,  qui  Paraclitus 
sum ,  sic  cum  Ego  abiero  dabit  vobis  Paraclitum  alium.  Quod 
vero  unius  pariter  substantiae  sint  tres  istae  personae  patet  ex 
totius  orationis  serie ;  cum  enim  Pliilippus  desiderio  tactus  vi- 
dendi  Patrem  sic  Christum  interpellasset;  Domine  y  ostende 
nobis  Patrem  et  sufficit  nobis.  Dicit  ei  Jesus:  tanto  tempo- 
re  vobiscum  sum  ,  et  non  co/jnovistis  me  ?  Philippe ,  qui  vi- 
det  me ,  videt  et  Pairem  . . .  Non  creditis,  quia  Ego  in  Patre, 
et  Pater  in  me  e.st?  Verba ,  guwEgo  loguor  vobis ,  a  me  ipso 
non  loguor.  Pater  autem  in  me  manens ,  ipse  facit  opera : 
Jam  vero  in  his  una  praedicatur  Patris  ac  Filii  efficientia,  etac- 
tio,  quae  unicam  expostulat  substantiam;  2"  commeatio  Patris 
in  Filium  ac  vicissim ,  quae  dari  non  posset  absque  identitate 
naturae:  3"  affirmatur  uno  viso  alterum  videri,  quod  conse- 
quens  non  esset,  si  diversa  foret  Fihi  a  Patre  substantia,  sed 
viderentur  duo  plane  distincta  ac  diversa  ^).  Quoniam  vero  ter- 
tia  persona,  qualis  ibi  describitur,  vere  Paraclitus  est  perinde 
ac  Filius,  cum  dicatur  a  Patre  procedere,  quemadmodum  de 
Filio  dicitur,  quod  processerit  a  Deo  ^) ,  et  exiverit  a  Patre  *), 
necesse  est  in  divina  eadem  et  unica  cohaerere  natura.  Tres 
iffitur  in  citatis  testimoniis  desianantur  personae  subsistentes  in 
eadem  essentia  divma. 

^l.  Denique ,  caeteris  omissis ,  eadem  veritas  confirmatur  ex 
verbis:  Audite  audienies  et  noliie  inlelligere ,  quae  dicta  a 
Deo  Patre  Isaias  testatur  VI,  9  prolataa  Deo  Filio  exhibet  Joan- 
nes  XII,  40,  41  dicta  a  Deo  Spiritu  Sancto  docet  apostolus  Act. 
XXVIII,  26,  cum  eadem  propterea  personis  singulis  tribuatur 
efficientia,  ac  praedicetur  gloria,  et  majestas  ^),  una  igitur 
trium  distinctarum  personarum  deitas  praedicatur.  Quare  opti- 
me  S.  Basilius  haec  expendens  ait:  Propheta  inducit  Patris,in 
(juemjudoii  credebani  personam:  Evangelista,  Filii:  Pau- 
lus ,  Spiritus ,  illum  ipsum  gui  visus  fuerat,  unum  Dominum 
Sabaoih  communiter  nominantes.  Sermonem ,  guem  de  hy- 
posiasi  insiiiuerunt ,  distinxere ,  indistincia  manente  ineisde 
uno  Deo  sententia  ^). 

1)  Joan.  xvr.  27.  28.  4)  Ibid.  xvi-  27. 

2)  Cfr.  apud.  Petav.  de  Trin.  lib.  2.  5)  Cfr.  apud  Maran  oj).  cit.  lib.  i.  par. 
cap.  11  §.4.  et  seqq.  plura  patruin  te-  2.  cap.  17  §♦  3.;  qui  totam  hanc  argu- 
stiinonia,  quae  insig:nem  hunc  locumex-  mentationem  in  pleno  suo  lumine  po- 
ponunt,  ostendentes  ex  eo  eandem  ines-  suit. 

se  Patri  ac  Filio  naturara.  6)  Lib.  5.  contra  Eunom.  tom  D.   i.  p» 

3)  Joan.  vm.  42.  301  tdit.  Maur.  '0  7i^oq>i^rti<;  zov  qiuT^o?. 


222  TRACTATUS   DE   TRINITATE. 

42.  Haec  autem  hisque  similia  biblica  testimonia  majus  lumen 
etiam  accipient  ab  iis  quae  proferemus,  cum  de  Filii  ac  Spiritus 
Sancti  divinitate  seorsim  disseremus ;  ista  interea ,  quse  alluta 
sunt  nisi  vim  ipsis  inferamus ,  aperte  evincunt  quod  primo  lo- 
co  ostendendum  assumpsimus,  tres  realiter  distinctas  personas 
in  essentice  divinae  unitate  in  sacris  literis  praedicari. 

DIFFICULTATES. 

43.  I.  Obj.  cum  Wegscheider  i).  1**  Nullus  exstat  scripturae 

sacrae  locus ,  quo  universa  illa  doctrina  claris  et  distinctis  ver- 

bis  tradita,  atque  finita  sit,  nullus  quo  vel  vocabulum  TQiadog 

(Trinitatis)  reperiatur,  \e\  personarum  in  Deo  distinctio  ea- 

rumque  ofioovola  (consubstantialitas)  commemoretur:  2°no- 

bilis  vero  ille  locus ,    qui  mandatum  baptismale  exhibet,  apud 

Matth.  XXVIII,  19.  huic  dogmati  speciem  sententiae  ab  ipso  Je- 

su  Christo  profectae  videtur  conciliasse;    quo  loco  etsi  Pater, 

Filius,  et  Spiritus  S.  vere  distinguitur,  Filium  tamen  et  Spiri- 

tum  S.  ejusdem  cum  Patre  et  essentice  et  dignitatis  esse  neuti- 

quam  probatur,  nec  aliud  quidquam  ibi  praecipitur,  nisi  hoc, 

ut  christiani  ea  religione  obstringantur,  quaeDeum  esse  Patrem 

hominum,  Jesum  Messiam,  et  SpiritumS.  singularem  quandam 

Dei  vim  personae  forma  indutam  etc.   (Matth.  III,  16.  XII,  31. 

37  coll.  Luc.  I,  35.  Act.  X,  38),  incrementa  atque  effectus  novae 

religionis  in  animis  hominum  promovere  doceat  (Act.  XIX,  2-6. 

I.  Cor.  II,  10  seqq.  XII,  3,  seqq.)  3"  eadem  fere  ratio  est  di- 

cti,  quod  extat  II.  Cor.  XIII ,  13,  ubi  apostolus  christianis  ad- 

precatur ,  ut  favor  Domini  Jesu  Messiae ,  et  amor  Dei  illis  con- 

tingat,  et  ut  Spiritus  Sanctus  ejusque  dotes  cumillis  communi- 

centur.  4"  Neque  magis  dogma  illud  probari  potest  altero  loco 

Matth.  III,  16,  17,  quo  Jesu  Messiae  per  baptismum  inaugura- 

tio  sub  velo  quodam  mythico  enarratur.  5"  in  caeteris  autem 

quae  adduci  solent  testimoniis  I.  Cor.  XII,  4-6.  1.  Petri  1;  1.  2. 

Rom.  XV ,  30.  Tit.  III,  4-6.  neque  trium  in  Deo  personarum , 

neque  ofjLoovGLag  (consubstantialitatisj  earum  ulla  fit  mentio. 

Ergo. 

tiariyettat   n^oawnov  rov  na^ci  ^lovdalnig  runtque    una    superaddita   exquisitioris 

neni^evofA,ivov  '   6  evayyeki^rn'    xov   viov  cujusdam  impietatis  ac  maiiti;»  appendi- 

o  navi.0?    xov     nvevfiaxo? '    eva     xv^tov  ce ,  quare  duni    recentiores    isti  prolli- 

Sapd())d-  xov  o<fO-kvxa  y.Qtvdig  ovo/A,aQovxeg'  gantur ,   antiquiores   illi   etiam   quorum 

^trj^rjxat  avxol^  b  ne^i  xrj?   vno^  doeo)g  armis   utuntur   profligari    necesse   est: 

Xoyog  d<itat^ixov   /livovxo^;  iv  avxolc;  xov  tum    quia    apertissime    exinde    patebit 

TteQi  iyoi;  &eov  qiQov^fiaxog.  quam    tandem   exigui   rationalistJE  sint, 

l)  §.  79.  80.  Heic  adnoto  me  libentis-  qui  sibimet  imperitisque  tanti  videri  so- 

simo  animo   rationalistarum   argumenta  lent,  quique  penitiorem   quandam  nus- 

proferre,  tum  quia  quidquidab  ipsorum  quam  alias  excogitatam  tricando  scien- 

antesignanis    socinianis  et  a  veteribus  tiam   ostendere  satagunt,   tum   demum 

arianis  prolatura  est,  quasi  vero  catho-  quia  eos  a  neniine  hucusque  ex  profes- 

lici   nihii  unquara  contra    hiscere   ausi  so  confutatos  video, 
fuerint ,  confidenter    corrogant   conge- 


CAP.   II.   DE    TRINITATE   PERSONARUX.  223 

44.  Resp.  Ad  1"S  Neg.  non  unus  enim  tantum  vel  alter  lo- 
cus  sed  plura  loca  scripturarum  proferuntur  a  catbolicis  ad  o- 
stendendum  Trinitatis  dogma,  ut  patet  etiam  ex  probationibus 
a  nobis  adductis,  ex  quibus  tum  trium  personarum  distinctio, 
tum  earumdem  in  divina  essentia  unitas  patefactae  sunt,  ideo- 
que  et  ofjboovola,  seu  consubstantialitas ;  quid  vero  refert  si  non 
occurrat  in  scripturis  vel  personw^  vel  trinitatis  nomen,  si 
constet  ex  iisdem  de  re  ?  nec  enim  de  nominis ,  sed  de  rei 
existentia  agitur  *).  Hac  constituta ,  nomina  per  se  profluunt 

45.  Ad  2™,  sive  ad  1"  prob,  Ne^.  Nam  non  solum  speciem 
videtur  consiliasse  buic  scntentia?  seu  dogmati  mandatum  ba- 
pitismale,  sed  fundamentum  exbibet  dogmati  catbobco.  Etenim 
observatum  est  Fibum  dici  et  appellari  per  comperationem  ad 
Patrem,  et  Spiritum  Sanctum  per  comparationem  ad  Patrem 
et  Fibum,  ideoque  tres  distingui  personas,  cum  autem  in  ba- 
ptismoagatur  de  regenerationis  gratia,  qua3  in  nomine  barum 
trium  personarum  confertur,  et  quibus  propterea  dedicamur, 
merito  infertur  ex  voce  illa  in  nomine  aequabtas  ac  unitas  trium 
personarum  in  natura  divina. 

46.  Sic  Neg.  per  baptismi  formulam  non  abud  praescribi, 
nisi  ut  cbristiani  ea  rebgione  obstringantur,  quae  Deum  patrem 
hominum ,  Jesum  Messiam ,  et  Spiritum  S.  ut  singularem  Dei 
vim  exbibeat,  1"  quia  hsec  interpretatio  novaest,  et  ante  soci- 
nianos  et  rationabstas  inaudita  et  cui  obstat  sensus  traditionabs 
totius  antiquitatis  2)-  2"  quia  est  absurda,  baptizaremur  enim 
in  nomine ,  seu  auctoritate  et  efticientia  vis  et  efficientiw  Spi- 
ritus  S.,  3"  quia  est  violenta,  quis  enim  verba  Cbristi,  prout 
sonant  in  sensu  obvio ,   audiens ,  intelbgat  patrem  bominum , 


1)  Quod  si  existerenl  hsec  noniina  in  ferri,  sed  partim  ejus  effata,  inont  ab 

scripturis ,    nonne    ea  pariter  rationali-  aliix  aliter  iatellecta   et  per   traditionem 

stae  eluderent  juxta  principia  a  se  posi-  varie  exornuta   fuerint    (quasi    Joanncs 

ta  ?  Certe  in  scripturis  Ctiristus  passim  Christi  eiFata  ab  ipsius  ore  non  excepe- 

Deus  et  Filius  Dei  nominatur,    ut  infe-  rit,  tanta  est  rationalistarum  impuden- 

rius  videbimus ,  Spiritus  Sancti  frequens  tia !)   partim  sinffulorum  scriptorum   sa- 

pariter  mentio   fit,   numquid   propterea  crorum  judicia  {({mhws  profecto  antefe- 

Ipsi  Christum  Deum  confitentur,  etSpi-  rendum    est  judicium    rationalistarum) 

ritum  8anctum  ut  personam  subsisten-  nec  ubiris  sibi  consentanea(en  quidsen- 

tem  habent  V   Ad    eludendam   potius   o-  tiant  de  scriptoribussacris  istinovipro- 

mnium  horum  testimoniorum  biblicorum  testantes),    nec   satis    perspicue  enun- 

vim  quae   distinctionem    personarum  in  ciata." 

unitate  naturie  exhibentsic  scribitWeg-  2)  i,'!)i  notanda  est  parum  sibi  cohae- 

scheider  §.  79  „exstant  in   libris  N.  T.  rens  neotericorumbiblicorumagendi  ra- 

Pauli  maxime  et  Joannis  dicta,   quibus  tio.  Ipsi  adeo  extoUunt  in  hermeneutica 

Filius  Dei  et  Spiritus  S.  in  aliquam  di-  regulam  usus  loquendi,  uti  vocant,  quem 

vini  honoris  societatem  admitti  videan-  statuunt  velut  primarium  criterium  in- 

tur,  quorum  dupiex  c/rt4s?,vdistinffuiso-  terpretationis  ad  exclusionem  interpre- 

let,  aitera  eorum  ,  quibus  Pater,  Filius  tationis  ecclesiae.    Quando   vero   provo- 

et  Spiritus   S.   simul   commemorantur,  cantur  ad  sensum  traditionalem   perpe- 

altera  eorum,  quibus  singillatim  deillis  tnum  antiquitatis,  quse  profecto  est  te- 

exponitur.  Ad  recte  inteliigenda  utrius-  stis  legitimus  hujus  loquendi  usus,  nihi- 

que  generis  dicta  probe  tenendum  est,  li  illam  faciunt,   et   sensui    antiquitatis 

non  propria  Jesu  Christi  verba  illic  re-  privatam  interpretationem  opponunt. 


224  TRACTATUS   DK   TRINITATE. 

messiam,  et  efficaciam?  4°  quia  est  contraria  aliis  scripturae 
textibus,  praesertim  Joan.  XV,  26.  XTV,  16  superius  adductis, 
in  quibus  Christus  exhibet  SpiritumSanctum  ut  personamsub- 
sistentem,  quae  procedit,  operatur,  et  eum  vocat  alium  respectu 
sui  ipsius,  quin  igitur  impie  dicamus  vel  Christum  non  esse 
personam ,  sed  prosopopejam  et  vim,  vel  improprie  imo  etin- 
sulse  esse  locutum,  Spiritus  Sanctus  neque  prosopopejaest,  nec 
simplex  vis  et  efficientia  ^). 

kl.  Dices:  I.  Gor.  X,  2.  Israelitae  perhibentur  baptizati  in 
Moyse,  in  nube,  et  in  mari;  et  ipsa  ecclesia  rom.  m  animac 
cominendatione  precatur :  In  nomine  Patris ,  in  noinine  jt^iliiy 
in  nomine  Spiritus  Sancti,  in  nomine  Angelorum  etc,  Ergo 
formula  in  nomine  Patris  etc ,  neque  importat  per  se  distinctio- 
iiem  et  subsistentiam  personarum,  ut  liquet  ex  primo  textu, 
neque  aequalitatem  dignitatis  et  naturae,  ut  patet  ex  ecclesiae 
oratione. 

^.  Resp.  Neg,  conseq.  et  paritatem.  Nam  in  primo  textu  di- 
cuntur  IsraeHtae  baptizati  in  Moyse,  in  nube  etc.  non  autem  in 
nomine  Moysis,  et  nubis,  et  maris.  In  oratione  ecclesiae  eo  ipso 
quod  dicatur  distincte  in  nomine  angelorum  et  archangelorum 
etc.  distinguitur  dignitas  ac  natura  angelorum  et  sanctorum,  qui 
invocantur  ut  intercedant  apud  Deum  a  Deo  ipso,  seu  a  Patre, 
et  Filio  et  Spiritu  Sancto. 

49.  Ad  3'",  seu  2™, /^roA.  Di.s-t.  Si  solitarie  accipiatur  dictum 
apostoli  non  est  prorsus  demonstrativum,  trans.  una  cumcae- 
teris ,  ne^. 

50.  Ad  4™,  seu  S^,prob.  Ne^.  Etenim  tres  ibi  distinctae  per- 
sonae  aperte  commemorantur,  persona  Filii  baptizati,  persona 
Spiritus  Sancti  quem  Christus  vidit  descendentem sicut  colum- 
ham  et  venientem  super  se ,  sive  ut  dicitur  apud  Lucam  et  de- 
scendit  Spiritus  S.  corporali  specie  sicut  columba  in  ipsum, 
et  apud  Joan.  Vidi  Spiritum  descendentem  quasi  columlmm 
de  ccelo,  et  mansit  super  eum,  et  personaPatris  dicentis:  Hic 
est  Filius  meus  dilectus  ,  in  quo  mihi  complacui  ^),  et  majo- 
ri  adhuc  vi  in  graeco  textu  per  articulum  o,  ut  sic  distinguere- 
tur  a  justis ,  qui  non  sunt  filii  Dei  nisi  per  adoptionem.  Quod 
siFiliusDei  naturalis  Christus  est,  hoc  ipso  est  consutfstan- 
//«//*•  Patri ,  ut  inferius  apposite  ostendetur  sicuti  et  de  Spi- 
ritu  Sancto, 

51.  Quod  vero  additur  de  inauguratione  sub  velo  mythico, 
cum  totum  gratuitum  sit  atque  ex  penu  rationalismi  unice  de- 
promptum,  quod  consistere  nequit  neque  cum  scriptorum  sa- 

1)  Hos   textus  in  quibus  maxima  vis  tiunt  de  Spiritu  Sancto,   quod   sit  vis, 

est  dissimulant  adversarii  nostri ,  qiiasi  elficieuiia   etc.    idoneo    loco    solvemus, 

neque  existerent,  ut  sic  impune  possint  ubi  dc  persona  Spiritus  Sancti. 

detorquere   in   alienum  sensum   formu-  2)  Ovro?  ionv  6  viog  /nov  6  «yajr^jxo?, 

lam  baptismatis.  Cseterum  qu:c  ipsi  elVu-  eV  w  evd6xt}aa,    Malth.  3.  16. 


CAP.  II.  DE    TRINITATE   PERSONARUM.  225 

croriim  veracitate,  neque  cum  inspiratione  divina ,  rejicimus  ut 
impium  et  falsum,  ac  toti  antiquitati  contrarium  ^). 

52.  Ad  5™,  seu  4™,  prob.  DisL  Seorsim  sumpta ,  trans.  una 
cum  aliis  quae  adducta  sunt ,  ne(^.  Nempe  haec  scribebant  apo- 
stoli  in  cit.  loc.  cobjerenter  ad  fidei  doctrinam  ,  quam  eccle- 
siis  a  se  institutis  prsedicaverant,  qua  supposita,  illis  formulis 
apertissime  alludunt  ad  Patrem ,  Filium ,  et  Spiritum  Sanctum 
a  se  prjedicatos  et  in  quorum  nomine  initiaverant  fideles.  Nisi 
enim  hoc  constituatur  fundamentum,  locutiones  illae  fiuntpror- 
sus  aenigmalicae ,  eo  constituto,  aperte  intelhguntur  2);  sunt 
igitur  ea  loca  totidem  ineluctabiba  testimonia  fidei  traditae  ab 
apostoHs ,  ac  proinde  existentiae  dogmatis  nostri. 

53.  I.  Inst.  Sunt  quidem  varia  dogmatis  semina  in  ipsis  hbris 
sacris ,  ab  interprete  ca*ndido  haud  neghgenda:  sed  1**  eadem 
exphcari  debent  partim  e  philosophematibus  quibusdam  judai- 
cis  et  platonicis,  quae  quidem  aevi  incultioris  indolem  redolentia 
jam  ante  rehgionis  christianae  originem  divulgata  erant  2*  par- 
tim  ex  pio  quodam  in  magistrum  divinum  reverentiae  sensu; 
quo  imbuti  librorum  sacrorum  auctores  vel  Jesuipsiusdemes- 
siana  sua  dignitate  sententias,  vel  narrationes  de  singuHs  Jesu 
factis  fatisque  mythicas,  quarum  multae  satis  mature  jam  pro- 
dierant  (cf.  I,  Luc.  1),  pro  suo  quisque  ingenio  atque  judicio 
varie  intellectas  conceptasque  hteris  tradiderunt  et  amphfi- 
carunt  ^). 

54.  Resp.  V  Neg.  Revelatio  enim  divina,  seu  veritates  divi- 
nitus  revelatae  non  per  philosophemata  "sive  judaica  sive  plato- 
nica  aut  aristotehca  explicari  aut  exponi  debent,  sed  per  sensum 
traditionalem,  per  auctoritatem  ecclesiae  columnae  et  firmamenti 
veritatis ,  ut  suo  loco  ostendimus  ^),  ahoquin  de  nulla  veritate 
nobis  constare  posset.  Hoc  est  inventum  sero  nimis  inductum 
a  rationahstis  omnem  revelationem  et  hdem  rejicientibus,  qui 
majori  reverentiae  sensu  feruntur  erga  Ciceronem  et  Tacitum 
ahosque  profanos  scriptores ,  quam  erga  scriptores  sacros ,  ut 
mox  videbimus.  Negamus  praeterea  doctrinam  judaeorum,prout 
eruitur  ex  sacris  hteris ,  vocari  posse  aut  esse  philosophema ; 

1)  Quando  rationalista  aliquid  inve-  et  certus  erat  ab  ipsis  intelligi.  Sic 
niunt  in  scripturis  ,  qujB  in  allenum  Rom.  15.  30,  ubi  idem  apost.  scribit : 
sensum  detorquere  nequeunt,  confu-  „Obsecro  vos,  fratres ,  per  Duininum 
giunt  tanquam  ad  extremam  tabulam  N.  J.  C.  et  per  charitatem  SfmcH  St)i- 
ad  mythos.  ritus,  ut  adjuvetis  me  in  orationibus  ve- 

2)  Etenim  I.  Cor.  12.  4-6.  aperta  fit  stris  pro  mead  Deumf  ubi  rursumtres 
mentio  trium  personarum ,  ubi  dicitur  personae  distincta  recensentur.  Eadem 
idem  Spiritus ,  idem  Dominus,  idem  occurrunt  Tit.  3.  4-6.  aliisque  locis  ab 
Deus  auctor  divisionum  g-ratiarum,  nisi  adversario  indicatis  ,  in  quibus  perpe- 
supponatur  cognitum  corinthiis  myste-  tuo  fit  allusio  ad  receptam  penes  chri- 
rium  Trinitatis  ipsis  ab  apostolo  pra;di-  stianos  fidem  circa  Dei  unitatem  el  Tri- 
catum,  haec  verba  nullum  sensum  pra-  uitatem  personarum. 

seferrent.  Sed  illo  posito   poterat   apo-        3)  Wegsch.  ibid.  §    92. 

stolus  ad  illam  fidei  formulam  alludere,        4)  Tittctat.  tUveTtirelig.  par.  2.  prop.  3. 

T.  IV.  15 


226  TRACTATUS   DE   TRINITATE. 

jiidaeos  porro  iion  omnino  latuisse  Trinitatis  dogma,  vel  saltem 
personarum  in  Deo  pluralitatem  non  pauca  sunt,  quae  suadent 
documenta  tum  ex  sacris  literis  i) ,  tum  ex  aliis  eorum  scriptis 
eruta  ^).  Quod  vero  attinet  ad  pliilosophema  platonicum ,  dici- 
mus  tantum  abesse,  ut  originem  dederit  luiic  dogmati,  ut  hixi- 
retici ,  qui  istud  temerare  ausi  sunt ,  vel  ex  illa  sc-hola  platonica 
prodierint,  vel  saltem  ex  platonicis  placitis  commenta  sua  hau- 
serint,  ut  inferius  dicemus  ^). 

55.  A(l  2'",  Ne^.  1°  Quia  alioquin  actum  esset  de  scriptorum 
sacrorum  veracitate  et  inspiratione ;  2"  quia  sequeretur  auctores 
sacros  ex  pio  aftectu,  seu  potius  ex  assentatione  in  magistrum 
suum  graviter  mentitos  fuisse ,  nosque  necessario ,  sive  univer- 


1)  Innumera  prope  sunt  testinionia  in 
V.  T.  in  quibusdepluralitate  personaruin 
in  Deo  ac  pr»sertini  de  divlnitate  Verbi, 
seu  Filii  aperta  nientio  fit,  quae  collegit 
et  expendit  cl.  Maran.  op.  cit.  lib.  i. 
cap.  1-17.  Sane  doctrinam  hanc  judxos 
ininiine  latuisse  ex  iis  ,  qna>  liabentur  in 
N.  T.  certlssinie  conslat.  Cuin  enini  An- 
^elus  B.  Virginem  alloqueretur  Luc.  i. 
31  et  seqq.  loquJtur  de  Filio  Dei,  ac  de 
Spiritu  Sancto;  sic  etiam  Mattb.  i.  20. 
alloquens  S.  Josephuni,  iteniMarc.  1.8., 
ubi  Joannes  Baptist.  disserit  de  bapti- 
sino  conferendo  a  Messia  in  Spiritu  San- 
cto,  et  alibi  passiin,  quin  tanquaiu  de 
novitate  inirarelur  quispiam. 

2)  Plura  judiEorum  rabbinoruni  testi- 
monia,  aliaque  eruta  ex  antiquisjudseo- 
rum  scriptis  in  quibus  sermo  fit  de  SS. 
trinitate  ab  ipsis  co^nita  cfr.  apudRay- 
mundum  Martini  in  Puffione  /i(fei  cum 
notis  et  observatioaibus  Jos.  ile  Voisin 
edit.  Cnrpzorii  Lips.  1087  pag.  1^*,  31)6 
et  seqq.  417,  439,  prout  nempe  notaiitur 
in  mar^ine  juxta  priniam  edit.  parisien- 
sem  1651.  Hoc  ipsum  copiosius  praesli- 
tit  et  clarissimo  in  lumine  postea  collo- 
cavit  omni  documentorum  genere  Cl. 
Drach  Deuxieme  letlre  iVun  Rabbincon- 
verti.  Paris  1817  toto  cap.  i.  Imo  nec 
defuit,  qui  ex  recentioribus  protestan- 
tibus  hoc  arguinentum  illustraverit  cfr. 
D.  W.  Hcn^s\,if.nbiir^Cliristologie  desAl- 
ten  testuments ,  etc.  seu  :  Christologia  ve- 
teris  testamenti  etc.  Berol.  1824  pr;eser- 
tiin  pag.  216  el  seqq.  ac  tuetur  adver- 
sus  absurdas  hypothesesexexpositiones 
Cierici,  Sacli ,  qui  ediditsuum  comment. 
tlieol.  Bonn.  1821.  Puslkuchen  in  Unter- 
such.  iles  bibl.  Urgesch.  seu :  Ini/nisi' 
tio  biblicte  Aistoriw  primitivui  Hull.  1823. 
Rosenmiilleri  in  suis  scholiis  in  Ge- 
nes.  De  Welte  in  Vogm..  i.  §.  108  Evvald 
in  Gram.  pag-.  245.  Koster  in  suis  Mele- 
tematis  crilicis  el  exeget.  in  Zachar.  Ge- 
senii   in  Isa.  63.   9.   aliorumque  pauco- 


rum,  sed  de  hoc  auctore  ac  de  hoc  ar- 
gumento  iterum  sermo  erit  suo  loco. 

3)  Ex  protestantibus ,  seu  potius  so- 
cinianis  qui  excellueruntin  haccaluiunia 
disseminandaplatonicismi  sanctoruin  ec- 
clesis  patrum  primis  prxsertim  ecciesiie 
saeculis  priinas  obtinet  Clericus ,  ut  pa- 
tet  ex  ipsius  Bibliothet/ue  universelle  lom. 
X.  pag  \%\,  Bibliotheqjie  choisieXom.  xii 
pag.  2i^.Ars  criticapag.  11  §.2.  cap.  ii 
pag.  536.  epist.  8.  critica  ^a%.  268,  nec 
non  auctor  platonismi  detecti.  Hos  au- 
ctores  veluti  servum  pecus  secuti  sunt 
rationalist«e,  qui  in  dogmate  de  Trinitu- 
te,  de  divinitate  Verbi  non  aliud  vident 
nisi  platonica  placita,  in  patribus  vero 
nonnisi  totidem  platonicos.  Hos  inferius 
recensebimus,  interea  prsestat  alferre 
textum  Clerici,  ex  quo  recentiores  suas 
ideas  hauserunti  sic  porro  scribit  Cle- 
ricus  in  sua  arle  crilica  vol.  i.  pag.  536. 
„Veteres  christiani ,  qui  per  aliquot  s;\s- 
cula  platonici  fuerunt,  cum  legerent 
scripturas,  ut  ex  ea  religionis  chri- 
stianse  systcma  qnoddani  colligerent. 
platonicas  suas  iiotiones  scriptura;  no- 
tionibus  ubique  miscuerunt,  et  quod 
in  scripturis  non  legebatur,  quodque 
credi  volebant,  ex  ea  deduxerunt  con- 
sectai^iis,  non  ex  uno  fonte  derivatis  sed 
ex  Platone  aeque  ac  ex  prophetis."  Huic 
in  omnibus  subscribit  auclor  platoninni 
(tetecli.  Ast  islorum  audaciam  fregit  do- 
ctissinius  p.  Baltus  in  op,  Defense  des 
SS.  Peres  accuses  ile  platonisme,  vol.  i. 
in  4.  Puris  1711.  Quod  quidein  opus  di- 
visum  est  in  IV,  libros  in  quoruni  1,  o- 
stendit  cl.  auct.  patres  niininie  institu- 
tos  fuisse  in  philosophia  platonica,  fal- 
sumque  esse  phiJosophiamislam  rejj^nas- 
se  in  ecclesia  primis  ecclesiae  s^eculis; 
in  II,  nunquam  patres  sectatos  fuisse 
platonica  placita;  in  III,  patres  rejecis- 
se,  imo  et  refellisse  circa  oinnia  puncta 
Platonem,  ejusquephilosophiam;  in  IV, 
disjicit  rationes  quibus  leviter  permoli 
sunt  ii  qui  palres  platonicisnii  accusarunt. 


CAP.   n.    DE    TRINITATE    PKHSONARUM.  227 

suni  terrarum  orbem  in  errorem  induxisse,  donec  venerint  ra- 
tionalistae  ad  errorem  hunc  detegendum.  Quod  quam  absurdum 
et  impium  dictu  sit,  nemo  non  videt;  3"  quia  falsum  est  my- 
thicas  narrationes  jam  prodiisse  ab  ipso  evangeHcae  praedicatio- 
nis  exordio,  neque  hoc  evincit  locus  cit.  ex  Luc.  I.  Sienimbene 
attendatur  Lucae  textus  patebit  ipsum  contrarium  dicere,  ait 
enim  evangehsta:  quonlam  quidetn  multi  conatisunt  ordinare 
narrationeni,  quca  in  nobis  completcs  sunt,  rerum:  sicut  tra- 
diderunt  nobis ,  qui  ab  initio  tnderunt ,  et  ministri  fuerunt 
sermonis:  visum  est  et  mihi  ^^^.,  quibuspostremisverbis  oslen- 
dit  non  solum  non  improbare  eos ,  qui  ante  ipsum  literis  res  a 
Christo  gestas  consignarunt,  verum  et  se  cum  ilhs  conferre, 

3uod  non  fecisset  profecto,  si  falsas  ac  mythicas  narrationes 
h  congessissent  *);  4"  sed  dato  etiam,  quod  ilh  ita  se  gesse- 
rint,  numquid  sequitur  eadem  ratione  sese  gessisse  scriptores 
sacros  ?  Digna  rationalistis  dialectica  2)! 

56.  11.  Inst.  1"  \\\  hbris  sacris  sub  iho  Trinitatis  velamine 
ahus  quidam  doctrinae  typus  aperte  est  traditus  ab  iho  quidem 
dogmate  ahenus,  sed  cum  sanaratione  optime  congruens;  quo 
jubemur  agnoscere  unum  verumDeum,  quiNumen  sit  absolute 
perfectum  (Matth.  XL\,  17  coU.  Marc.X,  18  et  Luc.  XVIII,  19), 
ac  solus  adorandus  (Matth.  IV,  10  Marc.XII,  29  31  coh.3*Joan. 
IV,  23),  ab  ipsoque  Jesu  adoratur  (Matth.  XXVI,  39  42.  Luc. 
XXIII,  46.  Joan.  XVII  1.  seqq.)  2°  et  Jesum  Christum  (qui  vel 
digressus  e  terris  homo  simpliciter  appellatur  act.  II,  22,  XVII, 
8.  i'om.  V,  15.  1.  Tim.  II,  5.  Cf  1,  4:or,  XV,  21)  ut  legatum 
Dei(Matth.  VII,  21.  Joan.  XVII,  3.  Cf  XI,  42.)  Deoque  qui- 
dem  eum  legante ,  a  quo  ipse  Jesus  sese  aperte  discernit  Joan. 
XVII,  3.  XX,  18  19  longe  inferiorem  (Matlh.  XIX,  17.  XX,  23. 
Luc,  XXIII,  19.  Joan.  XIV,  28.  X,  29  seqq.  XVII,  22  24,  ICor. 

1)   Neque  iis  as«ientienduni   putamus  se  comparat,^  ut  non  solum  eorum  exem- 

quiexhisverbisS.Lucam  iiiccerinthiano-  pio  se  tueatur,  sed  ut  aliquod  praeterea 

rum,  basilidianoruni  aiioruuique  hasreti-  sibi  pra;sidium  adesse  innuat,   quo   ilii 

corum  scripta  notare  putant,    siquidem  caruerunt,  ut  constat  ex  ver.  4.  ubiaddlt: 

nondiim   illa   prodieruut;  neque  si  cum  ut  cognoscas  eoruni  de  quibus  eruditus 

hasreticis  impiisque  hominibus  rein  sibi  es  veritatem  ao^pwAfmi/^Mfmmn/M  nempe, 

esse  Lucas  intellexisset,  haud  levitera-  atque,  ut  ita  dicam,  itulubiam  certitudi- 

ideo  illos   perstrinxisset,   aut  in  eorum  nem;    quam   ininime   assecuturus  esset 

ferme  numerum  semetipsum  adscripsis-  Theopliilus ,   si    in    memoratas     tantuni 

set   inquiens   „visuni  est  et  inihi."  Sed  narraliones  incidisset.  Non  est  igiturni- 

neque  Maldonato  acquiesciinus,  quipu-  si   absurdum    rationalistarum    cominen- 

tat  S.   Lucam    respexisse   ad    evangeiia  tum  quotl  ipsi  oggerunt  de  mjthicis  nar- 

Matth^i  et   Marci,  cum  plura  sint  quo;  rationibus  ac  faisis  inature,  ut  ipsi  ajunt 

obstent,  ac   cxteris   umissis,  quod  iliis  ex  hoc  Lucae  textu  ,  in  medlum  emissis. 

de  quibus   loquitur  evangelista  aiiquam  2)  Certum  est  S.  Joannem  legisse  at- 

notaminuratneg^lij^entiae.  Dicendum  pro-  que   probasse    tria   evangeiia   antequani 

pterea  eum  loqui  de  iis  taiilum,  qui  cum  suum    conscriberet ,    iit    iideni    faciiiut 

fando  soluin  eventa  de  quibus  scribebant  Euseb.  H.  E.  lib.   3.  cap.    2'i  edit.   Vul. 

ab  apostolis  accepissent,  nihilominusau-  Cieniens  Alex.  apud  tuad.  iib.  6.  cap.  l-t. 

dacter  aniinum  ad    scribendum    appule-  Hieron^^mus   de    Viiis  iltust.  cap.   9.,  ut 

rant  aiitequain  „omnia  dilif^enter  aprin-  posteriores  scriptores  et  patres  omittaiu 

cipio  assecuti    essent"   cuiu   qulbus  ita  idipsuiu  testautes. 

15* 


228  TRACTATUS   DE    TRINITATE. 

III,  23.  XI,  3.  XV,  27  28.)  Hunc  ipsum  purioris  doctrinae  chri- 
stianae  typum  sequamur  .  .  .  Sic  Trinitatis  clogma  ad  hanc  for- 
mulam  revocare  licet;  Deus  Paterut  SpiritumSanctum  seseper 
Jesum  Christum  hominibus  manifestavit  *)." 

57.  Resp.  Ad  1'",  Necj.  Non  enim  typum  sed  ipsum  Trinita- 
tis  dogma  sacra  literaj  tradunt,  ut  ex  adductis  probationibus  o- 
stendimus,  ac  magis  confirmabitur  ex  dicendis.  Neque  enim 
cum  hoc  dogmate  pugnant,  quae  deDei  unitate  indicata  locaab 
adversario  praedicant.  Nec  enim  per  mysterium  SS.  Trinitatis 
vel  inducitur  deorum  pluralitas ,  Vel  quidpiam  detrahitur  sum- 
mae  simplicitati  Dei  ejusque  omnimodae  perfectioni ,  quam  ca- 
tholica  doctrina  profitetur,  secus  ac  contra  supponere  videatur 
adversarius.  Utique  Deus  solus  adorandus  est,  ipsum  coluit  et 
adoravit  Christus  in  terris,  sed  prout  homo  est.  In  doctrina  ca- 
tholica  haec  omnia  bene  cohaerent ,  nec  quidpiam  difficultatis 
praeseferunt. 

58.  ^</2'»,  Dist.  Ut  Deum  simul  et  filium  Dei,  conc.  ut  pu- 
rum  hominem  ac  simplicem  Dei  legatum ,  ne(/.  Si  adversarius 
commemorat  scripturae  loca  in  quibus  Christus  simplex  homo, 
ut  ipse  ait,  appellatur,  cur  illa  dissimulat  inquibus  idemChri- 
stus  Deus  et  Filius  Dei  dicitur,  quae  innumera  prorsus  sunt? 
si  testimonia  recenset  in  quibus  Christus  se  distinguit  a  Deo  id 
est  a  Patre,  quare  non  etiam  recenset  ea,  in  quibus  se  unum 
dicit  cum  Patre  suo ,  Joan.  X  30,  XVII  1 1,  22 ;  in  quibus  pro- 
Htetur  se  in  Patre  esse  et,  Patrem  in  se  ib.  X,  38  XIV,  10,  20 
XVII,  21?  Id  ipsum  dicatur  de  Deo  eum  legante,  ita  enim 
legavit,  ut  exiverit  a  Patre  Joan.  XVI  28.  ut  processerit  a  Pa- 
tre  seu  a  Deo  ib.  VIII  42,  VII  29.  Qui  sit  unigenitus  a  Patre 
Joan.  I,  14  et  in  sinu  Patris  ib.  18,  ut  sibi  aequalem  potesta- 
tem  tribuerit  cum  Patre  suo  Joan.   V,  17,  18  26,  qui  esset  in 


1)  Ita  rursum  Wegscheider  §.  93.  ubi  be ,  seu  ftiJes   christiann  vol.  2.  pag.  69'i 

iiotanda  sunt  duo  monita  qu;e  ibi  appin-  inquit:  „Ex   rei   natura  est,  quod,  quo 

^it  dicens  :   „simui  vero    Iiocce  utrum-  diutius  Trinitatis   doctrina    immutata  in 

que:  tum  opinionem  super  hoc  dogmate  suis  liodieinis  determinationibus  consti- 

quamvis  summa   cum    indulgentia   esse  tit,  illi,  qui    cum   difficultatibus  ac  ini- 

toierandam,  modo  ne  rirtittis  ?ierros  in-  perfectionibus  quarumdam    formularum 

fritigat ^  tum  doctoribus  publicis  in  per-  reconciiiari  nequeunt,   asserunt  cuncla 

Iractanda  ista  doctrina  vimte  esse  ver-  in  hac  Trinitatis  doctrina  negare,  quam- 

sandum ,    ne    vcl    conscientia    oneretur  vis  ipsorum  pietati  niinime   desit  ex  eo 

christianorum    inteJligenlia  provectiorum  quod  proprie  christianumconstituit.Qua- 

(vide    inipudentiam   non    fereiidam,   lo-  propter  nobis  cavendum   est,    ne  quid- 

quiintur    isti    de    conscientia,  cum    ipsi  quid  antitrinitarium  esse,   tanquam  h»- 

nuilam  habeant,  et  se  provectiores  voca-  reticum   et   antichristianum   rejiciamus. 

re  audent  quasi  vero  onmes  qui  aChii-  Sed  quo  raagis  hoc  excrescere  cernitur, 

sto  ad  nos  usque  crediderunt  in  dogma  eo   magis   excitemur  ad   ecclesiasticam 

Trinitatis  ac  strenue  propugnarunt  loti-  hac  de    re   expositionem    novo   examini 

dem  essent  infantes  in  ipsorum  compa-  subjiciendam,  et  nisi  nos  ipsi  praepare- 

ratioite!)  vel  imbecilliorum  religiooflen-  mus,    saltem  posteritati,  dimisso   anti- 

sionis    aliquid    capiat."  Adeo    fidunt   se  quato,  reformationem  quae  pra;senti  affi- 

rem    totam    confecisse  tumidi    hi   insi-  nium  idearum  statui  conveniens  sit,  li- 

pientes!  beram  relinquamus." 

KiHcScheiermacher.  Z?e/-  Christl.  Glau- 


CAP.    II.   DE    TllINITATE   PERSONARUM.  229 

ccelis ,  dum  loqueretiir  in  terra  Joan.  III  13.  Demum  longe 
inferiorem  (quae  glossa  est  adversarii,  nuspiam  cnim  hoc  in 
scripturis  occurrit)  dixerit,  ita  tamen  ut  aequalem  pariter  se 
Patri  esse  profiteatur  Joan.  V  18,  et  Deum  ib.  X  30  coll.  33. 
Quae  quidem  testimonia  suo  loco  expendemus ;  interea  heic 
habetur  specimen  malae  fidei  rationalistarum,  qui  ut  sua  efFii- 
tiant  ac  venditent,  quae  contra  haec  sua  figmenta  sunt,  vel  dis- 
simulant  vel  accusant  scriptores  sacros  assentationis,  insci- 
tiae  1),  contradictionis  seu  pugnae  aliaque  ejusmodi  blasphe- 
mando  pronunciant  ^). 

59.  Ex  falsis  ejusmodi  praemissis  pronum  est  rejicere  impias 
cOnsecutiones  tum  de  typo  purioris  doctrince  christiance  qui 
est  per  antiphrasin  interiigendus  nempe  doctrinw  antichristia- 
nw ;  nec  non  de  formula  dogmatis  Trinitatis ,  quae  non  est  nisi 
formula  dogmatis  antitrinitarii ,  cujus  nullum  vestigium  occur- 
rit  in  antiquitate  ante  socinianos ,  si  excipias  execrabiles  haere- 
ses  ebionitarum,  Pauli  samosateni  ac  photinianorum,  quae  obso- 
leverunt,  donec  e  cineribus  suis  excitatae  denuo  fuerint  ab  his 
novis  gnosticis  qui  assentationis,  erroris  et  imperitiae  arguunt 
apostolos  et  evangelistas  ad  luniina  sua  substituenda  ac  diffun- 
denda  profecto  longe  puriora,  per  subversionem  totius  revela- 
tionis  divinae  ac  supernaturalis. 

60.  II.  Obj.  1°  Idem  Christus  Joan.  XVII  3,  sic  Patrem  allo 
quitur:  Hwc  est  autem  vita  wterna ,  ut  cognoscant  te  solmn 
Dewn  verum,  et  </uemmisistiJ.C.  exquibusita  CreIIius:Deus 
verus  de  quo  hic  loquitur  Christus,  est  Deussummus:  atquiex 
Christi  verbis ,  hic  est  solus  Pater :  ergo  reliquae  personae  non 
sunt  Deus  ille  summus ;  2"  his  consonat  apostolus ,  qui  I.  Cor. 
VIII  5  scribit :  Nam  etsi  sunt ,  qui  dicantur  dii,  sive  in  ccelo, 
sive  in  terra  (siquidem  sunt  dii  multi  et  domini  multi) :  no- 
bis  tamen  unus  Deus,  Pater,  ex  quo  omnia  et  nos  inillumy 
et  unus  Dominus  J.  C  per  (/uem  omnia ,  et  nos  per  ipsum. 
Ubi  Paulus  explicans  quis  sit  ille  unus  Deus,  simpliciter  dicit 
esse  Patrem ;  non  Patrem ,  Filium  et  Spiritum  Sanctum :  atqui 
nulla  ratione  fieri  potuisset,  ut  Paulus  explicaturus  quis  sit  ille 
unus  Deus,  Patris  tantum  mentionem  faceret,  omissis  personis 


1)  Exeraplo  sunto  ea  quas  habet  Boli-  Ammon.  Bibl.  Theol.  i.  192  et  seqq.  E- 

me  ilie  rel.  Jesu  Chti.^ti  seu  Religio  Je-  jusd.  nova  opuscula  ilieologica  Gott.  1803. 

A«  Cliristi  a   sua   origine    re/jetita,  Hall.  Comment.   1.  de  prologi  Joaiinis  erange- 

1827   pag.    49   et   seqq.    edit.   2.   nempe  listce  fontihus  et  sensu.  Ejusd.  summa  Tlt. 

scriptores  sacros  pro  manca  quajestae-  chr.    105   et   se,(iq.  De   consensu  scripto- 

vi  incultioris  scientia  sibi  ipsos  non  con-  rvm  sacrorum  in  primis  Pauli  a/iost.  cum. 

stitisse  in   iis,  quae  de  ideis  et  notioni-  doctrina  Philonis ^  ¥,\cM\ovn.  Bib,  d.bibl. 

bus  suis  exposuerunt.  Lit.  iv.  826  et  seqq.  etc. 

Sic    Weg^scheider    §.    83.    Jerusalem  Qui  omnes  dc    praerogfativa  impietatis 

Nachgel.  Schriften,  seu  opera  posthuma  certare  inter  se  videntur. 

1  pag.  137  et  seqq.  2)Exempla  non  paucain  decursu  tract. 

Munscher  Dogmengesch.  etc.  seu   Hi-  exhibebimus. 
storia  do^matum  vol.  i.  pag^.  416  et  seqq. 


230  TUACTATUS   DE   TillNITATE. 

aliis,  si  Deusille  unusnon  tantum  Pater  esset,  sed  et  Filius,  et 
Spiritus  Sanctus.  Ergo  '). 

61  Resp.  Ad  1'»,  Neg  inajor.  Vox  enim  solus  non  exprimit 
subjectum,  sed  attributum  perinde  ac  vox  verus  prout  expo- 
scit  construclio  grceci  textus :  ut  cognoscant  te  solum  verum 
Deum.  Hinc  Christus  illa  sententia  a  consortio  divinitatis  non 
excludit  nisi  falsos  deos  et  vana  idola  gentium ,  ita  ut  sensus 
sit  sitam  esse  vitam  aeternam  in  cognitione  unius  Dei  et  incar- 
nationis  Filii  ejus,  nempe  Jesu  Christi  ^).  Quinam  autem  sitso- 
lus  verus  Deus,  ahbi  Christus  declarat  praedicans  divinitatem 
suam  ac  divinitatem  Spiritus  Sancti.  Recolantur  dicta  in  proba- 
lionibus. 

62.  A(l  2™,  DiH.  major.  Exphcans  seu  potius  declarans  quis 
sit  ille  unus  Deus  ad  exchisionem  deorum  gentium,  conc.  ad 
exclusionem  divinarum  personarum,  ne(f.  Hancenim  expositio- 
nem  postuLit  integra  Pauh  sententia  etsiexpresse  solumPatrem 
Deum  nominet.  Instituit  enim  apostolus  antithesin  inter  deoset 
dominos  quos  colebant  ethnici ,  et  Deum  ac  Dominum  quem 
colunt  christiani,  quoniam  vero  dominos  illosut  deos  habebant, 
opponendo  ilhs  unum  Dominum  Jesum  Christum  aperte  osten- 
dit  se  Christum  Jesum  non  excludere  a  consortio  divinitatis,  a- 
hoquin  si  vehtCrelhus  insistere  in  vocibusiUis  unum  DeumPa- 
trem  quasi  excluderetur  Fihus  a  divinitate ,  deberet  pariter  in- 
sistere  in  ahis  unum  DominumJ.  C.  quibus  Pater  exchideretur 
a  dominatione ,  quod  est  absurdum.  Hinc  sua  disputatione  quin 
Crelhus  labefactet  cathohcam  doctrinam,  suam  potius  evertit. 
Nejg.  autem  min.  quia  phu'es  potuerunt  esse  causae ,  ob  quas 
illam  loquendi  rationem  Paulus  usurpaverit,  quas  recenset  Pe- 
tavius  3), 

63.  Eadem  ratione  exphcari  debetquodtertio  loco  urgetidem 
Crelhus  ex  epist.  ad  ephes.  IV  6.  u])i  dicitur:  Unus  Deus,  et 
Pater  omnium,  qui  est  super  omnes,  et  per  omnia,  et  in  o- 
mnibus  nol)is ,  dixit  enim  proxime  ante:  Unus  Dominus,  una 
fiiles  ,  unum  Ijaptisma,  Dominum  autem  hic  Christum  esse  fa- 
tetur  Crelhus,  hinceadem  adaptanda  responsio  huic  textui,quse 
modo  alteri  data  est.  Eadem  enim  est  ratio  *j. 

1)  Hanc  eandein   dirricultatem  jamdiii  a  consortiodivinilalis.  Id  ipsiini  prajstitit 

ariani  promoveranl   et  abunde   a  patri-  Petavius  lib.  3.  de  fiinit.  cap.  i.  nbi  plu- 

biissoluta  ea  fuit  praesertim  a  S.  Hilario  ra  liabet  observatione  digna.    Cf.   eliaiu 

lib.  '4.  .5.j   et   9  (ie  Trin.,  Ambrosio   llb.  Maran  op.  cit.  lib.   i.   par.    2  cap.   21. 

6    ile  fttle  cap.  2.,  Epiphanio  tf<«f/-.  lxfx.  §.  1.  2. 

Greg.  Nazianz.  orat.  4.  tlieolog.  Basilio  3)  Loc.  cit.   §.  '*.  seqq.    Item  Maran. 

lib.  5.  cont.  Eunomium.  Cyrillo  Alex.  lib.  loc.  cit.  §.  3. 

10.  tliesauri  cap.    6.  August.   Jib.  6.   de  k)  Observat  autem  S.  Joannes  Chry- 

Tiin.  cap.  9.  etc.  Hanc  postea  instaura-  sost.  hom.  20.  in  i.  Cor.   n.  3  ett.  mnur. 

vere  sociniani  prajsertim  Crellius  lib.  i.  neque  Deum  appellare  Jesiim  Chrisluni 

De  um  Deo  Patre  sect.  i.  illo  loco  voluisse  Paulum,  neque  Patreiu 

:i)  Cf.  Maldonatum  hic,  qiii  eam  fuse  Dominum,  ne  cum  Deum  ac  Deuin,  Do- 

evolvit  et  oslendit    inviclissime  iii    hoc  minum  ac   Doininum  aiidirent    cofinlhii 

loco  non  excludi  nisi  sola  idola  genliuin  plures   esse  Deos  suspicarentur  ac  Do- 


CAP.    II.    DE   TIUMTATK   PERSONARUM.  231 

PROPOSITIO  II. 

Eadem  veritas  probatur  ex  I.  Joan.  V  7.  ufpofe  authentico 

et  genuino. 

04.  Veritatem  catholicam  mysterii  SS.  Trinitatis  ex  sacris  lite- 
ris  praecedenti  propos.  abunde  ostendimus  remque  totam  con- 
fecimus  absque  subsidio  celeberrimi  commatis  I  Joan.  V,  7. 
li^res  suntqui  tesfimoniumdant  in  caslisPater,  Verbum  etSpi- 
rifus  Sancfus,  ef  M  tres  unum  sunt  *) ,  ut  pateat  indipenden- 
tem  omnino  esse  veritatem  quam  propugnavimus  ab  illa  peri- 
cope.  Potuissemus  propterea  tuto  eam  discutiendam  ac  vindi- 
candam  dimitterc  sacrarum  literarum  professori,  ne  tamen  quis 
apud  se  reputet,  difficultate  nos  deterritos  fuisse  ab  ineundahac 
discussione,  eam  lubentiori  animo  aggredimur  eo  quod  recen- 
tiores  biblici  ac  rationahstae  fidenter  pronuncient  causam  fini- 
tam  esse  post  Michaehs  praesertim  ac  Griesbachii  bibiica  mo- 
limina  ^). 

65.  Duo  igitur  a  nobis  prcestanda  sunt,  1"  Vindicanda  veri- 
tas  Joannea3  pericopes;  2"0stendenda  ex  ea,  seu  potius  confir- 
manda  doctrina  cathohca,  quam  in  praesentia  propugnamus. 

QQ.  I.  Ut  autem  primum  illud  priestemus,  notandum  est  nos 
cogi  a  via  hactenus  trita  discedere  post  receptum  seu  procla- 
matum,  ut  loqui  amant,  in  criticismo  bibhco  famiUarmn,  ut 
vocant,  ^Qu  recensionutm^viwcvi^inm  ^).  Ex  quo  statuitur  ca- 

niinos,  et  in  antiquam  superstitionem  re-  que  trompe  dans  ce  cas-ci,    elle  peut , 

iaberentur  in  qua  plures  dii  erant  ac  do-  elle  doit  tromper  loujours;  il  faut,  alors 

mini.  Hanc  eandem  esse,  causam   addit  de  toute  necessite  oublier  les   faits,  je- 

cur    neque   Spiritns   Sancti    meminerit,  ter  au  feu  les  manuscrits,  et  abandon- 

Ht   illorum  imbecillitati  consuleret.  ner   la    soience,  qui   n'est .  plus    qu'une 

1)  Vers.  autem  8.  qui  in  pluribus  co-  cbimere."  Sed  non  minus  audacterpro- 
dicibuspriBponiturver.  7,  ut  ostendit  Sa-  nunciat  Weiafscheider  op.  cit.  §.  80.  „ad 
bathier  in  Itdln  Hnt.'\Qh.  l.  ita  se  habet:  dictum  illud,  quod  olimpro  classicoha- 
„Et  tres  sunt  qui  testimonium  dant  in  buere  i.  Joan.  v.  7.  jam  niinime  licet 
lerra  spiritus,  aqua  et  sanguis;  et  hi  provocare,  quia  spurium  id  ess^'  argu- 
tres  in  ununi    sunt."  mentis  et  exferuis  et  inteniis  satis  vali- 

2)  En  quomodo  de  hoc  vers.  loquatur  dis  demonstmturn  estj''''  etin  nota  a)  „V. 
Cellerier  in  op.  Essni  irune  introriuction  qu;e  post  Milliuni,  Wetstenium,  Semle- 
Critique  au  N.  T.  Genere  1823,  pais:.  W3.  ruin  de  Mattliaei  aliosque  Griesbachiiis 
„0n  a  beaucoup  discute  sur  l'authenti-  de  hoc  loco  accurate  et  prolixe  in  edit. 
citc  du  fameux  passaja^e  des  trois  teinoins  snx  N.  T.  np/ientfice  (ttialdiOe  in  loc.  2. 
cclestes  i.  .loan.  v.  7.  //  ne  inut  plus  la  Joan.  v.  7.)  quibus  tota  res  riiletur  e.sse 
peine  mnintenant  de  rerenir  snr  ce  sujet  conrecta.'"  Cum  hic  auctor  provocet  ad 
qui  est  deciile  depuis  lonff-temps  aux  Millium  aeque  ac  ad  cjeteros,  quis  non 
yeux  de  tous  ceux  qiii  croient  a  la  cri-  putaret  Millium  rejecisse  tanquani  spu- 
tique  et  qui  Petudient.  Je  me  contenle-  riiim  v.  7  ?  Attamen  Millius  eundeni  a- 
rai  de  renvoyer  ceux  qui  dcsireraient  criler  propu^nat.  Sed  ralionalista;  scru- 
des  details,  a  Michaelis,  et  sur-tout  a  pulis  in  mentiendo  non  ajruntur. 
Griesbach."  Atque  iii  nota  l^  inter  ca;-  3)  Bengel  omnium  primiis  ex  prote- 
tera  scribit:  „Ce  passase  est  demontre  stantibiis  vidit  conformitatem  qu.-B  iiidi- 
faux  par  toutes  les  regles  de  lacritique,  versis  codicibus  circa  variantes  lectio- 
et  par  toutes  les  consequences  qu'elle  nes  reperitur  et  redegit  instrumenta  iii 
a  pu  tirer  des  faits  recueillis  a  ce  siijet,  duas  classes  .4»««/«^««/  d  Arricannm,sm 
Cela  esl  tellemeut  clalr,  que  si  la  criti-  statuit  principium  crilicum  familinruui; 


232  TRACTATUS  DE   TRINITATE. 

non  seii  lex:  Codices  seorsim  sumpti  testem  non  constituunt, 
sed  ut  instrumenta  habendi  sunt  ad  fidem  faciendam  veritatis 
illius  testis,  seu  autographi  quem  repraesentant,  et  propterea, 
quod  consequens  est,  non  amphus  numerandi  codices,  sed  in 
classem  redigendi  '). 

67.  Nos  igitur  admisso  principio  familiarum  etsi  admodum 
adhuc  incerto  atque  in  pluribus  suis  partibus  nutante  ^),  duo 
statuimus:  primo  quidem,  principium  famiharum  mirifice  con- 
ferre  ad  yvrjaioTriTa  seu  genuinilatem  hujus  versicuhconstabi- 
hendam ;  deinde  hoc  ipsum  principium  probabihorem  nobis 
suppeditare  rationem  omissionis,  quae  in  nonnulhs  famihis  re- 
peritur. 

68.  Et  sane  constituto  semel  famiharum  principio,  illa  fami- 
ha  caeteris  praeferri  debet,  quae  antiquitate,  dignitate  auctori- 
tate  rehquis  praestat.  Tahs  enim  vero  est  famiha,  ex  qua  versi- 
cuhis  controversus  ad  nos  pervenit,  seu  quae  eundem  nobis  con- 
servavit. 

69.  Ejusmodi  est  famiha  africana  ^),  Antequam  vero  progre- 
diamur ,  existentia  hujus  famihae  in  tuto  ponenda  est ,  seu  sta- 
tuendum  est  factufn  existentiae  hujus  famihae ,  cujus  testes  lo- 
cupletissimi  sunt  patres  antiquissimi  ejusdem  ecclesiae  Tertulha- 
nus  *),  Cyprianus  ^),  Marcus  Celedensis  ^),  S.  Fulgentius  '), 
Victor  Vitensis  ^),  quadringentiilh  episcopi  africani  omnes,  qui 


sed  nonnisi  post  publicationem,  recen- 
sionum  Griesbachii  istud  principium  pro- 
clamatum  fuit  et  tres  numeratae  familiae. 
Hoc  ipsum  denique  principium  perfece- 
runt  duo  catholici  Hug  professor  in 
Univ,  Friburgensi  ejusque  discipulus 
Sciiolz  prof.  in  univ.  Bonnensi,  qui  qim- 
tuor  familiarum  existentiam  annuncia- 
runt  ad  quas  instrumenta  ad  hoc  tem- 
pus  cognita  retuierunt.  Cf.  Collerier 
op.  cit.  sect.  k.  Histoire  du  texte. 

1)  Alii  autem  paulo  aliterhunc  cano- 
nem  enunciant^  nempe:  testimonia  in 
favorem  cujusdam  variantis  non  habent 
individuaiem  vim  seu  valorem  indepen- 
dentem  a  recensioneseufamiliaad  qiiam 
illa  spectant,  et  iectio  quxiibet  definiri 
debet  non  a  numero  distinctarum  aucto- 
ritatum,  sed  ex  pondere  seu  auctorita- 
te  recensionis .  qu;E  eam  continet.  Le- 
ctionis  nomine  designatur  modus  legen- 
di,  vHrinntes  vero  /ec/ioMe«  vocantur  par- 
va;  ill»  diversitates  quae  inveniunturin 
editionibus,  seu  mss.  codicibus,  vel  pa- 
trum  citationibus  circa  eundem  textum 
ejusdem  auctoris, 

2)  Sane  adhuc  disputatur  circa  nume- 
rum  famiiiarum,  circa  eariim  originem, 
pntriam,  textum  uniuscujiisque,  Hinc 
Schoiz  in  suo  N.  T.  Grasce  vol.  i.  in  4. 
Lipx.  1830,  non  soluni  Griesbachio  sed 
etiam  professori  suo  Hug  contradicit. 


ut  inferius  videbimus.  In  bibl.  iinir.  Ge- 
nev.  tom.  xx.  p.  112.  dicitur.  „Ce  s^^ste- 
meingenieux  a  des  partiestres  foibies," 

3)  Familia  de  qua  hicdisserimuscon- 
fundi  non  debet  cum  Africanis  duabus 
seu  potius  /Egyptiacis  quas  admittit 
Schoiz  quariim  altera  respondet  familis 
Alexnndrinte  altera  Occidentnli  Gries- 
bachii. 

4)  Cont,  Prnx.  cap.  31. 

5)  Ep.  nd  Jubnjnn.  edit.  inuur,  Paris. 
1776.  ep.  Lxxiii.  pag.  133.  tum.  In  lib. 
Dd  unit.  eccles.  p.  195.  196. 

6)  Expositio  /id.  nd  Cyrill.  inter  opp. 
Hier.  edit.  Vnllnrs.  tom.  xii.  cap.  3.  cir- 
ca  finem  habet  „elhitres  unum  suni,  una 
divinitas  et  potentia  et  regnum."  Cui 
addi  debet,  ex  Africa  Marcus  Victorinus 
in  hymnis  sncris  passim,  sed  prssertim 
hymn. 3  in  bibl.  PP.  edif.  Gnllnndi  tom.  viii. 

7")  Lib.  de  Trin.  ad  Felicem  Notnriuni 
cap.  4.  tum  in  Respons.  contrn  arinn.  in 
resp.  nd.  10.  object.  circa  finem  ubi  etiam 
laudat  textum  S.  Cypr.  ex  lib.  de  unit. 
eccl.  et  in  lib.  pro  /ide  cathol.  adrers, 
Pintham.  n.  8.  edit.  Paris.  1684.  Quod 
si  auctor  libri  adv.  Pinlam  diversusest 
a  S.  Fulgentio,  ut  pluribus  criticis  pla- 
cet,  novum  habemus  scriptorem  afcica- 
num  pro  nostro  textu. 

8)  Lib.  3.  de  Persec.  Vandnlica,  edit. 
Chifletii  S.  J.  ubi  haec  leguntur:  „et  ut 


CAP.   II.    DE   TRINITATK   PERSONARUM.  233 

Carlhaglne  Himnerico  fidei  confessionem  ima  ciim  Eugenio  epi- 
scopo  carthaginensi  obtulerunt  i);  Cerealis  2)  et  exinde  idem 
testimonium  desumpserunt  Maximusconfessor,Eucherius,  Phoe- 
badius,  Idacius  Clarus,  et  alter  Idacius  aliique  non  pauci.  His 
nunc  addendus  codex  ms.  operis  inscripti  speculmn  quod  S. 
Augustini  creditur  nuper  repertus  in  bibliotheca  sessoriana. 
qui  quidem  codex  antiquissimus  est,  atque,  utcreditur,  saec. 
VII,  africanus  pariter  ^).  Jam  vero  hi  scriptores  non  solum  ut 
auctores  africani  spectari  debent,  vei  perlinentes  ad  africanam 
ecclesiam  prout  hactenus  factum  est,  sed  tanquam  repraesen- 
tantes  recensionem  africanam,  vel  etiamclarius,  tanquamtestes 
vocis  ac  textus  magnae  criticae  familise,  quae  in  dubium  revocari 
nequit,  quique  a  caeteris  omnino  distinguitur. 

70.  Hujus  familiae  existentia  ita  constituta,  videndum  super- 
est,  quinam  sit  ejusdem  valor  etiam  comparative  ad  familiasre- 
liquas  asiaticas  nempe  sive  orientales ,  et  occidentales ,  alexan- 
drinam  scilicet  et  constantinopolitanam.  Quod  ut  assequamur 
observandum  est  textum  africanum  verum  esse  repraesentan- 
tem  versionis  originalis  latinae ,  quae  longe  verisimilius  primum 
in  Africa  facta  est,  antequam  vel  ipsa  versio  itala  prodiret ,  seu 
potius  modificatio  ejusdem  latinae  versionis,  quai  primum  in 
Africa  adornata  est.  Constat  enim  tribus  prioribus  ecclesiae  sae- 
culis  familiarem  fuisse  in  ecclesia  romana  tum  in  universo  fere 
imperio  usum  linguae  graecae  *),  nec  sollicitos  propterea  roma- 
nos  fuisse  de  versione  latina  adornanda;  priores  patres  graece 
scripsisse  etiam  in  occidentali  eccIesia.E  contra  vero  in  ecclesia 
africana  nemo  graece  scripsit  sed  omnes  latine,  hinc  TertuIIia- 
nus  antiquissimus  patrum  latinorum  est,  quorumopera  ad  nos 
pervenerint ,  et  eum  proxime  secuti  sunt  Cyprianus ,  Minucius 


adlnic  luce  clarlus  unhisdiviiiilatis  esse  tuensis,  Felix   I.   etc.  Omnes  nunc  cri- 

cum  Patre   et  Filio  Spirituin    Sanctimi  tici  consentiunt  S.  Marcum  g:r.Tece  evan- 

doceamus,  .Toannis  evangelisue  testimo-  gelium  suum  Romjescripsisse,et  ad  rom. 

nio  comprobatur.  Aitnamque:  Tres.iuut  gra;ce   scripsit  apostolus,   graece   Igna- 

(/ui   tesUmonium  perhibent  in  coelo  Pnter,  tius,  grsece  scripta  sunt  supposititia  Cle- 

Verbum  et  Spiritus  Sanctus  et  hi  tres  u-  mentis  opera.  HincRomae  non  solum  ho- 

num  ."nnf."  nesliori  loco  nati  omnes,  sed   quotquot 

1)  Lib.  I.  r/e  r/mj7.  et  lib.7.  Textusin-  aut  mercaturam  faciebant»  aut  stipen- 
ferius  dabimus.  dia  ferebant,    aut  literis    imbuti  erant, 

2)  Ita  quidem  Bengel.  paucissimis  forte  exceptis ,  grsece  scie- 

3)  Cf.  cl.  Wiseman  Two  letters  onso-  bant;  graeci  scientias  Romae  profite- 
we  controrersy  concerning  i.  Jo.v.7.etc.  bantur,  graeculos  scitulos  servos  qui- 
Rome  1835.,  ubi  hunc  codicem  illustrat,  libet  domi  habebat,  graeca  multa  roma- 
et  plura  habet,  quae  ad  nostram  fami-  ni  suis  libris,  suis  commentariis,  suis 
liam  africanam  constabiliendam  inser-  domesticis  tabulis  illinebant,  quare  vel 
viunt,  et  antiquam  italam  versionemno-  ipse  .luvenalis  testalur.  Sat.  6,  v.  187. 
va;    criticaj  subjecit  p.  i.  3.  seqq.  seq.  edit.  Taur.  1830. 

4)  Certe  omnes  vel  fere  onines  scri-  .        .      omnia  graece 

ptores    et  patres    qui    tribus   prioribus  Quum  sit  turpe  magis  nostris  nescire 

sffc.    floruerunt     in     ecclesia    romana  latine. 

graece  scripserunt   Clemens   rom.   Her-  Hoc  sermone  pavent,   hoc  iram,  gau- 

iiias,  Jusliniis^  Modestus,  Irenaeus,  Ca-  dia,  curas. 

jus,  Asterius,  Urbanus,  Hippolytus  por-  Hoc  cuncta  etFundunt  animi  secreta. 


234  TRACTATUS   DE    TRINITATE. 

Felix,  Comiiiodiaiius ,  Arnobius  *).  Tertullianus  vero,  ipso  fa- 
tente  I.  M.  A.  Scliolz ,  plerumque  cum  textu  versionis  alicujus 
antiqua3  consentit  2).  Ergo  ante  TertuUianum  jfim  existebat  haec 
antiqua  versio.  Neque  argumenta  interna,  eaque  validissima  de- 
sunt,  ex  quibus  conficitur  versionem  latinam  originariam  ex 
africa  esse,  talia  sunt  arcbaismi  et  praeterea,  si  ita  loqui  fas  est, 
africanismi,  quibus  baec  versio  scatet,  quaeque  non  occurrunt 
nisi  apud  scriptores  afros  ^).  Eicbborn  omnium  primus  suspi- 
catus  est  versionem  latinam  esse  originariam  ex  africa,  sed  mera 
conjectura  ductus.  Nunc  vero  post  accuratum  examen  vix  in  du- 
bium  revocari  posse  videtur. 

71.  His  praejactis  sic  iter  nostrum  insistimus:  versio  latina 
prima  et  originaria  sacrarum  scripturarum  ex  africa  est,  et  ex 
africa  cum  nonnulbs  modificationibus  ad  caeteras  occidentales 
ecclesias  pervenit  primum  in  Itaba  magno  in  usu  fuit  et  itala 
propterea  nuncupata  '-*).  Patres  atque  scriptores  africani  nec 
non  codices  nuper  reperti  totidem  sunt  inslrumenta  ejusdem 
originariae  versionis  latinae,  seu  recensionis  ac  famibae  africanae, 
quae  nobis  exbibet  typum  primitivum,  ex  quo  A-^ersio  facta  est; 
cum  vero  exploratum  sit  ex  ecclesia  romana  fidem,  et  una  cum 
fide  scripturas  in  africam  pervenisse  ^).  consequens  est  africa- 
namrecensionemnobis  repraesentare  typum  primitivum  scriptu- 
rae  graecae,  quabs  nempe  primum  obtinuit  in  ecclesia  romana. 

72.  Rursum:  versio  latina,  quae  ex  dictis  longe  ante  ipsum 
Tertulbanum  jam  existebat,  ad  minus  ascendit  ad  saeculum  se- 
cundum;  seu  quod  idem  est:  recensio  africana,  ac  proinde 
ejusdem  typus  primitivus ,  anterior  est  omnibus  abis  recensio- 
nibus  seu  famibis  orientabbus  et  occidentabbus,  quae  in  quocum- 
que  systemate  bibbcorum  criticorum  non  perveniunt  nisi  ad 
saeculum  IV,  vel  ad  finem  sa3culi  III;  ac  pertinet  ad  nobiliorem 
et  primam  ecclesiam ,  id  est  ad  ecclesiam  romanam.  Hinc  valor 
familiae  africanae  tum  antiquitate  tum  dignitate  familiis  reliquis 
longe  praestat  quarum  instrumenta  longe  recentiora  sunt.  Sed 


1)  S.  Hieronymus  De  riris  illustr.    c.  sione  et  modificationibnsaccidentaiibus, 

S3,  inquit:  „Tertullianuspfesbyter,nunc  sed  etiam  origine  versionem  italam    di- 

denium  primus  post  Victorem  et  Appoi-  versam  fuisse  ab  africana  per  me  licel. 

lonium   latinorum   ponilur"    tom.    2  ed.  Idem  enim  semper  recurrit  ar{a:umentnm, 

Vali.  si    quidem   lia;c    versio     latina   primum 

t)  Novum  feslamenl.  f/nece  vol.  i,  Lips.  Romae    facta    esset    et   ex    ea   africanl 

1830,  Proleff.  c.  8,  p.    155.  accepissent.    Miilius  versionem   latinam 

3)  VA.  Wieseman  ioc.  cit.  pag.  50-55,  nonnisi   sub    S.  Pio  I,    qui    ab  an.  127, 
ilem  a  pag.  55-67.  ad  an.  circiter  142  ajraj  \\\\%.  pontifica- 

4)  S.   Augustinus   solus  est   ex   anti-  tum  tenuit,   adornatam    fuisse  autumat 
quis  qui    meminerit  hujns  Italte  versio-  proh.  paia:.  *1. 

nis  lib.  2.  De  iloctr.clirisl.  cap.   15,  scri-  5)  Tertull.  De  prtescripl.  cap.  36.  Au- 

bens:    „ln   ipsis   aulem   interpretationi-  gust.    in    Breric.  Carlat/ineiis.    collnlioa. 

bus   Ilala    CcBleris  praeferatur;    nam  esl  Tum  in  lib.  De  uiiico  Bapt.  Epist.  Ihhoc. 

verborum    tenacior    cum    perspicuitate  /,  ad  Deeentium  ep.  Eugubia.  apud  Con- 

sententia;."    Quod    si  quis  conlendat  ob  sluHt. 
hicc  Augustini   verba  non  solum  recen- 


CAP.   IF     UE    TRIMTATE   PEUSONARUM.  235 

Ii{T3c  familia,  hic  typus  conlinet  ex  dictis  versiculum  nostrum. 
Ergo  tantum  abest  ut  principium  proclamatum  familiarum  im- 
minuat  veritatem  seu  autheiilicitatemnostrse  percopes  quin  po- 
tius  eandem  mirifice  confirmet. 

73.  Restat  ut  alteram  nostrae  assumptionis  partem  evincamus, 
probabihorem  nempe  ex  eodem  principio  rationem  erui  omis- 
sionis ,  quae  reperitur  in  ca3teris  famihis.  Quaecumque  admitta- 
tur  hypothesis  circa  originem  trium  vel  quatuor  famiharum, 
sive  nempe  Griesbachii,  qui  eas  nominat  ex  regionibus,  in  qui- 
J)us  recensiones  primum  iactce  perhibentur  occidentalem  scih- 
cet  alexandrinam  et  constantinopohtanam  ^):  sive  Hugii,  qui  eas 
ab  auctoribus  nuncupat,  siquidem  ^rseter  yioivrjv  eKdoaiv  seu 
vulgatam  graecam  hesychianam  recenset,  lucianaeam ,  et  ori- 
genianam :  sive  Scholzii ,  qui  quindecim  primis  ecclesiae  saecuhs 
factam  ahquam  recensionem  negat^):  semper  demum  deve- 
niendum  est  ad  primum  ahquem  typum ,  quem  ejusmodi  fami- 
hae  repraesentant.  Quid  autem  vetat  supponere  hunc  primitivum 
typum  vcl  haereticorum  ebionitarum  praesertim  et  cerinthiano- 
rum  fraude  vitiatum  ^) ,  vel  casu  omissum  ob  duorum  comma- 
lum  septimi  et  octavi  SfMoioTtXevcov  idest  similem  terminatio- 
nem,  et  si  ita  loqui  fas  est,  ofioiaQXov;  seu  simile  initium,  quo 
ht,  ut  ocuh  hbrariorum  facile  excurrant,  quemadmodum  plura 
exempLa  nos  docent  *)  ?  Cum  vero  versiones  ut  antiquissimae 
syriacae ,  et  peschito  ^) ,  multo  vero  magis  posteriores  ut  altera 

1)  Cf.  Joan.  Jac.  Griesbachii  Com-  7,  de  quo  agimus  haec  scribit:  „in  uno 
menl,  Critic.  in  ttxtum  grwc.  iV.  T.  Pnr-  codice  veronensis  canonicornm  biblio- 
ttcula  2.  Jetm  1811.  Meleterntita  de  ve-  thecae  majusculis,  ut  vocant,  literis  ma- 
fustis  textus  N.  T.  recensionibus  §.  2,  p.  xiniam  partem  exarato,  et  quod  est  al- 
40  seqq.  terum  probs  vetustatis  indicium,   nulla 

2)  Op.  cit.  cap.  '4,  yroleg.  p.  25  seqq.  J  capitum  aut  versuum  partitione  distin- 
ubi  recedit  a  principio  etiam  a  se  alias  cto,  non  coelestia,  quje  tantopere  ur- 
posito  de  recensionibus,  et  de  IV  fami-  gentur,  sed  terrena  testimonis,  sive 
liis  ,  nam  nonnisi  duas  agnoscit ,  con-  prius  illud  isocolon  trf.s  sunt  qtii  testi- 
stantinopolitanam  puriorem  ,  el  alexan-  luunimn  tltmt  in  terra  etc.  desiderantur. 
drinam  in  pluribus  a  granutiaticis  ((Eda-  Puto  autem  hinc  novo  augrumento  pla- 
tam  et  interpolatam*,  fafetur  priores  co-  nissimo  demonstrari,  nonnisi  librario- 
dices  familiie  constantinopoiitan^e  periis-  i-uin  festinationi,  ac  tam  sspe  obvio  er- 
se,  interpolationem  codicum  prmiis  duo-  rori,  ubi  eadein  recurrunt  verba ,  tri- 
bus  ecclesiae  Srcculis  contigisse.  buenduni  eorum  quoque    codicum  defe- 

3)  Of.  Germonium  De  reteribus  lioere-  ctum ,  in  quibus  coelestia  . . .  sunt  prre- 
ticis  ecclesiastic.  codic.  corruptoribus  Pn-  termissa"  cf.  ib.  Exemplum  item  sup- 
ris.  1713,  par.  i,  cap.  5  seqq.  pedilat    codex    cavensis    nionasterii    de 

k)    Hujus   rei    plura  exempla   sufficit  quo  infra,  ubi  ver.  ^,  sic  legitur:  „quo- 

de  Rubeis  in   dissert.  De  tribus   in  ca;lo  niam  omne  quod  natum  est  exDeovin- 

testibus  cap.  13,  §.  2,  nos  hic  unum  vel  cit  mundum,  fides  nostra  etc."ubi  omit- 

alterum  exemplum  indicabiinus:  Martia-  tuntur   verba   „ef   hwc   est   rictorin  quee 

n«us   disserens    de   auctore   prologi    in  vincit  mundum,  absque  dubio  ob  Iiomio- 

epi.st.  cnnouicas,  observat  iii  lib.  Josue,  teleuton,  cum  postrenius  versiculus  de- 

cap.    21,  Juxta  vul^atam  commatum  di-  sinat   in   verba   vincit   muntlmu.    Bengel 

visionem    verba   illa    „Civitates  qualuor  vero    contendit   omissum   versiculum  7, 

cum  siiburbanis  suis"qu*  leguntur  ver.  a  veteribus  data  opera,  nempe    ob   do- 

35,  36,  37,  aiisam   ti'ibuisse    librariis  ea  clrinaui   aictini.    Cf.    Appnratus    criticus 

praeterniittendi.    Sic  Vallarsius,  toni.  x,  etc.  §.  25,  in  //.  /. 

opp.  S.  Hier.  paiteni  alteraiii  Bihliotlie-  5)  \  ersio  Pescliilo  purior  habelur.  Cf. 

ete  divinte  complectcnte  in  nola  ad  ver.  Biblin  polyglottu  Wtdtoaiaua  nec  non  Cel- 


236  TRACTATUS   UE    TRIMTATE. 

syriacae  pliiloxena,  cethiopica  et  arabica,  ex  eodem  corrupto 
fonte  prodierint,  patet  qua  de  causa  in  iis  comma  istud  desi- 
deretur. 

74.  Caeterum  cuni  exploratum  nunc  ferme  sit  ex  dictis  ver- 
sionem  italam  nuncupatam  eandem,  ad  substantiam  quod  spe- 
ctat,  fuisse  cum  vulgata  antiqua,  quae  originarie  africana  est, 
etsi  in  nonnuUis  moditicata,  liquet  ninc  quare  et  in  plerisque 
codicibus,  latinis  reperiatur  versiculus  noster,  in  aliis  vero  de- 
desideretur  i).  Codices  scilicet  exacti  adtypum  communem  asia- 
ticum ,  alexandrinum  et  constantinopolitanum  pericopen  non 
continent,  qui  vero  ad  famibam  africanam  exacti  sunt  eandem 
retinuerunt;  ratio  ex  his  praeterea  redditur,  quare  S.  Augusti- 
nus  nonnullique  ahi  patres  latini  de  hoc  commate  sileant,  etsi 
illud  non  ignoraverint  2),  quia  scihcet  Augustinus  etsi  afer  non 
africana  recensione  sed  potius  itala  utebatur,  quam  secum  in 
africam  ex  Itaha  detulerat,  ut  patet  ex  ejus  citationibus  ^),  quod 


lerier  op.  cit.  sect.  8,  §.  L  Versions  sy- 
riagues.  Circa  versionem  armenatn  res 
est  dubia  vid.  Bengel  /.  c.  §.  22,  in  edi- 
tione  communi  reperitur.  In  recentissi- 
ma  editione  veneta  Zohrubi  an.  1805 
fuit  omissus.  Calanus  cl.  re^.  in  op 
Conciliationes  ecelesice  annence  cutn  ro- 
inana.  Romie  1650.  T.  I.  profert  acta 
conc.  aiscnsis  et  adanensis  iing-ua  ar- 
niena  au.  1307,  ceiebr.  jam  vero  com- 
mata  7  et  8  leguntur  prolata  in  liis  a- 
ctis  pa^.  461  et  478;  his  tamen  conci- 
liis  plures  interfuerunt  schismati  addi- 
cti,  quin  tamen  ulius  reclamaverit  ad- 
versus  haec  prolata  commata. 

1)  Horinc.  a  Bukentop.  tfe  Viilf/.  pag. 
307  scribit:  „Versus  ille  septimus  legi- 
tur  tum  in  epistola  dominicx  in  Albis  di- 
ctae  tum  in  octavo  responsorio  in  o- 
mnibus  dominicis  a  festo  SS.  Trinita- 
tis  usque  ad  adventum.  Reperitur  e- 
tiam  in  optimis  quibusque  ac  vetustis- 
simis  vul^at;»  codicibus  ita  ut  paucissi- 
mis  sint  in  qiiibus  deest."  Quod  fassus 
est  vel  ipse  Richard.  Simonius,  qui  e:lo- 
riam  inventionis  eripuit  protestantibus 
in  rejiciendo  hoc  commate;  nam  in  sua 
Histoire  critique  du  N.  T.  Rotterdam  1699, 
par.  2,  ch.  9,  scribit:  „Pour  ce  qui  est 
de  I'auteur  du  Correciorium  de  Sorbon- 
ne,  il  n'est  pas  surprenant  qu'il  l'ait 
lue  dans  son  edition  latine  avec  le  pas- 
saja^e  dont  il  est  question,  puisque  il  ne 
peut  avoir  compiie  son  ouvrage  que 
vers  le  dixieme  siele.  Or  il  est  certaln 
qu'en  ce  temps-Ia  il  y  nvaitpeu  d'exem- 
plaires  latins  du  N.  T.  ou  la  Preface 
(seu  prologus  sub  nomine  S.  Hieron)-- 
lui)  et  ce  passage  ne  se  Irouvassent, 
puisqu'on  les  y  avait  inseres  des  le 
temps  de  Charlemagne."  His  addi  de- 
bent  codices  omnes,  quos  Cassiodorus 
siBC.  VI,    diligentissime  conquisierat   et 


quidem  selectissimos  ex  quibus  suas  Com- 
plexiones  in  epistolas  et  acta  apostol.  et 
Apocalypsim ,  confecit;  sic  vero  in  his 
lej^itur:  „Cui  rei  testificantur  in  terra 
tria  mysteria  aqua,  sang^uis  et  spiritus, 
quae  in  passioneDomini  lej^untur  imple- 
ta:  in  coelo  autemPater  etFilius  et  Spi- 
ritusSanctus  :  et  hi  tresunus  estDeus." 
De  his  complexionibus  cf.  Prwfut.  cl. 
Marc.  Scipionis  Ma/fei  edit.Florent.  1721, 
paff.  43  et  pa^.  124  -   125. 

2)  Certe  S.  Hier.  de  viris  illustr.  ope- 
ra  Tcrtulliani  pluribus  nofa ,  Cypriani 
sole  clariora  dicit,  quare  omittit  isto- 
rum  operum  catalogum.  Legit  igitur  in 
horum  operibus  t\  7,  citationem.  Sic 
Cypriani  librum  de  unitate  citat  Augu- 
stinus  lib.  2,  cont.  Crescen.  c.  33,  ct  e- 
pistotam  nd  Jubajan.  imo  ea  verba  quae 
alleffatum  illud,  Quum  tres  unum  sint 
et  prsecedunt,  et  sequuntur,  refutavit 
lib.  4,  de  Baptis.  conl.  donatist.  c.  4. 
Non  potuerunt  igitur  laudati  palresillud 
tres  uHum  non  videre.  Cf  Benja^el  lib.  c. 
§.  20,  ubi  ostendit  S.  Augustjnum  as- 
suetum  italicae  recensioni  in  qua  rer.  7, 
deerat  illum  omisisse  in  suis  disputatio- 
nibus  j  cum  tamen  in  africana  legisset  , 
dubium  ha;sisse;  et  sane  ad  illum  aper- 
te  alludit  tum  in  lib.  3  cont.  Muximin.  c. 
22,  ubi  proponit  allegoricam  interpreta- 
tionem  ver.S,  ad  loc.  de  spiritu  et  aqua 
et  sanjfuine  in  ep.  1,  S.  Joannis. 

3)  Cf.  Wieseman.  opp.  cit.  p.  28  seqq. 
Certe  id  liquel  ex  lib.  3,  confess.  c.  5, 
edit.  Maur.  tom.  i,  pag.  91-97,  item  lib. 
4,  cap.  13,  pa;^.  118;  lib.  6,  cap.  4,  p. 
122,  cap.  11,  pag.  129,  item  I.  9,  cap.  4, 
pa^,  160  seqq.  cont.  lit.  Petiliuni  I.  2, 
cap.  6,  tom.  8,  pag.  219  etc.  Sed  satis 
est  percurrere  per  slng;ula  voluin.  indi- 
cet  loc  sacr.  scripl. 


CAP.    II.    DK    TRINITATE  PERS0NARU3I.  237 

a  fortiori  de  caeteris  dici  debet.  Contra  vero  in  hispania  versi- 
culus  noster  obtinuit,  ut  liquet  ex  codice  hispal.  gothicis  hteris 
exarato  versionis  hieronymiance  *). 

75.  Si  his  addantur  voces,  ut  vocant,  individuales  seu  ano- 
malae  MS.  nempe  codices,  qui  ad  nuUam  scihcet  determinatam 
famiham  pertinent  sive  graeci  sive  latini,  voces  omnes  quas 
consuluit  Cassiodorus  in  suis  complexionibus  conficiendis  ^) ; 
e£E ,  ad  quas  appellat  antiquus  auctor  prologi  sub  nomine  S. 
Hieronymi  editi^);  codices  graeci  qui  adhuc  supersunt,  eamque 
pericopen  relinent,  ususque  pubhcus  ejusdem  commatis  vetu- 
stissimus  utriusque  ecclesiae;  lectio  vulgata  utriusque  pariter 
ecclesiae  latinae  et  graecae;  si  addantur  allusiones  apertissimae 
ad  hunc  textum  ex  parte  antiquissimorum  patrum  utriusque 
ecclesiae  *) ,  evidenter  colhgitur  tantum  abesse  ,  ut  causa  hnita 
dici  possit  circa  authenticitatem  hujus  commatis,  prout  ratio- 
nahstae  plenis  buccis  crepant,  ut  nuHum  dubium  supersit  de 
ejusdem  yvi^alotrjZi ,  sohi  etiam  critica  bibhca  spectata.  Dixi, 
sola ,  etiam  criticd  hiblica  spectata ,  nam  vera  custos  bibho- 
rum  hon  est,  critica,  sed  ecclesia  catholica. 

76.  Plura  nunc  addi  possent  ex  argumentis  internis  ad  ejus- 
dem  veritatis  confirmationem ,  nos  vero  brevitatis  gratia  potio- 
ra  tantum  attingimus ;  ac  1"  quidem  cohaerentia  hujus  versus 
cuni  ilhs  quae  ahbi  scribit  idem  S.  Joannes ;  ut  ciim  Fihum  vo- 
cat  Verbum  Joan.  I,  et  Apoc.  XIX  13,  cum  refert  testimoniaPa- 
tris  et  ipsius  Verbi  incarnati  Joan.  VIII  18,  et  Spiritus  S.  ib.  XV 
26  et  I,  32.  2"  Necessitudo,  seu  relatio  inter  utrumque  versicu- 
lum  septimum  et  octavum,  ut  patet  ex  rerhis  in  terra ,  quae 
legunturin  ver.  8  et  dicunt  necessariam  relationem  ad  illa  in  cmlo, 
quae  habenturin  ver.7  ^) ;  3**  dempto  ver.  7,  nulla  ratio  amphus  da- 
ri  potest  illius  clausulae  ver.8,  ethi  tres  unum  sunt,  seu  in  unum 
sunt  ut  graece  legitur,  sive  accipiantur  de  Spiritu  S.  aqua  et 
sanguine,  sive  de  spiritu,  quem  Christus  moriens  emisit,  et 
aqua  et  sanguine,  quae  ex  ejus  latere  effluxerunt,  quae  bene 

1)  Cf.  Josephi  Blanchinii  vindicite  cn-  fidei  verilate  comperimus:  trium  tantuni 
nonicurum  sciipt.  vulgatue.  Int.  etiit.  vol.  vocabuia ,  hoc  est  aqua;  sanguinis  et 
un.  in  fol.  Romce  1740,  pag.  203:  vid.  spiritus,  in  sua  editione  ponentes,  et 
ib.  prcefat.  Ckristoph.  Palomares  in  exem-  Patris  Verbique  ac  Spiritus  testimonium 
plar  gothic.  pag".  49  seqq.  omittentes;  in  quo  maxime   et  fides  ca- 

2)  Nuper  verba  dedimus  quje  in  Cas-  tholica  roboratur  ,  et  Patris  et  Fiiii  ac 
siodori  compiexionibus  habentur.  Spiritus  Sancti  una  divinitatis  substan^ 

3)  Auctor  hujus  prologi  videtur  fuis-  tia  comprobatur."  Plures  heic  criticse 
se  ex  communi  eruditorum  calculo  sa;c.  animadversionesinstituendseessent,  quas 
VIII.  Sic  vero  scribit:  „quaj  si,  ut  ab  eis  brevitatis  causa  prsetermittimus.  Interea 
digestcB  sunt,  ita  quoque  ab  interpreti-  cf.  edit.  Vallars.  Opp.  -S.  Hier.  tom.  10, 
bus  fidelibus  in  latinum  eloquiuin  ver-  pag.  1057,  in  nota  (a)  tum  ejusd.  S.  do- 
terenturj  ne  ambiguitatem  legentibus  ctor  ojtp.  edit.  Maur.  tom.  1,  pag.  1670 
facerent ,   nec   sermonum   se  se  veritas  seqq. 

impugnaret;  illo  praecipue  loco  ,  ubi  de        4)  Cf.  Bengel.  op.  cit.  §.  23. 
unitate  Trinitatis  in  priiiia  Joannis  epi-        5)  Vid.  IVIaran  de  dirinit,  leg.  1,  pag, 

stoia  positum  legimus.  In  qua  etiam  ab  2,  cap,  19,  §.  1  seqq. 
intidelibus  translatoribus   erratum   esse 


238  TRACTATUS    DE    TRINITATE. 

cohterent  supposito  quod  dc  tribus  testibus  eoelcstibus  dixerit  ef 
hitres  unum suniyi^ ^'Sit  natura  et  essentia,  tres  testes  terreni  suo 
modo  pariter  unum  sunt  utpoteejusdemponderis  et  momenti  i). 
Sane  jam  observaverat  S.  Greg.  Nazianz.  Joannem  minus  accom- 
modate  ad  grammaticffi  regulas  dixisse  ver.  8,  „tres  iiui  testimo- 
nium  dant;  et  hi  tres  in  unum  sunt.,  cum  neutrum  genus  expo- 
stulassent  voces  graecae  spiritus  et  aqua ,  et  sanguis  ^) ,  insti- 
tuta  ergo  comparatio  cum  personis  ver.7,  S.  Joannem  incitavit, 
ut  vocum  similitudinem  in  ver.8,  retineret.  4"  Ilic  versus  neces- 
sariam  praeterea  habet  connexionem  cum  ver.  6,  9  et  seqq. ; 
quorsum  enim  spectant  illa  verba  ver.  9,  si  testimonium  homi- 
num  accipimuSytestimoniumDeimajus  est  nisi  ad  testimonium 
PatriSjVerbi  etSpiritusSancti  dequibusagitar  inver.  7?  Inver.6, 
duplex  habetur  testimonium,  nempe  Spiritus  Sanclus  et  aquae 
et  sanguinis:  Hic  est  qui  venit  per  atjuam  et  sanguinem^  J. 
C:  non  in  aqua  solum  sed  in  aqua  et  sanguine:  et  Spiritus 
est  i/ui  testi/icatur  etc. ,  ubi  aperte  distinguitur  testimonium 
Spiritus  Sancti  a  testimonio  aquae  et  sanguinis.  Posito  auteni 
ver.  7,  qui  exphcationem  habet  testimonii  Spiritus  Sanctus  cum 
Patre  etVerbo  conjuncti,  quaemadmodum  etver.8,  exphcationem 
continet  testimonii  aquae  et  sanguinis,  omnia  plana  sunt;  ver.au- 
tem  7  sublato ,  testimonium  Spiritus  Sancti  vel  penitus  omit- 
tetur,  vel  confundetur  cum  testimonio  aquae  el  sanguinis,  cum 
quibus  Spiritus  Sanctus  unum  dicetur,  quod  plane  absurdum 
est.  Si  igitur  in  emendanda  ahcujus  textus  lectione  lex  illa  a 
criticis  statuta  alte  retinenda  est,  ut  scilicet  illa  lectio  retinea- 
tur,  qua  posita  omnia  cohaerent  et  omnia  apte  conveniunt,  qua 
mutata  omnia  confusa  etinextricabiliha  evadunt,  nullum  dubium 
subesse  potest  praeferendam  lectionem  esse  in  casu  nostro,  in 
qua  ver.  7,  retineatur,  ut  omnia  interna  argumenta  postulant  3). 

1)  Cf.  Ibid.  cap.  18,  §.  2  et  3.  etc.    Lips.   et  Sornr.    1823,  excluserit  e 

2)  Orat.  37,  n.  il,  tom.  l,  op//.  ed Pa-  censu  Instrumentoruai  criticoruni  anli- 
ris  1630,  grajCtB  enim  voces  ro  nvev/ia,  tjuas  versiones.  Cf.  Bibliotheque  uiiiv. 
•to  vSm(),  to  al/jia  neutrius  generis  sunt.  Geaeve    1823,   tom.   2^,  art.  critiyue  ««- 

3)  Cl'.  Maran  loc.  cit. ,  ubi  etiam  ob-  cree  paj^.  354  seqq.  videtur  tamen  hic 
servandum  est  liiatum  reperiri  manife-  A.  aliquantisper  attemperasse  lioc  suum 
stissimum,  si  hffic  verba  tollantur,  con-  placitum  in  edit.  N.  T.  Cf.  Prol.  cap,  7, 
tra  vero  {frieco  textui  supplementum  \.  kQ  seqq.  Caeterum  pro  nostra  africa- 
hiatus  prffibet  versio,  quam  ma^ni  fa-  na  familla  illud  animadversione  dignuin 
ciendam  esse  in  his  casibus  eruditi  cri-  est  eo  fideliorem  censendam  eam  esse , 
tici  norunt.  ]\on  enim  alia  ratione  sup-  quod  Tertuil.  grjBce  sciverit,  et  nove- 
pletur  hiatibus  gra;ci  textus  Matlh.  xvi,  rit  gr.cca  autographa  ad  quae  provocat 
2,  3,  Luc.  XXII,  ^13,  ii'A,  .loan.  v,  3,  '4,  lib,  de  /jriescript.  cap.  36,  illis  verbis : 
VII,  53,  viit,  11,  Act.  vni,  37,  quam  per  „percurre  ecclesias  apostolicas  apud 
versionem  latinam,  atque  interdum  aliis  quas  . .  .  ips;e  nnthenlicie  literce  eoruni 
in  locis  per  collationem  versionum  reli-  recitantur;  sonantes  voceiu  etc."  Hinc 
quarum,  quae  ubi  textus  nutat,  magno  pro  certo  habendum  Joanneum  comma 
semper  adjumento  sunl  textui  emendan-  in  ipsiseum  vidisse  ;  sanein  lib.  </eff*w«Oi!?, 
do.  Merito  propterea  nonnullorum  re-  cap.  11,  expressius  adhuc  provocat  ad 
prehensionem  incurrit  Scholz  eo  quod  graecum  textum  inquiens:  „Sciamus  pla- 
in  op.  Biblisch-  liritische  Reise  elc.  seu  ne  non  sic  esse  in  graeco  aulhentico  , 
Critico  ■  bilflieum    in    Gnllids ,   Uelretium  quomodo  in  iisum  exiit  per  duarum  svl- 


CAP.   II,    DE   TRIXITATE    PERSOMARUM.  239 

77.  II.  Viiidlcata  igiliir  ex  argumentis  extrinsecis  et  intrinse- 
cis  authenticitate  Joanneae  pericopes,  alteram  jam  assumptio- 
nis  partem  adstruamus  oportet,  qua  statuimus  lioc  commate 
veritatem  catholicam  miriHce  confirmari.  Hoc  autem  quamquam 
breviter  prcestahimus  directe  et  indirecte. 

78.  Directe  quidem  hinc  contirmatur  veritas  catholica  de  SS. 
Trinitatis  mysterio,  si  tres  distinctae  per  eum  praedicenturper- 
sonae,  et  earundem  unitas  essentiae;  res  vero  ita  se  hahet:  nam 
aperte  S.  Joan.  dc  Patre ,  Verho  et  Spirilu  S.  affirmat  tres  sunt 
iim  testmionium  dant.  Si  itaque  tres  suntquitestimoniumdant, 
seu  si  tres  sunt  testes ,  ergo  distinguuntur  ah  invicem :  ergo 
Verhum  et  Spiritus  S. ,  qui  conferuntur  in  testimonio  dando 
cum  Patre,  non  sunt  dua3  efficientia3  aut  duo  attrihuta,  ut  uni- 
tarii  autumant.  Rursum  de  his  testihus  dicitur,  et  hi  tresunum 
sunt  quae  verha,  Clerico  ipso  fatente,  eodem  sensu  posita  sunt 
ac  illa,  JEyo  el  Pater  unum  sumus.  Jam  vero  his  verhis ,  ne- 
mine  diffitente ,  Christvis  se  distinxit  a  Patre  ,  ergo  et  illa ,  et  hi 
tres  unum  sunt  distinctionem  important.  Item  vero  pra;dicari 
citatis  verhis  unitatem  essentiae  in  divinis  personis  patet  ex  eo 
quod  si  una  eademque  non  esset  in  Verho  et  Spiritu  Sanctu 
essentia  ac  natura,  Filius  et  Spiritus  Sanctus  infinito  inter- 
vallo  distarent  a  Patre ,  numquam  propterea  de  iis,  quae  inter 
se  infinite  distant,  dici  posset:  unum  .SMW^,  quemadmodum  ahs- 
que  summae  impietatis  nota  de  Deo  et  duohus  angelis  dici  non 
posset:  et  hi  tres  unum  sunt.  Patet  igitur  propositum. 

79.  Indirecte  autem  id  ipsum  evincitur  ex  agendirationeuni- 
tariorum  et  rationalistarum;  etenim  nisi  vehementer  percelle- 
rentur  hoc  testimonio ,  soUiciti  adeo  non  essent  in  ejusdem  re- 
jicienda  authenticitate ,  nec  totuni  studium  suum  et  industriam 
huc  conferrent ,  prout  faciunt  *).  Ergo. 

labarum   aut  cailidam  aut  simplicem  e-  dictis  distingui  debent,    etsi  una  origi- 

versionem."  £x    quibus  depreliendimus  naria  versio  africana  sit. 
manibus    eum   srxca  exemplaria  Irivis-        1)  Aliquando  antitrinitarii  se  ab  hoc 

sej    2.    discrepantias    adnotasse     inter  dicto  admiltendo  ,  inquit  Bengelloc.  cit. 

textum   et  versionem   latinam,  qu(e  in  §.  2.  non  abhorrere  ostenderunt.  Quan- 

nsuni  exieiat;  3.   hanc  versionem  esse  quam  nonnuili  hodie  nimium  suntfasti- 

africanam   ut  patet  ex    testimoniis  ad-  diosi,  et  quo  longius  se  se    a  taii  ora- 

ductis    in   hoc  ipso  capite,    qu»  tamen  cuio  removent,  eo  sibi  prudentiores  vi- 

pervenerat   etiam    ad   ecclesiam   roma-  dentur.    Atque  utinam  non  deessent  ex 

nam  quam  hic  vellicatTertuIi.  Hincma-  catholicis,  in  Germania  praesertim ,  qui 

gis   confirmatur  sententia   nostra   quod  posthabitu  decreto  concilii  tridentini  de 

in    authentico    grjeco   textu   Tertulliani  recipiendascriptura  prout  legitur  invul- 

aetate  reperiretur  comma7,  ab  ipso  lau-  gata  editione   cmn  omnibus  suispartibus, 

datum,   demum  jaui   a  s^ec.    ii,  non  o-  inalunt  protestantium    vestigiis  inhcere- 

mnes  authentici  textus  editionesaccura-  rel  Quid  de   hoc  versu   senliat   Scholz 

tissimas  fuisse.    Cf.  Rigalt.  hic  n.  b.  c.  adhuc  incompertum   est,   cum  nondum 

Scholz  vero   in  ptol.  pag.  130,  videtur  in  lucem  emiserit  alterum   volumen  sui 

confundere  recensionem  ufricanam  cum  N.  T. 
recensione  itula  antiqua,  qufe  tamen  ex 


240  TRACTATUS  DE   TRINITATE. 

DIFFICULTATES. 

80.  I.  Ohj.  adversus  primam  partem.  1"  Argumentum  de- 
ductum  ex  familia  africana  nititur  gratuita  hypothesi,  2"  nemo 
enim  adhuc  hanc  novam  recensionem  agnovit.  3"  Tertulhani 
auctoritas  nimis  dubia  est,  cum  adhuc  incertum  sit,  num  cita- 
to  loco  cap.  nempe  XXV,  hb.adv.  Prax.  alludat  adver.7.  anve- 
ro  ad  Christi  %'erba ,  E^o  et  Pater  unum  sumus;  ut  patet  ex 
sermonis  contextu,  subdit  enim:  quomodo  dictum  est:  E^O  et 
Vater  unum  sumus  ;  4"  incertum  utrum  S.  Cyprianus  tum  in  ep. 
ad  Jubajan  I.  tum  in  hb.  de  unit.  eccl.  allegoricam  potius  versus 
8.  expositionem  an  vero  7.  versum  citaverit;  5"  cum  vero  pos- 
teriores  scriptores  africani  summo  honore  Tertulhanum  et  Cy- . 
prianum  prosequerentur,  hanc  allusionem  primo  receperunt, 
deinde  in  novum  textum  converterunt.  Ruit  propterea  totum 
fundamentum  novcC  istius  africanae  recensionis  seu  famihae.  Ergo. 

81.  Resp.  ad  V^,  ^^,9'  Attuhmus  enim  documenta,  seu  ut 
vocant  instrumenta  certissima,  quae  ilhus  existentiam  evincunt. 

82.  Ad  3'",  autem  seu  1™,  prol).  trans.  Heic  siquidem  non 
agitur  nisi  de  apphcatione  principii;  cum  igitur  eademelemen- 
ta,  quae  ad  constituendas  tres  vel  quatuor  famihas  insinuatas 
primum  a  Bengel  proclamatas  deinde  a  protestante  Griesba- 
chio  ,  ac  postea  ad  perfectionem  adductas  a  cathohcis  llugio 
et  Scholz ,  concurrant  ad  famiham  africanam  constabihendam , 
vel  nuncius  remittendus  est  principio  famiharum ,  vel  inter  fa- 
mihas  vehnt  nohnt  unitarii  et  rationahstae  africanaaccenseride- 
bet,  quae  caeteris,  ut  dictum  est,  antiquitate,  integritate,  ac 
dignitate  antecelht,  et  qua  ipsi  penitus  jugulantur  *). 

83.  Ad  3™,  l^eg.  Vetat  enim  quominus  admittamus  adversa- 
riorum  conjecturam,  scopus  Tertuhiani,  qui  estostendere  unam 
trium  personarum  ac  praesertim  Spiritus  S.  cum  personis  reh- 

t)  Profecto,   si,  ipsis   criticis  biblicis  qui  ex  eadem  fainilia  hunc  textum  deri- 

fatentibus,  pra;cipua  alicujus  familiiein-  varunt  i:i   proprium    usum,    cujusmodi 

struuienta  sunt  uiss.,  versiones,  patrum  sunt  omnes  qui  ad  eam  familiamquidem 

citationes,    editiones    criticse  ,   loca  pa-  stricte  sumptam  non  spectant,  sed  eam 

raliela,  varianlium    collectio   etc.    cum  tamen  mirifice  confirmant  ut  patres  hi- 

haec  omnia  concurrant  ad  familiam  afri-  spani,  ^alli ,  itali ,    et   codices   anomali 

canamconstitucndam,  nullo  modoejus  et  individuales  latini,   qui  subsequenti- 

existentia  in  dubium  revocari  potest.  Ete-  bus  temporibus  periocham  Joanneam  ha- 

nim  nos  seriem  habemus  patrum  africa-  bent,  quorum,  fatente  etiam  Rosenmiil- 

norum  incipiendo  a  Tertulliano,  qui  vix  lero,  major  est  purs;   id   ipsum    fatctur 

80.  aut  90.  an.  a.  morte  S.  Joannis  llo-  Griesbachius  e^/.  cit.  pag.  6'40.,  qui  per- 

ruit,  usque  ad  sajc.  10,  habemus  codi-  peram  ad  eorumdem  elevandamauctori- 

ces  mss.    antiquissimos   ejusdem   eccle-  tatem  urgjet  variuntes  lectiones,  quae  pa- 

sis,  cujusmodi  esse    vidimus    cod.   bi-  riter  occurrunt  in  omnibus  pene  verbis 

blioth.  sessorianse,  seu  S.  Crucis  in  Hie-  sui  textus   grseci ,   ut  ex    ejus   editione 

rusalem  in  urbe,  qui  provenitex  biblio-  comperium  fit.  Insuper  vero    in  not.  utl 

theca  nonantulana:  porro  in  hoccodice  t\  25.  ep.  Judte  fatetur  in  nonnullis  co- 

liaec  leguntur:  „ltem  illic  tres  sunt,  qui  dicibus  verba  amtrj^i  ^>twv  X^iotm   tui 

testimonium  dicunt  in   coelo  Pater,  Ver-  xv^/wjj^wvdeessepropter  repetitum  ij^w»» 

bum  et  Spiritus  Sanctus  ethitresunum  seu    homioteleuton^  quare  eadem  ratio 

sunt."  Habemus  et  codices  et  palres  ,  non  miiitat  pro  ver.  7  ? 


CAP.   II.   DE    TRINITATE    PERSONARUM,  241 

quis  substantiam  esse ,  ad  quod  evincendum  aiFert  Joannis  pe- 
riocham,  in  quadicitur:  et  hi  Ires  unum  sunt ,  quae  nuspiam 
alibi  reperitur;  et  sane  hoc  sensu  intellexerunt  scriptores  sub- 
sequentes  rehqui ,  qui  iisdem  pene  TertuUiani  verbis  utuntur, 
et  memorant  periocliam  nostram  *).  Neque  obstat  quod  idem 
addat:  quomodo  dictum  est  tlgo  et  Pater  unum  sumus;  haec 
enim  verba  non  addiixit  Tertulhanus  nisi  ad  majorem  confir- 
mationem,  seu  potius  declarationem  sensus  formulae -adductaB 
tres  unum  sunt  cum  haec  loca  parallela  sint,  et  textus  evange- 
Ucus  in  pcrsona  prima  sit  positus,  aller  vero  in  persona  tertia. 
Quare,utobservat  Bengel,  quo  brevior  est  TertuUianus  in  ci- 
tando  epistolce  dicto,  eo  notius  tum  celebriusque  apophtegma 
ipsum  fuisse  ostendit  ^). 

84.  Ad^"^yNeg.  Satis  enim  est  ad  omne  dubium  toUendum 
conferre  duo  testimonia,  in  quibus  S.  doctor  commatis  nostri 
mentionem  facit:  porro  primumdesumitur  ex  epist.  ad  Jubaian. 
ubi  scribit  „Si  templum  Dei  factus  est,  quaero  cujus  Dei?  Si 
creatoris,  non  potuit,  quia  in  eum  non  credidit;  si  Christi, 
nec  hujus  lieri  potuit  templum,  qui  negat  Deum  Christum.  Si 
Spiritus  Sancti,  cum  tres  unum  sint,  quomodo  Spiritus  Sanctus 
placatus  esse  ei  potest,  qui  aut  Filii  aut  Patris  inimicus  est  3)  ?" 
Alterum  vero  extat  in  hb.  de  unit.  ecclesiae  ubi  ait:  „Dicit  Do- 
minus ;  Ego  et  Pater  unum  sumus.  Et  iterum  de  Patre  et  Fi- 
lio  et  Spirito  Sanctu  scriptum  est :  et  hi  tres  unmn  sunt.  \  Et 
quisquam  credit  hanc  unitatem  de  divina  firmitate  venientem 
sacramentis  ccelestibus  cohaerentem  scindi  in  ecclesia  posse 
et  voluntatum  coUidentium  divortio  separari  *)!"  Quis  porro 
haec  legens  animo  anticipatis  judiciis  vacuo  aperte  non  videat 
hic  a  S.  Cypriano  adduci  ver.  7.  nec  ab  ipso  fieri  a  longe  peti- 
tam  allusionem  ad  ver.7?  Cumpraeterea  dicat :  divina  firmitate, 


I)  Ad  eundein  textum  refertiir  locus  Scliolz   Prolog.  pagj  155    Tertiillianum 

insi^nis  ejusdem  Tertull.  in  lib.    de  pu-  „negli^entius  ex  memoria  conlraclim  ad 

(licitia  c.  21.  scribentis   „\am  et  eccle-  sen.sum    baud   slne  mutatione  texlusci- 

sia  proprie  et  principaliter  ipse  estSpi-  tare." 

rltus,  in  quo  est   Trinilas  unius  divini-  2)  Loc.  cit.    §.  u.    Cf.    etiam.de  hac 

tatis,   Pater   et  Filius  et  Spiritus  San-  Tertull.    cit.    Millium  proleg.    ad  N.   T. 

ctus.  lllam  ecclesiam   congregat,   quam  grwc.  png.  60  edit.  Oxonii  1707.  Integer 

Dominus  in    tribus    posuit.    Atque  ita  veroTertulliani  textus  itase  habet:„Cae- 

exinde   etiam   numerus    omnis,    qui   in  terum,  de  meo  sumet,  inquit,  sicut  ip- 

hanc  fidem   conspiraverint ,  ecclesia  ab  se  de  Patris.  Ita  connexus  Patris  in  Fi- 

auctore  et  consecratore  censetur"  edit.  lio,  et  Filii  in  Paracleto,  tres  efficitco- 

Rigalt.  sic  S.  C^prianus  in  utroque  te-  hflerentes,  alterum    ex    altero,   t/ui  tres 

xtu  a  nobisadducto  aperte  alludit  ad  lo-  unum  sunt,  non  unus^  quomodo  dictum 

cum  Tertulliani,  quem  magistrum  suum  est,  Ego  etPater  unum  sumus, ad  sub- 

appellabat  teste  Hieronymo  in   cntalogo,  stantiffl   unitatem,  non  ad   numeri    .s  n- 

et  patet  etiam  ex  anione  duorum   testi-  gularitatem."  Edit  Pamelii   et  B.   Rhe- 

nioniorum  ,Ioan,  x.  et  i.  Joan.  ver.  7.  Quod  «1«/«  Basilete  1562. 

si  TertuHianus  I.  c.  locum  parallelumal-  3)    Epis.   73.  ed.    maur.  Paris.    1726. 

legatex  Joan.  x.  30.  non  ad  confirman-  p.  133. 

dum,sed  ad   interprelandum  illud  tres  4)  Pag.  196.  196.  ejusd.  edit. 
unum  sunt  adducit.    Cxterum   observat 

T.  IV.  16 


2^2  TRACTATUS   DE    TRINlTATE. 

sacramentis  cwlestihus ,  no.nnc  digito  commonstrat  verba  Joan- 
nis  tres  sunt  qui  testimoniwn  dant  in  cmlis ,  et  illa  ♦S'^  te- 
stimonium  hominum  accipimus ,  testimonium  Dei  majus 
est  ^)? 

85.  Ad  5"',  Neg.  et  nego  praeterea  suppositum  de  allusio- 
ne,  ut  patet  ex  modo  dictis;  non  minori  profecto  erga  Tertul- 
lianum  et  Cyprianum  praesertim  reverentia  afiiciebantur  pa- 
tres  itali  et  gaili  quam  africani,  nulla  igitur  est  ratio,  cur  di- 
cantur  majorem  influxum  Tertullianus  et  Cyprianus  exercuisse 
super  scriptores  africanos ,  quam  super  caeteros,quitameneani 
clausulam  non  citarunt,  eo  quod  nempe  uterentur  recensione 
citata,  prout  usus  est  Augustinus,  qui  propterea  nec  ipse  apo^ 
phtiiegma  Joannis  laudavit  2j.  Si  igitur  citarunt  scriptores  afri- 
cani,  unica  ratio  est,  quod  isti  recensione  africana  uterentur, 
et  exinde  magis  confirmatur  sentenlia  nostra,  ac  ruit  adversa- 
riorum  conjectura  et  conclusio. 

86.  II.  ObJ.  V  Si  in  famiba  africana  Joannis  perioclia  repe- 
ritur,  qui  factum  est,  ut  in  recensione  itala  non  reperiretur, 
cum  tamen  ex  dictis  eadem  esset  utriusque  recensionis  seu  fa- 
miliae  versio  originalis  ?  2"  Qui  lieri  potuit,  ut  ab  omnibus  co- 
dicibus  graecis  exularet  reliquisque  familiis?  3"  Nonne  absurda 


1)  IVotat  autemMillius  prol.  loc.  cit. 
quod  inystica  expositio  de  tribus  terre- 
nis  (n/uu  ,  s/jiritu  et  snnguine,  quibus  ex 
niente  veteruni  significata  est  Trinitas 
personaruiu ,  non  obtinuerit  in  ecclesia 
tenipore  TertuUiani ;  inio  ne  quidemau- 
dituin  erat  de  ea  quidquam  ante  annuni 
Cliristi  428  quo  neinpe  libros  suos  con- 
tra  Maximinum  edidit  Au^ustinus.  £a- 
dem  repetit  in  prolixa  nota  quam  atte- 
xuit  cap.  5  ep.  i  .Toan.  p.  743  ubi  cum 
retulisset  textum  S.  Fulgentii  ex  re- 
spons.  contra  Arianos  sub  finetn ,  qui  ita 
se  habet:  „B.  Joannes  apostolus  testa- 
turdicens:  tres  sunt  qui  testimonium 
perhibent  in  coelo  ,  Pater,  Verbum  et 
Spiritus  Sanctus ;  et  tres  unum  sunt. 
Quod  etiam  beatissimus  niartyr  Cypria- 
nus  in  epistola  de  unitate  ecclesite  con- 
fitetur  dicens  etc."  subdit:  levis  plane 
momenti  esse  quod  exFacundo  notatur, 
Cyprianum  scillcet  ha;c  ex  versu  oclavo 
allegasse.  Unde  factum  enini  utB.Mar- 
tyris  inentem  nielius  noverit  Facundus 
qui  300  post  Cyprianum  an.  floruit, 
quam  Fulgentius,  qui  Cypriano  aiiquan- 
to  propior?  Unde  etiain  constat  aetate 
</ypriani  quemquam  aquam ,  s/iiritum  et 
sauf/uinem  mystico  sensu  accepisse  pro 
personis  Trinitatis?  Certe  sicut  apud 
g-raecos,  qui  ver.  7  non  le^erant,  nus- 
quam  occurrit  explicatio  illa  mystica: 
ita  nec  latinorum  quisquam ,  ut  opinor 
per  annos  a   Cypriano   plus   100    spiri- 


tualis  hiijus  sensusmentionemfacit.  Sed 
leg.  auct.  ipse  loc.  cit.  et  rursum  in 
Proley,  p.  97  col.  i.  Attamen  Criesba- 
chius  non  veretur  ad  haec  confugere. 

2)  Quod  si  quis  contendat  opus  quod 
sub  spevuli  nomine  prtefert  codex  ses- 
sorianus  seu  nonantulanus  esse  Specu- 
lum  genuinum  S.  doctoris,  ut  nonnulla 
suadere  videnlur,  quod  diversum  est  a 
duobus  aliis  operibus  sub  eodem  titulo 
vulgatis  a  maurinis  in  appeml.  ad  tom.w. 
opp.  S.  doctoris,  de  quibus  cf.  editoruiii 
admonitiones  eisdeni  pra;fixas;  tunc  di- 
cendus  S.  Augustinus  in  ordlnariis  suis 
operibusususrecensione  itala  a  qua  ver. 
7.  excideratj  cum  vero  Speculum  roga- 
tu  Possidii  scripserit,  adhibuisse  re- 
censionem  africanam ,  in  qua  hoc  coin- 
nia  habebatur.  Hoc  vero  eo  verisimilius 
videtur,  quod  ipse  Griesbachius  fatea- 
tur  ipsum  Origenem  inodo  Marci  codi- 
cem  occidentalem ,  modo  alexandrinani 
recensionem  in  usum  adscivisse,  imo 
Origenein  non  semper  unum  tantuni 
eundemque  novi  test.  codicem  usurpas- 
se.  Cf.  ejus  Commeut.  critic.  in  textuin 
ffrwc.  partic.  2  pag.  30-37.  Quidni  igitur 
idem  potuerit  prsestare  Augustinus? 

Quod  spectat  ad  Facunduni  Hermla- 
nens.,  qui  ver.  7  omittit,  observanduin 
est  eum  magnam  vitae  suae  partem  Con- 
stantinopoli  transegisse,  ideoqueafrica- 
nam  recensionem  ininiine  adhibuisse. 


CAP.   II.   DE    TRINITATE    PERSONARUM. 


243 


est  liypotliesis  de  coiTuptione  inducta  inprimo  typo,  quem  fa- 
miliae  asiaticai  et  occidentales  repriesentant ,  quin  unquam  pa- 
tres ,  seu  codicum  emendatores ,  qui  recensuerunt  codices  in 
utraque  ecclesia,  ejusmodi  corruptionem  subodorati  fuerint  ?  Ne- 
que  Lucianus,  nequeEsychius,  neque  Origenes,  neque  Iliero- 
nymus?  Ergo. 

87.  Resp.  Ad  1'",  Quia  vel  casu  vel  haereticorum  fraude  ex- 
cidit,  ut  dictum  est,  cum  sermo  esset  deprimitivo  reliquarum 
famiharum  typo  ^). 

SS.  Ad  2*",  Neg.  suppositum  deesse,  vel  defuisse  in  omnihus 
sraecis  exemplaribus.  Contrarium  evincunt  omnes  voces  anoma- 
lae,  seu  codices  MSS.  quiad  nullam  famiham  determinatam  per- 
ihient,  neque  pauci  sunt,  quas  Scholz  recenset  ^). 

H^.  Ad  3™,  iV^J^.  Cum  de  facto  evidentia  historica  constet ; 
quod  spectat  ad  reddendam  rationem  silentiiahorum  documen- 
torum  satis  est  ut  ratio  probabihs  assignetur.  Ea  porro,  quam 
assignavimus ,  quum  et  exemplis  et  documentis  firmetur,  non 
est  quod  ulterius  inquiramus ,  cum  ea  abunde  ad  rem  nostram 
sufhciat.  Progressu  temporis  aliae  fortasse  invenientur  3). 

90.  III.  Ohj.  Saltem  nulla  est  ratio,  quae  ex  argumentis  in- 
trinsecis  adducilur.  Haec  enim  potissimum  nititur  1"  in  conne- 
xione  ac  relatione  duorum  commatum ,  ac  praecise  illorum  ver- 


1)  Cf.  Millium  loc.  cit.  pag.  IVI  qni 
prseterea  observat  vix  potuisse  tota  iila 
persecutionis  periodo  codicibus  recen- 
sendis  vacari. 

2)  Cf.  op.  cit.  proleg.  cap.  6.  Satis  hic 
sit  commemorare  coilicem  ci/prium  quem 
ad  nullam  ex  cognitis  familiis  pertinere 
post  accuratum  examen  Scliolz  ipsepro- 
nunciavit,  sed  ad  summum  tum  ex  fa- 
milia  alexandrina ,  tum  ex  cpna  coale- 
scere  existimat.  Cf.  ejusd.  curoi  criticte 
in  hislorifim  texlus  etc.  Ueidelberg  1826. 
diss.  2  vid.  arl.  in  bibl.  universelle  Oe' 
nhe    1822  tom.  xx  pajj.  109  seqq. 

3)  Placet  hic  in  mediumaddncere  ver- 
ba  Beng;el,  qui   loc.    cit.    §.    28  scribit: 
„gra;ca  antiqua   hujus  dicti  documenta, 
si  ab  iis,  quse  §.  23  iegre  corrogavimus, 
discesseris,  nulla  adluic  cernimus;  sed 
non  vanum  est  pr;esagium,  fore,  utplu- 
ra  aliquando  exoriantur.  Historialectio- 
uis  y,<')^l<i  Heb,   n.    9.  sive  iectio  placet 
cuipiam,  sive  displicPt,  huc  pulchre  qua- 
drat.  Citat  eam  Hieronymus:  sed  Hiero- 
nymi  editor  Erasmus  eam  annotationibus 
suis  ad  N.  T.  non  inseruit:  deinde  men- 
tio  ejus  apud  gra;cos  patres  est  eruta: 
nunc  demum  etiam    gr^cus   accedit   co- 
dex,  et  accedentfortasse  complures.Quid 
vetat,  similes  in    dicto  Joanneo  sperare 
suppetias,  prajsertim  cum  grajcos  patres, 
latino  interpreti  propiores,  hoc  dicto  ca- 
ruisse  nonduru  constefi" 


Ut   aliud    exemplum   proferanius,  no- 
tum  est  Clericum  ejusqiiesymmistas  non 
paucos  ex  recentioribus  biblicis  criticis 
protestantibus  Semlerum,  Morum,  Hsen- 
stenium,  Bretschneiderum  etc.  qui  scri- 
pturam  ut  libet  truncant,  rejiciunt,  tol- 
lunt,  evertunt,  admittunt  pro  summoju- 
re,  quo  ^faudent,  rejecta   nempe  eccle- 
sia;  auctoritate,  historiam  mulieris  adul- 
tene,  quae  legitur  .Toan.  vin.  t.  seq.  re- 
jecisse,  arii^umentis,  ut   clamabant,  ex- 
trinsecis  diictos.  Nuncverojam  abipsis 
crilicis  biblicis   admittitur  ob  nova  do- 
cuinenta,  inter  qua;   satis  sit  recensere 
codicem  ci/prium,  de  quo  superius  verba 
fecimus,  qui  totam  hanc  pericopem  con- 
tinet;  id  ipsum  dicatur  de  historia  pro- 
batica;    piscinae   Joan.  v.   ^,   queni   ver- 
sum  adulterinum  esse  suspicatus  estMll- 
lius   proleg,   §.   WS    atque   fortassis   ex 
hebraeorum  evangelio  translatum,  ettur- 
ba  crilicorum,  quje  eundem   secuta  estj 
attamen   nunc   admittitur   hic  versus  ut 
genuinus,   et  eum  exhibet   idem  codex. 
Cf.  bibl.  univers.  loc.  cit.  p.  118  Id  ipsum 
de  pluribus  aliis  locis  dicaturvel  pliine 
rejeclis,  vel    in  dubium  revocatis ,  qu:e 
brevitatis    causa    praetermittimus,   e.  g:- 
Marci    xvi  9.  seqq.,  quae  omnia  expungi 
deberent  ex  istorum   critica,  ut   plures 
reipsa  expungunt. 


Iti 


2k^  TRACTATUS   DE    TRINITATE. 

horum  in  ferra;  jam  vero  nemo  est,  qui  nesciat  et  liaBc  verba 
excludi  a  familiis  codicum,  quo  fit  ut  in  recentioribus  N.  T. 
graeci  edilionibus  intra  parenthesin  includantur  verba  omnia, 
qua3  habenturpost^r<J6'  siinf  (/ui  tesfimoniwn  dantver.  7.  usque 
ad  aha:  Spiritus  etc.  ita  ut  legi  debeat  integer  textus  hoc  mo- 
do :  tres  sunt  qui  iestimonium  dant ,  spiritus ,  aqua  et  san- 
guis,  et  hi  tres  unum,  vel  in  unum  sunt  prout  unanimiter  le- 
gunt  versiones  syriaca,  arabica  polyglottae  atque  Erpenii  et  re- 
thiopica  *) ;  2°  nititur  in  verbis  ilhs :  si  testimonium  hojninum 
accipimus ,  testijnonium  Dei  inajus  est ;  ast,  si  bene  perpen- 
dantur,  hsec  non  dicunt  relationem  nisiad  ea,  quae  habenturin 
ver.  6  Spiritus  est,  (/ui  tesfificaiur  quoniam  Christus  est  ve- 
rifas;  vel  ut  in  ahis  lectionibus  habetur:  et  Spiritus  est  veri- 
tas  2);  vel  etiam  si  phicet,  rektionem  dicunt  ad.  ver.  8  ubi  no- 
mine  Spiritus  Sanctus,  prout  veteres  non  pauci  intellexerunt, 
designatur.  Qufficum  prascipua  sint  argumenta  interna,  rehqua 
per  se  cadunt.  Ergo. 

91.  Resp.  Neg.  antec.  Quae  enim  attuhmus ,  integram  omni- 
no  periocham  exposcunt:  ad  l'nitaque  argumentum  quod  spe- 
ctat,  utique  fatemur  ab  audacuhs  criticis  recentioribus  privata 
auctoritate  intra  parenthesin  laudata  verba  constringi;  quonam 
autem  jure  id  ipsi  praestent  ignoramus  ^).  Caeterum  Bengel  co- 
dices  affert  in  quibus  deest  ver.  7.  et  tamen  exhibent  voces  illas 
in  ferra ;  ahos  in  quibus  tum  verba  in  ccelo  et  in  terra  desunt, 
etsi  habeant  duo  commata  integra,  ilhs  vocibus  exceptis  ^).  Phi- 
res  sunt  codices,  aquibus  exulantvocesexoctavo  ver.  ef  hitres 
nnum,  vel  in  unum  sunt;  Milhus  censet  voces interra ab  emen- 
datoribus  codicum,  a  quibus  testes  ccelestes  absunt,  fuisse  su- 
blatas  utpote  superfluas  ^).  Si  sibi  propterea    constare  vellent 

1)  Cf.  Polyglotta  Wallon.  k)  In  receiix.raiiant.H(i\er.  7  efS.L»- 

2)  Ib.  versio  tamen  jetliiopica  eundem  tini  enim  aiiqui  codices  elsi  pericope 
sensum  praefert  ac  vulgata  latina,  Wal-  liac  carentes  apud  Erasmum ,  Hente- 
ton  in  rarianlibus  N.  T.  cit.  co(l.9  \n  quo  nium,  Lucam  Brugenseni ,  Dorscheum 
legitur  Christus.  cf.  toni.  iv.  Sabatierad  voces  tamen  in  terrn  habent;  legerunt 
//.  /.  alios  citat.  has  easdem  voces    Facundus  hermian. 

3)  Sed  neque  in  hoc  critici  protestan-  lib.  i.  defens.  trimn  capitul.  cap.  3  pag. 
tes  habent  meritum  inventionis ,  siqui-  7.  e<lit.  Sirmomli  ubi  bis  ver.  8.  profert 
dem  Richardus  Slmonius  in  sua  Hist.  „tres  sunt,  qui  testimonium  dant  intei- 
Critique  ilu  N.  2'.  pag.  2.  ch.  9.  pag,  110.  ra ,  spiritus  etc."  et  rursum :  „tres  sunt 
edit.  Rolterdam  1G90.  id  ipsum  jam  in-  qui  testiflcantur  in  terra  spiritus  etc." 
nuerat ,  ubi  conqueritur  de  eo,  quod  Ro-  et  Beda  in  comment  in  //.  /.  „quoniam 
bertus  Stephanus  in  sua  edit.  posiierit  tres  siint ,  qui  testinionium  dant  in  ter- 
semicirculum  post  verba  ev  toi  ov()avoi  ra  spiritus  etc."  neuter  tame.n  in  suo 
cum  juxta  ipsum  ponere  debuisset  im-  exemplarihabebat  ver.  7.  voculasitem  i« 
uiediate  ante  verba  iv  x7\  y'^  Quam  au-  cmlo  et  in  terra  non  videtur  legisse  au- 
daciam  miratur  ipse  IVliilius.  Griesba-  cior  protor/i  \nep.  catholicas  i  cod.  Sche- 
chius  in  sua  editione  gra;ca  1\.  T.  ca;te-  horniantis|non  habet  voces  in  terra^ha- 
ris  audacior  omnino  verba  illa  «uppres-  bet  tamen  in  cato.  Plures  codices  ca- 
sit,  qui  deinde  inilio  diatribes  sux  tan-  rent  vocibus  et  lii  tres  unum  sunt,  plu- 
quam  ex  tripode  pronunciat:  „qua3uncis  res  legunt  in  nobissunt.,  vel  etiamMH?m 
inclusimus  (ex  integro  textu  eidem  pra-  stmt  in  C/iristo  Je.su  etc.  cf,  etiam  Sa- 
niisso)  spuria  sunt,  ideoque  e  sacrocon-  batier  in  h,  l. 

texlu  eliminanda."  Quanta  securilatc!  5)  Loc.  cit.  cf.  eliaiu  Marau.  loc.  cit* 


CAP.   II.   DE   TIlIiVITATE    PERSONAROI. 


245 


critici  hi  biblici,  deberent  vel  utrumque  vers.  7.  nempe   et  8. 
eradere ,  vel  utrumque  retinere  prout  jacent, 

92.  Ad  2™,  iV6!^.  in  hypothesi  enim  adversariorum  sensus 
mutilus  prorsus  oriretur  et  truncus ,  cum  enim  vers.  6.  memi- 
nisset  aquae  et  sanguinis  et  spiritus ,  apostolus  Joannes  conse- 
crasset  integrum  versiculum  8  testimonio  aquae,  sanguinis  et 
spiritus,  et  nihil  addidisset  de  Spiritu  Sancto,  etpari  tamenra- 
tione  concluderet,  si  testhnonium  hominum  accipimus ,  testi- 
momum  Dei  majus  est;  imo  se  se  extendens  circa  hoc  Dei  te- 
stimonium  dum  addit :  quoniam  hoc  est  testimonium  Dei,  quod 
majus  est^  quoniain  testificatus  est  de  Filio  suo  bene  quidem 
admisso  vers.  7  at  hoc  sublato,  vix  haec  coha^rere  possunt.  Mul- 
to  minus  admittenda  est  altera  evasio  de  Spiritu Sancto  in  vers. 
7  nam  haec  non  est  nisi  paucorum  codicum  lectio  explosa  a  cen- 
SQ  famiharum.  Si  hispraeterea  addantur,  quae  adduximus  inpro- 
bationibus,  patebit,  quam  vere  dixerit  ipse  Bengel:  adainan- 
tina  foersiculorum  cohmrentia  otnnem  codicum  penuriam  com- 
pensat  *). 


1)  Loc.  cit.  §.  28. 

Ex  dictis  etiam  patet  pessima  agendi 
ratio  Joan.  Georgii  Rosenmiilleri,  qui 
ad  //.  /.  niala  omnino  fide  refert  argii- 
menta  contra  yviyfftdri^r» ,  seu  genutni- 
tutem  hujus  commatis,  dum  tradit  pri- 
nium  gratce  prolatum  hunc  versiculum 
in  graeca  translatione  actorum  conc.  la- 
teranensis  an.  1215  habitij  codices  Inti- 
nos  ante  sxc.  x  exaratos  plane  eum  non 
habere ,  a  patribus  latinis  non  citari,  ubi 
vei  maxime  ad  rem  pertineret,  atqueo- 
mnino  expectari  posset,  Vi;rj|ium  Ta- 
psensem  primum  videri,quiexeuntes.-BC. 
V.  clare  ad  testes  coelestes  provocarit,  quin 
tamen  conveniatejus  alle^atio  cumtextu 
nostro  nec  in  verbis  nec  in  sensu  etc. 
in  quibus  omnibus  tot  pene  sunt  men- 
dacia  quot  verba.  Etenim  concil.  late- 
ranense  loquitur  de  pericope  .Toannea 
tanquam  de  re  omnibus  tunc  lemporis 
expiorata,  ait  enira:  „quemadmodum 
in  canonica  Joannis  c^pistola  leg^itur: 
Qnia  tres  sunt  qui  testimonium  dant  etc. 
statimque  subjungitur :  Et  tres  sunt  qui 
testimonium  i/ant  in  terra  s/nrittis ,  aqua 
et  sanguis  et  hi  tres  unum  sunt,  sicut  in 
codicibus  quibusdam  inveniturj"  quje 
postrema  verba  referuntur,  ut  patet,  ad 
postremam  ciausulam  de  testibus  terre- 
nis:  Et  hi  tres  nnum  svnt ,  de  quorum 
authenticitate  etiani  dubitavit  S.  Tho- 
mas  ut  notum  est.  Ex  hac  porroobser- 
vatione  de  rlausula  modo  dicta,  patet 
vulgatissimam  fiiisse  tunc  teniporis  le- 
ctionein  de  tcstibus  coelestibus  eo  ma- 
xime  quod  conc.  laler.  interfuerint  non 
pauci  graeci,  quin  tamen  de  hoc  mussi- 
laverintj  edit.  Hurduiai  tom.   xi.  p.   i.; 


addatur  auclor  dialogi  seu  disputationis 
contra  Arium  S.  Athanasio  tributa  qui 
Maximus  M.  vulgo  creditur;  cmn  enim 
in  Africani  venisset  ibi  nactus  codlces 
fainili;e  african.'e  invenittextiimnostrum, 
redux  in  orientem  ansam  sumpsit  dialo- 
guin  scribendi;  hic  igitur,  qiiicumque 
demum  sit,  certe  antiquiis  auctor ,  sub 
finein  n.  1-5.  ciim  locutus  esset  de  ba- 
ptistno ,  qui  „inter  beatissiuia  nomen- 
clatura  rid«*ijhus  datur,  adde,  inquit,  his 
omnibus  ,  nuod  ait  Joannes,  et  hi  tres 
unuin  sunt :  ovx  tv  xtj  t^t(r/x,a>ia^ia  oro' 
fiaola  ()'i()'otai  tol?  TiioToic; ;  Ttfjo?  dk  tov- 
tot?  Tcaoiv ,  Itocivvijg  ipdoxfi ,  y.at  oi  t^eig 
to  IV  eloi.  (cf.  inter  u/f//.S.Ath.ed.  Jllaur, 
vol.  '4.  pag.  229). 

2°  Falsuni  est  quod  dicit  de  patribus 
latinis,  qui  hiinc  textuiii  non  citarunt; 
nos  docuinentis  adductis  contrarium  o- 
stendimus. 

3^  Falsum  quod  Vigiliiis  Tapsensiso- 
mniuin  primiis  videatur,  qui  exeunte 
s;ec.  V.  clnre  etc.  ut  patet  ex  dictis,  qui- 
bus  addimus  Eucheriuin,  qui  floruitan. 
434  id  est  50  an  ante  Vijiyilium  Tapsen- 
sem  et  in  Wbvo  formularum  s/nritualis  in- 
telligentiee  cnp.  xi.  n.  3.  srribit:  nume- 
rus  ternariiis  refertur  ad  Trinitatem  in 
Joaniiis  epistola:  tressiint,  qui  testimo- 
nium  dant  in  coelo,  Pater,  Verbum  et 
Spiritiis  S.  et  tres  sunt,  qui  testimo- 
niiiin  dant  in  terra,  spiritus,  aqua  et 
sanguis."  IViimquid  clarius  aliquid  pro- 
ferri  poterat  ? 

'-P  Falsum  quod  allegatio  Vigilii  cum 
textu  nostro  nec  in  verbis,  nec  in  sen- 
sii  conveniat:  nam  lih.  i.  de  2';7/{.  inquit: 
„sicut    et   in   hoc   exemplo  veritatis:  in 


246  TRACTATUS   DE    TRINITATE. 

03  IV.  Ohj.  contra  alteram  proposittonis partem.  Data  etiam 
genuinitate  Joannei  commatis  nihil  tamen  inde  eruitur  ad  di- 
stinctionem  personarum  in  unitate  essentiae  adstruendam:  ete- 
nim  1"  Pater,  Verbum  et  Spiritus  S.  unum  esse  dicuntur  non 
essentia,  sed  unitate  seu  consensu  testimonii  prout  2"  exposue- 
runt  doctissimi  interpretes;  3°  saneid  postulatcontextus  etcon- 
nexio  duorum  versiculorum  7  et  8;  jam  vero  etiam  de  spiritu, 
aqua  et  sanguine  pariter  dicitur:  ethi  tres  unnm  suni,  quinta- 
men  aliquis  adeo  desipiat  ut  dicat,  hsec  unum  esse  essenlia.,%^^ 
unum  dicuntur  unitate  testimonii,  eodem  igitur  sensu  de  testi- 
bus  ccelestibus  dictum  est  unum  esse,  nempe  unitate  testimo- 
nii.  Ita  fere  Clericus. 

94.  Resp.  Neg.  antec.  Alioquin,  ut  superius  notavimus,  non 
adeo  solUciti  essent  unitarii  in  hoc  nobis  eripiendo  testimonio. 
Nam  nonnisi  odio  veritatis  tanto  molimine  frustra  laborant;  re- 
colantur  dicta  in  probationibus. 

95.  Ad  1"' ,  prod.  Nec/.  Nam  1"  absurdum  est  Patrem ,  Ver- 
bum,  et  Spiritum  S.  unum  dici  etiam  in  testimonio  ferendo,  si 


<]iio  nomina  personarum  evidenter  sunt 
ostensa,  et  unilum  nomen  divinitatis, 
ciause  est  declaratum  dicente  Joanne 
Evangelista  in  epist.  sua;  Tres  stmt  qui 
testimuniurn  tlicuiU  in  ccelo.  Pnter  et  Ver- 
hum  et  Sfiiritvs:  et  in  Jesu  C/iristounum 
suitt ;  non  tamen  unus  est,  quia  non  est 
in  liis  una  persona."  Judicet  lector  an 
in  sensu  conveniat,  et  in  verbis  nec  ne 
cum  textu  nostroj  et  rursum  sub  fineui 
ejusdem  iibri  idem  testimonium  prolert, 
addendo  Snnctns  ad  nomen  Spiritns.  Et 
lib.  7  sine  vocibus  in  Christo  Jesu  ab- 
solute  scriptum  dicit  a  Joanne:  Et  lii 
tres  unum  suHt(Bibl.PP.  Eil.  Lugd.iovtx. 
VIII.  pag'.  771  seqq.).  Quam  bene  critici 
protestantes! 

5"  Falsum  quod  afflrmat  de  codicibus 
latinis  ante  Scec.  x  scriptis.  Contrarium 
nos  ostendimus  ex  ipsoRicbardo  Simo- 
iiio,  aiiisque  adductis,  necabnuilGries- 
bacliius  in  N.  T.  ed.  Loiid.  1818  vol.  2. 
pajSf.  (>'40.  His  addimus  cod.  nuper  reper- 
tum  in  monasterio  benedicl. Cmensi  j\ea- 
poliin  inter  et  Salerniim^  quemante  an. 
1000  ab.  Rozan  scriptum  censet ,  cl. 
vero  D.  An^elusMaj  saltem  ad  s;ec.  vii. 
pertinere  judicavit:  legitur  vero  in  lioc 
cod.  „quia^tres  sunt,  qui  testimonium 
dant  in  terra  etc.  et  bi  tres  unum  sunt 
in  Xpo.  Ibu.  et  tres  sunt  qui  tcstimo- 
nium  dicunt  in  ca'lo,  Pater,  Verbum, 
et  Sps.  et  bi  tresun'.iiusunt."Cfr.  Wise- 
loan  loc.  cit.  pag'.  10  et  seqq.  Hunc  au- 
lem  codicem  perinde  ac  aliuin  sessoria- 
iium  Scbol/,  non  vidit.  cfv.  pn>L  §.  '4'4.  '47. 

Sed  nec  miniis  aperte  mentitur  dum 
profert  argumenta ,  quae  favent  nostro 


textui;  suppressise.nim  ex  industrla  va- 
lidioribus  argumentis,  profert  tantum 
debiliora,  quie  rursum  extenuare  niti- 
tur.  Demum,  confugit  ad  locum  nunc 
communem  inter  rationalislas  bibli- 
cos ,  ad  historiam  nempe  Hezelii  con- 
victi  a  Griesbacbio,  qua  causa  finita 
est.  Sed  nos  libenter  ipsis  concedimus 
suos  Hezelios  ct  Griesbacbios,  et  Sem- 
leros,  et  Eiclibornios  etc.  "Va  nobis,  si 
Cbristus  Dominusbis  criticlsscripturam 
ciistodiendam  dimisisset!  Vix  fruslula 
aliquot  intacta  superessent.  Attamen 
Rosenmiiller  non  attulit  nisi  argumenta, 
quandoque  etiam  ipsa  verba  Griesbacbii, 
qujE  proinde  dicta  sunt  circaRosenmiil- 
lerum,  aeque  valent  adversus  Griesba- 
cbium,  in  quo  praeterea  livor  depreben- 
ditur,  ut  patet  ex  ratione  qua  excande- 
scit  adversus  Man.  Caiecam  :  quem  vo- 
cat  f/roiCttium  Ititiniznutem,  pseudo^ffrie- 
cumi  et  hoc  ob  duplexab  eodein  patra- 
tum  crimem  i.  qiiod  excitnierit  versum 
7 ;  2.  qiiod  ecclesiam  ifrsecam  orthodo- 
xam  (iiempe  scliismntictim)  priscam  pa- 
trum  suorum  fidcm  tuentem  (id  est  ut 
inferius  ostendemus ,  a  prisca  patrum 
suorum  fide  desciscentem),  acriter  op- 
pugnaverit,  eique  pontificis  rom.  prima- 
tiim  obtrudere,  ac  decantatiim  illud  fi- 
liotiue  nicoeno  symbolo  alatinis  adjectuin 
defendere  conalus  sit.  Gravia  hjuc  pro- 
fecto  crimina  sunt  ac  irremissibilia  in 
oculis  tolernntissiini  protestantis,  qui  a- 
lioquin  paratus  esset  eundem  ut  magnum 
virum  proclamare,s!  schisma  et  haeresin 
fovissel  et  non  excitnsset  hunc  versuiu 
ipsi  adeo  in  eu  invisum. 


CAP.    H.    DE   TRINIT4TE   PERSONARUM.  247 

iiifinito  intervallo  inter  se  dlstarent,  ut  esset  in  hypothesi  uni- 
tariorum.  Solusenim  PaterDeus  esset,  Verbum  auteni  et  Spiri- 
tus  Sanctus  vel  creaturiE  vel  efticientiac,  prout  absurdum  esset 
dicere  de  Deo  et  duobus  angeUs  ahquid  testantihus  ei  hi  tresu- 
num  sunf. 

96.  2**  Quia  eadem  ratione  disserere  debemus  de  testimonio 
Patris ,  Verbi  et  Spiritus  S.  hoc  loco ,  ac  de  testimonio  Patris, 
Verbi  et  Spiritus  S.  de  quo  saepe  Joannes  in  evangeho  disseruit; 
jam  vero  Joan.  XV,  26  tum  XVI,  14.  Christus  commendat  testi- 
monium  Spiritus  Sancti  ex  eo  quod  a  Patre  procedit ;  et  ex  eo  quod 
de  su«  accipiet,  nempe  ex  unitate  naturae  etessentiai  cum  Patre 
et  Fiho;  tum  etiam  suum  proprium  commendat  testimonium 
ex  eo  quod  ipse  unum  sit  cum  Patre  suo  dicens  Joan.  X,  30. 
Ego  et  Pater  unmnsumus.  Non  aho  igitursensuet  hic  scribere 
potuit  idem  apostohis  et  hi  tres  unum  sunt. 

97.  3"  Quia  hic  innuit  se  magnum  proponere  mysterium,  cum 
tamen  accurate  tres  destinguat  personas  et  conjungat  imo  unimi 
tres  esse  dicat,  sed  si  una  non  esset  in  tribus  personis  essen- 
tia ,  opus  non  fuisset  tanta  contentione  et  dihgentia  in  distin- 
gucndis  rebus  disjunctissimis;  sic  nihil  mirabile  esset  quod  tres 
consentiant  in  ferendo  testimonio,  Itaque  quaquaversus  specte- 
tur  Joaniiis  apophtegma,  non  ahum  sensum  admittit  prfcter  il- 
lum,  quem  in  eotota  agnovit  antiquitas.  Omnes  enim  patres, 
qui  eum  citarunt,  constanLer  ad  adstruendam  unitatem  essen- 
tiiE  in  tribus  personis  eo  usi  sunt  *). 

98.  Ad2"^,  Dist.  IdestCalvinusaliiqueejusdemfurfuris,  cowc. 
alii,  neg. 

99.  Jl^/3'n,  Dist.  Eadem  ratione  de  testibus  coelestibus  et  terre- 
nis  pronunciatur  M/iwwi  sunt,quo?id  pondus  et  auctoritatem  te- 
stimonii  rehite  ad  id  quod  testatur,  conc.  quoad  testes  inter  se, 
?ie^.  Nempe  ejusdem  ponderis  sunt  testes  terreni  ad  veram  Christi 
humanitatem  testandam,  ac  testes  coelestes  ad  testandam  ejus- 
dem  divinitatem.  Adde  ex  dictis  in  gra^co  textu  de  testibus  ter- 
renis  dici  et  hi  tres  in  unum  sunt,  quod  non  dicitur  de  testibus 

Ex  his  specimenhnbQlnr moderntionis,  verba  ad  «nitatem  consensus,  atque  pro- 

qiiani  adeo  decantant  protestantes  et  11-  vocasse  ad   comuia  8  etc.  Quod  attinel 

bertatis,  qua  lidem  fruunturin  rejicien-  ad  marjfineni  editionis  compiutensis  non 

dis  (Idei   articulis    pro   lubito,  siquidem  abnuiinus  adnotationem    illain  reperiri, 

primi  prolestantcs  cum  catholica  eccle-  sed  falsum  omnino  esl  quem|iiam  vete- 

sia  dojfina  de  Spirilus  Sancti  processio-  riim  perspexisse  agere  .Toannem  de  con- 

ne  etiam  a  Filio  profitebantur.  sensu  voluntatis  vel  non  posse  concilia- 

1)  Cum   Roseiiniijller    refricet    argu-  ri  cum    contextu    ac    consilio   apostoli  j 

menta  Clerici  de  consensu  voluntatisetc.  quotquot    enim  textum   illum   adducunt 

addit  de  suo  hanc   interpretationem   si  ex  veteribus,   nemine   excepto,    profe- 

admitti  posset,  cum  contextuet  consilio  runt  ad  evincendam  unitatem  essentia;  in 

apostoli  non  posse  conciliari,  qnod  jam  tribus  personis,  Provocaiiius  omnes  cri- 

nonnuUi  ri^inuni  i/eisi»f.te>unt.  In  margi-  ticos  biblicos  ac  rationalistas,  ut  vel  u- 

ne  vero  editionis  complutensis    narrari  nuni  atferant  qui  verba  illa  acceperltde 

Abb.  .Toachiin  neja^asse  quod  verbacom-  consensu  voluntatis  vel  affirmaverit  ciim 

matis  7  /li    ties  nnnm  sunt   ad  unitatem  consilio  et   contextu  apostoli    hunc  tex- 

personarum   speclcnt,  ac   traxisse  hsec  tuin  conciliari  non  posse. 


2^8  TRACTATUS   DE   TRINITATE. 

ccelestibus ,  atque  ex  hac  ipsa  lectionis  diversitate  discrimen  pa- 
tet  quoad  naturum  testium  inter  se  *). 

100.  Et  haec  de  hoc  gravissimo  argumento  in  praesentia  dicta 
sufficiant.  Si  autem  Deus  dederit,  peculiarem  opportuno  tem- 
pore  edemus,  forsan  dissertationem ,  in  qua  latius  deducemus, 
quae  heic  nonnisi  contracta  oratione,  ut  fert  institutionum  indo- 
les,  congessimus. 

PROPOSITIO  III. 

Eadem  veritas  ex  perpetuo  ac  constanti  ecclesiw  sehsu 
traditionali  confirmatur. 

101.  Ipsa  recta  ratio  et  ars  critices  docet  aptissimam  regulam 
ad  verum  dignoscendum  tum  legis,  tum  cujusquam  antiquiscri- 
ptoris  sensum  esse  usum  ipsum,  etintelligentiam  eorum,  qui  ipsis 
coaevi  fuerunt,  vel  proxime  secuti  eos  sunt  ac  multo  magis  si  ab 
auctoribus  ipsis  hunc  eundem  germanum  sensum  fuerunt  edo- 
cti,  seu  perceperunt,  quem  deinceps  posteritati  transmiserunL 
Jam  vero  sensum  doctrinae  Christi  Domini  circa  mysterium  san- 
ctissimae  Trinitatis,  et  apostolorum,  qui  tum  viva  voce,  tum  scri- 
ptis  eam  praedicarunt  ac  promulgarunt  eum  esse,  q^uem  tenet 
ecclesia  cathohca,  certissimis  documentis  adstruitur  deductisab 
aetate  apostoUca  usque  ad  S.  Justinum  M.,  et  a  Justino  usque 
ad  concihum  nicoenum  et  constantinopohtanum  I.  Ab  hac  enim 
epocha  et  deinceps  universalem  hanc  hdem  in  ecclesia  obtinuisse 
unitarii  et  rationahstae  ultro  fatentur. 

102.  Ut  vero  ad  certas  classes  haec  documenta  revocemus,  ne 
confusionem  ingerant,  sic  ea  distribuimus.  1"  Sit  praxis  eccle- 
siae,  ejusque  agendiratio  cum  novatoribus  circa  hoc  mysterium; 
2"  fidei  professiones,  3"  confessiones  martyrum,  ^"  hieretici, 
5**  judaei  et  pagani,  6"  patres  singiUatim  sumpti,  7"  sociniano- 
rum  ac  rationalistarum  impugnandi  ratio. 

103.  Itaquel  quod  attinet  ad  ecclesiae  praxim,  ejusque  agendi 
rationem  cum  novatoribus,  insigne  documentum  est  perpetui- 
tatis  fidei  nostrae  baptismi  collatio  in  nomine  SS.  Trinitatis,  ec- 
clesia  autem  nunquam  intendit  baptismum  conferre  in  nomine 
patris  omnium ,  filii  Messiae ,  et  vis  divinae  ut  recentiores  unitarii 
autumant  talem  inesse  vim  huic  formulce,  quin  uUo  unquam  do- 
cumento  id  ostendant,  cum  non  sit  nisi  privata  et  nova  ipsorum 
expositio.  Imo  ecclesia  ex  hac  formula  refellebatsabelhanosper- 
sonas  confundentes  2),  Ahud  documentum  hujus  praxis  est  re- 

1)  Cfr.  Maran  ov.  cit.  et  loc.  cif.  universonim  ac  Domini   Dei    salvatoris 

2)  Cfr.  Joan,  Chrysost.  loc.  cit.  etan-  nostri  Jesu  Christi  et  SpiritusSancti  la- 
te  ipsum  Jnstinus  M.  o/wl.  i.  n.  61  re-  vacrum  in  aqua  tunc  suscipiunt:  'En 
lerens  modum  regenerationis  seu  bapli-  ovo^uto?  yd^  rov  TzaTQoi;  rmvokoiv  xaitTe- 
smi  scribil:  „]Vam   in  nomiiie  parentis  anoxov  &eov,  xai  rov  atorfj^oc;  TifA.wv'Iyiaov 


CAP.    II.   DE    TRINITATE   PERSONARUM.  249 

cepla  a  primis  ipsis  ecclesiae  saeculis  doxologia  his  fere  verbis 
concepta :  gloria  Patri  per  Filium  in  Spiritu  Sancto  ^),  qua 
aperte  et  aequalitas  simul  et  distinctio  personarum  exprimitur. 
Vix  autem  novatores  aliqui  impugnare  a^gressi  sunt  vel  divini- 
tatem  alicujus  personae,  vel  earum  distmctionem  ut  illico  eos 
damnaverit,  atque  e  sinu  suo  velut  liaeretica  impietate  infectos 
expulerit;  ita  se  gessit  cum  ebionitis  et  cerinthianis ,  qui  primo 
ipso  ecclesiae  saeculo  exorti  sunt  et  Fihi  seu  Christi  divinitatem 
negarunt;  ita  postea  cumArtemone  acPaulo  samosateno  eadem 
impietate  obstrictis  ^j;  eadem  ratione  resistitTheodoto  coriario, 
Noeto,  Sabelho,  patripassianis ,  rehquis  denique  omnibus  ••). 
Quod  quidem  argumentum  est  indubium  verae  hdei,  quam  ec- 
clesia  semper  professa  est. 

104.  II.  Fidei  professiones ,  quae  ab  apostolicis  tempori- 
bus  obtinuerunt,  irrefragabile  aliud  suppeditant  hujus  fidei 
documentum.  Harum  in  censum  primo  venit  ipsum  apo- 
stolicum  symbolum,  quod  tironibus  tradebatur;  in  hoc  autem 
habetur  pariter  expressa  fides  inDeum  Patrem,  et  Jesum  Chri- 
stum  unicum  Fihum  ejus,  et  in  Spiritum  Sanctum  ut  perso- 
nas  tres  distinctas  in  eadem  divina  natura  *)  ex  sensu  eccle- 


Xqi^ov  ,  *a,l  Tivevfiatog  ayiov  etc.  et  Ter- 
tull.  lib,  1,  contia  Marcion.  c.  28.  „Ra- 
ptisinus,  inquit,  regeneratio  est  Iiomi- 
nis:  quoniodo  regenerat,  qui  non  ^ene- 
ravit?  Iteratio  enim  non  competit  ei,  a 
quo  quid  nec  semel  factum  est.  Si  con- 
sequutio  est  Spiritus  Sancti,  quomodo 
Spirilum  attribuet,  qui  animam  prius 
non  contuiitV"  Ex  qua  argumentatione 
constat  TertuUianum  pro  certo  sumere 
adversus  Marcionem  Filium  etSpiritum 
Sanctuni  in  quoruni  nomine  confertur 
baptisniaDeum  esse  eo  quod  nemo  pos- 
sit  regenerari  ab  eo,  a  quo  is  conditus 
non  est.  Sed  quod  frangit  audaciam  ra- 
tionalistarum  est  usus  antiquissimus  in 
priniitiva  ecclesia  receptus  conferendi 
baptisma  per  trinam  immersionem  cuni 
distincta  trium  personarum  invocatione, 
de  quo  usu  loquuntur  canones  aposto- 
lici  antiquissimi  ac  praecise  can.  L.  Tri- 
nam  autem  hanc  immersionem,  quam 
patres  passim  ab  apostolica  traditione 
repetunt,  usurpatam  esse  ad  distinctio- 
neni  clarius  designandam  trium  perso- 
narum  tradit  idem  TertuUianus  lib.  ndv. 
Piaxeum  cap.  26,  ubi  sic  cum  perstrin- 
git  „novissiine  mandans  (Christus)  ut 
tinguerent  in  Patrem  et  Filium  et  Spi- 
rituin  Sanctum  non  in  unum.  Nam  nec 
seniel ,  sed  ter,  ad  singula  nomina  in 
nnguld'  personas  tinguiniur."  Cf.  Guil- 
lelm.  Beveregius  in  annot.  ad  can.  L. 
a/iost.  nec  non  in  cod.  canonum  eccl. 
pihnit.  lib.  2,  cap.  6. 

1)  Cf.   S.  Basiliuin   de  Spiritu   Sanclo 


cap.29,  qui  testatur  se  doxologiam,  seu 
glorificationem  „Deo  Patri  et  Filio  D. 
N.  J.  C.  cum  Sancto  Spiritu  gloria  et 
imperium  in  siecula  ssculorum,  amen: 
Tw  0ew  nax^i,  xai  vIm  Tw  xvqim  tj/icmv 
'Jrjaov  y.Qhw  ovv  Tw  aytw  nvtvnaxt,  do^a, 
xai  xwaTo?  et?  Toi)?  aioiva?  twv  amvMV , 
afiriv,  accepisse  frequentatam  in  omni- 
bus  orationibus  ac  libris  a  S.  Gregorio 
Neocsesariensi  Thaumaturgo  nuncupato, 
et  a  Firmilianc.  Eandem  prseterea  do- 
xologiam  frequentatam  primis  duobus 
ecclesiffi  saeculis  patet  ex  constit.  apost. 
nuncupatis  lib.  8,  cap.  12,  et  rursum  ibi 
cap.  13,  et  alibi  passim^  cf.  apud  Cote- 
lerium  SS.  patrum ,  qui  temporibus  npo- 
stolicis  floruerunt  etc.  Antuerpite  1698, 
vol.  I,  pag.  199  et  seqq.  Joan.  Bingham 
orig.  sive  antiq.  eccles.  vol.  5,  lib.  13, 
cap.  2,  §.  1  et  seqq.  innuinera  exempla 
profert  ex  remotissima  antiquitate  istius 
universalis  usus  penes  christianos;  cf. 
S.  Joan.  Damasc.  in  epist.  ad  Jordan. 
de  hymno  trisagio  n.  6,  ubi  plura  le.tu 
digna  habentur  de  recepta  in  ecclesia 
doxologia. 

2)  Vid.  epist.  Alexandri  episc.  alexan- 
drini  ad  Alexandrum  episc.  constantinop. 
apud.  Theodoretum  A.  eccl.  lib.  1,  cap. 
3,  Euseb.  h.  eccl.  lib.  3,  cap.  27,  28, 
Hieronym.  Prolog.  in  Matth.  ed.  Vallars. 
tom.  vii,  pag.  5.  Cf.  Petavium  de  trinit. 
prcef.  cap.  2,  §.  1. 

3)  Cf.  Petav.  ibid. 

4)  Unitarii  omnia  symbola  antiquare- 
jiciunt,    ac  prssidium  suum  omne  con- 


250  TRACTATUS   DE   TRINITATE, 

siae;  nec  non  alla  fidei  professio,  quae  edita  est  a  patribiis  ale- 
xandrinis  in  epist.  synod.  ad  Paulum  samosatenum ,  in  qua  ex- 
posito  fidei  dogmate  cum  liodierna  fide  consentaneo  de  Filii 
divinitate  ac  de  Trinitate  testantur,  ita  et  praedicasse  SS.  pa- 
tres,  et  sibi  confitendum,  profitcndumque  tradidisse  *);  tum 
deinde  synodus  prior  antiochena  adversus  eundem  Paulum 
coacta,  in  qua  emittitur  verbis  his  de  SS.  Trinitate  fidei  profes- 
sio :  decrevimus  fidem  scripto  edere^  et  exponere,  quam  a 
principio  accepiinus ,  et  habemus  traditam,  et  servatam  in 
catholica  ecclesia  usque  in  hodiernum  \diem  a  beatis  aposto- 
lis  . . .  esse  unum  Deum  in^enitum  ...  et  Filium ^enitum,  uni- 
genitum ,  sapientiam ,  et  verbum  ac  virtutem  Dei  ante  scecu- 
la,  non  prcBcognitione ,  sed  substantia ,  et  hypostasi  Deumy 
Dei  Filium  etc.  concluditur  autem:  et  omnes  ecclesiw  ca- 
thoiicw  nobiscum  consentiunt  ^).  Huc  demum  refertur  fidei 
professio  S.  Gregorii  Thaumaturgi,  quam  refert  in  ejus  vita  S. 
Greg.  Nyss.  quae  ita  se  habet:  Unus  Dominus,  solus  ex  solOy 
Deus  ex  Deo  .  .  .  Filius  verus  veri  Patri  .  .  .  Unus  Spi- 
ritus  Sanctus  .  .  .  Imago  Filii,  perfecti  perfecta;  Trini- 
tas  perfecta,  (fua;  gloria,  (sterniiate,  ac  regno  nec  divisa  est 
nec  aiienata  ^).  Et  haec  sufficiant:  ex  quibus  discimus;  1"  quae- 
nam  fuerit  germana  fides  ecclesiae  tribus  prioribus  ecclesiae  sae- 
cuhs  circa  mysterium  SS.  Trinitatis:  2°  hanc  fidem  ab  apostohs 
ad  ecclesias  traditione  pervenisse. 

stituiint  in  syrabolo  romano ,    quod  siia  ayiot  nari^t?,  xal  Tra^E^omav  Tj/jiZv  6ju,o?.o- 

simplicitate     se     commendet     et    unice  yelv,  nalTtiieveiv.  (in  bibliotli.reler.  pntr. 

proponat  fidem  in  Deum  Patrem,  etFi-  groic,  lai.  tom.  1,  pag.  275)  et  in  frngm. 

lium    ejus    unicum   Dominum   nostrum  mlv.  mbellian.  n.  3,  concludit  „ita  scili- 

conceptum  de  Spiritu  Sancto ,  cum  c;b-  cet  divina  Trinitas  et  sanctx  monarchiae 

tera  qua;  liuic  symboio  addlta  sunt  non  pnjedicatio  integra  scrvabitiir :  Ovxm  yaQ. 

apostoiis    sed    patribus    platonicis    sint  av  *al  fj  &eia  r^iac;  /.al  ro  ciytov  xriQiiy/M 

tribuenda;   ita  quidemSimon  Episcopius  r^?  fiovaQ/iag  6'iaoo')^oiro.  Apud  Atlian. 

lib.  4,  111.1111.  cap.  23  et  seqq.  At  perpe-  de   decretis   n.    2 ',  pag.  1,    o/jp.  tom.  1, 

ram.Symbolum  enim  apostolicum  etiam  pag.  231,  edit.  Pnr.  1698,   atque  in  bibl. 

prout  jacet  evertit  omnem   impietatem  Gdlluiidi,  toin.  iii,  pag.  5'i0. 

unitariorum.    Quid   est  enim  crede.re  in  2)  Kai  naaai    al    xad-ohy.al  iy.xlrjoiat 

Deum  Patreai,    in  unicum  ejus  Filium ,  ovnfpiDvovacv  ri/dv.    coll.  conc,    a/j.  Lnbb. 

et  in  Spiritum  Sanctum,  nisi  credere  in  ,7,  7  coll.  446. 

tres    personas    distinctas?    Cum    Deus  3)  El?  xvqio?  ^iovo?  ix  /lovov,  Oeoc  i* 

dicatur  Pater  et  Jesus  Christus  ejusFi-  Oeov  ...  176?  dXijOivov   nar^o?  do^aroc 

Yius,  nonne  pnedicatur  unitas  natur»  in  do^drov,  xal  d(p&d^ro?  d^&d^rov .. .  Kal 

Patre  et  Filio,   si  accipiantur,  ut  acci-  «V  nvfv/ia  ayiov  ...elxMv  rov  viov,reXdov 

pi   debent,   in    sensu   obvio    et    absque  re}.eia,rQia?reXeia  do^jj  xal  ai6t6rr]ri,xai 

giossis  et  explicationibus    unitariorum?  ^aatXeia  /Lit]  fie^ii^o,iiivt],  fitjde  dnakkor^io- 

Addo  fidelfts  prius  bene  instructos  fuis-  1'^"''?.  apud  Grejc- Nyss.  '"  *'j"s  vita  toin. 

se   circa  verum    scnsum   symbali  ante-  iii,  pag;.  5'iG,  qui   refert  boc   symboluin 

quam  ad  baptisinum  admitterentiir.  itianu  ipsius  exaratiim  in  ecclesia   neo- 

1)  Vid.  Epist.   S.   Dionys.   episc,  nlex,  ca?sariensi   asservari,    ct   ad   plebis    in- 

adversus.  Puulum  snmosnt.    Sic   vero   se  structioncin  quotidiano  usu  celebrari.  Cf. 

habent    ejus    verba    post  expositain  do-  annot.  Ernest.  Grabe  ad  de/ens.  fideiNi- 

ctrinam   Trinitatis    ac   divinitatis    Verbi  cten.  Oeurf/.  BuUi  in  sect.  2,  c.  12,  §.  4. 

et  Spiritus  Sancti  „et  sic  confessi  sunt  Huic  addi   potest  symbolum  quod  ex- 

cum  (Verbum)  sancti  patres  et  ut  con-  tat  in  const.  npost.   Jib.    7,   cap.  '-l,  apud. 

fiteremiir  ac  crederemus  nobis  tradide-  Coleler.  loC.  cit, 
runt:  Kal   ovtw?    ojfiokoyrjoav    autov    oi 


CAP.    II.   DE   TRIXITATE   PERSONARUM.  251 

105.  III.  Martyrum  confessiones  non  niinus  illustre  documen- 
tum  suppeditant  receptae  fidei  de  SS.  Trinitate  in  universa  ec- 
clesia.  Omissis  igitur  quae  expresse  et  direcle  spectant  ad  divi- 
nitatem  Filii ,  de  qua  inferius,  in  actis  MM.  Lugdun.  qui  passi 
sunt  an.  17,  M.  Aurelii  legitur,  quod  S.  Epipodius  haec  verba 
profuderit  coram  praeside,  qui  os  martyris  elidi  pugnorum 
ictibus  jusserat;  Christum  cumPalre  ac  Spiritu  Sancto  Deum 
esse  confiteor ;  atque  in  actis  S.  Polycarpi,  qui  non  solum  ab 
upostolis  edoctus  et  conversatus  cum  multis  ex  eis  (ut  ait  S. 
Irenaeus)  qui  Dominum  viderunt ,  sed  etiam  ab  apostolis  in 
Asia ,  in  ea ,  iiuce  est  Smyrnis ,  ecclesia  constitutus  episco- 
pus  ...  hic  docuit  setnper,  quce  alt  apostolis  didicerat,  quw 
et  ecclesia  tradidit,  et  sola  sunt  vera ;  hic,  inquam,  in  oratione 
quam  ante  martyrium  fudit,  haec  habet,  propterea  et  de 
omnihus  te  laudo ,  te  henedico ,  te  glorijico ,  per  sempiter- 
num  ponfificem  Jesum  Christum  dilectum  Filium  tuurn  ;  per 
(fuem  tiln  cum  ipso  in  Spiritu  Sancto  gloria  nunc ,  et  in 
futura  soicula  smculorum.  Amen  i).  In  his  profecto  absque 
ambagibus  absoluta  confessio  habetur  et  trium  personarum  di- 
stincta  commemoratio  in  una  divina  essentia  subsistentium. 
Quid  ad  hacc  unitarii  et  rationalistae  cum  suis  metaphoris  et  pla- 
tonicismo  ? 

106.  IV.  Testes  praeterea  sunt  fidei  nostrae  ipsi  ecclesiae  in- 
fensissimi  hostes,  haereticos  in  primis  dico,  qui  tribus  priori- 
bus  rehgionis  christianae  saeculis  ab  ecclesia  expulsi  sunt.  Hos  in 
duas  classes  dispertior :  in  eos  nempe ,  qui  intemeratam  cum 
ecclesia  cathohca  fidem  de  Trinitate  servarunt  et  in  eos ,  qui 
eam  adorti  sunt.  Jam  vero  in  priorum  censum  veniunt  nazaraei, 
quorum  secta  antiquissima  est,  et  apostolis  coaeva,  nec  non  do- 
cetae  et  phantasiastae,  ac  gnosticorum  quamplures  sectae.  Ad 
aliam  classem  refero  ebionitas,  cerinthianos ,  Theodotum  co- 
riarium,  carpocratianos ,  gnosticos  reliquos,  Pauli  samosateni 
asseclas,  sabelhanos. 

107.  Jam  vero  primae  classis  haereticos  recte  sensisse  de  Tri- 
nitate ,  ac  divinitate  Filii  produnt  omnes  antiqui  scriptores,  qui 
eorum  errores  recensent.  De  nazaraeis,  praeter  Justinum,  Hie- 
ronymum  et  Augustinum,  qui  testantur  eos  recte  de  divinitate 
Christi  sensisse ,  et  hoc  nomine  praesertim  distingui  ab  ebioni- 
tis  2j^  testis  est  locupletissimus  auctor  recognit.  et  homil.  sub 
nomine  Clementis  Rom.,  cujus  jam  meminit  Origenes  ^).   Hic 

1)  Apud  Eus.  H.  E.  lib.  ^,  cap.  V4.  Cf.  Helmsladii  1737,  nonnisi  ante  saec.  ^,  eos 
Muraii.  opp.  cit.  lib.  2,  cap.  4,  Ruinart.    extitisse  autumat. 

acfn  vim.  xiacer».  3)  Tom.  iii,  in  Genes.  pftiloc.  cap.    22 

2)  Cf.  diss.  7.  Damascenic,  doclissimi  et  in  Matth.  xxvi,  6j  quod  quidera  eo- 
P.  Le-Quien  qui  copiosissime  pra;  carte-  rum  antiquitatem  demonstrat.  Scripti 
ris  eisrlt  de  nazaraeis,  ubi  in  antecessum  censentur  hi  libri  saec.  ii,  exeunte}  ac 
confutatus  est  Moshoemius,  qui  in  insti-  post  an.  170. 

tutionibus    hist.    ciiristian<e    antiquioris 


252  TRACTATUS   DK   TRIXITATE. 

igitur  auctor  qui  erat  ex  nazaraeis  *)  his  verbis  docet  unum  et 
eundem  cultum  SS.  Trinitati  adhibendum  esse:  ad  te  enim 
pertinet  ceterna  gloria,  laus  Pairi  et  t^ilio  et  Spiritui  San- 
io  in  omnia  swcula ,  amen  ^) ;  item  baptismum  conferri  ter 
heata  invocatione  nempe  trium  divinarum  personarum ,  ut  li- 
quet  ex  verbis  nuper  citatis;  tum  ex  iis  quae  ahbi  idem  auctor 
scribit.  Ad  ultimum  autem ,  inquit  Petrus  ♦  admonui  eos ,  ut 
priusquam  progrederemur  ad  gentes  prcedicare  eis  agnitio^ 
nem  Dei  Patris,  ipsi  reconciliarentur  Deo ,  suscipientes 
Filium  ejus.  Aliter  enim  nullo  modo  eos  ostendi  posse 
salvari;  nisi  per  Spiriius  Sancti  gratiam  irince  invocatio- 
nis  dilui  baptismate  properarent  ^).  Docetas  autem  et  phan- 
tasiastas,  ac  ahas  gnosticorum  sectas  solam  detraxisse  Cnristo 
humanam  naturam,  quod  Deo  indignam  putarent,  testes  sunt 
S.  Irenaeus  ^),  Clemens  Alex.  ^),  TertulHanus  ^),  Origenes  '), 
Pamphilus  in  apologia  ipsius  Origenis  ®),  Novatianus  ^),  ut  cae- 
teros  recentiores  praetermittam ;  ergo  haeretici  isti  omnes  prae- 
ter  Patrem  aham  agnoscebant  in  Deo  personam:  sed  praeterea 
Trinitatem  agnovisse  et  admisisse  nobis  concedunt  ipsi  unitarii, 
qui  viderunt  hos  haereticos  sibi  non  favere,  et  principes  esse  vo- 
lunt  nescio  cujus  Trinitatis  allegorice  fingendae  ^^).  Cum  autem, 
ut  ahbi  a  nobis  observatum  estii),  haeretici  illa,  in  quibus  no- 
biscum  consentiunt,  nonnisi  ab  ecclesia,  a  qua  vel  discesserunt 
vel  expulsi  sunt,  mutuati  fuerint,  totidem  testes  sunt  fidei,  quae 
obtinebat  in  ecclesia  ea  aetate,  in  qua  ab  ea  divisi  sunt.  Divisi 
porro  sunt  plerique  ex  recensitis  haereticis  ab  ecclesia  cathohca 
vel  sub  ipsis  apostohs,  vel  paulo  post;  ergo. 

1)  Cf.  Maran.  lib.  2,  cap.  7,  §.  4.  tionis,  id  est,  primus  eam  ad  sensum 

2)  Hom.  3,  cap.  72.  2ov  ya(j  i^cv  Soia  contemplalionis  et  myslerii  pxtulit."  Si 
atwfto?,  v/4.v6<;  TKxtQi  xcci  dyiu)  Ttvevfiatt  quidem  isti  nesciunt  ubi  pedem  (ijfant  al- 
«?  tovg  ovfiTzdvra?  aloiva? ,  dfiijv.  que  consistant.  Csterum  liaereticos  istos 

3)  Ihid.  cum  dis.<i.  cit.  Guillelmi  Be-  omnes  non  secus  ac  valentinianos,  ipsos- 
veregii  de  trina  immersione.  que  manichseos  ostendit  Maran   loc.   cit. 

4)  Lib.  3.  rtrfr,  Hteres.  cap.  17  et  18  recte  de  divinitate  Verbi  sensisse  acso- 
ed,  Masstieti.  luni  circa  humanitatem  Christi  errasse. 

6)  Pcedag.  lib.  2,  cap.  8.  His  si  addatur ,   Praxeam  ejusque  as- 

6)  In  lib.  cont.  Mnrc.  seclas   accusasse   catholicos  tritheismi » 

7)  In  Jonn.pag.  154,  vol.  2,  edit.  Hue-  eo  quod  ipsi  tres  personas  distinctas 
tii  Colon.  1685.  colerent,    teste  Tertulliano  cont.   eund. 

8)  In  bibl.  pp.  Gallnndi  tom.  iv,  pag.  cap.  3,  scribente  „Duos  et  tres  jam  ja- 
23  et  seqq.  ctitant  a  nobis  (catholicis)  priedlcari,  se 

9)  Lib.  de  Trin.  cap.  18.  vero    unius    Dei    cultores    prasumunt: 
10)  Cf.  Maran  lib.    2,   cap.  8.  Etenim    quasi  non  et  unitas  etc."  habetur  inelu- 

auctor  Irenici  irenicorum  Simonis  nus^as  ctabile  testimonium  receptte  apud  catho- 

Just.ino  fucum  fecisse  declarat.  Si   au-  iicos  fidei   de  unitate  naturje  divin.TB  et 

ctor  platonismi  retecti  fatetur  gnosticis  trinitatis  personarum ,  ut  enim  ibid.  ex- 

Verbum    praeexistens    placuisse  pa":.  25  plicat  Tertull.  cap.  2,  tres  sunt  ?<«jm.v.«<6- 

alibi  vero,   nempe   pajj.   74  cerinthianis  stantite  et  unius  status ,  et  nnius  potesta- 

hunc  platonicismum  adscribit,  postea  ve-  tis-;   quia  unusDeus,   ex  quo   (tres)  in 

ro  pag:.  379  adscribit  Marco  ajens  „Va-  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti 

lentinianus  Marcus ,  ut  discimus  ex  lib.  deputantur." 

1,  Ireniei  cap.  12,  auctor  est  allejaforicae  il)  Tract.  de  veru  relig.  pag,  2,    prop. 

de  Jesu  Christi  conceptione  interprela-  5,  n.  96. 


f- 


CAP.   II.  DE   TRINITATE   PERSONARUM.  253 

108.  Nunc  facile  est  id  ipsum  concludere  ex  iis  liaereticis,  qui 
apostolicam  fidem  de  Trinitate  labefactare  ac  corrumpere  nisi 
sunt.  Ex  his  tria  habemus  1"  quod  eam  adorti  fidem  fuerint, 
quae  in  ecclesi^  obtinebat,  ahas  eam  minime  impugnassent,  ne- 
queut  haeretici  et  novatores  fuissent  ab  eadem  expulsi:  2"Quod 
adeo  firma  esset  etuniversalis  antiqua  haecfides,  ut  nullos  ferme 
sectatores  nacti  fuerint  harum  haereseon  architecti ,  et  vix  natae 
defecerint,  vel  in  tenebris  dehtuerint  i) ;  3"  quod  eorum  impu- 
gnatores  ipsis  opposuerint  perpetuam  contrariam  traditionem, 
et  consensum  omnium  ecclesiarum,  ita  ut,  ne  detegerentur 
ipsorum  errores,  nonnisi  clancuhim  et  inter  verborum  ambages 
eos  proponerent  2).  Sectae  igitur  omnes  antiquae  sive  illae,  quae 
intactam  SS.  Trinitatis  fidem  retinuerunt  sive  illae ,  quae  contra 
ipsam  insurrexerunt,  totidem  testes  sunt  fidei,  quam  a  Christo 
et  ab  apostohs  ecclesia  cathohca  incolumem  servavit  usque  ad 
nicoenam  synodum,  quaeque  a  nicoena  synodo  ad  nos  usque  per- 
venit  de  tribus  divinis  ac  distinctis  personis  in  eadem  essentiae 
unitate. 

109.  V.  Sed  testes  prseterea  sunt  ipsi  judaei  et  pagani.  Ete- 
nim  semper  in  eo  controversiae  cardo  fuit  interchristianosetin- 
ter  judaeos  et  paganos,  quod  judaeis  fuerit  scandalum  praedi- 
catio  Dei  crucifixi,  ^entibus  autem  stultitia,  ut  patet  ex  episto- 
la,  quam  adversus  ludaeos  scripsit  Barnabas,  seu  saltem  anti- 
quissimus  auctor  sub  ejus  nomine,  ex  dialogo  S.  Justini  cum 
Tryphone,  qui  hoc  perpetuo  objicit;  ex  dimcuhatibus ,  quas 
promovet  ex  persona  judaei  Celsus  hb.IIOrigenis  contraipsum; 
quod  spectat  ad  ethnicos  ex  disputationibus  Arnobii,  Cypriani, 
TertuUiani,  Lactantii  etc.  adversus  eosdem,  ex  irrisionibus  et 
exprobationibus  praesidum,  dum  martyres   ab  hac   insania,  ut 

1)  SoU  enim  ebionxi  ab  initio  ex  hae-  re  similitudinem  sermonis,  qui  obtinet 
reticis  divinitatem  Christi  negarunt,  pau-  in  ecclesia  catholica,  ne  si  aperte  tra- 
ci  oninino,  quique  numerari  poterant,  derent  novitates  suas,  statim  in  ipso  e- 
et  sic  permansissent  nisi  identidem  ean-  xordio  catholicorum  impetu  opprimeren- 
dem  impietatem  instaurassent  Paulus  tur.  Hoc  verum  factum  prscise  etiam 
samosatenus,  aliique  obscuri  haeretici  novimus  ab  hsreticis  antiquis  doctrinam 
qui  vix  noli  essent,  nisi  Arius  ut  vide-  de  divinitate  Christi  vel  Spiritus  Sancti 
bimus,  cum  asseciis  suis  totum  iterum  labefactare  tentantibus.  Errores  enim 
turbasset  christianum  orbem.  Certe  cum  suos  quibusdam  veluti  inte^umentis  ob- 
Paulus  samosatenus  novitates  suas  ob-  volvebant,  tum  ut  episcopos  et  presby- 
truderet,  patres  conc.  antiocheni  ut  te-  teros  laterent,  tum  ut  imperitis  vene- 
statur  Euseb.  lib.  6,  cap.  30,  scripserunt  nuni  suum  callide  proplnarent"  et  pro- 
ad  omnes  provincias,  et  antequam  da-  pter  hoc,  inquit  presbyter  apostolorum 
mneretur,  sex  episcopi  conati  sunt  lite-  discipulus  apud  Irenxum  lib.  4,  cap.  32, 
ris  niissis  euui  ab  errore  revocare.  In  hi,  qui  alienas  doctrinas  inferunt,  ab- 
hac  epistola  sic  de  omnium  ecclesiarum  scondunt  a  nobis  quam  habent  de  Deo 
consensu  g^loriantur:  „omnes  ecclesise  sententiam,  ne  victi  salvari  pericliten- 
calholic  B  nobiscum  consentiunt"  et  hsec  tur."  Quamobrera  recte  concludit  Maran. 
quidem  sxc.  iii.  lib.  2,  cap.  5,  §.  4.  testes  sunt  ipsi  hae- 

2)  Exploratum  est  haeretioos  et  nova-  retici  doctrinam  apostolicam ,  qusabeis 
tores  onmes  quovis  tempore  etsi  novita-  nefarie  violata  fuerat,  omnibus  catholi- 
tem  in  doctrina  inducere  tentarent  vei  cis  sive  doctis  sive  indoctis  ratam  et 
tentent,  alTectasse  tamen  atque  affecta-  exploratani  esse. 


254  TRACTATUS    DE   TRINITATE. 

ipsi  vocabant,  retractarent.  Sed  pr^eclarissimum  documentuni 
communis  hujus  fidei  inter  christianos  illud  est  quod  exhibet 
Lucianus,  seu  quivis  ahus  est  auctor  dialogi  qui  P/iilopfitris  in- 
scribitur  *),  hic  enim  christianorum  mysteria  et  catechumeno- 
rum  instituendorum  rationem  satis  apte  describit.  In  hoc  por- 
ro  inducitur  Critias  jurans  per  varios  ethnicorum  Deos,  quos 
respuens  Triephon,  vult  ut  Critias  juret  per  Deum  alte  re- 
^nantem ,  magnum^  immortalem ,  Filium  Patris,  Spiritum  ex 
Patre  procedentem,  unum  ex  trihus,  et  ex  uno  tria  ^):  haec 
tu  Jovem  puta ,  hunc  existima  Deum  ^) ,  quibus  verbis  aper- 
tissime  continetur  christianorum  fides  de  tribus  personis  di- 
stinctis  in  eadem  divina  essentia  subsistentibus,  et  per  quani 
ab  ethnicis  ipsi  discrepabant. 

110.  VI.  Testes  patres  singillatim  sumpti.  Cum  vero  conten- 
dant  unitarii  Justinum  M,  utpote  Platonis  institutis  enutritum 
omnium  primum  hanc  personarum  Trinitatem  in  ecclesiam  in- 
tulisse,  ac  omnes  infecisse  *),  ut  ostendamus  eos  impudentis- 
sime  esse  mentitos  patres,  et  scriptores  in  medium  afFeremus 
Justino  anteriores.  Anterior  itaque  Justino  est  auctor  epist.  S. 
Barnabae  inscriptae,  hic  porro  vocat  Christum  Dominum  orbis 
terrarum ,  cui  dicit  Deus  ante  constifutionem  mundi :  facia- 
mus  hominem  etc^)  et  rursum  affirmat:  Deum  non  venisse 
vocare  secundum  personam ,  sed  super  quos  Spirilum  prw- 
paraverat  ^) ;  et  en  tres  personas:  Patrem  qui  dixit  Filio  facia- 
mus,  et  Fihum  vocantem  eos ,  super  quos  Spiritum  S.  praepa- 
raverat,  et  quidem  consubstantiales,  cum  Filium  Dominumseu 
Deum  vocet  subsistentem  in  sinu  Patris,  et  Spiritum  S.  prae- 
paratum ,  seu  missum  a  Filio.  Anterior  Justino  est  Hermas,  qui 
dicit  iniium  Dei  omni  creatura  antiquiorem  esse ,  ita  ut  in 
consilio  Patri  suo  adfuerit  ad  condendam  creaturam  "^) ,  et 


1)  De  auetore  hujus  dialo§:i  mag:na  Alia  testimonia  judxornm  et  ethnico- 
est  inter  eruditos  controversia.  Sunt  rum  cfr.  apud  Maran.  lib.  2.  cap.  2, 
enim  qui  Luciano  anteriorem  faciunt  j  4)  Ita  quidem  auctor  platonismi  re- 
alii  protrahunt  usque  ad  aetatem  Juliani  tecti  Stepti.  Curcellaeus  in  t/unterH.  <liss, 
imperatoris,  futilibus,  ut  nobis  videtur,  Clericus  o;/.  cit.  aliique  passim  socinia- 
conjecturis,  ducti  ul  Gesnerus  in  diss.  ni,  quibus  assentiuntur  rationalistse  ut 
mox  citanda.  Alii  volunt  esseipsuniLu-  Wegsch.  §.  88. 

cianum.  Cfr.  Dissertat.  Mntlhiw  de  teln-  5)  C.  V.  Cfr.  dehoc  testimonio  Georg. 

te  et  auctore  itialogi  Lucianeei ,  qui  phi"  Bull.  defensio  futei   nicatnte   sect.  i.  cap. 

lopatris  inscribitur  ad  calcem  vol.  3.  opp.  2.  §.  2.  vol.  i.  fol.  Loml.  1703  cum  nn- 

Luciani  edil.  Joan.    Frid.   Reiizii  Am-  notntis  Joan.  Ern.  Grabe ,  ubi  plura  alia 

stet.  1743.  ex  eadem  epist.  in   rem   nustram   testi- 

2)  Ethnico  homini  hxc  permittendaet  mouia  proferuntur. 

irrisori  christianorum.    CiBterum  catho-  6)  Cap.  19.  -Sic  in  gr.  textu  hasc  ver- 

lici  non  dicunt  tria  sed  tres.  ba  sonat :    oxi  rjk&ev  ovx    ini  n^oaomov 

3)  'YrpifiiSovta,  ^eov,  fiiyav,  cififi^otov,  Kakiaai ,  akk  ov;  x6  nvevt*.a  iixoifiaae.  In 
ov^avioiva ,  vlov  nat^o? ,  nvevju,a  ex  na-  nonnullis  enim  hujus  epistol;e  partibus 
tq6<;  iy.no^evo/itvov ,  ev  i»  r^twv,  nai  i^  originalis  textus  desideratur,  nec  supe- 
evo?    Xfiia,    TavTa    vo/^ii^e    Zijva,    xovd'  rest  nisi  versio. 

'^yoi  &e6v.  n.  12.  7)  Lib.  3.  simil.  9.  cap.  12.  in  bihl.  pp, 

Gall.  tom.  1. 


CAP.   II.    DE    TRINITArE    PERSOxXAUUM.  255 

paulo  111  fra  memiiiit  Spiritus  S  subdeus  (lui  crediderunt  Deo 
per  Filium  ejus  induti  sunl  Spirifum  liunc  *).  Aiiteivit  Ju- 
stiiium  S.  Clemens  Rom.  f^nvivit,  iiiquit,  Deus  et  Dominus 
J.  C.  et  Spiritus  S.  ^)  tum  deatus  vir,  (/ui  cognoscit  Putris 
(lonum  per  processionem  sdnciissimi  Spiritus  ^)  qui  rursum 
in  ep.  I.  ad  Cor.  cap.  II,  meminit  passionis  Dei  et  elTusionis  Spi- 
ritus  Sancti.  Pra3cessit  S.  Justinum  Polycarpus,  cujus  superius 
luculentissimum  testiinonium  de  SS.  Trinitate  posuimus;  prae- 
cessit  S.  Ignatius  M. ,  qui  in  ep.  ad  magnesianos  scribit:  stw 
dete  iffitur  ut  confirmemini  in  dogmatibus  Domini  et  aposto- 
lorum  . .  .  in  Fiiio  et  Patre  et  Spiritu  Sancto  '■*)  et  rursuni 
Subjecti  estote  episcopo  et  vobis  mutuo ,  ut  Jesus  Chri.stus 
Patri  secundum  carnem^  et  apostoli  Chrlsto  et  Patri  etSpi- 
ritui  *).  Anteriora  sunt  S.  Justino  acta  martyrii  ipsius  S.  Igna- 
tii,  quae  clauduntur  bac  ratione,  cursum  perfecit  (Ignatius)  in 
Chri.sto  Jesu  D.  N.  per  quem  et  cum  quo  Patri  gloria  et 
potentia  cum  Sancto  Spiritu  in  siecula.  Amen  ^),  qiiibus  pro- 
fecto  non  poterat  clarius  dogma  adstrui  SS.  Trinitatis. 

111.  His  accedit  auctor  carminum  sybillinorum ,  quae  ci- 
tantur  a  S.  Justino.  Porro  vetustissimus  ille  scriptor  lib.  VII 
haec  habet 

„Potens  genitus  est  Verbum  Patri,  et  Spiritu  Sancto 
Carnein  indutus ,  cito  evolavit  in  Patris  domos  ')." 

112.  Demum  caeteris  omissis  quod  impudentiam  unitariorum 
frangit,  ipse  est  S.  Justinus,  qui  de  se  referens,  quod  a  sene 
presbytero  cui  acceptam  refert  conversionem  suam,  didicerit 
Spiritum  Sanctum  regiam  mentem  esse,  qua  anima  humana 
non  exornata  Deum  videre  non  potest:  tum  Christum  verum 
et  aeternum  esse  Dei  Filium  a  prophetis  denuntiatum  una  cum 
Patre  invocandum  ^). 

113.  VII.  Demum  testes  hujus  veritatis  vel  invitisuntipsiuni- 
tarii  ac  rationalistae  sua  ipsa  agendi  ratione,  nam  in  primis  no- 
bis  dant  a  niccenae  synodi  aetate  universam  ecclesiam  pervasisse 
doctrinam  de  SS,  Trinitate ;  cum  autem  perspicua  a  catholicis 
adducta  essent  documenta  fidei  nostrae  niccenae  synodo  ante- 

1)  Ibid.  cap.   13.  aXktjXoK;,    w?  'Itjoov?   X^i^oi;  rqi  nat^i, 

2)  Apud.  S.  Basil.  lib.    de  S/Jtr.  San-     xaxd  od^xa ,  xai  ol    anogoXoi   tui    X^t^m 
C/o  cap.  29.  n.  72  pag.  61    toni.   m.  opi).     xai  xw  nat^i ,  xai  toi  nvevfiatt. 

edit.  Maar,  6)  Cap.  7.  TeXetMoavti  is^o/nov  iv  X^t- 

Z7J  o  &eo? ,  xai  o   xv^tog    Irjaovg  X^t-  ?•&<    'itjaov  to)  xv(jio>  •^/uolv    dl  ov  xai  fied^ 

j-os',  xai  to  aytov.  ov  tw  nat^i  1]  cTdfa  xai  to  x^dtoi  avv  tm 

3)  Maxafjioq  av^^   o  ytvo)axo)v   tijv  tov  dyio)  nvev/iatt  et?  aiwvag.  'Ay^v. 
nat^oi;    doatv   61   ixno^evaeox;  tov  nava-  7)  Av&ivttj?  yeveto  koyo)   nat^oi;  (vel 
Yiov  nvexffiato<;.  Inter  fragm.  in  bibl.  pp.  iit  corrigit  Maran  yevvdto  Xoyoi;  nat^i) 
Call.  pag.  k'i.  toni.  i.              ^  nvevinatt  rf'  dyio)  2o)/iarte  dvadftevoi  Ta- 

4)  Cap.   13.  ^novdd^ete  ovv  ^efiato^O-fj-  /t)?  intato  nat^oc;  eit;  otxovi: 

vat  iv  tolg  'Joy/iaaiv  tov  xv()iov,  xai  tCv  Plura  alia  ibid.  vid.  testimonia  quiein 

ctno^oXiriv ...  iv  vi^  xai  nat(ji  xai  iv  nvev-  eandeni    doctrlnani    conspirant,    lib.   2. 

A««f».          ^           ^  cap.  I.  §.  5. 

6)  Ibid.  'Ynoxdy^te  xw  imaxono),  xai  8)  V.  Dial.  cum.  Triph.  a  n.  4.  ad  7. 


256  TRACTATUS   DE   TRINITATK 

riora,  se  receperunt  ad  Justinum  M. ,  eumque  primum  hujus 
dogmatis  auctorem  ex  praeconcepto  platonismo  affirmarunt; 
cum  tamen  adhuc  luculenta  sint  documenta  Justino  antiquiora, 
recurrerunt  ad  nescio  quam  Trinitatem  ab  ebionitis  allegorice 
excogitatam:  sed  neque  hic  consistere  potuerunt,  opponenti- 
bus  cathohcis  documenta  virorum  apostohcorum,  qui  maxime 
ebionitas  exagitarunt;  tandem  deposita  larva  tradere  non  eru- 
buerunt  apostolum  Joannem,  ahosque  scriptores  sacrosexPla- 
tone  vel  saUem  ex  hebraica  cabahstica  doctrina  didicisse  dogma 
istud,  ac  praeconceptas  opiniones  suas  Christi  efFatis  afilnxis- 
se  1).  Ergo  nobis  dant  ab  apostohs  usque  ad  Justinum  M. ,  a 
Justino  usque  ad  nicoenam  synodum,  a  niccena  synodo  usquead 
nos  profluxisse  doctrinam  de  una  divina  essentia  ac  Trinitate 
personarum,  nunc  restat  inquirendum  an  socinianorum  ac  ratio- 
nahstarum  commentis  majoremtidem  adhiberedebeamusquam 
universae  ecclesiae,  quam  toti  antiquitati  sacrse  et  profanae,  jux- 
ta  dicta,  quam  ipsis  apostohs  et  evangehstis.  Ferant  ipsi  sen- 
tentiam. 

DIFFICULTATES. 

114.  I.  Obj.  1"  Patribus  apostohcis,  qui  quidem  sicut  pleri- 
que  prioris  aevi  christiani  Deum  Patrem ,  Filium  et  Spiritum  S. 
profitebantur ,  dogma  illud  de  Trinitate  plane  ignotum  fuit.  2** 
Sed  jam  inde  ab  ipsis  rei  christianae  primordiis  ahi  Jesum  pro 


1)  IVe  hsee  exag^g^erata   atque  atnplifi-  cellentiam    commendandani    ex    judso- 

cata  videantur,  proferam  ex  iisnonnul-  rum    et    alexandrinorum   et  palestinen- 

la  testimonia  ex  quibus  perversa  isto-  sium  de  virtutibus   seu  viribus  quibns- 

rum  rationalistarumsentiendiratioomni-  dam  divinis  sub  personarum  specie   co- 

bus  palam  fiat.  Sic  igitur  scribit  Weg-  gitatis  .  .  .  in  Jesum  transferrent,  quae- 

8ch.  §.  83.  „Joannes    quidem  postquam  que  pro  suo  quisque  ingenii  scientis  et 

alexandrinorum    judsorum    quibusdam  phantasise   modulo     aptissima    duxisset 

philosophematibus ,  quorum    vestiga  in  etc."SicBaumgarten-CrusiusB»6/,rA«;«/. 

ipso  V.  T.  atque  apocryphis  extant,im-  pag.  382.  inquit:  „Diversitasnotionisseu 

butus  erat,  magistri  summe    admirandi  idese  (quae  nempe  in  apostolis  reperitur) 

virtutem  ex  oculis   sublatam   sublimio-  dum  tamen  eadem  in  ipsis  viguerit  per- 

ribus  phantasi»  imaginibus  sic  exorna-  suasio  excellentise  Christi,  jani  ostendit, 

vit  etc."  apostolos  nec  intendisse ,  nec  potestate 

Huic    preeiverat    Paulusius   comment.  fuisse  donatos  hac  in  re  dogma  aliquod 

4  pag.  8  et    seqq.    Eichhorn.  Einle.it.  in  proponendi." 

das  N.  T.  seu  introil.  ia  lib.  N.  T.  ii.  158  Dum  haec  leguntur   in   profanis    istis 

et  seqq.  Bertold.    I.  Cliristologin  judwo-  hominibus  statim  mentem  subeunt,  qu;e 

rum  104  et  seqq.  et  Kuinoel  in  commeat.  S.  IreniBUs   lib.  3.  cont.  Hteres.  cap.  12. 

in  lib.  N.  T.  hist.  iii.  63   et  seqq. ,  qui-  de  antiquis  hxreticis  scribit,   quae  ap- 

hus  ideas  koyov  a  Philone  et  ab  Joanne  prime  quadrant  in  haereticos  nostri  teni- 

adumbratse,  si  non    plane    easdem,   si-  poris;  siquidem    idem  spiritus   omnium 

millimas  tamen,  substratas  fuisse  notio-  haereticorum  est,   ac  prsesertim    in  eo» 

nes,  ex   eodemque    V.    T.    et  librorum  quos    recensuimus    rationalistas"   puta- 

apocryphorum  fonte  profectas  plurimis  verunt,  inquit,  semelipsos  plusinvenis- 

jam  probatum  est.  se ,  quam  apostoli ...   et  apostolos  qui- 

Rursum  Wegsch.    85   „Luce   clarius  dem  tiilhuc  qufe  sunt  juri(£orum  sentien- 

patescit  scriptores   sacros   sancta  qua-  tes  annuntiasse  evangeliuni,   se  auteni 

dam  magistri  reverentla  commotos  esse  sinceriores    et    prudentiores    apostolis 

ut  ad  summam  ejus  virtutem  atque  ex-  esse." 


CAP.  If.  1)K  TRIMTATE  PEKSONARUM.  257 

hoinine  tantum  eximio  habuere,  quorum  iii  numero  sunt  ebio- 
nitae,  eosque  secuti  Theodotus  Byzantius  et  Artemon;  ahi  do- 
cetismum  prae  se  ferentes  (cf.  Joan.  IV,  2.  II.  Joan.  7.),  uti 
ffnostici,  qui  ad  cabahstarum  de  emanatione  quadam  virium 
divinarum  sententias  accessissent,  aeonem  sciiicet  vim  quandam, 
quae  a  divina  natura  promanasset,  cum  Jesu  conjunctam  fuisse, 
statuere  ^j.  Ergo. 

115.  Resp.  ad  1'",  DisU  Ignota  erat  terminologia  hujus  do- 
gmatis ,  trans.  dogma  ipsum ,  neg.  Voces  naturw,  personw , 
Trinitatis  etc.  serius  fortasse  inductae  sunt,  quod  non  abnui- 
mus;  neque  adhibitae  ab  ecclesia,  neque  in  usum  adscitae  apa- 
tribus,  nisi  cogentibus  haereticis,  quiconfusione  verborum  sum- 
niopere  delectantur  ad  facilius  proprias  novitates  ac  impieta- 
tes  propinandas;  ast  ex  hoc  inferre  non  licet  incognitum  fuisse 
dogma  ipsum,  eo  ipso,  quod  ut  adversarius  fatetur,  patres 
apostolici  ac  plerique  priorisaevichristianiprofessifuerintDeum 
Patreni  et  Filium  et  Spiritum  Sanctum,  quos  certum  est  ut 
Deum  habuisse,  et  distinxisse  tamen  Filium  a  Patre,  et  Spiri- 
tum  Sanctum  ab  utroque,  quin  divinitatem  multiphcarent,  in 
hoc  vero  praecise  dogma  consistit.  Ex  ignoratione  autein  termi- 
norum ,  seu  vocum  concludere  ignorationem  rei  perinde  esset 
ac  concludere  quempiam  ignorare  existentiam  Petri,  e.  g.  ac 
Pauli  eo  quod  eorum  nomina  ignoret.  En  dialecticam  rationa- 
listarum,  qui  apicem  sapientiae  attigerunt,  respectu  quorum 
caeteri  omnes  plebs  ac  populus  sunt  ^). 

116.  Ad  2'",  Di.st.  Et  ideo  quia  recederent  a  recepta  eccle- 
siae  fide  damnati  sunt  et  ab  ecclesia  expulsi,  conc.  quasi  dii- 
bia  esset  vera  ecclesiae  fides,  neg.  Eadem  nempe  ratione  ,  qua 
nefas  est  inferre  incertum  in  ecclesia  esse,  num  adulteria  alia- 
que  infanda  facinora  honesta  sint  nec  ne  ,  eo  quod  aliqui  me- 
thodistae  et  fanatici  negaverint  esse  inhonesta.  Talis  porro  est 
inductio  adversarii  nostri.  Addo  praeterea  memoratos  haereticos 
non  errasse  directe  contra  Trinitatis  dogma  sed  potius  contra 
divinitatem  Christi  Jesu,  eo  quod  negarent  Filium  Dei  assum- 
psisse  in  unitate  personae  humanitatem,  nec  ei  fuisse  conjun- 
ctum  nisi  in  baptismate ,  vel  quacumque  alia  ratione  sua  com- 
menta  exponerent,    ut  patet    ex  patribus,  qui    eos  impugna- 


1)  Ila  ■VVef^sch.  §.  8S.  refnr,  quid  tria  sint,  quae  tria  esse fid^^s 

2)  Apposite  S.  Angiist.  lib.  7.  r/e  Triii.  vera  pronuntiat,  cum  et  Patreni  non  di- 
cap.  k.  n.  7.  „Loquendi  causa  ,  inquit,  cit  esse  Filium  et  Spiritum  Sanctum, 
de  ineirabilibus,  ut  fari  aliquo  nio.lo  quod  est  donum  Dei  nec  Patreui  dicit 
posseuius,  qnod  etrari  nullo  modo  pos-  esse  nec  Filium"  et  n.  9.  «Quid  igilur 
bunius ,  dictuni  est  a  nostris  ^ruecis  una  restat,  nisi  ut  fateamur  loquendi  neccs- 
essentia,  tres  subsistent  a- :  alatinisau-  sitale  parta  haec  vocabula ,  cumopuses- 
tem  una  essentia,  vel  substantia,  tres  set  copiosa  disputatione  adversum  insir 
person;e...  et  dum  intellijjalur  saitcm  dias  vel  errores  haereticorum  .^"  Quod 
in  wnigmate,  quod  dicitur>  placuit  ita  quidem  ibidem  pluribus  exemplis  confir- 
dici ,    ut  diceretur  aliquid ,  cum  quaere-  mat,  et  rursum  cap.  6.  n.  11. 

T.  IV.  17 


258  TRACTATUS   DK    TRINITATE. 

riint  *),  et  nos  exposuimus  in  probationibus;  neque  adversa- 
rius  diffitetur,  ut  ex  allatis  ejus  verbi§  nonobscure  deprehen- 
ditur,  etsi  illorum  theoriam  non  satis  apte  ac  fidehter  ex- 
ponat  2). 

117.  II.  Obj.  1°  Sententia  vindicans  Filio  et  Spiritui  S.  hypo- 
stasin,  qui  tamenPatri  subessent,  praeeuntibos  Justino  M.  et  Theo- 
philo  antiocheno ,  qui  verbum  seu  Xoyog  ivdiaderov  n()0(poQiy.6v 
\immanens  et  prolatiUum)  distinguit,  Irenaeo,  Clementi Alex. 
doctrinae  de  emanafione  Verbi  et  Spiritus  Sancti  auctore  pra?- 
valuit.  2"  Haec  namque  duae  sententiae  praecipue  aevo  ante-nicoe- 
no  per  ecclesiam  maxime  propagatae  cernuntur.  Doctrina  au- 
tem  de  Trinitate  hypostaseon  a  Tertulhano  potissimum  ampli- 
ficata  atque  exornata  est  et  ab  Origene,  qui  notionem  genera- 
tionis  aeternae  proposuit,  itemque  a  Dionysio ,  episcopo  roma- 
no ,  qui  consubstantialitatem  Fihi,  scihcet  substantiam  Filii 
eandem  esse  cum  substantia  Patris,  ejusque  subsistentiam  in 
Patre  defendisse,  proximeque  adsententiamformulae  orthodoxae 
postea  definitae  accessisse  perhibetur  3),  3"  Caeterum  formulam 
hanc  pubhce  receptam  neque  scriptores  sacri  diserte  tradiderunt, 
nequeecclesiae  doctores  affinxerunt  ante  saeculi  III  exitum,  ^" 
quo  quidem  tempore  ad  paganismi  errores  suscipiendos  pro- 
cliviorem  fuisse  ecclesiam  constat  ^).  Ergo. 

118.  Resp.  Ad  1™,  Neg.  Hoc  est  gratuitum  mendacium.No» 
contrarium  ostendimus  in  probationibus,  quas  ab  aetate  apo- 
stohca  deduximus  usque  ad  S.  Justinum  et  Theophilum  ^).  Re- 
stat  propterea  explicandum  adversariis  ,  qui  factum  fuerit  ut 
nemo  catholicorum  restiterit  Justino  et  Theophilo,  restiterint 


t)  Cfr.  Petav.  lib.  7.  de   Jncarnntione  queitiadmorium  praediximns  eccksia;  el 

capp.  2.  et  3.  quidem  in  universiim  mundum  dissemi- 

2)  Cfr.  Maran  op.  cit.  lib.  2  a  cap.  7  nata,  dilitfenlei-  custodit,  quasi  unain 
ad  cap.  13,  ubi  fuse  ostendit  sectas  o-  domum  inhabilans:  el  similiter  credit 
hmes  totidem  testes  esse  receptae  in  uni-  iis,  videiicet  qiiasi  unam  animam  ha- 
versa  ecclesia  calholica  fidei  de  myste-  bens,  et  unum  cor,  et  consonanter  h£BC 
rio  SS.  Trinitatis.  prsdicat  et  docet,  et  trartit,  quasi  unum 

3)  Wegsch.  loc.  cit.  possidens  os.  Kam  etsi  in  mundoloque- 
H)  Ibid.  §.  97.  Iffi  dissimiles  sunt,  sed  tamen  virtus 
5)  Placet   ad   pleniorem   rationalista-  traditionis  una  et  eadem  est.   Et  neque 

rum  confutalionem  verba    hic   subjicere  hac ,  quae    in    Germania    sunt   fundalic, 

quibus   S.    Irenicus    teslatur   doclrinam  neque  lis ,  qu;E  in  Hiberis,    neque  h», 

Trinitatis   ab   universa   ecclesia   recep-  quse  in  Celtis  ,  neqiie  h»,  quieinOrien- 

tam    saec.    eccl.  n   et   iii   ab   apostolis"  te,  neque  hai ,  quar  in  Mgy^Xo,   neque 

ctenim,  inqnit  ,    lib.  i    cap.  10    ecclcsia  hje,  qua;  in  Lybia ,  neque   hae,    qua    in 

tametsi  per  universum  orbein  usque  ad  medio  mundi   constitutae    (Hierosol>ini- 

extremos  terr.-B  fines  dispersa  fidem  eam  tana  scilicet  aliaeque   in   Palestina   con- 

ab  apostolis  eoruinque   discipulis   acce-  stituts  juxta  veterem  christianorum  opi- 

ptam  ,  qua;  est  in  unum  Deuiii   Patrem  nionem) :  sed  siciit  sol  crealura  Dei,  in 

omnipotentem  ,  .  .  et   in    uniim    Jesiiiu  universo  mundo  unus  et  idem    esl;  sic 

Chrisliim  Filiuin  Dei  nostrae  salutiscau-  pivedicatio    veritatis,     uhiquc    lucet,  et 

sa  incarnatum  et  in  Spirituni  Sanctum,  iiluminat  omiies  honiines,  qui  volunt  ad 

qui  per   prophetas   Dei    dispensationes,  cognitionem  vcritatis  venire."   Sic  con- 

et  adventus  priEdicavit . . .  Hanc  prsdi-  tra  veteres  haereticos  Iren;eus. 
cationem  cum  acceperit,  et  hanc  fidem, 


CAP.    II.   DE   TRIMTATK    PKKSONAKUM.  259 

autem  Praxeae,  IVoeto,  Sabellio,  Paulo  samosateiio  ,  et  Beryllo 
bostreiisi  personas  confundentibus.  Nos  facile  id  explicanms, 
quia  nempe  primi  tradiderint  doctrinam  in  ecclesia  receptam , 
alii  innovaverint. 

119.  Irena3us  autem,  Clemens  Alex.  ac  TertuUianus  ideo  cla- 
rius  et  novis  formulis  expresserunt  vetus  dogma,  eo  quod  im- 
pui^naverint  novatores  ejusdem  dogmatis  hostes,  ut  fit.  Idem 
dicatur  de  Dionysio  romano,  qui  se  se  opposuit  Paulo  samo- 
sateno  eumque  damnavit;  prout  jam  damnatus  fuerat  a  syno- 
do  alexandrina ,  aliisque  duabus  synodis  antiochenis  adversus 
ilhus  impietates  ac  novitates  coactis  •). 

120.  Ad  2*",  iY<?y.  doctrinam,  seu  sententiam  patripassia- 
norum  unquam  per  ecclesiam  propagatam  cerni.  Vix  exorta 
est  ac  vix  innotuit  haec  ha^resis,  ut  undique  contra  ipsam  con- 
chimatum  sit.  Et  en  fraudem  dehcati  nostri  ralionahsta?  qui  in 
eodem  censu  collocat  doctrinain  cathohcam ,  et  doctrinam  illo- 
rum  nebulonum,  quasi  eadem  utriusque  ratio  fuerit. 

121.  Ad  3'",  Dist.  Scriptores  sacri  formulam  Trinitatis  di- 
serte  non  tradiderunt,  neque  ecclesiae  doctores  afhnxerunt  ante 
saecuh  III  exitum  quoad  sonum  materialem;  si  sermo  sit  de 
scriptoribus  sacris,  conc.  si  de  ecclesiae  doctoribus,  frans.^)\ 
non  tradiderunt  rem  poslea  formula  illa  expressam  ,  netf.  Con- 
troversia  autem  non  est  de  verbis  ,  nec  verba  malerialiter  insc 
spectata  sunt  objectum  hdei  nostrae,  sedres  per  verba  expres- 
sa,  dum  igitur  constat  de  re  et  sensu ,  quid  refert  si  formula 
serius  inducta  fuerit? 

122.  Ad  4'",  Neg.  supposilum.  Ridiculum  sane  est  dicere 
ecclesiam  procliviorem  fuisse  ad  paganismi  errores  suscipien- 
dos  sub  hnem  saec.  III  quando  innumeri  ex  ipsius  filiis  ne  se 
contaminarent  paganismi  erroribus  inter  acerbissimos  cruciatus 
sanguinem  et  vitam  profundebant  3),  Ridiculum  praeterea  est  ex 

1)  Vid.  collect.  conc.  aputl  Labb.  toni.  in  Trinitate  veruin  Patrem  quigenuitve- 
I.  col    827  lum  col.  831  832.  runi  Fiiiuin   unia^enitum ,  verum    Spiri- 

2)  Traiismisimus  quod  dicitur  de  vo-  tum  Sanctum  procedentem  ex  Patre  et 
ce  Trinitatix  non  ante  sajc.  iii  usurpa-  in  Filio  pernianenteni  elsjijvti  v/atv  «al  ncc- 
ta.  Verum  quidem  est  hanc  vocem  pri-  oiv  rol?  Tiis^ivovaiv  et<;  tvct,  Qtov  riketov 
nium  occurrere  apud  Theopiiilum  An-  tv  T^id^t,  dXrjdtj  nari^a,  yevvijro^ci , 
tioch.  swc.  in  scriptorenii  sed  non  in-  a).tjO-fj  viov  fiovoyev^ ,  dX>]&eg  nvevfia  ay- 
de  inferri  potest  vel  debet  hanc  vocem  lov  ey.no^evofievov  exnar^o^; ,  y.al  iv  vlui 
illum  omnium  primuiu  induxisse,  eo  did/ievov.  Haud  ignoru  ejusmodi  acta 
magis  quod  ipse  noii  nt  novam  proterat,  passim  rejici  ab  eruditis  tanquam  sup- 
sed  tanquam  usu  receptam  ac  tritain.  posilitia,  verum  et  iliud  scio  ab  aliiti 
Ex  hoc  ad  suniiiium  deduci  posset  pri-  eruditis  adhuc  ut  sincera  defendi,  nec 
niuni  documentuin  in  quo  hxc  vox  oc-  solum  a  catholicis  sed  et  ab  ipsis  pro- 
currit ,  pertinere  ad  s;ec.  iii  dixi  a<f  testantibus  Cfr.  Galland.  bibl.  pp.  toiii.  i. 
.sumnium.  Nemoenim  est  qui  nesciat  hanc  prulty.  cap.  '4.  illud  certum  est  esse  ino- 
vocem  occurrere  in  an:,i\s  S.  Anilrea;  apo-  numentum  antiquissimuiu  pertin^enssal- 
sioti  conscriptis,  ut  prajCertur,    a  pres-  tem  ad  sjbc.  iv. 

b^^teris  Acliajae  s;ec.  i  et  ii  in  his  vero  3)  Spectat  huc  quod  Faustus  niani- 
«ap.  I  lefjitur  „Pax  vobis  et  omnibus,  cha;us  objiciebat  catholicis ,  eos  vertis- 
qni  credunt   in  unum  Deum   pertectum     se  idola  gentiuiu  in  mart>i'es,  quos  vo- 

17  * 


200  TRACTATUS  DE  TRLMTATK. 

eo ,  quod  nova  formula  introducta  fuerit  ad  rom  antiquamma- 
i^is  determinate  exprimendam  concludere  id  fuctum  esse  e\ 
proclivitate  ad  errores  paganismi.  Hoc  cst  transire  de  genere  in 
gcnus. 

,  1 123.  III.  Obj.  Incognitum  ecclesiae  primordiis  nedum  formu- 
lam,  sed  et  dogma  ipsum  Trinitatis  plura  sunt,  quae  suadeant. 
Nam  1°  Tertullianus  Steculo  II  exeunte  de  Dei  Trinitate  quan- 
dam  doctrinam  plurimisnovam  et  heterodoxam  visam  esse  pro- 
fitetur  lib.  I,  adver.  Prax.  cap.  3,  „simplices  quiquc ,  scribit,  nc 
dixerim  imprudentes,  et  idiotse,  quaj  itiajor  scmpcr  creden- 
tliwi  pars  est  quoniam  et  ipsa  regula  fidei  a  pluribus  diis  sje- 
culi  ad  unicum  et  verum  Deum  transfert  .  .  .  expavescunt  ad 
cpconomiam^  numerum,  et  dispositionem  Trinitatis  ,  .  .  itaque 
duos  et  tres  jam  jactitant  a  nobis  pra^dicari,  se  vero  unius  Dei 
cultores  pra;sumunt."  Hinc  2"  factum  est,  ut  alii  Verbum  ipsam 
Dei  rationein  divjicvxint ,  seu  sapientiam  in  ipso  existentem  ut 
Athenagoras  in  legatione  pro  christianis^  Tatianus  in  oratio- 
ne  contra  grwcos,  et  Theophilus  antioch.  hb.  II  ad  Autolycum 
4;  3®  nec  nisi  paulatim  de  Christi,  seu  Verbi  natura  subtihus 
quairi  coeptum  est,  rarius  vero  de  Spiritu  Sancto,  ^"quem /;///- 
rimi  aut  vim  divinam,  aut  hypostasin  judicabant,  a  Fihoque 
Dei  non  satis  distinguebant,  ut  in  primis  Hermas  simil.  ver.  4 
seqq.  Justinus  M.  apol.  1,  n.  36.  Theophilus  loc.  cit.  pag.  335. 
Lactantius  instit.  div.  I.hb.IV6-9.  coll.  Hieronym.  epp.  ^9  et  65. 
Ouod  si  Origenes  Patrem,  Filium  et  Spiritum  Sanclum  tres  sin- 
gulares  censet  esse  hvpostases,  monet  tamen  opportune  Gueri- 
ke  ^).  diversae  eas  posuisse  dignitatis ,  ejusdem  vero  naturae  di- 
vina).  Hanc  autem  naturae  unitatem  innuit  tRntum ,  in  primisde 
SpirituSancto  obscurius.  Quare  ^^enxm  prcecafionem  (nQoaevxyv) 
Christo  non  deberi  ipse  Origenes  fusius  docet  hb.  cle  oratione. 
Ergo  2j. 

12^.  Resp.  Ne(/.  antec.  JVos  enim  contrarium  oslendimus.  A(t 
1"',  itaque  proh.  Dist.  doctrina  de  Trinitate  nova  visa  est,  et 
heterodoxa  ij^Xuvums  hwreticis,  cowc.  cathohcis,  we^.  Prcefatus 
enim  estTertuIlianus  cap.  II  doclrinam  catholicam  de  Trinitate 
ex  scriptura  et  traditione  priescribere  novitatibus  hajreticorum , 
et  loc.  cit.  affert  argumenta  patripassianorum,  qui  ea  ratione 
dicebant  novam  esse  de  Trinitatc  doctrinam,  qua  postea  pro- 
testantes  novam  dixerunt  ecclesiae  catholicae  doctrinam  de  sep- 
tem  sacramentis,  de  necessitate  bonorum  operum,  cajterorum- 
que  articulorum ,  quos  ipsi  utpote  emendalores  sacrorum  su- 
stulerunt  ^).  Una  semper  eademqueextilit  vafritieshaereticorum. 

tis  similibus  colerent.  Se<l  <le  liac  accu-  2)  Sic  Wejarsch.  §.  8S  n.  «. 

saiione,  ex  qua  iuculenter  palet  anliqui-  3)  Sic   enini   loquiliir  Tertull.  cap.  2. 

tas  cultus  sanctorum  in  ecclcsia  catliuli-  a(tr.  Prax.  „A  Patre   Spiriluiii  Sanclum 

ca  nempe  sflBC.  ni.  suo  loco  agemiis.  paracletum,  saiiitificaloreni  fidei  eorum, 

l)  De    scholee     nlfxnntlriiKf    cateche-  qui  crediint  in  Patrem  et  Filinm  ct  Spi- 

tic«  theologia  Hni.  \%'ib.  pag;.  211.  rttum  Sanclum.  Hanc  re^j^ulam  ab  initio 


CAP.    11.    UE    THJNITATF.    PERSO\AKUM.  2(»1 

Et  liic  novum  habetur  specimen  candoris  rationalistarum  in  au- 
ctoritatibus  quas  proferunt. 

125.  Ad  2"',  Disf.  Rationcm  dixcrunt  Uei  at  hypostaticam  ct 
subsistentcm  in  Patre,  conc.  absque  hypostasi  propria,  ne^. 
Nam  ipse  TertuUianus  in  hb.  cit.  Xoyov  vocat  rationem  Patris , 
sed  prajcise  adnotat  a  Patrc  distingui,  etsi  natura  idem  sit  cum 
Patre;  nec  aho  sensu  loquuntur  Athenagoras,  Tatianus,  etTheo- 
phihis,  ahoquin  non  posuisscnt  in  Dco  Trinitatem  et  expresse 
cam  nominat  Theophilus  ^). 

120.  ^^/3'",  /)«.y^Propter  novas  insurgentes  htereses,  trrms. 
quasi  ignorarent  veram  Christi  scuVerbi  naturam,  neg.  Nempe 
in  chu*iori  hunine  posuerunt  quod  exscriptura  ac  traditione,  ec- 
clesiarumque  consensu  acceperant.  Cujus  rei  veritatem  factum 
ipsum  ostcndit,  ut  enim  quaehbet  haeresis  adversus  ahquod  do- 
gma  prodibat  in  hicem,  statim  in  ilhimomnes  insurgebant.  Cum 
vero  serius  divinitatcm  Spiritus  Sancti  directe  ahqui  impuj^na- 
verint,  hinc  nonnisi  serius  eadem  ratione ,  qua  factum  est  de 
divinitate  Verbi  seu  Christi  ,  in  tuto  seu  inpropatulo  posuerunt 
divinitatem  Spiritus  Sancti,  in  quam  universa  semper  credidit 
ecclesia,  ut  ex  adductis  documentis  patet,  et  clarius  adhuc  ex 
dicendis  manifestum  het. 

127.  Af/  4'",  Ne//.  Imo  nemo  unus  ex  patribus  unquam  con- 
fudit  Spiritus  Sancti  hypostasin  cum  hypostasi  Fihi.  Non  inpri- 
mis  Hermas,  qui  in  objecto  loco  non  dicit  FiliuniDei  secundum 
hypostasin  esse  Spiritum  Sanctum,  sed  hlium  fundi,  cujus  ex- 
plicatur  simihtudo,  declaratesseSpiritum  Sanctum,servum  Acro, 

evan^elii   deciit\jsse,  etiain  ante  priores  nonnisi  siib  «.-«0111!  iii  exituin  inductam 

quosdaui  iio^reticosneduui  antePraxeatn  foruiulain  Trinitatis,  nunc   nobis   oppo- 

Iiesteriiiiui  probabit  tuin  ipsa  posteritas  nuntsiib  fiiieai  s.ec.  ii.  Tertiillianuui  ao 

onuiiuin  li.ereticoru^u,  quaui  ipsa  novel-  cii.satuui  Cuisse  novilatis  eo   quod  Triiii- 

litas  Praxe.e  hestenli    etc."  Poterant  ne  tateiu   induxerit.  Quomodo  ha;c  inter  se 

rationalist.e  iuipudentius  inentiri  ?  Ltau-  couiponantur  ipsi   viderint. 

tein  uiagis  paleat  eos    bona   fide    lecto-  1)  Lib.  2.  ail  Aululyc.  §    15.   scribens 

riiui  abuti,  juvat  proferre  ea,  qiiSB  post  „Siiniliter  tres  illi  dies,  qui   ante  lumi- 

citata    ab  advers.  verba  imuiediate  Ter-  naria  fuerunt  iuiaia^o  sunt  TiiH>taii.<:,De\, 

tullianu^  subdit.  „Se  vero  (haeretici  qui  ejus  Verbi,  ejusque  sapientiae."  '/2oai/'- 

h;tc  nobis  oppouunt)  unius  Dei  cultores  rw?  xal  «t  r^ft?  tiniQoti.  al  n()6  toiv  <i>o?^- 

pr.esuiiiuiit,  quasi  vero  iion  et  unitasir-  (><»v  yeyowlai,  rvnoi  tlalv  rrjq    TQiddov , 

ratioiialiter   collecla  (prout  coiligebatur  rov  d-eov ,  xai  rov  koyov ,  avrov ,  y.al  rtjt; 

a    Praxea   Sabellio  eoruuique   asseclis,  oo^pta?  «vroJ.  Et  hic  obiter  notetur,  quod 

qui  distinctionem  personarum  tollebant)  infra  uberius  ostendemiis ,    a  veteribujs 

ha^resiin  faciat,  et  Trinitas  rationaliter  Spirituin   S.    vucatum    interduin   fuisse 

exponsa   veiilaleui    conslilual,    uionar-  soineHtiHm. 

cliiitui,  inquiunt  teneuiusetc."  Hincper-  Trinitatis  vocein  post  Theophilum   u- 

git  disputare  adversus  hos,  quos  vocat  surpataiu  videmus  a  Oionysio  alex.  apud 

iiionnrcliiiiHos  et  quideui  ranissimos  cap.  Athan.  de  sent.  Dioays.  toui.  i.  pag.  255 

10  et   postea  seuiper  de  iisdein  loquens  et  apud  Basilium  de  S/nr.  Sanct.  cap.  29 

siii)  flnem  capitis  subdit  „poluit  (Deus)  opp.  toin.  iii.  pag.   61,  atqiie    a   Greg;u- 

Praxeaui  et  oiiines  Iwereticos  statim  ex-  rio  Thaumat.  eidem  Dion^sio  co£evo  in 

tinxisse  ,    non   tauien,   quia  potuit,  ex-  ex/wsit.  fiilei  et  ab  Origene  utroque  au-. 

iinxit,  Oportebat  enim  et  niilvos  esse  et  tiquiore  comment.  in  Matth.  tom.  xv    n. 

haiieticos."  Sed  notetur  prasterea  ratio-  31    edit..  Muur.    loni.   m     pag:.   fi^S  iet  a 

iialistaruui  incoliiurentia :  paulo  ante  ut  Clem.  Alex.    qui   Origene  vetustior  est 

vidimus  ex  obj.    n.  2  posita  opponebant  stromut,  lib.  5.  ^a^.liOedit.  Oxon.  I^IS. 


202  TKACTATUS  DE  TUIMTATK. 

seu  Verbum  servili  forma  indutum  esse  Fillum  Dei  *),  Atque 
hoc  ipso  in  loco  Ilermas  distinguit  tres  personas ,  Patrem  pos- 
sessorem  et  Dominum  fundi,  filium  cultorem  fundi,  et  Spiri- 
tum  Sanctum  filii  familias  personam  sustinentem  in  fundo,  seu 
in  ecclesia.  Non  Justinus ,  qui  loc.  cit.  solum  aftirmat  Verbo  Dei 
movente  sacros  scriptores  plura  locutos  fuisse  non  ex  persona 
sua,  sed  ex  persona  vel  patris,  vel  Christi,  vel  populorumetc. 
Passim  vero  Spiritum  Sanctum  aVerboS.  Justinus  distinguit  ^). 
Non  Lactanlius  siquidem  Lactantius  in  cit  capp.  nec  verbum 
nec  syllabam  habet  de  Spiritu  Sancto  de  quo  ibi  non  agit,  sed 
solum  deFilioDei,  quem  Spiritum  vocat,  quiaDeus  spiritus  est, 
et  Verbuin  seu  sermo  aut  Xoyog  dePatre  procedit  ut  ibi  expo- 
nit  Lactantius  ^).  Multo  minus  S.  Hieronymus,  qui  in  ep.  49 
edit.  maur.  nihil  ahud  dicit  nisi  Dcum  spiritum  esse ,  et  quod 
spiritus  ubi  vult  spirat;  in  quo  nihil  est  quod  innuat  confu- 
sionem  Spiritus  Sancti  cum  persona  Filii,  in  alio  autem  loco 
nihil  pariter  ad  rem,  cum  illa  sil  epistola  S.  Augustini  ad  liie- 
ronymum  de  alio  argumento  ^).  Ex  his  omnibus  palam  fit,  quam 
inKdeles  sint  rationalista^  sub  illo  eruditionis  velamine,  et  quam 
falsa  affingant  antiquis  scriptoribus  contra  expressam  illorum 
mentem. 

128.  Ad  Origenem  quod  spectat,  ipse  posuit  tres  hypostases 
distinctas  non  (/i^nifafe,  ut  vult  Guerike,  sed  ordine  siyeori{/i- 
fie,  quod  omnes  catholici  sentiunt:  nec  alio  sensu  potuit  eas 
hypostases  distinctas  ponere,  eo  ipsoquod  ejusdemeas  essena- 
luriE  et  essentiae  afiirmet,  ipsoGuerike  fatente;  non  enim  adeo 
rudis  Origenes  erat  ut  vellet  ejusdem  esse  naturae  divinas  hy- 
postases,  et  tamen  diversae  dignitatis  in  sensu  adversariorum 
assereret  ^). 


1)  Cf.  CoteliM-inin  p/>.  apnsl.  tora.  i.  Celebris  est  ipslus  episloia  ad  Dama- 
pa^.  105.  Sed  de  hoc  ar^nmento  iteriim  suiii  in  qiia  petit  utrum  unain  an  tres 
«ermo  erit,  cuin  a^einus  de  persona  hypostases  in  Deo  dicere  deberet.  Orla 
JSpiritiis  Sancti.  neiupe  Antiochise  contentio  erat  ex  am 

2)  Inierim  Cfr.  apol  i.  n.  6,  et  iterum  bijruitateetvario«iensu  vocis  vTrooTaoteoi-, 
II.  1.3,  ubi  ait  „quetu  ipsins  Dei  Fiiium  ut  suo  loco  diceinus.  De  haccontrover- 
esse  edocti  secundo  loco  habemus,  et  sia  vld.  ]\at.  Alex.  diss.  35  in  saec.  iv. 
tertio  ordine  Spiritum  propheticum:  Yiov  5)  Ad  oslendendum  Origenem  jequali- 
m<rov  xov  6vxo<;  &eov  fia&ovxe? ,  y.al  iv  tatem  divinarum  personarum  agnovisse 
titvxi^a  /(o^cc  i';{ovx£(;  Tzvevftd  xe n^oqTjXi-  satis  sit  in  medium  adducere  qu.T  scri- 
y.ov  ev  XQixji  xd^ei  rursum  ibid.  n.  61  et  bit  tom,  xii  iu  Multlt.  de  beneficio  quod 
n.  65,  et  alibi.  En  rnrsiim  sinceram  a-  per  Christum  consequuntur  qui  bapti- 
gendi  rationem  adversariorum  zantur,  „In  nomine  Patris  et  Filii  etSpi- 

3)  „Deus,  inquit  .  .  .  Sanctnm  et  in-  ritus  Sancti,  qni  quidem  tres  dies  sunt, 
corruptibilem  Spiritum  genuit,  quem  Fi-  jeternum  simul  existentes  his  ,  qiii  per 
lium  iiuncuparet"  init.  cap.  6  Judicent  eas  filii  sunt  lucis:  Eh  ovofia  xov  jta- 
vero  lectores  nnm  hoc  sit  confundere  xqoi;,  xai  xovviov,  y.al  xov  ayiov  nvev/ia- 
Filium  cnm  Spiritu  Sancto.  xoq,dneQ  X()eli;i]fiiQai  elolv  afia  ive;i]y.vTai 

^)   In  edit.    \'al/urs  ep.  70.  tempus  te-  aiiovio)?   xol?    di'  avxdq    violq  xov  qio)x6<; 

rfi-emus  alTerendoS.  Hieronymi  testiino-  aQ/ty.iiv  T^id&a  itnpnialriceni  Trinitatem. 

iiia  quae  oslcndant  aj^^iitam  a  S.  doctore  Adorandam  Trinitatem  tom.vm.  inJoan. 

in  Deo  trinm  personarum  distinctionem.  pag.  12'4  el  alibi  passim. 


CAP.  H.  DK    TKINITATE    PEKSONAHUM.  203, 

129.  Sic:  Origenes  naturae  unitatem  innuit  tdnlum,  dist.  Quia 
res  ipsi  erat  adversusNoetum  confundcntem  tres  hypostases  u- 
namque  asserentem,  trans.  quasi  dubitaret  unam  esse  trium 
personarum  naturam,  neg.  Perpetuo  insistebat  Origenes  in  di- 
stinctione  personarum  ob  haeresim  tunc  exortam ,  numquam  ta- 
men  dubitavit  unam  trium  personarum  naturam  esse;  sic  inter 
caetera  scribit  Patrem,  Fihum  et  Spiritum  Sanctum  unam  esse 
nubem,  quae  justos  obumbrat  Quwnam,  inquit,  lucida  ea  nu- 
bes  etjustos  obumbrans  ?  An  paterna  forte  virtus  est,  a  qua 
Putris  vox  exit?  ,  .  .Forsitan  vero  et  Spiritus  Sanctus  nu^ 
bes  lucida  est?  .  .  Quin  et  audacter  Salvatorem  nostrum  lu- 
cidam  esse  nubem  pronuntiabo  .  .  .  lucida  quippe  Patris  et 
FHii  et  Spiritus  Sancti  nubes  veros  Jesu  discipulos  ob~ 
umbrat  *). 

130.  Item :  veram  prcecationem  etc.  Dist.  Quatenus  conten- 
debat  fideles  debere  in  precibus  suis  conformari  praxi  ecclesiae, 
conc.  quatenus  in  Christo  veram  non  agnoveritdivinitatem,/ifi!^. 
ecclesia  enim  consuevit  tum  in  pubhca  hturgia,  tum  in  ahis 
pubhcis  precibus  orationem,  et  sacrihcium  ofFtrre  Patri  utfonti 
totius  divinitatis  per  pontihcem  sumnium  animarum  nostra- 
rum  ac  mediatorem  Christum.  Hoc  ipsum  contendit  Origenes, 
praestandum  esse  a  tidelibus  omnibus  ad  servandam  unilbrmi- 
tatem.  Caeterum  cumibidemdoceat  Origenes  ^eriY 'i\\o  obsecra^ 
tionem ,  postulationes  e,t  gratiarum  actiones ,  quae  profecto 
uni  Deo  debentur,  patet  quaenam  fuerit  ejus  mens  ^). 

PROPOSITiO  IV. 

Mysterium  sanctissimce  Trinitatis   rectce  rationi  advenari 

nullo  modo  ostendi  potest. 

131.  Hanc  propositionem  adstruimus  tum  adversus  incredu- 
los,  tum  adversus  socinianos  etrationahstas,  qui  cum  ihiscau- 
sam  communem  faciunt,  et  eo  nervos  omnes  mtendunt,  ut  e- 
vincant  Trinitatis  dogma  repugnantiam  involvere,  ideoque  re- 
ctae  rationi  adversari.  Ast  perperam.  Quod  sic  evincimus. 

132.  I.  Indirecte:  Ex  dictis  certum  est  dogma  Trinitatis  a  Deo 
revehitum  esse.  Ergo,  concludimus,  impossibile  est,  ut  rectJB 
rationi  adversetur.  Deus  enim  sibi  adversari  non  potest,  nec 
proinde  tradere  per  revelationem  contrarium  ei  quod  nos  docet 
per  rationem,  cum  utriusque  auctor  sit. 

133.  II.  Directe:  Nullam  possunt  adversarii  evincere  repu- 
gnantiam  in  dogmate  Trinitatis  nisi  ostendant  unitati  essentice 

1)  Tom.  VII.  in  Matth,    n.  42.  1>o)reiv^        2)  Cfr.  Maran  op.  cit.  lib.  k.   cap.  16. 

yuQ  TtatQoq  vlov ,  y.ctl  tov  ayiov  nvBVfia'  n.  8.   Verum  de  hoc    arguuiento  iterum 

Tov  v{(fiekrj  intaxioii^ei  tov?  yvrjcfiovq^Jfjaov  instruetur  sermo  ex   occasione  canonin 

fj.ad-)]tdi;.  Ctr.  etiani  tom.  vni.  i«  Juan.  cnjiisdam  africani,  qui  paril^r  objicitur. 
pag    138  Hom.  xvni.  iu  Jerem.  n.  9. 


26'4  TRACTATUS  DE    THINITATK. 

repugnare  distinctos  existendi  modos,  cujusmodi  esse  diximus 
divinas  hypostases  s€u  personas.  Atqui  hoc  numf|uam  ostende- 
re  potuerunt:  1**  quia  ipsi  adaequatam  divinaeessentiieideamnon 
habent,  neque  adaequatam  ideammodorum  seu  personalitatum, 
quae  afficiunt  divinam  essentiam;  cuni  autem  repugnantia  o- 
stendi  non  possitnisi  per  comparationem  duarum  idearum,  quae 
sese  invicem  excludant  e.  g.  circuh  et  quadrati,  ergo.  2°  Quia 
ipsi  judicium  ferre  non  possunt  nisi  de  iis,  quae  subsunt  natu- 
rah  rationi;  atqui  dogma  SS.  Trinitatis  est  supra  naturalem 
rationem ;  ergo  impossibile  unitariis  est  ostendere  mysterium  SS. 
Trinitatis  rectas  rationi  ahquo  modo  adversari. 

DIFFICULTATES. 

134.  ObJ.  V  Dogmale  Trinitatis  ad  sanae  rationis  principia 
revocato,  neminem  fugit  prinmm  omnem  in  Deo  phu'alitatem 
rationi  aperte  repugnare ,  2"  deinde  quamhbet  Trinitatis  exph- 
cationem  philosophicam ,  3"  sive  unum  subjectum  et  triphcem 
ejus  rationem  avij  operationem,  sive  tria  subjecta  intelhgendi  et 
volendi  (cf.  Matth.  XXVI  39)  facultate  prajdita  defendat,  4" 
necessario  abire  vel  in  sabellianistni  (modalisini) ,  vei  in  tri- 
theismi  aut  arianismi  decreta,  ab  ecclesiis  ohm  damnata.  5"Se- 
mina  propterea  varia  hujus  dogmatis ,  quae  in  hbris  sacris  repe- 
riuntur,  exphcari  debent /?«r^m  e  philosophematibus  quibus- 
dam  judaicis  et  platonicis,  quae  quidem  aevi  incuhioris  indolem 
redolentia  jam  ante  rehgionis  christianae  originem  divulgata  e- 
rant;  6"  partim  ex  pio  quodam  in  magistrum  divinum  reveren- 
tiae  sensu,  quo  imbuti  sacri  scriptores  Jesu  ipsius  de  messiana 
sua  dignitate  sententias  exornarunt  et  amphticarunt  i)  Ergo. 
•  135.  Ad  1'n,  Di!>^.  Neminem  fugit  omnem  in  Deo  plurahtatem 
rationi  aperte  repugnare  in  divina  natura  vel  essentia,  conc.  in 
personis,  ne(/.  Hoc  postremum  ostendere  deberent  adversarii, 
quod  tamen  non  praestant,  sed  mera  assertione  contenti  sunt  2), 
Monotheismus ,  non  obstante  dogmate  Trinitalis,  semper  fuit 
doctrinae  chrislianae  fundamentum. 

136.  Ad  2'",  Ne^^.  suppositum  de  exphcatione  philosophica , 
quae  locum  nuilum  habet  in  hoc  dogmate,  in  quo  non  agitur 
nisi  de  soh»  lide,  qua  credere  jubemur  tres  distingui  personas 
subsistentes  in  eadem  numerica  essentia  divina.  Exphcatio  phi- 
losophica  non  adsciscitur  nisi  ad  ostendendam  in  dogmate  nul- 
Lim  inveniri  repugnantiam  3). 

137.  Ad  3'",  Dist.  Si  pro  subjecto  venit  essentia  divina,  uti- 
que  unum  est,  cujus  una  naturahs  est  operatio,  voluntas  etc. 

1)  Wegsch.  §.  92  et  98.  bnni  qHidem    habet  ad  ejusmodi    repu- 

,  2)  Sane    adveisarius  (|nem   impugna-  gnantiam  adslruendam.Hac  ratione  abu- 

mus,  ut  evjncat  hanc  inesse  apertamre-  titur  iectoris  credulitate 

pu^nantiam  cum  saiia  ratione  remitlit  ad  8)  Recolantur  superius  dicta  c.  2. 
ea,  quae  scripsit§.  59  at   iliic  nec    ver- 


CAP.   II.    DK   TKINITATK   PERSONARUM.  2,65 

el  Iriplex  seu  potiiis  trina  ratio  subsistendi;  sin  vero  pro  subje- 
cto  veniant  personic ,  tunc  tria  subjecta  in  Deo  inesse  dicimus, 
et  in  puolibet  eoruni  propriam  esse  personalem  intellectionem 
et  volitionem,  qu;e  fiofionales  etiiim  dicuntur.  Locus  autem  ci- 
tatus  ex  Matth.  XXVI  39  Pater  mi,  ai  possibile  est,  transeat 
a  me  calix  iste,  veruntamen  non  sicutEgo  volo,  sed  sicuttu^ 
solum  evincit  duas  esse  in  Christo  voluntates  divinam  et  huma- 
nam  pro  utraque  ipsius  natura. 

138.  Ad  ^'",  Neg.  Ecclesia  enim  catholica,  quae  semperpro- 
fessa  est  dogma  Trinitatis  neque  in  saliellianismi  aut  modalis- 
mi  neque  in  tritheismi  aut  arianismi  decreta  abivit,  sed  et  an- 
tiquitus  et  nunc  etiam  ejusmodi  decreta  damnavit  ac  damnat. 
Quin  potius  dogma  catholicum  de  Trinitate  est  sola  ratio,  qua 
possimus  iUis  scopulis  non  impingi  ^). 

139.  Ad  5™,  Necf.  Sed  ex  doctrina  ipsius  Christi  ejusque  sen- 
su  traditionali,  qualis  semper  in  ecclesia  viguit,  semina  illa  ex- 
plicari  debent,  si  tamen  semina  etnonpotius  expresscC  et  aper- 
lae  sentenliae  vocandae  sunt.  Neque  patres  neque  ecclesia,  mul- 
to  minus  scriptores  sacri  quidpiam  e  philosophematibus  judai- 
cis  aut  platonicis  mutuati  sunt.  Non  est  satis  haec  afHrmare,  sed 
praeterea  ostendere  factum  istud  deberent  rationalistae  ad  efli- 
ciendum  quod  intendunt,  nec  tamen  probant. Contra  vero,haec 
tria  explorata  suntl"  nonaliunde  vetercshaereses  circa  hocmy- 
stcrium  ortas  esse ,  quam  ex  eo  quod  voluerint  earum  auctores 
ad  philosophorum  placita  revocare  simplicitatem  fidei  ^)  ;  2"  ve- 

1)  Cons.  Pelav.  de  Deo  lib.  2  capp.  3  tatein  platonicain,  juvat  observare,  ad- 
el  4.  in  quo  posteriori  capite  §.  8  et  versarios  nostros ,  qui  neque  in  scri- 
seqq.  iiiustrat  nonnuilorum  patruiu  do-  pturis  neque  in  priniaeva  traditione  inve- 
ctrinam,  qua  ex  distinctione  divinarum  niiint  doguia  dt  Trinitate,  ideni  postea 
personarum  iidein  deducuntsummam  Dei  olFendere  fere  penes  omnes  populos;sa- 
simpiicitatem,  nt  Deus  non  esset  sum-  ne  Ammon  Bibl.  tfieoL  i.  p.  160  ejus- 
me  siiuplex  nisi  tres  realiter  in  eo  di-  deiu  seniina  antiquis  populis  tiaud  igno- 
stinfuerentur  persona;.  ta   esse    perhibet,   Pfanner    sysl.    theol. 

2)  Cfr.  Petav.  de  Trin.  lib.  i.  cap.  1.  gent.  cap.  3.  fuse  disserit  in  Trinitate 
2.  ac  rursuin  cap.  8.,  ubi  fuse  ostendit  ae^yptioruin ,  perinde  ao  .lablonsky  in 
nihil  pianehabere  coinmune  Platonisdo-  Pnntheo  tegypt.  Sic  Vogel  IJber  ilie  R«~ 
ctrinam  iii  illa  fucata  Trinitate,  quain  ligion  der  alten  Aegyiiter  etc.  seu  de  re- 
insinuat,  cum  dogmate  christianae  reli-  ligione  veteruni  tegyptiorum  et  gnecorum 
gionis,  ac  toto  coelo  difTerrej  quinimo  JSorituber.  1793.  De  Trinitate  indorum 
merito  adslruit  omnes  errores  qui  circa  scripsit  Anquetil  du  Perron  OupnekHt, 
dogmaTrinitntisinecclesia  profluxerunt,  hoc  est,  decrelum  legendum  2.  voi,  Arg. 
ex  Platonis  et  Aristoteliscommentis  pro-  1801.  tom.  i  pag.  8.  et  seq.  Sic.  pariler 
fluxisse,  quibus  magis  addicti  erant  illi  Schlegel  Weisheit  der  Indier  neusdpien- 
h»retici ,  quaiu  doctrinse  a  Christo  tra-  tiu  indorum  p.  108.  Meyer  Brahma,  od. 
dilie.  die  etc.  Id    est  Brahma,    seu   religio   in- 

Id  ipsuin  prajstitit  Domnus  Prud.  Ma-  dorum  prouti  est  brahmaismus  I>i>6-.  1818 

ran  in  pnel'.  editiuni  opp    H.  Ju.Uini  p.  i.  pag.   .37    de  Trinitate  platonica  vidiinus 

c.  I.,  ubi  ostendit  nec  Platonem  ,  neque  egisse   Cuduorth    loc.    cit.    Scripserunt 

ejus  disciputos  quidpiam   de   Verbo  Dei  pi*aEterea  Tiedemann  Geist  der  speculni. 

Filio  suspicatos  fiiisse.  Cfr.  eWsim  de  Div.  elc.  seu  Spiritus  speculativce  philosophia; 

etc.  iib.  4.  c.   1.  §.  8.  frnstra  Cudworlh  cap.    2    pag.    118    et    seqq.  Tennemann 

sfist.  intell.  c.  '*.  §.  36,  nititur  vindicare  IJber  die  gottl.  etc.  seu  de    divina  mente 

Platoni  germanam  de  Trinitate  senten-  ex  platonica  philosopliia  ia  Paulus  memo- 

tiain.  Quoniam  veio  incidiinus  in  Trini-  rabil'  p.  i.  Wundemann  Gtf»cA.  </,  CAm/^ 


266  TRACTATUS  DE    TRINITATE. 

teres  patres ,  qui  passim  platonismi  ab  adversariis  nostris  accu- 
santur,  summopere  abhorruisse  in  rebusfidei  abillisplacitis  *); 
3"  doctrinam  de  Trinitateeos  constanter  exlraditione  divinare- 
petere  in  sacris  literis  fundata  2). 

1^0.  Ad  6'",  Ne^.  Haec  pariter  gratuita  assertio  est,  imo.et 
blasphema  atque  injuriosa  sacrorum  scriptorum  veracitati,  quasi 
nempe  ipsi  vohierint  omnes  in  gravissimum  errorem  et  idolo- 
latriam  inducere  obpiumsuum  atfectum  ergaChristi  personam. 
Hoc  tamen  lucri  habemus  ex  hac  adversariorum  confessione , 
doctrinam  Trinitatis  in  scripturis  contineri,  quibus  tamen  ipsi 
fidem  adhibere  detrectant,  iicet  profiteantur  scripturas  assu- 
mere  tanquam  unicam  (idei  regulam,  ut  indulgeant  privato  suo 
sensui.  Videanthic  protestantes,  quo  ducat  ipsorumprincipium 
fundamentale. 


etc,  id  esl,  historin  christinnnrum  fidei 
docirinarum  etc.  i.  186etseqq. —  de  Tri- 
nitate  cabalistarum  scripslt  Eiclihorn 
bibl,  biblicw  lilerat.  i.i.  pag.  2.  Hallen- 
berg  xecretn  doctrinn  reterum  orient.  et 
hehrteorum  Li/js.  1805  pag.  93  et  seqq  et. 
165  et  seqq.  Wundemann  voro  lib,  i. 
194  et  seqq.  etStalil  apud  FAcbhorn  bibl. 
bibl.  lilt.  IV.  814  et  seqq.  scripseruntsu- 
per  origine,  quam  (juxta  ipsos)  christia- 
iium  de  Trinitate  dognia  e  Phiionis  de 
6eoi  Xoyo)  y.al  nvEV/xart  0-eio)  (seu  tfe  Deo, 
Verbo  et  Spiritu  Dirino) ,  doctrina,  du- 
xerit. 

Plura  alia  de  Trinitate  quam  quidam 
visi  sunt  sibi  deprehendere  apud  ethni- 
cos,  vid.  apudJoan.  Albertum  Fabriciiim 
biblioffrnp/iinm  untiqunrinm  cap.  8  n.  10. 
pag:.  8.  n  10.  pag.  337  edit.  tert.  Hnm- 
bwff.   1760. 

C;Bteruia  Cl .  Dr.  Josn,  A  Moliler  in  op. 
At/iartnsius  der  gro.ise  etc.  seu  Athnnn- 
sius  M.  et  ecclesin  .lui  temporis  etc.  Mo- 
ffunt.  1827  paf.  56  et  seqq.;  praeclareob- 
«ervat  i.  distinjruendam  esse  fidem  ec- 
clesiae  circa  Trinitatem  ab  explicationi- 
bus  individiiorum  :  fides  est  a  scriptura 
et  traditione  et  in  eam  omnes  unanimi- 
ter  conveniunt.  Quomodo  verofidescom- 
ponatur  cum  rationis  ideis,  id  non  spe* 
ctat  ad  ecclesiae  fidem.  Discrepantia  o- 
pinionum  imo  et  errores  individuorum 
in  hac  concordia  instituenda  non  offi- 
eiunt  fidei.  Si  apoiogetse  christiana;  re- 
li^ionis  fidem  in  Trinitalem  vel  divini- 
tatemfilii  invexissent,  ipsimetsibi  creas- 
sent  difficultaletn  adversus  reli^ionis  fi- 
dem,  quam  defendendam  susceperant. 
IVeino  vero,  qui  alicui  causx  patroci- 
netur,  eandeni  sibi  difficiliorem  efficit. 
Si  igitur  tuebantur  divinitatem  Christi, 
ideo  est,  quia  hanc  fidem  invenerunt, 

2.  Distinfuendam  fidem  Trinitatis  ab 
animi  notione  seu  menlis  conceptu  de 
«adem.  Ilia  semper  firma  et  incoiicussa 


manet,  at  si  obscurus  sit  mentis  con- 
ceptus  circa  eandem,  oriuntur  obscuri- 
tates  in  ejns  expressione  ac  vacillatio. 
Hic  conceplus  evolvi  adhuc  debebat,  el 
ad  hoc  opus  erat  contradictione  hjereti- 
ca,  et  sane  ex  haeretica  contradiclione 
ejusdein  fidei  notio  seu  conceptus  eva- 
sit  magfis  firmus  et  dcterminatus. 

3.  Ad  has  dilucidationes  speculativaK 
speciatim  quod  attinet,  patres,  juxta 
ipsum,  interdum  seduci  passi  sunt  ab 
idels  platonicis.  Sibi  visi  sunt  aliquain 
mysterii  Triiiilatis  dilucidationem  depre- 
hendisse  in  ideis  platonicis,  etsi  obscu- 
riosa  sint,  quje  Plato  de  his  protulitipso 
dofinate  christiano,  adeo  ut  dissense- 
rint  ipsi  platonici  in  mag:istri  mente  ex- 
ponenda  (Petav.  deTrinit.  lib.  i.  cap.  i.) 
Quod  innocenter  a  patribus  factum  esse 
quisque  falebitur,  qui  recordetiir  non 
ita  pridem  fravissimos  theolog:os  fravisos 
esse  philosophia  naturali  ac  gloriatosse 
in  eJHS  nonnullis  considerationibus  inve- 
nisse  arguiiienla  evidentissima  Trinita- 
tis,  incarnalionis  etc.  Male  tamen  quis- 
piam  contenderet  universam  ecclesiain 
catholicam  fuisse  philosophi.e  naturali 
innixam.  Ejusmodi  ideae  in  paiicis  inve- 
niebantur,  et  ecclesia  ipsis  extranea  o- 
mnino  erat,  id  ipsuin  dicatur  de  patrum 
setate.  Ecclesia  profitebalur  in  simplicita- 
te  ac  fide  redemptorem  iitDeuni,  acbea- 
ta  erat  in  hac  fide.  Quod  sane  patet  ex 
confessione  mart^-rum.  Hinc  patriimsen- 
sus  in  hac  parte  erat  individualis.  Haec 
discussio  respectu  catholici  exhibet  qui- 
dem  valorem  historicum  non  autem  eccle- 
siasticum.  Eo  magis  quod  ipsorum  dis- 
crepantia  in  ejusmodi  conceptii,  Irena;o 
teste ,  molestiam  ipsa  aetate  sua  Injjes- 
serit. 

1)  Cfr.  Baltiis  defense  des  snints  phes 
etc.  Jiv.  2  Pt  3. 

2)  V.  Petav.  in;»>'«E/'.  nd  lib.  de  Triuil. 


CAP.    II.    DE    TRIMTATK    PERSONARLM.  267 

1^1.  I.  Insf.  1°  Axioma  philosophicum  est:  quae  sunt  eadem 
uni  tertio,  sunt  eadem  inter  se.  Iluic  vero  principio  directe  op- 
ponitur  mysterium  Trinitatis:  etenim  Deus  et  persona  reahter 
mter  se  minime  distinguuntur;  ergo  si  unaquaecjue  persona  idem 
esl  cum  natura  divina,  divinaj  personae  eaedem  erunt  inter  se. 
2"  Hinc  sic  licet  argumentari  ex  illo  axiomate:  Pater  est  Deus, 
Fihus  est  Deus,  ergo  Pater  est  Fihus,  et  vicissim,  et  en  nos  in 
sfihellianismum.  3"  Quod  si  dicatur  personas  reahter  disting;ui 
inter  se,  coicludi  pariter  debet  jam  reahter  distingui  divinam 
naturam,  ut  patet  ex  ipsa  personje  definitione  tradita  a  Boetio 
et  ab  omnibus  theologis  admissa,  qu£E  est  rafionalis  nafurm 
individua  sub.stantia.  4"  itaque,  qua  ratione  valet  haec  inductio: 
Pater  est  persona  divina ,  Fihus  est  persona  divina ,  vSpiritus 
Sanctus  est  persona  divina :  ergo  tres  sunt  personae  divinae,  eadem 
ratione  valet  et  ista:  Pater  est  Deus,  Fihus  est  Deus  ,  Spiritu* 
Sanctus  estDeus:  ergo  sunt  tres  Dii;  5"  imo  et  aha  non  minu» 
absurda:  Deus  est  trinus  in  persona:  atqui  quaehbet  personadi- 
vina  est  Deus,  ergo  quaehbet  persona  divina  trina  est  in  perso- 
nis.  6°  Contirmatur  ex  eo,  quod  nomen  personae  in  se  substan- 
tiam  inchidit;  ergo  muhiplicatis  personis  inultiphcatur  divina 
substantia ,  et  en  nos  in  tritlieismum  dehipsos.  7"  Restat  igitur 
ut  unicam  admittamus  in  Deo  personam ,  prout  unicam  in  ipso 
agnoscimus  naturam,  quod  exprimit  ipsa  vox  et  notio  Dei,  quae 
indicat  naturam  subsistentem,  ideoque  personam  unicam  et  sin- 
gulareni,  8°  utpote  inhnitam  et  indivisibilem,  9"  ac  omnino  sim- 
phcem ,  quae  non  patitur  vel  compositionem,  quae  ex  numero 
personarum  exurgit,  10"  vel  aggregationem  ex  pluribusentibus 
perfectis  diversa  exislentia  donatis  cujusmodi  sunt  personae, 
ll**  et  illud  effugitur  incommodum  quod  una  persona  divina 
careat  ea  perfectione ,  qua  ab  altera  distinguitur.  Ita  fere  nu- 
gatur  Creliius. 

\k2.  Resp.  Ad  1'»,  Dist.  maj.  \n  quo  sunt  eadem ,  conc.  in 
quo  non  sunt  eadem,  nec/.  Ilinc,  neg.,  min.  Personae  enim  divi- 
nae  idem  sunt  cum  natura  divina  et  sub  hoc  respectu  sunt  pa- 
riter  idein  inter  se,  eadem  siquidem  in  omnibus  estdivina  natu- 
ra,  at  idem  non  sunt  in  modo  subsistendi,  seu  in  personalita- 
te ,  qua  inter  se  relative  distinguuntur.  Nam  paternitas  non  est 
lihatlo,  et  idem  dicatur  de  spiratione.  Sic  e.  g.  longitudo  idem 
est  cum  spatio,  quod  afficit,  altitudo  pariter  idem  estcumspa- 
tio  ,  id  ipsum  dic  de  magnitudine,  quaeex  utraque  exurgit,  lon- 
gitudotamennonest  latitudo  et  vicissim,  quod  aeque  valet  inma- 
gnitudine,  quae  praecise  non  est  neque  altitudo  neque  longitu- 
do ,  sed  ex  utraque  coalescit.  Ac  propterea  negatur  conse- 
quentia  i). 

l)  Cors.  Card.  Albarus  Cienfuegos  dogma  Trinilatisnwllatenus  contradicere 
S.  I.  .Hidgma  thfologicum  2.  rol.  in  fol.  huic  vuJjfalo  principio  per  se  noto,  qum 
Vien.  ViVi,  cujiis  scopus  est  ostendere    sunteadeinuni  tertio,  sunteademinterse. 


268  TRACTATUS    UK    TRINITATK. 

1^3.  Arl  2'",  Ner/.  Sed  solum  ex  dictis  inferri  polest:  erc;o 
Pater  et  Filius  sunt  Deus,  cum  in  natura  tantum  divina  unum 
sint,  non  in  modo  subsistendi,  et  en  quomodo  evadamus  sabcl- 
lianismum. 

W4,  Ad  3"\  Neg.  Ad  proh.  autem  dlst.  Personaest  rationa- 
lis  naturfe  individua  sub.stantia  id  est  sut)sistentia ,  conc.  sub- 
stantia  simpliciter,  necj.  Nec  alium  sensumpatitur  Boetianade- 
iinitio,  neque  alio  ^ensu  admittitur  a  theologis  i). 

145.  Ad  4'",  Netf.  et  nego  paritatem  illationis;^m  prima  e- 
riim  argumentatione  \ox  persona  denotsLt  modum  subsistendi, 
qui  distinctus  et  proprius  in  unaquaque  persona  est,  ac  proinde 
multiplicatis  personis  multiplicatur  et  modus  subsistendi  pro- 
prius;at  in  altera  argumentatione  vox/^e/  denotat  naturam,  quaj 
eadem  in  unaquaque  persona  est,  ideoque  multiplicatis  perso- 
iiis  seu  modis  subsistendi  non  multiplicatur  natura,  quae  eadem 
semper  est,  licet  diversis  modis  afFecta. 

146.  -4rf  5'",  Neg.  Haec  enim  argumentatio  non  est,  nisime- 
rus  paralogismus ;  diverso  enim  sensu  vo^  Deus ,  sumitur  in 
majori  propositione,  ab  eo  quo  sumitur  in  minori;  in  majori 
eniin  usurpatur  ad  naturam  signiticandam  in  concreto ,  prout 
iri  tribus  personis  subsistit;  in  minori  autem  prout  contracta 
cjusmodi  vox  est  ad  unam  subsistentiam,  seu  personam  desi- 
gnandam.  • 

147.  Ad  6*^,  Dist.  Nomen  personw  substantiam  includit  in- 
directe,  co/26*.  directe,  nec/.  nam  directc  nonnisi  subsistcntiam 
significat  illius  ejusdemque  naturae ,  quae  in  divinis  a  caeteris 
personis  possidetur  per  propriam  subsistentiam;  ac  proinde 
negatur  consecutio.  Et  en  rursum  quam  facile  catholici  se  a  la- 
be  tritheismi  subducant. 

148.  Ad  7"',  Ne(j.  Vox  autem  et  notio  Dei  indicat  naturam 
subsistentem,  dist.  Una  vel  muUiplici,  id  est,  trina  subsistentia, 
conc.  unica  tantum  ac  singulari ,  nec/.  Ex  divina  enim  revelatio- 
ne  nbvimus  naturam  divinam  trina  subsistentia  affici. 

149.  ^4^  8'»,  Dist.  Et  hoc  ipso  quod  infinita  sit  natura  divina, 
plures  admittit  subsistentias ,  quarum  capax  non  est  natura  fi- 
nita,  conc.  obstat  personarum  plurahtati,  neg.  Ilinc  est  quod  in 
creatis  pro  multiplicitate  personarum  mukiplicentur  naturae  et 
individua,  non  autem  in  Deo,  qui  utpote  infinitus  potest  sub  di- 
verso  respectu  affici,  etplures  subsistendi  modos  admittere.Ex 
eo  autem  quod  natura  divina  indivisibilis  sit,  sequitur  tantum 
personas  esse  indivisas,  non  autem  indistinctas, 

150.  Ad  9«n,  Dist.  Si  numerus  exurgeret  ex  partibus  divinae 
naturae,  induceret  compositionem,  conc.  si  ex  diverso  tantuni 
modo  subsistendi  ejusdem  naturae,  neg.  Eo  magis  quod  niodi 

1)  Cfr.  Suarez  tom.  u.  nietuph..  disp.  3i  n.  13etin  comment.  in3.  p.  x.  T/i.  disp. 
13  sect.  2. 


CAP     II,    DE    TRIXITATK   PERSONARUM.  269 

isti  non  distiniruantur  inter  se  nisi  relative,  et  idenlificentur 
cuin  ipsa  natura  divina. 

151.  Ad  10'",  Ne(/.  Ex  nuper  dictis;  divinae  enim  persona? 
non  diversa,  sed  eadem  existentia  fruuntur,  etsi  modus  exi- 
stcndi  distinctus  sit  in  qualibet  persona  '),  ut  sajpc  diximus, 
nec  tres  persona;,  proprie  loquendo  sunt  tria  entia,  sed  idem 
ens  divinum  trina  subsistentia  donatum. 

J52.  Ad  11'",  Ne(/.  .supposilum .,  tum  quia  adhuc  quaistio 
est,  num  proprietas  personalis  possit  dici  perfeclio ,  ad  sum- 
mum  dici  potest  esse  perfectionem  relativam,  ac  mixtam,  eo 
sensu  quo  expositum  est  in  Iract.  de  Deo  2j,  tum  quia  ex  iden- 
tilate  hujus  proprietatis  cum  natura,  quam  unaquaque  persona 
lolam  possidet,  mediate  saUem  periectiones  et  proprietates 
aharum  personarum  secum  habet. 

153.  11.  Insf.  Quo  prosperiore  successu  aetas  recentior  histo- 
ria;,  philosophiie  et  philoh^giae  studiis  operam  dedit,  eo  diffi- 
cihus  sibi  persuadere  potuit  de  veritate  dogmatisTrinitatis.  Ita- 
que  factum  est,  ut  et  philosophi  et  ipsi  theologi  plus  minusve 
ab  eo  deflecterent.  Imo  eorum ,  qui  formulam  publicam  tueri 
volebant  haud  pauci  variis  modis  eam  sic  explicare  studebant, 
ut  natura  et  usus  dogmatis  intelligerentur.  Demum  alii  doctri- 
nam  istam  nec  cum  libris  sacris ,  nec  cum  sana  ratione  conci- 
liari  posse  hbere  professi  sunl.  Cum  igitur  omnino  dogmatis  dc 
Trinitate  historia  doceat,  quicumque  fuerint  subtilius  illud  ex- 
plicandi  conatus,  his  vel  ad  uria.nismum  vel  ad  (ritheismum  vel 
ad  sdhelUanisrnum  theologos  abductos  fuisse,  praestat  eo  dimis- 
so  ad  saniora  nos  convertere  3). 

1)  Cf.  Petav.   ile  Triii.  lib.  4,  cap.  12,  re   et   de  la  piiissance  du  Gis,    prodiiit 

§.  5  et  >s«Hjq.  iiifini,  qui  constitue  l'intelligence  de  l'en- 

'i)  ]\.  187.  senible,  ou  rcunion  de  lout,  et  Jes  nio- 

3)  Wefrscli.  §.  91.  difications  inflnies  d'intelligence  del'in- 

Quid  sentiant    sansiinoniani  de  Trini-  linite   des  parlies  dont  se   compose    cet 

tale,  exposituin  a  nobis  est  in  tract.  </e  enseuible,  ou  grand  tout,  etc. 

Dfo,  quid  veio  sentiant  ipsorum  fiatres        „Les   trois    puissances    dont  je  yiens 

nuperi    templarii,    placet    bic  exponere  de  parler,  ne  pouvant  pas  exister  Tune 

ex  ipsorum  codice  cui  tit   Levitikun,  ou  sans    l'aiitre,    fornient    ilnns   leur   trini- 

Ex/jose  tles  princi/jes  fondnmentaux  de  la  te   une  puissance  infinie,   une  et  indivi- 

iloctrine    des   chretiem-cntltolitiues-prinii-  sible,  qui  est  la  puissance  universelle,  ou 

/tA.  P^/m  1831  (sic  enini  impiihi  boinines  Dieu. 

sc    vocant    non   contenti   profiteri    cum        „Consequence ,     chaque     portion     du 

sansimonianis  pantheismum  et  autothei-  grand  tout,   ou  dieu,   devant  necessai- 

smuin)  pag^.  65  legilur  :  „Dieii  est  coin-  rement  participer  aux  puissances  de  ce 

pose  de  trois  puissances,  savoir:  Pere,  nieine  g:rand  tout,  ou  dieu,  chacune  dcs 

/ils  et  eyprit.   Dieu    pere   est  Vetre  infiai  portions  infinies  du   grand  tout  doit  ne- 

coinpose   de   tout   ce  qui  est.    Dieu  fils  cessaireinent  jouir  d'une  portion  deson 

est  Vnction,  produit  de  la  puissance  e-  existence ,    de   son    nction  et  de  son  in- 

ternelle  du  perc,  ou  de  tout  ce  qui  est;  felligeuce  infinles,    quelles   que    solenl, 

produit   infini,     qui   se    manifeste   sans  d^ailleurs,    les  niodifications  auxquelles 

cesse,  en  tout,  pour  tout,  et  par  tout,  peut  etresouniise,  a  l'infini,  chaque  por- 

el  dans  l'enseinble  de  tout  ce  qui    est,  tion  du  lout,  tant  par  rapport  a  sa  nia- 

et  dans  les  modificalion;s  infinies  et  per-  niere    (etat   ou    puissance)    d'etre,    qiio 

petuelles,    que   subissenl  les  pariies  de  par  rapport  a  son  etat  ou  sa  puissanre 

tout  ce   qui  est.  Dieu  esprit  est   Vintel-  d'action  ou  d^intelligence. 
ligence,  produit  de  la  puissance  du  pe- 


270  TRACTATUS    DE    TRINITATK, 

15^.  Resp.  ISeff.  cons.  Nam  historia  dogniatis  de  Trinitale 
proiit  a  rationalistis  tradilur,  non  evincit  nisi  1"  absolutam  ne- 
cessitatem  subjiciendi  rationem  nostram  in  obsequium  fidei;  2** 
protestantismum  suo  fundamentali  principio  de  omnimoda  in- 
dependentia  rationis  a  legitima  auctoritate  divinitus  constituta 
viam  aperuisse  omnibus  recensitis  aberrationibus :  3"  theologos 
quorum  adversarius  meminit,  non  esse  nisi  protestantes,  qui 
hac  in  parte  ipsorum  Emendatoru7n  sacrorum  vestigia  secuti 
tsunt ,  et  facto  ipso  ostendere  unicam  viam  ad  tuendam  lidem 
esse  ecclesiae  auctoritatem;  4"  omnes  plus  minus  errasse,  quo 
longius  a  tali  auctoritate  deflexerunt,  ut  spiritus  privati  com- 
menta  sectarentur,  necposse  nisiper  reditum  adeam  ecclesiam, 
quam  eorum  majores  rehquere,  lidem,  quam  amiserunt,  recu- 
perare.  5°  IVon  studium  historice,  philosophiae  ac  philologicfi 
aetatem  recentiorem(protestantismi)ad  increduhtatem  circa  hoc 
mysterium  aliaque  christianae  rehgionis  dogmata  deduxisse,  sed 
abusum  ejusmodi  studii,  et  malam  fidem  eorum,  qui  eam  hi- 
storiam  consectati  sunt,  prout  ostendimus. 

C  A  P  U  T     III. 

DE  VERBI  SEU  FILII  DIVINITATE  ET  CUM  PATRE 
CONSUBSTANTIALITATE. 

155.  Etsi  valde  affines  sint  errores  veterum  arianorum  et  so- 
cinianorum,  aUquod  tamen  inter  eos  discrimen  est.  Etenim  ve- 
teres  ariani  directe  impugnarunt  divinitatem  Verbi,  seu  Fihi 
cjusque  cum  Patre  consubstanliahtatem,  ideoque  indirecte  di- 
vinitatem  Christi;  recentiores  autem  sociniani  directe  impu- 
gnant  divinitatem  Christi;  indirecte  autem  divinilatem  Verbi. 

156.  Rursum  ariani,  prout  omnibus  haereticis  contigit,  num- 
quam  sibi  constiterunt;  ab  initio  enim  Verbum  creaturam  di- 
xerunt  et  in  tempore  conditum;  postea  vero  creaturam  quidem 
sed  ab  aeterno  procreatum  ex  non  extantibus  autumarunt;  ma- 
gis  deinde  magisque  a  primaevo  errore  deflectentes  divinitatem 
etiam  ei  tribucrunt  sed  inferioris  dignitatis,  et  diversam  ab  ea 
quam  Pater  habet,  sed  numquam  adducti  sunt,  ut  eum  Patri 
consubstantialem  profiterentur  ^). 

157.  Semiariani  juxta  recentiores  criticos  veram  fidem  circa 
Filii  divinitatem  tenuerunt,  sed  in  eo  peccabant,  quod  abhor- 

„.Ih   crois    ^  la   verile   de  la  religion  ag-noscunt  Trinitatem.   En  quo  deveniat 

catholique  qui  nuus  a  ete  transuiise  par  humana  ratio  sibi  relicta ! 

J^sus   ete."    En    novuin    pliilosuphema,  1)  Cf.    Petav.    de  Trin.    lib.  1,    cap.  7 

quod  valde  arridere  debel  nostris  ratio-  et  seqq. 

nalistis,   si    quidem   et   teniplaril  prute-  Vide   etiam   Chr.  Lupi    disxertntionem 

stantur   se    crertere    in  Deum  et  .lesuin  proasinialem   ad  syn.   niccen.  loni.  i,  up/j. 

Christum,    sed  ad  saniura  se  cunverte-  C"p.  13  et  seqq. 
lunt,   ueiiipe   panlbeismum,    et    iu   huc 


CAP.    III.   DK    FILH   DIVIN.    ET    CONSUBST.    ETC.  27l 

rereiit  a  voce  ofjioovolov  seu  consubstantialis ,  caelerum  circa 
dogma  recte  sentiebant,  hinc  est  quod  inter  orthodoxos  passim 
jam  recenseantur  *) ,  etsi  a  pervicacia  excusari  nequeant  in  re- 
jicienda  hdei  tessera  ab  ecclesia  consecrata  ad  secernendos  ca- 
thohcos  ab  hjereticis  ^). 

158.  Rationahstae  ct  bibhci  neoterici  omnem  arianam  impieta- 
tem  et  socinianismum  non  solum  amplexati  sunt,  sed  extende- 
runt,  ita  ut  ariani  et  sociniani  prae  istis  pii  ac  rehgiosi  videri  ah- 
qua  ratione  possint.  Nam  non  sohim  Christum  ut  purum  homi- 
nem  cum  photinianis  et  samosatenis  traducunt,  sed  eo  progressi 
sunt,  ut  dicant  Verbum  seuDeiFihum  non  ahud  esse  nisi  quod- 
dam  Dei  attributum,  non  autem  personam  subsistentem;  Chri- 
stum  vero  ut  Theurgum  passim  habent,  qui  se  accommodavit 
prajconceptis  popuh  sui  ideis,  nec  vahiit  ab  omnibus  erroribus 
popularibus  contribules  suos  abducere,  ahaque  his  simiha  blas- 
phemantes  effutiunt. 

159.  Quae  directe  spectant  ad  Christum  ejusque  divinitatem 
reservantes  ad  tractatum  de  Dominica  Incarnatione ,  hic  nos 
tuendam  tantum  suscipimus  Verbi  seu  Fihi  divinitatem  ejusque 
cum  Patre  consubstantiahtatem,  etsi  ob  materiae  necessitudinem 
nonnulla  dicere  cogamur ,  quae  directe  ad  Christi  divinitalem 
pertinent. 

160.  Ne  vero  propositiones  absque  necessitate  multiplicemus, 
in  tuto  posita  veritate  fundamentali  divinitatis  et  consubstantia- 
litatis  Verbi  seu  Filii,  sive  ex  scriptura ,  sive  ex  sensu  traditio- 
nali,  per  modum  corollariorum  deducemus  ipsius  peculiarem 
subsistentiam,  et  veritatem  ac  rectitudinem  nicoenae  dehnitionis. 
Sit  igitur 

1)  Cf.  IVat.  Alex.  disp.  15,  in  saec.  iv,  le  a  recepta  et  consecrata  ab  ecclesia 
de  voce  6iJi,ot.ovoiov  ubi  exponit  diversum  loquendi  formula  recedere.  Haec  enim 
«ensum ,  in  quo  vox  ista  accepta  est;  unica  fuit  ratio,  quare  in  suspicionem 
tum  per  eam  exprimi  fidem  nicanama;-  arianiE  h;ereseos  venerint  apud  non  pau- 
que  ab  voce  6pi.oovoiov  quosdam  episco-  cos  patres  episcopi  illi  qui  nunquam 
pos  contendisse,  ac  semiarianos  dictos  vocem  homuuyion  adoptare  voluerunt , 
hac  de  causa  quod  vocem  6fioovai,ov  ve,-  etsi  dognia  per  vocem  illam  expressum 
spuerent,  recte  de  fide  sensisse,  ac  iit  diclum  est,  profiterentur.  Quanquam 
proinde  catholicos  fuisse.  enim  verum    sit,    quod    8.  Hieronymus 

Cons.    etiam  Maran    op.  cit.  lib.  2,  c.  scribit  in  dialo^o   adversus  luciferianos 

6,  n.  5  et  lib.    ^,  cap.   32.   ubi   ostendit  n.  34    „non  erat  curae  episcopis  de  vo- 

falso  co^nomine  semiarianos  dictos  fuis-  cabulo,  cum  res  esset  in  tuto"  quia,  ut 

se  episcopos  illos,  qui  vocem  6/n.oovotiju  optime  aniuiadvertit   S.   Gregorius  Kaz. 

rejiciebant,  quum  in  dug^mate  catholico  epist.   2(j,   non    in  verborum  sono,   sed 

adstruendo  cum  caeteris   omnino  conve-  in    sententiis   veritas  est.  Attamen  cer- 

nirent.  Hic  ipse  doctissimus  auctor  jam  tum  est  ecclesiam  semper  soliicitam  fuis- 

pridem,  nempe  an.  1722  dissertationem  se  in  sartis  teclisque  custodiendis  noR- 

eriiderat  sur  les  seinidiiens ,   in  qua  no-  nullis  forumlis,   juxta  aposloli  monilum 

vam    editionem   operum    S.  Cyrilli  Hie-  ii,  nd   Tim.  i,    13.    ,,fQrminn   habe  sano- 

rosolymit.   a  P.  Toutteo  adornatam  de-  rum   verborum"  eo  vel  maxiuie,    quod 

fendit  adversus   censuram   PP.   Trivol-  ha;retici  et  novatores  omnes  sub   ambi- 

tiensium,  in  iis  qux  ipse  prxsertim  scri-  guitate   quarumdam   vocum,   qus   opti- 

pserat  in  diss.    3  praemissa  operibus  S.  mum    sensum    pr^eseferunt ,    soleant  se 

Cyrilli  praesertim  cap.  3:  tegere,   et  sic  incautis  venenura  propi- 

2)  Res  semper  periculi  plena  est  vel-  nare. 


872  TRACTATUS   DE    TRINITATE. 

PROPOSITIO    I. 

Verbum  est  vere  ac  proprie  Deus  et  ¥iUus  Dei  ac 
Patri  consubstantialis. 

161.  Est  de  fide,  ut  patet  ex  symbolo  nicoeno  quo  jubemur 
credere  in  Filiurn  Dei  unigenitum,  ex  Patre  natum  ante 
omnia  scecula,  consubstantialem  Patri.  Sic  vero  ejus  veritatem 
evincimus.  I.  Ex  demonstratis  in  praecedentibiis  propositionibus 
tres  sunt  in  una  eademque  divina  essentia  personae  distincta? 
Pater,  Filius  et  Spiritus  Sanctus.  Ergo,  concludimus,  Verbum 
est  vere  et  proprie  Deus  et  Filius  Dei  ac  Patri  consubstantialis. 
Hinc  illa  omnia  ,  quae  illic  adduximus  tum  ex  scriptura,  tum  ex 
traditione  ad  demonstrandum  dogma  SS.  Trinitatis,  Verbi  pa- 
riter,  seu  Filii  divinitatem  ejusque  cum  Patre  consubstantiali- 
tatem  pariter  demonstrant. 

162.  II.  Directe  praeterea  evincimus  ex  iis,  quae  Filium  pecu- 
liariter  afficiunt,  quibus  jam  allata  majus  robur  accipiunt  ac 
lirmilatem.  Ac  primo  quidem  huc  spectat  initium  Evangelii  S. 
Joan.  in  principio  erat  Verbum ,  et  Verbum  erat  apud  Deum 
et  Deus  erat  Verbum:  /loc  erat  in  principio  apud  Deum; 
omnia  per  ipsum  facta  sunt  ^).  Ex  his  quatuor  habemus  Verbi 
aeternitatem ,  erat  enim  in  principio  seu  ante  omne  tempus ; 
habemus  Verbum  ut  distinctum  a  Patre ,  siquidem  erat  apud 
Deum;  habemus  ejus  divinitatem;  nam  Deus  erat  Verlmm; 
habemus  denique  virtutem  ejus  creatricem ,  etenim  omnia  per 
ipsum,  facta  sunt. 

163.  Huic  evangelii  initio  congruunt  omnia,  quae  in  ipsius 
evangehi  decursu  de  eodem  Verbo  carne  facto  dicuntur,  et  ita 
connexa  inter  se  sunt,  ut  illo  posito  in  nativa  sua  significatione, 
omnibusque  metaphoris  remotis,  omnia  cohaereant,  illo  sublato, 
caetera  inintelligibiha  fiant,  ut  cum  Filius  Unigenitus  ifui  est  in 
sinu  Patris  dicitur  ibid.  ver.  18,  unigenitusFilius  Dei  III,  ^Q  qui 
sit  in  coelo,  dum  loquitur  in  terra  ibid.  13  qui  faciat,  quaecum- 
que  Pater  suus  facit  ver.  19  qui  Patrem  suum  dicat  Deum, 
aequalem  se  faciens  Deo  ibid.  18;  qui  sibi  tribuat  potestatem 
homines  ad  vitam  resuscitandi  VI,  40  et  ahbi  passim;  qui  aper- 
te  profiteatur  se  e  coelo  descendisse  ibid.  38  exivisse  a  Deo  XIII 
J3,  XVI  27  exivisse  a  Patre  ibid.  28  unum  esse  cum  Patre  X,  30 
se  in  Patre  esse  et  Patrem  in  se  ibid.  38  suam  pragexistentiam 
non  solum  Abrahamo  VHI,  58  sed  et  mundi  creationi  XVII,  5, 
praedicare  se  esse  viam,  veritatem  et  vitam  XIV,  6;  qui  fidem 
in  se  tanquam  in  Fihum  Dei  exigat;  IX  35,  XI  26,  27  et  adora- 
tionem  admittat  ibid.  38quo,  uno  verbo,  tendit  totum  evan- 
gelium,  ut  credatur  Filius  Dei  XX,  35.  Unde  sic:  ille  vere  et 

\)  Ev  a^/rj  rjV  6  i.oyog ,  xal  6  }.6yo9  rjv     roi;  tjv  iv  a^xfj  Tr^t.?  xov  6e6v.   IJdvTa.  61 
Tt^og  xov  &e6v ,  ttai  &e6g    tjv  6  Adyo?.  Ov-     avxov  iyivexo. 


CAP.    III.    DE   PILII    DIVIX.   ET   CONSUBST.   ETC.  273 

Sroprie  Filius  Dei  et  Deus  est  ac  Patri  consubstantialis ,  qui 
eus  et  Filius  Dei,  aequalis  Deo  dicitur  et  creditur  et  adoratur; 
qui  eadeni  ceternitate,  potestate  proeditus  perliibetur  cuni  Pa- 
tre  suo;  qui  a  Deo  procedere,  exire  dicitur,  et  ita  tamen  ut 
cum  eo  sit,  unum  sit,  in  eo  sit  etc.  atqui  ex  allatis  tale  est 
Verbum  seu  Filius.  Ergo. 

164.  His  consonant,  quae  idem  apostolus  et  caeteri  evangeli- 
stae  atque  scriptores  reliqui  sacri  de  eodem  scribunt.  Joannes 
quidem  I  epist.  I  1  seqq.  eum  vocat  Verbum  vitae  et  vitam 
manifestatam ,  nempe  in  carne,  vitam  aeternam,  quaj  erat  apud 
Palrem,  et  apparuit  nobis ,  et  ver.  20  rursum  eum  vocat,  ve- 
rum  Deum,  et  vitam  aeternam.  Rebqui  tres  evangelistie  refe- 
runt  eum  fuisse  morti  adjudicatum  eo  quod  se  dixerunt  Viliuni 
Dei,  ut  Matth.  XXVI,  64;  Marc.  XIV,  62:  Luc  XXII,  70  et  eo 
sensu  ut  blasphemiae  reus  fuerit  habitus  ibid.  et  juxta  legem 
mosaicam,  prout  eam  pharisaei  intclligebant,  debuerit  mori 
Joan.  XIX,  7.  Quare  apostolus  Paulus  non  solum  eum  vocat 
Fihum  Dei  proprium  Rom.  VIII,  32.  Filium  suum ,  nempe  Dei, 
Gal.  IV,  4.  Deum  Rom.  IX,  5.  Domitium  yloritie  I  Cor,  II  8, 
magnum  Deum  ad  Tit.  II,  13.  Deum  Salvatorem  ibid.  III,  4, 
et  alibi  passim,  sed  praeterea  Ileb.  I,  2  seqq.  eum  Filium  dicit, 
per  quem  {X^^w^)  fecit  et  swcula;  ifui  sit  splendor  gloriw ,  et 
pgura  suhstantim  ejus  ,  portansque  omnia  verbo  virtutis  suof, 
purgationem  peccatorum  faciens  quibus  verbis  tum  aeternita- 
tem,  ac  omnipotentiam,  omnimodam  poteslatem  et  divinam 
naturam  hujus  Filii  Dei  apertissime  praedicat. 

165.  Quae  quidem  aliaque  permulta,  quae  brevitatis  gratia 
praetermitto,  perspicua  sunt  adeo ,  ut  rationalistae  ipsi  inticiari 
non  potuerint  tum  Christum  sibi,  tum  apostolos  et  evangelistas 
denominationem  Filii  Dei  una  cum  divinis  attributis  ei  vindicas- 
se  1).  Ex  quibus  rursum  concludimus:  vel  Christus  et  scripto- 
res  sacri  deceperunt  nos,  vel  fatendum  est  Verbum  seu  Fihum 
Dei  vere  et  proprie  Deum  esse  ac  Patri  consubstantialem.  At 
primum  dici  nonnisi  impie  et  absurde  potest,  quia  Deus  ipse 
auctor  esset  deceptionis  nostrae,  et  quin  Christus  spectari  pos- 
set  ut  veritatis  magister  et  veritas  ipsa  et  illuminator  mundi, 
esset  pessimus  veterator,  qui  nos  in  turpeni  idololatriam  con- 
jecisset,  cui,  ut  a  pluribus  observatum  est,  longe  praeferendus 
esset  Mahumetes  ipse,  qui  nonnisi  Deum  singularem  aperte  do- 
cuit  seque  ejus  prophetam,  omnemque  prorsus  idololatriam 
sustuht.  Restat  igitur  ut  Verbum  vere  et  proprie  Dei  Filium , 
Deum,  Patrique  consubstantialem  profiteamur. 

l)„Veruin  enim   vero ,   scribit  Weg-  Dei  S^ilio,  in  dictis  nonnullis  ei  altribu- 

scheider   §.    83,    quin    atlributa    divinis  lis  (notetur   istud   uUribulis  juxta    per- 

similiima    (quare  non  eadtm?)  cum  de-  versam   rationalistarum    intelligentiam) 

iiominatione   ista  Filii  Dei  conjuncla   et  et  Hpostoli  Christo  vindicaverint,   dubi- 

di^nitatem  divlna;  proximam  (dicerede-  lari  nequit."Pretiosa  certa  est  istacon- 

buissel  eandem)  ChriSlus  et  ipse  sibi.  ut  fessio  ex  ore  adeo  impiorum  houiinum. 

T.  IV.  18 


274  TRACTATUS   DR   TRINITATE. 


DIFFICULTATES. 


166.  I.  Ohj.  Jloyog,  seu  Verbum  de  quo  Joannes  primus  et 
solus  locutus  est,  quasi  carnem  induisset,  non  est  nisi  philoso- 
phema,  quo  ipse  usus  est  ad  summe  admirandi  magistri  virtu- 
tem  ocuHs  hominum  sublatam  subhmioribus  phantasiae  imaginiT- 
bus  exornandam.  Hoc  autem  philosophemate  indicat  Xoyov  hoc 
est  Dei  vim  spiritualem  ,  sciUcet  rationalem,  sapienter  operan- 
tem ,  ante  mundvim  conditum  e  Deo  quasi  progressam,  et  sub 
personae  seu  sub&tantia&  singularis  specie  saepissime  cogitatam , 
quse  a  Spiritu  Dei ,  »c'\\icet  Sancto  judaeorum  palaestinensium 
(Joan.  I,  33),  priorumque  evangehstarum  (Matth.  III,  16.  Luc.  I, 
35  et  ahbi)  et  a  oo(pla  seu  sapientia  in  proverbiis  (I,  20  seqq. 
VIII,  22),  et  Apocryphis  (Sap.  IX,  1  —  4.  XVIII,  14  —  18,  Siraci- 
dis,  seu  ecclesiastici  I,  6  —  9.  XXIV,  4  seqq.)  commemorata 
haud  longe  abest,  imo  interdum  eadem  videtur.  Similem  ima- 
ginandi  normam  secuti  Paulus  et  auctor  epistolae  ad  hebraeos. 
haud  obscure  tradiderunt,  Deum  condidisse  mundum  per  na- 
turam  Messiae  subHmiorem  (Col.  I,  16.  Heb.  I,  2  seqq.),  quae  ipsa 
ante  omnia  creata  sit  (Col.  I,  15  collat.  18.  Prov.  VIII,  22. 
Ecch.  XXIV,  14)  et  posteaquam  tempore  constituto  ad  condi- 
tionem  Jesu  servilem  se  se  demisisset,  peracta  hominum  expedi- 
tione  (Heb.  I,  5) ,  in  ccelum  recepta  ac  Patri  quidem  subject.i 
(1  Cor.  ni,  22.  XI,  3.  XV,  25  seqq.  Ephes.  I,  22.  Heb.  HI,  2),  sed 
summaprae  omnibus  spirilibus  creatis  dignitate  aPatre  s-it  exor- 
nata(Eph.I,  20  —  23.  Philip.  11,9.  Col.  I,  15  seqq.  1  Tim.  IH,  16. 
Heb.  I,  2,  4)  1).  Ergo. 

167.  Resp.  I.  Ergo  scriptores  sacri  ut  indulgerent  phantasiae 
et  imaginationi  nos  deceperunt,  et  universa  ecclesia  per  XVIII 
saecula  in  turpissimo  errore  versata  est,  donec  orirentur  Germa- 
niae  sidera  Paulusius,  Suskindius,  Eichhorn,  Semlerus,  Ber- 
tholdus,  Rosenmiiller ,  Kuinoel,  Wegscheider  aliique,  qui  de- 
mum  sensum  nobis  reserarent,  quo  Joannes,  apostolus  Paulus 
caeterique  scriptores  sacri  eas  voces  usurparunt.  Atqui  tamen 
doctores  isti  mirifice  etiam  inter  se  dissentiunt,  et  ab  aliis  im- 
pugnantur  2)  ejusdem  scholae.  Resp.  II.  Ne^.  V*  quia  ejusmodi 

1)  Wegsch.  §.  83.  phrases  a  Philone   iisurpatas  ad  orlho- 

2)  Ut  habeatur  aliquod  specimensnin-  doxuni  sensum  revocarent  Quod  vero 
lua;  discrepantise ,  quae  inter  neotericos  attinet  ad  hujus  noininis  signiiicationem 
biblicos  rationalistas  viget  circa  inter-  nonniilli  putant  tov  Xoyov  dici  rationem, 
pretationem  vocis  Xoyov ,  qujB  initio  e-  eo  niodo  quo  dicitur  lux ,  ritn,  veiihis; 
vangeiii  Joannis  occurrit,  placet  non-  et  laudant  pro  hac  sententia  Origenem, 
nullas  sententias  promere  ex  Georgio  et  £piphaniuin :  illum  in  commtnt.  i> 
Rosenmiiller  toiii.  ii,  in  cap.  i,  Joan.  Jortw.  pag.  W,  41,  istum  A<cr.  73,  qui  asse- 
Juxta  Clericum  aliosque  cum  ipso,  Joan-  rit  Chrislum  dici  xov  Xoyov  quod  sitPrt- 
nes  voce  Xoyo'?  usu8  est,  ut  se  oppone-  tris  interpres. 

ret  iis,  qui  eo  tempore  voces  nonnullas  Alii    censent   Christum    dictum    esse 

platonicas  e  Philonis  sumptas  coniinen-  Xoyov    eo    quod    sit   auclor    ralionaliuin 

tariis,  et  nominatim  rov  Xoyov  christia-  creaturaruin  ;  et  quod  lioininibns  decre- 

xxat   ac  judaicae    religioni    inferrent,    et  ta  Patiis   revelaverit;   vel  etiam ,  quod 


CAP.   III.    DK    FILII   DIVIN.   ET  CONSUBST.   ETC.  275 

excogitatio  est  valdc  injuriosa  auctoribus   sacris,    ut  patet;  2** 

quia  sero  nimis  inducta ,  et  toti  antiquitati  contraria,  quae  ejus- 

modi  commentane  somniavit  quidem;   3"  quia  est  violenta  et 

contraria  toti  orationis  seriei.    Numquam  enim  potest  dici  de 

prosopopeja,  vel  symbollca  notione ,  quod  caro  facta  sit  et  ha- 

bitaverit  in  nobis ,  ut  de  Verbo  scribit  Joannes  ver.  14  quod  sit 

Filius  Dei,  Unigenitus  Dei ,  aequalis  Patri  etc.   Adde  caetera  o- 

mnia,  quae  in  probationibus  allata  sunt  quaeque  nusquam  in 

sensu  proprio ,  sed  semper  in  sensu  figurato  accipienda  essent. 

Hujus  autem   sensus  perpetuo  figurati  non  solum  nuUum  ap- 

paret  vestigium  in  cit.  testimoniis  ,  sed  aperte  excluditur,  si  in 

sensu  obvio  accipiantur.  Itaque  philosophema  non  est  scripto-^ 

rum  sacrorum ,  sed  rationalistarum,  qui  contra  omnes  sanae  exe- 

ffesis  canones  illud  pernefasinvexerunt.  Profectoipsos  puderet 
P,,        .  .         .  ^  p     .        .         .     .  ^   •     ^     /-1 

ilio  uti  m  cujuseumque  protani  scriptoris  mterpretatione.  Lum 

vero  caetera,   quae  ipsi  persequuntur,  huic  falso  fundamento 


sit  auctor  doctrinte  tnelioris,  summus  re- 
rte  sapienlite  nuctor  et  doctor,  proutpla- 
cet  Doiedeiiin,  Storrio ,  Eckeririano.  Id 
alii  rejiciunt,  eo  quod  nu.spiani  in  tali 
Nensu  reperiatur. 

Alii  conteiKJunt  Joannemexparaphra- 
sibus  chaldaicis  Xoyov  desumpsisse,  ubi 
sxpissime    J^ID^^D  "    pro  nin''   dicilur 

Verbum  Domini.  In  hac  voce,  qua  chal- 
daeus  utitur ,  proster  descriptionem  et 
periphrasin  Dei  summi  nihil  inesse  ple- 
risque  videtur.  Sed  judieos  per  suuin 
^^1  t?"lD^D,  siffnificare  vuluisse  divinam 
quandam  dnograaiv,  quani  a  Deo  geni- 
tam,  eique  proximam  atque  similliinam 
judicarunt,  ex  V.  T.  chaldaicis  para- 
phrasibus  demonstravitCar.Aug.Theoph. 
Reil  de  doctoribus  veteris  ecclesias  culpn 
corruptw  per  platonicns  sententins  theolo- 
ilia  liberandis  comment.  II.  in  opusc.  nC' 
cnd,  tom.  II.  pag.  483  et  seqq.  sic  etiain 
Langius  die  Sc/iriften  Jonn.  id  est:  scri- 
pta  Jonnnis  tom.  ii.  pag.  47.  De  Cnbba- 
tisticis  judseorum  opinionibus  ad  Mes- 
siam  spectantibus ,  quce  ad  christianus 
transiis.se  videntur  scripsit  Frid.  Miin- 
ter  Handbuck  der  alten  christl.  etc.  seu: 
Manunle  nntiQuiurum.  Christ.  dogmatum 
historite  1802  p.  i.  pag.  349.  et  seqq. 

Contra  vero  Tittmannus ,  Cramerus 
el  Ernestius  in  neue  theol.  bibl.  seu  in 
nova  theoloff-  bibl.  tom.  iii.  pag.  129  et 
seqq.  ita  explicant,  ut  X6yo<;  hoc  qui- 
dem  loco  (abstractum  pru  cuncretu)  sit 
promissio  et  per  metunym.;»ommM.v,  quo 
sensu  hebraei  "131  et  koyoi;   apud  txx. 

T        T 

haud  raru  occurrit. 

Jnter  recentiores  plerique  inte.llexe- 
runt    sapientiam,   sive    rationem    Dei , 


eamque  personificatam ,  ut  Joan.  Frid. 
Guil.  .lerusalem  nnchgelassene  Schri/ten 
etc.  seu  scripta  posthuma ,  p.  I.  app.  nd 
3.  consid.  pag.  618.  Jos.  Fr.  (;^hrist. 
Loetfler  kur%e  Dnrstellung  etc.  seu  bre» 
ris  expositio  modi  qtio  ortn  est  doctrin/t 
de  Trinitnte  etc.  aliiqiie  passim.  Sic  ap- 
prime  inter  se  conveniunt  sublimes  isti 
doctores  in  re  tanti  momenti.  Cf.  etiaai 
Kuinoel  in  lib.  N.  T,  historicos  vol.  3.  ia 
prelegomenis  §.  7.  de  A<5yw  Juannis,  ubl 
adhuc  fusius  et  copiusius  recensentur 
istorum  doctorum  placita,  quse  se  se  in- 
vicem  destruiint ,  adeo  ut  nullibi  con- 
sistere  liceat ;  omnes  tamen  in  eo  unice 
conveniunt,  ut  veram  ac  proprie  dictani 
divinitatem  hujus  loyov  ac  proindeChri- 
sti  denegent.  Sic  enim  fert  progressus 
apud  hus  scriptores. 

Quud  attinet  ad  antiquiores  unitarios 
non  inagis  inter  se  uniformes  sunt  in 
expositione  hujiis  initii  evangelii  S.  .loan- 
nis.  Interpretatio  Socini  absurdisfiy:uris 
et  asseverationibus  luxuriatj  interpre- 
tatio  remunstrantium  uniunein  muraleiii 
cum  hypostatica,  Deum  Patrem  culn 
Filiu  cunfundit;  iisdem  incummudis  ur- 
getur  expusitio  Clericl.  Cf.  Maran  par. 
2.  c.  7.  8.  Crellius,  qui  sub  Arlemonii 
numine  librum  edidit  cui  tit:  Initium 
evangelii  Joaanis  ex  antiquitnte  ecclesia- 
stica  restitutum ,  eo  usque  prugressus 
est,  ut  mutaverit  verba  fe^eo?  ^v  oXoyov, 
seu  Deus  erat  vtrbum ,  in  &eov  ijv  6 
Xoyo?,  seu  Dei  ernt  verbum.  At  veru  u- 
mnes  cudices,  versiunes  et  patresgrajcl 
et  latini  constanter  legunt  ©eo?  Deus 
Vapulat  proinde  Crellius  a  Bengelio  ex 
Wetstenio,  aliisque  criticis  biblicis. 

i  18  * 


276  TRACTATUS   DK    TUIMTATK. 

superstructa  sint,  lioc  suLlato,  sua  molc  ruiint,  quln  singilla- 
tim  sine  causa  disiiciamus.  Quis  vero  ferat  a  privatis  nominihus 
libros,  quos  nos  deutero-canonicos  dicimus,  apocryphis  accen- 
seri  ?  Ast  ipsi  inter  protestantes  dictaturam  sibi  arrogant. 

168.  II.  Obj.  Nibil  magis  proficiunt  tbeologiinvindicandana- 
tura  Divina  Verbo  seu  Cbristo  ex  nomine  Dei,  aut  FiUi  Dei, 
Unigeniti  etc.  1"  Notum  est  enim  appcHationi  Vilii  Dei  multi- 
pHcem  notionem  substratam  esse;tribuitur  primo  angebs;dein- 
de  Israelitis  (imo  et  Fibae  Dei  commemorantur)  praesertim  ju- 
stis;  tertio  magistratibus  et  regibus  quasi  vicariis  Jebovae.  Sic 
Ps.  II.  7.  collat.  Act.  XIII,  33.  Heb.  I.  5.  II.  Reg.  VII,  14.  Ps. 
XXXIII,  6.  LXXXVIII,  28.  ubi  Davidis  blius  primogenitus  id 
est  unice  dilectus  appellatnr.  Qui  usus  invaluit  etiam  apud  re- 
liquos  antiquos  populos  ^).  2"  In  N.  autem  T,  libris  tribuitur 
bominibus  piis;  3"  Cbristo  autem  sensu  ideali  et  metapborico  , 
ita  ut  lioc  nomen  non  diserte  ad  naturam  referendum  sil,  sed 
ad  virtutem  ejus  eximiam,  et  Dei  specialem  amorem  ergaipsum, 
et  ad  ejus  messianam  dignitatem,  4"  Neque  aliud  signibcant  e- 
pitbeta  addita  Filio  Dei  Uni(/emti,  dilecti,  proprii,  5"  genera- 
fionis  enim  notio  nonnisi  ratione  quadam  symbolica  et  analogi- 
ca  in  summumNumen  transferri  potest  ^).  Ergo. 

169.  Resp.  neg.  antec.  Ad  1'",  Dist.  Ad  exclusionem  no- 
tionis  proprie  dictae,  neg.  secus,  trans.  Nec  enim  contendunt 
catbolici  semper  in  propria  significatione  accipi  in  scripturis  de- 
iiominationem  IPilii  Dei:  verum  ex  eo,  quod  interdum  impro- 
prie  accipiatur,  inferri  nequit  proprie  nunquam  usurpari,  alio- 
quin  idem  inferre  liceret  de  vocibus  agni,  leonis  etc.  quin  et  Dei 
ipsius.  Id  ipsum  dicatur  de  voce  pritnogeniti  David  attributa, 
cujus  sensus  clare  patet  ex  contextu,  cum  dicatur  primogeni- 
tum  ponam  illum  excelsum  prce  regil)us  terrce.  Itaque  relative 
sumitur  ad  cajteros  reges;  si  tamen  de  David  et  non  potius  de 
Cbristo,  cujus  David  figuram  gerebat,  ba;c  dicuntur. 

1)  Et  hic   inagiio   eruditioni^  appara-  iisii  illud  fuerit  verum    ctiaiu  apud   ro- 

tu  id  ostenditiir  de  griBcis   apud  Home-  inanos,  ita    ut    iinperatores   eliain   post 

ruin  lib.  i.  279  ii.  196  et  seqq.  Odyss.  xi.  religioneni  christianain    passiin  diti  di- 

S67.  epitheta  reguin  rftoyev^jv,  cr«oT(*t(»i;)?,  cerentur:  sic  apud  Jndusos  niagistratiis 

Jioi  vto?  seu   Dei   ffenilus,   Deo   altus  ^  et  principes   Dii    interduin    vocati   sint. 

Dei  filius.  De  a;g:yptiis   penes    quus    re-  At  enim  quid  inde?  Apud  noHnuUospo- 

ges  deoruin    noinine  ornati   sunt,   teste  pulos  re^es  et  principes  vel  assentatio- 

Diodoro  Sicul.  I.  cap    90.  De  .ethiopibus  ne ,  vel  analogia  quadain  ob   auctorita- 

lib.  3.  ib.    cap.  3.  S.    similia    refert.   De  lem ,  quain   super   ciBleros    oblinebant, 

persis  ostendit  Brissonins  :  deregioper-  aliave  quacuinque  ratione  Dei ,   vel  niii 

sarum  principatu.   Et  ad  hoc  oslenden-  Dei  etc.  vocati  sint,  ergo  eodem  sensu 

dum  certant  inter  se  Geseutus  commeut.  iisdenique  rationibus  Christus ,  seu  ver- 

u(f.     den    Jesnia    etc.   seu  cumm.   super  bum  Detts  dicitur  et /i/irt*  Deil  Quis  fe- 

Isninm  Lip.  1821.  1.  De  Wella  comment.  rat  hanc  arguiiientandi    rationein?   Jain 

'/ib.  psnl.  seu  comment.  in  psal.  ed  2.  nd  vero  talis  est  qua  utunlur    ralionalist;e 

4-  I.  sub  magnifico  eruditionis  indigestae  ap- 

Sed  frustra  defatigantur    in   his  con-  paratu. 
gerendjs,  quum  notissima  ha;csint;ne-        2)  Wegsch.  ib.  §.  82. 
que  soluin   apud  memoratas   geutes  in 


CAP.    III.    DE    FILII   DIVIN'.  KT  COXSUBST.  KTC. 


277 


170.  A(l  2"",  Dlst.  Tribiiitur  etiam  hominibus  piis  sed  diver- 
sa  ratione  ab  ea,  qua  tribuitur  Christo,  conc.  eadeni  ratione, 
nej^.  Numquam  cnim  de  homhiibus  piis  praidicantur,  quaepfaj- 
dicantur  de  Christo ,  ut  ex  probationibus  constat. 

171.  Ad  3'",  Nci^.  Hiec  est  enim  gratuita  rationahstarum  as- 
sertio,  quam  ipsi  a  socinianis  mutuati  sunt,  quin  eam  solidius 
probent,  et  omnino  violenta;  quaecumque  enim  fuerit  Christi 
virtus  autmunus,  si  natura  Deus  non  esset,  neque  Deus,  ne- 
que  Fihus  Dei,  neque  divinae  ipsi  tribuerentur  proprietates, 
quaj  uni  Deo  competunt;  adde  saepius  in  hbris  N.  T.  distingui 
appellationes  Christi,  etFihiDei;  cacteris  omissis,  inquitJoan- 
nes  hwc  .scripta  sunt  ut  credatis^  quia  Jesus  est  Christus  Filius 
Dei  *).  Deindesi  synonima  haec  essent:  quare  tanquam  blasphe- 
mumChristumlapidare  volueruntjudaei,  eo  quod  se  dixeritFilium 
Dei  et  juxta legem  morti  addixerunt  eo  quodFihumDei  se  fecerit  2). 

172.  Ad  4"',  Net/.  ob  eandem  causam.  Responsio  patet  ex 
modo  dictis. 

173.  ^</5'»,  vel  Neg.  vel  Dist,  Idest  quoad  modum,  conc.  quoad 
rem,  seu  originem  viventis  a  vivente  principio  conjuncto  insi- 
mihtudinem  naturae ,  neg.  Ludunt  propterea  adversarii  in  am- 


1 )  Tavta  &e  yiy^antat ,  iva  ni?ev- 
(rijT«  oTt  o  'l^aovg  i^tv  6  X^t^og  6  vlot  tov 
Oeov.   Joan.  xx.  31. 

2)  Heic  fluo  notanda  suntj  i''  fere 
seniper  in  N.  T.  di^tingui  has  voces, 
C/iiislus  et  filius  Dti-,  ut  loc.  cit.  ex 
Juun.  Mfitt/i.  XVI.  16.  xxvi.  63.  Marc.  I. 
I.,'  XIV.  61.;  Joan.  vi.  69  ,  xi.  27.;  act. 
viii.  37.  etc. ,  ut  pateat  Iias  voces  rai- 
nime  esse  synonymas ,  sed  perliiheri 
Messiam  ut  verum  Dei  Filiuni;  ii**  hac 
de  causa  adhuc  ut  blasphemiiui  et  jure 
uiorti  propterea  addictuni  fuisse  Chri- 
stum  Doininuui  a  patribus  suis  hodier- 
nos  judieos  conlendere.  Ad  cujusasser- 
tionis  probationem  satis  sit  duos  affer- 
re  testes,  qui  rejici  ab  adversariis  non 
possunt:  prior  est  Orobiusinaniicacoi- 
latione  ciiiii  Limborchio,  in  tertio  enim 
scripto  eum  accusat  „quod  Jesus  affec- 
taverit  deitatem,  vel  cum  Deo  leqiiali- 
lateni  .  .  .  Ex  servo  se  fecerit  Donii- 
mim  ex  creatura  creatorem,  et  verba 
sua  pra;dicaverit,  non  a  Deo  Jussa" 
§.  VIII.  pag:.  109.  seqq.  el  pajg;.  291.Hinc 
concludebat:  ibid.  pa;r.  m.  „dato  ini- 
possibili  quod  messias,  quem  expecta- 
mus  eain  doctrinam  Israelem  doceret , 
jiire  foret  ut  pseudo-propheta  lapidan- 
dus."  Alter  vero  est  Salvador,  qui  in 
siia  hixluiif.  iles  inslilulions  ile  Moise, 
Paris  182^.  tom.  ii.  iiv.  iv.  ch.  m.  ju- 
yemenl  etconiUinmation  rie  Je.sw.s' pag'.  82. 
h.-ec  scribit:  Jesiis...  parle  de  iui  meme 
comine  d'un  dieu,-  ses  disciples  le  re- 
pelent,  et  la  suile  des  evenemens/^rou- 


re  arec  la  ilernihe  eriilence  quMIs  l'en- 
tendaient  ainsi.  Cetait  un  horrible  blas- 
pheiue  aux  yeux  des  citoyens  elc."  ft 
ib,  in  nola  ,,1'oxpn'ssion  lils  ile  ilieu  ^- 
tait  d'un  iisage  ordinaire  chez  les  b^- 
breux  pour  aiarquerrhomuied'une  haii- 
te  sagesse,  d'Hne  haute  piete.  Ce  n'est 
point  dans  ce  sens,  que  s'en  servait 
Jesus-Clirist*,  elle  n'aurait  pas  caiise 
une  si  vive  .s<-nsation"  et  clariiis  adhuc 
pa)f.87.  „enfiii  le  j!:rand-pontifes'adr«'.s- 
se  a  raccuse,  et  lui  dit:  Esi-il  rrai , 
qne  tu  sois  Clirist ,  que  tii  soi.i  fils  tle. 
Dieu  ?  Je  le  suis,  repond  Jesus  .  .  .  a 
ces  mots .  Caiphe  dechire  svis  vfetemens 
en  sig:ne  de  dosolation  :  vous  l'avez  en- 
tendu,  on  dolibere.  La  question  deja 
soulevee  parmi  le  peuple  etait  celle-ci : 
,lesus  s'est-il  fait  Dieu  'i  or  le  senat  ju- 
jU^eant  que  Jesiis  fils  de  .Toseph,  ne  a 
Belhleein  avait  profane  le  nom  de  Dleu 
en  1'usiirpant  pour  lui  meme,  siiuple 
citoyeii ,  lui  fit  l'application  de  laloisiir 
le  blaspheme ,   et   de    la  loi  ch.  xiii.  iln 

Deul.  et  art.  20.  ch.  xvui la  peinc 

capitale  fnt  prononcee ;"  hos  quidem 
suo  loco  refellemus ,  sed  interea  ex  hi« 
patet  quonam  sensu  jud;ei  antiquioreset 
recentiores  semper  acceperint  verba 
Chnsti ,  cum  se  dixit  filium  Dei,  et  ex 
islorum  agendi  ratione  iiivictiim  et  in- 
eluctabile  exsurfcit  ailrersns  impietatem, 
subtilitates,  metaphoras ,  figuras  etc. 
unitariorum  et  ralionalistaruiu  argu- 
mentum. 


278  TRACTATUS   DE   TRIMTATE. 

biguo,  dum  asserunt  nonnisi  analogica  ac  symbolica  ratione 
enuntiari  posse  generationem  in  divinis,  et  confundunt  rei  sub- 
stantiam  cum  modo,  (juo  generatio  in  creatis  perficitur,  qui 
certe  in  Deo ,  seu  in  personis  divinis  non  reperitur ,  nec  repe- 
riri  potest. 

174.  I.  Inst.  1"  Dei  nomen  Joan.  I,  1  non  Jesu  Christo  sed 
Xo;^w  tribuitur,  2"  Proeterea  Dei  nomen  in  N.  T.  extenditur  etiam 
ad  homines,  reges  ac  potiori  jure  ad  Regem  Messiam.3"  Jesus 
nusquam  se  ipse  Deum  autXo/oi^divinum  nominavit,  4°  atque 
ipse  fihus  diserte  discernitur  ab  uno  vero  Deo  (Joan.  XVII,  3 
cf.  XI,  42.  Matth.  XIX,  16  17.  Marc.  X,  18.  XII,  32.  coll.34. 
Luc.  XVIII,  19  Matth.  XX,  23)  5"  a  Patre  (Joan.  XIV,  28), 
ab  illo,  qui  dedit  ei  omnem  claritatem  (ib.  XVII,  22,  24),  qui 
dedit  ei  habere  vitam  in  semetipso  (ib.  V.  26)  6"  quem  itidem 
suum  ipsius  et  suorum  Deum  appellat  (ib.  XX,  17  Cf.  I.  Tim. 
11,6.  VI,  13-18),  7"  et  nulla  quidem  duplicis  cujusquam  in 
Christo  naturae  mentione  injecta.  8"  Discipuli  Jesum  numquam 
Deum  salutaverunt;  efFata  vero,  quae  in  subsidium  dogmatis 
probandi  aiferuntur,  vel  dubiae  sunt  lectionis  (Act.  XX.  28  I. 
Tim.  III.  16),  vel  incertae  saltem  interpretationis  (Luc.  I.  16  17 
Joan.  XX,  28  I.  Joan.  ver.  20  Rom.  IX,  5.  Pliilip.  II,  6  Tit.  II, 
18  11.  Pet.,  I,  1  2).  Nihil  igitur  inde  extundi  potest  *). 

175.  Resp.  Ad  1™ ,  Dist.  AoyM  tribuitur  ut  personae  subsi- 
stenti,  quae  carnem  induit  ex  eodem  Joan.  I.  14  conc.  Xo/(i>  ut 
vi  divinae ,  neg.  Recolantur  superius  dicta  2). 

176.  Ad  2'",  DiH.  Sed  diversa  significatione  ac  ratione ,  qua 
Verbo,  seu  Christo  tribuatur,  trans.  eadem  ratione ,  ne/f.  IIoc 
probare  debuisset  adversarius  ut  aliquidconcluderet,  quodcum 
non  prtestet,  nihil  conficit. 

177.  Ad  3'",  Di^t.  Expresse,  #r««.y.  aequivalenter,  wtty.  Re- 
colantur  probationes. 

178.  Ad  4'",  Dist.  persona,  cowc.  natura;  nec/.  Jam  occur- 
rimus  huic  difticultati  cap.  sup.  num.  58. 

179.  ^rf5"',  Idem  responsum  esto.  Hoc  ipso  autem,  quod 
ciim  Pater  genuerit  ex  sua  substantia,  dedit  ei  omnem  clarita- 
tem  et  vitam  in  semelipso.  Haec  enim  plane  cohaerent  cum  do- 


1)  Wegsch.  §.  85.  stas.  pag.  7  et  seqq.  Berthold  deChnslo- 

2)  His  addatur  etiain  confusio  eorum  loginjudworuih  Jesu  apostolorumque  teta- 
neotericoruin  biblicorum,  qui  fatentur  te ,  Erlang.  1811  pag.  lOi  et  seqq.  nec 
ex  seriorum  ,juda;orum  sententia  koyov  non  Langius  loc.  cit.  paj.  W  et  seqq. 
non  solum  vim,  mentem  et  sapientiam,  Ziegler  in  Gnltleri  ep/iemerirtibHs  lom.  i\. 
sed  eliam  naturam  quandam,  aut  sub-  pag.  15  et  seqq.  Ammon.  //rogr.  de  pro- 
jectuin  quoddam  esse,  ut  ex  Philone  logo  Jouiuiis  Evangelistw  fonlibus  et  sen- 
ostendunt  Keil  in  cit.  comjnenl.  paj.  89.  su,  Goett.  1800  cfr.  RosenmuUer  «cAo/.  m 
tuin  pajj.  77  et  seqq.  Klenker  liber  die  Joan.  toin.  ii,  in  cap.  i.  Kuinoel  op.  cil. 
niitur.  u,  d.  etc.  seu  de  naturii  et  de  ori^  proleg.  pajj.  96  et  scqq.  vol.  3  edit.  6 
giiie  doctrince  emanationis  npud   kabbnli'  Lips.  1825, 


CAP.    ni.    DK   FILII  DIVIN.  KT   CONSUBST.   KTC.  279 

ctrina  catholica ,    juxta  quam,    quidquid  Filius  habet,    a  Patre 
per  generationem  habet. 

180.  Ad  6™,  Di9t  Sed  diversa  rationc,  conc.  eadem,  ne^. 
Neque  enim  dixit  Christus  Patretn  nostrum  et  Deum  nostrum: 
sed  ascendo  ad  Patrem  meum  et  Patrem  vestrum ,  Deum 
meum  et  Deum  vestrum  *).  Caetera  loca,.  quae  adducit  adver- 
sarius  non  sunt  ad  rem,  ut  ea  percurrentibus  patebit. 

181.  Ad  7™,  vel  iVcjy.  vel  Dist.  Conceptis  verbis,  conc.  aequi- 
valenter ,  neg.  Si  enim  Joannes  vocat  Verbum  Deum,  et  de  hoc 
ipso  Verbo  scribit,  quod  caro  factum  sit,  luculenter  duas  na- 
turas  exprimit ;  imo  hic  fuit  verus  scopus  S.  Joannis  in  con- 
scribendo  suo  evangeho,  duphcem  nempe  asserendi  Christo 
naturam,  ut  veteres  testantur,  (ac  suo  loco  diximus)  et  ap- 
paret  sive  ex  ipso  evangeHo  ,  sive  ex  I.  epistola  ejusdem 
apostoh. 

182.  Ad  8™,  Re.s-p.  I.  Quid  si  discipuh  Jesum  Deum  salutas- 
sent,  nonne  rationahstae  evaderent  ejusmodi  salutationem ,  ut 
rehqua  omnia,  quae  ipsis  non  arrident?  Nonne  vanis  phantasiae 
et  imaginationis  commentis  tribuerunt,  quae  de  Chrislo  scripto- 
res  sacri  hteris  consignarunt ?  Nonne  eosdem  traduxerunt  ut 
imperitos  ac  deceptos  philosophematibus  judaeorum  alexandri- 
norum  ? 

183.  Resp.  II.  iVe^.  Nam  1"  salutavit  expresse  Deum  S.  Tho- 
mas  apostolus,  Joan.  XX,  28  Dixit  ei:  Dominus  meus  et 
Deus  meus.  Et  en  malam  fidem.  2"  Salutarunt  caeteri  in  omni- 
bus  iis  locis ,  quae  adversarius  gratis  traducit  velut  dubiae  le- 
ctionis  et  interpretationis ,  quia  nempe  perstringunt  ipsius 
oculos  2). 

184.  II,  Inst.  Neque  demum  rem  conliciunt  vel  perfectiones 
divinw  y  quae  Christo  adscribuntur,  vel  opera  divina  eidem  at- 
tributa,  vel  honor  divinus.  Non  perfectiones  illae  scientiae  e.  g. 
absolutae  omnipotentiae  etc.  Quia  1"  parlim  a  Patre  illi  commu- 
nicatffi  dicuntur  (Matth.  XI,  27.  XXVIII,  J8.  Joan.  III,  35.  V,  26. 
XVII ,  2.  7.),  2"  partini  divinae  naturae  consortium  haud  neces- 
sario  probant,  Etiamsi  enim  Filius  Dei  primogenitus  in  multis 
fratribus  Rom.  VIII ,  29.  imuijo  et  forma  Dei  appellatur  Phi- 
lip.  II.  6  christiani  tamen  conformes  imaginis  filii  sui  Rom. 
VIII,  29.  dicuntur,  et  WXndi  plenitudo  divinitatis  Coloss.  II,  9. 
in  ipsos  christianos  transire  docetur  et  estis  in  illo  repleti^  ver. 
10.  3**  Non  opera  divina,  cujusmodi  sunt  creatio ,  conservatio 

1)  'Ava^alvM  n^o?  tov  nctxkqa,  fiov  xaJ  atqne  excenentiam  describendam,  a;qua- 
TtariQa  v//,oiv,  xal  Oeov  fiov  «ai  Qeov  vfioiv.  libusque  commendandam  ,   ex  judaoniui 

2)  Sic  enim  ad  nauseam  usque  rege-  et  alexandrinorum  et  paiajstiiiensium  de 
rit  §.  85.  „ex  hac  tanta  eflFatorum  de  fi-  virtutibus  seu  viribus  qiiibusdam  divi- 
lio  Dei  diversitate  et  ambiguitate  luce  nis  sub  personarum  specie  cogitatis,  de- 
clnrius  patescit,  scriptores  sacros  san-  que  Xoytd  et  sublimiori  Messia;  natura 
cta  quadam  magistri  reverentiacommo-  opinionibus  in  Jesum  transferrenl." 
tfcs  esse,  ut  ad  sunimam  ejus   virtutem 


280  TRACTATUS    DE   TUIMTATE 

etc.  quia  ea  Jesu  Christo  tanquam  "koyio  vel  Messiae,  quasi  sum- 
mo  Dei  administro,  non  tanquam  summo  Deo  assignata  simt. 
Cf.  Joan.  XVII,  3.  4"  Non  denique  honor  divinus  ^  quo  colen- 
dusDei  Filiiis  pra^cipi  videtur,  omnia  enim  ejusmodi  «dicta  du- 
biae  sunt  interpretationis,  neque  Christus  un([uam  adorationeni 
divinam  sibi  poposcit,  quippe  qui  Deo  Patri  candem  ipse  prac- 
stiterit  (Mattn.  XXVI,  39.  Joan.  XVII),  et  discipulos  adPatrem 
tantum  preces  convertere  jusserit  (Matth.  VI,  9.);  neque  ul- 
lius  exstat  apostoli  exemplum  Jesum  tanquam  Deum  vere  ado- 
rantis ;  quae  enim  dicunt  apostoli  gratiam  christianis  et  a  Chri- 
sto  et  a  Patre  apprecantes ,  nihil  repugnant.  Ergo. 

185.  Resp.  Ne</.  ad  1"',  Dist.  Tanquam  Fiho  quem  genuit, 
ut  supra  dictum  est,  conc.  ut  creaturae,  ne(/.  Hoc  est,  quod 
rationalistae  non  ostendunt;  nam  etiam  catholici  docent  Verbo 
seu  Fiho  omnia  communicata  esse  non  exclusa  ipsa  substantia 
divina,  quam  Filius  per  generationem  a  Patre  accepit,  ideoque 
haec  ne  attingunt  quidem  catholicam  doctrinam. 

186.  Ad  2"",  Ne(/.  Neque  obstat,  quod  participatae  et  com- 
municatae  perhlbeantur  ipsis  creaturis,  cum  longe  diversa  ra- 
tione  Filius  dicatur  imago  et  forma  Dei,  et  ille,  in  quo  pleni- 
tudo  divinitatis  inhabitat  corporaliter,  ab  illa  qua  christiani  di- 
cuntur  conformes  imaginis  filii  sui,  aliaque  ejusmodi.  Filius 
enim  ita  dicitur  imago,  ut  sit  etiam  splendor  gloriae  Dei,  per 
quem  Deus  omnia  creavit,  qui  portat  omnia  verbo  virtutis  suae, 
purgationem  peccatorum  faciens  etc.  Sic  dicitur  in  forma  Dei, 
ut  non  rapinam  arbitratus  sit  esse  se  wqualemHeo,  quae  num- 
quam  de  creaturis  dicuntur;  neque  unquam  christiani  dicun- 
tur  repleti  divinitate ,  aut  in  ipsis  inhabitare  divinitatem  cor- 
poraliter  ut  de  Christo  dicitur,  sed  divitiis  pleni  spiritualibus 
et  gratia  per  Christum. 

187.  Ad  3"',  Neg.  Nam  haec  omnia  Christo,  seu  Verbo  ut 
summo  Deo  ita  tribuuntur,  ut  Deus  expresse  dicatur  Joan.  I.  1. 
adde  creationem  et  conservationem  non  posse  simplici  creaturae 
communicari,  quae  potentiam  infinitam  postulant.  Ad  textum 
cit.  Joan.  XVII,  3  qui  ad  rem  non  est,  jam  respondimus. 

188.  Ad  k^,  Neg.  Certe  omnia,  quae  adversariis  non  favent, 
semper  sunt  dubiae  interpretationis ,  quin  ullam  tamen  hujus 
assertionis  rationem  afferant;  falsa  vero ,  violenta  et  absurda, 
quotquot  ipsi  comminiscuntur,  certa  omnia  et  evidentia  sunt. 
Falsum  est  Christum  non  sibi  poposcisse  divinos  honores;  ex 
formula  baptismi  contrarium  constat,  ut  superius  diximus ;  ad- 
misit  adorationem  caeci  nati  Joan.  IX,  38  apostolorum  omnium 
Matth.  XXVIII,  iTetalibi.  Quod  si  ipse  adorationemPatriprae- 
stitit,  praestitit  in  forma  servi,  seu  in  natura  humana.  Et  en 
quomodo  semper  in  doctrina  catholica  omnia  apprime  coha;- 
reant,  ac  secum,  quae  vidcntur  contrarie  dicta  de  Christo,  apte 


CAP.   III.    DR    FILII   DIVIN.  ET   CONSUBST.    ETC.  281 

concilicnliir,  nulUi  vero  ratione  cohtnerere  possunt  in  systeniate 
socinianorum  et  rationalistarum. 

189.  Sic,  Patrem  discipulos  suos  orare  docuit  veluti  fontem 
totius  divinitatis,  vel  Deum,  prout  pater  communis  omnium 
hominum  est,  quo  sensu  preces  ad  tres  personas  simul  diri- 
guntur.  Addatur  Christum  docuisse  discipulos  suos  etiam  sei- 
psum  orare  Joan.  XIV,  14.  Ergo  falsa  est  adversarii  assertio; 
prout  falsa  ea  est  qua  aftirmat  apostolos  numquam  Christum 
vere  adorasse;nos  contrarium  evincimus  inresp.ad^™,  Aposto- 
lus  praeterea  Rom.  XIV,  11.  ex  persona  Christi  inquit:  mihifle- 
ctetur  oifinegenu ,  et  Philipp.  II.  10.  In  nomine  Jesu  omne 
genu  fleclatur  cmlestium ,  terrestrium  et  infernorum ,  quid 
haec  sibi  volunt,  nisi  veram  et  propriam  adorationem? 

190.  Non  repugnat  autem  gratiam  apprecari  a  Christo  sicut 
et  a  Patre ,  quia  una  est  Patris  et  Filii  divinitas ,  ideoque  unus 
gratiarum  fons;  repugnaret  autem  si  Filius  non  efssetnisi  crea- 
lura ,  ut  patet. 

191.  III.  ()t)j.  cum  veteribus  arianis  l"  Sapientia  Prov.  VIII, 
22.  6'rg«/^«  dicitur ;  et  iterum  Eccl.  XXIV,  14.  Christum  pro- 
pterea  vocat  apostolus  2"  primogemtum  omnis  creaturw  (Gol. 
1.  15.)  Qui  de  se  testatur  Joan.  XIV,  28.  3"  Pater  major  me 
est.  4"  Se  negat  bonum  esse.  bonitate  nempe  essentiali,  quae 
uni  competit  Deo,  Matth.  XIX.  17,  ignorare  se  5"  fatetur  judi- 
cii  diem  Marc.  XIII,  32  et  sane  6"  Pater  secundam  substan- 
tiam  ingenitus  dicitur,  ergo  Filius,  qui  genitus  est,  diversae 
est  substantiae  a  Patre.  Quod  si  dicatur  Pater  gignere  Filium , 
gignit  ne  7"  voluntate  an  necessitate  ?  Si  necessitate  valde  miser 
est;  si  voluntate  ergo  potuit  non  gignere:  8"  adde  nec  posse 
Filium  dici  aeternum,  quia  antequam  nasceretur  non  erat. i\ati- 
vitas  praeterea  9"  denotat  dependentiam,  quae  Deo  non  compe- 
tit,  10"  nec  esset  a  se.  Ergo. 

192.  Resp.  ad  1'",  Dist.  Creatione  improprie  dicta,  seu  ge- 
neratione,  6'0/26'.  proprie  dicta,  ney.  Fortes  creantur  forti- 
bus  et  bonis  inquiebat  Horatius ,  et  Virgilius  ^Eneid.  X.  Silvi- 
colw  Fauno  Driope  (fuem  nyinpha  crearat;  in  hebr.  veritate 
in  1"  textu  est  possedit  ^). 


I)  ^j2p  nST'  Deus  pos.seilit  me,  utletr.  ro  iwsseilif  „ninltiim  aiiteiii  interest,  iii- 

y^     ^    '.     .  qnit,    inter    cienre    et    itossUtere,   quod 

Genesi  i\:  p.  tj/ij^"  ^P^ip^  '"''!p\''^^  ''"*'  creatio  ex  comniuniori  notioiie,  transi- 

.  „  ^  tum  «ignificet  ab  eo  quod  non  est  ad  id 

.se>h  hommem  per  Deum."PlHres  patres  q„o,|  estj  possessio  vero    rei    jam  eil- 

legeiitrs  lioc   loco   couiHint   vel    cieH.rii  stentis  proprietatein  in  eo,  qui  possidet 

(0  letfit  in  ;•/'/.   //«/.  Sabatier   ord.  Ben.  ^^rAetc»/   ff  dv  yivoito  *ai  tov  ty.nae ,  xa» 

vol.  ::.  Attamen  Eus.Caesar.  vir  nonsu-  tou   fWoaTo,   rf«a?.o()a  tw  t^v  iiev   Ati- 

spectiis  lib.  3  ite  eccl.    liieol.   rf:ap.    2    in  „«„  xara  tt<v  y.oivoti(jav  ifiavoiav    ttjr   ex 

qiio  luse  de  tolo  illo  capite  disputat,ad-  roii  i^ii  ovtoq  elg  t6  ilvai  na^oSov  aijimi- 

inonet    neminem    aliorum     interpretum  veiv    tijv   de   y.t^a,v   tov  n^ovnd^xovtoc 

f-y^f,  lioc  e.^t  ronrlii/if   aiit    creftrif  a(\.  iV^a^-ovoai'  oly.tiottjta  n^o?  tov  ttroiiievov. 
liibuissi',  sed  omiies  constanter  eV-Tvoo- 


282  TRACTATUS   DK   TRIMTATK. 

193.  Ad  2"\  Dist.  Causalitate  et  dij^nitate  vel  in  natura  as- 
sumpta ,  conc.  in  ordine  ad  creaturas ,  ne^. 

194.  Ad  3™,  Dist.  Ratione  originis  ut  exponunt  patres  grae- 
ci  vel  ratione  humanse  naturae  ut  patres  latini  explicant,  conc. 
ratione  naturae,  ne</. 

195.  Ad  4'»,  Dist.  Ad  mentem  juvcnis  cui  respondit,  conc. 
simpliciter,  necf. 

196.  Ad  5'" ,  Dist.  Ad  manifestandum ,  conc.  absolute,  neg. 

197.  Ad  6™,  Neg.  Patrem  diciingenitumsecundum  substan- 
tiam  sed  per  negationem  originis  ab  alio,  ut  suo  loco  exposi- 
tum  est  ^). 

198.  Ad  7™,  Dico  gignere  necessitate  et  voluntate;  gignit 
enim  necessitate  naturae  et  voluntate  consequente ,  ut  passim 
dicitur,  quae  tota  fertur  in  hanc  generationem;  sic  nos  volun- 
tate  et  necessitate  prosequimur  felicitatem  in  genere,  quin  pro- 
pterea  hac  de  causa  miseri  simus. 

199.  Ad  8'",  Ne^.  Quia  natus  in  aBternitate ,  in  qua  non  est 
prius  ac  posterius  nisi  ratione  et  ordine. 

200.  Ad  9",  Dist  In  processione ,  conc.  in  natura,  neg. 

201.  Ad  10™ ,  Dist.  Secundum  personahtatem,  conc.  secun- 
dum  essentiam,  ne(f. 

202.  Haec  autem  vix  attigimus  utpote  obsoleta  et  antiquata , 
ne  nimii  essemus,  caeterum  qui  ea  evoluta  videre  cupit,  adeat 
Petavium,  Tournehum  etc.  2): 


PROPOSITIO   II. 
Eadem  veritas  ex  traditione  invictissime  ostenditur* 

203.  Suppositis  omnibus,  quae  ex  traditione  retulimus  ad  o- 
stendendam  perpetuam  fidem  de  Trinitate,  nunc  ex  iisdem 
fontibus  haec  speciatim  adjicimus,  quae  directe  divinitatemVer- 
bi  seu  Fihi  afficiunt. 

204.  Ac  I.  quidem  universahs  ecclesiae  fidei  circa  divinitatem 
Verbi  seu  Fihi  consensus  et  quidem  primis  duobus  ecclesiae  sae- 
culis,  nempe  usque  ad  Justinum  m.  quem  unitarii  per  summam 
impudentiam  dicunt  primum  hoc  dogma  invexisse;  testes  sunt 
Irenaeus  et  Hegesippus,  qui  haereticos  sui  temporis  negantes 
Fihi  divinitatem  provocant  ad  contrarium  ecclesiae  consensum. 

1)  Cap    I.  n.  29.  saec.    iv.   diss.    42  admittitur,  imo  et  a 

Petaviiis  tfe  Trin.  lib.    2   cap.   i   §.  10  nomiullis   veteribus  patribus   probatur. 

et  11  supientiam   hoc    loco    censel  per  Attamen    propter  rationalistarum    abu- 

prosopopejain  poeticam  virg^inisinstar  ac  sum  non  «eam  facile  admitterem  ,  eo  vel 

re.gina   a    Deo   ante  omnia   genitae  ,   ac  iiia^is  quod  contrarJa  expositio  commu- 

procreatae  et  ea   productione   acqiiisitce  nis  inler  veleres  patres  sit. 

ac  possess;e  Salomonem  exhiberri.  H;bc  2)  Pet.  de  Trin.  lib.  3.  cap.  Oetseqq. 

«jcposilio  etiani  a  i\at.  Alex.   in  fiist.  ec.  Tournely  </«;  7««.  qiiaest.  4ar.  2  sect.  3. 


CAP.  IH.  DE    FILII    DIVIN.    ET   CO\SUBST.   ETC.  283 

Irenaeus  eiiim  lib.  I  cont.  haereses  cap.II.  Ecclesia  «mm,  inquit, 
per  universum  orbem  usque  ad  fines  terrw  seminala ,  el  ab 
upostolis  et  a  discipulis  eorum  accepit  eam  fidem,  quw  est 
in  Deum  Patrem  omnipotenfem  .  .  .  et  in  unum  Jesum  Chri- 
stum  Vilium  Dei  incarnatum  pro  nostra  salute  *).  Hegesip- 
pus  testatur  apud  Euseb.  Se  cum  Romam  proficisceretur, 
plurimos  episcopos  adiissey  et  ab  omnibus  unam  eandemque 
audivisse  doctrinam.  In  singulis  autem  episcoporum  succes- 
sionibus ,  et  per  siingulas  civitates  eadem  manent ,  (fuw  per 
legem  ac  prophetas ,  et  a  Domino  ipso  prwdicata  sunt  ^). 
Hegesippus  autem  loquitur  de  eadenvtide  de  qua  Irenaeus,  ae- 
quales  enim  erant. 

205.  II.  Textes  sunt  symbola,  seu  fidei  professiones.  Cele- 
bre  est  illud,  quod  exliibent  const.  apost.  I.  VII,  cap.  IV,  in  quo 
sic  fides  in  Christum  exprimitur:  et  in  unum  Dominum  J.  C 
unigenitum  ejus  Filium,  qui  ante  swcula  beneplacito  Patris 
genitus  est,  non  creatus;  per  quem  omnia  facta  suntinciB- 
(is  ef  in  terra,  visibilia  et  invisibilia  ^):  symbolum  S.  Greg. 
Thaumaturgi  jam  dedimus, 

206.  III.  Martyres.  In  actis  S.  Ignatii  cum  interrogasset  Tra- 
janus  quis  est  Theophorus?  Ighatius  respondit:  qui  Christum 
habet  in  pectore  .  .  .  Vnus  est  Deus . . .  atque  unus  est  Chri- 
stus  Jesus ,  Filius  Dei  unigenitus  *).  In  actis  S.  Symphoro- 
sae,  respondetipsa  Hadriano:  Si pro  nomine  Christi  Dei  mei 
incensa  fuero ,  illos  dwmones  fuos  magis  exuro  *);  et  inact. 
S.  Felicitatis  et  filiorum  ejus,  Martialis  inter  eosnatu  minimus, 
sic  respondet  Publio:  omnes  qui  non  confitentur  Christum 
verum  Deum  esse  in  ignem  ceternum  mittentur  ^).  Nescio  an 
hoc  philosophema  rationalistis  placeat.  In  actis  S.  Achatii,  ha^c 
notatu  digna  sunt  ad  confundendos  unitarios :  Quod  discere 
semper  optabam  (inquit  prajses),  confessus  es  errorem  ve- 
stroi  persuasionis  et  legis.  Habef  ergo ,  ut  dicis,  Filium 
Deus  ?  Besp.  Achatius :  habet.  Marcianus  ait :  quis  esl  Fi- 
lius  Dei?  Hespondit  Achatius:  Verbum  veritatis  et  gratim... 
Nomen  explana;  respondit  sanctus  Achatius:  Jesus  Chri- 


1)  Cfr.  etiam  lib.  3  cap.  4  ii.  2  et  a-  tandiim  vero  Cotelerium  levi  tiimis  ra- 
lias  saepe  hcereticos  provocat  S.  inartyr  tione  ductumexistimajjse  adjectam  fuisse 
ad  consensnin  ecclesiarum  ut  lib.  4cap.  xoctm  ov  *tKi&evxa  non  creatum  eo  quod 
33  n.  8,  lib.  5.  cap.  20.  ibid.  cap.  .36  pag.  319    sapientia   a   Deo 

2)  Lib.  ^  cap.  22.  'Ey  iy.d<;riSh  dia^o-  condita  dicatur.  Ciiin  tamen  certum  sit 
xfi  y-cti  iy  ixdffj  noUi  ovxmz  'i-/n  mg  6  vo-  ab  Athenag-ora  ,  Oriffene ,  aliisque  Fi- 
/log  y.tj^vxxet  xal  ot  n()Off^xat,  y.ai  o  y.v-  lium  conceptis  verbis  increatuui  dici, 
?«»?•        ,     ,       ,       ,          .        ,  ''"i"  ^lib'  tradunt  sapientiaiii   conditam 

3)  Kai  «V  xov  xv^toy  'Jtjaovv  Xqi^ov  jiixta  leclioneiu  graecam  Pror.  viii.  Cfr. 
x6v  /loyoyevtj  avxoii  vtov ,  xov  n^o)xo).6-  Maraii  tom.  ii.  cap.  3  n.  2. 

yov  nuoTiq   xxiaeii)? ,    x6v   nQO    alo>vo)v  ev-  k)    Apud    Ruinart     act.    »«»>♦    siHCefd 

rioxianaXQO?  yevv^&ivxa.  oy   y.XtaO-ivxa  ,  edif.   Veroit.  1731  pag.   Vi. 

rft'  ov  xd  ndvxa   iyirexo    xd    iv  ovQavoi?  5)  Ibid.   pajf.  21. 

xai  ini  yi;?,  OQaxd  xe  xai   do^axd.  Ko-  6)  Ibid.  pag.  2'1. 


284  TRACTATUS   DK    TRIMTATE. 

^fus  vocalur.  Marcianus  alt:  e.v  qua  dic  uxore  concepfns 
est?  Respondit  S.  Achatius  .  .  .  V^dius  Dei  Verbum  ex  cor- 
de  processit.  Ideo  scripfum  est:  eructavif  cor  meum  Ver- 
hum  bonum.  Et  ista  sufKciant,  in  qiiibus  profecto  nulhe  mela- 
phorae  nulla  philosophemata  inveniuntur,  sed  licles  quam  edo- 
cti  ab  ecclesia  erant  ^). 

207.  IV.  Haeretici,  judaei  et  pagani  testes  pariter  sunt  recep- 
tsB  fidei  in  universa  ecclesia  duobus  prioribus  saecuHs  circa  Fi- 
lii  divinitatem.  Haeretici  enim,  cum  ipsis  objiceretur  pubhca 
apostolorum  doctrina  de  Fiho  Dei  carnem  induto,  non  nega- 
bant,  sed  ut  faciunt  nostri  rationahstae ,  se  apostohs  ipsis  adiE- 
quabant,  imo  praeferebant,  aut  eos  aha  pubhce,  aha  secreto 
dicebant  praedicasse ;  pubhcam  iUam  et  communem  traditionem 
ecclesiisrehnquebant,  arcanamsibi  arrogabant:  sic  testanturlre- 
naeus  et  Tertulhanus.  Irenaeus  enim  hb,  III,  c.  II,  inquit:  cum  aufem 
adeam  iterwn  traditionem.,  quoi  est  ah  apostolis,  quce  per  suc- 
ces.sionem  preshyferorum  in  ecclesiis  custodifur,  provoca- 
mus  eos;  adversanfur  traditioni,  dicentes  se  non  solum 
preshyferisy  sed  etiam  aposfolis  existentes  sapientiores  sin- 
ceram  invenisse  fidem;  etTertuIl.  solent  dicere,'\n(iu\l  praescr. 
cap.  XXII,  non  omnia  apostolos  scisse ;  eadem  agitati 
dementia ,  qua  rursus  convertunt ,  omnia  quidem  apostolos 
scisse,  sed  non  omnia  omnihus  tradidisse,  ita  impugnatores 
divinitatis  Christi,  et  Dominicae  Incarnationis  2).  Eadem  sem- 
per  impiorum  et  haereticorum  agendi  ratio.  Huc  etiam  referri 
debent  sectae  omnes  antiquissimae  nazaraeorum,  docetarum  etc. 
quae  omnes  miro  consensu  professae  sunt  Filii  divinitatem,  si 
obscuros  excipias  eosque  paucos  ebionitas;  de  quibus  supe- 
rius  diximus. 

208.  Quod  spectat  ad  judaeos,  ut  antiquiores  praetermitta- 
mus ,  de  quibus  in  prop.  III  ^j,   recentiores  etiam  nobis  sutfra- 

1)  Ibid.  pajj:.  131.  Alia  non  panca  dcm  inoninibiisecclesiis  vig^uisse;  21ianc 
Hxempla  in  actis  mm.  occurrunt  hiijus  fi(l<Mn  a  Christo  et  apostolis  tra<litam ; 
fidei  in  divinitatem  Christi,  quae  ibid.  cuni  enim  aliter  non  possent  se  a  pon- 
videri  possunt,  prssertim  in  actis  mm..  dere  hujus  argumenti  subducere  de  uni- 
scUliitmorum  ex  nis.  Colbert  pag.  76.,  versa  et  constanti  ac  publica  traditione 
ubi  Donata  hoc  pr;eclaruin  dedit  Chri-  atque  universa  et  unnnimi  totius  eccle- 
sto  testimonium;  „Honorem  Cjesari  red-  si.e  professione,  cog:ebantur  se  recipere 
diuius:  timorem  autem  aut  cultum  Chri-  ad  aliam  secretam  traditionem  sibisolis 
«to  Deo  vero  prjestamus."  H«c  auteni  cos:nitam.  Blimirum  nondum  inveneranl 
aliaque  similia  iuj^enua  testimonia  ad  fi-  etfugium  fig^urae  et  metaphorae  caeteras- 
c^iira.^,  aut  metaphoras  detorqueri  niil-  que  subtilitates  nostroruin  hsereticorum, 
lo   modo  possunt.    Haec    propterea    re-  seu  increduloruin. 

sponsa  publica  data  coram  tyrannis  mo-  .3)  Siiperius   eoriim    verba    attulimus. 

numeiita  sunt  incluctabilia    fidei   eccle-  Pr;Eslat  nounulla  hic  afferre  ex  iis,  qu;e 

si;E  circa  pr.-ecipuum  liunc  articuliiiii.  veleres  judaei  opponebant  christian;»  do- 

2)  Le)i;i  meretur  ihtejs^riim  cap.  xxii.  ctrin;e  circa  hiinc  arliculum,  qu;eque 
prtescripi.  in  qiio  eloquentissime  Tertul-  habenlur  in  duobus  primis  libris  ab  Ori- 
lianus  hjereticos  illos  confundit;  ex  hcic  gene  sr.riptis  contra  Celsum,  siquideni 
porro  haereticorum  responsione  duo  col-  ibi  juda;um  loquenteni  inducit,  in  cujus 
liguntur  maximi  momenti,  ac  l.  qiiidem  perisona  jud»orum  dicteria  promit.  Inter 
«andem  de  Verbi  divini  incarnatione  fi-  cielera  liic  personatus  judseus  lib.  i,  n. 


CAP.    III.    DK    PILII   nniN.   KT   CONSUBST.   ETC.  285 

gantur.  Orobius  cnim  et  ex  ipso  novissime  Salvador  tueri  ni- 
luntur  synagogam ,  quod  Christum  morti  addixerit ,  quia  ipse 
contra  legem  se  naturalem  Filium  Dei  praedicaverat,  ut  suo  loco 
pariter  ostendimus. 

209.  Idem  dicatur  de  paganis ,  Celsus  enim  passim  exagitat 
christianos  quod  dicere  solerent  Deum  humanae  salutis  causa  in 
hunc  mundum  venisse  ');  Deum  crucifixum  et  natum  admitle- 
rent;  contendit  ex  christianorum  doctrina  de  incarnatione  se- 
qui  Deum  mutatum.  Sic  caiteri  ethnici  eadem  ahsurda  ohjiciunt 
apud  Arnobium ,  et  apud  Tertullianum  2).  Ex  quibus  patet  agi 
de  re  exploralissima.  Si  his  addantur  acta  Pilati,  saltem  ante 
.lustinum  et  Tertullianum  exarata  (admissa  ipsorum  supposilio- 
ne),  quae  Christum  ut  Deum  exhibent  ^),  epistola  Plinii  ad  Tra- 
janum  testantis  se  deprehendisse  quod  christiani  solili  essent 
stato  (lie  Christo  quasi  Deo  carmen  dicere  secum  invi- 
cem  ■»)  epistola  Hadriani  ad  Servianum  exprobranlis  alexan- 
dvmi^  ab  aliis  Serapidem,  ab  aliis  adorari  Christum^)  evi- 
dentiam  historicam  factam  istud  assequitur,  quod  nunquam 
evertent  rationalistae  suis  subtilitatibus. 

210.  V.  Nunc  coronidis  gratia  subjicimus  testes  particulares 
ex  duobus  primis  saeculis ,  seu  alios  addimus  jam  allatis  prop. 
II,  cap.II.  S.  Ignatius  in  epist.  ad  ephes.  cap.  18,  vocat  Christum 
Deum  in  utero   (/estatum  ^)   et  ad  Magnes.  cap.  8.   Verbum 


57,  sic  Clirislum  cunipellat:  „Si  quisqiiis 
sin^ulaci  Dei  pruvidenlia  ^enitus  est, 
hunc  filium.  Dei  i^sse  dicis ,  qua  in  re 
pra;stas  caileris?"  n.  66,  qii.-Brit  per  jo- 
cuin  judseus  cur  Cliristus  in  yl-vg^ptuni 
lugerit,  cuiu  Ueum  mortein  tiinere  non 
deceat,  ait  enim:  „at  inetus  inortis  in 
Veum  non  cadit"  6'toj'  yaQ  ovx  eixo?  tjv 
nttji  &avdxov  dediivai"  At  non  potuit 
nia^nus  ille  Deus,  qui  jani  duos  propter 
le  angelos  miserat,  te  /noprium  Filium 
suum  doiiii  tutum  prsstare?  „g)vA«oo«v 
o  niya?  Geot;  xov  Xdiov  vi6i>  ovk  i&vvciTo. 
ot  num.  67.  „Quamvis  in  lemplo  te  pro- 
vocaverint  judxi,ut  nianifesto  aliquo  si- 
gno  te Dei tilium  esse  declarares"  oxov 
(r)eov  Ttal?;  et  ita  passim.  JVumqiiid  ad 
hxc  respondet  Origenes  inale  a  judxo 
exponi  doctrinam  de  divinitate  Christi? 
Absit;  sed  quo  ina^is  ille  quaerebat  im- 
pu^nare  hanc  divinitatem  proprie  dictain, 
ipse  luagis  confirmare  satagebat  distin- 
guens  duas  in  Christo  naturas  divinam 
et  humaiiam.  Limborchius  non  ita  re- 
spondit  Orobio,  eo  quod  fuerit  soci- 
nianusj  et  eii  nuvuin  argumentuni  anti- 
quae  ecdesiee  fidei ,  et  quam  vulgata  a- 
pud  juda;os  et  ethnicus.  His  addantur, 
quae  in  actis  leguntur  martjrii  S. 
Pulycarpi  „Su^^erentibus  atque  instan- 
tibus  judsis  ,"  Kai  Tavra  einov,  vno^aX- 
^ovTOJv  xai  iviayvovxiav  'lovSaloiv.  Scilicct 
ut  Dalces  proconsulem  adiret,  moneret- 


que  ne  cadaver  illius  (Pulycarpi)  dona- 
ret :  ne  furte ,  ut  ajebant,  relictu  cruci- 
fixu,  hunc  deinceps  christiani  colere  in- 
ciperent  ToiiTov  a^fwvTa*  oe^ea&ai  (apud 
Euseb.  lib.  '4,  cap.  xv).  Adeo  notum  erat 
judxis  Christum  ut  Deum  a  christianis 
adorari ! 

1)  Cf.  lib.  4,  Origen.  conf.  Cels.  n.  7, 
8,  lU,  14,  item  n.  5,  7,  nec  non  lib.  7, 
n    13,  lib.  8,  n.  41.  , 

2)  Terlull.  w/r.  Jutf.  cap.  7,  9,  11,  Ar- 
nob.  disput.  ndr.  genl.  lib.  i,  n.  23  et 
seqq.  in  bibl.  pp.  ee/il.   Vett.  tum.  iv. 

3)  Apud.  Euseb.  lib.  2,  cap.  2  et  apud 
Tertull.  upul.  cap.  .5,  apud  Just.  apol.  i, 
n.  48. 

4)  Lib.  I.  ep.  97,  Frustra  auctur  platv 
nismi  retecti  part.  2,  c.  i,  nititur  osten- 
dere  illis  verbis  Christuin  ut  Deum  ini- 
niine  designari,  qui  natura  Deus  sil. 
Sic  frustra  VVegscheider  §.  85,  «.  b.  ex 
tripode  pronunciat:  „hoc  testimoniuiii 
Plinii  per  se  nullius  inomenti  est,  neque 
cultuiu  reli^iosuni  Cliristo,  ut  suinmo 
Deu,  a  christianis  exhibituin  esse  de- 
monstrat."  Cuni  hoc  testimonium  mire 
torqueat  unitarios  dicendum  est  potius 
illud  maximi  esse  niuinenti  pnesertitn  si 
cum  cseteris  ducunientis  cunferatur. 

5)  Cf.  Lamprid.in  ritn  AlexandriSeveri. 

6)  '0  yaQ  Qeo?  ^/loiv  'Jtjaovi  6  XtJtgoi 
ixvoifio^/l9-T]  vno  Ma^la^. 


286  TRACTATUS   I)E    TRINITATE. 

wternum  a  Patre  prodlens  *).  Presbyter  ille  apostolorum  di- 
^cipulus  apud  Irenaeum  lib.  IV,  cap.  27,  de  Christo  inquit:  C/iri- 
stus  Hlius  Dei ,  et  Dominus  Salomonis.  Et  ex  eodem  inqiiiL 
Irenaeus  ib.  cap.IV,i5^  bene  qui  dixit  ipsum  immensumPatrem 
in  Filio  mensuratum ;  mensura  enim  Patris ,  Filius ,  qui  et 
capit  eum.  Auctor  qui  XII  patriarch.  testamenta  supposuit, 
passim  vocat  Christum  Deum  ut  in  test.  Simeonis  n.  8.  Deus 
corpus  assumens  et  comedens  cum  hominilms  salvabit  eos  ^) 
et  alibi.  Auctor  Ub.  sybill.  eadem  tradit  ex  recepta  ecclesiae  do- 
ctrina ;  sic  lib.  VI,  pag.  652 

O  liqnum  beatum,  in  quo  Deus  extensus  est! 
et  lib.  VIII,  pag.  659.  Ipse  genitus  magnus  Deus  ^).  Et  ista  dc- 
libasse  sufliciat  ut  jam  concludamus:  Factum,  quod  constat  ex 
publica  professione,  ex  confessionibus  publicis  coram  persecu- 
toribus  pro  tribunali  interrogantibus ,  ex  consensu  sectarum 
omnium  antiquissimarum  (una  dempta  ab  omnibus  spreta  vel 
impugnata),  ex  impugnatione  et  irrisione  publica  judjeorum  et 
ethnicorum,  ex  testibus  omnibus  singularibus ,  qui  ea  aetate 
scripserunt,  omnia  veritatis ,  imo  evidentiae  historicae  praesefert 
argumenta,  ut  nonnisi  a  pyrrhonista  in  dubium  revocari  pos- 
sit;  atqui  tale  est  factum  fidei  universalis  quoad  divinitatem 
Verbi,  quae  primis  duobus  ecclesiae  saeculis  obtinuit,  ut  ex  alla- 
tis  constat.  Ergo. 

211.  Ex  his  inferimus  I.  Ergo  nugae  sunt  argumenta ,  quae- 
cumque  excogitarunt  unitarii  et  rationalistae  ad  eludendas  scri- 
pturarum  auctoritates  testantes  veram  divinitatem  Verbi. 

212.  II.  Ergo  Verbum,  sive  Xoyoq,  est  persona  divina  subsi- 
stens,  et  non  ratio,  vis,  aut  sapientia  ipsius  Dei,  ut  iidem  au- 
tumant,  sed  verus  Deus  et  Filius  Dei,  Patri  consubstantialis, 

213.  III.  Ergo  cum  in  Deo  dari  non  possit  diversitas  naturae, 
eo  ipso  quod  Verbum  sit  Filius  Dei  et  Patri  consubstantialis, 
merito  patres  nicoeni  ad  toUendas  omnes  arianorum  evasiones 
vocem /^omOM.yiow  ut  fidei  tesseram  consecrarunt  prout  demon- 
strandum  assumpsimus. 

DIFFICULTATES. 

214.  I.  Obj.  Inconstantia  in  Filii  Dei  notione  constituenda 
conspicua  inde  videtur  repetenda,  quod  ab  initio  rei  christianae 
pro  christianis  habebantur ,  quicumque  Jesum  Messiam  esse 
existimarent,  nulla  sive  data  sive  postulata  hujus  nominis  expli- 

1)  "Of  i?iv  avtov  koyo?  a.i^io?  ovx  dno  niunis  sententia  est  a  Dodwello,  Wolfio, 
oiyrj?  TtQoeld-Mv,  x.  T.  A.  Ruchato  aliisque  crilicis  sxcuio   1   desi- 

2)  '0   0eo?  oiiina  ka^o)v\,  xal  ovvea&iotv  uente  euui  lloruisse.   Cf.  Gallaiidi  pjole- 
dv&Qomoiq  i'ao)aev  avtoxx;.  gom.  cap.  'A,  n.  2. 

Plura  huic  similia  ibid.  videri  possunt  3)  \1  ^vkov  o^  /laxd^i^ov,  itp  w  &e6?  i^e- 

bibl.  pp.  eil.  Ven.  tom.  i.  Grabe  in  auiiut.  tavvaO-ri. 

ad  Georg.BuUi  defens.  fitfei  nicwnte  sect.  Avto?  6  yevriS-elq,  b  fieyag  Oeo?. 

2,  pa^.  64,  potiora  in  unutn  collej^it.  Qiiod  Alia  plura  refert  Maran    lib.  2,  cap«. 

attinet  ad  xtatein  hujus  scriptoris  coni-  i,  n.  5.                                                     , 


CAP.    111.    DE    FILII   DIVIN.   ET    CONSUBST.   ETC.  287 

catione.  Ita  factum  est,  ut,  quffi  apud  judaeos  obtinerent  ideae 
populares,  ad  christianos  propagarentur,  nec  novarum  opinio- 
num  fingendarum  libertas  tolleretur,  modo  natura  Jesu  huma- 
na  Deoque  summo  subjecta,  (quod  N.  T.  hberi  vetabant)  in 
dubitationem  non  vocaretur  *).  Ergo. 

215.  Resp.  Ne^.  supposiium.  Omnia  documenta  historica 
contrarium  evincunt  et  gratuitam  adversarii  assertionem  ever- 
tunt.  Qui  ad  christianam  rehgionem  ab  initio  accedebant,  ex  iis 
erant,  quibus  Jesus  Christus  crucifixus  aut  scandalum  aut  slul- 
titia  fuerat,  ideoque  antequam  admitterentur  in  ecclesiam  per 
baptismum,  dihgenter  instrui  debebant  ut  anticipata  judicia  de- 
ponerent,  et  firme  crederent  in  Trinitatem  personarum  divina- 
rum ,  atque  in  mysterium  Incarnationis  et  redemptionis.  Quare 
symbolum  edocebantur,  atque  ipsis  idem  diligenter  explanaba- 
tur.  Recepta  proinde  erat  apud  christianos  illa  dicendi  formula, 
quam  nobis  servavit  Celsus  acerrimus  christianae  religionis  im- 
pugnator.  Hic  se  profitebatur  apprime  istructum  circa  modum 
erudiendi  catechumenos ,  ait  enim :  omnia  novi;  deinde  sic 
eorum  magistros  loquentes  inducit:  Crede  hunc,  de  quo  te 
doceo  f  esse  filium  Dei ,  quamvis  inhonestissime  vinctus  et 
iurpissime  cruciatus  fuerit;  quamvis  heri  et  nudius  ieriius 
in  Ofnnium  oculis  maxima  ignominia  jactatus ,  et  volutatus 
sit;  tanio  magis  crede  2).  Hinc  etiam  ibidem  commune  illud 
effatum  christianis  omnibus  tribuit:  crede  si  vis  salvus  esse 
aut  abi^).  In  systemate  rationahstarum  nihil  facilius  fuisset, 
quam  credere  purum  hominem  crucifixum  fuisse,  ast  longe  dif- 
ficilius  est  credere  in  Deum  crucifixum.  Insulsissimum  autem 
est  quod  subdit  acutus  criticus  noster  de  popularibus  ideis  ju- 
daeorum  propagatis  inter  christianos  ad  invehendam  fidem  de 
Christi  divinitate ,  cum  judaei  hac  ipsa  de  causa  Jesum  saepius 
tanquam  blasphemum  lapidare  voluerint,  ac  demum  morti  ad- 
dixerint,  eo  quod  se  osqualem  Deo,  ac  Filium  Dei  fecerit,  et 
Patrem  suum  diceret  Deum. 

216.  Quod  tertio  loco  addit  partim  falsum  est,  partim  ipsius 
hypothesin  destruit;  falsum  est  sollicitos  fiidei  praecones  unice 
fuissede  adstruendahumanaChristinatura:  nam  ut  ostendimus, 
Joannis  in  suo  evangelio  conscribendo  duplex  scopus  fuit,  tum  se 
opponendi  haeresi  ebionitarum,  qui  Christi  divinitatem  negabant : 
tum  simonianorum  ac  docetarum,  qui  ejusdem  impugnabant  hu- 
manam  naturam.  Diximus  praeterea  destrui  ipsius  hypothesin  in 
eo,  quod  de  studio  adstruendi  dicit  humanam  Christi  naturam, 
quia  in  hanc  nefariam  haeresin  inciderant  docetae,  quod  indignum 
ipsis  videretur  Deum  iis  subjici,  quae  humana  sunt,  praesertim 
vero  pati  et  mori.  Ex  hoc  patel  quam  altas  radices  egerit  sub 
ipso  rei  christianae  initio  dogma  divinitatis  Christi,  quum  potius 

1)  Wegsch.  §.  83.  3)  Ibid.  n.  11. 

2)  Lib.  6,  Orig.  cont.  Celsum  n.  10. 


288  TRACTATUS    DE    TRINITATK. 

ncgarotiir  ipsius  humanilas  quam  divinitas;  quod  conflrmalur 
ex  eo,  quod  ebionitiE  paucos  et  obscuros  habuerint  fautores,  in- 
nunieros  vero  docelae  '). 

217.  I.  Insf  1"  Nazaraei,  ipso  non  excluso  Hegesippo,  qui 
erat  unus  ex  ipsis,  Christi  divinitatem  inliciabantur,  teste  Epi- 
phanio  haeres.  XXIX,  cap.  2,  et  Theodoreto  hoer.  fabul.  I,II,  cap. 
2;  2"  imo  ipso  Origene,  qui  docet  omnes  judaico-christianos 
ebionitas  fuisse  2).  3"Cum  praeterea  Hegesippus  apud  Eusebium 
hb.  IV,  cap.  22  inter  haereticos  minime  recenseat  cerinthianos  et 
ebionitas ,  4"  imo  ibid.  cap.  21,  testetur  se  cum  Romam  profe- 
ctus  esset,  ubique  eandeni  fidem  invenisse,  patet  Christi  divi- 
nitatis  dogma  duobus  primis  saeculis  minime  obtinuisse,  et  con- 
trariam  potius  ul  ique  viguisse  sententiam  ^).  6"  Quod  vel  ipse 
fatetur  Justinus,  dum  in  dialogo  cum  Tryphone  n.  48,  ait:  sunt 
quidam,  amici,  ex  genere  nostro ,  qui  Cltristum  (Messiam) 
esse  confitentur,  quamvis  hominem  ex  hominltms  genitum 
pronuntient:  (juibus  ego  non  assen1ior,nec  assentirer,etiamsi 
maxima  pars ,  (jum  mecum  consentit ,  idem  diceret^),  ex 
quibus  habemus  1"  satis  esse  ad  rehgionem  christianam  profi- 
lendam  credere  in  Christum  Messiam ;  2"eos  qui  negabantChri- 
sti  divinitatem  minime  inter  haereticos  fuisse  recensitos,  sed  ad 
ecclesiam  pertinuisse  3"  hanc  non  fuisse  nisi  sententiam  priva- 
tam  Justini  aliorumque ,  qui  cum  eo  idipsum  senliebant.  Ergo 
falsum  est  antiquam  traditionem  huic  dogmati  sufiragari.  ^ad 
dicendum  a  Justini  platonica  philosophia  in  ecclesiam  sensim 
sine  sensu  disseminari  coepisse  ^). 

218.  Resp.  Ad  1"',  Neg.  Justinus  et  Hieronymus  qui  naza- 
raeos  bene  noverant  et  cum  quibus  conversati  sunt,  aperte  eos 
distinguunt  ab  ebionitis  ex  eo  quod  illi  crederent  in  Filiuni  Dei, 
seu  Christi  divinitatem,  isti  autem  purum  hominem  dicerent 
Christum.  Justinus  enim  cum  tanquam  dogma  ad  salutem  ne- 
cessarium  adstruxisset  Christi  divinitatem,  loquens  de  iis,  qui 
rehgioni  christianae  commiscebant  legis  mosaicae  observantiam , 
nempe  nazaraeos,  putat  eos  salvari  posse,  dummodo  ejusmodi 
observantiam  caeteris  ad  salutem  necessariam  esse  non  defen- 
derent.  Quod  profecto  de  ebionitis  negantibus  Christi  divinita- 
tem  non  dixisset  contra  sua  principia.  S.  Hieronymus  autem 
saepissime  id  ipsum  testalur;  nobis  satis  erit  recitare  ipsius 
verba  ex  epist.  80,  ad  August.  quos  vulyo  nazar(20s  nuncu- 
pant ,  qui  credunt  in  Filium  Dei  natum  de  Virgine  Maria  <*). 

1)  Cf.  Maran.  lib.  2,  cap.  8.  O^^imtimv   yevofievov  anoqiaivoiitvot  ot?   ov 

2)  Hieits.    29,  cap.  7,  Theodorel,    lib.  avvTi&e/nat,  ovd'  av   ni.  ei^ot   ravra  /toi 
2.  HtBret.  fnb.  cap.  2.  do^doavre?  elnotev. 

3)  Itaauct.  libri  jiMrfiiciM?«;»«/rtt»«,  apud        5)    Hoc    argumentum     urisrent    Sleph. 
BuUum  t/e  priniiUra  et  apost.  trad.  c.  3.  Curcellieus  ia  Quaternione  ditis.  1,  n.  66, 

k)  Kal  ya^  tlalrtve<;,  w  qiikoi,  tXeyov ,     et  auctor  platonismi  retecti  p-  2,  cap.  'l. 
uTto    rov    iinerifjov    yivovi;    6no/.oyovvrtc;        G)  Cf.  Le-Quien  diss.  7,  Dautusc, 
avTov  X^tfot  eivat,     av&^omov  di  i^  dv- 


CAP.   III.   DE    FILII   DIVIN.  ET    CONSUBST.   KTC.  289 

Hieronymo  assentitiir  Augustinus  qui  in  lib.  de  haeres.  ait  ATz- 
zarwi  cum  Filium  Dei  Cliristum  fatentur . . .  elnonm  Christum 
etiam  tantummodo  hominem  dicunt. 

219.  Quod  si  Epiphanius  dubitat  an  idem  senserint  nazaraei 
cum  cerinthianis ,  et  Theodoretus  affirmat  Christum  ab  eis  ut 
hominem  justum  honorari,  ratio  est,  quia  agebatur  de  secta 
obscura  ac  parum  cognita  ^). 

220.  Ex  his  responsio  patet  ad  id,  quod  subdunt  per  sum- 
mam  injuriam  deHegesippo  viro  ob  integritatem  fidei  ab  omni- 
bus  antiquis  commendato  ^),  qui  propterea  etsi  de  circumcisio- 
ne  fiierit ,  nuspiam  inter  nazaraeos  recensetur. 

221.  Ad  2»n,  Dist.  Idest  quoad  legis  mosaicae  observantiam , 
trans.  in  neganda  Christi  divinitate,  nea.  Hoc  numquam  dixit 
Origenes ,  et  contrarium  constat  de  judaeo-christianis  tum  ex 
auctoribus  antiquissimis  Irenaeo  lib.  IV.  cap.  2,  n.  4;  TertuUiano 
lib.  III,  cont.  Marc.  cap.  12  et  hb.  adv.  Jud.  cap.  9,  tum  ex  ipso- 
rum  scriptis.  Auctor  enim  homiliarum  et  recognitionum,  quae 
vulgata  sunt  sub  nomine  S.  Clementis,  quique  citatur  ab  Orige- 
ne  tom.  III,  in  Genes.  Philocal.  cap.  22,  et  in  Matth.  XXVI,  6,  et 
erat  ex  circumcisione,  passim  praedicat  Fihi  divinitatem,  aeter- 
nitatem,  omnipotentiam  etc.  quae  profecto  valde  discrepant  a 
sententia  ebionitarum  ^). 

222.  Ad  S^^\  Dist.  JNon  recensuit  ob  ipsorum  obscuritatem, 
et  paucitatem,  trans.  eo  quod  haereticos  eos  non  habuerit,  neg^ 
Transmisimas  autem  primam  partem,  cum  longe  probabiiius 
sit  Hegesippum  perinde  ac  Justinum  eos  comprehendisse,  dum 
pseudo-Christos ,  pseudo-prophetas,  pseudo-apostolos  com- 
memorat  ^).  Cum  praeterea  notum  sit  ejusmodi  haeresin  admo- 
dum  obscuram  et  ad  paucissimos  redactam ,  mirum  csse  non 
debet  si  de  ea  expresscim  mentionem  non  fecerit.  Erant  enim 
his  saeculis  de  Christi  carne  longe  acriores  controversiae. 

223.  Ad  4'",  Dist.  In  abstruenda  Christi  divinitate ,  conc. 
in  ebionitarum  dogmate ,  neg.  Opponit  nempe  Hegesippus  ec- 
clesiarum  consensum  haereticis  marcionitis ,  valentinianis  etc. 
negantibus  mundum  a  Dei  Filio  creatum,  eumque  descendisse 
in  Virginis  uterum  ,  veramque  carnem  assumpsisse;  quae 
quidem  aperta  fronte  puanant  cum  ebionitarum  commentis  *). 
Jc«n  quam  mipudenter  umtarn  m  re  tam  gravi  mentiantur. 

1)  Hoc  adeo  verum  est,  ut  Moshce-  diserte  testalur  „Ch>istum  Deum  sub  le- 
iuius,  pront  superius  vidiinus,    censue-    gis  observatioiie  credidisse." 

rit  ad  sjkc.  iv  vel  v,  istoruiu  ortuin  re-  4)  Loquens    Hegesippus  apud  Euseb. 

lerenduni  esse.  lib.  4,  cap.  22,  de  haerelicis  siiuonianis, 

2)  Cf.  BuU.  loc.  cit.                      '  cleobianis  aiiisque    pluribus    concludit: 

3)  Cf.  Maran  lib.  2,  cap.  7.  Sed  nul-  ex  iis  orti  sunt  pseudo-christi,  pseudo- 
luin  dubium  relinquit  Sulpicius  Severus  prophetie,  pseudo-apostoli,  qui  aduite- 
qui  Hb.  2,  Artc.  hist.  cap.  45,  scribens  de  rinam  invetientes  doctrinain  adversus 
priinitiva  ecclesia  hierosolyinitana ,  qua;  Deum  et  adversus  Christum  ejus  unita- 
nonnisi  ex  circuincisione  iiabuit  episco-  tein  ecclesiae  disciderunt:  ccno  xovxiav 
pos   suos   usque    ad    Hadriani    teinpora  yei» tfo/^j/fo» ,  ^tvdon^oifrixai  x.  x.  A. 

5^  Ci,  Euseb.  ioc.  cit. 

T.  IV.  19 


290  THACTATUS    DK    TltlMTATE. 

224.  Afl  »5'n ,  Ne//.  Totum  eniin  hoc  arii;unientnm ,  in  quo 
riuniphuni  caninit  unitarii,  non  est  nisi  meftdaciorum  contex- 
lus.  Ac  1"  falsum  est  Jiistinnm  illis  verhis  ex  //enere  nosfro 
tlesignasse  calhohcos;  sed  per  oppositionem  ad  judaeos  cuni 
quihus  disputahat,  i^enerah  ilhi  denominatione  designat  hasreli- 
cos  eadem  ratione,  (|ua  sinos  disputarcmusadversus  eosdem  vel 
adversus  ishimitas  et  paganos,  christianos  vocarenuis  protestan- 
teset  unitarios,  quiin  Christnm  se  credereprolitentur ;  2"  falsum 
cstper  illam  iiiaxbnampartem  denotasse  cathohcos,  quos  num. 
35,  cttSO,  omnesinter  se  conseutirc  asscverat,  sed  nuiximam  par- 
tcjp.  sectarum,  fjua;  ex  eodemJustino  num.  35,  conveniehant  cum 
occlcsia  cathohca  in  confitendo  Jesum  ct  Christum  ct  Domhumi 
csse.  Et  sane  nonnisi  ehionilas,  (jui  pauci  et  numerahiles  erant, 
Christi  divinilati  per  ea  tcmpora  dclraxissehistorica  monumcn- 
la  testantur;  3"  falsum  proinde  est  Justinum  inter  ha^reticosmi- 
iiime  eos  reccnsuisse ,  (jui  in  Christi  divinitatem  non  crederent; 
cum  hanc  sententiam  vehit  humauce  doctrinic  commentum  con- 
trarium  (h)ctrinie  pra;dicata3  a  j^rophetis  et  Christo  ipso  rejiciat, 
suhditcnim:  Necjue  enim  htimanis  doctrinis  jussi  sumus  att 
ipso  Ckr/sto  credere ,  sed  iis ,  (juw  et  a  beatis  proplietis pra>- 
dicala ,  et  ab  ipso  tradita  sunt  ^);  4"  denmmfalsum  est  Jusli- 
num  ut  privatam  suam  ahoruuKjue  cum  ijjso  sentientium  de- 
disse  scnlentiam  dc  Christi  divinitate,  sed  e  contra  adeo  Hrmi- 
ter  jjrohletiu'  se  adha^rere  huichdei,  ut  sinon  sohimsecttc,  scd, 
facla  imj)ossiJ)ih  hvj)othesi ,  vcl  ij)si  catholici  hoc  dogma  dese- 
rerent,  tamcn  scmj)er  se  eidem  adhjcsurum  j)rotestetur.  Qua 
lofjueiuh  ratione  etiam  usus  est  Tertuiiianus  disserens  de  scri- 
j)turis  caj).  K\  i  iu  Praxeam.  Ouod  certe  de  hhera  oj)inionc  mi- 
iiime  dixisset  S.  Juslinus. 

225.Ex  liisproinde  iuferimus  F  traditionem  de  Cliristi  divini- 
tate  adeo  fuisse  vulsi,atam,  uteam  nonsoium  cathoiiciomnes,  scd 
omnes  scctce  ah  ecclesia  sej)arat?e  admittercnt,  si  jiaucos  excijiias 
ehionitas;  2"  eos  qui  contrariam  doctrinam  tene])ant  adversatos 
esse  j)rojdietarum  et  Cliristi  ij)sius  doctruia;,  eosque  jiropterea 
quod  consc(jueiis  est   extra  ecciesiam  ac  saiutis  viani  fuisse  ~). 

220.  li.  Inst.  Si  talis  fides  et  constans   traditio  ohtinuissetl" 
laiita  iioii  rej)erirelur  in  j^alrihus  antenicicnis  circa  hoc  dognia 
discrepantia,  ipso  falenlc  Petavio  iil).  i.  de  Trin.  caj)j).  111.  IV. 


1)  ^EndSri  ovx  dfd^toTTuun^  diddy/taai  iiilalfi  Cliristi ,  ac  ila  profecit  ut  in  uiii- 
y.ty.i}.evof4i&n  vn  avrovxoij /('i^ov  JTtlOto-  vtTsain  «cclesiam  irruperil,  altaiueii  jux- 
&at,  dX}.d  rotg  didr(Zy  fiay.ci^idif  7T^o(iritoji'  ta  eosdom  auclorcs  leste  Heffesippo, 
r.rifjv/y-tlai ,  y.al  dl  avxov  ()ida/L/-itoi.  nui  aii.  (|ua(ii"ag'inla  post  Jusliniim  scn- 

2)  Ofr.  Maran  iib.  '4.  cap.  5.  ct  liic  psit ,  nenipe  sub  Eleutlicio,  universaec- 
uotelur  (]iiomodo  inenlila  sil  ini^iuilas  clesia  prolileb.ilur  doctrinam  ebionita- 
sibi.  Juxta  unitarios  Ju.slinns  oinniuin  ruin  conlra  divinitatem  Cliristi,  Quam 
primus  induxit  in  occlesiam   suiim   pla-  beiie  ! 

lonismuui  el  proinde  doclriiiam  de  divi- 


CAP.    III.    I)E    FILII.  DIVI\.  ET   COASUBST.  ETC.  201 

€t  V.  Illnc  palresaiitenicoLMieosantiquissiinosjain  ficleninic<ienam 
streiuie  professos  esse,  friistra  probareconatus  est  Geori>.Bulliis 
in  sua  delensione  fidei  niccenic  2"  scntenliam  contrariam  prii;  ca;- 
teris  hene  defendit  Dan.  Wliithy  in  op.  Uisquisitiones  modesta; 
in  Bulli  delcns.  lidci  nic.  edit.  2. Loncl.  1720.  Eri>o. 

227.  Resp.  ad  1'",  Dht.  Non    reperiretur  discrepantia  circa 
dogma,  C071C.  circa  nu)dum,  seu  locruendi  fornudas  indogniate 
ipso ,  vel  ejus  conscctaria  exponendo,  ne/j.  In  doi:,nu\te    enim 
diviuilatis  Filii  patres   aulenictcui  concordes  et  inianinies  sunt, 
iieque  mius  ex  ij)sis  allerri  potest,  C[uicontrariuni  a])erlc  doceat, 
necjue  liucusque  ab  unitariis  prolatus  cst.  Astuondum  certa  lo- 
quendi  forma,  seu,  ut  cum  recentioribus  loc|uar,  terminofogia 
universini  constituta,  minus  interdmn  accurale  alicjui   ex  ipsis 
juxta  Petavium  locuti  sunt.  Non  aliud  porro  voluisse  Petavium, 
patct  luculentissinie  ex  iis,  cjua'  ipse  scripsit  in  crudila  prccfa- 
tione,  (|uam  adtexuit  liJ)ris  de  Triuitate ,  iii  qua  oslendere  ai»- 
gressus  est  /jrimuni  ut  ipse  locpiitur,  univer.se  ef,  infinife  tradi- 
tionem  in  eccle.sia  iiersalam  esse  de  Trinitatis  rera  ef  catlio- 
lica  fide;  tum  siiKjillatim  ex  trium  swculorum   scriptorilms. 
Sanc  IJuUus  cieteric|ue  omiies  Pelavii  inscctatores ,  illis  ipsisusi 
sunt  patrum  textibus  ad  vindicandos  patrcs  autenicaiueos,  quos 
iii  eadeni  jiricfatione   delcgit  ac  illuslravit  vir  summus,  et  cjuo 
nemo  melius  adversus  Crellium  alioscjue  unitarios  diniicavitcjui- 
que  eos  jjbuie  contrivit  '). 

228.  Ad  2"',  Ney.  Neque  enini  W  hitbv  vel  qullibet  alius  id 
uncjuam  etticiet,  agitur  enini  de  documentis,  cjucc  omniumina- 
nibus  teruntiu*,  cjUcC  iiisi  iu  alienum  sensum  delorqueantur  vel 
mutilentur,  non  jjossunt  unitariis  favere.Omissis  j)atribiis  ajio- 
stolicis,  (juorum  luculcnta  tcstiinonia  dedimusin  j)robatioiiibus. 


1)  IVIiruni  est  quot  latratus  iii  sc  cx-  ea,    qui  post    eum     sciipsefunt;   Bullu 

citaverit    Petavius   tribus  lecensitis   ca-  ipso    noii     excepto     Petavii     insectato- 

pitibus)  ut  eniiii  oinittain   Clericuin,  Ju-  re,    poliora    documenta    sua   desumpse- 

rium,  Faiditiuiu  qui  socinianis  summuin  runt.  Sed  digna  est    quas  legatur   Pela- 

virum  ac   acerrimum  socinianonim   iin-  vian^e  doctrina  apologia.  quam  doctissi- 

pugnatorem   accefisent,  liullus  in  yiief-  uius    p.    Zaccaria    prjemisit    in    eilitione 

ad  deltuxiuHem  fidei  nicwuw  ^wm  acriter  reneta  notis  ab  ipso  iilustrata  anno   1757 

insectatiir  ,    et    omnijrena  li.iiretico    lio-  libris  dc  Trinitate.  Certe    B.  Card.  Tlio- 

mine  dijrna  somnia  sibi   iinu^it.    Attanien  niasius  ita  suspiciebat  aiirea  scriptaPe- 

suminuiii  virum  Franc.  Oudinus,  Petrus  tavii,  ut  profiteretur  unica  eoriiin  pay;el- 

Lazzeri ,  Bossuetus   in    primu  ad  yrute-  la  iiiagis  erudiri,  qiiam    si  spissa  mul- 

stanles  admonitioiie  num.  2S.   Maranus  in  toruin  voluininadiurna  ac  etiam  noclurna 

opere  saipe    a  nobis  citato  ife  ilirinitate  inanu  versaret,  ut  refert  cl.  P.   Vezzo- 

1).  X.    J.  C    P.  Raymundus    Adaini    in  sius  cl.  reg.  in  notis  ad  priinuinvol.  ope- 

liUorentiuo  itoclorum /lominum  (iiario  toiu,  ruin  card.  Thomasii  pag.    155;  ine    dies 

V.  pa;?,  3.  art    7.  part.  U2.seqq.  aliique  deficeret  si  omnia  vellem  eruditoruin  ac 

iion  pauci  ab  oinnisuspicionis  labe  vin-  doctoruin  liominum  testimonia   adferre  , 

dicarunt.    Sed    ante   lios    onines    apolo-  qui  certatim  extollunt  Petavii  noineii  noii 

giam  suani  Petavius  ipse  contexuit  in  e-  solum  ex  catliolicis  sed  et  ex  ipsis  pro- 

ruditissima  pr.-efatione  in  qua  totius  an-  testantibus ,   qui   unanimiter  vocant   vi- 

tiquitatis  palres  illustravit,  ostenditque  ruin  incoinparabilein  ac  de  theolojia  pa- 

unam  scmper   viguissc   catliolicam  apud  trum  optinie  meriluin.  Horum  specimou 

latres    anlenica;uos    sententiauij   et  ex  cf.  iuedit.  cit.  Zaccariie  vol.  1,  p.  21. 

19  * 


202  .  TRACTATUS    DE    TRINITATE. 

qui  dimicanmt  adversiis  ebionitas,  photinianos,  samosatcnos, 
aliasqiie  ejus  generis  pestcs  quique  ieliciter  adeo  rem  confece- 
runt,  ut  arianam  liajrcsim  ante  ipsius  ortum  penitus  contriAC- 
rint,  nobis  satis  sit  in  medium  adduccre  verba,  quibus  Irenaeus 
ebionitas  refellit  lib.  III. cap.  19  ubi  inter  caeteraliaec  Iiabet:  in- 
grati  exisfenfes  Verfw  Dei ,  qui  incarnafus  esf  propter  ipsos. 
Propter  hoc  enim  Verbum  Dei  homo ;  ef  qui  Filius  Dei  est, 
filius  hominis  facfus  est  commixtus  Verho  Dei  *). 

229.  Hinc  patres  nicaeni  ad  arguendos  arianos  impietatis  eos 
provocant  ad  perpetuam  et  constantcm  ecclcsiae  patrum  tradi- 
tionem.  Sed  de  Wlutby  patrum  contemptore  et  irrisore  cons. 
Feller  in  dictionario  historico. 

230.  III.  Inst.  Atqui  non  in  sola  loquendi  ratione,  sed  in  ra- 
tione  prjeterea  sentiendi  patres  antenica^ni  discrepabant  ab  boc 
dogmate  ;  1"  enim  alii  docuerunt  Dei  Fibum  ,  seu  Verbum  nou' 
ab  a3terno,  sed  ante  res  caeteras  fuisse  prolatumvel  genitujn,  ut 
Deus  eo  tanquam  administro  ad  res  condendas  uteretur,  utTer- 
tullianus  lib.  cont.  Prax.  Theophilus  antioch.  II,  n.  19.  Tatianus 
in  orat.  cont.  graecos  n.  5.  Athenagoras  in  apol.  n.  10.  Hippoly- 
tus  lib,  de  antichristo  n.  30;  ahi2"  Filium  etiam  quoad  naturam 
divinam  esse  Patri  inferiorem,  ita  diserte  Hippolytus,  qui  ib.n. 
15  tradit  Verbum  non  fuisse  perfecte  Filium  nisi  post  incarna- 
tionem,  et  Tertull.  loc.  cit.  cap.  IX  Filium  moduhun  dicit  di- 
vinae  substantiaecujusplenitudoin  soloPatre  est;  et  Filium  pro- 

f)rie  factum  esse  tlocet,  nec  Deum  semper  fuisse  Patrem,  tum 
oc.  cit.  cap.  XII  tum  in  lib.  cont.  Hermog.  quibus  in  hac  sen- 
tentia  praeiverant  Ignatius,  Justinus,  Irenaeus;  3"  vel  solumFi- 
lium  a  prophetis  visum  docent  eo  quod  nec  invisibilis  ut  Pater, 
nec  immensus  sit,  ita  rursum  Justinus,  Theophilus,  TertuUia- 
nus;  quae  quidem  omnia  aliaque  his  affinia  satis  ostcndunt  pa- 
tres  antenicaenos  longissime  abfuisse  anovitate  inducta  percon- 
cilii  nicaeni  patres,  quae  vel  ex  eo  depreiienditur,  quod  (j"  non- 
nisi  post  altercationcs  plurimas  ipsi,  ut  refert  Eusebius  lib.  III,  . 
de  vita  Constantini  cap.  13,  in  eandem  demum  sententiam  con- 
venerint.  Ergo  5"  merito  concludit  Jurius  Arii  doctrinam  o- 
innium  theologiam ,  nemine  excepto,  unte  niccmam  synodum 
fuisse 

231.  Resp.  Neg.  anfec.  Ad  1"»,  Dist.  Ethaec  dixerunt  desolu 
generatione,  seu  verius  de  solaVerbi  manifestatione  ad  exfra, 
conc.  de  generatione  ad  infra  et  propria  dicta,  neg.  Ut  vero  di- 
stinctio  intelligatur  haec  prae  oculis  principia  ex  veterum  theo- 
logia  habenda  sunt:  1''  Existentia  ^  erbi  coaeternaPatri;  2"Ver- 
bi  ipsius  manifestatio  in  rerum  creatione,  quae  Verbo  tribuitur  2); 

1)  Kai  ayaqtgovvtoK;  ZMvnk^  avtiZv  aa^-        2)  Rationalistae rerum  creationem  pruut 
*<i)&ivxi    Xoyo)  rov   Oeov  •  «V  rovro   ■yd^     in  scripturis  traditur    myllium  ejsse  au- 
o  Ao^o?  av0-^o)7io?  .  .  .  iva  6  av&^(i)no(;  rov     tuniant. 
ioyoj'  /wf/foai'.  Sed  prsstat  integ^t-um  ca- 
put  legere. 


CAP.    III.    DE    FILII    DIVIN.    ET    COXSUnST.    ETC.  2})3 

3"  Verbi  ipsiiis  manifestatio  in  carne,  ciimscilicet  homo  factum 
est,  et  habitavit  in  nobis.  Primam  aliquando  supponunt,  cum 
de  alterutra  loquuntur,  vel  utraque  posteriori  manifestatione , 
tametsi  utramque  comparare  videntur  quasi  ad  hanc  tantum 
contrahant  ipsam  Verbi  existentiam.  Atque  hinc  etiam  est,  quod 
in  alterutra  ex  hisce  manifestatiouibus  haerentes  Verbum  inter- 
dum  exhibere  videntur  quasi  ita  inexistens,  ut  neque  a  Patre 
distinguatur. 

232.  Talem  esse  mentem  TertuUiani  patet  ex  iis ,  quae  scri- 
bit  cap.  VIII,  contra  Praxeam,  ait  enim:  Sermo  (seu  Verbum) 
etin  Pntre  semper,  sicut  dicit:  Ego  in  Patre  ei  apud  Deum 
semper  sicut  scriptum  est:  Et  sermo  erat  apud  Deum;  et 
nunquam  separatus  a  Patre ,  aut  alius  a  Patre^  quia  Ego  et 
Pater  unum  sumus.  Quid  ergo  sibi  voluit,  dum  cap.  VII,  dixit 
genilum  perfecte  FiHum ,  cum  dixit  Deus  jPV«/  lux ,  nisi  tunc 
externe  manifestjitum  ?  Athenagorae  praeterea ,  Tatiani,  Tertul- 
liani,  TheophiU,  et  Ilippolyti  hanc  fuisse  mentem  expUcatipse 
Hippoly tus  cont.  ha;res.  Noeti  cap.  10  dicens,  quod  ante  mundi 
constitutionem.  A7//«7  erat  prwter  ipsum  (Deum),  ipse  solus 
multus  erat ,  nec  erat  sine  rafione  (toj  "koycp),  sine  sapientia 
sine  potentia,  sine  consilio:  omnia  erant  in  eo,  ipse  erat  o- 
mfiia.  Quando  voluit,  et  (piomodo  voluit,  osfendit  Verhum 
suum  temporilms  apud  eum  definifis,  per  quod  omnia  fecit 
.  .  .  quod  Verbum  cum  in  se  kaberet ,  essetque  mundo  crea- 
to  inadspectalnte  fecit  adspectatnle,  emiffens  priorem  vocem, 
et  lumen  ex  lumine  generans  *).  Adnotat  porro  Georg.  Bullus 
sect.  VI,  c.  9  hanc  secundam  nativitatem  metaphoricatn  per  o- 
perationem  scilicet  ad  extra  prffidicatam  etiam  ab  Athanasio 
aliisque  patribus  fuisse ,  qui  tamen  ajternam  naturalemque  Ver- 
bi  nativitatem  propugnabant  ^). 

233.  Ad  2'" ,  Dist,  Ratione  originis ,  conc.  ratione  naturae , 
neg.  Hoc  sensu  Hippolytus  alium  docet  esse  FiUum  aPatre,  non 
aliud,  statim  enim  subdit:  cum  alium  dico,  non  duos  Deos 
dico,  sed  tanquam  lumen  ex  lumine ,  aut  aquam  ex  fonte , 
aut  radium  a  sole  ^).  Eodem  sensu  TertulUanus  contra  Pra- 
xeamcap.IX.  fotam  substantiam  Vdtri  tribuit,  FiUum  autem por- 
tionem  Patris  nominat,  portionis  enim  nomen  pro  derivatione, 

\)  Ovrytv  Tcltjy  avtoi;  ^v  avro?  fle  ,«o-  2)  Quod  qiiidem    evincit  tiim  ex  ipso 

vo?(i]v,  no).vq  >f r  •  ovtt  ya^}  oikoyo? ,   ovte  anathi^matisino    symboli  nic:Kni  cpistulie 

aaoqo?,  ovre  advvatoq,  ovte  dfiovkevtq?  imperatoris  Constantini,  S.  Zenonis,  ac 

■^v'  ndvtci  Seriv  ev  avto},  avto?    cTe    >jv  pnecipue,  ut  diximiis  S.  Athanasii.  Ve- 

To  ndv  ote  ■^O-ikrjoev,  Ka&vx;  riO-eXrjoev ,  nim    cavendum  ab  liii.jiis  aiictoris  lectio- 

idet^e  Tov  Aoyov  avtov  xaiQoii;  o)^cofievot(;  ne  jiivenibus  prxsertim  est,  quia  ubique 

nu()  «rTw,  fH  ov  rd  ndvra  inoitjaev. . ,  fere  odium   suum  in    ecclesiam  catholi- 

Toi'  XoyoviyMV  iv  eavriii,  dofiarov  te  ovta,  cam  patefacit. 

Tifi  Ktii^o/iiEvot  xoo/io) ,  o^atov  notel ,    nqo-  ^)  EttQOV  rJe  Xiyo^v,  ov  cTiJo   0eov?  keyo), 

ttQav    (iio)V7jv    <pd-eyy6/.ievo? ,  (po)?    iy.  ti<o)toq  d).k  ox;  (fi')g  ixq)0)t6c,  ij  w?  Vfh»()  i»  ntjyijt:, 

ytvvoiv.   BibU   PP.   edif.    Veiiel.    tom.   ii.  ij  (!>?  dxttva  dno  rikiov.  ibid.  n.  11. 
pag.  460. 


20^  TRACTATUS    DK    TRIMTATE; 

vcl  ciiianatione,  fpiarn  \Wf, processioiiein  dicimus ,  iisurpat ,  qunc 
(lorivalio  lotius  sit  suhslanti;^  in  Filio.  INec  enini  iii;norarc  potc- 
rat  vir  doctissinuis  quod  ct  rudes  sciunt,  divinani  suhstantiani 
siinplicissimam  esse  et  indivisibilcm,  cx  qua/>or^/OnuUa  rcscin- 
di])ossit,  sed  quic  aut  tota  communicetur  aut  nuUo  modo  ^). 

23^.  Eodem  scusu  intelligcndi  sunt  Ignatius,  Ircn;i3us,  Justi- 
nus  aliique  dumFilium  \aci\nt  Pafris  admmisfrum.Pfdrls  su(f- 
difum  dicunt,  G']\\^i[\\Q  volunfafi  servientem ,  cotisiUo  ac  vo- 
lunfafe  Palris  genifum;  quia  nempe  Pater  per  ipsum  omnia 
coudidit,  at  quia  non  invite  ctsi  necessario ,  summa  tamcn  vo- 
Uiptate  ipsum  genuit,  dum  e  contra  creaturre  sola  ipsius  volun- 
tate  cx  nihilo  prodicrunt.  Sic  Jiistinus  ahhi  Fihum  secundam 
post  Palrem /;o/^.y/^A/^y//  appellat,  id  est  personam,  ahquando 
Patrcm  causamYi\\\  dicit,  id  cst  principium.  Ca^lcrum  ct  ipsivS. 
Athanasius  orat.  III ,  cont.  arianos  ,  Ilicronymus  apol.  I.  cont. 
Huriinum  ,  Augustinus  advcrsus  Maximinum,  et  Cyrillus  alex. 
dial.  III.de  Trin.  iisdeni  vocihus  sa;pe  usi  sunt;  quia  scilicct  to- 
luni  (juod  hahct  Filius,  accipit  a  Patre  ct  quia  Patris  ratio  ex- 
cellentiam  quandam  exprimit,  qua  major  ali(|uo  modo  sit  Fiho. 

235.  Ad  3'",  Disf.  S(dum  Patrem  invisibilem  ct  immensum 

dixcrunt  rationc  ncnipe  missionis  ac  dcrivationis^/^/^.r/r/7,  (juam 

utipie  nullain  lial)uit  Patcr,  conc.  rationeprcestantioris  naturie, 

neg.  Itaque  non  de  dcrivatione  ad  infra,  sed  de  sola  deriva- 

tione  ad  exfra  sermoncni  hahent  patrcs   citati,  ct  priesertim 

TertuUianus  dum  contraPraxeam  cap.XlV,  dicit:  Patrem  invi- 

sitnlem  pro  plenifudine  majesfafis.,  visifnlem  vero  l^^iliumpro 

jnodulo  derivafionls  (juod  solrs  similitudine  cxplicat,  qucm  no- 

his  intueri  non  licet,  radium  aufem  ejus  foleramus  oculis  pro 

femperatura  porfionis ,  (fuw  in  ferram  inde  porriqifur.  Scili- 

cet  quidam  veteres  patres  in  ea  fuerunt  senlentia,  (|uod  Deus, 

cum  loqueretur  proph(itis  et  patriarchis,  Filium   suum  miserit 

in  ca  huinana  tigura,   cpiam  assumpturus  erat  in  incarnatione. 

Cicterum  privata  ha^c  fuit  veterum  illorum  opinio.  Augustinus 

aliique  patrcs  apud  Pclavium  lih.VlII  de  Trin.  cap  II  niodo  Pa- 

trem,  modo  Filiimi,  modo  Spiritum  Sanctum,  modo  Trinitatem 

totam  visam  a  prophetisin  symhohs  ac  schcmatibus  doccnt.Cer- 

tc  invisihilefn  et  immensum  etiam  Filium  dixerunt  veteres,  quine 

animo  (/uidem  comprehendi  possif^)  ul  ait  Auct.  antiquissimus 

op.  ad  Diognetum  iiiter  opera  S.  Justijxi  ^);  superius  S.  Ircni-ei 

iji  hanc  sententiam  testimonium  protuliKnus. 

236.  .4r/ ^'»,  Disf.  Ex  partecusebianoKun,veI  Ariifautorum, 
conc.  ex  parte  calholicorum,  neg.  In  ea  siquidem  synodo  Ario 
favehantEusehius  nicomcdiensis,  Theognis  Nicaeae,  AlarisChal- 

1)  Biilliis    1.  c.  10.  fiisc  cvponit  nit>n-     rrjrov.  Vcrbum   sanctiim    ac    incompre- 
leiiiTortiiliiatii,  sed  nieliiis  Maran  lil».  ^l,     liensibile. 

cap.   II.  et  12.  3)  Hiinc  ancloreni  pliires   eiiuliti  ipso 

2)  Tov  /.oyov,  xov  dyiov ,  xcd  aTTtQivo-     Justino  anterioreiii  a^tale  censent. 


CAP.    III.    DE    FILII  DIVIX'.    ET    CONSUBST.   ETC.  295 

cedonis,  Thconas  Marniaricae  et  SccnndinusPtolcmaidis  episco- 
pi,  viri  snbdoli,  clofnicntcs,  acuti,  qui  snbtililatibns  suis  tnr- 
harc  sinipliciorcs  ac  mlnus  cruditos  poterant;  snbdit  tamenEa- 
iidnusilVid.imins/ideiconsommtiamff/md  omnes  ohtinuisse  ^). 

237.  ^4r/5'",iV^</.Pcssimam  enim  ac  falsam  cjusmodi  Jurii  consc- 
qnentiam  prorsus  evertit  S.  Athanasius,  dum  in  op.  de  synodi 
nicaena}  decretis  pag.  233  sic  arianos  alloquebatur :  En  iyitur 
nos  quidem  demonstravimus  istiusiiiodi  senfenfiaiii  (de  FiUi 
cum  Patre  consul)stantiahtatc)  a  /)atrit)us  ad  /)atres  c/uasi  /)er 
manus  esse  traditam,  Vos  autem,  o  novi  Judm  et  Cai/)hai 
disci/)uli ,  (/uos  demum  assertiotmai  vestrarum  /yatres  osten- 
derevaletis?  Ne  unum  i/uidam  e  /)rudentibus  et  cordatis no- 
minare  /)otestis :  cuncti  vos  aversantur,  /jrwter  unum  diatjo- 
lum,  (/ui  solus  hujus  definitionis  vofiis  (mctor  fuit  ^). 

238.  W.Inst.V  Si  ita  cst,  qui  igitur  est  factum,  ut  ariana  do- 
ctrina  totum  ferme  orbem  pervascrit '  Cur  2"  inbaptismi  admi- 
nistrafione  nuha  ticbat  expressa  divinitatis  Fihi  et  Spiritus  San- 
cti  mentio,  ut  patet  cx  compendiosa  hdei  professione,  quam 
baptizandns  cmittere  debet:  credo  in  Deum  Patrem,  FUium 
et  S/)it^itum  S(mctuiti?  Cnr  3"  deniqne  ejusdem  harnm  perso- 
narum  divinitatis  nnlla  mentio  occurrit  in  symboU  expositioni- 
bus  apnd  Ircnaeum  et  Tcrtulhanum  : 

230.  Resp.  Adi"^,  Ne//.  factnm  qnod  falso  snpponitnr  1"  Ariani 
proprie  dicti  sempcr  panci  fnernnt  2"  quo  sc  tcgercnt  forniu- 
ias  suas  cathohcae  fidci  conformcs  hi  cortice  saltcm  htcra3  edi- 
derunt;  3"  popuh  aheni  semper  ab  hac  impictate  fnernnt,  '-i^  frau- 
dibns  interdum  ut  mos  est  hyereticornm  hominum,  vcnenum 
ac  subdole  propinarc,  interdnm  vi  et  apcrta  violcntia  ingcrere 
ariani  mohti  sunt;  5"  hdes  nicaina  magno  phiusu  ab  omnibus 
catliolicis  ecclesiis  excepta  triumphum  cecinit. 

240.  Ad  2'",  Ne//.  pariter  quod  nimia  conhdentia  Episcophis 
obtrndit.  Snperius  cx  Celso  rationem  ostcndimus,  qua  catcchu- 
mcni  instruerentur ;  quod  conhrmatnr  cx  iidci pro fcssionc  emis- 
sa  ab  Eunucho  rcginai  Candacis,  anteqnam  ad  baptismum  ad- 
mittcretur,  dicens :  Credo  Filium  Dei  esse  Jesum  Christum. 
Vix  in  tantnlo  verbornm  circnitn,  qnem  nobis  objicit  Episco- 
pius,  chn'ius  Fihi  et  Spiritus  Sanctus  divinitas  exprimi  potuit, 
acccdeiite  pr<eserhm  hujns  formuhc  expositionc. 

24J.  ^lr/ 3"\  NnUam  rcpcriri,  ut  ait  Episcopius,  apud  Ter- 
tuUianum  ct  Ircnienm  divhiitatis  Christi  mentionem,  tam  aper- 
te  falsum  est,  ut  phuie  nesciam,  inquit  BuUus,  quo  judicio,  qua 


1)  O/toyvofiiivn-.;  y.cu  o/iodoSovg  inl  cc/i-  ^uctcov  v/(<7>v  t/tts  (hl^cii  natifjag  ;  cOX 
tfifrfirjtov/dvoi';  anaotv.  ovdiva  tiTtv  qoovi/tdn',  v.nl  noiiiov  av  tinoi- 

2)  Idov  rj/(tli;  /itv  ix  natsQiov  ili;nati-  tf  ndvtt?  yaQ  v/i<xg  ano^Qiqiovtai,  nktjv 
Qag  ^icti^tprixivai.  ttjv  toiavttjr  ihdvotav  /lovov  tov  /iialiokoxi  '  /tovo,- yccQ  v/iCv  ovto^; 
anodtcy.vvo/itV  v/itli;  d'k ,  in  vioc  lovifatoc,  T»],,-  tocavttj^  ano;ania';  nattiQ,  z,  T.  A. 
nai  Ka'iciifa  fiaO-ijtccl,  tiva;  aQct  twv  qij-  ]\.  27.  eilit    Maui. 


296  TRACTATUS   DE    TRINITATK. 

fide,  quave  conscientiailliid  tam  fidenter  affirmare  potuerit.  Sed 
ita  estnisi  haerelici  et  incredulimentiantur,  nihil  proficiunt. Plu- 
ra  exempla  dedimus. 

242.  II.  Oifj.  Saltem  nicsena  synodus  vocem  consecravit  ob- 
scuram  et  ambiguam.  Vox  enim  1"  Sfjuoovoiog  sponte  sua  non  ad 
unitatem  numericam ,  sed  specifica^n  refertur.  Aristoteles  vocat 
stellas  ofJLoovolag,  homines  ofioovoioi  sunt,  quia  ad  eandem  spe- 
ciem  pertinentes  substantiae.  Quare  2"  merito  hanc  vocem  pro- 
scripserat  longe  ante  nicaenum  concilium  synodus  antiochena 
contra  Paulum  samosatenum  an.  269  vel270.  Dicendum  propte- 
reaS"  patres  nicaenos  fuisse  tritheismi  labe  infectos  ut  patres  alii 
non  pauci  per  ea  tempora.  Ergo  i). 


1)  Ita  Clencus  in  epist.  crit.   3.   pajf. 

91.    Qui    exinde    infert    patres    nic;enus 

fuisse  tritheitas  „credebant  enini,  inquit 

iji  notis   ad   illuri    Joan.  tt  ln  trex  unum 

stint,  substantiatunitntem  non  nuinerisin- 

guloritatem ,    ut    loquitur    Tertull.,    hoc 

est,  unicam  esse  specie  substantianiPa- 

tris   et     Filii    et    Spiritus    Sancti,  sed 

numero  triplicem"    et  vades  fam  iniqui 

judicii  dat  Petavium,  Curiell.Enm,  Cud- 

worthum  elc.  Bt  eadem  repetitpliiribus 

locis   praesertim   tom.    3.    Biblioth,    pa^. 

507.  tom.  X.  pag.    29  30,  M*.  etc.  Quem 

imitatus  Gibbon   in    Hist.    casus  imperii 

rom.  vol.    k.  ei/it.  Med.c.  20.  21.  loquens 

de   voce    homousion    spectat  eam  „qual 

termine  misterioso ,  che  og^nuno  era   li- 

bero  d'interpretare  secondo   le   proprie 

opinioni ;  come  un  temperamento  poldico 

flel/a   maffffior  parte  dei  vescovi  presenti 

al  concilio  niceno,    alcuni  dei  quali  in- 

clinavano  ad   una  Trinita  nominale,  ed 

allri  che  erano  i  santi  allor  piii  allamo- 

da,  il  dotto    Grea:.    Naz.,   e    Tintrepido 

Atanasio  favorivano  il  Triteismo  etc. 

At  1.  inique  prorsus  Clericus  et  Cur- 
cellsus  Petavium  inter  patrocinatores 
SHos  recensent  „quo,  ut  loquitur  Ma- 
ran  lib.  4.  c  29.  n.  1.,  nemo  melius  u- 
nitatem  essentiae  numericam  ex  gracis 
latinisque  patribus  demonstravit."  Sane 
Petavius  lib.  ^.  de  Trin.  cap.  13,  uni- 
cam  esse  numericam  essentiam  in  Iri- 
bus  personis  ex  doctrina  patrum  quin- 
queargumentis  invictedemonstravit.HaBC 
apud  Petavium  Clericus  legere  de1)uit, 
praesertim  cum  ipse  sub  ementito  nomi- 
ne  Thom^B  Alethini  notulas  apposuerit 
Petaviano  operi  ei/it.  Antuerp.  1700.  et 
ad  loc.  cit.  not.  26  juxta  praeconceptam 
suam  sententiamscripserit:  „Ut  hodier- 
no  more  responderenius,  unam  rationem 
unitatis  diceremus  sinjs^ularitatem  unius 
numero  essenti» :  qua  posita  ,  cxterae 
memoratu  dignse  non  sunt.  Seil  niiler 
olim  philosophnbantur.''''  Sed  maluit  Cur- 


cellaeum  sequi,  qui  in  nppend.  ait  suam 
i/issert.  accisum  et  detruncatum  Petavii 
locuni  descripsit.  Curcellaeum  et  Cleri- 
cum  imitatus  est  Faiiilit  in  npo/.  system. 
ss.  pp.  pag:.  89.  ]N'uni  nielius  quidquam 
expectes  ab  iis,  quos  neque  fides  neque 
conscientia  urget? 

11.  Quod    attinet  ad  tritheisnium    pa- 

trum  juxta  Gibbonium  aliosque  ejusdem 

farin.-B  homines,  qiii  accusantpotissimum 

de  hoc  errore  S.  Athanasium    etc.    c;b- 

teris   praitermissis,   satis    nobis    sit   iis 

opponere  alium  heroem,   ciijus  auctori- 

tatem  ipsi  recusare  non  possunt.  Weg- 

scheider  enim  §.  89.  in  not.  «  sic  liden- 

ter  scribit:  „Vocabulum  o^oovoto?  a  pa- 

tribus  nicjrnis    non    eodem  ,  quo  postea 

ad  normam,  doctrinae  orthodoxae  defini- 

tuni  est  sensu;  hoc  est  de  ii/entitate  nsi' 

turse  et  substantia;  dictiim  fuisse.ne.(/rtri 

nequit.  (Miraminor  intrepidi  judicis  de- 

finitivam  sententiam!)  Patres  nicaeni  hac 

voce  potius  substantiam  divinae  omnino 

ofioyev?!  et  unitateni  quandaui  specificam 

arctissiniam   quidem  et  perfectissimam, 

cujusmodi  in  nullls  aliis  ejusdem  speci- 

ei  naturis  deprehenditur,  significasse  vi- 

dentur,  ita  ut  Patri  etFilio  singulasvir- 

tutes  divinas,  velut  aeternitateiii,  immu 

tabilitatem,  eodem   sensu   attribuerent, 

hoc  tantuni   inter   Patrem  Filiumque  di- 

scrimen  statuentes  ut  ille  ayivrjTo<;  sit, 

hic  ex  T^?  qivaiag  tov  naT^og  ab  aeterno 

genitus.  Athanasius  autem    postea  huic 

vocabulo   a  synodo  nic;ena  non  accura- 

tius  definito  suam   ipsius   de   Filio,   rw 

Adyw  scilicetsapientiaDei  ab  aternosub- 

sistente   sententiam    substruxit  qua    et 

ipse   unitntem  Patris  et   Fiiii  mimericnm 

{ivotriXa  y.al  tavTotrjta  tijgmntia?,  t()td- 

da  iv  t^ovddi  unitatem  et  ii/entilatem  na- 

turw ,  Trinitatem    in   unitate)  non  lernio- 

neni  quendam  sed  trinunitalem,  ab  Aiigii- 

stino  demum  strictius  finita  indicabat. . . 

Qiia  triniinitate  accepta  ofioovaiag  (con- 

substantintitatis)  notio  ad  doctrinam  or- 


CAP.    III.   l)E  FILII  DIVIN.  ET  COXSUOST.  ETC.  207 

243.  Re.tp.  Ad  1™,  Ne^.  insensuquo  a  nicaena  synodo  usur- 
pata  fuit.  Nam  adeo  explorata  res  erat,  per  vocem  consubslan- 
Halem  patres  nicaenos  intellexisse  unitatem  numericam,  ut  nul- 
lum  lapidem  non  moverint  ariani  eorumque  fautores ,  ut  eos  ab 
hac  voce  consecranda  dimoverent;  sed  frustra,  quia  patres  de- 
prehenderunt  aptissimam  hanc  vocem  esse  ad  omnes  versutias 
et  fraudes  eusebianorum  praecavendas.  Post  nicaenam  synodum 
nihil  intentatum  ilHhaeretici  rehquerunt  adillamformulamsup- 
primendam,  ahamque  ipsis  minus  incommodamsubstituendam, 
ut  patet  ex  tot  formuhs  ab  ipsis  editis  atque  ex  ipso  conciho  a- 
riminensi.  Cathohcos  per  contemptum  hotnousianos  vocabant. 
Porro  de  voce  obscura  et  ambigua  vaferrimi  haeretici  adeo  so- 
hciti  minime  fuissent. 

244.  Ad  2™,  Neff.  Exploratum  jam  est  apudmelioris  notaecri- 
ticos,  supposititiam  esse  illam  synodi  antiochenae  damnationem 
vocis  ofioovolag,  quod  patet  1"  ex  eo  quod  nonnisi  post  90  an- 
nos  a  celebratione  illius  synodi  a  semiarianis  in  conc.  ancyrano 
anno  358  mentio  hujus  damnationis  facta  fuit;  2"  ex  silentio  a- 
rianorum ,  quos  profecto  illa  damnatio,  si  extilisset,  non  potuis- 
set  latere;  3"  ex  silentio  eruditissimi  Eusebii  caesariensis  addi- 
ctissimi  arianis  et  cui  semper  illa  vox  displicuit :  qui  non  solum 
tacet  de  praetensa  illa  damnatione,  sed  ultro  fateturvocemillam 
ab  antiquis  patribus  fuisse  usurpatam;  quemque  constat  eidem 
in  conc.  nicaeno  subscripsisse;  4"  ex  eo  quod  S.  Athanasius,  Hi- 
larius ,  Basihus  decepti  in  hac  re  facti  a  semiarianis ,  fatentur  se 
acta  illius  synodi  non  vidisse  *) ;  5"  ex  accusatione  data  Diony- 
sio  alex.  apud  Dionysium  rom.  pont.  quod  Filium  rem  creatam 
nec  Pairi  comubstantialem  ofioovmov  diceret;  6"  ex  apologia 
S.  Pamphili  pro  Origene  post  paucos  annos  ab  illo  decreto  exa- 
rata,  in  qua  ostendit  Filium  consubstantialem  Patri;  7"  ex  eo 
quod  in  damnatione  Pauli  samos.  saepius  eadem  voce  utiturea- 
dem  synodus  ^), 

245.  Ad  3™,  Re.fp.  hanc  non  esse  nisi  infamem  calumniam 
prolatam  in  illos  sanctissimos  patres  a  nostris  unitariis,  quibus 
nimis  palres  nicaeni  odiosi  sunt  et  invisi.  Quod  veteres  ariani  ne 
suspicati  quidem  sunt,  id  nunc  rationalistae,  quibus  in  asseren- 
do  perfricta  frons  est,  pro  certo  ac  indubitato  habent  ^). 

thodoxam  accommodate  sicconstituitiir,  l)  Cf.  Maran  lib.  i.  c.  29.  §.  2. 

nt  lrt*s  dicamiis  Ksse  personas  arrodeoi/? 

in  una    eademque,   essentia    divina  solo  2)  Cf.  Dissert.  Mag:an.  sur  les  semin- 

charactere  hypostatico  a  se   invicem  dt-  rieiis  Pnris  1722.  nec  non  Diss.  <fe  voce 

stin^uendas."   .luxta  Clericum,   Curcel-  honiousion   iiuct.    P.    Libemfo    Fnssonio 

la!Um,  Gil)bon  etc.  Athanasius  fuit  cori-  Congr.  schol.  Pi/tr.  Romte  1753.(|uamque 

pha;iis  tritheitaruni;  juxta  We>{scheider,  swoThesnuro  2'Aeo/o^iC(/ inseruitP.Zacca- 

Fuclis,  Miinscher,  seu  rationaiislas  idem  riavol.  3    pag.  211. 

Athanasius   fuit  auctor  iinitatis  numeri- 

cje.   Sed    cf.    ipse    Athanashis    in    lib.  3)  Cf,  Maran  lib,  4.  c.  30.  ubi  iisqne 

de  Dfcrel.  nic.  st/n.  n.  19  et  20.  etappa-  ad    evidentiam    ex    publicis    et    notoriis 

ri'bit  quanta  sit   impiorum   omnium  im-  factis  evincit   numcraleut   essenti»  uni- 

pudentia. 


298  TRACTATUs  db:  trlmtate. 

C  A  P  U  T  IV. 

DE  DIVIXITATE  SPIRITUS  SANCTI. 

246.  Divinltatcm  Spiritns  Sancti  practer  obscuros  nonnnllos 
haireticos,  quorum  meminit  S.  Ii^natius  in  ep.  ad  Trallianos, 
directe  impugnarnntmacedoniani  sic  dictiab  auctore  scctae  Ma- 
<:edonio  ariano  sub  imperatorc  Constantio  antistite  constantino- 
politano  intruso.  llic  docuit,  Spiritum  Sanctum  crcaturam  essc 
ac  proinde  natura  et  diffnitatc  Deo  loncc  inferiorem.  A  pluri- 
Dus  synoclis  tunc  lemporis  celchratis  proscriplus  ejusmodi  error 
statim  fuit ,  ac  pra^sertim  in  oecumenica  constantinopolitana  1" 
anno  381. 

247.  Socinianiulterius  progressi  inficiati  sunt,  Spiritum  San- 
ctum  personam  esse  subsistentem,  sed  contendunt  eo  nomine 
non  designari  nisi  Dei  virtutem,  seu  vim  et  efficaciam. 

248.  Rationalistae  eandem  instauraruntimpietatcm,  ac  nusquam 
in  scripturis  hypostaseos  vera3  notionem  Spiritui  Sancto  tribui 
contendunt  *). 

240.  Hi  omnes  in  Spiritum  Sanctum  blasphemi  reique  pro- 
pterea  wterni  deUcti  commwva pneuninfojnachorum  nomine  cen- 
sentur.  Qaibus  armis  dogma  SS.  Trinitatis  ac  divinitatis  Vcr])i 
propugnavimus,  iisdem  Spiritus  Sanctidivinitatem  adversus  eos 
defendere  nunc  aggredimur.  Quum  vero  illa  argumenta,  quaj 
ex  SS.  literis  et  universa  traditione  promeuius,  non  modo  eum 
vere  propri^que  Deum  csse  evincant,  sed  et  peculiarem  hypo- 
stasin  seu  personamsubsistentem,  hinc  postremum  istud  instar 
corollarii,  prouti  nempcpraistitimus  de^erbo  agentes,  ex  asscr- 
ta  ipsius  clivinitatis  veritatc  deducemus,  Sit  itaque 

PROPOSITIO   I. 

Spiritus  Sanctus  vere  ac  proprie  Deus  est ,  ut  in    primis  ex 

scripturis  constat. 

250.  Est  de  fidc,  prout  ex  omnibus  fidci  nostraj  professioni- 
bus  ac  symbolis  patefit. 

251.  Sic  vero  ejus  veritatemostcndimus  exsacris  literis:  scri- 
pturic  Spiritui  Sancto  Dei  nomen  tribuunt  ac  divinas  propricta- 
tes  et  operationes;  ergo  ex  scriptnris  Spiritus  Sanctus  verc  ac 
proprie  Deus  est. 

tatem  a  paUibns  nicrenis  ct  subscqwen-  C/iristiana  relir/io  tnnqiiam  scienfin,  Jen. 

libus  propugnatam  fuisse.  1797  pag.   317   et  seqq.   Loffler   z«  sou- 

\)  Henke  lib,  I.  pag.   104,  et  seqq.  Aui-  rernin,  iib.   lien    plntonismus   etc.    seu    iii 

nion    l)if}/.    tlieol.    d.    pag.    252  et   seq([.  Souremin  de  pUitonismo  ecclesite  pairum 

Et    Hnmmn    tlieol.     christ.    92    et     seqq.  pag.  426  et  seqq. 
Sclunid  Vic  Chfistl,  religion  als  etc.styi 


CAP.  IV.    1>K    DIvrXITATE  SPmiTrS  S  V\CTI.  20i) 

252.  Ac  primo  quidcm  Dei  nomcii  ct  appcllationcm  Spiritui 
Sanclo  cxlubent  actus  apostolici  vcr.  3.  4.  Sic  cnim  Pctrus  iV- 
naniam  objurget:  Ciir  fentarit  safnnas  cor  fumn ,  inentirl  te. 
Spirifui  Sancfo?  .  .  .  Aon  es  mentifus  hominibus ,  sed  Deo. 
Ilic  cnim  cui  mcntitus  cst  Ananias  Deus  dicitur,  atqui  hic  cst 
Spiritus  Sanctus,  ergo  Spiritus  Sanctus  Dcus  Aocatur.  Rursuni 
llcb.  III,  7,  ait  Apostolus :  Quapropfer  sicufdicit  Spirifus San- 
rfus:  Hodie  si  voceni  ejus  audierifis ;  hunc  autem  Spiritum 
Sanctum  vcr.  12.  Deum  vocat  diccus:  Videfe  fratres ,  ne  forfe 
sit  in  alif/uo  vestrum  cor  malum  increduHtafis ,  discedendi  a 
Deo  riro.  l^x  quibus  idcui  cxurgit  arguujentum;  quod  paritcr 
couMcitur  ex  Isai.  VI,  9  ubi  Dominus  Dcus  Sabaoth  locutus  essft 
dicitur:  Audite  audienfes  ef  nolite  infeltiyere.  Atqui  hjec  verl)a 
tanquam  prolata  a  Spiritu  Sancto  refert  apostolus  act.  ult.  25 
dicens :  Quia  hene  Spiritus  Sancfus  tocufus  est  per  Isaiam . . 
dicens ,  rade  ad  populum  isfum  ctc.  Ergo  ex  apostolo  idcm  cst 
Dominus  Sabaoth,  ac  Spiritus  Sanctus.  Idem  pra^tcrca  aposto- 
lus  I  Cor;  III,  16  fideles  templum  Dci  vocat;  Nescifis ,  quia 
t.emplum  Deiestis,  et Spirifus Dei  haf)ifat  in  vofns?  Acpostea 
eosdcm  Spiritus  Sanctus  templum  essc  confirmat  dicens:  an 
nescitis ,  (/uoniam  memltra  resfra  femplum  sunt Spirifus  San- 
cfi?  (I.  Cor.  VI,  10.)  Dcum  projjterca  Spiritum  Sanctum  ex- 
presse  nominat;  et  alibi  passim. 

253.  II.  Nec  solum  nomen  scd  ct  proprictates,  qua;  uni  Deo 
compctunt,  passim  scriptura;  Spiritui  Sancto  tribuunt,  cujus- 
modi  sunt  omniscientia,!  Cor.  II,  10.  et  sei\q.  S/nrifus  omnia 
ficrutatur,  etiam  profunda  Dei .  .  .  quw  Dei  sunf,  nemo  co- 
ijnovit ,  nisi  Spiritus  Dei,  et  Joan.  XVI,  13  Cum  venerit  ille 
S/nritus  veri/atis  docetnf  vos  omnem  verifafem  ,  itcm  omni- 
prwsenfia  Sap.  I,  7  S/riritus  Domini  re/)levif  orlpem  ferrarum, 
ct  ps.  CXXXVIII,  7.  Quo  ihoa  S/nrifu  fuo,  ef  (/uo  a  facie  tua 
fugiam?  Omnipotentia  p».  XXXII,  Q.Verho  Domini  c(pH fir- 
mati  sunf ,  et  S/)irifu  oris  ejus  omnis  virfus  eorum.  AcLuc. 
I,  '^Ty.Virtus alfissimiA\c\luv;  nccnon  viviKcandi  vim  Rom.VIIl 
11  Apostolus  ei  tribuit  scribens  S/ririfus  ejus ,  qui  suscitavit 
Jesum  a  mortuis  hahitat  in  vohis  .  .  .  vivificahit  ef  mortalia 
corpora  vesfra. 

25^.  III.  Trihuunt  proeterea  opcrationem  ,  et  efficientiam  di- 
vinam,  tahs  est  ins/nrafio  prophetarum  I,  Pet.  1,  11.  qui  fu- 
tura  de  Cbristo  praenunciarunt ,  prout  significavit  ui  cis,  S/)iri- 
tus  Chrisfi,  ac  rursum  II,  Pet.  I,  'Zi.Spiritu  Sancfo  inspiran- 
fe  locufi  sunf  sancfi  Dei  homines ;  creafio  et  rerum  conser- 
vafio  ps.  CIII,  30  Emittes  Spiritum  fuum  ef  creahuntur  ef  re- 
novahis  faciem  ferrae;  operafio  miraculorum  Matth.  XII,  28 
in  Spirifu  Dei  ejicio  d(emonin,  et  I,  Cor.  XII,  '4;  opera yratia' 
cujusmodi  sunt  Chrisfi  conce/rfio  Luc.  I,  35;  uncfio  et  missio 
Is.  LXl,  \;peccaforum  remissio  et  reyenerafio  I,  Cor.  VI,  11; 


300  TRACTATUS   DK    TUIiVITATE 

regimen  ecclesiw  \ct.  XIII,  2,  collnfio  donorum  I,  Cor.  XII; 
Divisiones  gratiarum  sunf ,  idem  aufem  Spirifus.  Divisiones 
minisfrafionum  .mnf ,  idem  vero  Dominus ,  et  divisiones  ope- 
rationum  sunf ,  idetn,  vero  Deus,  qui  operatur  omnin  in  omni- 
bus;  sancfificatio  II,  Thess.  II,  13.  el  I,  Pet.  I,  2;  diffusio 
charitafis  Rom.  ver.  5;  resurrecfio  mortuorum  Rom.  VIII,  11. 

255.  IV.  Idem  cultus  et  honor  tribuitur  Spiritui  S.  aeque  ac 
Patri  et  Filio,  ut  patet  ex  forma  baptrsmi  de  qua  superius  di- 
ximus;  et  rursum  II,  Cor.  XIII,  13  sic  apostolus  tres  personas 
conjungit  dicens:  grafia  D.  N,  J.  C  et  charifas  Dei  et  com- 
mumcafio  Sancfi  Spirifus  sif  cum  omnifms  vobis. 

256.  V.  Ita  Spiritus  S.  Filio  comparatur,  ut  de  eo  dicatur 
Joan.  XIV,  16  alius  Paraclifus  per  comparationem  ad  Chri- 
stum:  eadem  origo  divina  adscribitur  ibid.  XVI,  26  rocante 
eum  Christo  Spirifum  verifafis ,  qui  a  Patre  procedit  eadem 
ratione  ac  de  Filio  dicitur,  quod  exierit  aDeo. 

257.  Ex  quidus  omnibus  sic  instruimus  argumentum:  Ille 
vere  et  proprie  Deus  dicendus  est,  cui  Dei  appellatio,  divina 
attributa,  divinae  operationes,  divinus  cultus,  honor  et  digni- 
tas,  divina  demum  processio  et  origo  tribuuntur;  atqui  ex  di- 
ctis  talis  est  Spiritus  S.  juxta  scripturas :  ergo. 

258.  Rursum:  Ille  non  sola  vis,  attributum  et  efficientia,  sed 
vera  hypostasis ,  seu  persona  subsistens  dicendus  est,  qui  per- 
hibetur  vivens  et  operans  eadem  ratione  ac  dicitur  de  iis  per- 
sonis  quibus  comparatur;  quique  mitti  dicitur  et  alius  dicitur, 
procedere  dicitur,  perinde  ac  Filius  Dei,  qui  certe  est  perso- 
na  subsistens;  atqui  ex  demonstratis  talis  est  Spiritus  S.  Ergo 
Spiritus  Sanctus  et  Deus  et  divina  peculiaris  subsistens  per- 
sona  est. 

DIFFICULTATES. 

259.  I.  ObJ.  1"  Nusquamsubstantia  qua^dam  corporea,  sci- 
licet  materialis  hujus  Spiritus  divini  commemoratur,    2"  ne- 

3ue  modus,  quo  procedat  a  Deo,  ostenditur.  Quod  si  3"  prje- 
icata  divina  Spiritui  S.  tribuuntur,  recte  id  fit,  quatenus  vel 
ipse  Deus  hoc  Spiritus  S.  nomine  significatur  (Joan.  IV24seqq. 
et  I  Cor.  III,  16,  XII  6-11),  vel  4"  vis  quaedam  Dei  in  animis 
hominum  efficax,  quae  pro  rudioris  aevi  ingenio  ac  dicendi  ge- 
nere  tanquam  peculiaris  natura  a  Deo  procedenscositatur,  ideo- 
que  proprietatiDus  aivmis  potest  ornari.  Attamen  5  in  ipsis 
libris  sacris  nec  verae  hypostaseos,  nec  processus  a  Filio  notio 
satis  perspicue  declaratur.  Ergo  *). 

260.  Resp.ad  1'",  Disf.  Idest  subslsfens ,  neg.  alio  sensu  , 
conc.  Toties  enim  in  scripturis  substantiaproprie  dicta  et  sub- 

1)  VVcgsch.  §.  86. 


CAP.   IV.   DE    DIVINITATE   SPIRITUS   SANCTI.  301 

sistens  ^Spiritiis  S.  praedicatur ,  quoties  Deus  dicitur  vivens  et 
operans,  et  distinguitur  expresse  a  persona  Patris  etFilii,  quod 
lit  ubi  a  Patre  procedere  dicitur  ac  mitti,  item  accipere  de  eo 
quod  est  Filii  ut  Joan.  XVI,  15  et  inferius  expendemus,et  mit- 
titur  a  Filio  ib.  XV  26.  Tum  Luc.  III  22.  et  descendif  Spiri- 
tus  S.  eorporali  specie  sicut  columba  in  ipsum  (Christum) 
et  vox  de  coslo  facta  est:  tu  es  Filius  meus  dilectus  quibus 
verbis  tres  personae  subsistentes  et  distinctae  commemorantur. 
Quod  pariter  conslat  ex  I  Joan.  vcr.  7  juxta  superius  demon- 
strata  cap.  II  prop.  II.  Falsum  igitur  est,  quod  assumunt  ad 
versarii  ^). 

261.  Ad  2™,  Trans.  et  Neg.  cons.  Ex  eo  enim  quod  modus 
alicujus  rei  expresse  non  tradatur,  concludi  nequit  non  existe- 
re  rem  ipsam.  Modum  ignoramus  quo  anima  agat  in  corpus  et 
vicissim,  ergo  non  existit  anima?  Digna  rationalistarum  dialec- 
tica3  consecutio. 

262.  Ad  3'",  Dist.  Ratione  naturae,  conc,  ratione  personae 
quatenus  scilicet  Pater  Spiritus  antonomastice ,  vel  Spiritus  S. 
dicatur ,  ne(/.  Nuspiam  enim  Pater  prout  persona  peculiaris  est 
a  reliquis  distincta  Spiritus ,  multo  minus  Spiritus  Sanctus  vo- 
catur.  Primus  autem  locus  Joan.  IV  24  qui  nobis  objicitur  iS*/?*- 
ritus  est  Deus  refertur,  ut  patet  ad  divinam  naturam  in  con- 
creto;  reliqua  autem  duo  de  Spiritu  Sancto  sunt,  qui  Deus  di- 
citur  et  donorum  auctor  et  distributor.  Dicitur  enim  idem  Deus, 
idem  Spiritus,  dividens  prout  vult. 

263.  Ad  4'",  Dist.  antec.  Spiritu  S.  immissa  seu  producta , 
conc.  ad  exclusionem  Spiritus  S.  personae ,  ne^.  SpiritusS.  per- 
sona  cum  ipsius  operationibus  ac  donis  seu  effectibus  confundi 
nequit,  prout  unitarii  et  rationalistae  passim  faciunt.  Falsum 
jjracterea  est  a  rudioris  aevi  ingenio  nondum  a  rationalistis  ex- 
culto  tanquam  peculiarem  naturam  (catholici  dicunt  personam) 
procedentem  a  Deo  excogitatam  esse;  sed  a  Christo  ipso,  ut 
vidimus ,  et  sacris  scriptoribus  originem  habet  dogma  istud. 

1)  Ut  speciinen  siimant  lectores  exe-  tur    Joanni   erat  publica  declaratio  Dei 

geseos  neotericorum  biblicoruin  prote-  Jesum  esse  Messiain...  Sed  illa  filia  vo- 

stantiuni  placet  hic.subjicerequsp  incap.  cis  {vox  de  c<elo  q>wvii    e»   xiav   ov^avoiv) 

3.  S.  Matth.  ver.  17.  adnotavilGeorgRo-  pleruinque  nihii  aliud   fuit,  quain    vox 

iienmiilier   ad  illa  verba :   Et    ecce   rox  aut«echo  temere    aliunde  auribus  iJia- 

__.^^.  L.;.^  •       -^  psa,  ex  qua ,  divina  ei  oriirine  adscrip- 

deccBlo.^ic.  „p(]n\  7lp«^P«>inq"'t'  ta,   auguria   captarunt  homines   super- 

^    •        '  stitiosi:    vel  etiam    vox   hominum  alio- 

cst  tonitru  ps.  xxix.  '{.  etseqq.  xvin.  1'».  rum,  quain  oininis  loco  arripuerunt ,  et 

et  sic  ^wvt;  legituretiam-4/»ocrt/j//>A.  vi.  1.  in  rem  suain  interpretati  sunt"  ex  qui- 

Hebrai  autem  aeque  ac   grsci  et  roma-  bus  patet  nihil  aliud  intervenisse  in  ba 

ni  fulmiiia  et  tonitrua  annumerabant  si-  ptismate  Christi  quain  tonitru,  et  ignea 

gnis  praesentiffi  Dei,  et  prodigiis  divini-  species,  ut  in  v.  pneced.  e\\>oMi  ex  qui- 

tus  factis  quorum  signihcationem  ex  re-  bus  Joannes  Baptista  ac  reliqui  pnesen- 

ruiu  circumstanliis  dijudicabant.  Vid.  i.  tes  omen  sumpserunt    de  Jesu  Messia 

Reg.  viii.  10.  xyiii.  38  39.  Ovid.  fast.  iv.  etc.  Si  hoc  non  sit  verbum  Dei  perver- 

834.  Virg.  Aeneid.  u.  693.  Tonitru  igi-  tere  ,  quid  sit  nescio. 


302  TUACTATUS  DE  TRIMTATK. 

204.  ^4^/5'",  l^e/j.  Coiilrarium  eiiiin  oslendiinas,  et  clarius 
adhuc  liet  ex  iis ,  (|u;e  adversas  gra;cos  disserenuis. 

205.  I.  Insf.  Sj)iritits  S.  in  columb.-c  specie  apparitionem  non 
esse  nisi  mythum  inde  patct,  quod  1"  lieri  nulh)  niodo  possit, 
ut  natura  inflnila3  Hnita^  specieui  et  lormani  induat,  et  ut  Deus 
corpore  (fualicumquc  in  oculos  sensusque  incurrat,  id  quod  in 
N.  T.  hJ)ris  diserte  ncgatur  (Joan.  I  18.  I  Tim.  \l  10.);  sic  2" 
narrallo,  (ju<c  act.  apost.  II  1  seqq.  leii;itur  dc  dono  per(3i^rinis 
hnij,uis  lo(|uendi  prinnim  apostolis  trihuto  conrerre  licet  cum 
mytho  de  confusione  linguarinn,  qui  Gen.  XI  1  seq(|.  evponi- 
lur  1).  Ctiltiis  autem  3"  iliriniis  qui  Spiritui  S,  trihui  dicitur, 
non  iimititur  nisi  argumentis  duhiis  ex  Malth.  XXVIIl  11),  II  Cor. 
XIII  13,  llom.  IX  1  petitis,  ergo  ex  hls  nihil  coniici  potest  ad 
adstruendam  peculiarem  Sj^iriUis  S.  hypostasin,  ejus{jue  divi- 
nitatem. 

200.  Easp.  Neg.  anfec.  ad  1"»,  Ne(f.  pariter  nihll  enim  vetat 
(juoininus  nalura  inllnita  hnitte  speciemet  lormaminduat.  Tunc 
solum  hal)eretin*  rcpugnantia,  si  diceretur  natura  infinila  si- 
nml  finita  esse,  minime  vero  si  dicatur  Inec  hihnita  natura,  seu 
Deus  adsciscere  spcciem  et  formam  naturje  iinitie  sive  realem, 
ut  factum  est  in  incarnalione ,  sive  sa  ni])olicam,  ut  ex  velerum 
j)atrum  sententia  faclum  legitur  in  tot  aj)jjaritionihus,  quas  ex- 
hihet  A  .  T.  in  ([uihus  uli(|ue  Deus  j)olest  in  oculos  sensus(jue 
incurrcre.  Ast  hoc  nonarridet  rationalislis.  Quidinde?  Insanien- 
tes  corrigere  supervacaneum  esl,  Uis  autem  non  rej)ugnant  oh- 
jecta  scrij)turaruni  loca  in  quihus  dicitur;  Deuni  nemo  rif/ef 
tinquam  ,  vel  (fuem  nullus  hominum  viilif,  sed  nec  videre  po- 
test;  qujc  intelligi  dehent  de  iiatura  diviiia  j)rout  in  se  est, 
non  autein  in  assumjitu  sjjccie,  vel  forma  sive  reali  sive  sym- 
holica. 

207.  Ad  2"',  Neg.  Jam  alias  adnotavimus  hoc  mythorum  in- 
ventuin  noii  essc  nisi  somnium  rationalistaruin  ad  eludendam 
scrijiturarum  auctoritatem  in  iis  omnihus,  qua)  natura?  vires 
cxcedunt,  qua^quc  ij)si  admittere  nolunt.  Quis  ferat  dlci  iny- 
tlium  ,  factuin  illud,  (juo  commota  est  univcrsa  Solymoruin  ci- 
vitas,  ac  iiiulta  hominum  millia  Christi  lidcm  aiiij)lexa  suiit; 
quod  repelitur  act.  X  k^  in  Cornelio  ejusque  faiiillia;  et  ih. 
XIX  0,  de  doiio  loquendi  linguis  jieregrinis  disserit  ajjostolus  I 
Cor.  XIV  tanquam  de  re  notissima  atque  inter  jirinios  fideles 
communi.  In  hypothesi  adversariorum  scriptura  inscrihi  dcfjc- 
ret  mijflwloyid  sacra. 

208.  Ad  3'",  Neg.  Ea  enim  argumenta  ad  hfcc  usque  tempo- 
ra  jjro  certis  habita  suiit.  Quotiescumcjue  rationalista;  ncsciunt 
se  ab  iis  expcdire  ea  vocant  dubia,  quiii  talis  dubiialiijuamra- 
tionem  afTcrant. 

1)  WegsQh.  JOidem. 


CAP,   IV.   DE   DIVIMTATE    SPIRITUS    SANCTI.  303 

269.  II.  Inst.  V*  Eodcin  jure,  (juo  ex  locis  Joannis  uliwn 
Paraclitum  polliccntibus  personw  notioncm  exsculpunt  vcteres, 
postulari  poterat,  ut  verc  novum  (juendam  post  Jcsiim  docto- 
rem ,  (|iialis  ipse  Jcsus ,  prodiisse  atquc  in  susceptum  ab  .Icsu 
opussucccssisseprobarcnt  *).  Vcrum2"  ejusmodi  j^crsonamapo- 
stoli  netjuc  expectarunt,  necjue  ipsis  adfuissc  untjuam  profcssi 
sunt;  quippe  3"  Spiritum  illum  in  alia  (juadam  natura,  sive  Dco, 
sivc  Cliristo,  sivc  homine  vcrsantcm  etopcrantem  p,lcrumquc  in- 
ducunt,  (|uemadmodum  mortem  (Koin.  vcr.  J2  Jac.  I  15),  pccca- 
tum  (Roin.  A I  12  scqq.  VII  14  scqq.) ,  lcgem  (Rom.  VII  23 
Gal.  III  24  et  scriptin*am  sacram  Gal.  III  8)  personffi  forma  in- 
duunl,  nec  uscjuam  tan(|uam  naturam  ([uandamindividuamex- 
Iiibcnt.  Ergo. 

270.  llesp.  ad  1'",  Dist.  Si  Jcsus  alium  liuncparaclitum  pol- 
licitus  esset  visibilem  ac  sibi  similcm  in  natura  assumpta,  conc. 
sijtota  orationis  ejus  scries  invisibilem  ac  in  propria  Jivina  na- 
tura  subsislentem  eum  indicabat,  ne(/.  Onnies  vcro  nota;  (jui- 
J)us  Chrislus  promissum  paraclitum  designavit,  tales   sunt,  ut 
decipi  apostoli  non  potuerint  circa  modum  cjuo   esset  ipsis  ille 
alius  paraclitus  adfuturus.  Nam  Joan.   XIV    17  cum  vocat  Spi- 
ri/um  veritafis ,    (juem   mundus   non  potest   accipere,  quia 
non  videt  eum ,  nec  scit  eum :  (/uia  apud  vos  manebit ,  et  in 
votfis  erit.  Sicut  ac  de  Patre  suo  ct  de  se    dixit  ver.  23  Pater 
meus  diliget  eum,  et  ad  eum  veniemus   et  mansionem  apud 
eum  (iusUxm)  faciemus  ;  et  ib.  XV  20  Oum  autemvenerit  Pa- 
raclitus,  quem  E(/o  ^niltam  vobis  a  Patre,  Spiritum  verita- 
tis  y  qui  a  Patre  procedit,  ille  testimonium  perhibebit  de  me: 
ct  rursum  act.  I  4  se(j(j.   iis  characteribus  Spiritiun  S.  in  quo 
baptizari  dcbebant,  exposuit,  ut  ne  suspicarentur  quidcm  apo- 
stoli  se  visuros ,  vcluti  altcrum   Jesum ,    promissum  sibi  Para- 
clitum ,  (jui  igitur  vocatur  Spiritus  veritatis ,    cjui  venturus  es- 
set  ad  apostolos  et  cum  iis  eoruuKjue    successoribus  mansurus 
in  aeterimm  ea  ratione,  cjua,  Pater  et  Filius  habitaturi  erant  in 
anima  justi,  non  poterat  ab  apostolis  exjjectari  ut  persona  ad- 
spectaijilis  atcjue  ut  alter  Jesus;  atcjui  tahs  est  alius  Paraclitus 
a  se  distinctus,  qucm  ij^sis  j)oIlicitus  est  Christus;  ergoimme- 
rito  rationalistte  a  veteribus  possunt  jjostulare,  cjuod  non   est 
nisi  ipsorum  rationis  iigmentum.  Addo  veteres  etiam  ex  tradi- 
tione  scire  jiotuisse  cujusmodi  esset  promissus  ille  Paraclitus. 

271.  Ad  2'",  Dist.  In  sensu  adversariorum ,  conc.  alio  scnsu, 
?ieff.  Acta  apostolorum  nobis  eos  exhibent  exjjectantes  sibi  jiro- 
missum  Spiritum  S.  et  apostolum  Petrum  prce  concione  exj)o- 
suisse  quid  acceperint ;  et  rursum  cap.  XI 15  et  alibi  passim.  Men- 
tiuntur  proj)terea  rationalistae ,  dum  talia  obtrudimt. 


l)  Ita  Ht>nke  Lin.  FiiU  Chrisl.  pag.  106. 


<}04  TRACTATUS    DE    THINITATE. 

272.  Ad  3'",  Nej^.  Etsi  enlm  frequenter  apostolus  delecte- 
tur  ejusmodi  prosopopejis,  ex  subjecta  materia  figura  facile  in- 
telligitur  ;  at  per  prosopopejam  designasse  pariter  Spiritum  S. 
numquam  evincent  adversarii.  Talia  enim  in  scripturis  occur- 
runt,  quae  eam  omnino  excludant;  ut  ex  dictis  constat. 

273.  III.  Imt.  1"  Ipsa  appellatio  Spiritu.s  Dei,  Spirifus 
Chrisfi,  quae  passim  in  scripturis  Spiritui  S.  tribuitur,  osten- 
dit  peciiliarem  personam  eum  non  esse,  prout  non  est  perso- 
na  spiritus  hominis,  qui  in  ipso  est,  nec  ab  eo  distinguitur.  2" 
Baptizamur  pra^terea  in  Spiritu  S.  at  in  quo  baptizamur,  per- 
sona  esse  non  potest,  siquidem  baptizamur  pariter  in  aqua.  Ad- 
datur  3"  Spiritum  S.  saepe  dici  Dei  donum ;  et  4"  in  multos  efFu- 
sum  ut  die  pentecostes  (Act.  IIj.  Rursum  5°  Spiritus  S.  menti- 
bus  quasi  inhaerens  excitari  perhibetur  (ps.  L.  13  V4.  Is.  LXIII 
10  11);  sic  pariter  homini  cuidam  tribuitur  et  aufertur  vel  me- 
diorum  externorum  ope  (I.  Reg.  X  6  11.  XVI  14  verbi  g.  un- 
guento  XVI  13.  Jud  XV  14.  XVI  20.);  et  quasi  particuliE  ejus- 
dem  ab  uno  viro,  qui  eo  imbutus  est,  ad  alios  multos  transfe- 
runtur  (Num.  XI  17,  25).  Quae  quidem  aliaque  hissimilia  perso- 
nae  subsistenti  convenire  non  possunt.  Ergo. 

274.  Resp.  ad  1'",  Di.sf.  S»i  haec  denominatio  referretur  ad 
essentiam  seu  essentiae  partem,  cujus  Spiritus  dicitur,  conc. 
si  ad  personam  et  quidem  relative  ac  notionaliter ,  neg.  Ilinc 
patet   discrimen  quod    intercedit   inter  hanc  denominationem 

3uando  usurpatur  de  homine ,  et  quando  usurpatur  de  per^ona 
ivina.  Dehominevox  spiritus  non  potest  summisiquoad  ipsius 
partem  essentialem;  at  quoad  Deum  si  sumatur  relative,  non 
potest  accipi  nisi  de  persona;  contra  vero  si  absolute  accipiatur 
denotat  ipsam  divinam  essentiam  seu  naturam.  Ex  subjecta 
proinde  materia  dignosci  debet,  quando  vox  spirUus  relative, 
quando  vero  absolute  accipiatur,  tum  etiam  quando  pro  essen- 
tia,  aut  parte*  essentiali,  quando  autem  de  persona.  Quod  si 
apostolus  I  Cor.  II,  11  comparare  videtur  Spiritum  qui  in  Deo 
est,  cuni  spiritu  qui  est  in  homine,  liquet  ex  contextu  compa- 
rationem  referri  ad  modum  cognoscendi,  non  autem  admodum 
subsistendi,  eo  magis  quod  in  divinis  prifisertim  una  persona  in 
altera  esse  possit  juxta  iilud  Christi  dictum  Joan.  X  '^^6  Paler 
in  me  est ,  ef  E^o  in  Pafre. 

275.  Ad2*",  Disf.  Improprie,  conc.  proprie,  nei/.  Dicimur 
au  tem  baptizari  in  Spiritu  S.  sicut  dicimur  baptizari  in  Christo, 
qui  utique  persona  est,  ipsis  fatentibus  unitariis,  improprie  ta- 
men,  nempe  in  virtute  Christi  ut  causae  meritoriae  justificatio- 
nis,  quam  per  baptismum  adipiscimur  in  virtute  Spiritus  S.  ut 
causae  efhcientis  ejusdem  justihcationis;  baptizamur  in  aqua  ut 
causa  instrumentali. 

276.  Ad  3'n,  Disf.  Donum  Dei  personale  et  subsistens,  conc. 
accidentale ,  ne(/.  Eadem  scilicet  ratione  Spiritus  S.  interdumin 


CAP.   IV.    DE    DIVIN1T4TE    SPIRITUS    SANCTI.  SOo 

scripturis  sic  vocatur  ,  qua  ipse  Filius  pariter  donum  Dei  dicl- 
tur,  ut  Joan.  IH  16.  Sic  Deus  dilexit  mundum ,  ui  Filium 
suum  uni^enitum  daretet  alibi  passim,  quatenus  Deus  ex  sua 
in  nos  gratuita  misericordia  Spiritum  Sanctum  misitproutmiserat 
Filium. 

277.  Ad  4™,  Dist.  EfFusum  novo  efFectu  in  apostolos  atque 
credentes ,  conc  divisunl ,  ne^.  Sed  idem  potius  Spiritus  est, 
qui  dona  sua  dividit  singulis  prout  vult,  ut  dicitur  1  Cor.  XII 
11  ideoque  active,  non  passive  effunditur  Spiritus  S.  quemad- 
modum  dicimur  Christum  induere ,  aliaque  ejusmodi. 

278.  Ad  5™,  Dist.  Excitare  perhibetur  in  suis  efFectibus,  seu 
in  gratia ,  conc.  in  se ,  ne^.  Eadem  ratione  dicitur  tribui  et  au- 
ferri.  Falsum  vero  est  ac  purum  putidumque  mendacium  me- 
diorum  externorum  ope  id  fieri ,  neque  id  asserunt  loca  ab  ad- 
versario  citata;  quod  si  I  Reg.  XVI,  13.  Samuel  cornu  olei 
inungit  David  in  regem ,  non  dicitur  tamen  quod  ope  unguenti 
directus  sit  Spiritus  Domini  in  David ,  quod  de  suo  adjecit  ra- 
lionalista;  sed  totum  refertur,  quod  uncto  David  in  regem,  Spi- 
ritus  Domini  directus  in  eum  sit  et  recesserit  a  Saul,  quod  m- 
telUgendum  est  de  speciali  Dei  benevolentia  et  directione.  Mul- 
to  minus  id  dicitur  in  aliis  locis  ab  ipso  adductis,  in  quibusnec 
syllaba  est  de  unguento  aliisve  mediis  externis  •). 

279.  II.  Obj.  Dato  etiam  quod  Spiritus  S.  sit  persona  subsi- 
stens,  non  sequitur  inde  ipsum  Deum  esse.  Nam  1"  nusquam 
expresse  in  scripturis  Deus  appellatur,  nusquam2"  adorandus 
vel  invocandus  proponitur,  3"  Dei  dona  et  beneficia  enumerans 
apostolus  I  Cor.  VIII  0  Patri  ac  Filio  tribuit,  nulla  injecta  de 
Spiritu  S.  mentione ,  quem  4**  vel  primi  Christi-fideles  penitus 
ignorabant  act.  XIX  2-  Siquidem  a  Paulo  duodecim  discipuli 
interrogati,  num  Spiritum  S.  accepissent  credentes ,  responde- 
runt:  Sed  neque  si  Spiritus  S.  est  audivimus.  Quin  potius 
5^*  a  Filio  non  obscure  factus  perhibetur  illis  verbis  Joan.  I  3. 
omnia  per  ipsum  facta  sunt.  Ergo. 

280.  Resp.  Ne(f.  antec.  ad  \"^,prob.etResp.  I.  Etsi  expres- 
se  diceretur  Deus  numquid  lamen  putandum  est  unitarios  in 
eum  fore  credituros?  Nonputo:  Verbum  seu  Filius  Dei  sae- 
pissime,  ut  vidimus  expresse  Deus ,  et  verus  Deus,  et  ma- 
gnus  Deus,  et  super  omniaDeus  vocatur,  numquid  propter- 
ea  credunt  in  ejus  divinitatem  ?  Eadem  ratione  se  gererent 
relate  ad  Spiritum  S.  si  expresse,  ut  ipsi  contendunt ,  Deus  in 
scripturis  ipse  vocaretur,  cum  non  scripturai  sed  sibi  tantum 
fidem  adhibeant. 

281.  Resp.  II.  Neg.  Nam  expresse  Spiritus  SanctusDeusdici- 
tur  iis  omnibus  locis,  quae  inprobationibus  adduximus. 

1)  Habes  novum  speciem]  mala;  fidei  rationalistarum ,  dum  adeo  aperte  mentlri 
non  verentur. 

T.  W.  20 


30(i  TRACTATUS    DE   TRINITATE. 

282.  Ad  2"*,  Ne(f.  Nam  in  forma  baptismi  vera  invocatio,  et 
cultus  Spiritus  S.  praescribilur,  et  cum  apostolus  II  Cor.  XIII, 
13.  scribit:  Grntia  D.  N.  J.  C  el  charitas  Dei ,  et  conmni- 
nicalio  Sancti  Spiritus  sit  cmn  omnihus  vobis  *). 

283.  Ad  3"',  Dist.  Ad  exclusionem  Spiritus  S.  /  neg.  ex  pc- 
culiari  causa ,  trans.  Nec  enim  quando  una  vel  altera  nomina- 
tur  persona,  alia  excluditur,  ut  saepe  fit  in  scripturis;  alioquin 
e  censu  divinarum  personarum  Pater  ipse  esset  excludendus, 
quod  adversarii  profecto  non  admittunt.  Caeterum  idem  apo- 
stolus  tum  alibi,  tum  praesertim  ibid.  XII,  divina  charismata 
Spiritui  S.  tribuit. 

28^.  Ad  4'",  Dist.  Solo  baptismate  Joannis  tincti ,  conc.  ba- 
ptismate  Cliristi ,  neg.  Porro  ipsis  judccis  ignotum  non  fuisse 
Spiritum  S.  patet  ex  pluribus  locis  N.  T.  in  quibus  de  Spiritu 
S.  sermo  est,  tanquam  de  re  notissima  Luc.  enim  I,  35  Ange- 
lus  sic  Mariam  Virginem  affatur  Spiritus  Sanctus  superveniet 
in  te  ver.  15  pariter  dicit  idem  Angelus  7^2i.{i\i^v'\si  Spiritu  San- 
cto  replebitur  etc.  Sic  Matth.  I  20.  dicitur  Joseph  (fuod  in  ea 
nafum  est  de  Spiritu  Sancto  est ;  ut  alia  omiltam. 

285.  Ad  5'",  Neg.  Etenim  post  allata  verba  subdit  evangeh- 
sta :  et  .nne  ipso  factum  e.^tnihil,  quod  factum  est  itaque  omnia 
per  Verbum  facta  sunt,  quoi  nempe  facta  sunt.  At  Spiritus 
Sanctus  non  est  factus,  sed  a  Patre  procedit  ut  dicitur  Joan. 
XV,  26  et  a  Filio  accipit  ib.  XVI,  1*. 

286.  I.  Inst.  Quae  in  scripturis  Spiritui  S.  tribuuntur,  Deo  con- 
A  enire  non  possunt.  Tahs  1"  est  oralio  de  qua  apostolus  Rom. 
VIII ,  26.  Spiritus  postulat  pro  nobis  gemititms  inenarrabili- 
bus.  Nec  2"  dici  potest  efficienter  id  praestare  quatenusnos  po- 
stulare  faciat,  nam  tunc  aeque  Patri  ac  Fiho  adscriberetur  hu- 
jusmodi  efticientia,  quae  utpote  actio  ad  extra  communis  esttri- 
bus  personis.  3"  Negatur  ipsi  scientia  dicente  Christo  Joan.  XVI, 
13  Non  loffuetur  a  semetipso,  sed  quaicum(jue  audiet  lo(jue- 
tur.  ^"  In  eandem  sententiam  apostolus  I  Cor.  II,  lOinquit: 
Spiriius  Ofnnia  scrutatur,  etiam  profunda  Dei;  jam  vero 
scrutari  est  inquirere  in  aliquam  rem ,  quae  perfecte  non  agno- 
scitur,  quod  ae  divina  scientia  dici  non  potest,  hinc  5"  est 
quod  ab  hac  scrutatione  reliqua?  personae  excludantur.  6"  De- 
mum  idem  apostolus  ibid.  cap. XIV,  32  universim  pronunciat 
Spiritus  prophetarum  prophetis  .subjecti  sunt.  Spiritus  autem 
prophetarum  ipse  Spiritus  Sanctus  est,  qui  propterea  Deus  esse 
non  potest.  Ergo. 

287.  Resp.  Neq.  antec.  Ad  1"',  Disi.  Quae  sit  improprie ,  ut 
dicitur,  et  efficienter,  conc.  proprie  qX  formaliier,neg.  ut  pa- 


1)  Quum  isla  teslimonia  ab  adversa-    esse,  nec  illos  liabere  quidpiam  ad  illo- 
riis  inter   dubia  nunierentur ,  argumen-     rum  vim  eludendam.  ' 

tum  est  apertisstmum ,  validissima  hiiec 


CAP.   IV.    DE   DIVINITATE   SPIRITUS  SANCTI.  307 

tet  ex  contextii.  Spiritus ,  iiiquit  apostolus  ,  adjuiHtt  infirmita- 
tem  nostram  ;  nam  (fuid  oremus  sicut  oportet ,  nescimus,  sed 
ipse  Spiritus  postulat  (id  est  postulare  nos  £dcil)  ^emitibus 
inenarrabilitjus  ^).  Cfr.  Mattli.  X,  20. 

288.  Ad  2'",  Dist.  seq.  per  se,  conc.  per  appropriationem , 
neg.  Nempe  ea  ratione  tribuuntur  Spiritui  Sancto  gratia ,  alia- 
que  subsidia  omnia,  quae  ad  nostram  sanctificationem  conferunt 
qua  Patri  opera  omnipotentiae ,  Filio  quae  ad  sapientiam  spec- 
tant,  etsi  haec  omnia  totius  Trinitatis  per  se  atque  absolute 
propria  sint. 

289.  Ad  S'",  Neg*  vel  Dist.  Scientiam  mutuatur  a  Filio ,  quia 
ab  eodem  aeque  ac  a  Patre  habet  essentiam  per  processionem 
ab  utroque ,  ut  inferius  ostendemus ,  conc.  ipsi  proprie  dicta 
scientia  negatur,  neg. 

290.  Ad  4'",  Dist.  Scrutari  interdum  idem  est  ac  inquirere, 
conc.  semper  et  in  sensu  apostoh,  neg.  Idem  enim  hic  valet 
scutari  ac  plene  perfecteque  cognoscere ,  ut  de  Deo  usurpa- 
tur  psal.  VH,  10  dum  dicitur  Scrutans  corda  et  renes  Deus  et 
ahbi  passim.  Et  sane  nonne  ipsi  unitarii  haec  verba  exponunt 
de  Deo  ipso  cuiimperfecta  scientiaconvenirenuUatenuspotest? 

291.  Ad^"*,  -^^y-  Sed,  ut  contextus  postulat,  creatae  intelh- 
gentiae  solum  excluduntur. 

292.  Ad  6™,  Dist.  Prout  in  prophetis  est,  conc.  prout  est 
in  se,  neg.  ideo  autem  spiritus  prophetarum  subjectos  esse  di- 
cit  apostolus  ob  deceptionis  periculum ,  cum  fieri  facile  possit 
ut  quis  falso  putet  se  moveri  a  Spiritu  Sancto ,  vel  etiam  lin- 
gat  se  Spiritu  Sancto  moveri,  ac  proinde  fallatur  et  fallat. 
Quare  apostolus  Joannes  I,  epis.  IV,  1.  CA«W*.ym2,  scribit, 
nolite  omni  spiritui  credere,  sed  prohate  spiritus  si  ex 
Deo  sint. 

293.  II.  Inst.  1"  Spiritus  Sanctus  non  est  vox  relativa.  Dein- 
de  2"vel  genitus  est  vel  ingenitus;  si  genitus,  Filius  est;  si  in- 
genitus,  Pater.  Rursum  3"  si  a  Patre  procedit  sicut  et  Filius, 
Iratres  igitur  erunt;  quod  si  procedat  per  Fihum  Pater  avus 
ipsius  erit  quae  omnia  absurda  sunt.  Sic  veteres  pneumatoma- 
cni  apud  S.  Athanasium  ^). 

294.  Resp.  ad  1™,  Per  se ,  trans.  ^)  relative  non  usurpatur , 
Neg.  Ad  2'",  vero  resp.  Nec  genitum  nec  ingenilum  esse ,  sed 
procedere  ut  fidei  formulae  et  scripturae  nos  docent.  Ad  3™, 
Dico  procedere  a  Patre  et  Filio  tanquam  ab  unico  principio  ,  ut 
ostendemus.  Sicque  evanescunt  frigidae  ejusmodi  cavillationes 
in  quibus  diu  immorari  nefas  puto. 

1)  V.  S.  August.  cp.  xcvit.  al.  cv.  3)  S.  Thom.  i.  p«  q*  36  a.  i. 

2>  Epist.  1,  ad  Serapionem. 

20  * 


308  TRACTATUS    DE   TRINITATE. 

PROPOSITIO  II. 
Eadem  veritas  ex  sensu  ecclesiw  traditionali  cojifirmatur. 

295.  lis  omnibus  suppositis,  quac  cx  traditione  attulimus  ad 
veritatem  adstruendam  Trinitatis  personarum,  quae  pro  perso- 
na  divina  Spiritus  S.  pariter  militant,  addere  plucet  peculia- 
ria  documenta,  quae  tertiam  hanc  divinae  Trinitatis  personam 
propius  attingunt. 

290.  Ac  I  quidem  tanquam  peculiarem  personam  eam- 
que  divinam  ac  subsistentem  exhibent  patres  apostohci  atque 
inter  caeteros  Hermas  seu  vetus  auctor  pastoris,  qui  floruit  sub 
finem  saec.  I,  vel  sub  initium  saec.  II  qui  lib  III,  cap.  V,  ubi  An- 
gelus  explanat  parabolam  patris  familias,  de  qua  supra  egimus, 
aperte  distinguit  Spiritum  Sanctum  a  Patre  et  Filio  dicens :  Or- 
hem  terrarmn  fundus  ille  significat,  qui  in  similitudinem 
est  positus.  Dominus  autem  fundi  demonstratur  esse  is,  e/ui 
creavit  cuncta  . .  .  If^ilius  autem  (fundi)  Spiritus  Sanctus  e.st. 
Servus  vero  ille  Filius  Dei  est  *)  ;  et  infra  Quare  autem  Do- 
minus  in  consilio  adliibuerit  Filium  (fundi,  id  est  Spiritum 
Sanctum)  de  hwreditate  et  bonos  angelos  ?  Quia  nuncius  au- 
dit  Spiritum  Sanctum ,  qui  infusus  est  omnium  primus  in 
corpore ,  in  quo  habitaret  Deus^  Ex  quibus  habemus  1"  quod 
Spiritus  Sanctus  apertissime  distinguatur  a  Patre  (secus  acpla- 
cet  socinianis  et  rationalistis)  a  quo  in  consiliimi  adsciscitur ;  2" 
ejusdem  esse  naturae  cum  Patre  eo  ipso  quod  dicat  fUium  ad 
exprimendam  intimam.cum  Patre  conjunctionem  eandemque 
utriusque  naturam  2).  3<'  Corpus  servo  (fundi  nenipe  Filioj  a 
Spiritu  Sancto  conformatum  docet  ut  dignum  ctidoneumesset, 
in  quo  Deus  habitaret  3),  Quae  omnia  evincunt  Hermam  aperta 
fronte  rationahstis  adversari.  Vidimus  praeterea  Spiritum  San- 
ctum  glorificari  a  ;S.  Polycarpo  una  cum  Patre  et  Filio  et  ab  u- 
troque  distingui. 

297.  S.  Clemens  Rom.  Ille  ergo,  inquit,  Spiritus  Sanctus 
est  et  rectuSf  qui  ab  ipso  (Patre)  procedit'^).   Ergo  rursum 

1)  Vocat  Hermas  Filimn  serrnm,  eo  fnerit  de  Spiritu  Sancto,  dum  e  con- 
quod,  ut  ibidem  exponit  etsi  oninium  trario  Hermas  affirmat,  ideo  Cliristum 
Uominus  sit ,  servilem  formam  iiiduit  conceptum  esse  de  Spiritu  Sancto,  quia 
in  incarnatione  quibus  verbis  alludit  ad  est  Filius  Dei ,  et|Spiritus  Sanctus  ipsi 
illud  Pauli  „qui  cum  in  forma  Dei  es-  Filio  Dei  dignum  seu  idoneum  aptavil 
set  etc."  corpus.  ^         _         „  ,     .    , 

2)  Vox  enim  nmici  non  exprimebat  k)  "Eanv  ovv  tovto,  ayiov  Koi  evO-eg, 
quod  Hermas  intendebat  ideoque  eam  to  an  ^vtov  n^osk&ov.  Apud.  S.  Basil. 
angelis  servavit.  lib.   de    Spiritu  Sancfo  cap.   29,    n.    72, 

3)  Ex  quo  patet  quam  longe  abfueril  tom.  iii,  pag.  61,  a.  edit.  Pnris.  1730,  cf. 
Hermas  asocinianisqui  contenduntChri-  integrum  texlum  etiam  ia  bibl.  pp.  gnll, 
slum  diciFiliumDei  eo  quod  conceptus  tom<  i.  pag.  44. 


CAP.    IV.    DE    DIVINITATE    SPIRITUS    SANCTI.  309 

etDeus,  et  distinctus  a Patre  Spiritus  Sanctu  perhibetur,  si  enim 
procedit  a  Patrc  Deus  cst,  et.a  Patre  distinctus, 

298.  Item  S.  Ignatius  M.  in  epist.  ad  Trall.  n.  VI,  inter  hajre- 
ticos  recenset  eos  qui  Spiritum  Sanctum  nec  esse  confitentur^ 
quique  dicunt  eumdem  esse  Patrem,  Filimn,  et  Spiritmn 
Sanctum  *);  et  en  rursum  Spiritum  Sanctum  ut  personam  sub- 
sistentem ,  et  distinctam  a  Patre  et  Fiho ,  et  quidem  divinam 
utpote  qucC  confertur  cum  Patre  et  Filio,  et  quem  ibidem  S. 
Martyr  Deum  dicit  ^). 

299.  II.  Patribus  apostolicis  subsequentes  patres  concinunt, 
eandemque  fidem  praedicant;  cum  enim  atheismi  accusarentur 
christiani  ab  ethnicis,  apologetae  religionis  noslrae  repellebant 
impactam  christianis  calumniam  profitentes  christianos  credere 
inPatrem,  Filium,  et  Spiritum  Sanctum  eosque  adorare,  ita 
S.  Justinus  3),  et  Athenagoras  ^),  qui  fidem  et  praxim  expone- 
bant  totius  ecclesiae.  His  addendi  ca3teri  ejusdem  aetatis  patres, 
quorum  alii  vocarunt  Spiritum  Sanctum perfectum  Demn,  ut  Ta- 
tianus ,  eumque  Dei  portionem ,  eique  Patris  et  Filii  substan- 
tiam  traditam  docet  ^) ;  alii  Sapientiam  Patris  vocarunt  Crea- 
torem ,  ac  cum  Patre  et  Verbo  solum  verum  Deum,  Spiritum 
Dei,  Spiritum  Patris ,  aeternum,  omnipotentem ,  ut  S.  Ire- 
naeus  <>)  •  sic  etiam  S.  Theophihis  antiochenus  eundem  Spiritum 
Sanctum  vocat  Sapientiam,  eumque  distinguit  a  Patre  et  a  Ver- 
bo,  et  in  eadem  essentia  praidicat  cum  Patre  et  Fiho  '^);   ita 

\)T6  nvevfia,  ovSe  oTilglv  oiJi.o).oyovoi...  dem  cuin  animse  assimilatus  sil, noneo- 

Xavrov   f)e   uvai    natefja,    xat  viov ,     xat  dcm,  ac  perfeclus  Deus  honore  colendus 

Tivevna  dyiov.    Apud  Cotelerium   patrvm  est."  Ilvtv/ta  yd()  Xo  Sid  xii<;  v).ri<;  diij/.ov, 

H/Josl.  toui.  II,  pag'.  65.  e/.axxov  VTtd()/ei  xov    {)etoxe(jov    7Tvev/.ia- 

2)  Plura  alia  testimonia  de  Spiritu  xog-  oneQ  de  4'v/fj  nd^M/ioiMfievov,  ov  t«- 
Sancto  inveniuntur  apud  eundem  Cote-  firjxiov  ttii  xeleL«)  Qeoi.  „et  n.  7,  dicit  euia 
lerium  op.  cit.  &eov    ftoi^av ,   Del   portionem,  juxla  lo- 

3)  Apol.l,  num.6,  „sed  eum  (Patrein)  quendi  usum  lunctemporis  receptum  ad 
et  Filium  .  .  .  et  Spiritum  propheticuin  desi^nandam  consubstantialitatem  per- 
colimns  et  adoiaraus"  L4AA'  exelvov  xal  sonarum.  Cf.  Maran  op.  cit.  lib.  4,  cap. 
T9V  na()  avxov  viov  . . .  nvevfid  xe  x6  n()0-  7,  n.   7. 

<i>riXix6v  aepOfieO-a,  xat  n^ooxvvovftev.  6)  Lib.    4,    attv.  lueres.  cap.  20,    n.   1, 

'i)  Legat.  pro  C/irist.  n.  10.  „Quis  non  edit.  Massueti  „adest,  inquit,  ei  semper 

iniretur,  cum  atheos  vocari  audiat  eos,  Verbuin  et  sapientia,  Filius  et  Spiritus 

(|ui>Deum  Patrem,  et  Filium  Deum,  et  per  quos    et  in    quibus  omnia  libere  et 

Spiritum  Sanctum  asserunt,   ac   eorum  sponte  fecit,  ad  quos  et  loqnitur  dicens: 

et  in  unione  potentiam,  et  in  ordine  di-  Faciamus  /loiniuein  ad  iniaf/inein  et  siini- 

slinctionem    demonstrant?   Tt?    ov/     dv  //7w^/?«(.'m/ rto.s^//w;;  ipse  a  semettipso  sub- 

dno  (tijaai  kiyovtaq  Oeov  nati^a  xat  vi6v  staiiliam  crealurarum,   et  exemplum  fa- 

Oeov ,  xat   nveviia   ayiov ,   deixvvvta?  av-  ctorum,  et  fi^uraiu  in  nuindo  ornaiiien- 

xiov  xat  tijv  ev  trj ,  ii'o',oet^,    dvva/iiv   xai  torum  accipieiis"  et  lib.  3,  c.  2^.  „Ver- 

X^v  evxfj  tdSet  &iai^eoiv,  dxovoa?  dO-iovg  bo    suo    conUrmaus  ,    et    sapientia  coui- 

y.akovfiivov? ;  et  rursuai  n.  12,  „qu£e  trium  pinjjens  omnia, /<ic  est  solus  verus  Deus^'' 

unio,    inquit,    et   in   unitate    distinctlo,  et    lib.  5,   cap.  12,   n.  2,   vocat  spirituia 

Spiritus,  Filii,  Patris"  ^   xtZv  xooovtoiv  sempiternum    dicens    „aliud  autein  est , 

tVojot?,  Katdtai(^)eoii-  ev  ovfiivoiv,  xov  nvev-  quod  factuiii  est,  ab  eo  qiii  fecit.  Aflla- 

fiatog ,  tov  naid6<;,  tov  nat^6<,\  tus   i|a:ilur   temporalis  ,    Spiritus    autem 

5)  In    (irat.    cont.   grwcos    n.  '4.  „Est,  sempiternus." 

inquit,  diviniore  Spiritu  inferior  illeSpi-  7)  Lib.  2,  ad  Aulolijc.  cap.    15,    „lres 

rilus,   qui  uiateriam  pervaditj   qui  qui-  dies,  iuquit,  qui  anle  luiuiiiaria  fueruiil. 


310  TRACTATUS   DE    TIIINITATE. 

etiam  Clemens  alex.,  TertuIIianus,  S.  Hippolytus,  Origenes, 
antiquus  auctor  constitutionum  apostolicarum ,  Minutius  Felix , 
S.  Cyprianus,  Novatianus;  qui  omnes,  ut  subsequentes  praete- 
ream,  in  eandem  unanimiter  sententiam  conveniunt  in  asseren- 
da  divina  Spiritus  Sancti  persona  a  Patre  et  Filio  distincta,  eique 
tribuenda  eadem  divina  essentia  cum  Patre  et  Filio,  eeternitate, 
omnipotentia ,  aliisque  divinis  perfectionibus  i). 

300.  III.  His  accedunt  testimonia  MM.  Jam  superius  attulimus 
verba  S.  Epiphodii  coram  judice  exclamantis :  Christum  cum 
Patre  el  Spiritu  Srmcto  Deum  esse  confiteor.  Spiritus  San- 
cti  virtus  atque  omnipotentia  et  consilium  celebrantur  etiam  in 
actis  sanctae  Felicitatis  et  septem  filiorum  ejus,  et  in  epistola 
ecclesiarum  viennensis  et  lugdunensis  apud  Ruinartium  ^). 

301.  IV.  Monumenta  antiquissima,  cujusmodi  sunt  inscriptio- 
nes  sepulchrales ,  tabulae  musivae,  in  quibus  sub  columbae  spe- 
cie  Spiritus  Sanctus  distinctus  a  Patre  et  Filio  exhibetur  animas 
in  baptismo  gratia  sanctificans,  vel  B.  Virgini  ab  angelo  saluta- 
tae  obumbrans ,  vel  Christi  in  Jordane  baptismum  a  S.  praecur- 
sore  suscipientis  divinitatem  contestans,  quas  collegit  et  illustra- 
vit  Gener^),  nec  non  Arringhius,  et  Boldettus,  aliique  non 
pauci  *).  Quibus  addi  debent  tabulae  diptichae  Graeco-Moschae , 
quas  protulit  et  illustravit  Papebrochius  ^). 

302.  Quae  omnia  sic  unico  perstringimus  argumento:  ille  ex 
sensu  ecclesiae  traditionali  perpetuo  Deus  dicendus  est,  et  per- 
sona  Divina"  subsistens  a  Patre  et  Filio  distincta,  quem  patres 
apostolici  eorumque  immediati  successores  usque  ad!^tertium  sae- 
culum  Deum  vocant  adorandumque  praedicant  ut  Deum,  quem 
unum  cumPatre  etFilio  dicunt,  ac  ordine  ab  iisdem  distinctum. 
eadem  tamen  aeternitate,  potestate  caeterisque  divinis  perfectio- 
nibus  praeditum,  quem  martyres  Deum  pariter  unum  cum  Pa- 

Imago   sunt  Triadis ,   Dei,    ejiis  Verbi,  fuere  a  Verbo.  Mirum  vero  nemini  es- 

ejusqiie  sapientije."  Ai  Tp«t?  ijiu-i^at,  ««  se  debet  Spiritym  Sanctum  dici  sapien- 

niJOTyivqioig-tl^Mv  Yeyovvlat  rvnot  eloiv  r^g  tiam,  quo  noinine  plures  alii  patres  euni 

T(>tct<io(}y  XQv  &eov ,  itai  tov  Xoyov  avTov,  vocarant,  ut  Irenaeus  loc  cit.  Origenes, 

ttai  T^4-  ^o^iag^  avrov  et  lib.  I,  n.  7.  „quis  Mariiis    Viclorinus ,    ut   Bullus    ipse  ac 

est  isle  medicus  ?    Deus ,  qui   per  Ver-  Petavius  observant  (Bullus  secl.  4,  cap. 

buinetSapientiam  sanatet  viviflcat.  Deus  3,   Pet.   ile  Trin.   lib.  7,  cap.  12).  Didy- 

per  Verbum  Sapientiam  condidit  univer-  nius  in  lib.   de  S/nritu    Suiicto   hanc  af- 

«a:  a&m  verbaeju.<ifirmatisuutcte(i,etSpi-  fert  causain  cur  ita  vocetur,  quod  Spi- 

ritu   oris  ejus  vinnis  tnrtus  eorum.^*    Ti?  ritus   sapientiae   in   scripturis   recensea- 

tV«v  o  taTpo?:  o  &e6<f,  6  She^anevoiv ,  xa«  tur.  Cf.  Maran  loc.  cit.  cap.  8. 

i^o)onoto>v  (ftd  rov  Aoyor  »««.  t^^-  ooqitaq.  Y)  1)  Cf.  Maran   loc    cit.   cap.  10  —  19, 

©ed?  Std  xov  koYov  avtov  y.ai  Tf]?  (ioitia?  qiii   siii^iiiorum    patrum   dicta  expendit 

inoirioe  Ta  navxa '    xm  yaQ  Xoyo)    avxov  ac  vindtcat- 

ig-e^eo>&-7iaav  oi  ovQavoi,  xai  Xiii  nvevfiaXt  2)  Pag.  22.  60,  eiiit.   Veron.   1731. 

avxov  Jtaaa   ^    rfifm^«4-   avTwv.    Labitur  3)  Joan.  Bapt.  Gcner.  S.J.  Tlieologia 

proinde   Petavius    dum   in    priino    lexlu  duginatico-scholasiicu-  Roiho:  1768,  tom. 

duas  tantum  a  Theopliilo  adinitti  autu-  it,  pag.  W4  et  «eqq. 

nial  personas,  Filiuinque   cum   Spiritu  k)  Apud  eundem  ibid. 

Sancto  confundi.Luculenter  enim  ex  his  5)  In    apiiaratu    ail   tom.    i,    Maji.   ubi 

textibus  patet  Theophiluin  Spiritum  San-  versat  ephemeridas  graeco-aioschas  p.  xi. 
vfJin  quem  Sapientiam  appellat,  distiu- 


CAP.   IV.    DE    DIVINITATE    SPIRITUS   SANCTI.  311 

tre  et  Filio  confitentur,  quem  antiquivSsima  monumenta  una  cum 
Patre  et  Filio  distinctum  cxhibent.  Atqui  ex  dictis  talis  est  Spi- 
ritus  Sanctus.  Ergo. 

DIFFICULTATES. 

303.  I.  Obj,  V  Cum  scriptores  sacri  pro  manca  quae  est  ievi 
incultioris  scieniia,  sibi  ipsis  non  constiterint  in  iis ,  quae  de 
ideis  et  notionibus  exposuerunt  *)  et  ^''hellenistae  phmma,  quaj 
iudoei  pahestinenses  SpirituiDei  (nve^^fxaTi  d^eov)  tribueriint,  de 
\6y(o  seu  Verbo  visi  sint  praedicasse,  nil  mirum  esse  debet,  si 
eadem  confusioapud  veteres  reperiatur.Nam  3"varie  disputatum 
est  num  Spiritus,  et  "koyog,  seu  Verbum  idem  sint,  quod  4" 
post  Justinum  M.  Dial.  2,  Irenaeum  adv.  hser.  I,  et  Joan.  Dama- 
scenum  III,  cap,  2,  theologi  nonnulli  5"  recentiores  Baver  lib.  I, 
208  seqq.  auctor  comment.  in  Henke  magaz.  (repertorium)  IV, 
126  seqq.  demonstrare  conati  sunt  ■^) ;  sane  6"  Tertulhanus  ad- 
versus  Prax.  cap.  XXVI,  Spirihi  Dei ,  inquit,  et  sennone  et 
uirtute  collatis  in  Virffinem  quod  de  eo  nrtscitur  Filius  Dei 
^st  quare  7°  Eichhorn  ^)  vocabula  iogos  et  dabar  Q^oyoq  "1D*1) 

et  spiritus  et  ruach  (TTvevfMz  Hll)  in  eo  convenire    observat, 

qiiod  vim  seu  voluntatem  Dei  cfHcacem  modo  quodam  sym- 
bolico  describunt,  ita  quidem  ut  logos  eam  sub  specie  Verbi , 
spiritus  (nvevfjia)  eandem  sub  specie  halitus  ex  ore  Dei  emissi 
adumbret.  8"  Hanc  logi  notionem  bene  significavit  Athenagoras 
Legat.  cap.  X,  vocibus  idecv  et  operationis  Ideag  }uu  eveQyelag); 
et  9"  aevo  antenicseno  rarius  substantiie  unitas  cum  Patre  et 
Fibo  vindicata  fuit  Spiritui  Sancto;  10"  Patri  Filioque  quodam- 
modo  subesse  Spiritum  Sanctum  docuerunt  veteres  illi,  nec  nisi 
11"  ante  mundum  conditum  Spiritus  Sancti  peculiarem  hypo- 
stasin  prodiisse  contenderunt  *).  Ergo. 

30^.  Resp.  Ad  1"»,  Dist.  Si  scriptores  sacri  non  fuissent  di- 
vina  inspiratione  afflati,  trans.  ^),  supposita  divina  inspiratione, 

1)  Ita  Wejfsch.  §.  83,   ubi   inter  hel-  2)  Ibid. 

leiiistas ,  qui  pliii-ima,  qu»  juda;i  palaj-  3)  Ibid.  in  Einl.  in  ttns  neue  Testnment 

istiiienses  Spii-itui  Dei  tribuerunt,  delo-  seu  introil.  in  N.  T.  tora.  ii,  p,  160  et  seqq. 

go  pi-a;dicant,  recenset  S.  Joannein  qui  '4)  Ibid.  §.  88. 

(iistin^uitSpirituiuSanctum  a  logfo,  cuin  5)    Transinisimus   in    falsa    hypothesi 

tainen  creationem,    quam  Verbo  tribuit  adversarii.  Cjeterum  etiam  in  hac  hypo- 

«'vangelista ,  tril)uat  Joan.  Baptista  sin-  thesi  absoniim  est  adiiiittcre  inelius  no- 

^iilari  cuidam  tov  Tivev/iaroi;  ctyiov  effi-  visse    rationalistas   veritates    a   Cliristo 

caci^,  seu  e(licaci;eSpiritusSancti  Joan.  traditas,  quam  ipsl  sacri  scriptores,  qui 

1,  32  et  seqq.  cf.  iii,  34  j  quasi  pr.-ecur-  eas   ex    Christi    ore     acceperunt    etiam 

sor  conti-adiceret    Joanni     evangelist;e.  juxta  solas  critices  regulasj    nonne  tu- 

Ast   et    in  hoc  mira  eiucet  rationalista  midi  isti  sapientes  imitantur,    imo   vin- 

impudentia,    nam   in    locis    citatis    nec  cunt  arrogantiam   veterum  gnoslicorum 

verbum  habet  S.   priecuisor  de  creatio-  et  hwreticorum,    qui    apostolos  ut  sim- 

ne,  quaui  trihutam  asserit  a  Joan.  Ba-  plices   ac    rudes    tiaducebant ,    seseqiie 

ptista  Spiritus  Sancti  efficacias.  Ista  est  illis  prasferebant?  Adeo  verumestunum 

potissima  ratio,  quare  ipsi  contenti  sint  eundemque    semper    esse    hajreticorum 

loca  iudicare  quin   testimonia   afferant ,  omnium  spiritum,  et  sentiehdi  rationeiu 

Ht  securius  illudaut  et  luentiantur.  et  impietatem! 


Jil2  TRACTATUS    DE    TIUNITATE. 

neif.  Jam  vero  apostolus  de  se  scribebat  loquimur  Dei  sapien~ 
tiam  (I.  Cor.  II  7) ;  an  experimenium  (^uwritis  ejus  qui  in  me 
loquitur  Christus?  (II.  Cor.  XIII,  3)  et  B.  Petrus  Spiritu  San- 
cto  inspirati,  locuti  sunt  sanctiDei  homines  (II.  Petr.  I,  21): 
ac  de  apostolo  Paulo  testatur,  quod  scripserit  secundmn  da- 
tam  sibi  sapientiam  (Ibid.  III,  15),  ut  alia  praetermittam,  quae 
rationalistarum  impium  systema  prorsus  evertunt,  qui  nihil, 
nisi  humanum  in  scripturis  acfnoscunt.  Cum  iaritur  non  iuxta 
a3vi  mcuUioris  scientiam  sea  juxta  scientiam  sibi  divmitus  com- 
municatam  sacri  scriptores  literis  consignaverint,  quae  a  Christo 
didicerunt,  negamus  sibi  non  constitisse.  Unica  vero  ratio  cur 
autument  adversarii  nostri  scriptores  sacros  sibi  non  constitisse 
est,  quia  cohaerere  non  possunt  ea,  quae  illi  literis  exararunt,  et 
viva  praeterea  voce  transmiserunt,  cum  illis  ideis,  quas  sibi  se- 
rius  nimis  cuderunt  ex  sapientia  et  prudentia  humana,  quae  ini- 
mica  est  Deo. 

305.  Ad  2'",  Nejy.  ex  data  responsione,  ac  nego  praeterea 
illationem  ex  falso  supposito;  nimirum  confusionem,  quam  sibi 
rationalistae  confingunt ,  penes  veteres  reperiri,  qui,  ut  ex  pro- 
bationibus  conslat,  perpetuo  tres  distinxerunt  in  Deo  personas, 
nec  unquam  alteram  cum  altera  confuderunt,  cujus  confusionis 
nullum  vestii^ium  apud  ipsos  occurrit,  nec  ullam  adversarii 
eiusdem  confusionisprobationemadducunt.  Nos  vero  meris  ver- 

1  •  •  !•  •         • 

bis  rationahstarum  non  acquiescimus. 

306.  Ad  3™,  Neff.  Numquam  siq"uidem  de  hoc  disputatum 
cst,  sed  semper  logos  distinctus  exhibetur  a  Spiritu  Sancto  ut 
ex  dictis  patet. 

307.  Ad  ^n»,  Neg.  Nemo  enim  ex  adductis  patribus  Verbum 
idem  esse  dixit  cum  Spiritu  Sancto,  sed  semper  unum  ab  alte- 
ro  distinguunt. 

308.  Non  in  primis  S.  Justinus,  qui  loco  cit.  ab  adversario 
nec  syllabam  de  his  habet:  quodsiin  apolog.  I,  num.  33,  de  ipsa 
Verbi  persona  exponit  quod  apud  S.  Lucam  dicitur:  Spiritus 
Sanctus  .mperveniet  in  te,  et  virtus  Altissimi  obumbrabit  tibi, 
ideoifue  (juod  nascetur  ex  te  sanctum  vocabitur  Filius  Dei; 
ita  ut  Verbum  quoad  carnem  in  utero  B.  Mariae  V.  sit  ille  Spiri- 
tus  Sanctus  et  virtus  Altissimi,  quae  obumbravit  Mariae,  non 
inde  sequitur  S.  martyrem  confudisse  simul  SpiritusSanctiper- 
sonam  cum  persona  Verbi,  sed  sohmi ,  quod  hoc  loco  idem 
ipsum  designatur  Verbum  nomine  Spiritus  Sancti,  et  virtutis 
Altissimi:  in  quo  nihil  est  quod  reprehendi  debeat.  S.  Justinus 
Spiritum  Sanctum  solet  vocare  Spiritum  propheticum  ut  patet 
ex  hoc  eodem  numero  sub  initium;  tum  n.  6  et  n.  13,  ubi  eum 
dicit  tertiam  Trinitatis  personam  ^),  seu  tertiam  ordine.  Ex  hac 

1)  N.  15, inter  oatei-a  hwcliahet:  „J(>  co,  Spirituni  autem  propheticum  tertio 
«um  Christ^m  . .  .crucifixutu  veri  Dei  Fi-  habemus  ordine,  non  sine  ratione  a  no- 
lium  esse  edocli,  ipsumque  secundo  lo-    bis  coii  demonstrabiuius"  'J»jooi;v  X^i?6v 


CAP.    IV.   DE   DIVINITATE    SPIRITUS    SANCTI.  313 

potius  interpretatione  evertitur  principium  socinianorum ,  qui 
contendunt  ideo  Christum  dictum  esse  Filium  Dei  eo  quod  con- 
ceptus  sit  Spiritus  Sancti  virtute. 

309.  Non  S.  Irenaeus,  qui  lib.  I,  cap.  XIX,  (in  edit.  Massueti 
XXII),  non  solum  Verbum  cum  Spiritu  Sancto  non  confundit 
sed  contrarium  praecise  statuit,  ab  eo  quod  dicit  Wegsclieider ; 
en  ejus  verba:  Pater...  per  Verbum  et  Spiritmn  suurn  otnnia 
faciens  et  disponens  et  guhernans .,  et  omnihus  esse  prm- 
stans  *).  Habes  iterum  specimen  bonae  fidei  rationalistarum. 

310.  Non  S.  Joan.  Damascenus,  qui  et  ipse  loc.  cit  nomine  vir- 
tutis  intelligit  ipsumFilium  Dei,  qui,  ut  ibidem  subdit  consper- 

sionis  nostrce  primitias  ipse  sihi  compeqit conditoris  more 

per  Spiritum  Sanctum^);  ubi,  quaeso,  confusio  Verbi  seu  Fi- 
lii  Dei  cum  Spiritu  Sancto?  Mira  pra^terea  apparet  rationalista- 
rum  impudentia,  dum  audent  pro  se  afferre  auctoritatem  S. 
Joan.  Damasceni,  qui  lib.  I,  non  solum  data  opera  agit  de  S. 
Trinitate  (cap.  VIII)  sed  disUnctim  de  persona  Verbi,  et  de 
persona  Spiritus  Sancti  (cap.  VI,  VII). 

311.  Ad  5n>,  Dist.  Id  est  profani  et  impii  ex  rationalistarum 
grege  id  demonstrare  conati  sunt,  sed  perperam,  ut  ex  dictis 
constat,  conc.  ostenderunt,  neg.  Nunquam  enim  id  efficient, 
obsistente  sibi  tota  antiquitate,  nec  nisi  pervertendo  sensum 
veterum  possunt  sibi  blandiri,  imperitis  fucum  facere. 

312.  Ad  6™,  Ne^.  Hic  pariter  Tertullianus  deFilio  Dei  expo- 
nens  angeli  verba  Spiritus  Sanctus  etc.  ac  unum  idemque  si- 
gnificari  asserens  sive  per  Spiritum  Sanctum,  sive  per  virtutem 
Altissimi,  quae  virtus  juxta  ipsum  non  est  nisi  proprietas  ser- 
monis,  seu  logi,  contendit  adversus  Praxeam;  qui  divinas  con- 
fundebat  personas ,  non  Patrem  sed  solum  Filium ,  seu  ut  ipse 
vocat,  sermonem  in  uterum  Virginis  descendisse.  Caeterum  hoc 
ipso  in  capite  TertuUianus  tres  expresse  distinguit  personas  di- 

rov  gavqoO-hta  . . ,  viov  avtov  tov  ovtotg  Cyprianum,  Lactantium  adoptarunt  etiani 

Qeov    fia&ovte?,    xal    iv    devtiga    yM^a  post  concilium  nicoenum  S.Hilarius  Pi- 

t/ovtei;,^  nvevna  te  ngocf>ritix6v   ev   t^itrj  ctaviensis  lib.  10,  de  Trin.  et  ib.  lib.  2, 

xd^ei,  ott  xatd  koyov  tifioi/iev,  dnoSti^O'  n.  26,  saltem  juxta  interpretationeni  Con- 

/tev.  ed.  Marnn.    Qais  vero  nisi   insanus  stantii  editoris  opp.  S.  Hilarii  illis  ver- 

post  adeo  luculentum  testimonium  asse-  bisj  „SpirilusSanctus  desuperveniens... 

rere  audeat  S.  Justinum  confudisse  Spi-  natur.-e  se  humanae  carnis  iinniiscuit"  et 

ritum  Sanctum  cuni  Verbo  ?  alibi ,  tum  S.  Athanasius  lib.de  iucarn. 

Quod  vero  per  Spiritum  Sanctum  qui  paj,-^.    72,    et/.    viaur.  nec  non  Rufinus  iu 

Lucae  i    dicitur    descendisse  in  Mariam  exiwsitione  symboli  ac  deniuni  aliis  omis- 

V.  et  per  virtiitem  Altissimi  a  nonniiiiis  sis  S.  Joan.  Damascenus  in   loco  nobis 

veteribus   patribus    inteliectus    slt    ipse  objecto;    cf.    prw.faHonem  edit.  maur.  in 

Dei  Filius,  nemo  mirari   debet,  qui  ob-  opera  S.  Hilarii    pag.    18,  §.  2,  n.  57  et 

servet  ideo  ab  ipsis  id  factiim  esse,  quod  seqq. 

veteres  interdum  nomen  Sviriius  Sancti        1)  Ac  velerum    more  alTerr  verba  ;«. 

tum  naturae   divin.e   universim,  l«m  sin-  xxxii.  .,Verbo  Doniini  coeli  firmati  sunt, 

gulis  personis  aptaverinti  siceliam  ex  eo  etSpiritu  oris  ejus  omiiis  virlus  eorum;" 

qiiod  apostolus   vocaverit  Christum  Dei  quibus   per   ipsos  desig^natain  esse  per- 

virtutem    et    Dei   sapientiam.    C-Eterum  sonarum  Trinitatem  res  notissima  est. 
hanc  expositionem  praeter  S.  Jiistinum,        2)  'AnaQyjiv  tov  rjnexiqov  qiv^dfiato^. .. 

Hermam  lib.   3  simil.  5,   TeriuUianuia  ^  drifiiovqYf'^'''?  >  ^tdtov  nyiov  nvtvnatoi;. 


31^  TRACTATUS   DE    TRINITATE 

vinas  diceiis ,  novts.mne  mandam  (Cliristus)  tit  tinguerent  in 
Palrem^  et  Filium  et  Spirifum  Sanctum,  non  in  unum.  Nam 
nec  semely  sed  ter  ad  singula  nomine  in  personas  sinyulas 
tinguimur  ^). 

313.  Ad  7™,  Dist.  Pro  lubito  suo  vim  scripturae  inferendo 
et  contni  sensum  totius  antiquitatis ,  conc.  jure  merito,  neg. 
Piesponsio  patet  ex  dictis. 

314.  Ad  8'",  vel  Neg.  vel  Dist.  Confundens  Verbum  cum 
SpirituSancto,  neg.J^Q  solo  verbo  seu  logo  id  dicitAlhenagoras, 
subd.  Per  oppositionem  ad  falsorum  deorum  genealogias,  conc. 
ad  solam  Patris  adstruendam  ideam  et  operationem  qua  negaret 
logon  esse  personam  subsistentem  distinctam  a  Patre ,  neg. 
Atiianagoras  igitur  ad  expungendam  calumniam  atheismi  a  chri- 
stianis ,  de  qua  superius  diximus ,  asserit  christianos  colere  Pa- 
trem  et  Filium  et  Spiritum  Sanctum  ne  vero  putarent  ethnici 
per  hoc  vel  tolli  unitatem  Dei  vel  induci  deorum  sobolem ,  ut 
ipsipraestabant,Athenagorasutramque  suspicionem  sustulitaffir- 
mans  Patrem  mente  Filium  genuisse,  et  Patrem  ac  Filium  unum 
esse,  nempe  natura;  item  Spiritum  affluentiam  Dei  esse  ema- 
nantem  ac  redeuntem  veluti  radium  soIis.Postea  concludit  quis 
igitur  non  miretury  cum  atheos  vocari  audiat  eos,  qui  Deum 
Patrem,  et  Filium  Deum  el  Spiritum  Sanctum  asserunt, 
ac  eorum  in  unione  potentiam ,  et  in  ordine  distinctionem 
demonsfrant?^)  Quod  si  quis  haec  conferat  cum  sensu  Weg- 
scheider  et  Eichhorn,  videbit  tam  inter  se  distare  sensum  Athe- 
nagorae  et  quem  isti  ei  affingunt,  quam  inter  se  distant  lux  et 
tenebra;. 

315.  Ad  9"»,  JMeg.  Quoties  enim  sese  obtulit  occasio  patres 
illi  eandem  substantiae  unitatem  tum  Patri,  tum  Filio,  tum  Spi- 
ritui  Sancto  vindicarunt,  ut  ex  probationibus  constat.  Addatur 
praeterea  nondum  exortas  haereses  quae  directe  divinitatem  Spi- 
ritus  Sancti  ejusque  subsistentiam  impeterent.  Caeterum  stre- 
nue  patres  illi  distinctionem  divinarum  personarum  adversus 
sabellianos  seu  patripassianos  propugnarunt.  Divina  enim  pro- 
videntia  permisit,  ut  ipso  christianae  ecclesiae  exordio  ejusmodi 
errores  exorirentur,  ut  sic  in  antecessum  arianorum,  macedo- 
nianorum,  ac  postea  socinianorum,  et  rationalistarum  et  da- 
mnatio  in  propatulo  poneretur  et  impietas. 

316.  Ad  10»»,  Dist.  Subesse  dependentia  improprie  dicta, 
seu  ordine  in  processione,  conc.  proprie  dicta,  neg.  Hoc  nun- 
quam  patres  docuerunt. 

317.  Ad  11">,  Dist.  Prodiisse  externa  manifestatione,  ut  di- 
ctum  est  de  persona  Verbi,  conc.  processione  interna,  neg.  Re- 
colantur  superius  dicta. 

1)  Edit.  Riffalt.  2)  Textiim  gracum  superius  dedimus 

pag.  425. 


CAP.    IV.   DE   DIVINITATE    SPIUITUS    SANCTI.  315 

318.  II.  Ohj.  V  Etsi  arlani  inficiati  essent  divinitatem  Spiri- 
tiis  Sancti,  numquam  tamen  a  patribus  hac  de  causa  impugnati 
sunt,  vel  2"  dogma  istud  assertum  a  nicoena  synodo.  3  Quod 
si  concilium  constantinopolitanum  I,  divinitatem  Spiritus  Sancti 
asseruit  adversus  macedonianos,  nusquam  tamen  Deum  ipsum 
appellat,  quam  agendi  rationem  4"  tenuerunt  patres  ipsi,  qui 
vel  Trinitatem  propugnaverunt,  ut  S.  Hilarius,  qui  in  XII  libris 
de  lioc  argumento  conscriptis  nullibi  Spiritum  Sanctum  Deum 
dicit,  vel  qui  data  opera  scripserunt  de  Spiritu  Sancti  ut  S.  Ba- 
silius,  qui  praeterea  auctor  fuit  presbyteris  tharsensibus,  ut 
contenti  professionis  nicaene,  nihil  aliud  a  macedonianis  exige- 
rent,  nisi  ut  faterentur  Spiritum  Sanctum  creaturam  dici 
non  oportere  *).  Quod  quidem  argumento  est  satis  firmam  per 
ea  tempora  non  fuisse  fidem  in  divinitatem  Spiritus  Sancti,  prout 
magis  confirmatur  ex  objurgatione  S.Basilii  in  S.  Dionysium  ale- 
xandrinum,  eo  quod,  Spiritum  Sanctum  ab  adorata  deitate 
sejunyens  et  inferiorihus  una  cum  creata  ac  ministra  natura 
numerans  2)  ei  detraxerit.  Ergo. 

319.  Resp.  ad  1™,  Dist.  Indirecte  et  ex  consequenti,  conc. 
directe  et  primario,  ne^.  Itaque  patres  ne  novas  lites  sererent, 
contenti  fuerunt  ipsos  arianos  adoriri  circa  praecipuum  et  prima- 
rium  eorum  errorem ,  qui  versabatur  contra  Verbi  divinitatem, 
rati ,  quod  destructo  errore  primario  alter  sua  sponte  concide- 
ret.  Interea  non  destiterunt  in  eos  invehere  etiam  ob  negatam 
ab  ipsis  divinitatem  Spiritus  Sancti  ^). 

320.  Ad  2™,  Dist.  Directe  et  expresse,  trans.  indirecte  et 
iequivalenter ,  necf.  Quippe  de  his,  inquit  S.  Epiphanius,  {/U(V 
singulis  temporibus  occurrunt  cavere  synodi  ac  decernere 
solent  *);  cum  propterea  ariani  directe  saltem,  ut  diximus, 
nonnisi  Ver])i  divinitatem  impugnaverint,  hinc  contenta  fuit  ni- 
coena  synodus  contrariam  veritatem  directe  adstruere,  quin  ta- 
mcn  omnino  divinitatem  Spiritus  Sancti  dimiserit  teste  S.Atha- 
nasio,  qui  in  epist.  synodica  ad  Jovianum  imperat,  inquit:  Ne- 
ifue  etiam  Spiritum  Sanctum,  a  Patre  et  Filio  disjunxere 
sed  illum  potius  una  cum  Patre  et  Filio  glorifcavere  (PP. 
nicami),  in  una  sanctm  Trinitatis  fide,  quia  nempe  una  est 
in  sancta  Trinitate  divinitas  ^). 

1)  To  firi  delv  Uyea&-ac  y.Tia/u,a  to  Tivev-  circa  divinitatem  Spiritus  Sancti  fidcm 
na  ro  ayiov.  ed.  maur.  satis  expresse  proressaai  esse  illis  ver- 

2)  Ep.  IX,  iid  Miiximnm  philoxofihum  bis  „crediiiius  iii  uniini  Deuiii  Patreni 
al.  XLi,  n.  2.  Ttj;- 7tQoa»vvoyju.iv  fjg  avtov  omnipotenteni ,  et  in  unum  Dominum 
6-f6ti]to(;  iio(jii^(»v ,  xai  y.atoinor)  tjj  xtt^fi,  .Fesum  Christum." 

xa*  kei,tov(jyoi  qwaei  avva(jt&fA.o)v.  5)  '.4A/1.'  ov6'e  antjXkotQiojaav  to  7tvev/ia 

3)  Cf.  S.  Atliaiias.  orat.  2,  in  arianos  to  ayiov  uTiotov  natooi;  xaitov  viov,  akXa 
lum  epist.  i,  ud  Sern/nati.  n.  2,  opfj.  S.  /.icDJ.ov  ovvedo^aaav  avto  tw  nat^i,  r.ai 
Alli.  lom.  I,  par.  2,  pajf.  649  ed.  mnur.  tiZ  viiii  iv  tfj  ftta  tijg  dyia?  T^uatTo?  nig-et, 

'i)  U()Ot;  yaq    to   vnonintov   iv  xatQO) ,  f)'«a  to  xai  /liav  nvai  iv  trj  dyia    T(jiad't 

'y.ai  y.ai(ti7iai  ovvodoittjv  dogdketav  notovv-  &e6tr}ta.  Efiis,nd  Jovianum  de  /ide  U.  4y 

rai.  Hu-i.  i.xxiv,  n.  14,  edii.Pet.  Ibideni  edit.  miiur. 
\ero  osleiuiit  s^^noduui   uic^natn  veram 


316  TRACTATUS   DE   TUINITATE. 

321.  Ad  3"»,  Disf.  Conceptis  verbis  juxta  illiiis  temporis  oeco- 
nomiam,  conc.  aequivalentibiis ,  ne(/.  Eo  ipso  quod  Uominum 
et  vivificantem ,  ex  Patre  procedeniem  ^  et  cum  Pafre  et  Fi- 
lio  adorandum  et  conglorificandum.,  definivit  Spiritum  San- 
ctum,  ipsum  verum  Deum  Patri  ac  Filio  consubstantialem  esse 
docuit.  Abstinuit  autem  a  voce  Dei ,  quia  sic  ferebat  usus  lo- 
quendi^^er  illa  tempora  receptus,  quem  synodus  servare  con- 
stituit. 

322.  Ad  ^™,  Dist,  Plerique  ex  prudenti  ceconomia  usu  con- 
secrata ,  trans.  omnes ,  et  ex  dubio  super  boc  articulo  fidei  no- 
strae ,  neg.  Itaque  in  primis  observo  non  omnes  abstinuisse  ab 
appellatione  Dei  agentes  de  Spiritu  Sancto,  cum  eum  Deum  ex- 
presse  vocaverit  S.  Dionysius  alex.  *),  Tatianus  2),  abique :  dein- 
de,  ut  modo  dictum  est,  id  ex  quadam  religione  ac  reverentia 
erga  receptum  loquendi  usum  ab  ipsis  apostobs  inductum,  ne 
christianis  adhuc  teneris  ac  pene  musteis  ex  gentihtate  conver- 
sis  nomenDei  mukiphcatum  in  Filio  et  Spiritu  Sancto  esset  of- 
fendiculo  ,  quasi  phu'es  dii  admitterentur,  prout  advertit  Peta- 
vius  ^),  d€  simih  argumento  disputans.  Caeterum  omnes  unani- 
miter  patres  in  eandem  hdem  conveniebant  sive  in  professione 
unitatis  divinae  naturae  in  Trinitate  personarum,  sive  in  divinis 
attributis  unicuique  persona;-  asserendis ,  aeternitate  e.  g.  omni- 
potentia ,  sapientia  etc.  sive  demum  in  cuhu  divino  eisdem  de- 
cernendo,  ut  suo  loco  oslendimus. 

323.  Atque  hinc  responsio  patetad  id  quodobjiciturex  agen- 
di  ratione  Basihi  in  hb.  de  Spiritu  Sancto ,  qui  postea  non  veri- 
tus  est  hanc  appellationem  eidem  tribuere  in  ep.  VIII,  al.  CXLI, 
scribens:  cum  confiferi  oporfeat  Deum  Pafrem  Deum,  Filium, 
Deum  Spiritum  Sancfum  ut  eloquia  divina ,  et  i/ui  ea  sufdi- 
miusintellexere,  docuerunt  **);  tum  S.Hilani,  cujiis  luculcnta 
verba  sunt  in  comment.  ad  illud  Matth.  ult.  Euntes  inmunduni 
etc.  uf  quorian  esf  una  divinifas,  sit  una  largitio;  nomenque 
Trinifatis  unus  Deus  est  ^). 

324.  Quod  demum  attinet  ad  objurgationem  S.  Basilii  in  Dio- 
nysium  alex.  vel  haec  non  respicit  nisi  verba  non  satis  caute  in 
aestu  disputationis  usurpata  adversus  Sabellium ,  ut  Garnierio 
placet  ^),  vel  dicendum  quod  facta  fuerit  priusquam  in  Basilii 


1)  Cfr.  textuin  inferius  allatum.  eandem  fuisse  causam  addit,  cur  neque 

2)  In  Oriit.  coHt.ffiwcos  ?«.  ^.  Ejus  ver-  Spiritus  Sancli  meminuerit,   ut  illorum 
ba  jam  dedimus  in  prob.  imbecillitati   consuleret.   Idem  observat 

3)  Lib.    3.     de    Trin.     cap.     i.   §.    '4.  Basilins ,    Theodoretus ,    (Ecumenius  et 
Ex  auctorilate  S.  Joan,  Chrys.  qui  hoin.  Theophyiactus  ibid. 

20.  itt  1.  fii/  Cor,  observat    neque  Deuin  k)  Jiov  6/u,okoyetv ,  Qeov    rov  Tzati^ct, 

appellare  Jesum  Christun>  illo   loco  vo-  Geov  x6  7ivev/A.a  to  aycov  •  ox;  oi  &elot  Ao- 

luisse  Paulum  neque  Patrem  Uominumj  yot,  xal  ol  tovtov?  viprjXote^ov   vevoTixo- 

ne  cuni  Deum    ac   Deum,   Dominum  ac  tec;  idida^av.  n.  7.  ei/it.  miiur, 

Dominum  audirent  Corinlhii  plures  esse  5)  Tom.  i.  o/>/a  edit.mnur.  n.  3. 

Deos  suspicarentur  ac   Dominos  ,  seque  (i)  In  not.  ad  h.  1.  ubi  observat  S.Ba- 

ad  antiquam  superstitionem   relapsos  in  siiiuni   fateri   Dion^^sium    non    pravilate 

qua  pliires   dli   erant  ac   domini.  Hanc  sentcnlite   peccasse,   sed    studlo   oppu- 


CAP    IV.  DE  DIVIMTATE  SPIRITUS  SANCTI.  317 

manus  pervenerit  apologia ,  (|iiam  ad  ejusdem  nominis  Roma- 
num  pontificem  miserat  Dionysius ,  ut  suspicatur  Tillcmontius. 
Certum  enim  est  Dionysium  recte  de  Spiritus  Sancti  divinitate 
sensisse,  cum  in  responsione  ad  propositiones  Pauli  samosaieni 
scripserit:  non  impune  feretis,  qui  adversus  beni(/nuin  Spiri- 
tum  Sunctum  blasphemus  est.  Spiritus  autem  est  Deus  et  ali- 
bi  passim;  hinc  idem  S.  Basilius  in  lib,  de  Spiritu  Sancto  iiiter 
eos  qui  divinilatem  Spiritus  Sancti  pra^dicarmit  Dionysium  rc- 
censet,  ejusque  testimonia  profert  *). 

325.  Inst  1"',  Ecclesia  nunquam  preces  ad  SpiritumSanctum 
dirigere  consuevit  2"  quin  potius  in  conc.  carthag.  III,  cap.  23, 
sancivit  ut  cum  ad  altare  assisiitur  semper  udPatrem  diriga- 
tur  oratio^  atque  3"  in  veteri  doxologia  recepta  illa  formula  e- 
rat  Gloria  Putri  et  Filio  in  Spirifu  Suncto,  quibus  omnibus 
luculenter  adstruitur  Spiritum  Sanctmn  nec  Deum  creditumnec 
personam  divinam  vel  saltemreliquis  duabuspersonis  aequalem. 

326.  Resp.  Ad  1"',  Dist.  In  publica  liturgia  ob  peculiarem 
rationem  alias  allatam  cum  de  Verbi  divinitate  loqueremur,  conc. 
quasi  ecclesiain  divinitatem  Spiritus  Sancti  minime  crediderit, 
neg.  Ecclesiae  enim  catholicae  fides  eadem  semper  est,  quodpro- 
pterea  nunc  credit  de  augustissimo  Trinitatis  mysterio  et  singu- 
larum  personarum  divinitate  semper  credidit,  ut  omnia  allata 
documenta  ostendmit.  In  sacra  liturgia  autem  consuevit  oratio- 
nes  suas  dirigere  ad  Patrem  per  Filiumm  \e\cum  Spiritu  San- 
cto,  non  quasi  discernens  gradus,  sed  originum  statuens  distin- 
ctionem  ^). 

327.  Ad  2™,  Dist.  Ad  uniformitatem  in  publica  praesertim  li- 
turgia  servandam  et  ad  privatorum  errores  praecavendos,  conc» 
alias ,  ne/y.  juxta  dicta.  Sensum  vero  capituli  XXIII  conc.  car- 
thaginensis  talem  esse  eruitur  ex  ipsis  capituli  verbis ,  quae  ita 
se  habent:  Ut  nemo  in  precibus  velPatrem  pro  FitiOj  velFi-- 


gnandi  Sabellii,  atque  ut  plenam  et  re-  cta  mentione    Patris,  Filii  et  Spiritus 

dundanteni    vicloriam    obtineret.    Hinc  Sancti     ita    concludit    Dionysius;  „Sic 

consubstantialitatem  ab  eo  admitti  dicit  quidem   nos    indlvisibilem  unitatem    in 

in  apologia  ad  Dionjsium  romanum  3  in  Trinitatem  dilatamus,  et  Trinitatamite- 

aliis  autem  libris  non  alio    consilio  re-  rum,  qu;e  imminui  nequit,  in  unitatem 

jici,  nisi  ut  adversetur  Sabellio  hacvo-  contrahimus:"  Ovtot  nkv  ^fieh'  el?re  ti]» 

ce  abutenti.  Etsi  vero  rejiciat  conjectu-  T^lada,  r^v  fiovdoa  Tilatvvof^ev  d^fialjjt- 

ram  Tillemontii,  dat  tamen  S.  Basiiium  tov ,  xal  trjv  T^la^a  nd).iv  d/neiojtov  ek 

paulo  acerbius  vellicasse  S.  Dionysium,  ttjv    ftovdda    ovyxeq>akatov/ie&-a.    Quibus 

deceptum  fortasse  testimoniis   ab  aria-  nihil   prjEclarius  afferri    potest.    Opp.  iS. 

nis  confictis   ac   S.   Dionysio    perperam  Athan.  tom.  i.  cap.  i.  ettit.  mnur. 

attributis.  Haeretici  enim  semper  fraudi-  1)  Tom.   iii.  cap.  29.  n.  72. 

bus  ac  dolis  utuntur  ad    impu^nandam  2)  IVoto  antiquissimam   esse  in  litur- 

catholicam  veritatem.   Caeterum  de  sin-  gia  orationem  illam  „SuscipesanclaTri- 

cera  fide  S.  Dionysii  legatur  S.  Athana-  nitas  etc."  in  utraque  ecclesia  tum  la- 

sius  ejus  in  alexandrina  sede  successor  tina  tum  grseca.  cfr.  Benedictum    XIV. 

in  ernst.  de    sententia  Dionysii,  ubi  illu-  de  saciificio   mi.ssee  lib.  2.  cap.  ii.    n.  7. 

stria  illius  patris  testimonia  In  niedium  Addatur  usus  doxologiae  in  publica  litur- 

affert  tum  de  Filii,  tumde  SpiritusSan-  gia ,  de  qua  superius   diximus,  ad  tres 

cti  divinitate,   praeserlim,  n,   17  ubi  fa-  personas  distinctas  directae. 


318  TRACTATUS    DE    TRINITATE. 

liiim  pro  Patre  nominel.  Ef  cum  nltari  assisfitur ,  semper 
nd  Patrem  dirigatur  orafio.  Et  (/uicumf/ue  sibi  preces  aliun- 
de  descritnt.,  non  eis  utafur,  nisi  prius  eas  cum  instructori- 
tms  fratribus  confulerit  *). 

328   Ad  3'",  Resp.   I.   ^e^.   antec.   Contrarium  enim  non 

f)auca  antiqua  documenta  evincunt,  quae  coUegit  S.  Basilius  in 
ib.  de  Spiritu  Sancto  cap.  XXIX,  num.  72  seqq.  2). 

329.  Resp.  II  dato  antec.  neg.  cons.  Eodem  quippe  sensu  e- 
jusmodi  doxologiam  usurpatam  antiquitus  fuisse  ac  cum  Spiri- 
tu  Sancto,  vel  Spiritui  Sancto,  fuse  ostendit  cit.  loco  S.  Basilius 
eoipso  quod  promiscue  utraque  particula  m,  etci/m  veteres  ute- 
rentur,  sic  S.  Dionysius  alex.  ib.  suam  apologiamconcludit:  Deo 
autem  Pafri,  et  rilio  D.  N.  J.  CumSancto  Spiritu  yloria  et 
imperium  in  swcula  sceculorum.  Amen  ^).  Populus  ex  antiqua 
traditione  aetate  ipsius  S.  Basilii  solebat  canere  laudamus  Pa- 
frem,  Filium  et  Spiritum  Sanctum  Dei  *).  Africanus  histori- 
cus  gratias  agit  Patri  (/ui  prwbuitnobis  s-uis-  creaturis  univer- 
sorum  servaforem  ac  Jesum  Christum,  cuigloria,  fnajestas 
cum  Sancto  S/nritu  in  swcula  ^), 

C  A  P  U  T     V. 

DE  SPIRITUS  SANCTI  A  PATRE  ET  FILIO  PROCESSIONE. 

330.  Duplexquaestio  agitatur  circa  processionem  Spiritus  San- 
cti  inter  latinos  et  graecos  schismatico».  Altera  quae  praecipua  est 
respicit  dogma  ipsum;  altera  quae  est  secundaria,  habet  proo- 
bjecto  additamentum  seu  fidei  expositionem  ac  declarationem 
adjectam  symbolo  constantinopolitano  per  particulam  Filioque. 

331.  Utrumque  enim  graeci  latinis  crimini  vertunt,  tum  quod 
doceant  Spiritum  Sanctum  a  Patre  et  Filio  tanquam  unico  prin- 
cipio  procedere;  tum  quod  contra  concilii  ephesini  vetitum  par- 
ticulam  Filioque  inseruerint  symbolo. 

332.  Incertum  est  quo  tempore  coeperit  prima  controversia , 
et  quo  potissimum  auctore.  Verisimile  tamen  est  eam  ab  aria- 

l)  Apnd  Labbe  tom.  ii.  col.  1170.  Cae-        3)  Tol  dk  ©«m  nat^l,  xal  vIm  tw  xv- 
terum    S.  Fiilg entius   africanus   sic   ca-     ^it»  yfiMv  'Itjoov  X^tj-w,  avv  tw  aylo) ' 


Tivev- 


nonis  africani  sensum  exponit,  interc;e-  /lan ,  do^a  xaix^dtog  els  xovg  eiatvaixoiv 

tera  scribens :   „dum    ad   solius   Patris  alwvuv,  dfn^v. 

personam  sernio  dirijs^itur,  bene  creden-  ,^  . 

tis  fide  tota  Trinitas  lioiioratur:  etquum  fi)  Atvovfiev  nate^a,  xal  vlov  xal  aytov 

ad  Patrem  litantis  destinatur  intentiosa-  nvevfia  Oeov ,  n.  73. 
crificii  munus  omni  Trinitati  uno  eodem- 

que  offertur  litantis  olficio"  iad  Monim.  5)  Siiv  dylia  nvevfiatt  et?  Toi)?  alotvag 

lib.  3.  cap.  5).  Cfr.  Bingham   Orig.  vol.  ib,  integrum  hoc  caput  esset  legendum. 

5.  lib.  13.  cap.  2.  §.  5.  Cfr.  Petav.  lib.  2.  tte  Trin.   cap.   6.   ubi 

2)  Modum  glorificandi  Patrem  et  Fi-  expendit  viin  particularum  iv,  avv,  dtd, 

lium    cum  Spiritu  Sancto  S.   Dionysius  «f,  in,  cum,  per,  ex  juxla  veterum  sen- 

ib.  vocat  formum  uc  reyulam  a  presbyte-  sum  et  usum, 
ris,  qui  ante  ips%tm  vixerunt,  acceptnm. 


CAP.  V.  DE  SPIRITUS  SANCTI   A  PATRE  ET  FILIO  PROCESS.      310 

nis  ac  macedonianis  originem  habuisse,  seu  verius  eorum  occa- 
sione  ');  rursum  vero  ex  occasione  anathematismi  noni  sancti 
CyriHi  ex  duodecim,  quos  ipse  opposuerat  Nestorio ,  in  quoas- 
seruit  Spiritum  Sanctum  esse  propnumC/iristi,  quem  quidem 
anathematismum  perstrinxit  hac  de  causa  Theodoretus,  quo 
sensu  postea  videbimus;  jurgium  dehacprocessione  pariterex- 
citarunt  monothehtae  ex  occasione  epistola;  synodicae  S.  Marti- 
ni  I  teste  S.  Maximo  Homologeta  cujus  auctoritatem  affertLe- 
Quien  in  diss.  I  Damasc.  §.  x.  Iterum  vero  htem  movit  de  ipsa 
hac  processione  Spiritus  Sanct.  a  Fiho  Constantinus  Coprony- 
mus  cum  suis  iconomachis  eo  quod  se  proscriptum  acceperit  ab 
apostohca  sede  2),  et  saecuhlX,  initio  exagitati  a  quodam  Joan- 
ne  monacho  fuerunt  monachi  in  monte  Ohveto  degentes  3).De- 
nuim  sopitam  fere  hanc  controversiam  impotenti  furore  Pho- 
tius  excjtavit,  ut  suum  cohonestaret  schisma,  ulciscereturque 
damnationem  a  Nicohio  I  sibi  impactam.  Ex  his  habemus  usque 
ad  Photium  neminem  ex  grsecis  impugnasse  processionem  Spi- 
ritus  Sanctus  a  Patre  et  Fiho,  praeter  Nestorii  fautores,  mono- 
thehtas  et  iconoclastas  haereticos. 

333.  Ad  alteram  quaestionem  quod  attinel  de  additamento  inie- 
cto  symbolo  constantinopohtano,  res  pariter  incerta  est  sive  quoad 
auctorem  sive  quoad  tempus  In  occidentalibus  ecclesiis  acpraeser- 
tim  hispanica  usum  invaluisse  canendi  in  Missa  symbolum  cum 
additamento  Filioque,  quo  tempore  gothi  ejurata  haeresi  ariana 
catholicam  fidem  professi  sunt  anno  589  in  synodo  toletana  III 
certum  omnino  videtur  *) ;  ex  Hispania  idem  usus  dilatatus  est 
in  Galliam,  deinde  vero  in  Germaniam  etitaliam  ^).  Romanipon- 
tifices  circa  receptum  hunc  usum  passive ,  ut  ita  dicam ,  se  ha- 

1)  Cfr.  S.  Hilar.  lib.  8.  lie  Trin,§. 20.,  cti    processionem  a  Patre  ac  Filio,  qui- 

cujus  verba  ha;c   sunt:  „]Veque  in    hoc  bus  nos  utiniur.    Liquet  praeterea  vete- 

nunc   calumnior  libertati   intelli^enticB,  res  nonnulios  arianos  ideo  negasseSpi- 

utrum    ex  Patre,  an   ex   Filio  Spiritum  ritum  Sanctum  a  Filio  procedere ,  quia 

paracletum   putent   esse»   Jion    enim   in  exinde    patres   colligebant   Filii    divini- 

incerto  Dominus  reliquit:  nam  sub  iis-  tatem. 

dem  dictis  hxc   ita  locutus  est:  Adhuc  2)   Cfr.  Le-Quien    diss.     1.    Damusc. 

mulld  hubeo  robis  ilicere ,   sed  non  pote-  §.  11. 

stis  porture    illa  modo,    Cum  renerit  ille  3)  Cfr.  ibid.  §.  16  ubi  ostendit  ex   ir- 

Spiritus  reriltttis   diriget  ros   in    omnem  refragabili    chronologia     perperam     Pi- 

reritutem.  Non   enim    loquetur   a  semeti'  thadnm    et   Yossium    existimasse     hunc 

pso...  ille  me    cluriftcubit:   quonium   de  Joannem  monachum  auctorem  tumultum 

Titeo  uccipiet  .  .  .  omniu  qutecumque  hu-  adversus    monachos  de   monte    Oliveti, 

bet  Puter,  mensunt :  proptereadixide  meo  esse  S.  Joannem  Damascenum  j  hi  enim 

accipiet  et  anHunciabit  voAi.v.  AFilio  igi-  tumultus,  ob  processionem   quam    mo- 

tur  accipit,  qui  et  ab  eo    mittitur,  et  a  nachi    proiitebantur    Spiritus  Sanctus  a 

Patre  procedit.  Et  interrogo,  utrum  id  Patre  et   Filio ,  excitati  sunl  anno  808 

ipsum  sit  a  Filio  accipere,  quod  aPatre  et  seqq.  sub   Leone    III   postremis  Ca« 

procedere;  certe  id  ipsum   atque  unum  roli  M.    temporibusj    S.   .loannes    vero 

esse  existimabitur  a  Filio  accipereaPa-  Damascenus  obierat  ante  septimam  sy- 

tre  (seu  ut  ms.  vat.    habet:  Quod  sit  n  nodum  generalem  seu  nictenam  ii.  quse 

Patre  procedere).''''  Ex  his  patet  non  «o-  anno    787   celebrata   est  sub   Hadriano 

lum  veterum  patrum   doctrina,  sed  pa-  R.  P. 

tet  praeterea  eisdem  argumentis    patres  4)  Ib.  §.  26. 

usos  esse  ad  ostendendam  Spiritus  San-  S>)  Ibideui. 


320  ■  TRACTATUS   DE   TRIIVITATE. 

huerunt  usque  ad  Pholii  aetatem,  iiec  nisi  eo  temporis  interval- 
lo,  quod  a  Photio  adMichaelem  Cerularium  schismatis  gra^ciin- 
stauratorem  effluxit,  adjectam  in  romanaecclesia  symbolofuis- 
se  particulam  Filioi/ue  verisimihus  videtur,  cum  nempe  Bene- 
dictus  VIII,  adnitente  Ilenrico  imperatore,  aegre  tamen  indulsit 
ut  Romae  in  missarum  solemniis  symbolum  constantinopolitanum 
caneretur  i).  Certe  neque  Photius  neque  alii  ante  id  temporis 
insertae  hujus  particulae  romanam  ecclesiam  accusarunt,  quod 
profecto  non  omisissent,  simos  iste  Romae  jam  obtinuisset,  qua- 
re  Michael  Cerularius  omnium  primus  hac  de  causa  reprehen- 
dit  romanam  ecclesiam  deinde  Leo  Acridanus ,  ac  Nicetas  co- 
gnomento  Pectoratus  ^). 

334.  In  oecumenicis  conciliis  lugdunensi ,  et  ferrariensi  seu 
florentino  ad  unionem  graeci  cum  ecclesia  latina  redierunt  ap- 
probantes  ac  profitentes  dogma  de  processione  Spiritus  Sancti  a 
Patre  etFiliounacum  additamentosymbolo  inserto.  Donecagen- 
te  potissimum  Marco  ephesino  rursum  ad  pristinum  schisma  a 
florentina  synodo  vix  digressi  plerique  relapsi  sunt  ^). 

335.  Theophanes  Procopowicz  archiepiscopus  novogradensis 
quondam  coUegii  graeci  in  hac  alma  urbe  alumnus,  honorumac 
divitiarum  spe  illectus ,  ut  interdum  ab  iis  fit ,  in  patriam  re- 
dux  ad  schisma  defecit,  atque  adversus  ecclesiam  illam ,  inqua 
altus  fuerat  arma  contulit,  quae  ad  ejus  defensionem  ipsi  data 
fuerant.  Ilic  propterea  in  suo  tractatu  De  processione  Spiri- 
tus  Sancti  *j  sordes  omnes  verrerenon  dubitavitatqueinunum 
coUigere ,  quae  jamdiu  disjectae  atque  explosae  erant  a  tot  eru- 
ditis  viris,  sive  contra  processionem  Spiritus  Sancti  a  Patre  ac 
Filio,  sive  contra  particulam  symbolo  adjectam  ^). 


1)  Ib.    §.    27.   Quum  horlatu  Henrici  k)  Edit.  GothtB  anno  1772. 

imp.  rom.  pontifex,  aegre,  tamen  ferenle  5)  ]\ovisslme  excusum  denuo  fuithoc 

clero,  eo  quod  numquam  romana  sedes  ar§^umento    opus    cui  polonice  tit. :  Ro- 

in  errorem  lapsa  fuerit,  indulserit  utin  smowij  tiiiedzy  etc.  seu  Dinlogi  inter  du-: 

ecclesia  romana  intra    missarum    sole-  bifnntem   et  persunsum  de  ortkodoxin    o- 

mnias^^mholum  constantinopolitanum  ca-  rientnlis  grmco-russas    ecclesiie.  Petropoli 

neretur,  cani  coepit  prout  canebatur  in  1S29.  Auctor  horum  dialogorum  est  ce- 

ecclesiis  ouuiibus  occidentalibus ,  id  est  lebris  apud  suosFilaret  actualis  Mosco- 

cum  additamento  Filioiiue.  viie  metropolita  et   membrum  sanctissi- 

2)  Ibid.  mae  synodi    permanentis    petropolitana;, 

3)  Non  formali  schismatis  declaratio-  ut  refert  ejusdem  op.  interpres  archi- 
ne,  sed  potius  facto  ipso  grajci  se  ite-  mandrita  Innocentius  in  sua  prajfatione. 
rum  separarunt  ab  ecclesia  romana.  Scopus  horum  dialogorum  est  tollere  a 
Quod  observatione  dignum  est.  Ctete-  catholicis  spiritum  quem  vocant  intole- 
rum  de  nova  hac  graecorum  defectione  rnntiie  isoli  enim  catholici  ubique  op^ 
cfr.  Ge.  Pnchymeris  Andromcus  Pnlteo-  pressi ,  sunt  intolerantes,  oppressores 
logus  interprete  P.  Possino  S.  J.  Komw  vero  libernles  semper  sunt),  ac  vincere 
Ifieo.  prsesertim  iib.  i.  cap.  2.  3.  9.  10,  horrorem,  quem  ipsi  experiuntur  erga 
3!».  35.  et  lib.  2.  cap.  1.  2.  3.Licet  enim  schismaticos.  Incipit  vero  ab  ecclesia  , 
liic  auctor  schismaticus  sit  satis  tamen  et  ostendit  ecclesiam  graeco-russicam 
aperte  patefecit  artes  et  vafritiem  suo-  tolernntissimnm  esse,  cumin  sinumsuum 
rum  in  hac  defectioiic  exordienda  et  admittat  innumeras  prope  familias,  seu 
consummanda.  sectas  protestantes.  Deindepergitadar- 


CAP.  V.  DE  SPIRITUS  SANCTI  A  PATRE  ET  FILIO  PROCESS.      321 

336.  Hinc  duo  ostendere  debemus  adversus  graecos  schisma- 
ticos  1"  veritatem  catholicam;  2"  jus  quo  ecclesia  polletinseren- 
di  symbolo  justis  de  causis  tidei  suae  professionem.  Sit  igitur 

PROPOSITIO   I. 

Spiritus  Sanctus  a  Patre  Filioque  procedit. 

337.  Est  de  fide,  ut  constat  de  definitione  duorum  conciho- 
rum  oecumenicorum  lugdunensis  II  sub  B.  Gregorio  X  et  flo- 
rentini  sub  Eugenio  IV  in  quorum  primohaec  editaest  fideipro- 
fessio:  Credimus  et  Spiritum  Sanctum  . . .  ex  Patre  Filioque 
procedentem  i)in  aUerovero  definimus  .  .  .  f/uod Spiritus  San- 
ctus  ex  Patre  et  Filio  wternaliter  tanifuam  ab  uno  principio 
et  unica  spiratione  procedit  ^). 

338.  Quodquidem  fideidogma  sicprimoex  scripturis  adstrui- 
mus.  Christus  Joan.  XVI,  13  seqq.  haec  de  Spiritu  Sancto  ait; 
Cum  autem  venerit  ille  Spiritus  veritatis,  docetntvos  omnem 
veritatem.  Non  enim  loquetur  a  semetipso  ,  sed  (fuoicumque 
audietf  loquetur ,  et  (juce  ventura  sunty  annuntiabit  votns. 
Ille  tne  clarificabit,  quia  de  meo  accipiet,  et  annuntiatnt  vo- 
bis.  Omnia  (/uaicumi/ue  habet  Pater ,  tnea  sunt.  Propterea 
dixi:  (/uia  de  meo  accip/iet,  et  annuntiatnt  vobis  ^);  unde  sic: 
ille  in  divinis  non  minus  a  Patre  quam  a  Filio  tanquam  fonte  et 
origine  procedere  dicendus  est,  qui  de  eo  accipit,  et  ideodeeo 
accipere  dicitur  quia  omnia  cum  Patre  communi  fonte  et  origi- 
ne  communia  habet:  atqui  ex  verbis  Christi  talis  est  Spiritus 
Sanctus :  ergo  Spiritus  Sanctus  aeque  a  Patre  et  aFilio  originem 
habet,  seu,  quod  idem  est,  aeque  a  Patre  et  a  Filio  tanquam 
ex  uno  eodemque  principio  procedit. 

339.  Minor  etiam  confirmatur  ex  antiquisversionibusanteex- 
citatam  de  hac  processione  controversiam  adornatis.  Etenini 
versio  syriaca  omnium  antiquissima  sicrefert  verba  Christi:i/?.y^ 
c/lorificabit  me ,  (/uippe  de  meo  accipiet  .  .  .  quid(juid  habet 
Pater  meus ,  meum  est:  propterea  dixi  vobis  ex  meo  acci- 
piet;  versiopersica:  etillee.ft,  qui  me  (/lorificabit :  propterea 
quod  a  me  accipiet;  arabica  vero:  et  itle  tne  ^lorificabit:  nam 

ticulum  de  processione.  Spiritus  Sancti,  «*«  tov  7iat^6<;  xat  tov  vlov  aidlox;  i^l, 

et  ostendere  nititur  purum  dog^ma  con-  y.al  trjv  iavrov  ovalav   xa*  to  vnaq^xiv.ov 

servari  apud  ecclesiam  grajco-russicam,  avtov  evvai  tyetv  iy.  tov  Tiatqo';  afA.a  v^al 

non   autem    apud    catholicam  (siquidem  xov  viov ,  y.al  e^  diu,g)otiqo)v  aiiJio)?  o)?  ano 

protestantes  qui  idem    dogma    cum    ca-  /liai;  aqxrj?  y.al  fiovadDiijg  Tiqofiokfj?  ixno- 

tliolicis  profitentur,  ut  moris  estomnium  qsvetai.  ib.  tom,  xiii.  col.  51'4. 
liJBreticorum,  etschismaticorumdimittit).         3)  'Otav  deeld-ri  inelvoq ,  x6  TTvsvfia  xiji 

iVihil  vero  profert,  quod  millies  contri-  ulrj&eiai-  6(^rjYT^aei  vfidv  elc;  ndaav  xtjv  d- 

tuma  catholicisnon  fuerit,  ntvidebimus.  Irj&eiav     ov  ydq  kalrioec  acp  iavxov ,  dlX 

1)  Hicrevofiev  de  y.alxo  nvevfia  x6  ayiov  oaa  dv  axovajj,  XaXrjaei ,  xai  xa  iqyofieva 
. ,  .  ix  naXQ^g  vlov  xe  ixnouevofuvov.  Ap.  avayyeXei  VfA.lv.  Exeivo<;  ef/,e  do^aoet ,  oxi 
Labb.  tom.  xi.  par.   1.  col.  963.  ix  xov  ifiov  X-ri^pexai ,  KaidvayyeXel  v/ilv. 

2)  Oqiiiofiev  . . .  ♦  oxi  x6  nvev/A,a  t6  dycov  <l 

T.  IV.  21 


322  TRACTATUS    DK    TUINITATE. 

accipiet  dc  eo  quod  meum  esl  ').  Quae  quidem  versiones,  ut 
patet,  nianifeste  declarant  Spiritum  Sanctum  accipere  de  eo 
quod  estFilii,  ex  eo  iterum  (mod  Filii  est,  quia  quod  habetFi- 
lius  a  Patrehabet;  jam  vero  Fihus  a  Patre  propriam  substan- 
tiam  per  generationem  habet,  ergo  Spiritus  Sanctus  accipit  ex 
substantia  FiUi  communi  seu  potius  identica  cum  substantia  Pa- 
tris  procedendo  ab  ipso,  seu  originem  a  Patre  ac  FiHo  tra- 
hendo. 

340.  Hinc  est  quod  Spiritus  Sanctus  in  iisdem  sacris  hteris 
missus  perhibeatur  a  Fiho  (Joan.  XVI,  7),  quae  quidem  missio 
indicat  dependentiam  ab  eo  qui  mittit;  atqui  haec  dependentia 
nequit  esse  vel  naturae  divinaj  inse  spectatae  neque  imperii,  quod 
in  divinam  personam  cadere  non  potest,  ergo  originis  dicenda 
seu  processionis,  ut  de  Fiho  pariter  diciturrespectuPatris.Spi- 
ritus  Sanctus  propterea  vocatur  Spiritus  veritatis  (ibid.)  quae 
Fihus  est,  Spiritus  Christi  (Rom.  VIII,  9),  Spiritus  Filii  (Gid. 

3W.  Atque  hanc  semper  fuit  utriusque  ecclesiae  orientalis  nem- 
pe  atque  occidentalis  doclrina  utex  certissimisutriusque  ecclesiae 
documentis  patet;  de  ecclesia  occidentali  seu  latina  nullum  du- 
bium  esse  potest,  inde  enim  abunde  constat,  quod  quotieshae- 
retici  graeci  a  romana  ecclesia  damnati  sunt,  ipsi  non  aliter  va- 
lentes  de  ipsa  vindictam  sumere,  eidem  criminiverterunt,  quod 
doceret  Spiritum  Sanctum  a  Patre  Filioque  procedere,  ita  mo- 
nothelitae,  teste  S.  Maximo  qui  in  epist.  ad  Marinum  Cypri  pre- 
sbyterum  scribit  non  aliud  reprehendisse  graecos  monothelitas 
in  epistola  synodica  S.  Martini,  quam  duo  quorum  alterum  est, 
inquit,  de  divinitatis  ratione;  quia  dixit ,  ajunt,  procedere 
etiam  ex  li^ilio  Spiritum  Sanctum  2).  Ita  rursum  iconomachi 
teste  Adone  vicnnensi  in  chronico  scribente :  facta  est  nunc 
temporis  synodus,  et  c/uwstio  ventilata  est  inter  yrwcos  etro- 
manos  de  Trinitate,  et  utrutn  Spirilus  Sanctus  sicut  proce- 
dit  a  Patre ,  ita  procedat  a  Filio;  et  de  sanctorum  imagini- 
bus  3).  Hos  imitatus  est  Photius,  ejusque  deinceps  in  impietate 
successores.  Id  ipsum  constat  ex  conciliis  hispanicis ,  gallicis , 
germanicis,  italicis  a  quibus  longe  ante  schisma  photianum  non 
solum  retenta  avila  fides  de  Spiritus  Sancti  a  Filio  quoque  pro- 
cessione,  sed  praeterea,  ut  jam  innuimus,  adjecta  est  symbolo 
conslantinopohtano  particula  J^itiOf/ue. 

342.  Sed  non  minus  cerlis  documentis  constat  perpelua  hdes 
ecclesiae  orientahs.  Ecclesia  enim  orientalis  non  ignorabat  pro- 
ecto  fidem  ecclesiae  occidentalis  circa  eundem  articulum.  Nota 
ipsi  erat  epistola  Hormisdae  rom,  pontificis  ad  imperatorem  Ju- 
stinum   anno  521  conscripta  in  qua  divinitatis  et  incarnationi» 


l)  Vid.  Polyglotta    Woltonii,    tom.    v.         2)  Cfr.  Le-Quien  tlits.  eit.  §.  10. 
p»i.  922.  923.  cdit.Lond.  1657.  3j  Ibid.  §.  11. 


CAP.    V.    DE   SPIRITUS  SANCTI   A    PATRK   ET    FII/IO  PR0CES9.   323 

fidem  exponit  ubi  de  processione  haec  habet:  Notum  est^quia 

proprium  est  Patris  ut  generaret  Filium ,  proprium  Filii  - 

ut  ex  Patre  Patri  nasceretur  w^ualis ,  proprium  Spiritus 

Sancti  uf  de  Pat.re  et  Filio  procederet  suh   una   substan- 

tia  Deitatis  *)  quin  tamen  quispiam  graecorum  moverit  quere-' 

lam.  Sane  qua  ratione  scribere  potuisset  S,  Hormisdas  acfeo  as- 

severanter  notum  est  etc.  nisi  constitisset  de  eadem  fide  circa 

hunc  articulum  in  utraque  ecclesia ,  et  quidem  in  lidei  exposi- 

tione,  in  qua  vel  ipsi  apices  expenduntur  ?  Sic  ephesina  syno- 

dus  oecumenica  non  sohim  improbavit  symbolum   nestorianum 

a  Charisio  presbytero  oblatum,  in  quo  de  Spiritu  Sancto  dice-^ 

batur :  Sed  nec  Kiliu?n  illud  putamus,  neque  per  Filium  exi^ 

stenfiam  hahentem  2).  Sed  prgeterea  expresse  approbavit  ana-» 

thematismos  S,  Cyrilh  una  cum  ipsius  declarationibus,    et  epi-- 

stolam    synodicam    suo    et  totius   ecclesiie   aegyptiacae    nomine 

conscriptam  ad  Nestorium,  in  qua  haec  habet,  Na^n  etsi  Spi- 

ritus  in  propria  persona  subsistat ,  eatenus  in  seipso  consi^ 

deretur ,  quatenus  Spiritus   est  et  non  Filius  ^   sed  tamen 

non  est  alienus  ab  eo ,  Spiritus  enim  veritatis  nominatur  et 

Ckristus  est  veritas,  et  proinde  (juouue  ab  illo  atque  a  Deo 

Pafre  procedit^)  et  anathematismo  IXSpiritum  Sanctum/^ro- 

prium  Filii  yoc3it',   atque  in  deciaratione  ejusdem  anathema- 

tismi  non  solum  Filium    Spiritum  Sanctum  proprium    habere 

profitetur,  sed  aperte  asserit  (^uiex  ipso  est,  ipsique  essen^ 

tialiter  inest  *). 

343.  Plenus  propterea  semper  extitit  utriusque  ecclesiae  con- 
sensus  in  profitenaa  Spiritus  Sancti  processione  a  Patre  et  Fi- 
lio,  neque  unus  unquam  reclamavit  circa  hunc  articulum  ex 
catholicis;  sed  solum  obscuri  ahqui  haeretici  bomines  ,  ut  vidi- 
mus,  absque  uUo  successu, 

3^4.  Hinc  deprehendimus  sensum  patrum  utriusque  ecclesiae 
circa  hunc  apticulum.  Quod  attinet  ad  patres  latinos  res  extra 
dubitationis  aleam  est,  Hilarius  enim  pictaviensis  nonsolumvo- 
cat  Filium  /«r^«Yorew  Spiritus  Sancti  sed  etiam  auctorem  ;  Spi- 
ritum  Sanctum  esse  ex  Patre  et  Filio  auctoribus  ^)  tanquam 
scilicet  ab  uno  principio  ob  unam  amborum  naturam ,  sed  lib, 
VIII,  de  Trin.  §,  20.  recitatis  Christi  verbis  superius  relatis,  con- 
cludit :  A  Filto  igitur  Spiritus  Saccipit  ifui  ab  eo  mittitur,  et  a 


1)  Ep.  LXxrx,  apud  Labb.  tonj.  lv'col,  ya^  dkrjd-ela?  o)vof*a.^at,  xat  *V«  X^i^o?  ^ 
1553.  aktjd-eia  xal  TT^o/elTai  Tza^  avrov ,  xa&-d- 

2)  .AkXd  . , , .  xal   Qvte    vIqv   vofill^ "tfiev ,  TfeiJ  aiieXtt  xal   ix  Xov    &eov  x«t    7raT(>.'?t 
ovte  ^id    vIqv   trjv  vna^^iv  flXtjcpoii.  Ap.  ib.   col.   -l06.  §,   |0. 

Labb.  tom,  iii  col.  677.  '■*)  Kal    idiov    e/o^v  to  f^    avtov ,    x«t 

3)  £t  yd^  xal  f^iv  fv  vnofdaet  to  nve^  ovoto)So><;  ifiTZeqivxo^  avtof    jivtvna    ayiov, 
Vfia    Idtxjj ,    xal   <f/;   xai  voeltat  xa&    eav-  Ib.   Coll.   823.   Deciar.    IX. 

■fov  xad-'   6  nvevfid  i^i  xai  ov/  vioi  •  «AA  5)  Lib.  ?,  de  Trin,  D,  4. 
QVv , .  ,f:ativovif  d^Xotoiov  «vTou*  Tfveviia 

21  * 


"^    324  TRACTATUS  l)E    TUINITATK. 

Paire  procedlt ;  dcinde  ostcndit  pcrinde  esse  acclpere  Ac\n^c)- 
cedere  ul  supcrins  in  nola  retulimus,  demum  concludit;  iSon 
permUlenda  itaque  ad  hnpiw  intelli(/entiw  lihertatem  ha>re}ica 
perversitas  est]  ut  dictum  hoc  Domini,  quod  (/uia  omnia , 
quce  Patris  sutit ,  sua  sunt ,  idcirco  a  se  accipiet  Spiritus  ve- 
ritatis,  nonad  unitatem  confiteaiarreferendum  essenaturie  ^); 
sic  caeteri  latini  patres  quorum  una  sententia  expressa  est,  Spi- 
ritum  Sanctum  a  Patre  ac  Filio  procedere,  ut  conceptis  verbis 
docent  S.  Ambrosius  2j,  Marius  Victorinus  ^),  S.  Augustinus  ^), 
S.  Leo  M.  ^),  Gennadius  ^),  S.  Fulgentius  '^),  auctor  symboli 
athanasiani  8),  S.  Gregorius  M.  ^) ,  ut  subsequentes  prietermit- 
tamus. 

345.  Nec  minus  concors  est  patrum  graecorum  sentcntia  cir- 
ca  eundem  articulum.  Etenim  S.  Athanasius  hb.  de  Trin.  n.  19. 
ait  Spirationem  Fild  in  propria  vita  et  suhstantia  manente 
Spiritwn  Sancfum  edoceamur  ^  rursum  ib.  est  jFilius  fons 
Spiritus  Sancti,  elordLl.Wl.Cowi.  Piviwii.  \\.2'^.  ipse  (Fihus)  dat 
Spiritui,  et  quiecumque  Spiritus  haOet,  hwc  a  VerhohaOet^^^j. 
Athanasio  consonat  S.  Basihus,  quihb.de  Spiritu  S.  cap.  XVII 
Quemadmodum  se  habet  Filius  ad  Patrem  ,  ila  fid  Filium  se 
hahet  Spiritus ,  secundum  fraditum  in  haptismo  verhorum  or- 
«^m^m  *i).  etibid.cap.  XVIII,  (/uia  et  Spiritus  Chri.sti  dicitur.... 
denique  fanquam  paracletus  in  se  ipso  exprimit  paracleti ,  a 
quo  missus  est,  honitafem  ef  in  sua  propria  diynitafe,  ejus  a 
quo  processit  ma/jestafem  exhibet^^).  Consonat  S.  Joan.  Chry- 
sostomus,  qui  comparansSpiritum  Sanclum  aquai,  qua;  proccdit 
de  fonte,  quiFihus  et  Paterest,  conchidito/>  id  etiam  ex  Patre 


1)  Cfr.  Ibid.  iium.  26.  ubiprincipiiloco  5)  Ep.  xv.  ad  Tiinibium  A.stmic  tp. 
suniit  processionem  Spirilus  S.  a  Filio  cap.  i  „nec  alius  sit  qui  genuit,  alius 
ad  evincendam  Filii  divinitatem  adver-  qui  genitus  esl,  alius  qui  de  jtitioque 
sus  arianos.  Adeo  res  explorala  erat!  proccssit.  td.  Bulltr.  tom.  i. 

2)  Lib.  I.  dt  Siiiritu  iS.  cap.  ii.  n.  120.  6)  Lib.     de  eccl.  dugm.  cap.  i. 
„Spiritu5  quoque    Sanctus   cum    proce-  7)  De  fide  cap.  ii.  n.  52. 

dit   a   Palre    et   Filio    non   separatur   a  8)  De  cujus   auctore   Cfr.    Le-Quicn 

Patre,  non  separatur  a  Filio"  ed.  mdur.  di.ss.  cit.    n.  17.    et    Caj.   Merati  diss.  de 

et  alibi  passim.  Auctore  et  tempore  syinboli ,    quod  ^.  A- 

3)  Lib.  I.  udv,  Arium  „ex  Filio  Spi-  thanasii  dicitur  iu  tkesuuro  tlieol.  Zhc- 
ritus  Sanctus,  sicut   ex  Deo  Filius,  et  carite  tom.  iir. 

Spirilus  S.  ex  Patre;"  nempe  el  ipseex  9)  Hom.  26.  in  Er.  n.  2. 

processione   Spiritus   S.    a    Filio  arg^nit  10)  Avro?  yd^  (vioi)  TijiTivevftaTt^idoi-      I 

adversus  Ariiim  et  inde    ostendit  divini-  oi,  y.ai    ooa    t/a  ro  nvtvfia,  xavrana- 

tatem  Filii.  In  bibl.  fi/j.  De-la-Biffue  lom.  ^drov  ).6yov  (y.tt. 

V.  p,  <:82.  11)  './ii,-  roivvv  ty.u  6  vlog  n^og  ruv  na-      1 

4)  Tuin  alibi    tum    lib.    15    de  Trinit.  ri^a ,  ovrw  n^ig  rov  viov  ro  nvev/ua  xa-      1 
cap.   17.  ubi  n.  27.  de  Spiritu  -S.  inquit:  rd  rrjv  iv  tw  (ianria^iari   nafjtdedo/iEvriv 
„qui  Spiritus  Sanctus   secundum  scrip-  rov  Xoyov  ovvra^iv.  n.  ^13. 

turas  sanctas  nec  Patris   solius  est,  nec  12)   'AlXd  xal  nvevfia  X^t?-ov  Xiyerai.... 

Filii    solius,    sed  amborum"  et  num.    29.  xai  dic;  na(jdnXriro<;  Sr^  ev  tayrio  ya^ia-Arri- 

„de    quo    (Patre)    procedit    principaliter  ^isitrov   ano^eiXavroi;  avrov  na^axkijrov 

Spiritus  S.  .   .   ideo  aiitem    addidi  prin-  rr]v  dya&6rrjra-  /.al  ev  riJieavrov  d^ioina- 

cipaliter,  quia   et   de    Fiiio    Spiritus  S.  ri  ,     r^v  /xsyaXoiovvrjv  e/tcfaive?   rrv  rov 

procedere  reperitur."  o&-ev  n^oijk&^ev.  n.  46. 


CAP.  \.  DK  SPIRITUS  SANCTl  A  PATIIE  ET  FILIO  PROCESS.       325. 

procedif  i):  consonat  S.Epiphanlus  in  ancorato  dlcens  nuni.67. 
cum  Christus  a  Patre  profectus,  Deus  videllcet  a  Deo  creda- 
tur,  et  Dei  Spiritus  a  C/iristo,  ufpote  qui  ab  ufroque  proce- 
dit\  id  quod  Christus  ipse  testatur:  qui  a  Patre  procedit  ,in- 
quit  et  hic  de  rneo  accipiet  2);  consonatDIdymus  alexandrinus, 
nobilis  sa3c.IV,  ^)  scripturae  interpres,  quillb.  deSpiritu  S.num. 
84  prolatis  Christi  Domini  verbls  non  enim  loquetur  a  semet- 
ipso  sic  prosequitur  inducens  Chrlstum  loquentem  ...  quia  non 
ex  se  esf,  sed  ex  Patre  el  me  esf,  hoc  enim  ipsum  quod  sul)- 
sistif  et  loquitur ,  a  Pafre  et  me  illi  est  *).  Demum  aliis  omis- 
sis ,  auctore  nempe  antiquissimo  homil.  de  incarnatione  inter 
opera  S.  Joan.  Chrysostomi,  Anastasil  sinaltae,  Slmeonis  me- 
taphrastls,  qui  apud  Petavium  vlderi  possunt  ^);  sicplacetrem 
ijisam  conficere  ex  ipsa  haereticorum  agendi  ratlone. 

340.  Arlani,  et  macedonlanil^ex  receptissima  in  ecclesla  doc- 
trina  de  processione  Splritus  Sancti  a  Fiho  occaslonem  nacti 
sunt  asserendi  Splritum  Sanctum  a  Fiho  procreatum  esse.  2" 
IMacedoniani  ex  eodem  prlnclpio  slc  argumentum  instruebant 
adversus  doctrlnam  cathohcam  apud  S.  Athanasium  in  ep.  ad 
Serapionem  nnm.  15.  Si Filii  dicafur  esse  Spiritus,Pater  ergo 
aims  esf  Spiritus  Sancti  <*).  3"  Eunomlus  sic  arguebat  apud  S.Ba- 
sillum  lib.  III,  num.  1.  Uf  Jam  de  Paracleto  quoque  dicamus,  non 
vulgi opiniones  temerarias  sequuti,  sed  sanctorum  in  omnifms 
docfrinam  servanfes:  a  quibus  cum  didicerimus  eum  diynifafe 
ef  ordine  tertium,  tertium  quoque  natura  esse  credimus.  Cui 
adhasrens  S.Basillus  quoadsanctorum  doctrinam  de  ordine  tertio 
processlonis  negat  illatam  Inde  Eunoinll  consecutionem  dlcens: 
Ndm  dignitate  secundum  esse  a  Filio ,  ut.quiesseab  illo 

i)  //<«  rovto  xal  i/.  tov  natQoq  ixno-  hac  doctrina  perversa  macedonianorurii 

(ytvetai.  Apiid  Petav.  lil).  H.  de  Tiin.cap.  factiun  est  ut  patres  institerint  in  asse- 

4.  §.   4.  ex  quibiis    patet   pro    explorato  rtMula  Spiiitus  iSaiicti  processioiie  a Pn- 

liabere   S.  Joan.    Chrysostomum   Spiri-  tre.    Miruui    proiude    non  est,   si  Adam 

niui  S.  procedere  a  Fiiio.  Duoaliaejus-  Zernikaw  ac    Tcophanes  Prokopouicz, 

deiii  Patris   teotimonia,   qua;   ex    homiL  ut  refert  Filaret  (///.  cit.    p.  49,  college- 

iii  symh.  citari  solent  consulto  omisimus  rint  quinqiiay^inta  patrurii   testimonia,  in 

eo  qiiod  dira;  ill.e  homiiiajabsque  graeco  qiiibus  h.ec  veritas  reperitur  :  sed  mala 

tfxtii,   non    reperiantrrr   neque    in    eiHt.  fides  horum  auctorum  in  hoc  est,  quod 

Muieli,    neque    Mnmiii..   sed    soliim   in  dissirnulaverint  orunia  testimonia ,    qu;E 

eififioiie  Piiiis.  (Jheraflon.  1.536.  toin.  v.  certe  pauciora  non  sunl  ,    in    qiiibus  ii- 

2)  El  <Vt  X(ji(;nq  iv.  tov  natQO?  nt^eve-  dem  patres  asserunt  Spiritrim  Sanctuui 
tnt  0e6?  ix  fJeov  ,  xal,  to  nvev/ia  ix  tov  procedere  a  Pati"e  et  a  Filio  vel  a  Pa- 
Xiitzo-l ,  ij  nao  cifKfotiQon'  <i'>?  (frjoiv  6  X^i-  tre  per  Firruiii.  Quis  unqiram  catholi<'o- 
fo;-,  6  na(jd  tov  natQo?  i/.nosievetai,  Aai  ruiii  nejjavit  Spiritum  Sanctiim  proce- 
ovto?  ix  Tov  ifiov  kijipetat.  ed.  Fe^etali-  dere  aPatre?  Verum  dum  hoc  adstrui- 
bi  pa.ssim.  tur,    aliud    non    neiratirr,    ideoque  a;rerii 

3)  Objit  an.  391).  noiiaffcnario  major  verherat  Filaret  dum  cum  srris  Adaru  et 
ut  ex  Hier.  /.  de  riiis  illiishiftits  c.  109.  Theophane  opponit  quinquai^^inta  testi- 
et  .ex  Palladio  sirnirl  collatis  discimus.  monia  patnrui.  ut  aliqirid  proficeret  de- 

4)  In  bibl.  iiiK  Galfunil.  lom.  vi.  pag.  berel  afferre  vel  unum  testimonium  in 
276.                                                             ,  qiio  Spiritus  Saiictus  dicatiiL  a  .vy/i*  Patre 

51  Loc    cit.  cap.  3.  et  seqq.  procedere,  ut  ipse  ciim  siiis  g-r.-pcis  con- 

6)  Et  iVe  tov  vlov  To  nvev/ia,  oi'xov.v  itndil,  qiiod  profeclo  numquam  efficlet. 
nannoi;  i^lv  6  naztjQ  rov  nvevfiato? ,  ex  ... 


526  tRACtAtUS   DK    tRINltAtR, 

habeaf.,  et  nh  ipso  accipiat ,  el  annuntiet  nobis,  et  omnino  ^a? 
illa  causa  pendeat  pietafis  sermo  tradit;  verum  tertiam 
usurpare  naturam  neque  a  sacris  literis  edocti  smnus,  ne-^ 
que  ex  supradictis  consetfuenter  potest  colligi  *). 

347.  Ilt  igitur  paucis  qufe  hucusque  disputavimus  contraha- 
mus^  sic  ponimus  afgumentulti:  Ex  indubiis  monumentis  con- 
stat  l*^  ecclesiam  latinam  sempei'  dogma  tenuisse  de  Spiritus 
Sancti  a  Patre  Fihoque  processiotie,  2"  ecclesiam  graecam  cui  id 
innotuit  in  communione  semper  fuisse  cum  ecclesia  latina,  nec 
unquanij  exceptis  hEBfeticis,  quempiam  de  hoc  movisse  quere- 
lam  imo  in  quinque  oecumenicis  concihis  eandem  fidem  appro- 
basse  confirmando  S.  Cyrilli  epistolam  ad  Nestorium;  3"  patres 
utriusque  ecclesiae  in  eandem  sententiatn  convenisse ,  4"  ipsos 
haereticos  antiquissimos  licet  invitos  testes  esse  ejusdem  lidei 
sua  ipsa  agendi  ratione.  Ergo  vel  dicendum  universam  eccle- 
siam  per  plura  saecula  veram  amisisse  fidem ,  vel  graecos  schi- 
Smaticos  in  turpi  haeresi  versari,  at  primumj  ipsis  fatentibus 
repugnat^  posterius  igitur  unice  remanet. 

biffFCtJLTATES. 

tl48.  L  O^/.  1"  Quoties  de  Spiritu  Sancto  Christus  loquitur, 
eum  procedere  a  Patre  testatui'  ac  prffisertim  expresse  Joan. 
XV,  26  dicens:  Cum  venerit  Paraclifus :  (luem  JE(/o  miftam 
vobis  a  Pafre^  Spiritum  veritafis  ^  qui  a  Patre  procedif^). 
l\ec  2"  quidquam  advei'8U8  hanc  veritatem  prolatae  a  latinis  scri- 
pturarum  auctoritas  conficiunt.  Nain  verba  illa:  mittam  vofns 
Spiritum  Sanctum  quo  sensu  accipi  debeant  Christus  ipse  pa- 
tefacit  dicens :  E(fO  rogdbo  Patrem  et  alium  ParaclUum  da^ 
bit  vobis  (Joan.XVl,  10).  Mittitur  igitur  Spiritus  Sanctus  a  Filio 
moraliter  rogando^,  non  physice  eum  spirando.  3"  Ea  quoque 
vei^ba:  llle  de  meo  accipiet ,  et  annuntiabit  vobis  palam  de 
suis  dogmatibuS  esse  intelligenda  tota  contextus  ratio  postulat» 

\)  A^to>ficirt   fikv  ya^   &evie^tiiitv  rov  dei  propug^nalor  liaecScrlbere noti dubila- 

viov ,    naq    avTov   to  eivat  k'xov  Aal  TtaQ  vit  cap.  10  „Quod  si   quis  additaiiientuin 

avrov     kanpdvov ,    y.ai    dvayyikkov    rj^lv ,  hoc  esse  dicit  (^verba  nd^  avroV  elc.  id 

ital  o).o)q  ixitvtj:;  rij?  alria^  iir]iu./i.h'Ov  na-  est  %U  qui  usque  ad  illa  :    cmisa  pendent 

QaSidtiiaiv  6  rrj?  ivoefteiai  koyoc,"  (pvoet  de  inclusivH)j    caluuiniatur.    Priuiuni    eniin 

rjj  r^irti  xQria&at,  ovre  naQa  roiv  dyiiov  in  antiqUissimis  libris  ista  lectio  depre* 

yQaqioiv  dediddy^ie&a ,    ovre  ix  n(/oetQrjfii-  henditur,  quorum  tanta  est  vetuslas,  ut 

vo)v  r.ctrd  To  dy.okov&ov  6vi)ar6v  avkkoyi-  eos  arite  scliisma  perscriptos    esse  qui- 

aua&at,  vis  fatealur,  quorum  aliqui  lituras  etiam 

Sic  porro  legeiidum  esse  liunc  S.  Ba-'  exliibent:  cuni  quidam  docturis  senteH- 

silii  textum    ex    serie    orationis  tum  ex  tiam    tanquam    spuriain    caUimniati    es* 

parallelis  sancti  hujus  patris  sententiis,  sent,ob  idque  ferro  in  scripturam  gras- 

tum   ex   auctoritate    codicum  invicle  o-  sati    ut    contradicere    possent.    Sed     et 

stendit  Petavius  lib.  7»  ife  Trin.  cap.  3,  cunsequentia  serinonis,   et  phrasis  ip  a 

Miror  proinde  quumodo  lectionem  j^ra;-  valde  coha;rens  est,  et  doctoris  propo* 

corum     ex    paucorum    mss.    auctoritate  sito  consentanea." 

pfcEferre  lectioni  latinorum  adeu  in  con-        2)  Quod  quidem  Christi  dictuin  grascl 

cilio   florentino    excus;e>    atque  strenue  acutiim   telum   vocare  consueverunt  ad» 

vindicats  maurinus  editor  maluerit.  Cer-  versus  latiD0«. 
te  Manuel  Caicca.s  strenuus  cathoiicca.>li* 


CAP.  V.    DE  SPIRITUS  SANCTI  A  PATRE  ET  FILIO  PROCESS.      327 

Dixerat  enim:  Multa  hnbeo  vohis  dicere ,  sed  non  potestis 
portare  inodo.  Cum  autem  venerit  ille  Spiritus  veritatis 
docebit  vos  omnem  verilatem  .  .  .  Ille  de  meo  accipiet^  et 
annuntiatnt  vobis  (Ibid.  XVI,  12  seqq.).  Quid  porro  acciperc 
de  Christo  poterat,  ut  discipulis  nuntiaret?  Certe  scientiam  il- 
lam,  quam  intelligere  tunc  discipuli  non  poterant  •);  quod  con- 
tirmatur  ex  ipso  Maldonato ,  qui  illud  de  meo  accipiet  expo- 
nit  de  mea  doctrina,  eo  ipso  quod  in  futuro  sit  dictum.  4"  I)e- 
muni  etiam  illud  Omnia  (/uaicuhi(fue  hahet  Pater  mea  sunt 
nihil  evincit,  alioquin  cum  omnia,  quae  habet  Pater,  ubi  non 
intercedit  relativa  oppositio,  habeat  pariterSpiritusSanctuscum 
in  generatione  Filii  nulla  interveniat  oppositio  relativa  inter  Pa- 
trem  et  Spiritum  Sanctum  sequeretur  Filium  pariter  a  Spiritu 
Sancto  gigni,  quod  absonum  a  fide  est.  Ergo. 

S^Q.Resp.  adi"K  velNe^^.utex  probationibuspatet;  \e\Dist. 
Eum  procedere  a  Patre  testatur  in  sensu  inclusivo  Filii,  conc. 
in  sensu  exclusivo,  neg.  Ut  enim  observat  S.  Augustinus  Cum 
de  illo  (Spiritu  Sancto)  Filius  loqueretur.,  ait ,  de  Patre 
procedit:  quoniam  Pater  processionis  ejus  est  auctor,  qui 
talem  Filium  genuit ,  et  gignendo  dedtt  ut  etiam  de  ipso 
procederet  Spiritus  Sanctus.  Nam  nisi  procederet  et  de 
ipso  j  non  diceret  discipulis,  accipite  Spiritum  Sanctum^); 
vel  etiam  ut  ait  S.  Cyrillus  alex.  in  cap.  XV  Joan.  ideo  a  Patre 
procedere  Spiritum  Sanctum  dixitChristus,  ut  identitatem  sub- 
stantiae  Filii  et  Patris  ostenderet;  Ecce  enim,  inquit,  ecce  cum 
Spiritum  veritatis;  id  est  suum  Paracletum  dixerit,  a  Pa- 
tre  ipse  ait  procedere.  Sicut  enim  proprius  est  Filii  Spi- 
ritus  naturaliter  et  in  ipso  existens ,  et  per  ipsum  proce- 
dens  y  ita  etiam  Patris.  Demum  concludit:  In  unam  Deitatfs 
rationem  Sancta  Trinitas  constringitur  3).  Et  sane  neque 
Athanasius,  nec  caeteri  patres  graeci,  licet  et  ipsi  legerint  in 
evangelio  Qui  ex  Patre  procedit  a  latinorum  propterea  sen- 
tentia  recesserunt,  cum  minime  ignorarent  in  evangelio  pariter 
legi:  Omnia  mea  tua  sunt ,  et  tua  mea  sunt:  ex  quo  intelle- 
xerunt  non  posse  Spiritum  Sanctum  a  Patre  procedere ,  quin 
procedat  a  Fdio  propter  ipsam  inseparahilitatem ,  ut  loquitur 
Augustinus  *),  divinae  substantiae.  Addatur  patres  minime  illum 
scripturarum  morem  ignorasse  quaedam  attribuendi  certis  per- 
sonis,  quae   omnibus  ex  aequo  conveniunt,  ut  cum  dicitur  de 

1)  Has  easdern  difflcultates  repetitFi-  tov  nqdiov,  ovto»  v.ou  tov  natoo?  ....  «V 
laret  op.  cit.  pag.  47.  eVa  O-eottjtOi;  koyov  ■^  a,yla  t^tav  avccarpiy' 

2)  Lib.  2,  contia  Maximin.  Arian.  cap.  yetnc.  Hanc  vero  doctrinam  profitetur  «e 
14,  num.  I,  quod  totum  fere  est  de  hoc  accepisse  ex  sanctorum  patrum  fide  rov 
arguniento.  ayloiv  natiooiv  Ixvrjkatovvtei;  nl;iv.  San- 

3)  'iSov  ya(j,  i<fov  nvev.ua  ttjg  akrjd-eia?  ctorum  patrum  fidei  vestigiis  insislen- 
tovt  e^tv,  tavtov  tov  naQdxXrjtov  elnwv,  tes  lib.  10,  in  Joan.  in  v,  26,  27,  c.  15. 
naQa  tov  nat^o?  avtov  no^svtod-ai  <p»;  4)  Lib.  i,  (fe  Trin.  cap.  8,  n.  17,  inio 
<siv  oioneQ  yd^  iflv  i^tov  nvivfia  toii  viov  toto  hoc  capite  fuse  jstud  argimientnm 
tpvatv.d)? ,  iv  avti{>  te  vndq/ov ,  xai,  6t  av-  prosequitur. 


328  TRACTATUS   UK   TRIMTATE 

Filio  ernf  lux  vera^  cum  Pater  et  Spiritus  Sanctus  lux  vera  sl- 
militer  sint  i). 

350.  Ad  2™,  Neg.  Ad  proh.  autem  disf.  Christus  cle  mo- 
rali  loquitur  missione  simul  et  physica,  conc.  de  morah  tan- 
tum,  neg.  Loquitur  enim  Christus  ut  Deus  cum  dicit :  Miffam 
vobi.s-  S/jirifum  Sancfmn ;  loqiiitur  ut  homo  cum  addit:  E(/o 
rogaf>o  Pafrem  et  alium  M*araclifum  dufnt  vofns.  Sic 
utramque  missionem  complectitur,  quam  simul  graeci  confun- 
dunt  dum  ad  solam  moralem  exigunt. 

351.  Ad  3'",  Dato  etiam,  quod  Christus  de  scicntia  loquatur 
cum  dicit///^  de  meo  accipief;  neg.  cons.  Etenim ,  si  Spiritus 
Sanctus,  qui  Deus  est  de  Fihi  scientia  accipit,  ergo  non  a  se, 


1)  Cf.  S.  Auji^nst.  loc,  cit.  cap.  9,  nuui. 
19,  ubi  usitataui  ejnsmodi  scriptur.B  lo- 
(juendi  rationeui  liis  verhis  e.xponit: 
„Propler  insiniiationein  Tiinilatis,  per- 
sonis  etiain  sin^ulis  noininatis,  dicun- 
tur  (|Uibdani  separatim:  non  tanien  aliis 
separatis  inlelligunUir,  proptor  ejusdem 
Triiiitatis  unitatein  uiiauu|iie  substan- 
tiaiii,  atciue  deitaleui  Pati  is  et  Filii  et 
Spiritus  Sancti.'' 

Post  clara  adeo  S.  Augustini  testiiiio- 
nia  alia(|ue  noii  pauca,  (ju;b  aHerri  pos- 
sent  in  <|uibus  toties  inculcat  Spirituni 
Sanctuui  a  Palre  et  Filio  procederej 
esse  iii)irilnm  (imboium ,  ab  (imbobus 
\((ii(]U((m  unico  /jii/icipio  procedere ,  etc. 
(|uis  suspicari  potuisset  Fiiaret  tiobis 
objicere  auctoritatem  S.  Augustini,  et 
latinos  accusare,  quod  iii  novis  editio- 
nibus  ausu  temerario  corruperint  S.  do- 
ctoris  textum  ex  lib.  15,  de  Triii.  cap. 
27,  n.  50,  ut  propri.B  causje  ipsi  patro- 
cinarentur?  Causa  accusationis  est  (|uod 
his  ibi  mutaverint  vocein  coynitiunis  in 
voceui  cof/itdtionis  contra  omniuui  pro- 
pe  mss.  fideui. 

.laiu  vero  observo  1,  uie  non  propu- 
gnare  agendi  rationem  editorum  iiiau- 
rinorum,  quin  potius  superius  notavi 
cuui  ageretur  de  textu  S.  Basilii,  in  quo 
contra  omnium  fere  mss.  fidem  faverunt 
potiuscausx  gfiecoruui,  qujHn  latinoiuui, 
eajca  ratione  semper  eoruui  lectioni  slan- 
duiu  non  esse. 

2.  Si  fraude  ac  dolo  atque  ad  patro- 
cinanduin  causae  latinoruui  dictaiu  uiu- 
tationem  induxissent  gr,*ca  fide ,  non 
aduionuissent  „ouines  prope  mss.  habe- 
re  coffititionis  ejtix.^''  Adde  fraudem  et 
doium  dotem  esne  propriaiu  eorum,  qui 
errorem  tuentur,  hiereSicorum  scilicet 
et  schismaticorum. 

3.  IVego  supposltiim ,  hic  S.  Augusti- 
num  favere  liaeresi  scliismaticorum  sive 
It^.galuv  coffnilionis  sive  cof/itationis:  quod 
ot  pateal  afferam  argumentuiii  ,  quod 
t^cilatis,  non  absque  aiiaque  iiitidelitate. 


S.  doctoris  verbis  conficit  Filaret  pag. 
kl  eruamus,  ait  ipse,  praecipuas  ideas 
qua;  sibi  mutuo  respondent: 

Scientia  sive  cognitio-Pater 
Verbum  sive  cognitio-Filius 
Voluntas  sive  amor-Spiritus 
Voluntas  procedit  a  cognitione 
Ergo  Spir.tus  procedit  a  Patre. 

Ast  1"  S.  D.  expresse  docet  voliinta- 
tem  seu  dilectionem  a  cognitione  seu 
cogitatione  ,  qiUB  est  Verbiiiii,  qtiod  gi- 
giiitur  a  scientiu,  qua^  aduiitbratPatreui, 
procedere ,  ideoque  Spiritum  Sanctuni 
procedere  a  Patre  et  Filio.  2°  Congiuit 
scopus  S.  Augustitii ,  qui  liic  est  osteti- 
dere  discriiiien  quod  intercedit  inter 
generationem  Filli  et  processionem  Spi- 
ritus  ifancti,  quare  nempe  processioFi- 
lii  sit  generatio  won  aiileni/vro(t'.s.s7o  Spi- 
ritus  Sancti.  Utitur  autem  similitudine 
anluue  nostrse  in  qua  verbuni  quod  a 
scientia  producitur  pr^seiert  iuiagineui 
et  similitudinein  scientia;  seu  conceplus 
qui  in  mente  est  et  a  qua  procedit,  ex 
quo  infert  processionem  Verbi  esse  ge- 
nerationem ;  contra  vero  voluntas  qii^ 
de  cogitatione  (seu  cognitione)  procedit 
cujus  objeclum  est  appetere,  non  pra;- 
sefeit  cogitaiionis ,  (seu  cognitionis)  i- 
Uiaginem  et  similitudincm  :  ex  quo  con- 
cludit  processioneiii  Spiritus  Sancti  non 
esse  generationem,  etsi  voluiitas  in  sua 
pio('essione  dependeat  et  a  scientia  et 
a  cogitatione  seu  Verbo.  Legatur  tolus 
contexlus,  et  liunc  geniiinuni  esse  sen- 
suiti  hujus  loci  quisque  percipiet.  Et 
li;ec  quidem  coh.Trenter  ad  ea  qiia?  di- 
xerat  iii  lioc  ipso  capite;  naui  niiin.  'AH 
scribit:  „lnter  ca?tera  enim  ciiui  per 
scriptiuaruiii  sanctarum  testiiiioiiia  do 
cuissem  de  utro(/ue  piocedeie  Spiritum 
Sanctum  :  si  ergo,  inquain,  et  de  Patre 
et  de  Filio  procedit  Spiriliis  Sanctus, 
cur  Filius  dixit  (te  Patre  proCdilil  f  etc. 


CAP.  V.    DE  SITRITUS  SANCTI  A  PATUE  ET  FILIO  PROCESS.      320 

sed  aFilio  lianc  scientiam  hahet,  adeoque  aFilio  emanat;  sclen- 
tia  enim  et  essentia  in  Deo  idem  sunt,  et  qui  unum  a  Fiho  ac- 
cipit,  aherum  pariter  accipiat  necesse  est.  Caeterum  quominus 
praecise  de  scientia  non  autem  de  essentia  sua  Christum  locu- 
tum  esse  dicamus,  secus  ac  Theophilactus,  Maldonatus  ahique 
autument,  obstant  non  solum  alhitce  patrum  sive  graecorum, 
sive  hitinorum  interpretationes,  sed  ipse  antiquissimae  versio- 
nes  quas  pariter  protuhmus,  quae  hujusmoai  eftugium  ex- 
cludunt. 

352.  Ad  Maldonatum  quod  spectat  energice  respondet  Peta- 
vius  ostendendo  expositionem  veterum,  perinde  esse  de  meo 
accipiet,  ac  a  me  procedit ^  non  sohim  probabilem,  sed  pkne 
necessariam  esse  ex  ipso  contextu.  Si  enim,  assentiente  Maldo- 
nato,  Omnia  quwcumque  tnea  sunt  e.?<?,en\.i^m  significant,  cum 
Clu-istus  dixerit  ideo  Spiritum  Sanctum  de  meo  accipiet  quia 
QucecuirKfue  hahet  Pater  mea  sunt,  hoc  ipso  patet,  quod  cum 
dixit  Christus  de  Spiritu  Sancto  de  meo  accipiet,  de  sua  essen- 
tia  ipsum  locutum  esse ;  non  ahter  autem  Spiritus  Sanctus  de 
essentia  Fihi  accipere  potest  quam  procedendo. 

253.  Nec  obstat  quod  loqualur  in  futuro  de  meo  accipiet  tum 
quia  in  aeternitate  nulla  successio  est,  ideoque  vere  potest  dici 
accepit  et  accipiet,  tum  quia  Christus  his  verbis  alludit  potissi- 
mum  ad  externam  processionem  Spiritus  Sancti,  quae  in  interio- 
ri  fundatur,  quaeque  externae  cujusdam  efficientiae  gratia  fieri 
dicitur ;  quare  cum  Christus  de  hac  externa  missione  loquatur, 
quae  futura  adhuc  erat,  futuri  itidem  verbo  temporis  eam  ex- 
primit  *). 

354.  Ad  4'",  Dist.  Si  Spiritus  Sanctus  non  esset  in  proces- 
sione  ordine  secundus,  conc.Secus,  neg.  Jam  vero,  ut  patet, 
ex  ipsa  formula  baplismi,  in  ratione  personae  Spiritus  Sanctus 
ordine  tertius  est,  ac  proinde  processionis  ordine  secundus, 
heri  proinde  nequit  utSpiritusSanctus  gignatFihum  qui  ordine 
ac  processione  anterior  est  ipso,  etsi  in  activa  generatione  Patris 
imUa  sit  oppositio  relativa  cum  Spiritu  Sancto. 

355.  Inst.  Sed  siSpiritusSanctusreipsa  aFiho  quoque  proce 
dit  quare  Christus  id  aperle  non  tradidit?  Quin  potius  cumeum 
a  Patre  procedere  affirmet  nonne  in  errorem  nos  induxisset,  si 
res  ahter  se  haberet? 

350.  Resp.  FJNostrum  non  esse  in  rationem  inquirere,  quare 
Christus  his  potius  quam  ahis  verborum  formulis  usus  sit  in 
doctrina  sua  tradenda;  2^  Christum  aperte  satis  et  aequivalen- 
ter  id  docuisse  in  ipsis  capitibus ,  dum  Spiritum  Sanctum  a  se 
mittiaffirmat,  de  suo  accipere  etse  unum  esse  cumPatre,omnia- 
qiie  se  habere  cum  Patre  communia  ;  3"  ex  hoc  evinci  necessi- 
tatem  magisterii  semper  viventispro  scripturarumexplanatione, 

1)  Cf.  Petav.  lib.  3,  de  Trin.  Ciip,  8,  §.  7  et  seqq.,  ubi  IVaiigit  audaciani  Crel- 
lii  au(  toritate  Maldonati  abutentis. 


t330  TRACTATUS    DE    TRINITATE. 

verique  earum  sensus  assecutione ;  ut  graeci  ipsi  admittunt  ad- 
versus  haercticos  omnes  qui  auctoritate  scripturarumabutuntur 
ad  suos  errores  cohonestandos  *). 

357/  II.  Obj.  l^Per  symbolum  constantinopolitanum  jubemur 
profiteri  Spirilum  Sanctum,  qui  a  Patre  procedif.  Quod  qui- 
dem  evidens  argumentum  est  veterem  ecclesiam  sic  credidisse: 
sane  2"  cum  S.  CyriUus  posuisset  in  suis  anathematismis  Spiri- 
tUm  Sanctum  proprium  Fihi  esse ,  acriter  vapulat  a  Theodore- 
to,  quin  tamen  doctus  et  pius  hic  antistes  in  suspicionem  hac 
de  causa  erroris  venerit,  nec  Cyrilhis  huic  objurgationi  quid- 
quam  respondit,  sed  3"  paulatim  a  persuasione  hac  sua  recessit, 
et  4°  ille  perrexit  avitam  doctrinam  tueri  sive  in  epist.  ad  mo- 
nasteria,  sive  in  cap.  VIII,  epist.  ad  rom.  tum  in  I  ad  corinth. 
II,  12,  ac  in  lib.  uh.  haeret.  fabul.  cap.  III.  Atque  hinc  5°  factum 
est  ut  rehqui  patres  passim  doceant  Spiritum  Sanctum  a  Patre 
procedere /»er  Fiiium.,  6"  inter  quos  S.  Athanasius,  qui  praete- 
rea  tum  in  refutatione  hypocrisis  Meletii  etEusebii,  tum  in 
qumst.  sacris.  Spiritum  Sanctum  a  solo  Patre  procedere  te- 
statur;  sic  etiam  S.  Basihus  ep.  XLIII,  S.  Greg.  nazianz.  orat. 
XXIV,  ac  ipse  Cyrilliis  alex.  lib.  II,  in  Joan.  can.  III.  Quorum  7** 
principiis  imbutus  S.  Joan.  Damascenus  non  solum  perpetuo 
Spiritum  Sanctum  a  Patre  procedere  docet  per  Filium,  sed  ad 
omnem  tollendam  aequivocationem  lib.  I,  de  fide  orthod.  cap.  VIII, 
aperte  scribit:  Spiritum  Sanctum  et  ex  Patre  esse,  et  Patris 
Spiritum  nominamus.At  v)ero  emn  ex  Filio  esse  non  dicimus, 
F^ilii  tamen  Spifitum  twcitamus  ^).  Nec  tamen  8"  vel  ipse,  vel 
Photius  ob  hanc  doctrinam  damnati  sunt,  sicut  ante  ipsosTheo- 
dorus  mopsuestenuS;  nec  Theodoretus,  9°  quare  ecclesia  graeca 
antiquitatis  tenacior  quam  latina  veram  et  receptam  a  patribus 
doctrinam  professa  est,  a  qua  per  summum  nefas  recessit  ec- 
clesia  latina  ^). 

1)  Qnoniam  vero  nonnnlli  Maldonati  laret  op.  cit.  pag.  49,  ex  auctoritale  S. 
verbis  abutuntur  prieslat  ex  eodeui  ra-  AUfustini  (serm.  cxxix,  (h  temi^ore)  et 
tionem  afferre,  quare  Ciiristus  Dominus  Theofloreti  (lib.  5,  hier.  eccl.  cap.  11), 
loc.  cit.  dicat  Spiritum  Sanctum  a  Pa-  quorum  alter  latine  inAfrica,  alter  gr.T- 
tre  procedere  et  non  etiam  a  se  „quia  ce  in  Asia  eodem  ferme  tempore  quin 
id,  inquit,  apud  bomines  magis  minue-  alter  de  altero  sciret  scripserunt,  refe- 
re,  quam  commendare  poterat  ejus(Spi-  rnnt  decretum  Damasi  ac  totius  con- 
ritus  Sancti)  testimonium.  Cum  enim  de  cilii  romani  „Si  quis  non  dixerit  Spiri- 
ipsomet  aa^erelur,  suspectum  Spirilus  tum  Sanctum  de  Patre  esse  vere  ac  pro- 
Sancti  testiuionium  viderelur,  si  dixis-  prie  sicut  Filium  de  divina  subslantia,et 
set  a  se  proccdere,  prteterquam  quod,  Deum  verum ,  Dei  Verbum:  anath.  sit." 
ut  modo  diximus,  modestius  ita  loqui-  Hinc  exsultat  adversus  calholicos.  At 
tur.                                 ^    _^  bonus   vir   multipliciter  labitur  ac  1°  in 

2)  T6  cTc  TCVEVfia  to  ayiov  y.al  ix  rov  eo  qUod  tribuat  S.  Au^fustino  sermonem 
jrar^x)?  ).eyofj.ev,  y.al  nvev/ia  nat^o?  ovo-  cxxix,  qui  spurius  est  et  conflatus  ex  di- 
fidi^ofiev  iy.  tov  Yiov  dk  to  fivevfia  ov  ki-  versis  operibus  el  iiestorianis  favens^  2° 
yofiev  nvevfia  de  Yiov  ovOfioH^ofiev.  Fru-  in  eo  quod  assecutus  non  sit  sensum  de- 
slra  Hujio  Etherianus  spura  hwc  verba  creti  Damasi  in  cit.  anathematismo,  qui 
esse  contendit  cum  in  oumibus  mss.  re-  aperte  eruitur  sive  aTheodoreto.sive  a 
periantur.  coiisarcinatore  sermonis  Aujrustino  tri- 

3)  His  acjdit  Moschus   inetropolila  Fi-  buti:  sic  vero  apud  Theodoretum  inclpit 


l 


CAi».    1r.    DK    SPIRltUS   SANCTI    A  PATRE   Et   FILIO    PROCKSS.     3S| 

358.  Resp.  JLaf  1'»,  Z?/*^.  per  oppositionem  admacedoniano- 
fum  errorem  qui  Spiritum  Sanctum  a  Filio  procedere  doce- 
hant  ad  exclusionem  Patris ,  conc.iid  excludendam  processio- 
nem  a  Filio,  ne(f.  Macedoniani  enim  utpote  arianorum  surculi 
cum  tres  gradusin  personis  divinis  ponerent,  autumabantSpiri- 
tum  Sanctum  a  Filio  procreatum  esse;  ut  igitur  patres  cpni  directe 
huic  impietati  se  se  opporterent  adjecerunt  in  symoolo  citata 
verba.  Atque  hinc  est  quod  subsequentes  patres  solhciti  sem- 
per  ineo  fueruntutadstruerent  Spiritum  Sanctum  ex  Patre  per 
Filium  procedere,  ut  mox  dicemus  ').  A  Fiho  vero  procedere, 
cum  pro  certo  haberetur,  synodus  illa  nihil  de  hoc  decrevit. 

359  Ad  2™,  Dist.  Ex  falsa  suppositione  quod  Cyrillus  his 
verbis  Apolhnaris  et  Macedonii  impietates  exprimeret,  conc. 
in  sensu  cathohco,  neg.  Hanc  veram  esse  causam  reprehensio- 
nis  Theodoreti  hquet  ex  ejus  epist.  ad  monasteria  scripta  ad- 
Versusanathematismos  Cyrilli,  quaequelectaestin  quinta  synodo 
cujus  haec  vefba  sunt:  BlasphcQnatvero  (Cyrillus)  etSpiritum 
Sanctum  non  ex  Patre  ipsumprocedere  dicens^  secundum  Do- 
mini  vocem ,  sed  ex  Fitio  esse,  Iste  vero  Apollinaris  semi- 
num  fructus  est ;  propinquatvero  et  Macedoniimaligncs  cut- 
turw  2).  Ergo  eatenus  improbata  est  a  Theodorelo  Cyrilli  sen- 
tentia,  quatenus  ex  ejus  mente  Cyrillus  Apolhnaris  et  Macedo- 
nii  errorem  pra^seferebat,  non  improbaiurus ,  si  aho  sensu  di- 
xisset  Aham  vero  esse  mentem  S.  Cyrilh  inutile  est  ostendere , 
cum  id  phme  compertum  sit  ^).  Exinde  ratio  habetur  cur  nec 
Theodoretus  ob  hanc  causam  in  suspicionem  heterodoxae  doc- 
trinae  venerit ,  et  S.  Cyrillus  non  institerit. 

eonfesslo  fldei  catholicae  quani  Daniasus  se  productum  a  Patre,  cui  errori  refel- 

papa  in  IVIacedoniam  misit  ad  Paulinum  :  lendo   Patris  insitebant.    Inferius   tiujus 

nQuoniam  post   cOncilium   nica-num  hic  asseitionis ,  quje    mag^nam   atfert  lucein 

Crror  omersit  ut  quidam  ore  profaho  di-  ad  dictiones  patrum  explanandas,  docu- 

cere  audeant  Spirilum  Sanctum  per  Fi-  menta  dabimus. 

lium   factuin   ^ss^    (to  nvsv/ia  to  aytov  2)  Apud  Labb.  tom.  v,  coll.  conc.  col. 

yeyovel^ai  dcd  tov  vlov)  anatliematiKamus  505. 

eosi'*  atque    in  eundetii  sensum  postea  3)  AppoIIinaris  enim  adducto  exemplo 

subjiinjrit  anathematismum  modo  prola-  solis,  radii  et  splendoris  qui  a  sole  per 

tiim  ,  et  alium  „Si  quis  dixerit  Spiritum  radium    emitlitur,     Spiritum     Sanctuin 

Sanctum   ftictuinm  {nolri/ia)  ac  per  Fi-  niagnum,  Filium  niajorem ,   Patrem  ma- 

liuiii   factum:   anath.   sit  "   Aiictor   vero  ximum,    diversos    gradus    in    Trinitate 

citati  sermottis  incipit :    „Credinius  quo-  statuendo,  ertuliebat ,  ut;;sicut  Filius  nii- 

queSanctum  Paracletum,  qui  nec  Pater  iior  esset  Patre,  utpote  natus  ex  Patre, 

sit  ipse,  nec  Filius,sed  aValve l(\liut/ue  ita  quoque  Spiritus  Sanctus  esset  Filio 

procedit"  post  quam  confessionem  et  co-  minor  qiiia   procreatus   ex    Filio.   Huiic 

ha^renter  ad  hanc  fidei  confessionem  ad-  veio  sensum  propositioni  S.  Cyrilli   af- 

jicit  analhematisiiios.  Non  ig-itiir  dictum  lingebat  Tbeodoretus,  ut  eum  carperet, 

est  a  DamasoSpiritum  Sanctum  a  Patre  pro  livoris  aestu  quo  erga   praestantissi- 

procedere  ad  exclusioneiu   ejus  proces-  mum  doctorem  agebatur.  Atomneinapol- 

sionis  a  Filio,  sed  ad  profitendam  ejiis-  linarismi   suspicionem    S.    Cyrillu»  lam 

dem    cum    Patre    divinitatem    adversus  circa  hoc  ,  quam  circa  alia  doctrinae  ca- 

errorem  macedonianorum.  pita  a  se  repulit  in    secunda   praesertim 

1)  Compertum  etiam   est  arianos  do-  epi^tola    quam    scripsit  ad    Successuio 

cuisse  Spiritum   Sanctum   immediate   a  quae  prostat  toni.  v.  pag.  11  eiiit,    Pmis 

«oloFilio  tanquaui  per  instrumentumes-  1638.  pag.   l'4l  epist. 


332  TRACTATUS    DE    TRINITATE. 

-(360.  A(l  3'^*,  Ne(/.  Haec  gratnita  calumnia  graecorum  est,qiuT 
ah  omiiibus  operibus  a  S.  Cyrillo  post  anathematismos  conscri- 
ptis  refellitur.  Etenim  Spiritum  Sanctum  procedere  a  Fiho  do- 
cet  in  thesauro  assertione  XXXIV,  in  dialogis  de  Trinitate,  ac 
praesertim  dial.  VII  ubi  in  illa  Joannis  verba  In  hoc  cfHjnosci- 
nms  etc  ^)  infert  Spiritum  Sanctum  non  esse  alienum  substan- 
tive  et  sejunctum  a  Filio,  quippe  qui  ex  ipso,  et  in  ipso ,  et 
tpsius  proprius  sit;  et  alibi  saepe  eadem  repetit  ^). 

301.  A(l  4"*,  Dist.  \n  sensu  exposito ,  conc.  in  sensu  graeco- 
rum  schismaticorum,  ne^.  in  omnibus  siquidem  citatis  locis 
constanter  docet  Spiritum  S.  a  Patre  procedcre  et  ex  Deo  esse 
ad  respuendam  haereticorum  insaniam,  qui  eum  Fihi  facturam 
existimabant.  Hic  satis  sit  ejus  verba  proferre  ex  lib.  V  Haeret. 
fab.  cap.  III  ubi  prolatis  apostoli  verbis  ex  I  Cor.  II.  Nos  enim 
non  Spiritum  hujus  mundi  accepimus,  sed  Spiritum ,  qui  e.v 
Deo  est ,  addit:  Huc  ratione  cmn  Patre  et  Filio  semper 
conjungit  (Apostolus),  cum  creatura  autem  numfuam  con- 
junxit.  Non  enim  creatur^e partem  illum  esse  novit,  nec  pri- 
mdm  facturam  nominat  secundum  Arii  et  Eunomii  et  Mace- 
donii  hlaspheinidm  -^). 

362.  Ad  5™,  Dist.  Id  est  a  Filio,  particulam  per  loco  a  usiu'- 
pantes,  cowc.  diverso  sensu, /2<^^.  Quamcumque  cavillationem 
diluerunt  florentini  palres  declarantes.  Quod  id,  quod  sancti 
patres  et  doctores  dicunt ,  ex  Patre  per  Filium  procedere 
iSpiritmn  Sdfictum  ,  ad  hanc  intelligentiam  tendit,  ut  per  hoc 
si(jnificet  Ii^ilium  quoque  esse  secundum  groicos  quidem  cau- 
sam ,  secundum  latinos  vero  Principium  sub.nstentiw  Spiri- 
tus  Sancfi  sicut  et  Patrem^).  Enim  vero  Nazianzenus,  Cy- 
rillus,  Epiphanius  modo  voces  ex  Filio  sumunt,  modo  per 
1^'ilium^);  promiscuas  j^ariter  in  scripturis  has  voces  esse  ex- 
ploratum  est;  ac  demum  explicavit  orientalis  ecclesiarussorum 
an.  1752  ut  refert  Frantz  ^). 

1)  I.  Joan.  IV,  13.  6)  V.  P.  Ignatii  Frantz   S.  I.  in  Pra- 

2)  Cfr.  Le-Qiiicn  t/ix.s.  cif.  ^.  ^.  gena  Univers.  prof.  dissert.  suiier  fonnu- 

3)  Tavt rir a  r (T)  Tj:a,XQl  xal  viiT)  avr 6  t)'ca-  lis  f/riecorum  et  latinorum  de  cun/i/i'Hi/a 
Xfltl  ovvrdrro)v ,  rtj  y.rioet  rie  ov  ovri-  S/>i>itus  Sancti  prucess.one ,  qum  habetur 
xc^e  TTMTiore-  ov  yci()  oldev  avro  rijti  xri-  in  t/iesauro  1/ieologico  Zaccari^  toni. 
oetnq  /iio^tov ,  ovtie  n^tiirov  7roi)j,ua  ovo/ici-  ni.  Jam  vero  hic  aiictor  siib  (ineni  ij.  3. 
l;ii,  y.ara  rt]v\4^eiov ,  xal  Evro/tiov ,  y.ai  luec  liabet:  „Solenmis  6/to?.oyia  (con- 
May.tt)oviov  j3i.aotprifiiav.  fessio)  ecclesije   orientalis    pro   ecdesia 

'4)  Apiid  Labb.    col/.    conc.   tom.  xiii.  russoruin  quam  gneci  so/yyrw/ appellaiit 

col.   lltiO.  suain    recentibus  t>pis    edita    an.  ^1751. 

.5)  Cfr.  Pelav.  t/e  Trin.  lib.  8.  cap.  17.  pag-.  81.   haec    continet:  w?   tpfjotv  Cltoav. 

§.  Z.  et  sc^qq.    iibi  fuse    ostendit,    iiinu-  «.  t.)    f]   yQatprj-  iv  xoi  y.oont»^  ^v ,   xat  o 

nieris  prope  sive  ex  sacris  iiteris.   sive  y.6o/<o?  dl  avrov  iyivexo,  xovr    igtv ,   ef 

ex  jsr.ecis   patribus    produclis  exeinplis,  avroii,  Docente  scri/jlura   Joan.   i.  v.   10. 

proniisriie  siimi  particulas    thti  /)er  ,  et  in  inuni/o  /uit,  et/)er  i/}suni(vcrbnm)  niun- 

t?  <'.ry  ideoque,    quod    consequcns    est,  t/iis  /iictus  est ,  hoc  est :  ai)  i/t.^o.  Ubijani 

tantumdem    esse    Spirituin    dicere,    per  ante  oculos    est,    queinadinoduin    grivvx 

Filiiim  a  Palre  proccdere,  alque  ex  Fi-  tl<«,  et  fC  pro  eodem   suinere   non    ve- 

lio.  reanlur." 


CAP.    II.    DE    SPIKITUS    SANCTI   A  PATHK  ET  KILIO  PUOCESS.      333 

303.  Ad  6".S  Ne^.  Siquidem  pi-inium  opusculum  nuuc  crilici 
inter  dubia,  allerum  vcro  intcr  apocryplia  ejusdcm  S.  doctoris 
opera  recensent  *). 

36^.  Ad  7'",  Dis/.  et  per  illud  ex  Filio  (tXToJ  vlov)  S.  Joan- 
nes  Damasc.  exclusit  a  Filio  principalem  causam.  divinaruui 
processionum,  qutim  gra^ci  tjJj/  nQOKa^aQKZiy.iiV  ahlav  (proca- 
tarcticam  causam)  appellant,  conc.  processionem  ipsam,  tie//. 
Nempe  citatis  verbis  id  unum  vult  S.  doctor  Filiuni  non  esse 
principium  absque  origine ,  sed  solum  esse  principium  Spiri- 
lus  Sancti  6'Mm  on^m^,  eo  quod  solus  Pater  tale  principium 
.sine  orii/ine  sit,  cum  omnia  quae  Filius  habet  a  Patre  accepc- 
rit,  et  ideo  confestim  addit  S.  Joan.  damascenus:  Solus  Pater 
principium  est  Ita  explicant  hunc  locum  graeci  ipsi  doctores 
Manuel  Calecas.  cap.  XXXIK  Demetrius  de  Process.  Spirifus 
Sancfi  cap.  XI.  Bessarion  in  Orat.  </o^?//,  cap.  \  I.  Sanenoluisse 
per  citata  verba  Joannem  Damasc.  excludere  processionem  Spi- 
ritus  Sancti  a  Filio  patet  ex  pluribus  locis  in  quibus  expresse 
traditSpiritumSanctum  aPatre  per  Filium  produci  vel  procedere, 
sic  in  cap.  de  divinis  nominibus  Pater  dicitur  per  Filium  pro- 
ducens  manifestantem  Spiritum  ^);  et  vwvinm  Spiritus  au- 
tem  Filii ,  non  ta}ic/uam  ex  ipso ,  sed  tamiuam  per  ipsum 
ex  Patre  procedens  '^)  et  in  fine  epist.  ad  Jordanem  aeternam 
Spiritus  Sancti  processionem  diserte  enuntiat  his  verbis;  Spi- 
ritus  Sanctus  est ,  ex  Patre  si(/uidem  per  Filium  procedit, 
non  tamen  filiationis  more  ^)  et  alibi  passim  ^). 

1)  Consulatur  mauriinis  editor  opp.  5)  Ut  in  DidL  contm  maniclueon  «'lc. 
S.  Atlianasii  tom.  u.  seu  vol.  la.  'n\  <i(I-  Cfr.  Le-Quien  in  nota  iilt.  ad  cap.  f^. 
monitione  in  refulationem  fit/pocrisis  etc.  Iiltri  i.  ile  /iile  orthod.  ubi  ostendit  i.  S. 
Ti.  2.  Ubi  tum  ex  matiTia  ipsa,  tum  cx  Joannein  Daniasc.  cjjeteris  patiii)us  gra?' 
stjli  varietate ,  tum  ex  tractandi  ratio-  cls  apprinie  consentirein  profilendaSpi- 
ne  scriptoris  hujus  opusculi,  quaortho-  ritus  Sancti  processione  a  Patrc  per 
dox;e  piaeque  sententise  argutiis  alque  Filiutn.  2.  Kon  alio  sensu  eundein  ne- 
cavillis  iinpugnatur,  ac  demum  ex  ve-  gare  Spiritum  S.  n  Filio ,  seu  ex  Filio 
teribus  codicibus  ostendit  liujus  opu-  esse,  quain  quo  S.  Maxinius  in  ep.  ad 
sculi  auclorem  S.  Atlianasium  non  esse.  Marinum  presb^terum  Cypri  scribit  la- 
Vid.  pariter  ib.  moiiituni  prsemissumal-  tinos  patres  interpretandos  esse ,  ubi 
teri  opusculo  S.  AtUanasio  tributo  cui  Spiritum  Sanctum  ex  Filio  procedere 
lit.  „Quaestiones  ali;b"  ubi  ait  neminem  asserunt,  ut  Filium  non  v^ss^  Spiritus 
essQ.  qui  Atlianasium  tantarum  nugarum,  S.  causani  senserint  ovx  attktv  rov  vlov 
quot  in  eo  reperiuntur  patrem  esse  su-  noiovvxai  xov  jivevfiaxog.  tmam  enim  no- 
spicari  possit;  censet  vero  haruni  quae-  verunt,  cum  Filii,  tum  Spiritus  S.  can- 
st.ionum  auctorem  vixisse  post  exorla  sam,  Patrem  scilicet :  sed  ut  significent 
certamina  inter  latinam  et  gracam  ec-  eum  dl  avxov  7iQo'ihai ,  per  ipsian  pro- 
clesiam.  Idque  sane  luculenter  evincitur  ilire ,  ati/ue  Itoc  pacto  .substantite  coyna- 
ex  quffst.   11  et  12.  tionem  et  indi//'erentiamexprimant.  Id  est 

2)  Jta.  koyov  Tt^o^oktvq  ixqiavxo^ixov  ad  denotanduin  Filium  non  esse  causairt 
7iveviA.axo<;.  principalem     (procalarcticam)    Npiritus 

3)  Kal  viov  6k  Tzvivfia ,  ovy  m?  «|  av-  S.  cujusmodi  solus  Pater  est-  Cum  hac 
Tov ,  dk).'  0)?  dt  avxov  ix  xov  nax^o?  i/.-  ratione  caverent  veteres ,  ne  morearia- 
7ioijev6/A.evov,  no  Spiritus  S.  productio  in  Filium  pra;- 

4)  T6  TTvevfta  x6  ayiov  ix  xov  Ttaxfjo?  sertim  refunderetur,  et  quidem  actioiii! 
yd^,  di-d  xov  viov  y.al  loyov  7T(joi6v  ,  ovx  quae  a  paterna  dislincta  sit.  3.  Osleniiil 
vixiZt;  de....  qux  est  epistoia  De,  hy-  tuin  S.  Joan.  damascenum,  tum  rt-li- 
miiQ  Trisayio  num.  28.  quos   antiquos   patres   docere    Spirilum 


3^  TRACTATUS    DE    TRINITATE. 

365.  Ad  8™,  Resp.  Quoad  Joannem  damascenum  falso  a- 
borare  supposito  griecorum  exceptionem,  ut  ex  modo  dictis 
patet. 

366.  Theodori  vero  mopsuesteni  symbolum  quod  exhibuit 
Charisius  presbyter  conciho  chalcedonensi  ac  Theodoreti  scri'- 
pta  adversus  S.  Cyrillum  exarata,  reipsa  repudiata  fuerimt; 
symbolum  quidem  Theodori  a  conciho  ipso  ephesino  *).  Theo- 
doreti  vero  scripta  partim  rejecta  sunt  ct  relractata  ab  ipsomet 
Theodoreto  cum  Cyrilh  synodicas  epistolas  suscepit,  ut  animad- 
vertit  Card.  Norisius  2^;  ac  demum  in  conciho  oecumenico  V 
proscripta  fuerunt  ^). 

267.  Photius  damnatus  non  fuit  sive  a  romanis  pontiticibus 
sive  a  conc.  VIII  etsi  processionem  Spiritus  Sancti  a  Filio  nega- 
verit,  quia  ad  evertendum  tantum  ejus  schisma  synodus  VIII 
celebrata  est  et  in  hoc  principale  factum  incubuerunt  Romani 
pontitices  non  quasi  approbaverint  ipsius  errores. 

368.  Ad  9'»,  Neg.  nuij.  Ab  iis  enim  1"  quae  ad  fidem  pertinent 
ecclesia  latina,  seu  potius  ecclesia  catholica  deficere  ne  latum 
quidem  unguem  potuit  quin  Christus  promissis  suis  defuerit. 
Addo  2**  nec  potuisse  deficere  ecclesiam  latinam  quin  cum  ipsa  ec- 
clesia  etiam  orientalis  defecerit,  quffi  semper  usqueadPhotium 
cum  ipsa  in  perpetua  communione  fuit,  exploratum  autem  est 
ecclesiam  lalinam,  ut  ex  omnibus  allatis  monumentis  constat, 
professam  fuisse  processionem  Spiritus  Sancti  a  Patre  ac  Filio; 
3°  Non  potuisse  recedere  ab  antiqua  fide  quin  ejusdem  pra^va- 
ricationis  rea  facta  fuerit  ecclesia  grajca,  quee  solemniterin  duo- 
bus  conciliis  oecumenicis  lugdunensi  II  et  florentino  eandem 
doctrinam  professa  est.  4"  Patres  graecos  nonnisi  inloquendira- 
tione,neque  id  constanter,  a  patribus  latinis  dissentire,  quia 
qiiod  latini  exprimebant  per  verba  a  Filio  greeci  dixerunt  per 
Filium  sed  quoad  rem  ipsam  per  diversa  vcrba  significatam  ap- 
prime  inler  se  convenire.  Dixi  nec  comtanter ,  quia  interdum 
^atres  grseci  dixerunt  Spiritum  Sanctum  procedere  a  Filio  et 
patres  latini  interdum  et  ipsi  dixerunt  eundem  procedere  per 
Filiuiu  ^).  5°  Gra;cos  non  posse  ad  adstruendam  propriam  sen- 

S.  a  Patre  per  Filium  proffredi  iit  illins  ni/qi.  r^iadog  tqi.  Seu ,  ut    ait  S.  Greg. 

iictionis  natiiralis    qna   Pater    profnndil  nyssenus,   una  deitatis  substantia,  unus 

Spirilum  nequaquam  exsors    sil    Filius,  voiunlatis  optimae  molus  „a  Patre   pro- 

quantumlibet  Pater  solus  fons ,  oculus,  ficiscilur,  perque  Filium  projrreditur,  el 

scatebra,  principium  et  auctor  Spiritus  in  Spiritu    completur  „«7^0   Trar^o?  Tra- 

habeatur :  quinimo  divina  natura,  ut  in-  ^o^/ioirat,  xal  <iid  rov  vlov  7i(J0tiai,  xa« 

telli^itur  a  Patrecommunicariprius.se-  iv  ru)  nvevfian  reXeiovrai. 

cundum  ordinem  originis,  Filio,    quam         I)  Cfr.  Act.  conc.  ap.  Labb.    lom.   iii. 

^piritui    S.  suam  illam    servet   in   Filio  col.  6»0. 

qnoque    fjecunditatei»,    quse    Incepit    in         2)  In  Diss.  rfe  S,y«0''o  5.  cap.  ii.  toui.  i. 

Patre  ,  proul  eJegaiiter  expressit  S.  Gre-  opii.  etlit.  Verou.  1729.  col.  793. 

gorius  >az.   celebri  illo  efTato :  „unitas        3)  Aci.  viii.  Can.  xiii.  ap.  Labbtom. 

a  principio  in  djada  seu  binariuin  pro^-  y.   col,  578. 

gressa,  in  triade  seu   Tiinitate    consti-         ^)  lla  passiin  S.  Epiphanius  etS.  C3- 

lil"'  fiovdi-  dn   d^xtji;  dg  duac)"»  iftvfj&elooi  riHus  alex- q>ii  aperteprocessionem  Spi- 


CAP.  V.  DK  SFIRITUS  SANCTI  A  PATRE  ET  FILIO  PROCESS.      335 

tentiam  'proferre  aliquem  ex  graecis  patribus  qui  aperte  neget 
Spiritum  Sanctum  a  L^ilio  procedere  nisi  unum  S.  Joan.  dama- 
scenum,  qui  non  floruit  nisi  saec.  IX  quo  autem  sensu  id  nega- 
verit  ostendimus  tum  ex  contextu  ipso,  tum  ex  aliis  ejusdem 

Satris  parallelis  locis,  in  quibus  et  ipse  cum  caeteris  patribus 
ocet  Spiritum  Sanctum  procedere  a  Patre  per  Filium.,  6^  quod 
})roinde  consequens  est  graecos  hallucinatos  esse  in  vocibus  il- 
is  per  Filium  dum  impiignarunt  latinos,  et  latenter,  ut  ita  di- 
cam,  semper  apud  ipsos  quosdam  tenuisse  errorem,  qui  anti- 
quitus  apud  factiosos  nonnullos  obtinuit,  quia  licet  sectie  extin- 
guantur  et  transeant,  apud  pertinaciores  aliosque  semper  ali- 
quid  sectie  extinctae  conservatur ,    donec   data  occasione   foras 
erumpat,  ut  patet  ex  criminationibus  intenlatis,  ut  vidimus, 
circa  hunc  articulum,  ecclesice  romanae  tum  a  monotheUtis,  tum 
ab  iconomachis,  ac  demum  a  Photio    ejusque    fautoribus;  et 
sic  ratio  redditur   ejusmodi  doctrinae ,    qufc  sensim  sine  sensu 
in  ecclesia   graeca  invaluit  *).   Quod  cum  viderint  graeci  pii  et 
docti,  qui  sincero  animo  veritatem  quaerebant,  non  dubitarunt 
errorem    dimittere    ac  se  in   ecclesiae  cathohcce  unitatem  re- 
cipere  2). 


ritus  S.  ex  Patre ,  et  Filio  repetunt.  II- 
le  quidem  in  Ancornto  cujus  supeiius  lo- 
<*um  citavimus  ex  num.  67.  ubi  Spiritum 
S  tum  «  Cliristo  tit  ToiJ /ptoToiJ,  tum  nb 
ambobus,  Palre  nempe  et  Filio  procede- 
re  ib.  his  in  eadem  pa^.  repetit  ^ra^  «^it- 
tforiQMv  n.  71  et  Hier.  Lxxiv.  n.  8  tum 
tlter.  hxn  2.  4.  etc.  Alter  vero  tum  ali 
bi  t!im  in  riiiil.  vii  de  Trin.  ubi  Spiri- 
tum  Sanctum  ex  ipso  (Filio)  ff  avtov 
fsse  anirmat;  et  cap.  3'*.  Thesnuri  ex 
Pntre  et  Filio  procedere  pro  certo  su- 
mit  iy.  TraTpo? ,  xaX  viov.  His  addendus 
Did^mus  cujus  verba  pariter  retulimus. 
His  addatur  S.  Greg-.  N>ssenus  qui 
Horn.  III.  in  ornlionem  ilominicnm  „Spi- 
ritus  S.  et  ex  Patre  dicitur,  inquit,  et 
ex  Filio  esse  perhibelur  to  dh  ayiov 
nvevna  xai  fx  tov  nat^o?  kiyftai,  xai 
ix  xov  vlov   ti,vai  Tt^oa/^a^rv^eltai.  etc. 

E  contra  ex  laliiiis  patribus  non  de- 
eunt,  qui  doceant  Spiritum  Sanctum 
procedere  per  Filiurn]  sic  Tertull.  lib. 
cont.  Prnxenm  cap.  '4  ubi  „Spiritutn  in- 
quit,  non  aliunde  pulo,  quain  a  Patre 
per  Filium"  eif.  Riff. 

I)  Ubi  obiter  notandum  juges  simul- 
tates  grsecorum  adversus  latinos  fiiisse 
exercitas  ex  quadam  a-niulatione  obim- 
perialem  ipsornm  urbem,  quarum  non 
pauca  siippetunt  exempla  in  anliquita- 
tis  uionumentis,  nil  niiruin  proinde  si 
amarulento  animo  causas  dissensionis 
uectere  oumquam  fere  destiterint. 


2)  Inter  hos  celebriores  sunt  Joan- 
nes  Vecus  seu  Becciis,  Gennadius,  Bes- 
sarion ,  Cydonius,  Demetrius,  Niceph. 
Blemmyda  aliique  benc  multi,  quoruin 
pra;terea  scripta  adversus  grscoruin  er- 
rores  partim  exliibet  Leo  Allalius  :d 
sua  Greecin  ortlioiloxn  duobus  ral.  in  k, 
Honiw.  1652,  et  1659.  partim  Petrus  Ar- 
cudius  tml.  I.  in  k.  Romx  16.30  in  op. 
Opusculn  nuren  theologien.^^  Inter  eos 
qui  caeteris  palmani  facile  prseripuennit 
in  hoc  argiimeiito  eininet  IVIanuel  Caie- 
cas  ord.  prjed.  cujus  libros  iv  contra 
errores  grjBcorum  ex  grwco  in  latinum 
vertit  Ambrosius  Camaldulensis,  post 
alias  editiones  novam  adornavit  ex  bi- 
bliotheca  bavarica  ac  notis  illustravit 
Petrus  Stevartius  vol.  I  in  4.  Ingolsta- 
iHi  1608. 

Sic  ipse  Leo  Allatius  de  suo  scripsit 
„De  ecclesiae  occidenlalis  atque  orien- 
talis  perpetua  conscnsione  libros  tres" 
rol.  1  in  4  Colon.  Agripp.  16'48.  laudan- 
dum  praeterea  se  se  exhibet  J\ic.  Com- 
nenus  Papadopoli  Cretensis ,  qui  an. 
1699.  Patavii  ubi  sacrorum  canonum 
erat  interpres  vulgavil  suas  „Prienotio- 
nes  mystago^icas  ex  jure  canonico"  ia 
quibus  energice  schisuiaticos  impugnat. 
Cfr.  Resp.  5.  sect.  3.  §.  9.  et  seqq.  ubi 
qu;«  spectant  ad  argumentum  nostrum 
compendio  collegit  et  griecorutu  tricas 
dissoivit. 


S36  TllACTATUS  UE    THINITATE. 

369.  III.  Obj.  Nisi  Spiritus  Sanctus  a  solo  Patre  procedere 
dicatur,  plura  sequerentur  absurda;  ac  1**  quidem  quod  a  du- 
plici  spiratione  dimanet;  2"  Quod  Patris  appellari  possit  ne- 
pos.  3"  quod  magis  distet  a  Patre  quam  Filius ;  4"  Quod  prius 
liic  sit  genitus,  quam  ille  spiratus;  5"  Quod  Filius  esset  super- 
vacaneum  Spiritus  Sancti  principium,  cum  Pater  per  se  sufli- 
ciens  sit  ejusdem  principium.  Ergo. 

370.  Resp.  I.  Cum  de  facto  ren^Iationis  constet  frustra  ra- 
tionis  falsa  commenta  objici.  Quare  ne  videremur  ratione  theo- 
logica ,  quae  non  omnibus  probatur,  dogma  fidei  adstruere, 
consulto  abstinuimus  ab  afFerenda  illa ,  quae  petitur  ex  eo  quod 
si  Spiritus  Sanctus  a  Filio  quoque  non  procederet,  non  distingue- 
retur  amplius  realiter  a  Filio  ipso,  cum  in  divinis,  juxta  tritum 
scholarum  effatum,  omnia  sint  unum,  ubi  non  intercedit  rela- 
tionum  oppositio;  etsi  haic  ratio  solidissima  sit,  et  non  solum 
a  S.  Anselmo  et  a  S.  Thoma,  sed  a  nonnullis  etiani  patribus 
graecis  afleratur  i).  Multo  minus  atlendi  debent,  quaj  a  graecis 
urgentur  quaeque  magna  ex  parle  a  palribus  ipsis  jamdiu  dis- 
jecta  sunt,  ne  tamen  ea  absque  solutione  dimittamus.  Hinc 

371.  Resp.  II.  ad  1'",  Ne<^.  Cum  enim  nulla  sit  inter  Patris 
ac  Filii  spirationem  realis  oppositio,  una  est  utriusque  spira- 
tio.  Non  duo  proinde  sunt  Spiritus  Sancti  principia  sed  unum,  que- 
madmodum  Pater,  Fihus  et  Spiritus  Sanctus  una  sunt  rerum 
creatarum  causa  ratione  unius  ejusdemque  omnipotentiae  ^). 

372.  Ad  2»s3'n  et^'»,  Neg  pariter;  etenim  ut  observat  S. 
Thomas  ^),  sicut  generatio  Filii  generanti  coaeterna  est,  sic 
processio  Spiritus  Sancti  coaeterna  est  suo  principio,  quare  non 
prius  fuit  genitus  Filius,  quam  SpiritusSanctusprocederet,  sed 
utrumque  aeternum  est.IIincnegamus  Spiritum  Sanctum  Patris 
appellari  posse  nepotem,  tum  quia  nepos  filius  est  Filii,  etSpi- 
ritiis  Sanctus  Filii  seu  Verbi  filius  non  est,  tum  quia  nepos  non 
procedit  imnjediate  ab  avo ,  prout  Spiritus  Sanctus  procedit  a 
Patre  *);  solo  quippe  ordine  tertius  est,  qui  quidem  ordo  nihil 
in  re  aut  tempore  ponit  ^). 

37'}  Ad  5"',  Ne^.  denlque  sequelam  et  suppositum.  Eadem 
nempe  ratione  ac  non  valet  haec  argumentatio.  Pater  est  suffi- 
ciens   creationis  causa:    ergo  neque   Filius,  neque  Spiritus  S. 

1)  Ofr.  Petav.  lib.  7.  rie  Trin.  cap.  3.        3)  i.  p.  q.  xxxvi.  a.  3.  ad  3. 

§.  !|.  tuiii  ib,   cap.    9.  §,  11.  et   seqq.   A  '4)  Petav.  ib.  cap.  11.  ostenfiitqnosen- 

scotistis  tamen  non  admittilur,  qui  con-  su  piocessio  Spiritus  S.    niediata   dica- 

tendunt    distingui    Spiiitum    S.    a    Filio  tur  ab  aliquibus  patribus,  quod  quidem 

otsi  iile  ab  hoc  non  procederet,  eo  quod  a  nonnuilis    aliis   videtur  negari  ,    cuin 

Filius  ab  intellectu,  Spiritus  S.  avolun-  tamen  ulroque  niodo  dici    possit   Spiri- 

tate  procedat.  Sed  non  video  an  hoc  so-  tum  S.  a  Patre  procedere. 

Ildius  sit.  5)  Snperius  vidimus   a   niacedonianis 

2)  Cfr.  Petav.  ib.  cap.  15.  §.  12.  et  hanc  prolatam  esse  difficullatem ,  eam 
seqq.  ubi  ostendit  non  minus  ex  sub-  vero  repetere  ac  suam  facere  grajci  re- 
stantia  Filii  Spiritum    S.   procedere,  et  centiores  non  verentur. 

sic  dissolvitur    arn;iitula   grajcorum  ob- 
jeclio. 


CAP.  V.  DE  SPIRITUS  SANCTI  A   PATRE  ET  FILIO  PROCESS.      337 

causa  sunt  creadonis;  secl  potius  dicendum:  Pater  est  creator, 
ergo  et  Filius  et  Spirilus  Sanctusqui  eandem  habentcum  Palre 
omnipotentiam.Pariternon  tenetista:  Pater  estsufficiens  Spiri- 
tus  Sancti  principium :  ergo  Filius  non  est  principium  Spiritus 
Sancti,  sed  potius  concludi  debet,  Spiritus  Sanctus  procedit 
etiam  a  Filio  cui  omnia  quae  Pater  habet  communiu  sunt,  una 
excepta  paternitate  ^). 

PROPOSITIO  II. 

Immerito  gnxci  ecclesiam  latinam  corrupti  symt)oli  insimu- 
lunt  ob  additamentum  particuloi  FiJioque. 

374.  Ita  in  primis  statutum  fuit  in  conciho  florentino  gra;cis 
cowsQYiiienXAhu?,:  Explicationem  verhorum  illorufn ,  Filioque 
t^eritatis  declarandm  gratia ,  imminente  tunc  necessitate,  iici'- 
te  ac  rationahiliter  symholo  fuisse  appositam  ^).  Jamque  an- 
tea  in  conciho  lugdunensi  II  an.  1247  celebrato,  latini  et  grffi- 
ci  simul  intra  missarum  solemnia  ad  pubhceprofitendamutrius- 
que  ecclesiae  concordiam  cecinere  symbolum  una  cum  declai'a- 
lione  Qui  ex  Pafre  Fihoque  procedit. 

375.  Ilis  prsemissis  sic  adstruimus  enunciatam  propositionem: 
Si  qua  ratio  foret  culpandi  ecclesiam  latinam  ob  msertam  sym- 
bolo  particulam  Filioque,  haec  esset  decretum  concilii  ephesini 
id  prohibentis :  atqui  haec  ratio  nulla  est.  Ergo. 

376.  Major  hujus  argumenti  unanimiter  a  grajcis  admittitur , 
qui  bene  norunt  morem  hunc  viguisse  in  ecclesiis  sive  orienta- 
libus  sive  occidentalibus  quidpiam  majoris  declarationis  gratia 
et  ingruentibus  haeresibus  adjiciendi  symbolo  apostolico  usque 
ad  ephesinam  synodum,ut  ex  certis  historicis  monumentis  con- 
stat  ^).  Eadem  praeterea  assertio  patet  ex  eo  quod  graeci  nul- 

1)  Praetcr  gracos   atictores   quos    re-  donec  tandem  veritate  agnita  grraeci  sub- 

censuimus  ,  consuli  poterunt  circa  gra-  scripserunt  editri?   fidei   definitioni    ibid. 

vissimam  lianc  controversiam  inter  caj-  col.  1170.  Vide  etiam  aureum  librum  S. 

teros   S.   Anselmus   in   monoiogio  cap.  Anselmi  de  processione  Spfiitus  S.  Cfr. 

50.    et   seqq.    ed,    maur.    S.    Th.   coutra  etiam  Galani  CL.  veg.  coHciliation.  eccl. 

gentes  lib.  4.    capp.   24.    et   seqq.   et  in  armen.  cum  romann,  Romte  1658.  tom.  i. 

summa    q.     cit,    Bellarminus    lib.    2.   de  p.  2,  q.  9.  de  Christo  Filio  Dei  producen- 

Christo  cap.  20.  et  seqq.  Petavius  lib.7,  te  una  cum  Patre  Spiritum  S,  ubi  exscri- 

de  Trin.  Le-Quien    diss.  i  Damasc.  Nat.  ptura  ac  patribus  griecis  ac  latinis  et  fuse 

Alex.  dissertat.  18.  2«  swc.  9  et  10.  ad-  ostendit  hanc  veritatem  adversus  arme 

rersus  Photium    aliosque    greecos  schism.  nos  dissidentes. 

Bernard.    de  Rubeis  Or.  Pr.   diss.  hist.        2)  Sess.  xxv.  apud  Labb.   col.  515  in- 

et  dogm.  de  process.  Spirilus  S.  etc.  inop.  tegra  verba  haec  sunt:  "Ett  (^io^ii^ofie&a 

Georgii,  seu  Gregorii    Cyprii  vita  rol.  i.  ttjv  toiv  (i>^^ceTwv   exelvojv  avunxv^iv  tnv 

in  'A.  Ven.  1753.  aliae  dissertationes  in-  xwt  in  rov   vlov  yc(.(jiv  xov  ttjv  aXr&eiav 

veniunlur  in  Thesauro  tkeologico  Zacca-  aatfrjveo&ljvai ,    avuyy.rjt;    ts  tots  tntxu- 

rite  tom,  iii.  sed  pr^estat  adire  actaipsa  ftivrjc; ,  &£ftito)?  te  xat  euAoyo;?  iv  tw  av^- 

concilil    florent.  apud  Labb.    tom.  xiii,  /9oAw  n^ooteO-tjvat. 

in  quibus   omnia    quK   ad    qua>stionem        3)  Etenim  symbolum  apostolicumbre- 

prsesentem  faciunt  plene   discussa  sunt,  vius  et  simplicius  ac  in   prxsentia  sit, 

T.  IV.  22 


338  THACTATUS   DE   TRINITATE. 

lam  ali^m  objiirgandi  ecclesiam  latinam  causam  proferant  pra?- 
ter  ephesinum  decretum. 

377.  Minorem  vero  ut  evincamus  juvat  afferre  tum  motivum, 
tum  verba  ipsius  memorali  decreti.  Motivum  edendi  ejusmodi 
decretum  fuit  symbohim  a  nestorianis  interpolatum  quodque 
ephesinae  synodo  obtuht  Charisius  presbyter ,  et  quo  plures  m- 
caute  decepti  fuerant.  Quo  recitato,  ad  omnem  ejusmodi  dece- 
ptionis  occasionem  in  posterum  tollendam  ephesinasynodusde- 
cretum  emisit  his  verbis  conceplum  :  Statuit  sancta  synodus  ^ 
nlteram  fidem  nemini  licere  proferre,  aut  conscrihere ,  aut 
componere ,  prwter  definitam  a  sanctis  patribus ,  (fui  in  Ni~ 
ccea  cum  Spiritu  Sancto  congregati  fuerunt.  Qui  vero  ausi 
fuerint  aiit  componere  fdem  alterafn,  aut  proferre,  vel  of- 
ferre  converti  volentibus  ad agnitionemveritatis,  sive  exgen- 
tilitate,  sive  ex  judaismo ,  sive  ex  qualicumque  hieresi;  hos 
(fuidem ,  si  sunt  episcopi  aut  clerici,  alienos  esse  episcopos 
ab  episcopatu ,  et  clericos  a  clericatu  decrevit;  si  vero  laici 
fuerint ,  anathemati  subjici  *). 

378.  Vel  iptur  peralteram  /idetn,  utplurescontendunt,  con- 
cilium  intellexit  hdem  contrariatn  aut  diversam  a  fide  tradita 
in  symbolo  nicamo,  et  tunc  evidens  est  ipsum  non  vetuisse  il- 


tribiis  priniis  ecclesiae  sseculis  in  onini-  ad  2.  art.   videmus  adjectum  Deutn,  ad 

bus    ecclesiis   iisdeni    pene   verbis   con-  4.  prusus,   sic  postea  inveniuntur  verba 

ceptuiu  viguit  sive    in  Oriente   sive  in  desceiulit  aA  »«/*;/■««,  resurrexit  rirwjr,  ad 

Occidente:  erat  autem  ejusmodi :  „Cre-  dexterain  Dei  Patris  omnipotentis,  eccle- 

do    in   Deum    Patrem    oninipotentein  et  siam  cat/iolicam ,   reinissionem    omnium 

in  Christum  Jesuiit ,  unicuin,  Filiuin  e-  peccatoruin,  et  vitnm  aiteinam. 

jus,  Doiuinuin  nostruiu.    Qui    natus  est  Eadem  viguit  qiioad  verba  varietasin 

de    Spirilu    Sancto   ex   Maria    Virgine.  symbolis  ecclesiaruin  orientalium.  Syni- 

Crucilixus  sub  Pontio  Pilato  et  sepultus.  bolum  commune  non  diiTerebat  asynibo- 

Tertia  die  resurrexit  a  mortuis.  Ascen-  Jo  communi  recepto  in  occidente  supe- 

dit  in  ccelos,  sedet  ad   dexteram  Patris  rius  recitato  nisi  in  duabus  voculis  „cre- 

inde    venturus    est    judicare    vivos    et  do  In   utmm  Deuin ,  et  in   unum  Domi- 

murtuos.    Et    in     Spiritum      Sanctum.  num  etc."  cxteruin  in  formula  ecclesia 

Sanctam   ecclesiam.   Rf.missionem    pec-  alexandrinx,  el  ecclesi»  hierosolim.  plu- 

catorum.  Carnis   resurrectionem."  Quod  ra  sunt  adjecta;  priina  videri  potest  a- 

qiiideiu    in   sua   siiuplicitate,  seu   nulla  pud  Socratem  H.   E-  lib.   i.  cap.  22.  et 

auctum    declaratione  ad    plura    ssecula  Sozom.  lib.  2.  cap.  27.  alteraapud  Tut- 

«ervavit  ecclesia  romana.  Bcclesia    ra-  teum  in  edit.  opp.  -S.  Cyrilli  /lieros,  post 

vennatensis,   teste  S    Petro    CI117S0I0-  catec/iesim.  v.  Hac  vero   varietale  nihil 

go  in  sermonibus  in  symb.  apost.  addebat  obstante  nunquam  inter  ecclesias  inter- 

Titum  (eternatn.   Absque    his    postremis  rupta   pax  est.   Cfr.  De-Rubeis   op,  cit. 

verbis    retinebat  ecclesia  turinensis  ut  diss.  2.  cap.  i. 

fidein  facit  S.  Maxiinus   /loni.  in    tratfit.  i)  Act.  vi.  ap.  Labb.  tom.  iii   col.690. 

symbol.  EcclesJa  aquilejensis,  teste  Ru-  Sic    porro     se     habet    graecus    textus: 

fino  in  symb,  eaposit.  inter  opera  S,  Cy-  ,^'jl^iaev  tj  dyia,  avvodo?,  eri^av  ni^iv  fit;- 

priani ,  addebat   ad    priniuni  art.  inrisi-  divl  i^elvai  n^oaqii^ttv  Ijyovv  avyy^dqmv, 

biletn  et  impassibiletn,  ac  postea  ifexcen-  ^    avvzi&evai  na()d  tijv  o^taQelaav  na^a 

tiit  in  inferna,  in  fine,  /lujus  carnis  re-  roiv    dyioiv  nari(io)v  roJv    iv  rfj  NixdtiDV 

siirrectionem.  „Sic  in  ecclesia  africana  ovvt).&6vroiv  avv  dyioi  nvtviA.art  •  rovg  dh 

auctum  quinque  verbis  exhibet  S.  Au-  rokfidivrag  ij  avvrt&ivat  nis-tv  iri(jav,  tj' 

gustinus  Atm.ccxii.  et  seqq.  et  ineccles.  yow  n^oxo/uiuetv,  r,  n^oaqii^etv  rolg  i&i- 

hispanicis,  ut  illud  recitat  Etherius  e-  ).ovaiv  inif^eqietv  eiq  iniyvoiaiv  rrj?  aAr/- 

piscopus  uxamensis  lib.  i.  ai/versus    Eli-  ^eia^ ,  ij  i^  i).).iiviafiOV ,  ij   iov^a'ia/*ov ,  tj 

pundum  aic/u  toletunum  anno  785  iu  quo  *l  alqiotMi  oiaodtinotovv ,  x,  t.  A. 


CAP.   V.   DE    SPIRITUS  SANCTI    A  PATRK  ET  FILIO  PROCESS,      339 

lud  additamentum,  quo  solum  expressius  declaretur  eadem  fi- 
des  in  eodem  nictfino  symbolo  contenta,  cujusmodi  profecto 
est  illud  propter  quod  nobis  graeci  litem  movent.  Vel  per  alte^ 
ram  ficlem  intellexere  patres  ephesini  rigorose  quamcumque 
ulteriorem  declarationem  symbolo  addendam  et  tunc  ex  facto 
ipso  patet  decretum  non  afticere  nisi  peculiares  ac  privatas  per- 
sonas  sive  individua,  alioquin  orientales  et  graeciipsi  primiluis- 
sent  hujus  decreti  violatores. 

379.  Etenim  I  conciUum  chalcedonense  quod  posl  ephesinum 
celebratum  est,  etsi  renovaverit  sanctionem  ephesinam,  attamen 
Propter  illos ,  qiii  Spiritu  Sancto  repugnabant  commendat 
additamenta  facta  a  centum  quinquaginta  patribus  constantino- 
pohtanis  et  ipsum  symbolum  ab  iisdem  auctum  recepit,  et  in 
usum  communem  totius  ecclesiae  deduxit  *). 

380.  II,  Ecclesice  orientalcs  non  solum  symbolum  Cpnum  su- 
sceperunt,  quod  etiani  nieamum  dictum  est,  sed  praeterea 
ipsum  inseruerunt  fidei  formulae. 

381.  III.  Non  obstante  lege  ephesina,  peculiares  vigebant  fi- 
dei  formulae  antiochena  ,  jerosolymitana ,  philadelphimsis 
ab  utraque  sive  nicaena,  sive  Cpna  formula  discrepantes ,  quin 
tamen  violatae  legis  ecclesiae  illae  accusatae  fuerint ,  sive  ab  ec- 
clesiis  cajteris  orienlalibus,  sive  ab  ecclesiis  occidentalibus,  quae 
semper  retinuerunt  in  sua  simplicitate  symbolum  apostolicum 
pro  instructione  catechumenorum  atque  in  ritubaptismatis,  ne- 
que  inseruerunt  symbolum  liturgiae. 

382.  IV.  Eademlege  non  obstante  licitum  sibi  duxerunt  orien- 
tales ,  novis  ingruentibus  haeresibus,  monothelitarum  praesertim 
et  iconomachorum  prolixioribus  verbis  formulas  nicaenam  et 
Cpnam  exponere  ad  rectam  fidem  profitendam ,  atque  se  ab  o- 
mni  erroris  suspicione  purgandos,  ut  patet  ex  actis  synodorum 
generahum  VI  et\II  imo  a  Tharasio  episcopo  Cpno  fidei  for- 

1)  Eutychianicniinsubpr.-etextuadhae'  siae  Orientali  univerHse  symbolum  Cpnuin 

rendi  formulie,  seu  symbolo   nica;no  re-  quod  nondum  receptum   uniyersim  erat 

jiciebant  additamenta   huic  symbolo  fa-  in  usum  pncsertim  liturgicum.  Quae  qui- 

cta  a  conc.  Cpn.  I.  ut  sic  facilius  pro<  dem  ag^endi  ratio  patrum    chalcedonen- 

prios  errores  tegerent.  Hinc  patres  sy-  sium    ineluctabile    suppedidat  argumen- 

nodi   chalcedonensis  celebratieanno  Wl  lum  ecclesi;e    occidentali    ad  defenden- 

nempe  post  conciiium  ephesinum,  „Ma-  dam  dedarationem  eidemsjmbolo  inser- 

chinationem  omnem  haerelicorum  contra  tam    per  Terba  FUioqve.  Dixi  ecclesiae 

veritatem   claudere     volentes"  ut    ibid.  uniTcrsfe    orientali    commune   effectura 

legitur,    Act.    v.    decreverunt:     „Ante  «ymbolum  Cpnum;    nam    ecclesiae  occi- 

omnia,   fidem    integram     et    intemera-  dentales,  praesertim  romana,  adhucper- 

tam    permanere   trecentorum  decem    et  stiterunt  in  simplicitatesymboii  aposto- 

octo    sanctorum     patrum    (nicjsnorum)  lici  per  plura  sscula.  Concilium  autem 

doclrinam  confirmantes,  qu»de  siibstan-  ephesinum  per  symbolum   uic»num  in- 

tia  Spiritus  Saucti  a  patribus    centum-  telleoiissesymbolum  Hlud  rigorose  sum- 

quinquaginta  postea  congregatis  In  re-  ptum      absque     additamentis     symboii 

gia  civitate  (Constantinopoli)  tradita  est  Cpni,  compertum  fit  ex  recitationeejus- 

propter  illos,  qui  Spiritui  Sancto  repu-  dem  symboli  nicjeni  facta  in  eodem  con- 

gnabant:"  Apud  Labb.  tom,  iv    col.  565  cilio,  prout  postea   idem  prajstitum  est 

integrum  decretum  legi    meretur  et  ex  in  conc  chalcedonensi  una  cum  vecita- 

eo  tempore  factum  est  commune  eccle-  tione  symJ)oli  Cpni  ibid, 

22* 


340  THACTATUS   PK    TRIMTATE. 

mula  ad  patriarclias  transmissacst  hoc  additamento:  Et  inSpi- 
ritum  Stmctum  Dominum  virificantem ,  qui  ex  Patre  per  Fi- 
lium  procedit  ^). 

383.  V.  In  ordinatione  episcoporiim  graeci  tres  fidei  profes- 
siones  ad  instar  symboli  emittunt,  seu  ipsum  Cpnum.  symbolum 
adjectionibus  pluribus  locupletatum  recitant. 

Si  igilur  orientalibus  et  graecis  licuit  inconsulla  sede  aposlo- 
lica  prajfatas  declarationes  symbolonicaeno  adiicere,  et  in  usum 
communem  deducere,  diversas  fidei  professiones  componere 
nicajnje  fidei  consentane^s  justis  de  causis,  non  obstante  decre- 
to  ephesino,  argumentum  ineluctabile  est,  ipsos  vel  legem  c- 
phesinam  interpretatos  esse  de  additamentis  fidei  nicaenie  con- 
trariis,  vel  eam  spectasse  ut  sanctionem  discipHnarem  a  qua, 
gravi  urgente  necessitate,  licitum  esset  sin  a  privatis  personis, 
saltem  ab  ecclesiis ,  ubi  haec  vigebat  necessitas ,  recedere.  Fru- 
stra  igitur  crimini  vertunt  ecclesiae  latinae ,  quod  eadem  liberta- 
te,  qua  usa  est  ecclesia  graeca ,  ipsa  utens,  urgente  eadem  ne- 
cessrtate,  hanc  declarationem  admiserit  in  symbolo  Cpno  mul- 
to  vero  minus  accusari  poterat  ecclesia  romana  quae  utpote  o- 
mnium  ecclesiarum  mater  et  magistra,  ut  declaratur  in  concilio 
florenlino,  suprema  pollet  in  ecclesias  omnes  potestate. 

384.  Rursum :  compertum  est,  a  saec.  VI  ecclesias  hispanicas 
ex  occasione  conversionis  gothorum  ad  cathoHcam  fidem  qui 
secum  ex  oriente  errores  detulerant  arianorum ,  macedoniano- 
rum  et  eunomianorum  Filium  minorem  Patre  ac  Filio  mino- 
rem  Spiritum  Sanctum  factwnt/ue  a  Filio  profitentium  qui 
praeterea  negabant  Spiritum  Sanctum  a  Filio  procedere,  sta- 
tuisse  ut  caneretur  ad  exemplum  grascorum  intra  missarum  so- 
lemnia  symbolum  fidei  particiUal'27«oyweadauctum  quoetfides 
vera  manifestum  testimonium  haheat  ^),  Nec  tamen  vel  accu- 
satae  sunt  ecclesiae  hispanicae  a  graecis  violati  decreti,  neque  se 
ab  illis  separarunt.  Compertum  pariter  est  ecclesias  galhcanas 
saec.  VIII  ex  occasione  iconomachorum ,  qui  accusabant  latinos 
haereseos  eo  quod  profiterentur  Spiritum  Sanctum  a  Patre  et 
Filio  procedere,  hoc  additamentum  adoptasse  una  cum  ritu  li- 
turgico  hispaniarum ,  ac  sensim  dein  sine  sensu  ecclesias  Ger- 

1)  Quod  idem  est,  ul  ex  diclis    patet  2)  Hsc  syiiodus  toletana  III  celebra- 

ac    Filioque    procedeie.     Cfr.    act.    iv.  ta  est    anno  589  sub   Reccaredo    regr; 

et  act.   X.     conc.     Cpni     iii.   ap.    Lab.  in  hujus  can.  ui    anatbeniate  percellitur 

toni.    VI.  loc.    681.     et    seqq.     et    col.  „Quicumque  Spiritum  Sanctum  non  cre- 

841  et  seqq.  nec  non   act.  ui.  conc.  ni-  dit,  aut  non  crediderit  a  Patre  et  Filio 

cjEni    n.  ibid.  tom.   vii.   col.  163.  Verba  procedere:  eumque  non  dixerit  cowter- 

»utein  seu    fidei  professio  ad  reni   no-  num  esse  Patri  et  Filio  et  coaequalem.'' 

stram  quod  altinet  Ii<ec  sunt:  xat  ttc;  rd  Ex  quibus  patet  gothos  illos  ante  con- 

nvevfia  rd  ayiov,r6  y.vqiov  y.ai  c^ioonoiovv,  versionein  professos  esse   processionem 

rd  ix  rov  narqo^   dl  viov  .ixTio^evofievov.  Spiritus    Sancti   a  so/o  Palre.  Hinc  ea- 

Eadem  ratione  baec  ipsa  verba  lcguntur  dem  s^-nodus   cupituli    n    hjpc   statuit: 

in    collectione  Harduini,    quse    omnium  „Pro    reverentia    sanctissimse  fidei,   et 

accuralisslma    censetur    lom.     iv     col.  propter  corroborandas  hominum  invali- 

13'<i.  das  mentes,  consultu  piissimi  et  giorio- 


UAP.   V.   DK  SFIRITUS  SANCTI    A   PATKE  ET   FILIO   PUOCKSS.    341 

manids  et  Italiae  ideiii  exemplum  secutasesse  i),  quin  propterea 
a  graecis  catholicis  accusatae  sint  ecclesia?  istae  tanta  saecuiorum 
intercapcdine.  Cur  igiturMichael  Cerularius  inde  ansam  arripuit 
schisma  faciendi  ab  ecclesia  romana  eo  quod  ipsa  nonnisi  ante 
paucos  annos  symbolum  tandem  admiserit  cum  additamento  et 
canere  coeperit  in  missa  uniformitatis  gratia  cum  caeteris  occi- 
dcntahbus  ecclesiis  ^)!  Soh  neecclesiae  romanae  non  hcuit,  quod 
et  orientahbus  et  occidentahbus  ecclesiis  semper  hcitum  fuit? 
^  iolati  praecepti  sohine  rea  erit  ecclesia  romana  eo  quod  incon- 
sultis  graecis  particulam  illam  admiserit,  et  immunes  erunt  ab 
hoc  crimine  ecclesiae  orientales,  qufe,  inconsulta  ecclesia  ro- 
mana,  tot  admiserant  additamenta ? 

385.  Concludendum  igitur  est  nuUam  prorsus  rationem  esse 
ci*iminandi  ecclcsiam  hitinam  ob  adjectam  dechirationem  sym- 
bolo  nicaeno  deductam  ex  decreto  ephesino,  tum  quia,  ut  lon- 
ge  probubihus  est  ex  dictis ,  decretuin  non  aflicit  nisi  solas  for- 
muhis  hdei  nicaenae  professioni  contrarias  aut  diversas;  tum  quia 
si  rcspicit  etiam  declarationes  nicaenae  professioni  consentaneas, 
non  afiicit  nisi  privata  individuaseu  pecuhares  personasnonau- 
tem  ecclesias  ipsas,  urgente  praesertim  gravi  causa,  ut  ex  fii- 
ctorum  ineiuctabihum  serie  colhgitur,  et  experpetua  ipsaagen- 
di  ratione  eorundem  graecorum;  muUo  vero  minus  nunc  ob  e- 
jusmodi  declarationem  culpanda  ecclesia  hitina  est;  cum  a  duo- 
bus  oecumenicis  concihis  aamissa  atque  approbata  sit,  quae  ea- 
dem  ac  ephcsinum  potestate  et  auctoritate  gaudent. 

386.  Seu  quodideni  est  immerito  graeciecclesiamlatinam  cor- 
rupti  symboh  insimuhmt  ob  additamentum  particulae  F^iliOf/ue. 

DIKFICULTATES. 

387.  OfjJ.  1"  Lex  ephesina  lex  i>encrahs  fuit  ab  universa  ec- 
clesia  m  conciho  congregata  statuta,  et  communis  universae  ec- 
clesiae,  ergo  nonnisi  ab  eadem  ecclesia  universali  abrogari  seu 
mutari  poterat.  2"Frustra  propterea  vel  exemphim  conciliichal- 
cedonensis  vel  alterius  cujuscumque  oecumenici  concilii  adduci- 
tur,  eo  enim  ipso  quod  oecumenica  essentejusmodi  conciliapo- 

sissiini    (lomini    nostri  Reccai-edi    rcgis        2)  Cerlum  est  Leonem  III  jpgrc;  tiUis- 

sancta  constituitsynodus:  ut  pcr  omnes  se    additionem    s^^mbolo    appositam,    el 

ccclesias  Hispaniie  vcl    Galleci;e  secun-  indicasse  le-^atis  franconim  modum  ean- 

tlitm  fonnum  orientalium.  ecclesinium  con-  dem  tollendi  asymbolo,quin  tamen  aliquid 

cilii  Cpni,  lioc  est  150  episcoporum  «(/»n-  profecerit.  Possnntconsuli  acta  collatio- 

holum  ftdei  recitetur;  ul   priusquam  do-  nis  istiiis  apud  Baronium  ad    anno  809. 

niinica  dicatur  oratio,  voce  clara  a  po-  n.  5'iet  seqq.  romana  enimecclesia  lena- 

pulo  decatitetur.  quo  et  fides  vera  etc  "  cissima  semper  fuit  antiquitatis ,  nec  ni- 

Cfr.  Labb.  lom.  v.  coll.  1000.1009.  Hanc  si  ul  plures  volunt  sub  Beneil.VIIl  an- 

additioneni   retinueruiil   et   prepajarunt  no  1014  ul  initio  hujus  capitis  diximus, 

subscqiieiiles  syiiodi  hispanic».  adoptalum    syiubolum  cum    addidamen- 

I)  Cfr.  de  Riibeis  f/m.   fit.  cap.   i.   §.  to  est. 
2.  et  scq<i, 


342  T114CTATUS   DE   TtttNrTATE 

terant  legem  ephesinam  tum  interpretari  tum  eidem  derogare. 
3°  Frustra  pariler  cajterarum  formularum  exempla  urgentur, 
cum  istae  non  essent  fidei  professiones  universae  ecclesiae  com- 
munes,  sed  particulares.  4°  Hinc  patet  quare  ecclesiagraecato- 
leravit  factuni  additamentum  ab  ecclesiis  sive  hispanicis,  sive 
galHcis ,  vel  germanicis,  reclamaverit  vero  tanquam  violati  prae- 
cepti  adversus  ecclesiam  latinam,  cum  romanus  pontifex  illud 
commune  ecclesiae  occidentah  fecit 

388.  Resp.  Ad  1"«,  Dist  Quae  haheret  pro  objecto  formulas 
fidei  nicaenae  fidei  contrarias  vel  diversas,  conc.  formulas  de- 
clarativas  ejusdem  fidei  in  symbolonicaeno  contentae  vel  wey.  vel 
subfL  Quae  afficeret  privata  individua,  conc,  ecclesiam  vel  ec- 
clesias  legitima  causa  urgente ,  ne^.  Responsio  constat  ex  dictis 
in  probationibus  quibus  edocemur  non  aho  sensu  ecclesias  o- 
rientalem  et  occidentalem  decretum  illud  intellexisse.  Sane  oe- 
cumenica  recensita  concihaadmiseruntetapprobarunt  fideipro- 
fessiones  ab  episcopis  confectas  et  concihis  oblatas,  quod  non 
fecissent,  si  rigoroso  illo  sensu  quograecirecentiores  intelhgen- 
dum  contendunt,  intellexissent  decretum  ephesinum. 

389.  Ad  2™,  Neg.  Ex  his  enim  concihis ,  quae  renovarunt  et 
confirmarunt  ephesinum  statutum,  semper  magis  patefit  sen- 
sus  ilhus  legis ,  ahoquin  conciha  illa  non  derogassent  eidem  legi 
in  ipso  actu  confirmationis.  Si  his  addantur  expressae  declara- 
tiones  duorum  concihorum  oecumenicorum  lugdunensis  II  et 
florentini^  res  plane  confecta  est;  nec  quidpiam  ulterius  grae- 
ci  habent  quod  reponant. 

390.  Ad  3™,  Neg.  Quia  ex  his  pariter  elucet  sensus  in  quo 
majores  nostri  acceperunt  decretum  concihi  ephesini;  si  enim 
ad  verbum  ,  ut  praefertur,  seu  ad  hteram  vellemus  illud  rese- 
care,  istae  quoque  formulae  particuhres  a  quovis  confectae  etab 
ecclesiis  particularibus  admissae,  totidem  fuissent  violationes  e- 
jusdem  decreti;  cum  vero  etistae  confectae  fuerintatque  inusum 
deductae  a  particularibus  ecclesiis,  quae  postea  a  conciliis  oecu- 
menicis  sancitae  sunt  et  approbatae,  evidens  est,  alio  omnino 
sensu  ab  eo  quem  graeci  autumant  decretum  illud  confectum 
fuisse.  Adde  quod  si  lex  illa  in  sensu  a:raecorum  communis  fuis- 
set  toti  ecclesiae ,  seu  umversae  ecclesiae  imposita  et  constituta, 
multo  minus  ecclesiis  particularibus  licitum  fuisset  ab  illa  re- 
cedere. 

391.  Ad  4™,  Neg.  seq.  Sed  verum  motivum  hujus  reclama- 
tionis  tuit  tum  denegatio  tituli  patriarchae  oecumemci  ex  parte 
romani  pontificis,  quem  frustra  Michael  Cerularius  ab  eodem 
sibi  concedi  expetierat,  tum  ob  latum  in  se  pervicaciae  nomine 
anathema  a  legatis  pontificis.  His  commotus  Cerularius  schisma 
instauravit  ad  quocl  cohonestandum  post  plures  ahas  causas  et 
hanc  intexuit  de  corruptione  symboli;  nullum  vero  ipse  cuai 


CAP.   V.     DK   SPIRITUS  SANCTI   A  PATRE   ET    KILIO   PROCESS   343 

contribulibiis  suis  delictum  reperisset,    si   titulum  exoptatum 
obtinuisset  *). 

392.  Inst.  V  lUicitam  esse  in  symbolo  adjectionem  et  legi  e- 
phesinae  contrariam  agnovit  ipse  Leo  III  rom,  pontifex,  quire- 
ferente  Anastasio  bibliothecariojjin  ejusvita  mnn.^lQpro  amore 
et  cautela  orthodoxw  fidei ,  fecit  scuta  argentea  duo ,  descri- 
pto  in  utrisque  symbolo,  in  uno  quidem  literis  graecis,  inaltero 
vero  latinis  2);  quin  tamen  adjectionem  Filioque  apposuerit; 
censuit  igitur  ortliodoxae  fidei  cautelam  id  exposcere.  2**  Idque 
merito,  tum  quia  bene  noverat  patres  Cpnos  yerha  qui  ex  Pa- 
fre  procedit  acccpisse  ex  ipsismet  Domini  verbis,  quae  in  evan- 
gcHo  leguntur  Joan.  XV,  26  nec  proinde  debuisse  Christi  vo- 
cibus  aliquid  interseri  ^) ;  tum  3"  quia  sciebat  romanum  ponti- 
ficem  non  potuisse  vel  saltem  non  debuisse,  praetermisso  con- 
silio  caeterorum  patriarcharum,  q^ui  cum  ipso  divisum  habent 
regimen  ecclesiae  communi  symbolo  quidpiam  adjicere.  Ergo. 

303.  Resp.  Ad  1™,  Dist.  Id  est  pacis  et  oeconomiae  gratia  a- 
djectionem  Filioi/ue  in  symbolo  sua  cura  descripto  Leo  III  in- 
sere  noluit,  conc.  quasi  illicitam  putaret,  neff.  Quod  si  referen- 
te  Anastasio,  pro  amore  et  cautela  orthodoxoe  fidei  Leo  III 
voluit  describi  symbolum  in  tabulis  argenteis,  id  cautum  voluit  ne 
liberum  cuique  esset  ad  symbolum  addere  quidpiam,  vel  quid- 
piam  ex  eo  minuere,  ne  hujusmodi  additionibus  autimminutio- 
nibus  aliquid  aut  irreperet  aut  tolleretur,  quod  fidemorthodo- 
xam  laederet  atque  corrumperet  ^). 

394.  Ad  2'",  Ne^.  Ad  1'»,  autemprobat.ne//.  Patres  Cpnos 
ipsa  verba  Christi  Domini  prout  in  evangelio  legunturusurpas- 
se,  sed  solum  sensum  retinentes  verba  alia  ipsi  adhibuerunt: 
sane  verba  Christi,  prout  jacent  in  evangelio  haec  sunt:  Qui  a 
(jiaQa)  Patre  procedit  ^),  in  symbolo  autem:  Ex  Patreproce- 
dentem  ^);  quod  si  patribus  Cpnis  licuit  Christi  verba  in  alia 
mutare,  quidni  licebit  ecclesiae  romanae  voculamunaminterpre- 
tationis  ergo  subjicere?  Eo  vel  maxime  quod  synodus  VII  .ic 
totus  oriens  permiserit  Tharasio  haec  ipsa  verba  Domini  duabus 


,1)  Cfr.  De  Riibeis  iliss.  cit.  cap.  5.  n.  et  secundum    hunc   sensum   tenere  vo- 

8.  et  dictiun.  hist,  de  Feller  arl.  Micltuel  luerit,  conlraria  sentientem  funditus  ab- 

Cernlnrius.  jicio."  Quid  clarius  ?  Itaque  nonnisi  cu- 

2)  Ef/it.  Fran.  Blanc/iiniiCfr.Baron.  ad  jusdaia  teinperamenti  gratia  nolebat  pru- 

annuiu  SOOnuin.  62.  Frustra  hinccolligcba  dentissimiis    pontifex    ut   sj^mbolo    tunc 

Pliotius  Leonem   III.  sensi^se    Spiritiim  temporis  insereretur  particula  Filioque. 

Sanctum  a  solo  Patre  procedere.  Hanc  3)  Et  hoc  ipsuin    opponit    Filaret  op, 

enim  caliimniam  dispellunt  verba   ejus-  cit.  pag-.  33.  at  quam   ineple  patebit  ex 

dem  pontificis,  qu;p  in  collatione  cum  sy-  responsione. 

nodiaquis^ranensis  legatis  protulit:  „Ita  k)  Cfr.  de  Riibeis /oc.  cit. 

sentio  ,  inquiebat  loquens  de  processio-  5)  '0  naQci  rov  Tiar^o?  ixnoQtvtrcti. 

ne  Spiritits  S.  a  Patre  ac  Filio,  ita  teneo  6^  To  tV.   nctrQoq  i/.no()tv6fievov  e\(\n\- 

cum  oinnibus  auctoribus  et  sacr;e  scri-  biis  liquet  inutatam  a  PP.  Congregatio- 

pturae  auctoritatibiis.  Si  quis    aliter  de  nis  particulam  naQo,  in  «,  tuin   tempus 

hac  re  sentire  vel   docere   voliierit,  de-  i*noqevtxai  xi\  ^AXi\c\^\\im  ixnoQtvofuvcv. 
fendo  (inhibeo).  El  nisi  conversusfucrit 


344  TI14CTATUS   DE   TKIMTATK. 

vocibus  ^7  vlov  per  Filium  interpolari.  Et  ante  ipsum  Epipha- 
nio  absque  adulterationis  periculo  licuit  tum  in  Panario  tum  in 
ancorato  de  Spiritu  Sancto  profiteri.  Qui  ex  Pafre  Filioque 
procedit  *). 

395.  Ad  3«",  seu  2™,  proh.  Resp.  1",  Ne^.  suppositum, 
scivisse  nempe  romanum  pontiticem  a  se  non  posse  in  iis  praeser- 
tim  quae  ad  disciplinam  pertinent  aliquid  decerni  pro  universa 
ecclesia,  eo  vel  maxime  quod  concilia  ipsa  oecumenica  totam 
vim  suam  habeant,  ac  robur  acquirant  a  confirmatione  romani 
pontificiSj  cujus  rei  luculentum  exemplum  suppeditat  canon 
XXVIII  concihi  chalced.  qui  per  plurasaeculanuUam  vim  habuit, 
resistentibus  romanis  pontificibus,  de  quo  suo  quidem  loco  dixi- 
mus.  Sed  et  hoc  dato,  Resp.  2",  Dist.  Et  ex  hoc  ad  summum 
conficeretur  inconsultis  patriarchis  non  decuisse  romanum  pon- 
tificem  sancire  ut  adjectio  illa  admitteretur  ab  universa  ecclesia, 
trans.  ab  ecclesia  occidentali  cujus  ipse  patriarcha  est,  ne^. 
Nunquam  vero  romanus  pontifex,  etsi,  utpote  totius  ecclesiae 
caput,  id  praecipere  potuisset,  coegit  ecclesiam  orientalem  ad 
admittendam  hanc  declarationem ,  sed  solum  annuit  votis  epi- 
scoporum  occidentalium  in  ea  permittenda,  ac  postea  adoptan* 
da.  Caeterum  tum  in  concilio  lugdunensi,  tum  in  conc.  floren- 
tino  orientales  hberi  declarati  sunt  circa  admissionem  hujus  par- 
ticulae ,  quod  denuo  confirmavit  Clemens  VIII  ^).  Addendum 
praeterea  esl  orientales,  inconsulta  romana  ecclesia  et  episcopis 
occidentalibus ,  in  concilio  constantinopolitano  I,  plura  adjecisse 
symbolo  nicaeno,  iisdemque  inconsultis  in  usum  communem  ac 
in  liturgiam  invexisse.  Eodem  itaque  jure  usi  sunt  occidentales 
episcopi  ac  praesertim  romanus  pontifex  adoptando  additamen- 
'  tum  inconsultis  orientalibus,  et  in  usum  deducendoinliturgia  ^). 

i)T6  nciQci  Toii  fear(f6?,y.alTov  vlov  i-A'  Ex  dictis    patet  fruslra  Marcuin  Ant. 

no^sv6,uevov.  Cfr.  Le-Quien  rfi«.?. cj^  n.  37.  de  Dominis  lib.  7,  de  repub.  cluist.  cap. 

2)  In  conc.  lug^dun.  imperator  Michael  10,    afiirniare    periculosum  quidcm  esse 

PalrTolog^us  postulavit   „ut   ecciesia  sua  non  tamen  h.-Breticum  illam  processionem 

symbolum   semper   dicat   prout  dicebat  neg-are.  Quod  mirum  esse  non  debet  in 

illud  ante  schisma  usque  in  hodiernum  homine  apostata  infallibilitatem  oecume* 

diem"  quod    tum  a    pontifice  tum  ab  e-  nicorum  conciliorumminimeagnoscente. 

piscopis  ipsi  concessum  est.  Sic  in  con-  3)    Circa    hoc    additamentum    prieter 

cilio  florentino    nemine  ex  latinis  repu-  auctores    superius    cit.    consuli    potest 

gnante,  gvxc\  dixerunt  „additionem  ne-  Fanc.  Xaver.   Pjaccvich.   S.   I.  in  Co«- 

quaquam  omnino  nosrecipimus  sed  con-  troversia,   seu  colloquio  latinum  inter  el 

cedimus  vobis.    ut  eam  habeatis  in  ec-  gruecum  de   additione   parliculee  FiHoqiue 

clesiis  vestris."  nd  symbolum  fidei,  quce  extal  in  thesaw 

Clemens  vero  VIII    BuIIh  xxxiv,  §.  6,  ro  Iheol.  ZaCcarim  tom.  ii\,  nec  non  eru- 

decrevit     ut    graeci     credere    teneantur  dila  dissert.  Chrisliani  Lupi  ord.  S.  Aw 

.Spirltnm    Sanctum    ex  Filio  procedere,  gust.  lom.    i,    synodorum  generalium    ed. 

sed  non  teneantur  pronuntiare,  nisi  su-  Venel.  172i. 
besset  scandalum"  Cf.  Le-Q«ien  disseri. 
cif.  n.  38. 


CAP.    VI.    SCHOIJA    ETC.  3^5 

C  4  P  U  T    VI. 

AD  EA,  QUAE  DICTA  SUNT  SCHOLIA,  COMPLECTEXS. 

396.  Ne  iii  re  tanti  momenti  cujusmodi  est  ineffabile  et  au- 
gustum  Trinitatis  misterium  alicui  subesse  possit  ex  ignorantia 
ac  defectu  rectae  notionis  errandi  periculum,  tum  ut  nonnuUa 
enucleatius  exponantur,  quae  in  tractatus  decursu  vix  attigimus, 
operaepretium  duximus  nonnulla  adjicere  scholia  quibu8  ea  quae 
dicta  sunt  de  processionibus,  relationibus  aliisque  id  generis 
illustrentur  juxta  catholicam  doctrinam  et  communem  docto- 
rum  sensum. 

397.  SchoHon  I.  Binae  processiones  admittendie  sunt,  ac  bi- 
nae  origines  generafio  et  processio ;  et  quod  consequens  est 
quatuor  relationes:  Paternitas ,  Jh^iliatio ,  Spiratio  activa  et 
Spiratio  passiva.  Duas  namque  dari  origines  ex  scripturis  con- 
8tat.  Nam  Fihus  genitus  dicitur  a  Patre  psahn.  H,  7  et  Spiritus 
Sanctus  procedere  Joan.  XV,  26.  Patris  nuHa  est  origo.  Ipse 
enim  divinarum  omnium  originum  fons  est,  seu,  ut  graeci  lo- 
qiiuntur,  causa  procatarctica^  ut  suo  loco  adnotatum  est, 
qiiam  nos  principium  summum  vocamus :  ingenitus  proinde 
Pater  dicitur,  improductus  ^  et  innascibilis. 

398.  Has  autem  processiones  fieri  debere  per  actiones,  ut  vo- 
cant,  immanentes,  intimas  nimirum  Deo  seu  intra  Deum  ma- 
nentes  nemo  est  qui  dubitet,  ac  per  hoc  distinguuntur  ac  dif- 
ferunt  ab  actionibus  transeuntibus  ad  extra,  seu  externis,  cu- 
jusmodi  sunt  res  creatae  omnes,  quae  exterius  a  Deo  producun- 
tur.  Actiones  item  immanentes  ex  theologorum  doctrina  non 
sunt  nisi  duae  intelllgere  et  velle  propter  summam  Dei  perfe- 
ctionem  qua  omnia,  quae  a  Deo  cognoscuntur,  unico  ipse  actu 
comprehendit ,  omnia  quae  ab  eo  probantur,  unico  pariter  ipse 
voluntatis  actu  complectitur. 

399.  Ex  quo  theologi  plerique  inferunt  principiumproximum 
processionum  neque  divinitatem  esse  per  se  spectatam,  neque 
hypostasim  aut  relationem,  quae  divinas  potius  processiones  sup- 
ponunt,  sed  intellectum  et  voluntatem,  quatenus  facultates 
notionales  sunt.  Scripturae  enim  et  patres  passim  Filium  Ver- 
buni  et  Sapientiam  vocant  quae  spectant  ad  intellectum ;  Spiri- 
tum  Sanctum  vero  Amorem^  Charitatem ,  Gratiam  ut  pluri- 
mum  dicunt,  quae  quidem  voluntatis  sunt.  Cum  insuper  Filius 
terminus  adaequatus  sit  intellectus  utpote  qui  eum  exhauriat, 
quemadmoduni  et  Spiritus  Sanctus ,  qui  totam  exhaurit  volun- 
tatis  faecunditatem ,  divinae  voluntatis  terminus  est  adaequatus, 
clare  colligitur  quare  nec  plures  nec  pauciores  divinae  proces- 
siones  sint,  quam  duae  commemoratae  *). 

1)  IVemo  est  q«i  nesciat  rationpm  qna  scilicet  imniediate  a  natura,  vel  niedia* 
divin.E    persoHte  produci    dicuntur    (an    te  tantum   ab   intellectu   et'   voluntate) 


346  TUACTATUS   DE    TRIMTATK. 

400.  Sunt  (fui  cuni  D.  Thoma  1  p.  (j.  27  a.  4.  generationis 
Filiietprocessionis  Spiritus  Sancti  diversitatem  deriventex  origi- 
num  tnodo.  Generatio  enim  cum  sit  origo  viventis  a  vivente 
principio  conjuncto  in  similitudinem  naturae,  ad  generationem 
propterea  proprie  dictam  requiritur  ut  geniti  origo  sit  a  gignen- 
te  per  actionem  ad  communicandam  naturae  similitudinem  sua- 
pte  ordinatam ,  ut  patet  in  idea  mentis ,  quae  rem  exprimit.  Cum 
vero  processio  non  dicat  nisi  emanationem  unius  ex  altero ,  et 


quatpnns  cogitatlone  distin^iiuntiir  a  di- 
vina  esfientia  non  attin^ere  doi^ma  ipsuni 
«ed  diversas  in  schoJis  obtinuisse  ac  ob- 
tinere  sententias,  etsi  alia  aliis  proba- 
bilior  sit  ac  magis  communis.  Quod  qui- 
demobservonesociniani  vei  rationalistse 
quibus  iiac  sententix  non  probantur  an- 
sam  sumant  ,  ut  passim  ab  ipsis  fit,  in- 
didem  impu^nandi  dogfina  ipsum  quod 
integniin  semper  subsistit,  etsi  modus 
exponendi  has  productiones  seii  processio- 
nes,  qui  apud  theologos  obtinet,  rejicere- 
tur.  <'f.  Suarez  lib.  i,  de  Trin.  cap.  5. 

Sic  non  desunt,  qui  neg^ent  Filiumseu 
Verbum  a  Patre  produci ,  seu  generari 
per  intellectum,  et  destruere  moliuntur 
principia  quibus  hsec  sententia  innititur. 
Qui  enim  hancsententiain  tuentur,  ajunt, 
lioc  principio  tanquain  axiomate  nitun- 
tur:  omne  verbum  mentis  expressa  est 
imajpro,  ct  similitudo  rei  cogitatas  (Cfr. 
Petav.  lib.  6.  cap.  2.  §.  2.)  atqui,  sub- 
sumunt  impu°^natores ,  hoc  principiuin 
est  falsum;nam  qu;e  per  tactuin,  gustum 
etc.  percipimus  sunt  affectiones  mentis, 
et  tamen  ist»  non  praesefernnt  imag:i- 
nem  e.t  similitudinem  rei  perceptx.  Ergo. 

2.  Alterum  principium  iioruin  TT.  est, 
quod  mens  inteltifendo  se  pariat  ideam, 
quae  sit  mcntis  iina^o  ^  atqui,  insurg^unt 
alii,  hoc  pariter  falsum  est:  nain  mens 
dum  retlectit  super  se  ipsain  seu  cog'!- 
tat  inentem  suam,sine  diibbio  mens  ha- 
bet  ideam  sui,  niinirumcogitat  seipsam, 
haec  autcm  cogitatio  non  estimagomen- 
tis ,  quain  nemo  vidit  et  adhuc  ignora- 
tur  mentis  essentia,  qua  ignorata ,  de- 
est  imago  ejusdein  saltetn  in  omni  co- 
gitatione. 

3.  Ut  sensu  fit  oculorum,  imagines 
reruni  experimur,  positis  jam  rebus  di- 
versis  a  mente,  ergo  si  Pater  concipe- 
ret  intelligendo  Imaginem  quicFiliuses- 
set,  oporteret  concludere  illum  conci- 
pere  imaginein  quia  Filius  jam  existe- 
ret,  non  auteniFiliuin  existere  quiaPa- 
ter  conciperet  imaginem  ,  qu^  Filius 
esset. 

4.  Hoc  magis  patebit,  anal^^si  institu- 
ta  cogitationis,  seu  inteliectionis  siii  ip- 
sius.  Intelligere  se  ipsiiinest  veiuti  con- 
vertere  et  conlrahere  se  ad  se  ipsum, 
imo  recipere  se  tandem,  ut  ita    loquar. 


intra  se  ipsum.  Atqui  gignere  est  pro- 
fundere  aliam  hypostasim,  est  veluli  ex- 
tra  se  progredi  etc.  firgo. 

5.  Actus  inteliectionis  exercitae  sie 
concipitur  a  theologis:  Pater  intelligen- 
do  se  concipit,  exprimit,  generat  aliuni 
se  ipsuin ,  porro  intelligere  se  totuni 
est  veluti  recipisse  se  totuin  contem- 
plandum  intra  se  ipsum  contemplantem, 
est  seipsum  per  seipsum  dimetiri,  ac 
interiori  persuasione  jiidicem  ac  testein 
sibi  esse  fact»  liiijus  contemplationis  ac 
diiuensionis.  Atqui  judicium  intimuia 
non  est  imago  uUa,  ut  quisque  intelli- 
git.  Ergo. 

6.  Si  Pater  per  intellectioncin  suain 
Pilium  gigneret,  hunc  tota  siia  intel- 
lectione  gigneret,  et  quoniam  intellectio 
hajc  tota  qua  gigneret  Filium  respicit 
ut  gigncndum,  hinctota  Patris  intellec- 
tio  cognosceret  Filiiim  ut  gignenduin, 
nec  unquain  cognosceret  ut  genitum:  id 
est  cognosceret  certissime  semper  ha- 
biturum  se  Filium,  nec  habuisse  tainen 
a  tota  aeternitate  cognosceret. 

7.  IVon  esl  pcrsona  sine  intelligentia 
et  voluntate ;  quod  si  eo  Filius  actu 
prodiret,  qiio  se  Pater  intelligit:  pro- 
diret  ante  consideratam  voluntatein ,  ni- 
mirum  cum  nondum  respici  undiqiie  iit 
persona  posset:  seu  quod  idein  est,  Fi- 
lius  miniine  ex  persona  Patris  nasci  di- 
cendus  esset,  si  per  intellectuin,  utex- 
plicant,  germinaret,  maxiine  quod  per 
iios  theologos  tertius  e  Trinitate  ut  vo- 
luntatis  terminus  respiclatur.  Ergo. 

Haec  aliaque  similia  non  pauca  urgent 
TT.  contrariae  sententiiB,  quae  eo  consi- 
lio  protuli  non  ut  probein ,  sed  ut  pa- 
teat  quot  difncultatibiis  obnoxia  sitopi- 
nio  qua;  tainen  inter  TT.  communior 
est.  Quod  a  fortiori  de  cieteris  dicen- 
dum,  ita  ut  satius  sit  dogma  ab  opinio- 
nibiis  secernere ,  cum  illud  ab  his  nullo 
inodo  pendeat.  Caeterum  coinmunis  TT. 
sententia  satis  solidiiin  fundamenturn 
habet  in  scriptura  et  patribus  sive  gr»- 
cis  sive  latinis)  proposit.^e  aulem  diffi- 
cultalcs  a  psychologia  ut  pliiriinuui  pe- 
lita;  non  possunt  applicari  operationi- 
bus  divinis  ,  qus  longe  nimis  a  nostris 
distant. 


CAP.    VI.   SCHOLIA   ETC.  547 

volunlas  seu  charitas,  quae  est  voluntatis  operatio  ad  amandam 
reni ,  non  ad  inducendam  rei  similitudinem  sit  ordinata,  hinc  in 
Verbo  vera  generatio  est,  et ideo  h^lius  dicitur ;  at  in  Spirilu  San- 
ctoqui  estcharitaset  est  ex  vokmtate,  sola  processio  est,  etideo 
ipse  FiUus  non  est.  Exemplo  Evae  id  illustrant,  quae  Hcet  esset 
vivens  et  a  vivente  Adamo  originem  duceret,  eique  simihs  in  na- 
tura  esset;  Adae  tamen  fiUa  nec  fuit  nec  dici  potuit,  quia  non 
Adae  actione,  sed  sola  Dei  voluntate  eidem  simiUs  facta  est.Sunt 
qui  cum  S.  Augustino  sentiant,  quod  solus  Fihus  sit  genitus, 
quia  solus  ab  uno  procedit:  nullus  quippe  Flhus  duos  patres 
habere  potest;  Augustino  assentitur  S.  Bonaventura  et  ahi  cum 
ipso  *).  S.  Anselmus  diversas  sententias  concihare  nititur  in  Mo- 
nologio  hb.  I  cap.  LVII  ^).  Fatendum  vero  est  hujus  rei  nullam 
evidentem  rationem  proferri  posse,  unde  monebat  S.  Gregorius 
Nazianzenus  tam  generationem  Filii  ,  quam  Spiritus  Sancti 
processionem  honorandas  potius  silentio  quam  investigandas  3V 

401.  Etsi  vero  juxta  superiorem  sententiam  generatio  intel- 
lectu,  spiratio  autem  voluntate  fiat,  ob  miram  tamen  Dei  sim- 
plicitatem,  in  qua  intellectus  et  voluntas  unum  sunt,  etiam  ip- 
sa  generatio  et  spiratio  non  duplici,  sed  uno  eodemque  actu 
fivmt,  originesque  illae  duae  in  daobus  terminis  distinctae  idem 
sunt  in  suo  principio  *). 

402.  II.  Proprietates  peculiares  quibus  divinae  hypostases  gau- 
dent  notiones  a  theologis  dicuntur.  Notio  idcirco,  prout  ab  ini- 
tio  tractatus  diximus,  est  character,  tessera,  seu  nota  singula- 
ris  qua  divinae  personae  internoscuntur.  Proprietas  tamen  etre- 
latio  et  notio  una  eademque  res  divina  sunt.  Proprietas  qua- 
tenus  e.  g  est  Paternitas  soli  Patri  competit;  relatio  quatenus 
respicit  Filium :  notio  quatenus  Patrem  constituit  et  a  Filio  di- 
scernit.  Notiones  quinque  vulgo  numerant  theologi.  Sunt  autem 
Paternitas,  li^iUatio,  Spiratio  activa,  Spiratio  passiva  et  In- 
nascitnlitas.  Priores  quatuor  etiam  relationes  sunt,  cum  mutuo 
se  respiciant;  at  Innascihilitas  per  se  relationem  non  dicit;  ad 
relationum  tamengenus  reduci  potest,  ut  negatio  adaffirmatio- 

1)  S.  Aug.  lib.  2.  conlrn  Mnximiiu  cap.        3)  Oral.  37.  n.  21. 

\'*.  n.   I.   S.   Bonavent.  in   i.  sent.  dist.        Cff.  Alhari  Cienfuegos  S.   3.  vp.  cit. 
13.  q.  3.  vol.  2.  disp.  9.  siect.   'i.    §.    2.   n.    i.  et 

2)  Qui  tamen  cap.   64  fatetur  lioc  in-     seqq. 

eomprehensibile  esse,  prout  etiam  fale-        '4)  Apposite  S.  Anselmus  lib.  de  pro- 

tur  S.  Au^ust.  loc.  cit.  scribens:  „Am-  Cessione  Hinritus  S.  cap.    17.   al.    16.  in- 

borum   est    ergo   Spirilus ,   procedendo  quit:  „Queniadmoduui  lacus  non  esl  de 

de  ambobus.  Quid  autem  inter   nasci  et  lioc,  unde  diversi  sunt  ab  invicem  fons 

procedere  intersit,  de  illa  exccllenlissi-  et    rivus,   sed    dc  aqua   in    qua   unum 

uia  natura  loquens,  explicare  quis  po-  sunl;  ita  Spirltus    Sanctus  non  e«t  de 

test?  .  .  .  Distinguere  inter  illam  genc-  hoc,  unde  alii  snnt  ab  invicem  Pateret 

rationem  et  hanc  processionem  nescio,  Filius,  sed  de   divina   essenlia,   in  qua 

non  valeo ,    non  sufficio.'"'   Petavius  de-  unum  sunt,''  utens  similitudiue   gracis 

cem    rationes    enumerat   cur    processio  lauuliari. 
Spiritus  Sanclus  non  sit  gfnrialio  lib.  ?■ 
cap.  13. 


348  TRACTATUS    DK    TUIVITATK. 

nem.  Iii  Deo  igitur  recensentur  natura  una,  processiones  sive 
origines  duae,  personce  tres,  relationes  quatuor,  notiones 
quinque  *). 

403.  Inter  TT.  non  convenitan  praefatae  relationes  divinae  per- 
fectiones  verae  sint  nec  ne ;  ancipites  in  utramque  partem  sen- 
tentiae  sunt.  Juxta  Petavium  de  voce  potius ,  quam  de  re  ipsa 
videtur  orta  conflictio  2).  IHud  plerosque  torquet  catholicos , 
quod  si  ex  una  parte  dicatur  relationes  originis  in  unaquaque 
persona  esse  perfectiones,  sequeretur  inde  in  qualibet  persona 
desiderari  aliquam  perfectionem;  si  vero  non  censentur  verae 
perfectiones,  dicendum  foret  perfectionem  non  esse  in  divina 
persona  id  quod  eam  constituit,  distinguit,  atque  utita  dicam, 
specificat.  Jam  vero  si  observetur  personam  divinam ,  prout 
persona  est,  peculiarem  quidem  nabere  perfectionem ,  qua 
immediate  careiit  aliae  divinae  personae ,  earum  tamen  quam- 
hhet  msdiate  perfectiones  omnes  habere,  quibus  personae  re- 
liquae  instructae  sunt  ob  identitatem  naturae ,  plane  intelligitur 
personis  singulis  easdem  perfectiones  inesse  debere.  Sic  Pater 
e.  g.  quatenus  talis  est,  filiatione  destituitur,  atque  vicissim 
Filius  paternitate ;  uterque  tamen  cum  unam  eandemque  natu- 
ram  habeat,  quae  a  relativis  proprietatibus  realiter  non  distin- 
guitur,  illas  proprietates  seu  perfectiones  habet.  Idcirco  Pater 
mediante  natura  divina  omnibus  donatur  Filii  et  Spiritus  Sancti 
proprietatibus ,  id  ipsum  dicatur  de  personis  aliis. 

404.  Hujusmodi  relationes  sunt  in  Deo  verae  ac  reales.  Ex 
dictis  enim  constat  in  Deo  tres  esse  personas  realiter  distinctas 
Patrem,  Filium,  et  Spiritum  Sanctum.  Atquinomina  ista  relativa 
sunlnon  absoluta;  neque  personae  realiter  distinguuntur  per  id, 
quod  est  in  Deo  absolutum,  sed  per  id,  quod  relativum  est  et 
unicuique  personaeproprium.Deinde  illud  reale  est,  quod  existit 
nemine  cogitante ;  paternitas  enim,  e.  g.  non  solum  cogitatur 
aut  Jfingitur  in  Patre,  sed  vere  residet  tanquam  proprietas  per- 
sonalis  et  subsistens  in  Patre  qua  Pater  est  ^). 

405.  III.  Circuminsessio  seu  utab  ahis  etiam  dicitur  circum- 
incessio,  seu  circummeatio ,  qua  voce  designatur  proprie- 
tas  illa,  seu  ille  existendi  modus,  qui  tribus  personis  commu- 
nis  est,  definiri  solet:  intima  existentia  unius  personw  in  al- 

1)  Quoad  Rotiones  snnt  qni  sex  enii-  nes  ips.i;  snnt  aliqii.x ,  qnaruni  acces- 
nierant  cfr.  Vasquez,  in  i.  p.  H.  Th.  siones  natiira  (lat  ipsa  perfectior.  Sed 
dlsp.   137.  quia  naturam  ultiino  in   statii   coniplent 

2)  Lib.  6.  //<?  Z>t!0  cap.  7.  ,§.  12. etseqq.  ac  terminant,  ideo    perficere   dicuntur, 

3)  Cfr.  .S.  Th.  I.  p.  q.  'lO.  a.  i.  obser-  cuin  eaiii  velut  circiiinscribunt  ac  defi- 
vat  tamen  Petavius  loc.  cH.  §.  13.  quod  niunt  ita  ,  ut  longius,  atque  extra  se 
tametsi  relationes  ist»  naturam  perfice-  pro^redi  non  sinant  sed  per  sc  subsi- 
re  et  compleri  dicantur,  quemadmodum  stentem  faciant.  Hinc  sunt  "rraves  theo- 
^ersonalis  proprietas  qnifilibel  ,  qiiain  log^i  ,  qiii  hvpostaticaiii  ejusmodi  pro- 
schol.-E  hodie  suhsistentiam  vocant,  natu-  prielalein  nihil  aliud  esse  contendunt 
rani  in  compleCo  et  absohite  stalu   sub-  pneter  nejralionem. 

«tantix  constiluit :  non  taiucn  perfeclio- 


CAP.  VI.  SCHOLIA   ETC.  3^9 

tera  sine  confuslone  personw  ^).  Quo  sensu  S.  Fulgentius  lib. 
de  fide  cap.  1 ,  n.  4:  Totus  Pater  in  Filio  et  Spiritu  Sancto 
est :  et  totus  Filius  in  Patre  et  Spiritu  Sancto  est ,  totusque 
Spiritus  Sanctus  in  Patre  et  Filio  est  Adeo  ut  mutuo  tres 
divinae  personie  existant  in  se,  et,  ut  loquitur  Petavius,  inter 
se  immeent,  atque  invicem  penetrent,  quemadmodum  Chri- 
stus  testatur  Joan.  XIV,  11  E^o  in  Patre ,  et  Pater  in  me 
est'^):,  quod  juxta  S.  Thomam  triplici  ratione  fit;  essentia,  re- 
latione  et  origine.  Essenfia,  quae;  una  et  eadem  est  in  singuhs ; 
relatione  quia  relaliva  simul  coexistunt;  ori(/ine  qum  una  per- 
sona  ab  altera  emanat  per  processionem  ad  intra  "^).  Circumin- 
sessionis  magna  utilitas  in  eo  est,  quod  ad  personarum  distin- 
ctionem  earumque  consubstantialitatem  adstruendam  valde 
conferat. 

406.  IV.  Mlssio  definiri  potest;  processio  divince  personos 
aJ)  alia  cum  ordine  ad  terminwn.  Missio  haec,  si  origo  spec- 
letur,  aiterna  est  et  necessaria,  quippe  nec  motuaut  successio- 
ne  fit,  sed  immutabili  actione  ad  intra;  si  vero  terminus  spcc- 
tetur,  temporalis  esse  potest,  gratuita,  et  libera.  De  utraque 
hac  missione  Christus  loquitur  Joan.  VIII,  42  Ego  ex  Deo  pro- 
ces.net  veni:  neque  enim  a  me  ipso  veni;  sed  ille  me  misit. 
Porro  in  eo  quod  se  a  Deo  processisse  testatur  aeternam  tangit 
generationem;  in  eo  vero,  quod  se  a  Deo  missum  affirmat,  tem- 
poralem  et  gratuitam  missionem  suam  in  mundum  ostendit.  Prout 
vero  observatS.  Augustinuslib.  II  de  Trin.  cap.V,num.  8  Pater 
solus  nusquam  legitur  missus  *).  quia  scilicet  a  nullo  proce- 
dit.  Notandum  praeterea  est  cum  S.  Thoma,quod  si  mittentis 
nomine  designetur  principium  personae,  quae  mittitur,  non 
quaelibet  persona  mittit,  sed  illa  solum,  cui  competit  esse 
principium  illius  personae ,  et  sic  Fihus  mittitur  tantum  a  Pa- 
tre ;  Spiritus  Sanctus  autem  a  Patre  et  Filio ;  si  vero  mittentis 
nomine  veniat  principium  eftectus  secundum  quem  attenditur 
missio ,  tota  Trinitas  mittit  personam  missam  ^) ;  hinc  de  Fi- 
lio  dicitur  Isaiae  XLVIII,  16  quod  sit  missus  a  Patre  et  Spiri- 
tu  Sancto :  Dominus  Deus  misii  tne  et  Spiritus  ejus  ^). 

1)  Circuminscssio  graece  Tie^txwyTj^i?  ficientiain ,  sive  sub  sensus  incidat ,  ut 
(iicitur,  de  cujus  vocis  vi  ac  sensu  in  cuni ,  hoinine  suscepto,  Verbum  homi- 
quo  usurpata  a  veteribus  est,  fuse  agit  nibus  apparuit,  aut  sub  coJumbse  specie 
Petavius  lib.  ^.  (te  Trin.  cap.  16.  Spiritus  Sanctus  :  sive  interius   sit  nec 

2)  'Eyo)  iv  Toi  Tcat^i,  xai  o  na.xt^  iv  aspectabile  quod  ajritur,  utcum  Spiritus 
Bfioi  eort.  S.  ad  fidelium  quemque  demittitur.  C£e- 

3}  1.  p.  q.  42.  a.  5.  terum  produci  unam  ab   aitera  necesse 

fi)  Dxpedit  legere    integrum  caput  in  esse,  ut  ab  ea  mitti  proprie  dicatur  ex 

quo     inveniuntur     plura    observatione  ea  missionequsminusproprieusurpatur, 

digna.  ostendi  potest.  Nam  Filiujj  cum  carnein' 

5)  I.  p.  q.  43.  a.  8.  assumpsit,  ideo  iiun  a  Patre  8olum,sed 

6)  Ex  dictis  coUigilur  duo  in  missio-  etiam  a  Spiritu  S.  uiic>sus  nsse  dicitur, 
nem  proprie  dictam  concurrere :  alterum  quod  hic  una  cum  Patre  externum  illud 
sempiternam  processionem  personee,  quse  opus  elaboravit  cujus  nisi  eificienscau- 
mittitur;  alterum  externam  aliquam  ef-  sa  fuisset,  missus  a  Spiritu  S.  non  di- 


350  TRACTATUS   DK   TRINITATE. 

^07.  V.  Attendenda  demum  est  accurata  loquendi  ratlo  cum 
de  Trinitate  disseritur.  Ex  pluribus  autem  regulis,  quae  a  theo- 
logis  exhiberi  solent,  brevitatis  gratia  nos  potiores  sehgimus. 
Itaque  unius  et  unitatis  vocabula  cum  sermo  est  de  Trinitate 
unum  Deum  exprimunt ,  seu  unicam  trium  personarum  essen- 
tiam. 

408.  Quum  vero  vox  unius  mascuhno  genere  ponitur,  sin- 
gularitatem  non  naturae  sed  personae  signihcat:  fas  non  est  ita 
loqui:  Trinitas  est  unus ,  nisi  substantivum  adjungaturnomen 
Deus  vel  saltem  nisi  subintelhgatur  *),  ahter  propositio  sabel- 
liana  esset.  Contra  vero  affirmare  non  hcet  aliud  atque  aliud 
esse  Patrem  ac  Fihum,  sed  alium  atque  alium,  quippe  in  neu- 
tro  genere  praenomina  significare  solent  naturam ,  non  perso- 
nam.  Malunt  noHnulh    patres  Trinitatem  appellare   unitatem 

Sotius  quam  unionem  ^  ne  composita  videatur  simphcissima 
ei  natura.  E  converso  dicere  magis  expedit  unum  Deum,  quam 
tinicum,  solitarium ,  singularem,  cum  his  vocibus  abutantur 
sociniani  ad  excludendam  personarum  plurahtatem,  Mnitarii 
propterea  nuncupati,  Si  vero  res  sit  cum  polytheistis  unicum 
possumus  tuto  vocare  Deum,  cum  ad  exclusionem  phirahtatis 
substantiarum  divinarum  usurpetur  ejusmodi  vox.  Ex  hac  per- 
fectissima  unitate  manavit,  ut  illae  personae  re  ab  invicem  di- 
stinctae  unutn  esse  dicantur,  nec  non  unus  Deus  sicuti  et  Tri- 
nitas  unus  Deus.  Quare  quod  dicitur  Trinitas  est  Deus ,  idem 
sonat  ac  tres  personw  sunt  Deus;  vel  Deus  est  Trinitas , 
vel  Deus  est  personw  tres  2). 

409.  Trinitas  nihil  ahud  est,  quam  ternarius  vel^grmo.Nu- 
merahs  et  coUectiA^^a  dictio  ejusmodi  est,  quae  proprie  ac  per 
se  non  unitatem  naturae  signiticat,  sed  tres  personas  ^).  Usu 
autem  receptum  est,  ut  trinum  Deum,  non  triplicem  dica- 
mus:  quamquam  scribit  Petavius  /ri/^/^ccm  personam  non  minus 
usurpari  posse,  quam  personas  trinas.  Tournehus  censetsano 
et  cathohco  sensu  dici  posse  esse  in  Deotres  res,  tria  entia,  tres 
existentias,  tres  unilates,  tres  veritates  etc.  dummodo  tamen 
adjiciatur  terminus  relativus ,  nempe  dici  posse  tres  res  relati- 
vas  etc.  non  autem  tria  individua ;  quia  individua  dicuntur  in 
ordine  ad  unam  specie  naturam ,  diversam  tamen  numero ,  cum 

ccTetur    Filius.    Ita    Petavius    de    Trin.  2)  Inepte.  prorsus  Calvinus   et  Dana- 

lib.  8.  cap.  I.  §.  9.  et  exinde  novuui  ar-  cus    carpunt    loquendi    formulam   apud 

gumentum  exurgit  adversus   graecos  ad  catholicos  in  usu  positam  Trinitntfmes- 

processionem    adstruendam    Spiritus  S.  se  unum  Deum,  quam   quidem   objurga- 

a  Patre  ac  Filio.  tionem  ex  istorum  errore  profluere,  qui 

Cfr.  S.  Fult^entium   in  fragmento    lib.  proprielates   ab  essenlia  diveiiunt ,  pu- 

8.  contraFabionumopp.  edit.  Paris  168i.  tantes  Filium  qua  Deus    est   a   se    ipso 

pag.  613.  et  seqq.  esse,  ostendil  Petavius  loc.  cit.  §.  3. 

1)  De  sensu  quo  In  symbolo  atbana-  3)  Trinitas  idem    est  a    grace  r^xap. 

siano  nuncupato   dicatur  unus  omnipo-  Frustra    propterea    Wegscheider    affe- 

ens  etc.  Cfr.  Petav.    lib.    3.    de   Trinii.  ctat   vocare  eam  §.   89  n,   a.   trinunita 

tap.  9.   §.    9.  tum   )ib,  8.  cap.  9.  ^,  Ik,  tem. 
ct  seqq. 


CAP.   \I.   SCHOLIA    ETC.  351 

tameii  in  Deo  iinica  sit  natura  non  tantum  specifica,  sed  etiam 
numerica  •). 

410.  Observandum  praeterea  est,  quod  nomina  essentialia  in 
abstracto  non  possint  supponere  pro  personis  divinis,  idcoque 
dici  non  potest:  essentia  generaf  awI  yeneratur  ^  prout  suo  lo- 
co  diximus  definitum  a  concilio  lateran.  IV.  Nomina  vero  essen- 
tialia  concreta,  si  non  restringanturperaliquod  attributum,  sive 
proprietatem  notionalem ,  supponunt  pro  natura  subsistente  in 
tribus  personis ,  ut  cum  dicitiir :  Deus  creat  etc.  Si  vero  adjicia- 
tur  aliqua  notionalis  proprietas ,  tunc  nomina  essentialia  concre- 
ta  possunt  supponere  modo  pro  una  modopro  duabus  personis, 
uti  cum  dicitur:  Deus  generat ,  Deus  spirat  etc. 

^W.  Cum  de  accuratis  loquendi  formulis  hucusque  disse- 
ruerimus,  libet  verba  in  niedium  proferre,  quibus  in  con- 
stitutione  dogmatica  auctorem.  fidei  Pius  VI  synodum  pisto- 
riensem  perstringit  inquiens:  Duo  speciatim  notanda  cense- 
mus ,  quoi  de  augustissimo  SS.  Trinitatis  mysterio  §.  2  de- 
creti  de  fide ,  si  non  pravo  animo ,  imprudentius  cerie  sy- 
nodo  exciderunt  .  .  .  Primum  dum  posteaquam  rite  proimi- 
sit  Deum  in  suo  esse  unum  et  simplicis.nmum  permanere  ,\ 
continuo  subjunyens ,  ipsum  Deum  in  tribus  personis  di- 
stinyui,  perperam  discedit  a  communi  et  probata  in  chri- 
stiance  doctrinw  institutionitjus  formula,  qua  Deus  unus  qui- 
dem  in  tribus  personis  distinctis  dicitur ,  non  in  tribus  per- 
sonis  distinctus  .  .  .  Alterum ,  quod  de  ip.sismet  tribus  divi- 
nis  personis  tradit ,  eas  secundum  earum  proprietates  per- 
sonales ,  et  incommunicabiles  exactius  loquendo  exprimi., 
seu  appellari  Patrem ,  Verbum,  et  Spiritum  Sanctum,  qua- 
si  minus  propria  et  exacta  foret  appellatio  IFilii  tot  scripiu- 
roB  locis  consecrata ,  voce  ipsa  Patris  e  cmlis  et  e  nube  de- 
lapsa .  cum  formula  baptismi  a  Christo  prcescripla ,  turn  et 
prwclara  illa  confessione,  qua  beatus  ab  ipsomet  Christo  Pe- 
trus  est  pronuntiatus:  ac  non  potius  retinendum  esset  quod 
edoctus  ab  Auyustino  JLnyelicus  prwceptor  ^)  vicissim  ipse 
docuit  in  nomine  Verbi  eandem  proprietatem  itnportari ,  quce 

1)  Num  Trina  Deifas  dici  possit  nec-  Trin.  cap.  3.  et  alibi  ciitn  nonnullisaliis 

ne  Hincmarum  inter  et   Gotteschaicum  scliola.sticis  contendere  prjetertres  sub- 

atque  Ratramnum  monachum  corhejen-  sistentias    relativas,  aiiaiii  admittendam 

sem  magna  sa;c.  IX    controversiaexar-  esse  absolutam  communem  personis  tri- 

sit,  negante  iilo ,  his  contra  affirmanti-  bus.  Verum  Petavius   lib.    4.   de  Trinit. 

hus  catholice  formulam   iliam   usurpari  cap.  12.  ex   veterum   unanimi   consensu 

posse.  £am  referunt  ]\atalis  Alexander  quartam  ejusmodi  subsistentiam  admit- 

in  H.  E.  sxc.  IX.    et   x.  diss.   5.    §.  14.  ti  non  posse,  sed  tres  tantum   relativas 

et  Mabillonius  prwf.  in   sac.  iv  cap.    2.  evincere  nititur.   Ostendit   prseterea    ex 

num.  l'»?.  Cfr.  Germonium  S.  J.  dth(B-  eorumdem  sentcntia  nonnisi  unicam  ad- 

reticis  ecclesiasticorum   codicuni   corrvp-  mittendam  esse  in  tribus  distinctis  perz 

toribus.  vol.    i  in   8   Parisiis   171.3     pag-.  sonis   existentiam.    Cfr.    etiam    VasqueO 

504  et  seqq.  ubi  pugnat  adversus  Oon-  in   i.  p.  iS.  2'A.  tom.  ii.  disp.  125,etl2- 
stant.  2)  I.  p.  q.  34.  a.  2.  ad  3. 

Hic  obiter   noto    Suarez  lib.  i  de 


352  TRACTATUS    DE    TRINITATE. 

in  nomine  Fllii ,   dicenfe  nimirum  Augustino  ^) :  Eo  (licifur 
Verbum  quo  tllius. 

^12.  Ast  deterius  multo  erravit  Georg,  Hermesius  in  exposi- 
tione  doctrinae  de  SS.  Trinitate  ubi  scribit :  Nonnulli  patres , 
ad  quos  etiam  S.  Augustinus  spectat,  videntur putasse  per 
Filium  et  Spiritum  Sanctum  significari  duas  Dei  proprie- 
tates:  ast  obliti  sunt  in  hoc  y  quod  tenebantur  credere  ef 
reapse  credebant ,  nempe  Patrejn  Deum ,  Filium  Demn ,  et 
Spiritum  Sancimn  Deum^  et  unumque  per  se  ut  personam. 
Pater,  Filius,  et  Spiritus  Sanctum  igitur  debent  signiflcare 
effectus  Dei  vel  divinw  essentice,  et  si  etiam  hoc  significarenon 
possent,  pro  hominibus  nihil  omnino  possent  significare ,  et 
consequenter  pro  notns  doclrina  de  Trinitate  divina  absque 
ullo  sensuforet  ^).  Totpene  errores  hic  numerantur  quot  verba. 
Nunquam  enim  sive  S.  Augustinus,  sive  alius  ecclesiae  Pater 
putavit  per  Filium  etSpiritum  Sanctum  significare  duas  Deipro- 
prietates.  Hoc  enim  falsum  est,  sed  inFilio  et  Spiritu  Sancto  non 
secus  ac  in  ^dXYe'A\\%T^e,i:ii!iYunl  proprietates  personales  seuwo- 
ifiow^*,  quibus  unaquaeque  persona  ab  alia  distinguitur  etconsti- 
tuitur  in  esse ,  ut  ajunt,  personce.  Has  proprietates  seu  notio- 
nes  scholastici  vocarunt  paternitatem ,  tiliationem,  spirationem, 
ut  ex  dictis  patet.  Ecquis  vero  aequo  animo  hoc  ferat,  ut  Her- 
mesius  praedicet  Patrem,  Fihum  et  Spiritum  Sanctum  non  ahud 
significare  nisi  effectus  Dei?  Hoc  prorsus  novum  ac  inauditum 
est  in  schohs  catholicis.  Fides  enim  docet  Patrem  a  nemine  pro- 
cedere,  Fihum  vero  etSpiritum  Sanctum  procedere  a  Patre,  Fi- 
hum  quidem  per  generationem ,  Spiritum  Sanctum  etiam  a  Fiho 
perprocessionem  sedtanquam  a  principio  intrinseco,  non  autem 
tanquam  a  principio  extrmseco,  ahoquin  effectus  sane  essent,  et 
merce  creaturw.  Attamen  nisi  doctrina  de  Trinitate  ita  expona- 
tur,  juxta  auctorem  nostrum ,  absque  uUo  sensu  foret  ^). 

1)  De  Trin.  lib.  7.  cap.  2.  n.  3.  cil,  inquit,  sese  exhibet,  proutl   est   ef- 

2)  Christ.  cath.  doym.  Monasterii  1834  ficiens,  tanquam  individuuni,  etquiaef- 
pag.  470.  ficit  cuni  conscientia  sui  exhibetur  tan- 

3)  Quae  quidem  speciminis  gratia  de-  quam  persona...  per  coefficientiam  Pa- 
dimus :  cseterum  permolestum  opus  es-  tris  et  Filii  oriri  debet  reactio  divinse 
«et  omnia  persequi,  quse  tradit  hic  au-  essentiffi  in  seipsam  et  hinc  haberi  una 
ctor,  qui  tamen  jattat  se  novam  inve-  divina  essentia  iterum  tanquam  Indivi- 
nisse  theologix  tradendae  rationem ,  ac  duum,  et  quidem  distinclum  a  Patre  et 
mag:istrum  se  exhibere  eorum  qni  hac-  Filio  et  insiiper  sui  conscium,  igilur  ut 
tenus  in  lenebris  versati  sunt  Ut  insi-  persona."  Quam  perspicua  ac  mirifica 
stamus  in  iis ,  quae  ibid.  scribit  de  Tri-  hsc  sunt  omnia!  Spiritus  S.  procedit 
nitate,  docet  essentiam  divinam  prout  per  niodum  reactionis  divinae  essenti» 
efficiens  est  essa  Patrem ,  Filium  vero  In  seipsam !  Merito  propterea  Grego- 
effectum  Patris  id  est  essentiie  divina;,  rius  XVI  nuper  hujus  anctoris  opera 
quae  ipsum  producit  per  reprxsentatio-  proscripsit  decrelo  dato  sub  die  26. 
nem  sui  ipsius  in  suo  efTectu    „et  dum  Sept.  1835. 

divina  esscotia  ab  sterno  agit  seu  effi- 

F  I  IN  I  S. 


l    N    D    E    X. 

Pair. 
T«ACTATUS  DE  DEO  E.TUSQUE  ATTRIBUTlS. 

PROOEMIUM      . »                «1 

P  A  IJ  S    P  R  l  M  A. 

DK    DKI    KXtSTENTIA  ,     UNITATK ,     ESSRNTIA    RT    ATThtfltJTIS     fiENKR  ATtM. 

CAPUT  I.  De  dei  existentia fi 

PROP.  1.  Dtus  existit <» 

Difficultates.  Adrersus  argHmeatum  deductum  ex  ente  nece^isnrio  et  jv- 

rtim  contingentin • \.      .     .      ♦  13 

Difficcltates.  Aihersns  argunientum  physico'theologicum,     .....  20 

DiFFicuLTATES.  Adrersus  nrgumentum  morule     .      • 28 

CAPUT  II.   De  DEI  XJNITAtE - 3'i 

PROP.  I.  Deus  nnus  ejt 38 

DlFFICULTATES ^ 30 

PROP.   il.  Ethnici  rel  politheismo  proprie  dicto  rel  idololutrico  cultu  nbsoluto 

vel  passim  utroque  simul  se  commaculnrunt      .      •      • ^1.3 

DlFFICULTATES ^48 

PROP.  III.  Absurdum  est  dunlistarum  systemn^   nc  mnlorum  origini  explicnn' 

dte  iiiipnr •     .  5'1 

DlFFICULTATES .'>9 

C4PUT  III.  De  essentia  Dei  ejusque  perfectionibus  genemtim 0't 

PROP.  I.  In  Deo  sunt  ornnes  perfectiones, 67 

PROP.  II.  Deus  hnbet  omnes  perfectiones  simplices   formnliter,   mixtns  nutnm 

eminenter ........'...  6S 

DlFFICULTATES •       .  70 

PROP.  III.  Essentin  Dei  metnphysica  ridetur  constituendn  in  eo  quod  sit  ens 

n  se  nc  independeiis ,  seu  in  existentin  n  se     .     . ibid. 

PARS     ALTERA. 

DR     btVlNIS    ATTRtaUtlS     SINGILLATIM. 

CAPUT    I.    DR    SIMPLICITATE    DEI 73 

PROP.  I.  Deus  est  omnino  siniplex 76 

PROP.  II.  Absurdn  et   hiereticnlis  est   sententin  eorum ,    qui  Deum  carporeum 

esse  censent    .....     78 

DlFFICULTATES 80 

PROP.  III.  Systemntn  pnntheismi  ntque  nntotheismi  nbsurdn  sunt      ....  85 

DlFFICULTATES  . 93 

PROP.  IV.    Admitti  nequit   ulln  renlis  distinctio  inter  Denm  ejnsque  nttribvta 

sire  nbso/uta  sire  relntirn,neque  infer  nttributn  nbsolutn  a  se  iiiricem  100 

DlFFICULTATES .  lOl 

PROP.  "V.  Admitti    debet  rntionis  seu  cogi/ntionis  distinctio  inter  dirinnm  e.f 
sentinm  ejusque  nttributn  sire   nbsolutn  sire  relntirn  et  iiiter  nttnbuln 

nbsoluta  n  se  inricem .......••«  10) 

DlFFlCULTATES . .       .  106 

CAPUT.  II.  De  dei  immutabilitatb  ac  ubertatk  .      ......      .     .  108 

PROP.  Deus  est  immutabilis  et  liber •      .  100 

Difficultates * 111 

CAPUT.  111..  De  infinitate,  immensitate  atque  aeternitate  dki  ....  lli 

PROP.  I.   Di'us  est  in/initus  ahsolute  et  in  omni  genere  perfectionis.      .      .     .  ibid. 

DlFFICVLTATES. 115 

PROP.  II.  Deus  est  inimensus  rebusque  omnibus  et  locis  inlime  preesens  essen' 

lin   sua 116 

DlFFICl  LTATES  .  ....  .118 

T.  IV.  23 


liXDKX. 

Pagr, 
1»K0P.   Ilt.  Dem  est  t^ternus 121 

LllFKlCUliT ATES  .  \'l'i 


P  A  U  S     T  E  H  T  l  A. 

UK      SCJEJST»-\      »iT       VOItDNT-VTE       I)KI. 
OAPIJT    I,    Dk    SCIK.NTI.V    UKI 12.1 

Aktic.  1.  De  (livhia^  iicieiUiai  existentia  atqiie  proprietatibuei Viii 

PROP.  1.  Est  in  Deu  leri  uomiuis  scienHu  ea(fue  perfectissimu   .....  ^I>i<l. 

PROP.  11.  Scientia  Dei  est  simplex,  immutaliilis  et  in/luita ibid. 

PHOP.  lU-  ScieHtia  Dei  est  efficax  et  causa  reium,      ,..,....  128 

D|F|.-ICrLTATR.S  ...... 13» 

Artic.  II.  De  ubjecto  scieiitiie  divina;. 131 

PROP.  I.  Deus  se  ipsum  perfecte  cot/noscit  et  comprehendit Ihid. 

PROP.  H.  Deus  cot/noscit  omnia  possibiliit     ...........  132 

PROP.  UI.  Deus  distiacte  cagnoscit  omnia  prteterita ,  prtesentia  et  futura  sive 

necessaria,  sive  contingentia  et  libera ibid. 

DlFKICULTATES , 13?l 

PROP.  IV.  Deus    c.erto  et  infallibiliter  coguoscit  futura  contingeutia  couditio- 

nnta ,      , 140 

DlFF|CUI,TATES  ....,..,,..,,  .        .        ,        .       .       143 

Artic,  III.  De  medio  scienti;e  divin^ ,     ,     .     146 

Artic,  IV.  De  divisione  scientia)  Dei.      ,..,..      ....      .     .     132 

OAPUT  U.  De  VOfcUNTATK  UEI 157 

PKOP.  1,  Deus  ,  supposito  etiam  peccato  originali ,  rolnnlate  beaepJaciti  seria 
et  untecedente  vult  alius  salros  fieri  f/uam  prindeslinatus ,  et  Cltristus 
n,on  pro  soiis  priedestinatis  mortuus  est,  ac  sunguinis  sui  pvetium  Deu 
Patri  obtulit,  sed  etiam  pro  aliis  saltem  fidelibus 159 

DlFFICUlTATKS 163 

PROP.  II.  Verti,  pia ,  cntAolica  et  fidei  pruxima  est  senlentia,  Deum,  suppo- 
9ito  etiam  peccato  originali ,  velle  vere  et  sincere  omnes  et  singulos 
/(omines ,  ^nllem  adultos ,  stilvos  fieri ,  et  C/iristuvt  es  eudem  sincera 
volunlate  tt//plicutionis  meritorum  suorum  /tro  iisdem  mortuum  esse,  el 

sangiiinem  fudisse l6il 

DjFFlcuLTATBS.  Adversus  vo,lu7itatem  Dei  snlvnndi  omnes .      .....     169 

DiKFicuLTATE.s.  Adversus  mortem  C/iristi  pro  omnibus .......     175 

PROP.  III.  Deus  voluntate  seriti  et  antecedente  tmlt  etiam  iafantes  decedentes 

sine  btiplismate  salvos  fieri,  et  C/iristus  pro  iisdem  mortuus  est.      .     .     180 

DlFFICULTATES  .....,,        .        .       ,        ,        .        .,,,.,.       181 


PARS     QUARTA, 

BB    l'KOVII)ENTl-l    .VC    «E    PRAEI)ESTli\.VT10NE, 

CAPUT  1.  De  PKoviiiKNTiA 184 

PROP.  Dalur  in  Deo  piovidentia,  t/ut»  tid  omnia  et  singula  sese  extendil  .      .  185 

DlFFICULTATKS " 186 

CAPUT  II.  Dk  prakdbstinationk 100 

Artic.  I.  De  natura  et  proprietatibus  pra;destinationis    .......  101 

PROP,  I.  Datur  ex  ptirte  Dei  veri  nominis  prtedestinatio  ear/ue  certu  est  el  im- 

mutabilis    , ,,,,.  196 

Difficultates  ....            ..,,,,.,,,...,  198 

PHOP.  U.  Nemu  ubst/ue  speciali  revelatione  certus  esae  potest  de  sua  prtede- 

stinntione ,..,.-,•  201 

DlFFICULT.VTKS  ..        , , 202 

Artic.  II.  De  causis  et  eflectibus  pra;dcstinaliunis      ,      .     , 203 

CAPUT  III.  De  rkprois  VTio.NE 204 

PROP.  hnptum    est   asserere  Deum  ex  solo  sao    beuephicito ,    uliquos  /lomines 
posilive   reprobasse ,   ati/ue    leterni.s   suppliciis  deslinasse  absi/ue  pruerii 

pecciili  prwvisioue ,      .      .      .  206 

DlVFItUI.TATE.S            .        . gO? 


INUEX. 
TRACTATLS  DE  SANCTISSIMA  TKIIVITATE. 

i>HUORMIUM >         .        .        .  209 

CAPUT  I.  De  vocibus,  «uak  in  uissehrndo  uk  augustissimo  tbinitatis  mv- 

ilTERIO    USURPANTUR 210 

CAPUT  11.  Dk  numerica  i>ivinar  ksskntiae  unitate  in  tribus  pbrsonis  .     .  218 
PROP.  I,  Tres  suut  in  unn  ilivin»  essentiu  personte  realiter  distinctie,  Quod  ex 

sacris  literis  in  primis  ostenditur 219 

Difficultates 22'i, 

PROP.  11.  Eadem  veritas  probatur  ex   I  Joan.  V,  7,   utiwte  aut/ientico  et  ge- 

nuino 231 

DlFFICULTATES 240 

PROP.  m.  Eadem  veritas  ex  perpetuo  ac  constanti  ecclesite  sensu  traditionali 

conlirmatar 2'-t8 

DlFFICULTATKS 25(> 

PROP.  IV,  Mi/sterium  sanctissimat  Trinitatis  rectat  rationi  adversari  nullo  mo- 

do  ostendi  potest 263 

DlFFlCULTATKS 26^ 

CAPUT    III.   Dk   VERBl   SKU   FILII    IHVINITATE    KT     CUM     PATRK     CONSUBSTANTIALI- 

TATE 270 

PROP.l.   Verbum  est  vere  ac  proprie  Deus  etFilius  Dei  ac  Patri  consubstan- 

tinlis 272 

DlFFICULTATES 274 

PROP.  II.  B'tdeni  veritas  ex  traditione  invictissime  ostenditur 282 

DlFFICULTATES 286 

CAPUr  IV.  De  uivinitatk  spiritus  sancti 298 

PROP.  I.  Spiritus  Sanctus  vere  ac  proprie  Deus  est,  ut  in  primis  ex  scriptu- 

ris  constat ibid. 

Difficultatks  .      .      .     .   ^ ,300 

PROP.  II.  Eadem  veritas  ex  sensu  ecctesim  traditionali  confirmatur      .      .     .  308 

Difficultates 311 

CAPUT  V.  De  spihitus  sancti  a  patbb  kt  fiho  procrssione 318 

PROP.  1.  Spiritus  Snnctus  a  Patre  Filioque  procedit ,     ,  321 

DlFFlCULTATRS 326 

PROP.  II.  hnmerito  grwci   ecclesiam    latinam   corrupti  symboli  insimulant  ob 

ndditnmentum  particulee  Filioque 337 

DlKKICULTATES 341 

CAPUT  VI.  Ad  ka,  quab  dicta  sunt,  sciioha  complectens.     .....  345 


23 


PRAELECTIONES 

THEOLOGICAE 

QUAS   m   COLLEGIO  ROM.  SOC.  JESU 

HABEBAT 

JOANNES    PERRONE 

E  SOCIETATE  JESU 

m  EODEM  COLL.  THEOL.  PROFESSOR. 
EDITIO    POST    SECUNDAM     ROMANAM     DILIGENTIUS    EMENDATA 
ET   NOVIS    ACCESSIONIBVS    AB  IPSO    AUCTORE  LOCUPLKTATA. 

VOLUMEN    F. 

CONTIIXET  TRACTATUM  DE  DEO  CREATORE. 


(4~ 


V  I  E  N  N  A  E 

TITIS   ET   SUMPTIBUS    CONGREGATIONIS   MKCHITARISTICAK. 

MDCCCXLII. 


i!^I 


"> 


TRACTATUS 


DE    DEO    CREATORE. 


T  R  A  C  T  A  T  U  S 

DE  DEO  CREATORE. 

PROOEMIUM. 

1.  Deum  Optimum  Maximiim  in  se  ac  in  suis  operationibus 
ndintra,  qui  scholarum  est  sermo,  hactenus  dignoscere  stu- 
duimus;  quatenus  autem  hbere  et  exterius,  suam  bonitatem 
largiendo,  in  crealuris  operalur  atque  semanifestat,  ipsumpost- 
hac  spectabimus ,  atque  admirari  contendemus.  Tria  porro  sunt 
creatarum  a  Deo  genera  rerum;  ahae  nempe  spirituales  tantum- 
modo,  cujusmodi  Angeh  sunt,  ahae  corporeaj,  quas  orbis  hic 
adspectabihs  complectitur,  ahae  denique  ex  utraque,  corporea 
nempe  ac  spiritali  substantia  constant ,  quales  sunt  homines. 
Ex  his  facilis  quodammodo  dimanat  totius  tractatusin  trespar- 
tes  divisio ;  in  quarum  prima  de  Angehs ,  in  aUera  de  mundo , 
de  homine  in  ultima  disseremus  *). 


PARS  PRIMA. 

DE     ANGELIS. 

2.  Quae  de  Angelis  ex  scripturae  ac  traditionis  auctoritate  cer- 
to  statui  ac  dehniri  possunt,  pauca  profecto  sunt,  ac  ad  septem 
potissimum  capita  revocantur;  existentia  videlicet,  natura,  of- 
hcia ,  gratia ,  plurimorum  lapsus ,  poena ,  machinationes.  Atque 
hjec  fere  sunt,  quae  sive  ab  heterodoxis  sive  ab  incredulis  re- 
centioribusque  biblicis  ac  rationalistis  non  solum  impugnantur, 
sed  contemptui  atque  irrisui  habentur.  Quare  missis,  quae  lon- 
gis  nimium  disputationibus  a  veteribus  potissimum  scholasticis 
disserebantur,  memoratos  catholicae  doctrinae  articulosdistinctis 
capitibus  adversus  effrenes  hosce  criticos  vindicandos  susci- 
pimus  2). 


1)  Hunc  eundeni  ordinem  sibi  propo-  zius  integrum  volumen  in  folio  de  An- 
nit  S.  Thomas  in  summ<i ,  atque  hunc  gelis  scripsit;  item  reliqiii  plus  minus. 
sectamurj  cfr.  idem  contra  gent.  lib.  Hjbc  scitu  quidem  jucunda  essent,  mi- 
n,  cap.  I.  nus  tamen  necessaria,   priesertim  quod 

2)  Piura  profecto  sunt,  quse  veteres  quamplurima  probabilitate  tantummodo 
scholastici  inquirunt,  quum  de  Angelis  innituntur.  Quisuamad  hosce  fontes  si- 
disputant,  e.  g.  de  natura  angelica  ab-  tim  explere  cupit,  eos  adeat;  ea  vero, 
solute,  de  ipsorum  numero,  specifica  quae  ad  Angelorum  ordines  et  hierar- 
natura,  de  intellectiva  ipsorum  poten-  chias  pertinent,  videri  possunt  apud 
lia  et  naturali  cognitione,  voluntate  etc.  Petavium  De  Angelis,  lib.  ii,  cap.  2  et 
de  eorum  comparatione   ad   locum ,  ad  seqq. 

tempus  aliisque  peue  innumeris.  Suare- 


6  TRACTATUS   DE   DEO    CllEATORK 

C  A  P  U  T    I. 

DE  ANGELOHUM  EXISTENTIA. 

3.  Angelus  nomen  est  officii,  non  naturae,  ut  SS.  Augusti- 
mis  et  Gregorius  M,  observant.  Ille  enim  sic  loquitur:  Quwris 
nomen  hiyus  naturoi?  Spiritus  est;  quwris  of)ficium?  Ange- 
lus  est;  ex  eo  quod  esl,  spiritus  est;  ex  eo  tfuod  agit^  An" 
gelus  est  *).  His  similia  habet  S.  Gregorius  2).  Quos  itaque  grae- 

ci  Angelos ,  latini  nuncios  dicunt,  hebraei  □'^^^t^^D  Malachim 
vel  D"^»i/^  Elohimf  ethnioi  passim  genios  vel  dai[jtovag  dwmo- 

•  • 

nas  vocant  3), 

Angelorum  existentiam  inficiati  sunt  sadducaei  *);  atque  ex  chri- 
stianis  anabaptistae ,  David  Georgius  ^),  Balthassar  6),  Bekke- 
rus  '''),  soqiniani  passim ,  n§oterigi  bibhej  ac  rationahstae.  Ad- 
versus  quos  sit 

PROPOSITIO. 

Tif/n  ex  scriptura  tum  ex  universa  traditione  Angelos 

existere  constat, 

4.  Vix  credibile  sane  videri  debet,  potuisse  veteres  saddu- 
caeos  inficiari  Angelorum  existentiam,  hcet  solum,  ut  plures 
autumant,  Pentateuchum  veluti  divinum  recognoverint8).In  li- 


1)  Serm,  i  in  psaltn.  ciii,  n.    13,  dere  nisi  sunt  Staiidtlin  ,  Gesehichte  <fer 

2)  HoniiL  xxxiv.  in  evang.  n.  8,  tom.  Sittenlehre  Jesu,  seu,  liistorin  tloctrinie 
|.  opp.  col.  1604  edit.  maurin.  vioralis  Jesu,  tom.  i,  p.  421  et  >seqq,  et 

3)  Alb.  Fabricius  in  bibliograph.  anti-  pag,  446,  et  Guldenapfel,  ip  diss,  Jose- 
qunr.  cap.  8,  §.  27,  plures  ethnicos  re-  phi  archtBologiu  de  sadducteorum  cano- 
censet,  qui  eosdemspiritus /lM.9e/tf.vnun-  ne  exhibente  .  ,  ,  .  .lenae  1804.  His  prasi- 
cupariint,  yt  Alex.  Aphrodiscus  \\\Top.  ver^nt  Scaliger  in  elencho  irihcereseon, 
p.  186;  Aristides,  tom.  i,  pag.  19  j  La-  cap.  76,  et  Bruckerus  in  hist.  philos, 
beus ,  apud  S.  August.  De  ciritnte  Vei,  tom.  ii,  pag.  723,  qui  id  primi  subodo- 
cap,  IX,  19i  Ammoniiis  jn  Porphivji /•<«-  rati  sunt,  jjx  istorum  igitur  criticorum 
^o^f,  Porphyrius ,  Jamblicus,  de  myste-  sensu  certuin  esse  videtur,  sadducaeos, 
riis  (egypt.  Simplicii^s  M^rciapus  Capel-  ortos  a  ZadoRo,  degeneri  Antigoni  So- 
la ,  et  praecipue  Hierocles,  qui  pag.  37  ch.ei  discipulo,  qui  gub  Ptolomjeo  primo 
f»yy*Atxov  Oediv  yivo?  memorat.  /Egypti   rege  tribus  ante    Christum  na- 

4)  Cfr.  Luc,  Act.  XXIII,  8.  tiim  saeculis  vixit,  praeter  Pentateuchum 

5)  De  instabilihoc  nulliusquefideiho-  reliquos  etiajn  judajorum  libros  admisisr 
piine  jic  tantum  nop  insaniente  cfr.  fel-  se.  Ortum  huic  opinioni  prsebuit  super- 
\ei\  (lict.  histor.  stitiosus  veluti  cultus,  quo  Mosis  Ubros 

6)  Ibidenti,  yenerabantur.  Etenim  Flavius  Josephus, 

7)  in  opere  (:m\WX\x\\xs  '  Betoverde  We--  antiquitatum  judiucarum,  Hb.  xiii,  nuin, 
reldi  sei^  orbis  incantatus,  Leuward,  10,  pon  scribit,  solum  Pentateuchum 
J690,  edii.  auct.  Amst.  1693.  sadducjjeos  suscepisse  reliquosque  reje- 

8)  Sadducaeos  uiium  Pentateuchum  cisselibros,  sed  legern  tantum  hoc  lo- 
Ut  divinum  admisisse,  conuuunis  fere  co  qpponit  traditionibus  non  scriplis , 
veterum  sententia  est.  ]Von  satis  tauicn  quas  sadduc«i  rejiciebant,  non  autem 
pertf^m  esse  ejusmpdi  opiniopein  osten-  re|iquis  librls,  HiiiQ  iii  Thalmude  ax,  a« 


PART.  I.  CAP,  I.  DK  ANGELORUM   KXISTKNTIA.  7 

bris  enim  Mosis  frequens  est  ac  manifesta  Angelorum  mentio ; 
ut  Gen.  XVI,  ubi  Angelus  Domini  Agarem  compellat,  eamque, 
ut  ad  heri  domum  redeat,  adhortatur,  tum  ib.  XIX,  ubi  duo 
Angeli  Sodomam  veniunt  dirutoque  oppido  Lothum  inde  libe- 
rant ;  tum  ib.  XXIV,  7,  ubi  Abraham,  famulum  suum  in  Meso- 
potamiam  mittens,  ait:  Dominus  Deus  C(eU  mittet  Angeluni 
suum  coram  te;  et  ahbipassim  i).  In  caeteris  scripturae  libris, 
tam  historicis  quam  propheticis,  multo  etiam  frequentiora  sunt 
testimonia,  quae  supervacaneum  essethic  referre,  utpote  igno- 
ta  nemimi  ^). 

In  novo  denique  testamento  de  iisdem  Angelis  perspicua  pa- 
riter  et  crebra  fat  mentio.  Cceteris  missis ,  illud  potissimum  ur- 
gemus ,  quod  apostolus  in  epi.  ad  Hebr.  cap.  I,  instituit  argu- 
mentum  ad  Christi  prae  Angelis  excellentiam  ostendendam,  quod 
nempe  Christus  Filius  Dei,  Angeli  vero  ministri  Dei  tantum 
in  scripturis  perhibentur.  Quare  merito  dixit  S.  Augustinus : 
esse  Angelos  novitnus  ex  fide  .  .  .  nec  inde  dubitare  fas  no- 
bis  est  3). 

5.  Apud  omnes  fere  gentes  vulgatam  fuisse  fidem  de  Ange- 
lorum  existentia,  indubia  monumenta  testantur.  Tertullianus 
inter  alios  ait:  Dicimus  esse  suhslantias  quasdam  spiritales; 
nec  nomen  novum  est.  Sciunt  dmnonas  philosophi ,  Socrate 
ipso  ad  dmnonii  arbitrium  expectante  .  .  .  dwmonas  sciunt 
poetw;  etjam  vulgus  indoctum  in  usummaledicti  frec/uentat 
.  .  .  Angelos  quoque  etiam  Plato  non  negavit\  utriusgueno- 
ininis  iestes  essevel  tnagi  adsunt'*).  Sic  Cyprianus  eos  a  magis 
antiquissimis ,  in  primis  ab  Hostane  memoratos  esse  aftirmathis 
verbis:  Quorum  tamen  prwcipuus  Hostanes  et  formam  veri 
Dei  negat  conspici  posse,  et  Angelos  veros  sedi  ejus  dicitas- 
sistere.  Inquo  etPlatopari  ratione  consentit,et  unum  Deum 
servans,  cwleros  Angelos  vel  dwtnonas  dicit  ^).  Thales,  utre- 
fert  Athenagoras,  trifariam  superiores  substantias  omnes  divi- 
dit:  InDeum,  in  dwmones ,  in  heroes  ^).  Hierocles,  Ad  au- 
rea  Pgthagorw  carminUy  Angelos  ab  ipso  Pythagora  immor- 
tales  Deos ,  a  summo  tamen  Deo  conditos ,  appellatos  fuisse 
testatur,  quos  colendos  praecipit.  Orphei  et  Hesiodi  carminain- 
ferius  dabimus  '). 

6.  Indos  existentiam  Angelorum  certamhabuisse  explorata  mo- 
do  res  est  ^).  Sic  doctrinade  Angelorum  sive  bonorum  sivema- 

lils  libris  non   soluni  oppugnantur,  sed  k)  ^po7o..y. cap.  22,^3^.  21edit.  Rigallii. 

etiam  ipsi  pro  suis  sententiis  argumen-  5)  De  idolorum  vHnitate,  p.  226,  edil. 

ia  depromunt ,   xit  patet  ex    Sanhedrin ,  maur.  Par.  1726, 

pag.  90,  2,  Cholin.  pag.  87,  i.  Cfr.Jahn,  6)  In  Leffut.  t>roChrist.num.23,iom.\\. 

Archwolog.  §.  322.  bibl.  patrum  edit.  Venet.  p.  Z%. 

1)  Cfr.  Gen.  in ,  2i;  xxviii,  12;Exod.  7)  Cfr.  Petav.  De  Angel.  lib.  i,  cap.  i. 
VIII,  12,  etc.  g)  Ita   fatetur  impius    auctor    operis 

2)  Cfr.  Job.  IV,  18;  Dan.  vi,  22;Tob.  Re.sume  de  Vhistoire  des  traditions  mora- 
ui,  25,  etc.  les  et  religieuses  chex-  diveis  peuiiles,V-A~ 

3)  Loc.  cit.  ris  1825. 


8  TRACTATUS   DE    DEO  CREATOllE. 

lorum  existentia  est  veluti  fundamentum  totius  theologiae  vetc- 
rum  ac  recentiorum  orientalium  *) ;  nec  desunt  hujus  doctrinae 
vestigia  apud  ipsos  sylvestres  americanos  ^). 

7.  Sive  igitur  scripturam  sive  constantem  atque  universalem 
omnium  fere  populorum  traditionem  consulamus,  constatAn- 
gelos  existere. 

DIFFICULTATES. 

8.  ObJ.  V  Moses  Angelos  a  Deo  procreatos  nuUibi  tradit  3).  2° 
NominapraetereaMichael,  Gabriel,  Raphael  chaldaica  sunt;  achal- 
daeisigitur  vel  persis  ad  hebraeos  transiit  de  Angehs  opinio  *). 

9.  Resp.  Ad  1'»,  Trans.  antec.  neg.  cons.  Moses  enim ,  ut 
vidimus,  saepe  de  Angehs  eorumque  apparitionibus  loquitur,  et 
illos  saepius  ut  Dei  ministros  exhibet.  Perperam  igitur  ex  eo, 
quod  pecuHariter  creationis  Angelorum  non  meminerit, 
concluditur  vel  Angelos  a  Deo  minime  fuisse  conditos ,  vel  illos 
non  existere.  Ideo  autem  juxta  S.  Basihum  Angelorum  creatio- 
nem  Moses  praeteriit,  quod  adspectabilium  tantum  rerum  ori- 
ginem  praecipue  nobis  revelare  voluerii  ^).  Juxta  S.  Augustinum 
lucis  nomine ,  Aneelorum  creatio  a  Mose  sic;nificata  est  ^).  De 
nac  autem  opmione  ac  de  varus  sententns  cn*ca  tempus ,  quo 
AngeH  conditi  sunt,  utrum  scihcet  ante  hujus  mundi  adspecta- 
bihs  creationem,  ut  plerisque  patribus  graecis  placet,  an  vero 
post ,  quod  tenent  plerique  ex  patribus  latinis ,  an  demum  si- 
mul,  quod  pariter  non  nemo  sentit,  consulatur  Patavius  '). 

1)  Cfr.  Ramsay,  Voynges  de  Ci/rus,ac  Angelos  a  Deo  creatos  esse;  de  hornm 
Piscours  sur  la  mythologie ,  etc.  enim  creatione    non   obscure  loquuntur 

2)  Carli  Rubbi,  Lttiere  americane,  Daniel,  cap.  13  in  iiyamo  trium  puero- 

3)  Ita  .Julianus,  apudS.  Cyrillum,  lib.  rum  ,  et  David,  Ps.  cii ;  sed  maujisaper- 
II,  tom.  VI,  operum  pag.  49,  edit.  Paris.  te  apostolus  (Col.  i,  IG)  scribens;  Jn 
1638,  tum  Ub.  iu,  ib.  pag.  96,  ipso  (Ycrbo  divino)  comiitu  suut  uuiver- 

4)  Ita  fere  Voltaire,  Fragmens  surdi-  sa  in  cuslis  et  in  terra,  risibilia  el  invi- 
vers  sujets ,  par  oritre  alphnbetique ,  art.  sibilia,  sive  throni,  sire  tiominationes,si- 
Ange ,  tam.  xxviii  tle  la  collection  com^  re  principatus,  sive  potestates.  Omnia  per 
pthte  des  (»mnes,  etc.  Geneve  1777.  ipsuin  et  in  ipso  creata  sunt. 

5)  Lib.  t/e  Spiritu  Sancto ,  cap.  16,  7)  Loc.  cit.  ubi,  postquam  recensuit 
num.  38.  S.  Cyrillus  Alex.  lib.  iii  cit.  patrum  testimonia,  qui  alterutram  sen- 
aliaiu  affert  causain  adversus  Julianum,  tentiam  tuentur,  couciudit  §.  11,  nihil 
quare  Moses  praetermiserit  narrationem  cerli  statui  posse,  cum  ncutra  senten- 
creationis  Angelorum ,  eo  quod  scilicet  tia  certa  vel  auctoritate  scripturae  vel 
nimis  inentis  noslra;  captum  excedat.  ratione  prjjevaieat.  Deinde  disjiclt  qua; 
Quain  quidein  causam  quoad  judajos  afferri  solent  ex  ilioEccli.  ioco(cap.  18), 
carnale«  vehementer  confirmat. //om.  n.  in  quo  dicitur.*  Qui  vivit  in  wtertium, 
in  Genes,  pag,  7,  edit.  Sav.  crearit  omnia  simul,  ut  evincatur  saitem 

6)  Lib^  imperf,  de  gen.  ad  lit,  cap.  ii,  cum  adspectabiii  hoc  universo  Angeios 
BUin.  21,  et  De  civilute  Dei,  iib.  xi,cap.  conditos  essej  cum  de  iis  solis  creatu- 
11.  Alii  autem  censent  Ani^elorum  crea-  ris  loquatur  Ecciesiasticus,  quorum  me- 
tionem  per  Mosem  designari  nominecoe-  minit  Moses  initio  Geneseos,  ita  ut  vox 
li,  ut  Origenes,  Ilom.  ii.  in  Gen.,  Beda,  simul  xoivj;  idem  hic  valeatac  ex  tequo, 
Strabus  apud  Petav.  ioc.  cit.  cap.  15.  prout  eodem  sensu  occurrit  Sap.  vi,  8. 
Quidquid  vero  id  sit,  de  quo  nihilcerti,  Item  profert  lateranensis  conc.  iv  et 
verisimilius  videtur  Juxta  priorem  sen-  Innocentii  iii  decretum ,  quo  Deuscreti- 
tentiam  de  hac  Mosem  penitus  siluisse.  tor  omniuni  visibilium  et  invisibilium^spi- 
Illud  tamen  fixum  demonslratumque  est,  ritualium  et  corporalium  dicitur,  qui  sua 


l'ART.  I.  CAP.   I,    DE  ANUELORUM  KXISTKNTIA.  9 

10.  Ad2'^,  Resp.  l.Neg.  cons.-^  cumnonnisi  pravussittraiifc- 
situs  a  nomine  ad  rem.  Didicerunt  hebrjei  ea  Angelorumnomi- 
na  a  chaldaeis  vel  persis ;  ergo  ab  eis  didicerunt  Angelorum  exi- 
stentiam!  Pentateuchus  sane  fuerat  longe  ante  scriptus;  (juarn 
judaei  in  captivitatem  babylonicam  abducerentur;  atque  m  eo 
Moses,  ut  ex  dictis  patet,  de  frequentibus  Angelorum  appari- 
tionibus  et  ofHciis  disserit. 

11.  Resp.  II  Neg.  antec.  Licet  enim  ante  captivitatem  ba- 
bylonicam  nullum  occurrat  in  sacris  literis  Angelorum  nomen, 
negamus  tamen  tum  nomina  iila  esse  chaldaica,  cum  etradicem 

et  formam  hebraicam  habeant,  ut  patetex  voce  ^^  {el)  fortis, 

quae  Deo  tribuitur,  et  ex  similibus  nominibus  passim  apud  he- 

brceos  receptis,  ^^i"lJ)  {Gaddiel^^^^y^^^^^Gatnaliel)  etc.  2),  tum 
ex  chaldajis  ea  adhebraeos  immigrasse,  cum,ut  adnotatOrigenes, 
constet,  indita  illis  (Angelis)  fuisse  nomina  convenientia  rebus, 
quas  Dei  smmni  voluntate  in  universo  mundo  administrant. 

12.  II.  Ot)).  V  Angelus  nomen  est  officii.  Nihil  igitur  prohi- 
bet,  quominus  nomen  istud,  quoties  in  sacris  literis  occurrit, 
vel  de  hominibus  intelligatur ,  qui  Angeli  passim  dicuntur  ob 
varia  munia,  quae  Dei  nomine  oDJerunt,  utMalach.  III,  l,Matth. 
XI,  10,  vel  de  interno  instinctu  inspirationibusque,  quibus  nos 
Deus  ad  aliquid  agendum  excitat  ^).  Et  re  quidem  vera  2" 
qua)  in  libris  sacris  de  Angelorum  apparitionibusleguntur,  non- 
nisi  metaphorice,  vel  ex  vulgi  opinione  intelligi  debent,  vel  de 
sola  Dei  potentia,  vel  de  efficientia  naturali,  quam  vulgus  igno- 
rabat  et  sujiernaturalibus  causis  tribuebat  ^).  Ergo. 

13.  Resp.  Ad  1™,  Conc.  antec.  neg.  cons.  Plura  enim  sunt 
in  scripturis,  quae  de  Angelis  traduntur,  quaeque  nonnisi  de 
hypostasibus  ab  hominibus  omnino  diversis  inteUigi  possunt.  Ut 
cum  Christus  (Matth.  XXII,  30),  sadducaeis  respondens,  affirmat, 


omnipofeHte  virtute  simul  ah  iiiitio  tempo-  h.eresis  daiunant  ob  ejusiuodi  decietuin. 

ris  ulramque  tte  niliilo  cuiulitlil  creaturnm,  Cfr.  §.  13. 

spiritutUem  et  corporalem  {ingelicnmriile-         1)  Cont.  Celsum  ,  lib.  i,  nuin.  25.  edit. 

licel  et  munilantim.;  quje   verba  ex  libio  niaur.  De  noniinibus  Uriel  ei  Jeremiel, 

Suliloquiorum ,  qui  perperani   Auajustiiio  qua»  occurrunt    in  libro   Esdrs   iv,  36  j 

tribuitur,  cap.  32  suiupta  sunt.  Pr.Teser-  v,  20,  necnon  de  cultu  exbibilo  a  gra;cis 

tiin  cuin   S.  Tbomas   in  opusculo,   quo  et  orienlalibus    cfr.   Renaudotius  in  no- 

decretaleni   illaiu    exposuit,    censeat  Jta  tis  aA  Liturg.  orient.  toiu.    u,  pag.  298, 

decrevisse   sj^noduin   adversus  Origenis  et  Nie.  Serarius  soc  Jesu ,  in  caput  12 

errot-eiu,  qui  spirituales  creaturas  solas  Tolna; ;  cfr.  etiam  Blanchinius  in  disser- 

ac  per  se  ab  initio    conditas  asserebat,  tatione,  Romse  edita  anno  1753,  De  sep- 

corporeas  vero  ex  casu ,  non   autein  ex  tem  Angelis,  qui  olim  tlepicli  Romte  ex- 

prjEcedenti  proposilo,  ut  eo  velutcarce-  laiit,  i/uii/ue  nomina  prteferunHJriel,Sea- 

re    spiriluuiu    delicla    plecterel.   Contra  tlriel,  Geliuiliel  et  Bnritchiel.  In  quibus- 

qiios  Innocentiiis  ila  saiixit  iilrainquesi-  daui  litaniis  teinpore    Caroli  Magni   in- 

niul,  lioc  est,  pari  consilio  ac  pr^ecipuo  vocabantur   Uriel,  Raguel',  Tubuel. 
constilutani  a  Deo,  idque  ab  iiiitio  tem-        2)  Ita  Bekker,  op.  cit. 
poris,  lioc  est,  noii  ex  onini  ;elernitate.        3)  iSic  Georg.  Roseiimiiller ,  Schol.in 

Hinc   leiiieritatis    Petaviiis   arguit  theo-  N.  T.,  in   cap.  i  Matth.    et   cap.  2  Luc. 

logos  iUos ,  qui  coult aiiam  scntentiam  el  alibi  passiui. 


10  TRACTATUS  DK  DEO  CREATORK. 

homines  in  resurrectione  futuros,  sicut  Angelos  Dei  m  cw- 
lo;  vcl  cum  (ibid.  XVII 1 ,  10),  de  parvulis  loquens,  aftir- 
mat,  quod  Atigeli  eorum  in  cmlis  semper  iiident  faciem  Pa- 
tris;  vel  cum  apostolus,  ut  vidimus,  comparationem  instituit 
inter  Christum  et  Ani>elos;  vel  cum  (in  eadem  epist.  cap.  II) 
aperte  tradit,  Filium  Dei,  non  angelicam,  sed  humanam  natu- 
ram  sibi  cx  semine  Abrahae  sumpsisse;  tum  ex  eo  quod  (ib. 
cap.  XIII)  dicit  de  prt-eniio,  quod  nactus  est  Abraham,  quum 
dignus  est  habitus  qui  Angelis  hospitium  praeberet.  Pleraque 
pro  instituto  praeterimus,  quibus  violentae  neotericorum  inter- 
pretationes  omnino  refelluntur. 

14.  Ad  2"!,  Ne(f.  Si  enim  vel  de  virtute  (iveQyda)  ac  poten- 
tia  et  ex  vulgi  opinione  loquuntur  sacrce  literae,  vel  etiam  me- 
taphorice,  cum  Angelos  commemorant,  nihil  certi  amplius  in 
sacris  literis  exstaret.  Quomodo  enim  vera  essent,  quae  Chri- 
stus  citatis  verbis  significat?  Quaenam  comparatio  apostoli  foret? 
Nonne  ridicula  sunt,  quse  RosenmiiUer  tradit  de  tentatione  Chri- 
sti  in  deserto,  dum  ab  hominejudaeo  Christum  fuisse  tentatum 
dicit,  vel  cum  Gabrielis  adventum  amens  insinuat  fuisse  so- 
mnium ,  a  Deo  B.  Virgini  immissum  ?  Quae  quidem  aliaque  in- 
numera  inepta  prorsus  et  inficeta,  quibusscatent  ipsius  scho- 
lia,  satis  ostendunt  in  quas  angustias  sese  conjiciant  novi  isti 
doctores ,  ut  Angelorum  existentiam  rejiciant.  Ejusmodi  tamen 
sunt  oracula,  quae  protestantes  suspiciunt  i). 

15.  Inst.  Saltem  Michaelis  nomine  intelligendus  est  ipse  Fi- 
liusDei,  qui  sub  variis  figuris  seu  symbolis  in  V.  T.  se  se  visibilem 
praebuit;  quemadmodum  Gabriel  ipsa  est  Spiritus 'Sancti  per- 
sona^).  Quid  igitur  vetat,  quominus  de  Deo  vel  FilioDei  caete- 
ra  intelligamus  scripturarum  loca,   in    quibus   Angelorum  fit 


1)  Cfr.  eliam    Kuinoel,    Comment.  in  partiim  Elisabethx-  Gablerus  in  Joir/vjrtf 

libros  N.  1\  historicos   in    Luc.    i,    26  et  fiir  theol.  literat.  seu  in  Ephemer.  litern- 

27,    Ex    quo     depreliendimus   nonnullos  turte  theologicw ,  vol.  i,  pag.  ^3,  eaden» 

biblicos  neotedcos  eo  prog^ressos  esse,  ferme  ratione  historiam   hanc  totam  e- 

ut  totam  lianc  historiam  Angeli  Gabrie-  narrat.  Juxta  Witsium  in  Miscell.   sac. 

lis  colloquentis  cum  Maria  veferant  ad  tom,  ii,  pag.  338,  per  lusum  phantasi» 

mythum  philoso/jhicum,  alii  ad  mythntnhi-  commotee   exponi  debet;  hemiplexiaZa- 

.storicutn,  non  secus  ac  apparitionem  e-  chariam  captum,  qui   idcirco   loqui   non 

jusdem  Anj^eli,  quae  Zacharise  in  templo  potuit.    Item   Rosenmiiller.  Alii    demum 

contigit,  de  qiia  item  suorum  protestan-  deposita  larva  injyenue  tradunt  hie  aLu- 

tium  biblicorum  expositiones  Kuinoelfu-  ca  fabulam  enarrari.  Quis  non  suspiciat 

se  refert.  Miruin  esl  quam  sese  atroci-  doctos  hosce  sacrarum  literaruui  inter- 

ter  turqueant  adexcludendamveram  An-  pretes?  Praesertim  quum   ignorare  ipsi 

geli  apparitionem.  Paulusius  in  Philolo-  omnino  videantur,  delirans  anus  de  su- 

4fisch-krit,  Komment.  seu   in   Vommenta-  blimioribus  ejusmodi    doctrinis    sapien- 

rio  philologico-critico    contendit,  Zacha-  tius  disputare,  si  velint,  facile  posse. 

ri.e   visam  fuisse    versari    anle    oculos  2)  Cfr.   Hier.    Maria   Buzius  Ord.  S. 

quamdam  genii  ccel^stis  veluti  speciemj  Aug.  in  Synopsi  theol.  riiscipl.  P.  Berti, 

eum  varii  generis  sensa,  quse   illi  tunc  lib.  x,  in  appendice,   ubi   Michaelem  et 

in  animo    suboriebantur ,  ;;?/^«.s-.vt;  ipsius  Gabrielem    Archangelos,   esse    creatos 

genii  voces  esse,  in  extasin  raptiim,  ac  spiritus  demonstrat,  tom.  i,  pag.  W^  et 

sibi  iniposuisse  silentium ,  eo  qnod  plus  seqq.   edit.    1769.    Cfr.    etiain  Bossuet> 

justo  intra   se  locutus   esset,   usque  ad  Iteflexions  sur  VA^ioculi^pse, 


PART.  I.  CAP.  II.  DE  NATURA  ANGELORUM.  11 

mentio?  Certe  (Exod.  III,  2)  Flammai^nis,  ex  qua  Moses  vo- 
cem  audivit,  vocatur  Angelus  Dei.  Ergo. 

16.  Resp.  Ne(f.  anfec.  Hoc  paradoxum  sero  nimis  excogita- 
runt  adversarii  ad  cultum  tollendum  Angelis  a  fidelibus  exhi- 
bitum.  Evertit  enim  illud  caput  XII  Apocalypseos,  in  quo  Mi- 
chacl  cum  dracone  pugnans  difFert  ab  Agno,  id  est,  Filio  Dei, 
ob  cujus  saneuinem  vicit.  Quoad  Gabrielem,  satis  est  Luc.  I,  26 
verba  expendere :  Missus  est  Angelus  Gabriel  a  Deo  ad  Vir- 
ginem .,,  et  ingressus  Angelus  ad  eam ,  dixit  Spiritus  San- 
ctus  superveniet  in  te;  Spiritus  igitur,  qui  superventurus  erat 
in  Mariam ,  dissimilis  fuit  a  Gabriele  nunciante. 

17.  Falsum  denique  est  quod  assumit  Rosenmiiller,  flammam 
nempe  ignis  vocari  Angelum  Dei;  etenim  in  Exod.  loc.  cit. 
aperte  a  flamma  ignis  distinguilur  Dominus ,  qui  Mosi  apparuit 
in  flamma  ignis  de  medio  rubi;  et  Act.  VII,  30  pariter  dicitur: 
Apparuit  iili  (Mosi)  in  deserfo  montis  Sina  Angelus]  in  igne 
flammw  rubi,  Hac  ratione  neoterici  biblici,  quidquid  stulti  in 
buccam  venit,  prout  libet,  eflutiunt  j  bonamque  lectorum  fi- 
dem  in  pravos  errores  adducunt. 

C  A  P  U  T    II. 

DE  NATURA  ANGELORUM. 

18.  Definiri  Angeli  solent  substantiw  immateriales  comple- 
tce  y  ut  certum  intersit  discrimennos  interet  ipsos;  nostrae  enim 
anima;  substantiae  spirituales  incompletw  vocantur,  cum  ad 
corpus  informandum  suapte  natura' ordinatce  sint,  quibus  pro- 
pterea  corpore  solutis  aliquid  deesse  videtur,  non  quidem  ad 
substantiam  ,  sed  ad  suum,  ut  dicimus,  complementum.  Ex  pa- 
tribus  tum  graecis  tum  latinis  non  defuerunt,  qui  Angelos  cor- 
pore  quodam  aereo  et  subtili  praeditos  censuerunt;  illorum  ca- 
talogum  exhibet  eruditissimus  Petavius  i).  Post  definitionem 
concilii  lateranensis  IV,  quam  inferius  dabimus,  obsolevit  ha3c 
opinio  inter  catholicos  ;  si  enim  paucos  excipias  2),  vix  est,  qui 
eidem  adhaeserit.  Attamen  inter  heterodoxos  et  philosophos 
liaec  sententia  plures  patronos  nacta  est;  etenim  praeter  Leib- 
nitzium  et  Bonnet,  qui  hanc  sententiam  propugnarunt,  Cud- 
worth,  Tricorius,  Wolfius,  Bochmius,  Loersius,  Cantius  alii- 

1)  De  Angel.  lib.  i,  cap.  2.  ris.  1578  j  de  qno  quidem  auctore  recte 

2)  FaHuntur  propterea  qui  tradunt  pronunciavit  Petavius,  De  vpific.  lib.  i, 
post  conciUi  lateranensis  decretuin  «e-  cap.  8,  §.  2  :  Auctor  magis  ad  speciem 
ininem  catholicoruin  impune  contrariam  (juma  eruditionem  solidam  commentarios 
lenuisse  scntentiam.  Conlraria;  enim  suos  inslituens,  i/uos  raro  cum  fruclu, 
scntentite  adhaeserunt  inter  caeteros  card.  nunquam  sine  fastidio  legimus.  Pariter 
Oajetanus,  in  cap.  2  epist.  ad  Ephes.  i  Sixtus  ^cx\*ins\s,  hiblioth.  sanct.  lib.  v, 
FiUgubinus ,  De  perenni  philosophia ,  lib.  adn.  8,  Bartlioiomieus  Caianza  et  Do- 
viii,  cap.  27,  D,  tom.  ni,  opp.  edit.  Pa-  min.  Bannez. 


12  TllACTATUS   DE    DEO    CREATORE. 

qiic  non  paiici  *)  camdem  sectati  smit,  rati,  non  possc  clari 
spiritum  activum  sine  corpore.  Nos  communi  sententia;  adha?- 
rentes  de  spirilualitate  Angelorum,  qua3  hic  et  nunc  salva  lidc 
in  duhium  vix  revocari  posse  videtur,  hanc  statuimus  propo- 
sitionem : 


PROPOSITIO. 
An^eli  sunl  meri  spirilus  omnis  corporis  expertes. 

19.  Ilaec  propositio  certa  est  ex  conc.  lateranensi  IV,  quod 
cap.  F^irmiter  definivit  adversus  manicha^os:  Unum  esse  uni- 
versorum  principium ,  creatorem  omnium  visihilium  et  invi- 
sibilium ,  spiritualium  et  corporalium ,  (fui  sua  omnipotente 
virtute  simul  at)  initio  temporis  utramifue  condidit  creatu- 
ram,  spiritualem  et  corporalem ,  angelicamvidelicet  etmun- 
danam ,  ac  deinde  humanam ,  quasi  communem  ex  corpore 
et  spiritu  constitutam  ^).  Ergo  ex  hoc  concilio  angelica  natura 
spirituahs  est  et  omnis  corporis  expers ,  quahs  anima  hominis 
est ;  ahoquin  humana  natura  media  non  esset  inter  angehcam 
et  mundanam  substantiam. 

20.  Ilanc  autem  doctrinam  scripturarum  auctoritate  fulciri 
exinde  patet,  quod  in  sacris  eloquiis  Angeli  constanter  spiri- 
ius  dicantur.  Apostohis  enim  (Hebr.  I,  14)  dc  Angehs  inquit: 
Nonne  omnes  sunt  administratorii  spiritus?  et  S.  Joannes 
ait  (x4poc.  I,  4) :  Et  a  septem  spiritibus,  (/ui  in  conspectu  tliro- 
ni  ejus  sunt;  et  de  da^monibus  pariter  dicitur  (Luc.  X,  20): 
spiritus  votns  subjiciuntur ;  et  alibi  passim  spiritus  ne^fuanu 
spiritus  immundi  vocantur,  imo  apostolus  (Eph.  VI,  12)  eos 
\ ocsit :  spiritualia  nequitiw.  Atqui  yox  spiritus  non  aliud  pro- 
prie  nisi  substantiani  simplicem  et  incorpoream  significat,  cum 
Deo  (Joan.  IV,  24)  et  animae  humanae  (I  Cor.  II,  11)  tribuatur; 
nec  ulla  sufhciens  ratio  sit,  cur  vocem  hanc  ad  alienam  signih- 
cationem  detorqueamus  ,  cum  de  Angelis  usurpatur.  Ergo. 

21.  Et  sane  insolens  omnino  esset,  si  Angeh  corpore  et  spi- 
ritu  constarent  sicut  homines,  quod  ratio  nunquam  haberetur 
corporis  et  spiritus  ipsorum  in  scripturis ,  quae  ubilibet  men- 
tionem  faciunt  corporis  et  spiritus  hominum ;  aut  saltem  quod 
homines  non  ahquando  spiritus  in  eisdem  appellarentur,  queni- 
admodum  passim  Angeli   appellantur  spiritus.   Nempe  homi- 

1)  Cfr.  Mtizzarelli,  opusc.  xxm,  Del  iiiurere.  Quippe  lateranense  concilium 
/moH  uso  della  logica,  diz.  v,  toni.  vjr,  fx  insliluto  partem  eaui  definire  noluit, 
Firenze  1823.  inquit   Petaviusj   sed  in  hoc   unuin  in- 

2)  Per  hoc  tainen  decretuin  dottrina  tenta  fuit  sjnodus ,  ut  utrius^iue  condi- 
de  spirituali  Angelorum  nalura  deHiiita  torein  iialuraj  Deuin  esse  conlra  mani- 
dici  nequil,  adeo  ut  ad  fidei  doginata  cliaeos  slatiieretj  cajtera  vero  ex  recep- 
eam  pertinere  proniintiare  possiiHiis,  ta  per  id  tempus  opinione  obiter  subte- 
conlrariajque   doctnnai   hieresis    notam  xuil. 


PART.    I.    CAP.    II.   DE   NATIJRA    AIVGELORUM. 


13 


nes,  ctiamsi  e  prcTcipiia  sua  partc  spiriliis  sunl,  (ruia  tanicn  si- 
mul  corporei  sunt,  nunquam  absolule  spirifus  thcunlur,-  con- 
tra  vero  Angcli,  quia  corporci  non  sunt,  saepc  spiritus ,  nun- 
quani  vcro  absolutc  dicunliu'  corpus  aut  corporei. 

22.  Fulciri  praitcrca  hanc  canidcm  doctrinam  auctoritalepa- 
trum  tum  crcccorum  tum  latinorum  facile  ostcnditur.  Etsicnim 
plerique  ex  ipsis,  ut  superms  mnuimus,  viaeantur  corpus  aii- 
quod  Angehs  tribucre,  longe  plurcs  tamen  spirituales  prorsus 
ct  incorporcos  Angelos  praedic.ant  *).  Nc  tamcn  longiorcs  simus 
in  proferendis  tcstimoniis,  ad  qua^dam  vehiti  capita  revocabi- 
mus  ipsorum  dicta,  cx  quibus  ccrta  dcjjrchenditur  eorum  sen- 
tentia.  Ac  1**  Ana,clos  spirituales  praedicant,  qui  cos  dicunt  in- 
corporeos,  sive  aao)fiaT:ovg.  Tales  porro  sunt  cx  grtTecis  Grcgo- 
rius  thaumaturgus,  sivc  vctus  auctor  homiha3  cujusdaminTheo- 
phania,  qui  eos  dicit  incorporeas  rirtufes  2);  Grcg.  nysscnus 
(:[mKn^^iAo%incorporeamcreaturamnommc\l'^)-.^  Greg.  item  na- 
zianz.,  qui  eamdcmnaturam  intelligibilem  et  incorporeamhm- 
dat*);  Eusebius  Cccsar. ,  qui  eam  commcmorat  .sultstanfiam  in- 
corpoream,  et  comp.irat  Deo  ipsi  ^);  Epiphanius,  qui  dasmo- 
ncm  declarat  spiritum  corporis  expertem  c) ;  S.  Joan.  Chryso- 
stomus,  qui  Deum  commcndat,  quod  fccerit  Angelos  ct  y\r- 
changclos,  i\.c  reliquas  incorporeorum  suhstanfias  '^)\  Theo- 
doretus  cos  jactat  incorporeas  nafuras  ^),  Procopius  suthstan- 


U  Thomas  Alefmus  seu  potius  Joan. 
Clericus  in  nol.  64  ad  cap.  3,  lib.  i  de 
Anff.  §.  12  Petavii ,  ut  suis  faveat,  haec 
scribere  non  dubitavit  ad  eripiendum 
nobis  omnia  patrum  testimonia ,  qUiT 
Angelos  spirituales  priedicant;  Diliutu- 
ler  obserrandum  corpus  et  materiam  du- 
pHci  sensu  sumi  (ijiud  reteres.  Ali<iuniido 
ito  rocfint  quidquid  non  est  per  se  intel' 
ligentia  prwditum,  quantieris  sit  tenuita- 
tis ,  sed  scepe  etiam  his  rocihus  intelligunt 
crassiorem  tantum  viateriarn ,  quo  sensu 
neganl  Angelos  esse  corporeos  aut  mate- 
riales.  Nam  cwteroqui  pleriqtie  exisHmant 
Angelos  esse  tenuissimo  corpore  indutos. 
Vide  indicem  philologicum  philosoph. 
orientalis  Th.  Stanleii,  de  voce  materia, 
et  de  sententia  reterum  de  Angelorum  na- 
tura  illustriss,  Pet.  Dan.  Huetium,  Ep. 
Abrincensem ,  in  eiimio  Origenianorum 
opere,  lib.  ii,  qutest.  v,  et  in  notis  ad 
Origenem,  pag;.  65.  Nisi  hcec  probe  ob- 
serventur ,  vix  poterit  intelligi  quid  veliut 
reteres ,  et  secum  etiam  smpe  tum  vide- 
buntur  pugnare ,  cum  sibi  quam  maxime 
constant.  At  praeterquam  quod  Huelins 
de  omnibus  universiin  patrlbus  miniuie 
loquitur,  plerosque  patres  vocem  Spi- 
ritus,  cum  de  Angelorum  natura  disse- 
runt,  stricto  sensu  usurpasse  ex  lis,  quaj 
hic  in  mcdium  protulimus,  eorum  tesli- 
moniis  aperlissime  constat,    prsesertim 


cx  iis,  qul  eos  intelligentias  vocant, 
nienles ,  substanlias  inteUigentes,  sivipli- 
ces,  sine  materia ,  etc.  Poterant  ne  aper- 
tius  proprie  dictam  spiritualem  iiaturam 
Angeloruin  exponere  ?  Eo  rel  magis  quod 
iisdcm  vocibus  iitantur,  cum  de  spiri- 
tuali  divina    sul)stantia  loquiintur  ? 

2)  Cfr.  Petav.  Ve  Atigelis,  lib.  i,  cap.  3. 

3)  ^Aooifiatov  y.xiaiv.  Cont.  Eunomium, 
lib.  XII,  et  alibi  ib. 

4)  Woijttjv  xai  aiio)/tiatov.  Ib. 

5)  Demonst.  erang.  lib.  i ,  cap.  i,  A- 
oiofidtov?  tivd?  vof(jdi-,  xai  diiag  dvvaixeigy 
ayyikovq  te,  xai  cc^/ayytAov?,  aiiXd  te  i 
xai  ndvttj  xaO-a^td  Tivev.uata. 

6)  Haer.  xxvi ,  num.  13 :  IJvev/ia  ava- 
da^tov ,  xai  avii/iatov, 

7)  Ad  Stagirium,  lib.  i,  pag.  86.  'E- 
diioitjoev  ayyD.ovi- ,  a^jxayyikovg,  xai  tdg 
dkka?  toiv  dao>iudto)v  ovaia? ,    et  alibi  ib. 

8)  QuiBst.  XX.  in  Genes.  probaturus 
imaginem  Dei  non  in  eo  consistere , 
quod  in  aninia  sub  adspectum  non  ca- 
dit ,  inquit:  Mdkkov elxovtg  tov&eov  xlt]- 
delev  ayyekoi  te,  xai  aQydyyekoi ,  xai  nd- 
oai  ai  aoo')fiatai ,  xai  ayiai  qivang ,  ate 
dri  navtdnaoi  ao)/u.dto)V  antjlXayfievat , 
xai  afiiyeg  to  aofjatov  eyovaat ,  id  est , 
Alioquin  polius  imagines  Dei  rocarentur 
Angeli  et  Archungeli ,  et  omnes  incorpo- 
rere  sanctwque  natura>,  utpote  corporibus 
racuw  etsine  viixtione  minime  adspectabi- 


14  TRACTATUS  DR  J)EO  CREATORK. 

tias  pmilus  incorporeas  *) ,  item  Joannes  Climachus ,  Diony- 
sius  viilgo  areopagita,  Nilus,  Joan.  damascenus,  etc,  ^).  Ex  la- 
tinis  vero  Marius  Victorinus,  qui  vocat  Xn^elos  incorporeos  '^); 
Lactantius  incorporales  y  Leo  papa,  qui  veram  fidem  ait,  (/ua' 
est  catholica,  omnium  creaturarum ,  sive  spirituatium ,  sive 
corporearum  bonam  confiteri  substantiam  ^).  Sic  Julius  afri- 
canus  incorporeos  pariter  eosdem  constituit,  nec  non  Fulgen- 
tius  s),  Gregorius  M.,  qui  interrogat:  Quis  sanum  sapiens  y 
esse  spiritus  corporeos  dixerit  ^)?  aliique.  2"  Eamdem  veri- 
tatem  docent  ii  patres,  qui  Angelos  non  solumincorporeos,  sed 
praeterea  vocant  mew/(?* ,  vovg^  seu  substantias  intelligentes ; 
tales  vero  sunt  Greg.  nazianz.  Eusebius ,  Dionysius  areopagi- 
ta  nuncupatus,  Greg.  nyssenus,  etc.  3"  Qui  eosdem  dicunt 
simplices  Qtsinemateria  «iiXot;-,  ut  Greg.  nazianz.  atque  nysse- 
nus ,  Marius  Victorinus,  Lactantius  etc.  '). 

23.  Quum  igitur  laudati  patres  tum  graeci  tum  latini  ingenti 
veluti  agmine  Angelos  non  solum  incorporeos,  verum  etiam  sub- 
stantias  materiae  expertes,  spirituales,  simplices,  intelligentias 
passim  vocent,  nihil  dubii  subesse  potest,  quin  doctrinadespi- 
rituahtate  Angelorum  non  solum  scripturis,  sed  et  traditioni 
innitatur  ^).  Angehcus  doctor  rationibus  etiam  theologicis  eam- 
dem  jConfirmat,  quae  apud  eum  recoh  possunt  ^). 

DIFFICULTATES. 

24.  L  Obj.  1"  Ex  sacris  hteris  Angeh  foeminis  permiscentur; 
ergo  aut  sunt,  aut  habent  corpora.  Etenim  Gen.  VI,  2  legitur: 
Videntes  fitii  Dei  filias  hominum^  quod  essent  pulchrm,  acce- 

perunt  sitji  uxores.  Quae  quidem  verba  2"  versio  alexandrina 
sic  refert:  Videntes  Angeli  Dei..,  acceperunt  sibi  uxores^^). 
Haec  autem  versio  3"  ex  hbro  Henoch  confirmatur,  Augustino 
teste  *i);  tum  4"  ex  patribus  Justino,  Clemente  alex. ,  Tertulha- 
no ,  Ambrosio ,  Sulpicio  Severo ,  Lactantio  ahisque  non  paucis 
apud  Petaviumi2)^  qui  refert  pro  eadem  sententia  Philonemet 

les.  Alibi  eadem  liabet,  qu»   ad  corpus        3)  Lib.  iv.  adv,  Arium. 
vel  materiam    quamcumque   trahi   nulla        4)  Episl.  ad  Turib.  cap.  6. 
ratione  possunt.  5)  Lib.  de  fid.  cap.  5. 

1)  Comment.  in  Gen.  cap.  16  et  seqq.  6)  Dial.  lib.  iv,  cap.  .29.  Cfr.  Petav. 
T«?  voeijd?  ovoia(; ,   xat    Tiavttwq   aao)ju(i-  loc.  cit. 

tovg.  7)  Apud  Petav.  loc.  cit. 

2)  Apud  Petav.  loc.  cit.  Inter  grsecos  8)  Cfr.  ib.  ubi  §.  10  ostendit  judaeis 
patres  minime  recensuimus  S.  Ignatium^  pariter  inbaesisse  sententiam  de  spiritua- 
cujusproferunturverbaex  epist.nd  Trnll.  li  Angelorum  nalura. 

quibus   Angelos  dicit  domndtovq  givatt?^  9)  Part.  i,  quasst.  50,  art.  i,  nec   non 

naturas  i«ct» r;>ore«s,  siquidem  ea  reperi-  cont.   gent.  lib.  ii,  cap.  'JG,  et  in  opusc. 

re  minime  potuimus  neque   in   edit.  Co-  de   spirit.  creaturis,  art.  5,  tom.  viii,  opp. 

telerii ,  neq.   in    bibliot.  patrum  gall.  ne-  edit.  Rom.   1570. 

que   alibij   sed   occurrunt  tantummodo  10)  EiSovttq  di  ol  dyyiXot  rov   Qtov.., 

in  hujus  S.  martjris  literis  interpolatis  ilafiov  eavtoiv  yvvaixag. 

apud  Coteler.  <;;[;iA7.  «</'/'/«//.  §.9,  tom.  ii,  11)  De  cirit.  Dei ,  lib.  xv,  cap.  24, n.  4. 

pag.  67.  12)  De  Angeh  lib.  iii,  cap.  2. 


PART.    I.   CAP.   11.    DE   NATURA    ANfiRLORUM.  15 

Josephum ;  5"  contextus  ipse  videtur  rem  hujusmocli  significa- 
rc  ,  ubi  habelur,  cx  cjusmodi  conuubiis  ortos  fuisse  j^ig;antes. 
Addit  vero  Car.  Rosenmiiller  '),  6"  quemadmodum  profihabus 
hominum  veniuntfanTiiniein  proprio  sensu  ab  hominibus  oriun- 
dae ,  sic  pro  filiis  Elohim  sensu  proprio  ita  dicti  intelhgendi 
sunt  Angeh ,  seu  imfurw  supernales.  Ergo. 

25.  Resp.  Neff,  anlec.  Ad  1"",  probat.  ex  Genesi,  Disf.  Fihi 
Dei,  id  est,  hhi  Seth,  vel  principes,  quos  majores  gentium  di- 
cimus,  conc. ;  fihi  Dei,  id  est,  Angeh,  nec/.  Exodi  enim  XXI,  6 

etXXII,et  ahbi,  per  vocabuhmi  hebraicum   □"'(17.^    elohim  ^ 

principes  designantur;  Symmachus  ipse  \ertit  filii  pofenfum  ^); 
sic  etiam  Onkelos  et  Saadias  exponunt;  arabs  Erpenii  pariter 
hiihet  filii  maj^nafum  ^);  interpres  samaritanusy?/i(V  dominato- 
rum'^).  De  fihis  Seth  hunc  locum  ipse  Clericus  exponit,  qui 
prreterea  observat  hoc  nomine  passim  in  scripturis  designari 
veros  Dei  cukores  ^).  Haec  posterior  interpretatio  commvmis  est 
inter  patres.  Non  posse  autem  allatum  textum  sumi  de  Angehs 
proprie  dictis,  evidens  est;  vel  enim  fuissent  boni  vel  mahneu- 
trum  porro  dici  potest;  non  boni,  quia  cum  Dei  visione  jam 
fruerentur,  non  potuerunt  illecebris  carnahbus  ahici,  praeser- 
tim  cum  de  his  dicat  Christus:  Non  nuhent.,  neifue  nubentur; 
non  mah,  ahoquin  daemones  dicendi  essent  fihi  Dei,  quod  est 
absurdum,  etnulhbi  sane  in  scripturis  hoc  nomine  compel- 
lantur  ^). 

26.  Ad  2™,  Dist.  Et  versio  alexandrina  per  Angelos  Deiho- 
mines  rehgiososj  designat,  quod  infrequens  in  scripturis  non 
est  '^)lconc.  Angelosproprie  dictos,  subdist.  In  hoc  casu,  ut  ex 


1)  In  schol.  ad  hiinc  locum.  nilarum,  quihuscum  ritnm  ngitabnnt  pra- 

2)  Yioi  toiv  dvvaat tv ovtMVt  Cfr.  Hier.  ris  exemplis  uxorniiit/ue  itlecebris  corru- 
Qtuest.  hebr.  iii  Genes. ,  lib.  i;  tonn.  iii.  ftti ,  enosidte  iisdem  se  ritiis  inquinarunt, 
opp.  edit.  Vallars.  ritiosioremque     sobolem      proffenernrunt. 

3")  Ita  enim   Onkelos   in    Targum  ex-  Eamdeni     interpretationem     sequuntur 

•.    ^....^—.^^  »»,._  ^e     1-1.1-  Munsterus,  Faffius,  Vatablus,  CastaJio, 

ponit:  ^^5^:3^  ^;3  Cfr.  bibliasacra  (,,^,^1,,«  Drusius,  Amama ,   Cardurigh- 

^      ' :  •  tus  in  Criticis  sacris.    Hanc  vero   eam- 

edit.Plant.Antv.l569.Arabs£rpeniiSaad  dem  interpretationem  confirmant  exem- 

•t^AvT"    '•'  P'^   ^''^   Deut.   XIV,   i;  Ps.  lxxii;,  Prov. 

i^U^X  I  jXi  XIV,  26. 

*>  3rTT53VZ.*«rTf'\aCfr.Po/yj!if/.\VaI-        6)  Certiim  est  nunquam  in  scripturis 

ton.  et  biblia   regin  Paris.  Angelos  dtemones    vocari  ;    contra  vero 

5)  Sic  enim  scribit   In   Paraphrasi  in  interdum,  secus   ac   Fabricius  autumat 

hvmc  \oc\\m;  Interea  Caini  aucta  sobole,  in    sua    bibliographia     antiquaria ,    cap. 

puellarum  numero  cainitas  abundare  coh-  8,  §,  27,  dsemones  non   solum  cum    ali- 

iigit;  quie   eum  prteterea   forma  prtesta-  quo  additaraento,    sed   absoiute    Angeli 

rentf  JEnosi  posterorum ,  quorum   mnjores  dicuntur  ut  i  Cor.  vi,  3. 
consortium  et  nffinitatem    cainitarum  ad-        1)  Sic  S.  Joan.  Bapt.  Marc.  i,  2;coll. 

spernnti  fnerunt ,   amorem  sibi\  concilia-  Malach.  iii,  i  vocatur;  i  Cor.  xi,  10  sa- 

runt,  et  cum  iis  matrimonia  misctierunt ;  cerdotes ;  Apoc.  i,  20  et    ii ,  i  etc.    epi- 

Cninitce     enim   eiiosidas    generos    habere  scopi  compellantur. 
honori  ducebunt.   Uaud  multo    post  cni- 


10  TRACTATUS  DE  DKO  CREATORE. 

dictis  patet  deserenda  est,  conc.  tenenda,  neg.  Addonon  omnes 
codices  habere  Angelos  Dei,  sed  teste  Augustino  *) ,  nonnullos 
habere  y^/«o* /)^«,  prout  in  bibliis  complutensibus  versio  haec 
LXX  nuncupata  habet:  filii  Dei  ^). 

27.  Ad  3™,  Tram-.  Omnium  enim  criticorum  judicio,  imo  el 
ipsius  ecclesiae  catholiccE ,  hber  Henoch  inter  apocryphos  recen- 
setur  3). 

28.  Ad  4™,  Dist.  Vel  ex  versione  alexandrina ,  vel  libro  He- 
noch  deceptis,  conc.  ex  sensu  ecclesiae  aut  traditionis,  ne^. 
Plerique  enim  ex  versionis  alexandrinae  lectione  decepti  inhanc 
sententiam  concesserunt,  ahi  ex  hbro  Henoch ,  quem  tanquam 
sacrum  nonnulh  palres  habuerunt,  ut  de  Tertulhano  constat 
ahisque  paucis  *).  Ex  hoc  fonte  fabuhim  istam  veteres  omnes 
hausisse  arbitratur  Petavius  ^).  Caeterum  his  patribus  plures 
ahos  opponimus,  qui  data  opera  illam  fabuLim  refellerunt.  Cer- 
te  Philastrius  Brixiensis  in  hb.  De  hwre.S'ihus  eam  opinionem, 
quae  asserit,  An^elos  se  miscuisse  cumfcetninis  ante  diluvium., 


1)  De  civiltite  Dei,  lib.  xv,  cap.  23, 
imni.  3.  Inio  vero  ex  lioc  ipso  S.  Au- 
^iistini  loco  patet  versionem  lxx  sna  aj- 
tate  iilrninque  habuisse :  Fidi  Dei  et 
Angeli  Dei;  ita  enim  scribit:  El  seplun- 
ginla  quii/em  inlerpreles  et  Angelos  Dei 
iliTerunl  islos  ,  et  Filios  Dei.  Quod  i/ui- 
ifem  tion  onines  corfices  habenl,  nam  qui- 
flam  nisi  Filios  Dei  non  habent.  Bx  quo 
facile  est  conjicere,  verba  Angeli  Dei 
non  fuisse  nisi  glosseina  nonnulloruin, 
quib>js  persuasum  erat ,  juxta  dicenda, 
Angelos  reipsa  foeminas  adamasse,  iis- 
que  junctos  connubio  fuisse,  quod  po- 
stea  irrepsit  in  textum. 

2)  Pra;ter  editionem  complutensem 
caeterie  editiones  omnes  babent  vlol  tov 
0eov,  ut  videri  potest  in  Bibtiis  Plant., 
in   polygl.  Walton.,  bibl.  /t;^.  Paris.  etc. 

3)  be  libro  Henoch  ita  scribit  S.  Aug. 
loc.  cit.  n.  4 :  Omittamus  igilur  earum 
scriplurarum,  fabulns  ,  quce  apocryphoi 
nuncupanlur,  eo  quod  earum  occultaori- 
go  non  claruit  palribus  ,  a  i/uibus  usijue 
ad  nos  nuctoritas  reracium  scriplurarum 
certissima  el  nolissima  successione  per- 
renit.  Ex  quibus  discere  possunl  prote- 
stantes,  quo  consilio  prudentiave  patres 
ulerentur  ad  germanas  ab  apocr^pbis 
scripturas  discernendas. 

4)  Dixi  de  Tertulliano  aliisi/ue  pancis 
constare,  eos  libritm  Henocb  tanquani 
sacrum  recepisse.  De  Tertulliano  enim 
nullum  dubium  esse  potestj  nam  CDe 
culiv  fam.  lib.  i,  cap.  3),  etsi  fateatur 
hunc  librum  ab  aliis  rejici,  dicens:  Sc Jw 
scri/nurum  Henoch  nec  recipi  a  i/uibus- 
dnm ,  ejus  tamen  auctoritatem  quoad  fie- 
rl  potest  ibidem  propugnatj    ex   eoque 


libro  Angelos,  lib.  De  idot.  cap.  9.  vo- 
cal  fatminnrum  (nnatores ,  qui,  ut  loqul- 
tur  in  libro  De  hnbilu  muliebri ,  cap.  2, 
ad  filias  hominum  de  coilo  ruerunt.  Au- 
ctor  lib.  De  singular.  cleric.  inter  ope- 
ra  S.  C_yp.  ait :  Novimus  et  Angelos  cuni 
fwminis  cecidisse.  Eamdem  opinionem  ex 
eodeni  libro  mutuati  sunt  Justinus,  ^/yo/. 
I,  num.  5  ;  Lactant.  Divin.  inst.  lib.  ii, 
cap.  15,  Sulpicius  Severus ,  snc.  hist. 
lib.  1.  Quum  tamen  nemo  istoruin  ,  prs- 
ter  Tertullianum,  libri  Henoch  sini>-il- 
latim  meminerit,  nihilvetat,  quominus 
dicamus  eos  deceptos  esse  ex  loco  ad- 
ducto  Geneseos  prxsertimjuxtagriBcain 
I.XX  versionem.  Sane  S.  Ainbrosius  serm. 
VIII,  in  Ps.  cxvni,  num.  58:  Denii/ue,  in- 
quit,  scri/ttum  est:  quia  Angeli  amnve- 
rutit  filias  hominum,  etc.  quamvis  fluc- 
tuans  ,  serm.  iv,  num  8,  innuat  Angelo- 
rum  nomine  intelligi  possehomines,  qui 
vitse  probitate  Angelorum  gratiam  imita- 
rentur.  S.  Hilarius  Pictav.  Tract.  in  Ps. 
cxxxiii,  num.  6,  suppresso  nomine,  de 
libro  Henoch  non  absqiie  contemptu  lo- 
quitur:  Fertur  autetn,  inquit,  id,  de  i/uo 
etiam  nescio  cujus  liber  extat,  quod  An- 
geli  concu/nscenles  filins  hominum,  etc... 
Qu(B  enini  libro  legis  non  conlinenlur,  ea 
nec  nosse  debemus.  Sic  alii  passim.Pro- 
lixum  libri  Henoch  fragmentum  refert 
Georg.  Syncellus  in  Cronogmph.  part.  2, 
quod  una  cum  aliis  legi  potest  apud 
Joan.  Alb.  Fabricium  in  of.Codex/txeU' 
depigraphus  V.  T.  Hamb.  1722,  Vol.  I, 
pag.  160  et  seqq.  ubi  pariter  refert  de 
ea  jndicium  ac  censurain  sive  veterum 
sive  rccentiorum. 

5)  De  AngeL  lib.  in,  cap.  2,  §.  4. 


P4RT.  I.  CAP,  II.  DE  NATURA  ANGELORUM.  17 

et  inde  esse  nafos  (jiganfes,  inler  ligereses  refert  *).  Ex  qiiibus 
deprehendimus  lianc  senlentiam  nunquam  fuisse  universalem 
in  ecclesia ,  sed  prorsns  singularem  illorum  patrum ,  quos  re- 
censuimus,  nihilque  inde  inferri  detrimenti  adversus  sacrastra- 
ditiones,  ut  protestantes  plerique  autumant. 

29.  Ad  5'",  Neif.  Tum  1"  quia  nondum  exploratum  est  voce 

Q^^CJ  (nephilmO  homines  designari  extraordinariae  procerita- 

tis;  etenim  Job.  I,  15  \ertitur  irruenfes,  id  est  praedones,  la- 
trones ,  qui  fortasse  equis  latrocinia  exercerent,  ut  arabum  ho- 
die  bene  multi ,  ex  quo  genere  etiam  centauri  graecorum  fue- 
runt.  Aquila  et  Symmachus  videntur  lafrones  intellexisse ;  On- 
kelos  \ ertit  fortes ;  ita  insuper  uterque  arabicus  interpres  ^): 
alii  sumunt  vocem  nephilim  quasi  significet  defectores ,  apo- 

stafas,  a  deficiendi  significatu,  quem  verbum  i?2i  {naphal) 

sajpe  obtinet,  et  congruit  syriaca  vox  \3lU   (nopholoh) ,    quae 

aposfata  vertitur.  Patet  igitur  gigantum  nomine  hic  non  inveri- 
simihter  designari  homines  impios ,  praepotentes ,  qui  omnia 
pro  arbitrio  sibi  hcere  existimabant;  etconfirmatur  excontextu; 
versu  enim  k  subditur:  Isti  sunf  pofenfes  a  sceculo  viri  famo- 
si,  id  est,  forfes ,  violentiy  etc.  Tum  2"  quia,  si  nohimus  a 
communi  interpretatione  discedere ,  ut  observat  S.  Augustinus, 
ex  naturahbus  causis  fieri  potest,  quod  ex  communis  generis 
parentibus  gigantes  oriantur,  ut  pluribus  exemphs  ex  historia 
tum  sacra  tum  profana  petitis,  ostendi  facile  posset,  quin  ad 
Angelorum  nuptias  confugere  debeamus  ^). 

30.  Ad  6"',  Neff.  Nimis  enim  probaret,  Angelos  nempe  fore 
tilios  Dei  naturales ,  quod  est  absurdum. 

31.  I.  Inst.  1"  Scripturis  talia  Angelis  tribuuntur,  quae  sub- 
stantiis  mere  spiritualibus  convenire  non  possunt.  Sic  Ps.  CII, 
20,  potentes  virtufe  dicuntur  j  seu  forfes  robore,  ut  verlit  S. 

1)  In  biblioth.    putrum  De    la  Bigne,  filii  Dei  congrederentur  cuin  filiabiisliu- 

toin,  V,  pag.   3'i,  S.  Joan.  Clirys.  Uuw.  niinuin,   ut   palct  ex  contextu,  insuper 

XXII,  in  cap.  vi.  Gen.  has  historias  vo-  exstitisse  etiani  postdiluvium,  utexpiu- 

tat  /u.vOoXoyla?  inio  t«  [ikaa^ri^ia  fabulns  ribus  scripturarum  locis  coniperti;iii  est. 

et    blusiihemius.  Cf.    ib.    nuni.   2,  edit.  Cfr.  Deut.  ii,  20;  iii,  ll,13j  ii  Rej?.  xxi. 

maurin.  toin.  iv.  Sic  Hieronymus  pas-  18.  etc.  Cajterum  cum  vox  C"'~1''P^  Ou- 
siin ;  et  ante  istos   auctor  recognit.  sub 

nomine  Clein.  Rom.  Origenes,  tuin  alibi,  philim)  vicissini  In  scriptura  usurpetur 

tum  coHt.  Celsum  lib.  v,  etc.  tuni  ad  homines  procerw  staturae   desi- 

2)Cfr.  Targum  loc.  c.  ubi  habet  J^i^B-l  gnandos,  tum  ad  sigiiificandos  prajdones, 

''"''  violentos,  etc.  pronum  est  colligere,  po- 

.'?   ,^  ^  tuisse  hoc  loco  ponihanc  vocem  in  ulro- 

arab.   versio  ^^^  prcepotentes ,  super-  que  sensu,  ut  Is.  xiv,  9.  Baruch.  iii,  20. 

,.    „     ,        „      ^,  j  „  f  „  „:..„. .1«..:     Hinc  est  qiiod    Aquila   verterit  inlnrov' 

01,  coHtumaces  etc.  quod  est  a  singulari    ^        .    /     ,        •  ,.      c.,..>.„„,.i.„o  .,„ 

'_,  1  o  ifi^^  cndeiiles ,  irruentes,  ayiiiiiiacniis  ve- 

«•i  -'  ro  (iiaioi,,  violenti ,  txx    yr/avng  gigan- 

Jlu^  prfepotens,  VHliiius ,  etc.  t^s  ^   perinde   ac  Theodotion  ,   ut  videre 

3)  De  civitute  Dei,  loc.  cit.  ubi  obser-  est  in  Hexaplis  Origenis,  edit.  IVIonfau- 

vat  jam   exstitisse  gigantes^  antequain  con,  tom.  i. 

T.  V.  2 


18  TRACTATUS  1)E  DEO  CREATORE. 

Hieronymiis;  S.  Paiilus:  Si  lin/juis ^  inqiiil,  hominmn  loquar 
et  Angeloriim  (I  Cor.  XIII,  1);.  Christiis  vero  praedixit,  in  no- 
vissimo  die  mittendos  Angelos  cum  tuba  et  voce  maifna;  lia!C 
profecto  aliaqne  similia,  qu?e  passim  in  scripturis  Angelis  Iri- 
l)uuntur,  ahsque  corpore  praestari  nuilalcnus  possunt.  Quibus 
addas,  2"  Christum  saddnca^is  interroganlibus,  cujusnam  inre- 
surrectione  futura  essetmulicr,  qu;e  septcm  fratrihus  nupse- 
rat,  respondisse,  aiqiiales  Angelis  justos  fore;  lucc  autem  £6- 
qualitas  nulla  esset,  nisi  Angelos  corporeos  admittercmus  i). 
Ergo. 

32.  Resp.  u4id  1™,  Dist.  antec.  Si  scripturae  materialiter  ac 
prout  sonant  intelligantur,  conc.  si  spirituahs  et  metaphoricus 
earum  sensus  dispiciatur,  nec/.  Nec  enim  aliter  accipi  possunt , 
cum  cum  sensum,  ut  ex  diclis  patet,  suhjccta  materia  minime 
ferat.  Quod  si  quis  tamen  contenderet  nonnullas  cx  dictis  ope- 
rationihus  reipsa  ah  Angelis  pcrfici,  tunc  reponimus  Angelosin 
corpore  assumpto  eas  operationes  praestare ;  quo  pariter  scnsu 
potentes  virtute  Angeli  sunt,  quia  corpus  assumunt.  Atqucita 
dissolvuntur  ca^tene  difficultates ,  qua3  peti  possent  ex  diversis 
Angelorum  apparitionihus,  esu,  potu  etc.  Tohia?  enim  XII,  18, 
dixit  Angelus :  Cum  essem  vobiscum,  videbar  (fuidem  mandu- 
care  et  i)ibere,  sed  ego  potu  invisitnli  et  cibo  utor ,  etc.  2). 

33.  Ad  2'",  Dist.  yKquales  Angelis  fore  quoad  moduni  vi- 
vendi,  conc.  quoad  modum  ex\%\.e,\\d\,  ne/j .  Hic  enim  simiUtudo 
non  afticitcorpus,  sed  modum  sive  rationem  vivendi;  quemad- 
modum  enim  Angeli  natin^a  sua  nuptias  non  ineunt,  quia  ca- 
rent  corpore,  ita  nequeresurgentes  instaurahunt  nuptias,  quia, 
etsi  corpora  sint  hahituri,  Angcloruminstar  nuptiis  ahstinehunt. 

3^.  II. /?z.yA  l"Saltem  da;mones  inscripturis  modo  perhihentur 
igne  torqucri  (Matth.  XXV,  ^l ;  II  Pet.  II,  4;  Jnd.  6.),  mo- 
do  sono  citharae  compesci  (I  Ileg.  XVI,  23),  inodo  fellis  fumo 
fugari  (Toh.  VI 8.).  2"  llisce  colucrcnt  quic  passim  traduntur  a  pa- 
trihus  eos  nempe  allici  cihis,  nidore,  summentisetc.  ^),  Ergo. 

35.  Resp.  ^l^/ 1'", />/.yA  Daemonestorqucntur,  compescuntur, 
fugantur  virtute  divina,  conc.  propria  ac  naturali,  y^^^^.  Plane 
ul  sacramenta  sanctificant  animam,  ut  ait  S.   Augustinus. 

1)  Cfr.  MuzzareJli,  op.  cit.  jutjdel?  tavTo,    naiJkym'  ^,    y.a&dTie^    xivl 

2)  Vid.  card.  Gollii,  i)t;  naluid  Angel,  Itfioi  diaq0^ti(Jovzai ,  U\  est,  Cum  liomi- 
Qiiajst.  n,  dub.  i,  §.  k,  uuiii.  2G  et  seq.  ufs  iiiitoie,  inquit,  fuino  snnffuinet/ue 
et  wS.  Tli.  part.  I,  (|.51,art.  3.  Cfr.  etiaiii  ipxos  colunt,  tniitjuain  cane.s  .snnguinniii 
IVicoIai,  Soc.  Jesu ,  In  Tobiavi,  dissert.  et  voraces  Inmbendi  causa  ailsunt :  cum 
VI  et  XIII.  nutein  itirsus  neino  (/uii/(/uain  /irtebeat  liu- 

3)  A  Mlnuc.  Felice,  in  Oct(irio,Ax\\\o-  Juxinoiti ,  (/uasi  fanie  /terennt.  Ila  etiam 
nes  perliibentur  nidore  altarium  rel  ho-  nonnulli  alii  patres  loquunliir,  imo  etli- 
stiis  vecudum  xuyinati  %  17.  RAil.  palrum  nici  ip.si,  ut  patet  cx  Porphyrio,  cujus 
edit.  Veii.  loiii.  ii  S.  Joan.  Clir,>soslo-  verba  refert  Euseb.  De  vneparat  erang. 
inus,  Hom.  \\,  in  -S.  Babyium,  nuui.  13,  )ib.  iv.  cap.  22,  edit.  Fran.  Vigeri  Soc. 
edit.  Maurin.  tom.  u:  "Orav /tiv  rfi  xrio-  Jesu,  pag.  173,  ubi  (it  uientio  de  susten- 
Ofj,  y.al  rm  y.anvtii,  y.ai  roh- a^i/iaotv  aiiroih'  talione  spiritunin  coiporumi/ue  da^iiionuni 
■O^tftantvMOi,  y.aOdne^  y.vveg  ai/iofj6(joi  y.ai  .  .  .  dl  otv  avrtiiv  ro  nvev/uarixov ,  y.ai 
).i/vot    naoayivovtat    ).<trf.'Ovre<;'   orav    dh  ao>/i,ariKOV  niaiverai. 


PART,    I.    CAP.    11.   DE   NATURA   AiXGELORUiM.  19 

36- -4</ 2'n,  Disfinff.  pariter  cum  eodem  S.  doctore;  alliciun- 
tur  ut  spiritus  signis ,  divini  scilicet  honoriS)  quem  allectant '), 
€onc,  ul  animalia  cibis,  neg. 

37.  II.  0/>/.  Justinus  mart. ,  Clemcns.alex.,  Tertullianus,  La- 
Gtantius,  aliique  patres  bene  multi  apud  Petavium  2j  Angelos 
corporeos  dixerunt ;  sancti  Augustinus  et  Bernardus  ancipites 
ac  dubii  hieserunt  ^)'\  Ergo. 

38.  Resp.  Dist.  antec.  Quorum  tamen  plerique  ut  de  cor- 
pore  improprie  dicto  loquentes  intelligendi  sunt,  conc.  omnes 
id  afhrmarunt  de  corpore  proprie  dicto,  neg.  Plures  enim  patres 
Angelos  corporeos  dixerunt,  non  quod  eos  materiali  corpore 
prajditos  arbitrarentur ,  sed  1°  quod  hypostases  veras  germa- 
nasque  esse  propugnarent;  corpus  quippe  veteribus  patribus 
idem  erat  ac  substantia,  et  ideo  interdum  Deum  ipsum  corpo- 
reum  dixerunt,  prout  de  Tertulliano  monet  Augustinus,  etnos 
suo  loco  vidimus  *).  2"  Alii  Angelos  dixerunt  corporeos,  non  ab- 
solute,  sed  comparative  ad  Deum,  nempe  utomnimodam  sim- 
plicitatem  uni  Deo  vindicarent.  3"  Alii ,  quia  corporeum  existi- 
mabant,  quidquid  definito  in  loco  continetur,  motumque  ibi- 
dem  habet,  ut  Cassianus  et  Hilarius  ^).  Si  qui  patres  satis  ac- 
commodate  intelligi  non  possunt,  sunt  deserendi;  quum  ipsis 
plurium  auctoritas  ac  prcesertim  eccIesiaG  sensus  obstet,  ut  ex 
adducto  decreto  concilii  lateran.  patet.*SS.  Augustinus  et  Ber- 
nardus  in  quaestione  nondum  definita  maiuerunt  prudenter  du- 
bitare,  quam  aliquid  certi  proferre   ^). 

39.  III.  Ol)j.  Synodus  VII  oecumenica  seu  nicfena  II  approba- 
vit  dialogum  Joannis  thessalonicensis,  in  quo  Angeli  diceban- 
tur  corporei,  sinonomnino,  saltem  exparte;  ergo. 

40.  Jtiesp.  Neg.  aniec.  Ut  patet  tum  ex  verbis  Tarasii,  qui , 
cum  dixisset:  Ostendit pater  (Joannes),  quod  et  Angelos  opor- 
teat  pingiy  quoniamcircumscripti  sunt ,  et  velutihomines  ap- 
paruerunf ,  tunc  sacra  synodus  dixit:  Etiam^  Domine,  scili- 
cet  Angelos  pingi  oportere;  tum  ex  fidei  professione,  inqua  di- 
citur :  Veneramur  imagines  sancforum  et  incorporeorum  An- 
gelorum,  qui  tanquam  homines  figura  humana  hominifms  ap- 
paruerunf^).  Igitur  synodus  hisverbis  singillatim  Joannis  thes- 
salonicensis  opinionem  rejecit. 

1)  De  civitate  Dei,  lib.  xxi,  cap.  6.  \\si  sunt  admittertf  Angelos   corporeos. 

2)  De  Ang.  lib.  i.  cap.  2.  ijuesti,  ait  ipse»  tlubitarono  benst  c/ie  sic- 

3)  Ibidein.  conie  nelC  tiomo  Vanima  h  unita    ail   un 

4)  Tract.  de  Deo,  num,  226,  corpo  orffaniszato,  cosl  negti  Anf/eli  fosse 

5)  Cfr.  Petav,  op.  cit,  lib.  \,  cap.  3,  unitn  ntl  un  corpo  etereo ;  mn  da  cio  non 
§.  12.  seyue  in  alcun  motlo,  c/ie  niibiano  Cretlu- 

6)  Notandum  hic  est  cum  Cl.  Gerdi-  lo  materiate  il  principio  tlella  intelHgen'- 
lio,  Saggio  tVistruz.  teol.  de  Angelis ,  in  %n  negti  Angeli.  Quod  verissiiiiuiii  esse 
erroreiu  incredulos  labi ,  dum  tribuunt  aperteevinciteoruindem  patrum  loquen- 
antiquis  ecclesix  patribus  indiscrimina-  di  ratio, 

tiin   sententiam   de  substantia  materiali        7)  ]Veg"are  haud  possumus  Joanniepi- 
eogitante,  eo  quod  nonnulli  inter  ipsos    scopo   thessalonicensi  hanc   fuisse  opi* 

2* 


20 


TRACTATUS   DE   DEO   CREATORE. 


41.  Ex  dictis  sequitur  1°  Aiigelos  esse  natura  suii  incorrup- 
tihiles.  An  pariter  dicendi  sint  natura  sua  immortales ,  disce- 
ptarunt  antiqui  scholastici;  at  spectato  sensu,  quo  illa  quaistio 
intelligitur  nunc  a  probatis  philosophis,  cum  agitur  de  animie 
humanae  immortahtate,  procul  duhio  Angeh  nalura  sua  immor- 
tales  dicendi  sunt  i). 

42.  Sequitur  2"  Angelos  valde  hominibus  praestare  tum  sub- 
stantia ,  tum  intelhgente  virtute ,  tum  denique  exequendi  po- 
tentia  ^). 

C  A  P  U  T     III. 

DE    AKGELORUM    OFFICUS. 

43.  Phira  certe  sunt  Angelorum  ofhcia,  ast  praecipuum  est 
Deum  laudare,  juxta  illud  Apocal.  VII,  11:  JBlt  omnes  Angeli 
stahant  in  clrcuitu  tlironi . .  .et  ceciderunt  in  conspectu  tliro- 
ni  in  facies  suas ,  et  adoraverunt  Deum ,  dicentes ,  amen,  etc. 
Alterum  ipsorum  ofhcium  est  Dei  jussis  obtemperare,  in  iis 
praesertim,  quae  spectant  ad  hominum  salutem,  siquidem  o- 
mnes  sunt  administratorii  spiritus  etin  ministerium  missipro- 
pter  eos ,  qui  hwreditatem  capiunt  salutis  y  ut  loquitur  apo- 
stolus  (Hebr.  I,  14).  Ex  quo  patet  regna,  provincias,  re- 
giones ,  homines  denique  singulos  Angelorum  tutelae  committi , 


iiioncin  de  Angelis  corporeis ,  ut  toUis 
contextus  evincit  illius  sermonis ,  qui 
recitatus  est  in  conc.  nicieno  ii,  act.  5, 
edit.  Hard.  toin.  iv,  col.  294.  Sed  hao 
fuit  privata  illius  sententia.  Duni  veru 
Tarasius  ait  ib.  Ostendit  Pater,  f/vu<l 
Angelos  oportent  pingi,  quoniam  circum- 
scripti  sunt ,  et  reluti  homines  a/tjmrue- 
rnnt  multis,  non  aliud  attin^it  nisi  quod 
spectabat  ad  scopum  concilii,  evincendi 
scilicet,  veterumsententiam  fuisse, inia- 
gines  Christi,  Deipara;,  Angelorum  et 
Sanctoriim  iicite  pingi  posse.  Hinc  sy- 
nodus  coliajrenter  respondit :  Etiam  J)o- 
mine ,  nihili  faciens  causam  niemoratam, 
propter  quam  putavit  Joannes,  dispu- 
tans  adversus  gentilem,  Ang^elos  pingi 
posse.  HtBC  autcm  coniirmantur  ex  eo, 
quod  videmus  synodum  aliorum  sancto- 
ruin  patrum  et  doctorum  dicta  pariter 
approbasse,  etsi  In  his  Angeli  incorporei 
dicerentur,  et  quoad  naturani  spiritua- 
lem  conferrentur  cum  Deo  ipso.  Cf.  Act. 
IV,  col.  162,  edit.  cit.  Sed  mens  ejussy- 
nodi  melius  dignosci  non  potest  quani 
ex  ipso  fidei  decrelo,  edito  att.  iv,  col. 
266,  ubi  synodus  profitetur  se  honorare, 
et  salutare,  ac  adorare  imagines  sancto- 
rum  etiam  et  incorporeorum  Angelorum 
Xoiv  re  aymv  xai  aao)/A.aTb)v  ayyt/.Mv. 

Ex  his  coUigitur,  inique  prorsus  Cud- 
worthum  (Syst.  intell.  cap.   5,  sect.  3, 


§.  37)  traducere  conciliuni  lateran.  iv 
(qiiod  ipse  perperam  tertium  dicit)  con- 
trarium  et  pugnans  cuin  conc.  nic.  ii, 
dum  scribere  non  veretur:  Hed  quod 
omnium  maxime  multorum  aftiluxitanimos, 
ut  nil  ilttbiturent ,  nihil  prorsus  corporei 
adjunctum  esse  geniis  (Angelis)  id  tertii 
lateranensis  concilii  auctoritatem  et  di- 
gnilaltm  esse  arbitror,  {/uod  inter  decreta 
sua  hunc  retulit  sententiam.  Quusi  rero 
minor  esset  septimi  ufcumenici ,  ulrocant, 
uut  secundi  nicwni  concilii,  t/uod  conlra- 
rium  sentenlinm  stabilirit ,  fides  et  aucto- 
ritas ,  quam  ut  cum  illo  commitli  aut  gru- 
ritatem  legum  ejus  u;i/uare  saltem  queat. 
In  quibus  graviter  ac  multiplici  ratione 
labitur:  l'*  duin  asseritmultos  adductos 
esse  in  sententiam  de  spirituali  Ange- 
lorum  natura  ob  auctoritatem  conc.  la- 
teran.  quum  longe  ante,  haec  doctrina 
communis  fuerit  inter  catholicos;  2^*  in 
eo  quod  affirmat  nicaenum  conc.  ii  con- 
trariam  sententiam  stnbilirisse,  quod  ex 
dictis  est  aperte  falsum ;  3"  in  conflictu, 
quein  supponit  Inter  utrumque  conci- 
liuni. 

1)  Cfr.  Petav.  de  Angel.  lib.  i,  cap.  5, 
§  9  et  se<\i\. 

2)  Vid  Suarez  in  quatuorprioribus  li- 
bris  de  Angelis  ,  ubi  pr;estantiam  natu- 
vm  Angelic£e  fuse  prosequitur. 


PART.   I.    CAP.   III.   DE  ANGELORUiM  OFFICHS  21 

Suod  paulo  post  ostendemus.  JNonnuUi  patres,  ut  Hermas,  Me- 
lodius,  Origenes,  Athenagoras,  Epiphanius,  Theodoretus,non 
sohim  hominibus ,  sed  et  bestiisipsis  etplantis,  rebusque  fere 
omnibus  Angelos  praefectos  esse  opinati  sunt  ').  Quam  quidem 
opinionem  nunquam  ecclesia  sua  auctoritate  probavit;  antiqua- 
ta  proinde  est.  Attamen  Joannes  Bodinus  ^) ,  et  Le-Maitre  3), 
uterque  calvinista ,  hanc  sententiam  instaurare  conati  sunt.  Eos 
nos  dimittimus,  et  adversus  eorum  magistrum  Calvinum  do- 
gma  cathoHcum  propugnare  aggredimur  de  Angelorum  tutela. 
Etsi  enim  hic  interdum  fateatur  Angelos  vigiles  esse  in  homi- 
num  salutem ,  ac  dubitare  tantummodo  videatur ,  num  singuhs 
hominibus  singuh  Angeh  deputentur,  attamen  ubi  scribit  in  Ps. 
XC,  omne  dubium  excutiens,  confidenter  pronunciat :  F^alsum 
est  illud  commentum ,  suurn  cuique  singularem  Angelum  es- 
se;  et  satanae  astu,  ut  fiduciam  nostram  in  Christum  mediato- 
rem  minuat,  illud  punctum  in  ecclesiam  invectum  asserit.  Ratio- 
nahstae  aevi  incultioris  ac  rudioris  ingenio  hana  doctrinam  adscri- 
bunt  *).  Adversus  quos  sit 

PROPOSITIO. 

Doqma  catholtcum  est,  scripturm  et  patrum  auctoritate 
firmatum,  Angelos  in  hominum  custodiam  deputari. 

44.  Propositio,  utpatet,  generahs  est  nec  aliud  statuit,  nisi 
Angelos  hominum  tutelae  praehci^quod  de  hde  essepassim  theo- 
logidocent;  singuhs  vero  hominibus  singulos  Angelos  delegari, 
non  solum  justis  et  praedestinatis,  sed  etiampeccatoribus  acre- 
probis,  singuhs  praeterea  regionibus,  provinciis,  regnis,  eccle- 
siis  Angelos  praeesse,  certa  quidem,  et  communis  sententia  est, 
ad  fidem  tamen  minime  spectat,  ut  pene  omnes  fatentur. 

45.  Assertionem  nostram  evincunt  verba  illa,  quae  Ps.  XC  le- 
guntur ,  Angelis  suis  mandavit  de  te ,  ut  custodiant  te  in  o- 
mnibus  viis  tuis ,  quae  de  omnibus  justis  patres  unanimes  in- 
terpretantur;  nec  non  verba  Christi  (Matth.  XVIII,  10):  Vide- 
te,  ne  contemnatis  unum  ex  his  pusillis;  dico  enim  voftis  ^ 
(juia  Angeli  eorum  in  ccetis  semper  vident  faciem  Patris  mei. 
Testimonium  apostoh  ex  Ilebr.  I  jam  dedimus. 

46.  Hinc  Origenes:  //?.«  (Angeli),  inquit,  procurafionem  a- 
nimarum  nostrarum  tenenty  (/uibus,  dum  adhuc  parvuli  su- 
mus  velut  tutoribus,  et  acforibus  committimur  ^).  S.  Basilius : 

1)  Cfr.  Colclerius  ad  Hb.  i  HermeePa-        3)  In  Epitt.  ad  Jac.  Lensant. 
storis  visionein  iv,  ubi  plura  veterum  te- 

stimonia  pro  hac  sententia   collegit.  «S.  k)  Wegscheider  ,  §.  103. 
Hieronymus,  Comment.  inHabacuc,  lib. 

1,  non  sine  stomacho   hanc  sententiam  .5)  Hom.  viii  i»  Genes.  nuin.8,  et  alibi 

rejicit.  passim,   ut  Hom.    xx  in  Num.  num.  3j 

2)  In  opere  cuititulus:  Univertumna-  in  Ps.  xxxvtiti  nuin.  2,  edit,  niaurin. 
iurai  Iheatrum,  lib.  v. 


l 


22  TRACTATUS  DE  DEO  CKEATORE. 

Qnemadmodum  enim  urhium  muri  in  circuitu  omni  ex  parie 
circumducti,  undecwmjue  hostium  assultus  arcent;  ita  etiam 
Anqelus  et  prmnunit  a  fronte  et  a  terqo  custodit,  nec  quid- 
quam  utrinque  incusloditum  relinquit  *).  S.  Ambrosius:  Mit- 
tit  Dominus  ^  inquil,  Anqelos  suos  ad  defensionem  eorum, 
qui  hoiredes  futuri  sunt  promissorum  cwlestium  2).  Ita  S.  Au- 
gustinus  pro  certo  statuit ,  Angelos  adjuvare  nos  pro  sua  su- 
Olimitate ,  dum  obtemperant  Deo ,  qui  pro  nobis  etiam  uni- 
cum  Fdium  suum  dignatus  est  mitiere  ^).  Ita  passim  caeteri 
patres  loquuntur. 

47.  Singulis  porro  hominibus  singulos  Angelos  deputari,  a- 
erte  coliigitur  ex  verbis  Christi  laudatis  Anqeli  eorum  (parvu- 

oriun)  . . .  vident  faciem  Patris.  Ubi  duo  notanda  l^*  dici  a  Chri- 
sto  nonAfiqelus,sedAnqeli;  2"eorum,idest,  proprii  seucui- 
libet  adscripti.  Pervulgatam  vero  hanc  fuisse  persuasionem  apud 
judiEos  et  primos  christianos,  constat  ex  actis  apostol.  XII,  15, 
ubi  Ilhodc  puella3  asserenti  Petrum  adesse  ac  pulsare,  respon- 
derunt  fideles,  qui  intra  domesticos  parietes  convenerant  ado- 
rationem:  Anqelus  ejus  est  (Act.  XII,  15).  De  Angelo  custode 
Petri  h.-ec  verba  intelligenda  esse  patres  concorditer  affirmant. 
Jure  proinde  exclamabat  S.  Hieronymus:  Magna  dignitas  ani- 
marum ,  ut  unaquwque  habeat  ab  oriu  nativitaiis  in  custo- 
diam  sui  Angelum  delegatum  *) ;  et  S.  Basilius :  Quod  autem, 
inquit,  unicuique  fidelium  adsit  Angelus  tanquam  pwdagogus 
aliquis  et  pastor  vitam  qubernans,nemo  contradicei,  quiver- 
borum  Domini  meminerit,  dicentis:  ne  coniemnatis  etc.  ^). 
Hinc,  caeterisprtBtermissis,  concludebat  S.  Bernardus :  Inquo- 
vis  diversorio ,  in  quovis  angulo  Angelo  tuo  reverentiam  ha- 
be  .  . . .  Si  pdem  consulas ,  ea  tibi  angelicam  probat  prwsen- 
fiam  nondeesse  ^). 

48.  Peccatoribus  insuper  et  reprobis  quoque  proprium  Ange 
lum  custodem  adesse,  communis  est  theologorum  sententia; 
qui  hoc  deducunt  tum  ex  benigna  Dei  erga  omnes  voluntate , 
tum  ex  eo  quod  multi  patres,  qui  loquuntur  de  Angelorum  cu- 
fstodia,  nullum  discrimen  instituunt  inter  fideles  et  infideles, 
inter  justos  et  peccatores,  reprobos  vel  electos  "^);  tum  deni- 

1)  Jlanssj  yd^  ol  roJv  n6keo)v  Tre^i/ioloe,        3)  Lib.  fle  octoffinta  tribus  queestion,  q. 
kvx)m  Tidaaii'  ne^iy.elftevot,  TtdvzoO-ev  tcit;     txvii,  iium.  7. 

t<ijv     noke,ulo)v^    n^oofiold?     dnel^jyovaiv ,  ii)  Cumment.  in  Mutth,  lib.  iii,  in  hunc 

ovto)   aai   6    ayyelo? ,   xal   n^otei^li^et   itt  locHin. 

ti~)v  tftn^oaO-ev ,  y.al    onta&oq'olaxei ,   v.al  5)  Cont.  Eumon.  lib.  iii,  To  Se  avvel- 

ovde.  td  exate^o)&-ev  atfvXaKta  v.aial.einei.  vai  iy.dato)  twv  ntoZMv  dyyeXov,  oiov  nat- 

Hum.  in  Ps.  XXXin,  nunj.  5,  t-  l.    p.  IW  dayo>y6v  ttva  y.al  vu/uea  ttjv  kO)ijv  dtev&v- 

edit.  Bened.  vovxa,  ovdeti;  dvteijei  neiu,vrj,uevo(;  toiv  tov 

y.VQtov    ).6yo)v ,   ttnQvtoi-   tii)    y.ata(i>qovri- 

2)  Serm.  i   in  Ps.  cxxiii,  nuin.  9,  edit,  oijte  y..  z.  ).■  op.  toin.  i,  pag.  272. 
iniiurin.    et   alibi   passiin,   ut  in  lib,  De  (i)  Serm.  xii   in  Ps.  xc ,  nuin.  G,  edit. 
ritluis,  cap.  9,  n.  55:  Obsecraudi  siiut  Aa-  inaiMiii. 

peii  pru  iiobis,  i/iii  ii.obis  iiil iirwsiiUiim  ilii-  1)  CCr.  Petav.  op.  cit,  lib.  ii,  cap.  7, 
li  sini/,  nuin  0. 


PAKT.  I.   CAP.  IIl.   DK   ANGELOHUM   OFFICIIS.  23 

que,  ut  observat  S.  Thomas,  Angelorum  custoclia  peccatores 
etinm  et  rc^robi  Juvfmtitr  (/ufinfum  ad  hoc ,  quod  ab  aliqui- 
bus  tnatis  retrahuntur ,  (/uibus  et  sibi  et  aliis  nocere  pos- 
sunt  1). 

49.  Communis  denique  ac  certa  doctrina  est,  singulis  com- 
munitatibus ,  regnis  et  provinciis  speciales  Angelos  a  Deo  de- 
putatos  esse.  Nititur  autem  haec  sententiadiversis  scripturarum 
locis;  sic  Exod.  XIV,  19  memoratur  Angelus  Dei,  ifui  prvece- 
debat  castra  Israel;  Jos.  V,  14  apparuit  Princeps  exercitus 
Domini;  Dan.  X  commendantur  principes,  id  est,  Angehregni 
persarum,  graicorum  et  judaeorum.  Qui  phira  cupit,  consulat 
Petavium  ac  Trombelhum  ^). 

DIFFICULTATES. 

50.  I.  Obj,  Inuiiiversa  de  Angelis  doctrinadijudicandascdulo 
respiciendum  est  1"  tum  ad  mancas  et  imperfectas  aevi  incul- 
lioris  de  voluntate  divina  omnia  gubernante  notiones  (Gen. 
XVIII,  21);  2"  fum  ad  consuetudinem  hominum  rudiorum,  qui 
eventus  naturales  insolitos  maximeque  cogitationes  menti  repen- 
te  occurrentes  ad  ministerium  naturarum  coelestiumhomine  su- 
jjeriorum  revocant  ^) ,  et  imagines  a  regum  nostrorum  aedibus 
ad  coelestem  fere  Dei  aulam  transferunt.  3"  Neque  dissimulare 
licctquod,  si  ex  sensu  literali  illa  intelligitur  doctrina,  pu- 
gnat  contra  ipsius  Dei  dignitatem,  siquidem  in  istis  de  ayyeko- 
ipaveiaig  (apparitionibus  Angelorum)  narrationibus  plurimis  no- 
dus  tali  vindice  dignus  omnino  desideratur  (velut  Gen.  XXI, 
19;  XXXII,  1  et  2;  Num.  XXII,  22  et  seqq.;  III  Reg.  XIX; 
Act.  XII,  23;  coll.  Josephi  anti{/uitat.  jud.  cap.  XIX,  8.  2.);  4" 
eademque  perniciosae  superstitioni  occasionem  prjebet,  neque 
a  Christo  ipso  unquam  data  opera  ilhistrata  est  vel  commen- 
data.  Quae  vero  in  hbris  sacris  de  Angelorum  ministerio  et  ap- 
paritionibus  passim  mythice  narrantur,  ea  ulterius  non  sunt 
promovenda;  sed  in  usum  popularem  ita  convertenda,  ut,  mis- 
sis  quaestionibus  quibusque  subtilioribus,  providentiae  divinae 
auxilia  hac  doctrina  quasi  ob  oculos  poni  demonstrentur  *). 
Ergo. 

1)  Part  I,  q.  113,  ai't.  ^,  ad  3.  Inhac  Tot  fiev  Sai^Mve.;  etoi ..  <fv}.aKe<;  dnrirwv 
aiitetn  quiBStione  plerieqiie  discussu;  et  dvd^omow,  H  (/uit/em  (l<imioiies  /ncti  sunt 
disjectBP   difflcultates    reperiuntur,  qui-     ...  ctistodes  mortalium  lioiniaum. 

bus  postea  protestantes   Angelorum  lu-        3)    Eichhorn,    Voii   die    Enoelerschei- 

telani  ajxgressi  sunt.  nuuf/en  etc.  seu  De  apixiritionitms  Aiif/el. 

2)  Petav.  loc.  cit.  cap.  6,  et  Trom-  in  act.  n/jost.  in  Bibl.  de  t>ibl.  /iMii,  381 
bell.  De  Angel.  CM.vto^/.  Bonon.  1747.  Heec  et  seqq.  8tahl ,  Ueber  die  Erscheinuu- 
eadein  sententia  inhxsit  ipsis  ethnicisj  gen  elc.  seu  De  ait)iaritionibus  Jetiora 
sane  Orpheus  canit  in  hymn.  ad  Musas:  et  Angelorum  ipsius,  ibid.  vii ,  156  et 
Jaifiovci  X    rjyd^eov  xai    ^ai/^ova  Ttrjfiova  seqq. 

ifvijtbiv ,  D(emonemi/ue  divinum  et  d(emo-         i)  Ita  Wegscheider ,  §.   103,    cui    ad- 
nem  iioxium  mortulibus ;  etHesiodus  i  op.     slipulautur  Eclvennann,  Comj/nud.  tlteoU 


2'4  TRACTATUS   DE    DB:0    CHKATORE. 

51.  Resp.  ail  1'",  ^cg'  Sed  doclrina  hajc  dijiidicanda  onini- 
no  est  ex  iis ,  quae  in  scripturis  traduntur,  juxta  sensum  tra- 
ditionalem  et  ecclesiaj  doctrinam;  alioquin  nihil  amplius  firmum 
certumque  consisteret.  AHud  porro  est  scripturam  interdum 
metaphoricis  seu  improprie  loquendi  formuhs  uti,  ut  nostrae 
imbecilhtati  consulat,  ut  loco  e  Genesi  citato  ht;  ahud  falsani 
nobis  de  Deo  ingerere  ideam,  ut  in  hypothesi  adversariorum 
contingeret,  si  Deus  ministerio  Angelorum  nunquam  uteretur. 
Prius  enim  congruum  Dei  bonitati  est,  alterum  vero  divinajve- 
racitati  adversatur. 

52.  Ad  2'",  Dist.  Non  supposita  existentia  Angelorum,  irans^ 
hac  supposita,  neg.  Supposita  enim  et  demonstrata  existentia 
Angelorum,  quos  ex  sacris  eloquiis  dicimus  a  Deo  mittiadno- 
strum  praesidium ,  in  iis  praesertim  quae  ad  salutem  conferunt, 
non  rudiores  tantum ,  sed  et  doctiores  merito  Angehs  adscri- 
bunt  pias  cogitationes ,  et  interdum  etiam  insohtos  effectus, 
qui  a  causis  naturahbus  produci  omnino  non  possunt.  Quod  si 
errore  vel  rerum  physicarum  ignorantia  factum  ahquando  est, 
ut  Angehs  tribuerentur  effectus  naturales,  id  non  officit  univer- 
sah  sententiae  de  Angelorum  ministerio,  quae  in  scripturis  ac 
perpetua  traditione  consistit.  Quod  attinet  ad  imaginesa  regum 
nostrorum  aedibus  translatas  ad  aulam  coelestem,  hoc  rehqui- 
mus  Grotio,  qui  forte  omnium  primus  taha  commentus  est, 
ac  suis  etiam  sectatoribus. 

53.  Ad  3™ ,  Neff.  Hujus  enim  quaestionis  summa  in  hoc  po- 
sita  est,  utrum  nempe  sacri  scriptores  in  referendis  ilhs  Angelo- 
rum  apparitionibus  nos  deceperint,  an  non.  Dato  enim  quod 
istae  apparitiones  verae  sint,  quod  nemo  sobrius  negaverit,  pro- 
num  est  inferre,  illas  cum  dignitate  divini  Numinis  minime 
pugnare. 

54.  Adk'^,  Dist  Id  est,  Angelorum  cultui,  conc.  supersti- 
tioni  proprie  dictae,  .nihd.  ex  parte  privatorum  quorumdam, 
trans.  per  se ,  ne(/.  Angelorum  vero  cultum  suo  loco  vindicabi- 
mus.  Absurdum  porro  et  impium  est  praedicare  ,  Deum  Ange- 
lorum  apparitionibus  superstitionem  vel  inducere  vel  fovere. 
Ex  dictis  praeterea  constat,  falsum  esse  quod  adversarii  do- 
cent,  Christum  nunquam  data  opera  angelorum  tutelarium  no- 
titiam  illustrasse  aut  commendasse«.  Contra  factum  nihil  omni- 
no  ejusmodi  clamorum  vis  valet. 

55.  Ad  5'",  Neg.  suppositum  de  narrationihus  mythicis., 
quae  nuUum  aliud  habent  fundamentum  nisi  incredulitatem  et 
impietatem  rationalistarum  et  neotericorum  biblicorum,  ut 
saepe  alias  observavimus. 

christ.  S7  i  Wiemeyer  ,Popul<ireuHf/prafff.  dognmtica  et  historin  dogmntuin,  pag.  230 

theol.  id  est :  Pupulurix  et  practicn  theo-  Aiumon,^'Mwmrt/At;o/.cAri.v^l38>  Schleier- 

login ,  6  edit.  paf.   1.35  et    seqq.;  StaO-  niaclier,  Der  christ.   Gluuhe ,   seu  Fides 

dlin ,   Dogmat.  uud  dogmagesch.  scilicet:  christiaun,  l,  §.  54,  apud  eundcin. 


PART,    I.    CAP.  III.  DK   ANGELORUM  OFFICIIS.  25 

56.  II.  Ohj.  1"  Angelorum  ciistodia  supervacanea  est,  quam 
Deus  ipse  per  se  prajstat,  dicente  David  (Ps.  CXX):  Nondor- 
mifahit  neque  dormiet,  qui  custodit  Israel.  Et  sane  2"  si  An- 
geli  nostri  sunt  custodes  ,  cur  a  nobis  tot  non  arcent  calamita- 
tes,  quibus  torquemur  ?  3**  Cur  nos  a  patrandis  sceleribus  non 
removent?  Adde  4"  nec  posse  Angelos  praecipuis  nostris  neces- 
sitatibus  opitulari  quae  interuce  sunt ;  ipsi  vero  intimos  cordium 
nostrorum  motus  minime  agnoscunl.  5"  Ethnicorum  igitur  fa- 
bulae  de  geniis  cuilibet  homini  assistentibus  originem  dedenmt 
opinioni  de  Angelorum  tutela. 

57.  Re.sp.  ad  1"',  Neg.  Sicut  enim  Deus  summa  sapientia 
sua  immediate  gubernat  ecclesiam ,  et  mediate  per  pontiticem 
et  episcopos  ,  ac  regnaper  principes,  sic  per  Angelos  pecuhari 
ratione  et  ecclesiam  et  homines  singulos  mediate  custodit,  et 
immediate  per  gratiam  suam  *). 

58.  J[</2"',  et  S"*,  Reponimus,  has  difhcultates  etiam  eos  urgere, 
qui  Deum  immediate  omniaregere  contendunt.  Itaquenon  nnmia 
a  nobis  incommoda  Angch  avertunt,  velquiahaecnobisutiUafore 
praevidentvelquia,  ne  haec  avertant,  a  Deiprovidentiaimpediun- 
tur;  atque  ideo  aliquando  permittunt  homines  in  peccata  labi , 
ne  hbero  ipsi  arbitrio  carere  videantur.  Interim  tamen  non  ces- 
sant  hominibus  a  Deo  sibi  concreditis  praesentissimam  exhibere 
opem;  qua  vitae  totius  ct  prtesertim  salutis  aeternae  curam  ge- 
rant,  insidias  daemonum  et  imminentia  undique  mala  propul- 
sent,  animosiores  ad  virtutcm  faciant,  timidos  confirment,  moe- 
rentes  recreent,  laborantes  adjuvent,  lapsos  erigant,  oppor- 
tuna  monita  insinuent,  orantibus  assistant,  ac  eorum  preces 
Deo  ofFerant,  hujus  vitae  casibus  perfunctos  post  obitum  exci- 
piant,  et  in  beatorum  societatem  transferant. 

59.  Ad^^,Dist.  Suae  naturae  virtute,  conc.  ex  manifesta- 
tione  divina  2),  neg. 

60.  Ad  5'",  Ne^.  Licet  angelos  ad  hominum  praesidium  da- 
tos  ethnici  ipsi  cognoverint,  ut  ex  pluribus  monumentis,  quae 
proferunt  Petavius  et  Huetius  ^),  certo  constat,  non  inde  simul 
erui  fas  est,  christianos  ab  ethnicis  mutuatos  esse  ,  sed  potius 
jure  conjici  debet  ethnicos  tum  ex  antiqua  traditione,  tum  ex 
sacris  literis  eam  hausisse.  Sane,  ut  vidimus,  de  Angelorum  tu- 
tela  in  Pentateucho,  librorum  omnium  vetustissimo ,  multa  oc- 
currunt.Sic  (Gen.  XLVIII,  16)  meminit  Jacob  peculiaris  Angeli 
sui ,  inquiens :  An^elusj  qui  eruit  me  de  cunctis  malis^  hene- 
dicai  pueris  istis  *)» 


1)  Cf.  S.  Th.  q.  cit.  art.  i.  4)   Car.    Hein.  Frid.  Rosenmiiller   ad 

2)  Ib.  art,  6.  hunc  locum  animadvertit ,  Jacobum  ci- 

3)  Petav.  (He  Angel.  lib.  ii ,  cap.  7,  tatis  verbis  indigitareillum  eumdeni  An- 
Huet,  Quiest.  alnetan.  lib.  ii,  cap.  4,  §.3.  geluni ,  qui  luctatus  cum  eo  est  (cap. 
Cfr.  etiani  Albert.  Fabric.  Bibliograph.  32,  2),  et  quem  ipse  stium  Angelum' tu- 
HHliquar.  cap.  8,  ^.  28.  te/arem  putabat.   Non   desunt  ex  protc- 


26  TRACTATUS    DE    DEO  CKEATOllE. 

61.  Inst.  Ex  hac  doctrina  plura  absurda  sequuntur;  ac  l'' 
Angelos  hominibus  inferiores  esse,  quippehominibusinserviunt 
ac  ministrant;  2°  Angelos  ob  hoc  ministerium  erga  homines  in 
terris  degentes  visione  beatifica  privari ;  3"  moerore  vel  la^titia 
affici,  prout  hominibus  ipsorum  tutelae  commissis  adversa  vel 
secunda  eveniunt;  praisertini  cum  Angehs  imputaripossentma- 
la,  quae  hominibus  accidunt,  qujeque  ipsi  sua  virtute  impedire 
possent  juxta  illud  (III  Reg.  XX,  30):  Ciistodivirum  istuin,  </ui 
si  la/jsus  fuerit ,  erif  anima  tua  pro  anima  ejus.  Ergo. 

62.  Resp.  Ne^.  antec.  Ad  1'",  Dist.  Si  Angeli,  dum  nos 
tuentur,  nobis  inservirent  et  quidem  propter  nos,  trans.  siin- 
serviunt  Deo,  vel  nobis  propter  Deum,  neg.  Perinde  ac  dici 
non  potest  opilionem,  qui  oves  custodit ,  ipsis  inservire,  etnon 
potius  illarum  domino  ,  qui  oves  ipsi  custodiendas  tradi- 
dit.  Caeterum  S.  Bernardus  non  dubitavit  Angelos  Qninistros  no- 
stros  appellare,  non  dominos  nostros,  non  quod  inferioris  na- 
lurae  sint:  sed  quia  in  hoc  Vnigeniti  formam  imitantur ,  ijui 
non  venit  ministrari,  sed  ministrare  i). 

63.  Ad  2™,  Neg.  Ut  patet  ex  allatis  Christi  verbis :  Angeli 
eorum  semper  vident  faciem  Patris.  Ratio  est,  quia  ut  ait  S. 
Thomas  :  Angelus  per  solam  intellectualem  operationem  re- 
gulat  suas  actiones  exteriores ,  unde  actiones  exteriores  iu 
nullo  impediunt  ejus  contemplaiionem ;  (fuia  duarum  actio- 
nutn ,  {/uaru7n  una  est  regula  et  ratio  alterius ,  una  non  im- 
pedit  y  sed juvat  aliam;  secus  ac  eveniat  in  nobis,  (/uia  actio- 
ni  insi.stimus  secundum  sensitivas  vires,  quarum  actiones 
cwn  intenduntur ,  retardantur  actiones  intellectivoi  virlu- 
tis  2). 

64.  Ad  3"",  Dist.  cum  eodem  S.  doctore.  Si  haec  adversa  con- 
tra  ipsorum  voluntatem  acciderent,  conc.  secus,  neg.  Tristitia 
enim  etdolor,  ait  ipse  non  est  nisi  de  his,  quae  contrariantur 
voluntati;  nihil  autem  accidit  in  mundo,  quod  sit  contrarium 
voluntati  Angelorum  et  beatorum,  quae  voluntati  divinae  estpror- 
sus  conformis  3). 

65.  Ad  confirm,  Dist.  pariter  cum  eodem  angelico  pracce- 
ptore.  Si  hominum  mala  ab  Angelorum  negligentia  repeti  pos- 
sent,  conc.  si  ab  una  hominum  malitia,  qui  sicut  a  naturali 
rectitudine,  ita  a  bonorum  Angelorum  instinctu  discedunt, 
neg.  ^). 

stantibus,   qui  per  hunc  Angehim  exi-  le  legit  777^)^  ''f-^'   Caeterum  commu- 

stiment  designari  M.&ss\&m  s\\&  Angelum  'Iv  v 

increalum,  eo  quod  ei   tribnatnr,   quod  nis  patrnm  sententia  est,    illis   verhis  a 

iinius  Dei  est  proprium.  Messiam   sub  Jacob  proprium  Angelumtutelarem  fuis- 

Angeli  specie  patribus  apparuisse  non-  g^j  designatimi. 

iiulli  contendunt.  Hanc  sententiam  con-  j)  Loc.  cit.  in  Ps.  xc. 

tra  Grotium   el   Clericum  defendil    De-  2)  Parl.  2,  q.  112,  aii.  ijjad  3, 

J>ng  in    Obsetial.    S!S.   parl    2,    obs.  7,  3^  i|).  q.  113,  arl.  7. 

pag.  !)8  et  scqq.  Codex.Samaiilanii.siua-  /jj  jjj.  nrl.  j,  ad  3. 


PART.  I.  CAP.  IV.  DE  ANGEL.  GRATIA,  LAPSU  ET  POENA.     27 

C  A  P  U  T    IV. 

DE  ANGELORUM  GRATIA,  LAPSU  ET  POENA. 

66.  Ea  quae  in  lioc  capite  complectimur,  vix  iu  controversiam 
veniunt.  Si  qua  tamen  qujestio  est,  haec  inter  tlieologos  fervet, 
nec  quidpiam  hic  certi  statui  posse  videtur.  Hinc  nullam  pecu- 
liarem  statuentes  propositionem  ,  breviter  et  ex  ordine  certa  ab 
incertis  secernentes,  quid  circa  singulos  propositos  articulos 
sentiendum  sit,  enarrabimus. 

67.  1"  Ad  gratiam  quod  attinet,  statim  ac  conditi  fuere ,  tan- 
quam  praestantissimum  angelicae  naturae  ornamentum  gratiam 
sanctificantem  Angelis  omnibus  Deum  contuhsse,  patrum  com- 
munis  sententia  est  ac  theologorum ,  quibus  Augustini  effatum 
familiare  est:  Deus  erat  smiul  in  eis  et  condens  naturam 
et  largiens  (jratiam ;  unde  sine  bona  voluntate,  hoc  est,  Dei 
amore  nunquam  sanctos  Angelos  fuisse  credendum  est  *). 
Et  sane  Christus  de  diabolo  inquit:  In  veritaie  non  stetit  {io:m. 
VIII.)  Quae  verba  S.  Joannes  Chrysost.  et  S.  Leo  M.  de  sancti- 
taie  &t  justitia  explicant,  a  qua  ille  dccidit  2).  Illud  quoque  ac- 
cedit,  quod  S.  Judas  scribit:  Angelos^  qui  non  servaverunt 
suum  principatum  ^).  Denique  Ezechielis  verba  XXVIII,  15: 
Perfectus  in  viis  tuis  a  die  conditionis  tuoi ,  donec  inventa 
est  iniijuitas  in  te ,  in  persona  regis  Tyri  prolata ,  mystice  de 
Luciferi  gratia  et  gloria  S.  Gregorius  M,  '*)  aliique  patres  pas- 
sim  exponunt  ^). 

68.  Dixi  hanc  esse  communem  patrum  et  theologorum  sen- 
tentiam;  non  enim  defuerunt,  teste  S.  Augustino  ^),  qui  existi- 
maverint  Angelos  in  puris  naturalibus  conditos  fuisse.  Hugo  a 
S.  Victore  et  Petrus  Lombardus  inter  scholasticos,  quos  pleri- 
que  usque  ad  S.  Thomam  theologi  sunt  secuti,  opinati  pariter 
sunt,  Angelos  omnes  per  aliquod  tempus  ab  ipso  creationis 
tempore  in  puris  naturalibus  fuisse  "^).  Relata  autem  verba   S. 

1)  De  ciinlale\Dei  ,    lib.   xii,    cap.   9,  5)    Apud   Petav.   De  Angelis.,   lib.  iii, 

num.  2.  cap.  2,  §.  kO  et  seqq.  Vid.    etiam  P.  de 

3)  S.  Joan.  Chrysost.  Hom.  liv,  alias  Riibeis,  Dissert.  xxvi,  De  gesiis,  etc.  S. 

Liii,  In  Joitn.  n.  3,  citati   Christi  verba  Tliomw  Aquinatis,  cap.  7.  n.  i, 

sic  exponit:    Tov  toxtv  iv  tui  o^Jw  /S«w  6)  De  civitate  Dei,  lib.  xi,  cap.  13. 

id  est,  in  ritte  probitate.S.LaoM.  Seim.  7)  Apud  Petav.  De  Angel.  lib.   i,  cap. 

xLviii,  alias  xlvii,  AcDe  «luadrag.x,  cap.  16,  ubi  inter  veteres  recenset  pro  nega- 

2:   Et  qiiia  ipse   (diabolus)    in   veritate  tiva  sententia  Didymum  et  S.  Basiiiuiu, 

iion  stetit,  folamqtie  natune  sute  gloriam,  qui  tainen  alibi  in  contrariam    ivit   sen- 

itum  sujierlnt,  amisit ,  dolet  hominem  Dei  tentiam.  Inter  scliolasticos  refert  Guil- 

misericordia  reparari ,  et  iu   bona ,  qum  lelmum  parisienseni,    Rupertum,  Hugo- 

ipse  perdidit,  introduci.\'\A.  edit.   Balle-  nem,Petrum   Lombarduin.  In    eamdem 

rinii,  tom.  i,  pag-.  182.  pariter   sententiam   concesserunt   /Ejri- 

3)  Cfr.  Maldonat.  in  Joan.  W\\,  k'4.  dius,  una  cum  ejus  schola  augustiuiana, 

4)  Morat,  lib.  xxxiv,  cap.  17;  tum  lib.  Alexander  Aleiisis,  S.  BonavenluiK,S(.o- 
IV,  cap.  9;  iteiu  lib.  xix,  cyj[).  3.  lus,  Gabriel ,  aliiquc  frequenli   agmine, 


28  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

Augustini,  fatente  ipsomet  Berti,  commodo  jyossunt  de  ^rafia 
acfuali,  ex  qua  esset  in  Angelis  acfus  amoris  cusfi,  ex- 
poni  1) ;  quod  et  Estius  confirmat  2).  Hoc  obiler  dictuni  sit  ad- 
versus  jansenianos,  qui,  ut  facilius  impugnare  possint  pos^ibili- 
tatem  status  naturae  purae,  siye  in  Angelis,  sive  in  homine,  ad 
fidem  spectare  praedicant  Angelos  in  gratia  fuisse  conditos. 

69.  Praeter  gratiam  sanctiiicantem  actuale  pariter  auxilium, 
sine  quo  perseverare  haud  potuissent,  Angelos  omnes  sive  bo- 
nos  sive  malos  consecutos  esse ,  communis  est  omnium  fere 
theologorum  sententia  ,  inter  quos  disceptatur  tantummodo 
circa  naturam  istius  actualis  srratiae,  qua  praediti  Ansreh  fuerunt; 
utrum  scihcet  ejusdem  speciei  ac  entitatisiueritmomnibus,tum 
qui  perseverarunt,  tum  qui  non  perseverarunt,  prout  augu- 
stiniani  et  congruistae  affirmant,  quibus  etadstipulantur  janse- 
iiistae;  an  vero  diversae  speciei  et  entitatis ,  sufficiens  nempe 
in  Angelis  reprobis  et  a  se  efficax  in  electis ,  quod  ex  suo  sy- 
stemate  contendunt  thomistae.  Cum  nobis  autem  propositum 
sit,  nullas  cum  theologis  domesticas  miscere  quaestiones,  ideo 
qui  plura  cupit,  poterit  pro  sententia  augustinianensiumetcon- 
gruistarum  consulere  inter  caeteros  Berti  et  Suarez  3)  pro  sen- 
tentia  thomistarum  card.  Gotti  *).  Coinmunis  item  theologorum 
sententia  est,  Angelos  independenter  a  meritis  Christi  gratiam 
fuisse  consecutos  s). 

70.  2"  His  tamen  gratiis  instructi  Angeli  non  omnes  in  fide 
officioque  constiterunt;  cum  non  pauci  ex  ipsis  per  peccatum 
defecerint,  ut  ex  allatis  superius  scripturarum  testimoniis  li- 
quet.  Sed  cujusmodi  fuit  eorum  peccatum? 

71.  Jamdudum  illorum  obsolevit  opinio ,  qui  existimaruntob 
impudicitiae  flagitium  e  coelo  ac  Dei  consortio  ejectos  Angelos 
fuisse.  Quapropter  alii  putarunt  propter  invidiam  Angelos  ceci- 
disse;  sed  ut  loquitur  S.  Augustinus,  invidia  sequitur  super- 
biam,  non  praecedit.  Verum  et  hanc  ipsam  diaboli  invidiam  alii 
aliter  exponunt;  quidam  enim  arbitrantur  ipsum  iniquo  animo 
tulisse  hominem  factum  ad  imaginem  Dei;  quidam  vero  cen- 
sent  aegre  daemonem  tulisse  quod  humananatura  adconsortium 

adeo  ut  ipse  S.  Thomas  in  ii  sent.  A\si.  que  sententi»   argumenta  expendit,    et 

4,  q.  I,  a  2,  fateatur^hancopinionenisiio  qurxstionem  hanc  inttr  scholaslicos }acta- 

tempore    communiorem  fuisse.    En  ejus  ri  affirniat.  Ipse  vero  non  secus  ac  Berti 

verba:  Circa  hoc  est  (hiplex  opinio  ;  (lui-  sententi;e  airinnativ;e  utpote  probabiliori 

dam  enim    dicunt,   quod    Angeli   aon  in  assentitur. 

ffralia,  sed  in   naturalibus   tantum  crenti  3)  Berti-,  lib.  xii,  cap.  8,  prop.  SjSua- 

sunt ,  et  hcec  opinio  est  communior.  Atii  rez,  De  Angelis,  lib.  v,  cap.  12,  num.  11 

vero  dicunt,  Angelos  in  gratia  crealoses-  et  seqq. 

se.  Ilarnm  autem  opinionum ,  quee  rerior  4)    Tom.  iii ,   in    i   part.   S.  Thomae  , 

sit,  non  potest  efficaci  ralione  deprefien-  qu;est.  <J,  dub.  8,  §.  2  et  seqq.  Cfr.  etiain 

di.  Attamen    jansenistie,   omni  deposito  Boucat   Theologia   SS.    patrnm,  vol.  ii, 

pudore  ,  tanquam    fulei    artiriiliim   affir-  dissert.  'i,  De  hom.  creai.  art.  2,  concl.  2. 

iiiaiitem  sententiam  propu<^naiit !  5)  Cfr.  Pelav.  De  Incarn.  lib.  xii,  cap. 

1)  Lib.  X,  cap.  8.  10,  §.  9  et  s<*qq.  iij)i    lianc  sentenliam 

2]  In  II  Sent.  dl.st.  iii,  §.  7,  iibi  iitrius-  miiltis  arg^iimenlis  confirmat. 


PART.  I.  CAP.  IV.  DE  ANGEL.  GRATIA,  LAPSU  ET  POENA.    29 

divinitatis  extolleretur.  At  unde  constat  jam  antea  Angelispate- 
factum  incarnationis  mysterium  fuisse?  Ilinc  verba,  quae  in  li- 
Lro  Sapientiaj  habentur:  Invidia  diahoUmors  intravif.inmun- 
dmn  y  sic  accipienda  sunt,  ut  per  invidiam  quidem  mors  irre- 
pserit  in  genus  humanum,  sed  ita  tamen,  ut  agnoscat  super- 
biam  tanquam  sui  originem  et  radicem. 

72.  Quocirca  diabolum  ejusque  satellites  non  alio  prius  quam 
superbicB  peccato  corruisse,  communis  fere  est  patrum  sen- 
tentia,  quibus  praeivit  ipsa  scriptura,  Eccli.  X,  15:  Initium 
omnis  peccati  superbia ;  I  Tim.  111,6:  Non  neophytwn^  ne^ 
in  superl)iam  elatus,  in  judicium  incidal  diaboli;  et  alibi 
passim. 

73.  At  quo  superbiae  genere  peccavit?  S.  Thomas,  quem 
pleriquc  sequuntur,  doc€t  superbiam  Luciferi  ineo  fuisse,  quod 
beatitudinem ,  ad  quam  factus  fuerat,  vi  sua  et  non  aliena  vo- 
luerit  assequi ,  in  eoque  expetiverit  fieri  similis  Altissimo  i). 
Dignus  est  qui  legatvu'  S.  doctor  part.  I,  q.  63 ,  in  primis  tribus 
articulis ,  in  quibus  ostendit,  quomodo  spiritus  sapientia  et  na- 
tura  nobilissimus ,  peccare  potuerit,  non  ex  ignorantia  aut  o- 
scitantia,  sed  ex  sola  superbia  et  invidia.  Sunt  qui  cum  Petavio 
tenentid  evenisse  ex  Luciferi  summa  absolutae  dominationisin 
creatas  res  omnes  cupidilate ,  tum  quod  subesse  aut  obtempe- 
rare  noluisset ,  si  eam  consequi  potuisset,  prout  ipse  S.  Bona- 
ventura  tenet  ^^.Haec  autem  opinio  non  contemnendis  argumen- 
tis  nititur. 

74.  3"  An  multum  vel  parum  temporis  ab  Angelorum  crea- 
tione  ad  eorum  lapsum  fluxerit,  tum  quotnam  corruerint,  o- 
mnino  non  liquet  ^).  In  dubium  tamen  revocari  nequit,  quin  post 
admissum  qualecumque  et  quodcumque  peccatum ,  statim  ma- 
jestatis  rei,  omnes  mulctati  fuerint  et  e  coelestibus  sedibus 
ejecti. 

Multiplex  autem  est  daemonum  pcena.  Prima  est  justitiae  ac 
gratiae  sanctificantis  amissio;  altera  est  supernaturalis  beati- 
tudinis,  quae  in  intuitiva  Dei  visione  ac  fruitione  consistit,  et 
ad  quam  conditi  fuerant,  privatio;  tertia  est  obtenebratioquae- 
dam  intellectus  et  voluntatis  in  malo  obfirmatio  sive  pertinacia; 
licet  haec  utraque  animi  virtus  in  essentialibus  neque  ablataip- 
sis ,  neque  imminuta  fuerit. 


1)  P.  I,  q.  63,   a.   3.   Petavius  tamen  deinde  studio  conati   sunt,   Non    defue- 

op.  cit.  lib.  iii,  cap.  3,  §.   25,  exposita  runt  theologi,  qui  idcirco  lapsos  Ange- 

hac  S.  Thoms  sententia,  qua  hnud scio,  los  dixerint,  quod,  patefacto  ipsisfutu- 

scribit,  an    veterum  putrum   placitis  pe-  ro^incarnationis  mysterio  ,  invidia  et  su- 

rinde  coasentanea  sinl    atque    illa    Guil-  perbia  tumentes,  renuerintDeum,  homi- 

lelmi  parisiensis.  Guillelmus  autem   ve-  nem  factuin ,   adorare.    Veruin   de  hac 

risirailearbitratur,  diabolum  el  Angelos  opinione  cfr.  Petav.  lib.  iii,  cap.2,  §.  10, 

ejus  divinum  sibi  hunorem  votuisse  tri-  ubi  exploditur. 

bui,  hoc  est,  pro  diis  haberi  se  et  ado-  2)  Loc.  cit.  §.  26. 

rari,  quod  a  gentibus   obtinere   magno  3)  Cfr.  Petavius  Ibidem. 


30  TUACTATUS  DE  DEO  CRKATORE. 

75.  IlaGc  sunt  probata  apud  omnes.  Non  idem  tamen  consen- 
sus  est  circa  pcenam ,  quam  vocant,  sensus.  Nam  1"  plures  ex 
veteribus  censuerunt,    non  stalim   inflictam  daemonibus  hanc 
pcenam  fuisse.  Ilorum  testimonia  coUegit  Petaviusii).;  e  quibus 
eruimus  nonnuUos  censuisse ,  daemones  sempiterna  ignis  poena 
nonnisi  post  extremum  judicii  diem  fore  plectendos.  Estiusta- 
men  existimat,  patres  loqui  de  poena  quadam  secundaria,  quae 
tota  sit  in  probris,  ignominiisque  ac  rabie,  quam  subire  debe- 
bunt  in  universali  judicio  2).  Quod  tamenudubito  an  verum  sit. 
2"  Plures  pariter  ex  veteribus  tradiderunt,  non  omnes  in  tar- 
tara  nefarios  hosce  spiritus  detrusos  fuisse ,  sed  partim  in  aere 
proximisque  locis  sedem  quamdam  habere.  3"  Alii  voluerunt  ex 
daemonibus  eos,  qui  in  tartareas  regiones  fuere  compulsi,  vi- 
cissim  quodammodo  inter  se  mutare  sedem,   et^qui  in  inferis 
sunt  ilhnc  emergere  atque  ultro  citroque  commeare.;^'^Nec  de- 
fuerunt  denique ,  qui  affirmarent  non  vero  eos  igne  torqueri  ^). 
Nunc  tamen  constans  comunisque  sententia  est,  tum  statim  dae- 
mones  omnes  poena  sensus  mufctatos  fuisse;  tum  eos ,    qui  per 
aera  discurrunt  ac  volitant,  infernales   spiritus  suarum  seciim 
ferre  tormentaflamfnarumj utloc^mtuv  Beda  *),  veroque^proin- 
de  igne  cremari. 

76.  De  his  hactenus.  Qui  plura  cupit,  poterit  copiosius  haec, 
ubioporteat,  ex  S.  Thoma  atque  exPetavio  haurire^).  Nonenim 
tanti  momenti  sunt,  ut  a  potioribus  consectandis  nos  diutius 
detineant. 

C  A  P  U  T     V. 

DE  DAEMO\UM  CUM  HOMINIBUS    COMMERCIO. 

77.  Ad  hoc  daemonum  cum  hominibus  commercium  revoca- 
mus  omnia  eorumdem  malorum  spirituum  molimina ,  sive  ad 
nocendum  hominibus  eosque  vexandos,  sive  ad  eos  ad  extre- 
mum  exitium  perducendos.  Ad  primum  potissime  spectantcor- 
porum  obsessiones,  ad  akerum  mala  omnia,  ad  quie  daemones 
solent  homines  impellere ,  sive  id  demum  fiat  pacto  quahcum- 
que  interposito ,  sive  non. 

78.  Libenter  et  nos  fatemur  non  omnia,  quae  de  energume- 
nis,  pythonibus,  sagis,  lamiis  ac  arte  magica  passim  traduntur, 
indiscriminatim  admittenda  esse;   ast  nec  omnia,  quae  daemo- 

1)  Ibid.  cap.  4.  li)  In  Comm.  in  cap.  3  epistolae  S.  Ja- 

2)  In  II   xent.  dist.  4,  §.  V4.  cobi.  Vid.  opp.  edit.  Basll.  tom.  v,  pag. 

3)  Cfr.  Petav.  op.  cit.  lib.  iii,  cap.  5,    947. 

ubi  praeter  Origenem  pro  hac  sententia        5)  S.  Thom.  p.    i.  q.   6'*;   Petav.   lib. 

adductt  S.  Ambrosiuni,  Joan.  damasce-  iii  De  Angel.  cap.  2  et   seqq.j    Calmet, 

nuijr»  et  Theophylactum.  Observat  autem  Diss.  in  bonos  et  mnlos  Angelos,  art.  2, 

Vasquez  in  p.  i,  disput.  2'i3.  cap.  i,  nul-  quce  est  secunda  ex    iis   quas    prsemisit 

7am  adhuc  haberi  hac  de  re  ecclesiaj  de-  commentariis    in  evang.  S.  Lucse. 
finitionem. 


PAR.    f.    CAP.    V.    DE    DAEMONflM  CUM  HOM.   COMM. 


31 


niacos  speclant  vel  superstitiones  cLrmoniacas,  in  solaviiloiopi- 
nione  ponenda  esse  contendimus.  lalis  enmi  opmio  secundum 
S.  Tliomam  procedif  ex  radice  infidelifafis  sive  incredulifa- 
tis ,  quia  non  credunt  esse  dwmones  nisi  in  wstimatione  tulgi 
tanfum  *). 

79.  Ex  hac  radiceexoriturpariter  recentiorum  protestantium 
passim  ^)  ac  neotericorum  biblicorum,  multo  magis  rationalista- 
rum  sententia  ,  qui  tum  daemonum  obsessiones ,  tum  reliquas 
dremonum  molitiones  omnino  esse  negant.  Novis  his  sapienti- 
bus  ex  cathohcis  accessit  Jahn,  qui,  quum  simularet  exponere 
problematice  quaestionem  de  daemoniacis,  quaecumque  afFerri 
solent  ad  confirmandam  obsessionum  veritatem  tum  ex  sacris 
hteris  tum  ex  patribus  elevare  satagit,  ut  statuat  daemoniaco- 
rum  nomine  nonnisi  aegrotos  designari ,  Christum  vero  et  apo- 
stolos  sacrosque  scriptores  rehquos  vulgi  opinioni  se  se  accom- 
modasse^),  dum  daemoniacos  commemorant.  Quod  attinet  ad 
rehquos  daemonum  effectus  neque  cum  prudentiori  philoso- 
phia,  neque  cum  ipsa  Dei  natura  eos  concihari  posse  pronun- 
ciant  *). 

80.  Quare  duo  a  nobis  constituenda  sunt,  tum  veros  daemo- 
niacos  dari,  tum  sapicntcr  leges  latas  esse  ac  poenas  constitutas 
adversus  superstitiones  aut  maleticia  exercentes. 


1)  In  IV  sentent.  dist.  34,  q.  i ,  a.  3. 
Ipsemet  Ciidwoith  ,  syst,  intelL  cap.  5, 
§.  82,  ntinime  diibitat  eos,  qui  illa  qu.-e 
vel  (le  divinationibus ,  vel  de  ina^iis,  a 
foitiori  vero  qii.-e  de  obsessionibus  di- 
cuntur,  inRciantur,  impietalis  in  Deum 
arguere  ac  traducere  velut  de  atheismo 
suspectos. 

2)  Cfr.  Christ.  Thomasius,  Dissert,  de 
criniine  maffite ,  1701  ;  Mayer,  Historin 
tHnboli,  edit.  2.  Tubing.T;  1780;  Meiners, 
Allg.  krit.  Gesch.  nller  Reiigionen ,  seu 
Universnlis  crilicn  historin  omnium  reli- 
niomim ,  tom.  i,  pagf.  398  el  seqq.  Ds- 
inoniacos  omncs  non  a  diabolo  aut  a 
dsemonibus  vexatos,  sed  certis  morbis 
afflictos  fuisse ,  Semierus  primus  in  Ger- 
inania  libere  professiis  est,  in  Dissert. 
tle  itaimonincis ,  quorum  in  ernngeiiis  ftt 
mentio,  Hal»  1760,  k. ,  edit.  k, ,  1779. 
De  hoc  autem  Semlero,  qui  est  prote- 
stantium  bibiicorum  ,  et  praesertim  ra- 
tionalistarum  tanqiiam  oraculum ,  vide 
Hugs'  James  Rose  opus:  On  fhe  stnteof 
religion  protestnnt  etc.  Cambrijfe ,  1825, 
seu  De  stntu  religionis  proteslnntis  in 
Germnnin.  Fuit  ipse  n  pielislis  institiitus, 
aquibusdein  recedens  statuit  principium 
nccommotl ntionis,  quem  non  pauci  sequu- 
ti  sunt  prutestantes  in   sacrorum  bibli- 


corum  exegesl.  Postquam  vero  recen- 
suit  haud  paucos  errorcs,  seu  potius 
errorum  monstra  hujus  auctoris>  sic  de- 
mum  concludit  Hugs'  James  Rose,  licel 
et  ipse  protestans :  En  nonnullas  opi- 
niones  nuctoris,  </ui  in  Anglin  ipsn  sibi 
promeritus  est  nomen  immortnlis  Semler. 
Ali  si  homo  errvrem  vitnre  nullo  modo 
potest,  millies  melius  foret  nimis  credere, 
qunm,  pnrum  nimis!  Admittel  forsitan  er- 
rores  niiquot,  sed  principium  ,  cui  fides 
innititur ,  purum  et  inlnctum  perstabit. 
Extendel  forsitan  suum  veluti  cultum  nd 
doclrinns,  quie  nd  revelntionem  non  spe- 
Ctnnt,  nt  observnntinm  servabit  et  affec- 
ttim  illum  humilem  suavemque  fidelitatem 
erga  Dei  verbum ,  sine  quibus  impossibi- 
le  est  venire  ad  Christum,  Haec  tamen 
omnia  accepta  referre  debemus  prote- 
stantismi  principio. 

3)  Archeologia  biblica,  §.  194  et  seqq. 

k)  Fnlendum  esl,  inquit,  Weg-scheider 
§.  106,  sitigulu!  diemonologia;  bibtico-ec- 
clesinsticte  plncitn,  en  prtfsertim ,  tjute  tid 
ejfectus  dtemonum  spectnnt ,  itti  esse  com- 
pttrntu ,  ut  neque  cuni  verti  philosophiti 
ullo  modo  concilitiri  possitit...  neque  cuin 
ttliis  quibusdnm  scriptnrte  sncrte  prtece- 
plis,  qnie  Numinis  divini  ntiturtitn  optime 
declarniil. 


32  TRACTATUS  DE  1)K0  CRKATORK. 


PROPOSITIO  1. 


Ttim  ex  scriptura  fum  ex  pnfrum  et  cafhoUcw  ecclesice 
aemu  comtat  veros  dari  dmnoniacos ,  seu  a  dwmone 
odsessos. 

81.  Dwmoniacorum  sive  obsessorum  vel  possessorum  no- 
mine  eos  intelligimus ,  quos  daemon  ita  invadit,  ut  in  eorum  cor- 
poribus  insideat,  eadem  moveat,  variisque  modis  pro  concessa 
sibi  a  Deo  facultate  vcxet.  Veteres  patres  latiori  quandoque  si- 
gnificatione  obsessi  et  energumeni  voces  usurpabant,  ad  pec- 
catores  et  infideles  designandos,  tanquam  diaboli  potestate  de- 
tentos  et  vinculis  obstrictos  •). 

82.  Jam  vero  evangeUca  historia  nos  dubitare  non  sinit,  plu- 
res  extitisse  a  da^mone  correptos ;  exhibet  siquidem  1"  Christum 
e  corporibus  obsessis  passim  daemones  expellentem  2j;  2"  priE- 
cipientem  daemonibus,  ut  exeant:  Surde  et  mute  spirifus,  ^.9^* 
prwcipio  tibi^  exi  ab  eo»  et  ne  amplius  infroeas  in  eum  3).In- 
terrogantibus  vero  discipuHs,  cur  hominem  illum  sanare  nequi- 
verint,  respondit  Jesus:  Hoc  (jenus  (daemoniorum)  in  nullo 
pofest  exire  nisiin  oratione  et  jejunio  *).  3"  Exhibet  Christum 
interrogantem  daemonem  de  ipsius  nomine  coram  mullitudine , 
daemonem  vero  ad  interrogationem  respondentem,  rogantem- 
que  ne  in  abyssum  mittatur,  sed  ut  sibi  permittatur  in  porcos 
ingredi ,  prout  factum  est^);  4"  exeuntia  daemonia  et  claman- 
tia  6).  5"  Sacri  scriptores  daemoniacos  ab  aegrotis,  et  ejectionem 
daemonum  a  sanatione  aegrotoriim  distinguunt  ').  6"  lidem  nar- 
rant  septuaginta  discipulis  referentibus  ac  prae  gaudio  gestienti- 
bus,  quod  in  nomine  Jesu  sibi  subjicerentur  daemones,  respon- 
disse  Jesum :  Videbam  safanam  sicut  fulgur  de  coeto  caden- 
fem . . .  verumtamen  in  hoc  nolife  gaudere ,  quia  spirifus  vo- 
f)is  subjiciunfur  ^).  7°  Cum  Christum  pharisaei  calumniarentur, 
quod  in  Beelzebub  principe  dacmoniorum  ejiceret  daemonia, 
ipsum  respondisse:  Omne  regnumin  se  divisum  desolabifur  ®). 
8"  Referunt  Christum  dicentem ,  spiritum  ab  homine  egressum 
ambulare  per  loca  arida ,  quaerentem  requiem  et  non  invenien- 


1)  Juxta  lalioremliancsignificationein  T6  nvevua  to  oiXaXov  xal  xo)qiov ,  iyo>  aot 
rcceplus  antiquissimus  mos  est,  <|ui  iTrirdaoo)'  "£feAi9-e  iS  avtov  r.ai  fityKeti 
etiamnum  viget,  prjemittendi  in  collatio-  €loiXdi]<,-  ek-  avtov. 

ne  baptismi  exorcismos,   insiifllationes,  4)  Ibid.  v.  28,  in  griBco  29. 

renunciationem  satan^e.  etc,  de  quo  ri-  6)  Luc.  viii,  27  et  seqq. 

tu  suo  loco   agemus.   Cfr.    Clein.    Alex.  (i)  Ibid.  iv,  il. 

Strotn.  lib.  ii,  pag.   176-177,    edit.  Oxo-  7)  Marc.  i,  32;  xvi ,  15  5  Luc.  vi,  17, 

niensis.  18i  vii ,  21;  viii,  2;  xiii,  32. 

2)  Matt.  IV,  2'i;  viii..  15 j  Marc.  i,32,  8)  Luc    x,  18. 

34,  39.  9)  Matth.  xii,  25-28;  Marc.  iii,  23,25} 

3)  Marc»  ix,  24,  in  grseco  textii,  v.25:  Luc.  xi,  17-19. 


PART,  1.    CAP.    V.   DE   DiKMONUM   CUiM.    HOM.  COMM.  33 

tem,  cogltantcmqiie  dc  reditu,  assumptis  septem  spiritibus  se 
iiequioribus  i).  9"Exliibcnt  tradentempotestatem  apostolis  da?- 
mones  ejicienai  2).  10"  In  actis  apostolicis  Paulus  spiritum  Py- 
ihonem  divinantem  a  puella  ejicit  3). 

83.  Ilis  positis  sic  rem  conticimus :  Hsec  scripturarum  loca , 
in  obvio  ac  nativo  sensu  accepta,  non  possunt  nisi  de  obsessis 
intelligi;  atqui  omnia  adjvmcta  suadent  ea  sic  accipienda  esse; 
etenim  nihil  obstat  quominus  sic  hitelligamus;  si  vero  vel  figu- 
rato  sensu  vel  ex  vulgi  opinione  ea  exponere  deberemus ,  mul- 
ta  orirentur  incommoda;  ac  primo  vis  inferretur  textui,  omnia 
exponendo  de  aegrotis  vel  insanis,  ubi  nuspiam  horum  morbo- 
rum  indicium  apparet;  deinde  Christus,  si  perpetua  sua  agendi 
ac  loquendi  ratione  falsam  hanc  persuasionem  confirmasset,  no- 
cuisset  potius  quam  profuisset  hominibus,  qui  ea  opinione  im- 
buti  facile  sibi  persuadere  poterant,  se  obsessos  esse,  et  vera 
proinde  insania  laborassent.  Neque  omittendum,  ejusmodiagen- 
di  rationem  summae  Christi  veracitati  esse  prorsus  contrariam 
cum  praesertim  in  hypothesi  adversariorum  apostolos  induxisset 
positive  in  errorem,  eis  conferendo  potestatem  eiiciendi  daemo- 
nes,  si  obsessi  non  existerent.  Uemum,  quod  maximi  momenli 
apud  adversarios  esse  debet,  si  sibi  cohaerere  velint,  nulhbire- 
periuntur  aegroti  aut  insani  quos  ex  recepto  loquendi  usu  a  sa- 
cro  vel  profano  auctore  daemoniacos  appellariprobentadversa- 
rii;  dempta  enim  gratuita  adversariorum  jactantia ,  nullum  do- 
cumentum  profertur,  quo  constet  sive  ex  sacris  sive  ex  profa- 
nis  scriptoribus,  ante  aut  post  Christum  consuetudinem  viguisse 
aegrotos  aut  insanos  daimoniacos  vocandi.  Quare  igitursine  do- 
cumentis  et  testibus,  imo  documentis  obsistentibus,  ac  recla- 
mantibus  omnibus  critices  et  exegeseos  legibus,  nomine  obses- 
sorum  intelligemus  aegrotos  et  insanos  ? 

8i.  Patres  ecclesias  antiquissimi  et  apostolis  proximi,  quique 
eos  secuti  sunt,  tum  communia  facta,  quae  neminem  latere  po- 
terant,  novae  huic  exegesi  apertissime  adversantur.  Patres  enim 
antiquissimi  unanimiter  omnes,  tum  veros  daemoniacos  dari,  tum 
inesse  in  ecclesia  potestatem  a  Christo  concessam  daemones  ex- 
pellendi  ex  obsessorum  corporibus  ac  passim  eos  reipsa  expul- 
sos  esse,  non  solum  tradunt,  sed  praeterea  provocantpaganos, 
ut  experientia  confirment,  utrum  reipsa  christiani  valeant  id 
efticere.  Ita  passim  Justinus ,  Minucius  Felix,  Irenaeus,  Tertul- 
lianus ,  Cyprianus  aliique  *).  Nos  brevitatis  gratia  unius  Tertul- 

1)  MaUh.  XII,  43 ;  Luc.  xi,  2'\.  \'\s  ipsoriim  ethnicoriim  patrata ;  unani- 

2)  Matlh    X,  i;  Marc.  xvi,  17.  ines  aiilem  onmes  sunl,  neqiieunus  pro- 

3)  Acl.  XVI,  16.  lerri  potest  ex   tota  anliquitate,  qui  mi- 
'■*)  Long:a  res  est  singulorum  patruin  nimani   falsitatis  suspicionem  huc  in^e- 

ilocunienta  proferre,  qiiibus  ipsi  testan-  rat.  Qnare  satis  mihi  erit  loca  nonniiila 

tur,  christianos  ab    obsessis    djemones  indicare,   in    quibus    de   hac    facultate, 

passim   ejicere  ,   atque   ita  testantur  ut  christianis   a  Chrisio  ipso  tributa  et  in 

de  re  notissima,  constanti,  et  sub  ocu-  praxim  deducta,   Joquantur.   Cfr.  igitur 

T.  V.  3 


34  TRACTATUS  DE  DEO  CRE4T0RE, 

liani  verba  afferimiis:  Sic  porro  ipseiii  Ai/ologetico  ficlenlerac 
publice  clhnicos  provocabat:  Edatur  hic  aliqiiis  sub  tribuna- 
libus  cestris ,  f/uem  dmnone  ofji  constet:  jussus  a  quolibet 
christiano  loqui  spiritus  ille  (non  morbus  aut  insania)  tam  se 
dwmonem  confifetntur  de  vero ,  (juajn  alibi  Deum  de  falso ; 
postea  concludebat:  Jam  eryo  subjecta  christianis  divinitas 
vesfra  *);  quo  scnsu  pariter  dicebat  Cyprianus:  Videtfis  nos 
rogari  ab  eis,  ijuos  fu  rogas  2).  Accedit  confcssio  ipsorumpa- 
ganorum,  qui  nunquam  ausi  sunt  banc  potcstatem  da^mones 
expellendi  ex  obsessis  dcnegare  christianis,  siquidem  agebatur 
de  factis  publicis  obviisque ;  veruntameii  his  factis  admissis,  ea 
tribuebant  vel  magia3,  vel  da^monum  simulationi,  etc. ;  itaCel- 
sus  apud  Origenein  ^),  Porphyrius  *),  Juhanus  apostata  ^). 

85.  Nemo  insuper  ex  patribus  est,  qui  in  potest.ite  christia- 
nis  tributa,  hberandi  obsessos  ad  Jesu  nominis  invocationem, 
non  agnoverit  incluctabile  argumentum  divinitatis  Christi  Jesu 
et  veritatis  christiana}  rehgionis  <»);  imo  S.  Epiphanius  refert 
quemdam  bominem  juda^um  expuhsse  daimones  in  nomine  Je- 
su  ');  idem  de  Juhano  apostata  referunt  Gregorius  nazianz.  et 
Theodoretus  ^),  nec  non  S,  Augustinus  de  nonnulhs  haereticis 
et  schismaticis,  qui  interdum  ad  Christi  Jesuinvocationem  idem 
prajstiterunt  '-^). 

86.  liinc  ab  ipsa  ajtate  apostohca  institutus  in  ecclesia  catho- 
lica  ordo  exorcistatus,  etsi,  patribus  iisdem  testantibus,  com- 
mune  fere  essct  hoc  donum  primis  ecclesiie  temporibus,  ipsi- 
que  parvuh  iUud  exercerent,  et  praescriptae  fuerunt  regulae  et 
orationes  ad  exorcismos  faciendos. 


S.  Justin.  ajiol.   ii,  n.  6,   pag,   93,  edit.  3)  Conlrn  Cel.ium,  lib.  i,  n,  6,  toni.  i, 

niaur. ,  Minuc,  Feiix  in  Octario,  n.  27,  pag:,  324  edit.   niaur.  ui)i   hanc  potesta- 

Bibl.  /jfiiruiii ,   Galland.  pag^,  897,  col  15  tem  expeilendi  da^nione8    habere  Chri- 

Irenieu.s,   lib,    11,    Aifr.    hteres.    cap,  32,  slianos  eflutiebat  ex   (luorumiUnn  iltemo' 

edit.  Massuet.  alias  57;  Cyprian,  lib,  jOe  num,    nominilnis    et    incnntationibus   ifat- 

idolorum  ranitnte ,  pag,  227,  edit.  inaur.  /iiovoiv  Tivoiv  ovojuaat  xai  xatay.ijf.ijasot  rfo- 

etc.  y.eiv  la/vetv  x^taxiavovg, 

1)  Cap.  23,  edit.  Rigaltii,  ita  quidem 

Tertullianus  provocabat  pa^anos,    Huic  k)  Apud  Hier.  in  teslirfionio  adduclo. 

prxstat   Hieronjmum  addcre,  qui   con-  5)  Apud   C^rillum,    iib.    vi.    Ailrersus 

iidenter  lacessit  ha;reticum  Yit;:iiantinni,  Julinn.  qui  hancpotestateuiejiciendid^- 

nostroi-uiu    protestantium    pra;formalo-  inones  in  Chrislo  tatelur.  Vid.  edit,  Joan. 

reni:  Nisi  forte,  inquil,  ia  morein  yen-  Auberti,  toni.  vi,  pag.  191. 
tilium  impioriwii/ue  Por/ihyrii  et  Eunomii, 

hns  prwstigias   dannonvm  esse  confingas ,  Q)  Cf.   Baltiis,  Suite   tle    la  re/wnse  a 

et  uon  rere  ctamare  dwmones ,  et  sun  si-  V  /list.  tles  orncies ,  i   part.  chaq.   18  et 

mulare  tormenta.  Do  consiliuni,  ini/reilere  seqq. 

basilicns  martyrum. ,    et  alii/unnilo  purgn-  7)  Haeresi   xxx,  Ebionwor.  edit.  Peta- 

beris;  inrenies  ibi  multos  socios  tuos,  et  vii.  Videsis  S.  Iren.  Adr.  lueres.  lib.  11, 

nequui/unm  cereis  martyrum ,  i/ui  sibi  ili-  cap.  6,  edit.  cit.  cum  notis  Feuardentii, 

splicent,   sed  flammis    inrisibilibus  com-  inter  varioriim  annot.  pag,  85. 

bureris.  Vid.  libruin  Adrersus  Vigilnnlium,  8)  Grejir,  Naz.   ornt.  i,  ndr.  Julinn.  n. 

n.  11.  edit.  Vallarsii.  Cfr.  idem,  in  Vita  19,  edit,  Bilii;  Theodoret.  Hist.   eccles. 

S,  Hilnrionis,  n.  20  et  scqq.  lib.  iii,  cap.  i. 

2)  Contra    Demetrinn,    edit.    cit.    pag-.  9)  Lib.  lxxxhi  Qmestionum ,   quaestio- 

221.  ne  lxxix. 


PART.  I.  CAP.  \.  DE  DJi.MONUM  CIJM  HOM.  COMM.  35 

87.  Quibus  ita  constitutis ,  sic  rursum  instituimus  nrgumcn- 
tum:  Nullac  habendae  sunt,  immo  vero  tanquam  falsce  sunt  re- 
spuendce  conjecturae ,  quibus  contradicunt  jfacta  publica,  obvia, 
constantia,  quorum  testes  sunt  non  modoscriptoresomnesocu- 
lati,  doctrina,  sanctitate,  prudentia  spectatissimi,  verum  etiam 
liostes  licet  invicti  et  acerrimi,  quorum  publica  monumenta 
supersunt;  atqui,  ut  ex  dictis  liquet,  tales  sunt  conjecturae, 
quae  opponuntur  ab  adversariis  verae  ac  realis  obsessionis  dae- 
monum  *).  Ergo. 

DIFFICULTATES. 

88.  Obj.  Omnes,  qui  in  scripturis  daemoniaci  perbibentur, 
non  fuerunt  nisi  aegroti  vel  insani.  jEgrotos  quidem  plures  cx 
iis  fuissc,  evincunt  1"  indicia  epilepsiae,  furoris,  etc.  quae  in  iis 
conspiciebantur,  e.  g.  in  juvene,  qui  Marc.  IX  babuisse  dicitur 
spiritum  immundum,  per  quem  exclamans  modo  in  terram,  in 
aquammodo,  aut  in  ignem  detrudebatur,  ex  ore  spumam  emit- 
tebat,  frendebat  dentibus;  2"  evangelistae  ipsi,  qui  inter  ge- 
nera  aegrotorum  saepe  commemorant  daemoniacos  tanquam  sin- 
gulare  aegrotorum  genus,  Mattb.  IV,  23,  2^;  X,  8;  Marc.  I, 
32;  Luc.  IV,  40,  41;  V,15;  VIII,  2;  IX,  1;  XIII,  32.  ImoAct. 
apost.  X,  38,  omnes  aegroti,  quorum  plerique  in  evangeliis  non 
vocantur  daemoniaci,  dicuntur  oppressi  a  diabolo  ;  unde  appa- 
ret  apud  sacros  scriptores  idem  signiiicare  wgrotum  et  dwmo- 
niacum  esse ,  vel  vexari  a  diabolo.  Comprebendunt  e  contra- 
rio  daemoniacos  nomine  aegrotorum,  ideoque  daemoniacos  omit- 
tunt,  quando  generatim  omnes ,  quibus  Jesus  opem  tulit,  com- 
memorant  Luc.  VII,  21,  22,  Matth.  XI,  5.  Hinc  saepe  dicunt  dae- 
moniacos  fuisse  sanatos,  quo  ipso  aegrotos  fuisse  innuunt  Matth. 
VIII,  16;  XII,  22;  Luc.  VII,  21;  VIII,  2;  IX,  43.  inprimis  Lu- 
cas  XI,  14,  spiritum  mutum,  et  XIII,  11,  spiritum  infirmitatis 
seuinfirmum  commemorans,  profecto  non  de  spiritu,  sed  de 
liomine  muto  et  infirmo  intelligi  voluit ;  si  porro  Lucas ,  qui  e- 
rat  medicus,  eamdem  hanc  vocem  adhibet:  sanare  et  sanari  a 
spiritibus  et  sanare  oppressos  a  diabolo ,  VII,  21:  VIII,  2,  et 
act.  apost.  X,  38,  manifestum  est,  spiritus  vicissim  pro  mor- 
bis  sumi  ^).  Ergo. 

89.  Resp.  Ne^.  antec.  Obstant  enim  gravissima  argumenta 
a  nobis  adducta  in  probationibus.  Sed  interea  directe. 

90.  Ad  probat.  iSleg.  vel  Dist.  Quae  tamen  non  occurrunt  ni- 
si  in  casuadducto,  et  optime   componi  possunt  cum.  daemonis 

1)  Juverit  coronidis  gratia  in  mediuin  quam  ipsos   christiftnos ;    ciim    rix   ullum 

afferre  aniinadversionein  viri  neotericis  <tpud  antiquos  tle  CLristo   aut  vnticinium. 

nostris  niiniine  suspecti,   scilicet  Jsaaci  aut     testinionium    inrenias  ,    qtiuil     non 

Vossii ,  qui  in  Dissert.   tfe  syliillis,    IiaBC  complures    etitim   tloctissimi   riri  labefti' 

scribit:  Desinant  hoilierni   christiani  ve-  cture    aut    etiam    penitus    evertere     sint 

teribiis  illutlere  christianis  eorumt/ue  sug-  conati. 
gillare  cretlulitatem  .  .,  .  profecto   nullos 

religio  christitina  infensiores  habet  hostes  2)  Ita  3 alin,  Archasoloffiabiblica  §.194. 

3* 


S6  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

obsossionc,  conc.  qiia?  acl  casus  omnes  rcfcranlur,  neque  cum 
vera  ol)scssione  componipossint,  w^^.  Duplicitcr  enimerrant  ad- 
versarii,  tum  scilicet  in  eo,  quod  ad  omncs  vclint  casus  exten- 
dere  quod  singulare  est;  tum  in  eo ,  quod  putent  non  possc 
obsessioncm  sive  cum  hoc  sive  cum  alioquovis  morho  conjungi, 
quod  tamen  apcrtissime  falsuni  est.  Quid  cnim  impedit,  quo- 
minus  dicamus  cum  communi  patrum  etintcrpretum  expositio- 
ne,  a  daemone  ipso  invcctum  morbum,  sic  Dco  permittente  *)  ? 
Vel  si  magis  hihct,  juvcnem  iUumtum  naturah  morho  Ldioras- 
se,  tum  a  dffimone  fuisse  vcxatum  ?  Maxiinc  quod  omnia  adjun- 
cta,  quae  in  cvangehcahistoria  reccnsentur,  daemonis  ohsessio- 
nem  nccessario  exposcunt  2). 

91.  Hajc  vero  eadcm  rcsponsio  accommodari  dehet  casihus 
singuhs,  qui  ohjiciuntur;  eadcm  enim  ratiopro  omnihus  mihtat. 

92  Ad  id  vero,  quod  additur  de  voce  sanationis,  animadver- 
tendum  est,  1**  folsum  esse,  vocem  istam  occurrere,  uhi  de 
daemoniacistantum  agitur  ^)]  2°  intcrdum  morhostrihui  diaho- 
lo  seu  satana3,  quatenus  ipse  incentor  peccatorum  sit,  etapec- 
calis  seu  mahs  morahhus  ut  plurimummorbiahaque  maki  phy- 
sica  tanquam  justai  peccatorum  poenai  aut  sequelae  repeti  de- 
beant.  Hinc  est,  quod  conimuni  dictione  oppressi  a  diaholo  ap- 
pellentur,  qui  morhis  afflictantur  *).  3°Accurate  passim  evan- 
gehstas  distinguere  aegrotos  adaemoniacis;  quod  non  fecissent, 
si  aegroti  iidem  essent  ac  daemoniaci.  4"  Falsum  essc  inter  sana- 
los  a  Christo  in  adductis  locis  non  recenseri  daemoniacos;  quod 
si  Matth.  XI,  5,  non  commemorantur,  ratio  cst  quia  id  non  pa- 
tiehatur  rcLatio  ad  Isaiae  vaticinium  XXXV,  5,  et  LXI,  1;  cae- 
terum  silentium  Matthaei  supplcvit  Lucas  VII,  2L 

93.  I.  Inst.  1"  Non  raro  daemoniaci,  qui  aetate  Christi  et  apo- 
stolorum  inter  alias  gentes  occurrunt,  medicinis  amissam  re- 
cuperarunt  valetudincm.  Hinc  2"  licet  Joannes  judaeos  inducat 
usui  loquendi  insistentes  de  daemoniacis  cap.  \  II,  19.  20;  VIII, 
48-52;  X,  20,  tamen  ipse,  etsi  de  aegrotis  a  Jesu  sanatis  saepe 
loquitur ,  daemoniacorum  tamen  nunquam  meminit ,  Joan. 
IV,  46;  V,  3;  VI,  2.  Ita  3"  etiam  Paulus  I  Cor.  XII,  14,  omnia 

1)  Cfr.  Maldonatus  in  MaUli.  xvii,  5.  24  et  vix,  22.  Fnistra  pariter  hancvocein 

2)  Cujusmodi  profecto  sunt  luni  ex-  quffiresMarc.  i,  34,  ubi  etiaui  secernuu- 
piobatio  incrudeiitatis  a  Cliristo  aposto-  tnr  resiili  lauguorUms  u  dtemonia  liaben- 
lis  facta ,  tuin  necessitas  oiationis  etje-  tibus ,  ibid,  ,39  et  iii,  15  j  eadenique  oc- 
junii  ad  ejus  generis  da-monia  expellen-  currlt  distinctio  ibid.  vi,  13}  vii,  26-30; 
da,  quae  naturali  uiorbo  luinime  con-  xvi,  9,  17  j  Luc.  >v,  £3-35,  41 5  xi,  14-19, 
gruunt;  nuinquain  eniiii  niedicos  iiovi-  Qiiod  si  Matth.  xii,  22;  xvii,  15;  Liic. 
nius,  qui  oratione  se  et  jejunio  ad  epi-  vi,  18;  viii,  2,  curati  exhibenlur  da- 
lepticos  curandos  coinparent.  moniaci,  patet  ex   toto  contextu  vocem 

3)  Sane  non  occurrit  Matth.  ix,  33,  illain  in  sensu  translato  sumi  de  libera- 
34;  X,  8,  ubi  potius  de  industria  distin-  tione. 

euuntur  daiuioniaci   ab   aegiotis,  seu  di- 

stinguitur  potestas  collata  a  Chrislo  a-        4)  Cfr.    Maldon.  in   cap,    viii  Matth. 

postolis  suis  ejiciendi  dxmonia  et  sanan-  v,    17;    S.    Joan.    Chrysoat.  Uoni.xxvu, 

(li  intirmos,   sic   distinguuntur  ibid   iv,  al.  xxviii,  in  Matth.  I\\  i,  2. 


PART.  I.  CAP.  V.  DE  DJCMONUM  CUai  HO.M.  COMM.  37 

dona  miraculorumcommemorans,  de  dono  ejiciendl  da^mones, 
quo  ipse  praeditus  erat,  Act.  apost.  XVI,  10,  etquod  JesusMarc. 
XVI,  17;  Matth.  X,  8;  Luc.  X,  16,  promiserat,  altum  servat 
silentium.  4"  Hi  duo  apostoli  itaque  daemoniacos  aegrotis  accen-; 
suerunt,  quia  in  Minori  Asia,  ubi  Joannes  evangelium  et  Pau- 
lus  primam  ad  Corintliios  epistolam  scripsit,  ars  medica  tunc 
temporis  florebat,  unde  invulgus  quoqueinnotuerat,  hos  mor- 
bos,  daemonibus  tributos,  esse  naturales.  Quod  si  5"  passim 
scriptores  sacri  daemoniacos  ad  Jesum  venisse  dicunt  vel  addu- 
ctos  fuisse,  et  Jesus  ipse  dicit:  EJicio  dwrnonia,  si  Jesus  prae- 
terea  daemones  alloquitur,  illis  minatur,  eos  tacere  aut  egredi 
jubet,  atque  regredi  vetat,  haec  non  evincunt,  nisi  eos  usum 
loquendi  secutos  fuisse  ac  se  vulgi  opinioni  accommodasse,  vel 
nonnisi  tropice  esse  locutos  *).  Ergo. 

94.  Resp.Ad  1™,  Dist.  Qui  tales  putarentur, /r«/i.y.  vel  co^^c. 
qui  tales  vere  essent,  neg.  Quodnunquamevincent  adversarii. 

95.  Ad2"^,  Dist.  Quiapropositum  Joannis  idnonexposcebat, 
conc.  quia  veros  non  admittebat  daemoniacos  vel  eos  aegrotos 
censebat,  ne^.  Etenim,  ut  omnes  norunt,  Joannis  in  conscriben- 
do  evangelio  propositum  non  fuit  nisi  ea  commemorare,  quae  a 
caeteris  evangelistis  omissa  fuerant,  in  iis  praesertim  ,  quae  con- 
ferrent  ad  Christi  divinitatem  confirmandam ;  multa  propterea 
praetermisit,  quae  reliqui  evangelistae  retulerant  2),  Nihil  pro- 
pterea  exinde  concluditur. 

96.  Ad  3'",  Dist.  Expresse,  trans.  implicite,  neg.  Compre- 
hendit  enim  potestatem  ejiciendi  daemones  sub  generica  voce 
operatio  virtutum:,  quomodo  enim  apostolus  potuisset  exclu- 
dere  donum  istud,  quo  ipsemet  non  semel  usus  est,  praesertim 
Act.  XVI,  16,  etXIX,  12,  ipsis  adversariis  fatentibus  ? 

97.  Ad  4'»,  Neg.  suppositum,  quod  tanquam  certum  assu- 
munt  adversarii,  cum  tamen  falsum  sit.  In  Minori  enim  Asia, 
Ephesi  scilicet,  perhibentur  expulsi  spiritus  nequam.,   opera 

1)  Jahn,  loc.  cit,  §.  196.  exponatj  clarissimum  iitnimque  postre- 

2)  Miruin  nemini  videri  debet,  pluri-  mo  anno  perpetratiim  miraculum,  quo 
ma  a  Joanne  fuisse  prffitermissa,  qu^  a  Christus  c;eco  a  nativitate  vistim  indi- 
caeteris  evangelistis  referuntur,  si  ratio  dit,  ac  Lazarum  a  mortuis  excitavit,  ab 
habeatur  scopi,  quem  sibi  proposuit.  aliisomissum  fuseprosequitur.  Cffiteruin 
PrJores  eniin  Christi  annos  obiter  pcr-  vix  alicubi  mentionem  injecit  eoruin , 
currit,  nonnulla  tantiim  referens,  qure  quae  memorabllia  Christi  dicta  vel  facta 
ab  aliis  evangeiii  scriptoribus  omissa  illi  recolueranti  idcirco  in  prodig^iis  re- 
fuerant,  puta  convivium  in  Cana,  col-  censendis  parcissimus  est;  contra  vero 
loquium  cuin  Nicodemo  et  muliere  Sa-  prolixiores  ejus  sermones  ac  ininus  bre- 
maritide,  paralytico  ad  probaticam  pisci-  ves  orationes  plurima  nobis  servavit. 
nam  restitutam  sanitatem;  imo  multi-  Hinc  factum  est,  ut  alia  plane  docendi 
plicati  panis  prodigium,  utpote  jam  ab  niethodus  apud  Joanneiu  a  Salvatorc. 
aliis  comineiuoratum,  ideo  solum  attin-  servata  esse  videatur  quain  apud  reli- 
jjere  videtur,  ut  tertii  paschatis  perio-  quos  evangelistas.  Cum  vero  ab  hisfre- 
dum,  unde  prsecipuain  historiajsuajpar-  quens  inentio  facta  sit  liberalionis  ob- 
tein  orditur,  insignis  miraculi  notaqua-  sessoruin ,  hanc  penitus  silentio  pneter- 
dam  et  charactere  illustret,  alqiie  ut  in-  iiiisit  .Toannes  noii  secus  alque  ajjrrolo- 
slituend^B  Eucharistiae  doctriuain  latius  runi  recuperatam  incoluinitatem. 


.*58  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

Paiili ,  et  vani  conatus  (iliorum  Scevae  exorcistarum ;  Phillppis 
prcBterea  spiritus  Phytlionis  a  puellaPauh  jussu  discessit,  Tan- 
tum  vero  anest,  ut  ibidem  dtemoniaci  pro  aegrotis  sumantur,  ut 
potius ,  pecuhariter  spiritus  nequam  a  lanyaoribus  secernan- 
tur  Act.  XIX,  12. 

98.  Ad  5™,  Neg.  Haec  siquidem  omnes  assertiones  gratuitae 
sunt,  cum  nullo  fundamento  nitantur ,  nisi  praeposteris  adver- 
sariorum  judiciis.  Nam  gratis  supponunt  1"  usum  loquendi  in- 
valuisse,  quo  aegroti  dicerentur  daemoniaci;  imo  documenta 
deprompta  sive  ex  sacrissive  ex  profanis  auctoribus  contrarium 
evincunt  *);  2"  Christum  se  se  accommodasse  vulgi  opinioni 
eamque  factis  et  dictis  confirmasse,  quod  pugnat  cum  ejus  ve- 
racitate;  3"apostolos  Christum  non  ahter  intellexisse,  quum  de 
contrario  potius  constet,  ipsis  fatentibus  rationahstis  2j. 

99.  Atque  hinc  inteUigitur,  quod  ex  commenlario  S.  Hierony- 
mi  in  cap.  XXVHI  Jeremiae  opponi  solet:  Quasi  non  multa 
in  scripturis  sanctis  dicantur  juxta  opinionem  illius  tempo- 
ris ,  quo  gesta  referuntur,  et  nonjuxta  quod  reiveritas  con- 
tinebat.  Aliud  enim  est  pleraque  ad  falsam  vulgi  opinionem  hi- 
storice  referri,  aliud  vero  falsam  vulgi  opinionem  dogmatice 
figmentis  lirmari.  Primum  ad  historiae  veritatem  spectat,  alte- 


l)  Quoniam  neoterici  biblici  solent 
provocare  ad  uaum  loquemH,  abs  renon 
eiit  afterre  auctoritatem  Flavii  Josephi 
arl  ostendendum  nuspiam  apud  juda^os 
liunc  loquendi  usum  obtinulsse,  ut  die- 
moniaci  dicerentur  ajgroti.  Haec  porro 
ojus  sunt  verba,  Archaeol.  lib.  vui,  cap. 
2^  §  5:  Cuucesxir  ei  (Salomoni)  elt(im 
Peux,  ut  (lisceret  attem.  contKi  tndlos  </«;- 
vioues  (id  utilitdlem  et  curnliottem  homi- 
num.  Et  cum  iucdntdtiones  composuisset , 
i^uibus  lenidnlur  morbi^  etinm  /ormns  nd- 
jurntionum  reliquit ,  (juibus  rincfn  (l(emo' 
nin  ita  ejiciunt ,  ut  nunqunm  reverlnntur 
.  .  .  Vidi  enim  expopularihHsmeisquem- 
(Inm  Eienznrum  cor((m  Ves/msiano  et  /iliis 
ejus  et  tribunis  reliquisque  mHilibus  ex 
ilmmonum  potesUde  nb  eis  obsessos  libe- 
runleni.  Porro  rolens  Elenznrus  illiy,  qui 
(ulernnl ,  persundere  mnnifestunique  fnce- 
re  1  iiuoil  linnc  rim  hnbuerit ,  uon  Utnue 
ibi  Collocabnt  nut  pocuium  n(]un  plenum 
aut  poliibruni,  il(emonique  itnpernbnt ,  ut 
homine  ei/reiliens  ilfn  erertnt,  atque  fn- 
Ciat,  ut  spectanles  inlelligant  quoil  homi- 
nem  reiii/uisfet.  Hoc  aulem  rtrrera  /aclo, 
palam  erat  Salomonis  sapienlia  et  scien- 
tin.  Vid.  paar.  -il9cdit.Havercamp.Quid- 
quid  porro  sit  de  veritate  facti,  quoil  Jo- 
sephus  refert,  cujus  fides  penes  ipsuni 
sit,  :iihilominus  per  hiec  verba,  quai 
auctoris  coajvi  sunl,  destruuntur  oniiiia 
ar^umenla,  sive  nei/atira  sive  conjectu- 
rnlia,  qiiibus  innixi  neoterici  biblici  coii- 
tendunt,  d;einoniacorum  nomine  nonnlsi 


aBgrotos  in  scripturis  significari.  Nam  i" 
est  auctor  coajvus,  qui  loquitur  de  dae- 
moniacis  tanquaui  de  re  vulgatissima , 
ac  de  exorcismis  passim  ab  antiquissi- 
mis  temporibus  in  usum  receptis  ad  li- 
berandos  vere  a  da-mone  obsessos.  2" 
Scribit  inter  graecos  ad  gra;cos  et  ro- 
manos.  Evanescit  proinde  difficultas  e 
Joannis  silentiu  pelila  ,  eo  quod  scribe- 
ret  inter  gracos.  Z°  Testem  sese  exhi- 
bet  de  visu  ejus,  quodde  Eleazaro  exor- 
cista  literis  consignavit.  4"  Exhibet  o- 
mnia  signa,  quibus  verus  d;emoniacHs 
dignoscitnr.  Kam  ut  signum  de  exitu 
dcemonis  e  corpore  obsessi  refert,  da;- 
monem  exeuntem  debuisse  evertere  po- 
culum  aqua  plenum  non  procul  coram 
omnibus  positum,  ideoque  non  ageba- 
tur  de  insanis,  epiieplicis,  furiosis,  (M- 
i/rotis.  5°  Expulsionem  dajmonis  vocat 
passim  curationem  ^eQaneiav.  Eadeiu 
propterea  voce  uti  poterant  evangelista;. 
6"  Exorcistam  inducit  iniperantem  da- 
nioni ,  ne  amplius  in  obsessum  libera- 
tum  reverteretur.Quando  igiturChristus 
iniperabat  da;moni ,  non  simulabat.  7" 
Dcnique  daimones  collectivo  ac  plurali 
numeio  vocat  ad  significandam  eorum 
muilitudinem  roiv  daiixoviwv.  Commemo- 
rat  hv>minem  collapsum,  adjurationem 
exorcistarum  ,  etc. 

2)  Etenim  Wegscheider ,  §.  106,  reri- 
similHmum  esse  pulat  magislrum  sapien- 
tissimum  Christum,  rectiu.s  quidein  de 
da;monologla  Judieorumcogilasse;  disci- 


PART.  I.  CAP.    V.    DK    DJLMONUiM  CUM.  IIOM.  COMM.  39 

rum  ad  historici  vel  operantisnequitiani,  nec  talis  profcctoHic- 
ronymi  sensus  est  *). 

100.  II.  Imt.  Saltem  plerique  ex  iis,  qui  in  novo  foedere 
djemoniaci  dicuntur,  1"  nonnisi  amentia  laborarunt;  quum  per- 
tinaciter  fixum  in  ipsis  esset,  se  fuisse  a  d;emone  correptos.  In- 
saniae  omnia  indicia  occurrunt  in  diiobus  illis  Gadarenis,  seu 
Gerasenis,  quos  Matthajus  VIII,  28  et  seqq.  Marcus  V,  2,  et 
LucasVIII,  27  referunt  in  sepulcris  commoratos  esse  indomi- 
tos,  nude  inccderent,  clamarent,  se  ipsos  ctederent,  et  agi»re- 
derentur  iter  facientes ,  quce  omnia  sunt  furiosorum.  Hinc  ipse 
Marcus  V,  15,  et  Lucas  VIII,  35,  adnotant  incolas  Gadaroe  in- 
venisse  demum  da^moniacum,  postquam  a  Jesu  sanatus  fuisset, 
a(xi(fQo%ovvTa,  id  est,  .sanw  menth:,  undeinnuitur, ipsum  amen- 
tem  prius  fuisse.  Sic  2"  mutus,  Matth.  IX,  32;  Luc.  XI,  14,  at- 
que  caecus  et  mutus,  Matth.  XII,  22,  amentes  fuerunt,  aut  sal- 
tem  melancholici;  amens  fuit  puella,  quae  Act.  XVI,  16,  spiri- 
tum  Pythonis  habuisse  dicitur;  amens  Maria  Magdalena,  ex  qua 
Jesus,  Luc.  VIII,  2,  septem  daemonia  ejecit;  sic  c^eteride  quibus 
nulla  symptomata  narrant.  Ergo. 

101.  Res/).  Ne^.  antec.  quod  nullo  idoneo  documento  ful- 
citur  Ad  1'",  probat.  Dist.  Quae  tamen  ab  ipsa  daemonis  prie- 
sentia  profluerent,  trans.  vel,  conc.  amentiae  indicia  tantum 
naturahs,  netf.  Obstatenim,  quominus  id  dicamus,  tum  Chri- 
sti  agcndi  ratio,  tum  apertus  evangelistarum  loquendi  modus; 
tum  denique  obstant  adjuncta  caetera,  quae  loc.  cit.  referuntur; 
nescio  an  tantum  roboris  inesse  potuerit  furiosis  ilUs,  ut  com- 
pedes  et  catenas,  quibus  vinciebantur,  disrumperent;  vel  ut 
grex  bis  mille  circiter  porcorum  unanimi  veluti  impetu  in  ma- 
re  ita  sese  praecipitaret,  ut  suffocaretur  2),  J\ihil  porro  oflicit, 


pnlos  vero  istain  doctrlnam  non  satis  in-  vertere  lectoreinque  ludificare,  quid  sit, 

letlej-isse,  et   ipsam   providentiam   divi-  plane  me  ijjnorare  fateor.  Unde  l.  didi- 

nam  posteris  eamdem  emendandam  tradi  cit  Rosenmiiller  ;/?//rt.v.vf  liominem   illum 

voluisse.  Hanc  porro   emendationis  cu-  se  maliim   geniuiu    e.ss^ii    Hoc  ipse   de 

rani  sibi  rationalistce  demandatam  a  di-  siio  addidit.  2.  Unde  didiciteumdem  lio- 

vina  providentia  aiitumant!  ininein  ru/misse  in  frreia:em  lerrietstra- 

1)  Cfr.  edit.  Valarsii,  tom.  iv,  pag.  geni  edere,  cum  tres  evanjrelist;e  una- 
10^0.  nimiter  id  referant  de  spiritil)»s,qui  de- 

2)  Ridicula  plane  est  hujus  loci  ex-  precabantur  Jesum,  ut  immitterentur  in 
positio,  quam  tradit  Frid.  Rosenmiiller  porcos  et  <«<;o.v///Y/(/«V«^«/.^3.  Undedenique 
in  sc/ioliis  s\us ,  in  tiunc  locum.  Ouid-  didicit  eumdem  bominem  (vstro  agitalimt 
(/uid  sit,  inqirit  (de  ab^^sso)  ,  seinper  te-  ngrospercurrisse^i  pnecipitem  f/re(/einile- 
neiK/um  est  koc,  /lominem  iilum  pulasse  disse,  cum  e  converso  iidem  evangeiistJB 
se  ipsum  e^se  malum  (/uemitam  f/enium,  referant,  spiritus  introisse  in  porcos, 
et  rogusse^ ,  ne  Jesus  eum  im/teiliat ,  i/uo-  unde  gvex  universus  in  mare  periit,  lio- 
miiius  /joiro  opernretur.  Auilirerat  /loino  mo  aiitem  consedit  ad  pedes  .Tesu  siiis 
miser  commorationem  (Itemoaum  esse  iii  vestibiis  indutiis  suH;(|iie  uieiitis  com- 
tartaro ,  rogat  igitur  Jesuni;  iie  eum  in  pos  ?  4.  Nonne  a  vero  admodum  di.stat, 
tartarum  mittat.  Cupit  liomo  /loc  niorbo  quod  ad  uniiis  vel,  si  placel ,  duoriim 
correptus  in  gregem  ferri,  etstragemede-  hominum  incursum  bis  mille  porci  in 
re  inter  porcos  .  .  .  unde  velut  lestro  agi-  niare  sese  pr;ecipites  dederint,  cum  vix 
tatus  agros  percurrit,  gregeitique  pr^ecipi-  de  [laiicis  id  credibile  esse  posset.''  Ta- 
teia  dat.  Sj  hoc  non  sit  scripluram  per-  les  porio  sunt  sapientissimi  isti  critici, 


40  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

quod  dicitur  de  sana  mente^  nam  hujusniodi  voce  non  expri- 
mitur,  nisi  reditus  hominis  istius  ad  statuni  pristinum,  ut  pa- 
tet  ex  contextu. 

102.  Ad  2"',  Neg.  Mirum  sane  est  et  prodigio  simile,  quod 
omnes  prorsus  ea  aetate  eadem  laborarint  amentia,  ut  omnes 
sibi  persuaderent  se  esse  a  daemone  obsessos,  seu  ut  placet 
Jahnio,  a  defunctorum  animabus  exagitatos  *).  Sine  tabvdis 
ettestibus,  refragante  praesertim  scriptura,  horum  nihil  ad- 
mittimus. 

103.  II.  Oh).  Jesus,  apostoli,  et  sacri  scriptores  nonpolue- 
runt  voces ,  quae  de  daemoniacis  sunt ,  in  sensu  proprio  usur- 
pare,  Etenim  1"  Jesus  et,  apostoli  docent,  omnia  ac  peculiaria 
quaeque,  quae  ad  homines  referuntur,  ab  ipso  Deo  gubernari; 
non  potuerunt  itaque  ejus  esse  sententiae ,  ut  crederent  daemo- 
nes  (sive  animae  defunctorum  sive  alii  mali  spiritus  intelligan- 
tur)  hominibus  tot  tantaque  mala  inferre,  aut  Deum  talia  per- 
mittere ;  quia  2**  haec  de  aaemoniacis  opinio  ex  idololatria  orta 
est,  in  qua  dii  coelestes  mundi  administrationem  spiritibus  in- 
ferioris  ordinis  et  defunctis  quoque  animabus  reliquisse  dice- 
bantur.  3"  Quod  si  Jesus  non  diserte  edixit,  daemoniacos  non 
affligi  a  daemonibus ,  sed  morbo  laborare,  item  nec  diserte  edi- 
xit  daemoniacos  non  laborare  morbo  naturali ,  prout  sadducaei 
contendebant,  aut  non  a  daemonibus,  id  est,  ab  improbis  ani- 
mabus  defunctis  ut  pharisaei  praedicabant,  sed  a  diabolo  ve- 
xari,  prout  contendunt,  qui  nostra  hac  aetate  asserunt,  daemo- 
niacos  fuisse  a  diabolo  obsessos.  Jesus  autem  4"  neutrum  di- 
serte  edixit,  quia  quaestio  haec  ad  pathologiam  spectat,  quam 
enucleare  medicorum  est.  Apostoli  vestigiis  magistri  instite- 
runt,  nisi  mutatis  adjunctis,  quibus  Joannes  et  Paulus  in  Mi- 
nori  Asia  permoti  sunt,  ut  a  verbis,  quae  alias  de  daemonia- 
cis  usitata  erant,  abstinerent;  f5"  quamquam  hujus  opinionis 
oppugnatio  in  illis  regionibus,  in  quibus  adhuc  vigebat,  vix 
quidquam  profuisset,  aut  saltem  Jesum  et  apostolos  in   pro- 


qiii   ne   prjeconcepta    judlcia   abjiciant,  tnr.  Sane  Wegscheider,  §.  lOi,  num.  «, 

ejusniodi  absiirda  proferre    non    veren-  scribit:  Htd  ea  senle/ttiu  quamnuper  de- 

turj  et  .ralm  ipse    eos   alacer   ac  mori-  nuo  prutulit    i.  Jahn,  dtemones   in  N.  T. 

gerus  exscribit  I  commemaratos  ub  Angelis  malis  et  u  dia- 

1>  Ita  plaiie  arbitratur  Jahn  ,  auclori-  bolo  esse  probe  distinguendos,   ac  fuisse 

tate  diictiis  Joseplii ,  qui  De  bellojudai-  pro  animis  mortuorum  liomimim  improbo- 

co  ,  lib.  vu ,  cap.   6,    §.    3,  scribit:  Ta,  rum  liabitas ,  vel  uno  quidem  N.  T.  dicto 

yci^  nakov/*£va    <f<xt/i6via,  ravza    di   Tto-  probari  tiequit.    Vid.    II.    A.    Schott-  Pr. 

vtj^oiv   iartv    avd^omoiv    7tvsv,uata ,    toif  Senlentia ,  quoi  nuper  fuit  propugnala  de 

tioiaiv  eiodv6fA.eva ,  id  est ,  Nam.  quce  d<e-  iis  nalurix,    quw  in   lib.   N.    T.    ^alfi.ovtc; 

vionia  vocantur ,  lioiC   malorum   hominum  audiunl ,  ab  Angelis  nialis  et  satanapror- 

spiriius    sunt,   Hujus    quidem     opinionis  sus   disiingueniHs,   examinatur ,    4.  JeniB 

ineminit  S.  .loan.    Chryst.   hom.    cit.  in  IS21.  Altamen  Dr.  Paulus  in  opere  Dax 

rap.  8.  S.  Matth.  Sed  hJBC  nonnisi  pri-  Leben  Jesu,  seu,  Vila  Jesu  Christi,  lib, 

vata  et  paucorum  opinio  fuit,  neque  un-  i,  p.  217,  similem  illius  sententiampro- 

quam  uuiversalis  aut  popularis  facta  est.  fessus  est.  Cfr.  Maldunat.    in   cap.  8  S. 

^uare  vel  ab   ipsis   rationalistis    rejici'  Matlliaji. 


PART.   I    CAP    V.  DE  UAIMONUM  CUM    HOM.   COMM.  ki 

llxas  disputationes  detraxisset,  et  a  praedicatione  eos  avocas- 
set  *).  Ergo. 

104.  Resp.  Nea.  antec.  Ad  1™,  probat.  Dht.  Si  daemonum 

1  •  !•      •  •    1  •  •!•  • 

obsessio  cum  divma  providentia  conciliari  non  posset,  conc. 
si  possit  conciliari,  neg.  Posse  autem  apprime  conciliari,  evin- 
cimus  1"  ex  facto.  Dantur  cnim  ex  dictis  in  probationibus  ve- 
ri  daemoniaci;  ergo  conciliari  possunt  cum  divina  providentia. 
2"  A  simili:  divinae  providcntiae  non  repugnat  permittere,  ut 
daemones  hominibus  noceant  in  bonis  corporis  ac  bonis  exter- 
nis  ,  ut  patet  ex  historia  Job  ,  imo  ut  homines  inducant  perten- 
tationes  ad  peccatum;  ergo  non  repugnat,  imo  multo  minus  re- 
pugnat  divinae  providentiae  permittere ,  ut  hominum  corpora 
pervadant.  3"  Ajure:  vel  enim  homines  illi,  quorum  corpora 
daemones  invadunt,  justi  sunt  aut  peccatores.  Sipeccatores  sint, 
potest  Deus  id  permittere  in  poenam;  si  justi,  adipsorumexer- 
citationem  et  meritum, 

105.  A(l  2"",  sive  ad  confirm.  ne^.  Sed  provenit  ex  facto  ipso, 
ut  patet  ex  iis,  quae  in  scripturis  referuntur  sive  veleris  sive 
novi  testamenti.  Hebra^i  profecto  ex  idololatria  hanc  opinio- 
nem  non  hauserunt.  Quod  additur  de  defunctis  animabus,si 
quidem  ahquando  viguit  ejusmodi  opinio,  non  fuit  nisi  pau- 
corum. 

100.  JL^/S"™,  Neg.  Satis  enim  diserte  Christus  edixit  daemo- 
niacos  affhgi  a  daemonibus  ,  sive  cum  ipsis  praecepit,  ut  exirent 
a  corporibus,  quae  obsidebant,  eisque  praecepit,  ne  amphus  in 
ea  ingrederentur  2) ;  sive  cum  praecepit  eis ,  ut  tacerent  3);  sive 
cum  eis  comminatus  est  *) ;  sive  demum ,  ne  singula  prosequa- 
mur,  cum  eis  permisit,  ut  ingrederentur  in  porcos  ^);  quo  qui- 
dem  uno  facto  evidentius  ostendit  sadducaeis,  dari  reipsa  spi- 
ritus,  a  quibus  homines  exagitarentur,  quam  aho  quahcunque 
argumento  *»).  Quod  si  his  non  cedunt  neoterici  bibhci,  nescio 
quibus  demum  cedant. 

107.  In  eo  vero  quod  adversarii  subjiciunt:  qui  nostra  mtate 
contendunt  a  diatwlo  vexari  dmnoniacos,  sese  admodum  im- 
peritos  ostendunt ;  quum  nunquam  ad  haec  ferme  tempora  quis- 
piam  negaverit,  daemoniacos  a  diabolo  vexari;  ipsi  tamen  hanc 
universalem  et  constantem  sententiam  traducunt  velut  pecuha- 
rem  temporis  nostri  opinionem. 

108.  J[</ 4™,  Ne^.  gratuitum  et  falsum  suppositum,jut  con- 
stat  ex  dictis;  item  negamus,  ut  ex  dictis  liquet,  Joannem  et 
Paulum  in  AsiaMinori  viam  iniisse  ab  ea  longe  diversam,  quam 
Christus  et  apostoh  tenuerunt.  Haec  enim  hgmenta  ac  somnia  sunt 
adversariorum ,  qui  reipsa  hac  semper  oberrant  chorda ,  quod 
nempe  daemoniaci  ab  aegrotis  aut  insanis  non  discrepenl. 

1)  Janh,  Anlueol.  bihlica ,  §.  197.  5)  Matth.  viii,  32 j  Marc.  v.  ISjLuc 

2)  Marc.  ix,  Vi.  viii,  32. 

3)  Maic.  },  3»;  Luc.  iv,  k\.  6)  Cfr.  Maldon.  in  cap.  8  MaUh.v,3l. 
h)  Marc.  I,  25,  W;  iii,  12,  elc. 


42  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

109.  Ad  5'",  Ne(/.  Congeriem  harum  assertionum,  qua^nul- 
lum  aliud  fundamentum  habent  pra^ter  pr*eposteram  adversa- 
riorum  opinionem.  Jesus  praeterea  et  apostoli  nunquam  dispu- 
tarunt,  sed  divinam  proposuerunt  doctrinam  omniljus  creden- 
dam ,  quam  signis  coniirmabant.  Si  qui  essent  qui  non  acquie- 
scerent,  illos  prorsus  dimittebant.  Per  viam  enim  auctoritatis 
incedebant,  non  autem  disputalionum;  has  quippe  haereticis 
rehquerunt. 

110.  III.  Obj.  1"  NuUum  occurrit  symptoma  in  daemoniacis, 

?uod  medici  non  animadvertant  in  melancholicis,  epilepticis, 
uriosis  et  amentibus  *).  2"  Petrus  de  Abano  ex  fide  cujusdam 
medici  refert,  mulierem  quamdam  illiteratam  melancholicam 
latine  locutam  fuisse,  et  quidem  concinne;  at  simul  ac  mentis 
compos  iterum  est  facta,  dicendi  facultatem  omnino  amisit  ^). 
Idem  refertPomponatius  de  alia  foeminaeodem  morbo  laboran- 
te,  quaeque  diversa  idiomata  loquebatur  ^).  Hinc  3"  tit  nulla 
dari  certa  signa  ad  secernendos  veros  dcemoniacos  ab  imagi- 
nariis,  et  4"  frequens  proinde  deceptio  contingit.  5"  Expe- 
rientia  ipsa  docet  daemonum  occursationes  ibi  plerumque  con- 
tingere,  seu  praedicari,  ubi  major  hominum  ignorantia  major- 
que  viget  superstitio;  et  ubi  fervidiores  exorcistae  sunt,  ibi  fre- 
quentiores  inveniuntur  obsessi.  6"  Nec  aliler  fieri  potest,  cum 
Christus  per  passionem  suam  omnem  daemonibus  potestatem 
ademerit,  prout  ipse  testatur,  Joan.  XII,  31,  dicens :  Nunc 
princeps  hujus  mundi  ejicitur  foras.  Ergo. 

111.  Resp.  Ad  1™,  Ne(/.  Siquidem  plura  occurrunt  in  veris 
daemoniacis  signa ,  quae  in  suis  lunaticis,  melancholicis  aut  epi- 
lepticis  haud  reperient  medici  utut  peritissimi,  quaeque  indi- 
cantur  in  rituali  romano  *),  ac  fusius  recensentur  a  theologis, 
e.  g.  si  non  unum  aut  alterum  verbum  proferant,  sed  diu  sa- 
pienterque  ignotis  linguis  loquantur,  aut  ignota  lingua  loquen- 
tem  perite  intelligant;  si  occulta  et  remotissima  pandant,  quae 
ab  ipsis  sciri  nulla  ratione  naturali  potuerint;  si  vires  supra  na- 
turam  ostendant,  ut  ingentia  pondera  attoUere,  per  aerem  vo- 
litare ,  praecepta  tacila  ac  praesertim  mentalia  intelligere ,  et&i 

1)  Ita  quidein  Joan.  Bapt.  Sylvaticus  2)  Arist.  Probl.  30  select.  probl.  i. 

in  opere  :   Iiistifutio   medicn  ife   iis,  qui  3)  De  iacaat.  cap.  10. 

morffuin    simulant    depreheatfeiufis,    cap.  4)  Tit.  De    esorciziiaifis   ofi-^essis ,  ubl 

17,  Francof,  ad  Moenuin,  lG7l,qui,  elsi  inter  c.etera  docuinenta   istud    habetur: 

aperte  ac  directe  non    inficietur   diemo-  Jn  priinis   ne   facile   creifat  (exorcista), 

num  obsessiones,  attamen   sub  obtenlu  atiifuem    a   ifwmone   obsessuin    tsse  j   setf 

exajnferandi  difficultatem  ,  quie   inest  in  nota  habeat  easifjna,  quibus  obsessus  ifi- 

dete^endis  simuiati.s  da;moniacis,omnia,  ifnoscilur  ab  iis ,    i/ui   vel  atrit  frife ,    reC 

quotquot  potest,  conferit  argumenta,  ut  morbo  afii/uo  faborant.  Sigim  autem   ob- 

demonstrel  iiulium  si^num  certum  dari,  siifentis  diemonis  sunt  ii/notn  tiagua  loqui 

quo   veri    d;eiiioniaci    a   simulatis,    seu  pfuribus  verbis ,  vel  loquentem  intetligere; 

morbo  laborantibiis  disrnoscantiir.  Quod  tfistaalia  et  occutta  pntefacere ;  rires  su~ 

([uidem  argumentiim  fuse    prosequitur  pra  cetatis  seu  conifilionis  aaliiritm  osfea- 

nec    quidqiiam    intentatum    reliquit,    ut  iferei  et  iit  genus  a/ia,  quce  cum  plurimn 

fincin  .'iiium  obtineat.  occurrunl,  majora  suiU  indicia,  ctc. 


PART.    I.    CAP.  V.  DE  DyEMONUM    CUM.  HOM.    COMM.  43 

distantibiis  in  locis  sit  exorcista ,  ut  nec  videri  a  daemoniacis 
possit  vel  audiri,  etc.  i).  Addendum  praeterea  est,  1**  quod, 
elianisi  nuUum  signum  seorsim  sumptum  per  se  sit  omnino 
certum,  tamen  cum  plura  concurrunt,  haberi  possit  certitudo 
moralis.  2"  Etsi,  quae  signa  habentur  in  obsessis  evangehi,  non 
essent  per  se  certissima ,  eos  tamen  obsessos  fuisse  credendum 
esset  ex  auctoritate  scriptoris  sacri.  3"  Quod  signa  sohde  pro- 
babiha  sufhciant,  ut  quis  exorcizetur,  prout  contingit  in  mor- 
borum  cura.. 

112.  Ad  2*»,  DisL  Qui  tamen  ex  ahorum  fide  nec  tamen  sa- 
tis  hrma  ea  referat,  conc.  idonea  auctoritate  innixus,  ne^. 
Quod  si  Pomponatius  se  ocuhitum  testem  exhibet,  nihil  tamen 
determinati  refert,  quomodo,  scihcet,  per  quantum  tempus, 
cum  quanta  grammaticarum  legum  integritate  id  ab  illa  mu- 
here  jtaclum  fuerit,  et  an  prajter  naturaha,  supernaturaha  re- 
media  in  subsidium  vocata  fuerint  ^).  Fieri  enim  potest,  ut  ah- 
quis  possit  eodem  tempore  obsessus  esse  a  diemone ,  et  mor- 
i)o  melanchohco  laborare.  Nam  melancholia  dicitur  balneum 
diaboli. 

113.  Ad  3™,  Ne^.  Recolantur  nuper  dicta  in  resp.  ad  pri- 
mam  difhcuhatem. 

114.  Ad  k"^,  Dist.  Ex  defectu  prudentiae  ac  peritiae  in  si- 
gnis  certis  ac  dubiis  distinguendis,  conc.  debita  peritia  adhibi- 
ta  ac  necessaria  prudentia,  quah  opus  est  in  re  tanti  momenti, 
neg.  ^).  Attamen  non  ita  facilis  est  deceptio ;  et ,  si  interdum 
etiam  prudentes  decepti  sunt,  quid  inde  *  Debemus  ne  ideo 
ncgare,  quod  scriptura  testatur  ?  An,  quia  spuriis  nummis  et 
cauti  homines  quandoque  decipiuntur,  ideo  veri  nummi  nuUi 
sunt? 


1)  Ciirtiiis  Sprengel,  profess.  in  Uni-  ctant,  mutuatur  ex  Bibliotheca  unirers. 

vers.  Hall.  in  opere:  Storia  prammnlicu  germanica ,  quain  alibi  dixinuis  non  fuis- 

ilella  meiliciua,  tradotla  dal  letlesco,  tom.  se  sub  finem  seeculi  superioris  nisi  in- 

VI,  §.  23  et  seqq.   Venet.    1815,   piures  strumentuin  ad  incredulilatem  omnisqu« 

recenset  medicos ,    qui  adversus   Wie-  generis   impietatem   conveliendam;  cfr. 

rum  insurrexerunt  ad  adstruendam  ve-  idem  op.    cit.  tom.   x,  §.    157  ,  ubi  sen- 

ritatem     obsessionuin    da^moniacaruni,  tentiam  suam  significat  circa  curationes 

cujiismodi  inter  c;eteros  sunt  Geor.  Pit-  prodigiosas^    omnia  vera   ac   falsa  per- 

torius,   Guill.    Adolphus    Schribonius,  miscet,     ut     miracula  omnia    e  medio 

Thomas  Erastiis,   Joan.    Matth.    Dura-  tollat. 

staiiie  maceratensis,   ipse  Paulus  Zac-  2)  En   verba  Pomponatii ,    loc.    clt. : 

chia  prinius  auctor  seu  parens  Medici-  Verus  sum  testis  quod   Galgeramlus  me- 

nai  legalis,  Hieron^m.    Cardaniis,   Am-  ilicus   tempestate   nostra   celeberrimns   in 

bros.  Pare,  Joan.   Langius,   Livin.  Le-  urbe    nostra  Manluce ,  uxvrem  cujusdam 

mniiis,  Joan.  Bondinus,aliiqueperquam  Francisci  Magreli  suloris  tali  modo  (atrai 

uiulti  etiam  inter   recentiores    cum    ca-  bilis)  laborantem    (loquebalur    enim  se- 

tliolicos    tum     protestantes.    Etsi    vero  cundum    diversa    idiomata)     curavit,    et 

Sprengel  tum  ibi  tum  tom.  x,  §.   157  et  perfecte.  Sed  cfr.  de  his  Tartarolti,  Del 

seqq.   rideat  spernatque  omnes    dajmo-  congresso  notturno  delle  lammie.   lib.    ii, 

nlacas  operationes,  non   est  tamen   cur  cap.  9,  §.  6. 

propterea  inoveamur  5  liic  eiiiiu  incredu-  3)  Clii\Bersier,Dict.Theol.ail.Dwuio- 

ius  auctor,  ul  plntimiim  eas   narratiun-  niaque. 
culas,   qua;   ad    hanc  qua:stiunetu  spe- 


Vi  TRACTATUS  DE  DEO  CREATOKE. 

115.  Ad  5'",  Ne^.  Nam  quovis  tempore  cjusmodl  infestalio- 
nes  contingunt,  ut  ex  certissimis  documentis  constat,  quaeque . 
in  dubium  revocari  nequeunt,  quin  omnes  sanioris  critices  re- 
gulse  abjiciantur  *). 

116.  Ad  6™,  Ne(/.  Ad  probat.  Dlst.  Princeps  hujus  mundi 
ejicietur  foras  per  fidem  e  credentium  animis,  ut  exponit  S. 
Augustinus  2) ,  vel  per  destructionem  idololatriae ,  conc.  per 
daemoniacorum  cessationem ,  ne(/.  Alioquin  quomodo  idem  Cliri- 
stus  de  discipulis  post  resurrectionem  suam  dixisset:  In  norni- 
ne  meo  dcemonia  ejicient?  Quomodo  per  apostolum  Petrum  , 
Act.  V,  16,  vexati  a  spiritibus  immundis  liberati  perbiberen- 
tur?  Quomodo  ibid.  XIX,  12,  spiritus  nequam  egrediebantur, 
cum  deferrentur  sudaria  et  semicinctia  Paub  ?  Ubi  narratur, 
quod  pariter  cum  quidam  exorcistae  judaei  expellere  vellent 
daemones  in  nomine  Domini  Jesu,  quem  Paulus  praedicabat, 
respondens  autem  spiritus  nequain,  dixit  eis:  Jesum  noci, 
et  Paulum  scio;  vos  autem  qui  estis?  Et  insiliens  in  eos 
/lomo,  in  quo  erat  dwmonium  pessimum...  invaluit  contra 
eos ,  ita  ut  nudi  et  vulnerati  effu^erent.  Quorsus  demum  in 
ecclesia  exorcistatus  institutus? 

117.  Dices:  1"  Exorcismi  perniciosi  sunt,  eo  quod  super- 
stitionem  et  credulitatem  fovent.  Quod  2"  si  reipsa  daemones 
possent  hominum  corpora  invadere ,  vix  ahquis  immunis  esset 
ab  ejusmodi  infestatione.  Demum  3**  inteUigi  nequit,qua  ratione 
daemones  possint  ita  corpus  invadere,  ut  adinstar  animae  illud 
moveant  et  ad  operandum  impellant.  Ergo. 

118.  Resp.  ad  1™,  Neg.  Quin  potius ,  etiam  in  adversario- 
rum  hypothesi  de  laesa  phantasia,  valde  conferunt  ad  eam  cor- 
rigendam  ^). 

119.  Ad  2'",  Dist.  Si  daemones  non  subjicerentur  divina3  pro- 
videntiae,  trans.  secus,  neg.  Scimus  enim  absque  divinonutu 
eos  nec  potuisse  in  porcos  ingredi. 

120.  Ad  3™,  Resp.  1"  trans.  Etsi  enim  id  daremus  adver- 
sariis ,  contra  facta  ignorantia  nostra  nihil  efficit.  resp.  2"  Ne- 
gamus  adinstar  animae  daemones  agere  in  corpora ;  anima  enim 
est  principium  iiUrinsecum  nostrarum  operationum,  daemon 
extrinsecum  *). 


1)  Vid.  Eduar.  Corsini ,   Inslit.  phllos.  lum  (ideoque  et  dffimoiieiiO    inovere  vo- 
tom.  IV,  disp.  II,  cap.  i.  n.  3.  luntatem  nisi  ab  exteriori,  per  modina 

2)  Tiiict.  LU  in  Joan.  n.  7  et  seqq.  suadentis,  et  per  concitationem  passio- 

3)  Cfr.  Bergier,  Dict.  Tlieol.  art.  Dw-  num,  ut  ipse  loquitnr,  tum  ibid.incorp. 
monitique.  tum  in  resp.  ad  2.  Sed  nec  omittendum 

k)  Cfr.  Calmet,  Disseil.  ile  obsiilenli-  est,  non  ita  pridem  opus  prodiise,   cui 

bus  et  possiilentibus   cor^oiii   iltemonibus ,  titulos  :  Gescliichte  Besesseuen ,  etc.  seu, 

prxmissa   ejus   comment.    in   evang'.   S.  Historia  ileobsessisrecentiorumtemporum, 

Lucse.  Mec  oniittendus  S.    Tli.  qui   p.  I,  Justini    Kerner ,  cum,    animadiersionibus 

q.  III,  a.  2,  ostendit  dffimonis  in  animam  L.  A.  Eshenmayer  circa  possessionem  et 

obsessi  directe  non  aj^ere,  sed  solum  in-  w««v/rt/M,  Karlsrulie  1835,    cum    privile- 

direclej  observat  enim  non  posse  Ange-  gio   regis    Wiirtembergensis  ,    in    quo 


PART.    I.    CAP.   V.    DE  D^MONUM  CUM  HOM.  COMM.  45 


PROPOSITIO  II. 

Jitre  merito  leges  sancifce  siint  adversus  superstitiosa 
cwii  dwmone  commercia. 

121.  Nonnulli  inter  ipsos  catholicos  contenderiint ,  omnino 
non  dari  realis  magia?  existentiam  aliaque  superslitiosa  cum 
da;monc  commercia,  e.  g.  divinationes ,  sortilegia,  incanlatio- 
nes,  philtra,  ahaque  ejusmodi,  quae  fuse  ac  late  persequun- 
tur,  qui  de  daemonologia  pertractarunt  i);  ahi  inter  eosdem 
cathoUcos  saltem  in  dubium  haec  supcrstitiosa  commercia  re- 
vocarunt.  Ex  istorum  sententia ,  cui  incrcduh  accesserunt, 
quaecumque  de  superstitiosis  ejusmodi  commerciis  dicuntur, 
repeti  debent  vel  ab  ignorantia  rerum  physicarum ,  vel  ex 
facinorosorum  hominum  quorumdam  vafritie  vel  phantasiae 
ludibrio,  praesertim  quae  de  congressu  cum  daemone,  de  sagis 
et  lamiis  vulgo  circumferuntur ,  vel  demum  a  scelestis  quo- 
rumdam  conatibus  ^). 

122.  Communis  tamen  sententia,  quaeque,  spectatis  ipsius 
fundamentis,  certa  videtur,  ita  ut  absquc  aliqua  temeritatis 
nota  in  dubium  revocari  nequeat,  docet  talem  dari  commer- 
cii  existentiam,  quae  nitatur  pacto  sive  expresso  sive  tacito 
cum  daemone  3).  Caeterum   antequam  hujus  sententiae    funda- 

auctores    isti  prolestantes,    certissimis  ticte    epliem.   eccles,    5    deceinb.    1835, 

eventis  seu  factis  recentiornm    tempo-  pag.    859. 

rum  productis,  ostenduntpossibilitatem        1)  Diversas   magiae    species,   enume- 

et   realitatem   obsessionum,    efficaciam  rat  inter  alios  Bergier,  Dicr.  t/ieol.  art. 

exorcismorura  et   invocationis   SS.   no-  magite.  Plura  de  his    congesta   reperies 

minis  Jcsu,  orationis  et  fidei ,  et  (quod  in  opere   mnlletis    maleficurum,  Henrici 

mafj^is  mireris  in  auctoribus    protestan-  Institoris  et  Jac.  Sprenger,  Ord.  Prapd. 

tibus)  necessitatem  confessionis  pecca-  In  eadem  colleclione  continenlur  piures 

torum  ad  eorumdem  veniam  obtinendam.  aliorum  auctorum  Iractatus    de  eodeui 

Modernap/tilosopfiia, inquilEscbenmayev,  argumento,  vol.  3,  in  4,  Lugd.  1669. 
/inic  sententiie  ife  motimine    et  macfiina-        2)  Inter    caeteros   cfr.    March.   Scipio 

tionibus  spiritum  iti  mundo  hvmano  et  de  Maffei  in  duobusoperibus,  quoruni  prio- 

efficacia  orationis    et  fidei  adrersus  eos  ri  titulum  fecit    Arte  magica    dilegtiata , 

propilia   non   est\    et  sub    prtetextu   quod  alterum  vero  inscripsit  Arte  magica  an- 

obsessiones  cessarerint,    et  debeat  modus  nictiilata  ,  de  quo    auctore  vid.  Nicolai, 

imponi     abusibus ,     tollit    bonuni     tisum.  Soc.    Jesu,   Dissert.    e  lezioni    di   sitcra 

Deinde  perj^it  argumentis  exintimaphi-  scrittura ,     tom.   viii ,  lez.  vii ,  sul  libro 

losophia    petitis    ostendere    earumdem  deli'  Esodo,   Firenze    1763.    Sic   Tarta- 

obsessionum  veritatem,  omnesque  disji-  rotti,  Del  congresso  nottumo  defle  fam- 

cit  difficultatps  ,  quas   opponunt  adver-  mie,  Roveredo  17^9^  qui  tamen  non  vi- 

sarii  ex  idea  fixa ,  simulatione  ,    nervo-  dentur  impugnasse  nisi    artem  mafficnm 

rum  anomalia  etc.  acnminc   philosophi-  proprie  dictam,  autnoctiirnoslamiarum 

co-christiano.    Aliud    praeterea    opuscu-  congressus  j  alii  vero  ulterius  progres- 

lum  in  lucem  emissum  est  hoc  ipsoan-  si  sunt. 

no  (1835),  cui  titulus :  Lapsus  et  redem-        3)  Cf.  Martin.  Delrio,  Disquisit.magic. 

ptio ,  seu  opera  satunte  et  eccfesiie  pote-  lib.  ii,  q.  i  el  seqq.  Quod  quidem  opus 

stas;  in  quo  thema  Kerneri  et  Eschen-  variam  plane  diversis  teniporibus  subiit 

mayeri  ad  sensum  catholicum  evolvitur  fortunam.  Quum  in  Incem  prodiit,  adeo 

argumentis  theologico    dogmaticisj  cfr.  sibi  eruditorum  suffragia  conciliavit,  ut 

Sc/iweizeriscfie  Zeitung,  etc.  seu  Helve-  non   solum    catholici,   sed    ipse  prole- 


46  TRACTATUS  DE*DEO  CREATORE. 

menta  exhibeamus,  notandum  est  nos  non  dc [endevc  artem 
magicam  proprie  dictam,  nec  congressus  sabati  cum  Diana 
(quorum  fides  a  canonibus  potius  reprobatur),  nec  negare  nos 
plurimas  hac  in  re  ilhisiones  fuisse ,  imo  ut  noxiam  reprobare 
nimiam  in  his  creduhtatem.  Jam  vero  in  dubium  vocari  non 
posse ,  quin  sic  expositae  communi  sententiae  sohda  fundamenta 
sint,  facile  evincimus. 

123.  Etenim  ipsi  favent  argumenta  intrinseca  et  extrinseca 
vahdissima;  ac  primo  quidem  argumenta  intrinseca  suntipsa  rei, 
de  qua  agitur,  possibihtas;  data  enim  semel  daemonum  exi- 
stentia  eorumque  malefica  indole,  quid  impedit,  quominus  ip- 
si,  Deo  sic  permittente,  pacta  ineant  cum  pessimis  hominibus 
ad  eorum  perniciem,  ac  mirabilia  operentur?  Tum  ejusdem 
verisimihtudo,  spectata  cupiditatum  vi  ac  in  malum  prochvita- 
te,  ex  quibus  tales  superstitiones  originem  suam  capiunt.  Ar- 
gumenta  vero  extrinseca  sunt,  1"  quae  in  scripturis  leguntur 
de  magis ,  veneficis,  pythonibus,  etc.  e.  g.  Exod.  \  II  et  VIII, 
ubi  referuntur  mira  patrata  a  sapientibus  et  maleficis  Pharao- 
nis ,  qui  per  mcantattones  wgyptiacas  et  arcana  quwdafn  fe- 
cerunt  similiter  ac  fecerant  Moyscs  et  Aaron  i);  tum  I  Reg. 
XXVIII,  ubi  Endorea  pythonissa  exhibetur  exercens  necro- 
mantiam  2).  Sic  in  novo  foedere,    Act.  VIII,  mentio  fit  de  Si- 


stantes  ipsum  adsciverint  tanquain  nor- 
niam  processum  contra  sagas,  ita  ut 
amare  conquereretur  Christ.Tiiommasius 
circaannum  1712,  et  scribere  non  du- 
bitaverit :  Pene  omnes  juriiiconsulti  pro- 
teslantes  hunc  miciorem  exscribere  solenf; 
qn%  res  maxime  damnanda  itli  videtur, 
quod  Delrio  Lutherum  et  tuthemnos  nc 
reformatos  cum  impudentin  et  virulentia 
maxima  traitucit :  vid.  Tliomasii  opus0e 
orig.  processus  inqiiisitorii  contra  sagas , 
§.  81,  ncc  non  De  crimine  muffite ,  §.21, 
45,  40.  Deinde  adversarios  quamplurcs 
tum  inter  catholicos  tum  inter  prote- 
stantes  nactum  est.  JVnncverocum  plu- 
ribus  aliis  ejusdem  argumenti  scriptis 
jacet.  Cfr.  praterea  Joan.  Bapt.  Thiers, 
Trnite  ttes  superstit.  Paris  1712  ,  lom.  i, 
liv.  II,  ch.  4  et  suiv  et  liv.  iii,  ch.  i  et 
suiv.  ,•  P.  Le  Brun,  Hist.  critii/,  itesprn- 
tiques  superst.  Paris  1702,  tom.  ii,  liv. 
VI,  etc.  qui  tamen  non  semper  satis  cri- 
ttcuin  se  exhibet.  Protestantibiis  multo 
magis  quam  catholicis,  iit  fateturWie- 
rus  persuasum  erat  de  hominum  cum 
dsmonibus  commercio.  Cfr.  in  Apologe- 
tico,  §.  4,  pag.  582.  Nec  desunt  ex  re- 
centioribus  qui  eidem  sententiae  adhae- 
reant,  inter  cseteros  Eschenmayer,  in 
opere  cui  titulus  Religions  philosopliie  ^ 
seu ,  De  philosophia  religionis,  Tubingffi 
1822,  §.  86  et  seqq.;  Moyer,  Blatierfiir 
hohere  Wahrheit,  id  est,  FoUa  pro  su- 
blimiori  verilate  Sammlung.  (coliectio)  vii, 
pag.  208  el  seqq.  Fraiikf.  182();  Knapp. 


Vorlesung  iiber  den  ernngelischen  Glau- 
ben,  id  est,  Prielecliones  ile  fiile  eran- 
gelica  ,  pag    395  et  seqq.  Hal;B  1827. 

1)  Clericus  in  Comm.  in  hunc  loc.  j 
Leng,  Defense  de  la  relig.  tom.  v,  pag'. 
141;  Claric.  in  opere  ejusd.  tituli,  tom. 

III,  pag.  390  et  tom.  m  operis;  De  l'e- 
xisl.  et  iles  atlribuls  ite  Dieu ,  pag.  137 ; 
Stackouse,  Traite  complet  ile  Tlieologie 
specul.,  etc.  tom.  i ,  pag.  391 ,  pro  cer- 
to  habent  ibi  agi  de  vero  dfleinonum 
commercio  et  diabolica  operatione,  in- 
nixi  potissimum  verbis  Deut.  xiii,  i  et 
seqq,  et  Matth.  xxiv,  2'j,  qui  profecto 
supersitiosae  credulitatis  argui  non  pos- 
sunt.  Hanc  pariter  diaboiicam  operatio- 
nem  admittit  Car.  Rosenmiiller  in  scho- 
liis  ad  hunc  loc,  ubi  non  solum  rejicit 
Michaelis  aiiorumque  inlerpretationem  , 
qui  arti  niagorum  hic  relata  adscribunt, 
sed  confutat  Eichhorn,  qui  in  Comment. 
/Kgypti  anno  mirabHi,  in  Commentat. 
Societ.  reg.  scient.  Gottingo!  recent.  vol. 

IV,  impndenter  veritus  non  est  eamdem 
artem  circuiatoriam  Mosi  adscribere, 
dum  coram  Pharaone  virgam  projecit, 
qiKB  in  serpentem  conversa  est. 

2)  Quod  accurate  notavitipsemetVan- 
daie,  quilib.  De  ilirinationibus  idololatri- 
cis,  cap.  9,  scribit:  iVore  sohim  ita  fuit 
istn  iyyaiJT^lfiv^o?,  ilum  responilebat  sci- 
licel  j  verum  et  maga  ex  Allorum  nume- 
ro,  i/ui  se  morluos  ex  sepulcris  excitare  iit- 
qne  iu  lucem.  reilucere  prailenilunt. 


PART.  1.  CAP.  V.  DE  I1JEM0NU\I  CUM.    HOM.  COMM.  47 

monc  niago  samarilano,  qui  mulfo  fempore  mngiis  suis  urbes 
intci»  ras  ludilicaverat,  ut  prsetermittam  Elymam  magum,  quem, 
Act.  XIII,  Paulus  excsccavit;  ibid.  XVI,  16,  sermo  est  de  puella 
Iiabcnte  spirilum  pythonem  ,  quaeque  ejus  ope  artem  divinato- 
riam  exercebat,  qua?  species  magiae  est  *).  2"  Consensus  uni- 
versalis,  qui  apud  omnes  populos  viguit,  cui  non  solum  vul- 
gus  imperitum ,  sed  et  ipsi  philosoplii  fidem  adhibebant  2).  3" 
Auctoritas  gravissimorum  scriptorum,  qui  non  tantum  artis 
magica3  mentionem  faciunt,  sed  insuperejusdemoriginem  ape- 
riunt.  Eusebius,  prwp.  evcmg.  lib.  V,  capp.  X  et  XI,  haec  scri- 
bit:  Jam  vero  non  alios  ah  initio  maleficm  artis  magistros 
(juam  ipsamet  egregia  numina  fuisse  constat.  Qui  enim  ist- 
/iwc  homines  aliter  nosse  potuissent ,  nisi  doimones  iis  res 
ipsi  suas  aperuissent ,  et  quibus  (/uisciue  vinculis  constrin- 
gantur .,  indicassent?  Quodconfirmat  testimonioPorphyrii,  qui 
in  opere  De  oraculis  hcec  scribit :  Ne(/ue  tantum  instituti  sui 
rationes,  aut  ccetera ,  c/uce  a  nobis  cormnemorata  sunt ,  ve- 
rum  etiam,  (/uibus  ipsi  (dii)  rebus  aut  delectentur ,  aut  vin- 
ciantur,  imo  quibus  etiam  cogantur ,  indicarunt ,  etc.  3).  Jta 
pariter  S.  Augustinus,  De  doctrina  christ.  commemorat  con- 
sultationes  etpacta  (/uwdam  significationum  cum  doimonibus 
placita  at(/ue  fcBderata,  qualia  sunt  molimina  magicarum  ar- 
tium  *),  et  alibi  passim.  S.  Hieronymus  praeterea  in  vita  S.  Hila- 
rionis  refert  virginem  a  philtro  liberatam  ^). 

124.  His  praemissis,  quibus  opponi  non  potest  nisi  insipiens 
pyrrhonismus  aut  effrenis  impudentia,  gradum  facimus  ad 
breviter  adstruendam  veritatem  nostrae  propositionis  adversus 
incredulos  et  ecclesiae  catholicae  hosles. 


I)  Cfr.  Baltus,  Huite  tle  In  reponse  u  2)  Cfr.  Bergier,  Dict.   art.  cit.  i  Bal- 

V Itistoire  des  orncles ,  I  part.  ch.  l^,  ubi  tus  ,   Defense   des    SS.    peres ,     llv.    iii, 

ostendit  certissiinis  (Jocuinentis,  tuui  ex  chap.  ii  et  siiiv.;  Cudworlh.  Syst.intell. 

sacris  tuin  ex   profanis   auctoribus  de-  cap.  h,  §.  i,  pag.  82  et  seqq. 

promptis,  voceni/y.y///o«fmdesignare  eos,  3)  Lib.  cit.  sub  (ineni,   cap.    10:  Kctl 

qui  spiritii  diabolico  edocti  dicuntur,et  fir.v  dk  dtddoxaXottfj?xay.oti/vovyoTjteiac;, 

artein  diviuatoriani,  quae  magiae  species  avtot  ye  n^onoi  ot  ytvalot    deol  xatiati]- 

cst,  exercebant.  Sane  vocein  hebraicam  oav  Tzodev   yd^  dvdfjomoi?  tavtaTtuQ^v 

l'^                  ^.^         __              ^  eidevat ,  tj  twv  SatfA.6vo)v    avtoiv    td   Tiepi 

^IN*    qua     Utltur     Moses     Lev.    XX ,    27;  iavtolv  iSetnovtoy, ,  y.ai  tovc,- xatadiaftov? 

Deut.  xviii,  11,  nec  non  Isaias  xix,  3,  x«t    dk).rilo)v  i^riyo^evy.6to)v ;  Et  cap.  lu 

'constanter  lxx  yevteruntiyyaatQtfivdov?,  initio:   Ov  fiovov    dk  t^v   noltteiav    av- 

seu  re/i//i/«y«o*,  at  significationediver-  to)v    avtol   iue/u.rivvy.aot  ,    y.ai    td     dkla 

sa  ab  ea,  qua  nos  eamdeni  voceni  usur-  et^7;neva  •    dD.d    xal     tiot   yai^ovat,  y.ai 

painus,  sed  ad  desis^nandos  homines  dx-  xfjatovvtat  ,     vnrjyoijevaav  ,      y.ai     tiotv 

nioniaco   spiritu    a^ntatosj    ut   patet   ex  dvayy.d'^ovtai,  Aliaque  plura  in  eamdem 

Plutarcbo  ,  lib.  De  defect.  orncul.elHe-  reni    tum    capitibus   cit.    tuin    in    seqq. 

sjchio,  qui  vocein   nv<fo)v,   in    suo  Di-  congerit  Eusebius  ex  antiqiiorum  testi- 

ction.  reddit  iyyaot^ifivO-og ;   sic  pariter  moniis,  qujc  ibidem  recoii  possunt. 

Suidas:    EyyaatQif^vSoq ,  6v  vvv  nv6o)va  4)  Cap.  xx,  n.  30  etseqq.  edit.  maur. 

y.a).ovat.   Nulluin    proinde    dubium    esse  5)  Num.  21,  edit.  Vallarsii.    Ibid.  ve- 

potest ,  quin  per  illam  puellam  in  Actis  ro  plures  alias  maleficiorum  dissolulio- 

significetur    persona     spiritu    dajinonia-  nes  cominemorat.  Cfr.  S.  Thom.  2, 2,q. 

co  correpta  seu  agitata.  95,  a.  k,  et  ibid.  q.  122,  a.  2,  ad  3. 


48  TRACTATUS  DK  DEO  CREATORE. 

125.  Legcs  illae  jure  meritoque  sancitje  diccnda;  sunt,  quae 
homines  coerccntab  immani  ac  nefario  scelere ,  seu  potius  pe- 
renni  scelerum  ac  flagitiorum  fonte;  tales  porro  sunt  leges  la- 
tae  sive  in  scripturis  a  Deo  ipso ,  sive  ab  ecclesia  adversus  ma- 
gos,  maleficos  aliosque  diversas  superstitiones  exercentes.  In 
scripturis  enim ,  Exod.  XXII ,  18 ,  Deus  ipse  pra^cepit  populo 
suo :  maleficos  non  putieris  vivere ;  ac  rursum ,  Lev.  XIX,  31 : 
non\(leclinetis  ad  magos  ^  nec  ab  ariolis  aliquid  sciscitemini; 
item  ibid.  XX,  27:  vir  sive  mulier,  in  quibus  pythonicus  vel 
divinationis  fuerit  spiritus,  morte  tnoriantur ;  et  apertius 
etiam  Deut.  XXIII,  10:  nec  inveniatur  in  te,  qui  lustret  filium 
suum  aut  filiam ,  ducens  per  ignem ,  aut  qui  ariolos  sciscite- 
tur ,  et  observet  som?iia  atque  auguria ,  nec  sit  maleficus  nec 
incantator ,  nec  qui  pythones  consulat,  nec  divinos,  aut  quoi- 
rat  a  mortuis  veritatem.  Consonat  ecclesia,  ut  patet  tum  ex 
diversis  legibus  ,  quae  in  jure  canonico  occurrunt,  inter  quasce- 
lebris  est  constitutio  Innocentii  VIII  data  anno  1484  *) ,  tum  ex 
constitutione  Sixti  V,  Codi  et  terrm  creator ;  in  qua  eos  dam- 
nat,  qui  sortilegiis  et  superstitionibus  non  sine  doemonum 
saltem  occulta  societate  aut  tacita  pactione  operamdarenon 
verentur ;  et  paulo  infra  vehementius  illos  urget ,  qui  etiam  ex- 
pressa  cum  diabolo  pactione  nefarias  magicce  artis  incanta- 
tiones  adhibent.  Hanc  artem  damnavit  etiam  Gregorius  XV,  in 
constitutione   Ontnipotentis  Dei. 

126.  Si  enim  admittitur,  quae  undique  patet,  veritas  seu  rea- 
lis  existentia  istius  diabolici  commercii ,  tunc  nulla  dubitatio 
superesse  potest  de  justitia  ejusmodi  legum ,  quibus  atrox  adeo 
crimen  compescitur.  Si  vero  superstitiones  istae  in  sola  vulgari 
opinione,  in  emotae  phantasiae  ludibriis  existere  censentur,  rur- 
sum  inde  apparet  earumdem  aequitas  legum ,  quibus  nefarii  au- 
sus  et  conatus  compescuntur  facinorosorum  hominum ,  qui  ta- 
le  diabolicum  commercium  pertentant,  vel  sibi  arrogant  cum 
ingenti  tum  religionis  tum  societatis  pernicie.  Dixi  religionis , 
quia  ut  plurimum  polytheismo  atque  idololatria  se  polluunt, 
qui  ejusmodi  superstitionibus  dant  operam,  a  quibus  magia 
cum  suis  surculis  originem  primam  habuit;  dixi  societatis,  quia 
pariter  ut  plurimum  ad  maium  finem,  seu  ut  noceant,  quiejus- 
modi  artem  exercent,  seu  potius  exercebant,  eam  adhibent; 
tum  etiam  quia  ignorantia ,  credulitate ,  terroribus  popularibus 
abutuntur  seu  abutebantur  ad  populos  in  re  gravissima  deci- 
piendos  ac  perturbandos.  Inde  profluxerunt  etiam  leges  civiles 
tum  apud  ethnicos  tum  apud  christianos,  quasprotestantes  ipsi 
retinuerunt  ad  ejusmodi  delicta  plectenda  2j.  Quacumqueproin- 

1)  Cfr.   buUar.  rornnn.  Caroli  Cocque-  satis  sit  affcrre,  qua;  Caj.  Filangleri  in 
lines,  tom.  iii,  pag.  190,  Roniae  17^3.  op.  Lu   scienzn    delln    legislnzione  tom. 

2)  Quin   isingulas   lej^es  contra    ejus-  iv,  cap.  xlv.  circa  finem  declaniantis  in 
modi   delicta   olim   latas   recenseamus^  moduai,  ut  solet,  scribit:  „lo  non  par- 


PART.   I.   CAP.  V.  DE    DiKMONUM  CUM  HOjVt.  COMM.  49 

de  ex  parte  specteiilur  ejusmodi  leges  et  in  qualibet  hypothe- 
si ,  constat  nonnisi  sapienter  ac  jure  eas  fuisse  constitutas. 

DIFFICULTATES. 

127.  Obj.  1°  Leges,  quae  nullum  objectum  reale  habent,  ina- 
nes  prorsus  sunt  ac  perniciosae.  Tales  vero  sunt  legeslataead-- 
versus  magiam  ac  varias  ejus  species ,  tum  praesertim  adversus 
sagas  ac  lamias,  quibus  2  factum  est,  utper  tot  saecula  super- 
stitiones  alerentur  ac  insania ,  turpissimis  nefariisque  facinori- 
bus  ansa  et  occasio  praeberetur.  3"  Innumeras  prope  innocen- 
tes  victimas  ferrum  aut  rogus  ubique  fere  locorum  ad  plura 
saecula  absumpsit  *),  4"  quae  quidem  mala  ulterius  prolata  fuis- 
sent,  nisi  philosophica  lux  affulsisset ,  quae  demum  regnum  il- 
lud  diabohcum,  cujus  formam  historiamque  omnes  fere  gen- 
tes  invicem  inter  sese  communicaverant,  destruxit,  ac  5"  revo- 
cavit  ad  quandam  malorum  et  physicorum  et  morahum  conge- 
riem,  quibus  virtus  nostra  varie  tentatur  atque  exercetur,  6** 
monuitque ,  ut  quivis  christianus  non  malum  genium  extra  se 
positum  quaerat,  sed  in  suo  animo,  id  est  in  suis  pravis  cupidita- 
tibus,  quae  rectae  rationisimperio  non  obtemperent,  illumagno- 
scere  haud  dubitet.  Ergo. 

128.  Resp.  Ad  1™,  Dist.  Id  est,  objectum  verum  aut  saltem  ap- 
prehensum  seu  reali  aequivalens,  f?0/26*.  verum  tantum,  neg.  In- 
terdum  enim ,  ut  experimento  constat  erroneae  opiniones  innu- 
mera  prorsus  mala  pariunt  aeque  ac  verae  et  reales.  Quot  mala 
non  peperit  anabaptistarum ,  e.  g.  antinomianorum  aliarumque 
sectarum  fanatismus  conceptus  sive  ex  praepostera  scriptura- 
rum  interpretatione ,  sive  ex  apprehensis  falsis  revelationibus 
aut  inspirationibus?  Nemo  est,   qui  laudibus  non  commendet 


lo  delle  pene ,  che  si  trovano  minaccia-  scient.  in  Marca  Brandeburg.  pag.  436. 

te  contro  ia  majrja    ed   il   sorlile^io.    II  in  solo  electoratu    trevir.    paucis   annis 

comune  diritto  ci  offre  su  quest'og:get-  accusati    nialeiic»   superst.   ct   iiiulctati 

to  le^g^i  di  saiigue  e  di  fuoco.  Le  leggi  sunt    6500.  homines.  Christ.   Thomtiia 

principali  della  maggior  parte  delle  na-  sius  in    op.   De    crimine  mague  §.  2.  6. 

zioni  europee   non  hanno   di   che   invi-  46.  47.  fatetur  longe  communioros  fuis- 

diare  riguardo  a  questo  punto   la  fero-  se  penes  protestantes  processus  adver- 

cia    di   quellt;    del    moribondo  itnpero."  sus  sagas  confectos.  Attamen  Romse,  in 

Has  omnes  leges  contra  magos,   vene-  hoc  scilicet,  ut  ipsi  dicunt,  superstitio- 

ficos  etc.  collegit    Jos.    Maria   Maravi-  nis  et  crudelitatis  amplissimo  domicilio, 

^\\2i.'\x\swAPseudomuntiaveterumetrecen,-  Romse ,   inquam ,  ut  observat   Spedalie- 

tiorum   explosa ;    Tartarotti   in    app.   ad  ri  in  sua  Analisi  deWesame    critico    del 

o^nBsuxxxxwCongresso  notturno  delle  lam'  siynor  Nic.  Frerret  cap.  x.    art.  ix.  §.  5. 

mie  in    respons.    ad   Reginaldum    Carli  ne   unus    quidein   morte    mulctatus  est 

prof.  patavinum  ostendit   leges  ejusino-  ob  ejusmodi  delicta  „ln  Roina  ,  inquit, 

di  in  maleficos  latas   ab  y^g>pliis,  Grae-  non  si  e  mai  bruciato  alcuno  per  accu- 

cis  atqiie  Romanis  fuisse,    idque   evin-  sa  di  stregoneria,  come  piu  volte  e  ac- 

cit  auctoritate  Ern.Floerkii,  De  crimine  caduto  in  Francia"  quod  contirmatBer- 

Conjurulionis  spiriluum  c.  ix   §.    2.  3.  et  gier  dict.  theol.  art.  [ntfuisilion  scribeus 

Justi  Lipsii  in  excurs,  in  Taciti  AnnaU  „ron  ii'en  counoit  aucun  exemple  a  Ro- 

lib.  II.  §.  32.  ine"    scilicet    capitalis    poena   adversus 

1)  Si  iides  habeturMoshemio  in  hist.  hujusmodi  reos. 

T.  V.  4 


50  TRACTATUS  DK  DEO  CREATORE. 

lei^es  datas  ad  ejusmodi  perniciosos  fanaticos  coercendos,  Ciim 
igitiir  eadem  occurrant  in  casu  nostro ,  jure  arguimus  sapienler 
pariter  constitutas  leges  fuisse  ad  facinora,  quae  exindeorieban- 
tur,  compescenda:  et  haec  quidem  in  hypotliesi  adversariorum, 
quam  tamen  rejicimus. 

129.  Ad  2'",  -/V<^^-  Non  enim  ex  legibus  ejusmodi  superstitio- 
nes  originem  duxerunt,  sed  cum  jam  longe  lateque  propaga- 
tcB  essent  ac  pubhca  privataque  res  gravissimum  detrimentum 
caperet,  leges  supervenerunt  ad  haec  mala  aut  delenda  penitus 
aut  sakem  compescenda,  ahoquin  stuhe  omnino  conchidere  de- 
beremus,  homicidia,  furta,  adukeriaque  ac  vitia  caetera  ex  legi- 
bus  contra  eadem  prolatis  orta  aut  lata  fuisse ,  iisve  ansam  aut 
occasionem  praebuisse. 

130.  Ad  3'",  Dist.  Ex  pravo  legum  usu ,  fram\  ex  legibus 
ipsis,  neg.  Nec  enim  duo  haec  inter  se  commisceri  possunt.Le- 
ges  siquidem  optimae  interdum  sunt,  ast  praveomninoin  usum 
deducuntur  sive  ex  judicum  immoderato  ardore  ac  praejudicio  ,  J 
sive  ex  perversa  earum  intelhgentia,  sive  ex  quaestionum  aut 
processuum,  ut  ajunt  defectu,  sive  quacumque  aha  de  causa  ex 
cujusque  aetatis  praesertim  moribus.  Fieri  proinde  potuit,  ut  in- 
valescente  timore  aut  majoris  mah  formidine  innoxiiquandoque 
cum  reis  permiscerentur.  Ut  plurimum  tamen,  quod  animad- 
versione  dignum  est,  qui  ad  supphcium  trahebantur,  etsi  solo 
imaginationis  a^stu  hiborarent,  gravibus  criminibus  obstringe- 
bantur ,  de  quibus  longe  facilius  constare  poterat. 

131.  Ad  4'",  Nec/.  Frustra  gloriatur  philosophia ,  seu  potius 
increduhtas,  se  lucem  attuhsse  ad  teneDBas  fugandas.  His  enim 
mahs  nonnisi  vera  rehgio  occurrere  potuit  per  divinas  suas  in- 
stitutiones,  quibus  has  paganismi  veluti  rehquias  omnino  dele- 
vit ,  quae  altas  radices  in  popuhs  egerant.  Hoc  ipsa  edocuit  ni- 
hil  daemones  posse  absque  Dei  nutu.  Sane  ecclesiastici  viri  pri- 
mi  fuerunt,  qui  rudiores  populos  ab  ejusmodi  superstitioni- 
bus  abduxerint.  Fridericus  Spee  S.  J.  omnium  primus  in  Ger- 
maniae  regionibus,  ubi  processuspotissimum  instituebanturad-  j 
versus  sagas,  faceni  attuht,  atque  hunc  non  sohim  cathohci, 
sed  ipsi  protestantes  et  philosophi  secuti  sunt  *).  Sane  antiqui- 

1)  Cum   Leibnitius    in  Theodicea  P.  i.  Philippo    Schroenbornio ,    emlnentissimi 

§.  96.   (opp.   edit.   Dutens   toni.   i.   Ge-  elecloris   liodierni  .  .  .  patruo ,   didici, 

iiev.  1768.)  vocasset  „Fridericura   Spee  liunc  patrcm,  cum  in  Franconia  esset, 

Jesuilam  ununi    e   pr;jbstantissimis   su^e  quando  in  niagia;   diabolicse    reos   habi- 

societatis  .  .  .  qui  ex  nobiii  Westphali-  tos  igne   sa;viebatur,   et   coniplures   ad 

ci  circuii   stirpe    oriundus   erat ,    inque  roguni  coinitatus  iuisset,  quos  ex  con- 

odore  sanctitatis  obiit"  subdit  §.  97.  ex-  lessionibus    et  perquisitionibus  a  se  fa- 

cellentis  hujus    viri    memoria    eruditis  ctis  insontes   omnes   agnoscebat,    adeo 

etiam  et  sapientibus  in  pretio  esse   de-  commotum    fuisse ,   ut    periculo,    quod 

bet  ob  conscriptum  libruni,  cui  titulum  veritas  patefacta  tum  teuiporis  pariebat,        j 

dedit:  Cuutio  criminnlis   circa  procesxus  nihil  territus  ,  opus  hocconscriberesta-         1 

cotttra  sagns,  qui  fuit  magnopere   cele-  luerit  (tacito  tamen  noinine) ,  quod  in- 

bratus,  inque  varias  linguas  translatus.  gens   fructus   excepit,   quodque   in   hoc 

A  magno   eleclore   mog^untino,    Jounne  argumento  illum    ipsuni   electoreni  .  .  . 


PART.    I.   CAP.   V.  DR  DiEMONUM   CUM  HOM.    COMM.  51 

ores  philosoplios  caetcris  siiperstitiosiores  ac  magicis  artibus  imia- 
xime  addictos  juxta  dicta  fuisse  novimus.  Quare  uni  religioni 
christianae  philosophi  reccntiores  acceptam  referre  debent  re- 
ctam  judicandi  formam,  quam  sibi  trihuunt. 

132.  J[r/5n>,  Disf.  Per  integram  veritatis  testatissimae  de- 
structionem,  conc,  per  moderatam  discussionem,  neg.  Nem- 
pe  philosophi  isti  et  rationahstae  obtendentes  delere  se  prorsus 
velle  regnum  diabohcum ,  ut  ipsi  loquuntur,  ipsam  daemonum 
existentiam  negarunt  contra  bibhca  omnia  documenta  ac  totius 
humani  generis  consensum,  atque  contra  traditiones  non  ru- 
diorum  tantum  sed  et  cultiorum  populorum.  Id  fecerunt  quod 
ahus  quihbet,  qui  volens  domum  purgare  eam  incendit. 

133.  Ad[(o^^  Dist.  At  perperam,  conc.  ]\xyg,  neg.  Longe 
mehus,  quam  rationahstse  praestiterint,  divina  revelatio  quem- 
vis  homhiem  admonuit,  ut  in  se  agnosceret  omnium  cupidita- 
tum  pravitatem  ex  culpa  progenitorum  inductam ,  qucC  omnium 
malorum  veluti  fons  et  radix  nefaria  est;  ast  simul  eundemho- 
minem  docuit,  diabolum  tanquam  leonem  rugientem  circuire 
qucerentem,  quem  devoret  *),  se  habcre  colluctationem  nonso- 
lum  adversus  carnem  et  sanguinem ,  sed  etiam  adversiis  prin- 
cipes  et  potestates ,  adversus  mundi  rectores  tenehrarum 
harum,  contra  .spiritualia  nequifiw  in  caelestihus  2),  docuit- 
que  modum  ejusmodi  hostibus  resistendi  eosque  vincendi.  Neu- 
tra  proinde  veritas  in  dubium ,  nisi  per  summum  nefas ,  revo- 
cari  potest. 

134.  Inst.  Usus  sahem  exorcismorum,  qui  in  ecclesia  catho- 
hca  adversus  incantatiories  viget,  haud  parum  confert  ad  dia- 
bohcas  superstitiones  apud  populos  fovendas;  ergo. 

135.  Resp.  Neg.  Sed  contert  potius  ad  hoc,   ut  popuh  sibi 

{)ersuadeant,  Dei  omnipotentia  et  Christi  meritis  diabohcamo- 
imina  coerceri.  In  hypothesi  autem  adversariorum,  juxta  quam 
daemoniacae  operationes  non  dantur,  inserviunt  exorcismi  sal- 
tem  ad  corrigendam  phantasise  perturbationcm  tranquillitatem- 
que  in  animos  inducendam.  Sane  apud  protestantes ,  qui  p"o- 
fecto  exorcismos  non  solum  non  adhibent,  sed  contemnunt, 
multo  magis  invaluit  opinio  malehcorum  aharumque  dajinonia- 
carum  operationum,  quam  apud  catholicos  ^):  idem  dicaturde 

ab  errore  populari  ad   mitiorem   verio-  ferre  licet  homini    candido  et  verltatis 

remque  seutentiam  traduxit,  cum  is, si-  amanti,    nisi    illepidas    murmuraliones 

mul  atque  regimen  auspicatus   est,  ex-  adversus  se  excitare  velit"  {De  pynho- 

ustiones   istas    compescuissct,    in   quo  nismo  hixlorico    cap.    iv,    §.  5.    not.  (2). 

sequaces  habuit    duces  Brunsvincenses,  Dixi  primum  fuisse  P.  Spee  ,  licet  enim 

ac  denique  potentissimam  aliorum  Ger-  ante  ipsum  P.  Tannerus  ejusd.  Soc  in 

maniiB  principnm  statuuuique   partem."  sua   tlieolon^ia   scholast.    conatus    fuerit 

Frid.    Bierlinjrius    alter    lutheranus    de  aliquod    remedium  tanto    malo  afferre ; 

eodem    P,  Spee  disserens  „inter  sinjacu-  at  vix  aliqiiid  profecerat. 

laria,  inquit,  sanc  roferendum  circaista  1)  I.  Pet.  v.  8. 

tempora  virum  pontinciie    religioni    ad-  2)  Eph.  vi.  1'?. 

dictum  talia  scrihere  ausum  luisse,  qua^  3)  Placet  hic  afferre,  qu»  Sprengel 

hodie  vix  inter  protestantesublque  pro-  op.  cit.  tom.  vi.  pag.  68.  et  69.  hisver- 

4   * 


62 


TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 


ma 


aiitiqiiioribus  haereticis ,  apud  quos  magia,  incantationes 
leticia  frequcntissima  reperiuntur  i). 

336.  Dc  Angelis  hactenus.  Jam  ad  ulteriora  magisque  neces- 
saria  progredimur. 


bis  scribit:  „Verso  11  fine  del  sedicesi- 
nio  secolo  si  trovarono  a  Friedeberg 
iiel  Brandeburgliese ,  piii  di  150.  inde- 
inoniati ,  e  dilaloi.sl  s\  rapidamente  e  si 
universalmenle  questo  male,  che  il  con- 
cistoro  (protestante)  ordino  a  tal'  uopo 
delle  preci  per  tutte  le  cbiese.  L'egre- 
gio  signor  Moebsen,  da  cui  ho  desunto 
queste  notizie,  fece  vedere,  che  la  rl- 
forma,  anziche  impedlre,  dovette  pro- 
niovere  la  propensione  a  slmlli  assurdi- 
ta.  Lutero  stesso  non  ando  scevro  dasi 
vani  pre§:iudizj  del  suo  secolo,  dl  modo 
che  rlpeteva  da  dlavoll  quasi  tutte  le 
malattie,  e  s'adirava  contro  quel  medi- 
ci,  che  osavano  derivarle  dalle  cause 
naturall"  (Luth.  opp.  P.  xxii.  pag.  1171. 
4.  Hal.  1743.)  „Asserilnoltre,  che  II  dia- 
volo  gll  apparve  in  figuradimonacocol- 
le  mani  fatte  a  guisa  degli  artigli  dei 
volatill,  e  che  glipropose  varii  sl  logl- 
smi  (quibus  neriipe  inductus  est  ad  ell- 
minandas  Mlssas  privatas).  Anche  Me- 
lantone  coltivava  la  superstizlone  e  si 
divertiva  in  raccontare  le  storie  delle 
streghe  e  dei  fantasmi  (Cardan, De  sub- 
tilitnlc,  lib.  xix.  pag.  657.  IVIelanch.  Dt- 
f.lamnt.  vol.  iv,  pag.  646).  Cotesta  ten- 
denza  a  si  vana  credulita  non  pote  a 
meno,  subito  dopo  la  riforma  introdotta 
da  Lutero,  d'accomniunarsi  fra  predica- 
tori  liHiti  ti'oiUiMniio  dalla  classe  infima 


dei  cittadini  o  dagli  artiglani  ignoranti. 
Finalniente,  coiiie  rillette  saggiamente 
11  signor  Moehsen,  la  rlforma  contribui 
a  nioltiplicare  1  sortilegil,  le  malattie 
demoniache,  le  streghe,  i  fantasnii  col- 
l'abbollzione  de'pellegrinaggi,  che  presso 
i  catholicl  guarivano  melanconie  ed  iste- 
rlsmi  con  prodiglososuccesso."  (Moeh- 
sen.  Storin  delle  scienze  nelln  Mnivn  <fi 
Brnnileh.  pag.  303).  Plures  in  ha-c  verba 
animadversiones  Institui  possent;  satis 
interea  sit  testimonium  ipsoruin  prote- 
stantium  circa  daanioniac.esuperstiliouis 
progressum  apud  ipsos,  ac  remedia,  qua,» 
in  catholicis  institulis  reperiuntur,  ctiam 
sl  abstrahamus  ab  omni  ope  supernatu- 
rall.  Peregrinatlones  enim,  de  quibiis 
loquitur  cit.  Moehsen,  institiita;  erant  ad 
auxllium  Sanctorum  imploraiiduni.  Adeo 
apud  proteslantes  invaluerat  ejusniodi 
credulitas  ,  ut  non  obsiante  doclissimo 
opere  P.  Spee,  qiiamplurimi  ex  ipsis 
eam  doctrinam  et  agendi  rationem  tiierl 
conatl  sint,  inler  quos  eminent  Ben. 
Carpzovius,  Dan,  Sennertus,  Clirist. 
Cruslus,  Mericus  Casaubonus,  Henr. 
Mauritius  ,  Theoph.  Spicelius,  Jos,  Glan- 
vilius,  Joan.Bapt.  Van  Helmontius,Conr. 
Hartzius  ,  aliique  bene  multl. 

1)  Cfr.  Bergier,  Dict.  lie   Thtol.  art. 
Mugie. 


TRACTATUS 

DE  DEO  CREATORE. 

PARS  ALTERA. 
D     E         M     U    N    D     0. 

137.  Theologi  dogmatici  instituta  consectanles  sacrarum 
scripturarum  ac  philosophiae  tractatoribus  eas  rehnquimus 
quaestiones,  quae  ad  ipsos  propius  spectant.  Cosmogoniammo- 
saicam  unice  nobis  propugnandam  suscipimus,  tum  a  neoteri- 
cis  potissimum  bibhcis,  tum  a  recentioribus  nonnuUisphysicis, 
geologis,  astronomis  et  criticis  oppugnatam.  IIU  enim  creatio- 
nis  historiam ,  quahs  a  Mose  describitur,  ut  mythum  bibhcum 
traducunt;  isti  vero  geologicis  observationibus,  supputationi- 
bus  astronomicis,  maxime  vero  chronologiae  studiis  mosaicani 
historiam  diruere  penitus  contendunt.  Frustra  vero  in  his  vin- 
dicandis  nostram  operam  impenderemus,  nisi  prius  creafJonem 
ex  nihilo  yelat  dicendorum  mndamentum  statueremus.  Ab  hoc 
proinde  auspicantes  caetera  ex  ordine  prosequemur. 

C  A  P  U  T    I. 

DE  MUNDI  CREATIONE  EX  NIHILO. 

138.  Plus  minus  errarunt  ii  omnes,  qui  vel  reveiatione  de- 
stituti,  vel  eam  contemnentes ,  de  cosmogonia  disseruerunt, 
seu  de  creatarum  rerum  origine  quaestiones  instituerunt.  Ple- 
rique  veterum  vel  aeternae  materiae  existentiae  Udem  praestite- 
runt  *)  vel  hylozoismo ,  \el  emanationis  doctrinae,  qua  rerum 
omnium  congeriem  per  actionem  Dei  immanentem  explicarunt  ^), 
vel    per   divinae     naturae   radiafiones  ^),    vel  per  pantheis- 

\)  Cf.  Cudworth.  lib.  i.  §.  72.  et  seqq.  opificem  mundi  seu  auctorem /brmo;  esse 

et  §.  831.,  Buddei,  Thesex  ile  atheismo,  plerique  judicarent. 

pajf.  236.;  Plufner  ,  Aphorismen,  Apbo-  2)  Doctrina  emnnalismi  b\iaT\»m  divi- 

rismi  2.  edit.  i.  §.  \0'\k.;  cf.  Cicero  De  ditur,  scilicet   in    emanatismum    immn- 

ntit.  deor.  lib.  ir,  ubi  hsec    habet:    Ann-  nenteni   seu    per   actionem,   quje   manet 

xngorns  primns  ojnnium    rerum    descri-  in  Deo  ipso,    et  In  trnnseuntem,  Primus 

ptivnem  et  tnadum   mentis   infinitee  ri  nc  statuit  mundum    esse   Deum    ipsum   et 

rnlione  designnri  et  confici  roluit\  Virg'.  convenit  cum    spinozismo  i  alter,    scili- 

^l^.neift.    lib.  vi.     p.  724.   et   seqq.    item  cet  transiens,  consistit  in  eo,  qiiod  pu- 

Heyne,  Excurs.  xiii. ;  Buhle,  Lehrbuch  tetur  materiam  ex  ipsa   Dei   siwstantia 

der  Geschichte  tler  Philosophie  ■,  seu  Li-  prumaiiasse,  non  secus  ac  radii  a  sole 

her  doctrinee  historice  philosophiee ,  c.  iv.  evibrantur,  aut  sicnti  ex    aranea    lelae , 

pag.  15G.  et  seqq.  Apud  philosophosgrae-  ex  bombyce  lilamenta  produci  solent. 

cos  ita  pr.-evaluit  de  aeternilate  materiae  3)  Qii.e    ex   sententia    cahhalistarum 

sentenlia,  ut    cum  Piatoiic   Deuin   non  origiiiem   habuit;     si    fidem    adhibemiis 

crentorem  sive   auctorem    materiaE,  sed  Kieukoro  in  opere;   Ueber  derNaturder 


54  TJIACTATUS   DE    DEO    CHEATORE. 

mum  *),  vel  denitjue  per  dualismutn  2),  Recenliores  autem  non 

pauci  pliilosophi  aut  veterum  commenta  veluti  e  rogo  ac  cine- 

ribus  excitarunt,   aut   cravioribus    erroribus    mundi  orijjinem 

eiusgue  existentiam  miecerunt.  Ahi  enim  corpora  ex  mundino- 
•  •  1  I  •  •  •       1 

tione  rejecerunt,    solas  substantias    spirituales    statueiites,  ut 

idealisf.w;    alii,  maleriaUstai  nuncupati,  exclusis  spiritualibus 

substantiis,  mundum  solis  corporibus  constare  arbitrantur;  alii 

eo  dementiae  progressi  sunt,  ut  praeter  animam  suam  omnia  e 

mundo  tollant ,  egoisfw  theorefici  appellati  ^).  Kantius  ,  posi- 

ta  distinctione  inter  nOumena  el  pluenoinena ,    seu  inter  obje- 

cta  intelligibilia  sive  subjectiva,  et  apparentia  sive  externa,  sta- 

tuit  notioiiem  mundi  seu  totius  absolufi  esse  meram  ideamra- 

tionis  purw  ultra  phaenomena  nitentis ,  et  ad  al)Solutum  natu- 

ra  sua  tendentis,  cujus  existentia  probari  non  potest,  et  siquis 

eam  probare  voluerit,  rationem  puram  antinomiis  seu   repu- 

gnantiis  imphcandam  fore,  eo  quod  de  mundo  non  possit  ex 

principiis  rationis  theoreticae  certo   decerni,  nisi  quatenus  esL 

comptexus  plmnomenorum  sensus  externi  *). 

139.  Nos  itaque  mundi  nomine  intelhgimus  seriem  unam  ab- 
sohitam  entium  finitorum  ,  contingentium,  mutabilium  et  inter 
se  connexorum ,  seu  universitatem  rerum  omnium  quaecumque 
praeter  Deum  sunt,  sive  animatae  sint,  sive  inanimatae,  sive  in- 
telhgentes.  Cum  vero  de  intelhgentiis  puris  satis  disseruerimus 
in  superiori  tractatus  parte,  ubi  sermo  fuit  de  Angehs,  de  ho- 
mine  autem.acturi  simus  in  parte  tertia,  hic  mundum  ad- 
spectabilem  et  corporeum  tantum  seu  rerum  molem,  quae 
nos  circumstat,  ex  nihilo  conditam  esse,  propugnandum  su- 
scipimus. 

140.  Ita  dum  mundum  ex  nihilo  eductum  adstruimus,  per 
nihilum  intehigimus  statum  possibihtatis  merae  internae ,  lo(/i- 
co)  a  nonnulhs  nuncupatae  ,  seu  non  existentiae ,  prout  oppo- 
nitur  statui  actualitatis  et  existentiae,  atque  ut  punctum  et  ter- 
minum,  a  qao  actuahtas  esse  coepit,  et  quideni,  ut  ajunt,  tum 
ex  nihilo  sui,  tum  ex  nihilo  subjecfi  *). 

Emtuuitionslefire ,   etc.,   seu    De  nafurn  pliaenomenurum  sed  et  noumenorum    o- 

tluctriuai  emauationis ,    et    Thiedemann  ,  mnium  ageret,  cujnsmodi  ea  pars  phiio- 

Geist  tler  speculatit^enPhilosofihie,  id  est,  sophiie  est,  quae  vuijfo  cosmologia  nun- 

Spiritui  philosophiai  speculativu;,  iom.m,  cupatur,  ne  quidem  scientisR  nominedi- 

pag.  15G.  et  seqq.  gnentur.  Ante  Kantium  h«c  divisio  in- 

1)  De  quo  in  tractatu  de  Deo  disse-  iav  phienomean  et  noiimeun,  qua  intro- 
ruimus.  ducta   est   ad    iileulismum   constabilien- 

2)  Ibid.  n.  138.  et  seqq.  dum,  fuit  prorsus  inaudita.  CriticiKan- 
3>  Cf.  Imre,  Philosophia ,  seu  Amicum     tiani  universim  qualuor  de  mundo  nnti- 

fceilus  ruliouis  cum,  experientia,  Part.  liu  noinias  loWA^ia  '■thesibus   et    antithesibus 

cap.  I  ^3,  Pestini  1827.  expressas  ponunt,  quas    quisque    reco- 

4)  Ib.  Ex  hac  theoria   factum  est,  ul  lere  potest  apud  Gaiuppi,  Lettere  filoso- 

Kantiani    soiam    metapliysicam    mundi  fiche,  Me.ssina  1827.  lett.  xii. ,  pag.  270 

sensibilis  pertractent,  sub   titulo   philo-  et  seqq. 

sophiie  uatiirm  aut  somntologiue  metaphy-  5)  Alii  distinguunt  inter  nihilum  posi- 

siciej  eaiii  vero,  qute  de  mundo  qiiate-  tirinu  et  nihilum  nei/atirum.  JXihilum /y»* 

nus  tolo  altsoluto  et  complcxu  iioii  tam  sitirum  vocant  illiid,  quod  aclu  nonest. 


PART.    II.   CAP.   I.    DE   MUNDI   CKEAT.   EX   NIHILO.  55 


PROPOSITIO 

Deus ,  prout  ex  divina  revelatione  constat,  mundum  exni- 
liilo  in  tempore  seu  cum  tempore  condidit. 

141.  Haec  propositio  est  de  fide ,  ut  patet  ex  symholo  apo- 
stolico:  Credo  in  Deum  Pafrem  omnipotentem,  creatorem 
caeli  el  terrce ,  visibilium  scilicet  et  invisitnlium  y  ut  e\ponit 
symbolum  nicaeno-constantinopolitanum ,  et  apertius  etiam  ex 
concilio  lateran.  IV.,  quod  speciatim  sancivit  unum  esse  crea- 
torem  omnium . . .  qui  simul  att  initio  temporis  utramque  de 
riihilo  condidit  creaturam,,  spiritualem  et  corporalem,  ange- 
licam  videlicet  et  mundanam  *). 

142.  Praefatam  doctrinam  Moyses  satis  aperte  tradidit  per  ea 
verba,  quibus  librum  Geneseos  exorsus  est:  In  principio  crea- 
vitDeus  cwlum  et  terram;  in  principio  scilicet  temporum 
creaturas  omnes  enasci  ex  nihilo  jussit.  Etsi  vero  hebraica  vox 
^IJ  {bara),  qiiam  alexandrini  verterunt  inoiips ,  fecit,  vulga- 
lus  autem  latinus  interpres  creavit,  tum  ex  nihilo  ahquid  edu- 
cere,  tum  ex  subjecta  ac  praeexistente  materia  opus  conficere 
ac  efFormare  per  se  significare  possit,  quod  plura  exempla  de- 
nionstrant  ^) ;  in  priori  tamen  significatione  in  adducto    Gene- 

sed  solum  in  potentia;  nihilum    negati-  Sc/iultens  nd  excerptn  Humnsee,  fjn ff.3S'l, 

rnm,  qnod  nequ«  in  actu  neque    in    po-  tlenotnt  praecidere,  praecidendo   asciare , 

lentia,  saltem  proxima,  est.  Aiiidiscri-  ac  dedolare,  adhiliitis  nem/je   instrumen- 

nien  posuerunt  inler  nihilum  negalirum,  tis  /alirililms,  ntque  nileo  exasciare,  mox 

quod  signiiicat  aipai^eatv  vel  negationem  fahricari,  ut  Ezech.  xxi.  10.;    itn   etiam 

omnis  entilatis,  et   inter    ni/iilum   prira-  Scheii/ius   in    libro    Gene.teus    nil    fiilem 

tirum,   quod   existens   quidem    aliquid,  coili/.  MSS.  etc.  tum  reM)um  5^*12  owirtj- 

scilicet  mnteriem,  supponit,  sed  ad  ali-  ^^ 

quid  producendum   prorsus   ineptam   et  no    emlem     siffni/lmtione     sumitur     qun 

inforniem.  Deum  ajunt  hi  primum  pro-  TXlL*)}  et  -lyi  /VciV  /Inxit.  Ita  quidemCar. 

duxisse  ex  nihilo  negativo ,   scilicet   H  ^  ^                -        ^  ...                      .      . 

ovx  orror  ,  ex  non  ente,  nlhilum    priva-  Rosenmiiller  j  ast  fallitur.  ^^^n  enim  m 

Mvum  seu  raateriem    informem  (creatio  .              ...         ,    ,            ■       •     -c 

primn  dicitur)  seu  primi    ordinis,  dein-  P'':'"»  conju^aUone  /r«/  propr.e    s.gn.fi- 

deexmateriainformirescreatasomnes  cat    cr.m^  nec    n.s,    .n    conjugat.one, 

(creatio   secuui/n   nuncupatur).    Ad    tol-  /n/ielusmf^^^^y^  ^'irisn  succi,/eni/i,cie. 

lendam  proindeomnem.-^q.uvocationem,  '{^«''/'  et«-   eten.m    nnsp.am   in   sacr.s 

qu.e  in  varia  nihili  notione  inest,    aliis  ^'^'''''  ^?  ««"«".  «'^^.P.tur  n.s.    in   pihe/. 

verbis  usi  sumus.  P^V^f  ^'"'   ^»"r'«    ^?^.'.  ^"«'"   ^'.'''^«^^ 

1)  In  cap.  Firmiter  s.iperius  adducto.  "^^1^^  ^7"':''  h"   P''""'*'^«   «"«   »"?"'/'- 

2)  Vox  {Jin  proprie  si}nificnl  csdere,  «f  ">"«  tanfimdem  valere  ac   er  mhzlo 
y            '■<  '                       "    '                      '  nliquii/  educere,  fncere  ex   ntni/o ,    con- 

ait    Rosenmiilier,     uti    Jos.     xvii.    15.    stat  i.  ex  sensu  traditionali    totius  sy- 

,  nagogffi ,  ut  ex  adduclis  testimoni.s  pa- 

Cti^+j?  nt?'!^^   ('d   esl)  Ascende  in  syl-    tet,  praesertim  expia  machab;porum  ma- 

tre,  ciijus  verba   majorem    adhuc    prs- 

i-rtfM  et  succide  tibi  illuc,  et  rnrsum  ib.     sg   ferunt    claritatem   in   textu   grsco: 

v.    18.    Ezech.  xxiit»   47. :     |nn~l&^  "^?^     FviZvat  ori  tC  ovx  ovtiDV  enoirioe  avrci  o 

.  ».     r...  -11  &s6?,  id  est,  Affnoscns  quod  Oeus  en  fe- 

Cnia-in?    (id   est)    Et    succidenl   eas    ^^,..,  ^^  ^^^,^  ^„^^   g^„  ^^  ^„    ^,,^,/   „„„ 

in  gladiis  suis.  Porra  ^12,   ut  observnt    f;  ^^'   ?l"^^"^''"""\J^rl"'rn.lir 
"  TT  bet:  Ovx  ei  ovtmv,  quod    nempe   Deus. 


S6  TKACTATUS  DK  DKO  CKKATORK. 

seos  loco  accipi  debere,  mundumque  proinde  ex  nihilo  lum  sui 
tum  suhjecti,  atque  in  tempore  seu  cum  tempore  conditum  es- 
se,  ex  ejus  collatione  cum  aliis  scripturae  textibus  et  ex  sensu 
traditionali  aperte  colligitur. 

1^3.  Etenim  praeter  ea,  quae  Psalmo  CI.  liabentur  Imtiofu, 
Domine ,  terram  fundasfi,  et  opera  mamium  fuarum  sunt 
coeli,  Christus,  Joan.  XVII.  5.  sic  Patrem  orabat:  Clarificame 
tUy  Pater,  apud  temetipsum  claritate,  quam  habui,  prius- 
quam  mundus  esset,  apud  te  *).  Verum  omnium  apertissima 
verba  sunt,  quibus  II  Machab.  VII.  28.,  sic  mater  filium  suum 
natu  minimumad  martyrium  vehementerhortabatur:  Peto,na' 
te ,  ut  aspicias  ad  cmlum  et  terram ,  et  ad  omnia ,  quce  in  eis 
sunt,  et  inteUigas ,  (juia  ex  nihilo  fecit  illa  Deus. 

144.  Hinc,  si  paucos  excipias  sive  incredulos  sive  haereti- 
cos  ^),  tum  universa  hebraeorum  gens  tum  christiani  omnes  con- 


en  non  fecerif  ex  aliquo  jiim  existenle, 
Constat  2.  ex  versione  arabica,  qu;e  per- 
fecte  redditsensuiri  trium  prioruin  vocuin 
Geneseos.ex  hebraico  textii  vertens:  Ouod 
primum  Deiix  creiiril  (fuit  coelum  et  terra). 

Constat  3.  ex  rabbinorum  expositione 
David  Kimchi  in  suis  RaiHcibus  liebrai- 
cis,  art.  J<~12>  scribit :  Vera  signiHcalio 
nN^"12  (Beria/i,  substantivum  Tot7^-)3) 
est  innovalio  nlicujus   rei    et   sua    egres- 

sio  ex  niMlo  nd  es.se:  nt^^"12   ]W?    /Dl 

ini<-ii  "i2nn  u^nnnn  j<in  ^v^h  ^^^^d. 

Et  sic  etiam  dicit  versiculns  {lsa\ai  \i.n\. 
7.)In  lionorem  meum  CRV.Wi  euin^^^iCylj 

FORMAvi  eum  ,  ITI^IK^  feci  eum  TiFlTti^J?- 

PrimoEgoCKV.\vieum,v.xmm\.o  Enuxi  ad 
KSSE,  deinde  rormari  eum,  constituiper  for- 
mce dispositionem,  etposthwc  fecieuin,quod 
significat  coNFmxi  eum ,  nam  rox  r\'^'^'0 
significat  formam,  figuram  ,  configuratio- 
nem  alicujus  rei  ejusi/ue  pustremam  con- 
fectionem  (seu  perfectionem).  Moses 
IVachmanides  (Ramban),  Comment.  in 
Gen.  fol.  8.  verso,  edit.  Wihnesdorfi : 
Sanclissimus,  .sit  benedictus/ioqnilcrea- 
rit  omnes  creaturas  ex  niiiilo  absoluto. 
Nos  non  habemus  in  lingua  sancta  nisi 
rocem  ^'l'^  ad  signtficandum  educeresub- 
stantiam  ex  nihilo.  R.  Obadias  Sephor- 
no,  comment.  editis  in  Biblia  magnarnb- 
binica,  Amsteiodami,  ait:  fc^ll,  fecit 
quod  non  existebat.  In  commcnt,  Men- 
delssohn  ac  Salom.  Dubna:  t<12»  cjus 
significatio  primHira  est  educerr  ex  ni- 
HILO  AD  esse  ,  fecit  quod  non  existebat. 
Tropice  postea  usvrpata  est  nd  significan- 
dnm  additionem  nd  esse,augmenfutn  sub- 
Rtantia:  ejusque  ris.  Ex  hac  postrema 
animadversione  Mendelssohnii  disr.imus, 
per  solam   exiensionem   adhiberi  iuler- 


dum  ^<*12  in  sijfnificafione  'yi'^  ,^^formn- 
re,  t't  nz^i?  facere,  efficere.  Cf  Gen.  i. 
20  et  27.  coll.  cap.  ii.  7.  Hic  demum 
adnoto  prolestantem  Schultens  (cujus 
auctoritate  iititur  Roseniniiller),  duin  ex 
proprio  nomine  observat  adesse  pari- 
tatem  inter  ^s"12,  conjug.  Piliel  et  ^  » 

Arabiim  Cconjug:.  secundae),  sibi  attri- 
buisse,  quoil  suum  non  erat.  (Vid.  Ex- 
cerpta  et  Anlhologia  releruni.  Piielarum , 
qu;e  inscribiintur :  Ilamasa  Abi  temmam, 
ex  MS.  edit.  Alb.  Schultens,  Liiird.  Ba- 
tav,  1707.,  paff.  'JSS-S'!.  in  nola  ad  v.i|3. 
Abu'  Ikebi/rJ.  Nam  David  Kimchi,  op.  et 
loc.  cit.  pxpresse  affirmat,  palremsuum, 
Josephum  Kimclii,  eomparasse  (hoc 
verbum  cum  daghesch)  cum  iinjriiaara- 
blca.  qu;e  exprimit  asciare ,  ciedere 
n3^t<?  seii  ^!] 

1)  Idem  docetur  Rom.  iv.  17. 

2)  Ex  hserelicis  omniuin  antiquissi- 
miis ,  qui  negaverit  creationem  ex  ni- 
hilo,  est  Herinogenes,  queiu  tanqiiam 
stolidum  dispiitatorem  Tertullianus.im- 
pug:navit  in  libro  adversus  eumdem. 
Marcion  jecit  potius  fundamenta  mani- 
ch;£ismi  de  duobus  principiis.  Non  de- 
fuerunt  tamen  sequioribus  temporibus 
etiam  in  christianorum  coetu,  qui  sim- 
plicitali  fidei  et  oraculis  divinis  huma- 
na  deliramenta  prjeponerent.  Tales  illi 
fuerunt,  de  quibiis  scribit  Procopius 
Gazaeus,  non  ignobills  sacrorum  libro- 
rum  saeculi  vi.  interpres,  qni  dicerent 
aetate  sua,  Moysem  ab  aegyptiisedoctum 
tradidisse,  mundum  a  Deo  ex  inateria 
quadam  aeterna  condituin  eaque.decau- 
sa  in  graeca  versione  capltis  i.  Gene- 
seos  vocabulum  tTToirjae  fecit ,  adhibi- 
tum  esse,  quod  de  rebus'}etiam  ?usur- 
pari  soleat,  quae  ex  nialeria  quadam 
praeexislente  conficiuntur.  En  verba  Pio- 


PART.    II.    CAP.    I.    DK    MUNDI    CKKAT.    EX    NIHILO.  57 

spirarunt  in  hoc  adstruendo  dogmate.  Imo  patres  omnes  istud 
tanquam  principium  certum  habuerunt  adversus  gnosticorum 
et  manicha3orum  errores,  ut  adstruerent  scihcet,  Deum  unum 
csse  rerum  omnium  creatorem  ^) ,  materiam  vero  ejusdem  Dei 
conditoris   esse  opus. 

1^5.  Ex  ratione  sic  thesis  confirmatur.  Mundus  est  iinitus, 
constat  enim  partibus  tinitis;  ergo  est  contingens,  mutabihs 
et  dependens;  ergo  ab  aho  est  tum  quoad  materiemtum  quoad 
formam ,  et  causam  efficientem  habet,  ac  proinde  improductus 
non  est;  quod  improductum  non  est,  ahquando  non  fuit;  quod 
ahquando  non  fuit,  habuit  initium  existendi;  quod  ahquando 
non  extitit,  ex  statu  mere  logico  seu  possibih  perductum  est 
ad  statum  existentiae ;  quod  autem  sic  producitur,  ex  nihilo  ori- 
tur,  et  quidem  tum  sui  tum  subjecti,  ac  proinde  in  tempore. 

146.  Quae  quum  ita  sint,  corruunt  per  se  iniquiora  omniasy- 
stemata  irrehgiosa  tum  antiquorum  tum  recentiorum  philoso- 
phorum.  Ex  dictis  enim  sequitur,  absurdum  esse  hylozoistnum, 
autotheismum ,  pantheismum ,  manichmsmum ,  emanatismum 
tum  transeuntem  tum  permanentem  2),  ac  solam  proinde  mo- 
saicam  cosmogoniam  admittendam  esse;  seu  quod  idem  est: 
Deus,  uti  ex  revelatione  constat,  mundum  ex  nihilo  et  in  tem- 
pore  seu  cum  tempore  condidit. 

DIKF1CUI.TATES. 

147.  I.  Ottj.  V  Recentioris  letatis  homines  dubitarunt,  an  rere 
adlirmetur  in  hbris  sacris  mundum  ex  nibilo  esse  creatum;  2* 
siquidem  ambigua  sunt  verba  Gen.  I.  1.,  itemque  formulae  II. 
Mach.  VII.  28.;  Hebr.  II.  3.,  Rom.  IV.  17.,  et  Sap.  II.  15.  3).  Ve- 
rum,  3"  quum  miracula  jam  ab  antiquissimis  temporibus  cogni- 

copii  Iranslata  ex  |2:r.'Bco  exemplari,  quod  ausi  fiierint,   an^Ius   Jac.   Wiiidelus  in 

oinniuni  priiniis  dedit  Stepii.  SoucietS.  lihro  De  staln  rita   functomm  ,  (lect.  ii , 

J.  in  Ohserrut.  ail  lib.   posth.    liicli.    Si-  pag.  48;  Burnetus  ,  Archceol.   pliilusovli. 

monii,  Paris  1730.  iv.    vol.   in-8. ,  cujus  lib.  ii.    cap.    9   pag'.    453.    aliiqiie    .npud 

auctor  liabitus  antea  fu^^rat  P.  Tourne-  eosdein  arguere  scJjolasticos,  qiiasi  illi 

ininius,  eruditiis  alter  e  Soclesuscri-  ouinium  priini  creationein   ex    nihilo  ex 

ptor:  „Ciiin  vocahuium  inolrjfye,  deillis  niale  accepta  significatione     vocis    J?'^^ 

etiam  rehu.s  adhibeatur  ,    qu»   ex  mate-  ^^ 

ria  quadam  sunt,  de  falce  v.  g.  quae  pa-  confixerint,antiquioribuschristianispror- 

ratur  ex  ferro,  et  aliis   rebus   ejiis   ge-  s"s  incoifnitam. 

neris,  qiia;  conficiiintur   ab    artificibus,  O  Cf.  Iren.  Adv.  heer.  lib.  i.  cap.  22; 

nata  hinc  est  nouuullis  occasio   dicendi  Hb.  ii.  cap.  2.  etjcap.  27  j    lib.  iii.  cap. 

Mosen  ,   quiim    ah    ffgyptiis  edoctus  es-  8  edit.  Massuet.  :  Tertull.gZ?*'  prwscript. 

set ,  accommodate  ad    hanc   sententiain  cap.  1.3  ac  lih.  i.  Adv.  Marcion.  cap.  10 

verbum  inoitjae  usurpasse;  quorum  ho-  *t  seqq.  Orii^enes,  De  principiis,  in  pro- 

niinuin  fallaciam  cuin  nescirentgrsci  in-  oem.n.  k  edit,  Maur.    August.  De  Gene- 

lerpretes,  Mosis  verhuin  hehraeumver-  «'    cont.  manich.  lih.   i  cap.  2. 

leruiit  iTJoirjae;  at  qiiovis  tempore  stre-  2)  Cf.  Imre,   op.    cit.    cap.    2.  §.  !  ct 

nui  fidei  defensores  non  defuerunt,  qui  seqq. 

ila  eos  refelleriint,  iit  nunqiiam   a.ssur-  ,3)  Wejrscheider,    §.   f»a.    nol-    (d).  et 

jrere    potuerint,     .ic   propterea   obsciiri  Baum;rarten  -  Crusius,  Bibl.  theol.  pa^j. 

jacuerunl  "   iix    his    palel,    qua    fronle  257  et  seqq. 


58  TRACTATUS  DE  DEO  CHEATORE. 

ta  fueriiit,  haiid  longe  abfuiL  mens  humana  a  cogitatione  isla 
creationis  ex  nihilo  i),  4"  quae  argumentis  etiam  philosophicis 
posteriori  tempore  demonstrata  est.  liinc  recte  vocaveris  do- 
gma  creationis  ex  niiiilo  ideam  philosophicam  ac  recens  natam, 
perperam  Moysi  adscriptam. 

148.  Resp.  AdV^^,  Dist  Sociniani,  deistae  ac  rationahsta? , 
trans.  vel  conc.  ahi,  neg.  Ecquid  non  in  dubium  revocarunt 
ejusmodi  haeretici  vel  increduh?  Ilinc  nulla  prorsus  ratio  ha- 
benda  est  ejusmodi  hominum,  qui  a  traditione  recedentesatque 
ab  ecclesiae  auctoritate  et  quacumque  germancB  exegeseos  re- 
gula,  evanescunt  in  cogitationibus  suis. 

149.  Ad  2™,  Juxta  dicta,  nejif. 

150.  Ad  3*",  Neg.  suppositum,  tum  quia  notio  miraculi  in 
creatione  seu  eductione  rerum  ex  nihilo  non  inchiditur  ^),  tuni 
quia  non  ab  humanae  mentis  cogitatione  prodiit  idea  creationis 
ex  nihilo,  sed  ex  primaeva  traditione  seu  revelatione  divina. 

151.  Ad  ^"^ ,  DisL  Facem  praebente  revelatione,  conc.  inde- 
pendenter  ab  ea ,  ne^.  Ut  patet  ex  veteribus  philosophis  ,  quo- 
rum  plerique  saltem  ut  principiis  philosophicis  contrarium  quid- 
quam  ex  nihilo  ad  existentiam  produci  traduxerunt  ^);  nec  mi- 
nus  procul  a  vero  abierunt  philosophi  recentiores,  revelatione 
neglecta,  ut  ex  dictis  constat.  Negamus  propterea  illationem, 
creationem  videlicet  ex  nihilo  esse  ideani  philosophicam,  ac 
proinde  a  Moyse  doceri  non  potuisse.  Quin  potius  accedit,  dog- 
ma  et  ideam  creationis  ex  nihilo  antiquissimam  esse  profectam 
ex  traditione  populorum,  ac  praecessisse  ipsam  graecorum  phi- 
losophiam,  cujus  rei  testes  sunt  cosmogoniae  poetarum ,  quae 
omnes  incipiunt  a  Xaog  Cliaos,  quod  proprie  signihcat,  va- 
cuum,  vastmnj  hiaturn,  inane   seu  nihilum'*);  testes  praete- 

1)  Staudlin,  Doguuitik  und  Dogmenge-  a  /aw,  sire  y.a^ot,  xa,aft.a  fiBya^hnc.wx. 
schichte ,  siMi  Doymaticu  et  histoiiadog-  20.),  intercapetfo  magna.  Hesioflus  por- 
matum,  pa^.  212.  ru  in  Theogonia,  v.   123.  scribit: 

2)  Cf.  S,    Thoin.   pag.    i.  q.    105  a.  7  'Ex  ydso^  fl'  f^f/9o?  t«  fii?Mivci  Tt 
ad  I  et  r.  2.  q.  113.  a.   10.  Nv^  iyivQvTo. 

3)  Hinc  Cicero  ,  De   iliv,   lib.    n  cap,  Ex  chao  rera  Erebusque  nigrat/ue 
16.  :  Erit  aliquiif ,    inquit,    quott  tiut  ex  Nox  editi  suntt 

nihilo  oriatur,  aut  in  nihilum  subilo    oc-  et  V.  116.: 

cidat,  t/uis  hoc  physicus    dixit    untjuam  ?  "Htoi  fikv  n^MTiriTa    Xao?  yiveT'  j    au- 

tom.  xm.  opp.   edit.    Taurin.   Cf.    Mos-  t«^  IneiTa 

hoemii  Difs.  de  creat.  mundi   ex   nihilo ,  T<x'i  evfjvoxt^oc;. 

ad   cap.    5.    Sgstem.    intell.    Cudworthi ,  Primo  omaium  quidem   chnos  fuil,    et 

qujE  lamen  caute    legi   debet.    Vid.   Cl.  deinde 

Gerdilii  Introduz.  tillo  studio   della  reli-  Tellus  lato  pectore  prmdita. 

gione ,  lib.  i.  §.  2.  tuin  lib.    ir.    §.   9.  et  Ex  his  Ovidius,  Mefnmorpk.  lib.  i.  v.  5. 

seqq.  et  seqq.  etsi  diversasignificatione;  Dio- 

k)  Xao?  eniin  est  a  y,a«i  hio ,    rncuus  genes    Laertius   in   prooein.   Seg^in.    10. 

sum,   capio;   vide    Scapulam   et    Erne-  hanc  tradit   fuisse   aBgyptioriim    de  jre- 

stiiuin.  Hinc  .Foan,  Dan.    a    Lennep.    in  rum  orijj^ine  philosophiam,   ati^^^v   elvat 

FJtgmologico  lingum  grtecte  cum  tinimad-  Tt]v  vXtjv ,    iiTn    r«    Tenasqa    oToc/eia  tf 

rers.   Sclieidii,  Trajecti    180S.     ad    hanc  avTtj?  di,ax()i6rlvat,  xal  C">«  Ttva    anoTt- 

vocem  scribil:  A  /«<>>  remimsit  /troxime  Xeoifljvat,;  id  est,  „Materiam  principiuin 

derirnfuin  /aik- ,  sic  vOcahant  vastiiiii  //-  ruissc  reruui,  ex    ea    deinceps    qiialuor 

lud  iiiane  reruui  condondarum    capax...  clcmenla  discrcla  perlcclasqiic  quasdam 


PAKT.  II.     CAP.  I.  DK   MUNDI  CREAT.  EX   NIHILO.  59 

rea  sunt  cosmogoniae  aegypliorum  et  plioinicum,  quas  exhibet 
Philo  Bibhus  quasque  plane  consentirc  cum  mosaica  cosmo- 
gonia  eriiditis  compertum  est  ^). 

152.  Inst.  V  Ex  quorumdam  interpretum  sententia  sic  verba 
Gen.  I.  1.  reddi  dcbent.  CumDeiis  fecil  ccRlum  etterram^ma- 
teria  erat  informis ;  2"  quam  expositionem  confirmat  versio 
alexandrina,  qute  sic  habet:  lu  principio  Deus  fecit  cmlumet 
terram ,  id  est,  formavit  ex  praejacente  materia,  3"  juxta  illud 
Sap.  XI,  17:  /^VciY^Deus)  mundum  ex  informi  materia^).  Pro- 
fecto  nt"  Tertullianus  aliique  patres,  ac  nonnulli  eliam  theologi 
fatentur  creationem  ex  nihilo  ratione  potius;  quarn  scripturae 
auctoritate  comprobari.  Imo  5°  Beausobre  censet  dogma  crea- 
tionis  alienum  esse  ab  antiqua  judaeorum  theologia  ^).  Ergo. 

153.  Resp.  Ad  1'",  Dist.  Socinianorum,  conc.  orthodoxorum, 
7ie(/.  Cum  sociniani  juxta  protestantismi  principia,  ubi  pedem 
figant  non  habeant  in  sacrarum  literarum  expositione ,  eas  con- 
tra  nativum  ac  traditionalem  sensum^  ad;|propria  placita  de- 
torquent. 

154.  ^lr/ 2'",  ZVif^.  Ideo  enim  LXX.^vocemJ^^"!!}  rcddiderunt 

fecit  (ijioli^fye),  quia  id  quaerit  graeca;  linguae  indoles,  ut  patet 
ex  ipso  symbolo  constantinopolitano :  Credo  in  unum  Deum 
factorem  cwli,  etc.  (noiritr^v),  ubi  vocem  factorem  significa- 
re  creatorem  nullum  dubium  est. 

155.  Ad  3'",  Neg.  Non  aliud  quippe  exprimit  Sapicntia;  au- 
ctor,  quam  Deum  non  solum  materiam  condidisse  (quod  ali- 
qui  creationem/?n//jrt//i  vocant),  sed  ipsam  praeterea  sapienter 


aniiiiantes."    Juan.     Clericus     in    com-  latni-  Ros(!niniilI(*r.   Sed   (lujeri   potest, 

meHluiHx   ad    cap.    i.    Geneseos    in(|uit:  uiide    .•Bg^vplii    lianserint     siiam  ?    Pro- 

^Fragaienta  doctrina;  veteriiiii  clial(l;co-  fecto  nonnisiex  aiitiqua  traditione.  Moy- 

riiai,    Plia;iiicuni    et    ;egyptionini    apud  ses    hanc   traditioneni   IntegTaiii   serva- 

eas  {s:eiites  luiindi  iniliitin  osteiiduiit.  Ea  vit,  ut  patet  ex  ipsiiis  narrationis  sini- 

collecta  sunt  a  doctissiuiis  viris  T.  .Stan-  plicitate;    contra    c;eler.e    {jfciUes    illani 

lejo    philosopli.    orieiit.    iib.  i,   Hiigone  pius    ininus   corruperunt.     Cf.    JNicolai, 

Grolio,  lib.  i.  De  rerit.  relig-    Cliiisl,  et  Dixsert.     e   lezioiti    ili    sacra    scrittura , 

•loan.  iVIarshamo,    initio    agypliaci    ca-  diss.  v.  proeniiale,  e  lezione  i.  sul    Ge- 

nonis."  ttesi,  ubi  Jng^enti  eruditione  veteriim    et 

1)  H.  Grotius  loc.   cit-   ostendit   con-  recentiorum  us(|ue  ad  ;etatem  suaiii  pla- 

venienliaiii  cosmo^oniee  ph(enici;e,  ([iiain  cita  expendit.  C;Eleriiiu  Gesenius,  lom- 

refert  apud  Eusebium,    lib.    i.  cap.  10.  mentitt-  tle  tlieol.  samarit.  cap.  '4.  osten- 

Prwp.  eraitnel.    Philo    Bibliiis,   seu   po-  dit,  samaritanos  docere  munduin  ex  ni- 

lius  Manethon    ;egyptius    antiqiiissimus  hilo  condituin  esse.  Ah  his  non  discre- 

scriptor,  cum  cosmogonia  mosaica.  Por-  pant  ipsi  sinenses,  qiii  ex  antiquissima 

ro  et  cum  cosiuo{|!;onia  hebraica   conve-  traditione  docent,  mundiim  seu   cielum 

iiit   {egyptioriim    cosmogonia,  qtiain  re-  et  terrani  non  secus  ac  homiiiem  prin- 

fert  Diodorus    Siculus,    Bibliotli.    lib.  i,  cipium   a    Deo    conditore  habuisse.    Cf. 

cap.   13.  Cum  tanta  sit   hariim   omniuin  cl.  VVindisch»iann  in  erudito  opere:  Die 

cusinogoniaiiuu  convenientia,  Hezel  at-  Pliilosu/jltie,  etc.  seii  Pltilosofiliin  in  pro- 

que  Hasse    aliique    critici    protestantes  gressu   Itisloriw   muiuli,    vol.    i,   part.  i, 

arbitrati  sunt  ex  comiriuni  aliqiiu  fonte  sect.  i,  pag:.  Vi2.  et  seqq.  Bonn;e  1S28. 

eas  repetendas ,    neiiipe  ex  ffigyplioriiiu  2)  Ov  ya(>  i^/ro^et  ^  Tiavtot^vvafioi;  oov 

libris  sacris,  Tliauto  tributis,  e  (|uibiis  /«'(',   yni    y.tioaaa   to»    x6o/iov    tf  df/io^i- 

Saiicbuiiialoii,  Berilhus  et  Plalo  iii  Ti-  (fov  vkr,,-. 

mifo  suam  depiouipscranl.  His  adst'pu-  3)  lliiil,  'le  inatiicli.  toiu.    ii,  pag.  18','. 


60  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE 

disposuisse  (creationem  secundam  dicunt),  ut  patet  ex  conte\- 
tu  et  ex  auctoris  scopo  commendandi  Dei  sapientiam  *). 

156.  Ad  4™,  Neg.  Tertullianus  enim  tum  scripturarum  au- 
ctoritate  tum  ratione  ipsa  ostendit  adversus  Hermogenem  ma- 
teriam  non  esse  ajternam  2),  Caiterum  Bergier  provocat  adver- 
sarios,  ut  vel  unum  ex  patribus  vel  theologis  catholicis  profe- 
rant,  qui  afdrmaverit ,  aut  saltem  innuerit,  creationcm  ex  ni- 
hilo   scriptura;  auctoritate  probari  non  posse. 

157.  Ad  5™,  Esto.  At  irnti  sunt  omnes  impii  istius  scriptoris 
conatus  ad  propugnandos  manichaeos  et  incredulos;  singuhs 
enim  fere  scripturarum  paginis  refeUitur.  Ipsum  prseterea  ju- 
daeorum  institutum  de  sanctificatione  sabbati ,  atque  usus ,  qui 
apud  omnes  fere  gentes  antiquas  obtinuit,  supputandi  tempus 

Ser  septem  dierum  circulum  ^),  seu  per  hebdomadarum  perio- 
um,  non  obscure  traditionem  innuunt  de  creatione,  prout  ip- 
sam  Moyses  enarrat. 

158.  II.  Obj.  Justinus  martyr,  Origenes,  Clemens  alex.  nul- 
lam  agnoverunt  creationem  ex  nihilo,  sed  materiam  aBternam 
professi  sunt  *).  Ergo. 

J59.  Resp.  Neg.  antec.  Etenim  S.  Justinum  aeque  ac  Athe- 
nagoram  ab  hac  criminatione  praeclare  defendit  Cl.  Maran  in 
praefatione  ad  istorum  opera  ^);  et  sane  S.  Justinus  in  Exhort. 
ad  grmcos  hoc  asserit:  Creator  enirn.  nulla  re  alia  indigens, 
sua  virtute  et  potestate  id,  guod  fit ,  efficit.  Opifex  vero  ac- 
cepta  ex  materia  condendi  facultate  opus  suum  construit  ^). 
Hinc  Platonem  arguit,  quod  Deum  non  creatorem ,  sed  opifi- 
cem  fecerit. 


1)  Huic  SapientijB  loco  explanando  mento,  validissiine,  refutati  siint  aMey- 
conferunt .  quae  scribit  S.  Joan.Damasc.  ero,  Pe  lempor.  xacr.  hebr.  Part.  i,  cap. 
De  fitie  orf/iod.  lib.  ii,  cap.  5.  ertit.  Le  9.  Quare  reclius  Grotius,  De  r^erit.  re- 
Quien.  lig.  chr.  cap.  16.   et    Jurieu  ,    Hii^t.    dea 

2)  Cf.  cap.  18.  et  seqq.  et  patebit ,  dof/mex,  censent,  usum  in  Oriente  obti- 
quot  scripturarum  testimoniisTertuilia-  iiuisse  divideudi  tempus  in  hebdomadas 
nus  evincat  creationem  materiae  ex  ni-  ab  ipso  mundi  exordio ,  esseque  resi- 
hilo.  Quamquam  et  ipsum  librum  ordi-  duum  antiquae  traditionis  de  mundi  crea- 
tur  ab  argumento  prjescriptionis  fidei  tione ;  recentior  tamen  usiis  invaluitde- 
catholicje  adversus  recentem  Hermoge-  nominandi  dies  a  nomine  planetarum. 
nis  h.-eresim.  Videsis  Nicolai ,    op.  cit.   lez.    xvi.    del 

3)  Henke,  Linenm.  /id.  cAm/.  paj.  81.  Genexi. 

dierum     in    hebdomades   divisionein  .-e-  4)  Sic  auctor  Etnstola;  h  Mr.  de  Beau- 

gyptiis  jampridem  cojErnitam  fuisse  con-  mont,  pag.  50. 

tendit,  etiamsi  Dio  Cassius  primus  hu-  5)  Prief.  in   opp.    S-   Justini    part.  li, 

|us  rei  mentionem  fecerit.  Ideler, /frt«<^  cap.  2.,  ubi  apertissima  tum  Justini  tum 

(mch  der    Mathemat.    etc.    seu    Manuale  Athenagorae  testimonia  profert ,    quibus 

matliematices  et  chronologioi  teclinicce  ex  ipsi  docent  raundum  et  materiam  e    ni- 

originalibns  elaboratum .,    ii.    vol.   BresU  hilo  fuisse  a  Deo  productam. 

1825-20.  I.  p.  178  et  seqq.  et  Ueber  die  6)  '0  ntv  yaQ  Ttoiijt^g,  ov(ffv6?  ittQov 

siebentagige  Woche,  id  est ,    De    hebdo-  nQonStoiJi.ivoq     U    tij?^    iavtoii    &vva.fitM? 

mada  septem  dierum,  eamdem    supputa-  v.al   i^ovaia?   noitl  to    noioviitvov.    6  Sk 

tionem  ex    rationibus  astronomicis    se-  dij/niov^yo?,  t^v   tfj?   <ytjfuovQyla? ^vra- 

cunduin  ordinem,  quem    seia^yptii   plane-  /uv  ix  tij?  vkrj?  tilrjipc)?   y.atao/.tvdtei  to 

tis  tribiicrunt,  repelitam  esse  vull.  Ast  Yiv6u.tvov.  Vid.  opp.  S.  Juslini,  pag.  23. 

perperam.    Marshamus    enim    et   Spen-  «dit.  D.  Maran. 
cerus,  qui   ei   prffiiverunt    in  hoc   com- 


PART.   II.  CAP.   I.   DE    MUNDI   CRKAT.   EX   NIHILO.  61 

160.  Origenes  autem  in  Genesim  et  alibi  non  solum  materiam 
creatam  apertc  affirmat,  sed  et  impietatis  eos  arguit,  quieam- 
dem  Deo  coaeternam  esse  efFutierunt  *). 

161.  Clemens  denique  Alex.  in  Exliort.  ad  gentes  speciatim 
docet,  voluntatem  Dei  solam  causam  esse  efticientem  creatihu- 
jus  orbis  2). 

162.  III.  Oh).  V  Notio  creationis  ex  nihilo  contradictionem 
involvit.  2"  Hinc  receptum  illud  apud  veteres  axioma:  lilx  ni~ 
hUo  nihil  fit.  Et  sane  3"  creari  est  mutari  a  non  esse  ad  esse. 
Subjectum  ergo  postulat,  in  quo  mulatio  fiat;  cum  vero  ejus- 
modi  subjectum  in  nihilo  nequeat  esse,  creationem  impossibi- 
lem  esse  arguit.  Rursum  4"  materia,  qute  a  Deo  creata  suppo- 
nitur,  ante  creationem  vel  fuisset  in  Deo  vel  extra  Deum;  at  in 
Deo  esse  non  potuit,  qui  purus  spiritus  est;  non  extra  Deum, 
alioquin  fuisset  antequam  crearetur  ^).  Ergo. 

163.  Resp.  Ad  1'»,  Netf.  Nulla  enim  contradictio  reperiripo- 
test  in  eo,  quod  ex  statu  simplicis  possibilitatis  transit  ad  sta- 
tum  realis  existentiae  *). 

16^.  ^</2»',  Dist.  Ex  nihilo  tanquam  iQvmmo  positivo ,  quo 
sensu  veteres  vocem  illam  usurparunt  ^) ,  conc.  ex  nihilo  tan- 
quam  termino  iieyativo ,  suhdist.  Per  se,  conc.  accedente  infi- 
nita  Dei  potentia,  ne(f. 

\^^.  Ad  3'",  Dist.  Improprie,  conc.  proprie,  neg.  Mutatio 
enim  proprie  dicta  in  generatione  fit,  in  quasubjectumseuma- 
teria,  quai  semper  eadem  remanet,  ad  aliam  formam  se  trans- 
fert;  in  creatione  autem  cum  tota  substantia  e  nihilo  .mi  et  sub- 
jecti  sid  esse  transferatur,  subjectum  saitem  actu  existens  ,  in 
quo  mutatio  fiat,  non  requiritur.  Quare  creari,  ut  docet  S.  Tho- 
mas,  magis  proprie  dicitur  yi"m  quam  mutarh  6^;  nihil  enimin 
creatione  mutatur,  sed  quod  antea  non  erat,  ^*a*£;  integrum  per- 
fectumque  adipiscitur. 

166.  Ji</4"™,  Resp.  materiam  fuisse  in  Deo  virtualiterj  ut 
scholae  loquuntur,  atque  eminenter,  non  autem  forinaliter, 
qua  ratione  in  Deo,  qui  spiritus  est,  materiam  inesse  ulique 
repugnat;  etsi  non  repugnel  eam  in  ldto'me^sevirtualiter,(insi- 
tenus  scilicet  Deus  omnipotenti  virtute  eam  ad  existentiam  ex 
non  esse  vocare  poterat  '). 

1)  In  cap.  1,  Gen.  toin.  ii,  p.  2  et  main,  Wh.ix,  c.  10.  cura  observationibus 
seqq.  edit.  ntaur. ;  ubi  sententiatn  eo-  Petri  Coste,  in  versione  ^allica. 
ruin,  qui  Deo  inateriam  origine  caren-  5)  Cf.  Cutlworth,  ayst.  intelltct.  cap. 
tem  elaborandam  ,  artificum  nostrorum  5.  §.  14  et  seqq.  ubi  prolixe  effatuni  istud 
uiore,  dandam  esse  putant,  errorem  vo-  expendit,  etquosensu  illiid  veteres  usur- 
cat,  et  late  refutat;  luin  In  Joan.  toiu.  paverint,  quo  sensu  vero  accipiant  re- 
1,  n.  18.  centiores;     siinulque    ostendit     non   o- 

«.  ^x-  «       .       «,    .,     1-  .         .    .  mnes  veteres  crealionem  ex  niliilo,  sal- 

2)  Cf.  Bergier,  T>-rute  histor.  et  dog-  jg^  )„  aliquibus  ,  e.  g.  aniniis  nostris 
mat.  tom.  v.  Part.  £.  cti.  6.  art.  i.  J.  i,  inficlatosesse.  Cf.etiamHuetiusin  quu:st. 
n.  3.  et  seqq.  ulnetan.  lib.  ii,  cap.  5. 

3)  Ita   auctor   operis    SysCeme   de    la        6)  P.  i,  q.  45,  a.  i,  ad  2. 

nature.  7)  Cf.  S.  Thom.   loc.  cit.   q.  i'4,  a.  i, 

4)  Cf.  Loke ,    De   Ventendeinent   hu-    et  seqq. 


62  THACTATIIS    DE    DEO    CKBIATORR. 

167.  Jml.  1"  Motlus,  quo  aliquicl  ex  nihilo  eruitur,  estpror 
sus  iucomprehensihilis ,  uec  uUa  experientia  fulcitur;  ergo  est 
impossibihs,  2"  Verum  data  ejusdem  possibihtate ,  sequitur  ab 
aeterno  mundum  creari  debuisse ,  quia  causa  ejus  efficiens  ne- 
cessaria  et  a^terna  esset;  3"  eilectus  vero  causae  proprietates 
participare  debet,  ac  proinde  aeternitatem.  Sane  4"  cur  Deus 
distuhsset  potentiam  suam  promere  ab  hesterno  die  tantum? 
An  quia  noiuit;  An  quia  non  potuit;  Atqui  si  uno  temporenon 
potuit,  ne  alio  quidem  potuit.  Si  noiuit,  cum  in  Deo  nulla  sit 
saccessio,  nunquam  voluit;  si  demus  Deum  aliquid  voluisse, 
jam  inde  ab  aeterno  voiuit.  Ergo. 

168.  Resp.  ad  1'" ,  Tram.  vel  conc.  antec.  neg.  conseq. 
Innumera  fere  sunt,  de  quorum  existentia  dubitare  minime 
possumus,  etsi  modus  nos  lateat,  quo  se  habeant,  agantetope- 
rentur.  Quot  enim  sunt  naturae  phaenomena,  quae  ob  oculosno- 
stros  obversantur,  quaeque  non  compreliendimus  ?  De  natura, 
non  dicam  spirituvmi ,  sed  corporum  ipsorum ,  quid  inteiligunt 
adversarii  nostri?  Quid  de  modo,  quo  anima  in  corpus,  corpus 
vero  in  animamagat?  Etsiigitur fateamur, nosadaequatamideam 
creationis  ex  nihiio  nobis  eitormare  non  posse ,  non  desunt  ta- 
men  exempla,  quae  cunctisobvia  sunt,  quaeque  saltem  rem  lianc 
illustrent,  quaiia  sunt  cogitationum  efFormatio  atque  successio 
motus ,  quem  anima  corpori  imprimit ,  aliaque  ejusmodi  *). 

169.  Sic  ex  eo,  quod  nuila  experientia  constet,  aliquid  exni- 
hilo  oriri,  inferri  nequit  impossibihtas  originis  ex  nihilo.  Nec 
enim  iinis  seu  terminus  cognoscibilium ,  ac  proinde  possibilium 
solis  objectis  experientiae  deliniri  potest,  ut  liantianis  piacet. 
Caeterum  iilud  solum  impossibile  est,  qviod  contradictionem  in 
suo  conceptu  inVoivit.  Haec  vero  neque  ex  incomprehensibilitate 
neque  ex  defectu  experientiae  ostendi  potest.  Contra  vero  posi- 
tiva  contradictio  ostenditur  in  hypothesibus  adversariorum  de 
materia  a  se  existente,  de  emanatione,  de  reflexu  divinae  appa- 
ritionis,  aiiisque  ejusmodi,  quae  ipsi  excogitarunt. 

170.  Ad  2'",  Neg.  sequeiam;  ad  probat.  autem,  dist.  Si 
causa  efficiens  aeterna  et  necessaria  agat  necessario  ,  conc.\  &i 
hbere  agat,  neg.  Optime  S.  Thomas:  Deus  voluit ,  inquit,  alf 
wterno,  ut  mundus  esset,  sed  non  ab  wterno,  sed  quando 
ipse  ab  wterno  disposuit  ^). 

1)  Bayle   ipfse  ,    auclor  profecto    non  ter  tous  les  ecueils,  etil  fantdeqiielqjie 

suspectiis,  iii  Dict.  ait.    Oride,    reniar-  cote  qu'on  setourne  debiter  des  clioses 

que  G,  gravissiiiiis  rationuni    inonieiitis  dont  notre  raison  ne    saurait   s'acroiii- 

ostendit,    nemineni    sana    ratione    uten-  nioder,  etc."  Cf.  Bened.  Pererius  S.  J. 

tein  dubitare  posse ,  qiiin    ipsa   luateria  in  opere  :    De    comnutnihus  omnium  re- 

producta  a  Deo  sit:   „11  faut,  pour  bien  /■«/«  nntnrdlium  priucipii.i,  etc.  in  -'l.  lib. 

raisonner  sur  la  froduction,  im/uit,  con-  v.  cap.  7.  pag,  190.  Ronia;  1585.  ubioc- 

siderer  Dieu  eomme  TAuteur  de  lania-  to  affert  argumenta,  quibus  oslenditso- 

tiere,  et  coniine  le  premier    et  le   seul  la  ratione,  niundiiin   non    uiodo    quoarf 

priucipe  du  inoiivement.  Si  Ton  ne  peut  formain,  sed  etiani   quoad  inateriani  ex 

pas  s'elever  jusqu^a   l'idee    d'iine   crea-  nihilo  coiiditiim  esse, 
tion  proprement  dite,  onne  saurait  evi-        2)  Cuntra  ^l'm/,  lib.  ii,  cap.  30,  et  seqq. 


PART.  II.  CAP.  II.  DE  MOSAICA  COSMOGONIA.        63 

171.  Ad  3"S  Dist.  Qui  a  causa  necessarla  et  naturaliler  agente 
producilur,  frans. ;  qui  a  causa  libera  et  ad  nutum  voluntatis 
provenit,  ne(/.  Responsio  patet  ex  dictis.  Transmisimus  pri- 
nium  membrum,  quod  necessarium  minime  sit,  ut  causa  at- 
tributum  sua;  naturae  semper  communicet  effectui,  ut  in  sa- 
^itta  et  vulnere  ab  illa  inflicto  palam  lit.  • 

172.  Ad  ^"',  Responsio  ad  impudentem  aeque  ac  absurdam 
ejusmodi  expostulationem  ac  dilemma,  quod  subsequitur,  pa- 
tet  ex  rcsponsione  ad  secundum  ^). 

173.  Dices:  Posilo  mundi  initio,  tempus,  quod  mundi  crea- 
tionem  praicesserit,  omnino  vacuum  admittere  oporteret,  quod 
est  plane  absurdum. 

I7rt.  Resp.  Id  est,  imaginarium,  irans.  reale,  neg,  Cum 
enim  tempus  successionem  involvat,  tunc  primo  incipit,  dum 
entia  contingentia  existunt,  quibus  non  existentibus  ,  nullum 
daturtempus,  sed  sola  ejusdem  possibilitas ;  quo  fit  ut,  dum 
entia  existere  incipiunt,  proprie  non  in  tempore,  sedj.cw»i 
tempore  incipiant. 

C  A  P  U  T    II. 

DE  MOSAICA   COSMOGONIA. 

175.  Etsi  theologi  munus  non  est ,  reconditiora  scientiarum 
naturaiium,  ut  vocant,  penetralia  pervadere,  atque  maturiori 
examini  subjicere;  ubi  tamen  necessitas  postulat,  cum  rebgio- 
nis  christianje  hostes  scientiis  naturalibus  abutuntur  in  ipsius 
religionis  perniciem,  nihil  vetat  quominus  christianae  fidei  pro- 
pugnatores  et  vindices,  ea  qua  par  est  temperantia,  seu  quate- 
nus  opus  est  ad  rehgionem  ab  impiorum  conatibus  tuendam, 
iisdem  utantur. 

176.  Jam  vero  increduli  nullum  non  movent  lapidem,  ut  mo- 
saicam  narrationem  de  mundi  creatione  evertant.  Quod  utper- 
ficiant,  ad  physicam,  ad  telluris  historiam  confugiunt,  necnon 
ad  astronomicas  leges ,  ex  quibus  constare  affirmant,  per  quam 
tardam  montium  constructionem,  situs  maris  mutationem,  vul- 
canorum  extinctorum  pervetustam  antiquitatem ,  fossilia  in 
terrae  visceribus  delitescentia,  eclipticae  inclinationem,  aliaque 
non  pauca  necessario  exposcere  sajculorum  seriem,  quae  cum 
mosaica  historia  haud  queat  conciliari. 

177.  His  porro  disjiciendis ,  ut  faciliorem  nobis  viam  sterna- 
mus,  quaedam  accurate  praemittenda  ducimus;  quibus  consti- 
tutis,  veluti  sua  sponte  concidunt  quaecumque  magno  illimoli- 
mine  ac  inutili  labore  adversus  mosaicam  cosmogoniam ,  vel  si 
magis  placet,  geogoniam  congesserunt. 


1)   Vid.   Tassoni,  La  religione    dimonstratn  e  iHfenu ,  toni.  i,   lib.   i,  pag.  39. 
edit.  Ruin. 


dk  TRACTATUS  1>K  DEO  CRKATOKE. 

178.  1"  Quidem  notandum  est,  si  strictius  loqui  velimus,  mo- 
saicam  chronologiam  initium  ducere  ab  hominis  creatione.  Moy- 
ses  enim  annos  tantum  enumerat  Adam  caeterorumque  patriar- 
charum. 

179.  2"  Nondum  exploratum  apud  omnes  esse,  utrum  sex 
dies,  de  quibu^  Gen.  I.  est  sermo  in  enarranda  rerum  creatio- 
ne ,  sint  revera  sex  dies  naturales ,  an  potius  sex  indetermi- 
natae  atque  indefinitae  plurium  aut  dierum  aut  annorum 
periodi. 

180.  Hujus  enim  sententiae  patroni  animadvertunt,  vocem 
dies  in  hbris  sacris  non  prae  se  ferre  notionem  certam  ac  inva- 
riabilem ,  sed  interdum  tempus  hicis  (appellavitque  diein  lu- 
cem),  interdum  indeterminatum  temporis  spatium ,  ut  Gen.  II 
4.,  ubi  Moyses  ipse  scripsit:  Istoi  sunt  geiierationes  cceli 
et  terrw ...In die,  quo  fecit  Doininus  cmlwn  et terram et omne 
virgultum  agri,  etc,  id  est  in  tempore,  quod  apud  graecos  la- 
tinosque  non  minus  quam  apud  hebraeos ,  inquit  Petavius,  usi- 
tatum  est  ^);  animadvertunt  praeterea,  tres  dies  priores  similes 
nostris  haud  esse  potuisse,  quum  nonnisi  die  quarta  facta  fue- 
rint  luminaria,  ut  diei  ac  nocti  praeessent,  quod  multo  magis 
valere  debet  de  die  septima,  in  qua  Deus  ab  omni  opere,  quod 
patrarat,  quievisse  perhibetur,  qui  adhuc  perdurat^j;  et  sane, 
addunt,  si  non  solum  Philoni  judaeo  '^),  sed  et  Clementi  Alex  *); 
Origeni  ^),  Procopio  gazensi^)^  ac  praesertim  S.  Augustino  ') 
licuit,  salva  lide,  sex  dies  creationis  a  vulgari  sex  dierum  inter- 
pretatione  recedere  ,  ac  totum  creationis  opus  momento  tem- 
poris  expletum  asserere;  si  absque  temeritatis  nota  S.  Euche- 
rius  lugdunensis  *•) ,  Tonti,  Serry,  Macedo  ,  Berti  aliique  eam- 
dem  sententiam  tueri  potuerunt^);  sinon  admodum  dissimilem 

1)  Lib.  i.  De  upificio  sex  ifirrum,  cap.  non  oninem  temporum  successioneinne- 
14.  §.  I,  ubi  exeniplum  adducit  ex  Cice-  gare,  sed  in  op.  De  Genesi  ud  liter. 
rone,  qui  lib.  ii,  in  Verrem  inquit:  itn-  opinari  in  instanti  quidem  evenisse,  qu» 
(fue,  cum  ego  diem  in  Siciliutn  inquiren-  Moyses  narrat,  cap.  i.,  verum  illo  mo- 
di  ftr^xxgMAm  postulavis.sevi,  inrenit  iste,  niento  multa  facta  fuisse  tanlum  causn- 
yMJ  A-ifii  8« -4c/trtirt»H  biduo  brevioreni  dieai  liter,  inrisibiliter ,  potentialiter ,  quomo- 
postularet.  du  /iunt  /ulura  non  facta ,  e.  g.  tuni  pro- 

2)  Dieji  septimus:  inquit  apposite  S-  duxisse  terram  herbam  et  lignum ,  id  esl 
August.  conf.  lib.  xin.  cap.  36.,  «i/it;  ves-  producendi  accepisse  virtutem,  postea  ve- 
pere  est,  nec  habet  occasum.  ro  ,  non   aliis  arcanis   diebus,  sed   per 

3)  De  Opificio  mrtn</i,  tom.  i,  opp.  edit.  istas  notissimas  lucis  corporafis  dies,  qui 
Mangey.  Londin.  \lk2.  circuitu  sotis  flunt,   in   lucein  prodiisse. 

t^)  strom.  lib.  VI,  pag.  8i3,edit.  Pot-  Cf.  praesertim  lib.  v.  et  vi. 

teri,   Venet.  1757.  8)  Sive  auctor  doctus  et  calhol.  com- 

5)  De  princ  p.  lib.  ii.  cap.  5.  ment.  in  Genes.,  quod  ejus  nomine    cir- 

6)  Procopii  gaziei   sopbisti£    Octaleu-  cumferlur. 

chum  comm.  iu  Gen.  cap.  i.  9)  Berti  De  theol.  discipf.  lib.  xi,  cap. 

1)  Lib.  II.  De  gen.  contra  manich.  c.  2,  prop    i,  ubi  plures  sive  antiquos  sive 

3.  De  Gen.  ad  lit.  imperf.  cap.  2,9,15.;  recentiores  pro  eadem  sententia  recen- 

De  Gen.adlit.  ii,  iv,  v,  vi.  Vid.S.  Tbom.  set.  Cf.  eliam  Petav.  De   opif.  sex  dier. 

in  II.   sent.    dist.   xii,   q.    i.   a.  6,   et   in  loc.  cit.  cap.  5^  nec  non  card.Noris,  y««rf. 

summa,  P.  i,  q.  58,  a.  6.  F*aure  S.  J.  in  Augustin.  cap.  k  §.  9.  INatalis  Alex.hist. 

Enchirid.  S.  Aug.  p.  18. :  Anlmadverten-  ecctes.  Vet.  Test.  \.om.  i.   diss.    i,  art.  8. 

duia  porro  bic  sedulo  est^  Augustiuum  prop.  i;  JXicolai,  Le%ioni\i,  sul  Genesi. 


PART.  n.  CAP.  II.  DE  MOSAICA  COSMOGOMA.  6i5L> 

expositionem  primi  Geneseos  capitis  Ctijetamis  et  Mclchior  Ca- 
nus  1)  impunc  declcrunt ,  aperte  consequitur,  nihil  ohesse,  cjuo-> 
minus  expositio  cle  sex  periodis  indeterminatis  admittatur,  eo 
magis  quocl  S.  Augustinus  tum  in  hh,  IV,  De  Gen.  ad  lif.  cap.I,. 
tum  in  hh.  XI.  De  civ.  Dei ,  cap.  VII,  speciatim  doceat,  nil  teme- 
re  pronunciandum  circa  naturam  dierum  creationis;    sic   enim 
loquitur,  De  civ,  Dei^  lih.  I,  cap.  VI:  Qui  dies  cujusmodi  sunt, 
aut perdifficilenohis  aut  etiamimpos.sihile  est  cogitare .,quan-\ 
to  magis  dicere?  Animadvertunt  denique ,   eidem  interpreta-. 
lioni  suffraffari  anticfuissimas  tum  persarum    tum  hetruscorum 
cosmogomas;  m  persica    enim,    prout  legitur  m    Zendavesta, 
perhihetur     Oromazdes    summi  numinis  primogenitus,    hunc 
mundum  sex  temporihus  creavisse,  initio  facto  a  lumine,  et 
postquam  omnia  ahsolvisset,    festa  celehravisse  2^.    In    hetru-. 
sca  autem,  ut  hahet  anonymus  cjuidam  auctor  apucl  Suichmi,tra- 
ditur  Deus  sex  mille  annos  rehus  universis  condcndis  impen- 
disse  3).  Ah  his    auteni    non    valde    ahhorrent    a^gyptiorum  et 
phoenicum  cosmogoniae  superius  commemoratcC  '*). 

181.  Non  desunt  qui  aham  viam  ineant  ad  conciliandas  oh- . 
servationes  geologicas  cum  historia  creationis  Mosaica.  Hiigitur 

3uihus  expositio  sex  dierum  ceu  totidem  indefinitarum  perio- 
orum  non  prohatur,  dispescuntduos  priores  versiculos  cap.  I 
Geneseos  a  reliquis,  contenduntcjue  inter  creationem  cceli  et 
terrae  cruam  veluti  incompciidiocomplexus  est  Moyses  ver.  1  et 
formationem  lucis  de  qua  in  ver.  3  fluxisse  periodum  temporis 
indeterminatam,  opus  vero  primae  diei  successissc  tenehris  et 
ruinae  mvmdi  anterioris  ;  existimant  mundum  hunc  anteriorem 

1)  Cajet.  in  comme.ni.».i\  cap.  i.  Gen.  generi  esse  tribntos,  ut  in  liLs  terris 
V.  S. ;  ftielch.  Canus  apud  Banncz,    p.  i,     vitani  dej^at. 

q.  74.  art.  2  n.  i.  4)   Pliilo    Biblius   ex    Sanchuniatone , 

2)  Cf.  Moshoemii  dissert.  citata  ,  qui  quein  ipse  ex  lingua  phojnica  sub  ,  Ha- 
tamen  censet  ea,  qua;  lejriintur  iii  Zen-  driano  imperatore  in  g^riBcam  transtulit 
davesta  de  creatione  niundi  ,  ubi  sex  (apud  Eusebium,  De  prcep.  erting.  lib.  i, 
teniporibus  intra  anni  unlus  spatiumex  cap.  10),  refert  pbcenicum  theolo^iam 
dispari  dierum  nuiueroconstanlibus  per-  ponere  principium  hujus  universi  aerem 
acta  ,  eodem  tamcn  ordine,  quo  cap.  i.  tenebrosum  et  spiritualem,  sive  spatiuin 
Geneseos  refertur,  ex  cbristianorumaut  aeris  tenebrosi  et  chaos  cali^ine  involu- 
judieoruin  libris  desumpta  potius  ,  quain  tuin :  Tavta  6s  elvai  anei^a  xai  J~m  tio- 
apud  persas  nata  esse.IVon  paucatamen  Xvv  aloiva  /n^  i/etv  7ii^ag\ote  dk,  qiriotv 
sunt  ,  qure  nos  prohibent,  quumiiiusipsi  ri^daO-ri  to  nvsviA,a  toiv  ixTtW  ct^/wv,  xai 
assentiamur.  iyiveto  avYx^aatg ,  »/  nXoxrj  ixelvrj  ixXi^S-r] 

3)  In  Lexico,  tom.  iii.  ad  vocem  Tv^-  noO-oi;,  9..  t,  A.  id  est;  „HffiC  porro  infi- 
^-i\via,  y.MQa,  seu  TyrrheniH,  Regio ,  ubi  nita  esse ,  nullumque  nisi  longo  stecu- 
refert  ex  lide  cujusdam  anon^nii  lyv-  lorum  interrnUo  terminum  habere.  Ve- 
henios  seu  tuscos  accepisse  Deum  il-  rum,  ubi  spiritus  amore  principiorum 
lum,  a  quo  condita  sunt  omnia,  duode-  suorum  fla^rare  coepisset,  cumque  si- 
cim  mille  annos  consumpsisse  in  fabri-  mul  esset  mixtio  consequuta,  nexum 
candis  operibus  suis ;  inille  primis  coe-  hunc  mutuum  cupidinem  appellarunt, 
lum  et  terrain  comparata  ab  eo  esse  ;  etc  "  fuse  enim  hanc  descriptionemper- 
post  bsec  coeluin  illud  esse  constructuin,  sequitur  ,  quain  quisqueibid.  videre  po- 
quod  oculis  nostris  patetj  tum  mare  et  terit.  Interea  ex  his  patet  istarum  co- 
aquam,  etc.  sex  igitur  annoriiin  millia  smogoniarum  in  iis,  qu%  adsiibstantiam 
effluxisse ,  antequam  boino  fingeretur  a  spectant ,  mira  consensio. 

Deo;  reliquos  sex  mille  annos  huinano 

T.  V.  5 


66  TRACTATUS  DE  l)EO  CRKATOUE. 

cujiis  duratio  indetermiiiata  esl,  perinde  ac  tenebrarum  tem- 
pus,  liabuisse  incolas  suos,  spectare  vero  ad  ruinashujusmodi 
anterioris  mundi  rudera ,  et  fossilia  quae  nunc  in  diversis  globi 
stratibus  reperiuntur  *). 

182.  Ilas  vero  expositiones ,  quas  non  pauci  ex  recentioribus 
theologis  atque  interpretibus  catholicis  tuentur,  nosnequeam- 
plectimur  neque  respuimus;  hoc  unum  nobis  in  pncsentia  sa- 
tis  est  animadvertere,  ejusmodi  sententiam  non  esse  ab  ecclesia 
proscriptam,  ac  non  solum  salva  fide,  sed  etiam  absque  teme- 
ritatis  nota  defendi  posse ,  si  graves  ipsi  rationes  sullragentur. 
Quare ,  si  evidenten  observationes  nos  cogant  a  communi  inter- 
pretatione  recedere  ,  nullum  detrimentum  patitur  mosaicacos- 
mogonia,  quae  in  hac  hypothesi  optime  cum  iisdem  cohaerere 
potest;  sin  vero  ejusmodi  observationes  non  habeantur,  per- 
peram  adversarii  eas  mosaica»  cosmogoniae  opponunt,  quae, 
etiam  admissa  communiori  interpretatione ,  nulla  ratione  con- 
vellitur  2). 

183.  Demum  animadvertendum  est ,  nos  minime  debere  ju- 
dicium  ferre  de  origine  mundi  ejusque  formatione  ex  actione 
lenta  et  progressiva  causarum  secundarum,  quae  mundum  se- 
mel  constitutum  regunt;  quum  Deus  omnipotenti  virtute  sua 
vim  (dvvafjLLv)  agentjum  naturalium  augere  potuerit  ac  rapidio- 


1)  Ila  quidem  Buckeland  in  op.  La 
giologie  et  la  mineraloyie  i/ans  leurs  rap- 
porfs  avec  la  th^ologie  natuieUe,  2.  vol. 
in  8.  trad.ex  an^l.  Paris  18'i0.  Cf.  ta- 
men  circa  hoc  systenia  duos  doctos  ar- 
ticulos  P.  Pianciani  S.  J.  in  Annalidel- 
le  scien%e  religiose ,  vol.  vi.  n.  17  el 
vol.  VII,  n.  20.  Cf.  pariter  Les  soireesda 
MonlUery ,  entretiens  sur  les  origines  bi- 
bliques  par  M.  Desdouils.  Paris  1836. 

2)  Quare  merito  D.  Fray^ssinoiis ,  Di'- 
fense  du  C/irist.  ou  conferences  sur  l<i 
religioH,  lom.  ii,  confer.  vi  ,  circa  me- 
dium  scripsit:  „Des  lors  nous  somnies 
en  droit  de  dire  aux  {jcologiies:  Fouii- 
lez  tant  qne  vous  voiidrez  dans  ieseii- 
trailles  de  la  terre,  si  vos  ohservations 
ne  demandent  pas  que  les  Jours  de  la 
creation  soient  plus  loiiy:s  qiienosjours 
ordinaires,  noiis  (ontinueroiis  de  suivre 
le  sentiment  commun  sur  la  duree  de 
ces  jours;  si  au  contraire  vou^  decoii- 
vrez  d'une  nianiere  evidente,  que  le 
globe  terrestre  avec  ses  plaiites  et  si-s 
animaux  doit  etre  de  beaucoup  plusan- 
cien  que  le  genre  iiumain,  la  Genese 
n'aura  rien  de  contraire  a  cette  decou- 
vertej  car  il  nous  est  permis  de  voir 
dans  cliacun  des  six  joiirs  aiitant  de 
periodes  de  temps  indeterminees ,  et 
alors  vos  decouvertes  seraieiit  le  coin- 
mentaire  explicatif  d'un  passag:e,  doiit 
le  sens  n^eist  pas  entierement  fixe."  In 
tiocporroaliisquesiniillbusargumentis,  in 


quibus  aut  cum  astronomis  aut  cum  physi- 
cis,  chymicis,  geologis  agendum  est,  nun- 
quam  thoologus  praetereat  pra;clai-a  ino- 
nita  SS.  Augustini  et  Toma;  Aquinatis.  lUe 
eiiim  \[b.  II,  De  genes.  ad  lil.  cap.  i,  n.4: 
„Hic,  inquit,  occurrit  admonere  caveu- 
duin  errorem  .  .  .  ne  arbitretur  aliquis 
nostrum  adversus  istos...  subtiliter  dis- 
serentes,  isto  testimonio  scripturaruin 
esse  nitcndum;  quia  illi,  non  retenti 
auctoritate  iiterarum  nostrarum,  et  ne- 
scientes,  queniadtnodum  dictiim  sit,  li- 
hros  sanctos  facilius  irridebunt,  quam 
illud  repudiabunt,  quod  vel  certis  ra- 
tionibus,  vel  experimentis  manifcslissi- 
inis  probaverunt."  Hic  autem  P.  i,  q.  68 
de  opere  sexta;  diei,  art.  i,  scribit:„Si- 
cut  Augustinus  docet,  in  hujusinodi  qua;- 
stionibus  duo  sunt  observanda.  Priino 
quidem  ut  veritas  scripturse  inconcus- 
se  teneatur.  Secundo,  cum  scriptura 
divina  multipliciter  exponi  possit,  quod 
nulli  exposltioni  aliquis  ita  pra;cise  in- 
haereat,  quod  si  certa  ratione  constite- 
rit  hoc  esse  falsum,  quod  aliquis  sen- 
sum  scripturse  esse  asserere  praBsumat; 
ne  scriptura  ex  hoc  verbo  ab  infideli- 
bus  deridealur,  et  ne  eis  via  credendi 
pra;ciudatur."Hoc  prudenti  consilio,  quo 
hac  a;tate  nostra  potissimum  opus  est, 
utentes,  theologi  nec  sese  nec  religio- 
nem  ipsam  incredulorum  ictibus  com- 
mittent. 


PART.    II.   CAP.   II.    DE   MOSAICA   COS.MOGOMA.  67 

rem  evolutionem  entium  efficere,  et,  quemadmodum  animan- 

tes  et  liominem  aetate  iam  adulta  condidit,  eademratione  mun- 
1        •  •  •        1 

dum  ipsum  ejusque  partes  smgulas,  montes   praesertmi,  quos 

primitivos  vocant;  uno  temporis  puncto  potuit  efficere.  Qui- 

bus  prajmissis,  sit 

PROPOSITIO. 

Neque  ex  yeologicis  mif  physicis ,  neque  ex  asfronomicis 
observationibus  quidpiam  eruitur,  unde  cosmogonia  mo- 
saica  inflrmari possit. 

184.  Post  ea,  quae  hactenus  praemissa  a  nobis  sunt,  vix  pro- 
batione  indiget  enunciata  propositio.  Vel  enim,  quae  ex  geolo- 
gia ,  ex  physica  atque  astronomia  proferuntur,  taha  sunt,  ut 
cum  communiori  expositione  componi  possint,  vel  non.  Si  pri- 
mum,  perperam  igitur  traducitur  mosaica  cosmogonia  vehit 
contraria  novis  ejusmodi  observationibus;  si  alterum  dicatur, 
hoc  unum  sequeretur,  recedendum  esse  a  communiori  illa  in- 
terpretatione ,  quae  privatorum  est,  non  autem  ecclesiae;  haec 
autem  nullo  unquam  solemni  judicio  eam  sancivit;  neque  una- 
nimis  est  circa  eam  patrum  consensus;  sarta  proinde  tectaque 
semper  mosaicae  cosmogonise  veritas  perstabit. 

185.  Nonnulla  tamen  hic  animadvertere  juverit.  Et  1"  omnia 
fere  obsoleverunt  systemata  ilhi  geologica,  quae  ad  haec  fere 
tenipora  invecta  sunt,  ex  quibus  plusquam  octoginta  mosaice 
cosmogoniae  adversari  videbantur  *).  2"  Plures  iique  doctissimi 
physici  et  geologi,  inter  quos  Wallerius  ^),  Kirwan  ^),  Pallas, 
Hermenegildus  Pini  *),  Henslerus  ^),  De  Luc  ^),  Andre  "^),  Buc- 
keland  ^)  ahique  contendunt  mosaicam  cosmogoniam  apprime 
convenire  cum  observationibus  suis  (plures  ex  his  non  receden- 
do  a  communi  illa  interpretatione  0),  ideoque  velut  somniato- 

\)  Cf.  Discorxi  npologetici  (iiFr.Duii-  Ordin.    Serv.   Maris,    non    ita    prideni 

crtM  ,  coneif/iH  ifi  iiote   ifii    Ifloiixiff.   Gio.  Ihcolog^iae  profcssor  in  Pisano  Athenaeo, 

foitunato  Znmboni ,  Firenze   182J.  disc.  in  opere  Cosmot/onin    mosnicn   commen- 

II,  not.  15  et  seqq.  ubi   plura   s^^stenta-  fnrio  illustrnln.  Florenti»  1817.  Hoc  ve- 

ta  recensentui-,   quse  sihi  invicem  suc-  ro  Wallerii  systema  nunc  obsoletum  est. 

cesserunt.  Cf.    etiam  Frayssinous,   ioc.  3)  In  Geological  essny ,  p.  35. 

cit.  uec   non  Cuvier ,  Hn/iporl.  ife  1'insti-  ^)  Nuova  teorin  delln  lerra ,  opusc.di 

tutnntionnl,  edit.  ad  calcem  operis,  de  Milano,  tom.  xiii.  et  xv. 

quo  mox  dicemus,   scilicet:   T/ieorie  ife  5)  In  observationibus  in  Geneseoslo- 

In  surfnce  nctuelle  ile  fn  terre  pnrM.  Aii-  ca  seiecta. 

dre ,  connu  ih/einnt  soits  le  nom  ilu  Pe-  6)  Letlres  sur  V/tistoire  /ifigsii/ue  (fe  la 

re  de  Gy,  Capucin,  1806.  pag.    322.  et  terre,  ndressees  a  M.  Blumenbach,  Pa- 

reqq.  ris  1798. 

2)  In  opere  in  italicumidiomaex  sue-  7)  Tlieorie  de  la  surface  actuelle  dela 

co,  seu  potius  ex  gallico  translato,  cui  terre,  Paris  1806. 

titulus  est :  Della  origine   del    mondo    e  8)  Vindicite  geologicae,    Oxonil   1821 ; 

delin  lerrn  in  /larticolare ,   del   sig.    cav.  et  De  la  geologie  el   de    la    mineralogie 

Wntterio ,  etc.  Napoli  1783.  tom.  ii,  in  dnns  leurs  ra/i/iorts  avec  la  t/ieologiena- 

8.  edito   ab   auctore  anno   1779.   Hujus  turelle ,  Paris.  1838. 

autem   auctoris    s^^stema     dissertatione  9)  Dixi  plures  ex  his   non    recedendo 

exposuit  et  illustravit  Cl.  Cost.  Battiui,  a  communi  interprelatione ;  neque  eDim 

5  * 


68  TRACTATUS  DE  DKO  CREATORK. 

res  traducunt ,  quotquol  ausi  fuerunt  mosaicam  crealionis  hi- 
storiam  falsilatis  arguere  vel  cx  interiori  telluris  construclione 
vel  ex  ejusdem  telluris  superficle.  3"  IMagnam  afdnitatem  inter 
seriem  operationum ,  quse  Gen.  I.  exponuntur,  et  eam,  quam 
e  naturalibus  oLservationibus  deducere  credunt,  animadverte- 
runt  docti  geologi  Brocchi  i),  Demerson  ^),  Boubee  ^).  ^"  Quae- 
damexhis,  quae  vulgari  interpretalioni  objiciuntur,  nulhus 
momenti  esse  doctiores  naturahsta;  fatentur  ^).  5"  Nonnulla 
phaenomena,  quae  magnam  sseculorum  seriem  exposcere  visa 
sunt,  vel  satis  commode  repetuntur  a  noetico  cataclysmo,  cui 
probabiliter  debemus  non  pauca  ex  ossibus  elcphantum,  rhino- 
cerotum ,  etc,  quae  pha'ibus  in  locis  sub  ipsa  prima  telluris  su- 
perficie  reperiuntur,  vel  satis  exphcanlur,  si  admittimus  cum 
J,  A.  De  Luc  et  ahis  doctis  viris  terras  minus  elevatas,  quae 
modo  habitantur,  aquis  maris  usque  ad  diluvii  tempus  cooper- 
tas  fuisse  ^). 

186.  Ad  astronomiam  porro  quod  attinet,  post  Euler,  La- 
place ,  Lagrange,  Frisium  ahosquc  peritissimos  astronomos 
compertum  est,  motum  echpticae,  ex  quo  diflicultas  petebatur, 
non  esse  progressivum ,  sed  oscillatorium,  et  quidem  intra  an- 
gustum  unius  gradus  spatium  ^);  idipsum  pariter  dicatur  de  phae- 


omnes,  quos  rcceusuiinus  mosaics  co- 
smogoni.-e  propugnalores,  sex  dicrum 
spalio  vulgari  sensu  accepto  mundum 
conCeclum  t'ssc  contendunt  Satis  sitin- 
ter  eos  reccnsere  .T.  A.  De  Luc  ,  qui 
tamen  passiin  laudalur  lanquam  acer- 
rimus  assertor  cosmogoni.-e  mosaicse , 
quasi  communiori  interpretationi  die- 
rum  cap.  i,  Gcn.  a<istipularetur ;  quod 
quain  falsuin  sit,  liquido  patet  ex  ejus 
vcrhis.  qus  hic  subjicimus  ex  op.  cil. 
lit.  3  pajr.  95  et  90.:  „Les  opcrations, 
qui  curcnt  lieu  depuis  cette  grandeEi'o- 
QUK  {creaiionis  Incin)  jusque  a  la  nais- 
sance  de  1'homme,  rcci  Aees  dansiepre- 
mier  chapitre  de  la  Genese,  y  sont  di- 
visees  en  six  periodes,  nommecsjouRS 
dans  nos  traductions;  et  c'est  sur  Tin- 
terprdtation  coinmune  de  ce  wot  que 
les  incredules  ont  f"ond6  leurs  attaques 
lcs  plus  specieuscs  contre  la  Revdla- 
tion.  Car  quoiqu'ils  n'eussent  qiie  fort 
peu  de  connaissances  en  geologie,  il 
etait  ais^  d'opposer  bien  des  phenome- 
nes  a  unc  succession  de  tels  evene- 
ments  qui  n'aurait  enibrasse  que  six  de 
nos. jours  de  vingt-quatre  heures.  Mais 
il  est  evident  par  le  texte  meme  que 
cette  interpretation  est  erronee,  etc." 
Hjbc  cadem  repelit  in  suis  cpistolis  pliv- 
sicis  et  moralibus,  De  /risturiti  telluris 
tt  hotninis ,  tom.  ii,  pag.  35Cin  suis /Vi//- 
cipiis  theologite  T/ieofliCeie  ef  niornlis , 
pag^.  23  et  speciatim  in  epistola  quadam 
sua,  quam  inseruit   relationi    cum    Tel- 


lero  niinistro  hcrolincnsi.  Sic  alil ,  a 
quoruni  testimoniis  afTcrendis,  ne  lon- 
giores  simus  ,  siipersedemus.  Recentio- 
res  vci-o  unanimcs  fere  in  eam  seriten- 
tiam  scii  interprctationem  abierunt. 

1)  Conchiologiu  fossile  stihupennina , 
tom.  1,  pag.  217.  Milano  1?14.  ubi  scri- 
bit:  „Del  rimanente  le  proposizioni  re- 
cate  innanzi  in  qucsto  discorso  non  si 
oppongono  per  niilla  airautorita  della 
bibbia,  anzi  miriibiimente  vi  si  confer- 
mano,  purche  si  voglia  ammettere,  co- 
me  gravi  autori  lianno  sostenuto,  che 
i  gioriii  della  crcazione  non  sono  altri- 
menti  g;iorni  sol.nri,  ma  che  rappresen- 
tano  pcriodi  d'indeterniinala  lunghezza. 
Aggiungo  di  piii:  la  successiva  produ- 
zione  (legli  esse;i  vivenli,  quale  fu  e.s- 
posta  da  noi,  giiistamente  quadra  con 
(|uanto  viene  dichiarato  in  quel  libro." 
Quod  dcinde  fusc  perscquitur. 

2)  Geologie,  pug.  W8  461,  Paris.  1829. 

3)  Geologie  etementnire ,  Paris  1833 
pag.  63,  cujus  textum  inferius  affere- 
inus. 

4)  Apposite  Dcinerson  op.  clt.  Avert. 
p.  6:  „Le  temps,  inquit,  qui  fait  justi- 
ce  de  tout  ce  qui  n'est  pas  verit(j ,  ap- 
pesantit  ses  mains  de  fer  sur  ces  ing6- 
nieuscs  ct  brillanles  cusmogonies." 

5)  De  Luc,  op.  cit.  letr.  6;  H.  Pini, 
Esame  analitico  tfell'  vpera  :  Institutioiis 
geologiques  par  Scipion  Breislak. 

6)  Euler  fortasse  omnium  priinus  vel 
suspicatus    est  vel    significavit  motuia 


PART.  II.  CAl».    II.    DE  MOSAICA    COSMOtiONIA.  ^9 

iiomeiiis  praticessionis  aL'(|iiiiioctiorum  *)  et  niitationis  axis  tellu- 
ris,  lunae  ac  planetaruni ,  ex  quibus  increduli  non  ita  priclem 
tot  argumenta  ineluctabilia  adversus  mosaicam  cosmogoniam  se 
eruere  jactabant  '^) 

187.  Adeo  ccrtum  est,  scientiarum  progressus,  nedum  reli- 
gioni  christiana,'  noceant,  novum  semper  eidem  firmamentuni 
ac  robur  adjicere;  nec  quidpiam  sive  ex  geologicis  aut  physi- 


eclipticie  esse  unduialoriuiii ,  (juud  po- 
sten  a  subsequnntibus  atjtrunuinis  La- 
jrran^e  et  Laplace  aliisque  (Jeuionstra- 
tuui  est.  Nobis  satis  sit  verba  alFerre 
cl.  Laplace  ,  qui  in  op.  ExpjxitioH  tla 
si/sthine  t/ti  moiiife,  Paris  an.  vii,  liv.  ii, 
cli.  tI  li.ec  habet:  „L'axe  du  nionde  n'e- 
tant  que  le  prolungeinent  de  l'axe  de 
rotation  de  la  terre ,  un  doit  rapporter 
a  ce  dernier  axe  le  inouveinent  des  p6- 
les  de  l'equateur  celeste,  indique  par 
les  phenomenes  de  la  precession  et  de 
la  nutatiuu  . . ..  ainsi ,  en  nieuie  temps 
que  la  terre  se  meut  sur  elle-meme  et 
autour  dii  suleil,  sun  axe  de  rutatiunse 
ineut  tres-lentemenl  autor  des  poles  de 
1'ecliptique ,  en  faisatit  de  petitas  oscii- 
Ittlions,  dunt  la  periude  est  laniemeque 
celle  du  mouvement  des  nocuds  de  Tor- 
be  lunaire.  Au  reste ,  ce  itiouvement 
n'est  puint  particulier  a  la  terre  ,  etc." 
Huc  ipsuin  vero  calculis  ostendit  in  Tiai- 
te  tle  Itf  iiiecfiiiit/ue  celeste,  tuiii.  iii,  liv. 
VI,  ch.  10  Paris  1802. 

1)  Placet  etiam  id  exponere  verbis 
ejusdeiu  auctoris,  qui  op.  cit.  lib.  r,  cap. 
II,  pa^.  50  ait:  „11  na  fallu  que  peu 
d'aniiees  pour  reconnaitre  la  variations 
des  cloiles  cnascension  droitc  et  en  t\c- 
clinaison.  Bientut  un  remarqiia  ({ireii 
clian^eant  de  pusitiun  relativement  a 
rcquateur,  elles  cunservaint  la  meine 
latitud(;  sur  recliptique,  et  Tun  eu  cun- 
clut  que  leurs  variations  en  ascensioii 
druite  et  en  dcclinaisons  ne  sunt  dues 
(|ii'a  un  luouvement  cominun  de  ces  as- 
tres  ,aulour  des  poles  de  recliptique... 
Dnns  ce  muiivement,  rinclinatiun  de  Te- 
quateur  a  l'ecliptique  reste  la  meme,  et 
ses  niEudsou  leseqninoxesretrojfradent 
unlformeiuent  de  15'i.  63.  par  annee.  Oii 
a  vu  preceJemuient  que  cette  retrojjra- 
dation  des  (jquinuxes  rend  Tannee  tro- 
pique  un  peu  pliis  courte  que  l'annce 
syiierale;  ainsi,  la  dilference  des  deux 
annees  syderale  et  tropique  et  les  va- 
riatiuns  des  ^tuiles  en  ascension  droite 
et  en  declination  d(^pendent  de  ce  mou- 
vement  par  lequel  le  pole  de  l'equaleur 
d^crit  annullement  un  arc  de  15'i."  63. 
d'un  petit  cerele  de  la  sphere  celeste, 
parallele  a  recliptique.  Cest  en  cela  que 
consiste  le  phenomene  connu  sous  le 
noin  de  prccession  des  equinuxes."  Qui 
ibid.  pergit  ostendere  parvas  irregiila- 


ritates,  qiia;  in  .equinuctioruin  priBces- 
siune  ceriiuntur,  non  provenire  ii|si  ex 
motu  poli ,  qui  dlcitur  niittttioitif,  ac  pa- 
riter  reperitur  in  cateris  astris. 

2)  Qiiud  iit  faciliiis  intelliu^atur,  ani- 
madverteudum  esteclipticam  abastrono- 
mis  vocari  lineam  illaiu  seii  orbilani, 
quam  sul  anniio  siio  cursu  apparentl 
perciirrit.  Veruiii  ecliptica  est  obIih"a 
iequatori;  hac  autem  obliquitate  cunsiii- 
tuit  una  cum  .eqiiatore  an<^uluui  gra- 
duuin  vi^inti  trium  cuin  viginti  octo  fe- 
reminiilis;  .equator  enim  est  circulus 
luaximiis  ^que  dislans  a  pulis,  ac  pruiride 
secans  terramin  duas  partes  atquales.  Jaui 
vero  tempore  Arati,  seu  puliiis  Uippar- 
clii  angiilus  ecliptic;e  ciim  .equature  erat 
vi^inti  quatuur  circiter  jfraduum,  si  isto- 
rum  tamen  ubsorvationihiis  acquiescere 
pussumus.  Ex  diversapurru  hac  ecliptic.i; 
inclinatliiiie  seii  rectius  iiiclinatiune  axis 
telluris,  cuncliidebanl  non  ita  prideiii 
incrediili  cclipticam  seu  telluris  axeiii 
uliin  ful;sse  aiit  vertiiialeiu ,  aut  paral- 
lelaiii  .'e((uatori  seu  potius  cuincidentem 
cum  .'e(|uutore  ipsu,  ac  pniilatimail  <;ain 
inclinatiunem  pervenisse,  quam  uiitine- 
bat  .etate  Arati  aut  Hipparchi  ac  dein- 
de  ad  eam  ,  qu.e  nunc  hnbetur.  Cum  ve- 
ro  inijontes  annoruin  myriades  ad  hoc 
requirantur,  inferebant,  luundum  lon- 
ga  anteriurem  iiiosaica  chronoloia^iaesse. 
Ast  dupliciter  errabant  increduli  isti. 
Piimo  iii  eo ,  quod  nullaiii  admittebant 
mendaiii  in  Arati  ubservationibus,  ([uas 
tamen  constat  fuissc  imperfectissimas ; 
recens  enim  nata  in  schula  alexaiidrina 
erat  astrunomia;  satis  auteui  estadhoc. 
cognosceiidum  percurrere  tres  libros 
Hipparchi  apud  Petavium,  D<'  iloct.teinp. 
tom.  III,  ex  his  enim  pat"t  llipparchuin 
perpetuo  Aratum  errori.s  arguere.  Sed 
neque  erroribus  carent  observationes 
ipsius  Hipparchi  et  Ptolomsei  defectu 
praesertim  instrumentoruin.  Quod  facile 
si  opus  esset,  ostendi  posset.  Secuntlo 
in  eu  errabant,  quodarbitrati  sunthunc 
eclipticae  seu  axis  telluris  niotum  esse 
pru^ressivum ,  quod  tamen  est  falsuni. 
Recentiures  enini  astronoini,ut  vidimus 
ex  theoria  gravitationis  universalis  o- 
stenderunt,  ejiisinodi  motuiu  non  esse 
nisi  oscillaturium.  Hinc  omnes  incredu- 
loruin  difficultates  penitus  evaneseunt. . 


70  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

cis,  sive  ex  astronomicis  observationibus  eriii  posse,  qiio  mo- 
saica  cosmogonia  vel  minimum  laedatur  aut  infirmetur,  prout 
ostendere  nobis  erat  propositum. 

DIFFICULTATES. 

188.  Ex  dictis  patet  vix  uUum  difficultatibus  locum  esse,  cum 
objectionibus  ex  naturalium  scientiarum  studiis  depromptis  vel 
depromendis  satisfactum  sit.  Perscrutentur  sreoloci  auantum 
libet  auigentissime  montes  pnmitivos,  secundarios,  tertiarios, 
ipsaque  vulcanorum  viscera;  distribuant  per  species  et  genera 
conchas  et  buccina,  quw  peregrinantur  intnontihus ,  ut  cum 
Tertulliano  loquar;  dicant  cum  Pythagora  apud  Ovidium : 

Vidi  ego^  quod  fuerat  quondam  solidissifna  tellus , 
Ksse  fretum ;  vidi  factas  ex  wquore  terras  ; 
Et  procul  apelago  conchw  jacuere  marinw  *); 
vel  cum  Manilio : 

JElmersere  fretis  montes ,  orhisque  per  undas 
Exiliit;  vasto  clausus  iamen  undique  ponto  ^). 
ostendant  immania  belluarum  ossa  e  terrae  sinu  educta;  digla- 
dientur,  si  placet,  geologi  neptunistae  cum  vulcanistis  aut  plu- 
tonistis^);  id  nunquam  attingent,  quod  vehementer  adeo  quae- 
runt,  ut  nempe  demonstrent  Moysem  falsam  epocham  mundi 
creationi  assignasse.  His  propterea  dimissis ,  superest  ut  ratio- 
nalistarum  difficultates  proponamus. 

189.  I.  Ohj.  1"  Duplex  illa  cosmogoniae  species,  quae  in  lib. 
Gen.  (I.  1,  et  II.  4)  tradita  ac  rehquarum  gentium  priscarum 
mythis  simillima  quidem,  sed  iis  simplicior  est  atque  prsestan- 
tior,  e  philosophematibus  et  traditionibus  antiquissimis  videtur 
esse  conflata.  2"  Hujus  auclorem  recte  monuerunt  (critici  bibli- 
ci)  hoc  in  primis  utrumque  sibi  proposuisse :  primum  ut  Dei 
unius,  rerum  omnium  creatoris,  notionem,  tanquam  religionis 
et  civitatis  israeliticae  fundamentum,  hoc  documento  confirma- 
ret;  deinde,  ut  legem  de  septimo  quoque  die  consecrando  tan- 
quam  aptissimum  obsequii  Deo  hujus  civitatis  regi  praestandi 
testimonium  illustraret  et  commendaret.  3"  Quum  vero  in  ea 
narratione  pleraque  contineantur;  quae  neque  inter  se ,  neque 
cum  veraNuminis  idea,  neque  cum  historia  telluris,  quantuni 
nunc  quidem  perspicimus,  bene  conciliari  possunt;  fiicile  intel- 

1)  Metmnorph.  lib.  xv.  v.  262.  et  seqq.  vens.  Juxta   neptunititas  lioc   dissoIven« 

2)  Astronofnicon.  e.sl  aqua ;    juxta   vulcanistas   est   ignis. 

3)  Hy[)otlieses  neptunistarum  et  vul-  Hi  a  nonnuilis  piutonistje  dicunlur;  et 
canistariiin  supponunt  oiben»  liunc  a  vulcanistae  appellantur,  qui  ab  igne  re- 
principio  fuisse //U2V/um ,  in  quo  scilicet  petiint  quasdain  rupes  (rocce)  et  qu.-E- 
dissoliita  erant  principia  seu  elemenla  daui  mineralia,  qiia;  alii  contra  abaqua 
corporum,  quje  solidain  hanc  consti-  repetunt.  Theoria  plutonistarum  fere 
tuunt  terriB  massam;  ast  lis  viget  inler  obsolcverat;  at  nnnc  ilerum  revocalur, 
utriusque  liypotliesis  fautores  in  consti-  ut  patet  ex  citatis  operibus  Demerson  et 
tiiendo,  quod   a    chimicis    vocatur   sol-  Boubee. 


PAKT.  II.  CAP.  II.  DK  MOSAICA  COSMOGONIA.         71 

ligitiir,  quaestionum  de  tempore  et  modo,  qno  mundus  fuitcon- 
ditus ,  metaphysicarum  solutionem ,  quippe  quae  omnem  men- 
tis  humana3  captum  superare  videantur,  in  mytho  illo  minime 
reperiri  i). 

190.  Resp.  ad  1™,  iV^t^.  suppositum  de  dupHci  illa  cosmogo- 
niae  specie  in  citatis  locis  a  Mojse  tradita;  sed  quod  ipse  con- 
traxerat  in  primo  capite  circa  hominis  praesertim  creationem, 
ne  intermitteret  narrationis  seriem,  quam  sibi  proposuerat,  la- 
tius  prosequitur  in  capite  secundo. 

191.  Quod  vero  additur  de  similitudine  mosaicae  narrationis 
cum  mythis  priscarum  gentium  atque  ex.antiquissimis  philoso- 
phematibus  erutae ,  non  ahunde  provenit  nisi  a  mythico  ratio- 
nalistarum  ingenio.  Moyses  historiam  suam  de  mundi  origine 
per  traditionem  accepit  ex  antiquioribus  patriarchis  2).  Cum  ve- 
ro  gentes  omnes  ex  Noe  posteris  prognatae  sint,  eamdem  tra- 
ditionem  servarunt  ac  posteritali  transmiserunt,  non  uno  ta- 
men  in  loco,   ut  fit,  latius  amphficatam  ac  vai'iam;   maxime 


l)  Hic  observare  jiivat  nonnullos  con- 
leiidere  prsBter  traditionem  oralein  prtp- 
sto  fuisseMoysi  nonnulla  antiquiora  ino- 
nunicnta,  quaB  postea  interciderunt,  iino 
emn  ex  diversis  fragmentis  inter  se  di- 
spositis  et  ordinatis  priscam  histo- 
riain  assuere  potuisse  nonnulli  exisii- 
inant,  quod  colllgere  sibi  videntur  exdi- 
versa  ratione,  qua  nomen  Dei  in  non- 
nullis  capitibus  continiio  nuncupatur,  ex 
certis  loquendi  formulis  atque  dictioiii- 
bus  propriis  et  pecuiiaribus,  etc.  Alii 
eo  pron^ressi  sunt,  ut  inspectis  diligeu- 
ter  istis  varioriim  monumentorum  notis, 
definire  studuerint  singulas  libri  parti- 
ciilas.  Ast  mirifice  iater  se  dissentiunt 
inveteribus  his  monumentis  determinan- 
dis.  Astruc  enim  in  opere,  cui  titulum 
fecil :  Coajecturex  stir  le.i  memoires  ori- 
yinaux  ilonl  it  par/iit  (/ue  Moise  s'est  ser- 
vi  ponr  composer  le  lirre  ite  In  Genese, 
firec  (fes  renuirqnes ,  etc,  in-8.  Bruxei- 
les  1753,  ttuotlecivi  recenset;  Eichhoiii 
in  Einleit.  in  dos  A.  T.  seu  Jntroiluctio  i/i 
V.  r.  part.  2.  paa:.  27'i.  edit.  tert.  et  ali- 
])\,(lno  h.ec  potissimum  fuisse  contendit ; 
llgen.  Die  Urkunden  iles  ersten,  etc.  id 
est  itocumenlH  primi  Moysis  Hbri  in  ipso- 
rum  forma  originnria  ex  hebrieo,  etc.  Ha- 
la;  1798.,  e  tribus  monumentis  antiquio- 
ribus  librum  Geiieseos  contextum  au- 
tumat.  Sed  hr-e  nonnisi  conjectune  sunt. 
Rosi'nmiiller  in  Proleg.inGtnes.  §.3.,pu- 
tat  Mo}'sem  quse  de  populi  hebraei  inajo- 
ribus  refert,  partim  a  priscis  narratio- 
nibus  carniinibusque  hebr.Toriim  ore  pro- 
pa$:atis,  partim  e  scriptis  tribuumstem- 
iiu>tibus  et  familiariim  ^enealo^iis  hau- 
sisse.  Qiiod  qiiidcm  a  vero  abscederenon 
videtnr. 


2)  In  hac  parte  Rosenmiillero  asseii- 
tiri  ne(|iieo,  qiii  suis  biblicis  indulget, 
(lum  cap.  I.  ait:  „IIIa  autein  quod  atti- 
net,  qu.e  dc  rerum  ortu,  deque  generis 
h'imani  initiis  et  primis  sxculis,  progres- 
sibus  et  fatis  apud  eum  (Moi/sem)  legun- 
tur,  videtiir  qu:e  cultiores  hebrffiis  po- 
puli  vicini ,  phwnicii  atque  ajg^ptii  de 
iiiis  rebiis  tradiderunt,  in  suos  iisus  ita 
coiiverlisse,  ut  illa  iis,  qu»  ipsedeuno 
Deo  ,  condltore  et  moderatore  omniuin. 
colendo  doceret,  accommodaret."  Cur 
non  potius  a  raajoribus  suis  h;ec  ipsa 
Moyses  accepisse  diceiirtiis  est,  quain  a 
ph(enicibiis,  cuin  quibiis  ipse  nunqiiam 
conversatiis  est,  et  ab  ^gyptiis,  qui  tot 
annorum  myriades  antiquitatis  sibi  tri^ 
biiebant,  quibusque  recentem  mundi  or- 
tum  opponit?  Apposite  De  Luc,,  op.  cit. 
<>.  lettre,  confutat  hanc  incredulorum  sen- 
tentiam,  deductam  ex  siiuilitudine,  quae 
intercedit  inter  mosaicam  cosmoi^oniam 
et  mythologiam  veterum  populornm : 
„Ces  mvtholoajies  de.s  paiens,  concludit, 
etaient  toutes  lii^es,  quoiqiie  diversement, 
a  l'idee  d  une  antlquite  imm<;moriale  de 
leiirs  nations  .  .  .  Cependant  Moise  s'a- 
dressanta  sa  nation  nouveliementsortie 
d'un  pays ,  ou  regnaiont  ces  idees,  et 
tra(,'ant  rhistoire  de  la  nouvelle  race  des 
.hommes,  depuis  la  memeepoq  e  physi- 
qiie,  commune  a  toutes  les  mylhologies 
dcs  paiens,  associe  ceUe  histoire  acelle 
d'un  petit  nombre  de  generaiions  desi- 
gnt^es  par  des  hommes  remarquables,  des- 
cendants  les  uns  des  autres.  Quel  ecart 
de  cette  pretendue  iinilation  avec  les 
modeles  qu'on  lui  assignel  elc."  Pag. 
289  el  seqq. 


72  THACTATUS  Dfi  DEO  ORKATORE. 

quod  nonnisi  post  aliquot  a  Moysis  obitu  siecula  liteiis  consi- 
gnata  fuerit  a  fabulosis  pra^sertim  graecis  scriptoribus.  Philoso- 
phemata  autem  rudi  illa  aetate  nondum  excogitata  fuerant:  ex 
ipsis  propterea  historiam  suam  conflare  seu  lingere  Moyses  o- 
mnino  non  potuit. 

''192.  Ad  2'»,  Dhf.  Posita  historica  veritate,  conc.  hac  subla- 
ta  et  per  quamdam  tictionem  sive  accommodationem ,  ut  vo- 
cant,  ne^.  Hoc  enim  non  niodo  divina^  revelationis  veracitati 
adversatur,  sed  praeterea  sublata  traditione  illa  ac  popuh  prce- 
sertim,  cui  hanc  Moyses  legem  dabat,  fide  ac  praxi,  impossi- 
bile  ipsi  fuisset  haec  eidem  persuadere,  ut  cuihbet  rem  hanc 
perpendenti  patet. 

193.  Ad  3"',  JSe^.  Haec  enim  pariter  non  sunt  nisi  tictitia  ad- 
versariorum  commenta.  Sex  cnim  dierumspatium  in  hujusuni- 
versi  mohtione  potest  ex  intentione  Dei  morale  documentum  il- 
ludque  multiplex  exhibere  ^), 

194.  Quod  attinet  ad  historiam  telluris,  quae  juxta  adversa- 
rios  concihari  non  potest  cum  mosaica  narratione,  ex  dictis  fal- 
sum  omnino  est,  ita  ut  nec  difticuUatibus  solvendis  locus  su- 
persit. 

195.  Demum  divinae  revehitioni  injuriosum  esse,  quod  addi- 
tur  de  mytho  impari  solvendis  metaphysicis  quaestionibus,  de 
modo  et  tempore  creationis,  quihbet  deprehendere  poterit,  qui 
vel  leviter  perpendat,  Moysem  non  t/ii/thufn,  ut  adversarii  au- 
tumant,  sed  historimn  creationis  nobis  dedisse,  cum  qua  ob- 
servationesrecentioresnuper  institutae  apprime  colhneant,quas- 
que  recte  vocaveris  cosmogoniae  mosaicae  commentaria  ^).  Quod 
si  subtiles  quaestiones  metaphysicae  instituuntur ,  quae  curiosi- 
tatem  magis  prodant  et  intemperantis  ingeniiindolem  quamso- 
hdas  inquisitiones,  hoc  non  historiae  mosaicae ,  quae  velipsasua 
simplicitate  maxime  se  commendat ,  sed  hominibus  vitio  verti 
debet. 

196.  n.  Obj.  V^  Quae  a  Moyse  traduntur  de  rerum  omnium 
origine,  ita  sunt  comparata,  ut  nemo  non  agnoscat  prisci  aevi 

1)  Cf.  Petav.    De  oinf.  lib.   i.  ca|j,  5.  port  avec  des  faits  qui  n'etaient  ni  con- 

§.4.  nus  in  ineme  soupfonnesa  cette  epoque, 

2)Supei'ius  verba  cl.  Brocclil  jam  (ledi-  qui  ne  l'avaient  Jamais  ete  jusqii'a  nos 

mus,  liis  jamsubjiciuius  alteiiiisrecentio-  jours,  et  que  les  phiiosopbes  de  tous  les 

ris  adbuc  geolo;?!  conlossionem ,  scilicet  tenips  ont  toujours  considerescontradic- 

KereiBuubee,  quiop.  cit.pag.  (3GetG7baec  toirement  et  sous  des  points  de  vuetou- 

scribit :  „Ici  se  presenteune  consideration  jours  erroncs  ;  puisqu'enfin  ce   livre,  si 

dontilseraitdifficilede  nepaselrefrappe:  superieur  a  son  siecle  sous  le   rapport 

quisqu'un  livere,  ecrit  auneepoque  oules  de  lascience,  lui  est  dgalement   supc- 

sciences  naturelles  etaient  si  peu  eelai-  rieur  sous  le  rapport  de  la  inorale  etde 

rees  i  renferme  cependanl,  en  quelques  la    pbilosophie    naturelle,  on  est  oblige 

lignes,  le  sommaire   des    consequences  d'admetlre  qu'il  y  a  dans  ce  livre  quel- 

les  plus  remarquables,  auxquelles  il  iie  que  chose  de  superieur  a  rbomme, quel- 

pouvait  etre  possible  d'arriver  qu'apres  que  cliose   qu'il  ne    voit   pas ,    qu'il  ne 

les  immenses    projjres  ainenes   daiis   la  conroit  pas,  iiiais  qui  lepressc  irresis- 

science  par  le  dix-buitieme  siecle  ,  puis-  liblcmeiitl" 
que  ces  concliisions  se  trouvent  en  rap- 


PAKT.    U.    CAP.    II.    I)E    MOSAICA    COSMOCJONIA.  78 

siniplicitatein  disciplinteque  oninis  pliysiccC  et  astronomlcte  in- 
fanliani.  2"  TeiTam  nniversi  cardinem  credit,  cujns  commodis 
sol  ac  luna  cum  reliqua  siderum  multitudine  inserviant,  astra 
verosplendentiacorporain  coelo  expanso  firmata.  3"  Unde  etiam 
factum  est,  quod,  cum  corporibus  coelestibus  fabricandis  unus 
tantummodo  dies  sufliciat,  in  formanda  instruendaque  terra 
quinque  dies  consumantur.  Porro  4**  quas  nubes  nos  vocamus , 
nostro  (scil.  auctori)  solidum  quoddam  diductum  est,  quo  aquae 
superiores  distinerentur  ab  inferioribus.  Quum  5**  sol  nondum 
existeret,  dierum  tamen  noctiumque  sunt  vicissitudines.  Ani- 
malia  denique  6"  ex  terrapronascuntur.  Quae  quum  ita  sint,]am 
7"  sponte  patebit,  quam  recte  hoc  veteris  opinionis  commen- 
tum  revocetur  atque  examinetur  ad  accuratam  rerum  physica- 
rum  scientiam,  qua  nostra  aitas  gaudet  ^).  Ergo. 

197.  Resp.Ad  1"',  Dist.  Idest,  nemo  non  agnoscit  Moysem 
non  hunc  sibi  finem  praestituisse,  ut  nempe  nos  doceret  physi- 
cam  et  astronomiam ,  conc.  in  Moysis  mente  falsas  physicae  et 
astronomicC  notiones  haesisse ,  quas  fingunt  adversarii,  ne(/.  Al- 
terum  enim  ab  altero  dispescendum  est.  Primum  hbenter  da- 
mus ,  alterum  prorsus  negamus,  quum  sine  causa  id  sibi  adver- 
sarii  tingant. 

198.  Ad  2"S  Ne^.,  Hoc  enim  nunquam  credidit  Moyses,  ne- 
que  ex  ipsis  verbis  conjicitur.  Quod  si  exhibet  solem,  lunamet 
sidera  terrae  commodis  inservientia,  ratio  in  promptu  est, 
quia  scihcet  sibi  geogoniam  potissimum  describendam  assum- 
psit,  ac  de  coelo  nonnisi  obiter  loquitur,  quatenus  nempe  sy- 
stema  coeleste  cuni  telluris  systemate  conjungitur;  neque  un- 
quam  innuitw;2?6'Mm  coelestium  corporum  finem  esse  ,  ut  terrae 
commodis  inservirent;  multo  minus  asserit,  quodei  affingitur, 
ea  corpora  esse  in  coeli  fornice  velutiinfixa,  quod  non  est  nisi 
adversariorum  interpretatio. 

199.  Ad  3'",  Dist.  Ob  rationem  nuper  allatam,  cofic.  secus, 
ne^.  Addenda  praeterea  sunt,  quaede  dierum  horum  naturasu- 
perius  significavinms. 

200.  Ad  4™,  Ne(/.  pariter;  quum  iterum  hoc  non  sit  nisi 
gratuilum  horum  bibhcorum  glossema.  Nusquam  Moyses  nubes 
exhibet  ut  sohdum  quoddam  diductum,  quo  aquae  superiores 
distinerentur  ab  inferioribus;  sed  firmamentum,  id  est,  atmo- 
sphaeram  exhibet  detinentemaquas  superiores,  easque  dividen- 
tem  ab  inferioribus,  quod  quidem  atmosphaerae  officium  esse 
ipsa  recens  physica  docet  2). 

1)  Rosennuiller,  Sc/iolia  in  V.  T.  tom.  ista,  quse  est  a  i{p"l,  expandit,  extendil 
I.  in  cap.  I.  Gen.  Lips.  1821.  '  "^ 

2)  \(»scio  quare  Rospniuiiiier  voceni  ctc.  de  se  minime  postulct  ejusmodi  s6- 
npl  vcrlcril  Au/idum  tj/itiHstim  j  illud  e-  /'di  notionem  ,  sed  liac  voce  Mojses.  ut 

patct  ex  contextu  designavit  almos|)li;fi- 
n'uu  sulidum   de  suo  adjecit,   cum   vox    ram,  qu<e  glubum  nostrumcireumambil, 


74  TRACTATUS   DE    UEO    CllEATORE. 

201  Ad  Sf",  Respondeo  noslrum  non  esse  lltem  comj)onere 
inter  interpretes  circahanc  lucemprimigeniam.  SuFficit  animad- 
vertere  scriptorem ,  qui  vuigares  rudium  temporum  opiniones 
amplecteretur  et  referret,  nunquam  dicturum  iucem  illustrasse 
terram,  et  dierum  noctiumque  fuisse  vicissitudines,  antequam 
sol  existeret ;  si  autem  cerlum  esset  (quod  nos  tamen  minime 
affirmamus),  Moysis  doctrinam  cum  systemate  Newtoni  de  lu- 
cis  emissione  componinon  posse,  sed  supponere  materiam  lu- 
cis  seu  aetherem  per  orbem  universum  aiflfusum ,  nihil  detri- 
menti  doctrina  ilia  pateretur,  quin  imo  mirabihor  evaderet.  Re- 
centiorum  enim  experimentis  iactum  est,  ut  systema  vibratio- 
nutn  tCtherearum  a  doctissimis  physicis  praeferatur  systemati 
emissionis,  quod  cum  experimentis  ilHs  concihari  nequit.  Ve- 
rum  htTec  ad  tlieologos  non  pertinent  *). 

202.  Ad  6™,  Dist.  Veruntamen  non  absque  Dei  jubentis  im- 
perio ,  conc.  per  se,  nfi//. 

203.  Ad  7"',  Resp.  Fundamentis  de  medio  sublatis,  necessa- 
rio  corruere  conclusionem ,  quae  inde  deducitur,  quaeque  non 
prodit  nisi  ingentem  Hbidinem  carpendi  bibhcam  doctrinam , 
eamque  exponendi  increduiorum  oppugnationibus.  Ast  inanes 
semper  erunt  omnes  conatus ,  cum  non  humani ,  sed  divini 
Spiritus  ductu  scriptura  fuerit  exarata  ,  ac  proinde  fluctus 
omnes  intumescentes  humanae  scientiae,  quoties  ad  hunc  sco- 
puhim  perveniunt,  confringuntur  penitus  ac  iUiduntur.  Po- 
tcrunt  impiorum  mohmina  ad  tempus  illudere ;  at  citius  serius- 
ve  naturales  ipsae  scientiae,  quo  perfectiorem  gradum  attingent, 
eo  hbentiores  fasces  religioni  submittent,  eique  famuhibuntur. 

cujus  potissiinc  duplex  officium   est  im-  contra  physicamj  de  quo  auctore  appo- 

yediendi  nempe  pressione  sua  super  tel-  site  Feller  ait:  „C'est  surtout  l'histoire 

luris  superficieni,  ne  aqua  inferiores  sur-  de  la  creation  que   ce  celebre  commen- 

sum  ferantur  et  per  evaporationem  dif-  tateur  s'est  plu  a  embrouiiler,  en   atlri- 

lluant,  et  ne  aquse  superiorcs  seu  vapo-  buant  a  Moise  des  opinions  fausses  sur 

res  in  terram  decidant,  quod  propterca  la  physiqiie  du  mondej  mais  quand  on 

accuratissimc  expressit    Moyses    etiam  examine  le   texte,  on  est  surpris  de  n'y 

juxta    recentiorum  physicorum  placita,  pas  trouver   ce  que  le  savant  Benedic- 

dum  factum  a  Deo  tradit  firmamentum,  tin   a  cru  y  voir.  La  physique  de  Moise 

quo  dividerentur  aqua   ab    aquis.  Con-  est  la   plus  simple,  la    plus  modeste,  la 

''f/  plus  siire,  qui  ait  jamais  ctc  ecrite  .  .  ♦ 

gruit  arabica  vox  ^;    stiparit  rem  ali-  le  monde  de  Moise,  je   veux  dire,  son 

quam  veluti  puteum    ne  conueret.  Quid  recit  de  la  creation,  est  en    considera- 

ad  nos,  si  Homerus,    Empedorles,  Ar-  tion,   meme    chez    les    iiifideles    depuis 

temidorus   ca?terique    graeci    sive  poetae  .5000  ans,    tandis   que  les  systemes  les 

sive   philosophi,  rudiori  qua   utebantur  plns  ing:enieux  se  sont  evanouis  en   se 

physica,  censuerint  coelumsolidum  esse?  devorant  les  uns  ies  autres  "  Vid.  Cu- 

Qii.e  cimventio  Moysis  ad  phitosophos?  tecli.  philo.s.  tom.  ii.  §.  299.  n.  a). 
Ita  tamen   se   res   habet:   isti   neoterici        1)  Patet  hic  insuise  prorsus  pronuii- 

consueverunt   ad  profanos  auclores  bi-  ciasse  Voltaire  mj^re  suo  in  Bible  enfin 

blia  exi^fere,  ut  iis  affingant ,  qutB   nus-  expliqiiee  Moysis  systema  de  luce  a  sole 

quani  docuerunt,  et  hac  ratione   incre-  independente   falsum   a    Newton   osten- 

dulorum  oppug:nationibusscripturam  ob-  siimetjse:  imprudenter  vero  se    gerere 

jiciant.   Dolendum  verum    est    D.    Cal-  iiuperos   biblicos,  qni    non  tantum  non 

nict,    in    dissert.    De    mumli    creatione,  satag^unt  biblia   cuni   scieiitia  conciliare, 

pr.viviss^'    recentioribus    biWicis    prole-  .sed  omnes  suos  coiialus  eo  dirigunl,  iit 

staiitibus  in  iribuendis  Moysi  erroribus  ea  velut  secum  piignaulia  peiiilbeanl. 


PAHT.    II.   CAP.  III.    DE  MOSAICA  EPOCHA ,    KTC  75 

C  A  P  U  T    111 

DE  MOSAICA  EPOCHA,  IN  QUANTUM  SPECTAT  HUM4KUM  GENUS. 

204.  Mosaica  chronologia ,  ut  superius  innuimus ,  ab  hominis 
creatione  initium  capit.  Juxta  hebraicam  veritatem  et  latinam 
Pentateuchi  versionem,  sex  circiter  annorum  milHa  a  primiho- 
minis  creatione  ad  nos  usque  effluxissent ;  septem  vero  et  am- 
pHus  juxta  graecam  alexandrinam  seu  LXX  versionem;  samari- 
tanus  codex  mediam  epocham  indicat  i). 

205.  IncreduH,  qui  undique  corrogant  quidquid  divinae  re- 
velationi  adversari  ipsis  videtur,  ex  aegyptiorum ,  chalda^orum, 
indorum  atque  sinensium  annahbus  et  historicis  documentis 
arma  sibi  compararunt  ad  arguendam  falsitatis  mosaicam  histo- 
riam.  Infehci  porro  exitu  eos  pugnasse  in  tanta  historiarum  et 
rei  criticae  luce  nunc  ita  compertum  est,  ut  vix  nos  non  pigeat 
eorum  argumenta  proferre.  In  iis  tamen  congerendis  id  lucri 
habemus,  ut  inde  pJiteat,  quam  infirma  sint  eorum  tela,  qui 
adversus  rehgionem  assurgunt,  ac  praeterea  ut  exanalogia  isto- 
rum  argumentorum  cum  caeteris  ejusmodi  difficultatibus  palam 
fiat,  nihil  esse  quod  pertimescat  christiana  rehgio  ab  impiorum 
cujuscumque  aetatis  et  indolis  conatibus.  Sit  propterea 

PROPOSITIO. 

Frustra  increduU  ex  historicis  documentis  affirmant  hmna- 
num  genus  anticjuius  esse  epocha ,  quam  Moyses  constituit. 

206.  Et  sane  1"  nullae  priorum  temporum  narrationes ,  quae 
historiae  nomen  sibi  promereantur,  et  quae  accurate  consideranti 
non  sese  fabulosas  pandant,  huic  epochae  adversantur.  NuUa 
chronologia  occidentalium  gentium  per  continuam  seriem  as- 
surgit  ultra  tria  annorum  millia.  Non  est  cur  sermo  fiat  de  sep- 
tentrionahbus  Europae  populis ,  vel  de  anglis ,  gallis ,  hispanis 
et  itahs,  praesertim  seplentrionalibus.  Graeca  historia  antiquis- 
sima  mythologica  omnino  est.  Antiquissimus  profanus  histori- 
€us,  cujus  extent  opera,  et  Herodotus,  qui  florebat  annis  440 
ante  Christum;  historici,  quos  ipse  consuiere  potuit ,  annis  vix 
centum  eum  praecesserant.  Berosus  et  Manetho  perlinent,  hic 
ad  tertium  ante  Christum  saeculum,ille  ad  tertium  vel  quartum, 
hebraei  tantum  habent  soluta  oratione  conscriptos  annalis  Cyri 
epocha  anteriores.  Quae  narrantur  de  migrationibus  Cecropis , 

1)  Textus  hebraBHs  a  creatione  ad  di-  txx.  anni  114.3.  Contra  vero  codex  sa- 

luviiim    enuinerat    annos    1656.    Versio  maritanus  a   creatione   mundi   ad    dilu- 

f.\x    .innos   2242.;  a  diliiviu  .niiteni   us-  viun.t    nninerpt   dunlaxat   annos    1.^07  a 

qiie  ad   vocationeui  Abrali»in  juxta  tex-  dilnvio  autem  usquead  vocationetu  Abra- 

luu»  hebrsum   tluxeruut  auni  367   juxta  hain  annos  1017. 


76  TKACTATUS    DE    UEO    CKEATOilK. 

Deucalioiiis,  Cadmi,  Danai  et  Dardaiii  referri  videntur  fere  ad 
Moysis  aetatem  i).  Ab  americanis  vel  a  mauris  Africa;  iiicoiis 
antiquissimas  historias  expectare  ridiculum  esset  2). 

207.  2°  Verum  ad  particularia  descendamus.  Si  qua  histori- 
ca  documenta  humanum  genus  anliquius  esse  evincerent  epo- 
cha  a  Moyse  in  Genesi  constituta,  haec  profecto  essent  aegyp- 
tia,  chaldaica,  indica  atque  sinensia,  quae  nobis  increduU  per- 
petuo  obtrudunt.  Atqui  haec  minime  id  evincunt. 

208.  Objecta  enim  babylonensia  et  aegyptiaca  chronica  tan- 
quam  omni  historica  fide  destituta  repulerunt  viri  antiquitatis 
scientissimi.  Ea  aspernatur  TulUus,  profhgat  Phitarchus  3) ; 
Varroautem,  qui  inter  romanos  archaeologos  peritissimus  ha- 
bebatur,  annos  bis  mille  ante  aeram  christianam  aegyptiacis  re- 
bus  assignat. 

209.  Quae  quidem  confirmantur  ex  ipsa  Moysis  doctrina  et 
agendi  ratione ;  potuisset  enim  Moyses  (in  ^Egypto  natus  et 
eruditus)  humano  generi  originem  longe  antiquiorem  tribuere, 
eidem  tamen  aeram  recentissimam  bis  miUe  circiter  annorum  , 
quingentorum  vero  a  noachica  aUuvione  assignavit  coram  ipsa 
aegyptiorum  gente  universoque  orbe.  Evidens  igitur  argumen- 
tum  est,  nuUum  monumentum  tunc  extitisse,  quo  ipse  falsita- 
tis  argui  posset.  Moyses  praeterea  praevidet  ac  vaticinatur  dis- 
persionem  popuU  sui  per  universas  gentes  ;  certus  igitur  erat 
nuUum  unquam  momentum  in  universo  terrarum  orbe  reper- 
tum  iri  ad  libros  suos  mendacii  arguendos  idoneum. 

210.  3"Firmius  etiamargumento  nostroroburaccedit  exvete- 
rum  pariter  agendi  ratione.  Flavius  Josephus  in  suaArckwolo- 
yia^  ut  probabiUora  romanis  mosaica  instituta  exhibeat,  non 
semel  imminuit  eventa  sive  facta  prodigiosa ,  nunquam  tamen 
aUquid  immutat  de  mosaica  chronologia,  imo  eam  ex  profes- 
so  tuetur  in  Ubris  contra  Appionem.  Celsus  inter  christianae  re- 
Ugionis  impugnatores  satis  eruditus,  quique  data  opera  creatio- 
nis  epocham  aggreditur,  post  plures  irritos  conatus,  tandem 
vel  invitus,  Y.di  axiov,  ut  loquitur  Origenes^),  fateri  debuit 
mundi  novitatem,  neque  gentem  uUam  aut  monumentum  aut 
factum  reperiri,  quod  epocham  a  Moyse  deUnitam  praetergre- 
deretur.  Demum  Democritus,  peragratis  ^Egypti,  Chaldaeae , 
Persidis ,  jEthiopiae  ac  indorum  regionibus ,  prout  refert  Dio- 
genesLaertius  ^),  omnibus  documentis  sedulo  excussis,  in  Gra3- 
ciam  tandem  se  recipiens ,  mundum  recens  ortum  proclamavit, 
nec  ulhim  monumentum  Thebarum  bello  aut  Trojae  excidio  an- 
tiquius  reperiri  afUrmavit.  Hinc  ex  ejus  nomine  Lucretius  in- 
terrogat: 

1)  Vid.    Usserius,    Aanales     V.  el  N.        3)  Cf.  Gerdil,  Sangio   d'iusliu%.    teol. 
Tesf.  edit.  Genev.  1722.  ictas  mundi  ni,    De  Deo  creatore. 

papr.   12  et  .seqq.  4)  Conlia  Celsum.  lib.    i ,  n.  20.  tom. 

2)  Cl'.  Klaprolli  in  Annali  cii    scieme     i,  pajj.  338.  edit.    inaui'.  Paris  1733. 
reliffiose ,  Roiiia  1835.   n.  3.   pag.   386,  5)  Lib.  ix.  segni.  35. 


PART.    Fl.    CAP,    III.    DE    MOSAICA    KPOCHA  ,    ETC.  77 

Si  nnlla  fnit  (/enifaUs  ori(/o 

Terrat  ef  coeli,  semperque  wternafuere, 
Cur  supra  bellum  thehanum  et  funera  Trojce 
Non  alias  alii  quoque  res  cecinere  poetce? 
Quo  tot  facta  virum  toties  cecidere  ? 
Respondet  autem: 

Hat)et  novitatem  summa ,  recensque 

Natura  est  mundi,  ne(fue  pridem  exordia  cepit  *). 

211.  4"  Nec  magis  firnium  fundamentum  constitui  pot<^st  in 
sinensium  annalibus,  quos  non  ita  pridem  certatim  increduli 
proferebant  2),  Tres  enim  in  epochas  eos  dispertiunt  Goguet 
et  card.  Gerdil  ^).  Prima  universim  et  ex  integro  mythologica 
est;  fabuhs  anihbus  altera  plane  scatet;  postrema  ahquam  hi- 
storiae  speciem  priE  se  ferre  videtur,  quae  tamen  vix  ab  Abra- 
hami  vocatione  originem  ducit. 

212.  Ad  indicas  vero  antiquitates  quod  spectat,  quibus  tan- 
topere  fidunt  Voltaire  ejusque  asseclaj,  ac  eis  profecto  phis 
<equo  studuit  Guillelmus  Jones,  a  caeteris  sodahbus  angloruni 
societatis  Caleculii  demonstratum  est ,  eas  non  assurgere  ultra 
sinensium  atque  aegyptiorum  monumenta  *).  Ezour  Vedae  au- 
tem  codicem,  cui  tanta  antiquitas  et  auctoritas  tribuebatur, 
hbrum  esse  spurium  nuper  critici  deprehenderunt  5).  Quaeigi- 
tur  sinenses,  babylonenses,  aegyptii,  indi,  ut  gentis  suae  pri- 
mordia  augustiora  redderent,  adornarunt  certatim ,  splendidae 
suntfabulae,  quae  sacrarum  scripturarum  testimonium  laedere 
nulla  ratione  valent. 


1)  De  rerutn  natura,  lib.  V.  vers.  325  ptum  a  Patre  RobertoDeNobilibiisSoc. 
el  seqq.  Jesii  aniio  1621  j  cujus  aulograpliuin  ip- 

2)  Uti  Voltalre  passiin,   pr.-esertim  in  seniet  diligenter  evolvit  in  Indiis,  ubi  ns- 
opere  (Jmextioiis  sur  fEncyclopedie.  servabatur  in    antiquo  Jesuitariim   col- 

3)  Hafjgio   fi^istruziiitie    teologicn,   De  legio.  Exaratum  autem  est  lingua  saiii- 
Deo  creat.  tom.  x.  opp.  edit.  rom.  scrilica,  quam  P.  De  IVobilibus    optiiue 

i)  Bibiiot  britanni(jite ,  tom.  xvi,  pag.  caliebat,  iit  viam   stenieret  Indis  fari- 

3'47  et  seqq.   Geneva;  1801,  ubi  invenies  liorem  ad  cbristianam  fidem  amplecten- 

coiiipendium  Vedte  ex  diss.  Wil.  Jones  dam.    Dissertatio    D.   Ellis   inserta    est 

inserta  in  Asialic   rexearches ,    or   trans-  vol.  xiv.  Hesearc/ies  asiatic.  Cf.    Tfie  bri- 

actions  of  the  societij    instituted   in  Ben-  tish  cntholic  colonial  quarterly  intelligen- 

gal,  etc.  1788-1816.    Cf.    etiam    Cuvier,  cer ,  n.  2,  pag.  161  art.  Robertus  De  No- 

Discours    sur  les    rerolutians    du   globe ,  bilibus  and  his   Ezour    Vedam ,   Londoa 

§.  257-280  et  §.  306-319.  1834.   Animadvertendum  tamen  est,  lon- 

5)  Voltaire  summain  antiquitatem  E-  ge  ante    ejusmodi    anglorum  perlustru- 

zour-Vedam  tribuit  tum    in  opere   Phi-  tionem   notum   fuisse  catholicis    Ezoiir 

losophie  de  1'hisloire ,  cap.  17tuminZ?e-  Vedam  apocryphum  opus  fuisse.  In  ope- 

fense  de  mon  oncle,  ciip.  12  adeo  utscri-  re  enim  :  Codices  mss.  indicis   bibliotlie- 

bere  non  dubitet:  On  ne  peut  pas  dou-  cie   de  Prupaganda ,   dicitur:    Hoc   opus 

ter  «/u'it  n'ait    ete  ecrit  avnnt  1'expedition  est  apocryphum.  Sonnerat,  toI.  ii,  pajS^. 

d'Alexandre   dans    les    Indes.   Cf.    etiam  kl  liv.  3,  jam  suo   teuipore   scribebal: 

Ezour  Vedam  ou  ancien  commentaire  du  ,,1'Ezour  Vedam  est  iin  Jivre  de  contro- 

Vedam  Iraduit  du  sanscretanpar  unbrame.  verse,  ^crit  a  Manilipatam  par  un  mi«i- 

Yverdon  1788.  tom.i,  Observations  preli-  sionaire...  Cest   a  tort  que   ]V1.  de  Vol- 

minaires ,  pag.  1.52  et  seqq.  Nuper  vero  (aire  et  quelques  aulres  donnerent  a  ce 

demonstravit  Ellis,  sodalis  collegii  Ma-  livre    une   importance   qu'ii    ne  merite 

dras,  Azour  Vedam  opus   esse  conscri-  pas." 


78  TRACTATU8  UE  DEO  CREATORE. 

213.  5"  Cum  mosaica  historia  mirum  in  modum  profiina  hi- 
storia  consonat.  Historicus  sacer  narrat  fihos  NoeincampoScn- 
naar  propc  Euphratem  versatos  primitus  esse ,  seu  Chaldaeam 
primum  incoluisse;  atqui  babylonenses,  assyrii,  quibuscum 
commiscentur  chaldaei,  primae  nationes  sunt,  quas  Herodotus 
et  Diodorus  sicuhis  commemorant,  quarum,  utvidimus,  nul- 
lum  monumentum  afFertur,  quod  nedum  ullra  mundi  originem 
Gen.  I.  descriptam ,  sed  nec  uhra  diluvii  catastrophen  progre- 
diatui* 

214.  Scientiarum  praeterea  atque  artium  initia  et  progressus 
infantiam  mundi  invicte  demonstrant.  Ante  hebrccorum  legis- 
latorem  quis  nobis  germanae  quahscumque  scientiae  indigitet 
vestigium?  Cadmus  quippe  ex  Phoenicia  omnium  primus  per- 
hibetur,  saUem  ex  communiori  sententia  *),  qui  hteras  in  Grae- 
ciam  detulerit  XH  aut  XVI ,  saeculo  ante  aeram  christianam; 
Ante  Thaletem  et  Pythagoram  vix  audita  philosophiae  notio  2), 
Pingendi  atque  sculpendi  artes  fehcioribus  duntaxat  tempori- 
bus  apud  graecos  excelluerunt,  earumque  auctores  fere  omnes 
noti  sunt.  Quod  si  recentioribus  archaeologis  fidem  adhibemus, 
ItaJia  jam  sua  habebat  pohtioris  cultus  monumenta,  cum  vix 
e  barbariei  sinu  Graecia  emergere  incipiebat  ^).  Unde  factum 
est,  ut  procul  missis  mythologicis  omnibus  antiquis  narratio- 
nibus ,  qui  historiam  veterem  scribere  aggrediuntur,  a  dete- 
ctisnuper  inEtruria  praesertim  monumentis  initia  ducant  in  iis- 
que  fundamenta  jaciant.  Haec  autem  monumenta  longe  recen- 
tiora  sunt,  et  in  eam  epocham  incidunt,  qua  hominespostpha- 
legicam  dispersionem  in  exiguas  primum  societates  coalue- 
runt  *).  Jam  vero  si  hominis  creatio  per  tot  annorum  myria- 
des ,  quot  fabulabantur  increduh,  supra  Moysem  aUius  con- 
scenderet ,  undenam  factum  est,  ut  hominum  ingenium  incul- 
tum  prorsus  tanto  temporis  spatio  contra  ipsius  naturam  per- 
stiterit? 

215.  6"  Consonant  demum  ipsae  observationes  geologicae, 
prout  ostendunt  commemorati  Cuvier,  DeLuc,  Brocchi,  etc, 
ex  quibus  constat  vel  nuspiam  hactenus  reperta  ossafossiha 
humana,  vel  si  quae  novissimis  temporibus  reperta  perhiben- 
tur*),  si  fere  fossilia  dici  debent,    certe  rarissima  esse.  Sic 

1)  Dixi  juxta  communioremseHtentiani,  los,  Melch.  Delfico  ,  Dell'  tmtica  numi- 
taam  Freret  in  Memoires  itesinscriptions,  smatica  della  citla  ili  Atri,  elc.  pag,  ii, 
etc.  toin.  V,  pag.  311  et  seqq.  conten-  JVapoli  1826;  quae  opinio  ina^is  invaluit 
diti,Ca(linutii  Moyse  aunis  1U3  antiquio-  ex  quo  lot  nionumenta  eirodiuntiir  ex 
reiu  esse  i  2  grjecos  chaiacteres  seu  Etruria;  vejs^alis  veteri  provincia  apud 
literas  proprias  habuisse,  quuiu  Cadinus  vetulonienses,  popiilonienses  ,  tarqui- 
ad  eos  delulit  characteres  phcenicios  ,  nienses,  vulcienses  ac  cajretes  priEser- 
quos  suis  substitueruntCVid.  ibid.  pag.  tiin.  Hxc  tanien  oninia  nonduin  itasunt 
6I5.>  certa  ,  ut  non  de  ipsis  inter  se  certent 

2)  Vid.  Diog;enes  Laert.  In  prooetnio,  archaeologi. 

seg.  12  et  13.  4)  Dellico,  op.  cit. 

3)  Sic  inter  cateros  sentiunt  Clavler,  5)  Cf.  Discours  sur  les  revolutions  du 
Uistoirt  das  premiers  tem/is  tle  la  Grece,  globe ,  Paris,  vel  ejusdem  operis  ver- 
DitcouTi  pTelimiH,  ac  inter  iiostroa  ita-  sio  italtca  cuui  nolis   Ignatii   Paradlsi , 


IMIIT.    II.    €41».    III.   DE  MOSAICA    EPOCHA,    ETC.  79 

neque  instrumenta  vel  metallicji  vel  lapidea  vel  alterius  cujus- 
cumque  naturae  ab  hominibus  fabrefacta  et  elaboratareperiun- 
lur  in  locis  et  adjunctis,  quae  niniiam  antiquilatem  ostendant. 
Unde  sequi  videtur,  nonmodo  humanum  i^enus  epocha  a Moy- 
se  indicata  antiquius  non  esse,  sed  fortasse  etiam  tempore  di- 
luvii  noclici  non  ita  dispersum  fuisse,  nec  ita  multiplicatum , 
ut  muhi  putant  ^). 

216.  llehqua  praetermitto ,  ne  in  re  non  dubia  argumentis  iiti 
videar  non  necessariis,  cum  ex  dictis  fitcile  constet,  frustra  in- 
credulos  laborasse  ad  ostendendum  genus  humanum  ex  histo- 
ricis  documentis  antiquius  esse  epocha  a  Moyse  constituta  2). 

DIFFICULTATES. 

217.  I.  Obj.  1"  Chaldaei  jam  ab  Alexandri  a;tale,  teste  Diodo- 
ro  siculo  3),  astronomicas  observationes  servabantquadringen- 
torum  septuaginta  duorum  annorum  milhum.  2"  Herodotus 
prcEterea  refert,  se  accepisse  a  sacerdotibus  aigyptiis,  a  primo 
ipsorum  rege  Vulcano  330  reges  regnasse  usque  ad  Moerim, 
qui  juxta  illos  regnabat  anno  1350  ante  natum  Christum  etus- 
que  ad  Setum  ahos  341  regnasse  per  annos  11,3^0;  eosdemque 
ei  ostendisse  345  hgnea  simulacra ,  imagines  prae  se  ferentia 
totidem  pontificum ,  qui  a  patre  in  fihum  alter  alteri  successe- 
rant;  addebant  tanto  illo  temporis  spatio  bis  solem  ortum  es- 
se  ad  occidentem ,  bis  invicem  ad  orientem  occidisse  *) ;  qui- 
bus  si  accedant  observationes  astronomicae  indorum  atque  si- 
nensium ,  tantum  non  confecta  res  erit  ^).  Hajc  autem  confir- 
mantur  ex  zodiacis  et  planisphaerio  non  ita  pridem  detectis  in 

Florentia?  1828.  toin.  \,  §.  201  ct  seqq. ;  tjrolog^io   romano  ,  vel  etiam  5504  cum 

De  Luc,  Lettres  physiques',  Brocchi^  op.  ecclesia  alexandrina,    5508    cuni  Tlieo- 

cit.  lntroi/uzione,  p»g,  36  et  se.qq.  fos-  philo  antioclieno  et  chron.  alex.,   5510 

stie  porro  dicitur  ,   quod   sub  terrestri-  cuni    ecclesia  constantinopolitana,  5604 

bus,  ut  vocant,  stratis  fossuni  est.  Cir-  cuin  Ciein.  alex.,  5800  cum   Lactantio, 

ca  hsec  fossilia  humana ,  seu   ut  vocant  6972.  cum  P.  Pezron ,  6000  cum  S.  Cy- 

uatliropolitns,  vide  qiiae  cl.  Cain.  Ranza-  priano,  6004  cum    Isaaco  Vos&lo,    6011 

ni ,  Elementi  di  Zoologin,  toin.  ii  Bolo-  cum  S.  Juliano    toletano,  vel  6311  cuin 

gna  1821,  scripsit  in  prolixa  adnotatio-  Onuphrio  Panvinio,  adeoque,  ei  revera 

ne  addenda  ad  hominis  articuluni,  pa^.  tantain  huinani  g^cnerisantiquitatemcer- 

720  et   seqq.  ,   ubi  accurate    expendit,  ta  monuinenta  deinonstrarent,   nil   inde 

quae    a    geologis    de   ejusmodi   ossibus  reli^io  et  sacroriiin  codicuin   auctoritas 

fossilibus  reperta  dicuntur,    et  judicia,  detrimenti  capeiit. 

qus  ab  ipsis  lata  sunt.  3)  Biblioth.  lib.  ii,  pag.  llSedit.  Laur. 

1)  Inter  csteros  ila  censent  auctores  Rhoomani,  Hanov.  1604. 

angli  Historiie  universnlis,  tom.  i.  4)  Herodot.  lib.  ii,  pag.  55  et  pag.  64 

2)  Etsi ,  ut  ex  diclis  patel,  vix  quid-     edit.  Henr.  Stephani  1566. 

quain  omnino  his  indijfeamus  ,  aniiuad-  5)  Mirum  est  quantum  tribuat  astro- 

vertenflum  tamenest,  posse  etiain  quem-  nomicis    observationibus    indorum,   si- 

que  catholicuin  sequi  chronologiani  Lxx,  nensium ,  etc.   Bailly  in   suo    Tmite  ile 

vel  textus  samaritanii  adeoque   tain  li-  Vnstronomie  inriienne  et  orientnle  ,  in-4. 

cet,  salva  fide,  ponere  circiter  4000  aii-  Paris   1787.   Cf.    Discours    prelimiitnire , 

nos  inter  Adainuin  eta^ram  christianam,  pag.  110  et  suiv,   129  et  suiv,   140  etc. > 

quam    4891.    cuin  P,   Tournemine ,  vel  ast   non   leviter  vapulat    a  Oelambre 

5199  cum  Eusebio  Csh.,  Beda    et   mar-  quem  inferius  proferemus. 


8C)  RArTATUS   I)K    DKO   CREATORE. 

templis  Tentyrae  atque  Latopolis  (Esne),  ex  quibiis  patet  juxta 
rej>ulas  pnecessionis  wquinoctiorum  a  duodecim  ferme  anno- 
rum  millibus  ea  exculpta  fuisse  *).  Ergo. 

218.  Resp.  Ad  1'",  et  2™,  Dist.  Ea  referunt  memorati  histo- 
rici  mendacibus  narratiunculis  decepti,  conc.  veridicis  ducti, 
ne(i.  Ad  observationes  enim  astronomicas  chaldaeorum  quod 
spectat,  quaeque  ad  nos  pervenerunt,  La  Place  ostendit,  eas 
octingentis  annis  non  excedere  aeram  christianam  2)  ^  neque  an- 
tiquiorem  esse  astronomiam  aegyptiorum.  Quae  de  ortu  et  oc- 
casu  solis  ipsi  retulerunt,  satis  ostendunt,  quanta  fuerit  vete- 
rum  aegyptiorum  scientia.  Indorum  vero  tabulas  recentiores 
adhuc  esse ,  ac  ipso  Ptolomeo  posteriores  idem  cl.  astronomus 
eviritit^).  Delambre  autem  longe  probabihus  censet  sinenses 
mutuatos  esse  suam  doctrinam  astronomicam  ab  indis  primo , 
deinde  vero  a  mahumedanis  *).  Hoc  porro  certum  est,  omnes 
antiquas  observationes ,  ipsis  fatentibus ,  periisse  ,  nec  nisi  an- 
no  104  ante  Christum  Sse-Ma-Tssien  nonnulla  documenta  ac 
praecepta  collegisse  ad  metiendum  planetarum  motum  et  ad 
ecHpses  determinandas  ^).  Unde  nec  demonstratur  necessi- 
tas  confugiendi  cum  Montucla  vel  cum  p.  Tournemine  ad  di- 
versas  chronologias  versionis  alexandrinae  aut  codicis  samari- 
tani,  ut  rationem  reddamus  observationum  sinensium,  quae 
factae  perhibentur  tum  sub  Fo-Hi,  tum  anno  2()08  sub  Hoang- 
Ti ,  ac  praesertim  echpsis ,  quae  contigisse  fertur  anno  2150 
juxta  p.  Mailla  vel  anno  2155  juxta  p.  Ganbil,  quae  cum  ab 
astronomis  oscitantibus  vel  indoctis  Hi  et  Ho  praenunciata  non 
fuerit,  ipsi  ab  imperatore  Tchong-Kang,  misso  contra  eos 
exercitu ,  capite  damnati  dicuntur.  Quae  certe  omnia  vel  fa- 
bulosa  vel  saltem  valde  incerta  sunt  6).  Idem  praeterea  Delam- 
bre  ostendit,  omnes  recensitos  populos  adhuc  in  infantia  scien- 
tiae  astronomicae  versari,  nec  nisi  elementares  ahquot  atque 
imperfectas  illius  notiones  habuisse,  Vel  etiam  adhuc  habere, 
quae  nec  scientiae  nomen  merentur  '). 

1)  'Hovaint  priBcessioniii  mquinoctiorum  agit  deManethone,  et  ridet  de  conati- 
veiiit  motus  pene  insensibilis,  quem  ha-  bus  Bailly.  Cf.  etiam  Cuvier,  lib.  cit. 
beiit  stelia  (ixae  ex  oriente   in    occiden-     §.  257-280.  §•  306-319. 

tem,  cujusque  circulus  completur   spa-  4)  Delambre ,  op.  cit.  liv.  ii,  chap.  i, 

tio  25,960  annorum.  pag.  398. 

2)  Exposition  du   systhne   du   monde,  5)  Cf.  Gerdil,    Saggio   d'instiuz.    teor 
liv.  V,    chap.    I ,    pag.    291  j   et   Cuvier ,  log.  De  Deo  creatore ,  Cinesi. 
Discours  sur    les   revolutions  du   globe,  6)  Delambre,  loc. cit.  pag.  350  ctsuiv. 
§.  281-293.  §.  820-326.  7)  Ibid.  chap.  2  et  suiv.  ubi  pai?.  400, 

3)  Ibid.  pag.  294,  ubi  rejicit  asser-  loquens  de  historia  astronouiia;  indo- 
tiones  Bailly,  suppresso  tamen  ejusno-  rum  Baillv,  sic  scribit  de  hoc  auctore  : 
mine.  Sic  Delambre,  Hisioiie  de  1'ustro-  „Quelquef\)is,  et  sourtout  dans  ce  der- 
nomie  nncienne ,  Paris  1817  liv.  i,  chap.  nier  ouvrage  ,  il  s'appuie  sur  une  mas- 
I,  pajf.  II,  et  suiv.  ubi^  prolatis  ineptis-  se  imposante  de  calculs,  dissimulant 
siinis  astronomicis  BBgypliorum  doctri-  avec  soin  tout  ce  qui  pourrait  nuire  a 
nis,  concludit:  Tout  ce  que  nous  /ivons  sa  cause,  ainsi  que  les  objectionsqu'on 
d'mlteurs  da  l' nstronomie  des  Egyptiens  pourrait  lui  faire  et  quil  a  du  sans 
ne  proure  qne  1'ignorance  de  ces  pretres  doute  apercevoir  lui-meme."  Cf.  quoque 
si  vuntes.    Quod     confirmat    cap.  6   ubi  Discours  prelim.  pag.  17. 


PART.  n    CAP.  III.  DK  MOSAICA  KPOrilA,  KTC.  81* 

219.  Ilispositis,  acl  tcstiinoniuni  Diodori  Siculi  rcponiinus, 
ipsum  fortasse  numcris  illis  designassc  quosdam  clialda^ormn 
cyclos,  quos  Saros  j  Neros  et  Sossos  vocabant  *). 

220.  Observationes  cbaldaeorum,  prolatai  a  Ptolomaeo,  sunt 
decem  observationes  eclipsium  satis  inept£e,  nec  antiquioresan- 
no  271  ante  Cbristum  2). 

221.  De  a;nij>matica  mysterioque  plena  narratione  sibi  invi- 
cem  contradicentium  aegyptiorum  dicimus,  nondum  Uquido  in- 
ter  doctos  constare ,  quid  sibi  per  illam  voluerint;  abi  enim  a- 
liter  eain  interpretantur ,  seu  potius  divinare  contendunt.  AH- 
qui  suspicantur,  eam  noii  fuisse  nisi  sacerdotum  illorum  syco- 
pbantiam,  quod  quidem  mibi  omnil)us  perpensis  vebementer 
probatur  ^).  Saltem  ex  parte  fabulosa  est. 

222.  Inter  eos,  qui  deHnire  conati  snnt  epocbam  zodiacoriim 
et  planispbaerii  tentyrensis ,  tot  sententia^  quot  capila.  Pbmi- 
spbaerium  Lutetiam  delatum  accurate  examinavit  Delainbre,qui 
decernere  non  dubitavit  illud  Alexandro  M.  posterius  esse ,  et 
praesertim  cl.  Riot,  qui  ex  accuratis  mensuris  et  calculis  dedu- 
xit,  illud  exbibere  coeli  formam  seu  statum,  prouterat  a  septin- 
gentis  ante  Cbristum  annis,  addit  tamen  illud  post  aeram  cbri- 
stianam  constructum  esse.  Et  revera,  qutecumque  cceli  forma 
seu  status  ab  bis  monumentis  referatur,  non  icieo  sequitur  ea 
lempore  statui  illi  respondente  constructa  esse  ;  uti,  si  pictata- 
bula  rcferat  antiquum  alicujus  urbis  vel  regionis  statum ,  non 
idcirco  illo  tempore  picta  tuit.  A^erum  bae  disquisitiones  fere 
inutiles  sunt.  Arcbitectura  enim  et  sculpta  vel  picta  signa  osten- 
dunt  ad  epocbam  non  valde  remotam  pertinere  templa  Tentyrie 
et  Latopolis.  Templi  Tentyrae ,  ubi  erat  planispbaerium,  porti- 
cus  in  qua  adbuc  zodiacus  supcrest ,  sacra  erat  saluti  Tiherii, 
ut  docet  graeca  inscriptio.  In  minori  templo  Latopolis  (quod  ja- 
ctabant  aedificatum  saltem  anno  2700  vel  3000  ante  Cbristuin) 
adest  columna  sculpta  et  picta  (ct  quidem  eo  stylo,  cjuo  proxi- 
mus  zodiacus)  anno  X  Antonini,  seu  anno  J^O  aerae  cbrislianae. 
Praeterea  divisio  illa  zodiaci,  quam  putabant  solstitium  indica- 
re,  nuUam  cum  eo  relationem  nabet.  xVrca  cadaveris  juvenisde- 
functi  anno  XIX  Trajani  scu  126  aerae  nostrae ,  prae  se  fert  zo- 
diacum   cum  distributione  signorum ,  ut  in  templo  Tentyrae  *). 

I)  Cf.  LaplacR,  Exposition,  etc.  liv.v.  pas  conipris,  oii  ils  elaientdes  liableuis 

chap.  I.  pair.  291.  ignorants,  ou   bien  ils  se  sont  uioques 

2;  Laplace,   ibid.    Qiiariim    tres  lun.-B  d'Herodote." 

eclipses   pra;cipii;e   suiit,  quwque   a  ba-  4)  Cf.  Biot,  Becherches  snr   plusieurs 

byionensibus   observat.T    sunt  anno  619  poinls  r/e  1'astroHomie  egyptienne ,  Paris 

et  720  ante  a;raiu  cbristianain.  Cf.  etiain  1823.    Avant-propos,   pag.  36.    et  suiv., 

D;'lanibre,  op.  eit.  liv.  ch.  i.  pagr.  (l.  ubi  inter  cajtera  scribit:  „Pendant  l'im- 

3)  Sic  eniin   loquitur    Delanibre,  loc.  pression  de  1'ouvrage  que  je  .souniets  ici 

cit.    pag.    11.:    „Herodote    avait    appris  au  pnblic,  deux  savants  distingues ,  M. 

d'eux  (tfes  pretres  effi/ptiens)  que  le  so-  Champollion   le    jeune    et  M.  Letronne, 

leil  avait  cliange  quatre   fois  les  points  ont,  par  des  decouvertes  fort  diverses, 

d<'  son  lever,   qui  etaient  devenus  ceux  jete  une  liiuiiere  toute  nouvelle  sur  l'e- 

de  son   coucber:  ou  Herodote  ne  les  a  poqiie  veritable  a  laquelleont  ete  faites 

T.  V.  6 


82  TRACTATIS    DE    1>E0    CREATORE. 

Quae  omnia  argmnento  sunt  inviclissimo  inepta  prorsusessc, 
qucE  inereduli  non  ita  pridcin  cxinde  contra  revelationem  intor- 
quebant,  classicumque  canebant,  quasi  triumpbum  adversus 
mosaicam  bistoriam  retidissent.  Quam  miseri  sunt,  int»cminare 
prorsus  jiivat,  incredulorum  conalus  i)! 

223.  II.  Ohj.  Impossibile  est  tani  angusto  temporis  spatio, 
quale  ab  Adam  seu  polius  a  Noe  ad  nos  iisque  iluxisse  suppo- 
nitur,  adcomultiplicari  bomines  potuisse,  ut  universum  terra- 
rum  orbem  occupaverint;  ergo. 

224^.  Resp.  A<?^.  Etenim  Eiderus  inito  calculo  ostendit,  quod 
si  bomines  a  diluvio  vel  a  creatione  singulis  annis  (prout  tunc 
temporis  fieri  poterat)  per  decimam  sextam  partem  multiplica- 
ti  fuissent,  sola  quadringentorum  annorum  periodo  integer  eo- 
rum  numerus  excedere  debuisset  ingentem  summam  cenlum 
sexaginta  sex  mille ,  sexcentum  sex  decies  centena  millium ,  ad 
quam  multitudinem  continendam  alendamque  non  sufbceret 
totius  tcrraquei  orbis  amplitudo  2)  5  cujus  quidem  calculi  ve- 
ritas  confirmatur  ex  facto  multiplicationis  israelitarum  in 
iEgypto  3). 


les  sculpUires  asU-onomiques  de  Dende- 
rah  et  de  Lalopolis  .  .  .  .  M.  Chanipol- 
lion  ....  atioiivo  qii^il  {l^aliihabel liie- 
rogliivltifiKt:)  reproduisait  les  titres  etles 
noms  de  plnsieuis  empereurs  rouiains, 
tels  que  Cesar,  Tibere  ,  Domitien,  Clau- 
de,  etc.  11  a  crn  nieme  reconnailre  sur 
le  contour  exterieur  du  zodiaquc  circu- 
laire  de  Denderah,  le  niot  auiocialor , 
exprime  dans  ce  genre  de  caracleres ; 
ce  qui  etablirait  qne  ce  monument  a  cte 
sculpte  sous  la  domination  romaine.  Le 
travail  de  M.  Lelronne,  quoique  con- 
duisant  a  des  resultats  equivalents,  est 
fonde  sur  des  preuvesd'une  naturetou- 
te  diflerente.  11  repose  sur  Ja  discussion 
des  inscriptions  grecques  trouvees  en 
Egypte,  et  dont  quelques-unes  etaient 
sculpt6es  sur  les  temples  meines  de  Den- 
derah  et  de  Latopolis."  Ast  prajstat  con- 
sulere  intes:riim  opus,  in  quo  confutat 
prKsertim  Fourier,  qui  antiquissimain 
epocham  his  monumentis  assi^nat.  Cl. 
insuper  Letronne  ,  Htcherchey,  etc.  pa{j;. 
180  et  in  Obseriatious ,  et  pag.  30.,  Cu- 
vier  loc.  cit.  §.  335-385.  Legi  etiam  pos- 
sunt  D.  Testa  dissertatio,  cui  tlluhis:  // 
%oiHaco  (H  Denilera  illuslrnto ,  Homa  et 
Genova  1822.  j  Gusman  S,  J.,  iSugli  un- 
Hchi  zoiHaci  (fEgitto,  trailuz.  tlal  tedesco, 
Venez.  1802,  cum  addition.  traductoris 
Potzobut  S.  ,1. 5  Recherches  sur  Vanti' 
quite  dti  zodiHfiue  de  Denderah ,  etc.  i 
Brochi ,  Biblioteca  italiana ,  tom.  xvm 
pag'.  338  i  Correspond.  astroHoin.dubaron 
de  Zac/i,  vol.  vi.  n.  5.  ubi  legitiir  epi- 
stola  D.  Riccardi  cuin  notis  ejusdem  ha- 
ronis  de  Zach. 


1)  ii^gyptiaca  monumenta,  qua;  hac 
potissinium  aelate  eruditi  viri  illustra- 
runt,  clironologri;B  inosaicu  non  inodo 
non  adversari  sed  miruni  in  niodiim  ciini 
eadem  conspirare,  novissime  ostendit 
Cl.  Hippolytus  Rosellini,  in  injjentiope- 
re,  cui  titulum  inscripsit:  „1  monuinenti 
deir  Egitto  ,  e  della  Nubia,  disegnati 
dalla  spedizione  scientilico-letteraria  to- 
scana  in  Egitto,  distribuitl  in  ordinedi 
materia,  interpretati  ed  illustrati,"  parte 
I. ,  Monunienti  storici .  toin.  i  Pisa  18.32. 
tom.  II  Pisa  1833.  Oniissis  porro ,  qu;e 
eruditus  arcli;cologusscribit  tom.  i  cap. 
k.  5.  7.  etc,  hanc  ejus  conclusionem  le- 
gimus,  tom.  ii  cap.  '4.  §.  2.  pag.  83. 
„Sarei)be  in  vero  difficile  desiderare  un 
inigfliore  accordo  fra  la  cronolojria  sa- 
cra  e  quella  della  sloria  di  Esrilto."Hoc 
opus,  quod  nondum  absolutuin  est,  pJn- 
rimain  luceni  in  oinnibus,  qua;  ad  reli- 
gionem  spectant,  alliindit  remotissima; 
illi  antiquilati. 

2)  Euler  tom.  i.  Inlroduvt.  exeinpl.  3. 
cap.  k.  Ue  <iualilalibns  esijonentibus et  lo- 
garithviis  ,i\iii\  exenipl.  4. 

3)  Ducentos  quindecim  annos  in  /E- 
gypto  degit  Jacobi  familia  juxta  erudi- 
tiores  chronolog^os)  ita  tamen  propaga- 
ta  est,  ut  in  exitu  israelitaruin  ex  /» 
gypto  sexcenta  et  aniplius  hominuni  mil- 
lia  fuisse  referantur,  et  ea  quideni  bel- 
lic;e  tantum  juventutis,  demptis  neinpe 
inulieribus,  pueris  et  senibus,  quibus 
per  sexum  aut  peraetatem  arma  tracta- 
re  niinime  licebat,  imo  et  levitariim  vi- 
ginti  diiobus  niillibus,  ad  ministerium 
custodiamquc    excubantium.     Dixi    215 


PAHT.   II.    (AP.    III.  DE   IMOSAICA  EPOCHA,  ETC.  83 

225.  III.  Ohj.  Nulliim  saltem  cst  argiimentum,  quod  ex  ar- 
tium  ct  scientiarum  ortu  et  progressu  eruitur  ad  adstniendam 
gencris  humani  novitatem.  Fieri  enim  potuit,  ut  ob  diversas 
nobisque  incognitas  vicissitudines  vel  generales  cataclysmos  o- 
blivione  penitus  obrutie  fuerint,  ac  denuo  postea  ac  pluries  in- 
venlfE  1);  ergo. 

226.  Resp.  Neg.  antec.  Ad  probat.  vero  animadverto,  1" 
hic  non  ix^i  de  possibilifafe ,  sed  de  facto;  ostcndant  proinde 
adversarii  monumentis  certis  tum  illas  vicissitudines,  tum  gene- 
rales  illos  cataclysmos  rcipsa  locimi  habuisse,  alioquin  nullam 
vim  habet  proposita  difiicultas.  Porro  nonnisi  unum  imiversa- 
lem  cataclysmum  immemorant  omnium  gentium  armales,  queni 
nec  antiquissimum  jactant.  Animadverto  2"  nonnullas  artes  tan- 
tfe  necessitatis  esse  ac  in  usu  quotidiano  positas,  ut  data  etiani 
qualicumque  vicissitudine,  nunquam  possint  obliterari.  In  qua- 
cumquc  proptereahypothesi,nisi  universum  humanum  genus  pe- 
rierit,  non  amplius  opus  essetejus,  qui  velaratruminveniret,  vel 
qui  nos  artem  fabrilem  doceret,  vel  qui  vitem  ostenderet,  ne- 
que  amplius  in  deorum  album  refcrretur,  qui  iios  de  literarum 
usu  instrueret  2^.  Sed  hiec  satis  sunto. 


annos;  nain  annos  430  pcre<!ft*inationi.s 
)iebra;oruin,  de  (|iiibiis  Galat.  III.  17. 
eniditioreschronologi  nonad  servitntem 
illorum  in  /Efrjpto  referunt ,  .sed  a  pro- 
missione  repetunt  facta  Abraliamo  Gen. 
XII.  secundum  quam  statim  a  Oiaran 
e|2:ressus  in  Clianana^am  commi^ravit. 
Cf.  Joan.  Bapt.  Ricciolii  S.  J.  Chrono- 
logia   refonnuta,   Bononi.-B    IGG9  tom,  i. 


lib.  VI  cap.  6.  concl.6.  pag.259  et  seqq.; 
vid.etiam  Petav.  De  iloctriitn  tewp.toin. 
II.  lib.  IX.  cap.  25.  Antv.   1703. 

1)  Bailly,  /list.  etc.  Celsus  apud  Ori- 
gencm,  )ib  i.  n.  20. 

2)  Cf.  Brocchi,  Conchiologia  fossile, 
etc.  Introduzione ,  pag.  30.  e  seqq.  ,  ubi 
absurdam  adversariorum  hypothesim  a- 
bunde  confutat. 


6 


TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

PARS  TEiaTIA. 

DE  HOMIXE. 

227.  Pcrfocerat  operls  siii  partes  onmes ,  qiium  sese  Deus  ad 
Iiominem  condendiim  convertit,  perindc  ac  si  antea  domumex- 
slriiere  atquc  exornarc  Voluisset;  illius  enim  causa  facta  sunt 
omnia,  ut  scilicet  eorumomnium  et  usuet  contemplatione  frue- 
retur,  atque  liic  vcluti  per  gradus  adDeinotitiam,admirationem, 
amorem  denique  ac  praedicationcm  assurgeret  *). 


1)  Conimunis  ac  recepta  catholiconim 
senlentia  e  sacris  literis  depronipla  lia;c 
est,  Ueiim  lioc  universnm  ad  ^loriiesiiic 
nianifestalioneni  condidisse.  Dicitiirenim 
Prov.  XVI  ^.  Unirersn  propter  semetip- 
sHin  operatns  est  Dominus  ....  Atta- 
nien  ex  recentioribus  Kantiiis  autumat 
Deiiin ,  in  constitiiendo  siimmo  miindi 
creati  fine,  nalurarum  tantiim  intelli- 
gentium  liabuisse  rationem.  Vid.  Kritik. 
4ler  itraht.  Vernnnft.  seu  Crilica  rationis 
practicte,  pag.  235  et  seqq.  5  Krit.  der 
IJrt/ieilshr.  seu  Critica  /acnttafis  jutti' 
canifi,  pag  33S  et  seqq,,  'Vil  et  seqq. 
Iii  eniideni  sententiani  coiicesseriint Clir. 
Wiil.  Snell,  Urei  Abhanillvuffen,  etc.  seu 
Tracfatus  tres  ile  mafeiia  pliilosophite , 
tract.  2.  De  optimismo  ^  Lips.  1796 j  .la 
cobi,  Allti.  Heliifion,  seii  helii/io  i/ene- 
ralis,  pag.  'll(i.  et  seqq.;  Aiiinion.  ««///- 
ma  tlieol.  clirist.  pafr,  131  etseqq;  VVeg;- 
sclieider,  Inst.  tlieol.  §.  OO.  Hornin  po- 
tiiis  protestantiumel  rationalistariim  ve- 
stiffiis  quain  catholicoriini  insistere  nia- 
luit  Georgiiis  Hermes,qui  pr.esertim  in 
Infroilnct  pliilosopliica,  Monast.  1810.  qii. 
2.  §.  71  p.  ^70.,  repudiala  uti  olisnnla 
conimuni  tlicologorum  sententia,  qiiint- 
firmant  Deiini  gloriam  siiani  in  creatio- 
ne  reruni  veluti  finem  iiltimiini  liabuisse, 
post  plura  satis  obsciire  dispiitnta  con- 
clndit:  „Deus  itaque  creavit  liominem 
propter  hominem  ,  et  qiiidem  ad  ejiis  fe- 
licitatem  5  nain  Deus ,  iit  ens  nioraliter 
perfectum  et  bonum  ,  non  potiiit  ei  nia- 
ie,  sed  nnice  bene  velle.  Dixi,  et  qui- 
deiii  ad  ejiis  felicitatem,  hoc  esl,  non  ad 
sensibileni  felicitaiem  ,  nani  fruitio  sen- 
sibilis  non  habet  valoreni  imniiitabilem 
pro  ente  rationali-sensibili,  et  nunquam 
erit  eo  digna,  sed  ad  felicitatem  qua-  o- 
ritur  ex  convenientia  nioraliter  libe- 
re  aquisita.  Ca;tera  omnia  siiper  ter- 
ram  non  possunius  admittere  nisi  pro- 
tcr  hominem  facta  esse.  Honio  igitur 
crit  inter  otnnes  creaturas  iinicum  ens , 
propter  quod  Dens  hunc  mundum  con- 
didit.''  Veruin  liajc  doctrina,  pr.Tterquam 
quod  identica  est  cumKantiic.-rtcronim- 


qne  rationalistarum  placitis,  qn?e  ducnnt 
ad  opfiniismum ,  iit  patet  ex  Weijschei- 
der  loc.  cil.  exinde  oritur,  quod  non  be- 
ne  dignoscuntur  diversi  fines,  qui  simul 
confunduntur.  Interdum  enim  /inis  no- 
mine  intelligitur  itt,  cujns  obtineniH  gra- 
tia  eligitur  metlium,  et  a  scholasticis  di- 
citiir  finis  cujus,-  interdum  venit  cansa 
finalis ,  eo  quod  participet  rationem  cau- 
S2e,  qiiie  importat  influxum  in  existen- 
tiani  alteriiis  (Vid.  Suarez,  ;?/«'^///A.  disp. 
12  sect.  3  n.  3.)^  rursus  tinis  usurpatur 
pro  ratione  aliquid  volendi,  qiia;  no- 
men  (inis  habet,  qiiatenus  est  aliquod 
bbnuni  per  se  appetibile,  sed  praescindit 
ab  eo,  quod  hoc  bonuiii  possideatnr  vel 
desiderptnr,  et  passim  dicitiir  finis  t/uia. 
Pra^terea  finis  iisurpatur  pro  siibjeclo, 
ciii  volumus  aliquod  sive  bonuin  sive 
nialnm;  atque  liic  dicitiir  finis  cui ;  qui 
rursuni  in  duos  distin^uitnr,  ultiinnin  ct 
non  ultimiim  sive  proxiniiiin.  Insuper  fi- 
nis  id  etiain  dicitnr,  qiiod  alicni  volu- 
nius  i  atque  hic  appellatur  finis  qni. 
Tandem  finis  vocatnr  possessio  ho- 
ni  quod  intendebatur :  atqiie  hic  audit 
finis  t/uo.  His  positis,  1"  Finis  crealionis 
niiindi  per  niodiim  caus»e  a  Deo,  vel  rea- 
liter  vel  per  nostrum  cogitandi  modnin 
a  Deo  dislinctaj,  nulliis  esse  potest(Cf. 
S.  Angiist.  De  Genes.  cont.  Manich.  cap. 
2  pag.  31(5.  et  in  libro  Qutest.  83.  q.  28. 
pajr.  211,  et  S.  Thom.  p.  i.  q.  19.  a  6.). 
2"  Finis  creationis  niuiidi  per  nioduni 
rationis,  qua  Deus  ex  nostro  intellifc^n- 
di  modo  illain  voliiit,  est  diviiia  boni- 
tas  (Cf.  S.  Aug.  De  gen.  ail  Ht.  lib.  i. 
cap.  7.  n.,  13,  col.  121 ;  et  De  civ.  Dei, 
lib.  XI.  cap.  21.  col.  288  j  nec  non  S. 
Thom.  p,  I  q.  44  a.  k;  et  contra  gentes, 
lib.  II  cap.  35  et  alibi  passim,  Vasquez 
in  I  part.  Disp.  82  cap.  2.  et  seqq.).  3" 
Deus  in  creatione  niundi  liabuit  pro  fiue 
cui  omniuni  ultiino  gloriam  suam,  id  est, 
cognitioneni  divinarum  perfectionuni,  ex 
quacreaturae  intelligentes  in  Dei  laudem 
assurgunt,  qua;  est  notio  propria  hiijus 
nominis,  juxta  S.  Thom.2.  2.  q.  132.  a. 
1.  Quod  expresse  declaralur   Isai.  xi.ifi. 


PART     III.    CAV.    !♦    UE    HOMIiMS   CKKATIONE. 


85 


228.  Quid(|uid  ad  philosopliiie  ac  sacraruiii  literaruiii  protcs- 
sores  spectat,  omiiiiio  omittimus;  ([uid((uid  est  theoloi^i,  iiipo- 
strema  hac  tractatus  parte,  ubi  de  homiiie  disserimus,  uoscon- 
sectabimur,  nelongius,  quam  par  est,  disputatio  discurral.  Ut 
igitur  praistitutis  tinibus  contineantur,  (juae  de  honiine  disce- 
ptari  solent,  de  ejusdem  in  primis  creatione,  felicitale  et  gratia, 
seu  gratuita  elevatione ;  de  ipsius  deinceps  lapsu,  et  peccati  o- 
riginaUs  propagatione  et  effectibus;  de  futura  demum  pro  me- 
ritis  hominis  sorte  ac  resurrectione  ex  ordine  agenius.  Atque 
liac  porro  ratione,  quaj  potiora  sunt  ac  scitu  maxime  iiccessaria, 
complectimurprodiverso  hominis  statu  ac  multipHci  conditione. 

C  A  P  U  T     l. 

DE  HOVIIKIS  OREATIOj\E. 

221).  Duo  potissimum  errores  adversantur  mosaictc  creationis 
historiae.  Altcr  eorum  est,  (jui  hominem  a  Deo,  saltem  imnie- 
diatc,  creatum  iiegant,  sed  vel  a  terrie  ipsius   foecunditate,  vel 


7.»  Dent.  xxvi.  19.;  Ezech.  xxviii.  22.j 
Prov.  luc.  cit.  Psal.  xviii.;  Baiucli  iii. 
35;  Apoc.  I.  8  etc.  'aP  Deus  iii  coiistni- 
rtiuiie  liujus  terru;  et  oiuiiiuiu  brutoniiu 
aiiiuialiuiii ,  qu»  in  ipsa  sunt,  Iiabuitlio- 
iiiines  pro  iiiie  iiiiuiediato,  ut  scriptuni; 
aperte  declarant .  Psal.  cxui.  et  viii  j 
Gcn.  I.  26  28.  (Cf.  ftJuarez,  De  o/ter.  .tej; 
ilier.  lib.  iti.  cap.  17  n.  1.3  et  seqq.jPal- 
liivicini,  Del  heae,\\h,  ii.  cap.  2.  etseq.). 
H;ec  enucleatiiis  exponenda  erantadver- 
sus  ^»ii,  qiios  oinnia  permiscere  jiivat , 
iit  absurdii  qu.eqiie  uiitrudant ,  ex  qiii- 
bus  deinde  pessiiiiiL'  consecutiones  dc- 
diiciintur,  iit  videbinius  disserendo  ad- 
versus  Ua}le.  tibideicternitate  pienaruin, 
qu;e  necessariain  liabet  cum  bic  dictis  cun- 
iiexionem.  Videsis  Andr.  Spag:ni,  S.  J. 
Difs.  ile  iiiuuilo,  prop.  9. sect.  i.  et  seqq. 
Koiua;  1770.  C;eterum,  cuin  ai^atiir  de  re 
suinuii  momenti,  neiiipe  de  iiltinio  (ine  lio- 
niiiiis  et  totius  universi,  priestat  unuiii 
vel  alteriim  ex  S.  Tbumadeprumere  ar- 
{riimentum,  qiiu  ostendalur  adversus  G. 
Heriiies,  Deuni  debuisseomninoboininem 
propter  .secreare,  nec  aliuni  in  lioc  sibi 
iineiii  pnestituere  potuisse,  sic  tauien  iit 
iii  lioc  ipso  non  cummodiim  prupriiim, 
sed  buiiuin  nostrum  rcspexerit.  Sicigiiur 
lo(|uitur  s  duitur,  runlm  genler,  lib. 
II  cap.  'ib.' ^Fini"  divinie  vuluntatis  non 
//otesf  es.te  iiisi  ejux  bonitus;  nuii  aiiteui 
aifit  prupter  liiinc  nneiii  pruducendiim  In 
esse  . . .  ciim  bunitas  ejus  sit  leterna  et 
inimutabilis,  ita  quud  ei  niiiil  accresce- 
re  potest  j  nec  etiam  potest  dici,  quod  pru- 
pterejiis  meliorationem  Deus  ajrat;  nec 
etiam  agit  propter  biinc  niieni  acquireii- 
diiinsibi^  ipse  enim  est  siia  bonitas.  Ke- 
slut  i;j:ilur,  quoJ  a^at  propter  lineiii,  in 


quantuiii  elTectum  prodiicit  ad  participa- 
tionem  finis."  IVempeqiiia  in  hoc  ipso  Dei 
bonitas  caeter;eqiie  perfectiones  exterius 
manifestantur  atqiie  extrinseca  ejiis  g;lo- 
ria  elucescit.  Rursuin  ib.  lib.  ic.  93Deus 
iiobis  nun  benefacit,  „ut  sibi  exinde  aliquid 
accrescat,  sed  quia  ipsiim  cummunicare 
cstsi/ii  conreuien.',  iit  fuiili  bunitatis.  Da- 
reautem,  nun  propter  aliqiiod  coinmodum 
ex  datione  expectatuui,  sed  propter  ipsani 
bonitaiem  et  convenientiam  dationis,  est 
actiis  liberalitatis."  Cf.  pneterea  in  locis 
cit.  „Sane,  ut  inquit  P  Kog^acius  S.  J. 
in  opere:  Unius  necessnrii,  part.  i.  cap. 
2.'j.  „iillane  llberaliur  esse  potest  ac  be- 
neficentior  voluntas,  seii  lucis  erjja  liomi- 
nem  ctecum,  qiiam  siitlnm  spectatorem 
su;e  pulchritudinis  cupiat,  seii  fontis  er- 
ga  siti  cunfectum,  qiiam  si  ad  giistandos 
swos  latices  eum  provocet  ?"  Pessiine  iiri- 
tur  philosopliatiir  Heruies  diiiii  ex  coiii- 
inuni  liac  theoloifuruin  saniurumque  phi- 
lo.sopboruni  doctrina  /iliilaulinm  et  va- 
nain  gloriam  in  Deo  conseqiii  affiriiial. 
]\aiii  quod  Deiis  upera  sua  iiliimu  atqiie 
absulute  ad  siiam  gloriam  debeat  referre, 
id  ab  intrinseco  etex  natura  reidimanat, 
prupter  infiiiitaiii  perfectiunem  et  enii- 
nentiaui  Dei  qui  i/ise  silii  /inis  esse  de- 
het,  et  in  queni  uninia  ut  i  n  finem  necessa- 
riu  debet  ordinare.  Cunisuiiiiniim  buniiiu 
nostriim  in  hac  ipsa  suinma  Dei  |u:luria 
sitiim  sit,  niinirum  in  eu  cugiioscendo, 
laiidando  atque  auinndo,  hinc  gloria  Dei 
et  commodum  nostrutu  auiice  siinul  cun- 
sistiint  Cf.  Lessiiim ,  De  perfectioniOns 
ilirinis,  lib.  xiv.  De  nltiimi  tliie,  piveser- 
tiiii  (^ap.  III  ,  rem  totam  fiise  ac  solide 
enucleantem. 


86  TKACTATUS  DE  DEO  CREATORK. 

ab  ovo ,  vel  limo  sicut  raiice  ex  Nilo  eum  prodiisse  affirmant  ^). 
NuUum  fere  argumcntum  est,  quo  magis  increduli  et  athci 
distineantnr,  quam  istud  de  anthropogonia  seu  hominis  origi- 
ne :  circa  quam,  quidquid  absurdi  ac  ridicuh  tcgri  somniis  ex- 
cogitari  ])olest,  commenti  sunt.  Ilis  accedunt  rationalistae  ac 
neoterici  i)ibhci,  qui  in  mosaica  anthropogonia  non  agnoscunt 
nisi  mythum ,  ac  IVIoysem  propterea  prinium  mythograplium 
appellare  non  verentur  2).  Alter  error  eorum  est,  qui  autu- 
inant  ante  Adam  alios  homines  fuisse  conditos  ,  qui  propterea 
prwadamitw  audiunt.  llujus  erroris  instaurator  fuit  Isaacus  La 
Peyrere  3j  e  Calviui  disciphna,  qui  tamen  ad  mehorem  postea 
frugem  revocatus  errorem  hunc  una  cum  ha^resi  calviniana  eju- 
ravit.  Parum  ab  hoc  errore  abludunt  ii,  qui  censent;non  omnes 
homines  ab  eodem  parentc  progenitos  esse,  sed  contenduntin 
quahbet  mundi  plaga  suos  fuisse  a])origencs,  qui  specie  distin- 
iruercntur ,  a  quibus  diversje  hominum  gcntes  prodieruut  '-^). 
Ad  cjusmodi  errorcs  convellendos  sit 

i 

PROPOSITIO  I 

Primi  parentes  immediate  a  Deo  condiCi  sunt. 

230,  Dum  immediate  a  Deo  conditos  progenitores  asseri- 
nius,  non  sohmi  de  anima,  scd  etiam  de  corpore  propositio- 
ncni  hujusmodi  inteihgi  volumus ,    seu   de    toto  homine,   Riu'- 

1)  Neldham  et  BufFon  neg^ant,  saltem  minus  desipuerunt  circa  hominis  origi- 

iuimcdiate    a   Deo    liominem    condituiu  nem,  qiiorum  aiii  ex  ovo,vel  piitredine, 

e«se ,  sed  prodiisse  atfirmant   ex   parti-  vel  mari,  vel  piscibus  ortum  eum  autu- 

culis  vel  essentiis,  ut   vocant,    Qifjani-  marunt,  alii  infinitam  successionem  ad- 

.v«//7C<6«.?aul  vi  vegelativa  ,  quijjus  Deus  miserunt,  quos  vel  recensere   inane  o- 

n:ituram  ditavit.  Cf.  Spalanzani ,  Osser-  uinino  opus  esset. 

rmioui  microscoiiiche .,  etc.  toui.  n,  Mi-  2)  Ita  Wejjsclicider ,  §.  98  n.  in) ,  p. 

lano  IK2(i.  Aristoteles  modo  einittit  //i/-  321. 

poiliesin    de    humano    {jcenere    nunquaiu  3)  In  op.  Prteailamitte,  rel   exercitalio 

ctnpto ;  inodo  eam  vocat  nlaxiv,  fiersiin-  exegeticu    in    e/iist.    ad    Hom.    v,    12  et 

iionem.   Denique    lib.     iii.    De     f/enerat.  seqq.     iii  'l  t.u;jd.    UiiiH ,  qucm  noimiilli 

tinim.  concliidit:  „Quare  etde  lioniiniim  alii  in    eadeiu   seiitentia   pra;cesseruiit , 

ac  qiiadrupeduiii  oilu  non  absurde  (|uis  quos  recenset  Calovius  in  Si/stem.  locor. 

coiijiciat,  si  olim  ex    terra   editi   sunt;  t/ieol.  tom.  iii  ,  pa;^.  lu^l.  nec  nou   von 

id  (luorum  moiloruiii  allero  evenisse,  aut  Iminji:,  Ueber  tlen    Ursitrun// ,   elc.  seu 

t'X  verine,  m<;  (S/m/.iixo,- .   priiiiiiiii  existe-  Ve  oriyine  cor/nitionis   veiitatis  et  scien- 

lent,  aut  ex  ovis,  *f  umv ,    edereutur."  tiurnm.  Berolini  1781. 

Kxpositis  auteiii  his  UKMlis  ,    ait  :  ,^()ua-  4}   Telliamed   seu    de  Maillet   in    op. 

re  ,  si  ([uid  initium  existendi   animanti-  De  orii/ine  mnnili,  pajr.  201.  alliriiiat  a;- 

hiis  fiiit,  in  altero  de  duobus    islis  nio-  ^vptios,  indos;    etc.  seii  viijinti  popiilos 

dis  continrisse  manifeslum  est." 'Ot<  iitv  docerc  liomines  indiLrenaset  aboritfenes 

ovv  tlnefj  tjv  rtg  ct^/ij  trji'  yeviotMi;  na.oi,  fungoriiiii  adinstnr  e  terra  prodiise.  Ali- 

To?v    'Coioii' ,    evloyov   dveiv   ravTmv  tivat  bi  asserit   pisces   in    lioiniiies    iiiutatos, 

T»/)'  erefjav ,   ifavtiiov.    Vid.   edit.    Paris.  pr;csertim  in  regionibiis  septemlrionali- 

l(i2{).  tom.  I,  part.  alt.    pa>>:.    1113.    Ali-  bus.   kSiiblimis    saiie    pliilosophia !    Alio 

qiia  laiiien  veiiia  dignus  est ,  utpole  re-  sensu  aboritijenes  admiserunt  Carli,  Fa- 

velatione  destiliitiis,  si  ila   desipuit.  At  broni  et  Aloys.  Bossi,  DeiristoriatVltn- 

iiulla  vc-nia  di;^iii  .sniit  recenliores    iili,  lia  nnticn  e  motlcrnn,  Milano  1819.  Sed 

qiii,  ut  rcvelalioncni  abjicerenl,    nihilo  dc  his  poslea. 


PAllT.    III.    CAP.    I.    DK    HOMINIS    CKKATIOXK.  87 

sum,  (luin  clicimus  homincm  etiam  quoad  corpus ,  id  affirma- 
mus  ad  cxcludendum  memoratum  incredulorum  errorem,  qui 
hominem  repetunt  ex  causa  inmiediata  naturah;  nec  enuii 
propositum  nobis  cst  manus  miscere  cum  schohisticis  ilhs ,  qui 
opinati  sunt,  Deum  ministcrio  Angelorum  usum  esse  ad  pro- 
toparenlis  corpus  c  terrai  hmo  plasmandum  i),  cui  ipse  postea 
vitam  et  animam  comnmnicavit  2)  atque  indidit.  Itaque  primo 
sensu  sumpta  propositio  ad  hdcm  spcctat,  ut  patet  ex  supe- 
rius  recitato  decreto  concihi  latoranensis  iV. 

231.  En  autemquomodo  ejusmodi  veritatem  evincimus  re- 
vclatione  duce:  Gcn.  II,  7,  apertc  traditur,  jam  conditis  omni- 
bus  animalihus,  Vofmavit  Deus  hominem  de  limo  terrie,  et 
inspiravit  in  fficiemejus  spiraculum  citoi,  et  factus  est  ho~ 
mo  in  animam  riventem.  Deus  proinde  totum  liomincm  con- 
didit,  per  se  enim  corpus  e  limo  terrae  formavit,  animam  vero 
per  inspirationem  indidit. 

232.  Et  hiec  quidem  de  mare.  De  foeminoe  autem  formatione 
ct  ortu  legimus,  ibid.  II,  21 :  Immisit  Dominus  soporein  in 
Adam;  cunKfue  ohdormisset,  tulit  unam  de  costis  ejus  et 
ivdificavit  eam  in  mulierem.  Si  hjec  porro  in  sensu  historico 
ac  literah  intcUigantur,  satis  supcrque  perhihent  utrumque 
protoplastam  a  Deo  ipso  formatum  et  conditum  fuisse;  jam  ve- 
ro  prout  jacent  accipienda  ea  vcrha  esse,  ipse  contcxtus  ,  sen- 
sus  traditionahs  hebra^orum  et  c;eterorum  lihrorum  sacrorum 
irrefrai»abilis  auctoritas  ostendunt. 

233.  Ac  in  primis  contextus  id  postulat.  Nisi  enim  literalis 
sensus  ratio  habeatur,  cum  iis  verbis  nullo  pacto  coh(erentqu«e 
sequuntur;  vix  enim  Adam  expergefactus  a  soporc  suolievam 
conspexcrat,  dum  in  illas  voces  erupit:  Hoc  nunc  os  ex  ossi- 
t)us  meis  et  caro  de  carne  mea;  hwc  vocaltitur  viraijo^  (/uo 
niam  de  viro  sumpta  est  ^).  Ad  li;ec  porro  verba  alhidit  aper- 
tissimc  apostolus,  I  Cor.  XI.  8,  ubi  ait:  Non  enim  vir  ex  mu- 


1)  Cf.   Corncl.    a    Lapide  in   hunc  lo-  }.a(io'n' ,  /.al  nvivtia  irti/.ev  avnTi  Aaifijvxiiv, 

cuin.  .Siuiilia  liabet  Pliilo,  De  opif.miHu-  i<\  est  ,  Fiaxit  Deus  liomiuem ,  acceiiloex 

i/i.  Ast  S.  Basil.  Hexiem  honi.  ix;  Ambr.  terra  limo  ;   immisitque    iii  eum    s/jirilum 

lleswm  lib.  vr,  cap.  7    n.    dO;   S.    Aujf.  tt  animam.    S.    IrenaMis ,  Ailversus   luer. 

De  (ienesi  ai/  lil.  lib.  ix,  cap.  15;  Tlieo-  lib.  v,  cap.  (i :  Anima  aulem  ,  ait,  ets/ii- 

doret,  fii  Gen.  q.   10,  Anj;^elos  excludunt.  rilus  /lars  hominis  esse  jtossunt ,  liomoau- 

'l)    jVoiinulli     contentlunt    distinn^uen-  tem  nequaquam,  Onj|;enes,  De  /irinci/iiis, 

diiiu  esse,  principium   vitale   ab  anima  ,  lib.  iii,  cap.  4;  Neniisiiis,  De  naturaho- 

alque   ab   Apostolo    trcs  hoinini  partes  mini.-,  cap.  i.  Csiis  tainen    obtinuit  vo- 

Iribiii  o('7/<n- corpiis ,  i/'i'/;}v  vitain  aniina-  cabula  vi'/'/ et  Ttvtv/ia  proiiiisciie  usiir- 

leiii ,  et  nvtvfia  vitaui   spiritiialem ,  ra-  pari    non   secus    atque    liebraicifi    voces 

tionem,  I  Cor.  xv,  ^k  ct  seqq.   Coll.    ii,  mi   ct  li^Dj-  Cf.    Lactanlius,  De   opifi- 

H;  I  Thes.  v,  23  5  Heb.  iv,  12.  Veteres  cio  Dei,  cap.  18  ciim  notis  Joan.  Bapt. 

philosophos  distiuctionein  instituisse  in-  LeBrun  etNic.  Leii;a;let  Dufresnois,  toui. 

tcr  aniiiium  et   animam   certum    est.  ut  11,  opp.  Paris   1748;    ubi  plura   in  hauc 

tcstalur  Cicero,  tiiin  alibi ,    tiiin  Tuscul.  rem  congeriintur.  Lucretius  fuse  discri- 

iv,  5,  qiios  imilahis  .loscphiis  ,  Archeol.  inen  inter  animiim  el  animam  prosequi- 

lih.  I,  cap.  I.  niiiu.   2:  "E.T/.aofv  inquit,  tur,  lib.  iii,  v,  138-161. 
o  0eov  rov  nvdiiwnov ,  yovv  ano  tij';  y^?         3)  Geu.   li,  23. 


^  TKACTATUS  1>K  DKO  CKKATOKK. 

liere  esi ,  sed  muiier  ex  viro  ^).  Cf.  I  Tini.  II 13.  Neqiie  Judaei, 
si  fabulatores  iioniiuUos  excipias  rabbinos,  ab  codem  sensuun- 
quam  recesserunt  ^).  Quod  spectat  ad  veteres  ecclcsiac  patre.s, 
supervacaneum  cstipsos  singillatim  recensere,  cimiuna  onmium 
sententia  sit,  formationem  Heva3  ex  latere  Adam  dormientis 
fuisse  typum  ecclesiae  ex  latere  Clmsti  Domiui  in  cruce  mortui 
elFormatae. 

234.  Ilinc,  ipsis  adversariis  fatentibus ,  ex  boc  veluti  fonte 
pervulgati  sunt  ac  receptiapud  orientalcs  mytbi  dcfoemina}  for- 
niatione,  mosaicae  bistoriae  aflincs,  praesertim  apud  populos 
Asiae  superioris  ^) ;  nec  desunt  bujus  traditionis  documenta  apud 
populos  recens  detectos  '*).  Quae  quidcm  omnia  aperle  evincunt 
raosaicam  antbropogoniam  nativo  sensu  accipiendam  essc;  ac 
propterea,  quod  mdc  sequitur,  primos  parentes  immediate  a 
Deo  condilos  fuisse. 

DIFFICULTATES. 

235.  I.  Obj.  V  Ilomo  e  tcrra  suapte  natura  oriri  potuit  per 
fortuitam  motus  ac  materiae  conjunctionem.  Plura  cnim  corpo- 
ra  organis  instructa  a  natura  ipsa  quotidie  produci  nemo  non 
videt  S).  2"  Quod  vero  rcfert  JVIoyses  Gen.  II  7,  ostcndit  bomi- 
ncm,  humib  nimium  origine  sua  minimc  contcntum,  sibi  aDco 
eam  accersivissc.  3"  Sane  commcntarii  mosaici  dupUcem  exbi- 
bcnt  bujus  originis  bistoriam:  alteram  (Gcn.  I,  26.),  qua  Deus 
uno  actu,  alteram  minus  puram  atque  pcrfcctam  (Gen.  117,21, 
22),  qua  primo  marem  e  pulverc  terrae,  dcinde  foeminam  c  co- 
sta  ilUus  deductam  formasse  traditur.  4"  Quae  quidcm  cx  incul- 
tioris  aetatis  in^enio  et  aliarum  gentium  dc  antbropogonia  my- 
tbis  accommodata  sunt  ^).  Ergo. 

1)  Df.  eliam  Tob.  vm,  8.  5)  Sic  auclor  operis  lieflexiuiis  pliih- 

'£,)  Philo  .litd.  aliegorice  expoiiil,    lib.  .so/j/iiipies  sur    le   syslevie  ile   lii   itnliire. 

II,  Lei/is  iillet/.  pag.  109  setjc).  apud  Cai-  ]\(*c  vahle  ahludit  ]\«'elilhain  ,  qui  oiiinia 

inel ,  nonnulliqiie  rabbinlj  cajleruin  .lo-  (ere  corpora  or|i;anis  inslruota  repelit  a 

sepliu.s    loc.    ciL    iuda;i(jiie   passiui   iini-  vi  vi'ia:elali\ a  ,  ul  ipse  eam  vocat,  a4|ua 

versi ,  sensii  literali  accipiuiit.  repetll  corpiis  Adani,  iino  et  Hev.r  for- 

3)  llu  VWjtscli.  §    98.  II.  {iij.  Sic  Eiii-  inationein,  (|u;u  ad  instar  popiili  jiinioris 

leil.  III I.  Atiiim,  iii  Erxcli  iiiiil  Griilier En-  ab  alio  dissecti  prodiit  ex  corpore  Adaiii 

lyliloiiiiilii^ ,  I,  seii  liilroiliictiu  int.  Ailiitii,  Cf.  Spalair/ani ,    Opnxcofi  ili    /isivn  iiai- 

ia  fiicucLiih-iliiiiii    Erscli  et    Griiber.  Sa-  uiiiln ,  lUilaiio   182(3.  Opusc.  i,  part.i,pa^. 

ne  ejus  Iraditiuiiis  docuuienta    apud  si-  17.  l.s. 

nenses    non    pauca    profert    Witidisch-        (>)  lla  Wefrsch.  §.   98  ubi    concludit: 

uiaiin,  loc.  cil.  et  apiid  indos  ibid.  part.  „Ei  vero,  (|ui  narr:>tioiies  islas  inosaicas 

I,  sect.  2  ^ag.  386  et  se(|(|.  ad  iiistitutionein   vit.e  coaiiiiunis  traiis- 

'4)  Cf.    Aii.iiiiles    ile    iiliilosoij/iie    c/ire-  ferre  sliidet  ,  iiiaxinie  cavendiiiu  est,  ne 

tien.ie ,  Vans  IH3'4.  annee  v,  n.  43.  toin.  honiines   nostri ,    puriore   L>uniinis   idea 

VIII,  Janvier,  art-   Voyui/e   et  trnilittous,  iinbuti,  (|iiaiii  (|ii;l>  in  libris   illis   passiiii 

cruyiiuies ,  siiijt^rstitious et  re>:teiles  tratli-  sig^iiiii(^ata  est,  siii^iila  niiniuni  preiii<'ii- 

tiou.^  iirimilires ubsevMiKs liiir  M.  Dumout  (lo    offendantiir,    iieve   a    pio    iii    neiiin 

li^OiriUe  ilaus  souroyiiye  autuur  <lu  muiiile  creatoreni  aiiiore  et  reverentia  abdiuran- 

u  boril  ile  l^Aslrolabr,  ilaus  la  Noiirelle-  tur  debita."  Ex  (|iiil)U.s  (|<ianla  sit  lioiui- 

Zelaiiile  et  les  ii<-s  ile   Touyii  ;    iitii    iiiter  iiis  impudeiilia  salis  elucel. 
cajleiji.s  seivala  fsl  Iraililio    iiiiilii-ria  cx 
l.ilc.  <•  \ii  i   |)ioi!ii('l,T. 


PART.  III.  CAP.    I.    DE    HOMINIS  CREATIONE.  80 

236.  Besp.  Ad  1'",  Ne^.  Satis  est  cnim  vel  leviter  anatoiniae 
principia  degustare,  iit  quisque  sibi  pcrsuadeat,  absurdam  es- 
se  hypotbesin  materialistarum,  comminiscentium  casu  homi- 
nem  e  terra  prodirc  potuisse.  Tam  afFabre  cnimin  humanocor- 
pore  mcmbra  singula  disposita  sunt,  ut  nonnisi  opus  plane  di- 
vinum  ipsum  esse  quisque  intelligat  et  allissimae  sapientiai  con- 
siUum  in  eo  ehicere.  Quod  autem  de  hac  hypothesi  dictum  est, 
idipsum  tute  quivis  pronunciare  poterit  de  ahis  simihbus  som- 
iiiis  incredulorum ,  qui  dummodo  possint  sibi  persuadere  se  a 
Deo  conditore  non  prodiisse,  absurda  quaeque  devorant  multo 
facihus  h]>entiusque,  quam  infiuites  fabuhis  ac  historiolas  ad- 
mittunt;  attamcn  obducto  supcrciho  sibi  philosophiambitiosuni 
iiomen  adsciscunt  *). 

237.  Ad  2»',  iV<;^.  pariter;  et  addo  nuHam  aham  originem, 
si  recta  ratione  quis  uti  vcht,  possc  sibi  qucmquam  conhngere. 
Atque  hinc  tit,  ut  hoino,  vcht   nobt,    incluctabile    semper  se 
cum  ferat  argumentum  cxislcnlitC  Dci. 

238.  Ad  3'",  Nei/.  Scd  una  eademquc  mosaicis  commenta- 
rhs  historia  traditur;  in  primo  quidcm  cii])ite  mundi  ortum  iii 
universum  ac  summatim  ,  in  altero  vero  u)odusac  ratio  cxponi- 
tiu',  qua  tcUuris  recens  creatai  nuda  et  incompta  facies  inslru- 
cta  sit  phuitarum  ornatu,  tum  de  inaris  ct  foeiniiue  origine,  at- 
que  de  primorum  parentum  sede  et  conditione  hitius  disseri- 
tur  2]  ac  per  partes  dcscribitur.  Evanescit  propterea,    quod  a 

1)  QiKBri  etiain  posset,  qiiare  illa  for-  beiitur,  ex  <liceii(U  genere,  qiiod  ibide- 

iiiiiali^sima  lelliis,    qii.i;    iioiniiies  iiltro  |irelieii(lere  sibi  visiis  est,  im/utlilo ati/ue 

e    sinii   siio     produceliat ,  fieciiiiilitalein  iniloilo ,  (|uod  vetustissiiiii  a;vi  siinplici- 

suaiii  aiiiiserit?    Forsan   respoiidebunt ,  tatein  referat.  Contra  vero  iii    tiis    ipsis 

qiiod  oliin  cpiciireus  Lucretiiis,  Dt^    un-  capitibus  slt/luw  miillo  oianlioiem,i\nAni 

tura  leruMt,  lib.  v,  ver,  824  et  seqq.  edit.  in  iis,  qu;e  prajcesserant,  nec  paiica  ex- 

Taurin.  tS3t.  qiiisitoris  doctrinu;  indicia  ajj:noscitHein- 

»Sed  ,  qiiia  iinem  aliquain  pariendi  debet  ricbs,  Commeulalio   ile  autiiiuo   illo   do- 

babere.  cumeulo ,  i/uoil   secuuito    Geueseos  cainte 

Destitil,  ut    miilier   spalio    defcssu    ve-  exlal,  GiHtin^.   1790  unde  eadein  recen- 

tiislo,  tiori  letati  assijrnat.     Qiiaui  probe  inter 

Mutat  eniiu    inundi    naturani    totius   ie.-  se  colwerenl  bi    pbilolo^i    proteslantes ! 

tas  j  Gesenius  vero  iii  opere :  .Kili/iium.  itoc- 

triute  /iui/uie  liehr.  p.  /lisl.   liuff.   /le/tr.  ex 

S\c.   ii^ltiir    inundi    iiaturain    totiiis  a>tas  eo  quod  in  priiiio  capite  Geneseos  serino 

lUutat,  et  e\    aiio    terrain   status    acci-  tantuui  sit  de  C^H^X ''«'^' ;    i'>    capitibus 

pit  aliler, 

Qiiod  puliiit,  uequeat;  possil  quod  non  vero  diiobiis    subsequentibus   factiis  sit 

tiilit  anle.  C^n?^   TV\7V   Deus    Deotum   in    compo- 
Cf.  Cuduortb,  Syst.  iiile//.  cap,  .^  §.    UH,  ^    '■ 

(»:»   pa-.    U5.    toui.  u,    edit.  Lugd.  Bat.  siUone    ajquivalens     *o*     mi<2y    n]."!^ 

'!t)'s\c  fcre  Ros.Mi.iiuller  ,   auctor  ad-  '^'^f  Sa/taoth,  in  reliqiiis  demuui   appa- 

versariis  n..n  suspectus  ,    in  Sc/tottis  m  '''''^  ««'»«  '^vT  ^*^"*'   '^'^""'''^  progres- 

r.  r.  in  bunc  loc.  ubi  solvit  o.nnia  ar-  ^„„,  ^    pol^theismo    ad    ideam    unitatis 

giimenta  eorum,  qu.  i^ontendunt   cap.ta  y^,    Miseri  fabulatores  !  Hoc  enim   Ge- 

pnmu.n  et  secundu.u  Geneseos,  non  ab  ^^^.^  commentun.  explodit  vel   levis  to- 

eo(le,n,  sed  a  (i.v..rso  auctoie  essecoii-  ^j,,^  ,1^,.;  i„^^,ti„  .  Vi,.„i,„   ter  in  ipso 

.s.r.i.ta    Pnesla     vmio   ad.iola.e  ,    E.cb-  ^,^,,  2-5.  lefrilur  soluui  nomen  /cV,.- 

b..rn  .nle,Tea..lK,,nons    .Ka  I».   et    scn-  ^^^,^,    .^^  addilainento     Jc/wra  ,    sic 

plons  <'s.se  ,  (jii.T  caj!.  2  ct  .^.  ijc.i.    i;u-  ' 


90  THACTATUS  UK  UKO  CHEATOKE.  ' 

ratioiialistis  additur  de  allera  originis  liistoria  miniis  pura  al- 
ijue  perfecta  Geii.  II,  7,  21,  22;  quae  non  alio  nitilur  lundamen- 
lo  nisi  cuncta  carpendi  cacoetlic    *). 

239.  Ad  4'",  Neij.  Tum  quia  in  siniplici  ac  ingenua  Moysis 
narratione  niliil  est,  quod  mythuni  Suholeati  indii^ct:  tum  quia 
aharumi^entium,quiaicuntur  deanthropogonia  mythi,  non  sunt 
nisi  primaiVtTe  traditionis  corruptiones,  quaj  phis  minus  recessc- 
runt  a  veritate  pro  diversitate  indohs  eorum,  qui  eam  serva- 
runt  2),  quique  omnes,  cum  posteriores  sint  mosaiciscommcnta- 
riis,  eosdem  in  omnibus  suis  partibus  mirihce  confirmant. 

2^0.  II.  Obj.  1"  Nemo  sobrius  inhciari  saltem  poterit  foemina; 
c  viri  latere  formationcm ,  prout  a  JVIoyse  describitur ,  my thum 
essc  seu  philosophema  ad  inutuum  illud  atque  vehementissi- 
mum  viri  et  foemuiiE  desiderium  adumbrandum,  quo  sese  mu- 
tuo  prosequuntur ,  ab  ipso  rerum  omnium  auctore  utrique  se- 
xui  alte  infixum  et  ini»eneratum.  2"  Simili  mytho  de  viro  ac  foe- 
mina  uno  olim  corpore  conjunctis ,  sed  a  Jove  postea  diremtis, 
amoris  mutui  vini  Plato  declaravit  ^).  3**  Quod  vero  Deus  Ada- 
nio,qinim  somno  erat  obrutus ,  ne  dolorem  sentiret,  costam 
exemisse  narratur;  hoino  autem  expergefactus,  conspecta  fce- 
miiia,  exclamasse  dicitur,  hoc  demum  esse  animal  sibi  simile, 
id  apcrte  est  additum  fabulae  adornandae  causa  ^).  4"  Ab  hac 
vero  expositione  non  abhorrent  catholici  ipsi  theologi,  quorum 
aliqui  allegorice  verbaMoysis  interpretati  sunt,  ut  Cajetanus  ^), 
alii  primiim  hominem  vel  androgynum  vel  hermaphroditum  a 
Deo  conditum  autumarunt  <»).  5"  Ipsa  quodammodo  rei  natura 
aliquam  ex  his  expositionibus  exposcere  videtur ,  nisi  primum 
hominem  aut  monstrosum  ante  lievae  formationem ,   costa  sci- 

Gi;n.  XXVII,  16  ct  seqq.  iiomina  Jehorn  3)  In  Thnceo,  tom.   ni,  p.  41  et  seqq. 

et  Elohim  promiscueusurpantur.  Eadem  op.  edit.  Steph.  Paris   1578  et    in  %»«- 

dicendi  ratio  in  caiteris  oinnil)us  V.  T.  posiu.,  ibid.  paj?.  189  et  seqq.    ex  impuri 

libris  observatur.  Cf.    speciminis  ^ratia  Aristophanis    persona^  fuse    persequitur 

Jon.  IV,  I,  %,  6,  7,  8,  9,    10.    in  quibus  labulam  de  hominc    avdqoyvvu)   in  duas 

niodo  Jfhora  soluin,  modo  Je.horu  Eto-  partes  dissecto,  etc.  Lucret.  loc.  cit.  v, 

hiv»,  niodo  denique  rursum   soluiu   Je-  837. 

hora  reperiuntur.  4)  Ita  Rosenniuiler,  ad  v,   21,  cap.  2 

1)  Cf.  Leitres  tie  f/iielques  Jui/'s  h  M.  Geneseos. 

(le   Votlaire ,  tom.    i  Pelit   commenlaire ,  5)  Comment,  in  hunc  loc.              ' 

etr.  tom.   iv,  Extrait  dWdam   el  tte  son  6)   Mirum    est  Micliaelem  in   dissert. 

histoire,  pag.  72.  ot  sniv.  potulssc  serio   conlen- 

2)  Cf.  Banier,  La  mi/lholoffie  et  les  dere  auctoritate  Platonis  ac  rabbiiiorum 
fables  e.viilit/uees  par  l^hisloire,  lom.  iii,  Adamuni  reipsa  androg^num  fuisse  a 
lib.  I,  cap.  k,  ubi  erudite  ostendit  tri"*-  Deo  procreatum.  Absurda  rabbinorum 
cos  defectu  liistoricoriim  ijrnorasse  suain  commenta  referunt  HeidCjTffer  in  Hi- 
propriam  ori^inem  ac  propterea  seipsos  stor.  /jalrinrch.  fixcerc.  iv,  tom.  i,  pag. 
vocasse  «vTo/domc  seu  ex  ipsa  terra  35  et  Fabricius  in  Coilice  pseutt.  ret. 
ortos,  quod  pariter  pra«sliteruiit  pelas-  test,  tom.  i.  Voltaire  veritus  non  est, 
};i  ,  celta;,  hiberi,  scythi  ,  etc.  eadein  tum  in  opere  Haisun  par  nlplintiet ,  art. 
vanitate  ducti  ac  nonnulli  itali  iiostri,  Atlnm.  Uimiu  /ii/ile  en/iue.rplit/uee.Moy- 
quos  inferiii.s  recensebimus,  quiutstul-  si  tribuere  bisloriam  de  homine  andro- 
l;e  huit',  antiquilali  favcrent,  niiiiimo  ve-  gyno;  sed  Cf.  Ltltres  itc  i/uctt/ucs  Jni/s , 
liti  .sitiit  scripUirie  auctoritalc  rcfragari.  loc.cit.  >§.  12. 


PAKT.  III.  CAP.  I.  UE  HOMIMS  CREATIONE.  91 

licet  refliinclaiitem,  aut  imperfectum  post  ejusdcm  ortum,  co- 
sta  videlicet  dislitiitum,  exlitisse  contendamus.  Ergo. 

241.  Rcsp.  Ad  l"^,  Dfsf.  Supposita  liislorica  vcritate,  eonc. 
si  illa  excluditur,  ne//.  Ipsi  ecclesiaj  patres  atque  scripturarum 
catliolici  cxjiositores  deprehenderunt  moralem  sensum  nmtui 
conjugum  amoris  in  ffeminae  procreationc  ,  prout  a  Moyse  de- 
scribitur  *) ;  scd  liic  moralis  sensus  in  literali  fundatur,  quo  su- 
blato,  acfiim  cst  dc  sacri  historici  veracitate.  JNonnisi  recentio- 
res  bibhci  prolestaiites  purum  mythum  in  Moysis  verbis  expri- 
mi  commenti  sunt  contra  seiisum  traditionalem  et  invilis  omni- 
bus  germantc  cxegeseos  legibus. 

242.  Ad  2'",  JSe//.  supositum  ut  cx  dictis  Hquet.  Plato  autem 
phantasiaj  suie  indulgens  exornavitphis  a3quo,quodapudorien- 
tales  gcntes ,  quarum  provincias  peragraverat,  traditum  in- 
venit  2). 

243.  Ad  3™,  Ne^.  Sublato  enim  fundamento,  cajtera  qua;  ilH 
superstruuntur,  corruant  necesse  cst;  maxime  quod  reliqua 
scripturarum  loca,  juxta  exposita,  arbitrariam  biblicorum  etra- 
tionalistarum  hypotliesim  evertaut. 

244.  Jf^/ 4"',  Disf.  Id  est,  nonnulli  contra  communem  pa- 
trum  et  interpretum  sensum,  conc.  alias,  nej^.ldeo  autem  quod 
singularcs  isti  expositores  plus  aequo  suo  ingenio  indulserint  in 
scriptiirarum  explanatione  contra  sensum  totius  antiquitatis,  sa- 
picntiorum  omnium  reprehensionem  invidiamque  subierunt. 
Exijide  discimus,  alea;  opus  plenum  esse,  velle  a  recepta  et 
communi  in  bibliis  exponendis  sententia  recedere.  In  eos  sco- 
pulos  inciderunt,  in  quos  passim  protestantes  exsuis  principiis 
navem  suam  impingunt  '■^). 

245.  Ad  5"',  Ne^.  Ad  allatam  vcro  probationem  reponimus, 
ncque  monstrosum  nec  dcficientcm  partc  aliqua  integrali  pri- 
muiu  hominem  sivc  ante  sive  post  foeminae  formationem  exti- 
tissc ,  Dco  providcnte  ac  disponente  sapientia  sua ,  ne  in  alte- 
rutruin  dclectum  incidcrct.^Sacer  lextusid  aperte  innuit  *).  De- 


1)  Cf.  Corncl.  a  Lapide  ,   iii  hunc  lo-  3)  lu  cjusinodi  absurda  incidit  nupci- 
cuui.  Vid.  S.  Thotn.  p,  i,  q.  92.  a.  2  et  3.  Fr.  Baader,  quamvis  catholicus  in  .4«- 

2)  Cr.  Banier,  op.  cit.  toin.    t,  liv.  i,  itof.  iii  ctip.  2.  Geneseos ,  1829. 

cliap.  I,  ubi  ostendit  in   antiquoniin  an-  4)  Menochius,  Estius,  Piscat.  Catha- 

thropogoniis,  non  exclusa  ipsa  Platonis  riniis  in  cominentarlis  ad  hunc  loc.  cen- 

loc.  cil.  elucere  vestigia  inosaica)  liisto-  sent  et  costam  et  carnem  Deum   suffe- 

ri;i',  ac   scile   conchulit:    „L'i'sprit  liii-  cisse   in  ejus   locum,   unde  et  carnem 

niain  fait  en  vain  toiis  ses  cnorts    pour  et  costam  sumpserat,  prout  verba  ipsa 

corronipre  la  verile;  elk*  laiss»'  loujours  Adami  indicant:  Hoc  nimc  os  ex  ossibus 

quelqiic  Iracc  liiiiiinciise  qiii  la  lait  rc-  meis  et  curo  de  carite  mea.  Konnulli  vo- 

connailre"   ({i.  78).    Qiiod   speciatim   ad  ;                                   ..... 

Platoncm    attinet,  ipsiiin   deprompsisse  *=»-'™  V^^  vertunt  latus ;  chaldaus  mtcr- 

liclionem    suam    a  tradilione  qua.'   ap.ul  ^                                     ^^j^           „     ^.^ 

sVirfi.ll/f '''"'•'     r'r.'^'r''?  alexandrini     eodem    sensu    transferunl 

iVi  '.     '   "•"^'-'"'•»1'    «".""a<ive.it.l   Luse-  eam  identidem  per  vocem  ...'(.of.  Ast  nc 

1'diiVcft'"'""    ""'"'■             '""'    ""''■  •^•-■«'^^  """    ♦•'*t  «^   »"«^    conluj,^ere.    Cf. 

1'oinment,  Caliucl  in  hunc  locum. 


98  TKACTATUS    DE    I)EO    CKKATORE. 

ceptio  illorum  ,  qui  his  magis  detinentur,  in  eo  est,  quod  ve- 
lint  judiciuni  ferre  de  rebus  longe  a  se  positis,  et  qua^'um  ad- 
juncta  omnia  penitus  ignorant. 

piioposrno  ii. 

Vnwer.sum  humamim  yenus  <th  Adam  omnium  protoparenle     j 

propayatum  esl.  ' 

2^6.  Ha;c  propositio  ad  fidem  spectat,  utpote  necessario  con- 
nexa  cum  articulo  de  propagationc  peccati  originalis,  de  qua  in- 
ferius  disseremus.  Duas  porro  adversariorum  classes  perstrin- 
git,  praeadamitas  videlicet  et  fautores  ohorigenum  aufoclillio- 
numre,  eorum  scilicet  hominum,  qui  habentur  ut  enati  in  di- 
versis  mundi  plagis,  et  a  quibus  multiphces  species  repeti  so- 
lent  humani  generis  *),  hcet  etiam  a  Deo  conditaB. 

247.  Cum  vero  ex  adversariis,  quos  liic  refellendos  suscipi- 
mus,  alii,  ut  praeadamitae ,  scripturae  auctoritatem  admittant, 
alii  vero  rejiciant,  hinc  argumentis  ex  scriptura  depromptis 
alia  praeterea  ab  externis  fontibus  petita  ad  eos  refellendos  ad- 
jicere  cogimur. 

2'4H.  Ac  primo  sic  praeadamitas  perslringimus:  Sacra  scri- 
plura  praeadamitarum  existentiam  excludit,  si  pcrpetuonobisex- 
liibeat  Adamum  omnium  hominum  solum  et  unicum  progeni- 
torem.  Porro  id  nobis  aperte  prodit  in  primis  liber  Geneseos; 
capite  enim  I,  27,  perfeclis  totius  mundani  orbis  operibus,  le- 
gitur :  Creavil  Deus  hominem  ^)  ail  imaginem  suam  . .  .  ma- 
sciilum  et  foeminam  creavit  eos.  Dehocaulemipso  homine,  an- 
tequam  enucleatius  ipsius  creationis  ratio  exponatur,  dicitur 
11,5,  Et  liomo  non  erat  qui  operaretur  terram;  etll,20: 
Adw  vero  non  inveniehatur  adjutor  similis  ejus;  ac  rursus 

1)    AnimadvcM-tendiim   aiitem  apprime  telli^endos,  nisi  eos  quoriim    derivatio 

est ,  non  oiimes,  qiii  admittunt  aborl^re-  ex  aliis  orl)is  partibus  ol>   inonumento- 

nes  seii   autochtlionas ,   perverso  sensu  ruin  defectum  nos  latet.  Micali,  atoiia 

lianc  sententiam  tueri,   sed  eorum  ple-  tleffli  aatichi  //u/ioli  italiani ,  pag.  G,  Fi- 

rique  abori^enum  et  autochtlionum  no-  renze  1H.32:  „Da  cio  ,  inquit ,   i    initolo- 

mine  eos    populos  vocare   soleiit ,    quo-  gi,  priini  storici,  presero  motivo  di  fin- 

runi  ex  historicis  docuiuentis  origo  co-  gere  la  stirpe  umana   quivi   dalla   terra 

gnosci    nequit.     Hoc    sensii   exponunt,  ingenerala.  Opinione   certamente    ripu- 

quod   de   aiitochlhonibus     aiit    indigenis  gnante  aila  biionafisica,   ina  che  sotto 

veteres    referunt.   Vid.    Dellico   op.  cit.  il  velo  (lell'ailegoria   celava  il  concetto 

Della  munismalica  della  ciiia  i/i  Ailiia,  della  impenetrabile  antichila   del    popo- 

we/ Pitf«o,  ]\'apoli  1820   qiii   in  Dixcoiso  lo  italiaiio  ,   etc." 

prelim.  aulle    oiiiiini   ilaiinne.    pag.    64.  2)  Hebraice    porro   clariiis   id  expri- 

inter  c;etera  scribif :  „lnlanto    per  quel  mitur   per  articulum    prajfixum    CIJ^D 

sentimento,  cheVico  chiaiiio  fioiia  ile/le  ^,,^ 

na%ioni  ,    le    piii    antiche    pietesero    al-  italice  rnomo,  quod  est  nomen  appella- 

1'auloclonato,  cioeriiesserprodottospon-  tivuin,  postea  vero  piopiinni  piimi    ho- 

taneo  della  natura  :  ne  eio  basto   loio  ,  minis  factuin  esl   y.ax    t^o/iiv,    seu   per 

e    conlesero    di     anticliita    anche    colla  excellentiani  ila    dMtM    unde    palel    hic 

liina."  l).-in'li"  slaHiit  non  alios   siib  in-  pi-opiie  desrnlti  lioininis  :ieu  nulurujhu- 

(iifii-naruiii  itwt   aboiigriiiiin    noiiiiiiri    in-  man.i;  oiigiiiein  iiriiiiaiii. 


P4UT.    III     CAP.   l.    DK   HOMINIS   CREATIONE.  93 

III,  20:  Ef  vocavif  Adam  nomen  uxoris  suw  Heva:  eo  (/uod 
mafer  essef  cii\ctoru31  vivenfium.  Qiuie  quidein  contirniantur 
tum  ex  libro  Sapicntiae  X,  1:  Hwc  (sapientia)  illum  ,  ifui  pri- 
Mus  formafus  esf  a  Deo  pafer  orhis  ferrarum ,  cum  solus 
essef  creafus^  cusfodivif ;  luni  cx  aposroli  verhis,  Act.  XVII, 
20;  Fecifque  ex  uno  omne  ijenus  hominum  mhafnfare  super 
universam  faciem  ferrw  *).  Ihcc  auteni  claraadeo  acperspicua 
sunt,  ut  nullani  exccptioncm  admittant. 

249.  Ilis  vero  si  acccdat  sensus  traditionalis  hcl^rcneorum  et 
christianorum ,  qui  constans  et  imiversahs  est,  ac  doi»iuaj  pro- 
pai»ationis  originalis  noxa)  in  homines  singulos,  quod  semper,  ut 
ostendemus,  ecclesia  professa  est,  quodquc  huic  facto  inniti- 
tur,  nuUus  subest  dubitandi  locus. 

250.  Quod  autem  attinet  ad  adversarios  caeteros,  qui  abori- 
genes  seu  autochthonas  populos  inducunt,  vel  ipsi  a  Dco 
hos  homines  seu  primos  terrarum  incolas  conditos  admittunt, 
vel  non;  in  utraquc  hypothesi  difticilc  non  est,  eos  erroris 
arguere. 

251.  Etenim  1"  adversus  eos  stant  onmes  antiqua)  anthropo- 
goniae,  quas  nobis  sive  poeta)  sive  hislorici  tradidcrunt,  quie 
prorsus  collineant  cum  anthropogonia  mosaica.  Sanchuniaton 
enim,  cujus  historia^  fragnientum  nobis  Iransmisit  Eusebius  2j^ 
refert  ex  Merouach  kolpia  seu  ex  Spirifu  vocis  Dei  procrea- 
tos  esse  iEoncm  et  Protogonon,  Adam  nempc  et  Hevam,  ex 
quibus  homines  ca;tcri  progeniti  sunt.  lluc  tendit  Bcrosus  chal- 
daeus  apud  Syncellum,  qui  pariter  illius  theogonitC  fragmen- 
tum  asservavit,   quae   refert  hominis  originem  anthropogoniae 

1)  'ETTolrjai  re  t|  fVd?  ai/iato?  nav  uxoie  Bnnii ,  qunm  tioctem  (iffrieci)  iti- 
tSvog  a,V()'Qu>7TMi  y.axoiy.elv  ini  na\  xo  n^O'  terpretantur  ,  /iLrum  nc  Primogeititum  , 
oo)nov  x^<;  yt'l<;.  mortnles    nmdos ,  procrento.t,    /Rrumijue 

2)  Priep.  ernng.  lib.  ii  cap.  10  edit.  vibi  ex  nrborif>us  peteni/i  nuctorem/ulsse. 
Vijreri,  ex  versione  Philonis  Biblii,  qiii  EriKlitiis  autcm  Foiirniont  senior,  inop. 
totiiin  opns  Sanchuniatonis  ex  lingua  He/lexions  .uir  forii/iue,  l'/n.stoire  et  ta 
plicenicia  in  ^rsecani  transtiilit  ac  inno-  snccession  i/es  nnciens  peuptes,  toin.  i,  liv. 
vcin  libros  (listribuit.  Cujusquideni  San-  ii,  chap,  5  Paris  1747  ostendit  verba 
chuniatonis  operis  diversa  exstiterunt  ori^inalia  8anchuniatonis  fuissc  nilD 
criticoruin  judicia ,  quje  hic  expendere  >.  ,  ~  ' 
non  vacat.  NonnulUadeo  pro^ressisunt,  11211')  jl^l  "n/ij  H^  ^D  7"lp  seu ; 
ut  illud  supposititium  existimaverint.At 

prudentior  criticoruni  pars  suo   auctori  ^"^rounc/i    quol  plti    yn/i    notm/ou    /iny- 

hanc    historiam    vindicavit.    Imo   anno  ""■  >    f^ubet/cor,    id   est,   Ex  .'^nrilu   rocis 

1935,    in    Liisitania    integram    Philonis  ^*^*  procrenti  snnt  jRon   et   Protoyonos; 

gra!cani   Sanchuniatonis     translationem  ac   probe    sensum     Sanchuniatonis   re- 

repcrtain  esse  nunciatum  fuit,  quamre-  '"''«se  Philonem  ,  grajcos  vero  ignaros 

veia  grajce  et  latine  anno  1S37  Bremaj  ♦«^''t»'"  «nterpolasse.  Porro  per  /Eonein, 

edidit  seu  verius  supposuit    F.  Wageii-  s*^"*  P"t"'s  Hajon,  Hevain  ibl  exprimi,et 

feld,  nullis  tamen  additis  notis  vel  vin-  P*'''  P«otogonon  Adaiuum,voce  Deipro- 

diciis.  In  citato  igiturfragmentolegitur:  «•»«»1«« .  ibidem  ostendit.  Et  sane,  qua 

iftjoi  XeyevfjoO^at,  «V.  xoiKoXnia  avi/iov  xai  Iradmitu'"  de  /Eone  auctore  cibi  ex  ar- 

yvvatxo?  avxov   Bdav ,    xovxo    di    vv/.xa  boribus    petendi,   aperte    produnt.   Sod 

iQntiveveiv,  Aioiva  xal  U^oixoyovov   &vr]-  consulatur   ideni  auctor   loc.    cit.  5    nec 

xovi-  dvd^a?,    ovxoi   xaXovnivav?.   Ev^eiv  *"'"'  tli'iti"s  nobis  id  persequi  in  aiiimo 

de  x6v  Aiolva  x!jv  dno  xotv  divd^oiv  x^o-  ^^^-  ^f.  etiam  Banier,    op,    cit.    lib. ,  1, 

g-ijv,  seu,   Ex  lio/pia   vento   nti/iie  ejus  «hap,  2  pag.  8'*  et  seqq. 


9^  TRACTATUS  DE  DKO  CREATORK. 

mosaica?  admoduni  simllcm  *);  neque  ab  ea  differt  antlu'Opo- 
gonia  Diodori  Siculi,  (jui  nobis  cam  retulit  in  tbeogonia  <ei;v- 
ptiorum  et  gra;corum  2);  nec  diversam  hominis  originem  nobis 
tradiderunt  Orpheus  ^) ,  Hesiodus  *) ,  Aristophanes  '') ,  Ilora- 
tius  <*)  et  Ovidius  '). 

252.  2"  Adversus  eosdem  praeterea  dimicant  traditiones 
omnium  populorum,  non  antiquiorum  modo  *•)  sed  etiam  re- 
centiorum  ••). 

253.  3"  IlistorifE  omnes,  qua;  coloniarum  transmigrationcs  ex 
Asia,  Chaldaea  prcEsertim,  Plioenicia,  iEgypto,  Gra^cia,  etc. 
referunt,  tcstcs  saltem  sunt  luculentissimffi,  populos  omnes 
paulatim  ex  tenui  principio  exortos  excrevisse ,  et  originem 
communem  habuisse,  prout  a  Moyse  refertur;  cujus  quidem 
mosaicae  historiae,  profanaj,  quie  eam  siibsecuta;  sunt,  sive  tem- 
porum,  ut  vocant  heroicorum,  sive  cultiorum,  totidem  pos- 
sunt  vocari  commentaria  et  conlirmationes^o). 


1)  Banier  loc.  cil.  p.  75  et  seqq. 

2)  Bib/iot.  lib.  1,  cap.  i.  ubi  duplicem 
rcferl  opinioneni  suo  tenipore  viguisse 
circa  hoininuin  originem  ;  alios  quidem 
existimasse  nb  wterno  sine  ullo  genera- 
tionis  princiuio  extiti.tse  Inimannw  f/e- 
TiM.s- ,  To  '/ero?  t<ov  nvO-fimndtv  ff  aimvoi- 
vnaQ/tiv  ,  n7]dinote  tfji;  avtuiv  te/.vmoeM^ 
aQ/ijv  laxtjtvia? ,  aiios  vero  ,  qui  et  fa- 
ctum  munduin  hunc  ,  et  corruptioni  ob- 
noxium  ^'.ss<t  censent,  perinde  atque  il- 
lum  /lominex  qnoi/ne  certo  tempore  ortum 
con.secutos  assereritre  :  Tovi;  uv&^Mnovq 
tv/elv  trjv  n^ont]?  yeviaiw?  otQtafiivoi? 
yj)6voi<:.  iVIente  autem  seu  Deo  acceden- 
te,  li;eo  peracla  fuisse  ex  aeg>ptiorum 
tlieologia,  ac  proinde  plioenicum,  patet 
cx  iis,  qiiie  scribit  Diogenes  Laert.  in 
proeeinio,  segm.  'i  edit.  Mcnagii  Am- 
stel.  1093.  Ct\  etiam  Cudworth ,  .S>v/. 
iHtell.  pag.  317  j  Banier  loc.  cit.  pag. 
96  et  seqq. 

3)  Orphei  Hi/mni  i,  et  seqq.  praeser- 
t.im  5.  riQoitoyovov  &Vfilafia,  seu  Primo- 
fjeniti  tlius ,  et  2'1  riQO&tox;  &-viidafia,  id 
est,  Protliei  t/ius.  Heroici  carminis,  vol. 
i^  pag.  502  et  seqq.  Cf.  Banier  loc.  cit. 
cap.  5,  pag.  103  et  seqq. 

4)  Hesiod.  lib.  i,  Dies.  cf.  Banier  loc. 
cit. 

5)  Are.t,  v  ,  667  ubi  vocat  homines 
na).ov  nXdauata,  seu  luti  opern.  lii  liac 
vero  ipsa  Avium  couiajdia  breviter  g-rje- 
corum  theogoniam  et  cosmogoniam  di- 
stinctius  et  clarius  exponit  quam  He- 
siodus. 

G)  Odarum  libl  i,  oda  xvi,  v,  13  et 
seqq. 

7)  Metnmor/ili.  lib.  i,  V,  75  et  seqq. 

8)  Cf.  Fourmont,  opp.  cit.  lib.  i sect. 
2  cap.  i  et  seqq. 

9)  Annales  Je  pliilosopliie  cliretienne  , 
loc.    cit. ,  Wlndlschmann ,  Joc.    cit, ;  J^ 


Klaproth',  Tahlenux   historigues   de  VA- 


ste,  Paris  1824 


10)  Banier  ct  Fourmont,  opp.  cit.  Sed 
quffiret  hic  fortasse  quispiam,  quomodo 
h.E  traditiones  componi  possint  cum  re- 
cepta  apud  varios  populos  persuasione 
se  avtox&ova'.;  et  yijyivei? ,  id  est,  se 
i^sse  e  terra  genitos,  seu  cum  ipso  solo 
quod  incolebant ,  ut  de  grsecis  praser- 
tim,  t/enus  in  glorinm  snntn  eff^usissimum  A 
Plinio  merito  vocatis,  exploratiim  est.  Sic 
interc.eteros  Aristophanes,  Fe.s7^.  v,  1071: 
'Ea/iev  'tjfieh'  Stimus  nos  etc.  Euripides, 
.lon.  v. 29  et  seq."£A«9-wv  j.aov eig  avtoy&ova 
x/.fiviZv  'A&tivoiv :  Profectvs  nd  Autochtlio- 
nem  populum  Athennrum  inclytnrum.  Sic 
Plato  in  dial.  Menex.  cap.  7;  Lucian. 
Philo/iseud.  §.  3.  'AO-r^vaiot-- ,  qaai  y.ai 
tov(;  niJOitovg  av&Qoinov?  ix  tiji;  Attt- 
y.tj?  dvaqiiJvai ,  xa&dne^  T«  P.ce/ara ,  id 
est ,  Atlienienses . .  .  ajuiit  et  pritnos  ho- 
mines  olerum  instar  de  Attico  solo  enn- 
tos.  Quibus  addatur  Diogen.  in  prooe- 
niio,  segm.  3,  et  Cicero,  Pro  Flacco , 
cap.  26:  Athennrum  urbs  retustate  ea 
est,  ut  i/isa  ex  se  se  cires  suos  genuisse 
dicatur.  Qu»  opinio  aliis  prajlerea  popu- 
lis  coiumunis  est ,  ;egyptiis  prsserliin, 
de  quibus  Diod.  Sicul.  Bibliufli.^  lib.  i, 
pag.  6  edit.  cit.  ifdai  toivvv  Aiyvnttot 
y.axd  tijv  i^  dfjxijc;  tiov  o).i»v  yiveaiv  n(JOi- 
tov?  dv&(ju'>nov<;  yeviadat  y.ata  tijV  Ai- 
yvntov.  Sub  primos  ergo  reruin  oinniutn 
ortiis , /tritnos  in  Mgypto  homines  prore- 
nisse  tef/11/itii  vtemorant.  Cf.  ibid.etpag. 
5.  Ea  opiuio  est  etiam  italis,  de  qiii- 
bus  inter  cajteros  Virgilitis,  /E/teiV. lib. 

VIII,  V,  315. 

Genst/ne  liritvi  truncis   et   dnro  robore 
nata ; 

et  Calo  apiid   Serviiim  ,  i,  6:  Primolta- 

liaiH  tennisse  t/nosdam  ,  </ui  aijuelliibantur 


PART.  III.  CAP.  I.  DE    HOMIXfS    tUEATIONE.  95 

254.  4*'  Plillologia  ips;i,  qiite  novis  curis  cxculla  hac  nostra 
a;late  est,  aliucl  suppcditat  adversus  cos ,  quos  impugnamus, 
arcumentum.  Exploratum  n:unque  est  lin2uas  omnes  ad  duas 
priccipuas  matres,  ut  vocant,  ac  prnmtivas  revocari  a  pliuolo- 
gis,  seniiticam  scilicet,  ctjapeficftm  *);  porro  iidem  oJjscrva- 
runt  linguas  istas  sive  idiomata  pluresradicesimo  ctvocescom- 
munes  liaberc,  si  parvam  inflexioncm  cxcipias ,  nec  non  inter- 
dum  lormas  et  grammaticale  systema.  Rursum  ab  iis,  qui  pe- 
culiari  sludio  linguam  samscriiicam  nuncupatam ,  qua;  ab  in- 
dis  usurpatur,  excoluerunt,  notatum  est  hanc  in  plerisque 
vocabuhs  cum  Hnguis  gra3ca  et  latina,  ahisque  sive  antiquiori- 
bus    sive    recentioribus   apprime    congruere  ^),    ac  propterea 


Ahorigenes.  Alios  omitto.  Sed  rosponsio 
in  prouiptu  est :  Popuii  ilii  innata  qua- 
daui  gloriolw  cupidine  ducti  cu^perunt 
inter  se  de  antiquitale  dccerttire^  de- 
erant  documenta,  unde  erueretur,  a  qui- 
hus  priinum  incolis  rc^xo  quielibet  lia- 
bitari  ca«pisset.  Hinc  factuni  est ,  ut  ap- 
pcliari  ca'perint  indigen;e  ,  seu  inde  na- 
ti,  vel  autochthones ,  etc,  perinde  ac  si 
non  aliunde  orij^inein  traxissent.  Qui- 
hus  accesserunt  poet;e,  qui  mytliis  siiis 
hanc  opinionem  ainplincariirit.  Cieterum 
iiationalis  ha>c  seu  provincialis  glorioia 
miniine  obfuit ,  quominus  ^entesomnes 
vestigia  servarint  priuwcva;  traditionis 
circa  orin^inem  Iiominum,  ut  ex  dictis 
patct.  Ubique  tum  a  a:ra;cis  tum  a  la- 
tinis  Inudibus  extollitur  Ja/jeti  f/enu.s , 
ciijus  quideni  Japeti  seu  Japhet,  a  quo 
plerique  Europjei  deveniunt  ,  frequen- 
tissima  mentio  apud  antiquos  occurrit. 
Cf.  Giicrin  Du  Rocher,  Soc.  .1.  in  opusc. 
Hisloire  reritable  des  tenips  fnbuleux , 
pr.Tsertini  tom.  i. 

1)  Hoc  ar^iimentum  non  ita  pridem 
jam  excoluerat  Cl.  Leibnitziiis  ,  qui  in 
opiisc.  Breris  (lesignatio  nieditotionum  de 
oriyiiiibus  ffentium,i/eilnclis  potissimum  ex 
inilicio  linguarum  (tom.  iv.  pag.  186  et 
seqq.,  opp,  edit.  Dutens,  Genev.  1768), 
revocat  lin^uas  omnes  ad  communem 
aliquam  ,  qu.-fi  una  primum  esse  debuit, 
quajque  poslea  bifariam  divisa  est  \nja- 
peticam  et  aramwam ;  quae  hinc  a  prima 
prodierunt  linjsfua,  septemtrionem  iiii- 
plevere,  qua;  asecunda,  meridiem.  Ad 
japeticas  linguas  refert  eas,  quibus  usi 
sunt  Japheli  posleri;  ad  uramatas,  quas 
tenuerunt  Semi  C/uimif/ne  propagines. 
Ohservat  plura  vocabula  cognationem 
coinmunem  priB  se  ferre  in  ejusmodi 
linguis;  ex  quibus  jure  infert,  gentes 
omres  unius  gentis  aut  stirpis  propagi- 
nes  coloniasque  fuisse.  quanquam  in 
reinotioribus  paulatiiu  vestigia  cogna- 
tionis  oninino  perierint.  Idem  argumen- 
tum  fusius  prosecutus  est  Laur.  Her- 
vas  S.  J.  luiii   in  op.  Origine ,  formu%io- 


ne ,  etc.  degV  iilioini ,  Ceseaa  1785  et  in 
op.  Saggio  pratico  delle  lingue ,  Ccsena 
1787  tiiui  In  suo  Vocubolnrio  poliglotto  , 
Cesena  eod.  anno.  Quem  secutisuntsu- 
perioribus  annis  plures  alii  Valer,  Ade- 
iung,  klaproth,  Pictet,  Schlegel ,  etc. 
Qiii  pneterea  ex  phllologia  comparata 
collegerunt  hunc  fructum  non  ininiishi- 
stori.-e  qiiain  religioni  prolicuum  .  nem- 
pe  constare,  independenter  ab  liistoria 
ipsa,  derivationem  populorum,  qni  ta- 
nien  varietatis  ronstantis  notas  pra;se- 
feriint,  ah  iino  eodemqiie  stipiteseuori- 
giiie  primitiva  commiini.  Hisaniniadver- 
sionilius  conlirmantur  ipsa  argiimenta 
ph3sIoloy:ica.  Cl.  Klaproth  in  sua  Asiu 
polgglotta,  pag.  3.5  et  seqq.  statuit  re- 
ctissimam  distinctionem  iriterafflnitatein 
generalem  et  afflnitatem/;r(r/i'CH/^'/rm  lin- 
guarum.  Perspectum  porro  est,  inveni- 
ri  inter  populos  inaxime  a  s^  dissitos, 
quiqiie  magis  inter  se  diirerunt  sub  re- 
spectii  indolis  physiologic»  varletatum 
constantium,  multitudinem  radicumana* 
logicarum  tiim  forma  tiim  signiflcatione; 
afflnitas  particnlaris  varietatum  conslan- 
tium  inter  se  non  soliiin  fundatiir  in 
analogia  radiciim  duariim  aut  pluriuni 
linguaruin,  sed  pneterea  inquadamuni- 
tate  illarutn  systematis  grammaticalis. 
Viri  doctissimi  hoc  studium,  quod  lin-: 
guisticiim  \i)cant,  ingenti  siniini  conten- 
tione  prosequuntur.  Nec  dubitare  licet, 
quin  per  illud,  cuin  ulleriorem  perfe- 
ctionem  assecutum  fuerit,  prxbeatur  ar- 
gumentiim  evidens  unitatis  primitivx  et 
originarije  generis  humani,  qiiod  pr.Tcat 
tempore  omnibus  historicis  documentis, 
unde  etiain  atque  eliain  patebit  scientia- 
rum  et  artium  progressiis  semper  rell- 
gionis  veritati  connrmanda;  inservire. 
Cf.  interea  Biblioth.  unirers.  de  Genere. 
toin.  xxix,  Litterature,  art.  PAilologie, 
pag.   'l{>3  et  suiv.  1825. 

2)  Cf.  Recherches  asiatiques ,  vol.  vii, 
viii ,  XIV  etc. ;  nec  non  Tke  asiatic  jour^ 
nal  nnd  Monthlg  Hegister,  etc.  April 
1835,  vol.  XVI.  NeiP  series,  London, pag. 


96  TRACTATUS    DE    DEO    CKEATORE. 

iinam  eamdcniqiic  horum  populorum  primam  fuisse  linguam.  Nec 
dcmum  cosdcm  pbilologos  fugit,  gentcs  interdum  longissimca 
se  non  raro  dissitas,  quajquc  divcrsae  speciei  habchantur,  com- 
muni  hngua  uti,  dum  eae,  quae  proximiores  nunc  sunt,  in  im- 
mensum  propc  inter  se  differunt.  Quae  quidem  omnia  aperlc 
produnt,  unam  ab  initio  omnibus  hominibus  communem  Hnguam 
extitissc,  ac  propterea  ex  cognatione  ,  affinitate,identilatcquan- 
doque  hnguarum  omnium  necessario  consequi  unam  pariter  gen- 
tium  onmium  originem  fuisse. 

255.  Nunc  vero  ut  incredulos  rehquos  seu  potius  amenles 
autochthonum  et  aborigenum  assertorcs  aggrediamur,  qui  di- 
vinam  crcationem  hominis  rcspuunt,  ita  eos  perstringimus :  1° 
Ex  malhcsi,  ut  ahas  diximus  *),  pcrspectum  est,  nuUam  dari 
posse  sive  successivam  sive  simultaneam  terminorum  scriem  in- 
linitam ;  ergo  homo  necessario  ahquam  originem  habuit.  2"  Ex 
physica  pariter  cerlum  est,prout  ostenderunt  ex  repetitis  expc- 
rimcntis  \  alhsnicri,  Redi  et  Spalanzani  ^),  viventia  cuncta  prae- 
supponere  aha  ejusdem  speciei  viventia,  a  quibus  procreentur, 
et  absurda  esse  sy  slemata  tum  particularum  organicarum,  tum  ovi, 
tum  vermiculorum,  putredinis,  etc.  Ergo  a  primo  ahquo  hominc , 
quem  Deus  ipsc  condidcrit,  homincs  rehquos  procrcatos  essc 
necesse  est;  ut  prifitcrcam  argumcnta  hacteniis  allata,  quae  sto- 
hduni  ejusmodi  commentum  penitus  excludunt. 


221  et  spq.j  h.iin  Monumentx  littetaires  tte 
l^lmle,  ou  MelHiiges  ile  iilterulHre  snm- 
scrile ,  par  A.  Lanfflois  ,  Paris  1827.  !No- 
vo  aiit«*ni  examini  siibj*>cil  linp^iiain  sain- 
srritioain  Cl.  A.  W.  IJe  S«:lilej(el  in  Me- 
nioire  lu  a  la  soriete  royale  ile  litleralu- 
re  iles  Loiulres  le  20.  noremlne  1833. 
(Transactions  of  l!ie  roi/al  socielif ,  etc. 
vol.  II  pa^.  2.  183'4.),  in  qua,  instituta 
comparatione  lin^r)];^  sainscritic.T  cuin 
persica,  gnEca ,  latina,  linguisqiie  ger- 
inanicis,  celticis,  schiavonicis  sive  sla- 
vis  concliiditcap.  9. :  „En  adniottant  qiie 
rafliliation  des  langues  jnstifie  la  con- 
clusion  (et  d'apres  nia  conviction  elle 
la  justifiera  d'aiitant  pliis  qu'elle  sera 
oxaininee  plus  a  fond),  que  toiites  ces 
fainilles  de  peupies  sont  issues  de  la 
meine  souchej  que  leurs  ancetres,  a  u- 
ne  epoque  qnelconque ,  ont  appartenu  a 
une  seule  nation,  qui  est  divisee  etsub- 
divisee  dans  sa  propaj^ation  siiccessive; 
la  question  se  presente  naturelleinentde 
savoir,  quel  aete  Se  siege  priniordial  de 
cette  nation  niere."  Eanique  statuitad  o- 
rientein  inaris  montis  Caspii  in  Asia  ac 
prxcise  in  Ass^ria,  etc.  Cf.  Bibliot/iei/ue 
llnir.  cit.  Mars  1835.  art.  Au'i(/uiles  o- 
rienlales,  pag.  22.').:  Rossifrnol ,  in  op. 
Lellres  sur  J esus-C/irisl  Vuvis   I8'll.  Lel- 


tre  i.haec  in  remnostruin  scribit:  „L'IJ- 
ranie  revenant  de  son  voyage  autour  dii 
inonde  a  confirmc  lesdonnees  de  la  lin- 
(cuistique,  l'opinion  de  Buffon,  de  La- 
cepede,  deCuvier,  et  de  tous  les  grands 
naturalistes  fran^ais ,  et  etrangers ,  en 
deposant  le  8.  du  inois  de  Juin  dernier 
sur  le  bureau  de  l'Acadeinie  des  Scien- 
ces  cetle  phrase,  queje  \oiis  prie  de  ne 
pas  oublier :  Mes  obserralions  tenilenl  « 
ilemonlrer  la  i/ranile  tiuite  ile  Ces/iece  hu- 
maine,  (Voir  Le  com/ite  renilu  ile  la 
Seauce  du  8.  Juin.  18W.  M.  de  Freyci- 
net  avait  la  parole  relativeinent  a  la  re- 
lation  du  voyage  de  l'Uranie)." 

1)  Tract.  De  Deo,  etc.  part.  i.  cap.  i. 
n.  37  et  seqq. 

2)  Cf.  Anl.  Vallisnieri  Consiileraz.  eil 
es/ierienze  intorno  alla  generazione  ilei 
renui  nel  corpo  umano;  itein :  Etpeiien- 
%e  eil  osserrazioni  intoruo  airorigiue,  sri- 
iu/r/jo,  etc.  ili  varii  iusetli,  etc.  opp.  toin. 
I.  fol.  edit.  Venet.  1733.;  F.  Redi,  Espe- 
rienza  iulorno  agfinselli :  nec  non  Os- 
serritzioni  iutorno  agli  animali  rireuli, 
elc.  vol.  II.  opp.  in-4.  edit.  Ven.  1712.; 
Laz.  Spalanzani,  opp.  vol.  vi.  Milano 
1826.;  prjfsertini  O/utscoli  ili  fisica  aiii- 
male  e  tegelabile. 


PART.  III.  (  AP.  I.    DE    HOiMIXrs  CHKATIONE.  97 

256.  Qmim  igitiir  scriptiira  Adam  velut  protoi>onon,scii  pri- 
mum  a  Deo  conclitum  testetiu',  a  quo  homincs  reliqui  omnes 
procreati  sunt;  quiuii  antlu^opogonicC  omnium  antiquissimarum 
gentium,  quoad  rei  sumniam,  mosaicam  confirment;  quumpo- 
pulorum  traditiones,  Iiistoriae  omncs,  philologia  ipsa  eandem 
adstruant  veritatem,  quum  deniqiie  scientiae  ipsae  naturales  o- 
mnem  explodant  contrariam  hypothesin,  scquitur  quod  osten- 
dendum  nobis  assumpsimus,  nempe  hiimanum  genus  univcr- 
sum  ah  Adam  omniumprotoparenle  fuissc  propagatuin. 

DIFFICULTATES 

Prwadamitarwn. 

257.  I.  Obj.  Ex  sacris  Hteris,  anteAdamahos  fuisse  aDeoho- 
mines  procreatos  muha  sunt  qua3  suadeant;  ac  ]"  qua?  legun- 
tur  Gen.  I  26 ,  uhi  j^i^inius  homo  conditus  a  Deo  exhibetur  di- 
versus  ab  eo ,  qui  creatus  dicitur  ibid.  II  7,  ut  ex  omnibus  ad- 
junctis  eruitur,  2"  Quc-e  ^icuntur  ibid.  IV  2,  de  Abel  et  Cain : 
t\if  aufem  Abel  pastor  oviwn,  et  Cain  agricola.  Cur  enim 
Abel  custodiebat  oves  ?  Nempe  propter  fures,  qui  certe  pater 
ipsiusautmaler  aut  frater  esse  non  poterant;  ergo  ab  aliis  prae- 
existentibus  hominibus.  Quo  pariter  3"  referuntur,  quae  Deus  Cain 
minatus  est,  dicens,  ibid.  IV.  6,7:  Quare  irafus  es  ^  et  cur 
concidit  facies  tua  ?  Nonne  si  tyene  egeris  recipies  ?  Sin  au- 
fem  male ,  stafim  in  foribus  peccatum  aderif  ?  Quid  hic  fo- 
res?  Portae  scilicet,  in  quibus  judicia  apud  orientales  exerceri 
consuevisse  scriptura  passim  commemorat.  Significat  igitur 
Deus  Cain,  si  male  ageret,  tradendum  ipsum  judicibus,  qui 
poenas  ab  eo  patrati  sceleris  reposcerent ,  qui  profecto  solus  A- 
dam  esse  nequit.  4°  Ihec  confirmantur  ex  verbis  Cain,  sic  Deum 
alloquentis,  ibid.  IV  V4:  Ecce  ejicis  me  hodie  a.  facie  ter- 
rw  .  .  .  et  ero  vaifus  et  profugus  in  terra ;  omnis  igitur,  f/ui 
invenerit  me,  occidet  me.  Quod  ne  fieret,  Deus  posuit  Cain 
signum,  ut  non  inferficeret  eum  omnis,  qui  invenisset  eum. 
Fugit  tamen  Cain  ab  hominum  illorum  consortio  ad  orientalem 
plagam  Eden.  Quae  sine  hominum  multitudine  intelligi  nequeunt. 
Quid?  Quod  Cain  agricolaperhibeatur;  agricultura  porro  et  a- 
ratoria  ars  plures  exigit  ahas  <artes.  Cain  praeterea  uxorem  ha- 
buisse  dicitur;  nec  profecto  Adami  filiani  ducere  potuit,  cum 
nulla  ei  adhuc  nata  esset;  ergo  ex  tiliabus  gentium.  Illud  etiam 
de  Cain  docet  scriptura,  ibid.  IV  17,  aedificasse  ilhim  civita- 
tem,  ac  vocavisse  nomenejus  ex  nomine  filii  sui  (utique  primo- 
geniti)  Uenocli.  Architecti  igitur  aderant,  aderant,  quosin  eam 
urbem  deduceret  cives,  Quinam  ii  fuerint,  quum  Abele  interfe- 
cto  uTius  Adam  cimi  Heva  superfuisset?  Er^o. 

T.  V.  ^  7 


98  TRACTATUS  DE  DEO  rKEATORK. 

2!58.  Resp.  ad  1"',  Neg.  Sed  e\  dictis,  quae  hic  operae  pre- 
tium  noii  est  iterare,  capiit  II  non  continet  nisi  anacephalaeo- 
sineorum,  qua?  Moyses  cap.  I  scripserat,  eamque  uberiorem, 
in  qua,  quae  ibi  striclius  de  "liominis  formatione  dicta  fuerant, 
retractantur,  atqueaccuratius  explicantur  JJ ;  ahoquin  biscrea- 
tadicenda  essent  aut  disposita  coelum,  terra,  virgultum  agri, 
omnisque  herba  regionis,  quia  Gen.  II.  4  haec  repetit  Moyses. 

259.  Ad  reiiqua  hic  objecta  reponimus,  1"  dupHci  falso  sup- 
posito  ea  laborare.  Primum  quidem,  pleraque  haec  contigisse 
simul  ac  Adam  e  paradiso  fuerat  expulsus  aut  paulo  post;  cum 
tamen  certum  sit,  nonnisi  circa  annum  129  Abel  occisum  esse, 
ut  indicat  illud  Gen.  IV  25  anno  scilicet  Adam  130  natum  esse 
Seth  pro  interfecto  Abele.  Alterum  vero,  paucos  per  ea  tem- 
poraextitisse  homines,  eo  quod  pauci  a  Moyse  commemoren- 
tur;  quum  scopus  ipsius  plures  recensere  non  ferret  ^). 

260.  Resp.  2"Speciatim  rt^/2"',  Disl.  Etpastorahs  ars  praeter 
custodiam  gregis  a  furibus  plurima  alia  complectitur,  conc.  il- 
lam  solam ,  neg.  Porro  artem  pastoralem  nec  totam  nec  priuci- 
pue  in  tutandis  gregibus  a  latronum  rapacitate  consistere,  no- 
tum  adeo  est,  ut  fusius  id  ostendere  minime  praestet. 

261.  Ad  3»»,  Dist.  Et  phrasis  illa:  Inforibus  peccafum  ade- 
rit,  sensu  translato  a  Moyse  adhibetur  ad  poenam  imminentem 
significandam ,  conc.  sensu  proprio,  nej^.  Haec  autem  loquendi 
ratio  non  solum  in  scripturis  sensu  exposito  usitata  est,  ut  e.  g. 
Marc.  XIII  29,  ubi  loquens  Christus  de  extremo  judicii  die,  di- 
cit:  Sci^ofe ,  i/uod  in  proximo  sit  in  ostiis ,  sed  etiam  in  scri- 
ptoribus  profanis.  Plutarchus  enim  illud  exhibet  adagium:  F^e- 
bris  est  in  /oribus;  quo  spectat  etiam  illud  Horatii,  Culpam 
pcena  premit  comes.  Eo  magis  quod  Moyses,  haec  scribens,  po- 
tuerit  aetatis  suae  mores  spectare ;  quod  infrequens  non  est  sa- 
cro  scriptori  "^),  et  exempla  ejusmodi  non  pauca  suppetunt  in 
Josepho,  Livio  caeterisque  scriptoribus. 

1)  Sic  etiam  exponit  Rosenmijiler,  di-  gramma  propagralionis  hominum  postdi- 
cens  in  cap.  2.  1.:  „EpilugU8  superio-  luvium,  ila  ut  paucis  annis,  nempe  ab 
rum,priusquam  ad  dieui  septimum  trans-  8  post  diluvium  ad  285  ab  8  indivi- 
«•at;  quasi  diceret:  Ita  his  sex  diebus  duis  qui  erant  superstites,  potuissent 
completum  est  ca^lum  et  terra  (quibus  pervenire  ad  ingenlem  numerum  i.  'l'\l. 
verhisut  supra  cap.  i.  tolam  hanc  mun-  224.  717.  456. 

di  fabricam  complectitur)  homine  crea-  3)  Ct.  Gen.  vii.  2.  Quamvis  neque  his 

to,  qui  fuitcolophon  quasi  Dei  operum."  opus  sit,  siquidem  tuiu  ex  hebraico  tex- 

8ed    longe   ante   ipsum   hoc  priestiterat  tu  tum  ex  membro  sequenti  hujus  ver- 

Theophilus,  Ad  Autolycum ,   lib.  ii.  cap.  siculi  patet,  non    de    peccali   pana,  sed 

19.  20.  tom.  II.  Bibliot/i.  pHtrumGiillttnd.  deipso  peccato,  seu  peccali  cog:nitione, 

edit.  Veu.  1761.  citata  verba  accipi  debere.  Texlus  enim 

2)  In  memoriam  revocanda  sunt,quae  jja  se  habetriJ<ISn  "nD^  ^''tOTl  ^b  0^) 
fuperius  adnotavimus  de   mira  israeliti-  t  -     -  ■.  - 

cipopuli  propagatione  duorum  autpaulo  v^i,    Si    rero  male    egerisj  iinle  foret 

amplius  s^culorum  spatio,  quse  facta  est  ^  " 

in  yE^ypto.  Cf.  etiam  Pelav.   De    doctr.  pecrntum  jacet,  scM  se  prodet,  peccatum 

temp.  tom.  ii.  lib.  ix.  cap.  14.  De  gene-  tuum  non  matfis  celari  poterit,  quam  id 

r.«    ttuinuni  propitgatione ,  ubi  ponit  dia-  quod  pro  foribus  jacet.  IViembrum  vero 


PART.    III.    CAP.  I.    DK    HO.MimS  CRKATIONK.  99 

262.  Ad  ^"*,  Disf.  Inanisfulsset  metus  Cain,  si  praeter  Adam 
et  Eva  nulli  homines  extitissent,  conc.  multiplicatis  jam  hoini- 
nibus,  quodjam  animadvertimus,  neff,  Addo  etiam  a  posteris 
sibi  Cain  timere  potuisse  *). 

263.  Quod  dicitur  de  arte  agraria,  supponit  adversarius  iis- 
dem  instrumentis  a  Cain  eam  exercitamfuisse,  quibus  nunc  ter- 
ra  a  nobis  exercetur,  quod  tamen  omnino  est  gratuitum. 

264.  Nec  magis  Peyrerium  juvat,  quod  urget  ex  uxore  Cain; 
etsi  enim  Moyses  aperte  non  insinuat  filiastunc  temporis  Adam 
natas  esse,  inferri  nequit  nuUam  natam  fuisse  ^). 

265.  Ad  Henochiam  jedificandam  opus  quidem  fuisset  Cain 
architectis,  si  civitas  illa  Europae  urbes  aemulata  esset,  minime 
vero,  si  luguriola  ,  quod  credere  non  est  nefas,  pro  illa  mundi 
infantia,  solum  compiectebatur.  Nemo  praeterea  nescit,  tempo- 
ribus  nobis  longe  propinquioribus  oppida  passim  civitatis  nomi- 
ne  donata  esse.  Cum  prieterea  constet  ex  doctissimorum  chro- 
nologorum  sententia,  non  ante  mundi  annum  quadringentesi- 
mum,  ac  fortasse  etiam  quingentesimum  Cain  Henochiam  con- 
didisse  ^);  inde  patet  incolarum  satis  frequentem  multitudinem 
colligere  ipsum  potuisse,  qua  eam  repleret. 

266.  II.  0/>/.  Apostolus  rom.  \  scribit:  Usque  ad  legem  enim 
peccaiiun  eraf  m  inumlo;  peccatum  aufem  nonimpufabatur , 
quum  lex  non  esset ;  sed  regnavit  mors  ab  Adam  usque  ad 
Moysem  efiam  in  eos ,  (/ui  non  peccaverunt  in  simHitudinem 
prwi^aricationis  Adw.  Jam  vero  nomine  legis,  inquit  Peyrerius, 
hic  intelligenda  venit  lex  Adamo  data,  cujus  transgressio  pec- 
catum  Adami  fecit,  quam  datam  omnibus  hominibus  in  Adamo 
censendum  est  eadem  ratione ,  qua  in  Adamo  illam  violavisse 
reputandi  sunt.  Peccatum  igitur  erat  in  mundo  usque  ad  legem 
adamiticam.  Homines  ergo  admitti  debent,  qui  ante  Adamum 

f)eccaverint,  quamvis  peccatum  ipsis  imputatum  non  fuerit,  cum 
ex  non  esset. 

267.  Resp.  Neg,  assumptionem  Peyrerii ,  hic  nempe  nomine 
legis  designari  legem  Adamo  datam ;  sed  legem  mosaicam  de- 
signari  dicimus ,  ut  patct  ex  ipsis  adductis  Pauli  verbis:  Sedre^ 

quod  spqiiitur,  est  juxta  vulgatnm :  Sed  lib.  xv.  cap.  16.,  qui  prjeterea  docetso- 

$ub  te  erit  ff/y;vt;^i/ux  <y'u.v  (nempe  peccati);  roretn  suam   Caino   in  uxorem  ducere, 

et  tu  ifominaberis  illius,  id   est,  ei  resi-  In  iis  huniani  ^eneris  exordiis,  licuisse, 

stere  debe.s.   Quo  posito,  oninis  evane-  ul   huniana   soboles  propag:aretur.   Au- 

scit  dirBcultas.  <Jf.  Rosenniiiller   in  cap.  gustino   assentiunt  S.  Epiphanius,.  Hte- 

4.  Geneseos,  v.  7.  res.  xix.  n.  6.,  Sethian.;  S.  Joan.  Chry- 

1)  Opportune  animadvertit  S.  Ambro-  sost.  Honi.  xx.  in  Genes.;  Thcodoretus, 
sius,  Ve  Cnin  et  Abtl ,  lib.  ii.  cap.  9,  n,  Quiesf.  43.  in  Gen.  Ca;teruin,  etsi  inver- 
33,:  „Potuisse  (Cain)  et  parenles  parri-  soordine,  cap.  V.  k.  id  aperte  IVIoyses 
cidas  tiinere,  qui  docuerat  parricidium  tradit;  dicens  de  Adam:  Genuitque  filios 
posse  committi;  potuerunt  enim   el  pa-  et  filias. 

rentes  de  filio  discere,   quod  didicerant 

posteri  de  parente."  3)  Cf.  Zacharia,  Diss.  tulr.prffud.  iyst, 

2)  Hanc  difficultatem    jam    praeoccu-    inferius  citundu. 
paverat  S.  Augustinus  ,   De   cirit,  J)ei , 


JOO  TRACTATUS  DK  DEO  CREATORT!. 

(puwil  mors  ab  Adam  usque  ad  Moysem.  Quod  ut  apprinie 
intellii^alur,  praestat  apostoli  scopum  exponcrc,  ex  quo  ger- 
manus  ejus  sensus  melius  intelligitur  in  citato  tcxtu. 

268.  Scopus  porro  apostoli  est  efficaci  ratione  ostcndere  ve- 
ritatem  suce  gencralis  propositionis,  qua  versu  12  dixerat:  JPro- 
pterea  sicut  per  unum  liominem  peccafum  in  hunc  mundum 
intravit,  et  per  peccatum  inors ,  et  ita  in  omnes  homines  mors 
pertransiit ,  in  quo  omnes  peccaverunt;  seu  vult  significare 
mortem  esse  poenam  peccati  originalis ,  quod  omnes  homines 
ab  Adam  progeniti  contrahunt ;  quod  ut  evincat,  sic  argumen- 
tatur  apostolus  versu  sequenti:  usque  ad  legem,  nempe  mosai- 
cam  ,  peccatum  erat  quidem  in  mundo,  attamen  peccatum  non 
imputabatur  ad  certam  ptenam  temporalem  ob  defectum  lcgis 
positivae,  sive  sanctionis  cujusdam,  cum  lex,  quaetalem  poenam 
decerneret,  nondum  hominibus  fuisset  data:  nihilominusmors, 
quae  est  poena  peccati,  regnavit  etiam  ab  Adamusque  ad  Moy- 
sem  vel  in  ipsos  infantes ,  qui  in  simihtudinem  praevaricationis 
Adae  nuUo  acluah  peccato  se  inquinaverunt ;  ergo  mors,  quae 
in  omnes  homines  dominata  est  per  id  temporis,  non  ahunde 
repeti  potest,  quam  a  peccato  originah,  quod  omnes  abAdam 
progeniti  contraxerunt  '). 

269.  Nec  obstat  Deum  diluvio,  coelestibus  llammis  ahisque 
gravissimis  cahimitatibus  ante  mosaicam  lcgemdehominum  sce- 
leribus  poenas  sumpsisse,  tum  quia,  ut  observat  card.  Toletus, 
poenae  iHae,  quibus  Deus  in  ahquot  animadvertit  legis  naturahs 
transgressores ,  fuerunt  potius  poenae  mortis,  peccato  originah 
debitae,  ante  tempus  exactio,  quam  mors  ipsa;  tum  quod  poe-  j 
ncB  ihae  non  fuerunt  constantes  et  universales,  cujusmodi  mors 
est,  quae  proinde  non  ab  actuahbus  peccatis,  sed  a  peccato  ex 
origine  contracto  repeti  unice  debet. 

270.  His  positis,  sua  sponte  ruit  moles  illa,  quam  Peyrerius 
huic  fundamento  inaedificaverat  ^). 

DIFFICULTATES 

iJoadainitarum. 

271.  I.  Obj.  Accuratum  historiae  naturahsstudium  nos  neces- 
sario  ducit  ad  plures  hominum  speciesagnoscendas.  1"  Id  enim 
in  primis  postulant  notae  specihcae ,  per  quas  diversi  hominum 
stipites  inter  se  secernuntur ;  2"  incipiendo  enim  ab  homine  bi- 
mano  et  simia-satyro  {i)rang-outanq)  ac  gradatim  procedendo 
reperiri  potest    quaedam  species    consanguineitatis  inter  homi- 

1)  Cf.  Card.  Toleti,  S.  J.  Commentn-  2)  Cf.   ZacliariiB  egreffia    dissertatio , 

rii  et  tinnot.  in  epist.  s.  Piiuli    iifwst.  nd  qua  Prjeadaiiiilarum  sy.steiiia  confutatur, 

rom.  ad  Ijunc  loc,  (|ui  omnium  facilc  lu-  quatnque  pramisit  lib.  i.   Petavii  De  a- 

culentissinic  inenlein  apostoU  in  lioc  sa-  yiHc-   ««'^  i/ierum ,  edit.    Ven.    1757.,  et 

tis  difficili  lextu  exposuit.  reperiturtom.  m,  Thesnuii  theoiogici. 


4 

PART.    III.  CAP.    I.    DE    HOMINIS    CKKATIONE.  lOl 

nem  et  vespertilionem  *)-  3"IIomo  intellectualis  iionest  nisicon- 
sequentia  necessaria  hoininis  iiuimmalis  "^).  4"  Ilinc  celehriores 
zoologi  plures  paucioresve  liominum  species  constituerunt;  sic 
Linneus  duas  specics  admittit,  hominem  sapienlem  et  hominem 
tiroglodyten  ^);  Virey  pariter  duas  species  ai^noscit,  quas  de- 
terminat  ex  mensura  anguli  facialis  *) ;  Deinoulins  undecim 
species  enumerat^);  Bory  de  S.  Vincent  quindecim  recensct  <*). 
Frustra  ii>itur  tlieoloci  contendunt,  omnes  liomines  ab  uno  eo- 
demqiie  stij)ite  prognatos  esse ,  nec  nisi  umcam  dari  liumani 
generis  speciem. 

272.  Resp.  Neg.  anlec.  Accuratum  enim  historiae  naturalis,  seu 
potius  zoologiai  studium  ad  unitatem  humanae  speciei  agnoscen- 
dain  pecessario  ducit.  Nempe  quod  pluries  animadvertimus , 
scientia  quamdiu  infans  est ,  difiicultates  parit,  quas  postea  a- 
dulta  soivit. 

273.  Ad  1'",  Neg.  Dari  ejusmodi  notas  specificas,  a  quibus 
diversa  species  erui  possit;  ut  eniin  observat  cl.  Blumenbach, 
genus  humanum  non  habet  nisiunicam  speciem;  omnesquepo- 
puh  cujusque  demum  aetatis  ac  rcgionum  omnium,  qui  coij;niti 
nobis  sunt,  provenire  possunt  a  stipite  comniuni.  Omnes  locales 
varietates,  qua;  positai  sunt  in  conformatione  et  colore  corpo- 
ris  humani,  non  magis  incomprehensibiles  sunt  quam  illaj,  per 
quas  antc  nostros  oculos  tot  alite  species  corporum  organisafo- 
runi,  praecipue  vero  cicuruin  animantium  inter  se  difFerunt;  ve- 
rum  omne  hujusmodi  discrimen  per  quosdam  veluti  gradus  ita 
leviter  incedit,  ut  ncque  uUum  omnino  cavilIationiJ)us  locum 
relinquat,  neque  fundamentum  prcebeat  iis  divisionibus,  quas 
sopliistte  quidam  velient  instituere  '). 

274.  Ait  2'",  Dist  Id  est,  reperiri  potest  in  corporum  or- 
ganis  et  coniiguratione  convenicntia  aliqua  et  similitudo  plus 
minusve  perfecta  inter  homiues  et  bruta,  conc.  species  consan- 
guineitatis  proprie  dicta?,  neg.  Scimus  utique  ex  anatome  com- 
parata  aiiquam  intercedere  simiiitudinem  organorum  in  Jjrutis, 
qute  a  simia  satyro  seu  potius  ab  homine ,  quem  spectare  pos- 

I)  lla  Uory  de  S.  Vincent,  in  opere  de  lous  les  pays,  qui  nous  sontconnus, 

Rertie    eucycloiiedique,  tom.  xxix    Mars  peuvent  provenir  d'une  soudie  counnu- 

182(j.  Paris,ai't.  'Scieuces p/iyxit/ues,  Hom-  ne.    Toutes    les    diffei-ences    nationales 

me ,  articleextraitdu  ton»,  vur.  DuDicL  dans  la  confonnation    et   la  cowleur  du 

clax.sii/iie  ii'/ii.st.  ualurelle,  pag\  31'J.  corps  iuunain  ne  sont  pas  plus  frappan- 

'i)  i!)id.  pa;^-.  7(5.  tes  et  plus  inconcevables  que  celles  qui 

3)  Car.  a  Linne  Si/stema  naturiB,  toin.  deligurent  presque  sous  nos  yeux  tant 
I.,  nei/a.  nal.  classis  i.,  Maminalia,  art.  d'autres  especes  de  corps  or§anlses,  et 
Frimate.s,  n,  i.  et  2.  principalement    nos    animaux    domesti- 

4)  Dict,  i/'/ii.st  naturelle.  ques  i  mais  toutes  ces  dilfereiices  seper- 

5)  Art.  cit.  Jtierue,  etc.  dent,  pour  ainsi  dire,  les  unes  dans  les 
(>)  Ihidem.  autres ,  par   tant   de  nuances,  par  tant 

•  7)  Manuel  ii'/iist.naturelle  Irad.  deVal-  de  transitions  insensibles ,    qu'elles    ne 

Jem.    tom.    f.    Metz.    1803.    Sed   prsestat  peuvent  donner  lieu    qu'a  des  divisions 

ipsius  aucloris  verba  a(iducere:„Legen-  arbitraires  et  point  du  tout  tranclianles." 

re  liumain,  ait  i/tse,  n'a  qu'uneespece,  et  Sect.  '4.   Des  Mummiferes,    ord.    i. ,  Bi' 

tous  ies   peuples  de    tous   lcs  temps  et  wnne. 


102  TBACTATUS  DK  UKO  CREATOKK. 

sumus  ut  typum  primilivum ,  usque  ad  vespertilionem  descen- 
dendo,  et  rursum  a  vespertilione  usque  ad  aves,  et  ita  porro, 
et  vicissim  ab  animantibus  imperfectioribus  progrediendo,  ad 
humani  corporis  perfectionem  accedat  ^).  Attamen  negamus , 
vel  nuUos  dari  veluti  typos  seu  notas  specificas,  quibus  divcr- 
ste  classes  seu  species  animalium  inter  se  distinguantur ,  quod 
nemo  prudens  zooiogus  inticiatur ;  vel  typos  illos  eandem  ori- 
ginem  arguere,  unde  exurgatconsanguineitatis  speciesilla,quam 
somniat  adversarius,  quem  impugnamus. 

275.  Ad  3'",  Ne^.  Ratio  enim  sive  inteliigentia  proprietas  est 
hominis  solius.  In  brutis  enim  omnibus  non  reperitur  nisi  in- 
sfinctus ,  qui  consistit  in  ea  virtute,  qua  pollent  sese  subjicien- 
di  per  motum  interiorem  innatum  ac  necessarium,  absque  ulla 
institutione,  seu  a  se  ipsis,  per  quasdam  actiones  uniformesad 
eumdem  tinem,  ad  propriam  nempe  conservationem  et  ad  cou- 
servationem  propriae  speciei  ^).  Quodsi  innonnuUis  animalibus, 
cicuribus  praesertim,  quaedam  signa  conspiciuntur  sagacitatiset 
industriae,  etc,  haec  toto  coelo  distant  a  facultate  intelligendi, 
comparandi,  judicandi,  abstrahendi,  etc. ,  qua  instructus  est 
homo,  ut  ostendunt  psychologi.  Etenim  si  intelligentia  non  est 
nisi  consequentia  necessaria  hominis  mummalis ,  ut  conlendit 


1)  Cf.  Cuvler.,  Lcpo7»  (/'tiuntomie  com- 
piiree ,  Paris  1S05.,  toiii.  i.  premiere  le- 
<;(>n :  Cousiderations  sur  l'econi>in.ie  ani- 
niale  ,  prxsertim  art.  4.  pag.  58.  59.  ubi 
observat  ad  rem  nostrain:  „Dans  tontes 
ces  combinaisons,  il  s'en  troiive  neces- 
sairement  b«*aii(oup  ((ui-ont  des  parlies 
cominiines,  et  ii  y  en  a  toiijours  iin  cer- 
tain  noinbre  qiii  ne  different  que  tres- 
peu,  eu  sorte  qu'en  pla^^ant  les  unes  a- 
pres  les  aulres  celles  qui  se  resseni- 
blent  le  plus,  on  peut  en  etablir  une 
♦•.spece  de  suite,  qui  peraitra  s'eloij>ner 
comme  par  dej^res  d'un  lype  primltif' 
Cest  sur  ces  considerations  que  repo- 
sent  les  idees,  que  certains  naturalistes 
se  sont  formees,  d'une  echelledesetres, 
qui  les  rassemblerait  tous  en  une  serie 
unique,  commenyaiit  au  plus  parfait  et 
fini.ssant  au  pius  simple. .  ..  et  telle  que 
l'esprit  passerait  de  l'un  a  Tautre  sans 
presque  apercevoir  d'interval|p.  et  com- 
nie  par  nuances  insensibiles."  Et  sane 
cl.  auctor  hanc  ^radationem  persequi- 
tur.  cumparationemqueinstiturt  sing;ulo- 
ruiu  organorum  eadem  methodo,  quin- 
que  voliiminibus ,  i.  in  homine ,  2.  in 
mammalibus ,  3.  in  avibus,  4.  in  repli- 
libiis,  .5.  in  piscibus.  simulqiie  ostendit 
notas  speciHcas  et  characteristicas,  qui- 
hus  inter  se  ditin(;uuntur,  ut  patet  e- 
tiam  ex  tabuiis  comparationis,  qiiasad- 
jecit ,  ut  c;bcu8  sit  oportet,  qui  eas  non 
vidtvat.  8ati«  «it  hic  urgere  orgaauMvo- 


cale,  quod  dicimus,  quodque  in  nno  ho- 
mine  tantum  reperitur  ad  vores  articu- 
landas,  siquidem  Camper  ostendit  ex 
dissectione  simia^  satyri,  lioc  animal  ine- 
ptum  omnino  esse  ad  hominis  instar  lo- 
quendum,  et  naturaliter  etiam  siiper  pe- 
des  posteriores  incedendum;  attamen 
hoc  solum  animal  perindeac  (/ililioncniu 
homine  comparatur.  Ipse  Richerand  , 
Nuori  elementi  ili  h^isiologia ,  trad.  dal 
fi^^anc.  Firenze,  1S15.  tom.  ii.  §.  l{)6.  a- 
perle  affirmat:  „L'iioino  solo  puo  arti- 
colare  i  suoni  e  sode  del  dono  della  pa- 
rola."  Quod  deinde  ostendit  ex  anato- 
me ;  Item  Magendie,  In  opere :  Prects 
elemenlaire  t/e  p/iysioloffie ,  italice  edit. 
Pisis  1818.;  tom.  i.  paff.  I9.>.  Recte  pro- 
pterea  Homerus  frequenter  utilur  epi- 
theto  fie^6n<j)v  dvO-sjoinon' ,  id  est,  homi' 
niim  vocem  firiicn'a/tim  emittenliiim,  in- 
terdum  etiam  hoinines  vocat  fieQona?  seu 
rocem  articulaiiles  tanquain  notam  ho- 
minis  specificam,  iit  alia  omiltaiii  de  men- 
lo  saliente  ac  toto  .sjstemate  osteologi- 
co,  aliisque  noii  paucis.  De  quibus  cf. 
Cl.  Kanzani  qui  in  op.  Elementi  ili  zoo- 
loffia,  tom.  ii.  ordine  primo,  pajr.  69.  el 
seqq.  has  notas  sumuia  dilig;entia  pro- 
seqiiitur. 

2)  Cf.  Blumenbach ,  op.  cit.  sect.  3. 
§.  35.  Cf.  etiam  Ciivier,  Le  regne  ani- 
mal,  Paris  (817.  tom.  i.  Introduct.  pag. 
51  et  suiv. 


PART.    III.    CAP.    I.   DK    HOMIMS  CliEATIONK.  103 

adversarius,  quare  in  caeteris  animantibus  mammalibus  nonre- 
peritur? 

276.  Ad  4"»,  Ne//.  Pauci  zoologi,  neque  profecto  celebriores, 
ut  ipsi  autumant,  plures  hominum  species  distinguunt ,  etqui- 
dem  perperam,  ut  patet  ex  dictis  in  responsione  «</ 1'";  cum 
nullum  prorsus  sit  fundamentum  ejusmodi  distinctionum ,  quae 
proinde  arbitrariae  omnino  sunt,  et  repugnant  ipsi  experientiae. 
Ex  ea  enini  constat,  animalia  orta  ex  conjunctione  duarumspe- 
cierum  esseprorsus  infoecunda;  nihiltamen  ejusmodireperimus, 
ut  observat  Cuvier,  in  individuis  a  quibuscumque  hominibus 
procreatis  *).  Quare  nemo  jam  est  ex  zoologis  ahcujus  nominis, 
qui  plures  hominum  species  inducat  ^). 

277.  Quod  si  Linneus  duphcem  speciem  recensuit,  humani 
ahquid  et  ipse  passus  est;  quare  a  Blumenbachio  vapulat  3).  At- 
tamen  ipsemet  Linneus  hanc  suam  sententiam  retractavit  ^).Vi- 
rey  per  speoiem  intelhgit  divisionem  primariam  generis  huma- 
ni ,  non  autem  stipitem  primitivum  originarium.  Quanquam  au- 
tem  juxta  sacram  scripturam  a  hhis  Noe  tres  primas  varietates 
constantes  repetat,  alham  a  Japhet,  flavam  et  fuscam  a  Sem, 
nigram  seu  hottenfottam  a  Cham,  rehquas  ab  earum  commix- 
tione,  quas  distinguit  ex  diversis  gradibus  anguh  faciahs  ^);ni- 
hilominus  plures  admittit  stipites,  nec  cumsaniore  zoologorum 
parte  convenire  videtur.  Quapropter  nec  eum  nec  rehquosmo- 
ramur,  qui  per  hanc  ipsam  opinionum  diversitatem  ostendunt 
nescire  se  uoi  pedem  ligant:  ideoque  et  a  sanioribus  zoologis 
rehquis  omnibus  deseruntur.  Illud  sokmi  animadvertere  prae- 
stat,  juxtaahquot  istorum,  nuUam  esse  notam  seu  characterem, 
quo  homo  sapiens  ab  homine ,  ut  vocant,  troglodyte,  aut  simia 
satyro,  discernatur:  paulo  tamen  postea  juxta  eosdem  tot  sunt 
notae  characteristicae  inter  homines  ipsos,  ut  enumerent  unde- 
cim  vel  quindecim  etiam  ipsorum  species.  Quam  praeclare  haec 
inter  se  cohaerent  ^) ! 

278.  TI.  Ohj.  1"  Verum  quid  dicendum  de  hominibus  cauda- 
tis,  de  Americoe  incohs  imberbibus,  de  gigantibus  seu  patago- 


,  1)  R^yne  niiim.  Mnmmiferes.  §.   Varie-  „Quae  de  humine  troglodyle    refert   iin- 

ies  df  l'e.-f}}ce  htimnine.  pa«r.  9^.  niortalis  aiictor,  partiiii  fl^mentis  nitun- 

2)  Ut  patet  ex  recenlioribus,  si  me-  lur,  partiinad  monstrosaui  inorbosamve 
nioratos  incredulos  excipias,  qui  cun-  iiominum  progeniem,  partlm  ad  slmias 
temptui  propterea  sese  exposuerunt.  pertinent  .  .  .  Ad  fictitia  refero  pariter 

3)  Op.   cit.  sect.   *.  p.  HO.,  iibi  inquit:  luciferum  sive  hominem  caudatum.'* 
Jya  «lescriplion  <le  1'liomo  tro^lodyte  de  '»)  Cf.  Herue    encyclofiedique ,  loc.  cit. 

Linnee  est  un  melanfje  inconcevable  de  3)  De  hoc  an^ulo  faciali,   cf.  Ranza- 

l'histoire  d'un  «le  ce.s  ne^res blancs  ma-  ni,  opp.  cit.  tom.  ii.  part.  i.  pag.  37.  et 

ladifs     et    soulFrants,    et    de    celle    de  si^qq.  et  cl.  Wisemann,  Discours  sur  le* 

rOrang-Outang^.  Son  homolar  est  un  ve-  rniiporls    entre    la    science   et  la  religion 

ritable  sinjje."  Hinc  ipse  Frid.  Gmelin ,  revelee ,  tom.  i. 

niii  adornavit  deciiiiam  tertiameditionem  6)  Cf.    Wisemann ,    op.    cit.    et  Fori- 

Stfstemnlis- naturce  Linnei,  anno  1789  non  chon,  Examen  des  quest.  scientifigues  de 

8<)lum  posuit  troslodytem  inter   simias,  l^d(/e  du  monde,  et  dela  pluraHte  de»  rw 

ced  praeterea  subdit  in  nuta  ad  loc.  cit.  ces  kumaines,  etc.  Paris. 


104  TllACTATUS    DE    DEO    CKEATPRE. 

iiicis,  atquc  de  pygiiiaeis ,  prcesertini  vero  de  nigritis,  cupreis, 
anacroceplialis,  etc. ?  2°  Nonne  lotidem  notie  ilhc  sunt,  quibus 
specieruin  diversitas  constitui  debet? 

279.  Re.yj.ad  V^\  Iliudipsum  quodphysiologi  et  zoologipru- 
dentiores  reponunt,  nempe  homines  caudatos,  cincticuh)s,  per- 
inde  ac  centauros  et  sirenas  totidem  fabulas  esse,  quas  operge 
pretium  non  est  refutare  ^),  quaeque  hodiedum  a  scientiae  gra- 
vitate  removentur.  Americani  etsi  rariorem ,  barbam  tamen  ut 
caeteri  habent,  dummodo  eam  ahmt. 

280.  Gigantes  naturae  excessum ,  pygmaei  defectum  et  vitium 
intra  eamdem  speciem  produnt  ^). 

281.  Circa  nigritas,  cupreos,  etc.  non  est  quod  valde  insista- 
mus,  cum  phu'es  causae  naturales  ortaeex  calore,  chmate,  aere, 
aiimentis,  vitie  ratione  etc.  efhcere  potuerint  aut  etiam  possint 
ejusmodi  accidentales  diversitates»  Hippocrates  de  hoc  phaeno- 
meno  plura  jam  scripserat  in  hb.  De  aere ,  locis  et  aquis  ^). 
Nunc  exploratum  apud  physiologos  est,  diversum  hominumco- 
lorem  residere  in  reticulo,  ut  \oc'dnt,  malpi(/hiano;  nam  in 
aethiopibus  tam  cuticula  quam  cutis  nigrae  non  sunt,  et  aiba  in 
ipsis  est  cicatrix  *).  Demum  observandum  est,  varietatem  colo- 
rum  ita  pauhitim  ac  sensim  sine  sensuprogredi,  pro  majori  vel 
minori  accessu  vel  recessua  hnea  aequinoctiah,  ut  nuspiampos- 
sit  figi  terminus,  quo  una  species  desinat,  aitera  vero  incipiat. 


1)  SIc  Bliimenbach,  op.  cit.  sect.  i. 
png.  80.:  „11  n'y  a  point  de  peuples,  in- 
i/uil,  qui  aient  une  qu^^ue,  les  Hotten- 
tols  n'ont  point  de  lai)iier,  ies  Anieri- 
cains  onl  la  barl)e  couinie  les  autres 
peuples,  quand  ils  veulent  la  iaisser 
croitre.  II  n'y  a  ni  centaures,  ni  sire- 
nes;  toutes  ces  fal)les  ont  pu  ne  pasef- 
frayer  la  credulile  de  nos  ancetres,  uiais 
elles  ne  meritent  plus  d'etre   refutees." 

2)  Cf.  Gauciial,  Ldlfre  155.;  Butfon  , 
Hist.  iint  (/i'  Phoiiune :  Hisl.  tliis  roijauea, 
par  M,  l'abbe  Prevot,  toui.  xvii.j  Dix- 
»erl.  sur  lns  ffeants,  toui.  i.  de  la  Bible 
de  Vence,  edit.  5.  Paris  1827.j  Lelires 
ile  (/ueli/ues  .lui/s  iiorluf/ai:- ,  par  l'al)be 
Gncnee,  tom.  ii.  leltr.  3.  <).  3,  ^.  C.e- 
terum  de  gigantibus  et  py^mfCis  sic 
rursum  scribit  Biumenbacli  loc.  cit. ; 
„Les  prctendus  geanls ,  les  Patagons 
parexemple,  depuis  les  temps  de  IVIa- 
gellan  jusqu'aux  notres,  ontdiminue  peu 
a  peu  dans  les  relations  des  voya^reurs, 
de  douze  pieds  jusqu'a  sept ;  ainsi  ils 
sont  a  present  un  peu  plus  grands  que 
tout  autre  homme  d'une  bonne  taille. 
11  est  aussi  plus  que  vraisemblable  que 
les  (/uimos  de  Madajrascar ,  ([ue  Com- 
uierson  a  pris  nouvellement  poiir  un 
peuple  de  nains  ne  sont  rien  d'autres 
qu'uneespece  de  cretins,  c'esl-a-direde 
mailieureui   imfacciles   avec   de  ;riosses 


tetes  et  dc  grands  bras,  comme   on  en      i 
trouve  dans  le  pays  de  Salzbourg,  etc."       ' 
Consentit  abbas    Guenee,  loc.    cit.    ubi 
gigantes  dicet  rac^s  (/'hoiumes  (t\iiie  lail-       i 
le    au-dessus    de    1'ordiiiaire ,  et    de  pyg-       \ 
nia;is  peuple  au-dessous   de  la   taille   or- 
dinaire.   Caiterum  de  albinis  et  crelinis , 
ut  nuncupantur,  Laur.  Martini  in  opere 
Eleinenla    /j/ii/siotof/iai ,  Taurini    1835.  §. 
305.  lib.  VI.  pag^.    137   et   seqq.  ostendit 
eos  non  esse    nisi  degenerationem   spe- 
ciei  human.e,  quae  in  diversis  reruniad- 
junctis  ad  prislinum  statum  revocari  po- 
test,  quod  inspectione  sua  confirmat. 

3)  Inter  Hyppocratis  opera  gra;c.  lat. 
edit.  Vanderlinden ,  lugd.  batav.  l(iG5. 
toui.  1.  pa;r.  327.  a  cap.  35.  in  finem.  Ex 
hoc  enini  libro  plurimuiu  recentiorea 
profecerunt,  qui  de  hoc  ar^f uuiento  tra- 
ctarunt. 

4)  Cf.  L.  Martini,  op.  et  loc.  cit.  pra;- 
sertim  vero  in  alio  dillusiori  opere  cui 
liliilus  :  Lezioni  di  ftsioloffia,Tonno  1830 
tom.  XI.  Lez.  89.  §.  3.  pa^.  311.  ubi 
prseterea  ostenditnon  solum  a  liice,  sed 
potissinium  a  climate  lianc.  colorum  va- 
rietateui  essa  repetendam.  Sic  Iliche- 
rand,  op.  cit.  ,<j.  228,  ubi  in  nota  ait: 
„ll  color  nero  dclla  pelle  dei  inori  pare 
dovuto  all'abbruciamento  della  gelatina 
che  fa  lu  base  del  corpo  luucosu  di  Mal- 
pighi." 


PAKT.  III.   CAP.   I.  UK  HOMINIS    CRKATIONK.  105 

282.  Ad  2'n,  Dist  Quibus  constitui  debeat  diversitas  varie- 
tatum  constantium  et  haereditarium  italice  razze,  ^dllice,  races, 
aut  etiam  varietatum  simplicium ,  trans.  vel  conc.  specierum, 
ne(/.  \arielates  constantes  (razze)  et  vtirietates  simplices  vocan- 
tur  illae  aberrationes,  quae  a  degeneratione  insensibili  profluunt 
in  conformatione  speciHca  originaria  specierum  particularium 
corporum  on/anisaforum.lloc  porro  intercedit  discrimen  inter 
varietatem  constantemet  varietatem  simplicem,  quod  illahaere- 
ditaria  sit  et  i!;eneratione  necessario  ct  inevitabihter  propagetur, 
ha3c  autem  non  ita  ^).  Exinde  emergit  distinctio  apud  physiolo- 
gos  recepta ,  ut  genus  humanum  dispescatur  in  plures  aut  pau- 
ciores  ejusmodi  varietates  constantes ,  hcet  accidentales  ^),  quas 
adversarii  nostri  vellenttotidemconstituere  generis  humani  spe- 
cies  contra  omnia  scientiae  principia,  ut  dictum  est,  quae  neces- 
sario  nonnisi  unum  originarium  acomnibuscommunem  stipitem 
exposcunt. 

283.  III.  OffJ.  Unico  et  communi  speciei  humanae  stipite  con- 
stituto,  1"  ratio  dari  non  potest  de  insularum  longe  dissitarum, 
2"  praesertim  vero  utriusque  Americae  incolis;  cum  media,  qui- 
hus  ahunde  illuc  appelierent,  ipsis  nulia  suppeterent.  3"  Ilinc 
ea  ratione,  qua  animantia  caetera,  quje  in  hominum  utiiitatem 
condita  sunt,  in  diversis  orbis  partibus,  prout  ipsorum  fert  na- 
tin*a,  creavitDeus;  sic  niliiJ  vetat,  quominus  dicamus  alios  et 
alios  homines  saltem  pro  constanti  eorum  varietate,  a  Deo  con- 
ditos  esse.  Hoc  enim  posito,  non  solum  explicantur,  quae  de  in- 
digenis,  autochthonibus  ^)  veteres  tradiderunt,  sed  et  quae  de 
antipodibus  nunc  explorata  sunt.  ^^  Notuni  enim  est  S.  Augu- 
stinum  ncgasse  antipodas ;  quia  res  ipsi  nimis  absurda  videba- 
tur,  allquos  homines  ex  hac  tn  dlam  partem,  oceani  immen- 

1)  Ita  Blutnenbach  op.  cit.  sect.  2.  §.  stantein,    modificationem,    degeneratio- 

14.,  et  Ouvier,  Le  regne  auimnl,  §.   Va-  nem  ac   morbiim,  statuit   unam  tantuiu 

riet.es  ile  fesj/ece  /tuinaine,  paff.  .94.  esse  generationeni  primitivam,  non  plu- 

Z)  Cuvier,  loc.  niiper  cit.  admittlt  tres  res,  sed  soluin  varias  modilicationesse- 

varietates   constantcs ,   albam   seu  6-««-  cundarias ;    duas    esse  aibinorum  varie- 

casicam,  ni(/ram  seu  wl/iiu/iicaiu,  /laraiu  tates  distinctas,  quarum  altera  spectari 

seu  mougolicam.  De  Lacepede    iiis  duas  potest    ut   morbi   vitio   allecta;    cretini- 

pnjBterea  addit,  nempe  cu/jream  st^.nnme-  «»««/«  non  constituere  speciem  neque  de- 

ricauaiu   et    /lyperboricaiu.    Blumenbacli  generationem   generalein ,  sed    alfectio- 

pariter  quinque  admittitj  Dumcril  in  o-  nem  morbosam  peculiarem,  qus  neinpe 

pere  Zooloyie  auati/tii/ue ,  sex  esse  con-  attingit  pauca  et  hac  illac   dispcrsa   in- 

tendit;  Vlrey  pariter  sex  a^noscit:  qiiin  dividua.    JXeii^at   varietatem    constantem 

imo,  cum  divi«isset  genus   humanuiu  in  (ra%za)  spectari  posse   velut    dejrenera- 

duas  species,  postea  quatuor  varietates  tionem    h;ereditariam,   cuni  constet   ni- 

constantes   adinittit    sub    prima  specie  ,  {^ritas  ipsos  excultos  eisdein  facultatibus 

et  duas  sub  aitera.  Prima  species  juxta  phjsicis   et    moralibus   pr;ecellere,    qui- 

ipsum  constituituran^ulofaciaiigraduuiu  l)us  caeteiu  donantur.  Deinde   rationibus 

«5;  altera  coiuprehendit  eosquorum  an-  intrinsecis  evincit,  pra;tensas  varietates 

gulus    facialis    est   iiiter   ^radum    80  et  constantes  non    esse  nisi  varietates  se- 

8.5.  .Sedspecies  juxta  ipsumdesignatso-  cundarias.  Quod  fuse  ibid.   prosequitur. 

lum   divisioiiem    primariam,    ut   dictuin  3)  Ila  Joan.  Fabbroni,  an.  1803  apud 

esl,  varielas  coii.'iUnsdivisionem  secun-  Aloys.    Bossi ,   Storia    ifltalia,    Milano 

dariaui.  CI.  Martiiii,  loc.  cit.  pag.  300.,  1S2L),  tom.  i.  c.  3.  p.  97  et  seq. 
po.sito  discrimine  inler  varielatem  con- 


106  TRACTAtUS  DK  DKO  CRBATORK. 

sitnte  trajecta ,  navigare  ac  percenire  potuisse,  ut  etiatn  illic 
ex  uno  illo  pritno  homine  genus  institueretur  humanum  *). 
Qiiin  etiam  usque  adeo  VIII  saeculo  ea  inolevit  opinio,  ut  Za- 
charias  rom.  pont.  Virgilii  cujusdam,  qui  antipodas  extare  af- 
firmabat,  sententiam  perversam  et  iniguam  doctrinam  voca- 
verit,  ejusque  auctorem  damnari  jusserit  2).  Quum  igitur  jam 
constet  antipodas  existere,  eos  necesse  estab  alio  homine  quam 
ab  Adamo  prodiisse  '^),  Ergo. 

28^.  Resp.  Ad  1'",  Neif.  Etsi  enim  nostrum  non  sit  deter- 
minare  medium,  quo  in  dissitas  illas  seu  regiones  seu  insulas 
homines  transmeaverint,  quum  multiplex  esse  potuerit,  certum 
tamen  est  eos  illuc  ex  continentali  terra  nostra  pervenisse.  Sane 
duo  hemisphceria  ferme  contigua  esse  geographi  detexerunt; 
Groenlandiam  etAsiam  separat  ab  America  angustum  fretum, 
imo  per  Kamtschatka  ambae  fere  junguntur  continentes  *).  Eu- 
ropsei  igitur  et  asiatici  facile  ad  Americam  gradum  facere  po- 
tuerunt.  Atque  reipsa  ita  factum  esse  inde  patet,  quod  comper- 
tum  sit,  Americam  eo  magis  populorum  frequentia  abundare, 
quo  minus  distat  ab  illis  punctis;  tum  etiam  ex  eo,  quod  plu- 
res  adhuc  mores  communes  sint  inter  illos  aflines  populos 
cum  europaeis  et  asiaticis ,  sive  ethnicis,  sive  judaeis  sive  chri- 
stianis  ^);  tum  demum  ex  pluribus  traditionibus  et  ritibus,  quos 


t)  De  civ.  Dei,  lib.   xvt.  cap.  9. 
2)  Epist.  Zacharia:  ad   Bonirac.  apud 
HarUeiin,  S.  J.  Concil.  GeniutHiie,  toin. 

I.  pa^.  85. 

.S)  ila  La  Peyrere,  op.  cit. 

k)  Cf.  Malte-Biun,  Precis  ile  la  Geo- 
ffrapfiie  uuiverselle .  ital.  edit.  Medioia- 
ni  1815.  tuin.  iii.;  iib.  lix.  et  piuresart. 
Voi/affes  in  Bibliotli.  uair.tle  Gi'>iere.  quos 
lun^uin  esset  liic  recensere.Cf  Krache- 
ninikow,  Hist.  du  Kamtsclialka, 'i.  pavlie, 
chap.  10.  trad.  St.  Pre,  1768.  Sed  pr»- 
stat  legere  opus:  Preures  que  les  inili- 
geues  de  l'Amerii/ue  sont  de  la  me.me  ra- 
ce  et  ile  la  tneme  faiuille  que  ceux  de  l'A- 
nie,  par.  M.  SamiiP.I  L.  Mitchelt,  prof. 
d'iiist.  natur.  a  IVew-York  (trad.  del^an- 
glais). 

5)  Eteniin  cum  pajSfanis  retinebantcul- 
tum  iirnis,  idola,  vestales,  novnm  ijrnem, 
etc. ;  cuin  juda;is  circumcisionemet  alia 
non  pauca;  cuin  christianis  baptismiim, 
confessionem  et  prr-Esentiain  quaindam 
realeiu  in  Eucliaristia  sub  duabiis  spe- 
ciebus  panis  et  vini,  id  est,  horiiin  ri- 
tuum  adumbrationein,  iit  supponitiir,  et 
fiiinulacruin  sive  iinitationein.  Cf.  Lette- 
re  americane  di  Cnrli  Ruhi ,  toin.  i.  lett. 
k.  5,  6.  fl.  Cf.  De  Maistre,  Soirees  tom. 

II.  edit.  Paris  1831  septieine  entret.  pa":. 
85,  et  97.  n.  13  et  cf.  cit.  Mitchell,  qui 
ostendere  nititur,  §.  '4.  antiqiios  indiffc- 
naa  America;  septentrionalisesse  eviden- 
ter   ^tirpein  tartaroruin  ,  qiiaui    senten- 


tiam  quatuor  facta  evincunt:  i.  ut  ipse 
loquitur,  „R8ssemblance  de  traits  et  de 
physionomie ,  2.  Aftinites  des  idiomes, 
3°  Existence  de  coutiimes,  4  ldentit6 
d'especes  du  chien  de  Siberie  en  Asieet 
du  chiend'Amerique."  Qux  singillatini  e- 
volvit.  Tiiin,  §.  2.  probat  stirpem  ,  nou 
ita  pridem  in  Ainerica  septentriona- 
ii  exterminatam  luisse  Malajam  Vid. 
Le  nour.  Conserrateur  belye,  tom.  iv  pa^. 
168.  Hoc  fuse  prosequitur  ex  opiiiciis,  mo- 
ribus,  habitibus,  vestitu,  etc  Deinde  con- 
cIudit:;,Je  rejettedonc  ladoctrine  profes- 
see  par  piusieurs  naturalistes  de  l'Eu- 
rope  que  l'hommede  1' Ameriqueocciden- 
taie  differe  sur  plusieurs  points  iinportants 
de  l'homme  de  l'.\sie  orientaie.  Si  les 
BufTon,  les  Robertson  ,  les  Raynal,  les 
De  Paw,  si  tant  d'autres ,  qui  ont  rai- 
.sonne  speculativement  sur  le  caractere 
americam  et  ont  cherche  a  Tavilir,  eus- 
sent  acquis  sur  rhemisphere  sitiie  a 
Touest  de  notre  rontineiit  iine  instruc- 
tion  qiii  leiir  etait  indispensable,  ils 
auraieut  decoiivert  qiie  les  habitants 
dune  partie  considerable  de  1'Asie,  et 
en  nombre  de  bien  des  millions,  sont 
du  meme  san>,'  et  de  la  meme  famille 
que  cette  population  americaine  qu'il8 
meprisent  et  deprecient.  Le  savantdoc- 
teiir  Wiiliamson  a  discute  ce  point  a- 
vec  iin  taientveritable."  Frid.  Schlegel, 
De  la  lanQiie  et  de  la  tihil.osotihie  det  In- 
dieiis,\i\.  i.  chap,  %.,  invenit  in  lin^jua 


PART     Ili.   CAP.    1.    1)K    HOAIIMS    CllKATIONK.  107 

apud  aniericanos  invenerunl,  qui  eos  primum  inviserunt,  cu- 
jusmodi  e.  g.  est  menioria  diluvii  et  unius  familiae  ex  eo  servatje, 
circumcisio  apud  mexicanos,  septima  sabbati  dies,  jubilaeiquin- 
quagesimo  anno  recurrente  celebratio,  aliaque  non  pauca,  quae 
invictissime  ostendunt  communem  istorum  incolarum  cum  cae- 
teris  hominibus  originem. 

285.  Ad  2'" ,  Disf.  Si  eadem  rationum  momenta  faverent  tam 
hominibus  quam  animantibus  brutis,  conc.  si  diversa,  /le^.Jam 
vero  quod  atlinet  ad  bruta,  nihil  ex  revelatione  scimus  praeter 
ipsorum  creationem ;  contra  vero  de  homine  ab  eadem  novimus, 
omnes  ex  iisdem  progenitoribus  descendere.  Quod  autem  dici- 
tur  in  hominuni  utihtatem  condita  animaha  esse,  non  evincit 
homines  statim  et  ubique  adesse  debere,  sed  solum  eos  data 
occasione  et  opportunitate  iisdemutiposse;  ahoquin,  cuin  non- 
nuUa  ex  ipsis  in  praeruptis  atquc  inaccessis  locis  constituta  sint 
et  vivant,  vel  frustra  creata  videri  ea  animaha  possent;  vel  iis- 
dem  in  locis  homines  degerc  deberent;  quaj  quam  absurdasint 
nemo  non  videt. 

286.  Ad  3'" ,  Ne^.  Quo  enim  sensu ,  quae  de  indigenis  sive 
autochthonibus  traduntur,  accipi  debeant,  superius  decla- 
ravimus. 

287.  Ad  4'",  DiH.  Hypothetice,  conc.  absolute,  ne^.  Quum 
increduh  et  protestantes  mirum  in  modum  abusi  sint  hoc  facto, 
ut  irriderent  patribus,  ac  praesertim  romanis  pontificibusocca- 
sione  sumptaexZachariae  epistola,  praestat  rem  ejusmodi  etiam 
atque  etiam  dechirare,  ut  inde  prava  adversariorum  lides  etper- 
versa  eorumdem  agendi  ratio  magis  patescant. 

288.  Ecclesia  cathohca  circaquaestionesphysicasin  seetseor- 
sum  spectatas  nihil  detinit;  si  vero  de  his  ob  rerum  connexio- 
nem  mentionem  fieri  contingit  in  ecclesiasticis  decretis,  senten- 
tiam  tenet,  quae  illa  «etate,  qua  haec  eduntur,  communis  est. 
Neque  propterea,  si  forte  illa  sententia  falsa  sit,  ignorantiae  hac 
in  re  argui  polest.  Tunc  enim  eadem  ignorantia  communis  est 
caeteris  omnibus  ^). 


peruana  vocc.s    derivatas  a  linn^iia  sam-  pbysicis  aut  astronomicis  ac  geo^raphi» 

scritica.  Mexicatius  indigenas   originem  ois  exprobant,  perinde  ac  si  antiquiores 

duxisse   ex   Asia,   doctis  investigationi-  pliiiosophi   inuiiunes  ab  iisdem  essent» 

bus  ostendit  Humbolt.  Cf.  Biblioih.  unir,  satis  tamen  est,  vel  leviterveterum  phi- 

de  Gtiuve,  ioiu.  v.  Litteraluie ;  1817. art.  losuphorum  libros    pervolvere,  ut    ipsis 

Hhtoire^  pa^.   3'i0.    ubi    haec    lefruutur:  patribus  imperitiores  philosophidetejj^an- 

„Qu'il  y  ait  eu  et  tres-anciennement  en-  tiir.  Oicero  ipse  in  libris.  De  naturnVeo- 

tre  1'A.sie  et  rAmeriqiie  une  communi-  ruin,  in  Academicis  quwst.  etc.  plura  ha- 

cation   qui   ait   porte    les   peupies    d'un  bet,  qu,-e,  si  hac  nostra  letate  proferen- 

contineut  a  Tautre,  c'est  ce  quMl  n'est  tiir,  risu    exciperentur ;   attamen    nemo 

plus  permis  de   revoquer  en  doute.  Des  ipsos   objurgatj   soli    patres    perstriuffl 

le  milieu    du   siecle  dernier  Steller   et  debeut.  Sufficit,  ut  ea  cojjnoverint.  qua> 

Kriiclieiiinikovv  avaieut  reconnu  la  rea-  ipsoruni  ;etate  deferebantur.  Num  incre- 

lile  df  celte  coiiimuiiicalion,  etc."  duli  si  id  temporis  vixissenl,  plura  co- 

i)  Ridirulos   profecto   se   prodiint  in-  gnovissent  ?  Cfeterum.si  quis  vellel  per- 

creduli ,  duin  patribu«  errores  in  rebu«  spicere  aliquod  speciinen   iinperiti»  ali- 


108  THACTATUS    DE    UKO    CliEATOKE. 

28i).  PoiTo,  etsi  circa  qiuestiones  physicas,  prout  iii  se  sunt, 
indifFerens  ecclesia  sit,  non  ita  tanien  se  habet,  quanclo  cum  H- 
dei  dogniatibus  adnexic  illce  quoestiones  sunt,  vel  attingunt  re-' 
hgionis  substantiam  sive  ahsolute  sive  hypofhetice. 

290.  Jam  vero  persuasuni  eratoninibustum  S.  Augustini  tum 
Zachariae  cetate,  oceanum  non  potuisse  transmeari;  unde  fie- 
bat,  ut,  qui  existentiam  antipodum  adstruerent,  eo  ipso  doce-  i 
rent  existere  homines  super  terram  i),  qui  nonessent  ab  Ada-  1 
mo,  quam  tamen  sententiam  cathohca  aoctrina  respuit.  Unde 
negatio  antipodum  nonnisi  comlitionata  est,  nimirum,  si  va- 
stus  oceanus  nou  possit  transmeari,  et,  quod  hinc  profluit,  si 
antipodes  ab  Adamo  non  procedunt,  non  existunt.  Ilanc  hypo- 
tlieticam  antipodum  negationem  ipsa  objecta  Augnstini  verba 
aperte  demonstrant,  et  confirmat  Zachariie  clausula:  Et  sul)- 
tili  imlayatione  requisitus ,  si  erroneus  fuerit  incentus  ^) ;  ut 
enim  sciretur,  an  Virgihus  (quem  nonnulli  perperam  cum  S. 
Virgiho  sahsburgensi  episcopo  commiscent  ^)  affirmaret  necne 
existentiam  antipodum,  adeo  subfili  indagatione  opus  non  fue- 
rat;  bene  vero  ad  dijudicandos  errores  connexos.  Cieterum  ex 
ipsis  Zachariae  verbis  patet,  eum  hac  in  causa  nihil  definivisse, 
cum  rem  ulteriori  examini  reservarit. 

291.  Quibus  praemissis,  dicimus,  mutatis  rerum  adjunctisac 
pra^ferente  facem  geographica  scientia,  nullum  amplius  locum 
habereposse  difficultatem  propositam;  cum  ex  dictiscerto  con- 
stet,  homines  ex  nostroinahud  hemisphcTerium  facile  se  confer-     < 
re  potuisse,  nec  necesse  sit  confugere  ad  aliam  hominum  spe-     i 
ciem ,  quae  ibidem  condita  fuerit  '■*). 

cujus  liistoriciprofauianliquloris  irigeo-  2)  Ita  se  habet   inte^er  textus   epist. 

grapaia,  adeat  Q.  Curtiuni,  llb.   m.  De  Bonifaciiin  iis,  (|u;e  ad  pra!senteui  qu.x'- 

rehus  Alex.  M.  cap.  i.  §.  i;{.  stioneni   spectant :  „De    perversa  autera 

1)  Dixi   siiijer   te/ram ;  hoc   enim   so-  et  inlqua  doctrina,  quam   contra  Deum 

liim   fides   docet,   ouiues    homines,    qui  et  animam  suam  locutus  est  (Virf/ilius), 

super  terram  sunt,  ab   uno   stipite  pro-  si  clarificatum  fuerit,  ita  eum  confiteri, 

pan^atos  esse.  Quod  vero  spectat  adplu'  quod  alius  mundus  et  aiii   homiues  sub 

7ielicoliiruiii  syslnma,    nihii   religio    sta-  terrasint,  Jiuncaccito  consilio  ab  ecclesia 

tuit.  „Dans  celte  matlere,  ap/josite  scri-  pelle,  sacerdotii  honore  prlvatum.  Atta- 

bit  Frni)ssiiious ,  coiif.  cit.,  les  opinlones  menetnos  scribentes  priedicto  duci  evo- 

sont  iit)res;  nous  ne  disons  pas  queles  catorias    de  prajnominato  Virgliio  mitti- 

astres   sont    peuples    d'homnies    comme  mus  literas,  ut  nobis  pra^sentatuselsubti- 

nous  n'en  savons  rien ;  mais  enfin  vous  li  indagatione  requlsitus,si  erroneus  fue- 

parait-il  etranjre  que  la  terre,  qui  n'est  rit  inventus,  canonicis  sanctionibus  cou- 

qu'un  point  dans  1'iuimensite,  soitseule  demnetur."    Ep.    cit.    n.    G.    Epistola  S. 

habitee,  et  que  ie  reste  de  l'univers  ue  Bonifacii  ad  Zachariam  deperdita  est. 

soit  qu'une  vaste  solitude  ?  Aimez-vous  3)  Mirum  est  in  liuucerrorem  lapsos 

dans  le  soleil,  dans   la    lune,  dans    les  pariter  esse  editores  Eiiliemeriilum  Tre- 

planetes  et  les  niondes  etoiled  des  crea-  iwUieiisiuin,  ad  anniim  1737.   uiense  Au- 

tures  Intellii^entes,  capables  de  connai-  gust.  n.  83.,    ubi  tamen  plura    prseclare 

tre  et  de  glorifier  le   Createur?  La  re-  adnotata  invenies.  Vide  etiani   Pa^i    in 

lijjion  ne  vous  defend  pas  d'euibrasser  Critica  aimiiL  Baron.  ed  an.  7'48  u.  6.7. 

cette  opinion.  Lapluralite  des  moDdes  de  4)  Ex  iis,  quaj  hactenus  proposuiuius 

Fontenelle  peut  bien  n'etre  qu'un  in^e-  circa  prlmltivam  hiiuiauffi  speciei  orijifi- 

nieux  roiiiau.  iiiais  vous  etes  libres  d'^'  nem,  satis  superque  liquct,  quo  In  ceur 

volr  une  realite."Cf.  etiaiu  Nicolai.  £,«*.  su    habend;e   sint    lemerariae    sententia 

10.  siUGeuiit.  nonnuUorum,.  qui    sibi    docli  videnlur. 


t'.  k    k 


PART.  IIT.  CAP.  II.  DE  PROTOPAH.  CRAT.  ET  FELICITATE.      lOO 

C  A  P  U  T    11 

DE  PROTOPARENTUM  GRATIA  ET  FELICITATE. 

202.  i\rgunienti  ncxus  ct  ordo  exposcerc  Addcrcntur,  ut  de 
hominis  aninia  ejusque  natura  ac  dotibus  dissereremus;  cum 
tamcn  lianc  provinciam  sibi  vindicaverint  psychologi,  ac  dicen- 
dorum  amphtudo  non  patiatur  nos  ista  prosequi,  quae  certc  le- 
viter  ob  rei  gravitatem  pertractanda  non  essent,  ideo  his  me- 
taphvsices  disciphnae  dimissis,  nos  ad  ea,  quaj  dogmatici  theologi 
sunt,  exponenda  ac  vindicanda  recto  veluti  cursu  propcramus. 

293.  Prima  igitur  quaestio,  quae  disputari  a  nobis  dcbet,  re- 
spicit  statum,  in  quo,  praecipue  relate  ad  Deum  ac  uhimum  ii- 
nem  suum ,  homo  constitutus  fuit.  lluic  enim  fundamento  ea 
innituntur,  quae  de  hominis  hipsu,  originahs  noxae  propagatio- 
ne  caeterisque,  de  quibus  in  tractatus  decvu'su  dicturi  sumus. 

294.  Duplex  porro  atque  oppositus  error  calhohcae  de  hac 
quiestione  doctrinae  opponitur. 

295.  Pelagiani  enim,  sociniani,  arminiani,  quibus  rationahslae 
adstipuhmtur ,  negantprotoparentes  in  ortu  suo  donis  sviperna- 
turahbus  fuisse  exornatos,  contenduntque  talemnunchominem 
esse,  qualis  olim  conditus  fuit,  nempe  sine  gratia  et  sine  pec- 
cato,  ut  inde  inferant,  nuilam  esse  grati<E  nccessitatem,  nullum 
originale  peccatum ,  nullam  proprie  dictam  redemptionem  et 
reparationem.    Contra   vero   lulherani,    calvinistae,  janscnislae, 

dum  ad  inanem  quandam  gloriolam  sibi  suo  statii  prodiit."  SimiJiter  Comes  Car- 

captandam  non   verentur    scripturte  sa-  li,  qiii  autiimat  «&«yj.o'/'«c.s  liomines  esse 

cr»  contradicere;  e.  g.  Fr.  Clir.  Kclilos-  in  Italia  siiperstites   ex  ma;a:no  cataclv- 

«er,  Unirersdl  liistor.   Vebersiclit  der  Ge-  snioi  Joan.  Fabbroni,  qiii  censet  eadem 

schiclite    etc.   seu    Histor,   viiirers.  com-  ratione,  qua  plura  quercuum  niillia,  sic 

plexus  liistorite  muHdianliqui  ejusque  cul-  a  supremo  auctore  naturx  ditltisum  esse 

tnrie,  part.  i.  sect.  i.  §.  3.  pagr.  26,  edit:  per  diversas   niundl    plagas   lamiliarum 

Francof.    ad   Moen.    182G.,  haec  scribit:  numerumi    Car.    Bossi,  qui   non  solnm 

„l\ulli  respectus  ad  religiosas  ideas  aut  Carli  et  Fabbroni  opiniones   laiidat,  sed 

ad   humanoi   dignitatis  ajiruitionem   reti-  et  sjstema   Telllamed   seu    De  Maillet, 

nere  nos  possunt,  quominus  traditionem  quem  ini/euiusuin  vocat   juxta  quod  ho- 

et   historia;    indicia    sequamur;   si   h.-ec  mines  ex  piscibus  essent,  \id.  IPelia  sto- 

cum  naturae  studii   effectibus  concordia  ria  il'Ita/ia  anticae  moilern(t,Mi\a.noi8i9. 

nobis  tres  ostendant  diversasplanestir-  vol.  i.  lib.  i.  cap.  3.  §.  24.,  ubl  demum 

pes,  omninv)   differentes    conformatione  concludit:   „Con  queslo    nuovo  sistema 

et  indole  plene  discrepantes  in  illis  re-  fondato   egiialmente    sulle   osservazioni 

gionibus,  qiiae   primis  revolutionibus  et  naturali,e  sui  racconti  deg^li  storici,  non 

cataclysmis   subtractae    fuerunt.  Excelsi  fa  piii  d'uopo  ricorrere  alle  incerte  ine- 

scilicet  montes  et  planities,  quae  in  nia-  morie  dei  patriarchi  IVoachidi."  (Ibid.  §. 

jori  elevatione   se  se    protendunt,   illas  35).  Ita  quidem    hi  liberiores  homines^ 

regiones  nobis  indicant,  ubi  pi-imos  ho-  verum  per    hsc    eadem    ipsimet  sibi  et 

mincs    qujErere    oportet.    Montes   dicti  dedecus  et  mortem  quodammodo  pep«- 

Hammaleh  el  regiones  meridionales   pa-  rerunt.  Quanto  enim  magis  naturse  stu- 

triam    caucasicae  stirpis.    Ultra    hos   et  dia  progredluntur ,  tanto  ipsi  et  impru- 

montes  a  veteribus  Imans  dictos  deser-  dentiores  et  contemptlbiliores  sese  pro- 

tum  Kobi  et  Tibet  primitivam  mongoli-  dunt.  Atque  idem  sibi    ca;teri  religionis 

ca  stirpis  sedem,  interior  Africa   circa  impugnatores   polliceantur :   eteniin    i/ui 

montcs  lunares  tertise  stirpis  locum  ex-  conttmnuntme,  erunt  ignobiles,  dicitDo- 

hibet.  America  vero  seriu^  ex  originali  minus. 


110  TRACTATUS  DE  DKO  CRKATORE. 

statum ,  in  quo  homo  condltus  seu  conslitutus  fuit ,  eldcm  de- 
bitum  fuisse  contendunt  ac  naturalem,  ut  inde  eruant,  homi- 
nem  lapsum  destitutum  esse  hbero  arbitrio,  concupiscentiam 
verum  esse  peccatum  ahaque  ejusmodi,  quae  sanae  doctrinaead- 
versantur,  ut  videre  est  apud  Bellarminum  ^). 

296.  Cathohca  autem  veritas,  quae  media  consistit,  ab  his  o- 
mnino  dissentit.  Docet  enim  protoparentes  originah  justitia  seu 
gratia  sanctificante ,  quae  eos  supra  naturam  elevaret,  ornatos  a 
Deo  esse;  docet  praeterea  fuisse  eosdemdonatos  integritate,qua 
fiebat,  ut  inferiores  corporis  vires  rationi,  ratio  autemperfecte 
Deo  subderetur;  tum  demum  naturah  ac  supernaturah  scientia 
ac  immortahtate  praeditos  cum  caeteris  bonis,  quae  eam  comi- 
tantur.  Haec  vero  omnia  praeclara  decora  atque  charismata  ex 
sola  Dei  hberahtate  in  primos  homines  emanasse  eadem  doctri- 
na  cathohca  docet ,  nec  ullo  modo  naturae  debita  fuisse. 

297.  Priusquam  ad  has  veritates  vindicandas  accedamus,  ope- 
rae  pretium  ducimus  aahem  strictim  indicare  eas  controversias, 
quae  ohm  disputabantur  in  schohs ,  ne  diversa  scholarum  placi- 
ta  cum  ecclesiae  doctrina  confundantur. 

298.  Prima  itaque  quaestio  est,  utrum  cum  eximiis  ilhs  donis 
primi  parentes  conditi  fuerint,  an  vero  haec  iisdem,in  naturah- 
bus  creatis,  Dei  largitate  tributa  fuerint.  Prlma  sententia  com- 
muni  jam  calculo  probatur,  ut  patet  ex  Suarez  2). 

299.  Altera  conlroversia  respicit  distinctionem  inter  justitiam 
originalem  et  gratiam  sanctihcantem;  quam  quidemdari  ahi  at- 
hrmant,  ahi  negant.  Afhrmant  ii  omnes,  qui  contendunt  pro- 
toparentes  in  ipsa  creatione  accepisse  a  Deorectitudinem  iUam, 
qua  omnes  animi  facuhates  tum  quoad  se,  tum  quoad  suos  actus 
ordinabantur,  ut  dicemus.  Hanc  vero  rectitudinem  justitiam  ori- 
ginalem  appeUant,  eo  quod  Adam  eam  acceperit  a  sua  origi- 
ne ,  certe  in  hunc  hnem ,  ut  eam  scihcet  ad  posteros  transmit- 
teret,  si  in  officio  sfetis.set;  deinde  afhrmant  gratiam  sanctiti- 
cantem  eidem  primo  parenti  coHatam  fuisse  ac  superadditam, 
per  quam  evectus  fuit  ad  ordinem  supernaturalem  ^)  Ahitheo- 
logi  autem  censent  inseparabilem  essejustitiam  originalem  a  gra- 
lia  sanctiticante,  sive  ab  elevatione  primi  hominis  ad  statum  su- 
pernaturalem ;  hanc  enim  gratiam  sanctihcantem  spectant  in  A- 
dani  veluti  princlpium  et  originem  caeterorum  bonorum,  quai 
ipse  assecutus  est  ab  ipsa  sua  creatione  *). 

1)  Lib.  De  gratiii  prim.  hom.  cap.  i.  <\)  Sic  oplnantur  omneslliomist»  ibid. 
„^  „                         ,.       ,.^           „              jnxta  S.  Thom.   p.  i.    q-  93.  art.  i.,  ubi 

2)  De  opere  sexiher.  Iii^.  iii.  De  ho-  \,^  „,aioiem  eorum.  qu»  profeieulur, 
miHis  creat.  cap.  17.  n.  5.  et  seqq.  perspicuitatem    obiter    notandu.n    est , 

3)  Ita  sentiunt  prater  Alensem,  Ma-  complexionem  donorum,  quaj  sub  no- 
glster  senlent.  in  2.  disl.  2'i.;  S.  Bo-  mine.y«.s7//jV«on>««rt^«A  comprehendunlur, 
naventura  in  2.  disl.  29.  art.  2.  q.  2. ;  includere  tum  dona  supernaturalia  strl- 
Scotus,  Richardus  et  a  fortiori,  qiiine-  cte  sumpla  ,  qu»  extollunt  naturam  su- 
franl  Angelos  fuisse  in  ^ralia  creatos,  per  suam  conditionem,  cujusmodi  sunt 
de  quibus  cf.  Suarez,  ioc.  ciU  gratia  sanctificans,  virtutum  Iheologica- 


PART.  III.  CAP.  II.  DK  PROTOPAR.  GRAT.  ET  FKLICITATK.        111 

300.  His  igitur  omissis,  quae  ad  institutum  nostrum  minus 
pertinent,  ut  propugnemus  catholicam  doctrinam,  sequenles  a 
nobis  adstruuntur  propositiones. 

PROPOSITIO  1. 

Primi  pnrentes  in  slatu  jusHHce  ef  sanctitatis  constituti  a  Deo 

fuerunt. 

301.  Haec  propositio  ad  jfidem  catholicam  spectat,  ut  patet  ex 
conc.  trid.  quod  sess.  V,  canone  I,  sic  statuit:  Si  quis  non 
confitetur  primurn  hominern,  Adarn,  cum  mandaturn  Dei  in 
paradiso  fuisset  transgressus,  statim  sanctitatem  etjustitiamy 
in  qua  constitutus  fuerat,  amisisse  ....  anathema  sit  ^);  et 
can,  H. :  Si  quis  Adw  prwvaricafionern  siln  soli  .  .  .  ,  as^ 
serit  nocuisse ,  ef  acceptarn  a  Deo  sanctitatem  etjustitiarn , 
quarn  perdidit,  sibi  soli  et  non  nobis  etiam  perdidisse  —  ana- 
thema  sif. 

302.  Hanc  autem  doctrinam  a  revelatione  emergere  tria  qui- 
dem  ostendunt  argumenta,  ex  scriptura  deprompta.  Ac  l"ver- 
ba  Gen.  1 ,  26 :  Faciarnus  hominem  ad  imaginem  ef  similitu- 
dinern  nostram ;  quae  de  sanctitate  AdamocoUata  plurespalres 
apudBellarminum  interpretantur  2^  ;imo  communis  apud  eos  ho- 
rum  verborum  expositio  est,  ut  nomen  irnaginis  ad  naturam, 
nomen  sirnilitudinis  ad  sapientiam  et  justitiam  referant;  unde 
concludunt,  Adam  quidem  per  peccatum  amisissesimihtudinem, 
quam  habebat  cum  Deo,  non  autem  Dei  imaginem  ^).  2"Verba 

rum  liabitus  etc,  tum  dona  illa.qussu-  ris  penderetaconservationeprimi,nempc 

pernaturalia    eo    sensu    dicuntur,    quod  ^ralise  sanctiticantis.Qiiod  si  honiini  lapso 

naturam  ipsam  perficiunt  in  suo  ordine,  perChristi  nierita  restituitur  gratia  san- 

etsi  eam  non  elevent  supra  conditiouem  ctificans.  csetera    tamen   eidem,  saltcm 

suam,  cujusmodi  suut  integritas,  immu-  in  hac  vita ,  minime  restituuntur.    Hinc 

nitas   ab  Krumnis,  perfecta  subjectio  cu-  in  Adam  gratia  sauctificans  potest  xpe- 

piditatum  ad  rationis  imperium  etc.  quie  ctari  relate  ad  ca^tera  dona  adinstarcau- 

tamen  per  se  natura  non  exposcit,  tuni  sa;;  reliqua  vero  adirislar  eflVclus.  Qus 

denique    dona   supernaturalia ,    qu<e    ita  quidcm   apprime  alla  mente  reposla  te* 

dicta  sunt,  quod  naturo;  humana;  aliqua  uenda  sunt,  tum  ut  vitetur  idearum  con- 

addant,  quae  natura  non  solum  non  ex-  fusio,  tum  ut  inserviant  dicendorumin- 

poscit,  sed  contrarium  potius,  sua  con-  telligentix. 

ditione  spectata,  exigeret,  prouti  estim-  1)  Et   liic    perpendenda   summa   pru- 

mortalitas.  Hiec  autem  tria,  licet  in  A-  dentia    tridentinoruiii   patrum    in    con- 

dam    innocente   conjuncta   fuerint,  pos-  dendis  fidei  decretis,  qui    verba  singula 

sunt  tamen    ab   invicem  separari;    cum  ita  atteinperarunt,  ut  dum  catholicam  fi- 

concipi  possit   homo    elevalus   per  gra-  dem  tradunt,  nullis   scholarum   senten- 

tiam  sanctificantem,  sed  absque  integri-  tiis  aut  favere  aut  delrahere  vidcanlur. 

tale  el  immortalltale,  vel  homo  integri-  Quod  card.  Pallavicini  inUist.  conc.  trid. 

tate  pra-ditus  absque  elevalione  pergra-  sa;pe   observat. 

liam  sanctificantem,  vei  homo  integer  et  2)  Lib.  cit.  cap.  2.  Cf.  etiam  Petavius, 

elevatus    absque    immortalitate,  vel  de-  lib.  ii.  De  vpif.  sex  tUer.  cap.  2.  el  seq. 

nique  homo  sua;  conditioni  relictus  abs-  3)  Cf.  Pelav.  loc.  cit.  cap.   2.   $§.  li. 

que  ullo  istorum  donorum.  Jn  Adam  ve-  12.  i:{.;  cf.  etiani  Trombellius,  Anectio- 

roejusmodi  dona  ila  congesta  erant,ut  torum  tom.  ii.  part.  2.  pag.  150  et   «eq. 
reliquorum  conservatio  inse  etinposte- 


112  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

Ecclesiastcs  VII,  30.:  Solummodo  hoc  inveni,  quod  fecprif 
Deus  /lomineniKECTmi;  iion  solumautem  de  rectiludlne  morali, 
sed  de  justitia  ac  sanctitate  supernaturali  liaec  dicta  esse,  liquet 
ex  voce  ■^^'^  jassar,  quae  de  Deo  passim  usurpatur,  iit  Dcut. 

TT 

XXXII  4,  ac  de  hominibus  justis ,  ut  Num.  XXIII  10,  nccnon 
Psal.  XII  1,  ubi  dicitur:  Exultate  jusfi  in  Domino,  rectps  de- 
cet  collaudatio ;  Psal.  VII  11:  Salvos  facit  rectos  corde;  et 
alibi  passim.  3**  Deniqjie  idem  ea  omnia  evincvmt,  quibus  prae- 
cipimur  renovari,  ut  ephes,  IV,  23 :  Renovamini  spiritu  men- 
tis  vestrw,  ef  induite  novum  hotrtinem,  (jui  secundum  Deum 
creatus  est  injustitia  et  sanctifate  veritafis;  et  coloss.  III,  9, 
10.:  Expoliantes  vos  veferem  hominem  .  . .  ef  induentes  no- 
vum,  eum,  qui  renovatur  in  agnitionem,  secundum  imaqi- 
nem  ejus  ,  qui  creavit  illum.  Porro  ,  ut  observat  Bellarminus, 
qui  re?^02/vm  jubetur ,  fuit  aliquando  novus.  Quod  si  renovatio 
posita  in  eo  est,  ut  induamus  hominem  Christo  similem,  crea- 
tum  secundum  Deum ,  in  justitia  et  sanctitate  veritatis ;  fuimus 
igitur  aliquando,  in  primo  videlicet  parente  nostro,  homines 
novi,  conditi  secundum  Deum  in  justitia  et  sanctitate  veritatis; 
seu  quod  idem  est,  primi  parentes  fuerunt  a  Deo  in  justitia  et 
sanctitate  constituti  *). 

303.  Haec  confirmantur  cx  traditione.  Concilium  enim  arau- 
sicanum  II,  cap.  19  ^),  haec  habet:  Unde  cum  .sine  Dei  grafia 
salutem  non  possit  (humami  natura)  custodire ,  quam  accepit, 
quomodo  sine  Deigratia  poterit  reparare  quod  perdidit  ?  Cum 
igitur  reparetur  per  Christum  gratia  sanctificans,  quam  in  Adam 
perdidimus,  consequens  est  hac  sanctificante  gratia  primum 
hominem  praeditum  fuisse.  Unanimispariter  est  sanctorum  pa-  | 
trum  doctrina,  quorum  testimoniaexpendit  Bellarminus  loc.  cit. 
Nos  unius  Augustini  verba  dabimus,  ne  prolixioressimus:  Vide 
ergo,  inquit,  quod  sequafur :  Induite  novum  hominem,  qui 
secundum  Deum  creatus  est  injusfitia  etsanctitate  veritatis : 
Ecce  quod  perdidit  Adamper  peccatum  ^). 

DIFFICULTATES. 

304.  I.  OJ)j.  V  Apostolus,  I.  cor.  XV,  45.  scribit:  Factus  est 
primus  homo  Adam  in  animam  vivenfem,  novissimus  Adam 
in  spirifum  vivificanfem;    ergo   Adam  spiritu  vivificante  seu 
sanctificante  gratia  instructus  non  fuit.  2"  Sane  si  protoparen 
tes  in  gratia  sanctificante  constituti  fuissent,  peccare  non  po 
tuissent.  Ergo. 

1)  Bellarm.  lib.  cit.  cap.  3.  n.  2.  3.  tus    est   in   refiitanda  illoruin  opinione, 

2)  Cotlect.    conc.   Hardnini,   tom.    n.  qui  censebant  corpns  Adam  in  slatuin- 
col.  1099.  nocenti£e  spiritale    fuisse.   Alia   tum   S. 

3)  De  Gen.    ad    lit.    lib.   iv.  cap.    26.  Augustini   tum     aliorum     patrum   tesli- 
Ssepe  eadem  repetit  et   inculcat  eodem  monia  exhibet  Bellarminus,  loc.  cit. 
lib.   a   cap.  24.  usque  in  finem     ubi  to- 


PAR.  Ilf.  CAP.    II.    I)K    PROTOPAK.  GRAT.  ET  FELICITATE        113 

305,  Resp.  ad  1"',  Disf.  antec.  Et  apostolus  in  addiictis 
verbis  antithesin  instjtuit  inter  statum  corporis  Adam  et  Christi 
post  resurrectioneni ,  conc.  inter  grati^m  Adani  et  Christi,  iieg. 
Ut  enini  t;oiUc\tus  evjncit,  ihi  sernio  est  de  statu  resjurgeptiiijn ; 
apostohis  enim  confert  corpus  recens  formatum  Adajni  cvipi 
corpore  Christi  post  resurrectionom;  corpii^  Athe  uniinale  vo- 
cat,  utpote  ciho  potijque  egqns,  et  Christi  corpus  post  resup- 
rectioneni,  cum  nuUi  necessitati  sit  obnoxiu|ii,  spjritale  vocar- 
vit.  Cipterujn  potuit  corpus  \d'M  aqimale  esse  et  ejus  aninnis 
spiritahs ,  cujusino^i  rpverji  fujt  per  habitaHtem  jp  eo  Spjritujn 
Sanctuju  1), 

306,  Ad  2^^,  Neg.  antec^  Nec  erjirn  gratja  saqctificnns,  qwae 
animap  inhajret,  ot  qua  homo  (seu  ajia  qu^pifim  rationaljs  natu- 
ra)  ornatus  iit  Deo  acceptus,  auget  aut  iuirhinuitlibertatein  qua 
poliel,  C»iH1  igitvir  Adam  iibev  fuerit,  peccjipe  potuit. 

307,  li.  OI)j.  S,  Augustinus  passiip  docet,  nori  statim  acce- 
pisse  Adain  spirjtum  gratisp,  sed  sojurn  spintum  fipijnae  rationa- 
lis;  ergo, 

308,  Resp,  1"  ^(i,g-  conseq.  Ev  \\\s  pnim  non  sequitur  ppoto- 
parpntes  gralia  saviclifigante  brnatos  sfiltejTi  postea  non  fuisse. 

309,  Resp.  g*'  Dist.  !l5a  tradiit  Augustiims  reiate  ad  integrani 
perfectionejii  status  naturalis ,  qwapi  Adam  ^  ex  ipsius  inisote , 
assegutus  non  est,  apteqiiam  translatus  fu  prit  ip  paradjsujn,  quafli^ 
que  (V  gratia  babuit  et  noji  ^i^atura-  vel  ioquitur  de  omjiimodfi 
lelicitale  assequei^da  per  meritumi  obetjieyitiai,  conc.  relale  ad 
gratiam  saiiptificantenfj ,  quasi  ea  instructus  Adam  non  fuerit  ex 
mepte  Augustini  ante  peccatum ,  neg.  Quae  epirn  ex  ipso  addur- 
xiinus,  Jiunc  sen^um  apcrte  excJiidunt  ?J, 

\)  Cf.  Berpgrrt,  a  PiconiQ  trjpl,  exfiQs.  Ujr."    Sen^iis   antcni   ex   contextu  esse 

in  }ilinc  IpcMlii.  videlur,  donis  ^ratiiitis    nondiim  fiiisse 

2)  Textiis,  (]i)i  pbjiciuntiir  (Bx  S.   Anr  A''^"'  ^  P^^o  auctiiin  ante  ejus  in  parar 

gM^tipu,  it^  jse  li^bent ,  De  cir.  Dei,  lib.  Uii^;ini    tr^nslationem.    Sequitur     eniin  .c 

x|i|.  ca|).  23.  ?>•    i.f  ubi    ^(Iductis  yerbii^  „ltaque,  upstquain  peccavit,  rpcedens  ^ 

apo;stoli;  Facius    est  piim^is  honto,  etP.  praecepto  Dei,  in   Jipc  renipTisit,  ut  anj- 

gqilit:  Piimus  /lomo  tte  ten-fi  terretius  ia  m^lis  esset.  Etideo  anifiiaJepi  bominefii 

animam  rirentem.  /actus  fisf ,  fpqii.  in  spi-  \)V\yi^  agimiis  on)nes,    (jjji    de    iljo  po.st 

rituni  vivificantein ,  quod  ff  fier  obetlien-  peccatum  pati  s}i)nus,dopep  asseq|ia|niir 

tia:  merifum  serrafiatur.  ShA  ex  contextu  spirit^leni    Adp;ii  ,    id    est,  p.  W.  .!.  0." 

pa|et,  non  aiiam  l)ic   8.    Doctoris  men?  ]gx    quibii^    ipeiuctabiie    h^betiir  argu? 

|,epi  essi^,  (iijam  nondufn^ssecntum  Tuis-  nientiim  adyersus   .jansppianps,   qyi   ^se 

§K  Adain    iii    paradiso  condltioneni  cor-  j^ctan|t  splo^  germapos  Aifg;i)stipi  discfr 

poris  glprificfiti ,  qiiae  non  erat  tribuen-  pulos,  contendentes  tjim  eleyptiopein  sd 

dfi  nisi  e.ju^  lidelitati,  qjL|emadmoduin  et  ordinepi  siipernaturalejn,  tjipi  inimoftS- 

ea  .jusli  don.abuntur,    quum  gloriosi  rcr  lita|epi  ^ligque  dopa  gr^tuita,  debitaCiSr 

SUrgent,  Alter  textu^  Jegitur,    tte  gene-  pe  integrse  bumapie  naljirjB,  ac   pioinde 

si  contra  Manich.   lib.   ii.  cap.  8.  p.  10.  liomipi  naluralia,  Ht  ip  propositione  ifi 

iibi   inquit:   „]\ppdupi   spirilalem  lipipir  diceintijs.  Tertiu^   (lepiqiie    lextus  dP(su- 

pem  debeiiiUi?  intelligere,  qui  lactuse^t  piitur  ex  |ibio  <>*:    corrept.   et  grat,  pap. 

in  .animam  yiyeptepi,  sed  adbuc  anipi^-  lU.  p,  27.  ubi  dpcet  Deuni  sic  prdipass(^ 

Jeni.  Tum   enip)    spiritalis   etfectus  est,  AngeiprHin  et  hominum  vitam,  ut  iii  efi 

pu|p  jp  |J3riadisp  ,  boc  est  in  beafa  yit^  prins  ostenderet,  quiil   possit  eorum  liber 

(^onstitutus,  pneceptum  etiam  perfectio-  riini.  (trbprium  ,   ileimle    quiil  pqssfft  sute 

iiis  accepit,  ut  verbo  Dei  consumpiareT  grntiip  bene/icium   Justitieeque   judiciwn. 

T.  V.  ^ 


114  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

PROPOSITIO  n. 

Una  cufti  jusUHa  et  sancfitate  conjuncta  erant  in  pnmis  pa- 

rentibus  eximia  tum  animoi  tmn  corporis  dona:  scientia  in 

primis  et  perfecta  voluntatis  ordinatio  (juoad  animam, 

immortalitas  et  immunitas  ab  cerumnis  et  dolorifms 

quoad  corpus. 

310.  Et  ha3c  propositio  ad  catholicam  doctriiiam  pertinet,  ut 
constat  ex  ecclesia?  definitionibus  editis  adversuseos,  qui  Adam 
in  puris  naturalibus  constitisse  autumant,  ignorantiie  proinde, 
concupiscentiae ,  fragilitati,  aerumnis  ac  morti  denique  ipsi  ob- 
noxium,  perinde  ac  nos  sumus;  quem  errorem  sic  tridentini 
patres,  sess.  V.  can.  I.  confixerunt:  Si  ijuisnon  confiteturpri- 
mum  hominem^  Adam,  cum  mandatumDei  in  paradiso  fuis- 
set  fransgressus  ,  sfafifn  sanctitatem  et  justitiam^  in  (/ua  con- 
stifufus  fuerat ,  (miisisse ,  incurrisseque  per  offensam  proiim- 
ricafionis  hujusmodi ,  iram  et  indignationem  Dei,  at(/ue  ideo 
mortem  ,  (/uam  anfea  illi  comminatus  fueraf  Deus ,  et  cum 
morfe  ca/yfivitatem  sub  ejus  potestate ,  (/ui  mortis  deinde  ha- 
buit  imperium,  hoc  est ,  diaboli^  totumque  Adam  per  illam 
prcevaricaiionis  offensam ,  secundum  corpus  et  animahi  in  de- 
terius  commutatum  fuisse ,  anafhema  sit.  Praeditus  igitur  fuit 
Adam  non  solum  sanctitate  et  justitia,  sed  insuper  immortali- 
tate  etfirma  corporis  etanimibabitudine;  canoneautem  V  idein 
concilium  declarat  concupiscentiam  ex  peccafo  esse. 

311.  Ut  autem  perspicuitati  studeamusper  partes  propositam 
doctrinam  declarabimus  et  propugnabimus. 

312.  1"  Scientia  igitur  Adam  pra^dilum  a  Deo  esse,  evidenter 
ostendunt,  quae  auctor  Eccl.  XVII.  6  de  protoparentibus  scri- 
psit:  Creavif  illis  scientiam  s/nritus ,  sensu  implevit  corillo- 
rum,  et  bona  et  mala  ostendit  illis  i).  Quibus  accedunt,  quae 
Gen,  II  19  leguntur  de  nominibus  animantibus  brutis  imposi- 
tis  ab  Adam,  quae  eorumdem  naturae  congruerent,  ut  insinuant 
verba  illa:  Omne  enim,  (/uod  vocavit  Adam  (mimcu  vivenfis , 
ipsum  est  nomen  ejus;  quod  nisi  a  naturffi  doctore  sapienlissi- 
mo  lieri  nonpoterat,  ut  vel  ipsiusPythagorae  auctoritate  S.Au- 
gustinus  comprobat  2);  qui  prieterea  oslendit  ignorantiamcLim 


Sed  hic  loquitm*  S.  Docfor  do  persovc-  Uir  innuere  arrati.T  niunus,  cujiis  est  il- 

rantiap   dono,    quod    nec   illi   Angeli  nec  histrare  niontem  et  aniuiuni  perniovere. 

priinus    liomo    liabuernnt,    Cf.    Siiarez,  IVaturalis  aulom,  dum    dicilur:  Bona    et 

tle    hoiniuis   crtal.  lib    ui.  c.  17.  n.   \l.i  VKilti  oyteniiit   i/lis;  <jii;k    tuiii  do  cogni- 

Tournely,  De  ffiiit.  tom.  i.  q.  2.  tione  juris  naturaiis  .tuni  de  cajtororum 

1)    Quibus   verbis    non    obscure   tiiin  notitia  intellifii  possunt. 

scientia  snpeinaturalis  tiim  natiiraiis  iii-  2)  Opeiis  inipeif.Wh.  \.  cap.  i. :  „Nam 

dicatur.    Siipernaturaiis     qiiidem,    dum  ipse  Pytbafforas,  ini/nit,  a  quo   pbiloso- 

riicilur-  (learit   illis  ycienliiini   ipiiitns ,  pliije  nouien  exortiiui  est.  dixisse  fertur, 

sensu    implevit  cor  illoruni  j  qua;    viden-  ilium  fuisse  omnium  sapientissimuin,  qui 


PAKT.  III.  CAP.  II.  DE  PROTOPAR.  GRAT.  ET  FELICITATE.   115 

illo  beatissimo  protoparentum  statu  oonsistere   non  potuisse, 

quia  ex  igriorantia,  ut  ipse  loquitur,  dehonestaf  error ,  ei 

difficultate  cruciatus  affligit^).  Hoc  vero  et  ratio  suadet,  si- 

quidem  Adam  non  solum  futurus  erat  pater,  sed  et  doctor  cce- 

terorum  hominum,  qui  filios  suos  instituere  debebat  tumin  iis, 

quae  ad  Deum  spectant,  tum  in  iis  quae  ad  mores  2).  Cujusmo- 

di  autem  fuerit  haec  scientia ,  qua  Adam  a  Deo  donatus  est,  quan- 

ta  ejus  amplitudo,  qui  Hmites,  ardua  res  est  determinare;  hoc 

imum  dici  potest,  eam    fuisse  pristinae  illius  conditioni  omni- 

no  consentaneam.  Theoloci  praesertim  schojastici  plura  de  ea 
habentS).  ^  V 

313,  2"  Ad  voluntatem  quod  attinet,  per  ejus  perfectam  or- 
dinationem  significare  intendimus  nullis  eam  pravis  afFeclioni- 
bus  yitiatam  fuisse ,  nulhs  pravis  motibus  exagitatam ,  adeo  ut 
inferiores  corporis  vires  rationi,  ratio  autem  Deo  perfecte  sub- 
deretur,  ac  summa  in  primi  hominis  animo  inesset  pax,  cum 
nec  caro  concupisceret  adversus  spiritum ,  nec  spiritus  adver- 
sus  carnem.  Hanc  autem  fuisse  primorum  parentum  conditio- 
nem,  satis  perspicue  scripturae  docent.  Geneseos  enim  H  25 
dicitur:  Erat  autetn  utergue  nudus ,  Adam  scihcet  et  uxor 
ejus,  et  non  erutrescebant ;  cap.  autem  III  7  de  iisdem  post 
peccatum:  Aperti  sunt  oculi  amtwrum,  cumgue  cognomssent 
se  esse  nudos,  etc.  et  ibid.  IV  10  et  11  cum  Adam  ad  Deum  di- 
xisset:  Timui ,  eo  O uo d  nudus  essem;  respondit  eiBeus:  Quis 
indicavit  tibi,  quod  nudus  esses;  nisi  quod  ex  ligno,  de  quo 
dixeram  tibi  ne  cornederes ,  comedisti?  Ergo  ante  peccatum 
habuerunt  primi  parentes  speciale  donum ,  quo  appetitus  eo- 
rum  continebatur,  ne  contra  rationem  insurgeret,  quod  donum 
per  peccatum  amiserunt.  Hoc  etiani  sensu  ecclesiae  patresallata 
testimonia  intellexerunt.  Hanc  eryo  (obedienliam),  inquit  S. 
Augustinus,  priusquarnviolassent,  placebant  Deo,  et  place- 
hat  els  Deus,  et  quamms  corpus  animale  gestarent,  nihil  ino- 
hediem  in  illo  adversum  se  mQveri  sentiebantFaoiebat  quip^ 
pe  hoc  ordojustitiai,ut,  quia  eorum  anima  famulum  cQrpus 
U  Domino  acceperat ,  sicut  ipsa  eidem  dominQ  suo ,  ita  illi 
corpus  ejus  obediret,  atque  exhiberet  vitw  illi  congruum  sine 
uUa  resistentia  famulatum.  Binc  et  nudi  erant  et  non  con- 
fwidebantur '^)\  et  alibi  passim. 


yocabulaprimusindiditrebus."  Cf.  etlam  evolvit;  item  cap.  18,  ubi  affit  de  spien, 

Cicero,    qxmst.    Tusc.  i.   25.,   et   Petav,  tia  supernatiirali. 

Bt   oinnc   Ub.    if.   cap,    8.    §.    5.    6.  ubi         4)  De  peccat.  merit.  et  r^mm.  lib.  u 

niulta  pr^clare  dicta  habentur.  cap.  22.  n.  36.Cf.  Suarez,I>e  /lom.  creai 

J!  ?^f  f-^u^''^'  '"'•.  "'•  '^•,  ^^-  "•  ^^-  '^^-  '"•  *^»P-  12.    n.  4.  et  seqq.  Att^nien 

^)  U.  S.  J/iom.  p.  1.  p,  m.    a.  3.  Clericus  iu  Comment.  ad  cap.    3.  Gen   v 

3)  Vid.  mter  cajteros  Suarez,  De  ho-  7.,  baec  quae  de  protoparentum  nuditate 

vum.s  crcat.  hb.  nr.  cap.  9.  10.,  ubi  cp-  leffuntur,  ad  sensqm  Hietaphoricum  tra- 

piosc  de  scientia  Adaini  naturali  dispu-  bere   nititur    contra    communeiji  totiui* 

|.f»t.  pJuiesqye   couclusiones    statuit  et  antiquilatis  senlentiam  et  historicffinar- 

8* 


116  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

314.  3"Quod  vero  tot  tanlisque  donis  maximum  afFercbat  in- 
crementum,  immortalitas  erat.  Haec  porro  immortalitas  ut  rite 
intelligatur,  animadvcrtendum  est  cum  S.  Augustino  i),  valde 
liJEc  duo  inter  se  difFerre  :  non  posse  mori  et  posse  non  mori; 
illud  primum  nonfuitin  Adam,  eo  quod  illi  naturce  tantimi  con- 
gruit,  qu£e  dissolutioiiem  corruptionemque  non  patitur,  ut  in 
Angelis  et  animabus  nostris;  quarum  natura  seu  essentia  ita 
simplex  est  partiumque  compositionc  caret,  ut  dissolvi  pro- 
pterea  minime  possit;  Adami  vcro  corpus  hac  ratione  immor- 
tale  esse  non  poterat,  utpote  contrariis  pugnanlibusque  prin- 
cipiis  seu  partibus  constans.  Dei  igitur  munere  Adam  poterat 
non  mori ;  si  enim  in  officio  perstitisset,  impedisset  Deus  qiio- 
minus  quidpiam  ei  obesset,  aegritudinibus  aut  senio  conficere- 
tur,  venena  feraeque  nocerent,  quidquam  denique  ei  aerumno- 
sum  accideret;  contra  effecisset,  ut  incolumis  super  terram, 
quamdiu  ipsi  Deo  placuisset,  perstaret,  et  ut  sine  morte  ad 
beata  regna  perveniret  2).  Dixi :  si  in  ofpcio  persfifisset*  Adam 
enim  sub  hac  sola  conditione,  ac  nonnisi  servata  justitia  origi- 
naU  immortaUs  erat,  non  autem  absolute,  seu  ea  amissa;  ut 
enim  per  peccatum  justitiam,  sic  et  immortahtatem  amittere 
poterat^). 

315.  Sic  porro  expositurr.  fidei  dogma  ita  ex  scripturis  evin- 
cimus.  Scriptura  peccato  tantum  mortis  causam  tribuit ;  er- 
go  .  .  .  .  Antecedens  patet  ex  apostolo,  rom.  V,  12:  Perpec- 
cafum  mors\  rursum  ibid.  \III,  10:  Corpus  morfuum  estpro- 
pter  peccafum  (ergo  non  sola  anima,  ut  contendebant  pela- 
giani).  Idipsum  patet  ex  libro  Sapientiae  I,  13  ubi  legitur:  Deus 
mortem  non  fecif^  nec  ladatur  in  perditione  vivorum  ;  et  aper- 
tius  ibid.  II,  23 :  Quoniam  Deus  creavit  hominem  inextermi- 
nahilem . . .  invidia  autem  diafjoli  mors  infroivit  in  orhem  ter- 
rarum.  Id  demum  constat  cx  illo  Dei  interdicto  et  commina- 
tione  Adamo  facta  Gen.  II,  17:  In  quocumque  die  comederis  ex 
eo ,  morte  fnorieris. 


rationis  fiiinplicitatcm.    Sed    socinianiis  mortalitate  pr3edicanint.A1ii  enimiinnnor- 

est  auctor,   cui    lapsus  primi  parentis  taieni  dixernnt  Adani,  alii  mortalem,alii 

non  arridet.   Hinc  sub   iinent  comment.  mortalemactu,  immortalemautem  poten- 

in  cap.  2  putat ,    creiUbile   esse    Moysen  tia,  alii  necmortalem  necimmortalem,sed 

hac  observntione  innuere  roluisse  primos  medium  inter  utrumque   et    in   potentia 

parentes  (junsi  infnntes  recensnatos^qui-  ad  utrumque;  alii  demum   et   mortaiem 

bus  pudori  non  est  nuilitns ,     ob  mnli   i-  et  immortalem  simul.  Qu«  quidem  omnia 

gnornntiam  fuisse.   Quam    expositionem  simul  commode  compoui  possunt  et  ve- 

neoterici  biblici,  ut  videbimus,  summo  ra  sunt;  quandoquidem  Adam   non  ha- 

cunsenjsu  exceperunt.  buit  immortalitatem  omnimodani,    adeo 

1)  De  genes.  ad  lit.  lib.   vi ,    cap.   25  ut  non  potuerit  niori^  nec  mortalitatem 
n.  36.  absolutam,  ut  debuerit   mori  ;   sed    ha- 

2)  Cf.  Petav.    De   opif.   lib.  ii,  cap.  6  buit  posse  non  niori,  idque  non  ex  na- 
et  7.  tura,  sed ,  ut  dicemus,  ex  beneficio  con- 

3")  Hlnc  ea  facile  componuntur,    quse  dltoris,    et  quidem  dependenter  ab  obe- 

veteres    in   speciem  sibi   invicem    con-  dientia  sua. 
tradictoria  de  prlmorum   parentum  im- 


PART.     III.   CAP.    II.   DE   PROTOPAB.    (JRAT.   ET   FELICITATS.      11? 

316.  Non  miniis  certa  est  veritas  ista  ex  conciliorum  et  pa- 
trum  auctoritate.  In  can.  I,  conc.  milevitani  II,  aperte  dicitur: 
Placuit...  ut  (lulcumque  dicit,  Adamprimum  hominem  inor- 
talemfactum,  ita  ut  sive  peccaret^  sive  non  peccaret,  more- 
retur  in  corpore ,  hoc  est,  de  corpore  exiret,  non  peccati 
merito,  sed  necessitate  naturw;  anathema  sit  *).  Idem  pariter 
sancitum  fuit  in  conc.  arausicano  II,  can.  2,  in  diospolitano, 
in  carthaginiensi  IV.  Hinc  merito  S.  Augustinus:  Unde  con- 
stat,  ajebat,  inter  christianos  veraciter  catholicam  tenentes 
fidem ,  etiam  ipsam  nohis  corporis  mortem ,  non  lege  natu- 
roi,  quia  nullam  moriem  homini  Deus  fecit,  sed  merito  infli- 
ctam  esse  peccati  ^). 

317.  4"  Ex  hoc  porro  immortalitatis  dono  vekiti  ex  ipso  pro- 
fluens  jam  illud  sequitur,  quod  postremo  loco  statuimus,  pri- 
mis  parentibus  in  illo  feHcitatis  statu  fuisse  colhitum ,  immuni- 
tatem  videhcet  ab  omnibus  aerumnis,  afflictionibus  et  dolori- 
bus.  Aperte  enim  id  habetur  ex  toto  Genes.  cap.  II,  ubi  tradi- 
tur  Deum  posuisse  hominem  in  paradiso  voluptatis ,  ut  ope- 
raretur  et  custodiretillum  3).  Hunc  autem  beatitudinis  statum 
et  conditionem  ita  praiclare  exponit  S.  Augustinus  ,  De  civ. 
Dei,  lib.  XIV,  cap.  26:  Vicebat,  inquit,  itaifue  homo  in  pa- 
radiso  sicut  volebat ,  (juamdiu  hoc  volebat  (juod  Deus  jus- 
serat;  vivebat  fruens  Deo,  ex  quo  bono  erdt  bonus;  vivehat 
sine  ulla  egestate,  ita  semper  vivere  habens  in  potestate.  Ci- 
hus  aderat,  ne  esuriret ;  potus ,  ne  sitiret;  lignum  vilde,  ne 
illum  senecta  dissolveret.  Nihil  corruptionis  in  corpore  vel 
ex  corpore  ullas  molestias  ullis  ejus  sensibus  ingerebat.Nul- 
lus  infrinsecus  morhus ,  nullus  ictus  tnetuehatur  extrinse- 
cus.  Summa  in  carne  sanitas,  in  anima  tota  tramiuillitas . . . 
Nihil  omnino  triste,  nihil  erat  inaniter  lcetum;  gaudium  vero 
perpetuahatur  e.v  Deo ,  in  (luem  fiagrahat  charitas  de  corde 
puro  et  conscientia  bona  etfide  non  ficla\  at^iue  inter  se  con- 
jugum  fida  ex  honesto  amore  societas ,  concors  mentis  cor- 
poris(iue  vigilia,  et  mandati  sine  labore  custodia.  Non  lassi- 
tudo  fatigahat  otiosum ,  non  somnus  premebat  invitum. 

318.  Ilaec ,  quae  de  primaeva  protoparentum  fehcitate  expo- 
suimus,  confirmantur  omnium  gentium  traditionibus.  De  grae- 
cis  constat  ex  Platone,  qui  in  Politico  primam  aetatem  vere 
auream  appellat  *).  De  ipsis  rursum   ac  de  romanis  patet  ex 

1)  Etsl  vulgo  sic  citari  soleat  hlcca-  \)  Qeo?  erefiev  avtov? ,  avtovg  intata- 
non,  non  est  proprie  concilii  miievita-  tdiv ...  xatdTte^  vvv  avO-(jMnot,  t^oiov  ov 
ni,  sed  cartliaginiensis  universalis,  et  ^etoteQov,  aXla  yevtj  (fiavXote^a  avttov 
in  Cudice  canonum  ecclesiee  afncante  vo/ievovat.  rv/*vci  de  xat^aat(jumot  O-vjjav- 
est  n.  109  Cf.  CoUect.  concil.  harduini,  AoiTvTe?  ra  noXXa  ivefiovto.  Id  est>„Deus 
toin.  I,  col.  925  et  col.  1217.  eos  pascebat,  custosqueeorum  ipseerat, 

2)  De  civ.  Dei ,  lib.  xiii,  cap.  15.  sicut   nunc   homines  ,    divinius   animal, 

3)  Cf.  Petav.  De  opi/ic.  lib  ii  ,  cap.  6  pascunt  animalia  sequiora.  Nudl  autem 
uln'  plura  discutiunlur  scitu  dignissima.  et  sine  stragulis  sub  dio  plerumquepa- 


118  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

ipsorum  poetis,  qui  aureum  Saturni  sreculum  nobilissimis  ima- 

ginibus  depinxerunt,  ut  Virgilius  ^),   Juvertalis  2)^    Ovidius  3), 

Tibullus  *).  Apud  persas  eamdem  traditionem  viguisse ,  testis 

est  Plutarchus  ^);  apud  indos  Strabo  <^);quin  etadhuc  eamdem 

illic  vigere ,  patet  ex  Creuzer  ').  De  sinensibus  idem  testantur 

sacri  ipsorum  hbri  Kinff  nuncupati  ^).  Quare  Knapp  scribere 

non  dubitavit :  Communis  est  omnium  fere  nationum  omnis 

wtatis  opinio  de  aureo  swculo;  hoc  est,  de  vita  longe  bea- 

iissima,  quam  prisca  gens  mortalium  hac  in  terra  egerit  Eam 

vitoi  I)eatitatem  etsi  pro  suo  quisque  ingenio  ac  sensu  infor- 

fnat ,  i7i  eo  tamen  ad  unum  omnes  consentiunt ,  ut  omne  ge- 

nus  uirumnarum  atque  imbecillitatum ,  quas  hominum  socie- 

tas  et  cultus  vel  affert  vel  auget ,  ab  his  generis  humani  in- 

cunabulis  procul  plane  atfjiciendum  censeant  ^).  Haec  autem 

gentium  omnium  conspiratio  originem  primitivam  ejusmodi  tra- 

ditionum  apertissime  evincit;  qunfacti  veritate  constituta,  omnia 

bene  cohaerent;  ea  sublata,  nuUa  amphus  earum   traditionum 

ratio  probabihs  dari  potest. 


scebant."  pag-.  ^?!  tom.  ii,  op.  edit.  Pa- 
ris.  157S.  Cf»  etiani  in  Crntylo,  pag.  397, 
398.  tom.  I,  op.  ubi  etiam  profert  ver- 
sus  Heiiiodi.  Sic  DicEarchus ,  peripate- 
ticns,  citatus  a  Porphyrio,,  De  ahsti- 
ntutia  naiuial.  lib.  iv  ,  cap.  2  pag.  295 
edit.  Traject.  ad  fthen.  1765  et  a  Var- 
rone,  I)e  rerusticn,  lib»  i,  cap.  2  ait; 
Tovg  Ttakaiovi;  xai  eyyvi  &eoiv  yeyovota?, 
/ieXriarovg  re  ovra?  (pvoei  y.ai  rov  a^tarov 
itriKoraq  filov,  w?  x^vaoSv  x^ovov  t>oi.di^ea- 
■d-at,  seu.,primos  illos  diisque  proximos  mur- 
tules  optimce  fuisse  imloiis,  vitamque  rixisse 
optimam,  unde  et  nuremtl  dici  letatem, 
Alia  collegit  testimonia  Eusebius  cx 
Platone  ei  Dlodoro  Siculo,  Pruip.  ernng, 
lib.  1,  cap.  8  et  lib.  xii,  cap.  13.  Qui- 
bus  addendiis  Hesiodus,  Theogon.  a.  v, 
521  ad  V,  579  et  Opem  et  dies,  v,  kl  et 
seqq. 

1)  Georg.  Hb.  i,  v,  125  et  seqq.  t 
Ante.Tovemnuilisubia^ebant  arva  coioni, 

iVec  sig:nare  quidem  aut  partiri  limite 
canipum,  etc.  tum  Eclog.  iv. 

2)  Snti/ra  vi,  i,  et  seqq. 

3)  Melnmorph.  lib.  i,  v,   89  et  seqq. 
Aurea  priinum  sata  aetas,  elc. 

4>  Lib.  I,  Eleg.  iii,  v,  35  et  seqq. 
Qnam  bene  Saturnovivebant  rea^e,  etc. 

5)  In  lib.  De  Iside  et  Osiride. 

6)  Lil).  XV,  pag.  250  tom.  Ii,  op.  edit. 
Oxon.  1807  ubi  slc  exponit  .doctrinam 
Gyninosophistarum :  ndvx'  tjv    cUqptrwi' 


y.ai  aXbV^otv  nhj^fj,  y.ad-dne^  nai  vvv  xd- 
veiix;'  Kai  x^tjvai  &'  e'^^eov,ai  /^ev  vdarog, 
yaAaxTO?  &^akkai ,  y.ai  Ofiolw?  ai  fiev  fie- 
Xiroi;,al  d^^oivoVjrtve^;  &''  eXaiov.'Yn6  TtXt}- 
Ofiovrj?  &'  01  av&Qotnot  y.ai  r^vq)ij?  eig 
v(iQtv  Heneaov.  Zeix;  d'e,  fitaijaa?  rtjv  xa- 
rdaraatv ,  ■^qidvtae  ndvra,  id  est,  „01im 
omniaplena  erant  triticefle  et  hordeace» 
farinae,  ut  nunc  pulveris.  Fontes  alii 
lacte ,  alii  aqua  fluebant,  nonnulli  mel- 
le,  alii  vino,  quidam  oleo-  Homines  au- 
tem  ob  satiptatem  et  luxuriam  ad  con- 
tumeliam  se  transtulerunt.  Jupiter  igi- 
tur  illum  statum  exosus  oinnia  abole- 
vit." 

7)  Cf.  Religions  de  V antiquite  consi- 
derees  principalemetit  dans  leurs  forities 
.lymbolitjties  et  mythologiques',  ouvrage 
trndtiit  de  Pallemand  de  D.  Frid.  Creu- 
%er ,  refondu  eti  pnrtie ,  complete  ,  dere- 
loppe  par  J,  D.  Guigninut ,  1815.  Vid. 
Bibliotheifue  univ.  de  Ginhve,  tom.  xxx, 
an.   10. 

8)  Kini^,  seu  Sacri,  in  quibus  legitur: 
j,Tempore  prlmi  coeli  pura  voluptas  et 
pax  perfecte  regnabant.  Nulli  tunc  la- 
bores,  non  poence,  non  dolores,  iion  crl- 
mirta^  otnnia  humanJE  in  terris  parebant 
voluntati."  Cf.  Windischniann  ,  Philoso- 
phin,  in  progressu  historite  mutidi,  vol.  i, 
par.  I,  sect.  i^  pag^  206. 

9)  Scrifttfi  varii  argumeiiti,  Prolus.  r, 
ed.  2.  pag.  r. 


PART.    IIL    CAP.    II.    DE    PROTOPAR.    GRAT.    ET    FELIClTATE.      119 


DIFFICULTATES 

310.  I.  Ohj.  Variis  illa  doctrina,  iibi  accurate  examinatiir , 
premitur  difficultatibus.  Obstat  enini  notio  sapientiae  et  san- 
ctitatis  congenitae,  quae  sibi  ipsi  repugnat,  neque  ipso  narratio- 
nis  mosaicae  argumento  confirmatur,  utpote  quoe  protoplastos 
communi  hominum  natura  sensuum  illecebris  obnoxia  praedi- 
tos  fuisse  aperte  docet;  obstant  certi  naturae  humanae  hujusque 
vitae  terrestris  fines,  qui  quidem  proprietates  humanis  supe- 
riores  omnino  excludunt,  cujus  generis  est  immortahtas  cor- 
poris  1) ;  ergo 

320.  Resp.  Dlst.  Premitur  difficuhatibus  apparentibus,  trans. 
veris,  neg.  Neque  in  primis  obstat  notio  sapientiae  et  sanctita- 
tis  congenitae,  ut  adversarii  supponunt.  Quae  enim  repugnan- 
tia  fingi  potest  in  eo,  quod  Deus  ipse ,  qui  prieter  naturae  or- 
dinem  hominem  condidit,  ipsum  lecerit  sibi  carum  et  accep- 
tum,  charitatem  in  ipsius  animum  difFundendo,  ut  cum  apo- 
stolo  loquar,  et  quod  praeter  discendi  aut  loquendi  facultatem, 
quam  eidem  datam  ipsi  concedunt,  concesserit  eamdem  facul- 
tatem  expeditam  seu  actum  ipsum  ^y?  Eadem  enim  ratione,qua 
Deus  protoparentibus  nonjam  corpus  infantile,  sed  perfectum 
dedit,  sic  ipsa  rerum  analogia  postulat,  nt  ipsam  intelligentiam 
iis  praeditam  cognitionibus  dederit  ejusmodi  statui  consenta- 
neam.  Nos  hujus  asserti  vadem  dedimus  ipsam  libri  ecclesiasti- 
ci  auctoritatem,  praeter  mosaicam  narratioiiem  de  nominibus 
ab  Adam  recens  creato  animantibus  impositis;  hypothesis  au- 
tem  suae  quodnam  fundamentum  rationahstae  proferunt,  prae- 
ter  gratuitam  assertionem  ? 

321.  Falsum  porro  est,  non  confirmari  narrationis  mosaicae 
argumento,  quod  de  sanctitate  et  scientia  adamitica  statuimus. 
Ipsa  enim  familiaris  Dei  cum  ipsis  protoparentibus  agendi  ra- 
tio,  quae  ibidem  describitur,  satis  ostendit,  quam  accepti  Deo 
essent.  Quod  si  exhibentur  protoplasti  communi  hominum  na- 
tura  sensuum  iilecebris  obnoxia  instructi,  ut  id  liberaliter  ad- 
versariis  demus,  quod  patet  ex  dictis  in  superiore  propositio- 
ne,  ratio  est,  quia  gratia  sanctificans  hominem  impeccabilem 
minime  efficit,  nec  immunem  a  sensuum  illecebris,  ut  quoti- 
diana  experientia  ostendit  ^). 

322.  Neque  pariter  obslant  doctrinae  catholicae  de  primaeva 
hominis  conditione  certi  lines  terrestris  humanae  hujus  vitae; 
quia  immortalitatem  aliasque  proprieti>tes  humanis  superiores, 

1)  Ita  Wegscheider,  §.  100.  caverit   snperbia.   Virt.    etiain   Bellarm. 

2)  Vid.  S.   Aug-ust.    De  cit.   Dei,    ib.     De  amiss.   grat.    et  sititn  pecc.   lib.   iif, 
VII,  cap.  30.  cap.  k  et  seqq.  tuiu  Feller,  Cnlec/t.  p/ii- 

.3)  Cf.  vS.  Thom.  2,  2.  q.  163  art-  i,  ubi     los.  tom.  n,  §.  2(>2. 
ostcndit,  qua  ratione  priinus  homopec- 


120  TKACTATUS  DK  DEO  CREATORE. 

Deus,  non  jnxta,  sed  praeter  naturae  leges  ex  privilegio^  ut  in- 
ferius  dicetur,  ac  liberalitate  sua  priniis  parentibus  concessitj 
ut  eum  ex  adductis  auctoritatibus  certo  concessisse  constat; 

323.  Non  aliunde  propterea  difficultates  contra  catiiolicani 
doctrinam  oriuntur,  quam  ex  rationalismi  systemate,  quo  reji- 
citur  quidquid  consuetum  naturae  Oi*dinem  preetergreditur  ^ 
quum  tamfiu  ipsa  universi  Oi*bis  hominisque  primacreatio  prae- 
tei'  illum  ordinem  sit^ 

324.  II.  Obj.  Saltem  quae  afferuntui'  ad  voluntatis  ordinatio- 
nem  et  rectitudinem  stabiliendam  ,eam  miriime  evincunt.  Ete- 
niln  1"  ut  post  Clericum  recentiores  expositoresobservant,ideo 
protoparentes  non  animadverterunt  se  nudos  esse,  quod  in  sta- 
tu  infantiae  tiondiii  fuet^int,  neque  malum  agnoscerent;  hinc 
quasi  infantes  recens  nati  pudore  non  afficiebantur.  Quod  si  po- 
stea  se  nudos  depreheilderunt,  ex  adepto  rationis  usu  ob  ip- 
sius  fructus  esum  repeti  id  debet  i).  Quod  plane  congruit  cum 
doctrina  patrum,  qui  protopal*entes  infantilem  prorsus  simpli- 
citatem  prae  se  tulisse  docent,  antequaiti  cibum  sibi  vetitum 
comederent  2j.  2"  Adde  concupiscentiam  bonum  naturae  esse, 
quo  pi^oinde  primi  homines  carere  non  debuerunt.  Ergo. 

325.  Re^p.  ad  1"»,  Neiy.  Adl%  probationem />2>i^.  Conditifue- 
runt  in  fttatu  infantiae  quoad  rectitudinetn  et  morum  integrita- 
tem ,  Conc^  quoad  defectum  rationis  usus,  neg.  Hoc  enimcom- 
mentum  iiovum  est  ac  mosaicae  narrationi  prorsus  contrarium. 
Moyses  siquidem,  ut  vidimus,  exhibet  Adam  animantibus  no- 
men  uniuscujusque  naturae  proprium  imponentem;  non  erat 
igitul*  rationis  usu  destitutus.  Deinde  haec  minime  congruunt 
cum  auctoris  ecclesiastici  dictis  superius  adductis.  Hinc  velipse 
Jahn,  non  suspectus  auctor:  Prof opar enf,e.s', 'mquit,  primo 
momento  erant  adulti,  qui  omnes  animi  facultates  et  omnia 
corporis  memtfrd  ad  usum  hal)ebant  expedita  ^). 

326.  Neque  alius  est  sensus  patrum  ,  qui  de  infantili  pr  oto- 
plastoi^um  simphcitate  locuti  sunt  '■*). 

327.  Ad  2'",  Ne^.  Natn,  pi^out  hic  accipitur,  concupiscen- 
tia  defectus  est  et  quasi  morbuft  quidam  naturae,  ut  loquitur 
BeIIai*minus  ^)-^  ex  materiae  coiidltione  profluens;  cum  hic  aga- 
tur  non  de  concupiscentia  per  se  ftumpta,  sed  de  inordinatio- 


1)  Ita  cum  aliis  Rosenmuller,   Schol.  DamasCehus  tribiierint  infanti»   stalum 
in  V.  T,  cap.  3.  Genes.  Adamo,  nempe  ob  recentem  creationem 

2)  Apud   Petav.   De    opificio,   lib.   ri,  mediumque    inter   niortalitatem    et  im- 
cap.  9.                                               •  niortalitatem   slatiuii,   in   quo    conditus 

3)  Introil.  in  libros   sucr.    V.    T.   sect.  Adam  a  Deo  fiierat,  ob    innocentiam  et 
I,  cap.  I,  §.  19  edit.  2  Viennse  1814.  aninii  simplicitatem.  Ubi  etiain  singula- 

k)  Cf.  Prud.  Maran ,   Pnefat.  ««  Ovv.  rem  declarat  Clementis  Alex.  Opinionem 

iS.  Justini  Martyris,  part.  2  cap.  5  edit.  circa  Adse  peccalum. 

Paris  17W;    ubi   pxponit  sensnin,   (|uo  5)  Lib.  de  gratiu  primi  /lominis,  cap. 

Theophilus,  Frcn.eus.  Tertuliianus,  Greg.  5  num.  11  et  seqq. 
INiaziauzenus,  Joan.  Clirysostomus,  Joan. 


PART.  III.  CAP.  II.  DE  POTOPAR.  GRAT.  ET  FELICITATE.   121 

he  concupiscentiae,  quac   rationem  praevertit  et  antevenit.  Ast 
de  concupiscentia  infVa. 

328.  III.  01) j.  1"  Scripturarum  testimonia,  quae  primo  ho- 
mini  immortalitatem  videntur  tribucre,  de  magna  potius  lon- 
ga^vitate  explicarc  debent;  prout  ipsemet  Flavius  Josephus 
aperte  signiticat  *).  2"  Illae  autem  comminationes ,  quae  Adani 
factae  sunt,  vel  de  morte  animae  sunt  intelligendae,  vel  de  mor- 
tis  festinatione  et  poena ,  quam  absque  peccato  expertus  forsan 
iiOn  fuisset  liisi  per  dulcem  quamdam  ac  suavem  animae  a  cor- 
pore  separationem.  3"  Sane  protoparentes  ad  corporis  vires 
rehciendas  cibo  indigebant  et  potu,  4"  Arbor  ipsa  vitae,  quae 
per  modum  medicinae  operabatur,  evidens  argumentum  est,  et 
senectuti  et  morti  per  se  obnoxios  fuisse  primos  homines ,  sive 
peccassent,  sive  in  officio  stetissent.  Ergo. 

329.  Resp.  Ad  l**»,  Neif.  Dicunt  enim  scripturae ,  Deum  fe- 
cisse  hominem  mexterminabilem.  Auctoritati  autem  Josephi  au- 
ctoritatem  opponimus  scripturarum.  Plura  sane  ibidem  fabu- 
latur  hic  auctor  nimis  ingenio  suo  indulgens,  e.  g.  omnia  anima- 
lia  tunc  communi  quadam  loquela  usa  fuisse ,  aliaque  ejusmo- 
di  non  pauca% 

330.  Ad  2«™,  Ne^.  Non  quidem  de  morte  animae,  ut  patet 
ex  contextu  et  ex  Dei  verbis :  Pulns  es  ef  in  pulverem  rever- 
feris,  et  ex  adducto  insuper  S.  Pauli  testimonio,  quod  loqui- 
tur  de  sola  corporis  morte ;  ac  demum  ex  eo,  quod  mors  ani- 
mae,  ut  observat  Petavius  ^),  non  habeat  rationem  poenae, 
cum  peccatum  ipsum  mors  animae  sit.  Sed  neque  de  mor- 
tis  festinatione  Dei  comminationes  irttelligi  possunt ;  cum  sint 
absolute  de  morte  ipsa  intelhgcndae  iit  adducta  scriptura- 
rum  testimonia  postulant.  Consonat  interpretatio  patrum  , 
qui  Dei  verba:  In  quacumc/ue  die  comederis  morte  morie- 
ris ,  ita  exponunt,  ut  sensus  sit:  Morti  olmoxius  eris ,  seu, 
ut  vertit  Symmachus :  MortaUs  eris  3).  Quam  versionem  lau- 
dant  et  Ilieronymus  et  Theodoretus  *)v 

331.  Ad  3"»,  Neg.  conseq.  Nam  ex  hoc,  quod  animaetcor- 
pore  constabant  protoparentes ,  et  alimentis  vesci  debebant, 
non  consequitur ,  fuisse  eos  morituros ,  etiamsi  non  peccassent; 
cum  semper  potuissent  ah  et  semper  vivere. 

332.  Ad  4'",  Dist.  Ex  peculiari  Dei  beneficio  vim  habuit  pe- 
rennem  vitam  tribuendi,  conc.  virtute  propria  seu  naturah, 
neg.  Dissentiunt  quidem  inter  se  interpretes  circa  hujus  arbo- 
risnaturam;    verisimilior  tamen  nobis   eorum  videtur  opinio, 


1)  Antiq.    judnic.   lib.    i,    cap.  i.  Sic  opp.  Origenis  edit.    Maur.  tom.  i,  pag. 
etiaiii  Mercenis,  comni.  iit  fien.  ii,  7.  16. 

2)  Loco  jam  citato.  4)  Apud  Petav.  Be  opif.  !:b.  ii     cap 

3)  Qvtiro'-;  earj.  Apud  Origen,  in  Uexapl.  10  §.  4. 


122  TRACTATUS  DE    DEO    CREATOilE  . 

qiii  censent  ex  peciiliari  Dei  virtute  ac  beneficio  eam  hahuisse 
Iianc  vim,  mortem  scilicet  arcendi  in  perpetuum  ab  iis,  qui 
ejus  fructihus  vescerentur  *). 

333.  IV.  Obj.  l"NihiI  conferunt  mosaic^e  narrationi,  imopotius 
ohstant  similes  mythi,  quos  de  aetate  primitiva,  quam  auream 
appellant,  quaeque  sensim  in  deteriorem  ahierit,  feliciore  ac 
laetiorc  hominum  vitse  conditione  apud  alios  antiquos  populos 
reperimus.  Omnes  enim  ejusmodi  narrationes,  si  accurate  exa- 
minantur,  tantum  ahest,  ut  historiae  fide  nitantur,  ut  contra 
ah  hominihus  fictae  esse  videantur,  quihus  praesentium  tempo- 
rum  fastidium  lenirent  animumque  imagine  vitae  ah  omni  lahe 
immunis  ohlectarent.  Quapropter  pro  fundamento  rerum  ad 
historiae  leges  exigendarum  nullo  modo  haheri  possunt  2).  Quo 
incultior  fuit  aetas ,  eo  mai^is  in  illa  praevaluit  studium  fabu- 
las  vel  rumore  traditas  captandi,  vel  novas  fingendi.  2°  Sane 
genus  humanumin  humili  loco  positum  et  ab  exiguis  initiispro- 
fectum  sensim  adolevisse  argumento  est  totius  naturae  histo 
ria;  et  omnium  populorum  primordia,  fama  ac  monumentis 
quibusvis  ad  posteritatem  propagata ,  egregie  illud  idem  con- 
firmant.  Frustra  igitur,  qui  indorum ,  persarum ,  haehreorum- 
que  mythos  pro  vera  historia  amplectuntur ,  et  obsoletas  sen- 
tentias  novis  commentis  exornatas  sequuntur,  conantur  allego- 
riis  et  symholicis  adumbrationibus  artificiose  nectendis  histo- 
riarum  luci  clarius  explendescenti  officere  ^).  3*^  ^Etas  proinde 
aurea  non  prae  se  fert  nisi  statum  illum  societatis  in  quo  maxi- 
me  vigeret  antropophagia  ^),  vel  quo  homines  belluino  more  vi- 
ventes,  nudi  fere  incedebant  et  glande  ad  cihum  utehan- 
tur  s).  Ergo. 

334.  liesp.  Ad  1™,  Neg.  Conjecturis  enim  non  destruun- 
tur;  quae  gentium  omnium  omnisque  aetatis  traditiones  unani- 
miter  confirmant,  maxime  quod  conspirent  in  praecipuis  ad- 
junctis  eorum,  quae  de  aetatis  ilhus  vita  Moyses  refert.  Ac  1" 
quidem  eximia  vitae  innocentia  primos  homines  fruitos  esse, 
omnium  poenarum ,  dolorum,  lahorum,  criminum  expertes,  ut 
sinenses  hahent;  2°  fuisse  eosdem  diis  proximos,  optimae  in- 

1)  Of.  Petav.  op.  cit.  lib.  ii  ,  cap.  7,  'l)  Ita  Bory  do  Sant-Vincent,  cf.  Hfr?<e 
§.  G  et  seqq.  Vi<l.  etiani  Kicolai,  fSez.  encycloij.  Paris  1S25  IVIais,  ait.  Scie/i- 
xxrii,  sul  Geiiesi.  ces  pluidqiies .,    Hoiiime,     qul     praterea 

2)  Ita  Wegsclieider,  §.  100  not.  i ;  censet  veie  aiiream  tllcendani  esse  £eta- 
A.  Mattliia'. ,  Piie/al,  de  niHoiie  tiuctan-  temillam,  qiiaiu  leves  scriptores  fer- 
dte  j/neciinim  iiiytliologiK ,  pag^.  5  qiicB  ream  dixernnt;  profitetiir  aiitem  se  no- 
reperitur  in  Seebode  ,  Aicfnr.  filr  Plii-  vam  seu  quinlam  pr;estoIari  .•ptateui , 
lotogie  und  Pwiliigof/ie ,  seu ,  in  Archi'  nempe  ratioms,  quae  reservatur  futuris 
rio  pro  pltilologia  et  pcedagotjia,  auctore  generationibus,  cujus  tamen  non  valde 
Seebode,  Helmst.  1828  vol.  ii,  parl.  3j  exijS^na  crepnscula  Jam  nuiic  cernimus. 
Ariiold.  Ekker,  Specim.  in/iuf/.  in  Pro-  5)  Aoii  valde  abliorret  ab  ejusmodi 
tngoroi  apiul  Plntoiteni.  fnbulnm  ile  Pro-  principiis  .Tos.  Micali ,  Storia  degii  nn- 
mellieo  et  generis  humaiii  nd  ImmaiiiUi-  liclii  popoH  ilaliani,  Firenze  1S32  tom.  i, 
tevi  progressione.  Ultraj.   1P22.  cap.  i,  pa^.    9    et    Aloys.    Bossi,    Della 

3)  VVegscIieider  ,  f  07  nota  0/).  storia    iflialin  cap.  -'*  pag.  12. 


PART.  Ill     CAP.    II.  DE   PROTOPAR.    GRAT.    ET  FELICITATE.       123 

dolis,  vitamqiie  vixisse  optimam,  ut  graeci  et  latini  tradunt;  3° 
eos  a  Deo  enutritos  fuisse  ac  nudos  et  sine  tegumento  sub  dio 
altos ,  ut  Plato  et  Diodorus  Siculus  juxta  aegyptiorum  traditio- 
nem  narrant.  4"  Si  cum  his  conferantur,  quae  de  mulieris  ex 
costa  Adam  formatte ,  quae  de  parentum  lapsu,  deque  modo, 
quo  lapsus  contigit,  efFectibusque  inde  sequutis  habentur,  de 
quibus  postea  dicemus  *),  et  in  qua3  omnium  gentium  annales 
et  memoriae  collineant,  luce  clarius  patet,  nonnisi  ex  commu- 
ni  fonte  haec  omnia  manare  potuisse.  Quod  vero  additur  de 
studio  praesentium  temporum  fastidium  leniendi,  fabulas  ca- 
plando  novasque  addendo,  ita  ut  populi  omnes  rebgione,  mo- 
ribus ,  indole ,  aetate ,  lingua ,  regione  longe  a  se  dissiti ,  non 
solum  in  ipsius  facti  natura,  sed  in  peculiaribus  etiam  ejusdem 
adjunctis  fingendis  conspiraverint,  ab  omni  veritate  longe  abest. 
Id  profecto  non  modo  a  germana  philosophia,  sed  et  a  com- 
muni  hominum  sensu  abhorret,  praesertim  cum  plures  ex  ipsis 
nullo  inter  se  commercio  uterentur  2) ;  hoc  enim  portento  si- 
mile  foret. 

335.  Ad  2"»,  Dist  Diversis  temporibus ,  seu  post  hominis 
lapsum,  trans.  eodem  tempore,  seu  ante  lapsum ,  neg.  \\\  pri- 
mis  enim  observandum  est,  eadem  iUa  monumenta  historica, 
quae  de  primordiis  humani  generis  supersunt,  incipiendo  ab 
Hesiodo,  Herodoto ,  Diodoro  Siculo  usque  ad  aetatem  politiorem, 
quaeque  nobisprimas  societates  seuprimoshomines  veluti  tribus 
nomadas  ante  oculos  objiciunt  ac  paulatim  ad  perfectiorem  cul- 
tum  progredientes,  nobis  pariter  exhibere  traditionem  aureie 
aetatis,  seu  status  innocentice  primorum  parentum.  Quapropter 
nedum  sibi  invicem  adversentur  historica  haec  documenta ,  ap- 
prime  inter  se  conveniunt;  si  tamen  admittatur  diversa  homi- 
num  diversis  temporibus  conditio,  et  status,  tum  ante,  tum 
post  hominis  lapsum.  Hinc  si  haec  adversarii  recipiunt,  dum 
humilem  primorum  hominum  conditionem  exponunt,  quare 
eadem  recusant,  dum  protoparentum  beatam  vitam  et  origi- 
nem  describunt,  atque  uti  mythos  traducunt,  aut  allegorias 
et  symbolicas  imagines  historiae  luci  officientes?  Non  modica 
potius  lux  historiis  conciliandis  inde  maxime  affulget,  ut  ex 
dictis  patet. 

336.  Ad  3™,  Ne(f.  Siquidem  anthropophagia  in  humani  ge- 
neris  primordiis  nullibi  visa  est;  huic  enim  assertioni  documen- 
ta  historica  repugnant ;  hinc  illa  non  fuit  nisi  prava  humani  ge- 
neris  degeneratio ,  prout  est  vita  sylvestris  et   feritas,    quae  in 

1)  Cf.  Armnles  de  P/iilo.top/iie  c/tre-  psu,  elc,  de  quibus  pai-tim  inoniiniPiUa 
tientie ,  ait.  cit.j  Windiscluuann,  up. et  attuliinus,  partim  inferius  atFereiuus,  vix 
loc.  cit.  non  habetur  argumentum  evidenset  de- 

2)  Quibus  si  addantur  tradiliones  et  munstrativum  de  liujusmoditraditionum 
arguuienta  de  coimnuni   popiiloruin  ori-  veritate. 

gine,  de  origine  mundi,  de  Iioininis  la- 


124  TRACTATUS  DE  UEO  CREATOKE. 

noiinullis  adhiic  populis  ohservatur,  cujusmodi  eliam  est  ru- 
dis  eorum  lingua  i).  Eadem  enim  ratione ,  qua  dantur  in  ho- 
minibus  progressus  a  cultu  eteducatione  devenientes,  sic  dantur 
et  regressus  ex  iUius  praesidii  atque  adjumenti  defectu.  Exem- 
plum  habemus  in  Europa  nostra ,  quae  ex  barbarorum  incur- 
sionibus,  depopulationibus ,  ferocia  paulatim  a  summa  huma- 
nitate  in  eam  barbariem  transgressa  est,  quam  in  medio  aevo  de- 

{)loramus.  Idem  dicas  de  Asia  et  Jilgypto  quondam  culturae  ac 
iterarum,  ut  ita  dicam,  domicihis.  Vita  igitur  sylvestris  et  an- 
thropophagia  spectari  debenttanquamextrema  dechnationispe- 
riodus,  in  quam  popuh  quidam  omnibus  cultus  prajsidiis  desti- 
tuti  prolapsi  sunt. 

3S7.  \enementer  propterea  erant  plerique  ex  neotericis  hi- 
storicis  aut  archaeologis,  qui  sibi  sapientes  videntur,  cum  sa- 
crae  scripturae  contradicunt,  contendentes  primos  homines  fe- 
ritate  primum  belkiina  autetiamanthropophagia  laborasse,  pau- 
latim  ad  vitam  sylvestrem  ac  venaticam  progressos,  deinde  ad 
pastoritiam  seu  nomadicam,  hinc  adagrestempervenisse,acde- 
mum  ad  socialem.  Hi  enim  permiscentveram  ac  primitivam  ho- 
minum  conditionem  cum  iis ,  quae  contigerunt  post  generales 
aut  partiales  alterius  aetatis  dispersiones  ac  aberrationes,  a  qui- 
bus  homines  pauhitim  redeuntes  primordia  societatum  ac  civihs 
culturae  jecerunt,  donec  per  uUeriores  progressus  ad  statum, 
utitadicam,  adultum  perfectionis  pervenerunt,  et  de  quibus 
tum  mythologica  tum  historica  monumenta  loquuntur  ^). 

1)  Cf.  Oomes  de  Maistre,  Soireex  tte  tivo,  observat  sub  duobus  diversis  a- 
S^  P«i^e/"*6o?//-^,  Entretien  deuxieme,  toni.  spectibus  statum  primitivum  generishu- 
I.  pag.  81.,  ubi  haec  praeclare  scribit:  maui  dcscribi;  cum  aliJK  traditiones  pin- 
„De  la  viennent  les  sauvaffes  qui  ont  giint  letatem  auream ,  in  qua  justitia  et 
fait  dire  tant  d'extravaj2:ances,  et  qui  ont  pax  regnarunt,  referunt  pariter  aetatem 
surtoutservi  de  texte  eternei  a  J.  Rous-  subsequentem  speciei  nostrae  tanquam 
seau...il  a  constamiiient  pris  le  sauva-  aberrationem  a  priuiffivo  instituto;  ali» 
ge  pour  l'homme  primitif,  tandis  qu'ii  vero  traditiones  describunt  hominem  ab 
ii'est  et  ne  peiit  etre  qiie  ie  (lescendant  initio  immitem  atque  ferocem ,  donec 
d'un  homme  dctachedu  grand  arbre  de  sensim  ac  veiuti  per  gradiis  mansuevit. 
la  civilisationpar  une  prevarication  quei-  "Veriim  utraeque  hae  Iraditlones  optime 
conqiie ,  mais  d'un  genre,  qui  ne  peut  inter  se  cohaerent,  si  ratio  habeatur  di- 
plus  etre  repete,  aiitant  qu'il  in'est  per-  versi  statiis,  in  .quo  homines  fuerunt, 
mis  d'en  juj^er;  car  je  doiite  qu'iisefor-  juxtaea  qu;fi  superius  a  nobis  dictasunt; 
me  de  nouveaux  saiiva<;:es.  Par  unesui-  quibus  plane  consentit  S.  Thom.  dum 
te  de  ia  meme  erreiir,  on  a  pris  ies  ian-  insuls;e  Tuilii  opinioni  dehominibus  s>i- 
gues  commencees,  tandis  qu'elles  sont  vestribus  (De  invent.  1.  2.)  respondet: 
et  ne  peuvent  etre  qiie  des  del)ris  de  Verbum  Tullii  potext  es.se  verum,  quan- 
lan^ues  antiqiies  ,  ruinces,  s'ii  est  per-  tum  otl  tiliquttm  gentem)  si  ttimen  ticci- 
niis  de  s'exprimer  ainsi,  et  de^radees,  pitttur  princi/nutH  proximum  illius  t/entis, 
comme  ies  iiouimes  qui  les  parlent.  Bn  per  quod  ab  aliis  genlibus  est  ttistincta, 
effet,  toute  dci^radalion  individuelle  ou  tjuiti  non  in  omnibus  pertlucitur  titi  e/fe- 
ralionnelle  est  sur-le-champ  annoncee  ctum  itl,  atl  quoil  naturtilis  ralio  inclinat. 
par  unedegradation  rigoureiisementpro-  Non  esl  aulem  verum  universaliter.  {Sup- 
portionnelle  dans  le  lang:ag;e.  pleni.  q.  41.  art.  l.) 

2)  Hinc  Joan.  MuU^r, Historiaunirers. 
cap.  I.  ubi  agit  de  statu  hominis  prinii- 


PART.  III.  CAP.  II.  DE  PROTOPAR.  GRAT.  ET  PELICITATE.    125 

PROPOSITIO  III. 

Sfafm  jusfificB  seu  gratim  sancfificanfis  ef  felicifafis ,  in  qua 
primi  parenfes  constifufi  a  Deo  sunf,  non  erat  eis  debitus. 

338.  Propositio  sic  eniinciata  catholicam  doctrinam  exliibet, 
iit  ex  dicendis  patebit,  Cum  tamen  in  salebrosam  qucestioncm 
inciderimus  ob  quorundam  catholicorum  theologorum  contro- 
versias,  praistat  nonmilla  praemitlere,  qua;  conferantad  faciho- 
rem  propositae  doctrinae  expianationem ,  et  ecclesiae  doctrinam 
a  privatis  scholarum  placitis  apprime  secernere.  Haec  igitur  ad- 
notanda  sunt: 

339.  V  Debitmn  naturae,  seu  naturale  multiplici  sensu  aliquid 
dici  potest;  sumitur  enim  vel  pro  eo  quod  origine  contrahitur, 
vel  pro  eo  quod  est  naturae  consentaneum;  vel  quod  naturam 
in  sui  ordinis  operationibus  perficit;  vel  demuin  quod  est  na- 
turae  pars,  aut  fluit  a  naturae  principiis,  cujusinodi  in  homine 
sunt  corpus  et  anima,  aut  facultas  sentiendi  et  inteUigendi  1). 
Rursum  aliquid  naturae  indebifum  ac  supernafurale  duplici  ra 
tione  intelhgi  potest,  scilicet  ^vlX.  per  se,  cum  nempe  ex  prin- 
cipiis  naturae  fluere  seu  provenire  nequit ,  cujusmodi  e.  g.  fuit 
ascensio  Ehae  in  coiluni  super  currum  igneum,  Samsonis  robur, 
etc,  aut  per  accidens,  quod  interdum  obtinetur  miraculo,  li- 
cet  alioquin  ex  naturae  principiis  fluere  soleat,  e.  g.  omnes  cu- 
rationes  instantaneae ,  visus  cajco  restitutus,  sapientia  Ada- 
mi,  etc. 

3^0.  2"  Lutherus  itaque,  et  post  ipsum  Bajus,  Jansenius, 
Quesnellus  cum  suis  contendunt,  tum  gratiam  sanctificantem , 
tum  immunitatem  a  concupiscentia  atque  immortahtatem  cum 
reliquis  consectariis  sic  homini  naturales  esse,  ut  sine  ipsisho- 
minis  perfecta  seu  integra  natura  consistere  non  possit;  neque 
Deum ,  salva  sua  bonitate  et  justitia,  sine  illis  hominein  conde- 
re  potuisse.  Ex  quo  principio  inferunt,  hominibus ,  qui  nunc 
absquejustitia  originalinascuntur,  ahquod  naturale  bonum  dees- 
se,  quale  deesset  pecudi,  si  clauda  vel  cajca  nasceretur;  quod 
si  alicui  divinitus  redderetur  originalis  justitia ,  donum  quidem 
istud  £or e  supernafurale  per  accidens,  seu  quoad  modum,non 
autem  per  se ,  prout  de  visu  caeco  restituto  diximus.  Catholica 
autem  doctrina  tenet,  tum  gratiam  sanctihcantem,  tum  immu- 
nitatem  a  concupiscentia  ac  immortalitatem  dona  supernaturalia 
esseinse,  et  ita  gratuita,  ut  Deus,  salvis  suis  attributis,  ho- 
minem  sine  illis  condere  omnino  potuisset;  nihilque  propterea 
de  naturae  bonis  hominem  per  peccatum  originale  perdidisse ; 
ita  ut ,  peccato  excepto,  homo  creari  a  Deo  potuerit,  qualis 

f)  Cf.   Bellartnlnus,    De  gratia  prinii  hominis,  vap.  5. 


120  TRACTATUS    DE    DEO    CREATOUE. 

nunc  nascitur,  mord  scilicet,  infirmitati,  concupiscentiae,  igno- 
rantia3  obnoxius,  neque  ad  ordinem  supernaturalem  elevatus. 

3^1.  3"  Propositio  nostra  duo  complectitur:  primo^  esse  in- 
debitam  gratiam ,  secundo,  indebita  dona  gratuita  scientiae,  in- 
tegritatis,  immortalitatis ,  quae  sub  /elicUatis- nomine  compre- 
liendit. 

342,  k^  Doctrina  catholica  sic  exposita  commisceri  nequit  cum 
diiplici  quaestione  scholastica;  quarum  prima  est,  num  Deus 
potuerit  saltem  de  potentia  ordinata^  ut  vocant,  hominem  sine 
elevatione  caeterisque  recensitis  donis  condere,  nec  ne;  si  qui- 
dem  de  potentia  absoluta  Deum  ita  se  gcrere  potuisse  omnes 
theologi  cathohci  concedunt  *).  Akera  controversia  esl,  num 
(in  hypothesi,  quod  Deus  sive  de  potentia  absokita,  sive  de 
potentia  ordinata  potuerit  hominem  in  puris  naturahbus,  ut 
scholae  loquuntur,  condere)  homini  sic  constituto  necessaria 
forent  gratiae  auxiha  ad  legem  naturalem  adimplendam  Jam 
vero  nos  pro  certo  habemus,  etiam  in  hac  hypothesi  necessaria 
fore  homini  ejusmodi  auxiha,  nec  ei  a  Deo  defutura,  qui  nun- 
quam  impossibiha  jubet,  non  (\mAenx  ad modum,  ut  scholae  lo- 


1)  Hocvero  discrimeninstiluuiittheo- 
logi  isti  inter  potentiam  oiclinatam  etrt&- 
soluUiin:  ordinata  est,  quum  J)eus  ope- 
ralur  non  solum  ex  sapientiffi  ,  sed  et 
bonitatis,  decentiaj  ac  congrultatis  legi- 
Lus;  absoluta,  cum  operatur  ex  solis 
legii>us  Justitiae.  Hinc  quidam  docent, 
Deuiu  quidem  de  potentia  absoluta  po- 
tiiiss!"  liominem  absque  donis  superna- 
tiira!il)us  et  gratuitis  condere,  non  au- 
tem  de  potentia  o>Y/i(«rt/«.  Kon  defuerunt, 
qui  itanc  sententiam  accusaverlnt  tan- 
quani  jansenisticam ,  eo  quod  vel  ipse 
.lanseiiius  fassus  fuerit,  Deum  absolule 
sic  homines  condere  potuisse ,  non  au- 
tem  ex  potentia  onHnata.  Ast  hujussen- 
teiitia;  fautores  profitentur  magniim  in- 
tercedere  discrimen  inter  se  ac  Janse- 
niiiui;  quia  .lansenius  autumabat  homi- 
ijein  esse  distoitum  ac  inaltim  illis  donis 
destilutuiuj  contra  vero  se  expresse  af- 
firmare  bonum  iiominem  sine  illis  fore; 
sed  cum  Dei  peiiecla  sint  opera,  ideo 
concludunt,  Deum  sine  his  praiclaris 
dotibiis  hominem  miniuie  condere  potuis- 
se.  Ast  rursum  alii  repoiiunt,  nostrum 
i)on  esse  decernere  quid  divina  bonitf»s 
postiilet,  quid  non;  quoprincipio  semel 
constilnto  nos  duccreiiiur  ad  optimi- 
i^niiim.  C'Tterum  hflec  ceita  nohis  essevi- 
deiitur:  1"^'  \eteres  in  lioc  saltem  argu- 
meiito  hanc  distinctionem  penitus  ijrno- 
rassei  2°  qui  hanc  distinctioneiii  iiulu- 
ciint,  ea:!em  proferre  argumeiita  ad  o- 
slfndendam  impossibilitalem  status  na- 
tur.B  piir.e  juxta  potentiaiu  Dci  ortlina- 
tom,  qiiibus  utitur  Janseiiius  adovincen- 
dam    eauideiu    impossibilitatem  j  3°  jiu- 


jusiQodi  distinctionutn  artificiofretosjan- 
senistas,  omnes  suas  propugnare  doctri-. 
nas,  non  verentespontiriciam  ceQsuram. 
4°  Cum  ex  solis  justitis  lejj^lbus,  autspe- 
ctata  sola  potentia,  Deus  agere  non  pos- 
sit,  sequitur,  siattentis  etiam  bonitatis, 
decentitB  ac  congrnitatis  iegibus  liomi- 
nem  absque  ejusmodi  elevatione  donis-< 
que  adnexis  creare  nequeat,  crearieum 
sine  ipsis  miUatenus  posse ;  quod  tamen 
pug^nat  cum  propositionibus  damnatis. 
5°  Propositiones  Baji  damnatae  sunt  in 
sensu  ab  auctore  intento  j  atqui  Bajua 
admittebat  Denin  de  jpotentia  absolula 
creare  potuisse  hominem  absque  ejus- 
modi  elevatione  ac  donis,  ut  colligitur 
ex  Jansenio,  qui  in  suq  Augustiuo  Baji 
doctrinam  adsti  uere  et  defendere  vehe- 
inenter  contendit,  ita  iit  ab  initiu  opus 
suum  inscribere  voluerit :  Deftusio  Baji; 
ergOi  diiui  Bajus  in  propositionibus  da- 
mnatis  ncgat  homineiii  a  Deo  creari  po- 
tuisse  iu  statu  non  elevato,  intelligen- 
dus  est  lie  potentia  Dei  onlinala;  ergo 
hoc  seiisu  damuata;  sunt}  ergo  contra- 
dictoria  calholica  erit  et  vera:  Deus  (Ik 
pioridenlia  oidinala  creure  potuit  hoini- 
nem  absiiue  ejusinodi  eleralinne.  Quid  ju- 
vat  doctrinas  proliteri,  siii  iniiiiis  li.ere- 
ticas  aut  erroneas,  saltom  iisdeni  ma- 
xime  aftines,  cum  pateat  via  rogia  o- 
mnibus  obvia?  Doctrina  h.BC  catliolica, 
quam  tueuiur  maximi  momentiest;  cum 
aniiulus,  ut  ita  dicani ,  sit ,  qui  c;etera 
doctrin^e  cathoUcB  capita  adnectit  circa 
peccati  originalis  eifectus,  libertatem , 
Christi  gratiam  etc,  ut  ex  dicendis  pla-^ 
nuui  het. 


1'ART.  III.  CAP.  n.  I)K  PROTOPAR.  ORAT.  ET  FKLICITATE.         l27 

qiiuntiir,  secl  ad  substantiam  operis,  qute  iion  essent  nisi  na- 
turalis  ordinis,  ut  supponitur  ^). 

343.  His  praemissis  sic  cuni  card.  Gotti  propositam  doctrinam 
adstruimus  2).  Si  status  ille  debitus  liomini  esset,  debitus  foret  vel 
expartehominis  vel  exparteDei;  atqui  neque  ex  parte  hominis, 
neque  ex  parte  Dei  debitus  dici  potest.  Non  quidem  ex  parte 
hominis,  cujus  natura  non  exigit,  nisi  ut  sit  animal  rationale , 
et  ad  bonum  sui  ordinis  comparatum,  cujusmodi  profecto  non 
est  gratia  sanctificans,  ahoquin  nonesset  gratia,  ut  ratiocinatur 
apostolus  (rom.  I\  .) ;  sed  neque  immunitas  a  concupiscentia , 
quam  per  se  humana  natura  non  exigit,  cujus  est  ferri  in  bo- 
num  sensibile  per  sensum  et  appetitum,  ac  in  bonum  spiritua- 
le  et  intelhgibile  per  intelhgentiam  et  vohnitatem,  ex  quarum 
contrariis  propensionibus  naturahter  conflictus  oritur  ac  ingens 
recte  agendi  difhcukas;  neque  demum  immortahtas  et  immu- 
nitas  a  doloribus  ac  poenis ,  cum  naturae  sensibihs,  ac  contrariis 
elementis  seu  principiis  concreta3  proprium  sit,  dolores  pati, 
corruptionem,  totalem  denique  solutionem  3),  j\oii  debitus  ex 


1)  Exhis  patet  statuin  quiestionisnon 
cognosoi  ab  iis  auctoribus,  qnl  hujus 
naturali^  conditionis  possibiiilateni  im- 
pugnant  ex  eo,  quod  homo  tunc  foret 
velut  emancipatus  a  Deo,  neque  auxi- 
lioruui  ipsius  Indlgens,  quod  impruden- 
ter  admodum  nonnulli  exGetmania  prje- 
seitim  autumant;  velnon  auiplius  houii- 
nem  debere  ad  Deum  preces  suas  fun- 
dere  ad  ejusmodi  auxilia  obtinenda;  vel 
etiam  non  posse  amplius  ostendl  neces- 
sitatem  revelationis ,  quum  ex  his  se- 
queretur  hominem  per  peccatum  origi' 
«ale  in  lis,  qu;e  ad  naturiiP  humanse 
essentiam  spectant,  non  inferioris  con- 
ditionis  factum  esse,  quam  foret  in 
statu  naturffi  noii  elevata?.  Ha;c  enim 
aliaque  ejusmodi  nonnisi  ex  perperam 
vel  intellecta  vel  exposita  illius  status 
conditione  descendunt,  non  autem  ex 
doctrina  ipsa.  Sane  per  ejusmodiaiixilia 
seu  niedia  naturalis  ordinis,  qua;  extrin- 
secus  homini  proveniant^  ipsum  minime 
propterea  transferri  ad  ordinem  super- 
naturalem  inde  patet,  quod  corpus  hu- 
nianum  e.  ^.  in  statu  suo  naturali  indi- 
geat  alimentis ,  qu^  tamen  in  agris  cre- 
scunt,  et  exterius  suppeditantur,  num 
propterea  desinit  esse  in  stalu  naturali, 
quia  h;BC  aiimenta  non  in  proprio  suo 
fundo,  id  est,  intus  in  ipso  corporecon- 
tinuo  siiccrescunt?  Anima  humana  pro 
facultalum  suarum  evolulione  et  cultu- 
ra  indiget  instructione  parentum,  insti- 
tiitorum  ,  etc.  infans  nonnisi  a  cura  pa- 
rentum  habet,  qu;B  ad  sui  conservalio- 
nem  et  perfectionem  requiruntur  ;  ad  na- 
turam  itaque  entis  limilali  nun  pertinet, 


omnia  habere  in  seipso,  nullaque  re  ex- 
tra  se  indiu:ere  ad  sui  conservationeai 
et  finis  sui  assecutionem. 

2)  TheoL  .scholastico-tfoff}».  in  primaiii 
partem,  De  homine  et  ejus  .sltftifius,  quiBsU 
11.,  De  .il/itu  natuiue  purte,  dub.  i.  §.  'i, 
et  seqq.  toni.  v<.  op.  edit.  Bononiae  1729. 

3)  Ita  physiologi  unaniiulter  docent; 
qui  naturam  hominis,  prout  in  se  est, 
et  comparate  ad  animantium  brutoruin 
natiuam  investigarunt,  ut  Bichat,  Ana- 
touiie  geuei.  tom.  ij  M.  A.  Petil,  Dis' 
cours  sur  la  douleur ;  Biloii,  Diss.  sur  la 
ttouteur ;  Jacobi  ,  Fitiologia  toin,  n; 
Tommassini ,  Lez.  critic,  ac  ca;teris  o- 
inissis,  Ben.  Majon  ,  Leggi  fisiologiche. 
Cf.  edit.  3.  Milano  1821.  Considerazioni 
generali  sulla  rita,  e  sopra  i  suoi  feuomeni, 
§.  I.  et  seqq.tum  ibid.  classe  1.  Delle  fun~ 
%ioni  constrratrici  della  rila  e  relatire  al- 
findiriduo,  ord.  i.  genere  i.  Delpiacere  e 
del  doloie.  §.  kZ.  et  seqq.  et  Gen.  vi,  §. 
479,  etseqq.;  Majrendie,  Precif:  elemen- 
tnire  de  phgsiologie ,  articulo  ult.  operis. 
]\e  lonjriores  simus  quam  par  est,  hu- 
jus  tantum  textum  dabimus  :  „Ii'existen- 
ce  individuelle  de  tous  les  corps  org^a- 
nises  est  temporaire;  aucun  n'echappe 
a  la  dure  necessite  de  cesser  d'etre  oii 
de  mourir,  l'homme  subit  le  meme  sort. 
L'histoire  particuliere  des  fonctionsnous 
a  fait  voir  que  d;  s  les  premiers  temps 
de  la  vieillesse,  et  quelquefois  aupara- 
vant,  les  organes  se  deteriorent,  que 
pliisieurs  cessent  completement  dagir  , 
que  d'autres  sontabsorbes  et  disparais- 
sent,  quenfm  Uans  la  decrepitude  lavie 


128  TRACTATUS   DE   DEO    CHEATORE. 

parteDei,  qui,  cum  in  donorum  suorum  distributione  libcrri- 
mus  sit,  nulla  adigitur  necessitate,  ut  hunc  potius  cjuam  illum 
perfectionis  gradum  creaturis  suis  largiatur. 

344.  Eadem  veritas  constat  ex  proscriptione  tliesium  Baji  et 
Quesnelli,  in  quibus  contraria  doctrina  traditur.  Nam  S,  Pius  V 
et  Gregorius  XIII  sequentes  Baji  propositiones  proscripserunt, 
nempe  21 :  Humanoi  naturw  sublimaUo  et  exaltatio  in  con~ 
sortium  divinoi  naturw ,  debita  fuit  integritati  primw  condi- 
tionis ,  et  proinde  naturalis  dicenda  est ,  et  non  supernatu- 
ralis  (Eadcm  dicuntur  in  propogitionibus  23  et  24);  item  20: 
Inteyritas  primw  creationis  non  fuit  indebita  humanw  natu- 
rce  exaltatio ,  sed  naturalis  ejus  conditio ;  55:  Deus  non  po- 
tuisset  ab  initio  talem  creare  hominem,  (lualis  nuncmt-^iciiur; 
78  :  Immortalitas  primi  hominis  non  erat  gratiw  beneiicium, 
sed  naturalis  conditio;  acdemumprop.  79.:  Falsaesidocto- 
rum  sententia;  primum  hominem  potuisse  a  Deo  creariet  in- 
sfitui  sine  justitia  naturali  i).  Cum  A^ero  Quesnellus  eandem 
doctrinam  instaurasset  prop,  35,  quai  ita  se  habet:  Gratia  A- 
dami  est  sequela  creationis ,  et  erat  detnta  naturw  sanw  et 
integrw ,  eam  rursum  damnavit  Clemens  XI  in  const.  JJmge- 
nitus.  Cum  igitur  omnes  istae  propositiones,  utpote  doctrinje 
catholicai  adversantes,  proscriptce  sint,  ab  hisce  ipsjs  vevitas 
patet  contradictorice  doctrinje. 

345.  Premitur  hic  Jansenius ,  inquit  card.  Gotli  ^),  hwret , 
velut  anguis  torquetur ;  at  postea,  resumptis  animis,  contiden- 
ter  aflirmat,  censura  ista  damnatos  esse  pontifices  novem  san- 
ctissimos  doctissimosque :  Innocentium,  Zosimum,  Bonifacium, 
Sixtum,  Coelestinum,  Leojiem,  Gelasium,  Hormisdam  etJoan- 
uem  II ,  a  quibus  Augustinj  doctrina,  ut  ecclesiae  catholicpp  fi" 
dem  continens ,  laudata  est  amplissimeque  coutirmata  ^), 

est  rediiite  a  quelqups   re/stes  des  trols  2)  Loc.  cit.  §.  2.  ninn  10, 

tonctions  vitales  et  a  queiques  fuiictions  3)  Eminet   Iiic  etlFtm    prava    Jansenii 

iiulritives  deterioreesj  dans  cet  etat,  la  fides,  qui,  lib.  i.  Prtelect.  ile  grntinChri-r 

inoindre  cause  exterieure,  le  plus  petit  sti,  viginti  nec  minus  capila  insiiinit  ii4 

coiip ,  la  cliute  la  plus  legere,  suinsent  apoio^iaui     texendaiii ,    slahilieiKlanique 

pour  arreter    Tune    des    trois  foiictions  doctrinain  8.  A<'g<iistini;  quaui  doctrinani 

indispepsables  a  la  \ie,  et  |a  niort  arri-  a   noveiti  romaiiis  pontincibiis  approba- 

ve  iniuiediateuient,    comiue   le    derjiier  tam    et    consecratam    adstrult,    deiiide 

degre  de  la  destruction    des  organes  et  siiaui  non  niipus  qiiam  doctrinam  eccle? 

des  fonctions.  Mais  un  tres-petit  nombre  sia;  esse  aflirin^t,  et  coiiiparat  S,  Pocto^ 

d^homuies    arrivent   Ji  cette   fiii  qu'atne-  rem  cuiii  apostolo  Paulo.  Eamdeui  viaiu 

nent  les  seuls  progres  de  Tage.  5>yr  un  iniveiunt  ejiis  asseclcE, semper  gb  extoN 

million  d'indiyidus  a  peine  quelques-uns  leiida  doctrliia  S.  A"ffustini  exordieiites, 

y  parvieniient  ^  le  resle  wieurt  a  toutes  ut  deinceps ,  AugiKstiP'  nomine  qiiodam- 

les   epoques   de   la   vie ,  d'accidenls  oii  inodo  tecti ,  omiies  suos  errores  (iisse-» 

de  inaladies,  etc,"  Cf.  etiam  L.  Martinl,  ininarent.  AliQHis  inter  ipsys  eo  progres^ 

Lexioni  t/i  fisioloffin,  Torino  1831,   tom.  Sijs  est,  ut  ejfutire   non  erubuerit:  Ubi 

XII,  lez,  93.  quis    iniienerit    «toclriunm    ja    Augustino 

1)  Bulla  Grejj.    XUL:  Prorisionis  no-  clnre  fundutum ,  illam  nOsolute  potest  te-r 

stne,  qita  confirmavit   bullain    S.    Pii  V  nere  et  t/ocere ,  non   re.s/jicient/o    nil  ul- 

jain  pridem   datam   ka).  oclob.    15G7,  U-  Inm   ponlificium  /jullnm.    Qu»  propositio 

tramque  confirinavit  Vrbanus  Vlll,  tJaiuHata  est  ab  AlcAa»id|y  Vlli.  Eodeii» 


PART.   III.    CAP.    II.  DE  PROTOPAH.  GRAT.  ET   FELICITATE.      J?9 

346.  At  frustra  pravte  doctrin»  suc?  Jansenius  cum  suis  asse-r^ 
clis  S.  Augustinum  patronum  aut  acjstipulatorem  sihi  arrogat, 
Sic  enim  scribit  S.  Doctor :  HomQ  ad  Dei  slmilUudmem  factus. 
est ;  tamen ,  quia  non  est  unius  ejusdemque  sutystantim ,  non 
est  verus  fHiiis ,  et  ideo  fit  gratia  filius ,  qui  non  est  natu- 
ra  *).  Si  v^iiwv  (jfratuita  Q]».^  estfiliatio,  non  est  eidem  delnta. 
Rursum :  Quatnvis ,  inquil,  ignorantia  et  difficultas ,  etiamsi 
essent  hominis  primordia  naturalia,  nec  sic  culpandus  Deus, 
sed  laudandns  esset  ^) ;  et  clarius  etiam :  Si  (aniina)  talis  esse 
ccepit  non  solum  ante  peccatum,  sedante  omnem  vitamsuam, 
qualis  alia  post  vitam  culpabilem  facta  est ,  non  parvum  ho- 
num  habetj  unde  conditori  suo  gratias  agat . . .  Non  enim  me' 
diocrla  bona  snnt ,  non  solum  quod  anima  est ....  sed  etiam 
quod  facultatem  habet,  ut  adjuvante  creatore  se  ipsam  ex- 
colat ,  et  pio  studio  possit  omms  adquirere  et  capere  virtu- 
tes ,  per  quas  et  a  difficultate  cruciante,  et  ab  ignorantia  cw- 
cante  liberetur  ^).  De  inimunitate  autem  a  concupiscentia  haec 
scribit:  Gratia  Dei  tnagnaibi  erat,  utn  terrenum  et  animale 
corpus  bestialem  libidinem  non  habebat.  Qui  ergo  vestitusgra- 
fia  non  habet  in  nudo  corpore,  quodpuderet,  spoliatus gra- 
tia  sensit,  quid  operire  deberet  *).  Pariter  de  immortalitate 
disserens:  Qui  status,  inquit,m  vniralnli  Dei gratia  preesta- 
batnr  ^);  et  alibi:  Ipsum  mortale  non  est  factum  mortuum 
nisi  propier  peccatum  <*).  Ilcec  autem  luculenta  sunt  adeo ,  ut 
commentariis  non  egeant. 

347.  Placet  autem  S.  Augustino  S.  Thomam  adjungere ,  qui 
cjus  doctrinam  in  sua  transtulit  scripta,  ejusdemque  mentem  ex- 
pressit.  Clarissima  porro  sunt  Angelici  Doctoris  verba :  Possi- 
bile  fuit  Deo,  ut  hominem  faceret  inpuris  naturuUbus  ');  et 

iirtificio  usijam  fuerant  Lutherus  et  Cai-  est  natiirale  non  solun  Angclo  et  homi- 

vinus.    Quum    vero  S.  Au^iistinus  non  ni ,  sed  etiam  cuilibet  creatur.e ,  secuii- 

iiiodo   ipsis  nec  apparenter   /avet,  iino  dum  quod  potest  amare  aut  sensibiliter 

contrarium  aperte  docet,  lunc  nljilli  fa-  aut  naturaliter."  Et  in  2,  dist.  31,  q,  i, 

ciuHt  ejus  auctoritatem.  art.  2.  ad  3. :  „Poterat  Ueus ,  inquit,  a 

1)  CotiU  Maximin.  lib.  n,  cap.  15,  principio  quando  hominem  condidit,  e- 
imm.  2.  tiam  alium  hominem  ex  |imo  terivB  for- 

2)  Retract.  lib.  i,  cap.  9,  mim.  6.  mare,  quem  in  conditione   naturcC  su» 

3)  De  libero  arbitrio,  lib.  iii,  cap.  20,  relinqueret,  ut  scilicet  mortalis  et  pas- 
iium.  56.  sibilis  esset,  et  pugnam  concupiscentiae 

4)  CoM^  JmW««.  lib.  IV,  cap.  ult.  num.  82.  ad  rationem  sentiens,  in  quo  nihil  hu- 

5)  De  civ.  Dei,  lib.  xiii.  c.  .20.  manie  naturie  derogaretur,  quia  hoc  ex 

6)  De  peccat.  merit.  et  remiss.  lib.  I,  princlpiis  naturse  consequitur;  non  ta- 
cap.  5.  men  iste  defectus  in  eo  rationem  culpa) 

7)  Quodlib.  r,  art.  8,  opp.  S.  Th.  edit.  et  poenae  habuisset,  quia  non  per  volun- 
Rom.  1570.  tom.  viii,  part.  2  5  ibi  enim  tatem  (Atfami)  iste  defectus  causatus  es- 
ex  professo  de  hoc  argurnento  agil,  di-  set."  Opp.  cit.  edit.  tom.vi.  Demumpart. 
cens:  „Sed  quia  possibile  fuit  Deo,  ut  i,  q.  95,  art.  i.  disserens  de  rectiludine, 
hominem  faceret  in  puris  naluralibus,  cqm  qua  conditus  fuit  Adam :  „Manife- 
utile  est  considerare,  ad  quantum  se  di-  stum  est  autem,  int/uit,  quod  illa  subje- 
lectio  naturalisextendere  possit."  Dein-  ctio  corporis  ad  animam  et  inferioruui 
de  expositis  aliorum  sententiis ,  conclu-  virium  ad  rationem  non  erat  naturalis, 
dit :  „Dicendum  est  ergo,  quod  diligere  alioquin  post  peccatum  mansisset ;  cum 
Deum   super  omnia  plusquam    seipsuin  etiam  in  d^monibus  data  naturalia   post 

T.  V.  9 


130  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

aiibi  passim ,  adeo  ut  nulla  possit  suhoriri  dubitatio  dc  ipsius 
sententia  ^). 

348.  Patet  igitur  ex  dictis ,  tum  auctoritatc,  tum  rationc  con- 
stare,  statum  justitiae  seu  gratia;  sanctificantis  et  felicitatis,  in 
qua  primi  parentes  constituti  a  Dco  sunt,  non  fuisse  eis  debi- 
tum;  quod  nobis  demonstrandum  proposuimus  2j. 

DIFFICULTATES. 

349.  I.  Ohj.  l^^Ultimus  creaturae  rationalis  finis  in  visione  Dei 
beatifica  consistit;  cum  ipsasolaplenehominis  animum  expleat, 
ipsumque  perfecte  beet,  juxta  celebre  Augustini  effatum :  We- 
cisti  nos  ad  fe  ,  et  inquietum  est  cor  nostrmn,  donec  requie- 
scat  in  te.  2"  Et  sane,  nisi  ita  esset,  Deus  hominem  innocen- 
tem  addixisset  teternae  cahimitati.  Vel  enim  homo  eam  beatitu- 
dinem  expeteret,  velnon;  si  non  expeteret,  ipsa  haec  perver- 
sitas  calamitas  esset;  si  vero  expeteret  et  non  obtineret,  esset 
item  calamitas  ipsa  privatio.  3"  Jure  propterea  S.  Augustinus 
pelagianos,  qui  parvulos  peccato  originali  carere  affirmabant, 
et  tamen  sine  baptismo  decedentes  excludebant  a  regno  coelo- 
rum,  sic  vehementer  urgebat:  Quare  patrimoniwn  regni  cce- 
lorum  atrripis  innocenti?  Aquo  regnum  ccelorwn  non adqui- 
ritur ,  profecto  magno  hono  fraudatur.  Qucv  est  ista  justi- 
tia  '•^)'l  4"  Et  ahbi  passim  scribit,  ohm  beatitudinem  futurani 
meriti  mercedetn ,  quae  jam  facta  est  donum  yratim.  Ergo. 

350.  Resp.  Ad  1'",  Neg.  antec.  Finis  enim  proprius  naturae 
rationahs  non  elevatae  praemiumque  honestarum  actionum  posi- 
tumquidemestinconteniplatione  etamore  Dei,  sed  ordinis natu- 
rahs,  seu  in  cognitione  Dei  abstractiva  et  amore  naturah  *). 

3»51.  Atque  hinc  responsio  patet  ad  id,  quod  adjectum  est, 
solam  visionem  beatificam  animum  nostrum  explere.  Hoc  cer- 
te  falsum  est  in  hypothesi  hominis  status  non  elevati  ad  ordi- 
nem  supernaturalem.  hi  eo  enim  cognitio  abstractiva  Dei  ejus- 
que  amor  naturahs  ordinis  sic  hominis  animum  expleret,  ut  in 
eo  non  existeret  desiderium  uUum  vehemens  et  acre,  ut  ajunt, 
ahsolutum  et  efficax  boni  majoris ,  quod  ejus  pacem  beatitu- 
dinemque  turbaret,  sicut  modo  beatos  anxios  aut  moestos  non 

ppccalnni  permanseriiit."  Hsc  ex  diver-  De  grat,;  Card.  Gotti,  loc.  cit-j   Tour- 

sis  S.  Th.  operibus  afFerri  volui,  utpa-  nely,  Tract.   De   grutia,    qua;st.  ii.j  sed 

teat,  quam  inipudenter  nonnuUi  soleant  prae    ca;teris   P.  Casini  Soc.  Jes.  egre- 

pro  contraria  doctrina  adducere  aucto-  giam  dissertationem  scripsit  cui  titulum 

rilatem  S.  Thomje.  fecit:  tS^^I^NTIQ  scilicet,  Quid  est /lomo? 

1)  Cf.  Martinez  Ripalda ,  Soc.   Jpsu  , 

tom.  m.  De  ente  xupernat.  Appenti.  disp.  seu  Controrersia   de  statu  naturie  purte ; 

8,  sect.   1,   Colon.  Agripp,   lCiS.  ui)i  ac-  q»ani  iterum    vulgavit.  P.    Zacliaria   ut 

curatissime  tum  S.  Tlioma;tum  rel  quo-  appendieem  ad  librum  ii  Otn/icii  sex  die- 

rum  scholasticorum  ioca  recenset.  //m,  i^rt/rtr/j,  tom.iii  opp.ed.Venet.  1757. 

2)  Quantum  satis   est,  de   hoc    argu-  3)  Serm,  xciv.  cap.  vi 

mento  inter  «seteros  scripserunt  Bcil:u-        *)  ^f-    Suarez,  Prolog.   iv.  De  grat. 
niiniis  ,  lib.  De  grattu  priini/iovnnis,])ri-     num.  10. 
niis  novem  capitibusj  Suarez,  proleg.  4  , 


PART.  III.  CAP.    II.    DE    PROTOPAR.  GR4T.  ET  FKLICITATK.       131 

tenct    dcsiderium   pcrfectioris    visionis    atque    hypostaticcC  u- 
nionis  ^). 

352.  Itaque  cfFatum  S.  Augustini  pro  prffisenti  conditionc  ac- 
cipi  debet;  in  alio  vcrorerum  ordine  optinie  congruitordinina- 
turali,  ut  modo  dictum  cst,  non  autem  ordini  supernaturali; 
hunc  enim  homo  non  agnosceret,  ideoque  neque  expeteret,  si- 
quidem  ignoti  nuUa  cupido. 

353.  Ad  2"^,  Ne/y.  Exdictis  enim  jam  patct,  nullam  vim  liabe- 
re  propositum  dilcmma;  homo  enim  non  cxpeteret  nisi  natu- 
ralem  jbeatitudincm ,  quam  obtinerc  posset.  Propcnsio  autem, 
quam  in  se  homo  sentit  ad  fehcitatem,  respicit  beatitudinem 
seu  fehcitatem  in  genere ,  non  autem  particularem ,  cujusmodi 
visio  heatifica  est.  Ex  hac  autem  naturah  propensione  eruunt 
philosophi  argumentum  ad  adstruendam  animorum  immortah- 
tatcm. 

354.  Ad  S"^,  Dist  In  sensu  Pelagianorum ,  adversus  quos  S, 
J) octor  ad  hominern,  ut  ajunt,  argumentum  institucbat,  conc. 
in  sensu  proprio,  suhdist  :m]^rsesenti  providentiae  ordine,  conc. 
in  aliode  quo  loquimur,  ?2e^.  Pelagiani  enim  conlendebant,  posse 
quempiam  naturalibus  meritis  regnum  ccelorum  seu  beatitudi- 
nem,  qutC  in  visione  bcatitica  consistit,  quamque  naturalem 
vocabant,  obtinere.  Merito  propterea  S.  Augustinus  eos  argue- 
bat,  quod  ab  ea  excluderent  naturamm/2r>fe/2^^y/«,  in  sensu  in- 
tellige  Pelagiano ,  qui  non  admittebant  peccatum  originalc  2). 
Deinde  loquitur  de  ordine  praesentis  providenticE,  in  quo  juxta 
ipsum,  ut  alibi  expendemus,  nullus  status  datur  medius  inter 
tormentorum  locum  et  coelorum  regnum. 

355.  Ad  4™,  Dist.  Improprie  loquendoethabita  ratione  ma- 
joris  gratiae,  quse  nunc  positive  indignis  confertur,  conc.  i^ro- 
prie,  et  utexcludatomnem  gratiam, /^t;^,  Etenim  in  Enchiridio. 
cap.  XWIIi.  disserens  de  statu  innocentiae,  aperte  ait:  Sine 
gratia  nec  tunc  ullum  meritum  essepotuisset,  Cur  autemdi- 
xerit :  Nunc  naturam  humanam  accipere  per  gratiam ,  quod 
fuerat,  si  non  peccasset ,  accepturaper  meritum,  ibid.  expli- 
cat,  respondendo:  Quia  post  illam  ruinain,  major  est  miseri^ 
cordia  Dei. 

356.  Inst.  S.  Thomas  (Cont.^entes,Yih.  III.  cap.  50.  et  par. 
L  p.  13.  art.  1.)  docet  inesse  homini  naturale  desiderium  vi- 
dendi  Deum,  et  viso  effectu  naturaliter  desiderare  hominem  vi^ 
dere  primam  causam»  Ergo, 

357.  Resp.  Dist  Antec.  Supposita  ejus  elevatione  et  fidei  iU 
lustratione,  conc.iper  se,  ne^.  Sic  homo,  viso  cffectu,  deside- 
rat  videre  primam  causam,  dist.  Prout  est  capax  ex  propria 
conditione,  conc.  absolute,  ne^,  Docet  enim  idem  Sanctus  (cit. 

1)  Cf.  Suarez,  loc.  clt.  num,  19et20,  praed,  De  originali  peccato  tracf.  theol , 
el  card,  Gotti,  loc.  cit.  cap,  xxxi    §.  i    et  seqq.  Venet.  1757. 

2)  Cf.  Cl.  Bernard.  De  Rubeijs,  Ord. 

9* 


132  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

quaest.  art.  4.)  neque  hominem,  iieque  aliquam  quamcumquc 
creaturam  naturaliter,  seu  spectata  naturali  conditione,  Dei  es- 
sentiam  videre  posse  *). 

358.  II.  Obj.  Impossibilis  est  status  ille,  quo  homo  nascere- 
tur  absque  peccato,  ignoranticC  tamen  et  concupiscentiae  ob- 
noxius ;  ignorantia  enim  et  concupiscentia  ut  docet  passim  S. 
Augustinus,  sunt  poena  peccati,  et  Rom.  VIII,  20  et  23  concu- 
piscentia  sAi^^olnie  peccatiim  dicitur;  atqui  talis  foret  status  pu- 
rae  naturae ;  ergo. 

359.  Resp.  Neg.  major.  Ad  !•"  autem  probalionem,  Disf.  Igno- 
rantia  et  concupiscentia  sunt  poena  peccati  in  praesenti  statu, 
conc.  absolute  et  in  alio  statu  possibili,  ne(/.  Mens  enim  huma- 
na,  utpote  finita,  ex  propria  natura  ignorantiae  et  errori  obno- 
xia  est.  Rursum  natura  humana,  utpote  sensitivo  appetitu 
instructa,  ita  afFecta  est,  ut  in  bonum  sensibile  tendat,  et 
a  malo  sensibili  refugiat,  in  quo  nihil  vitii  habetur.  Quod  si 
interdum  ejusmodi  appetitu  homo  et  inclinatur  inordinate 
admalum,  et  avertitur  a  bono,  id  per  accidens  est;  et  si  de- 
fectus  in  hoc  reperitur,  non  morahs  sed  physicus  est,  qui 
suapte  natura  oritur  tum  ex  insita  seu  inhaerente  cuicumque 
creaturae  imperfectione,  tum  exutriusque  partis  animalis  etra- 
tionalis  conjunctione.  Dum  vero  S.  Augustinus  ignorantiam  et 
concupiscentiam  pcenas  peccati  vocat,  loquitur,  ut  patet,  de 
praesenti  rerum  ordine ,  quod  et  nos  dicimus.  Poinae  siquidem 
nomen  relativum  est  ad  culpam  ^). 

360.  Eodem  sensuApostoIus  concupiscentiam  peccatum  vo- 
cat,  quatenus  nempe  a  peccato  est,  et  ad  peccatum  inclinat; 
ut  declaravit  Tridentina  Synodus,  ideoque  concupiscentia  non- 
nisi  improprie  peccatum  dicitur. 

361.  Ins-f.V  Si  ita  esset,  concupiscentia  non  solum  naturalis 
proprietas  hominis  dicenda  foret,  sed  insuper  bona;  atqui  S. 
Augustinus  plurimis  in  locis  probat  contra  Julianum  eam  exse 
pravam  probrosamque  esse;  2"  eumdem  Julianum  insectatur, 
quod  eam  naturalem  dicere  auderet ;  3"  peccati  praeterea  origina- 
lis  transfusionem  ex  naturaecorruptioneevincere  satagit;  quam 
quidem  corruptionem  vel  ipsi  ethnici  philosophi  agnoverunt, 

1)    Cf.     De    Rubeis ,    op.    cit.     cap.  S.  Doctoris  verbaobjiciant  ad  adstruen- 

XXXV,   ubi,  cuni  protulisset  ex  Jansenio  dam  impossibiiitateni  status  natune  pu- 

testimonia  S.  Thoniae,  qu;jc  sua;  senten-  rae.  Kobis  satis  sit  afferre ,  quae  scribit 

tiap  favere  videntur,  in  medium  adductis  S.  Th.  quaest.  22,  De   veriUite,  art.  7, 

apertissimisS.  Thomae  locis,  inio  etprin-  quibus  aperit  mentem  suam:   „Homini, 

cipiis,  evidenter  ostendit  Anjfelicum  Do-  iHt/nit,  inditus  est  appetitus  ultimi  finis 

ctorem  nunquam  docuisse,  visionemDei  sui  in  communi,  ut  scilicet,  appetatna- 

beatificam  seu  intuitivam  esse  naturalem  turaliter  se  esse  completum  in  bonitate. 

hominis  finem:  sed  ubique  prorsus  con-  Sed  in    quo    ista   compietio    consistat, 

trarium  tradidisse.  Deinde  exponit,  quo  ulrum  in  virtutibus,  velscientiis,  velde- 

sensu  dixerit   S.  Doctor,  liominem  ri^o  lectabilibus,   vel   hujusmodi  aliis,    non 

effectu  naluraliter  desiderare  seu  appe-  est  determinalum  a  natura."  Yide  etiam 

tere  ut  videat  primani  causam.  Adeo  ut  Card.   Golti,  loc.  cit. 

mirum   sit  quaui   leviler    nonnulli   lia;c  2)  Cf.  Card.  Gotti,  loc    cit. 


TART.  III.  CAP  II.  DE  PROTOPAR.  GRAT.  ET  FEHCITATE.   133 

naturam  non  matrem  sed  novercam  appellantes.  4°  Profecto,ni- 
si  ita  esset;  Deus  tum  ignorantiae  tum  omnium  scelerum,  ad 
quae  sive  ira  sive  cupiditate  homines  incitantur,  tum  denique 
errorum  omnium,  quorum  foecunda  mater  ignorantia  est,  au- 
ctor  esset  censendus.  Haec  porro  absurda  sunt.  5"  Hinc  rece- 
ptum  illud  scholarum  cifatum,hominem  perpeccatum  originale 
non  solum  spoliatum  esse  gratuitis,  sed  et  vulneratum  in  na- 
turalibus.  Quod  pariter  expressit  Conc.Trid. ,  dum  per  pecca- 
tum  totum  hominem  secundum  corpus  et  animam  m  deterius 
commutatum  fuisse  declaravit  ^) ;  ergoignorantia,  concupiscen- 
tia,  mortalitas  non  proprietates,  sed  vulnera  naturae  dicen- 
da  sunt. 

262.  Resp.  Ad  1«»,  Dist  Si  pro/«CM/^«^«bonumsensibileap- 
petendi  et  malum  aversandi  sumatur  concupiscentia ,  tum  na- 
turalis  tum  bona  proprietas  est  dicenda,  conc.  sipro  actu  ma- 
lum  concupiscendi,  neg.  Hoc  enimpostremo  scnsu  est  defectus 
naturae ,  et  solum  a  Deo  permissus. 

363.  Dum  vero  S.  Augustinus  docet,  eam  esse  ex  se  et  pravam  et 
probrosamseumalametpudendam,utipsemetdecIarat,  talis  est, 
qu atenus /?ro  appetitionibus ,  quibus  caro  concupiscit  adoer- 
sum  spiritum  sumitur;  seu,  ut  idem  loquitur:  Quando  id, 
quod  non  licet,  libet  ^);  non  vero  quatenus  sumitur  pro  facul- 
tate  appetendi.  Probrosam  pariter  concupiscentiam  vocat,  prout 
naturalem  defectum  denotat;  sicut  erubescere  solemus  decor- 
poris  vitiis,  quae  a  culpasejungi  solent,  non  quasi  res  esset  mo- 
raliter  mala. 

364.  Ad  2™,  Dist.  Eo  quod  naturalem  diceret  concupiscen- 
tiam ,  quae  ex  defectu  in  malum  tendit ,  conc.  quae  in  facultate 
bonum  sensibile  appetendi  consistit,  ne(f.  Multiplici  porro  ratio- 
ne  errabat  Julianus:  1®  ineoquod  velletconcupiscentiam,  prout 
est  defectus,  esse  mor«^2Yer  bonam ;  2"  quod  nuUam  agnosce- 
ret  concupiscentiam/?a9W«^ew,  seu  rebellem;  3"  quod  fas  esse 
diceret  ipsi  assentiri,  aut  sola  sensuum  delectatione  et  volupta- 
te  duci;  4°  Demum  quod  hanc  ipsam  naturae  imperfectionem 
ad  primam  hominis  conditionem  referret.  Quae  omniajureS.Au- 
gustinus  adversus  Julianum  insectatur  3). 

365.  ^</ 3™,  Dist.  Postquam  constituit  malaista,  quibus  af- 
flictamur,  non  primordia  sed  supplicia  esse  naturae  et  quidem 
argumento  conjecturali,  ut  vocant,  conc.  absolute  ac  indepen- 
denter  a  jam  probatis,  neg.  Originahs  siquidem  noxae  existentia 
et  in  omnes  transfusio  nonnisi  ex  revelatione,  seu  ex  fide  con- 
stare  cerlo  possunt  et  ostendi,  prout  revera  dari  originalem  no- 
xam  ex  his  fontibus  ipse  Augustinus  ostendit.  Hac  autem  posi- 
ta  demonstratione ,  in  subsidium  vocat  rationem  ipsam ,  ut  non 

1)  Sees.  V.  can.  i.  3)  Cf.  Dissertal.  cit.  Anl.  Casinl,  §.  3, 

2)  Enuir.  iii  Ps.  cxvili.  art.  i. 


134  TRACTATUS  DE  DEO  CREATOKE. 

soliim  orlginale  peccatum,  sed  etiam  adventum  Salvatoris,  ejus- 
que  gratiam,  aliaque  fidei  nostrae  mysteria  pariter  coUigat  ex 
miseriis  parvulorum  i). 

366.  Sic  philosophi  naturae  corruptionem  viderunt,  qua  ori- 
tur  ex  defectu  naturae ,  conc.  quae  oritur  ex  peccato ,  sub(list.\ 
conjecturahter,  trans.  absolute,  neg.  Adde ,  ut  observat  Bellar- 
mmus  2),  ipsos  diyersimode  de  homine  sensisse  et  locutos  fuis- 
se,  prout  et  nostri  increduh  faciunt,  qui  eum  modobrulis  exae- 
quant,  modo  Deo  3\ 

367.  Adk^^,  Dist.  Deus  esset  auctornaturae,  quae  secumtra- 
hit  has  imperfectiones  et  hos  defectus,  conc.  esset  auctor  ha- 
rum  imperfectionum  et  defectuum,  ne^.  Ea  enim  ratione ,  qua 
faber  censeri  nequit  auctor  rubiginis,  etiamsi  de  gladioipsoru- 
bigo  prodeat,  ut  docet  S.  Thomas  ^),  quia  nempe  sic  fert  na- 
tura  et  conditio  ferri,  ita,  quod  homo  vel  creatura  quaelibetaut 
ulteriorem  perfectionem  ac  praestantiam  non  habeat,  aut,  quod 
idem  est,  defectus  insitos  habeat  quosdam,  qui  ipsum  conse- 
(juuntur,  non  ex  Deo  id  repetendum,  sed  ex  fmita  et  hmitata 
ipsius  naturae  conditione.  Quod  nobihssimo  exemplo  ex  fonte 
petito  illustrat  P.  Casinus.  Exfonteenim  repetendum  est,  quid- 
quid  aquae  quis  haurit,  ex  vasis  angustia,  quidquid  non 
habet  ^). 

368.  Ad  5'",  Dist.  Homo  laesus  est  in  naturalibus,  id  est, 
gratuitis  et  respective  ad  statum  naturae  integrae,  conc.  in  es- 
sentialibus  et  naturae  humanae  propriis,  ne(/.  Nequealia  estmens 
Concilii  Tridentini.  Magna  tamen  inter  theologos  contentio  vi* 
get,  num  deterior  nunc  homo  sit,  quam  foret  in  purisnatura- 
iibus ;  huc  quidam ,  quidam  alio  in  diversas  sententias  distra- 
huntur.  S.  Thomas ,  Bellarminus,  Suarez  et  communis  schola- 

1)  Cf.  Tournely ,  De  grntia ,  part.  i.  novi  templarii,  ut  ex  dictis  in  tract.  de 
quxst.  n  art.  3  object.  ex  parte  ruise-  Deo  constat,  censeant,  imo  tue,imtur , 
rlarum.  bominem  ipsiim  Deum  esse,  ac  propter- 

2)  Lib.  De  gratia  primi  hominis ,  cap.  ea  profiteantur  auto  Ibeismum;  contra 
VII.  n.  26,  seu  in  solut.  ad  xi.  diffic,  ubi  vero  materialistae  in  nullo  ipsum  differ- 
ait,  pbilosophos  ethnicos  contraria  de  re  velint  a  brutis,  si  excipias  organisw 
natura  nostra  sensisse,  utostenditTbeo-  tionemnl  vocant,  ex  qua  deducuntnmnes 
doretus  (iib.  v.  Conlra  Grwcos).  Alii  e-  ejus  operationes,  quas  nos  dicimus  psy- 
nim  hominera  miserrimum,  alli  felicis-  cbolofficas.  Hinc  Bovy  de  S.  Yincent 
simum  a  natura  condilum  asserebant.  loc  cit.  coiitendit,  bominem  non  posse 
Tullius  in  m.  De  republ.  apud  Augusti-  sibi  vindicare  nisi  primatum  inter  ani- 
num,  In  .Julian.  iib.  iv.  cap,  12.,  natu-  mantia  bimana  (perinde  ac  si  pra;terbo- 
ram  nobis  novercam  fuisse  queritur  minemaliabimanaexisterent!);  nam  non- 
Contra  Plato  in  m.  item  De  repultLscri-  nisi  ex  humana  superbia  factum  est,  ut 
bit,  bominem  percorpus  fieri  possebea-  nonnniii  p^hilosophi  ipsum  donatum  exi- 
tum  ,  esseque  aniraantium  oranium  feli-  stimarint  aliqiia  iiiteUigentiae  divin;B  par- 
cissimum.  ]\ec  ininus  Galenus  in  libris  ticula;  non  aliter  ac  si  veriuiculus  ex 
De  parlibus,  celebrat  auclorem  naturaj,  eo ,  quod  in  ipsum  sol  radium  inimittit, 
ut  qui  cum  /lominum  genere  prreclarissi-  jactaret  se  esse  emanalionem  entis  ?n- 
me  egerit.  comprebeiisibilis.  Sic  ipse,  qui,  ut  vidi- 

3)  Non  alia  ratione  sc  se  gessisse  aut  mus,  consan;;uineitateiu  cum  vesperti- 
gerere  recentiores  pbilosopbos  circaho-  lione  allectat. 

niinis  coiulitionem,  palet  ex  eo  quod  Fi-         4)  i.  2,  q.85.  arl.  G. 
scber,  Jacobi,  Scbellinji;,  .Sansimoniani,        5)  Disserl.  cit.  art.  iv.  §.  6, 


PART.  III.  CAP.    II.    DE    PROTOPAR.  GRAT.  ET  FELICITATE,      135 

sticorum  seiitentia  negant  i);  nonnulli  recentiores  theologi  af- 
firmant.  Ipsi  viderint.  Nobis  videtur  quaestio  haec  orta  esse  ex 
non  satis  perpensa  naturah  hominis  conditione,  quae  non  expo- 
scit  nisi  facultates  necessarias,  sive  ad  verum  cognoscendum, 
sive  ad  bonum  sui  ordinis  consectandum,  quibus  seu  recte  seu 
pr.ave  utens  homo,  possit  se  vel  meliorem  vel  deteriorem  effi- 
cere,  tum  in  hoc  tum  in  alio  ordine  providentiae,  fretus  prae- 
sertim,  ut  praefati  sumus,  adjumentis  ad  id  opportunis. 

369.  Ex  dictis  patet  igporantiam  ahaque  incommoda,  quibus 
urgemur,  non  aho  sensu  vocari  posse  naturae  vulnera,  quam 
i^espectu  habito  ad  statum  protoparentum,  minime  vero  abso- 
lute;  quo  sensu  etiam  poenae  aut  poenaUtates  dicuntur. 

370.  III.  Obj.  Tum  auctoritati  tum  rectae  rationi  adversatur 
asserere,  Deum  potuisse  condere  hominem  absque  sua  culpa 
tum  mortalem,  tum  morbis,  doloribus  caeterisque  aerumnis  ob- 
noxium.  Auctoritati  quidem ,  cum  1**  conc.  Arausicanum,  can. 
II  definierit:  Injustitiam  Deo  dare,  qui  censenf  Adamummo- 
riturum  fuisse,  etiamsi  non  peccasset\  et  2°  S.  Augustinus  as- 
serat :  Corporis  mortem  non  lege  naturm ,  sed  merito  infli- 
ctam  esse  peccati  ~);  qui  3"  prsdtevea.:  crudelitafis  /ore,  inquit, 
si  Deus  hujus  vitce  wrumnis  animas  nullius  peccati  reas  ad- 
diceret  3).  Repugnat  insuper  rectae  rationi;  animaenim,  quae 
pars  hominis  est  nobihor,  est  immortahs.  4"  Naturam  igitura- 
nimae  potius  quam  corporis  homo  consequideberet;  praesertim 
cum  homini  beatitudo  saltem  naturahs  debeatur;  vitaautem,*8 
non  est  mterna,  nec  est  J)eata,  ut  saepe  arguit  ipse  Augustinus; 
5"  ahoquin  anima,  quae  semper  trahitur  desiderio  corporis,vim 
pati  perpetuo  deberet,  quod  est  absurdum.  6"  IUud  praeterea 
onmibus  innatum  et  in  animo  quasi  insculptum  a  natura  est, 
non  posse,  qui  innocens  sit,  re  adversa  uUa  cruciari;  ergo  tum 
immortahtas  tum  dolorum  et  terumnarum  immunitas  connatu- 
rales  proprietates  hominis  sunt, 

371.  Resp.  Ne<f.  antec.  Ad  1™,  Dist.  Ex  eo  quod  Deus  pro- 
missis  suis  non  stetisset,  conc.  ex  eo  quod  Deus  naturale  ah- 
quod  hominis  jus  violasset,  neg.  Loquitur  porro  Concihum  ex 
suppositione  concessae  Adam  immortahtatis. 

372.  Ad  2™,  Dist.  Cujusmodi  in  Adam  erat,  quem  Deuspri- 
vilegio  immortahtatis  donaverat,  conc.  naturah  spectata  hominis 
conditione,  neg. 

373.  Ad  3"',  Dist.  Crudchtatis  fore  in  sensu  Manichaeorum , 
<|ui  Deum  peccati  auctorem  simul  et  ultorem  faciebant,  conc. 
in  nostrae  thesis  sen&u,ne(/.  Cum  vero  disputans adversus  Julia- 
num,  docet:  Deum  fore  injustum,  si  tam  gravijuyo  preme- 


1)  Cf.  Suarez, ,  Piolog.  iv.  De  giat.  3)  Disp.  i  Cont. Fortunat. maniclt.  num. 

2)  Da  ch:  Dei,  lib.  xiii  c,  xv.  9.  et  disp.  n.   n.  28. 


136  TRACTATUS  DE  DEO  CKEATORE, 

ret  innocentes ,  id  docet  juxta  hujus  sueculi  dispositionem^  ut 
ipse  loquitui* ,  seu  in  praesenti  providentiae  ordine  i). 

374.  A(l  4"',  Dist.  Nisi  corporis  naturalis  conditio  aliud  po- 
stularet,  conc.  alias,  neg.  Quod  vero  additur  de  naturali  bcati- 
tudine,  qua?  homini  debetur,  nempe  pro  meritis,  non  de  hac 
vita,  sed  de  altera  inteUigendum  est;  nunc  enim  homo  in  via 
ac  fere  in  agone  versatur.  Pariter ,  quod  dicitur  de  beatitudine, 
accipiendum  est  de  beatitudineessentiah,  qute  in  anima  speciatim 
consistit;  nonautem  debeatitudine  corporis,  quae  adventitia  est 
et  accidentalis.  Non  esset  autem  vita  beata ,  si  non  esset  seterna 
beatitudine  essentiali ,  ut  dictum  est. 

375.  Ad  5™,  Trans.  et  neg.  cons.  Dato  enim  hoc  desiderio^ 
Deus  huic  supplere  posset ,  ut  nunc  in  beatis  supplet.  Deinde 

{)Osset  Deus  per  donum  quoad  modum,  ut  ajunt,  supernatura- 
e ,  rursum  corpora  propriis  animabus  conjungere. 

376.  Ad  6*n,  Dist.  Non  posse  cruciai^i  sine  causa,  conc.  sine 
culpa,  necf.  Porro  nos  nuUa  habita  ratione  culpae,  causas  mor^ 
tis ,  dolorum ,  etc.  assignavimus  ex  ipsa  natui*aH  hominis  con^ 
stitutione  petitas.  Certe  animantia  sine  culpa  mahs  afficiuntui*  ^ 
non  tamen  sine  causa.  Huc  spectant  duae  proposit.  in  Bajo  con- 
fixce,  nempe  75:  Omnes  omnino  ju.storumafflictiones  suntul-^ 
tiones  peccatorum  ipsorum;  unde  et  Job  et  martyres  quw 
pas.si  .mnt,  propter  peccata  sua  passi  .sunf;  et  73:  Nemo 
prwter  Christum  est  ahsque  peccato  originali;  hinc  B.  K 
mortua  est  propter  peccatum  ex  Adam  contractum,  omnes-^ 
que  ejus  afflictiones  inhac  vita^  sicut  et  aliorum  justorum., 
fuerunt  ultiones  peccati  actualis  vel  originalis. 

d>ll.  Hinc  patet  non  aho  sensu  immortahtatem  ahaque  recen-^ 
sita  connaturales  pi^oprietates  dici  posse ,  nisi  quatenus  ipsi  na-* 
turae  sunt  consentanea,  et  homitti  innocenti  concessa. 

C  A  P  U  T    III. 

DE  PllOTOPAI^EMTUai  LAPSU. 

378.  Beata  illa,  in  qua  primi  parentes  nostri  divino  munere 
constituti  fuerant,  fehcitas  ac  bonorum  omnium  affluentia  bre- 
vi  periit.  Praevaricati  enim  sunt  divinum  mandatum;  sensit  tel- 
lus  divinum  anathema,  quo  tribulos  et  spinas  ferre  jubebatur ; 
quare  in  sudore  vultus  sui  terram  findere ,  ex  ejus  visceribus 
victui  necessaria  eruere  coactus,  et  infortuniorum  mole  devictus 
exinde  homo  est.  Qui  praeterea,  originah  innocentia  amissa,  pu- 
gnam  in  se  cupiditatum  experiri  coepit  acjugumgrave  ferre  de- 
buil,  donec  in  eam  terram  reversus  est,  ex  qua  ejus  corpus  fue- 
rat  eiiormatum.  Hanc  divini  mandati  transgressionem  increduh 

1)  Cf.  Casini,  Disseslat.  cil.  art.  iit,  §.  3,  ad  sccundum. 


PAllT.   in    CAP.   III.    UE   PROrOPAK.   LAPSU.  137 

hodierni  directe  impetunt;  neoterici  bibliciexpungunt;  rationa- 
list.Te  inter  mylhos  amandant  *).  Ad  doctrinam  propterea  catho- 
licam  propugnandam,  sit 

PROPOSITK). 

Prlmi  parenles  mandatum  sihi  a  Deo  datum  transgressi  sunt^ 
ac  per  ejus  transgressionemgramterpeccarunt. 

379,  Utraque  propositionis  pars  ad  fidem  spectat,  ut  patetex 
superius  recitatis  Gonc.  Trid.  canonibus.  Primam  itaque  ejus  par- 
tem,  quae  factum  complectitur,  evincimus  1"  exGen.  II,  17.  col- 
lato  cum  III,  6.  et  seqq.  Etenim  Gen.  11  Deus  hoc  praeceptum 
Adam  dederat:  De  ligno  scientice  honi  et  mali  ne  comedas; 
in  ijuacumijue  emm  die  comederis  ex  eo ,  tnorte  morieris  ;  et 
Gen,  IIl  de  Ileva  legitur:  Tulit  de  fructu  illius ,  et  comedit: 
deditque  viro  suo ,  qui  comedit.  Ad  haec  autem  respiciensApo- 
stolus  (Rom.V,  12.),  scribebat:  Perunumkominem(Xdam)peC'' 
catum  intravit  in  tnundum. 

380.  Evincimus  idem  2**  ex  communi  Synagogae  et  Ecclesiae 
christianae  sensu.  Veteres  enimHebraei  traduntmalorum  daemo- 
num  principem ,  quem  Sammaelem  vocant ,  Hevam  ad  peccan- 
dum  perduxisse.  Horum  loca  e  scriptis  hebraeis  collegit  Eisen- 
menger  2),.  Certe  Sap.  II,  24.  dicitur :  Invidia  diaholi  mors  in- 
iroivit  in  orbem  terraruvn;  nempe  peccatum,  ad  quod  primos 
parentes  diabolus  induxerat;  ibid.  X  de  Adam  legitur:  Eduxit 
(sapientia)  illum  a  delicto  suo.  Nec  alia  unquam  fuiit  christia- 
nae  Ecclesiae  doctrina,  quam  ipsa  a  Christo  et  Apostolis  accepit. 
Etenim  Christus ,  Joan.  VIII,  44.,  diabolum  vocat  homicidam 
ah  initio,  hanc  scilicet  ob  causam;  ita  etiam  Apostolus  (II  Cor. 
XI,  3.)  ait,  serpentem  Hevam  seduxisse  astutia  sua.  Hisce  si- 
milia  leguntur  Apoc.  XII,  9. 

3^1.  Haec  omnia  confirmantur  3**  ex  antiquae  traditionis  vesti- 
giis ,  quae  apud  omnes  gentes  reperiuntur.  Nec  enim  intra  Ju- 
diBorum  etChristianorum  fines-,  haec  traditio  sese  continuit.  An- 
tiquissimis  enim  temporibus  hanc  traditionem  inter  mediae  et 
superiorisAsiae  populos  jamdiu  fuisse  pervulgatam,  patet  exdo- 
clrina  Zoroastrica  de  Ahriman ,  malorum  geniorum  supremo , 
serpentis  specie  induto ,  qui  primos  homines  ad  peccandum  se- 
duxit,  ut  habetur  in  Zendavesta  a  Kleukero  edito  ^).  Eamapud 

l)  Rosenrauller,  quse  Gen.  iir   de  ho-  2)  In  op.  Judaismus  detectus,   vol.  i, 

niinis  lapsu   referuntur,  exponit  de  usu  pag.  822  et  seqq.)  Cf.  etiam  Reinh.  Rus, 

rationis,   quem    tunc    primum   protopa-  Diss.  De  serjtente  seductore  non  nnturali 

rentes  adepti  suntj  sic  Gablerus  in  P/o-  sed  diabolo,  Jen.  1712,    et  Zachar.  Gra- 

let/om.     Cominentationis     Eic/i/iornianie  ,  pius,  Diss.  De  tentatione  Hevce  et  C/irisli 

vol,  ir,  p.  l,  pag.    137  i  Joan.  Thiess  in  «  diaftolo  in  assumpto  coifwre  facta  con- 

Variaruin  de   cap.ufi  Gtneseesrecte  ex-  Ira  Baltli.  Beli/ierum,  Rostoch,  1712. 

fjlicaiidu  sententiarum  specimine;  aliique  3)  Tom.  i,  pag.  25,  et  iii,  pag.   8'j  et 

passim.  seqq. 


138  TRACTATUS   DE     DKO   CllEATORE. 

Graecos  pariter  diffusain  fuisse,  liquet  ex  antiquissimis  Prome- 
thei  fabulis  etHerculis,  decerpentis  mala  aurea  ex  arborc  una 
cum  serpente  Jjadon  dicto  ex  arbore  pendente,  prout  etiam  vi- 
situr  in  nummo  Antonini  Pii,  quem  Spanhemius  edidit  et  illu- 
stravit  ^);  et  in  versibus  Apollonii  Rhodii  ^)  describitur  hic  hipsus. 
Hujus  traditionis  vestigia  extare  apud  iEgyptios ,  non  obscure 
eruitur  ex  celebri  quodam  monumento  hieroglyphico,  quodde- 
texit  inter  ruinas  veterum  Thebarum ,  ac  gallice  descripsit  et 
lineari  pictura  in  aere  referri  curavit  Norden  ^),  doctus  Danus, 
quiTEgyptum  invisit  anno  1737.  Demum,  ne  ahos  singillatim  po- 
pulos  annumeremus ,  rem  conlicimus  testimonio  et  confessione 
ipsius  increduh,  nec  propterea  suspecti,  qui  sic  generatim  scri- 
bit :  Casus  hominis  est  fundamentum  theologioi  omnium  pene 
antiquorum  populorum  *). 

382.  Alteram  propositionis  partem,  qua?  ad  jus  spectat,  seu 
ad  gravitatem  peccati  primorum  parentum,  apertissime  scriptu- 
ra  testatur.  Ecch.  enim  X  l^  dicitur :  laitium  superlnw  ho- 
minis  apostatare  a  Deo ,  (juoniam  ab  eo ,  cjwi  fecit  illum ,  re- 
cessit  cor  ejus.  Ex  quibus  patet  primos  parentes  peccasse  su- 
perbia,  quod  chirius   colhgitur  ex  promissis  a  serpente  Hevse 


1)  In  noiis  ad  Calliinachum;  vid.  pag. 
670. 

2)  Argonnut  iv,    v.    1396.    et    seqq. 

.     .     0)  evi  AaSo)v 
Etoeti  nov  •/0-i.kov  7zayyj>v<ita  (ivbXo  fitjXa, 
Xm(jo>  iv"Atka.vXog,  x^ovioc;  oq^i^:  a/tfpi  d'e 

JVv/.c(pat 
EansQideq  tioctzvvov,  eqil/i8Qov  asidovaat, 
In  quo  cam/jo  Ladon  ud  hesternam  ust/ue 
iliem  aulea  custotliebat  mala,  in  Atlanfis 
regione ,  terrestris  serpens ,  cui  Nginplue 
Hesperides  rninistrahant ,  suarissime  Con- 
cinenles,  Sic  I.  G.  Hasse,  Enldeckungen 
ini  Felde  der  dltesten  Erd-  und  Menschen- 
geschichfe ,  seu:  Inventa  spevtanfia  ad  an- 
titfuissimam  telluris  et  liominis  historiam, 
part.  I.  pag.  19i. 

3)  Paris  1795.  tom.  ii.  pag.  125.  ubi 
ait:  „Si  Je  ne  ine  trompe,  il  y  cst  fait 
allusion  a  ia  chule  d'Adain  et  d'Eve.  On 
y  a  represente  un  arbre  vert,  a  la  droi- 
te  duquel  esi  un  homme  assis,  tenant 
a  la  main  dcoite  qiielque  instrument, 
dont  il  semiiic  vouloir  se  defendrecon- 
tre  une  petite  figure  ovale  couverte  de 
caracteres  liieroglyphiques,  que  Inipre- 
fieute  une  femme,  qiii  est  debout  a  la 
gauche  de  l'arbre,  pendant  qiie  de  Tau- 
tre  main  il  accepte  ce  qui  Iiii  est  prc- 
sentc.  Derriere  1'lioinme  parait  luiehgu- 
re  debout,  latete  couverte  d'une  mltre, 
et  qui  lui  tend  la  main."  Hinc  non  de- 
fuit,  qui  mosaicam  de  origine  mali  nar- 
rationem  e  inonumento  figuris  hierog^ly- 
phiois  iuscripto  haustain  existimaveril, 
utGeorff.  Rosrnmiillcr  in  Commentaf.Rd- 
perljrio  Eicfikoraiduo  lif.    bibl.  ct  urient. 


part.  5.  pag.  158-  et  seqq.  insertaj  sic 
G.  Fr.  Hezel ,  Ueber  die  Quellen  der 
mosaischen  Urgeschichfe ,  idest:  Defon* 
tibus  rnosaicte  primigeniai  historiee,  Lem- 
go  1780.  pag.  61.  et  seqq.  et  Gamg.  in 
lib.  Ngsa ,  oder  phdosophiscli-historische 
Abhandl.  Elenleropolis ,  1790.  Quorum 
sententias  collegit  et  exposuit  Gabler  in 
Prolegomenis  Arclueol.  Eichhornianui  part. 
2  vol.  I.  pag.  288  et  seqq.  Vid.  Car.  Ro- 
senmiiller  Schofia  in  Gen.  iii.  Quidciuid 
porro  dicat  de  ejusmodi  sentenlia,  quam 
non  probamus,  ex  ea  tamen  coUigilur 
pervagalum  apiid  gentes  antiquitus  lap- 
sum  protoparentiim,ac  veraiu  historiam, 
non  autem  aut  inythum  aut  visionem  no- 
bis  a  Moyse  referri.  jVonnulli  tainen  ex 
recentioribus  arch.eologis  aliter  expo- 
nunt  ejusmodi  hieroglyphicam  figiiram. 
His  addi  debent,  qu;e  de  antiqua  Sineii- 
sium  traditione  characteribus  historicis 
legiintur  apud  Windischmann  op.  cit. 
PhiU  inPiogressu  hisforioi  mundi,  vol  1. 
pag.  1,  sect.  I,  Bonn^B  1827  pag.  367., 
de  imagine  seueffigie  mulieris  inler  duas 
arbores  consistentis,  in  quarnm  altera 
signum  cmli  reperitur,  in  altera  vero 
signum  pcccati  (apud  grammaticos)  fru- 
cfus  incognifi,  qua;  aperte  produnt  se- 
ductionem.,  iixoris  illius,  qui  ab  iisdem 
Sinensibus  ibid.  vocatur  coHj»i««i.9  archi- 
parens,  seu  capiit  omniuiu  hominum.  Cf. 
etiam  qii.e  de  eadem  traditioiie  lapsiis 
Ann^cloriim  et  primoriim  parentum  apud 
Indos,  ibid.  pag.  Grj-619.  referuntur.- 

i)  Voltaire,  PiiilosopUie  de   l'hisloirej 
chap,   17. 


PART.  III.  CAP.  III.  DE  PROTOPAR.  LAPSU.  130 

factis:  Erifis  sicut  dii;  peccasse  insiiper  inobedienlia  receden- 
do  a  Deo  pariter  conKrniatur  tum  ex  verbis  Gen.  III  Quia  au- 
disti  vocem  uxoris  tuoi,  etc.  tum  ex  Apostolo  (Rom.  V.),  qui 
peccatum  AdiTS  vocat  itiofjedienfiam,  et  ex  frequenti  antitbesi, 
quam  ipse  instituit  inter  AdtC  inobedientiam  et  obedientiam  Cbri- 
sti,  ut  Rom.  V,  19.  et  alibi;  peccasse  mulierem  saltem,  inlideli- 
tate,  quia  credidit  potius  diabolo  dicenti:  Nequaquam  morie- 
mini,  quam  Deo  mortem  comminanti;  eos  peccasse  contemptu 
Dei  et  ingrati  animi  vitio,  per  se  patet.  Quae  certe  omnia  levia 
censeri  non  possunt.  Crescit  vero  horum  multiplicium  peccato- 
rum  gravitas  tum  ex  facilitate  praecepti ,  tum  ex  adnexa  paente 
comminatione,  de  quibus  disserit  S.  Augustinus  ').  Hinc  est 
quod  Apostolus  loc.  cit.  passim  vocat  peccatum  Adse  prwvari- 
cationem  atque  delictum.  Confirmatur  denique  peccati  proto- 
parentum  gravitas  ex  illinc  profluentibus  poenis,  de  quibusfu- 
sius  agit  Bellarminus  2), 

383.  Satis  superque  igitur  constat,  tum  primos  parentes  man- 
datum  sibi  a  Deo  datum  transgressos  esse,  tum  ejus  transgres- 
sione  eos  graviter  peccasse» 

DIFFICULTATES. 

38^.  I.  Obj.  1"  Nondum  expositores  inter  sese  conveniunt  de 
sensu ,  quo  tota  illa  mosaicae  narrationis  pars ,  cui  doctrina  de 
primi  Iiominis  lapsu  innititur,  accipienda  sit:  nihil  certi  proin- 
de  statui  potest  circa  protoparentum  peccatum.2"  Nec  sanecu- 
jusmodi  peccatum  illud  proprie  fuerit,  definiri  potest:  neque 
cur  Deus,  qui  summe  bonus  est,  istud  tam  severe  ultus  fuerit, 
quum  omnia  in  mosaica  narratione  indicent,  nonnisi  de  levissima 
culpa  agi  et  levissimi  temporis.  Ergo. 

385.  Resp,  Ad  1™,  Dist.  Interpretes  seu  expositores  liberio- 
res  ac  Protestantes,  conc.  interpretes  vere  Catholici,  neig.  Quot- 
quot  enim  vere  Catholici  sunt,  neque  novam  Protestantiumexe- 
gesim  sectantur,  sed  Scripturam  juxtaEccIesiae  et  communem 
Patrum  sensum  exponunt,  hi  unanimiter  consentiunt,  agno- 
scentes  verum  et  grave  peccatum  in  illa  Adami  transgressione. 
Si  qui  vero  singulares  opiniones  sectantur  circa  modum ,  quo 
illud  peccatum  patratum  est,  etsincerosprudentioris  exegeseos 
fontes  fastidiunt  ac  in  absurda  labuntur,  ipsi  viderint.  Nos  ex 
constanti  Judaeorum,  Christianorum  ac  omnium  pene  gentium 
traditione,  atque  ex  clarissimis  utriusque  foederis  biblicis  do- 
cumentis  ostendimus ,  de  vera  historia  agi  in  mosaica  narratio- 
ne ,  et  de  diabolo  sub  veri  serpentis  larva  latente,  non  autem 
aut  de  ahquo  mytho,  philosophemate ,  ut  nonnulli  biblici  neo- 
terici  contendunt,  aut  de  alIegoria,visione,  aut  somnio,  ut  non- 

I)  O/y.  im/terfecfi  coitl.  ./itUnu.  lib.  m.         2)  De  amiss.  f/int.  lib.   m.  cap.  II.;  et 
iiuui.  57.,  iteiu  iiuiu  65.  cl  alibi  passim.    De  civ.  Vei,  iib.  xiv.  c.  12. 


140  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

nuUi  autumat  *);  alioquin  de  factis  omnibus  hac  ratione  reddi 
ratio  facile  posset. 

386.  Afl  2"",  Neg.  Diximus  enim  ex  Apostolo,  Ada3  peccatum 
esse  peccatum  inobedientiae  ,  quod  plura  alia,  superius  enume- 
rata,  comitata  sunt. 

387.  Ex  eodem  Apostolo  didicimus,  non  levi,  sed  gravissima 
culpa  protoparentes  se  commaculasse,  quam  (lelictwn  et  prw- 
varicationem  nominat  idem  Paulus,  quamque  proinde  S.  Au- 
gustinus  ineffabiliter  grande  peccatum  vocat  2),  Quare  justis- 
sime  potuit  Deus  graviter  in  protoparentes  animadvertere.  Nec 
enim  ex  solo  obiecto  culpae  cravitas  aut  levitas  dimetienda  est, 
sed  praeterea  ex  ejusdem  peccati  subjecto,  mtentione,  line  ac 
caeteris  adjunctis  omnibus ,  quae  illud  comitantur. 

388.  II.  Ot)j.  Simosaicae  narrationis  cortici  inhaerendum  esset, 
non  pauca  occurrerent,  quae  vix  aut  ne  vix  quidem  cum  Dei 
sapientia  et  bonitate  conciliari  queant.  l**  Quis  enim  in  primis 
sibi  persuadeat,  Deum  homini  innocentiet  justo  ejusmodiprae- 
ceptum  dedisse,  quo  rem  indifFerentem  ac  omnino  innocuam 
vetaret?  Praeterea  2**  nonne  Deus,  qui  hominem  in  iis  rerum 
adjunctis  collocavit,  in  quibus  ipsum  diu  consistere  nolle  prae- 
viderat,  merito  peccati  auctordici  posset?  Iniquum  3"  demum 
videtur,  Adamum  eadem  cum  Heva  poena  mulctatum,  cumta- 
men  ejusdem  gravitatis  crimine  minime  teneretur.  Ergo. 

389.  Resp.  Neg.antec.Ad  1™,  Dico  juxtacommunemPatrum 
sententiam,  ideo  Deum  ejusmodi  praeceptum  Adae  dedisse,  tum 
ut  ipse  se  Deo  ac  Domino  subjectum  esse  cognosceret,  tum  ut 
virtutum  exercendarum  causa,  obedientiae  praesertim,  eidem 
suppeteret  ^). 

390.  Ad  2"',  Neg.  Deus  enim  libero  arbitrio  et  gratia  proto- 
parentes  munierat;  si  noluissentipsi  peccare,  utique  potuissent 
se  a  peccato  continere.  Cur  vero  Deus  praevisum  hunc  lapsum  per- 
miserit,  respondeo  1"  cum  S.  Augustino :  Altitudinem  consilii  ejus 
penetrarenonpossum,  sed  longesupravires  meas  esse  confi- 
teor  *).  Respondeo  praeterea  cum  eodem  S.  Doctore ;  Quia  et  de 
peccante  multa  bona  facere  poterat,  ordinans  eum  secun- 

1)  Ita  Cajelaniis,  Comm.  in  Gen.  in  nii  jus  integrum  servet,  et  usuarlus  iste 
hunc  loc,  queiu  ex  recentioribus  secu-  certosciat,  non  se  aedis  ^sse.  doininum, 
tus  esl  .lahn.  se.d  illlus  beneficio  ac  liberalitate  uten- 

2)  Tum  allbi  tiuii  in  Encliiruh  capp.  diim  sese  accepisse,  sicDominusnoster, 
26  et  27.  cum  quidquidaspectabile  esthomini  cora- 

3)  Cf.  Petav.  De  opif.  I'b.  ii,  cap.  9,  misisset,  eique  tum  in  paiadiso  domici- 
§.  6.  Pulchre  »S.  .Toan.  Cliiys.  Hom.  xvi  liiim,  tum  ejus  delicias  ad  fructum  ani- 
in  Gen.  hac  similitiidine  Dei  cum  priino  milribuisset,  ne  paulatim  animo  intrans- 
hoinine  aj2:endi  rationem  exposiiit,  dum  versum  abreptus  ista  ipsa,  qua>  oculis 
usum  illiiisfriictus  ei  interdixit:  „Quem-  cernuntur,  per  se  ac  teinere  esse  cre- 
admoduui,  int/uif,  munificus  aliquis  do-  deret,  et  supra  dignitatis  suae  modulum 
minus  ;edes  amplas  et  ma^nificas  cui-  de  ipso  sentiret,  unius  illi  usuni  arbo- 
piam  fruendas  concedens,    iion    jnstiim  ris  interdixit," 

illariim  pretiiim,  sed  exij^uaiii  ejiis  par-        i)  De  Gen.  ad  lilt.  lib.  xi,  c.  4. 
tlciilani  viill   accipere,  ut  et  sibi  doini- 


PART.  III.  CAP.  IV.  DE  PECCATI  ORIG.  PROPAG.       1^1 

dum  moderamen  jusHHw  suw;  et  (juia  nihil  oherat  Deo  pec- 
catum  ejus ;  et  sive  non  peccaret,  mors  nulla  esset,  sive  quia 
peccavity  alii  mortales  de  ejtis  peccato  corriyuntur.  Nihileni^n 
sic  revocat  homines  a  peccato ,  quemadmodum  immifientis 
inortis  cogitatio  *).  His  acldo  eamdem  expostiilationem  fieri 
posse  adversus  permissionem  alterius  cujuscumque  peccati,  et 
sic  recidimus  in  quaestionem  de  permissione  mali  moralis ,  de 
qua  consuli  possunt,  quae  suo  loco  disseruimus  2). 

391.  ^</3™,  Respondeo  nostrum  non  esse  judicium  ferre,  u- 
ter  gravius  peccaverit,  Adam  ne  scilicet  an  uxor  ejus,  quum 
hoc  soli  cordium  inspectori  Deo  reservatum  sit.  Hac  de  re  con- 
sulantur,  si  placet,  Bellarminus  3)  et  caeteri  auctores,  qui  u- 
triusque  sententiae  patrocinatorum  momenta  expenderunt. 

C  A  P  U  T    IV. 

DE  PECCATI  ORIGINALIS  PROPAGATIONE. 

392.  Tota  cliristiana  religio  duobus,  utitadicam,  cardini- 
bus  volvitur,  peccati  nempe  originalis  in  omnes  homines  pro- 
pagatione,  et  totius  humani  generis  per  Christum  redemptione ; 
magni  propterea  interest,  hujus  fidei  dogmatis  vindicias  susci- 
pere  adversus  acerrimos  hostes  tum  veteres,  tum  recentiores, 
qui  illud  evertere  conati  sunt  et  conantur. 

393.  Pelagiani  omnium  primi  originahs  peccati  existentiam  et 
propagationem  adorti  sunt.  Sociniani  post  obscuros  nonnullos 
alios  haereticosidembellum  adversus  catholicam  hanc  veritatem 
instaurarunt.  Protestantes  recentiores  fere  omnes  idem  error 
invasit ,  adeo  ut  in  nonnullis  provinciis  de  hoc  articulo  etiam 
disputare  in  ipsorum  scholis  vetitum  sit  *).  JNeoterici  biblici  ac 
rationalistae  ad  unum  omnes  inter  obsoletas  doctrinas  eumdem 
articulum  rejiciunt  *). 

394.  Priusquam  veritatem  fidei  nostrae  circa  hunc  articulum 
propugnemus,  de  more  nonnulla  praemittenda  esse  ducimusad 
majorem  dicendorum  perspicuitatem. 

1)  Itih.  De  Gen.    cont.   Manich.    cap.    miiller,  Georghis  scilicet  etCarolus,  etc.j 
xxvni.  quibus  accessit  De  Potter,  non  indi^nus 

2)  Tract.  tle  Deo  ejusg.   attribut,  cap.    Episcopi  Pistoriensis  ScipionisRicci  lau- 

II,  prop.  III.  dator  et  Iiistoricus,   in  opere,  cui  tit. : 

3)  De  amiss.  grat.  et  statu  peccati,  lib.     Vesprit  de   1'Eglise  ,    ou   Consideralions 

III,  cap.  IX.  philosoph,   et  polit.  snr  Chist,  des  Cunci- 
li)  Cf.   quae  attulimus   in  tractatu  De    les  et  des  Pontifes,  tom.  ii,  pa§:.  151.  De 

vera  relig.  part.  ii,  prop.  i,  pag-.  208.  not.  quo  cf.  CI.  MAairo^m,  Ritieri  sull' opera 

i,  de  decreto  emisso  ab  ecclesia  Gene-  del  sig.  De  Potter,  cap.  vi,  Roina   1826. 

vensi  die  5.  Maji  1817,  quo  prohibetur,  Ibi  repetit  De  Potter  doctrinani  de  pec- 

ne  quispiam  in  scholis  agat   de  peccato  cato  originali  ex  reliquiis  Manicheisini, 

originali.  a  quibus  S.  Augustinns  se  penitus  libe- 

5)  Ita  Clericus,  Hist.  eccl.  ad  annum.  rare   non  potuit,  quum  sese  convertit, 

180,  §§.  30  et  3'4.  et  alibi  passim.  Wet-  ac  propterea  ;>m/»^s  introduxit  ejusinodi 

stenius,  Frid.  Ammon,  uterque  Rosen-  dognia  in  Ecclesiain. 


142  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 


l 


395.  1°  Commisceri  non  debet  dogma  cle  exis' f enfia  ac]^ro- 
agalione  originalis  noxae  cum  ejusdem  propagalionis  modo.  II- 

ud  enim  ad  fidem  pertinet,  istud  non  item;  circa  hunc  enim 
propagationis  modum  discrepant  Catholicorum  sententiae. 

396.  2°  Rursum  haec  eadem  de  peccati  originalis  existentia 
controversia  permisceri  necjuit  cum  quaestione  de  ejusdem  pec- 
cati  natura  et  essentia,  circa  quam  saeculo  XV  novatores  tur- 
piter  errarunt,  dum  originale  peccatum  vel  in  substantia  ahqua, 
vel  in  ipsa  concupiscentia,  vel  in  ahquo  actuah  jugi  peccato,  quod 
ex  fomite  oritur,  vel  in  actuahahqua  prava  cupiditateconsislere 
autumarunt.Haecenim  ahac|ueejusmodi  nonpauca  quum  jamdiu 
obsoleverint,  nonest  curiniis  rcfellendisimmoremur.Eademde 
causa  antiquatas  nonnuUorum  theologorum  opiniones  circa  ejus- 
dempeccati  naturam  non  attingimus,  cujusmodi  svmt  qui  pecca- 
tum  originale  constituerunt  in  morbida  quadam  animae  quahtate, 
vel  in  ipsa  Adami  inobedientia  nobis  imputata ,  de  quibus  consuh 
potestBeharminus  i).  Siqui  sunt  ex  recentioribus  theologis,in- 
ter  Germanos  praesertim ,  qui  obsoletas  quasdam  sententias  in- 
staurare  adnisi  sunt,  opportuno  loco  eosperstringemus. 

397.  Mehus  agnosci  non  potest  Ecclesiae  Cathohcae  doctrina 
circa  peccati  originahs  transfiisionem  et  naturam ,  quam  ex  ca- 
nonibus  concihi  Tridentini  sess.  V,  quos  propterea  hic  ex  ordi- 
ne  subjicimus  ut  indidem  corollaria  nonnuUa  colhgamus,  qviae 
viam  pluribus  difhcuhatibus  praecidunt.  Suntautem:  Can.  1"' : 
Si  (fuis  non  confitetur ,  primum  hominem  Adatn ,  cmn  wan- 
datum  Dei  in  paradiso  fuisset  transgressus^  statim  sanctita- 
tem  et  justitiam  in  qua  constitutus  fuerat,  amisisse,  incurris'- 
seque  per  offensam  prmvaricationis  hujusmodi  iravn  et  indi" 
gnationem  Dei ,  atque  ideo  mortem,  quam  anteailli  commi'^ 
natus  fuerat  Deus ,  et  cum  morte  captivitatem  sub  ejus  pote~ 
state,  qui  morfis  deinde  hat)uit  imperium,  hoc  est,  diaboli, 
totmnque  Adam  per  illatn  prwvaricationis  offensam,  secun" 
dum  corpus  et  animam  indeterius  commutafum  fuisse;  ana-' 
thema  sit. 

398.  Can.  2"':  Siquis  Adw  prwvaricationem  siMsoli,etnon 
ejus  propaqini  asserit  nocuisse;  etacceptatn,  a  Deo  sancfita- 
tem  et  jmtitiam,  quamperdidit,  .sibi  soli,  et  non  nobis  etiam 
perdidisse;  aut  inquinatum  illum  per  inobedientioi  peccatum 
inortem  et  pcenas  corporis  tanfum  in  omne  genus  humanum 
transfudisse ,  non  autem  et  peccatum  quod  est  inors  animw; 
anathema  sit. 

399.  Can  3"  :  Si  quis  hoc  Adw peccatum,  quod  origine  unum 
est,  etpropagafione,  non  imitafione  transfusum  omnibus  inest 
unicuique  proprium  . ,  .  per  aliud  retnedium  asserit  tolli, 
quam  per  meritum   .  .  ♦  Jesu  Christi  .  .  , ;  anathema  sit. 

i)  Pe  amiss.  grat.   e(  slatu  peccfili ,  lib.  v.  cap.  i.  et  seqq.  usque  ad  cap,  xvn. 


PART.  III.    CAP.    IV.  DE   PECCATI  ORICx.   PROPAG.  143 

400.  Can.  4^"  :  Si  quis  parmilos  recenfes  ab  uferis  mafrum 
hapfizandos  negat,  eliamsi  fuerinf  a  hapfizafis  parenfihus 
orfi,  aut  dicif  in  remissionem  (/uidem  peccaforum  eos  ba- 
ptizari,  sed  nihil  ex  Adam  trahere  originalis  peccafi.. .\ 
anathema  sit. 

401.  Can.  5"'  :  Si  quis  per  J.  C.  D.  N.  gratiam ,  (luce  in 
haptismafe  confertur ,  reatum  originalis  peccati  remitti  ne^ 
gat;  aut  etiam  asserit,  non  tolli  totum  id ,  quod  veram  et 
propriam  peccati  rafionem  hahet . .  ♦ ;  anathema  sit, 

402.  Ex  liis  igitur  patet ,  1"  peccatum  Adae  quoad  reatum 
culpae,  quem  actio  mala  relinquitin  anima,  donec  deleatur,  ia 
omnes  homines  transfundi. 

403.  2**  Ilunc  reatum ,  in  quo  ratio  seu ,  ut  scliola?  loquun- 
tur,  formalitas  peccati  consistit,  non  aliud  esse  nisi  iiiortem 
(immce  ex  Adami  actione  personali  profectam.  Ideoque  natu- 
ram  seu  essentiam  rationemve  peccati  originalis,  prout  actio- 
nem  dicit ,  esse  ipsuni  peccatum  Adae,  quatenus  caput  erat  to- 
tius  humanae  naturae  seu  omnium  hominum ,  quaj  quidem  ac- 
tio  physice  propria  fuit  sohus  Adae ,  prout  autem  reafum  di- 
cit ,  non  esse  nisi  privationem  (non  simphcem  carenfiam  rei 
indebitae)  gratiae  sanctilicantis  et  justitiae,  guw  nohisinesse  de~ 
heret  juxta  ordinem  a  Deo  constitutum;  ex  qua  privatione  tit , 
ut  nos  fere  peccatores  simus,  filii  irae,  Dei  inimici  et  habitua- 
hter,  sakem  negative,  a  Deo  aversi  *). 

404.  3°  Patet,  mortem,  concupiscentiam ,  morbos,  ad  ma- 
lum  pronitatem,  etc.  non  esse  nisi  peccati  originahs  effectus , 
appendices  seu  poenas. 

405.  Quibus  praemissis,  duo  a  nobis  praestanda  sunt:  debe- 
mus  scihcet  ostendere  tum  exScriptura,  tum  ex  traditione  pec- 
cati  originahs  (ila  dicti ,  quod  a  prima  generis  humani  origine 
descendit)  in  omnes  homines  propagationem;  deinde  adver- 
sus  incredulos,  illosque  qui  eos  sectantur,  probare  debemus 
nihil  habere  hanc  propagationem,  quod  rectae  rationi  adver- 
setur. 

406.  Quum  vero  de  peccato  agitur ,  dicam  cum  B.  Augusti- 
no  ,  de  B.  \  irgine  Miivi^propter  honore^n  Domini  nullampror- 
.sus  habere  volo  guosstionem.  Inde  enim  scimus,  quod  eiplus 
grafice  collatum  fuerit  ad  vincendum  omni  ex  parte  pecca- 
tum ,  (juoi  concipere  ac  parere  ineruit  eum ,  guein  constat 
nullum  habuisse  peccatum  2).  In  eamdem  sententiam  conc.  Trid. 


1)  Cf.  s.  Th.  I,  2  quaest.  82.  art.  3  praeter  Bellarminum,  De  umiss,  grnt. 
ubi  palam  profitetur:  ^ic  ergo  privalio  et  slatu  peccati ,  iib.  iv,  cap.  xv,  et  Pe- 
originalis  justitiw ,  peri/iiamvoluntassnb-  tavium ,  De  incarnat.  lib,  xiv,  cap.  ii , 
debatur  Deo ,  est  formale  in  peccato  ori-  consuiat  Ben.  Plazza  Soc.  Jes.  Causa 
ginali.  Sed  haec  magis  enucleabimus  in-  imtnaculatai  conceptionis  Snnctissimie  Ma- 
ferius  in  propositione  m.  tris  Dei  Mariw  D,  N.  vol.  un.  in-^.  Pa- 

2)  Lib.  De  naturaetgratia,  cap.xxwi.  normi    1747,   qui    lianc   qujestioneni  ex 
Si  quis  plura  cupiat  de  hoc  argumento,  omniparte  deciaravit. 


144  TRACTATUS  DE  DEO  CUEATOUE 

sess.  V  declarat :  Non  esse  suw  intenlionis  comprehendere  in 
decreto,  ubi  de  originali  peccato  agitiir,  Beatam  et  immacu- 
latam  Virginem  Mariam ,  Dei  Genitricem. 

PROPOSITO  I. 

Peccatmn  ori^inale,  (juod  est  inors  animm,  in  omnes  Adw 
posteros  transfundi,  Sacrw  Ldterw  docent. 

407.  Cum  ea  guae  minus  clara  sunt  ab  iis ,  quae  sunt  clariora, 
lucem  mutuari  debeant,  ideo  ex  N.  T.  libris,  in  quibus  longe 
apertius  doctrina  traditur  transfusionis  originarige  culpae ,  pro- 
bationes  nostras  desumimus,  ut  ex  bis  ea,  quae  minus  aperte 
in  V.  T.  de  eodem  peccato  leguntur,  majorem  vim  accipiant, 
et  luculentius  determinetur  sensus  illorum  textuum,  qui  adrem 
praesentem  faciunt. 

408.  Urgemus  itaque  Apostoli  verba,  Rom.  V,  12,  ubi  scribit: 
Sicut  per  unum  hominem  peccatum  in  hunc  vnundum  intra- 
vit,  et  per  peccatum  mors  ^  et  ita  in  Ofnnes  homines  mors 
pertransiit,  in  quo  omnes  peccaverunt  *).  Riu'sum  ver.  17 :  Si^ 
cut  per  unius  delictum  in  omnes  homines  in  condemnationemy 
sic  et  per  unius  justitiam  in  omnes  homines  injustificationem 
vitw,  etver.  19:  Sicut  per  inobedientiam  unius  hominispecca- 
tores  constituti  sunt  multi,  ita  per  unius  obeditiofiem  justi 
constituentur  multi.  Quare  sibi  semper  constans  Apostolus ,  I 
Cor.  XV,  22:  Sicutin  Adam,  inquit,  omnes  moriuntur ,  ita 
et  in  Christo  omnes  vivificabuntur.  Demum ,  aliis  praetermis- 
sis,  II  Cor.  V,  14:  Unus  pro  omnibus  mortuus  est,  ergo 
omnes   mortui  sunt,  etpro  omnibus  mortuus  est  Christus. 

409.  Quibus  praemissis,  sic  ratiocinamur:  l^Apostolus  inad- 
ductis  locis  loquitur  de  quodam  peccato  ,  per  quod  omnes  ho- 
mines  facti  sunt  peccatores,  ac  proinde  morti  obnoxii:  In  (fuo 
omnes  peccaverunt ,  etc.  Atqui  ejusmodi  peccatum  non  po- 
test  esse  actuale  uniuscujusque  voluntate  patratum,  cum  etiam 
infantes  sint  morti  obnoxii  et  sgepe  moriantur  ,  ajitequam  quid- 
piam  boni  vel  mali  propria  voluntate  pati'arepotuerint;  ergoest 
peccatum  originale. 

410.  Z*  Ut  ex  iisdem  testimoniis  patet,  Apostolus  perpetuam 
antithesin  instituit  inter  Adam  et  Christum,  inter  inobedientiam 
Adae  et  obedientiam  Christi ,  ac  proinde  afiirmat,  nos  consti- 
tui  peccatores  per  Adam,  justos  per  Christum;  atqui  nos  vere 
et  proprie  in  Christo  et  per  Chrislum  justi  efficimur;  ergovere 
et  proprie  in  Adam  et  per  Adam  efticimur  peccatores. 

1)   Vprsil   12:  Aia.  tovto  MantQ  d'liv6?     ry.td  ovtox;  ei?  navtag  avd-^oinovi;    o  -d-ci' 
dvO-oo'>nov  t]  ufia^tia  ilv    tov    xoo/nov    tl-     y«To?    ditji^&ev,  tq>    ot  ndvfe?  rjfia^tov. 
otjlO^e  y.ai,  did  ti^i;  d/na^tiag  v   &dvato<i' 


PAllT.    [II.    CAP.    IV.    DK   PECCATl    ORIG.    PROPACu  145 

411.  3"  Juxtii  Apostolum  non  solum  nos  vlvitioabimur  per 
Chrislum  quoad  corpus  per  futuram  resurrectionem,  sed  etiam 
nunc  viviHcamur  per  justiticationem  quoad  animam ;  ergo  non 
solum  quoad  corpus  in  Adam  ct  per  Adam  mor.tui  sumus,  sed 
ctiam  quoad  animam  per  peccatum;  atqui  hoc  peccalum  ex 
dictis  non  potest  esse  actuale;  ergo  originale  est. 

412.  Ila3c  autem  non  tantuni  contirmantur  ex  repetilis  illls 
voclbus:  In  ifuo  omnes  pexcaverunt ;  in  Adatn  omnes  mo- 
riuniur;  in  omnes  homines  in  condemnationem ;  sed  prjeter- 
ea  ex  mcnte  Apostoh,  qui  ostcndere  nititur  pef  argumentum, 
ut  vocant,  ad  hominem  adversus  Juda^os,  qui  admittebant  o- 
mnlum  hominum  condemnationem  ob  unius  Adas  peccatum , 
omnes  homines  justlHcari  ob  unius  merlta  Chrlstl,  ut  falentur 
Mlchaehs  '),  Rosenmiiller  2),  Chr.  Fr.  Ammon^),  qul  osten- 
dunt,  Judaeorum  fuisse  opinlonem,  peccatum  Adami  causam 
extitisse  omnls  morahs  corruptionis  oniniumque  calamitatum. 
Porro  ex  Apostolo  justlficantur  iu  Christo  etlam  Infantes;  ergo 
etiam  infantes  peccato  obnoxii  nascuntur. 

413.  Atque  huc  referuntur  tum  verba  Job  XIV,  4:  Quis  po- 
test  facere  mundum  de  immando  conceptum  semine?  Nonne 
tu  (fui  solus  es?  Seu  prout  inllebraica  verltate  leguntur:  Quis 
dabit  mundum  ab  immundo  ?  Non  unus ,  etiamsi  breves  dies 
ejus'^).  Et  juxta  versionem  Alcxandrinam:  Nemo  mundus  a 
sorde ,  nec  infans ,  cujus  esl  unius  diei  vita  super  terram  ^) 


1)  J.  D.  Michaelis,  Introd,  au  Nou-  Paulus  utitui*  {h(tc  eniin  rntionalistis  bi' 
renu  Te.st.  iv«  ,  eilit.  tratfuite  sur  In  troi-  blicis  incommotla  est).  Disputat  nempe 
sieme  edition  avec  nnn  //nrtie  des  notes  cum  .lud.Bis  ex  concessis.  IVaui  .lud^i 
tle  rereque  de  Petersbourff,  Londres  \.S19  eratil  in  ea  opinione,  peccatum  Adaml 
et  des  notes  nouielles  deJ.  J.  Cheneri,;-  fiiisse  causam  omnis  human.B  corruplio- 
re ,  pasteur  et  yrof.  en  theolog.    a  Gene-  nis  moralis  omnisque  miseriae." 

ve  1822sect.  VI,  ubi  docet,  Judaeoset  gen-  3)  Sic  eniui  scribit  Ammon,  Cwwtw.  </<; 

tiles  fuisse   destinatos    ad    immortalita-  vestiffiis  theologne  judaicoi  inE/jist.  Pnu- 

tem  et  vilam  per  communem    parentem  li  nd  Rom.  (in   novis  opiisculis   theolo- 

Adamum,  quem  ipsi  ut  prototypum  mi-  gicis  8,  paj.    63  et  seqcj.    (iuett.    1803)  j 

nime  delejeranti  quod  si   Deus  voluit  qui  priBterea  per  sumiuam  impietatem, 

restituere    inimortalitatem    per  novum  qu;B  tamen  valde  arridet  Rosenmiillero, 

alterum  caput  fifideris  spiritualis,  id  est,  statuit  pajj.  7i  Pauhim  ,    Pharis.-Borum 

Criristiim,  ;eqiium  erat  ut  Judaei  etgen-  allejforiinatibus  et   interpretamentis  mi- 

tiles  inter  s*is^  eos  fructus   dividerent,  draschicis  initiatum,  in  sua   ad    Roma- 

quos  novus  liic  jreneris    humani  prolo-  nos  Epistola  multas  altulisse  doctrinas 

typus  (re/jresentnnt)  allaturus   erat.    Ita  rabbinicas,    quibus   dogtnata  christiana 

hic  auctor   sensum  capitis    v  Epistol^  involveret,    et  sublimiora   messianismi, 

ad  Rora.  exponit.  cutn  allegorici  tum  moralis,  placitaani- 

2)  Schol.  in  N.  T.  in  cap.  v  Epist.  ad  mis  Judjeorum  insinuaret.  En ,  quo  de- 
Rom.  versu  12  ubi  ha;c  scribit:  „Sum-  venerintrecentiores  protestantes,  et  quid 
ma  totius  sequentis  disputationis,  sa-  sentiant  de  sacrorum  scriptorum  inspi- 
tis  obscurie,  est  hsc  :  sicut  oinnes  Ada-  ratione  !            , 

mi  posteri;  non  tantum  Judjei.sedetiam  k)     rini^  b^?    &<013Q    "llHtO    |n^""'0 

gentiles  peccant  et  miseri   fiunt,    ita  o-  ^"                 ^' 

mnes,  non  tantum  JudjEi,  sed  etiarngen-  •VD''^  CJilin^DK 

tiles  per  unum  Christum  consequi  pos-  ^         ^^        \   ~,\ 

sunt  remissionem  peccatorum  et  felici-  h)  Tl?  /«^  jta^a^o?  eatai  ano  Qvnov^ 

tatem.  Haec  est  doctrina  aquaprobe  di-  ak)!  ovifek,  ia.v  ttai  /tia  }]fte^a  6  pioqav 

stinguenda  est  argumentandi  ratio,  qua  xov  inl  t>7?  y«?. 

T.  V.  10 


1^0  TRACTATUS  DE  DKO  CRKATOHE. 

Tiim  illa  David,  Psal.  L  (LI  sa3c.  hcb.)  7:  Ecceetiim  in  imf/ul- 
latihus  conceptus  sum,  et  in  peccatis  concepit  me  matermea, 
Multo  etiam  clarius  in  liebraico  textu  dicitur:  Ecce  in  inif/ui- 
tate genilus  sum^  et  in  peccatispeperit  me  mater  mea  *).  Quae 
cum  dicta  fuerint  juxta  reccptam  persuasionem  de  peccatoAda- 
mi  tanquam  causa  omnium  Iiominum  condemnationis,  ex  con- 
fessione  advcrsariorum  nostrorum  patct,  non  aliumsensumsub- 
cssc  posse  his  textibus,  nisi  infantes  aliqua  immunditia,  labe 
ac  peccato  poUutos  concipi  ac  nasci,  seu  quod  idem  est,  vetus 
testamentum  apprime  cum  novo  cobaerere  circa  doctrinam  de 
peccati  originaUs  propagatione ;  aboquin  nulla  ratione  potuisset 
Apostolus  Judaeos  perstringere  de  universab  justilicationis  cau- 
sa  per  merita  unius  Cbristi ,  nisi  pro  certo  sumpsisset  ex  Ju- 
daeorum  doctrina  peccatum  unius  Adae  causam  fuisse,  quare 
genus  lunnanumuniversum  unam  eamdemque  condemnationem 
subierit. 

DIFFICULTATES. 

414.  L  Obj.  1°  Apostolus  in  locis  probitis ,  speciatim  vero 
Rom.  V,  vel  loquitur  de  peccato  actuab  Adie,  qui,  cum  primus 
peccaverit,  omnium  peccantium  agmen  ducit;  unde  peccatum 
coepit  esse  inter  bomines,  qui  cum  bdiibs  naturae  sint,  sicut  et 
Adam  fuit,  eum  imitantur^);  vel  2"  loquitur  de  peccato  me- 
tonymice  sunipto,  seu  de  peccati  poena  et  effectu,  quia  omnis 
infirmitatis  bumanae  causa  et  origo ,  ut  experientia  constat,  pec- 
cata  sunt,  et  sic  noxa  in  omnes  bomines  diffunditur,  quia  o- 

1)  VinDn^    {^Lrn^l    ^n^^in   piV3"in    spidtur  ad  cap.  i  et  u,  ubiPanliisevi- 

■     "  ■  '^  ^  cerat,  Judseos  ct  gfiitiles  essc  vt^  a,fia- 

:  '•Si^     Hsec      -autem     verba     sic    ver-  (jtiav.  Ibi  vero   sernio   est   de    peccatis 

actualibus.     Peccaluin     sl?   rov    xoo/tov 

tit  Rospnmiilier :  „En  ego  cum  iniquita-  eia^).&£  ,    invasit    geuus    humanum,   id 

te  genitus  sum ,  et   cum   peccato   (pec-  est,    coepit   esse   inter  homines.    Simi- 

cato  inquinalnm)  fovit  nie  mater  mea."  les    formulae    sunt:    luxus    invasit  ter- 

Ea  deinde  ita  explanat:  „Hcfirftt  in  natu-  ram,    provinciam   aliquamj   id  est    coe- 

ra  tota  mca  jam  inde   ab   ortu   meo   et  pit    esse    in    illa     terra.     Hanc    ajua^- 

innata  mihi  pravitas.    Quibus  verbis  ju-  tlav  ,    seu   peccandi    consuetudinem  et 

dicem  ad  misericordiam  llectere  studet,  licentiam    introductam    esse    dicit ,  Si 

ignoscendique  peccati  sui,   si   ex  .equi-  Ivoc;  dvO-^omov,  per  unum  hominem  Ada- 

late  et  clenientia  judicare  velit,  nonni-  mum^  qui  primus  peccavit  et    omnium 

hil  adesse  causa;  asserit,   quod  infecta  peccantium  agmen  ducit.  Adamus  nem- 

per  orijrinis  vitium  natura,  non  mirum  pe  fuit  labilis  (natura   ita  comparatus, 

est,  si  peccata  alia  proferat  ac  germi-  ut  cupiditasfacilepraeponderare  posset), 

net.    Imo   dicit  vates ,   se    lunc   etiam,  et  revera  lapsus   est.    Omnes   eju;s    po- 

cum  a  matre  conciperetur,  uteroque  ge-  steri  sunt  ejusdem  natura?,  infirmi,  la- 

starelur,  peccato  fuisse  infectum."H;i;c  borant  imperfectione  morali.  ]\on  mirum 

videntur  ad  speciem  catliolica,  sed  rei-  igitur,  omnes  variis  modis  peccasse,  et 

psa  non  exhibent  nisi  sensum  Zuinglii.  adbuc  peccare ,  Joa/i,  m,   6.    Quomodo 

2)  Ita  veteres  Pelagiani,  deinde  Zwin-  autem  per  Adamum  peccatum  invase- 
glius,  demum  Rosenmiiller  cum  aliis  rit  genus  liumanum,  an  per  neglectau» 
neotericis  biblicis.  Sic  inter  cffiteroslo-  educationem,  vel  mala  exempla,  hoc 
quitur  Rusenmiiller:   „]Vani    sermo   esl  non  explicalur  ab  Aposlolo." 

de  Adamo,  qui  primus  peccavit,  et  re- 


PART.  III.  CAP.  IV.  DE    PECCATI    OIUG.    PROPAG.  1^7 

mnes  peccatores  depreliendiintur.  Quod  conHrmatiir  ex  vcr])is 
i<p'  to  ex  (fuo^  cjuibiis  utitur  Apostolus,  qua?  juxta  Erasmum  et 
Clericum  idem  sonanl,  ac  (/iiatmus,(fuia,eo  (juod,  omnesjDcc- 
caveriuit,  seu  peccare  solent,  ideoque  et  poinas  luerc,  quod 
pariter  ostcnderunt  Wetstenius,  Varinus  in  hunc  locum  ct  Jaco- 
hus  A  ernetus  *).  Ergo. 

415.  Resp.  A(l  \^^^,  Neg.  Nam  qui  primuspeccatorum  agmen 
ducit  inter  Angelos  est  diabolus  seu  Satanas,  inter  homines  est 
Heva;  aliunde  vero  Apostohis  loquitur  de  copeccato,  per  quod 
peccatores  constituU  sunt  mnXtx.,  sicnt  constituuntur  \\\?>\im\i\\\ 
in  Christo,  ideoque  non  per  sohim  imitationem.  Loquiturprae- 
terea,  ut  ex  dictis  constat,  de  eo  peccato,  per  quod  et  infan- 
tes  mortui  sunt  ac  debent  vivificari  in  Christo ;  quare  omnino 
non  possunt  intelHgi  Apostoh  verba  de  peccato  imitationis. 

416.  Ad  2™,  Neif.  Etenim  si  de  peccato  proprie  dicto  non  lo- 
queretur  Apostohis,  sed  sohim  de  peccati  poena  et  eftectibus, 
plura  absurde  dicta  reperirentur  in  Apostoh  verbis.  Sic  cumdi- 
cit:  Et  per  peccatum  mors  ,  ideni  esset  ac  per  mortem  mors; 
et  cum  prosequitur  ostendendo  regnum  mortis  per  regnum 
peccati ,  ostenderet  regnum  mortis  per  regnum  mortis;  qui 
sensus ,  quam  sit  absonus ,  nemo  non  videt.  Sed  ex  iUo  capite 
ha;c  expositio  exchiditur,  quod  Apostolus  semper  comparet 
inter  se  condemnationemper  Adam  et  justiiicationem  per  Chri- 
stum ;  justificatio  autem  per  Christum  propria  et  intima  est, 
ergo  et  condemnatio  inducta  per  Adam. 

417.  Ad  conhrmationem  autem  petitam  ex  vocibus  i(p'  lo ,  ex 
ijuo  y  respondeo  cum  Cl.  Muratorio ;  qui  sic  Clericum  perstrin- 
^it:  E(/uidem  expectabam  ah  homine  critico  autveterumGrce- 
corum  auctoritalem,  aut  rationes  ex  intima  linguw  grcecce 
peritia  petitas ,  quibus  hwc  sua  Paulini  loci  interpretatio  con- 
firmaretur.  Sed  ille  unum  nobis  obtrudit  Erasmum ,  virum 
certe  in  grceco  sermone  minime  hospitem^  sed  in  i/uiestione 
de  peccato  originali  plane  pelagianum ,  gui(/ue  nihil  nonmo- 
litus  est,  ut  in  alium  sensum  hwc  et  superiora  Apostoli  ver- 

1)    Eif     M  pnrticula     cuusalis,    inquit  tamen  lef/emhis.  Hiia(jxov  peccaresolent, 

idem ,  /nnluitutem  valet  ac  Sioxi ,    quia ,  ul  in  aliis  plerisque   tocis   /lujus   epislolie. 

€0  quod,  quandoquidem  ,   ut  n   Cur.    v,  Cteterum  bene  monuit  Emsmus  nd  ver.VJ, 

k,  Phiiip.    IV,     10.    Multa    loca    collegit  non  de  infanlibus,  sed  tle  adultitii ,  ut  in 

Wetstenius  ad    htinc  loc,   Thomas  magi-  tota  epistola,  ila  et  hoc  loco   Paulum  lu- 

ster:^E(p    w,    dvxi   xov    6i6xi.  Farinus:  qui.  Ex  his  depreliendimus :  i^Quotpro- 

Eqi'  M ,  'Avxi    xov    dtoxi    Uyovoiv  \4x-  gressus    rationalismus  inter  Protestan- 

xi/.oi.   Vulgata  hahet :  in  quo.   Unde  mi-  tes  fecerit ;  2"  quam  desciverint  Prote- 

rabiles  ortce  suntdisputationes,tiuasimens  stantes  liodierni  asuorum  majorum  (ha;- 

Apostoli  fuisset :  tios  omnes  in  uuo   Ada-  resiarcharura  nenipe,  qui  sacrorum  in- 

mo  peccavisse ,  illiusque  culpam  nostram  stauratores  sese  pr.-Bdicabant)  institutis, 

factam  esse.  Sed  in  latinitate  minus  ele-  qui,  ut  videbimus  totum  hominem  eliam 

ffanter    in   quo   (neutrius   generis)   swpe  quoad  essentialia  per  peccatumorigina- 

su7ttifur  pro  eo  quod,  quia,  undeipsavul-  le  immutatum    docuerunt;  3^   quantum 

gtita  versio,   eV  w    nunc  reddit   in  quo,  vero  hffi    distentinterpretationes  aPau- 

Philip.  IV,  10.  3Iutta  egregie  de  hoc  loco  ii  inente  et  scopo,    tum    ex    dictis   tum 

monuitJacobusVernetusCinselectisopusc.  ex  dicendis  patebit. 
Gener.  178^1,  pag.  268    et   seqq.)    caute 

10  * 


148  TRACTATUS  DE  DEO  CREATOHE. 

ha  mrila  deforqueret.  Erasmi  studium  hac  in  re  infelicissi- 
mam  alii  castiijarunL  Verum  quis  stilum  Pauli  vel  leriter  no- 
rit ,  (/ui  non  etiam  didicerit  simitis  sermonis  structuras  du- 
ras  in  speciem,  etparum  {uti  delicatis  videtur)  elegantes  Apo- 
stolo  esse  familiares?  Deinde  Tlieophf/lactus ,  (Ecumenius 
et  alii  procul  dubio  grmcce  lingu(2  peritissimi  icp'  (o  inferpre- 
(anfur  m  quo  Adamo.  Quamobrem  nisi  ijui  ab  anticiputis  ju- 
diciis  turbidis(fue  affectilms  judicio  uti  prohibetur ,  nemo 
alius  hoc  in  loco  memorasset  impkritiam  grceci  sermonis  ^ 
eamqiie  objecisset  Augustino ,  verba  ista  cum  Grwcorum  ip~ 
sorum  consensu ,  in  quo  interpretanti  ^). 

418.  Sed  data  etiam  illa  Erasini,  Clerici,  Wetstenii  alioriini- 
oue  interpretatione  seu  versione,  nihil  contra  nos  erui  posse 
sic  rursuni  ostendit  ibid.  Muratorius :  Fingumus,  ait,  Aposto- 
lum  dicere :  Sic  et  in  omnes  homines  mors  pertransiit,  (/uia 
omnes  peccaverunt ,  non  hic  de  solis  peccatis  actualibus  lo- 
4jui  Paulus  potest...  nam,  cum  dicat  morti  omnes  homines 
esse  obnoxios  et  reapse  tnori  hac  de  causa,  (juodomnes pec- 
carint,  certumque  sit,  in/antes  nullius  actualis  peccati  reos 
scepe  de  vila  decedere ,  necesse  est ,  ut  aliquod  peccatum  sit 
vel  in  ipsis  infuntibus ,  cujus  causa  malum  islud  subeant. 
Et  sic  etiam  responsio  patet  ad  ea,  quae  Erasmus  addebat,  Apo- 
stolum  nempe  hic  non  loqui  de  infantibus,  sed  de  sohs  adultis. 
Aperta  enim  vis  infertur  Apostoh  verbis,  quibus  testatur  mor- 
tem  regnasse  eliam  in  eos ,  qui  non  peccaverunt  in  siniiUtudi- 
nem  prcevaricationis  Adae. 


1)   Laiuindi   Pritanii ,    De    ingeniorum  peccnre  solent   ponitnr  ?    Si    lioc   sensu 

motternlione,  lib.  lii,  cap.  i,  p.  26.5,  edit.  verbum  istud  accipiatur  ,  nuiluni  suppe- 

Paris  171(5.   V^ertim    qnuniam    attulimus  teret  in  uberrinia  illa  totius  grajcie  llii- 

Interpretationem,  seu  potius  corruptio-  guas  copia  verbum,  saltem  in  usii  eccle- 

nein  Sacr»  ScripturiERosenmiilleri  alio-  siastico,  ad  exprimendain  peccati  actio- 

rumque  ejusdein  farin;e    hominum  g:ra;-  nem.  Cf.  Casp.  Suiceri  T/iesnurux  eccle- 

'tnzantium ,    qui  verba  «V    <>> ,   exponunt  siusticus,  e  Patribus  graecis  compilatus, 

es  (/uo,  et   perfricta  fronte    omnem  re-  ad  hanc  vocein.  Quod  si    hiec  interpre- 

spuunt  dubitationem,ac  dicunt   illud  in  tandi  ars  non  est  prorsus  arbitraria  at- 

fiuo  esse  goneris  neutrius,   tum   vocem  que  ad  pervertendum  Scripturarumsen- 

^rjiu,a^tov  reddunt  jieccnre  sulent,  pneslat  suin  excogitata ,  qu:enain  illa  sit,  peni- 

scriptorum  graecorum   auctoritate   isto-  tus  me  ignorare  fateor.   Hi  enim  profa- 

rum    audaciam    castigare.     (Ecnmenius  ni  homines  eo    nervos  suos   intendunt, 

itaque  in  hunc   loc.   illud,   '£?>'  w  ij,uaQ-  non  ut    dogmata  ad  Scripturas,  sed  ut 

rov,  sic  exponit:  £V  o>  "Adafi ,    1]  de  6V  Scripturas,  licet  invitas,  adsna  praecon- 

"A&a/i,  <V  '/'  >««'  avvaiu.a^rdvoiu,ev.  Id  est,  cepta    dogmata    detorqueant.    Cajterum 

In  quo  Ad&m  ,'vet  jjer  (/uein   Ai/mn  . ., .  in  ostendit  Card,  Toletus    in  cap.    v    Epi- 

ipso  iwjuit  Adum  siniul  viorimur ,  quia  in  stolae  ad  Rom.  annot.  xv,  prajpositioneiu 

ipso     simut  peccnriinus.    Theoph^lactus  g-raecam  fTri  aliquando  accipi  pro  iv,  ut 

item  in   eundem    locum    inquit:     Ti  de  Hebr.  ix,  17;  immo  apud    probatos  au- 

iarl  ro,  tV  ';'  ?r«^^«?    -ij /la^r ov ,    rovrio-  ctores  particulam  inl,  cum  dandi  casu, 

vtv,  ini"Adafi  ndvret;  "j/xa^rov.   Id    est,  causam  significare.  Ipsuin  adi.Cf.  etiam 

Quid  autem  est ,   in   qno    omnes   pecca-  Bellarm.  I/t;  «mm.  i"«/.  etc.  lib.  iv,  cap. 

verunt?  Hoc  est ,  in  Adamo  omnes  pec-  i\ ;  Russuet,  Defense  de  la  tradition  des 

caverunt.   Eundem   sensum   agnoscit  S^  SSi.  Peres,   chap.    xii,    et  seqq.  contra 

Joan.  Chrjsost.  Ubi  igitur  occurrit  «V '/'  Richardum  Simoniuin. 
neutrius  generis?  Ubi  illud  //'/«a^Tovpro 


PART.  Iir.    CAP.   IV,  im   PECCATI    OKIC,    PIIOPAC.  t^9 

410.  I.  Inst.  1"  J)c  eodeiii  pcccato  loquitur  Aposlolus  versu 
12  ac  de  eo  de  quo  locjuitur  versibus  13  et  14,  ut  patet  expar- 
ticula  causali  enim  in  versu  13.  Atqui  in  his  versiculis  loquitur 
de  peccato  actuali,  ut  ex  contextu  liquet,  cum  sermo  sit  de 
peccato,  quod  non  imputabatur  ex  legis  positivae  defectu,  et 
de  iis ,  qui  non  peccaverunt  adversus  legem  positivam,  prout 
Adam  peccaverat,  scd  tantum  contra  legem  naturalem.  Ergo. 
Et  sane,  addunt,  2"  id  manifestum  magis  fit  ex  versibus  seqq. 
Etenim  in  ver.  15  dicitur ,  quod  unius  delicto  muUi  mortui 
sunt;  si  muUi ,  ergo  non  omnes.  3"  Antithesis  instituitur  inter 
mortuos  per  Adam  et  justificatos  per  Christum;  dicitur  autem: 
Donum  in  grafia  unius  hominis  J.  C.  in  plures  ahundavit; 
et  rursum  ver.  18.  Atqui  4"  non  omnes  justificantur  in  Christo; 
ergo  non  omnes  damnantur  in  Adam. 

420.  Resp.  Ad  1'",  Trans.  ma}.  Diversae  enim  expositomim 
sententiae  sunt;  alii  probabilius  negant,  contenduntque  hoc 
ipso  quod  in  ver.  12  Apostolus  loquitur  de  peccato  originali, 
eum  in  ver.  13  disserere  de  peccato  actuali,  prout  orationisse- 
ries  et  instituta  ab  Apostolo  argumentatio  suadet  *j.  Sed  hoc 
omisso,  di.Ht.  min.  Loquitur  etiam  de  peccato  actuali,  conc. 
tantum ,  ne^.  De  utroque  enim  loquitur,  tum  de  originali,  tum 
de  actuali,  seu  potius  de  actualibus;  loquitur  enim  de  eo  pec- 
cato ,  per  quod  mors  regnavit  in  omnes ,  etiam  in  eos  qui  noii 
peccaverunt  adversus  legem  positivam  ;  porro ,  ut  ostendimus 
ex  infantium  morte,  ejusmodi  peccatum  non  potest  esse  ac- 
luale;  ergo  loquitur  de  peccato  originali. 

421.  Ad  2™,  Di.9t.  Id  est  omnes  seu  multitudo,  conc.  multi 
tantum,  ne^g.  Universaliter  autem  voces  muUi ,  tnuUoSy  etc.  al> 
Apostolo  hic  usurpari,  non  autem  sensu  restrictivo,  ex  ipsa 
conlextu  evincitur,  promiscue  enim  in  adductis  versiculis?/m/- 
ti,  plures ,  omnes  dicuntur.  Est  autem  hebraismus  in  dictione 
oi  TioXkoL  cum  articulo ,  denotans  totam  seu  universam  multi- 
tudinem  ^). 

422.  Ad  3'",  Dist.  Antithesis  instituitur  inler  damnum  no- 
bis  per  Ad<e  peccatum  illatum,  et  benelicium  nobis  collatum  ex 
Christi  meritis,  conc.  inter  numerum  et  numerum,  nej^.  Id 
cnim  evincunt  ipsa  Apostoh  verba  ver.  15 :  Sed  non  sicut  de- 
LicTUM  ita  et  donum  ,  si  enim  unius  delicto  multi  mortui  sunty 
muUo  magis  gratia  Dei  et  donum  ingratia  unius  hominis  J. 
C  in  plures  abundavit.  Et  versu  seqq.  explicat ,  quonam  sen- 

1)  Cf.  Tolet.  loc.  cit.  ■  esse    npiid  ipsos  profanos  auctores,  u- 

2)  En  verba  Rosenmulleri :  Oi  noXkol,  vnies  dicere  miilfus,  ciijiis  rei  testeiu  ha- 
cum  articiilu:  Multituito ,  totum  yenus hu-  beuius  Cicerouem  ipsuui>  qui,  De  re- 
manum.  Est  hebrnismus  in  hac  liictione  ;  publicu,  lib.  i,  cap.  xxxvi,  editoabEuiin.. 
nam  e//«»rt  CiST  omnes  denotat,  et  no).-'  Card.  Ang;.  Majo,  RoniJe  1822  scripsit: 

Sii/uiifem  omnes  multos  iippellari  plu- 
Xot  redditur  inTheodotionisrersione Dnn.  cet.  Cf.  nota  '^"",01.  ediloris  iu  Imnc  lo- 
xiT,  2.  Addendum  prsetereaesl  receplum     cuin. 


150  THACTATUS    1)E    1>K0    CKKATOHE. 

su  liaec  dixerit,  .xddens :  Nam  judicmm  (/mdem  ex  uuo  In  con- 
demnaiiotmri^  grafia  anfem  ex  multis  deUclis  in  juslificafio- 
nem.  Ex  quibns  patet ,  Apostoliim  extollere  beneficium  Christi 
in  nos  proveniens  super  malum,  quod  in  nos  provenit  per 
Adam ;  ex  Adam  siquidem  unum  contraximus  peccatum  origi- 
nis;  per  Christum  vero  non  solum  ab  hoc  peccato,  sed  et  ab 
innumeris  actuahbus,  quae  deinde  propria  voluntate  contraxi- 
mus,  hberamur.  Hinc  demum  conchidit  ver.  20  :  Ubi  afmnda- 
vif  delicfum ,  superahundavit  et  (jratia. 

423.  Ad  4'",  Dist.  Si  non  renascantur  in  Christo  secundum 
spiritum ,  prout  ex  Adam  secundum  carnem  nati  sunt ,  conc. 
secus,  neg.  Antithesis  enim  hic  instituitur  inter  duo  capita, 
carnale  et  spirituale,  ita  ut  quemadmodum  omnes,  qui  secun- 
dum  carnem  ex  Adamo  generantur,  peccatores  nascuntur,  sic 
omnes  qui  secundum  spiritum  regenerantur  in  Christo,  justi  ef- 
ficiuntur,  non  imitatione ,  ut  patet,  sed  regeneratione  *). 

424.  11.  Insf,  V  Si  Apostolus  locutus  esset  de  peccato  Ada- 
mi  ut  causa  mortis ,  non  asseruisset,  mortem  regnasse  usque 
ad  Moysem  etiatn,  in  eos,  qui  non  peccaverunt  in  .similitudi- 
nem  prwvaricafionis  Adee',  siquidem  mors  regnavit  non  solum 
usque  ad  legem ,  sed  semper,  ante  legem,  sub  lege  ac  post  le- 
gem  et  post  ipsum  Christum.  Verum  et  hoc  concesso,  2"  quid 
vetat  quominus  dicamus,  per  Adae  peccatum,  quo  ipse  morta- 
hs  effectus  est,  in  omnes  ejus  posteros  mortem  transiisse  cum 
caeteris  aerumnis,  etsi  non  ad  omiies  transierit  peccatum  ipsius? 
;]°  IIoc  enim  inagis  consentnneum  est  ipsius  Apostoh  doctrinae, 
qui  in  eadem  epistola  cap.  IV,  15,  aperte  docet :  Uf)i  non  est 
lex ,  nec  prinvaricatio ;  haec  enim  lex  parvuhs  non  adest, ideo- 
que  ncc  prajvaricatio;  et  ibid,  VII,  8:  Af)S(jue  teye  peccafum 
morfuumerat;  item  II  Cor.  y,  10:  Omnes  nos  manifestari 
oportef  anfe  trif)unal  Christi,  uf  referat  unusijuisque  propria 
corporis ,  prouf  gessif  sive  honum  sive  malum,  seu  neminem 
condemiiari  nisi  propter  peccata  personaha.  Ergo. 

425.  Resp.  Ad  1"',  Neg.  Aho  enim  tendebat  Apostoh  sco- 
pus;  quippe  volebat  ostendere  omnes  peccatores  esse,  tum  in- 
lantes  tum  adultos.  Quod  ut  obtineat,  argumentum  ducit  ex 
morte,  quae  est  pcena  peccati;  cum  vei^o  nuUa  lege  positivaan- 


1)  Apposite  hlc  observat  Becaiuis    S.  stiim),  sed  omnes  ,    qui    ex    Adanio    et 

J.  Hlaiiufilis  Coitlror.  lib.  iv,  cap.i,  n.  7.  Christo  uasciintiH- ,   ex  Adamo    per   se- 

Apostolum  ntnimque  dixisse   et  miillos  minalem  generationeni,  ex  Ciirisio   per 

et   oinnes.    Qui   sunt   ilii    niiilti?  ^empe  spiritualem  regeiierationem.  Eodem  sen- 

omnes,    qui    ex   Adamo    nascuntur   per  su    dictum   est,    Gen.    xvii,    5:   Palrem 

seiuinaiem    generationem,    et    similiter  mulinmm  geniium    consliiui  le  ^   et  cap. 

omnes  ,  qui  in  Christo  renascunlur  per  xxii,  18:  Ju  semine   tuo   benei/icenlur  o- 

baptismum.  Hi  ergo  multi  sunt  et  omnes  mnes  gentes.  Ubi  pate.t,  eos  qui  promit- 

«unt.    ]\'on    quidem    simpliciter    omnes  tuntur  Abrabamo,  filii,  nunc   dici  mul- 

(quia  Heva  et  Christus    non    sunt  con-  tos,   nunc   omnes ,    quia   omnes  sunt  in 

stituti  peccatores  per  Adamum,  iiec  iii-  certo    quodam    genere,    noii    tamen    o- 

fideles  constituti  sunt  justi    per  Chri-  mnes  respcclu  lotius  huiuani  generis. 


PART.  ur.  CAP.  [V.  r)E  prcccATr  ojiru.  prtopAt;.  151 

te  Moysem  hcec  pcenti  mortis  delinquentibus  statuta  esset,  ipse 
exmorte,  quoe  ab  Aclam  regnavit  usque  ad  Moysem,  coUigit 
omnes  obstrictos  fuisse  hac  mortis  poena  ob  peccatum  Ada3 , 
quod  in  omnes  ejus  posleros  pertransiit,  hcet  plures  ex  his^ 
nempe  infantes,  nullo  se  potuerint  inquinare  peccato  actuaK, 

f)rout  Adam  fecerat.  Ilinc  patet  necessariam  ei  minime  fuisse 
oqui  de  temporibus  subsequentibus  legem  mosaicam  *). 

426.  Ad  2"»,  Resp.  Quominus  iddicamus,  vetare  ipsum  Apo- 
stolum ,  qui  non  solum  mortem  sed  et  peccatum  ipsum  docet 
in  omnes  homines  perlransiisse :  In  quo  omnes  peccaverunt. 
Hac  hypothesi  adversariorum  semel  admissa,  corruit  tota  Apo- 
stoli  argumentandi  ratio  ,  ut  ex  nuper  dictis  patet.  Elenim,  cum 
peccatum  originale  non  sit  nisi  justitiae  originalis  privatio,  utin- 
ferius  etiam  enucleatius  exponemus,  fieri  omnino  non  potest, 
ut  justitiam  originalem  Adam  in  posteros  transmitteret ,  cujus 
prius  per  peccatum  suum  personale  jacturam  fecerat;  donave- 
ro  gratuita,  illi  gratife  seu  justitiae  originaIiadnexa,pariteramis- 
sa  per  culpam  Adce  fuenmt;  hinc  factum  est,  ut  non  potuerit 
lilios  gignere  nisi  utroque  bono  spoliatos.  Id  maxime  ex  eo  pa- 
tet,  quod  scopus  Apostoli  fuerit  ostendere  Judeeis,  quomodo 
ex  justitia  unius  Christi  caeteri  justi  fieri  potuerint;  quod  evin- 
cit  exemplo  peccati  Adae,  quo  omnes  infecti  sunt,  argu- 
mento  ut  vocant  ad  hominem,  adversariis  ipsis  nostris  fa- 
tentibus. 

427.  Ad  3™ ,  ^eff.  Etenim  in  primis  id  non  evincit  quod  ex 
eodem  Apostolo  affertur:  Vhi  non  est  tex,  nec  prievaricatio; 
siquidem  de  solis  adultis  ac  de  peccatis  actualibus  id  affirmat 
Paulus. 

428.  Sed  neque  id  probat,  quod  ex  eodem  adducitur  Rom. 
VII,  8:  Ahsque  lec/e  peccatum  rnortuum  erat;  id  enim  asserit 
de  concupiscentia ,  quae  per  legem  irritatur  juxta  illud:  iV«Yi(V/mr 
invetitum  cupimusque  negata,  ut  patet  ex  contextu;  dixerat 
enim  immediate  ante  objecta  verba:  Occasione  autem  accepta^ 
peccatum  per  mandatum  operatum  est  in  me  omnem  concu- 
piscentiam ,  id  est,  in  omne  malum  me  induxit. 

429.  Non  denique  id  ostendit  tertius  textus :  Omnes  nos^  etc. 
Ibi  enim ,  ut  verba  ipsa  ostendunt,  sermo  est  de  peccatis  per- 
sonalibus  seu  actualibus,  quae  nonnisi  ab  adultis  patrari  possant. 

430.  III.  Inst^  1"  Apost.  iiom.  V,  12,  dicit:  Per  unum  liomi- 
nem  peccatuminhunc  mundum  intravit\  ergopcr  imitationcm, 
si  enim  per  generationem  intrasset,  non  per  unum  hominem 
intrasset  sed  per  duos.  Quare  2*^  Ezech.  XVIII,  20,  legitur: 
Anima,  quw  peccaverit ,  ipsa  morietur;  filius  non  portabit 
iniquitatem  patris,  et  pater  non  portabit  iniqmtatem  fitii.  Por- 
ro,  si  Adami  peccatum  transfunderetur,  filii  portarent  iniqui- 
tatem  patris.  Ergo. 

1)  Cfr.  Tolet.  loc.  cit.  aimol.  xix. 


152  TiUCTATlJS  DE    I)KO    CKKATOKK. 

431.  Resp,  A(l  1'»,  Disl.  antec.  TaiHjuain  per  causam  pii- 
mariam,  conc.  lanquam  per  causam  instrumcnlalemjW^-^y.  Kte- 
nim  solus  Adam  fuit  caput  totius  humani  generis ,  non  Heva 
ejus  conjux,  quae  sub  viro  fuit  tanquam  sub  suo  capite  (I  Cor. 
XI,  3),  qua^que  extitit  tantum  occasio  peccati  originalis.  Aclde 
hunc  loquendi  usum,  cum  de  generatione  sermo  est ,  in  Scri- 
pturis  obtinere.  Sic  Apostolus,  Ilebr.  XI,  12,  ab  iino  Abraham 
ortos  asserit  omnes  ejus  posteros  *). 

432.  Ad  2™,  Disl.  maj.  Filius  non  portabit  iniquitatem  pa- 
tris,  nisi  sit  ejusdem  iniquitatis  particeps,  conc.  si  sit  parti- 
ceps ,  vel  imitatione  per  peccata  actualia ,  vel  generatione ,  ut 
in  casu  nostro,  ne^.  Prophetam  autem  loqui  de  peccatis  actua- 
libus,  apertum  est.  Judaei  enim  in  captivitatem  babylonicam  ad- 
ducti  querebantur,  ob  patrum  suorum  crimina  se  a  Deo  plecti. 
Quare  invaluerat  apud  ipsos  proverbium :  Patres  manducave- 
runt  uvain  acerbam,  et  dentes  filiorum  obstupescunt ;  ad 
ipsorum  propterea  os  obstruendum  Deus  eos  monet,  quod  si 
ipsi  destitissent  imitari  exempla  ac  crimina  patrum  suorum, 
minime  laturi  essent  poenam  peccatorum ,  quae  patraverant 
ipsorum  parentes,  dicens:  Quod  .si  (/enuerit  fiHum,  cjui  videns 
orntiia  peccata  patris  .sui ,  quw  fecit,  timuerit,  et  non  fecerit 
simile  eis  . .  .  /lic  non  morietur  in  iniquitate  patris  sui,  sed 
vita  vivet .  .  .  et  dicitis :  Quare  non  portavit  fiHus  iniifuitatetn 
patris  ?  Videlicet  quia  filius  judicium  et  justitiam  operatus 
est,  07nnia  mandata  mea  custodivit ,  etfecitilla  etvivetvita. 
Afiima,  (fuoi  peccaverit ,  ipsa  morietur;  filius  non  portabit 
ini^iuitatem  patris.  Perperam  igitur  ad  rem  prajsentem  haec 
afteruntur  ~). 

PROPOSITIO  II. 

Dari  peccati  originalis  propa(/afionem ,  perpelua  el  con- 
stans  docet  Ecclesiw  traditio, 

433.  Cum  Pelagiani  S.  Auguslinum  peccati  originalis  doctri- 
nae  primum  auctorem  praedicarent,  non  secus  ac  neotcrici  So- 
ciniani  aut  increduli  homines  faciunt  ^),  respondebat  S.  Doctor 

1)  Cfr.  Rellarminus,  De  fimiss,  f/rnf.  se  ,  atqiie  alios  alia  liis  siinilia  iii  me- 
el  stalu  pece.  lib.  iv,  cap.  viii,  n.   10.  <lio  proUilisse,  n  miiaivlufii-uio ,  «t  pro- 

2)  Ibid.  n.  2,  necnon  Becaiuis  loc.  fanus  liomo  Joquilur,  „non  valde  alie- 
cit.  Vid.  etiam  Lettres  de  quelques  Juifs  na  ;  Augustinus  tanien ,  uit  ifise ,  quo- 
h  Mr.  De  Voltnire ,  lom.  i,  lettre  ii,  niam  et  ipse  manicliteus ,  princeps  ex- 
§•  10.  lilit,  qui  subtiliorem  svsteinatis  lormu- 

3)  Superius  nonnullos  addiixinius,  lam  de  peccalo  ori^inali  contra  Pela- 
queis  nunc  addimus  Wegscheider,  qui  gium  Britannicum,  acriler  defenderit, 
in  siiis  Institutionibus  Theolofiia  Chri-  et  peruniverssimBccJesianiLalinam  pro- 
stiancB  dofimatictB  ,  §.  116,  etsi  fateatur  paj^^arit."  .§.  182  ot  seqq.  siibdit:  „Con- 
TertullianHm  primum  vitiuni  aliquod  tioversia  ista  pelagiana  inaximam  lia- 
originis  et  traducem  peccati   signijicas-  Luit  viin  ad  «.jslema   quoddain  Theulo- 


1'AI;T.  III.  CAP.  IV.  1)K  PECCATI  Oimi.    PROPAG.       153 

iniquae  expostiilationi :  non  e(jO  fmxi  originale  peccutum,  (fuod 
catholica  fides  credidit  anti(fuitus  *). 

'4'6^.  1"  Et  sane  veteris  liujus  germanaeque  fidei  catholica^  te- 

stes  sunt  antiquissimi  Ecclesiae  Patres,  qui  ante  exortam  pela- 

gianam  luTercsim  scripserunt.  Saeculo  11°  S.  Justinus  in   dialogo 

cumTrifphone,  docet,    non  ideo   Christum   voluisse  baptizari 

et  crucifigi,  (juod  his  rebus  indigeret,  sed  pro  humano  gene- 

re ,  quod  ab  Adamo  in  mortem  et  serpentis  fraudem  incide- 

rat^ji.  Tatianus,    Orat.  contra  Grvecos:  Non  facti  sumus , 

inquit,  ut  moreremur^  sed  no.stra  culpa  morimur.  Perdidit 

nos  libera  voluntas ;  servi  facti  .sumus ,   qui  liberi  eramus : 

per  peccatuin  venditi  sumus  ^)  ;  Quae  propositio  cum   genera- 

lis  sit  ac  sese  extendat  etiam  ad  parvulos,  qui  nonnisi  per  pec- 

catum  originale  propria  culpa  mori  dici  possunt,  patet  non  de 

peccato  personah,  sed  de  originah  loqui  Tatiamim.  S.  Irenaeus, 

Adv.  hwres.  hb.  V,  cap.  XVI:  Deum,  inquit,  in  primo  Adam 

offendimus ,  non  facientes  ejus  praiceptum ;  in  secundo  au- 

tem  Adam  reconciliati  .mmus ,  obedientes  usque  ad  mortem 

facti'^).  Saeculo  111"  ct  IV"Tertulhanus,  De  festim.  animce ,  cap. 

III,  scribit:  Per  (juem  (diabolum)  homo  a  primordiis  circum- 

ventus ,  ut prieceptam  Dei  excideret,  et  propterea  inmortem 

datus ;  exinde   totum  genus  de  suo  semine  infectum,   suce 

etiam  damnationis  traducem  fecit.   Nec  minus  aperte   S.  Cy- 

prianus  in  epistola  scripta  non  suo  tantum ,    sed  lotius  Carlha- 

giniensis  Concilii  nomine,  quod  sexaginta  sex  Episcopis  consla- 

bat,  ex  tota  ferme  Africa  convocatis,  catholicum  dogma  tradit, 

dum  quorumdam  rejicit  sententiam,    qui  contendebant  bapti- 

zandos  infantes  esse  octavo  a  nativitate  die,  prout  in  VeteriLe- 

ge  circumcidi  solebant.  Etenim:   A  gratia,   inquit,   prohiberi 

gi.T  cliristian»  ocridenlalis  et   effing^en-        4)  .  .  .  ^Ev  /ifv  yd^  tm    tt^oJtw  'Addn 

duin  el  connrniaiidiim."    Sic  Miinscher,  7T^oney.6-<i.'(xiifv,  /uij  noiiioarrfi-aiiTovxtjvtv- 

Dogtnengeschiclite ,  seu   Jlisl.  ilogm.  to).t'jV  iv  ()t  Toi  devti^o)   Ada/i  anoy.atijl- 

1)  De  niiiit.  et  cvnnip.   lib.ii,  cap.  Xii.  /.(iyi],uev,i'7t^K00t  fdx^i&avdtov  yevo/ievoi. 

2)  'Sl?  ivde^?  tovtiDv ,  vne/ieivev ,  aU!  Ul)i  notanduni  est  S.  Irenaeuni,  utt>tiain 
vn'e()tovyivov?tovto'vdvd^i<'iniov,odn6  ex  antecedentijjus  et  consequenlijjus 
tov  'Add/A,  vno  &dvatov  xal  nkdvrjv  trjv  ronslat ,  inslituere  perpeliiain  anlitlie- 
tov  oqeox;  inentoty.et ,  n.  H8.  Hic  aulein  sini  inler  Adain,  a  (iiio  el  in  qiio  per- 
observat  doctiss.  Maraii:  Miinileste  et  dili  siinius,  et  Cliristiini,  per  quenire- 
peccdlum  lnjereilitute  tivcepttim  et  piopriii  deinpli  sunius.  Conciludit  enim  ibid. : 
CHiitisque  peccata  ilislingtmntur ,  (subdit  Ovdi  yd(j  a).).oi  tivl  ij/itv  oqn).itai,  a).). 
enini  S.  Marljr  iiiiinediate  post  cilata  ■^  iy.iivoi ,  ov  y.al  t-^v  ivto).t]v  na^iflrj/iey 
verlia  :  IJa^n  ttjv  tdiav  altiav  iy.dotov  an  «(//r)? ,  id  vsl,  j\ei/Ve  e?iim  alleri  ctii- 
avtoiv  novij^evoa/iivov ,  vnoi/uoi/tie  rtia  ilam  eravius  tJebitores ,  sed  illi ,  rtijus  et 
culpa  iniprobe  agente).  Omnes  a  serpen-  prteceptttm  Iransgressi  fvertimus  ab  initio. 
1e  (lecepti  iunt ;  omnes  in  ntorlem  et ser-  Ex  liis  liquet,  quam  inipudenter  ratio- 
pentis  frautfem  incii/erunti  seil  tamen  iiaiisla!  vel  Aufustino  vel  Occidentali 
jiropria  quist/ve  cul/ia  iniprobe  ngil.  Ecclesia;  Iribuant  dorlrinani  de  peccalo 

3)  Ovx  iyevo/ie&a  nQov  to  dnoO-vrjOxetv,  originalij  siquidein    Irenaiis   fuerat  in- 
cino&v7Joxo/iev  dt  di    iavtovg,    'Ano'>).tofv  stitntus  in  Ecclesia  Orienlali,   clsi    po- 
ri/id'.;  to  avte^ovotov    dov).oi    yeyova/iev  stea  factus  fucrit  Episcopus  Lugdunon- 
01    iliv&eQOt  ,    dtd    trjv    d/ia()tiav    in(td-  sis. 
^yj/itv.  Post  opera  S.  Ju«,lini,cdit.  Blau- 
rin.   p.  253. 


154  TKACTATUS  DE  UEO  CKEATORE. 

non  (hhetinfnm,  (lui  recens  mitus  nihil  pecc(wit,  nisi  (fuod 
secundum  Adum  cdrndltter  mitus  contagium  mortis  (inti^iuoi 
prima  mitivitate  contraxit;  siibdit  autem:  Itti  remiltuntur 
non  propria ,  sed  aliena  peccata  *),  id  est ,  non  actualia ,  sed 
originale  peccatum.  Atque,  ut  omittam  Athanasium,  Hilarium, 
Ambrosium,  Hieronymum,  qui  omnes  unanimiter  verba  Psal. 
L:  Ecce  enim,  etc.  exponunt  de  peccato  originali,  S.  Grego- 
rius  Naz.  Orat.  V,  n.  5:  Cum .  .  .  omnes ,  inquit,  ex  eadem 
terra  et  massa  coagmentati  simus,  ea^ndemque  vitii  art)orem 
gustaverimus  2).  Reliqua  testimonia  recolantur  apud  Bellar- 
minum  3), 

435.  2"  Testes  praeterea  hujus  antiqua?  fidei  sunt  Ecclesiae 
definitiones  in  diversis  Conciliis  prolatae  ab  anno  412"  ad  413™, 
Per  id  cnim  temporis  viginti  quatuor  Conciha  in  causa  Pelagia- 
noriim  celebrata  sunt,  inter  quae  celebriora  fuere  tria  Cartha- 
giniensia,  DiospoHtanum  in  Palaestina  et  Milevitanum,  quorum 
decreta  Innocentius  T  solemniter  probavit;  quod  pariter  praesti- 
tum  est  sequenti  saeculo ,  praesertim  in  Conciho  Arausicano  H, 
anno  529  celebrato  *). 

436.  3"  Ejusdem  fidei  testis  est  universalis  Ecclesiae  praxis , 
quae  ab  ipsa  aetate  apostohca  obtinuit,  baptizandi  infantes  in 
remissionem  peccatormn ,  prout  dicitur  in  symbolo  Nicaeno- 
Constantinopohtano ,  quam  nunquam  Pelagiani  inficiari  ausi 
sunt;  nec  non  ritus  pariter  antiquitus  ubique  receptus  exorcis- 
morum  et  insufflationum,  quibus  ab  infantibus  spiritus  abigi- 
lur  immundus ,  qiiem  ritum  pariter  in  Ecclesia  universalem 
fuisse  Pelagiani  fatebantur  ^).  Jam  verocur  baptizarenturinfan- 
tes  in  remissionem  peccatorum,  si  nullo  peccato  adstricti  es- 
sent?  Cui  bono  abigeretur  Satanas,  si  ab  ipso  infantes  nullo 
modo  constringerentur  ? 

437.  4"  Denique  doctrinie  de  peccati  originalis  transmissione 
testis  est  ipsa  praescriplio.  \'ix  enim  exorta  haeresis  pelagiana 
est,  dum  eam  omnes  christiani  orbis  Ecclesiae  exhorruerunt 
atque  damnaverunt.  Qiiare  Pelagius ,  ut  in  Diospolitana  Syno- 
do  promeritam  condemnationem  declinaret,    doctrinam  suam, 


1)  EpisU  ixiv  ,  ad  Fidiim,  in  edit.au-  clesia  in  hac  caiisa  per  id  temporis  ce- 
tcni  Maur.  epist.  lix,  Cfr.  qnse  de  hoc  lebrata  sunt,  quibus  addi  debet  Conci- 
ineluctabili  S.  Cypriani  testimonio  ad-  lium  oecumenicum  Ephesinum,  in  quo 
versus  Joan.  Clericum  habet  CI.  Mura-  doctrina  pelagiana  proscripta  est^  et 
torius,  op.  cit,  lib.  ni,  cap,  ii,  pag.  375  canone  iv,  depositionis  sententia  Jata 
et  seqq.                              ,  est  in  clericos,  qui  relp/irftlim  rel  pu- 

2)  "Ott  .  .  .  Tcdvte?  t]/uev  v/.  xov  <xv-  blice  qiKe  siiut  Nestorii  et  Ctetestii  sape- 
tov  '/oog  >tat  cpvQdiLia.to? ,   y.al    tov  avtov  re  ausi  fiierint.  Ibid.  col.   1623. 

ivkov  tij?  y.aAiac;  yeyev/ieO-a.  5)  Qnare  merifo  sic  Julianum  urja^ebat 

3)  De  amiss.  grat.  et  stalu  pecc.Wh.iv,  S.  Augustinus,  Cunt.  Juliuu.  lib.  ii,  cap. 
cap.  V,  Cfr.  eliam  De  Rubeis,  Diss.  de  ii:  „Id  lu  commcmorare  timuisti,  tan- 
pecc.  orig.  cap.  xxi  et  seqq.  quam  ipse  a  toto  orbe  exsufflandus  es- 

4)  Cfr.  Collect.  Concil.  Harduini  tom.  ses ,  si  huic  insufflationi,  qua  princeps 
i,  ubi  Conciliorum  referuntur  acta,  quae  inundi  a  parvulis  ejicitur  foras,  conlra- 
tuni  in  Orientali  tum  iii  OccidentaliEc-  dicere  voluisses." 


PART.  III.  CAP.  I.  UE  PECCATI  ORIG.  PROPAO.       155 

iit  haereticis  mos  est,  vocibiis  ambiguis  obtegere  dilircntcr  sa- 
tagit,  ne  agnoscerelur.  Quin  imo,  teste  Ilieronymo,  JDiffl.  III,, 
Pelagiani  timuerunt,  ne,  si  doctrinam  suam  palam  ppofeiTent,, 
a  plebe  lapidarentur  i).  Hinc  omnes  secta?  ante  Pelagium  ab 
Ecclesia  divulsae,  ut  Novatiani,  Donatistse ,  Sabelliani,  Aiiani, 
Apollinarista;,  etc.  dogma  de  originali  peccato  velut  laciniamca- 
tholiccC  fidei  sccum  transtulerunt;  Pelagiani  igitur  doctrrmim 
catholicam  impugnarunt ,  ac  proinde  novatores  fuerunt.  Meri- 
to  propterea  Vincentius  Lirinensis  in  celebri  suo  Commoniforio 
hoc  argumento  Pelagianos  premebat:  Quis  ante  prodigiosuiii 
discipuhim  ejus  (Pelagii)  Ctelestiiim  reatu  prwvaricafioms^ 
Adw  omne genus  humanum  denegavit  adsfrictum^)?  Constat 
ergo  ex  universali  et  constanti  Ecclesiae  traditione,  dari  peccati 
originalis  propagationem  3). 

DIFFICULTATES. 

k^S.  I,  01)j.  S.  Joannes  Chrysostomus  non  solum  peceatura 
originale  non  agnovit,  sed  ipsum  penitus  rejecit.  Etenim,i/o//i. 
X,  in  Episf.  ad  Romanos,  exponens  Apostoli  verba :  In  quo 
omnes  peccaverunt ,  1**  infert  quidem  ex  iis  mortem  ad  poste- 
ros  Adae  transiisse ,  non  vero  culpam ;  sic  enim  loquitur :  Illo 
lapso  ii  etiam,  (jui  de  ligno  non  comederant,  effecti  suni  ex 
illo  omnes  moriales  ^  non  peccafores.  ^''Absurdum  plane  exi- 
stimat,  Adamo  peccante,  ejus  posteros  factos  esse  peccatores; 
non  item  vero  factos  esse  mortales:  Quod  enim ,  prosequitur, 
illo  peccante  et  morfalifacto,  qui  ex  illo  lorti  sunt,  tales 
efficiantur ,  id  a  verisimili  non  abhorret',  quod  autem  exino- 
bedienfia  unius  alter  peccator  fiat,  id  quam  consequentiam 
habuerit?  3"  Exponens  vero,  quo  sensu  Apostolus  dicat:  Per 
inobedienfiam  unius  hominis  peccafores  constitufi  sunt  mul- 
ti ,  pergit:  Quid  igitur  hic  significat  illud  j^eccntores?  Mihi 
quidem  videtur  supplicio  otmoxios  et  ad  mortem  damnatos. 
Quod  igitur  Adam  Jnorfuo  omnes  simul  mortales  effecfi,  id 
clare  et  pluribus  osfendit  Apostolus.  Ergo. 

431)'.  Resp.  Neg.  anfec.  Aperte  enim  S.  Joan.  Chrysostomus 
non  uno  in  loco  catholicam  doctrinamde  peccati  originalispro- 
pagatione  tradit,  ut  ostendit  S.  Augustinus,  qui  ejus  affertte- 
stimonium  ex  epistola  ad  Olympiadem,  ubi  luec  habet  S.  Do- 

1)  Etenim  n.  17  Critobolus,  qui  Pela-  reticum  palitnr.    C.Tterum   nostra    cor- 

gianoruni  partes  sustinet,    ita  Joquitur:  reptio  vivificatio  est,.s,utliaresi  nioriens, 

„Coffis  me,  ut  ad  invidiosum    illud  ve-  vivas  catholicae  fidei,"  col.  788  lom.  ii, 

niam,  et  dicam  tibi?    Qnid  enim  pecca-  opp.  edit.  Vallars. 

verunt  (infuntes)!  Ut  statim  in  me  po-  2)  Cap.  xxxiv. 

pulorum  lapides  conjlcias,  et  quem  vi-  3)  Cfr.  Ger.  Vossius,  Hist.  Pehit/.  lib. 

ribus  non  potes,  voluntate   interficias."  \\,  part.  i,  tlicsi.   6  ubi  testimonia   Pa- 

Cui  bene  respondit  ilndem    Catholicus:  trum  in  hanc  rcui    perquam   diligenter 

„llle  Iia^reticum  inlcrficil,  qui  essc  haj-  coUegit. 


150  TKACTATUS  DK  1)K0  CUKATORE. 

ctor:  Cum  Adamus  grave  illud  peccufum  admisisset ,  at(]ue 
commune  hominum  genus  condemnasset,  lalfore  tum  mulcta- 
tus  est^).  Siinilla  liabet  in  Hom.  ad  Neophytos,  in  qua  haec 
legebantur,  (postea  enini  deperdita  est) :  Venit  semel  Chrisfus, 
invenit  nosfrum  chirographum  paternum,  quod  scripsit 
Adam;  ille  initium  induxit  debiti,  nos  fmnus  auximus  po~ 
steriorihus  peccatis  2);  in  quae  verba  scite  observat  S.  Augu- 
stinus  a  S.  Joan.  Chrysostoino  distingui  paternum  chirogra- 
phum ,  quod  haereditate  contraximus ,  ideoque  et  nosfrum  vo- 
cavit,  ab  illis  debitis,  quorum  per  peccata  nostra  actuaha  foe- 
nus  accrevit.  hiio  S.  Doctor  non  obscure  in  hac  ipsa  nobis  ob- 
jecta  Hom.  X  doctrinam  de  peccato  originah  tradit,  dum  as- 
serit,  peccatum  illud,  de  quo  Apostolus  loquitur,  quodque  do- 
minatum  est  in  mundo  ante  legem,  non  fuisse  legis  transgres- 
sionem,  sed  illud  Adami  peccafum  inohedienfiw  ipsummet 
fuisse  quod  omnia  perdidit  ^).  Ibidem  prtcterea  antithesin  per- 
petuo  urget  et  comparationem  inter  Adam  etChristum,  quem- 
admodum  per  Christum  orbis  salutem  adeptus  est,  ita,  uno 
inohediente  Adam ,  orhis  condemnafus  est.  Prosequitur  insu- 
per :  Cum  tifn  Judwus  dixerit,  quo  pacto ,  uno  recte  agente 
Christo ,  universus  orhis  salvus  factus  est?  Possis  illi  re- 
spondere:  quo  pacfo,  uno  non  ohediente  Adam ,  universus 
orhis  condemnatus  esf^)?  Alia  praelereo,  quae  catholicam  hu- 
jus  S.  Patris  mentem  circa  hunc  articulum  luculenter  osten- 
dunt.  Si  quae  vero  in  ejus  scriptis  occurrunt,  ut  in  scriptis  non- 
nullorum  aliorum  Patrum,  quae  duriuscula  videantur,  rationem 
suppeditat  S.  Augustinus,  dicens:  Quia  disputans  in  Catholi- 
ca  Ecclesia  non  se  aliter  infelligi  arhifrahafur ;  et  vohis  (Pe- 
lagianis)  nondum  litiganfihus ,  securius  loquebatur  ^).  Non- 
dum  scilicet  discussa  atque  enucleata  catholica  doctrina,  cujus 
germina  seu  principia,  ut  ita  loquar,  tenebant  Patres,  non  adeo 
accuratis  vocibus  seu  verbis  eam  exponebant,  ut  factum  ab  iis 
est,  qui  post  exortas  circa  quemlibet  articulum  haereses  scri- 
pserunt. 

^^0.  ^</l'",  prob.  Dist.  Peccatores  actuales,  id  est,  labe  perso- 
nali  infecti,  conc.  qui  non  essent  peccatores  sinipliciter,  seu  qui 
non  essent  originali  noxa  inquinati,  neg.  Alioquin  non  vocasset 
mortem  pcBnam,  supplicium ,  damnationem,  quae  voces  cum 
relationem  dicant  ad  culpam ,  hanc  necessario  supponunt,  id- 

1)  Qiia"   verba    le?iintur   «»pist.   iii,   n.  yayfv  rov  x^elov? ,   ij^te??  tov   dacvtia^iov 

odil.    IVlaur.   "Ot«    ya.Q  i]/.iaQTtv    6   'A^dfi  ^v^i^aafiev    ral?    /u,etayyeveariQacg    d,ua(j- 

rt]v  dfia^riav   ixeiav  rrjv   xalentjv  xal  ro  rian;. 

y.otvov  dndvrtriv  dvO-Qo'>7To>v  xaredixaat  yi-  3)  'Ak)!    iy.eivrj    17    T/J?    rov   Ada/x,    na~ 

vo? ,  /lo/d-o)  rore  v.areSiv.di.ero-  Qaitoij?  ,    avtri    tjv  1)    ndvra  }.Vfiacvo/iivri , 

Z)  Ciijiis    grjecum  textuiu    nobis  con-  11.  i,  tom.   i,  pag.  520,                        _  ^ 

servavit  S.  Augustj    Contrn  Julinn.    lib.  <*)    TIm?,    ivo?   naQaxovaavtog  rov    A- 

I,  n.  26:   "Eqxerat  anai.    o  Xqtaroq ,    eV'  6d/t ,  ij  oi/.ov/tivt]  y.arey.Qi0^ri ;  ibid. 

^ev    rj/ioiv  xeiqoyqaifov  narQwov ,     on    i'-  5)  Contra    Jutian.    lib.    i,    n,    22,    in 

yt)a(fev  o  ASa/ji.    'E/.elvo^  t»]»'  d(>xr]v  eiai^'  fine. 


PART.  III.  CAP.  IV.  UE  PKCCATI  OUIG.  PROPAG.       157 

cjuc  praeserlim  ex  principio  a  S.  Doctore  posito  ii.  2,  ubi  ait: 
Pienas  nemmeni  debere ,  nlsl  ex  se  peccafor  fuerlt  *). 

^il.  Ad  2'".  Eiidcm  csto  distiuctio ,  ut  patet  ex  scopo  et 
contextu. 

^42.  Ad  3'",  Dht.  Cuni  cxclusione  rcalus  actualis  peccati, 
conc.  cuni  exclusione  reatus  culpa5  originariae,  neg.  Alias  non 
eos  dixisset  supplicio  obnoxios  et  admorlem  damnatos ,  quaj 
reatum  supponunt,  ut  vera  sint;  alioquin  censuisset  S.  Pater 
inuocentes  supplicio  alFectos  quod  cssct  injustitiain  Deo  tri- 
buere,  ut  definivitSynodus  Araus.  II,  can.  II.  Uhi  non  est  omit- 
tendum,  S.  Joan.  Chrysostomum  minus  clare  exposuisse  pec- 
catum  generatione  contractum,  ex  eoque  illatam  mortem 
animw ,  ut  Hdeles,  quos  erudiebat,  procul  arceret  ab  erroribus 
traditis  a  ManichcTeis ,  et  a  Massalianis  disseminatis.  Peccatorum 
actualium  principium  natura  sua  malum  adserebant  Manichaei. 
Catholica  doctrina  de  peccato  originali  abutebantur  Massa- 
liani  2j.  Ab  his  erroribus  ut  sibi  caveret  Chrysostomus,  eos- 
demque  procul  arceret  a  fidelium  mentibus,  ita  verba  sua  tem- 
peravit  in  quaistione  de  peccato  originali,  ut  minus  accurate  de 
peccati  traduce  egisse  vidcatur,  ut  observat  Le  Quien  3) ,  ita 
ut  primi  peccati  appendices  et  eiFectus  longe  lateque  describe- 
ret,  de  ipsa  causa  et  radice  parcius  ageret:  tot  quidem  nocu- 
menta,  quae  patimur,  in  ipsum  Adae  peccatum  relert,  tradu- 
cem  ejus  aperte  non  declarat  *). 

443.  I.  Inst.  In  eadem  homilia  haec  addit  S.  Joan.  Chrysosto- 
mus :  Non  solum  niliil  nocumenti  accepimus  a  morte  hujus- 
modi  et  condemnatione ,  si  sapuerimus ,  sed  mortales  effecti 
lucrum  etiam  fecimus.  Atqui  haec  falsa  essent,  si  originalem 
maculam  contraheremus.  Ergo. 

1)  Mrj^k  dlKfjv  6(pei).(»v  6  rotovtoq,  iiye  factaiii    es.se    dicit    liorum    efnuvioriim 

firi  oYxoO-tv  yeyovev  cc/ta^TojAd?.  scaturigiiiem.  Kisi  eiiim  ilii  peccassent, 

'i)  Docebat   enim    et   docet  Ecclesia,  luorte  nonessent  muictati  j  dempta  mor* 

animam  Ada:  ob  peccatum  mortuam  es-  le,  corriiptelam  eva»issent;  incorruptio- 

se ,   et  diabotuiu    in    cor   ejus    in^redi,  nis   socia   foret   iiumunitas  a  perturha- 

qui  peccat.  Hjbc  eadem  hjeretico   seusu  tionibus;    nullus  superesset  peccalo  lo- 

Massaliani   tradebant.   Duas    quippe    in  cus.    Ex  quo  autem  peccavere ,    corru- 

quolibet  hoiuine  aniinas  ponebant,  com-  ptioni  addicti  sunt  j  corruptibiles  facti , 

viiinem   unam ,    cmlestem    alteraui ,    qua  consiiMiles  filios   procreariint,    in    quos 

per  peccatum  exclusa,    mortuus    homo  subinde  tiinores,   cupiditates,    libidines 

censerelur.    Ajehant  diaboluni  cum  ho-  derivanlur."   Attameu  Maurini   editores 

mine  peccatore  ovoio6'o>i; ,  substuntialiter  hanc  huiuiliam  inter   spurias  rejiciiiiit; 

conjunj;:i,    nec  ulla  baptisuii   alteriusve  desumpla  autcm  sunt  adducta  verha  ex 

sacramenti  virtute  abigi,    nisi  per  ora-  Commentario  Theodoreti,  in  hunc  eiim- 

tioneui.  Cfr.  De  Rubeis ,  Diss.  de  pecc.  dem  psaliuum.  Cwterum  Joan.   Chryso- 

orig.  cap.  xii,  §.  k,  et  cap.  xxvi,  §.  1.  stomus  mentem  circa  peccati   originalis 

3)  S.  .foan.  Dainasc.  Ue  (ide  orthodo-  propagationem  bene  assecuti  sunt  Theo- 

xa,  lib.  II,  cap.  xxx,  not.  ult.  ubi  inter  phylactus   et  Oilcumenius ,   qul    euni   ut 

caetera  describit    S.  Joan.  Chrysostomi  duceai  sequuntur  in  Commentnriis  suis. 

verba  ex  Hom.  in  Psul.  L,   ad  illa  ver-  Cfr.  horuiu  Commentarii  in  cap.  v  Epi- 

ba:  „Ecce  eniin  in  iniquitatibus  conce-  stolae  ad  Roinanos. 

ptus   suiu,    ubi    ait:    Iniquitatem    illam  4)  Ila  ratio  dignoscitur,  quse  in  non- 

profert   (David),   quaiu   priiui   parentes  nullis    aliis   Patrlbus    graecis    obtinet  , 

per  summum  nefas  admiserunt,  eamque  Theodoreto  prsesertini,  de  quo  postea. 


158  TRACTATUS  DK  DEO  CKEATORK. 

^i.  JResp.  Dist.  Qnajor.  Vertendo  pcr  gratiam  Cliristi  ma- 
ium  in  bonum,  conc.  quasi  iiullam  noxam  contraxerimus,  neg. 
Hoc  eodem  sensu  canit  Ecclesia :  0  felix  culpa,  qu(B  talem  ac 
tantmn  meruit  hat)ere  Bedemptorern;  conHrmatque  S.  Pater 
excmplo  Marl}  rum ,  Apostolorum  et  Patriarcliarum. 

445.  II.  Inst.  1"  Idem  Sanctus,  Hom.  ad  Neophytos,  de- 
cem  efFectus  enumerans  baptismi,  ne  verbum  quidem  liabet  de 
culpa?  originalis  emundatione,  quae  tamen  in  liypotliesi  de  pec- 
cato  originali  primus  esset  baptismi  effectus;  immo  2**  infantes 
a  peccato  immunes  appellat,  dicens:  Hac  de  causa  efiam  in~ 
funfes  baptizamus ,  cum  non  sint  coimjuinafi  peccato ,  ut 
cis  addatur  sanctitas ,  justitia,  adoptio,  hwreditas,  frater- 
nitas  Chrisli,  ut  ejus  7nemt)ra  sint.  Ergo. 

446.  Resp.  ad  1'",  Dist.  Quia  aliud  exposcebat  propositus 
ipsi  scopus ,  conc.  quasi  eam  emundationem  non  agnosceret , 
tieg.  Scopus  porro  S.  Doctoris  erat  ostendere  baplismi  eflectum 
non  in  sola  peccatorum  remissione  consistere,  ut  aliqui  sibi 
persuascrant;  binc  alios  prieterea  elfectus  ipse  recenset,  ut  eos 
ab  bac  persuasione  abduccret.  Prte  oculis  babenda  praiterca 
cst  animadversio,  quam  nuper  apposuimus  circa  peculiarem 
oeconomiam,  quam  observare  debuit  agendo  de  boc  peccato 
originis,  ob  ingruentes  tunc  baereses  Manicbccorum  et  Massa- 
lianorum. 

447.  Ad  2'»,  Neg.  Nec  enim  S.  Pater  dixit,  infantcs  non  es- 
se  coinquinatos  peccato,  prout  verba  S.  Joan.  Chrysostomi  ver- 
terat  Julianus.  tJt  enim  ostendit  S.  Augustinus,  qui  prae  oculis 
deperditam  illam  bomiliam  babebat,  S.  Doctor  ita  scripserat: 
Prwterea  etiam  infantes  baptizamus ,  (juamvis  pkccata  non 
habentes;  intellige  propria  («ive  actualia)  ,  concludebat  S.  Au- 
gustinus,  et  nulla  contentio  est  *).  Quo  eodem  sensu  etiam  S. 
Cyprianus,  Epist.  LXIX  ad  Fidum,  infiintibus  dicit  remitti 
non  propria ,  sed  aliena  peccata. 

448.  Ad  verba  immediate  sequentia:  TJt  eis  addatur  sancti- 
tas,  etc.  Resp.  praeter  remissionem  originalis  noxic  juxta  dicta, 
non  autem  quod  sanctitas  sanctitati  adjiciatur,  quod  esset  aper- 
tc  nimis  contra  ejus  mentem. 

449.  III.  Inst.  Idem  Sanctus,  verba  Apostoli  exponens  I  Cor. 
XV,  22 :  Sicut  in  Adam  omnes  moriuntur,  ita  et  in  Christo 
omnes  vimficabunfur,  ha^c  babet,  Hom.  X.X.X.IX.,  n.  3:  Quid 
igitur,  dic  mihi,  num  omnes  in  Adam  peccati  morte  mortui 
sunt?  Qui  ergo  Noe  vir  justus  sceculo  suo  fuit?  Qui  Abra- 
ham,  quiJob,  gui  multi  denique  alii?  Quid  vero,  dic  rogo , 
omnesne  vivificabuntur  in  Christo?  Et  ubi  sunt,  qui  abdu- 
cuntur  in  gehennam  ?  Ergo  de  corpore  si  dictmn  accipia- 

1)  Ipsa  grffica  verba  S.  Joannis  pari-  rrifiara  ovx  exovta.  Contra  Julian.  lib.  r, 
ter  posuit,  quae  Il-ec  sunt:  Jta,  xovxo  n.  22.  Cfr.  ibi  §§.  seqq ,  ubi  non  pauca 
Kal  td  Ttaidia  /S«;rTt'Co^«v ,  xaizot  a/xaQ-    in  medium  profert  ejusdem   testimonia. 


rART.    III.    CAP.    l\.   DK    PECCATl    OllIG.   PROPAG.  159 

miis^  oratio  consfabit,  si  de  peccato  et  justitia^  ininime. 
Quare  sibi  sempcr  conslans  Mom. XVII,'\n  eamdem  eplstolam, 
enumeratis  bonis  per  Adae  jjeccatum  amissis,  prosequitur:  Quid 
ergo.,  incjuies ^  faciam  e/jo?  Propfer  illum  ne  (zVdam)  pe- 
ream  ?  Non  sane  propfer  illum.  Neque  enim  tu  sine  peccafo 
mansisti;  sed  si  non  idipsum  peccafum,  aliud  utique  adrni- 
sisti.  Ac  demum,  Hotn.  IV,  in  Epistolam  ad  Ep/iesios,  circa 
finem:  Corruptibile,  inquit,  esf  corpus  nostrwn,  sed  anima 
incorrupfilnlis.  Ne  ifaque  ipsam  corrumpamus.  Hoc  fecit 
prius  peccatum.  Quodest  aufem  post  lavacrum,  pofest  etiam 
ammam  corrumpere.  Ex  his  igitur  patet  juxta  S.  Joan.  Chry- 
sostomum:  1"  Non  omnes  extitisse  peccatores  in  Adam;  sed 
plures  justos  semper  extitisse.  2"  Neminem  perire  ob  peccatum 
Adam;  sed  quotquot  pereunt,  perire  ob  peccata  personaHa.  3" 
Solum  corpus  corruptibile  per  Ada?  pcccatum  evasisse,  non 
autem  animam ,  quam  sohi  peccata  actuaha  corruptibilem 
efficiunt. 

450.  Resp.  ad  1™,  Disf.  Peccato  actuah,  conc.  originah, 
ne(/.  Liquet  enim  primum  textum  essc  de  justitia  et  peccato 
actuah.  Agit  praeterea  hic  S.  Doctor  adversus  Manichaeos,  qui 
negabant  resurrectionem  mortuorum ,  exponebantque  Apostoh 
verba  de  resurrectionepeccatorum  actualium ,  et  de  ns  peri- 
mendis  ac  vitandis.  Quamobrem  eos  perstringit  hoc  fere  argu- 
mento:  per  resurrectionem  mortuorum  Manicha^i  intelhgunt 
aut  hberationem  a  peccatis  lethahbus,  aut  a  peccatis  levibus. 
Si  de  hberatione  a  peccatis  actuahbus  intelhgant,  cum  Noe, 
Abraham  et  Job  ahique  sanctissimi  viri  iis  minime  se  polluerint, 
minime  resurrexissent;  adeoque,  quod  consequens  est,  resur- 
rectio  non  esset  generahs ,  ut  eam  afhrmat  Apostolus;  si  vero 
contendant  Manichaei,  resurrectionem  hanc  nihil  ahud  esse 
praeter  hberationem  a  peccatis  veniahbus,  cum  in  hac  vita  nemo 
liber  sit  a  peccato  veniah ,  jam  nuha  foret  resurrectio.  In  hac 
propterea  quaestione  adversus  Manichaeos  nuUus  erat  locus  tra- 
dendae  cathohcae  fidei  de  peccato  originah  i). 

451.  Ad  2'",  Dist.  Si  Adae  peccatum  per  lavacrum  deletum 
sit,  conc.  si  non  sit  deletum,  neg.  Loquitur  porro  S.  Doclor  de 
baptizatis,  ut  ostendit  contextus. 

452.  ^</3™,  Dist  Licet  peccatum  deletum  sit,  quo  quidem  cor- 
pus  difFert  ab  anima,  quae  denuo  post  l)aptismum  corrumpi  ne- 
quit,  seu  inquinari,  nisi  per  actualia  peccata,  conc.  quasi  anima 
corrupta  non  fueritante  baptismum,/2e^.Ex  liis  patet,  commode 
ad  catholici  sensus  normam  exponi  posse,  quae  asperius  inler- 
dum  scripsisse  in  hoc  argumentum  videtur  S.  Doctor,  nec  ne- 
cesse  esse  ut  afhrmetur  cum  nonnullis  minus  cautis  tlieologis 
S.  Joannem  Clirysostomum  nondum  exorta   hac    controversia 

i)  Cfr.  De  Rubeis,    diss.    cit.   cap.  xxv,  §.  2. 


160  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

errasse;  cum  praesertim  ex  iis,  quae  superius  allata  sunt,  con- 
stet,  ipsum  communem  cum  caeteris  omnibus  tenuisse  doctri- 
nam.  Quibus  coronidis  gratia  hoc  ejusdem  S,  Patris  eftatum  ad- 
dimus,  ex  Hovt.  XLin  I  ad Cor. num.2:  Solus- Deiis  hoc  fa- 
cit,  quod  quideiti  operatur  in  lavacro  regenerationis.  Ipsam 
animam  (Deusj  tangit  gratia ,  et  illinc  peccatum  ecellit  radi- 
citus  •),  ejus  nempe  qui  baptizatus  est  2),  Quam  longe  abfuerit 
S.  Pater  a  dogmate  Pelagii,  ostendunt,  quae  de  eodem  scribit 
ad  Olympiadem:  De  Pelagio  monacho  magno  dolore  affectus 
sum^),  quod  nempe  in  fraudem  abripi  et  impetli  viderit,  ut 
ibidem  addit.  Attamen  vix  tunc  temporis  prava  dogmala  sUa 
Pelagius  disseminare  coeperat. 

453.  n.  ObJ.  V  Clemens  Alex.  ait:  Dicant  ergo  nobis,  ubi 
fornicatus  e.st  infans  natus ,  vel  quomodo  sub  Adtv  cecidit 
e.vecrationem ,  (jui  nihit  est  operatus  *)?  2"  Origenes  passim 
docet:  Non  omnes  homines ,  sed  mutlos  unius  deticto  pecca- 
tores  fuisse  effectos.  3"  Tertullianus  vero :  Quid  festinat  in- 
nocens  wtas  ad  remissionem  peccatoruni  ^)  ?  4"  Cyrillus  Ilie- 
rosolymitanus :  Hoc  quoque  addisce,  quod,  priusquatn  ani- 
ma  in  hunc  mundum  veniret,  nihil  peccaverit;  sed  cum  ab.s-- 
(fue  peccato  venerimus ,  nunc  ex  libera  voluntate  pecca- 
mus  <>j.  5"  Theodoretus  inter  caetera  luec  habet:  Non  enimpro- 
pter  primi  parentis  peccatum ,  sed  propter  suum  unusquis- 
que  mortis  decretum  suscipit  ^).  Ergo  communis  est  veterum 
Patrum  sententia ,  nuUam  nos  ex  Adamo  maculam  trahere. 

454.  Re.^p.  Ad  1™,  Dist.  In  sensu  haereticorum  Basihdiano- 
rum  et  Encratitarum ,  quos  hic  impugnat,  trans.  ut  excludat 
peccatum  originale,  neg.  Transmisimus  porro  primam  partem, 
quia  non  satis  constat  ex  contextu,  utrum  allata  verba  ex  ore 
adversariorum  proferat  Clemens,  an  ex  suo.  Sed  et  hoc  prae- 
termisso  patet,  hic  Clementem  non  loqui  de  peccato  originali, 
sed  de  sorde  contracta  ex  generatione,  quam  malam  vocabant 
illi  haeretici,  qui  nuptias  damnabant  **). 


1)  Oeoq   fiovo?   rovto    noiel ,    o    Jk  «al        5)  De  ntipt.  cap.  xviir^  edit.  Ri^altil. 
tc  To7  Xovt^M    trjc;    TzaXiyyeveaiai;    i^ydos-         G)  BIci)'&-ave  dt  y.al  tovto,  oxi  tzqIv  na- 
tai'    avttjg    ya^    antetai    tfji    ipv/rjg     ^  ^aysvrjXai  elg  tovde  tov  y.oOfiov    -^  ipv/rj , 
yJiQi?  y.a/.el&ev  n^o^^i^ov  avaana  ttjv    d-  ovdev  ri/.iaQtev'    a).).    D.O-ovte^;  avafia^trj- 
/naptiav.  toi,  vvv  ex  nQoai^eaeojc;  dfia^tdvofisv.  Ca- 

2)  Cfr.  De  Rubeis,  diss.  cit.  cap.  xxv,  tecli.  iv,  §.  19. 

§.  2,  ubi  S.  Joan.  Chrysustoinuiii  accu-         7)  Oy  yd^  dtd  tijv  nqondteQoc;    dfiaQ- 

rale  viiidicat.   Cfr.    etiam   Bellarminus,  tiav  dl}.d  cTta  tqv  oheiav  exaatog  de/e- 

De  nniiss.  grat.  lib.  iv,  cap.  ix.  tai  tov  d-avdtov  tov  oqov.    Comment,  in 

3)  E/nst.  IV,  ntl  0/ymf/iuttem ,  in  fine:  Epist.  ud  liom.  cap.  5,  v.  12,  toiu.  iii, 
^ciioSoa  dkyriaavne()  IleXayiov  ov  fiovd^ov-  opp.  edit.   Sirraondi. 

To?.    Exarata   autem   est    hac    epistola        8)  Id    patet   ex  verbis   immediate  se- 

circa  annum  407.  quentibus :    'AnoXeinetai    6h    avtolg    oit,' 

4)  /ieyitoraav  ^filv ,  nov  ino^vevasv  to  soiy.sv ,  dy.oXov&o)^  ).eystv  T^v  yeveaiv  eivai 
yevvr]&-ev  naidiov ,  ^  nCiq  vno  tr]v  Xov  naxrjV  •  id  est,  Kestat  ergo  eis ,  Ut  vide- 
'A(fdfi  vn6nto)y.ev  d^dv  x6  fitjdev  eve^y^-  tur ,  consequenter  mulam  esse  generatio- 
oavi  Strom.  lib.  iii,  n.  16,  tom.  r,  pag.  nem.  Cfr.  hic  npta  editorls. 

556  et  seqq.  edit.  Potteri ,  Venet.  1757. 


PART.  IH.  CAP.  IV.  DK  PECCATI  OUW.    PROPAG.       161 

455.  Afl  2"',  Dlsf.  Itl  cst,  pcccati  scclalorcs,  conc.  peccato- 
res  sirnpHciter,  nej^.  Ncinpe  Origencs  distingiiebat  inter  cos 
qui  pcccant  ct  peccatorcs;  afHrniat  autem  universos  peccare , 
non  onincs  tamen  csse  peccatoros ,  scd  cos  dumtaxat  qui  usum 
scilicct  contraxcrint  ac  consuetudincm  pcccandi.  Cseterum  Ori- 
gcnes  se  agnoscerc  omncs  peccatores  elFectos  ob  culpam  Ada?, 
aperte  ac  sajpc  profitetur  ^). 

456.  Ad  3'",  Di»f.  Innocens,  id  est,  nullo  pcrsonali  pcccato 
inquinata,  couc.  immunis  a  pcccato  orij^ims,  ne^.  Alioquin 
minime  baptismi  necessitatem  adeo  inculcasset,  ut  clericis  dc- 
licientibus  in  mortis  discrimine  a  laicis  ac  foeminis  ipsis  illum 
administrari  posse  contenderet  ^). 

457.  Ad  4™,  Dist  Excluditur  platonicum  aut  origenianum 
commentum  de  peccato  electionis  ante  ortum  patrato ,  conc. 
excluditur  peccatum  per  Adam  contractum,  ne(/.  ut  patet  ex 
contextu.  Vatechesi  autem  XIII,  n.  17,  universum  bumanum 
genus  peccato  obstrictum  dicit,  et  vocat  humnnitafein  peccn- 
tricem  3);  peccatum  praiterca  dicit  mnximum  humnni  (feneris' 
rulnus ;  aliaque  plura  habet,  quae  omncm  de  cjus  mente  su- 
spicionem  amovent. 

458.  Ad  5'",  Dist.  Id  est,  non  propter  pcrsonale  peccatum 
Adae,  sed  propter  suum,  quod  nascendo  ex  Adam  quisque  con- 
traxit,  conc.  propter  suum  actuale  tantum ,  neff.  IIoc  cnim 
falsum  esset  in  infantibus,  ut  patet.  Recte  siquidem  Tbcodorc-^ 
tum  de  peccato  originali  sensisse  aperte  ostendunt,  quaj  in 
Epifome  dimnorum  decreforum  cap.  XI,  scripsit:  Justitiai 
decrefum ,  cum  unus  peccnret ,  universum  genus  humnnum 
morti  trndidif.  Divinn  nufem  misericordin ,  cum  omnes  es- 
sent  sub  mnledicfo ,  ef  peccnti  Inqueis  essent  implicnfi ,  per 
unius  jusfifinm  dedit  omnibus  snlutem  *), 

t)  Cft*.  Huet.  in  Origeniania ^   Itb.  iii,  ditt  lioininis,    si  supersederit  pr.-ciitnre» 

§.  2^.    Ex    innuuieris  fere,   quse  adduci  quod  libere  potuit.''   C^teruni  De  vhIiu 

possent ,    Orjo^enis    testiuioniis,   in  qui-  faiminHi\  lib.  i,  cap.  i:    ,,Ut  non  nia|jri.s, 

bus  peccati  originalis  propagalionein  pa-  inquit ,  \\\  sordibus  ageret  et  squalureiii 

lain  prodtetur,  unuin  alTeriinus  ex  Hom.  potius  alTectarel,  ipsain  se  circuiuferen4 

XIV,  in  Liic.  iibi  ait:  „Parvuli  baptizan-  Hevam    liigentein   et    poenitenteni ,    quo 

tiir  in  reniissioneni  peccatoruin.  Quorum  pleniiis  id  ,  qiiod  de  Heva  traliit  (i^nu- 

peccatorum?  vel  quo  tempore  peccave-  miniain    dico    priini    deticti    et  invidiam 

riint?   aiit  qiiomodo  potest   ulla  lavacri  perditionis  biimanfe),  oinnis  satisfaclio- 

in  parvulis  ratio  subsistere ,    nisi  juxta  nis   habitu   expiaret   .  .  .   et  Hevani    te 

illum  sensum,    de  quo  paulo  ante  dixi*  esse  nescis?    Vivit  sententia  Dei  super 

inus:   IVullus  mundiis  a   sorde,    nec   si  sexum    istuni    in    lioc  saeculoj   vivat  et 

iinius   diei   fuerit  vita  ejus    super  ter-  reatus  necesse  est.  Tu  es  diaboli  janiia, 

raui?   Et   quia  per  baptismi   sacrainen-  k.s  arboris  illius  resignatrix  ,  ctc."  Alia 

tiim  nativitatis  sordes  deponuntur,  pro-  testimonia  habet  Bellarininus  loc.  cit. 

pterea  baptizantur  et  parvuli."  Cfr.  etiam  ^) 'H  avd-fimnottiq  afi,a^XMX6<;-   et  /<e- 

Ilom.  VIII  et  XI,  in  Ler.  et  Contra  Cels.  yiarov  tjv  to  x^av/i,a  ...  ta  ttjt;  av&^(fo)- 

lib.  IV,  pag.  191,  edit.  Spcnceri.  notrjto?  t^avfiata.  Plura  alia  vide  apud 

2)  Ut  in  loc.  cit.   De   buptismo,    circa  Toultee,  Dissert.  iii,   De  Doctr.  S.  Cif 

finein    cap.  xvii,   ubi   inter  cjetera  scri-  filli ,  cap.  6,  De  peccato  oritfinali ,    Pa- 

bit:    „Tunc    enim    constantia    succur-  risiis  1720. 

rentis  excipitur,  cum  urget  circumstan-  'l)  '0   tn-kv   yd^   xqg   dntaioauvrj?   o^of , 

tia  periclitantis.  Quoniam  reus  «st  per-  ivo?  ^aa^triKoxoi;,  anav  x6  rovroi'  yivos 

T.  V.  11 


1()()  TKACTATUS  DE  DKO  CKE4T0KE. 

470.  Ex  his  porro,  qiia3  juxta  doctrinae  catliolicae  rei^ulas  ex- 
planavimus  de  peccati  origiiialis  iiatura,  propagatione  et  efte- 
ctibus,  pronum  est  inferre  adversus  incredulos  : 

4tl.  1"  Nihil  igitur  habet  dogma  de  peccato  originah  ejusque 
propagatione ,  quod  rectae  rationi  adversetur.  Quaenam  enim 
concipi  repugnantia  potest  in  eo,  quod  Deus  ob  culpam  homi- 
nem  expohaverit  graluitis  donis,  quibus  ipsum  ex  pura  sua  h- 
berahtate  cumuhiverat  /  Imo  potius  ejus  bonitas  in  eo  com- 
mendanda  est,  quod  tot  ac  tantis  bonis  ipsum  gratuito  dita- 
verit  1). 

472.  2"  Frustra  igiturinsultant  increduh  cathohcae  fidei,  qua- 
si  haec  ad  exponendam  propagationem  peccati  originahs  doce- 
ret  vohmtates  nostras  conjimctas  seu  inclusas  fuisse  in  volun- 
tate  Adami,  sive  spectetur  ut  caput  physicum,  sive  ut  caput 
morale  totius  generis  humani,  qLwd  ipsi  absurdum  esse  cla- 
mant,  eo  quod  nostrae  vohmtates  non  existerent;  quod  vero 
non  existit,  nec  agere  nec  velle  vel  repraesentari  per  ahum  po- 
test,  nisi  adsummum  per  fictionem  juris  relate  ad  effectus  ex- 
ternos,  ut  in  societate  quandoque  contingit,  non  autem  quoad 
reatum  intrinsecum  et  proprie  dictum  2^.  Nam  ipsi  permiscent 
iidei  dogma  cum  exphcationibus  privatorum,  quas  Ecclesia  nec 
approbat  nec  rejicit. 

473.  3°  Quin  potius  ex  dictis  inferimus,  nec  habere  locum 
difhcukatem  petitam  ex  modo  propagationis  peccati  originahs. 
Si  emmYAim  fonnaUs ,  ut  aiunt,  seu  essentia  vel,  si  mavis, 
ijuiflditas  peccati  originahs  consistit  juxta  exposita  in  sola  pri- 
vafione  gratiae  sanctificantis ,  seu  justitiae  originahs ,  dum  quae- 
ritur,  qua  ratione  seu  quo  modo  propagetur  peccatum  origi- 


1)  Appusite  .Toan.  Fonseca,  Stabien-  ctibus  atqiie  prsescriptis.  ..  Tametsi  pu- 
sis  Antistes,  apud  Pallavicini,  Isioiia  piilurum  voluntas  v.  g.  dicatur  quodam- 
ilelConcilio  ili  Tnn'o,  lib.  vii,  cap.  8,  inodo  ex  principis  praescripto  in  volun- 
hujus  noxae  propajfationein  exposuit  tate  tutorum  reposita,  id  attamen  nego- 
exemplo  reg^is  tradentis  feudum  subdi-  tium  omne  in  actibiis  cftectibusque  con- 
to  suo,  ut  ad  posteros  perveniat  sub  sistit  civilibus  atque  exterioribus  .  .  . 
conditione  fidelitalis,  a  qua  si  deficiat,  Long^e  dissita  ratio  est  de  peccato  ori- 
privet  se  et  posteros  suos.  Observat  au-  ginali.  Tradux  ejus  modusque  traducis 
tem  historiciis  satis  fuisse  istud  exem-  a  Dei  revelatione  pendet,  qua;  pactuin 
pluui  intentw  a  Fonseca  explicationi,  per  nulluin  nullamque  conventionem  indi- 
quam  sohiin  exponere  contendebat,  quo  casse  videtur.  Agitur  etiam  de  culpa 
paclo  Deus  ob  alterius  noxam  absque  deque  p(jena  proprie  dicta,  dequeposte- 
injustitia  multare  nos  posset.  Qua  vero  ris  hoininibus,  qui  in  iitrauique,  culpam 
latione  hujusmodinoxanostrum  omninin  et  pocnain,  incidunt.  Atqui  ad  culpain 
culpa  vocetiir,  alterius  est  qujestionis,  contrahendam  subeundamqiie  poenam , 
quam  alii  ibidein  exposueruiit.  Adverlo  uiii  alicujus  volunlati  alligari  eorum 
autcin  longe  ante  Fonsecain  hoc  idem  voluntates  posse  qui  non  sunt,  probare 
exemplum  attulisse  S.  Thoinam  in  Com-  non  videntur,  qujfi  allata  sunt  exempla." 
ptHilio  iheol.  cap.  cxcv.  Dominicus  Soto  loc.  cit.  pactum,   qiiod 

2)  Cf.  Feller,  Crt^/rec//.  vhiloxoiih.  lom.  iionnnlli  dicunt  intercessisse  inler  Deum 
III,  art.  3,  Le  peche  originel,  Cf.  etiain  et  Adam  noniine  lotius  generis  huinani, 
De  Rubeis,  diss.  cit.  cap.  <>i,  ubi  inter  vocat  fabulam,  dicens  aperle  :  ftiOula 
cajtera  scribit;   „IVIinus   apla   videiitur  ,  est,  Scd  pra-slat  ipsum  adire. 

quie  aflerunlur  e.venipla  ex    huniauis  a- 


PART.    111.    CAl>.    IV.    DE   PECCATl    OUIG.   1'KOPAG. 


167 


nale,  qiiccritur  qiia  ralionc  aiit  quo  modo  propagetur  privatio, 
seu  quomodo  non  communicctur  alteri,  quod  non  liabetur  i). 
Terminus  enim  generationis  est  individuum  ejusdem  speciei; 
per  generationem  proptcrca  propagatur  seu  commimicatur  na- 
tura,  qualemillud  individuum  exigit,  ut  talis  naturae  sit  etnoii 

alterius. 

474.  4"  Infertur  adversus  antiquos  novatores  Lutheranos,  qviam 
ahsurde  commenti  ipsi  fuerint,  peccatum  originale  consistere 
in  quadam  substantia,aut  accidenticoncupiscentiaetc.,et  adver- 
sus  Hermesium  ,  qui  non  dubitavit  peccatum  originale  in  inor- 
dinata  sensualitate  reponere  2).  Ex  quo  principio  sequeretur 
adhuc  remanere  peccatum  originale  in  renatis  per  haptismimi^ 
quum  in  haptizatis  adhuc  talis  inordinata  sensualitas  suhsistat, 
ac  proinde  concupiscentiam  verum  esse  peccatum,  quse  omnia 
nimis  directe  doctrinae  ConcihiTridentini  adversantur. 

475.  Et  haec  ex  perspicua,  quani  exhibuimus ,  juxta  cathoHccC 
doctrinae  principia,  peccati  originahs  notione  hic  deduxisse  suf- 
ficiat ,  ne  nimis  prolixi  simus :  rehqua  autem  quaj  ex  eadem 
profluunt,  data  opportunitatc,  evolvemus. 


1)  Quajslio  potius  instituenda  esset, 
quanain  ratione  justitia  ori^inaiis,  qme 
donum  gratuituni  fuit^  in  Ad^  poste- 
ros  fuisset  propagata,  si  ille  in  oflicio 
filetisset,  cuni  positiva  sitet  naturiesu- 
peraddita,  non  autem  quomodo  non  pro- 
pagetur,  quod  non  est.  Exinde  patet  o- 
nmes  difficultates  sponte  sua  concidere, 
V.  g.  has  quae  a  Pelagianis  tanto  cum 
apparatu  proponebantur,  quaeque  ab  In- 
credulis  instaurantur :  Non  peccat  qul 
genuit,  non  peccat  qui  condidit,  non 
peccat  qui  nascitur,  per  quas  rimas  igi- 
tur  peccatum  fingitur  ingressum?  Tum 
eliam:  Ssepe  qui  gignit  a  peccato  justifi- 
catus  est ,  quo  pacto  igitur  trajicit  pec- 
catum  in  filium,  quod  ipse  non  habet; 
Nun  est  peccatum  nisi  voluntarium;  alias- 
que  ejusmodi,  qua;  videri  possuntapud 
Bellarminum  loc.  cit.  cap.  lU. 

Id  ipsum  dicatur  de  b^pothesibus  cir- 
ca  originem  anim;e  excogitatis  ad  pro- 
pagationem  peccati  originaiis  explican- 
dam.  Miruni  est  a;tate  hac  nostra  virum, 
alioquin  doctum  et  pium,  in  Germania 
non  solum  revocare  antiquatum  tiailu- 
cianismum,  verum  etiam  ipsum  evehere 
geneiutianismim ,  quem  mordicus  tuetur 
ceu  solum  systema,  quo  propagatio  pec- 
cati  originalis  explicetur,  juxtaquodnon 
solum  corpus ,  sed  anima  quoque  a  pa» 
rentibus  geneiatui:  Kon  vacat  ejusmodi 
systematisargumenta  in  medium  allerre, 
quce  nullius  momenli  sunt.  >SoIum  obser- 
vo,  generatianismum  istuni  sapere  ma- 
terialisinum,  quod  etiam  non  leviterin- 
dicatur  ex  argumento,  hic  ab  auclore 
secundu  loco  posito :  Omnia  oiganismus 


generat  similesibij  erga  homo,  etc.  Haec 
vero  ratio  vindicandi  cathollcara  doctri- 
nam ,  ipsam  objicit  dicteriis  et  impu- 
gnationibus  impiorum.  Cf.  S.Thom.  p.  i. 
q.  118,  art.  2,  ubi  non  solum  argu- 
menta  solvit,  qua;  adducit  auctor  ad  ad- 
struendum  geneialianisnium  sed  ia  corp. 
circa  fin.  ha;c  habet  notatu  digna: 
„Cum  sit  (nnimn)  immaterialis  sulistan- 
tia,  non  potest  causari  per  generatio- 
nem  ,  sed  solum  per  creationem  a  Deo. 
Ponere  ergo  aniinam  intellectivam  age- 
nerante  causari ,  nihil  est  aliiid  quaiu 
ponereeam  non  subsistentem,  et  percon- 
sequens  corrumpi  eam  cum  corpore,  et 
idco  hceieticum  est  iticeie ,  quod  nniina 
intellectira  tiaducatur  cum  seinine.^'^ 

2)  In  op.  Cliristiano-catholica  dogma- 
^iv/,  part.  III.  Monasterii  183'4. ;  ubi  pag. 
1G3,  scrlbit:  „Certum  igitur  est,  natii- 
rani  hujus  Iwereditata  peccaminos.e  qua- 
litatis  consistere  posse  In  haereditata  di- 
sproportlone  intcr  rationem  et  sensuali- 
tatein;  vel  brevius:  in  ha;redilata  inor- 
dinata  dispositione,  ex  qua  in  annis  e- 
volutionis  illa  disproportio  vel  illa  inordi- 
nata  sensualitas  necessario  oritur."  Et 
clarius ,  pag.  17'»:  „Ego,  ini/uil,  ex  ra- 
tionibus  cap.  pra;ced.  §.  22<5 ,  adductis 
utique  peccatum  originale  in  inordinata 
sensualitate  reponam.  Qui  illam  demon- 
strationem  iion  piitat  esse  sufUcientem, 
substituat  corruptionom  humana;  natu- 
ra;  0/>ii  ignolani)."  Eadein  jam  insinu»- 
verat  in  Chrisl.  ilogm.  part.  i.  pag.  33  , 
ubi  peccatum  originale  vocaverat //tccrt' 
minosam  i/naiilalem  . ,.  aliquam  moralum 
corruptionem. 


172  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

485.  Ilaec  ipsa  ex  eodem  principio  collegerunt  Bajus  ac  Jan- 
senius,  ut  ex  dictis  ac  dicendis  patebit. 

486.  Posteriores  sacrorum  emendatores ,  seu  qui  sub  finem 
sa3culi  elapsi  et  hac  aetate  nostra  suos  emendatores  emendarunt 
vel  in  dies  magis  emendant,  ex  ea,  quae  protestantismi  propria 
est,  natura  in  oppositos  errores  dilapsi  sunt  ac  dilabuntur,  quo 
magis  rationalismus  progreditur  et  evolvitur. 

487.  Isti  igitur  autumant,  FAdamum  ;?«r«rf/67V/cwm(sicenim 
vocant  hominem  justitia  originali  praeditum)  nunquam  fuissein- 
dividuum  hisloricum  ac  reale,  sed  merum  ideale,  quatenus 
per  ipsum  prototypus  spiritualis  intuitionis  exhibetur,  ad  quem 
nomo  realis  et  historicus  saltem  propius  pertingere  posset,  ac 
tandem  magis  magisque  pertingeret  illum  in  se  exprimendo  *). 

488.  2"  In  doctrina  Lutheri ,  asserentis  justitiam  originalem 
constituisse  partem  essentialem  naturae  humanae,  agnoscunt 
sublimiorem  humanae  ejusdem  naturae  ac  dignitatis  formam, 
juxta  quam  justitia  sive  sanctitas  in  hominis  natura  reperitur, 
et  ei  non  ab  extrinseco  provenit,  ut  Catholici,  juxta  ipsos,  per- 
peram  docent. 

489.  3"  Hinc,  si  justitia  originalis  homini  concreata  est  et  na- 
turalis,  etiam  justitia  restauratrix  ac  redimem  eumdem  cha- 
racterem  habeat  necesse  ^st.  Quare  Redemptor  ipsenon  estap- 
paritio  absolute  supernaturalis,  sed  juxta  aptissimam  formulam 
Schleiermacher,  Christus  est  perfectionata  creatio  humance  na- 
lurtB  2). 

490.  4*  Peccatum  proinde  originale  seu  hominis  lapsus ,  spe- 
ctari  tantum  potest  velut  naturae  lapsus  in  deterius,  quae  aDeo 
pura  atque  honesla  ab  origine  condita  est;  ac  ita  se  habet  ejus- 
modi  lapsus  et  malum,  quod  inde  profluit,  ad  naturam,  sicut 
positivum  stat  2Ldnefjativum,  Distinguere  enim  debemus,  aiunt, 
partem  positivam  et  negativam  naturae  humanae.  Quidquid  spc- 

delitescentibus,  aeternae  inortis  reos  co-  testanticse  in  univers.  Tubingx,  inope- 

rainDeo  peragat."Ideui  docet  Crt^ecAmw.  re,  quod  opposuit  libro  Cl.  Doct.  Moh- 

Heufelberffens.   qusest.   5  et  seqq.    Conf.  ler ,  cui  tit.  SijmboliCH,seuexpositio  ilog- 

Belffica,   art.    xiv  et   seqq. ;    prxsertiui  mnticnrum   nntithesium    Cntholicorum    et 

Conf.  Augustnnn,  art.  ii,  p.  q.Quodspe-  Protestnntium,  Mogunliae,  1832,  qui   non 

ctat  ad  sententiam  Meianchthonis  circa  ita  pridem  et  ipse    eral  professor  theo- 

virtutes  gentiiiuin,  vadenihabeaius  ipsum  log.  catholicae   in    eadem  Tubinga;  uni- 

Wegscheider,    qui   §.    ILS,    not.  f)  ait:  versitate  j  verum  cum  scripsisset,  Neue 

„lpse  Melanchthon    virtiites    gentilium  Untersuchunffen  etc.  seu  Novns  disquisi- 

vera   vitia  et  arboris  maledictae  fructus  tiones  circn  doffmnta  oppositn  inter  CnthO' 

nominare  haud  dubitavit."  Loc.  theol.  ed.  licos  et  Protest.  sive  Defensio  mew  Sym- 

princ.  nnno   162t,  fol.   16,    art.    b.    „Ve-  bolicaf    ndrersus    criticnm  profess.  Bnilr , 

runtamen    quod   Melanchthon  Socralis,  etc.  Mogunliae  183*,    ex  ilio  cominenda- 

Zenonis  ,   Catonis   aliorumque    virtutes  tissimo  toieranliae  domicilio  migrare,  sal- 

philosophicas,  ut  ait,  pro  viliis  habet  et  leiu  indirecte,  coactus  fuit;  posteavero 

virtutum  umbris  ,   ex  amore  laudis  or-  professor  theologiae  in  universitate  Mo- 

lis,  parum  inemor  fuisse  videtur  eoruin  nachii  inBavaria,ibidem  obiitannol838. 

quae   leguntur   apud    Ciceronem  ,    etc.''  Cf.  cit.  opus ,  Novte  disquisitiones,  pag. 

Ex  his  discimus,  unde  dogmata  sua  hau-  72,  et  pag.  122. 

«erunt  Jansenistae.  2)  Cf.  ibid.  pag.  123. 
1)  Ita  Baur,  hodie  prof.  theol.  pra- 


PART.  in.  CAP.  \.  DE  PECCATl  ORIG.  EPFECT.        173 

ctiit  iii  homine  ad  partem  positivam  ,  est  ipsa  natura  a  Deocon- 
dita;  quidquid  autem  negativum  est  in  positivo,  considerari  de- 
bet  velut  negatio  ac  terminus  activitatis  creatricis  Dei  relate 
ad  liominem,  seu  velut  defectus  ulterioris  perfectionis  in  hu- 
mana  natura.  Ac  propterea,  quod  idem  est,  ex  istorum  do- 
ctrina  peccatum  originale  non  consistit  nisi  in  malo  metaphy- 
sico ,  seu  in  creaturae  humanae  limitatione ;  eo  enim  ipso  quod 
homo  finitus  est,  peccator  est  *). 

491.  5"  Quare  totum  humanum  ens  concipi  debet  velut  vita- 
lis  quccdam  per  internam  legem  dynamica  coordinata  evolutio, 
per  quam  opposita  sibi  invicem  principia,  in  primo  jam  semine 
mclusa,  magis  semper  magisque  resolvuntur  ac  manifestantur 
sub  diversissimis  formis, juxta  relativam  praeponderantiam  unius 
vel  alterius,  aut  extolluntur  per  seriem  graduum  mirifice  inter 
se  coordinatorum  ad  summam  vitae  potentiam  ^). 

492.  Ex  hac  principiorum  sibi  oppositorum  colluctatione  ac  re- 
lativadynamicapraevalentia  sive  rationis  super  sensibilitatem  si- 
ve  sensibilitatis  super  rationem,  inferunt  induci  necessitatem, 
a  qua  homo  nunquam  non  impellitur.  Si  praevalet  sensibilitas , 
non  habetur  nisi  homo  naturalis^  qualis  nempe  in  suis  primor- 
diis  conditus  est  et  deinceps  lapsus;  sipraevalet  ratio,  tuncha- 
betur  homo  renatus  sive  supernaturalis ,  qui  naturali  sua  vir- 
tute  magis  evolvitur,  et  uno  vel  pluribus  gradibus  superhomi- 
nem  naturalem  extollitur ,  prout  magis  minusve  excitat  in  se 
vitam  religiosam  humanitatis ,  quam  in  se  Christus  in  summo 
gradu  expressit  ac  exhibuit.Sanenunc  homo  institutionis  acpo- 
litioris  humanitatis  ac  scientiarum  ope  ad  ejusmodi  perfectio- 
nem  accessit  et  statum  supernaturalem,  ad  quem  a  Christoex- 
citatus  est,  et  in  dies  magis  magisque  progredietur  3). 

493.  Sic  isti  Rationalistae,  qui,  dum  universam ,  ut  ita  dicam , 
terminologiam  rehgiosam  VQtment  justitice  oritfinalis  y  peccati 
ori(/inalis,  redemptionis,  status  supernaturalis,  i/ratice,  liber" 
tatis  etc,  totam  religionem  funditus  labefactant  ac  evertunt  '*); 


1)  Ibid.  pag.  139.  lat.  Talis   est  Ctiristi  idea,   quam  novi 

2)  Ex  his  patet,  systema  Baiir  sub  di-  isti  emendatores  sacrorum  nobis  ex* 
versis  vocibus  conve.nire  cum  sjstema-  hibent! 

te  janseniano  de  duplicidclectatione  ne-  4)  Ex  quibus  liquet,  plane  Rationali- 

cessario  ac  relative  victrice.  Cfr.  pag.  123.  stas  convenire  cum  Sansimonianis ,  no- 

3)  Jbid.  p.  151,  et  seqq.Hic  meritoob-  vls  templariis,  qui,  ut  vidinuis  in  tract. 
servat  Cl.  Mohler :  Sic  igitur  juxla  Baiir  De  Deo,  nomina  retinent  Dei,  Trinitatis, 
estOrplieus  ad  Christum,  uti  sehabetcan-  Salvatoris  seu  Hetiem/jtoris ,  Messimyelc. 
tatrix  diobolaris  seu  platearis  ad  domi-  notionem  vero  atque  existentiam  reji- 
nam  Catalani,  nut  uti  Opiz  ad  Goethe.  ciunt,  ac  evertunt.  Nec  mirum  ,  siqui- 
Ita  ut  totum  discrimen,  quod  inlerce-  dem  fratres  omnes  suntexeadem  fami- 
dit  inter  hominem  quemcumque  etChri-  lia,  qui,  mutato  nomine  atque  habitu, 
stum,  pendeat  ex  diversis  sapienti»  ac  impietatem  profitentur,  Rationalistie  ve- 
probitatis  gradibus,  et  fieri  fortassepo-  lamine  biblico  obducti,  cateri  citra  o- 
terit  (quod  in  istorum  hypothesi  factum  mnem  ambagem  aut  paliio  philosophico 
iri  desperandumnon  est)  utaliquisChri-  obvoluti. 

stum  ipsum  adxquet,  aut  etiam  praecel- 


174  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

et  lamen  Pelagianam  audent  vocare  libertatem  illam  indifferen- 
tioe ,  quam  in  homine  lapso  Catholici  tuentur  *). 

494.  Verum  increduHs  istiusmodi  dimissis,  quum  Jansenistae 
plane  conveniant  cum  antiquo  Proteslantiumsystemate  circaju- 
stitiam  originalem  homini  debitam ,  circa  originahs  noxae  natu- 
ram  et  inductam  inde  totalem  ac  essentialem  hominis  lapsicor- 
ruptionem,  eadem  acprioresProtestantes,mutatis  vocibus,  colh- 
gunt  consectaria  tum  circa  concupiscentiam ,  quam  et  ipsi  pec- 
catum  proprie  tale  vocant,  tum  circa  infidehum  virtutes,  quas 
pariter  dicunt  fuisse  ac  essetotidemvitia  ahaque  ejusmodi,tum 
praecipue  circa  hbertatis  amissionem  ejusque  in  homine  lapso 
naturam. 

495.  Quod  attinet  ad  rehquadoctrinae  capita,  ea  suo  locoex- 
pendemus;  hic  discutiendam  suscipimus  eorum  doctrinam  cir- 
ca  hominislapsi  hbertatem.  Duplex  porro  est  circahanc  doctri- 
nam  praecipuus  Jansenistarum  error:  alter  versatur  circa  natu- 
ram  istius  hbertatis ,  quae  non  requirit  in  istorum  hypothesi  nisi 
immunitatem  a  coactione,  non  autem  a  necessitate,  ut  homo 
in  statu  naturae  lapsae  possit  mereri  vel  demereri ;  alter  circa 
existentiam  hbertatis  indifferentiae ,  quam  penitus  per  originale 
peccatum  sublatam  fuisse  autumant.  Adversus  quos  errores  sit 

PROPOSITIO  I. 

Ad  meretidum  vel  demerendmn  in  stalu  naturoi  lapsm  nott 
sufficii  libertas  a  coactione,  sed  illa  proiterea  requiritur , 

(juoi  dicitur  a  necessitate. 

496.  Haec  propositio  de  fide  est.  Etenim  contradictoria  pro- 
positio  Ilf.  Jansenii,  quae  liis  verbis  concipitur:  Ad  merendum 
vel  demerendum  in  statu  naturw  lapsce  non  requiritur  liber- 
tas  a  necessitate ,  sed  sufpdt  libertas  a  coactione ,  tanquam 
hwretica  proscripta  fuit  ab  Innocentio  X  ^).  Jansenio  praeiverat 

1)  SicloquitiirBaur  apud  Mohler, pag.  ptui  respon(leat,ita  nulla  justa  ideacum 

81:„Cumliberoarbitrio,  quamcumquede-  liberi  arbitrii   nomine  conjungi    potest, 

mum  ejusdem  notionem  nobiseffingamus,  nisi  sumatur    velut  totaiis   indifferentia 

connectitur  Pelagianismus  intota  suaex-  passiva   ac   velut    jequilibrium.    Qucevis 

tensione.  Quid  aliud  enim  liberi  arbitrii  inflexio  erga  alterutram  partem  destrue- 

nomine  designatur  (nisi  velimus  ei  subji-  re  non  debet  possibilitatem  praecipitan- 

cere    notionem     prorstis    arbitrariam) ,  di  singulis  momentis  in  oppositam  par- 

quam  facultas  se  determinandi  pari  mo-  tem^  quia  libertas,  utpote  electionis  fa- 

do  ad  unum  vel  ad  alterum  ideoque  tam  cultas,  non  admittit  gradualem  ditTeren- 

ad  bonum  quam  ad  malum?  Igitur  sine  tiam,  aut  vacillationem  interplus  etmi- 

sensu  atque  contradictorium    est,  prae-  nus.  Hic  solummodo  punctum  qu."BStionis 

ter  liberum  arbitrium    admittere  quam-  sistit ,  an  adsit;  necne.  Qui  eam  in  sen- 

dam  praeponderantem  tendentiam  sensi-  su  totali  non  habet,  prorsus  nonhabet." 

bilem ,  qu£e  seuiper  inflectat   solum    ad  Ast   vehementer  errat   hic    auctor  tum 

alterutram  partem.  Perinde  aclibra,cu-  circa  germanamlibertatis,  tum  circave- 

jus  ambae  lances,  nisi  sequales  sint,  at-  ram  Pelagianrsmi  doctrinam;  ut  partim 

que  ita   dispositae,   ut  jequilibrium  post  ex  dictis,  partim  exdicendis  planius  fiet. 

nutantem   aliquem    motum    restituatur;  2)  In  bulla,   Cum  occasione. 
nihil  est,  quod  fini  suo   suoque   conce- 


PAT.  III.  CAP.    V.   DE   PECCATI   OIUC.   EFFECT.  175 

Bajus,  ciijuspropositio  38:  Quodvoluntarie  fit,  etiamsi  neces^ 
sario  fiaf,  libere  tamen  fit^  pariter  damnata  est  a  Gregorio  XIII 
aliisque  Romanis  Pontificibus  ^), 

497.  Ne  verborum  ambagibus  implicemur,  juveritpaucisper- 
stringere,  ad  majorem  dicendorum  perspicuitatem,  quae  a  theo- 
iogis  ac  philosophis  probatis  traduntur  circa  libertatis  naturam. 

498.  Primo  libertas  prout  hic  eam  accipimus,  definiri  po- 
test  facultas  eligendi.  Haec  detinitio  universalis  est,  et  com- 
petit  omni  enti  libero :  Deo,  Angelis,  Iiomini.  Complectitur  prae- 
terea  tum  libertatem ,  quae  dicitur  exercitii,  tuni  eam,  quae  di- 
citur  executionis.  Excludit  denique  omnem  necessitatem  tum 
intrinsecam  tum  extrinsecam ,  veramque  libertatis  naturam  ex- 
primit  variasque  ejus  species. 

k^^^.  Sane  Deus  hujusmodi  facultate  utitur  in  omnibus  suis 
operationibus,  quae  ad  extra  ^icnnivw :,  liberrime  enim  eligit 
inter  duos  vel  plures  terminos  contradictorios,   intcr  duos  vel 

f)Iures  diversos  potest  eligere  vel  non  eligere.  In  quo  vero  ejus 
ibertas  a  libertate  tum  Angelorum  tum  hominum  differat,  mox 
dicemus. 

500.  Complectitur  eadem  definitio,  ut  diximus,  libertatem 
tum  exercitii  tum  executionis.  Porro  libertatem  exercitii  voco 
imperium  ipsum  immediatum  voluntatis,  seu  actum  ipsum  in- 
timum  volendi;  libertatem  vero  executionis  dico  actus  impe- 
ratos  a  voluntate  et  externos ,  cujusmodi  essent  surgere ,  am- 
bulare,  etc.  Prior  libertas  habet  pro  objecto  actusinternosvo- 
luntatis ;  posterior  actus  etiam,  ut  diximus,  exteriores.  Jam  ve- 
ro  libertatis  notio  proprie  dicta  non  cadit  in  illam ,  quam  dixi- 
mus  executionis,  sed  in  illam,  quam  vocavimus  exercitii;  et 
haec  est,  quae  dicitur  facultas  eligendi,  quaeque  a  Latinis  opti- 
me  dicitur  optio.,  a  Graecis  TtQoaiQeaig  sive  electio  ^). 

501.  Porro  eligere.,  si  sermo  sit  de  actibus  interioribus  vo- 
luntatis,  idem  valet  ac  velle  inter  duas  aut  plures  res  unam, 
quam  inadjunctis,  in  quibus  quispiam  vult,  possit  nolle;  aut 
nolle  unam  aut  plures  res ,  quas  in  iis  adjunctis  seu  circum- 
stantiis,  in  quibus  reperitur ,  possit  velle  ,  aut  contra. 

502.  Libertati  executionis  opponitur  violentia  seu  coactio ; 
ut  cum  quis  impeditur  ab  aliquo  moliendo,  vel  cogilur  ad  ali- 
quid  faciendum  vel  omittendum  contra  suam  voluntatem  seii 
voluntatis  imperium. 


1)  Mala  .Tansenii  fides  hinc   eruitur,  Ilrae  subjicere,  ut  quidquid  ipsa  decre- 

qui,  cum  optime  nosset,  tum  istuni,  tum  verit,  ratum   habere  voluerit.   Sed   cfr. 

cateros  errores  BajM ,  quos  ipse  revoca-  opus,  cui  tituius  :  Realite  ttu  Projef  du 

vit  in  suo  Augustino,   jamdiu   fuisse  a  Bourgfoiilaine,  ubi  omnia    haec  impteta- 

Romanis  Pontificibus  seu  a  Sancta  Sede  tis   mjsteria   in   apertam    lucem    profe- 

prosc^ptos,  attamen  moriens    in  extre-  runtur. 

mis  tabulii/i  protestatus  est,  semetipsum  2)  Hinc  illud  :  Optio  heec  tuu  est ;  utram 

ac  librum  suum  Sedi  Apostolics  humil-  kurum  vis  conditionem  ^  accipe. 


178  TRACTATUS  DE  DKO  CREATORK. 

m  hoc  slatu  omnis  meriti  ac  demeriti  rationem  prorsus  tollitac 
destruit.  Atqui.  .  . 

515.  Minor  autem  constat  1"  ex  iis  omnibus  Scripturae  locis,  in 
quibus  actiones  humanoe  meritoriae  aut  demeritoriae  ilh  tantum 
electioni  adscribuntur  aut  imputantur,  per  quam  homo  domi- 
nus  dicitur  et  estsuarum  actionum.  Talia  sunt  Deut.  XXX,  19: 
Testes  invoco  hodie  ccelwn  et  terram,  quoil proposuerimvo- 
his  vitam  et  mortem ,  benedictionem  et  maledictionem.  Eliye 
ergo  vitam,  ut  et  tu  rivas  et  semen  tuum.  I  Cor.  VII,  37,  de 
virginibus  sic  loquitur  Apostolus:  Quistatuit  in  corde  suofir- 
mus ,  non  haltens  necessitatern.potestatem  autem  habens  suce 
voluntatis ,  et  hoc  judicavit  in  corde  .suo ,  servare  virginem 
suam ,  benefacit;  et  alibi  passim.  Talia  praeterea  sunt  illa  o- 
mnia,  quae  continent  praecepta,  exhortationes,  consilia.  SicExo- 
dl  XX,  3  et  seqq. :  Non  habebis  deos  alienos  . .  .  non  assu- 
mes  nomen  Dei  tui  frustra ,  etc.  Talia  demum  sunt  ea  testi- 
monia,  in  quibus  Deus  aliquid  hominibus  promittit  sub  ea  con- 
ditione:  .si  voluerint;  Matth.  XIX,  17:  Si  vis  ad  vitam  ingre- 
di^  serva  mandata'^\h\A.  ver.  21:  Si  vis  perfectus  esse,  etc. 
Quae  omnia  ahaque  ejusdem  generis  mulla  plenam  electionem 
seu  optionem  ad  merendum  vel  demerendum  etiam  in  praesenti 
rerum  or^line  aperte  vel  declarant  vel  supponunt  i). 

516.  Constat  2°  eadem  minor  ex  testimoniis  Patrum,  qui  hu- 
manae  libertatis  naturam  in  priesenti  statu  in  hoc  positam  aftir- 
raant,  quod  homo  immunis  per  eam  sit  a  quavis  intimi  neces- 
sitate.  Haec  testimonia  copiosissime,  ut  solet,  coUegit  Peta- 
vius  ^\  Nos  unum  aut  alterum  tantum  promemus.  S.  Hierony- 
mus:  Liberi,  inquit,  arbitrii  nos  condidit  Deus ,  nec  ad  vir- 
tutes  nec  ad  vitia  necessitate  trahimur.  Alioquin  ubi  necessi- 
tas ,  nec  corona  est  ^).  Quam  Ilieronymi  sententiam  cum  pro- 
tulisset  S.  Augustinus,  eam  maxime  probat  his  verbis:  Quis  non 
agnoscat?  Quis  non  toto  corde  suscipiat?  Quis  aliter  coti- 
ditam  humanam  neget  esse  naturam  *)  ?  Qui  praeterea  in  hbro 
De  duatms  animabus  contra  Manichceos ,  inter  caetera  haec 
habet:  Quamoltrem  illw  ammce ,  quidquid  faciunt ,  si  natu- 
ra,  non  voluntute  faciunt,  id  est,  si  libero  et  ad  faciendum  et 
ad  non  faciendum  motu  animi  carent,  peccatum  earum  tene- 
re  non  possumus  ^).  Quid  est  autem  liber  ad  faciendum  vel  ad 
non  faciendum  animi  motus,  nisi  vis  electiva,  nisi  optio?  Adeo 
vero  certum  hoc  erat  S,  Augustino ,  ut  ibidem  contrarium  asse- 


1)  Cfr.  Tournely,  De  Deo.  Appendix,  dem  fictum  est  nomen,   nani  verus  au- 
De  urbitrii  libertate,  secundae  conclusio-  ctor  est  Fromondus. 

nis  prima  probatio ,  ex  Scripturis.  3)  Cont.  Jovin.,  lib.  ni,  num.  3,   edit. 

2)  Toto  libro  iii,  De  opi/'.,  et,   ad  S.  Vallarsii. 

Augustinum  quod  attinet,   lib.    iv;   nec  4)  De  mitura  etffrat.  cap.hxv,num.  18, 

non  in  opusc,  quod  inscribitur:    Elen-  5)  De  duabus   animabus ,    cap.  iii  ,  n. 

chus  Theriacai  Vmcejilii  Lenis;  quodqui-  17,  toin.  viii,  opp. 


PAUT.  III.  CAP.  V.  DK  PECCATI    OHItt.    KFPKCT.  179 

rere  ,  peccare  nempe  posse  quempiam  absque  ejusmodi  electio- 
ne  seu  libero  animi  motu,  iniquitatis ,  insmiice  et  magni  deli- 
ramenti  damnet  ^).  Caetera  testimonia  recolantur  apud  citatos 
auctores. 

517.  Cum  vero  adversarii  abutantur  auctoritate  S.  Thoma; , 
nos  non  piget  locupletissimum  ac  insignem  hac  de  re  S.  Docto- 
ris  locum  exscribere.  Quum  enim  quaesivisset:  Vtrum  homo  ha- 
heat  Uberam  electionem  actuum,  aut  ex  necessitate  eligat? 
respondet:  Dicendum  quod  quidam  posuerunt ,  quod,  volun- 
tas  hominisex  necessitate  movetur  ad  aliquid  eligendum;  nec 
tamen  ponebant ,  quod  voluntas  cogeretur  (quae  est  ipsissin)a 
Jansenii  sententia). . .  Jioic  autem  opinio  est  hisretica.  Toliit 
enim  rationem  meriti  et  demeriti  in  humanis  actibus;  non 
enim  videtur  esse  meritoriumvel  demeritorium ,  quodaliquis 
sic  ex  necessitate  agit ,  quod  vitare  non  possit.  Est  etiam 
annumerandainter  extraneas philosophice  opiniones,  quia  non 
solum  adversatur  fidei,  sed  subvertit  omnia  principia  philo- 
sophia*  moralis.  Si  enim  non  sit  liberum  aliquid  in  nobis,  sed 
ex  necessitate  movemur  ad  volendum,  tollitur  deliberatio , 
exhortatio ,  pr(jeceptmn  et  punitio,  laus  atque  vituperium,  cir- 
ca  quce  moralis  philosophia  consistit^).  Ergo  ex  S.  Doctore  1" 
libera  non  est  voluntas,  quae  ex  necessilate  movetur,  etsi  nulla 
interveniat  coactio;  2°  sententia,  quae  id  adstruit,  haeretica  est, 
utpote  fidei  contraria;  3"  germanae  morum  philosophiae  adver- 
satur,  cum  praecidatomnes  radices  etprincipiamorahtatis,  con- 
sihisque,  adhortationibus ,  praeceptis,  punilioni,  laudi  ac  vitu- 
perio  aditum  intercludat. 

518.  Constat  3"  ex  ipsa  ratione.  1"  Etenim ,  semel  constltu- 
to  principio  de  voluntate  ineluctabih  atque  antecedente  necessi- 
tate  ad  ahquid  abrepta,  tota  morahtatis  ratio  destruitur;  ideo 
enim  morales  actiones  nostrae  dicuntur,  tum  quod  morum  re- 
guhs  congruant  aut  adversentur,  tum  praecipue  quod  earum 
imperio  ac  disciphnae  subjiciantur,  seu  ab  iis  dirigantur.  Inci- 
pit  genus  morum ,  inquit  S,  Thomas,  ubi  primum  dominium 
voluntatis  invenitur  ^).  Atqui  id,  ad  quod  interna  ducimur  ne- 
cessitate,  a  morum  reguhs  dirigi  nequit;  ergo.  2"  Ex  eodemS. 
Doctore  prima  totius  meriti  radix  in  eo  posita  est,  ut  ahquidcx 
iis  tribuendo ,  quae  in  dominatu  habemus,  quoddam  nobis  jus 
comparemus ,  ut  quidpiam  de  ahenis  accipiamus :  Per  actum 
proprium,  inquit,  quis,  mereri  non  potest,  nisi  sit  dominu.f 


i)  Ibid»  Sic  enim   loquitur :   Dicere...  ctoris  edit.   Rotn.  1570,  tom.  vm;  quod 

jje ccare  sineiwluHtate  ([ib^rl&te)  magiium  de  csteris  citationibus  S.  Doctoris  sem- 

delirameutum  est;  et  peccati   reum  tene-  per  intelligendum  est;  una  enim,  exce- 

re  quemquam,  quia  non  fecit ,   quod  fa-  pta  Summa,  hac  editione  utor. 

cere  non  potuit,  stimmce  iniquitalis  est  et  3)  In  ii,  Hentent.   distinct.   2'1,  qusst. 

insanice.  3,  art,  2, 

2^  Quxst.  VI.  De  malo,    Opp.    S,  Do- 

12* 


180  TUACTATUS  DK  DKO  CRKATORE. 

sui  actus.  Sic  enim  suum  actum  (juasi  pretium  pro  prwtnio 
dare  potest  *).  Atqui  actuum,  quos  non  vis  electiva  eliciat,  sed 
necessitas,  quamvis  placita,  a  nohis  extorqueat,  proprie  domi- 
ni  non  sumus.  Ergo  frustra  eos  quasi  pretium  pro  pra^mio  of- 
ferremus.  3"  Ea  insita  est  omnibus  libertatis  notio,  ut  domi- 
nium  quis  habeat  in  proprios  actus,  quod  ex  dehheratione  ori- 
tur:  Dicendumy  inquit  rursum  Doctor  Angehcus,  (/uod  ex 
hoc  contimjit,  quod  homo  est  dominus  sui  actus ,  quod  ha- 
bet  delil)erationem  de  suis  actitms.  Ex  hoc  enim  quod  ratio 
deliberans  sehabet  ad  opposita,  voluntas  in  utrumque  po- 
test^).  Atqui  in  voluntate ineluctabih  necessitate  ad  alterutrum 
compulsa,  nullum  locum  hahere  potest  dehheratio,  nec  proin- 
de  dominium  aut  hbertas.  Addatur,  in  adversariorumhypothe- 
si  non  magis  reum  esse,  qui  innocentem  gladio  peteret  et  occi- 
deret,  quam  lapis,  qui  e  tecto  decidendo  transeuntem  perime- 
ret,  Quid  jam  esset  de  legibus  ac  de  societate  universa,  ubi  in- 
valesceret  absurda  ejusmodi  doctrina?  Concludendum  igiturest 
ad  merendum  vel  (iemerendum  ,  etc. ,  prout  demonslrandum 
assumpsimus  ^). 

DIFFICULTATES. 

519.  I.  Obj.  S.  Augustinus  passim  docet,  omnem  actum  vo- 
luntarium  hberum  esse  eo  ipso,  quod  a  voluntate  profluat.Nam 
hb.  De  spir,  et  litt.  cap.  XXXI:  Hoc,  inquit,  quisque  inpo- 
testate habere  dicitur ,  quod  sivultfacit;  sinonvult  nonfacit; 
et  De  civ.  Dei,  hb.  V,  cap.  X:  Necesse  est ,  ut,  f/uod  volu- 
mus ,  libero  velimus  arbitrio ;  et  ahbi  passim  *).  Huic  doctri- 
nee  subscribit  S.  Prosper,  hb.  Contra  Collatorem,  cap.  XVIII, 
ubi  ideo  nos  liberos  adstruit  esse  sub  gratia,  quia  volentes  ora- 
mus,  volentes  loc/uimur ,  volentes  operamur ,  etc.  Subscribit 
S.  Joan.  Damascenus,  Defide,  lib.  III,  cap.  XIV,  dum  ait:  Ar- 
bitrii  libertas  nihil  aliud  est  quam  voluntas.  Subscribunt  de- 
nique  S.  Fulgentius ,  S.  Bernardus,  S.  Anselmus  aliique.  Ergo. 

520.  Resp.  Dist.  antec.  Docet  S.  Augustinus  cumrehquisPa- 
tribus  omnem  actum  voluntarium  eo  ipso  liberum  esse ,  quod 
profluat  a  voluntate,  quatenus  est  formaliter  voluntas,  id  est, 
prout  sumitur  pro  electiva  facultate,  conc.  quatenus  natura 
est,  seu  prout  agit  ex  natura,  ne^.   Duplici  enim  sensu  f  o/w/J- 

• 

1)  De  veritate,  qusest.  29,  a.  6.  opposiiit  P.  Migliavacca,  qui  Inlibroin- 

2)  I",  2",  quaest.  6,  art.  2,  ad  2".  scripto,  LHnfnrinato   posto    nel    raglio  . 
3)Cnsulantur  de  hacgravissima  quae-    doctrinam  catholicam  impugnaverat ,  et 

stione ,  praeter  Petavium  in    tribus  po-  Tournely  in  Append.  saepius  laudata. 
stremis  libris  De   opif.   ac    in  Etencho        4)  Omnia  S.  Doctoris  lestimonia,  qua; 

n(h\  Vinc.  Lenis,  et  lib.   ix,  De  Incarn.  huc  referri  possent ,   collegit  et  expen- 

De  Champs  S.  J.  in  egregio   opere  De  dit   Petavius  op.  cit.  nec   non   Tourne- 

hceresi  Janseniana,  MalFejus   in  historin  ly  loc.  cit.  sec.  obj. 
theologicay   et   in   ca?teris  scriptis    quse 


PART.  III.  CAP.  I.    UK    PKCCATI    OKK;.    1C5<^FECT.  181 

talls  vox  usurpari  consuevit ,  tum  nempe  ad  facultatem  natura- 
lem  animi  nostri  significandam,  qua  per  modum  naturae  ad 
unum  determinatae  ac  necessitate  impellente  movetur;  tum  ad 
liberam  ipsam  ejusdem  voluntatis  electionem,  quae  praecedente 
deliberatione  ab  eadem  voluntate  veluti  proprio  motu  fit.  Hanc 
distinctionem  jamdiu  S.  Thomas  viderat:  Voluntas,  inquit,  in 
imantum  voluntas ,  cum  sit  lilyera,  ad  utrumlibet  se  habet. 
Potest  enim  agere  vel  non  agere ,  sic  vel  sic  facere ,  velle 
etnon  velle  (en  voluntatem  proprie  talem  seu  formaliter  sum- 
ptam).  Sirespeciu  alicujus,  pergit  ipse,  Iioc  voluntati  non 
conveniat;  hoc  accidet  voluntati,  non  in  quantum  voluntas 
est^  sed  ex  inclinatione  naturali,  quam  hahet  ad  aliquid  si- 
cut  ad  ultimum  finem  ,  quem  non  potest  non  velle  i)  (en  vo- 
luntatem,  prout  natura  est,  seu  agentem  per  modum  natur<e). 
Eadem  habet  S.  Augustinus  ^).  Duphcem  hunc  sensum  dataope- 
ra  adversarii  confundunt,  ut  S.  Augustino  ac  rehquis  Patribus 
tribuant  sensum  ipsorum  menti  plane  adversantem. 

521.  I.  Inst.  Atqui  juxta  citatos  Patres  voluntas  ita  distingui- 
tur  a  natura ,  ut  semper  bbera  sit,  ad  discrimen  naturae ,  quae 
in  ahquid  fertur,  utpote  ad  unum  determinata.  Etenim  S.  Au 
gustinus,  hb.  De  duabus  anitnabus,  cap.  XII:  Itlwanima',  scri~ 
bit,  quid(/uid  faciunf ,  .y«  natura,  non  yoluntate  faciunt ,  etc.et 
De  libero  arlntrio ,  bb.  III,  cap.  I:  Motus  (animae)  non  estuti- 
que  naturalis ,  sed  voluntarius :  Sic  pariter  S.Bernardus;imo 
etS.  Thomas,  qui  ait:  Voluntas  dividitur  contra  naturaui , 
sicut  una  causa  contra  aliam;  qumdam  enim  fiunt  naturali- 
ter ,  quvedam  voluntarie  ^),  Ergo. 

522.  Resp.  Dist.  min.  Voluntas  distinguitur  a  natura  juxta 
citatos  Patres,  prout  est  formaliter  voluntas  ex  dictis,  conc. 
voluntas  ut  natura  est,  seu  agit  per  modum  naturae  ad  unum 
determinatae,  neg.  Idem  enim  recurrit  loquendi  abusus.  Huic 
autem  difficultati,  quam  sibi  S.  Thomas  proposuerat,  ita  re- 
spondet:  Dicendum ,  quod  voluntas  dividitur  contra  natu- 
ram,  sicut  una  caiisa  contra  aliatn;  qucedam  enim  funt  na- 
turaliter,  et  quwdam  fiunt  voluntarie.  Est  autem  alius  mo- 
dus  causandi  proprius  voluntati ,  quw  est  domina  sui  actus , 
prceter  modum,  qui  convenit  naturw ,  quw  est  determinata 
ad  unum;  sed  quia  voluntas  in  aliqua  natura  fundatur ,  ne- 


1)  Quaest.  2,   De  polentia,   art.   3,  in  eultate ,    seu  prout  natura  est.  RursHm 
corp.  vero  dispulans    cum    Felii;e  uiauicli;eo , 

2)  S.  enim  Doctor,  lib.  De  duab.  lib.  ii,  cap.  vii:  Non  necessilatem,  in- 
nnim.  cap.  xu:  Ouamobrem,  inquit,  illie  quit,  natura  facitj  seil  roluntas  culpaini 
nnimce,  si  natura,  mo^  voluntale/«ciM«^,  et  cap.  iv :  Cum  (Doniinus)  dicit:  aut 
itl  est,  si  libero  et  ad  facienclum  et  ad  hoc  facite ,  aut  illud  fucite ,  polestatem 
non  faciendum  animi  molu  carenf,  qui-  (id  est  voluntatem)  indicat,  non  natu- 
bus  verbis  aperte  distinguit  volunta-  ram.  Ex  his  dcprehendimus,  unde  S. 
tem  proprie  dictam ,  seu  formaliter,  ut  Thomas  hauserit  suam  distinctionenu 
loquuntur  ,    volunlalcm  ,    a  naturali  fa-        3)  i  parl.,  qua-st.  10,  arl.  i,  ad  1'". 


183  TRACTATLS    DE    DICO    CRKATORE. 

cesse  est,  quod  modus  proprius  nafuroi  (juantum  ad  aliquld 
participetur  a  voluntate  *).  Sin  vero  adversariiconleiidant,vo- 
limtatem  a  natm^a  distingui,  ut  rem  a  re,  ut  vult  Scotus,  qui 
pariter  objicitur  ,  tunc  reponimus,  id  dari  posse,  si  natura  ac- 
cipiatur  praecise  ut  natura  est  tantum.  Voluntas  enim  non  est 
natura  tantum,  sed  natura  simul  et  voluntas;  cum  in  aliquibus 
agat  ut  natura  tendens  in  unum,  in  aliis  ut  voluntas,  seu  ut  fa- 
cultas  libera  ad  opposita,  praeeunte  judicio  rationis. 

523.  11.  Inst.  Ergo  quidquid  praeeunte  ratione  aliquis  vult  et 
amplectitur,  liberum  dicendum  est.  Atqui  multa  sunt,  quae 
praeeunte  ratione  necessario  volumus;  cujusmodi  in  nobis  est 
beatitudo  in  genere ,  in  beatis  amor  beatificus ,  in  Deo  ipso 
processio  Spiritus  Sancti;  optime  igitur  cohaeret  libertas  cum 
necessitate. 

524.  Resp.  Disf.  maj.  Quidquid  praeeunte  ratione  volumus, 
liberum  dicendum  est,  si  ita  objectum  proponatur,  ut  subsit 
rationis  judicio  et  locus  detur  deliberationi ,  ita  ut  voluntaspos- 
sit  dici  domina  sui  actus,  conc.  si  ita  proponatur,  ut  necessa- 
rio  prosequendum  aut  fugiendum,  neg.  Atque  ita  exponi  de- 
j)ent  nonnulla  Patrum  testimonia,  qui  ideo  inferunt  hominem 
hberum  esse,  quia  ratione  praeditus  est.  Hoc  enim  verum  est, 
si  ad  hunc  sensum  referatur,  quod  nempe  ratio  sitradixetfun- 
damentum  Hbertatis,  seu  si  referatur  ad  hbertalem  suppositi 
vel  potentiae ;  at  falsum  est,  si  referatur  ad  hbertatem  actus, 
quando  objectum  non  proponitur  ut  indifferenter  prosequen- 
dum  vel  fugiendum,  ut  patet  in  exemphs  adductis  2j. 

525.  III.  Inst.  Atqui  etiam  in  his,  in  quibus  objectum  ab  in- 
teliectu  proponitur  ut  necessario  prosequendum  vel  fugiendum, 
juxta  S.  Augustinum  consistit  vera  et  proprie  dicta  libertas. 
Quum  enim,  hb.  Denat.  et grat.  cap.  XLVI,  objiceretPelagius: 
Voluntafis  arbitrio  ac  deliberatione  privatur.,  (/uidquid  natu- 
rali  necessitate  constringitur  -,  respondet  S.  Doctor;  Per  enim 
(ihsurdum  e.st,  ut  ideo  dicamus  non  pertinere  ad  voluntatem 
nostram  (scilicet  hbertatem) ,  quod  beati  esse  voluvnus ,  quia 
id  otnnino  nolle  non  possumus ,  nescio  qua  et  bona  constri- 
cfione  naturie ;  nec  dicere  audemus ,  ideo  Deum  non  volun- 
tatem,  sed  necessitatem  habere  justitiai,  quia  nonpotest  velle 
peccare.  Quod  et  alibi  passim  inculcat.  Ergo. 

526.  Resp.  Neg.  subsumptam.  Ad  prob.  Dist.  Absurdum 
est  juxta  S.  Augustinum,  nos  liberos  non  esse  in  eo,  quod  beati 
essevolumus,  quoad  libertatem  contrarietatis,  co/^c.  quoad  li- 
bertatem  contradictionis ,  neg.  Scopus  enim  S.  Augustini  in  ad- 

1)  Ibifl.   Unde  colligitur   mala   adver-        2)  Recolanlur  quje  pranotavimas  ini- 
eariorum  fides ,  dum  non   verentur  de-     tlo  propositioni*. 
promere  pro   sua    sententia   ar^umenta 
ex  S.  Tiioma  ,  qui  eos  fanto    ante  jam 
leuipore  omnlno  protriveral.  «/ 


PAKT.  III.  CAP.  V.  UE  PECCATI  OKIG.  EKFKCT.        183 

ducto  loco  aliisque  similibus  est,  refellere  Pelagianos,  qui  con- 
stituebant  (&ssentiam  libertatis  in  libertate  contrarietatis  seu  in 
indifferentia  ad  bonum  ac  malum,  minime  vero  in  libertate  con- 
tradictionis  aut  specificationis.  Eos  proptereaprovocat  adexem- 
plum  Dei  ac  beatorum,  [qui,  licet  peccare  non  possint,  neque 
a  justitia  deficere ,  tamen  liberi  essentialiter  sunt;  quia:  ]\[ec 
libertas,  nec  pars  libertatis,  ut  loquitur  S.  Anselmus,  est  po- 
testas  peccundi  *);  sed  potius  libertatis  defectus ,  utaitS.Tho- 
mas  2).  Merito  igitur  S.  Augustinus  Julianum,  qui  AiQe\idiX.:Deus 
liber  non  est ,  qui  malum  non  potest  velle ,  hac  ratione  per- 
stringit :  Siccine  Deum  laudas ,  ut  ei  auferas  Hbertatem  ^)  ? 

527.  At ,  inquit  Jansenius ,  S.  Augustinus  loquitur  de  volun- 
tate  justitiae ,  prout  in  Deo  et  beatis  est,  quae  non  patitur  in- 
differentiam  contradictionis.  Deus  enim  suam  justitiam  essen- 
lialiter  et  necessario  vult,  prout  necessario  pariter  eam  vo- 
lunt  beati. 

528.  Resp.  Dist.  antec,  Loquitur  S.  Augustinus  de  volunta- 
te,  qua  prosequitur  justitiam,  prout  dicit  exercitium  justitiae  ad 
extra,  qua  bona  et  justa  operari  potest  vel  omittere ,  conc. 
prout  dicit  attributum  essentiale  ad  intra^  neg.  Adprob.  dist. 
Deus  justiliam  suam  essentialiter  et  necessario  vult  quoad  spe- 
cificationem  ad  volendum  bonum  etjustum,  ita  ut  cdntrarie  ab 
ipsa  deficere  non  possit  malum  volendo  aut  operando,  conc. 
quoad  exercitium  ad  extra,  ita  ut  ab  ipsa  deficere  non  possit 
negative  non  operando ,  neg. 

529.  IV.  Inst.  S.  Augustinus^,  De  civ.  Dei,  lib.  V,  cap.  X, 
ad  declarandam  naturam  nostrae  libertatis  utitur  exemplis  vita? 
et  praescientiae  Dei.  Ait  enim :  Si  illa  defnitur  esse  necessitas, 
secundum  quam  dicimus  neces^se  esse ,  ut  ita  aliquid  vel  ita 
fiat,  nescio  cur  eam  timeamus^ ,  ne  nohis  Ubertatem  auferat 
voluntatis.^Neque  enim  et  vitam  Dei  et  prwscientiam  Deisub 
necessitate  ponimus  ,  si  dicamus  necesse  esse  Deum  semper 
vivere  et  cuncta  prijsscire.  Porro  necessitas ,  quae  similis  est 
illi,  qua  necesse  est  Deum  vivere  et  cuncta  praescire,  omnem 
interimit  libertatem  a  necessitate ;  atqui  haec  necessitas  ex  Au- 
gustino  libertatem  voluntatis  nontollit;  ergo. 

530.  Resp.  Dis^t.  maj.  Necessitas,  quae  similis  est  iIE\.  (|ua 
necesse  est  Deum  vivere  et  cuncta  praescire,  omnem  t^ollit  liber- 
tatem,  si  sermo  sit  de  vita  Dei  naturali  et  essentiali,  qua  Deus 
est,  conc.  si  sermo  sit  de  vita  Dei,  ut  ita  dicam ,  accidentali, 
quae  in  operatione  ejus  ad  extra  consistit,  quae  necessaria  non 
est,  nisi  necessitate  consequente  et  hypotheticaperindeacprae- 
scientia ,  neg.  Jam  vero  S.  Doctorem  de  eju&modi  vita  ac  prae- 


1)  Dial.  rie  lib.  mb.  cap.  i,  pa^.  117 
f.ol.  I,  B;  quod  postea  etiam  inculcat. 
Eadem  habet  S.  Thomas  passim. 


2)  1%  2",  quast.  109,  art.  2,  a 

d  2' 

3)    Op.    imiierf.    cont.    Julian. 

lib 

uum.  100. 

184  TIUCTATUS    DK    !)!C0    CIIKATOKK. 

scientia  loqiii,  patet  lum  ex  coiilextii,  tum  ex  scopo  sihi  pro- 
posito,  qui  est  Sloicos  illos  impiignare,  qui  cum  TuUio  conten- 
debant  voluntates  nostras  nuUi  necessitati  etiam  consequenti  sub- 
jici :  Ne  videlicef  non  essent  liherw,  si  subjicerentur  necessi- 
tati.  Quibus  apposite  respondet  S.  Augustinus,  necessitatem 
consequentem  nuUo  modo  officere  Ubertati:  Sic  eliam  cum  di- 
eimus ,  pergit  ipse,  necesse  est,  ut ,  cum  volumus,  Utterove- 
limus  arbitrio  ,  et  verum  procul  dutno  dicimus ,  et  non  ideo 
ipsum  liherum  arfntrium  necessitati  subjicimus ,  (luw  adimit 
libertatem  ^). 

531.  V.  Inst,  At  1"  idem  S.  Doctor,  lib.  De  duab.a7nni,ii\\t. 
I,  Uberum  arbitrium  deHnit:  Animi  mofum  cogente  nulto.^vS. 
deUnitioni  insistens  S.  Tbomas,  haec  expresse  babet:  hiberum 
arbitrium  dicitur  ex  eo  quod  cogi  non  potest  '^).  Igitur  coa- 
ctio  est,  qucB  Uberum  arbitrium  toUit.  2"Kt  sane,  inquiunt,  jux- 
ta  hos  Sanctos  Doctores  unam  tantum  proprieque  dictam  coa- 
ctionem  Ubertati  adversari  evidentissimo  eliicitur  S.  Thomte  te- 
stimonio,  ex  1 ,  p.  q.  82,  art.  1  ubi,  cum  quaisiisset:  (Jtrum 
voluntas  aUquid  ex  necessitafe  appetat?  iUudque,  quod  cer- 
tissimum  est,  constituisset,  in  beatitudinem  universos  necessa^ 
rio  trahi,  ideoque  voluntatem  aUquid  ex  necessifafe  ye\le,ce- 
lebri  quod  sibi  objecerat  Augustini  efFato  :  Si  atiquid  est  ne~ 
cessarium ,  non  est  voluntarium ,  respondet:  Dicendum,  quod 
verbum  Angusfini  est  infellifjendum  de  necessario  necessifa- 
te  coactionis.  Necessitas  autem  naturalis  non  uufert  liberta- 
tem  voluntatis ,  ut  ipsemef  in  eodein  libro  dicif.  Ergo  juxta  u- 
trumque  Doctorem  sola  vere  ac  proprie  dicta  coactio  libertati 
adversatur;  ideoque  meritum  ac  demeiutum  oplimepotest  cum 
necessitate  naturali  consistere. 

532.  ^esp.  Dist.  antec.  Juxta  utrumque  Doctorem  liberum 
arbitrium  ex  eo  dicitur,  quod  cogi  non  potest  coactioneimpro- 
prie  dicta  seu  necessitate,  conc.  proprie  dicta,  tieg.  Interdum 
enim  coactionis  vox  stricte  sumitur  pro  vi  ex  principio  extrin- 
seco  illata;  interdum  late  pro  naturaU  ac  necessaria  ad  unum 
incUnatione ,  quae  facultatem  ad  oppositum  aufert;  interdum 
denique  latissime  pro  morali  quadam  vi  eaque  vehementi,non 
tamen  ineluctabili.  Porro  tum  S.  Augustinum  tum  S.  Thomam 
6"0«c^/om*  vocabulum  late,  imo /«7i.y.y«>/i«  usurpasse  pro  qua- 
cumque  necessitafe ,  adeo  ut,  dum  aiunt:  Id  esse  libermny 
(fuod  non  est  coactum,  nil  aliud  sibi  veUnt,  quam:  Id  esse  ti- 
bermn ,  quod  nulla  necessitas  extorserit,  ex  plarimis  ipsorum 
locis  apparet.  Sic  S.  Augustinus,  Retract.  lib.  I,  cap.  XV,  scri- 
bit,  primos  parentes  ideo  esse  culpandos,  quia  nullo  cogenfe, 
hoc  est,  libera  voluntate  peccarunt:  Suasit  enim ,  ait,  tenia- 
tory  ut  lioc  fieret,  nou  coeyit.  Sic  pariler  S.  Thomas,  i^out. 

1)  Ibid.  n.  1.  2)  In  n,  'lisl.  •^.5,  qiiiBst.  i,  ail.  ^. 


PAIIT.    III.    CAP.   V.    DK    PECCATI    OKIG.    Ei<'FKCT.  185 

(/enf.Vib.lW,  cap.  CXLVIII,  cuni  demonslrandum  suscepisset, 
Per  au.Tilium  (Ikituv  (/rufi(v  hominem  non  cogi  ad  tnrtutem, 
ita  disputationeniaggreditur:  Posset  autem  videri  alicui,  (juod 
per  auxiliiim  divinum  coactio  hominiinferntur  ad  bene  (Kjen- 
dum.  Ita  alibi  passim» 

533.  Ad2^,  sen  ad  confirmat.  Dist.  ut  supra:  Si  voluntasac- 
cipiatur  pro  natura,  conc.  si  accipiatur  pro  rationali  facultate 
cligendi  ac  respuendi  vi  praedita,  seu  prout  est  formaliter  vo- 
luntas  ex  dictis,  neg.Talem  esse  men^em  S.  Thomae,  constat 
exiis,  quve  De  veritaie ,  cap.  XXIV,  art.  I,  scribit;  ubi,  cum 
ipsissimam  S.  Augustini  sententiam  usurpasset,  ait:  Cum  ele- 
ctio  sit  quoddam  judicium  de  agendis ,  vel  judicium  conse- 
(fuatur ,  de  hoc  potest  esse  electio ,  quod  sub  judicio  nostro 
cadit.  Judicium  autem  in  agendis  sumitur  ex  fine ,  sicut  de 
conclu.fionibus  ex  principiis.  Unde ,  sicut  de  primis  princi- 
piis  non  judicamus ,  ea  examinantes ,  sed  naturaliter  eis  a.s- 
sentimus . .  ita  et  in  appetibilibus  de  fine  ultimo  non  judica- 
mus  . . .  sed  naturaliter  approbamus;  propter  quod  de  eonon 
est  electio ,  sed  voluntas.  Habemus  eryo  respectu  ejus  libe- 
ram  voluntatem ,  cum  neces.sitas  naturalis  inclinationis  liber- 
tati  non  repugnet  secundum  Augustinum ,  non  autem  libe- 
rum  judicium,  proprie  loquendo ,  quum  non  cadat  sub 
electione. 

534.  VI.  Inst.  1"  Laus  non  debetur  nisi  actibus  liberis;  at- 
qui  S.  Auguslinus  laudem  Deo  et  Angelis  tribuit  ob  actus  ipsis 
prorsus  necessarios.  Etenim,  Tract.  LIII  in  Joan.  laudi  Deo 
vertit,  quod  negare  seipsmn  non  potest ;  et  De  civ.  Dei,  lib. 
XII,  cap.  I.  Angelis  adho^rere  Deo.  Id  ipsum  dicatur  de  vitu- 
perio  ac  de  demerito.  2"  Nam  idem  S.  Doctor,  sibi  sempercon- 
stans,  docet,  inesse  in  nobis  post  primihominis  lapsum  peccan- 
di  necessitatem,  adversus  Pelagianos,  ac  priT^sertim  Operisim- 
perf.  lib.  I,  cap.  CV:  et  tamen  simul  docet  adversus  eosdem 
peccata  ista  ex  necessitate  patrata  a  Deo  imputari ;  ait  enim 
ibid. :  De  quo  genere  malorum  Deus  rogatur,  ubi  dicitur: 
delicta  juventutis  et  ignorantiw  medi  ne  memineris.  Quod  ge- 
nus  delictorum  si  non  imputaret  Deus  justus,  non  ea  sibi  di- 
mitti  posceret  homo  fidelis.  Ergo. 

535.  Resp.  Dist.  major.  Laus  proprie  et  stricte  sumpta  non 
debetur  nisi  actibus  liberis,  co/ic.  laus  latiori  sensu  sumpta,  sci- 
licet  pro  honore ,  neg.  Sic  dist.  min.  S.  Augustinus  laudem  late 
sumptam  Deo  et  Angelis  tribuit  ob  actus  ipsis  necessarios , 
conc.  stricte  sumptam,  neg.  Ut  enim  observat  S.  Thomas,  laus 
stricte  sumpta  est  sermo  dilucidans  magnitudinem  virtutis ; 
et  haec  non  debetur  nisi  actibus  liberis ;  qualenus  vero  late  su- 
mitur,  laus  nempe  pro  honore,  non  actui,  sicut  laus ,  sed 
magis  agenti  tribuitur,  ut  ipsemet  loquitur,  et  confertur  ra- 
•tione  dignitatis  sohus  suppositi,  licet  jam  sit  in  fine,  ac  proin- 


186  TRACTATUS  DE  DKO  CKKATORK. 

de  etiam  propter  actus  necessarios  i).  Neque  aliter  in  objectis 
locis  intelligendus  est  S.  Augustinus.  Ad  Deum  vero  speciatim 
quod  attinet,  ipsum  etiam  stricto  sensu  laudare  possumus ,  si 
non  quantum  ad  ejus  essentiam,  saltem  secundmn  effectus 
ipsius,  qui  in  nostrmn  ufUitatem  ordinantur ;  quod  Angelicus 
Doctor  rursum  animadvertit  ^). 

536.  Ad  2™,  Dist.  S.  Augustinus  docet,  inesse  homini  neces- 
sitatem  peccandi  peccato  materiali  et  improprie  dicto,  conc. 
formali  et  proprie  dicto,  suhd.  necessitatem  moralem  et  vagam, 
conc.  physicam  et  determinantem  ineluctabiliter  ad  aliquod 
peccatum,  neg.^).  Sed  de  hoc  fusius  in  tract.  De  gratia. 

537.  II.  Ol)j.  Christus  liber  plane  fuit  tum  in  amando  Deo, 
tum  in  praecepto  Patris  servando  de  morte  subeunda.  His  enim 
actibus  et  sibi  et  nobis  meruit,  sibi  gloriam,  nobis  gratiam;  li- 
bertas  autem  totius  meriti  radix  est.  Atqui  Christus  nulla  quoad 
illos  actus  utebatur  libertate  a  necessitate ;  cum  neque  ab 
amando  Deo  abstinere  posset,  utpote  comprehensor ,  neque  a 
morte  subeunda,  cum  sibi  servandum  esset  prajceptum  Patris. 
Ergo...Haec  autem  confirmantur  exiis,  quae  scribit  S.  Thomas, 
disserens  de  hbero  Christi  arbitrio:  Vel  dicendwn,  inquit, 
quod  si  etiam  (liberum  arbitrium  Christi)  esset  determinatum 
ad  unum  numero ,  sicut  ad  diligenduin  Deum ,  quod  non  fa- 
cere  non  potest;  tamen  ex  hoc  non  ainittit  libertatem  aut  ra- 
tionem  laudis  sive  inerili,  quia  in  illud  non  coacfe,  sed  spon- 
te  tendit,  et  ita  e.st  actus  sui  dominus  ^).  Ergo  juxta  S.  Tho- 
mam  1"  non  tollitur  libertas  ex  determinatione  ad  unum  ;  2** 
ad  rationem  meriti  ac  laudis  sat  est,  non  coacte,  sed  sponte  in 
laudabilia  ferri,  seu  sola  externa  coactio ,  non  autem  necessitas 
aut  spontaneitas  officit  libertati. 

538.  Resp.  Dist.  primam  partem  major.  Christus  liber  fuit 
in  amando  Deo,  quatenus  amor  ille  ad  creaturas  tendebat,  conc. 
quatenus  amor  ille  divinam  bonitatem  essentialem  intuitive  co- 
gnitam  spectabat,  neg.  Hoc  enim  postremo  sensu  actus  amoris 
beatifici  nec  liber  est  nec  indifferens,  sed  omnino  necessarius ; 
at  priori  sensu  actus  amoris  in  Christo  liber  fuit  libertate  spe- 
cificationis  seu  disparitatis.  Licet  enim  anima  Christi,  inquit 
S.  Thomas,  esset  determinata  ad  unum  secundum  genus  mo~ 
ris  scilicet  ad  bonum,  non  tamen  erat  determinata  ad  unum 
simpliciter;  poterat  enim  hoc  vel  illud  facere  et  non  facere. 

1)  In  primo  EtMc,  lect.  18;  et  2»  2"  absolute ;    sed   per  laudem  testificamur 

qurest.  103,  art.  I,a(i  S"",  ubi  intejirer  tex-  de  bonitate  alicujus  in  ordlne  ad  finem, 

tus  ita  se  habel:  „Laus  disting^uitur  ab  sicut  laudamus  bene  operantem  propter 

Ijonore  dupliciter.  Uno  modo,  quia  iaus  linem.    Honor  aute.m  est  etiam  optimo- 

consistil  in  solis  sig^nis  verborum  ;   lio-  rum,  qua;  non  ordinantur  ad  finem,  sed 

Tior   autem  in    quibuscumque  exteriori-  jam  sunt  in  fine." 

bus   signis;    et  secundum   hoc  Jaus  in  2)  2'  Z",  quaest.  91,  art.  1,  ad  !"•. 

honore  includitur.  Alio  modo,  quia  per  3)  Cf.    Tournely,    loc.    cit. ,    septima 

exhibitionem  honoris   testimoniuni  red-  objectio. 

dimus  de  exc«Uenlia   bonitatis  alicujus  i|)  In  ii/,  disl.  18,qu8est.  I,  art.  2^  ad  S™. 


PART.  III.  CAP.  V.  DK  PECCATI  ORIG.  KFFECT.       187 

Et  ideo  libertas  in  eo  remanebat,   qu(e  requiritur  ad  rne- 
remlum  ^). 

539.  Alteram  majoris  partem  de  libera  Christi  morte ,  conc. 
oblatus  enim  est,  (juia  ipse  voluit;  at  neg.  min.  ex  ea  parte, 
qua  dicitur  Christus  mortem  necessario  subiisse,  vel  quia,  ut 
pluribus  placet,  praeceptum  Palris  non  fuit  praeceptum  stricte 
tale  seu  stricte  sumptum,  sed  solum  late  tale  ^),  vel  quia,  quod 
ahis  potius  arridet,  si  mandatum  Patris  fuit  praeceptum  proprie 
dictum,  Christus  ipsum  habuit  conditionatum  tantum,  dummo- 
do  scihcet  ipse  voluisset  mortem  obire  nec  petere  dispensa- 
tionem  ^).  In  utraque  porro  hypothesi  Christus  hberrimus  fuit, 
ideoque  per  eam  et  sibi  et  nobis  promereri  potuit  ^). 

1)  De  verit,  quaest.  29,  art.  6,  ad  1™.  Soc.  Jes.,  quas  inseruit  P.  Zacharia  ia 

2)  Ita  censet  inter  caeteros  Petavius  ,  Thesmiro  Theol.  tom.  ix,  opusc.  18,  in 
De  liicarn.  lib.  ix ,  cap.  8,  §.6,  cujus  quibus  ostendere  satagit  Christum  in- 
liaec  verba  sunt :  ^Praeceptum  illud  et  capacem  luisse  praecepti  rigorosi. 
mandatum,  quod  Christo  Pater  edidisse  3)  Sic  pluVes  theologi  arbitrantur 
dicitur,  velut  de  perferendis  suppliciis  juxta  illud  ,  quod  legitur,  Matth.  xxvr, 
ac  luenda  morte,  non  absolutum  impe-  53,  de  Chrislo  dicente  ad  Petrum :  „Ai»- 
rium  videri  fuisse,  sed  simplicem  si-  putas,  quia  non  possum  rogare  Patrem 
gnificationem  consilii  ac  voluntatis  suae,  meum,  et  exhibebit  mihi  modo  plus- 
quia  muita  illi  proponebat  Pater  ad  hu-  quam  duodecim  legiones  Angelorum?'* 
manam  recuperandam  salutem  remedia,  Nec  improbabile  putat  Petavius,  loc. 
ex  quibus  quod  vellet  eligeret,  adeo  ut,  cit.  §.  13,  in  fine:  „Potuisse  Christum 
quidquid  ex  omnibus  capesseret ,  id  si-  eodem  momento ,  quo  palernum  de  re- 
bi  gratum  esse  ac  placere  monstraret,  dimendo  genere  huniano  consilium  sine 
proindeque  mandante  se  ac  pnccipiente  uUo  praeciso  mandato  cognovit ,  ab  eo- 
faceret.  ]Von  fuisse  praecepti  necessita-  dem  ultro  petere,  ut,  quod  su.b  volun- 
te  aliqua  circumscriptum  Douiinum  Je-  tati  electionique  permittebat,  sibi  hoc 
sum  ,  docere  ipsemet  videtur  ,  apud  accuratiore  imperio  praeciperat  ,  quo 
Joannem  x,  17,  ita  loquens:  „Propterea  tanto  demissiore  et  humiliore  obsequio 
me  diiigit  Pater,  quia  ego  pono  animam  fungeretur.  Nam  utrumque  sic  obtine- 
nieam,  ut  iterum  sumam  eam.  Nemo  binius,  ut  et  liberrlma  optione  Christu» 
tollit  eam  a  me,  sed  ego  pono  eam  a  mortem  per  tot  cruciatus  obeundam 
meipso^  et  potestatem  habeo  ponendi  susceperit,  et  in  hoc  ipso  strictw  ^  ut 
eam  et  potestatem  habeo  iterum  su-  vocant,ac  rigidae  obedienti»  partes  im- 
mendi   eam.    Hoc    mandatum    accepi    a  pleverit," 

Patre  meo."  In  his  verbis,  cum  se  ha-  4)  Plusquam  viginti  recensentur  theo- 

bere   dicit   iSovoictv ,   id  est,  votestatem  logorum  sententije  ad  hunc  nodum  dis- 

poneniti    aninunn   suam ,    ex    proprietate  solvendum ,    quas   quisque  recolere  po- 

nominis    intelligendum    est  ,    utriusque  test  tum   apud   Marin ,    S.   J.    tom.  ii, 

amplectendi  liberam  ei  optionem  fuisse,  tract.    17.   De   Incarn.,    disp.    13  et  lij 

non  unius  dumtaxat.  Nec  enim  potesta-  tum    apud   Aranda ,    in    eod.    Iract.    De 

tem    vel    Hovaiav   homini    datam    esse  Jncarn.   Kemo  tamen  excogitavit,   quod 

quisquam  sanus  ac  sobrius  dicat,  natu-  Hermesius    in    op.    cit.  C/irisliano -cal/i. 

ralis  aliquando  subeundae   mortis,   vel,  ifognialica,  pag.  3.  Munsteri  1834,  pag. 

si  ex  alto  praecipitet,   in  terram  caden-  260.   Hic  enim  quamvis  affirmet  inujos- 

di ;  vel  euni  denique,    qui  vinculis  alli-  sibile  Iiaud  esse  liberam  voluntatem  seu 

gatus  in  carcere   detiretur,   potestatem  quod   ipse   vocal    humamnn    libere  velle 

liabere  illic  manendi.  Haec  enim  ridicu-  in  Christo  cinu  unitate  ac  (fivinitate  ejus 

la  sunt.   Cum  ergo  Christus  potestatem  personie  philosophice  componere,  sic  ta- 

habere  se  dicat  mortis  obeundae,   eam-  men    de   hac  Christi    liberlate   loquitur 

qiie  se  ab  semetipso,  id  est,  suapte  vo-  atque   ita    omnia    quae  illam  adstruunt , 

luntate  snscipere,   procul  dubio  demon-  argunienta  data  opera  convellit,    ut   ea 

strat  liberum    sibi    integrunique  fuisse ,  veluti  res  indifferens  minime  necessario 

iitrum  mallet  e  duobus  eligere,    ut  aut  admittenda  ex  ejus  sententia  videretur. 

niDreretur  aut   se   morti    subtraheret."  Quod   sane  erroneum  vehemenler   est» 

Quam    deinde    sententiam    plurimorum  nec   solum  comnuini  Patrum  et  theolo- 

Patrum  Graecorum  et  Latinorum  aucto-  gorum  omnium  doctrinae  contradicil  (Cf. 

ritate    adstruit.  Cf.    Theret   »ic.   Raye,  Pelav.  De  Incarn.  !ib.  vin,  cap.  8),  sed 


188  TRACTATUS  DK  DKO  CREATORE. 

540.  Ad  1™  confirmat.  Besp.  Non  lollitur,  juxla  S.  Thoniam, 
libertas  ex  determinatione  acl  unum  secundum  genus  moris; 
qua^que  relinquat  liberlatem  contradictionis  et  specificationis 
seu  disparitatis,  conc.  ex  determinatione  ad  unum  simpliciter, 
ne^.  Mentem  enim  suam  S.  Doctor  exposuit  in  adductis  verbis. 

541.  Ad  2"'  confirmaf.  Disl.  Ad  rationem  meriti  ac  laudis 
sat  est  non  coacte,  sed  sponte  in  laudabilia  ferri,  id  est,  libe- 
re  ex  immunitate  a  necessitate,  conc.  spontanee  tantum,  ne^. 
Eo  enim  ipso,  quod  dicat  Angelicus  Doctor:  Et  ita  est  domi- 
nus  actus  sui,  patet  eum  vocem  coacte  pro  necessario  usur- 
passe.  Eodem  enim  docente :  Sumus  domini  nostrorum 
actuum,  secimdum  quod  possumus  hoc  vel  illud  eligere  ... 
unde  appetitus  finis  non  est  de  his ,  quorum  domini  su- 
mus  1). 

542.  III.  Ohj.  Ipsa  libertatis  notio  suadet  optime  necessitatem 
cum  libertate  componi.  Ad  hoc  enim,  ut  actus  liber  censeri  de- 
beat  et  sit,  suflicit,  1"  ut  praevio  rationis  judicio  eliciatur;  per 

•  hoc  enim  distinguitur  ab  actibus  brutorum;  2**  ut  voluntas  sei- 
psam  ad  agendum  moveat,  agatque  proinde,  et  non  agatur 
tanquam  bruta  animantia  2);  3"  ut  sit  perfecte  voluntarius,  id 
est,  non  solum  a  voluntate  elicitus,  sed  etiam  imperatus ,  et 
non  coactus;  ^^  ut  ita  sit  voluntarius,  ut  etiam  sit  in  nostra  po- 
testate,  adeo  ut  homo  per  ipsam ,  si  vult ,  facit;  si  non  vult, 
non  facit,  ut  loquitur  S.  Augustinus  ^);  5"  ut  cum  voluntaria 
delectatione  eliciantur  juxta  illud  ejusdem  S.  Augustini  certissi- 
mum  effatum:  Ibi  sumus  veraciier  lifferi,  ubi  non  delecta- 
mur  inviti^);   vel  etiam,  ut  alibi  loquitur:  Libera  voluntate 

fucimus  quia  delectati  facimus  ^).  Et  sane,  inquiunt,  6" 

licet  peccatores  obdurati  et  habitibus  irretiti  dura  premantur 
nccessitate,  libere  tamen  peccant,  imo  et  ipsi  damnati  et  dae- 
mones  graviter  peccant  majori  adhuc  necessitate  compulsi;  7" 
beali  in  coelo  licet  necessario  Deum  diligant,  libere  tamen  dili- 
gunt,  cum  ipsorum  amor  actus  humanus  sit;  ac  8°demum  Deus 
ipse,  licet  nunc  saUem  necassario  creaturas  velit,  liber  tamen 
semper  circa  easdem  censetur.  Ergo. 

5;^3.  Resp.  Neg.  antec.  Ad  1™,  Dlst.  SufHcit,  ut  subsit  ju- 
dicio  rationis  indifFerenti  seu  libero  et  expedito ,  conc.  judicio 
ineluctabiliter  ad  unum  inflexo  et  determinato ,   neg.  ®).    Hoc 


ipsius  Ecclesi.TB  sensui  et  Scripturarurxi  immunitatcm  a  necessilatej   quod  nunc 

auctorilali.  H;e  quippe   (ut  CTtera  pr;e-  de  tide  est. 

tercaui),   nobis  periiibent,  Christuni  ut  1)  Part.  i,  qusest.  82,  art.  i,  ad  3". 

iiotninem    nieruissc   obediendo   et    mor-  2)  S.  Tliom.  0«  reril.  quaisl.  2'»,  art.  2. 

tem  .subeundo  j  non  meruit  autem  ,  ne-  3)  De  S/ihitu  et  litera,  c.  31,  num.  53. 

qni\  obedivit  voluntate  divina;  ergo  me-  ^)  De  nupt.   et    concuiiixc,    llb.  i,  cap. 

ruit  etobedivitvoluntatehumana,  et  qui-  30,  num.  33. 

dein  libera  y  ut  patet  ex  hactenus  dicti.s  5)  In  Ps.  cxxxiv,  num.  11. 

pt  ex  Ecclesi»  doctrina,  quap  ad  meren-  6;  S.  Thom.,  1",  'i",  quaest.  G,  art.  2, 

dnm    vpI   demerendum   delinivit   requiri  ad  2"'. 


PART.  III.  CAP.  V.  DE  PECCATI  ORIG.  EFFECT.       189 

cnim  speciatim  intervenit  discrimen  inter  homincs  et  bruta  ani- 
mantia. 

5W.  Ad  2%  Disf.  Ut  voluntas  ita  se  ad  agendum  moveat, 
iit  possit  pariter  se  non  movere  per  plenam  ad  motum  et  quie- 
tcm  facultatem ,  conc.  secus,  neg.  Et  hic  rursum  patet  diversa 
hominum  et  brutorum  ratio;  quia  bruta  physice,  non  autem 
morahter  se  movere  possunt,  nec  proplerea  habent  dominium 
sui  actus.,  ut  ait  S.  Thomas  i). 

5i5.  Ad  3'",  Dist.  Ut  sit  perfecte  voluntarius  sensu  nuper 
exposito ,  conc.  ahas,  ne(f.  Sic  etiam  ut  non  sit  coactus,  id  est, 
necessarius,  conc.  coactus  stricte  sumptus,  neg. 

546.  Ad  4™,  Disl.  Ut  sit  in  nostra  potestate  omnimoda  phy- 
sica  et  morah  per  facuUatem  electivam  ad  opposita  et  diversa, 
conc.  in  sola  potestate  physica,  ne^. 

547.  Ad  5"»,  Dist.  Ehciatur  cum  delectatione  consequente, 
dehberata  et  vincibih,  conc.  antecedente,  indehberata  et  invin- 
cibih,  ne^.  Tahs  porro  est  sensus  Augustini  in  citatis  locis;ideo 
enim  eam  naturam  sat  bonam  esse  propugnat,  quw  hahet  in 
pote.state,  illicitam  delectationem ,  .si  extiterit,  ita  cohibere, 
ut  non  solum  de  cwteris  licitis  rectetjue  factis ,  verum  etiam 
de  ipsius  pravce  delectationis  cohibitione  Iwtetur  2). 

548.  Ad  6"*,  Dist.  Peccatores  dura  premuntur  necessitate 
morah,  voluntaria  et  vincibih,  conc.  physica,  neg.  Id  ipsum 
dicatur  de  daemonibus  et  damnatis,  qui  juxta  satis  receptam 
sententiam  nonnisi  morah  compelluntur  necessitate,  hbere  pro- 
pterea  vereque  peccant,  hcet  ipsis  peccata  non  amphus  ad  de- 
meritum  imputentur,  utpote  in  termino  constitutis,  ut  loquitur 
S.  Thomas3). 

549.  Ad  7'",  Neg.  Beatos  hbere  Deum  dihgere.  Ad  confir- 
mat.  autem,  dist.  Amor  beatificus  humanus  est  quoad  substan- 
tiam  operis,  conc.  quoad  modum  operandi,  ne^. 

550.  Ad  8"»,  Dist.  Deus  ipse  nunc  sahem  necessario  vult 
creaturas  necessitate  consequente,  ideoque  semper  hbere,  cum 
veht  per  eundem  actum,  quo  semel  voluit,  seu  potius  vuh  ab 
aeterno ,  eo  quod  in  Deo  nulla  detur  successio  actuum ,  conc. 
necessitate  antecedente,  ne^.  ^). 

1)  Conl.   genf.   lib.  ii,  cap.  '17,   ratio-        4)  Recolantur,  quae  de  lioc  ar^unien 
ne  3.  to  scripsimus   in   tract.    de  Deo ,    nun» 

2)  De    Gen.   ad   lit.   lib.   xi ,   cap.  7,    291  et  seqq. 
num.  11. 

3)  Cf.2»,  2«qu3est.  13,  art.  k,  ad  2"<  et 
alibi. 


192  TRACTATUS  DE  DEO  CHEATOP.E. 

558.  II.  Ohj.  S.  Augiistinus,  disputans  adversus  Pelaglanos, 
tria  haec  nunquam  non  inculcat:  l**  Periisse  post  hominis  la- 
psum,  innocentis  hominis  arbitrium,  ut  in  Enc/iirid.  cap.  XX.X: 
lAhero  nrhitrio  male  utens  homo  et  se  perdidit  et  ipsum.  2" 
Esse  in  natura  lapsa  peccandi  necessitatem,  ut  in  Ltih.  contra 
Fortunatum ,  num.  22 :  Postquam  ipse  (Adam)  lihera  volun- 
tate  peccavit,  nos  in  necessitatem  prwcipitati  sumus ,  qui 
ah  ejus  stirpe  descendimus.  3"  Arbitrii  indifferentiain  per  Adic 
scehis  omnino  periisse:  eamdemque  in  libris  Contra  Julianum 
acriter  insectatur;  et  Serm.  CVI,  num.  11,  aperte  nos  non 
agere,  sed  agi  affirmat.  Ergo. 

559.  Resp.  ad  1™,  Dist.  Afhrmat  S.  Augustinus,  periisse 
post  Adae  lapsum  liberum  hominis  arbitrium,  quale  in  paradiso 
fuit,  hahendi  plenam  cum  immortalitate  justitiam,  seu  quoad 
cjiis  perfectionem,  ut  ex  dictis  constat,  conc.  absolute  ac  sim- 
pliciter,  ne(/.  Docet  nempe  S.  Doctor,  innocentis  hominis  arbi- 
trium  potens  fiiisse  etiam  ad  immortalitatem  et  ad  uUeriores 
actus,  justitia  originali  et  sanctitate  ut  privilegio  stabili  felicissi- 
mum  statum  illum  perficiente,  et  haec  profecto  libertas  periit. 
At  reinanet  arbitrii  libertas  naturalis,  qualem  hominis  natura 
exigit  tum  ad  actus  aliquos  saltem  moraUter  honestos ,  tum  ad 
assentiendum  active  gratiae  motionibus.  Hinc ,  Enchir.  loc  cit. 
S.  Augustinus  emortuum  et  non  emortuum  dicit  nostrum  arbi- 
trium;  emortuum,  ad  hahendam  plenam  cum  immortalitate 

justitiam;  non  emortuum ,  ad  cooperandum  Deo,  et  ad  mora- 
lia  naturae  opera  saltem  facihora  perficienda  i). 

ti^^.Ad  2™,  J)ist.  Necessitatem  moralem  ortam  ex  concupiscen- 
tia  vel  concupiscentiam  ipsam,  conc.  necessitatem  proprie  dictam, 
neg.  Perhanc  siquidem  necessitatem  intelligitS.Doctor  concupi- 
scentiam  ipsam,  seu  perversam  illam  peccati  legem,de  qua  con- 
querebaturApostoIus  (Rom.VII,15):  Non  enim,  quod  volo  honum, 

1)  Cf.  Faure  S.  J. ,  S.  Auffustini  Ew  dunt  verba,  qus  s.-epe  hoc  capite  habet, 

ckiritlion  notis  est  assertionibus  tlieologi-  et   quibus    arbitriuin    ne^rat :    Ad    jiistk 

cis  iUustratuin,  RomiB  1755,  in  hunc  lo-  facienuiim    librr   non    krit,     et    iiifra: 

ciim,  ubi  fuse  ostendit,   liberum   arbi-  Quomodo   quisquam  de  librro  arbitrio 

triuiii,  quod  hic  deperdltum  dicit  S.  Au-  in  bono  glorietur  opere.  Concludendum 

gustinus,  esse  illud,    „quod  homo   pri-  Itaque,  Augustinum  hoc  Enchiridii  loco 

mus,  male  utens ,  perdidit;  atqui   illud  idem  docere,  quod  et  alibi  docet,  et  o- 

fuit  arbitrium  snnum  et  potens  juste  vi-  mnes  cuin  ilio.  Veruin  est,  inagnas  ar- 

vere.  Deinde  dicitur  perditum  illud   ar-  bitrii  vires  hoino,  cum  conderelur,  ac- 

bitrium,  quod  contraponitur  arbitrio  li-  cepit;  sed  peccando  amisit  (Aug:.  Ser^n. 

berato   post   casum;    hujiismodi   autem  132,   num.  6,  De  verb.  Apost.).  Sed  me- 

non  est  nisi  arbitrium  sanum.  Pneterea  rito  addit  Aug. :  „Adhuc   curatur  .. .  sa- 

arbitrium  deperditum  comparalur  facul-  natur  lanpjuorj  libertas  periit  per  pec- 

tati,  quam  ad  vitam   conservandam  ha-  catum ,   sed    illa  quae    in   Paradiso    fuit 

bet,  qui  se  occidit;  iji^itur  sermo  est  de  (Lib.  i,  ad  Bonif.  cuntra  ttuas  epist.  Peluf/. 

arbitrio  potente  conservare  vitam  cari-  cap.  2)."  Ht-ec  exscribere  placuit,   quia 

tatis  acceptam  in  creatione.  Denique  Au-  aureus  hic  libellus  admodum  rarus  est, 

^ustinum  ante  liberalionem    in  homine  atque  ut  pateat  verus  Auo^ustini  sensus 

servo,  negare    liberum  arbitrium    cnm  ex  ipso  contextu  erutus.  Hoc  enim  loco 

nddito,  non  simpliciter  et  ea  unive.^-sali-  valde  abusi  sunt  Lulherus,    Calvinus  et 

tate,  qua  nostra  a;tate  loquimur  osten-  Jansenius. 


PART.    Iir.    CAP.   V.    DE    PECCATI    ORIG.    KFFKCT.  193 

hoc  ago ;   sed  quod  odi  malum^   illud  facio ;    ex  tjua  oritur 
proclivitas  ad  malum  et  difficultas  ad  boiium. 

561.  Ad  3«",  J)ist.  Acriter  insectatur  arbitrii  indiff^erenfiam  ^ 
f[ualem  Pelagiani  adstruebant  in  perfecto    virium    aequilibrio , 

f)rout  erat  m  statu  innocentice  ,  conc.  qualem  adstruunt  Catbo- 
ici,  neg.  Pelagiani  enim  contendebant,  talem  a  Deo  bominem 
conditum  esse ,  quabs  nunc  nascitur,  et  inficiabantur  ob  Adae 
scelus  in  nobis  iniirmatum  seu  attenuatum  arbitrium  esse  per 
grassantem  concupiscentiam;  sed  autumabant  perfecta  nos  uti 
arbitriiindifFerentiaetadbonum  et  admalum.  Hoc  erat  totiuspe- 
lagianae  haereseos  fundamentum ,  quod  cum  Catbolica  doctrina 
cohaerere  nuUa  ratione  potest.  Illud  propterea  totis  viribus  sub- 
ruere  satagebat  S.  Augustinus.  Praestat  has  omnes  responsio- 
nes  confirmare  earum  rerum  auctoritate,  quas  S.  Doctor  scri- 
bit,  Contra  Epist.  Pelagianorum,  lib.  I,  cap.  II;  objicientibus 
siquidem  Pelagianis,  quod  ex  Calholicorum  doctrina ;  primi  ho- 
minis  peccaio  liherum  ar()itrium  perierit,  ut  nemo  jam  pote- 
statem  habeat  bene  vivendi,  sed  omnes  in  peccatum  carms 
sum  necessitate  cogantur,  respondet:  Quis  nostrum  dicat, 
(fuod  primi  hominis  peccato  perierit  Uberum  arbitrium  de 
humano  genere?  hibertas  (/uidem  periit per  peccatum,  sed 
illa,  qu(B  in  paradiso  fuit,  habendi  plenam  cum  immortalila- 
te  justitiam.  Propter  quod  natura  humana  divina  indiget 
gratia,  dicente  Domino:  Si  ros  Kilius  liberacerit,  tunc  ve- 
re  liberi  eritis,  utigue  ad  bene  justegue  vivendum.  Haec  plane 
invictissime  ostendunt,  quam  turpiter  ac  fraudulenter  erraverit 
Jansenius  in  videnda,  ut  ipse  ait,  et  asserenda  Augustini  sen- 
tentia. 

562.  Ad  illud,  quod  additur  ex  eodem  Sancto  Doctore:  JSlos 
non  agere,  sedagi,  reponimus  falsum  esse,  quod  adversarii 
obtrudunt;  nam  S.  Augustinus  ibid.  aperte  dicit:  Immo  et  agis 
et  ageris ,  si  a  bono  agaris. 

563.  III.  Ot)j.  Voluntas  nunquam  agit,  sed  semper  agitur.  1" 
\  el  enim  malum  aversatur,  vel  bonum  prosequitur.  Si  maluni 
aversatur,  necessario  aversatur,  eo  ipso  quod  felicitati,  in  quam 
necessario  tendit,  opponatur;  2"  quod  si  bonum  prosequitur, 
semper  necessario  majus  bonum  prosequitur  vel  reale  vel  ap- 
parens,  non  solum  in  genere,  sed  etiam  in  specie  seu  in  particulari. 
3"Si  vero  diversi  generis  bona  ab  intellectu  ut  aequalia  apprehen- 
dantur,  voluntas  nunquam  eliget ;  alioquin  enim  eligeret  sine  ra- 
tione  sufficienti,biIancisinmodum;  quae  si  utrinque  aeque  gravis 
fuerit,  nullum  unquamdabitpraepondium;  quod  si  alteri  ex  lan- 
cibus  adjectum  quidpiam  vel  detractum  fuerit,  eam  illuc  praepon- 
derare  oportebit,  quo  eandem  gravius  pondus  abripiet,  ideoque 
jam  necessario.  4"  Et  sane  voluntas  in  eligendo  semper  sequi- 
tur  intellectum,  qui  causa  est  necessaria;  5"  cum  non  possit  ali- 
ter  res  percipere  nisi  ex  effectu,  quem  objecta  in  eum  efficient 

T.  V.  13 


196  TRACTATUS  DE  DEO  ChEATORE. 

quod  implical.  Ast  ipsa  nullo  indiget  judicio  praevio,  quo  neces- 
sario  determinetur  i). 

573.  Ad  S'",  Disf.  Voluntas  est  potentia  caeca,  quatenus  niui- 
quam  agat  absque  objecti  reprcesentatione,  conc.  absque  judicio 
practico  et  quidem  praevio,  nc^.  Hinc  nagamm  consequentimn. 

574.  Ad  4'",  Neg.  Ex  dictis  enim  voluntas  ipsa  est,  quae  vim 
suam  exercet  in  boc  judicio,  intellectum  applicando  ad  naec  po- 
tius  quam  illa  motiva  perpendenda,  sub  hac  potius  ratione  quam 
sub  aba,  et  prout  vult,  donec  se  determinet  ad  electionem;  et 
binc  patet,  bberum  pariter  sub  boc  respectu  esse  judicium 
tbeoreticum  intellectus,  quod  a  simpbci  perceptione  minime 
pendet,  sed  ab  appbcatione  voluntatis  ad  ea  quae  percipit,  Licet 
propterea  perceptio  in  se  sit  necessaria,  non  est  tamen  neces- 
sarium  judicium ,  quod  eam  subsequitur;  imo  saepe  saepius  ju- 
dicamus  contra  id,  quod  sensus  exbibent  et  res  percepta  prae 
se  fert,  ex.  gr.  remum  in  aqua  non  esse  fractum  ,  etsi  fractus 
appareat;  solem  et  lunam  longe  majoris  ampbtudinis  esse,  ac 
sensus  referant  ob  ipsorum  a  nobis  distantiam,  abaque  id  ge- 
nus  innumera ,  ut  leges  opticae  postulant,  ac  pbysica  praescrtim 
recentior  docet.Saepe  etiam  posita  perceptione  suspendimus  ju- 
dicium  et  nibil  omnino  decernimus.  Demum  ipsa  perceptio 
quodammodo  voluntatis  imperio  subest,  quatenus  voluntas,  ut 
dictum  est,  appbcat  sensus  circa  boc  vel  iUud  objectum,  ut  inde 
mens  ideas  sensibiles  sibi  cudat,  ac  deinde  percipiat;  et  si  de 
veritatibus  abstractis  sermo  sit,  mentem  appbcat  ad  banc  potius 
quam  illam  veritatem  contemplandam.  Patet  inde  mentem  hu- 
manam  semper  activam  esse  in  suis  ideis,  in  suis  perceptioni- 
bus,  in  suis  judiciis,  in  &iiis  vobtionibus  ac  determinationi- 
bus  ^). 

575.  V.  Ohj.  FSaltem  sensus  intimus  deciperenospotest,  dum 
videtur  testari  nos  pro  lubito  velle ,  dum  tamen  reipsa  a  causa 
exteriori  movemur;  2°  eadem  ratione  ac  si  acui  magneticae  aut 
lapidi  decidenti  paulo  ante  motum  cum  cognitione  desiderium 
abquod  versus  abquem  locum  determinatum  se  movendi  impri- 
meretur,  viderentur  sibi  baec  corpora  a  se  ipsis  ad  eum  mo- 
tum  determinari,  ac  proinde  bbere.  3"Ita  porro  et  in  bomine 

1)  Cf.  ibid.  cap.  2,  §.  22,  schol.  i,  ubi  prout  judicat ,  agit  prout  vult,  nullus 
id  ex  professo  ostendit.  igitur  electioni  locus.  Verum  ex  iis,  qu» 

2)  Ex  dictls  patet,  corruere  totam  ar-  attulimus,  constat,  falsas  esse  ejusmo- 
g:umentationem  ductam  ex  animi  nostri  di  assumptiones.  Nam  nec  mens  neces- 
anal>si,  per  quam  injrenti  adeo  appa-  sario  percipit,  prout  expositum  est;  nec 
ralu  liumanam  libertatem  se  evertere  necessario  judicat  prout  percipit,  uti  o- 
pra'fidebat  CoIIins.  Quse  enim,  ut  ipse  stendimus;  judicium  enim  juxta  sanam 
aiebat,  ad  hanc  de  libertatequjestionem  philosophiam  est  mentls  operatio  di- 
pertinere  possunt  mentis  nostra;  opera-  stincta  a  mera  perceptione  ;  nec  ssepe 
tiones,  ad  has  quatuor  potissimum  re-  vult  prout  judicat ,  quod  si  a^it  prout 
vocantur:  percipere,  Judicare,  velle,  a-  vult,  ideo  est,  quia  hoc  includit  ipsum 
gere.  Jam  vero  ex  nulla  harum  oriri  po-  exercitium  libertatis;  implicat  vero,  eo- 
lest  electio.  Mens  enim  necessario  per-  dem  tempore  velle  ag:ere  et  non  velle  \ 
cipit,  judicat  porro  prout  percipit,  vult  idem  enim  siraul  esset  et  non  esset. 


PART.    III.    CAP.    V.    DK    PECCATI    OKIti,    EFKECT.  197 

reipsu  accidere  patet  ex  eo,  quod  a  Deo  tanquam  prima  causa 
prajdeterminari  debeat,  et  applicari  ipsius  potentia ,  quotiesad 
actum  accedere  debct;  seu  saltem  necessaria  est  Dei  praemotio, 
qua  homo  tanquam  causa  secunda  omnes.  et  singulas  actiones 
suas  peragat.   Ergo. 

57(j.  Resp.  Ad  1'",  vel  neg.  vel  dist  Sensus  intimus  nos 
decipere  potest  in  iis,  quae  sunt  sensus  intimi  objedtum,  et  de 
quibus  ipse  aperte  testatur ,  ne^.  in  ca&teris ,  trans^  vel  conc. 
Ostendunt  enim  philosoplii  nunquam  sensum  intimum  in  iis  de 
quibus  aperte  testatur  et  quae  ejus  objectum  sunt,  decipere  nos 
posse  1).  Si  quae  sint,  in  quibus  videmur  decipi,  non  suntejus- 
dem  intimi  sensus^  objecta,  cujusmodi  esset  existere  nos  ah  aUo, 
conservari,  etc. 

577.  Ad  2'",  Ne^.  parlfatem.  Nunquam  enim  vel  acus  magne- 
tica  aut  lapis,  qui  in  dicta  hypothesi  putarent  se  Ubere  moveri, 
possent  propriae  hbertatis  demonstrationem  exhibere  cessando 
a  motu;  contravero  homo  non  solum  sentit,  dum  movetur,  se 
hbere  moveri,  sed  sentit,  praeterea  se  actu  habere  potestatem 
ad  oppositum  atque  ad  diversa,  et  cuiUbet,  a  se  petenti  de- 
monstrationem  suae  hbertatis,  illico  eam  exhibet  exsiUendo, 
consistendo,  motum  cohibendo  vel  accelerando,  prout  ipsi 
libet. 

578.  Ad  3"",  Dlst.  Prae^determinari  aut  prae^moveri  debet  ho- 
mo  a  Deo  tanquam  causa  prima,  quatenus  indigetconservatio- 
ne  ilUus  activae  facultatis ,  quam  per  creationem  ipsi  Deus  com 
municavit,  conc.  quatenus  homo  adactus  singulos  debeatprae- 
moveri  aut  praedeterminari,  ;^e^.  Nempe  ea  ratione,  qua  homo' 
aut  alia  creatura  quaelibet  propriam  existentiam  cum  facultati- 
bus  ,  quas  uniuscujusque  natura  exposcit,  a  Deo  per  creatio- 
nem  accepit,  eadem  ratione  illarum  a  Deo  conservationeni  ha- 
bet  per  continuationem,  seu  extensionem  illius  divinae  volunta- 
tis  actus,  quo  primum  conditus  est.  Actus  iste  divinae  volun- 
tatis,  qui  se  porrigit  ad  totam  conservationis  periodum,  dici- 
tur  perpetua  creatio,  non  eo  sensu  quod  Deus  reipsa  continue 
ac  singulis  veluti  momentis  eum  de  novo  creet;  sic  impulsus. 
ille ,  quem  Deus  homini  primum  indidit  ad  felicitatem  in  gene- 
re,  et  qua  homo  movetur  ad  eligenda  particularia  media,  quae 
ad  eam  perducunt,  debet  a  Deo  conservari,  ut  possit  viressuas 
exercere,  dicitur  continua  praemotio  et,  si  placet,  praedetermina- 
tio  ^).  In  hoc  profecto  nihil  intercedit,  quo  humana  libertas  lae- 
di  vel  minimum  possit,  quod  facile  cuiquam  patet  ^). 

1)  Cf,  Slorchenau,  Logic,  §.  158  et  ne  liomo  non  potest  aliquid  velle.  Se<t 
seqq.  homo    per    rationem   determinat  se   ad 

2)  Itfi  S.  Thom.  1»  2"°,  quaest.  9,art.6,  volendum  hoc  vel  illud,  quod  est  vere 
ad  3"",  his  verbis :  „Deus  movet   volun-  bonuin  vel  appareus  bonum." 

tatem  hominis,  sicut  universalis  motor  3)  Cf.  Fortunatus  a  Brixia ,  Ord.Min. 
ad  universale  objectum  voluntatis,  quod  reform.  Metaphys.  p.  3,  sect.  3,  §.  60  et 
est  bunum ;  etsine  hacuniversali  motio-    seqq.  ubi  luculenter  hoc  argumentuine- 


198  TRACTATUS    I)E    DKO  CllEATORE. 

579.  Diflicultates ,  qiioe  peti  solent  vel  ex  divina  praiscientia , 
vel  ex  divinae  gratiae  efficacia,  partim  in  tractatu  De  Deo  disje- 
cta  sunt  1),  partim  disjicientur  in  tractatuDe  Gratia. 

C  A  P  U  T    VI. 

DE  FUTURA  HOMINIS  VITA. 

580.  Brevi  dilabitur  prgesens  haec  vita,  quae  data  homini  est, 
ut  serviat  Deo  conditori  suo.  E  matris  sinu  ad  tumuh  obscuri- 
tatem  praecipiti  ruimus  cursu:  Omnes  enim  morimur ,  ut  sa- 
piens  ilhi  Thecuites  aiebat,  et  f/uasi  aquw  delabimur  in  terrajn, 
quce  non  revertuntur  ^).  At,  si  itineris  nostri  metam  attigeri- 
mus,  pro  meritis,  quae  nosmet  nobis  comparavimus,  alteranos 
vita  manet  fausta  vel  infausta.  Fieri  autem  potest,  ut  homo  ex 
hac  vita  decedens  beatitudinem ,  ad  quam  conditus  est ,  statim 
assequatur;  vel  ad  tempus  ab  ipsa  arceatur,  donec  scihcet  a 
levibus,  quibus  hinc  coinquinatus  sordibus  migravit,  purgetur, 
aut  debitas  poenas  persolvat;  vel  etiam  ob  nefaria  scelera,  queis 
sese  obstrinxit,  non  solum  ab  ea  penitus  excludatur,  verum  e- 
tiam  gravioribusaddicatur  supphciis;  veldenique  ob  originalem 
noxam,  qua  inexpiatus  supremum  diem  obiit,  ab  eadem  beati- 
tudine  in  perpetuum  abjiciatur.  De  hac  proinde  supernaturali 
fehcitate,  quae  in  intuitiva  Dei  visione  ac  iruitione  posita  est,  de 
purgatorio  et  inferno ,  de  statu  decedentium  sine  baptismate 
disserendum  ex  ordine  superest,  quae  totidem  distinctis  articuhs 
prosequemur. 

ARTICUIilJSI. 

De  supernaturali  hominis  heafitudine. 

581.  Beatitudo,  quae  etiam  summum  bonum  ac  ultimus  finis 
dicitur,  quamque  et  probi  et  pravi  homines  vehementer  appe- 
tunt  3j.  definitur  in  genere  a  Boelio  status  omnium  bonorum 
congregatione  perfectus  ^)  et  a  S.  Augustino  bonorum  o- 
mnium  summa  et  cumulus  ^\  a  scholasticis  passim  definiriso- 
let  summum  honmn  appetitus  rationalis  adwquate  satia- 
tivum  6). 

volvit.  Cf.    etiam   Card.  Gerdil.    ^aggio  ne  quo    non   pervenitur  ad  illiid,    quod 

tVinstru%.    teolog.   de   Deo   creulQre ,    De  onines  volunt  .  .  .  Beatum  quippe   esse 

mvnifo.  Hinc  ipse  TuUius,    Qnmst.  Tmc.  tam  niagnum  est  bonum,  ut  hoc   et  bo- 

lib.  I,  cap.  23,  aiebat:  „Sentitanimusse  ni  velint  et  mali.  Nec  mirum  est,  quod 

moverij  quod   cum  sentit, illud  unasen-  boni  propterea  sunt  bonij  sed   illud  est 

tit,  se  vi  sua  non  aliena  moveri.  mirum,  quod  etiam  mali  propterea  sunl 

1)  Part.  .3,  cap.  1,  n.  392  et  seqq.  mali,  ut  sint  beati " 

'     2)  11  Reg^.  XIV,  14.  li)  De  coasolat.  philos.,  lib.  iii,pros.2. 

3)    Cf.   S.    August.  Serm.    i,  in   Psal.  5)  Enarr.in  PsaU  ii,  "♦  H- 

cxviii,  n.  I,  ubi  prasclare  scribitj  „Si  vis  6)  Cf.  Suarez,  tract.  Be  ultimo  fine  ti 

esse  beatusj  esto  Immaculatus.  lllud,e-  bent.  disp.  15,  sect.  l. 
nim  omnes,  hoc  autem  pauci  voluiitj  si- 


I 


PART»  ITI.  CAP.  VI.  DK  FUTURA    HOMINIS    TITA.  190 

582.  Ea  autem  vel  est  objectiva  vel  fonnalis.  Objectlva  est 
res  ipsa,  cujus  possessione  efficimur  beati;  formalis  est  actus 
ipse,  quo  beatitate  ipsa  utimur  ac  fruimur,  seu  ipsa  hujus  rei 
possessio  et  fruitio  *). 

583.  Magna  olim  inter  philosophos  de  beatitudine  objectiva 
exarsit  contentio;  quare  in  diversas  ipsi  abiere  sententias,  quas 
Lactantius  enumerat  ^).  Marcus  Varro  apud  S.  Augustinum  o- 
stendit,  sectas  philosophorum  de  summo  bono  ita  posse  per- 
misceri,  ut  ex  ea  permixtione  biscentum  octogin^ta  octosenten- 
tiae  seu  placita  existant,  non  quae  ahquando  fuerint,  sed  quae 
esse  potuerint  3),  Divina  postmodumrevelationeaiFulgente,nul- 
lum  dubium  superest,  solum  Deum,  in  quocumque  providen- 
tice  ordine,  objectum  esse  essentialis  beatitudinis  intelligentis 
naturae ,  quatenus  ab  eadem  possidetur  per  ultimam  ac  perfe- 
ctissimam  actualem  facultatum  operationem.  Haec  vero  perfe- 
ctissima  operatio  tribus  potissimumactibus  continetur,  visionis 
nempe,  amoris  et  gaudii  *). 

584.  Haec,  quae  de  beatitudine  diximus,  tum  naturali  tumsu- 
pernaturali,  ad  utriusque  rationem  conveniunt.  Beatitudo  enim 
naturalis,  quamvis  in  se  perfecta,  relate  tamen  ad  supernatu- 
ralem  imperfecta  est,  ac  ejusmodi  nomine  vix  digna,  utpote 
quae  in  sola  visione  seu  potius  cogjiitione  abstractiva  consistit, 
quae  comparari  potest  per  creaturas,  atque  in  amore  et  gaudio 
naturali,  quaeinde  dimanant.  Contra  vero  supernaturalis  incla- 
ra  atque  intuitiva  ipsius  Dei  visione  seu  cognitione  ^)  sita  est, 

^  ex  qua  amor  pariter  supernaturalis  et  supernaturale  gaudiun» 
pronuunt.  Nobis  de  postrema  hac  tantum  disserere  in  animo 
est,  atque  ut  dogmaticos  theologos  decet,  posthabitis  sehola- 
sticis  inquisitionibus,  quae  fidei  dogmata  minime  attingunt  ^). 

1)  £x  quibus  patet  beatitudinetn  ex  nim  actuum  in  beatitudlne  sit  potior, 
duobus  conllari  ^  tuni  neuipe  re  extrin-  visio,  an  amor,  an  gaudium?  ostendit- 
seca ,  in  qua  consistit  summum  bonum,  que  quemlibet  eorum  sub  peculiari  re- 
et  ejusdem  boni  possessiune,.  seu  unio-  spectu  sibi  primatum  vindicare.  Visio 
ne,  qua  nobis  conjungiturf  nisi  enim  primas  tenet,  quatenusestperfectiophy- 
objectum  beatitudinis  nobis  uniatur,  et  sica  et  reliquorum  radix  et  fundamen- 
nos  quodammodo  afficiat,  beati  nec  es-  tum ;  amor  primum  oJbtinet  locum,  qua- 
se  nec  dici  possumus.  Cf.  Lessius,  De  tenus.  Deum  respicit  ejusque  benum; 
summo  bono,  lib.  i,  cap.  i.  gaudium  seu  fruitio  primas  obtinet,  qua- 

2)  Divitu  Instit.  lib.  iii ,  cap.  7,  ubi  tenus  bonum  hominis  spectatur,  Dautes, 
decem  recenset  sententias  cum  suis  au-  Purad.  Cant.  xxx,  v.  ^O,  has  diversas 
ctoribus.  sententias  praeclare    componit  illis  ver- 

3)  De  civ.  Dei,  lib.  xix^  cap.  i,  n.  2,  sibus : 
«bi>  quomodo  illa    permixtio   facienda        Luce  intellettunl  pienn  d\imore: 
sit,  et  quibus  differentiis  additis   tantus        Amor  di  vero  ben  pien  di  letizia^ 
sententiarum  numerus  emergat ,  osten-        Letizin ,  cke  trascende  ogni  dolciore. 
dit  clarissime.   Cf.  Suarez,  J)e  beat.  in        5)  Dixi :    seu  cognitione;    exploratum 
communi ,  disp.  5,  sect.  i;  Lessius,  loc.  enim  est,  nomen  risionis  hic  sumi  sen- 
cit.  cap.  3.  su  translato    pro    cognitione,  quam  per 

4)  Cf.  Suarez,  loc.cit.lib.  i,  disp.  6,  intellectum  adipiscimur. 
sect.    2,  n.    10;  et  sect.  3;  et  Lessius,        6)  De  hisqusestionibus  consulipossunt 
op. 'cit.  lib.  11,  cap.   i   et   seqq.  prsser-  inler  cajteros  Siiarezet  Lesslus,  opp.  cit. 
lim  vero  cap.  6,  ubi  Lnqulrit :  Quis  ho- 


206  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

PROPOSITIO    II. 

Beafi  supernaturaUier  Deum  nec  comprehendunt  nec  com- 

prehendere  possunt 

607.  De  fide  est  haec  propositio,  ut  ex  ConcilioLateranensi 
IV,  cap.  Firmiter  constat,  ubi:  Credimus,  inquiunt  Patres, 
ifuod  sit  Deus  incompre/iensilfilis. 

608.  Priusquam  vero  eam  adstruamus,  animadvertendum  est 
diversa  ratione  a  veteribus  Patribus  et  recentioribus  theologis 
ejusmodi  incomprehensibihtatem  exponi.  Veteres  enim,  ut  osten- 
dit  Petavius  i) ,  ad  comprehensionem  requirebant  aequahtatem 
oI)jectivam  et  intentionalem  cognoscentis  et  rei  cognitae ,  adeo 
ut  ex  istorum  sensu  comprehensio  sit  potius  reprcesentatitia 
quam  essentialis ,  qute  consistat  in  plena  et  adaequata  objecti 
cogniti  perceptione ,  quae  totum  illud  perfecte  contineat,  ac  ve- 
luti  exhauriat,  ita  ut  nihil  rei  cognitae  lateat  cognoscentem.  Ple- 
iiam  autem  esse  oportere  volunt  hanc  notitiam  tumreiipsiusse- 
cundum  se  ac  substantiam  suam  {formalem  vocant) ,  tum  eo- 
rum  omnium,  quae  in  ilhus  potentia  continentur,  quod  eminen- 
ter  inesse  dicitur  2).  Recentiores  vero  theologi  deterriti  difficul- 
tatibus,  quae  in  componenda  Dei  simphcitate  et  intuitiva  visio- 
ne  cum  incomprehensibihtate  occurrunt,  illa  notione  non  con- 
tenti,  aham  subjecerunt,  adeo  ut  juxta  ipsos  ad  comprehensio- 
nem  requiratur  tanta  perfectio  cognitionis,  quanta  est  in  obje- 
cto  perfectio  cognoscibihtatis,  ac  propterea  ad  comprehensio- 
nem  requirunt  aequahtatem  essentialem  et  entitativam,  ut  vo- 
cant  3). 


1)  De  Deo,  lib.  vii,  cap.  3.  ubi  inonet  autem  pr.-Eterea  ad  comprehensionem  re- 
comprehensionem  Latinis  idein  esse  ac  quirunt  cognitionem,  quae  ita  exaequet 
Grscis  y.ata.kri\f!iv ,  quie  vox  a  xaTaAa^-  et  exhauriat  objectum  cognitum,  ut  ni- 
fidveiv  profluit  ac  proprie  idem  signifi-  hii  in  eo  sit,  quod  penitus  non  cogno- 
cat  ac  assequi  vel  nltingere ,  id  prjeser-  scatur.  Hinc  veteres  constituebantcom- 
tim,  quod  vehementer  assequi  conati  prehensionem  in  (equuHtate  objectira  et 
sumus.  Hinc  ad  animum  translata  di-  intenlionali  cognoscentis  et  rei  cognitae, 
ctio  obscurae  el  hactenus  occultae  ac  diu  scholastici  eam  constituunt  in  (equalita- 
quaesitae  rei  certam  perceplionem  signi-  te  essentiali  et  eutitatitn  inter  cogno- 
ficat.  Deinde  cap.  seqq.  talem  fuisseve-  scentem  et  rem  cognitam,  secus  ac  ve- 
terum  mentem ,  cum  loquuntur  de  in-  teres  existimaruntj  qui,  ut  ex  dictisli- 
comprehensibilitate  Dei,  luculentissime  quet,repr(esentatitiam  polius  quam  essen- 
«stendit.  tinlem   et   entitutitam    iequalitatcm    ex- 

2)  Hoc  itaque  inlercedit  discrimen  in-  puscebant. 

ter  veterum  Patrum  et  schoiasticorum  3)  Idque  ex  principio  philosophico  o- 

recentiorum  sententiam  circa  incompre-  lim  recepto,  praeter  cognitionem  requi- 

hensibiiitatis  notionem,  quod  veteres  ad  ri  asqualitatem  modi  cognoscendi ,   quia 

comprehensionem  non  requirerent  nisi  modus  objecti  debet  esse  modus  cogno- 

adxquatam  rei  notitlam  tum  ejus,  quod  scentis.  Objectum  porro  in  casu  nostro 

formaliter  eidem  inesse  dlcitur,  tum  ejus  est  infinitnmj  ergo,  inferunl,    infinitus 

quod  eminenfer,  ut  nos   loquimur,    aut  pariter  debet  esse  cognosceos  ad  com- 

virtualiter  in  ea  includitur.  Scholastici  prehendendum. 


PART.    IIl.    CAP.    VI.   DE   FUTURA    IIOMINIS   VITA.  207 

609.  In  lioc  commodior  prior  sententia  videtur,  quod  facilio- 
rem  prsebeat  viam  ad  duo  ista  componenda,  visionem  nempe 
Dei  intuitivam  et  incomprehensibilitatem.  Sunt  cj^ui  contendant 
hanc  eamdem  notionem  incomprehensibihtatis  etiam  S.  Thomae 
propriam  fuisse  i) ;  eam  certe  amplexi  sunt  Vasquez  et  Peta- 
vius  2),  Verum  quidquid  de  hoc  sit,  quod  diutiusexpenderenon 
vaca;t,  in  utraque  hypothesi  generahbus  argumentis  ex  Scrip- 
tura,  traditione  ac  ipsa  ratione  theologica  deductis  veritatem 
cathohcam  breviter  vindicamus. 

610.  Etenim,  Jerem.  XXXII,  19.  Deus  dicitur  Magnus  con- 
silio  etincomprehensihiliscogitatu\  et  Rom.  XI,  33.  exclamat 
Apostolus :  O  altitudo  divitiarum  sapientiw  et  scientiw  Dei/ 
guam  incomprehensibilia  sunt  judicia  ejus  et  investigabiles 
viw  ejus  /  Quo  pariter  referuntur  omnia  illa  Scripturarum  lo- 
ca,  in  quibus  Deus  invisibilis  perhibetur,  quae,  ut  ex  di- 
ctis  patet,  nonnisi  de  ejusdem  incomprehensibilitate  accipi 
possunt. 

611.  Nec  minus  aperte  eadem  veritas  patet  ex  Patribus ;  in- 
ter  quos  S.  Irenaeus:  linmensurabilis ,  inquit,  in  corde  DeuSy 
et  incomprehensibilis  in  animo  ^) ;  S.  Augustinus  autem ;  At~ 
tingere ,  ait ,  aliquantum  mente  Demn ,  magna  beatitudo  est , 
cotnprehendere  autem ,  omnino  impossibile  ^).  At  supervaca- 
neum  arbitror,  omnium  Patrum  testimonia  singillatim  proferre, 
cum  eorum  doctrina  circa  hunc  articulum  evidenter  constet  ex 
ipsorum  principiis  adversus  haereticos.  Etenim  ipsi  1"  nituntur 
ostendere  Filii  et  Spiritus  Sancti  divinitatem  ex  comprehensio- 
ne  divinitatis  ipsius ;  ita  S.  Joan.  Chrysostomus  in  Homiliis  con- 
tra  Anomceos ,  Cyrillus  Hieros.  Catech.  VI,  et  S.  Irenaeus,  cu- 
jus  celebre  effatum  praedicatur :  Mensura  Patris  Filius,  qui 
et  capit  eum  ^).  2"  CoIIigunt  Spiritum  Sanctum  Deum  esse ,  eo 
quod  Dei  solius  sit  divinam  essentiam  comprehendere,  cum  ta- 
men  de  ipso  scriptum  sit,  I  Cor.  II,  10:  Spiritus  omnia  scru- 
tatur ,  eiiam  profunda  Dei;  ut  S.  Athanasius,  disputans  adver- 
sus  Arium,  Clemens  Alexand. ,  S.  Epiphanius,  S.  Ambrosius, 
S.  Cyrillus  Alexand.  aliique  ^).  3"  Luculenter  affirmant,  Deum 
neque  ab  hominibus,  neque  ab  Angelis  et  Archangelis  com- 
prehendi  posse ;  ut  S.  Joan.  Chrysostomus ,  S,  Hilarius,  caeteri- 
que  passim. 

612.  Quare  merito  proscripta  fuit  a  Conciho  Basileensi  Au- 
gustini  de  Roma  propositio :   Anima  Christi  videt  Deum  tam 

1)  Itaquidein  censet  Petavius:  verum  3)  Cotitra  hceres.  lib.  iv,  cap.  19,  n.  2, 
plura  sunt,  quse  huic  sententlae  sese  op-  pag.  252  edit.  Maur.  ubi  de  hoc  argu- 
ponere  videntur.  Cfr.  tameu  ipseS.Do-     mento  disputat. 

ctorp.  I, quaest.  12,  art.7in  corp.  et  ibid.  4)  Serm.  cxvir,  DeverbisEvang.Joan. 

art.  7,  ad  3™  cf.  Witasse,  loc.  cit.  qusest.  cap.  5. 

ii,  art.  3.  5)  Cf.  Petav.  loc.  cit,  cap.  4. 

2)  Petav.  loc.  cit.  ^  Vasqupz,  in  i  part.  6)  Vid.  Petav.  De  Trin.  lib.  «,  cap. 
S.  Thom.  disp.  52  et  53.  14,  n.  10. 


21)8  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

clure  et  infense,  quantum  clare  etinteme  Deus  videt  se  Ipsum. 
llanc  autem  censuram  confirmavit  Nicolaus  V,  Eugenii  IV,  suc- 
cessor,  quum  anno  14^9  Concilium  Basileense  ipsum  approba- 
vit,  quantum  ad  censuras  et  causas  f^eneficiales  ^).  Porro 
anima  Christi  Deum  supernaturaliter  videt.  Ergo. 

613.  Rationem  tlieologicam  nobis  suppeditat  S.  Thomas  p.  I, 
q,  12,  a.  7,  dicens:  Unmtiquodque  cognoscibile  e^fif  (intrinsece) 
secundum  (juod  est  ens  actii.  Deus  igitur .,  cujus  esse  est  in- 
finitum,  mfinile  cognoscihilis  est;  nullus  autem  intellectus 
creatus  potesi  Deum  infinite  coynoscere;  in  tantum  enim  in- 
tellectus  creatus  dimnam  essentiam  perfectius  velminus  per- 
fecte  cognoscit,  in  quantum  majori  vel  minori  lumine  glorim 
perfunditur.  Cum  igitur  lumengloriie  creatum  in  quocwnque 
intellectu  creato  receptum  non  possit  esse  infnitum,  impos- 
sibile  esi^  quod  aliquis  intellectus  creatus  Deum  injinite  co- 
(fnoscat^  unde  impossibile  est,  quod  Deum  comprehendat  2). 

DIFFICULTATES. 

U^.  I.  Ol)j.  r  Apostolus,  I  Cor.  XIII,  12  ait:  Tunc  cogno- 
fscami^  sicut  et  cognitus  sum.  Atqui  Apostolus  profecto  cogni- 
tus  erat  a  Deo  cognitione  comprehensiva.  2**  Quare  in  eaaem 
«pistola  IX,  24,  ita  fideles  adhortabatur :  Sic  currite ,  ut  com- 
prehendatis ;  et  ad  Philipp.  III,  12:  Sequor  auiem ,  .si  quo 
modo  comprehendam.  3"  Hinc  receptum  est,  ut  beati  compre- 
hensores  vocentur.  Ergo. 

615.  Hesp.  Ad  1™, /)«.9^.  Id  est,.y/m///cognitioneseuintuitiva, 
conc.  cequali  seu  comprehensiva,  neg.  liic  enim  posterior  sen- 
sus  in  quacumque  hypothesi  esset  absurdus;  ideo  autem  hoc 
utitur  verbo  Apostolus ,  ut  significet  discrimen  inter  cognitio- 
nem  Dei,  quae  in  hac  vita  haberi  potest,  quaeque  non  est  nisi 
abstractiva,  etillam,  quam  in  altera  vita  nos  esse  assecuturos 
confidimus,  quae  in  clara  ipsius  Dei  visione  posita  est. 

616.  Ad  2"",  et  3™,  Dist.  Per  assecutionem  termini,  conc. 
per  adaequatam  cognitionem  objecti,  neg.  Duplici  enim  sensu 
vox  comprehensionis  sumitur,  videlicet  pro  cognitione  adae- 
quata  cognoscibilitati  objecti ,  ita  ut  tantum  cognoscatur,  quan- 
tum  in  se  cognoscibile  est;  tum  pro' assecutione  termini,  ad 
quem  tenditur;  hoc  autem  posteriori  sensu  loquitur  Apostolus 
in  adductis  locis,  ut  ipse  contextus  declarat;  item  etiam  sancti 
Patres,  dum  affirmant,  Deum  non  posse  comprehendi  in  via, 
posse  autem  in  patria.  Hinc  beati ,  qui  ad  illam  pervenerunt, 
comprehensores  vocantur  ^). 


1)  Cf.  Acta  Conc.  Hard.  tom.  viii,  col.     fuerit  Doctoris  Angelici  mens  circa  no- 
1200,  tum.  col.  1307  et  seqq.  tionem  coniprehemionis. 

2)  Ex  quibus   magis   patet ,   qusnam        3)  Cf.  Suarez,  rfe  Deo,  lib.  ii,  cap.  5,  n.  i. 


PART.   III.    CAP.    VI.    DE    FUTURA    IIOMINIS   VITA.  209 

617.  II.  Obj.  S.  Augustinus,  Epist.  CXLVIII,  cap.  IX, 
sic  compreliensionem  definil :  Totum  eomprehendUur  videndo, 
(juod  ita  videtur,  ut  nihil  ejus  lateat  videnfem ,  aut  cujus  fines 
circumspici  possunt.  Porro  ita  Deum  vident  beati;  Deus  enim, 
utpote  simplicissimus  ac  nullis  constans  partibus ,  omnique 
compositione  carens,  aut  non  videtur  omnino,  aut  ita  videtur, 
ut  nihil  videntem  lateat.  Ergo. 

618.  Resp.  Ne^.  min.  Nec  enim  fines  Dei  conspici  possunt, 
qui  dari  nullo  modo  possunt,  nec  talis  profecto  est  sensus  S. 
Augustini  loc.  cit.  ubi  solum  contendit,  Deum  a  nulla  creata 
mente  comprehendi  posse ,  utpote  infinitum ,  ac  proinde  talem 
praemisit  comprehensionis  notionem,  ut  quod  sibi  proposue- 
rat  ostenderet,neminemscilicetDeum  comprehendere.  Ad  pro- 
hat.  dist.  Nulhs  constans  partibus  realibus  et  reali  carens  com- 
positione,  co/?c.  virtualibus  partibus  ac  virtuali  compositione, 
neg.  Ex  iis  enim,  quae  suo  loco  disseruimus  *),  constat,  admit- 
tendam  in  Deo  esse  virtualem  distinctionem ,  tum  inter  divi- 
nam  essentiam  et  attributa,  sive  absoluta  sive  relativa,  tum  in- 
ter  attributa  absoluta  inter  se  comparata;  idem  dicatur  de  vir- 
tuali  eorumdem  attributorum  graduum  extensione.  Quare  beati 
ea  tantum  vident,  quae  formaliter ,  ut  aiunt,  in  Deo  insunt, 
non  autem  ea  omnia,  quae  eminenter  solum  aut  virtualiter 
in  Deo  continentur,  quod  tamen  requiritur,  ut  dici  possit  Deus 
a  beatis  comprehendi.  Ita  quidem  nonnuUi  theologi  ex  veterum 
placitis  respondent. 

619.  S.  Thomas  vero  cum  aliis,  qui  eum  sequuntur,  respon- 
det,  Deum  quidem  a  beatis  totum  videri,  at  non  totaliter.  Ideo 
scihcet  in  hac  sententiaDeus  non  comprehenditur  a  beatis,  dum 
eum  vident,  quia  ab  ipsis  non  ita  perfecte  videtur,  sicut  vi- 
sibilis  est,  si.cut,  cum  aliqua  demonstrabilis  propositio  per 
aliquam  probabilem  rationem  cognoscitur ,  non  est  aliguid 
ejusy  quod  non  cognoscatur,  non  sut)jectum,  nec  prcedica- 
tum,  nec  compositio,  sed  tota  non  ita  perfecte  cognoscitur, 
sicut  cognoscibilis  est^).  Utraque  responsio  probabilis  est;  u- 
tram  quis  amplectatur,  incolumis  est  doctrina  Cathohca.  Imo 
fortasse  non  discrepant  inter  se  nisi  verbis;  in  eo  enim  ambae 
conveniunt,  quod  nempe  totum  objectum  infinitum  videatur 
sed  modo  finito ,  cum  alter  creaturae  competere  nequeat  ^). 


1)  Tract.  i^e  Deo .  n.  281  et  seqq.  te,  cognoscibilem ,  tamen   simul   videl  a 

2)  Loc.  cit.  ad  2™.  se  non  infinite  videri,    et  ita  snam  vi- 

3)  Suarez,  de  Deo,  lib.  ii,  cap.  19,  n.  sionem  non  habere  niodum  adaequatum 
li.  quod  dicitur  a  S.  Thom.  loc.  clt.  ad  objeclo ,  et  ideo  non  compreiiendere  11- 
3"".  „I)eum  non  videri  tulatifer,  quia  mo-  lud."  Quid  autem  sit  objectum  illud  es- 
dus  objecti  non  est  modus  cognoscen-  se  inflnite  cogiioscii»ile ,  expilcat  D. 
tis,"ita  exponit:  „Id  esl,  quia  objectum  Thomas  in  art.  8,  „quod  in  eopotestvi- 
est  cognoscibile  inflnite  et  visio  non  est  deri  quidquid  possibile  vel  cognoscibile 
inflnite  cognosciliva;  unde,  licet  videns  est:  quod  fieri  non  potest  per  visionem 
essentiani  Dei  videat  ipsam  esse   inflni-  flnitam." 

T.  V.  1* 


212  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

dere  futuruni  esse  ut  sint  prmii  novissimi  et  noinssimi  primi 
nempe  gentiles  credentes  in  Christum  praeponendos  esse  Judaeis, 
qui  longe  prius  vocatl  fuerunt  a  Domino  ad  fidem.  Caetera,  qua3 
in  parabola  occurrunt,  ejusdem  emblemata  sunt  et  ornamenta 
minime  attendenda.  Ac  profecto  hoc  sensu  eam  Patres  semper 
intellexerunt  *). 

629.  II.  Ohj.  Si  Sancti  in  coelo  Deum  ina^quali  ratione  vident, 
alter  erit  altero  beatior;  quod  absurdum  est.  Etenim,  si  alter 
esset  beatior  altero,  prae  aHo  alius  majori  bono  frueretur,  quod 
pariter  absurdum  est,  tum  quia  omnes  fruuntur  summo  bono, 
svimmo  autem  non  datur  majus  aut  aequale ,  tum  quia  omnes 
beati  Deum  vident  sicuti  est,  ac  proinde  omnes  aequali  ratione, 
cum  Deus  sit  ipsa  divina  essentia  simplex  prorsus  et  indivisibi- 
lis.  Ergo. 

630.  Resp.  Dist.  min.  Est  absurdum ,  si  alter  altero  beatior 
esset,  quia  alius  fruitur  majori  bono  quam  alius,  conc.  si  alter 
altero  beatior  esset,  quia  alius  summo  bono  perfectius  fruitur 
quam  alius,  ne^.  Omnes  autem  ejusmodi  difficultates  eodem  vi- 
tio  laborant,  eo  nempe  quod  statuitur  diversitatem  beatitudinis 
petendam  esse  ab  ejusdem  objecto,  cum  tamen  repetenda  sit 
ex  parte  subjecti  seu  videntis.  Beati  enim  eamdem  Deiessentiam 
vident  eodemque  bono  fruuntur,  at  diversa  ratione  pro  diversa 
cujusque  aptitudine  ^)  ac  lumine  gloriae,  quo  Deus  potest  per- 
fectius  unius  intellectui  conjungi  quam  alterius.  Sic  plures  eam- 
dem  depictam  tabulam  intuentur ,  omnes  eamdem  vident  et  to- 
tam  contemplantur;  at,  qui  melius  pin^endi  artem  callent, 
multo  plura  vident  seu  considerant  quam  alii  minus  periti,  ex.  gr. 
j^uissimam  omnium  partium  proportionem,  umbras  apte  lumi- 
nibus  intermixtas ,  colorum  dispositionem  et  harmoniam ,  defe- 
ctus,  si  qui  sunt,  aliaque  ejusmodi,  quae  caeteros  fugiunt,  aut 
nonnisi  imperfecte  ab  iis  discernuntur  ^). 

631.  Inst.  Si  inter  beatos  alii  minus  alii  magis  perfecte  Deum 
vident,  qui  minus  perfecte  vident,  dici  nequeunt  vere  beali, 
tum  quia  eorum  appetitus  non  expletur,  cum  possint  clariorem 
visionem  appetere,  tum  quia  possunt  invidere  majori  aliorum 
fehcitati.   Ergo. 

632.  Resp.  Dist.  antec.  Nisi  essent  beati  divinae  voluntati 
plene  conformes,  conc.  secus,  neg.  Unusquisque  enim,  cum 
Deum  pro  sua  aptitudine  videat,  qua  pro  meritis  anteactae  vitae 
donatur,  hoc  ipso  expletum  sentiet  suum  desiderium;  hinc 
etiam  nemo  alterius  majori  felicitati  invidere  poterit,  perinde 
ac  nemo  inter  convivas  alteri  invidet,  quod  plus  cibi  potusve 
sumpserit,  cum  quilibet  pro  suo  desiderio  atque  capacitate  su- 
mat.  Prfficlare  S.  Augustinus  dicit:  Ita  Deus  erit  omnia  in 
omnihus ,   ut,   quoniam  Deus  charitas  est,  per  charitatem 

1)  Cf.  Petav.  loc.  cit.  cap.  u,  et  Mal-        2)  Cf.  S.  Thom.  loc.  cit. 
don.  ac  Cornel.  a  Lapide  liic.  Z)  S.  Thom.  ibidem. 


PART.   m.   CAP.    V[.    UE    FUTUUA    HOMIMS    MTA.  2J3 

/?rt^,  ut,  ifuod  Itabent  singuli,  commune  sit  omnihus.  Sic 
enim  f/uisque  etiam  ipse  hal)et.  Non  erit  itatiue  aliqua  invidia 
imparis  claritatis ,  quoniam  reynahit  in  omnibus  unitas  cha- 
ritatis  1). 

PROPOSITIO  IV. 

Animce  justorum,  quihus  nihil  luendum  superest,   non  ex- 

pectata  corporum  resurrectione  neque  extremo  judicii  die, 

simul  ac  corpore  discedunt,  beatifica  visione  donantur. 

633.  Haec  propositio  de  fide  est;  definita  enim  fuit  haec  veri- 
tas  primiim  a  Benedicto  XII,  Rom.  Pont.  in  Constit.  Beimdictus 
Deus,  ac  rursum  a  Conc.  Florent.  quod  in  Decreto  Unionis , 

recitatis  prius  Concilii  Lugdunensis  verbis:  Credimus illo- 

rum  animas ,  qui  post  baptis7na  susceptum ,  nullam  omnino 
maculam  incurrunt,  eas  etiam  animas,  quw  post  contractam 
peccati  maculam  vel  in  suis  corporibus  vel  iisdem  corpori- 
bus  sunt  purgatis ,  in  caelum  mox  recipi,  alia  hajc  verha  adje- 
cit:  et  intueri  clare  ipsum  Deum  trinum  etunum  sicuti  est  ^). 

634.  Ut  difficihor  haec  quaestio,  quantum  fieri  potest,  diluci- 
da  sit,  nonnulla  prcemittenda  nobis  sunt. 

635.  Primo.  Diversa  ratione  diversi  haeretici  hoc  fidei  dogma 
impugnarunt.  Ahi  enim  ideo  difFerendam  autumarunt  visionem 
Dei  beatificam  usque  ad  futuram  corporum  resurrectionem, 
quod  voluerunt  animas  interire  cum  corporibus,  ac  postea  una 
cum  corporibus  extremo  judicii  die  excitari  ac  revocari  ad  pro- 
meritam  gloriam  aut  po^nam.  Hic  error  quorumdam  Arabum 
fuit  peculiaris  saeculo  III,  qui  opera  praesertim  Origenis  fuerat 
protritus  ^),  penitusve  obsoleverat,  nisi  hac  fere  aetate  nostra 
denuo  a  nonnullis  Protestantibus,  duce  Priestley,  vitam  rece- 
pisset  *).  Alii  dilatam  eamdem  visionem  contenderunt,  eo  quod 
censuerint,  animas,  licet  omnino  purgatas,  in  beata  ahqua  requie 
degere  usque  ad  futuram  corporumresurrectionem,promeritam 
beatitudinem ,  quae  in  Dei  visione  consistit,  expectantes.  Hunc 
errorem  amplexi  sunt  Graecorum  plerique  post  Photianum  schi- 
sma  5) ,  sibique  usurparunt  Lutherus  et  Calvinus  (sacrorum 
emendatores !)  ;  sed  et  ejusmodi  error  in  oblivionem  fere  deci- 
derat,  donec  saeculo  superiore  renovatus  est  non  sine  ingenti 
quodam  apparatu  a  Burneto ,  ejusque  opera  longe  lateque  inter 
Protestantes  disseminatus  ^). 

1)  Tracf.  Lxvii,  in  Joan.  n.  2.  *)  Cf.    Pierre   de   Jaux,    Lelfres   snr 

2)  Apud   Hard.    loc.   supra   cil.   et  in  Pllalie ,  sous   le   rapport  de  lu  religion, 
Collect.  Corec.Labbei,  tom.  xin,  col.  1167.  tom.  ii,  pai^.  581,  note. 

3)  Cf.  Euseb.  Hisl.  Eccles.  Ub.  vi,  c.  5)  Cf.    Muratorius,   de   Paradiso   non 
37,    ubi  refert  convocatum  adversus  ii-  expeclala    corpornm    resurrectione ,    etc. 
luin  errorem  fuisse  non   exiguum  Con-  cap.  18,  paff.  19-i  et  seqq.  "Veronse  1738. 
cilium,   in    quo   Origenes   tanto  robore  6)  Vid.  Muralori,  ibid.  cap.  i. 
decertavit,  ut,  qui  prius  in  errorem  la- 

psi  fuerant,  sententiam  mutarent. 


214  TRACT4TUS  IHC  DMO  CHEATOKE. 

636.  Secundo.  Neque  debet  haec  quaestio  permlseeri  cujn 
millenarismo.  Etsi  enim  Millenarii  seu  Chiliastae  mille  annorum 
regnum  in  hoc  eodem  terrarum  orbe  tribuant  justis  post  resur- 
rectionem  cum  Christo,  attamen,  si  ahquem  excipias,  non  pro- 
puj>nant  differendam  ipsis  propterea  esse  ad  id  temporis,  multo 
minus  post  resurrectionem ,  visionem  Dei  beatihcam.  Hi  enini 
propugnant,  tum  post  mortem  tum  post  futuram  resurrectio- 
nem  justos  visione  beatifica  donari,  pra3sertim  si  sermo  sit  de 
recentioribus  millenarismi  propugnatoribus.  Animadvertendum 
tamen,  sermonem  hic  nobis  non  esse,  quod  per  se  satis  patet, 
de  millenarismo ,  qualem  antiqui  Gnostici  commenti  sunt,  qui 
omnem  vivendi  turpitudinem  sibi  pollicebantur  in  illo  millena- 
rio  regno.  Haec  enim  doctrina  aperte  haeretica  est. 

637.  Tertio.  Sedulo  praeterea  distingui  debef  ab  haerelicorum 
errore  quaestio  illa,  quae  agitari  coepit  sub  postremis  Joannis 
XXH  annis  inteV  quosdam  Minoritas  et  Dominicanos,  Minoritae 
enim  ultro  fatebantur,  animas  justorum  ante  corporum  resurre- 
ctionem  et  in  coehs  recipi  et  Christi  in  forma  servi  aspectu  frui, 
sed  negabant,  quum  quaestio  satis  nondum  discussa  fuisset, 
ante  resurrectionem  eas  videre  ipsam  essentiam  Dei  seu  Chri- 
stum  in  forma  Dei.  Contra  vero  Dominicanae  famihae  alumni 
ejusmodi  animas  ipsam  Dei  essentiam  intueri  contendebant. 
Joan.  XXn,  Rom.  Pontif.  examini  hanc  controversiam  subjecit, 
discutiendamque  proposuit  praestantioribus  ilhus  temporis 
theologis,  nec  ipse  dedignatus  est,  quae  pro  utraque  parte  sta- 
re  videbantur,  argumenta  et  auctoritates  congerere;  quare  ma- 
levolorum  invidiam  subiit,  quasi  veritati  refragaretur  *). 

638.  Quarto.  Ad  obscuriora  quorumdam  Patrum  dicta  intel- 
Hgenda,  animadvertere  demum  juverit,  permiscendam  non  es- 
se  quaestionem  de  visione  beatifica  ante  corporum  resurrectio- 
nem  cum  beatorum  sede ,  circa  quam  praecipue  versantur  non- 
nullae  Patrum  locutiones;  afii  enim  eam  vocarunt /»«r«</i6MW« , 
ahi  Ahralue  .sinum,  receptacula ,  etc.  ^). 

639.  Ex  his  deprehendimus,  aha  esse  argumenta,  quibus  tum 
Priestley  tum  Burneti  errores  impugnari  debent,  aha  quibus  il- 

1)  Hbc  sedulo  prae  oculis  habenda  tus  crcditurj  apud  alios  in  ic^nota  hu- 
sunt,  ne  inter  se  controversise  smul  jus  terra;  pla^a.  Sunt  et  paucissinii, qui 
permisceantur,  quae,  quamvis  toto  coelo  sub  terra,  sive  inferis,  non  quidem  piB- 
differant,  passim  tamen  simul  confun-  nalibus,  ejusmodi  animarum  sedes  col- 
duntur.  Doctmienta,  qua  huc  referun-  locant.  Attamen  vel  ipsi,  qui  a  cffilesti 
lur,  inferius  dabimus.  patria    iilorum    animas    interim    arcere 

2)  Ut  enim  observat  Muratorius,  op.  videntur,  eorum  beatitatem  inchoatam, 
cit.  cap  12,  non  levis  inter  aliquot  ex  immo  prajgrandem  omnes  fere  fatenlurj 
anliquis  Patribus  dissensio  occurrit,  ubi  ipsamque  tum  soliim  consummanflani 
agatiir  de  statuendo  loco,  in  quem  ju-  complendamque  arbitrantur,  quuui  Chri- 
stornm  aniujie  abscedentes  a  corporede-  stus  judex  cunclos  tandem  e  tuinulis 
ferantur.  Alii  C(e(um.  alii  sinum  Abialue,  excitabit  et  judicabit.  Quod  dictum  est 
isti  loctnn  (/iiielis,  illi  pnradisum  cans^wl  de  loco ,  idipsum  dicatur  de  ifinriu  bea- 
sive  appellant.  Pnmriisus  rpse  apud  ali-  titudinis  ,  de  quo  inter  se  discrepant, 
qiios  aut  ipsum  cwlorum  re«,num  signi-  non  aiitem  de  beatitudine  ipsa.  yuare 
ficat,  aul  saltem  in  coelorum  regione  si-  haec  distingui  debenL 


PART.    III.    CAP.    \I.    DE    FUTURA    HOMIMS    VITA.  215 

loruirpMinoritariim  sententia  evertitur,  quae  post  datas  ab  Ec- 
clesia  definitiones  prorsus  obsolevit.  Ad  expositos  enini  haereti- 
corum  errores  proterendos,  ea  omnia  Scripturarum  ac  Patrum 
testimonia  sufficiunt,  in  quibus  promiscue  mentio  fit  tum  de 
Christi  tum  deDeiassecutione  post  hujus  mortahs  vitae  cursum. 
Adversus  autem  Minoritarum  opinionem  illae  praeterea  requirun- 
tur  auctoritates,  quae  directe  ostendant,  justorum  animas,  non 
sohim  adChristi,  sed  ad  Dei  ipsius  consortium  ac  visionem  ante 
corporum  resurrectionem  admitti. 

640.  Quibus  ita  dispositis,  iler  jam  nostrum  insistimus  ad 
propugnandam  enunciatam  CathoHcam  veritatem.  Ac  primo 
quidem  eam  evincunt,  quae  scribit  Apostolus,  IlCor.V,  6:  Cum 
siimus  in  corpore,  peregrmamur  a  Domino  Cper  fidem 
enim  amhulamus ,  et  non  per  speciem) ;  audemus  autem ,  et 
honam  voluntatem  habemus ,  maqis  p^regrinari  a  corpore  et 
prwsentes  esse  ad  Dominum.  Quae  prorsus  decretoria  sunt.  Ex 
Apostolo  enim,  ne  peregrinemur  a  Domino,  et  ut  praesentes^ 
ad  eum  simus,  id  est,  ut  non  amplius  per  fidem,  sed  per  spe- 
ciem  seu  facie  ad  faciem,  ut  alibi  loquitur,  ipsum  videamus  , 
debemus  peregrinari  a  corpore;  imo,  ut  citius  tantum  conse- 
quamur  bonum ,  honam  voluntatem  hahemus  mayis  peregri- 
nari  a  corpore.  Ergo  divisi  a  corpore  statim  ad  divinam  prae- 
sentiam  ac  Dei  fruitionem  admittimur;  alioquin  talis  voluntas 
non  bona,  sed  vacua  esset  ac  fatua,  si  usque  ad  finem  mundi 
expectanda  nobis  felicitas  tanta  esset.  Magis  magisque  illud  con- 
firmatur  ex  ejusdem  Apostoli  verbis,  quae  immediate  praece- 
dunt:  Scimus ,  inquit,  (juoniain  si  terrestris  domus  nostra 
hujus  hahitationis  dissolvatur.,  quod  cBdificationem  ex  Dea 
hahemus ,  domum  non  manufactam ,  wternam  in  cmlis.  Ad 
hanc  igitur  domum  non  manufactam  pervenire  tantum  nobis  li- 
cebit,  cum  terrestris  domus  nostra  dissolvetur,  hoc  est,  cum 
mors  a  corpore  nos  separabit.  Hisce  principiis  inhaerens  idem  S. 
Apostolus,  ad  Phihpp.  I,  23,  scribebat:  Coarctor  autem  a 
duohus:  desiderium  hahens  dissolvi  et  esse  cum  Christo  ^ 
multo  magis  melius ;  permanere  autem  in  carne  necessa- 
rium  propter  vos.  Certum  igitur  erat  Apostolo  statim  se  esse 
ad  Christum  perventurum  post  corporis  sui  dissolutionem.  Ex 
his  simul  coUatis  praeterea  discimus,  ex  mente  Apostoli  idem 
esse ,  Deum  intueri  ut  in  se  est ,  et  non  amplius  per  fidem  sed 

Eer  speciem,  ac  esse  cum  Christo  vel  cum  Domino,  ideoque 
is  testimoniis  Apostoli  non  minus  errores  haereticorum  con- 
velli  quam  illorum  Catholicorum  doctrinam ,  qui  tempore  Joan- 
nis  XaII  distinguebant  inter  visionem  Dei  beatificam  et  con- 
sortium  Christi  in  forma  Dei, 

641.  Nec  alia  unquam  fuit  sacrae  antiquitatis  doctrina.  Nos 
pauca  delibabimus  Patrum  graecorum  et  latinorum  testimonia 
ad  id  adstruendum.  Ex  Graecis  porro  eminet  S.  Gregorius  Na- 


222  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

etDei  inter  se  differunt  in  eo,  quod  in  regno  Christi  visio  non 
sit  adeo  completa,  prout  erit  in  regno  Dei,  in  quo  post  resur- 
rectionem  completa  omnino  erit,  ut  ibidemipsemet  declarat  *). 
In  tertio  denique  testimonio  S.  Pater  peculiarem  suam  propo- 
nit  opinionem,  animas  ad  exemplum  animae  Christi,  antequam 
admittantur  in  coelum,  debere  prius  ad  inferos  descendere,  nec 
tempus  determinat,  quo  animae  apud  inferos  manere  debeant  '^). 
Caeterum  S.  Hilarius  scribens  in  Psal.  XLI.  n.  9,  sic  argumenta- 
lur:  Si  Clirisfus  Dei  requies  esi;  ergo  qui  in  Christo  erunt, 
erunt  iti  Dei  requie. 

661.  S.  Ambrosius ,  hb.  De  Cain  et  Abel,  nil  ahud  sibi  voluit, 
quam  animas  incertas  adhuc  esse  de  futurae  resurrectionis  tem- 
pore.  Alioquin,  si  nimis  urgerentur  ejus  verba,  sequereturjuxta 
ipsum,  animas  adhuc  manereincertasde  sua  propria  sorte,quod 
esset  contra  ipsius  principia.  Etenim  ipse,  Epist.  XV.  n.  4,  de 
8.  Acholio  Thessalonicensium  Episcopo,  scribit:  Est  igitur  jam 
superiorum  incola ,  possessor  civitatis  wternw  illius  Hieru- 
salem ,  quw  in  coilo  est.  Videt  illic  urbis  ejus  mensuram  im- 
mensam  . .  .  lumen  sine  soleperpetuum\et  Imc  omnia  jam  du- 
dum  (fuidem  sibi  comperta,  sed  nunc  facie  ad  faciem  itiani- 
festatay  etc.  His  similia  plura  occurrunt  in  Sancti  Ambrosii 
scriptis  3). 

662,  Quod  vero  spectat  ad  diversas  mansiones,  quas  distin- 
guit  in  hb.  De  bono  mortis ,  quem  nondum,  veterunus  sacer- 
dos  scripsit  *), eas  collocat  in  coelo;  scribit  enim,cap.X:Hrt?.sMW^ 
habitationes ,  de  quibus  dicit  Dominus  (Joan.  XIV,  1)  multas 
mansiones  esse  apud  Patrem  suum ,  quas  suis  pergens  ad 
Patrem  suum  discipulis  prwpararet  ^).  Quare  ratio  nulla  est, 
cur  his  Burnetus  prave  adeo  abutatur. 


1)  Cf.  Murat.  op.  cit.  cap.  12.  ubi  communis  est  opinio,  dicatur  ambigere, 
plura  lestimonia  congerit,  quie  satis  su-  sed  de  resurrectionis  ac  judlcii  die,  im- 
perque  ostendunt,  menlem  liujus  Patris  mo  et  de  fratrum  salute,  quorum,  Am- 
cum  Catholica  doctrina  plane  consentire.  brosio  teste,  eam  miseret.  Nam,    si,  de 

2)  Cf.  Murat.  ibid.  cap.  11.  pag.  99,  salute  propria  vir  sanctus  animam  in- 
ubi  observat  hanc  fuisseopinionem  eliam  certam  pulasset  quomodo  in  eodem  li- 
S.  Irenaei  et  Tertulliani,  quae  tamen  pe-  bro,  cap.  9,  n.  31,  de  justis  mortuis  di- 
culiaris  iilorum  fuit  nec  alios  habuitad-  xisset:  ,,Etmerilo  pro  viventibus  liaben- 
jitipulatores.  tur;  quia,  etsi  corporis  isustaverint  mor- 

3)  Cf.  Murat.  ibid.  cap.  Vi,  pag.  135  tem,  vitam  tamen  incorpoream  capiunt, 
et  seqq.  qui  plura  exhibet.  et  illuminantur  suorum  splendore  meri- 

4)  Cf.  Arimonitio  editorum  Maurin.  in  torum,  luce  quoque  fruuntur  a'terna?" 
ilb.   De    hono   moilis,  et  in  nota  ad  cap.  Similia  et  alibi  habet. 

II,  hujus   libri,  ubi  ipsi  conciliant,  qua        5)  N.    45,   ubi    pariter  notandnm   est, 

contraria  scribere  visus  est  S.  Doctor,  S.  Antistilem  ea,  qu»  scribit  in  hoc  li- 

nempe  libro  u.  De  Cain  et  A.bet,  cap.2.  bro  de  diversis  habitaculis,  desumpsisse 

n.  9,  a  nobis  adducta  ,  et  qua;  hic   affir-  ex  apocrypho  libro  iv  Esdra>,    ut   ipse- 

mat  ut  fuctorum   suorum  incertum  supre-  met  testatur,  dicens:  Siquidemef  iu  E- 

mo  judicio  non  vermntur  i&mms  solutae)  sdrw  libris  leginms.  .  .  et  habitacula;-6'^i- 

eventum;    verba    igitur   ex  libro  ii.   De  dent  animas,  guie  his  emendatai  sunt,  et 

Ca'in  et  Abel  eo  sensu  exponunt,  ut  ni-  rerelabitur   Altixsimus   snper  sedem  judi- 

mirumanima  non  desua  felicitate,  quam  cii.  Hxc  porro  leguntur  lib.  iv   Esdnc, 

cognitam   et    exploratam   esse   Patrum  cap.  7,  32  et  seqq. 


PART.   ni.  CAP.   \I.    DE  FUTURA   HOMINIS   VITA.  223 

663.  S.  Joan.  Chrysostomus  in  objectis  verbis  vult  ostendere 
necessitatem  resurrectionis  corporis  ,  non  autem  dilferri  animae 
beatitudinem.  INempe  ex  eo  quod,  ut  ipse  argumentatur,  cor- 
pus  fuerit  animae  comes  in  passione,  concludit:  vel  utrumque 
coronabitur  vel  neutrum.  Etenim  dogmaCathobcum  ipse  lucu- 
lentissime  tradit,  Hotn.  X  in  II  ad  Cor.  dicens:  Ne  tirneas. 
Confide ,  cum  concideris.  Neque  eni?n  ille  dumtaxat  te  a  cor- 
ruptione  vindicat ,  ac  ^ravi  sarcina  levat,  sed  etiam  ad  Do- 
7ninum  confestim  transmittit  *).  Aha  ejusdem  testimonia  non 
minus  perspicua  dedimus  in  probationibus  2). 

QQk.  S.  Augustinus  cit.  loc.  ostendit,  se  dubitare  de  loco,  non 
autem  de  gloria  ipsa  ante  extremum  judicii  diem,  quod  jamdiu 
animadverterat  Lud,  Vives  in  suis  notis  ad  opera  S.  Augusti- 
ni.  Sane  Epist.  CLXXXVIl ,  n.  7,  diserte  scribit  S.  Doctor: 
Vbicumque  sit  paradisus ,  quisquis  heatorum  ibi  est,  cumillo 
ibi  est,  ifui  ubiifue  est ;  et  Con/ess.  Hb.  IX.,  cap.  III,  de  Nebri- 
dio  amico  suo  nuper  defuncto  dicit:  Quidquid  illud  .sit ,  quod 
illo  significatur  sinu  (Abraha^) ,  ihi  Nehridius  meus  vivit .... 
Narn  quis  alius  tali  animoi  locus?  Ibi  vivit ,  unde  me  tnulta 
interroqahat  homuncionem  inexpertum.  Jam  non  ponit  au- 
rem  ad  os  meum ,  sed  spiritale  os  ad  fontem  tuum ,  et  bibit 
quantum  potest  sapientiavn  pro  aviditate  s-ua  sine  jine  felix. 
Nec  sic  eum  arhitror  inebriari  ex  ea,  ut  ohliviscatur  mei^ 
cum  tu ,  Domine  ,  quem  potat  ille,  nostri  sis  tnemor.  Quid  ve- 
ro  est  ex  mente  Augustini  inebriari?  Est  facie  ad  faciem 
Deum  videre,  ut  ipse  declarat  in  Enarr.  iti  Psal.  XXXV,  n. 
14,  exponens  vocem  inehriabuntur.  Ejusdem  praeterea  mens 
patet  ex  iis,  quae  disputat  passim  adversus  Pelagianos  indu- 
centes  distinctionem  inter  vitam  aeternam  et  regnum  coe- 
lorum  3). 


1)  N.  2:  iW;J  0o^tj9-fjg'  t9-a^pe«  xaT«/o-  e.dit.  anno  1747,  tum  in  tribiis  Dinlut/isy 
TTXofisvo?'  ov  ya^  /lovov  (fd-o^d?  ob  ana}.-  anno  1753 ,  ac  demuin  De  Avgustini  seu' 
).aTtet  xal  ^d^ovq,  dXldxalxM  xvQioina-  tentin  <le  beatitute  Snnctorum  ante  C/iri- 
^anifinet  xayiioq.  sti  Domini  descensum  ad   inferos ,    1763. 

2)  Cf.  Murat.  op.  cit.  cap.  15  ubi  lu-  Ubi  Cadonici  animadvertit,  juxtaS.  Au- 
culentissime  m^||tem  S.  Doctoris  ex-  gustinum  justos  per  mille  annos  fruitu- 
planat,  omnesqi^  difficultates  disjicit,  ros  cum  Christo  spiritalibus  deliciis 
quas  ex  illius  scriptis  Burnetus  op-  in  terris;  itatamen,  ut  beatifica  visione 
ponit.  nunquam  illi  caruerint,  vel  carituri  sint. 

3)  Observandum  praterea  est  S.  Au-  In  hac  bibliotheca  Collegii  Romani  as- 
gustinum  olim  Millenariorum  opinioni  servatur  epistola  Muratorii  ad  eumdem 
adhaesisse,  ut  ipsemet  fatetur,  De  civ.  Cadonici  data,  in  qua  ejus  opus  sum- 
Dei,  lib.  xx,  cap.  7,  dicens:  „Quje  opi-  mopere  commendat  ac  felicitatem  in 
nio  esset  utcumque  tolerabilis,  si  ali-  mente  S.  Augustini  exponenda.  Cf.  la- 
quae  deliciae  spiritales  in  illo  Sabbato  men  quae  adversus  Cadonici  scripsit  P. 
adfuturae  Sanctis  per  Domini  praesen-  Mamachius  Ord.  Prajd.  in  op.  De  ani- 
tiam  crederentur.  Nam  etiam  nos  hoc  mabusjustorum  insinuAbra/iee,anteC/iri- 
opinati  fuimus  aliquando."  Vid.  Joan.  sti  mortem,  duobus  vol.  in  !k°.  RomiB 
Cadonici  in    Vindiciis    augusliniante   ab  1766. 

imputtitione    regni    millenarii   doclrinte. 


22'4  TRACTATUS  DE  DKO  CRKATORE. 

665.  Demum  S.  Bernardus  in  praefatis  sermonibus  intelligi 
potest  de  gloria  consummata  et  adaequata,  quam  Sancti  resum- 
ptis  corporibus  olim  obtinebunt ,  minime  vero  de  gloria  essen- 
tiali,  quae  in  Dei  visione  consistit,  quae  tamen  juxta  peculiarem 
ipsius  opinionem  minus  perfecta  censenda  est  ob  corporis  de- 
siderium ,  quo  animae  solutae  quodammodo  urgentur.  Sic  enim, 
Serm.  L/XXXVII ,  de  contemplatione  Dei  disputans,  tres 
modos  distinguit  pro  diverso  statu  corporum  in  Sanctis:  Et 
primo  quidem,  inquit,  vocafur  cihus  ^  secundo  potus,  tertio 
et)rietas. . .  Prius  comedunt,  dum  in  carne  adhuc  corruptibili 
degunt.  Postmodum  vero  corpore  exuti  et  in  ccelum  translati 
jam  bibere  dicuntur  eadem,  quw  prius  comederant ,  quia  jam 
per  speciem  contemplantur  sine  labore  ,  quw  prius  per  fidem 
crediderunt ,  dum  in  corpore  positi  peregrinarentur  a  Domi- 
no...  In  hoc  ergo  statu  positi,  Sancti  bibere  quidempossunty 
sed  inebriari  non  possunt ,  quoniam  a  perfectissima  contem- 
platione  divinitatis  quodamtnodo  retardantur,  dum  adhuc 
re.surrectionem  sui  corporis  in  fine  smculi  prcestolantur. 
Quod  si  alicubi  duriuscula  quaedam  scripsit,  quae  cum  communi 
doctrina  vix  componi  queunt  i),  alibi  ea  retractavit.  Nani  in 
Sertn.  XLII ,  De  diversis,  n.  5,  luculentissime  doctrinamEc- 
clesiae  Catholicae  declarat,  dicens:  Qui  in  cmlo  sunt,  gaudio 
gaudent  ad  visionem  Dei,  Christi  fratres  in  natura,  cohw- 
redes  in  gloria ,  similes  in  oiternitate  jucunda.  Similia  habet 
ahbi  passim  ^). 

Q^{\.  III.  Obj.  V  Ecclesia  semper  consuevit  pro  omnibus  in- 
discriminatim  orare,  prout  constat  ex  vetustissimis  liturgiis, 
nempe  pro  Beata  Virgine,  pro  Patriarchis,  Prophetis,  Aposto- 
lis^  Martyribus,  etc.  Instar  omnium  sit  liturgia  syriaca,  inqua 
de  Sanctis  sic  legitur:  Deus  prcesta  eis  requiembonamqueme- 
moriam,  et  potissimum  sanctissimoi  Deiparoi  Mariw.  Simiha 
occurrunt  in  liturgiis  aethlopica,  Jacobi,  Marci,  Basihi,  Grego- 
rii  Nazianzeni,  Chrysostomi,  Epiphanii,  utriusque  Cyrilh,  nec 
non  in  Sacramentario  Gelasii  et  Gregorii  M.  atque  in  missali 
mozarabico.  Hujus  autem  consuetudinis  vestigia  adhuc  super- 

1)  Singularia  certe  videntur,  quapscri-  nam  igitur  modo    sirikr   altare   dixerim 

psit,  Semi.  m,   De    Sanctis,    n.    i,   ubi  exaltandos     eos,     qi^  nunc   sub    altari 

ait:  „Advertistis  .  .  .   tres  esse  sancta-  quiescunt?    Visione   utique   et    contem- 

rum  stalus  animarum:    primum   videli-  platione,  non  pr^latione.  Ostendit  enini 

cet  in  corpore    corruptibili ,    secundum  nobis  Filius  (ut   pollicitus  est)   semeti- 

sine  corpore,   tertium   in    corpore  jam  psum  non  in  forma  servi,  sed  in  roruia 

glorificato;  primum  in   niilitia ,    secun-  Uei.    Ostendet    etiam    nobis  Patrcm    et 

dum  in  requie  ,   tertium  in   beatitudine  Spiritum    Sanctuin,   sine    qua   nimirum 

consummata;  primum  denique  in  taber-  visione  niliil  sufficeret  nobis."   Quaj    ta- 

naculis,  secundum  in  atriis,   tertium  in  men    commode    videntur    exponi  posee 

domo  Dei ,  etc.  et  Senn.  iv,  n.  i:  Inte-  per  ea,  quse  ex  eodem  Sancto  atlulimus 

rim  sub  Christi  humanitate  feliciter  San-  de  triplici  niodo  Deuin  videndi. 

cti  quiescunt  .  .  .  donecveniat  teinpiis,  2)  Cf.  Murator.  cap.    19,  pag.  202  et 

qnando  jam  non  sub  altari  coHocentur,  seqq, 
sed  exaitentur  super   altare  .  .  .   Quo- 


PART.   III.    CAP.    VI.   DE   FUTURA   HOMIIVIS  \ITA.  225 

siint  in  Secrcta  S.  Lconis  Papae,  in  qua  Dcum  prccamur,  ut  et 
illtim  heata  retribuflo  comitetur ,  et  notns  grati<e  tum  dona 
conciliet.  2"  Accodunt  dcnique  orationes  et  respnnsoria  pro 
defunctis,  qua;  palam  ostendunt,  nondum  de  animabus  latam 
csse  sententiam,  ut  cum  dicitur:  Ijibera  eam  de  morte  (eter- 
na  etc.  aut:  Ne ab.sorbeat eas  tartarus,  aliaquecjusmodi.  Ergo. 

667.  Resp.Ad  1™,  Dist.  Diverso  sensu  ac  diverso  fine,  co/»c.  ea- 
dcm  ratione  eodemque  finc,  ne^.  Nempe,  etsi  consueverit  Ecclcsia 
pt'o  omnibus  preces  fundere,  quod  et  nunc  etiam  in  Canone  pro 
omnibusfacerepergit,  illis  verbis:  Ipsis,  Domine,  et  omnitms  in 
Cliristo  quiescentibus,  locum  refrigerit,  lucis  el  pacis,  uf  indul- 
(jeas,  deprecamur',  accomodam  tamen  distributionem  pro  diverso 
defunctorum  statu  atque  ad  diversos  fines  easdem  preces  fundit. 
Animabus  scilicet  in  purgatorio  degentibus  requiem  apprecatur; 
Sanctis  in  coelo  regnantibus  gloriam  accidentalem  ejustjue  au- 
gmentum,  vel  etiam  corporis  resurrcctionem,  tum  etiam  ut  nos 
potius  ipsorum  precibus  commendemus,  ipsorum  gratulemur 
triumpbis  i),  etc.  Quod  optime  significavit  S.  Augustinus,  dum 
in  EnckiridiOf  cap.  CX,  inquit:  Cum  sacrificia  sive  altaris  sive 
quarumcumque  eleemosynarum  pro  bapfizatis  defunctis  omni- 
tms  offeruntur ,  pro  valde  bonis  gratiarum  actiones  sunt, 
pro  non  valde  malis  propitiationes  .sunt,  pro  valde  malis , 
etsi  nulla  sint  adjumenfa  mortuorum,  qualescumque  virorum 
consolafiones  sunt:  et  Serm.  CLIX,  n.  1:  Injuria  est,  inquit, 
pro  martyre  orare,  cujus  nos  debemus  orationibus  commen- 
dari'^);  quod  intelligendum  est,  ut  ex  dictis  patct,  dc  gloria 
cssentiaU.  Atque  sic  reipsa  accipiendas  esse  ejusmodi  preces, 
necessario  exposcit  ipsa  ejusdem  Ecclesiai  consuetudo  orandi 
Sanctos  in  coelis  regnantes,  ut  pro  nobis  intercedant,  quod  item 
in  iisdem  liturgiis  reperitur. 

668.  Ad  2™,  Dist.  Quatenus  Ecclesia  in  orationibus  aut  rc- 
sponsoriis  pro  defunctis  rem  praeteritam  velut  praesentem  spe- 
ctare  soleat,  conc.  quatenus  protiteatur  incertum  adbuc  esse 
ipsorum  judicium  atque  sentcntiam, /i«?^.  Ilaec  autem  ratioagen- 
di  Ecclesiae  patet  in  solemnitatibus ,  quas  per  annum  celebrare 
consuevit.  Etsi  enim  agatur  de  re  jamdudum  praeterita,  eam 
tamen  tanquam  praesentem  aut  etiam  futuramspcctare  consue- 
vit,  ex.  gr.  teinpore  Adventus  illa  frequenter  ingeminat:  Rora- 

t)  Cf.  Toiirnely,  De  Deo,  qn?Bst.  Vi,  vita  Ii;ec  mortalis  non  transigitur.  Hinc 

in  solut.   dilf.    ex    litiirg^lis   et  precibus  pro  ipsis  Ecclesia  orare  consuevit  post 

Ecclesiae.  Circa  Secretain  S.  Leonis  M.  ipsorum  obitum.  Cf.  Card.Bona  loc.  mox 

cf.  Aug.  Rocca  Ord.  S.    Aug:.    in    Scho-  citando. 

lii.s   (id  lib.    .•iiiciatnentonim   H.    Grefforii        2)  Ibid.  vero  Ecclesia;    mentem    nbe- 

M.  Roma;,  1597,  ad  pag-,    128.    Addenda  riiis    explicat    dicens :    „Ideoque     liabet 

pra;terea  est  aniuiadversio    coruin,  qui  ecclesiastica  discipJina,  quod  fidelesno- 

observant,  Ecclesiam  certani   non  fiiis-  verunt,  cum  maitjres  eo  loco   recitan- 

sft  ,  utrum  Sancti   ilii,   quorum    mentio  tur  ad    altare   Dei ,    iibi   non    pro    ipsis 

fiebat,  jam  pervenerintad  beatitudinem,  oretiir;  pro  csleris  autem  commemofa- 

an  vero  nonnullas  adhuc  leviores  ma-  tis  defunctis  oratur." 
culas  eluendas  liabuerint,    sine    quibus 

T.  V.  15 


226  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

te  cceli  desuper,  et  nuhes-  pluant  pistum^  elc,  ct  sic  dc  cae- 
teris  ;  atquc  hac  rationc  iilios  suos  admonet  atque  hortatur,  de- 
votionem  in  iis  excitat,  latitiam  etiam  aut  moerorem  pro  eorum 
diversitate ,  quse  ipsa  frequcntat  *). 

669.  IV.  Obj.  Gloriaj  dilationem  ratio  ipsa  suadet:  1°  San- 
cti  enim  Veteris  Testamcnti  non  statim  ad  beatitudinem  admis- 
si  sunt;  ergo  nec  SanctiNoviTestamenti  admilti  statim  ad  eam 
debent;  2"  Christus  ipse  cum  anima  sua  ad  inferos  descendit, 
neque  ad  coelum  ascendit  nisi  post  resurrcctionem.  3°  Praeterea 
corpus  animae  socium  fuit  in  meritis;  ergo  et  in  retributio- 
ne  comes  esse  debet;  4"  priesertim  cum  anima  sine  corpore 
semper  misera  esse  debeat,  utpote  qua3  perpetuo  corporisde- 
sidcrio  torqueatur.  Ergo. 

670.  Resp.  1"  Cum  agitur  de  dogmate  fidei,  ndn  rationeaut 
congruentiis  disceptari  debet,  sed  monumentis,  inquirendum- 
que  utrum  Scripturae,  traditio,  Ecclesia  hoc  dogma  tradidcrint 
nec  ne;  cum  id  constat,  conjectura}  nostra;  per  se  concidunt. 
Singillatim  nunc  ut  ad  propositas  difficuhates  faciamus  satis , 

671.  Resp.  2"  Ne^.  antec.  Ad  1™,  Ne(^.  conseq,  et  parita- 
tem'.,  neque  enim  eadem  ratio  temporis  valet  pro  Sanctis  \'e- 
teris  Testamenti  ac  pro  Sanctis  Novi  Testamenti.  Quemadmo- 
dum  autem  fuit  Christus  primogenitus  mortuorum,  sic  prior  in 
coehim  ingredi  dcbuit,  antequam  ahus  quisquam  Sanctorum  il- 
luc  admitteretur. 

672.  Ad  2'",  Neg.  rursum  conseq.  et  paritatem;  nam  pra;- 
terquam  quod  anima  Cliristi  beatitica  Dei  visione  fruebatur, 
ideo  ad  inferos  descendit,  ut  Sanctorum  animas  indidem  cdu- 
ceret  ac  secum  in  ccelum  eveheret;  quae  ratio  in  Sanctis  locum 
non  habet,  neque  in  omnibus  Christo  Sancti  assimilari  debent,  aho- 
quin  et  ipsi  deberent  die  tcrtia  post  mortem  resurgere,  etc. 

673.  Ad  3'",  Dist.  antec,  Ita  tamen  ut  causamcritorum  anima 
sit,  conc.  secus ,  neg.  Anima  enim  ad  opera  bona  perficienda 
corpore  utitur  tanquam  instrumento;  deinde  ne^.  conseq.  et 
parit.  quia  anima  a  corpore  disjuncta  gloriae  capax  est. 

674.  Ad  ^'",  Esto  quod  anima  tah  desiderio  quodammodo  te- 
neatur,  non  inde  tamen  sequitur  ipsam  miseram  effici,  tum 
quia  essentia  beatitudinis  in  anima  consistit;  qu£e  vero  ad  cor- 
pus  dimanat,  non  est  nisi  accidentahs;  tum  quia  Dcus  huic  de- 
siderio  non  sine  fenore  supplere  potest. 

675.  V.  Obj.  Joannes  XXII  sententiae  de  dilatione  yisionis 
bcatificae  adstipulatus  est;  ter  enim  ex  suggestu  inecclesia  Ave- 
nionensi  eam  propugnavit.  Hinc  suae  opinionis  fautores  summa 
benevolentia  excipiebat;  contra  vero  eidemrefragantes  insecta- 
batur,  prout  contigit  Durando  Meldensi  Episcopo,  qui  vixPon- 

1)  Card.  Bona,  Rerum  liturgic.  lib.  de  la  Messe,  tom.  iii,  diss.  10,  art.  18, 
11,  cap.  14  et  Bened.  xiv.  De  sacrif.  Mis-  Remarques ,  pag.  3(J0  et  seqq.  Paris 
sie,  lib.  II,  cap.  9;  Lebruu,  Explicution    1741. 


I 


PAIIT.   IH.    CAP.    VI.   DE    FUTUIIA   IIOMINIS   VITA.  227 

tilicis  jiullcmm  effu£^it,  rej>ia  auctoritate  ac  patrocinio  fretus, 
ct  Thoma3  Valesio  Ord.  Pra^cl,  qui  in  carcerem  conjectus  est. 
In  eum  finem,  ut  quot  posset  in  suam  sententiam  perduceret, 
Luteliam  Parisiorum  Gerardum  Eudum  generalem  ministrum 
Minoritarum  misit,  una  cum  Arnaldo  de  S.  Michaele,  proutre- 
ferunt  Card.  de  AlHaco,  Gerson,  Ochamus,  aliique.  QuarePhi- 
hppus  Galliarum  rex  ignem  eidem  Joanni  comminatus  cst,  nisi 
a  sententia  resipuisset.  Ergo. 

670.  Resp.Ne(f.an(ec.  L)t  autem  Joannis  XXII  factum  rectius 
cognoscatur,  liaec  ordinatim  sunt  dihgenter  animadvertenda: 

077.  1"  Exorta  est  ejus  tempore  controversia  inter  quosdam 
Minoritarum  et  Praedicatorum  Ordinis  ahimnos  ,  an  beati  in  coe- 
him  statim  post  mortem  recepti,  praeter  Christi  humanitatem 
fruerentur  visione  ipsa  Dei  beatifica  *).  Joannes  controversiam 
hanc  dirimere  aggressus,  ut  ea,  qua  pareratinre  tantimomen- 
ti  et  tunc  temporis  satis  implexa  quaestione,  procederet  matu- 
ritate,  quae  utrique  contendentium  parti  favere  videbantur,  tum 
ex  Scriptura  tum  ex  Patribus  argumenta  summa  diligentia  col- 
legit.  Haec  discutienda  dedit  Cardinahbus  omnibus,  praesulibus 
atque  doctoribus,  quos  anathematis  religione  adstrinxit,  ut  di- 
hgcntissime  ea  pervestigarent,  nobisque ,  quid  eis  videatury 
exponant .,  ut  ipse  loquitur  ^). 

078.  2"  Cum  accepisset  ob  ejusmodi  collectionem ,  in  qua  ar- 
gumenta  pro  utraque  parte  prostabant,  calumniam  sibi  impa- 
ctam  esse  a  malevohs,  quasi  neganti  sententiae  favisset,  adscitis 
eodem  anno  Cardinahbus  per  pubhcos  tabelhones  protestatus 
est,  se  nunquam  gessisse  inanimo  decidere  velcredere,  quod 
esset  quovis  modo  ScriptiircB  Sacrw  obvium  vel  contrarium 
fidei  orthodoxw,  voluitque  ut  haec  protestatio  in  orbe  universo 
christiano  publicaretur  ^).  Literis  praeterea  ad  regem  Philippum 
datis  calumniameamdemilhcdisseminatamase  propulsavit,  prae- 
sertim  quoad  duos  illos ,  qui  missi  Lutetiam  perhibebantur  ad 
eam  doctrinam  propagandam  *). 

079.  3"  Invaluit  calumnia  opera  praesertim  illorum  schisma- 
ticorum ,  qui  favebant  Ludovico  Bavaro  ,  cujus  odium  simulta- 
tesque  adversus  hunc  pium  Pontihcem  eo  erant  progressae ,  ut 
ei  oppusuerit  antipapam  Petrum  de  Corbaria.  Falsis  ejusmodi 
rumoribus  decepti  sunt  nonnulli  scriptores  minus  in  Pontihcem 
propensi,  qui  calumniosas  hasce  voces  pronis  auribus  excepe- 
runt  posterisque  transmiserunt  ^). 

1)  Cf.  Raynaldi  Tarvisinl,  Armules  k)  Ibid.  Hujus  protestationis  niemi- 
ecclfsiast.  ad  annum  1333.  Exorla  vide-  nerunt  etiam  pseudo-minorit^  et  prw- 
tur  liaec  qusstio  ex  occasione  iSlorum  sertim  Bonagratia,  ejusdem  Pontilicis 
sermonum,  quos   habuerat   S.    Bernar-  infensissimus  hostis. 

dus  in  solemnitate    oiunium   SS.;  quos  5)  Genebrardus,  Ocliam,  Ciaconiusre- 

superius    cilavimus.    Mota   autem  haec  censentur  a  Bzovio,    Ord.   Pr.Ted.   inter 

quaestio  est  anno  1331.  Pontificis  maievolos.    Cf.   in  Annal.   ec- 

2)  Cf.  Raynaldi,  ib.  ad  an.  133'1,  n.27,  clex.  ad  annum  1331.  Inter   hos    tamen 

3)  Ibidcm.  Ochamus   aperte   ostendit,   se    dubium 

15* 


228  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

680.  4"  Nec  Durandus  Meldensis  Episcopus  fuit  a  Joanne  in- 
quisitus,  neque  Thomas  Valesius,  sed  ambo  a  fidei  qua^sitore; 
Durandus  quidem  ob  erroneas  aliquot  sententias,  quas  disscml- 
naverat  in  libro  a  se  conscripto  *);  Valesius  eo  quod  impruden- 
ter  e  publico  suggestu  non  solum  Joannem  Pontificem  perstrin- 
xerit,  sed  praeterea,  controversia  nondum  dirempta,  malcdictio- 
nem  divinam  precatus  fueritin  contrariae  sententiae  assertores  2). 

681.  5"  Philippus  et  Robertus,  alter  Galliarum,  alter  Scotiai 
rex,  per  hteras  ad  Joannem  Pontificem  datas  obsequium  demis- 
sionemque  animi  luculenler  significantes ,  eum  exorarunt,  ut 
controversiam  definire  vellet  ^) ;  easdem  preces  Parisienses  theo- 
logi  in  epistola  ad  eumdem  Rom.  Pontificem  scripta  obtulerunt, 
in  qua:  Vestrw  Beatitudini,  inquiunt,  cum  qua  possumus 
humilttate  et  reverentia,  totis  cordis  prwcordiis  supplica- 
mus,  tfuatenus  prosdictce  qucestioni . . .  dignetur  Vestra  Sancti- 
tas  pnem  dare,  partem  illamy  qua  nutrita  fuit  hactenus  de- 
votio  populi  christiani,  Vestro  regimini  crediti^  veram  esse^ 
determinatione  apostolica  confinnando  *).  Quae  profecto  co- 
haerere  non  possunt  cum  iis ,  quae  vulgabantur  a  Pontificis  ma- 
levohs  inimicis,  quaeque  leviter  nimium  ac  imprudenter  arripuit 
Card.  De  Alhaco,  qui  anno  1406,  id  est,  62.  anno  a  morte  Joan- 
nis  XXII,  ea  vulgavit. 

682.  6"  Demum  re  satis  discussa  Joannes ,  hortatu  praesertim 
Phihppi  regis  et  academiae  Parisiensis ,  convertit  animum  ad 
emittendam  definitivam  decisionem  suam  pro  immediata  Dei  vi- 
sione  beatifica.  Hanc  vero  cum  morte  praeventus  publicare  mini- 
me  potuerit,  legit  coram  Cardinahbus  et  tabellionibus,  in  qua 
protestabatur  se  declarare  intentionem,  quam  hahemus^  inquit, 
et  HABUiMUS  s).  Revera  non  aliam  miquam  ipsius  mentem  fuisse, 
crebrae  ipsius  protestationes,  quas  data  occasione  emisit  tribus 
postremis  vitae  suae  annis,  quibus  controversiam  hanc  discutien- 
dam  suscepit,  luculentissime  patefaciunt.  Hoc  pariter  testantur 
scriptores  coaevi  etiam  minus  in  Pontificem  propensi.  Disserens 
enim  Bzovius  de  tribus  ilhs  sermonibus,  quos  habuit  Pontifex  in 

esse  circa  ea ,  quae  de  Joanne  XXII  re-  4)  Cf.  Apud  Martene  in  op.  Thesmmis 

tulerat.  Ait  enim:  „Si  asscrtiones  illius  novus  tiHectlolorum ,  toin.  i,  col.   1383  et 

(Jottnnis)   vel  opera    aliter  recitaverim  seqq.  edit.  Paris.  1717. 

quam     habeat    veritas  ,    reportatoribus  5)  Apud  Raynaldum ,  ad  annum  1334, 

imputetur  .  .   .    mihi    nullatenus ,   quia  num.  37.  Neque  hic  silentio  pnetereun- 

sub  illa  fortua   mihi  recitata    fuerunt."  dum,  quod  Joannes  in  buila  canonizatio- 

(In  Ditiloyo ,  part,  2,   tract.    2 ,   sub  fi-  nis  S.  ThomjB  Aqiiinatis  de  eodem  san- 

nem),  clo  habet ,  t/nem  in  cieleslibus  tigminibus 

1)  Tres  potissimum  fuerunt  errores,  posUum  Deum  ylorifiCfirecognoscitur.Tia- 
in  quos  Durandum  Meldensem  Episco-  ta  est  hasc  bulla  die  18.  Julii  1323; 
pum,  doctorem  robusiissimum  nuncupa-  cfr.  Bullur.  Ortf.  Prtetl.,  Homai  1730,  tom. 
tum,  fidei  inquisitores  prolapsum  depre-  n,  pag'.  161,  Siniilia  legunlur  in  bulla 
henderunt,  quos  hic  non  vacat  recense-  canonizalionis  S.  Ludovici  Tolosatis,  da- 
re,  quique  videri  possunt  apud  Raynal-  ta  7  idus  Apriiis  1317;  cfv.  Bulltir.  liom. 
dum,  ad  annum  1333,  num,  48  et  seqq.  Laert.   Cherubini,   Rouiae  1017,  touu  i, 

2)  Cf.  Bzovius  loc,  cit,  n.  11.  pag:,  133. 

3)  Apud  Joann,  Villani,  lib.  xi,  cap.  19. 


PART.   III.    CAP.   VI.   UE   FUTURA    IIOIMINIS   VITA.  229 

ecclesia  Avenionensi,  jamcliu  deperditis,  quibus  videbatur  ca- 
tbolicum  dogma  oppugnare  ex  Scriptura  et  Patribus ,  eos  neque 
asserendo ,  neque  decernendo^  inquit,  recitavit  »);  nec  nisi 
disputandi  ffrafia,  subdit  Ciaconius  ^):  sic  enim  ad  veritatem 
poferit  promptius  perveniri,  ut  scripsit  ipsemet  Pontifex  ad 
Pbilippum  regem  anno  1333  3). 

683.  Ex  bis  autem,  qua?  ab  certissimis  documentis  deprompsi- 
mus,  coHigitur,  non  solum  evanescere ,  quae  in  objectione  con- 
gesta  sunt,  sed  praeterea  falsitatis  argui*  Calvinum ,  dum  affir- 
mare  non  erubuit,  Joannem  XXII  docuisse  mortalitatem  ani- 
marum  *) ;  insuper  minus  fideliter  a  nonnullis  auctoribus  catho- 
licis  referri  factum  istud,  dum  Pontificem  traducunt  veluti  pro- 
pensum  fere  in  contrariam  fuisse  sententiam,  de  dilatione  nem- 
pc  visionis  beatificc-e ;  multo  magis  autem  a  vero  ablusisse  inter 
Catholicos  eos,  qui  autumant,  JoannemXXII,  eamdem  sententiam 
ex  cafhedra  definivisse,  ut  ita  detrahant  infallibilitati  Romani 
Pontificis  5). 

A  R  T  I  €  11  I<  11  S    ll^ 

De  Purgatorio. 

684.  Purgatorii  nomine  significamus  statum  expiationis  ad 
tempus  duraturae ,  in  quo  animae  justae  obstrictae  vinculis  ac  de- 
bito  temporaneae  qualiscumque  satisfactionis ,  vel  ob  venialia 
peccata,  vel  ob  lethalia  quoad  culpam  jam  dimissa,  a  corpore 
disjunctae  detinentur,  donec  dignae  fiant,  quae  ad  aetemam  bea- 
titudinem  admittantur. 

685.  Ut  omnem  tum  indulgentiarum  tum  sufFragiorum  usum 
in  Catholica  Ecclesia  receptum  ad  illarum  animarum  levamen  e 
medio  tollerent  novatores  saeculi  XVI,  Aerium  saeculi  IV  haere- 
ticum,  nec  non  Petrobnisianos,  Albigenses,  WaldenseSy  nonnul- 
losque  alios  sectarios  secuti,  purgatorii  existentiam  inficiati  sunt, 
atque  hinc  suffragiorum  utilitatem.  Lutherus  prius  anceps  haesit, 
deinde  utrumque  rejecit.  Calvinus  eo  usque  progressus  est,  ut, 

1)  Bzovius,  ad  annum  1331.  num.  11.        3)  Apud  Raynalduai,  ad  annum  1333,. 
Cfr,  etiam  cit.  epistola  universitatisPa-    num.  46  et  seqq. 

risiensis  ad  Joannem  XXII,  apud  Mar-  4)  Imtit.  lib.  iv,  cap.  8,  §»28,  de  qu» 

tene  loc.   cit.,  ubi  doctores  Parisienses  cfr.  Raynaldus,  ad  annum  1334,  nuni.  38. 

ita  scribunt:  „ln  qua  CyM«?A?jo?«eJ  Vestra  5)  Ita  auctor  libri,  cui  titulus:  I>f/V«4t; 

Sanctitas  puicherrime  et  subtilissime  al-  t^e   lu  declamtioti  du  clerge  de  France 

legavit    et   quamplures  auctoritates  ad-  Vannee  1682,   part.  3,  liv.  ix,  chap.  k6. 

duxit,  immo  tot  quot  non    ret5ordamur  Quod   quidem  optis  non  esse  genuinum 

nos  legisse  apud  doctorem  aliquem,  quas  Bossueti   foetum   non    pauci  scriptores, 

ad  unum  adduxit  tot  ettantas,  semper  neque    spei"nendis    argumentis    conten- 

tamen  recitando,  et  nihil  determinando,  dunt,   aut  saltem  fuisse   interpolatum, 

asserendo ,  seu  etiam   opinando ,  sicut  antequam    in    lucem  ederetur  ab  ipslus 

audivimus,  dignetur,  etc."  nepote,  jansenianis  partibus  non  parum 

2)  Historite  Ponti/icum  Rom.  fol.  tom.  addicto  j  mirum  porro  est,  quam  gra- 
I,  col.  871.  Rom»  1630,  ubi  ait:  Af/ir-  viter  hallucinetur  hujus  operis  editor 
mans,  se  nihil  nisi  dis/jutandi  gratia  uf'  in  notis,  quas  loc.  cit.  apposuitj  cfr. 
feire  et  nihil  adhuc  se  detenninasse.  (Euvres  de  Bossuet,  tom.  xxi,  edition  de 

Licge  1768. 


232  TIIACTATUS  DK    IMOO    CUKATOUK. 

690.  Verc  igiliir  EcclesicB  doclrinam  de  purgatorio  cx  Sacris 

Literis  in  primis  haustam  luisse,    quoad  Vetus  Teslamcntum , 

monumentum  ineluctabile  habetur  II  Machab.  XII,  ^3,  ubi  for- 

tissimi  Judce  religiosa  pietas  commendatur,  qui,  facia  collatio- 

ne^duodecim  imllia  drachmas  argenfi  misit  J erosohfmam  of- 

ferri  pro  peccatis  mortuorum  sacrificium ,  hene  et  religiose 

de  resurrectione  cogitans  (nisi  enim  eos ,  (fui  ceciderant,  re- 

surrecturos  speraret  ^  superfluum  et  vanum  rideretur  orare 

pro  morluis),  et  quia  considerabat,  quod  lii,  ijui  cum  pie- 

tate  dormitionem  acceperant ,   optimam   haberent  repositam 

(jratiam.  Sancta  eryo  et  salubris  est  coyitatio  pro  defunciis 

exorare,  ut  a  peccatis  solvantur.  Quae  pcrcmptorii  teslimonii 

verba  perspicua  sunt  adeo,  ut  nuUa  indigeant  explanatione.  Ne- 

ffue    aliam   viam    ejus    vim  evadendi  Protestantes  invenerunt, 

qiiam  negando  hujus  libri  canonicitatem  *),  pcrperam  tamen,  ut 

suo  loco  ostendunt  Sacrarum  Literarum  professores.  Idem  pa- 

tet  quoad  Novum  Testamentum  ex  iis,  quae  Matth.  XII,  32,  Chri- 

stus  protulit:  Quicum(jue  dixerit  verbum  conira  Filium  ho- 

minis,  remittetur  ei;  (fui  autem  dixerit  conira  Spiritum  San- 

ctum,  non  remitteiur  ei,  neque  in  hoc  saeculo  neque  in  fu- 

turo.  Quibus  verbis  non  obscure  Christus  alludit  ad  receptam 

apud  Judaeos  persuasionem ,  nonnulla  peccata  etiam  in  futuro 

ScTecuIo  remitti,  ut  indicant  ea,  quae  protulimus  ex  lib.  II   Ma- 

chabaeorum :  iJt  (i  peccatis  solvantur.  Nam  de  (luihusdam  ve- 

racifer  non  diceretur,  ut  inquit  S.  Augustinus,  (juod  non  eis 

remittatur,  ne(jue  in  hoc  saculo ,  neque  in  fufuro,  nisi  es- 

sent  (quidam  peccatores),  (juiims ,  etsi  non  in  isio ,  tamen  re~ 

mitieiur  in  futuro  ^).   Et  S.  Bernardus:  Si  non  credunt,  ait, 

ignem  jmrgaioriiim  resfare  post  mortem  . . .  (junnrani  ab  eo , 

ijui  (lixit,  (juoddam  jteccatum  esse,  (juod  negue  in  hoc  swcu- 

lo  negue  in  futuro  remiiteretur;  cur  hoc  dixerit,   si  nulla 

manet  infuturo  remissio  puryatiove  peccati  ^)?   Quae  omnia 

huc  demum  recidunt:  Ex  allata  Christi  senlentia,  aliqua  pec- 

cata  sunt,  quae  saltem  quoad  pcenam  remitti  in  futuro  saeculo 

possunt;  sed  qui  cum  talibus  peccatis  ex  hac  vita  decedunt,  in 

regno  coelorum  esse  non  possunt,  in  quod  nihil  coinquinatum 

intrabit,  neque  in  inferno,  in  quo  nulla  datur  peccatorum  re- 

missio,  nec  spes  ulla  evadendi;  status  igitur  medius  debet  ali- 

quis  esse  temporariae  pcenae  vel  expiationis,  in  quo  ad  eluenda 

ejusmodi  peccata  detineantur. 

691.  Ex  antiqua  pc^ritcr  traditioneEccIesicimCalhoIicam  suam 
de  purgatorio  accepisse  doctrinam,  tesles  in  primis  sunt  vetu- 
stissimi  Patres ,  Tertullianus,  lib,  De  corona  militis ,  Ccip.  III: 
Oblaiiones  jrro  defunciis,  inquit,  annua  die  facimus.  Harum 
et  aliarum  ejasmodi  discipiinarum ,  subdit  cap.  IV,  si  leyem 

1)  Cf.«]\at.    Alex.   llht.   cccUs.   diss.        2)  I>«  fi>.  Z?fii,  lil).  xxi,  cap.  24,  n,2. 
46,  in  snjc.  iv.  3)  Henn.  lxvi,  in  Cant.  ii.   11. 


PART.   IH.    OAP.   VI.    DE    FUTUR4    HOMINIS   VIT4.  233 

expostules  Scriplurarum ,  nullain  invenies  (quae  videlicet  an- 
nuas  istas  oblationes  praecipiat) :  tradilio  tihi  prwtendetur  auc- 
frix,  consuetudo  confirmatrix,  et  fides  observatrix.  Similia 
habet  in  lib.  De  monoyamia ,  et  alibi  i).  S.  Cyprianus ,  Epist. 
LXVI,  ad  clerutn,  et  pletfetn  F^urnitanam  diitii,  prohibuit,  ne 
pro  Victoris  anima  oblatio  fiat,  aut  deprecatio  ali(fua  nomine 
ejus  in  Ecclesia  frequentetur,  quod  contra  canones  Geminium 
Faustinum  presbyterum  ausus  misset  bonorum  suorum  tuto- 
rem  constituere.  Episcopi,  subdit,  antecessores  nostri ,  re- 
ligiose  considerantes  et  saluhriter  providentes ,  censuerunt, 
ne  (juis  frater  excedens ,  ad  tutelam  vel  curain  clericum  no- 
7ninaret;  ac,  si  quis  hoc  fecisset,  non  offerretur  pro  eo,  nec 
sacrificium  pro  dormitione  ejus  celebraretur.  Certum  igitur 
est,  in  Ecclesia  Africana  a  ssec.  II  et  III,  consuetudinem  inole- 
visse  sacrificium  ofFerendi  pro  defunctis;  praesertim,  quod  Pa- 
tres  isti  de  ea  loquuntur  tanquam  de  re  a  majoribus  ac  traditio- 
ne  recepta  2).  Sed  eadem  consuetudo  viguit  in  Ecclesia  Orien- 
tali.  S.  Cyrillus ,  Catec/i.  V,  Mystag.  n.  9,  scribit :  Deinde  pro 
omnihus  generatim  (oramus) ,  (fui  inter  nos  vita  functi  sunt , 
inaximum  hoc  credentes  adjumentum  illis  animabus  fore, 
pro  quibus  oratio  defertur,  dum  sancta  et  perquam  tremen- 
da  coram  jacet  victima  ^).  Eusebius,  De  vita  Constantini,  lib. 
IV,  cap.  LXXI  refert,  sacrificium  oblalum  esse  pro  ipsius  Impe- 
ratoris  anima  in  martyrio  Apostolorum.  Omitto  Arnobium, 
utrumque  Gregorium,  Nazianzenum  et  Nyssenum,  Chrysosto- 
mum,  Basilium,  aliosque  non  paucos,  quos  recenset  Nalalis 
Alexander  ^).  Frustra  siquidem  eorum  testimonia  proferremus; 
Calvinus  enim  fatetur ,  Patres  omnes  per  annos  mille  trecentos 
tradidisse,  ut  pro  defunctis  orationes  fierent;  quamvis  tamen 
inctedibili  ausu  asserat,  omnes  in  errorem  abreptos  fuisse.  in 
eo  dico,  scribit,  Instit.  lib.  III,  cap.  X,  ali(/uid  humani  pas- 
sos  esse;  ideo(/ue  ad  imitationem  trahendum  non  e.9se  con- 
tendo ,  (/iiod  fecernnt.  Idem  fatetur  Dallaeus ;  hoc  ipsum  con- 
firmat  Forbesius,  qui  diserte  pra^terea  ostendit,  in  instructio- 
nibus  historicis ,  omnium  Patrum  auctoritate  niti  orationes  pro 
defunctis;  attamen  et  ipse  concludit:  Non  est  tufum  veferes 
imitari.  Sic  etiam  fatetur  Petrus  Vermilius,  cognomento  Mar- 
tyr,  in  Epist.  1,  ad  Corinth.  cap.  III,  Ecclesiam  semper  orasse 
pro  mortuis  ^). 

1)  Ue  Itlonog.  cap.  10,  circa  finem  ,  3)  Elxa, . . .  Ttdvtoyv  ankoi?  to.v  iv  'tj/A.iv 
tmn  iii  lib.  De  exlwrl.  castilat.    cap.   H.  Trfjoxeitot/ievow  fitYiorrjv  ovtjoiv  niortvovreg 

2)  Revocandum  liic  In  mentein  esl,  iotoOat  ral?  -ipv/ah-,  vnk^  otv  ij  dirjoti; 
qnod  alias  adnotavinuis,  Ecclesiain  A-  dvaq>i^etat ,  r/)^-  a,yLa<;  y.ai  qiQiM)dtordtri<; 
fricanam  ab  EccJesia  Roinana  fidem  seu  n^oy.it,uevi^i;  &voia?.  Vid.  pag.  328,  opp. 
Evanjjelium  accepisse  ,  ideoque  et  arti-  edit.  Touttce ,  Paris.  1720. 

cnium  de  purgatorio,    deque  suffragriis  4)  Hist.eccles.  cit.  diss.  45,  in  saec.  iv. 

pro  defunctis,  ac  proinde,  quod  con.se-  5)  Ex    his   pariler   constat,     ilindere 

quens  est,  eanidein  oblinuisse  fidum  in  nobis   velle  Protestantes,   dum   fingunt 

Ecciesia  Romaiia  siec.  i  et  ii.  se  conlroversias   tidei  revocare  ad  tria 


23i  TKACTATUS  I)E   deo   creatore. 

692.  2"  Prceter  Patrcs  testes  sunt  Concilia  antiquissinia.  In 
Conc.  enim  Carthag.  III,  anno  397  celebrato  cavetur,  ut  sacra- 
menta  altaris  nonnisi  ajejunis  hoininibus  celebrentur . . .nam, 
si  aliquorum  pomeridiano  tempore  defunctorum  . . .  commen- 
datio  facienda  .sit,  solis  orationibus  fiat  i).  Concil.  Bracarense 
I,  cap.  XVI,  pro  illis  orare  vetat,  qui  mortem  sibi  consciscunt  2) ; 
et  cap.  XXI,  inter  clericos  dividere  jubet  oblationes  factas,  ut 
oraretur  pro  defunctis  ^).  Eorumdem  sufFragiorum  meminerunt 
Concilia  Cabillonense,  Wormatiense,  etc.  *). 

693.  3"  Testes  sunt  liturgiae  antiquissimae ,  non  solum  Eccle- 
siae  Catholicae,  cujusmodi  sunt  tum  illa,  quae  S.  Jacobo  tribui- 
tur,  quaeque  in  usu  fuit  in  plerisque  Orientalibus  Ecclesiis, 
quaeque  citatur  aConcilio  TruIIano,  et  exponitur  a  S.  Cyrillo  Je- 
rosolym.,  tum  liturgiae  a  SS.  Matthaeo,  Marco,  Petro,  etc.  nun- 
cupatae,  item  liturgiae,  quae  sub  nomine  S.  Basilii,  S.  Joan.  Chry- 
sostomi ,  Gregorii  et  Cyrilli  vulgatae  sunt,  Syriaca  ,  Mozorabica 
sive  Hispanica,  etc.  ut  aliasEccIesiae  Occidentalis  liturgias  silcn- 
tio  praeteream.  IIuc  insuper  accedunt  liturgiae  complurium  se- 
ctarum,  quae  a  primis  ipsis  Ecclesiae  saeculis  scparatae  sunt  ab 
Ecclesia,  in  quarum  numero  sunt  liturgiae  Jacobitarum,  Coph- 
torum,  Armenorum,  iEthiopum,  Syrorum,  Nestorianorum , 
tum  Malabaricorum  ac  Chaldaeorum.  Ex  his  Malabarici  Missam 
praeterea  peculiarem  habent  pro  defunctis,  quae  prostat  apud 
Lebrun^),  qui  animadvertit,  liturgias  omnes  editas  ante  sex- 
decim  saecula,  nulla  omnino  excepta,  memorias  et  preces  Iia- 
bere  pro  animabus  defunctorum ,  omnesque  Orientales  Eccle- 
sias  unanimiter  credere,  sic  ordinatum  fuisse  ab  Apostolis,  juxta 
id  etiam  quod  legitur  in  Constitutionibus  apostolicis,  editis  sub 
finem  saeculi  II  ^). 

694.  4"  Testes  sunt  vetustiora  ipsa  epitaphia  seu  sepulcrales 
inscriptiones ,  in  quibus  vel  pacem  et  requiem  defunctis  super- 
stites  adprecantur,  vel  a  defunctis  ipsis  bona  expostulantur; 
hasce  illustravit  Gener  "^)  et  rursum  Cl.  Morcelli  ^). 


aul  qiiatuor  priora  Ecclesiae  saecula.  Cf.  7)  Theolog.  tlof/mnfico  -  scholast.   Rom.. 

Aat.  Alex.  diss.  cit.  1773,  tract.  3,  part.  2,  lib.  iii,  §.2,  class. 

1)  In-4c/.  CoMc.  Hard.  tom.  I,  col.  964.  8,  tom.  iv,  pag.  kZQ  et  seqq. 

2)  Ibid.  tom.  iii,  col.  351.  8)  De  stilu  inscript.  latin.  Romae  1780, 

3)  Ibid.  col.  362.  Hb.    ii,   cap.   3.  De  E/ntaphiis,   qui  non 
!i)  Ibidem.  solum  plures  profert  veteres  inscriptio- 

5)  Explication  de  la  Messe,  etc.  diss.  nes,  in  qutbus  Christiani,  qui  eas  col- 
10.  pag.  300,  tom.  iii.  Paris  1741.  Vid.  locarunt,  pacem  et  expiationem  pecca- 
etiam  Card.  Bpna,  tum  De  rebus  liturg.  toruin  defunctis  precantur,  sed  adnotat 
lib.  II,  cap.  I,  §.  7,  tum  De  offic.  De-  dictionem  illam :  In  pace,  vel:  In  pace 
funct,  §.  2  et  3.  esse  faciat  Deus ,    totam  esse  cliristia- 

6)  Apud  Cotelerium,  -SxS.  Palrum,  qui  nam ,  ita  ut  viri  eruditissimi  non  aliud 
lemporibus  Apost.  florueruni  .  .  .  opera ,  quferant  testinionium ,  ut  vetus  epita- 
clc.  Const.  apost.  lib.  viii,  cap.  41et42,  phium  inscriptionibus  christianis  adnu- 
pag.  410,  vol-  i;  cfr.  ibid.  not.  25,-  vid.  merent.  Vid.  §.  4.  In  nostro  (Soc.  Je- 
eliam  Card.  Thomasius  tom  v,  p.  226,  su)  inusseo  Kircheriano  prostat  inscri- 
col.  I  ct  seqq.  ptio  vetustissima^  in  qua  veterum  fides 


PART.   III.    CAP.    Yf.   DE    FUTURA    IIOMINIS    VITA. 


605.  5°Testes  demuni  sunt  non  pauci  ex  Protestanlihus  ipsis. 
Etenim  Calvino,  Dallajo,  Petro  Martyri,  quos  superius  comme- 
moravimus,  addendus  est  Bingliamus ,  qui  ejusmodi  consuetu- 
dinem  ah  ipsa  primitiva  Ecclesia  receptam  esse  fatetur,  orandi 
scilicet  pro  defunctis  ac  pro  iis  litandi  ^).  Plures  modo  Prote- 
stantes ,  tum  ex  Anglia  tum  ex  Germania,  consentiunt  in  admit- 
tendo  statu  expiationis  post  mortem.  Ex  Anglis  quidem  potissi- 
mum  recensentur  Montagu  et  Gunning  apud  Starckium  ^),  qui 
sese  admittere  profitentur  statum  epurationis ,  Scheldon  insu- 
per,  Blanscford,  Barow  apud  Tabaraud  ^),  qui  suffragia  ac  pre- 
ces  pro  defunctis  non  respuunt.  Inter  Germanos  autem  Dr.  Mo- 
lanus  apud  Bossuetum  -^)  fatetur,  Lutheranorum  partem  non  so- 
lum  approbare,  verum  etiam  frequentare  preces  pro  defun- 
ctis  5).  Nominalim  vero  Leibnitzius,  in  Systemate  tlieoloyico, 
et  statum  expiationis  propugnat  et  preces  in  suflfragium  defun- 
ctorum^);  eamdem  profitetur  doctrinam  Dr.  Less,  theologus 
Gottinguae  ■^) ,  nec  nonYoung,  recens  scriptor^),  qui  rationes 
insuper  addit  ad  istiusmodi  dogma  confirmandum. 

690.  Nec  mirum  videri  debet,  Protestantes  demum  purgato- 
rium  seu  statum  expiationis ,  quam  et  scholam  prceparationis 
vocant  ^),  admisisse,  cum  pro  hoc  statu  pugnet  quodammodo 


de   purgatorio    his    verbis    exprimitur: 

KahMARE.   DeUS.    ReFRIGERET.  SlMRITUM. 

Tuum.Una.  Cum.  Sororis.  Tuae.  Hilare. 

1)  Lib.  XV,  cap.  3,  §.  16,  toiii,  vi,  pag, 
330  et  seqq.  edit.  Halffi,  utii  dicit:  „Fuis- 
se  autem  universaiem  Ecclesiae  praxim 
pro  umnibus,  nemine  excepto,  orare, 
ex  concoidi  omnium  scriptorum  eccle- 
siasticorum  testimonio  iiquet."Agit  au- 
tem  de  precibus  defunctorunl. 

2)  Entretlensphilosophiques,  ouleBiin- 
ijuet  de  Theodule ,  par  M.  le  baron  De 
Sturcf>;  ministre  protestant,  irad.  de  Val- 
lemand  stir  la  5""=  edit.  pag.  335,  Paris 
1818. 

3)  Tabaraud  a.  a.  o.  pag.  358,  420  et 
seq.  ibid. 

4)  Frojel  de  rcunion,  dans  les  ceuvres 
postliumes  de  Bossuet,  tom.  i,  pag.  90. 

5)  Fatetur  ipsemet  Wegsclieider,  §. 
192,  not.  ("/;>,  lutlieranam  ecclesiam  baud 
prorsus  improbasse  preces  pro  de- 
lunctis.  Sane  in  ApQ,l.  conf.  augustan. 
art.  xii,  dicitur:  Quam  (orationem  pro 
defuuctis)  nos  non  prohibemus.  Vid.  Li- 
hri  symbulici  Prolest.  edit.  Augusti.  p. 
27'4  el  seqq. 

6)  Exposilion  de  lu  doctrine  de  Leib- 
7iitt  sur  la  rjliffion,  St/stime  theoloyique, 
edit.  D.  Emery,  pag.  348  et  seqq.  Pa- 
ris.  1819. 

7)  Theoiie  de  la  religion  chreliemie , 
apud  Starcliium  ,  loc  cit. 

8)  Theorie  de  la  connuissance  des  es- 
prifs.  ibid. 

9)  Si  Protestanli  cuilibet  purgalorium 


commemores,  excandescit;  si  vero  ab 
eodem  qujeras,  utrum  admitti  possit  nec 
ne  status  espiationis,  epurationis,  aut 
schola  prceparationis ,  expectutionis ,  etc. 
id  tibi  facile  tribuit;  imo  iiiterduiu  e- 
jusmodi  statum  admittendum  esse  ve- 
hementer  contendit.  Tanta  est  vis  ver- 
borum!  Praeter  citatos  auctores  plures 
aiii  addi  possenr,  qui  proferuntur  a  Koep- 
pen  in  Philosophia  christianismi,  vol.  ii, 
qui  exscribit  integros  textus  Planli  ex 
Verbis  pacis,  Horst  ex  Mysteriosophia , 
Meyer,  etc.  Quibus  prieiverant  Holiaz, 
Exam.  theol.  pag.  1221,  et  Quenstedt, 
Theol.  did.  vol.  iv,  pag.  377  et  seqq. 
nec  non  Holst,  Warum  beten  nir  fiir 
die  Verstorbenen  ?  seu  Cur  oramus  pro 
mortuis  ?  et  alii.  Verum  in  eo  conve- 
niunt  omnes,  quod  dicant,  niiuis  vio- 
lentum  esse,  statim  in  coelum  admittere 
eos  omnes ,  quos  anteactae  malap  vitae 
tantum  posnituit  in  extreuia  periodo, 
vel  qui  nlmium  indulserunt  hujus  vita 
sensualitatibus,  cum  nihil  coinijuinatum 
illuc  ingrediaturj  item  durum  nimis  es- 
se,  istos  omnes  aeternis  cruciatibus  ad- 
dicere.  Sane,  sublato  purgatorio,  vel 
omnis  spes  peccatoribus  in  exitu  vitae 
est  adiiuenda,  vel  debent  facinorosiores 
quilibet  statim  collocari  cum  SS.  Aloy- 
sio  ex.  gr.  atque  Theresia ,  a  quo  ipsa 
conscientia  refugit.  Quantumvis  eniin 
hoino  sibi  adbiandiatur,  vox  conscien- 
tiffl  altius  clauiiit,  priesertim  in  mortis 
articulo. 


236  THACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

universum  genus  humanum ,  sive  quodam  ipsius  naturae  instin- 
ctu,sive,  quod  longe  probabilius  existimo, ex antiqua  traditione. 
In  hoc  enim  conveniunt  Judaei,  tum  veteres,  ut  ex  adducto 
IVIachabaeorum  Hb.  II  loco  palam  fit,  tum  recentiores,  qui  ora- 
tione  Kadisch,  seu  commemoratione  animarum  pro  ipsis  benc 
precantur.  De  hoc  ritu  apud  ipsos  recepto  fidem  praeterea  facit 
liber,  qui  inscribitur  Mazory  pluresque  rabbini  testantur  apud 
Serarium  ^)  et  Genebrardum  2).  In  ipsam  hanc  doctrinam  con- 
veniunt  Islamitae,  qui  orationem  pro  defunctis  vocant  El-Kat- 
me^).  Conveniunt  ethnici,  tum  graeci  tum  romani.  Etenim 
Clem.  Alex.  refert,  Stoicos  credidisse  statum  expiationis  post 
mortem,  quem  vocabant  i^nvQMOiv  *).  Doctrina  Pythagoraeorum 
circa  metempsychosin  eidem  fundamento  innititur.  Graecipassim 
vocant  mortuos  j£eX|Ui]xoTag  et  yiajxovTag,  id  est,  patientes,  laho- 
rantes  etc.  Hinc  Homerus,  i/^«</ /ii,  et  ex  eoVirgilius,  Mneid, 
lib.  VI,  ver.  ^41,  memorat  lugentes  campos,  ac  vers.  740  et  seqq. 
pluribus  describit  eos  ,  qui 

exercentur  pasnis ,  veterwmfue  ^nalorwn 

Supplicia  expendunt  ^). 
Claudianus  simihter ,  In  Ruffinum ,  lib.  II,  ver.  491 : 
Quos  ubi  per  varios  annos ,  per  mille  figuras 
E(fit  Liethoio  purgatos  flumine,  etc. 

Plato  ipse ,  tum  alibi  tum  in  dialog.  J)e  animo ,  docet  animas  in 
luto  et  tenebris  detineri,  quamdiu  penitus  purgatae  sint^).  Sic 
etiam  Persae.  Zoroaster  enim  apud  Eusebium,  Prwp.  evang.  '), 
loquitur  de  transmigratione  animarum  per  duodecim  zodiaci 
signa,  priusquam  emaculatae  perveniant  ad  coelestem  beati- 
tudinem.  Sic  Indi  admittunt  sufFragia  mortuorum  per  pre- 
ces,  sacrificia,  etc.  ut  patet  ex  itinerum  descriptione  Hafner  ^). 

6;)7.  Cum  igitur  unanimi  consensu,  ac  veluti  inita  conspiratio- 
ne,  in  purgatorio  admittendo  conveniantScripturae,Patres,  Con- 

1)  In  Harmonin  Machabieorum,  lib.  ir,  Kal  norafiol ,  y.ai  yala,  stat  ol  vniviq- 
caj).  12,  pag.  692  et  seqq.  i9-e  /«/eorra?. 

2)  Apud  eumdeui ,  ibid.  'Av&Qinnovq  rlvwod^ov. 

3)  Cf.  Maraccius  Cong.  Mat.  Dei  in  Et  flumiua  et  telius  et  qiii  subterramor-' 
Alcorano  arabice  ac  latiue   edito ,  2  vol.  tuos 

fol.  Patavii  1698.  Posteilus  llb.  xxi,  De  Homines  puuitis. 

conconlia  orbis ,  Jib.  xxi,  cap.  9  scribit:  Cfr.  Dict.  Ernesti ,  ad  vocem  Kdfivo), 

Orat  Jutlteus  pro  defunctis,  comedit  cum  laboro ,   nec     non    Eustachii,    Comment. 

pauperibus  Musulmnnns.  Cf.  Marac.  tom.  in   hunc    loc.    Homeri.    De    persuasione 

1,  prodrom.  part.  3,  ad  refut.  Alcorani ,  Roman.  Cf.  Joh.  Kirchmanni  Lubecens. 

pag.  81,  edil.  cit.  lum  quae  Ibid.  ex  Al-  De  funeribus  Roman,  lib.  rv. 

cor.  pag.  90,  91,  refert  de  examinese-  6)  Cfr.  apud  Euseb.   De  prmp.   evang* 

pulcri.  lib.  xi,  cap.  37  et  seqq. 

4)  Htrom.  lib.  v,  pag:.  549.  7)  Apud  Starck,  loc.  cit. 

5)  Cf.  La-Cerda  ,  i».  J.  in  comm.  in  8)  Voyages  de  Hafuer,  2  parl.  pag-.  29, 
Ji.-BC  loca  Virgilii ,  et  observ.  Beathiein  dans  la  Bibliot/ieque  de  Spreugel.  i^nci.  30 
op.  On  Trul/t,  part.  3,  chap.  2,  in  8°,  p.  Cf.  Baro  Dc  Stark,  op,  cit. 

221  et  seqq.    Sic  Homerus,  Iliad.  lib.  ur, 
v.  278. 


PART.  III.  CAP.  VI.  DE  PUTURA    HOMINIS   VITA.  237 

cilia,  liturgiae,  sectae  omnes ,  omnesque  populi  christiani,  judaei, 
islamitae,  pagani,  nec  ab  ipso  dissentiant  doctiores  ipsi  Prote- 
stantes,  cujuscumque  demum  communionis  sint,  nescio  omnino, 
quare  adhuc  in  dubium  revocari  possit  ejusmodi  dogma,  inquod 
vel  ipsa  nos  quodammodo  natura  impelUt ,  qua  ducimur  ad  ve- 
niam  pacemque  parentibus  et  amicis  implorandam.  Hunc  sta- 
tum  ipsa  rerum  analogia  exposcere  videtur;  a  legibus  enim  ci- 
vihbus  non  omnes  culpae  capitaU  poena  plectuntur.  Ejusmodi 
praeterea  fides  incredibiU  solatio  est  homini  in  extrema  vitae  pe- 
riodo  constituto,  qui,  etsi  gravibus  se  antca  sceleribus  comma- 
culaverit,  veniae  tamen  obtinendae  dulci  spe  ahtur,  neque  in  de- 
sperationem  agitur,  dum  sibi  in  hac  vita  poenitentiae  satisfacto- 
riae  nullum  ampUus  locum  esse  persentit,  Vel  enim  hoc  ipsi  so- 
lamen  dandum  est,  quod  scihcet  expiatoriis  poenis  in  altera  vita 
possit  noxas  suas  eluere,  vel  omnis  salutis  ac  conversionis  spes 
ipsi  est  irdimenda.  Conscientia  siquidem  hominis,  praesertim  in 
aditu  mortis,  ita  torquet  et  angit,  ut  nemo  unquam  possit  sibi 
ita  vim  inferre,  ut  sibimet  persuadeat,  se  post  tot  admissa  sce- 
lera  in  coelum  post  paullulum  admissum  iri,  perinde  ac  si  inno- 
centem  omnino  sanctissimamque  duxisset  vitam  ^). 

DIFFICULTATES. 

698.  I.  ObJ.  Secundus  Machabaeorum  Uber  apocryphus  est; 
aUena  praeterea  manus  in  ilkim  intuht  eam  sententiam :  Sancta 
ergo .,  etc.  Verum,  utroque  etiam  dato,  nihil  inde  pro  catho- 
Uco  dogmate  extundi  potest,  1"  quia  hic  auctor  illudcommen- 
dat,  quod  prout  vituperandum  ipsi  CathoUci  rejiciunt,  cujus- 
modi  est  Raziae  facinus,  qui  sese  interemit;  2"  quia  in  prolato 
testimonio  sermo  est  de  hominibus  lethaU  culpa  adstrictis ,  qui 
nempe  contra  legis  vetitum  surrepta  idolorum  donaria  intrave- 
stes  celarant;  3*^  quia  ex  eo  sequeretur,  animas  interire  cum 
corporibus,  una  cum  iisdem  corporibus  ad  novam  postea  vitam 
revocandas:  Nisi  enim,  inquit  hic  auctor,  eos,  qui  ceciderint, 
resurrecturos  speraret,  superfluum  videretur  etvanum  ora- 
re  pro  mortuis;  4"  quia  agitur  de  facto  singulari,  nempe  Ju- 
dae,  quod  in  exemplum  trahi  non  potest,  pra3sertim  cum  nuUa 
pro  mortuis  in  lege  sacrificia  statuta  seu  praescripta  sint;  5"quia 
non  ad  eos  levandos  a  piurgatorii  poenis ,  de  quibus  nec  ibi  nec 
aUbi  mentio  est,  sacrificium  ofFerri  voluit,  sed  potiusad  ostcn- 
dendum  affectum  suum  erga  ipsos,  et  ad  avertendam  Dei  vin- 
dictam  a  reUqua  exercitus  parte.  Ergo. 


1)    Cf.    Pierre    de  Joux,    Lettres  stir  nint  animadversiones,ut  evincant,  quam 

Vltalie ,   tom,  ii ,    lett.   41 5    Comes  De  pium  sit  lioc  dogma   et  naturse  humans» 

Maistre,  Soirees  etc.  huitihne  entretieu  sensibus  consentaneum. 
cum  Dotis  appositis;  qui  plures  conge- 


2^8  TRACTATUS  DK  DEO  CREATORE. 

699.  Resp.  V  Ne^.  Nos  vero  hic  ulrumque  tanquam  cer- 
tum  habemus  ex  Sacrarum  Literarum  professoris  lectionihus , 
ad  quem  provincia  vindicandi  authentiam  SS.  Librorum  spe- 
ctat.  IUud  addimus,  hunc  hbrum  a  recentioribus  Protestanti- 
bus  in  censum  Sacrorum  Librorum  passim  admitti ;  tum  etiam 
in  illorum  hypothesi,  qui  eum  rejiciunt,  non  minus  vahdumin- 
de  erui  argumentum  tanquam  ex  hbro  historico  ac  fere  coaevo, 
qui  nobis  eam  testatur  credendi  rationem ,  quae  apud  Judoeos 
eo  tempore  obtinebat.  Phiris  certe  nobis  valet  hujuslibriaucto- 
ritas,  quam  auctoritas  Flavii  Josephi,  Gorionidis  aut  Philonis , 
ad  hdem  de  iis  faciendam ,  quae  ipsorum  cetate  contingebant. 
Genuinam  praeterea  esse  sententiam  illam,  quae  ab  adversariis 
textui  assuta  tradvicitur ,  aperte  evincunt  graeca  omnia  et  latina 
exemplaria,  sive  edita,  sive  manuscripta,  in  quibus  nunquam 
non  reperitur  *) ;  et  apprime  ingenio  congruit  scriptoris  ,  qui 
passim  solet  ejusmodi  considerationes  interserere.        • 

700.  Ad  1'" ,  Neg.  Quod  si  auctor  commendat  factum  Raziae 
se  interticientis,  eum  quidem  laudat  naod  forlUer  fecerit,  non 
autem  quod /?ie ,  ut  adnotat  S.  Augustinus,  qui  hac  de  causa 
secundum  hunc  Machabaeorum  librum  dicit  sobrie  esse  legen- 
dum  2), 

701.  Ad  2"",  Resp.  V  trans.  Nec  enim  omnes  consentiunt, 
eos  milites  in  surripiendis  ilhs  idolorum  donariis  graviter  deli- 
quisse;  quoniam  non  idololatriae  causa,sed  aviditate  potiusim- 
moderata  arrepti,  donaria  illa  sibi  vindicaverant.Sed  datoetiam, 
Resp.  2"  Ipsos  potuisse  ante  mortem  ejusmodi  peccati  pceni- 
tere ;  sermo  enim  illic  est  de  iis ,  (jui  cum  pietate  dormitionetn 
acceperant. 

702.  Ad  3™,  Ne(/.  Ibi  enim  sacer  scriptor  pro  Judaeorum  mo- 
re  utramque  quasstionem,  de  aniniae  scilicet  immortalitate  ac  de 
corporum  resurrectione,  conjungit,  prout  etChristus  ipse,  Sad- 
ducaeos  perstringens,  Matth.  XXII,  3L  conjunxit:  Non  legistis^ 
inquit,  (juod  dictum  est  a  Deo  dicente  vobis:  Ego  sumDeus 
Abraham ,  et  Deus  Isaac ,  et  Deus  Jacob  ?  Non  est  Deus 
mortiiorum,  sed  vicentium;  etApostoIus,  I  Cor.  XV,  32:  Quid 
mihi  prodest,  si  mortui  non  resurgunt?  Manducemus  et  bi- 
hamiis ;  cras  enim  tnoriemur  ^). 

703.  Ad  4'",  Ne(f.  Non  solum  enim  Judae  factum  ab  omni- 
bus  commendatum  est,  sed  insuper,  ut  ibidem  legitur,  omnes 
ad  preces  co?iver.n,  rogaverunt ,  ut  id,  guod  factum  erat 
(lelictum,  oblicione  traderetur;  omnesque  propterea  pecuniam 
ad  sacrihcia  pro  defunclis  ofterenda  suppeditarunt;  universalis 


1)    Cf.    Nic.    Serarius   S.  J.  op.    cit. ;  2)  Contrn  Gauihiit.  Donut,  Wh.  i,  n.  38. 

Nat.  Alex.  Hist,  eccles.  V.  T.  ffilat.  sex-  3)  Cf.  Bellarm.  De  puifjat.  lib.  i,  cap. 

ta,    dissert.  7,   art.  8,    Calmet ,    Prwf.  .3^  n.    16  et  seqq.  Calmet.  in  hunc  loc 
in  (liios  lib.  Madiab.  etc. 


PAR.  III.  CAP.    VI.    DE    FUTUR4    HOMINIS   VITA.  239 

igitur  erat  praxis  Judaeoriim  orandi  pro  mortuis,  quod  et  Gro- 
lius  fatetur  iii  Adnotat.  ad  Cassandri  consiiltationem ,  ad  art. 
20  et  alibi.  Atque  hinc  responsio  patel  ad  illud ,  quod  addeba- 
tur  de  sacrificiis  pro  mortuis,  quae  nulHbi  in  lege  praescripta  le- 
guntur.  Comprchendebantur  enim  sub  lege  generah  de  sacri- 
Bciis  pro  peccatis  totius  popuh ,  quccque  oflerri  poterant  tam 
pro  praesentibus  quam  pro  absentibus,  tam  pro  vivis  quampro 
defunctis ,  juxta  interpretationem  et  consuetudinem  synagogae ; 
quo  refertur  et  ilhid  Eccl.  VIl,  37:  Mortuo  tion  prohi- 
heas  gratiam,  per  eleemosynam  scihcet,  preces  et  sacrifi- 
cia  1). 

704.  Ad  5™,  ^eg.  Etsi  enim  aj^erta  mentio  non  fiat  de  pur- 
gatorio,  aequivalentibus  tamen  verbis  idem  dicitur.  Si  Judas 
enim  sacrificium  offerri  vohiit  pro  defunctis ,  profecto  non  id 
vohiit  pro  iis ,  qui  nuIUis  poenas  saltem  temporarias  solvendas 
haberent,  neque  pro  iis,  qui  poenis  asternis  essent  addicti,  ut 
res  ipsa  clamat;  ergo  pro  iis,  quos  credebat  in  purgatorium  de- 
trusos,  Ultima  animadversio  locum  habere  nequit,  quum  directe 
pugnet  cum  iis,  quae  ibidem  referuntur. 

705.  Inst.  Saltem  nihil  evincitur  exallatis  Christi  verbis :  iVo;^ 
remittetur  ei  neque  in  hoc  swculo  neque  in  futuro  ;  V*  enim 
ejusmodi  dictio  popularis  est,  cujus  eadem  est  virtus,  ac  si  di- 
ceretur:  Ejusmodi  peccatum  numiuam  fore  remittendum,  quod 
ex  locis  parallelis  expresse  eruitur;  nam  Marc.  111,29,  dicitur  in 
wternum ,  et  Luc.  XII ,  10,  non  remittetur  ^).  2"  Neque  ex  eo, 
quodChristus  negarit  tale  peccatum  in  futuro  saeculo  remitten- 
clum ,  sequitur  quaedam  alia  peccata  fore  remittenda  juxta  dia- 
lecticae  regulas,  quae  docent,  ex  negatione  afflrmationem  mini- 
me  descendere.  3"  Loquitur  ergo  Christus  de  remissione  culpae, 
quae  nonnisi  in  hac  vita  haberi  potest,  nec  proinde  ad  remis- 
sionem  poenae  transferridebet;  4"ex  hoc  enim  sequeretur  levio- 
ra  peccata  remitti  in  hoc  saeculo,  graviora  auteminfuturo,  quod 
cum  Catholicorum  principiis  pugnat.  Ergo. 

706.  Resp.  Neg.  antec.  ad  1"',  Neg.  Dato  enim,  juxta  pa- 
rallelismum  Evangeliorum ,  phrasim  a  Christo  adhibitam  idem 
valere  ac  nunquam  ejusmodi  peccatum  dimissum  iri ;  cum  ta- 
men  nunquam  sive  wternum  duas  partes  complectatur,  hoc 
nempe  saeculum  et  futurum,  quod  Marcus  et  Lucas  universe 
dixerunt,  Matthaeus  distributive  exposuit;  quod  non  fecisset, 
nisi  ad  utramque  partem ,  ad  praesens  scilicet  saeculum  et  ad 
futurum ,  peccatorum  remissio  pertineret.  Quae  animadversio 
robur  sumit  ex  eo  quod  diximus ,  Christum  per  ea  verba  allu- 
sisse  ad  receptam  apud  Judaeos  persuasionem  de  peccatorum 

1)  Cf.  Josepli.    Du  Voisin ,    in    Proae-  Ecclesin,  tom.  ii,  art.    10,  §.    11;  Sera- 

tiiio  nd  Puyionem   /idei   Hnym^   Mnitini ;  rius,  loc.  cit. 

Bartolocci ,  Bibliotlu  rnbbinicn ,  part.  2,  2)  £t?  zov  aloiva,,.  ovx  dqie&ijoerae. 
diss.  3i    Card.    Gotti,   De   rern    C/iristi 


240  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

remissione  obtinenda,  non  solum  in    hac    vita ,   sed  etiam  in 
futura  1). 

707.  Ad  2™,  Responsio  patet  ex  modo  dictis.  Ilic  cnim  Chri- 
stus  non  institult  disputationem,  quae  exigi  ad  strictas  dialecti- 
c£e  regnlas  debeat,  sed  vulgari  loquendi  modo  utitur.  In  fami- 
liari  autem  sermone  ridiculum  se  praeberet,  qui  diceret,  cur- 
rum  navimque  mihi  non  extruam  neque  in  hac  neque  in  altera 
vita,  cum  in  altera  vita  neque  currus  neque  naves  extrui  pos- 
sint;  sic  poj*ro  locutus  esset  Christus  ,  si  nulla  in  futuro  sa^culo 
daretur  peccatorum  remissio.  Praesertim  quod  iUis  verbis  Chri- 
stus  alludat  ad  receptam  fidem  de  peccatorum  inaltera  vita  re- 
missione. 

70S.  Ad  S"*y  Neg.  Sed  loquitur  de  peccato,  quatenus  com- 
plectitur  et  culpam  et  poenam,  quod  insinuant  eiusdem  Chri- 
sti  vcrba  fipud  Marcum  loc.  cit. ,  ubi  de  ejusmodi  blasphemo  di- 
citur:  Heus  erit  wferni  delicti,  id  est,  poenae  aeternae,  quae 
nempe  subsequitur  peccatum.  Quod  tuenturvel  ipsi  recentiores 
exegetae  protestantes  Grotius ,  Griesbachius ,  Kuinoel  ^) ;  ita  ut 
sensus  sit:  Non  remittetur  ei  in  hoc  saeculoquoadculpam,  ideo- 
que  obnoxius  erit  in  futuro  sa3cuIo  aeternis  supphciis,  per  op- 
positionem  ad  aha  minus  graviapeccata,  quae  remittuntur  quoad 
culpam  in  praesenti  saeculo,  et  quoad  poenam,  tum  in  hoc  tum 
in  tuturo.  Ex*his  disjicitur,  quod  demum  objiciebatur,  inferri, 
scilicet  peccata  leviora  in  praesenti  vita  remitti,  graviora  autem 
in  altera;  ex  data  enim  modo  expositione  patet,  istud  minime 
seqvii. 

700.  II.  Ot}J.  Scripturae  medium  hunc  expiationis  statum 
constanter  excludunt;  ac  1"  quidem  in  iis  omnibuslocis,  inqui- 
bus  vel  duarum  dumtaxat  animarum  sedium  fit  mentio,  ex.  gr. 
Matth.  XXV,  34  et  seqq.:  Venite  benedicti,  possidete  regnum 
...discedite  maledicti  in  ignem  wternum,  vel  perpetuitatis  im- 
mutabihs  status  alterius  vitae,  ut  Eccles.  IX,  10:  Quodcumgue 
potest  facere  manus  tua ,  instanter  operare ;  nec  opus ,  7iec 
ratio ,  nec  sapientia  erunt  apud  inferos ,  guo  tu  properas ; 
et  clarius,  cap.  XI,  3:  Si  ceciderit  lic/num  ad  austrum  autad 
aguilonem...  ibi  erit.  2"  Ita  duphcem  ab  obitu  statum  esse  do- 
cent,  ut  ilhco  ad  alterutrum  animae  mittantur.  Sic  Luc.  XVI, 
22:  Factum  estut  moreretur  mendicus,  et portaretur  ab  An- 
yelis  in  sinum  Abrahw.  Mortuus  est  autem  et  dives ,  et  se- 
pultus  est  in  inferno.  Ita  etiam ,  ibid.  XXIII,  43,  Christus  pio 


1)  Cf.  Maldon.  Cnmm.  in  EviiHg.  \n  j«</?CffKf ,  «n*lts'L3n  Gen.  31,  36,rj;K.rof/. 
cap.  12,  32.  S.  MaUli.  ^  ^  ~ 

2)  Sic  enim  ipse  scribit  in  cap.  3,29.  28,  38,  sed  etimn  peccnli  imaina,  ut 
S.  Marci:  '^And.QXrif.i.a,  in  remione  Ale-  Hi^lSn  legiiur  Zach.  V\,  19.  |'iy  Psai.  40. 
xandriaa  responi/et  Uebrieorum  vocabulis  ^  ^ 

n.StDn  et  J-^j;,  quie  mn  tantum  peccalum  (,^0    13.  quo  posteriori  loco  lxx,  habenl 

^  ^  "        '  ■^  avo/iia,  de  peccati  ptena,  etc. 


PVRT.    Iir.    CAP.    VI.    DE    FIJTIUA    HOMINIS    VITA.  241 

Lilroni  immeclialam  gloriae  consecutionem  promisit;  et,  Joan. 
V,  24,  idem  Cliristus  credenti  in  se  promittit  vitam  asrernam: 
Kt  fransit  a  fnorte  ad  vitam\  iis  vero  ,  qui  in  Domino  moriun- 
tur,  Apoc.  XIV,  13:  Amodo  jam  dicit  Spiritus ,  ut  requie- 
scant  a  lal/oritms  suis,  grcece:  Ex'nunc,  illico,  etc.  3"  Scri- 
pturae  medium  illum  statum  excludunt  iis  omnibus  in  locis,  in 
qciibus  summa  meritorum  Christi  efficacia  commendatur,  qui 
una  oblatione^  ut  dicitur,  Heb.  X,  14,  consummavit  in  sem- 
pifernum  sanctipcatos ,  ita  ut  aliis  precibus  aut  suffragiis  opus.' 
non  sit;  etenim  Sanguis  J.  C...  emundat  nos  ab  omni pecca- 
to ,  ut  ait  S.  Joan.  I  Epist.  I,  7.  Ergo. 

710.  Resp.  Neg.  anfec.  Ad  1™,  prob.  Disf.  Post  extremum 
judicium,  conc.  ante  illud,  .subd.  quoad  animas  penitus  pur- 
gatas,  aut  lethali  culpa  adstrictas,  conc.  quoad  ahas  juxta 
dicta  ,  neff.  Et  sic  patet  responsio  ad  primum  Scripturfe 
textum. 

711.  Quoad  ahos  textus,  in  quibus  proponitur  immutabihtas 
status,  dist.  Respectu  meriti  vel  demeriti ,  co?^<?.  respectu  so- 
hitionis  debiti,  si  quod  remanet,  donec  ad  paradisum  quihbet 
pertingat,  neg.  Ex  iliis  enim  objectis  textibus  solum  evincitur, 
non  dari  amphus  in  altera  vita  locum  ad  ukeriora  merita,  nec 
ad  resipiscentiam  aut  regressum,  non  autem  non  dari  purgato- 
rium ,  de  quo  ibidem  non  cst  sermo. 

712.  Ad  2'",  Dist.  Si  nihiJ  obstet,  conc.  si  quid  adhuc  hien- 
dum  supersit,  neg.  Cum  enim  nihil  coinquinatumin  coehimin- 
tret,  hinc,  hcet  in  statu  gratiae  ex  hac  vita  decedant,  tamdiu 
tamen  in  purgatorio  delinebuntur,  quamdiu  debitum  non  sol- 
A^erint  usque  ad  novis.nmum  guadrantem.  Et  ita  explicari  de- 
bent  adducta  Scripturarum  testimonia  de  Lazaro  ,  de  pio  latro- 
ne ,  ac  de  iis  omnibus ,  qui  debitis  omnibus  persolutis  ex  hac 
vita  migrarunt  aut  in  dies  migrant. 

713.  Ad  3*°,  Dist.  Christus  una  oblatione  consummavit  in 
sempiternum  sanctificatos,  ejusque  sanguis  emundat  nos  ab 
omni  peccato,  per  se,  seu  quoad  valorem  pretii ,  qualenus  per 
modum  causae  ac  remedii  universahs  oblatus  est,  conc.  quoad 
nos,  subdist.  si  rite  nobis  apphcetur  per  Sacramenta  ac  bona 
opera  ,  <?o/?6'.  secus,  neg.  Quo  sensu  idem  Apostolus  dicebat: 
Adimpleo  ea,  quce  desunt  passionum  Chri.sti  (Coloss.  I,  24.); 
ahoquin,  si  nimis  urgerentur  ilia  Scripturarum  testimonia,  nec 
infernus  daretur.  Quoniam  vero  per  pia  opera  ad  vitam  aeter- 
nam  obtinendam  necessaria,  ut  suo  loco  ostendemus,  non 
evacuatur  crux  Christi,  ita  nec  per  poenus  satisfactorias  purgatorii. 

714.  Dices:  Deus,  Ezech.  XVIil,  21  ait:  Si  impius  egerif  pie- 
nifentiam  ab  omnibus  peccatis  suis  .  .  .  omnium  iniguitatum 
ejus,  (/uas  operafus  est ,  non  recordabor. 

715.  Mesp.  Dist.  Quoad  reatumculpa;  etpoenaeaeternae,  co/z^. 
quoad  reatum  poenae  temporalis,  sufjdisf,    interdum,   interve- 

T.^.  16 


2^2  TRACTATUS  DE  PKO  CREATOUE, 

nienle  scilicet  cliaritate  aut  contritione  perfecta,  conc.  semper 
et  in  omni  casu,  ne(/.  Alioquin  ipsemet  Deus  non  poposcisset 
poenas  a  Davide  aliisque  peccatoribus ,  quos  certe  noxarum  sua- 
rum  poenituerat.  Et  sic  alia  his  similia  testimonia  exponi  de- 
bent,  quae  optime  cum  doctrina  ac  toto  systemate  catholico  co- 
hajrent. 

716.  III.  Ohj.  Doctrina  Patrum  est,  l"  nullam  dari  in  altera 
vita  peccatorum  remissionem.  Sic  inter  caeteros  S.  Joan.  Chry- 
sost.  Hotn.  II y  de  Lazaro ,  num.  2;  ubi  negat,  posse  quem- 
piam ,  cum  hinc  decesserit ,  €om?mssa  diluere;  et  S.  Hieronv- 
mus ,  lib.  III,  In  cap.  V,  Epi.si.  ad  Galat.,  ubi  affirmat,  in  al- 
tera  vita  unumiiuemque  portare  onus  suum,  ita  ut  ibi  nonde- 
tur  locus  orationibus ,  quibus  quis  juvari  possit,  secus  ac  tit  in 
hac  vita.  2°  Docent,  nullum  ibidem  dari  pa^nitentiae  locum.  Ita 
inter  caeteros  S.  Cyprianus,  Li/f.  ad IJemetrianum  ;  S.  Ambro- 
sius,  De  f)Ono  mortis ,  cap.  II;  S.  Joan.  Chrysostomus  passim; 
S.  Augustinus ,  Epist.  A.CI  et  Tract.  XLIX  in  Evamj.  S. 
Joan.  num.  10,  ubi  ait:  Bequiem,  (juw  continuo  post  mortem 
datur  j  si  ea  dignus  est,  tunc  accipit  (fuisijue.,  cum  moritur; 
tum  De  peccat.  merit.  hb.  II,  cap.  XXXIII,  aflirmat,  pcccata 
hic  remissa  non  obesse  post  mortem.  Quarc  S.  Pater  ita  passim 
non  sine  aliqua  haesitatione  de  purgatorio  loquitur,  ut  dubius 
semper  de  eo  «sse  videatur;  cum  cnim  in  EncAiridio  ,  cap» 
LXVHI,  verba  Apostoli  •  Ipse  autem  salvus  erit,sictamen(jua- 
si  fter  ignem,  de  igne  tribulationis  hiijus  saeculiexposuissel,  ad- 
dit,  cap.  seq. :  Tale  aU(jui(l  etiam  post  lianc  vitam  fieri,  in- 
credibile  non  est;  et  utrum  ita  sit ,  (juwri  potest.  Similia  ha- 
het,  De  civ,  Dei,  iib.  XXII,  cap.  XXVI,  niun.  4;  ubi  protitc- 
tur,  se  non  redarguere  eos,  (jui  Apostoli  verba  de  iyne  jmr- 
gatorii  exponunt ,  (juia  forsitan  verum  est.  Imo  De  peccat. 
mer.  lib.  I,  cap.  XXVIII,  cui  consonat  Auctor  libri  Iljjpogno- 
sticon,  expresse  affirmat,  in  alia  vita  non  esse  ullum  ulli  7iie- 
dium  locum.  Ergo. 

717.  Mesp.  Ad  1™,  Dist.  Doctrina  Patrum  est,  nullam  dari 
in  altera  vita  remissionem  peccatorum  lethalium  quoad  cul- 
pam,  conc.  quoad  poenam,  et  juxta  plures  ihidoXo^o?,  veniulium 
et  quoad  culpam  et  quoad  poenam,  neg.  Etsic  explicari  debent, 
quae  opponuntur  ex  S.  Joan.  Chrysostomo  et  S.  Hieronymo,  ut 
patet  ex  contextu  ac  scopo  ipsorum,  qui  hic  est,  ut  inducant 
peccatores  ad  resipiscentiam,  et  quidem  tempestivam  *). 

1)  Satis  enim  est,  vel  leviter  S.  Joan.  spes   liabemus   praeclarasj    simul  atque 

Chrysosl.  contextum  percurrere,  ul  ejus  vero  discesserimus  iliuc,  non  est  postea 

sensus    apertissime  appareat.    Ait  enim  nobis  silum  poenilere,  neque  commissa 

ibid.   num.  3:  „Si  quem  caiunmiatus  es,  fliluere,  elc."  tom.  i,  p,  730,  edit.  Maur. 

si   cui  /actus  es  inimicus,    reconciiiare,  Id  ipsum  dicalur  de  S.  Hieronymo ,  qui 

priusqnam  v<'ni.ilur  ad  judicium.  Omnia  loc.  cit.  exponit,    duplici   sensu   vocem 

hic  dissoive,    ut    citra   molesliam    illua  onvs  in  Scripturis   adliiberi ,    in  bonam 

vldeas   tribunal.    Donec    liic    luorinius,  nempe  ac  in  malam  pavtem;  et  conclu- 


PART.    III.   CAP.   VI.   DK    FUTURA    HOMIMS   VITA.  2^3 

718.  Ad  2"',  Disf.  Niillum  dari  poenilentiae  locuni ,  ita  ut  ex 
nialo  aliquis  bonus  liat  per  conversionem  et  letlialium  culpa-^ 
rum  rcmissionem,  cotic.  ita  ut  pro  peccatis  praeteritis  ac  prius 
dimissis  satisfacere  non  possit,  ne^.  Atque  hac  ratione  exponen- 
di  sunt  laudati  Patres ,  Cyprianus,  Ambrosius  et  Chrysostomus 
juxta  nuper  dicta  *). 

719.  Prima  vero,  cjuae  objicitur,  Augustini  sententia,  nullam 
prse  se  fert  diflicultatem  ,  quum  ipsemet  adjecerit  conditionem 
si  ea  dignus  esf.,  qua  satis  aperte  ostendit  relardari  ejusmodi 
requiem,  si  ille,  qui  ex  hac  vita  decedit,  obstrictus  debitis  sit, 
quae  nondum  exsolverit*^) 

720.  Ad  aherum  testimonium,  quo  afHrmat,  peccata  hic  re- 
missa  non  obesse  post  mortem  ,  dist.  Si  remissa  sint  et  quoad 
culpam  et  quoad  poenam ,  conc.  s,\  quoad  culpam  tantum,  vel 
ney.  vel  subdisf.  non  obesse  post  mortem  ad  obtinendam  coe- 
lestem  gioriam  vel  ocius  vel  serius,  conc.  nullo  modo,  ne^.  ^). 

721.  Negamus  denique,  S.  Doctorem  cum  haesitatione  de  ipso 
purgatorio  loqui ,  cum  nemo  fortasse  ex  antiquis  S.  Augusti- 
no  apertius  de  purgatorio  disseruerit,  tum  ahbi  tum  potissime 
in  integro  libro  De  cura  pro  mortuis ,  nec  non  Confess^  lib. 
IX,  cap.  XII,  num.  32,  ubi,  loquens  de  funere  matris  suae,  in- 
ter  caetera  commemorat  preces  ad  Deum  fusas,  cum  offerretur 
pro  ea  sacrificium  prefii  nostri;  tum  subdit,  cap.  seq.  num= 
37 :  Inspira,  Domine  meus ,  Deus  meus ,  inspira  servis  fuis 
l'rafril)us  meis  .  .  .  ut  (^uotguof  hwc  legerint ,  ^ne^ninerint  ad 
alfare  tuum,  Monicw  /'amuloi  tum .,  €um  Pafricio  quondam 
ejus  conjuge ,  per  quorum  carnem  introduxisti  me  in  liancvi- 
tam.,  etc;  et  Serm.  CLXXIT,  cap.  II,  alias  XXXII,  De  ver- 
ffis  Apostoli,  concludit,  de  sufifragiis  pro  defunctis  disserens  : 
Hoc  enim  a  Patribus  traditum  universa  observat  Ecclesia. 
Dum  igitur  videtur  dubius  haerere,  de  qualitate  poenarum  ac 
ignis  praesertim  purgatorii  disserit;  et  ancipitem  in  Enchiridio 
et  loc.  cit.  ex  lib.  De  civifate  Dei  se  prodit,  utrum  ex  ad- 
ducto  Paulino  dicto  poena  ignis  satis  confirmaripossit,  etutrum 
locus  ille  de  purgatorio  intelligendus  sit  nec  ne  *). 

dit  sensura  Aposloli  esse,  quod  ille,  qiii  pletam  damnationem  :  „Cum  facta  fuerit 

conlurbavit    Galatas,    purtabU  pro  hoc  resurrectio ,  in^uiV,  et  bonorumgaudium 

opere  judicium  ,  el  consequenter  pro  suo  aniplius  erit,  et  maiorum  tormentagra- 

labore  mercedem.  Quid  hic  sit  cum  pur-  viora;  quando  cum  corpore  torquebun- 

gatorio  commune,  non  video.  tur." 

1)  Satis  et  bic  pariter  est  eorumcon-  3)  Disputat  adversiis  Pelagianos,  qui 
textum  inspicere,  quem  soluui  brevita-  ex  remissione  peccati  originalis  per  ba- 
tis  causa  praetermittimus,  cum  agatur  ptisiiia  arguebant  adversus  Catholicos , 
de  re  clarissima.  Consulanlur  in  loc.  nullam  amplius  poenam  in  ipsorum  h^- 
cit.  pothesi    fore    solvendam  ,     ciim    lamen 

2)  Agit  hic  de  diversis  animarum  re-  contrarium  constel.  Respondel  aulem  S. 
ceptaculis,  donec  perveniant  ad  futu-  Doctor,  etiam  sublato  peccato  ,  rema- 
ram  resurrectionem  in  qua  sola  conse-  nere  puenalitates  in  hac  vila,  quae  ces- 
quentur  animfe  justje  perfectam  et  adjE-  sabunt  in  altera  vila. 

quatain  beatitudinem ,  et  reprob»   com-        i^)  Cf,  hiec  ipsa  S.  Augustini  loca. 

16  * 


244  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

722.  Dum  vero  tum  ab  eodem  S.  Augustino  tum  ab  auctore 
Hypo</nos'ticon  dicitur,  nullum  dari  post  mortem  locum  me- 
dium ,  id  affirmant  in  sensu  Pelagianorum ,  quos  oppugnabant, 
qui  distinguebant,  quod  satis  innotescit,  intcr  regnum  Dei  et 
vitam  aeternam ,  hancque  conferri  dicebant  infantibus  sine  ba- 
ptismo  decedentibus.  Hincpatet,  nullum  inde  infligi  vulnus  do- 
ctrime  de  purgatorio,  quam  propugnamus. 

723.  IV.  Ohj.  1"  Nihil  prohibet,  quominus  dicamus,  persua- 
sionem  de  purgatorio  ac  de  suffragiorum  utilitate  ortam  esse 
vel  ex  paganismo,  vel  2"  ex  naturali  quadam  ac  nobisinsitapie- 
tate  et  amore  in  defunctos;  unde  illuc  impelhmur,  ut  eos  bene 
valere  cupiamus,  aut  in  preces  erumpamus  ex  suavi  quadam 
illusione  ,  vana  tamen  atque  fallaci.  Ergo. 

724.  Resp.  nd  1™,  Neg.  Imo  cum  adeo  constans  ac  univer- 
salis  ejusmodi  doctrina  et  praxis  sit,  ut  ostendimus,  cur  po- 
tius  dici  non  debet ,  gentes  omnes  ex  primaeva  hominum  hde 
eam  accepisse,  quae  quamvis  postea  apud  ethnicos,  prout  in 
aliis  doctrinae  capitibus  plus  minus  contigisse  novimus,  errori- 
bus  permixta  fuerit,  in  Dei  tamen  Ecclesia  integra  ac  inviolata 
permansit?  Ecclesia  enim,  seu  vera  Dei  religio,  si  illius  ampli- 
tudinem  spectemus,  ethnicismo  anterior  est.  Ethnici,  quod  a 
progenitorum  religione  acceperant,  erroribus  suis  acvaniscom- 
mentis  eo  turpius  depravarunt,  quo  magis  ab  ea  digressi  sunt, 
non  tamen  ita  ,  ut  vestigia  ac  lineamenta  antiqua?  veritatis  hic 
atque  illic  non  retinuerint  *).  Nisi  enim  id  pro  certo  habeamus, 
quod  ex  ipsa  religionis  ac  paganismi  historia  tamprseclare  con- 
stat,  neque  hujus  neque  alterius  cujuslibet  persuasionisuniver- 
salis  ratio  ullatenus  reddi  posset. 

725.  Ad  2™,  Dist.  Si  sermo  sit  de  privatis  individuis,  priva- 
torumque  precibus  aut  praxi,  trans.  si  de  publicis  atque  ab 
universa  Ecclesia  approbatis  atque  praescriptis,  neg.  Etenim 
quod  universa  tenet  Ecclesia,  nec  Conciliis  institutum,  sed 
semper  retentum  e.st,  nonnisi  auctoritate  Apostolica  tradi- 
tum  rectissime  creditur,  juxta  auream  S.  Augustini  regulam  2). 
Quare  non  ex  dulci  ac  inani  mentis  illusione,  sed  ex  revelatione 
ac  perpetua  et  constanti  Ecclesiae  doctrina  receptum  est,  ut 
preces  ac  sufFragia  pro  defunctis  offerantur.  Quod  haec  autem 
doctrina  adeo  congruat  cum  naturae  nostrae  affectionibus,  satis 
superque  evincit,  nullam  religionem  praeter  catholicam  naturae 
ipsi  aeque  idoneam  et  accommodatam  esse.  Interim  protestan- 
tismi  doctrina  dura  est  et  abjecta.  Dum  enim  christianismi  inte- 
gritatem  corrumpit,  pias  omnes  affectiones  extinguit;  vincula 
omnia,  quae  inter  mundum  hunc  visibilem  ac  invisibilem  inter- 
cedunt,  atrociter  praecidit;  illum  dissolvit  nexum,  quo  utraque 

1)  Cf.  Baro  de,  Starck,  op.  cit.  p.  338,        2)  De  bnpt.  cont.  Donutist.  lib.  iv,  cap. 
ac  Pierre  de  Juux ,  op.  et  loc.  cit.  2*,  nuin.  31. 


PART.    IJL    CAP.    \I.    UK    FUTUllA    H03Ili\lS    VITA.  245 

Ecclesia  sivc  in  terris  militans  sive  in  purgatorio  patiens ,  inter 
sese  conjunguntur;  ac  omnem  demum  viam  intercludit ,  qua 
superstites  erga  propinquos  et  amicos  pios  sese  ac  liberales 
praebeant. 

726.  Quod  vero  spectat  ad  exceptiones,  quae  fieri  possent 
tum  ex  liturgiis  tum  ex  satisfactionum  inutilitate  post  dimissam 
culpam,  eas  partim  solvimus  in  superiori  propositione ,  par- 
tim  disjicere  contendemus  ,  ubi  de  Sacramento  Pcenitentiae 
serrao  erit. 

ARTIClJIiUS     III. 

De  inferno. 

727.  Inferni  nomine  designatur  status  ille,  in  quo  daemones 
czeterique  omnes,  qui  ex  hac  vita  lethali  peccato  obstricti  dece- 
dunt,  aeternum  puniuntur.  Inferni  existentiam  materialistae 
omnes  tum  antiquiores  tum  recentiores  inficiantur.  Eiusdem 
vero  aetermtatem  praeter  Origenistas,  et  eos,  quos  o.  Augusti- 
nus  generali  appellatione  jnisericordes  vocat,  Anabaptistae  et 
increduli  pariter  negant.  Istis  quamplures  accesserunt  ex  Soci- 
nianis  et  Protestantibus,  qui  nullam  aham  poenam  praeter  ex- 
piatricem  agnoscunt  i). 

728.  Mirabilis  hinc  dignoscitur  in  Protestantibus  fidei  varie- 
tas.  Ideo  enim  ipsorum  patres  ab  Ecclesia  discesserunt,  quod 
noluerint  admittere  nisi  solum  ac  purum  infernum ;  contra 
vero  ipsorum  filii,  qui  philosophi  laudem  assequi  potius  quam 
christiani  inaniter  satagunt,  coeperunt  negare  inferni  aeternita- 
tem ,  ut  in  ejus  locum  sufficiant  infernum  iemporarium  seu , 
quod  idem  est,  purgatorium;  et  jam  pugnant  contra  nos  pro^ 
solo  purgatorio. 

729.  Non  tamen  omnes,  qui  vel  inferni  existentiam  vel  ejus 
aeternitatem  impugnant,  eadem  ratione  aut  iisdem  principiis  di- 
micant.  Sunt  enim,  qui  cum  incredulis  quibusdam  et  Prote- 
stantibus  censent,  juxta  Origenistarum  placita,  post  diuturnam 
expiationem,  tandem  aliquando  impios  ad  aeterna  gaudia  ad- 
missumiri;  sunt,  qui  cum  Socinianis  autumant,  vel  statim  ab 
ipsorum  obitu  aut  saltem  post  extremi  judicii  diem  impios  in 
nihilum  fore  redigendos ;  sunt  denique,  qui  tantummodo  rident 
qualitatem  ac  naturam  poenarum ,  quibus  dicuntur  reprobi 
puniri  2). 

730.  Ut  igitur  in  quaestione  tanti  momenti  ea,  qua  par  est, 
perspicuitate  progrediamur,  et  illud  hic  praestandum  est,  quod 
in  superiori  articulo,  de  purgatorio  disserentes,  praestitimus ; 

t)  Cf.  Patazzi,  Ord.  Prad.  in  erudi-        2)  Cf.  Feller,  Catec/i.  pkilos.  tom,  iii, 
lo  opp.   De  futuro  impiorum   stalu,    lib.    art.  7,  $.  475. 
III,  cap.  1. 


2^6  TRACTATUS  DK  UEO  CKEATOKF. 

debemus  nempe  ea,  qtiae  tanquam  de  fide  stricte  definita  sunt, 
ab  iis  secernere,  quae  salva  fide  in  disputationem  veniunt.  Hoc 
igitur  unum  de  fide  est,  dari  infernum,  seu  destinata  esse  sup- 
plicia  impiis,  et  haec  fore  aeterna,  seu  sine  fine.  Caetera  omnia, 
quae  spectant  sive  ad  locum  sive  ad  horum  supphciorum  vel 
poenarum  naturam,  de  fide  non  sunt.  Etenim  niillo  EcclesUe 
decreto,  ut  scite  post  Vasquezium  observat  Pctavius  ^),  (ulliuc 
ohsiynatum  videtur,  neque  ulla  in  synodo  sancitum  illud  est, 
scihcet  vel  ignem  esse  corporeum,  vel  supphciorum  locum  es- 
se  sub  terra,  ubi  cruciantur  daemones  et  homines  damnati.  Cer- 
te  veteres  in  diversas  abiisse  sententias  circa  utrumque  pun- 
ctum  praeter  Petavium  ^) ,  fuse  ostendit  Cahnet  ^).  S.  Augusti- 
nus  autem,  De  civ.  Dei,  hb.  XX,  cap.  XVI  scribit:  Qui  }(/nis 
cujusmodi  et  in  qua  mundi,  vel  rerum  parte  futurus  sit,  ho- 
minum  scire  arbitror  neminem ,  nisi  forte  cui  Spiritus  divi- 
nus  ostendit  *). 

731.  Et  hic  profitemur  nos  adhaerere  sententiae  in  Ecclesia 
communiter  receptae  circa  harum  poenarum ,  quae  positivae  di- 
cuntur,  naturam  et  quahtatem;  quae  nempe  est  de  igne  mate- 
riah  et  corporeo.  Haec  enim  doctrina  certa  est,  ita  ut  in  dubium 
absque  temeritate  vocari  nequeat  ^).  Ne  tamen,  agendo  cum 
increduhs  et  rationahstis,  quae  dogmatica  stricte  sunt  cum  ahis, 
quae  non  eumdem  certitudinis  gradum  obtinent,  simul  permi- 
sceamus,  hic  nobis  sufficiet  dogma  cathohcum  adstruere.  Duo 
autem  praestabimus:  primo  doctrinam  cathohcam  in  revelatio- 
ne  contineri;  secundo  hanc  doctrinam  sanae  rationi  nullatenus 
adversari  ostendemus.  Sit  igitur 

PROPOSITIO   I. 
Dosmonum  et  hominum  impiorum  pience  wterncu  sunf. 

732.  Fidei  dogma  esse  poenarum  aeternitatem,  quibus  daemo- 
nes  ac  damnati  cruciantur,  patet  ex  anathemate,  quod  inflixit 
Concihum  oecumenicum  V,  origeniano  errori,  ita  se  habenti: 
Temporanea  esse  dwmonmn  et  impiorum  hominUm  tormenta, 
finemiiue  ea  tempore  aliquo  habitura,  at(iue  impios  ac  dim- 
mones  in  priorem  suum  statum  restitutum  iri  ^);  nec  non  ex 

1)  Petav.  De  Angel,  lib.  iii,  cap.  5,  §.  12,  in  fine,  S.  Augustinum  pasf$lni 
num.  7j  Vasquez,  In  i  Purt.  S.  Th.  dlsp.  docere,  ignein  daninatorum  vere  esse 
2'i3,  cap.l.  Cf.  etiam  Estius,  Jn  iv  Sent.  corporeum  i  dum  propterea  in  loco  hic 
dist.  k'4,  §.  12  et  13.  Vid.  Felter ,  loc.  adducto  affirmat,  nemiHem  mortaiium 
cit.j  nec  non  P.  Kleppe  S.  J.  Ex/josi'  scire,  cujusmodi  sit  ille  ignis,  magis  de 
iion  de  In  tloctrine  chret.  Strasbourj^  ,  qualitatibus  et  modo  urendr  spiritus  in- 
1716,  pag.  704,  Catech.  de  Bossuet,  etc.  corporeos,   quam    de  specifica  ejus  na- 

2)  Loc.  cit.  tura,  videri  id  accipiendum. 

3)  Commeat.  \n  cap.  9,  S.  Marc.  tum  5)  Cf.  Patuzzi,  Diss.  de  sede  inferni , 
in  cap.  7,  19,  Eccl.    Qui  lamen  sibi  pa-  Venet.  1763. 

rum  constare  videtiir.  6)  Apud   Kicepborum,     Hixtor.    eccl. 

4)  Aniinadvertit  tamen  Estius  loc.  cit.    lib.  xvii,  cap.  28.    El  in  S^nodo  vii,  in 


PART.    m.    CAP.    VI.    DE    l'UTUUA    HOMIMS    VITA.  247 

S}iuboIoi\.thanasIano,  cjuod  ita  concludltur:  Qui  homi  eyerunt^ 
Ibunt  in  vitam  wternam ,  (/ui  vero  mala ,  in  i(/nem  wternum. 
Huec  est  fides  catltolica^  (/uam  nisi  quis^iue  fideliter  finniter- 
i/ue  crediderit^  salcus  esse  non  poterit. 

733.  Ex  triplici  porro  Scripturae  locorum  classe  Fiaec  fidei  ve- 
ritas  adstiiiitur.  1"  Ex  iis  omnibus  locis,  in  quibus  disertis  ver- 
bis  damnatorum  poenaB  leternw  dicuntur.  Talia  sunt  inter  caete- 
ra  ex  V.  T.  iHud ,  Dan.  XII ,  2 :  Multi  de  his ,  qui  dormiunt  in 
terr(v  pulvere,  evigilabunt,  alii  in  vitam  (eternam  et  alii  in 
opprobrium,  ut  videant  semper  *);  et  ex  N.  T.  illud  Christi 
Domini  Matth.  XXV,  k\ :  Discedite  a  me  maledicti  in  ignem 
(jeternum,  ([ui  paratus  est  diaholo  et  angelis  ejus;  concludit 
vero  (v.  46j  circa  diversam  justorum  impiorumque  sortem:  Et 
ihunt  hi  in  supplicium  (vternum ,  justi  autem  in  vitam  ceter- 
nam.¥u\  quibus  patet,  non  solum  dici  a3teriias  impiorum  poenas, 
sed  eo  sensuvocariaeternas,  quo  a^terna  vocantur  justorum  prae- 
mia;  atqui  proprio  et  slricto  sensu,  adversariis  ultro  fatentibus, 
aeterna  dicuntur  prcEmia  justorum;  ei^^o  et  proprio  ac  stricto 
sensu  ffiterna  dicuntur  impiorum  supplicia,  quaj  cum  illis  coii- 
feruntur. 

7'S^.  Altera  Scripturarum  classis  ea  omnia  tcstimonia  comple- 
ctitur,  in  quibus  «eternitas  poenarum  reprobonim  exprimitur 
per  negationem  finis.  Tale  pra^serlim  est,  quod  legitur  Isaiae 
LX\  I,  24:  Et  venms  eorum  (damnatorum)  non  morietur,  et 
iqnis  eorum  non  extinguetur,  et  erunt  us^/ue  ad  satietatem 
risionis  omni  carni.  Ad  haec  autem  Isaiae  verba  alludensS.  Joan. 
Baptista,  Matth.  III,  12,  de  Salvatore  ait:  Conyregabit  trtticum 
suum  in  horreum.,  paleas  autem  (impios)  comburet  igni  inex- 
tinguihili.  Sed  apertius  adhuc  idipsum  praedicat  Christus  ipse  , 
Marc.  IX,  42  et  seqq.:  Si  scandalizaverit  te  manus  tua,  ah- 
scide  illam;  honum  est  titn  dehilem  introire  in  vitam  ^  quam 
duas  matms  hahentem  irein gehennarn^in  ignem  inextinguibi- 
lem,  utn  vermis  eorum  non  tnoritur,  et  ignis  non  extinguitur! 
quod  ut  altius  hominum  mentibus  infigeret,  et  secundo  et  ter- 
tio  repetit.  Jam  vero ,  si  nec  impiorum  vermis  uiiquam  morie- 
tur,  si  nunquam  extinguetur  eorum  ignis,  qui  propterea  inex- 
tinguitnlis  dicitur,  evidens  est  adversus  Socinianos,  vere  aeterna 
fore  impiorum  supplicia ;  nec  integrum  corporis  et  aiiimae  exi- 
tium  ceternitatis  voce,  ut  ipsi  autumant,  designari. 

qua,  actione  i,  hsec  habentur:  „SanctaB        1)  Jiixta  Hebr.  et  vers.  Alex.  in  con- 

venerabilis    quintae   Synodi .    quae    Con-  fetn/jtum  (elenium  seu  con/usionem  teter-' 

stantinopoli   congregata    est,    communl  „„,„,    ek    alaxvvriv  alojviov.    Sane    C^)'^ 
et  universali   submissi   sunt  anatlieuiati  "^ 

Orig-enes  et  Theodorus  Mopsuesliae  .. . .  aeternum  vertit  S^riacus  interpres,    A- 

de  eo  videlicet .. ..  quod  de  restitutione  rabs,    ignomininvi    cetemam,     Vatab)u8 

in  statum  pristinum  fatebantur,  consen-  et  Pagninus   in    contemptuin    mtermim, 

tientibus  quatuor  Patriarchis."  In  Aclis  Marinus    in    Lexic.   cum    aiiis  verlit  in 

Couc.  Harduini ,  tom.  iv,  col.  66.  durationeiu  doloris  (eternum* 


2'-iH  TRACTATUS    nii    IJEO   CKKATORE. 

735.  Teftia  demum  classis  iis  omnibiis  textibus  conslitiiilur, 
iii  quibus  traditur,  nullum  post  banc  vitam  dari  poenitentiae  lo- 
cum  aut  nullam  veniae  obtinendcC  spem,  sed  iminutahilis  plane 
sicut  justorum  ita  et  impiorum  status  perhibetur.  Pervuigata 
porro  est  illa  Ecclesias.  sententia,  ubi,  agens  de  futura  bonoruni 
et  malorum  conditione,  dicit ,  cap.  XI,  3:  Si  ceciderit  liynum 
ad  austrum  aut  ad  a(fuilonem,  in  (/uocumque  loco  ceciderit, 
ibi  erit.  Luculenta  pariter  sunt  Christi  verba,  Matth  XII,  32: 
Quicumi/ue  dixerit  verbum  contra  Filium  hominisy  remitte- 
tiir  ei^  i/ui  autem  dixerit  contra  Spiritmn  Sanctum,  non  re- 
mittetur  ei,  neque  inhoc  swculo  neque  infuturo;  seu,  prout 
legitur  Marc.  III,  29:  Qui  blasphemacerit  in  Spiritum  San- 
ctam,  non  habebit  remissionem  in  wternum;  sed  reus  erit 
wterni  delicti.  Idipsum  dicatur  de  iis  locis ,  in  quibus  reprobi 
vocantur  vasa  irw  et  contumeliw ,  vasa  irw  apta  in  interitum; 
aut  in  quibus  dicitur:  Ira  Dei  iiianet  super  illos ;  reqnum  Dei 
non  consequentur ;  ac  licet  misericordiam  quajrant,  Christus 
sit  eis  responsurus:  Nescio  vos;  aliaque  prope  innumera,  quae 

*  sive  veterum  sive  recehtiorum  Origenianorum  dTtoxazaotaaiv , 
seu  novam  sortem  vel  restitutionem  impiorum  ad  coelestes  se- 
des  plane   subvertunt. 

736.  liis  accedit  perpetuus  et  constans  totius  traditionis  et 
Ecclesige  CathoIiccC  sensus.  Vix  enim  Origenianorum  commen- 
tum  de  temporariis  impiorum  poenis  prodiit,  dum  illico  omnes 
Ecclesiae  Patresque  omnes  illud  exhorruerunt  et  anathemate 
perculerunt.  Patres  enim  si  consulamus,  sive  qui  ante  Origeni- 
stas  vixerunt,  sive  qui  iisdem  suppares  fuerunt,  reperiemus 
eos  eamdem  doctrinam  semper  professos  esse.  Ita  Clemens 
Rom.,  Justinus  Mart,  Theopliilus,  Tertullianus,  Minucius  Fe- 
lix,  Irenseus,  Cyprianus ,  Julius  Firmicus,  Ilippolytus  unani- 
mes  sunt  in  pwnis  sempiternis .,  igne  inextinguibili,  tormenti.s- 
sine  modo  aut  utlo  termino ,  tetetno  iyne,  etc.  asserendis  •j. 
Nos  unius  aut  alterius  testimonia  dabimus ,  ne  longiores  simus. 
Itatjue  ClemensRom.:  Immortales,  inquit,  omnes  animw  sunt 
et  impiorum;  quibus  melius  foret  nonin  incorruptibilitms  es- 
se.  Nam  pwna  sempiterna  ab  inextinguibili  igne  punitw ,  ne- 
(jue  morientes ,  magno  suo  malo,  nullmn  finein  obtinere  pos- 
sunt  2).  Justinus  Mart. :  Quem  (diabolum)  iti  ignem  esse  mit- 
tendum  cum  exercitu  ipsius  et  hominibus ,  (fui  eum  sequun- 
tur,  in  wternum  puniendos ,  Christus  ante  significavit  3).  S. 
Irenacus:  Quibuscumque,  inquit,  dixerit  Dominus :  Discedi- 

1)  Cf.  Petav.  De  Anf/el.  lib.  iii,  cap.  S.  Cf.   ellam   apud.  Coteler.   tom.    i ,   pag. 

2)  AO-dvaToe  Ttaoat-  ai  iifv/al,  xal  Zoiv  347. 
aoefioiv  alg  a^ncvov  tjv  /u,^  d^ti&d^rov?  el-  3)  Apolog'.  i,  cap.  28.  Ov  (rov  diapo- 
vaf  xo).a!^6fievat  yd(>  vno  Tov  uofiirjrov  }.ov)  th-  ro  7iv(>  7ieiu,<f0->j<yeo&-ai  /.lera  riji; 
nvQOc;  ane()uvz<i)  rt/i<i)()ici ,  y.ai  firj  &vtjoxov-  avrov  or^aridi  y.cu  r<t)v  eno/itvo^v  avO-QO)- 
oat  inl  xay.<ii  Tw  iavr<~)V  TtAo?  kujielv  ov/.  n<))v,  xohcoO-ijnorivov?  Toi'  aniQavrov  ulur- 
f/ovot.   Cil.   a  Dauiasc.   apud  Pelav.  ib.  va,  nQoe/^fjvvotv  o  X(itoroi;. 


PAUT.    II!.    C.-U».   VI.   DE    FUTUU4    IIOMINIS    VITA.  24J) 

te  a  me  maledlcti  in  iijnem  perpetuum,  isfi  erunt  semper  da- 
mnali;  et  (/uibuscwtu/ue  dixerit:  Venite  benedicti ....  ///  sem- 
per  percipiunt  regnum ,  et  proficiunt  ^).  Tertullianiis :  Enim 
vero,  ait,  nos  qui  sub  Deo  omnium  speculatore  dispungimur, 
i/uique  wternam  ab  eo  pcenam  providemus ,  merito  soli  inno- 
cenfiw  occurrimus ,  et  pro  scienfiw  plenifudine ,  et  pro  late- 
brarum  difficultate ,  et  pro  ^nagnitudine  cruciafus  non  diu- 
turni ,  verum  sempiferni  eum  timentes,  etc.  ^).  Eleganter  de- 
mum ,  ut  alios  praeteream ,  Minucius  Felix  ejusmodi  tormenta 
describit:  dicens:  Nec  tormentis  aut  modus  ullus ,  aut  ter- 
minus.  Illic  sapiens  ignis  membra  urit  et  reficif.,  carpit  et  nu- 
trit,  sicut  ignes  fulminum  corpora  tangunt,  nec  absumunt; 
sicuf  ignesEtnw  monfis  et  Vesuvii  monfis  ef  ardenfiwn  ubique 
terrarum  flagrant,  nec  erogantur:  ita  poenale  illud  incendium 
non  damnis  ardenfium  pascitur,  sed  inexosa  corporum  la- 
cerafione  nufrifur  ^).  Ex  his  igitur  habemus,  poenas  impioruni 
(jeternas .,  sine  fine^  ac  semper  duraturas,  et  conferri  cum 
aeternis  justorum  praemiis.  Quod  attinet  ad  Patres  rehquos  ,  eo- 
rum  loca  indicare  satis  erit,  quivel  confutant  origenianum  com- 
mentum,  vel  ipsum  inter  haereses  numerant,  ul  Hieronymus, 
iVugustinus,  ahique  passim  *). 

737.  Quare,  hac  Ecclesiae  hde  freli,  stFenui  Christi  martyres 
tyrannis  saeva  quaeque  tormenta  minitantibus ,  nisi  idohs  htas- 
sent,  respondebant,  se  ad  tantum  facinus  numquam  adigi  pos- 
se,  ne  'm.c\\.vYevenX.  pcenam  perpefuam  ^  ut  legitur  in  actis  S.  Ju- 
hi,  vel  ne  irent  in  aeternum  interitum,  vel  ne  incurrerent  wter- 
num  supplicium,  vel  ne  mitterentur  in  ignem  ceternum,  ut  ha- 
betur  in  actis  S.  Fehcitatis  ejusque  fihorum;  quia  diis  sacrifican- 
tes  tormenta  manebunt  ceterna,  ut  in  passione  S.  Maximi,  et 
in  actis  SS.  Domninae  et  Theonillae ;  quia  mortis  ceternw  merce- 
dem  et  inexplicabiles  sine  termino  cruciatus  apostatae  acqui- 
rent  ut  in  actis  S.  Victoris;  qui  propterea  tormenta  tyrannorum 
vocabant  unciiones  et  refrigeria  ad  ignem  inextinguibilem  vi- 
tanduni,  ut  in  actis  SS.  MM.  Claudii  et  Asterii;  quibus  simiha 
occurrunt  in  actis  SS.  Patritii,  Agapis,  Chioniae,  Irenis,  SS.  Ta- 
rachi  et  Probi,  etc.  apud  Piuinart  et  Bohandistas. 

738.  Nec  admodum  difficile  esset  ostendere,  in  idem  dogma 
de  aeternitate  poenarum  universum  conspirasse  genus  huma- 
nuni.  Vcrum  cum  eruditi  viri  diversarum  gentium  monumenta 
collegerint,ideo  ad  ejusmodiauctores,  qui  haec  fusius  pernoscere 
voluerint,  remittimus.  De  Hebraeis  scripsit  Bartoloccius  ^),  de 
Mahumedanis  Marraccius  ^),    de   gra^cis  poctis  et  philosophis 

1)  Cont.  luereseg,    lib.  iv,    cap.   28,  a-         5i)  Cf.  Apud    Patuzzi  ,    opp.    cit.    lib. 
lias  47,  nuni.  2;    vid.  eliam  lib.  v,  cap.     cit.  cap.  15  et  se(|q. 

27,  num.   1.  5)  Biblioth.  roOOitiic.m  Dixs.tfe  inferno. 

2)  Apolug.  cap.  kb.  6)  In  Re/ut.  Alcorani.   Cf.  eliam  Hot- 

3)  In  Oclar.  cap.  35.  liiignus,  lom.  i.  Hist.  eccl. 


250  TRACTATUS  UE  UKO  CKEATOKE. 

Gulheriis  *),  de  Romaiiis  Montfaucon  2),  De  Chaldceorum,  Pcr- 
sarum  et  Assynorum  scntentia  perinde  ac  .^gyptiorum  pra^ter 
Zendavesta  testes  sunt  Tacitus  ^)  et  Diodorus  Siculus  *).  Quod 
vero  spectat  ad  reliquos  populos  sive  septentrionales  sive 
americanos,pUu'a  documenta  suppeditat  inter  caeteros  Patuzzi  ^). 
Adeo  ut  verum  sit,  quod  recte  non  ita  pridem  animadvertit 
anonymus  quidam  inter  Protestantes,  rehgionem  christianam 
nihil  novi  hac  in  parte  in  mundum  intuhsse,  si  excipias  medium 
hactenus  ignotum,  per  quod  scelestissimi  quique  vel  in  ipsa 
mortis  extrema  periodo  ab  his  aeternis  poenis  se  eripere  possint, 
ac  coeh  compotes  ac  haeredes  fieri  ^). 

DIFFICULTATES. 

739.  I.  ObJ.  Frustra  congeruntur  Scripturarum  teiitimonia  ad 
adstruendam  poenarum  aeternitatem.  \el  enim  accipienda  sunt 
de  tBternitate  proprie  dicta,  et  tunc  exponi  debent  de  totah  de- 
structione  impii,  quae  poena  utique  aeterna  est,  qua  in  perpe- 
tuum  impius  a  gloria  exchiditur,  quod  sane  aperte  innuunt  vo- 
ces,quibusin  Scripturis  impiorum  damnatio  significatur,  mor/«V, 
scihcet,  perditionis  et  interilus ,  quae  destructionem  indicant, 
Vei  accipienda  sunt  de  aeternitate  improprie  dicta,  et  tunc  de 
diuturniori  vel  breviori  duratione  supphciorum  pro  diversitate 
meritorum  dcbent  intelhgi,  prout  tot  innuunt  Scripturarum  te- 
stimonia,  in  quibus  oiterna  ea  dicuntur,  quae  nonnisi  de  longio- 
ri  tempore  usurpantur;  quo  sensu  in  mternum  concessa  dicitur 
Chanariitides  Hebraeis;  inwternum  item  firmatum  iri  sohumDa- 
vid,  etc. ;  qua  sensu,  ut  caetera  mittam,  scripsit  S,  Judas,  Epist. 

V.  7 :  Sicut  Sodoma  et  Gomorrha factie  sunt  exemplum , 

i^nis  wterni  poBnam  sustinentes ,  cum  tamen  nonnisi  ad  breve 
tempus  ignis  ille  perduraverit.  Quae  posterior  expositio  eo  ma- 
gis  praeferenda  videtur,  quod  et  cum  priori  de  destructione 
sakem  post  datum  tempus  consentiat,  et  simul  poenarum  diu- 
turnitatem  pro  culparum  diversitate  conjungat.  Ergo. 

7^0.  Resp.  Neif.  antec.  Ad  prob.  Neg.  Tum  quia  ejusrr  odi 
expositio  nova  est  et  contraria  sensui  traditionah  omnium  Pa- 
trum  et  totius  Ecclesiae ,  tum  quia  apertam  vim  infert  adductis 
Scripturae  textibus,  tjui  loquuntur  de  poena  positiva,  quae  si- 
gnihcatur  per  vocabula  ignis,  fenebrw  exteriores^  stridor  den- 
tium,  vermis ,  sitis^  etc. ,  minime  vero  de  soLi  negatione  aut 
privatione  gioriae. 

1)  ApiuK  Graevinm,  lom.  \2,  Thesaur.  cunda,  edil.  Laiir,  Rhodomani,  Hano- 
uiitiiiuit.    Uoiii.'  Lu^^d.   Batav.    1699,    in    vi*  IGO'4,  pag.  65  et  seqq. 

Dixs.  De  jure  tiioniutn,  paa:.  1077.  5)  Op.  cit.  lib.  iii,  cap.  18,  ubl  plura 

2)  Aiitif/.  illustrnt.  tom.  v,  Paris  1719,     documenta  afferuntur. 

pag.  I,  chap.  VII,  descriptio  infernalium        6)  In  opusc.  Quelf/ues  reflexions  sur  la 

supplicioruin,  etc.  maxitne  cliretienne :  Murs   ile  VEglise   il 

3)  Hist.  lib.  V,  cap.  5.  «'//  a  point  de  saliit.  Par  iiit  iHiiiistre  pro- 
k)  Diblioth.  Iiistoricte,  llb.  li,  scct.  se-  testant ,  Paris  1827. 


PAKT.    III.    CAP.    VI.    UE    FUTUHA    UOMINIS    VITA.  251 

74^1.  Neque  eam  expositionem  eviiicunt  voces  mortis,  perdi- 
tionis  et  interitus ,  quasi  per  eas  insinuetur  totalis  destructio, 
Declarant  enim  eaedem  Scripturai,  quo  sensu  hae  voces  usur- 
pentur,  sensu  nempe  translato.  Etenim  aChristo,  Joan.  XVII, 
12,  Judas  dicitur  Filius  perdifionis ,  ita  tamen ,  ut  de  eo  ibid. 
affirmet:  Melius  erat ,  si  naius  non  fuisset.  Quare  autem  ve- 
ro,  nisi  ob  aiterna  suppHcia,  quae  ipsum  in  altera  vita  mane- 
bant?  Sic  pariter  Apostolus,  II  Thess.  I,  9,  de  infidelibus  ait: 
Poenas  dabunt  in  interiiu  wternas  a  facie  Domini.  Si  pcenas 
dabunt,  et  quidem  aeternas ,  profecto  in  interitu  non  destruen- 
tur ;  sed  ad  promerita  supcrerunt  supplicia.  Sic  demum,  Apoc. 
XXI,  8,  legitur :  Timidis  et  incredulis  et  execratis  —  pars 
illorum  erit  in  stagno  ardtnti  igne  et  sulphure;  hwc  est  mors 
secunda.  En  igitur  quo  sensu  futura  sit  impiorum  mors ,  quae- 
nam  perditio  et  interitus !  quibus  vocibus  reprobatio  impiorum 
signihcatur,  tum  nempe  ad  designandam  perpetuam  Dei  amis- 
sionem ,  qui  vita  animae  est,  tum  ad  exprimendam  sum- 
mam  illam  ac  irreparabilem  calamitatem,  in  quam  reprobi  in- 
cident. 

742.  Sed  neque  secundo  loco  prolata  Scripturarum  testimo- 
nia  evincunt,  eodem  latiori  sensu  illa,  quae  de  aeternitate  poena- 
rum  attulimus,  esse  intelligcnda.  Ex  substrata  enim  materia,  ut 
aiunt,  quae  aeternitatem  proprie  dictam  non  patitur,  et  ex  aliis 
Scripturae  locis  aperte  constat  de  diuturniori  tantum  tempore 
objecta  testimonia  esse  accipienda.  Contrarium  vero  prorsus 
constat  in  casu  nostro ,  uti  ex  adductis  probationibus  manife- 
stum  tit;  in  iis  enim  semper  opponituraeternitas  poenarum  aeter- 
nitati  gaudiorum;  ac  praeterea  conceptis  verbis  poenae  illae  di- 
cuntur  sine  fine,  sempiterncs,  ignis  futurus  declaratur  inexiin- 
guihilis^  vermis  non  morietur,  nuUus  ibi  erit  poenitentiae  l,ocus, 
etc.  Quae  omnia  terminum  omnem  excludunt. 

743.  Ad  illud,  quod  objicitur  de  igne,  quo  consumptae  sunt 
Sodoma  et  Gomorrha,  Dist.  Si  spectetur  ignis  ille  in  se ,  conc. 
si  spectetur,  prout  erat  figura  ignis  aeterni,  neg.  Scilicet  eo 
sensu  aeternus  dicitur  ignisille,  quatenus  civitates  iilas  delevit, 
earuinque  incolas  in  perpetuum  ex  viventium  societate  eripuit; 
vel,  si  magis  placet,  quatenus  ignis  ille  perpetua  sui  vestigia 
in  illis  absumptis  civitatibus  reliquit.  Quare  fuit  figura  ac  imago 
illius  aeterni  ignis,  quo  in  perpetuum  impii  apud  inferos  crucia- 
buntur.  Critici  sacri  ita  Uunc  locum  exponunt:  lllud  incen- 
dium  vocatur  ignis  (jsternus,  vel  (fuia  irreparabile  est  et  sem- 
per  duraturum ,  cujus  vestigia  hodie  supersunt ,  mare  mor- 
tuum ,  fumans ,  etc.  vel  2"  metongmice,  eo  quod  tgpus  fuerit 
ignis  wterni,  in  quejn  isti  a  temporali  incendio  transmissi 
sunt.  hwendium  considerat  (S.  Judas)  ut  pienam  adhuc  du- 
ranlem ,  et  quie  prwsignificaret  sequentem  vindictam  ignis 
wlerni  in  inferno,  qui  solus  dicifur  alojviov  nvQ  in  aliis  omni- 


252  TRACTATUS    DK    DEO    CIIEATORF. 

bus   lociif,    uf  Malth.  XVI II,    S,    el  XXV,    41;    Apoc. 

XX,  10  1). 

744.  Hinc  posterior  pariter  rejicitur  adversariorum  expositio , 

3uae,  ut  ex  dictis  constat,    non  solum  omni  vel  levissimo  fun- 
amento  destituitur,    sed  aperte  atque  omnino  Scripturis  ad- 
versatur. 

745.  I.  Inst  Atgui  Scripturae  1"  saepe  negant  divinam 
ullionem  aeternam  fore;  etenim  Ps.  LXXVI,  8,  dicitur:  Num- 
f/uid  in  aiternum  projiciet  Deus  ?  et  Ps.  CII,  8  et  9 :  Miserator 
et  misericors  Dominus . . .  non  in  perpetuum  irascetur,  neque 
in  (eternum  comminahitur.  2"  Aliquis  praeterea  in  Scripturis, 
reprobis  jam  poenis  addictis,  promittitur  exitus;  sic  Ps.  XLVIII, 
16:  VerumtamenDeus  redimet  animam  meam  de  manu  in- 
feri,  et  alibi  passim.  3°  Docent  Scripturae  ,  ita  rependenda  esse 
impiis  supplicia,  ut  culpas  inter  et  poenas  proportio  servetur; 
ut  Apoc.  XVIII,  7:  Quantuin  glorificavit  se  et  in  deliciis  fuit , 
tantum  dateilli  tormentum  et  luctum;  et  apertius,  Marc.  XII, 
40,  de  Pharisaeis  dicit  Christus:  Ili  accipieni  prolixius  judi- 
cium;  quae  falsa  essent,  ubi  aeternitas  poenarum  proprie  dicta 
semel  constitueretur.  4"  Profecto,  nisi  ita  res  se  haberet,  in- 
quiunt,  falsum  esset,  quod  Apostolus  tradit,  ad  Rom.  scribens, 
mugis  Christum  hominibus  redemptione  sua  profuisse,  quam 
nocuerit  Adae  peccatum,  cum  multo  plures  damnentur.  Ergo. 

746.  Resp.  Ad  1'",  Neg.  AUatae  enim  omnes  Scripturarum 
auctoritates  loquuntur  de  hominibus  adhuc  in  praesenti  vita  de- 
gentibus,  ut  ex  ipsarum  contextu  constat;  ut  omittam  unani- 
niem  Patrum  et  interpretum  expositionem.  Non  enim  sine  gravi 
temporis  jactura  singulae  perpenderentur. 

747.  Ad  2'",  Neg.  pariter  ad  propositum  nostrum  spectare 
aliam  Scripturarum  classem,  cum  de  liberatione  ab  angustiis, 
quibus  David  premebatur,  in  iis  sermo  sit,  ut  omnes  rectae  exe- 
geseos  regulae  postulant. 

748.  Ad  3"»,  Dist.  Docet  Scriptura  servandam  proportionem 
inter  culpam  et  poenam  quoad  acerbitatem,  conc.  quoad  diu- 
turnitatem  scu  durationem,  neg.  Eodem  enim  sensu  accipiendi 
sunt  adducti  textus,  quo ,  Sap.  VI,  7,  dicitur:  Potentes  poten- 
ter  tormenta  patientur,  et,  v.  9:  Fortioritms  autem  fortior 
instat  crucialio.  Duratio  siquidem  poenarum  ubique,  ut  vidi- 
mus,  praedicatur  aeterna,  snie  fine,  perpetua,  etc. 

749.  Ad  4™,  Dist.  Si  Apostolus  institueret  comparationem 
inter  Christi  redemptionem  et  ruinam  per  Adam  illatam  quoad 
salvandorum  aut  damnandorum  numerum,  trans.  si  de  intrin- 
seca  virtute,  efticacia  atque  utihtate  redemptionis  Christi  relate 

1)  Cfr.  Synops.    Critic.  sacr.   iii  N.  T.  non  parum  Socinianis  favet ,  concludit, 

vol.    IV,    in   hunc   loc.    Vid.   otiam  Crit.  quod  sensus  sit ,    eas   nrbes  inceiisas  in- 

tac.  loiii.    IX,    iii    liunc  eiimdem  locum.  star   ex/iibere   ignis   (elerni  ,    (/ui   impius 

Inler   qiios    crilicos  Grotius    ipse,    qui  expectal. 


i 


PART.   III.  CAP.    VI.    DE    FUTURA    HOlHNfS   VITA.  253 

ad  nocumenta,  quae  intiilit  peccatum  Adae ,  neg.  Significatigitur 
heic  Apostolus,  Christum  nos  non  solum  ab  Adfe  culpa,  quam 
haereditate  conlraximus ,  sed  praeterea  ab  innumeris  prope  ac- 
tuahbus  peccatis  hberasse,  et  cum  foenore  nobis  restituisse 
quidquid  in  Adam  amisimus.  Ast,  si  effectum  redemptionis 
quoad  extensionem  spectemus,  longe  minus  late  patet  Christi 
redemptio  quam  Adae  peccati  effectus  ob  phires  causas  extrin- 
secas ,  quas  expendimus ,  cum  dissereremus  de  Christi  morte 
pro  omnibus.  Licet  enim  Christus  pro  omnibus  mortem  obierit, 
atque  abunde  satisfecerit ,  cum  tamen  passionis  ipsius  fructus 
non  apphcetur  nisi  ihis,  qui  crediderint ,  qui  mandata  serva- 
verint,  qui  in  ipso  manserint,  omnesque  ab  eo  praescriptas 
conditiones  adimpleverint,  idque  non  omnes  praestent,  ideo 
scriptum  legimus:  Non  omnis ,  qui  dicit  mihi:  Domine,  Do- 
mine,  infrabit  in  regnum  coslorum.,  sed  qui  facit  voluntatem 
Patris  mei  qui  in  ccelis  est,  ipse  inirahit  in  regnutn  ccelo- 
rum  1);  tum:  Qui  perseveraverit  usque  in  finem,  hic  salvus 
erit,  ahaque  ejusmodi.  Ac  revera  Pauhis  ipse,  quem  nobis  ob- 
jiciunt,  I  Cor.  VI,  9  docet,  neque  fornicarios,  neque  idolis 
servientes,  neque  adulteros,  neque  fures,  neque  avaros,  ne- 
que  alios  ejusmodi  nefarios  homines  regnum  Dei  esse  posses- 
suros.  Cum  igitur  gratis  omnino,  imo  falso  prorsus  et  contra 
apertam  Scripturarum  auctoritatem,  supponant  adversarii, 
omnes  aliquando  homines  Christi  redemptionis  participes  fu- 
turos,  perperam  concludunt,  damnatorum  poenas  finem  tan- 
dem  habituras  esse  ,  utsuam  statuant  dnoy.azaotaOLv ,  seu  o- 
mnium  restaurationem. 

750.  II.  Inst»  1"  Quanquam  Deus  in  Sacris  Literis  poenas 
aeternas  verbis  sat  diserlis  atque  perspicuis  comminatus  fuerit, 
non  tamen  sibi  ademit  facultatem  moderandi  decretum  suum. 
Quemadmodum  humaniprincipes  aut  legumlatores,  etsi  poenas 
gravissimas  ac  perpetuas  saepe  decernant,  non  sibi  propterea 
potestatem  adimunt  veniam  reis  concedendi,  aut  poenarum  se- 
veritatem  temperandi.  Poterit  ergo  Deus  supremo  hoc  suo  do- 

1)  Matth.  VII,  21,  QuiBstlo  agitari  so-  orat :  Deus,  cci  sott  cognitus  est  numerus 

l»*t  inler  tlicoiogos,  lUriiiii  major  sit  e-  electorum  in  superna  felicitnte    IuchiuIus, 

lectorum  an  reproborum  nuiuerus,  pra-  Propterea     nonnisi    conjecluris    ducun- 

serlim  ex  Catliulicorum  ccetu  j  et  alii  in  tur,  qui  pro  aiterutra  dimicant  opinione. 

alias    sententias    dilai}unlur.     Bergier,  Kobis    satis  sit   anirmare,    eos    omnes 

Traite  tle  la  craie   religion ,    et  Dict.   de  fore  salvandos ,    qiii   divin;c    gratiaj  co- 

Iheol.  ad  vocem  Elu,    animadvertit  ad-  operantiir,    quaj   iiulli  deestj     eos  fore 

versus  incredulos,  qui  inde  occasionem  damnandos,    qui  cidem  rehictantur,    ut 

nacti  sunt    oppugnandi  religionem  chri-  propriis  indul;rea:it  cupiditatibus.  Ca'te- 

stianam,    tot   esse  liac    in  parte  docto-  rum  cf.  Bergier  loc.  cit.  nec  non  egre- 

rum    hominum    discrepantes  sentenlias,  gium  opus ,  cui  tit.  Tesori  di  confulen^a 

«t  inlegrum  de  iis  volumen  conlici  pos-  in  Dio,  Pinerolo,  1831.  praesertim  pag.  2; 

sit.    Ecclesia   nlhil    unquam    circa    hoc  in    quo    docle    expenduntur,    qii.e   per- 

punctum    definivit,     imo    protitetur    se  peram  ad    parviim   electorum  numerum 

electorum     numerum    Ignorare ,     dum  stabiliendum  alTerri  suient* 
Orationesecr  Dom.i,  Qiiadraa^.  sicDemii 


25^  THACTATUS  DE  DEO  CREATORK. 

minio  utl,  et  dumnatis  tandem  ignosccre,  eosquc  ab  aelerno 
supplicio  liberare.  Ita  passim  Clericus  i).  Tilotzonus  autem , 
ut  integram  servet  divinam  veracitatem ,  in  suis  commentatio- 
nibus  subdit:  Hoc  enim  versatur  inter  promissiones  ac  minas 
discrimen  observatione  dignum,  quod  promissor  jus  alleri  tri- 
buit  adversum  seipsum,  adeo  ut  juxta  justitia?  regulas  et  fide- 
litatis  promissis  stare  teneatur,  verique  nominis  injuriam  irro- 
get,  si  ea  exacte  non  impleat.  Non  eodem  modo  se  res  habet 
quoad  illum,  qui  comminatur.  Jus  enim  in  ipso  permanet  mi- 
nus  exequendi,  vel  etiam  non  exequendi,  quod  comminatus 
est,  ac  citra  alicujus  injuriam  potest  non  utijure  suo,  ac  de- 
bitum  integrum  remittere.  Neque  deest  hujus  divinae  agendi 
rationis  exemplum  in  Scripturis.  Jussu  siquidem  Dei  citra  ex- 
pressam  ullam  conditionem  Jonas  propheta  prsedixit  impia?  ci- 
vitatis  Ninives  excidium  post  dies  quadraginta  obventurum: 
Adliuc  ijuadraginfa  dies  et  Ninive  subvertetur^  quin  tamen 
eversa  sit,  prout  pra^dictum  fuerat,  Quidni  ergo  sperare  liceat, 
Deum  quidem  denunciare  hominibus  ajterna  supplicia,  quae  ta- 
men  non  sit  irrogaturus  2)?  Concludendum  est  igitur,  non 
posse  ex  Scripturis,  utut  perspicuis,  certo  colligi  poenarum 
ffiternitatem ,  nosque  ignorare ,  quemnam  fortasse  modum  mi- 
nis  a  se  factis  apponet  piissimus  Deus,  qui  licet  delinquentes 
punire  debeat,  nulla  tamen  lege  eo  rigore  punire  adstringitur, 
quo  minatus  est;  sed  ex  arbitrio  et  libertate  sua  pcenam,  sal- 
tem  ex  parte  condonare  potest  ^). 

751.  Resp.  Ad  1™,  Dist.  Deus  potest  poenas  cEternas  rela- 
xare ,  si  decretum  de  poenis  aeternis  inferendis  esset  tantum 
comminatorium,  trans.  si  sit  absolutum,  neg.  Jam  vero  textus 
a  nobis  allati  in  probationibus  perpetuo  nobis  exhibent  decre- 
tum  Dei  absolutum  inferendi  poenas  aeternas  impiis.  Christus 
enim  in  extremo  judicio  dicet  his,  qui  a  sinistris  ejus  erunt: 
Jte  maledicti  in  ignem  wternum ...  et  ibunt  hi  in  supplicium 
(2ternum\  ita  alibi  passim,  ut  vidimus,  .sine  fine  hae  poenae  di- 
cuntur,  etc.  Cum  igitur  ex  una  parte  habeatur  sententia  de- 
iinitiva,  ex  altera  perhibeatur  executio  juxta  latam  sententiam, 
jampatet,  frustra  sibi  adblandiri  adversarios  nostros  de  fine, 
quem  nunquam  habituras  ejusmodi  poenas,  conceptis  verbis 
Scripturae  ipsae  testantur.  Eo  igitur  sensu  tantummodo  potest 
dici  comminatorium  Dei  decretum,  quod  hae  poenae  commma- 
tae  sint  viventibus,  ut  ad  meliorem  frugem  redeant;  quod  si 
secus  faciant,  atque  in  statu  peccati  lethalis  ex  hac  vita  dece- 
dant,  ex  comminatorio  decretum  lit  absolutum,  ac  incolumi 
Dei  veracitate  immutari  jam  nequit,  prout  Ecclesia  a  Deo  edo- 


1)    Pi-aesertiin     Bibliolheqtie      choisie  ,         2)  Serm.  xxxv.  apud  Patuzzi,  loc.  cit. 
tom.  IX.  cap.  9  et  10. 

.3)  Ibidem. 


PART.    ITI.    CAP.    VI.    DE    FUTURA    HOMIXIS    VITA.  255 

cta  nullo  non  temporeDei  verba  intellexit.  Atquc  hac  ratione  to- 
la  corruit  machina,  quam  adversarii  mohebantur. 

752.  Ad  ilhid  vero  exemjDhuri,  quod  ex  Ninive  petebatur, 
responsio  in  promptu  est;  omnia  enim  adjuncta  ilhus  vaticinii 
comminatorii  luculenter  ostendunt,  ipsum  non  fuisse  nisi  con- 
ditionatum;  quod  et  ipse  Jonas  intellexerat,  qui  propterea  fu- 
gerat  in  Tharsum  ,  ne  tanquam  falsus  propheta  haberetur.  Ta- 
ha  fuerunt  missio  prophetae  ad  excidium  denunciandum ,  pro- 
digium  patratum  in  ipsius  prophela?  reluctantis  persona,  ut 
vim  adderet  suae  praeclictioni,  quadraginta  dierum  spatium  in- 
terpositum  inter  denunciationem  comminatae  poenae  ejusque 
executionem;  prout  optime  pariter  intellexerunt  Ninivilae,  qui 
ideo  ad  poenitentiam  redierunt,  et  veniam  idcirco  obtinuerunt. 
Ex  comminatorio  autem  et  conditionalo  hoc  decretum  transiis- 
set  in  absolutum,  nisi  ab  impietatc  sua  Ninivilae  resipuissent ; 
prout  revera  in  absolutum  transiit  decretum  de  delendo  uni- 
verso  humano  genere  aquis  diluvii  post  annos  120.  Neque  enim 
est  Deus  quasi  homo,  ut  mentiatur,  aut  fihus  hominis,  ut  mu- 
tetur.  Hinc  ruit  inepta  Clerici  conchisio,  quae  ex  gratuitis  ac 
falsis  praemissis  deducitur. 

753.  III.  Inst.  Saltem  negari  nequit  aliquod  fundamentum 
praefatae  Scripturarum  expositioni,  ac  proindfe  aliquid  spei  dani- 
natis  praebere,  quae  I  Cor.  XV,  22  et  seq.  leguntur:  Sicut  in 
Adam  omnes  Qiioriuntur ,  ita  et  in  Chrisfo  omnes  vimflca- 
huntur . . .  Oporfet  autem  illum  regnare ,  donec  ponat  omnes 
inimicos  sul)  pedibus  ejus.  Novissima  autem  inimica  destrue^ 
tur  mors^  Omnia  enim  subjecit  .mt)  peditms  ejus ...  Cum  au- 
tem  subjecta  fuerint  illi  omnia ,  tunc  et  ipse  Filius  subjecfus 
erit  ei ,  qui  sutrjecif  sibi  omnia ,  ut  sit  Deus  omnia  in  omni- 
hus.  Ex  quo  textu  apertissime  haec  habenlur,  1"  omnes  vivifi- 
candos  esse  in  Christo  ad  vitam  et  ad  gloriam,  sicut  omnes  pcr 
Adam  mortui  sunt  et  corpore  et  anima  per  peccatum,  ideoque 
et  impios ;  2"  novissimam  destruendam  esse  mortem ,  id  cst, 
mortem  secundam,  nempe  impiorum,  de  qua  loquitur  Joanncs, 
Apoc.  XX,  14;  demum  3"  omnia  subjicienda  Deo  esse,  ita  ut 
Deus  in  omnibus  omnino  regnaturus  sit  per  gratiam  et  glo- 
riam.  4"  Quae  omnia  confirmantur  tum  ex  iis,  quae  scribit  idem 
Apostolus,  Coloss.  I,  19:  In  ipso  (Christo)  complacuit  om- 
nein  plenitudinem  inhabitare,  etper  eum  reconciliare  omnia 
inipsum,  pacificans  per  sanguinem  crucis  ejus  sive  quce  in 
terris,  sive  quw  in  cmlis  sunt.  Ex  quibus  liquet,  omnia  de- 
mum  per  Christum  esse  pacificanda,  scilicet  et  homines,  qui 
sunt  in  terris ,  et  daemones,  qui  sunt  in  cmlis ,  qui  propterea 
ab  eodem  Apostolo  vocantur  rectores  tenebrarum  harum,  ne- 
quitiae  in  coelestibus.  5"  His  demum  novum  robur  accedit  ex 
iis ,  quae  dixit  S.  Petrus ,  Act.  III ,  21 :  Quem  (Christum)  opor- 
tet  (jmdem  cwlum  .suscipere  usque  in  tempora  restifufionis 


250  TnACTATUS    DE    DEO    CRF.ATORE. 

(gr£ece  anoy.aTaOTaaBioq)  ,  omnium  ,  id  est,  donec  omncs  tol- 
lantur,  tum  in  Angclis  tum  in  hominibus,  peccati  et  poenae  re- 
liquiae.  6"  Ha3c  prorsus  congruunt  cum  iis,  quae,  Apoc.  XX,  5, 
scrihit  S.  Joannes  dc  resurrectione  prima,  quae  locum  habebit 
ante  judicium ,  quaeque  proinde  necessario  supponit  resurre- 
ctionem  secundam,  a  morte  sciHcet  secunda,  cujus  idem  Joan- 
nes  meminit,  v.  14,  ad  quam  daemones  et  impiidamnati  erant; 
adeo  ut  merito  scribere  potuerit,  ibid.  XXI,  5:  E(  diJrif,  qui 
sedebat  In  throno'.  ecce  nova  facio  omnia,  id  est,  omnia  re- 
novo  et  in  pristinum  statum  restituo.  Ergo. 

754.  Resp.  Neg.  Ad  antecendenti.s*  1"»  illationem,  Di.st.  San- 
cfihcandos  in  Christo  omnes  electos,  de  quibus  sohs  hic  loqui- 
tur  Apostokis ,  conc.  reprobos ,  de  quibus  hic  ne  verbum  qui- 
dem,  ne^.  Sensus  enim  istius  textus  Apostoh  est,  Christum 
post  suam  a  mortuis  resurrectionem  velut  primitias  sanctorum 
suscitandorum  semetipsum  obtuhsse  Deo  Patri.  Etsivero  Chri- 
stus  caput  nostrum,  Ecclesiam  suam  Deo  obtulerit,  et  nunc 
etiam  offerat  continuo,  nondum  tamen  ipsa  a  morte  et  morta- 
htatis  conditione  hbcra  est,  nondum  a  daemonum  insidiis  tuta, 
nondiim  perfecte  sancta.  Adhuc  enim  ex  ahqua  parte,  id  est, 
in  quaedam  membra  dominatur  peccatum,  adhuc  in  ipsa  gras- 
satur  diabolus,  mors  et  mortis  miseriae  saeviunt.  Tunc  autem, 
id  est,  in  futura  generah  resurrectione  Chrislus  eam  ab  omni 
prorsus  hoste  hberam  ,  plane  sanctam,  omnino  beatam  et  pe- 
nitus  gloriosam  exhibebit  Deo.  Quare,  cum  evacuaverit  o- 
mnem  principatum.,  id  est,  cum  aboleverit  Christus  omnem  po- 
testatem  daemonum,  qui  nunc  hdeles  lacessunt,  cum  plcne 
a  mysticis  membris  suis  omne  peccatum  sustulerit,  novi.s-.sima 
inimica  de.struetur  mor.S' ^  id  est,  post  diabolum  victum  ,  post 
peccatum  destructum,  mors,  quae  una  est  ex  inimicis  Christi, 
annihilabitur  per  generalem  scihcet  et  gloriosam  sanctorum  re- 
surrectionem  ').  Tunc  demum  Christus  ut  homo  cum  omnibus 
suis,  id  est,  Christus  caput  Ecclesiae  cum  omnibus  mysticis 
membris  suis  subjicietur  Deo,  Deumque  gratus  adorabit,  hui- 
dabit  et  glorihcabit  in  acternum,  ut  .sit  Deus-  omnia  iu  omni- 
bus ,  quatenus  integrum  Ecclesiae  triumphantis  corpus  Deus 
possidebit,  et  possidebitur  ah  eo;  et  sic  Deus  a  hdehbus  pos 
sessus  erit  ilhs  omnia,  eorum  perfecta  beatitudo ,  omniumque 
desideriorum  hnis  et  complementum. 

755.  Ex  his,  quae  ex  ipso  loci  objecti  contextu  eruimus,  pa- 
tet,  illationes  reliquas,  nempe  2™  et  3'",  phme  concidere  atque 

1)  Cf.  Bernardiniis    a   Piconio ,    Tripl.  xcu  ^   TruQaxo^,     xal    rnre    o     0-avato?. 

E.cpos.  in  hiinc  loc.  Pulclire  ait  S.  .Foan.  „Q'iomodo  novissinia  ?  Postomiies,  post 

(;hr}Sost.   Hom.  xxxix.    in  I    Epist.    ad  diaholiim,      post    alia     oiniiia.     Etenim 

Cor.  n.  'A'.    riMi;   tayaxoq;   fieroi  ndvraq ,  etiain  in  initio  inlravil  novissima.  Prius 

fiitd  tov  did/io).ov,  fieta  rd  aXkaaTiavra.  eiiim   diaboii  consllium  et  inobedientia, 

Kal    yd^  xai    e'v    dft/ti  ea/aro?  etarj}.0-e  •  el  luiic  mors." 
np6tf(>ov  yd^  tj  avfifiovXti  tov   dia/ioi.ov , 


PAllT.  Iir.  CAP.  VI.  DE    FUTURA  HOMIMS    \IT.1.  257 

cvancscere,  nec  diutius  ad  eas  convellendas  tempus  perpcram 
lercndum  csse. 

756.  Ad  4"™,  Ne^.  hic  agi  de  reconciliatione  hominum  et 
dicmonum;  sed  agitur  de  reconcihatione  inter  Deum  et  homi- 
ncs ,  qui  erant  a  se  invicem  aversi  propter  peccatum ,  quod 
Clu*istus  per  mortis  suae  sacrificium  penitus  suslulit;  undc, 
sublata  inimicitiarum  causa,  coelum  et  terra  paciHcata  sunt, 
Quod  constat  cx  verbis  immediate  sequcntibus:  Et  vos ,  cum 
essefis  aUtiuando alienati  etinimici...  nunc  autem  reconcilia- 
vit  in  corpore  carnis  ejus  per  mortem ,  etc. 

757.  Ad  5'",  Ne(y.  vcl  dist.  Id  est  vel  renovationis  coeli  et 
tcrraj  post  universalem  rcsurrectionem  et  cxtremum  judicium , 
seu  mundi  linem,  co/^c.  id  est,  restitutionis  impiorum,  quam 
adversarii  autumant,  ne(/.  Hunc  porro  esse  sensum  germanum 
\crborum  Petri,  non  solum  declarat  ipse  contextus,  et  catho- 
lici  omncs  interpretes  tradunt,  scd  vel  ipsi  recentiores  bibhci 
protestantes  admittunt,  AUoquitur  enim  ibidem  S.  Petrus  Ju- 
dcGos,  quibus  persuadere  contendit,  J,  C.  esse  Messiam  a  pro- 
phetis  promissum  ,  asseritque  ipsum  oportere  in  coehs  reguare 
(non  autem  in  terris  ,  ut  perperam  sibi  persuaserant  carnalcs 
.ludaei),  donec  caetera  impleantur  a  prophetis  praenunciata  circa 
Evangehi  propagationem  ,  et  Ecclesiae  vicissitudines  et  trium- 
phum,  id  est,  usque  ad  mundi  hnem  ac  resurrectionem  gene- 
ralem  et  finale  judicium  ,  in  quo  et  justi  completam  beatitudi- 
neni  et  impii  completam  damnationem ,  id  est,  una  cum  re- 
sumptis  corporibus,  pro   meritorum  diversitate  assequentur  'j. 

758.  Ad  6'",  Dist.  Fit  mentio  resurrectionis  primw,  id  est, 
beatitudinis,  quam  justi  consequuntur  ante  resurrectionem  se- 
cundam,  in  qua  dcmum  habebunt  beatitudinem  completam  et 
adaequatam,  conc.  resurrectionis  primie  in  ordine  ad  mortem 
secundam  impionim,  neg.  Alioquin  S.  Joannes  non  dixisset  de 
reprobis:  Cruciabuntur  die  ac  nocte  in  siecula  swculorum, 
ibid.;  XX,  10;  et,  commemorata  morte  secunda,  non  addidis- 


1)  Ernesliiis,  0/y?<sc,  ^Aeo/o.iy.  paa:.  477:  ficalio    conlextiii    appnine    conyfult , . . 

„Qiii(l   sit,    inquU ,    Y.axdataoti; ,     (ie    eo  Pelfiis  aulein  per  rov?  •/(jovov:;  xTjc;  a.7to- 

«lisseiisere    oinni    teinpore    inlerpretes  ,  y.ata(yrd(ie<»(;  ndftMv ,   wv  D.dlijoev,  x.  r.).. 

ct  iii    explanando     etyinologiam    potiiis  per    teiupns,     (|iio   omnia    perficientii!-, 

verbi  et  lexicoriiin  vul^arium  aiictorita-  absolventiir ,    ouinia  evenliiin  habebiir.l, 

tem  secuti  sunt,  (juam  8cripturas  ipsas  (iii.k   praidixerunt    prophelffi,     intellexit 

audiveriint:    sunt(]ne   nonniilli   ad  (ana-  inauij^urati    regni    Messiani    et    evenla, 

licas  opiniones  prolapsi."    His  siibscri-  (iii.e  eiiin  pr;ecedent ,   lation-ui  dortriii.e 

bit  Kuiuoel,    (jui  prjuterca  addit:    ^Vox  (Jhrisli  propa^ationem  ,  resiiscilationeiii 

a^rozaraoraoA?  sig;nificat  emi-ndationem,  mortuorum,    judicinm   exlremum,    etr. 

restitulionem  in  pristinum  statum  ,  mu-  Ctr.   Aft.  i,  6;  !\Iatlli.  xvii,    II.  Sensus 

tationem    in    meliorem    coiiditioiieiu  . . .  erjio  omiiino  est ;    Us(jue  ad  finem  mun- 

H.ec  aiitem  vocabuli    notio    panim  con-  di."  Comment.  inHb.  Nor.  Texlom.  /ti.-to- 

veniens  est  huic   Joco  ,     cum  sernio  sit  ricos  ,  vol.iv,  in  hnnc  loc,  ubi  alioniiu 

de  vaticinioruiii    eventti.    Sed  dTroxatd-  pliirium  reci^ntiorum   expositione.s  reCe- 

oTaoYv  nolat  eliain  perfectionem  ,    abso-  runtur,  (jii.-e  omnes  hiic  collincant. 
lutionem,  consummationeui ,  (lujc  si-ni- 

T.  V.  17 


258  TRACTATUS  DE  DKO  CRKATORE. 

set :  Ef  r/ui  non  est  inventus  in  libro  vitw  scriptus ,  missus 
est  in  stagnum  ignis  (v.  15.). 

759.  Quod  vero  additur:  Ecce  nova  facio  omnia,  dictum 
est  quoad  eos,  qui  vicerint,  seu  quoad  electos,  non  auteni 
quoad  reprobos,  qui  mittendi  sunt  in  stagnum  ignis  i). 

760.  II.  OtfJ.  Ex  antiquioribus  Patribus  juxta  Petavium  •) 
pauci  Origeni  assensi  sunt,  docenti  futuram  aliquando  libera- 
tionem  diaboli  ejusque  satellitum  a  poenis,  quibus  premun- 
tur ,  easque  finem  habituras  esse ;  plures  vero  ei  assensi  sunt 
quantum  ad  damnatos  homines  spectat,  et  alii  quidem  ple- 
mus ,  alii  levius  et  quasi  cunctanter.  Itaprae  caeteris  ex  Graicis, 
Gregorius  Nyssenus  passim,  nec  non  Gregorius  Nazianzenus; 
ex  Latinis  autem  S.  Hieronymus  pluribus  in  locis ,  S.  Ambro- 
sius,  Ambrosiaster,  Auctor  nempe  qui  sub  ementito  8.  Am- 
brosii  nomine,  Commentarios  edidit  in  Epist.  ad  Rom.  et  in 
Epist.  ad  Ephes.  His  addi  possunt  S.  Justinus  et  S.  Irenaeus, 
quorum  prior  in  Dialogo  cum  Trgphone,  n.  5,  aperte  docet 
animas  impiorum  puniri ,  quamdiu  eas  esse  et  puniri  Deus 
voluerit^);  alter  vero,  Contra  hcereses ,  lib.  II.  cap.  LXIV, 
pariter  asserit,  animas  non  secus  ac  res  caeteras  perseverare, 
emn  eas  Deus  et  esse  et  suhsistere  voluerit'*).  Ergo. 

76L  Resp.  V  Trans.  antec.  neg.  cons.  Unius  enim  vel  al- 
terius  Patris  auctoritas  infirmare  nullo  modo  potest  argumen- 
tum,  quod  ex  communi  cseterorum  Patrum  consensu  et  con- 
stanti  ac  perpetua  Ecclesiae  traditione  et  lide  conficitur. 

762.  Resp.  2°,  Dist.  Et  iidem  Patres  si  pravi  quidquam 
scriptis  suis  ex  Origenis  lectione  intexuerunt,  eodem  Petavio 
teste^),  illud  identidem  emendarunt,  co?ic.  in  illa  sententia 
perstiterunt,  neg.  Profecto  vcl  ipse  Origenes,  Hom.  VII  in 
Exod.  scribit :  Audi  de  peccatoribus  et  iis ,  qui  prwsens  sw- 
culum  diligunt,  quw  sit  prophetw  sententia:  Vermis  enim, 
inquit ,  eorum  non  niorietur ,  et  ignis  eorum  non  extingue- 
tur.  I.sti  sunt  vertnes ,  quos  generat  divitiarmn  cceca  cu- 
piditas,  etc.  <*).  Porro ,  si  avarorum  caeterorumque  peccatorum 
vermis  juxta  Origenem  non  moritur,  neque  ignis  extinguitur, 
poena  debet  esse  perpetua. 

763.  S.  Gregorius  Nyssenus ,  cujus  tamen  opera  ab  Origeni- 
stis  interpolata  fuisse,  Germanus,  Nicephorus,  Photius  alii- 
que  contendunt  ') ,  in  Oratione  adversus  eos,  qui  castigationem 
aegre  ferunt,  haec  scribit;  Misera  (anima)  tum  suoe  se  teme- 
ritatis  vehementer  accusans,   lugensque  ac  plorans  et  ge- 

1)  Cfr.  Bossuet,    V  Apocalyvse  mec        ^3  In  edit.  autern  Maur.  lib,  ii,    cap. 
une  explication,  chap.xx.  oeuvres,  tom.  ii,     34,  num.  i. 

edit.  Lieg^e,  1766.  5)  Ibid.  cap.  8,  §.  10. 

2)  De  ~Anffe(.\ib.  iii ,  cap.  6  et  7.  6)  N.  6,  Cf.  Huetius ,    Oriffen.    lib.  ii, 

3)  Eor   ar  ccvTa?  xal  eivai  xal  xold^e-     quaest.  11,   §.  23. 

a&ai  6  6t6?  diXri.  7)  Apud  Patuzzi ,  op.  cit.  lib.  ni,cap. 

17,  §.  12  et  seqq. 


PART.    iri.    (AP.    TI.    I)E    t^UTlIHA    HO^IIXIS    YITA.  250 

tnens  in  locum  (/uemdam  fristem  tamiuam  an'/utuni  nt)jecfa 
permanebit ,  lucfu  nunffuam  finifuro  ac  insolabiti  in  leter- 
num  pmias  luens^)\  atqiie ,  Orat.  V.  De  Beafifartinitms: 
Quis,  inqiiit,  extin^uef  flammam?  Quis  avertef  vermem  nun- 
quam  morientem  '^)  ?  Quse  quidem  aperta  sunt  adeo,  ut  nullam 
dubitationem  circa  ipsius  mentem  relinquant. 

7()i.  Nec  minus  ea  sunt  aperta,  quibus  S.  Grec;orlus  IVazian- 
zeniis  sua  sensa  promit,  Oraf.  XV,  ubi  de  damnatis  hvec 
scribit:  Hos  autem  simul  cum  aliis ,  vel  potius  anfe  aliu , 
istud  excruciabif,  quod  a  Deo  projecfi  sinf ,  afque  intfsfam 
in  conscienfia  sempifernw  ignomini(B  nofam  gerant  ^).  Addit 
ibid.  damnatis  nullum  locum  esse  prpnitenfioe  ne^ue  morum 
correptioni  '*). 

765.  S.  Hieronymus  passim  doctrinam  catholicam  profitetur 
de  aeternitate  poenarum  omnium  damnatorum  indiscriminatim, 
tum  nempe  intidelium ,  ut  omnes  fatentur ,  tum  Hdelium  seu 
Chrislianorum.  Etenim,  In  cap.  V,  Isaice  expendens  illa  ver- 
ba  :  Dilat(wit  infernus  animam  suani ,  inter  caetera  ait:  Qui 
scKCuli  deliciis  occupiiti,  nec  respicienfes  opera  Dei...  de- 
fralienfur  in  geliennam,  ifmfue  ieternis  cruciafitms  depufafi., 
pofenfiam  et  superbiam  miseria  cernenf  ef  humilitafe  mutari. 
Quod  si  ahcubi  videtur  hnem  ahquem  Christianorum  poenis 
indicare,  vel  dicendum  est,  ipsum  ex  ahena  sententia  haec  pro- 
tuhsse,  ut  ipseinet  testatur  se  siepe  fecisseSj^  vel  locutum  de 
peccatoribus  levioribus  culpis  obstrictis,  aut  si  de  iis,  qui  gra- 
vioribus  peccatis  coinmaculati  erant,  de  iis  disserit,  quos  suo- 
rum  dehctorum  ante  mortem  poenituerit  ^). 

706.  Luculenta  pariter  sunt,  quae  scribit  S.  Ambrosius  de 
aeternitate  poenarum.  Etenim  cathohcam  hanc  veritatem  pro- 
htetur,  Enarr.  in  Psatm.  CXVffJ,  ubi  ait:  Scienfes  iyifur 
in  (jefernum  mansura  judicia   omnia  Ju.stitiw  Dei,   careamus 


1)  \40-).i(x,  ToTi  7io).Xd  ttj^  afiOv).la(;iav-  lidbft  lex  et  consnefudo  commenliirlorum, 
rrjv  xaraiA,eiu,(po/iivri ,  oli4,o')L^ov(Ja  &e  xal  o-  niu/tu  e.v  alioriim.  .sentenfiu  nun  u/ipr.i- 
(hf^Ofiivrj ,  xal  arhovaa,  xal  axv&QioTKn  bitndo ,  sed  re.ferendo  tantum.  ili.i;ixs<'. 
rcvl  ronii),  oiav  yiDvia  7t^oae^^e./u,fiivr]  dia-  Quod  et  repetit  in  Prtef.  Cominent.  in 
reliaei,  rov  aXrjxrov  odv^iiov  xal  anajja-  .lereinium.  Quare  inerito  Cl.  Viillar.siuK 
/ivO-rjtov  eli;  auovai-  extlvovaa.  pa^.  7'4t>,  art  Hieroiiyiiii  vt^rba ,  qiife  lcj^iintur  iii 
tom.  II,  edit.  Paris  1615.  Plura  alia  Couiui.  in  cap.  <>'(,  lsai;e  ;  „Porro  ,  qiii 
collegit  luculentissimaejusdeinS.  Patris  voliiiit  siipplicia  aliquando  finiri ,  et,  li- 
testimonia  Patuzzi ,  loc.  cit.              ^  cet  post   niulta  tempora,    tamen   termi- 

2)  Tiq  xataafieaet  t^v  (fXoya;  ti?  ano-  iiiiiii  liabere  tormenta,  h's  utiintu!- te- 
at^iifei  tov  dtekevtrjtov  axiokrjxa :  tom.  i,  stimoniis,  etc."  adnotat :  „Plane  ijj^itur 
pag.  810.  injiiriosi  in  Hieronymum  sunt,  qui  eiiin 

,<3)  Toli;  Ss  fietd  toiv  a).).(ov ,  ftaaavo?'  conseiitire  calumniantur   illis,     qui   ter- 

ItdAAov  de  nfjo  t(7tv  a).Xo)v ,  to  ane^(ji(p&ai  ininuin  habitura  malorum  hominuin  tor- 

&SOV  xai  ri  ev  rij)  avveidon  ata/vvrj ,  ni^a?  inenta  somniant  et  probaie  coiiati  sunt. 

ovx  i'xovaa.n.  30.  p.  230.  Liquet  enim,  non  suo  illum  sensu,  sed 

^)  'Hvixa  xoldaeot?  xaiQoq ,    ov    xad-dq-  tantum  ex    commentatoris   officio    te.s  ti 

aeo)g.    Ibid.  n.  25.  inonia  in  eam   partem  heic  recitare." 

5)  Llb.   l,   Contrn  Ruf/inum ,    testatur        6)  Cf.  Patiizzi ,  op.  cit.  cap.   II. 
Hieronymiis,   se   in  coinmentnriis,    ut  se 

17  ♦ 


260  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

ne  opera  nosfra  dispUceant ,  et  in  wfernum  incipiamuft  .mh- 
ire  judicium.  Ita  loquitur  alibi  srepe  *).  Dum  igitur  loqui- 
tur  de  fine  poenarum,  quas  incurrunt  peccatores,  id  asscrit 
de  iis,  qui  adhuc  in  hac  vita  degunt,  nulla  vero  ratione  de  ad- 
dictis  jam  poenalibus  suppHciis  alterius  vita3  2). 

767.  Etsi  possemuspraitermittere  Ambrosiastrum,  utpotccxi- 
guae  auctoritatis  scriptorem;  attamen  et  ipsum  admittere  cum 
caeteris  poenarum  aeternitatem,  hquet  ex  iis,  qua;  leguntur  apud 
eum,  in  cap.  II,  Epist.  ad  Rom.  ubi  post  hanc  vitam  nullum  su- 
peresse  poenitentiae  locum  disertissime  inculcat. 

768.  S.  Justinus  in  objecto  loco  disputat  de  animorum  im- 
mortalitate,  contenditque  eos  minime  eadem  immortalitate  frui, 
qua  Deus  ipse  pollet;  sed  eos  habere  immortalitatem  communi- 
catam  et  dependentem  a  Deo;  ideoque  subdit:  Cruciari  ani- 
mas  impiorum,  quoad  eas  cruciari  ef  esse  vult.  Cum  vero 
Deus  velit  eas  semper  esse ,  cum  immortalcs  natura  ipsas 
condiderit,  hinc  pariter  vult  eas  semper  cruciari.  Qiiod 
in  ApoL  I,  absque  ambage  declarat,  dicens:  Qui  aufem 
improhe  vivunt,  nec  immutantur,  eos  igne  wferno  credimus 
puniri  3). 

769.  Eodem  sensu  locutus  est  S.  Irenaeus,  ut  patet  ex  scopo, 
quem  sibi  proponit.  Caeterum  ipsum  tenere  impiorum  poenas 
aeternas,  evidenter  ostendunt  ea,  quae  tum  in  eodem  capite  ha- 
bet,  tum  in  praecedenti,  ubi  inter  alia  scribens  de  iis,  quibus 
dicetur:  Discedite  a  me  maledicti  in  ignem  wfermim,  absolute 
subdit:  Isti  erunt  sefnper  damnafi  *). 

770.  Imt.  Saltem  aliquod  levamen  in  iis  poenis  potest  da- 
mnatis  provenire  ex  oralionibus  viventium;  quod  1"  nonnulh 
Patres  insinuant  ^),  et«2"  non  pauca  missaha,  quae  collegit  Joan. 
Lamius,  in  quibus  Missa  refertur  ad  postulandum  a  Deo,  saitem 
ut  tolerahilia  fiant  ipsa  tormenfa.  3"  Haec  autem  consueludo 
ab  ea  non  differt,  quam  adhuc  servat  Ecclesia  graeca,  teste  Re- 
naudotio  ^).     Ergo. 

771.  Resp.  Neg.  antec.  Ad  1"^  Dico,  si  qui  sint  Patres,  qui 
hoc  asserant,  quod  tamen  non  immerito  alii  negant  '),  non  ex 
peculiari  unius  vel  alterius  sensu  dijudicandum  esse  deEcclesiae 
doctrina,  sed  ex  unanimi  autcommuni  ipsorum  consensu,  prae- 
sertim  ubi  ipsis  caeteri  adversantur,  et,  quod  caput  est,  adver- 
satur  Ecclesiae  praxis,    quae  profecto,   teste  Augustino,  nun- 

1)  Cf.  Jbid.  cap.  17,  §.  16  et  seqq.  praBtnia  et  supplicia  ajterna  pro  diversi- 

2)  Ibidpm.  late  meritorum  a  Deo  praeparari. 

3)  KoXdi^ta&ai  cTe  tovg  d^ixovg,  xal  fifj  5)  Apud  Petav.  De  Angel.  lib.iii,  cap. 
fiEXapdXXovxaq  iv  alojrio)  tcv(jI  7ii.oxevoixev.     8,  §.  18. 

num.21;  alibi  saepe  eadem  inculcat,  imo  6)  Perpetuile  de  In  foi,  tom.  v,  lib.  viii, 

adstruit    adversus     ethnicorum    irrisio-  chap.  10. 

nem,  in  Apol.  n,   num.  9.  7)  Cf.  Patuzzi,  op.  cit.  libiii,  cap.l2, 

4)  Cap.  28,  num.  2,  edit.  Massueti,  §.  1 1  et  seqq.  Cf.  etiam  Sinsart ,  Ord. 
alias  cap.  47,  Cap.  aulem  ^O.  cit.  edit.  S.  Ben.  Defeme  dv  dognie  calliolique 
num.   1   et  seqq.    ex  professo    adstiuit,  sur  T  eternite  des  peinen,  ^lc.VaY'\s\l'4\i. 


PART.  III.    CAP.  \I.    UE   FUTUHA  HOMINIS  MTA.  261 

qiiani  consuevitpro  damnutis  orare  *);  prout  ipsePetaviusanim- 
advcrtit  ^). 

772.  Ad  2™,  Re.sp.  Missalia,  quae  levissima  quadam  jactantia 
protulit  Lamius ,  uti  ostendit  Zaccaria,  nonnisi  pauca  sunt;  et 
probabilius  nunquam  ,  ne  in  ipsis  quidem  particularibus  Eccle- 
siis,  ad  quas  pertinuisse  dicuntur,  in  usum  deducta  fuerunt; 
nec  nisi  post  annum  890  conscripta  sunt  a  quibusdam  mona- 
chis,  quum  Adrevaldius,  Floriacensismonasterii  Abbas,  in  dioe- 
cesi  Aurelianensi  novum  fecerat  jussum,  ut  preces  pro  damna- 
tis  ad  Deum  funderent,  quatenus,  etsi  perpetuis  non  meren- 
tur  ahsolm  cruciatibus ,  salteiri  minoribus  mulctarentur  a  di- 
stricto  judice  pmiis  ^). 

773.  Ad  3"',  Resp.  Ecclesiam  graecam  recentis  aevi  nuUius  au- 
ctoritatis  esse,  siquidem  cumin  pluribus  ahiserraverit,  in  hoc  etiam 
errare  potest.  Ipso  fatente  Lamio  *j,  Graeci  in  hac  parte  a  vetuslio- 
ribus  sacrisque   Ecclesiaj  institutionibus  longe  abscedunt  ^). 

pnoposiTio  n. 

Dogma  de  wternitate  pmnarum  rectrn  rationi  tninime 

adversatur. 

774.  Si  dogma  de  pcenarum  aeternitate  revelatum  a  Deo  est, 
ut  ostendimus,  evidens  est,  ipsum  cum  recta  ratione  pugnare 
nonposse,  ut  saepe  ahas  animadvertimus.  Sed  prseter  hoc  ge- 
nerale  principium  directae  insuper  a  theologis  rationes  afFerri 
solent,  quae,  sin  minus  ostendant  ex  uno  rationis  lumine  aeter- 
nitatem  poenarum  peccatis  gravibus  debitam  esse,  evincunt  sal- 
teni  iliam  nullam  involvere  repugnantiam.Ut  enim  increduli  de- 
monstrare  possent,  dogma  istud  ahquam  repugnantiam  invol- 
vere,  deberent  ostendere  peccato  lethali,  quod  hominem  aver- 
tit  a  Deo,  ultimo  ipsius  hne,  talem  poenam  tum  privativam  tum 
positivy-im  convenire  non  posse;  atqui  tantum  abest,  ut  id  incre- 
duli  efticiant,  ut  nec  pauca  neque  levia  momenta  contranum 
potius  evincant. 

775.  Poena  enim  privativa .,  quam  damni  vocant,  quaeque 
consistit  in  perpetua  amissione  f elicitatis ,  ad  quam  homo  con- 
ditus  est,  sponte  sua  quodammodo  exoritur  ex  ea  vivendi  ratio- 
ne,  quam  sequutus  est  reprobus,  dumviveret;  est  insuper  et 

1)  De  civ.  Dei ,  lib.  xxi,  cap.  24,  tere  di  Atromo  Traseomncu  calabr^se , 
num,  1.  Venez.  1741. 

2)  Loco  jam  citato.  5)  Cf.  ipse  Renaudotius,  loc.  cit.  ubi, 

3)  Cf.  prolixa  nota  apposita  ad  loc.  prolatis  diversis  Grajcorum  recentiorum 
cit.  Petavii.  Vid.  pariler  de  hoc  argu-  absonis  doctrinis  circa  animarum  sta- 
mento  erudita  dissertatio  Franc.  De  tum  post  liujus  vitse  interitum ,  con- 
Bcrlendis,  Cier.  reg.  De  oblationibus  cludit:  „TeHe  est  ia  theologie  des  Grecs 
ab  altare ,  §.3,  num.  11,  pag.  81  ctseqq,  modernes,  et  il  est  aise  de  prouverque 
Venet.  1743.  1'  ancienne  Eglise  n'a  rien  enseigne  de 

4)  In  Hodoiporico ,  pag.  313.  De  hoc  scmblable,"  prout  reipsa  ibid.  ostendit. 
aulem  subiestse  fideii  auctore  cfr.   Let- 


202  TIIACTATUS    UK    UEO     CllKATOHE. 

ipsa  una  ex  iis  necessariis  et  generalibus  connexionibus,  quajin- 
tercedunt  inter  causas  etefFectus  ').  Cum  enim  potuisset  ac  de- 
buisset,  quamdiu  in  vivis  agebat,  per  bona  opera  ad  beatam  vi- 
tam ,  quae  in  sunimo  bono  posita  est,  contendere,  per  prava 
opera  volens  libens,  tanto  bono  in  perpetuum  iiuncium  remisit, 
ac  sese  in  eum  statum  projecit,  in  quo  amissam  semel  felicita- 
tem  recuperare  nonpotest,  non  aliter  ac  si  quis  se  oculis  priva- 
ret,  eliam  si  aeternum  viveret,  seternum  caecus  esset. 

776.  Atque  binc  patet,  sponte  enasci  adversus  ejusmodi  ho- 
minem  poenam  positivam  necessario  aeternam,  intrinsecam  nem- 
pe,  cuiusmodi  est  horror  conceptus  ex  deformitate  subver- 
sionis,  m  ipsum  illatae  majori  vel  mmori  cnmmum  suorum 
immero  et  foeditate,  afflictio  summa  ex  bono  amisso  et  despe- 
ratio  illud  nunquam  recuperandi,  quae  quidem  affhctio  in  im- 
mensum  augetur  ex  comparatione  cum  iis,  qui,  cum  pares 
oUm  sibi  essent,  aeternam  ac  plenam  feHcitatem  adepti  sunt; 
ad  haec  acerbus  animi  slimulus,  qui  exurgit  per  se  ex  pata^a- 
tis  sceleribus ,  quique  vekiti  vermis ,  ut  loquitur  Evangehum, 
non  morietur,  sed  perpetuo  dehnquentem  excrUciabit;  aha- 
(jiie  ejusmodi,  quae  non  solum  fides  docet,  sed  et  recta  ratio 
siiadet.  Concludendum  igitur  est,  dogma  de  aeternitate  pce- 
narum  hac  ralione  expositum,  ad  severiorem  fidei  normam 
non  sohim  nihil  prae  se  ferre,  quod  sive  cum  notione  divi- 
norum  attributorum  sive  cum  recta  ratione  pugnet,  sed  prae- 
terea  nihil  in  eo  esse,  quod  cum  iisdem  attributis  et  cum  recta 
ratione  non  apprime  congruat. 

777.  Denmm  praeter  has  poenas  privativas  et  positivas  intrin- 
secas,  ex  ilhs  necessario  orituras,  ahis  extrinsecis,  quas  cru- 
ciafus  appellamus,  torqueri  reprobos  debere,  suadet  pariter 
recta  ratio  ipsa;  quae  docet,  sontem  iis  esse  plectendum,  qui- 
bus  dum  viveret  abusus  est,  quibusque  sibi  damnationem  me- 
ruit.  Ut  enim  arguit  S.  Thonjas:  Sicut  recfe  ugenfibus  de- 
henf.ur  bona,  ifa  perverse  agentibus  debenfur  mala;  sed 
illi ,  ifui  recfe  agunl ,  in  fine  ab  eis  infenfo  percipiunt  per- 
fecfionem  ef  yaudium;  e  confrario  eryo  debefur  hwc  pwna 
peccanfibus ,  uf  ex  his ,  in  quibus  sibi  finem  consfifuunf,  af- 
ftlcfionem  accipiant  ef  nocuinenfum.  Hinc  est  quod  divina 
Scripfura  peccaforibus  comminatur  non  solum  exclusionem 
a  gloria,    sed  efiam  ufficfionem  ex  aliis  rebus.    Dicifur 

1)  Hinc  Leibnitzhis,   Syst.  iheol.  pag'.  tioneni   irrogat...  iisque  adeo,    ut    pii 

.3.38:    „yuotiestumque  anima,    iiKivit ,  e  quidaiii  viri  st-ntiunt,  tantuui  esse  dain- 

corpore  discodens,    in  slatu  est  peccati  natoruni   odinni    erga   Deuiu,    ut  nolint 

niortalis  ;    adeoque    male    aflecta    erga  ad  g-ratiani  ejus  confngere,  ac  vel  ideo 

Dpum,  sponte  quadain  sua  (quemadmo-  eeternam    sibi    infeiicitateui     accersant 

dum  pondus  semel   abruptum  neque  ab  prorogentve,    eoque   niinus    uiirari  de- 

externa    causa    denuo    retenliim    ;ilque  beniiis  justi  judicis  severitalem,   neque 

exceptnm)   in  exilii  baratrnm  delabilur,  ad  Orijtenis  clcmeutiam  devenire  ueces- 

atqueuDeu  ubalicuata,  sibi  ipsi  uaiuna-  se  esl ,  tf/c." 


PAUT.    III.    CAP.   VI.   DE   FUTURA    HOMINIS    VITA.  263 

enhn,  Maith,  XXV:  Discedile  a  me  maledicti  in  ignem  wter- 
num,  et  in  Psalm.  X:  Pluet  mper  peccatores  laqueos;  i- 
(/nis,  sulphur  et  spiritus  procellarum  pars  calicis  eorum  >). 

778.  Addere  demum  praestat,  Deum  absque  his  poenis  aeter- 
nis  hominum  generi  non  satis  consuluisse  pra^sidiis  efficaci- 
bus,  ut  ipsum  in  officio  contineret,  et  ad  ardua,  cum  opus 
esset,  impelleret.  Sublata  enim  poenarum  aeternitate,  homi- 
nes  ita  suntanimocomparati,  ut  in  cupiditatum  praesertim  aestu 
caetera  quaecumque  motiva  parvi  pendant.  Homini  enim  cupi- 
ditalibus  vehementibus  abrepto ,  quidquid  aeternum  non  est, 
nihil  est,  ut  quotidiana  experientia  constat. 

DIFFICUtTATES. 

779.  I.  Ohj.  Dogma  de  aeternitate  poenarum  pugnat  cum  di- 
vina  misericordia;  pugnat  cum  divina  clementia;  pugnat  deni- 
que  cum  divina  aequitate  atque  justitia;  ergo  nullo  modo 
ferri  debet. 

780.  Resp.  Dist.  Dogma  istud  pugnat  cum  his  attributis 
prout  concipiuntur  ab  incredulis ,  seu  prout  haec  sibi  gratuito 
ipsimet  animo  iingunt,  conc.  prout  illa  vere  in  Deo  sunt,  et 
accipi  debent,  ne^.  Itaque  increduh  judicant  de  re  sibi  pTOrsus 
incompcrta,  ad  hoc  enim ,  ut  ostenderent  poenas  asternas  pu- 
gnare  cum  recensitis  Dei  attributis ,  deberent  ante  omnia  de- 
finire,  quid  speciatim  exigant,  quid  refugiant  haec  Dei  attri- 
buta;  quod  cum  praestare  nullo  modo  valeant  2),  corruit  ex  hac 
una  consideratione  tota  moles,  cui  superstruunt  increduli  suas 
difHcultates. 

781.  I.  Inst.  1"  Ea  est  omnibus  insita  ab  ipso  auctore  na- 
turae  Dei  notio,  ut  sit  infinite  bonus  atque  beneficus  pater, 
qui  2"  nos  filios  suos  ideo  ex  nihilo  condidit,  ut  efficeremur 
tandem  aliquando  compotes  sempiternae  illius  felicitatis,  cujus 
in  corde  nostro  vehemens  ac  necessarium  desiderium  atque 
appetitum  indidit.  Si  igitur  ad  hanc  nullo  unquam  tempore 
unicus  etiam  homo  non  perveniret,  finem  sibi  praestitutum 
Deus  vel  in  illo  uno  non  assequeretur;  3"  ac  vehemens  ille, 
qui  in  nobis  est,  beatitudinis  appetitus  inanis  esset;  imo  ad 
hoc  tantum  illum  indi<lisse  Deus  censendus  esset,  ut  homines 
magis  magisque  torqueret  ac  miseriores  efficeret,  quod  de  di- 
vina  bonitate  nefas  est  suspieari.  Licet  vero  a  possessione  finis 
jure  excludantur,  plectanturque  suppliciis  homines,  qui  a  recta 
via  deflectunt,  nec  rectum  servant  ordinem,  quem  Deus  ipsis 
servandum  praefinivit;  sapientis  tamen  optimique  provisoris 
est ,  ut  eosdem  per  istiusmodi  poenas  ad  tempus  inflictas  in 
viam  rectam  reducat,    atque  in  eum  ordinem  restituat,    quo 

Vi  Cont.  geut.  \\h.  m,  c.  Va5,   nutn,  4.     Feller,    Catechisme   philosop&ltrue ,    loc. 
2)  Cfr.  Spedalieri,  Diritli  dell'  uomo,     cit.  §.474  el  seqq. 
lib.  IV,   cap.  12,   §.  16etseqq.  Cfr.  etiara 


2(14  TUACTATLS  l)K  DEO  CKKATOUK. 

dij^ni  rcddanlur  iBlenia  felicitate ,  proul  a  siimma  Dei  sapien- 
tia  expectare  necesse  est.  4"  Cum  enim  peculiarem  curam 
gerat  Deus  de  ralionalibus  creaturis,  earumque  felicitatem 
tanquam  finem  sibi  praestituerit,  eo  modo  de  iis  disponere  de- 
bet,  qui  magis  congruat  ipsarum  beatitati.  Nemo  autem  ambi- 
gerepotest,  quin  ipsarum  bono  magis  congruat,  ut  defectus, 
si  quos  incurrerint,  vel  per  gratiam  vel  per  vindictam  rcparen- 
tur,  utque  ipsae  in  eum  statum  restituantur ,  in  quo  suprema 
felicitate  perfrui  possint,  quam  ut  perpetuo  puniantur.  Ergo 
poenarum  aeternitas  cum  Dei  bonitate,  providentia  ac  sapien- 
tia  pugnat,  etc. 

782.  Resp.  ud  !•",  Disf.  Est  infinite  bonus,  at  ea  bonitate, 
qua3  consistit  in  amore  ordinis,  justi  et  recti,  conc.  ea  bonita- 
te ,  quam  sibi  incrcduli  fingunt,  neg. 

783.  Ad  2'",  Dist.  Deus  nos  ex  nihilo  condidit,  ut  efticere- 
mur  compotes  seternae  beatitudinis  per  eam  viam  ac  per  illa 
mcdia,  quee  Deus  ipse  constituit,  conc,  absolute,  seu  per  viam, 
quam  impii  incedere  volunt,  ne^.  Desiderium  porro  beatitudinis, 
quod  Deus  nobis  indidit,  nos  monet,  ut  virtutem  sectemur, 
per  quam  solam  ad  illud  desiderium  explendum  aHquando 
pervenitur,  cum  bujus  desiderii  complementum  pendeat  a  con- 
dilione,  quae  a  nobis  cum  divinae  gratiae  ope  ponenda  est. 

78^.  Sic  Deus  non  assequeretur  prcTstitutum  sibi  finem,  si 
unicus  etiam  liomo  ad  bealitudinem  non  perveniret,  Disf.Yi- 
nem  particularem  et  proximum,  qui  consistit  in  aeterna  Ange- 
lorum  et  liominum  felicitate ,  sub  conditione  assequenda,  conc. 
finem  generalem  et  ultimum ,  qui  est  ipsa  gloria  Dei ,  ut  suo 
loco  exposuimus,  aut  (inem  proximiorem,  qui  est  bonum  to- 
tius  universi,  quodque  exurgit  ex  impiorum  supplicio,  nef/. 
Porro  Deus  voluit  Angelos  et  homines  ad  beatitudinem  perve- 
nire,  dummodo  illa  praestent,  quae  ad  eam  conducunt;  alio- 
quin  ,  si  se  ea  indignos  reddant  per  legis  transgressionem ,  sibi 
tantum  id  tril)uore  debent,  si  eam  non  consequantur.  iSi  vis 
ad  vilnmingredi,  ait  Cbristus,  serva  mandata ;  item:  Disce- 
dife  a  me  operarii  iniquifatis. 

785.  Ad  3»",  Bist.  Inanis  esset  beatitudinis  appelitus  a  Deo 
indilus,  si  j^otentia  ct  praesidiis  neccssariis  ad  eam  assequen- 
dam  homines  essent  destituti,  conc.  si  his  mediis  abundent, 
neg.  Tunc  scilicet  inanis  esset  iste  appetitus,  si  homines  aut 
Angeli  etiam  fliciendo  quidquid  ab  ipsis  per  Dei  gratiam  exi- 
gitur,  ad  beatitudinem  non  pervenirent;  minime  vero,  si  eam 
reipsa  assequantur  recte  iis  praesidiis  utendo. 

780.  Neque  obstat,  quod  ingerunt,  sapientis  provisoris  esse, 
ut  per  poenas  temporarias  delinquenles  ad  ordinem  revocentur, 
cx  quo  illi  desciverunt;  in  hoc  enim  adversarii  tanquam  cer- 
lum  id  sumunt,  quod  in  quacstione  est  positum,  utrum  scili- 
cct  Dcus  tcneatur  creaturas  ad  iDum  ordinem  revocare  necne, 


PAUT.    III.  CAl\    VI.    DE    FUTUIIA    HOMINIS    VITA.  2()5 

iii  quo  felicitatem  amissam  rccuperent,  si  ipsae  ex  propria  pra- 
vitate  ab  ea  exciderunt.  Tenelurne  Deus  restituere  oculos  in- 
sano  illi,  qui  eos  sibi  volens  eruit  *)? 

787.  Ad  4'",  Resp.  V  Neg.  supposifum ,  ut  constat  ex 
dictis,  cum  Deus  niinime  sibi  proposuerit  felicitatem  creatu- 
rarum  ut  unicum  finem.  Resp,  2"  Dlst.  Creaturarum  felici- 
tatem  Deus  sibi  proposuit  ut  finem  secundarium ,  subordina- 
lum,  et  conditionatum ,  conc.  ut  finem  primarium,  ulti- 
mum  et   absolutum,  neg.^\ 

788.  II,  Inst.  Saltem  nequit  lioc  dogma  consistere  cum  di- 
vina  pietate  atque  clementia.  1'*  Pietas  enim  sive  misericordia 
est  compassio  alienae  calamitatis,  et  ad  eani  relevandam  impel- 
I.t.  Clementia  vero  est  quiedam  animi  lenitas  in  poenis  iirogan- 
dis,  movetque  ad  eas  minuendas  aut  sublevandas.  2*^  Tantum 
porro  abest,  ut  cum  his  virtutibus  componantur  cfiternae  poe- 
nae,  ut  potius  Deum  ipsarum  auctorem  saevum  atque  crudelem 
exhibeant.  Etenim  crudelem,  ut  inquit  Bayle ,  ex  innata  qua- 
dam  nostris  animis  pietate  existimamus  exhorremusquejudicem 
aut  principem,  qui  lento  igne  punit  reum ,  ut  diutius  horren- 
dus  ille  cruciatus  perduret.  Supremum  ,  quod  sontibus  per  ju- 
dicuni  sentenliam  inferri  solet  supplicium ,  plerumque  bre- 
vissimo  absolvitur  tempore ;  nec  ulla  civilium  gentium  aucto- 
ritas  approbat,  quod  diutino  tempore  torqueantur,  quos  nece 
condemnant;  et  nemo  est,  qui  non  commoveatur,  et  non  ex- 
candeseat  in  carnificem  ,  qui  non  uno  tantum  ictu,  sed  altero 
aut  tertio  vel  quarto  caput  abscindat.  Quanto  igitur  magis 
saevitiam  praeferret  et  crudelitatem  Deus,  si  infelices  damnatos 
sic  plecteret,  ut  non  unius  aut  alterius  diei,  sed  aeterno  igne 
crementur  ?  3"  Si  huc  accedat,  ex  communi  omnium  philoso- 
phorum  consensu,  aequum  judicem  in  inferendis  poenis  com- 
inunem  utilitatem  sibi  lanquam  finem  praestituere  debere , 
juxta  celebre  illud  effatum,  quod  Seneca  laudat,  J)e  clementia, 
lib.  I:  Nemo  prudens  punit^  quia  peccatum  est,  sed  ne  pec- 
cetur ,  demonstratum  jam  ac  certum  est ,  non  posse  Deum  in 
poenis  aeternis  infligendis  saevitiae  notam  effugere,  quia  non  pu- 
niret  reos  ad  emendationem  ac  correctionem ,  sed  punitionem 
ipsam  quaereret  propter  se,  in  eaque  propter  se  delectaretur, 
cum  nulh  futuri  sint  inaeternicate,  qui  ex  reproborum  poenis  uti- 
litatem  aliquam  percipere  possint.  Ergo. 

789.  Resp.  Neg.  antec.  Ad  1™,  Dlst.  Ita  tamen  ut  Deus 
illas  erga  omnes  et  semper  et  eadem  ratione  exercere  minime 
teneatur ,  conc.  ut  erga  omnes  semper  et  eadem  ratione  tenea- 
lur  eas  exercere ,  ney.  Aliud  enini  est  in  Deo  has  proprietates 
seu  dotes  inveniri ,  de  quo  dubitari  nequit,  aliud  vero  est 
earumdem  exercitium  et  exercitii  modus.   Siquidem,   ut  prae- 

1)  Cf.  S.Tlioni.  loc.  cit.  cap.Ti,  num.3.        2)  Ibid.  cap.  64  ;  ot  lib.  i,  cap.  80". 


206  TUACTATUS    DE   DEO  CUEA.TORE. 

clare  observat  S.  Thomas  i),  ad  hoc,  ut  tum  severitas  tiim  cle- 
mcntia  virtutes  sint,  secundum  recfam  raiionem  esse  dehent ; 
hinc ,  cum  Deus  jam  pridem  clementiam  atque  pietatem  erga 
homines  vel  Angelos  viatores  exercuerit,  juxta  consihum  sa- 
pientiae  suae  rectissimamque  rationem ,  potest  impios ,  nullum 
virtutum  istarum  detrimentum  faciendo,  in  iis  cruciatibus 
perpetuo  deserere,  in  quos  ipsi  se  conjecere,  eorumque  mi- 
nime  lenire  dolores,  qui  sunt  efFectus  necessarii  vitae  ante- 
actae,  juxta  ea,  quae  in  probationibus  dicta  sunt. 

790.  Ad  2'n,  Resp.  1"  Neg.  Ad  id  porro,  quod  additur  a 
justitiae  humanae  exemplo  petitum,  atque  ex  sola  imaginationis 
nostrae  ludiHcatione  auctum,  dico  illud  nimis  probare ;  alioquin, 
si  quid  evinceret,  sequeretur  neque  diu,  utOrigeniani  conten- 
debant,  et  plerique  ex  adversariisnostris  ultro  contendunt,  im- 
pios  posse  poenas  dare,  sed  vix  unico  temporis  momento  ipso- 
rum  cruciatus  absolvi  debere.  Resp.  2"  Dist.  Si  haec  Dei  cum 
ipsis  agendi  ratio  delicti  mensuram  excederet,  conc.  si  non  ex- 
cedat,  ?ie(/.  DeDeoporro  hoc  sentire  nefas  est,  qui  in  poenis  in- 
ferendis  nonsolumnunquampraetergrediturmensuram  seu  mo- 
dum,  quem  peccatorum  gravitas  exposcit,  sed  praeterea  neque 
hunc  modum  ad  amussim  attingit;  quare  receptum  est  illud  in 
scholis  elFatum,  Deum  punire  citra  condignum.  Ilis  adden- 
dum ,  nihil,  ut  diximus,  ab  Ecclesia  definitum  circa  harum  poe- 
narum  naturam,  quae  praeter  intrinsecas  et  necessario  ex  ipsa 
culpa  profluentes,  damnatis  positive  inferuntur.  Ilinc  Bayle 
plus  aequo  suae  imaginationi  indulgens,  haec  ad  dogma  de  aeter- 
nitate  poenarum  impugnandum  frustra  intorquet. 

791.  Ad  3™,  Dist.  Censeretur  crudelis  judex  humanus ,  cu- 
jus  iinis  potissimum  est,  bonum  exterius  rcipublicie  procurare 
ac  subditos  in  officio  continere,  conc.  Deus,  subd.  Si  posset 
velle  punitionem  propter  seipsam,  trans.  si  ex  amore  justitiae, 
in  quo  solum  delectatur,  et  in  quem  tendit,  neg.  Optime  S. 
Thomas:  Est  autem  concedendum,  inquit,  quod  pcenoi  in- 
ferantur  a  Deo  non  propter  se  (id  est  propter  ipsas  poenas), 
(/uasi  in  ipsis  Deus  delectetur ,  sed  propter  aliud,  scilicet 
propter  ordinem  imponendum  creaturis ,  in  (/uo  bonum  iini- 
versi  consistit...  infligit  igitur  Deus  pro  quihusdam  pecca- 
tis  poRnas  (Kternas ,  ut  debitus  ordo  servetur  in  rehus ,  (fui 
ejus  sapientiam  demonstrat  ^).  Alibi  duplicem  profert  causam, 

1)  2»^  2",  q.  157.  art.  2,  ad  1"'.  alia  res  pst,  ad  quam  Plato  dictamsen- 

2)  Contra  gentes  ^  lib.  iii ,  cap.  14'4.  tentiam  male  extendit.  Dei  enim  actio- 
Grotius  praeterea  ,  De  jure  belH  et  pa-  nes  niti  possunt  ipsi  sunimi  dominiiju- 
ci.s,  cap.  20,  ostendit  nulliun  habere  ri ,  prsesertim  ubi  meritum  speciale  ac- 
locum  quoad  Deum  hoc  Platonis  effa-  cedit,  etiamsi  finem  nunum  sibi  propo- 
tum,  quod  a  Seneca  adeo  commenda-  nat  extra  ipsas,  ita  ut,  cum  impium 
tur.  Sic  enim  loquitur:  „1Vam  homo  ita  punit,  non  alio  fine  hoc  faciat,  quam 
homini  alteri  ipsa  consanguinitate  alli-  ut  puniat,  seu  puniendo  justitiam  de- 
gatur,  ut  nocere  ei  non  debeat,  nisi  nionstret,  etiamsi  ad  neniineui  exeui- 
alterius  boni  conscquendt  causa.  InDeo  pluin  perliueal." 


PART.  III.  CAP.  VI.  DE  FUTtUA  HOMINIS  VITA.  207 

ob  quam  pcenas  aeteruas  in  statu  aeternitatis  minime  inutiles 
fore  ostendit:  Sunt  enim,  ait,  utiles  ad  duo:  primo  ad  hoc, 
(juod  in  iis  divinajusfilia  conservetur^  quw  est  Deo  accepta 
propter  seipsa^n,  unde  Gregorius,  lit).  IV  Dialogorum: 
Omnipotens  Deus,  quia  pius  est,  miserorum  cruciatu  non 
pascitur;  (/uia  autem  justus  est,  ab  ini(jUorum  ultione  in 
perpetuum  non  sedatur,  Secundo  ad  hoc  sunt  utiles ,  ut  de 
/lis  electi  gaudeant,  dum  in  his  Deijustifiam  contemplantur, 
et  dum  se  evasisse  eas  cognoscunt,  etc.  •),  Addo  et  Lanc  dif- 
licultatem  evanescere,  si  ea  accurate  perpendantur,  quae  in 
probationibus  attulimus. 

792.  At,  inquiunt,  ea  est  poenarum  natura,  ut  ad  resipiscen- 
tiam  tandem  et  correctionem  reum  adducant.  Quis  porro  sibi 
persuadeat,  Deum,  adeo  misericordem  et  clementem,  nullo 
pietatis  sensu  erga  miseros  permolum  iri,  nec  eorum  auditu- 
rum  gemitus  et  clamores,   ut  veniam  sceleribus  concedat? 

793.  Resp.  1°  Perperam  supponere  adversarios ,  hujus  salu- 
taris  resipiscentiae  capaces  esse  reprobos,  qui,  utpote  in  ter- 
mino  constituti,  meriti  ac  demeriti  incapaces  sunt,  gratia  prae- 
serlim  privati,  quam  ipsis  Deus  dare  non  tenetiir.  2°  Eosdem 
perperam  item  supponere,  omnes  poenas  medicinales  esse,  et 
ad  correctionem  delinquentis  infligi,  cum  saepe  ad  instauran- 
dum  perturbatae  justitiae  ordinem  infligantur. 

794  III.  Inst.  Necrari  demum  non  potest  eiusmodi  docma 
versan  divinae  justitiae.  Jtitemm  juxta  immutabilem  justitiae 
legem  sua  debet  esse  inter  culpam  et  poenam  proportio  aut 
aequalitas ,  ut  scilicet  nemo  amplius  puniatur ,  quam  meritum 
ejus  exposcit;  atqui  nulla  est,  nec  intelUgi  potest  proportio  aut 
aequalitas  inter  culpam  momentaneam  aut  temporariam  etpoe- 
nam  sempiternam  ;  ergo  injurii  Deo  sunt,  qui  hujusmodi  poe- 
nas  ab  illo  inferendas  existimant,  omnem(/ue  destruunt  divin(B 
cequitatis  ideam  2).  Ergo. 

795.  Resp.  Neg.  antec.  Ad  probat.  dist.  Nulla  est  propor- 
tio  aut  aequabtas,  spectato  tempore  peccati  et  poenae  duratione, 
conc.  spectato  reatu  culpae  et  poena  inflicta,  neg.  Duplex  enim 
spectari  debet  proportio  aut  aequalitas  inter  culpam  et  poe- 
nam:  altera,  quae  exurgit  ex  persona  laedente  et  persona  laesa; 
et  ex  hac  parte,  ut  mox  dicemus,  proportio  servatur  inter  cul- 
pam  lethalem  et  poenam  aeternam;  altera,  quae  inter  majorem 
vel  minorem  delicti  gravitatem  et  inter  majorem  vel  minorem 
poenae  acerbitatem  consistit,  et  in  hac  pariter  servatur  propor- 
tio.  NuUa  autem  requiritur  inter  duralionem  peccati  et  pcenae 
inde  consequutae;  alioquin  furtum,  adulterium,  homicidium 
ahaque  ejusmodi  scelera  non  deberentnisi  uno  temporis  instan- 

1)  Supplem.  qujBSl.  99,  a.  I,  ad  'i^".  2)  Ila  auctor  operis,  cui  tilulus:  Re- 

ligiuu  eiiseiitieUc. 


208  TK4CTATUS  DE    DEO    CUEATOIIE. 

ti  puniri;  cum  tamen  ccrtum  ac  receptum  sit  in  societate  ipsa 
politica,  illa  perpetuo  quandoque  carcere  vel  exilio,  quanao- 
que  etiam  morte  ipsa  mulctari,  in  qua  non  occisionis  tempus 
spectandum,  sed  perpetua  potius  e  viventium  societate  able- 
gatio,  quae  poena^  divinitus  inflictae  a3ternitatem  adumbrat  ac 
repraisentat.  Falsum  igitur  est,  quod  assumebatur,  vel  inju- 
riam  Deo  irrogari,  vel  destrui  omnem  divinae  aequitatis  ideam 
ab  iis ,  qui  revelatione  duce  poenarum  aeternitatem  a  Deo  infli- 
gendarum  propugnant. 

796.  IV.  Inst.  Atqui  per  hanc  doctrinam  omnis  prorsus  di- 
vinae  aequitatis  notio  destruitur:  1"  Siquidem  praecipua  ratio , 
cur  Catholici  poenis  aeternis  dehnquentes  plecti  debere  autu- 
ment,  huic  innititur  principio:  Numjuam  posse  in  damnatis 
cessare  calamifaiem,  quia  nunquam  ipsi  possunt  cessare  a 
iiialitia.  Quod  tamen  principium  falsum  esse  muUis  argumen- 
tis  patet.  Docet  enim  recta  ratio ,  posse  semper  creaturas  ces- 
sare  a  mahtia,  quoniam  vel  destrui  a  Deo  possunt,  vei  converti 
quohbet  temporis  momento;  quod  si  a  mahtia  revera  cessare 
non  possunt,  hoc  ipso  cessant,  quod  cessare  non  possunt,  si- 
cut  amentes,  qui  ideo  peccare  jam  desinunt,  quia  vitare  pec- 
catum  nequeunt.  Sed  dato ,  quod  invecta  per  culpam  subversio 
semper  in  damnatis  perseveret,  frustra  inde  coUigitur  et  ipsam 
poenam  perseverare  semper  debere;  2°  debitum  quippe  poenae 
extingui  potest  per  satispassionem.,  ut  vocant,  ad  quam  non 
requiritur  voluntaria  acceptatio  poenae,  sed  mera  ipsius  tole- 
rantia,  ut  evincitur  ex  poenis,  quae  in  dehnquentcs  ab  humanis 
judicibus  inferuntur.  Quanquam  enim  reus  aut  furti  aut  homi- 
cidii  a  prava  voluntate  non  recedat,  imo  in  ea  constanter  j^er- 
severet,  ac  poenam  sibi  per  leges  inflictam  iniquo  animo  subeat, 
non  idcirco  magis  punitur,  quam  puniri  meretur  et  solet,  si, 
deprehensus  in  sceiere,  ejusdem  statim  poeniteat  et  illatam  poe- 
nam  hbenter  sustineat.  3"  AUera  ratio,  cur  Cathohci  censent 
a3terna  poena  jure  culpam  lethalem  puniri,  petitur  ex  ofi"ensa 
vei  injuria  infinitae  mahtioe,   quam  peccator  Deo  irrogat;  at  ne- 

Sue  haec  ratio  magis  sohda  est;  tum  quia  non  desunt  cathohci 
leologi,  qui  absolute  negant  injuriam  proprie  dictam  per  pec- 
catum  Deo  irrogari,  eamque,  si  reipsa  irrogetur,  neque  sub- 
jective,  ut  aiunt,  neque  objective  simphciter  esse  inhnitam  seu 
inhnitae  mahtiae ;  4"  tum  praeterea  quia  certum  est,  mahtiam 
aut  minui  aut  augeri  pro  majori  minorive  cognitione  ejus,  qui 
off^endit;  cognitio  vero ,  quam  nos  de  Deo  habemus,  adeo  im- 
perfecta  et  exigua  est,  ut  pene  nuUa  dici  possit,  ideoque  et 
mahtia  peccati;  5°  praesertim  cum  peccata  nec  Deo  invito  pa- 
trcntur,  cui  propterea  nuUa  ht  injuria,  juxta  receptum  a  piii- 
losophis  eff"atum  :  Nullus  patitur  injustum  volens ;  6"  facul- 
tas  vero  peccandi  non  a  peccatore,  sed  a  Deo  ipso  sit,  qui  il- 
lam  praebuit  et  conservat.     T  Adeo  haec   hominum    mcntibus 


PART.   III.  CAP.   \I.   DK   FUTURA    H0:\11XIS    VITA.  2C0 

alte  insculpta  sunt,  ut  propterea  aeternitas  poenarum,  qiiaj 
prjedicatur,  vix  conferat  ad  delinquentium  numerum  minuen- 
dum:  neque  enim  honestiores  probioresque  Catholici  sunt,  qui 
cjusmodi  a^ternitatem  se  credere  profitentur,  quam  caeteri,  qui 
cjusmodi  dogma  rejiciunt.  Ergo. 

797.  Resp.  Ney.  min.  Ad  1™,  Elsi  illa  ratio  ex  iis  sit,  quaj 
a  nonnullis  theologis  afferri  solet  adostendendam  justitiae  divinae 
aequitatem  in  reprobis  puniendis ,  ea  tamen  nec  sola  nec  prae- 
cipua  est,  eamque  nos  ne  attigimus  quidem.  SeJ  hoc  etiam 
dato,  ne^amus,  falsum  esse  ejusmodi  principium  in  subjecta 
materia,  dummodo  rite  intelhgatur,  neque  contrarium  evincunt, 
quae  ab  adversariis  allata  sunt. 

798.  Quamvis  enim  in  primis  fieri  possit  absolute,  ut  dicitur, 
atque  spectata  Dei  omnipotentia ,  ut  ejusmodi  reprobi  vel  con- 
verterentur  vel  destruerentur,  videndum  tamen  superest,  an 
Deus  ad  alterutrum  teneatur,  aut  sahemveht;  primum  vero 
nunquam  adversarii  ostendent,  eo  ipso  quod  de  Dei  nalura  et 
attributis  nonnisi  imperfectam  et  inadccquatam  cognitionem  ha- 
beant;  alterum  vero  scire  non  possunt  nisi  per  manifestationem 
divinse  vohmtalis;  jam  vero  Deus  revelatione  contrariam  suam 
manifestavit  voluntatem.  Aut  igitur  adversarii  divinam  revela- 
tionem  admittunt  aut  rejiciunt;  si  rejiciunt,  in  summa  versan- 
tur  ignorantia;  si  admittunt,  de  contraria  Dei  vohmtate  omnino 
constat.  Ergo  nihil  evincunt  in  quahbet  hypothesi  •). 

799.  Illud  vero,  quod  subdunt,  cessare  reprobos  a  mahtia 
hoc  ipso  quod  cessare  non  possunt,  concedi  ipsis  potest,  si  aga- 
tur  de  maiitia  actuali:,  ast  falsum  est,  si  sermo  sit  de  mahtia 
praeterita ,  quae  jugiter  et  virtuahter  perseverat.  Ludunt  igitur 
in  verborum  aequivocatione  adversarii,  dum  autumant,  juxta 
nos  in  perpetuum  puniri  damnatos,  quia  reprobi  in  damnatione 
detrusi  semper  actuahter  peccant ,  quod  tamen  falsum  est, 
quum  tahs  minime  sit  sensus  scholastici  iUius  effati.  Ideo  autem 
tlieologi  docent  semper  peccare  damnatos,  ac  propterea  sem- 
per  puniri,  quia  virtualiter  in  ipsis  perseverat  perversa  illa  vo- 
luntas ,  quae  in  illis ,  cum  adhuc  in  vivis  agerent ,  jamdiu  inerat, 
perquam,  Deo  ultimo  suo  fine  posthabito,  adhaeserunt  tan- 
quam  ultimo  fini  creaturis,  quse  quidem  voluntas  salutariter 
mutari  in  ipsis  non  potest,  quia  in  termino  constituti  sunt,  ex 
defectu  gratiae,  quam  Deus,  ut  diximus,  conferre  ipsis  non 
tenetur,  praesertim  quod  revelatione  novimus,  nunquam  illum 
hanc  ipsis  esse  daturum.  Atque  hinc  responsio  patet  ad  exem- 
plum  adductum  amentis  2). 

1)  Cfr.  de  hoc  argumentoTertull.lib.  cipi  debeat.  Inter  catera,  nura.  165,  scri- 
De  resurr.  carnis,  cap.  35,  bit :  „Etiamsi  semper  peccent  (</rtmM«^7» 

2)  Cf.  li^ssms,  De  ju.iHHa  et  ha  Dei,  non  tamen  piinientur  ob  illa  peccata, 
ap.  25.  num.  164  etseqq.,  ubi  exponit,  cum  sint  exlra  statum  merendi  et  deme- 
qiio  sen.su  elTatiim  illud  theologicum  ac-  rendi;  sed  soliim  punientur  propter  ac- 


270  TllACTATUS   DK    DKO    CRKATORK. 

'  800.  Ad.  2™,  Dist.  Si  debitum  ejusmodi  naturae  sit,  ut  pos- 
sit  extingui,  conc.  si  sit  inextinguibile ,  ne^  Porro  ex  dictis  pa- 
tet,  nunquam  posse  per  poenam  extingui  debitum ,  quod  re- 
probi  contraxerunt  per  suam  culpam,  quae  jugiter  perseverat. 
Cum  autem  poena  a  Deo  infligatur  adreslituendam  in  pristinum 
subversam  aequalitatem  ordinis,  quam  culpa  invexit,  evidens 
est,  ejusmodi  aequalitatem  seu  justitiae  reparationem  aliter  in- 
duci  non  posse ,  nisi  tamdiu  rebellis  creatura  deprimatur  per 
poenam,  quamdiu  adversus  Creatorem  et  ordinem  ab  eo  con- 
stitutum  insurgit  per  culpam ,  et  tamdiu  puniatur  contra  suam 
voluntatem,  quamdiu  per  pravum  afFectum  reluctatur  Dei  vo- 
luntati;  cum  vero  haec  salutaris  conversio  absque  gratia,  quae 
tamen  ei  non  datur  ,  fieri  nequeat,  sequitur,  poenam  infligen- 
dam  aeternam  fore.  Atque  liinc  negatur  paritas  deducta  ex 
€xemplo  humanae  justitiae,  cujus  officium  cum  sit,  ut  pohtico 
tantum  ordini  ac  quieti  prospiciat,  nec  potest  nec  debet  totum 
id  removere,  quod  pravum  ac  inordinatum  est  *). 

801.  Ad  3™,  Dist.  Rite  intellecta ,  conc.  perverso  sensu ,  ut 
adversarii  faciunt,  ne//.  Negamus  praeterea  ejusmodi  rationem, 
nbi  recto  sensu  accipiatur,  sohdam  non  esse.  Quod  si  nonnulh 
iheologi  subtiles  ahquot  quaestiones  excitarunt ,  utrum  scihcet 
ad  justitiae  rigorem  injuria  proprie  dicta  in  Deum  per  pecca- 
tum  irrogetur  nec  ne,  ahasque  ejusmodi,  hae  minime  oniciunt 
rei  substantiae  2);  in  eo  autem  omnes  consentiunt,  gravem  of- 
fensam  Deo  per  peccatum  inferri,  et  hominem  per  grave  pec- 
catum  averti  a  Deo  ultimo  fine  suo,  ac  propterea  sese  reum 
acternae  damnationis  constituere. 

802.  Verum  parum  interest,  peccatum  seu  culpam  neque 
subjective  neque  objective  esse  simpUciter  infinitam.  Neque 
enim  ex  eo  singillatim  inferimus  aeternitatem  poenarum,  quod 
culpa  intinitae  mahtiae  sit,  quod  facile  damus,  sed  potius  ex  eo 
quod  voluntarie  homo  per  culpam  averterit  se  a  Deo ,  ultimo- 
<jue  se  fine  privaverit,  quemque  ex  se  recuperare  amphus  ne- 
<juit,  nec  Deus  adjumentum  ad  ipsum  recuperandum  dare  te- 
neatur;  ut  si  quis  se  e  turri  dejiciat,  quantum  ex  se  cst,  in  eo 
statu  se  constituit  a  quo  nunquam  iiberare  se  poterit. 

803.  Ad  k'^\  Dist.  Et  ex  hoc  illud  solum  infertur ,  mahtiam 
peccati,  quae  augeri  aut  minui  potest,  non  esse  simpliciter  m- 
hnitam,  conc.  non  esse  quadantenus  inhnitam,  seu  ut  schoiae 
loquuntur,  secundum  quid,    quae  proinde  majorem  aut  mmo- 

lum    peccati ,  quein    fecerunt    in    vita,  poena  aeterna  propter  solum  actum  pra- 

quem    vellent  se  nunquam  fecisse,   et  teritum    decreta." 

vehementer  de  eo  dolent,  quatenus  tan-  1)  Cf.  S.  Thora.   l^ ,  2"=,  q.  87,  a.  1  et 

torum  malorum  ipsis  causa  extitit,  et  si  seqq.  nec  non  ibid.  q.  72,  a.  5. 

possent,  omnibus   modis    cuperent  pro  2)  Cfr.  Vasquez,  Comittent.  iii  l^ ,  2', 

eo  satisfactioiiemjustam  exhibere.  Quod  S.  Thom.    Disp.    liO ,   n.  19 ,    Sed.  vid. 

autem  seniper   peccent,  id    proveiiit  ex  Lessius,  De  divinis  perfect.  lib,  xiii.  cap» 

desperatione  ,    quia  sciunt  se   nunquaiii  23  et  26. 
liberandos,  ac  proinde  jam  supponitur 


I 


PART.    rir.   CAP.   VI.    DK    FUTURA    HOIMIXIS   VITA.  271 

rem  gTadum  admittere  potest,   ne,g.  Apposite  S.  Thomas  ait: 

Peccatum infinitntem  qiiamdam  habet  ex  trilms :  primo 

ex  infmitate  divino)  mqjestatis ,  in  quantum  offensa  fuerat 
per  contemplum  inobedientice ;  (juanto  enim  inajor  est,  in 
(juem  peccatur,  tanto  gravior  est  culpa,  etc.  i).  Neque  obest, 
quod  personam  offensam  ,  scilicet  Deum  ,  non  nisi  imperfccta 
atque  inadaequata  ratione  cognoscamus;  satis  enim  est,  ut  scia- 
mus  ipsum  esse  finem  ultimum,  et  per  peccatum  graviter  of- 
fendi  2)^  quod  in  omni  lethali  culpa  supponitur. 

80ii.  Ad  5"™,  Dist.  Id  est,  Deo  non  resistente,  seu  non  im- 
pediente,  conc.  positive  consentiente,  neg.  Peccata  profecto 
non  patrarentur,  si  Deus  ea  non  permitteret,  aut  si  ea  impe- 
diret.  Verum  ex  eo  quodDeus  ea  non  impediat,  minime  sequi- 
tur,  Deum  in  ea  consentire  eaque  approbare.  Ut  enim  effectus, 
qui  omissionem  subsequitur,  seu  ex  ea  provenit,  sit  ahcui  vo- 
luntarius,  necesse  est  ut  in  omittente  aut  non  impediente  debi- 
tum  aut  obhgatio  sit  non  omittendi  ac  impediendi;  hanc  vero 
obhgationem  aut  debitum  Deo  inesse,  nunquam  evincent  ad- 
versarii;  quin  potius  fines  altissimos  Deus  habet  peccata  non 
impediendi,  ut  ex  iis  constat,  quae  suo  loco  disseruimus -^j ; 
ideoque  nullum  hic  locum  habet,  quod  objicitur  effatum:  Nul- 
lus  patitur  injustum  volens. 

805.  ^</ 6™,  Dist.  Idest,  libertas  ,  quie  in  se  bona  est,  et 
in  bonum  finem  nobis  est  a  Deo  concessa,  conc.  quae  in  sema- 
la  sit,  aut  data  in  malum  finem,  neq.  Nam  praeter  Dei  intentio- 
nem  homo  abutitur  dono ,  quo  si  divina  opitulante  gratia  bene 
uteretur,  aeternam  posset  sibi  felicitatem  comparare,  prout 
reipsa  ad  eamdem  feiicitatem  adipiscendam  ei  fuit  a  Deo  libertas 
concessa,  ut  superius  ostendimus. 

806.  Ad  7"',  Dist.  Ex  defectu  seriae  earumdem  pcenarum 
considerationis ,  conc.  ex  defectu  sui,  neg.  Per  se  enim ,  ut  pa- 
tet,  efficacissimae  sunt  ejusmodi  comminaliones  ad  homines 
in  officio  continendos,  et  sunt  vahdissima  divinarum  legum 
sanctio ;  quod  si  homines  ut  cupiditatibus  suis  hberius  indulgeant, 
abiis  mentemet  cogitationem  divertunt,  quidmirum,  siexiguus 
sit  ipsarum  effectus  et  fructus?  Etsi  ignis  natura  sua  ad  com- 
burendum  et  ad  calefaciendum  comparatus  sit,  attamen,  si  vel 
materia  ipsinon  admoveatur,  aut  subtrahatur,  profecto  neque 
comburit  neque  calefacit:  Desolatione  desolata  est  omnis 
terra,  inquit  Propheta,  quia  netno  est ,  qui  recogitet  corde; 
et  stultorum  infmilus  est  numerus ,  ut  ait  Sapiens. 

1)  Tum  p.  3,  q.  i,  a.  2,  ad  2™,  tutn  in  ces ,  quatenus  per  legis  transgressio- 
3,  Dist.  20,  q.  I,  a.  2.  nem  injuria    Deo  irrogatur,    et  quidam 

2)  IVotum  est ,  voces  offeniU ,  offen-  saltem  virtualis  Dei  contemptus  osten- 
sioHis  ,  in  sensu  transiato  accipi,  prffi-  ditur,  ut  passim  Iheologi  post  S.  Tho- 
sertim  cum  de  Deo  sermo  est,  qui  cer-  niam  admonent. 

te  proprie   non    potest    ofFendi  peccatis        3)  Tract,  De  Deo,  loc.  cit. 
nostris,  sed  eo  sensu  usurpari  has  vo- 


272  THACTATUS  DE  DEO  CRKATORE. 

807.  Sanequi  factum  est,  vit  tot  ex  Catliolicorum  castris,  in 
quibus ,  si  secum  ipsae  humanae  mentes  pugnare  nolint,  pecca- 
tum  et  poenarum  aeternarum  comminatio  componi  non  pos- 
sunt,  declinaverint,  aut  ad  incredulitatem  aut  ad  protestanti- 
smum  sive  haeresim,  nisi  ut  hberius  viverent,  et  a  se  excuterent 
tot  conscientiae  stimulos?  Cur  tot  in  pra3sentiarum  rationali- 
smus  progrcssus  apud  eosdem  Protestantes  facit?  Haec  et  non 
aha  vera  causa  est. 

808.  Denique  et  illud  addimus,  adversariorum  non  esse  ju- 
dicium  ferre  utrum  pauci,  an  phu'es  ii  sint,  qui  sempiterno 
gehennah  supphcio  exterriti  mehores  fiant,  aut  justi  serven- 
tur,  cum  uni  Deo  id  notum  sit.  Quin  potius  instituendo  argu- 
mentum,  ut  vocant,  a  minori  ad  majus  ,  dicimus,  si  tot  tan- 
taque  patrantur  scelera,  non  obstante  vahdissima  ejusmodi 
sanctione,  hac  sublata  quid  fieret  *)  ? 

ARTICUIiUS       IV 
De  staiu  decedentium  aJ)si/ue  haptismo. 

809.  De  iis  hic  agimus,  qui  priusquam  ad  rationis  usum  per- 
veniant,  absque  salutari  lavacro  ex  hac  vita  decedunt.  Tales 
sunt  omnes  infantes,  aut  qui  ex  infantiae  statu,  hcet  aduha 
jam  aetate,  vel  egressi  non  sunt,  vel  non  egredientur  ex  de- 
fectu  ahquo  physico;  cujusmodi  sunt,  qui  vulgo  cretini  aut 
maccones  nuncupantur,  perpetuo  amentes,  etc.  De  rehquis 
enim  adultis  ahbi  recurrit  sermo. 

810.  Porro  de  infantibus  et  de  iis,  qui  infantibus  acquipa- 
rantur,  absque  baptismo  morientibus  sancita  haec  sunt  a  duo- 
hus  Concihis  oecumenicis,  nempe  Lugdunensi  II  et  Florentino : 
Credimus . . .  illorum  animas,  qui  in  mortali  peccato  vel  cum 
solo  ori(/inali  decedunt,  mox  in  infernum  descendere ,  /)miis 
tamen  disparibus  /mniendas  2).  Ex  quibus  discimus ,  1**  de  fide 

1)  Cfr.  etiam  quae  de  poenaruin  a;ter-  Ecclesiae  russicae.    Keiiio   tainen  liiscitj 

nitate  scripsit  P.  Rozaven,    Soc.  Jesii,  satis  eniin  illic  est  nl  alicnos  se  osten- 

L'£:(^lisecfif/ioli(/Hejustiftee;LyonlS22,  dant   ab    Ecclesia  Calliolicaj    qua'cuiii- 

pag.  68  et  seqq.,  quod  opposuit  cuidam  que-  demum  quisque    doctiin.-B  principia 

neoterico    Ecciesiae     russica?     sciiptori  profiteatur,    parum    inlerest.  Expende- 

Stourdza,  quondam  legato  imperii  apud  mus   suo   loco   discrimen  ,    quod  Phila- 

Vimariam  (Weiinar)  in  circuio  Saxoni.-e.  ret,  quondam    in  academia  Petropolila- 

Hic  enini   auctor  veritus  non  est,  om-  na  professor,  niinc  inetropolita  Mosco- 

nes  verrere  sordes  Socinianorum  et  in-  viae,    autumat   intercedere   inter  Eccle- 

creduloruin  ad    inrirmandum   liunc  fi  lei  siain    graecain    scliismaticain  et    Eccle- 

articuluin.    Attamen    se     membruin   ja-  siam   lalinain   in  fidei  professione.  Hiinc 

ctat  Ecclesi.-B  dictaeorthodoxic  fxc/nxtr-i-  recle  vocaveris   noviim  Ecclcsi;c  gijvcje 

ticee).  Nec  iniruin  est,  (^uni  enim  ir  Ec-  Cyrillum  Lucaritn,  seii  novuin  fidei  Ec- 

clesia  russicanullum  jamsubsistat  prin-  clesiiB    graecae    proditorem,    ut  ostende- 

cipiuin    unitutis,   in    lis   praeserlim    quae  mus. 

ad  fidem  spectant   (siquidein  in  caeleris  2)  Apud   Hard.    Collect.    Coiicil.  toin. 

siipplet   ffubernium),     hinc   plures    pro  vii ,  col.  695  ct  seqq.  ,   nbi  verba  reci- 

libito  dant  principia  lutherana,  quando-  tata  habentur  ex  Coiic.    Lugd.  ii ,   in  fi- 

que  etiain  sociniana  lanquam  doctrinam  dei  professione  facta   ab  luip.  Micliaele 


PART.   III.   CAP.   VI.    DE    FUTURA   HOMINIS    VITA.  273 

esse  parvulos  ejusmodi  in  infermim  post  mortem  descendcre 
seu  damnnlionem  suhire  ;  2"  poenis  illos  et  peccatores  adultos 
disparihus  puniri.  Reliqua  autem,  qua?  spectant  sive  ad  hunc 
inferni  locum  ,  sive  ad  poenarum  disparitatem,  seu  in  quo  lia^c 
dis])aritas  ponenda  sit,  vel  ad  parvulorum  statum  post  judicii 
dieni,  fidem  nullo  modo  attingunt,  cum  nullum  de  his  Eccle- 
siae  decretum  existat.  Patres  proinde  ac  theologi  in  diversas 
sententias  dilabuntur. 

811.  Prima  sententia  respicit  poenam  sensus.  S.  Augustinus 
enim,  quem  fere  omnes  posteriores  latini  Patres  sequuntur, 
praisertim  vero  S.  Fulgentius,  hh.  De  fide  ad  Pelrum,  cap. 
XXVII,  passim  docet,  hos  infantulos  ad  iynem  wternum  da- 
mnatum  iri,  sic  in  Serm.  CCXCIV,  n.  3  et  seqq.,  ahas  XIV. 
De  verhis  Aposloli,  et  Operis  imperf.  lih.  III,  cap.  CXIX. 
Declarat  porro  S.  Doctor  in  Enchirid.  cap.  XCIII  *) ,  tum  De 
peccat.  meritisj  lib.  I,  cap.  XVI,  n.  21,  tum  Contra  Julian. 
lib.  V,  n.  44,  eosdem  in  damnatione  omnium  levissima  futu- 
ros  2) ;  imo  adeo  mitem  vult  esse  ejusmodi  damnationem ,  ut 
anceps  haereat  in  definiendo  an  eis,  ut  nulli  essent,  (juam  ut 
if/i  essent,  potius  expediret^).  riaeret  praeterea  ibidem  circa 
poenarum  qualitatem  et  quantitatem  eorumdem  infantium; 
siquidem  profitetur,  definire  se  non  posse,  quoe,  qualis  et 
quanta  erit  haec  poena  *). 

812.  Patres  graeci  videntur  solam  poenam  damni  pueris  non 
baptizatis  tribuere.  Inter  eos  eminent  S.  Gregorius  Nazianze- 
nus  et  S.  Gregorius  Nyssenus.  Primus  enim  in  Orat.  in  san- 
ctum  Baptismay  dicit,  ejusmodi  pueros  nec  ccelesti  gloria  nec 
suppliciis  ajustojudice  afficiendos^)\   alter  vero,  Orat.De 

Palaeoloa^o  nomine  totius  Ecclesis  gra;-  3)  Ibiflein. 

CflB  :  Ucotevoixev . . .  exeivo)v  de  Tcc?  ^pvya.<;  k)  In  epistolaautem,  quam  scripsitad 

roiv  ev    &avaaiiu.a)    dfia^ri^fiati,    ^  /.letd  S.  Hieron^miim,  qua;  est  [31,  inter  Hiero- 

fiovi]?  ttjg  7tqo7tato^i,y.ri<;  anoxo^rjaoivto^v,  nymianas,  edit.Vallars.  n.l6,  apertesuam 

TzaQavtixa  et?  to  voj^^v  ^ataijaiveiv ,  noi-  iiacin  parteanimi  perplexitatem   patefa- 

vai?    dviaot?  ttfio^^tjd-tjao/teva?.     Eadem  cit,  dicens:  „Sed  cum  ad  pcHnas  ventiim 

porro    verba    usurpata    inveniunlur   in  estparvuioriim,  maunis,  mihi  ciedo,  co- 

Decrtto    Unionis,   Concil.  Florent.   col-  arctor   ang-ustiis,    nec  quid  respondeaiii 

lat.  XXII,  ibid.  tom.  ix,  col.  986.  prorsus  invenio."    Attamen  Card.  JVori- 

1)  Ubl  ait:  Mitissimn  sane  omniumpa-  sius  in  Viniticiis  Augustiuianis ,  toiii.  I, 
nn  erit  eorum,  qui  prmter  peccatum,  pag:.  981,  edit.  Veron.  1729,  quod  defi- 
(/uod  originnle  traxerunt ,  nullum  insuper  iiire  S.  Augustinus  non  potiiit,  diligen- 
Hddiderunt.  ter  prorsus  determinat ,  affirmans  quod 

2)  Scribit  praeterea  ibidem:  ^Ejfo  non  ex  Augfustino  peena  leris.iima  ac  miti>~ 
dico,  parvulos  sine  Christi  baptismate  sima  erit  ub  igne  calefaciente  cum  ali- 
niorientes  tanta  poena  esse  plectendos,  (fua^"iolestia  pueros,  sed  non  eosdem  u- 
ut  eis  non  nasci  potius  expediret ,  cum  stutai  'e  .  .  .  cum  pueri  tiiereditarii  tau- 
lioc  Dominus  non  de  quibuslibet  pecca-  tunVcriminis  rei  sint,  calore  ad  mole- 
ioribus  ,  sed  de  scelestissimis  et  im-  sliam  'usque  ac  do'orem  inculiendum  i>i- 
piissimis  dixerit."  Demum  concludit  :  tenso  nffligenlur.  Nescio  tamen  qiio  tiier- 
„Quis  dubitaverit  parvulos  non  bapti-  inometro  usus  sit  ad  hos  gradus  calo- 
zatos,  qui  solum  habent  originale  pec-  ris  et  intensitatis  tam  accurale  deter- 
catum,   nec  ullis    propriis  ag^gravantur,  minandos. 

in  damnatione  omnium  levissima  fulu-  5)  Qu;e  estxi.,  n.21:  Toxjq  de  fiijte  rfo- 
ros?" 

T.  V.  18 


27^  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

infantihuH^  qui  prwmature  abripiuntur,  ait:  Nam  immatura 
mors  infantium ,  nef/ue  in  dolorihus  ac  mcestitia  esse  eum, 
qui  sic  vivere  desiit,  intelligendum  esse  nobis  suggerit  *). 

813.  Nec  magis  inter  se  cohaerent  scholasticorum  ac  theolo- 
gorum  placita.  EtenimPetavius  ex  citato  Concihi  Florentini  de- 
creto  censet,  de  fide  esse  parvulos  poenis  sensus  addici  2);  con- 
tra  vero  Vasquez  non  solum  putat  veram  esse  contrariam  sen- 
tentiam,  sed  refert  nonnullos  scholasticos  censuisse,  detinitum 
esse ,  poenam  peccati  originatis  in  sola  visionis  beatiticae  priva- 
tione  consistere ,  ab  Innocentio  III ,  his  verbis  :  Poena  origina- 
lis  peccati  est  carenfia  visionis  Dei ;  actualis  vero  pmna  pec- 
cafi  est  gehennw  perpetuce  cruciafus  ^).  Scholarum  autem 
principes  Petrus  Lombardus*),  S.  Thomas^);  S.  Bonaventu- 
ra  <»),  Scotus  ')  et  ingens  antiquorum  acies,  qui  eos  secuti  sunt, 
si  unum  fortasse  excipias  Gregorium  Ariminensem,  cui  spro- 
pterea  nomen  inditum  esse  tortoris  infantium  refert  Paulus 
Sarpius  ^),  communi  suffragio  infantes  non  baptizatos  a  sensus 
poena  eximunt,  ac  solam  poenam  damni  iisdem  reservant. 

814.  Verum  et  circa  hanc  ipsam  poenam  damni  theologi  mini- 
me  inter  se  consentientes  inveniuntur.  AHqui  enim  cum  Bellar- 
mino  9)  arbitrantur,  ejusmodi  infantes  tristitia  ahqua  ex  ea 
privatione  aftici;  alii  autem  cum  S.  Thoma  id  aperte  negant^o)- 
imo  eo  usque  progrediuntur  Catharinus  ii)  et  Card.  Sfondra- 
ti  12)  ^  ut  omnimodam  naturalem  felicitatem ,  quae  tum  ad  ani- 
mam  in  praesentiarum ,  tum  ad  corpus  post  resurrectionem , 
pertinere  possit,  iisdem  tribuant.  Quemadmodum  vero  Card. 
Norisius  gradus  combustionis  accurate  determinavit,  sic  isti 
determinarunt  gradus  fehcitatis  et  beatitudinis  ^^).  Bellarminus 
postremam    hanc   sententiam  tidei   adversari    autumat  i*);   at 

^aa&-tja£a&at,  fttjre   y.okaa&tiaead-ai.   neql  ii ,  Tibi  ag^it  de  9  art.  proposito  discus- 

xov  Sir.alov  x^irov.  sioni  circa  peccatum  orig°lnale.  Sed  an- 

1)  'H  yd^  ao)Qoq  reXevrj  roiv  vfjnlmv  te  ipsura  jam  Dom.  Soto,  De  nat.  et 
ovre  ev  dXyeivot?  elvatrov  ovro)  rfjv  t^o^-^v  gratia ,  loc.  1,  cap.  14,  scripserat:  «Au- 
navodftevov  voetv  vnoriO-erat.  Pag.  770.  gaslinus  pius  justo  videtur  torquere  par- 
tom.  II.  edit.  Paris  IG15.  vulos.  Unde,  qui  ejus  sententiie  subscri- 

2)  De  Deo ,  lib.  ix ,  cap.  10,  §.  10  et  bunt,  perpauci  sunt,  et  tortores  par- 
seqq.  Hic  desideranda  videtur  summi  vulorum  nuncupantur."  Edit.  Salmant. 
viri   sag^acitas,     dum    non    animadvertit  1577. 

Concilii  Florentini    delinitionem  proprie  9)  De  amiss.  grat.  lib.  vi,  cap.  6. 

cadere   in   vocem   mox ,     non   autem  In  10)  Queest.  V,  de  malo ,  art.  2. 

qualitatem  poenarum^    de  qua  tunc  non  11)  Lib.   De  statu  puerorum  sine  ha- 

disceplabatur.  ptismo  ilecedentium. 

3)  In  Cap.  Majores,  §.  Sed  adhuc,  De  12)  Nodus  prmdestinat.  dissolutus,  part. 
baptismo  et  ejtis  efTectibus.  Cfr.  idem  1 ,  §.  1,  num.  23  j  et  iterum  §.  2,  n.  16; 
Vasquezius, Commeyi^  m  1">,  2"=,  S.Tfio-  nec  non  Albertus  Pighius  et  Hierony- 
?iue ,  tom.  1,  disp.  134,  cap.  3,  n.  7.  mus  Savonarola,  apud  Bellarm.  lib.  cit. 

4)  In  II  Sent.  dist.  33.  cap.  1,  n.  5.;  aliique  apud  Godoy,  loco 

5)  In  loc.cit. Maj!:istriSt'«^q.  12, art.  1.  mox  cit.  §.  3. 

6)  In  loc.  cit.  Petri  Lombardi,  art.  3,  13)  Cf.  cit.  auctores  et  Bellarm.  loc. 
q,  1,  tom.  IV,  opp.  edit.  Rom.  1589.  cit.  cap.   3,  n.    19;  et  cap.  2,  n.  42,  et 

7)  Ibid.  qusest.  unica,  opp.  tom,  vi,  apud  De  Rubeis,  Diss.  de  pecc.  orig. 
pars  secunda,  edit.  Lugd.  1639.  cap.  74. 

8;  ^toria   del  Concilio  di  Trento,  lib.         14)  Loc.  cit.  cap.  2,  n.  1. 


PART.  III.  CAP.   VI.   DE   FUTURA    HOMINIS   VITA.  275 

contra  Petrus  Godoy  Ovd.  PrcTsd.  Oxomensis  Episcopus :  Sen- 
tetifia,  inquit,  concedens  parvulis  naturalem  heatitudinem 
nullam  cenmram  confra  fidem  merefur^).,  imo  et  a  teme- 
ritalis  nota  illani  alicnam  esse  affirmat. 

815.  Quid  igitur  dicendum  in  tanta  sententiarum  discrepan- 
tia?  H;ec  scilicet:  1"  de  fide  esse  parvulos  non  baptizatos  e 
supernaturali  beatitudinc  in  perpetuum  excludi,  quod  mox 
vindicabimus  adversus  Protestantes  et  Socinianos;  2"  de  lide 
non  esse,  eos  pati  vel  non  pati  poenam  sensus,  tum  antc  tum 
post  resurrectionem ;  3°  de  fide  non  esse,  bos  parvulos  aliqua 
affici  tristitia  ex  privatione  visionis  beatificae ;  4"  permiscendam 
non  esse  sententiam  illorum  theologorum,  qui  beatitudinem 
aliquam  naturalem  pueris  non  baptizatis  concedunt,  cum  er- 
rore  Pelagianorum ;  quia,  etsi  daretur,  secus  ac  Bolgenio  vide- 
tur,  Pelagianos  naturalem  beatitudinem  ejusmodi  parvulis  con- 
cessisse,  non  autem  supernaturalem  ^),  attamen  immenso  ad- 
liuc  intervallo  discrepat  liaec  theologorum  sententia  ab  errore 
pelagiano.  Etenim  Pehigiani,  ut  ex  universo  ipsorum  systema- 
te  constat,  hanc  beatitudinem  infantibus  sine  baptismo  dece- 
dentibus,  tribuebant  sine  morte  peccati,  ita  ut  exclusio  ab  in- 
tuitiva  Dei  visione  non  haberet  rationem  damnationis  neque 
pcence  damni ,  sed  esset  naturahs  illorum  puerorum  conditio, 
Contra  vero  theologi,  de  quibus  loquimur,  hanc  ipsam  na- 
turalem  beatitudinem  cum  morte  peccati  aperte  adstruunt; 
ac  propterea  exclusionem  a  gloria  supernaturaU  tanquam  poe- 
nam  ac  damnationem  habent.  Quapropter  merito  a  Pio  VI, 
in  Const.  dogmatica:  Auctorem  fldei ,  Synodi  Pistoriensis  pro- 
positio,  qua;  est  XXVI,  et  quae  ita  se  habet:  Doctrina ,  quie 
velut  fatmlam  pelagianam  explodit  locum  illum  inferorum 
{quem  limbi  puerorum  nomine  fideles  passim  designant) ,  in 
(fuo  animw  decedentium  cum  sola  originali  culpa^  pmna 
damm  cifra  poenam  ignis  puniantur ,  perinde  ac  si  hoc  ipso^ 
quod  qui  pmnam  ignis  removent,  inducerent  locum  illuni 
et  statum  medium,  expertem  culpw  ef  poenw ,  inter  regnum 
Dei,  et  damnationem  wternam,  gualem  fahulabantur'  Pe- 
lagiani,  falsa,  temeraria,  in  scholas  catholicas  injuriosa 
declaratur  ^), 

1)  In  1'",  2",  q.  S3,  De  peccnfn  orig.  opinionem  perstrinxernnt,  mitins  sal- 
tract.  ^,  disp.  38,  §.  8,  n.  VaQ.  Dignus  tem  de  ea  locuti  fuissent,  si  lioc  Sedis 
cst  qui  consulatur  Leon.  Lessius ,  De  Apostolic.ne  oracuiuni  jam  prodiisset. 
perfect.  ditnnis  iib.  xiii,  n.   1'43.  Ita  Petavlus,    qui   locis    cit.    pr;Esertim 

2)  Bolgeni,  Stato  dei  bambini  morti  De  Deo,  lib.  iv,  cap.  10,  §.  8,  aflirmare 
sen%n  bnttesimo ,  part.  2,  cap.  2,  Mace-  non  dubitat,  eos,  quinegant  poena  ignis 
rata  1787.  Sed  cf.  Petavius,  iib.  9,  De  infantes  cruciari ,  calumnianctw  Scriptic 
Deo,  qui  est  primus  De  prteitest.  cap.  10  rce  ae  novie  luereiis  occasionem  submi- 
el  11,  nec  non  in  lib.  De  Pelagian.  et  nistrarej  immo  vero  etiam  Berti  ,  qui 
Semipelaffian.  hieresi ,  cap.  v.  in  dissert.  quam  inscripsit:    Delln  ilot- 

3)  Non  dubito,  quin  auctores  illi  ca-  trinn  teolofficn  conteniila  nella  dirinn 
thoiici,  qui  fortasse  nimis  acerbe  hanc  comniedia  di  Danle ,   de    Aligherio  con- 

18  * 


276  TRACTATUS  1»E  DEO  CREATORE. 

816.  Ex  animadversione  autem  postremo  loco  posita,  via  pa- 
tet,  qua  facile  inter  se  concilientur  diversae  et  ad  speciem  con- 
Irariae  theologorum  sententise  circa  statum  horum  infantium. 
Sub  duplici  enim  respectu  spectari  potest  ejusmodi  status , 
nempe  aut  in  se  aut  relative,  utaiunt;  si  spectetur  relative 
ad  supernaturalem  beatitudinem,  ex  qua  per  peccatum  origi- 
nale  infantes  exciderunt,  habettalis  statusrationempoenaeetda- 
mnationis,  sunt  praeterea  ejusmodi  infantes  a  Deo  saltem  ne- 
gative  aversi,  etc.  Si  vero  spectetur  idem  status  in  se,  sive 
absolute,  cum  per  peccatum,  ut  suo  loco  expendimus,  de 
naturahbus  nihil  amiserint,  tahs  erit  ipsorum  conditio,  qua- 
hs  fuisset,  si  Adam  neque  peccasset,  neque  elevatus  ad  su- 
pernaturalem  statum  fuisset,  id  est,  in  conditione  purae  na- 
turae  ^).  Sihi  (Deo)  conjunguntur  per  participationem ,  inquit 
S.  Thomas,  naturalium  honorum\  et  ita  etiam  de  ipso  yau- 
dere  poterunt  naturali  cognitione  et  dilectione  2). 

817.  Ex  quibus  patet,  S.  Thomam  his  infantibus  tribuere 
bona  naturaha  et  aliquem  naturalem  Dei  amorem  et  gaudium, 
prout  animadvertunt  Th.  de  Lemos  ^)  et  Billuart  ^).  Angeh- 
cus  Doctor  5)  praeterea  fusius  ostendit,  hos  parvulos  nuUam 
subire  poenam  sensus,  et  auctoritati  desumptae  ex  Matth.XXV, 
respondet,  neque  ad  infideles,  neque  ad  ejusmodi  infantesjM- 
dicium  illud  discussionis  bonorum  et  malorum  operum  per- 
tinere,  in  quibus  fides  non  est  fundamentum  meritorum  omni- 
um^);  item  vuk  voces  supplicii,  tormenti,  gehennce,  cru- 
ciatus  wterni,  quibus  designant  Auctor  Ilypognostici ,  Ful- 
gentius  et  Gregorius  M.  parvulorum  statum,  esse  large  ucci- 
piendas  pro  pcena ,   ut  accipiatur  species  pro  genere ,  sicut 


querltur,  quod  infanles  in  primo  potius  de  ejusmodi  pueris,  debebunt  ipsi  flam- 

inferorum  circulo  collocaverlt,  adquem  mis  stridentibus  seternum  comburi? 

inferni  flamma    non  pertingit,    quam  in  1)  Ounvi  homini  (Hgmim  est  competere, 

secundo,  dicens :  „]\ostra  opinione  ella  inquit"  Arabros.     Catharinus,     De  stalu 

e,  salva   la  riverenza  al  Maestro   delle  puerorum  sine  baptismo  decedentium, 

sentenze,  all'angeIico  S.  Tommaso,  al  2)  In  ii,  dist.  33,  q.  2,  art.  2,  ad  5™. 

sottilissirao  Scoto,  ai  serafico  S.  Bona-  Cf.  etiam   Lessius,    De  tiivin.    perfect. 

ventura  e  ai  loro  dotti  seguaci  raerite-  lib.  xiu,  qui  est   de  justitia   et  ira  Dei, 

volmente  dovuta,  che  nel  prossimo  cer-  cap.  22,  nura.  143  et  seqq. 

chio ,  dove  stride  inoltre  la  fiamraa,  rin-  3)  Panoplia  grntice,  tora.  i,  tract.  i,  cap. 

chiudere    que'  pargoletti  e   que'  gentili  23,  pag.  55,  col.  i,  Leod.  1676. 

si  debbano  . . .  Rifiuta  di  vantaggio  (Dan-  k)  InV",  2=»,  S.  Thom.\.ova.  ii,  diss.  7, 

tes)  In  fullnce  dottrina  d'altri  scrittori,  art.  6,  §.  2. 

che   di   qualsivoglia    dolore   gli  credet-  5)  In  ii,  dist.  33,  q.  2,  art.  1.  Cf.  De 

tero  aff"atto  privi   itnlis   est  sententia  -S.  Rubeis,  diss.  cit.  De  peccnto  origin.  cap. 

Thovue),   quasi   laggiii  nel  lirabo ,    con  74;    Suarez,    De   pecc.    orig.    disp.   9, 

puerili    trastulli    divertendosi,   giuocar  sect.  6. 

sogliano  a  pari  e  caffo,   ed  una  canna,  6)  In  iv,  dist.  W,  q.  i,  art.  3  5  ubi  ad 

ovvero   un    bastone   aggavignando,  an-  tert.  qujest.  scribit:  Infideles  condemnn- 

darsene    a  cavalluccio,  siccome   de'vi-  buntur  ut  hostes,   qui  consueverunt  npud 

venti  fanciuUi  canto  il   Venosino  :   Lu-  homines  absque  meritorum    midientin  ex- 

dere  par    impar,    equitare  in    arundine  terminari.    Cf.    ib.  ad  quartam  quaestio- 

longa."  Vid.  Dante,   Oper.  edit.   Venet.  nera. 
Zatla,  vol.  III.  Ergo,  ne  talia  dicantur 


PART.   III.    CAP.    VI.   DE   KUTURA   HOMINIS    VITA.  277 

eHam  iii  Scripturis  ijumllhel  pmna  figurari  consuevit.  Addit 
insuper:  Ideo  Sancti  tali  rnodo  loquendi  usi  sunt^  ut  de- 
testahilem  redderent  errorem  Pelagianorum ,  qui  assere- 
bant,  in  parvulis  nullum  peccatum  esse^  nec  eis  aliquam 
pienam  deheri  ^). 

818.  In  quaestione  V,  De  malo,  pergit  ostendere,  quomodo 
infantes  nulla  afticiantur  tristitia  ob  amissam  beatitudinem  su- 
pernaturalem ,    solvitque  eas  difficultates ,    quag  obstare  viden- 
tur.  Quarum  responsionum  summa  ad  haec  duo  prcecipua  ca- 
pita  revocatur:  1**  Pueros  illos  cognoscere  visionis  divinae  glo- 
riam  beatis  concessam,    ac  se  ab  illa  exclusos  esse,    et  Iianc 
privationem  esse  poenam  peccati,  aliena  nempe  Adami  volun- 
tate  contracti,   sed  illos  tamen  non  dolere,    tum  quia  cogno- 
scunt,  se  ad  illam  gloriam  consequendam  per  actus  liberi  ar- 
bitrii  nullam  habuisse  proportionem ,    tum  quia  cognoscunt, 
se  talem  poenam  incurrisse,  quam  vitare  nullo  modo  poterant, 
tum    demum   quia    eorum  ratio   aut  voluntas,    cum  recta  sit, 
ut  ipse  loquitur ,  et  nuUo  obliquata  peccato  (personali) ,  per- 
turbari  non  debet  de  eo,  quod  in  ipsis  non  fuit,   ut  vitaretur. 
2"  Hos  pueros  cognoscere ,    ad  aliquam  beatitudinem  sese  con- 
ditos  esse :  sed  eos  minime  cognoscere,  hanc  beatitudinem  po- 
sitam  esse  in  visione  clara  Dei'^    idcirco  ipsos  ignorare,    tum 
se  ab  illa  exclusos,  tum  peccatum  aliena   voluntate  contra- 
ctum,   ac  poenam  inflictam ,    positamque  in  privatione  visionis 
divina3,  adeoque  de  ejus  amissione  non  dolere,  sed  hoc,  quod 
per  naturam  habent ,  sine  dolore  possidere  ^). 

819.  Nos  vero  his  dimissis ,  quae  salva  fide ,  omnique  teme- 
ritatis  nota  seclusa,  quilibet  lueri  ac  sequi  potest,  hoc  unum 
animadvertimus ,  non  esse  scilicet  permiscendas  opiniones  pri- 
vatorum  cum  Ecclesiae  doctrina,  quae  liberam  uiiicuique  po- 
testatem  facit,  quam  maluerit,  sententiam  sectandi.  Pessime 
proinde  se  gerunt  increduU,  dum  in  rehgionem  ac  fidem  in- 
surgunt,  quod  dogmata  horribilia  et  rationi  contraria  credenda 
proponat,  religioni  ipsi  privatorum  theologorum  placita  tri- 
buentes ,  quamvis  Ecclesia  nunquam  ea  suo  sufFragio  proba- 
verit^),   imo,    ut  vidimus,    eo&  damnaverit,    qui  notam  inus- 

1)  Quffist.  V.   De  malo,  art.  2,    ad  i,  opinioBem ,   quod   naturaleBi  illam  pue- 

Cf.  etiam  De  Rubeis,  diss.  cit,.  cap.  75,  rorumbeatitatemattinet,  hominummen- 

§.  3.  Ex  his   constat   scholasticos ,   qui  tibus  tam  alte  infixissent." 
emoUire  studuerunt  asperas  nonoulio-        2)  Cf..  De  Ruheis,  loc   cit.  cap.  73> 

rum  Patrum  locutiones,   eos  vidisse  ac  §.  6. 

legisse;  ideoque  non   satis   asquum  de        3)  Cfr..  Speda['ieti ,  Aualisi  deiresame 

iis  judiclum  tulisse  Card.  JVoris,  dumia  crifico   di  Nic.  Freret,   cap.  9,  art.  9, 

Vindiciis  AugusU  pag.  974.  edit.  Yeron.  §.  11  et  seqq.    item   §.  17,  ubi  in  nota 

1729.  scripsit:    „Qui  {sckolastici)   si   in  (a)  scribit:    „11  signor  Leibnizio  dispe- 

Patrum  voluminibus    tantum  studii   ac  rando     di    conciliare     qu€sta    dottrina 

laboris  posuissent,    quantum  Axistoteli  (deil'affliggente  opinione,  che  assegna 

explicando  impendere,   profecto  S.  Au-  la  pena  del  fuoeo  al  peccato  originale, 

gustini     sententiam    non    obduxissent,  di  cui  si  lagnano  i  Deisti)   dice,  Diss. 

neque     eovum    plerique   Pelagianorum  De  conpjrm.  rat.  et  fidei,  num.  39,  pag. 


278 


TIIACTATUS   1)E     DEO   CllEATORE. 


seriint  doctrinae  eorum  ,    qui  poenam    sensus  in  ejusmodi  in- 
fantibus  non  admittunt. 

820.  Interim  adversus  novatores  illos  et  Socinianos ,  qui  in- 
fantes  sine  baptismo  decedentes  aeternam  consequi  salutem  au- 
tumant,  sequentem  statuimus  propositionem,  quce  dogma- 
tica  est. 

PROPOSITIO. 

Infantes  ex  hac  vifa  sine  haptismo  decedentes ,  ad  wternam 
salutem  pervenire  non  possunt, 

821.  De  fide  est  hajc  propositio.  In  Symbolo  enim  Nica^no- 
Constantinopolitano  quilibet  profiteri  tenelur:  Confiteor  unum 
baptismu  in  retnissionem  peccatorum.  Quid  statuerint  Conci- 
lia  oecumenica  Lugdunense  et  Florentinum  superius  retulimus. 
Ilis  addimus  definitionem  Concilii  Tridentini ,  quod  sess.  V, 
can.  IV,  hunc  errorem  proscripsit:   Si  quis  parvulos  recentes 


50G ;  Talis  igitnr  fidei  triumphiis  festi- 
vis  ignibiis  siniilis  foret,  qiii  post  ac- 
ceptani  cJadeni  accendi  solent.  Huc  re- 
ferenda  est  doctrina  de  infantiuni  non 
I»aptizatoruni  daninatione,  quam  ]\ico- 
lius  veluti  peccati  origfinalis  consecta- 
riuin  nobis  obtrudit.  „Potrei  citaremol- 
tissimi  altri  eretici ,  che  hanno  rigelta- 
ta  questa  opinione,  come  Canzio,  Stein- 
liofero  ,  ecc  benche  ii  loro  sistema  gli 
obblig-hi  di  ammetterla."  Cf.  etiam  art. 
10,  ubi  tuetur  doctrinam  S.  Thomae,  S. 
Bonaventurae  et  Scoti;  atque  observat, 
doctrinam  S.  Tliomse  circa  horum  in- 
fantium  conditionem  non  esse  nisi  con- 
sectarium  doctrina;  ejusdem  S.Doctoris 
de  possibilitate  status  purse  naturse- 

]\on  abs  re  erit  hic  aliud  subjicere 
Leibnitzii  testinionium ,  quod  Speda- 
lieri  nosse  non  poterat ,  ex  Sysleviate 
theologico,  ab  Emery  evulgato,  pag.  344; 
„Limbum  infantium,  inquit,  seu  locum, 
ubi  animfe  solam  poenam  damni,  non 
vero  poenam  sensus  patiantur,  non  au- 
sim  improbare,  cum  in  Ecclesia  passim 
defendalur  a  viris  summae  doctrinje  ac 
pietatis,  ac  justitiae  divinae  satis  con- 
sentaneus  videalur.  INeque  enim  eos 
laudare  possum,  qui  ,  quemadmodum 
ipsi  nil  nisi  extrema  norunt,  ita  etiani 
Deum  facere  arbitrantur." 

Hic  autem  animadverto,  etsi  verum 
est,  quod  scribit  Bellarminus,  De  (tmiss. 
gral.  et  slatu  pecc.  lib.  vi,  cap.  2 :  ,,Mi- 
sericordiam  nostram  ergra  parvulos  jam 
defunctos  nihil  eis  prodesse ,  et  contra 
nihil  eis  obesse  sententia;  nostrae  seve- 
ritatem ,  muitum  autein  nobis  obesse, 
si  ob  inutilem  misericordiani  erga  de- 
functos  ,     pertiuaciter     aliquid    contra 


Scripturas  aut  Ecclesiam  defendamusj 
idcirco    non  affectum  quemdam   huma- 
num,  quo  plerique  moveri  solent,  sed 
Scripturae ,   concilioruin  et  Patrum  sen- 
tentiam  consulere   et  sequi  debemus;" 
etsi,  inqiiam,  haec  verissiina  sunt,  atta- 
men ,   cum    Scriptur»   nihil  prorsus  de 
bac  ejusinodi  parvulorum  peena  sensibi- 
li  aperte  tradant  j    cum  Ecclesiae  Patres 
inter  se   sint   discrepantes;   cum   nemo 
unquam    ex    Patribus   graecis  neque  ex 
latinis  ullus,  ante  S.  Augustinum  quid- 
piam  de  eadem  doccant,  imo  aliqui,  ut 
vidimus,   quandam  iis  naturalem  felici- 
tatem  tribnant;   cum  Ecclesia  nihil  de- 
finiverit,    imo  potius   censura    Romani 
Pontifices  perstrinxerint  eos,  qui   tan- 
quam  pelagianam  traducuntillorum  theo- 
logorum    sententiam,   qui   hos   infantes 
sine  poena  sensus  fore  docuerunt;  pa- 
tet  nullum   periculum   in   hac  sententia 
tuenda  inesse.  Astsolliciti  praeterea  es- 
se  debemus,  ne  sub  obtentu  rigidioris 
doctrinie   exponamus   doctrindm    catho- 
licam     incredulorum    oppugnationibus, 
qui  eam    veluti  absurdam  ob  hanc  cau- 
sam  traducunt ,   quod  nunc  maxime  ca- 
vendum   est.     Haec    porro    seinper  fuit 
.lansenianorunifraus,  utreligionem  chrl- 
stianain   proderent.   Ca-terum,   si  juxta 
Bellarniiiiuni  in  hac  quaestione  debeinus 
Scripturas ,  Patres ,  ut  ipse  ait,  et  con- 
cilia  consulere  et  sequi,  quare  haec  ipse 
deserit,  vel  saltem  benigne  interpretari 
adnititur,  duni  aniovet  ab  his  infantibus 
poenam   sensus,   nec  nisi  aninii  tristitia 
ipsos    affligi  auluniat?    ]\ec  tamen  vel 
unus  est  ex  vetustioribus,    qui  ejusmo- 
di  infantes   hac   noniiiiatiin  poena,    quie 
iii  sola  tristitia  consistat,  puniri  asserat. 


PAllT.   iri.  CAP.  VI.  DE  FUTURA  HOMINIS  VITA.  270 

ab  uteris  mafrum  haptvzandos  negat,  etiamsi  fuerint  a  ba- 
ptizatis  parentibus  orti;  aut  dicit,  in  remissionem  quidem 
peccatorum  eos  baptizari,  sed  nihil  ex  Adam  trahere  ori- 
(/inalis  peccati,  quod  regenerationis  lavacro\necesse  sit 
expiari  ad  vitam  ceternam  consequendam...  anathema  sif. 

822.  Perstringit  autem  hscc  postrema  definitio  non  solum 
Vincentium  Victorem ,  qui  autumabat,  teste  S.  Augustino,  in- 
fantes  sine  lavacro  decedentes  pervenire  ad  aeternam  salutem, 
sed  praeterea  Calvinianos,  qui  docent  saltem  filios  fidelium  per- 
venturos  ad  supernaturalem  beatitudinem,  eo  quod  ipsis  ori- 
ginalis  noxa  non  imputetur  ob  eam,  quae  Abrahae  facta  est 
ejusque  semini,  promissionem,  quos  idcu'co  affirmant  sanctos^ 
nasci  et  Ecclesiae  membra.  Ferit  insuper  ZwinglianoSy  quibus- 
cum  error  Calvini  communis  est ,  nec  non  Socinianos ,  qui , 
pro  certo  habentes,  nuUum  contrahi  peccatum  originale,  inde 
conckidunt  baptisma  conferri  tantum  ut  signum  extemae  fidei 
professionis,  quo  Christiani  a  rehquis  popuhs  diversae  profes- 
sionis  secernantur;  unde  nil  mirum,  si  et  ipsi  aeternae  salutis 
viam  omnibus  indiscriminatim  infantibus  patere  asserant,  re- 
jiciantque  baptismi  necessitatem  ad  salutem  consequendam. 

823.  Jam  vero  doctrinae  cathohcae  veritatem  hiculenta  evin- 
cunt  Scripturarum  ac  traditionis  testimonia.  Perviilgata  certe 
sunt  ac  decretoria  Christi  verba,  Joan.  III,  5:  Nisi  quis  rena- 
tus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  Sancto,  non  pofest  introire  in 
regnum  Dei.  Eadem  igitur  ratione,  qua  necessaria  est  carna- 
lis  generatio,  quae  ex  Adam  originem  trahat,  ut  quis  iii  hanc 
vitam  nascatur,  et  contrahat  originalem  noxam,  ita  absolutae 
necessitatis  est  regeneratio  in  Chnsto ,  ut  quis  ab  eadem  culpa 
liberetur,  et  vitam  aeternam  consequatur. 

824.  Hoc  autem  sensu  accipienda  esse  allata  Christi  verba, 
lestis  est  tota  antiquitas  ecclesiastica.  Ut  patet  1"  ex  sollicitu- 
dine  totius  Ecclesiae  ,  ne  quis  infans  absque  baptismo  morere- 
tur,  quam  nec  Pelagiani  inficiati  sunt:  2"  ex  vetustissimis  sy- 
nodis  m  causa  Pelagianorum  celebratis.  Etenim  in  Diospolitana 
Synodo  Pelagius,  ut  catholicus  haberetur,  anathematizare 
compulsus  est,  infantes,  etiamsi  non  baptizarentur ,  habere 
vitam  wternam.  Hac  enim  neyafa  ^ta  arguebat  S.  Augusti- 
nus,  Epist.  CIjXXVI  ,  ad  Paulinmn) ,  quid  nisi  mors  wter- 
na  re^nanebit?  Sic  pariter  duae  Synodi  Carthaginiensis  et  Mi- 
levitana,  anno  416,  celebratae ,  prout  legitur  in  epistola  s.yno- 
dica  ad  S.  Innocentium  data,  haec  statuerunt:  Quicunque  ne- 
gat,  parvulos  per  baptismum  Christi  a  perditione  tiberari 
ef  salufem  percipere  posse ,  anafhema  sit.  Hoc  autem  decre- 
tum  anno  417,  confirmavit  Innocentius.  3"  Patet  ex  illis  omni- 
bus  Patribus,  quorum  testimoniis  ostendimus  propagationem 
peccati  originalis ,  quae  hic  denuo  repetere  non  vacat. 

825.  Sic  porro  S.  Augustinus  urgebat  Vincentium  Victorem : 


280 


TUAtTATUS  DK  DEO  CUKATORE. 


Hemo  regnatiirus  est  cum  Christo,  qui  non  fiut  membrum  Cliri- 
sti;  nemo  autem  fit  membrum  Christi,  nisi  aut  bapfismafe  in 
C/iristo,  aut  morte  pro  Christo  i).  Jam  vero;  qui  non  regna- 
lurus  est  cum  Christo,  quid  ipsi  superest,  nisi  ut  in  perpe- 
tuum  arceatur  a  Christo  seu  ab  aeterna  salute  ?  Verum  de  his 
iterum ,  ubi  de  necessitate  baplismi. 


DIFFICULTATES. 

826.  I.  Obj.  a  Calvino ,  Deus,  Gen.  XVII,  7,  Abraham  omni- 
um  fidelium  patrem  sic  allocutus  est:  Statuam  pactummeum 
inter  me  et  te ,  et  inter  semen  tuum  post  te  in  generationi- 
bus  tuis  y  fcedere  sempiterno  ,  ut  sim  Deus  tuus  et  seminis 
tui  post  te\  Christianorum  ergo  fihi,  qui  sunt  ex  promissione, 
sanctitatem  habent  ex  foedere  sempilerno  ,  in  quo  sunt  inclusi. 
2"  Quare  testatur  Apostolus,  I  Cor.  VII,  Va.  Sanctificatus 
est  vir  infidelis  per  mulierem  fidelem...  alioquin  filiivestri 
immundi  essent,  nunc  autem  sancti  sunt.  Sola  igitur  alteru- 
trius  parentis  sanctitateid  consequuntur  sine  baptismo.  Quam- 
obrem ,  inquit  Calvinus ,  sicut  Judworum  liberi ,  quod  ejus 
fmderis  hwredes  (cum  Abraham  initi)  facti,  ab  impiorum  li- 
beris  discernerentur ,  semen  sanctum  vocabantur ,  eadem 
etiam  nunc  ratione  sancti  censentur  Christianorum  liberi 
vel  altero  dumtaxal  parente  geniti ,  et  Apostoli  testimonio 
differunt  ab  immundo  idololafrarum  semine  2). 

527.  Resp.  Ad  1™ ,  Dist.  Christianorum  fihi ,  filii  spiritua- 
les  \h¥a.h.x  sunt  regeneratione,  conc.  carnali  nativitate,  neg. 
Alioquin  quomodo  ad  ipsum  Abraham  mystice  spectassent 
gentes,  quae  ex  ejus  semine  non  erant?  Sic  Judaeorum  filii  se- 
men  sanctum  etiam  ante  circumcisionem  vocabantur;  id  tamen 
ex  sola  sanctitate  legali,  non  autern  ex  vera  sanctitate,  quie 
eorum  animam  emundaret,  ac  idoneam  propterea  efficeret  ad 
salutem.  Hanc  autem  sanctitatem  vel  ipsa  circumcisione  conse- 
quebantur,  ut  nonnulli  censent,  vel  antiquiori  apud  patres  sa- 
cramento,  quod  aeque  pro  foeminis  valeret.  Quapropter,  si  He- 
braeorum  filics  ante  octavum  circumcisionis  diem  ex  hac  vita 
decedere    contigisset,   vel  peribant  aeque  ac  pueri  nostri,   qui 


1)  Lib.  I,  n.  10. 

2)  Instit.  lib.  IV,  cap.  i,  §.  6.  Cf.  Pe- 
tav.  lib.  cit.  cap.  ir,  §.  7,  iijji,  coiiiineiuora- 
la  Calviiii  ac  Molin.-ei  lijeielica  doctrina, 
sic  eos  perstring-il;  „yiia  ex  generaii 
et  absoluta  definitione,  qualein  anibo 
isti  concipiunt,  seqiiitur  ,  .Iiid;eos  o- 
innes  ,  (|iii  Duininum  crucifixeriint ,  ac 
Jiidam  ipsiim  traditorem,  et  sanctos  et 
salvos  omninu  fuisse,  utpote  sanctili- 
catos  in  iiti'ro.  Aain  ab  Abraliainu,  Isaa- 
cu  et  Jacobu  omnes  oriuiidi  sunt  viris 
sanclissiinis  ^     (jiiurum   pruinde    fiiii  et 


ipsi  sancli  ex  utero ,  et  horuin  dein- 
ceps  pusteri  ad  illos  uscjue,  ciiin  eadem 
sanctitate  nati  sunt-  Ea  porro  ubi  se- 
niel  animus  occiipavit,  nunquam  aniit- 
titur,  ei  adjunctam  liabet  perseveraii- 
tiain  ac  ceriam  salutis  possessionem ," 
neinpe  Juxta  calvinianuin  principiiim  de 
inamissibilitate  semel  adeptae  jnstifica- 
lioiiis ;  §.  8,  ustendit,  qiiain  mirifice 
cum  semetipsis  pngnent.  Cf.  etiam  Bel- 
larm.  De  tciniss.  i/ial,  tlslalu  i»ecc.  lib.  ^, 
cap.  14. 


PAIIT.   Ilf.    CAP.    VI.   DK    FUTUKA    HOMINIS    VITA.  281 

sliie  baptismo  moriuntur,  vcl  si  adhuc  salutem  obtinebant  j  il- 
lud  argumento  est,  circumcisionem  non  ad  saluiis  proiroga- 
tivam  Abrahse  datam,  ut  inquit  Tertulhanus,  sed  ad  chara- 
cterem  tantum  exteriorem,  quo  Hebraei  a  gentibus  distingue- 
rentur. 

828.  Ad  2™,  Dist.  Apostohis  vocat  sanctos  fihos  a  fidehbus 
parentibus  procreatos ,  sanctitate  analogica ,  dispositiva  et  im- 
proprie  dicta,  conc.  sanctitate  formah,  ut  aiunt,  ncg.  Aho- 
quin ,  cum  sanctificatU7ii  dicat  virum  infidelem  per  muherem 
hdelem  etvicissim,  sanctus  habendus  esset,  et  quidem  san- 
ctitate  propriedicta,  impurissimus  Jovis  ac  Veneris  cultor,  quod 
nemo  dicet. 

829.  II.  01) j.  Sociniani.  1"  Durum  est  innocentes  infantes 
aeternum  damnari,  2°  atque  ab  aeterna  beatitudine  in  perpe- 
tuum  arceri  ob  culpam  non  suam ;  cum  per  ipsos  praesertim 
non  steterit,  quominus  sibi  applicaretur  Christi  meritum  ex 
defectu  baptismi,  ad  quem  pervenire  non  potuerunt,  vel  eo 
quod  eos  ante  diem  mors  sustulit,  priusquam  in  lucem  ede- 
rentur,  vel  ex  culpa  et  infidelitate  parentum,  quorum  aliqui 
nihil  penitus  de  ipso  baptismate  noverunt.  Ergo. 

830.  Res/j.  Ad  1™,  Dist.  Si  damnationis  nomine  significare- 
tur  poena  sensus,  trans.  si  significatur  tantum  poena  damni, 
.subdist.\  ita  ut  per  ipsam  gravi  afficerentur  tristitia,  iterum 
trans.  si  vel  levi  vel  nulla,  prout  cum  pluribus  aliis,  juxtadicta 
docet  S.  Thomas,  neg.  Haec  vero  omnia  transmisimus ,  cum  Ec- 
clesia  nihil  circa  ea  decreverit,  ac  Patres  et  theologi  in  diver- 
sas  sententias  abeant.  Hinc  ejusmodi  infantes  per  hanc  damna- 
tionem  id  solum  non  consequerentur,  quod  ex  sua  liberalitate 
Deus  naturali  hominis  conditioni  adjecit. 

831.  Ad  2™,  Di.st.  Naturali,  trans.  supernaturali,  neg.  id  du- 
rum  videri.  Cum  enim  elevatio  ad  ordinem  supernaturalem,  ut 
ostendimus  ex  Ecclesiae  doctrina,  sit  omnino  gratuita,  ac  na- 
turae  prorsus  indebita ,  infantes  ,  qui  peccato  nascuntur  infe- 
cti,  privantur  atque  excluduntur  ab  illa  beatitudine  supernatu- 
rali,  ad  quam  jus  nullum  habere  possunt  nisi  per  gratiam, 
ad  quam  nunquam  pervenerunt,  ac  in  ea  conditione  relinquun- 
tur,  in  qua  conditi  fuissent,  nisi  pro  sua  largilate  Deus  natu- 
ram  elevasset  humanam.  Ilaec  autem  conditio  si  nunc  poenae  ra- 
tionem  habet,  id  ex  relatione  extrinseca  repeti  debet,  quam 
ad  gratuitam  habet  naturae  elevationem  ejusque  lapsum.  Quae 
quidem  poena  si  spectelur  quoad  durationem  et  quoad  bonum 
seu  objectum,  quo  privat,  potest  dici  infinita:  sed  in  se,  quod 
saepius  monuimus,  non  est  nisi  sequela  naturalis  humanae  con- 
dilionis.  Neque  Sociniani  proinde,  neque  increduli  aliquid  ha- 
bent  de  quo  conqueri  possint,  vel  incusare  divinam  clemen- 
liam,  vel  catholicce  rehgioni  succensere.  Atque  inde  respon- 
sio  putet  ad  ciclera,  qua3  in  difficultate  ab  iis  proponuntur, 


282  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

quocl  scilicet  nec  per  ipsos  infantes  steterit,  quominus  bapti- 
sma  susceperint,  vel  alio  modo  sibi  applicarentur  merita  Chri- 
sti ;  sufficit  enim ,  ut  suum  non  habeat  effectum  conditio,  sub 
qua  sola  voluit  Deus ,  ut  ipsi  partem  haberent  ad  indebitum 
beneficium. 

832.  Inst.  Impossibile  est  infantes  in  perpetuum  ab  aeterna 
salute  exclusos  non  inde  magna  saltem  affici  tristitia.  Sic  enim 
recte  nonnuUi  argumentantur  apud  S.  Tliomam  *) :  1"  Dicit  Chry- 
sostomus :  in  damnatis  gravior  erit  posna ,  quod  Dei  visione 
carebunt^  quatn  quod  igne  inferni  cremabuntur',  sed  pueri 
visione  divina  carebunt;  ergo  afflictionem  spiritualem  ex 
hoc  sentient.  2^  Carere  illo,  c/uod  quis  vult  habere,  sine 
afflictione  esse  non  potest;  sed  pueri  vellent  visionem  di- 
vinam  habere\  alias  voluntas  eorum  actualiter  perversa 
esset;  ergo  cum  ea  careant,  videtur,  quod  afflictionem 
senfiant.  3"  Immunitas  a  culpa  dolorevn  pmnce  non  minuit , 
sed  auget  Non  enim,  si  aliquis  non  propria  culpa  exhw- 
redatur  vel  mutilatur ,  propter  hoc  minus  dolet;  ergo  etiam 
quamvis  pueri  non  propria  culpa  tanto  bono  priventur ,  ex 
hoc  eorum  dolor  non  tollitur.  4°  Sicut  pueri  baptizati  se 
habent  ad  meritum  Christi,  ita  non  baptizati  ad  meritum 
Adw]  sed  pueri  baptizati  ex  merito  Christi  consequuntur 
prmnium  vitm  ceternw;  ergo  et  non  baptizati  dolorevn  susti- 
nent  ex  hoc,  quod  per  demeritum  Adw  ceferna  vita  privan- 
iur.  5"  Homo  naturaliter  appetit  beatitudinem ;  tempus  au- 
tem  ipsius  assequendw  est  post  hanc  vitam;  cum  ergo  illi, 
qui  cum  peccato  originali  decedunt,  beatitudinem  non  con- 
sequantur ,  quia  carent  visione  divina,  videtur ,  quod  affli- 
ctionem  patiantur.  6"  De  ratione  poenw  est,  quod  sit  contra- 
ria  voluntati;  sed  omne,  quod  est  contrarium  voluntati, 
pcenam  gignit;  ergo  si  patiuntur  aliquarn  pmnam,  oportet, 
quod  inde  pcenam  percipiant.  7"  In  perpetuum  separari  ab 
eo ,  quod  quis  amat,  est  inaxime  afflicfivum ;  sed  pueri  na- 
turaliter  Deum  amant;  ergo ,  cum  sciant,  se  ab  eo  in  per- 
pefuum  separatos ,  videtur ,  quod  hoc  non  possit  esse  sine 
afflicfione  2).  Ergo. 

833.  Resp.  trans.  antec.  Ad  argumenta  autem,  quas  ex  S. 
Thoma  aflferuntur,  placet  iisdem  S.  Doctoris  verbis  responsio- 
nem  subjicere. 

834.  Ad  !">,  itaque  respondet:  In  damnatls  pro  culpa  a- 
ciuali,  qui  usum  liberi  arbitrii  habuerunt,  fuit  aptitudo  ad 
vitam  ceternam  consequendam,  non  autem  inpueris;  et  ideo 
non  est  similis  ratio  de  utrisque. 

835.  Ad  2"»,  Quamvis  voluntas  slt  possibilium  et  impossi- 
bilium,  tamen  voluntas  ordinata  et  completa  non  est  nisi 

I)  lu  II  Se/it.  dlst.  33,   q.  2,  arl.  2.         2)  Queesl.  v.  De  malo,  art.  3. 


PART.  III.  CAP.  VII.  DE  FUTURA  CORP.  RESURR.      283 

eorum ,  ad  quce  quis  aluiuo  modo  ordinatus  est;  et ,  si  hac 
voluntate  deficiant  homines  ^  dolent;  non  autem,  si  defici- 
ant  ah  illa^  quce  impossihilium  est,  (lumpotius  velleitas  quam 
voluntas  debet  dici.  Non  enim  aliquis  illud  vult  sifnplici- 
ter ;  sed  vellet ,  si  possibile  foret. 

836.  Ad  3™,  Adhabendumproprium  patrimoniumvel  mem- 
hra  corporis  sui,  quilibet  est  ordinatus;  et  ideo  non  e.st 
mirum,  si  dolet  quis  de  eorum  amissione,  sive  pro  culpa 
sua  sive  pro  aliena  eis  privetur^  Unde  patet,  quod  ratio 
non  procedit  ex  simili. 

837.  Ad  4™,  Donum  Christi  excedit  peccatum  Adce,  ut  ad 
Rom.  V  dicitur.  Unde  non  oportet ,  quod  pueri  non  ba- 
ptizati  tantum  habeant  demalo,  quantmn  baptizati  habent 
de  bono. 

838.  Ad  5™,  Animce  puerorum ,  in  peccato  ori^inali  dece- 
dentium,  co^noscunt  quidem  beatitudinem  in  yenerali,  se- 
cundum  coimnunem  rationem,  non  autem  in  speciali;  ideo 
de  ejus  amissione  non  dolent. 

839.  Ad  6™,  Pcena  non  semper  respondet  actuali  volun- 
tati,  puta  cum  aliquis  absens  infamatur ,  aut  bonis  etiam 
spoliatur,  se  ignorante ;  sed  oportet,  quod  pcena  semper 
sit  vel  contra  actuatem  voluntatem  vel  saltem  contra  incli- 
nationem  naturalem. 

840.  Ad  7™,  Pueri  in  originali  peccato  decedentes  sunt 
quidem  separati  a  Deo  perpetuo,  quantum  ad  amissionem 
glorice ,  quam  ignorant ,  non  tamen  quantum  ad  participa- 
tionem  naturalium  bonorum,  quce  cognoscant. 

C  A  P  U  T    VII. 

DE  FUTURA  CORPORUM  RESURRECTIONE. 

841.  l^^iducia  Christianorum  resurrectio  mortuorum,  o- 
ptime  inquiebat  TertuUianus  i).  Haec  enim  spes  semper  aluit 
Christianorum  pietatem,  addiditque  ad  fortia  quaeque  ferenda 
stimulos  validissimos. 

842.  Praeter  Sadducaeos  corporum  resurrectionem  irriserunt 
ethnici,  impugnarunt  antiquissimi  haeretici^).  IncreduH  eam 
impossihilem  traducunt.  Horum  omnium  partes  tuendas  sibi 
sumpserunt  rationahstae. 

843.  Duo  hic  a  nobis  praestanda  sunt.  Ac  primo  hunc  gravis- 
simum  lidei  nostrae  articulum  propugnare  ex  Scripturis  ac  per- 

1)  Lib.  de  resurrect.  cnrnis,  num.  i.  tfir  recenset   S.  August.  lib.  De  heeres. 

2)  Tales  fuerunt  Simon  Magus,  Cer-  cap.  18  et  seqq.  5  qui  przeterea  ait:  Jtt 
do ,  Marcion,  Manes  aliique,  ut  videre  nulta  re  tam  refiementer  contradicitur 
est  apud  S.  Epiptian.  Hceres,  6-1,  edit.  fldei  christiaaai  qutim  de  resurrectione 
Petav.  num.  12  et  seqq.  Eosdem  haere-  mortuorum.  Cf.  opp.  Origen.  edit.  Maur. 
licos  resurrectionis  inipugnatores  pari-  tom,  i,  pag.  859,  not,  (e). 


284  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

petua  Ecclesice  traditione   debemus ;   secundo  ostendere  ipsum 
nullo  modo  rectae  rationi  adversari. 

844.  Quae  priusquamaggrediamur,  uti  nobis  moris  est,  non- 
nulla,  utgermanus  totius  controversiae  status  etiam  atque  etiam 
patescat,  praemittimus. 

845.  1"  Resurrectio,  quam  tuemur,  est  univer.salis ,  lam 
justorum  scilicet  quam  impiorum  ^). 

846.  2"  In  ea  nos  corporum  physica  identitate  resurgemus, 
quam  ex  hac  vita  decedentes  obtinebamus,  adeo  ut  omnes 
idem  physice  corpus  resumpturi  simus,  quod  per  mortem  a- 
misimus.  Ad  hoc  autem  necesse  non  est,  ut  omnes  et  singulas 
materiae  particulas  seu,  ut  vocant ,  moleculas,  quibus  corpora 
nostra  constant,  Deus  restituat;  sed  ad  eam  identitatem  resti- 
tuendam  satis  est,  ut  iilas  Deus  excitet,  quae  partem  corporum 
nostrorum  constituunt  essentialem,  per  quam  unius  corpus  a 
corpore  alterius  distinguitur  et  secernitur,  et  cujusque  indivi- 
dui  proprium  efficitur.  Haec  enucleatius  postea  exponemus. 

847.  3^  Futuram  proinde  dicimus  in  universah  resurrectione 
sexuum  diversitatem ,  quam  plane  toUendam  esse  nonnuUi 
obscuri  haeretici  fabulati  sunt  ^).  Corpora  enim  restituentur  in 
sua  respectiva  perfectione,  quae  unicuique  competit. 

848.  4*^  Diversa  tamen  erit  corporum  resurgentium  conditio 
pro  diversitate  status  uniuscujusque.  Corpora ,  enim  justorum 
erunt  gloriosa  seu  iis  praedita  dotibus ,   quas  recenset  Aposto- 


1)  Eo  sensudiximus  fore  vnirerxnletn 
resurrectionem ,  quatenus  non  solum 
justi,  sed  improbi  quoque  debent  re- 
sumere  corpora  sua,  tum  ut  nos  oppo- 
nereiiius  nonnullis  antiquis  Hebra;is  et 
h;ereticis,  autumantibus ,  solos  justos 
esse  resurrecturos,  secus  ac  fides  do- 
cet ,  tum  ut  declinareinus  discrepantes 
Catholicorum  sententias  circa  qusestio- 
nem  de  morte  ab  omnibus  subeunda. 
Etenim  non  pauci  ex  antiquis  censent, 
non  esse  morituros  eos,  quos  dies  su- 
premus  inter  vivos  reperiet,  etsi  exi- 
stiment  omnes  fore  immutandos  juxta 
pr.-Eci  textus  lectiunem,  i  Cor.  xv,  51: 
/lavTev  fiev  ov  xoifi7]d-tja6/iie&-a ,  ndvte?  6e 
dklayrjao/ie&a.  Non  oinnes  quidem  dor' 
miemux ,  omnes  tamen  immiitabimur. 
Quo  pariter  sensu  intelligunt  illud  ejus- 
dem  Apost.  i  Thess.  iv,  15  et  seqq. : 
„Mortui,  qui  in  Christo  sunt ,  resur- 
gent  primi.  Deinde  nos,  qui  vivimus, 
qui  relinquimur,  simui  rapiemur  cum 
iiiis  innubibus  obviamChristoin  aera." 
GrjEce  v.  16 :  01  vey.qol  iv  X^tatoi  «m- 
attjoovtae  Ttgoitov.  "Eneita  riMl^;  ol  i^wv- 
te?  ot  7ie^t/.ecnoftevot ,  a/t»  ovv  avtoi? 
a^inayf]o6/ie&a  iv  vetfikaiq  elg  andvtrjoiv 
tov  KvQiov  elg  deQa.  Ubi  Apostoius  lo- 
quitur  in  persona  eoruui^  qui  tunc  vivi 


reperientur.  Quod  significatum  pariter 
contendunt  in  Symbolis  Apostolico  , 
Constantinopolitano  et  Athanasiano  iliis 
verbis :  Qui  venturus  est  judicare  vivos 
et  mortuos.  Consulatur  Estius  in  iv,  dist. 
43,  §.7,  qui  ingenue  fatetur,  quod 
hsec  quwstio  non  pnrum  habet  difficulta- 
tis ,  sire  Scri/jturas  sive  Patrum  senten- 
tias  consulamus.  Expensis  vero  utrius- 
que  sententiae  momentis,  longe  proba- 
l)iliorem  arbitratur  opinionem  eorum , 
qui  sentiunt  omnes  oinnino  esse  mori- 
turos.  Cf.  etiam  S.  Thom.  Suppl.  q.  78, 
art.  1. 

2)  Hic  error  tribuilur  Origeni  et  non- 
nullis  Armenis.  Hunc  errorem  semper 
Patres  impugnarunt.  Cf.  inter  cseteros 
Hieron.  Epist.  108,  num.  22  el  23,  edit. 
\aliarsii;  August.  Pe  civ.  Dei,  lib.  xxii,. 
cap.  17  j  Chrysost.  Hom.  80,  alias  71, 
in  Matth.  5  Euthymius ,  Comm.  in  iv 
Erang.  in  Biblioth.  max.  Pntrum ,  edit. 
Lugd.  tom.xjx,  cap.  53.  Sane  Christus, 
Luc.  XI,  31,  ait:  Regina  austri  surget 
in  judicio  cum  viris  generationis  hujus; 
ergo  haec  regina  retinebit  suum  sexuni 
muliebrem,  surget  enim  cm»«  viris,  adeo- 
que  non  erit  vir,  ut  alia  non  miuus 
perspioua  oiuittam. 


PART.  III.  CAP.  VII.  DE  FUTURA  CORP.  RESURR.       285 

lus ,  impassibilitate  videlicet,  claritate,  agilitate  et  subtilitate  *), 
non  tamen ,  ut  aliqui  commenti  sunt,  impalpabilitate  et  in- 
visibilitate  2).  Reproborum  autem  corporagravia  adeo  atque  de- 
formia  erunt,  ut  istorum  respectu  resurrectio  potius  ad  igno- 
miniam  et  novum  suppHcium  conferat  quam  ad  ipsorum  bo- 
num. 

849.  5"  Haec  ratasunt  apud  omnes  Catholicos.  Cajtera  autem, 
quae  spectant  ad  aetatem  ,  formam,  staturam,  ut  vocant,  par- 
les  corporis  integrales,  aliaque  ejusmodi  majori  vel  minori 
probabilitate  a  theologis,  scholasticis  praesertim,  statui  solent  ^). 
Quae  cum  fidei  dogma  non  attingant,  ideo  missa  facimus;  etsi 
non  improbemus ,  quae  communi  praesertim  calculo  probantur. 

850.  Cum  interim,  quibus  constringimur,  angustiae  non  pa- 
tiantur,  utea,  quae  recensuimus,  singillatim  vindicemus,  hinc, 
in  tuto  posito  praecipuo  ac  fundamentali  dogmate  de  corporum 
resurrectione ,  caetera  veluti  totidem  corollaria  ex  vindicatis 
colligemus.  Sit  igitur 

PROPOSITIO  I. 
Daiur  futura  universalis  corporum  noslrorum  resurrectio. 

851.  De  fide  est  haec  propositio ,  ut  patet  ex  fidei  nostrae 
symbolis;  nam  in  Symbolo  Apostolorum  dicitur:  Credo  .... 
carnis  resurrectionem ;  in  Constantinopolitano :  Expecto  re- 
surrectionem  7nortuorum\  in  Athanasiano:  Omnes  homines 
resurgere  hahent  cum  corporibus  suis ;  similiter  Conc.  Later. 
IV,  cap.  Firmiter  definivit:  Qui  omnes  (tam  reprobi  quam 
electi)  cum  suis  propriis  corporihus  resurgent^  quw  nunc 
gestant  *). 

852.  Haec  autem  fides  viguit  tum  apud  antiquos  patriarchas 
tum  apud  Judaeos.  Etenim  Job,  XIX,  25:  Scio ,  inquit,  quod 
Redemptor  meus  vivit,  et  in  novissimo  die  de  terra  sur- 
recturus  sum;  et  rursum  circumdahor  pelle  mea,  et  in  car- 
ne  mea  videho  Deum  meum.  Quem  visurus  sum  ego  ipse  et 
non  alius ;  reposita  est  hcec  spes  mea  in  sinu  meo^).    Sic 

1)  Ait  p.tiim  Apost.  i  Cor.  xv.  kZ  et  582,  docuit,  corpus  humanum  post  re- 
seqq. :  „Seminatur  in  corruptione,  sur-  surrectionis  gloriam  fore  impalpabile  et 
get  inincorruptione;  seminaturin  igno-  invisibile.  Agente  tamen  S.  Gregorio  M. 
bilitate,  surget  in  glorla;  seminatur  in  qui  tunc  temporis  Constantinopoli  lega- 
infirmitate,  surget  in  virtute ;  semina-  tione  fungebatur  apud  Tiberium ,  En- 
tur  corpus  animale,  surget  corpus  spi-  tychius  ab  hoc  errore  rediit,  atque,  ut 
ritale."  Has  dotes  manifestavit  Christus  notum  est,  morti  proximus,  muitisprje- 
in  suo  corpore  e  morte  excitato;  ipse  sentibus,  pellem  suam  manu  tenens, 
autem  est  causa  exemplaris  resurre-  aiebat:  Confiteor,  quiaomnesin  hac  car' 
ctionis  justorum.  Cfr.  S.  Thom.  Suppl.  ne  resurgemus. 

q.  82  et  seqq.j  cfr.  etiam  Estius  ,  ini\  3)  Cf.  de  his  Suarez,  in  Spartem,  q, 

Sent.  dist.  ii,  §.  15.  53,  disp.  k'4,  sect.  1  et  seqq. 

2)  Id  quidem  censuit  Eutychius,  Con-  4)  In  Act.  Co?ic.  edit.  Harduini,  tom. 
fitantinopolitanus  Antistes,   qui  sub  Ti-  viii,  col.  15  et  16. 

berio    Constantino    Imperatore,     anno        6)  Nihil   intentatum  reliquerunt  neo- 


286  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

Daniel ,  XII,  2 :  Et  multi  de  his ,   qui  dormiunt  in  terrcs  pul- 
vere,  evi^ilabunt,  alii  invitam  wternam,   et  alii  in  oppro- 


terici  quidain  interpretes ,  praesertim 
inter  Protestantes  ,  ut  nobis  eriperent 
celeberrimum  hunc  Jobi  textuiij,  per 
quem  adstruitur  recepta  apud  veteres 
resurrectionis  fides.  Adnitunlur  isti  to- 
tum  hunc  locumexponere  de  spe,  quam 
alebat  Job  de  restitutione  sua  in  pristi- 
num  felicem  statum.  Ita  Henlie  in  Nur- 
ralione  critica  de  interpretatione  loci  Joh 
XIX,  25-27.  Antiqun  Ecclesia,  Helmstad 
1783  j  Doederlein  in  Actuario  H.  Grotii, 
Annotut.  seu  schoHis  in  libros  poeticos 
V.  T.  ad  hunc  loc.  et  Joan.  Hallenberg 
in  Disquisiliotiff ,  quulis  sit  lioffrnutis  de 
resurreclione  corporum  tnortuorum  oriffo, 
et  num  in  lihro  Johi  ejusdem  m.enlio 
factu  sit?  Stocholmiae  1798,  repetita  in 
Sylloge  commentut.  theoloffic.  edita  a 
Joan.  Pott,  vol.  iv,  pag.  325  et  seqq. 

Jam  vero  ejusmodi  auctores  aiirem 
verberare  ac  frustra  illud  contendere, 
constat  1"  ex  eo  quod  ejusmodi  exposi- 
tionem  excludat  simplex  verborum  sen- 
sus ,  quibus  Job  significat ,  se  speni  a- 
lere^  mortis  sufflsomnum  non  ceternum 
fore,  sed  ab  ipso  Deo  se  aliquando  ex- 
pergefactum  iri ,  et  fulurum  esse ,  ut 
Deus  mortuo  sibi  advlgilare  non  desi- 
nal,  seque,  olim  in  vitam  revocatum, 
ut  amicum  amice  recepturus  sit.  Ita 
enim  se   habet   hebraica   veritas:   ^jXT^ 

t'>j?n3  ^n^^D  ■'1^3  Tf^^^]     Quffi    sic    li^ 

teraliter  vertuntur:  Ego  nori  vindi- 
cem.  meum  virentem ,  et  postea  (seu 
postremum )  siiper  pulverem  staturum 
(vel  adstubit) ,  et  postquam  cutem  meum 
Corroserint  aut  consumpserint  (scilicet 
corrodentes  seu  consumentes  vermes) 
hanc  (hanc  ossium  meorum  compa- 
gem ,  corpus  meum) ;  tumen  e  curne 
men  (id  est,  corpore  meo  redintegrato) 
videbo  Deum.  Ouem  effo  videbo  mi/ii  (sci- 
licet  propitium,  in  bonum  meum),  et 
oculi  tneividerunt  Cnempe  videbunt  prxt. 
pro  futuroj,  et  non  ulius  (seu  alius  mei 
loco).  Defecerunt  renes  mei  in  sinu  meo 
fprsB  vehementi  Deum  videndi  deside- 
rio).  Ex  quibus  patet  versionem  vulga- 
tam  optime  exprimere  sensum  Jobi, 
quamvis  raajorem  adhuc  vim  prie  se  fe- 
rat  hebraicus  textus»  Testatur  enim 
Job  spem  suam,  ut  observat  Pareau 
apud  Rosenmiiller  in  hunc  loc. ,  et  qul- 
dem  duplicemj  alteram  de  vindictaDei 
in  censoresiniquosaliquando  post  suam 


mortem,  ut  opinabatur  quidem,  proxi- 
mam,  exercenda,  alteram  de  favore 
Dei ,  sibi  una  cum  meliori  vita  resti- 
tuendo.  „  Itaque,  ait  cit.  aucior,  Ima- 
gine  usus,  qua  nulla  gravior  excogi- 
tari  potest,  nulla  in  summa  brevitate 
locupletior,  nulla  denique,  quae  spem 
animo  Jobi  comprehensam  magis  et 
conspectui  totam  simulsubjiciat,  Deuni 
immortalem ,  ipsique  per  omnes  homi- 
num  aetates  sequuturas  superstitem  col- 
locat  veluti  juxta  suas  reliquias,  sive 
ad  sepulcrum ,  quo  ill»  condendje  es- 
sent.  Ibi  igiUir  fingit  stare  Deum,  qui 
non  tantum  stricto  gladio  niortuum  se 
custodiat,  quo  defendat  ab  aliorum  con- 
temptu  ac  vituperio  .  .  .  sed  vero  qui 
simul  etiam  pulveri  suo  advigilet  per- 
petuo ,  ex  eo  novum  iterum  hominem 
iormaturus.  Enim  vero  hoc  quoque 
noverat  Jobus ,  se  jamjam  depositurum 
esse  corpus  hoc,  tabe  vermibusque  con- 
sumptum,  atque  obsoletae  vestis  instar, 
exuturum  suam  carnem,  totamqueadeo 
mortaiitatem  suam  nunquam  denuo  in- 
duehdam.  Cumque  ex  sepulcro  redivi- 
vus  egrederetur,  tum  Deum  sibi  etiam- 
num  adstantem  visurus  esset,  qui  i- 
psum  mox  benigne  ad  se  reciperet,  nec 
de  pristina  in  ipsum  inimicitia  quid- 
quam  servasset." 

2°  Ex  contextu  palet,  eximium  quid 
et  singiilare  esse,  quod  hic  Job  profi- 
tetur,  ut  evincit  solemnitas  illius  pro- 
oemii  ,  quo  praefatur,  optans  ,  ut  ser- 
mones  hi  sui  scriberenlur  et  sculperen- 
tur  in  libro ,  et  stilo  ferreo  in  omnium 
mtalum  memoriam  in  rupe  inciderenlur. 
Restitutio  autem  fortunse  et  sanitatis 
tanti  profecto  momenti  non  erat,  ut 
tam  solemni  i"atione  memoriam  ejus  ad 
posteros  transmittere  optaret. 

3°  Quod  plurimum  momenti  addit  il- 
lud  est,  Jobum  tam  longe  a  spe  fortu- 
nae  sanltatisque  reslituendje  abfuisse, 
ut  potius  mortem  a  se  vehementer  ex- 
optatam  certissime  expectaveril ,  et 
nihil  prorsus  habuerit,  quod  in  lianc 
vitam  speraret.  Id  quod  pluribus  cla- 
risque  sermonum  suorum  locis  evincit 
J.  A.  Voigtlaender  in  Isuffoge  ad  inter- 
pretntionem  Jobi,  cap.  19,  23-27.  Dres- 
dae  1809;  quam  secuta  est  interpretutio 
ipsa  hujus  loci,  ib.  1810.  Cf.  .Tob.  iii, 
20-26;  VI,  8-12}  vii,  13-16;  ix,  21; 
XIII,  15;  XVII,  13  et  seqq.  5  xxi,  25; 
xxx,  23.  Jam  vero  quum  hoc  de  vin- 
dice  oraculum  spem  certissimam  et  in- 
concussain  fiduciam  prae  se  ferat,  inde 
sic  arguimus;  quando  Job  aerumnarum 
finem  et  requiem  in  his  terris  non  ex- 
pectavit,  et  uihilominus  spem  omnimo- 


PART.  III.  CAP.  VII.  DE  FUTURA  CORP.  RESURR.      287 

brium,  ut  videant  semper.  Sed  luculentissime  haec  fides  ex- 
primitur  a  septem  illis  fratribus,  qui  fortiter  sub  Antiocho  mar- 
tyrium  passi  sunt,  dicentes;  Rex  mundi  defunctos  nos  pro 

suis  legil)us  in  oeterncs  vitcu  resurrectione  suscitahit po- 

tius  est  ab  hominibus  morti  datos  spem  expectare  a  Deo, 
iterum  ah  ipso  resuscifandos  (II  Machab.  VII,  9-14.)  Hinc 
Martha  juxta  avitam  fidem  dicebat  Christo :  Scio,  quia  resur- 
get  (frater  meus)  in  resurrectione  in  novissimo  die  (Joan. 
XI,  24).- 

853.  Quum  vero  Sadducaei  ab  ea,  non  secus  ac  a  fide  de  a- 
nimorum  immortalitate  recessissent,  Christus,  Matth.  XXII, 
31,  ipsis  utrumque  dogma  confirmavit  illis  verbis:  De  resur- 
rectione  autein  mortuorum  non  legistis,  quod  dictum  est 
a  Deo,  dicente  vohis:  Ego  sum  Deus  Ahraham  et  Deus 
Isaac  et  Deus  Jacoh  ?  Infert  autem  Luc.  XX ,  38 :  Non  est 
Deus  mortuorum  sed  viventium,  omnes  enim  vivunt  ei. 
Hinc  Apostolus ,  I  Cor.  XV ,  16 ,  collegit  resurrectionem  gene- 
ralem  ex  resurrectione  Christi,  scribens:  Nam  si  mortui  non 
resurgunt,  neque  Christus  resurrexit.  Quod  si  Christus  non 

resurrexit,  vana  est  fides  vestra ergo  et  qui  dormierunt 

in  Christo,  perierunt*  Hoc  item  argumento  utitur  ad  exci- 
tandos  fideles,  et  ad  ipsos  consolandos  de  amicorum  familia- 
riumque  amissione ,  I  Thess.  IV,  13,  in  textu  graeco,  14:  Sl 
enim,  inquit,  credimus ,  quod  Jesus  mortuus  est ,  et  resur- 
rexit;  ita  et  Deus  eos,  qui  dortnierunt  per  Jesum,  addu- 
cet  cum  eo;...  mortui,  qui  in  Christo  sunt,  resurgent  pri- 
mi.  Demum,  ut  caetera  omittam,  II  Tim.  II,  18,  vocat  fidei 
subversores  et  a  veritate  excisos  dicentes  resurrectionem  jam 
esse  factam.  Nihil  proinde  in  Scriptura  magis  exploratum  est 
dogmate  resurrectionis ,  quod  Christus  et  Apostoli  proposue- 
runt  tanquam  fundamentum,  ut  ita  dicam,  totius  religionis, 
quam  praedicabant. 

854.  Hac  igiturfide  quum  enutrita  Ecclesia  fuisset,  nunquam 
destitit  eam  proponere  et  inculcare  filiis  suis,  ut  aequanimes 
ipsos  faceret  ad  omnium  virtutum  genera  excolenda,  et  ad 
vitam  ipsam  spernendam,  saevientibuspraesertim  tyrannorum 
persecutionibus;  ut  ex  symbolis  superius  recitatis  constat  at- 
que  ex  martyrum  actis  ^).  Vix  quisquam  haereticus  eam  fidem 
negavit,  aut  labefactare  quoquomodo  aggrcssus  est,   cum  Ec- 

dae  liberationis  vindicis   seu  judicis  sui  fides   antiquissima,    tum    de  animorum 

ope   fovit  indubiam ;    eum    oportet    de  immortaiitate,    tum    de    futura    corpo- 

venturo  judicio ,  corporum  resurrectio-  rum    resurrectione.     Of.    praeterea    de 

ne  uitima    et  rerum  omnium    instaura-  hoc  textu  Joan.  Pineda,   S.  J.   qui  non 

tione  cogitasse.  tantum    totuai     liunc    locum    iliustrat, 

Hffic  libuit  fere  ad  verbum  ex  Rosen-  verum    etiani   germanum   ejus    sensum 

miiliero  decerpere,    qui  adversariis  su-  apprime  vindicat. 

spectus  esse  non  potest.  Prolixius  prae-  1)  Cf.  Ruinartius,  Acta  Marfyrurn  sin- 

terea  haec   deduximus,   eo  quod  agatur  cera.  Vid.  praesertim  pag.  70,  150,494, 

de  re  maximi  momenti,  cujusmodi  est  edit.  Amstelodam.  1713. 


288  TRACTATUS  DE  DKO  CRKATOUE. 

clcsia  ipsiim  illico  repulit  e  sinu  suo  ^).  Strenui  semper  insur- 
rexerunt  liujus  pretiosi  dogmatis  propugnatores,  qui  illud  sivo 
ab  haereticorum  sive  ab  ethnicorum  impugnationibus  vindica- 
runt;  inter  quos  eminent  Origenes  ^)  et  Tertulhanus  ^).  Hanc 
fidem  Christiani  passim  in  suorum  epilaphiis  seu  inscriptioni- 
bus  sepulcrahbus  antiquissimis  exprimere  ac  declarare  consue- 
verunt  *). 

855.  Quoad  subsequentia  saecula  persequi  velle  omnia  docu- 
menta,  qucC  perpetuam  hanc  fidei  nostrae  profcssionem  evin- 
cunt,  supervacaneum  omnino  esset,  cum  notissima  et  obvia  illa 
omnibus  sint  ^). 

DIFFICULTATES. 

856.  I.  ObJ.  V  Dubitari  nequit,  quin  haec  opinio  de  resurre- 
ctione  corporum  e  notionibus  mancis   et  imperfectis  hominum 


1)  Cf.  S.  Epiphan.  loc.  cit. 

2)  Contra  Celsum ,  lib.  v,  nnm.  Vl  et 
seqq. 

3)  Lib.  clt.  De  rexurrecf.  carnis ,  in 
quo  ostendit,  Iioiiiinis  dignitatem  carnis 
resurrectionem  exigerej  Deum  eam  o- 
perari  posse;  ipsiusque  justitiam  et  in 
promissis,  quae  fecit,  fidelitatem,  eam- 
dem  exposcere.  Qu«e  argumenta  singil- 
latim  evolvit  ac  fuse  persequitur. 

k)  Cf.  Gener,  opp.  cit.  tom.  iv,  pag^. 
2,  lib.  III,  cap.  1,  §.  1,  Monuriientu  unti- 
quit.  classis  4. 

5)  Cf.  Nat.  Alex.  Histor.  eccles.  diss. 
25,  in  saec.  i,  art.  2.  Perperam  Beauso- 
bre,  Hist.  t/es  Manicheens,  tom.  ii,  liv. 
VIII,  chap.  5,  n.  3  et  seqq.  contendit, 
unanimem  minime  fuisse  Patrum  senten- 
tiam  de  futura  corporum  resurrectione. 
Quod  ut  evincat,  profert  Origenem  ne- 
gantem  resurrectionem  carnis,  etsi  ad- 
inittat  resurrectioncm  corporisj  profert 
Gregoriura  Nyssenum,  qui  excludit  a 
Christi  corpore  glorioso  figuram ,  for- 
mam ,  extensionem,  aliasque  partes  in- 
tertias  et  externas  humani  corporis ,  ac 
demum  affirmat,  niliil  corporale  nunc 
reperiri  in  Christo  .Tesu  (in  Antirrhet. 
cap.  57);  demum  profert  Synesium,  qui 
protestatus  est,  se  de  resurrectione  mi- 
nime  credere  aut  sentire,  ut  vulgus  so- 
let.  Verum  ad  Origenem  quod  spectat, 
etsi,  prout  ostendit  Huetius  in  Orige- 
nian.  lib.  ii,  quaest.  9,  cap.  2,  interdum 
circa  hunc  articulum  minus  caute  scri- 
pserit,  attamen,  fatente  Wetstenio,  Cont. 
Celsum.,  lib.  v,  veram  sententiam  tuetur 
cum  Ecclesia  Christi  eamque  pluribus 
argumentis  adstruit:  „Nos  autem  cre- 
dentes ,  ait,  non  vivificari  quod  satum 
est,  nisi  moriatur  prius  .  .  .  retinemus 
tum  Ecclesiae  Christi  senlentiam ,  tum 
promissionis  Dei  amplitudinem."  Tij^oi- 


/Ltev  y.al  To  ^ovXtj/.ta  Ttj?  ixxXTjaia?  Tov 
X.(jiaTov ,  y.al  To  /u,iyeO-oi-  Ttj?  enayyt/.iag 
Tov  &eov  y..  T.  A.  Item,  Dialog.  de  re- 
cta  in  Detim  /ide,  eect.  5,  ubi,  cum  Ma- 
rinusBardesianista  interrogasset :  „Sta- 
tuat  Adamantius  quodnam  corpus  resur- 
gat,  idne,  quo  circumdati  sumus,  et  in 
quo  vincti  sumus  ,  an  aliud  spiritale?" 
Resp.  Origenes :  Hoc  ipsum ,  r/uo  amicti 
sumus,  dico  excitari.  TovTo  t6  ooifia  q)Tj- 
fii  avioTaaO-ai,  6  TieQiy.ei/ieO-a.  Quae  oume 
dubiuin  submovent.  Cf.  opp.  Orig.  edit. 
Maur.  tom.  i,  pag.  859.  S.  Greg.  N^^s- 
sen.  loc.  cit.  ex  Antirrhetico  adr.  Apol- 
linarem,  quem  omnium  primus  vulgavit 
Zaccagnius  ex  bibliotlieca  Vaticana,  prout 
ostendit  eruditus  hic  editor,  non  loqui- 
tur  de  proprietatibus  humani  corporis 
specificis ,  sed  de  iis,  quae  accidenlales 
vocantur,  ex.  gr.  corruptibilitate,  mu- 
tabilitate,  etc.  quibus  gloriosum  Chri- 
sti  corpus  carere  censet  IVyssenus.  Cf. 
Collectanea  monumentorum  veterum  Ec- 
clesite  grKCm  ac  latinte,  Romae  1698, 
pag.  270,  not.  2,  nec  non  praef.  §.  20 
et  seqq.  ubi  S.  Doctorem  egregie  de- 
fendit.  Quod  demum  ad  S^^nesium  spe- 
ctat,  cf.  Petavius,  in  edit.  opp.  ipsius. 
Paris.  1633,  tum  in  not.  pag.  (i'4 ,  tum 
de  vita  scriptisque  Synesii  pag.  '4.  Ha;c 
enim  protulerat  Synesius  cum  adhuc  pa- 
ganus  ftsset ,  cum  vcro  nemo  ad  bapti- 
smum  admitteretur,  quin  professus  es- 
set  articulum  de  inortuorum  resurre- 
ctione,  hinc  a  Theophilo  aliisve  sapien- 
tibus  viris  edoctus,  veritati  victas  de- 
disse  manus  dicendus  est,  antequam 
christianus  et  multo  niagis  Episcopus 
fieret ;  quod  aperte  testatur  Photius  in 
Bi/iliotheca,  num,  26,  nec  non  Evagrius, 
Hi-^it.  eccles.  lib.  i,  cap.  15,  ut  alia  prae- 
teream. 


PART,  III.  CAP.  Vir.  DK  FUTURA  CORP.  RESURR.        289 

incultioruiii  originem  Iraxerit;  quippe  qui,  justa  supremi  Nu- 
minis  idea  destituti,  vitam  post  mortem  futuram  e  sola  vita? 
terrestris  naturae  fingere  solerent.  Quo  factum  est,  ut  apud 
complures  gentes  barbaras ,  itemque  in  Zoroastrica  disciplina , 
e  cujus  fonte  Judaei  ipsi  hausisse  videntur,  eadem  illa  depre- 
hendatur.  Deinde  2°resurrectio  corporum  in  libris  N.  T.  tradita, 
quae  inde  ab  ipsa  apostolica  aetate  (Act.  XVII,  32;  I  Cor.  XV,  12; 
II  Tim.  II,  17)  haud  a  paucis  improbata  fuit,  tam  arcte  conjun- 
cta  cernitur  cum  opinionibus  de  Messia  mythicis,  et  cuni  narra- 
tione  de  Jesu  in  vitam  restitulo  (I  Cor.  XV,  12  et  seqq.),  ut  non 
alia  ratione  ac  mythi  isti,  judicari  et  explicari  possit.  Hinc  3" 
vel  Jesum ,  ubi  doctrinam  de  resurrectione  proposuisse  perhi- 
betur,  popularium  opinionibus  indulsisse,  vel  potius  discipulos 
ipsi  tanquam  Messiae,  cujus  provinciam  (Cfr.  Joan.  XVIII,  36)  e 
vulgaribus  Judaeorum  commentis  et  quil)usdam  ejusdem  effatis 
allegoricis  atque  obscurioribus  perperam  judicarent,  ejusmodi 
sententiam  subjecisse  censemus.  ^''Neque  dubitamus,  quin  doc- 
trina  de  resurrectione  corporuni  tanquam  imagine  reviviscendi 
post  mortem  (I  Cor.  XV,  36)  proposita,  eademque  ad  senten- 
tiam  universalem  ei  substratam  de  novo  aliquo  vitae  stadio  eo- 
que  perfectiore  post  mortem  homini  ineundo  revocata,  in  sim- 
pHciore  illa  N.  T.  de  immortalitate  institutione  acquiescat,  qua 
docemur  animum  post  mortem  statim  novam  in  alio  rerum  or- 
dine  initurum  esse  vitam ,  eamdemque  veram  et  acluosam.  Ita 
Wegscheider,  aliique  rationalistae  cum  ipso  *). 

857.  Resp.  Ad  1"»,  Ne^.  gratuitam  assertionem  adversario- 
rum,  quae  vel  ex  ipsa  rei  natura  destruitur.  In  primis  enim  ipsi 
conjecturis  ex  solo  systemate  rationalistico  depromptis  nitun- 
tur;  necuUum  proferunt  argumentum  vel  levissimuni,  quo  illas 
fulciant.  Insuper,  quo  populus  rudior  et  incultior  est,  eo  etiam 
minus  idoneus  est  ad  excogitandam  corporum  resurreclionem, 
quae,  ipsis  adversariis  fatentibus,  longe  excedit  mentis  nostric 
captum.  Hinc ,  si  qui  fuerunt  populi ,  qui  admiserint  ejusmodi 
dogma,  ipsum  profecto  ut  alia  non  pauca  ex  antiqua  traditione 
acceperunt.  Vidimus  enim  Job  firmissimam  hujus  ad  vitam  re- 
ditus  spem  in  sinu  suo  retinuisse.  Attamen  Mosheinius  conten- 
dit ,  nulli  horum  populorum  innotuisse  orthodoxam  seu  genui- 
nam  fidem  futurae  hujus  resurrectionis ,  qualem  Christus  et 
Apostoli  tradiderunt  2).  Absurdum  denique  est  et  ab  omni  ve- 

1)  §.  195.  Et  cum  eo  Morus,  Prcelect.  iii  lucem  rerocasse  et  demunstrasse,  pajsr. 
ia  Epist.  II,  7G2  j  Doederlein,  Insl.  tlieol.  583.  Quod  spectat  ad  ea  qus  scribit  de 
c/irist.  299;  De  Welte,  Bibl.  liof/m.  298;  JudaRis^certuin  est,  ea  e^ssv^  hjperbolice 
Ainmon,  Summu  tJieul.  christ.  303  j  Fliig-  imo  lalso  dicta ,  ut  liquet  ex  colloquio 
ge,  Beck,  etc.  Martbie  cuui  Christo,  et  ex  n  Macliab. 

2)  Diss.  ia  Jiist.  eccl.  tom.  n,  edit.  libro,  aliisque  documentis.  Quod  ad  re- 
Antonavi»  17^3,  quam  inscripsit:  Dis'  liquus  popuios  spcctat,  viri  quidam  eru- 
sert.  qua  docelur,  Serrtitorem  aostrum  J.  dili  censeiit  Persis,  /Egyptiis,  Indis,  A- 
C.  resurrectioaein  mortuorum  corpoium,  rabibus  lianc  futuram  corporiim  instaii- 
qualein    CJiristiani   creilunt ,   ite    tenebris  rationem  iunotuissc,  Mosliemius  conlen- 

T.  V.  19 


290 


TRACTATUS  DE  DEO  CKKATORE. 


rilatc  alienum,  Jiida3os  ex  Zoroastrica  doctrina  hanc  fidem  re- 
sm'reclionis  hausisse.  Etenim  praeterquam  quod  longc  ante  Zo- 
roastrum,  Job  eam  apertissime  profitetur,  nunquam  Saddu- 
caei  ejusmodi  exceptionem,  quod  sciamus,  adversus  Pharisaeo- 
rum  doctrinam  objecerunt,  et,  quod  caput  est,  Christus  Do- 
minus,  redargucns  hos  ipsos  Sadducaeos,  non  dixit  ilHs:  Erra- 
fis,  nescientes  doctrinam  ZiOroastricam  ^  sed:  Erratis,  ne- 
scientes  Scripturas  neque  virtutem  Dei  (Matth.  XXII,  29). 

858.  Ad  2'",  Dist  Apostolica  ajtate  improbata  haec  doctrina 
est  ab  Epicureis  aut  ab  obscuris  quibusdam  ha^reticis,  conc.  ab 
aliis,  neg.  Mirum  sane  est,  posse  revocari  in  dubium  dogma 
aliquod  testatissimum,  eo  quod  nonnulli  insani  ethnici  aut  ha^- 
retici ,  qui  nec  admittebant  animorum  immortalitatem,  ipsum 
iniprobaverint;  quos  propterea  Christus  ipse  in  Sadducaeis  con- 
futat,  ct  Apostolus  vocat  fidei  subversores.  Hoc  semel  admisso 
principio ,  Dei  existentiam ,  animorum  immortalitatem  ,  veram 
Christi  carnem  aliaque  ejusmodi  deberemus  rejicere,  cum  nun- 
quam  defuerint,  qui  illa  improbaverint;  tunc  omnia  flagitia,  quae 
iUicommendarunt,  tanquam  honesta  j)raedicare  possemus.  Quare 


dit,  eas  geiites  non  liabnisse  resnrre- 
ctionus  nisi  quanidain  veluti  uuibram. 
Venuu  quidquid  de  hoc  sit,  iilud  pro- 
fecto  ntiruin,  rationalistas,  qui  neque 
in  Joiii  luculentissinio  testiinunio  depre- 
liendunt  doctrinae  de  futura  resurrectio- 
ne  vesligiuni,  duin  prseterea  neque  ad- 
niittunt  eani  fuiss^  a  Cbristo  traditain, 
postea  oiiini  aiiibage  seposita  afflrniant 
e  Zoroastri  coininentis  seMtentiam  de 
niortuorum  resurrectione  prodiissej  sic 
Fliigjre,  Gexc/i.  des  Glaubens  an  Un- 
sttrbiiclikeit  elc.  seu  Historia  ile  innnor- 
taliiatis  /iile,  i,  28(i  ct  seqq.  Bertliold , 
Cluistolofiia  Judoiorum,  pag.   176,  ^. 

Gesenius  vero ,  Commentar  iiber  den 
Js.  nempe  Conimentnrius  in  Isatam ,  i , 
805,  ad  Is.  XXVI,  19,  scribil ;  „Ut  aeni- 
{jjnia  circa  sortem  perpetuam  saepe  in- 
faustam  pioruin  virorum,  qui  vita  jain 
functl  sunt,  solverent ,  ipsosque  ^audii 
participes  redderent  ex  Messiano  regno, 
doctrina  Zendavestica  de  mortuorum  re- 
surrectione  cum  spe  et  ideis  de  Mes- 
siae  regno  conciliabatur,  quum  ejusmo- 
di  ideo;  jam  ad  res  sensuin  transilien- 
tes  extendi,  et  vulgarem  naturse  cur- 
sum  pra;tergredi  cceperunt.  Quapro- 
pter  Judaeorum  dogmatica ,  ab  exilii 
epocba  non  omnes  mortuos,  ylos  vi- 
delicet  ac  impios  resurgere  docet 
(qna;  Parsismi  utlque  est  doctriiia),  sed 
pios  dumlaxat,  et  post  regnum  Messia- 
num  sequi  tandem  secundam  liumani 
generis  resurrectlonein."  Verum  Ista 
sunt  somniantium  figmenta;  Daniel  enim 
xii,  2,  luculenler  omnium  Indiscrimlna- 
tim   liuininum   tura   plorum  luiu  impio- 


rum  resurrectionem  denunciat.  Lib.  ii 
Macbab.  soluiu  neffatur  Antiocho  resur- 
rectio  ad  iHtamj  id  est,  gloriosa;  Mar- 
tba  loqultur  in  genere  de  resurrectione 
universalij  Cbristus,  alloquens  Judieus, 
de  utroruinque  resurrectione  disserit. 
Pauluseamdem  prxdicat,  quamvis  ratio- 
nalislseeumdlcantPhai-isaeorumdoctrinis 
abreptum.  Hinc  merito  Tertnll.  loc.  cit. 
cap.39,  scrlbebat :  „Ergo  servabat (/*«//- 
lusj  resurrectloneni  quoque,  qualem  pro- 
phetae  annuntiarant ...  Itaque  talem  prx- 
dicabat,  qualemet  Pharisaisusceperant, 
et  Domlnus  ipse  defenderat,  et  Saddu- 
CceI,  ne  talein  quoque  ciederent,  in  to- 
tum  esse  noluerant."  8ed  quod  magis 
mlreris  In  rationalistis,  est  sumnia  fldii- 
cia ,  qua  asseverant  Juda;os,  Id  est,  sa- 
cros  scrlptores  ex  Parsismo,  seu  doctrl- 
na  Persarum,  suam  hausisse  de  futura 
justorum  resurrectione  opinionem,  ac 
decretis  suis  accomniodasse.  Attamen 
incertum  adhuc  est,  an  Persaehanc  doc- 
trinam  admlserlnt.  Joan.  Clerlcus,  In- 
dicin  pliilolog.  Th.  Stanleii ,  dc  hoc  du- 
bltat;  Moshemius  loc.  clt.  et  Jac.  Boii- 
ller,  Traite  de  l'dme  des  betes,  toin.  ii, 
chap.  19,  pag.  ^20,  not.  edit.  sec.  Id  ne- 
gant.  Sane  Theopompus,  ex  quo  Dioge- 
nes  Laertius,  Eudemus  Rhodius,  Plu- 
tarchus  ac  postea  /Eneas  GazjEus  refe- 
runt  doctrinani  Zoroastri,  nec  sibl  con- 
stant,  ambigue  loqultur.  Cf.  Diog.  Protem. 
ad  rit.  pliilos.  segm.  9,  edit.  IWenagll; 
Plutarcbus,  De  Iside,  etc,  tom.  ii,  opp. 
pag.  .370,  edit.  Francof.  1620,  fol.  Gaz. 
in  Theophraslo,  pag.  77,  edlt.  Barthli. 


i 


PART.  IH.  CAP.  VII.  DE  FUTURA  CORP.  RESURR.      201 

rationalistas  non  pudet  causam  comniunem  cum  ipsis  Epicureis 
et  fidei  suhversoribus  agcre  ?  Utique  dogma  resurrectionis  ge- 
neralis  arcte  connexum  est  cum  Cliristi  resurrectione ,  quod 
Apostolus  declaravit;  at  quis  sobrius  inler  mythos  referat  re- 
surrectionem  Chrisli,  qua)  factum  est  testatissimum,  ut  suo  loco 
osteudimus  1)  ?  Si  Christus  non  resurrexit,  merito  chunahat 
idem  Apostolus,  vana  est  fides  vestra,  tota  rehgio  christiana 
non  est  nisi  fraus  turpissima.  En  quo  devenerint  rationahstae ! 

859.  Ad  3'",  Neg.  Tota  enim  haec,  qua  hite  patet,  argu- 
mentatio,  non  est  nisiblasphemiarum  congeries  ,  a  quibus  aures 
christianse  abhorrere  debent.  Ergo  Jesus  (nunquam  enim  ipsum 
Dominum  aut  Christum  vocant  ejusmodi  homines;  sed  per 
summum  contemptum  eum  nominant;  ac  si  ageretur  de  vili 
ahquo  mancipio)  decepit  nos,  indulgendo  falsis  popularibus 
commentis  in  re  tam  gravi?  Ergo  Apostoli  ad  unum  omnes  de- 
cepti  sunt  in  assequendo  sensu  doctrinae  Christi?  doctrinre,  in- 
quam,  non  jam,  ut  adversarii  mentiendo  effutiunt,  allegoricis 
'A\xi  obscurioribus  effatis ,  velut  obiter  enunciatae ,  sed  saepius 
inculcata? ,  repetitae ,  apertissime  toties  tradita) ,  ex.  gr.  Joan.  V, 
28:  Venit  hora,  in  qua  omnes ,  qui  in  monumentis  sunt,  au- 
dient  vocem  Filii  Dei;  et  procedent  qui  bona  fecerunt  in  re- 
surrectionem  vitw,  qui  vero  mala  egerunt,  in  resurrectionem 
judicii,  et  alibi  passim  ^).  Quaeri  etiam  posset,  quibus  admini- 
culis  rationalistae  demum  nielius  Christi  doctrinam  assecuti  fue- 
rint,  et  cognoverint  deceptos,  omnes  fuisse  Chrisli  discipulos  et 
universum  christianum  orbem,  donec  ipsi  facem  attulerint  ad 
tenebras  has  dissipandas?  Superbi  homunciones,  qui,  ne  pro- 
priis  deliramentis  nuncium  remittant,  traducunt  universaBiblia 
velut  paganorum  mythologiam  seu,  ut  ipsi  loquuntur,  mytho- 
grdphiam.  Satius  esset,  illa  aperte  rejicere,  ac  se  incredulos 
aperle  et  absque  ambage  prohteri,  Ridiculum  porro  est,  quod 
ex  Joan,  XVIII,  36,  adducitur  ad  ostendendum  Apostolos  Mes- 
siae  provinciam  e  vulgaribus  Judaeorum  commentis  eruisse; 
Christus  enim  ibid.  alloquitur  Pilatum,  ethnicum  hominem,  qui 
fortasse  nunquam  quidpiam  audierat  de  Messia. 

800.  Ad  ^n»,  Esto  quod  rationalistae  non  dubitent,  quin  doc- 
trina  de  resurrectione  corporum  non  sit  nisi  quaedam  imago 
proposita  reviviscendi  post  mortem.  Videndum  superest,  an 
ipsi,  qui  Christo  et  Apostohs  lidem  detrahunt,  non  decipiantur 
in  liac  sua  persuasione.  Etiam  insani  non  dulntant  se  esse  re- 
ges  aut  j^rincipes,  quandoque  vitreos,  etc.  Nemo  tamen  sanae 
mentis  est,  quem,  si  non  rideat  de  ejusmodi  ipsorum  persua- 
sione ,  eorum  tamen  non  misereat.  Porro,  ne  nos  acquiescamus 
huic  persuasioni,  obstat  doctrina  Christi  et  Apostolorum,  doc- 

1)  Tract.  Be   vem  religione ,  part.  I,    seqq  i  Mattli.  xxii,  29  et   seqqj   Marc, 
n.  250  el  seqq.  xn,    19   et  sf  qq ;    Luc.   xx,   28   et  seqq. 

2>  Cf.  Joan.  vi,  39-J|'4,  55  j  xi,  23  et    etc. 

ir 


292  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

trina  et  fides  tollus  Ecclesiae,  traditio  et  fides  omnium  sa;cu- 
lorum,  quibus  qui  non  acquiescit,  Apostolo  teste,  superbus 
est ,  nihil sciens ,  sed  languens  circa  quwstiones  ...  ex  qui- 
bus  oriuntur  invidice,  contentiones ,  blasphemice  .  .  .  confli- 
ctationes  hotninum  mente  corruptorum,  et  qui  veritate  pri- 
vati  sunt  ^). 

861.  II.  Obj.  Scriptura  non  in  uno  loco  contrariam  doctrinam 
adstruerevidetur,  1"  Etenim,  Psalm.  LXXVII,  39,  Deus  peper- 
cisse  dicitur  Israelitis,  eo  quod  recordatus  est,  quia  caro 
sunt,  spiritus  vadens  et  non  rediens,  nempe  ad  corpus  suum; 
item  Psalm.  CXIII,  17:  Non  tnortui  laudabunt  te  Domine;  et 
clarius,   Eccl.  III,  19,  dicitur:  Unus  interitus  est  hominis  et 

jumentorum,  et  wqua  utriusque  conditio;  jumenta  porro  non 
resurgent.  2"  Saltem  non  omnibus  communem  Scripturae  exhi- 
bent  futuram  corporum  resurrectionem ,  ut  patet  ex  Psalm.  I, 
5,  ubi  legitur:  Non  resurqentirnpii  in  judicio\  et  Dan,  XII,  2, 
non  omnes ,  sed  multi  dicuntiir  evigilare  de  his,  qui  dormiunt 
in  terrce  pulvere.  3**  Quae  quidem  cohaerent  cum  Apostoli  ver- 
bis,  qui,  I  Cor.  XV,  50,  ait:  Caro  et  sanguis  regnum  Dei  pos^ 
sidere  non  possunt,  neque  corruptio  incorruptelam  posside- 
bit.  Et  Christo  teste,  Matth.  XXII,  30,  electi  erunt  sicut  Angeli 
Dei  in  cmlo;  quod  si  datur  resurrectio  corporis,  mutabitur 
istud  prius  in  spiritum  juxta  illud,  I  Cor.  XV,  44:  Seminatur 
corpus  animale,  surget  corpus  spiritale.  Ergo. 

862.  Re.sp.  Neg.  antec.  Ad  1™,  Dist.  Pepercit  Deus  populo 
suo,  spectata  ipsius  infirmitate  ac  vitae  brevitate,  conc.  alio 
sensu,  neg.  Talem  vero  esse  sensum  horum  verborum,  ex  con- 
textu  patet;  nec  proinde  illa  pertinentad  praesens  argumentum. 

863.  Idem  dicas  de  altero  textu,  quo  Psaltes  Deum  orat,  ut 
justos  diu  in  hac  vita  conservet,  ut  per  ipsos  illius  nomen 
ritu  publico  celebretur;  quod  nonnisi  in  praesenti  vita  effici 
potest. 

864.  Ecclesiastes  vero,  si  tamen  ex  sensu  suo  hic  loquitur  et 
non  potius  ex  impiorum  persona,  docet  aequam  esse  hominis  et 
jumentorum  conditionem  quoad  vitae  hujus  aerumnas  et  deni- 
que  interitum  ^). 

865.  Ad  2«»,  Neg.  Neque  id  evincunt  quae  allata  sunt;  siqui- 
dem  sensus  Psalm.  I,  ad  summum  ostendit,  impios  ad  gloriam 
minime  resurrecturos ,  ut  ex  subsequentibus  verbis  colligitur: 
Neque  peccatores  in  concilio  justorum ,  quomam  novit  Do- 
minus  vitam  justorum ,  et  iter  itnpiorum  perifnt ;  nec  non  ex 
hebraica  veritate,  in  qua  objecta  verba  ita  se  habent :  Non  .mr- 

1)  I  Tim.  vr,  k  et  5,  Apprime  in  ejus-  Sed  nihil  mirum,  si  odisli,  cujus  aucto- 

modi   homines  quadrant   verba  Tertull.  rem  quoque  respuislij  quam  et  in  Chri- 

\oc.  cit.  De  resurrect.  carnis,  cap.  63:„Tu  sto  aut  negare  aut  mutare  consuesti." 

potius  ilii  (^ct>r;t;o>?J  exorare  debueras  re-  2)  Cf.  Calmet  in  hunc  loc. 
tiurrectiouem  j  per  te,  si  forte  deiiquit. 


PART.  III.  CAP.  VII.  DE  FUTURA  CORP.  KKSURR.       293 

^enl  seu  non  stabunt  impii  in  judicio  *);  id  est,  nec  audebunt 
caput  et  frontem  attollere. 

SQ^.  Vocem  tnulti  apud  Danielem  usurpari  ad  universam 
multitudinem  significandam ,  superius  ostendimus. 

867.  ^<?  3™,  Dist.  Caro  et  sanguis .,  id  est,  opera  carna- 
lia,  seu  homines  secundum  carnem,  flagitiosam  ducentes  vitam, 
regnum  Dei  non  possidebunt,  nec  incorruptionem  seu  impassi- 
bilitatem  electis  propriam,  conc.  ipsa  carnis  substantia,  neg. 
Quod  ipse  contextus  ostendit^);  alioquin  nec  ipsa  Christi  caro 
uUam  haberet  in  coelo  partem,  ut  Tertulhanus  recte  jam  ar- 
guebat  3) ,  quod  nec  adversarii  contendunt. 

S^iiS.  Sic  electi  in  resurrectione  erunt  Sicut  Angeli  in  cmlo 
quoad  modum  seu  rationem  vivendi,  conc.  quoad  modum  seu 
rationem  subsistendi,  neg.'^).  liinc  apposite  Tertulhanus  ait: 
Non  dixit  (Christus);  Erunt  Angeli,  ne  homines^  negaret; 
sed  tanquam  Angeli,  ut  liomines  conservaret.  Non  abstuUt 
substantiam ,  cui  similitudinem  attribuit  ^). 

809.  Eodem  sensu  A.postolus  ait,  resurrecturum  corpus  spi- 
ritale,  quoad  dotes  nempe  ahquas  simile  futurum  spiritui,  ut- 
pote  immortahtate,  incorruptibihtate ,  agihtate,  etc.  donan- 
dum:  Hoc  autem,  inquit  S.  Irenaeus,  non  secundum  jacturam 
carnis,  sed  secundum  communionem  spiriffu.9  fit  ^). 

PROPOSITIO  II. 

Dogma  de  futura  corporum  resurrectione  rectce  rationi 

non  adversatur. 

870.  Ad  ostendendam  possibilitatem  corporum  resurrectio- 
nis  diversi  diversas  inierunt  vias.  Nec  defuere ,  qui  a  recto 
tramite  cathohcae  doctrinae  hac  de  causa  deflexerint,  confu- 
gientes  ad  introducendam  quamdam  7takiy}^ve<ficev  (palingene- 
siam)  seu  renascentiam ,  orium  secundum,  instaurationem, 
vi  cujus  homines^  quasi  papihones  ex  nympha,  chrysaHide  seu 
brucho  tandem  prodire  debeant  ex  germine  quodam  praefor- 
mato  etiam  post  obitum  animae  inseparabihter  inhaerente,  qua? 
est  hypothesis  Bonneti  '^).   Ahi  conati  sunt  eam  exponere  juxta 

1)  Hebr.  enim  habet  "nQlp"»  i^^  ,   Non       5)  Llb.  cit.  cap.  62. 

'■'^  6)  Cotitru  hteres.  lib.  V,  cap-.  8,  nunt. 

stttbunt,    non   subsistentr  etc.    Cf.  Lofl-  f.  Vid.  S.  AugMsU  De  civ.  Dei ,  lib.  xx, 

Bus  S.  J.  ift  hunc  locum.  cap.  21. 

2)  Cf.  Bern.  a  Piconio  in  hunc  loc.  7)  Hicerche  filosofiche  .iu   le  prore  ttel 

3)  Loc.  cit.  cap.  51 ,.  vehementer  por-  cristinnesimo.  Traduz.  dalfrancese,  Ve- 
ro  slc  loquitur:  „SecuraB  eslote,  caro  nez.  1771.  Ut  melius  auctoris  systema 
et  sanguis/  usurpastis  et  coBlum  et  re-  dignoscatuTr  juverit  Ipsiusverba  in  me- 
gnum  Dei  inChristo.  Aut  »i  negent  vos  dium  afferrer  quibns  ipsam  exponit. 
in  Christo,  negent  et  in  coelo  Christum,  Cum  prsemisisset ,  se  pro  certo  habere 
qui  vobis  ccetum  negavenint."  hominem   in  resurrectione  non  resnm- 

4)  Recol.  superius  dicta ,  nutn.  19  et  pturum  etfse  corpus  cmssum ,  quocum 
seqq.  ntortalis  vixil,    autumat   „che  l'uomo 


294 


TKACTATLS  DE  DEO  CHKATOllE. 


llieoriam  replicatioiiis  corporum  ,  qiix  ita  exponitur:  Conscr- 
vatio  est  continua  creatio ,  ita  ut  per  singula  existentiae  no- 
stra3  tempuscula  Deus  quodammodo  in  nobis  renovet  illam  cre- 
ationem  existcnticE,  quam  in  ortu  ipso  dedit.  Cum  aliquem  re- 
duplicat,  nihil  aliud  praestat,  nisi  ut  homo  iUam  creationcm, 
quam  haberet  successive,  habeat  simultanee,  quandocumquc 
ipsi  Deo  placuerit.  Itaque,  concludunt,  in  resurrectione  Deus 
non  redintegrabit  nisi  existentiam,  quam  quisquc  habebat, 
antequam  e  mortahbus  abiret;  per  mortem  enim  postea  ab- 
sumptum  corpus  putrescit,  vel  devoratur,  consumitur,  etc.  *). 


sia  stato  preformato  in  inodo,  che  la 
iiiorte  non  distrunfga  piinto  il  siio  esse- 
re,  e  che  l'aniina  inai  non  cessi  di  es- 
sere  unita  ad  nn  corpo  organizzato" 
(cap.  l,  pai^.  26);  ejusinodi  aiitem  cor- 
pus  „non  e  al  presente  che  un  g^erine 
preformato,  per  uno  stato  fiitiiro  non 
soc:y,"elto  a  perire,  coiue  perisce  il  cor- 
po  terrestre"  (ib.  pag.  32).  Hoc  aiitem 
jfermen  „e  un  corpo  spiritnale,  che  de- 
ve  siicceder  al  corpo  animale,  e  la  ri- 
siirrezione  non  sara,  che  lo  sviluppa- 
inenlo  piii  o  men  rapido  del  corpo  spi- 
rituale,  sin  da  principio  coliocato  nel 
corpo  animale,  come  la  pianta  nel  suo 
acino"  (pag.  22'i).  Quod  deinde  analo- 
jria  conOrmat,  dicens:  „Se  le  piii  cerle 
ed  esalte  osservazioni  concorrono  a 
stahilire,  che  questa  voionta  adorabiie 
(DioJ  ha  preformato  gli  esseri  organiz- 
zati,  se  per  mezzo  de'nostri  occhi  sco- 
priamo  noi  stessi  una  preformazione 
in  inolte  speciej  non  e  egli  probabile, 
che  Tuomo  sia  stato  preformato  in  mo- 
do ,  che  la  morte  non  dislniggesse 
punto  il  suo  essere,  e  l'anima  non  mai 
cessasse  di  essere  unita  ad  iin  corpo 
organizzalo"  (pag.  25,  26)  ?  Verum  cfr. 
qu.-e  adversus  hoc  svsteina  scripsit  Cl. 
Muzzarellij  Jl  huon  uso  delln  logica , 
opusc.  xxii,  edit.  quinta  Florentise  1822, 
lom.  \ii,  ubi  ostendit,  ejusmodi  syste- 
niate  «'e.slrui  ideam  et  veritatem  mor- 
lis,  rullani  jain  dari  veramresurrectio- 
neiu,  .«^ubverti  fideni ,  etc.  Satis  nobis 
erit  aniinadvertere,  1°  systema  istud  de 
subtiliori  organo  anim»  inhaerente  val- 
de  arridere  rationalistis,  non  ad  resur- 
rectionem  futuram  adstruendam,  siqiii- 
dem  eam  negant,  sed  ad  idpam  sibi 
elFormandain  anim.ne  subsistentis  post 
hiijus  crassioris  corporis  depositionem. 
„Animuin,  iitf/uit  Wegsclieiilf.r  ^  §.  19'l, 
ciiin  sensii  ct  sui  ipsiiis  coiiscientia , 
ideoqiie  novo  qualicumque  organo  tan- 
quam  corpore  codemqiie  subtiliore  in- 
structum,  siquidem  mentis  nnitie  sine 
spatii  liinitibus  et  corporali  natura  vix 
cojeitari  possunt,  post  niortem  corporis 
terreni  fore  supeistitem."  Sic  eliam  J. 


Caspar  Lavater,  Aussichten  in  die  Ewig- 
keit ,  etc.  seii  Pros/iectus  in  lelernitnlem, 
epist.  viM  Doederlein. /«i/.  Iheol.chrisl. 
(lof/m.  edit.  1,  pag.  125,  qiii  scribit  : 
„Corpore  humano  subtiliiis  idemque  no- 
bis  invisibile  conlineri  animi  nostri  in- 
volucrum  seii  organum ,  cujus  iisum  a- 
niinus  et  in  hac  vita  terrestri  faciat,  et 
statiui  post  morteni  liberlate  niajori  sit 
faclurus."  Siinililer  Kaiser,  jilonogr, 
theol.  christ.  ilogm,  pag.  176  ;  J.  P.  Fr. 
Richter,  AbhnndiuHg  iiber  den  Mngne- 
tismus ,  im  Museum ,  seu  Trnclnlus  ile 
mngnelisvio ,  in  muxceo.  U.  J.  seqq. 
Elirhart,  Veher  ilie  chrisll.  etc.  De 
christ.  rexiirrectionis  iloclrinn,  Ulma;  1823, 
aliique  passim.  Adeo  veruni  est ,  nihil 
tain  absonum  in  philosophia  aut  iheo- 
logia  reperiri,  quod  ejusinodi  homines 
non  arripiant.  Animadvertimus  2^  hy- 
pothesin  Bonneti,  ut  ex  ejus  verbis  li- 
quet,  fundari  in  doctrina  de  universa- 
11  quadam  corporum  organisatorum  pa- 
lingenesi  seu  reproductione  germinis 
prajformati.  .Tam  vero  a  recentiori  phy- 
sica  dispunctum  jain  est  ejusmodi  sy- 
stema,  quod  accuratioribus  observatio- 
nibus  et  experimentis  repugnat;  nec 
admittitiir  nisl  epigenesis ,  seu  ailgene- 
rntio,  yroilvctio  simplex,  qua  absqueali- 
quo  germine  prjeexistente  novum  cor- 
pus  orgnnisntum.  vere  formatur  ac  pro- 
ducitiir.  Cfr.  Mnnuale  ili  fifiologin  di 
Michele  Medici,  Bologna  1833,  part  2, 
cap.  k'i  et  seqq. 

1)  Prffiterquam  quod  ejusmodi  expli- 
catio  valde  iinplexa  est  ac  intelleclii 
difficilis,  laborat  et  ipsa  iisdem  fere 
difficnltatibus  ,  quibus  systema  palin- 
genesis  implicatur.  Destruere  enini  vi- 
deliir  ideam  ver.-e  resurrectionis,  qu.-i- 
lem  fides  docet ,  qii;e  consistit  in  rehli- 
tiitione  seu  redintegmtione  ejusdem  nii- 
inero  corporis  physici,  quod  per  inor- 
tem  amiltitur.  Hinc  in  Symbolo  Eccle- 
sise  Aquilejen.  occurrit  illiid  addilamen- 
tum;  Credo  hvjuscnrms  resurrectiunem: 
quod  defendit,  ut  vidimus,  S.  Greg.  M. 
adversus  Eutychiuin.  Cfr.  eliam  Suare/. 
loc,  cit.,  ubi  ostendit,  subjectum  resur- 


PART.  IH.  CAP.  VII.  I)E  FUTUIIA  CORP.  RKSURR.      295 

871.  Vcrum  his  prtetermissis,  non  solum  possibilem ,  sed 
praeterea  rationi  ipsi  conscntaneam  esse  futuram  corporum  no- 
strorum  resurrectionem  evincimus. 

872  Possibile  enim  illud  dicitur,  et  est,  quod  nullam  in  sui 
notione  involvit  notarum,  ut  inquiunt,  repugnantiam.  Jam 
vero  quas  repugnantia  tingi  aut  concipi  potest  in  eo,  quod 
Deus,  qui  corpus  nostrum  condidit  seu  efFormavit,  cum  antea 
nonesset,  eique  animam  conjunxit,  ut  viveret,  idipsum  po- 
stea  restituat,  cum  resolutum  est?  Rursum:  quoenam  repu- 
gnantia  involvitur  in  eo ,  quod  Deus,  qui  omnipotenti  virtute 
sua,  efFecit  efficitquc  continuo ,  ut  ex  tenui  initio  corpus  in- 
tegrum  evolvatur  per  generationem ,  illud  ipsum  suae  omnipo- 
tcntiae  vi  restituat,  cum,  adnotante  Tertulliano  *) ,  corpora  no- 
stra  nobis  percant,  non  Deo,  qui  minimas  quasque  eorumdem 
particulas,  etsi  in  auram  resolutas,  Cfeterisque  corporibus  com- 
niixtas  certissime  cognoscit ,  iterumque  suis  locis  aptare 
potest? 

873.  Demum  illud  possibile  est,  quod  factum  esse  constat. 
Porro  certum  est,  ut  suo  loco  ostendimus  2)  ^  Christum  e  mor- 
tuis  resurrexisse;  certum  prjeterea  est,  Christum  ipsum  Laza- 
rum  quatriduanum  e  tumulo  excitasse.  Idem  pon*o  est,  ad  rci 
substantiam  quod  spectat,  sive  putre  cadaver  excitare,  cujus- 
modi  fuit  ilhidLazari,  sive  jam  dissohitum  penitus  ad  vitam 
revocare;  ergo,  si  non  repugnat  resuiTCctio  mortui  jam  foe- 
tentis,  nec  imphcatseu  repugnat  resurrectio  mortui  in  cinerem 
redacti ;  nuUa  enim  intrinseca  difFerentia  est  ^). 

874.  Esse  autem  ejusmodi  ressurrectionem  rationi  ip&i  con- 
sentaneam,  non  pauca  tum  analogica  tum  moraha  argumenta 
suadent.  Analogica  quidem,  quia,  ut  observavit  jamdiu  Ter- 
tuUianus  ,  quidquid  in  hac  rerum  universitate  cernitur,  imagi- 
nem  et  speciem  quamdam  prae  se  fert  resurreclionis:  Omnia^ 
aitipse,  in  stafum  redeunt ,  quwn  abscesserint ;  omnia  inci- 
piunt,  (fuum  desierint ;  ideo  finiuntur .,  ut  fiant ;  niliil  deperil 
nisi  in  salutem.  Totus  igitur  hic  ordo  revolutnlis  rerum,  fe- 
statio  est  resurrectionis  mortuorum ;  operibus  eam  prwscri- 
psit  Deus  antequam  literis;  inribus  prwdicavit  antequam  vo- 
cifms.  Prwmisit  fibi  naturam  maqistram,  submissurus  et 
prophetiam ,  quo  facilius  credas  prophefiw  discipulus  na- 
tunje;    quo  statim  admittas,    quum  audieris  ^   quod  ufnque 

jam  videris ;   nec  dubites  Deum  carnis   etiam  resuscitato- 
rem,  quem  omnium  novisti  restitutorem  '■*).     Quod  et  ante 

rcctionis   aliud   non    ease   nisi    corpus,     q^KMl  fecit  ..  .  .    Qnomotlo   rita   aothferl^ir 

quod  per  morteui  deponitur,  cujus  ler-     «  Deo,  itn  et  refertur. 

tuinus  est  ejusdem  corporis  excilatio.  2)  Traetatus    De  rera  religioue^  parl. 

I)  Op.    Git.   cap.    68  et  seqq..    et  cap.     1,  num.  250  et  seqq. 
56,  optime  ait:   Idoneus    Deus   reficere        3)  Cf.  Terlullian.  loc.  cit.  cap.  38. 

4)  Ibid.  cap.  12. 


296  TRACTATUS  DK  DKO  CKKATOUK. 

ipsiim  Seneca  pariter  aiiimadverterat,  dicens :  jEquo  a?iimo 
dehet  rediturus  exire.  Observa  orbem  rerum  in  se  remean- 
tium^  videbis  nihil  in  hoc  mundo  exfingui /  sed  vicibus  de- 
scendere  ac  surgere.  JEstas  abit,   etc.  *). 

875.  Argumentaautemmoralia  vixejusdem  veritatem  non  de- 
monstrant.  Etenim ,  ut  verbis  S.  Ambrosii  utar :  cum  omnis 
vitoe  nostrw  ratio  in  corpori  animceque  consortio  sit,  resur' 
rectio  autem  aut  boni  actus  prwvnium  habeat  aut  pcBnam  im- 
probi,  necesse  sit  corpus  resurgere,  cujus  actus  expendi- 
tur.  Quomodo  enim  injudicium  vocabitur  anima  sine  corpo- 
re^  cum  de  suo  et  corporis  contubernio  ratio  prcestanda 
sit^)?  Nempe,  nisi  detur  corporum  resurrectio,  non  recipe- 
rent  homines  praemia  vel  poenas  eorum  operum,  quorum  au- 
ctores  fuerunt  per  conjunctionem  animae  cum  corpore;  quod 
absonum  omnino  esset.  Licet  enim  omnium  meritorum  radix 
ac  sedes  in  anima  sit,  anima  tamen  in  praesenti  conditione  cor- 
pore  utitur  ad  suas  operationes  exerendas,  quod  ejus  indivi- 
dua  et  intima  comes  est. 

876.  Praeterea  ex  unione  animae  et  corporis  exurgit  suppo- 
situm  humanum  seu  persona ,  nostrum  ego ,  ut  dicunt ,  quod 
vult,  agit,  operatur,  meretur  vel  demeretur;  sublato  autem 
lioc  essentiali  utriusque  nexu,  perit  suppositum,  quod  homo 
dicitur;  nam  anima  per  se  sumpta  nec  homo  nec  persona  est. 
Cum  igitur  homo  seu  humanum  suppositum ,  aut  dehciis  af- 
fhixerit  et  vohiptatibus ,  aut  cruciatibus,  molestiis,  omnique 
calamitatum  genere  laboraverit,  pronum  est  coUigere,  hunc 
ipsum  hominem  seu  humanum  suppositum  praemiis  aut  pcenis 
alfectum  iri;  quod  nonnisi  per  resurrectionem  obtineri  potest. 

877.  Insitus  pariter  animis  nostris  quidam  sensus  est,  quo 
dum  a  morte  seu  dissolutione  refugimus,  appetimus  ejusdem 
dissohitionis  reparationem;  propterea  moestitia  ingenti  afhcere- 
mur,  si,spectata  perpetua  naturae  totius  reparatione,  vel  ahquan- 
tulum  suspicari  possemus  solum  casum  seu  jacturam  corporis 
nostri  fore  irreparabilem,  ac,  dum  vescimur,  nil  ahud  nos  efh- 
cere  nisi  pabulum  vermibus  in  tumulo  praeparare.  Nec  dubito, 
quin  ipsi  increduh  summa  animi  voluptate  amplecterentur  ejus- 
modi  doctrinam,  in  quam  incredibih  quodam  impetu  perinde 
atque  in  fehcitatem  in  genere  a  natura  ipsa  inchnamur,  nisi 
conscientiae  voce  retraherentur,  qua  non  possunt  sibi  polhcen 
nisi  resurrectionem  ad  mortem  ac  ignominiam  aeternam. 

1)  Epist.  36,  num.  11,  edit.  Taurin.  ninia  comprelienduntnr,  ratione,  «ni- 
opp.  tom.  m.  versitatis  exempio  ,   testimonio    rei  ge- 

2)  Lib.  De  fide  resurrect.  num.  52  et  st.-e,  quia  plurimi  surrexerunt.  Ratio 
seqq.  ubi  argumenta  ipsa  a  Tertuliiano  evidens  est,  quia  cum  omnis  vita,  efc^ 
adducta  ad  fidem  resurrectionis  adstru-  Qua  deinde  singillatim  late  prosequi- 
endam  ,  profert  et  latius  deducit  :  tur.  Cf.  etiam  Tertull.  lib.  cil.  cap.  15 
„Tribus  tamen,     inquit,  evidentius  col-  et  16. 

ligitur  resurrectionis  fides,    quibus  o- 


PART.  nr.  CAP.  vrr.  m  futura  corp.  rksurr.  297 

878.  Sive  igitur  spectetur  liomo  physicus  sive  moralis,  non 
niodo  possibilis  futura  corporum  resurrectio  deprehenditur, 
sed  plane  rationi  consentanea,  ut  omnia  argumenta  suadent. 

879.  Haec  autem  majus  robur  acquirunt,  si  spectetur  homo 
christianus.  Quandoquidem  homo  christianus  factus  est  mem- 
brum  Chrisli,  capitis  proinde  sui  vices  ipsum  subire  oportet, 
si  fideHs  suae  professioni  sit;  ejusdem  Christi  carne  et  sanguine 
ahtur,  quare  et  ejusdem  capitis  gloriae  et  immortahs  vitae  par- 
ticipem  fore  sibi  poUiceri  debet.  Redemptorem  suum  ac  repa- 
ratorem  totius  et  integrae  naturae  suae ,  seu  proprii  individui  no- 
vit  in  Christo,  qui  non  sohim  animam  sed  et  corpus  redemit, 
quod  mortale  eftectum  non  est  nisi  per  Adae  culpam.  Si  igitur 
Christus  reparavit,  quod  cecidit  in  Adam ,  jam  inde  constat 
etiam  corpus  fore  per  ipsum  excitandum.  Alioquin  magis  nobis 
nocuisset  Adae  culpa,  quam  profuerit  redemptio  Christi,  quod 
plane  repugnat  Apostoh  doctrinae  Rom.  V.  Ilinc  super  tidelium 
christianorum  tumulum  haec  communis  deberet  esse  inscriptio : 
Visi  sunt  oculis  insipientiummori;  quemadmodum,  dum  ad- 
huc  in  vivis  agunt  inter  tot,  quibus  premuntur,  angustias,  com- 
munis  haec  deberet  tessera  esse:  Reposita  est  hcec  spes  mea 
in  sinu  meo. 

DIFFICULTATES. 

880.  I.  Of?J.  Tantum  abest,  ut  resurrectio  corporum  cum 
sanae  rationis  principiis  bene  concihari  queat,  ut  plurimis  gra- 
vissimisque  impediatur  difficultatibus.  1"  Non  enim  intelhgitur, 
quomodo  particulae  hujus  corporis ,  in  tot  alia  et  ipsa  humana 
corpora  dispersae  et  mutatae ,  colligi  possint  et  restitui.  2"  Quid 
hoc  ipsum  corpus  restitutum  faciat  ad  mercedem  factorum,  in 
vita  lutura  expectandam ,  quippe  quum  corpus  illud  nec  per- 
peram  nec  recte  agere  potuerit.  3"  Deo  sanctissimo  benignissi- 
jnoque  non  convenit,  quod  homini,  qui  sine  corpore  vitam  ve- 
ram  degere  nequeat,  post  multa  demum  annorum  millia  hoc 
corpus  reddere  fingitur.  4"  Doclrina  ecclesiastica ,  quae  novam 
quamdam  conjunctionem  animae  hac  vita  defunctae  cum  corpore 
mortuo  ineundam  tantopere  urget,  non  solum  omnipotentiam 
ac  sapientiam  divinam  parum  curare  videtur,  sed  variis  etiam 
superstitionibus  atque  ineptissimis  quaestionibus  opportunita- 
tem  praebuit,  quibus,  admissa  puriore  sententia  (rationali- 
stica),  eaque  in  Libris  Sacris  tradita,  facile  supersederi  potest '). 
Ergo. 

881.  Resp.  Neff.  antec.  Siquidem  sanae  rationis  principiis 
corporum  resurrectionem  plane  congruere  et  cum  iisdem  bene 
conciliari  ostendimus ;  si  quae  sunt  difficultates,  quae  urgeant 
ejusmodi  dogma,  non  ideo  minus  certum  ac  verum  censendura 

I)  Ila  VVeg.schei(lcr ,  §.  195. 


298  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

est  jVon  solum  cnim  niillum  religionis  dogma  suis  difficultatibus 
carct,  scd  omncs  prfelerea  naturales  disciplinae,  ex.  gr.  medi- 
cina,  pliysica,  astronomia,  etc.  suasliabcnt.  Dei  ipsius  existen- 
tia,  animorum  immortalitas,  etc.  quas  a  rationalistis  admittun- 
tur,  nonnc  suis  difficultatibus  implicantur?  numquid  propterea 
rejicienda3  sunt?  \  erum  ejusmodi  difficultates  tales  minime  sunt, 
ut  iis  deterreri  debeamus.  Hinc 

882.  A(l  l"™,  Dist.  Non  inteUigitur,  seposito  divinae  omni- 
potentiai  interventu,  conc.  hoc  admisso,  prout  admittendum 
esse  conlendimus ,  neg.  Nec  enim  naturali  ratione  corporum 
resurrectionem  effectum  iri  quispiam  affirmat,  sed  divina? 
omnipotentiae  virtute ,  cui  perinde  est  res  quae  non  existebant 
ex  niliilo  condere ,  ac  materiae  dispersae  particulas  aut  molecu- 
las ,  ad  compaginandum  corpus  rursum  coagmentare.  Muta- 
tio  autem  in  his  molecuHs,  si  quae  contigit,  tota  accidentalis 
est,  ut  monuimus,  non  autem  essentiahs,  qualem  physiologia, 
scu  potius,  ut  vocant,  zoobiologia  docet  *),  ac  philosopliia 
universim. 

883.  Ad  2'",  Dicimus,  corpus  restitutum.  ad  mercedem  fa- 
ctorum,  in  vita  futura  expectandam ,  plurimum  efficere,  cum 
ex  corporis  restitutione,  juxta  dicta,  exurgat  nostrum  suppo- 
situm ,  nostrum  ego.  Etsi  autcm  corpus  per  se  sumptum  nec 
perperam  nec  recte  agere  possit,  cum  anima  tamen  arctissime 
et  hypostatice  consociatum  patitur  aut  vohiptate  afficitur,  ei- 
dem  praeterea  animae  inservit,  ut  ipsa  ideas  sensiles  sibi  cudat, 
et  una  cum  ipso  mereatur  aut  demereatur,  ideo  eongruum 
est,  ut  una  cum  cadem  anima  corpus  pariter  poenam  aut  prae- 
mium  factorum  conscquatur. 

884.  Ad  3'",  Negamus,  animam  sine  corpore  absohite  veram 
vitam  degere  non  posse.  Hoc  non  est  nisi  adversariorum  fig- 
mentuni,  qui  propterea  excogitarunt  animam,  post  corporis 
terreni  mortem,  novo,  nescio  quo,  organo  eodemque  subti- 
horc  instructum  iri,  eo  quod  mcntes  finitae  sine  spatii  hmitibus 
et  corporali  natura  vix  aut  ne  vix  quidem  concipi  possint  ^). 
Hoc  enim  non  minus  cum  recta  fide,  quam  cum  sana  me- 
taphysica  pugnat.  Angeh  siquidem  sunt  mentes  finitae  et  cum 
conscientia   sui ,    attamen  cujuscumque   materiae  expertes  eos 

1)  Cf.  Ducrotay   de  Blainville,   Conrs  corps  ,  lesquels,   par  cela  meme  qu'ils 

de  pkyswlogie  generale  et  comparee,  tom.  ne    sont   qiie    des    parties   d'une   seule 

1,   3""»   le^on,   pag.  G5   et    seqq.    Paris  masse  generale  ,   reagissent  conlinuel- 

1833;  ubi  inter  cjelera  scribit:    „Ainsi,  lement   les   uns   sur    les  autres,    etc." 

de  meme  que  les  organes  d'un  etre  vi-  Ejusuiodi   autem    moIecuIcB  in  perpetuo 

vant  resultent  decertainsagroupements  transitu,  ut  ita  loquar,  esse  concipiun- 

de  molecules,    au   milieu   d'une   trame  tur,  juxta  diversas  mo<Iificationes,  quas 

g^enerale,    de    meme  aussi  les  molecu-  subeunt.  S«d   de  his  mox   ilerum  dice- 

les,  qui  composent  Tunivers  ou  la  ma-  mus. 

liere  ,   s'agroupent   de  diverses  fa^ons,  2)  Recol.  s-uperius    recensita   de  Iioc 

et   forment,   par   ces   difTcrents  modes  organo,  in  expositioue  systematis  Bou- 

<l'agronpements,    ce   qu'on  nomme  des  nelL 


PAllT.   III.    CAP.    VII.    DK    FUTUKA    COHP.    RESURR.  299 

esse  ostendimus  *).  Ejusmodi  homincs  pro  libcrlale  ,  quam  sibi 
arrogant,  ncgant  qure  tcstatissima  sunt,  ct  obtrudiuit  quod 
sibi  placet,  nec  arj^umenta  uUa  proferunt,  ad  hypotbescs  suas 
seu  potius  absurditates  communiendas.  Etsi  igitur  animae  sepa- 
ratae  substantiae  sint  incomplct.Te,  attamen  Dei  virtute  cum  con- 
scientia  sui  vere  subsistunt,  vivunt  et  operantur,  juxta  catho- 
Hca;  doctrinae  principia  de  earum  statu  post  mortem  corpo- 
ris,  quem  pro  meritis  obtinebunt  aut  inseterna  beatitudine,  aut 
ininterno,  aut,  ad  tempussaUem,   in  purgatorio. 

885.  Ad  4'",  Ne^.  In  primis  autem  observo  non  sohim  doc- 
frinam  ecctesiasticnm^  sed  divinam  revetationem ,  Aposto- 
los,  Christum  ipsuni  tantopere  urgere  conjunctioncm  animaj, 
post  temporalem  hanc  a  corpore  separationem ,  cum  eodem 
corpore  jam  mortuo  ineundam.  Asserere  autem ,  Apostolos, 
imo  et  Christum  Dominum  parum  curare  divinam  omnipoten- 
tiam  atque  sapientiam,  doctrinamque  praebere,  quae  ex  se  in- 
eptissimas  qua^stiones,  imo  et  superstitiones  foveat,  blasphe- 
mia  est  et  insania  non  ferenda.  Digna  haec  sunt  istorum  homi- 
num ,  qui  se  jactant  tradere  doctrinam  puriorem  ea,  quam 
Apostoh  et  Christus  tradiderunt,  hominum  dico,  qui  fortasse 
nec  animorum  immortahtatem,  nec  in  Deum  ipsum  credunt. 
Adeo  sane  enervant  argumenta  illa,  quibus  hfe  veritates  pro- 
bantur,  ut  omnem  fere  vim  suam  amittant!  Si  Bibha,  ut  ipsi 
autumant,  docent  puriorem,  quam  vocant,  sententiam ,  quid- 
ni  indicant  saUem,  ubi  haec  sententia  tradatur?  Agnoscat  de- 
mum  protestantismus ,  quos  fructus  peperit  fundamentale 
ilhid  principium  de  totah  rationis  independentia  a  quavis  au- 
ctoritate.  Scripturac  enim  auctoritas  privato  sensu  expositae 
nutta  est,    cum  semper  ehidi  possit,   ut  rationahsmus  osten- 

dit  2). 

880.  IT.  Ohj.  l"  Ejusdem  materiae  atomi  ad  plura  corpora 
spectare  possunt.  Cannibales  anthropophagi,  qui  toto  vitaetem- 

1)  Cr.  supra  num.  19  et  seqq.  hominum  inn^enia  non  subruant.  Neces- 

2)  Vere  nunc  risum  niovet  quod  Mo-  se  autem  non  est  longius  hujus  rei  e- 
shemitis,  diss.  cit.  §.27,  scripsit :  „QHod  xemplum  et  conlirmationem  accersere, 
ipsae  Sacra;  Literce  testantur,  nullum  quum  id  rationaiistte  abunde  ostendant, 
clarius,  cerlius  et  ad  immobilem  fidem  qui,  etsi  Scripturas  sequi  se  profitean- 
gignendam  efficacius  est  {rfttinlegrnlio-  tur,  attamen  tum  Christi  Ipsius  tum 
nis  nostroi  firmnmentum  et  pigntis),  quam  corporum  nostrorum  futuram  resurre- 
ipsius  magistri  nostri ,  tot  vulneribus  ctionem  non  solum  negant,  sed  utrum- 
et  aerumnis  confecti,,  triumphus  de  uior-  que  articulum  inter  mythos  incultioris 
te  et  reditus  de  sepulchro."  Optinie  a;vi  omnino  ablegant.  Idem  dicatur  de 
sane,  nisi  protestantismus  robur  omne  eo,  quod  ait  Beausobre  ,  loc.  clt.  §.  6: 
prxcidisset  ejusmodi  pignori  et  firuia-  „Ce  n'est  pas  une  erreur  tolerable,  que 
niento,  dum  suum  constituit  destructi-  celle  de  nier  la  resurrection.  S.  Paul 
vum  principium  independentis  rationis,  s^est  trop  explique  sur  cet  article." 
seu  spiritus  privati  a  legitima  auctori-  Verum  horum  scriptorum  jelate  non- 
tate,  in  Sacrarum  Literarum  expositio-  dum  oinnes  fructus  suos  protiilerat  pro- 
ne.  Hoc  enim  principio  semel  constitu-  testantisinus,  neque  tunc  omncs  prsevi- 
to,  nihil  tam  clnrum    tam  certum  ac  <?/'-  deri  poteraiit. 

licuxvsl  in  Sacris  Literis,  quod  perversa 


300  TRACTATUS  DK  DEO  CREATORK. 

pore  humanis  carnibus  nutriunlur,  in  propriam  substantiam 
convertunt  carnes,  quae  ad  alios,  homines  spectarunt.  2"  Prae- 
terea  quis  nesciat  omnes  omnino  homines  totidem  anthropo- 
phagosesse?  Vix  enim  terrae  cadavera  mandata  sunt,  ut  illico 
resolvantur  in  sua  principia;  his  nutriuntur  vegetabiha,  quibus 
aluntur  animantia;  nosque,  dum  vegetabilibus  et  animantibus 
vescimur ,  in  nostram  rursum  convertimus  substantiam  ea  ipsa 

Jjrincipia  primigenia,  quae  substantiam  constituerunt  illorum 
lominum,  qui  superioribus  saeculis  vixerunt,  et  ita  deinceps 
quoad  futuras  generationes;  adeo  utperpetua  sit  ejusdem  sub- 
stantiae  commeatio  seu  fluxus,  quae  ex  uno  in  ahud  corpus  transit. 
Cum  igitur  eadem  substantia  ad  tot  corpora  pertinuerit,  in 
resurrectione  futura  cuinam  restituetur?  3"  Ex  animadversio- 
nibus  super  oeconomia  animah  institutis,  certo  constat,  corpus 
humanum  perpetuas  vices  subire;  amittit  enim  accipitque  ju- 
giter  corpus  nostrum  magnam  molecularum  partem  substantiae 
seu  materiae,  qua  constituitur ,  ita  ut  singuhs  septenniis  peni- 
tus  renovetur.  Hinc,  accurate  loquendo,  corpus  hujus  diei 
idem  omniiio  dici  nequit  ac  corpus  diei  hesterni.  Tot  igitur 
ejusmodi  corporum ,  quot  idem  homo  habuit  integra  vilae  pe- 
riodo,  quodnam  praecise  resumet  in  resurrectione?  Quacun- 
queigitur  ex  parte  dogma  istudspectetur,  sanae  rationiet  scien- 
tiae  repugnare  deprehenditur  i). 

887.  Resp.  His  difficuhatibus,  quas  adeo  magni  faciunt  incre- 
duh,  priusquam  occurramus,  juverit  nonnulla  praemittere  ad 
vera  a  falsis,  aut  saltem  exaggeratis,  secernenda,  juxta  proba- 
tam  physiologorum  doctrinam. 

888.  Ac  1°  quidem  animadvertendum  est,  stultam  esse  hypo- 
thesin  anthropophagorum,  qui  non  alantur  toto  vitae  tempore 
nisi  sohs  carnibus  humanis,  quod  nescio  an  unquam  factum  sit, 
aut  etiam  fieri  possit. 

889.  2**  Certum  est,  herbas  ac  plantas,  ut  etiam  demus  quod 
adversarii  autumant,  praeter  nutritionem,  quam  ex  defuncto- 
rum  corporum  principiis  adsciscunt,  aha  multa  in  proprium 
ahmentum  seu  succum  convertere,  imo  illorum  partem  mini- 
mam  esse,  quam  ex  cadaveribus  attrahunt,  quod  propterea  pa- 
riter  dici  debet  de  animantibus  ac  de  hominibus ,  qui  tum  ter- 
rae  fructibus  tum  animantibus  vescuntur. 

890.  3"  Principia  materiae  primigenia,  etsi  diversam  modifi- 
cationem  subeant,  aut  combinationem  chimicam,  in  se  prorsus 
incorruptibiha,  imo  et  indestinictibiha ,  sunt  2).  Data  propterea 

I)  Ita  passim  increduli  qui  nullam  ha:c  edit.  Venel.  tam.  hj  erx  Tertulliano,  llb. 

in  parte  diflicuUatem  protulerunt,  quam  toties  cit. ;  ex  S.  Epiphanio,  i/«r.  xnv, 

veteres   ethnici   et  haeretici   non  propo-  n.  10  et  seqq.  quasque  ipse  raerrto  vo- 

suerint,  ut  conslat  ex  Ori^ene,  loc.  cit.  cat  objeciiunculas ,  i7tci7to^Tj,riy.a?^ r  ex  S. 

Contra  Cehunij   ex  Athenagora,  De  re-  Augustino,   in  Enchir.  cap.  8'4  et  seqq. 

surr.  mort.   cap.  4,   in  Biblioth.  Patrum,  2)  Ejusmodi  principia  primigenia,  qu» 


PART.  III.  CAP.  VII.  DK  FUTURA  CORP.  RESURR. 


301 


quacumque  immeatione,  seu  transitu  de  una  in  alteram 
substantiam,  ipsa  in  se  omnino  eadem  permanent,  ac  propter- 
ea  semper  Deus  illi  potest  restituere,  ad  quem  aliquo  vitae 
tempore  pertinuerunt '). 

891.  4"  Etsi  verum  est  corpora  viventium  jugiter  consumi  ac 
renovari,  attamen,  ut  verbis  utar  Cl.  Laur.  Martini,  in  qucestio- 
ne  inter  physiologos  positum  est,  utrum  omne  corpus  plane  re- 
novetur,  an  quaedam  tantummodo  elementa.  Nonnulli ,  illud 
omnino  renovari,  contendunt;  alii  censent,  primigenia  stamina 
ex  textu  cellulari  componi,  in  cujus  cellulas  demittantur  varia 
sanguinis  principia,  ea  stamina  non  deteri,  consumi  dumtaxat 
materias ,  quibus  ille  imbuitur.  Posterior  sententia ,  ut  idem 
prosequitur,  veritati  magis  consentanea  videtur.  Profecto  non 
lacile  mente  adsequi  licet ,  quomodo  organica  fibra  destrui  pos- 
set,  quin  simul   vitam  amitteret  ^).   Posteriori  huic  sententiae 


et  simplicin  ab  aliis  vocantur,  indestru- 
ctibilia  dicinius  per  se ,  non  autem  re- 
spectu  Dei,  qui  ea  ex  niliilo  condidit^ 
secus  ac  nonnulii  recentiores  pliiioso- 
phi,  seu  verius  increduli  autuniant. 

1)  Apposite  inquit  S.  August.  Euc/iir. 
cap.  88 :  „]Von  perit  Deo  terrcna  mate- 
ries ,  de  qua  niortalium  creatur  caro ; 
sed  in  quemlibet  pulverem  clneremve 
solvatur,  in  quoslibet  halitus  aurasque 
ditTugiat,  in  quamcumque  aliorum  cor- 
porum  substantiam  vei  in  ipsa  elementa 
vertatur,  in  quorumcumque  animalium 
etiam  homiuuni  cibum  cedat  carnemque 
mutetur,  ilii  anims  humans,  puncto 
temporis  redit,  quae  itlam  primilus,  ut 
homo  fieret,  viveret,  cresceret,  anima- 
vit."  Cap.  seq.  illud  priBclare  addit:  „1- 
psa  itaque  terrena  materies,  qua; ,  di- 
scedenle  anima,  fit  cadaver,  non  ita  re- 
surrectione  reparabitur,  ut  ea ,  quae  di- 
labuntur  et  in  alias  atque  alias  aliarum 
rerum  species  formasque  vestuntur , 
quamvis  ad  corpus  redeant,  unde  diia- 
psa  sunt,  ad  easdem  quoque  corporis 
partes,  ubi  fuerunt,  redire  necesse  sit." 
Cf.  etiam  Tatianus ,  Orat.  cont.  Grcec, 
cap.  6,  Biblioth.  Patrum,  edit.  Venet. 
tom.  I. 

2)  Elemetita  physiologice,  lib.  iii,  pag;. 
79,  edit.  3,  Taurini  1835.  Hanc  eamdem 
opinionem  teiiuit  Hunter.  Neque  ab  his 
admodum  abludit  cit.  Blainville,  qui, 
cuni  tom.  I,  pag.  119,  constituerit  distin- 
ctionem ,  quam  ipse  vocat  fundamenta- 
lem ,  inter  elementa  constitueutia  et  in- 
ter  eorum  productum,  seu  inter  ea,  quaj 
partem  constituunt  ipsius  animantis,  e- 
jusdemque  efficiunt  textum  (tissuj ,  at- 
que  inter  id  omne,  quod  invenitur  in  su- 
perficie  tam  externa  quam  interna  ani- 
mantis,  itaprosequitur ;  „Un  changement 
de  tissu  ne  peut  avoir  lieu  que  rarement 
et  dans  des  limites  tres  restreintes,  tan- 


dis  que  rien  n'est  plus  ordinalre  que  de 
trouver  de  pareils  depots  a  la  surface  de 
ranimal  et  dans  les  mailles  qui  forment 
sa  matiere  constituante;  or  ces  dcpots 
ne  presentent  qu'une  simple  production 
emanee  des  lluides  de  Torgane,  produ- 
ction  qui,  par  son  degre  de  solidile  et 
par  sa  presence  dans  les  pelites  areoles 
de  ce  dernier,  lui  donne  un  air  de  trans- 
formation,  qui  a  pu  faire  illusion;  niais 
il  est  facile  de  retrouverle  tissu  normal 
dans  cette  sorte  de  melange,du  moins  tant 
que  la  production  nouvelle  n'a  pas  don- 
ne  lieu  a  son  atrophie,  et  ne  i'a  pas  de- 
truit."  Quod  s.iepius  repetit,  vocans  tex- 
tum  cellularem  basim  ceconomi<e  unima- 
Uk.  Sed  clarissime,  tom.  iii,  pag.  6: 
„Vous  ne  verrez  jamais  dans  un  produit 
la  moindretracede  reticulation,  despon» 
giosile,  en  un  mot,  de  cette  disposition 
qui  indique  la  presence  du  tissu  cellu- 
laire  ou  generateur,  et  par  consequent 
1'organisation,*  carTorganisation  consis- 
te  essentiellement  dans  cet  etat  reticu- 
laire,  celluleux,  qui  est  la  condition  des 
mouvements  d'absorption  et  d'exhalation 
dont  se  compose,  avant  tout,  la  vie." 
Attamen  alii  contrarium  censent,  inter 
quos  Mich.  Medici,  op.  cit.  par.  i,  Fisio- 
loffia  generale ,  sez.  prima,  cap.  6,  in 
quo  diversas  leges  statuit  reproductio- 
nis,  inter  quas  secundaita  ponitur :  „Per 
la  lorza  riproduttiva ,  sotto  certe  con- 
dizioni  i  tessiiti  vengono  rigenerali,  o- 
ve  sieno  recisi,  e  porzione  di  essi  ven- 
ga  portata  via,o  da  altro  modo  distrut- 
ta  .  .  .  La  terza  (legge)  e,  che  questa 
straordinaria  vegetazione  o  riproduzio- 
ne  dei  tessuti,  e  in  ragione  inversa  del- 
la  cosi  detta  perfezione  ,  ossia  compli- 
cazione  organica  dei  varii  corpi  vivi, 
ecc.'^''  Quas  leges  deinde  evolvit  et  con- 
firmat. 


302  TRACTATUS   DK    1>E0    CREATORE. 

majus  robur  accedit  ex  doctrina  apud  eosdem  physiologos  rcce- 
pla,  mortem  iiatm'alem,  quae  nempe  ex  senio  tantum  provenit, 
pendere  cx  textiirae  cellularis,  quam  processu  temporis  acqui- 
sivit,  consolidatione,qua  proinde  inhabilis  fit  adincitamentum  >). 

892.  Ex  qua  theoria  jugis  illa  explicatur  alimentorum  per- 
mealio,  qua;  fit  pcr  compositionem  et  decompositionein,  vel, 
si  magis  placet,  per  partium  assimilationem  ac  dissimilatio- 
nem,  quibus  oeconomiae  animalis,  quae  nutritio  dicitur,  syste- 
ma  continetur.  Alimentorum  pars,  quae  per  nutritionem  consu- 
mitur,  minima  est;  caeterae  autem  per  egestionem  2lc  perspira- 
fionem  snnctorianam  amittuntur.  Per  vim  autem  ritalem  tex- 
turae  ccllulares  juxta  divcrsam,  qua  donantur,  structuram,  varia 
principia  attrahunt,  ac  prout  varius  est  incitamenti  gradus  vici- 
hus  subest  ^). 

893.  5"  Cum,  non  ohstante  hujusmodi  jugi  materiei  molecu- 
larum  vicissitudine  ac  permeatione,  seu,  ut  vocant,  reprodu- 
ctione,  idem  semper  in  nobis  corpus  perseveret  ac  sit,  ut  ex 
sensu  inlimo  edocemur  (ecquis  enim,  iiisi  ainens  sit,  dicet,  cor- 
pus,  quod  hic  et  nunc  possidet,  idem  non  esse  ac  corpus,  quod 
habuit  ante  viginti  ac  triginta  annos?),  patet  ad  identitatem  cor- 
poris  constituendam  minime  requiri  identitatem  omnium  et  sin- 
gularum  materiae  seu  substantiae  molecularum;  sed,  si  admitti- 
tur  sentcntia  illorum  physiologorum ,  qui  adstruunt  reprodu- 
ctionem  seu  renovationem  corporis ,  seu  potius  molecularum 
quibus  illud  constat,  iion  esse  iiisi  partialem,  salis  est  ut  essen- 
tiales  nonnullae  partes,  staminum  scilicet  primigeniorum  seu 
texturae  cellularis,  conserventur,  ut  identitas  corporis  exurgat; 
si  vero  juxta  aliorum  physiologorum  sententiam  totalis  admitti- 
tur  renovatio,  jam  patet,  nec  uUius  requiri  moleculae  identita- 
tem  ad  hoc,  ut  idem  corpus  dici  debeat.  Corpus  enim  idem  di- 
citur,  non  o])stante  jugi  molecularum  vicissitudine,  si  ab  eadem 
informetur  anima,  et  si  praeterea  aha  adsint,  quae  determinarc 
difticile  est,  nec  ad  theologum  pertinet;  sed  certe  identitas  ma- 
gis  ex  forma  etiam  materiali,  structura,  organismo,  etc.  quani 
ex  materia  est  repetenda,  et  quidem  quamdiu  vivimus,  ut  ex 
dictis  patet;  eadem  porro  ratio  valet  quoad  resurrectioncm  ^). 

1)  Cf.  Martlni ,  op.  cit.  pag.  78.  datain   periodiini  plus    mlnusve  lon^io- 

2)  Ibid.  tuin  In  tusiori  opere  :  Le%io-  rem.  Et  en,  quomodo,  mutatis  omiiibus 
«I  di  fisioloffin ,  toin.  vui,  lez.  71,  To-  moleculis  ac  penitus  reiiovatis,  idem  ta- 
rino  1830.  men  seinper    corpus  perseveret !  In  re- 

3)  Advertenduin  tamen  est,  lioc  in-  surrectione  veio  corporis  restitutlo  erit 
tercedere  discrimen  inter  juj^ein  repro-  instaiitanea,  nisi  propterea  eajdem  mo- 
ductionem  el  resurrcctioiiem,  quod  illa  leculae  resumanlur,  qu®  saltem  partem 
nonnisi  successive  fiat  in  diversis  cor-  corporis  essentiaiem  constituebaut,  dum 
poris  seu  materia;  moleculis,  (\\iib  sen-  quispiam  mortuus  est,  noii  liabeicttir 
sim  et  sine  sensu  per  partes  reprodu-  corporis  identitas,  sed  aliud  seu  diver- 
cuntur,  aliis  permanenlibus,  quaj  eam-  sum  omnino  esset;  quod  asserere  a  li- 
dem  sempcr  basiin ,  ut  ita  dicam,  con-  dei  principiis  abhorret.  Quare  vel  ipse 
slitiiunt,  ac  proinde  integra  particula-  Micli.  Medici,  qui  extendit  reproductio- 
rum   renovatio  non   liabetur,   nisi  post  nem  ad  ipsos  textus  eellulares-,  loquens 


PAUT.  III.  CAP.  VII.  DE  FUTUHA  CORP.  RESURR. 


303 


Igitur  resurrcctio  possibilis  est,  seu  anima  proprium  corpus 
recipere  potest,  licet  paucissimas  recipiat  ex  moleculis,  qua3  anle 
mortcm  ejus  corpus  constituebant. 

894.  6"Probabile  est,  corpora  post  resurrectionem  minori  in- 
digere  materiae  quantitatc,  quam  corpora  mortalia  ac  passibilia. 

895.  Quibus  pra;missis, jam  sponte  ruunt  difticultates  incredu- 
\orum.F,tenim  adl"^,Resp.  Data  etiam  absurda  hypotbesi,  illos 
anthropopbagos  recepturos  illas  tantum  moleculas,  quae  requi- 
runtur  et  sufticiunt  ad  proprium  corpus  constituendum,  caete- 
ras  vero  cum  vel  non  fecerint  suas ,  aut  maxima  ex  parte  ami- 
scrint,  restituentur  ilHs,  ad  quos  spectabant. 

896.  Ad  2™,  Eadem  esto  responsio. 

897.  Ad  3™,  Dico,    satis  esse,   ut   illas    particulas  resumat, 

3uibus  coalescebat  essentiaHter  illud  corpus ,  quod  per  mortem 
imisit,  quia,  etsi  moleculae  mutatae  ac  renovattC  successive 
fuerint  singulis  vel  trienniis  aut  septenniis  ^),  idem  corpus  sem- 
per  extitit,  quoniam  identitas  corporis  est  independens  ab  iden- 
titate  molecularum ,  ceque  ac,  si  quis  in  aedificio  aliquo  singula- 
ribus  sublatis  IateriJ)us  alios  per  vices  in  illorum  locum  sufiiciat, 
idem  semper  aedificium  censetur  et  est. 

898.  III.  OOJ.  Saltem  sub  eo  rcspectu  futura  corporum  resur- 
rectio  tanquam  impossibilis  traduci  debet,  quod  orbis  terrarum 
hic  noster  impar  omiiino  sit  ad  omnia  quae  resurgeiit  corpora 
continenda  2). 


loc.  cit.  de  vi  reproductiva,  quam  vuit 
intrinsece  eamdem  esse  ac  eani,  t\ux 
prssidet  priiiiitivae  corporum  or^anisa- 
torum  conipositioni  post  generationis 
actum ,  qujpque  a  Bullon  ri.i  vegeUithH, 
a  Wollio,  ris  esse/itinlis  ,  a  Blumenba- 
cliio  nisus  formtttirus  nuncupatur,  con- 
cludit:  „L'unica  diflerenza  e  clie  per 
quesfultima  il  corpo  organico  riceve  la 
forma  e  la  composizione  primordiali, 
mentre  la  forza  riproduttiva  operando 
iip.lla  vita  gia  cominciata  e  precedente, 
la  conserva ,  e  per  cosi  dire ,  la  ripete." 
1)  Dixi:  singulis  trienniis  aut  septen- 
niis,  quia  nihil  certi  circa  lianc  renova- 
tionis  periodum  slatui  potest;  varia  e- 
nim  est,  Fatentur  enim  accuratiores 
pliysiologi,  diversam  esse  reproductio- 
nem  pro  diversa  aetate;  maxima  est 
in  infantia  et  pueritia,  media  in  ado- 
lescentia  ac  praesertiin  in  virilitate, 
minima  in  senectute  et  senio  j  imo 
diversa  ratione  perficitur,  juxta  di- 
versas  constitutiones  pliysicas ,  ut 
vocant,  individuales  uniuscujusque,  et 
jHxta  diversum  vit£e  genus,  etc.  Cfr. 
auctores  citati,  nec  non  Richerand,  Nuo- 
ri  elementi  <ti  fisiolot/ia,  trad.  dal  franc. 
toin.  1,  cap.  6,  §.  lio  et  seqq.  Firenze 
1815.  Kos  unius  M,  Medici  verba  profe- 


renuis,  qui  op.  cil.  toni.  ii,  cap.  82,  cir- 
ca  finem,  heec  habet:  „Ma  se  la  nutri- 
zione  va  riparando  le  luaterie  continua- 
mente  perdute,  ne  conseguita,  che  dopo 
certo  spazio  di  tetnpo  il  corpo  si  rinno- 
vi.  E  ciii  pensa  cotesto  rinnovellaniento 
accadere  ogni  tre  anni  al  piu  tardi ;  al- 
tri  ogni  sette.  Per  me  tante  sono  e  cosi 
variabili  le  funzioni  preparatorie.  della 
nutrizione,  che  reputo  impossibile  lo  as- 
segnare  lo  spazio  necessario  al  muta- 
luento  del  corpo."]Non  obslante  jugi  isto 
ac  perpetuo  molecularum  fluxu  per  nio- 
dificationes  physicas  aut  cheniicas,  quas 
subit  corpus  noslrum,  iiitimi  tamen  sen- 
siis  testimonio  constat ,  hominem  sihi 
conscium  esse  de  sua  individuali  iden- 
titate,  ac  neino  dicet  se  corpus  posside- 
dere  post  triginta,  sexaginta,  etc.  an- 
nos,  diversum  ab  eo,  quod  obtinebat 
vel  in  infantia  vel  in  adolesccnlia.  Mo- 
leculse  praiterea  mutnntur,  sed  non  de- 
ttrvunlur.  Cf.  Joan.  Butler,  L^intilogie 
ife  lu  reliffion  nuturelle  et  rhelee,  trad. 
de  Tanglais,  preniiere  partie,  chap.  i, 
ifunevie /uture,  pag.  21  etseqq.  Parisl821. 
2)  Ita  Joulain,  architectus  olim  re- 
gius,  in  dissertatione,  quae  inserta  est 
in  diario,  cui  titulus:  Joumal  encyclo- 
pedique,  sept.  1770,  pag.  267. 


304  THACTATUS  DE  DEO  CUKATORK, 

809.  Resp.  Neg.  IIoc  enim  commentuin  jamdiu  explosum 
est  a  Cl.  Feller,  qui  fallacem  ostendit  ita  dictam  demonstratio- 
nem,  qua  incredulus  homo  nitebatur  evincere,  orbem  hunc  no- 
strum  talem  non  habere  ampHtudinem ,  quae  possit  caperc 
omnes  homines  praeteritarum  generationum;  imo,  inita  suppu- 
tationc,  hiculenler  patefecit,  centum  milUaria  italica  quadrata 
sufficere  ad  ingentem  multitudinem  continendam  omnium  ho- 
minum,  qui  intra  sex  mille  annorum  periodum  sibi  invicem  suc- 
cesserint  juxta  praesentem  mundi  incolarum  frequentiam  *). 
Adeo  stolidos  se  ostendunt  increduli  dum  catholicam  fidem  ag- 
grediuntur ! 

C  A  P  U  T    VIII. 

DE     JUDICIO    EXTREMO. 

900.  Vidimus  superius  Calvinum  impugnantem  veritatem  ju- 
dicii  particularis  ^  ut  adstrueret  solwn  judicium  universale, 
quod  et  extremum  a  nobis  dicitur.  Debemus  heic  ostendere  ve- 
ritatem  judicii  universalis  seu  extremi  adversus  recentiores  Pro- 
testantes,  praisertim  vero  adyersus  rationahstas,  qui  nunc  tuen- 
tur  *o/w//t  judicium  particulare,  ut  excludant  universale. 

901.  Praemittimus  autem,  1**  incertum  esse  tempus  et  locum 
hujus  judicii ,  quum  neutrum  nobis  revehire  Deus  voluerit  ^). 

902.  2"  In  hoc  judicio  publico  ac  solemni  omnium  prorsus  ac 
singulorum  hominum ,  qui  a  mundi  exordio  usque  ad  ejus  exi- 
tum  extiterunt  aut  extituri  sunt,  actiones  esse  discutiendas. 

903. S^Modum  hujus  discussionis  ac  manifestationis  essepror- 
sus  diversum  ab  eo,  quem  passim  nobis  animo ,  seu  potius  ima- 
ginatione  lingimus,  utexiis,  quae  dicturi  sumus  juxta  Patrum 
doctrinam  et  probata  theologorum  principia,  manifestum  fiet. 
Sed,  ut  ad  dogma  ipsum  jam  accedamus,  sit 

PROPOSITIO. 

Post  corporum  nostrorum  resurrectionem  instituetur  a 
Christo  universale  omnimn  homimim  judicium. 

904.  Hjbc  propositio  de  fide  est,  ut  ex  omnibus  fidei  nostrae 
symbolis  constat.  In  Symbolo  enim  Apostolico  credere  profite- 
mur,  quod  Christus  venturus  est  judicare  vivos  et  morfuos; 
et  iii  Symbolo  Alhanasiano  additur:  Ad  cujus  adventum  omnes 

t)  Cntech.  pfiilos.    loc.  cit.  §.  3,  n«m.  leinstituendum,scribit:  „Sed,qiiissilisle 

469.  Cf.  etiam  de  hoc  argumento  :  I/ re-  locus,certo  traditum  non  habt-niiis,  cum 

gnu  di  Dio,  ossia  Vunireixitle  risurrezio-  nec  adeo  multum  referat  id  a  nobis  sci- 

ne   (fei  trapassati ,  libri   tre  deW  Ab.  D.  ri.    Multorum   tamen  est   opinio  nequa- 

Gius.  Angtli  ^  in  4°,  Roma  1833.  quam    improbabilis,    in    valle    Josapliat 

2)  Cf.  Estius   in    IV  Sent.  dist.  48,  §.  miiversale  illud  judicium  futurum;"  quod 

4,  ubi  de  loco  disserens,  in  quem  Chri-  deinde  variis  arg-umentis  confirmat,  qu» 

Btus  venturus  sit,  ad  judicium  univcrsa-  ibideui  recoli  pussunt. 


PART.   HI.   CAP.   VIII.    1)E   JUDICIO   EXTREMO.  305 

komlnes  resuryere  hahent  cum  corporibus  suls ,  et  reddiluri 
sunt  de  factis  propriis  rationem. 

905.  Ilunc  porro  tidei  nostrae  articulum  aperte  tradidit  Cliri- 
stus  ipse ,  Mrttth.  XXV,  31,  dicens :  Cum  venerit  Filius  homi- 
nis  in  majestate  sua,  et  omnes  Amjeli  cum  eo^  tunc  sedehit 
super  sedem  majestatis  suw,  et  congregahuntur  ante  eum 
omnes  gentes,  €tc.  Apostoli  ut  plurimum  ab  liujus  futuri  judicii 
denunciatione  auspicabantur  Evangclii  praedicationcm.  Ita  Pe- 
trus,  Act.  X,  42,  ct  Paukis,  ibid,  XVII,  31,  et  rursum  XXIV, 
25,  atque  in  Epistolis  passim,  praesertim  vero  II  Gor,  V,  10,  ubi 
ait:  Omnes  nos  manifestari  oportet  ante  trihunal  Christi,  ut 
referat  unusquisque  propria  corporis,  prout  gessit,  sive 
honum,  sive  malum.  Item  Apoc.  XX,  12:  Et  vidi,  inquit  Joan- 
nes,  mortuos  magnos  et  pus^illos  stantes  in  conspectu  throni, 
et  littri  aperti  sunt ...et  judicati  sunt  mortui  ex  his, quoi  scri- 
pta  erant  in  lihris  secundum  opera  ipsorum. 

900.  Ilisce  positis,  si  quis  in  medium  proferre  vellet  auctori- 
tates  ac  tcstimonia  Patrum ,  sive  graecorum  sive  latinorum ,  ad 
hanc  veritatem  magis  magisque  corroborandam ,  quam  semper 
Ecclesia  professa  est,  is  supervacaneam  prorsus  operam  nava- 
ret.  Certatim  enim  ipsi  magnum  istud  spectaculum  cxtollunt  ac 
celebrant,  ex  quo  tanta  in  Deum  gloria  proveniet,  justis  laus, 
reprobis  ignominia  accedet.  liinc  divinaj  providentiae  ordo  et 
quasi  tela  evolvetur  atque  expandetur.  Hinc  impiorum  occultae 
machinationes  et  artes,  justorum  autem  affiictiones  et  aerumnae 
in  apertamprodibuntlucem.  Hinc  deniqueintimicordis  recessus 
in  omnium  oculos  incurrent.  Spectaculum  profecto,  quo  nul- 
lum  Deo  dignius  excogitari  potest  *), 

DIFFICUtTATES. 

907.  I.  Ohj.  \\\  hac  doctrina,  quae  a  literis  dictorum  e  Scri- 
ptura  Sacra  ad  singulas  res  probandas  adhibitorum  haud  mul- 
tum  abhorret,  nonnuUa  quidem  insunt,  quae  rudiorum  animos 
metu  salutari  perstringere  et  Numen  tanquam  judicem  foren- 
sem  oculis  quasi  objicere  qucant;  nihilominus  iisdem  fere  et 
gravioribus  etiam  laborat  difficultatibus ,  quam  quibus  doctrina 
iila  de  resurrectione,  Namque  primum  formula  illa,  cujus  origo 
ab  Judaeorum  seriorum  commentis  ac  mythicis  purioris  doctri- 
nae  involucris  dueitur,  huic  ipsi  ab  iisdem  scriptoribus  sacris 
propositae  plane  repugnat,  quippe  quum  nulla  adsit  causa,  cur 
eum,  cui  sors  jam  statim  post  mortem  sua  contigerit,  denuo 
judicatum  iri  statuendum  sit.  Deinde  persuasio,  quam  scripto- 
res  sacri  magistro  divino  tribuunt,  quamque  ipsi  prae  se  ferunt, 
de  reditu  Messiae  visibiii  proxime  expectando,  nonnuUis  illius 
effatis  (Joari.  HI,  18;  Luc.  XVI,  22  et  seqq.;  Joan.  XVIII,  36  et 

1)  Cf.  Lessius ,  loc  cit. 

T.  V.  20 


306  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

alibi)  plane  repiignat,  neque  eventu  comprobata  est.  Ipse  Jesus 

tempus  magnae  illius  rerum  conversionis  se  ignorare  professus 

€st,  teste  Marco  XIII,  32.  Recte  inde  concluditur,  omnem  istam 

persuasionem  de   ejusmodi  reditu  Messiae ,  scilicet  Filii  Dei  ad 

judicium  instituendum,  ex  oratione  certa  prophelica  et  tropica, 

ad  imagines  de  Messia  Judaeis  usitatissimas  composita ,  qua  Je- 

sus  rem  cliristianam  aliquando  victricem  et  adversariorum  poe- 

nas  futuras  forte  adumbravit,  a  discipulis  sensu  quidem  proprio 

perperam  mtellecta  prodiisse,  nec  nisi  ratione  quadam  sym- 

bolica  jam  a  nobis  ad  vulgi  usum  posse  transferri,  ita  quidem, 

ut  omnis  haec  narrandi  forma  ad  eam  sententiam  universalem  ei 

substratam  revocetur,  qua  quembbet  hominem  doctrina  Christi 

imbutum  ad  vera  hujus  pra^cepta  accommodate  judicium  olim 

subiturum  ac  sortem  A^itae  futurae  nacturum  esse  statuimus.jPo- 

stremo  negari  nequit ,  judicii  Messiani  proprie  intellecti  expe- 

ctationem,  a  primis  inde  Ecclesiae  christianae  temporibus,  variis 

superstitionibus  fanaticis  ansam  praebuisse,  unde  phu^imum  de- 

trimenti  cepit  vera  virtus  atque  religio.  Quibus  argumentis  be- 

ne  perpensis,    subsistere  licet  in  simphciore  Scripturae  Sacrae 

sententia,  quae  optime  convenit  cum  rationis  idea  Numinis  san- 

ctissimi,  statim  a  morte  aliam  sortem  hominibus  probis,  aliam 

improbis  justissimo  rerum  ordine  per  gradus  tribuentis  i).  Ergo. 

O08.  Resp.  Neg.  antec.  In  primis  doctrina  de  judicio  extre- 
mo  ac  universah  non  solum  non  abhorret,  ut  adversarii  loquun- 
tur,  a  Scripturae  dictis,  sed  aperte  omnino  iisdem  Scripturis 
traditur  et  inculcatur.  Difficultates  vero,  quibus  premitur,  nul- 
lius  plane  momenti  sunt  ac  facile  disjiciuntur,  prout  eas  disje- 
cimus,  quae  adversus  resurrectionem  proferebantur.  Cum  ra- 
tionalistae  ahquot  phrases  congesserint,  ex.  gr.  pro  rudioris 
wvi  imjenio ,  mytliicam  narrationem  aut  poeticam,  Jesum 
sese  accommodasse  vulgi  ingenio,  Apostolos  magistro  sen- 
tentiam  tribuisse  ab  ipsis  perperam  intellectam,  ahasque 
ejusmodi,  quas  ad  nauseam  obtrudunt;  cum  quaedam  indicave- 
rint  Scripturarum  loca ,  quae  ut  plurimum  ad  rem  praesentem 
non  faciunt,  aut  nonnullas  ahorum  rationahstarum  sententias 
attulerint,  putant  se  difficultates  insolubiles  proposuisse,  ob 
quas  a  recepta  omnium  saeculorum  lide  discedendum  omnino 
sit.  Facile  tamen  rationalismus  veluti  levis  nebula  dissipabitur, 
priusquam  vel  minimus  cathohcae  fidei  articulus  permoveatur. 
Verum,  ut  ad  singiila,  quae  objecta  sunt,  propius  accedamus. 

909.  Ad  1™,  Ne(f.  primo  doctrinam  de  extremo  judicio,  quam 
adversarii  \ ocaLiit  /ormulam ,  a  Judaeorum  posterioris  aevi  com- 
jiientis  ac  m}  thicis  purioris  doctrinae  involucris  originem  trahe- 
rc;  quum  eam  trahat,  ut  vidimus,  ex  Christo  ipso,  qui  non 
uno  in  loco ,  immo  vero  constanter,  eam  praedicat,  atque  ab 

1)  Wegscheider,  §.  199, 


PART.    III.    CAP.   VIII.   DE   JUDICIO   KXTREMO.  307 

ipsis  Apostolis,  qui  eam  a  Christo  acceperunt.  Nos  documenta 
attulimus;  rationalistis  vero  satis  fuit  propriam  assertionem  ob- 
trudere.  Negamus  secundo  doctrinam  hanc  pugnare  cum  doc- 
trina  proposita  ab  iisdem  scriptoribus  sacris.  Hanc  enim  pu- 
gnam  nemo  unquam  vidit,  imo  nec  suspicatus  est.  Quae  enim 
pugna  fingi  in  eo  potest,  quod  homines  singillatim  statim  post 
obilum  judicenlur,  prout  homines  privata  sunt  individua,  ut 
ilhco  consequantur  promeritam  sententiam  pra&mii  aut  poenae , 
et  quidem  inadaequatam ,  ut  expositum  est,  ac  demum  omnes 
simul  pubhce  ac  solemniter  tanquam  pubhcae  societatis  mem- 
bra ,  atque  ut  completam  et  adaequatam  remunerationem  con- 
sequantur?  Falso  praeterea  supponunt  adversarii,  hominis  so- 
hus  causa  ejusmodi  judicium  institutum  iri,  non  autem  etiam, 
imo  praecipue,  ad  Dei  gloriam  juxta  ea,  quae  in  probationibus 
dicta  sunt  i). 

910.  Ad  2™,  ISe^.  sacros  scriptores  tribuisse  Christo  persua- 
sionem  de  proximo  sui  ac  visibih  reditu,  aut  iis  ipsis  ejusmodi 
persuasionem  inhaesisse.  Christus  nunquam  voluit  discipuhs  suis 
tempus  certum  reditus  sui  patefacere;  ideoque  non  poterant 
ejusmodi  persuasionem  autCjiristo  tribuere  autipsi  animo  con- 
cipere.  Si  quem  vero  curiositas  tangat  recolendi  loca  ab  adver- 
sario  indicata  ad  ostendendam  pugnam,  quam  ipse  hngit  inter 
hanc,  quam  vocat,  Apostolorum  persuasionem  et  Christi  effata, 
mirabitur  incredibilem  hominis  rationahstae  audaciam;  cum  ne 
unus  quidem  sit,  qui  ad  praesens  argumentum  spectet. 

911.  Quod  si  Marci  XIII,  32,  Christus  ait:  De  die  autem  illo 
vel  liora  nemo  scit,  neque  Amjeli  in  coslo ,  neque  Filius , 
in  ordine,  ut  aiunt,  ad  manifestationem  id  protulit,  quemad- 
modum  Patres  omnes  adversus  Arianos,  qui  hoc  ipsum  objece- 
rant,  exposuerunt.  Neque  enim  Filium,  qui  in  sinu  Patris  a  tola 
aeternitate  est,  hic  dies  latere  potuit.  Sed  hacc  difhcultas  pro- 
venit  ex  systemate  ariano ,  sociniano  et  rationalistico. 

912.  Sublato  vero  fundamento ,  concidunt  sua  sponte  super- 
structae  difficultates  seu  conclusiones,  quas  indidem  deducit 
adversarius ,  tum  scilicet  ejusmodi  persuasionem  profluxisse  ex 
perperam  intellecta  Christi  doctrina;  ita  ut  post  XIX  saecula, 
quod  non  intellexerunt  Apostoli  a  Christo  ipso  edocti  et  a  Spi- 

1)  Hanc  ipsam  (Hfficultatem  jam  pr.-p-  que  rationes  profert,  ([uibiis  ostondatnr 

occupavcrat   S.  Thom.    in  Sttppl.  q.  88,  privato    jiuiicio   generale    subjiciendum 

a.  1, 3diiT.  Respondet  autemadi'":  „Uni-  esse.  Prinia  est ,  ut  augnientuni  pr.-puiii 

versale  judicium  magis    directe  respicit  aut  pa>n;E  percipiant  moitni  ex  male  aut 

universalitatem    hominum    quam  singu-  recte  factis ;  altera,  ut  pii  iaudeui,  ini- 

los  judicandorum  5    quamvis  ergo  cuili-  pii  ignominiam  consequantur ;  tertia,  ut 

bet  homini  ante  judicium  erit  certa  no-  corpora   vel    prsemium    vel  puenam  cum 

titia  de  sul  damnatione  vel  praemio  5  non  animo  ex  a?qno  participent^    quarta  ,  ut 

tamen    omnibus    omnium    damnatio    vel  divin.-e  providenti»    ratio    omnibus  con- 

prtemlum  innotescet.  Unde  judicium  ne-  stetj   quinta  demum ,    ut  boni  perseve- 

cessarium  eril."   Cf.  Calechism.  Roman.  rarent  el  niali  resipiscerent. 
part.  I,  cap.  8,  num.  4  et  seqq.  in  quin- 

20* 


308  TRACTATUS  DE  DEO  CREATORE. 

ritu  Sancto,  tandem  aliquando  rationalistae  intellexerint ;  tvtm 
revocandam  esse  doctrinam  de  judicio  extremo  ad  speciem  vic- 
tricis  gentis  cliristianae  et  poenarum,  quas  Cliristi  adversarii  es- 
sent  laturi.  Ha3c  enim  non  sunt  nisi  somnia ,  quae  nemini  sanse 
mentis  Wegscheider  cum  suis  asseclis  persuadebit. 

913.  Ad  S^,  Cum  ignorem  de  quibusnam  superstitionibus  lo- 
quatur  adversarius ,  quibus  expectatio  judicii  Messiani  ansam 
praebuerit,  satius  erit  expectare  donec  adversarius  eas  enume- 
ret.  Forsan  alludit  ad  sanguinem,  quem  Christi  martyres  efFu- 
derunt,  aut  ad  illos,  qui  monasticum  institutum  amplexi  sunt; 
quia  pro  his  hominibus  quidquid  virtutis  ehristiana?  est  et  he- 
roicae  fortitudinis,  superstitionem  sapit  *).  Nescio  pariter  quod- 
nam  detrimenti  capiat  vera  virtus  atque  rehgio  ex  judicii  expe- 
ctatione;  nisi  indicare  veht,  neminem  tunc  fore,  qui  stipendiis 
adduci  veht  ad  disseminandam  impietatem  sub  bibhorum  vela- 
mine,  in  quo  certe  magnum  foret  detrimentum. 

914.  Postremam  denique  consecutionem  negamus,  nempe, 
probe  perspectis  argumentis  allatis,  cuipiam  hcere  subsistere 
in  simphciore,  ut  ipse  vocat,  Scripturae  Sacrae  sententia.  Argu- 
menta  enim  producta  nulhus  plane  roboris  sunt,  ita  ut  nec  ar- 
gumentorum  nomen  mereantur,  cum  non  sint  nisi  vel  putida 
mendacia,  vel  gratuita  asserta.  Ejusmodi  autem  argumenta  ne- 
minem  profecto  amovebunt  a  doctrina  illa,  quam  non  solum 
Scripturae,  sed  universa  antiquitas  tradiderunt,  et  quae  constans 
semper  ac  firma  fuit  omnium  Christianorum  fides  atque  pro- 
fessio. 

915.  II.  OhJ.  Dubitari  nequit ,  quin  Jiic  articulus  formulis  et 
allegoriis  judaicis  de  adventu  Messiae,  mortuos  resuscitaturi  at- 
que  sub  judicium  vocaturi,  tum  modo  ac  rationi  humani  judicii 
sit  accommodatus.  Hinc  est  quod  commemorantur  nubes,  qui- 
bus  Mes&ias  vehitur  (Matth.  XXI V,  30 ;  XXVI,  64,  coll.;  Dan.  VII, 
18);  Archangelus  cum  tuba  (I  Thess.  IV,  16),  et  omne  satelli- 
tium  Angeloritm  (Matth.  XXV,  31;  II  Thess.  I,  7);  convocatio 
omnium  honiinum  (Matth.  XIII,  41;  XXH^,  31),  et  defunctorum 
et  adhuc  viventium,  qui  quidem  aeque  mutabuntur  ac  dudum 
mortui  (I  Cor.XV,  15;  I  Thess.  IV,  16,  17,  coIL;  Phihpp.  III,  21); 
tribunal  judicis  (Pvom.  XIV,  10),  libri  censurarum  aperti  et  in- 
specti  (Apoc.  XX,  12  et  seqq.),  singulorum  examcn  atque  sen- 
tentia  proniinciata  (Matth.  XXV,  31  ct  seqq.),  qua  pii  coelcstis 
regni  gaudiis,  epuhs  coelestibus  (Matth.  VIII,  11 ;  Luc.  XXII,  18, 
30),  digni  ac  fruituri  dcclarabuntur  (Matth.  XXV,  38),  impii 
autem  cum  diabolis  flammarum  infernarum  supphciis  aeternis 

1)  Huc  spectat  sapientissima  S.  Gre-  ter  agitur,  ab  eis  procul  dubio  stultum 

gorii  Magni    animadversio:   „Justorum  putaturj   et   q»idquid   in    opere  verita« 

siniplicitas    deridetur;    quia    ab    linjus  approbat,    carnali  sapientiie  fatuuui  so- 

uuiudi  sapientibus  puritalis  virlus  fatui-  nat."  Morul.  lib.  x,  in  cap.  22,  Job. 
tas  creditur.  Onnie  eniui  quod  innoceu- 


PART.   III.   CAP.   VIII.   DE   JUDICIO    EXTREMO.  309 

tradenlur  (Matth.XXV,*!;  Marc.IX,48;  II  The&s.I,9et  seqq.). 
Ac  posteaqiiam  judicium  illud,  quod  statim  post  Ilierosolymo- 
rum  excidium  (Matth.  XXIV,  29;  Marc.  XIII,  24  et  seqq. ;  Luc. 
XXI,  5  et  seqq.  27) ,  instituendum ,  prope  instare  diserte  mo- 
nent  *),  peractum  sit,  mundum  hunc  ii»nc  interiturum,  alium- 
que  oriturum  esse,  novam  Hierosolymam  in  novam  terram  e 
coelo  demissum  iri,  aliaque  ejusmodi  perhibent.  Haud  ohscure 
tamen  significatur,  aevo  jam  apostolico  doctrinam  illam  mythis 
fuisse  involutam ,  II  Petro  1 ,  16  2).  Intelligi  demum  nequit , 
quomodo  tanta  hominum  multitudo  possit  simul  judicari; 
quomodo  possit  unusquisque  facta  propria  in  mentem  revoca- 
re  3).  Ergo. 

916.  Resp.  Ne^.  antec.  Id  est  imaginibus  sensibilibus  et  ca-r 
ptui  nostro  accommodatis  iudicii  articulus  proponitur,  ut  in 
alus  passim  ut,  conc.  allegonis  juaaicis,  ita  ut  articulus  ipse  to- 
tus  tictitius  sit,  atque  inter  mythos  amandandus,  ne^.  Duo  enim 
permiscent  adversarii,  quae  apprime  secerni  debent,  existentia 
scilicet  alicujus  veritatis  cum  modo  seu  forma,  qua  eadem  ve- 
ritas  exhibetur  atque  proponitur.  Porro  existentia  alicujus  ve- 
ritatis  est  omnino  independens  a  forma,  qua  proponitur ;  cum 
interdum  fieri  possit,  ut  nonnisi  imaginibus  symbolicis  enun- 
ciari  seu  ofFerri  queat,  cujusmodi  sunt  veritates  abstractae,  et 
quae  superant  captum  nostrum.  Hinc  Dei  ipsius  operationes, 
sive  exercitium  suorum  attributorum ,  Scripturae  exhibent  sub 
formulis  tropicis,  eidem  tribuunt  aifectus,  quos  vocant  an- 
thropopaticos ,  poenitentiae  ex.  gr.,  irae,  vindictae,  etc.  cum  ta- 
men  nil  tale  in  Deo  sit.  Numquid  propterea  ejusmodi  verita- 
tes  rejicere  debemus  tanquam  totidem  mythos,  sub  illis  ima- 
ginibus  adumbratos?  Idem  propterea  contigit  circa  judicii  ex- 
tremi  articulum.  Nuda  veritas  est,  Christum  olim  venturum 
esse  ad  judicium  instituendum  actionum  nostrarum,  ac  retri- 
huturum  pro  uniuscujusque  meritis.  Caetera  autem  possunt  esse 
imagines ,  quibus  objiciatur  veluti  sub  oculos  nostros  ratio,  or- 
do  et  effectus  ipsius  judicii,  ad  altius  in  mentibus  nostris  ejus- 
modi  vcritatem  figendam. 

917.  Dixi  pos.sunf ,  neque  enim  ulla  reperitur  repugnantia, 
aut  aliquod  inconveniens ,  si  dicamus,  reipsa  Christum  nube 
circumdatum  venturum  esse,prout  eadem  nubes  eum  in  coelum 
ascendentem  suscepit,  Act.  I,  9;  praemittendum  fore  Archange- 


1)  IVempe  MaUli,  xvr,  28;    xxiv,  30;  est  plerosqiie  ex    Iiis   textibus    non  es- 

Joan.xxi,  23;  i  Joan.  ii,  18:  Ilom.  viii,  se  ad  rein,  uliorum  autem  diversuin  o- 

19  et  seqq. ;    i  Cor.  xv,  51  et  seqq.;    u  innino  esse  scnsuni  ab  eo,  quem  adver- 

Cor.  V,  4  et  seqq.;  Pliil.  111,20;  iThess.  sarius    eisdem    tribuit,   ut   cuilibet   eos 

I,  10;   IV,  15-17;  i  Tim.  vi,  14;  Tit.  ii,  vel  leviter  percurrenti  constarc  poterit. 

13;  Heb.  x,  25-37;  i  Pet.  iv,  7;  ii  Pelr.  2)  Wegscheider,   g.  190. 

III,    10-12;    r  Joan.  ii,  18.    Apoc.   xxii,  3)  Sic  alii  incrcdiili  passiui.   Cf.  Fel- 

7,  12,  20.    Cbi  aniuiadverlenduui  taincn  lcr,  luc.  cit. 


310  TRACTATUS  DK  DKO  CRKATORK. 

lum  cum  tuba,  in  corpore  adscititio,  ut  suo  loco  exposuimus; 
Angelos  Christum  comitaturos  ^). 

918.  Convocandos  autem  homines  esse  a  quatuor  ventis,  seu 
mundi  plagis,  ut  Christus  inquit,  nemo  inficias  ibit,  nisi  qui 
veht  lidem  Christo  detrectare,  aut  qui  putet  homines  esse  toti- 
dem  entia  spirituaha ;  si  enim  homines  propriis  corporibus  do- 
nabuntur,  quod  superiori  propositione  ostendimus,  debebunt 
profecto  moveri  de  loco  in  locum  ,  ut  coram  judice  Christo  se 
sistant.  Quod  additur  de  immutatione  tam  vivorum  quam  de- 
functorum,  nihii  dicitur  in  locis  adductis,  sed  Phihpp.  III,  21, 
tantum  generatim  dicitur  de  Christo,  quod  reformabit  corpus 
humiUtalisnostrw,  configuratum  corpori  claritatis  suce,  nec  ul- 
lam  mentionem  facit  sive  vivorum  vive  mortuorum.  Quod  si  electo- 
rum  corpus  per  resurrectionem  dotes  gloriosi  corporis  acquiret, 
decorpore  reproborum  contrarium  omnino  asseritApostoIus,  di- 
cens  ,  I  Cor.  XV,  51:  Omnes  quidem  resuryemus ,  sed  non 
omnes  immutabimur.  Ex  quibus  verbis  non  solum  mendacii  et 
falsitatis  arguitur  adversarius,  sed  discimus  praeterea  longe  pro- 
babilius  esse,  omnes  plane  homines  morituros  esse,  etsi  aliqui 
ad  breve  tempus.  Quia  si  omnes  resurgemus ,  ergo  omnes  mo- 
riemur  2). 

919.  Quae  dicuntur  de  tribunali,  de  libris  censurarum  et  exa- 
mine,  jamdiu  praeoccupata  fuerunt  ab  Ecclesiae  Patribus ,  qui 
monuerunt  haec  nonnisi  figurato  sensu  esse  accipienda.  Etenim 
judicat  Christus ,  inquit  S.  Ambrosius,  cojgnitione  cordimn, 
non  interrogatione  factorum  ^).  Manifestante  se  Deo,  nullum 
ainplius  velum  operiet  actiones  et  facta  hominum.  Quod  non 
obscure  declarat  Apostolus  ipse,  scribens,  Pvom.  II,  15:  Testi" 
monium  reddente  illis  conscientia  ipsorum,  et  inter  se  in- 
vicem  cogitationitms  accusantibus .,  aut  etiam  defendentibus 
in  die,  cum  judicabit  Deus  occulta  hominum.  Nihil  enim 
est  opertum.,  ait  Christus,  guod  non  revelabitur,  et  occul- 
tu7n,  guod  non  ^c^^e/fwr  (Matth.X,26).  Quibus  docemur  omnium 
et  singulorum  conscientias  divina  iUustratione  patefactum  iri, 
ut  quilibet  cognoscat  distincte  tum  bona  ac  mala  propria ,  quae 
cogitatione ,  verbis  aut  opere  patraverit,  tum  bona  omnia  ac 
mala,  quae  caeteri  gesserint  *);  et  quidem  intra  brevissimum 
temporis  intervallum  omnia  absolventur. 


1)  Cf.  Lessius,  loc.  cit.  ,  nec  non  E-  tnltu  mira  celeritate  cernuntur,  ut  ac- 
stius ,  loc.  pariter  cit.  cuset  vel  excuset  scientia  conscientiam, 

2)  Recol.  superius  dicta.  atque  ita  simul  et  omnes  et  singuli  ju- 

3)  In  Luc.  lib.  x,  cap.  22,  num.  49.  dicentur.  Qujb  niuiirum  vis  divina,  libri 
Cf.  Eiiarr.  in  Psalm.  i,  num.  52.  Sic  e-  nomen  accepit.  In  ea  quippe  quodam 
tiam  S.  August.  De  civ.  Dei,  lib.  xx,  modo  legitur,  quidquid  ea  faciente  re- 
cap.ri:  „Qu»dam  igitur,  inquit,  vis  est  colitur." 

intelligenda  divina,  qua  fiet,  ut  cuique  4)  Cf.  Lessius,  De  perfect.  divin.  lib- 

opera  sua,   vel  bona  vel  niala,    cuncta  xiii,  cap.  22,  n.  137  et  seqq, 
iii  mcmoriam  revocentur,  et  mentls  in- 


PART.   III.   CAP.   TIII.   DK   JUDICIO    EXTREMO.  3ll 

020.  Qiiod  si  Christus  visibilis  apparebit,  visibili  paritcr  An- 
gelorum  agmine  stipatus,  longe  probabilius  sensibili  voce  sen- 
tentiam  proferet,  quod  Patres  et  interpretes  passim  docent.  Ne- 
que  in  noc  habent  adversarii,  quod  reprehendant,  cum  ipsa 
rerum  analogia  id  exposcat.Neque  est  quod  rationalistae  rideant, 
dum  vident  aeternam  beatitudinem  propOni  sub  imagine  convi- 
vii.  Quis  enim  nescit,  Deum  homines  alloquentem  infirmitati 
nostrae  consuluisse,  dum,  quae  omnem  mentis  nostrae  aciem  ex- 
cedunt,  per  symbola  proposuit  ?  Hinc  modo  domui,  modo  re- 
gno,  modo  convivio  ahisve  laetioribus  imaginibus  coelestem  bea- 
titudinem  Christus  comparavit  ^).  Interdum  vero  ea  in  Scriptu- 
ris  occurrunt,  quae  sensibiles  ejusmodi  imagines  corrigunt,  ac 
puriorem  exhibent  ejusdem  aeternae  fehcitatis  notionem  ^).  Qua- 
re  haec  dissimulant  rationahstae ,  ut  contemptum  in  Sacra  Bibha 
disseminent? 

921.  Falsum  omnino  est ,  quod  obtrudunt  de  extremo  judi- 
cio,  immediate  post  liierosolymorum  eversionem  subsecuturo; 
neque  id  evincunt  loca  Scripturarum ,  quae  adducuntur.  Tum 
quia  incertum  adhuc  est,  utrum  Christus  in  citatis  locis  loqua^ 
tur  de  sola  Hierosolymorum  eversione,  an  etiam  de  extremo  ju-^ 
dicio  ac  mundi  fine  ^);  tum  quia,  hoc  etiam  admisso,  nunquam 
Christus  dixit,  illico  post  ejusmodi  excidium  subsecuturum  es- 
se  aut  judicium  aut  mundi  finem.  Sermo  enim  ipsius  tria  simul 
complexus  est,  urbis  devastationem  ,  secundum  ipsius  adven- 
tum  in  terras  visibilem ,  ac  demum  judicium  et  mundi  finem  *). 
De  prima  affirmavit:  Non  prceteribit  generatio  hwc,  donec 
omnia  fiant  ^).  De  reliquis  nuUum  tempus  determinavit.  Sane 
juxta  aaversarios,  Christus  aperte  professus  est,  se  ignorare 
judicii  diem;  quomodo  igitur  potuisset  in  istorum  hypothesi 
hunc  ipsum  diem  tam  accurate  determinare,  ut  dixerit  intra 
eamdem  generationem  et  immediate  post  urbis  devastationeiii 
institutum  iri  judicium,  et  mundi  exitum  statim  subsecuturum ? 
Vetus  adagium  est:  Mendacem  oportet  esse  memorem. 

1)  Cf,  Bellarminus,  De  tBterna  felici'  5)  Ut  magis  pateat  ejusmodi  liomitiiini 
tnte  Snnctorum  libri  v,  ubi  pie  ac  docte  de  Ciiristo  et  Apostolis  seiitiendi  valio, 
totum  hoc  argumentum  prosequitur.  Et  apponenius  veriia  Bolime,  qui  in  opere: 
Bened.  Plazza,  S.  «T,  Dissert.  de  pnra-  De  spe  Messiann  Apostolorvm,  pag.  101, 
diso ,  part.  i,  cap.  i  et  seqq.  Panormi  Hal;E  1826,  scriiiit:  „Censemus  islam 
1762,  expectationem  {reditus  prope  instunlis)  a 

2)  Cf.  1  Cor.  XIII,  12;  u  Cor.  v,  6,  7;  .Tesu,  nisi  quod  liic  excidium  urbis  ,Iu- 
Joan.  XVI,  22  et  alibi  passim,  "Vid.  au-  dc-Eorum  templiqiie  pra^eiuvinavkrit,  ilii 
ctores  citati.  quidem  adventiii  Messite  annumeratum. 

3)  Cf.  Pliii.  Lallemant,  S.  J.  Rifles-  non  excitain  fuisse  in  Apostolorum  ani- 
siotii  murali,  ecc.  sul Nuoro  Testnm.  trnit.  mis,  quippe  quos  e  gentis  suae  super- 
i/nl  franc.  Roma  1791,  toin.  i,  ad  cap,  stitione  ea  teniierit,  sed  fotam  aliqua- 
24,  V.  29,  S.Matthaei,  ubi  contendit  hoc  tenus,  quoniam  evelli  ncquiret,  et  quan- 
caput  nullo  modo  referendum  esse  ad  tum  posset  fieri,  emendalam  et  ad  bo- 
judicium  finale,  perinde  ac  ioca  paral-  na,  quibus  ipse  Jesus  utebatur,  consi- 
lela  S,  Marci  et  S.  Lucae,  sed  tantum  lia  adjuvanda  atque  percipicuda  adhibi- 
ad  proximum  urbis  excidium,  tam.„ 

'i)  Cf.  Maldon.  in  hunc  locum. 


312  TRACTATUS  DE  DEO  fREATORK. 

922  CcGterum  pracstat  ha3c  conlirmare  auctoritate  intcrprclis 
adversariis  nostris  minime  suspecti^  Kuinoel  scilicet,  qui  in  suo 
Commenfario  in  lihros  N.  T.  hisforicos,  ad  cap.  XXIV  Mat- 
tliaei,  recensitis  non  paucis  Protestantium  exegetarum  expositio- 
nibus ,  quae  in  eumdem  sensum  collineant,  ita  concludit:  Quo 
vero  prwconcepfw  eorum  (discipulorum)  opinioni  occurreref, 
cum  eversione  fempU  reipublicwijue  Judworum  conjuncfum 
fore  inifjium  regni  Mes.siani  ferreni . . .  ifa  respondebaf ,  uf 
appareref ,  finem  mundi  serius  secufurum  esse;  ef,  uf  hic 
mundi  inferifus  ah  inferifu  civifafis  Judworum  safis  perspi- 
cue  discernerefur^  profifebafur,  se  ad  excidium  Hierosoly^ 
morum,  ad  pmnas  de  Judwis  sumendas,  suorumque  a  Ju~ 
dworum  persecufionihus  liberafionem  {o.nokvrQmmv,  Luc.XXl, 
28) ,  ifa  redifurum  esse,  uf  ipse  non  conspicerefur,  Qnujesta- 
fem  famen  suam  ifa  se  manifie.sfafurum  esse,  uf  ipsum  pene 
oculis  videre  possenf  (advenfum  Filii  hominis  fore  fulguris 
insfar,  Matth.  XXIV,  27,  .sicufi  non  dici  possit,  fulgur  hic  vel 
ibi  esse,  ifa  neque  de  Messia,  eum  hic  vel  ibi  esse,  vid.  Maffh. 
XXIV,  2S-27);  sed  ad  finem  mundi^  et  inaugurafionem 
regni  Messiani  solemnem ,  non  famen  falis,  qualem  expecfa- 
renf,  se  rediturum  esse  (ifnd.  XXV^  Sl  ef  seqq.}  ifa^  uf  con- 
spicerefur  ef  innofesceret  ip.sius  majesfas  omnibus.  Quae  dein- 
de  singillatim  enarrat. 

923.  Gum  igitur  partim  falsa  ac  calumniosa ,  partim  dubia  ac 
incerta  sint,  quae  adversarii  rationalistae  obtrudunt  ad  elevandam 
judicii  extremi  lidem,  atque  ad  arguendum  falsitatis  Apostolos 
et  Christum  ipsum,  sponte  fluit  et  impiam  et  falsam  esse  con- 
clusionem  de  mythis,  quibus  aiunt  obvolutam  doctrinam  istam 
ab  ipso  aevo  apostolico,  seu  potius  ab  ipso  Christo.  Quae  autem 
de  mundi  conflagratione  ac  nova  Hierusalem  e  coelo  demittenda 
allata  sunt,  cum  ad  praesens  argumentum  non  spectent,  mis- 
sa  facimus, 

924.  Haec  autem  latius  prodnximus,  ut  specimen  quilibet  ha- 
beat  impietatis  istiusmodi  hominum,  ac  simul  eorum  levitatis, 
qui  magistri  ac  pastores  animarum  apud  Protestantes  audiunt. 

925.  Ad  id  vero,  quod  postremo  loco  objectum  est  ab  incre- 
dulis  aliis,  nempe  philosophis  nuncupatis,  quomodo  scilicet 
possit  judicari  simul  tanta  hominum  multitudo ,  et  quomodo 
patrata  opera  omnia  in  mentem  revocari  queant,  responsio  pa- 
tet  ex  iis,  quae  nuper  diximus  de  ratione,  qua  judicium  istud 
Dei  virtute  perficitur,  nec  necesse  est  crambem  hic  etiam 
repetere. 

926.  Et  haec  de  Deo  Creatore,  prout  nobis  proposuimus,  di- 
cenda  erant,  ad  complectendam  tum  Angelorum  tum  mundi 
huius  adspectabilis ,  tum  demum  hominis  ipsius  creationem, 
cujus  diversa  fata,  ab  ejus  origine  auspicantes,  prosecuti  sumus 


PART.  III.    CAP.    VIII.  DE   JUDICIO    EXTRKMO.  313 

usque  ad  interitum  ac  sortem,  quae  ipsum  in  aeternum  manet 
pro  diverso  cujuslibet  statu  ac  merito. 

927.  Qufire,  ut  verbis  S.  Augustini  tractatum  absolvamus, 
ip.sum  donum  Dei  cum  Patre  et  l^^ilio  csque  incommutahile 
colere  et  tenere  nos  convenit;  unius  substantice  Trinitatem, 
unum  Deum,  a  quo  sumus  ^  per  quem  sumus  ^  in  quo  su- 
mus  ;  a  quo  discessimus ,  cui  dissimiles  facti  sumus ,  a  quo 
perire  non  pertnissi  sumus ;  principimn  ad  quod  recurri- 
mus ,  et  fonnam  quam  sequimur,  et  gratiam  qua  reconci- 
liamur\  unum  Deum,  quo  auctore  conditi  sumus,  et  simi- 
litudinem  ejus  per  quam  ad  unitatem  formamur,  et  pacem 
qua  unitati  adhwremus ;  Deum,  qui  dixit:  Fiat,  et  Verbum., 
per  quod  factum  est  otnne,  quod  substantialiter  et  natura- 
liter  factum  est,  et  Donum  henignitatis  ejus ,  quo  placuit 
et  conciliatum  est  auctori  suo ,  ut  non  interiret  quidquid 
ah  eo  per  Verbum  factum  est;  unum  Deum,  quo  creatore 
vivimus,  per  quetn  reformati  sapienter  vivimus,  quem  dili- 
gentes  et  quo  fruentes  heate  vivimus,  unum  Deum,  ex  quo 
omnia ,  per  quem  omnia ,  in  quo  omnia ,  ipsi  gloria  in  sw- 
cula  *). 

1)  De  veru  religione,    niiiu.  115,  totn.  i,  opp. 


F  I  r^  I  s. 


I    N    D    E    X, 

Pag. 
TRACTATUS  DE  DEO  CHEATORE. 

pRooerMront >.... 5 

PARS    PRIMA. 

nR  ANGFri.ts ibid. 

CAPUT  I.    De    ANGEIORCM  EXISTETSTIA 6 

PROP.  Tum  ex  Scriptura    tum  ex  universa  traditione  Angelos  existere  constat.  ibid. 

DlFFICULTATES 8 

CAPUT  II.  De  natura  angelorvm 11 

PROP.  Angeli  sunt  meri  spiritus  omnis   corporis    expertes       ......  12 

Difficultatks 14 

CAPUT  III.  DE  angelorum  officiis 20 

PROP.     Doffma   cathoUcum    est,  Scripturie   et  Patrum    HUCtoritate   firmatum, 

Angelos  in  hominum  custodiam  t/eputari       .........  21 

Difficultates 23 

CAPUT  IV.  De  angelorum  gratia,  lapsu  et  poena 27 

CAPUT   V.    De    0AEMONUM    CUM    HOMINIBUS    COMMERCIO 30 

PROP.   I.  2V/JH  ex  Scriptura  tum  ex  Putrum  et  CHlholicte  Ecclesiie  sensu  con- 

stat  reros  dari  dtemoniacos  seu  a  tltemone  obsesso      ...•».  32 

Difficultates 35 

PROP.  II.  Jure  merito  leges  sancitte  simt  adrersus   superstitiosa  cum  doimone 

commercia 1l5 

Difficultates  .           49 

PAHS     SECUNDA. 

PE   MUNDO 53 

CAPUT  I.  Dk  mundi  creatione  ex  nihilo ibi<U 

PROP.  Beus ,  prout  ex  divina  revelatione  constnt,  muiutum  ex  nihilo  seu  cuni 

ienipore  condidit 55 

Difficultates 57 

CAPUT  II.  De  mosaica  cosmogonia 63 

PROP.  J\ei/ue  ex  geologicis  aut  physicis,  neque  ex  astronomicis  obserrationi- 

bus  t/uidpiam  eruitur ,  unde  cosmogonia  mosaica  infirmari  possit    .     .  67 

DlFFICULTATES 70 

CAPUT    III.    De    MOSAtCA    EPOCHA,    IN   QUANTUM   SPECTAT   HUMANUM    GENUS       .       .  75 

PROP.  Ffustra  increduli   ex  historicis    documentis    affirmant  humanum  genus 

anlit/uius  esse  epocha,  t/uttm  Moyses  constiluit ibid. 

DlFFlCULTATES •  79 

PARS     TERTIA. 

DE    IIOMINE 8) 

CAPUT.    I.    DE    HOMINIS    CREATIONE 85 

PROP.  I.  Primi  pttrentes  immediale  a  Deo  condili  sunt    . 86 

DlFFlCULTATES 88 

PROP.  II.   Unirersum   humanum  geaus   ub  Adam   omnium  protopareute  propti- 

gtitum  est 92 


INDEX. 

Pag. 

DlFFICfLTATES     PRABADAHnTARUM  ......,...>««        97 

DlFFICULTATES     COADAMITARUM 100 

CAPUT  II.  Dk  protoparentum  gratia  et  fei.icit4tr .     109 

PROP.  1.  Piimi  pareates    in  statii  justitite  et  sanctitHtis   constituti  a  Deo  fne- 

runt 111 

DlFFICtJLTATES 112 

PROP.  II.  Una  cunt  justitia  et  sanctitate  conjuncta  erant  in  primis  parentibus 
eximia  tuin  animce  tuin  corporis  dona ,  scientia  imprimis  et  perfecta 
roluntatis  ordinatio  ^uoad  animam ,  immortalitas  et  immunitns  ab 
terumnis  et  doloribus  quoud  corpus    ...      ........     11% 

DlFFtCCLTATES ..119 

PROP.  III.  StatKs  justitite  seu  gratice  sanctificantis  et  felicitatis ,  in  qua  pri~ 

mi  parentes  constituti  a  Deo  sunt,  non  erat  eis  debitus  .....     125 

DlFFICULTATES .......       130 

CAPUT.  III.  Dr  protoparewtum  Ljtpsu .  136 

PROP.  Primi  parentes  mandattim  sibi  a  Deo  datum   transgressi  sunt^   ac  per 

ejus  transgressionem  graviter  peccarnnt        .......      .     .  137 

Difficcltatbs 139 

CAPUT  IV.  De  peccati  originaus  propagationk 141 

PROP.  I.  Peccatum  originale  ,  ifuod  est  mors  animag  ^  in  omaes  Adte  posteros 

trnnsfundi  SaCrie  Litera;  docent ....       ........  144 

Difficultates 146 

PROP.  II.  Dari  peccati  originalis  propagationem ,    perpetua    et  constans  docet 

Ecclesite  traditio       ............      «.      ..  152 

DlFFICULTATBS 155 

PROP.  III.  Dogma  de  propagatione  peccati   originalis  nullo  modo  rectee  ra- 

tioni  adversatur   .................     162 

DlFFICULTATES 168 

CAPUT.  V.  Db  pkccati  originaus  bffectibbs  .     . 171 

PROP.  I.  Ad  merendum  vel  demerendum  in  statu  naturce  lapsce  non  sufficit 
libertas  a  coactione ,  sed  illa  prteterea  requiritur ,   qute  dicitur  a  ne- 

cessitate 174 

D1FFICOT.TATBS .......     180 

PROP.  II.  Etsi  per  originale  peccatum  liberum  hominis  arbitrium  attenuatum 
sity  noit  est  tamen  extinctum;  seu:  Manet  in  statunaturce  la^tsce  rera 
et  proprie  dicta  libertaa  ad  merendum  vel  demerendum  necessaria      .     190 

DrFFTCULTATES 191 

CAPUT  "VI.  Dr  futura  hominis  vita 198 

^RTic  I.  De  supernaturall  hoininis  beatitudine ibid. 

PROP.  I.  Beati  in  patria  supernaturaliter  Dei  essentiam  intuitive  vident   .     .    200 

Difficultatks 202 

PROP.  II.  Beati  supernaturaliter  Deum  nec  comprehendunt  nec  comprehende- 

re  possunt ...     206 

DlFFlCULTATBS.        .. 208 

PROP.  III.  Beati  pro  diversitate  meritorum  intequali  ratione  Deum  vident      .     210 

DlFFICULTATBS ...      211 

PROP.  IV.  Animie  jusforum,  quibus  nihil  luendum  superest^  non  expectnta 
corporum  resurrectione  neque  extremo  judicii  die ,  simul  ao  carpore 
discedunt ,  beati/lca  risione  donantur      ..      .....      ...    813 

DlFFICULTATBS 217 

Artic.  II.  De  purgatorio 229 

PROP.  Datur  purgatorium   et  jitstorum    animce  in  eo  detentce  fidelium   suffra- 

giis  juvantur 231 

DlFFlCULTATBS .,       237 

Artic.  III.  De  inferno 245 

PROP.  I.  Dcemonum  et  hominum  impiorum  poenee  ceternce  sunt 246 

DlFFICULTATBS 250 

PROP.  II.  Dogma  de  ceternitate  pcenarum  rectce  rationi  minime  adversatur    .    261 

DlFFICULTATBS .      263 

Artic.  IV.  De  statu  decedentium  absque  baptismo     .......      .  272 

PROP,  Infantes  ex  hac  vita    sine    baptismo  decedentes    ad   ceternain  salutem 

pervenire  non  possunt 278 

Diffici;ltatf,s 280 


INDEX. 

Pag. 

CAPUT  VII.  Db  futura  cobporum  resurrrctionr 283 

PROP.  I.  Datiir  futura  universalis  corporum  nostrorum  resurrectio   ....    285 

DlFFICULTATES 288 

PROP,  II.  Dogma   <le  futura   corporum   resurrectione  rectce  rationi    non  ad- 

rersatur ...     293 

DlFFICULTATES 297 

CAPUT  Vill.  De  judicio  extremo 304 

PROP.  Post  corporum   nostrorum    resurrectionem  instituetur  a  Christo  unii^er- 

sale  omriium  hominum  judicium ibid. 

DlFFICULTATES 305 


SBl»l)|]i»,^^'^^"S,Ty 


3  1197  21064  8071 


I