Skip to main content

Full text of "Psalmen;"

See other formats


NOTKERS  PSALMEN 


T 


XOTKEIIS  rSAL^IE^^ 


NACH    DER 


WIENER  HANDSCHRIFT 


HERAUSGEGEBEN 


RICHARD  HEINZEL  UND  WILHELM  SCHERER. 


MIT  UNTERSTÜTZUNG  DEll  K.  AKADEMIE  DER  WISSENSCHAFTEN 
IN  WIEN. 


STRASSBUEG. 
KARL    J.   TRÜBNP^R. 


LONDON. 

TRÜBNER   &   COMP. 

1S7Ü. 


-^ 


DEM  ANI)E^'KEN 


K  A  R  A  J  A  N  S 


GEWIDMET. 


INHALT. 


Vorrede:  •  Seite 

Die  Handschi-ift  W ix 

Allgemeine  Charaktei-istik xii 

Der  lateinische  Text xiii 

Compositiou xvi 

Auslassungen         xviii 

Zusätze         XXII 

Uebersetzung  des  Lateinischen       xxiii 

Bildung         XXIV 

Fehler xxvii 

Verfasser xxxi 

"\V.  selbständig xxxv 

Die  Vorlage xxxviii 

Textgestalt       xli 

Vorgeschichte        xlvi 

Ausgabe        l 

Schluss LH 

Psalm  1—50        1 

Psalm  101— löO 150 

Canticum  Esaiae  prophetae 298 

Canticum  Ezechiae  regis 299 

Canticum  Annae 301 

Canticum  Moysi       304 

Canticum  Abacug  pro  ignorautibus        .     .    ^ 307 

Canticum  deuterouomii         310 

Oratio  dominica 317 

Symbolum  apostolorum 318 

Ymuus  Zachariae 320 

Canticum  sanctae  Mariae 321 

Fides  sancti  Athanasii  cpiscopi 322 


VORREDE. 


Die  Handsclirift  2681  der  Wiener  Hofbibliothek  (W.)  ist 
ein  Quartljand  von  234  Blättern,  an  dem  viele  Hände  des 
elften  Jahrhunderts  gearbeitet  haben.  Bei  der  neuen  Pagi- 
nierung ist  Blatt  2ö  mit  27  bezeichnet  worden,  so  dass  das 
letzte  Blatt  die  Nummer  235  zeigt.  —  Die  Seiten  sind  zwei- 
spaltig l)eschrieben,  die  Zeilenzahl  auf  der  Spalte  schwankt 
zwischen  22  und  24,  die  Schrift  steht  auf  Linien,  die  mit 
einem  scharfen  Instrumente  eingeritzt  sind,  so  dass  Blatt  7 
ganz  zerfetzt  ist.  —  Ich  bezeichne  die  Spalten  eines  Blattes 
mit  a  b  c  d. 

Die  Handschrift  zerfällt  in  drei  Teile. 

1)  Ein  Doppelblatt,  welches  dem  ersten  Quaternio  vor- 
geheftet  und  an  den  Deckel  geklebt  ist.  Es  enthält  die  am 
Schlüsse  unvollständigen  Predigtbruchstücke  MS  Dm.^  LXXXVI 
A  1  und  4,  Vier  andre  Blätter  von  1),  gleichfalls  Predigten 
enthaltend,  sind  gegenwärtig  in  München  und  stehen  bei  MS 
Dm.  2  LXXXVI  A  unter  2,  3,  5,  6. 

2)  Von  dem  Deckel  durch  eine  klaffende  Spalte  getrennt 
folgen  nun  13  Quaternionen,  Blatt  3  bis  107  (richtig  106). 
Rechts  unten  sind  die  Lagen  mit  arabischen  Ziffern  bezeichnet; 
s.  Wattenbach  Schriftwesen  p.  113.*)  —  5  hat  den  Haken 
nach   rechts:    Wattenbach  Anleitung    zur    lateinischen  Paläo- 


*)  In  der  Handschrift,  welche  Münchener  Glauben  und  Beichte 
MS  Dm."^  XCVII  enthält,  sind  die  Lagen  durch  Buchstaben  gezählt, 
wenn  1  nicht  I  ist;  Keinz  Sitzungsberichte  der  k.  bair.  Akademie  1869, 
2,  290. 


X  Die  Handschrift  W. 

graphie^  p.  44  belegt  diese  Gestalt  der  Ziffer  erst  aus  einer 
Hs.  des  15.  Jhs.  Die  Bezeichnung  beginnt  mit  4  und  endet 
mit  16;  die  dritte  Lage,  welcher  6  gebührt  hätte,  ist  ohne 
Nummer  geblieben.  —  Blatt  1  bis  103^  enthält  die  Psalmen 
1  bis  50,  latein  mit  deutscher  Uebersetzung  und  Erklärung, 
1  bis  7  gedruckt  bei  Hoffmann  Fundgruben  1,  48  ff.,  — 
103b  bis  107'^  Wessobrunner  Glauben  und  Beichte  I,  MSDm.^ 
XC.     Der  Schluss  dieses  Stückes  fehlt. 

3)  16  Quaternionen,  Blatt  108  (richtig  107)  bis  235 
(richtig  234).  Aber  im  letzten  Quaternio  fehlte  das  7.  Blatt 
schon  vor  der  Paginierung.  Nach  Blatt  234  (richtig  233)  ist 
dadurch  eine  Lücke  entstanden.  —  Vom  13.  Quaternio  ist 
nur  ein  Blatt  übrig,  212  (richtig  211),  welches  dem  14.  Qua- 
ternio vorgebunden  ist.  Die  Lagen  sind  wieder  durch  arabische 
Ziffern  bezeichnet,  welche  von  2 — 18  gehen,  .  das  Blatt  212 
(richtig  211)  hat  Nummer  15,  das  darauf  folgende  erste  des 
14.  Quaternio  Nummer  16.  —  Auf  Blatt  108  (richtig  107) 
bis  Blatt  21 2%  stehen  Psalm  101  — 150,  latein  mit  deutscher 
Uebersetzung  und  Erklärung.  Der  übrige  Teil  des  Blattes 
212,  jenes  einzigen  Restes  des  Quaternio  15  ist  durch  eine 
Predigt  angefüllt,  deren  Schluss  fehlt;  herausgegeben  MSDm.^ 
LXXXVI  B  1.  —  Blatt  213-232=^  folgen  die  Cantica  Esaiae, 
Ezechiae,  Annae,  Moysi,  Abacug,  Deuteronomii,  das  Vaterunser, 
das  ai:)Ostolische  Glaubensbekenntniss,  der  Hymnus  Zachariae, 
das  Canticum  S.  Mariae,  das  athanasianische  Glaubensbe- 
kenntniss, alles  latein,  dann  deutsch  übersetzt  und  erklärt, 
herausgegeben  von  GraffDiutiska  3, 124  ff.  ohne  das  Lateinische, 
das  Vaterunser  und  beide  Credo  als  Notkers  Katechismus  in 
MSDm.^  LXXIX  B,  ebenfalls  mit  Weglassung  des  lateinischen 
Textes.  —  Von  Blatt  232=^  bis  Ende  der  Hs.  wieder  am 
Schluss  unvollständige  Predigten,  gedruckt  in  MS  Dm.  ^  LXXXVI 
B  2 — 4.  Sie  sind  von  derselben  flüchtigen  Hand  geschrieben, 
welche  die  Predigt  auf  Blatt  212  eingetragen  hat. 

Alle  drei  Teile  haben  dasselbe  Format,  dieselbe  Einrich- 
tung nach  Spalten  und  Zeilen,  dieselben  Aljstände  der  Schrift 
vom  Blattende.  In  1)  allerdings  geht  die  Schrift  öfter  über 
die  Grenzlinien  hinaus  oder  bleibt  hinter  ihnen  zurück,  während 


Die  Handschrift  W.  XI 

2)  ziemlich  genau  die  vorgezeiclineten  Räume  innehält,  aber 
in  3)  findet  sich  die  erwähnte  freiere  Schreibweise  von  1) 
wieder,  so  z.  B.  Blatt  55. 

Unsre  Handschrift  ist  demnach  der  Rest  eines  auf  drei 
Bände  berechneten  Werkes.  Jeder  Band  hatte  als  Hauptinhalt 
50  Psalmen.  Die  drei  letzten  Quaternionen  des  dritten  Teiles 
waren  wahrscheinlich  von  x4.nfang  an  für  die  Cantica,  das  Vater- 
unser und  die  Glaubensbekenntnisse  bestimmt  gewesen.  —  Die- 
selbe Einteilung  in  drei  Bücher  oder  Bände  von  je  50  Psalmen 
hatte  das  Weissenburger  Psalterium,  s.  Kelle  Otfried  1,21  An- 
merkung 1,  wahrscheinlich  auch  die  angelsächsischen  Psalmen, 
da  von  den  metrischen  51 — 150,  von  den  prosaischen  1  —  50  er- 
halten sind.  s.  Grein  Bibliothek  der  angelsächsischen  Poesie  2,41 1. 
Auch  der  griechische  Psalter  S.  Gall.  17  bietet  nur  101  — 150, 
s.  Lagarde  Psalterium  iuxta  Hebraeos  Hieronymi  (1874)  p.  IV. 
—  Den  Predigten,  mit  denen  leergebliebene  Stellen,  auf  Blatt 
212  und  232  bis  zum  Scliluss,  ausgefüllt  sind,  fehlt  allerdings 
der  Schluss,  auch  findet  sich  die  Hand,  welche  sie  geschrieben, 
nicht  unter  jenen,  welche  bei  den  Psalmen  l)eschäftigt  waren: 
aber  die  Hände  sind  gleichzeitig,  und  ursprünglich  waren 
diese  Predigtsammlungen  vielleicht  nicht  am  Schlüsse  ver- 
stümmelt, da  nach  Blatt  212  sielicn  Blätter  fehlen  und  der  letzte 
Quaternio  der  Hs,  verloren  sein  kann.  —  Da  nun  den  ersten 

50  Psalmen  drei  Quaternionen,  den  letzten  ein  Quaternio  vor- 
gebunden war  —  auch  die  sanctgallische  Hs.  der  Notkerschen 
Psalmen  beginnt  erst  p.  8,  s.  Hattemer  Denkmahle  2,23,  — 
so  ist  es  wahrscheinlich,  dass  das  Doppelblatt  am  Anfange  der 
Wiener  Hs.  ein  Rest  jener  verlorenen  drei  Quaternionen  ist, 
welche  kurze  Zeit  nach  Abfassung  des  bairischen  Psalmwerkes 
zur  Aufzeichnung  von  Predigten  benutzt  wurden,  ebenso  wie 
die  leergebliebenen  Blätter  am  Schlüsse  des  dritten  Teiles. 
Der  verlorne  Quaternio,  welcher  diesem  Teile  vorgebunden 
war,  wird  dann  auch  wol  Predigten  enthalten  haben.  Es  wären 
dann  von  dem  ursprünglichen  Werke  der  erste  und  der  dritte 
Teil  erhalten,  lieide  am  Anfang  wie  am  Schlüsse  unvollständig. 

Wenn     wir    für    den    verlornen    Band,    welcher    Psalm 

51  — 100    brachte,    eine    ähnliche    Einrichtung   annehmen,    so 


XII  Allgemeine  Charakteristik. 

wäre  in  die  bairischen  Psalmen  eine  nicht  unbeträchtliche 
Anzahl  von  Predigten  eingetragen  worden,  so  dass  man  an 
eine  beabsichtigte  Sammlung  einer  bestimmten  Gruppe  von 
Predigten  denken  dürfte, 


Die  Uebersetzung  und  Erklärung  der  Psalmen  in  unserer 
Handschrift  ergiebt  sich  sofort  als  eine  Umformung  des 
Notkerschen  Werkes,  das  uns  vollständig  nur  in  einer  Auf- 
zeichnung des  zwölften  Jahrhunderts  (SG.)  vorliegt.  Die  Um- 
formung ist  eine  radicale.  Der  lateinische  Psalmtext  ist  nicht 
der  Notkersche,  dessen  Abweichungen  von  der  Vulgata  beinahe 
durchaus  zur  Itala  stimmen,  häufig  zu  dem  Text,  welchen 
Sabatier  nach  einer  Handschrift  von  St.  Germain  in  seiner 
Bibelausgabe  mitgeteilt  hat  —  Bibliorum  sacrorum  versiones 
antiquae  Remis  1743  2.  Band  —  öfters  allerdings  auch  zu 
andern  Handschriften  derselben  Recension,  —  sondern  hält 
sich  überwiegend  nahe  an  die  Vulgata,  —  die  deutsche  Ueber- 
setzung aber  folgt  im  Ganzen  Notker,  ohne  sich  an  den 
dadurch  entstehenden  Incongruenzen  zu  stossen.  Die  bei 
Notker  zerrissenen  Psalmverse,  deren  einzelne  Teile  mit  ihrem 
lateinischen  und  deutschen  Text  nebst  angefügter  Erklärung 
auf  einander  folgen  wie  selbständige  Verse,  werden  in  der 
Regel  vereinigt,  so  dass  auf  den  ganzen  lateinischen  Psalmvers 
die  Uebersetzung  und  Erklärung  des  ersten  Teils,  dann  Ueber- 
setzung und  Erklärung  des  zweiten,  mitunter  auch  eines 
dritten  Teiles  folgt.  Die  Erklärung  ist  vielfach  verkürzt,  be- 
sonders durch  Weglassung  des  Gelehrten,  also  der  antiquarischen 
rhetorischen  und  textkritischen  Bemerkungen.  Dieselbe  Ten- 
denz der  Popularisierung  verrät  sich  auch  durch  die  von  den 
Interlinearversionen  der  St.  Galler  Handschrift  unalihängige 
Uebersetzung  der  meisten  lateinischen  Worte  und  Citate,  mit 
welchen  Notker  seine  Erklärungen  ausgestattet  hatte.  Aber 
auch  der  stilistische  Ausdruck  ist  vielfach  geändert  und  das 
Ganze  in  den  bairischen  Dialekt  umgeschrieben. 


Der  lateinische  Text.  XITI 

Fast  keine  der  mit  Notkers  Werk  vorgenommenen  Um- 
formungen ist  consequent  durchgeführt.  Die  ganze  Arbeit 
verrät  geringen  Verstand  und  zeugt  von  einer  niedern  Bil- 
dungsstufe. Eine  durchgeliende  Revision  ist  nicht  vorgenom- 
men worden,  sonst  wären  wol  grobe  syntaktische  Fehler  wie 
MS  Dm.-  570,26  verbessert  oder  fehlende  Satzteile  oder  Sätze 
wie  der  Nachsatz  35, 1 1  ergänzt  worden. 


Die  Abweichungen  der  deutschen  Uebersetzung  von  dem 
lateinischen  Texte  sind  in  W.  oft  sehr  stark.  8,5  hat  W.  Vulg. 
ultorem,  übersetzt  aber  defensorem  nach  SG.  Ebenso  9, 10 
pauperi  W.  Vulg.  pauperum  SG.,  —  9,  1 2  studia  eins  W.  Vulg. 
mirabüia  eins  SG.,  —  9,  13  damorem  W.  Vulg.  orationem 
SG.,  —  9, 21  conuertefur  W.  confortetur  Vulg.  praeualeat 
SG.,  —  9,31  cum  diuitihiis  W.  Vulg.  cum  diuitibus  in  ocultis 
SG.,  —  9,37  deimi  W.  Vulg.  dominum  SG.,  —  dilatatum  W. 
laetatum  Vulg.,  delectatum  SG.,  —  16,  4  iienter  eorum  W. 
Vulg.  iienter  eonim  et  safurati  swif  pjorcina  SG.,  — •  16,15 
ego  cmtcm  cum  iusticia  eins  app)areho  in  conspcctu  tuo,  dum 
manifest  cd)  it  UV  gloria  tuet  W.  ego  autem  in  iustitia  apparebo 
conspectui  tuo:  satiabor  cum  apparuerit  gloria  tua  Vulg.  ego 
autem  cum  iustitia  apparebo  in  consxjectu  tuo.  satiahor  dum 
manifestahifur  gloria  tua  SG.,  —  18,2  adnunciat  W.  Vulg. 
adnuntiant  SG.,  —  18,7  uiam  W.  Vulg.  tiiam  suam  SG., 
—  18,13  munda  me  W,  Vulg.  munda  me,  domifie  SG.,  — 
21,3  insipienciam  mihi  W.  Vulg.  insijnentiam  SG.,  —  23,9 
portas  principes  uestras  W.  Vulg.  portas  principis  uestri 
SG.,  —  24,  4  omnes  iniqua  agentes  superuacue  W.  Vulg. 
iniqui,  facientcs  uana  SG.,  —  24,  7  ignorantias  meas  W. 
Vulg.  ignorantiae  mcae  SG.,  —  24, 8  dabit  derelinquentibus 
W.  dabit  delinquentibus  Vulg.  statuit  delinquentibus  SG.,  — 
25,  1  ingressus  siim  W.  Vulg.  ambidaui  SG.,  —  26, 4  nt 
uideam  uoluntatcm  domini  et  uisitem  templum  eius  W.  Vulg.  ut 
contempler  detectationem  domini,  nt  protcgar  a  templo  sancto 
eius  SG.,   —   26,  6   uociferationis   W.  \'ulg.   itibilationis  (Hs. 


Der  lateinische  Text. 

cuhiculationis)  SG.,  —  28, 1 0  inJiahitnre  facif  W.  Yulg.  hahi- 
tat  SG.,  —  33, 2  tempore,  semper  laus  eius  in  ore  meo  W. 
Viilg.  tempore  SG. 

An  einer  Stelle  sieht  es  aus,  als  liätto  die  Erinnerung 
an  den  Vulgatatext  die  Interpunction  in  W.  beeinflusst,  oder 
W.  hat  hier  die  mit  der  Vulg.  stimmende  Lesart  seiner  Vor- 
lage geändert,  die  Interpunction  aber  beibehalten:  8,9  Omnia 
suhiecisti  suh  pedibus  eius,  oues  et  boues,  uniuersa  insuper 
et  peeora  campl  W.  SG.  Die  Vulg.  hat  hier  tiniuersas  und 
dem  entsprechend  W.  Puuct  zwischen  uniuersa  und  insuper. 

Oder  bei  Uebereinstimmung  der  Vulgata  mit  SG.  17,35 
posuit  W.  posuisti  SG.  Vulg.,  —  22,6  suhsequatur  W.  suhse- 
quetur  SG.  Vulg.,  —  23,3  in  monte  W.  in  loco  SG.  Vulg.,  — 
23, 6  dominum  W.  deuni  SG.  Vulg.,  —  23, 8  dominus  uirtu- 
tum  ipse  est  rex  gloriae  W.  dominus  fortis  et  potens,  dominus 
fortis  in  praelio  SG.  Vulg.  Die  Lesart  von  W.  ist  der 
10.  Vers  nach  W.  SG.  Vulg.  Vielleicht  aber  liegt  W.  eine 
Lesung  einiger  Italahandschriften  zu  Grunde,  welche  im  Vers  8 
nach  praelio:  ipse  est  rex  gloriae  anfügen.  —  25, 12  j)es  enim 
mens  W.  iJes  meus  SG.  Vulg.,  —  27,4  retributionem  ipsis  W. 
retrihutionem  eorum  ipsis  SG.  Vulg.,  —  28,6  uittdos  Li- 
bani  W.  uitulum  Lihani  SG.  Vulg.,  —  30,4  propter  W.  et 
propter  SG.  Vulg.,  —  36,27  hat  W.  gegen  SG.  und  Vulg. 
inquire  pacem  et  persequere  eam,  übersetzt  aber  et  inhahita 
in  saeculum  saeculi  nach  SG.  Vulg.*) 

23,8  steht  W.:  ciuis  est  iste  rex  gloriae?  dominus  uir- 
tutuni  ipse  est  rex  gloriae.  Das  ist  der  Vers  10.  In  8 
hatte  nach  quis  est  iste  rex  gloriae?  zu  folgen:  dominus  fortis 


*)  Eine  mittlere  Stellung  zwischen  W.  SG.  und  Vulg.  muss  der 
lateinische  Text  eingenommen  haben,  nach  welchem  die  allerdings  oft 
sehr  fehlerliafte  und  willkürliche  angelsächsische  Uebersetzung  verfasst 
ist,  Grein,  Bibliothek  der  angelsächsischen  Poesie  2, 149  ff.  So  stimmt 
ags.  115  in  der  Lücke  nach  4  (13)  und  143, 3  der  vorauszusetzende 
Text  populos  mit  W.  SG.  gegen  Vulg. ,  —  118,  60  der  Text  turbatus, 
—  131, 9  die  Existenz  des  betreffenden  Psalmverses  gegenüber  der 
Lücke  in  W.  SG.  zu  Vulg.,  —  121,  ß  der  Text  diKgentibus  ie  zu  W. 
Vulg.  gegen  SG. 


Der  lateinische  Text.  XV 

et  potens,  dominus  potena  in  praelio,  so  in  SG.  Vulg.  Itala 
und  iiixta  Hebraeos. 

Nur  Schreiberverselien  mögen  sein  die  unverständig  ein- 
geschobenen est  und  sunt  in  Deu.  34.  42. 

Nur  ganz  selten  wird  die  Uebersetzung  in  W.  dem  von 
S(j.  abweiclienden  lateinischen  Texte  in  W.  angepasst:  6,8  a 
fnroyc  W.  Vulg.  prae  ira  SG,,  —  9, 19  ipsc  W.  et  ipse  SG. 
Vulg.,  —  121,0  diligentibus  te  W.  Vulg.  qui  düigunt  eam  SG., 
—  143,2  qui  suhdis  popidos  suh  me  W.  qui  suhdit  populum 
meimi  sub  me  Vulg.  suhiciens  pop>ulos  sub  me  SG.  —  S.  auch 
10, 14  saturati  sunt  filii  W\  saturati  sunt  fäiis  Vulg.  fehlt  SG. 

Hie  und  da  stimmt  die  Uebersetzung  aber  auch  nicht 
mit  dem  gleichlautenden  lateinischen  Texte,  von  W.  und  SG. 
So  17,21  retribuet  zweimal,  Uebersetzung  lonoto,  —  31,3 
uuntmal  W.  behi  SG.,  —  der  Psalmtext  in  W.  wie  SG.  hat 
ossa,  —  40,4  starcMu  erda  W.  stdrehe  erda  SG.,  —  der 
Psalmtext  in  W.  SG.  hat  fortes  terrae.  —  Oder  138,24  libe 
W.  uuege  SG.,  —  der  Psalmtext  hat  in  W.  SG.  uia.  —  Dann 
in  der  vorher  erwähnten  Stelle  143,  2,  und  s.  unten. 

Die  von  SG.  abweichende  Ordnung  der  Versteile  im  la- 
teinischen Text  von  W.  wird  einmal  in  der  Uebersetzung  bei- 
behalten: 145,7  dominus  erigit  elisos  nach  dominus  soluit 
conpeditos  dominus  inluminat  cecos. 

Die  Ueberschriften  ferner  des  Notkerschen  Vulgatatextes 
fehlen  in  W.  durchgängig,  die  ersten  Verse  häufig  ganz  oder 
zum  Teil.  Schon  Hilarius  von  Poitiers  sagt:  in  plurimis 
latinis  et  graecis  codicibus  sine  nominibus  simplices  tantum 
psalmorum  tituli  pracferuntur ,  Sabatier  a.  a.  0.  p.  2.  Die 
Notkerschen  Uebersetzungen  und  Erklärungen  dieser  Teile 
des  lateinischen  Textes  aber  werden  in  W.  Aviederholt.  So  in 
Psalm  6.  7.  8.  9.  10.  14.  15.  10.  17.  18.  19.  20.  21.  23.  24. 
25.  20.  27.  28.  29.  30.  31.  33.  35.  37.  38.  41.  43.  44.  45. 
40.  47.  48.  49.  50.  101.  104.  105.  100.  110.  111.  In  den 
Psalmen  15  und  10  ist  sogar  das  chuit,  uuaz  clmit  daz?  aus 
SG.  beibehalten.  4, 3  bezieht  sich  das  unverständliche  uuas 
ist  daz?  auf  die  Ueberschrift  Biapsalma  in  SG.,  49  vor  1 
mier  uuas  Asapli?   auf  den  Titel  Psalmus  Assaph  in  SG.  — 


XVI  .  Composition. 

Hie  und  da  nimmt  Notker,  ohne  den  Titel  zu  übersetzen,  in 
Erklärung  des  ersten  Verses  darauf  Bezug,  so  147.  148:  auch 
darin  folgt  W.  dem  sanctgallischen  Text,  ohne  den  lateinischen 
Titel,  welcher  zum  Verständniss   notwendig  ist,  zu  ergänzen. 

Uebrigens  ganz  genau  stimmt  auch  Notkers  Commentar 
nicht  zu  seinem,  d.  h.  dem  uns  überlieferten  lateinischen 
Text.  9,10  (Diapsalma  1)  haben  SG.  W.  Vulg.  gleichmässig: 
Despicis  in  oporhmitatihus ,  in  trihulatione.  Aber  Notker 
übersetzt  mi  in  dürften  unde  an  dero  notc  lägest  du  unsih, 
als  ob  es  in  inoportunifatibus  hiesse.  W.  folgt  ihm.  —  104 
ist  die  Ueberschrift  im  St.-  Galler  Codex  bloss  Psalmus  CIV. 
Darauf  folgt  aber:  AUeluja  ist  hehraeum,  latine  chit  is  Lau- 
date  dominum.  Der  Text,  auf  den  sich  sei^ie  lateinische  Vor- 
lage bezog,  setzt  ein  AUeluja  als  Titel  voraus,  das  z.  B. 
die  Vulgata  hat,  aber  auch  Handschriften  der  Ausgabe  iuxta 
Hebraeos  und  der  Itala.  —  Deu.  25  übersetzt  SG.  wie  W. 
das  in  SG.  W.  Vulg.  gleichmässig  überlieferte  uastahit  durch 
herrota,  her  et  a. 

Vulgataverse,  welche  SG.  nicht  hat  noch  übersetzt,  lässt 
W.  natürlich  auch  fort,  so  den  Vers  34,6  oder  131,9,  der 
wol  wegen  des  ähnlichen  16.  Verses  weggeblieben  ist. 


Das  Princip  die  bei  Notker  getremiten  Psalmverse  nach 
Massgabe  des  lateinischen  Textes,  den  W.  aufgenommen,  zu 
vereinigen,  ist  nicht  streng  eingehalten.  S.  z.  B.  15,4.  27,3. 
In  den  Versen  1,  2,  3  des  Psalm  26  hat  W.  die  Zweiteilung 
bewahrt,  —  ebenso  105,43.  106,26,  —  die  bei  Notker  in  je 
vier  Teile  zerrissenen  Verse  26,4  und  6  in  je  zwei  zerlegt, 
ebenso  den  bei  Notker  dreiteiligen  Vers  12,  während  sonst 
z.  B.  6,  7.  7, 5.  27,  1  die  drei  bei  Notker  getrennten  Versteile 
vereinigt  werden.  101,26  ff.  sind  in  W.  sogar  drei  Verse 
zusammengezogen.  Alier  auch  in  SG.  sind  hier  abweichend 
von  der  gewöhnlichen  Ordnung  Vers  26  und  ein  Teil  von  27 
zusammen  ül)ersetzt  worden,  dann  der  zweite  Teil  von  27  und  28. 

Aber  in  W.  bleibt  der  lateinische  Text  häufig  hinter  der 
Ansdehiuuig  des  deutschen  zurück,  oder  geht  über  dieselbe  hinaus, 


Composition.  XVII 

SO  dass  die  Ucbersetzung  eines  Versteiles  entweder  schon  in 
dem  vorhergehenden  Verse  steht,  oder  erst  im  nächsten  kommt. 
Sie  folgt  nach  z.  B.  5,8  ego  autem  in  miiltitudine  miserkor- 
diae  tiiae,  —  21,11  ne  discesseris  a  me,  —  30,5  qiwniam 
tu  es  protector  mens,  —  38,11  amoue  a  me  piagas  tiias,  — 
41, 10  quare  contristatiis  incedo,  dum  affligit  me  inimicus, 
—  47, 14  ut  enarretis  in  progenie  altera,  —  Za.  72  et  me- 
morari  testamenti  sui  sancti.  —  Voraus  geht  die  Uebersetzung 
des  lateinischen  Textes  z.B.  16,7  qui  saluos  facis  spcrantes 
in  te,  —  23,4  innocens  manihus  et  mundo  corde,  — -  28,6 
et  commimiet  eos  tanquam  uitidos  Libani,  —  114,8  quia 
eripuit  animam  meam  de  mortc. 

103,27  werden  zuerst  nach  dem  in  W.  angenommenen 
Princip  beide  Teile  des  bei  Notker  zerrissenen  Psalmenverses 
lateinisch  vorangestellt:  draco  iste  quem  formasti  ad  illuden- 
dum  ei.  —  omnia  a  te  exjyedant  ut  des  Ulis  escam  in  tem- 
pore oporttino.  Nach  Uebersetzung  und  Erklärung  des  ersten 
Teils  aber  omnia  a  te  u.  s.  w.  noch  einmal.  Ebenso  Ma.  48 : 
quia  respexit  humilitatem  ancillae  suae.  —  eccc  enim  ex  lioc 
heatam  me  diccnt  omnes  generationes. 

Ein  par  mal  wird  der  Versuch  gemacht  den  ganzen  bei 
Notker  in  seine  Teile  zerlegten,  und  nach  diesen  übersetzten 
und  erklärten  Vers  erst  vollständig  zu  übersetzen,  dann  die 
ganze  Erklärung  nachfolgen  zu  lassen.  So  101,5.  Notker 
hat  hier:  Percussum  est  sicut  foenum  et  aruit  cor  metim,  lum 
Uebersetzung  und  Erklärung,  —  quia  ohlifus  simt  manducare 
panem  meum,  nun  Uebersetzung  und  Erklärung.  Vielleicht 
wurde  nur  nachdem  der  Schreiber  W.  den  ersten  Vers  über- 
setzt, sein  Auge  durch  das  zweite  meum  verleitet  die  Ueber- 
setzung des  zweiten  Teiles  sofort  anzuschliessen.  Um  nichts 
auszulassen  und  nicht  zu  corrigiren  hätte  er  dann  die  Erklä- 
rung des  ersten  Teiles  vor  der  des  zweiten  nachgetragen.  — 
Aelmlich  17,46:  der  Schluss  des  vorangestellten  lateinischen 
Verses  wird  so  übersetzt:  unde  so  h'mchent  sie  uone  iro  stigen, 
uuanda  si  in  einemo  fuose  gent:  das  mcino  ih  in  dero  alton 
e.  Bei  Notker:  Et  claudieauerunt.  Unde  so  Jiinclient  sie, 
uuanda   sie    in    einemo   fuöse  gänt  ueteris  testamenti.   —  Ä 

h 


XVIII  Auslassungen. 

semitis  suis.  Das  ist  in  gcscJicJien  föne  iro  uuegcn.  föne  iro 
adinuentionihus.  so  die  sint  de  non  lotis  manibus  et  calcibus. 
Eine  unbedeutende  Abweichung  ist  es,  wenn  z.  B.  103, 18 
SG.  die  Erklärung  der  Uebersetzung  vorausschickt,  W.  die 
gewöhnliche  Abfolge  herstellt. 


W.  will  überhaupt  kürzen.  Sogar  in  der  Uebersetzung, 
s.  20,6.  23,5.  24,8.  39,8.  44,18.  50,4.  104,12.  105,6.  111,4. 
117,14  U.S.W.  Die  Gründe  der  Auslassungen  werden  demnach 
nicht  überall  zu  ermitteln  sein.  Aber  der  Gelehrsamkeit  geht 
die  Bearbeitung  sj^stematisch  aus  dem  Wege.  —  An  gram- 
matischen, kritischen,  litterarischen  Bemerkungen  Notkers  wird 
weggelassen  1, 1  die  Etymologie  von  pestis,  —  4, 3  von  dia- 
pscdma,  —  22, 6  eine  grammatische  Bemerkung,  —  nach  28, 1 
die  rhetorische  Anmerkung  über  allusiones,  —  30, 1  über  die 
Bedeutung  von  excessus,  —  31,9  die  Etymologie  von  chamus, 

—  32, 13  die  Etymologie  von  prospicere,  —  33, 1  die  Etymo- 
logie von  Abimelech  und   Achis,    —    34, 16    von  S'uhsannare, 

—  39, 1  über  den  Unterschied  von  attendit  me  und  attendit 
mihi,  —  40, 10  eine  längere  stilistische  Bemerkung,  —  41,  7 
die  Etymologie  von  Jordan,  Ermonim,  anathema,  —  43, 1  die 
Etymologie  und  Deutung  von  Chore,  —  43, 23  die  Exegese 
durch  Figur  der  Katachrese,  —  44, 2  Exegese  durch  die  Figur 
der  Iteratio,  —  49  vor  1  Berufung  auf  Paralipomenon,  vgl. 
50,9  huoche  W.  leuitico  SG.,  —  103,10  die  Exegese  von 
medium  durch  commune,  —  104, 23  über  accola  und  indi- 
gina,  —  105,19  Etymologie  von  Oreb,  —  105,24  über  eine 
andre  Lesart  des  Hieronymus,  —  105,  30  dass  quassatio  gleich 
confr actio,  —  105,36  Bedeutung  von  scandalum,  —  105,39 
über  andre  Lesarten,  —   1 05, 43  Berufung  auf  Liber  iudicum, 

—  106,1  zwei  Bedeutungen  von  ug  aicöva,  —  106,2  Bedeu- 
tung von  proiiincia  und  regio,  —  115,18  über  andere  Les- 
arten bei  Augustinus  und  Cassiodorus,  —  117,9  das  Citat 
nach  Daniel,  —   117,13  über  die  Lesart  einer  andern  editio, 

—  Einleitung  zu  118  die  lange  Stolle  aus  Augustinus  über 
die  Schwierigkeit  dieses  Psalmes,  ^-  118,4  über  nimis,  ayav, 


Auslassungen.  XIX 

6(p6ÖQa,  —  118,15  über  die  Vulgatalesart  exercebor,  — 
118,19  über  die  Lesart  andrer  Codices,  über  ohoedirc  und 
credere,  —  118,20  Citate  aus  Paulus  und  Augustinus,  — 
118,85  die  Bemerkung  gegen  Unterhaltungslecture,  die  jü- 
dische Deuterosis  und  die  sacculares  lltcrae  mit  dem  Bei- 
spiel von  Salomon  und  Markolf,  —  118,147  Etymologie 
von  inmaturitas,  und  über  eine  andre  Lesart,  —  125,3.4. 
127,2  Exegese  durch  Grammatik,  —  Ez.  12  über  eine  andre 
Lesart,  —  Ez.  15  Citat  nach  Epikur,  —  Ann.  1  Berufung 
auf  Paulus,  —  Ann.  8  Citat  aus  Paulus,  —  Moy.  18  rheto- 
rische Bemerkung  über  die  Hyperbel. 

Altertümer  und  Geschichte,  auch  Zeitgeschichte  —  Notkers 
—  werden  übergangen:  9,26  Antichristus,  —  17, 4G  von  den 
Reinigungsgeboten  der  Juden,  —  21, 19  über  die  Ketzer  Richard 
und  Poppo,  —  21,21  von  der  Lanze  des  Longinus,  —  22,4 
tmter  den  irrarin  W.  Inter  hereticos  et  scismaticos  SG.,  — 
31,6  über  Philosophen  und  Haeretiker,  —  32,7  do  christiani 
cliomen  W.  do  christiani  principes,  d.  i.  die  christlichen  römi- 
schen Kaiser,  cMmen  SG.,  —  39,  5. 6  in  circo,  in  tJieatro,  aber 

25.4  bleibt  in  thcatro,  —  39,  6  mimus  auriga  Jiistrio  nur  durch 
spiliman  gegeben,  —  47, 14  über  Paulus  und  Barnabas,  — 
104,27  über  Zeichen  und prodi(jia,  —  106,4  über  Plato,  Sokrates, 
Aristoteles,  aber  103,12  bleibt  Plato,  —  109,1  über  dcn^wma^its, 
dessen  Sohn  König  oder  Bischof  sein  könne,  —  111,5  trium- 
phator,  —  149,3  über  tympanum  xmd  psaltcriimi,  —  aber  die 
Bemerkung  über  die  bekannten  Instrumente  rotta  und  harpha 

42.5  wird  beibehalten,  ebenso  32,3  über  wortlose  Musik,  — 
Deu.  2  std)  Corona  uendere,  —  S.  a.  4  über  die  zwei  Namen 
des  Pontius  Pilatus,  —  F.  A.  2  über  persona.  —  145,  6  wird 
Neptun  und  Saturn,  105,28  Priapus  belassen,  auch  die  Stelle 


*)  21, 19  die  irrari  W.  heretici  unde  sint  Muto  Bicharth  Pojio  u.s.w. 
SG.  Die  Stelle  ist  also  bei  Hattemer  mit  Unrecht  aus  dem  Texte  ver- 
wiesen. Aber  es  ist  sehr  möglich,  dass  sie  von  Eckehart  IV  herrühre, 
ebenso  wie  die  zwei  Glossen  zu  Psalm  65,  12.  15.  S.  Dümmler  Ecke- 
hart IV  Haupt  Zs.  14,6.  —  65,  .15  und  21,  19  sind  auch  beinahe  ganz 
lateinisch.  Auch  die  Schlussverse  auf  Notker  in  SG.  wird  man  am 
wahrscheinlichsten  diesem  treuen  Schüler  zuschreiben.    S.  unten  S.  XLVI. 

b* 


XX  Auslassungen. 

über  das  römische  testamcntum  24, 10,  und  über  Augustus  und 
die  Schliessung  des  Janustempels  45,9. 

Naturgeschichtliches  und  Geographisches  wird  beseitigt: 
47,3  über  die  Lage  von  Syon,  101,8  über  hubo,  noctua, 
onocrotalon,  103, 18  dass  fidica  auch  stagnensis  {sefogiT)  sei, 
103, 18  über  den  erinacius,  105,  7  ülier  die  Lage  von  Aegypten. 

Durch  diese  Auslassungen  entsteht  öfters  ein  Widersinn. 
118,  15  gibt  W.  die  zwei  Uebersetzungen  Notkers,  der 
beide  Lesarten  garriam  und  exercebor  berücksichtigt,  wieder, 
als  ob  sie  zusammengehörten,  —  118,19  wird  durch  die  Aus- 
lassung der  Gedanke  Notkers  ganz  entstellt.  Dieser  hatte 
erst  incola  erklärt  und  fügt  hinzu,  andre  Codices  hätten  da- 
für inquüimis,  und  erklärt  auch  dieses.  W.  zieht  die  zweite 
Erklärung  zur  ersten.  —  125,4  lässt  W.  von  Notkers  Worten 
Do  dis  heumzegot  uuard  in  uerhis  praeteriti  temporis,  noli 
dö  uuas  is  cliümfüg  ganz  unverständig  den  lateinischen  Aus^ 
druck  aus. 

Notker  hatte  den  38.  Psalm  geschlossen  mit  den  Worten: 
Hie  laudate  dominum  quia  honus  psalmtis,  mit  Benutzung  von 
Ps.  14G,  1.  Nach  dem  88.  lesen  wir  in  SG.:  Explicit  sermo 
secundus  habitus  per  vigilias  sancti  Cypriam.  Hier  ist  ende 
dises  psalmi,  der  se  seuuein  mdttinon  sancti  Cypriani  ge- 
hredigot  ward.  Vor  dem  118.  heisst  es:  Alle  die  änderen 
sahnen,  die  an  demo  sältare  stänt,  irrdJda  ih  einuueder  dic- 
tando,  aide  fore  dien  Hüten  sermocinando.  Disen  sahnen 
u.  s.  w,  Notker  hat  also  über  die  Psalmen  in  einer  der  über- 
lieferten ähnlichen  Form  gepredigt,  Wackernagel  Altdeutsche 
Predigten  323.  Die  betreffenden  Stellen  nach  dem  38.  und 
vor  dem  118.  Psalm  fehlen  in  W.,  vielleicht  ein  Zeichen,  dass 
man  bei  der  Redaction  der  populären  Ausgabe  von  diesem 
Zwecke  absah.*) 

Zumeist  aber  erklären  sich  die  Auslassungen  in  W.  aus 
dem  Bestreben  der  Uebersetzung  des  in  Notkers  Commentar 


*)  Vgl.  die  siebenbürgischen  Perikopenpredigtcn  aus  dem  16.  Jh. 
Müller  Sprachdenkmäler  (1864)  S.  184  ff.,  in  denen  auch  der  lateinische 
Text  vorgetragen  wurde,  mit  und  ohne  Uebersetzung. 


Auslassungen.  XXI 

SO  häufigen  Latein  auszuweichen.  So  4,8.  5,6.8.  6,1.7.  7,10. 
9,1.5.12.  13,3.  15,3.6.7.  17,31.  18,8.9.  20,14.  21,17.19. 
21.26.  24,17.  29,3.6.13.  33,7.34.17.18.19.27.  34,19.  35,5. 
9.12.  36,9.11.  37,4.12.  38,8.  45,3.  50,21.  103,3.  114,5. 
118,19.29.  138.161.  S.  a.  1. 

An  dieser  letzten  Stelle  entsteht  durch  die  Auslassung 
des  Wortes  synibolum  geradezu  Unsinn:  Notker  vergleicht  das 
Symbolum  mit  der  Parole  oder  den  Feldzeichen,  an  denen  sich 
die  Krieger  eines  Heeres  erkennen.  W.  gibt  statt  symbolum 
nur  geuuerf,  die  buchstäbliche  Uebersetzung,  und  behält  den 
Vergleich  bei.  S.  MSDm.^  570,19—22.  —  Ebenso  ist  der 
Schluss  von  33,  1  in  W.  unverständlich  durch  Weglassung 
der  lateinischen  Etymologieen  von  Abinielech  und  Achis.  — 
41,7  hat  W.  wenigstens  so  viel  Besinnung,  statt  des  Notker- 
schen  anathema,  der  Deutung  von  Ermonim,  welche  Notker 
früher  vorgetragen,  W.  aber  ausgelassen  hat,  Hermonini  ein- 
zusetzen. —  50,  19  wird  durch  Auslassung  von  salutarem 
hostiam  und  sacerdotes  die  Antithese  von  salutaris  hostia  und 
cor  contritum  verwischt,  —  ganz  ähnlich  106, 1  durch  Aus- 
lassung von  temporaliter  super  homines  der  Gegensatz  zwischen 
temporaliter  und  in  aeternum,  auch  sie  ist  ohne  Uebersetzung 
des  vorhergehenden  super  homines  nicht  verständlich.  — 
118,138  will  W.  testimonia  auslassen,  und  ändert  dadurch 
den  Sinn  des  Originals:  unde  dina  uuarheit  gihute  du  gnote, 
mit  dera  du  dih  cliunden  uuile  W.  unde  dma  uuarheit  Icehüte 
du  genoto.  uuelicha?  aber  diu  seihen  testimonia,  mit  dien 
du  dih  chunden  uuile  SG.  —  118,161  ne  chot  selhir  Christus 
gifractir,  übe  man  demo  cheisiri  eins  gehen  solti?  Aber  was 
er  sagte,  im  SG.  das  lateinische  Bibelcitat,  fehlt.  —  143, 8 
will  W.  kürzen  durch  Auslassung  von  terrena  bona.  Notker 
sagt:  uuanda  sie  habent  ze  zesuuuun  das  sie  ze  uuinsterün 
haben  soltön.  ih  neimo  terrena  bona.  Sie  solton  aeterna  bona 
ze  zeseuuun  haben.  Nach  dem  ersten  solton  fährt  W.  fort: 
ih  meino  diu  euuigen  guot,   dei  scolten  si  haben  ei  cesiuuan. 

Dadurch  wird  es  fraglich,  ob  nicht  manche  der  im  Texte 
angenommenen  Lücken  als  gedankenlose  aber  beabsichtigte 
Auslassungen  zu  betrachten  sind. 


xxii  Zusätze. 

Die  Zusätze  in  W.  sind  höchst  unhe deutend.  4,6  uuer 
chan  uns  ieJit  kesagen  uone  demo  euuigen  UM,  uuer  ouget  daz 
guot?  W.  uuer  chdn  uns  ieht  Icesdgen  föne  uita  aeterna?  SG. 
W.  will  zu  der  Paraphrase  in  SG.  eine  wirkliche  Uebersetzung 
der  Psalmworte  qiiis  ostendit  nohis  hona?  gehen.  —  34,7 
ih  sprah  auer  'zeuuerfet  ir  iz,  iJi  cimheron  is  in  drin  tagen: 
das  chot  ih  uone  minemo  lihd'  W.  danne  aber  ih  chad 
'destniife  tcmplum  dei''  SG.  W.  ergänzt  und  deutet  das  Citat. 
—  Ebenso  wird  118,175  chomit  hera  ir  giuuihten  niinis  uatir 
unde  inphaJiit  daz  riche  daz  iu  gigareuuit  ist  W.  uenite 
henedicti  patris  mei  SG.  der  Bibeltext,  welchen  Notker  nur 
andeutet,  ergänzt.  —  108, 31  hängt  W.  ein  deo  gratias  an 
mit  der  Deutung:  daz  chuit  gote  danc. 

Blosse  Erweiterungen  sind  21,11  uone  miner o  muotira 
Mariun  W.  föne  Marmn  SG.,  —  101, 26  dero  tugenda  unde 
dero  uuarheite  W.  ueritatis  SG.  —  102,6  dia  urdriez  lident 
unde  unreht  dolent  W.  die  ünreht  tölent  SG.  —  Ein  Unsinn 
entsteht  dadurch  146,8  der  ce  menniscon  nuzzeda  heu.  unde 
gras  rechet  an  dia  crda  unde  an  den  bergen  W.  ohne  an  dia 
er  da  SG.  Psalmtext:  qui  producit  foenum  et  herham  in  mon- 
tihiis  im  Gegensatz  zu  parat  terrae  pluuiam.  —  Folgendes 
könnte  man  als  Schwanken  zwischen  zwei  Uebersetzungen 
auffassen,  aus  welchen  gewählt  werden  sollte:  22, 1  in  dere  e 
unde  in  den  uuissagon,  an  dere  e  unde  ana  uuistuome  (für 
uuissactuome?)  W.  in  lege  et  in  prophetis  SG.,  , —  35,6  unde 
rihtuom  unde  scaze  W.  diuitias  SG. 


Wo  W.  die  lateinischen  Ausdrücke  und  Citate  des  Notker- 
schen  Commentars  übersetzt  —  und  das  ist  das  gewöhnliche, 
—  hat  die  Verdeutschung  nichts  mit  der  sanctgallischen  Intcr- 
linearversion  zu  thun.  Uebereinstimmung  fast  nur  dort,  wo 
der  lateinische  Ausdruck  notwendig  auf  die  gleiche  Ueber- 
setzung führte.  So  in  folgenden  Ausdrücken,  bei  denen  die 
deutschen  Worte  des  St.  Galler  Textes  nur  dann  beigesetzt 
sind,  wenn  sie  in  etwas  von  W.  abweichen. 


üebersetzuug  dos  Lateinischen.  XXIII 

3, 2  iungeron  ]  discqmlorum.  3, 4  menniscen  ]  Jiominem. 
3, 4.  gof  ]  freies.  3, 4  irsten  ]  resurgere.  4, 5  (^/.svj/-  Z/jt^ 
ere^  w«ii^  jw/^  Icfseti,  Iro  herse  Ist  (aber  SG.)  «ter>'0  /«c^e  -iMfr  ] 
populus  hie  lahiis  me  honorat.  cor  tmteni  corum  longe  est  a 
me.  4,  7  ze  dinenio  p'ddi  ]  ad  imaglnem  et  simiUtudinem 

ttiam.  4,  7  nilt  omjeu  gesehen  ]  ocidis  uidere.  4,  7  (rm^ 
demo  SG.)  muote  ]  mente.  6,5  Mwisi  ]  siipplicio. 

7.8  f?en  (fehlt  SG.)  glouhigen  ]  eredentihus.  7,8  ((^c^n  SG.) 
ungelouhegon  ]  increduUs.           7,  8  ufferti  ]  ascensione. 

7,  8  ^(^  irteüenne  Ichente  unde  tote  ]  kidicare  uiuos  et  inortaos 
(^IrteUcn  lebende  ioh  tote).  7, 13  ^/c  «/^ow  e  ]  <?ie  /»er^i 

tietcris  testamenti  {dero  altun  eo).  7, 14  wa^;  (tZes  SG.) 

ifoc^es  ]  was«  mortis.  7,17  ((fi/t  SG.)  sc?«  ]  anima. 

8.9  ((^Mr/i  f?ew  SG.)  breiten  uueg  ]  ^^er  ?ato«<  «tiam. 

9, 1  offena  ]  nianifcsta.  9, 2  irchuihtist  uone  demo  tode 

des  licJiinamen  ]  rt  morte  corporis  (föne  tode  lichaniin)  täte 
resurgere  {i,rstän).  9, 6  so  er  chumet  so  refset  (irrefset  SG.) 
er  die  imerlt  ]  cum  uenerit  arguct  munduni.  19, 7  diirh 

(das  SG.)  uuissagtoum  ]  jper  prophetiam.  44, 7  ^cr^a  Jcerih- 
tentis  ]  Mi*'(/a  directionis  (kerta  gerihtinnis)  u.  s.  w. 

Von  Psalm  112  ab  ist  die  Glosse  in  SG.  nur  ganz  ver- 
einzelt anzutreffen,  während  W.  seine  Verdeutschungen  bis 
zu  Ende  fortführt. 

Mitunter  lässt  W.  aber  das  Latein  stehen,  welches  in  SG. 
glossiert  wird,  so  5, 6  in  carne,  5,  7  heretici,  6, 4  in  paradiso, 
8,2.  9,15.  28,9.10.  34,18  aecclesia,  ^,IQ  propheta,  9,32 
in  spiritu,  24, 20  perplexitas,  24, 22  in  futuro,  u.  s.  w. 

Auch  sonst  werden  einige,  aber  beinahe  nur  die  bekann- 
testen lateinischen  Ausdrücke  belassen.  So  aecclesia  gewöhn- 
lich 2,6,  3,7.  4,1  —  aber  z.B.  15,5.  21,16  Christenheit,  — 
4,1  corone  20,4,  —  5,7  heretici  7,14.  8,4.5.  10,1.2,  —  6,1 
in  die  iudicii  7,13.  36,19.  37,4.  40,2.  111,5,  —  6,4  in 
paradiso,  —  7, 3  leo,  —  7, 6  diabolo  48, 5,  —  7, 8  spiritum 
sanctum  9,8.  19,3.  45,10,  —  8,1  torcida  8,10,  —  8,5 
ludei,  —  9,1  iudicia  Christi,  —  ^,2  propheta  9,16.  21,  — 
9,11  est  121,3,  —  2,2Q  peccator,  —  9,32  in  spiritu,  — 
13,3  aspidum  Deu.  33,  —    15,2  ad  patrem,  —  24,20  per- 


XXIV  Bildung. 

plexitas,  —  24,22  in  futuro,  —  21.1  naturam,  —  25,4  in 
theatro,  —  29, 7  serpens,  —  29, 10  euangelium,  —  30, 14 
mali  christiani,  —  118,23  christiani  (Acc.  Plur.),  —  32,6 
Christo,  filio  domini,  —  37,4  natura,  118,113,  —  37,5  pa- 
radiso,  —  37, 5  sabbati,  —  43, 22  ad  Christum,  —  44, 1 
crucis,  —  44, 8  i^ater  141, 6,  —  46, 1  calui,  daz  cliuit  Christi,  — 
46, 10  centurio,  —  47, 12  aecclesia  cathoUca,  —  47, 13  male 
uiuentes^  101,4  apostoli,  —  101,7  phisiologi,  146,9,  —  101,20 
ad  humiles,  —  107,9  lehete,  —  113,8  uitam  aeternam,  — 
115,16  ancillae  tuae,  —  118,33  lifera  —  spiritu,  —  119,4 
durh  die  grados,  —  148,2  uirtutes,  —  148,9  cedri,  —  Es.  3 
euangelicam  doctrinam.     Deu.  32  Sodomorum,  Gomorre. 

Die  Uebersetzung  der  Bibelcitate  ist  mitunter  unvollstän- 
dig —  46,  6.  118,  136,  —  oder  sie  werden  aucb  gar  nicht 
übersetzt.  So  7,15.  17.48  crucifige,  crueifige  cum,  —  29,7  non 
morte  moriemini,  —  32,3  gloria  in  excelsis,  —  105,11  letata 
est  Egiptus  in  profectione  eorum  aus  Psalm  104,38  —  118,36 
dediic  me  in  semita  mandatorum  tuorum,  quia  ipsam  uolui, 
aus  Vers  35,  —  118,56  honum  mihi  quia  humiliasti  me,  ut 
discam  iustificationes  tuas. 

Bei  der  Verdeutschung  der  lateinischen  Worte  in  Notkers 
Commentar  zeigt  sich  die  nachlässige  Redaction  am  deutlich- 
sten. Notker  construiert  das  Pronomen  nach  dem  Geschlechte 
und  der  Zahl  des  lateinischen  Wortes,  auf  welches  es  sich 
bezieht.  W.  behält  dieses  Pronomen  öfters  bei,  auch  wenn 
die  deutsche  Uebersetzung  des  lateinischen  Wortes  in  Geschlecht 
und  Zahl  abweicht.     37, 8  an  ettelichemo  lihnamolichemo  pildi 

—  diu  ]  an  eteUchero  corporali  figura  —  diu,  —  103,3 
mina  (=  minna)  —  in  ]  amorem  —  in,  —  118,3  girida  — 
im,o  ]  desiderium  —  imo,  —  118,108  dina  urteila  (Acc.  Sing.), 

—  siu  ]  iudicia  tua  —  siü.  —  Aber  Ab.  8  ist  richtig:  din 
urteilt  —  mit  dcra  ]  din  iudicium,  —  mit  denio  SG.  Bb.  2. 


Es  wurde  schon  darauf  hingewiesen,  dass  durch  die  Aus- 
lassungen   in  W^.  öfters    ein  Unsinn    oder  eine  Unrichtigkeit 


Bildung.  XXV 

entstanden  ist.  So  in  den  Beziehungen  auf  fehlende  Text- 
stücke, —  dann  33,1.  118,19.  138.  125,4.  143,8.  S.  a.  1. 
Dui-ch  Zusatz  146, 8.  Noch  stärkere  Dinge  werden  uns  bei 
den  Fehlern  der  Hs.  W.  begegnen,  wo  die  Erörterung  zu 
zeigen  hat,  ob  sie  bloss  dem  Schreiber  oder  dem  Verfasser 
des  bairischen  Textes  zuzuschrei])en  sind. 

Dass  W.  aus  einem  Kreise  hervorgegangen,  der  sich  mit 
St.  Gallen  au  Gelehrsamkeit  nicht  messen  konnte,  zeigt  auch 
die  geringe  Bibelkenntniss  und  die  Unsicherheit  im  Yerständniss 
des  Latein. 

Derjenige,  welcher  26, 12  umhe  Ahimeleg  statt  SG.  unde 
Ahimelecli  stehen  Hess,  erinnerte  sich  jedesfalls  nicht  an 
1  Regum  22,9.  —  142,3  ist  Saul  für  Absalon  gesetzt,  — 
Deu.  8  Abraham  für  Sed,  obwol  ihm  Cain  gegenübergestellt 
wird,  wol  wegen  föne  Ahraliam  im  folgenden. 

S.  a.  1  wird  das  apostolische  Glaubensbekenntniss  ein 
Psahn  genaimt,  —  140,6  für  Plato  und  Aristoteles  irrari 
gesetzt.  —  49, 6  hält  W.  regio  und  prouincia  für  synonym. 

Fehler  in  der  Uebersetzung  der  lateinischen  Ausdrücke 
Notkers  sind  sehr  häufig,  aber  es  ist  nicht  immer  möglich 
zu  entscheiden,  ob  das  richtig  überlieferte  Latein  missver- 
standen, oder  der  verderbte  lateinische  Text  zwar  verstandlos 
aber  richtig  übersetzt  wurde. 

Ersteres  scheint  der  Fall  zu  sein  36, 26  so  uuirt  er  föne 
ferflnochotemo  geuuihter  ]  so  tmirt  er  föne  malediccnte  hene- 
dicens,  —  110, 10.c?es  sJcinhaßen  fernimst  ]  des  sJclnhaften 
mtellectus.  W.  hatte  intellectus  für  den  Nominativ  gehalten. 
—  118,34  heJiuoten  ]  uuaren  seruaturi,  —  118,161  ros  ] 
nectigal,  'Zugthier'?  —  118,164  uuanda  er  föne  einemo  ioge- 
lichemo  truohisale  gineimt  tmirt  unde  gidiemuotit  ]  omni 
genere  tribtdationis  Jmmiliatur  et  proficit.  W.  verstand  wol 
proficit  nicht.  —  Moy.  1  gizierdon  ]  ptompis,  ein  auch  sonst 
vorkommender  Fehler,  Wessobrunner  Glauben  und  Beichte  I 
MSDm^  XC  2  demo  tiufeli  unde  allen  sinen  uuerchen  unde 
allen  stnen  Zierden,  Zs.  18,79  in  einem  Grazer  Segen:  das 
ist  der  heilige  Christ  mit  stner  gecirde;  —  aber  34, 1  siniii 
lidir  ]  sine  lide,  —  40,  7  andere  miue  lide  ]  andere  niine  Udo,  — 


XXVI  Bildung. 

Moy.  16   der  tiufal  unde  sine  lide  ]  diaholiis  unde  sine  lide, 

—  Moy.  19  sine  lide  ]  sine  l'ide,'^-)  —  Den.  1  lipnara  ]  ali- 
menta  für  elementa,  —  Den.  lo  die  giuuizzile  ]  conscientiam 
für  affluenticmi  ?  —  34,  26  scamec  uuerden  die  alle  sament  ] 
scdmeg  unde  erhafte  uuerden  die  sament.  Der  Psalmtext  hat: 
eruhescant  et  reuereanfur  simul.    Simul  wurde  missverstanclen. 

—  119,4  durh  die  grados  ist  stark. 

Auch  die  häufige  Verweehshiiig  von  h  und  u  in  Formen 
des  Perfects  und  Futurums  beruht  vielleicht  auf  unsicherem 
Sprachgefühl,  da  sonst  die  Orthographie  beider  Laute  nicht 
schwankt,  und  die  gewählte  Form  durch  die  Uebersetzung 
als  falsch  erwiesen  wird.  Es  kann  aber  auch  blosse  Nach- 
lässigkeit oder  Gedankenlosigkeit  sein.**) 

Aber  einige  gelehrte  Bildung  hat  W.  doch  38, 8. 9  idjer- 
scricliari  ]  iditlmn,  —  38, 13  föne  Scantpiirgi,  daz  ist  Babi- 
lonia,  se  Frideuuarti,  das  ist  Hierusalem  ]  föne  Bahylonia 
ad  lerusaleni.  Diese  Verdeutschungen  kann  W.  aus  Notker 
Psalm  44,11  und  64,2  gelernt  haben.  —  118,175  das  bei 
Notker  unvollständige  lateinische  Bibelcitat  wird  übersetzt 
und  vollendet:  chomit  hera  ir  giuuihten  niinis  uatir,  unde 
inphaJiit  das  riche  das  in  gigareuuit  ist  ]  uenite  henedicti 
patris  mei. 

In  der  Einleitung  zu  den  Psalmis  graduum  setzt  W.  die 
Anfänge  der  fünfzehn  Psalmen  regelmässig  ein,  Avas  Notker  nur 
zuweilen  thut.  De  ps.  g.  4  Äd  dominum,  Letatus  sum,  5  Äd 
te  leuaui,    Nisi  quia,    Sepe,    Qui  confidunt,  In  conuertendo, 


*)  Vom  masculinen  jrt-Stamm,  vgl.  altn.  lidhi,  Plnr.  lidliar;  s.  Scherer 
zu  MS  Dm.'^  XLIII  8,  5  und  Zimmer  QF.  13,  34.  Ü9.  Der  an  letzter  Stelle 
besprochene  Bedeutungsübergang  des  starken  Neutrums  lidli,  comi- 
tatus,  in  mixilium  findet  sich  anch  im  Mhd.:  Schwanritter  320  von 
getriutoes  herzen  lide,  1334  yot  durch  sines  herzen  lide  unhilde  tele. 
Hs.  sine  lide.  —  'Folge'  wird  lit  im  Passional  473,  G3  und  G32, 7G 
(Köpke)  bedeuten:  sin  einraldige  lere,  die  üf  des  gelouhen  lit  loendet 
iren  rechten  trit,  —  daz  er  der  falscheit  ividersage  und  den  lohelichen 
trit  -zit  mir  in  des  gelouhen  lit  mit  rechten  ivizzen  leere. 

**)  In  den  angelsächsischen  Psalmen  beruht  die  falsche  Ueber- 
setzung auch  öfters  auf  Verwechslung  des  Perf.  und  Fut.,  so  z.  B.  setzt 
53, 15  ambulabimus  für  amhiolauimus  voraus. 


Fehler.  XXVII 

Nisi  dominus,  Beati,  6  Sepe  expugtiauerunt,  7  Bomine,  non 
est  exaltatum,  Meniento,  Ecce  quam  homim  stehen  nur  in  W. 
dafür  wird  4  Li  domum  dominl  ihinms,  8  Ecce  nunc  hene- 
dicti  u.  s.  w.  fortgelassen. 

Die  Uebersetziing  von  trahens  35, 5  ziü  da  einen  slst 
trähens,  unde  änderen  ohdurans  durch  machest  uueicJien  ist 
wol  besser  als  die  des  SGaller  Glossators  nali  dir  ziehende. 
—  Ueberhaupt  ist  die  Uebersetzung  der  lateinischen  xlus- 
drücke  und  Citate  von  Notkers  Commentar  in  W.  nicht  schlechter 
und  freier  als  jene,  welche  der  SGaller  Handschrift  überge- 
schrieben ist.     Bald  ist  die  eine,  bald  die  andre  vorzuziehen. 


Der  Eindruck  der  Flüchtigkeit  und  Unbildung,  welchen 
unsre  Handschrift  hervorruft,  gegenüber  Notkers  correcter 
Schularbeit,  die  aber  ihrerseits  an  ausführlicher  Gelehrsamkeit 
dem  sächsischen  Psalmcommentar  nachsteht,  wird  noch  erhöht 
durch  die  vielen  Stelleu,  in  denen  die  Schreiber  von  W.  oder 
ihre  Vorgänger  einzelne  Worte  des  Notkerschen  Textes  falsch 
auffassten  und  sie  durch  lautlich  oder  graphisch  ähnliche, 
dem  Sinne  nach  aber  nur  zum  Teile  passende  ersetzten. 
Hier  eine  Auslese.  Die  Lesart  von  W.  steht  wie  immer  voran, 
SG.  folgt. 

2,1  arimingen  ~\  ardingun,  9,2.  2,11  hihondo  ~\  n- 

dondo.  D,b  piginget ']  peginnet,  29,1.  6,3  unchreftec '] 
üngereh.  9,9  geuurhfi  ]  frehte,  22,3.  24,7.  29,6.  30,17. 

9,37  cramdota  ]  crdmda.  14,3  nehein  tumpcliosi  ]  neheincn 
tum  chosondo.  17,51  gnada  scheidendo']  gnäda  scheinende. 

18,  10  gebcntiu  forhta  ]  Jieheitet  forhta.  19,5  tinde  er  ] 

ünne  er.  24, 10  unferwuarten  ]  unfermereten.  25,4  alle  ] 
aide.  26,3  loh  danne  ]  noh  danne.  26,12  umhe  Ähi- 

meleg  ]  unde  Ähinielech;  s.  S.  XXV.  27,4  arctagi  ] 

argtahtegi.  28,  9  utieida  ]  uuaJda.  Die  Erklärung  i.  siluas 
zu  condensa  des  Psalmtextes  hat  W.  nicht.  30,  8  mannig  ] 
mdnnolih.  30,10   iz  ]    ih.  30,21   uuaz  ]  uuar. 


XXVIII  Fehler. 

32, 1  herilitet  ]  gerertet.  34, 4  hintere  imerden  sili  ]  liintert 
uucnden.  34,8  stihcre^  gesuerhc.  34,12  umhe  rehthafti'] 
unberehafti  36,25  sah  ]  sähet  (=  serit)  36,34  otu  he- 
chenne  hier  ]  nühe  hier  hechenne.  37, 5  das  ]  dar. 

37,8  auer  ]  äne.  37, 9  ruhelich  ]  ntoc^e  gelih.  40, 4 

7ms  M7*c?e  huschenun  ]  /«ts  ww-cZe  hilsce,  chenun.  41,3  f/ere^  ] 
^ere^  (=  gerech  Gff.  2,397).  41,10  cJiode  ]  c/iaZc. 

42, 3  genoton  ]  geinnoton.  42, 4  (^a^  i/i  ]  ^ar  i/i.  42, 5 
dir  ]  c?i^?i.  43, 13  maginlosi  ]  manigi  lones.  43, 26  «m^- 
re/^^e  ]  urehte.  44, 1  gemuozten  ]  genmsoten.  44,  7  (/er^a 
Jcerihtentis  ]  yfcer^a  gerihtennis.  44,  12  uunnesam  ]  minne- 

sam.  44, 15  manigi  iro  gemahelon  ]  mdgede.     Psalmtext: 

uirgines.  45, 4  irstummoten  ]  sfurmdon.  46, 9  em  c?ic^  ] 
ewew  £?ie^.  46, 10  starchiu  erda  ]  stdrche  erda.     Psalm- 

text: /br^es  terrae.  47, 1  manigemo  tage  ]  mänetäge. 

47, 8  geringes  ]  scefuuiges.  47, 9  cZew  ]  (^es  47, 9  hercen  ] 
herren.  49,5  bemeinscrift  ]  binehnscrift ;   s.  bemeinscriß 

und  bcmeindon,  pemeindi,  gememot,  urchmtom  in  Wortschatz 
und  Sprachformen  der  Wiener  Notkerliandschrift  I. 
50, 3  uuarez  ]  märun.  50, 6  <:«?«  sehendo  ]  awa  sehentemo. 
101,11  uerchoufetest  in  tierchnusetest  corrigiert  ]  ferchnistost. 
101,15  sme  ]  (^me.  102,3  sichte']  sieheite.  103,2  ^*er] 
5Mci.  103,3  i.0  ]  is^.  103,6  hellsamo  ]  /ie7*  sdmoso. 
104,37  uualin  in  uualtin  corrigiert]  iiuärin.  105,2  *m- 

geliche  ]  unsdgeliche.  105,  7  giiotis  ]  genöto.  105, 14 

gir esoton  ]  glrczton.  105,24  sicher  wwßse  (^er  <?a^  (/o^is 

rc/i^  tiligon  ne  uuoUi  ]  sichidrc  uuesenter  das  in  iustltia  dei 
(Gotes  reht)  ttlegon  ne  uuoUi.  105,28  gemeiligot  ]  f/eÄ^«!- 

%o#.  105, 39  beuuentet  ]  beuuemmct.         106, 2  geburtin  ] 

gcbiürdon.  107, 1  hohsangon  ]  hiigesdngon.  109,  5  gebrou- 
chot  ]  gchrochot.  109, 6  gcnotegot  ]  genuotöt  (Hs.  geunotöt). 
109,6  iogclih  ital  ]  ömms  uallis.  110,8  //ie^e^  ]  fliehet. 
112,9  /Vom  muoter  ]  fröuua  muotcr.  117, 12  ■;>«*/«  ]  myste- 
rium.  Wurde  ein  Compcndium  verkannt?  Bei  Chassant  und 
Walther  ist  keines  verzeichnet.  118,1  Moric  ^m  ]  /bwe  (?im. 
118,24  gercta  ]  /ia6o  geraten.  118,36  gerihten  ]  geUhten. 

118,42  marhta  ]   gcmahta.         118,61   Z(;(/t'«^  ]   lengent. 


Fehler.  XXlX 

118,67  anderstunt  ^  änderest.  118,69  siniu ']  diniu. 

118,73  mine  ]  dme.         118,74  none  dinen  gcheiz  ]  an  dinen 
'geheiz.        118,130  chlagclklio ']  chdlelicho.       118,147  aUota'\ 
hahota.       De  ps.  g.  4  suclf  sprucili  ]  zeuuelfo  graduni. 
124, 1  störet  ]  sttiret.  125, 2  fohnendk  ]  fol  mendi. 

127.5  da   uuirt   got   gesehen  ]    dar   uuir    Got   sehen. 

132.3  gimeinen  ]    gewinnen.  135,16    onh  ]   unsih. 

136. 4  iindir  ]    uiiider.  138,  1    hilmotist  ]    besuohtost. 
139,9  me/^^c  —  m'eM  ]  me^e  —  me^.         139,11  c?a  si  ]  daz 
sie.     Daz  für  dar  gelesen.         139,11  chuolente  ]  cluönte. 
143, 12  gelenchet  ]  gefrenchet.        144,  7  gre/iew^  —  (/cAm^  ]  gehent 
gebent.         147, 14  sie  fiiorit  er,  daz  ]  sie  fuörot  daz. 

148. 6  saz  ]  sa^^a.  149, 6  pidihent  ]  hrüchent.  Es  kann  o  mit 
übergeschriebenem  t'  in  der  Vorlage  gestanden  haben;  wie 
bruochendo,  gebruochet  im  Boeth.,  s.  Gff.  3,  280.  Aber  vielleicht 
meinte  W.  hiderhen,  bidirben,  das  wol  wie  im  Mhd.  und  wie 
gebiderben  ahd.  auch  uti  bedeutet  haben  wird.  Vgl.  bidiber  bei 
Suchenwirt  XXV  274  und  im  Urkundenbuch  von  S.  Lambert 
in  Altenburg  (Niederösterreich)  117.  192.  (Lexer).  149,7 
ezze  ]  ecka.  Vielleicht  stand  ehcha  in|  der  Vorlage:  hch 
wird  nach  Weinhold  Alem.  Gramm.  §  211  in  der  Notkerschen 
Orthographie  verwendet.  Ab.  3  er  ]  erda?  Ab.  6  puhili  ] 
pilrliche.  Ab.  10  liugendo  ]  lugendo  (chdrondo)  SG.  Uii- 
gendo  Bb.  2.  x\b.  10  auur  ]  dfter.  Ab.  12  tretotisf  ] 
trettost  SG.  Bb.  2.  Deu.  14  mandunga  ]  manungo. 
Den.  32  burchornon  —  burchorn ']  burghorinon  —  purghorina. 

Die  Fehler  sind  zum  Teil  deutlich  durch  Verlesen  der 
geschriebenen  Vorlage  entstanden.  So  9,9.  40,4.  41,3.  43,26. 
47,9.  101,11.  105,2.  105,7.  136,4.  149,6.  149,7. 

Aber  einige  erklären  sich  leichter  durch  die  Annahme, 
der  Schreiber  habe  die  dictierten  Worte  falsch  gehört. 
6,3  unchreftec  ]  üngereh,  —  18,10  gebentiu  forhta  ]  Jcebeiiet 
forhta,  —  30, 8  mannig  ]  mdnnolih,  —  37, 9  ruhelich  ]  rudde 
gel/dl,  —  42,5  dir  ]  din,  —  43, 13  maginlosi']  nianigi  lönes, — 
44,7  gerta  herihtentis  ]  herta  gerihtennis,  —  44,15  manigi  ] 
mdgede,  —  47, 1  manigemo  tage  ]  mänetdge,  —  47, 9  geziuges  ] 
scefuuigcs,  —  118,1  uone  diu  ]  föne  dien. 


XXX  Fehler. 

Allerdings  wäre  dies  ein  sehr  frühes  Beispiel  einer  dic- 
tierten  Handschrift,  s.  Wattenbach  Schriftwesen  im  Mittelalter 
S.  254. 

105,24  ist  durch  die  falsche  Lesung  ganz  sinn-  und  con- 
structionslos  geworden:  sicher  uuese  der  das  gotis  reJit  tiligon 
ne  uuolti,  stuont  er  unde  hot  siJi  seihen  füre  die  sciddigcn  ] 
sichiüre  uuesenter  daz  in  iustitia  dei  tilegon  ne  uuolti,  stuont 
er  unde  bot  sih  seihen  füre  die  scüldigen. 

Doch  ist  anzuerkennen,  dass  in  W.  die  meisten  dieser 
falschen  Auffassungen  der  Vorlage  doch  einen  gewissen  Sinn 
geben.  Es  wurden  unter  den  graphisch  oder  lautlich  ähn- 
liclieji  Wörtern  jene  gewählt,  welche  sich  einigermassen  dem 
geforderten  Zusammenhang  anpassten. 

Eine  besondere  Gruppe  bilden  jene  Fälle,  aus  welchen 
man  auf  eine  Verderbniss  des  lateinischen  Textes  in  Notkers 
Commentar  schliessen  kann. 

28,5  die  hirza  ]  ceruos  für  cedros,  obwol  cedri  im  Psalm- 
text vorkommt.  34, 8  den  urlosari  ]  redemj)toreni  für  re- 
demptioncm.  44,12  rot  ]  aerugo  für  ruga.  103,17  diu 
folc  dero  x>oteno  ]  plches  apostolorum  für  xilehes  x^opidorum, 
s.  Ab.  10  SG.  103, 26  ze  dero  porto  ]  ad  portum;  adportam 
für  ad  portum.  111,4  daz  sl  in   inpJiiengen,   gab  er  in 

den  geuualt,  daz  si  gotis  chint  uurtin  ]  quod  recepterunt  eum, 
dedit  eis  xjotestatcm  filios  dei  ficri  für  quotquot  u.  s.  w. 
115,16  sinero  diuima  ]  ancillae  suae  für  ancillae  tuae. 
119,5  stoz  U2  ]  eice  für  ecce.  136,5  den  uuinsteren  füre 

den  cesiuun  ]  sinistrum  füre  dextcrum  statt  sinistram  füre 
dexteram. 

Hie  und  da  wird  sogar  die  Uebersetzung  der  Psalmen 
dem  verderbten  lateinischen  Texte  angepasst.  138, 26  lihe  ] 
uucge,  im  Psalmtext  also  uita  für  iiia,  —  31,3  irfirneton 
miniu  uuntmal  ]  irfirneton  mlniii  heln.  Las  der  Verfasser 
des  Textes  W.  offa  'Geschwulst'  und  corrigierte  darnach  die 
Uebersetzung  seiner  Vorlage,  ohne  sich  an  dem  Plural  zu  stossen? 
Erinnerte  er  sich  des  folgenden  37,6  miniu  uuntmal  uurten 
ful  ]  miniu  uuüntmule  uurden  fid.  Psalmtext:  putruerunt  — 
cicatrices  meae.     Die  Sache  ist  sehr  unklar. 


Verfasser.  XXXI 

Solche  Fälle  siiul  natürlich  älter  als  die  Abfassung  von 
W.,  das  nicht  den  Notkerschen  Text  des  lateinischen  Psalters 
bietet. 


W.  ist  von  vielen  Händen  geschrieben,  welche  dieselbe 
Schule  verraten.  Stärkere  Abweichungen  finden  sich  nur  in 
den  Formen  der  z  und  in  der  Gestalt  und  Farbe  der  grossen 
Buchstaben,  mit  welchen  der  Anfang  der  Psalmverse  und  deren 
Uebersetzungen  ausgezeichnet  werden. 

Die  verschiedene  Orthographie  einzelner  Schreiber  illu- 
striert die  Al)handlung  Wortschatz  und  Sprachformen  der 
Wiener  Notkerhandschrift  II. 

Wie  ist  das  Verhältniss  dieser  Schreiber  zu  der  Redaction 
der  Handschrift  W.  aufzufassen? 

Der  erste  Teil  der  Handschrift,  welcher  die  Psalmen 
1  bis  50  enthält,  ist  von  vier  Händen  geschrieben: 

I  von  Blatt  3^  bis  49^  goho  uuilligo,   Psalm  1  bis  29,9. 
II  von  Blatt  49^  die  chraft  bis  Q^''  iro  lierze,  Psalm  29, 9 
bis  36, 15. 

III  von  Blatt  68=*  unde   iro    hogo  bis   74^'   uanitas  omnis, 
Psalm  36,15  bis  38,6. 

IV  von  Blatt  74:^  Jionio   uiuens  bis  103''  Laurentius  mens, 
Psalm  38,  6  ,bis  50, 21. 

Der  Verschiedenheit  der  Schi'iftzüge  entsprechen  verschie- 
dene Formen  und  Uebertragungs weisen  der  Notkerschen  Par- 
tikeln nah,  äne  und  uuanda. 

I  (1,1  —  29,9)  hat  für  nah  21  nah  (2,4.  5,7.9.11.14. 
9,43.  13,6.  1.5,5.9.  16,1.  17,30.31.  18,9.11.  19,8.  22,3.4. 
23,4.  24,4.7.20.21.  25,2.8.26,9  [43a,  43d].  12),  —  3  ah 
(10,7.  21,2.24;,  —  2  aha  (21,19.  25,7),  —  1  ahi  (21,30), 

für  äne  13  uuane  (5,8.  6,6.  8,1.9.  9,7.12.  11,5  [nicht 
nach  Notker].  15,3.16  vor  1.  21,2.23  vor  1.2.  25,7),  —  4 
uuare  (8,4.  16,14.  23,2  [38^  39=^], 

für  uuanda,  insoferi\  nicht  die  gewöhnliche  Form,  2  unda 
(9,25.    17,22   [nicht  nach  Notker],   —   2  unde  (13,6.  22,4;. 


XXXII 


Verfasser. 


II  (29,9—36,15)  für  nals  20  nah  (29,13.  30,2.  30,19. 
31, 11.  32,  1.  16.  18  [zweimal].  21.  33,  3.  5.  12.  34, 4  [zweimal]. 
13.16.21.23.  35,8.11), 

für  äne  8  uuane  (30,10.18.21.24.31,8.  32,4.  33,8. 
35,1),  —  4  uuana  (30,10.19.31.  31,11). 

III  (36, 15  —  38, 6)  für  nals  2  nals  (37, 10. 19),  —  1  als 
(36, 15), 

für  uuane  1  imara  (36, 28). 

IV  (38,6  —  50,21)  für  nals  12  nals  (38,12.  39,16. 
43,22  (zweimal).  26.  44,9  (zweimal).  45,4.  46,10.  47,13. 
48,11.  49,7,  —  1  alsa  (45,11), 

für  äne  5  ane  (38,9[74d,  75^].  42,2.  46,5.  48,18),  — 
7  uuane  (43,20  [zweimal].  21.  47,6.  49,7.  50,7.14),  — 
5  uuare  (40,3.  43,20.  46,10.  47,7.11),  —  2  uuara  (40,4. 
44,3),  --  1  uuari  (45,4). 


I 


II 


nals: 

27  nals 

20  nals 

3  als 

— 

2  alsa 

— 

1  alsi 

— 

äne: 

13  uuane 

8  uuane 

— 

4  uuana 

4  uuare 


III 

2  nals 
1  als 


1  uuara 


IV 


12  nals 


1  alsa 


ane 
uuane 


0  uuare 

2  uuara 

1  M^<ar^ 


2  MW(?a  —  —  — 

2  MWcZe  —  —  — 

An  dem  zweiten  Teile,  Psalm  101 — 150  und  Cantica, 
haben  viele  mitmiter  sehr  ähnliche  Hände  gearbeitet,  deren 
genaue  Scheidung  umso  schwieriger  ist,  als  die  Schreiber  sich 
oft  sehr  rasch  ablösten.  So  schreibt  die  Hand,  welche  143'^ 
mit  aures  Jiabent  einsetzt,  nur  di<3  Spalte  zu  Ende  und  hört 


Verfasser.  xxxiil 

mit  clor  Silbe  um  von  rwihe  auf.  Deutlich  beginnt  eine  neue 
Hand  140''  mit  -  gihet  iinde,  welche  bis  143''  uidebunt  geht 
und  nach  der  el)en  erwähnten  Unterbrechung  143'^  mit  -  hc 
nelasent  wieder  fortfährt. 

Auch  die  neuen  Hände  152'=  das  er  siu  ncherge,  164^'  ohen, 
IIS^  vom  neuen  Psalm  ab,  212'^  die  Predigt,  213*  oben,  Anfang 
der  Cantica,  229'i  oben,  232^^  die  Predigten,  letztere  identisch 
mit  der  Hand,  welche  212^ — 212''  geschrieben,  s.  S.  X,  lassen  sich 
deutlich  erkennen.  Aber  ob  zwischen  164'^  und  178-%  zwischen 
178-1  und  212*  nicht  ein  oder  das  andre  Zwischenglied  anzu- 
nehmen wäre,  kann  ich  nicht  mit  Sicherheit  entscheiden. 
Anscheinend  verschiedenen  Händen  angehörende  Schriftzüge 
gehen  zuweilen  deutlich  in  einander  über,  so  186'^  188". 
Gleichwol  könnten  hier  paläographische  und  orthographische 
Untersuchungen  vereint  noch  manches  in  Reine  bringen. 

Diesem  zweiten  Teil  gehört  jener  oben  S.  XVH  erwähnte  Ver- 
such einer  andern  Anordnung  des  Notkerschen  Textes  an,  101,5. 
—  17,  IG  war  weniger  consequent.  —  Die  ganze  Einleitung  zu 
den  Psalmis  graduum  ist  Notker  freier  nachgebildet,  als  das 
sonst  der  Fall  ist,  —  s.  auch  oben  S.  XXVI  f.  —  mit  Ausnahme  der 
ganz  selbständigen  Stücke,  von  denen  unten  gehandelt  werden 
soll.  —  Ferner  an  zwei  Stellen  derselben  Hand  Anzeichen, 
dass  eine  Frau  sich  an  der  Arbeit  beteiligt  habe.  118,104 
des  ih  gerentiu  uiias  ]  des  ih  her  uuas,  —  in  der  Nähe,  118,20 
die  (Gottes  Urteile)  uuaren  mir  also  ma(jitsogen  ]  imären 
mir  quasi  paedagogi,  eine  Schreibung  für  magazogo,  die  auch 
in  den  Trierer  und  Münchener  Handschriften  des  Summarium 
Heinrici  begegnet,  dann  in  den  Benedictbeurer  Glossen  Ep. 
P.  3,  in  den  Weingartner  Glossen  Bib.  13,  Gif.  5,619.  Aber 
nur  der  Feder  entschlüpft  kann  diese  Form  sein,  wenn  sie 
wirklich  nutrix  bedeutet  —  ts  für  z  scheint  sich  niemals  in 
unsrer  Handschrift  zu  finden,  —  denn  von  derselben  Hand 
118,  130  ih  einir,  wie  vorher  118,  20  mih  uhirfartiligen, 
118,98  mih  uuiseren.  —  Dass  wegen  des  weiblichen  urteili 
auch  magetsogen  gewählt  worden  sei,  ist  bei  der  geringen 
litterarischen  Bildung,  welche  unser  Denkmal  verrät,  sehr 
unwahrscheinlich.     S.  108,9  siti  chona,  der  miillo. 


XXXIV  Verfasser. 

Die  Vermutung,  dass  hier  eine  Frau  mitgearbeitet  iabe, 
erhält  eine  Stütze  durch  Wessobrunner  Glauben  und  Beichte  I, 
wo  eine  andre  Hand  unsrer  Hs.  die  Varianten  ahtrunnigiu 
für  ahtrunnc,  sundegistera  für  sundigostemo,  meintatigistero 
für  meintätigistemo  bietet;  s.  Scherer  in  MSDm.^  570.  602. 
Diese  Stellen  sind  die  einzigen,  in  welchen  das  Geschlecht 
des  betenden  sich  zeigen  kann,  die  Eedaction  ist  also  durch- 
geführt, trotz  134  in  umges  gesturma,  141  in  ndtnumfti. 

Schon  S,  XXIV  waren  die  starken  Incongruenzen  hervorge- 
hoben worden,  welche  dadurch  entstehen,  dass  in  W.  die  la- 
teinischen Noraina  des  Commentars  übersetzt  werden,  die  ent- 
sprechenden Pronomina  aber,  welche  Notker  zu  dem  lateini- 
schen Ausdruck  construiert,  unverändert  bleiben.  —  Aehnliches 
erlaubt  sich  W.,  aber  auch  gegenüber  dem  deutschen  Teile  des 
Notkerschen  Commentars.  37,4  dinen  zorn,  daz  ]  din  zorn, 
daz,  138,10  in  daz  mere  —  in  ]  in  den  mere  —  in,  139,10 
luga  —  denio  —  dia  ]  lüg  —  demo  —  der. 

Man  sollte  doch  meinen,  dass  auch  ein  ungebildeter 
Schreiber  so  grobe  und  so  leicht  zu  berichtigende  Fehler  hin- 
weggeschafft hätte,  wenn  sie  schon  in  der  Vorlage  gestanden 
wären.  Dies  und  jene  mit  den  Grenzen  der  Hände  zusam- 
menfallende Verschiedenheit  in  Widergabe  gewisser  Notker- 
scher  Partikeln  im  ersten  Teil  führt  darauf  den  Schreibern 
der  Handschrift  W.  wenigstens  einen  gewissen  Anteil  an  der 
schriftstellerischen  Arbeit  zuzugestehen,  welche  der  bairische 
Psalter  voraussetzt. 

Eigentümlich,  dass  die  Correcturen  zweimal  speciell  Bai- 
risches  wegschatfen.  39, 7  wird  licJdnaniJiaftot  in  licham- 
Jiaftot,  13,3.  39,8  iouh  in  ioh  gebessert,  —  148,2  aber 
itmh  in  iouh. 

Gegen  die  Abweichungen  von  Notker  waren  die  Correc- 
turen nicht  gerichtet:  104,37  wird  uiialen  in  imalten  corri- 
giert,  bei  Notker  iiuärin,  43, 8  ist  das  bei  Notker  stehende 
nu  radiert. 


W.  selbständig.  XXXV 

An  drei  längeren  Stellen  weicht  W.  gänzlich  von  SG. 
ab,  sie  sind  als  selbständige  Arbeiten  zu  bezeichnen,  deren 
Verfasser  aber  einen  lateinischen  Psalmen-Commentar  beinitzte, 
welcher  mit  den  Quellen  Notkers  zum  Teil  grosse  Aehnlichkeit 
gehabt  haben  muss. 

I.  Psalm  10,9  (Quoniam  iustns  — ,  vielleicht  schon  8) 
bis  13,3  —  furebrahton  sie  die  losheit. 

IL  17,3  Protedor  mens  —  bis  26  —  mit  unsuntigcmo 
manne.  Die  Uebereinstimmung  des  vorhergehenden  Dciis  meus 
ndiufor  u.  s.  w.  kann  zufällig  sein. 

III.  107,13  'linde  unchreftic  unde  —  bis  108,23  —  sih 
flieliente  hurgen. 

Der  iVusdruck  hat  nichts  mit  Notker  gemein,  die  Gedanken 
aber  sind  häufig  dieselben  wie  dort.  I,  11,3.5  Deutung  auf 
ludas,  12,5  in  mortc  auf  Teufel  bezogen,  12,6  salutari  auf 
Christus  gedeutet.  —  IL  17,6  dass  jetzt  aecclesia  spreche, 
17,17  de  aquis  multis,  Deutung  auf  Taufe.  —  III.  108,2  dass 
dies  Christus  zu  Gott  dem  Vater  spreche,  108,3  Beziehung 
auf  Juden  und  Christen,  dasselbe  Bibel citat,  108,4  Beziehung 
auf  Christus,  der  am  Kreuze  für  seine  Feinde  betete,  108,9 
auf  Judas,  108,8  Matthias,  108,11  unreine  Geister,  108,15 
'Erde  der  Lebenden',  108,18  dasselbe  Bibelcitat,  108,22  Be- 
ziehung auf  Ketzer,  108,22  dasselbe  Bibelcitat,  108,23  Jesus' 
Wanderleben,  108,24  Petrus'  Verläugnung. 

In  II  aber  überwiegen  die  Abweichungen:  17,7  soll 
clamor  auf  das  jüngste  Gericht  gehen,  in  SG.  auf  Ankunft 
des  Sohnes,  17,12  tenehras  wird  als  das  unsichtbare  gefasst, 
im  SG.  als  toiigcna  gedingi,  —  tenehrosa  aqua  in  W.  als 
Wolke,  in  SG.  als  dunkle  Prophetenstellen,  17,  16  fontes 
aqiiariim  als  Taufe,  —  in  SG.  als  Wahrheit  der  Prediger. 

Dass  die  Quelle  wenigstens  zum  Teil  lateinisch  war,  zeigt 
108,9  sin  chona,  der  uuillo,  vielleicht  auch  108,11  der  Dat. 
abs.  iniihangenemo  uone  gote  geuualte. 

Der  Notkersche  Stil  ist  auch  hier.  Die  Fragen:  11,5  rex 
ludeorum.  imaz  cliodan  sie?  \l,\i}cums?  eins,  17,11  Qui — , 
108,7  uuaz?  faret  föne  imo,  —  ih  meino:  11,6.  12,5.  6, 
—  daz  cliuit,  auch  nach  dem  lateinischen  Psalmtext  11,5,  — 


XXXVI  W.  selbständig. 

ZGUuiu?  uunne  daz  108,2.  Letztores  ührigens  auch  im  säch- 
sischen Psalmencommentar  MS  Dm.^  LXXI  (35  uiieltk  is  thesa 
uucg  ?   ne  uuäre  thiu  liccia  u.  s.  w. 

Daneben  manches  eigentümhche.  11,7  wird  durch  falsche 
Lesung  aus  argentum  igne  exmninatum,  probatum  terrae,  pur- 
gatum  septuplum  W.  Vulg.  —  SG.  fehlt  probatum  —  a.  i. 
e.  p.  ter,  repurgatum.  Und  dieser  unerhörte  Text  wird  auch 
übersetzt.  —  Nach  12,6  eine  allgemeine  Bemerkung  über  den 
Inhalt  des  12.  und  13.  Psalmes. 

Die  Bildung  des  Verfassers  ist  kaum  grösser  als  in  den 
übrigen  Teilen  der  Hs.  108,4  wird  Pro  eo  ut  vne  diligerent 
detrahehant  mild  übersetzt:  Dara  umhe  das  si  mih  minneton, 
dansoton  si  mir.  —  Ebendaselbst  hatte  Notker  dasselbe  Beispiel 
zur  Illustrierung  der  Falschheit  benutzt  —  die  Juden,  welche 
Jesus  fragten,  ob  man  dem  Kaiser  Steuer  zahlen  dürfe  —  es 
aber  nicht  ausgeführt,  wol  weil  dies  kurz  vorher  101,9  ge- 
schehen war.     W.  kennt  hier  die  ökonomische  Rücksicht  nicht. 

—  Uebrigens  genau  nimmt  es  auch  Notker  damit  nicht: 
108,4  wiederholt  nur  37,20.  Die  Psalmverse  kehren  ja 
selbst  wieder;  s.  z.  B.  113, 4^  und  134,15. 

Zum  Teil  daraus  erklärt  sich  die  eigentümliche  Sparsam- 
keit in  der  Widergabe  von  Psalmvers  17,25:  nur  die  letzten 
Worte  werden  übersetzt,  wol  weil  das  vorhergehende  17,21 
gleich  ist,  und  dort  verdeutscht  worden  war.  Vgl.  10,8.  — 
Aber  auch  sonst  auf  einem  kleinen  Raum  verhältnissmässig 
starke  Auslassungen.  17,20  wird  quoniam  uoluit  me  nicht 
übersetzt.  —  11,4.9.  108,5  fehlt,  108, 14  ist  unvollständig. 
Der  lateinische  Text   108,3    ist  nur    zum   Teil  übersetzt.  — 

—  An  die  Wessobrunner  Predigten  MS  Dm 2.  LXXXVI  B  1.  2. 
4  erinnert  euuangelium  celit  uns  108,24. 

Wichtiger  ist  dass  17,20  et  eduxit  me  in  latitudinem 
schon  17,19  übersetzt  wird,  und  dass  das  zweimalige  retrihuet 
von  17,21  (ebenso  17,25)  durch  lonoto  wiedergegeben  wird, 
also  retribuit  nach  Hieronymus  iuxta  Hebraeos  gegenüber  der 
Vulgata,  SG.  und  der  Mohrzahl  der  Italahandschriften.  So 
ist   es  mehr  als   wahrscheinlich,    dass   es  nicht  die  Schreiber 


W.  selbstaudig.  XXXVil 

von  W.  waren,  welche  die  Lücken  in  ihrer  Vorlage  aus  eige- 
nen Mitteln  auszufüllen  suchten. 

Denn  dass  nur  eine  Lücke  der  Vorlage  Ursache  der  selb- 
ständigen Bearbeitung  einiger  Partien  des  Psalmtextes  war, 
ergibt  sich  aus  den  Anfängen  und  Schlüssen  unsrer  Stellen, 
welche  ins  Innere  der  Psalmen,  zum  Teil  sogar  in  die  Mitte 
der  Psalmverse  f*leu.  Auch  sind  sich  die  Stücke  an  Umfang 
ziemlich  gleich. 

I  =  3  Seiten,  36.  37.  38,  und  einem  Stücke  von  Seite  39 
der  St.  Galler  IIs.,  das  auf  40  Zeilen  der  Hattemerschen  Aus- 
gabe steht.  Nach  derselben  beträgt  eine  Seite  des  SG.  45 
bis  61  Zeilen  der  Ausgabe. 

II  =  3  Seiten,  49.  50.  51,  mehr  55  Zeilen  von  Seite  48 
und  13  Zeilen  von  Seite  52. 

III  =  3  Seiten, '411.  412.  413,  mehr  48  Zeilen  der 
Seite  410  und  37  Zeilen  der  Seite  414. 

Der  geringere  Umfang  von  I  lässt  sich  erklären,  wenn 
man  annimmt,  dass  die  Handschrift,  welche  den  Verlust  er- 
litten, grössere  Abstände  zwischen  den  einzelnen  Psalmen  hatte 
als  SG.  Gerade  in  diesem  Stück  begegnen  4  Psalmenanfänge, 
wälu-end  in  II  keiner,  in  III  nur  einer  vorkommt. 

.  Der  Raum  zwischen  I  und  II  ist  durch  8  Seiten  mehr 
15  Zeilen  der  Seite  39  und  3  Zeilen  der  Seite  48  ausgefüllt, 
beträgt  also  ziemlich  das  Doppelte  der  Lücken  I  und  II, 
welche  dann  wol  das  dritte  Doppelblatt  eines  Quaternio  ge- 
wesen sein  werden.  Dieser  wird  demnach  über  32  Notkersche 
Seiten  betragen  haben.  Voraus  gehen  aber  nur  35  Seiten, 
von  denen  wir  etwas  über  16  für  die  Vervollständigung  unseres 
Quaternio,  des  zweiten  der  Handschrift,  in  Anspruch  nehmen 
müssen.  Daraus  würde  hervorgehen,  dass  die  verstümmelte 
Handschrift  nicht  mit  der  ersten  Seite  der  ersten  Lage  begonnen, 
sondern  einige  Blätter  freigelassen  habe,  wie  die  sanctgallische. 

Im  zweiten  Teil  müsste  dann  ein  Einzelblatt  ausgeschnitten 
worden  oder  ausgefallen  sein. 


XXXVIII  Die  Vorlage. 

Die  Vorlage,  nach  welcher  die  Schreiber  und  Verfasser 
von  W.  arbeiteten,  hat  eine  von  SG.  wesentlich  verschiedene 
Gestalt  gehabt. 

Die  eben  besprochenen  Lücken  waren  bereits  ausgefüllt. 

Der  Commentar  hatte  wahrscheinlich  mehr  lateinische  Worte 
als  W.  Es  ergibt  sich  das  aus  den  oben  S.  XXIV.  XXXIV 
angeführten  Incongruenzen  in  Zahl  und  Gfbschlecht.  Dem- 
jenigen, der  eben  figura  durch  pildi  übersetzt  hat,  ist  es  zu- 
zutrauen, dass  er  mit  diu  fortfährt,  kaum  einem  Schreiber, 
der  schon  pildi  vorfand. 

Die  Glosse  des  SG.  fehlte  in  dieser  Vorlage,  sonst  hätte 
sie  W.  doch  benutzt. 

Aber  zum  Teil  muss  schon  die  Vorlage  den  lateinischen 
Bestand  von  Notkers  Commentar  übersetzt  haben.  109,6  ein 
iogelih  ital  daz  uuirt  ir füllet  W.  omnis  ualUs  implehitur  SG. 
Uallis  wird  der  sorgloseste  Schreiber  kaum  durch  ital  über- 
setzen, und  dass  er,  wenn  der  deutsche  und  lateinische  Text 
dictiert  wurde,  im  11.  Jahrhundert  ital  statt  tal  zu  hören 
glaubte,  da  er  doch  uallis  verstanden  haben  wird,  noch  unglaub- 
licher. —  118, 37  unter  demo  sunnen  —  si  W.  suh  sole  —  sol  SG. 
Das  Masculinum  ist  überhaupt  bairisch  und  gerade  in  unserer 
Hs.  häufig.  Was  hätte  den  Schreiber  verführen  können  si 
zu  setzen,  wenn  er  nicht  in  der  Vorlage  unter  dero  sunnun 
—  si  las.  Simno  ist  im  bairischen  Dialekt  alt,  alemannisch 
erst  im  13.  Jahrhundert  belegt,  s.  Wortschatz  und  Sprach- 
formen der  Wiener  Notkerhandschrift  I,  S.  52.  Es  konnte  dem- 
nach einen  Baier,  der  sunno  sprach,  wenn  er  beschäftigt  war 
seine  Vorlage  ins  Bairische  umzuschreiben,  und  an  das  Aen- 
dern  gewöhnt,  auf  das  Femininum  sunna  stiess,  leicht  die 
Neigung  anwandeln,  dafür  das  rein  bairische  sunno  zu  setzen. 
Vielleicht  sind  auch  die  andern  Beispiele  von  S.  XXXIV  dialek- 
tisch zu  fassen,  2orn,  mere,  luga. 

Irgend  einmal  muss  das  Notkersche  Werk  seinen  lateini- 
schen Psalmtext  verloren  haben.  Die  Einfügung  eines  nicht 
zur  Uebersetzung  stimmenden  erklärt  sich  nur  daher.  Ob 
aber  erst  die  Schreiber  von  W.  diesen  Verlust  aus  der  nächst 
besten  Psalmenhandschrift  oder  Bibliotheca  ersetzt  haben,  ist 


Die  Vorlage.  XXXIX 

nicht  sicher.  143,2  liest  W.:  <iiil  suhdis  populos  sub  nie  — 
Hute  untirtuot  er  mir,  —  SG.  hat  suhiclens  pojnilos  sab  me 
—  lüde  mir  undertiwnde.  W.  sucht  also  die  Uebersetzung 
seinem  abweichenden  Psalmtext  anzupassen.  Man  sollte  ver- 
muten, dass  er  sich  diesen  dann  doch  gut  angesehen,  also  ent- 
weder das  siihdis,  eine  Lesart  des  Italatextes,  in  subdit  nach  der 
Vulgata  corrigiert  oder  richtig  übersetzt  hätte.  —  Andrerseits 
wäre  es  doch  für  einen  Abschreiber  leicht  gewesen,  die  häufig 
versetzten  Psalmversteile  an  die  richtige  Stelle  zu  bringen. 
Auch  wird  die  Zahl  der  Mittelglieder  vergrössert,  wenn  wir 
uns  schon  die  Vorlage  unserer  Handschrift  mit  dem  lateini- 
schen Texte  W.  ausgestattet  vorstellen.  —  Die  Sache  bleibt 
unentschieden. 

Aber  wer  immer  den  lateinischen  Text '  eingesetzt  hat, 
der  wird  auch  den  ganzen  lateinischen  Vers,  wie  er  ihn  iu 
der  Bibel  fand,  jedem  deutschen  Psalmvers  vorgesetzt  haben. 
■Das  war  das  selbstverständliche,  die  Zerreissung  bei  Notker 
geht  aus  einer  bestimmten  litterarischen  Absicht  hervor. 
Diese  zu  erkennen,  nachdem  das  Latein  ausgefallen,  und  alles 
gewiss  fortlaufend  zusammengeschrieben  war,  überstieg  das 
durchschnittliche  Vermögen  des  späteren  Rodactors. 

Die  oben  S.  XVII  angeführten  Fälle  103, 27,  Ma.  48,  in 
denen  der  zweite  Teil  des  lateinischen  Psalmverses  vor  seiner 
Uebersetzung  und  Erklärung  wiederholt  wird,  können  ebenso 
gut  von  dem  älteren  Bearbeiter,  der  den  lateinischen  Text  W. 
einsetzte,  herrühren,  und  von  den  Schreibern  unserer  Hand- 
schrift belassen  worden  sein  —  die  Wiederholung  stört  ja 
nicht,  —  als  von  diesen  selbst,  wenn  sie  erst  die  Vorlage 
mit  dem  lateinischen  Text  versahen.  Eine  dritte  Möglich- 
keit wäre  natürlich,  dass  bei  Einrichtung  jener  populärsten 
Ausgabe,  welche  gar  keinen  lateinischen  Psalmtext  bieten 
sollte,  durch  ein  Versehen  jene  zweiten  lateinischen  Vers- 
hälften stehen  geblieben  wären. 

Diese  jedesfalls  vorauszusetzende  Ausgabe  war  ein  recht 
unverständiges  Unternehmen.  Man  sieht  das  am  deutlichsten 
aus  den  S.  XV  f.  mitgetheilten  Beispielen,  wo  daz  cJiuit,  uuaz 
chuit  das?  oder  uucr  uiias  Asaph?  sich  auf  Psalmentitel  be- 


XL  Die  Vorlage. 

zieht,  welche  in  dieser  Ausgabe  jedesfalls  gefehlt  haben  müssen, 
da  sie  sich  auch  in  W.,  das  doch  den  lateinischen  Text  ein- 
setzt, nicht  finden. 

Dass  in  W.  ein  nicht  zur  Uebersetzung  stimmender  Text 
verwendet  wurde,  werden  wir  eher  entschuldigen,  wenn  wir 
uns  der  Graifschen  Boethiusausgabc  von  1837  erinnern.  Graff 
hatte  den  lateinischen  Text  der  St.  Galler  Hs.  nur  zum  Teil 
abgeschrieben,  fühlte  dann  doch  das  Bedürfniss,  das  Notkersche 
Werk  mit  dem  lateinischen  Original  auszustatten,  entnahm 
dieses  aber  zum  Teil  der  von  Notkers  Uebersetzung  stark 
abweichenden  Sitzmanschen  Ausgabe  (1607). 

Die  Notkersche  Einteilung  der  Psalmverse  muss  in  der 
Vorlage  von  W.  wenigstens  hie  und  da  noch  zu  erkennen 
gewesen  sein,  da  W.  z.  B.  in  Psalm  106  an  denselben  Stellen 
zwei  Verse  zusammenfasst,  wie  Notker  8.  9  —  11.  12  —  13. 14 
—  15. 16  —  19.  20  —  21.  22  —  23.  24  —  28.  29  —  31. 32  — 
33.34.  Ebenso  105,  Vers  37,  dem  wie  bei  Notker  der  grösste 
Teil  von  38  beigesetzt  wird,  —  der  Best  von  38  wird  mit 
49  vereinigt.  Auch  die  Zerlegungen  der  Verse  in  zwei  oder 
mehr  Stücke  müssen  für  einen  sorgsamen  Abschreiber  sicht- 
bar gewesen  sein  —  wahrscheinlich  durch  grössere  Anfangs- 
buchstaben, —  da  selbst  W.  sie  öfters  beibehält,  s.  oben  S.  XVI. 

Als  Spuren  jener  Veränderungen,  welche  schon  die  un- 
mittelbare oder  mittelbare  Vorlage  von  W.  erlitten  hatte, 
könnte  man  auffassen  36, 34 :  nu  hechenne  hier  ]  nühe  liier 
hechenne,  —  als  ob  W.  oder  ein  älteres  Zwischenglied  nube 
hechenne  hier  gelesen  hätte.  —  Oder  37,8:  Quoniam  anima 
mea  impleta  est  inhisionibus.  Das  übersetzt  SG.  Vuanda  min 
sela  ir füllet  ist  hetrügedes  und  fährt  fort:  Vuelez  ist  das  Jce- 
trugede?  äne  so  st  elnez  uuile  u.  s.  w.  In  W.  fehlt  Ueber- 
setzung und  Frage,  auf  den  lateinischen  Text  folgt  sofort: 
Äuer  so  si  cinis  uuili  u.  s.  w.  Das  lässt  vermuten,  dass  die 
Lücke  schon  in  der  Vorlage  von  W.  gewesen  sei,  und  dass 
dieses  durch  Veränderung  des  mm  sinnlosen  äne  in  auer  den 
Satz  so  gut  es  gieng  stilistisch  eingerenkt  habe. 

Es  ist  S.  XXXVIII  eine  Stelle  angeführt,  welche  vermuten 
lässt,  dass  die  Vorläse  von  W.  alemannisch  war.     Man  könnte 


Textgestalt.  XLI 

dl) mit  in  Zusammeuhang  bringen  einige  der  Fehler,  welche 
S. XXIX  durch  Dictieren  erklärt  worden  waren:  42,5  dir  ]  dien, 
118,1  uone  diu  ]  föne  dien,  44,7  gerta  herihtentis  ~\  Icerta  ge- 
rihtinnis.  —  Das  gesprochene  dien  steht  dem  dir  und  diu 
mit  dem  Laut  ü  —  s.  47, 9  gesiuges  ]  scefuuiges  —  nahe  genug, 
während  hairisches  den  weiter  abliegt.  Ebenso  konnte  der 
Dictierende  ein  alemannisches  gerildendis  gesprochen  haben, 
das  der  Schreiber  für  das  Participium  praesens  nahm. 

Dabei  erinnert  man  sich  jener  auffallenden  alemannisieren- 
den  Correcturen  oben  S.  XXXIV.  Bei  dem  unzweifelhaft  bairi- 
schen  Gepräge  von  W.  kann  dies  kaum  anders  aufgefasst  werden, 
als  dass  dem  Schreiber  oder  dem  Corrector  durch  die  ale- 
mannische Vorlage  der  Zweifel  aufgestiegen,  ob  Uhnamo  ioiüi 
wol  gutes  Schriftdeutsch  wären. 

Wir  werden  demnach  den  Schreibern  der  Handschrift  W. 
selbst  die  dialektische  Bearbeitung  der  Vorlage  zuschreiben 
dürfen.  Dazu  stimmt  die  sehr  verschiedene  Lautgebung  der 
einzelnen  Hände.  Wo  so  viel  zu  ändern  war,  um  das  Werk 
überhaupt  bairisch  zu  machen,  da  begreift  es  sich,  dass  man 
noch  nicht  um  eine  egalisierte  bairische  Orthographie  be- 
kümmert war. 

Der  Notkersche  Text,  welchen  die  Vorlage  von  W.  ge- 
])oten  haben  muss,  stimmt  genau  zu  keiner  der  bekannten 
Handschriften.     Allerdings  ist  nur  SG.  vollständig. 

Sie  hatte  vor  allen  wesentliche  Vorzüge,  wie  sich  aus 
folgender  Zusammenstellung  ergibt. 

2,  7  imo  ist  hiuto  gagenuurtic  al  daz  io  geskah  ode  noli 
gesJcehen  sol  W.   —  gagenuurtic  fehlt  SG.         3,9  leihest  W. 

—  hihet  SG.  9, 24  diemuotet  sih  der  ander  W.  (sih  über- 
geschrieben) —  diemuotet  der  ander  SG.  Graff  2,698  kennt 
ein  intransitives  dienmoten  nur  aus  dieser  Stelle.  9, 32 
uuartent  W.  A.  —  uuanda  SG.  9, 33  ziuhet  W.  —  zViet  SG.  A. 
9,40  den  arm  W.  A.   —  der  arm  SG.         9,42  Juihet  W.  A. 

—  habest  SG.  16,11  nihelent  W.  —  ne  helent  SG. 
19,7  chuit  W.  —   Chat  SG.         21,2  an  anderere  uuorten  W. 

—  dndero  mlnero  uuorten  SG.         21, 20  dti  W.  —  diu  SG. 


XLII  Textgestalt. 

27,3  ucrselest  W.  —  uerliesest  SG.,  wol  durch  das  folgende 
uerlierest  veranlasst;  Notker  braucht  sonst  uerselen  für  tradere 
Gfif.  6,175.  29,4  den  sih  soufentcn  W.  —  dien  sili  soiif- 
fentem  SG.  30, 16  minen  ahtaren  W.  —  äJitaren  SG.,  im 
Psalnitext  W.   SG.:  persequentihus  nie.         30,23   chertist  W. 

—  ne  chertist  SG.  31,5  goto  W.  —  götes  SG.  31,9 
eigener  lierro  unde  fremeder  W.  —  eigener  unde  fremeder 
herro  SG.?  32,2  unde  da  mite  uiiizet  W.  —  unde  daz 
mite  uuizin  SG.           34,3  hesliuz  iz  W.  —  besUüz  SG. 

34, 14  unde  W.  —  iinder  SG.  34, 25  danne  W.  —  daz 

ne;  aus  danne  gebessert!  40,4  so  er  W.  —  suuer  SG.? 

—  40, 12  nemendent  W.  —  nement  den  SG.  den  unterpunktirt. 
43, 7  mera  denne  W.  ■ —  ddna  mer  SG.  43, 18  uuir  W. 

—  sie  SG,  49, 14  guotes  W.  —  iiheles  SG.  50, 6  w&e 
ander  man  sundot,  gote  unde  chunigi  sundot.  uhe  chunic 
sundot,  einemo  gote  sundot  W.  —  u.  a.  m.  s.  einemo  gote 
sundot.       u.  eh.  s.    gote   unde   chüninge   siindöt    SG. 

50,6  tuonne  W.  —  türinne  SG.  101,2  iz  W.  —  ih  SG. 

103,27  mit  dero  du  irfuUest  W.  —  quia  repleti  SG.; 
W.  setzt  im  lateinischen  Citat  qua  statt  quia  SG.  voraus. 
109,5  in  demo  zite  sines  Zornes  W.  —  in  demo  du  chäde  SG.; 
der  Fehler  ist  durch  das  vorhergehende  ze  demo  du  chäde 
veranlasst.  117,27  tuldef  den  W.  —  dultoten  SG.  118,10 
dih   W.    —    diz   SG.  118,127    lüfte   W.    —    lüste   SG. 

119,5  gcstigist  W.   —   gestlget  SG.  124,3  unde  gilih 

W.  —  unge^  üngelih  SG.  137, 1  hortist  mih  W.  gehörtost 

mih    Bb.  1.    —     gehörtost    SG.  137,2    giuuahtlichis 

W.  Bb.  1.  —  geuudltUches  SG.  137,4  si  W.  sie  Bb.  1. 

—  c^ie   sie   SG.     —     138, 14    zuo    W.     —     ^m    SG. 
138,15  tiefl  W.  —  ^om^  SG.  146,3  ana  unrauua  W. 

—  an  unrauua  SG.  Ann.  1  sieut  Paulus  alligatus 
non  tacuit  SG.  fehlt  W.  Bb.  2.  Es  war  vielleicht  eine  in 
den  Text  geratene  Randbemerkung  der  Vorlage  von  SG.  Vgl. 
die  lateinischen  übergeschriebenen  Glossen  Ann.  7  (s.  eum  qui 
pro  uobis  pauper  factus  est),  (s.  nos),  (s.  illum),  (s.  nos). 
Ann.  7  nideret  in,  unde  irhohet  unsih  W.  Bb.  2.  —  unde 
nideret  in,   irhohet  ilnsih  SG.  Ab.  7   umhc  W.  Bb.  2.  — 


Textgestalt.  XLIII 

unde  SG.  Ab.   10  dei  Hute  W.,  ^jojmli  Bb.  2.  —  apostoU 

SG.  Ab.  10  du  dero  W.  SG.  —  nidero  Bb.  2.  Ab.  11 
stuondcn  W.  —  shiondo  Bb.  2.  —  stuondendo  SG.  Ab.  17 
tZo  yihiesen,  do  sl  choden  W.  Bb.  2.  —  so  gclüezzen  do  SG- 
Deu.  25  inuuertigiu  giuuiszila  W.  —  inuuertiga  conscientiam 
SG.  Deu.  30  «Vo  ^o^  W.  —  iro  SG.  0.  d.  9  so  heisest 
W.  I.  —  Imzest  SG. 

Mit  A,  dem  Münchener  Blatt,  Hattemer  Denkmahle  2, 16. 
535,  hat  W.  keine  nähere  Uebereinstimmung.  Beide  haben  nur 
gemeinsam  ein  par  gute  Lesarten  gegen  SG.  gewahrt  s.  9,32. 
9,40.  9,42:  A  ist  vielmehr  mit  SG.  verwandt,  wie  der  Fehler 
9,33  zeigt. 

Dagegen  gehören  die  Basler  Blätter  Bb.  2,  Hattemer 
Denkmahle  2,536,  Wackernagel  Handschriften  der  Basler 
UniversitätsbibHothek  1835  S.  9  mit  W.  in  eine  Familie.  Sie 
zeichnet  sich  aus  durch  die  falschen  Lesarten:  Ann.  10  giuuaU 
W.  Bb.  2.  —  cheiserhiom  SG.,  es  übersetzt  imperium  (Notker 
gibt  auch  aiigiisfus  durch  chciserVich  Haupt  zu  Engelhart  S.  243) 

—  Ab.  10   Ihigendo  W.  Bb.  2.  —  lugcndo  (i.  charondo)  SG. 

—  und  durch  die  Auslassung  von:  sicut  illud  'Non  dahis 
sandum  tuum  uidere  corriiptioneni'  Ann.  8.  Offenbar  hat 
das  vorhergehende  corruptioneni  die  Augen  des  Schreibers  ab- 
geleitet. Letzteres  beweist  übrigens  nicht  viel,  da  auch 
Schilter  denselben  Fehler  begangen  hat. 

Sonst  aber  steht  W.  Bb.  2.  dem  Original  vielfach  näher 
als  SG.,  s.  Ann.  7,  Ab.  10.  11.  17,  —  vgl.  auch  Ann.  1. 

Die  andern  Basler  Blätter  Bb.  1*)  haben  nur  richtige 
Lesarten  mit  W.  gegen  SG.  gemein. 


*)  "Wackernagel  hielt  dies  Bruchstück  für  Notkers  Autograph, 
Ueber  die  mittelalterliche  Sammlung  zu  Basel  1857  S.  7,  weil  in  der 
SGallischen  Handschrift  877  S.  74  von  derselben  Hand  der  Satz  stehe: 
deus  adiuua  mihi  famulo  tuo  Notker o.  Auch  in  der  von  ihm  ange- 
legten Sammlung  von  Bruchstücken  und  Nachbildungen  von  Hand- 
schriften, welche  drei  stattliche  Bände  in  Grossfolio  umfasst  und  gegen- 
wärtig sich  auf  der  Basler  Universitätsbibliothek  befindet,  hat  Wacker- 
nagel Band  1,  S.  19  unter  Bb.  1  ein  von  Ferdinand  Keller  angefertigtes 
Facsimile  der  betreffenden  Stelle  im  SGaller  Codex  877  eingeklebt  mit 
folgender   Notiz:    'Doppelblatt  von  einem  Buchdeckel  der  öffentlichen 


XLiv  Textgestalt. 

Aber  W.  Bb.  2  wie  SG,  A.  setzen  einen  Archetypus  voraus, 
in  welchem  das  Original  schon  gewisse  Verderbnisse  erlitten 
hatte.  Für  A.  lässt  sich  dies  allerdings  nicht  positiv  beweisen. 
Aber  W.  und  SG.  —  einmal  auch  W.  SG.  und  Bb.  2.  — 
haben  alte  Fehler  gemein. 


'Bibliothek:  Eigentum  derselben.  Notkers  Psalmenübersetzung  Ps.  136, 
'5 — 137,8,  139,6 — 140,6;  abgedruckt  in  den  Altd.  Handschriften  der 
'Basler  Universitätsbibliothek  S.  11 — 13,  Hattemer  Denkmahle  des 
'Mittelalters  2,536.  Die  ersten  zwei  Basler  Blätter,  wovon  Facsimile 
"Confitebor"  [S.  20]  scheinen  von  der  Hand  Notkers  selbst  herzurühren. 
'Dafür  nebenzu  ein  Beleg:   Schriftbild  von  Notkers  Hand  aus  SGallen'. 

Auf  S.  20  ist  eingeklebt:  'Schriftbild  der  beiden  Basler  Bruch- 
stücke von  Notkers  Psalmen  aus  Hattemers  Denkmahlen  des  Mittelalters 
Bd.  2'.     Auf  S.  21  folgen  dann  die  zwei  Doppelblätter  Bb.  2. 

Ueber  Beschaffenheit  und  Inhalt  der  SGallischen  Handschrift  877 
s.  Verzeichniss  der  Handschriften  der  Stiftsbibliothek  von  SGallen 
S.  305.  Die  fraglichen  Worte  stehen  zwischen  den  Zeilen  einer  von 
andrer  Hand  geschriebeneu  Interrogatio  de  litteris  zwischen  discipulus 
und  nuKjister  über  Donat. 

Aber  die  Uebereinstimmung  der  Hände  von  Bb.  1  und  der  Stelle 
des  SGallischen  Codex  ist  nach  L.  Siebers  Urteil,  dem  ich  nach  seiner 
Nachbildung  des  Kellerschen  Facsimiles  nur  beipflichten  kann,  nicht 
derart,  dass  man  Identität  derselben  behaupten  darf. 

Dieselbe  St.  Galler  Handschrift  877  hat  S.  203  (303)  ein  Gedicht 
des  Sedulius,  und  am  Rande  den  ersten  Vers  des  Boethius  De  conso- 
latione  philosophiae :  Carmina  qui  qtiondam  studio  florente  perege  (sie) 
mit  der  fehlerhaften  und  von  der  bei  Plattemer  und  Graff  gedruckten 
Uebersetzung  des  SGaller  Codex  825  abweichenden  Interlinearversion: 
dei  sanc  dei  iu  uuenni  mit  pluontemo  flize  teta.  Die  Hand,  welche 
diese  Worte  geschrieben,  weicht,  wie  Herr  Bibliothekar  Doctor  0.  Zar- 
detti  mir  mitteilt,  von  der  andern  jenes  Notker  auf  S.  74  ab.  Ob  sie 
zu  der  von  Bb.  1  stimme,  kann  ich  nicht  sagen. 

Aber  sehr  wahrscheinlich  ist,  wie  Dümmler  Zs.  14,  2  gezeigt  hat, 
Notkers  Hand  erhalten  in  zwei  Zeilen  der  aus  dem  9.  Jh.  stammenden 
St.  Galler  Orosiushandschrift  Cod.  621,  von  der  Eckehart  IV  am  Schlüsse 
bemerkt:  Plura  in  hoc  lihro  fatuitate  cuiusdam  ut  sibi  uidehatur  male 
seine  asscvipta.  domnus  Notkerus  abradi  et  utiliora  iussit  in  loeis 
asscribi.  assumptis  ergo  duobus  exemplaribus  quae  deo  dante  ualuimus 
tanti  uiri  iudieio  fecimus.  Auf  S.  321  wird  nun  zu  einer  nachgebes- 
serten Stelle  bemerkt:  has  duas  lineas  amandas  (sie)  domnus  Notkerus 
scripsit,  uiuat  anima  eius  in  domino;  facsimiliert  Pertz  Script.  II  Tab.  VI. 
Notker  wird  also  eseinem  Schüler  in  der  Kritik  des  Orosius  bereits 
etwas  vorgearbeitet  haben. 


Textgestalt.  XLV 

7,  13  er  gcimenet  sin  stiert  W.  SG.  —  Psalmtcxt:  (ßadium 
suum  uihrahit.  —  Lies  geuuendet;  Gif.  1,756  giuuentten  Acc. 
Sing.  Masc,  contortimi  (Itastile)  in  den  Tegernseer  Virgilglossen 
VA.  8,11  weder  in  W.  noch  in  SG.  übersetzt?  9,24 

diemuotet  sih  der  ander  W.  (sih  übergeschrieben).  —  die- 
muotet  der  ander  SG.  Graff  2,698  kennt  ein  intransitives 
diemuoten  nur  aus  dieser  Stelle.  27, 1  fater  W.  SG.  — 

Psalmtext:  domine.  35,11  Der  Nachsatz  so  bist  du  gercht 
fehlt  W.  SG.  41,3  gereg  W.  —  Icereg  SG.  —  Lies:  gereh 
Gff.  2,397  gereg  kommt  sonst  ahd.  gar  nicht  vor,  nur  girig 
G£f.  4,227.  48,20  nc  get  W.  —  et  gut  SG.  —  Lies:    er 

get.  48,20  cot  ist  lieht,  den  ne  gesihet  er  niemer  W.  — 
Got  ist  Hellt  ne  gesihet  er  niemer  SG.  —  Lies:  got  ist  lieht: 
lieht  ne  gesihet  er  niemer.  50, 6   imde  gerih  W.   SG.  — 

Lies:  unde  ne  gc7'ih.  103,18  fuUic  ist  ein  merefogal  unde 
nistet  in  demo  steine  io  ferro  uone  stade,  dar  ana  slahent 
dia  unda  W.  —  fulica  ist  marina  aiiis,  aide  stagnensis, 
unde  nistet  in  petra  ieo  ferro  föne  stdde.  Bär  ana  uuer- 
dent  fluctus  collisi  SG.  —  Lies:  nio  ferro.  111,9  uuanda 
iz  (sc.  sin  reht)  imo  der  hat  gehalten,  der  in  tiuolte  hungeren 
unde  dursten  das  reht  in  dera  erda  W.  —  uuanda  imo  iz 
der  habet  keJialten  in  caelo.  der  in  pauperibus  uuolta  esurire 
et  sitire  in  terra  SG.  In  pauperibus  scheint  Fehler  für  cü 
pauperibus.  118,43  ze  getatc  noh  furnomis  W.   SG.   — 

Lies:  ze  gezUe  noh  furnomis.  118,114  id)ilis  ze  inpharenne 
W.  SG.  —  Lies:  ubili  ze  inpharenne.  Mo}^  12  Bux  fuisti 
in  miscricordia  populo  tuo  quem  redemisti  fehlt  W.  SG.  Bb.  2, 
s.  Wackernagel,  Die  altdeutschen  Handschriften  der  Basler 
Universitätsbibliothek  S.  15^  Anmerkung,  ist  aber  in  allen 
Hss.  übersetzt.  W.  bemerkte  nicht,  dass  hier  ein  neuer  Vers 
anfieng. 


Aber  die  Schrift  dieser  zwei  Zeilen  ist,  wie  auch  Zardetti  be- 
stätigt, nicht  die  des  Stossgebetes  jenes  Notker  in  der  St.  Galler  Hs. 
877,  und  von  beiden  weicht  wieder  die  Hand  Bb.  1  ab. 

Ein  Autograph  des  Notkerschen  Psalters  ist  demnach  allem  An- 
schein nach  nicht  auf  un.s  gekommen. 


XL  VI  Vorgeschichte. 

So  dass  folgender  Stammbaum  aufgestellt  werden  kann: 
Original  (Bb.  1?) 

SG.  A.  W.  Bb.  2 


SG.  A.  W.  Bb.  2 


SG.  A.  W.      Bb.  2 

V.,  Vadians  Handschrift,  MS  Dm.^  LXXIX  A,  hält  sich 
durchaus  zu  SG.,  —  ebenso  Wa.,  das  Wallersteiner  Blatt, 
Hattemer  Denkmahle  2,532. 

L,  das  Indersdorf  er  Vaterunser  MS  Dm.  ^  LXXIX  A,  stimmt 
durch  das  richtige  so  heizsistu  0.  d.  9  statt  heUest  du  SG. 
zu  W.,  was  allerdings  wenig  beweist. 


Es  hatte  demnach  der  Notkersche  Psalter,  bevor  er  in 
die  Form  der  Wiener  Handschrift  gegossen  wurde,  schon 
mehrere  Umgestaltungen  erlitten.*)  Er  hatte  an  drei  Stellen 
grössere  Teile  des  Textes,  wahrscheinlich  drei  Blätter,  verloren. 


*)  Die  ältesten  mögen  die  oben  S.XIXAnm.  erwähnten  Glossen  Ecke- 
harts  IV  sein.  Dass  aber,  wenn  Notker  überhaui^t  bei  seinem  Psalmen- 
werk einen  Mitarbeiter  hatte,  wie  Dümmlcr  sagt,  Zs.  14,  28,  Eckehart  IV 
dazu  die  geeignetste  Persönlichkeit  wai",  iat  gewiss  richtig.  Auffallend 
ähnlich  durch  Inhalt  und  Form  ist  die  von  Dümmler  p.  20  angeführte 
Stelle:  Doctor  [6  Notker)  quod  canto.  Iiideum  narrasse  memento  {mihi 
et  tibi),  qui  ha.'ptizatus  multis  {aliis)  fuit  et  tibi  gratus  {propter  fidem). 
agger  Oliuctae  {ait  ludeus)  constratus  marmore  portae  u.  s.  w.  mit  dem 
Schlüsse:  usque  huc  Iiideus,  Hierosohjmis  natus,  ut  ait,  et  nutritus 
et  in  pascha  xwst  luniiiiis  aduentum  a  patriarcha  cum  multis  aliis 
baptizatus  —  der  Einleitung  zu  den  Psalmis  graduum  vor  Ps.  119  in 
SG.:  Einen  ludeum  in  sina  tiuis  uuizsigen  frägeta  man,  uuannan 
eantica  graduum  so  genämot  uuärin.  Nun  die  Erklärung  des  Juden. 
Am  Schlüsse:  usque  huc  ludeus,  quantum  ad  corticem  non  credo 
spernendus.  —  Auf  solche  jüdische  Weisheit  geht  manches  in  der 
poetischen  Literatur  des  11.  und  12.  Jahrhunderts  zurück. 


Vorgcschiclite.  XLVII 

Der  Verlust  war  durch  die  selbständige  Arbeit  eines  Unbe- 
kannten gedeckt  worden.  Dieser  konnte  natürlich  nicht  in 
St.  Gallen  gelebt  haben,  aber  auch  schwerlich  in  Baiern,  da 
die  Vorlage  von  W.  wahrscheinlich  noch  alemannisch  war, 
s.  S.  XXXVIII.  LXI,  am  wenigsten  in  Wessobrunn,  da  er 
einen  von  der  Uebersetzung  W.  abweichenden  lateinischen 
Psalmtext  benutzte,  s.  S.  XXXVI.  Vor  oder  nach  der  Ver- 
stümmlung und  Restaurierung  ist  das  Werk  seines  ganzen 
lateinischen  Psalmtextes  entledigt,  und  ein  Teil  der  lateinischen 
Ausdrücke  des  Commentars  ins  Deutsche  übersetzt  worden, 
s.  S.  XXXVIII.  Notkers  Psalter  war  in  einer  populären  Aus- 
gabe erschienen. 

W.  setzt  in  einer  Richtung  dieses  Unternehmen  fort, 
indem  er  das  noch  übrige  Latein  des  Commentars  zum  grössten 
Teile  verdeutscht.  Aber  entweder  W.  oder  schon  ein  Vor- 
gänger hatte  es  für  nötig  gefunden,  der  Uebersetzung  wieder 
den  lateinischen  Text  vorzusetzen,  s.  S.  XXXVIII  f. 

Einiges  lässt  vermuten,  dass  das  Notkersche  Werk  einmal 
dictiert  worden  sei,  und  dass  die  Vorlage  von  W.  noch  durch- 
aus oder  zum  Teil  alemannische  Sprachformen  gehabt  habe, 
s.  S.  XXIX.  XXXVIII.  XLI. 

Das  dictierte  Exemplar  könnte  das  der  Kaiserin  Gisela 
gewesen  sein.  Die  einzige  alte  und  glaubwürdige  Nachricht 
über  die  Art  und  Weise,  durch  welche  Gisela  in  Besitz  des 
Notkerschen  Psalters  und  des  Job  gekommen  sei,  findet  sich 
bei  Eckehart  IV  in  der  Erklärung  zu  den  Worten  jirimus 
(Notker  Labeo)  harharicani  scriherc  u.  s.  w.  in  den  Rhythmis 
De  s.  Othmaro,  Pertz  Script.  2,58:  x^salteriiim,  in  quo  onines 
qui  harharicani  legere  sciimt ,  muUum  delectantur.  Kisila 
imperatrix  operuin  eitis  auidissinia  psaltcrium  ipsum  et  loh 
sihi  exemplari  sollicite  fecit.  Es  ist  wahrscheinlich,  dass  Gisela 
diess  Verlangen  bei  dem  durch  die  Annales  St.  Galli  maiores 
Pertz  Script  1,83*)  bezeugten  Besuche  von  1027  ausgesprochen 
habe.     S.  Dümmler  Eckehart  IV,  Zs.  14,28. 

*)  1027  (1033)  Gisela  imperatrix  simul  cum  filio  siio  Heinrico 
monasterium  s.  Galli  ingressa,  xeniis  henignissime  datis  fraternitatem 
ihi  est  adepta.  > 


XLVIII  Vorgeschichte. 

Eiii  Aiilass  zu  einer  populären  Ausgabe  lag  demnach  vor. 
Vielleicht  wurde  er  benutzt.  Und  wenn  Gisela  bei  ihrem 
Besuche  auf  die  Abschrift  warten  wollte,  auch  ein  Anlass  die 
Anfertigung  derselben  möglichst  zu  beschleunigen,  durch 
Dictieren. 

Dass  die  Wiener  Handschrift  in  Wessobrunn  geschrieben 
wurde,  ist  wahrscheinlich,  da  Blätter  jener  Predigtsammlung, 
welche  dem  ersten  Teile  vorgeschrieben  war,  von  Wessobrunner 
Incunabeln  abgelöst  worden  sind,  s.  MSDm.^  LXXXVI,  A. 

Was  wir  sonst  von  alter  Wessobrunner  Litteratui"  wissen, 
ist  freilich  sehr  wenig,  abgesehen  von  den  uralten  Wesso- 
brunner Glossen  mit  dem  Gebete  wäre  ausser  den  in  unsrer 
Handschrift  enthaltenen  Stücken,  den  Psalmen  mit  den  Can- 
tiken,  den  Predigten  und  Wessobrunner  Glauben  und  Beichte  I 
MS  Dm.  2  XC,  nur  Wessobrunner  Glauben  und  Beichte  H,  MS  Dm.^ 
XCV,  aus  dem  12.  Jahrb.  zu  erwähnen,  verschieden  von  der 
ersten  Formel  durch  Aufnahme  des  nunmehr  bekannt  gewor- 
denen Honoriustextes,  MSDm.^  S.  597,  und  vielleicht  die  Geist- 
lichen Rathschläge  MS  Dm.  2  LXXXV  aus  dem  11.  Jahrhundert. 

Aber  gerade  die  Natur  unsres  Denkmals  lässt  am  wenig- 
sten grosse  litterarische  Thätigkeit  an  dem  Orte  semer  Ent- 
stehung erwarten. 

In  den  Rahmen  der  bairischen  Litteratur  des  elften  Jahr- 
hunderts fügt  sich  das  jedesfalls  bairische  Psalmwerk  sehr 
gut.  Es  zeigt  dieselben  populär-praktischen  Tendenzen,  wie 
die  Predigten,*)  Gebete  und  kirchlichen  Formeln,  die  vielleicht 
von  Baiern  ausgegangen  sind,  MS  Dm.-  S.  594.  Gelehrsamkeit 
und  christliche  Reimpoesie  steht  zurück.  Man  war  im  wesent- 
lichen auf  dem  Standpunkt  des  neunten,  zehnten  Jahrhunderts 
geblieben  und  dadurch  von  der  jüngeren  Bildung  Alemanhiens 
überflügelt  worden,  MSDm.^  S.  XXXI  f. 

Wir  haben  oben  S.  XXXIII  f.  auf  Spuren  hingewiesen,  welche 
eine  Schreiberin  zu  verrathen  scheinen,  was  hier  bis  zu  einem 
gewissen  Grade  auch  Verfasserin  bedeutet.     Wenn  es  richtig 


*)  Ein   S.  Emmeramer  Bücherverzeichuiss  des  zehuten  Jahrhun- 
derts   erwähnt   scrmoncs   ad  jjopulum  teutonice;   Naumanns  Serapeum 


Vorgeschichte.  XLix 

ist,  was  Leutner  Historia  monasterii  Wessofontani  (1753) 
S.  172  sagt,  dass  in  Wessobrunu  vor  der  berühmten  Schrei- 
berin  Diemudis  —  s.  B.  Pez  Thes.  Anecd.  I,  XX  ff.,  Leutner 
1G9— 175,  Y.  Hefner  Oberbayerisches  Archiv  1,  355  (1839), 
Wattenbach  Geschichtsquellen  2^264,  Schriftwesen  S,  258, 
liockinger  Zum  bairischen  Schriftwesen,  Abhandlungen  der  k. 
bair.  Akademie  1874,  2, 173  ff.*)  —  keine  Jungfrau  und  über- 
haupt keine  Frau  gelebt  habe,  so  könnte  man  vermuten,  dass 
von  den  Mönchen,  welche  die  Bearbeitung  des  Notkerschen 
Psalters  unternommen  hatten,  ein  Teil  der  Arbeit  dieser  In- 
clusa  übertragen  w^orden  sei. 

Die  Chronologie  würde  keine  wesentlichen  Schwierigkeiten 
bereiten.  Diemudis  soll  zu  Gregors  VII  Zeiten  gelebt  haben. 
So  berichtet  ein  von  Stefan  Leopolder,  Mönch  von  Wesso- 
brunu**) üu  IG.  Jh.,  für  das  Kloster  Tegernsee  abgeschrie- 
benes Verzeichniss  der  Aebte  von  Wessobrunn,  s.  v.  Hefner  S.  356, 
das  nicht  viel  älter  zu  sein  scheint  als  Leopolder  selbst.  Diese 
Nachricht  aber  wird  zweifelhaft  durch  die  in  derselben  Quelle 
folgende  Notiz,  dass  sich  im  Kloster  Bernried  Briefe  befanden, 
welche  Diemudis  mit  der  heiligen  Herluca  von  Bernried  ge- 
wechselt habe.  Nun  ist  die  h.  Herluca  erst  drei  Jahre  tot, 
als  ihr  Freund  Paulus  von  Bernried,  der  Biograph  Gregors  VII,!) 
nach  1144  ihr  Leben  schreibt.  Acta  Sanctorum  (Henschen 
Papebroch,  Venetiis  1738)  18.  April  S.  552^  Während 
der  litterarischen  Epoche  der  Diemudis  1073  — 1086  wäre 
demnach  ein  Briefwechsel  mit  der  h.  Herluca  unmöglich 
gewesen.  Vor  allem  aber  weiss  der  Zeitgenosse  und  Freund 
der  h.  Herluca,  Paulus  von  Bernried,  gar  nichts  von  einem 


(1841)  p.  261,    Rieger    in    Wackernagels  Altdeutschen   Predigten    und 
Gebeten  S.  315  Anm.,  wobei  mau  sich  erinnert,  dass  Notkers  Psalmen- 
übersetzung auch  als  Predigten  bezeichnet  werden  konnte;  s.  oben  S.  XX. 
*)    Ueber    die    Psalmen    als    Frauenlectüre    s.    Wattenbach    und 
Rockinger  a.  a.  0.,  dazu  Wackernagel  Ueber  die  mittelalterliche  Samm- 
lung zn  Basel  (1857)  S.  9,  Anm.  4,  MS  Dm.^  .570. 
**)  s.  Wattenbach,  Geschichtsquellen  2^  264. 
t)  Wattenbach,  Geschichtsquellen  2^  158  setzt  das  Leben  Gregors 
um  1128  an,   und  sagt  von  dem  Leben  des  h.  Herluca  2^  273  nur,   es 
falle  ins  12.  Jh. 

d 


1,  Ausgabe. 

mittelbaren  oder  unmittelbaren  Verkehr  beider  Frauen.  Die 
einzige  Beziehung  der  h.  Herluca  zu  Wessobrunn  ist  nach  ihm 
S.  554  die  Bekehrung  einer  Jungfrau  ludita  zum  klösterlichen 
Leben  in  Wessobrunn,  gewiss  die  luditha  conuersa  des  Wesso- 
brunner  Necrologiums,  Leutner  S.  188.  —  Ja  die  Angabe  eines 
von  Herluca  mit  Diemudis  gepflogenen  Briefwechsels  widerspricht 
sogar  der  Darstellung  ihres  Biographen,  ohne  dass  man  die 
Stelle  552%  in  welcher  er  Herluca  eine  femina  prorsus  litte- 
rarum  non  cognoscens  nennt,  gerade  zu  pressen  brauchte. 

Ueber  die  Lebenszeit  der  Diemudis  wissen  wir  demnach 
nichts,  als  was  der  Charakter  ihrer  Schriftzüge  lehrt,  die 
jedesfalls  dem  11.  Jahrhundert  angehören. 

Aber  sie  sind  nicht  identisch  mit  denen  der  Schreiberin, 
welche  an  dem  Wiener  Codex  mitgearbeitet  zu  haben  scheint. 
Vor  allem  weicht  die  Form  des  s,  deren  sich  Diemudis  im 
Wessobrunner  Codex  9  der  Münchener  Hofbibliothek  (Gregoris 
Moralium  in  lob,  2.  pars)  von  der  dem  h  ähnlichen  unsrer 
Schreiberin  ab  und  kommt  so  im  ganzen  Psalmwerk  nicht 
vor.  Ebenso  wenig  stimmt  die  Schrift  der  Dienmdis  zu  joner 
Hand,  welche  die  für  Frauen  redigierte  Wessobrunner  Beichte  I 
mit  dem  Glauben  geschrieben  hat. 

Es  waren  demnach  entweder  im  elften  Jahrhundert  min- 
destens drei  Schreiborinnen  in  Wessobrunn  beschäftigt,  —  über 
Schreiberinnen  s.  die  oben  angeführten  Stellen  von  Wattenbacli 
und  Rockinger  über  Diemudis,  —  oder  die  einer  schreibenden 
Frau  entsprechenden  Stellen  des  Psalters  wenigstens  sind  nur 
von  den  Männern  übersehen  worden,  welche  eine  ganz  für 
Frauen  bestimmte  licdaction  wieder  für  Männer  herzurichten 
hatten,  vgl.  den  ähnlichen  Fall  bei  Wackernagel  Altdeutsche 
Predigten  S.  385.  Sollte  diese  Frauenausgabe  des  Psalters 
schon  das  Exemplar  der  Kaiserin  Gisela  gewesen  sein? 


Die  Ausgabe  ist  ein  möglichst  getreuer  Abdruck,  sie  giebt 
den  Text,  wie  man  ihn  auch  dem  unverständigsten  Schreiber 
bei  einiger  Aufmerksamkeit  zutrauen  kann.    Auch  der  Wechsel 


Ausgabe.  LI 

von  u,  U  und  v,  V  im  deutschen,  von  ae  (q)  und  e  im 
deutseben  und  lateinischen  Text  wurde  beibehalten,  nur  fal- 
sches ae  —  mit  Ausnahme  des  Fremdwortes  aecclesia,  — 
dann  ii  und  h  im  Perfectum  und  Futurum  lateinischer  Verba 
mit  anderen  kleineren  Fehlern  gegen  die  Rechtschreibung  in 
die  Anmerkungen  verwiesen,  —  faciq,  conturbauit,  irritabit  fiu- 
facie,  conturhahit,  irritauit.  Die  grossen  Buchstal)en  sind  genau 
nach  der  Handschrift  gesetzt,  auch  die  über  das  gewöhnliche 
Mass  hinausreichendeu  der  Psalmeinleitungen  und  ersten 
Verse  drücken  den  Gebrauch  der  Handschrift  aus.  Nur  die 
Eigen-  und  Völkernamen  sind  durchweg  gross  gedruckt,  wäh- 
rend sie  die  Handschrift  mit  sehr  wenig  Ausnahmen  —  z.B. 
118,3  Paulus  —  klein  schreibt. 

Die  im  lateinischen  häufigen,  im  deutschen  Text  seltenen 
Abkürzungen  sind  stillschweigend  aufgelöst. 

"Was  Worttrennung  und  Verbindung  anbelangt,  so  ist  nur 
bei  we  vor  Verben  der  Handschrift  genau  gefolgt  worden. 
Ne  am  Schlüsse  der  Zeile  musste  hiebei  allerdings  vielleicht 
gegen  die  Meinung  der  Schreiber  als  Zeichen  der  Trennung 
genommen  werden.  Oft  scheinen  die  Schreiber  über  die 
Worttrennung  im  Unklaren  gewesen  zu  sein  und  halten  dann 
eine  mittlere  Distanz  zwischen  Trennung  und  Verbindung  ein. 

Bei  der  Interpunction  konnte  aus  den  Punkten  der  Hand- 
schrift nur  selten  Nutzen  gezogen  werden. 

Hinzugefügt  sind  die  Psalmnummern,  die  Ueberschriften 
der  Cantica  und  der  Einleitung  zu  den  Psalmis  graduum,  so 
wie  die  Verszahlen. 

Im  Text  sind  die  kleinsten  Auslassungen  ergänzt,  wo 
dies  mit  Sicherheit  geschehen  konnte,  sonst  nur  angedeutet, 
dass  etwas  fehle. 

Wie  die  Einleitung  wol  zur  Genüge  gezeigt  hat,  war  die 
Beifügung  der  SG.  Lesarten  unthunhch.  Es  hätte  beinahe 
das  ganze  Werk  abgeschrieben  werden  müssen. 


LH 


Schluss. 


Genau  zu  scheiden,  welchen  Anteil  jeder  der  auf  dem 
Titel  genannten  Herausgeber  an  dem  vorliegenden  Werke  habe, 
ist  nicht  wol  thunlich. 

Scherer  hat  die  Psalmen  im  Winter  1859/60  abge- 
schrieben und  später  kritisch  durchgearbeitet.  Im  Herbst 
1872  übergab  er  die  Abschrift  mit  einer  Reihe  von  Collectaneen 
an  den  Unterzeichneten,  dessen  Aufgabe  es  war,  den  Psalm- 
text nachzuprüfen,  die  Cantica  mit  den  liturgischen  Stücken 
hinzuzufügen  und  vorstehende  Einleitung  zu  verfassen.  Ich 
war  hiebei  häufig  in  der  Lage  die  Winke,  welche  Scherers 
Aufzeichnungen  sowol  über  die  Einrichtung  der  Ausgabe,  als 
über  die  Composition  und  die  litterarhistorische  Bedeutung 
des  Werkes,  so  wie  über  sein  Verhältniss  zu  dem  Sanct- 
gallischen  Original  enthielten,  zu  benutzen,  mitunter  glaubte 
ich  meine  Auffassung  der  Sachlage  gegen  Scherers  Ansicht 
aufrecht  halten  zu  sollen. 

Scherers  Collectaneen  enthielten  auch  sprachliche  Beob- 
achtungen. An  sie  anknüpfend  habe  ich  den  Dialekt  und 
Wortschatz  des  Denkmals  einer  Untersuchung  unterzogen, 
welche  zu  umfänglich  geraten  ist,  um  in  die  Einleitung  auf- 
genommen zu  werden.  Sie  erscheint  in  den  Sitzungsberichten 
der  Wiener  Akademie  1875.  76. 

In  Betreff  einiger  Puncte  der  Einleitung  war  ich  genötigt 
mich  nach  fremder  Hülfe  umzusehen.  So  habe  ich  den 
Herren  DDr.  L.  Sieber  in  Basel,  F.  Stieve  in  München, 
0.  Zardetti  in  St.  Gallen  für  wertvolle  Angaben  und  Facsi- 
miles,  Professor  Steinmeyer  für  Mitteilung  seiner  Collation 
der  St.  Galler  Handschrift  zu  danken. 

Vor  allem  aber  gebührt  unser  Dank  der  k.  Akademie 
der  Wissenschaften ,  in  Wien,  durch  deren  Freigebigkeit  diese 
erste  Ausgabe  des  einzigen  noch  ungedruckten  althochdeutschen 
Buches  zu  Stande  gekommen  ist. 

RICHARD  HEINZEL. 


I. 

1.  Jjeatus  uir  qui  non  abiit  in  cousilio  impiorum.  Der  3a 
man  ist  salig  der  in  dero  argon  rat  negienc,  so  Adam  teta, 
do  er  dero  clienun  rates  uolgeta  uuider  gote.  Et  in  uia 
peccatorum  non  stetit.  Noh  an  dero  suntigen  uuege  nestuont, 
so  er  teta.  er  cliom  dar  ana.  er  chom  an  den  breiten  uueg, 
der  ze  dero  hella  ket,  unde  stuont  dar  ana,  uuanda  er  geliancta 
sincro  kelusta.  liengento  stuont  er.  Et  in  cathedra  pesti- 
lentie  non  sedit.  Nob  an  demo  subtstuole  ne  saz.  ib  meino 
daz  er  richeson  ne  uuolta,  uuanda  diu  subt  sturet  sie  nab 
alla,  so  si  Adam  teta,  [  do  er  got  uuolta  uuerden.  3^ 

2.  Sed  in  lege  domini  uoluntas  eius,  et  in  lege  eius  me- 
ditabitur  die  ac  nocte.  Simtir  der  ist  salig,  des  uuillo  an 
gotes  eo  ist,  unde  der  dar  ana  dencbet  tac  unde  nabt. 

3.  Et  erit  tanquam  lignum  quod  plantatum  est  secus  de- 
cursus  aquarum,  quod  fructum  suum  dabit  in  tempore  suo. 
Unde  der  kedibet  also  uuola,  so  der  boum,  der  bi  demo  rin- 
nenten  uuazere  kesezzet  ist,  der  citigiz  sin  uuocber  gibet. 
daz  rinnenta  uuazer  ist  diu  gnada  des  heiligen  keistis:  den 
si  nezzet,  der  ist  birig  boum  guotero  uuercbe.  Et  folium 
eius  non  defluet,  et  omnia  quaecunque  faciet  prosperabuntur. 
Nob  sin  loub  neriset.  daz  cbuit:  noh  sin  uuort  ne  uuirt 
uuendic  unde  fram  dihent  |  elliu  dei  der  boum  bringet  iouh  3^ 
uuocber,  iouh  pletir,  ih  meino  uuerb  unde  uuort. 

4.  Non  sie  impii,  non  sie:  sed  tanquam  puluis  quem  pro- 
icit  uentus  a  facie  terrae.  So  uuola  nedibent  aue  die  argon, 
so  nedibent  si:  suntir  si  zeuarent  also  daz  stuppe  dero  erdo, 


I  3.   diheiit  ]    dihel  bringet  ]   briget,    u    ühergescJtrichcn 

4.  facie  ]  facie. 


daz   der  uuint  feruuaet.     föne  demo   gotes  riebe  uuerdent  si 
feruuaet. 

5.  Ideo  non  resurgunt  impii  in  iudicio,  neque  peccatores 
in  consilio  iustorum.  Pediu  ne  irstent  die  argon  ze  dero 
urteile:  doli  si  irsten,  si  nebitent  iro  danne,  uuanda  in  iu 
irteilet  ist.  nob  die  sundigen  uesizzent  danne  in  demo  rate 
dero  rebtono.  ene  neirstent  ze  diu  daz  si  irteilet  uuerden, 
nob  dise,  daz  si  irteilen.     ene  sint  die  uuirsisten,  disi  nesint 

3<i  die  I  bezzesten:    uuanda  si  peidi  sundig  sint.     die  bezzesten 
irteilent  den  metemen. 

6.  Quoniam  nouit  dominus  uiam  iustorum,  et  iter  impiorum 
peribit.  Wände  got  uueiz  den  uueg  dero  rebtono:  er  geuuerdet 
sie  uuizzen,  unde  iro  uuerbc.  unde  dero  argon  uart  uuirt 
florn:  uuanda  sie  selbe  florn  uuerdent,  pidiu  uuirt  iro  uart 
floren,  daz  sint  iro  uuerbc. 


IL 

1.  (c^uare  fremuerunt  gentes,  et  populi  meditati  sunt  in- 
ania?  .  .  .  Unde  zeuuiu  dabton  sine  liute  aruuingen  in  zer- 
lesgenne?    si  dabton  des  in  ubelo  spuon  scolta. 

2.  Astiterunt  reges  terrae,  et  principes  conuenerunt  in 
unum  aduorsus  dominum  et  aduersus  Cbristum  eins.  Die 
lantcbuuiga   uuaren  gagenuurtigi  in  dero  gotes  martira  niu- 

4a  uuibt  ana  se  |  bendo,  suntir  iro  uuillen  ougendo.  unde  die 
fursten  dero  euuarton  kesamenoton  sib  uuider  unserun  trob- 
tincn  unde  uuider  sinemo  geuuibton.  ein  Herodes  uuolta  in 
slaben,  der  ander  banctiz:  pediu  get  der  uuillo,  samso  dei 
uuerb. 

3.  Disrumpamus  uincula  eorum,  et  proiciamus  a  nobis 
iugum  ipsorum.  Sus  einoton  sie  sib:  precben  uuir  iro  gebente, 
unde  uuerfen  ab  uns  iro  iob.  nelazen  unsib  niebt  ana  die 
cbristinlicben  ebalde. 


I  6.  uue  j  iz  II  1.  meditati  ]  mediti  scolta  ]  sclota 

2.  geuuihtou  ein  o.  xpiiilichen 


—     3     — 

4.  Qui  habitat  iu  caelis  irridebit  cos,  et  dorniiius  subsau- 
iiabit  eos.  Der  iu  bimili  buet  der  spottot  iro  unde  uase- 
snudet  iro.  nals  daz  got  mit  munde  mide  mit  nasun  deliein 
hiioh  tuo,  smitir  daz  iz  huolih  uuas  daz  sie  sine  pemeindi 
kedaliton  zeuuendenne:  dar  ana  uuaren  sie  uppiglieit  ahtenti. 

5.  Tunc  loquetm^  ad   eos  in  ira  sua,    et  |  iu  furore  suo  4i> 
conturbabit  eos.     Daune  spricbet  er  iu  zuo  mit  zorna,  unde 
mit  heizmuoti    ketruobet  er  sie  in  dero   urteili,    so   daz   Ion 
dero  suudigono  ist. 

6.  Ego  autem  constitutus  sum  rex  ab  eo  super  Siou  mon- 
tcm  sanctum  eius,  praedicans  praeceptum  eins.  Ih  piu  auer 
foue  miuomo  uater  iro  undanches  ze  chuuige  kesezzet  über 
sineu  lieiligun  berc,  daz  ist  diu  cbristeubeit;  sin  gebot  sagendo, 
daz  chuit  euangelium  lereude.  Sion  stet  iu  Hierusalem:  uuande 
mau  dar  aba  sehen  mac,  pediu  beizet  er  Siou,  daz  clmit 
uualbiscon  spiegel,  iu  unsero  uuis  uuarta.  der  bizeichinot 
ecclesiam,  uuande  iro  gedinke  ist  daz  si  irhobet  uuerdo  ze 
gotes  selbes  anasihte. 

7.  Dominus   dixit   ad  me:   filius   mens  es  tu,    ego   bodie 
geuui  te.     Min  uater  sprab  ze  mir:    min  suu  bistu,   hiuto  |  4« 
kebar  ib  dib.     gote  neist  nebeiu  zit  feuaruez  uob  cbumftigiz, 
imo  ist  hiuto  gagenuurtic  al  daz  io  geskah  ode  noh  geskeheu 
scol:  pediu  ist  sin  suu  hiuto  geboru. 

8.  Postula  a  me,  et  dabo  tibi  gentes  hereditatem  tuam  et 
posscssionem  tuam  terminos  terrae.  Pite  mih:  uuanda  du 
meunisco  bist  unde  ana  diu  miunero  bist  .  .  .  daz  ist  uone 
diu  gesprochen,  uuanda  Christus  bat  iro  guoto,  do  er  sih 
selben  umbe  sie  demo  uater  opferota. 

9.  Reges  eos  iu  uirga  ferrea,  tanquam  uas  figuli  coufringes 
eos.  Die  rihtest  tu  mit  iseuinero  gerta,  daz  chuit  mit  un- 
uuendigemo  rehte:  dih  uemac  dar  aba  niomau  keneman. 
samso  hauenaris  faz  ferbrichest  tu  sie,  die  irdiscon  giridi 
uerbrichest  tu  au  in, 

10.  Et  nimc  reges  intelligite,  erudimini  qui  iudicatis  ter- 
ram.  |  Unde  uu  uernemet  cliuuiga,  chuniga  dero  erdo,  chuniga  4^ 

II  4.  nase  sudet        5.  conturbauit 


des  fleisges,  chuniga  iione  diu  uuanda  ir  doubet  den  lichina- 
men:  gehöret  minen  rat.  lazet  iuuuih  leren,  lantriMari; 
meistere  des  lichinamen,  uernemet. 

11.  Seruite  domino  in  timore  et  exultate  ei  cum  tremore. 
Dienet  gote  mit  uorhten:  daz  neheue  iuuuih,  daz  ir  chuniga 
keiiamot  uuerdet.  unde  bibonda  siet  imo  fro:  imo  danchet 
soliches  namen  ioh  mit  frouui  ioh  mit  uorhtun. 

12.  Adprehendite  disciplinam,  ne  quando  irascatur  domi- 
nus et  pereatis  de  uia  iusta.  Lirnet  zuht  unde  uueset  in  egi, 
daz  got  sih  etteuuenne  ne  beige  unde  ir  slipfat  aba  rehtemo 
uuege.     Christus  ist  der  uuec  an  demo  manniglih  ken  scol. 

13.  Cum  exarserit  in  breui  ira  eius,  beati  omnes  qui  con- 
5  a  fidunt  in  eo.  |  So  sin  zorn  irheizet  in  spuote  unde  diu  racha 

chumet  in  demo  slage  des  ougen,  so  sint  salic  alle  die  sih 
ze  imo  uersehent. 


III. 

2.  Uomine,  quid  multiplicati  sunt  qui  tribulant  me?  multi 
insurgunt  aduersum  me.  Dauid  chuit  uone  dero  genennidi 
Christi,  do  er  sinen  sun  floh:  ziuuiu  sint,  hero,  dero  so  manigi 
die  mih  arbeitent,  daz  ioh  einer  minero  iungeron  min  ahtet? 
manige  uf  rihtent  sih  uuider  mir. 

3.  Multi  dicunt  animae  meae:  non  est  salus  illi  in  deo 
eius.  Manige  uersagent  minero  sela  heili  in  iro  gote,  sie 
negetruuent  daz  ih  irsten  sculi. 

4.  Tu  autem,  domine,  susceptor  mens  es,  gloria  mea  et 
exaltans  caput  meum.     Ana  du,  got,  pist  min  imfahare:  mih 

5b  imfienge  |  du,  mih  menniscen  name  du  an  dili,  got.  pediu 
getuost  tu  mih  ouh  irsten  uuider  iro  uuane:  du  bist  min 
guotlichi,  uone  dir  haban  ih  sia,  unde  du  bist  irhoheudo  min 
houbet  in  dero  urstendi. 

5.  Voce  mea  ad  dominum  clamaui,  et  exaudiuit  mo  de 
monte  sancto  suo.  Mit  minero  stimma,  daz  chuit  mit  des 
herzen    stimma,    hareta   ih    ze   dir.      unde  du  gehortest  mih 


—     o     — 

uone  (linomo  heiligen  berge,  claz  cliuit  uoue  clero  uusagclicliuii 
hohi  diiiero  gotlieiti. 

G.  Ego  dormiui  et  soporatus  sum:  et  exsurrexi  quia  domi- 
nus suscepit  me.  Ili  slief  mines  danches  ana  not:  ili  slief 
den  slaf  des  todes,  unde  slaf  rauuota  mir  dar  ana;  daz  die 
sundigen  netuont,  uuanda  er  leitet  sie  ze  unruuun.  unde  ih 
irstuont,  |  uuanda  min  trohtin  imphieng  mih:  er  nam  mili  50 
ana  sih,  mit  dero  clirefte  irstuont  ih. 

7.  Non  timeho  milia  populi  circumdantis  me.  exurge, 
(lomine,  saluum  me  fae,  deus  meus.  Ih  ne  furhti  die  menigi 
dos  mih  umbestandontis  liutes,  samso  er  mih  erstarben  mege, 
ih  ne  irsterbe  gerno.  stant  uf,  trohtin;  tuo  mih  gehaldeuen, 
got  miner:  kehalt  mina  ecclesiam  diu  "min  lichinamo  ist. 

8.  Quoniam  tu  percussisti  omnes  aduersantes  mihi  sine 
causa:  deutes  peccatorum  contriuisti.  Vuanda  du  habest 
irslagen,  daz  chuit  du  habest  gesueigot,  alla  die  mir  be  un- 
rehte  uuidiri  uuarun:  so  chunt  uuard  in  min  urstenti,  daz 
si  iro  neheiu  lougen  negetorston  haben,  dero  sündigen  zene 
uermultost  du,  daz  chuit  iro  hindir  |  sprachon  uerzai'i  du:  5d 
sie  gisueigeudi  uerzare  du  iz. 

9.  Domini  est  salus:  et  super  populum  tuum  benedictio 
tua.  Da  scinet  daz  gotes  diu  heili  ist:  du,  got,  kibest  sia, 
unde  diu  segen  ist  über  dinen  liut. 


IV. 

1.  Kjum  inuocarem,  exaudiuit  me  deus  iusticiae  meae:  in 
triljulatione  dilatasti  mihi.  Ecclesia  chuit  'got  uone  demo 
min  reht  ist,  gehorta  mih,  so  ih  ze  imo  harate'.  ze  demo 
selben  chuit  si  'du  kebreitost  mih  in  binon':  uuande  in  demo 
ahtisali  manigualton  sih  die  corone  dero  martirari. 

2.  Miserere  mei  et  exaudi  orationem  meam.  Gnade  mir 
unde  gehöre  min  gebet:  tuo  so  du  tatist,  gebore  min  gebet  io. 

in   5.   daz   cliiiit  ]  da   chuit  6.   et  exsurrexi   am  Rande 

9.  heili  e  din      nen 


—     6   .- 

3.  Filii  hominum,  usqiie  quo  graui  corde?  ut  quid  diligitis 
ßa  uanitatem    et  queritis  mendacium?     Menniscon   chiiit,   |   uuio 

lange  uuellet  ir  sin  in  suaremo  herzen?  daz  chuit  in  un- 
geloubigemo  herzen,  fore  dero  gotes  chumfti  uuaret  ir  un- 
giloubig;  uuellet  ir  ouh  noh  so  sin?  ziuuiu  minnot  ir  diu 
abgot,  unde  ziuuiu  suochet  ir  lukke  gote? 

uuaz  ist  daz?  daz  ist  diu  suigelungi  unde  unterlaz  sin- 
gennes  unde  uuehsel  des  sinnes. 

4.  Et  scitote  quoniam  mirificauit  dominus  sanctum  suum: 
dominus  exaudiet  me,  cum  clamauero  ad  eum.  Vuizet  daz 
got  Christum  uunderlichen  getan  habet:  er  chucti  in  uone 
tode  unde  sazta  in  ze  sinero  zeseuun  in  demo  himeli:  in  scult 
ir  beton,  trohtin  gehöret  mih,  danne  ih  ze  imo  baren,  daz 
chuit  diu  aecclesia  uone  iro  selbun,  samo  si  spreche  ze  iro 

6b  chindun  'got  geboret  iuuuih,  so  ir  zuo  imo  haret:  |  haret  zi 
imo  mit  guoten  uuerchen'. 

5.  Irascimini  et  nolite  peccare:  quae  dicitis,  in  cordibus 
uestris:  et  in  cubilibus  uestris  conpungimini.  Folget  iuuuih 
dero  sundono  zeu  selben  unde  uermidet  sie:  riuuuosot  sie  so, 
daz  ir  sie  furder  netuot  .  .  .  pelget  iuuuih,  unde  nerehet 
iuuuih:  übe  diz  gescehe,  enez  uermidet.  dei  ir  spechet,  dei 
sprechet  uone  herzen,  daz  ir  den  kelih  nesit  uone  den  ge- 
scriben  ist  'diser  Hut  eret  mih  mit  lefsen,  iro  herze  ist  uerro 
uone  mir',  in  iuuueremo  hercen  uuerdet  ir  gestunget:  furder 
nechome  immer  zorn,  da  irleske  iz  e  iz  an  den  uuerchen  skine. 

6.  Sacrificate  sacrificium  iusticiae  et  sperate  in  domino: 
multi    dicunt    'quis  ostendit  nobis  bona'?     Pringet  gote   daz 

6c  Opfer  des  |  rehtes,  daz  chuit  lebet  rehto  unde  gedinget  daz 
er  iu  hie  gebe  die  gnada  des  heiligun  geistis  unde  hera  nah 
den  euuigun  lib.  manigi  neuuizen  dero  dingi  nieht  unde 
chodent  'uuer  uueiz  daz,  uuer  chan  uns  ielit  kesagen  uone 
demo  euuigen  libi,  uuer  ouget  daz  guot'? 

7.  Signatum  est  super  nos  lumen  uultus  tui,  domine:  de- 
disti  leticjam  in  corde  meo.     Du,  trohtin,  habest  iz  uns  ge- 


IV  3.  minnot.  ]  miiiot  uterlaz,  n  üherrjeschrichc.n 

5.  h'  spechet  für  ir  sprechet  6.  neuuizen  ]  ueuuiz 


—     7     — 

ouget:  uns  ist  aiica  gezoiclicnot  diiz  lieht  clines  antluzes,  du 
habest  unsih  getan  zc  clinemo  pikli.  rlaz  lieht  nemagen  uuir 
mit  ougeu  gesehen,  suntir  mit  demo  muote.  in  minemo  herzen 
habest  du  mir  die  frouuide  kegeben:  si  neist  anderesuua  ze 
suochcnne. 

8.  A  fructu  frumenti  et  uini  et  olei  sui  multiplica  |  ti  sunt.  6'^ 
Uuannan  ist  daz  si   so  chedent?    daz  ist  dannan  uuanda  si 
habent    gnuog    unde    sie    sint    geladen    uone    demo    cite    iro 
chornis  unde  iro  uuines  unde  iro  oles.     iro  fuora  habent  sie, 
die  sie  suochent,  mit  dero  si  den  lichinamen  nerent. 

9.  In  pace  in  id  ipsum  dormiam  et  requiescam.  Vues 
gedingo  aucr  ih?  daz  ih  slafe  unde  rauue  in  fride  unde  in 
gote  der  daz  selbo  heizet,  andriu  diuc  sint  uuehsellih:  er 
ist  io  ein,  er  ist  io  der  selbo,  an  imo  haben  ih  euuiga  rauua. 

10.  Quoniam  tu,  domine,  singulariter  in  spe  constituisti 
me.  Uuanda  du,  trohtin,  habest  mih  sunderinge  getröstet  zc 
rauua  ze  dero  der  liut  Babilonie  niehtne  gedinget. 


V. 

2.  Uerba  mea  auribus  percipe,  domine,  intellege  clamorem 
meum.    j   'Fernim  mit    oron   miniu  uuort,   trohtin'  chuit    diu  7^ 
aecclesia,  uuande  sie  des  erbes  langet,     'fernim  min  hären  daz 
uone  hercen  chome.     mennisco  gehöret  den  munt:   du  fernim 
daz  herci'. 

3.  Intende  uoci  orationis  meae,  rex  mens  et  deus  mens. 
Denche  ze  minero  betestimma  die  ih  ze  dir  frummo  so  in- 
grundo,  ehunig  min  unde  got  min. 

4.  Quoniam  ad  te  orabo,  domine:  mane  exaudies  uocem 
meam.  Uuando  ih  zedir  beton:  so  der  morgen  chumet,  so 
gehörest  tu  mih;  so  diu  naht  minero  sundon  hina  uuirt,  so 
gehörest  du  mih. 


IV  8    gnuog  ]  gmig,  o  ühcrgeschriehen  sint  ]  sin,  t  über- 

geschrieben. 


5.  Maiie  astabo  tibi  et  iiidebo:  quoniam  non  deus  uolens 
iniquitatem  tu   es.     In  morgen  fore  sten  ih  dir  unde  gesiho 

7^  dih:  so  disiu  uiierlt  hina  uuirt  unde  daz  euui  |  gl  tages  liebt 
piginget  chomen,  dannc  gesibo  ib  dib.  uuanda  du  nebist  der 
unrebt  uuellonto  got,  uone  diu  uesebent  dib  die  unrebten. 

6.  Neque  babitabit  iuxta  te  malignus,  neque  permane- 
bunt  iniusti  ante  oculos  tuos.  Saiuent  dir  nebuet  der  ubel- 
uuiDigo,  dob  er  ze  dero  urteili  cbome;  noh  unrebti  neuol- 
uuerent  uore  dinen  ougen:  dob  si  dib  geseben  in  carne,  si 
negesebent  dib  auer  in  dero  guotbcba,  also  diu  gescrift  clmit 
'uuerdi  dane  genomen  der  ubelo,  ne  er  gesebe  die  gotes 
guotbcba'. 

7.  Odisti  omnes  qui  operantur  iniquitatem:  perdes  omnes 
qui    locuntur   mendaciura.      Du   bazzest    alle    die  daz   unrebt 

7c  uurcbent,  nals  die  iz  uuorbton,  suntir  die  iz  |  unzi  ze  iro 
ente  uurcbent.  du  ferliusest  die  lugi  sagent,  also  beretici 
tuont  die  mit  lugen  ilent  die  menniscon  pisuicben. 

8.  Virum  sanguinum  et  dolosmn  abominabitur  dominus:  ego 
autem  in  multitudine  misericordiae  tuae.  Manslegen  unde  losare 
leidizet  unsir  trobtin:  pediu  nelazet  er  sie  samet  imo.  In- 
troibo  in  domum  tuam,  adorabo  ad  templum  sanctum  tuum 
in  timore  tuo.  Auer  in  dero  menigi  dero  guoten  gen  oub 
ib  in  din  bus.  uuelihez  ist  daz?  uuane  diu  cbumftigi  Hie- 
rusalem.  ze  demo  dinemo  beiligen  bus  beton  ib  binnan  dara 
in  dinero  forbton:  so  ib  dara  cbume,  da  uuirdo  ib  ana 
forbtun,  uuanda  da  ist  diu  durnobtigi  minna  diudir  uz.ge- 
sentet  die  forbton. 

7d  9.  Domine,  |  deduc  me  in  iusticia  tua:  propter  inimicos 
meos  dirige  in  conspectu  tuo  uiam  meam.  Leite  mib,  trobtin, 
in  dinemo  rebte  umbe  mine  fiandi  die  mib  ilent  dar  aba 
oberen:  leite  mib  in  dinemo  rebte,  nals  in  menniscon  den  iob 
rebt  duncbet  daz  man  ubol  mit  ubelo  fergelte.  geribte  minen 
uuec  in  dmero  gesibte:  daz  berza  geribte  daz  ist  in  dinero 
gesibte,  nals  in  menniscon. 

10.   Quoniam   non    est    in  ore  eorum  ueritas,    cor  eorum 

V  8.  multudine  9.  ioh  reht  ]  ioh  reh 


—    9     — 

uaniim  est.  Warlieit  ucist  in  iro  umnde:  in  clero  mejinibcon 
mujide,  minero  fiaude,  neist  si.  iro  herza  ist  uppic:  uuio 
mac  danne  uuarlieit  in  iro  muudi  sin? 

11.  Sepulclirum  patens  est  guttur  eorum,  Unguis  suis  do- 
lose  agebant:  iudica  illos,  deus.  Iro  chela  ist  offen  grab: 
uuari  daz  grab  petan,  so  nc  |  stunche  iz;  noli  iro  chela,  übe  8» 
si  suictun.  mit  den  zungun  farent  si  trugelicho,  uuanda  ein 
chosont  sie,  ander  uuellent  sie:  daz  ist  boncbust.  irteili  sie 
got.     daz  ist  geheiz,  nals  fluoh. 

12.  Decidant  a  cogitacionibus  suis:  secundum  multitudinem 
impietatum  eorum.  expelle  eos  .  .  .  Sie  stm^cen  aba  iro 
gedanchen.  daz  chuit:  in  gebreste  an  iro  gedingen.  after 
iro  michelun  ubeli  stoz  sie  uz:  nim  in  daz  erbe  des  diu 
heiliga  Christenheit  pitet.  uuanda  sie  dih  gramdon,  trohtin, 
uone  diu  tuo  sie  erbelose. 

13.  Et  letentur  omnes  qui  sperant  in  te:  exultabunt,  et 
habitabis  in  eis.  Unde  freuuent  sih  alle  die  sih  ze  dir  uer- 
sehent.  iemer  frouuent  sie  sih,  unde  du  buest  in  in:  des 
sint  sie  fro  daz  si  diu  hus  sint. 

14.  Et  gloriabuntur  in  te  omnes  qui  diligunt  nomen  tuum, 
(|Uoniam  |  tu  benedicis  iusto.      Unde   an  dir  guotlichont  sih  8b 
alle   die  dinen  namen  minnont:   an  dir  habent  sie  daz  erbe, 
uuanda  du  gibest  segen  demo  rehten:   uone  segene  habet  er 
daz  erbe,  nals  uone  rehte. 

15.  Domine,  ut  scuto  bono  uoluntatis  tuae  coronasti  nos. 
Samoso  mit  seilte  guotes  uuillen  habest  du  unsih,  trohtin, 
geeret:  din  guot  uuillo  ist  unsir  scirm  unde  era. 


VI. 

1.  ^ah  silmn  tagen  dero  uuohmi  so  chumet  der  ahtode: 
daz  ist  dies  iudicii  der  nah  disen  gesibenoton  uuerltziton 
chumet.     den  furhtendo  chuit  der  propheta: 


V    12.  gedanchen  ]  gedachon  diu  heiliga  ]  diu  heili 

13.  freuuent  ]  freuueu,  t  ühergeschriehoi  14.  guotlichon 


—     10    — 

2.  JUomine,  ne  in  furore  tuo  arguas  me,  noqiie  in  ira  cor- 
ripias   me.      Trohtin,    in    dinero    heizmuoti    ne  inchunnist  tu 

8c  mili  danne,  noh  in  dinemo  zorne  nerefsest  du  mih  an  demo  | 
tage:    uuande   die  neuuerdent  gehalten  die  danne  got  refset. 

3.  Miserere  mei,  domine,  quoniam  infirmus  sum:  sana 
me,  domine,  quoniam  conturbata  sunt  ossa  mea.  Habe  min 
gnada,  uuanda  ih  unmalitig  pin  din  reht  zerfullonne;  heile 
mili,  uuanda  mmiu  bein  unchreftec  sint.  daz  chuit:  mine 
chrefte  sijit  mir  impliallen. 

4.  Et  anima  mea  turbata  est  ualde.  et  tu,  domine,  usque- 
quo?  Unde  min  sela  ist  harto  in  ungerecben:  si  uuart  in 
paradiso  uone  sundon  sieh,  unde  uuio  lango  tuelest  du  7iu 
dinero  helfa,  trohtin? 

5.  Conuertere,  domine,  et  eripe  animam  meam,  saluum  me 
fac  propter  misericordiam  tuam.  Hera  chere  dih  ze  mir, 
trohtin,  unde  lose  mina  sela  uone  chorungen  unde  föne  uuizi. 
gehalt  mih  umbe   dina  gnada,  uuanda  ih  iz  uersculdet  habo. 

8d  6.  Quoniam  non  est  in  morte  qui  memor  sit  tui  .  .  .  Uuanda 
din  geuuahenet  neheiner  in  tode.  in  uuelichemo  tode? 
uuane  so  diu  sela  uone  den  sundon  irblendot  uuirdet:  diu 
Idindi  irgezzet  in  gotes.  uuer  ist  in  hello  du-  gihtic?  uuen 
feruahet  da  sin  gehen? 

7.  Laboraui  in  gemitu  meo:  lauabo  per  singulas  noctes 
lectum  moum,  lacrimis  meis  Stratum  meum  rigabo.  Ih  arbeite 
mih  suftendi,  do  ih  riuuon  gestuont  die  sunda.  ul)e  des  ne- 
gnuoget,  so  nezzo  ih  min  bette  nahtegeliches.  daz  ih  un- 
reinti,  daz  suberon  ih;  mit  minen  traheuen  nezzo  ih  min 
bette,  mit  den  begiuzzo  ih  iz,  mit  den  uuasco  ih  iz. 

8.  Turbatus  est  a  furore  oculus  mens:  inueteraui  inter 
omnes    inimicos    meos.      Min    ouga    ist    truobe    uone    dinemo 

9a  zorne:  dinen  j  zorn  furhtendo  habo  ih  so  uilo  geuueinot,  daz 
iz  truobe  ist.  ih  mahta  baldo  uueinon  daz  ih  iraltet  bin 
unter  allen  minen  fianden  die  mih  tageliches  gerne  dines 
rehtes  irrent. 

9.  Discedite  a  me,  omnes  qui  operamini  iniquitatem,  quo- 
niam   exaudiuit    dominus    uocem   fletus  mei.      Sceidet  iuuuih 


—    11    — 

uoiie  mir,  alle  ubeltatigen,  lazot  iuiicr  irren  mih  siu:  uuauda 
got  habet  uernomen  minen  uuoft. 

10.  Exaufliuit  dominus  deprecacionem  meam,  dominus  ora- 
tionem  meam  suscepit.  Er  habet  gehöret  mina  digi,  er  hat 
imphangen  min  gebet:  ih  ne  habo  nieht  ungemeiton  so  uilo 
geuueinot. 

11.  Erubescant  et  contnrhentur  uehementor  omnes  inimici 
mei,  conuertantur  et  erubescant  ualde  uelociter,     Scamen  sih 
sament  mina  fianda  unde  sin  alle  leidic  iro  sun  |  dono,  daz  9^ 
ouh  sie  got  kehore.    pecheren  sih  ze  dero  riuua  unde  scamen 
sih  sa  uilo  sliemo  e  sin  zorn  chome. 


VII. 

1.  Do  Absalon  uuider  siuemo  uater  uuas,  do  hiez  der 
uater  stillo  sinen  friunt  Chusi  sament  demo  suni  sin,  in  den 
uuorteu  daz  er  imo  zeuuizzenne  täte  suelichun  freisigen  rat  er 
da  uernami.  ze  dero  uuis  sanc  Dauid  disen  salmun  uone 
demo  suni  den  sin  uater  under  die  luden^santi,  daz  er  men- 
niscon  freisa  iruuanti. 

2.  Uomine  deus  meus,  in  te  speraui:  saluum  me  fac  ex 
Omnibus  persequentibus  me,  et  libera  me.  An  dih,  trohtin, 
gedincta  ih  io:  gehalt  mih  uore  minen  fianden  unde  lose 
mih  uone  Absalone,  daz  meino  ih  föne  demo  tiufele. 

3.  Nequando  rapiat  ut  |  leo  auimam  meam,  dum  non  est  9c 
qui  redimat   neque  qui  saluum  faciat.     Nio   er  mina  sela  ne 
irzucche  also  leo,  so   der  nioman  neist  der  mili  lose  ode  ge- 
halte,  daz  chuit:  so  du  mir  ne  hilf  est. 

4.  Domine  deus  meus,  si  feci  istud,  si  est  iniquitas  in 
manibus  meis,  si  reddidi  retribuentibus  mihi  mala:  decidam 
merito  ab  inimicis  meis  inanis.  Trohtin  got  min,  übe  ih  diz 
teta,  übe  diz  uureht  ist  in  minen  banden  daz  ih  mir  leit 
umbe  lieb   tuondcn  Sauli  unde  Absaloni  dara  nah  lonoto;   so 


VII  2.  saluum  fac  ih  io,  ih  übergeschrieben  4.  meis.  öi 


—     12     - 

uallo  ih  mit  rehte,  daz  chuit:  so  uiiirdo  ili  mit  reLte  iruollct 
iioiie  minen  fienden  lare  dero  guoti. 

5.  Persequatur  inimicus  animam  meam  et  conprehendat 
eam   et   conculcet  in  terra  uitam  meam,  et  gloriam  meam  in 

9d  puluerem  deducat.  So  iage  der  tiufal  mina  sela  unde  geua  |  he 
sia,  unde  tretto  er  in  erda  minen  lib.  daz  chuit:  pismize  er 
mih  mit  irdiscen  sundon,  unde  mina  guotlichi  bringe  er  ze 
stuppe,  mina  geuuizzeli  diu  gote  liehet  getuo  er  menniscon 
liehen. 

6.  Exurge,  domine  in  ira  tua,  et  exaltare  in  finibus  in- 
imicorum  tuorum.  Stant  uf,  trohtin,  mit  zorne,  la  dir  zorn 
sin  ze  domo  tiufcle.  unde  uuirt  höh,  uuirt  guotlih  in  dinero 
fiande  gemerchen,  nim  in  iro  marcha,  nim  diabolo  die  er 
besezzen  habe. 

7.  Et  exurge,  domine  deus  meus,  in  praecepto  quod  man- 
dasti:  et  sinagoga  populorum  circumdabit  te.  Utide  rihte 
dih  uf  in  dinemo  kebote:   du  gebuti   die   diemuot,  mit   dero 

.    chuim  unde  uueri  selbo   diu  gebot:    unde   übe   du  daz  tuest, 
10»  so    umbehalbot    dih    menigi    dero    liuti  ioli  |  dero  gloubigoni 
ioh  dero  ahtenten.  •> 

8.  Et  propter  haue  in  altum  regredere:  dominus  iudicat 
populos.  Umbe  die  menigi  iruuint  ze  himolo,  daz  du  den 
gloubigen  sendest  spiritum  sanctum  unde  den  ungeloubegon 
urouge  sist.  nah  dero  ufferti  chumet  unsir  trohtin  ze  irtei- 
lenne  lebente  unde  tote. 

9.  ludica  me  secundum  iusticiam  meam,  et  secuudum  in- 
nocentiam  meam  super  me.  Danne  irteile  mir  nah  minemo 
rehte  unde  nah  minen  unsculdon,  uuanda  ih.  misculdic  pin 
uuider  Saulem  unde  Absalonem  unde  ih  rehte  mit  in  ge- 
uaren  habo. 

10.  Consumetur  nequicia  peccatorum  et  diriges  iustum, 
scrutans   corda  et  rencs   deus.     Dero  sundigon  ubeli  uuirt  in 

10b  ente  braht  unde  gerihtest  du  den  |  rehten,  herza  uiide  lancha 


VII  5.  conprehendet  6.  uuirt  ]  uuir,  t.  nachgetragen 

7.  chuim  ]  chum,  i  übergeschrieben  ahteuteu  ]  ahtententeu 

9,  uusculdoii  ]  unsuldon,  c  übergeschrieben 


—     13     — 

scroclolonter  got.  an  dero  stete  gerihtest  tu  in  da  du  in 
scrudolost,  unde  rilltest  in  da:  so  gerihtest  tu  in  da,  so  diu 
girsunga  dero  uuerlte  in  iro  herzen  neist  noh  diu  lustesunge 
in  iro  lanchon. 

11.  lustum  adiutorium  meum  a  domino  qui  sahios  facit 
rectos  corde.  Min  helfa  ist  rehtiu  uone  gote:  mit  rehte  hil- 
uet  er  mir,  sid  ih  reht  uuas,  der  rehte  in  iro  herzen  haltet. 

12.  Dens  iudex  iustus,  fortis  et  paciens:  nun  quid  irascetur 
per  singulos  dies?  Got  der  reht  rihtari  ist,  uuanda  er  man- 
niclichemo  nah  sinen  uuerchen  lonot,  starcmuotig  uuanda  er 
uilo  fertreget,  lancmuotig  uuanda  er  negahot  sih  ze  rehenne: 
pilget  er  sih  tageliches,  |  uuaz  spareti  er  danne  ze  demo  lo« 
iungesten  tage? 

13.  Nisi  conuersi  fueritis,  gladium  suum  uibrabit:  arcum 
suum  tetendit  et  parauit  illum.  Ir  nebecheret  iuuuih,  er  ge- 
uuenet  sin  suert.  daz  chuit:  er  geouget  sinen  anden.  uuenne? 
in  die  iudieii.  er  habet  algaro  gespannen  sinen  bogen,  uuanda 
er  die  alton  e  mit  dero  seneuuon  dero  niuun  e  geduungen 
habet  unde  uueichere  getan  habet. 

14.  Et  in  eo  parauit  uasa  mortis,  sagittas  suas  ardentibus 
effecit.  Unda  dar  ana  habet  er  gemachot  uaz  des  todes, 
uuanda  unrehti  uernomeniu  gescrift  machot  hereticos:  die  sint 
uaz  des  todes.  sine  strala  uuorhti  ^r  brinnenten;  den  er  sie 
uuorhta,  den  scoz  er  sie:  den  gereuten  die  uuarheit  |  santa  lOJ 
er  die  poton:  die  sint  sine  strala. 

15.  Ecce,  parturiuit  iniusticiam  et  concepit  dolorem  et 
peperit  iniquitatem.  Sih  dir  uuaz  diu  menigi  dero  luden 
teta:  si  begunda  umgeht  pereu,  do  si  Christum  erist  ana  riet; 
unde  do  iu  habeta  si  leit  imphangen  in  iro  hercen,  uuanda 
er  chot  'got  hau  ih  ze  uater:  ir  birt  chint  des  tiufcles  unde 
ir  uuollet  tuon  sinen  uuillen'.  dara  nah  gebar  si  daz  unreht, 
daz  si  chot  'crucifige,  crucifige  eum'. 


VII  12.  starcmuotig  uuada,  n  ühergesehrichen  13.  uibrabit  ] 

uibrauit  sinen  anden  ]  sinen  nachgetragen  15.  partu- 

riuit ]  parturit 


—     14     — 

16.  Lacum  aperuit  et  effoclit:  et  incidit  in  foueam  quam 
fecit.  Si  inteta  die  gruoba  da  si  Christum  beuellen  uuolta, 
unde  si  gruob  sia:  unde  in  die  selben  sturzta  si.  sin  uarendo 
irsluog  si  sih  selbun. 

17.  Conuertetur  dolor   eins   in  caput  eius,  et  in  uerticem 
ll''  ipsius    iniquitas   |    eius    descendet.      Iro   leit  iruuindet  an  iro 

houbet,  unde  iro  unrelit  uellet  an  iro  skeitilou.  diu  sela  ist 
daz  houbet,  diu  reda  ist  diu  skeitili:  so  si  unredelichun  uur- 
chent  unde  dero  huorlusti  dienont,  so  slehet  sie  daz  .unroht 
unde  blendet  sie;  ze  dero  uuis  get  iz  an  sia  unde  an  iro 
skeitelon. 

18.  Confitebor  domino  secundum  iusticiam  eius,  et  psaUam 
nomini  domiui  altissimi.  Got  lobon  aver  ih  nah  sinemo  rehte, 
uuanda  er  ist  gebenter  einemo  iegelichem  nah  sinen  uuerchen, 
unde  salmsangon  ih  demo  namen  des  hohesten. 


VIII. 

1.  Christus  ist  der  ente,  an  in  uuirt  gemeinot  diser  salmo 
umbe  die  torcula.     uuaz  sint  die?    uuane  diu  aecclesia  in  dero 

IIb  sih  ilent  guote  uoue  ubelun  skei  |  den  in  iro  muote,  also  in 
torcula  uuerdent  geskeid'en  uuin  unde  treber. 

2.  JJomine,  dominus  noster,  quam  admirabile  est  nomen 
tuum  in  uniuersa  terra.  'Trohtin  unser  herro'  chuit  diu  hei- 
liga  aecclesia  'uuiolih  du  bist,  uuio  uunderlih  din  namo  ist  in 
allero  uuerlte,  uuio  sie  sih  alle  din  uunderont'! 

3.  Quoniam  eleuata  est  magnificencia  tua  super  celos.  So 
si  baldo  mugin,  uuanda  din  uuerh  mahtigo  irhaben  ist  über 
himili,  also  dar  ana  skinet  daz  du  gesehen  bist  ze  dero 
zeseuun  des  uater. 

4.  Ex  ore  infancium  et  lactantium  perfecisti  laudem  pro- 
pter  inimicos   tuos.     Uzer  dero   chindi  munde  unde  dero  su- 


VII  18.  igelichenio,  e  iihergeschrieben 


—     15     — 

gendou  habest  du  getan  lob.  daz  chiiit:  die  uueiche  an  dero 
gloube  uuaren,  die  habest  du  uol  braht  ze  di  |  nemo  durnohtigeu  H*^ 
lolic,  ze  scandou  diuon  fiandon  die  uouc  iro  selbero  uuistuonie 
so  ueiTO  chomeu  uemahton,  uueliche  sint  daz?  uuare  die 
luden  unde  heretici:  also  do  skeiii,  do  die  luden  dero  chindo 
lob  sueigeton,  unde  Christus  sie  maneta  dirro  scrifti. 

5.  Ut  destruas  inimicum  et  ultorem.  daz  du  mit  diu 
störest  den  flaut  unde  den  uersprachari:  ludei  imde  heretici 
beitent  sih  got  uersprechen,  doh  sie  sine  fiandi  sin. 

6.  Quoniam  uidebo  caelos,  opera  digitorum  tuorum,  lunam 
et  Stellas  quae  tu  fundasti.  Uuanda  ih  gesiho  die  himili, 
uuerh  dinero  fingeri:  ih  fernimo  die  gescrift  die  du  meistero- 
tost,  an  den  du  fuuden  uuirdist  samoso  in  himili.     ih  siho  daz 

du    dar    ana   hast    getan    manen    unde    sternon.   j   daz   chuit:  11'^ 
siho  ouh  mih  selbun  dar  ana  mide  miniu  chint,  ih  pechenne 
dih  gemahelon  unde  mih  gemahelan  unde  chint  des  gemahelun. 

7.  Quid  est  homo,  quod  memor  es  eins?  aut  filius  hominis, 
quoniam  uisitas  eum?  Uuaz  ist  der  mennisco,  daz  tu  sin  ge- 
huctic  bist?  uuannan  mag  Adames  gelicho  dina  huldi  garnen 
odar  mennisken  sun,  daz  tu  sin  uuisest  also  du  täte  do  du 
Christum  hera  sandost? 

8.  Minuisti  eum  paulominus  ab  angelis,  gloria  et  honore 
coronasti  eum,  et  constituisti  eum  super  opera  manuum  tu- 
arum.  Du  täte  in  etteuuaz  minnerin  dinen  engilun,  uuande 
er  irsterben  mahta,  doh  er  ana  sunda  uuare.  mit  guotlichi 
unde  mit  eron  gecoronotost  du  in,  unde  du  gesaztost  |  in  12a 
über  dei  uuerh   dinero  handa,  über  elliu  dei  in  himeli  mide 

in  erda  sint. 

9.  Omnia  subiecisti  sub  pedibus  eins,  oues  et  boues,  uni- 
uersa  insuper  et  peccora  campi.  Elliu  dei  iener  sint,  dei 
uurfi  du  imo  under  fuoze:  ioh  engili  scaf  unde  ohsun,  scaf 
unde  rinder:  unsculdigi  unde  prediare.  dara  zuo  eUiu  dei 
uehe  des  ueldes.  uuelleche  sint  daz?  uuane  diedir  gent  durh 
den  breiten  uueg  unde  uunnelustlichon  lebent. 


VIII  ü.  gesilio   di,   e  übergeschrieben  meiterotost,   s   über- 

geschrieben 7.  uuiset  9.  boues  uniuersa.  insuper 

unierpunctirt 


—     16     — 

10.  Volucres  caeli  et  pisces  maris  qui  per  ambulant  seini- 
tas  maris.  Gefugeli  unde  mereuisca  die  alle  mereimega  durh 
strich ent:  daz  sint  nbermuote  unde  firuuizgerni;  uuanda  ubeli 
unde  guote  die  in  demo  torculi  sint  ligent  alle  under  sinen 
fuozen. 
121}  11.  Domine,  dominus  noster,  quam  admirabile  est  nomen  | 
tuum. 


IX. 

1.  ludicia  Christi,  daz  sint  die  getougeiie  des  sunis.  er 
tuot  nu  dei  getougeniu,  föne  den  ist  der  salmo  gescriben:  in 
demo  ente  der  uuerlti  tuot  er  sie  offena.  so  er  hie  in  uuerlti 
eine  blendet  ze  dero  tlornnussidi  unde  andere  uillet  ze  buoze, 
daz  chumet  uone  sinero  tougenon  urteili. 

2.  üonfitebor  tibi,  domine,  in  toto  corde  meo:  uarrabo 
omnia  mirabilia  tua.  'Ih  giho  dir  trohtin'  chuit  der  propheta 
'in  allemo  minemo  herzen:  ih  skeide  mih  uone  den  die  in 
allen  uuerltgeskihten  dina  uorebemeinda  nebechennent,  unde 
sie  uuanent  elliu  dinc  frabaltlichun  unde  aruuingin  geskehen. 
'ih  zello  elliu  diniu  uunder':  Gnuoge  zellent  dei  offenen,  also 
daz  offen  ist  daz  du  Lazai'um  irchuihtist  uone  demo  tode  des 

IS«^  lichi  I  namon;  ih  zello  auer  gernoro  daz  du  Paulum  täte  irsten 
tougeno  uone  demo  tode  dero  sela. 

3.  Letabor  et  exultabo  in  te  et  psallam  nomini  tuo,  al- 
tissime.  An  dir  uuirdo  ih  fro  unde  sprungel,  nals  an  uuerlt- 
saledon,  unde  dinemo  namon,  du  hohesto,  salmsangon  ih. 

4.  In  conuertendo  iniraicum  meum  retrorsum  infirmabuntur 
et  peribunt  a  facie  tua.  Minen  fiant  iruuendento,  daz  chuit: 
so  du  minen  fiant  iruuendest,  so  uuerdent  geuueichet  alle 
sine  chnehte,  unde  füre  dih  nechoment  sie:  soliche  nechoment 
füre  dih,  so  Saul  ist  unde  sine  nahuolgari. 


IX  1.  florn  I  nussidi  2.  uueltgeskihten,  r  i'ihrrgesclmchen 

frabaltlicliunt  ;).  uuirtlo  ]  luirdo,  i  i'ibenieschriehen 

4.  chuehte  ]  chelite,  n  übcr(jesehriehen 


—     17     — 

5.  Quoiiiam  fecisti  iudicium  meum  et  causam  meam.  se- 
disti  super  tronuui  qiii  iudicas  iusticiam.  Uuande  du  getate 
daz  diuc  min  uueseu  imde  den  dincstrit  min  uuesen:   uuanda 

ih  reht  |  liabeta,  pediu  gestreit  ib.     du  rehtgerno  sizzest  an  12^^ 
demo  stuole. 

6.  Increpasti  gentes,  et  periit  impius;  nomen  eorum  de- 
lesti  in  aeternum  et  in  saecubmi  saeculi.  Dannan  santost  du 
sf>iritum  sanctum  uude  rafstost  die  diete:  also  iz  cbuit  uone 
imo  'so  er  cbumet  so  refset  er  die  uuerlt'.  uuande  do  uuart 
florn  der  ubele:  sid  nc  uuas  er  übel,  uuanda  er  do  guot 
uuart.     do  fertiligotost  du  dero  ubelen  namen  iomer  in  euua. 

7.  Inimici  defecerui^it  frameae  in  finem:  et  ciuitates  de- 
struxisti.  Des  tiufeles  suert  uersuinen  in  ende,  uuande  sine 
bürge  zestorest  tu.  uuelebe  siut  die  bürge?  uuane  ungelou- 
bege  unde  ubeli. 

8.  Periit  memoria  eorum  cum  sonitu:  et  dominus  in  aeter- 
niun  permanet.      Do  zegieng  dero  ubelon  geuualt  mit   demo 
scalle   dero  uuiderspracbe.     unde  ziuuiu   cramden  die  |  diete  l-i^i- 
uuider  gote?    ia  ist  er  iomer. 

9.  Parauit  in  iudicio  tronum  suum:  ipse  iudicabit  orbem 
terrae  in  aequitate,  iudicabit  populos  in  iusticia.  Er  ribte 
sinen  stuol  iodob  ana,  unz  man  bier  über  in  dingota:  uuaz 
mac  tougenero  sin?  nesint  daz  dei  getougene  des  sunis?  unde 
der  daz  so  getougeno  macbot,  der  selbo  irteilet  über  die 
uuerlt   in  ebeni:    in  dero   ebeni  daz   er  nebeinen  mer  neliin- 

'derot  sinero  geuurbti  danne  anderen,  er  irteilit  über  die 
liute  after  rebte,  daz  er  sculdige  uemacbot  ze  unsculdigen 
nob  unsculdigi  ze  sculdigeu,  so  die  meunisgen  tuont  die  dei 
berce  nesebent.  manniglicbon  leidet  dar  oder  uerspricbet  da 
sin  geuuizzeli. 

10.  Et  factus   est  domiims  refugiiun  pauperi,    adiutor  in 
oportunitatibus   |   in  tribulatione.      Unde  trobtiu  ist  zuoflubt  1-'^'' 
dero   armen    die    gerno   bie  arm  sint,    daz  si  bina  riebe  sin, 
lielfare  an  dero  note  unde  an  dero  arbeite. 


IX  6.  et  saeculum  periit  ]  perit  8.  uuiderspaclie, 

r  über  geschrieben  9.  iodoli  ]  iodo,  li  übergeschriehen 

2 


—     18     — 

11.  Et  sperent  in  te  omnes  qni  nouerunt  nomen  tuum, 
quoniam  non  derelinquis  quaerentes  te,  domine.  Unde  an  dih 
gedingent  alle  die  dinen  namen  uuizen.  din  namo  ist  Est: 
der  est  pechennet,  der  pechennet  dih  unde  gedinget  an  dih, 
unde  ist  imo  unuueTt  daz  uuehselliche :  mit  rehte,  uuanda 
du  ne  uerlazest,  trohtin,  die  dih  suochent. 

12.  Psallite  domino  qui  habitat  in  Sion,  adnunciate  inter 
gentcs  studia  eius.  Salmosaugot  demo  der  in  Sion  buet.  da 
diu  uuarti  ist,  da  buet  er.  uua  ist  sie?  uuane  da  sine  hei- 
ligon    sint    die    uone  uuarti  uuellent  chomen   ze  gesuine:    er 

13c  gelonot  in  dero   uuarta  j  mit  dero   anasihte.      chundet,    pre- 
digare,  siniu  uunder  den  dieten:  so  sahnsanget  ir  uuoli. 

13.  Quoniam  requirens  sanguinem  eorum  recordatus  est: 
non  est  oblitus  clamorem  pauperum.  Unde  ne  furhtet  den  tot: 
uuande  er  forderot  gehuctige  sinero  martirari  slahta.  er  ne 
irgizzet  dero  armon  gebetes,  so  sumelichi  uuanent:  uuanda  er 
negahot. 

14.  Miserere  mei,  domine,  uide  humilitatem  meam  de 
inimicis  meis.  Gnade  mir,  trohtin,  chius  uone  minen  fianden 
mine  diemuot:  sie  habent  mih  gediemuotet  gagen  des  sie 
ubermuote  sint.  Daz  sprichet  der  propheta  in  dero  genennidi 
dero  martirari. 

15.  Qui  exaltas  me  de  portis  mortis,  ut  adimnciem  omnes 
laudationes  tuas  in  portis  fihae  Sion.     Du  mih  hoho  irheuest 

13<^i  uo  I  ne  den  porten  des  todes,  so  alle  uerleitare  tuoUt.    du  gnade 
mir  daz   ih  chunde  din  lob  in  den  porten  aecclesiae,  so  die* 
alle  sint  die  ze  guote  leitent,  unde  sie  dih  sament  mir  lobont. 

16.  Exultabo  in  salutari  tuo:  infixae  sunt  gentes  in  in- 
teritu  quem  fecerunt.  Nah  dero  stimme  des  armen  chuit  der 
propheta  ze  gote  'an  dinemo  haltare  freuuo  ih  mih':  an  Christo 
trosti  ih  mih  minero  arbeite,  die  diete  taten  tot  dinen  mar- 
tirarun,  in  demo  stechent  sie  selben:  die  martirari  irliten 
horscho  den  tot  des  libes,  die  ahtari  ligent  in  demo  tode 
dero  sele. 


IX  11.  ude  gedinget,  n  nherrjeschriehen  13.  slahta  ]  slalta 

15.  alle  sit,  n  nhergeschriehen  IG.  horscho  ]  horcho 


—     19     — 

17.  In  laqueo  isto  quem  absconderunt,  conprehonsus  est 
pes  eoruin.  in  dismo  stricclie  den  si  bürgen,  keliafteta  in 
iro  fiioz:  sie  uuolton  andere  besuichen,  unde  sint  si  besiiichen. 

18.  Cognoscetur    dominus    iudicia    faciens;    |    in    operibus  14* 
manuum    suarum    conpreLensus    est    peccator.      Da    uuirt  got 
ircheimet   solichiu  gerillte  tuonder,   daz  der  sundigo  gehaftet 

an    sin    selbes    bantuuerche.      den    stric    rihte    er:    an    demo 
haftet  er. 

19.  Conuortantur  peccatores  in  infernum,  onmes  gentes 
quae  obliuiscuntur  deum.  Sundige  uuerden  in  bella  becberet: 
in  freisige  gelüste  stürzen  sie  die  ze  helle  leitent.  so  tuen 
alle  diete  die  got  nebechennen:  sid  si  ane  got  uuellen  sin, 
so  uuerfe  sie  got  in  den  uuirsesten  sin. 

20.  Quoniam  non  in  finem  obliuio  erit  pauperum,  paciencia 
pauperum  non  peribit  in  finem.  Uuanda  so  furnomes  ne  uuirt 
irgezen  dero  armon,  so  man  iro  nu  uuanot  .  .  .  ergezzen 
haben  unz  sie  uone  sundigen  sus  gedruchet  uuerdent:  dero 
armou  |  gedult  nescol  nio  euuiglicho  florn  sin.  14^ 

21.  Exurge,  domine,  non  conuertetur  homo:  iudicentur 
gentes  in  conspectu  tuo.  Diz  chuit  der  propheta  'ana  sehendo 
die  iungesten  zite  unde  al)a  in  irbrutter,  staut  uf  trohtin,  nio 
niennisco  negeriche,  nio  der  uuirsisto  negemegino:  eruelle  daz 
riebe  des  antichristi,  eruelle  sinen  geuualt  der  so  michel  uuirt, 
daz  ecchert  du  eino  in  uberuuinden  mäht,  unde  spuotigo 
uuerden  irteilet  fore  dir  heidene  diete'.  daz  chuit:  gesliunigi 
dina  zuochumft  so  die  freisa  sih  irheuen  die  uone  imo  unde 
föne  den  sinen  chumftig  sint,   uuanda  si  unfertragentlih  &int. 

22.  Constitue,  domine,  legis  latorem  super  eos,  ut  sciant 
gentes  quoniam  homines  sunt.  Sezze  über  sie  den  eoskepfel 
der  in  gerise.  sid  si  dih  ne  uuol  |  ton,  den  uuaren  eleitari,  gib  14'= 
in  des  si  uuert  sin,  gil)  in  antichristum.  Christus  machoti 
sie  gote,  übe  sie  imo  hanctin:  nu  geeiscon  sie  daz  si  men- 
niscon  sint. 


IX  20.  gedruchet  ]  gedrucet,  h  iihergesehriehen  21.  in 

brutter,  ir  ühergeschrieben  ecchert  du  eino]  du  auf  einer  Basur 

ubeuuiiideu,  r  iihergesehriehen  • 

2* 


—     20     — 

23.  Vtquicl,  clomine,  recessisti  louge,  despicis  in  oportu- 
nitatibus,  in  tribulacione?  'Ziuuiu  so,  trohtin'  chedent  die 
die  danne  in  noten  sint  'ziuuiu  uurte  du  io  so  uerro  föne 
uns?  ziuuiu  habest  du  dili  unser  so  geloubet'?  uuande  guoten 
ist  danne  also  got  iro  neruoche.  'ziu  in  durften  unde  au 
dero  note  lazest  du  unsih  unde  fesihest  unsib'? 

24.  Dum  superbit  impius,  incenditur  paui^er:  conprehen- 
duntur  in  consiliis  quibus  cogitant.  Daz  cliedent  sie;  auer 
uone  gote  uuirt  inzundot  der  armo  ze  dero  tugendi,  unz  der 
argo   so   ubermuotisot :    des   einen  ual  ist  des  anderen   gnist, 

14<^i  föne  des  einen  über  [  uiuoti  diemuotet  sib  der  ander,  sie  uuer- 
dent  keuangen  in  iro  gedancbon  die  sines  unrebtes  folchete 
sint:   sie  uuerdent  mit  in  gedunsen  ze  demo  urfalli. 

25.  Quoniam  laudatur  peccator  in  desideriis  animae  suae 
et  iniquus  benedicetur.  Unde  uone  solieben  uuirt  danne  sundic 
man  gelobet  in  sinen  gelüsten  unde  unrebtir  gesegenot.     Uuer 

,  ist  so  sundig  so  antichristus  ?  ten  guotlicbont  sie,  demo  bitent 
sie  guotes,  der  sezet  sib  ana  daz  er  got  si:  des  iebent  imo 
die  fertanen. 

26.  Irritabit  dominum  peccator:  secundum  rnultitudinem 
irae  suae  non  queret.  Danna  gremet  der  sündige  got:  föne 
sinero  micbelun  irbolgini  nesuocbet  die  frist  imo  got  zuo,  er 
lazet  in  ana  tuon  daz  er  uuilo. 

27.  Non   est  deus  in  conspectu  eius:  inquinate   sunt  uiae 
15a  illius  in  omni  }  tempore  .  .  .  Unreine  sint  sine  uuega  alle  tage. 

28.  Auferuntur  iudicia  tua  a  facie  eius:  omnium  inimico- 
rum  suorum  dominabitur.  Diniu  gerihte,  trobtin,  sint  ferro 
uone  imo:  allere  sinero  fianda  uualtet  er,  uuanda  er  alle 
cbunigi  siebet  unde  eino  ricbisot. 

29.  Dixit  enim  in  corde  suo  'non  mouebor  a  generatione 
in  generationem  sine  malo'.  Er  dabta  sus  'ane  arcliste  ne- 
uuirdo  ih  mare  föne  cbunne  ze  cbunne'  odar:  ze  euuigbeti 
ne  mac  ib  chomen,  gougillicbe  liste  ne  tuon  iz,  also  Simon  ze 
bimele  fliegen  uuolta  mit  den  selben  listen. 


IX  24.  sih  der  ander  ]  sih  iihertjeschr leben  keuagen,  n 

über  geschrieben  uurehtest  25.  fetanen,  r  iibergeschrieben 

2G.  got  zuo  ]  got  iibergeschrieben 


—     21     — 

30.  Cuius  maledictione  os  plonum  est  et  amaritudiiu^,  sub 
lingua  eins  labor  et  dolor.  Des  luiint  toller  ist  iibelo  spre- 
chen j  nis,  luianda  er  sceltari  ist  iinde  bittir,  imauda  er  bitteriu  15'> 
geblutet  in  die  gotes  scalcbi.  under  sinoro  zungun  liget 
leit  unde  arbeit:  an  dero  zungun  ouget  er  guot,  so  er  sih 
saget  got  sin,  dar  under  birget  er  dia  ubeli,  diu  ist  arbeiti 
unde  ser. 

31.  Sedet  in  insidiis  cum  diuitibus,  ut  interficiat  innocen- 
tem.  Die  er  riebe  getan  Labet,  mit  den  sizzet  er  tougeno 
in  uaren,  daz  er  unsculdigin  irslahe:  er  siebet  unsculdigen,  so 
er  in  scadelon  getuot. 

32.  Oculi   eins  in  pauperem  respiciunt:    insidiatur  in  abs- 
condito   quasi  leo   in  spelunca  sua.     Siniu  ougen  uuartent  an 
den  armen:   demo  uaret  er  der  arm  ist  in  spiritu.     idso  tou- 
geno faret  er,  so   der  leuuo   in  sine  |  mo  luoge.     er  ist  pediu  15c 
ioli  .  .  .  listig  ze  besuicbenne. 

33.  Insidiatur  ut  rapiat  pauperem:  rapere  pauperem  dum 
adtrabit  eum.  Er  faret  den  armen  ze  zuccbenne:  er  ilet  in 
gote  zucchen,  so  er  in  ze  imo  ziuhet  unde  in  an  sih  heizet 
uuenden  gotes  era. 

34.  In  laqueo  suo  humiliabit  eum,  inclinabit  se,  et  cadet 
cum  dominatus  fuerit  pauperum.  An  sinemo  stricche  geni- 
derot  er  in,  uuanda  mit  sinen  zeichenen  machot  er  in  fer- 
sihtegen.  so  er  daz  allez  getuot  unde  er  armero  so  ferro 
geuualtet,  dara  nah  siget  er  unde  stürzet. 

35.  Dixit  enim  in  corde  suo  'oblitus  est  deus,  auertit  fa- 
ciem  suam,  ne  uideat  in  finem'.     Er  scol  danna  keeiscon  daz 

er  dahta  'got  habet  ergezzen  dero  guo  |  ton,  er  cheret  sih  föne  15a 
in,  daz  er  sie  furder  ana  ne  sehe'. 

36.  Exurge,  domine  deus,  exaltetur  manus  tua,  ne  obliui- 
scaris  pauperum.  Sone  tuost  du,  trohtin,  so  er  dahta:  suntir 
stant  uf,  skeine  dinen  geuualt,  ne  irgiz  dero  armon  nah  sinen 
uuorten. 


IX  32.  demo  uaret  ]  demo  uater  34.  humiliauit 

clinauit 


—     22     — 

37.  Propter  quid  irritauit  impius  deum?  dixit  onim  in 
corde  suo  'non  requiret'.  Ziuuiu  leuues  cramdota  got  der 
ubelo?    ziuuiu  dalita  er  föne  imo  'er  neforderot  daz  ih  tuon'? 

38.  Vides  quoniam  tu  laborem  et  dolorem  consideras,  ut 
tradas  eum  in  manus  tuas.  Du,  got,  siliest  uues  er  dalita, 
uuanda  du  ouh  sihest  daz  ser  uude  die  arbeit  dei  ^'  barg- 
under    sinero    zungen.      dar    umbe    sihest    tu    iz,    daz    du   in 

16^  stozest  in  dina  haut,  daz  |  chuit  in  dinen  gerih,  unde  er  in 
geniuz  nebabe  so  getan. 

39.  Tibi  enim  derelictus  est  pauper,  pupillo  tu  eris  adiu- 
tor.  Dir  ist  gesparet  der  armo,  an  dir  ist  sin  trost:  mer  ne- 
bedarf  er,  an  dir  ist  er  riebe,  demo  uueisen  bilfest  du,  demo 
muoter  disiu  uuerlt  tot  ist. 

40.  Contere  bracbium  peccatoris  et  maligui:  queretur  pec- 
catum  illius,  et  non  inuenietur.  Dara  ingageue  fermule  den 
arm  des  sundigun  unde  des  arguuilligun.  daz  cbuit:  zestore 
des  geuualt  föne  demo  da  fore  gescriben  stet  'allero  sinero 
fiando  uualtet  er',  sin  sunda  uuirt  gesuocbet,  nals  funden: 
uuanda  er  selbo  florn  ist  mit  den  sundon. 

1^^  41.  Dominus  regnabit  in  eternum  et  in  saeculum  |  saeculi; 
peribitis  gentes  de  terra  illius.  Auer  unser  trolitin  ricbesot 
iomer  in  euua:  ir  unrehten  diete  uuerdet  fertiligot  föne 
sinemo  riebe  da  diu  erda  dero  lebentegon  ist. 

42.  Desiderium  pauperum  exaudiuit  dominus:  preparationem 
cordis  eorum  audiuit  auris  tua.  Dero  armen  uuillen  geborta 
got:  den  tac  unseres  trobtines  uuolton  sie,  do  sie  in  angisten 
uuaren;  den  gib  et  er  in  nah  demo  flore  anticbristi.  iro  lier- 
zegareuui  habet  geboret  din  ora:  iz  ist  garo  gagen  dir,  so  du 
chumest.     uuara  zuo  chumest  du? 

43.  ludicare  pupillo  et  humili,  ut  non  adponat  ultra 
magnificare  se  homo  super  terram.     Ze  rihtenne  demo  uueison 

16<>  unde  demo  |  diemuoten:  nals  uueisen,  suntir  diemuotemo 
uueisen.  daz  sih  furder  nioman  ana  ne  sezze  ze  michelihenne 
obe  erda,  so  antichristus  teta:  uuanda  danne  uuirt  ende  alles 
ungereches. 


IX  37.  irritabit  39.  hilfest  ]  hihfest  4i.  regnauit 


—     23     — 

X. 

1.  An  claz  eilte  sihet  Dauidis  salmo:  daz  ist  Christus, 
imanda  an  Christo  refset  er  hereticos.  den  sprichet  er  nu 
zuo  iione  dero  geneniiidi  dero  geloubegoui. 

2.  In  domino  confido:  quomodo  dicitis  animae  mcae  'trans- 
migra  inmontem  sicut  passer'?  Ih  getruon  an  got  der  min 
berg  ist,  ze  demo  ih  fluht  habo:  uuio  chedet  ir  irrari  ze  mir 
'fliuh  hera  uf  in  borg  also  fugeli'?  sparen  heizent  alla  fogeli, 
dero  uuonent  sumelichi  in  gebirge:  föne  diu  sprechent  |  heretici  l'»'^ 
samoso  dero  einemo  zuo  daz  bergfugeli  ist.  Christus  ist  der 
berg,  den  uuanent  si  mit  in  uuesen:  pediu  lochent  si  die 
christenen  dara,  unde  bediu  uuirt  in  sus  geantuurtit. 

3.  Quoniam  ecce  peccatores  intenderunt  arcum,  paraueruiit 
sagittas  suas  in  pharetra,  ut  sagittent  in  obscuro  rectos  corde 
Wio  chedet  ir  mir  zuo  'fare  hera  in  den  berg,  unde  daz  scolt 
du  tuen,  uuanda  sundigi  habent  iro  Ijogen  gespannen  unde 
habent  algaro  iro  strala  in  iro  chochari,  daz  sie  getougeno 
mite  skiezen  die  rehte  sint  in  iro  herzen'?  ziuuiu  drouuet  ir 
mir?    sid  ih  an  got  getrue,  uuer  mag  mih  ferleiten? 

4.  Quoniam  quem  tu  perfecisti  des  |  truxerunt.  iustus  auteui  1 '''•■^ 
quid  fecit?  Disiu  stimma  sihet  ze  gote.  sus  drouuent  si, 
trohtin,  uuanda  si  habent  zestoret  dei  du  täte:  si  habent  die 
gescrift  mit  lugelichoii  antfristungun  fermerret,  si  sint  selbe 
sculdig  des  si  anderi  ziheut,  si  skiezent  tarahaftiu  uuort  mit  ■ 
demo  bogen  dero  scrifte,  daz  si  ferleiten  diedir  sint  mit 
rehtemo  herzen,  uuaz  habet  iu  auer  der  rehto  getan?  uueliche 
sculdi  habet  Christus  den  ir  lasterot? 

5.  Dominus  in  templo  sancto  suo,  dominus  in  caelo  sedes 
eius.  Er  ist  selbe  in  sinemo  hus,  sin  stuol  ist  in  himele:  diu 
gloubigi  sela  ist  gotes  sal,  diu  ist  ouh  der  himel.  so  ir  die 
lasterot,  so  lasterot  ir  in. 

6.  Oculi  eius  in  |  pauperem  respiciunt,  palpebrae  eius  in-  I^ij 
terrogant  filios  hominum.     Siniu  ougen  sehent  an  den  armen, 

X  1.  geiieuidi 


—     24     — 

sine  slegebra  frageut  der  meimiscon  cliiiit.  daz  chuit:  er 
habet  io  intaniu  ougeii  an  die  sine;  danue  er  ouh  tuot  also 
er  slafe,  so  besuocliet  er  die  mennisken  uuio  si  in  eren  an 
den  sinen. 

7.  Dominus  interrogat  iustum  et  impium:  qui  autem  diligit 
iniquitatem,  odit  aiiimam  snam.  Trohtin  fraget  beiden  guoten 
ioli  ubelon:  der  auer  unrebt  minnot,  der  bazet  sina  sela  unde 
scadot  imo  selbemo,  als  anderemo. 

8.  Pluet  super  peccatores  laqueos:  ignis  et  sulpbur  et 
Spiritus  procellarum  pars  calicis  eorum.  Er  regenot  über 
sundigi  fiur  unde  suebei. 

17«  9.  Quoniam  iustus  dominus  |  iusticias  dilexit,  equitatem 
uidit  uultus  eius.  Uuanda  unser  trohtin  denne  rehter  ist,  der 
nu  gnadig  ist;  unde  er  sihet  danne  daz  reht,  der  nu  ana 
scouet  daz  unrebt:  nah  sinero  urteili  ne  ist  mäht  noh  uuillo 
deheine  sundi  ze  frummenne. 


XI. 

2.  k5aluum  me  fac,  domine,  quoniam  defecit  sanctus: 
quoniam  diminutae  sunt  ueritates  a  filiis  hominum.  Staut  uf, 
trohtin,  unde  heili  mih,  uuanda  der  heligo  zegieng.  daz  chuit: 
neheiner  ist  der  in  dih  glouba;  nu  neist  diu  geuuarheit 
unter  den  chindon  dero  menniscono. 

3.  Vana  locuti  sunt  unusquisque  ad  proximum  säum:  labia 
dolosa,  in  corde  et  corde  locuti  sunt.     legelicher  choset  uppi- 

17d  giu  ze  sinemo  nahisten :  iro  lefse  sint  losa.  si  ga  |  ben  iro 
scaz  den  huotarin  dines  lichinamen,  daz  si  dih  sageten  uer- 
stolnan  föne  dinen  iungerun. 

4.  .  .  .  die  losan  lefsa  unde  uermezzenlicha  zungun  ze- 
uueibet  got. 


X  G.  daz  chuit  ]  dah  chuit  8.  Phiit 


—     25     - 

5.  Qiii  (lixoruut:  linguam  nostram  maguilicabiuius,  kibia 
nostra  a  nobis  sunt:  quis  noster  dominus  est?  Daz  chuit: 
uuir  urdanchon  under  uns  daz  man  in  ferstolanan  saget, 
sie  sprachen  uone  imo,  do  si  obe  imo  gescriban  sahen  'rex 
ludeorum'.  uuaz  chodan  sie?  'uuer  ist  unser  herro,  uuane 
der  cheiser'? 

6.  Propter  miseriam  inopum  et  gemituni  pauperum  nunc 
exsiu'gam,  dicit  Dominus.  Durh  die  uuenighoit  dero  uuhaben- 
ten  unde  durh  die  chlaga  dero  armen  umbe  die  ili  hcra  chom 
unde  gemartirot  pin,  so  irsten  ih.  |  Ponam  in  salutari  18* 
tuo,  fiducialiter  agam  in  eo.  In  mina  heila  sezze  ih  iuan  unda 
gnada  imo  baltlicho.  ih  meino:  daz  er  sih  darbet  dero  mar- 
tira  unde  allere  uorhtun.  desiu  geloubento  so  chuit  sancta 
aecclesia: 

7.  Eloquia  Domini,  eloquia  casta:  argentum  igne  examina- 
tum,  probatum  ter,  repui'gatum  septuplum.  Dei  gotes  kechose 
sint  uuariu,  so  luteriu  samso  so  daz  silber  daz  irsuochet  ist  in 
demo  fiui'e,  driestunt  beuuaret,  sibenstunt  keluterotiz. 

8.  Tu,  Domine,  seruabis  nos:  et  custodies  nos  a  generacione 
hac  in  aeternum.  Du  zeuuare,  herro,  uuande  sie  sprachen 
daz  tu-  iro  herro  neuuarest,  nu  pihalt  unsih  unde  pihuoti  uu- 
sih  uone  demo  |  keslahti,  18^' 

9.  .  .  .  unde  also  dir  kemiunerot  uurten  die  keuuarheite 
föne  den  chinden  dero  menniscon  do  du  dih  gediemuotest, 
also  gemanigualta  unsih  in  dinero  ufuerti. 


XII. 

i.  V  sque  quo,  domine,  obliuisceris  me  in  fincm?  usque  quo 
auertis  faciem  tuam  a  me?  Uuio  lange  fegizest  du  min, 
herro?  imde  uuio  lange  cherest  du  föne  mir  din  antluzze? 
föne    demo    zite    do    der    tiufal    geuualt    behabeta   über  allez 


XI  7.  samso  |  so  8.  pihalt  ]  pihaht 


—     26     — 

mancliunni  clurh  die  uberiiartilunga  des  eristen  menniskeii,  so 
imas  iz  in  dero  gotes  agezzili.  dara  zuo  neuuart  er  braht 
mit  noti,  suntir  danches  geuolgoto  er  imo. 

2.  Quam  diu  ponam  consilia  in  anima  mea,   dolorem   in 
18c  corde  meo  |  per  dicm?   Uuio  lango  lecgo  ih  die  rata  in  ininero 

sela,  unde  uuio  lango  scol  ili  sorgen  under  des  tiufeles  ke- 
uualto? 

3.  Vsque  quo  exaltabitur  inimicus  mens  super  me?  respice 
et  exaudi  me,  domine  deus  mens.  Uuio  lango  heresot  über 
mih  min  fiant  mit  demo  geuualti  den  du  imo  kehiezi  über 
mancliunni  do  iz  sih  ueruuorhti  uuidcr  dili?  uone  unseren 
sundon  uuart  imo  der  geuualt  gelazen,  uone  dinero  guoti 
uuart  mis  diu  urlosa  intheizen  in  dero  geburte  dines  sunes. 
pediu  so  betot  nu  der  propheta  in  dero  genennedi  alles  man- 
chunnis  daz  er  bera  scouuua  mide  unsili  uernema  sus  betente: 

18<i  4.  Inlumina  oculos  meos,  ne  umqnam  obdormiam  in  morte: 
ne  quando  dicat  inimicus  meus  'praeualui  aduersus  eum'. 
Intlubta  miniu  ougen,  daz  ih  ne  slafe  in  demo  toda,  daz  ter 
tiufal  nemege  sprechen  'ih  ubermeginoto  imo  unde  behabeta 
in  unde  bin  iemer  sin  herro'. 

5.  Qui  tribulant  me,  exultaljunt,  si  motus  fuero:  ego 
autem  speraui  in  misericordia  tua.  Die  mih  truobent,  die 
mendent  sih,  übe  ih  iruueget  uuirdo.  ih  meine:  übe  ih  in 
missitruuuidi  chumi.     ih  getrueta  in  dina  gnada. 

6.  Exultauit  cor  meum  in  salutari  tuo:  cantabo  domino 
qui  bona  tribuit  mihi,  et  psallam  nomini  domini  altissimi. 
Sih  frouti  min  herza  in   dinero  heili.      ih  meine:  in  dinemo 

19a  suno.     de  |  mo  selben  singo  ih  der  mir  dei  guot  gibet.  In 

demo  zeuuelften  sahnon  ist  gebeten  dero  gotis  gebm'te,  in 
demo  dritten  zehenten  ist  si  chomen  do  si  in  so  diemuoten 
gesahen. 


XII  1.  ubeuartilunga,  r  über  e  geschrieben  4.  über  .  me- 

. giaoto  G.  chomeu  do  ]  chom.  do,   d   mit  einem  Haken ^   als  ob 

es  deo  heissen  sollte 


—     27     — 

XIII. 

1.  JJixit  insipiens  in  corde  siio  'non  est  dciis'.  Do  sprah 
der  unuuiso  in  sinemo  herzen  'er  ne  ist  got'.  Corriipti 
sunt  et  abominabiles  facti  sunt  in  studiis  suis:  non  est  qui 
faciet  bonum,  non  est  usque  ad  unum.  Sie  sint  ueuuartet 
unde  sin  leitsamo  uuortun  gote  in  iro  flizen,  unter  in  neist 
einar  der  uuola  tuo, 

2.  Dominus   de   caelo  prospexit  super  filios  hominum,  ut 
uideat  si  est  intellegens   aut  requirens  deum.     Unser  trohtin 
sah   uone    himeli    über    inennis  |  ken    chint,    übe    deheinez    in  19b 
uorsketa. 

3.  Omnes  declinauerunt,  simul  inutiles  facti  sunt.  Duo 
geneigten  sie  vone  imo,  unnuzzi  getani.  Sepulchrura  pa- 
tens  est  guttur  eorum:  unguis  suis  dolose  agebant:  uenenum 
aspidum  sub  labiis  eorum.  Iro  chela  ist  offenez  crab:  mit 
iro  Zungen  füre  brahton  si  die  losheit:  daz  eitir  aspidum 
ist  untir  iro  lefsen,  uuanda  si  dei  gebot  dero  e  ne  uuellent 
gehören,  also  aspides  ne  uuellent  gehören  die  begalunga. 
Quorum  os  maledictione  et  amaritudine  plenum  est,  ueloces 
pedes  eorum  ad  effundendum  sanguinem.  Dero  munt  fluoches 
unde  bitteri  uol  ist:  si  sint  snel  ze  manslahte,  |  sid  si  ioh  19c 
den  gotes  sun  sluogen.  Contricio  et  infelicitas  in  uiis 
eorum,  et  uiam  pacis  non  cognouerunt:  non  est  timor  dei 
ante  oculos  eorum..  Gnusti  unde  unsaldi  ist  in  iro  uuegen: 
sie  uueruent  mit  arbeiten  souua  sie  uueruent.  unde  doh  ne 
bechennent  sie  den  uueg  des  frides,  Christum,  der  abanemare 

ist  dero  arbeite,  also  er  selbo  chot  'chomet  hera  ze  mir,  ir 
gearbeiten,  ih  labo  iuih'.  gotes  uorhta  ne  ist  in  fore  ougen: 
doli  sie  in  uuizzen,  sie  ne  furhtent  in. 

4.  Nonne  cognoscent  omnes  qui  operantur  iniquitatem,  qui 
deuorant  plebem  meam  sicut  escam  panis?  So  diu  urteili 
chumet,  nebechennent  danne  iro  unreht  alle  die  iz  nu  uurchent, 


XIII  2.  deum  ]  dcus  mennisken,  unter  dem  zweiten  n  2 

Puncte  uorsketa  j  uorketa  S.  sid  si  ioh  ]  in  ioh 

Zivilehen  0  und  h  radirt 


--     28     — 

19d  flie  mi  |  neu  liud  frezent  also  biot,  die  sib  ilent  gesaton  iro 
florimssidi? 

5.  Dominum  non  iuuocauerunt:  illic  trepidauerunt  timore 
ubi  non  erat  timor.  Got  nehareton  si  ana:  nob  uuarbafto 
die  ne  tuont  die  uuider  imo  sint.  sie  uorbton  daz  ze  furbtemic 
ne  uuas,  si  uorbten  daz  si  Auren  daz  irdiscbe  ricbi  unde  Auren 
daz  bimeliske.  pediu  cboden  si  'laze  uuir  in  so,  so  gloubent 
si  alla  in  in,  unde  cboment  die  Romari  unde  nement  uns  die 
stat  unde  daz  lind',  alle  die  in  furbtent  Aiesen  daz  citlicbi, 
die  nemagen  pediu  cbomen  ze  den  euuigen. 

6.  Quoniam  deus  in  generatione  iusta  est:  consilium  in- 
opis    confudistis,    quoniam    dominus    spes   eins  est.      Uuanda 

20a  got  in  rebtemo  ge  |  slabti  ist,  nals  in  den  die  disa  uuerlt  min- 
nont:  des  armen  rat  gemisktont  ir,  daz  chuit:  den  rat  des 
gotes  sunis  fercburet  ir,  der  umbe  daz  uuolta  cbomen  armer, 
daz  er  iuib  riebe  getate.  uuanda  ir  an  imo  die  zierdi  dero 
uuerlti  ne  sabet,  pediu  besmabota  er  iu.  uuanda  got  sin  trost 
ist,  unde  er  lerta  iuuuib  an  got  trost  baben. 

7.  Quis  dabit  ex  Sion  salutare  Israbel?  cum  auerterit  do- 
minus captiuitatem  plebis  suae,  exultabit  lacob  et  letabitur 
Israbel.  Sid  ir  in  fercboren  babet,  uuer  gibet  danne  uone 
Sion  daz  beilbafti  si  Israbeli?  so  an  demo  ente  dero  uuerlti 
trobtin  uuendet  die  ellendi  sines  liutes,  so  freuuet  sib  lacob 

2015  unde  |  Israbel:  so  si  uolcboment  dara  si  cbomen  sculin,  da 
freuuent  si  sib. 


XIV. 

Dauid  cbuit  bantstai'cber,  daz  ist  Cbristus:  er  4st  der 
bantstarcbo,  imo  uuirt  diser  salmo  gesungen;  uuanda  er  uuirt 
bie  gefraget,  unde  er  gibet  bie  antuui'te. 

1.  JL/omine,  quis  babitabit  in  tabernaculo  tuo?  aut  quis 
requiescet  in  monte  sancto  tuo?     Uuer,  berro,  buet  in  dinemo 


XIII  7.  exiiltauit 


—     29     — 

gezelte?  aecclesia  ist  din  gezelt:  uuielih  degen  gezimet  dar 
inne?  odar  imer  raiiuet  nah  dero  lierskefte  in  demo  himili, 
dinemo  heiligemo  lierge? 

2.  Qui  ingreditur  sine  macnla  et  operatur  iusticiam.     Nu 
antuui'tit  Christus  'der  ane  meili  dar  in  get  unde  reht  uurchet'. 
daz  chuit:  der  j  nah   sinero  toufe    übel  fermidet   unde  uuoli  20« 
tuot  in  minero  aecclesia. 

3.  Qui  loquitur  ueritatem  in  corde  suo,  qui  non  egit  dolum 
in  lingua  sua  .  ,  .  Der  in  sinemo  herzen  uuar  sprihchet,  also 
der  tuot  der  sines  danches  neliuget,  der  nehein  tumpchosi 
ne  uohet,  unde  manniclichen  arges  fermidet,  unde  er  ze  gahes 
arg  ne  globti  uone  anderen. 

4.  Ad  nichiluni  deductus  est  in  couspectu  eius  malignus: 
timentes  autem  dominum  glorificat.  Unde  der  tiefel  fore  imo 
nicht  nemahta  in  neheinero  choruuga,  uuanda  er  imo  nicht 
neuueih  unde  got  furhtende  durh  in  eret. 

5.  Qui  iurat  proximo  suo  et  non  decipit,  qui  pecuniam 
suam  non  dedit  ad  usuram  et  munera  super  innocentes  non 
accepit.  Der  an  i  deremo  man  nesueret  unde  in  nebesuichet,  20^ 
uuanda  er  imo  in  den  uuorten  ne  sueret  daz  er  in  besuichi, 
der  sinen  scaz  ne  gab  ze  uuocheronne,  unde  er  mieta  ne  im- 
fieng  umbe  unsculdige.  ih  chido:  daz  er  durh  mieta  nio- 
manne  nescadeta.  Qui  facit  hec  non  mouebitur  in  aeter- 
num.     Der  diz  tuot-,  der  raunet  in  sinemo  berge:  noh  danne 

ne  uuirt  er  furder  ferstozen. 


XV. 

Daz  chuit:  selbemo  Christo  uuirt  zeichenscrift  getan  in 
cnice,  demo  diu  foregescrift  getan  uuart  die  hie  sprichet  ze 
demo  uater  uone  sinero  martira. 

2.  Oonsei-ua  me,  domine,  quoniam  speraui  in  te.  dixi 
domino    'deus    meus    es    tu.    quoniam    bonorum   meoram  non 


—     30     — 

eges'.  'Gehalt  mih  trohtin'  chuit  Christus  ad  patrem  'uuanda 
21a  j  ih  gedingo  an  dih'.  sa  dara  nah  sprichet  er  uns  zuo  'ih 
chot  ze  trohtini'  daz  ir  imo  zuo  choden  sculit:  du  bist  min 
got,  uuanda  guotes  ne  bedarft  du:  minero  guoti  ne  uuirdist  du 
salic. 

3.  Sanctis  qui  sunt  in  terra  eins,  mirificauit  omnes  uolun- 
tates  meas  in  eis.  Den  heiligen  die  in  sinero  lantskefti  sint, 
daz  chuit:  dero  gedingi  in  dero  lebenden  erde  ist,  den  habet 
er  uunderlih  getan  allen  minen  uuillen  an  in.  uuelih  ist  der 
min  uuillo  an  in?  uuane  daz  ih  sie  habe  getan  uone  tot- 
lichen ze  euuigin.  daz  habet  er  sie  füre  uundir  geleret  ze 
ahtenne, 

4.  Multiplicate  sunt  infirmitates  eorum:  postea  accelera- 
uerunt.     Iro   siehheiti  uuaren  fore  des  manigi,  e  si  himiliski 

21t  unde  euuigi  uurteu:  dara  nah  ge  |  spuoten  si  sih,  daz  si  ge- 
nasen. Non  congregabo  conuenticula  eorum  de  sanguini- 
bus,  nee  memor  ero  nominum  eorum  per  labia  mea.  Sid  daz 
so  ist,  nu  neheizi  ih  sie  anauuert  zesameni  chomen,  daz  si 
dehein  opfer  bringen  föne  den  frisgiuken:  suntir  min  selbes 
lichinamen  unde  min  pluot  uuilo  ih  daz  sie  mir  opferen, 
noh  ih  ne  irhugi  iro  alton  namon,  daz  ih  sie  heize  chint  des 
tiufeles,  suntir  mine  bruodere  unde  gotes  chint. 

5.  Dominus  pars  hereditatis  meae  et  calicis  mei:  tu  es  qui 
restitues  hereditatem  meam  mihi.  Trohtin  got  ist  teil  mines 
erbes,  daz  chuit:  minero  christenheiti  diu  in  selben  sament 
mir  besizzet,     unde  er  ist  teil  minero  martiri:   er  ist  sament 

21c  mir  in  dero  |  martira  uone  dero  ih  chumi,  samoso  föne  ge- 
trunchenemo  chelichi  ze  dero  froudi  d^'O  urstendi.  du  irsez- 
zest  mir  daz  erbe:  nals  daz  ih  flure,  suntir  die  an  den  ih 
pin,  die  ih  florne  losen  uuilo. 

6.  Funes  ceciderunt  mihi  in  praeclaris:  etenim  hereditas 
mea  praeclara  est  mihi.  In  zorften  teil  sint  mir  geuallen  dei 
lantmezseil.  zorftez  teil  des  erbes  geuallet  mir  an  dir,  sid 
du  bist  teil  mines  erbes,     mir  ist  grehto  uuorten  zorftez  erbe: 


XV  2.  bedraft  3.  uundelih,  r  iiher geschrieben 

4.  ih  daz  sie  ]  ih  dah  sie  5.  die  ih  liorne  ]  ih  iihergcaelmchen 


-     31     — 

die  rehten  slcinent  also  der  smino  in  rainemo  riebe,  si  sint 
min  erbe  unde  mine  geerben. 

7.  Benedicani  domiuo  qui  tribuit  mihi  intellectiim :  insuper 
et  usque  ad   noctem  increpnermit  nie  renes  mei.     Lob  tuen 

ili  gote  der  mir  fcrnunst  !  gab  sobb  erbe  ze  besizzenne  imde  21'i 
ze  miunomie.     dara  zuo  incbundon  mib  mina  lancba  uuzi  au 
dia  naht,     daz  cliuit:    min  binderez  teil  des  balb  ib  mennisco 
bin,  lerta  mib  pecbennen  die  finstra  des  todes  diu  an  demo 
erbe  funden  ne  uuirt. 

8.  Prouidebam  dominum  in  conspectu  meo  semper,  quoniam 
a  dextris  est  mibi,  ne  commouear.  Auer  in  demo  libe  uuesendo 
fore  sab  ili  daz  ib  ze  gote  foltanero  ferte  iruuinden  scolta, 
uuanda  er  ist  mir  ze  zeseumi,  daz  cbuit:  er  ist  mir  des  ze 
belfe,  daz  ib  mit  imo  fol  si. 

9.  Propter  hoc  dilatatum  est  cor  meum  et  exultauit  liugua 
mea:  insuper  et  caro  mea  requiescet  in  spe.  Pediu  habet 
min  herza  lussami  unde  freuuet  sib  min  zuuga:  miniu  uuort  {  22» 
sint  frolib.  dara  zuo  raunet  min  dolentlib  licbinamo  in  demo 
gedingen  dero  urstendi:  ib  intslafo  ze  demo  libe,  nals  ze 
demo  flore. 

10.  Quoniam  non  derelinques  animam  meam  in  inferno, 
nee  dabis  sanctum  tuum  uidere  corruptionem.  Uuanda  du 
mib  uf  heuest  unde  in  hello  nelazest,  nob  mib  dinen  heiligen 
netuost  du  liden  uiruuertida:  min  licbinamo  ne  fulet  noh  ne 
rozzet,  so  anderer  tuet. 

11.  Notas  mihi  fecisti-uias  uitae,  adimplebis  me  leticia 
cum  uultu  tuo:  delectaciones  in  dextera  tua  usque  in  finem. 
Mir  täte  du  chunt  an  den  minen  die  uuege  des  libes,  daz 
sint  uuege  dere  diemuoti:  uuanda  sie  in  Adam  fielen  durh 
die  ubermuot.  mib  [  an  den  mmen  genietost  du  freuuidi  22'^ 
mit  dinemo  antluzze:  so  sie  dih  muozen  ana  sehen,  so  habent 

si  uoUa  mandunga.  daz  ist  diu  salicheit  unde  der  Ion  dero 
heiligen,  an  dinero  zeseuun,  daz  cbuit  in  dinero  guotlichi 
ist  iemer  lussami  unde  nehein  urdruzi. 


XV  7.  qui  bona  tribuit  ne  uuirt  ]  ne  nhergeschrieben 

i).  dolentlichinamo,  lih  ühergesehriehen  10.  Uuanda  ]  n  übergeschrieben 


32 


XVI. 

Waz  chuit  daz?  uuane  selbemo  Dauid,  selbemo  Christo, 
ist  diz  gebet  ze  gebemie,  so  daz  uuir  in  dar  aua  fernemeu 
betonten  imde  sament  imo  sina  aecclesiam. 

1.  Jiixaiidi,  domine,  iusticiam  meam,  intende  deprecationem 
meam.  Gehöre  min  reht.  sid  daz  almuosen  betot,  also  iz 
chuit   'perget   daz   almuosen  in  demo  buosemo  des  armen,  iz 

22c  petet  umbe  iuuuih',  so  betot  |  ouh  daz  reht:  uuande  daz  al- 
muosen ist  reht.  .  .  Auriljus  percipe  oratiouem  meam,  non 
in  labiis  dolosis.  Mit  oren  iniphah  min  gebet,  nals  in  unge- 
triuuuen  lefsen  gesprochenez,  so  daz  ist  daz  uone  herzen  ne- 
chumet. 

2.  De  uultu  tuo  iudicium  meum  prodeat,  oculi  mei  ui- 
deant  equitatem.  Uone  dinemo  antluzze  cliome  min  urteili: 
so  dui'hsihtig  si  si  dir.  uuanda  si  dih  netriuget,  so  muozi 
si  mir  sin.  reht  muozen  irchennen  miniu  ougen,  daz  ih  ne- 
misseuahe  noli  unrelit  nefinde  Iure  reht. 

3.  Probasti  cor  meum  et  uisitasti  nocte,  igne  me  exami- 
nastii  et  non  est  inuenta  in  me  iniquitas.  Du  besuochest  min 
herza,  unde  uuisotost  du  sin  ze  besuochenne  mina  gedult;  in 

22d  demo  eite  |  irsuochest  du  mih:  unde  unreht  nefunde  du  in  mir. 
daz  chuit:  gnoto  chorotost  du  mih  in  dero  martiri  uzer  dero 
ih  luterer  chom  ze  dero  urstendi. 

4.  Vt  non  loquatur  os  meum  opera  hominum:  propter 
uerba  labiorum  tuorum  ego  custodiui  uias  duras.  So  gnoto 
chorotost  du  min  unde  so  luter  uuart  ih  funden,  daz  ih  iz 
sone  sage,  du  uueist  iz,  du  uueist  mir  suigendemo  uuaz  ih 
leid:  meunisken  uuerli  leid  ih.  daz  si  mir  tuon  uuolton,  daz 
truog  ih  umbe  dei  uuort  dinero  lefse.  uuanda  du  iz  durh 
die  uuissagon  uone  mir  gehieze,  so  gieng  ih  herta  uuega, 
herta  uuega  des  todes  unde  dero  martiri  gieng  ih. 


XV  4.  chorostost 


—     33     — 

5.  Perfice  gressus  meos  in  semitis  tuis,  ut  non  moiieantur 

I  uestigia   mea.      üoltuo    miue    gengc    in    dineii    uuegen,    daz  23^ 
imniu  spor,  daz  cliuit  miiie  fuoze,  dar  aba  iieuuencheu:  uol- 
luilt  mih  in  diuen  geboten,  daz  oni  mine  poton  dar  ana  gesteii. 

6.  .  .  .  nah  demo  allemo  bareta  ih  paldo  ze  dir,  uuanda 
du  mih  gehortest  durh  solchiu  uuerh.  Inclina  auroui  tuam 
mihi  et  exaudi  uerba  mea.  Heida  ze  mir  diu  ora,  uuanda 
min  mennisheit  hina  uf  ze  dir  gereichen  nemag,  unde  so  ge- 
bore mih. 

7.  Mirifica  misericordias  tuas,  qui  sahios  facis  sperantes  in 
te.  Pring  ze  uundere  fore  den  luden  dina  gnada,  gib  den 
unchreftigen  föne  minero  hende  heili. 

8.  A  resistentibus   dexterae  tuae    custodi  me   ut  pupillam 
oculi.     Dudir  gehaltest  |  in  demo  euuigeu  libe  die  sih  ze  dir  23i' 
fersehent  uore  uuiderstenden  dinero  zeseuun,  daz  chuit  dinemo 
suni,  pehuote  mih  also  die  sehun  des  ougen:  übe  si  ein  pe- 
chennet  in  demo  lichinamon  uuelehez  lieht  unde  finsteri  sint, 

so   bechenno   ih    eino  unter   den   liuten  uuelehez  rehte  unde 
sundigi  sint,  unde  uuio  ih  in  irteilen  scol. 

9.  Sub  umbra  alarum  tuarum  jjrotege  me  a  facie  impiorum 
(pii  me  afflixenmt.  Skirme  mih  under  dinero  fettache  scate- 
uue,  also  fogel  tuot  sine  iungidi:  din  minna  unde  din  gnada 
fersten  mih  fore  den  ubelen  die  mir  ehueli  tuen. 

10.  Inimici  mei  animam  meam  circumdederunt,  adipem 
suum  concluserunt:  os  eorum  locutum  est  superbiam.  Mina 
fian  I  da  die  luden  behalboten  mih  unde  pesluzzen  iro  spint,  23c 
daz  chuit  folmasten  sih  iro  unrehtes  mih  irtodendi.  iro  munt 
sprah  mit  ubermuoti  'heil  uuis  du  chunig  dero  ludeni'  unde 
ander  samelih. 

11.  Proicientes  me  nunc  circumdedenmt  me,  oculos  suos 
statuerunt  declinare  in  terram.  Unde  uore  mih  feruuerfendo 
ioh  mina  lera  umbestuonden  sie  mih  nu,  daz  chuit  unz  ih 
hangeta  an  demo  chnice,  unde  bemeindon  iro  ougen  ze  stec- 
chenne  an  dia  erda,  also  die  tuont  die  ubeles  denchent,  die 
danne  nibelent. 

XVI  5.  gresus  8.  pechennet  ]  pecheunent 

9.  Skirm     me 


—     34     — 

12.  Susceperunt  me  sicut  leo  paratus  ad  praedam  et  sicut 
catulus    leonis    habitans    in   habditis.      Imphiengen  mit  uoue 

23d  Pilato,  do  er  chot  'nemet  iu  unde  cruci  |  get  in',  also  der 
uarigo  leuuo  der  in  uueida  get  unde  also  sin  iungo  der  uer- 
borgen  liget  unde  läget. 

13.  Exurge,  domine,  praeueni  eos  et  supplanta  eos:  eripe 
animam  meam  ab  impio,  frameam  tuam  ab  inimicis  manus 
tuae.  Stant  uf,  herro,  füre  fah  sie  mit  dero  racha  unde  be- 
skrenclie  sie:  lose  niih  ircbuichendo  uone  ubelen,  lose  uone 
fianda  banden  mih  din   suert  mit  demo  du  diabolum  siebest. 

14.  Domine,  a  paucis  de  terra  diuide  eos  in  uita  eorum: 
de  absconditis  tuis  adimpletus  est  uenter  eorum.  Skeit  sie, 
berro,  uone  dinen  bolden,  skeit  sie  uone  dero  lebenden  lande: 
bie  iu  dismo  libe  zeuuirf  sie,  beiz  sie  Titum  unde  Uespasi- 
anum    zefuoren   after    allero  uuerlte.      iro  bub  uuart  irfuUet 

24a  dinero  tougeno  die  |  si  lirnoton  uone  den  buocben  dero  uuis- 
sagene;  dar  aba  fabendo  sateton  si  sib  unsuberi:  diu  seti 
uuas  in  liebere.  Saturati  sunt  filii,  et  dimiserunt  reliquias 

suas  paruulis  suis.  Sie  sateten  sib  unde  liezen  iro  cbindon 
daz  sie  leipton.  uuaz  ist  daz?  uuare  der  fluob  unde  der 
uunsc  'sin  pluot   cbome  über  unsili  unde  über  unseriu  cbint'. 

15.  Ego  autem  cum  iusticia  eius  apparebo  in  conspectu 
tuo,  dum  manifestabitiu-  gloria  tua.  Ib  cbumo  auer  mit  demo 
rebte  füre  dili,  daz  ib  neuuolto  offen  uuerden  unsuberen  unde 
finsteren  berzen.  ib  babo  gnuogi  an  den,  so  din  guotlicbi 
offen  uuirt,  den  ib  irskein,  die  mit  porcina  beuuoUen  neuuaren. 


XVII. 

1.  Dauid    dancbot    demo    der  in  losta  in  dero   genennidi 
241^  Cbristi  unde  aecclesiae,  dara  nab  saget  er  die  tougeni  sinero 
libbaftiguuga. 


XVI  13.  ircliuict'udo,  h  'ithcrgescliriehen  14.  zefruoreu 

15.  irskein  ]  irskeii,  i  üher geschrieben  neuuaieii  ]  ihirnuch  drei 

lere  Zeilen 


—     35     — 

2.  Uiligam  te,  domine,  uirtus  niea:  dominus  firmamentum 
et  refugium  meum  et  liberator  mens.  Trolitiu  min  chraft, 
dili  minnou  ih.  trohtin  ist  der  mili  festinot  mide  ze  demo 
ih  flulit  habo  unde  der  mih  loset. 

3.  Deus  mens,  adiutor  mens,  et  sperabo  in  eum.  Er  ist 
mir  got  unde  der  mir  hilfet,  unde  an  in  gedinge  ib.  Pro- 
tector  mens  et  cornu  salutis  meae  et  susceptor  meus.  Min 
biskirmari  unde  born  minera  beili  unde  min  imphari  ist  er. 

4.  Laudans  inuocabo  dominum,  et  ab  inimicis  meis  saluus 
ero.     Unseren  trobtinen  lobonto  unde  ana  ruofento  so  bin  ib 
bell  föne  minen  fianden.     dei  feruarnen  spricbo  ib  so,  daz  |  ib  24c 
niebt^  an  den  cbumftigon  ne  zuiuilo. 

5.  Cii'cumdederunt  me  dolores  mortis  et  torrentes  iniqui- 
tatis  conturbauerunt  me.  Mib  umbegaben  dei  ser  des  todes, 
unde  die  cblingun  des  unrebtes  ketruobten  mib. 

6.  Dolores  inferi  circumdederunt  me,  praeoccupauerunt 
me  laquei  mortis.  Dei  ser  dere  helle  umbegaben  mib,  unde 
mib  füre  fuoren  die  striccbe  des  todes. 

7.  In  tribulacione  mea  inuocaui  dominum,  et  ad  deum 
meum  clamaui.  In  minemo  truobesali  ruofta  ib  ze  minemo 
beiTen  unde  bareta  ze  gote  an  in  uasto  gloubenta.  Et 
exaudiuit  de  templo  sancto  suo  uocem  meam  et  clamor  meus 
in  conspectu  eins  introiuit  in  aures  eins.  Unde  föne  demo 
sinemo  beiligen  sali  uernam  er  mina  stimma,  unde  in  sinero 
anasibta  so  in  kieng  j  min  gebarida  in  siniu  oran.  unde  fore  'iid 
dere  uuile  pecbauta  ib  die  uuielicba  dere  cbumftigen  urteili, 
unde  übe  ib  sie  gloubo,  so  ist  diu  forbta  die  ib  dara  babo 
min  luterunga. 

8.  Commota  est  et  contremuit  terra,  et  fundamenta  mon- 
tium  conturbata  sunt,  quoniam  ii-atus  est  eis.  Ii'uueget  ist 
diu  erde  unde  si  irbiboti,  die  gruntfeste  dere  berge  sint  ge- 
truobet  unde  iruueget,  uuanda  in  got  irbolgen  ist.  daz  ge- 
skibet  in  dero  urteili:  so  inpriiniet  daz  fiur  uone  demo  ant- 
luzze  sines  zornes,  samoso  daz  bolz  uone  demo  fiure.     daz  ist: 


XVII  3.  impha  ;  ri  4.  chuftigon 

3* 


—     36     — 

9.  Ascendit  fumus  in  ira  eius,  et  ignis  a  facie  eius  exarsit: 
carbones  succensi  sunt  ab  eo.  In  sinemo  zorna  uf  fuor  der 
rucho,  unde  uone  sinemo  antluzze  inpran  daz  fiui':  die  cholun 

25a  uurten  uone  imo  inzuudet.  , 

10.  Inclinauit  caelos  et  descendit,  et  caligo  sub  pedibus 
eius.  Suenne  er  die  himili  geneiget  unde  dannan  bera  nider 
stiget,  so  peginnet  diu  tuncbili  uuesen  under  sinin  fuozen. 
Cuius?  eius 

11.  Qui  ascendit  super  Cherubin,  et  uolauit  super  pen- 
nas  uentorum.  Ane  zuiuil  der  uf  steig  über  Cherubin  unde 
floug  über  die  bimeli  dere  uuinde. 

12.  Et  posuit  tenebras  latibulum  suum:  in  circuitu  eius 
tabernaculum  eius.  tenebrosa  eius  aqua  in  uubibus  aeris.    Unde 

•  er  sazta  die  finstera  sina  bala.  diu  finstera  ist  bie  gesezzet 
füre  daz  ungesiunbcbe,  uone  danna  nah  uolget  diz:  in  sinemo 
umberinge  sint  sina  bereberga,  unde  daz  finstera,  daz  unge- 
siunlicbi  uuazzer  ist  in  den  uuolcbenen  dere  lüfte. 
25'>  13.  Pre  |  fulgure  in  conspectu  eius  nubes  transierunt, 
grando  et  carbones  ignis.  Uore  pleckizodi  zekiengen  dei 
uuolcben  in  dinere  anasibte,  der  bagal  unde  zantaran  des 
fiures  zekiegen  oub. 

14.  Et  intonuit  de  caelo  dominus,  et  altissimus  dedit  uo- 
cem  suam.  Dannan  uuiset  der  scur  unde  die  cholun  des 
fiures  samant,  so  unser  trohtin  donorot  uone  himeli  unde  so 
der  hohisto  sina  stimma  füre  bringet. 

15.  Et  misit  sagittas  suas  et  dissipauit  eos:  fnlgura  mul- 
tiplicauit  et  conturbauit  eos.  Unde  er  santa  sina  strala  unde 
ceuueilita  sin,  dei  plechizodi  gemanigualtigoto  er  unde  ge- 
troupta  sin. 

16.  Et  apparuerunt  fontes  aquarum,  et  reuelata  sunt  fun- 
damenta  orbis  terrarum.     Unde  danne  irskinent  die  brunnun 

25c  I  dere  uuazzere:  unde  danne  irskinet  uuio  here  diu  tugent 
ist  dere  toufi.  daz  geskihet  danna,  so  intlohchen  uuerdent 
die  cruntfesti  des  ringes  dere  erde.  Ab  increpacione  tua, 


XVII  11.  zuiuil  ]  ziuuil  15.  getropta,  u  über  o 


—     37     — 

flomiiie,  ab  inspiracione  spiritus  irae  tuae.     Uonc  dinero  raf- 
sunga,  trohtin,  uude  foiio  diuemo  zorna.  spricliit  aecclesia: 

17.  Misit  de  summo  et  accepit  rae,  et  assumpsit  me  de 
a(xuis  multis.  Er  santa  eniian  obenan  unde  nam  mih  uone 
dera  raenigi  dcre  uuazzere:  er  uuolti  mih  gebeilit  uuerden  in 
demo  uuazere  dore  toufi.  durh  daz  uuazzer  spricliet  sancta 
aecclesia. 

18.  Eripuit  me  de  inimicis  meis  fortissimis  et  ab  bis  qui 
oderuut  me,   quoniam   confortati   sunt  super  me.     Er  benam 
mih  uone  minen  starchen  uianden  unde   uone  den  die  |  mih  25(i 
hazzeton,  uuandi  si  harto  gestarchet  sint  über  mih. 

19.  Preuenerunt  me  in  die  afflictionis  meae:  et  factus  est 
dominus  susccptor  meus.  Si  furo  chomen  mih  in  demo  tage 
do  daz  suert  durhfuor  dei  heiligen  innobeli  dere  gotes  muoter: 
do  imphieng  mih  got  unda  mih  leitento  uone  dero  uuerltlichon 
anguste,  so  gesazta  er  mih  in  dere  michelen  breite  sinere  lono. 

20.  Et  ediixit  me  in  latitudinem,  saluum  me  fecit,  quoniam 
uoluit  me.     Er  losta  mih  uone  minen  starchesten  fiandan. 

21.  Et  rotribuet  mihi  dominus  secundum  iusticiam  meam, 
et  secundum  puritatem  manuum  mearum  retribuet  mihi.  Unde 
er  lonoto  mir  nah  minemo  relite  unde  nah  dere  lutere  mi- 
nore handa. 

22.  Quia  custodiui  uias  domini  nee  impie  gessi  a  deo  meo. 
ünda  ih  die  gotes  uuega  pihuota  |  unde  uuidir  minemo  gote  27a 
neuuorhta. 

23.  Quoniam  omnia  iudicia  eins  in  conspectu  meo,  et  ius- 
ticias  eins  non  reppuli  a  me.  Uuanda  ih  sina  urteilda  fore 
minen  ougen  habeta  unde  sin  reht  uone  mir  neuuarf,  uone 
diu  sprichit  der  Hut  sinero  martirari: 

24.  Et  ero  inmaculatus  cum  eo  et  obseruabo  me  al)  ini- 
quitate  mea.  Unde  ih  uuiso  ungemeiligoter  mit  demo  der 
unsculdiger  in  demo  chruce  gemartirot  uuart  umbe  uuseriu 
um'eht,  unda  ih  pihalto  mih  uone  minemo  unrehte  des  ih  mih 
gloupta  in  dere  martira. 


XVll  19.  aiigusten.  das  letzte  n  radirt  22.  iinpie  J  impige 


—     38     — 

25.  Et  retribuet  mihi  dominus  secundum  iusticiam  meam 
et  secundum  puritatem  manuum  mearum  in  conspectu  oculo- 
rum  eins.     In  dero  anasilite  sinero  ougen. 

26.  Cum  sancto   sanctus   eris.     Daz   netrifet  dara  zuo  daz 
27t  uuir  doli  geuuoneliche  |  sj^rechen,   daz   der  mennisco  al  solih 

si,  samso  der  ist  demo  er  sih  gefueget.  diu  reda  ist  uuariu, 
si  netrifet  auer  ce  dere  antfristunge  desere  uerse.  übe  du 
rehte  uuellest  uuizzen  disen  sin,  so  irhuge  daz  got  durli  sinen 
uuissagen  sprichet  ze  demo  Mute:  Cum  sancto  sanctus  eris, 
et  cum  uiro  innocente  innocens  eris.  Mit  demo  heiligen  pist 
du  heilic  unda  bist  unsundig  mit  unsuntigemo  manne:  sin 
selbes  unreht  peget  iogelichen. 

27.  Et  cum  electo  electus  eris,  et  cum  peruerso  peruerteris. 
Unde  mit  iruueltemo  uuirdest  du  iruuelet;  dih  iruuelet  den 
du  iruueletost.  unde  mit  demo  lezzen  uuirdest  du  lezzi  ge- 
zigen,  daz  chuit  unrehtes,  uuande  sündige  chedent  'nieht  neist 
reht  der  gotesuueg'. 

27c  28.  Quopiam  tu  populum  humilem  saluum  facies  et  oculus 
I  superborum  humiliabis.  Uuanda  diemuoten  liut  lialtost  du. 
daz  misselichet  den  ubelen,  daz  du  die  haitost  die  iro  sundon 
diemuoticlicho  ichent.  unde  dero  ubermuotigon  ougen  die- 
muotes  tu,  den  iro  unreht  liehet,  unde  gotes  reht  neuuizzen, 
also  iz  chuit  'si  sint  ungeuuizzel  des  gotes  rehtes,  daz  iro 
uuellent  si  statigen'. 

29.  Quoniam  tu  inlurainas  lucernam  meam,  domine.  deus 
mens,  inlumina  tenebras  meas.  Uuanda  min  liehtfaz  zündest 
du,  herro:  uuir  neeigen  neheinez  föne  uns,  uuir  biren  föne 
sundon  finstiri;  auer  du  irluhtest  die  finstiri. 

30.  Quoniam  in  te   eripiar  a  temptacione  et  in  deo  meo 
27d  transgrediar  murum.     Uuanda  ih  an  dir,  nals  an  mir,  irloset 

uuirdo  föne  des  tiufeles  chorunga.  unde  an  |  gote  minemo, 
nals  an  mir  selbemo,  uberstepfo  ih  die  mura  dero  sundon 
diu  uns  den  himel  ferstet,  also  daz  uuerbentlicho  suert  ioh 
paradisum  sundigon  ferstet. 


XVII  26.  gefueget  ]  zwischen  u  und  e  eine  Lücke  im  Pergament: 
e  nicht  ganz  deutlich 


—     39     — 

31.  Dens  mens,  inpoUuta  uia  eins:  oloquia  domini  igno 
examinata:  protcctor  est  omnium  spcrancium  in  se.  Der  mit 
gote  ist,  des  imeg  ist  umbeimollon:  er  neget  den  uueg  dero 
sundigon.  sinin  gecliose  sint  in  fiure  irsuocliet,  dar  neist 
neliein  loter  ana,  also  er  fore  cliot.  er  ist  allero  skirm  die 
sih  ze  imo  fersehent,  uals  ze  in  selben. 

32.  Quoniam  qnis  deus  praeter  dominum?  aut  qnis  dcus 
praeter  deum  nostrum?  Unanda  er  ist  got,  uuer  ist  got  ane 
in?  odar  uuer  ist  got  ane  unseren  got?  die  gote  dero  hei- 
dinen  daz  sint  abgote  unde  tiufele. 

33.  Deus  qui  praecinxit  me  uirtute  |  et  posuit  inmaculatam  28'' 
niara  mcam.     Got  ist  der  mih  gurtet  mit  tugenden,  nio  miniu 
luierch    unde  mine  genge  keirret  ncuuerden   uoiio  antlazigen 
gelüsten,  unde  machota  er  ungemeiligoton  minen  uuec. 

34.  Qui  perfecit  pedes  meos  tanquam  ceruorum  et  super 
excelsa  statuit  me.  Der  mine  fuoze  getan  habet  snelle  sa- 
moso  hirze  ze  uberscrichenne  des  tiufeles  striccha.  unde  an 
dero  hohi   sazta   er  mih,  in  himeli  sazta  er  minen  gedingeii. 

35.  Qui  docet  manus  meas  in  praelio  et  posuit  ut  arcum 
ereum  brachia  mea.  Der  mine  honde  leret  in  uuige  ze  uber- 
uuindenne  mine  fiende.  unde  mine  arma  täte  du  samo  starche 
so   erinen  bogen  elliu  guotiu  uuerc  unmuodento  ze  foltuonne. 

36.  Et  dedisti  mihi  proteccionem  salutis  tuae,   et  dextera 
tiia  I  suscepit  me.     Unde  täte  du  mir  skerm  dinero  heili  diu  28'' 
mir  föne  dir  chom,    mide   diu   gnada  imphieng  mih.  Et 
disciplina  tua  correxit  me  in  finem,  et  disciplina  tua  ipsa  me 
docebit.    Unde  diu  geduuing  rihta  mih  an  daz  ente  dara  ih  scol : 

ze  dir  rihta  er  mih,  unde   er  leret  mih  ouh  dara  folchomen. 

37.  Dilatasti  gressus  meos  subtus  me,  et  non  sunt  infir- 
mata  uestigia  mea.  Du  täte  uuite  mine  uuege  under  mir,  du 
täte  mine  lidi  folgen  dero  uuite  des  muotes:  diu  uuiti  ist  diu 
minna.     unde  unirlegen  sint  pediu  mine  fuoze. 

38.  Persequar  inimicos  meos  et  comprehendam  illos,  et 
rfon  conuertar  donec  deficiant.  39.  Confrinsum  illos 


XVII  31.  eloquia  skirm  ]  skrim  3(>.   geduing,    u 

zwischen  u  und  i  übergeschrieben 


■-       40     — 

28c  nec  potcrunt  stare,  cadent  subtus  pedes  j  meos.  Ih  iago 
mine  fiande  mide  gefaho  sie,  unde  neiruuindo  e  sie  iiiegen 
sint.  ili  zebriclio  sie,  noli  gesteu  iie  mageii  si:  si  uallent 
linder  mine  fuoze.  daz  chuit  allez  sament:  ih  irfihto  die  lih- 
namenlicliun  giridi  unde  iiiiirdo  in  oberere,  unde  daz  ist  diu 
stimma  dero  gloubegen.  auer  diu  stimma  Christi  diu  da 
mite  liutet,  diu  uuirt  sus  uernomen:  die  mir  uuidere  uuaren, 
die  iagen  ih  unde  geuaho  sie  unde  gebroucho  sie  nah  mir 
unde  uuder  tuon  sie  mir  harmscaron  minen.  salig  sint  den 
so  geskihet. 

40.  Et  praecinxisti  me  uirtute  ad  bellum,  supplantasti  in- 
surgentes  in  me   subtus  me.      Unde    mit    dero   tilgende   dero 

28'^  messameungi  uml)egur  [  tost  du  mih  ze  uuiderstenne.  odar  in 
dero  gotes  genennidi  chuit  iz:  mit  dero  starche  dere  tungendi 
täte  du  mih  dero  simdigon  ahtiingi  fertragen.  die  mih  ana 
uuellenten  irualtost  du  so,  daz  sie  imder  mir  lagen. 

41.  Et  inimicos  meos  dedisti  mihi  dorsum  et  odientes  me 
disperdidisti.  Unde  mine  fianda  täte  du  mir  uuesen  rukge, 
daz  chuit  ze  rukke,  uiiando  sie  mir  folgent,  also  Paulus  tuot 
unde  andere  manige  dero  ludeni.  die  auer  fol  stuonden  in 
iro  ubeli  unde  mih  hazzoton,  die  flure  du. 

42.  Clamauerunt,  nec  erat  qui  saluos  faceret  .  .  .  nec 
exaudiuit  eos.  Die  hareton  in  note:  do  ne  uuas  der  sie  hielte, 
uuer  scolta,  do  got  neuuolta?  ze  gote  hareton  sie:  der  nege- 
horta  sie. 

29a  43.  Et  comminuam  eos  iit  puluorem  |  ante  faciem  uenti: 
ut  lutum  platearmn  delebo  eos.  Unde  ih  fermule  sie  also 
daz  stiippe  daz  uore  demo  uiiinte  ueret:  also  daz  hora  an 
dero  straza  fertiligo  ih  sie.  die  den  breiten  iiueg  gent  dero 
zurluste,  die  sint  daz  hora  dero  strazo  daz  got  tiligot. 

44.  Eripiens  me  de  contradictionibus  populi,  constitues 
me  in  capud  gencium.  Du  losest  mih  uone  den  uuidersprachon 
dero  liuto  diedir  choden  'uerlazen  uuir  in  lebenten,   so  ueret 


X^''II  39.  gebroucho  ]  gebrovcho  oder  gebryclio,   v  (y)  auf  Rasur; 
ansgehrazt  scheint  i  mir  harmscaron  ]  das  r  in  mir  aus  t  cor- 

ri(jirt  40.  uirtute  ]  uirte  uinbegurtost  ]  begurtost,  um 

iibergescliriehen 


—     41     — 

diu  uuerlt  elliii  iiali  imo'.     setzest  iiiili  ze  lioubete  dero  diete, 
ze  houbete  dero  aecclesiae. 

45.  Populus  quem  iioii  cognoui,  seruiuit  mihi:  in  obauditu 
auris  obediuit  mihi.     Der  Hut  dero   dicte   demo   ih  lihnamo- 
licheu  zc  ougeu  ne  chom,  so  ih  den  luden  teta,  der  dienoto 
mir.     ecchert  mit  oron  ge  |  horendo  gehorta  er  mih,  ane  ougen  29'' 
gesiht. 

46.  Fihi  aUeni  mentiti  sunt  mihi,  filii  aheni  inueterati 
sunt,  et  claudicauerunt  a  semitis  suis.  Fremediu  chint,  uuih- 
selinga  luden,  irlugen  mir  dia  triuuua.  fremediu  chint  sint 
irfirnot  die  ih  mit  dero  niuuuon  gnada  niuuuon  uuolta.  sie 
chlebent  an  demo  alton  ui-chmidi,  des  niuen  neruochent  si; 
unde  so  hinchent  sie  none  iro  stigen,  uuanda  si  in  einemo 
fuoze  gent:  daz  meino  ih  in  dero  alton  e. 

47.  Viuit  dominus,  et  benedictus  deus  meus,  et  exaltetur 
deus  sakitis  meae.  Auor  mir  lebet  trohtin  fater  miner  unde 
der  ze  guote  kenamoto  min  got,  unde  danue  uuerde  irhohet 
got  minero  heili,  1   an  mir  uuerde  er  irhohet.  29« 

48.  Deus  qui  das  uindictas  mihi  et  subdis  populos  sub  me, 
liberator  meus  de  inimicis  meis  iracundis.  Du  bist  got,  du 
mih  riebest  unde  die  diete  mir  under  tuost,  mir  urlosare 
uonc  irl)olgenen  fienden,    scrienden  'crucifige,   crucifige  eum'. 

49.  AI)  insurgentibus  in  me  exaltabis  me,  a  uiro  iniquo 
eripies  me.  Uone  mih  ana  uuerdenten  in  dero  martira  ir- 
hohest  du  mih  in  dero  urstendidi.  fonc  unrehtemo  man  der 
mih  ahtet,  losest  du  mih. 

50.  Propterea  confitebor  tibi  in  populis,  domine,  et  psal- 
mum  dicam  tibi  in  gentibus.  Uone  diu,  trohtin,  giho  ili  dir 
in  den  christenen  1  inten  unde  singo  dir  in  den  dieten,  daz 
chuit:  ih  getuon  daz  si  dir  singent  unde  iehent.  ;  29<i 

51.  Magnificans  salutes  regis  eius,  et  faciens  misericordiam 
christo  suo  Dauid  et  semini  eius  usque  in  saeculum.  Got  ist 
kemichelichonde  die  heili  sines  chuniges,  sines  sunes,  die  er 


XVII  44.  im  ersten  houbete  o  corrifiirt  ivie  es  scheint  aus  e 

45.  Dero  liut                    47.  salutis  me.  ze  guote  ]  zegote,  v 

Oller  y  zivisehen  g  und  o  übergeschrieben  öo.  christene  darnach 
Rasur                 51.  salutis 


—     42     — 

den  dieten  gibet.  imde  got  ist  giiada  skeidendo  sinenio  ge- 
uiiihteii  Dauid  uude  siuemo  cliinde,  iinseremo  heilari,  iemer 
in  euua. 


XVIII. 

1.  Diser  salmo  ist  geclieret  an  selben  Christum,  imanda 
er  sina  eristen  chumft  cbundet. 

2.  Oeli  enarrant  gloriam  dei,  et  opera  manuum  eins  ad- 
nunciat  firmamentuin.  Himela  zellent  gotes  guotlichi:  die 
poten  unde  uuissagon  an  den  got  buet,  die  chundent  allen 
mennisken  daz  gotes  riebe,  unde  sine  banttate  chundent  die 
festi:   die   selben  himeli  sint  sine  banttate,   die  chundent  uns 

30a  daz  keuesti  |  not  ist  über  unsih  sin.  gnada. 

3.  Dies  diei  eructat  uerbum,  et  nox  nocti  indicat  scienciam. 
Tag  irropfezet  sin  uuort  demo  tage:  Christus  gibet  sina  lera 
den  poten.  unde  naht  chundct  nahte  daz  si  uueiz:  ludas 
meldet  Christum  den  luden. 

4.  Non  sunt  loquele  neque  sermones  quorum  non  audian- 
tur  uoces  eorum.  Neheine  zungen  noh  spracha  ne  sint  da 
iro  predige  geboret  ne  sin. 

5.  In  omnem  terram  exiuit  sonus  eorum  et  in  fines  orbis 
terrae  uerba  eorum.  In  olliu  laut  fuor  iro  scal,  unde  in  ente 
dero  uuerlte  chomen  iro  uuort. 

6.  In  sole  posuit  tabernaculum  suum,  et  ipse  tanquam 
sponsus  procedens  de  thalamo  suo.  Uz  an  dero  sunnun  sazta 
er  sin  gezelt,  daz   chuit:   er  ougta  sih  in  dero  uuerlte,  unde 

30b  sina  aecclesiam  teta  er  skinbari.  unde  er  sei  |  bo  kieng  uz  • 
also  brutegomo  uzer  sinero  brutchamera:  uzer  sinero  muoter 
uuamba  chom  er  hera  ze  sinero  brüte,  diu  brut  ist  sancta 
ecclesia. 

7.  Exultauit  ut  gigans  ad  currendam  uiam:  a  summo  celo 
egressio  eins,  et  occursus  eins  usque  ad  summum  eius.  Also 
riso  hugeta  er  zc  sinero  ferte.     uuelihiu  diu  fart  si,  daz  fer- 


XVIII.  3.  irrofepfzet  G.  nuäba 


—     43     — 

nim:  er  uualloto  uono  olieiuilitigciuo  himoli  uiide  eruuaiit  ;uier 
flara  ze  obenahtigemo,  da  begagenda  er  demo  der  in  santa. 
nee  est  qui  se  abscondat  a  calore  eins,  noh  der  neist 
ter  sih  uerberge  fore  sinero  uuarmi:  daz  ist  spiritus  sanctus 
der  elliu  herza  uueiz  unde  rehtiu  uuarmet  unde  zündet, 

8.  Lex  domini  inmaculata  conuortens  animas:  |  testimonium  30c 
domini  fidele,  sapienciam  praestans  paruiilis.  Trobtines  e  ist 
uugemeiligot,  mennisken  föne  unrebto  becberende.  daz  ist 
diu  e  Moisi  uone  dero  er  cbot  'ih  nechom  niebt  ze  losenne 
die  e,  sunter  zeruullenne'.  uuanda  si  uone  dero  berte  be- 
cberet  ist  in  die  gnada,  bediu  teta  er  sie  pecbcrede  dere  sela. 
trobtines  urchunde  ist  getriue,  uuistuom  kebende  diemuoten. 
des  Christus  urcbundi  ist,  des  neist  nebein  zuiuil:  also  er 
dirro   reda  ist   da  er  cbuit  ze  demo  uater  'disiu  uerburgi  du 

.  uore  den  uuisen  unde  iroffenotes  sia  den  luzilen'. 

9.  lusticie  domini  recte,  letificantes  corda:   preceptum  do-  30* 
mini   kicidum,   inluminans  oculos.      Trobtines   |  rebt   dei  sint 
rebtiu,  uuanda  er  ander  neteta  uuane  daz  er  lerta:  auer  luckiu 
rebt  diu  sint  ungerebt,  also  daz  rebt  dero  ludenni  uone  den 

er  cböt  'sie  sprebent  iz  unde  netuont  iz'  unde  auer  'si  tuont 
elliu  dinc,  daz  sie  gcseben  uuerden  föne  den  menniscken'. 
freuuendo  dei  berza  dei  ungebeita  uuola  tuont,  nals  durb  scalb- 
licbnn  uorbtun.  trobtines  gebot  ist  liebtiz,  uuanda  iz  cbumet 
uone  demo  uater;  ougen  liebt  tuonde,  uuanda  iz  lubtet  den 
ougen  des  berzen. 

10.  Timor  domini  sanctus,  permanens  in  saeculum  saeculi. 
iudicia  domini  uera,  iustificata  in  semet  ipsa.    Trobtines  forbta 

ist  beilic  unde  iemer  ze  stete  stende.  si  ist  beilic,  uuanda  31a 
si  uuilleuualtig  ist:  auer  scalbHb  forbta  ist  gebeitiu  j  forbta. 
diu  scalblicba  uuirt  uz  ferstozen  uone  dero  durnobtin  minna: 
disiu  stet  ze  stete,  uuanda  si  ungeskeiden  ist  uone  dero 
minni.  an  dero  scalblibun  ist  daz  uuiza:  an  dirro  ist  diu 
lustisunga.  eniu  sorget  uuanne  der  berro  cbome:  disa  langet 
uuio  skiere  er  cbome.     trobtines  urteili  sint  uuara,  sie  nemag 


XVIII  8.  losen,  ne  nacligetragen  9.  uonemo  uater,  de  üher 

em  10.  stende  ]  sten  |  dende  gebeiitiu  forhta 


—     44     — 

nioman  gefalsken;  gerehthaftota   au   in  sellioii,   sie  habent  an 
in  selben  die  chraft  des  rehtes. 

11.  Desiderabilia  super  aurum  et  lapidem  preciosum  multum 
et  dulciora  super  mel  et  fauum.  Harto  lussamero  danne  golt 
unde  tiure  steini  unde  suozero  danne  bonig:  also  an  den 
skiuet  die  sine  urteili  mera  minnont  deimi  sib  selben,  uuanda 
sie  ecchert  imo  uuillent,  nals  in  selben. 
31''  12.  Etenim  seruus  tuus  custodit  ea:  |  in  custodiendis  illis 
retribucio  multa.  Ze  uuare  huotet  iro  din  scalc.  uue  demo 
der  sie  neilet  pebuoten.  uuirdet  iro  bebuotet,  so  ist  iro  mibel 
Ion.  der  sie  fore  ougen  babet,  der  buotet  iro  unde  uurchet 
dara  nab,  unde  so  er  diu  guot  imfabet  uone  sinen  urteilen, 
so  sint  selben  die  urteili  sin  Ion:  an  demo  raunet  er. 

13.  Delicta  quis  intelegit?  ab  ocultis  meis  munda  mc  et 
ab  alienis  parce  seruo  tuo.  Uuer  uueiz  auer  die  missitati 
odar  uuer  bechennet  si  alle?  uuer  mag  iro  geborgen  fore 
tougini  unde  fore  menigi,  dob  er  dina  urteili  minni?  dero 
getougeni  reini  m.ib  trobtin:  die  missctati  sint  getougeni,  dero 

31«  reini  inih.  j  sie  sint  getougeni  unde  macbont  getougeni,  uuanda 
si  den  mennisken  so  irl)lendent,  daz  er  ander  nesibet  rioli  sie 
nesibet:  also  an  den  uuorten  skinet  'hero  uater,  fergib  in  iz, 
uuanda  si  ne  uuizen  uuaz  si  tonnt',  unde  lib  dinemo  scalcbe 
fore  anderere  sculden:  nim  mir  mina  getougeni,  unde  ne  laz 
mib  ana  die  fremeden,  nio  ib  zuo  den  minen  föne  anderen 
ferleitet  neuuerde. 

14.  Si  mei  non  fuerint  dominati,  tunc  inmaculatus  ero  et 
emundabor  a  delicto  maximo.  Übe  min  ne  uualtent  die  getou- 
geni unde  die  fremeden,  so  bin  ib  ungemeiligot  unde  so  uuirdo 
ib  gereinet  dero  meisten  sculde.     daz  ist  diu  ubermuot,  uone 

31  d  iro  cboment  |  alle  sculde:  si  uuarf  den  engil  uone  himeli 
unde  geteta  in  uone  engilo  den  tiufal,  si  geteta  den  mennisken 
uone  dero  untotlicbi  totlicbun. 

15.  Et  erunt  ut  complaceant  eloquia  oris  mei:  et  moditacio 
cordis  mei  in  conspectu  tuo  semper.  Unde  dannan  uuerdent 
solib  miniu  kecbose  unde  mina  gedancbe,  daz  sie  dinen  ougen 

XVIII  11.  imo  uillent 


—     45    — 

lichent.     diu  iibormiioti  sela  uuile  menniskcn  liehen,  diu  die- 
rnuoti  uuile  gote  lieben.  Domine,  adiutor  mens  et  redemp- 

tor    lueus.      Du    bist    min    lielfaii    in    den    guoten  unde    min 
urlosari  uoue  den  ubelen. 


XIX. 

1.  Der  ente  ist  Christus:  ze  demo  sprichet  der  propheta 
unde  sament  imo  ze  sinero  aecclesia,  uunsgendo  dero  chumf- 
tigen  dingo  dei  er  fore  sah. 

2.  Jbxaudiat  te  dominus  in  die  tribulacionis,  protegat  te  32a 
nomen   dei  lacob.     Got  gebore  dib,    Christus,  in  demo   tage 
dinero  note  do  du   chode    'geberbte    dinen    sun'.      der  lacob 
skirmte  fore  sinemo  bruodire  Esau,  des  namo  skirme  dib.    daz 
chuit:  er  skirme  dina  ecclesiam  fore  iro  ahtaren. 

3.  Mittat  tibi  auxilium  de  sancto,  et  de  Sion  tueatur  te. 
Er  sende  dir  an  iro  trost  uone  spiritu  sancto,  unde  uone  dero 
bobi  sinero  gotbeiti  diu  iz  allez  uberuuartet,  skirme  er  dib 
an  dinero  aecclesia. 

4.  Memor  sit  omnis  sacrificii  tui,  et  holocaustum  tuum 
pingue  fiat.  Gehuctig  tue  er  unsib  allero  urdrieze  die  du 
umbe  unsib  lite,  unde  dina  crucigunge  da  du  got  aller  gote 
brabt  uurti,  die  bechere  |  er  an  die  frouuidi  dero  urstendidi.  32i> 

5.  Tribuat  tilji  secundum  cor  tuum,  et  omne  consilimn 
tuum  confiimet.  Unde  er  nah  dinemo  uuillen  unsib  irloso, 
nals  so  die  luden  uuolten  daz  diu  namo  fertiligot  uuerde. 
unde  er  gefestini  allez  daz  du  kedabt  habest  ze  tuonne,  dine 
sela  umbe  dine  friunt  ze  legenne  unde  dir  die  ecclesiam  ze 
gemabilon  ze  nemenne. 

6.  Letabimur  in  salutari  tuo,  et  in  nomine  dei  nostri 
magnificabimur.     Demo  getanemo   freuuen   uuir  unsib   an  di- 


XIX  2.  skir      te  3.  uberuuartet  ]  uberuuaret 

4.  urdrize,  e  über  i  6.  an  diro  lieilbafti 


—     46     — 

nero  heilhafti,  daz  du  unsih.  mit  dinemo  tode  kelieiltost.  unde 
in  unseres  gotes  namen  uuerden  uuir  kemichilichot. 

32c  7,  Impleat  dominus  omnes  peticiones  [  tuas:  nunc  cognoui, 
quouiam  saluum  fecit  dominus  cliristum  suum.  Got  iruolle 
alle  dina  bete,  also  diu  ist  'uater  behuoti  die  du  mir  gäbe 
in  dinemo  namen'  unde  auer  'ili  nebite  nieht  daz  du  sie  ne- 
mest  uone  dero  uuerlti,  suntcr  du  sie  behuotest  uone  demo 
ubeli'.  nu  bechennQ  ih  daz  got  sinen  geuuihten  tuot  irsten 
uone  den  toden,  durb  daz  uuissagtoum  uueiz  ili  iz  cbumftigiz. 
Exaudiet  illum  de  caelo  sancto  suo:  in  potentatibus 
Salus  dexterae  eins.  Er  geboret  in  sinero  beto  nielit  ein  uone 
erde  liarenten,   sunter  oub  uone   bimeli  da  er  sizzet  ze  dero 

32d  zeseuuen  des  uater  digentei'  umbe  unsib.  [  sinero  zesuun  belli 
chumet  in  mabtin:  die  mabte  sint  danne,  so  diu  feruuortnussi 
aba  ist  unde  diu  totlicbi.  auer  diu  belli  dero  uuinstiri  diu 
cbumet  unde  bringet  die  ubermuot  den  die  si  minnont,  also 
er  sa  nu  uone  in  cbuit: 

8.  Hi  in  curribus  et  hi  in  equis:  nos  autem  in  nomine 
domini  dei  uostri  magnificabimur.  Dise,  daz  cbuit  die  uuerlt- 
licbun,  sprangont  nu  ufen  iro  reiten  unde  ufen  iro  rossen: 
uuir  uuerden  auer  daime  gemicbilicbot  in  demo  namen  gotes 
unseres,  uuanda  uuir  unsib  dara  zuo  ferseben,  nals  ze  uns 
selben. 

9.  Ipsi  obligati  sunt  et  ceciderunt:  nos  autem  surreximus 
et  erecti  sumus.     Sie  uurten  bebeftet  mit  uuerltgiridon,  unde 

33a  pediu  sturzont  |  sie  in  die  groube  des  todcs:  uuir  birin  auer 
irstanden  uone  sundon. 

10.  Domine,  saluum  fac  regem,  et  exaudi  nos  in  die  qua 
inuocauerimus  te.  Trobtin,  kebalt  den  cbunig,  tuo  Cbristum 
ü'sten  uone  demo  tode.  unde  gebore  unsib,  so  uuir  dib  ana 
baren. 


XIX  7.  impotentatibus 


47     — 


XX. 

1.  Diu  foregescrift  ist  cliimt:  uone  Christo  luiirt  gesungen 
der  salmo. 

2.  Domiue,  in  uirtute  tua  letabitui'  rex  et  super  salutare 
tuuni  exultal)it  ueliementer.  Trolitin  uater,  an  dinerc^  chrefte 
freuuet  sili  der  chnnig.  er  cLuit  'elliu  diu  mines  uater  sint, 
diu  sint  ouh  miuiu,  unde  miniu  sint  ouli  siniu'.  unde  er 
freuuet  sih  liarto  an  diuero  heilhafti  die  du  luennisgen  bi 
imo  santost. 

3.  Desiderium  animae  eius  tribuisti  ei,'  |  et  uoluntate  labi-  33b 
orum  eius  non  fraudasti  eum.     Du  gäbe  imo  daz  des  er  ge- 
reta.     uuaz   daz   uuari,   daz   sageta  er  selbo   do   er  chot  'mit 
siridi   sereta   ih   die  ostron  ezzen  sament  in',     unde  liabest 

du  imo  unbenomen  den  uuillen  sinero  lefsa,  uuanda  daz  ist 
irgangen  nah  sinemo  uuihen,  daz  er  chot  'minen  frido  gibo 
ih  iu,  minen  frido  senti  ih  in'. 

4.  Quoniam  praeuenisti  eum  in  benedictiouibus  dulcedinis: 
posuisti  in  capite  eius  corouam  de  lapide  precioso.  Uuanda 
du  in  füre  fiengö  an  demo  segene  dero  suozi.  du  getranctost 
in  mit  dinero  gotheite:  pediu  nemahta  er  trinchen  die  bittera 
dero  sundon  die  si  nah  Adame  alle  ge  |  trunchen.  saztost  33«= 
Corona  an  sin  houbet  uzer  tiuremo'  steine  geuuorhte:  in  umbe- 
stuonden  sini  iungirun  an  demo  anefange  sinero  predigi,  die 
uuaren  tiure  steini. 

5.  Vitam  petiit  a  te:  tribuisti  ei  longitudinem  dierum  in 
saeculum  et  in  saeculum  saeculi.  Die  urstendidi  eiscota  er 
mit  den  uuorten  daz  er  chot  'uater,  giberhti  dinen  sun':  die 
gäbe  du  imo,  lenki  dirre  tage,  daz  si  uueret  unzi  diu  uuerlt 
stet  unde  dara  nah  iomer. 

6.  Magna  est  gloria  eius  in  salutari  tuo:  gloriam  et  mag- 
num  decorem  impones  super  eum.  .  Michel  ist  iro  guotlichi 
an  dinemo  haltare  Christo:  imo  selbemo  kibest  tu  noh  merora 
zierda,  so  du  in  ge  1  sezzest  ze  dero  zeseuun.  33'i 


XXII  2.  exultaiiit 


-     48     — 

7.  Quoniam  dabis  eum  in  benedictionem  in  saeculum  sae- 
culi:  letificabis  eum  in  gaudiö  cum  uultu  tuo.  Uuanda  du 
frumest  in  in  euuigen  segen:  der  segen  ist  daz  tu  in  freuuest 
in  mendi  an  sinen  gloubegen  mit  dinemo  antluzzi. 

8.  Quoniam  rex  sporat  in  domino,  in  misericordia  altissimi 
non  commouebitur.  Uuanda  er  cliunig  imesenter  an  got  ge- 
dinget unde  sih  imo  imder  tuot  nah  demo  mennisken,  an  des 
hobesten  gnada  stet  er  ungeuueget:  an  den  er  gedinget,  an 
demo  babet  er  festi,  des  gnada  ist  imo  uninfuoret. 

9.  Inueniatur  manus  tua  omnibus  inimicis  tuis,  dextera 
tua  inueniat  omnes  qui  te  oderunt.  Tin  geuualt,  Cbriste, 
uuerde  in  dero  urteili  geskeinet  allen  dinen  fianden  die  dih 

34a  in  I  dero  diemuoti  nebecbanden,  unde  danne  iraaro  diu  cliraft 
alle  die  dih  bazzent. 

10.  Pones  eos  ut  clibanum  ignis  in  tempore  uultus  tui: 
dominus  in  ira  sua  conturbabit  eos,  et  deuorabit  eos  ignis. 
Also  daz  testisen  liget  in  demo  fiure,  so  mau  dar  inne  brot 
bacbet,  so  legest  du  sie  in  demo  cite  dinero  iroffenunga.  cot 
geleidigot  sie  danne  in  sinero  irbolgini,  unde  föne  diu  fer- 
slindet  sie  daz  euuiga  fiur. 

11.  Fructum  eorum  de  terra  perdes  et  semeu  eorum  a 
iiliis  bominum.  Iro  uuocher  benimest  du  dero  erdo,  du  ne- 
lazest  sie  uuuocberen  in  dero  lebenden  erda,  unde  iro  fasal 
skeidest  du  uone  mennisken  cbinden,  uone  den  saligen  die 
daz  euuigi  erbe  besizzen  sculin. 

34i>  12.  Quoniam  declinaucrunt  in  te  |  mala:  cogitauerunt  con- 
silia  quae  non  potuerunt  stabilire.  Daz  keskihet  in,  uuanda 
si  ufen  dib  cberton  dei  leit  dero  si  in  selben  uuandon.  übe 
si  an  dib  gloubtin,  si  beuuandon  sih  todes  uone  den  Romarin: 
den  cberton  si  an  dih.  si  dahton  dero  dingi  dei  si  bringen 
nemahton:  daz  si  dih  sluogen  füre  die  alle,  danne  si  doh  ir- 
slagen  uurten. 

lo.  Quoniam  pones  eos  dorsum:  in  reliquiis  tuis  praeparabis 
uultum  eorum.     Uuanda  du  scaltes  sie  ze  rucke  inide  cherest 


XX  10.  contnrbabis  11.  euuiga,  a  radiH,  i  ühergeschriehen 

12.  die  über  alle 


—     49     — 

dih  uone  in.  in  dinen  alcibeii  gehaltest  du  iro  antluzze: 
under  fermiorfenen  sparest  du  iro  scamelosi  ze  diuero  martira, 
danne  bringet  sie  iro  unreht  |  fui-e  dih.  34c 

14.  Exaltare,  domine  hi  uirtute  tua:  cantahimus  et  psal- 
lemus  uirtutes  tuas.  Uuirt  irhohet,  trohtin,  in  dinero  chrefte. 
sid  si  sus  gehuohet  eigen  dinero  unchrefte,  so  maren  uuir 
dine  tungende. 


XXI. 

1.  Hie  singet  der  propheta  die  gotes  martiri  umbe  den 
anttanc  dero  uhtun,  daz  chuit:  umbe  die  urstendidi,  ze  dero 
martira  ramet  an  dero  er  änderest  unsera  naturam  im])hieng, 
iu  unferuuorta  uuortini. 

2.  Jjcus,  deus  meus,  respice  in  me:  quare  me  dereliquisti? 
longe  a  sahite  mea  .  .  .  Sus  haret  Chi'istus  in  cruce  ze 
sinemo  fater  'Got,  got  miner,  ziuuiu  ferlieze  du  mih'?   samo 

er    1    chode    'uuoltist    du    mir    fore  sin,    so  nelite  ih   suslih'.  34<i 
diu  chlaga   ist  nah  demo  mennisken.     uuaz   ist  daz?    uuane 
daz  er  ebreiisgen  chot  'Heli  heli  lama  zabactani'.     ferro  sint 
uone   minero   heili   missitatigiu   uuort:    au    anderere    uuorten 
sint  missetate  als  an  minen,  au  in  bin  ih  sundig. 
-     3.  Deus  meus,  clamabo  perdiem,  nee  exaudies:    et  nocte, 
et  non  ad  insipienciam  mihi.    Got  miner,  ih  hären  dir  be  tage, 
daz    ne    hurest   tu:    suio    ih    der  tag  si,    du  negehorest  mih 
umbe  den  chelih  des  todes;  du  ne  irlazest  mih,  ih  netrinche 
in  noh  an   den  minen  kehorest  du  mih  uahtes,   daz  chuit  in 
iro  noten:  imde  daz  ist  in  ze  heili,  nals  ze  unuuizzen.     Paulus 
pitet  tih  unuuislichen  umbe  den  gart  |  des  fleiskis:  den  nege-  35^ 
hortest  du  umbe  sina  heili. 

4.  ,  .  .  auer  du  buest  in  dinemo  heiligen  suue,  lob  Isra- 
helis,  doh  du  sina  bete  negehorest. 


XX  13.  sparet  du  14.  gehuhet,  o  iiher geschrieben 

XXI  1.  antfant  2.  deliquisti  3.  gärt 

4 


—     50     — 

5.  In  te  sperauerunt  patres  nostri,  sperauerimt  et  liberasti 
eos.  Vnsere  forderen  dincton  an  dih,  uude  du  lostost  sie, 
also  du  täte  die  Israheli  uone  Egipto  uude  Danielem  uone 
den  leuun  unde  dei  driu  cliint  uone  demo  eitofene. 

6.  Ad  te  clamauerunt,  et  salui  facti  sunt:  in  te  sperauerunt, 
et  non  sunt  confusi.  Si  hareten  ze  dir-,  uude  danne  uurten 
si  irloset:  an  dih  gedington  sie,  unde  pediu  ne  uurten  sie  ze 
scandon. 

7.  Ego  autem  sum  uermis  et  non  homo,  obprobrium  homi- 
num  et  abiectio  plebis.  Auer  ih  pin  ein  lialbo  mado,  uuanda 
ili  totlib  pin  unde  geborn   ane   hileih:  unde  anderhalb  nebin 

35^^  I  ih  mennisko,  sunter  daz  uuort  des  uater  daztir  uuas  in 
demo  anagengi.  Ih  pin  uuorten  iteuuiz  menniskeu  unde 
auuerf  des  liutes. 

8.  Omnes  qui  uidebant  me,  aspernabantur  me:  locuti  sunt 
labiis  et  mouerunt  caput.  So  si  mih  sahen  hangen  in  demo 
chruce,  so  unuuirdoton  si  mih  alle:  mit  lefsen  sprachen  si, 
daz  houbet  uuegeton  sie  'andere  heilta  er,  sih  selben  nemag 
er  geheilen,  übe  du  gotes  sun  sist,  nu  stig  abe  demo  chruce'. 

9.  Sperauit  in  domino,  eripiat  eum:  saluum  faciat  eum, 
quoniam  uult  eum.  Ze  gote  fersah  er  sih,  der  chome  unde 
losi  in:  er  halte  in,  uuanda  er  uuile  in. 

10.  Quoniam  tu  es  qui  extraxisti  me  de  uentre,  spes  mea 
"35^  ab  uberibus  matris  meae.     Sus  taten  si  |  mir,  uuanda  du  mih 

uzer  uuibes  uuambe  zugo,  daz  chuit:  uuanda  ih  nu  mennisco 
pin  uuorten.  sid  dannan  hera  uone  minero  muoter  brüsten 
uuaro  du  min  gedingi,  aue  fore  dero  uuerlte  bist  tu  min  uater. 

11.  ...  an  dih  gedingento  uuart  ih  geuuerfot.  sid  ih 
uone  dero  uuamba  chom,  ih  habeta  is  trost  an  dir.  De 
uentre  matris  meae  deus  mens  es  tu:  ne  discesseris  a  me. 
Uone  minero  muotira  Mariun  uuamba  bist  du  min  got,  föne 
dir  selbemo  bist  du  min  uater. 

12.  Quoniam  tribulacio  proxima  est  et  non  est  qui  adiuuet. 
Negesuih  mir  nu,  uuanda  mih  nu  not  ana  get  unda  mir  nio- 
mnn  nnrlerero  nehilfet. 


XXI  5.  du  lostot 


—     51     — 

13.  Circumdederunt  me  uituli  multi,  taiiri  [  piiigues   ob-  So*! 
sedemnt  mc.     Mih  habent  umbehalbot  menigiu  chalbcr,  feizta 
pfarra   ha])ent   mili   umbesezzen:    mciiigi    des    Liutes   sint  diu 
chelber,  die  heriston  siut  die  pfarre. 

14.  Aperiienmt  super  me  os  suum  sicut  leo  rapicns  et 
rugiens.  Sie  giuetou  gagen  mir  also-  der  leuuo,  so  er  zuchet 
uude  fore  gitigi  ruhelot:  iro  rubelon  uuas  'chrucigi  iii,  chrucigi 
in',  iro  kinen  uuas  gageu  imo  do  Pilatus  cbot  'nement  in  unde 
chnicigot  in'. 

45.  Sicut  aqua  effusus  sum,  et  dispersa  sunt  omnia  ossa 
mca.  Ib  pin  nz  gegozzen  also  uuazer,  unde  zeuuorfen  sint 
elliu  miniu  bein:  ih  babo  uz  gefrumet  mine  poten  die  mine 
stareben  sint,  mit  den  ib  uuasco  die  uuerlt  iro  unsuberi. 
Factum  |  est  cor  meum  tanquam  cera  liquesceus  in  medio  36^- 
uentris  mei.  Min  berzi  ist  uuorten  also  smelzentez  uuabs  in 
minemo  bucbi:  min  uuistuom  der  e  ferbolen  uuas,  der  ist 
semfte  uuorten  in  minero  aecclesia. 

16.  Aruit  tanquam  testa  uirtus  mea,  et  lingua  mea  adbesit 
faucibus  meis:  et  in  puluerem  mortis  deduxisti  me.  ]\Iin  cbraft 
ist  irbartet  also  der  tegel:  uone  demo  fiuri  irbartet  der  tegel, 
uone  dero  note  minero  martiri  ist  min  namo  uuorten  festo. 
imda  min  zunga  baftet  ze  minero  sluuden:  mine  predigare 
babent  sib  iro  lera  zi  mir,  daz  si  uone  mir  impbaben  uuistuom. 
unde  du  babest  mib  prabt  ze  demo  stuppe  des  todes,  so  mi  { na  36'' 
fiandi  uuanent:  si  uuellent  uuizzen  daz  du  mib  lazest  nab 
tode  irfulen. 

17.  Quoniam  circumdederant  me  canes  multi:  concilium 
malignancium  obsedit  me.  Uuanda  bunda  manige  umbebal- 
beton  mib:  bunda  uone  diu  uuanda  si  diu  niuen  gepot  bazzent, 
also  bunda  bazzent  niuuue  unde  uncbundi  mennisken.  gese- 
meni  dero  arctatigin  besaz  mib. 

18.  Foderunt  manus  meas  et  pedes  meos,  dinumerauerunt 
omnia  ossa  mea.  Sie  gruoben,  daz  cbuit  si  durbstiezen  mine 
bende  unde  mine  fuoze.  sie  zalton  elliu  miniu  bein:  so  barto 
donota  ib. 

19.  Ipsi  uero  considerauerunt  et  inspexerunt  me:  diuiserunt 
sibi  uestimenta  mea  et  super  uestem  meam  miserunt  sortem. 

4* 


—     52     — 

36c  Sie  selben  stuon  |  den  unde  uuarteton  unde  cliuren  mih,  daz 
fleisc,  mit  den  ougen,  alsa  got  mit  den  herzen:  sie  bechandon 
mih  meuuisken,  alsa  got.  miniu  geuuate  teilton  si  ze  stuchen 
mider  in.  umbe  minen  roc  den  ih  ze  liehe  truog,  der  obenan 
nider  geuueben  uuas,  uurfen  si  loz,  uuer  den  gancen  haben 
scolti.  daz  sint  siniu  heilicmeinda,  also  diu  toufi  unde  diu 
missa.  dei  mahton  zeteilet  uuerden  und  er  die  irrari,  au  er 
ein  geuuati  uuas  daz  die  minna  bezeichinet,  daz  nieman  ne- 
teilti:  uuanda  diu  minna  ist  ungeteilet,  si  ist  diu  uzer  niani- 
gen  ein  machet,  ane  die  uuaren  die  irrari.  der  die  habet, 
der  ist  gehalten. 

36'^  20.  Tu  autem,  domine,  ne  Ion  |  ge  facias  auxilium  tuum  a 
me:  ad  defensionem  meam  conspice.  Auer  du  netuost  ferro 
föne  mir  dina  helfa:  tuo  mih  irsten  an  demo  dritten  tage, 
uuarti  ze  minemo  skermi:  sih  uuio  du  mir  skirmest. 

21.  Erue  a  framea  animam  meam  et  de  manu  canis  uni- 
cam  meam.  lose  mih  föne  uuafene  unde  mina  aecclesiam 
föne  demo  geuualti  des  buntes:  uone  des  geuualti  der  io 
pillet  uuider  iro. 

22.  Salua  mc  ex  ore  leonis,  et  a  cornibus  unicornium  hu- 
militatem  meam.  Halt  mih  unde  nim  mih  föne  des  tiufeles 
mundi,  unde  lose  mina  diemuoti  föne  den  hörnen  dero  ein- 
hurnin,  daz  chuit:   dero  ubermuoten  die  sunderingen  herscaft 

37a  sih  ana  zuchent,  dero  unde  anderere  gnozscaft  |  ferchicseutero. 

23.  Narrabo  nomen  tuum  fratribus  meis:  in  medio  aeccle- 
siae  laudabo  te.  Ih  heizo  dinan  namen  chunt  tuen  minen 
pruodoren,  daz  chuit  dinen  holden  minniclicho  lebenten.  fore 
allere  dero  aecclesia  lobon  ih  dih. 

24.  Qui  timetis  dominum,  laudate  eum:  uniuersum  semen 
lacob,  glorificate  eum.  Ir  got  furhtendi,  lobet  in,  als  iuuuili 
selben,  olliu  lacobis  afterchumft,  daz  chuit  alle  gloubegi, 
guotlichot  in. 

25.  Timeat  eum  omne  semen  Israel,  quoniam  non  spreuit 
neque    despexit    deprecacionem  pauperis.      Manniclih  der  got 


XXI  2'J.  (los  tiufeles,  des  ilheryeschrichen  25.  spreuit  ] 

spenit 


—     53     — 

gesehen  iiuelle,  der  furliti  iu.     uiiancla  er  ne  ferchos  nio,  noli 
uefersah  die  digi  des  armen  der  uuerltrates  sih  neheuet. 
Nee  aiiertit  faciem  suam  a  me:  dum  clamarem  |  ad  eum,  ex-  37i' 
aiidiuit  me.     Noh  föne  mii"  sinemo  suui  ne  uiianti  er  sin  ana- 
simi.     er  kehorta  mili  io   danne   ih   ze  imo  liareta:  ih   irbat 
in  daz  er  mauigen  üb  gab  uone  miuemo  tode. 

26.  Apud  te  laus  mea:  iu  aecclesia  magna  uota  mea  red- 
dam  coram  timeutibus  eum.  Mit  dir,  uater,  ist  min  lob:  du 
bist  mir  lob.  in  minero  uuiteu  Christenheit  diu  in  allero 
uuerlti  ist,  keuueren  ih  minen  geheiz,  daz  chuit:  spende  ih 
minen  lichinamon  unde  min  pluot  fore  den  die  in  furhtcnt. 

27.  Edent  pauperes  et  saturabuntur,  et  laudabunt  dominum 
qui  requirunt  eum:  uiuent  corda  eorum  in  saeculum  saeculi. 
Die  ezzent  arme  die  di  uuerlt  neminnont  unde  uuerdent  iro 
sat,  uuanda  sie  himelisca  fuora  dar  ana  niezent  diu  |  in  37« 
euuiga  seti  gibet.  unde  die  got  uuellen,  die  loben  in:  iro 
herza  lebent  iemer,  uuanda  si  die  fuora  habent. 

28.  Reminiscentur  et  conuertentur  ad  dominum  uniuersi 
fines  terrae,  et  adorabunt  in  conspectu  eins  uniuerse.  patrio 
gencium.  Got  uuas  den  dieten  imfaren,  er  uuas  in  uzer  ge- 
hugede:  sie  behugent  sih  auer  danne  unde  iruuindent  ze  imo 
uone  allen  den  enden  dero  erda.  unde  fore  imo  beten,  daz 
chuit  inuerlih  betont  in  alle  die  stete  da  die  diete  sint. 

29.  Quoniam  domini  est  regnum,  et  ipse  dominabitur  gen- 
tium.    Uuanda  sin  ist  daz  riebe,  er  uualtet  iro  allero. 

30.  Manducauerunt  et  adorauerunt  omnes  diuites  terrae: 
in  conspectu   eins   cadent  uniuersi  qui  descendunt  in  terram. 
loh    alle   uuerltriche  azeu   sine  heiligiu,    alsi   |   auer   ze    seti,  Bl<^ 
uuanda  si  einen  anderen  liunger  habent:  unde  auer  doli  potent 

sie  in.     uore  imo  uallent  alle   die   iro  muot  uuentent  an  die 
erda:  er  eino  sihet  uuio  si  uallent. 


XXI  25.  uuerltrates:   'der  mitlelst  der  Hilfe,  welche  die  Welt  ihm 
f/eirährt,  sieh  nicht  aufrichten  kann''  2(5.  fuhtent 

28.  diteii,  e  übergeschrieben  29.  allerero,  nur  das  erste  r  durch 

Pitncte  getilgt 


—     54     — 

31.  Et  anima  mea  illi  iiiuet,  et  semen  meum  seruiet  illi. 
Auer  diu  min  sela  lebet  imo,  uuanda  si  in  einen  uuile,  undo 
min  liut  den  ih  losta  dienot  imo. 

32.  Adnimciabitur  domino  .  .  .  iientura,  et  adniinciabunt 
caeli  iusticiam  eins  populo  qui  nascetur,  quem  fecit  dominus. 
Daz  chumftigi  chunni  dero  niuuuen  e,  daz  uuirt  imo  cliunt 
getan:  sine  engili  chundent  iz  imo,  unde  sine  euangeliari 
chundent  sin  relit.  uuemo?  demo  liute  der  uoh  uu erden  scol, 
den  got  scuof,  den  er  uone  toufi  Christinen  hiez  uuerden. 


XXII. 

38a  1,  JJominus  regit  me,  et  nihil  mihi  deerit:  in  loco  pascue 
ibi  me  collocnuit.  Trohtin  selbe  rihtet  mih,  cliuit  diu  aeccle- 
sia  uone  Christo,  unde  niehtes  nebristet  mir.  in  dero  stete 
da  uueida  ist,  habet  er  mih  kesezzet:  er  habet  mir  in  dere 
e  unde  in  den  uuissagon,  an  dere  e  unde  ana  uuistuome, 
keistlicha  fuora  kegeben. 

2.  Super  aquam  refectionis  educauit  me:  animam  meam 
conuertit.  Er  habet  mih  gezogen  pe  demo  uuazzere  dero  labo, 
daz  ist  diu  toufa  mit  dero  diu  sela  kelabet  uuirdet.  er  habet 
mina  sela  uone  ubele  ze  guote  becheret. 

3.  Deduxit  me  super  semitas  iusticiae  propter  nomen  suum. 
Leita  mih  an  den  stigen  des  rehtes  umbe  sinen  namon,  nals 

38''  umbe  mine  ge  |  uurhte. 

4.  Nam  etsi  ambulauero  in  medio  umbrae  mortis,  non 
timebo  mala,  quoniam  tu  niecum  es.  Gen  ih  ouh  hie  in 
mittemo  scatue  des  todes,  daz  chuit  unter  den  irrarin  die 
pilidi  des  todes  sint,  noh  danne  nefurhte  ih  mir  des  leides 
daz  si  mih  geargeren,  uuanda  du  sament  mir  bist  unde  du 
in  minemo  hercen  bist.  Virga  tua  et  baculus  tuus  ipsa 
me  consolata  sunt.     Din  ruota  unde  diu  stab,  daz  chuit  diue 


XXII  4.  in  medio  ]  imedio 


—     55     — 

fille  unrle  dine  ehest igi,  die  liabent  inih  getröstet,  iials  kelei- 
digot,  iiuanda  ili  uoiie  in  kebescerot  piii. 

5.  Parasti    iu    coiispectu    meo    mensam    aduersus    eos  qui 
tribulaut  me.     Nah   den  cbcstigen  rilltest  du  mir  tiske,  daz 

ih  geazot  uurte  mit  starchere  fiiore  danne  diu  milih  |  si,  38c 
uuider  den  die  mili  cliestigent.  du  brahtest  mih  uone  un- 
durnohti  ze  duruohtigi:  die  chraft  gäbe  du  mir  uuider  iu. 
Inpiuguasti  in  oleo  capud  meum:  et  poculum  meum 
inebrians  quam  praeclarum  est!  Salbotost  min  muot  mit  geist- 
lichero  freuuidi:  unde  uuio  barto  mare  din  traue  ist  daz 
mennisken  getrencbet  unde  sie  tuot  irgezzen  iro  ereren  lus- 
sami!    daz  traue  ist  diu  gnada  des  heiligen  keistis. 

6.  Et  misericordia  tua  subsequatur  me  omnibus  diebus 
uitae  meao.  Unde  din  gnada  folget  mir  alle  tage  mines  libes: 
si  huotet  min  unzi  ih  lebe.  Et  inhabitem  in  domo  domini 
in  longitudine  dierum.  Daz  ih  dara  nah  pue  in  dere  himi- 
liscun  Hierusalem  in  lenge  dere  tage  die  einen  euuigen  |  tac  oS<^ 
bezcichinet. 


XXIII. 

Vuaz  chuit  prima  sabbati?  uuane  der  eristo  uuechetag 
der  froni  tag  unde  der  tac  dero  urstendidi  heizet,  ze  demo 
sihet  diser  salmo. 

1.  Uomini  est  terra  et  plenitudo  eius,  orbis  terrarum  et 
uniuersi  qui  habitant  in  co.  Trohtinis  ist  diu  erda  unda  iro 
fulli,  sin  ist  der  erdring  unde  alle  die  da  ana  buent:  imo 
uuirt  undor  tan  elliu  diu  uucrlt,  unde  sin  aecclesia  breitet 
sih  über  al. 

2.  Ipse  super  maria  fundauit  eam,  et  super  flumiua  prae- 
parauit  eum.  Er  gestata  sia  obe  den  mereuuazzeren:  dise 
uuerlttunste  nc  iruellent  sia.     unde  obe  den  ahon  machota  er 


XXII 4.  keledigot,  i  ühergeschriehen  XXIII 1.  erdriug  ]  crdrig 


—     56     — 

sia.     uuare  fliezent  die  aha,  uuare  in  claz  mere?  uuara  habeiit 

39a  gitigi  iro  gesin,  uiiane  ze  |  dero  uuerlti?  ioli  die  uberuuindet 

sin  aecclesia,  uuanda  si  negeret  anderes,  uuare  dera  untotliclii. 

3.  Quis  ascendit  in  montem  domini,  aut  quis  stabit  in 
monte  saucto  eins?  Uuor  steig  uf  in  gotes  perg?  uuer  erliuob 
sih  noh  in  die  hobi  gotes  rebtes?  odar  uuer  ist  da  state  in 
sinero  heiligen  stete?  daz  ist  der  unsundigi  in  sinen  uuerchen 
unde  der  reino  in  sinen  gedanchen. 

4.  Innocens  manibus  et  mundo  corde  qui  non  accepit  in 
uano  animam  suam,  nee  iurauit  in  dölo  proximo  suo.  Der 
sine  sela  neahtot  in  bosheite,  sunter  in''  euuigheiti:  der  sia 
bechennet  untotUchi,  nals  totlicbi,  unde  sia  gerot  uuerden 
riebe  des  euuigen  guotes.     noh  in  untriuuen  ne  suor  siuemo 

391^  gelegenen,  |  sunter  so  geuuare  so  geuuarez  guot  er  geuuinnen 
uuili. 

5.  Hie  accipiet  benedictionem  a  domino  et  misericordiam 
a  deo  salutari  suo.     Der  so  getano  imphahet  segen  uone  si- 

■    nemo  haltare. 

6.  Haec  est  generacio  querentium  dominum;  querencium 
faciem  dei  lacob.  Daz  ist  diu  geburt  dero  got  suocbenten, 
dero  suocbenten  gotes  anasuine,  der  lacobis  got  ist  demo  er 
die  forderen  era  gab,  suio  er  der  iungeri  uuari. 

7.  Tollite  portas,  principes,  uestras  et  eleuamini,  porte 
eternales:  et  introibit  rex  gloriae.  Nement  furder,  lantheren, 
iuuuere  porta:  ir  uuerltrichen,  nement  dana  iuuuera  achusti 
die    iuuuib    zo    tode    leitent.     unde    uf   heuet  iuuuih,    euuigi 

39"  porte:  die  |  toufi  unde  die  insagungi  dere  uuerlti.     unde  den 
gestalten  get  in  ziu  der  chunig  dero  guotlichi. 

8.  Quis  est  iste  rex  gloriae?  dominus  uirtutum  ipse  est 
rex  gloriae.  'Wer  ist  diser  guotlichi  chunig'?  uragot  der  pro- 
pheta,  unta  antuurtet  des  'trobtin  der  starcho  unde  der  mah- 
tigo  den  du  uuandost  unchreftigeu,  uuolna  du  iudiskiu  diet, 
do  du  in  in  chruce  gesahe'.     Trobtin  mahtiger  in  uuige,  also 


XXII  2.  di  aha,  e  iiher  i  8.  den  du  ]  den  nheryeschriehen 

in  inchruce  ]  das  erste  in  ilbercjeschriehen  mahtiger  ]  matiger, 

h  übergeschrieben 


—     57     - 

da  skein  da  er  chot.     'uueneii  suochet  ir'?  iinde  sa  uone  demo 
iiuorta  siua  fianda  sturzton. 

9.  Tollite  portas,  principes,  uestras  et  eleuamini,  porte 
eternales:  et  introibit  rex  gloriae.  Nemet  dana,  liute  des 
tiefeles,  porta  iuuueres  fiirstou  die  er  stalta  uuider  gote,  daz 

si  I  imo    uiliezeu    iuuart:    die    tiiot    dana.      mide   imerdet   nf  39* 
irrilitet,  euuigis  rohtes  porta,  ze  gote  Icitente:  uude  dar  get 
danne  in  ze  iu  der  chunig  dero  guotliclii. 

10.  Quis  est  iste  rex  gloriae?  dominus  uirtutum  ipse  est 
rex  gloriae.  Uuer  ist  diser  guotlichi  chunig  des  ouli  du  dili 
uunderon  niaht,  du  fursti  dere  uuerlti?  trohtin  dero  chrefti 
der  ist  chunig  dero  guotlichi:  sine  chrefte  tuont  in  guotlichin, 
imo  uuichet  elliu  mäht. 


XXIV. 

1.  Diz  ist  diu  stimma  einis  iegelichen  gloubegen. 

2.  Ad  te,  domine,  leuaui  animam  meam:  deus  mens,  in 
te  coiifido,  non  erubescam.  Ze  dir,  trohtin,  huob  ih  uf  mina 
sela  uone  irdisken  giriden  ze  geistlichen.  [  Got  min,  an  dili  40» 
getruen  ih  uude  ne  scame  mih.  uuanda  ih  mir  selbemo  ge- 
truendi  ze  scamen  uuart,  unde  mih  föne  den  sculden  daz  ih 
got  uuolti  uuerden,  ioh  ein  uurmelin  irsterben  mahc:  dannan 

ist  mir  dir  ze  getruenne. 

3.  Ne(jue  irrideant  me  inimici  mei:  etenim  uniuersi  qui 
te  expectant.  non  confundentur.  Noh  mina  fianda  nchuohen 
min:  alle  die  diu  ])itent,  die  neuuerdent  geskendet. 

4.  Confundantur  omnes  jniqua  agentes  superuacue.  Ge- 
skendet  muozen   uuerden  unrehte   umbederbe    tuoende. 

Vias  tuas,  domiue,  demonstra  mihi,  et  semitas  tuas  doce  me. 
Dine  uuega  die  gerehten  zeigi  mir,  unde  diniu  smalen  phat 
gelere  mih  |  gen,  nals   den  breiten  uueg  der  ze  hella  leitet.  40'' 

5.  Dirige  me  in  ueritate  tua  et  doce  me,  quia  tu  es  deus 
saluator  mens,     et  te  sustinui  tota  die.     In  dinero  uuarheiti 


—    58     — 

girihte  mili  unde  lera  mih,  uuancla  ili  uone  mir  selbemo  die 
lugi  uueiz:  uuanda  du  pist  got  min  lialtare,  uiide  din  beit 
ih  alla  die  frist  dirro  uuerlti  miz  du  mih  uzer  paradiso  uer- 
stozenen  uuidere  leitist. 

6.  Reminiscere  miseracionum  tuarum,  domine,  et  misericor- 
diarum  tuarum  quae  a  saeculo  sunt.  Irhuge  dinero  irbarmidi, 
uuanda  mennisken  uuanent  daz  iro  irgezzen  si,  unde  irhuge 
dinero  armherzige  die  uone  erist  uuerlte  io  uuaren,  unde  du 
sie  io  skeindest. 

7.  Delicta  iuuentutis  |  meae  et  ignorancias  meas  ne  me- 
mineris.    Die  missetate  minero  iugende  unde  minero  unuuizzili 

40c  nehabe  du  in  gehucti.  Secundum  misericordiam  tuam  me- 

mento  mei  tu:  propter  bonitatem  tuam,  domine.  Irhuge  du 
min  nah  dinero  gnada  diu  dir  geriset,  nals  nah  dero  abulgi 
die  ih  garnot  habo:  umbi  dina  guoti,  trohtin,  uuanda  ih  guote 
geuurhte  nehabo. 

8.  Dulcis  et  rectus  dominus:  propter  hoc  legem  dabit  de- 
linquentibus  in  uia.  Suozer,  uuanda  er  füre  fangot  die  men- 
nisken mit  gnadon;  auer  grehdir,  uuanda  er  fortiligot  die  imo 
des  nedanchont.  uuanda  er  suozer  unde  rehtir  ist,  umba  daz 
fant  er  e  diu  sie  rihte  ze  uuege. 

9.  Diriget  mansuetos  in  iudicio,  docebit  mites  uias  suas. 
Er  gibet  in  da  solichen  antrei  |  ten,  daz  sie  furdir  feruuorren 
neuuerdent.     er  lerot  die  zamen  sine  uuege,  die  sin  ioh  tragen 

40d  uuellent. 

10.  Uniuersae  uiae  domini  misericordia  et  ueritas  re(iui- 
rentibus  testamentum  eius  et  testimonia  eins.  Alle  sine  uuege 
sint  gnada  unde  uuarheit.  die  er  sie  leret,  dere  sint  zuene: 
an  demo  einen  chom  er  iu,  an  demo  anderen  scol  er  noh 
chomen;  also  in  do  teta  gnada  ze  fergebenne  holtlichun,  so 
tuet  in  noh  uuarheit  zerteilenne  den  unferuuarten.  er  leret 
sine  uuege  unde  tuet  sie  offen  den  die  sine  pemeindi  suochent 


XXIV  6.  skeindest  ]  skendest,  i  übergeschrieben                  7.  gnada 

du,  i  übergeschrieben  8.  derelinquentibns                    grehdir  ] 

gredir,  h  übergeschrieben  10.  holtlichun  ]  hotlicfliun  suohent, 
1  übergeschrieben 


—     59     - 

uufl(>  siniu  urcliundc,  also  die  miteimaren  tuont  die  daz  niuuui 
lii'cliimtom  linde  dei  uuort  dero  imissagon  scrudelont. 
ze  Roma  |  imas  sito  daz  die  forderen  hiezen  in  den  tauelen  41» 
al  scrihen  daz  si  bemeinden  ii-o  afterchomen:  uuanda  iro 
uuizoda  dar  ana  gescriben  uuaren,  pediu  hiez  diu  gescrift 
urcbundom:  ze  dero  gelibnussidi  heizet  diu  e  die  got  den 
alten  bemeiuda,  altiz  urchuntuom,  "undc  die  er  uns  pemeinda, 
niuiz  urchundi. 

11.  Propter  nomcn  tuiun,  dominc,  propiciaberis  peccato 
meo:  multum  est  enini.  Umbe  dinen  namen,  uuanda  du  hal- 
tari  beizist,  Übest  du  trolitin  minen  sunden.  iro  ist  uile:  si 
uuahsent  tagelicbes,  pediu  ist  iro  fili. 

12.  Quis  est  bomo  qui  timet  dominum?  legem  statuit  ei 
in   uia    quam    elegit.      Uuer   menniscon    ist    der    got    furhte? 
demo  habet  er  e  gesezzet  an  de  |  mo  furgesezida  dero  heilic-  41^ 
heite  daz  er  durh  sina  forhtan  eruuelita. 

13.  Anima  eins  in  bonis  demorabitur,  et  semen  eius  here- 
ditabit  terram.  Sin  sela  uuonet  in  liebe,  unde  sin  uuercli 
erbet  den  irstandenen  lichinamen  in  dero  unferuuartnussi. 

14.  Firmamentum  est  dominus  timentibus  eum,  et  testa- 
mentum  ipsius  ut  manifestetur  illis.  Trohtin  ist  festinungi 
den  die  in  furhtent:  mennisken  forhta  machot  umbaldi  diu 
missetniidi  heizet,  aucr  gotes  forhta  festinot  daz  muot.  unde 
er  tuet  daz  in  geojffenot  uuerde  sin  e  die  er  in  pemeinda. 

15.  Oculi   mei   semper  ad  dominum,  quoniam  ipse  euellet 
de    laqueo    pedes    meos.      Miniu    ougen    sehent    io    ze    gote, 
uuanda  er  loset  mine  fuoze  uzer  demo  stric|che:   an  den  ih  41« 
siho,  der  losit  mih. 

16.  Respice  in  me  et  miserere  mei,  quia  unicus  et  pauper 
sum  ego.  Sih  ana  mih  dinen  Christinen  lind  unde  habe  min 
irbarmidi,  uuanda  ih  din  einige  bin,  rehte  gloube  habenti 
unter  manigen  irrarin,  unde  din  armo,  neheina  uuerltgiridi 
habenti. 


XXIV  13.  uüferuuarnussi,  t  übergeschrieben  14.  pemeinda  ] 

pemeida 


—     60     — 

17.  Tribiüaciones  cordis  mei  multiplicatao  sunt:  de  neces- 
sitatibus  meis  eripe  me.  Manigfalte  chestigi  sint  mines  libes 
uone  minemo  unrehte:  uiianda  ih  die  uote  lido,  uone  den 
losi  mih. 

18.  Vide  humilitatem  meam  et  laborem  meum,  et  dimitte 
omnia  peccata  mea.  Sih  ana  mine  diemuoti,  uiiio  uufeiTuomet 
ili  piu,  unde  sih  mine  arbeite  diu  mir  ana  liget  andere  fer- 

413  tragende  die  unzuhtliliun  sament  j  mir  sint,  unde  mit  demo 
opfere  gehultir:  fergib  mir  mina  sunda  alle. 

19.  Respice  inimicos  meos,  quoniam  multiplicati  sunt  et 
odio  iniquo  oderunt  me.  Sih  au  mine  fianda  unde  nelaz  sie 
florn  uuerden,  uuanda  iro  manigi  sint  unde  ih  iro  deste  uuir- 
seren  trost  haben  mag;  unde  sih  daz  si  mih  unrehto  hazzent, 
uuanda  ih  sie  minnoto:  unde  pediu  gebore  du  mih. 

20.  Custodi  animam  meam  et  erue  me:  nee  confundar, 
quoniam  inuocaui  te.  Pehuote  mina  sela  daz  si  in  gelih 
nesi,  unde  lose  mih  uone  iro  feruundini  diu  perplexitas  heizit, 

42a  in  clero  ouh  ih  haften,  uuanda  ih  sament  in  uuirbo.  ne  laz 
mih  scameg  uuerden,  uuanda  ih  dih  ze  helfari  bat  unde  dir 
getrueuto,  nals  j  mir  selbemo. 

21.  Innocentes  et  recti  adheserunt  mihi,  quia  sustinui  te. 
Unsundigi  unde  grehte  haftent  ze  mir,  nals  nieht  so  unrehte 
die  Sament  mir  uuerbent,  sunter  iro  herze  sint  sament  mir: 
uuanda  ih  hina  nefieng  ze  in  den  ubelen,  unde  ih  din  beit 
unzi  din  scuuelunge  chome  diu  die  spruren  hina  uuannot. 

22.  Libera,  deus,  Israel  ex  omnibus  tribulationibus  suis. 
Lose,  got,  den  liut  den  du  dih  lazest  gesehen  in  futuro, 
uone  allen  sinen  anguston  die  er  lidet  nieht  ein  uzuuert, 
sunter  ouh  inuuert. 


XXIV  21.  spruren  auf  Rasur  uuannot  ]  uuannout 


61     — 


XXV. 

Einemo  iegelicliemo  durnohtigemo  mennisken  chumet  uuolo 
diser  salnio. 

1.  liidica  me,  doraine,  qiioniam  ego  in  innocentia  mea  in- 
gressus  sum:  et  in  domino  sperans  non  infir  [  mabor.    Skeit  mili 
trohtin  uone  ubelen,  uuanda  ih  under  in  uuarb  in  unsuntigi:  421) 
unde  an  dih  gedingento  ne  uuirdo  ih  muotsieli  iro  ubeli.     der 

an  dih  gcdinget,  der  ne  iruallet  sih  sines  muotes,  so  er  die 
zunmari  gesihet,  noh  der  negloubet  sih  sinero  guoti  umbe 
iro  ubeli. 

2.  Proba  me  et  tempta  me,  ure  renes  meos  et  cor  meiim. 
Pesuoche  niih  nnde  chore  min:  nals  freisigo,  sunter  gnadigo 
unde  so  daz  du  mih  pezzerest  unde  du  mih  liuterost  minero 
sundon,  umba  zaliga  chorungi  cheden  uuir  'ne  du  mih  in 
geleitest  in  die  beohorunga'.  dero  ist  disiu  uuidiruuartic  diu 
den  man  gerehthaftigot  also  si  teta  Abrahamen,  do  er  be- 
cheret uuart  unde  beuuaret.  prenne  mi  |  ne  lancha  unde  min 
herza.  daz  chuit:  prenne  mine  gelüste  unde  mina  gedancha,  42c 
daz  si  unrehti  nesin,  prenni  sie  mit  demo  fiure  des  heilige 
keistis. 

3.  Quoniam  misericordia  tua  ante  oculos  meos  est,  et  com- 
placui  in  ueritate  tua.  Uone  diu  tuo  so  ih  dih  pite,  uuanda 
din  gnada  fore  minen  ougen  ist  unde  ih  iro  ungehuctig  neb  in 
noh  undanename.  unde  des  pin  ih  dir  gelichet  in  dinero 
uuarheiti:  unde  neruoche  uuio  ih  menniskon  misselichi  mit 
den  uuarheit  neist,  ecchert  ih  dir  liehe. 

4.  Non  sedi  cum  conciho  uanitatis,  et  cum  iniqua  geren- 
tibus  non  introibo.  Ih  liehe  dir  des  daz  ih  ne  saz  in  dero 
menigi  dero  uppicheiti,  so  dero  ist  die  in  theatro  sizzent  alle 
die  unreht  ratent.  |  Noh  ze  unrehto  ratenten  ne  ken  ih:  ih 
neuuilo  mih  sa  heften  ze  in.  4211 


XXV  4.  in  theatro  ]  dariiher  die  Glosse  in  demo  spilihusa 
alle  für  aide 


—     62     — 

5.  .  .  .  ih  liazzeta  io  dero  arctatigeii  menigi.  uone  diu 
skiet  ili  mili  uone  in.     sid  ih  iioli  mit  üppigen  ne  saz. 

6.  Lauabo  inter  inuocentes  manus  iiieas,  et  circumdabo 
altare  tuum,  domine.  Ih  tuaho  mine  hende  mit  unsundigen, 
daz  chuit:  ilo  haben  reiniu  uuerhc  also  die  unsculdigen  tuont. 
unde  demo  getanemo  umbefaho  ih  dinen  altari:  min  herzi 
daz  din  altare  ist,  in  demo  ih  dir  opferon  guoten  uuillen 
unde  lutera  digi,  daz  umbehaben  ih  danna  unde  peuuaro  iz 
so,  daz  iz  fol  haba  sina  reina. 

7.  Vt  audiam  uocem  laudis  tuae  et  enarrem  uniuersa  mi- 
43a  rabilia  tua.     Daz  ih  gehöre,  ih  meino  daz  ih  ferneme  |  unde 

bechenne  dia  stimma  dines  lobes.  uuelichiu  ist  diu  stimma? 
uuane  daz  min  herza.  gehe  sih  uone  dir  haben  sina  guoti 
unde  uone  imo  selbemo  sina  ubeli.  unde  ih  zello  elliu  diniu 
uunder  dir  ze  lobe,  alsa  mir. 

8.  Domine,  dilexi  decorem  domus  tuae  et  locum  habitati- 
onis  gloriae  tuae.  Ih  minnota  io,  trohtin,  dia  ziorda  dines 
huses:  aecclesia  diu  ist  daz  gotes  hüs,  in  iro  sint  guote  unde 
ubeli,  auer  die  guoten  die  smt  iro  zierda.  unde  minnota  ih 
die  stat  da  din  guotlichi  buet:  der  sinero  guoti  dih  guotlichet, 
nals  sih  selben,  der  ist  stat  dinero  guotlichi. 

9.  Ne  perdas  cum  impiis  animam  meam  et  cum  uiris  san- 
guinum  uitam  meam.     Sid   daz   so   si   daz   ih  ze  ubelen  mih 

431^  nehafti  unde  ih  dine  goutlichi  forderota,  nals  |  mina,  nu  ne- 
flius  mih  mit  ubelen  unde  mit  manslecgon. 

10.  In  quorum  manibus  iniquitates  sunt:  dextera  eorum 
repleta  est  muneribus.  In  dero  banden  daz  unreht  ist:  iro 
zeseuua  ist  fol  mieten,  si  forderont  unreht  umbe  golt  unde 
umbe  silber  unde  umbe  lob:  uone  diu  heizet  er  sie  man  dero 
sundon. 

11.  Ego  autem  in  innocentia  mea  ingressus  sum:  redime 
me  et  miserere  mei.  12.  Pes  enim  meus  stetit  in  directo:  in 
ecclesiis  benedicam  te,  domine.  Ih  ilto  auer  uuesen  unsundig: 
uone    diu    lose    mih    unde    habe   min    irbarmidi.      min    fuoz 


XXV  7.  stima  beide  mal  guti,  0  übergeschrieben 

9.  gotliclii,  V  vbenjefichr leben 


—     63     — 

folstuont  in  greliti:  in  allero  christcnheiti  lobou  ih  dih,  uieht 
ein  mit  dero  zungen,  sunter  mera  mit  uuerclien. 


XXVI. 

Sus  sanc  Danid  e  er  geuuiliet  uurti. 

1.  Uominus  inluminucio  mea  |  et  salus  mea:  quem  timebo?  43c 
Trolitin  ist   der  mih  intlulitit  ze  sin  selbes  bechennidi,  unde 

er  ist  min  beili:  uuen  furbto  ih  der  mir  deuueder  nemo? 
Dominus  protector  uitae  meae:  a  quo  trepidabo?     Er  ist  der 
mib  skirmmet:  uone  uuemo  furhto  ih  freison. 

2.  Dum  adpropiant  super  me  nocentes,  ut  edant  carnes 
meas.  Er  skirmmet  mih  so  mih  ana  uuellent  scadele,  daz  si 
mih  ezzen:  die  iro  grimmi  an  mir  skeiueii  uuellent,  die  ne- 
lazet  er  sia  skeinen.  Qui  tribulant  me  inimici  mei,  ipsi 
infii'mati  sunt  et  ceciderunt.  Mine  fianda  die  mir  not  tuoent, 
die  sint  sieh  unde  iruallen. 

o.  Si  consistant  aduersum  me  castra,  non  timebit  cor 
meum.  Sin  iouh  herebergi  gestellet  uuidir  mir,  die  nefurhtet 
min  herza.  Si  exurgat  aduersum  j  me  praelium,  in  hoc  ego  43'i 

sperabo.     Heue  sih   ouh   uuig  gagen  mir,  ioh  danne  gedinge 
ih  an  in:  in  selben  den  freisen  skirmmet  er  mih. 

4.  Unam  pecii  a  domino,  hanc  requiram:  ut  inhabitem  in 
domo  domini  omnibus  diebus  uitae  meae.  Eines  dinges  ge- 
reta  ih  ze  gote,  daz  forderon  ih:  andere  sint  die  in  manigero 
dingo  bitent,  einis  pito  ih.  uuaz  ist  daz?  daz  ih  muoze  buen 
in  sinemo  hüs  alle  tage  mines  libes:  da  alla  taga  ein  tag  ist, 
da  geron  ih  seldon;  da  tag  ana  naht  ist,  da  lib  ana  tod  ist, 
da  lieb  ana  leid  ist,  dara  lustit  mih  ze  chomenne  unde  furder 
da  ze  uuesenne.  Vt  uideam  uoluntatem  domini  et  uisitem 

templum  eins.     Daz   ih  in  selben  sehe  unde  mih   sin  nieten  44=' 
muozi  unde  die  1  lussamo  unirdrozeno  habe,  dar  umbe  langet 


XXVI  4.  uuesenne  ]  uuefejiue 


—     64     — 

mili  dara.  unde  ili  skirm  habe  uone  siiiemo  heiligen  hus:  daz 
ih  des  skirm  habe  daz  ih  sin  hus  pin. 

5.  Quoniam  abscondit  nie  in  tabernaculo  suo  in  die  ma- 
lorum:  protexit  me  in  abscondito  tabernaculi  sui.  Uuande  er 
mih  ferbare  hie  uiiesenten  in  sinero  aecclesia  in  freisigen  ta- 
gen fore  chorungen  unde  fore  ahtaren:  sid  er  mih  hie  skirmda, 
mer  auer  da.  er  skirmda  mih  an  demo  ferholenen  sines 
keceltes:  daz  ist  Christus,  er  buet  ferholno  in  den  herzen 
dero  gloubegen,  an  imo  haben  uuir  skirm. 

6.  In  petra  exaltauit  me,  et  nunc  exaltauit  capud  meum. 
44b  An  demo   steine  irhohta  er  mih:    daz   ist  auer  |  er,  also  iz 

chuit  'der  stein  uuas  Christus',  unde  nu  habet  er  min  houbet 
selben  Christum  hoho  gesezzet  obe  allen  mineii  fianden:  uone 
diu  magen  si  min  ahten,  uuanda  ih  noh  dara  nechom  dara 
min  houbet  chomen  ist.  so  ih  auer  demo  houbete  dara  ge- 
folgen,  so  neist  mir  des  furder  neheiu  sorga,  daz  mir  ioman 
si  tara.  Circuiui  et  inmolaui  in  tabernaculo  eins  hostiam 

uociferationis :  ctotabo  et  psalmum  dicam.  Ih  habo  umbefaren, 
daz  chuit  ih  habo  über  al  geeiscot  sina  aecclesiam  diu  sin 
kezelt  ist.  üi  demo  gezelte  opferen  ih  imo  den  frisginc  dero 
freuui:  ih  pin  des  fro  daz  ih  sie  über  al  uueiz.  so  ih  ouh 
44c  dara  chu  |  mo  dara  er  chomen  ist,  unde  sine  lussami  gesiho, 
danne  pin  ih  sichir,  danne  singo  ih  daz  sanc  dero  mendi. 

7.  Exaudi,  domine,  uocem  meam  qua  clamaui  ad  te:  mi- 
serere  mei  et  exaudi  me.  Gebore,  trohtin,  dia  stimma  mit 
dero  ih  hareta  ze  dir  umbe  daz  eina  des  ih  geron.  haha 
gnada  unde  gehöre  mih:  du  uueist  uuola  uuaz  daz  ist  des 
min  herza  geret. 

8.  Tibi  dixit  cor  meum  'quesiui  uultum  tuum,  .  .  .  domine, 
requh'am'.  Min  herza  chuot  ze  dir  'ih  uuilo  diu  antluzi,  diu 
antluze,  trohtin,  uuilo  ih:  da  ist  iz  allez  daz  ih  uuilo,  des 
gebore  mih,  des  geuuero  mih'. 

9.  Ne    auertas   faciem  tuam  a  me,*  ne  declines  in  ira  a 
44d  seruo  tuo.     Neunen  j  de  uone  mir  din  anasiune,  ne  cliere  iz  in 

Zorne   föne   dinenio   scalche.     daz  chuit:  neskeine  mir  soliche 

XXVI  5.  er  skhiula  mili  G.  also  ih  chuit 


—     G5     — 

irbolgini,  daz  du  iz  clierest  uone  mir.  odar  iz  cLuit:  in  dero 
urteili  nechere  iz  föne  mir;  föne  minen  sundon  chere  iz,  nals 
föne  mir.  Adiutor  mens  esto:  ne  derelinquas  me  neqiie  de- 
spicias  mc,  deus  salutaris  mens.  Wis  min  helfare:  suio  ih 
fria  selbchuri  habe,  ih  ne  mac  toh  nio  uuola  getuon  ane 
dina  helfa.  du  nelazest  mih,  du  nefersehest  mih,  got  min 
haltare. 

10.  Quoniam  pater  mens  et  mater  mea  dereliquerunt  me: 
dominus  autem  assurapsit  me.     Uuanda  min  uater  unde  min 
muoter  die  mih  zugen,   odar  Adam  unde  Ena,  |   habent  mih  45^ 
uerlazen.     uuaz   ist  umbe   daz?    mih  habet  auer  got  zuo  imo 
genomen. 

1 1 .  Legem  pone  mihi,  domine,  in  uia  tua  et  dirige  me  in 
semita  recta  propter  inimicos  meos.  Uuanda  daz  so  ist,  nu 
seze  mir  ee  in  dinemo  uuege,  sezze  mir  in  Christo  ee,  der 
uuarer  uuec  ist.  rihte  mih  an  den  rehten  uuec,  daz  cluiit 
lere  mih  diue  scrifte,  umbe  mine  fiande,  daz  si  mih  aba  uuega 
neleiten. 

12.  Ne  tradideris  me  in  animas  tribulancium  me.  In  dere 
uuillen  neselest  du  mih  die  mih  treibent  unde  iagont,  so  Saul 
tuet  unde  sine  holden.  Quoniam  insurrexerunt  in  me  testes 
iuiqui,  et  mentita  est  iniquitas  sibi.  Uuanda  mir  ana  ligeut 
unrehta  |  iehare,  unde  daz  unroht  habet  gelogen  imo  selbemo  45'' 
ze  freison,  nals  mir.  diz  mac  fernomen  uuerden  föne  Doeg 
Idumeo  der  in  umbe  Abimeleg  den  euuart  zeh  rates  uuider 
demo  chunigi. 

13.  Credo  uidere  bona  domini  in  terra  uiuentium.  Nu  ist 
auer  min  trost  ze  gesehenne  gotes  guot  in  dero  lebenden 
lante:  ih  uuirdo  irgezzet  in  dero  lebenden  lande  des  ih  hie 
lide  in  dero  erda  dero  sterbenden. 

14.  Expecta    dominum,    uiriliter    age:    et    confortetur   cor     ^ 
tuum,  et  sustine  dominum.     Pit  gotes,  gehabe  dih  manlichen, 
haba  palt  herza  unde  bit  sin:  er  chumet  unde  loset  dih. 

Diz  ist  der  rat  des  uuissaffen  odar  des  antuurtenten  erotes. 


XXVI  1.3.  Sterbeden 


-     GG     — 

XXVII. 

Diz  ist  diu  gotes  |  stimma  in  dero  martira. 

45c  1.  iVd  te,  domine,  clamaui,  deus  mens,  ne  sileas  a  me, 
ne  quando  taceas  a  me:  et  assimilabor  descendentibus  in 
lacum.  Ze  dir,  uater,  hareta  ili,  got  miner:  stille  nesist 
du  föne  mir,  daz  chuit  geskeiden  ne  sist  du  föne  mir.  ne  laz 
mih  ane  gotheit  mennisken  sin:  uuanda  so  bin  ili  gelili  den 
sib  sounenten  in  den  se,  die  diso  uuerlt  miunont. 

2.  Exaudi  domine  uocem  deprecationis  meae,  dum  oro  ad 
te,  dum  extollo  manus  meas  ad  templum  sanctum  tuum. 
Gehöre  mili  in  demo  cbriice,  so  ib  cbode  'uater,  fergib  in  iz, 
uuanda  si  ne  uuizzen  uuaz  si  tuont',  so  ib  uf  lieue  mine 
bende  unde  ib  sie  streccbe  in  demo  chruci  den  ze  belli  die 
j  din  bus  uuerden  sculen. 

45<i  3.  Ne  simul  tradas  cum  peccatoribus  animam  meam,  et  cum 
operantibus  iniquitatem  ne  perdas  me.  Sament  den  sundigen 
nef erseiest  du  mina  sela,  unde  sament  ubeltatigen  ne  fliesest 
du  mib.  Qui  locuntur  pacem  cum  proximo  suo,  mala  au- 

tem  in  cordibus  eorum.  Die  mit  iro  gelegenen  minniglicbo 
cbosent,  alsus  cbedento  'meister,  uuir  uuizzen  uuola  daz  du 
uuarbafter  bist  unde  den  gotes  uuec  in  dero  uuarbeiti  lerest', 
unde  iz  auer  ubele  meinent  in  iro  lierzen. 

4.  Da  illis  secundum  opera  ipsorum  et  secundum  nequitiam 
adinuontionum  ipsorum.     Lona  in  nab  iro  uuercben  unde  nab 

46a  dero  arctagi  iro  ilunga,  |  daz  si  demo  unsundigen  ilont  taran 
der  bera  cbora  sie  zerlosenne.  Secundum  opera  manuum 

eorum  tribue  illis,  redde  retributionem  ipsis.  Lona  in  nab 
iro  uuercben,  daz  sie  mit  lugenen  cboman,  do  man  in  uuar- 
beit  sageta:  mit  iro  lono  lona  in,  daz  si  selben  iro  lugebeiti 
petriege. 

5.  Quoniani  non  intellexerunt  opera  domini:  et  in  opera 
manuum  eius  destruo  illos,  et  non  edificabis  eos.  Also  iz 
cbuit:  uuanda  sie  gotes  uuerc  an  Cbristo  nebecbandon,  nob 
nmbe  uuaz  in  sin  uater  santa,  nob  an  siniu  zeicben  ne  dabton 


XXVII  4.  adiuuentionem 


—     07     - 

dei  er  in  fora  teta.  umbe  die  sculdi  störe  sie  iinde  furder 
ne  cimbera  sie,  iro  riclio  uiierde  uone  den  |  Romaren  so  uer- 
tiligot,  daz  is  furder  nebein  geuuabt  ne  si. 

6.  Benedictus   dominus,    quoniam  exaudiuit  uocem  depre-  46'^ 
cationis   meae.      Gelobet   si   got  daz  er  mib  fernomen  liabet 
minero  digi  unde  er  iz  frumet  nab  minero  beto. 

7.  Dominus  adiutor  mens  et  protector  mens,  et  in  ipso 
sperauit  cor  meum,  et  adiutus  sum.  Er  ist  min  belfare  in 
dero  note  dero  martiri  unde  min  skirmmari  in  dero  totliche 
dero  urstendi,  unde  an  in  fersab  ih  mib,  unde  dannan  ist 
mir  geholfen.  Et  refloruit  caro  mea,  et  ex  uoluntate  mea 
confitebor  illi.  Unde  dannan  ist  irstanden  min  fleisc,  unde 
also  mib  lustet,  so  giho  ib  imo:  uuillouualtiga  gegiht  tuen  ib 
imo  an  den,  an  den  ih  pin,  die  mi  |  ne  gloubigen  sint. 

8.  Dominus  fortitudo  plebis  tuae  .  .  .  Trohtin  fater  miner 

ist  starchi  sines  folches  daz  an  in  gloubig  uuirdet  nah  minero  46^ 
urstendi,  unde  er  ist  skirmare  dero  beilbafton  sines  geuuibten: 
die  sint  heilbafti  dero  heili  Christus  ist. 

9.  Saluum  fac  populum  tuum,  domine,  et  benedic  heredi- 
tati  tuae,  et  rege  eos  et  extollo  illos  usque  in  aeternum. 
Gpbalt  throbtin  dinen  liut  unde  tuo  segen  dinemo  erbe  föne 
demo  du  ze  mir  cbode  'Pite  mih,  unde  ih  gibo  dir  die  dieti 
diu  erbe,  ribte  sie  hie  unde  heue  sie  binnan  ze  demo  euui- 
geu  libe'. 


XXVIII. 

Diz  ist  daz  sanc  dero  foltannen  herebergen,  daz  cbuit 
accclesiae,  in  dero  hie  ze  fehtenne  ist  uuidiri  demo  tiufilo.  i 
Diz  ist  diu  stimma  des  uuissagen  ze  den  glouliegen  in  dero 
aecclesia.  4Gd 

1.  Afferte  domnio,  filii  dei,  afferte  domino  lilios  arietum. 
Gutes  chiut,  pringet  trohtino  dei  chint  dero  uuidere,  daz  cbuit 

XXVII  7  skirmmari  ]  skimmari,  r  nheryeschriehen  irstan- 

den ]  istanden,  r  ilhergeschriehen 


—     G8     — 

dero  poteno.  iro  cliiiit  piret  ir:  iuuuib  selben  bringet  imo. 
leitai'i  des  quartires  sint  sie,  uuanda  si  uuisent  den  liut:  pe- 
diu  beizzent  si  uuideri, 

2.  Afferte  domino  gloriam  et  bonorem,  afferte  gloriam 
nomini  eins,  adorate  dominum  in  aula  sancta  eins.  Pringent 
imo  uuoia  uurcbendo  guotlicbi  unde  era,  priiigent  guotlicbi 
sinemo  namen,  preitet  sinen  namen  über  al:  petet  in  sinemo 
sala,  daz  sint  iuuueriu  berza.. 

47^  3.  Vox  domini  super  |  aquas,  deus  maiestatis  intonuit: 
.  ,  .  super  aquas  multas.  Sin  stimma  skillet  über  uuazzer, 
daz  cbuit  idoer  die  bute  den  er  cbundet  sina  ee.  got  dero 
magincbrefte  irdonorota:  der  mabtigo  Cbristus  gibiutet  prute- 
bcbo  uzer  demo  uuolcbene  sines  Hcbinamen  daz  uuir  die 
riuuua  tuon.  übe  manigeu  uuazzeren  sizzet  er:  manige  sint 
sin  sez,  uuanda  er  in  in  buet,  so  er  sie  predigento  becberet. 
4.  Vox  domini  in  uirtute,  uox  domini  in  magnificentia. 
Sin  stimma  ist  in  cbrefte,  uuanda  si  gemag  filo  unde  getuot 
mabtigi  die  die  iro  losint.  sin  stimma  ist  in  micheluurchunga: 
si  becberet  sie  in  micbeliu  uuerbc. 

47'^  5.  Vox  I  domini  confringentis  cedros;  et  confringet  dominus 
cedros  Libani.  Sin  stimma  ist  diu  stimma  des  precbenten 
die  birza,  daz  sint  die  ubermuoten.  ufen  Libano  uuerdent  die 
bo besten  cedri,  die  pricbet  er:  die  bobest  gestigen  sint  in 
uuerlte,  die  gidiemoutet  er  unde  gecberet  sie  nab  imo  selbemo. 
Opfer  uuas  er  demo  uater,  opfer  uuerdent  si  imo.  cbalp  des 
Siduualdes  uuas  er,  uuanda  er  iruuelet  cbalb  uuas,  so  dei 
sint  dei  ufen  Libano  geuueidinot  uuerdent. 

6.  Et  comminuet  eos  tanquam  uitulos  Libani:  et  dilectus 
sicut  filius  unicornium.  Unde  des  uater  truot  uuirdet  men- 
nisco,  unde  irstirbet  also  einer  dero  ludeni. 

47*=  7.  Vox  domini  intercedcutis  Hanönam  |  ignis.  8.  uox 
domini  concucientis  desertum:  et  commouebit  dominus  de- 
sertum  Cades.  Sin  stimma  ist  des  skeidenten  daz  fiur,  daz 
cbuit  die  uuotigen  den  filo  beiz  ze  imo  uuas:  uuanda  balbe 
uam  er  sie  ze  imo,   balbe  feruuarf   er   sie.     Sin   stimma  ist 


XXVIII  5.  cuiiiiiugoiites  8.  ftnuuaf,  r  ftboyesclirichen 


—     69     — 

des  irscutcnten  claz  eiiioti,  daz  cliiiit:  dero  lierzc  die  anc 
got  uuaron,  tuot  sie  sili  ercliomen.  iiude  er  iru lieget  die 
iiuosti  Cades:  also  er  in  Cades  teta  rinnen  uiiazer  iizer  steine, 
so  tuot  er  föne  imo  chomene  scrift  rinnen  in  die  iiiiosti  dero 
diete.     er  ist  selbo  der  stein. 

9.  Vox  domiui  praeparantis  ceruos,  et  reuelabit  condensa: 
et  in  templo  eins  omnes  dicent  gloriain.  Sin  stimma  ist  tes 
der  sih  dero  liirzo  geuiiarnot  die  die  niieidi  |  niezen  sculiji.  47^^ 
den  liirzen  intnot  er  die  uueida:  er  lazet  sie  in  dia  tongeni 
dero  geschrifti.  unde  in  sinero  aecclesia  sagent  sie  alle  sina 
guotliclii,  iogelili  gagen  sinemo  mezze. 

10.  Dominus  dilimium  inliabitare  facit,  et  sedebit  dominus 
rex  in  eternum.  Troktin  liabet  sin  gesazi  in  dero  fluoti: 
trolitin  iiuas  in  dero  arclia  sament  den  sinen,  do  si  in  fluoti 
saz.  so  ist  er  noli  gesezzen  sament  den  sinen  in  dero  aecclesia 
diu  in  mitten  den  iinden  dero  uueiiti  uueibot,  daz  er  sie  nii 
l)elialte  also  er  do  behielt  die  arclia,  mit  dero  diu  aecclesia 
Ijezeichinot  uiiart.     unde  dura  nah  sizzet  er  richesondo  iomer. 

11.  Dominus  uirtutem  popnlo  suo  dabit,  |  dominus  bencdicet  48a 
populo  suo  in  pace.     Trohtin   gibet    herti   sinemo   liute   zerli- 
deinie  die  geuuelleda  unde  die  tuniste  dirro  uuerltc:  iiuanda 

er  in  hie  nelieinen  frido  ne  liabet  geheizen.  nah  demo  ente 
dirro  uuerlte  tuot  er  segen  sinemo  liute  in  fridi:  den  frido 
habent  sie   an  imo  selbemo.  Disen  salmen  zierent  misse- 

liche  zuospilunga,  also  diu  ist  uono  den  uuideren  unde  uone 
den  hirzen  unde  uone  den  einhurnen  unde  uone  demo  chalbe 
des  Situualdes. 


XXIX. 

1.   Diz  ist  frosancg  dero  uiiihe  Dauidis  huses.     unser  Da- 
uid  ist  Christus,  sin  hus  ist  der  sin  lichinamo.     daz  hus  uiiart 

XXVIII  9.  in  sinero  ]  insinenero 


—     70     — 

481j  gecimberot  in  clero  siiiero  libhaftunga  uli  |  de  geniuiiet  'in  dero 
*    urstendi.     diu  iteniuuui  heizet  imibi:  pcdiu  ist  daz  uuibi  daz 
man  niuimiz  lius  peginget  zimberon. 

2.  Jljxaltabo  te,  dominc,  quoniam  suscepisti  me,  nee  de- 
lectasti  inimieos  meus  super  me.  'Ib  purlicbon  dih ,  trobtin' 
cbuit  der  sun  ze  demo  uater  'dib  getuon  ib  mari  in  allero 
uuerlti,  uuanda  du  mib  impbangen  babest  unde  gesezzet  ha- 
best ze  dinero  zeseuun.  nob  minen  banden  niuuiUotost  an 
mir,  sid  ib  niiues  dancbes  irstarb:  suuter  uoue  belle  unde 
uone  tode  mib  täte  irsten  uuider  iro  uuillen'. 

3.  Domine  deus  meus,  clamaui  ad  te,  et  sanasti  me. 
Trobtin    got   miner,    ze   dir  bareta  ib   do  ib  in  demo  berge 

48c  betota  fore  |  demo  tode,  unde  föne  diu  gebeiltost  du  mib  in 
dero  urstendi. 

4.  Domine,  abstraxisti  ab  inferis  auimam  meam,  saluasti 
me  a  descendentibus  in  lacum.  Du  fuortost  mina  sela  föne 
bella,  do  ib  andere  sela  fuorta.  du  hielte  mib  fore  den 
sib  soufenten  in  den  se,  daz  cbuit  fore  den  sundigen  die  min 
ahton,  die  sili  souften  in  die  tiefe  dero  sundon. 

5.  Psallite  domino,  sancti  eins,  et  confitemini  memoriae 
sanctitatis  eins.  Singet  unde  danchot  des  trobtiuo,  ir  sine 
heiligen,  uuanda  ir  sament  imo  irstanden  biret,  unde  ir  nah 
imo  faren  sculet  dara  er  geuaren  ist.  unde  iehet  gnadon 
sinero  heiligen  gehucti  daz  er  iuuir  ne  irgaz,  doh  ir  sin 
irgezzen  babetot. 

48^  G.  Quoniam  ira  in  indig  |  natione  eins,  et  uita  in  uoluutate 
eins.  Uuanda  irbolgini  ist  in  sinemo  zorne:  tot  chom  iu  föne 
sinemo  zorne,  do  diu  eristi  sunti  geseah.  unde  euuig  lib 
chom  iu  föne   sinemo  uuillen  ane   iuuuere  geuurbti.  Ad 

uesperum  demorabitur  fletus,  et  ad  matutinum  leticia.  Ze 
abende  tuelet  der  uuoft:  do  daz  liebt  des  uuistuomes  zegieng, 
do  fieng  er  ana  unde  uuereta  sid.  auer  ze  uhtin  cbumet  diu 
frouuidi:  si  cbumet  in  dero  urstendi  in  demo  iungisten  tage, 
an  demo  zite  do  diu  gotes  urstendi  geseah,  so  geskihet  diu 
iungista  ^  urstendi:  mit  dero  ererun  uuart  diu  anderiu  ge- 
zeichenet. 


-     71     — 

7.  .  .  ,  d()  ih  in  i)aradiso  in  iiiinero  guubte  uuas  |  unde  ili  49» 
got   liabeta   unde   ih  niehtcs  ne  irrota,   do  chot  ih  'fiirder  no 
uuirdo  ih  geuuehsetot,  furder  ne  uuirdo  ih  totlih'.     iz  ist  uuar 
daz  serpcus  chuit  'non  mortc  niorioniini'. 

8.  Dominc,  in  uohmtate  tna  praestitisti  decori  meo  nirtu- 
tem.  Trohtin,  uu  nueiz  ili  daz  ih  uono  mir  selbemo  guot 
ne  habeta,  unta  diues  danches  mina  zierdi  starctost.  unde  daz 
skinet  dar  ana  Auertisti  faciem  tuam  a  nie,  et  factus  suin 
conturbatus.  Daz  dn  dih  föne  mir  uuantost,  unde  ih  sa  ge- 
leidigot  uuart  unde  foue  untodliehi  totlih  uuart. 

9.  Ad  te,  domine,  chimalio,  et  ad  deum  menm  deprecabor. 
Uuauda  mir  so  geskehen  ist,  pediu  baren  ih  ze  dir  daz  du 
mih  diemuoten  ge  j  borest  unde  impbahest,  den  du  do  über-  49'' 
muoten  feruurfi.  odar  iz  uuirt  fune  Christo  Ijaz  fernomen, 
alsus:  ih  chot  in  minero  gehucte  diu  in  dero  fobuissidi  dero 
gotheiti  ist  'niemer  ne  uuirdo  ih  iruueget,  suntir  state  pin  ih. 
du,  fater,  gabo  uuilligo  die  chraft  minero  zierdi,  daz  ih  uuart 
sconer  fore  den  chinden  dero  mennisken.  du  uuantost  föne 
mir  din  anasuine  unde  neuuare  mir  fore  dero  martiri:  pediu 
uuart  ih  unfro  unz  an  den  tot.  uoue  diu  baren  ih  mit  dero 
digi  ze  gote'. 

10.  Quae  utilitas  in  sanguine  meo,  dum  descendo  in  cor- 
ruptionem?  Vuara  zuo  toug  daune  daz  ih  uz  goz  min  pliiot, 
übe  ih  irfulen  scol  so  andere  mennisken?  uuio  scol  ih  an-  49« 
deren  geben  trost  irstenes,  übe  ih  sa  ne  irsten  imde  in  daz 
neouge  daz  ih  in  gehiez  ?  Nunquid  confitebitur  tibi  puluis 
aut  annunciabit  ueritatem  tuam?  Lobet  dih  daz  stuppe  odar 
chundet  iz  dina  uuarhet?  uuirdo  ih  ze  puhiere,  uua  sint  danne 
die  ih  uz  frumme  predigen  daz  euangelium  allere  geskephidi? 

11.  Audiuit  dominus  et  misertus  est  mei,  et  dominus  fac- 
tus est  adiutor  mens.  Daz  gebet  gehorte  got  unde  half  mir. 
die  helfa  uernemet. 

12.  Conuertisti  planctmn  meum  in  gaudium  mihi,  conci- 
disti  saccum  meum,  et  circumdedisti  me  leticia.    Tu  bechertost 


XXIX  8  strarctost  9.  chrarft  10.  trost  ]  tost,  r 

übergeschrieben  sa  ne  iiirsteu 


—     12     — 

minen  uueinot  in  mencli;  mineu  tot  pcchertcst  du  in  die  man- 
49d  dun  I  ge  dero  urstendi.     du  zcbraclio  mina  harren,  unde  uua- 
totost  mili  mit  frouuidi.     du  name  mir  aba  daz  totlichi  fleisc, 
unde  gäbe  mir  daz  untotlichi. 

13.  Vt  cantet  tibi  gloria  mea,  et  non  conpungar.  domine 
deus  mens,  in  eternum  confitebor  tibi.  Daz  dir  singe  min  gotolih 
guotlicbi,  nals  min  mennisginiu  smacbi,  unde  ih  anauuert  ge- 
stechot  ne  uuordo,  so  ih  in  demo  cruci  uuart,  noh  die  mine 
gestech ot  ne  uuorden  mit  doro  gouuizzeH  dero  sundono:  uuanda 
in  min  martiri  antlaz  ist  iro  sundono.  trohtin  got,  dih  lobon 
ih  iemer  in  minen  Hden. 


XXX. 

1.  Selbemo  Dauid  uuirt  nu  gesungen  in  dero  hinauuortina 
50a  cles  muotes.     diu  liina  |  uuortina  geskihet  föne  iroffenunga  odar 

föne  irchomone.  hio  spricliet  Christus  aller,  daz  chuit  daz 
houbet  unde  diu  lider,  die  forhten  ougende  an  sinen  liden. 

2.  In  te,  domine,  speraui:  non  confundar  in  eternum,  in 
iusticia  tua  libera  me.  In  dih,  trohtin,  gedincta  ih:  scamec 
neuuerde  ih  euuigo,  so  die  uuerdent  die  gehören  sculin  'uaret  in 
daz   euiiigi  fiur'.     in  dinemo  rehte  lose  mih,  nals  in  minemo. 

3.  Inclina  ad  me  aurem  tuam:  accelera,  ut  eruas  me. 
Heide  ze  mir  din  ora:  chuim  hera  nider  ze  uns  menniskon. 
spuotigi  losi  mih:  skeit  mih  e  föne  sundigen,  e  der  ente  chome 

50^  disere  uuerlti.  |  odar:  tuo  mih  spuotige  irsten.  Esto  mihi 

in  deum  proteetorem  et  in  domum  refugii,  ut  saluum  me 
facias.  Vuis  mir  skirm  unde  hüs  dara  ih  zuolluht  habe,  daz 
tu  mih  gehaltost  in  demo  hus  dinero  untotlichi. 

4.  Quia  fortitudo  mea  et  refugium  meum  es  tu:  propter 
nomen  tuum  educes  me,  et  enutries  me.  Vuanda  du  bist  min 
starchi  zerlidenne  daz  ahtisal,  unde  min  zuofluht:  uuandi  ih 
föne  dore  uuerltc  farendi  ze  dir  iruuindo.  unde  du  uuisest 
mili  umbe   dinen  namen,   daz  ih  in  uuito  chunt  getüo,     unde 


-      73     — 

du  ziuhcst  mih,  unz  ih  miuo  heiligen  cinizen  samenendo  ge- 
luiabso  in  michclcn  lichi  1  nanicn  accclesiae.  bO*^ 

5.  Educes  me  do  laqiieo  hoc  quem  absconderuut  mihi: 
quoniam  tu  es  protector  mens.  Tu  In'ingcst  niih  uzcr  den 
farcn  die  si  mir  tougene  taten. 

6.  In  manus  tuas  commendo  spiritum  nieum:  redemisti  me, 
domine  deus  ueritatis.  Vuanda  du  min  skirm  bist,  dir  be- 
uiUbo  ib  mina  sela,  unz  ib  sia  auer  sa  spuotigo  ze  mir  neme. 
so  daz  irket,  so  babcst  du  mib  irloset,  got  doro  uuarbeiti,  so 
babest  du  getan  also  du  gebiozc  daz  du  mit  mincmo  pluote 
mincn  liut  irlostest. 

7.  Odisti    obseruantes    uanitates    superuacue.     Die  uppig- 
lieit  forderout  in  gemoiten,  die  bazzest  du.     diu  uppigbeit  ist 
uuideruuartig  dero  |  uuarbeiti.     uuanda  daz  du  bist  got  dero  öOd 
uuarbeiti,    föne    diu    bazzest    du  sia.     die  ribtuom   forderunt 
uiide  era,  die  uuellent  uppigbeit. 

8.  Ego  autem  in  domiuo  speraui:  exultabo  et  laetabor  in 
misericordia  tua,  quia  respcxisti  luimilitatem  meam,  saluasti 
de  neccssitatibus  animam  meam  .  .  .  Ib  sprungezi  unde  licuui 
mili  in  dinero  gnado,  uuanda  du  uuara  täte  minero  diemuoti 
unde  mib  lostost  föne  noti,  daz  cbuit  föne  dero  anafebtunga 
dero  sundon.  die  not  scol  mannig  uberuuinden  mit  diemuoti. 
föne  denio  cbot  Paulus  'ib  uusaliger  mennisko,  uuer  loset  mib 
uone  demo  lil)e  disses  todes'? 

9.  Nee  conclusisti  me  in  manus  inimi  |  ci,  statuisti  in  loco  51» 
spacioso  pedes  meos.     Nob  in  des  tiefeles  banden  nebespartest 

du  mib,  da  die  inne  betau  uuerdent  die  sili  ne  uuerent  dero 
giri.  du  täte  mib  in  uuitero  stete  sten:  täte  mir  semfte  daz 
mir  e  unsemfti  uuas. 

10.  Miserere  mei  quoniam  tribulor:  conturbatus  est  in  ira 
oculus  mens,  anima  mea  et  uenter  meus.  Gnade  mir  trobtin, 
uuanda  ib  notbaft  pin.  uuio  ist  der  in  dero  uuiten  stete  der 
in  truobesale  ist?  uuana  daz  Cbristus  spricbet  uone  sinen 
liden:  dei  sumelicbiu  sint  in  fride,  sumelicbiu  in  angisten, 
unde  einiu  dero  anderen  impbindent,  also  iz  cbuit  'siecbet  ein 
lit,  imo  cbendulent  diu  cnderiu'.  min  ouga  I  ist  truobe  .5ib 
uuorton  in  zorne.    uuaniian  ist  der  zorii?    uuane  föne  anderere 


__     74     — 

sunrlen:  uuer  ist  der  sih  geeiiiot  habe  uiiola  ze  tuonne, 
iino  nouiiege  claz  andere  übel  tuoiit  die  dero  selben  begihide 
sint?  linde  min  sela  ist  troube  uuorten,  iinde  min  buli.  min 
zorn  ringet  in  rainemo  herzen,  so  iz  daz  nnrelit  noh  andon 
nemuoz.  unde  diu  rafsuuga  die  imirscrot  die  si  bezzeron 
scolti. 

11.  Qiioniam  defecit  in  dolore  uita  mea  et  anni  mei  in 
gemitibus.  Vuanda  min  lib  ist  fersuundon  in  leide  unde 
miniii   iär  in  suftiingi.     iione  dismo  leide   clniit  iz  anderesuua 

51«  'der  zorn  dines  huses  az  mih'.  Infirmata  est  in  paiiper  |  täte 

uirtus  mea,  et  ossa  mea  conturbata  sunt.  Min  chraft  ist  un- 
clireftic  uuorten  in  armheiti,  uuande  ib  foue  mir  selbemo 
giiot  nehabo:  daz  ih  habo,  daz  liabo  ih  föne  dinemo  rihtuome. 
unde  miniu  boin  sint  getruobet.  daz  chuit:  die  starchen  in 
minero  christenheiti  die  sint  troubes  muotes  uone  iro  broii- 
dere  imrehte. 

12.  Super  omnes  inimicos  ineos  factus  sum  obprobrium, 
uicinis  meis  ualde:  et  timor  notis  meis.  Ih  bin  ferror  zc 
iteuuize  uuorten  danne  mine  fianda:  dei  chint  aecclesiae  lebent 
uuirs  in  minen  heiligmeindeu  danne  die  heidinin  die'^nie  dara 

.51d  zuo  ne  chomen.  unde  minen  nahen  bin  ih  harto  uuorten  |  ze 
itiuiiize:  die  gerno  an  mih  gloptin  unde  uone  diu  nahi  sint, 
die  uuendent  die  ubeli  dero  lugeliehen  christeni.  unde  forhta 
bin  ih  uuorten  mineri  chunden:  uuanda  iro  chunden  habent 
die  forhten  daz  sie  alle  solih  sin.' 

13.  Qui  uidebant  me  foras,  fugiebant  a  me:  obliuioni  da- 
tus  sum  tanquam  mortuus  a  corde.  Die  mine  gescrifti  ge- 
lirnoton,  die  gloubten  sih  min  unde  fluhen  mih  uzer  dero 
aecclesia:  da  uuesende  funden  sie  manigi  irriheit  uuider  iro. 
den  bin  ih  uuorten  ze  agezze  samoso  toter  föne  herzen,  daz 
chuit  also  toto  begrabener  unde   ioh  uzer  herzen  uerstozener. 

52a  14.  Factus  sum  tanquam  |  uas  perditum,  quoniam  audiui 
uituperationem  multorum.  commorancium  in  circuitu.  Also 
florn  uaz  daz  ferbrochen  unde  ueruuorfen.  ist  fore  unruochen. 


XXX  11.  Min  ]  M  fehlt,  D  ist  radirt  13.  fugebant 

ßih  min  ]  sin  min  14.  ueruuorfen  fore 


—     75     -- 

also  uiiimert  pin  ih  uuorten  mincii  fiauden:  unanda  manigero 
skelta  umbo  iriili  sizzcntero  liabo  ih  leruomcii  die  alle  chedent 
'uuio  tiiont  cliristani  so"?  si  nechedont  nielit,  imio  mali 
cliristiaui  tiiout.  umbo  die  ccclesiaiu  sizzeiit  si,  imaiida  si 
dara  in  ueuiiellent.  itiumbo  sizzeiit  sie,  uiiauda  sie  daz  rat 
des   cites   minnont,    iials    die   staticbeit   dero   euuigen.  In 

60    dum    conuonirent    simul    aduersum    me,    accipere    animam 
meam  cousiliati  sunt.   Do  die  sili  gesamenoton,  an  demo  |  dinge  52^ 
rieton   sie  luiider  mir.     uuaz  uuas  der  rat?   mina  sela  ze  ne- 
meiuie,  daz  cliit  mili  ze  argerenno  unde  uzer  dero  aecclesia 
ze  inspennenne,  samso  ih  mege  mit  in  baz  gehalten  uuerden_ 

15.  Ego  autem  in  te  speraiii  domine,  dixi  'deus  mens 
es  tu,  in  manibus  tuis  sortes  meae'.  Ih  gedingo  auer  an  dih, 
throtin.  ih  fersah  mih  baz  zo  dir  daune  ze  in.  'min  got  bist 
du'  chot  ih  'min  16z  ist  in  dinen  banden',  sid  daz  erbe  mit 
loze  iu  geteilet  uuart,  so  scol  man  hie  loz  füre  erbe  uer- 
nemen. 

16.  Eripe  me  de  manu  inimicorum  meorum^et  a  perse- 
quentibus  me.  Lose  mih  föne  minero  fiande  banden  unde 
fore  minen  ahtaren. 

17.  Illustra  faciem  tuam  super  seruum  tuiim,  saluum  nie 
fac  in  tua  misericordia.  j  18.  domine,  non  confundar,  quoniam  52^ 
inuocaui  te.  Ouge  diu  anasiuni  obe  dinemo  scalche:  laz 
mih  geuuar  uuerden  daz  du  mih  obe  sehest,  unde  ih  ge- 
skeidcn  si  föne  ubelen  christianis.  gehalt  mih  umbe  dina 
gnada,  uuanda  mir  bristet  an  minen  geuurhten.  scamec  ne- 
uuerde  ih,  uuanda  ih  ana  hareta  dih  odar,  so  iz  rehtor 
chuit,  ih  in  ladeta  dih.  uuara  in?  in  daz  hus  mines  herzen, 
die  dih  ana  harent  umbe  scaz  odar  umbe  era,  die  neuuellent 
dih  noh  ne  ladent  dih,  sunter  scaz  unde  era:  auer  ih  neuuile 
ander  uuane  dih. 

11).   Erubescant    impii    et    deducantur    in    infernum,    muta 
fiant  labia  dolosa  .  .  .  Scameg  uuerden  unde  in  hei   le  faren  52d 
die   ubelen   die   ander   uuellen   danne   got.     stummen   uuerden 
trugelefsen  die  uuider  rehtemo  unreht  sprechent  in  ubermuoti 

XXX  18.  «caz  Uli      era 


—     76     - 

unde  in  unimirdi,  so  die  luden  uuidor  Christo  taten  der  in 
föne  diu  beunuuerdoto,  daz  si  in  mennisken  bechandon,  nals 
got.  uua  uuerdent  si  auer  stummen?  uuana  in  hello  da  iro 
unrelit  allez  gestillet  uuirdet  unde  gerochen. 

20.  Quam  magna  multitudo  dulcedinis  tuae,  domine,  quam 
abscondisti  timentibus  to!  Vuio  chreftig  menigi,  throtin,  dinero 
suozi  ist  die  du  habest  gehalten  den  dih  furhtontcn  unz  hina 

53a  2e  enero  uuerlte.  Et  perfecisti  eis  qui  sperant  in  te  in  | 

conspectu  filiorum  hominum.  Vnde  folleclicha  habest  du  sia 
getan  den  die  an  dih  gedingent  in  dero  mennisken  uurti:  die 
iro  gedingi  hie  geskeinent,  unde  si  din  neferlougenent  in 
uuerchen  noh  in  uuorten,  den  habest  du  gegaruuet  foUa  suozi. 

21.  Abscondes  eos  in  abscondito  faciei  tuae  a  conturba- 
tiono  hominum.  Tu  gebirgcst  sie  in  dero  tougini  dines  ant- 
luzes.  uuaz  ist  daz?  uuane  in  sinemo  riebe  da  sin  anasiune 
tougen  ist  den  ubelen  unde  offen  den  guoten.  uore  uuemo 
uuerdent  si  da  geborgen?  föne  mennisken  getruobede.  sie 
habent  danne  frido  uone  den  die  sie  nu  hie  truobent.  Pro- 

öii^  teges  eos  in  tabernaculo  |  tuo  a  contradictione  linguarum.  In 
demo  gezeltc  skirmest  du  sie  forc  dero  uuidirsprache  dero 
Zungen,  hie  in  aecclesia  ist  ze  fehtenne:  bediu  ist  si  daz  ge- 
zelt  dero  cluiehte.  da  bedürfen  sie  skirmes.  die  da  uuola 
gefehtent  mit  sinemo  skirme,  die  bringet  er  dainian  ze  eigenen 
seledon  da  si  furder  frido  habent. 

22.  Benedictus  dominus,  quoniam  mirificauit  misericordiam 
suam  in  ciuitate  munita.  Got  si  gelobet  daz  er  sina  gnada 
geuunderlichota  in  dero  bürg  dei'o  umbestandeni.  er  neuuolta 
sina  gnada  nieht  pesparren  in  einero  Hierusalem  da  er  selbo 
uuas,  sunter  dann  an  santa  er  sia  uz  in  alle  die  diete  die 
umbe  gesezzen  sint:  die  sint  sin  ecclesia  unde  diu  burc  dero 
umbestenden. 

53c  23.  Ego  autem  dixi  in  exces  |  su  mentis  meae  'proiectus 
sum  a  facie  oculorum  tuorum'.  Ih  chod  auer  do  ih  in  forhten 
uuas    'feruuorfen    bin    ih    föne    dero    anasihte    dinero    ougen: 


XXX  19.  uuirdet  ]  uuidet,  r  ■ühergcscJiricheih  21    luac  ]  tui 

skirmest  —  skirmes  ]  skimest  —  skimes,  r  nberffcscJiricboi 
die  brinffent  er 


—     77     —         . 

siislicha    forhten    nehabeta    ih,    übe    du    diniu    ougen    ze  mir 
chertist'.     daz   chot  ih  in   demo  abtisali.  Ideo   exaudisti 

me  orationis  meae,  dum  clamarem  ad  te.     Vone  dero  diemuoti 
gehoi'tes  du  mih,  do  ih  ze  dir  hareta. 

24.  Diligite  dominum,  ounies  sancti  eins,  quoniam  ueritatem 
requiret  deus  et  retribuet  habundanter  qui  faeiunt  superbiam. 
Minnot  got,  alle  sina  heiligen,  min  not  in  ir  dia  uuerlt  ne 
minnont,  uuanda  tlirotin  minnot  die  uuarheit,  er  minnot  daz 
an  den  sinen  daz  er  selbo  ist,  unde  er  lonot  den  die  foUen 
iibermuoticlicho  tuont.  uueliche  sint  daz?  |  uuane  die  sih  öSii 
iro  negloubent  unde  mit  iro  folgent.  daz  ist  gespi'ochen 
föne  allen  sundon,  uuanda  iz  chit  'diu  ubermuot  ist  anagenge 
ajjero  sundon'. 

25.  Uiriliter  agite,  et  confortetur  cor  uestrum,  omnes  qui 
speratis  in  domino.  Gehabet  iuuuih  mannilichen  unde  habet 
halt  herza,  alle  in  got  gedingenti.  nelazet  iuuuih  pelangen, 
uuenne  iuuuih  got  reche  an  den  sundigen,  uueset  die  uuile 
gedultig:  er  tuot  daz,  so  iz  zit  ist. 


XXXI. 

Hie  uuerden  uuir  gemanot  daz  uuir  die  riuuue  tuou  sculin: 
uuanda  e  netuot  der  man  die  riuuue,  e  er  bechennet  uuio  er 
gefaren  habet,  dero  ist  Inzzel  die  iz  bechennen  chunnin: 
bediu  chuit  iz  'uuer  fer  |  stet  die  missetat'?  54a 

1.  Jjeati  quorum  remisse  sunt  iniquitates  et  quorum 
tecta  sunt  peccata.  Salig  sint  den  iro  sundi  pelazen  sint 
unde  dero  unreht  pedechot  sint.  disiu  stimma  ist  des  riu- 
uuaris:  tone  den  er  sus  chuit,  gerot  er  gelih  uuerden. 

2.  Beatus  uir  cui  non  imputauit  dominus  peccatum,  nee 
est  in  spiritu  eins  dolus.  Salig  man  ist  demo  got  sine  sunda 
neuuizet,  uuanda  er  imo  sie  uergeben  habet,     noh  trugeheit 


XXX  24.  folgent  =  foUegänt  XXXI  1.  pedechent 


—     78     — 

in  sinemo  sinne  ne  ist,  daz  er  uuane  guot  sin  föne  imo  sel- 
bemo,   Oflar  übe   er  auer   sundig  ist,  daz  er  daz  nebechenne. 

3.  Qiioniam  tacui,  inueterauerunt  ossa  mea,  dum  clamareni 
541j  tota  die.   |    Vuanda   ih  suigeta,    daz    chuit  uuanda  ih  minero 

sundon  iehen  neuuolta,  danne  ih  auer  brahti  allen  den  tag, 
daz  ili  mih  iio  insageta:  dannan  irfirneton  miniu  uuntmal, 
daz  chuit  dannan  uurten  unchreftic  mine  chrefti.  übe  ih 
gehen  uuolti,  dannan  uurten  sie  geniuuuot. 

4.  Quoniam  die  ac  nocte  grauata  est  super  me  manus  tua, 
conuersus  sum  in  erumna  mea,  dum  configitur  spina.  Vuanda 
durh  die  sculdi  din  haut  ufen  mih  gelegetiu  mir  suarota  tages 
unte  nahtes,  uuart  ih  uucniger  domo  dorne  stechendemo.  so 
du  mih  in  not  brahtost,  so  stuont  ih  pochennen  mine  sculde, 
so  stuncta  mih  uuizzentheit. 

54c  5.  Delictum  meum  cognitum  tibi  feci,  et  iniusticias  meas  | 
non  abscondi.  Do  teta  ih  dir  chunt  mine  missetat  unde  ne 
hal  dih  langer  min  unreht.  Dixi  'confitebor  aduersum  me 

iniusticias  meas  domino':  et  tu  remisisti  impietatem  peccati 
mei.  Ih  chot  in  minemo  herzen  'ih  giho  gote  mines  unreli- 
tes':  unde  sa  l)elieze  du  mir  dia  ubeli  minero  sundon.  e  dei 
uuort  chomen,  e  danchotest  du  mir  des  uuillen  mit  abalaze. 

6.  Pro  ha.c  orabit  ad  te  omnis  sanctus  in  tempore  opor- 
tuno.  Vmbe  die  betot  ze  dir  iogelih  heiligi  in  geuelligemo 
zite,  daz  ist  danne  so  diu  zit  chumet  unde  got  sinen  suu 
sendet  gebornen  uone  einemo  uuibi  unter  dero  e.  Verun- 
tamen  in  diluuio  aquarum  multarum  ad  eum  non  adproxima- 

54d  I  bunt.  Auer  in  manigero  uuazere  uuage  suimmente  nenahent 
ze  imo.  ein  uuazer  ist  daz  sie  begiuzet  unde  sie  geheiligot, 
daz  ist  diu  gnada  Spiritus  sancti:  manige  lera"  dero  irrari  ne- 
bringent  sie  ze  dir,  sunter  skeident  sie  föne  dir. 

7.  Tu  es  refugium  meum  a  tribulatione  quae  circumdedit 
me:  exultatio  mea,  erue  me  a  circumdantibus  me.  Tu  bist 
ze  demo  ih  fluht  habo  fore  dero  note  diu  mih  pephangen 
habet,  daz  ist  diu  totlichi  unde  diu  feruuertidi,  dero  sih  ouh 
Paulus    chlageta.      du    got  min   freuuidi,    loso   mih   föne  den 


XXXI  ;i.  chrefti  ]  cliresti  6.  nebriiigct 


-     79     — 

noten  die  mili   umbefangen  habent.     luno  ist  der  in  freuuidi 
der  I  sih  pitet  losen?   uuana   daz  in  sin  gedingi  freuuet,  also  55^ 
iz  chuit  'uone  demo   gedingiu  birin   uuir  gelieilet'.     uone  diu 
chumet  nu  daz  antnurti. 

8.  Intellectmn  tibi  dabo,  et  instruam  te  in  uia  hac  qua 
ambulabis.  firmabo  super  te  oculos  uieos.  Ih  giho  dir  fer- 
nunst  diu  dih  geruoze  ze  dero  riuuue  unde  dih  lere  uuaz  du 
tuon  scolt  au  dismo  uuege  an  demo  du  gest.  uueliclier  ist 
der  uueg,  uuane  diser  gagenuurtigir  lib?  ih  geuestini  obe  dir 
miniu  ougen:  ih  laze  dih  obenan  aiia  unirdrozeno  daz  lieht 
minero  gcuuizele. 

9.  Nolite  fieri  sicut  equus  et  mulus  quibus  non  est  intel- 
lectus.  Daz  ist  gesprochen  ze  den  |  sundigen:  nesit  solih  55b 
so  daz  ros  unde  der  mul  dei  ane  fernunst  sint.  eigener  herro 
unde  fremeder  ritet  daz  ros  unde  ledet  den  mul,  uuanda  sie 
neuuizen  uuemo  sie  dienen  sculin:  den  ist  der  gelih  der  füre 
got  demo  tiefele  dienot  unde  imo  undertan  ist.  In  chamo 

et  freno  maxillas  eorum  constringe  qui  non  adproximant  ad 
te.  Mit  chambritteli  geduuinc  dero  chinde  die  ze  dir  nesin- 
nen.  rosselih  scol  den  britil  haben,  auer  beitendiu  unde  ge- 
standeniu  sculin  den  chambrittel  haben:  des  pedurfen  die  die 
uuider  gote  spurnent  unde  in  neuuellent  haben  anasizari. 

10.  Multa  flagella  peccatoris:  sperantem  autem  in  domino 
misericordia  circumdabit.     Nieht  j  ein  der  chambrittil,  sunter  55c 
ouh  keisilin   sculin   demo  unzamen,  daz   er  gedoubet  uuerde. 
auer  die  an  got  gedingente  umbefahet  sin  gnada,  er  beuuaret 

sie  allen  halben  so,  daz  in  nehein  tara  gesken  nemag. 

11.  Letamini  in  domino  et  exultate,  iusti:  et  gloriamini 
omnes,  recti  corde.  In  gote  freuuet  iuuuih,  rehte,  unde  an 
imo  sprungezet,  nals  an  iu  selben,  unde  an  imo  guotlichet 
iuuuih  alle,  rehte  in  herzen:  also  die  rehte  sint  in  iro  herzen 
die  ander,  neuuellent,  uuana  daz  er  uuile. 


XXXI  8.  ge  I  ruoze 


—     80 


XXXII. 

1.  ilixultate,  iusti,  in  domino:  rectos  decet  conlauclatio. 
In  gote  freuuet  iuuuih,    rehte:   lazet  iuiiiiera  freuui  an  imo 

55a  sin,  nals  an  dero  uuerlti.  lob  geziniet  rehten:  also  die  |  sint 
die  iro  uuillen  kerilitet  habent  nah  gotes  uuillen.  die  an- 
deren uuellent  danne  got  uuelle,  die  sint  chrumb  unde  un- 
lobesam. 

2.  Confitemini  doniino  in  cythara:  in  psalterio  decem  chor- 
daruni  psallam  tibi.  Gibet  gote  an  dero  barpbun  diu  den 
getatlicbun  lib  pezeicbinot,  uuanda  si  nidenan  buli  liabet.  an 
demo  zebensaitegemo  saltari  singe't  imo  daz  den  ansconenten 
lib  pezeicbinot,  uuanda  iz  obenan  bub  babet.  an  den  zuein 
ist  elliu  ebaldi.  unde  da  mite  uuizet  daz  die  zeben  saiten 
diu  zeben  gepot  dero  e  bezeicbiiiont.     dei   sint  so  geskeidon, 

56a  daz  triu  seben  ze  dero  gotes  minna,  |  sibeniu  ze  dero  minna 
unseres  nabisten. 

3.  Cantate  ei  canticum  nouum:  bene  psallite  ei  in  uocife- 
ratione.  Singet  imo  niuiz  frosane,  also  daz  ist  daz  die  engili 
sungen  in  sinero  geburti:  'Gloria  in  excelsis  deo'.  uuola  singet 
imo  liudenento.  daz  cbuit:  uuizet  daz  iz  mit  uuorten  so  ne- 
mac  keouget  uucrden,  so  fro  ir  sin  uuesen  sculit:  uuanda  daz 
ist  geliudinot,  daz  man  freuuidi  mit  niumcn  ouget  ane  uuort. 

4.  Quia  rectum  est  uerbum  domini,  et  omnia  opera  eins 
in  fide.  Daz  sculit  ir  tuen,  uuanda  sin  uuort  grebtaz  ist. 
ze  uuelicbero  uuis?  uuane  daz  iz  recta  tuot.  föne  sinemo 
uuorte  uuerdent  mennisken   geribtet.     unde  elliu  siniu  uuerb 

56^  sint  in  triujuuon:  an  demo  dinge  skinet  sin  triuuua,  daz  er 
unsib  da  nebesuocbet  da  er  unserero  triuuon  cborot,  also 
Paulus  cbuit  'der  getriuui  got  der  nelazet  iuuib  niebt  mere 
becboret  uuerden,  denni  ir  fertragen  maget'. 

5.  Diligit  misericordiam  et  iudicium:  misericordia  domini 
plena  est  terra.  Er  minnot  armberzi  unde  geribte,  daz  ist 
gnada  unde  urteili:  bie  skeinet  er  gnada,  bina  füre  sparet  er 
dia  urteili.     sinero   gnadon  ist  diu  erda  fol,  uuanda  euange- 


—     81     — 

lium    ist    cbomeii    imde    diu    glouba   uiide    diu    toufi    in    alle 
dia  uuerlt. 

G.  Verbo  domini  caeli  firmati  sunt,  et  spiritu  oris  eius 
omnis  uirtus  eorum.  Yuio  aucr  die  bimela?  die  siut  gefesti- 
not  mit  sinemo  uuorte.  daz  ist  uuar  an  selben  den  bimelun, 
I  so  ist  iz  oub  an  den  poten  die  föne  diu  bimela  gebeizen  56e 
sint,  uuanda  föne  iro  lera  diu  erda  beregenot  uuart  unde 
biric.  daz  diu  erda  fol  sinero  gnadon  ist,  daz  ist  uone  diu 
mianda  sine  bimela  keuestinot  unde  gebaldot  uurten  föne 
gotes  uuorte,  daz  cbuit  föne  Christo  filio  domini.  er  geteta 
sie  uuesen  bimela,  unde  iro  cbraft  ist  föne  sinemo  keiste:  den 
impbabendo  uurten  si  bimili. 

7.  Congregans  sicut*  in  utrem  aquas  maris  pones  in  tlie- 
sauris  abyssos.  Samenendo  dei  mereuuazer  samoso  in  uder- 
balge.  daz  cbuit:  in  ubelero  mennisgen  bucbe  argen  uuillen 
betuoendo  den  sie  gerno  skeinten,  übe  sie  mabtin:  also  iz  do 
fuor,  I  do  cbristiani  cbomen  unde  sib  die  ubelen  bürgen.  56<i 
uuazertiefi  gebaltende  in  sinen  triseuuen.  daz  ist  diu  menigi 
dero  ubelen  dero  er  sib  iodoli  tougeno  geuuarnot,  daz  er  die 
sine  mit  iro  abtunga  bezzere.  odar  anderesuuio  ist  iz  ze 
fernemenne:   er  gesamenot  cbristianos   in  sinero  aecclesia  dia 

er  buterib  beizet,   unde   er   tiefe   sinne   gibirget   in    sinen   ge- 
scriften.  * 

8.  Timeat  dominum  omnis .  terra:  ab  eo  eommoueantur 
omnes  qui  inbabitant  terram.  Vone  diu  furbte  trobtinen  ein 
iogelib  erda,  daz  cbuit  ein  iogelib  mennisgo:  uuanda  imo  ne- 
gebristet  dero  niebt  die  in  reeben,  suio  er  daz  bandige  uuazer 
betan  babe  also  in  einemo  Imte  |  riebe,  uone  imo  uuerden  ir-  57» 
uueget  alle  die  in  erda  sizzent:  so  si  uone  imo  iruueget 
uuerden  iomanne  ze  tarenne,  daz  si  oub  föne  imo  gestillet 
imerden.     ziuuiu  föne  imo? 

9.  Quia  ipse  dixit,  et  facta  sunt:  ipse  mandauit,  et  creata 
sunt.  Uuanda  elliu  dinc  imo  cbodentemo  getan  sint  unde 
imo  kebietendemo  gescafen  sint. 


XXXII  7.  aquas  feldt  8.  relicn,  c  iibcy(/cschrichen 

9.  nande,  U  fehlt 


—     82     — 

10.  Dominus  dissipat  consilia  gentium,  reprobat  autem 
cogitationes  populorum,  et  reprobat  consilia  principum.  Got 
zeuuirf  den  rat  dero  diete  den  si  ofto  taten  über  christianos, 
sus  cbedente  'nemen  uuir  sie  uone  dero  erda  unde  fertiligen 
uuir  iro  namen'.  er  uuideret  die  gedancha  dero  liuti,  so  sie 
übel  sint,  unde  die  rata  dero  fursten. 
ö7^  11.  Consilinm  |  autem  doraini  in  a,eternum  manet,  cogitati- 
ones cordis  eins  in  saeculum  saeculi.  Auer  sin  rat  uueret 
iomer,  sine  gedancha  in  enua.  uueliche  gedancha?  daz  er 
die  gehalte  die  imo  getriuue  sint. 

12.  Beata  gens  cuius  dominus,  deus  eius,  populus  quem 
elegit  in  hereditatem  sibi.  Salic  diet  des  got  unser  trohtin 
ist,  salig  liut  den  er  inio  in  erbe  eruuelita.  nie  der  salig 
der  umbe  salicheit  geuuinnet  rihtuome  unde  era  unde  geuualt, 
sunter  der  ist  salig  der  selben  die  salicheit  habet:  daz  ist  got. 

13.  De  caolo  prospexit  dominus,  uidit  omnes  filios  honii- 
num.  Trohtin  sah  ferro  hera  nider  föne  liimela,  do  er  liera 
Santa  sinen  sun.     er  sah   clliu  mennisken   chint  dei  föne  imo 

57'-  sint  pemeinet  ze  demo  erbe:  dei  sah  |  er,  uuanda  er  iro  uuara 
teta  unde  er  in  gnada  skeinda. 

14.  De  praeparato  habitaculo  suo  respexit  super  omnes  qui 
habitant  terram.  Föne  sinero  selida  die  er  gareta  sah  er 
über  alle  die  in  erda  sizzent.  uone  den  engelin  unde  föne 
den  poten  unde  föne  den  prodigaren  sah  er  sie  unta  uuisota 
iro:  die  sint  sine  hereberge  unde  sine  himela. 

15.  Qui  finxit  singillatim  corda  eorum,  qui  intellegit  omnia 
opera  eorum.  Der  einluzliche  iro  herza  scouf,  uuanda  er  io- 
gelichemo  daz  sunderingo  gab,  dannan  sin  ein  anderer  bedarf: 
also  ouh  an  den  liden  sunderingiu  geba  ist  iro  iogeliches, 
unde    siu    elliü    einero    anderero  bedürfen,      der  al  iro  tuon 

57<i  uernimet:  er  sihet  daz  man  |  ne  sihet.  man  sihet  die  ge- 
benton haut,  er  neuueiz  uueder  umbe  reht  odar  umbe  liu- 
munt:  daz  uueiz  auer  er. 


XXXII  13.  sint  pemeinet  sint  15.  sin  zti  hesiehen  mif 

iogelichemo  ^ 


—     83     - 

16.  Non  saluabitur  i-ex  per  multam  uirtutom^  et  gigans 
non  saluabitur  in  multitudiue  fortitudiuis  suao.  Der  ehuiiic 
neuuirdet  gehalten  in  sinero  miclielun  clirefte,  noli  der  riso 
in  dero  menigi  sinero  starchi.  fureburtic  man  ist  rex,  uuanda 
er  rilltot  sinen  lichinanlen;  auer  uuider  allen  tiefelen  tugent- 
licbo  fehtenter  ist  der  riso:  dero  beidero  dinc  stet  an  gote, 
nals  an  in  selben. 

17.  Fallax  equus  ad  salutem,  in  habundantia  autem  uir- 
tutis  suae  non  erit  saluus.  Daz  ros  ist  lukke  ze  mannes 
beili,  noh  tes  negeniset  er  daz  iz  j  gnuoc  starc  ist.  58^ 

18.  Ecce  oculi  domini  super  timentes  eum,  et  in  bis  qui 
sperant  super  misericordia  eins.  Sihno  trolitines  ougen  sint 
über  die  in  furhtent:  er  gehaltet  sie,  nals  daz  ros,  noh  iro 
selbero  chraft.  ze  sinero  gnada  sih  uersehente,  nals  ze  in 
selben. 

19.  Vt  eruat  a  morte  animas  eorum  et  alat  eos  in  fame. 
Vmbe  daz  sint  siniu  ougen  obe  in,  daz  er  iro  sola  lose  uone 
tote  in  dero  anderen  uuorlte,  unde  er  sie  nere  in  hungere 
hie  in  uuorlte.  daz  sint  die  diedir  hungoront  daz  roht:  den 
gibet  er  die  keistlichun  fuora. 

20.  Anima  nostra  sustinot  dominum,  quoniam  adiutor  et 
protector  noster  est.     Vnser  sola  bitot  sin,  uuenne  er  chome 
mit  sinemo  lono  den  er  uns  gehiez.  |  sin  sculin  uuir  biton,  58'' 
uuanda  or  ist  unser  skirmaro  unde  unser  helfaro. 

21.  Quia  in  oo  letabitur  cor  nostrum,  et  in  nomine  sancto 
eins  sperabimus.  Viianda  an  imo  freuuet  sih  unser  herza, 
nals  an  dero  uuorlte.  unde  an  sinen  heiligen  namen  kodingen 
uuir:  bodiu  biten  uuir  sin. 

22.  Fiat  misericordia  tua,  domine,  super  nos,  quemad- 
modum  sporauimus  in  to.  Din  gnada,  trohtin,  chome  über 
unsih,  also  uuir  io  kidington  an  dih. 


XXXII  IG.  muhitiulie  20.  uuanda  est  ist  21.  spe- 

rauimus 


ü-'= 


-     84     — 
XXXIII. 

1.  Dauid  sanc  clisen  salinun,  do  er  sin  antluze  geuuehse- 
lote  fore  Abimelec  den  dei  buoli  heizent  Achis,  samoso  er 
uuotic  uuari,  unde  er  in  ze  dero  uuis  ferliez  unde  dana  skiet. 
Unser  Danid  Christus  keuuehselota  sin  antluze  fore  Abimelec, 

58c  claz  cbuit  fore  den  luden,  do  er  euuart  |  uuas  unde  er  doh 
nelerta  die  frisginge  opferon  so  Aaron  teta,  sunter  jirot  unde 
uuin  so  Melchisedech  teta.  uone  demo  heiigen  .  .  .  uuini 
chot  er  'derdir  izzet  rnin  fleisg  unde  trinchet  min  pluot,  der 
hat  den  euuigen  lib'.  dannan  duhta  er  uuotic  suinelichen  die 
in  dar  umbe  ferliezen,  unde  mit  imo  uuesen  neuuolten.  die 
ferliez  ouh  er,  unde  fuor  föne  in  ze  anderen,  fuor  föne  den 
luden  ze  den  heidinin.  daz  ramet  an  die  die  sih  des  uun- 
deroton,  uuio  si  scolten  ezen  sin  fleisc  unde  trincheu  sin  pluot. 

2.  JDenedicam  domino  in  omni  tempore,  semper  laus  eius 
in  ore  meo.  Ih  lobo  got  in  citelih.  mir  gereht  odar  unge- 
reh  pegagene,  imo  danchon  ih. 

58^1  3.  In  domino  laudal)itur  anima  j  niea:  audiant  mansueti 
et  letentur.  An  gote  uuirt  gelobet  min  sela:  sin  bin  ih  lol)e- 
sam  unde  guotlih,  nals  min  selbes,  daz  gehören  mamminde 
unde  freuuen  sih.  si  gihorin  daz  si  solih  sculen  sin  unde  sin 
des  fro:  uuande  die  mammende  ne  sint,  die  ne  sint  is  fro. 

4.  Magnificate  dominum  mecum,  et  oxaltemus  nomen  eius 
in  id  ipsum.  Michelichot  got  sament  mir:  nelazct  mili  iz  eni 
tuon,  uueset  sament  mir  da  ana.  unde  irhohen  sament  sinen 
namen,  uuesen  ungeskeidon  an  so  heilsamemo  uuerche. 

5.  Exquisiui  dominum,  et  exaudiuit  me,  et  ex  omnibus 
tribulationibus  meis   eripuit  me.     Ih  suohta  got,  unde  pediu 

59a  gehorta  er  mih.  sin  selbes  lusta  mih,  nals  goldes  unde  rih-  | 
tuomes:  dannan  gehorta  er  mih.  unde  föne  diu  losta  er  mih 
föne  allen  minen  arbeiten. 

6.  Accedite  ad^eum  et  inluminamini:  et  facies  uestrae  non 
confundentur.     Kot  ze  imo  mit  dero  riuuua,   unde  demo  ge-. 


XXXIll  o.  maiucndc  iic  sint 


—     85     — 

tanemo  luierdet  ir  irliehtot,  duz  cliiiit  uucrdet  leriiustic  ze 
dcro  luuii'hcitc.  imdo  so  nc  siut  scamec  iuuuoriu  aiiasiunc. 
sin  siiit  mit  rehto  des  scamec  daz  ir  imo  ziio  nogienget:  im 
get  imo  zuo,  imde  ncsid  scamec. 

7.  Iste  pauper  clamauit,  et  dominus  exaudiuit  cum  et  ex 
Omnibus  tribulationibus  eins  liberauit  eum.  Discr  arme  der 
sih  ane  got  pechando  unde  sih  uone  diu  zuo  imo  nahta,  der 
liareta:  unde  got  gehorta  in  unde  losta  in  uzer  |  allen  sinen  5'J'^ 
noten.  daz  teta  er  in  bina  nemente  föne  dirro  uucrlte, 
uuanda  bic  ne  mabta  iz  sin. 

8.  Inmittit  angelus  domini  in  circuitu  timentium  eum  et 
cripiet  eos.  Gotes  sun,  der  engil  beizet  des  micbelun  ratos, 
der  in  gctuot  al  umbe  die  in  furlitent.  uuaz  ist  daz  er  in 
getuot  sib  furbtenten?  uuane  sine  tougenun  gnada.  er  ne  uber- 
beuet  nobeinen,  uuanda  er  sie  mit  umberinget. 

9.  Gustate  et  uidete,  quoniam  suauis  est  dominus,  boatus 
uir  qui  sperat  in  eo.  Cborot  unde  sebet  in  daz  unser  trobtin 
suoze  ist.  cborot  sinero  suozi  in  sinemo  licbinamen  unde  in 
sinemo  pluote:  niebt  uuio  suoze  er  si  demo  munde,  sunter 
dero  sela  diu  dannan  imphabot,  also  er  gebiez,  den  ouuigen 
lib.  sumelicbe  j  cbodent  die  den  gebeiz  gebort  an,  'uuio  mag  59« 
uns  diser  geben  sin  fleisc  ze  ezenne"?  den  uuirt  nu  zuo  ge- 
sproeben  'cboret  unde  besuocbet  daz  ir  ne  uuizet'.  idie  si 
daz  netuont,  so  uueliselot  er  sin  anasiune  unde  glou1)et  sib 
iro.  saligo  der  an  in  gedinget,  unsaliger  der  an  anderen  ge- 
dinget. 

10.  Timote  dominum,  omnes  sancti  eins:  quoniam  nibil 
deost  timentibus  eum.  Furbtet  got,  alle  sine  beiligen:  uuanda 
den  ungebrosten  ist  die  in  furbtent.  niebtes  nebristet  in, 
uuanda  sie  den  babent  der  sie  alle  riebe  tuot. 

11.  Diuites  eguerunt  et  esurierunt,   inquirentcs  autem  do- 
minum non  deficicnt  omni  bono.     Riebe  uurten  dürftige  unde 
bungerente,  uuanda  in  neduncbet  niomer  follun  des  si  babent. 
die  got  for|-deront,  den  nemenget  neheines  guotes:  uuelib  guot  59'^ 
nebabent  die  got  babent  der  al  guot  gibet? 


XXXIII  8.  Inmitit  9.  licliiiameii 


—     86      - 

12.  Venite,  filii,  audite  me:  timorem  flomini  clocebo  uos. 
Chomet,  cliiut,  imde  höret  hera  ze  mir:  ih  lera  iuuuili  gotes 
forhtun  ane  die  nieman  genesen  nemac,  diu  iuuuih  fri  getuot, 
nals  die. 

13.  Quis  est  homo  qui  uult  uitam  et  diligit  dies  uidere 
bonos?  Vuer  ist  den  des  libes  luste  unde  ouh  luste  ze  ge- 
sehenne  guota  taga  unde  guote  zite? 

14.  Prohibe  linguaui  tuam  a  malo,  et  labia  tua  ne  loquan- 
tur  dolum.  Vbe  dih  iro  kiste,  so  nelaz  dina  zungun  ze  arge 
gesprechen,  unde  dina  lefsa  netrugechoseu. 

15.  Diuerte  a  malo  et  fac  bonum,  inquire  pacem  et  per- 
GOa  sequere  eam.     Fermit  scadon  unde  |  tuo  uuola,  fordera  frido 

unde  far  imo  nah.  suoche  in  enero  uuerlte,  da  ist  er;  unde 
da  ist  der  lib  unde  die  guoten  tage:  hie  nedarft  du  is  ge- 
denchen. 

16.  Oculi  domini  super  iustos,  et  aures  eins  in  preces  eorum. 
Trohtines  ougen  sint  obe  den  rehten:  er  obe  sihet  sie  unde 
statet    an    in    siniu  ougen  unde   siniu   oren  sint  ze  iro   digi. 

.  iro  gebetes  slunet  in,  uuanda  er  in  gagenuurtig  ist. 

17.  Vultus  autem  domini  super  facientes  mala,  ut  perdat 
de  terra  memoriam  eorum.  Auer  dar  ingagene  ist  sin  antluze 
über  die  ubeltatigcn,  daz  er  iro  gehuht  tiligo  unde  dana  ge- 
neme  iro  gehuht  uone  dcro  erda  dero  lebenden. 

18.  Clamauerunt   iusti,    et 'dominus    exaudiuit    eos  et  ex 
60i>  Omnibus  tribulationi  |  bus  eorum  li])erauit  eos.     Rehte  hareton 

ze  imo,  unde  er  gehorta  sie  unde  losta  sie  föne  allen  iro 
arbeiten :  daz  teta  er  sie  hina  nemende,  hje  nemahta  iz  uuerden. 

19.  luxta  est  dominus  bis  qui  tribulato  sunt  corde,  et 
Immilos  spiritu  saluabit.  Trohtin  ist  den  nah  die  mit  gemu- 
litemo  herzen  sint,  unde  gehaltet  er  die  nidere  sint  in  iro 
muote.     der  in  die  hohe  ze  imo  uuelle,  der  nidere  sin  herze. 

20.  Multe  tribulationes  iustorimi,  et  de  bis  omnibus  libe- 
rauit  eos  dominus.  Manige  arbeite  sint  dero  rehton,  uzer  den 
allen  loset  sie  got.     uuanda  sie  ebendolunga  habent  iro  bruo- 

60c  dera  ane  chorungcn  unde  ane  martiren  die  sie  lident,  pediu  | 

XXXIII  12.  filii  ]  fili  15.  Fermit  ]  F  fehlt,  D  radirt 


—     87     — 

sint  iro  arbeite  mauige:  aiier  nediirfeii  sie  in  imegeii,  uuaiida 
er  in  sie  alle  aba  nimet. 

21.  Custodit  dominus  omnia  ossa  eorum,  unum  ex  bis  non 
conteretur.  Trobtin  belmotet  elliu  iro  bein,  iro  neuuirt  nebein 
l\'rbrocben.  iro  gedult  uiide  iro  mitiuuari  unde  andere  iro 
tngendi  uuordent  fono  imo  so  gestatet,  daz  in  iro  nobeiniu 
l)enomen  neuuirt:  auer  nab  den  buobstaben  magen  iro  bein 
ferbrocbcn  uuerden,  also  demo  scabari  gescab  in  demo  cbruci 
der  uone  Cliristo  gerebtbaftet  uuas. 

22.  Mors  peccatorum  iDessima,  et  qui  oderunt  iustum,  de- 
linquent.     Dero   sundigen  tot  der  ist  todo  uuirsisto,  uuanda 
sia  in  euuiga  bella  farent.     unde  die  den  rebten  bazent,  |  die  60^ 
missetuont.     nebeinir  ne  uuas  so  rebt  so  Cbristus:  die  in  baz- 
zeton,  die  missetaton  allero  bartost. 

23.  Rcdimet  animas  seruoriim  suorum,  et  non  delinquent 
omnes  qui  sperant  in  eo.  Trobtin  loset  dia  sola  sinero  scalcbo 
föne  demo  tode  der  so  zalic  ist.  unde  die  ne  missetuont  die 
an  in  gedingcnt:  daz  sie  an  in  gedingent,  dar  ana  nemisse- 
tuont  sie. 


XXXIV. 

1.  ludica,  domine,  nocentes  me,  cxpugna  inpugnantes  me. 
Ir teile,  trobtin,  über  die  mir  tarent,  uuis  mir  fogat  uuider 
alle  die  die  in  e  abton  des  boubetes  unde  nob  abtent  des 
libes.     irfibt  die  mib  ana  febtent,  den  tiefel  unde  siniu  lidir. 

2.  Adprebende,    domine,    arma    et    scutum,    et  exurge  in 
adiutorium    mibi.      Nim  |  uuafen   unde    skilt,    unde  stant  uf,  61* 
bilf  mir.    skeina  dina  cbraft  —  daz  cbuit  uf  stant,  -—  unde  babc 

in  bende  unsere  sela,  unde  tuo  sie  uuesen  suert  unde  skilt: 
tuo  daz  die  fiande  föne  in  irfobtcn  uuerden,  unde  ii'o  scoz 
niebt  negemegene. 

3.  Effunde  frameam,  et  conclude  aduersus  eos  qui  perse- 
cuntur  me.     die   animae   meae  'salus  tua  ego  sum'.     Gebreite 


XXXIII  22.  tleliiuiunt 


-     88     — 

din  suert,  iincle  besliuz  iz  iiuider  den  die  min  alitent.  getuo 
manige  sola  iiuesen  dero  rehtono,  unde  so  imirt  diu  infart 
iruueret  den  fianden.  cliiiit  ze  mincro  sela  diu  din  suert  ist? 
mit  dero  du  fihtest  'din  lieili  bin  ih':  gcheiz  iro  helfa  undc 
gib  iro  baldi  ze  fehtenne  uuider  handige  fiande. 

61^  4.  Confundantur  |  et  rcuereantur  querentes  aiiimam  meam. 
Scamec  uuerden  die  unde  irfurhten  sih  die  minero  sela  fare 
sint:  luden  unde  irraren  unde  anderen  ahtaren  gebe  got 
scama  unde  forbtun,  daz  sie  becheret  unde  gebezzerot  uuer- 
don.  Auertantur  reti'orsum  et  crubescant  qui  cogitant  mihi 

mala.  Hintere  uuerden  sih,  nals  füre,  unde  scamen  sih  die 
mir  ubeles  gunnun:  uolgen  muozen  sie  ze  goto,  nals  fore  gen 
ze  ubelo.  also  er  ze  Petro  chot  'uara  hintir  mih,  Satanas', 
samoso  er  chode  'füre  farende  bist  du  der  tiufal,  nah  gende 
bist  du  min  iungero'. 

5.  Fiant  tanquam  puluis  ante  faciem  uenti:  et  angelus 
domini  persequens  eos.     Sic  uuerden  also  daz  stuppe  üuirdet 

61c  föne  I  demo  uuinde:  iro  chorungen  nemegen  si  uuiderstcn, 
also  daz  stuppe  geligon  ne  mag,  so  der  uuint  uuaet.  odar  iz 
chuit:  föne  irdisgen  gedanchen  uuerden  sie  uf  irhaben  in  die 
hühi,  also  daz  stuppe  tuot  fore  uuinde.  unde  gotes  engil 
ahte  iro,  unze  sie  sih  pecheren. 

7.  Quoniam  gratis  absconderunt  mihi  interitum  laquei  sui: 
superuacue  exprobrauerunt  animam  meam.  Vuanda  sie  be 
unscuklen  mir  geburgen  die  flornussida  iro  Striches:  noh 
Christus  netarata  den  luden  noh  diu  ecclesia  den  heidenen. 
üppigen  iteuuiz  taten  sie  mir:  sus  lugen  sie  mih  ana  'diser 
sprah   "ih  zestore   daz   gotes   sal,  unde  in   drin  tagen  uuidir 

(51,1  cimberon  ih  iz".  ih  sprah  |  au  er  ,zeuuerfet  ir  iz,  ih  cim- 
beron  iz  in  drin  tagen:    daz  chot  ih  uone  minemo  libe'. 

8.  .  .  .  in  chome  der  stric  den  sie  neuuizen,  unde  diu  falla 
gefahe  sie  die  si  mir  bürgen,  unde  in  denselben  stric  stürzen 
sie,  daz  chuit:  der  selbo  stric  gehabe  sie.  den  tot  gareton 
si  mir.  .  an  demo  si  den  urlosari  dero  uuerlti  nebechandon, 
der  subere  sie  unde  ziehe  sie  ze  mir. 


XXXIV  5.  uuirdet  ]  uiüdet,  r  vherneschriehen 


—     89     — 

9.  Anima  autem  mea  exultabit  in  domino  et  clelectabitur 
super  saliitari  suo.  Aiicr  min  sela  frcuuet  sih  an  gote  undc 
lussami  habet  si  an  iro  lialtari.  da  ist  al  daz  ih  furderoii, 
uuanda  ih  an  imo  habo  al  daz  ih  pcdarf. 

10.  Omnia  ossa  mea  dicent  'dominc,  quis  similis  tilji'? 
Elliu  miniu  bein  chedent  |  'uuer  trohtin  ist  dir  gelih'?  die  in  C)2^ 
mincrao  lichinamen  starchi  sint,  die  sprechent  mir  iz  zuo, 
uuanda  si  uuizen  daz  iz  sunni  noh  stenien  nesint  noh  cngili 
noli  nehein  ander  geskephidi.  Eripiens  inopem  de  manu 
fortiorum  eius,  egeimm  et  pauperem  a  diripientibus  eum. 
Den  habelosen  irzucchendo  uzer  siuero  starchero  banden, 
dürftigen  unde  goregen  föne  den  die  in  clu'ipfent.  da  skiuct 
daz  dir  nioman  gelih  neist,  uuanda  du  tuost  daz  nioman  ge- 
tuon  ne  mac:  du  losest  den  uuenigen  mennisken  habelosen  dero 
tugende  föne  dero  tiefelo  handon. 

11.  Surgentes  testes  iniqui  quae  ignorabam  |  interrogabant  62^' 
me.     Vnrehte  iehari  stuonden  nf  in  minero  martiri  unde  fra- 
geton mih  dero  dei  ih  ne  uuissa.     skeltata  neuuissa  ih,  sunda 
neuuissa  ih,  föne  diu  daz  ih  sie  uoben  ne  chunda:  dero  zigon 

si  mih,  dero  frageton  si  mih. 

12.  Retribuebant  mihi  mala  pro  bonis,  sterilitatem  animae 
meae.  Si  gaben  mir  übel  umbo  guot  unde  umbe  rehthafti 
minero  sela.  dar  ana  engten  sie  mir  iro  unberehafti,  daz  si 
mir  guotes  mit  u1)elo  lonoton:  licdiu  fluoclioto  ih  dero  selben 
unberehafti  in  demo  boumi. 

13.  Ego    autem    cum    mihi  molesti    essent,    induebam  me 
cilicio.      Auer    mit    harren   dacta  ih  mih,    do   si  mir  so  ana 
lagen  unde  mir  so   inblandine  uuaren:    ih  parc  mih  in  dero 
totlichi,  uone  diu  nebe  j  chandon  sie  mih.  Humiliabam  in  62c 
ieiunio  animam  meam:  et  oratio  mea  in  sinn  meo  conuertetur. 

In  uastun  diemuota  ih  mina  sela.  ih  uastota  chlagelicho 
uastun,  daz  ih  iuuuir  darbeto  unde  ih  an  iu  die  unberehafti 
fant,  nals  daz  uuocher:  diu  fasta  niderota  mih  unde  diu  uuag 
mih.     unde  min  gebet  uuirt  peuuendet  in  minen  buosem.     den 


XXXIV  10.  die  syreclieut  mir  iz  zuo  nach  Sternen  nesint  fälschlich 
wiederholt  starcheron,  n  unterpunctirt 


—     90     — 

ili  peton  den  habo  ih  an  mir  selbemo:  ili  pin  in  demo  uater 
unde  er  in  mir.  föne  diu  nefrummo  ili  min  gebet  uone  mir, 
sunter  ih  uuende  iz  in  mir  an  mih. 

14.  Quasi  proximum,  quasi  fratrem  nostrum,  sie  compla- 
cebam:  quasi  lugens  et  contristatus  sie  humiliabar.  Also  des 
ter  uns  gelegen  ist  unde  unser  bruoder  ist,  so  manta  ih  iro: 

62d  ih  minnota  sie  gelegen  |  liclio,  sie  ahton  min  fientlieho.  also 
uuofenter  unde  leidiger,  so  geniderot  uuart  ih,  uuanda  ih  an 
in  die  triuuua  nefant  die  ih  suohta. 

15.  Et  aduersum  me  letati  sunt  et  eonuenerunt:  eongregata 
sunt  super  me  flagella,  et  ignoraui.  Vnde  uuider  mir  freuuc- 
ton  sie  sih,  uuanda  ih  trureta:  sie  lacheton  unde  huoheton 
min  unde  samenoton  sih  ze  dera  tagalti.  do  uurten  filla  ufen 
mih  gesamenot,  unde  sie  neuuisson  mih.  odar:  daz  neuuisson 
sie,  uuio  sere  si  des  ingelton  seolton. 

16.  Dissipati  simt  nee  conpuneti,  .  .  .  frenduerunt  super 
me  dentibus  suis.  Zeuuorfen  uurten  sie,  nals  gestunget.  daz 
diu    sunna   irtuncholota,    unde   diu   erda  sih  iruuegeta,    unde 

63a  ina  |  nige  egi,  daz  zefiiorta  sie  mera,  danne  iz  sie  riuuuege  ge- 
tati.  si  choreton  min.  si  ehoden  'übe  du  gotes  sun  sist,  stic 
uone  demo  chruci:  so  geloube  uuir  dih'.  sie  huohoton  min 
nasasnudento,  sie  crisgrammoton  mih  ana  mit  iro  zanden. 
pcdiu  ne  dunelie  unsih  daz  michel  ze  lideune  umbe  Christum, 
daz  er  umbe  unsih  leid. 

.17.  Domine,  quando  respicies?  restitue  animam  meam  a 
malignitate  eorum,  a  leonibus  unicam  meam.  Vuanne  tuest 
tu  is  uuara,  trohtin?  daz  chuit  Christus  uone  dero  mennis- 
liehen  unchrefte,  samaso  in  belange,  uuenne  in  sin  uater  reehe. 
prine  uuidere  fore  iro  arcuuilligi  mina  sela:  irgib  sia  irslageno 

6315  föne  in ,  ze  libe  tuo  sie  irsten.  mina  eini  j  gan  brinc  du  uui- 
dere fore  leuuon:  mina  aecclesiam  odar  mina  sela  lose  uone 
iro  sarphen  geuualten. 

18.  Confitebor  tibi  in  aecclesia  magna,  in  populo  graui 
laudabo  te.     In  dero  uuiten  aeeelesia  giho  ih  dir,  in  suaremo 


XXXIV  13.  uuende  iz  au  mih,  iu  mir  ühcrgcschricben ;  an  mih  mif 
Rasur  15.  congregati  16.  ma  |  manige 

huhoton,  0  nhergeschriehcn 


—     91     — 

liuto  lobo  ili  dila.  in  dero  aecclesia  siiit  gimoge  die  an  got 
ielient  unde  in  dob  nelobojit.  da  sint  iune  sameut  cborn  unde 
heleimen:  beleunan  farent  bina,  cborn  nuirt  bie  ze  leibo.  die 
sint  cborn  die  diu  chorunga  neiruueget:  an  den  uuirt  got 
gelobet,  au  enen  uuirt  er  gelasterot  uone  den  dioten,  uuanda 
sie  cbedent  'sebent  uuio  cbristiani  tuoiit'. 

19.  Non  supergaudeant  niibi  (^ui  aduersantur  mibi  inique, 
qui  oderunt  nie  gratis  et  aniniunt  oculis.  Nu  nobenge  |  daz  63c 
iz  so  farc,  nela  min  bouben  die  mir  be  unrebte  uuidcre  sint: 
uela  uuorden  dei  cbint  aecclesiae  den  beidenen  unde  den 
irraren  ze  buobe.  die  mib  ane  sculde  bazzent  unde  mit 
ougen  uuincbent:  uuanda  si  losi  unde  gelicbisari  sint. 

20.  Quoniam  quidem  pacifice  loquebantur  et  in  iracundia 
terrae  loquentes  dolos  cogitabant.  Also  dar  ana  skinet,  daz 
sie  mib  friuntlicbo  geruozten,  do  si  cboden  'meister,  scol  man 
demo  cbeisiri  den  eins  geben  odar  nescol'?  unde  sie  dob 
trugelicbo  dabton  ze  dero  abulgi,  daz  cbuit:  skeindon  iro  zorn 
samcnt  dero  trugebeite.     uone  diu  folget  sa 

21.  Et  dilatauerunt  super  me  os  suum,  dixerunt  'enge, 
enge,  uiderunt  oculi  nostri'.  Vnde  uuito  intateu  sie  iro  |  munt  63fi 
über  mib,  nals  tnigelicbo,  sunter  baldo  ze  skrienne  'crucige, 
cmcige  in',  unde  an  demo  cruci  freuueton  sie  sib,  sus  cbedento 
'uuola  unsib,  uuola  unsib,  nu  ist  uuorten  daz  uuir  uuolten, 
daz  uuir  dib  in  demo  cruci  geseben'. 

22.  Vidisti,  domine:  ne  sileas,  ne  discedas  a  me.  Geseben 
ballest  du  iz,  uater:  nu  nefersuige  iz,  nelaz  iz  ungeribtet  sin. 
negloube  dib  min,  sid  du  mib  hiezest  sus  diemuoti  sin. 

23.  Exurge,  domine,  et  intende  iudicium  mcum,  deus  mens 
et  dominus  mens,  in  causam  meam.  Stant  uf,  trobtin,  unde 
sib  ze  minero  uberteildo  die  ib  lido:  sib  uuaz  si  mir  babent 
fanden,  sib  uuio  ungelib  iz  ist  anderere  urteili  die  iz  pc 
sculden  lident.  got  miner  unde  bcrro  mi  |  ner,  sib  ze  minero  64» 
meinunga.  sib  uuio  ib  iz  mir  meine,  uuar  uuibe  ib  iz  lido: 
uuanda    iz    dar    ana    stet,    nals  uuaz   man  lide,    sunter   uuar 


XXXIV  18.  scheut  fehlt  19.  aiimumt  ]  annuuu 

2U.  locqntes  geruozeu  22.  hiezest  fehlt 


—     92     — 

umbe,  also  iz  chuit  'salic  sint  die  daz  ahtisal  lideiit  durli 
daz  relit'.      sih  daz   ih  lido  umbe  die  heili  dcro  meniiisgeii. 

24.  ludica  me  secundum  iusticiam  meam,  domine  deiis 
meus,  et  non  supcrgaudeftnt  mihi.  Irteile  du  mir  after  mi- 
nemo  relite,  trobtiu  got  miner,  sid  si  mir  unrehto  irteiltun. 
uude  mih  ze  huolie  ne  eigen  mine  fiande:  getuo  daz  sie  sih 
peruomen  nemegen,  uuio  sie  mih  fertiligot  eigen,  tuo  mih 
irsten  unde  pechere  die  uuerlt  nah  mir. 

25.  Non  dicant  in  cordibus  suis  'euge,  euge,   auimae  no- 
64''  strae',  nee  dicant  'deuorauimus  eum'.  |  Noh  si  nechederi  'uuoki, 

uuola,  unsere  sela,  uuola  uns  des  uuir  getan  haben':  dia 
mendi  ne  gib  in.  noh  si  necheden  'fershmden  eigen  uuir  in: 
in  unseren  lichinamön  ist  er  geleget,  uuanda  er  unser  einer 
uuorten  ist',  getuo  mera,  daz  sie  mine  uucrden,  danne  mi- 
nero  deheiner  nah  in  geuahe. 

26.  Erubescant  et  reuereantur  simul  qui  gratulantur  malis 
meis.     Scamec  uuerdcn  die  alle  sament  den  min  leid  lieb  ist 

5 

unde  danne  uuerden  sie  gobezerot.  Induantur  pudore  et 

reuerentia  qui  maligna  locuntur  super  me.  Midunga  unde 
erhafti  si  dero  analegi  die  mir  arc  chosent.  die  harren  tragen 
si  ana,  in  dero  buozen  si  iro  paldi  unde  iro  unuuistuom. 
64c  27.  Exultent  |  et  letentur  qui  uolunt  iusticiam  meam. 
et  dicant  semper  'magnificetur  dominus'  qui  uolunt  pacem 
serui  eins.  Sprungezen  unde  freuuen  sih  die  min  reht  uuellcn, 
unde  die  sines  scalches  frido  uuellen,  ih  meini  Christi  sines 
sunes,  die  cheden  io  'gemichelichot  uuerdo  trohtin'. 

28.  Et  lingua  mea  meditabitur  iusticiam  tuam,  tota  die 
laudem  tuam.  Vnde  min  zunga  ahtot  din  reht,  sie  leret  sie 
alle  daz  niuua  urchundi:  unde  allen  den  taff  ahtont  sie  din  lob. 


XXXIV  26  dero  buozen  ]  de  buozen 


93 


XXXV. 

1.  Vuer  ist  hie  genamot  gotes  scale?  uuane  der  daz  pildi 
des  scalches  inpliieug:  uiide  er  iiiias  gehorsam  unze  an  den 
tot,  uone  demo  Isaias  chuit  'er  ist  min  scalc,  ih  imphaho  in'. 

2.  Uixit  iniustuR,   nt   dcHnquat   in  semctipso  'non  est  ti-  64d 
mor  dei  ante  oculos  eins'.     Der  unrehta,   chuit  der  propheta, 
geeinoto  sih  samet  imo  selbemo  daz  er  missetuo:   fore  ande- 
ren   mennisken    })irget    er    iz.      ziuuiu   ist    daz?    uuauda    imo 
gotes  forhta  fore  ougen  ne  ist  diu  imo  mer  mahti  sin. 

3.  Quoniam  doloso  egit  in  conspectu  eins,  ut  inueniatur 
iniquitas  cius  ad  odium.  Vuanda  er  trugelicho  da  ana  fore 
imo  teta,  daz  er  funde  sin  unreht  unde  er  iz  hazzeti.  er 
neuuolta  iz  finden  noh  hazen:  übe  er  iz  suoehen  uuolti,  so 
funde  er  iz.  föne  diu  ist  diu  trugeheit  an  demo  suochenne. 
uuirt  iz  imo  gezeigot  föne  anderen,  noh  danne  ne  |  uuile  er  65^ 
pechennen,  suntir  er  chuit  'daz  tuon  si  alle,  daz  netuon  ih 
eino  iiieht'.     uone  diu  fernim 

4.  Verha  oris  eins  iniquitas,  noluit  intellegere  ut  heue 
agoiet.  Sines  muudes  uuort  sint  unreht  unde  loter,  er  ne- 
uuolta in  sih  nemen,  daz  er  uuola  tati:  des  uuillen  brast 
imo,  er  mahti  übe  er  uuolta. 

5.  Iniquitatem  meditatus  est  in  cubili  suo,  astitit  omni 
nie  non  hone,  maliciam  autem  non  odiuit.  In  sinero  innerun 
chamera  alitota  er  daz  unreht:  in  sinemo  herzen  ahtota  er  iz, 
also  iz  da  fore  chuit  'er  gagenuuerta  sih  uuegelichemo  der 
guot  neist:  demo  unrehten  uuege  uuas  er  ungel)rosten'.  auer 
die  ubeli  ne  hazota  er,  föne  diu  neuuas  |  er  iro  äno.  G5^ 

G.  Domine,  in  caelo  misericordia  tua,  et  ueritas  tua  usque 
ad  nubes,  Trohtin,  in  himeli  ist  din  gnada  diu  fore  allen 
gnadoii  ist,  dia  du  dhien  heiligen  gibest:  andero  gnada  die 
in  erda  sint,  gibest  du  in  gemeine  ubelen  unde  guoten,  daz 
tuost  du  (!ra  unde  rihtuom  unde  scaze  unde  die  heila  des 
libes  unde  daz  demo  gelih  ist.  odar  himel  heizet  er  dia 
heiligen  an   den  gotes  gnada  aller  meist  skinent.     unde   din 


-     94     — 

uuarheit  chumet  unze  ze  den  iiuolohenen:  uuolchen  sint  die 
poten,  pi  den  chundest  du  die  uuarheit. 

7.  lusticia  tua  sicut  moutes  dei,  iudicia  tua  abyssus  multa. 
Diu  relit,    trolitin,    ist  also  berga:    die  poton  sint   din  reht, 

65c  uuanda  sie  iz  ir  ]  fullent,  unde  sie  sint  also  bergi.  an  dia 
berga  skinet  diu  sunna  ze  erist,  aba  in  cliumet  si  nider  an 
daz  geuille:  also  chom  ze  erist  den  poten  daz  gotes  reht, 
dannan  chom  iz  über  al.  dine  urteili  sint  michel  abgrunde, 
uuande  sie  nioman  irgrunden  ne  mac  noh  iruaren.  ziu  du 
einen  machest  uueichen  unde  anderen  harten,  uuer  mac  daz 
uuizen  ? 

8.  Homines  et  iumenta  saluabis,  domine,  quemadmodum 
multiplicasti  misericordiam  tuam,  deus.  Mennisken  unde  fiho 
haitost  du,  trohtin,  also  du  dina  gnada  habest  gemanigfaltot: 
dar  ana  skinet  iro  manicfalta  daz  si  so  uerro  reichet  iouh 
ze  mennisken  iouh  ze  fihe.     diu  hcili  ist  citlih  diu  in  gemeini 

(35'i  ist.  die  die  minnont  die  heizent  mennis  |  gen,  also  Adam 
mennisco  uuas,  nals  mennisken  sun.  Filii  autem  hominum 

in  tegmine  alarum  tuarum  sperabunt.  Auer  mennisken  chint 
dei  nah  demo  gotes  chindo  meniiisgen  chint  heizent,  die 
trostent  sih  ze  dero  dechi  dinero  fettacho,  die  neforderent 
nicht  die  irdisgen  salicheit,  sunter  die  dina  gnada  diu  in 
demo  himeli  ist. 

9.  Inebriabuntur  ab  ubertate  domus  tuae,  et  torrente  uo- 
luntatis  tuae  potabis  eos.  Die  uuerdent  trunchen  föne  dero 
gnucte  dines  huses:  dero  keistlichen  freuuidi  uuerdent  sie  so 
fol,  daz  si  uuerltlichi  fiiesent  unde  gotelichi  guuinnent.  die 
gnuht  habet  sin  hus  sancta  ecclesia:  iro  chindcn  geskihet  diu 

GGa  truncheni,  unde  |  mit  dero  chlingun  dinero  lussami  getren- 
chest  du  sie:  diu  chlinga  ist  der  gotes  uuistuom  der  föne 
himili  chumet,  an  demo  si  alla  lussami  habent. 

10.  Quoniam  apud  te  est  fons  uitae,  et  in  lumine  tuo 
uidebimus  lumen.  Vuanda  sament  dir  ist  libes  ursprinc: 
dannan  rinnent  si  da  der  ursprinc  ist,  unde  trenchent  si  der 

XXXV  ().  luiolclient  sint  7.  montis  9.  uuerdent 

sie  ]  sie  chlingiui  ]  cliiugiui,  1  iilwr  i  chlinga  ]  cliilga, 

n  über  i  10.  Vmianda 


—     95     — 

iro  durstic  ist.  unde  an  dinerao  liehta  gesehen  uuir  daz  lieht, 
an  dinemo  suni  Christo  gesellen  uuir  dih,  uater:  uuanda  er 
ist  lieht  des  liehtis  unde  lieht  uone  demo  liehte. 

11.  Tretende  misericordiam  tuam  scientibus  te,  et  iusticiam 
tuam  his  qui  recto  sunt  corde.  Skeine  dina  gnada  unde 
spenda  sia  den  die  dih  uuizen  unde  |  diu  reht.  spenda  den  06^ 
die  rehte  siut  in  iro  herceii:  die  ander  uuellent  danne  got, 
die  sint  chrump  in  iro  herzen,  nals  gereht.  uuile  er  dih 
nuesen  gesunden,  unde   liehet  dir  da  ana  sin  uuillo,  ...  so 

er  dih  auer  uuile  uuesen  siechen,  übe  dir  daz  misselichet,  so 
bist  du  ungereht  in  dinemo  herzen. 

12.  Non  ueniat  mihi  pes  superbiae,  et  manus  peccatoris 
non  moueat  me.  Fuoz  dero  ubermuoten  ne  chome  mir,  uuanda 
ih  an  demo  gesten  nemac.  ubermuot  ist  also  einfuoziu,  uuanda 
si  sa  uallet  unda  lange  sten  ne  mac.  unde  des  sundigen  haut 
neuueke  mih:  des  ubelo  tuonteu  uuerc  neferleite  mih,  also 
demo  geskihet  demo  diu  ubermuot  chumet. 

13.  Ibi  ceciderunt  qui  opcrantur  iniquitatem:  expulsi  sunt 

et  non  potuerunt  stare.     Da  |  sturzton  die  uin-eht  uurchent,  GG'- 
an  demo   fuoze  nemahton  si  gesten:  an  demo  fiel  Adam,  an 
demo  fiel  der  ubele  engil.     uz  uurten  sie  uerstozen,  sten  ni- 
niahton  si:   der  eino  uuart  ferstozen  uone  hiraeli,  der  ander 
uone  paradiso. 


XXXVI. 

1.  JNoli  emulari  in  malignantibus,  neque  zelaueris  facientes 
iniquitatem.  Pilde  ne  nemest  du  uone  arcuuilligen,  noh  un- 
rehte  farente  nebildest  du. 

2.  Quoniam  tanquam  fenum  uelociter  arescent,  et  quemad- 
modum   olera  herbarum   cito  decident.     Vuanda  sie  irdorrent 


XXXV  11.  Preten    tende  unde  i  din  ]  uu      din 

die  rehte  sint  in  iro  hercen  sint  12.  iibermuotönechome 

XXXVI  1.  celaueris  2.  beuallent  sih 


—     96     - 

samo  skiero  samoso  daz  houui,  uiide  samo  skiero  samosa 
cliriutir  beuallent  sie. 

3.  Spera  in  domiuo,  et  fac  bonitatem:  inliabita  terrani, 
et    pasceris    in    diiiiciis    eins.      Fersih    dili    an    got   unde  tuo 

66d  luiola:  geloube  an  in  unde  skeine  iz  mit  den  uuer  |  eben,  bue 
an  dero  erda,  unde  so  uuirdest  du  gefuoret  in  sinen  otuualen: 
uuis  in  sinero  aecclesia,  so  fuoret  er  dib  in  bimeli  mit  sin 
selbes  anasibte. 

4.  Delectare  in  domino,  et  dabit  tibi  peticiones  cordis  tui. 
Habe  an  got  lustisamo,  unde  er  gibet  dir  des  diu  berza  gerot: 
la  dib  sin  lusten,  sib  selben  gibet  er  dir. 

5.  Reuela  domino  uiam  tuam  et  spera  in  eum,  et  ipse 
faciet.  Offena  imo  dinen  uuec:  uuaz  du  lidest,  des  gib  imo. 
cbuit  also  Paulus  'der  licbinamo  geret  uuidir  die  sela,  unde 
diu  sela  uuidir  den  Hb',  er  tuot  is  dir  alles  buoz.  unde 
gedinge  an  in,  er  tuot  daz  du  uuilo. 

6.  Et  educet  quasi  lumen  iusticiam  tuani  et  iudicium  tuum 
67a  tanquam    meridiem:    subditus    |    esto    domino    et    ora    deum. 

Vnde  er  bringet  uz  diu  rebt,  daz  cbuit  er  getuot  iz  skinbari 
also  liebt,  diu  rebt  daz  ist  din  glou])a:  diu  ist  nu  tougen. 
si  ist  io  tougen,  unzi  got  cburaet  derdir  intluhtet  die  linstra 
unde.  iroufcnet  die  rata  dero  bcrzen:  unde  so  ist  lob  einemo 
iegelicbemo  uone  gote,  so  skineiit  die  reliten  also  der  sunno. 
unde  din  urteile  getuot  er  skinbari  also  mitten  tag.  irteili 
daz  ze  rebte,  daz  du  Cbristo  sist  gefolgic:  daz  geskibet  dir 
ze  ofFenore  guotlicbi  danne  mitter  tag  si.  uuanda  iz  cbuit  'so 
Cbristus  irskinet  derdir  ist  unser  lib,  so  irskinet  oub  ir  mit 
imo  in  dero  guotlicbi'.     uuis  gote  undertan  unde  peta  in. 

7.  Noli    emulari    in    eo    qui    prosperatur    in    uia   sua,    in 
671^  bo  ]  mine  faciente  iniusticias.      Nebein  bilde  ne  nim  be  demo 

demo  gelungen  si  an  sinero  ferte,  ib  meino  demo  unrebto 
farenten  mennisken.  laz  in  gen  den  breiten  uuec,  geng  du 
den  engen:  der  breite  bringet  in  ze  engl,  der  engi  bringet 
dib  zo  uuite. 

8.  Desine  ab  ira  et  dorelinque  furorem,  noli  emulari-  ut 
maligneris.     La  dina  abulgi  sin  unde   begib   dina  beizmuoti: 


—     97     — 

iiebilg  dih,  rlaz  übel  man  gedihe  unrle  du  sist  smahe.  no  uiiis 
inio  gelili,  daz  du  arcuuilligo  tuost  so  er  tuet. 

9.  Quoniam  qui  maligiiaiitur,  extorminalumtur:  sustincutes 
autem  dominum,  ipsi  heredita])unt  terram.  Vuanda  die  gern- 
uuilligo    ul)olo    tuont,    die    uucrdont  uz  ferstozen:    uzor    dero 

go  1  tes  bürge  uuerdent  si   ferstozen,   diu  iro  uuilliclichi  ubeli  07c 
ne  lazet  sie  sa  dar  in.     die   auer  gotes   pitent  uiide  uuerlt- 
saldon  sih  fertrostent,  die  besizzent  dia  erda  dero  lebenden. 

10.  Et  adhuc  pusillum,  et  non  erit  peccator,  et  queres 
locum  eius  et  non  inuenies,  Vnde  über  unlanc  ne  ist  hie 
der  sündige:  so  suochest  du  uua  er  si,  unde  ne  findest  in. 
da  er  nestota  unde  da  er  uuesen  uuolta,  da  fermissest  du  sin. 

11.  Maiisueti  autem  liereditabunt  terram  et  delectabuntur 
in  multitudine  pacis.  Auer  die  mammenden  die  andere  fer- 
tragent,  die  besizzent  die  liimelisgun  Hierusalem.  unde  lus- 
samo  nietont  sie  sih  da  frides:  uuanda  er  ist  in  |  euuig.  G7J 

12.  Obseruabit  peccator  iustum  et  stridel)it  super  eum 
dentibus  suis.  Der  sundigo  huotet  des  rehton,  daz  chuit 
faret  des  reliton,  unde  grisgrammot  in  ana:  so  er  in  inio 
ungelichen  sihet,  so  hazet  er  in,  so  ist  er  imo  des  libes 
ununstic. 

13.  Dominus  autem  irridebit  eum:  quoniam  prospicit  quod 
ueniet  dies  eius.  Auer  got  höhet  sin,  daz  er  sines  tages  so 
irgezen  habet:  uuanda  er  fore  uueiz  daz  sin  tag  chumet  an 
demo  er  imo  giltet  sina  ubeli. 

14.  Gladium  euaginauerunt  peccatores,  intenderunt  arcum 
suum,  ut  decipiant  paupcrem  et  inopem,  ut  trucident  rectos 
corde.  Sundige  zugen  iro  suert,  spienen  iro  bogen,  daz  si 
nider  uuerfon  armen  unde  habelosen,  daz  sie  ouli  slahen  rehte 
in  iro  herzen. 

15.  Gladius  |  eorum    intret    in    corda    ipsorum,    et   arcus  68a 
eorum  confringatur.      Iro   suert  ge  in   durh  iro  herze,    unde 

iro  bogo  uuerde  uerbrochcn:  in  selben  uuerde  daz  ze  freison 
mit  diu  si  den  unsculdigen  scadon  uuolton:  über  sie  gc  iz, 
als  über  andere. 


XXXVI  9.  geruuilligo  11.  nia  !  menden  fretragent 

14.  trucidaut  16.  zefresou,  i  zwischen  r  tind  e  übergeschrieben 

7 


—     98     — 

16.  Melius  est  modicum  iusto  super  diuicias  peccatorum 
multas.  Pezzere  ist  luzzil  demo  reliten,  danne  micliel  rihtuom 
dero  sundigen:  er  ist  salig  mit  demo  luzelun,  sie  sint  unsalig 
mit  demo  michelun. 

17.  Quoniam  brachia  peccatorum  conterentur:  confirmat 
autem  iustos  dominus.  Daz  skinet  da  ana,  uuanda  die  arma 
dero  sundigen  fermulet  uuerdent,  auer  die  rehten  gesterchet 
got.     also   er   den   gestarcta  derdir   cliot  'ib   nebin  niebt  ein- 

68b  bafti  ze  |  binteune,  sunter  ioli  ze  sterbenne  umbe  got'. 

18.  Nouit  dominus  uias  inmaculatorum,  et  bereditas  eorum 
in  aeternum  erit.  Got  uueiz  die  uuega  dero  ungemeiligoton, 
die  mennisgen  uuanent  uuesen  ubele,  so  si  in  arbeiten  sint: 
si  cbodent  danne  föne  in,  suslih  neliten  si,  übe  si  rebte 
uuaren.  unde  iro  erbe  uueret  iemer:  daz  ist  diu  bimelisgi 
Hierusalem. 

19.  Non  confundentur  in  tempore  malo,  et  in  diebus  famis 
saturabuntur,  (juia  i)eccatores  peribunt.  Sie  neuuerdent  ge- 
skendet  in  ubelemo  zite:  daz  ist  in  die  iudicii,  so  die  sun- 
digen geborent  'uaret  in  daz  euuigi  fiur'.  unde  in  hungertagen 
uuerdent  si  gesatot:  in  neliget  ana  nebeiu  hunger,  da  er  an- 
deren   ana   liget    die  bie  iteli  geuuizeli   balient.     die  bal)ent 

08'^  bunger,   |   uuanda    sie    trost    nebabent    in    in:    die  auer    rebt 
uuizen  in  in,  die  fuorct  daz  .  .  . 

20.  Inimici  uero  domini  mox,  ut  bonorificati  l'uerint  et 
exaltati,  deficientes  quemadmodum  fumus  deficient.  So  gotes 
fianden  erist  geeret  uuerdent  unde  irbobet,  sa  da  mite  zegent 
si  also  roub,  roub  get  in  die  bobi,  da  ist  sin  zegengedi. 
sundigi  gcstigent,  dar  gant  si  sa  aba  dero  uuarheiti:  daz 
iruellet  sie. 

21.  Mutuabitur  peccator  et  non  soluet,  iustus  autem  mi- 
seretur  et  tribuet.  Sundig  man  intlibet  unde  negiltet:  uuanda 
er  uone  gote  alle  gnada  inphabet,  unde  imo  nedanchot.  aue 
der  rebte  gnadet  unde  gibet  fergebeno,  also  oub  imo  got  gab. 

22.  Quia  benedicentes  ei  bereditabunt  terram,  maledicentes 
esd  autem   ei  disperibunt.     Vuanda  die  |  imo  guotes  pitent,    die 


XXXVI  18.  die  'quos'  20.  ut  fehlt  deficiet 


~     99    — 

pesizcent  sainent  imo  die  erda  dero  lobenden  unde  uuerdeut 
siua  geerben.  die  imo  auer  ubeles  piteut,  die  uuerdeut  fer- 
loreu  uude  uz  ferstozeu,  oder  übe  si  imo  auer  beginneut 
guotes  piten,  in  die  uuis  uuerdeut  sie  ouh  ferloru,  daz  sie 
daz  uesint  daz  sie  uuaren. 

23.  A  domino  gressus  hominis  dirigeutur,  et  uiam  eius 
uolet.  Föne  gote  uuerdent  girihtet  maunes  genge,  unde  föne 
diu  uuile  er  gerno  siuen  uueg:  so  er  in  gangheileu  getuot, 
so  uuirt  er  föne  ferfluochetemo  geuuibter. 

24.  Cum  ceciderit,  non  collidetur,   quia  dominus  subponit 
manum  suam.     So  er  uellet,  so  ne  uuirt  er  geclinistet,  uuanda 
got   festinot   sina   haut,   daz   chuit   siniu   uuerch   unde   si  {  neu  69a 
rat.     chumet  er  in  freisi,  er  hilfet  imo  da  uz. 

25.  lunior  tui,  eteuim  senui:  et  non  uidi  iustum  derelictum 
nee  semen  eius  querens  panem.  Ih  uuas  iunc,  clmit  sancta 
aecclesia,  unde  nu  pin  ih  alt,  unde  noh  uesah  ih  rehten  man 
ferlazenen  noh  helfeloseu:  ih  sah  in  haben  die  geistlichen 
guot,  unde  er  nehabeta  diu  zitlichen.  noh  sinen  samen  protes 
dürftigen:  uuanda  er  guottate  sah,  dannan  habet  er  seti.  mit 
demo  gotes  uuorte  uuirt  er  gelabet  unde  gesatot.  .uuola 
tuondo  uuerdent  siniu  ougcn  unde  dannan  uuahset  imo  der 
inuuertigi  uuistuom. 

2G.  Tota  die  miseretur  et  commodat,  et  semen  eius  in 
benedictione  erit.  Allen  den  tac  uuochcrot  er  uiide  intlihet, 
uuanda  er  spen  j  dot  diu  zitlichen  guot  unde  inphahet  diu  G9^ 
euuigen,  gi])et  luzcl  unde  inphahet  filo.  unde  sin  samo  uuorot 
in  segenc.  geistlichiu  dinc  säet  er,  den  euuigen  lib  inphahet 
er:  daz  ist  sines  samen  sogen. 

27.  Declina  a  malo  et  fac  bonum,  inquire  pacem  et  per- 
sequere  eam.  Vbe  du  annen  neroubest,  dar  ana  ne  ist  is 
gnuoge,  du  ne  dechest  den  nacheton  unde  labest  den  hungergen. 
unde  bue  in  himeli  iomer. 

28.  Quia  dominus  amat  iudicium  et  non  derelinquet  sanctos 
suos    uidere    corruptionem.      Vuanda    trohtin    urteila    minnot, 

XXXVI  22.  pesiz      cent  23.  gangheilen  ]  (lau  ziveiie  g 

auf  eineiii  rudirten  z  24.  gecliistet  25.  uuorte  feliH 

26.  misetur 

7* 


—     100     - 

flaz  chuit  gerihte:  er  nelazet  nioht  ungerilites.  unde  sine 
heiligen  neferlazet  er,  uuilon  offeno,  unilen  tougeno:  er  uuas 
69c  offeno  mit  den  drin  cbinden  in  |  domo  eitofene  unde  tougeno 
mit  den  Machabeis.  sie  sint  iomer  gehalten:  da  ana  skinet 
daz    er    sie    niferlazet.  Iniusti    punientur,    et    semen    im- 

piorum  peribit.  Vnrehte  uuerdent  gecholet.  uua?  uuara  in 
hello,  unde  dero  argen  samo  uuirt  ferlorn:  elliu  iro  uuerch 
uuerdent  florn. 

29.  lusti  autem  hereditabuntur  terram  et  inhabitabunt  in 
saeculum  saeculi,  Auor  rehte  inphahent  in  erbe  die  erda 
unde  sizzent  iomer  dar  ana.  disiu  crda  ist  dero  sterbentere, 
eniu  ist  dero  lel)enden:  in  dero  sint  si  furder. 

30.  Os  iusti  meditabitur  sapientiam,  et  lingua  eius  loque- 
tur  iudicium.  Rehtes  mannes  munt,  daz  chuit  sin  .  .  .  uuis- 
tuom.     er  ist  imo  suoze:  pediu  habet  er  in  gerno  in  muote 

G9'i  iouh  in  munde.  unde  sin  zunga  |  sprichet  dia  urteili:  si 
irteilet  nah  domo  uuistuome  des  herzen. 

31.  Lex  dei  in  corde  ipsius,  et  non  subplantabuntur  gres- 
sus  eius.  Sines  gotes  ea  ist  in  sinemo  herzen,  unde  dannan 
neuuoi'dent  pescrenchet  sine  genge.  er  ist  imo  fore  des  ea 
er  haltet. 

32.  Considerat  peccator  iustum  et  querit  mortificare  eum. 
Der  sundigi  sihet  den  rohten  unde  ilet  in  toden.  er  chuit 
also  in  demo  buoche  des  uuistuomes  gescriben  ist  'er  ist  uns 
unsemfti  ze  sehenne,  uuanda  er  ist  uns  ungelih'. 

33.  Dominus  autem  non  derelinquet  eum  in  manus  eius, 
nee  dampnabit  eum  cum  iudicabitur  illi.  Auer  got  nelazet 
in  imo  under  hende,  uuanda  er  ne  gibet  imo  neheinen  geuualt 

70a  an  sinero  sela,  doh  er  demo  |  lichinamen  scado:  so  diu  sela 
giniset,  so  irstet  der  lichinamo.  noh  er  neferdamnot  in:  so 
imo  irteilet  uuirdet  uone  den  ubelen,  uone  gote  ist  er  un- 
ferscaltet. 

34.  Expecta  dominum  et  custodi  uiam  eius,  et  exaltabit 
te,  ut  hereditate  capias  terram:  cum  perierint  peccatores,  ui 


XXXVI  30.  Rehtes  ]  R  felilt  auf  Basur  miistum,  o  iihcr- 

geschrieben  31.  Sines  ]  Dines 


—     101     — 

debis.  Pit  miiies  trohtines  unde  huote  sinero  uuege,  nela  dih 
pelaugen  sines  trostes:  iiu  beclieiine  hie  uiiesen  daz  zit  dero 
arbeite  iinde  des  frostes  unde  sanes  unde  der  zaheri,  liina 
füre  ist  auer  daz  cit  des  trostes.  unde  übe  du  sin  bitest, 
danne  irhohet  er  dih,  so  daz  du  in  erbe  inphahest  die  erda 
dero  lebenden  ...  so  du  bist  ze  dero  zeseuun,  so  sibest  du 
sie  ze  dero  uuinsterun,  da  sie  |  ferlorn  uuerdent.  70'' 

35.  Vidi  impiuiu  superexaltatum  et  eleuatum  sicut  cedros 
Libani.  Ih  sah  ubelen  man  irhohten  unde  irbureteu  also 
cederbounia  ufen  Libano.     uuio  do? 

36.  Et  transiui,  et  ecce  non  erat,  quesiui  eum  et  non 
est  inuentus  locus  eins.  Vnde  inin  des  ruohta  ih  daz  ih  den 
fleislichen  gedanc  hina  uuarf,  unde  skiero  uuas  er  fersuunden: 
so  ih  den  irdisgen  gedanc  ubersteig,  so  nesah  ih  in.  unde 
suohta  ih  in,  unde  dara  nemahta  ih  chomen,  da  ih  in  irfuore. 
ih  uuissa  fora  sina  stat,  unze  ih  umbedeuchet  uuas:  do  ih  ze 
sinna  chom,  do  fermista  ih  iro. 

37.  Custodi  innocentiam  et  uide  equitatem,  quoniam  sunt 
reliquiae  homini  pacifico.  Huota  unde  behalt  dina  unsundigi, 
unde  uuarte  an  dia  grehti.  an  disiu  gagenuurtigen  nesili  du, 
uuanda  |  an  den  ist  diu  chrumbi:  sih  an  diu  chumftigen,  da  70e 
ist  diu  gerehti.  zeuuiu  scolt  du  dara  sehen?  uuanda  frido- 
niachigemo  man  sint  aleibe.  daz  chuit:  imo  uuirt  ze  leibe 
sin  lib  mit  euuigemo  lono. 

38.  Iniusti  autem  disperibunt  simul:  reliquie  impiorum  peri- 
bunt. Auer  unrehte  uuerdent  sament  ferlorn:  dero  ubelen  aleibe 
zegent.  ^   daz  ist  uone  diu,  uuanda  si  lib  after  tode  nehabent. 

39.  Salus  autem  iustorum  a  domino,  et  protector  eorum 
in  tempore  tribulationis.  Heili  dero  rehtone  ist  föne  gote: 
föne  diu  nemag  in  sia  nioman  geneman.  unde  er  ist  iro 
skerm,  so  in  not  uuirdet. 

40.  Et  adiuuabit  eos  dominus  et  liberabit  eos,  et  eruet 
eos  a  peccatoribus,  et  saluabit  eos,  quia  sperauerunt  in  eo. 
Vnde  hilfet  in  got,  unde  loset  er  sie  uone  sundigen,  unde 
heilet  er  sie,  uuanda  si  gedingent  an  in. 

XXXVI  3ß  ruhta,  o  übergeschrieben  39.  tempore  ]  tepore 

40.  eriiat 


—     102     — 


XXXVII. 

70(1  1.  Sus  chlageta  sih  Dauid  rauuon  irhugendo:  er  imolta 
dia  rauua  diu  in  anderero  uuerlte  ist.  dara  langet  in,  disses 
libes  irdroz  in:  dannan  ist  disiu  chlaga. 

2.  Uomine,  ne  in  fiirore  tuo  arguas  me,  neqne  in  ira  tua 
corripias  me.  Nio  trohtin  in  dinemo  lieizmuoti  ne  inchunnest 
du  mih.     noh  in  dinero  abulgi  ne  refsest  du  mih. 

3.  Quoniam  sagittae  tuae  infixae  sunt  mihi,  et  confirmasti 
super  me  manum  tuam.  Gnade  mir  danne,  uuanda  nu  dina 
strala  in  mir  stech ent:  dina  chestiga  sint  mir  ana.  unde  nu 
habest  du  geuestinot  an  mir  dina  haut:  ih  pin  nu  in  dinemo 
geduuinge. 

4.  Non  est  sanitas  in  carne  mea  a  facie  irae  tuae,  non 
est  pax  ossibus  meis  a  facie  peccatorum  meorum.  Min  lichi- 
namo  ne  ist   heil,     uuaz  ist  imo?    diu   feruuertidi  liget  imo 

71ii  ana  unde  |  diu  totlichi.  uuannan  ist  daz?  föne  dero  gagen- 
imrti  dines  zornes  daz  Adam  garnota  in  paradiso.  uuanda 
daz  imo  chom  uone  dero  racha,  daz  ist  an  uns  uuortun  nu 
iu  föne  dero  natura,  selben  minen  beinen  neist  rauua  ne- 
heiniu.  uuainian  chom  diu  unrauua?  föne  dero  gagenuurti 
minero  sundon.  die  irrahton  dinen  zorn  daz  mih  unheilen 
getan  habet,  ode  iz  chuit:  föne  dero  irhugidi  dines  zornes 
daz  noh  chomen  scol  in  die  iudicii,  uone  dero  irhugedi  minero 
sundon  dero  ih  geuuizel  pin. 

5.  Quoniam  iniquitates  meae  supergresse  sunt  capud  meum, 
sicut  onus  graue  grauatae  sunt  super  me.  Vnde  föne  diu  uuanda 
miniu  unreht  uberstigen  min  houbet:  diu  reda  ist  daz  houbet, 

71^  dia  uberuuant  daz  unreht  in  paradiso.  siu  sint  |  ufen  mir 
so  suare  also  suari  burdi:  siu  druchent  mih,  föne  diu  nera- 
uuon  ih.  mit  rehte  irhuge  ih  des  sabbati,  daz  mir  daz  uuirt 
gebuozei:  uuanda  da  geskihet  daz  uns  geheizen  ist,  daz  diu 
feruuartnusidi  ana  uuatet  die  unferuuartidi  unde  diu  totlichi 
ana  uuatet  die  untotlichi. 


—     103     — 

6. .  Putrueruiit  et  corruptae  sunt  cicatrices  meae  a  facie 
peccatorum  meorimi.  Miiiiii  uiintmal  iiurten  ful  unde  gear- 
gerot  föne  clero  gagenuurti  mines  ungeuuizes:  ferliQÜotiu  uunta 
fuleta  linde  imart  argera  danni  si  forc  uuare.  daz  chuit; 
mir  cliom  scr  iiber  ser  uone  minero  unuuizeli.  si  irrahta 
mir  al  daz  ih  lido. 

7.  Miser  factus  sum  et  (mruatus  sum  usquo  in  fincm:  tota 
die    contristatus    humiliabar.      Vuenig    pin    ih    uuorten    unde 
leidiger    unzi    an    daz    ente  mines  |  libes.      is  neuuirt  mir  e  71c 
buoz,  e  ze   sabbato.      allen  miuen   lib   gicnc  ih  unfro,   so  ih 
paldo  mahta.     ziuuiu? 

8.  Quoniam  anima  mea  impleta  est  inlusionibus  et  non 
est  sanitas  in  carne  mea.  Auer  so  si  einiz  uuili,  unde  iro 
auer  anderez  chumet  in  muot.  so  trouc  mennisgen  der  uuan 
e  Christus  chome,  daz  er  got  uuanda  uuesen  holzer  unde 
steini.  so  missefienc  er  io  an  ettelichemo  lihnamoli chemo 
pildi  ode  uidihnamolichemo  diu  sih  imo  oucta  uuider  gote 
den  er  suohta.  so  geskihet  uns  danne  so  uuir  uuellen  petendo 
ana  got  denchen,  daz  uuir  an  ander  unsih  ferdenchen,  unde 
unsih  misselichi  gedancha  chumo  lazent  peton:  des  genese 
uuir  alles  in    sabbato.      unde    an    minemo  fleisgi  neist  heili. 

so   chumet  diu  gesuntidi  des  |  fleisges,   so   dero  sela  aba  go-  71'i 
nomen  uuirt  diu  trugeheit:  pediu  chomeu  siu  uone  dero  ana- 
gentlichen  sundi. 

9.  AfÜictus  sum  et  humiliatus  sum  nimis:  rugiebam  a  ge- 
mitu  cordis  mei.  Genichet  unde  geniderot  pin  ih  harte:  der 
an  die  frambari  gedenchet  sabbati,  der  bechennet  hie  sina 
nideri.  unuuert  mac  er  imo  selbemo  sin  uuider  dero  guot- 
lichi  diu  in  getuot  gelih  den  engelin.  ih  irruhelota  fore  domo 
suftode  mines  herzen:  so  uuiget  manne  filo  harto  daz  imo 
geskehen  ist,  so  sin  suftot  ruhelih  ist.  also  man  liset  uone 
Esau  'er  irruhcloti  mit  michelemo  gehardi'.  solih  diu  liuti 
des  lichinamen  ist,  solicha  chuit  diser  uuesen  dia  luta  sines 
herzen,     ene  luta  gehöret  meunisco,   disa  gehöret  got.  |  den  72» 


XXXVII  6.  fore  luiaren  8.  missefinc,  e  überfjcschrieben 


—     104     — 

hiiia  langet,  der  suftot  so.  diu  irhuguna  des  sabbati  machot 
den  suftot, 

10.  Domine,  ante  te  omne  desiderium  meum:  et  gemitus 
mens  a  te  non  est  abscouditus.  Vnde  fore  dir  ist  al  des  ih 
pedarf.  ih  geron  des  sabbati:  daz  uueist  du,  nals  mennisco. 
unde  min  suftot  neist  fore  dir  geborgen:  uuanda  er  des  herzen 
ist,  pediu  ist  er  fore  dir. 

11.  Cor  meum  conturbatum  est  in  me,  dereliquit  me  uir- 
tus  mea,  et  lumen  oculorum  meorum  et  ipsum  non  est  mecum. 
Min  herza  ist  getroubet  in  mir,  daz  chuit  ist  irchomen  unde 
leideg.  ziuuiu  ist  daz?  min  chraft  habet  mih  ferlazen:  uone 
dero  uueichi  des  herzen  chumet  irchomini  unde  leidigi.     unde 

72^  minero    ougeno    lieht    neist  sament  mir.      men   |   nisco  habet 
ougeulieht  unze   er  got  habeto:   do   h\  got  ferlie,   do  ingieng 
imo  daz  lieht,  do  begunda  er  uuesen  in  den  finsteren, 
unze  hera    ist    diu  chlaga    des    inuuertigen  leides,    hera  nah 
folget  diu  chlaga  des  uzuuertigen  leides. 

12.  Amici  mei  et  proximi  mei  adpropinquauerunt  et  stete- 
ruut.  Mine  friunt  unde  miue  gelegenen  nahton  sih  uuider 
mir:  so  nahton  sih  die  luden  Christo,  daz  si  in  chrucigeton, 
ode  ide  fiande  lob,  daz  si  in  lasteroton.  föne  lobe  chedent 
sumelichi  gescriben  uuesen  disen  salmuu.  unde  stuonden  sie 
uuider  mir. 

13.  Et  qui  iuxta  me  erant,  de  longe  steterunt,  et  uim 
faciebant  qui  querebant  animam  meam.  Vnde  die  bi  mir 
uuaren,  ferro  stuonden,  pi  ana  fuozen,  pi  an  lefsen,  ferro  an 

12^^  herzen,  also  iz  chuit  'di  |  ser  liud  erit  mih  mit  lefsen,  iro 
herza  ist  ferro  uone  mir',  unde  mih  notegoten  dia  miua  sela 
suohten:  sie  suohten  sia  ze  ubelari  uuis,  uuanda  si  min  lichi- 
namo  ne  uuolten  sin  da  inne  sie  sia  habeten.  sie  suohten 
sia  ze  haze  unde  iro  lichinamen  ze  slahenne.  Et  qui  in- 

quirebant  mala  mihi,  locuti  sunt  uanitates  et  dolos  tota  die 
meditabantur.  Vnde  die  mih  ze  ubele  suohton,  die  sprachen 
uppicheit,  unde  abtöten  sie  pisuili  allen  den  tac.  sie  dahton 
lugiu  urchundi  über  mih  ze  sagenno. 

14.  Ego  autem  tanquam  surdus  non  audiebam  et  sicut 
mutus  non  aperiens  os  suum.     Auer  ih  nehorta  iz,  daz  chuit 


—     105     — 

ih  ne  aiituurti  is,  samoso  ih  toup  imare,  iinde  suigeti  ib  also 
der  iinsprechento  stummo. 

15.  Et  factus  Silin  siciit  liomo  nou  audiens  |  et  non  habens  72<i 
in  ore  suo  redarguciones.  Vnde  uiiart  ib  also  der  ungebo- 
rendo  unde  also  irrefsida  nebabende  in  siuemo  munde,  ib 
rafsta  ofte  e,  in  dero  inartira  siiigeta  ib:  ib  uiiolta  dieinuoter 
iiteilet  iiiierden,  daz  ib  aiier  cbome  zerteilenne  in  dero 
urteili. 

16.  Quoniam  in  te,  domine,  speraiii:  tu  exaiidies,  domine 
deiis  mens.  Daz  teta  ib,  uiianda  ib  an  dib  tiobtin  gedincta, 
dudir  mina  unfreuuidi  becberen  mabt  in  die  mandunga.  du 
geborest  mib  an  den  ib  gedincta,  trobtin  got  miner:  du  fer- 
nimest  mina  antsegidi,  übe  si  uioman  ne  uuile  fernemen. 

17.  Quia  dixi  'ne  quando  super  gaiideant  mibi  inimici  mei, 
et  dum  commouentur  pedes  mei,  super  me  magna  locuti  sunt'. 
Vuauda  daz  cbot  ib  ze  dir  'nie  ne  |  buoben  min  mina  fianda':  73^ 
die  ze  mir  baftent,  die  negetuon  so  ubelo,  daz  sie  in  ze  buobe 
sin.     unde  so  mine  fuoze  sili  uuegeton,  daz  cbuit  so  si  sliften, 

so  cbosoten  si  föne  mir  micbeliu:  micbeles  ubeles  zigen  si 
mib,  so  mine  lide  die  nob  in  erda  sint  mis^etaton;  unde 
mantou  iro  sculdo  die  in  iiuegen  scolton. 

18.  Quoniam  ego  in  flagella  paratus  siim,  et  dolor  mens  in 
conspectu  meo  est  semper.  Vnde  durb  daz  neuuerde  ib  ze 
luiobe,  daz  ib  garo  bin  cbestiga  ze  lidemie  die  ib  sculdig  ne- 
bin  ze  lidene:  die  lido  ib  gerno  füre  die  sculdigen.  unde  ist 
min  ser  io  fore  mir.     iiuelicbes? 

19.  Quoniam    iniquitatem  meam   ego  adnuntiabo  et  cogi- 
tabo   pro    peccato    meo.      Daz    ib    min  iinrebt   ougo  unde   ib 
sorgen  umba  |  mina  sunda.     mir  ist   daz   ser  fore  ougen  daz  73^ 
ib  getan  habo,  nals  daz  ib  lido. 

20.  Inimici  autcm  mei  uiuent  et  confii-mati  sunt  super  me, 
et  multiplicati  sunt  qui  oderunt  me  inique.  Auer  mina  fianda 
Icbent  selpuualtigo,  unde  ist  in  uuola,  unde  sint  gestarcbet 
über  mib.     mir  geskebent  uuideruuartigiu,  in  gcskebent  fram- 


XXXVII   17.  nie  ae  ]  ne  ue,   i  im  ersten  Wort  übergeschrieben 


—     106     — 

spuotigiu.     unde  ist  dero  filo  die  mih  pe  unrehto  hazent,  die 
mir  unrehto  lonoiit  uuoliuuilligemo  uiiider  sie. 

21.  Qui  retrilDuunt  mala  pro  bonis,  detrahebant  mihi, 
quoniam  seciuebar  bonitatom.  Die  guotes  mit  ubelo  lonoiit, 
hindersprachoton  mir,  uuanda  ih  gnoto  reht  forderota.  ih 
forderota  ii'o  heili,  dar  umbe  imliumendoton  sie  mih. 
73c  22.  Noii  derelinqnas  |  me,  domine  deus  meus,  ne  discesseris 
a  me.  Neferlaz  du  mih,  trohtin  got  miner,  noh  du  neskei- 
dest  föne  mir:  daz  chuit  unser  houbet  in  unseren  stal. 

23,  Intende  in  adiutorium  meum,  domine  deus  sahitis  meae. 
Chere  dih  in  mine  helfa,  herro  minero  heili. 


XXXVIII. 

1.  Diz  ist  Dauidis  frosanc  umbe  die  uberscricheluuga.  sucr 
die  irdisgen  giridi  uberstephet  uudc  übersprungen  habet,  unde 
imo  diu  himelisgen  in  muote  sint,  des  freuuet  sih  Dauid  in 
daz  ente:  füre  den  singet  er  sus.  daz  sanc  uuendet  er  an 
Christum  des  der  ente  ist,  imo  tuot  er  iz  ze  lobe. 

2.  Uixi  'custodiam  uias  meas,  ut  non  delinquam  in  lingua 
mea'.     Ih  chot  in  minemo  herzen  unde  einota  mih  sus  'mina 

73^  uuega  behuoto  ih  so,  daz  ih  mit  dero  zungun  nemis  |  setue'. 
der  uberscrichari  ist,  der  habet  manige  lasterari  uuider  die 
er  gedult  skeineii  scol  suigendo.     der  sprichet  hio  Posui 

ori  meo  custodiam,  cum  consisteret  peccator  aduersum  me. 
So  mir  der  sundigo  uuidere  uuas,  so  huota  ih  mines  mundes: 
so   ih  uuissa  daz   er  minero  uuorta  fare  uuas,  so  suigeta  ih. 

3.  Obmutui  et  humiliatus  sum  et  silui  a  bonis,  et  dolor 
meus  renouatus  est.  Ih  irstummota  unde  gediemuota  mih, 
unde  bediu  gesuigeta  ih  iouh  guotes:  furhtendo  nio  ih  ubelo 
ne  spräche,  fermeit  ih  daz  ih  uuola  nesprah.  unde  dann  an 
uuart  geniunot  min  ser.  mir  uuag  fore  iro  ubeli,  do  dara 
nah  uuag  mir  daz  ih  sprechendo  geskeinet  nehabeti  guoti. 


XXXVII  22.  disceris  XXXVIII  1.  ubersinuigen,  r  über- 

geschrieben  2.  deliquam 


—     107     — 

4.  Concaluit  cor  meum  intra  me,  et   in   meditatione  mea 
exardescet  ig  |  nis.     Nah  demo   sora  inuiarmota  min  lierza  in  74a 
mir,  undo  fiur  inliran   in  minemo  ahtonne.     so  heiz  uuart  mir, 
daz  ih  inzundet  uuard:  daz  imaren  gelüste  d(a'0  liinaferti,  die 
Zimten  mih. 

5.  Locutus  smn  in  lingua  mea  'notum  fac  milii,  domine, 
finem  meum'.  Do  sprah  ih  mit  dero  zungon  'tuo  mir  chunt, 
trohtin,  minen  ente':  la  mih  unizen  uuio  ih  ferenden  sculi 
minen  Uli,  ze  uuelechoro  durnohtigi  ih  mih  heften  sculi,  unde 
tuo  mih  pechennen  got  der  enti  ist.  Et  numerum  dierum 
mcorum,  quis  est,  ut  sciam  quid  desit  mihi.  Vude  tuo  mir 
chunt  dia  zala  minero  tago,  diu  ediert  ist  ane  uuas:  diu  fer- 
uarnez  cit  nohabet  noh  chumftigez,  unde  pediu  ist  ane  uuas 
unde  ane  uuirdet.  tuo  mir  |  chunt  die  zala,  daz  ih  uuize  74^ 
uues  mir  hie  gebristet:   daz   ih  diemuoti  si,  iiuanda  des  daz 

ih  habo  so  luzel  ist  uuider  demo  des  mir  gebristet,  unde  mir 
iz  füre  nicht  nedunchi,  so  ih  dara  deuche. 

6.  Ecce  mcnsurabiles  posuisti  dies  meos,  et  substantia  mea 
tanquam  nihil  ante  te  est.  Sino  iiiina  taga  habest  du  hie 
firne  getan:  die  firncii  unde  zegan  no  mugen,  die  gib  mir. 
unde  fore  dir  ist  min  iiuist  samoso  iiieht:  unzi  ih  hie  bin, 
so  ist  dara  uuidere  nicht  so  si  in  dero  chumftigen  uuerlte 
uuirdet.  Veruntamen  uniuersa  uanitas  omnis  homo  uiuens. 
Si  ouh  der  mennisco  uberfarenter  die  uuorlt,  er  ist  unze  er 
lebet  samahaftiu  uuehsalheit:  ferfarenni  unde  zegengede  unde 
unuuirigheit  ist  al  daz  er  ist.  |  74c 

7.  Vemntamen  in  imagine  pertransit  honio,  sed  et  frustra 
conturbatui-.  So  uuio  der  mennisco  gange  an  demo  gotes 
pildi,  er  uuirt  io  doh  in  gemeiton  getruobet  sines  muotes. 
daz  ist  michel  dinc  daz  er  an  imo  treget  gotes  pildi,  er  uuirt 
io  doli  uone  dero  eristen  ungehorsami  Adames  geirret  sines 
muotes  umbe  manigiu  dinc  in  gemeiten  sorgendo.  ziuuiu  in 
gemeitun?  Thesaurizat,  et  ignorat  cui  congregabit  ea. 
Föne  diu  iiuanda  er  triseuuot  unde   ne  uueiz  uuemo   er   den 


XXXVIII  4.  Nah  ]  N  fehlt  auf  Basur  7.  in  inmagiiie 

statt  des  ersten  uuirt:  umr  1 


—     108     — 

scaz  samenot.  uuaz  mac  so  üppiges  sin,  so  claz  mau  daz  ge- 
haltet daz  unlango  uueren  mac?  unde  daz  er  sparet,  unde  er 
dob  ne  uueiz  uuemo? 
74d  8.  Et  nunc  que  est  exspectatio  mea?  uon  |  ue  dominus? 
et  substantia  mea  ante  te  est.  Ynde  uuaz  ist  des  ih  pito? 
ne  ist  daz  miu  trohtiu?  daz  du  dih  selben  gebest  mir,  des 
pito  ih.  unde  min  uuist  ist  fore  dir.  daz  ih  uberscrichari 
bin,  daz  liehet  dir,  daz  ist  in  dinero  anasihte:  habo  ih  golt 
unde  Silber,  daz  mugen  ouh  mennisgen  gesehen. 

9.  Ab  Omnibus  iniquitatibus  meis  erue  me:  obprobrium 
insipienti  dedisti  me.  Lose  mih  föne  allen  miiien  unrehten. 
uuaz  dürft  ist  des  gebetes  demo  uberscrichari?  ane  daz  er 
unsih  leret  diemuote  uues^,  doh  uuir  an  uns  gotes  gnadon 
geuuare  uuorten  sin.  iteuuiz  habest  du  mih  getan  demo  un- 
uuizegen.     sament  den  uuoltest  du  mih  uuesen  unde  den  sagen 

75=1  die  |  uuarheit,  die  mera  minnont  die  uppigheit,   unde  den  ih 
ander  nebin  ane  huoh. 

10.  Obmutui  et  non  aperui  os  meum,  quoniam  tu  fecisti. 
11.  amoue  a  me  piagas  tuas.  Vnder  solichen  irstummota 
ih,  unde  minen  munt  ne  teta  ih  uf,  uuande  du  iz  täte,  du 
gäbe  mir  die  gedult,  daz  ih  so  heilsamo  suigen  mahti. 

12.  A  fortitudine  manus  tuae  ego  defeci  in  increpationi- 
bus,  propter  iniquitatem  corripuisti  hominem.  Nim  mir  aba 
chestiga,  uuanda  ih  föne  dinero  hantstarchi  rafsunge  muode 
bin:  lib  mir  nah  so  manigen  fiUon  die  mih  amahtigen  getan 
habent.  umbe  unreht  rafstest  du  den  mennisgen:  sine  sculde 
75''  uuize  du  imo.  Et  tabescere  fecisti  sicut  haraneam  |  ani- 

mam  eins:  ueruntamen  uane  conturbatur  omnis  homo.  Vnde 
täte  du  in  sereuuen  unde  smecheren  also  dia  spinnun:  du 
täte  in  fore  arbeiten  so  irdorren  unde  so  mageren  also  si  in 
iro  lidon  ist.  ze  dcro  uuis  zuge  du  in  sines  unrehtes.  man- 
niglich  uuirt  io  doh  in  gemeiton  getruobet  sines  muotes. 
umbe  diz  allez  nebegibet  er  uppigi  sorgen,  uuilon  umbe  uuat. 


XXXVIII  8.  ante  fehU  uberscichari  9.  die  |  die 

uuarheit  12.  uane  fehlt 


—     109     — 

uuilon  umbo  fuora.    da  um])e  er  aucr  sorget,  claz  stet  an  gote, 
iials  an  iino  sol1)omo:  pediu  sint  sine  sorgen  nppig. 

13.  Exaudi  orationem  nieam,  doniine,  et  deprecationem 
meara:  auribus  percipe  lacrimas  meas.  Gehöre  min  gel)et 
nnde  mina  digi,  trohtin.  mit  oren  fernim  mine  trahene, 
fernim  nues  ili  bite,  uuar  umbe  ih  sie  laze.  |  Ne  sileas,  75^ 
quoniam  aduena  ego  sum  apud  tc  et  peregrinus  sicut  omnes 
patres  mei.  Ne  snige  du  des:  du  nechedcst,  dir  sint  ferlazen 
dina  sunda.  ode  sus:  ih  pin  din  heili,  uuanda  ih  chomeling 
sament  dir  bin  unde  eilende  also  mine  forderon  alle  'nuaren. 
sie  chomen  alle  föne  Scantburgi,  daz  ist  Babilonia,  ze  Fride- 
uuarti,  daz  ist  Hierusalem,  unde  unaren  hie  eilende:  also 
Paulus  chuit  'unzi  uuir  in  dismo  übe  biren,  unze  eilende  uuir 
föne  gote'. 

14.  Remitte  mihi  ut  refrigerer  priusquam  abeam,  et  amplius 
non  ero.  Fcrgib  mir  mine  sunda,  intlade  mih  dero,  daz  ih 
irchuolet  uuerde  minero  sorgen  unde  ih  raune  geuuinne  in 
niinero  geuuizzeli,   e  ih  hina  fara  unde  hie  furder  nesi.     ode 

iz  I  chuit:   e  ih  hinnan  so  uara,  daz  ih  furder  nesi.     uuanda  75«! 
der  ueist  der  sament  gote  neist:  imo  uetuoc  sin  uuesen,  pediu 
ne  ist  er. 


XXXIX. 

2.  ilixpectans  expectaui  dominum,  et  intendit  mihi.  Aec- 
clesia  chuit  'pitendo  peit  ih  mines  trohtines,  unde  er  sah  ze 
mir',  daz  chuit:  er  teta  min  uuara,  uuanda  er  sihet  gnuoge 
dero  er  uuara  netuot. 

3.  Et  exaudiuit  preces  meas  et  eduxit  nie  de  lacu  miserie 
et  de  luto  fecis.  Vnde  gehorta  er  mine  digi.  uuar  ana  skein 
daz?  unde  leite  er  mih  uzer  dero  gruobe  dero  uuenigheiti  unde 
uzer  demo  horeuue  des  leimes:  uzer  den  sundon  nam  er  mih, 
dar  ana  skein  iz.  Et  statuit  supra  j)etram  |  pedes  meos  76-'^ 
et  direxit  gressus  meos.  Vnde  er  mina  fuoze  gesazta  an  den 
stein  der  Christus  ist,  unde  an  imo  gerihtet  er  mine  fuoze: 
der  au  imo  get,  der  neirret. 


-     110     — 

4.  Et  inmisit  i)i  os  meuin  canticum  nouum,  carmeii  deo 
nostro.  Viide  gab  er  iu  miueii  mimt  niuez  sanc,  lobesaiic 
unseremo  gote:  'übe  ih  e  sanc  den  abgoton'  chuit  sancta 
aecclesia,  'iiu  singo  ih  auer  gote'.  Videbunt  niulti   et  ti- 

mel)unt,  et  sperabunt  in  domino.  Daz  gesehent  danne  manige 
linde  furhtent  in :  sie  gesebent  niih  got  lobon,  daiuie  beginnent 
sie  ii'O  selbero  furbten.  '  unde  Ijediu  gelirnent  sie  be  mir  daz 
oub  sie  gedingent  an  trobtinen. 

76i>  5.  Beatus  uir  cuius  est  nomen  domini  spes  |  eins,  et  non 
respexit  in  uanitates  et  insanias  falsas.  Saligo  des  trost 
trobtines  namo  ist:  sabgo  der  in  selben  uuile  unde  niebt  an- 
deres, unde  er  an  uppigbeit  unde  an  bike  sinnelosi  nesab: 
den  nebein  feruuizidi  neist,  uuio  der  spibman  al  umbe  spilet 
ufen  sinemo  reituuagino  unde  uuio  samfto  er  fier  ros  sament 
turnet,  unde  uuio  geboreg  siu  imo  des  sint  alles  oberes,  so 
uuio  in  lustet.  daz  ist  upi)ig,  uuanda  iz  die  netuot  salige 
den  iz  uunna  ist  ze  sebenne.  iz  ist  lukkeu  siiuiilosi,  si  triuget 
io  den  man  sament  demo  si  ist. 

6.  Multa  fecisti  tu,  domine  deus  meus,  mirabilia  tua,  et 
in   cogitationibus    tuis   non   est   qiii   similis   sit   tibi.      Manigiu 

TCf"-  diniu  uunter  babest  du  getmi,  trob  j  tin,  dero  mer  ze  dencbenne 
ist  denne  des  die  spiliman  tuont.  uuicbot  iro  reituuagen  an 
dero  orda,  Hellas  fuor  auer  uf  sinemo  reituuageno  ze  bimele. 
übe  sie  gent  bie  ol)e  dero  erdo,  Petrus  gienc  auc  obe  den 
unden.  unde  dir  neist  gelicber  an  dinen  gedancbcn:  nebeine 
liste  ne  getuont  menhisgen  riten  ze  himele  oder  gen  über 
daz  mere.  Adnunciaui   et  locutus  sum:  multiplicati   sunt 

super  numerum.  'Ih  chunta  iz  fore'  chuit  Christus  mit  dero 
uuizegen  mundi  'unde  sageta  iz  do  sell)o  do  ib  chom,  daz 
dero  ubelon  manicfalta  uberslahet  die  zala  dero  rehton':  also 
in  demo  euangelio  stet  'manige  sint  geladet,  unmanige  sint 
iruuelet'. 

^ßJ  7.  Sacrificium  et  oblationem  noluisti,  |  aures  autem  per- 
fecisti  mihi.     Daz  e  geuuihet  uuart  unde  geopfert  uuart,  daz 

XXXIX  5.  der  selben  uuaiida  ih 


—    111    — 

habest  du  geiiuiflerot,  uiicle  habest  mih  selben  gelichamhaftot. 
diu  forezeichenunga  ist  hiiui,  diu  uuarheit  ist  chomeu:  himp 
foue  demo  quartire  uuart  e  geopferot,  gotes  lamp  uuirt  uu 
geopferot. 

8.  Holocaustum  et  pro  peccato  non  postulasti:  tunc  dixi 
'ecce  ueiiio'.     loh  daz   prautopfer  neforderost  du,  so  du  iu  e 

.täte:  du  uuile  im  gemulitez  herze  unde  gediemuotez.  do  chot 
ih  'sih  no  ih  chume':  do  ih  hiez  opferen  daz  ungemeiligoti 
lamp,  daz  meinda  ih  mih  selben,  do  gihiez  ih  daz  ih  nu 
getan  habo,  daz  ih  selbo  chome  unde  opferfrisginc  uurte. 

9.  In  capite  libri  scriptum  est  de  me  ut  facerem  uolun- 
tatem  |  tuam:  deus  meus,  uolui,  et  legem  tuam  in  medio  77» 
cordis  mei.  In  demo  eristen  salmun  ist  gescriben  föne  mir 
daz  ih  dinen  uuillen  tuo:  also  iz  chuit  'in  dero  gotes  e  ist 
sin  uuillo'.  got  miner,  ih  uuolta  daz  da  geheizen  ist  unde 
habo  geskeinet  den  uuillen.  unde  dina  e  uuolta  ih  in  mittemo 
minemo  herzen,  also  iz  ouh  da  chuit  'in  sinero  e  ahtot  er 
tac  unde  naht'. 

10.  Adnunciaui*  iusticiam  tuam  in  aecclesia  magna:  ecce 
Labia  mea  non  prohibcl)o:  domine,  tu  scisti.  Ih  cliunta  diu 
reht  in  dero  allichen  Christenheit:  da  ana  teta  ih  dinen  uuillen. 
sino  mina  lefsa  nebetuon  ih,  ih  nespreche  diu  reht.  daz  be- 
chennest  du  in  minemo  herzen  da  iz  mennisco  nebechennet. 
hie  leret  unsih  Christus  j  daz  uns  sin  reht  in  muote  si,  nicht  771^ 
ein  in  munde. 

11.  Iusticiam  tuam  non  al)scondi  in  cordo  meo,  ueritatera 
tuam  et  salutare  tuum  dixi.  Diu  reht  neferbarc  ih  in  minemo 
herzen:  so  iz  zit  uuas,  so  nehal  ih  iz.  auer  in  dero  martira 
ne  uuas  is  cit,  pediu  suicta  ih.  dina  uuarheit  unde  dinen 
haltare  sageta  ih:  ih  offeuota  in  daz  ih  .Christus  pin.  Non 
abscondi  misericordiam  tuam  et  ueritatem  tuam  a  concilio 
multo.  Ih  nclmrg  dina  gnada  noh  dina  uuarheit  fore  miche- 
lero  menigi.     dia  gnada  meina  ih,   der   sih   suudon   geloubet, 


XXXIX  7.  gelicha  nhaftot,    das  erste  a  aus  i   cnrrigirt,    zunschcn 
a  und  ü  Rasur  8.  louh,  u  radirt  10.  iusticia  tu  cisti 


—     112     — 

daz  du  imo  sie  uergibest;  unde  die  luiarlieit,  der  rehto  feret, 
daz  du  demo  die  corouam  gibest. 

12.  Tu  autem,  domine,  iio  longo  facias  miserieordias  tuas 
77«'  a  me:    misericordia    tua  et  ueritas  tua  semper  sus  |  ceperunt 

me.  Auer  du  negetuost  so  ferro  fonc  mir  dina  gnada:  föne 
minen  uuaneheilen  liden  die  noh  an  demo  rehto  hinclient,  ne 
irfirrost  du  dina  gnada.  uuanda  din  gnada  unde  din  uuarheit 
imphieng  mih,  unde  leitent  mih. 

13.  Quoniara  circuradederunt  me  mala  quorum  non  est 
numerus,  comprehenderunt  me  iniquitates  meae:  et  non  potui 
ut  uiderem.  Des  ist  föne  diu  dürft,  ih  nieino  daz  du  nielit 
ferro  föne  mir  ne  tuest  dina  gnada,  uuanda  mih  an  den  liden 
pehalbot  habent  unzalahaftiu  übel,  lose  uuelchiu  daz  sin. 
miniu  unreht  habent  mih  gefangen:  dero  sint  so  menigiu, 
daz  iro  nehein  zala  neist.     unde   föne   iro   manigi  neuuas  ih 

77«i  mahtig  daz  ih  gesahe  daz  uuara  lieht  daz  |  selber  got  ist. 
Multiplicate  sunt  super  capillos  capitis  raei,  et  cor  meum 
dereliquit  me.  Manigeren  sint  siu  danne  diu  har  mines 
houbetes:  solih  menigi  mac  den  der  iro  ne  borget  lihto  be- 
triegen.  der  die  houbethaften  sundi  ne  tuet,  unde  er  auer 
die  uuenigen  nefurhtet,  der  uuirt  beuuorfen  samoso  mit  demo 
grieze,  doh  in  der  mulestein  nedruche.  unde  min  herza  habet 
mih  ferlazen.  daz  chuit:  iz  ist  unmahtig  sih  selbez  ze  be- 
chennenne,  also  Petrus  sin  herza  nebechanda,  do  er  chot  'ih 
pin  garo  sament  dir  ze  sterbenne'.  uuelih  uunder  ist  daz, 
übe  got  ferlazet  daz  horza  daz  sih  selbez  ferlazet? 

78a  14.  Conplaceat  tibi,  domine,  ut  eruas  me.  domine,  ad  | 
adiuuandum  me  respice.  Vuanda  daz  so  ist,  nu  liehe  dir 
trohtin  daz  du  mih  irlose.  trohtiii,  sih  mir  ze  holfo,  daz 
chuit  uuis  garo  mir  ze  helfenne. 

15.  Confundantur  et  reuereantur  simul  qui  querunt  ani- 
mam  meani,  ut  auferant  eam.  scameg  uuerden  sament  föne 
minen  uunderen  unde  irfurhton  sih  uone  minero  urstendidi 
die  mine  sela  suochent,  daz  sie  sia  irsterben.  Auertantur 

retrorsum  et  erubescant  qui  cogitaut  mihi  mala.     Hinder  mih 


XXXIX  13.  liden  fehlt 


—     113     — 

uuerden  hecheret,  daz   sie  nah   mir  fangen  unde  sili  scamon, 
die  mir  ubeles  gunnen. 

16.  Ferant  confestim  confusionem  meam   qui   flicunt  mihi 
'Guge,  enge'.     Sa  tragen  die  iro  scanda  die  mir  choden  'saligo, 
saligo',  unde  daz  tiiont  Imnde  aide  mir  iz  ze  lobe  sprechent,  |  78'^ 
samoso  iz  föne  mir  si,  nals  föne  gote. 

17.  Exultent  et  letentur  queren tes  te,  domine:  et  dicant 
semi)er  'magnificetur  dominus'  qui  diligunt  salutare  tuum. 
Sprungezun  unde  freuuen  sih  die  dili  suochent,  trohtin,  unde 
dir  uuola  chedent,  uuanda  du  iz  gibest.  unde  cheden  io  die 
dinen  haltare  minnont  'trohtin  uuerde  gemichelichot' :  uuanda 
er  gibet  manne  allez  daz  er  guotes  habet, 

18.  Ego  uero  egenus  et  pauper  sum,  dominus  autem  adiu- 
uat  me.     Auer  ih   demo  si  chedent  'enge,   enge',  bin  dürftig 
unde  arm:  got  habet  min  ruoche,  an  imo  bin  ih  riche. 
Adiutor  mens  et  protector  mens  es  tu,   domine:    ne  moreris. 
Vuis  min  helfari  unde  skirmari,  got  minor,  unde  netuele  du. 


XL. 

2.  IJeatus  qui  iutelegit  super  egenura  et  paupe|rem:  in  78*: 
die  mala  liberabit  eum  dominus.  'Salig  ist  der'  chuit  der 
propheta  'der  umbe  den  dürftigen  unde  den  armen  fernunst 
habet':  der  Christum  fernimet  dar  umbe  dürftigen  unde  armen 
uuortinen,  daz  er  unsih  riche  getuoe.  er  chot  foue  imo  sel- 
bemo  an  demo  forderen  salmun  'ih  pin  ein  petelari  unde  ein 
armir,  min  trohtin  teta  min  aue  uuara'.  uua  skinet  daz  er  salig 
si?  in  die  iudicii  losot  in  got:  so  hilfet  in  daz  er  an  imo 
neziuuiuelota  unde  er  inuuort  uuissa  in  got  uuesen,  doli  er  in 
uzuuort  sähe  mennisgen. 

3.  Dominus  conseruet  eum  et  uiuificet  eum  et  beatum 
faciat  eum  in  terra,  et  non  tradat  eum  in  animas  inimicorum 
eins.      Got  gehalte  in    in  allen  uuerltfreison  unde  gelibhafte 


XXXIX.  16.  hunde  =  huohonde  18.  Ego  ]  E  fehlt 

XL  1.  liberauit  2.  faciet 


—     114     — 

78d  in:  imanda  andere  sint  "tot,  uuare  die  an  imo  lebent.  |  unde 
saugen  tuo  er  in  in  demo  uaterlante  dero  heiligen,  unde  in 
sinero  fiendc  geuualt  negebe  er  in  hie  noh  in  euuon. 

4.  Dominus  opem  ferat  illi  super  löCtum  doloris  eins:  uni- 
uersum  Stratum  eius  uersasti  in  infirmitate  eius.  Got  pringe 
imo  helfa  obe  demo  bette  sines  suerden.  sin'unchraft  heizet 
pette  des  seres:  so  er  föne  unchrefte  uf  irsten  nemag,  ih 
meino  übe  er  daz  floisc  ne  mege  peduingen,  so  helfa  imo  got. 
al  sin  bette  beuuantost  du  in  sina  siebheit:  an  demo  er  uuolta 
raunen,  an  demo  gäbe  du  imo  unrauua.  übe  er  ilta  guinnen 
hus  unde  huschenun  unde  eigen  unde  ander  gefuore,  daz 
täte  du  in  al  besizen  mit  pitternussidi.     ziuuiu?  daz  er  ander 

79a  neminnoti,  uuara  den  euui  |  gen  lib. 

5.  Ego  dixi  'domine  miserere  mei,  sana  animam  meam, 
quia  peccaui  tibi'.  Föne  diu  chot  ih  'trohtin,  gnada  mir, 
heila  mina  sela,  uuanda  ih  dir  gesundot  habo':  übe  du  Christo 
neliptost,  dinemo  suni,  doh  er  unscuklic  uuare,  ih  pin  aucr 
scuklic.  mih  fillest  du  mit  rehte,  daz  du  mih  lieilest:  uuanda 
do  ih  heil  uuas  in  paradiso,  do  neloseta  ih  dir. 

6.  Inimici  mei  dixerunt  mala  mihi;  'quando  morietur  et 
peribit  nomen  eius'?  'Mine  fiande'  chuit  Christus  'argchosoton 
mir',  uuaz  choden  sie  mir?  'uueimc  irstirbet  er  unde  uuenne 
uuh't  fortiligot  sin  namo'?  si  chodeu  'diser  ist  der  erbe: 
chomet  hera  unde  irslahon  uuir  in,  unde  so  ist  unsu'  daz  erbe'. 

791*  7.  Et  si  ingredielmtur,  ut  uideret,  |  uana  loquebatur:  cor 
eius  congregauit  iniquitatem  sibi.  Vnde  giengen  sie  in  ze 
mir,  daz  sie  mih  irspeheten:  mih  selben  irspehete  ludas,  an- 
dere mine  lide  uuerdent  irspehet  föne  manigen,  iro  horza 
sprah  daz  netohta,  sie  dahton  daz  sie  mih  ana  lugen,  unreht 
samenoton  sie  in  selben:  sie  uuanden  daz  sie  mir  scadeten, 
si  scadeten  in  selben. 

8.  Egrediebatur  foras  et  loquebatur  in  id  ipsum.  Die  dara 
in  gegangen  uuaren,  die  giengen  uz  unde  sprachen  einstimme: 
min.en    tot    rieten  -sie  einstimme.  Aduersum   me  susurra- 

bant  omnes  inimici  mei,  aduersum   me  cogitabant  mala  mihi. 

XL.  3.  sint  J  sit,  n  iiberyescliriehen  7.  cougregabit 


"     115     — 

Vuider  mir  fuoren  runendo  alle  iiiine  fiande,  uuider  mir  dahtoii 
sie  übel,     den  tot  fimden  si  mir:  der  utiart  |  lil)  anderen.        79c 

9.  Verbum  iniqnum  constituerunt  adnorsum  me:  numquid 
qui  dormit,  non  aditiet  ut  resurgat?  Vnreht  uuort  gesazton 
sie  iiuider  mir,  also  daz  ist  'er  ist  sculdec  des  todcs'.  uuanest 
du,  der  nu  slaphet,  er  ne  irstande  da  ane?  ir  uuanet  in  ir- 
slagen  haben,  auer  er  slaphet:  slaf  ist  imo  der  tot,  uuanda 
er  sih  in  ana  lazet  eina  uuila  unde  in  sa  hina  uuirfet. 

10.  Homo  pacis  meae  in  quo  sperabam,  qui  edebat  panes 
meos,  magnificauit  super  me  subplan tationem.  Judas  min 
muntman,  daz  chuit  der  mih  chusta,  ze  denio  ih  mih  fei-sah, 
daz  chuit  ze  demo  sih  mine  holden  fersahcn,  der  mit  mir  az, 
der  bescrancdo  mih  uuito:  uuito  föne  diu,  uuanda  er  die  luden 
dara  zuo  gezoh. 

11.  Tu  autem,  j  dömine,  miserere  mei  et  resuseita  me:  et  70'i 
retribuam  eis.     Habe  auer  du  min  gnada,  trohtin,  unde  ir- 
chuicche  mih:    unde  danne  lono   ih  in,   ih  heizi  die  Romari 
chomen  unde  heizi  sie  zestoren. 

12.  In  hoc  cognoui  quoniam  uoluisti  me,  quoniam  non 
gaudebit  inimicus  mens  super  nie.  Ih  pechenno  dar  ana  daz 
du  mih  uuoltest,  uuanda  min  fiant  min  nemendot.  sie  ge- 
sehent  noh  alla  die  uuerlt  nah  mir  becherta,  bediu  nemendent 
si  daz  min  namo  fertiligot  si,  so  sie  lusta. 

13.  Me  autem  propter  mnocentiam  suscepisti  et  confirmasti 
me  in  conspectu  tuo  in  aeternum.     Vmbe  mina  unscadeli  in- 
fienge  du  mih,  miteuuaren  unde  mammenden  bechandost  du 
mih:    daz    li   cheta    dir    ana    mir.      unde    gestarctost    mih    in  80^ 
euua,  doh  du  mih  geuueihtost  ze  einero  friste. 

14.  Benedictus  dominus  deus  Israel  a  saeculo  et  usque  in 
saeculum.  fiat,  fiat.  Gelobet  si  trohtin  got  Israhelis,  des  lun- 
geren sunes  demo  der  altero  dienot.  also  nu  skinet:  uuanda 
die  luden  die  e  ze  gloube  chomen,  die  habent  daz  gescriben 
dara  zuo  uuir  den  heidinen  zeigen,  so  uuir  sie  ze  gloube 
bringen  uuellen.  hinter  in  ist  daz,  mit  diu  uuir  sie  irrihten 
des  sie  unsih  zuiuelont.     iro   geski'ifte   dienont  uns  dara  zuo. 


XL  14.  die  e  ]  die  übergeschrieben 

8* 


—     116     — 

unde    sint    sie    samoso  niisera  chamerlinga:    uuaiida   iz   ctuit 
'der  merere  sun  dienot   demo   mimioren'.     hiniian  foiie  dirro 
80'j  uuerlte    unze    ze   |   enero    uuorlte   si  er  gelobot.      so  fara  iz, 
daz  uuir  in  hie  uude  in  euun  lobon  muozen. 


XLT. 

1.  Diser  salmo  ist  fernunst,  miaz  dir  si  diu  stat  Caluariae. 
dar  unibe  ist  si  so  geheizen,  uone  den  plechenten  beineu. 
da  uurten  gehoubetet  die  ferdamnoten,  da  uuart  ouh  Christus 
gecruciget. 

2.  V^uemadraodum  desiderat  ceruus  ad  fontes  aquarum, 
ita  desiderat  anima  mea  ad  te,  deus.  Also  der  hirz  gerot 
ze  demo  urspringe  dero  uuazere,  so  gorot  min  sela  ze  dir 
got.  der  hirz  izet  die  nateron  unde  ilet  danne  ze  demo 
uuazere.     daz  bezeichinot  nah  ferentoten  sundon  unsih  mugen 

SO«"  durstige  uuerden  dero  geisthchen  laba  diu  föne  Christo  |  cluiraet, 
derdir  ist  ein  brunne  dero  labunga. 

3.  Sitiuit  anima  mea  ad  deum  fontem  uiuum,  quando 
ueniam  et  apparebo  ante  faciem  dei.  Min  sela  dursta,  daz 
chuit  si  ist  gerig  ze  demo  lebenden  gote:  sia  belanget  des 
tages  danne  ih  chume  unde  füre  gotes  gesihto  skino. 

4.  Fuerunt  mihi  lacriniae  meao  panes  die  ac  nocte,  dum 
dicitur  mihi  cottidie  'ubi  est  deus  tuus'?  Des  pitendo  uuaren 
mir  mine  trahene  brot  tages  unde  nahtes:  die  az  ih  unde 
die  fuore  gab  ih  minero  sela,  do  ih  den  prunnen  trinchen 
nemuosa.  die  trahene  az  ih  tageliches,  unza  mir  tageliches 
zuo  gesprochen   uuart  'uua  ist  diu  got'?  sinen  got  zeiget  der 

SOd  den   sunniui    ode    den   manen   2)etot,  |  unde   tuot  mir   iteuuiz, 
uua  der  miner  si:  uuauda  man  den  gesehen  nemag. 

5.  Hec  recordatus  sum  et  effudi  in  me  auimam  meam, 
quoniam  transibo.  in  locum  tabernaculi  admirabilis  usque  ad 
domum   dei.     Dar  ana  dahta  ih  unde  goz  uz  mina  sela  hina 


XL  14.  enero  ]  eren 


-     117     — 

über  mih.  daz  chuit:  ili  nibtii  mincn  godanc  über  dia  gc- 
sibt  min  selbes.  luuuert  gesibo  ib  luib  selben,  diu  feruunst 
diudir  den  cbinden  Cbore  gegeben  ist,  diu  zeiget  mir  mina 
sola  ungesibtiga  unde  ferro  obc  iro  minen  ungesibtigen  got: 
uuanda  si  ist  uuantellib,  er  ist  unuuantellib.  si  ncrabta  sib 
über  sib  selben,  uuio  irraibta  si  dannc  den  der  obc  iro  so 
hobo  ist?  so  gelerueta  ib  in  suocben,  uuanda  ib  in  dia  stat  j  Hl-i 
cbom  dero  uunterlicbun  berebergo:  uunderlicbero  bie  in  erda, 
unz  man  folcbumet  biua  uf  zc  demo  gutes  bus.  uzerbalb 
dero  aecclesia  nedarf  man  in  suoeben,  diu  in  allen  gotes  liol- 
den  uunderlib  ist  manigcro  tugendi.  in  dero  ist  ze  genne 
unz  man  folebome  dara  da  gotes  bus  ist  da  daz  ze  uunderon 
aba  ist,  uuanda  der  prunno  dero  geuuizele  da  ist  unde  alla 
ursuocbunga  da  in  gecbnupfet  uuerdent.  In  uoce  cxulta- 

cionis    et    confessionis    sonus   cpulantis.     Inin  des  ist  mir  in 
dero  stimmo  freuui  unde  gegibte  Kita  des  coumontou.     min 
sela  coumet  in   den   zuein  stimmon,    daz  ib   got  lobon  unde 
mib  selben  j  incban,  io  unz  ib  dara  cbumo.     sie  bellent  mir  SI"' 
so  suoze,  daz  mir  iro  luta  gouma  ist. 

6.  Quare  tristis  es,  anima  mea,  et  quare  contui'bas  me? 
Ziuuiu  bist  du  trureg,  min  sela,  unde  ziu  uufreuuest  du  mib? 
samoso  du  neuuizist  den  ze  antuurtenne  die  ze  dir  cbodent 
'uua  ist  diu  got'?  umbe  uuaz  uuegent  dir  dise  uuerltirriden? 
ziuuiu  leidigent  si  dib  so?  Spera  in  deo,  quoniam  adbuc 
confitebor  illi:  salutare  uiiltus  mei,  et  deus  meus.  Hal)e  dib 
ze  gote:  an  in  gedinge,  er  genimet  dib  da  uz.  so  tuot  er, 
uuanda  ib  gibo  imo.  uues?  mines  antluzis  beili  ist  min  got: 
des  gibo  ib  imo.  er  bellet  min  antluzi  daz  nu  trurec  ist, 
unde  getuot  iz  fro,  so  ib  in  gesibo. 

7.  Ad  me  ipsum  anima  |  mea  conturbata  est.  propterea  81«= 
memor  ero  tui  de  terra  lordanis  et  Hermonim  a  moute  sancto 
tuo.  Ze  mir  selbemo  ist  min  sela  getruregot,  ze  gote  ist  si 
getröstet,  er  ist  static,  ib  pin  unstatec:  min  unstati  uuiget 
mir,  sin  stati  baldet  mih.  si  gibet  mir  gedingi  dara  ze  cbo- 
menne    da  ib   static  uuirdo.     dar  umbe  irbuge  ib  diu  uonc 

XLI  5.  luiu  ]  Auiu  7.  hemoim 


—     118     — 

lordanis  lande  unde  föne  Hormonim  luzzelemo  berge.  lor- 
danis  bczeiclienot  dia  toufa,  Hermonim  bezeichinot  die  leit- 
samimga:  an  den  beiden  uuirt  fernomen  diu  diemuot  diu 
leret  den  man  sih  selben  nideren  unde  sih  selben  leidizon. 

8.  Abyssus  abyssum  inuocat  in  uoce  cataractarum  tuarum. 
81^  Abgrunde  eiscot  abgrunde:  daz  alto  urcliunde  fore  zei  |  chenot 

daz  niuuua  urcliunda.  au  dero  stimmo  dinero  uuazerediezon, 
daz  chuit  an  dero  lera  dinero  prediare.  si  geleret  daz,  uuio 
ein  e  sihet  ze  dero  anderen  e.  ode  iz  cliuit:  ein  uuisman 
maebot  anderen  uuisen  an  dero  stimmo  dinero  lere,  nals 
sinero:    du    gibest    daz    sin    lera  anderemo  toug.  Omnia 

excelsa  tua,  et  fluctus  tui  super  mo  transierunt.  Alle  dina 
ufslagunga  unde  dinc  uuolla  habent  mili  ubofaren.  daz  chuit: 
niili  nesiiit  fcrholen  die  drouua  dinero  urteildo  die  du  uf 
slagost  in  demo  cnto  dero  uuerlte,  noh  die  arbeite  dero  ga- 
genuurtigen  uuerlte  ne  sint  mili  fcrgangen. 

9.  In  die  mandauit  dominus  misericordiam  suam  et  nocte 
82a  canticum  eius.     Tages  gebot  trolitin  sina  gnada  unde  nah  |  tes 

skeinda  er  sia.  der  sin  reht  gelirnota  in  fride,  den  losta  er 
in  unfrido.  fernemon  sina  e:  so  uns  uuola  si,  so  hilfet  er 
uns  in  note.  Apud  me  oratio  doo  uitae  meae:  dicam  deo 

'susceptor  mens  es'.  Sament  mir  ist  gebet  demo  gote  mines 
libes:  ih  habo  heimo  daz  er  suochet,  daz  ist  min  gebet,  nals 
min  frisginc.     uuio  ist  daz  getan? 

10.  Quare  oblitus  es  mei?  quare  contristatus  incedo,  dum 
affligit  me  inimicus?  Sus  ist  iz  getan:  ih  cluide  ze  gote  'du 
bist  der  mih  inphahet,  zeuuiu  irgaze  du  min'?  so  not  ist  mir 
hie,  samoso  du  min  irgeszen  habest,  ziuuiu  stieze  du  mih 
uuidere,    do  ih  mit  ufen  intuegenemo  muote   gechoreta  dero 

82''  himeliscun    suozi?    ziuuiu    nelieze    du    mih    in  |  dero    folsteii, 
daz  ih  sus  nechole? 

11.  Dum  confringuntur  ossa  mea,  exprobrauerunt  mihi 
qui  tribulant  me,  inimici  mei.  Ziuuiu  gan  ih  leideger,  daz 
mih  sus  prechont  die  fiante  mit  manigen  zuriuuaren,  föne 
den    ioh    miniu  bein   ferbrochen    uuerdent?    ziuuiu   lazest    du 

XLI   10.  Quare  J  Q  fehlt  nechole  ]  iiechode 


—     119     — 

den  tiufal,  die  iouh  starclie  in  dero  aecclesia  sint,  mit  cho- 
rungen  geuuciclicii  ?  Dum  dicunt  mihi  per  singulos  dies 

'ubi  est  deus  tuus'?  Die  mili  arbcitent,  die  babont  gcitc- 
uuizet  an  diu  daz  sie  tagelicbes  cbedent  'uua  ist  diu  got'? 
den  iteuuiz  tuont  si  mir  an  den  martiraron.  uuanda  des  min 
sela  gctruobct  ist,  föne  diu  cbido  ih  auer. 

12.  Quare  tristis  es,  anima  mea,  et  quare  conturbas  me? 
Ziu  bist  du  unfro  unde  leidig,  min  sela?  Spera  j  in  dco,  82« 

quoniam  adbuc  confitebor  illi:  salutare  uultus  mei,  et  deus 
mens.  Tiosti  dili  ze  gute,  uuanda  imo  iebcndo  cbido  ib  'du 
bist  min  beili,  got  mincr'.    . 


XLII. 

1.  Disiu  stinima  ist  des  der  io  daz  uueinot  daz  er  hie 
mit  den  ubelen  ist,  uuanda  er  gerno  biua  uuare  da  eccbert 
die  guoten  sint. 

2.  Xudica  me,  deus,  et  disccrne  causam  meam  de  gente 
non  sancta:  ab  bomine  iniquo  et  doloso  erue  me.  Irteile  über 
mib,  got,  unde  sceide  min  dinc  föne  unbeiligemo  diete.  dob 
uuir  bie  sament  sin,  golib  nelaz  unsib  sin.  föne  unrebtemo 
man  unde  binderskrencliigemo  lose  mib. 

2.  Quia  tu,  deus,  fortitudo  mea:  quare  me  repulisti?  et 
quare  tristis  incedo,  dum  affligit  me  inimicus?  Sit  du,  got, 
min  starcbi  bist  uuider  dero  unfreuuidi:  ziu  stieze  |  du  mib  82d 
föne  dero  starcbi?  unde  ziu  bin  ih  unfro,  danne  mib  der 
tiufal  muot  mit  chorungen?  übel  minna  unde  übel  forbta  ge- 
ruozent  mib,  uuider  den  ringo  ih,  föne  diu  bin  ib  unfro:  ziu 
ist  daz,  sit  du  min  starclii  bist?  du  bist  min  starcbi:  ziu  ist 
mir  ana  diu  uuoicbi  dero  unfreuuidi?  ane  daz  mir  mit  un- 
rebte  leidiu  ist  diu  racha  dero  ana  genten  sundon.  dannan 
elliu  chorunga  cliomen  ist?  danne  mih  mera  frouuen  scolta 
daz    gotes    reht    daz  nehein  unrelit  ungeandot  nelazet?    föne 


XLII  1.  er  vor  hie  fehlt  auf  Rasur 


—     120     — 

diu  ist  mir  ze  chedennc  'guot  ist  mir  daz  du  mih  gedic- 
muotcst,  daz  ili  lirno  dina  rehtbafti',  diu  cliorunga  drucliet 
mih,  da  ana  gcsilio  ih  uuio  relit  du  bist. 

83a  3.  Emitte  lucem  tuam  et  ucri  |  tatem  tuam:  ipsa  me  de- 
duxcrunt  et  adduxeruut  in  montem  sanctum  tuum  ..." 
Sende  uz  unde  gctuo  geborn  uuorden  Cbristum,  din  liebt  undc 
din  uuarbeit.  die  leiten  mib  unde  brabton  mib  ufen  dinen 
belügen  berg  unde  in  daz  gezelt.  liebt  unde  uuarbeit  diu 
Cbristus  sint,  diu  genoton  mib  in  die  aecclesiam:  diu  ist  der 
berg  unde  daz  gezelt.  si  ist  der  berg  der  uone  luzelemo 
steine  so  iruuobs,  daz  er  den  ertrinc  iruulta  nab  Danielis 
uuissactoma.  si  ist  gezelt,  uuanda  si  uebtentero  unde  faren- 
tero  ist:  daz  bus  dara  si  farent,  daz  ist  in  bimeli.  föne 
demo  ist  gescriben  'salic  sint  die  dicdir  buent  in  dinemo  bus, 
in  die  uuerlt  dero  uuerlti  lobont  si  dib'. 

SSij  4.  Et  introibo  ad  altaro  dei,  ad  |  deum  qui  letificat  iu- 
uentutem  moam.  Vnde  föne  demo  gezelte  cbomendo  gan  ib 
bina  in  ze  gotes  altare,  daz  ib  selbe  uuirdo  opfer.  daz  ist 
der  ungesibtigi  altare  in  bimele  den  diser  bezeicbenot  bie  in 
erda,  selber  der  gotes  stuol,  ze  demo  sib  da  nioman  nege- 
nabet,  ane  der  bie  ze  dismo  uuirdigo  gat.  ze  gote  gan  ib 
in  derdir  mina  iugent  gefreuuet:  er  gefreuuet  da  mini  niuui, 
uuanda  er  bie  babet  geunfreuuet  mina  firni.  in  dero  niuui 
folstau  ib:  mer  ne  irfirnen  ib,  mera  ne  alton  ib. 

5.  Confitebor  tibi  in  citbara,  deus,  deus  mens:  quare  tristis 
es,  anima  mea,  et  quare  conturbas  mc.  Ib  gibo  dir  an  dero 
barfen,  got,  got  miner.     daz  cbuit:   in  arbeiten  lobon  ib  dib, 

83c  ij^  arbeiten  singo  ib  dir.  |  diu  barfa  bat  nidenan  bub,  auer 
diu  rotta  babet  obenan  bub.  föne  demo  nideran  teili  da  der 
lib  ana  ist  unde  diu  totlicbi,  cboment  uns  arbeite:  so  uuir 
die  lidendo  got  loben,  so  singen  uuir  an  dero  barfen.  daz 
sanc  ist  suoze,  uuanda  diu  gedult  macbot  iz  gote  lieben, 
sid  iz  gote  liebet,  ziu  bist  du  danne  unfro,  min  sela?  unde 
ziu  truobest  du  mib?  ziu  lazcst  du  dib  ana  debein  leit?  sid 
daz   gotes   pildi   an  dir  ist,  ib  meino  diu  reda  unde  diu  fer- 

XLII  4.  negf'haliet  5.  conturbas  me  ]  conturbas 


—     121     — 

nimst,    ziu    nestozest    du   daimc   foiie  dir  so  uuaz   dir  missc- 
zimet?  Speni  in  dco,  qiiuniam  adliuc  confitebor  illi:   sa- 

liitare  uultus   mei,    et  dciis  mcus.     Gedinge  an  got,  uuanda 
iniü  liugo  ili  sus:  licili  mincs  analuites,  min  got. 


XLIII. 

1.  Diser  salmo  ist  ze  ferstenne  fonc  demo  dingo,  daz  got  S3^ 
ofto  betuot  sin  ora  gebetener  umbe  dei  zitlidien  dinc,  durh 
daz  man  in  bite  umbe  diu  euuigcn. 

2.  Ueus,  auribus  nostris  audiuimus,  patres  nostri  adnuii- 
ciauerunt  nobis  Opus  quod  operatus  es  in  diebus  eorum  et  in 
diebus  antiquis.  Vuir  eigen  gehöret,  trohtin,  mit  unseren 
oren  daz  uns  unsere  forderen  zalton.  unsere  forderen  zalton 
uns  din  uuerh  daz  du  uuorhtest  in  iro  tagen  unde  in  alten 
ziten.  uuir  eigen  gehöret,  uuio  du  sie  lostest,  doh  du  unsih 
nu  nelosest. 

3.  Manns  tua  gentes  disperdidit,  et  plantasti  eos:  afflixisti 
populos   et  expulisti   eos.     Din  hant,   sa  |  geton  sie,  fersuanta  84* 
andere    diete,    unde    in    iro    stal    flanzotost    du  sie.     neiztost 
umbe  sie  andere  liute,  Amorreos  unde  Eueos  unde  Gebiiseos, 
unde  tribe  die  uz,  daz  du  in  rumtost. 

4.  Non  enim  in  gladio  suo  possiderunt  terram,  et  brachium 
eorum  non  saluauit  eos.  Sie  ne  besizzent  nieht  iro  laut  mit 
iro  chnehtheite,  noh  iro  starchi  negehielt  sie.  Sed  dex- 
tera  tua  et  brachium  tuum  et  inluminacio  uultus  tui,  quoniam 
conplacuisti  in  eis.  Sunter  din  zeseuua,  daz  chuit  din  geuualt, 
unde  din  arm,  daz  chuit  din  sun,  unde  oflenunga  dines  ant- 
luzes,  daz  du  an  den  uuerchen  dih  skeindost  da  uuesen, 
uuanda  dir  gelichet  uuas  an  in. 

5.  Tu  es  ipse  rex  meus  et  deus  mens  qui  mandas  salutes 
lacob.     Der  selbe  min  chunic  unde  min  got  pistu  |  noh,   du-  84^ 

XLIII  3.  ru  I  tost  4.  saluabit  placuisti 

5.  Tu  ]  T  fehlt 


—     122     - 

dir  Israheli  inbiutest  sina  heili:  so  uiiio  du  mit  antluzze  ne 
irskinest,  iioh  dina  tougena  neouctast  die  du  in  dero  ursten- 
didi  ougen  scolt,  du  chuntost  doli  pi  den  engclin  uuaz  sie 
tuon  scolten. 

6.  In  te  inimicos  nostros  uentilabimus  conm,  et  in  nomine 
tuo  spernemus  insurgontes  in  uobis.  Sol  din  helfa  danne  nu 
liina  sin?  nein  si.  an  dir  uuas  iro  sig,  an  dir  tribon  ouh 
uuir  mit  hörne  unsere  jSandi,  mit  dinero  starchi  lagen  uuir 
sie.    unde  in  dinemo  namen  fersehen  uuir  die  an  unsili  nendent. 

7.  Non  enim  in  arcu  meo  sperabo,  et  gladius  meus  non 
saluabit  mo.  Ih  ne  fersibo  mih  ze  mincmo  bogen  nieht  mcra 
denno  mine  forderen,  noh  min  suert  nehaltet  mih  nieht  mera 

84c  denne  iz  sie  |  gehielt. 

8.  Saluasti  enim  nos  de  affligentibus  nos,  et  odientes  nos 
confudisti.  Du  habest  unsih  gehalten  fore  unseren  ahtaeron: 
ih  spricho  iz  samoso  iz  irgangen  si,  uuando  iz  so  geuuis  ist 
samoso  iz  nu  irgangen  uuari.  unde  die  unsih  hazent,  die 
geskendest  du:  in  dero  urstendidi  uuerdent  sie  geskendet,  daz 
ist  geuuis. 

9.  In  deo  laudabimur  tota  die,  et  in  nomine  tuo  confite- 
bimur  in  saeculum.  An  gote  uuerden  uuir  gelobet  allen  den 
dag:  dadir  tag  ane  naht  ist,  da  uuerden  uuir  gelobet,  unde 
an  dinen  namen  iehen  uuir  iemer:  in  euere  nuerlte  ist  euui- 
giu  pigiht  dero  heiligen,  dero  sie  nieht  irdriezen  nemag, 
uuanda  iz  iro  saligheit  ist. 

84<i  10.  Nunc  autem  |  repulisti  et  confudisti  nos:  et  non  egre- 
dieris,  deus,  in  uirtutibus  nostris.  Doh  uns  daz  chumftic  si 
in  euuon,  du  habest  unsih  dine  martirari  io  doh  nu  dana  ge- 
stozen  unde  geskendet:  uuanda  uuir  christiani  geheizene  föne 
den  heidenen  geleidizet  piren.  unde  uz  negest  du,  got,  sament 
uns  in  unseren  chreften,  so  du  e  täte:  du  lazest  unsih  chrafti- 
lose,  so  uuir  unsih  irheuen  ze  farenne  uuider  unseren  fienden, 
doh  du  unsere  forderen  tatist  starchi  in  demo  uuigi. 

11.  Auertisti  nos  retrorsum  post  inimicos  nostros,  et  qui 
oderunt    nos    diripiebant    sibi.      Dana    geuuendet   habest    du 

XLIII  G.  So]  ]  ßo  8.  alitereu,  a  üher  dem  ersten  e 

ovr  jieuuis  Jiasur  ziccier  BucUdabcn 


—     123     — 

iinsih    liindcr    ze    rukke    fore    unseren    fianclen,    undo   habent 
unsih  irzucliet  in  selben  die  unsih  hazent. 

12.  Dedisti  nos  tanqiiam  oues  escarum,  et  in  gentilms 
disper  |  sisti  nos.  Du  gäbe  unsih  in  ze  frezzeime  samoso  fris-  85^ 
ginge  nnde  habest  unsih  zeuuorfen  under  die  heidenen.  uuanda 
diz  ist  diu  stimma  dero  martirari,  bediu  ist  disiu  chlaga  ze 
ferncmenne  föne  den  die  sih  in  dero  martira  gloupton  undc 
uuidere  ze  den  heidenen  iruuuden. 

13.  Vendidisti  popukini  tuum  sine  precio,  et  non  fuit  mul- 
titudo  in  commutationibus  eorum.  Hina  gäbe  du  dincn  liud, 
daz  du  da  umbe  anderen  ne  infienge:  du  gäbe  dina  martirari 
ze  slahte,  uueHche  infienge  auer  du  füre  sie?  unde  nehein 
maginlosi  ncuuas  an  demo  choufe:  dero  hina  gegebenen  uuas 
mauigi,  neheiniu  dero  inphangencn. 

14.  Posuisti  nos  obprobrium  uicinis  nostris,  subsannationem 

et  dcrisuni  bis  qui  in  circuitu  nostro  sunt.    Tu  habest  |  unsih  85'^ 
gesezet  in  itenuiz  unseren  gebureu,  unde  umbe  uns  gesezzenen 
in  snuden  unde  in  huoh. 

15.  Posuisti  nos  in  simiUtudincm  gentibus,  commotionem 
capitis  in  populis.  Tu  habest  unsih  heidinen  gesezet  in  ge- 
hchi  dinero  martira  unde  in  houbetuueget  den  liuten,  also 
du  den  luden  uuari. 

16.  Tota  die  uerecundia  raea  contra  me  est,  et  confusio 
faciei  mee  cooperuit  me.  Allen  tag  uuas  min  scama  gagen 
mir.  eteuuenne  ferscameiit  sih  andere  mennisge,  unsere  scame 
uuereton.     unde  scama  mines  antluzis  pedahta  mih. 

17.  A  uoce  exprobrantis  et  obloquentis,  a  facie  iuimici  et 
persequentis.  Vuanuan  chom  si?  föne  dero  stimme  iteuui- 
zontes  unde  uuidersprechentes  unde  föne  dero  anasihte  des 
fiaudes  unde  des  ahtentis  |  der  mir  io  gagenuuerte  ist.  85c 

18.  Hec  omnia  uenerunt  super  nos,  nee  obliti  sumus  te: 
.  .  .  Daz  ist  allez  ufen  unsih  chomen,  daz  uuir  uuizen  uuio 
got  unsere  forderen  leiti  uzer  Egipto  unde  er  unsih  in  dero 
urstendidi  leiten  sculi   uzer  dismo   Egipto  dirro  uuerlte,   daz 

XLLII  12.  cliaga  18.  manigiu,  u  verwischt  14.  ge- 

sezet fehlt  17.  miidersprechentes  ]  sprechentes 

18.  Ilec  ]  II  feldt 


—     124     — 

uuir  hie  undcr  zuisgon  liden  sculin  alle  note  unde  bosuochet 
sculiii  uucrden,  übe  imir  inaii  danches  uoben  imellen.  danclies 
gab  er  uns  den  lib,  danches  irlosta  er  iinsih,  danclies  sculcn 
nuir  in  uoben.  ih  meine  daz  uuir  hie  lones  negeron,  sunter 
in  dcro  chunftigen  uuorlte.  föne  diu  chuit  iz  hera  nah.  noh 
durh  daz  ne  irgazen  uuir  din.  ncliein  truobesal  noirgazta 
85ci  unsih  din,  uuanda  du  uuoltost  |  iz  uns  gcskchen  ze  dero  fer- 
nunsti,  uns  chinden  des  chrucis.  noh  unrehto  ne  taten  uuir 
an  dero  dinero  e. 

19.  Et  non  recessit  retro  cor  nostrum:  et  declinasti  scmi- 
tas  nostras  a  uia  tua.  Noh  uuidere  negeuueih  unser  herza, 
so  dero  herza  tuet  die  umbe  arl)eit  in  misseti'ue  choment. 
unde  gechertest  du  unsere  stige  uone  demo  uuege  dines  rehtes. 
daz  chuit:  du  gelertest  unsih,  uuio  ferro  unser  uueg  ist  den 
uuir  uuolton  gen,  föne  dinemo  den  du  unsih  uuile  gen.  un- 
serer leitet  ze  demo  todo,  diner  leitet  zc  demo  libe. 

20.  Quoniam  humiliasti  nos  in  loco  aftlictionis,  et  coope- 
ruit  nos  umbra  mortis.     Vuanda  du  habest  unsih  gediemuotet 

86-1  in  diser  neizelichen  stete,  |  in  dirro  al)eitsamen  uuerlte. 
unde  habet  unsih  pedechet  pilidi  des  todes.  uuelichez  ist 
dciz?  uuare  diu  totlichi  diu  in  allen  gemeine  ist.  uuelichiz 
ist  auer  selber  der  tot?  uuane  diu  euuige  ferdamnussidi  mit 
demo  tiufalo. 

21.  Si  obliti  sumus  nomen  dei  nostri,  si  expandimus  ma- 
nus  nostras  ad  deum  alienum:  Nonne  deus  requiret  ista? 
ipse  enim  nouit  abscondita  cordis.  Vbe  uuir  irgazen  unseres 
gotes  namen  unde  übe  uuir  gesprieton  unsere  hende  ze  fre- 
medemo  gote,  nefraget  des  got?  ziu  fraget  er  des  daz  er 
uueiz?  uuane  daz  er  iz  unsih  lazze  uuizen,  unde  uuir  unsih 
selben  bechennendo  gebezzerot  uuerden.     er  uueiz  die  getou- 

SQ^  gena  des  herzen,  pediu  nedarf  er  fragen,  er  fraget  auer,  so  | 
er  unser    choret    unde    er    an   dero  chorungo  unsih  tuet  be- 


XLIII  18.  inan  ]  innan  chuit  iz  ]  iz  feJtlt  am  Ende  der 

Zeile  20.  gcdiemutet,  o  üherncschrichrn  abeitsamen  = 

ai'beitsamen  21.  expadimus  gesprieton  ]  gespretou,  i 

übergeschrieben  er  iz  ]  iz  fehlt 


—     125     — 

chennen,  uuer  miir  sin.  so  er  Potro  teta  der  sih  selben 
fore  cliorungo  neuuissa,  do  er  chot  'ih  pin  garo  mit  dir  ze 
sterbenne'  unde  aner  an  doro  cliorunga  sih  pecliando. 

22.  Quoniam  propter  te  mortificamur:  tota  die  estimati 
sumus  sicut  oues  occisionis.  Du  uueist  dia  tougena  unserero 
herzon,  daz  uuir  umbe  dih  irsterbet  uuerden  allen  tag,  daz 
chnit  nals  umbe  uppegi  guotlichi  noh  umbe  unsere  meintate. 
übe  die  neuuarin  die  umbe  ruomegerna  sa  irsturben,  nals 
umbe  minua,  so  ne  cbote  Paulus  'ferbrenne  ih  minon  lib 
unde  neban  ih  dero  minnon  nieht,  so  ne  ist  iz  mir  ze  nielite 
frumi'.  unde  daz  uuir  geahtot  biren  also  |  scafine  frisginga.  8Gc 
scal  neuuercnt  sih,  uuir  neuueren  unsih. 

23.  Exurge,  quare  obdormis,  domine?  exurge  et  ne  repel- 
las  in  finem.  Staut  uf,  trohtin,  ziu  slaphest  du?  uuio  mag 
got  slaphen?  au  er  sine  martirari  harent  ad  Christum,  daz  er 
den  dieten  chunt  getue  sine,  urstendi,  uuanda  den  slafet  er 
edi  in  uuizen  toten  unde  in  ne  gloubent  irstandenen.  des 
langet  sie  mit  rehte,  uuanda  so  daz  uuirt,  so  zegat  daz 
ahtisal  .  .  . 

24.  Quare  faciem  tuam  auertis,  obliuisceris  inopiae  no- 
strae  et  tribulationis  nostrac?  Ziu  uuendest  du  föne  uns  dina 
anasuina,  samoso  du  unser  furder  neruochest?  unde  irgizest 
inisero  armheite,  samoso  du  selbo  neuurtest  arm  unde  gebhiot 
umbe  unsih? 

25.  Quoniam    humiliata    est    |    in    puluere    anima    nostra,  Sß^ 
conglutinatus  est  in  terra  ueiitor  noster.    Gehuge  unsir,  uuanda 
unser  sela  in  demo  stuppe  dih  petendo  gediemuotet  ist  unde 
unser    buh    nidere    ligente    haftet    zuo    dero    erda.      ode    der 
buh  bezeichenot  die  in  demo  ahtisali  sih  globent  unde  uuidere 

ze  den  heidenen  fahent,  unde  die  chlaget  na  sancta  aecclesia. 
sie  habet  munt  mit  den  heiligen  unde  buh  mit  den  fleisclichen. 
uone  diu  chot  einer  'ih  az  ein  buoh,  unde  daz  selba  buoh 
uuas  suoze  in  minemo  munde  unde  bitter  in  minemo  buche': 
diu  gotes  gebot  sint  suoze  den  geistlichen  unde  bitter  den 
sundigen. 

XLIII  21.  unde  sih  auei'  24.  inopiae  uostrae  et  fehlt 

amheite,  v  übergeschrieben 


—     126     — 

26.    Exnrge,    doraine,  acliuua   nos  et  redime  nos  propter 

87a  nomen  tuum.     Staut  uf,  trolitin,  daz  cliuit  getuo  |  cliunt  dine 

urstendi,  daz  ioh  die  die  nu  hafteut  zuo  dero  erda  uf  erhaben 

uiierden    föne    dero    erda.      hilf   uns    unde    lose   unsili   umbe 

dinen  namen,  nals  umbe  unsere  unrebte. 


XLIV. 

1.  Au  Christum  sihet  diz  saue  umbe  die  gemuozten  sune 
Chore  ze  fernunste  umbe  den  trut.  dei  chint  crucis  sint  ge- 
uuehselot  lone  ungloubegen  ze  gloubegen.  den  selben  ist  diz 
sanc  ze  fernunste  umbe  Christum  den  trut  des  uater,  umbe 
den  die  unfernunstic  uuaren  die  in  chrucigoton.  uuanda  iz 
chuit  'mähten  si  iz  uuizen,  nicht  ne  beten  si  in  gechrucigot'. 

2.  Jliructauit  cor  meum  uerbum  bonum:  dico  ego  opera 
mea    regi.     Der    fater  sprichet   uoiio   demo   suno  'guot  uuort 

871^  irrofozota  min  herza'.  |  daz  chuit:  guoten  suu  habo  ih  cho- 
menen  föne  mir  selbemo.  sin  uuort  ist  er,  uuanta  er  getuot 
in  mennisgen  chunt:  also  er  ouh  sin  uuistuom  ist,  uuanda  er 
in  getuot  fersten,  miniu  uuerc  sago  ih  demo  chunigi,  uuanda 
an  demo  suno  elliu  gotes  uuerh  sint.  noh  ander  neist  diu 
saga    danne    daz    geslahte.  Lingua   mea    calamus   scribe 

uelociter  scribentis.  Min  uuort  ist  also  state,  also  diu  gescrift 
des  scriben.  mennisgen  uuort  zegat,  gotes  uuort  ist  imo  eben- 
euuig.  iz  ist  also  diu  gescrift  des  spuotigo  scribenten.  uues 
mag  so  uuola  spuon,  so  eines  uuortes?  ein  uuort  ist  daz  der 
uater  gesprochen  habet,  daz  ist  so  spuotig,  uuanda  iz  einzen 

87c  sillibon  gesprochen  ne  ist,  doh  |  iz  so  euuigo  gesprochen  si, 
daz  an  demo  sprechenne  daz  anagengi  noh  daz  enti  nesi. 

3.  Speciosus  forma  prae  filiis  hominum,  diffusa  est  gratia  in 
labiis  tuis.  So  daz  uuort  fleisc  uuirt,  so  ist  iz  mennisco,  so  ist 
iz  gemahilo,  .  .  .  daz  chuit  scone  fore  allen  mennisgen:  uuanda 
anderer  ne  uuas  unsculdic  uuare  er,  noh  anderer  nehabeta  die 


XLIV  1.  chin  crucis,  t  mit  roter  Tinte  übergeschrieben 


—     127     - 

sconi  unsere  urlosi.  gnada  ist  gebreitet  in  dineu  lefsen,  uuanda 
daz  uuort  dero  gnada  ist  in  dinen  lefsen:  also  daz  ist  'derdir 
gloubet,  der  uuirt  geheilet'  unde  auer  'derdir  izzet  min  fleisg 
unde  trincliet  min  pluot,  der  hat  den  euuigen  Hb'.  Prop- 

torea  benodixit   te   deus  in  eternum.     Nu  chuit  der  propheta 
ze  gote  'foue  diu  segenota  dili  got  in  euun'.     andera  segenota 
er  ze  |  einero   friste  die  unter  dero  e  uuaren,   die   dia  erda  87J 
dero  intheizunga  infieugen.     dir  gibet  er  umbe  dia  gnada  daz 
himelricha.     daz  tuet  er  an   den  die  unter  dero  gnada  sint. 

4.  Accingcre  gladio  tuo  super  femur  tuum  potentissime. 
Gurte  din  suert  umbe  din  dich  filo  geuualtigo:  hie  in  demo 
libe  uuafene  dih  mit  demo  suerte  dinero  lera  diu  geuualtigo 
den  sun  skeidi  foue  demo  uater  unde  die  tohter  föne  dero 
muotere. 

5.  Specie  tua  et  pulchritudinc  tua  intende,  prospore  pro- 
cede  et  regna.  Daz  tue  mit  dinemo  mennisgen  bilde  unde 
mit  dinero  guotlichun  sconi.  sih  an  unsih  unde  framspou- 
tigo  chum  hera  föne  himela  unde  richese  hie  in  dinero 
aecclesia.  Propter  ueritatem  et  mansuetu  j  dinem  et  iu-  88-i 
sticiam:  et  deducet  te  mirabiliter  dextera  tua.  Vmbe  uuar- 
heit  unde  manmendi  unde  reht:  uuarheit  lera  unsih  mit  demo 
heiligemo  euangelio,  manmendi  skeino  in  dero  martira,  reht 
fordera  in  dero  urteili.  unde  leitet  dih  uunderlicho  din 
ceseuua,  daz  chuit  din  geuualt,  uuanda  uunderlicho  lebest  du, 
uunderlicho  irstest  du. 

6.  Sagittae  tuae  acute,  sub  te  cadent  in  corde  inimicorum 
regis.  Din  strala  sint  uuassa  harto  mahtigo.  diniu  uuort  ge- 
mugen  filo:  siu  durhfarent  diu  herza,  uuanda  siu  uuassiu 
sint;  unde  becherent  siu  ze  rehte,  uuanda  siu  mahtic  sint. 
ander  dir  sturzent  diu  liute.  uua  uuirt  der  stürz?  in  demo 
herzen  des  chuniges  fiendo.  du  bist  der  chu  I  nie,  dir  under-  88i^ 
tuont  sie  sih  unde  uuerdent  da  diemuote  da  sie  ubermuote 
uuaren. 

7.  Sedes  tua,  deus,  in  saeculum  saeculi:  uirga  directionis 
uirga  ^egni  tui.     Din  stuol,  got,  unde  din  richa  uueret  iomer: 

XLIV  6.  derdir  gloubet  J  dedir  gloubet,  r  übergesehrieben 


—     128     — 

daz  sedal  des  iudisgen  riches  uuereta  eiiii  frist,  an  daz  ente 
uueret  daz  sedel  des  euuigen  cbunigis.  gerta  kerihtentis  ist 
dines  riches  kerta:  si  gerehtet  die  e  clirump  uuaren,  uuande 
sie  ane  in  uuolten  richeson  unde  iro  selbero  uuillen  tuoii 
unde  gotes  uuillen  nah  demo  iro  duingen. 

8.  Dilexisti  iusticiam  et  odisti  iniquitatem:  propterea  unxit 
te  deus,  deus  tuus,  oleo  leticiae  prae  consqrtibus  tuis.  Du 
minnotost    reht    unde   hazetost   unreht.      da    skinet    daz    din 

88c  garti  ist  garti  des  gerihtes.  |  si  ist  ungebrouchentlichiu,  uuanda 
si  isininiu  ist  unde  einen  rihtentiu,  anderen  fersmulentiu:  si 
rihtet  die  keistlichon  unde  zebrichet  die  fieisglichen.  uone 
diu  salbota  dih  cot,  din  got:  Pater  uuiehta  dih  unde  salbota 
dih,  uuanda  du  minnotest  reht  unde  hazzotest  unreht.  uuaz 
ist  daz  salb?  iz  ist  keistlih  unde  ungesunlih.  mit  dem  ole 
dero  freuui  salbota  er  dih:  daz  ist  diu  unsculdicheit  diu  iie- 
heines  des  dinges  neirhuget  daz  si  suere,  daz  sie  riuuan  durfi. 
föne  dinen  geteilen:  daz  cliuit  ferrori  danne  andere  heiligen, 
uuanda  föne  dir  gesalbotemo   sint  geheizen  andere  gesalbota. 

88^1  9.  Mirra  et  gutta  et  casia  a  uestimentis  tuis,  a  do  |  mibus 
eburneis  ex  quibus  delectauerunt  te  filiae  regum  in  honore 
tuo.  Föne  dinero  uuate  choment  die  stancha  mirrun  unde 
gutte  diu  ammoniaca  heizet  unde  casie  diu  fistula  heizet, 
daz  chuit:  fonc  den  gloubegen  unde  föne  allero  aecclesia 
chumet  der  liument  guotero  tugendi  der  also  suoze  ist,  also 
der  stanc  tiurere  chrutere.  er  chumet  föne  den  helfenbeinin 
huseren,  daz  chuit  föne  den  heiligen  mageden  die  föne  diu 
mit  helfenpeine  gezeichenet  uuerdent,  uuanda  der  helfent  ein 
chiusgez  fehe  ist,  unde  füre  eini  chenun  neheina  mera  nege- 
uuinnet  er.  unter  den  huseren  luste  dih  dero  chunigo  tohtere 
die>in  dina  era  geborn  sint.     dera  dih  lusta,  die  uuaren  dero 

89a  botene  |  tohtere  dir  ze  eron  geborne,  nals  in:  uuande  si  chri- 
stianae  heizent,  nals  petriane  noh  pauliane.  oder  die  tohtere 
dero  chunigi  sint  manige  aecclesiae  die  alle  Christi  heizent, 
nals  Petri  noh  Pauli. 


XLIV  7.  diiingen  ]  diuagen  8.  isiniu,  ni  iiherffefichriehen 

undet  zebrichet  9.  geborne  vor  nals  fehlt 


—     129     — 

10.  Astitit  regina  a  dextris  tuis  in  nestitu  deaurato,  cir- 
cumdata  uarietate.  Selbiii  diu  clmuigiii  diu  aecclosia  diu 
gestet  ZG  dinero  zeseuun.  da  gehorent  iro  cliiut  'cliomct  liera, 
ir  geuuiliteu  uiines  uater'.  auer  diu  ze  dero  uuiusteren  stet, 
diu  ne  ist  cliunigiii,  diu  gehöret  'uaret  in  daz  euuigc  fiur'. 
in  ubergultemo  geuuate,  daz  chuit  mit  demo  gegareuue  des 
uuistuomes.  umbehelitiu  mit  felii,  einuueder  dero  tugende 
odar  dero  spracha:  uuanda  in  misselichen  zungen  ist  si,  misse- 
iiche  tugendi  habet  si.   |  891^ 

11.  Audi,  filia,  et  uide  et  inclina  aurem  tuam,  et  obliui- 
scere  popuhun  tuum  et  domum  patris  tui.  'Höre,  tohter, 
uude  sih'  chuit  der  propheta:  muoter  mauigero  chindo,  tohter 
dero  uuissagen  unde  dero  poteno,  höre  uuaz  dir  daz  euange- 
lium  gibiete,  unde  dara  nah  gesihest  du  die  guotlichi  gotes. 
diu  gioul)a  sancti  euangelii  gereinet  dir  daz  herza,  daz  du 
den  gesehen  mäht  den  die  gesehen  sculin  diedir  sint  mit 
reinemo  herzen,  unde  diemuotlicho  helde  din  ora:  fernim 
sorclicho  disen  rat.  unde  habe  in  agezze  dinen  liut,  den 
liut  Babilonie  dannan  du  burtic  bist,  unde  dines  uater  hus 
des  tiufales  der  da  chunic  ist,  der  dih  unuuallicha  gebar  mit 
flechon  dinero  suudon.  j  unde  uuirt  uuider  boren  ze  dero  89^ 
sconi  dero  unsculde. 

12.  Et  concupiscet  rex  decorem  tuum,  quoniam  ipse  est 
dommus  deus  tuus.  Yuanda  dina  sconi  uuile  der  chunic,  din 
brutegoum:  er  ist  sconi  durh  sib,  du  uuirdest  sconi  föne  imo. 
ana  meilen,  ane  rot  uuile  er  dih  sin:  solieha  getuot  er  dih, 
solicha  forderot  er,  solichiu  geriset  imo.  uuanda  er  ist  trohtin 
got  diner:  pediu  gloube  dih  enas  dannan  du  burtic  bist,  unde 
uuirt  uunnesam  dinemo  gemahelon  domino  deo. 

13.  Et  fihae  Tyri  in  muneribus  uultum  tuum  deprecabun- 
tur,  diuites  plebis.  Vnde  tohtera  Tyri,  daz  chuit  dero  dieti, 
choment  unde  pctont  in  geba  bringento,  daz  chuit  manigiu 
almuosen  tuonde.  din  anthizze  flegont  alle  die  |  diete  die  89<i 
riche  sint  des  chomentes  folches.  sie  uuellen  alle  daz  du, 
heiliga  gemahela,  gesehest  iro  almuosen.  sie  uuellen  in  aecclesia 
skeinen  iro  gedehtigi,  also  iz  chuit  'in  mittero  aecclesiae  lobon 

ih  dih':  anderesuua  netoug  iz,  anderesuua  neist  si  uuariu. 

9 


—     130    - 

14.  Omnis  gloria  eins  filiae  regis  abintus  in  fimbriis  aureis, 
circumamicta  uarietate.  Elliu  iro  giiotlicbi  dero  selbun  chu- 
nigi  tohtere  ist  inuuert  iro  geuuizeli:  da  ist  si  sconi,  da  miii- 
iiot  sia  iro  gemaheli.  iu  giüdinen  fasoii  ist  si  garo:  iro 
lezesteii  uuerb  sint  allero  tiuristi,  uuanda  si  den  uzlaz  gernest 
kesibet  durnobten.  mit  febi  umbebelitiu,  uuanda  si  alle  tu- 
gendi  minnet. 

15.  Adducentur  regi  uirgines  post  eam,  proxime  eius  af- 
90a  ferentur  tibi.     Einzen  uuer  |  dent  prabt  manigi  iro  gemabelon 

demo  cliunigi  nah  iro:  si  uuirt  ze  erist  geoinot  ze  dero  ein- 
nussidi,  dara  nab  geziebeut  sib  einzen  iro  gelegenen,  dir, 
trobtin,  uuerdent  prabt  die  iro  gelegenen  sint  unde  ii"0  gelib 
sint  in  dero  glouba  unde  in  den  tugenden. 

16.  Afferen tur  in  leticia  et  exultacione,  adducentur  in 
templum  regis.  In  freuui,  in  sprungeli  uuerdent  sie  prabt  in 
gotes  bus,  in  die  sanctam  aecclesiam. 

17.  Pro  patribus  tuis  nati  sunt  tibi  filii:  constitues  eos 
principes  super  omnem  terram.  Füre  die  poten  die  e  uuaren, 
sint  dir  uuorten  iro  cbint:  die  sezze  ze  biscofen  über  alla 
erda.  so  du  Petrum  unde  Paulum  nesebest,  sone  alito  dib 
uuesen    intsazta.      nim    die    föne    iro    predigi    gloubec   unde 

90b  geistlib  uuorten  sin,  unde  sez  [  ze  an  iro  stuol, 

18.  Memor  ero  nominis  tui  in  omni  generatione  et  gene- 
ratione.  Die  gebugent  dines  namen  unze  debein  cbunne 
uueret,  uuanda  sie  furste  sint  obe  dero  erda  also  iro  forderen 
uuaren.  Propterea  populi  confitebuntur  tibi  in  aeternum 
et  m  saeculum  saeculi.  Föne  diu  iebent  dir  dina  liute  in 
uuerlt  uuerlte:  in  dismo  lilie  unde  in  demo  cbumftigen  iebent 
si  dir  unde  lobont  sie  dib.  uuanda  sus  bie  ana  gelobot  sint 
der  gemabelo  unde  diu  gemabela,  pediu  beizet  diser  salmo 
prutelob. 


XLIV  14.  tolitere  ]  thtere,  o  iihergesehrieben  17.  iiuoten, 

r  übergeschrieben  18.  Proptere 


131 


XLV. 

1.  Diser  uuirt  ouh  gesungen  umbe  die  cristenheit  diu 
mit  den  cliinden  Chore  gezeichinot  sint  umbe  tougeniu  dinc 
diu  Christus  chom  ze  offeueune. 

2.  JJeus  noster  refugium  et  uirtus,  adiutor  in  tribulatio-  90c 
nibus  quae  inuenerunt  nos  nimis.    Vnser  got  ist  zuofluht  unde 
chraft.      manige  suochent   da  zuofluht  da  chraft  neist,    solih 

ne  ist  unser  zuofluht:  si  ist  tugent,  si  ist  chreftic.  helfare  in 
arbeiten  dero  uns  filo  pegagenet  ist.  under  allen  arbeiten 
neist  nehein  arbeit  merora  damia  diu  geuuizeli  dero  sundon: 
pediu  ist  dero  meistic  ze  gote  ze  fliehenne,  also  die  taton 
die  Cliristuui  irsluogen  unde  fonc  Potro  gemanite  gestunget 
uurtun  unde  in  frageton,  uuas  si  tuon  mähten,  unde  so  si 
getoufet  uurten  unde  iro  sundon  sichir  uuaren,  do  mähten  sie 
cheden  daz  hera  nah  folget. 

3.  Propterea  non  timebimus,  dum  turl)abitur  terra  et 
transfe  j  rentur  montes  in  cor  maris.  Föne  diu  nefurhte  uuir  d'O^ 
uns,  so  diu  erda  getroubet  uuirt.  daz  sint  die  luden:  sie 
sint  umbefangen  mit  den  heidenen,  also  diu  erda  ist  mit  demo 
mere.  dero  erda  uuas  troubesal  chumftic  die  sie  furhtcn  ne- 
dorfton,  uuanda  in  got  hilfa  uuas.  unde  nefurhte  uuir  uns, 
mugen  si  cheden,  so  die  berga  feuuorfen  uuedont  in  des 
meres  hcrza.     daz  chuit:  so  die  poton  die  luden  lazent,  unde 

sie  den  heidenen  iro  lera  gcbent  die  die  luden  fcruurfen, 
so  neist  uns  ze  furhtenne,  uuanda  uuir  den  bergen  folgen, 
daz  ist  ze  fernemenne  föne  selbemo  demo  berge  derdir  ist 
in  demo  obenentigi  dero  berge  der  ^ba  dero  erda  in  daz  mere 
geuuorfen  uuart  nah  |  sin  selbes  geheizi.  90* 

4.  Sonuerunt  et  turbate  sunt  aque  eorum,  conturbati  sunt 
montes  in  fortitudine  eins.  Die  selben  berge  scullen  predi- 
gento,  unde  uurten  getroubet  siniu  uuazer:  uuanda  die  diete 
irstummoten,    do    si    die    niuuuon    lera    gehorten,      unde    die 


XLV  2.  Ulla    si,  s  über  a  3.  uuedeiit  =  unerdent 

iro  lera  ]  iro  iro  lera,  das  zweite  iro  unter punctirt 

9* 


—     132     — 

berga  iiurten  getruobet  in  siiiero  starchi.  imos  starchi?  uuari 
gotes.  uueliclie  berga?  andere  berga  die  dero  uuerlti  berga 
heizent,  nals  gotes  berga.  iiuanda  die  geuualtigen  dero  uuerlte 
die  uurten  des  truobe,  daz  iro  e  föne  gotes  e  ferzoren  scolten 
uuerden.   dar  umbe  ne  uuart  iz  dob  ze  leibe,  nube  uuio  fuor  iz? 

5.  Fluminis  impetus  letificat  ciuitatem  dei:  sanctificauit 
tabernaculum  suum  altissimus.     Anablasot  dero  aha  gefreuta 

91i>  cotes  pure:  diu  undunga  Spiritus  sancti  gemabti  { gota  sia. 
dero  getrunchen  die  poton  so  uilo,  daz  föne  iro  uuambon 
fluzen  cboche  prunnen  allen  iro  fernemaren  ze  seti.  do  uuart 
diu  erda  genezzet,  do  uurten  unberebaftiu  lierza  geberebäftigit: 
des  freiti  sib  mit  relite  diu  gotes  pure,  so  tuende  gebeiligota 
sina  berberga  der  bobesti. 

6.  Dens  in  medio  eins  non  commouebitnr,  adiuuabit  eam 
deus  mane  diluculo.  Got  ist  in  mittere  burc:  strummen  oub 
die  berge  dero  uuerlte,  er  ne  uuirt  io  doli  dannan  iruueget. 
da  ist  er  so  mitter,  daz  er  in  allen  bilfet.  cot  hilf  et  iro  mit 
sinemo  antluzze:  er  getuot  sie  geuuar  an  sinen  uucrclien  daz 

91c  er  da  ist,  uuanda  daz  offene  uuerc  gotes  daz  ist  sin  [  antluzi. 

7.  Conturbate  sunt  gentes,  et  inclinata  sunt  regna:  dedit 
uocem  suam,  mota  est  terra.  Dannan  uurten  die  diete  ge- 
truobet. daz  cliuit:  cbomen  in  angist  unde  in  forbten  unde 
gediemuoten  sib  diu  riclia,  uuanda  si  cliomen  unde  betoton 
in.  der  bobesti  gab  sina  stimma,  unde  dannan  iruuogetg;  sib 
diu  erda.  die  sundigen  geborton  sia  unde  irbibenoton  da 
aba:  den  gab  er  sia  ze  geba,  die  marun  geba  brabton  in 
sine  poton. 

8.  Dominus  uirtutum  nobiscum,  susceptor  noster  deus  lacob. 
Got  dero  tungcndo,  got  dero  cbrefte  der  selbiu  cbraft  ist,  der 
ist    sament    uns.      übe    er    sament  uns    ist,    uuer  mac  danne 

91J  uuider  uns  sin?  Israbelis  |  got  ist  der  unsib  inpbabet.  in 
die  selda  impbabet  er  unsib  dannan  uz  uuir  furder  ferstozen 
neuuerden. 

9.  Venite  et  uidete  opera  domini  que  posuit  prodigia 
super  terram  auferens  bella  usque  ad  finem  terrae.     Cboment 

XLV  G.  strummen  =  stürmen 


linde  geschont  siniu  iiucrc  diu  er  zc  zoichenen  gesezzct  habe 
übe  erda.  uiielichiii  sint  daz?  odo  uiiio  tuot  er  diu?  al)a 
ncmenda  die  uuiga  unze  ze  entc  dcro  erda.  daz  uiias  in 
sinero  chumfti,  do  föne  Augusto  lani  porta  bctan  uuart.  odo 
geistlicho:  daz  sih  sinero  gloubegono  neheiner  ze  sinen  ge- 
uuafenon  nefersah. 

10.  Arcum  contoret  et  confringet,  arma  et  scutum  com- 
l)uret  igni.  Den  l)ogen  fermulet  er  unde  diu  uiiafen  fer- 
brichct  er  unde  den  skilt  ferbrennet  er  |  in  demo  fiure:  alle  92-1 
uuera  unde  allen  skerni  nimot  er  dir,  daz  du  zuo  irao  fliehest 
unde  du  cliedest  'min  hilfari  unde  min  iiiphahari  bist  du, 
got  lacobis'.  so  gibet  er  dir  diu  geuuafini  dero  uuarheiti 
unde  die  pehobidi  dero  heili  unde  des  gedingos  unde  dero 
glouba  unde  dero  minna:  diu  habest  du  danne  föne  imo,  uuanda 

er  diniii  ferbrennet  habet  mit  demo  fiure  spiritus  sancti. 

11.  Vacate  et  uidete,  quoniam  ego  sum  deus:  exaltabor 
in  gentibus  et  exaltabor  in  terra.  Firont.  uuara  zuo?  firont 
unde  gesohent  daz  ih  got  pin,  als  ir.  ih  scouf  iuuuih,  ih 
skirmo  iuuuih:  firet  ir  des  fehtennes,  lazeut  mih  feilten,  ih 
uuirdo  irholiet  in  die  |  ton  unde  in  erda:  ih  geskeino  daz  ih  d2^ 
got  pin  in  den  dieten  die  mere  heizent,  unde  in  den  luden 
die  erda  heizeut.  diu  plintnussidi  geskihet  in  Israhel,  unzi 
diu  folnussidi  dero  diete  chumet:  in  demo  ente  dero  uuerlte 
choment  die  luden,  unde  so  uuerdent  geheilet  alle  gloubegen. 

12.  Dominus  uirtutuni  nubiscum,  susceptor  noster  deus 
lacob.  Gut  dero  chrefte  ist  mit  uns,  uuanda  er  in  erda 
mennisco  uuorten  ist:  des  lungeren  suues  cot  habet  unseren 
lichinamen  infangen. 


XLV  9.  tuot  vor  er  diu  fehlt  10.  unde  die  ]  unde  de,  i 

übergeschrieben  unde  dero  ]  undero 


—     134     — 


XLVI. 


1.  Umbe  dei  cliint  caliii,  daz  chuit  Christi:  er  heizet  cal- 
uus  föne  Caluaria  da  er  gecrucigot  iiuart.     die  sin  huohonde 

92c  choden  'crucifige,  crucifige  eum',  die  mirten  iu  fore  be  |  zeichi- 
not  rait  dero  chindo  huohe  die  ze  Eliseo  choden  'stic  uf, 
chaleuuo,  stic  uf,  chaleuuo'.  ene  frazen  die  peren:  disi  fer- 
shinden  die  tiufala. 

2.  Omnes  gentes,  plaudite  manibus:  iubilate  deo  in  uoce 
exultationis.  Hantslagot,  alle  diete,  uueset  fro  daz  ir  in  demo 
cruci  biret  irloset:  des  die  luden  huohoton,  des  mendet  ir. 
slagezent  mit  banden,  daz  chuit  iuuuera  mendi  ougent  mit 
guoten  uuerchen.  liudont  gote  in  frolichero  stimma:  skeinent 
iuuera  freuui  mit  banden  unde  mit  zungen. 

3.  Quoniam  dominus  excelsus  terribilis,  rex  magnus  super 
omnem  terram.  Vuanda  der  hoho  got  ist  egebare:  ze  himele 
gefarner  ist   er  egebare,   doli  er  den  luden  in  erda  uuari  ze 

92^  I  houhe.  michel  chunic,  daz  chuit  mahtic,  über  alla  erda, 
mahtiger  über  die  luden  unde  über  die  heidinen. 

4.  Subiecit  populos  nobis  et  gentes  sub  pedibus  nostris. 
Liute  habet  er  uns  undertan  unde  diete  under  unsere  fuoze: 
daz  ist  diu  stimma  dero  gloubegon  föne  den  ungloubegen, 
uuanda  christiani  richesont,  unde  in  Untertan  sint  die  heidenen. 

5.  Elegit  nobis  hereditatem  suam,  speciem  lacob  quam 
dilexit.  Vnsih  christianos  eruuelita  er  imo  ze  erbe,  er  ir- 
uuelita  daz  pilde  lacobis  daz  er  minnota:  sina  sconi  iruuelita 
er.  uues  uuas  er  sconi?  ane  daz  imo  diu  geistlichen  uuerdere 
uuaren  danne  diu  fleisglichen,  unde  er  pediu  mit  den  linsen 

93a  gechoufta  sines  |  prouder  eborna.  dannan  uuart  gesprochen 
'der  merero  dienot  demo  minnoren':  uuanda  die  ubelen  muozen 
undertan  sin  den  guoten  unde  die  ubermuoten  den  diemuoten. 

6.  Ascendit  deus  in  iubilatione  et  dominus  in  uoce  tubae. 
Got  fuor  ze  himeli  in  ludinunge  unde  in  hornscalle:  die  poton 


XLVI  1.  Umbe  ]  U  fehlt  5.  muozen  ]  muzcn,  o  üherye- 

schrichen 


—     135     — 

liiuliiiont  fore  meiifli,  die  eiigili  scalton  daz  lutreista  hörn 
dazdir  cLot  'liie  ist  der  licilari  gofiiorct  in  den  liimel'. 

7.  Psallite  deo  nostro,  psallite:  psallite  regi  nostro,  psallite. 
Nu  singet  domo  suno  Chore,  singet  unseremo  gote:  imanda 
er  mennisco  ncist,  sunter  ouh  got.  singet  unseremo  chunigo, 
singet  imo. 

8.  Quoniam  rex  omnis  terrae  deus:  psallite  |  sapienter.  9H>> 
Vuanda  got  ist  chunic  allere  dero  erda:  er  uuas  e  chunic, 
dero  ludeno  unze  er  ecchert  in  ehunt  uuas,  nu  ist  er  allen 
dieten  chunt  unde  ist  iro  allero  chunic.  singent  uuislicho: 
uuisliclio  nesungen  die  unsinnegcn  abgoton  sungen.  nu  uuirt 
auer  uuislicho  gesungen,  übe  uuir  den  got  den  uuir  negesehen 

so  uilo  mahtigeren  bechennen:  uuanda  uuir  in  danne  mac- 
skehen  uerchuren,  übe  uuir  in  gesehen  mähten  so  die  luden 
taten. 

9.  Regnabit  deus  super  gentes,  deus  sedet  super  sedem 
sanctam  suam.  Vber  diete  richesota  trohtin  sit  sinero  ufferti: 
über  ein  diet  fore.  ze  dero  zeseuun  des  uater  sizzet  er  an 
sinemo  stuole  ol)e  Cherubin  unde  Seraphin.  macha  ouh  du, 
Christiane,  daz  du  sin  stuol  sist:  |  habe  reinez  herza,  an  demo  93« 
ist  sin  gesazi. 

10.  Principes  populorum  congregati  sunt  cum  deo  x\bra- 
ham,  quoniam  dii  fortes  terrae  uehementer  eleuati  sunt.  Dero 
liute  fursten  sint  gesamenot  mit  Abrahamis  cote:  allero  diete 
fursten  uuerdent  geloubig  an  Christum  der  Al)rahamis  got 
ist,  also  der  centurio  uuas  föne  demo  Christus  chot  'ih  ne- 
fant  sollicha  glouba  in  Israhel'.  daz  ist  föne  diu  uuanda  die 
luden  die  e  gote  uuaren  unde  auer  nu  starchiu  erda,  harte 
irhaben  sint,  harte  ubermuote  sint.  uuaz  sint  die  mennischen 
uuare  erda?  die  an  in  selben  starche  suochent,  nals  an  gote, 
die  heizent  erda.  diz  ist  der  sin:  uuanda  dero  ludeno  uber- 
muot  ist  ferchoren  föne  deo  Abraham,  tone  diu  uuerdent 
föne  den  dieten  die  fursten  ge  |  samenot,  daz  sie  Abrahamis  93^ 
glouba  füre  sie  inphahen. 


XLVI  7.  Chore  suno,  durch  a  und  b  ^imf/estellt  9.  stuol 

sit  10.  fursten  sint  ]  fusteu  sint,  r  übergeschrieben 


—     136     — 

XLVII. 

1.  Hie  iiuirt  aiier  gesuiigou  den  diiiiden  Chore  foiie  maui- 
gemo  tage,  dos  tagcs  uuart  daz;  firmameiituiü  gescafen  daz  die 
bezoichiuüt  die  in  aecclesia  festi  uuareii  uiide  starclii  imider 
alle  choruiige:  foue  den  uuirt  nu  gesungen  den  cliinden .  Chore. 

2.  JViagnus  dominus  et  laudabilis  niniis  in  ciuitate  dei 
nostri,  in  monte  sancto  eins.  Mahtic  ist  trohtin  unde  harto 
lobesam.  uua  ist  er  lobesam?  in  unseres  eotes  pure,  daz 
chuit  in  sancta  aecclesia:  anderesuua  nemag  iz  sin.  gnuoge 
sint  ungloubeg  unde  ubeluuillic,  die  ne  sint  cotes  pure,     ufen 

94a  siiiemo  heiligemo  berge  unde  in  dero  pure  |  ist  er  lobosam. 
stigon  uf  den  berc  also  der  propheta  unsih  manot.  er  chuit 
'chomet  bera  unde  stigen  uuir  in  den  gotes  perc'.  uuio  scol 
man  da  uf  stigen?  uuir  sculn  glouben  an  in  unde  an  imo 
geruchen  ze  dero  holii  dero  tungendo. 

3.  Fundatur  exultatione  uniuerse  terrae:  montis  Sion 
latera  aquilonis  ciuitas  regis  magni.  Freuui  allero  dero  erda 
gebreitendi:  der  micheli  cot  habet  gebreitet  die  gloube  sanctae 
aecclesiae  in  alle  die  uuerlt.  Sion  der  stet  in  Hierusalem, 
unde  die  luden  die  sundere  sint  unde  die  lieidenen  die  nor- 
dere  sint,  die  sint  des  mahtigen  chunigis  burc:  föne  den 
zuein  stat  diu  aecclesia.  daz  ist  diu  gebreite  freuui  allero 
dero  uuerlte. 

9413  4.  Dens  in  domibus  eins  j  cognoscetur,  cum  suscipiet  eam. 
So  got  sia  imp habet,  so  uuirt  er  irchennet  in  iro  huseren: 
er  getuot  sia  inphahendo,  daz  si  in  irchennet. 

5.  Quoniam  ecce  reges  congregati  sunt,  conuenerunt  in 
unum.  Vuanda  chuniga  gesamenot  sint.  uuara?  an  einen 
chunic,  an  einen  uuiuchelstein  der  zuo  uuente  fuoget. 

6.  Ipsi  uidentes  sie  ammirati  sunt,  conturbati  sunt,  com- 
moti  sunt:  tremor  apprehendit  eos.  Siniu  zeichen  gesehendo 
uunderent  sie  sih,  getruobet  unde  iruueget  uurten  sie,  unde 
forhta  ühom  sie  ana.  uuannan?  uuane  daz  sie  iro  sunda 
bechandon  unde  sie  sih  dero  irchomen. 


XLVII  5.  zuo  mieiite  ]  zuo  aus  zuc  eorrkßrt 


—     137     — • 

7.  Ibi  dolores  ut  parturicntis.  8.  in  spiritu  uehementi 
conteres  luiues  Tharsis.  Da  luirton  iro  ser  also  berenterc: 
iro  ser  iiuas  diu  riuiiiia,  |  die  gebaren  sie.  diu  selba  forlita  94« 
uuas  in  dratemo  uuinde,  daz  chuit  mit  sin  selbes  starclii, 
fcrbreclieudo  Cartaginis  skef.  die  forhten  dero  diete  brali 
diu  miclieli  dero  forbton.  ziu  uuirt  dero  diete  uberniuot  mit 
Cartaginensium  skefeii  bezeicliinot?  uuare  daz  sie  under  allen 
dieten  sib  des  gcziuges  meist  guotlicbout. 

9..  Sicut  audiuimus,  sie  uidimus  in  ciuitate  doniini  uirtutum: 
in  ciuitate  dei  nostri  deus  fundauit  eara  in  eternum.  Also 
uiiir  iz  geborten  geuuissagot  foiie  den  pro^beten,  so  babeu 
uuir  iz  gesellen  föne  den  poten  irfollot  in  des  cbreftigen 
bercen  Ijurc.  got  gruntfestota  sia  in  euua,  si  ne  uuirt  furder 
eestoret. 

10.  Suseepimus,  deus,  misericordiam  tuam  in  medio  templi 
tui.  Vuir  inpbien  [  gen  dina  gnada,  got,  in  mitti  dines  buses.  94^ 
du  skeinest  dina  gnada  uuarbafto  guoten  under  mitten  den 
die  diniu  beilictuom  niezent  unde  gotes  sal  beizent,  dob  si 
übel  sin;  uone  den  auderesuua  gescriben  ist  'also  diu  lilia 
under  den  dornen,  also   ist   min  frinntiu  unter  den  tobteren'. 

sie  beizent   tobtere,    sie   sint   auer  ubele   tobtere:    io   dob   ist 
diu  lilia  unter  in. 

11.  Secundum  nomon  tuum  deus  sie  et  laus  tua  in  fines 
terrae:  iusticia  plana  est  dextera  tua.  Also  din  namo  cbomen 
ist  in  ente  dero  erda,  so  ist  oub  cbomen  din  lob:  din  lob  ist 
an  den  die  rebto  lebent.  din  zeseuua  ist  irfullet  mit  rebte, 
uuanda  ze  dinero  zeseuun  necboment  nebeine  |  uuare  rebte:  95» 
dob  manige  sin  ze  dero  uuinsteron,  manige  sint  oub  ze  dero 
zeseuun. 

12.  Letetur  mens  Sion,  et  exultent  filiae  ludae  propter 
iudicia  tua,  domine.  Freuue  sib  Sion,  daz  ist  aecclesia  catbo- 
lica,  freuuen  sib  tobtera  lüde,  daz  sint  elliu  beiligiu  uuib, 
umbe  dina  urteili,  trobtin.  uuanda  du  geskidest  diu  scaf 
uone  den  cbizen  unde  fernimest  iro  gebet  so  si  cbedent  'nie 
du  nefliesest  mit  den  ubelen  mina  sela'. 

XLVII  9.  des  chreftigen  ]  den  chreftigen  10.  dina  gnada 

nuarliafto  ]  gnada  fehlt 


—     138     — 

13.  Circumdate  Sion  et  conplectimini  ,  eam,  narrate  in 
turribus  eins.  Nu  fernement,  male  uiuentes,  in  clero  mitti 
diu  gotes  gnada  inphangen  uuiit:  umbehabont  Sion,  uuartont 

95i>  ii'O  tugendo  unde  umbefahct  sia  mit  minnon,  nals  mit  |  zu- 
reuuarcn.  zellet  iro  lob  in  den  urren  diu  sib  uf  erribtet 
babent  uuidor  den  irraren, 

14.  Ponite  corda  uestra  in  uirtute  eins  et  distribuite  do- 
raus  eius,  ut  enarretis  in  progenie  altera.  Denchent  an  iro 
tugent,  uuio  michel  iro  minna  ist,  unde  bildont  sia.  unde  ir 
predigari,  zeteilent  iro  buser. 

15.  Quoniam  bic  est  deus,  deus  noster  in  aeternum  et  in 
saeculum  saeculi:  ipse  reget  nos  in  saecula.  Daz  ir  zelent 
bina  in  anderero  cbunnizala,  so  Cbristus  cbomen  si,  daz  er 
got  ist,  unser  got.  uuio  lange?  in  euua  unde  in  uuerlt 
uuerlte.     er  ribtet  unsib  iomer,  uuanda  er  cbunic  ist. 


XLVIII. 

1.  Dei  cbint  cbrucis  uuerden  bie  gemanot  daz  sie  ze  gotes 
uuistuome  dencben  unde  irri  nesin. 

2.  JVudite  bec,  omnes  gentes:   auribus  percipite,  omnes  | 
95c  qui   babitatis   orbem.     Clnüstus   cbuit.     'geborent   disiu   uuort, 

alle    diete:    mit    oren    des    berzen    fernemet,    alle    buari  dero 
uuerlte'. 

3.  Quique  terrigene  et  filii  bominum,  in  unum  diues  et 
pauper.  Geboret,  ir  ertburtigen  unde  ir  mennisgen  cbint, 
daz  cbuit  sundigi  unde  rebte.  Adam  uuas  ertburtic,  Cbristus 
uuas  mennisgen  sun:  geboret,  so  uuederomo  ir  gelib  sit,  domo 
ereren  ode  demo  anderen  Adamo.  geborent  sament  rieber 
unde  armer,  daz  cbuit  ubermuoti  unde  diemuoti. 

4.  Os  meum  loquetur  sapientiam  et  moditatio  cordis  mei 
prüden tiam.      Min    munt    spricbct    den    uuistuom,    min    munt 


JiLVIII  2.  disi  uuort,  u  ühcryescliriebcn  3.  filü  ]  fiU 


—     139     — 

gesaget    in    luier   ili   piu:    ih  pin  der  gotes  imistuom.      unde 
mines  herzen  j  ahta  sprichet  fruotheit.     föne  herzen  choment  95<i 
miuiu  uuort  mit  den   ih  inuuih  fruoti:    den  nitnon  ih  gelih 
die  ein  si)rechent  unde  ander  uuellent. 

5.  Inclinaho  in  parabolam  aurem  meam,  aperiam  in  psal- 
terio  proposicionem  meam.  Ih  geheldo  min  ora  ze  minero 
saga:  ih  uueren  selbo  daz  ih  lera,  auer  die  luden  lerent  daz 
sie  tuonde  neuuerent.  durh  minen  Hchinamon  offenon  ih  mina 
tougeni:  ih  chumo  selbo  in  demo  lichinamon  unde  lera  iuuuih 
unsemfti  fernunst. 

6.  Cur  timebo  in  die  mala?    iniquitas  calcanei  mei  circum- 
dahit  me.     Ziu   scol  ih  mir  furhten  in  ubelemo  tage?  so  der 
ta^  des  todes  chumet,  umbegriphet  |  mih  danne  daz   unreht  96» 
rainero  fersene,  daz  chuit  mines  entis,  so  iz  andere  tuot. 

7.  Qui  confidunt  in  uirtute  sua  et  in  multitudine  diui- 
tiarum  suarum  gloriantur.  So  iz  die  tuont  die  sih  fertruent 
iro  selbero  chrefte  unde  sih  guotlichont  iro  raichelen  rih- 
tuomes. 

8.  Frater  non  redemit:  redimet  homo?  non  dabit  deo 
placationem  suam.  Der  ze  gote  chuit  uater,  der  chuit  ze 
Christo  pruoder.  den  Christus  nelosta,  mac  den  mennisco 
losen?  so  die  uuanton  die  sih  ze  iro  chrefte  fersehent.  der 
des  uuanet,    der  negibet  nieht  gote  mit   demo  er  sih  hulde. 

9.  Et  precium  redemptionis  animae  suae,  et  laborabit  in 
eternum    10.  et  uiuet  adhuc  in  finem.     Noh  daz  uuert  sinero 

I  sela  losunga.     der  negibet  almuosen,   der  netuot  imo  friunt  96'' 
föne  demo  scaze  des  unrehtes:  unde  föne  diu  ist  er  iomer  in 
arbeiten  unde  lebet  io   doh  iomer  ane   ente,    also   der  richo 
ist  da  ze  hello  ane  ente  mit  arbeiten  iomer. 

11.  Non  uidebit  interitum,  cum  uiderit  sapientes  morientes: 
simul  insipiens  et  stultus  peribunt.  Der  solicho  nebechennet 
nieht  daz  urfal,  so  er  uuiso  gesihet  irsterben,  unde  er  chuit 
'sie  sint  ferlorn'.  uuaz  ist  sie  iro  uuistuom  ferfangen?  übe 
er  bechanda  daz  urfal,  so  uuisse  er  sih  ferlornen,  nals  sie. 
die  nouuerdent  ferlorn  die  uuise  sint:   der  unuuiso  unde  der 


XLVIII  4.  fruti,  o  ühergeschrieben  8.  chrefte  sih  fersehent, 

sih  unter punelirt  9.  laboraujt 


—     140     — 

goiili  uuerdent  samciit  ferloni.     der  so  luiimiso  ist,  daz  er  sih 
90«  selben  nobcchennct,  unde  |  so  gouh,  daz  er  iieruochet  sinero 
saldon,  der  iouucderer  imirt  ferloni. 

12.  Et  relinqueiit  alienis  diuicias  suas,  et  so2:>ulclira  eorum 
domus  illorum  in  aoteriium.  Vnde  fremedeii  lazent  si  iro 
rihtuome.  luiio  auer,  vdje  si  cliint  eigen?  diu  sint  in  ouli 
fremede,  uuanda  sin  nesint  in  nnzzc:  also  denio  riehen  frcmede 
uuaren,  do  er  in  hello  uuas,  die  sinen  rihtuom  besazen.  unde 
sint  iro  grab,  so  si  denchent,  iomer  iro  huser.  Taber- 
nacula  eorum  in  progenie  et  progenie:  uocauerunt  noraina  sua 
in  terris.  Vnde  iro  gezelt  in  chunne  unde  in  chunne:  föne 
diu  niachont  si  marraelsteininiu  grab,  samso  diu  sculin  iomer 
iro  selda  sin.     uuare   der  richo   da  geseid ot,  so  nebrunne  er 

96ti  ze  hello,  da  ze  iro  creberen  hareton  si  |  in  be  namen:  iro 
afterchomen  uuisoton  iro  crebere  unde  da  goumendo  hareton 
sie  in  be  namen  nah  heidinrsgemo  site.  uuaz  ferfieng  daz  die 
toton  ? 

13.  Et  homo  cum  in  honore  esset,  non  intellexit:  com- 
paratus  est  iumentis  insipientibus  et  similis  factus  est  illis. 
Vnde  mennisco  neuuissa  daz  er  in  eron  uuas:  daz  in  daz 
gotes  pildi  zierta,  daz  nebechanda  er.  föne  diu  gescah  imo 
sus.  uuio?  demo  unuuizzegen  fehe  uuart  er  geebenot  unde 
demo  uuart  er  gelih:  so  uerra  sturcta  er. 

14.  Hec  uia  illorum  scandalum  ipsis:  et  postea  in  ore  suo 
conplacebunt.  Diz  ist  iro  uueg  in  selben  ze  spurnede.  ahtot 
sie  ioman  andere  saligo,  demo  uuirt  iz  ouh  ze  iteuuize.     unde 

97a  clara  nah  danchont  si  gote  |  in  iro  munde:  nah  allemo  irri- 
tuome  uuerdent  sie  gelichesari,  uuanda  si  got  nelobent  mit 
herzen,  so  siu  die  zitlichen  guot  habent,  doh  si  iz  tuon  mit 
uuorten. 

15.  Sicut  oues  in  inferno  positi  sunt:  mors  depascet  eos. 
Sie  sint  also  scaf  in  hello  gestigotiu,  der  tot  ist  iro  hirte. 
Christus  ist  der  lib,  diabolus  ist  der  tot:  also  der  lib  in 
himelo  guotero  scafo  hirte  ist,  also  ist  in  holla  der  tot  hirte 
dero  rudigen  scafe.  Et  dominabuntur  eorum  iusti  in 
matutino,  et  auxilium  eorum  ueterascet  in  inferno  a  gloria 
eorum.      Vnde    rehtc    uualtent    iro    in    uliten;    hie    ist    naht, 


—     141     — 

hie  uiialtent  unrelito  dero  relitoii.     so  diu  naht  feget  unde  iz 
hina  tagen  pegiunet,   so  imaltoiit  auer  rehte  dero  |  unrehton.  97^ 
unde  iro  holfa  irfirnet  in  hella:   da'choment  si  aba  iro  guot- 
licha.     alle  helfa  scazes,  friiundo  unde  geuualtes  unde  al  daz 
ze  guotlichi  trifet,  ferliesent  si  da. 

16.  Verun tarnen  deus  redimet  animam  meam  de  manu  in- 
feri,  cum  acceperit  me.  Auer  got  irloset  mina  sela  föne  hello 
geuualti,  so  er  mih  inphahet.  Christus  sprich  et  daz  offeno 
föne  imo  selbemo  unde  föne  siueu  liden:  er  fuor  ze  hello,  er 
uuart  ouh  inphangen  in  den  liimel  mit  den  sinen. 

17.  Ne  timueris,  cum  diues  factus  fuerit  homo  et  cum 
multiplicata  fuerit  gloria  domus  eins.  18.  Quoniam  cum  in- 
terierit,  non  sumet  omnia:  neque  descendet  cum  eo  gloria  eins. 
Ne  fui'hte  dir  nicht  daz  du  unsalic  sist,  so  ein  ander  man 
riche  uuorten  si,  unde  sines  |  hiuuisges  guotlichi  gemanic-  97^ 
faltot  si:  uuanda  so  er  irstirbet,  so  nenimet  er  iz  hina  mit 
imo,  noh  danne  neferet  mit  imo  sin  guotlicha.  uuaz  habeta 
der  richo  in  hello  ane  fiur? 

19.  Quia  anima  eins  in  uita  ipsius  benedicetur,  confitebi- 
tur  tibi,  cum  bene  feceris  ei.  Vuanda  er  salic  geheizen  uuart 
unze  er  lebet,  pediu  ist  er  unsalic,  so  er  irstirbet.  er  danchot 
dir  gote,  so  du  imo  uuola  tuost:  so  du  in  chestigest,  so 
lasterot  er  dih. 

20.  Introibit  usque  in  progenies  patrum  suorum,  usque  in 
aeternum  non  uidebit  lumen.  Ne  get  hina  in  die  alton  slahta 
sinero  forderon:  also  übel  so  die  uuaren,  so  ist  er.  Abel 
unde  Cain  sint  mannigliches  forderon:  sucderen  der  man 
pildot,   der   ist   sin   fordere,     der  suslili  ist,    so  hie  gescriben 

I  ist,   des  fordero  ist  Cain.     cot   ist  lieht,   den  ne   gesihet  er  97<i 
niemer.     ziu  ist  daz? 

21.  Homo  cum  in  honore  esset,  non  intollexit:  comparatus 
est  iumentis  hisipientibus  et  similis  factus  est  illis.  Daz  ist 
föne  diu  uuanda  er  sina  era  nebechanda:  unde  pediu  uuart 
er  geebenot  unde  gelih  rinderen  unde  rossen. 


XLVIU  1.5.  nah  feget  18.  in  helo,  ein  sireiteH  1  nhergeschriehen 

20.  er  niemer  ]  e  niemer,  r  nhertjesclirieben 


142 


XLIX. 

Vuer  uuas  Asapli?  er  uuas  siin  Barachiel,  einer  dero  saiic- 
mcistero  die  an  den  seiton  dise  salmon  gote  sungen.  ze  dero 
uuis  ist  diser  salmo  Asaph,  uuanda  er  sanc  daz  in  Dauid 
lerta.  unde  ferrore  ze  fernemenne  Asapli  cliiiit  menigi.  menigi 
dero  gloubegen  unde  dero  heiligen  altforderon  spricliet  hie, 
iro  ist  diser  salmo. 

1.  JJeus,  deorura  dominus,  locutus  est  et  uocauit  terram. 
98a  Got  I   dero    gote,    daz    chuit    dero    heiligen    die   föne    sinero 

gnada  gote  heizent,  selber  trohtin  sprah  unde  uuista  ze  sinero 
glouba  alla  erda:  alle  die  in  erda  sizzent. 

2.  A  solis  ortu  usque  ad  occasum.  ex  Sion  species  decoris 
eius.  Föne  summn  uferrunsta  unze  ze  iro  sedalgange.  föne 
Sion  chumet  sni  ziera  bilda:  Sion  ist  in  Hierusalem,  dannan 
chomen  uz  die  poton  die  uns  Christum  chunton  den  sin  got- 
heit  fore  allen  zierta. 

3.  Dens  manifeste  ueniet,  deus  noster,  et  non  silebit. 
Got  chumet  ofteno:  der  e  chom  tougeno,  der  chumet  noh 
ofifeno.     do  er  chom,  do  uuart  imo  irteilet:  so  er  auer  chumet, 

OSb  so  irteilet  er.     unser  got  chumet  un  |  de  nesuiget,  doh  er  nu 
suige:  uuanda  er  chuit  'uaret  in  daz  euuiga  fiur'.  Ignis  in 

conspectu  eius  exardescet  et  in  circuitu  eius  tempestas  ualida. 
Fiur  brinnet  fore  imo,  daz  prennet  die  halmo:  der  sih  lialm 
bechenne,  der  uurhte  daz  fiur.  unde  umbe  in  ist  starc  uuint: 
der  skeidet  die  guoten  föne  den  ubelen. 

4.  Aduocabit  celum  de  sursum  et  terram  discernere  popu- 
lum  suum.  Er  ladet  uf  den  himel  unde  die  erda,  daz  chuit 
rehte  unde  unrehte  ladet  er  ze  sinero  urteile,  ziu?  ze  skei- 
denne  sinen  liut.  föne  uuemo?  föne  den  ubelen.  übe  hie 
sament  puent  ubele  unde  guote,  da  skeident  sie  sih. 

5.  Congregate   illi  sanctos  eins:   qui  ordinant  testamentura 
98c  eius  super  sacrificia.  |  Diu  meniga  sprichet  nu  ze  den  engelin 


XLIX  menigi  vor  dero  fehlt  1.  terra  2.  Föne]  A 

l'one  3.  8  chom  ]  für  o  ein  u,  das  oben  geschlossen  ist 


—     143     — 

'samenont  imo  heiligen',  uuanda  iz  danne  feret  also  Christus 
chuit  in  euangelio  'er  sentet  sina  ongili,  unde  si  samenont 
füre  in  alle  diete'.  die  sina  bemeinscrift  ordinant,  die  also 
teilent  unde  tuont  so  er  an  den  buocheu  geboten  habet,  die 
minna  skgincnt  unde  almuosen  gcbent  unde  gesta  inphahent, 
dei  sint  gotc  lieljeren  uuerli  danna  opfer:  uuanda  er  chot 
'die  gnada  uuili  ih,  nielit  daz  opfer'. 

6.  Et  adnunciabimt  caeli  iusticiam  eins,  quoniam  deus 
iudex  est.  Ynde  so  tuonde  chundeut  die  himele,  daz  chuit 
die  rehten,  sin  reht:  uuanda  sie  uuizen  daz  got  selbo  irteilare 
ist  den  nieht  netriuget. 

7.  Audi  populus  mens,  et  {  loquar:  Israhel,  et  testificabor  98d 
til)i.     deus,   deus   tuus   ego   sum.     Nu   sprichet  Christus  'höre 
min  liut,  unde  danne  spricho  ih':   ne  uuile  du  mir  hören,  so 

ne  bist  du  min,  so  suigo  ih.  höre  du,  Israhel,  unde  ih  sago 
dir  'got  pin  ih  din':  losest  du  mir,  so  pin  ih  diu  gut;  ne 
losest  du  mir,  so  bin  ih  io  doh  got,  nals  auer  din  got.  mir 
ze  guoti  bin  ih  got,  dir  ze  freison  bin  ih  din  got.  uuelichen 
Ion  uuile  du  uuane  mih  selben?  an  diu  habest  du  mih,  daz 
ih  din  got  bm.  da  du  mih  habest,  da  habest  du  aller 
guotelih. 

8.  Non  in  sacrificiis  tuis  arguam  te,  holocausta  autem 
tua  in  conspectu  meo  sunt  semper,  Vmbe  diniu  opfer  ne- 
refsa  ih  dih:  ih  nefragen  dih,  ziu  du  mir  nebringest  j  feizten  99a 
phar  unde  poc  guoten.  auer  diniu  brantopfer  sint  io  fore 
mir.  daz  chuit:  ih  uuile  daz  din  muot  inzundet  si  föne  dero 
minna,  daz  ist  min  zinseisca.  iu  uuas  sito  so  die  lantskefta 
uurten,  daz  man  sie  zins  hiez  geben:  daz  gebot  hiez  geuualt- 
pot.  Nu  biren  uuir  trohtines  lantscaft,  daz  chuit  sin  phliht- 
lant.     nu  haben  uuir  fernomen  uuaz   er  uns  uuile   gebieten: 

nu  sin  gerno  under  sinemo  geböte. 

9.  Non  accipiam  de  domo  tua  uitulos  neque  de  gregibus 
tuis  hircos.  Ih  ne  uuile  chelber  föne  dinemo  hus  noh  poccha 
föne  dinen  herten.  unz  ih  des  ruohta  in  dera  alten  e,  do  fora 
zeichinota  ih  uuaz  ih  in  dera  niuuuen  e  inphahen  uuile.  | 


XLIX  7.  uuile  uuane,  du  iihergeschriehen  9.  alten  J  uiuuueu 


—     144     — 

99i>  10.  Quoniam  meae  sunt  omnes  fere  siluarum,  iumenta  in 
montibus  et  boues.  Fono  diu  ne  uuile  ih  sie  eiscon  ze  dir, 
uuanda  min  sint  elliu  uuildiu  tier  unde  geuueidinotiu  in  pergen 
unde  imie  standendiu  riuder  ze  cbrippe. 

11.  Cognoui  omnia  uolatilia  caeli,  et- pulchritudo  agri  me- 
cum  est.  Ih  peclienne  alliu  diu  gefugeli  dero  lüfte,  übe  mih 
iro  lustet:  ih  pechenne  siu  baz  danue  mennisco,  uuanda  ih 
uuissa  iro  getat  die  si  nu  habent,  e  si  uurtcn.  unde  feltsconi 
ist  sament  mir:  si  ist  mir  chunt  über  al. 

12.  Si  esuriero  non  dicam  tibi,  meus  est  enim  orbis  torre 
et  plenitudo  eius.  Hungeret  mih,  daz  nechlago  ih  dir:  diu 
uuerlt  ist  min  unde  al  daz  da  inne  ist :  uuaz  gibest  du 
mir? 

990  13.  Numquid  manduca  |  bo  carnes  thaurorum  aut  sangui- 
uem  hircorum  potabo?  Vuanest  du  mih  ezzen  pharrin  fleisc 
ode  trinchen  pucchin  pluot,  so  uuio  iz  mir  ze  opfere 
chome? 

14.  Ymmola  deo  sacrificium  laudis  et  redde  altissimo  uota 
tua.  Opfera  gote  daz  opfer  lobes,  uuanda  du  föne  imo  habest 
so  uuaze  du  guotes  getan  habest,  unde  er  dir  belazet  so 
uuaze  du  ubeles  getan  habest,  daz  opfer  habest  du  in  dir, 
du  nedarft  iz  uzuuert  suochen:  daz  ist  daz  suoze  daz  ih  dir 
uuile  gebieten,     unde  dina  digi  antuurti  demo  hohesten. 

15.  Et  inuoca  me  in  die  tribulationis,  et  eruam  te,  et 
honorificabis  me.     Vnde  hara  mih  ana,  so  dir  not  si:  danne 

99J  lose  ih  dih,  uude  des  lobest  du  mih.  | 

16.  Peccatori  autem  dixit  deus  'quare  tu  enarras  iusticias 
meas  et  assumis  testamentum  meum  per  os  tuum'?  Nu  sprichet 
Asaph  'ze  demo  sundigen  sprah  got  "umbe  uuaz  redenest  du 
min  reht,  unde  ziu  nimest  du  in  munt  min  urchuntuom  niuuiz 
oder  altez"? 

17.  Tu  uero  odisti  disciplinam  et  proiecisti  sermones  meos 
retrorsum.  Tu  hazest  dia  zubt  unde  uurfe  hindir  dih  miniu 
uuort:  du  ne  uuoltest  fore  ougen  haben  mina  lera,  uuen  mäht 
du  danne  leren? 

18.  Si  uidebas  furem,  currebas  cum  eo  et  cum  adulteris 
portionem  tuam  ponebas.      Du  gienge  samet  demo  diebe  da 


—     145     — 

du  sin  geiiuaro  luirte,  uiidc  mit  den  die  mit  anderere  die  |  nun  lOOi 
ligent,    habest   du  teil,     daz   cliuit:    ubelo    tuonden    hülfe   du 
uude  stuende  du  bi. 

19.  Os  tuum  habundauit  mahciam,  et  Hngua  tua  concinna- 
bat  dolos,.  Din  munt  mias  fol,  daz  chuit  din  herza  uuas  fol, 
ubeluuilligi:  du  gesahe  gerno  daz  übel  uuas  unde  din  zunga 
sprah  geslaga  den  bisuih:  du  chondost  demo  uuola  slihten 
der  um-ehto  teta. 

20.  Sedens  aduei'sus  fratrem  tuuni  loquebaris,  et  aduersus 
filium  matris  tuae  ponebas  scandalum:  hec  fecisti,  et  tacui. 
Muozigo  sizzendo  hindersprachotost  du  anderen  man,  unde 
dinero  muotere  chinde  täte  du  urdriez:  dei  chint  dero  aeccle- 
siae  irtost  du.  sus  täte  du,  unde  sui  |  geta  ih:  ih  fertruog  100^ 
dir  iz. 

21.  Existimasti  inique  quod  ero  tui  similis:  arguam  te  et 
statuam  contra  faciem  tuam.  Föne  demo  suigenno  uuantost 
du  unrehto  daz  ih  dir  gelih  si:  ih  inchan  dih,  so  iz  cit  uuirt, 
so  got  offeno  chumet.  ih  gestello  dih  gagen  dinemo  anasiune: 
ih  tuon  daz  du  dih  selben  bechennest  unde  du  dir  misse- 
lichest.  uuanda  du  e  uuizzen  ne  uuoltest  uuer  du  uuarist, 
in  hello  geeiscost  du  iz. 

22.  Intellegite  hec  qui  obliuiscimini,  ne  quarido  rapiat,  et 
non  sit  qui  eripiat.  Fernemet  diz  ir  gotes  also  irgezen  eigent 
so  diser,  nio  er  iuuuih  nezucche  ze  dero  racha,  unde  iu  nio- 
man  nehelfe. 

23.  Sacrificium  laudis   honorificabit  nie,    et  illic  iter  quo 
ostendam    illi    salutare    dei.  [   Opfer  lobes   eret  mih:    niuuiht  100^ 
uone   ubelemo,    sunter  föne   guotemo.      unda  da  ist  diu  fart 

an  dero  ih  imo  gezeigo  gotes  haltare  Christum. 


XLIX  19.  chondost  ]  cliondotost  23.  honorificauit 

gezego,  i  ühergcschrieben 


10 


—     146 


1.  2.  Diser  salmo  uuas  Dauidis  chlaga,  rlo  in  Nathan  in- 
chunda  dero  missetati,  daz  er  mit  Bersabee  slief,  siiies  liere- 
chnetes   chenun  Urie,  unde   er  in  uaabe  sia  frumeta  irslagen. 

3.  i\(Liserere  mei,  deus,  secundum  magnam  misericordiam 
tuam.  Gnade  mir,  got,  after  dinen  michelun  gnadon:  suslih 
uunde  ne  mag  geliheet  uuerden  ane   din  uuarez  lachentuom. 

Et  secundum  multitudinem  miserationum  tuarum  dele 
iniquitatem  meam.     Vnde  after  dero  manigi  dinero  irbarmidi 
100<i  tiligo  mina  unebeni,   daz   ih  anderemo  teta  daz  |  ih  mir  sel- 
bemo  neuuolta. 

4.  Amplius  laua  me  ab  iniquitate  mea  et  a  peccato  meo 
munda  me.  Vuasg  nu  mera  aba  mir  min  unrebt  uuizzentes, 
danne  du  e  tatist  unuuizzentes:  so  uilo  diz  mer  si,  so  uilo 
mer  uuasge  mih. 

5.  Quoniam  iniquitatem  meam  ego  cognosco,  et  peccatum 
meum  coram  me  est  semper.  Vuanda  ih  min  unreht  selbo 
bechenne,  bediu  nebechenne  du  iz:  uuanda  ih  iz  ando,  bediu 
neandi  du  iz.  unde  min  missetat  ist  emzig  fore  mir:  ih 
irhugo  io  uuaz  ih  habe  getan. 

6.  Tibi  soli  peccaui  et  malum  coram  te  feci,  ut  iustifi- 
ceris  in  sermonibus  tuis  et  uincas  cum  iudicaris.     Dir  einemo 

101a  sundoti  ih:  du  eino  bist  rehter  ingaltare,  uuanda  du  eino  | 
unsuudic  bist,  ode  sus:  übe  ander  man  sundot,  gote  unde 
chunigi  sundot.  übe  chunic  sundot,  einemo  gote  sundot.  unde 
übel  teta  ih  fore  dir:  daz  leidet  mih  daz  ih  dir  ana  sehendo 
sus  getorsta  tuon,  gnade  mir  daz  du  geuuare  sist  an  dinen 
uuorten,  uuelichen?  'föne  demo  uuochere  dinero  uuambi  sezze 
ih  über  dinen  stuol'.  unde  du  gestritest  dinen  geheiz  ze 
tuonne,  so  du  irteilet  uu erdest  mit  rehte  den  ze  lazenne.  so 
man  chede  daz  ih  in  fersculdet  habe,  so  gehuge  gnadon  unde 
gerih. 

7.  Ecce  ouim  in  iniquitatibus  conceptus  sum,  et  in  peccatis 
concepit  me  mater  mea.     Sino  in  unrehte  inphieng  mih  unde 

L  5.  bediu  ueandi  am  Hunde 


—     147     — 

in  Sunden   gebar  mili  |  min  muotor:   gnade  mir,  uuanda  ane  IOI'j 
niuue    sculde  liabo   ili  alte   sculde  sament  den  ih  iupbangeu 
uude  geborn  uuart.    uuelicbe  sint  daz?    uuaue  die  uoue  Adame 
allen  mennisgeu  chomen  sint,  umbe  die  diu  toufa  gesezzet  ist, 
ane  die  Christus  eino  hera  chom. 

8.  Ecce  enim  ueritatem  dilexisti,  incerta  et  occulta  sapi- 
entiae  tuae  manifestasti  mihi.  Sino  du  minnotost  die  uuarheit: 
daz  ih  iehendo  minero  sundon  uuar  sageta,  daz  lichota  dh\ 
also  iz  chuit  'diu  lutera  bigiht  loset  föne  demo  tode'.  diu 
ungeuuissen  unde  diu  tougenen  dines  uuistuomes  oftenotest 
du  mir:  daz  din  uuistuom,  Christus,  chumftic  ist  hera  in 
uuerlt,  daz  ouctost  du  |  mir,  so  uuio  ih  nu  sus  missefaren  habe.  101c 

9.  Asperges  me  ysopo,  et  mundabor;  lauabis  me,  et  super 
niuem  dealbabor.  So  er  cbumet,  so  besprenget  er  mih  mit 
isopo  also  die  miselsuhtigen,  unde  danne  uuirdo  ih  gereinet: 
uuanda  so  ist  gepoten  in  demo  j)Uoche  daz  die  miselsuhtigon 
sibenstunt  besprenget  uui'ten  mit  gedunchetemo  isopo  in  demo 
opferpluote,  unde  danne  geheilet  uurten.  danne  uuasgest  du 
mih  unde  danne  uuirdo  ih  uuizero  sneuue:  uuanda  reineren 
sela  gibest  du  mir,  danne  dehein  Jichinamo  uuerden  mege. 

10.  Auditui  meo  dabis  gaudium  et  leticiam,  et  exultabunt 
ossa  humiliata.     Freuui  unde  mendi  tuest  j  du  mih  geboren,  101>i 
so   du  chuist    'chomet    hera,    ir  geuuihten  mines  uater  unde 
inphahet    daz    riebe   daz    iu    gegareuuet   ist    föne   demo  ana- 
genge  dero  uuerlte.     unde   danne  freuuent  sih  diu  bein  diu 

nu  in  dero  riuua  gcdiemuotet  sint.  ouh  ist  ein  ander  gehorde 
diu  den  man  freuuet,  diu  in  demo  herzen  ist;  föne  dero  e 
lohannes  chot  'der  friunt  des  gemahelon  stet  unde  gehöret  in, 
unde  mendet  föne  sinero  stimmo'.  diu  so  getaniu  gehorda 
machet  diu  diemuoten  bein,  uuanda  er  des  guotlicha  irchennet 
des  stimma  er  inuuert  gehöret,  die  inuuertigen  gehör  |  de  102a 
habeton  die  poton  unde  die  uuissagon  unde  alle  lerari. 

11.  Auerte  faciem  tuam  a  peccatis  meis  et  omnes  iniqui- 
tates  meas  dele.  Yuende  din  anasuine  föne  minen  sundon 
unde  tiligo  alle  mina  sunda. 


L  10.  uater  unde  ]  uater  uu 


10=^ 


—     148     — 

12.  Cor  muncliim  crea  in  me,  deiis,  et  spiritum  rectum 
innoua  in  uiseerihus  meis,  Skepfe  in  mir  reinez  herza,  so 
reinez,  daz  ih  furder  sus  nemissetuo;  nnde  greliton  sin.  de'n 
ih  sundendo  gechnimta,  den  geniuuua  in  minen  innaderen, 
dannan  diz  uberhuor  chomen  ist:  festino  mih  da  da  ih  nu 
ze  brode  uuas. 

13.  Ne  proitias  me  a  facie  tua,  et  spiritum  sanctum  tuura 
ne    auforas    a   me.      Föne    dinemo    anasuine  neferuuerfest  du 

102''  mih:  |  reine  mih  so  daz  ih  dih  gesehen  muoze.  unde  ne 
nemest  du  mir  dinen  heihgen  geist,  daz  chuit  den  keist  des 
uuissactuomes  den  ih  fore  habeta,  souuio  ih  in  nu  ferscuklet 
habe. 

14.  Redde  mihi  leticiam  salutaris  tui,  et  spiritu  principali 
confirma  me.  Ergib  mir  dia  freuui  dines  haltaris  Christi, 
an  dero  ih  fore  disen  sunden  uuas,  die  ih  nu  fersten  mir  go- 
minnoret  uuesen.  unde  geuestini  mih  mit  demo  forderistemo 
geisti.  uuer  ist  der?  uuane  got.  so  geuestini  mih,  uuanda 
du  mir  iz  uergeben  habest  daz  ih  furder  sculdic  ne  uuerde. 

15.  Docebo  iniquos  uias  tuas,  et  impii  ad  te  conuertentur. 
Danne    lera   ih  unrehte   dine  uuega  unde  sago  uuio   du   mir 

102c  unrehtemo  |  gnadotest.  unde  guotelose  uuordent  ze  dir  be- 
cheret: nicht  ein  unrehten  unde  sundigen,  iouh  den  uuirsesten 
geheiza  ih  gnada  föne  dir,  übe  si  sih  pezeren  uuellent. 

16.  Libera  me  de  sanguinibus,  deus,  deus  salutis  meae: 
et  exultabit  lingua  mea  iusticiam  tuam.  Lose  mih,  got,  föne 
den  uuerchen  des  fleisges  unde  des  pluotes,  daz  chuit  dero 
feruuertidi:  uuanda  da  gescriben  ist  'daz  fleisc  unde  daz  pluot 
nebesizzent  daz  gotes  riebe,  noh  diu  feruuertidi  die  unfer- 
uuertidi'.  lose  mih  got  minero  heili  die  uuir  noh  ne  eigen, 
uuanda    si    chumftic  ist.      unde   danne  saget  min  zunga  mit 

102J  freuui  din  reht,  uuio  du  nicht  ein  ze  gnadon,  |  sunter  iouh 
ze  rehte  haben  uuile  daz  du  den  riuuuenten  inphahest. 

17.  Domine,  labia  mea  aperies,  et  os  meum  adnunciabit 
laudem  tuam.     Trohtin,  du  intuost  mine  lefsa,  unde  min  munt 


L  12.  suii  I  deiuleudo  10.  exultauit 


—     149     — 

cliundet  diu  lob,  daz  du  niili  scuofe  uude  smidenten  iiefeiiieze 
uiide  mina  bigilit  inphienge   imde  mih  dero  sundon  inbunde. 

18.  Quoniam  si  uoluisses  sacrificium,  dedisseui  utique: 
liolocaustis  non  delectaberis.  Vuanda  übe  du  opfer  uuoltest 
uiube  mina  suuda,  daz  gäbe  ih  dir:  mauige  frisginga  mahti 
ih  dir  bringen,    übe   du   sie  uuoltest.      auer  dero   neruochest 

du,  brantopfer  ueuuile   du:    daz   Leilfuoriga  opfer  uuirt  dir  |  103:< 
mit  bezeiclieuot. 

19.  Sacrificium  deo  Spiritus  contribulatus :  cor  contritum 
et  humiliatum,  deus,  non  despicies.  Gote  ist  liebez  opfer  ge- 
bluenez  muot:  gemuletez  herza  unde  genideretez  nefersiliest 
du  got.     lieilfuorigiz  opfer  pringe  maniiiclih. 

20.  Benigne  fac,  domine,  in  l)ona  uoluntate  tua  Sion,  ut 
edificentur  muri  Hierusalem.  Trohtin,  tuo  minnielicbo  Sion 
in  guotemo  dinemo  uuillen:  skeine  guoten  uuillen  dinere 
aecclesiae.  unde  föne  demo  uuillen  uuerden  gecimberet  die 
burcmura  Hierusalem:  gecimberot  uuerden  die  festi  unserero 
untotlichi    in    dero    glouba    unde    in    demo   gedingin   unde   in 

de  I  ro  minna.  103b 

21.  Tunc  acceptabis  sacrificium  iusticiae,  oblationes  et 
liolocausta:  tunc  inponent  super  altare  tuum  uitulos.  So  in- 
pbahest  du  opfer  des  relites,  daz  ist  daz  pluot  Christi,  unde 
inphahest  uuisunga  unde  prennefrisginga,  also  die  sint  die 
sih  ce  gote  becherent  unde  ouh  die  zundent  mit  dero  gotes 
minna.  danne  legent  die  euuarti  clialber  ufen  dinen  altari 
diu  dir  licbent:  nicht  föne  dero  sueigin  genomeni,  sunter  in 
sancta  aecclesia  gezogeno,  heiligi  unde  unsculdigi,  also  Lau- 
rentius  uuas. 


L  19.  gebluuenez  20.  Ttrohtin  gedingi,  u  über- 

geschrieben 21.  sueigi,  n  übergeschrieben 


150 


GL 

108a  1,  Diz  ist  armis  kobot,  so  or  in  angisten  ist  imde  er  danne 
dar  umbe  got  fleget.  uono  diu  geuallet  iz  an  sumelicben 
steten  Cbristo  derder  durch  unsih  arm  uuart,  unde  sinero 
gemahalun,  dero  sanctae  aecclesiao,  diu  sament  imo  ist  in 
eincmo  lichenamen  unde  in  einero  stimma,  unde  iogelicliemo 
sinero  keloubegen  ter  notliaft  ist. 

2.  Uomine,  cxaudi  orationem  meam,  et  clamor  meus  ad 
te  ueniat.  Trolitin  ftiter,  gehöre  min  gebet,  unde  uiin  ruoft 
chome  ze  dir.  So  lutreiste  uuerde  min  gebet,  daz  iz  ze  dir 
chome. 

3.  Ne  auertas  faciem  tuam  a  me:  in  quacunque  die  tri- 
bulor  inclina  ad  me  aurem  tuam.     Föne  mir  ne  uuondest  tu 

lOS^J  din  anasiune.  Die  arm  sin  unde  |  mine  lide  sin,  föne  den 
ne  uuende  iz.  suanne  ih  in  not  chome,  so  beide  ze  mir  din 
ora.  ih  habo  not  nidenan,  du  bist  auer  oljenan:  dero  halb 
is  dürft  si,  dero  halp  hilf  mir.  In  quacunque  die  inuo- 

cauero  te,  ueh)citer  exaudi  me.  In  dirro  chunnescefte,  in  dero 
anderun  unde  an  dero  drittun  unde  an  suelihero  ih  tih  ana 
hero,  gebore  mih  spuotigo:  uuanda  ih  pito  des  daz  tu  gerne 
gibest.  uuaz  ist  daz?  uuane  daz  himeliske  riebe,  tuo  also 
du  kehieze,  do  du  chode  'dir  dannoh  chosentemo  so  chiudo 
ih  pin  hie'.  ^ 

4.  Quia  defecerunt  sicut  fumus  dies  mei,  et  ossa  mea  sicut 
in  frixorio  confrixa  sunt  .  .  .  Unde  miniu  bein  sint  gerostet 
samoso  in  phannun.  Siu  suilzent  fore  den  forhten  des  euuigen 
fiures:  dei  uuort  sint  des  riuuuesenten.     Auer  Christis  magen 

1080  gi  I  giij^  fiaz  er  sine  starchen  kebeine  heize  so  die  apostoH 
sint,  uuanda  er  an  den  uuirt  gebrennet,  nah  den  uuorten 
'uuer  uuirt  kezurreuuaret,  unde  neuuirdo  ih  tanne  gebreunet'? 
dia  brennunga  machet  diu  minna. 

5.  Percussum  est  sicut  fenum  et  aruit  cor  meum,  quia  ob- 
litus  sum  commedere  panem  meum.  Keslagen  ist  min  herza, 
unde   flannan  dorreta  iz   also  hcuue,  uuanda  ih  ne  irhugeta 

CI  vor  1.  sivei  leere  Zeilen  4.  Percusum 


—     151     — 

zc  ezenne  min  prot.  föne  slago  dorret  lieuuc:  föne  slalienten 
sundon  bin  ih  lieuue  uuorten.  daz  gotes  kebot  ist  prot  dero 
selo:  imidcr  demo  az  ih  daz  peuuercte,  pediu  ist  mir  relito 
irskozzen. 

6.  A  uoce  gemitus  mei   adheserunt  ossa  moa  carni  meae. 
Föne    dero   stimme  mines  suftodes  kehafteton  miniu  bcin  ze 
minemo   |   fleiske:    ih    habo   daz   irsuftot    uml)e  got  daz  uuir  108'i 
chreftige   ze   den  unchreftigen  iinde  uuir  starche  ze  den  un- 
starchen  haften,    sie  ne  uuolton  sufton  iro  unchraft,  do  suftota 

ih  füre  sie,  also  iz  chuit  'Vuir  chreftigen,  uuir  sculin  tragen 
die  unchraft  dero  unchreftigona'. 

7.  Similis  factus  sum  pellicano  solitudinis  factus  sum  sicut 
nocticorax  in  parietinis,  id  est  in  domicilio.  Vone  suftoda  unde 
föne  charo  bin  ih  so  mager  samaso  pellicanus  der  in  Egipto 
Hinget  in  dero  einote  dero  aha  Nili,  den  phisioligi  zihent  daz 
er  nieht  des  neuerdeuue  des  er  ferslindet,  nieht  mera  danne 
hie  in  disen  seuuen  diu  scarba.  ih  pin  ouh  uuorten  also  der 
nahtram  in  den  husgeuellen  da  imo  gesuase  ist,  uuauda  men- 
nisgo  j  da  ne  ist.  109  a 

8.  Vigilaui  et  factus  sum  sicut  passer  solitarius  in  tecto. 
Ih  teta  uuacha  unde  pin  uuorten  also  der  sparo  der  einluzer 
in  huse  ist:  uuanda  andere  uogele  rument,  sparo  ist  heime. 
Mit  disen  drin  uogelen  sint  pezeichenet  drie  libe  dero  heiligen: 
mit  pellicano  die  einsidele,  mit  demo  nahtrammo  die  in  dero 
genozskefte  dero  mennisgoiio  tougeno  nahtes  iro  gebet  unde 
iro  alemuosin  tuont  iro  selon  ze  fuora,  mit  demo  sparen  die 
in  dero  chirichun  gerno  sint  unde  anderen  uz  genten  da  ze 
leibo  uuerdent.  Nu  sehen  ouh  uuio  iz  Christo  geualle.  er 
ist  pellicanus  in  einote,  uuanda  er  eino  ist  geborn  föne  dero 
magide.  er  ist  nahtram,  uuanda  er  gemartirot  uuart  |  in  den  109^ 
finsteren  dero  ludeno  also  in  dero  naht,  die  uuaren  huske- 
uelle,  uuanda  sie  nieht  ne  mahton  gesten  in  demo  gezimbere 
dero  geloube,  die  minnota  er:  bediu  uuegeta  er  in  sus  'fater 
antlaze  in,   si  ne  uuizen  uuaz  sie  tuont'.      uuachenter  sparo 


CI  7.  id  est  ]  Compendium  für  idem  8.  disen  disen  drin 

in  de  ,  genozskefte 


—     152     — 

Ullas  er,  daz  chuit  irstenter  unde  after  demo  tode  uuachenter 
unde  fliegeuter  in  den  liimel:  da  ist  er  einluzer  in  demo 
dache  digenter  umbe  unsili. 

9.  Tota  die  exprobrabant  mihi  inimici  mei,  et  qui  lauda- 
bant  me,  aduersum  me  iurabant.  Allen  tag  iteuuizotou  mir 
mine  uiendo,  unde  die  mih  lobotou,  die  suoren  mide  eiuoton 
sih  imider  mir.     lobonto  choden  sie  'maister,  uuir  uuizeu  daz 

109c  tu  uuarbafte  pist  unde  den  gotes  uuec  |  in  dero  uuarheite 
lerest  unde  dia  genennide  nieht  ne  inpbahest'.  sament  demo 
lobe  uuaren  sie  keeiuot  dero  unterdingunga  sus  'ist  muozlih 
daz  man  demo  cbeisere  zins  kebe'?  auer  ziu  taten  sie  mir 
iteuuiz  ? 

10.  Quia  cinerem  tanquam  panem  manducabam  et  poculum 
meum  cum  fietu  miscebam.  Wanda  ili  ascun  az  also  brot 
unde  min  trinclien  mit  uueinode  miscto.  uuio?  kemeinendo 
mit  den  riuuuenten  unde  inpbabende  die  ophen  sundare  unde 
die  sundare  also  die  unsculdigen:  daz  ledeteu  sie.  ode  der 
riuuuente  cbuit  'ih  az  daz  prot  kedunchotez  in  dia  ascun  mit 
trabenen'. 

11.  A  facie  irae  et  indignationis  tuae,  quia  eleuans  alli- 
sisti    me.      Föne    dero    anasihte    dinero    abulgi    unde    dinero 

109 J  zurni  diu  mir  fonc  |  Adame  kosceben  ist,  uuanda  du  mib  üf 
beuendo  durch  die  reda  unde  durch  die  friun  selbcburi  sa 
irualtost  unde  uerchuusetest  in  dero  urteile  des  todis.  pediu 
irualtost  tu  mih,  uuanda  ih  minero  hohi  ubermoute  uuas. 

12.  Dies  mei  sicut  umbra  declinauerunt,  et  ego  sicut  fae- 
num  arui.  Dara  nah  uuancton  mine  taga  also  scato  uuenchet: 
scato  negestet,  noh  mine  taga  netuont.  übe  ih  uone  dir  ne- 
uuancti,  so  mahtin  sie  unuuanchonte  sin.  unde  da  mite 
dorreta  ih  also  heuue:  demo  zegenten  heuue  bin  ih  kelih. 
uuio  auer  du? 

13.  Tu  autem,  domine,  in  aeternum  permanes;  et  memo- 
riale  tuum  in  generatione  et  generationem.     Auer  du,  herro, 

110a  uuerest  iomer.      du  statiger,    gehalt  mih  unstatigen.     unde  | 


Gl  11.  uerclmusetest  ]  aus  ucrchousetest  corrif/irt  uber- 

motc,  V  dem  o  ühergeschriehen 


—     153     — 

uueret  daz   tin  geliuctilicha  au  allen  geburtin:   iomer  scol  in 
gehucte  sin  diu  intheiza  dinero  cbunfte. 

14.  Tu  exurgeus  domine  misereberis  Syon,  quia  tempus 
miserendi  eius,  quia  ueuit  tempus.  Tu  stest  io  nob  uf  unde 
guadest  Syon,  daz  ist  dero  cbristenbeite:  nab  langera  tualo 
cbumest  tu,  daz  uuirt  kebuctlicb.  uuanda  iz  zit  ist,  uuanda 
zit  cbomen  ist,  daz  tu  iro  gnadest. 

15.  Quoniam  placueruut  seruis  tuis  et  lapides  eius,  et 
terre  eius  miserebuntur.  Wauda  sine  scalcbe,  die  poton  unde 
die  uuissagon,  ze  lieben  babeton  iro  steina,  daz  sint  iro  chint 
dei  sie  mit  iro  predigen  irzugen  unde  geuestinoton.  iob  iro 
stuppes  liabent  sie  gnada.  selbero  dero  sundigon  die  Cbristum 
sluogen  beche  [  rent  si  ze  dero  geloube,  ze  erist  driu  dusent,  110^ 
dara  nab  fiuuiu,  daz  oub  si  uuerdent  keuestenot  in  dia  steina. 

16.  Et  timebuut  gentes  nomen  tuum,  domine,  et  omnes 
reges  terrae  gloriam  tuam.  Unde  dara  nab  furbtent  iob  alle 
diete  dinen  namen  unde  alle  cbuniga  dina  guotlicba,  unde 
breitet  sib  tiu  cbristinbeit  über  al.     ziu  ist  taz? 

17.  Quoniam  edificabit  dominus  Sion  et  uidebitur  in  gloria 
sua.  Wanda  selber  trobtin  zimberot  sia.  unde  so  aub  tes 
zit  uuirt,  so  wirt  tcr  geseben  in  dero  guotlicbi  der  e  geseben 
uuart  in  dero  uncbrefte. 

18.  Respexit  in  orationom  bumilium  et  non  spreuit  precem 
eorum.     Ze  dero   diemuotigen  peto  sab  er,  unde  iro   digi   ne 
uercbos  er.     sid  daz  so  si,  so  uuesen  |  alle  diemuote  in  dirro  110c 
zimberunga  unde  beton  alle. 

19.  Scribantur  bec  in  generatione  altera,  et  populus  qui 
creabitur  laudabit  dominum.  Disiu  uuort  unde  dise  uuissagon 
uuerden  gescriben  in  anderere  cbuuneskefte,  so  daz  niuuue 
urcbunde  cbome,  daz  sie  dero  geburte  nuzzere  sin  danne  dero 
ereren,  unde  iz  kebuctlib  si  föne  dero  cbunneskefte  in  dia 
cbunneskaft.  unde  danne  lobot  got  der  Hut  der  in  dero  toufi 
ein  niuuuiu  keskaft  uuirdet. 

20.  Quia  prospexit  de  caelo  sancto  suo:  dominus  de  caelo 


CI  15.  uuerdent  vor  keuestenot  feldt 


—     154     — 

in  terram  aspexit.  Daz  uuirt  er,  uuanda  trohtin  hera  nider 
sah  uone  hiinela  in  erda:  uone  dero  holii  chom  er  ad  hu- 
miles.  ziu? 
llOd  21.  ut  aiidiret  gemitus  conpeditorum.  daz  er  gehorti  | 
suftot  dero  gedrulioton.  diu  gotes  forhta  unde  diu  zuht  sint 
druhe  die   er  gehöret.  et  solueret  fiHos  interemptorum. 

unde  chom  er  ouh  ze  inbindeniie  dero  irslagenon  sune  die 
föne  dero  tiufallichun  untriuuua  irslagen  waren,  dero  sune 
birn  uuir:  unsih  inbindet  er,  uuanda  er  uns  kibet  den  antlaz 
dero  sundono. 

22.  Vt  adnuntietur  in  Syon  nomen  domini,  et  laus  eins  in 
lerusalcm.  Daz  uone  den  poton  chunt  ketan  uuerde  gotes 
namo  in  dero  christinheite  unde  sin  lob  in  Hierusalem:  daz 
ist  aue  diu  christinheit. 

23.  In  conueniendo  populos  in  unum  et  reges,  ut  seruiant 
domino.     Daz  liute  unde  riebe  zesamene  chomente  gote  dinon, 

lila  unde  die  sin  diu  allicba  |  christinheit. 

24.  Respondit  ei  in  uia  uirtutis  suae.  Do  antuurta  imo 
lerusalem  an  demo  uuege  iro  chrefte  diu  Christus  ist.  sinero 
ladunga  inchot  si  an  guoten  uuerehen  mit  sinero  helfe,  auer 
diu  erere  lerusalem  inchot  imo  mit  ubelen  uuerehen.  föne 
diu  gehorta  si  'iu  uiierde  ferlazen  iuuuer  lius  uuosti'. 
paucitatem  dierum  meorum  nuntia  mihi,  'chunde  mir'  chuit 
diu  christinheit  'dia  unmanigi  minero  tage',  la  mih  geboren 
'ih  pin  sament  in  alla  taga  unz  an  dia  ferentidi  dirro  uuerlti'. 
doh  dero  friste  luzzel  si  uuider  dero  euuicheite,  mih  freuuet 
doh  daz  ih  e  nezegen,  unde  dia  irrari  lugen  dia  mir  anderes 
uuio  gehizen. 

llli)  25.  Ne  reuoces  me  in  dimidio  dierum  meorum:  |  in  gene- 
ratione  et  generatione  anni  tui.  Neuuende  mih  uuidere  in  den 
halben  teil  minero  tago,  so  si  uuanent.  nelaz  iro  werden 
minnero  danne  du  gesprochen  oigist.  iomer  unde  iomer  sint 
tiniu  iar:  uuider  den  dinen  so  ist  ein  luzel  dero  minero. 

26.  Initio  tu,  domine,  terram  fundasti,  et  opera  manuum 
tuarum  sunt  caeli.     27,  Ipsi  peribunt,  tu  autem  permanes:  et 


Cl  23.  domino  ]  daz  2G.  Initio  ]  I  fehlt 


—     155     — 

omnes  sicut  uestimentum  uetcrascent,  et  sicut  opertoi'iura 
mutabis  cos,  et  mutabuntur;  28.  tu  autcm  idem  ipse  es,  et 
aniii  tui  non  deficient.  Uone  erist  grüntest  tu  dia  erda,  uude 
hiniela  sint  tiniu  liantuuorhc.  doh  si  so  sin,  si  zegent:  du 
stest  ze  stete  unde  bist  daz  tu  bist,  unde  alle  iruirnent  also 
uuat,  unde  du  uuebsolost  sie,  unde  den  uuolisel  dolent  |  sie:  111« 
auer  du  liist  io  der  selbo,  unde  diniu  iar  ne  zegent.  in  dero 
siufluoti  uurtin  florn  die  nahistin  himela  den  erden,  an  den 
dei  gefugela  sint.  so  sint  ouli  dia  obererun  himela  dia  liimela 
dero  himela  heizont.  übe  dia  uone  'fiure  florn  sculin  uuerden 
sament  encn,  oda  ene  ecchert  ane  dise,  ode  uuelih  uuehsel 
iro  uuerden  sculi,  des  ist  unsemfter  strit  unter  den  lerarin. 
ode  daz  hie  uone  den  himelin  goscriben  ist,  daz  mag  uone 
den  heiligen  unde  föne  den  rehten  uernomen  uuerden,  an  den 
got  ist  toneronter  in  den  geboten  unde  lohezontor  in  den 
uunterun,  fuhtenter  dia  erda  mit  demo  uuistuoma  dero  tu- 
genda  unde  dero  uuarheite;  föne  den  iz  chuit  'dia  himela 
zellent  gotes  guotlichi'.  föne  in  uuirt  uuola  |  fernomen  'unde  111^1 
sia  iruirnent  alle  also  uuat,  uude  du  uuehselost  sia  also  dia 
decchi,  unde  sia  uuerdent  feruuantelot'.  uuaz  sint  iro  liche- 
namon  uuane  decchi  unde  geuuate  dero  selo?  an  den  uuer- 
dent sia  ueruuantelot,  also  der  poto  chuit  'unde  dia  toton 
erstent  unueruuarti,  unde  uuir  uuerden  ueruuantelot'.  uuio 
feruuantelot?  uuirt  ferlazen  der  fleisclicho  liehen amo,  unde 
irstet  der  geistlicho;  uuirt  ferlazen  der  totlicha,  unde  irstet 
der  untotlicha;  uuirt  ferlazen  der  feruuartenlicha,  unde  irstet 
der  unferuuartenlichi.  ioh  iro  lichenamon  sint  himela,  uuanda 
si  got  tragent,  nah  ten  uuorten  Pauli  'guotlichot  unde  traget 
got  in  iuueremo  lichenamon'.  solihe  himela  |  iruirnent  umbe  112» 
daz,  taz  sie  genuiuuet  uuerden. 

29.  Filii  seruorum  tuorum  habitabunt,  et  semen  eorum  in 
saeculum  dirigetur.  An  euuigen  iaren  puent  dei  chint  dero 
poton,  unde  iro  gehurt  uuirt  in  euua  gerihtet  da  elliu  dinc 
ordenlichen  uarent.  Disses   salmen  anagenge  sint  uuort 

dero  suftonton,  dia  lezesteii  sint  dero  tröste. 

CI  26.  (27)  oi)ortorium  (lll*")  erden,  an  den]  an  den  üher- 

(jcacliriebeth  (lil")  siut  himela  ]  sint  himla,  e  übergeschrieben 


—     156     — 


CIL 


1.  Joeuedic,  anima  mea,  domino;  et  omnia  que  intra  me 
sunt,  nomiui  sancto  eins  .  .  .  Unde  sinemo  heiligen  namen 
danclion  elliu  dei  in  mir  sint:  diu  reda  diu  in  iro  ist  unde 
alle  iro  gedauclia  lobon  in. 

2.  Benedic,  anima  mea,  domino,  et  noli  obliuisci  omues 
retributiones    eins.      Dancha    imo   unde  habe  unergezen  alles 

112^  sines  lones.  tu  garnotost  diu  übel,  er  gab  |  dir  dei  guot 
unde  gibet  noli,  also  bera  nah  stet. 

3.  Qui  propiciatur  omnibus  iniquitatibus  tuis,  qui  sanat 
omnes  infirmitates  tuas.  Der  allen  dinen  uurebten  gnadet 
unde  alle  dine  siebte  heilet. 

4.  Qui  redimit  de  interitu  uitam  tuam,  qui  coronat  te  in 
miseratione  et  misericordia.  Der  dinen  lib  loset  föne  florn- 
nusside,  der  dih  coronot  in  irbarmedo  unde  in  armherzi: 
Corona  chuit  houbetziera,  daz  ist  diu  houbetziera  also  uuir 
an  chuniguu  sehen. 

5.  Qui  replet  in  l)onis  desiderium  tuum:  renouabitm*  ut 
aquile  iuuentus  tua.  Der  dinen  uuillcn  in  guote  follot:  daz 
chuit  der  dih  guotes  kenietot.  keniuuuot  uuirt  diu  iugent 
also   dero   ariune.     iro   keskihet,  chuit  man,  fore  altero   daz 

112e  iro  oberer  j  snabel  den  niderun  so  uberuuahset,  daz  sie  in 
uf  intuon  ne  mac  sih  ze  geazenne.  dara  nah  chnitot  sia  in 
an  den  stein  unz  sia  in  so  uerniuzet,  daz  si  auer  ezen  mac: 
unde  so  geuuinnet  si  samo  föne  erist  iunclicha  chrefte.  so 
kiskihet  ouh  temo  der  an  Christo  der  der  stein  ist  sina  sunda 
ilet  slizen,  uuanda  er  bringet  in  uuidere  ze  dero  unsculdi. 
föne  dero  chumet  er  ze  dero  urstenti,  da  uuirt  er  geiunget. 
dara  zuo  sihet  tisiu  reda. 

6.  Facieus  misericordias  dominus,  et  iuditium  omnibus  in- 
iuriam  pacientibus.     Drohtin  ist  der  gnada  skeinet  unde  rihtct 


CII  1.  intra  me  ]  me  fehlt  2.  obliuis  5.  chniton 

ilent  slizen 


—     157     — 

allen  rlia  urdriez  lident  imde  imrelit  dolcnt,  dia  imo  dia 
racba  sparent.  also  er  chiiit  'gebet  mir  dia  racha,  ih  imider- 
gibo  in'. 

7.  Notas  fecit  uias  suas  Moysi,  filiis  Israel  uolun  |  tates  ll2'i 
snas.  Chunde  teta  er  sine  uuege  Moysi,  daz  man  dia  e  geist- 
licben  nernemen  scol,  nnde  daz  er  föne  dero  gegebenen  e 
nuolta  dia  Hute  bocbennen  sih  selben,  die  sili  ne  ialiin  sun- 
dare  nuesen  nob  dnftegen  dero  gnada,  übe  iz  in  diu  uber- 
fartelunga  dero  e  ne  oucti.  den  tuncbelun  rat  teta  er  cbunt 
Moysi.  nieht  ein  Moysi,  sunter  allen  uuaren  Israbelitis  in 
den  niuuuilit  ne  ist  diu  boncbust,  geteta  er  chunt  sinen 
uuillen,  daz  er  uuolta  uuesen  finf  puob  Moysi  samo  finf  pbor- 
zicbe  in  den  dia  siecben  laegen  ze  diu  daz  sie  uermeldet  uurtin, 
niuuuibt  ze  diu  daz  sia  gebeilit  uurtin.  in  den  pborzicben  ne 
uurtin    sie    gebeilet,    sunter   in    dero   keuuegidi  des  uuazeres. 

daz  cbuit:   in  demo  iudisken  stui'me  dan  i  nan  diu  cjotes  mar-  113^ 
tira  kescab,    uuart  einer  gebeilet,      daz  bezeicbinet  die  ein- 
nussida  dero  cbristenbeit. 

8.  Misericors  et  miserator  dominus,  longanimis  et  multum 
misericors.  Trobtin  ist  gnadig  unde  skeinare  gnadon,  lanc- 
muotig  unde  filo  gnadig. 

9.  Xon  in  finem  irascitur,  neque  in  aeternum  indignabitur. 
Er  nebilget  sib  in  ende  nob  er  nezurnet  in  euua. 

10.  Non  secundum  peccata  nostra  fecit  nobis,  neque  se- 
cundum  iniquitates  nostras  retribuit  nobis.  Er  ne  babet  uns 
niebt  mite  geuaren  nab  unserun  sundon,  nob  er  nelonoto  uns 
nab  miseren  unrebten. 

11.  Quoniam  secundum  altitudinem  caoli  a  terra  confir- 
mnuit  misericordiam  suam  super  timentes  eum.  Also  dar  ana 
skinet,  uuanda  nab  tero  bolii  des  bimeles  föne  er  j  de  babet  113^ 
er  geuestenot  sina  gnada  über  die  in  furbtent.  des  bimeles 
bobi  deccbet  tie  die  unter  imo  sint,  unde  gibet  liebt,  regen, 
uuint  umbe  dei  uuocber  dero  erdo:  also  unerdrozene  spendet 

got  gnada  über  dia  dia  in  furbtent. 

CII  6.  urdriz,  e  übergeschrieben  7.  sih  iahiu 

iluftegcu  ]  duftesen  =  diuftegeii  legen,  a  über  e 

bezechinet,  i  übergeschrieben 


—     158     — 

12.  Quantum  distal  ortus  ab  occidente,  elongauit  a  nobis 
iniquitates  nostras.  So  ferro  daz  osteiio  ist  föne  demo  uuestene, 
so  uei'o  habet  er  föne  uns  ketan  unseriu  unreht.  der  sedel- 
ganc  fliuhet  dia  irrunst:  so  ouh  uns  sin  gnada  irrinnet,  so 
uallent  unsera  sunda. 

13.  Quomodo  miseretur  pater  filiorum,  ita  misertus  est 
dominus  timentibus  se.  Also  fater  chinden,  so  gnadet  got 
den   in    furbtenten.      übe    er    sie  uillet,    die    uilla   sculin  sie 

113c  minnon:  wanda  sie   föne  iro  fater  gna  [  don  cboment.     die  er 
uillet  die  netuot  er  erbelos. 

14.  Quoniam  ipse  cognouit  figmentum  nostrum.  Dia  fater- 
lichun  gnada  skeinet  er,  uuanda  er  bechennet  unsera  geskaft: 
er  uueiz  taz  sie  uzer  horeuue  ist. 

15.  Recordatus  est  quoniam  puluis  sumus:  homo,  sicut 
faenum  dies  eins  .  .  .  Mennisko  ist  also  heuue,  also  heuue 
sint  sine  taga.  tanquam  flos  agri,  sie  efflorebat.  also 
diu  pluoma  da  in  felde,  also  uerbluot  er,  also  murcfare  ist  er. 

16.  Quoniam  spiritus  pertransibit  in  illo,  et  non  subsistet, 
et  non  cognoscet  amplius  locum  suum.  Wanda  der  sin  geist 
der  in  imo  ist  ferueret,  unde  bie  nebestet  er,  nob  furder  bera 
ne  iruuindet  er:   scol   er  hina  geuarner  salic  sin,   so  tuet  iz 

113*1  tes  gnada  der  an  sib  nam  daz  heuue,   daz  er  uone  danne  [ 
golt  kemacboti. 

17.  Misericordia  autem  domini  a  saeculo  et  usque  in 
aeternum  super  timentes  eum.  Auer  gotes  gnada  ist  an  den 
in  furbtenten  föne  anagentero  dirro  uuerlte  unde  dannan  üz 
ze  enero  uuerlte.  bie  da  iz  chuit  'fono  dero  uuerlte'  uuandon 
gnuoge,  so  Cassiodorus  saget,  Adam  gnada  geheizen  uuesen: 
uuanda  andere  uurtin  in  dero  uuerlte,  er  uuart  fore  dero 
uuerlte. 

18.  Et  iusticia  illius  in  filios  filiorum,  bis  qui  seruant 
testamentum  eins.  Et  memores  sunt  mandatorum  eins,  ut 
faciant  ea.  Unde  sin  rebt  ist,  daz  chuit  skinet,  an  unserero 
chinde  cbinde:  daz  sint  diu  uuerhc  unde  diu  Ion  dero  uuercho. 


CII  16.  pertraiibit  17.  (dirro)  uuerlte  ]  es  loar  angefangen 

uuel  gnouge  ]  giioge,  v  zwischen  n  und  o  nhergescliriehen 
18.  mandotorum  unserero  ]  unrero 


—     159     — 

unde  skinet  an  den  dia  sin  urchunde  pehaltent  mide  sine  |  ro  114* 
geboto  ze  diu  gehuctic  sint,  daz  sie  siu  leistin.     sin  urcliundi 
daz  sint  siniu  gebot,   dei  gestellt  elliu  in   dero  minne:   dero 
scol  man  gelingen. 

19.  Dominus  in  caelo  parauit  sedem  suam,  et  regnum 
ipsius  omnium  domiiiabitur.  Trolitin  gareta  in  liimela  sinen  stuol 
ze  dero  zeseuun  sines  fater,  unde  sin  riebe  uualtet  iro  allero. 

20.  Benedicite  dominum,  omnes  angeli  eius,  potentes  uir- 
tute,  qui  facitis  uerbum  eius  ad  audiendam  uocem  sermonum 
eius.  Lobont  got,  alle  sine  engeli,  mabtige  in  chrefte,  ii-  sin 
uuort  tuont  ze  geliorenne,  daz  cliuit  ze  irfullenne,  dia  stimma 
sinero  uuorto. 

21.  Benedicite  domino,  omnes  uirtutes  eius,  ministri  eius 
qui  facitis  uoluntatem  eius.  Lob  tuet  trolitine,  alle  sine 
tugende,  sine  ambabtare  ir  si  |  nen  uuiUen  follont.  1141» 

22.  Benedicite  domino,  omnia  opera  eius:  in  omni  loco 
dominationis  benedic,  anima  mea,  domino.  Lobot  in,  elliu 
siniu  uuerch:  in  allen  den  steten  da  sin  geuualt  si,  da  lobo 
got  min  sela,  über  al  lobo  si  in. 


cm. 

1.  üenedic,  anima  mea,  dominum,  domine  deus  mens, 
magnificatus  es  uehementer.  Sela  miniu,  loba  trolitinen  dero 
sconon  dinge  dei  diser  salmo  ouget.  trobtin  got  miner,  du 
bist  barto  gemicbellicliot,  du  habest  tih  keouget  michelen, 
den  die  dina  micheli  fore  ne  uuissen. 

2.  Confessionem  et  decorem  induisti,  amictus  liimine  sicut 
uestimento.  Du  legetost  tih  ana  gegilit  unde  zierda,  uuanda 
din  christinheit  diu  zier  ana  legeta.  si  uuas  ze  erist  tuncbeliu, 
e  sie  begundi   iro   sunda  gehen:    auer  geh  endo  uuart  si  uuiz. 

iro  analege  ist  tin  ana  |  lege,     bebeleter  mit  liebte  samoso  mit  114c 
uuate:   iro  uuat  ist  tin  uuat,  daz  ist  daz  liebt  dero  geloube. 


CII  18.  der  gestern 


—     160     — 

3.  Exten flens  caelum  sicut  pellem:  qui  tegis  aquis  superiora 
eius.  Den  liimol  flennende,  also  hut  gedcnet  uuirt.  nali  todc 
dero  felio  uuerdent  iro  hnte  gedenct.  dia  gescrifte  dero 
uuissagon  uurtin  ouh  nah  iro  libe  ferdenet  unde  ferrecchet 
ze  allen  dieten.  sie  uuaren  unfenoinen  unz  sie  selbe  in  domo 
alten  urclmndi  uuaren:  do  daz  niuue  chom,  do  begunda  man 
sia  bechennen.  unde  dia  siut  liimel,  uuanda  got  an  in  funden 
uuirt,  du  mit  uuazereii  deccbest  siniu  oberoren:  uuazer  sint 
obe  himele.  also  dei  da  sint,  so  sezzest  du  obe  allen  geboton 
dero  e  dei  gepot  dero  minna.  uuanda  si  ouli  uz  ist  kepreitet 
in  unsoriu  lierza,  durlic  daz  habet  si  uuazeres  namen. 

114'i  Qui  ponis  nubem  ascensum  tuum,  qui  |  ambulas  super  pennas 
uentorum.  Du  daz  uuolchun  sezzest  dir  ze  stegan  unde  ze 
antfange,  also  iz  chuit  'unde  daz  keuulchene  inphieng  in  föne 
iro  ougen'.  aue  pizeichenlichun,  so  bezeichenet  daz  geuulche 
dia  predigare:  durch  dia  prcdigare  pringest  du  dia  unchrefti- 
gon  zuo  dero  fernunste  dero  gescrifte.  dudir  füre  ilest  dia 
snelli  dero  uiiindo:  uuanda  du  sendest  tin  uuort  sputigoro 
danne  uuint  flxro,  sm'o  nieht  snellere  ne  si.  ode  uuinti  sint 
die  heiligen  sela,  unde  die  uedera  daz  sint  diu  gotes  minna 
unde  sines  nahisteu.  dia  minna  uberstephcst  tu,  uuanda 
dinera  mera  ist  ze  m  danne  diu  "'o  ze  dir.  so  si  höhest 
kefliegent  dine  mina  ze  gechiesenne,  so  sehent  sie  in  oberoren. 

115a  föne  diu  so  chuit  Paulus  'daz  ir  megent  befahen,  uue  |  lih  si 
diu  hohi  unde  diu  uuiti,  diu  lengi  unde  diu  tiufi'.  so  chot 
er  ouh  'ir  sculit  ouh  uuizen  dia  ubertreffenten  geuuizela  dero 
gotes  minna'.  uuanda  also  man  uuizen  scol  daz  diu  uuiti 
bezeichenet  dia  uoluuonunga  des  guotin  uuerchis,  diu  tiufa 
daz  heil'ctuom  dero  toufi  unde  des  gotes  lichenamen  an  den 
begraben  ist  uuaz  iz  meine,  uuanda  man  iz  ne  sihet:  so  ist 
fore  allen  dingen  daz  ze  bedenchenne,  uuio  ferro  unsih  prallt 
habet  diu  gotes  minna  unde  uuio  hohi  si  reichet. 

4.  Qui  facis  angelos  tuos  spiritus  et  ministros  tuos  ignem 
urentom.     Du  dina  geiste  machost  poton,  so  du  sie  uz  sendest 


cm  3.  (lU'i)  ilaz  sint  diu]  sint  fehlt  auf  Easur  (115a)  so 

ist  fore  ]  so  iz  fore  rechet,  i  nhcryeachrieben 


_     161     — 

ze  Tobia  unde  ze  Zacharia  unde  ze  Mariun.  auer  Inzeihlicbun 
tuost  tu  iu  dinero  christinheite  dia  geistlichuu  man  [  iiuesen  115i> 
poton  dines  imortis,  unde  sie  sendest  zuo  den  fleisclichen  also 
uone  demo  himele  ze  dero  erde,  unde  dine  ambahtare  ge- 
tuost  tu  uuesen  prinnentez  liur:  uuanda  hizzente  in  demo 
geiste  sint  sie,  unde  iro  fernemare  inzundent. 

5.  Qui  fundasti  terram  super  stabilitatem  suam:  non  in- 
clinabitur  in  saeculum  saeculi.  Du  dia  erda  geuesteuotost  an 
iro  statigi,  dina  cbristiheit  habest  tu  gestatet  an  Christo:  er 
ist  iro  statigi.  furder  nc  uuancta  si.  uuile  ioman  nah  den 
buohstaben  uuizen  dia  stati  dero  erde,  daz  ist  unsenfte. 
uuanda  iz  ouh  chuit  'himel  unde  erda  zegenf,  pediu  ne  ge- 
uallet  iro  'si  neuuenchet'. 

G.  Abyssus  sicut  uestimentum  amictus  eins:   super  montes 
stabunt  aquae.     Uuazeres    micheli  ist  iro  heli  samo  lachen: 
daz    uuazör   umbefahet    tia  erda,    so  tuot  |  ouh  tia  heiligun  115^ 
christinheit  diu  michelliche  dero  heideno.     unde  uuazer   obe 
stet  tie  l)erga:  also  iz  fuor  in  dero  sinfluoti. 

7.  Ab  increpatione  tua  fugient,  a  uoce  tonitrui  tui  formi- 
dabunt.  Dara  nah  uuirt,  daz  tie  selben  abcrundi  fliehont 
fore  dinero  rafsunga  unde  sie  in  furhtent  föne  dero  stimmo 
dines  toneris,  dinero  dro:  also  diu  ist  'ir  ne  tuot  dia  riuuua, 
ir  uuerdet  alle  florn'. 

8.  Ascendunt  montes  et  descendunt  campi  in  locum  quem 
fundasti  eis.  Unde  so  burent  sih  dia  predigare,  unde  lazent 
sih  nider  dei  Hute  unz  in  dia  stat  dinero  christinheite  die 
du  in  ueste  täte,  uuanda  si  nicht  keneiget  ne  uuirt  in  dia 
uuerlt  dero  uuerlte. 

9.  Terminum    posuisti    quem    non    transgredientur,    neque 
conuertcntur    operire    terram.    |    Marcha    saztost   tu   in    dero  115<i 
christinlichun  geloube  dia  sie  ne  uberstephent,  noh  furder  ne 
iruuintent    ze    decchemie    dia   erda,    daz    chuit    iro    sunda  ze 
niuuuonne  unde  auer  ungeloubic  ze  uuerdenne. 


CHI  4.  sendenst  5.  ergeuestenotost,  da  üherricschriehen 

9.  dero  cms  doro  corriyirt 

11 


—     162     — 

10.  Qui  emittis  fontes  in  coimallibus:  inter  medium  mon- 
tium  pertransibunt  aquae.  Tu  die  brunnun  uz  lazest  in  ge- 
tubelun:  du  den  diomuotin  gibest  dia  geuuizela  dero  lero. 
in  mitti  dero  berga  rinnent  liina  dei  uuazer. 

11.  Potabunt  omnes  bestiae  siluac,  expectabunt  onagri  in 
siti  sua.  Föne  diu  trinchent  sia  alle  diete,  die  ludon  bitont 
in  iro  durste  pnz  Hellas  chome  unde  Enoli. 

12.  Super  ea  uolucres  caeli  habitabunt,  de  medio  petrarum 
dabunt  uocem.     Obe   den   sizzent  geistlichi,  die  heiligen  sela 

116a  dero  piscofo  pblegent  iro.  uzer  stei  |  nen  spreclient  sie  daz 
sie  habent  föne  den  uuissagon  undo  föne  den  poton,  also 
föne  Piatun:  daz  lerent  sie. 

13.  Rigans  montes  de  superioribus  suis:  de  fructu  operum 
tuorum  saciabitur  terra.  Auer  du  bist  nezzente  dia  poton 
föne  himela:  also  cne  iz  habent  föne  den  poton,  so  habent  iz 
auer  dia  poton  föne  dir,  uuanda  du  sie  fullist  mit  demo  hei- 
ligun  geiste.  föne  dinero  uuerche  uuochere  uuirt  sat  diu 
erda:  daz  ist  tiu  erda  diu  sih  satot  dero  lero  dia  du  i'cgenost 
föne  himela. 

14.  Producens  faenum  iumentis  et  herbam  seruituti  homi- 
num.  Heuue  berentiu  den  rinderun.  also  iz  chuit  'du  ne- 
sparrest   nieh  den  munt   des  tresgenten   ohson'.     unde  chrut 

1161»  dero  mennisgon  dieneste,  phuora  kebende  den  |  die  dienest- 
liute  sint  des  gotes  uuortis,  die  er  nu  hiez  feha. 

15.  Vt  educas  panem  de  terra:  et  uiiuim  letificat  cor  ho- 
minis. Daz  tu,  got  fater,  so  Christen  geougest  föne  erdo: 
föne  den  dahinun  fazzun  in  den  dia  potun  habetun  den  scaz 
dero  lero.  unde  uuin  geureuuet  danne  mennisgon  herza:  diu 
geistliche  trunchinheit  diu  gibet  imo  dia  minna  dero  geist- 
lichun.  ode:  diu  seti  des  gotis  lichenamon  unde  sines  pluotis 
getuot  in  fro. 

16.  Vt  exhilaret  faciem  in  oleo,  et  panis  cor  hominis  con- 
firmet.  Daz  imo  diu  seti  sin  anasiune  gehugeliehe  in  glizemen: 
daz   an  imo   offeno   skine   etelih  gotes  gnada,   einuueder  dero 


CHI  12.  lereut  ]  leret  15.  unde  luiiu  ]  un  uuin,  de  üher- 

geschrieben 


—    163    - 

beruochunga  ode  des  kechosis  ode  des  uuissagtuomis  ode  ete- 
lichero    gotes    kebe.      imanda    iz    chit    |    'einemo    iogelichemo  116ß 
uuirt  geben   diu  irofuenuiiga  des   keistes  ZQ  dero  nuzzesami.' 
unde  daz  prot,  daz  cliit  tero  sela  laba,  siii  herza  sterche. 

17.  Saturabuntur  ligua  campi  et  cedri  Libani  quas  plan- 
tauit:  illic  passeres  nidificabiint.  Dero  gnada  des  protis,  des 
iiiiinis  unde  des  oles  uuerdent  sat  diu  folc  dero  potono,  daz 
sint  mezige:  so  uuerdent  oub  dia  geuualtigen  die  uuider  an- 
deren sint,  also  dia  ciedcrpouma  dia  ufen  Libano  uuahsent 
uuider  anderen  boumen  sint.  sint  tie  iz  alle?  echert  dia  er 
plilanzoto:  also  der  heilare  clmit  'ein  iogelih  plilanza  die  niebt 
ne  phlanzota  min  fater,  diu  uuirt  aba  gescaben'.  under  den 
nistent  smaliu  gefugele:  si  stiftent  munestiura  an  iro  eigenen, 

daz  da  |  inne  si  diu  gemeinde  dero  heiligen  pruodera.  no^ 

18.  .  .  .  daz  bus  fullice  ist  iro  berzogo.  fullic  ist  ein 
merefogal  unde  uistet  in  demo  steine  io  ferro  uone  stadc, 
dar  ana  slahent  dia  unda:  also  oub  an  Christo  der  stein  ist 
die  ludon  zebrochen  uurtin.  der  ist  iro  berzogo,  si  sint  sine 
cbn eilte,  irbelgent  sib  dia  ziederbouma  unde  tuont  si  in  un- 
semfte  unde  zureuuareda,  unde  stoubet  sie  daz  danne:  daz 
ist  iro  freisa,  nals  tero  die  dar  inne  sint,  uuanda  got  iro 
belfare  ist,  anderiu  urreccba  cliuit:  daz  bus  des  falcben  ist 
iro  berzogo.  der  falcbo  ist  meiste  allero  fogelo,  der  uber- 
unindet  den  aren  unde  izzet  in  unde  bezeicbenet  dia  starcbisten 
geuualtigen  die  uuilon  sib  dero  uuerlte  intsagont  |  unde  hu-  117^ 
sont  in  himele.  daz  pilde  locchet  oub  tara  andera  die 
uueichere  sint,  wanda  in  iro  zimberunga  liehet,  hohe  berga 
sint  stat  den  hirzon:  dia  geistlichen  sint  beheftet  in  den 
hererun  geboten,  uuio  auer  die  diemuotin  unde  dia  riuuuari? 
luiaz  scol  iro  trost  sin?  Christus  ist  der  stein,  er  ist  zuofiuht 
dero  sundare. 

19.  Fecit  lunam  in  tempore:  sol  cognouit  occasum  suuin. 
Er  teta  dia  christinheit  in   demo  zite   dirro  totlichi  in  dero 


CHI  18.  lierzogo  fullic  ]  das  erste  o  scheint  aus  u  corrigiH 
höhe  berga  berga 

11* 


—     164     — 

si  suinet  uiide  uuahset  also  diu  manin.  si  uberuuindet  auer 
dia  imstatigi,  so  diz  ziget.  Christus  derdir  ist  ein  sunna  des 
rehtes,  er  irchanda  sinen  tod.  uuaz  ist  taz?  er  uuolta  in, 
er  licheta  imo,  er  leid  in  gerno. 

20.  Posuisti  tenebras,  et  facta  est  nox:  in  ipsa  pertransi- 
117b  bunt   I   omnes    bestiae    siluae.     Samet    demo   tode  saztost  tu, 

got,  finstri  sinen  iungeron,  uuanda  si  iro  gedingi  do  flurin 
den  si  an  imo  habeton.  unde  diu  naht  wart  to,  föne  dero 
Christus  ze  Petro  chot  'din  pat  der  Satanat  in  dirro  naht, 
daz  er  dih  keriteroti  also  den  uueize'.  neskein  daz  to  do 
er  sin  ze  drin  malin  uerlougenoti?  in  dero  naht  farent  uz  in 
iro  uueida  elliu  uualttierer,  alle  tiufala,  daz  sie  Petro  unde 
anderen  geloubegen  faren. 

21.  Catuli  leonum  rugientes,  ut  rapiant  et  querant  a  deo 
escam  sibi.  Uuelfer  leuuon  ziehent  sih  uz  mit  ruhelode. 
ze  uuiu?  uuane  daz  siu  eteuuaz  irzucchen,  unde  sin  föne  gote 
keuuinnen  fuora,  ane  des  kelaz  in  nieht  uuerden  ne  mac. 

117c  22.  Ortus  est  sol,  et  congregati  sunt  |  et  in  cubilibus  suis 
collocabuntur.  Dara  nah  irran  diu  sunna,  irstuont  Christus: 
do  samenoton  sih  diu  uualttierer  unde  zugen  sih  in  iro  luoger, 
in  dei  herza  dero  ungeloubegono.  wanda  do  Christus  irstuont, 
do  uurtin  sie  fluhtic  unde  do  rumton  si  den  geloubegun. 

23.  Exibit  homo  ad  opus  suum  et  ad  operationem  suam 
usque  ad  uesperam.  Dannan  föne  domo  morgene  get  manno- 
lih  ze  sinemo  uuerche  des  in  dero  christinheite  dürft  ist  unz 
ze  abende:  daz  ist  der  ende  dirro  uuerlte,  da  ist  uuerchis  endi. 

24.  Quam  magnificata  sunt  opera  tua,  domine.  omnia  in 
sapientia   fecisti,    impleta    est   terra   possessione    tua.      Herro 

I17d  fater,  uuio  michel  diniu  uuerch  sint:  anderiu  ne  |  sint  in  gelih. 
an  Christo  scuofe  du  elliu  dinc.  tiu  erda  ist  fol  "des  daz  tu 
besizest:  si  ist  fol  christinero  liute,  dia  sint  din  pisezeda. 

25.  Hoc  mare  magnum  et  spatiosum  manibus:  illic  reptilia 
quorum  non  est  numerus.      Diz  mere  ist  michel  unde  uuit- 


CIII  19.  manin  iiher  äurchstrichenem  simna  20.  unde  an- 

deren ]  un  deren  gelobogen,  v  vljergesclirieben  22.  un- 

geloubegono ]  geloubcgono  23.  cliristihheite  24.  bezizest 


—     165     — 

liende:  also  da  ana  skiiiet,  ta  sint  inne  clirieclientiu  dero  ne- 
lieiu  zala  ne  ist. 

26.  Auimulia  piisilla  cum  magiiis,  illic  naiies  pertransibunt. 
Da  sint  iiiiie  luzeliu  tierer  iiudo  micheliu:  imder  den  mitten 
farent  io  doli  skef.  uuaz  ist  tiu  reda?  uuane  daz  in  dirro 
uuitun  imerlti  nianige  freisa  sint  dero  lioherun  uiide  dero 
smalierun  stete,  ioh  heidene  ioh  ubele  christenun,  iione  den 
zuruuaride  irrinnent  ioh  alitesal.  unde  kelazen  |  uuirt  doli  118» 
dero  cbristiuheite  daz  si  under  in  mittun  gnesent  unde  fol- 
cboment  ze  dero  porto  dero  belli:  uuanda  Cbristus  ist  iro 
stiura. 

27.  Draco  iste  quem  formasti  ad  illudendum  ei:  omnia  a 
te  exspectant,  ut  des  illis  escam  in  tempore.  Da  ist  inne 
diser  zaligo  tracbo,  der  alto  natero  den  du  ze  buobe  babest 
kemacbot.  uuemo?  den  beiligen  selon  unde  den  beiligon  ein- 
gilon.  uuio  den  beiligen  selon?  uuane  daz  sie  trettont  sin 
boubet,  daz  cbit:  daz  anagenge  sinero  becborunga  uercbiesent 
sie.  uuio  den  beiligen  engilon?  uuane  mit  demo  iteuuize, 
daz  er  undurften  föne  dero  guotlicbi  cbomen  ist  zuo  dero 
uuenicbeite  unde  föne  demo  eingilo  ein  tiufal  uuortin  ist: 
föne  diu  ist  diu  uuerlt  zalic,  uuanda  er  dar  inne  ist. 

Omnia  a  te  |  exspectant,  ut  des  illis  escam  in  tempore  opor-  118i^ 
tuno.  Elliu  bitent  siu  din,  daz  tu  siu  azest  so  iz  zit  si:  iob 
dei  cresenten,  iob  dei  fobo  diu  luzeliu  iob  dei  micbeliu,  iob 
selber  der  draccbo,  iob  din  pesezzedo  mit  dero  du  irfultost 
dia  erda.  uuaz  ist  daz  muos  des  dracbou?  daz  ist  diu  erda: 
der  minnare  dero  erde  ist  sin  muos.  föne  diu  cbuit  iz  'dei 
ferstet  diu  bimeliskiu  sin,  niuuibt  dei  irdisken'.  der  üf  den- 
cbet,  der  ist  golt:  den  ne  gibet  in  got  ze  ezenne  füre  erda. 

28.  Dante  te  illis,  colligent:  aperiente  te  manum  tuam, 
omnia  implebuntur  bonitate.  So  du  in  gibest,  so  nement  sie: 
iro  geuualt  ne  gibet  in  daz  muos,  sunter  diner.  so  du  Cbi-istum 
geoffenost  der  din  baut  ist,  so  uuirdet  din  pisezzede  irfullet 
alles  guotis. 


cm  27.  (118a)  pssezzedo 


—     166     - 

1180  29.  Auertente  autem  te  |  faciem,  turbabimtur:  auf  eres 
spiritum  eorum,  et  deficient  et  in  puluerem  suum  reuerteiitur. 
Auer  dir  föne  in  sehentemo  uuerdent  sie  getruobet  in  iro 
becliorungun  tie  si  danne  lident:  ze  dero  uuis  nimest  du  in 
iro  gcist,  daz  ist  iro  ubermuot,  unde  goloubent  si  sih  iro 
unde  iruuintent  ze  demo  gedanclia  daz  si  molt  sint. 

30.  Emitte  spiritum  tuum  et  creabuntur:  et  renouabis 
faciem  terre.  Sendest  uz  tinen  geist  unde  uuiso  iro,  sid  sie 
sih  des  iro  geuzenot  eigin.  unde  dannon  uuerdent  sie  gescafen 
unde  uuerdent  ein  niuuuiu  keskaft,  daz  si  uuizen  uuer  sie 
sint:  unde  so  gemuzost  du  menniskon  pilde. 

31.  Sit  gloria  domini  in  saeculum,  laetabitur  dominus  in 
operibus   suis.     Trobtines  guotlichi,  nals  mennisgon,  si  iomer. 

118'!  trobtin  frewet  |  sih  an  sinen  uuorchen,  nals  an  des  mennisken, 
uuanda  dei  übel  sint. 

32.  Qui  respicit  terram  et  facit  eam  tremere:  qui  tangit 
montes,  et  fumigabunt.  Der  den  mennisgen  gesihet  unde  in 
tuot  piben.  den  er  so  gesihet,  an  demo  raunet  er.  also  er 
selbo  chot  'über  uucn  raunet  min  geist?  uuane  über  den 
diemuoton  unde  den  rauuegen  unde  den  furhtenten  miniu 
uuort'.  der  die  ubermuotin  mennisgen  triffet  unde  gestunget 
zuo  dero  riuuua:  uuanda  so  trofene  riuuuesont  si,  uuanda  si 
danne  uuofent  iro  sunda. 

33.  Cantabo  domino  in  uita  mea,  psallam  deo  meo  quam- 
diu  sum.  Trobtin e  singo  ih  unz  ih  lebo,  uuanda  ih  hie  ge- 
dingun  habo.  ih  singo  imo  ouh  so  lango  ih  pin  in  dero 
euuioheite  da  ander  uuerch  neist  uuane  gotis  lob. 

119»  34.  locundum  sit  |  ei  eloquium  meum,  ego  uero  delectabor 
in  domino.  Uuiniesam  si  imo  min  gechose,  min  lassami  ist 
an  imo:  mih  getuon  ih  imo  chunt  uuizentemo,  mir  getuo  er 
sih  chunt  unuuizentemo :  suoze  si  imo  min  biiht,  suoze  ist 
ouh  mir  sin  gnada. 

35.  Deficiant  peccatores  a  terra  et  iniqui,  ita  ut  non  sint. 
benedic  anima  mea  dominum.  Sundige  keslifen  aba  dero  ir- 
disgun  giticheite  unde  unrehte  zegen,  so  daz  sie  ne  sin,  un- 


CIII  29.  te  faciem  ]  ima  faciem 


—     167     — 

rehte  nesin:  so  sendet  er  uz  sinen  geist  ze  iro  irauerunge. 
lobo  trohtiueii ,  min  sola:  daz  uuas  anogcngo  des  salmon,  daz 
ist  ouh  der  uzlaz. 


CIV. 

Alleluia  ist  liebreisc,  latinisgun  chit  iz  'lobot  got\ 

1.  Oonfitemini  domino  et  inuocatc  nomen  eins,  annuntiate 
inter  gentes  opera  eins.     Daz  ist  daz  sel|ba:  'lobot  cot'  chuit  119'' 
iz,  iiuanda  hie  diu  biiht  triffet  zuo  demo  lobe,     unde  so  zit 

ist,  so  chomet  unde  haret  in  ana,  chundet  under  dieten  siniu 
uuerhc.  daz  ist  kesprochen  ze  den  poton  unde  ze  den 
uuissagon. 

2.  Cantate  ei  et  psallite  ei,  narrate  omnia  mirabilia  eius. 
Singet  imo,  daz  ist  in  uuorton,  undo  seitun  ruoret  imo,  daz 
ist  in  uuerchen:  an  den  beiden  lobot  in.  zollet  elliu  siniu 
uunder:  doli  ir  no  meget,  des  uuillen  ne  brosto  iu. 

3.  Laudamini  in  nomine  saucto  eius:  letetur  cor  quaeren- 
tium  dominum.  In  sinemo  namen  uuordet  kelobot:  sin  tugent 
ketuot  iuuuih  lobeuuirdige,  nals  iuuuoriu.  fro  si  dero  herza 
dia  got  suochent,  ane  bitterun  zorn  sin  sie. 

4.  Querite  dominum  et  confirmaraini,  quorite  faciem  eius 
semper.  Suocbet  got  undo  uuerdet  kostercbot:  j  nahet  iuuih  119c 
imo  so,  daz  ir  ze  erist  uuerdet  intlulitet  ze  gesenne  uuaz  ze 
tuonne  si.  dara  nah  kestarchet  daz  ir  da  ana  ne  irliget. 
sina  gagenuurt  suochet  io.  ir  habet  in  fanden  iu  dero  geloube, 
suochet  in  ouh  in  demo  pilde.  so  ir  in  föne  antluzze  ze  ant- 
luzze  gesehent,  so  suochet  ir  in  doh  ane  ende,  uuanda  ir  in 
minnont  ane  ende. 

5.  Mementote  mirabilium  eius  quo  fecit,  prodigia  et  iudicia 
oris  eius.     Irhuget  sinero  uuntero  dei  er  teta  in  dero  zeteilide 


CIV  2.  daz  ist  in  uuorteii  ]  ist  fehlt  4.  gesehent  über- 

geschrieben 


—     168     — 

des  roten  meres  im  de  in  dero  uuiderclierc  lordanis,  irluiget 
sinero  niuskihte  dia  er  oucta  in  dero  philli  Egipti,  uuanda 
niuskibte  sint  tie  e  ne  geskalien,  unde  dero  urteila  sines 
mundes  die  er  Moysen  lerta. 

6.  Semen  Abraham  serui  eins,  filii  lacob   electi  eins.     Ir 
llOd  Aljrabamis  slabta  sines   |   scalches,    ir  lacobis  sune  sines  ir- 

uueletin,  irhuget  iro  ze  den  der  poto  cbot  'übe  ir  cbristüie 
birent  Abrabamis  geslabti,  so  biret  ir  oub  erben  nah  temo 
intheize'. 

7.  Ipse  dominus  deus  noster,  in  uniuersa  terra  iudicia  eins. 
Er  ist  trobtin  got  unser,  in  allero  erdo  sint  siniu  gerihte:  in 
allero  uuerlte  ist  sin  cbi'istinheit,  da  sint  oub  siniu  geribte 
unde  siue  urteila. 

8.  Memor  fuit  in  saecubmi  testamenti  sui,  uerbi  qnod 
mandauit  in  mille  generationes.  Er  irbugeta  sinero  bemeineda 
in  euua:  niebt  des  alten  urchundes  daz  mit  demo  niuuuen  ze 
fertiligonne  uuas,  sunter  dero  geloube  diu  iob  fore  dero  e 
Abrahame  ze  rebte  bezalt  uuart.  des  uuortis  irbugeta  er  daz 
er  biez  uueren  in  allen  geburtin.     uuaz  ist  taz?    daz  ist  daz 

120a  uuort  dero  |  geloube,   daz   der  rebto  föne   dero  geloube  lebo. 

9.  Quüd  disposuit  ad  Abraham  et  iuramenti  sui  ad  Isaac. 
Daz  er  Abrahae  bemeinda  der  föne  dero  geloube  uuart  ke- 
rebtbaftigot,  unde  er  irbugeta  sines  eides  den  er  teta  Isaac 
umbe  sina  cbunnescaft. 

10.  Et  statuit  illud  lacob  in  praeceptum  et  Israbel  in 
testamentum  aoternimi.  Unde  daz  uuort  dero  geloube  sazta 
er  lacob  ze  festemo  geböte  unde  Israheli  ze  euuigero  bemei- 
neda. an  den  patriarchen  sciilin  wir  christinliute  fernemen: 
sie  sint  lacob,  sie  sint  Israel  unde  keslabti  Abrahae. 

11.  Dicens  'tibi  dabo  terram  Chanaan,  funiculum  beredi- 
tatis  uestrae'.  Sus  dar  umbe  geheizendo  'dir  gibo  ib  tia 
erda    dero    intheizede':    dir    geloubegemo    liute.     'ze  mazseile 

1201^  iuuueres   erbos' :   daz   ir  iz  teilet  mit  seile  um  |  be  daz  pehal- 
tena  urcbunde  dero  geloubo.     uuanda  diu  geloube,  mit  tero 


CIV  8.  irbugeta  er  ]  er  fehlt  daz  rehto,  der  dazivischen 

ühercjesclmeben  9.  um  |  siua 


—     169     — 

gecliorot   imirt    uiüo  suoze  got  ist,    diu  gibet  daz  himelisko 
riebe:  daz  ist  diu  erda  dero  intbeizade. 

12.  Cum  esseut  numero  breui,  paucissimi  et  iucolae  in 
ea,  13.  Et  pertransierunt  de  geiite  in  gentem  et  de  regno 
ad  popuhim  alterum:  14.  Non  reliquid  bominem  nocere 
eis  et  corripuit  pro  eis  reges.  Doli  iro  luzzel  uuare,  unde 
die  selben  da  in  dero  erdo  Cbanaan  reccben  uuaren,  unde  sie 
uualloton  föne  diete  ze  diete,  föne  riebe  ze  riebe:  ne  liez  er 
in  dob  niomannen  taron  unde  rafsta  er  cbuniga  umbe  sie, 
also  er  teta  Abimelec  den  cbunic  Gerari  et  Pbaraon  den 
cbunic  Egipti.     uuio  cbot  er? 

15.  Nülite  tangere  cbristos  meos  et  in  propbetis  meis  nolite 
malignari.  Ne  ruoret  mine  ge  j  uuibten.  uuer  uuibta  sie?  120c 
uuane  der  beiligo  geist.  uuaz  ist  tanne  daz  tie  ludon  cbo- 
dent  daz  der  cbristus  ne  si  der  mit  dero  cbuniclicbun  salbon 
gesalbot  ne  si,  unde  pediu  dominus  lesus  den  namon  babon 
nescolti?  unde  an  minen  uuisagon  ne  skeinet  ir  arcuuilligi. 

16.  .  .  .  do  ladeta  er  buuger  in  daz  laut,  er  biez  uuer- 
den  si1)eniarigen  bunger  unde  alla  starcba  protis  tiligota  er, 
uuanda  prot  manne  starcbi  tuot:  pediu  ebuit  iz  da  fore  'daz 
prot  kefestenot  daz  beza  des  menniskon'. 

17.  Misit  ante  eos  uirum:  in  seruum  uenundatus  est  lo- 
sepb.  Comen  santa  er  fore  in.  uuen?  losepb.  fore  sinen 
biiioderen  frumeta  in  got.  uuio  santa  er  in?  ze  scalche 
uuart  er  fercboufet.  got  wolta  in  auer  ze  berron  macbon, 
dob  si  in  fiu"e  scalb  cabin. 

18.  Humiliauerunt  in  conpedibus  |  pedes  eins,  ferrum  per-  120^ 
transiit  animam  eius,  19.  donec  ueniret  uerbum  eius.  Sine 
fuoze  sluogen  sie  in  drube:  daz  biez  tuen  Putifar  umbe  dero 
cbenun  lugi.  isan  durbcgi,enc  sina  sela:  not  leid  er  micbeia, 
solib  ist  daz  in  euuangelio  stet  'unde  dina  sela  durbferet  sin 
suert'.  in  dero  note  uuas  er,  unz  sin  uuort  cbom  föne  dero 
antfristunga  dero  trouma  an  dero  sin  uuarbeit  skein. 


CIV  16.  heza  =  Iierza  17.  wolta  übergeschrieben 

18.  Humiliauerunt  ]  H  fehlt  aninia  19.  troma,  v  über- 

(jcscliriehen 


—     170    — 

20.  Eloquium  clomini  inflammauit  eum:  misit  rex  et  sol- 
uit  eum  princeps  populorum,  et  dimisit  eum.  Gotes  kechose 
zuuta  in:  der  lieiligo  geist  sprah  imo  uz.  uuanda  er  fiur  ist 
unde  zündet  dia  zungun  dero  uuissagon,  pediu  skein  er  in 
den  fiurinen  zungun  über  dia  poton.  Pharao  der  in  liabeta 
geciskot  einen  antfristare  dero  troumc,  der  santo  sine  dienest- 

121a  inan  zuo  demo  cbarcha  |  re  unde  losta  in. 

21.  Et  constituit  eimi  dominum  domus  suae  et  principem 
omnis  possessionis  suae.  Unde  sazta  in  ze  herron  sines  huses 
unde  ze  aleuualton  sinero  sahchon. 

22.  Vt  erudiret  principes  eins  sicut  semetipsum,  et  senes 
eins  prudentiam  doceret.  Daz  er  sina  furston  lerta  samo  sih 
selben,  uuaz?  uuane  die  antfristunga  dero  troume.  unde 
sine  herestan  fruotheit  lerta  samo  sih  sell)an:  er  uuolta  daz 
er  uuera  geuualtes  nah  imo  unde  magisterinnes  uore  imo. 

23.  Et  intrauit  Israhel  in  Egiptum,  et  lacob  accola  fuit  in 
terra  Cham.     Do  fuor  sin  fater  dara  unde  uuart  da  lantsideli. 

24.  Et  auxit  popukun  suum  uehementcr  et  firmauit  eum 
super  inimicos  eins.  Do  merota  got  sinon  liut,  uuanda  er 
manicfaltota  in,  unde  starcta  in  über  sine  fienda:    geteta  in 

121''  obe  I  roren  sinen  fiendan,  also   in  demo  roten  meri  skein,   do 
dise  chomen  uz  unde  ene  lagen  inne. 

25.  Conuortit  cor  eorum,  ut  odirent  populum  eius  et  do- 
lum  facerent  in  seruos  eius.  Fore  des  pecherta  er  iro  herza 
dara  zuo,  daz  sie  hazeton  sinen  liut  unde  sine  schalcha  ilton 
besuichen.  uuio  becherta  er  sie  dara  zuo?  uuane  daz  er  gab 
daz  sine  scalcha  dihen  begundon,  so  uerro  daz  in  is  ene 
negundon.  gotis  unsti  irrahton  iro  ununste  unde  haz  unde 
ahtunga. 

26.  Misit  Moysen  seruum  suum,  Aaron  quem  elegit  ipsum. 
Durh  taz  santa  er  dara  sinen  schale  Moysen  unde  Aaron  den 
er  dara  zuo  iruueleta. 

27.  Posuit  in  eis  uerba  signorum  suorum  et  prodigiorum 
in    terra    Cham.      In    zuein   beualh    er    dei    uuort   unde    dei 


CIV  20.  Eloquium  fiurinen  zugun  21.  sazta  aus 

sazza  corriyirt  25.  seruos  ]  seruuos  27.  prodiorum 


—     171     — 

arende  sinero  zeichenne  imde  siiiero  uundero  dei  er  tuon  uuolta 

in  Egipto  sinemo  liute  ze  fri  |  deiine.  l'-^l*^ 

28.  Misit  tenebras  et  obscuraiüt,  et  iion  exacerbauit  scr- 
moues  suos.  Auer  Egiptios  uuarf  er  ana  finstri  unde  petun- 
cholota  si:  so  timclieliu  herza  gab  er  in,  daz  si  uuare  ne 
taten  sines  inbotes.  also  dar  ana  skein  daz  si  eiuero  inpliien- 
gen  siniu  imort  unde  siu  leidoton. 

29.  Conuertit  aquas  eorum  in  sanguinem  et  occidit  pisccs 
eorum.  Iro  alia  beuuanta  er  in  pluot  unde  irstarpta  iro 
fisca,  uuanda  si  lebon  ne  maliton  aue  uuazer. 

30.  Edidit  terra  eorum  ranas  in  penetrabilibus  rogum 
ipsorum.  Iro  erda  uuarf  uz  tie  frosca  ioh  in  dero  chunige 
bettecliamero. 

31.  Dixit,  et  uenit  cynomia  et  cinifesin  omnibus  finibus 
eorum.  Do  gebot  er  ouh,  unde  cliomen  sa  dia  huntfliugen, 
unde  muccun  cliomen  in  allero  endeglili. 

32.  Posuit  pluuias  eorum  grandinem,  ignem  comburentem 

in  terra  ipsorum.     Ii'o  regene  machota  er  ze  hage  |  lo,  pren-  121'i 
nentez  pHcfiur  machota  er  in  iro  laute. 

33.  •  Et  percussit  uineas  eorum  et  ficulneas  eorum,  et  con- 
triuit  lignum  finium  eorum.  Unde  daz  uueter  sluog  uuin- 
garten  unde  ficpouma,  unde  fermuleta  boumeglili  da  in  lanto. 

34.  Dixit,  et  uenit  locusta  et  brucus  cuius  non  erat  nu- 
merus. Do  gebot  er,  unde  chom  auer  matscrec,  cliom  sin 
sun  clieuero  des  ende  ne  uiias. 

35.  Et  commedit  omne  faenum  terre  eorum  et  commedit 
omiiem  fructum  terrae  eorum.  Unde  fraz  heuue  unde  allen 
ertuuoclier. 

36.  Et  percussit  omne  primogenitum  in  terra  eorum,  pri- 
mitias  omnis  laboris  eorum.  Do  sluoc  er  daz  eristporna  da 
in  lande,  sluoc  die  frumegesten,  daz  chit  die  fruosten  gifte, 
allero  iro  arbeite.  Iro  altisteii  cliint  unde  dei  altisten  iungiu 
des  fehes  mit  arbeiten  gezogeniu  lagen  sament  tot. 

37.  Et  eduxit  eos  cum  argento  et  auro,  et  non  |  erat  in  122» 
tribubus  eorum  infirmus.     Er  leitta  sie  uz  geladene  mit  golde 

CIV  28.  inbotes.     dar,  dazivischen  leerer  radirter  Baum 
30.  petrabilibus  34.  chomeu  auer 


—     172     — 

mide  mit  silbere:  daz  hiez  er  si  iutlihen,  nals  daz  er  unreht 
kebiete,  sunter  sin  gebot  ne  raac  wesen  unreht.  siecher  ne 
Ullas  under  in:  got  uuolta  daz  sie  uugeirret  uuaren  ze  iro  uerte. 

38.  Letata  est  Egiptus  in  profectione  eorum,  quia  incubuit 
timor  eorum  super  eos.  Egiptus  freuueta  sih  iro  uerte,  nah 
tiu  do  si  Pharaonis  tot  keeiscotou,  uuanda  in  iro  forhta  ana 
lag:  sie  forhtan  daz  sie  iruundin,  unde  si  dia  aleibei  tihgotin. 

39.  Expandit  nubem  in  protectionem  eorum  et  ignem,  ut 
luceret  eis  per  noctem.  Do  si  faren  begundin,  do  deneta  er 
daz  uuolchin  über  si  tages  fore  dero  hizzo,  unde  nahtes  fiur, 
daz  iz  in  liuhti. 

40.  Pecierunt,  et  uenit  coturnix,  et  pane  celi  saturauit  eos. 
122b  I  Si  baten  fleisges,  do  chom  in  rebehuon,  daz  ist  fleisc:  unde 

mit  himelprote  kesateta  er  sie,  daz  pezeicheneta  Christum 
föne  himele  chomenen. 

41.  Disrupit  petram,  et  fluxerunt  aque:  abierunt  in  sicco 
flumina.  Den  stein  spielt  er,  dannan  uz  runnen  uuazer:  si 
durhfuoren  lordanem  in  truccheni. 

42.  Quoniam  memor  fuit  uerbi  sancti  sui  quod  habuit  ad 
Abraham  puerum  suum.  Daz  teta  er  allez,  uuanda  er  irhu- 
geta  sines  geheizes  den  er  Abrahe  teta  sinemo  trute. 

43.  Et  eduxit  populum  suum  in  exultatione  et-  electos  suos 
in  laeticia.  Unde  leitta  er  uz  sinen  Hut  in  sprungezodi  unde 
sine  iruueleton  in  freudi. 

44.  Et  dedit  illis  regiones  gentium,  et  labores  populonim 
possiderunt.  Do  gab  er  in  lantskefte  dero  diete:  anderre 
liuti  arbeite  pesazen  si. 

45.  Vt  custodiant  iustificationes  eius  et  legem  eins  requi- 
122c  rant.  |  Daz  si  rehtes  huoten  unde  sina  e  pegiengen:  uuanda 

mit  diu  daz  fursta  guot  keuunnen  uuirt,  also  mit  dero  pisez- 
zedi  dero  lanto. 


CIV  37.  uuaren  aus  uualen  corrigirt  38.  eiscoton  uuanda 

fehlt  fortan  ]  h  übergeschrieben  40-  pane 

fleisc  ]  fleic 


—     173     — 


CV. 

Alleluia  ist  ouh  hie,  iiuanda  also  gotes  gnada  skein  in 
sineii  iruueletou  föne  den  der  erere  salmo  sageta,  so  nebrast 
iro  ouh  in  den  pitteruntun  föne  den  nu  gesungun  scol  uuerden. 

1.  Oonfitemini  domino,  quoniam  bonus,  quoniam  in  saecu- 
him  misericordia  eins.  lebet  trohtine  iuuuerero  sundono  unde 
nc  missetrnet  inio  gnadono,  nuanda  er  guot  ist.  uuanda  in 
uuerlte  ist  gnada,  in  uuerlte  ist  diu  stat  dero  riuuua:  nah 
tero  uueiite  ende  chuniet  diu  urteila. 

2.  Qnis  loquctur  potentias  domini?  auditas  faciet  onines 
laudes  eius?  Uuer  ist  der  gotes  mähte  gosage  die  ungeliche 
sint?  unde  uuer  ist  so  heiHc  |  taz  er  siu  elliu  tue,  so  er  siu  122'i 
geboret?  uuelehiu  sint  dei  lob?  uuane  diu  uuerh  sinero  ge- 
boto  dei  mit  rehto  heizent  siniu  lob,  uuanda  got  an  in  ze 
lobonne  ist  der  dei  uurbcbet  in  uns. 

3.  Beati  qui  custodiunt  iudicium  et  faciunt  iusticiam  in 
omni  tempore.  Salige  die  gerihtes  huotent  unde  reht  tuont 
in  allen  ziton:  daz  sint  die  anderen  rihtent  unde  selbo  rehto 
lebent. 

4.  Memento  nostri,  domine,  in  beneplacito  populi  tui: 
uisita  nos  in  salutari  tuo.  Irhuge  unser,  trohtin,  an  dero 
liebsami  dines  liutes:  samet  den  laz  unsih  uuesen  ze  den 
dir  lieb  si,  uuanda  dir  nielit  in  allen  ne  liehet,  uuise  unsir 
an  Christo  dinemo  haltare:  so  er  chome,  unde  der  niuuue 
Hut  uuerde,  so  zele  unsih  alten  liut  zuo  demo  niuuuen  liute. 

5.  Ad  uidendum  in  bonitate  electorum  tuorum,  |  ad  le-  123» 
tandum  in  laeticia  gentis  tuae.  Ze  sehenne  an  dero  guoti 
dinero  iruueleton  daz  uuir  in  ebenguote  uuortene  iro  man- 
dunga  sament  in  sehen,  unsih  ze  ureuuenne  in  dero  freuuuidi 
dines  niuuuen  dietes,  daz  tu  uns  alten  iro  freuuida  gemeina 
tuest. 

6.  Peccauimus  cum  patribus  nostris,  iniuste  egimus,  iniqui- 
tatem  fecimus.    .Uuir  eigin  gesundot  sament  unseren  forderon, 

CV  2.  Qui 


—     174     — 

uuanda  uuir  in  iro  lanclien  uuaren.  ode  iz  chuit:  so  die 
taten  so  taten  ouli  uuir;  daz  unreht  taten  uuir;  so  taten  ouli  sie. 

7.  Patres  nostri  in  Egipto  non  intellexerunt  mirabilia  tua, 
non  fuerunt  mein  eres  multitudinis  misericordiae  tuae.  Unsera 
fatera  ne  fernamen  dei  uunder  dei  du  täte  in  Egipto:  si  ne 
uuisson    daz    tu    si    mit  in  woltost  leiten  zuo   domo   euuigen 

12o1j  lihe,  si  dahton  an  diu  |  zegentlichen,  also  an  diu  ewigen,  si 
nehugeton  manigero  gnadono  dinero,  so  si  dir  after  des  mis- 
setruoton,  unde  si  clioden  'ne  mac  got  gareuuen  den  tisc  in 
dero  uuosti'?  ane  fernunst  uuaren  si  dero  gagenuurtigen  unde 
ane  die  gehuct   dero  feruarnone.  Et  irritauerunt  ascen- 

dentes  in  mare,  mare  rubrum.  Unde  irgremeton  si  in,  do  si 
fuoron  in  den  roten  mere,  uuanda  si  Egiptios  so  liarto  forlitun, 
daz  si  in  missetrue  cliomen:  do  negehugeton  si  uuaz  er  guotis 
fore  teta. 

8.  Et  saluauit  eos  propter  nomen  suum,  ut  notam  faceret 
potentiam  suam.  Er  hielt  si  io  doli  umbe  sineii  namen,  also 
uinbc  iro  geuurhti,  daz  er  an  in  chunt  getato  sina  malit. 

9.  Et  increpauit   mare  rubrum,   et  exsiccatum  est:   et  de- 
123'-  duxit  eos  in  abyssis   sicut  in  deserto.     Unde  er  rafsta  [  den 

roten  mere,  föne  diu  inteta  er  sili  unde  getrucchenct  uuart 
er  an  dero  stete  da  er  sili  inteta.  uuio  uuas  tiu  rafsunga 
getan?  uuane  daz  sines  uuillen  diu  gotougeni  des  meris  in- 
phant  nah  tiu  daz  elliu  dinc  gote  lebent  unde  sines  uuillen 
folgent.  unde  leita  er  sie  also  trucheno  under  zuiskeu  den 
heuigen  uuazeron,  samo  in  einote  da  uuazer  ne  ist. 

10.  Et  saluauit  eos  de  manu  odientium,  et  redemit  eos 
de  manu  inimici.  Unde  so  genereta  er  si  fore  iro  fiande 
banden:  so  uuart  gebildot  unsir  toufi,  uuanda  daz  rote  mere 
daz  gotis  pluot  pezeichenet. 

11.  Et  operuit  aqua  tribulantes  eos,  uuus  ex  illis  non  re- 
mansit.  Unde  uuazer  pedahta  iro  ahtari,  iro  ne  uuart  einer 
ze  leibo:  alle  sunda  uuerdent  fertiligot  in  dero  toufi,  neheiniu 

123'!  I  ne  uuirt  ze  leibo.  do  kescah  daz  ta  fore  stet:  Letata  est 
Egiptus  in  profectione  oorum. 


CV  8.  ut  notam  ]  ut  fehlt  auf  Rasur 


—     175     — 

12.  Et  crediderunt  uerbis  eius,  et  cantauerunt  laudos  eius. 
Uiide  do  liitemon  geloubton  si  siiieu  uiiortin  imde  sungeu  sin 
lob  unde  clioten  'singen  uuir  gote  guotliche,  er  ist  gemicliel- 
lichot'. 

13.  Cito  fecerunt,  obliti  sunt  operum  eius,  non  sustinuerunt 
cousilium  eius.  Daz  taten  si  unlango:  si  irgazen  sa  sinero 
uuercbo,  also  manige  in  dero  christinlieite  irgezzent  dero  toufi. 
si  ne  biton  uuaz  er  uuolti.  iro  euuigun  salicheit  uuolta  er 
diu  mit  gedulti  geuunnun  scol  uuerden:  si  gahoton  zuo  dero 
zitlicliun  salicheite.   . 

14.  Et  concupierunt  concupiscentiam  rii  deserto  et  tempta- 
uerunt  deum  in  inaquoso.  Unde  pediu  giresoton  si  da  in 
eiuote  unde  choreton  gotis  in  uuazerlosi. 

15.  Et  dedit  j  eis  petitionem  ipsorum  et  misit  saturitatem  124«. 
in  aninias  eorum.     Do  gal)  er  in  daz  des  si  liateu  unde  santa 

in  seti:  Iure  si  selben  sint  hie  dia  sela  genennet. 

IG.  Et  irritauerunt  Moysen  in  castris,  Aaron  sanctuni  do- 
luini.  Dara  nah  irgremeton  si  Moysen  in  den  herebergon 
unde  den  gotis  heiligen  Aaron:  si  luzton  die  uone  dero  geleite 
sie  gehalten  uuaren. 

17.  Aperta  est  terra  et  deglutiuit  Dathan  et  operuit  super 
congregationera  Abiron.  Föne  diu  inteta  sih  tiu  erda  unde 
ferslant  Dathan  unde  peuuarf  daz  kesemine  Abiron:  die  zuene 
uuaren  des  strites  houbet. 

18.  Et  exarsit  ignis  in  sinagoga  eorum,  flamma  combussit 
peccatores.  Fiur  gienc  iro  menigi  ana,  louc  pranta  die  sun- 
digen die  in  zuen  folgotin. 

19.  Et  I  fecerunt  uitulum  in  Orel),  adorauerunt  sculptile.  124i' 
Unde  taten   si  ouh  uuirs,  daz  si  bildoton  daz  chalp  in  Orep 
unde  daz  grabeuuerch  petoton. 

20.  Et  mutauerunt  gloriam  suam  in  similitudinem  uituli 
comedentis  faenum.  Unde  iro  guotlichi  diu  an  gote  uuas 
uuohseloton  sie  an  des  fehes  pilde  daz  heuues  lebet. 

21.  Obliti  sunt  deum  qui  saluauit  eos,  qui  fecit  magnalia 
in  Egipto,    22.  mirabilia   in   terra  Cham,   terribilia  in   mari 


CV  12.  lob  ude,  n  übergeschrieben  15.  pctitiouem  ]  petione 

19.  Et  ]  E  fehlt 


—     176     — 

rubro.  Irgazen  gotes  der  sie  gehielt,  der  in  Egipto  mageii- 
heite  teta,  uunder  in  Chamis  lande,  prutelicliiu  in  demo 
roten  mere. 

23.  Et  dixit  ut  disperderet  eos,  si  non  Moyses  electus  eins 
stetisset  in  confractione  in  conspectu  eins.  Unde  doh  sprah 
er  daz  er  sie  flure,  übe  Moyses  sin  iruuelito  ne  stuonde  fore 

124c  I  iino  an  demo  bruche. 

24.  Vt  auerteret  iram  eins,  ne  disperderet  eos :  et  pro  nihilo 
habnerunt  terram  desiderabilem.  Also  uasto,  daz  er  sinen 
zorn  uuanti  unde  ne  hancti  daz  er  sie  nah  iro  sculdin  flure: 
also  diu  digi  ist  'übe  du  ferlazest  dia  sunda,  so  ferlaz  in: 
übe  du  auer  des  niebt  netuost,  so  uertilge  mih  föne  demo 
puoche  dero  lebenton',  sicher  uuese  der  daz  gotis  reht  tiligon 
ne  uuolti,  stuont  er  unde  bot  sih  selben  füre  die  sculdigen: 
so  wart  ze  leibo  iro  flornussida.  unde  lustlih  lant,  ih  meino 
daz  himelriche,  ahtoton  si  füre  nieht. 

25.  Non  crediderunt  uerbo  eins  et  murmurauerunt  in  ta- 
bernaculis   suis,  non   cxaudierunt  uocem   domini.     Noh  si  ne 

124fi  getruuuoton  sinemo  gehei|ze,  unde  pediu  runeton  si  in  iro 
herebergon  uberlaga  tuonde  gote  unde  Moysi.  unde  gotis 
stimma  der  in  uerbot  dia  murmelunga,  ne  uuereton  sie. 

26.  Et  e^euauit  manum  suam  super  'eos,  ut  prosterneret 
eos  in  deserto.  27.  Et  ut  deiceret  semen  eorum  in  nationibus 
et  dispergeret  eos  in  regionibus.  Do  huob  er  sina  haut  über 
sie,  daz  er  si  da  in  demo  einote  irualti,  unde  daz  iro  ze  leibo 
uurti,  daz  er  daz  under  dietin  geniderti,  unde  sie  zeuurfi 
after  lante. 

28.  Et  initiati  sunt  Belphegor  et  comederunt  sacrificia  mor- 
tuorum.  Inindes  uurtin  sie  gemeiligot  Priapo,  also  der  poto 
chuit  daz  sie  in  den  uuirsisten  sin  chomene  so  uerro  iruuotin, 

125a  daz  offene  gotes  racha  an  in  skein.  unde  to  |  tero  menniskeu 
Opfer  azen  si  also  Priapus  uuas,  samo  got  si  in  den  uuortin 
spareti,  daz  si  doh  deste  uuirs  tatin. 

29.  Et  irritauerunt  eum  in  adinuentionibus  suis,  et  mul- 
tiplicata  est  in  eis  ruina.     Unde  in  iro  gedanchon  gremeton 


CV  29.  irritauerunt  ]  irritauf 


—     177    — 

si  in:  si  gedaliton  misseliche  gota.  luide  dannan  uuart  iro 
ual  mauicfalte:  lagen  al  tot  in  demo  eiiiote. 

30.  Et  stetit  Finees  et  placauit,  et  cessauit  quassatio. 
Unde  Finees  stuont  uuider  demo  unrelite,  mit  diu  geliulta  er 
got:  dannan  gestilta  ze  demo  male  daz  muosal. 

31.  Et  repntatum  est  ei  in  iusticiam,  in  generationem  et 
generationem  usquc  in  sempiternum.  Unde  daz  uuart  imo 
pezalt  ze  relite  in  allen  chunnezalon:  so  uuirt  iz  iomer. 

32.  Et  irri  |  tauerunt  eiim  ad  aquani  contradictionis,  et  uexa-  125'' 
tus  est  Moyses  propter  eos,  quia  exacerbauerunt  spiritum  eius. 

Do  gramdon  si  in  auer  ze  dero  stete  da  daz  uuazer  dero 
uuidersprache  heizet,  uuanda  da  uuart  Moyses  kemuot  umbe 
die  die  sin  muot  einer  gemachoton. 

33.  Et  distiuxit  in  labiis  suis.  Unde  er  bediu  gotes  uuuter 
daz  si  do  geeiscoton  in  sineu  uuorten  skiet  föne  den  ereren 
uunderen:  er  trueto  disero  ereren,  disses  ne  trueta  er.  pediu 
cbot  er  zuifelonde,  er  er  dia  gerti  sluoge  an  den  stein  'ne 
magen  uuir  in  föne  dismo  steine  uuazer  leiten',  föne  demo 
ziiifele  uuart  ouh  er  sculdic,  unde  dia  sculda  no  liezen  in 
cli»jmen  in  dia  erda  dero  intlieizade.  dia  auer  dara  chomen, 
uuaz  taten  die? 

34.  non    disperdiderunt    gentes    quas    dominus    dixit  illis. 

I  neuertilgotin   die  diete  die  got  hiez  uertiligon:    Chananeos  125« 
Amorreos  lebuseos  unde  andere. 

35.  Et  commixti  sunt  inter  gentes  et  didicerunt  opera 
eorum  36.  et  seruierunt  sculptilibus  eorum:  et  factum  est 
illis  in  scandalum.  Si  miscton  sili  ze  in,  geliiton  ze  iro  toh- 
teron  unde  uuorhton  nah  in  unde  dienoton  iro  abgoton:  taz 
uuart  ze  arge. 

37.  Et  immolauerunt  filios  suos  et  filias  suas  demoniis. 
38.  Et  effuderunt  sanguinem  innocentem,  sanguinem  filiorum 
suorum  et  filiarum  suarum,  quas  sacrilicauerunt  sculptilibus 
Clianaan.  Unde  dannan  fertaten  si  sih  so  uerro,  daz  sie  iro 
sune  unde  iro  tohtera  den  tiufelon  opheroton  —  daz  uuas  mein- 
tatlih  —  unde  sie  uz  liezen  unsundic  pluot  dero  selben  chindo 
dei  si  den  apgotin  opferoton:  daz  uuas  |  in  samenfc  ioh  man-  125'' 
slecke  ioh  faterslecke,  daz  lirneton  si  föne  den  dieton. 

12 


—     178    — 

39.  Et  iiiterfecta  est  terra  in  saiigiiiuibus  et  contaminata  est 
in  operibus  eoriim,  et  fornicati  sunt  in  adinuentionibus  suis. 
An  so  unsuntigeu  pluoten  uuart  tiu  erda  irslagen,  nals  si, 
sunter  au  iro  sizzente  uurten  si  an  iro  selo  irslagen.  unde 
beuuentet  uuart  si  an  iro  uuerchen:  unde  so  buoroton  sie, 
daz  cliit  so  gesuichen  si,  gote  in  iro  gedancbon. 

40.  Et  iratus  est  furore  dominus  populo  suo  et  abliomi- 
natus  est  hereditatem  suam.  Do  balc  sih  got  des  alles  uuider 
sinen  Hut  unde  leidota  sin  erbe  daz  si  uuesen  scolton. 

41.  Et  tradidit  eos  in  manus  gentium,  et  dominati  sunt 
eorum   qui  oderunt  eos.     Unde  bediu  gab  er  sie  in  anderere 

126a  li^^ti  hende  un  |  de  iro  fianda  uuielton  iro:  daz  uuaren  Moabite 
Amonite  Philistei  Siri. 

42.  Et  tribulauerunt  eos  inimici  eorum,  et  humiliati  sunt 
sub  manibus  eorum.  Unde  ire  fianda  arbeitton  sie  unde 
under  iro  banden  uurten  sie  geniderot.  übe  si  boldemo  gote 
ne  uuolton  losen,  si  muosen  auer  dienen  unholden  herron. 

43.  sepe  liberauit  eos.  suio  daz  allez  uuare  er  losta  si  io 
doh  ticcho.  Ipsi  autem  exacerbauerunt  eum  in  consilio  suo 
et  humiliati  sunt  in  iniquitatibus  suis.  Si  fiengen  auer  zuo 
unde  brasten  in  in  iro  rate,  unde  dannan  uurten  si  io  geni- 
derot in  iro  unrehte.  in  neirdroz  rehtes,  uuanda  sie  ne  irdroz 
unrehtes. 

126t  44,  Et  uidit  cum  tribularentur  et  audiuit  oratio  |  nem 
eorum.  Doh  sah  er  si  in  iro  arbeiten  unde  gehorta  iro  gebet 
umbe  iro  note. 

45.  Et  memor  fuit  testamenti  sui  et  penituit  eum  secun- 
dum  multitudinem  misericordiae  suae.  Unde  irhugeta  er  sinero 
niuun  bemeineda  dia  er  Abrahe  gehiez,  unde  rou  in  sin  ando 
mit   demo   er  sih  rah   an  in  nah  dei'o  menigi  sinero  gnadon. 

46.  Et  dedit  eos  in  misericordias  in  conspectu  omnium 
qui  ceperant  eos.  Unde  skeinda  er  in  gnada  fore  allen  den 
föne  den  si  uuiclichen  geuunnun  uuaren:  uuanda  er  uuolta 
da^  Christus  uone  in  chome. 


CV  43.  in  in  iro  ]  in  iro 


—    179    — 

47.  Saliios  fac  nos,  domine  cleus  noster,  et  congrega  nos 
de  nationibus.     Tuo  imsih   gehaltene,  trolitiu  got  uusiiv  ioh 

ten  alten  Hut  ioh  ten  niuiiun,  unde  samene  unsih  |  uone  allen  126'= 
dieten  ze   einemo   christennen  liute.  Vt  confiteamur  no- 

mini  sancto  tuo  et  gloriemur  in  laude  tua.  Daz  uuir  iehen 
muozin  dinemo  heiligen  namen  unde  an  dinemo  lobe  geguot- 
lichot  uuerdeu,  nals  an  unseremo. 

48.  Benedictus  dominus  deus  Israhel  a  saeculo  et  usque 
in  saeculum,  et  dicet  omnis  populus  'fiat,  fiat'.  Kelobot  si 
trohtin  got  Israhelis  uone  uuerlte  ze  uuerlte,  unde  des  lobes 
antuurtet  aller  der  gesamenota  liut  'daz  si,  daz  si'. 


GVL 

Vuaz  demo  gotis  liute  uuilon  missetuontemo  gescahe,  uui- 
lon  riuuuesentemo,  unde  uuio  dia  ludon  fertribon  uurtin, 
unde  uuio  die  diete  geladot  uurtin,  unde  uuio  manifalte  gotis 
irbarmide  sint,  daz  saget  tiser  salmo. 

1.  üonfitemini   domino,   quoniam  bonus,  quoniam  in  sae-  ISG-i 
culum  misericordia  eins.     lohet  gote  uuauda  er  guot  ist.     er 

ne  chode  iu  zuo  'iehet'  übe  er  guot  ne  uuare.  iehet  imo, 
uuanda  in  uuerlte  ist  sin  gnada,  dara  nah  so  ist  diu  urteila. 
ouh  ist  daz  sin  gnada,  daz  sie  euuiclichen  lebent  mit  den 
engilen. 

2.  Dicant  qui  redempti  sunt  a  domino,  quos  redemit  de 
manu  inimici,  et  de  regionibus  congrega uit  eos.  Die  singen 
sin  lob  die  er  losta  mit  sinemo  pluote  föne  des  tiufales  ke- 
uualt,  unde  gesamenota  gebuiia  uone  allen  geburtin.  mit 
golda  noh  mit  silbere  ne  losta  er  sie,  sunter  mit  sinemo 
pluota. 


CV  47.  ielicn  ]  ieli  (Biss  und  Nath)  heii  CVI  1.  eins 

fehlt 

12* 


—     180    — 

3.  A  solis  ortu  et  occasu,  ab  aquiloue  et  mari.  Die  er 
samenota  uone  allen  halboii  dero  iiuerlte. 
l'iTa  4.  Errauerunt  in  solitudine  in  in|aquoso,  uiam  ciuitatis 
habitaculi  non  iuuenerunt.  Si  irroton  e  er  sie  irlosta  in  dirro 
uuerlte  einote,  si  irton  in  uuazorlosi:  uuec  dero  purcseledono, 
die  bimelisgen  burc  diu  Christus  ist,  ne  fanden  si. 

5.  Esurientes  et  sicientes:  aninia  eorum  in  ipsis  defecit. 
Si  irton  bungerge  undo  durstige:  iro  sela  suant  in  in  in  un- 
malita  fore  zadelo,  uuanda  si  ne  babeton  des  sie  langeta.  den 
uucc  dero  uuarbeite  uuolton  si  uuizen,  des  gelangeta  si:  des 
ne  mabton  in  philosopbi  gehelfen,     uuio  do?. 

6.  Exclamauerunt  ad   dominum,  cum  tribularontur:   et  de- 
necessitatil)us   eorum  eripuit   eos.     Ze  gote  bareton  si,   do  in 
so  not    uuas:    unde    er   nam    si    uzer  note.      diu    gestungeda 
chom  in  föne  imo. 

127'j  7.  Et  deduxit  eos  |  in  uiam  rectam,  ut  irent  in  ciuitatem 
habitationis.  Unde  leitta  er  sie  an  den  rebten  uuec,  an 
Christum,  daz  sie  an  imo  giengen  zuo  dero  burc  dero  euuigen 
selidon. 

8.  Confiteantur  domino  misericordiae  eins  et  mirabilia  eins 
filiis  bominum.  9.  Quia  saciauit  animam  inauem,  et  animam 
esurientem  saciauit  bonis.  Föne  diu  iebet  throbtine  sinero 
gnadono,  unde  siniu  uunter  iebet  mennisken  chinden  daz  er 
lara  sela  unde  bungerge  guotes  gesateta.  uuio  ist  taz  ge- 
sprochen 'iebet  gnadono  unde  uuudere'?  uuano  daz  er  die 
heizet  iehen  dia  iro  inphunden  babfent. 

10.  Sedentes  in  tenebris  et  umbra  mortis,  et  uinctos  in 
mendicitate  et  ferro.    Uuanda  er  gesateta  dia  diete  in  sizzente 

127c  in  fiiistri  unde  in  todes  scatue,  |  unde  mit  sundon  kebundene 
in  betelode,  uuande  si  arm  uuaren  in  isene,  daz  chuit  in  dero 
berti  dero  ubelono:  daz  uuas  ein  becborunga. 

11.  Quia  exacerbauerunt  eloquia  dei  et  consilium  altissimi 
irritaucrunt.  12.  Et  humiliatum  est  in  laboribus  cor  eorum: 
infirmati  sunt,  nee  fuit  qui  adiuuaret.    Uuanda  si  oub  ehomene 


CVr  4.  Errauoriuit  ]  E  fehlt  in  iiiaqiioso  ]  in  in  j  quoso 

G.  Exclancnuit  liareto  D.  linnr  |  gerge 


—     181     — 

zuo  dero  ircliantniissicle  dero  uuarlieite  imiderspraclioii  gotis 
uuort  unde  sinen  uuillen.  si  nc  waren  niiiuiiiht  undertan  demo 
gotes  rehte,  si  uuolton  daz  iro  gestatigen:  unde  iro  lierza 
pediu  geuideret  uuart  in  ringen  die  si  in  gemeitun  liabeton 
uuider  dia  gegii'eda.  do  geuuiclien  si  note,  wanda  der  ne 
Ullas  der  in  hülfe,  sid  in  got  ne  half,     iiiiio  aiier  do? 

13.  Exclamauerunt   ad  [  dominum,    cum  trilnilarentur:   et  127'^ 
de  necessitatibus   eorum  liberauit  eos,    14.  Et   ediixit  eos  de 
tenebris  et  umbra  mortis,  et  uincula  eorum  disrupit.  •  Do  nam 
er  si  änderest  uzer  finstri,  uzer  tode  unde  uzer  hafti. 

15.  Confiteantur  domino  miserationes  eins  et  mirabilia 
eius  filiis  hominum.  16.  Quia  contriuit  portas  ereas  et  uectes 
ferreos  coufregit.  Xu  si  auer  des  jDÜht,  daz  er  erina  porta 
brah  irnde  isina  gi'intela. 

17.  Suscepit  eos  de  iiia  iniquitatis  eorum:  propter  iniusti- 
cias  enim  suas  humiliati  sunt.  Unde  er  sie  nam  aba  des 
unrehtes  uuega,  daz  sie  ane  in  uuolton  giiot  sin:  si  uurten 
auer  e  geniderot  umbe  dei  selben  iinreht,  daz  uuas  diu  an- 
deriu  bechorunga.  eniu  uuas  dero  imgeuuizela,  disiu  uuas 
dero  !  fraueli.  128a 

18.  Omuem  escam  abhominata  est  auima  eorum,  et  adpro- 
pinquauerunt  usque  ad  portas  mortis.  Alle  fuora  leidizoton 
si,  uuanda  sie  diu  ziu'druzze  dero  geistlichen  uuerche  ana 
chom:  daz  brahta  sie  zuo  den  helleporton.     iiuio  auer  do? 

19.  Exclamaueiimt  ad  dominum,  cum  tril)ularentur :  et  de 
necessitatil)us  eorum  liberauit  eos.  20.  Misit  uerbiim  suum 
et  sauauit  eos.  Uuanda  ouh  taz  ein  übel  uunda  uuas,  bediu 
Santa  er  smen  siin  Christum  unde  heilta  sie  unde  losta  si 
uone  iro  flornussida. 

21.  Confiteantur  domino  misericordiae  eius  et  mirabilia 
eius  filiis  hominum.  22.  Et  sacrificent  sacrificium  laiidis,  et 
annuncient  opera  eius  in  exultatione.  Dero  gnadon  si  imo  ouh 
fergiht  also  dero  ereruu,  unde  j  dannan  geheiligen  si  imo  dia  128'' 
heiligunga  lobes,  unde  maren  si  siniu  uuerh  in  freuuuidi,  nals 
in  tracheite:  daz  ist  tiii  drittln  pechorunga. 

23..  Qui  descendunt  mare  in  nauibus  facientes  opcrationera 
in  aquis  multis,   24.  Ipsi   uiderimt  opera  domini  et  mirabilia 


—     182     — 

eius  in  profundo.  Die  daz  mere  uerent  iu  den  skefen,  daz 
chnit  dia  eunarte  die  dise  imeiit  rihtent  in  misseliclien  chri- 
stinlieiten,  sili  peheftente  in  maiiigen  uuazeren  daztir  sint 
manige  liute:  die  gesahen  gotis  uuerh  unde  siniu  minder  in 
dero  tiefi.  uuaz  ist  tiefera  danne  mennisken  herze?  uone  den 
diccho  irrinnent  gestrite  unde  missehelhmga  die  got  uunder- 
licho  stillet. 

25.  Dixit,    et    stetit    spiritus   procellae,    et    exaltati    sunt 
128e  fluctus  eius.     Ze  erist  kebot  |  got,  pediu  gestuont  unde  uue- 

reta  der  tunistige  uuint  der  daz  skef  muot,  unde  des  uuintis 
uuella  bureta  sih. 

26.  Ascendunt  usque  ad  .celos,  et  descendunt  usque  ad 
abyssos.  Si  heuent  sih  hoho  nendendo  unde  uallent  samo 
tiefe  riuuuondo.  anima  eorum  in  malis  tabescebat.  Iro 
sela  sleuuet  in  demo  leide:  uuaz  kescah  tannan  den  pescir- 
maren? 

27.  Turbati  sunt  et  moti  sunt  sicut  ebrius,  et  omnis  sa- 
piencia  eorum  deuorata  est.  Uurtin  leidige,  uurtin  muot- 
suhtige  samoso  trunchin  man,  unde  ingienc  in  iro  uuistuom. 
uuio  do? 

28.  Exclamauerunt  ad  dominum,  cum  tribularentur:  et  de 
necessitatibus  eorum  eduxit  eos.  29.  Et  statuit  procellam 
eius  in  auram,   et  siluerunt  fluctus   eius:   et  letati   sunt  quia 

128'^  siluerunt.  Ze  gote  hareton  si :  er  ge  |  machota  daz  ungeuuitere 
ze  uuetere,  unde  an  diu  stilleton  sine  uuella,  unde  freuneten 
sie  sih  tero  stille. 

30.  Et  eduxit  eos  in  portum  uoluntatis  eorum.  Unde  er 
brahta  si  in  dia  stilla  dero  sie  lusti,  sid  die  gnada  alla  got 
skeindi. 

31.  Confiteantur  domino  misericordiae  eius  et  mirabilia 
eins  filiis  hominum.  32.  Et  exaltent  eum  in  aecclesia  plebis, 
et  in  cathedra  seniorum  laudent  eum.  Si  iehen  imo  unde 
loben  in  in  dero  menigi  des  liutes,  unde  dia  sizzenten  an 
demo  herstuola  lobon  in.  Er  gestilta  dia  uierdun  bechorunga 
also  die  ererun  dri,  er  ist  der  den  ubermuoten  uuiderstet 
unde  deumoutin  dia  gnada  gibet:  also  uuir  lui  geboren  sculin. 

CVI  24.  sin  mauige  26.  shieuuet 


_     183     — 

33.  Posuit  flumina  in  desertum  et  exitus  aquarum  in  sitim, 
I  34.  Terram  fructiferam  in  salsiigiuem  a  malicia  inbabitaiitium  129» 
in  ea.  Dero  Indon  aha  uuanta  er  in  triiclieni,  iro  nuazer- 
uerti  nuanta  er  ze  dm-ste,  iro  uuocherhaftun  erda  hiez  er 
unerden  salzmuora.  zuuin?  unane  durch  dero  ubeli  die  dar 
ana  sazen.  uua  sint  iro  unissagon  unde  iro  euuarte  uone  den 
si  inphiengen  dia  lera?  uua  ist  iro  sal?  uua  sint  iro  ophor? 
uua  ist  toh  ein  iro  guot?  diu  übel  sint  in  chomeu  füre  diu 
guot. 

35.  Posuit  desertum  in  stagna  aquarum  et  terram  sine 
aqua  in  exitus.  Dara  uuidere  machota  er  einote  ze  seuuenten 
uuazeren,  uuazerlosi  erda  ze  rinnenten  uuazeren. 

36.  Et  collocauit  illic  esurientes,  et  coustituerunt  ciuitatem 
habitatio  |  nis.     Unde  da  bi  den  uuazeren  stalta  er  hungerge,  129b 
unde  dia  burgoton  da. 

37.  Et  seminauerunt  agros  et  plantauerunt  uineas  et  fece- 
runt  fructum  natiuitatis.  Unde  arbeiten  chorn  unde  uuin 
unde  chindoton. 

38.  Et  benedixit  eis,  et  multiplicati  sunt  nimis,  et  iumenta 
non  minorauit.  Unde  hiez  er  sie  fram  dihen,  unde  pediu 
uuart  iro.filo  föne  uiunanigen,  unde  iro  fehe  uuereton.  uuer 
ne  uueiz  taz  al  uuesen  gesprochen  föne  den  dieten?  si  uuaren 
uerheiet,  pediu  uuaren  si  unbirige  guotero  uuercho  unde 
hungerge  ioh  durstige  dero  heiligen  geloube:  daz  gebuozta  er 
in,  uuanda  in  genuhtsamiu  lera  uone  imo  cbom.  dero  le])etou 
ioh  ii"0  felia,  daz  sint  die  einualtlichen  lebent  in  dero  heili- 
gim  ckris  [  tenheite.  uuanda  er  hiez  sie  alle  leren  dia  biuanc-  129^ 
liehen  unde  die  tragen. 

39.  Et  pauci  facti  sunt,  et  uexati  sunt  a  tribulatione  et 
dolore.  Die  selben  uurtin  unmanige  an  den  die  sih  uone  in 
zugen.  sie  uuaren  die  selben  in  demo  pilde,  also  in  dero 
uuarheite.  unde  dia  uurtin  gemuot  föne  dero  bino  uueuuon 
unde  leides.  Daz  kescali  mit  rehte  den  irrarin  unde  den 
stritarin  die  daz  kestrite  unmanige  machota,  uuanda  si  samet  • 
ne  uuaren. 

40.  Effiisa  est  contemptio  super  principes,  et  errare  fecit 
eos  in  inuio   et  non   in  uia.     An  dia  fiu'stun   dero   ehaldige, 


—     184     — 

so  in  dulita,  uiiart  keimorfen  fersmahide,  daz  iro  diu  heiligi 
christinheit  ne  roiihta.  unde  got  teta  si  irron  in  auuikke, 
129<i  nals  |  in  uuege.  er  getota  si  gen  in  den  gegiredon  iro  herzon, 
uuanda  si  sih  selbe  uerleiton,  do  si  uuanton  etteuuaz  uuesen, 
so  sie  nielit  ne  sint. 

41.  Et  adiuuauit  pauperem  de  inopia  et  posuit  sicut  oues 
familias.  Dara  ingagene  half  er  domo  armen  uzer  dero  arm- 
heito:  uuanda  der  diemuote  ist  unde  sih  irchennet  armen, 
demo  liilfet  er.  unde  dero  solilien  chunne  sazta  er  also  scaf, 
uuanda  er  sie  ane  hirte  neliez. 

42.  Videbunt  recti  et  letabuntur.  et  omnis  iniquitas  opi- 
lauit  os  suum.  Rehte  gesebent  daz  unde  freuuent  sih  is,  iro 
miteuuiste.  unde  allez  unreht  peuuarf  sinen  munt,  uuanda  iz 
neheina  gagenuurfide  ne  uant. 

130a  43.  Quis  sapiens,  et  custodiet  hec  et  intelle  |  get  miseri- 
cordias  domini?  Uuer  ist  nu  so  uuizic,  so  hera  zuo  duft  ist? 
so  uuer  uuizic  ist,  der  behuote  disiu  in  sinemo  sinne,  unde 
der  bechennet  gotis  gnada. 


CVII. 

2.  X  aratum  cor  meum,  deus,  paratum  cor  meum:  cantabo 
et  psallam  in  gloria  mea.  Der  sun  chuit  zuo  demo  fater 
'min  herza  ist  karo,  karo  ist  min  herza'.  uuara  zuo?  ze  do- 
lenne  dia  martira.  'dir*  singo  ih,  dir  hohsangon  ih  in  minero 
guotlichi'. 

3.  Exsurge,  gloria  mea;  exsurgc,  psalterium  et  cithara: 
exsurgam  diluculo.  Stant  uf,  min  guotlichi:  ougo  dih  irstento 
unde  uf  farendo.  stant  uf,  psalterium  unde  cithara:  daz  sint 
tiu  uunter  unde  dia  martira,  also  da  fore  stet  in  demo  finf- 
cigosten  sehston  salmon.     in  uhton  irsten  ih. 


CVI  40.  nals  in  \  in  ,      geteta  ]  geta  41.  adiuuabit 

posuit  fehlt  43.  duft  =  dürft  CVII  2.  deus  .  da  .  paratum 


—     185    — 

4.  Confitebor  |  tibi  in  populis,  domine,  et  psallam  tibi  in  130i^ 
nationibus.     Nah  tero  m-stentide  lobon  ih  tib  in  allen  liuten 
unde  singo  dir  salmen  in  allen  dieten. 

5.  Quoniam  magnificata  est  usque  ad  celos  misericordia 
tua  et  usqne  ad  nubes  ueritas  tua.  Uuanda  din  gnada  ist 
uuorten  mihel  nnz  an  dia  engili  in  demo  himela,  unde  din 
uuarbeit  ist  an  den  euuangelist^n  in  dero  erda. 

6.  Exaltare  super  caelos,  deus:  et  super  omnem  terram 
gloria  tua,  ut  liberentur  dilecti  tui.  Der  mennisko  spricbet 
'nu  far  uf,  got,  über  bimela,  unde  din  guotlicbi  breitte  sih 
über  alla  erda,  daz  dine  trute,  dine  geloubegen,  irloset  uuerden'. 

7.  Saluum  fac  dextera  tua  et  exaudi  me.  Tuo  mih  an 
den  minen  gehalten  mit  dinero  zesuun:  ih  pin  dm  zeseuua, 
mit  mir  gehalt  sie. 

8.  Deus  locutus  |  est  in  saneto  suo  '1  etabor,  et  partibor  130e 
Sicimam  et  conuallem  tabernaculorum  dimetiar'.     Nu  sprichet 

diu  heiligi  christinheit  'got  gehiez  taz  an  sinemo  sune  des  ih 
ü'o  bin,  unde  bediu  teile  ih  mine  ahselon  in  misselichen  geben 
des  heiligen  keistis  ze  tragenne  sine  burdi'.  et  conuallem 

tabernaculorum  metibor.  ih  mizzo  mir  in  teil  tal  dero  here- 
berge  da  lacob  stiga  sinen  scafou  machota. 

9.  Mens  est  Galaad,  et  mens  est  Mauasses,  et  Effraim 
susceptio  capitis  mei.  IMin  sint  die  diete,  min  sint  die  luden, 
unde  antfanc  mines  houbetes,  daz  chuit  cTiu  urstenti  Christis, 
ist  min  uuocherunga.  Inda  rex  mens,  Moab  lebcs  spei 
meae.  Christus  föne  demo  geslahti  Inda  ist  min  chunic.  der 
faterloso,  daz  chuit  der  tiufal  der  j  got  nieht  nehat  ze  fater,  ISO"! 
sunter  ze  urteilare,  -der  ist  chezel  mincro  gedingi.  ih  uersiho 
mih  zuo  den  die  er  irsundet.  In  lebete  uuerdeut  diu  fleisc 
kcsoten  ze  guotemo  smachen,  so  uuerdent  kenuoge  diemuoti  > 
unde  uuillige  foue  demo  ahtesale  des  tiufales:  bediu  ist  tannan 

der  gedingo  dero  christinheite. 

10.  In  Idumeam  extendam  calciamentum  meum:  mihi 
alienigene  amici  facti  smit.  loh  ze  irdiskcn  ni-nniskcn  fer- 
reccho   ih   min  euuangelium:   fremede  uuerdent  mir  undertan. 

CVII  i.  psallam  ]  spallam  9.  irsundet  =  irsudet  =  irsiiulet? 

9.  Meus  ]  s,  vorher  Rasur 


—     186     — 

11.  Quis  fleducet  me  in  ciuitatem  munitam?  qiiis  dedueet 
me  usque  in  Idumeam?  Uuer  leitet  mili  hina  ze  festero  bürc? 
uuelehiu  ist  daz?    diu  liella  dero  porta  er  selbo  zebrah. 

12.  Nonne  tu,  deus,  qui  repulisti  nos,  et  non  exibis  deus 
ISlii  in  uir  I  tutibus  nostris?    Netuost  tu  daz,  got  fater?    du  unsih 

kefristot  habest  unserero  salde  unz  ze  dero  urstenti,  also  du 
ioh  selben  Christum  fristest  ze  dero  guotlichi.  unde  neougest 
tili  in  unseren  chreften,  so  man  unsih  fuoret  ze  martire,  also 
ouh  tu  in  dinero  dina  gotheit  neougest. 

13.  Da  nobis  auxilium  de  tribulatione,  quia  uana  salus 
hominis.  Gib  uns  aue  iimuert  getougena  helfa  dero  arbeite, 
uuanda  diu  menniskini  heili  uppic  ist  unde  unchreftic,  unde 
sin  baldi  ist  zerganclih. 

14.  In  deo  faciemus  uirtutem,  et  ipse  ad  nihilum  dedueet 
inimicos  nostros.  Tuon  uuir  in  gote  rehtiu  uuerhc,  so  leitet 
er  ze  niehte  unsere  fiande.     Uuanda  den  geistlichen  unde  den 

131b  I   fleisclichen    fianden    frumelih    kagenuart    uuirdet    föne    den 
gotchuntlichun  fugenden. 


CVIII. 

2.  Ueus,  laudem  meam  ne  tacueris,  quia  os  peccatoris  et 
dolosi  super  me  apertum  est.  Got,  neuersuige  min  lob, 
uuanda  dos  suntigen  unde  des  loson  munt  über  mih  intan  ist. 
Daz  sprichet  der  sun  ze  domo  fater  in  domo  mennisclichen 
teile,  daz  er  nieht  neuersuige  daz  lob  sinero  ui'stenti,  uuanda 
sina  fiande  lugelichiu  föne  imo  sageten  daz  dar  ingagene  ge- 
breitet uuerde  diu  geuuarhoit  über  mih  in  alla  die  uuerlt.  ■ 
zeuuiu?  uuane  daz  si  iro  unreht  pochennenda,  ze  riuuua  pe- 
cheret  uuerden.  der  offena  munt  pezeichenet  dia  skeltata  dia 
131c  er  uone  den  1  doleta. 


CVII  11.  selbo  ]  felbo  CVIII  2.  ncuesiiige,  r  üherycschriehen 


—     187     — 

3.  Lociiti  sunt  adiiersum  me  lingiia  clolosa  et  sermouibus 
odii  circumdederuiit  me,  et  expugiiauerunt  me  gratis.  Daz 
tatau  sie  do  si  iu  honcliustilichen  frageton,  übe  si  demo 
c'heisere  zins  keben  scolton,  imde  mit  demo  gechose  des 
liazzes  umbegabon  si  mih,  do  si  ubelli  ze  Pilato  sprachen 
'cnicige  in,  crucige  in',  uuanda  si  die  sacha  rebtes  bazzes  in 
imo  ne  fnnden,  do  ruocton  si  iu  bigelicben  ze  demo  grauen  .  .  . 

4.  Pro  00  ut  me  diligereut,  detrahebant  mihi:  ego  autem 
orabam.  Dara  umbe  daz  si  mih  minneton,  dansotou  si  mir: 
aue  ih  petote. 

5.  .  .  .  daz  ist  ubele  micheliu  daz  man  ubeliu  gibet  gagen 
guoten.     so   die  ludon  taten  lüde,     danne  si  in  minnon  scol- 

I  ton,  do  scunton  si  in  ze  unrehtemo  hazze  uuider  gote.    auer  ISl^ 
trohtin  gab   guotiu  füre  ubeUu,   do   er  in  demo  chi'iuce  han- 
geuter  betote  umbe  die  die  in  marteroton. 

6.  Constitue  super  eum  peccatorem,  et  diabohis  stet  a  dex- 
tris  eins.  Uuanda  ludas  Christo  nieht  ne  uuolta  undertan 
sin,  pediu  si  er  demo  tiefele  undertan,  unde  der  tiefel  ste 
ze  sinen  zeseuun.  uuanda  er  ne  garnota  mit  pegihte  keheilet 
uuerden,  sunter  föne  dero  missetruuuede  sinero  ubeh,  irstarp 
er  iruucter  an  demo  galgen.  unde  uuanda  er  den  zegenthchen 
Hb  minnota,  pediu  ne  mahta  er  chomen  ze  demo  euuigen. 

7.  Cum  iudicatur,  exeat  condempnatus  et  oratio  eins  hat  132a 
in  peccatum.  Daz  uuirdet  den  suntigon  zuo  gesprochen  in 
demo  iungisten  tage,  so  si  mit  dero  rehtesten  urteila  uer- 
dampnot  uuerdent.  uuaz?  'faret  föne  mir,  ferfluochoti,  in  daz 
euuiga  fiur  daz  föne  anagenge  dero  uuerlte  gegareuuet  ist 
demo  tiefele  unde  allen  sinen  engilin'.     unde  sin  gebet  daz 

er  under  anderen  boton  teta,  daz  uuart  imo  in  sunda  be- 
cheret, da  iz  chuit  'et  dimitte  nobis  debita  et  cetera'  uuio 
uerlieze  der  sinen  scolaron,  der  sinemo  skephare  ubeliu  gab 
kagen  guote? 

8.  Fiant  dies  eius  pauci,  et  episcopatum  eins  accipiat  alter. 
Unmanige  uuerden  sine  taga.  |  er  scolta  langora  leben,  übe  132^ 


CVIII  5.  uui'chtemo  ]  das  zioeite  e  aus  o  corrifjirt  (J.  tiefele 

uiule  tan,  r  ühergeschrieben  iruucter  =  iruurcter 


—     188     — 

er  sin  leben  keminnerot  nehabete  mit  rlero  gotis  uerchoufunga: 
nio  diu  potelichi  zala  ueruuartot  uurte,  do  saztan  sie  Mathiam 
in  sine  stat. 

9.  Fiant  filii  eins  orphani  et  uxor  eins  iiidua.  Siniu  cbint 
luierden  uueisen  unde  sin  chona  uuiteuiia.  so  uuio  nienner 
gelesen  si  daz  ludas  kebit  uuare,  so  uuirdet  er  dob  cbaral 
unde  fater  kenennet:  siniu  cbint  uuaren  die  imo  ze  demo 
unrebte  uolgoton  in  dero  gotis  martiri,  sin  cbona  der  uuillo 
der  ienti  kefuoget  ist  samo  cbona  cbarle  unde  danne  geboren 
uuirt  dei  uuerb. 

132c  10.  Nutantes  |  transferentur  filii  eins,  et  mendicent:  eici- 
untur  de  babitationibus  suis.  Iruuegeta  uuerdent  danne  ge- 
stozen  siniu  cbint,  da  uuerdent  uernomen  pediu  iob  fleisc- 
licbiu  cbint  iob  unseriu  uuerb.  iruuegeta  daz  sint  die  barto 
uerstozene,  daz  si  danne  bartoro  oblagen,  uuanda  si  iz  un- 
dancbes  dolant,  unde  si  betelen  guotero  dingo,  uuanda  si 
uppic  sint.  solibe  nehabent  nebeina  antsegede,  si  uuerdent 
feruuorfen  uone  iro  gebuedon,  daz  cbuit  föne  dero  gotis  sa- 
menunga. 

11.  Scrutetur  fenerator  substantiam  eins,  et  diripiant  alieni 

132^  labores  eins.  Der  analebenaro  scrudelo  sinen  scaz  |  unde 
fremede  benemen  sine  arbeite.  So  der  scolare  niebt  ne  irgi- 
bet  den  scaz  sinerao  analebonare,  so  inpbabet  er  uone  demo 
urteilare  daz  urloub  unde  nimet  imo  suaz  er  in  sincmo  bus 
uiudet,  unz  er  imo  fergiltet.  also  tuot  der  tiufal,  so  er  in 
den  mennisken  gesamenot  maniga  sunda  unde  iro  uuillcn  go- 
festenot  an  den  sundon.  inpbangenomo  uone  goto  geuualte, 
so  nimet  er  aba  in  sine  sculda,  daz  cbuit  muotfagot  imo  an 
dero  menniskinen  martira  al  nab  sinemo  uuillen.  daz  uuirdet 
nu  Jude  gouimsget,  daz  er  irgcbener  dc^mo  tiufele  inbaret 
uuerde  allere  guoto.  alieni  daz  sint  die  unreinen  keiste  die 
uone    bimela    ferstozen    sint,    den    geblutet    der    tiufal    same 

133a  sinemo  manboubete.  |  die  benement  die  arbeite  doro  unrebten 
die  sib  inzogon  babont  fono  gotis  rebte. 


CVIII  'J.  gebereu  ]  g  fehlt  uuirt  dei  ]  uuir  clci 


—     189     — 

12.  Non  sit  illi  adiutor,  nee  sit  qiii  misereatur  pupillis 
eius.  Imo  noh  sinen  iiueisen  si  iiehein  helfare.  uuauda 
guotiu  liiite  iione  demo  tiiifele  ofto  uuerdent  bechoret,  ze  iro 
sige  habent  si  got  helfare:  aiier  die  ubeleu  neliabent  sine 
helfa:  pediu  choment  si  iro  uurehtes  in  missetruida,  unde 
uuirdet  in  daz  lachentuom  inzogen  dero  riuuua. 

13.  Fiant  nati  eius  in  interitnm  in  generatione  altera. 
Ein  geslahte  ist  so  wir  geliorn  uuerden  in  sunden:  aber  bitet 

er   daz  sie  demo  tode  nieht  ingen  in  dero  anderen  geburte.  |  133'' 

14.  In  inenioriam  redeat  iiiiquitas  patrum  eius.  in  con- 
spectu  domini.  Nu  uuider  uuerue  in  geliugede  daz  unreht 
sinero  forderono,  so  daz  ludas  uml)e  sine  niuua  sunda  unde 
uml)e  die  sunda  sinero  forderono  geuuizenot  uuerde,  uuanda 
iro  liildare   teilnunftic  gesten  -iro   lono   in   dero   gotis  urteila. 

15.  Fiant  contra  dominum  semper,  et  dispereat  de  terra 
memoria  eorum.  Die  suntigen  uuerdent  gesehen  uuider  gote, 
danne  si  gestozene  uone  demo  himelricha  in  dia  hella  ge- 
uuorfen  uuerdent.  uuanda  got  ewigiu  salicheit  ist,  pediu  sint 
uuider  irao  die  uerdamujit  uuerdent.  der  nieht  gesehen  ne 
uuirdet  in  de  |  mo  saligen  uaterlante,  der  ist  florn  uone  dero  133c 
lebenten  erda. 

16.  Pro  eo  quod  non  est  recordatus  facere  misericordiam, 
17.  et  persecutus  est  hominem  inopem  et  mendicum  et  con- 
punctum  corde  mortificare.  Uuanda  sih  der  iomer  gnadono 
darben  miioz  der  anderemo  gnadic  ne  ist,  also  ludas  unde 
die  luden  gote  unde  sinen  iungeron  uuaren.  unde  er  ahta 
den  armen  mennisgen,  den  j)etelare,  daz  got  uuas  in  unseremo 
teile:  in  sinemo  uuas  er  riche.  unde  er  suohta  ze  todenne 
den  gestuncten  in  sinemo  herzen,  daz  uuirt  uernomen  uone 
demo  suntigen  der  uone  dero  gehugede  sinero  sundono  ge- 
stunget  I  uuirt,  daz  er  den  antlaz  gearne:  der  iudisga  liut  133'i 
ahta  die  gestungoton  in  herzen,  so  Stephanus  uuas  unde  Paulus. 

18.  Et  dilexit  maledictionem ,  et  ueuiet  ei:  noluit  benedi- 
ctionem,  et  elongabitur  ab  eo.     Unde  er  minnota  fluoh,  do  er 


CVIII  12.  mierdent  bochorent  14.  In  ]  I  fehlt 

18.  eloy-altitur 


—     190    — 

sprah  'sines  pluotis  racha  cliome  über  imsih  unde  über  uii- 
seriu  cbint'.  sie  uuideroton  segeii.  do  si  uone  demo  plinteii 
den  got  intluhta  gefraget  uurtiu  sus  'uuellent  ir  sine  iimgcren 
iiuerden'?  do  antuurtin  si  imo  sus  'du  sist  sin  iungero,  nals 
uuir'.  do  uuart  der  segen  uone  in  becheret  ze  den  dieten. 
lo4a  daz  ist  'er  ne  uuolta  segen,  pediu  ist  er  imo  |  inpbirret'. 
Et  induit  maledictionem  sicut  uestimentum  et  intrauit 
sicut  aqua  in  interiora  eins.  Unde  er  ana  legeta  den  fluoh 
samo  so  wat,  do  er  die  uerhengede  irbot  dero  gotis  uersellunga. 
füre  die  uuat  uuirt  hie  uernomen  sin  übel  uuillo.  unde  der 
fluoh  gienc  in  sina  inuuertiga  also  uuazer,  do  er  fleiz  irfullen 
den  unrehten  willen,  den  siechen  innaderen  tarot  daz  uuazer 
getrunchenez,  unde  sin  unrcht  durhfloz  siniu  bein  also  oli,  do 
er  iz  uolbrahta. 

19.  Fiat  ei  sicut  uestimentum  quo  operietur,  et  sicut  zona 
qua  semper  praecingitur.  Er  uuerde  also  diu  uuat  mit  dero 
er   pöbelet  ist,    unde    also    der   balderih   mit   demo  er  ientie 

1341^  gedun  |  gen  ist,  mit  demo  bczeichenot  uuerdent  dei  gebente 
unserro  suntono. 

20.  Hoc  opus  corum  qui  detiahunt  mihi  apud  dominum 
et  qui  loquuntur  mala  aduersus  animam  meam.  Solih  ist  dero 
uuerh  die  mih  zogent  sament  gote.  mit  demo  fater  zogeten 
Arriani  den  sun,  do  si  in  imo  sageten  smaheren  wesen:  so 
Apollinarii  choten  daz  sin  gotheit  inphienge  den  lichenamen 
ana  sela. 

21.  Et  tu,  domine,  domine,  fac  mecum  propter  nomen 
tuum.  Unde  du,  herro,  lierro,  übe  mih  ludas  uerchoufta  unde 
der  ludo  cruizigota,  tuo  du  sament  mir  gnada,  daz  uuider 
iro  uboli  diu  guotlichi  minero  urstentidi  irskine  durh  tinen 
namen. 

134c  22.  Libera  me,  (juia  ogenus  et  pauper  |  sum  ego.  Irlose 
mih  föne  dero  sarphistun  iudisgen  martiri,  uuanda  ih  turftiger 
unde  arm  bin.  daz  uuas  er  in  unseremo  teile,  dannan  ouh 
sin  herza  getroubet  uuas  also  er  sprah  'min  sela  ist  unfro 
unz  an  den  tot'. 


CVIII  18.  gctrucheuez  22.  turf  |  ger 


—     191     — 

23.  Sicut  umbra  cum  declinat  ablatus  sum,  et  oxcussus 
sum  sicut  lücusta.  Also  slunige,  so  sih  scato  intneiget  clio- 
mentomo  demo  liclite  des  suniien,  so  uuart  Christus  uone  den 
luden  iiizucliet  sineii  iungereii.  unde  pin  irscutet  also  lieu- 
stafal:  er  lioh  daz  ahiasal  uone  bürge  ze  bürge. 

24.  Genua  mea  infirmata  sunt  a  ieiunio,  et  caro  mea  im- 
niutata  est  propter  oleum.  Miniu  clmie  sint  unchreftic  fore 
uasten.  euuaugelium  celit  uns  daz  |  Christus  uasteto  uiercic  134^1 
taga  unde  uiercic  naht,  unde  nelesen  doh  nienner  daz  siniu 
chnie  unchreftic  uurtin,  sunter  in  hungerota  ecchert:  siniu 
chnie  uurten  unmahtic,  do  die  botin  zesprenget  uurtin  in 
sinero  martire.  uuaz  ist  unchreftigora  danne  daz  sin  Petrus 
uerlougenota  unde  sine  holden  sih  fliehente  bürgen?  auer  sa 
uuart  geuuehsalot  min  fleisc  föne  uubaldi  ze  baldi  umbe  die 
gnada  des   heiligen  geistis  diu  in   nechome,  übe   ih  abuurtic 

ne  uurte. 

25.  Et  ego   factus  sum  obprobrium  illis:  uiderunt  me   et 
mouerunt  capita  sua.     Auer  den  ludon  uuart  ih  ze  iteuuize 
hangendo  in  demo  criuce:  si   sahen  mih  ana  unde  uuegeton     . 
iro   I  houbet.      si  sahen    mih   hangenten,    nieht    irstenten;    si  135a 
sahen  dei  unchreftigen  chnie,  nals   den  feruuanteloton  liche- 
namen. 

26.  Adiuua  me,  domine  deus  mens:  saluum  me  fac  propter 
misericordiam  tuam.  Nu  hilf  aua  du  mir,  trohtin  got  min: 
umbe  dina  gnada  dia  du  danches  skeinest,  hilf  mir,  hilf  den 
minen. 

27.  Et  sciant  quia  manus  tua  hec,  et  tu,  domine,  fecisti 
eam.  Unde  sie  geeiskon  daz  thi  hant,  nals  iro  haut  mih 
suslili  tuet  liden,  daz  sie  gestungot  uuerden  zuo  dero  riuuua: 
unde  du  täte  die  hant.  ih  pin  din  hant,  din  arm,  din  geuualt: 
mih  täte  du  föne  demo  geslahte  Dauid  nah  demo  fleiske,  ih 
uuas   auer  sament   dir  in  demo  anagenge  nah  te  |  ro  gotheite.  135'j 

28.  Maledicent  illi,  et  tu  benedices:  qui  insurgunt  in  me, 
confundantur.  Sie  chedent  mir  ubelo,  du  chuist  mir  uuola: 
ist  uppic  daz  si  chodent,  auer  du  tuest  daz  tu  chuist.     die 


CVIII  24.  uuchretigora 


—     192     — 

min  aliteiit  die  scamen  sili  tanne,  so  ih  irheiiet  imercle  über 
dia  himela  unde  min  guotliclii  skine  über  dia  erda.  ser- 

uus  autem  tims  laetabitur,  auer  din  scalh  freuuet  sih  ze 
dinero  zeseuun,  freuuet  sih  oub  an  sinen  fron  liden:  hie  in 
dero  bechorunga  in  demo  gedingen,  nah  tero  bechorunga 
iomer. 

29.  Induantur  pudore  qui  detrahebant  mihi,  et  operiantur 
sicut    diploide    confusione    sua.      Scame    umbeuahe    die    mir 

135c  archosen,  pedecchet  uuerden  sie  da  mite  samo  so  |  mit  zuifal- 
tigemo  lacheno,  daz  sie  innene  unde  uzeno  sin  gescanti,  daz 
chuit  fore  gote  unde  fore  den  mennisgen. 

30.  Confitebor  domino  nimis  in  ore  meo,  et  in  medio 
multorum  laudabo  eum.  Güte  giho  ih,  got  hsbon  ih  filo  in 
minemo  munde:  in  demo  munde  dero  christenheite,  in  demo 
herzen  manigero  lobon  ih  in. 

31.  Qui  astitit  a  dextris  pauperis,  ut  sahiam  laceret  a 
persequentibus  animam  meam.  Der  ze  dero  zeseuun  mines 
araies  stuont,  daz  er  mine  sela  generiti  fore  ahtarin.  der 
tiufal  stuont  zuo  den  zeseuun  ludis  der  die  rihtuoma  uuolta 
geuuinnen    mit    demo    ferchouften  Christo:    hie  ist  auer  min 

Vdö*^  trohtin  bi  den  zeseuun  j  des  armin,  daz  selber  got  sine  rih- 
tuoma sin,  unde  sin  sela  gehalten  si  föne  den  ahtarin.  daz 
geliez  er  ouh  den  marteraren  die  nieht  ne  uuolton  ferhengen 
den  ahtaren  ze  demo  ubele,  uuanda  in  got  uuas  bi  den  ze- 
seuuen.  Deo  gratias.     daz  chuit:  gote  danc. 


CIX. 

1.  JJixit  dominus  domino  meo  'sede  a  dextris  meis'.  Da- 
uid  propheta  sprichet  hie:  minemo  herren  Christo  chot  min 
herro  sin  fater  zuo  'sizze  ze  minero  zeseuun'.  uua  gehorta 
daz  Dauid?  in  demo  gciste.  wes  keiste?  gotis.  in  sinero 
inuucrtigen  lera  geeiscote  er  iz:  der  geist  uuciz  alla  gotis 
136a  getougeua,   sin   sint  die  stimma  allero  |  uuissagon.     Christus 


—     193     — 

ist  Dauidis  herro  nah  tero  gotlieite,  er  ist  ouh  sin  sun  nah 
tero  mennischeite.  noh  zuene  herren  ne  sint  in  demo  fater 
uude  in  demo  sune,  suio  iz  chede  'min  herro  chot  zuo  mi- 
nemo  herren',  sunter  ein  herro  unde  ein  got  ist.  sid  auer 
der  fater  unde  der  sun  ein  sint,  uuio  gebot  danne  der  fater 
demo  sune  sus  'sizze  zuo  minero  zeseuun'?  uuane  umbe  dia 
genomenen  mennischeit  an  dero  der  sun  minnora  ist  demo 
fater,     uuaz  chot  er?  sede  a  dextris  meis,  Donec  ponam 

inimicos  tuos  scabelhnn  pedum  tuorum.  Sizze  neben  mir,  unz 
ih  dine  fiaiide  undertuo  dinen  fuozen.  ne  sint  |  imo  alle  13()1j 
(liefe  undertan  die  e  uuaren  sine  fiaiide?  also  iz  anderesuua 
ehuit  'ih  gibo  dir  die  ,diete  din  erbe  unde  dine  pisezzede  die 
gemerchide  dero  erde',  gerno  ode  ungerno,  alle  sint  si  under 
sinen  fuozen.     salige  die  gerno,  unsalige  die  ungerno. 

2.  Virgam  uirtutis  tuae  emittet  dominus  ex  Syon:  domi- 
nare  in  medio  inimicorum  tuorum.  Uzer  Syon  lazet  got  dia 
gerti  dinero  chrefte,  also  iz  chit  'uone  Sion  feret  diu  e  unde 
daz  gotis  uuort  föne  Jerusalem',  uuis  keuualtic  under  mitten  ' 
dinen  fianden:  in  dero  mitti  dero  heidene,  dero  ludene,  dero 
hrari,  unde  dero  lugeliohin  pruodera. 

o.  Tecum  principimn  in  die  uirtutis  tuae  in  splendoribus 
sanctorum:  ex  utero  ante  [  Luciferum  genui  te.  uuer  sprichet  I36c 
nu?  der  fater  zuo  demo  sune.  uuaz  chuit  er?  ih  pin  samet 
dir,  pin  daz  tu  bist,  daz  anagenge  pin  ih,  daz  pist  ouh  du: 
ungeskeiden  piren  uuir,  pediu  ne  sint  zuei  anagenge,  sunter 
einez.  daz  skinet  an  demo  tage  dinero  chrefte.  uuemo? 
allen  heiligen:  uuande  si  dir  danne  gelih  sint  getan  unde 
sehent  dih  also  du  bist,  dia  tugent  kibest  du,  da  hast  tu 
sia.  diu  inphallet  den  ubelon,  uuanda  si  dia  gotis  guotlichi 
ne  gescheut,  so  der  skim  chumet  dero  heiligono  der  an  diu 
ist  daz  si  ebenpildige  uuerdent  demo  gotis  pilde,  danne  skinet: 
sament  tir  ist  daz  anagenge.  fore  demo  gestirne,  fore  demo 
zite  föne  dero  minero  ge  |  tougenun  uuesennusside  gebar  ih  tih.  isßd 
uuio  auer  in  demo  zite?  in  dero  naht  uuart  unser  herro  ge- 
porn    fune    dero   magide   Mariun.     uuer   uuoiz   taz?    die   hirte 


CIX  3.  MARIVN 

13 


—     194    — 

die  da  behielten  dia  uuaclia  dero  naht  über  iro   chortir,   si 
gesanti  föne  demo  engeli  ze  gesehenne  daz  uuort. 

4.  lurauit  dominus,  et  non  penitebit  cum:  tu  es  sacerdos 
in  aeternum  secundum  ordinem  Melchisedech.  Dir  gesuor  got, 
unde  daz  negeriuuuet  in.  uuaz  uuas  ter  eid?  dara  zuo  bist 
du  geborn  in  demo  zite,  daz  tu  euuart  sist  in  euua  unde  dih 
ein  opher  bringest  demo  fater  umlie  daz  menniscliche  chunne. 
nieht  nah   Aaron  sacerdote  des   opher  zegangen  sint,   sunter 

137a  nah  temo  euuarte  der  |  den  uuin  undedaz  prot  opherota,  da- 
dir  mite  bezeichenet  sint  diu  heilictuom  des  gotis  lichenamen 
unde  sines  pluotis.  solih  euuartuom  ist  dir  gesuoren,  unde 
pediu  ist  iz  tir  euuic.  uuio  sueret  got?  uuane  urchundendo 
sih  selben,  uuio  auer  mennisgo?  uuane  urchundendo  got. 
got  ne  mac  sueren  daz  in  scule  riuuuen,  uuanda  iz  io  uuar 
ist:  auer  mennisco  mac  sueren  daz  in  scol  riuuuen,  uuanda  iz 
uuilen  lugelih  ist.  pediu  ne  uuile  got  den  mennisken  sueren, 
den  er  uueiz  sih  megen  uersueren.  nu  sprichet  auer  Dauid 
ze  demo  fater: 

5.  Dominus  a  dextris  tuis  confringet  in  die  irae  suae  reges. 
IS?!'  Drohtin,    ze    dinero  zeseuun,   zuo   de  |  mo   du  chode  'du  bist 

euuart  in  euua',  der  gebrouchot  chuniga  in  demo  zite  sines 
Zornes.  Die  sih  einoton  ze  uertilgenne  den  christenlichen 
namen  föne  dero  erda,  die  ubermuotlichen  choten  'uuer  ist 
Christus,  ih  ne  uueiz.  uuer  ist  der  ludo,  wer  ist  der  gali- 
leiske  man,  so  irslagener  unde  so  toter'?  den  uuirt  er  ein 
stein  dero  irpalcnusside,  uuanda  si  sih  an  imo  so  totemo 
unde  diemuotlichen  ligenten  uerspurnent  unde  uerstozent,  unde 
an  imo  genuen  uuerdent,  unde  sines  zornes  so  inphindent. 
daz  keskihet  in  hie  getougene.  uuaz  in  demo  chumftigen? 
daz  heuigora  ist.  uuaz?  'über  den  er  geuellet,  den  fermulet 
ly^c  er'.  Den  er  obenan  ana  uellet,  den  uerchnu  |  set  er,  den  uer- 
mulet  er.  euer  mac  kenesen,  diser  ist  florn:  euer  uerchos 
inen  diemuoten  in  dero  erda,  diser  hohen  in  demo  himela. 

6.  ludicabit  in  nationibus,  implebit  ruinas:    conquassabit 

CIX  4.  na  j  nah  aaron;  nieht  über  dem  ersten  na  5.  die 

irae  ]  die  ire  stein  ]  sten,  i  'iiherfjeftchrichen  heuigora  ] 

euigora,  h  iihergescJmeben  uerchnuset  ]  n  aus  o  corrigirt 


—     195    — 

capud  in  terra  multoinim.  Er  irteilet  in  dieten  nu  getougene, 
in  demo  ente  dero  uuerlte  offeno.  keuelle  rihtet  er  uf.  imola 
fallent  die  sih  fore  imo  diemuotent,  daz  er  sie  uf  rihtet  iinde 
iro  gruoba  iruullet,  also  gescriben  ist  'ein  iogelih  ital  daz 
luiirt  irfullet'.  unde  id)elo  uallent  tie  föne  den  iz  chuit  'ze- 
store  sie  unde  du  ne  uuider  zimberost  sie  nieht'.  hie  in 
dismo  gagenuuertigeu  libe  genotegot  er  manigero  houbet, 
uuanda  er  sie  tuot  föne  ul)erniuoten  den  |  muote.  137<i 

7.  de  torrente  in  uia  bibit,  propterea  exaltabit  capud. 
Dero  chHngun  getraue  er  an  demo  uuege.  dirro  ferloufuntun 
totlichi  gechoreta  er,  uuanda  er  uuolta  uns  geHcho  geborn 
uuerden  unde  irsterben.  föne  diu  uuart  er  irhohet  föne  demo 
tode.  Daz  keskah  imo  in  demo  uuege  an  demo  er  ne  tualta: 
also  iz  chuit  'in  uia  peccatorum  non  stetit'.  sunter  uuio?  er 
manta  sih  also  der  riso  ze  loufenne  sinen  uuec. 


cx. 

Diser  salmo  ouget  dia  freuuuida  des  gotis  liutis  umbe  dia 
mandunga  die  er  imo  uueiz  chunftiga  in  dero  anderun  uuelti: 
föne  diu  stet  hie  Alleluia  dia  uuir  ze  osterun  singen  durhc 
fincic  taga,  uuanda  si  bezeichenent  dia  chunftigun  |  mandunga,  ISS^ 
also  dia  uierzic  taga  bezeichenent  dia  harmsallichun  taga 
dirro  uuerlti. 

1.  üonfitebor  tibi,  domine,  in  toto  corde  meo  in  consilio 
iustorum  et  congregatione.  Dir,  trohtin,  danchou  ih  in  allemo 
minemo  herzen  an  demo  rate  dero  rehton  unde  in  iro  gese- 
mine.  wanne  uuirt  daz?  so  alle  rehton  sih  gesamenont  ze 
dero  zeseuun  Christis:  da  lobon  uuh'  got  in  allemo  herzen. 

2.  Magna  opera  domini,  exquisita  in  omnes  uoluntates 
eins.  Mahtic  sint  gotis  uuerh,  iniueletiu  sint  siniu  werh  in 
allen  sinen  uuillon,  uuanda  neheiniu  den  gelih  ne  sint  diu  er 
uuile. 


CIX  6.  deumuote  ]  deumuote 

13' 


—     196     — 

3.  Confessio  et  magnificentia  opus  eius,  iusticia  eius  man  et 
138^  in   saeculum  saeculi.     kegiht  unde  |  tuomlieit  ist  sin  uuerli: 

er  tuot  den  sundare  gehen  in  dero  riuuua  unde  gerehtliaf- 
tigot  uuerden,  also  publicano  gescali  den  phariseus  uersah. 
sin  rebt  uueret  iomer,  ioh  an  gehaltenen,  ioh  an  ungehaltenen. 

4.  Memoriam  fecit  mirabilium  suorum  misericors  et  mise- 
rator  dominus:  5.  escam  dedit  timeutibus  se.  Kehuct  sinero 
uundera  teta  der  gnädige  unde  der  armherze  trohtin.  ana 
uuiu?  er  gab  fuora  den  sih  furhtenten:  er  gab  daz  muos  daz 
niuuuiht  feruuartit  ne  uuirt,   daz  prot  daz  föne  himela  steic. 

6.  Memor  erit  in  saeculum  testamenti  sui:  uirtutem  operum 
138c  suorum    adnuntiabit   populo    suo.    |    Furder    gehuget    er    sines 

erbes,  uuanda  er  imo  daz  marh  kegeben  hat:  daz  prot  uone 
demo  himela,  daz  uuort  getanez  ein  lichenamo.  er  sk einet 
sinemo  liute  uuaz  er  getuon  mac,  uuio  diu  sint  gote  maht- 
lih  dia  den  mennisken  sint  unmahtlih.  ana  uuiu  skeinet 
er  iz? 

7.  Vt  det  illis  hereditatem  gentium:  opera  manuum  eius 
ueritas  et  iudicium.  Daz  er  in  gebe  erbe  dero  diete.  uuelihen? 
den  die  ze  imo  choden  'uuir  ferliezen  elliu  unde  nah  folgoton 
dih'.  uuaz  uuiset  uns?  sie  sendet  er.  uz  unde  tuot  si  uuocheron 
alla  diete.     uuarheit   unde    urteila    sint    sin    hantuuerh.     diu 

138d  uuarheit  git  Ion  den  geloubi  |  gen,  diu  urteila  gibet  daz  uuiza 
den  ubelon.  dia  marterari  unde  alle  geloubegi  stent  in  dero 
uuarheite:  er  bringet  sie  ze  irteilenne,  nielit  ein  die  föne  den 
sie  irteilet  uurtin,  sunter  mite  die  engili, 

8.  Fidelia  omnia  mandata  eius,  confirmata  in  saeculum 
saeculi,  facta  in  ueritate  et  aequitate.  Siniu  gebot  ne  triegent, 
sie  sint  iomer  ueste,  si  sint  in  uuarheite  getan  unde  in  rehte 
ze  dero  uuis,  übe  man  hie  ne  flizet  ze  arbeitenne,  daz  man 
ouh  dort  ne  uinde  die  rauua. 

9.  liedemptionem  misit  dominus  populo  suo:  mandauit  in 
aeternum  testamentum  suum.  An  Christo  santa  er  losunga 
sinemo  liute  föne  dero  ferherunga  disses  ellentuomis.     niuuua 

139-1  bemeineda  be  I  ualh  er  uns,  daz  uuir  fleisclichen  ne  denchen 


CX  7    chode  niiochero 


—     197     — ■ 

dia  fliczenten  orcla  mit  dero  milche  iiiide  mit  domo  honige, 
suntor  daz  himeliske  riche,  unde  luiir  hie  seti  nesuochen, 
sunter  dara  sparen. 

10,  Sanctum  et  terribile  nomen  eins:  initium  sapientiae 
timor  domini.  Sin  namo  ist  heilic  in  dero  mcnnischeite,  pru- 
telih  in  dero  gotheite.  ze  gotis  forhtnn  fahet  ana  nuisheit: 
nuanda  e  ist  ze  furhtenne  diu  hella,  danne  getruen  den  himel; 
e  sint  ze  fergebenne  die  missetate,  danne  ze  digenne  diu  Ion. 
Intellectus  bonus  omnibus  facientibus  cum,  laudatio 
eins  manet  in  saeculum  saeculi.  Guot  ist  diu  fernunst  den 
die  sie  skeinent:  daz  man  ferstet  unde  nicht  netuot,  daz  ist 
I  freise.  iomer  uueret  sin  lob.  uues?  uuane  des  skinhaften  13'J'' 
fernunst. 


CXI. 

Dise  zuene  uuissagon  cherton  iro  muot  zuo  dero  geistlichen 
uernunste,  do  si  iruundene  uone  Babilonia  dia  iriteniuunga 
des  sales  kesahen:  uuanda  si  bezeichenda  dia  iriteniuunge  des 
niuuuen  liutes  diu  an  Christo  ist.  föne  diu  ist  disor  salmo 
alleluia  dero  heill^un  becherda  die  Dauid  in  sinen  ziten  sanc 
e  uierzeheneji  chunneskeften. 

1.  Ij eatus  uir  qui  timet  dominum:  in  mandatis  eins  uolet 
nimis.  Salic  man  ist  der  got  furhtet  unde  in  sinen  geboten 
harte  uuillic  ist,  so  daz  er  sie  |  gerno  uueret.  139c 

2.  Polens  in  terra  erit  semen  eins:  generatio  rectorum 
benedicetur.  Sin  samo  ist  daz  guote  uuerh,  kemac  filo  in 
dero  saugen  erda.  diu  erda  uuart  kelazen  Zacheo  umbe  daz 
halften  teil  sinero  uuesennusside  unde  dero  uuiteuun  umbe 
die  zuuene  helbelinge  unde  demo  armen  umbe  den  clielih  des 
ehalten  uuazeres:  so  mahtic  ist  der  samo  dero  guoten  uuercho. 
dero  rehton  gehurt  uuirt  ze  guote  geuamot,  iro  chunneskefte 


CXI  2.  uueseunuusside 


—     198     — 

uolget  salda:  daz  ist  der  segeii.     salda  gaben  alte  liiite  iro 
chinden,  daz  ist  daz  si  sie  segenoton. 

139^^  3.  Gloria  et  diuitiae  in  domo  eins,  |  et  iusticia  eins  manet 
in  saeculum  saeculi,  Guotliclii  unde  rihtuom  sint  in  des 
herzen  der  got  furlitet.  da  ist  der  gedinge  des  euuigen  libes, 
da  ana  hat  er  genuoge,  uuanda  der  gedinge  beuuendet  wirt 
in  daz  dinc.  föne  diu  ist  er  riebe,  uuanda  sin  reht  uueret 
iomer.  zitlicben  teta  er  iz,  euuiclichun  hat  er  iz.  uuannan 
ist  daz  ohomen? 

4.  Exortum  est  in  tenel)ris  lumen  rectis  corde:  misericors 
et  miserator  et  iustus  dominus.  Uuanda  lieht  irrunnen  ist 
rehten  herzen,  uuelehez  ist  daz?  trohtin  der  rehter  ist  den 
ubelon,    gnadic    den    guoten.      uuanda    geskriben    ist    'in    diu 

140a  eigenen  chom  er,  unde  die  |  sine  ne  inphi engen  in.  daz  si 
in  inphiengen,  gab  er  in  den  geuualt  daz  si  gotis  chint 
uurtin'. 

5.  locundus  liomo  qui  miseretur  et  commodat,  disponet 
sermones  suos  in  iuditio.  Uunnesam  mennisko  der  anderomo 
gnadet  unde  intlihet.  ode  iz  chuit:  der  anderemo  antlazendo 
uergibot  unde  gibet,  nah  diu  so  gescriben  ist  'uerlazet  ir,  so 
uuirt  ouh  iu  uerlazen.  gebet  ir,  so  uuirt  ouh  iu  gegeben', 
uuanda  gnadic  ist  dero  iegelih  der  anderemo  gibet  odar  uer- 
gibot odar  intlihet.  der  sih  rechen  uuile,  der  uorderot  guot- 
licha:    uuanda   auer    gescriben    ist  'bezzcre  ist  der  den  zorn 

1401»  uberuuindet,  |  denne  der  eina  burc  iruihtet'.  der  uorderot 
ouh  rihtuom  der  den  armen  nieht  ne  gibet:  auer  neist  er  arm 
gebende,  uuanda  er  dar  umbe  himelisgen  scaz  imphahet. 
siniu  uuort  ordonot  er  in  die  iudicii  da  allere  Hute  dincstat 
ist  umbe  dei  uuerh  dere  gnadicheite.  er  uindet  iro  guoten 
antreiten  sus  'herro  fimf  phunt  gäbe  du  mir,  nu  han  ih  ge- 
uuocheret  anderiu  fimtiu'.  mit  den  uuirt  er  beskirmet,  also 
da  ana  skinet: 

6.  Quia  in  eternum  non  commouebitur.  Wanda  er  für  der 
uone  sinero  zeseuun  geskeiden  neuuirt. 


CXI  3.  Gloria  ]  la  4.  gescriben  ist  ]  ist  fehlt 


—     199     — 

7.  In  memoria  aeterna   erit   |   iustiis,    ab   audiciono  mala  140« 
non  timebit.     In  euiiigero  gebucte  uiiisot  der  relito,  diu  uuirt 
den    ubelen    uirsaget    an    den    uuorton    'ili    nirchonnc    iuuuir 
niebt'.     er  ne  furbtet  daz   die  ubelen  geboren  sculin  'uarct, 

ir  ferfluocboten,  in  daz  euuige  fiur  daz  demo  tiufile  gegareuuct 
ist  unde  sinen  engelen'. 

8.  Paratimi  cor  eins  sperare  in  domino,  confirmatum  est 
cor  eins:  non  commouebitur  donec  despiciet  inimicos  suos. 
Daz  ist  uone  diu  daz  sin  berze  garo  ist  ze  gedingonno  an  got  ■ 
unde  an  imo  alle  cborunge  ze  ubiruuindenne.  sin  berza  ist 
giuestinet  uuidir  den  |  die  imo  dar  umbe  sint  spotenti,  daz  140^ 
er  daz  getruet  daz  er  nesibet.  so  ist  er  geucstinot,  daz  er 
aba  demo  gedingen  necbumet,  e  er  daz  gesebe  da  in  dero 
bobi  daz  sine  uiande  uuellent  geseben  hie  nidene,  sie  an  dera 
erda  unde  er  in  demo  bimili. 

9.  Dispersit,  dcdit  pauperibus:  iusticia  eins  manet  in  sae- 
culum  sacculi,  cornu  eins  exaltabitur  in  gloria.  Vone  diu 
spendota  er  sin  guot,  gab  iz  armen,  sin  rebt  uueret  iemer, 
uuauda  iz  imo  der  bat  gebalten  m  demo  bimelo  der  in  uuolte 
hungeren  unde  dusten  daz  reht  in  dera  erda.  sin  born  uuirt 
guotlicho  irbaben,  uuanda  er  mabtic  uuirt  uore  gote. 

10.  Peccator   ui  |  debit  et  irascetur,    dentibus  suis  fremet  141-^ 
et  tabescet:   desiderium  pcccatorum  peribit.     Daz  gesibet  der 
sundigo  .unde  bilget  sih   ze  imo   selbemo   mit  spatera  riuua: 

mit  zanen  grisgrammot  er  unde  suindet,  uuanda  er  dara  ge- 
uuorfen  ist  da  cblaga  unde  grisgammon  ist,  imo  neskibet 
niebt  ze  gremezzenne  unde  uuider  zc  lebenne,  so  iz  fuore, 
übe  er  in  demo  gefuorsamen  zite  riuuesete.  zi  uuiu  so?  er 
bat  iz  dara  gesparet  da  dero  sundigen  gircda  zegat. 


CXI  8.  garo  ist  fehlt  9.  dusten  =  dursten 

10.  nieh  ze  grisgammon  =  grisgrammon 


200 


CXII. 

1.  _Laudate,  pueri,  dominum,  laudate  nomen  domini.  Lo- 
bcnt,   chiut,  trolitinen,    lobet  trolitinis  namcn.      mamiiclili  si 

141''  cliint,  si  diemuoti,  iinde  lobe  got,  |  nals  sih  selben,  uuile  er 
chint  sin,  so  mac  er  durh  dia  engl  cliomen  ze  liimela:  uuanda 
engl  ist  diu  porta  diu  dara  leitet. 

2.  Sit  nomen  domini  benedictum  ex  hoc  nunc  et  usque  in 
saeculum.  Gelobet  si  trolitinis  namo  uone  nu  unz  in  euua, 
daz  chuit  iouli  nu  iouh  iemir. 

3.  A  solis  ortu  usque  ad  occasum  laudabile  nomen  domini. 
Allen  sizenten  uone  dero  ufirrunsti  ze  demo  sedalgange  dara 
diu  heiliga  cbristenlieit  uerrist  gereichet,  si  lobelih  sin  namo. 

4.  Excelsus  super  omnes  gentes  dominus,  et  super  caelos 
gloria    eins.     Trohtin    ist    hoher  über  alle  diete.     diete  sint 

141''  I  mennisgen:  uuer  no  uueiz  daz  er  hohera  ist  danne  si?  sin 
guotlicha  ist  ouh  über  liimela:  die  diemuoten  sint  sina  himela, 
an  den  ist  er,  die  uuizzen  in  obe  in. 

5.  Quis  sicut  dominus  deus  noster  qui  in  altis  habitat? 
6.  et  humilia  respicit  in  caelo  et  in  terra?  Vuer  ist  so  unser 
got?.  der  hoho  sizet  unde  nideriu  sihet.  der  ufen  den  hohen 
himelen  sizet,  ziu  nescol  der  nideriu  sehen  in  erda?  an  siiien 
heiligen  die  noh  in  demo  libe  sint  unde  doh  iro  muot  in 
demo    himela    ist,    hat    er    himil    unde    erda:    sie    sint  himil, 

141fi  uuanda  si  uerstent  dei  hohen;  |  sie  sint  erda,  uuanda  si  noh 
in  demo  libe  sint.  uuanda  ouh  die  heiligen  sumelicha  hina 
sint,  sumelicha  hie,  pediu  sihet  er  dei  diemuotegen  in  demo 
himela  unde  in  dero  erda. 

7.  Suscitans  a  terra  inopem  et  de  stercore  erigens  paupe- 
rem.  Der  uone  erda  uf  rihtet  den  helfelosen  unde  uone  miste 
heuet  den  armen,  der  in  den  irdisgen  gedanchen  unde  in  den 
fleisclichen  uunnelusten  lebeta,  den  chuichet  er  unde  zuchit 
in  uf  ze  den  tugenden  iouh  so  höh. 


CXII  3.  uerrist  ]  uerristet  7.  unde  in  den  ]  uuden 


—     201     — 

8.  Vt  collocct  cum  cum  principibus,  cum  principibiis  po- 
puli   sui.     Daz    er    in   geseze   samct  den  fiu^sten.     uucliclieii 
fursten?    samet  eleu  fusten  siiiis  liutes:  |  mit  den  poten  unde  142« 
mit  den  uuissagen,  so   er  Paulum  teta  den   er  uone  einemo 
durliahtare  cinin  poten  uuerden  hiez. 

9.  Quia  babitare  facit  sterilem  in  domo,  matrem  filiorum 
Ictantem.  Der  die  unbirigon,  also  diu  accclesia  uuas  o  iro 
gemabilo  cbome,  nu  tuet  sizzin  in  sinemo  bus,  froiu  muotcr 
manigere  cbindo. 


CXIII. 

1.  In  exitu  Israel  de  Egipto,  domus  lacob  de  populo  bar- 
baro,  2.  Facta  est  ludea  sanctificatio  eins,  Israel  potestas  eins. 
Do  Israel  fuor  uzer  Egipto  unde  lacobis  slalita  uone  freme- 
demo  liute,  do  uuart  getan  heilic  ludea,  unde  Israel  uuart 
sin  geuualt.  uues?  uuane  gotis  der  is  allis  uualtet.  Den 
tiu  j  fal  unde  die  finstera  fliehendo,  cbomen  uuir  ouli  in  sinen  142'' 
geuualt:  uuanda  iz  uns  ze  pilde  gescril)en  ist.  unde  danne 
gibet  er  uns  geuualt  gotis  chint  uuerden. 

3.  Marc  uidit  et  fugit,  lordanis  conuersus  est  retrorsum. 
Daz  mere  flob,  do  iz  die  uart  gesab:  die  uuerltlicben  unde 
die  gotis  fiante  babent  nu  gerumet  den  Cbristianis,  daz  si 
uuiten  uueg  zi  imo  eigen.  lordanis  uuider  cberta  sib:  alle 
sundige  unde  in  dirre  totlicbe  uerrinnente  gesebent  unsere 
uzfart  uone  Egipto  unde  ircboment  is  unde  gelirnent  uuidere 
oberen  ze  Cbristo  uone  demo  sie  geuuendet  uuaren. 

4.  Montes    exultauerunt   ut    ari  |  etes    et    colles  siCut  agni  142« 
ouium    .  .  .    Vuaz    freuuet    ir  iuuib,  berge,  also   die  uuidere 
unde  ir,  pubile,  also  dei  lembir?    uuane  daz  ir  geboren  sculet 
'uuobii   du  guot  scalb  unde  du  getriuuir,  uuanda  du  in  luzi- 
lemo  dinge   getriu  uuare,  uone  diu  sezze  ib  dib  über  niicbe- 


CXII  8.  fusteu  =  fursteu  CXIII  4.  scalh  ]  scahl 


—     202       — 

liu".     odar  freuiiet  ir  iuiiih  daz  iz  sus   geiiaren  ist,  so  hera 
nah  stet. 

7.  A  facie  domiiii  mota  est  terra,  a  facie  dei  lacob.  Vono 
trohtinis  gagenuurti  der  daz  cliot  'ih  pin  sameiit  iu  iiiizi 
an  die  ferentidi  dirre  uuerlte'.  Diu  erda  ist  irimeget,  si  uuas 
e  träge:  nu  ist  si  irimechit  uone  demo  gotis  antluzzi,  daz  si 
baz  uuerde  in  imo  geuestinot. 

142d  8.  Qiii  I  conuertit  petram  in  stagna  aquarnm  et  rupem  in 
fontes  aquarum.  Der  den  stein  becherta  ze  seuuazzeren  mide 
den  fels  ze  springenten  uuazeren:  er  ist  der  stein,  er  duhta 
den  harta  den  er  uncbunt  nuas,  also  si  cboden  'dizze  gecbosi 
ist  uile  harte,  uuer  mac  iz  uersten'?  auer  nah  sinere  urstende, 
do  er  unas  antfrist  dere  gescrifte,  do  gab  er  in  spiritum 
sanctum  unde  inthez  er  sih,  mido  uuart  in  ein  brunne  des 
fliezenten  uuazeres  in  uitam  aeternam.  Odar  die  luden  uuaren 
der  stein,  unde  er  uueihta  sie,  nah  den  uuorten  'got  ist  ge- 
uualtic  uone  steine  irchuichen  dei  chint  Abrahamis'. 

143a  1'  Non  nobis,  |  domine,  non  nobis,  sed  nomini  tuo  da 
gloriam.  Nicht  uns,  trohtin,  nieht  uns,  suntir  dinemo  namen 
gib  dia  guotlicha,  daz  daz  uuazzer  uz  demo  steini  chom, 
uuanda  uuir  nigiegen  dara  nah  mit  guoten  uuerchen,  daz  uuir 
is  deheinin  danc  haben  sculin. 

2'  Super  misericordia  tua  et  uoritate  tua,  ne  quando  dicant 
gentes  'ubi  est  deus  eorum'?  An  dinera  gnada  stet  iz  in  dero 
du  iz  gehieze,  unde  in .  dinero  uuarheite  an  dero  du  iz  uuere-, 
test.  Gib  dir  selbemo  dia  guotlicha  daz  die  diete  nechedcn 
huohendo  'uua  ist  iro  got'?  la  si  geeiscon  daz  du  unser  got  bist. 

143''  3'  Dens  I  autem  noster  in  caelo  omnia  quaecunque  uoluit 
fecit.  Vbe  si  betent  sunnun  unde  manen  die  sie  gesehen 
magen,  auer  unser  got  ist  hina  uf  in  himcla  da  in  dei  ougen 
des  libes  nieht  gesehen  nemagen.  er  ist  hohera  dennc  dcheina 
hinielisca  odar  irdisge  lichinamen  gereichen  mugen.  Auer  so 
ne  ist  er  da,  daz  in  siniu  uuerc  inthaben,  suntir  sin  euuicheit 
inthabet    in.     AI    d^z   er  uuolta,    teta  er  in  himile  unde  in 


CXIII  7.  uuerde  geuestinot  3'  mugen  ]  mnge,  lool  von 

anderer  Hand  am  Rande 


—     203     — 

erda.  in  den  oberen  unde  in  den  nideren  sinis  liutis  skeinda 
er  sina  gnada,  daz  sih  iro  neheinir  neguotliclie  uone  sinen 
uuerchen.  Dannan  uuizzen  uuir  in,  dannan  bechennen  uuir 
in,  nals  fo  |  ne  gesihte.  143« 

4'  Simulacra  gentium  argentüm  et  aunim,  opera  manuum 
liominiim.  5'  Os  habent  et  non  loquentur,  oculos  liabent  et 
uon  iiidel3unt.  6'  Aures  habent  et  non  andient,  nares  habent 
et  non  odorabunt.  7'  Manns  habent  et  non  palpabunt,  pedes 
habent  et  non  amljulabunt.  Auer  gentium  gelihnissc  silberi- 
niu,  gukliniu,  menniscon  hantuuerch.  habent  munt  unde  ne 
sprechent,  habent  engen  unde  ne  sehent,  oren  unde  negehorent, 
nasa  unde  ne  stinchent,  hende  unde  negreifont,  fuozi  unde 
negant.  Non  clamal^unt  in  gutture  suo.    In  ii'O  chelun  ne 

hitent  sie  sih,  daz  ioh  tier  magen  tuon.  Tumb  meimisco  der 
sin  betot  umbe  die  gelichi  dere  mennischon  lide,  so  lanc  die 
muse  unde  die  sparen  dar  um  |  be  nelazent  si  nenistin  in  in.  li'A^ 
Stoubent  sie  die  mennisgen  uz,  so  stoubent  sie  die  fordereron 
uzzer  den  hinderoren.  unde  sid  sie  die  forderoren  nobetent, 
umbe  uuaz  petent  si  denne  die  hindereren? 

8'  Similes  ilHs  fiant  qui  faciunt  ea  et  omnes  qui  confidunt 
in  eis.  Gelih  uuerdent  in  die  diu  tuont  unde  alle  die  sih 
zc  in  uersehent.  Iro  muot  unde  ire  sinne  sin  also  betäii 
unde  also  tot  so  dero  aljgotc. 

9'  Domus  Israel  sperauit  in  domino,  adiutor  eorum  et 
protector  eorum  est.  Auer  Israhclis  hiuuisge,  daz  sint  die 
gloubegen,  die  gedingent  an  got:  unde  dar  umbe  daz  sie  des 
nerdrieze,  ist  got  iro  helfare  unde  iro  skcrmare. 

10'  Domus  I  Aaron  sperauit  in  domino,  adiutor  eorum  et  144» 
protector  eorum  est.     loh  daz  teil  dero  keistlichen  die  andere 
lereut,  ist  des  ouh  in  demo   gedingeii    daz   er  noh  nehat  in 
demo  dinge:  pediu  ist  er  ouh  iro  helfari. 

11 '  Qui  timent  dominum,  sperauerunt  in  domino:  adiutor 
eorum  et  protector  eorum  est.  Die  got  furhtent,  die  gedingen 
an  in:  pediu  ist  er  ouh  iro  hilfari. 


CXIII  9'  gloubegen  gedinget,  die  und  n  (vor  t)  iiher geschrieben 
lu'  loh  ]  (jehessert  aus  luh  11'  Qui  ]  Q  fehlt 


—     204     — 

12'  Dominus  memor  fuit  nostri  et  benedixit  nobis.  Siues 
clanchos  äuc  unsere  geuurlite  irhugeta  unsir  got  unde  gab 
uns  sogen. 

13'  Benedixit  domui  Israliel,  benedixit  domui  Aaron.  Be- 
nedixit Omnibus  qui  timent  dominum,  pusillis  cum  maioribus. 
louli  gedingenten  iouh  furhtenten,  mereren  ioli  minueren  gab 
er  sinen  segen, 
144b  14'  Ad  I  iciat  dominus  super  uos,  super  uos  et  super  filios 
uestros.  Trohtin  lege  noh  ze  iu,  ze  iu  unde  zc  iuuueren 
chindon.  Trohtin  tue  iuuuih  uuahsen,  iuuuib  lerari  unde 
iuuih  uuilligi  fernemare,  unze  diu  lieiligi  aecclesia  gebreitet 
uuerde  über  al. 

15'  Benedicti  uos  domino  qui  fecit  caelum  et  terram. 
Ze  guote  genämet  sid  ir  trohtine  der  iuuuer  sumeliche  teta 
bimil  uone  domo  der  regen  chumet  mit  demo  diu  erda  ge- 
fubtet  uuirdet. 

16'  Caelum  caeli  domino,   terram  autem  dedit  filiis  homi- 

num.     Die  lerarc  derc  lerare  liez  er  imo  selbemo  ze  lerenne, 

die   rieisclicheu  die  erda  heizcnt  gab  er  ze  lerenne  den  ehin- 

144c  den    dero    |   mennisgen.      daz    die    nideren    uone    den    oberen 

gefuhtet  uurten. 

17'  Non  mortui  laudabunt  te,  domine,  neque  omnes  qui 
descendunt  in  infernum.  Himil  unde  erda  loben  dih,  tote 
ne  lobent  dih,  noh  die  ze  helle  uarent.  Vuelichc  sint  daz? 
uuane  die  uone  in  selben  uuellent. 

18'  Sed  nos  qui  uiuimus,  bcnedicimus  domino  ex  hoc 
nunc  et  usque  in  saeculum.  Auer  uuir  gotis  danches  lebente, 
danchen  imo  iomer. 


CXIV. 

1,   JJilexi,  quoniam  exaudiet  dominus  uocem  orationis  meae. 
Got  minnota  ih,  uuanda  er  gehorta  dia  stimma  minis  gebetes. 


CXIII  IG'  terra 


—     205     — 

2.  Quia   inclinauit  aurem  suain  milii,    et  in  diebus  raeis 
inuo  j  cabo    te.     Vuanda   er    mir    geneicta  sin  ora.     Uuannan  144^ 
uueiz  mennisco   daz?    uuanc  uone  demo   gedingen.     Unde  in 
minen  tagen  ana  hara  ib  in:   daz  sint  die  taga  dera  totlicbi 

die  mir  uone  ungehorsame  geskeben  sint. 

3.  Circumdederunt  me  dolores  mortis,  pericula  inferni  in- 
uenerunt  mc.  An  den  tagen  umbofiengen  mib  diu  ser  des 
todis,  bellefreisa  irfuoren  mib.  uua  irfuoren  si  mib?  uua 
funden  si  mib?  da  ib  irrota  uone  dir.  si  funden  mib:  ib 
necbunda  sie  finden,  ib  nccbunda  sie  ircbennen  in  den  fram- 
spuoten  dere  uuerlte.     an  den  meiste  sint  dei  flor  derc  belLa, 

an   den  baftota  ib,   die  neliezen  mib  sie  uuizzen:  uone   diu  |  145» 
cblageta  ib  sie  dir. 

4.  Tribulationem  et  dolorem  inueni,  et  nomen  domini  in- 
uocaui.  Ib  cbom  auer  ze  mir  unde  bebuocte  mib,  unde  fant 
an  mir  arbeite  unde  ser  dei  mir  unuuizzentemo  ana  uuaren. 
unde  ana  barota  gotis  namen,  uuanda  ib  do  uuissa  luier  ib 
uuas. 

5.  0  domine,  libera  animam  meam:  misericors  dominus  et 
iustus  et  deus  noster  miseretur.  Vuola  trobtin,  cbot  ib,  lose 
mina  sela.  Des  ist  manniclicbemo  dürft,  daz  er  ile  finden 
dia  uuenicbeit  diu  imo  unuuizzentemo  ana  ist,  unde  er  cblaga 
daz  er  nu  durftio  ist  irdisgere  labe  ze  dissis  libis  lezzi,  demo 
e  irboten  luiart  bimelisgiu  seti  ze  euuigis  libis  statigi.  Der 
daz  uuile  uueinon,  den  getuot  saugen  der  unsib  io  uuolta  ge- 
balten, j  Gnadic  lierro  unde  rebter,  unde  got  unser  gnadet.  145'' 
Gnadic,  uuanda  er  geneiget  mir  sin  ora:  rebter,  uuanda  er 
fiUet  die  sundigen:  auer  gnadic,  uuanda  er  sie  auer  impbabit. 

6.  Custodiens  paruulos  dominus:  bumiliatus  sum  et  libera- 
uit  me.  Luzzele  Ijebuotenter,  berro,  uuanda  er  sie  uuile  tuon 
bebege  erben.  Diemuote  uuard  ib,  pediu  beilta  er  mib:  die 
gesniteni  dere  uunden  leid  ib,  daz  diemuote  mib,  daz  neist 
niebt  uuizentlih,  suntir  beilfuorlib. 

7.  Conuertere,  anima  mea,  in  requiem  tuam,  quia  dominus 
bene  fecit  tibi.     Sela  miniu,    uuirt   becberet    in   dina  rauua. 


CXIV  4.  fant  ]  ruii  andrer  Hand  üherfjesdirichcn 


—     206     — 

145c  habe  |  gedingen  ze  euuigen  rauueu.  uuanda  got  habet  mir 
uuola  getan  dar  aua  daz  er  miiia  sela  nam  uzir  tode.  daz 
chuit  uzer  unglouben. 

8.  Quia  erij)uit  aiiimam  rneam  de  morte,  oculos  meos  a 
lacrimis,  pedes  meos  a  lapsii.  Er  nam  miniu  ougen  uone 
trahenen,  mine  fuoze  uone  slipfe.  da  daz  eirii  ist,  da  ist  daz 
ander:  hie  ist  iz  in  demo  gedingen,  dort  ist  iz  in  demo  dinge. 

9.  Placebo  domino  in  regione  uiuorum.  Hina  füre  ist  iz, 
da  liehen  ih  gote  in  dere  lebenten  lande:  da  ne  sint  zähere, 
da  neist  ual. 


cxv. 

10.  üredidi  propter  quod  locutus  sum.     Gnuoge  sprechent 
145'^i  die    imarheit   |   in   dero   zungen  unde  habent  die  lugeheit  in 

demo  herzen:  den  ist  uuideruuartic  der  hie  chuit  'ih  cloupta 
die  uuarheit  in  demo  herzen,  uone  diu  sprah  ih  sia  ouh  mit 
dera  zungen'.  Ego   autem  humiliatus   sum  niuiis.     Auer 

ih  uuard  harto  gediemuotet,  uuart  harto  gearbeitet,  uuanda 
maniga  uuidersprechent  die  uuarheit.  Daz  chodent  die  mar- 
tirari  mit  rehte  dere  disiu  S'timma  ist. 

11.  Ego  dixi  in  excessu  meo  'omnis  homo  mendax'.  Ih 
chot  in  mines  muotis  irchomeni  'alle  mennisgen  sint  lukge': 
sint  doh  sumeliche  die  nicht  lugenari  ne  sint,  daz  sint  sie  in 
demo  teile   unde  si  nieht  mennisgen  ne  sint,  sunter  in  demo 

146a  teile  da  si  sint  chint  des  hohisten.  der  |  ist  mennisco  der 
an  sih  selben  getruuuet:  der  geskeinet  daz  er  lugenari  ist, 
also  Petrus  der  imo  selbemo  getruente  Christum  ferlougenota. 

12.  Quid  retribuam  domino  pro  omnibus  quae  rctribuit 
mihi?  Vuaz  mac  ih  gote  tuon  umbe  al  daz  er  mir  getan  hat? 
Er  lonota  mir  ubelis  mit  guote,  uuanda  ih  uone  minen  Sün- 
den lugenari  bin:  uone  sinen  geben  bin  ih  uuarhaftir.  uuaz 
gibo  ih  imo  dara  uuidere? 


CXV  11.  sie  ]  von  andrer  Hand  übergeschrieben 
12.-  retribiiet 


—     207     — 

13.  Calicera  salutaris  accipiam  et  nomeu  doraini  iniiocabo. 
Triiiche  den  chelili  den  er  tranc,  lido  gerno  umbe  in  daz  er 
umbe  mih  leit  unde  ana  liare  sinen  namon,  daz  er  mir  die 
pal  I  di  gebe,  uuanda  iz  anderes  sin  nemac.  14Gi> 

15.  Preciosa  in  conspectu  domini  mors  sanctorum  eins. 
Föne  diu  ist  so  tiure  in  gotis  gesihte  sinero  heiligen  tot. 
mit  sinemo  toda  choiifta  er  sie,  den  leid  er  umbe  sie,  daz 
ouh  sie  sib  sin  nirchomen  umbe  in. 

16.  0  domine,  quia  ego  seruus  tuus,  ego  seruus  tuus  et 
filius  ancillae  tuae.  Vuolne  herro,  herro  uone  diu  uuanda 
ih  diu  scalli  pin:  din  scalc  pin  ih  den  du  cbouftest  unde  di- 
ncro  diuuua  sun,  saiicte  aocclesiae.  Die  auer  uzerenball)  iro 
martirari  beizen  uuellent  odardina  scalcba,  so  manige  |  irrari  14G<- 
tuont,  die  nesint  chint  sinere  diuuua. 

17.  Disrupisti  uincula  mea:  tibi  sacrificabo  hostiam  laudis, 
et  nomen  domini  inuocabo.  Miniu  baut  zebrache  du  ane 
mine  geuurbte:  des  opferen  ih  dir  lobefrisging.  Ih  uuas  in 
hafte:  dannen  uz  name  du  mih,  daz  ih  uurte  din  scalc  unde 
dinere  diuua  sun. 

18.  Vota  mea  domino  reddam  in  atriis  domus  domini, 
19.  in  conspectu  omnis  populi  eins,  in  medio  tui,  Hierusalem. 
Miua  antheiza  antuurta  ih  in  des  gotis  husis  houen,  in  sancta 
aecclesia,  uore  allemo  sinemo  liuto  der  sin  hus  ist,  in  mittero 
Hierusalem  1  diu  den  fride  uuilo,  nicht  den  uuic.  14G«i 


CXVI. 

1.  Liaudate  dominum,  omnes  gentes:  laudate  cum,  omnes 
populi.     Lobent  trohtinen,  alle  diete:  lobet  in,  alle  liute. 

2.  Quoniam  confirniata  est  super  nos  misericordia  eins,  et 
ueritas  domini  manet  in  aeternum.  Vuanda  an  uns  ist  ge- 
uestinot  sin  gnada:   er  ist  hera  chomen  also  er  gihiez,  unde 


CXV  13.  gäbe,  a  tinterpunctirt,  e  darüber  15.  sanctorum  ] 

scorum  sinero  hei  [  gen  17.  inuocabo  ]  iuuobo 


—     208     — 

sin    uuarheit    uueret    iomer,    ioli    an    diu   daz   er  den   guoten 
gibet  dei  Ion  unde  den  ubelen  daz  uuize. 


CXVII. 

1.  üonfitemini  domino,  quoniam  bonus,  quoniam  in  sae- 
culum  misericordia  eins.  lehent  des  trolitine  daz  er  guot  ist, 
daz    sin    gnada    iomer    ist.      Imo    ist    eigen    daz    er   guot   si, 

147a  uuanda    er   nieht    negi  |  bit    übel  umbe  übel,    suntir  er  gibet 
iouli  guot  umbe  übel,     iomer  ist  er  gnadic. 

2.  Dicat  nunc  Israliel,  quoniam  bonus,  quoniam  in  saecu- 
lum  misericordia  eins.  3.  Dicat  nunc  domus  Aaron,  quoniam 
in  saeculum  misericordia  eins.  4.  Dicant  nunc  qui  timent 
dominum,  quoniam  in  saeculum  misericordia  eins.  Nu  cheden 
die  Israheli,  daz  sint  die  minneren,  unde  chode  Aaronis  hiuuisge, 
daz  sint  die  mereren,  unde  cboden  alle  die  got  furhten  'sin 
gnada  ist  iomer'. 

5.  In  tribulatione  inuocaui  dominum,  et  exaudiuit  me  in 
latitudine.  In  note  unde  in  engi  hareta  ih  in  ana:  in  uuiti 
da  sin  riclia  ist  'gehorta  er  mih.     in  dere  engi  biren  uuir:  in 

lAl^  dere  sculin  uuir  umbe  daz  baren,   daz  uuir  dannan  uz  |  me- 
gen  uaren. 

6.  Dominus  mihi  adiutor:  non  timebo  quid  faciat  mihi 
homo.  7.  Dominus  mihi  adiutor:  et  ego  despiciam  inimicos 
meos.  Trohtin  ist  min  helfare,  bediu  neruocbo  ih  uuaz  mir 
übel  mennisco  tuot.  Er  ist  min  helfare,  bediu  uermane  ih 
mina  fiande. 

8.  Bonum  est  confidere  in  domino,  quam  confidere  in  ho- 
mine.     Bezzere  ist  an  got  ze  getruenne,  danne  an  mennisgen. 

9.  Bonum  est  sperare  in  domino,  quam  sperare  in  jorin- 
cipibus.  Pezzera  ist  an  got  ze  gedingenne,  danne  an  die 
fursten.     daz  mac  man  ouh  ze  den  engelen  fersten:   suedirir 

147c  mir  hilfet,   mennisco   odar  eugil,    mit  |  des  hende  hilfit  mir 
got,  sin  ist  diu  hilfa,  an  in  gedingo  ih. 


—     209     — 

10.  Omnes  gentes  circuieiamt  me,  et  iu  nomine  domini, 
quia  ultiis  sum  in  eos.  'Mih  diu  liud'  cliuit  sai\cta  aecclesia 
'umbelialboten  alle  diete,  uiide  iu  dineii  namen  uberuuaut  ih  sie'. 

11.  Circumdantes  circumdederunt  nie,  et  in  nomine  domini, 
quia  ultus  sum  in  eos.  'Mih  selben'  chuit  Christus  'umbehal- 
l)oten  die  luden,  unde  ih  geoberota  sie  in  dinen  namen'. 

12.  Circumdederunt    me    sicut    apes,    et    exarserunt   sicut 
ignis  in  spiuis,   et  in  nomine  domini,   quia  ultus  sum  in  eos. 
Also    binen    den    uuaben   undjehabeton  sie  mih,    uuanda  mit 
minero    marti  |  ra    getaten    sie   mih    suoze  allen   den   die   mih  UTJ 
minnont.     Unde  in  minemo  lichinamen  inprunnen  si  also  fiur 

in  dornen,  uuanda  die  gestungede  des  lichinamen  pranden  si 
mit  dere  inzuntidi  des  ahtisalis.  unde  in  gotis  namen  rah  ih 
iz  an  in,  einuueder  mit  becherida,  odar  mit  dere  chumftigen 
racha. 

13.  Inpulsus  euersus  sum  ut  caderem,  et  dominus  suscepit 
me.  Ana  gestozener  ßjiard  ih  gecheret,  daz  ih  fiele,  daz 
man  dane  uuile,  übe  iz  fasto  stät,  daz  uueget  man,  daz  uuer- 
l)et  man:  so  taten  mir  die  ahtare,  so  uuolten  si  mih  iruellen. 
Odar:  ana  gestozener  uuart  ih  geuuendet,  also  |  man  prot  148» 
uuendet    in  herdo.      daz   chuit:    uuart  ih  auer  ana  gecheret, 

daz  ih  ofto  gestozener  uiele.  auer  got  unterfieuc  mih,  daz  ih 
neuiele. 

14.  Fortitudo  mea  et  laudacio  mea  dominus,  et  factus  est 
mihi  in  salntem.  Min  starchi  unde  min  lob  ist  trohtin,  unde 
ist  mir  ze  heili  uuorten.  Der  uallet  uone  stoze  der  sin  selbis 
lol)  uuile  sin.  Uuanda  auer  got  neuallet,  pediu  neuallet  der 
sih  ze  imo  habet. 

15.  Vox  exultationis  et  salutis  in  tabernaculis  iustorum. 
Da  ist  stimma  freuuidi  unde  heili  da  dere  rehten  selida  sint, 
nals  des  mornis  so  iro  uiande  uuanent. 

16.  Dextera  domini  fecit  uirtutem,  dextera  domini  exalta- 
uit  me:  dextera  domini  fecit  uirtutem.    Gotis  ceseuua  machota 
chraft  ana  mir,  gotis   ceseuua  irhoh  [  te  mih.     sin   tugent  ist  1481» 
daz  er  irhohet  den  diemuotigen,    gegotelichet  den  totlichen: 


CXVII  14.  got  neuuallet  15.  stimma  fehlt 

14 


—     ÖIO     — 

er  gibet  die  giiotliclii  den  geliorsamen,  er  gibet  die  siginumft 
an  demo  gestrite. 

17.  Non  moriar  sed  uiuani,  et  narrabo  opera  domini. 
'Vone  diu  nestirbo  ih  nieht'  chiiit  sin  aecclesia  'so  du  uuanist, 
sunter  ih  lebo  des  libis  der  dir  unchunt  ist,  unde  cello  siniu 
uuerli.     zi  uuiu  uuolta  er  mih  solih  liden'? 

18.  Castigans  castigauit  me  dominus,  et  morti  non  tradidit 
mo.  Bezzeronta  pezzerota  mih  got,  sterben  neliez  er  mih. 
uuara  zuo  bezzerota  er  mih?    uuane  daz   erbe  ze  besizenne: 

148c  also  der  uater  den  sun  |  uillit  demo  er  daz  erbe  uuile.     uua 
ist  daz  erbe? 

19.  Aperite  mihi  portas  iusticiae,  ingressus  in  eas  confite- 
bor  domino:  20.  hec  porta  domini,  iusti  intrabunt  in  ea. 
Intuot  mir,  ir  boten,  ir  da  habet  die  sluzili  des  himilrichis, 
intuot  mir  die  porte  des  richis  ze  den  daz  reht  leitet:  da 
uinde  ih  iz.  dar  in  gegangener  giho  ih  gote  in  den  loben, 
also  iz  chit  'Salic  sint  diedir  buent  in  dinemo  hüs,  die  lobent 
dih  iomir'.  Trohtinis  sint  die  porta.  uuelihe  gent  dara  in? 
die  rehten  gent  dara  in. 

21.  Confitebor  tibi,  domine,  quoniam  exaudisti  me,  et 
factus   es   mihi   in   salutem.     Da  giho   ih  dir,  da  daneben  ih 

148d  dir  daz  du  mih  gehortist  unde  mir  uuorten  bist  in  die  heili.  | 

22.  Lapidem  quem  reprobauerunt  edificantes,  hie  factus 
est  in  capud  anguli.  Der  stein  den  die  luden  zimberonte 
uerchuren,  der  uuart  ze  huobete  des  uuinchilis,  daz  chuit  ze 
houbetsteiuo.  Der  houbetstein  daz  ist  der  uuinchelstein  der 
zuuo  uuende  ze  samine  fuoget.  Christus  fuocta  ze  samine  die 
luden  unde  die  heidenen,  daz  sie  an  imo  ein  liud  uuaren 
unde  ein  aecclesia. 

23.  A  domino  factum  est  istut,  et  est  mirabile  in  oculis 
nostris.  Vone  gote  uuart  daz  getan:  uone  den  luden  uuart 
er  gecimberot  lihnamolichen,  uone  goto  uuart  er  ein  uuinchel- 
stein, nals  uone  den  luden,  uuauda  si  in  ferchuren  durli  die 
mennischeit.     Unde  in  unseren  ougen  ist  iz  uunderlih. 


CXVII  18.  me  dominus  ]  me  feldt  20.  gegauener 

22.  daz  sie  an  imo  ]  sie  fehlt 


—    211     -^ 

24.  Haec  est  dies  quam  fecit  dominus:  exultemus  et  l^e- 
mur  in  ea.     Der  tag  ist  den  got  teta,  !  tag  unserera  heile.  149» 
an  demo  tage  freuuen  uuir  unsih,  au  demo  tage  sin  fro  unde 
uunnesam. 

25.  0  domine,  saluum  me  fac:  o  domine,  bene  prosperare. 
26.  benodictus  qui  uenturus  est  in  nomine  domini.  la  du 
trohtin,  tuo  mih  gehaltenen:  trohtin,  uuola  gespuote  mina 
uart  ze  dir,  uuanda  ih  uone  ferremo  eilende  ü'uuindo  unde 
uone  den  skeido  die  den  frido  hazzent.  ih  chosota  fridelicho 
samet  in,  si  uuidirfuhten  mir  danchis.  ze  guote  genameta 
der  in  trohtinis  namen  chumit:  ze  ul^ele  genamet  der  in  sin 
selbis  namen  chumet.  Also  iz  chuit  in  euangelio  'Ih  chom 
in  minis  uater  namen,  ir  ne  phienget  mih  nieht:  übe  ein  an- 
derer chumit  in  sin  selbis  namen,  den  inphahet  ir'. 

27.  Benediximus  uol)is  de  domo  domini:  deus  dominus  149i) 
et  illuxit  nobis.  'Vuir  segenoten  iuuuih  uzzh"  demo  gotis 
huse'.  uuer  chuit  daz?  Daz  tuont  die  euuarte  ze  demo  liute, 
die  hebegen  ze  den  luzfelen,  so  here,  daz  si  in  ire  muote  ge- 
reichent  hina  ze  gote,  so  iz  in  dismo  libe  uuesen  mac:  si 
gemezsament  iro  gechose  durh  die  uueichen.  uua  nement  si 
daz?  uuamiau  chumit  iz  in?  uuane  uone  himela  da  daz  innerere 
gotis  hus  ist.  uuaz  chundent  si?  der  herro  der  in  demo  gotis 
namen  chomen  ist,  den  die  luden  ferchureu,  der  ist  gelih 
demo  uater.  daz  irskeinda  er  uns,  daz  ouh  uuir  iu  iz.skin- 
haftic  tuoen  [  imde  ir  daz  sament  uns  fenemet  unde  daz  149« 
samet  uns  gloubet.  Coustituite  diem  sollemnem  m  con- 

densis  usque  ad  cornu  altaris.  Sezcent  iu  oubhaften  tac  unde 
tuldet  den  in  gedrange:  samenot  dara  zuo  menige.  sezzit  in 
iu  hie  in  gedrange  da  daz  lamp  irslagen  uuart,  unze  ir  hina 
uf  chomet  ze  demo  innereren  gotis  hus  dainian  uuir  iu  gaben 
segen.  da  ist  diu  stimma  dere  freuuidi,  da  ist  sconiu  tult, 
da  ist  der  euuige  euuart,  da  ist  daz  ophir,  da  ist  ouh  der 
euuige  altare,  da  ist  daz  gezamte  muot  dere  rehten.  Unde 
uuaz  anderes  tuen  uuir  da,  uuane  daz  uuir  in  loben?  Uuaz 
anderes  cheden  uuir  uua  ne  daz  hera  nah  stet?  149d 


CXVII  27.  (149c)  ist  der  ouh  der 

14^ 


—     212     — 

.  28.  Deus  mens  es  tu,  et  confitebor  tibi:  deus  maus  es  tu, 
et  exaltabo  te.  Confitebor  tibi,  quoniam  exaudisti  me  et 
factus  es  mihi  in  sakitem.  Daz  cheden  uuir  in  dero  minni: 
selbiu  diu  minna  ist  unsir  stimma. 

29.  Confiteraini  domino,  quoniara  bonus,  quoniam  in  sae- 
culum  misericordia  eins.  Da  uieng  der  salmo  aua,  da  get 
er  oub  uz. 


CXVIII. 

A 

1.  Jjeati  inmaculati  in  uia  qui  ambulant  in  lege  domini. 
Die  ungenieiligote  gent  an  demo  gotis  uuoge  —  Üuelicbemo? 
in  sinero  e  —  die  sint  salic.  si  uuellent  alle  salicbeit:  sus 
sculin  si  dara  nab  chomen,  anderesuuio  ne  magen  si.  uundir 
nist  daz  daz  die  guoten  dar  umbe  sint  guot,  daz  si  sin  salic: 
daz   ist  uundir  daz   die  ubelen  dar  umbe  sint  ubil,   daz  oub 

15<)a  si  sin  salic.  si  suochent  die  salicbeit  in  demo  huore,  |  in 
demo  ubirbuore,  in  demo  scaze,  in  dere  berskefte,  in  dera 
racba  dere  uianda.  uone  diu  si  uuerdont  arme,  an  den  uuel- 
lent si  sin  salic.  die  solieben  ladet  uuidere  disiu  reda,  daz 
si  mit  ubelen  guotiu  nesuochen. 

2.  Beati  qui  scrutantur  testimonia  eins,  in  toto  corde  ex- 
quirunt  eum.  Salige  die  siniu  urcbunda  scrudelont  unde  in 
suoclient  in  allemo  bercen.  sumelicbi  scrudelent  siniu  urcbunda, 
daz  cbuit  sine  gescrifte,  die  gernore  sint  gelerti  danne  guote. 
die  ne  sint  durb  daz  salic,  nob  die  -  nesuocbent  got,  suntir 
guotlicbe  ode  scaz:  pediu  ne  sint  si  salic.  Übe  in  oub  die 
unrehten  unde  die  ubelen  suocbent  in  allemo  bercen,  mugen 

150''  si  sin  salic?  daz  mugen  si  sin  in  demo  gedingen,  nals  |  in 
demo  dinge. 

3.  Non  enim  qui  operantui-  iniquitatem,  in  uiis  eins  am- 
bulauerunt.      Die    unrebt    uurcbeut,    die    negiengen  in    sinen 


CXVII  Lj8.  Dens  mens  es  tn  ]  es  tu  fehlt  CXVIII  3.  uiis 

eius  ]  eius  fehlt 


—     213     — 

uuegen.  ne  gienc  clanne  Paulus  au  siuen  uuegeu  der  des  gihit 
daz  diu  sunda  uurelit  ist?  uuio  chuit  er?  'daz  guot  daz  ili 
geruo  täte,  des  netuon  ih  nieht,  suntir  minis  unuuilleu  tuou 
ih  daz  uurelit'.  Uuio  gehellent  dei?  gehören  uuir  disiu  uuort 
'Übe  ih  iz  miuis  uuuuillen  tuou,  so  ne  ist  iz  miu  uuerh  nieht, 
sunter  dere  sunteu  die  mih  ana  uehtent',  d(>i  uuerh  derc 
sundon  neuuaren  siniu  uuerh,  uuanda  sinen  unuuilleu  uuorhta 
diu  üno  ana  uueseuta  suuta.  manniclichcuio  ist  ana  i  diu  150c 
girida.  uolget  er  iro,  so  nemac  er  choden  mit  sancto  Paulo 
'ih  neuui'che  iz'.  neuolget  er  imo  auer,  so  tuot  er  auer  uude 
netuot  nah  sinen  uuorten,  uuanda  er  chot  'ih  tuou  undc 
netuon'.  sin  siehtuom  tuot  unde  riuget,  uuaiKla  er  uuidere 
ringet.  Uone  diu  uuizzen  die  die  demo  uhele  uerhengent, 
daz  si  ne  gent  in  demo  gotis  uuege.  die  uirhengida  stilta 
der  selbo  poto  sus  chedento.  'Diu  sunda  nerichesi  nieht  in 
iuuueremo  totlichemo  Übe  sinen  giriden  ze  gehorsamenne'. 

4.  Tu  mandasti  mandata  tua  custodire  nimis.  Du  hiezze 
diniu  gebot  cnoto  behuoten,  cnoto  uuorcn. 

5.  Vtinam   dirigantur  uiae   |   meae  ad   custodiendas   iusti-  löOd 
ficationes  tuas.     Sid  du  siu  hiezze   cnoto  uueren,  so  uunsco 

ih  daz  mina  uuega  rehto  gecheret  uuerden  iro  ze  huotenne. 
uuaz  sint  dine  rehthaftung^  uuane  diniu  gebot  diu  die  rehten 
tuont?  'uuaz  sint  siu'  chuit  sanctus  Augustinus  'uuane  diu 
uuerh  des  rohtis  dei  got  gepot'. 

6.  Tuuc  non  coufundar,  cum  perspexero  in  omnibus  man- 
datis  tuis.  Sone  uuirdo  ih  scamec,  so  ih  in  alliu  diniu  gebot 
siho  unde  ih  siu  uore  ougen  habe,  dar  umbe  daz  ih  siu 
uuere.     siho  ih  diu  ih  ne  uuereta,  diu  tuont  mir  scanda. 

7.  Confitebor  tibi  in  directione  cordis  in  eo  quod  didici 
iudicia  iusticiae  tuae.     So  loben  ih  dih  in  minero  hercerihte, 

daz  ih  gelirnota  dina  rehten  urteila,  übe  uone  dir  mina  |  uuoga  151» 
gerihtet  uuerdent.     daz  lob  ist  danne  diu,  nals  min. 

8.  lustificationes  tuas  custodiam:  non  me  derelinquas  usque- 
quaque.     So  behuote  ih  diniu  frumereht,  anderisuuio  ne  mac 


CXVIII  3.  (1501')  iz  vor  miuis  corrigirt  aus  m  (150c)  so 

ue  nemac 


—     214     — 

ili.     nione  ferlazest  du  mih.     so  uuio   du  mih  ferliezest,   do 
du  min  nehuotist,  so  harto  neferlaz  mih,  daz  ih  tioreu  uuerde. 

B 

9.  In  quo  corrigit  adolescentior  uiam  suam?  in  custodiendo 
sermones  tuos.  Vuar  ana  behuotet  der  iuuge  sinen  uuec? 
dere  uragen  uuirt  sus  geantuurtet:  diniu  uuort  pehuotento, 
daz    cliuit    uuerento.      ziu    mera    der    iunga  danne  der  alto? 

lölb  uuane  daz  er  iungir  is  scol  beginnen  unde  alter  uolziehen.  | 
Sehen  ouh  uuer  den  alten  mennisgen  bilde,  uuer  den  niuuuen. 
ener  ne  uueret  diu  gotis  gechose,  disir  uueret  sie:  uone  diu 
ist  diser  der  luugo  uone  demo  iz  gesprochen  ist. 

10.  In  toto  corde  meo  exquisiui  te:  ne  repellas  me  a 
mandatis  tuis.  In  allemo  minemo  hercen  suohta  ih  dih:  daz 
chom  mir  uone  dir,  uuanda  du  mih  flornen  uorsgotist  unde 
uuidere  ladetist.  ne  stoz  mih  dana  uone  dinen  geboten, 
uuer  ist  dana  gestozen,  uuane  demo  got  nehilfit?  siniu  gebot 
nemac  nioman  geuueren,  uuane  demo  er  is  hilfit. 

11.  In  corde  meo  abscondi  oloquia  tua,  ut  non  peccem 
tibi.      In    minemo    hercen  bare   ih   diniu  gechose:    umbe  daz 

151«  daz  ih  dir  nesuude,  ne  la  siu  an§  uuochir  |  da  geborgen  sin. 

12.  Benedictus  es  domine,  doce  mo  iustificationes  tuas. 
Gelobet  bist  du  trohtin,  lere  mih  diniu  uuerhrelit:  lere  mih 
so  tUon  in  uuerchen,  so  ih  gelirnet  habe  in  uuorten. 

13.  In  labiis  meis  pronunciaui  omnia  iudicia  oris  tui.  Mit 
lefsen  sageta  ih  alle  die  urteile  dinis  mundis:  die  ih  gelirnoti 
uone  dinemo  munde,  die  lerta  ih.  alle  nemahta  ih,  uuanda 
gescriben  ist  'dina  urteila  sint  michil  abgrunde'. 

14.  In  uia  testimoniorum  tuorum  delectatus  sum  sicut  in 
Omnibus  diuiciis.  Christus  ist  der  uuec  dere  gotis  urchundi, 
uuanda  er  mit  siuero  geburte  unde  mit  sinero  martira  ur- 
chundit,  uuiolih  diu  gotis  minna  si  uuidir  unsih:  an  demo  bin 

lölfi  ih  geuunnesamet  samo  |  in  allen  rihtuomen.  er  iruollet  noh 
an  anderemo  libe  des  hie  bristet,  da  ist  er  uns  euuic  uunue- 
sami. 

CXVIII  9.  adolezcentior 


—     215     — 

15.  In  manclatis  tuis  exercel)or,  et  considerabo  iiias  tuas. 
Vngesuiget  piii  ih  au  dineii  geboten:  ih  piii  da  ana  geiiuenit 
spreclieimis  uiiidir  allen  uianden  dere  christenlichen  gloube. 
Unde  so  cliiiiso  ih  dine  uuege:  daz  emzigo  lesen  leitet  mih 
ze  dere  fernnnste  dinere  miege,  die  sint  gnadä  unde  uuarheit 
dero  folnussidi  an  Christo  ist. 

16.  In  iustificationibus  tuis  uieditabor,  non  obliuiscar  ser- 
mones  tuos.  An  dineu  rehten  ahto  ih,  föne  diu  ne  irgizzo 
ih  dinero  nuorte,  ih  neskeine  siu  an  den  uuerchen. 


17.  xCetribue  seruo  tuo,  uiuifica  me:  et  custodiam  ser-  152» 
mones  tuos.  Gilt  dinemo  scalche.  du  gibist  da  du  uuile 
durh  die  ungesculten  gnada  guot  umbe  ubil:  gilt  ouli  mir 
nah  dinen  gnadon,  so  lebo  ih  unde  behuote  diniu  uuort. 
unde  danne  chumo  ih  ze  demo  anderen  lono  an  demo  du 
giltist  guot  mit  guote,  da  auer  uolliu  gnada  ist,  uuanda  disiu 
uone  euere  chumit. 

18.  Renela  oculos  meos,  et  considerabo  mirabilia  de  lege 
tua.  Intuo  miiiiu  ougen,  gib  mir  keistlicha  fernunst:  so  ge- 
lirno  ih  uone  dinero  gescribenen  e  uunderlichiu  getougena, 
unde  geliruo  mine  fianda  minnen.    uuaz  mac  uunderlichera  sin? 

19.  Incola  ego  sum  in  terra:  |  non  abscondas  a  me  man-  152^ 
data  tua.     Ih  pin  eilende  hie  in  erda:  nebirc  uore  mir  diniu 
gebot  mit  den  ih  da  uz  irlosit  uuerde.     du  birgist  siu   mit 
rehte  uore  den  die  hie  chomelinge  noh  eilende  nesint,  nuanda 

si  sint  da  si  geboren  uurten  unde  anderisuua  burc  nehabent 
dara  sie  langa.  der  ist  chomelinc  der  hie  eigen  hus  nehat, 
unde  er  anderis  mannis  selidare  ist,  also  die  heiligen:  die 
nehabent  hie  eigen  hus,  iro  uaterlant  ist  in  himele.  sit  alle 
gotis  holden  uuizzin  siniu  gebot,  unde  siu  offen  sint  also  daz 
ist  'minne  got  uone  allemo  dinemo  hercen  unde  dinen  nahisteji 
also  I  dih  scll)en':  uuio  bitet  er  danne  daz  er  siu  neberge  152« 
uore  imo?    neskinet  da,  uuanda  ze  erist  ist  unsemfte  daz  man 


CXVIII  16.  an  den  ]  adeii,  u  überf/escJiriehen 
^19.  (1521^)  der  hie  j  die  hie 


—     216     — 

got  irchenne,  claz  iione  diu  imsemfte  ist  daz  man  in  minne? 
nechorn  iz  dara  zuo  daz  mennisco  ander  minnota  fnre  in? 
daz  netate  er,  übe  er  in  irchanda:  selbiu  sin  irchennida  zuge 
in  ze  imo.  diu  irchennida  des  nahisten  mac  semftera  dunchen, 
uuanda  iz  ein  natura  ist.  auer  gnuoge  nerchennent  sih  selben, 
uuio  magen  si  danne  andera  irchennen?  unde  die  minnon  die 
si  nerchennent?  nu  ist  offen  daz  er  sin  uueiz,  unde  er  iro 
ne  bäte,  übe  er  sin  ne  uuisso?  uu  bitet  er  iro,  daz  er  siu 
152d  baz  uuizen  |  muoze, 

20.  Concupiuit  anima  mea  desiderare  iustificationes  tuas 
in  omni  tempore.  Min  sela  gereta  in  gelüste  haben  diuiu 
uuerhreht  in  allen  citen.  si  gesahe  gerno  daz  si  luste  rehtere 
uuerche.  nu  gesehe  manniclih  uuio  guot  daz  si  des  er  geret, 
unde  laze  sih  langen  dere  giridi. 

21.  Increpasti  superbos:  maledicti  qui  declinant  a  man- 
datis  tuis.  Vbermuote  zuene  unsere  uorderen  rafstest  du. 
uua  skein  iro  ubirmuot?  uuane  daz  si  gerno  gehorten  daz 
diu  natara  chot  'ezzet  ir  daz  obiz,  so  biret  ir  also  die  gote'. 
raahta  got  zuiuelen  uua  Adam  uuara  do  er  fragota  'Adam, 
uua  bist  du'?  'uua  bist  du',  chot  er,  sid  'du  an  demo  static 
nebist  an  demo  ih  dih  gescouf:   da  ne  uuoltist  du  siu,  uua 

153»  bist  du  danne  nu?  uuane  in  dero  uue  |  nicheite'.  ne  ist  daz 
refsendo  gesprochen?  unde  ne  ist  uns  diu  rafsunga  ze  erbe 
uuorten  in  unseren  manigen  martiren?  die  uone  diu  so  starb 
sint  unde  so  manicualta,  uuanda  si  ubele  netaten  durh  die 
prode  noh  »durh  die  ungeuuizele,  sunter  durh  die  ubirmuot. 
ze  ubele  genameta  die  daz  ne  brutte,  unde  dar  ubere  io  noh 
sih  cherent  uone  den  geboten. 

22.  Aufer  a  me  obprobrium  et  contemptum,  quia  testi- 
raonia  tua  exquisiui.  'Nim  mir  aba'  chuit  sancta  aecclesia 
'itouuiz  unde  unuuirda,  uuanda  ih  diniu  urchunda  uorderota'. 
nu  ist  daz  uuorten:  nu  neist  daz  niomanne  iteuuiz  daz  er  an 
Christum    gihit  unde   an  sinemo  urchunde  stet,    uuanda  daz 

1531'  ahtisal    zegangen    ist.      so    uuola    ist   uerfangen    daz   si   |   iro 


CXVIII  19.  die  miuiiou  zweimal,  das  erste  Mal  durchstriehen 


—     217     — 

fianda  miimota  unde  umbe  siu  peteta,  iials  iteuuiz  uurhtendo, 
sunter  iro  heile  scundendo. 

23.  Etenim  sederiiiit  principes  et  aduersum  me  loque- 
bantur:  soruus  autem  tuus  exercebatiu-,  in  iustificatioiiibus  tuis. 
Selbe  die  heristen  sazen  uiide  chosoton  uuidir  mir,  dingoteu 
ubir  mib.  uone  diu  uuas  daz  abtisal  starb,  viuauda  die  cbii- 
niga  gebuten  daz  man  uieiiir  die  cbristiani  nedolete.  auer 
ih  diu  Scale  uiiart  geoubet  an  dinen  uuerbrelitcn.  uuio  mias 
diu  oubunga  getan?  so  uuas  si  getan  daz  diniu  gebot  sint 
mina  ahtuuga.  ib  luige  so  uerro  ze  in,  daz  ib  an  in  uuile 
State  sin,  unde  mir  siu  daz  abtisal  genemen  nemac. 

24.  Nam  et  testimonia  tua  meditacio  mea  est,  |  et  con-  153« 
silium  meum  iustificationes  tuae.     Vnde  diniu  uuerhrebt  sint 

ze  den  ib  gereta,  ze  den  ih  mib  geeinot  habo,  uuanda  ib 
mina  uianda  uuile  minnon  unde  umbe  sie  beton,  dar  ana 
oube  ib  mib,  an  den  zuein  ile  ib  unirlegcn  sin,  daz  ib  da 
ana  uuerde  gebeizit  unde  geliertet  umbe  dinen  namen. 

D 

25.  Adhesit  pauimento  anima  mea:  uiuifica  me  secundum 
uerbum  tuum.  Demo  estriche  haftet  zuo  min  sela,  demo 
fleisgi  gouolgota  si,  den  irdisgen  cblebeta  si  zuo.  uuanda  daz 
tod  uuas,  uone  diu  cbuiccbe  mib  unde  tuo  mib  zuo  haften 
dir,  nals  demo  fleisgi.  der  niuuuenis  cbot  'ib  din  scalc  uuirdo 
geoubet  in  [  dinen  rehthaftungun',  der  chuit  nu  'min  sela  löS-i 
zuo  haftet  demo  estriche'.  zuo  uuiu?  uuane  daz  imo  gnuoc 
nedunchit  sinero  geoubunga,  unde  er  uuidere  chomen  uuile 
danne   er  chomen  ist.     cbuiccbe  mib  nah  dinemo  geheize  der- 

dir  chuit  'uone  dinemo  sune  Isaac  uuirt  gemanicualtet  din 
chunne'.  tuo  ouh  mib  sun  dinis  antheizis,  uuanda  dei  -gotis 
chint  dei  nesint  nicht  chint  des  fleisgis,  suntir  des  antheizis. 

26.  Vias  meas  enunciaui,  et  exaudisti  me:  doce  me  iusti- 
ficationes tuas.  Mine  uuege,  daz  chuit  mine  sunda,  sageta  ib 
dir,  dere  iah  ih  dir:  unde  du  gehortist  mib  so,  daz  du  mir 
sie  uergabe.  lere  mib  diniu  uuerhrebt,  lere  mib  gen  dine 
uuega:  lere  mih  sie  nicht  einbafte  uuizzen,  |  suntir  ouh  tuen  154» 
daz  ih  scule  tuon.     uuanda  der  uueiz  guot  der  iz  skeinit. 


—     218     — 

27.  Viam  iustificatioimiu  tuarum  iiistrue  me,  et  exercebor 
in  mirabilibus  tuis.  Vuec  dincro  fiinnerehte  lere  mih,  iincle 
so  nieton  ih  mih  clinero  mindere  doi  an  in  sint  unde  uobe 
mih  an  in.  princ  mih  ze  den,  ze  den  ih  noh  ne  si  chomen, 
diu  so  nnndelih  sint,   daz  is  die  netruent  die  iro  nechoroten. 

28.  Dormitauit  auima  mea  prae  tedio:  confirma  me  in  nerbis 
tuis.  Min  sela  slaphota  uore  urdrucede,  uuanda  ze  den  so 
hohen  gedingento  irlac  ih,  noh  mir  negespuote  sie  zirchennenne, 
so  uerro  ih  is  gedincta.  state  mih  doh  an  den  dinen  uuorten, 
ze  den  ih  uolchomen  bin,  daz  ih  uone  in  mege  chomen  ze 
anderen. 

154'>  29.  Viam  iniquitatis  amoiie  a  me,  et  de  lege  tua  mi  |  serere 
mei.  Penim  mir  den  uuec  des  unrehtis,  uuaiida  is  so  pezcist 
spuon  mac,  unde  gnade  mir  mit  diuere  e,  mit  dere  e  dere 
gloube  diu  uns  gelazen  ist  durh  die  guada  ze  tuonne,  diu 
uuir  uone  uns  selben  getuon  ne  mahtin. 

30.  Viam  ueritatis  elegi,  iudicia  tua  non  sum  oblitus. 
31.  Adhesi  testimoniis  tuis,  domine,  noli  me  confundere. 
Vuec  dinero  uuarheite  iruuelita  ih  da  ana  ze  genne.  dinen 
urteilen  haftota  ih  zuo  unze  ih  hi  gienc.  •  herro  min,  ne  skendo 
mih  an  diu  ih  nemuoze  folchomen  dara  ih  ramen,  uuanda  iz 

154c  nieht  nist  des  uuellenten  noh  des  loufenten,  |  suntir  des  barm- 
hercen  gotis. 

32.  Viam  mandatorum  tuorum  cucurri,  cum  dilatasti  cor 
meum.  Vuec  dinero  geböte  liuf  ih,  do  du  gebreitist  min 
herze:  gelustic  herza  ist  preit.  daz  getuot  unsih  choden  'diu 
gotis  gnada  ist  gebreitet  in  unseren  hercen  durh  den  heiligen 
geist  der  uns  gegeben  ist',  föne  diu  malita  ih  loufen,  uuanda 
du  geuuerdotist  gebreiten  min  herce. 

E 

33.  Ijegem  pone  mihi,  domine,  uiam  iustilicationum  tuarum: 
et  exquiram  eam  semper.  Sezze  mir  e  trohtin:  du  saztist  mir 
sia   litora,    sezze   mir    sia    nu    spiritu.     uuanda  litera  slehet, 

154^  Spiritus  libhaftiget.  du  scribe  sia  in  den  stoininen  tafe  |  len: 
scrip  sia  nu  in  den  tauelen  des  liei'cen.     uuec  dinero  frume- 


—     219     — 

rehte  sezze  mir  ze  e,  frumereht  au  luiiiemo  hercen  rlurh  die 
e  dere  glouba  diu  den  man  uuilligen  tuot,  uuanda  der  un- 
uuilligo  ne  ist  friunt  dere  e,  doli  er  tuo.  daz  uuerh  dere  e. 
daz  er  noh  gerno  uuissi  ungeboten,  an  demo  neuuirt  er  nieht 
gereinet  mit  derao  uuerehe,  uuanda  er  unreine  ist  mit  demo 
uuillen.  Unde  den  suoche  ih  io.  uuio  ist  daz?  ne  chot  er 
'den  uuec  dinero  geböte  liuf  ili'?  ist  danne  daz  ander  gotis 
uuec?  Nein.  Wio  suochet  er  danne  den  uuec  an  demo  er 
ist?  uuane  daz  er  da  ana  uuile  fram  dihen  unde  sin  so  gereht 
uuerden,  daz  er  an  imo  uolchome  ze  dere  sigenunfte  dere 
gotis  ladunga. 

34.  Da  mihi  intellectum,   et  scru  j  tabor  legem  tuam:  .  .  .  155» 
Gib  mir  fernust,  unde  danne  scradelon  ih  dina  e  unde  gelirno 

da  ana  die  gotis  minna  unde  die  minna  minis  nahisten.  unde 
behuote  sia  an  den  zuen  in  allemo  minemo  hercen,  suio  ouh 
daz  da  ana  sia  ce  liruenne,  ziuuiu  du  sia  uuoltist  den  sezzen 
die  sia  nebehuotent,  unde  uuio  uile  nuzcis  da  ana  si,  uuanda 
uns  diu  e  umbe  daz  gegeben  uuart,  daz  uuir  die  sunda  deste 
baz  irchennen. 

35.  Deduc  me  in  semita  mandatorum  tuorum,  quia  ipsam 
uolui.  Leite  mih  an  dere  stige  dinero  geböte,  uuanda  ih  sie 
uuolta.  minis  uuillen  iie  genuoget  da  ana  daz  ih  ge  durh 
den  engen  uuec  der  ze  demo  euuigen  libe  leitet,  du  nelei- 
tist  mih. 

36.  Inclina  cor  meum  in  testimonia  tua,  et  non  in  aua-  |  155^ 
riciam.     Heide  min  ora  unde  min  herza  ze  dinen  ui'chuuden, 
nals  ze  giri.    ze  den  häklet  daz  herza  dei  iz  uuile.    uuaz  scol 

iz  uuellen,  uuane  gotis  urchundo?  gotis  urchunde  sint  gotis 
gigihte:  an  den  ist  diu  uuarheit.  uone  sinen  gerihten  uuizen 
uuir  siniu  gebot,  dei  uuolte  der  uore  chot  'Deduc  me  in 
semita  mandatorum  tuorum,  quia  ipsam  uolui'.  Dei  uuile  er 
nu  io  ana  chodendo  'holde  min  herce  zc  dinen  m'chunden'. 
er  uuolta  unde  uuile,  unde  bitet  des  uuillen  daz  er  imo  noh 
uuahse,  unze  er  in  so  hohen  geuuinne,  daz  in  diu  gira  nidir 
geziehen  |  nemege,  unde  er  muoze  got  minnon  durh  got,  nals  155o 


CXVIII  33.  uolchomeu 


—     220     — 

umbe    flege,    so    der    tiufel    zeh    den    herreii   IoId   do   er   chot 
'uobet  denne  lob  danchis  got'? 

37.  Auerte  oculos  meos,  iie  uideant  uanitatem:  in  uia  tiia 
uiiiifica  me.  Chere  dane  miniu  ougen,  daz  si  uppicbeit  ne- 
seben.  im  er  inac  des  iibere  uuerden  er  nesehe  uppicbeit,  sit 
dei  elliu  sint  uppicbeit  dei  bie  unter  demo  sunnun  sint'unde 
dei  si  ubirskinit  nab  Salemonis  uuorten?  diu  uuarbeit  unde 
diu  uppicbeit  sint  einandoren  uuidiruuartic.  in  dera  uuar- 
beite  nestuonden  uuir:  in  die  uppiclieit  uielen  uuir,  uppicbeit 

155'i  I  piren  uuir,  uuanda  uuir  dere  feruuertidi  unde  derb  todlicba 
biren  Untertan  diu  uppicbeit  sint.  uues  gerot  danne  der  nu 
cbuit  'obere  miniu  ougen  dana,  daz  siu  uppicbeit  neseben'? 
uuaue  daz  er  is  ubiruuint  getuo  unde  auer  cbome  in  die 
fribeit  dere  gotis  chinde  da  er  die  uppicbeit  nesebe.  nob 
danne  ist  daz  da  ana  ze  uernemenne,  daz  er  bitet,  nio  er  an 
sinen  guoten  uuercben  monnisginiz  lob  ne  uordere  nob  scaz 
nob  nebeinen  irdisgen  danc,  daz  alHz  uppicbeit  ist.  uuanda 
die  daz  tuont,  uone  den  cbot  der  beilare  'ze  uuare  sage  ib 
iu  iz:  si  inpbiengen  ire  Ion  bie'.  an  dinemo  uuege  cbuiccbe 
mib.     diu  giri   disere  uuerlte  ist  uppicbeit,   Cbristus  ist  auer 

156a  uuarbeit  unde  uuec:  |  an  imo  tuo  mib  leben. 

38.  Statue  seruo  tuo  eloquium  tunm  in  timore  tuo.  State 
dinemo  scalcbe  diu  gecbose  an  dinero  forbten.  daz  cbuit: 
bilf  mir  daz  ze  tuonne  daz  du  gesprecbist.  den '  du  gibist 
den  geist  dinero  forbten,  die  sint  da  ana  static:  andere  nesint. 
auer  uuelicben  geist?  niebt  den  geist  des  dienistis,  sunter 
dere  uunsgunge. 

39.  Amputa  obprobrium  meum  quod  suspicatus  sum,  quia 
iudicia  tua  iocunda.  Nim  mir  aba  minen  iteuuiz  des  ib  an- 
dera  ana  uuanota,  daz  ib  sie  mines  loteris  necibe.  uuanda 
tuon  ib  uuola  umbo  liument,  daz  ist  min  iteuuiz  unde  min 
sunda.     cibe  oub  ib  des  andera,  daz  ist  auer  sunda:  uone  diu 

1561^  cbuit  daz  beilige  |  euangelium  'niebt  nirteilit  ir,  zidiu  daz  ir 
niebt  irteilet  uuerdet'.  mannicliben  ruoget  odar  intsaget  da 
sin   geuuizzili.     uuile  ieman   dar  ubere  tuon  urteila,   die  sint 


CXVIII  37.  (155^')  menuisginih 


—     221     — 

frauellili.     uoiie   diu  clmit  licra  nah   'dina  urteila  siiit  suoza, 
uuanda  si  uuar  siut:  auer  suoze  nesiiit  die  frauellili  siut. 

40.  Ecce  conc'upiui  inaudata  tua:  in  aequitate  tua  uiuifica 
me.  Sihnu,  diniu  gebot  uuolta  ih,  iro  gereta  ih:  an  dinemo, 
als  an  mineuio  relite,  clmicclie  mih,  ana  mir  ist  daz  mih 
toden  mac:  dannan  ih  lebo,  daz  ne  uindo  ih  uuane  an  dir. 
Christus  ist  din  reht,  an  imo  lose  mih. 


41.  Jiit  ueniat  super  me  misericordia  |  tua,  domino.     sa-  156^ 
lutare    tuum    secundum    eloquium    tuum.      Vnda    din    gnada, 
herro,   chome  ubir  mih,  daz  ih  diniu  gebot  geuueren  mege. 
uuelichiu   ist  diu  gnada?    Christus  din  haltare  der  din  gnada 
unde   din  reht  unde  din  uuarheit  ist,  der  uuerde  gelibhaftet. 

so  ist  din  gnada  cliomen  ubir  mih  nah  dinemo  geheize,  also 
du  Abrahe  inthieze. 

42.  Et  respondebo  e^probrantibus  mihi  uerbum,  quia  spe- 
raui  in  sermonibus  tuis.  Vnde  so  autuurto  ih,  uuemo?  den 
die  mir  Christum  firuuizzent  unde  den  daz  zuriuuare  ist,  daz  er 
uuart  gechrucigot.  odar  iz  chuit:  ih  antuurte  daz  uuort  dere 
glou  I  ba  mir  iteuuizzenten.  uuelichiz  ist  daz?  uuane  daz  mih  156^ 
lerta  spiritus  sanctus  nah  demo  geheize  'ir  nechosit  nieht  uone 

iu  selben,  sunter  der  keist  iuuueres  uater  chosit  uz  iu'.  also  iz 
hera  nah  chuit  'uone  diu  antuurto  ih,  uone  diu  marhta  ih  iz, 
uuanda  du  iz  gehieze'.    Disiu  stimma  ist  des  gotis  lichinamen. 

43.  Et  ne  auferas  de  ore  meo  uerbum  ueritatis  usque- 
quaque,  quia  in  iudiciis  tuis  supersperaui.  Vnde  uuort 
uuarheite  ne  iruerrest  du  uone  mir.  uuanda  ouh  die  trefent 
ze  demo  gotis  lichinamen  die  daz  ahtisal  irliden  nemahten, 
unde  si  Christi  firlougenoten  unde  after  des  durh  iro  riuuua 
uone  dero  christenheite  uuidera  imphangen  j  uurten,  odar  si  157» 
ouh  auderis  ze  dero  martira  brahte  siginumft  geuunnun:  uone 

diu  uuirt  hie  uernomen  daz  iro  stimma  si  diu  sus  betot  'nela 
mih    ze    getate    noh  furnomis  din  uirLnigeium.     nuanda  suio 


CXVIII  ü9.  fraucUil  siut  41.  elüquia  42.  exprobratibus 


—     222     — 

Petrus  sin  ferlougeiieta  ze  eiiiero  imile,  er  uuart  doli  mit 
sinen  zäheren  ii-aueret  unde  after  des  guotlicho  geeret.  dannan 
chot  imo  zuo  der  lieilare  'ili  pat  mnbe  dih,  Petre,  daz  din 
glouba  nieht  zegienge'.  Uiianda  ih  an  dinen  urteilon  so  uile 
mereren.  gedingen  geuuan,  so  uile  merera  rafsuiiga  ili  an  in 
leit.  diue  urteila  ualton  mih  durh  mina  balda  unde  rillten 
157^  mih  auer  uf  mit  dere  riuuua  uuei  |  neiiten  unde  uone  dir  ir- 
baldenteii.  an  diu  geuuan  ih  fastora  dina  gnada,  daz  ih  flos 
mina  ubirmuot. 

44.  Et  custodiam  legem  tuam  semper  in  saeculum  et  in 
saeculum  saeculi.  Vnde  übe  du  miiiemo  munde  nenimist  daz 
uuort  dere  uuarheite,  so  bchuote  ih  dina  ea  io.  uuelicha? 
die  minna  diudir  ist  ein  uolnussida  dere  e  behuote  ih,  din 
lichinamo,  din  Christenheit,  in  uuerlt  uuerlte:  uuanda  in  an- 
derere uuerlte  da  uuir  dih  gesehen  ist  folliu  minna,  gotis 
unde  des  nahisten. 
—  45.  Et  ambulabam  in  latitudine,  quia  mandata  tua  exqui- 

157c  siui.  Der  da  uore  beteta,  der  saget  nm  uuaz  sin  gebet  |  ge- 
malita.  same  er  chode  'ih  gebeta,  du  gehortist  mih:  unde 
bediu  gieng  ih  in  uuiti,  gieiig  in  dere  minna'.  uuannan  ist 
daz?  uuanda  ih  diniu  gebot  suohta  also  du  lerest  in  euangelio 
'suochet  ir  iz,  so  uiiidet  ir  iz'.  unde  auer  'iuuuer  uater  uone 
himile  gibet  sinen  guoten  geist  den  die  in  sin  bitent. 

46.  Et  loquebar  in  testimoiiiis  tuis  in  conspectu  regum, 
et  non  confundebar.  Vnde  mit  doro  baldi  sprah  ih  an  dinen 
geboten  uore  chuuigen,  unde  nescameta  mih,  also  du  gehieze 
in  euangelio  daz  uuir  dih  iahen  uore  den  chunigen. 
157'i  47.  Et  meditabar  in  mandatis  tuis  quae  dilexi.  Vnde  | 
ih  dahta  an  diniu  gebot,  uuelichiu?  an  die  gotis  minna 
unde  minis  nahisten. 

48.  Et  leuaui  maiius  meas  ad  mandata  quae  dilexi.  Vnde 
mina  hende  huob  ih  uf  ze  dinen  geboten  dei  ih  minnota.  an 
demo  uuerche  skeinda  ih  daz  ih  siu  minnota  unde  huob  ih 
uf  mina  henda,  uuanda  iz  himelisgis  ist  dara  ih  sie  huob: 
nah  diu  iz  chuit  'ih  zeigiu   den  ubirtrefenten  uuec',   daz  ist 


CXVIII  globa,  V  über  o  4-4.  dere  e,  tinmitielbar  nach  e 

Rasur 


—     223     — 

diu  gotis  minna.     Suochct  iomaii   die  irdisgen  saliclicit  umbo 
daz    gotis    uiierh,    der   lazet   die  heute   nidir.  Et  excr- 

cebar  in  iustificationibus  tiiis.     Vnde  dannan  uuart  ih  geoubet 
iu  dinen  uuerhrehten. 


G 

49.  iViemor  esto   uerl)i  tiii  seruo  tiio  in  quo  mihi  |  spem  158a 
dedisti.     Irhuge  dinis  uuortis  an  dinemo   scalcbe,    daz  cbuit 
diuis    gebeizis,    an    demo   du  mir  gäbe  gedingen.     du  babist 
gebeizen    den    diemuoten    die    gnada:    dero    ist   dürft    so   diu 
cborunga  odar  daz  troubesal  cbumit,  uone  diu  irbuge  iro. 

50.  Hec  mo  consolata  est  in  bumilitate  raea,  quia  olociuium 
tuum  uiuificauit  nie.  Der  gedinge  trosta  niib  an  minero  uideri 
diu  mir  cbomen  ist  uone  Adame,  odar:  an  dero  diu  mir  uone 
den  abtaren  cbomen  ist.  uuanda  daz  du  gespracbe,  daz  teta 
mib  leben:  daz  trosta  mib  ze  libe.  uuaz  ist  daz?  uuane  der 
diu  gebeiz  daz  ib  geuuorfener  in  den  tot  dob  scuH  irsten  ze 
demo  euuigen  Übe. 

51.  Superbi    inique    agebant   usquequaque:    a  lege  autem 

I  tua  non   declinaui.     Vbirmuote  taten  ferro   unrebto  an  diu  löS^ 
daz    si    ubili    uuaren    unde    unsib    gnadigen    noton    samet   in 
uuesen  ungnadige.     taten  ferro  unrebte,  nob  iro  ubirmuot  ne 
gediemuote    niebt    diu    totlicba.       auer   ib   ne   uuancta   uone 
dinero  e,  so  si  uuolten. 

52.  Memor  fui  iudiciorum  tuorum  a  saeculo,  domine,  et 
consolatus  sum.  Ib  irbugeta  dinero  urteile  die  du  täte  uone 
anagenge  ubir  dei  uaz  des  zornis  dei  ze  demo  flore  trefent. 
unde  daz  trosta  mib:  uuanda  iob  mit  den  skeindist  du  die 
ribtuomi  dinero  guotlicbi  in  dei  uaz  dere  guadiebeite.  uuio? 
daz  du  sie  bezzerotist  mit  in. 

53.  Defectio  tenuit  me  pro  |  peccatoribus  derelinquentibus  158c 
legem  tuam.    Vrdruzzida  cbom  mib  ana  uone  sundingen  unde 
dina  e  ferlazenten:  mib  pidroz   dero  miteuuiste,  mit  den  bie 

ze  lebenne  ist  in  dismo  libe,  unze  er  sin  tenne  gecbere. 


CXVIII  48..  exerceboi'  5U.  ^loquium  inique 

52.  Ih  irlnigeta  ]  rhugeta  58.  pro  ]  pre  > 


—     224     — 

54.  Cantabiles  mihi  eraiit  iustificationes  tuae  in  loco  pere- 
grinationis  meae.  Aiier  dina  rehtunga  uuaren  mir  ze  soli- 
chero  suozi,  daz  ih  sie  singen  mabta:  so  trostlili  imarin  si 
mir  hie  in  eilende. 

55.  Momor  fui  in  nocte  nominis  tui,  domine,  et  ciistodiui 
legem  tuam.  Ih  irhuge  in  naht  dinis  namen,  trohtin,  unde 
behuota  dina  o.     naht  sint  die  harmscare  disere  totlichi;  naht 

158ti  sint  die  ubirmuoten,  die  un  |  rehte  tuonten;  naht  sint  die  sun- 
degen  die  dia  gotis  e  ferlazent;  naht  ist  dizze  eilende,  unze 
min  trohtin  chumit  derdir  intluhtit  die  finstera  dere  herzen: 
hie  in  dirro  naht  scol  manniclih  irhugeri  des  gotis  namen, 
uuanda  er  sina  e  behuoten  nemac,  uuane  in  sinen  namen. 
also  iz  chuit  'ze  unsera  hilfa  in  domo  gotis  namen'. 

56.  Haec  facta  est  mihi,  quia  iustificationes  tuas  exquisiui. 
Disiu  naht  ist  mir  uuorten  bezerunga.  uuelichiu?  disiu  tot- 
licha.  uuio?  daz  ih  an  iro  lirne  die  ubirmuot  fermiden, 
uuanda  uone  iro  chom  si.  auer  uone  diu  bezzeret  si  mih, 
uuanda  ih  dina  rehtunga  gnota  suohta.  'Bonum  mihi  quia 
humiliasti  me,  ut  discam  iustificationes  tuas'. 


H 

159a  57,  xortio  mea,  domine:  dixi  |  custodire  legem  tuam. 
Min  teil,  trohtin:  ih  gesprah  dina  e  ze  bechennenne.  uuanda 
anderer  an  dir  teil  nehat,  uuane  der  iro  huotet. 

58.  Deprecatus  sum  faciem  tuam  in  toto  corde  meo:  mi- 
serere  mei  secundum  eloquium  tuum.  Dar  umbe  digita  ih 
din  anasiune  in  allemo  minemo  herzen,  daz  mir  des  helfe 
der  heilige  geist.  unde  uuio  cliot  ih?  gnade  mir  nah  dinemo 
geheizze,  daz  ih  si  sun  dero  intheizzeda  in  demo  geslahte 
Abrahae. 

59.  Cogitaui  uias  meas  et  conuerti  pedes  meos  in  testi- 
monia  tua.  Ih  dahta  an  mine  uuege  die  mir  misselicheton 
unde    cherta   sie    an   diniu  urchunde,    daz   si  da  rehtere  sin. 


CXVIII  54.  rehtuga,  n  übergeschrieben  55.  disre,  e  über- 

geschrieben 58.  ^loquium 


—     225     — 

chere  dana  miniu  ougen,  daz  si  uppiclioit  nesehen,  undc  mine 
fuoze,  daz  |  si  ne  irren.  159i^ 

60.  Paratus  sum  et  non  siim  oblitus  ut  custodiam  man- 
data  tua.  Ili  pin  garo  ze  liuoteime  diiiis  gebotes,  iinde  un- 
getruobet,  uuanda  mir  iz  iieliein  uorlita  nenimit. 

61.  Funes  peccatorum  circumplexi  sunt  me,  et  legem  tuam 
non  sum  oblitus.  Also  da  ana  skinet:  dero  sundigen  seil 
umbeuieng  mib,  unde  umbe  daz  neirgaz  ili  dinero  e.  die 
sundigen  sint  fleiscliche  ioh  atemliclie  fiande,  die  legent  iro 
unrebt  also  seil,  uuanda  si  io  einiz  ze  anderemo  beftent  unde 
umbeuahent  da  mite  die  rebten.  si  drouuuent  in  unde  intbei- 
zent  in  diu  citlicben  guot.     demo  seile  intran  der  bie  sprichit. 

62.  Media  nocte  surgebam  ad  confitendum  tibi  super  iu- 
dicia  iusticiae  tuae.     An  dero   |   bandegisten  ahtunga  stuont  159c 
ib  uf  dir  ze  gebenne.     daz  cbuit:  dib  ze  lobenne  an  den  ur- 
teilen dinis  lobis,  uuanda  iz  relita  urteila  sint  daz  die  rebten 

bie  umbefangen  uuerden  mit  den  seilen  dero  sundigen,  ziuuiu? 
uuane  daz  si  danne  sculin  gebezzerot  uuerden. 

63.  Particeps  ego  sum  omnium  timentium  te  et  custodien- 
cium  mandata  tua.  Nu  spricbit  Cbristus  ze  sinemo  uater 
'geteile  bin  ib  alloro  die  dib  furbtent  unde  bebuotent  diniu 
gebot',  daz  cbuit  Cbristus,  uuanda  neuurte  er  niebt  teilnuftic 
unserere  totlicbe,  so  neuurten  uuir  niebt  teilnumftic  sinero 
gotbeite. 

64.  Misericordia   domini   plena  est  terra:    iusti  |  ficationes  159<i 
tuas    doce    me.      Vone  diu  ist  diu  erda  fol  trobtinis  gnada. 

daz  senifis  cborn  irstarb,  dannan  cbom  micbel  uuocbir  in  alla 
die  erda.  dine  rebtunga  lora  mib,  uuanda  uone  den  gnadon 
uuirdo  ib  gerebtbaftet. 

I 

65.  Jjonitatem  fecisti  cum  seruo  tuo  secundum  uerbuni 
tuum.  Du  täte  uuesen  guoti,  berro,  mit  dinomo  scalcbe:  du 
täte  mib  gelustegen  dere  geistlicben  guoti  nab  dinemo  gebeize. 
daz  ist  micbil  gotis  geba,  uuanda  der  ungelusteger  uuola  tuot, 
der  tuot  iz  scalclichen,  als  friliclien. 


CXVIII  62.  daz  chuit  ziveimal,  das  zweite  Mal  durchstrichen 

'  15 


—     226     — 

66.  Bonitatem  et  disciplinam  et  scienciam  doce  me,  quia 
mandatis  tuis  credidi.     Lera  mih  guoti:  suio  ih  sia  habe  uone 

160a  dinera  gnada,  mera  |  mir  sia,  unde  sament  iro  lirnunga. 
linde  lere  mih  dere  gedultic  sin,  uiiande  si  nio  ane  uuidir- 
muote  ne  ist:  also  der  poto  chuit  'ein  iogelih  zuht  in  dero 
gagenuurte  neist  nieht  dere  mandunga,  suntir  dere  fillatc'. 
uone  diu  pitet  ei*  gedult,  die  uillate  mit  semfterao  muote  ze 
tragenne.  unde  lera  mih  die  geuuizzela  diu  mih  gehezzera: 
uuanda  diu  geuuizzela  nieht  nebezzerot  ana  dia  minna,  sunter 
si  irburet. 

67.  Priiisquam  humiliarer,  ego  deliqui:  propterea  eloquium 
tuum  custodiui.  Ih  misseteta  in  Adam,  e  ih  geniderot  uurte: 
an  imo  uuart  diu  geskephidi  undertan  dere  uppicheite,  uuanda 

160^  si  neuuolta  |  gehorsame  sin  dero  uuarheite.  uone  diu  be- 
huota  ih  sid  din  gechose,  sid  ih  dero  uppicheite  ana  mir  in- 
phant,  nio  ih  anderstunt  geniderot  uuerde.  ih  huote  des, 
uuanda  ih  den  tot  des  libis  geuunnun  han,  daz  ih  ouh  nege- 
uunno  den  tod  dere  sela,  sunter  so  du  gel)ute.  uuio?  daz 
man  hina  uurfe  die  ubirmuot  unde  minneta  die  gehorsame, 
unde  daz  diu  ubirmuot  so  uirtiligot  uurte. 

68.  Bonus  es  tu,  et  in  bonitate  tua  doce  me  iustificationes 
tuas.  Guot  pist  du,  an  dinero  guoti  lere  mih  dine  rehtunga. 
imo  ist  ernist   ze  tuonne  din  reht,   sid   er  iz  uuile  lirnen  in 

160«  sinero   |  guoti.      feruim   ouh   noh   mera,   uuio   ernist   imos   ist. 

69.  Multiplicata.  est  super  me  iniquitas  superborum:  ego 
autem  in  toto  corde  scrutabor  mandata  tua.  Ybir  mih  ist 
gemauicualtot  dero  ubirmuoten  unreht  die  daz  nieht  ne  bez- 
zerota  daz  diu  mennisgina  gescaft  geniderot  uuart,  sid  si 
misseteta.  au  er  ih  suoche  gnoto  siniu  gebot:  suio  michil  un- 
reht in  dere  uuerlte  richesa,  in  mir  nerlisget  diu  minna. 

70.  Coagulatum  est  sicut  lac  cor  eorum,  ego  uero  legem 
tuam  meditatus  sum.  Iro  herce  ist  gerunnen  also  müh,  uer- 
liertet,   unde  iz  ne  intlazit  sih  nieht  ze  guote.     uuaz  teta  ih 

160«^'  dara  ingagene?    ih  ahtota  dina  e.  | 


CXVIII  66.  gagennnrte,  n  iiher geschrieben  semftemo  ]  o 

corrigirt  aufi  u  67.  eloquium 


—     227     — 

71.  Boniim  mihi  quia  humiliasti  me,  ut  discam  iiistifica- 
tioues  tuas.  Yone  diu  ist  mir  guot  daz  du  mih  gediemuotist, 
daz  ili  so  uile  genoter  lirue  dina  rehtunga,  unc^e  daz  si 
uuochir  miiiero  diemuotuuga:  uuanda  der  daz  guot  iie  ahtet 
daz  du  in  uiderotist,  noli  da  l)i  sili  nebezzerot,  demo  geskibet 
uuirs. 

72.  Bojuim  mibi  lex  oris  tui  super  milia  auri  et  argenti. 
Guot  ist  mir  uone  dinemo  munde  cbomeniu  e,  unde  mit  dinemo 
munde  geboteniu  bezzera  danne  uuzalihafti  goldes  unde  sil- 
beris:  uuanda  min  minna  scol  ferrora  minnon  die  gotis  e, 
danne  diu  girisheit  dei  dusunt  goldis  unde  silberis. 


K 

73.  JVlanus   tuae,    domine,    fecerunt    me  et  plasmauerunt 
me:    da    mibi    intellectum,   |   ut    discam    mandata  tua.     Mine  161» 
bende  taten   mib  unde  bildoten  mib:    uone   diu  gib  mir  uer- 
nunst,  daz   ib   gelirne   diniu  gebot,     du   gäbe  mir  daz  pilde: 

die  uuidirpildunga  gib  mir.  sit  min  natura  uone  den  sundon 
unscona  uuart,  sid  nemabta  ib  sin  mit  uollera  uernunsta: 
bediu  ne  bin  ib  uuillic  ze  impbahenne  dei  gotis  uuort,  ib  ne 
uuerde  iriteniuuuit  mit  demo  geiste  des  muotis. 

74.  Qui  timent  te,  uidebunt  me  et  letabuntur,  quia  in 
uerba  tua  supersperaui.  Die  dili  nu  furbtent,  die  gesebent 
mib  nob  bina  füre,  so  die  rebten  skinent  also  diu  sunna: 
unde    denne    sint    si    fro.      uuelicbe    sint    daz?    uuane    selber 

der  liud   dere   sanctae  aecclesiae.     der   imo  nu  furbtet,  |  der  161^ 
frouuet  sib  danne  sinero   forbten.     daz   ist   uone  diu  uuanda 
ib  ane  dinen  gebeiz  uerrora  gedincta,  'denne  ib  piten  geturre. 

75.  Cognoui,  domine,  quia  aequitas  iudicia  tua,  et  in  ueri- 
tate  tua  humiliasti  me.  Ib  irchenne,  trobtin,  daz  dina  urteila 
rehta  sint  dannan  uuir  in  den  tod  geuuorfen  biren,   unde  du 

in  dinero  uuarbeite  unsib  geniderot  habist.  ■. 


CXVIII  73.  uernust,  n  iihergesehreiben  74.  aue  ]  uone 

gedicta,  u  übergeschrieben 

15* 


_     228     — 

76.  Fiat  misericordia  tua,  ut  consoletur  me,  secundum  elo- 
quium  seruo  tuo.  Dara  nah  cliome  mir  diu  gnada,  daz  si 
mih  tröste  unde  -ih  iraueret  uuerde  ze  demo  ouuigen  libe: 
diu  auerborna  chome  mir  unde  diu  glouba,  der  gedinge  unde 

161c  ^[^  minna  |  chomen  mir,  die  sint  trost  dere  armen  unde 
mandunga  dere  rebten.  nah  dinemo  geheize  chomen  si  mir 
dinemo  scalche. 

77.  Veniant  mihi  miserationes  tuae,  et  uiuam:  quia  lex 
tua  meditatio  mea  est.  Mir  chomen  dina  gnada,  unde  so  lebo 
ih  uuarhafto,  so  ih  nefurhte  daz  ih  furdir  irsterbe.  uuanda 
diu  e  ist  des  ih  denche:  min  gedanc  ist  in  dera  triuuua  diu 
durh  die  minna  uurchet,  an  dero  nebristet  mir,  an  dero 
lebo  ih. 

78.  Confundantur  superbi,  quia  iniuste  iniquitatem  fecerunt 
in   me:    ego    autem  exercebor   in    mandatis  tuis.     Vbirmuote 

Ißl'^  uuerden  des  scamec,  daz  si  unrehto  |  fuoren  uuidir  mih:  auer 
ih  uuirdo  geemcigot  an  dinen  geboten,  sie  tuon  suio  si  tuen. 

79.  Conuertantur  mihi  timentes  te  et  qui  nouerunt  testi- 
monia  tua.  Disiu  uuort  nemagen  sin  anderes  uuane  Christi, 
'ze  mir'  chuit  Christus  'uuerden  becheret  die  dih,  uater,  furh- 
tent  unde  die  dine  uuissagunga  uuizen  uone  mir  gescribene'. 

80.  Fiat  cor  meum  inmaculatum  in  iustificationibus  tuis, 
ut   non    confundar.      'Min    herza'    chuit    der    gotis    lichinamo 

.  'uuerde   ungemeiligot   in  dinen  rehtungen,    daz  ih  geskendet 
neuuerde'. 


81.  Uefecit  in  salutari  tuo  anima  mea,  et  in  uerbum  tuum 
supersperaui.     Min  sela  ist  uercholen  an  dinen  haltare.     unde 

162-1  an  dinen  go  |  heiz  han  ih  ubirdingen,  uuanda  mera  guotis 
chomen  scol  danna  man  uuizzen  mege  samet  Christo  den  du 
uns  geheizen  habest. 

82.  Defecerunt    oculi    mei    in    eloquium    tuum    dicentes 
'quaiido    consolaberis    me'?     Miniu   ougen    sint   uercholen   an 


CXVIII  76.  eloquium  78.  fuorer  dine 

79.  gescribenne  82.  ^loquium 


—     229     — 

diuen  geheiz  ze  dir  cliodeutiu  'uiienne  trostist  du  mih'?  dei 
iimuertigeii  ougen  langet  sin:  bediu  cliaphent  siu  gageu  inio 
linde  iiore  girida  suftout  si  uude  eiscont  diuen  trost. 

83.  Quia  factus  sum  sicut  uter  in  pruina,  iustiticationes 
tuas  uou  sum  uljütus.  Vuauda  die  girida  des  fleisgis  an  mir 
irfroren  sint,  also  udirbalc  in  demo  rifen  gefriuset,  foue  diu 
ne  uuas  ih  ungehuctic  dinere  rehtuuga.  Weliche  sint  |  die?  162'' 
miane  diu  minna,  diu  chom  so  diu  girisheit  gerumda. 
^  84.  Quot  sunt  dies  serui  tui?  quando  facies  de  persequen- 
tibus  me  iudicium?  Vuio  manige  taga  sint  dinis  scalchis? 
uuaz  chuit  daz?  uuane  unze  uuara  iiueret  din  lichinamo  diu 
sancta  aecclesia?  ubir  uuio  lango  rilitist  du  mir  uone  minen 
ahtaren?  diu  fraga  ist  dere  martirare  in  apocalipsi,  unde  da 
iiuirt  in  geantuurtet  'beitet,  unze  irfuUit  iiuerde  diu  zala 
iuuuerere  broudere'. 

85.  Narraueruut   mihi   iniqui  fabulationes,   sed  uon  iit  lex 
tua.     Vnrebte  sageton  mir   die  uobunga  dere  sconen  uuorte, 
uieht    so    dina  e  an    dera  mir   diu  uuarheit  lichit,  |  als   dei  162c 
sconen  uuort. 

86.  Omnia  mandata  tua  ueritas.  iniqui  persccuti  sunt  me: 
adiuua  me.  Aiier  elliu  diniu  gebot  sint  uiiariu:  iiuanda  ib 
dei  minnota,  iionc  diu  bazzoton  si  mih  unde  ahton  min:  hilf 
auer  du  mir. 

87.  Paulo  minus  consummauerunt  me  in  terra:  ego  autem 
non  dereliqui  mandata  tua.  Si  habeton  mih  nah  ürtiligot  in 
erda  mit  micholera  slahta  dera  martirare:  dar  uinbe  negloupta 
ih  mih  dinero  geböte,  uiianda  iz  chit  'derdir  uohmouct  unze 
an  den  euto,  der  uuirt  geheilit'. 

88.  Secimdum  misericordiam  tuam  iiiuilica  mo,   et  custo- 
diam  testimonia  oris  tui.     Chuicche  mih  nah  dinero    gnada, 
unde  so  behuote  ih  |  dinis  mundis  gebot  dei  ih  anderis  be-  162d 
huotcn    nemac.     nela    mih    disiu   lib    so    minuon    daz   ih   den 
cuuigen  fliese. 


CXVIII  84.  Quod  Vuiiio  87.  consumauerunt 

dereliqui  von  andrer  Hand  an  den  Rand  geschrieben 


230 


M 

89.  In  aeteraum,  clomine,  uerljum  tuum  permanet  in  caelo. 
In  himolo  uueret  iomcr,  trohtin,  din  uiiort.  die  heiligen  engili 
sint  da  static  an  iro  dienisti:  mih  mac  liie  irdriezen  dero 
uiiantelunga  unde  dirro  irdisgen  uuonunga,  uuanda  si  uolliu 
chorunga  ist. 

90.  In  generatione  et  gencratione  ueritas  tua:  fundasti 
terram  et  permanet.  Auer  in  erda  uueret  din  uuarheit  uone 
cliunne  ze  chunne  die  in  demo  himela  ne  sint:  bediu  ist  hie 
uuehsel,  als  da.     du  bist  diu  gruntfesta,   du  habist  gestatiget 

lG3a  dina  aecclesiam:  uone  diu  uueret  si  ane  zegengida.  | 

91.  Ordinatione  tua  perseuerat  dies,  quoniam  omnia  ser- 
uiunt  tibi.  Vone  dinero  ordinunga  uueret  der  tac:  den  glou- 
bigen  ist  an  dir  euuic  tac,  an  demo  sculin  si  chusgo  gen 
unde  sculin  in  imo  fro  sin.  uuanda  dir  dienont  elliu  dei  ze 
demo  tage  getrefent,  nals  dei  ze  dero  naht. 

92.  Nisi  quod  lex  tua  meditatio  mea  est,  tunc  forte  per- 
issem  in  humilitate  mea.  Vbe  ih  die  e  ne  ahteti  diu  mih 
starchit  in  demo  citlichen  truobesali,  so  mähte  ih  floren 
uuerden  in  dero  totlichen  diemuote. 

93.  In  aeternum  non  obliuiscar  iustificationes  tuas,  quia 
in  ipsis  uiuificasti  me.  Dinero  rehtunga  ne  irgizo  ih  niomir, 
uuanda  an  in  chuictost  du  mih:   uone  diu  neuuirdo  ih  floren 

IQ'6^  in  mine  [  ra  diemuote.  uuaz  ist  der  mcnnisco,  übe  du  in  ne 
chuichist?  uuaz  gemac  er?  sih  selben  mac  er  irslahen,  er 
nemac  sih  nicht  gelibhaftigen. 

94.  Tuus  sum  ego,  saluum  me  fac:  quoniam  iustificationes 
tuas  exquisiui.  Din  bin  ih:  ze  leide  ist  mir  uuorten  daz  ih 
min  uuolta  sin,  daz  ist  daz  eriste  unde  daz  meiste  übel  dere 
ungehorsame,  nu  bin  ih  auer  din.  tuo  mih  gehaltenen,  uuanda 
ih  dina  rehtunge,  als  mina,  uuile:  da  umbe  uorderota  ih  sie, 
daz  ih  din  si. 

95.  Me  expectauerunt  peccatores,  ut  perderent  me:  testi- 
monia  tua  intellexi.     Min  piton   sundige,   daz   si  mih  Auren. 

163c  si   uuolten   daz   ih   tin   uerlougencti :  so  |  uuare  ih  floren.     ih 

CXVIII  91.  omuia  übergeschriehen 


—     231     — 

uuissa  dinc  geliuctc  soliclie,  daz  der  gehalten  uuirt  der  an  in 
fülstet. 

96.  Omni  consummationi  uidi  finem:  latum  mandatum  tuuni 
nimis.  Allero  durnobtige  sali  ih  Christum  ente  uuesen:  an 
imo  uuerdent  alle  tugenda  ferentet.  unter  den  ist  diu  minna 
nilo  breit  gebot,  uuanda  an  iro  irfullit  uuerdent  diu  e  uude 
die  uuissagunge. 

N 

97.  Vr^uomodo  dilexi  legem  tuam,  domine?  tota  die  medi- 
tatio  mea  est.  Vuio  minnota  ih  dina  e?  uuelicha  minna 
haljeta  ih  an  iro?  daz  si  alle  cite  min  gedanc  ist:  si  nechumit 
uzzer  minemo  muote.  uuanda  der  lib  geret  uuidir  den  koist, 
föne  diu  ,  gagcn  sazta  ih  imo  die  ahtunge  dinero  e.  uuaz  163'^ 
ist  gotis  e,  uuane  siniu  gebot?  dei  gebot  leitent  mih  ze  den 
guoten  uuerchen,  föne  diu  sint  sie  mir  lieb. 

98.  Super  inimicos  meos  prudentem  me  fecisti  mandato 
tuo,  quia  in  aeternum  mihi  est.  Du  täte  mih  uuiseren  mit 
dinen  geboten  danne  mine  fianda,  uuanda  iz  mir  euuig  ist. 
du  habist  mih  geleret  daz  ih  scol  danchis  gerehthaftet  uuerden 
durh  die  gotis  gnada.  ih  han  iomir  daz  gotis  gebot,  daz  ist 
sin  minna. 

99.  Super  omnes  docentes  me  intellexi,  quia  testimonia 
tua  meditatio  mea  est.  Ih  uernam  mcra  denne  mine  meistera, 
uuanda  diniu  urchunda  sint  mina  ahtunga.  uuer  mac  daz 
choden  uuane  Christus?  |  Er  saz  in  demo  sale  untir  den  lG4a 
leraren,  er  fracti  sie  undo  fu*nam  sie.  si  irchomen  sinis  uuis- 
tuomis  unde  sinis  antuurtis:    so  ferro  uuissa  er  iz  paz  denne 

si,  daz  si  sih  sin  irchomen.  des  dingis  ist  hie  uuissactuom, 
der  sprichit  uuilon  föne  demo  heilara  der  daz  houbit  ist  unde 
uuilon  föne  dera  christenheite  diu  der  lichinamo  ist  unde  mit 
diu  machot  also  einen  chosenten,  also  iz  chuit  'zuei  sint  in 
demo  lichinamen  ein',  daz  uuas  föne  diu  uuanda  sinis  uatir 
urchunda  uuaren  siniu  urchunda,  also  er  selbo  sprah  'ir  santet 
zi  lohanne,  daz  er  iu  urchunde  sageta  föne  mir:  ih  neforsge 


CXVIII  97.  mute,  o  übergeschrieben 


—     232     — 

164^  nehein  urchiinde  föne  |  demo  mennsgen,  suntir  ih  han  iz 
ana  mir  selbemo'.  föne  diu  cliuit  liera  nah  daz  auer  daz 
selbo  ist. 

100.  Super  senes  intellexi,  quia  man  data  tua  (^uesiui.  Füre 
die  alten  uirnam  ih,  uuauda  ih  diniu  gipot  suolita,  nalso  dero 
alten,  die  heizit  er  alten  die  untir  den  luden  lerari  uuaren. 
den  alten  uuolte  er  ioh  tuon  die  menige  uuisera.  bidiu  sprali 
er  in  zuo  'firnemit  unde  firstet:  daz  da  in  den  munt  get,  daz 
ni  unreinet  nieht,  suntir  dazdir  get  uz  demo  munde',  daz 
ni  uuisson  die  alten  die  umbe  die  giduaginen  heute  so  gnoti 
forsgoten. 

164c  101.  Ab  omni  uia  mala  prohibui  [  pedes  meos,  ut  custo- 
diam  uerba  tua.  Ih  zoh  dana  mine  fuoze  uone  allemo  ubilemo 
uuege.  Dei  uuort  ne  sint  nieht  des  houbitis,  suntir  des  lichi- 
namen  an  demo  die  ubilen  gigirida  so  irstarbet  sint,  daz  er 
so  gitar  choden. 

102.  A  iudiciis  tuis  non  declinaui,  quia  tu  legem  posuisti 
mihi.  Aba  dinen  urteilen  ne  uuancta  ih,  ih  dahta  io  dar 
ana:  nah  diu  iz  anderisuua  chuit  'uone  dinen  urteilen  forhte 
ih  mir',  ziuuiu?  wanda  du  mir  siu  saztist:  minemo  herzen 
inuuert  habest  du  sia  in  getan  mit  chusgera  forhten,  nals  mit 
st;alhlichero, 

103.  Quam   dulcia  faucibus  meis   eloquia  tua,  super  mel 
164ci  ori    meo.      Vuio    suoze    minen    guomen    |   diniu    gichosi    sint! 

demo  munde  minis  hercen  sint  siu  suozere  danne  honag.  diu 
forhte  des  fleisclichen  ubilis  ni  leitet  mih  ze  in,  suntir  diu 
lustesuuga  des  geistlichen  guotis. 

104.  A  mandatis  tuis  intellexi:  propterea  odiui  omnem 
uiam  iniquitatis.  Vone  dinen  giboten  uuart  ih  firnunstic. 
diu  gibot  uuerinte  chom  mir  des  ih  gerentiu  uuas.  also  ge- 
scriben  ist  'du  geritist  des  uuistuomis:  nu  bihalt  diu  gotis 
gipot,  so  gibit  er  dir  in',  diu  diemuot  dera  gehorsame  leitet 
zi  dera  firnunsta,  unde  so  diu  firnunst  chumit,  so  ni  scol  man 

165a  umbe  daz  nieht  firlazen  |  dia  gihorsame.  uone  diu  hazeta  ih 
alle  unrehte  uuege,  uuanda  ih  die  firnunst  uuolta. 


CXVIII  103.  eloquia 


233 


O 

105.  Jjucerna  pedibus  meis  uerbum  tuum  et  liimen  se- 
mitis  meis.  Din  imort  ist  liehtfaz  mineii  fiiozen  iiiide  ein 
lieht  minen  stigen:  ih  ni  uiiissa  uiiara  ib  scolta,  übe  iz  mih 
iieleita. 

106.  luraui  et  statui  custodire  iudicia  iusticiae  tiiae.  Ih 
suuor  unde  gieinota  mih  ze  behuotenne  die  urteili  dinis  rehtis 
die  an  diu  sint,  daz  man  ubile  netuot  in  giuiuz  noh  uuola  in 
gemeiten. 

107.  Humiliatus  sum  usquequaque,  domine:  uiuifica  me 
secundum  uerbum  tuum.     Föne  diu  bin  ih  harto  gidiemuotit 

in    michelero    ahtunga:    chuicche    mih    nah  diuemo   ge  [  heize,  165>> 
uuanda  oiih  daz  uuort  dinera  intheize  liehtfaz  ist  minen  fuozen. 

108.  Voluntaria  oris  mei  beneplacita  fac,  domine,  et  iudicia 
tua  doce  me.  Uuilligiu  ophir  minis  mundis  sin  dir  lieb  die 
mir  mera  irrechit  din  minna  denne  din  forhta.  unde  dina 
urteila  lere  mih.  der  fore  chot  'föne  dinen  urteilen  ne  cherta 
ih  mih',  uuio  chuit  der  nu  'lera  mih  dina  urteila'?  uuane 
daz  er  siu  baz  gilirnen  uuile. 

109.  Anima  mea  in  manibus  meis  semper,  et  legem  tuam 
non  sum  oblitus.  Min  sela  ist  io  in  minen  banden:  in  minen 
banden  ist  si,  uuanda  ih  dir  sia  bringo  zerchuicchenne.     also 

iz  allis  I  uua  chuit  'uf  zuo  dir  huob  ih  mina  sela'.  165c 

110.  Posuerunt  peccatores  laqueum  mihi,  et  de  mandatis 
tuis  non  erraui.  Suntige  rihten  mir  striche,  unde  durh  daz 
ne  irrota  ih  daz  ih  uuancta  föne  dinen  gipoten,  uuanda  ih 
dir  braht  habeta  mina  sela  sia  ze  irchuichenne. 

111.  Hereditate  adquisiui  testimonia  tua  in  aeternum,  quia 
exultatio  cordis  mei  sunt.  Ze  erbe  suohte  ih  dina  gigihta 
in  euua:  daz  ih  iomir  din  gehe  unde  din  nifirlougene,  daz 
uuilc  ih  haben  ze  erbe,  daz  gila  mir.  Uone  dinemo  gilaze 
megin  si  mir  erbe  sin  in  euuan.  uuanda  si  minis  her  |  cen  IGSd 
frouuida  sint,  doli  si  minis  lichinamen  neizisal  sin. 

112.  Inclinaui  cor  meum  ad  faciendas  iustificatiönes  tuas 
in   aeternum   propter    retributionem.      Ih    gineicta  min  herza 

CXVIII  110.  maudatis  ]  manda 


—     234     — 

dina  rehtunga  ze  tuonne  umbe  Ion.  diniu  relit  sint  imerli  dera 
miiina,  imer  mac  dei  tuon  in  euua?  so  die  notdurfti  dera 
nahisten  cegent,  so  zegent  ouli  dei  uuerh.  auer  dei  Ion  nizi- 
gent:  föne  diu  gihit  er  sih  tuon  dina  rehtunga  in  euuan. 

P 

113.  Iniquos  odio  habui  et  legem  tuam  dilexi.  Vnrehta 
hazeta  ih  unde  dina  e  minnota  ih:  also  ih  dina  e  minnota, 

lG6a  also  hazota  ih  ira  unreht.  dera  halb  si  unrehta  sint,  |  hazeta 
ih  sie,  nals  dera  halb  unde  si  mennisgen  sint:  die  naturam 
des  mennisgen  nihazeta  ih,  suntir  sina  achust. 

114.  Adiutor  mens  et  susceptor  mens  es  tu,  et  in  uerbum 
tuum  supersperaui.  Min  helfare  bist  du  uuole  ze  tuonne,  min 
inphahare  ubilis  ze  injiharenne.  an  dinen  giheiz  ubirdincta  ih, 
samo  der  sun  des  antheizis. 

115.  Declinate  a  me  maligni,  et  scrutabor  mandata  dei 
mei.  Rumet  mir,  arcuuillige,  unde  so  scrudelon  ih  minis  gotis 
gipot.  •  lazet  mih  denchen  uuaz  gote  lieb  si,  daz  ih  piheftet  si 
an  demo  forderosten,  nieht  so  si  uuellent  an  domo  afteristen. 

16ü'>  disiu  reda  ist  uuidir  den  die  ungestuomlichen  |  unsera  helfa 
forderent  ze  den  uuerltlichen  uuerchen. 

116.  Suscipe  mo  secundum  eloquium  tuum,  et  uiuam:  et 
non  confundas  me  ab  exspectatione  mea.  Inphah  mih  nah 
dinemo  giheize,  unde  so  lebe  ih.  uua?  uuare  in  dera  chumf- 
tigen  uuerlte  da  Hb  ane  tod  ist.  unde  neskente  mih  an  mi- 
nero  bitunga,  ni  la  mir  ingen  des  ih  pito. 

117.  Adiuua  mo,  et  saluus  ero  et  meditabor  in  iustificati- 
onibus  tuis.  Hilf  mir,  uuanda  ih  sieh  pin,  unde  so  uuirdo 
ih  gihalten  unde  föne  dera  helfa  dencho  ih  io  au  dina 
rehtunga. 

118.  Sprcuisti   omnes  discedentes  a  iusticiis  tuis,   quia  in- 
lö6c  iusta  cogitatio  eorum.  |  Alle  sih  skeidente  föne  dinen  rehteii 

firchuri  du,  unde  mit  rehte,  uuanda  iro  gedanc  unreht  ist. 
uues  mac  der  uuesen  rehter   der   in  gedanchen  ist  unrehter? 

119.  Preuaricantes  repputaui  omnes  peccatpros  terrae,  idco 
dilexi  testimonia  tua.     Alle  sundige  in  uuerlte  ahtota  ih  ubir- 

CXVIII  116.  Qioqiiium 


—     235     — 

uangara.  imes?  uuaiie  gotis  e:  einuuedir  dera  in  paradiso 
gigebenera  oda  dera  giburtlichora  oder  dcra  alten,  nuio  gi- 
liillet  danne  demo  daz  der  poto  cbuit  'da  diu  e  niebt  nist, 
da  nist  oub  ira  ubiruanc'?  uuane  daz  er  iz  eccbert  cbuit 
föne  einera  diu  den  luden  gigeben  uuart.  föne  diu  minnota 
ib  dina  gi  |  gibte  die  mib  sentent  ze  dinen  gnaden,  daz  ib  lOG'^ 
giuuinne  durb  dia  gnada  daz  ib  giuuinnen  ni  mac  durb  dia  e. 

120.  Confige  timore  tuo  carnes  meas:  a  iudiciis  enim  tuis 
timui.  Durbstoz  miniu  fleisc  mit  dinero  forbten:  tuo  daz  ib 
mit  Christo  si  gicruciget  unde  ana  mir  giduobit  uuorden  die 
fleislicben  gigirida  föne  dera  gotis  gnada,  uuanda  mib  diu  e 
niebt  girebtbaften  ni  mac,  suntir  si  macbit  mib  balt  ubirfar- 
tiligen.  mit  cbusgera  minna  durbstoz  miniu  fleisc,  mit  dera 
uuerda  der  licbinamo  gicbruciget,  uuanta  mit  dera  uuizen- 
licben  forbten  uuerdent  si  balt  piuueret  deime  firmiten. 
föne  I  enen  dinen  urteilen  die  in  dera  e  sint  forbta  ib:  die  167» 
uuaren  mir  also  magitzogen.  danno  leite  mib  bcra  zuo  dera 
forbten,  an  dera  diu  lustisunge  des  rebtis  si,  nals  diu  forbtc 

des  uuizis. 

Q 

121.  _C  eci  iudicium  et  iusticiam:  non  tradas  me  calumnianti- 
bus  mc.  Ib  teta  giribte  unde  rcbt:  nc  sclc  mib  mincn  barem- 
scararen.  uuelicbo  sint  daz?  uuauc  die  ioub  guot  in  arc uuentent. 
den  ni  lienge  daz  si  mit  ira  abtunga  mib  ze  ubili  bccberen,  daz 
ib  ira  ungnada  so  niebt  nifurbte  daz  ib  daz  ubil  tuo.  daz 
rebt  recbet  die  urteila,  uuanda  iz  niebt  urteili  ne  mac  gi- 
beizen  uuorden,  si  nisi  |  rebtiu.  daz  rcbt  ist  ein  tugent  des  167'' 
muotis,  diu  urteili  ist  auo  ein  uuerb  dera  tugenda. 

122.  Suscipe  seruum  tuum  in  bonum:  non  calumnientur 
mo  superbi.  Infab  mib  in  guot,  uuanda  sie  uuellent  mib 
screcben  in  ubil.  ubirmuotc  niruuenton  mib,  ib  nimuoze 
Christum  peton,  uuanda  si  cbedent  daz  uuir  christiani  einen 
toden  peton. 

123.  Oculi    mei    defecerunt    in    saUitare    tuum    et  in    clo- 


CXVIII  U'J.  ubiriuiagara  du  e,  i  ziviscJien  d  und  n  nher- 

gesclirieben  121  si  nisi  |  si  rehtiu  123.  ^loquium 


—     236     — 

quium  iusticiae   tuae.     An  dinau  haltare  sint  uirclioleu  miniu 
ougeu:  sin   langit   mih,  sin  lastet  niih.     unde  an  daz  gichose 
167c  dinis  rebtis  daz  in  euangelio  gilirnit  uuirt,  so  er  chumit.  | 

124.  Fac  cnm  seruo  tuo  secundnm  misericordiam  tuam,  et 
iustificationes  tuas  doce  me.  Tno  samet  mir  dinemo  scalcJie 
nah  dinero  gnado,  also  nah  minemo  rehte,  unde  lere  mih 
rehtunga  mit  den  du  die  mennisgen  gituost  rehte. 

125.  Seruus  tuus  sum  ego:  da  mihi  intellectum  ut  sciam 
testimonia  tua.  Ih  pin  diu  scalh:  gib  mir  firnunst,  daz  ib 
uuizze  diniu  gibot.  gib  mir  io  ze  trinchenne  föne  demo 
prunnen  des  euuigen  liehtis,  daz  ih  siu  uuize  unde  tuonde  io 
baz  unde  baz  uuize. 

126.  Tempus  faciendi,  domine:   dissipauerunt  legem  tuam. 
1673  I   Zit  ist  des  tuonnis   daz   du  tuon  scolt.     chum  unde  uuise 

unsir.  unde  nituele  des:  zefuoret  habent  si  dina  e,  föne  diu 
ist  iz  cit.  uueliche  taten  daz?  daz  taten  die  ubirmuotin  die 
ira  e  uuellent  gistatigen,   die  nisint  nieht  untirtan  dinera  e. 

127.  Ideo  dilexi  mandata  tua  super  aiirum  et  tobazion. 
Yone  diu  minnota  ih  diniu  gipot  mera  denne  golt  unde  toba- 
zium,  uuanda  diu  gotis  minna  iruollen  mac  mera  denne  diu 
forhta.     diu  gotis  gnada  gibit  die  minna:   die  nichundeu  die 

168a  gnada  nieht  irchennen  die  daz  antluzze  Molsi  |  bihulitiz  ge- 
sehen hi  mähten,  sie  uuolten  tuon  diu  gotis  gipot  umbe 
irdisgis  Ion,  die  si  doh  nitaten,  uuanda  si  andir  minnoten: 
noh  diu  scalhliche  forhte  noh  diu  minna  des  irdisgin  lonis 
nimahta  siu  dara  zuo  gileiten.  auer  ih  minnota  diniu  gibot 
mera  denne  daz  golt  unde  tobazium,  uuanda  niheiniu  guot 
den  gilih  nesint  dei  den  mennisgen  guot  machont.  Tobazius 
hat  zuo  fariuua,  eina  goldis,  die  anderan  dcre  lüfte:  unde 
also  ein  sconiz  ouga,  so  skinit  er  in  gokle. 

128.  Propterea  ad   omnia  mandata  tua  dirigebar,   omnem 
IßSt  uiam    iniquam  odio  habui.      Vono  diu  uuart  ih  |  girihtet  zi 

dinen  gipoten,  uuanda  ih  siu  mimiota.  alla  unrehte  uuega 
hazota  ih:  uuanta  niscolti,  sid  ih  reht  minnoti?  ih  skiuhta 
die  uuega  an  den  man  tiurera  fliesen  mac  denne  golt  unde 
topazion. 


237 


R 

129.  JVlirabilia  testimonia  tua,  domine:  ideo  scrutata  est 
ea  anima  mea.  Vimdirlih  sint  diiiiu  gipot:  uone  diu  scrudi- 
lota  siu  min  sela.  daz  sin  giiot  sint  unde  uone  guote  cho- 
meniu,  des  nisint  si  uunderlih:  daz  siu  auir  den  gigeben  sint 
die  si  ni  magen  gilibbaftigen  nob  girehtbaftigen ,  daz  ist  ze 
mm  I  derenne,  daz  ist  zircbomenne.  Uuannan  uuizen  uuir  daz  lG8c 
siu  diu  e  ni  mac  gilipbafti^en?  uuanda  Paukis  cbuit  'mabti 
ioman  gilipbaftiget  uuerden  föne  dera  e,  so  uuare  oub  daz 
rebt  uone  dera  e'.  daz  scrudilota  min  sela,  ziuuiu  si  gigeben 
uurte,  sid  si  ne  mac  gilipbaftigen.  daz  niteta  ib  in  uppic. 
uuio? 

130.  Declaratio  sermonum  tuorum  inluminat  et  intellectum 
dat   paruulis.      Vuanda  offenunga   dinero  uuorto   irküitet  die 
lucilen  unde  gibit  in  finunst.    uuaz  ist  offenunga  dinero  uuorte, 
uuane  diu  e?    ziuuiu  si  den  gigeben  si  die  si  nimac  |  girebt-  16S'^ 
baftigen,  daz   firnement  die  kizilen  unde  die  diemuoten  dero 

ib  einir  bin:  uone  diu  uuolta  ib  siu  scrudelon.  si  ist  dara 
zuo  gigeben,  daz  si  dib  iudisgen  bud  diemuoten  gituo  unde 
si  dir  giouge  daz  dinero  cbi^efte  ni  ginogit  sia  zirfulbnne.  unde 
du  scolt  flieben  zi  dera  gnada  unde  cblagebcbo  scolt  du 
cboden  'gnada  mir  got,  uuanda  ib  uncbreftic  pin'.  daz  uuirt 
dir  zi  tuonne:  uuanda  durb  dia  e,  so  ircbennist  du  die  sunda. 

131.  Os  meum   aperui   et  adtraxi  spiritum,   quia  mandata 
tua    desiderabam.     Vuanda    ib    diniu  gipot  uuolta,    föne  diu 
inteta  ib  uf  minen  munt  unde  iab  1  daz  ib  uncln-eftigir  ne  169» 
mabta  tuon  diu  stareben  unde  ib  uuenigir  diu  micbelen,  unde 
diu'ftigir  souf  ib  den   guoten  keist  der  mir  balf  ze  getuonne 

daz  ib  gituon  nimabta  durb  daz  beilige  gipot. 

132.  Respice  in  me  et  miserere  mei  secundum  iudicium 
diligentium  nomen  tuum.  Sib  mib  ana  unde  gnada  mir  nab 
dera  urteila  die  dib  minnont,  daz  cbuit  nab  dera  urteila  die 
du  an  den  täte  dia  dinen  namen  minnont.  föne  uuannen 
minnont  si  dib?    uuane  daz  du  sie  e  minnotist,  also  lobannes 


CXVIII  130.  zifulliime,  r  übergeschrieben 


—     238     — 

chuit  'imir  minnon   got,   uuaiida.  er  imsih  e  minnota'.     clisiu 
169''  imort  sint  des   der   suozze  gi  [  trunchen  hat  unde  giclioretera 
dera  suozi  mera  trinchen  uuile. 

133.  Gressus  meos  dirige  secundum  eloquium  tuum,  et 
noii  dominetur  mei  omnis  iniusticia.  Gerihte  mina  geiige  nah 
dinemo  gipote,  unde  nehcin  unreht  niuualte  min.  du  gibute 
minna,  gib  mir  minna:  dnz  du  uuoltist  gipieten,  des  giuuerde 
mir  helfen. 

134.  Redime  me  a  calumniis  hominum,  et  custodiam  man- 
data  tua.  Lose  mih  uone  mennisgen  unliumende,  unde  so 
bihuote  ih  din  gipot.  tuo  daz  ih  nieht  nifurhte  dei  lastir, 
so  uuirdo  ih   durh   die  gidult  gihalten:  der   siu  furhtet,   der 

169c  uuirt  lihto  nah  in  |  bicherit:  daz  ni  la  mir  giskehen. 

135.  Faciem  tuam  inlumina  super  seruum  tuum  et  doce 
me  iustificationes  tuas.  Din  anasune  irskeine  ubir  dinen  scalc: 
ouge  mir  helfendo  dina  gaginuurt  unde  lera  mih  dina  reli- 
tunga:  lera  mih  sie  so,  daz  ih  sie  tuo.  so  chuit  iz  ouh  an- 
derisuua  'lere  mih  tuon  dinen  uuillen':  uuande  der  hat  siu 
ungilirnet  der  siu  ne  tuot.  so  sprichit  diu  uuarheit  'ein  iege- 
lichir  derdir  firnimit  uone  minemo  uatir  unde  iz  uurchit, 
der  chumit  zi  mir',     föne   diu  ist  uuar  daz  er  chuit  'der  sin 

169'!  nieht  nituot,  der  nichumit  ouh  zi  mir  nieht'.  | 

136.  Exitus  aquarum  deduxerunt  oculi  mei,  quia  non 
custodierunt  legem  tuam.  Vzferte  dera  uuazere  leitan  zi  tali 
miniu  ougen,  uuanda  siu  nÜMhuoten  diniu  gipot.  ungeuuare 
sehendo  missetaten  miniu  ougen:  daz  ruzzen  siu.  nidir  scolte 
ira  runst  sm  zi  dera  riuuua  durh  die  sculda  daz  siu  chaphoten 
an  dia  unmuozlichen  uuerltlichen  gispensti,  also  Dauidi  giscah 
umbe  dia  chonan  Uriae. 

S 

137.  lustus  es,  domine,  et  rectum  iudicium  tuum.  Reht 
pistu,  trohtin,   unde   reht   ist   din  urteila.     uone  diu  uueinota 

170a  ih  uile,  uuanda  din  reht  ze  furhtenne  ist  einemo  iegelichen  | 
suntari,  mit  demo  du  inan  firdamnist.  suer  uirdamnit  uuirt  föne 
rehte,  der  nimac  sih  sin  nieht  irchlagen,  uuanda  er  iz  garnet  hat. 


CXVIII  133.  ^loquium 


— ,    239     — 

138.  Mandasti  iiisticiam  tuam,  testimoiiia  tua  et  ucritatera 
tuam  niiuis.  Du  gibuto  reht. ,  iiuelicliiu?  diniii  urclmnda. 
die  sint  diiiiu  veht,  uude  du  Inst  rehtir  uiide  reht  gipietentir. 
undc  dina  uuarlieit  gibute  du  guote  mit  dera  du  dih  clmndon 
tuen  uuile,  die  man  so  uilo  guotera  bilialten  scol,  so  uile  si 
luei-a  giboten  ist. 

139.  Tabescere  me  fecit  zelus  meus,  quia  obliti  sunt  uerlia 

tua  inimici  mei.     Sereuuen  teta  mih  min  anto,  uuanta  |  mina  170'' 
fianda   dinero   uuorte   irgazen.      uuauda   iU  siu  minnota,   uone 
diu  leidizote   ih   daz   si   samet  mir  ni  uuaren  hizente  in  dera 
gotis  minna.     daz  leid  uuas  mir  so  harto  ana,  daz  iz  mih  in 
suhte  uuis  sleuuen  teta. 

140.  Ignitum  eloquium  tuum  uehementer,  et  seruus  tuus 
dilexit  ilhid.  Diu  uuort  gluot  undo  zuntet  harto,  unde  diu 
scalh  minnota  iz.  uone  diu  uuolte  ih  ouh  daz  mine  fianda 
iz  minnotin,  unde  iz  siu  zunti.  des  inphant  Cleopas  do  er 
chot  'Inne  uuas  unsir  herze  prinnentez  in  uns,  do  er  uns 
sageta  uone  dera  heiligen  giscrifte  in  j  demo  uuega'.  170^ 

141.  Adolescentulus  sum  ego  et  contemptus,  iustificatioues 
tuas  non  sum  oblitus.  Ih  pin  lungere  denne  sie  unde  fir- 
ehoren:  doh  nirgaz  ih  dinero  rehtunga  so  si  taten,  daz  mac 
choden  der  liud  dera  niuen  e  derdir  uirmanit  uuas  uone 
demo  Hute  dera  alten  e.  daz  mac  ouh  sunderingen  choden 
loseph  unde  Dauid  die  ira  bruoderen  in  firmanida  uuaren  unde 
doh  pihielten  dei  gotis  urchunda. 

142.  lusticia  tua  iusticia  in  aeternum,  et  lex  tua  ueritas. 
Din  reht  ist  euuic  reht,  nals  dera  ludeno,  uuanda  ira  reht 
iritelit  uuart  daz  si  füre  secin  |  uuoltin  demo  gotis  rehte.  I70d 
unde  diu  e  ist  uuarheit,  also  dar  ana  skinit  daz  si  daz  ur- 
chunde  sagit  des  gotis  rehtis,  nah  diu  unde  iz  chit  'daz  gotis 
reht  ist  offeniz  unde  ist  giurchundit  durh  die  uuissagen'. 

143.  Trilnilatio  et  angustia  inuenerunt  me:  mandata  tua 
meditatio  mea  est.  Vuaz  ist  mir  danne  giskehen?  arbeite 
imde  angist  begagenten  mir:  io  doh  uuaren  diniu  gibot  min 
gidanc.      nu    tuon   ecchert  ana,    bidilien    iro,    ahten   min:    ih 

CXVIII  139.  daz  iz  ]  daz  ib  140.  eloquium 

scalii  ]  scah  143.  argist 


—     240     — 

pihalte  io  doh  diniii  gipot  imde  minno  iouh  siu  umbe  din 
gibot. 
171a  144,  Aequitas  testimo  |  nia  tua  in  aeternum:  et  intellectum 
da  mihi,  et  uiuam.  Diniu  urchmida,  umbe  die  die  martirari 
irstiirben,  die  sint  euuic  relit,  imanda  si  des  rehtis  iemir 
lebent.  nu  gib  mir  finmnst,  mide  so  lebo  ih:  tue  mih  fir- 
nemen,  uuio  daz  iiieht  ni  ist  daz  mir  die  ahtare  ginemen 
magen,  imde  uuio  ih  danne  uuarhafto  lebe,  übe  ih  disen  lib 
firliuso  umbe  dina  firgiht. 

T 

145.  Olamaui  in  toto  corde  meo  'exaudi  me,  domine: 
iustificationes  tuas  requiram'.  Ih  roufte  uone  allemo  herzen, 
so  tuet  der  der  anadahtic  ist  zi  sinemo  gibete,  unde  in  sin 

1711^  er  I  nist  ni  lazit  anderisuua  denchen.  solih  gibet  ist  ettelichen 
emcig,  nals  manigen.  ubi  iz  io  doh  einen  so  durnohti  si,  daz 
ist  imo  einen  chunt.  der  gihit  solichis  'gihore  mih  trohtin, 
uuanda  minis  ruoftis  mir  ernist  ist:  dina  rehtunge  suoche  ih 
triulicho  zi  tuonne',  also  eccheret  zi  uuizenne. 

146.  Clamaui  ad  te  'saluum  me  fac,  et  custodiam  mandata 
tua'.  Ih  hareta  ze  dir  'gihalt  mih,  unde  danne  bihuote  ih 
diniu  gibot':  die  heile  minera  sela  gib  mir,  so  tuon  ih  daz 
ih  uueiz  ze  tuonne. 

147.  Praeueni   in   maturitate    et   clamaui,    in   uerbo   tuo 
171c  supersperaui.   |   Ih   ahtota   in   uncite    unde  hareta  zi  dir:   in 

mittera  naht  e  mettin  zit  chome,  stuont  ih  uf  ze  gebete. 
disiu  reda  mac  firnomen  uuerden  uone  einemo  iogelichemo 
mennisgen  der  dicho  fruo  uf  stet,  daz  mac  ouh  giheizen  uuer- 
den fruoiz  zit,  e  Christus  chome,  do  die  uuissagen  hareten 
unde  in  baten  daz  er  chome,  so  er  giheizen  habeta.  föne 
diu  chuit  hera  nah  'ze  dinemo  giheize  firsah  ih  mih,  föne 
diu  hareta  ih', 

148.  Praeuenerunt  oculi  mei  ad  te  diluculo,  ut  meditarer 
eloquia   tua.     Miniu   ougen    füre  fuorin  dia  uhte,  unde  füre 

l?!''  uuachoton  si  ze  dir.     Welichiu  1  ist  diu  uhta?    uuane  do  den 


CXVIII  144.  mir  die  ]  mir  aus  mih  corrigirt  148.  eloquia 


—     241     — 

bigimcla  tagen  die  in  demo  scateuua  des  todis  sazen,  uude 
sie  dili  pigunden  sehen  in  demo  lichinamen.  ziuuiu  teta  ih 
daz?  daz  ih  dina  geheize  in  muote  habeti  sament  allen  den 
die  si  chunten  in  den  buochen  uude  in  dera  e. 
,  149.  Vocem  meaui  audi  secuuduiu  misericordiam  tuam, 
domine,  et  secundum  iudicium  tuum  uiuifica  me.  Mine  stimme 
gihore,  trohtin,  nah  dinen  gnadou,  daz  du  mir  autlaz  gebist 
in  demo  zite  dinera  gnada.  nah  dinera  ui-teile,  ih  meino 
nah  dera  urteila  diedir  minnent  dinen  namen,  irchuche  mih 
zi  demo  euuigen  |  libe.  172a 

150.  Appropinquauermit  persequentes  me  iniquitati:  a  lege 
autem  tna  longe  facti  sunt.  Demo  unrehte  nahten  sih  mina 
ahtare.  ana  uuiu?  uuane  daz  si  minen  lichinamen  märtirotin, 
mianda  si  dia  sela  giuuinneu  nemahton.  Auer  föne  dinera  e 
ferrotin  si  sih:  demo  unrehte  uuaren  si  bi,  demo  rehte  ferro. 

151.  Prope  esto,  domine,  et  omnes  uiae  tuae  ueritas.  Du, 
trohtin,  uuis  uns  bi:  da  innirhalbe  si  uns  diu  nahunga  diu 
unsih  niomir  nifirlaze.  unde  alle  dina  uuega  sint  uuarheit: 
in  dera  uuarheite  dinis  rehtis  uuile  du  unsih  liden  die  note, 
uuanda  uuir  sie  ane  sculda  ni  liden. 

152.  Initio  cognoui  de  testimoniis  tuis,  quia  in  aeternum  172i> 
fundasti  eam.  Ze  erist  dirre  uuerlte  gieiscota  ih  daz  föne 
dinen  gigihten  daz  du  siu  statist  in  euua  unde  in  gruntfeste 
gäbe  in  Christo,  daz  skein  ana  Abel,  ze  demo  diu  heilige 
Christenheit  ana  fienc,  unde  skein  an  den  patriarchen  unde  an 
den  Propheten  unde  an  anderen,  an  den  diu  heiliga  Christen- 
heit gistuont. 

U 

153.  Vide    humilitatem   meam  et  eripe  me,   quia  legem 
tuam  non    siun    oblitus.     Sih  mina  diemuoti  unde  lose  mih, 
uuanda  ih  dinera  e  ni  irgaz  diu  uns  zuo  chuit  'ein  iegelichir 
der   sih   irheuit,  j  der  uuirt  gidiemuotit,  unde   der  sih  gidie-  172c 
muotit,  der  uuirt  irhohit'. 

154.  ludica  iudicium  meum  et  redime  me,  propter  elo- 
quium  tuum  uiuifica  me.     Chius  niina  m-teila.     daz  chuit:  sih 


CXVIII  148.  bigimga  153.  uuir  khohit  151.  eloquium 

16 


—     242     — 

mina  diemuoti,  sih  iiuio  ih  mih  selben  irteila.  imde  lose  mih, 
iimbe  dinen  giheiz  chuiclie  mih.  uuelichen?  uiiaue  den  'der  in 
mih  gloubit,  der  nirstirbit  niomir,  suntir  er  hat  den  euuigen  lib'. 

155.  Longe  a  peccatoribus  salus,  quia  iustificationes  tuas 
non  exquisierunt.  Ferro  ist  diu  heila  föne  den  siintigen, 
uuanda   si    dina   rehtunga    niforderoten.     den  ni  si  ih  gilih, 

172'i  uuanda  ih  sia  forde  |  rota. 

156.  Misericordiae  tuae  multae,  domine:  secundum  iudicium 
uiuifica  me.  Man  ige  sint  dina  gnade,  trohtin:  nali  dinera 
urteila  gnada  mir. 

157.  Multi  qui  persecuntur  me  et  tribulant  me:  a  testi- 
moniis  tuis  non  declinaui.  'Manige  ahtent  min  unde  arbeitent 
mih'  chuit  diu  heiliga  Christenheit  in  dera  ginennida  dera 
martirari  'umbe  daz  niuuancta  ih  föne  dinen  gihucten'.  föne 
diu  ist  diu  erda  gicierit  mit  demo  pluote  dere  martirari  unde 
diu  aecclesia  mit  ira  gihucta.  manigiu  zit  sint  pimarchit 
mit  ira  tulden,  der  himil  pluot  in  ira  lonon,  föne  ira  giuurhten 
uuahsit  uns  der  gisunt. 

158.  Vidi  praeuaricantes  et  tabescebam,  quia  eloquia  tua 
17oa  I  non    custodierunt.      Ih    sah    andera  dannan  uuenchente   die 

din  firlouginoten  in  demo  ahtisale,  unde  föne  demo  leide 
suant  ih,  daz  si  nibihuoten  diniu  gichosi:  iz  uuag  mir,  also 
mir  ein  lit  aba  gisniten  uuare. 

159.  Vide  quoniam  mandata  tua  dilexi,  domine:  in  miseri- 
cordia  tua  uiuifica  me.  Sih  daz  auir  ih  minnota  diniu  gibot: 
dia  minna  gibute  du,  dia  minnota  ih,  diu  gistatigota  mih  an 
dinemo  gibote,  herro,  tuo  mih  leben  an  dinera  gnada:  die 
ahtare  irslalient  mih,  du  chuicche  mih.  din  gnada  gebe  mir 
daz  ih  garnen  nemege.  sih  mih  dili  minnenten,  gihalt  mih 
in  den  freisen. 

160.  Principium   uerborum    tuorum  ueritas:    in   aeternum 
173''  omnia  iudicia   j  iusticiae  tuae.      Vuarheit  ist  anagenge  dinero 

uuorte:  siu  chomint  föne  uuarheite  unde  sint  uuariu.  si  ne- 
triegent   niemannen:    noh  den  rehten  demo  si  giheizent  den 

CXVIII  157.  iiiuuacta,  n  nhergeschriehen  158.  eloquia 

159.  aur,  i  iiherfjcfichriehcn  160.  anagege  den  reliten  ] 

demo  reliten 


—     243     — 

euuigen  lib,  iioli  den  iibilen  demo  si  giheizent  daz  uiiiza.    dei 
zuei  sint  iomir  urteila  diiiis  rehtis. 

V 

161.  X  rincipes  persecuti  sunt  ine  gratis,  et  a  uerbis  tuis 
formidauit  cor  meum.  Der  gotis  lichiuamo  diu  heliga  Christen- 
heit sprichit  hie.  uuaz  chuit  si?  'die  uuerltherren  ahten  min 
ungescuklet'.  ana  uuiu  scadeton  uuir  christiani  den  irdisgen 
riehen?  ne  chot  |  selbir  Christus  gifractir,  übe  man  demo  173c 
cheisiri  eins  geben  scolti?  ne  gab  er  imo  selbo  eins  uzir  uisgis 
munde  ginominen?  uuio  sin  furefartare?  ce  demo  die  Hute 
chomen  unde  fragoton  in  uuaz  si  tuon  scolten.  er  ni  chot 
nicht  'gurtet  aba  iuuuir  suert  unde  bigebit  iuuuerin  chunic, 

zi  diu  daz  ir  gote  megit  dienen',  suntir  er  chot  'nioman  ni 
slahit,  niomanne  ne  tuet  nüiein  unreht,  lazit  iu  gnuogen  des 
iu  got  gigeben  hat',  uuio  der  gotis  trüt  sanctus  Paulus  riet 
den  gotis  hohlen,  sinen  hüsgnozin?  er  chot  'ein  iegelih  men- 
nisco  si  sine  |  mo  herren  untirtan'  unde  auir  'gebit  einemo  173^ 
iegelichemo  des  ir  imo  sculdic  sit.  demo  ir  den  zins  geben 
sculit,  demo  gebit  in.  demo  ir  ein  ros  sculit  gebin,  demo 
gebit  iz.  den  ir  furhten  sculit,  den  furhtet.  den  ir  eren  sculit, 
den  erit'.  er  gibot  dera  heiligen  christenheite  daz  si  beteti 
umbe  ira  chuniga.  uuaz  missetaten  christiani  uuidir  sie,  daz  si 
ira  ahten  scolten?  Uone  diu  chuit  diu  heiliga  Christenheit 
mit  rehte  'danchis  ahten  si  min',  unde  föne  dinen,  also  uone 
ira  uuorten  irchom  sih  min  herza.  sie  dreuten  mir  zi  slahenno, 
ze  dinge  ze  sagenne,  mit  chrouuuilen  zi  chracinno,  ci  pren- 
nenni,  den  |  tieren  zi  uuerfenne.  daz  alliz  niforhta  ih,  uuande  174» 
du  chode  'nieht  ni  furhtit  die,  die  iu  den  lichinamen  slahent: 
si  ni  magen  iu  die  sela  nieht  irslahen.  suntir  furhtit  den 
derdir  giuualt  hat  iu  zirslahenne  lib  unde  sela  unde  iuuuih 
zi  uuerfenne  in  dia  hella'. 

162.  Laetabor  ego  super  eloquia  tua,  sicut  qui  inuenit 
spolia  multa.  An  dinen  gichosen  frouuo  ih  mih,  also  der 
michil  giroube  findit:  uuanda  min  sie  hat  mir  gigeben  michil 


CXVIII  160.  demo  si  ]  den  si  162.  (jloania 

16* 


-     244    — 

I74i>  giroube  an  den  die  sih  ze  dir  liabent  picheret  iinde  glou  |  bic 
sint  iione  dera  uunderunga  dera  gedulta  dinera  martirare. 

163.  Iniquitatem  odio  habui  et  abhominatus  sum,  legem 
autem  tuam  dilexi.  Vnrebt  hazota  ih  unde  leidizota  iz:  auir 
dina  e  minnota  ih,  suio  ih  mir  furhte  uone  dinen  uuorten, 
dei  sint  din  e,  io  doli  minnota  ih  sin,  uoh  dia  rainna  ni  irret 
diu  chuisca  forhta.  so  sculin  chint  ira  forderen  miimen  unde 
furhten,  so  scol  chena  ira  charil  furhten  unde  minnon. 

164.  Septies  in  die  laudem  dixi  tibi  super  iudicia  iusticiae 
174c  tuae.     Sibunstunt  in  |  demo  tage  lobeta  ih  dih  umbe  die  ur- 

teila  dinis  rehtis.  sibunstunt  uuirt  firnomen  ientie,  uuanda 
mit  sibun  tagen  elliu  zit  gizalt  uuerdent.  also  iz  chuit  'sibun- 
stunt gifellit  der  rehte,  sibunstunt  irstet  er  ouh':  uuanda  er 
föne  einemo  iegelichemo  truobisale  gineizit  uuirt  unde  gidie- 
muotit. 

165.  Pax  multa  diligentibus  legem  tuam,  et  non  est  illis 
scandalum.  Fester  frido  ist  den  die  dina  e  minnout  unde 
nehein  zuriuuarda.  übe  sia  ouh  der  nifirnimit  der  sia  min- 
not,  er  ahtet  sia  io  doh  haben  tougina  unde  heihga  bizeichi- 

174d  nun  |  ga,  unde  so  eret  er  sia  unde  uuizit  imo  selbemo  dia 
unfirnunst.  den  luden  uuart  daz  zi  zuriuuarda,  daz  man  sie 
die  e  geistlichen  hiez  firsten,  uuanda  si  ni  minnoten  nieht  dei 
geistlichen,  ouh  ist  iz  so  zi  uirstenne:  die  dia  gotis  e  minnont, 
den  ni  tarent  diu  framspotigen  noh  diu  uuidir unartigen. 

166.  Expectabam  sahitare  tuum,  domine,  et  mandata  tua 
dilexi.  Dinis  haltaris  Christi  beit  ih,  trohtin,  unde  minnota 
diniu    gibot:    daz    ist    diu    gotis    minna   unde  diu  minna  des 

175a  nahisten,  uuanda  der  beitit  sin  |  in  gemeiton  der  diu  ni  min- 
not.  nu  biten  sin  die  sin  minnont,  suenne  er  denne  chumit, 
so  irskinent  si  mit  imo  in  dera  guotlicha. 

167.  Custodiuit  anima  mea  testimonia  tua  et  dilexit  ea 
uehementer.  Dina  bigihta  bihuota  min  sela  unde  minnota  sie 
hirlicho.  daz  chodent  die  martirare,  uuanda  si  bihuoten  dhiiu 
gibot:  uuande  ane  dina  mina,  so  ni  uuare  in  diu  martira  ze 
niehti  frume. 


CXVIII  165.  geistlichen  \  chen 


—     245     — 

168.  Scruaiii  mandata  tua  et  testimouia  tiia,   (|uia  omiies 
uiae  moae  in  coiispectu  tiio.     Diuiii  gib»t  giliiclt  ili  unde  dina 
gigihte,    uuaiida    alla   miiia   iiuegc    siut    in    dinera   |   gisihtc:  175'» 
uuauda  du  iro  uuara  tuost  unde  mit  gnadigen  ougcn  du  sie 
sihist,  danneu  beliabi  ili  mina  rihta  an  in. 


169.  Adpropinquet  deprecatio  mea  in  conspectu  tuo,  do- 
mine: iuxta  cloquium  tuum  da  mihi  intcllectum.  ]\Iin  gibet 
daz  fore  dir  ist  nahe  ze  dir  trohtin  uab  dinemo  gibeize, 
uuanda  iz  cbuit  'got  ist  nab  den  diedir  mit  gitruoptemo 
berzin  sint'.     gib  mir  firnunst. 

170.  Intret  postubitio  mea  in  conspectu  tuo:  secundum 
eloquium  tuum  eripe  me.  Min  gibet  cbome  füre  dib,  nah 
dinemo  gibeize  lose  mib.  uuole  bitet  der  so  bitet:  so  er  im- 
phahit  die  |  tirnunst  uone  gote,  so  uuirt  sin  rät.  175c 

171.  Eructabunt  labia  mea  ymnum,  cum  docueris  me  iusti- 
ficationes  tuas.  Mina  lefsa  sprechent  lobesafic,  so  du  mib  lerist 
dina  rebtunga.     got  leret  dia  die  sie  gerno  tuout  unde  lirnent. 

172.  Pronunciabit  lingua  mea  eloquium  tuum,  quia  omnia 
mandata  tua  aequitas.  Min  zunga  sagit  diu  gicbose,  leret 
diniu  gibot,  uuanda  siu  elliu  reht  sint.  uone  diu  uuile  ih 
uuerden  dienistman  dinis  uuortis,  uuauda  daz  rebt  dar  ana 
ist.  Ih  uueiz  auir  uuola  daz  mir  freisa  bigageuen  sculin  föne 
den  uuidirspracharen  unde  föne  |  den  abtaren.  uuaz  uuirt  175'i 
min  danne? 

173.  Fiat  manus  tua,  ut  saluet  me,  quoniam  mandata  tua 
elegi.  So  cbome  din  helfa,  daz  si  mih  halte  unde  ih  in  dera 
sela  nieht  floren  niuuerde.  uuanda  ih  diniu  gibot  iruuelita, 
so  daz  ih  mit  ira  minna  ubiruunte  dia  forhten. 

174.  Concupiui  salutare  tuum,  domine,  et  lex  tua  medi- 
tatio  mea  est.  Christum  dinen  haltare  uuolta  ih,  sin  gereta 
ih:  unde  din  e  ist  min  abtunga,  uuanda  si  gibit  urcbuude 
Chi'isto. 


CXVIII  169.  eloquium  170.  eloquium  172.  eloquium 

174.  din  ]  äina,  aber  das  a  fast  ganz  verlöscht 


—     246     — 

175.  Viuet  anima  mea  et  laudabit  te,  et  iuclicia  tua  adiu- 
176a  uabunt  me.     An  imo  lebit  min   sela  iinde  lobit  dih,  un  |  de 

dina  urteili  belfent  mir  sament  den  die  gilioren  sculin  'cbomit 
bera  ir  giuuibten  minis  uatir  unde  inpbahit  daz  riebe  daz  iu 
gigareuuit  ist'. 

176.  Erraui  sicut  ouis  que  periit:  quere  seruum  tuum, 
quia  mandata  tua  non  sum  oblitus.  Ib  gienc  irre  also  floren 
scaf:  suocbe  mib,  suocbe  dinen  scalb,  uuanda  ib  dinera  gibote 
nirgaz.  die  du  suobtist,  die  funde  du:  nob  suocbe  die  du 
findist  unde  gibaltist. 


De  psalmis  gr.aduum. 

1.  Jliinin  uuisen  luden  fragota  man,  uone  uuiu  dise  sal- 
men    gibeizen    uurten  sanc  dera  fimfceben  stepbe.     der  ant- 

1761^  uurte  sus  |  'do  Dauid  uuillen  babeta  zi  uurcbenne  daz  gotis 
sal,  do  ebenota  er  den  perc  unde  scuof  in  al  nab  diu  unde 
er  daz  sal  pilden  uuolte,  unde  bigruop  in  so,  daz  uf  demo 
perge  ein  lucilir  perc  uuart:  da  u£fe  uuolte  er  daz  sal  cim- 
beron.  Uffcn  den  perc  uuorbta  er  eina  uffart,  an  dera  uuaren 
finfceben  stepbe,  daz  die  uuerblute  manmente  uf  unde  nidir 
gen  mabtin.  Unde  uuanda  er  sib  firuuanta  daz  er  daz  uuerb 
folfrumen  scolte,  so  liebsangota  er  sa  demo  selben  uuercbe, 
ib  meine  den  fimfceben  stepbin,  mit  samo  manigemo  salmen; 

176c  unde  skeinit  daz  sa  an  demo  |  eristen  salmen  daz  er  nidige 
unde  uuidirspracbare  an  demo  selben  uuercbe  babeta,  dannan 
er  cbot  'Domine  libera'. 

2.  Unzin  bera  sageta  iz  der  Judo,  daz  ne  ist  alanc  niebt 
ze  missetruenne.  übe  auir  uuir  uone  den  gloubigen  die  iz 
da  tiufe  babent  gisuocbet,  iebt  suozeris  baben  gismecbit,  unde 
übe  uuir  daz  füre  bringen  nab  unserara  cbunsta:  daz  ninenna 
nioman  ubirmuot,  uuanda  diu  abunst  dir  niebt  aua  ni  ist 
diudir  chamiruuib  ist  dera  ubirmuote. 


CXVIII  176.  ire,  r  ühercjeschrieben  De  ps.  </.  2.  gisuocbent 


—     247     — 

3.  Unsera  forderen  uuauent  tlaz  die  selben  salmeu  haben 

an  ira  zaia  geistlicha  piceicbiuunga.  j  Diu  selba  zala  diu  ist  17G'i 
uzzir  zuelifen  uude  drin,  odir  uzzir  cehenen  unde  fimfen,  odir 
uzir  niunen  unde  sebsin,  odar  uzer  abten  unde  sibinen:  an 
disen  limf  mazon  ist  foUiu  zierda  des  boiligen  geistis.  Uuio 
auir  elbu  diu  beiliga  cbristenheit  diu  nab  dera  leitera  ira 
guottate  an  ira  bden  ze  bimile  stigit  an  iegelicbemo  salmen 
sib  lutte,  daz  ist  uunnesam  zi  lesenne. 

4.  Si  cbuit  allererist  sib  bie  nidene  buen  mit  dera  firuua- 
zenen  uuerlte  die  sa  uuendent  daz  si  uf  ni  stige  Ad  dominum. 
Dara  nab  cbuit  si  daz  si  ira  ougen  —  Leuaui  —  uf  beue  ze  den 
poten,  unde  si  ana  ira  zuelf  sprucili  |  stepben  uuelle  dia  dera  177» 
bürge  gruntfeste  sint,  in  dia  si  zi  iungist  folstigen  uuile,  unde 

si  daune  dara  cbominiu  singit  Ecce  nunc  benedicite.  Dara 
nab  stepbit  si  an  den  driten  letatus  sum,  suftente  zi  Jeru- 
salem dara  sia  dia  uuissagen  unde  die  poten  trösten  zi  cbo- 
menne,  unde  cbuit  mit  uunnisamera  frouuuida  daz  si  giloistet 
babent  also  si  ira  gibiezen. 

5.  An  demo  fierden  gradu  Ad  te  leuaui,  der  dera  dur- 
nobtigen  ist,  so  beuit  diu  aecclesia  ira  ougen  zi  gote  selbemo: 
si  drouit  imo  baltlicbo  daz  sira  ougen  e  aba  imo  niebt  ni- 
nema,  e  er  ira  gnada  sente.  An  demo  fimf|ten  salmen  Nisi  177'' 
quia,  so  nimit  si  dia  martirare  in  dia  baut  unde  stepbit 
also  uasto,    daz   si  ioub  andera  antreita  dera  gloubigen  mit 

ira  starcbe  bobora  unde  bobera  sezit  unze  an  den  cebenton 
Sepe  der  ira  selbera  sunderingir  sprucil  ist.  Der  sebsto  stafp 
Quia  confidunt  der  ist  dera  bigibtare.  Der  sibinto  In  con- 
uertendo  der  ist  dera  in  cit  riuuuisenten:  daz  niteta  ludas, 
uuanda  er  sa  irteilit  uuas.  Der  abtode  Nisi  dominus  ist 
sanctae  Mariae  mit  allen  magiden  unde  uuitiuun.  Der  niunde 
Beati  der  ist  dera  gibiten. 

6.  Der  cebento  Sepe  expugnauerunt  |  ist  dera  beiligen  I77c 
cbristenbeita,  dera  uirfornen  unde  dera  lebenden,     an  dismo 
salmen  samenet  si  sib  ira  fianda  undancbis  in  daz  cbornbus 
mit  ira  garben:   so  daz   die  uile  suntigen  demie  gisebent  dia 

De  ps.  (j.  3.  uuanen,  t  übergeschrieben  diu  nah  ]  diu  fehlt 

5.  sira  ]  si  ra 


—     248     — 

naliliclio  unze  an  den  eilte  unrelite  gilebit  habent,  so  bigin- 
nent  si  iro  selbera  furhten,  daz  si  firbrennct  uuerden  in  demo 
fiure  also  dei  gipuntili  des  iinchrutis,  iinde  stephent  denne 
spato  an  dera  einliften  uuile,  daz  ist  uile  nah  an  ira  ente, 
an  den  einliften  sprucil  De  profundis,  unde  uuerdent  denne 
177d  föne  dera  michi  |  len  gotis  gnada  irlosit. 

7.  Der  zuelfte  stapf  Domino,  non  est  exaltatum  der 
ist  dera  chinda  unde  dera  unsculdigen:  die  ni  darf  diu  cliristen- 
lieit  saminen,  diu  gotis  gnada  ist  ira  muotir,  diu  sougit  sia 
in  ira  barme.  An  demo  drittecelienten  staplie  Moment o 
gareuuent  sili  die  folcliomenen  liirte  unde  herta  mit  demo 
eristen  giuuati  mit  demo  si  mit  demo  prutigoume  prutlicben 
sculin,  also  iz  chuit  'ir  alle  ir  da  in  Christo  gitoufit  biret, 
ir  habit  in  ouh  ana  giuuatet'.     An  demo  fiercehenten  Ecce 

178a  quam  bonum  so  heuent  si  daz  sanc  |  dera  frouuida  unde 
stephent  in  daz  himilriche,  uuanda  min  trohtin  dara  inpot  den 
sogen. 

8.  Des  fimfcehenten  staphis  sanc  Ecce  singent  si  uffen 
des  prutestuolis  hohi  gisezine  alsus  'nu  si  got  gilobit,  amen, 
nu  si  imo  sogen  unde  perihta  unde  uuistuom'.  mit  demo 
tröste  sprichit  nu  diu  Christenheit  zi  den  die  noh  puent  mit 
dera  firuuazinen  uuerlte  'sid  iu  in  iuuueren  iungisten  citen 
sus  gnadicliche  giskehen  mac,  so  hefit  uf  baltlicho  iuuuere 
hente  unde  lobit  got'. 


CXIX. 

1.  j^d  dominum  cum  tribularer  clamaui,  et  exaudiuit  me. 
Ih  hareta  ze   dir,  trohtin,   do   ih  in  arbeiten  uuas,  unde  du 

178i>  gihortist  |  mih. 

2.  Domine,  libera  animam  meam  a  labiis  iniquis  et  a  lingua 
dolosa.  Trohtin,  lose  uone  unrehten  mina  sola  unde  föne 
unchustigen  uuorten,  also  dera  uuort  sint  die  mih  ilent  pi- 
suichen,  samoso  min  borgente,  unde  mih  ileut  uuenton  daz  ih 


—     249     — 

iiistige  fono  den  achusten  zo  timgonden.  'imara  uuilc  du'? 
cbcdent  si  'du  uuile  zi  fcrre,  ferrora  deniie  du  megist'. 

3.  Quid  dctur  tibi  aut  quid  adponatur  tibi  ad  buguam 
dolosam?  Do  cbot  ib  ze  mir  selbemo  'uuaz  uuirt  dir  gilazon 
unde  uuaz  uuirt  dir  gisezit  ingageno  so  pisuibbcben  uuorten'.  j 

4.  Sagitte  poteutis  acute  cum  carbonibus  desolatoriis.    Daz  178« 
tuont  uuassa  strala  des  mabtigeu,  daz  sint  dei  gotis  uuort: 

dci  sezc  dara  ingagena  mit  ircbuoloten  zanderon,  daz  cbuit: 
mit  dera  pilden  die  e  cbuole  uuaren  unde  auir  sib  selben 
zunten,  da  mite  ira  irriden  zc  storenne.  so  tuonde  so  stigist 
du  durb  die  grados  also  oub  si  taten. 

5.  Heu  me,  quia  incolatus  mens  prolongatus  est:  babitaui 
cum  babitantibus  Cedar:  multum  incola  fuit  anima  mea.     'Ab 
mib'  cbuist   du  danne  'ziu  ist  min  eilende  so  ferriz  uuorten'? 
Uuanda  dib  sa  bina  piginnit  langen,  |  so  du  ze  tugenden  gi-  ns^ 
stigist,  unde  dir  dera  anderen  unrebt  uuigit:  föne  diu  duncbit 

dir  sa  diser  lib  eilende  unde  cblagelib.  Ib  size  mit  den 
puenten  die  firuuazenen  uuerlt:  daz  ist  Ismabelis  gislabte  daz 
uzir  gotis  riebe  firstozen  scol  uuerden.  also  iz  cbuit  'stoz  uz 
die  diu  mit  ira  suno,  dera  diuuua  sun  niscol  niebt  erbe  sin 
mit  demo  suno  dera  friun'.  sina  beriberga  sint  die  finstra, 
in  den  sizent  die  suntigen,  sament  den  ib  bie  buo.  min  sela 
ist  bie  uile  ellente:  sia  bidriuzit  dera  Ismabelis  bereberga. 

6.  Cum  bis  qui  oderunt  pacem  eram  pacificus:  cum  loque- 
bar    illis,    inpugnabant    me    gratis.      Frido    bielt    ib  mit  den 

I  die  in  bazent,  daz  sint  die  den  ib  ira  ubile  firtrage,  daz  179* 
untir  uns  frido  si.  undurftis  rungen  si  uuidir  mir,  so  ib  siu 
giruozta,  uuanda  ib  mina  fruma  ni  forderota,  do  ib  sie  gi- 
ruozta,  suntir  ira  salda  diu  in  Cbristo  ist.  uuanda  si  frido 
bazent,  uone  diu  nimabten  si  nibeinen  frido  giboren:  Cbristus 
ist  auir  unsir  frido. 


CXIX  5.  uuorten  ]  uor  |  ten  chlagelih  ]  chagelih 


250 


cxx. 

1.  Ijeuaui  oculos  meos  in  montes  uiide  ueniet  auxilium 
mihi.  Ih  sah  uf  au  dia  berga,  daz  sint  die  poten,  daiman 
chumit  mir  helfa.  si  habent  uns  daz  euangelium  predigento 
gizeigit,  uuannan  diu  helfa  chomen  scol. 
179^  2,  Auxilium  meum  a  domino  |  qui  fecit  caelum  et  terram, 
Föne  gote  chumit  mir  helfa  derdir  teta  himil  unde  erda: 
daz  uuirt  föne  in  gilirnet. 

3.  Non  det  in  commotionem  pedem  tuum  neque  dormitet 
qui  custodit  te.  Nila,  trohtin,  minen  fuoz  slipfen  Ibne  ubir- 
muoti,  noli  der  nislaüze  der  diu  huotit,  Israhel. 

4.  Ecce  non  dormitabit  neque  dormiet  qui  custodit  Israhel. 
Noh  er  nituot:  er  nislafizit  noh  ni  slafit,  der  Israhelem  bihuotit. 
Israhel  daz  chuit  'der  mau  der  got  gisihit':  der  die  gotis 
mennischeit  gloubit  der  ist  Israhel,  uuanda  er  folcliumit  zi 
dera  biscouuida  des  gotis  autluzis. 

179c  5,  Dominus  custodit  te,  |  dominus  protectio  tua,  super 
manum  dexteram  tuam.  Got  pihuotit  dih,  got  ist  din  decchi 
unde  din  skerm,  an  demo  giuualte  dinera  cesiuuu,  daz  chuit 
an  demo  giuualte  dinera  salicheite,  uuanda  du  giuualtic  pist 
gotis  sun  ze  uuerdenne  unde  zi  sinera  zesiuuen  ce  sicenna. 
so  skirmit  er  dih,  daz  du  nicht  mera  bichorit  ni  uuirdist, 
denne  du  firtragen  mäht. 

6.  Per  diem  sol  non  uret  te  neque  luna  per  noctem. 
Tagis  ni  tarot  dir  diu  sunna  noh  der  mano  nahtis:  dei  fram- 
spuotigen  noh  diu  uuidiruuartigen  nitareiit  dir. 

179'!  7.  Dominus  custodit  te  ab  omni  malo:  custo  |  diät  animam 
tuam  dominus.  Got  huotit  din  fore  allemo  ubile:  got  pihuotit 
dina  sela,  übe  ouh  der  lichinamo  irslagen  uuerde,  daz  diu 
sela  gihalteu  si. 

8.  Dominus  custodiat  introitum  tuum  et  exitum  tuum  ex 
hoc  nunc  et  usque  iu  saeculum.     Got  pihuota  dina  infart,  so 


CXX  5.  decchi  ]  denchi 


—     251     — 

dih  aua  biginna  gen  diu  chorunga,  daz  er  diu  nilaze  ce  liarto 
gichorit  uuerden,  unde  diiui  uzfart,  daz  dii  da  uz  gipozzirotir 
chomist  also  lob.     uu  huote  er  diu  unde  iomir. 


CXXI. 

1.  Ijaetatus  sum  in  bis  quae  dicta  sunt  mibi   'in  domum 
domini  ibimus'.     Ili  pin  gifrouit  in  den  dei  mir  die  uuissagen 
unde  die  ;  poten  gibiezen:  'uuir  faren'  cboden  si  'in  daz  gotis  180a 
bus',  daz  ist  in  bimile. 

2.  Stantes  erant  pedes  nostri  in  atriis  tuis,  lerusalem. 
Sid  den  gibeizen  stuonten  uusera  fuoze  in  den  bouen  lerusa- 
lem, uuanda  sid  dingoten  uuir  dara. 

3.  Hierusalem  quae  aedificatur  ut  ciuitas,  cuius  participatio 
eius  in  id  ipsum.  Daz  ist  diu  bimilisga  lerusalem  diu  in 
bürge  uuis  gicimberot  uuirt  uzir  cbocbin  unde  uzir  geistlicben 
steinen,  si  babent  teil  an  gote,  daz  cbuit  ira  giljuren  babent 
teil  au  imo.  er  ist  ana  uuebsil  unde  ist  io  ein,  föne  diu  ist 
er  daz  selbo  unde  ist  est. 

4.  IHuc  enim  ascenderunt  tribus,  tribus   domini,   ...  ad 
confitendima     nomini  domini.    Minis  trobtinis  bolden,  ib  meino  180'' 
dia  an   in  gloubten,  nals   dia  in  crucigoten,   dia  fuoren  dara 

uf  in  dia  burc.  Israbelis  ircliennida,  daz  cbuit  an  den  Israbel 
ircbennit  uuirt,  diedir  sint  ana  lioncbust,  dia  farent  dara  uf. 
si  farent  dara  dinen  namen  zircbennenne  unde  ze  lobenne, 
trobtin. 

5.  Quia  illic  sederunt  sedes  in  iudicio,  sedes  super  domum 
Dauid.    Vuauda  da  sazen  zi  urteili  stuola:  daz  sint  die  rebten, 
die  sint  gotis  stuola,  an  den  raunet  er.     si  sint  urteilari  ubir 
daz   gotis  biuuisca,  föne   demo   si  |  impbangen  unde  gifuorit  180c 
uurten  do  si  cbomen  mit  dera  poteskefte  des  beiligen  euangelii. 

6.  Rogate  quae  ad  pacem  sunt  lerusalem:  et  babundancia 
diligentibus  te.     Fragit  ir  stuola,  ir  beidiu  l)irit  ioub  stuola 


CXXI  3.  Herusalem 


—     252     - 

ioiili  stuolsazen,  desdir  gitrefe  ze  demo  fride  dera  burga 
lerusalem.  die  iro  guot  gaben  iinde  den  armen  gnada  kiten, 
dia  trefont  zi  demo  frido  lernsalem,  den  nuiit  irteilit  daz  si 
dara  faren.  unde  ginubt  ist  da  den  die  dih  minnont:  in  ni 
bristit  da  niebtis. 

7.  Fiat  pax  in  uirtute  tua  et  babundancia  in  turribus  tuis. 
180fi  Pride  giskebe  dir,  lerusalem,  in  dinera  tu  |  genda  dia  du  skein- 

tist,  daz  ist  minna  unde  milti.  unde  ginubt  si  in  dinen  urren. 
daz  sint  dia  da  irteilint,  den  ana  gote  gnuoge  ist  allis  des 
sie  lustit. 

8.  Propter  fratres  meos  et  proximos  meos  loquebar  pacem 
de  te.  Ymbe  mina  pruodera  unde  umbe  mina  cbunnebnga 
sageta  ib  frido  uone  dir:  ib  fordcrota  ira  nuz,  also  minen. 

9.  Propter  domum  domini  dci  nostri  quesiui  bona  tibi. 
Ymbe  gotis  namen  forderota  ib  din  guot,  also  miniz.  ib 
sageta  in  föne  dinen  bouen  frido,  zi  diu  daz  ib  sie  dara  gi- 
uuista. 


CXXII. 

1.  iVd  te  leuaui  oculos  meos,  qui  babitas  in  caelis.    Miniu 
181a  ougen  buob  ib  uf  ze  dir,  |  du  in  bimile  buist.    Puet  er  denne 

in  bimile?  uua  buta  er  e  auir  bimil  uurta?  unde  sine  beiligen 
in  den  er  buet?  An  imo  selbemo  buta  er  unde  sament  imo 
selbemo,  also  er  oub  nob  an  imo  selbemo  ist. 

2.  Ecce  sicut  oculi  seruorum  in  manibus  dominorum  suo- 
rum.  Sicut  oculi  ancillae  in  manibus  dominae  suae,  ita  oculi 
nostri  ad  dominum  deum  nostrum,  donec  misereatur  nostri. 
Also  dei  ougen  dera  scalcbe  die  man  fillit  uuartent  zi  ira 
berren  bauten  unde  diu  diu  zi  ira  frouuueu  banden,  uuio 
skiero  si  boren  uuellen,  so  uuartent  unseriu  ougen  ze  gote 
unseremo  berren,   unze  er  uns  gnadit.     so  gnadit  er  uns,  so 

181^  er  uns  aba  ginimit  dia   |  filla  unde  dia  uuenicbeit  die  uuir 


CXXI  7.  sint  ]  siu,  t  beigeschrieben 


—     253     — 

föne  Adame  giimnnen.  do  uuir  dia  firuuartida  inphiengeu 
unde  dia  totlicha,  sueliclie  daz  irchennent  unde  da  umbe  pe- 
tent,  den  gnadit  got. 

3.  Miserere  nQstri,  domine,  miserere  nostri,  quia  multum 
repleti  sumns  despcctione.  Sus  sciilin  imir  clioden,  uuanda 
uuir  dia  filla  liden  'gnade  uns,  herro,  gnade  uns,  uuanda  uuir 
harte  irfullit  piren  firsihte':  uone  den  die  gotis  huohent,  daz 
uuir  dera  salidon  gidingen  die  uuir  noh  nisehen. 

4.  Quia  multum  repleta  est  anima  nostra,  obprobrium  lia- 
bmidantibus  et  despectio  superbis.     Vnsir  sela  |  ist  zi  unmeze  181c 
fol  firsihte.     mit  den  ist  iteuuiz  die  den  follen  habent,  unde 
mit  ubirmuoten  ist  firsiht.     diu  ginuht  machet  sie  ubirmuote: 
dannan  chumit  daz  si  dera  guoten  huohent. 


CXXIII. 

1.  JNisi  quia  dominus  erat  in  nobis'  dicat  nunc  Israhel 
2.  'nisi  quia  dominus  erat  in  nobis'.  Nu  chode  Israhel  'übe 
got  in  uns  ni  uuare,  do  unsih  die  mennisgen  ana  nanton, 
odeuuane  si  firslundun  unsih  lebende',  die  daz  uuisson  daz 
daz  abgot  nieht  ni  ist,  unde  sie  doh  ginotit  uurten  in  demo 
ahtisale  daz  si  imo  opheretan,  die  uurten  lebendige  firslunden. 
uuanten  sie  |  daz  daz  abgot  ieht  uuari,  so  uurten  si  tote  fir-  ISU 
slunden.  auir  die  martirari  nimahte  des  nioman  ginoteii, 
uuanda  got  uuas  in  in.  den  diser  lil)  liel)era  uuas  denne  der 
euuige,  unde  si  zuo  giengen  uuizente  opferen,  nio  si  disen  lib 
ni  Auren:  in  den  ni  uuas  got  nieht. 

3.  Cum  exsurgerent  homines  in  nos,  forte  uiuos  deglutis- 
sent  nos.  4.  Cum  irasceretur  furor  eorum  in  nos,  forsitan 
aqua  absorbuisset  nos.  Do  iro  heizmuot  ingagene  uns  inzuntit 
uuart,  odeuuane  bisoufti  unsih  daz  uuazir,  daz  chuit  daz  ah- 
tisal,  ubi  got  in  uns  niuuare,  also  iz  die  bisoufti  in  den  got 
ni  uuas. 


CXXII  4.  ubirmu  |  te,  o  iihergeschrieben  CXXIII  3.  obsorbuisset 


—     254     — 

182^  5.  Torrentem  pertrans  |  iuit  anima  nostra:  forsitan  pertrans- 
iuit  anima  nostra  aquam  intollerabilem.  Vnsir  sela  durlmuot 
dia  chlingen  die  ene  durhuuaten  ni  mähten,  truist  du  daz 
unsir  sela  durlumaton  habe,  so  daz  uuir  doh  ubire  sin  miorten 
dera  sundona,  uone  den  si  riebe  uuolten  uuerden  mide  auir 
arm  uuorten  sint. 

6.  Benedictus  dominus  qui  non  dedit  nos  in  captionem 
dentibus  eorum.  Got  si  gilobit  der  unsih  ira  zanden  nieht 
ze  uueidi  nigab,  der  unseren  ahtaren  nihancta  daz  si  unsih 
uueidinendo  gifiegen  unde  in  dia  sunda  brahtin. 

7.  Anima  nostra  sicut  passer  erepta  est  de  laqueo  uenan- 
182^  cium.     Vnsir  sela  ist  irlosit  uzir  dera  fogila|re  chloben,  also 

der  sparo   der  dar  uz  intrinnit.  Laqueus  contritus   est, 

et  nos  liberati  sumus.    Der  chlobo  ist  firmulit,  unde  biren  uuir 
irlosit. 

8.  Adiutorium  nostrum  in  nomine  domini  qui  fecit  caelum 
et  terram.  Daz  ist  föne  diu  uuanda  unsir  helfa  ist  in  des 
namen  der  himil  unde  erda  teta. 


CXXIV. 

1.  Qui  confidunt  in  domino  sicut  mons  Sion:  non  commo- 
uebitur  in  aeternmu  qui  habitat  in  Jerusalem.  Die  sih  zi 
gote  firsehent,  die  sint  iemir  unuuegic  also  der  perc  Sion. 
daz   sint  die  die   in  dera  himilisgen  Jerusalem  buont:  die  ni 

182c  storit  furdir  |  nioman,   si   sizzent  io  fasto  da  inne,  also  Sion 
fasto  sizit  in  dera  irdisgen  Jerusalem. 

2.  Montes  in  circuitu  eins,  et  dominus  in  circuitu  populi 
sui  ex  hoc  lumc  et  usque  in  saeculum.  Die  poten  umbe- 
habent  sia,  unde  min  trohtin  ist  umbehalbunga  sinis  liutis, 
uuanda  er  gibit  in  frido  an  dera  boteskefte  dero  potone. 

3.  Quia  non  relinquct  dominus  uirgam  peccatorum  super 
sortem  iustorum,  ut  non  extendant  iusti  ad  iniquitatem  manus 
suas.  Vuanda  er  ni  lazit  den  giuualt  dero  sundigen  ubir  daz 
teil  dero  rehten,  doh  er  sie  iro  laze  uualten  ze  einero  friste. 


—     255     -- 

lange  ni  dolit  er  iz  nielit,  miancla  er  ni  uuile  daz  |  die  rehten  ISSd 
durh  dia  not  rechen  ira  liente   ze   demo  unrebte   unde  gilih 
uuerdent  den  nnrehten. 

4.  Benefac,  domine,  bonis  et  rectis  corde.  Vuola  tuo  du, 
trolitin,  guoten  unde  rebt  berza  babenten  die  nah  den  ubilen 
nifabent. 

5.  Declinantes  autem  in  obligationes  adducet  dominus  cum 
operantibus  iniquitatem:  pax  super  Israbel.  Die  sib  an  dia 
gibcbe  cberent  dero  iruurcton  unde  föne  ubilen  ubil  lirnent, 
die  fuoret  got  mit  den  unrebten:  si  uarent  nah  den  den  si 
gilih  sint.  unde  ufen  Israbelen  cbumit  frido,  daz  chuit  rauua 
pigaginot  imo. 


cxxv. 

1.  in  conuertendo,  dominus,  captiuitatem  Sion  facti  sumus 
sicut  consolati.  Do  got  biuuante  daz  eilende  Sion,  do  |  uurten  183^ 
uuir  also  gitrostit.  uuir  uurten  giellendot  föne  unseren  sunten 
unde  aue  irlosit  mit  Cbristis  ploute,  unde  biren  uuir  samoso 
gitroste,  uuanda  uuir  nob  hie  uueinente  dara  gidingen  da  uuir 
foltrostit  uuerden:  daz  ist  in  dera  urstendi  dero  rehten. 

2.  Tunc  repletum  est  gaudio  os  nostrum,  et  lingua  nostra 
exultatione.  Do  uuart  folmendic  unde  frouuic  unsir  munt 
unde  unsir  zunga:  daz  berza  bat  sinen  munt  unde  sina  zungen, 
föne  diu  ist  iz  gisprocben. 

3.  Tunc  dicent  inter  gentes  'magnificauit  dominus  facere 
cum  eis.  Magnificauit  dominus  facere  nobiscum,  facti  sumus 
laetantes'.    Danne  chodent  si  untir  dieten  'throtin  gicbreftigota 

sin  I  tuen  mit  uns,    uuir  biren  giuunnisamet'.     uuanda  uuir  183b 
babeton  ubili  gitan  uns  selben,     do  chom  auir  gotis  sun  unde 
teta  uns  daz   chreftigiste   daz   er  sib  selben  gab  umbe  unsib. 

4.  Conuerte,  domine,  captiuitatem  nostram  sicut  torrens 
in  austro.     Do   dize  giuuissagot  uuard,   nob  dannob  uuas  iz 

CXXV  3.  Tunc  ]  T  fehU 


—     256     — 

cliuinftic:  föne  diu  petot  er  daz  iz  iiiierde  alsus.  piuuente 
trohtin  unsera  ellente  also  die  cbliiigiu  biuuentit  uiierdeut  in 
demo  smituuinte.  dia  chlingen  sint  uuiuteris  pifroriu:  so  der 
uuarmo  imint  chumit,  so  smilcit  daz  is  uude  loufent  danne 
183c  (Jie  chlingen.  also  uuaren  uuir  e  ir  |  froren  in  den  sunden, 
unze  der  uuint  chom,  der  heilige  geist,  unde  celiez  unsera 
sunda  unde  uiisih  teta  loufen  ze  demo  euuigen  fatirlante. 
uuande  daz  mit  zahiren  uuerden  scol,  dera  giheizit  er  uns 
ouh  trost  sus  chedento: 

5.  Qui  seminant  in  lacrimis,  in  exultatione  metent.  Die 
mit  trahinen  saint,  die  arnont  mit  mandunga.  die  hie  saint 
daz  almuosen  unde  dei  guoten  uuerc,  die  snident  so  si  den 
euuigen  lib  inphahent. 

6.  Euntes  ibant  et  flebant  mittentes  semina-  sua.  Venientes 
autem  uenient  cum  exultatione  portautes  manipulos  suos.     Si 

183d  farent  uueinento  |  unze  si  saint:  si  chomen  auir  fro  mit  ira 
garben,  so  si  snident.  übe  si  hie  uueinont,  si  uuerdent  is 
auir  irgezet,  so  si  infahent  den  euuigen  lib. 


CXXVI. 

1.  JNisi  dominus  aedificauerit  domum,  in  uanum  labora- 
uerunt  qui  aedificant  eam.  Nisi  dominus  custodierit  ciuitatem, 
frustra  uigilat  qui  custodit  eam.  Vnsir  trohtin  nizimbere  daz 
hus,  florne  arbeite  sint  dera  die  iz  ilten  cimbereu.  alle  pre- 
diare  nicimberent  den  man,  got  nituo  iz.  er  ist  der  imiso 
Salemon,  er  cimbirot  daz  hus,  imo  slunit  sin  .  .  . 

2.  Vanum  est  uobis  ante  lucem  surgere:  surgite  postquam 
sederitis,    qui    manducatis    panem  doloris.     lu  ist  ubipe  fore 

184;i  tage  uf  ce  stenne,  daz  |  ist  füre  Christum  ce  fahemie:  also 
die  tuont  die  da  uuellent  sin  hera  da  er  uuas  diemuote. 
Stet  uf  so  ir  gisizit:  uuesit  hie  diemuoti,  so  maget  ir  irsten 


CXXVI  2.  ubipe,  ipe  z.  T.  radirt 


—     257     — 

in  (lera  giiotliclia.     ili  cliido:   ir  mit  sere  prot  ezzit  uurle  hie 
trurit  in  demo  tale  dera  trahine. 

3.  Cum  dederit  dilectis  suis  somnum,  eccc  hereditas  do- 
mini  filii  merces  fructus  ucntris.  So  er  den  ente  gilnt  sinen 
holden,  so  chumit  daz  erbe:  nah  dismo  libe  chumit  daz  Ion. 
der  sin  e  gerit,  der  uuile  uf  sten  e  er  gisice  unde  uuile  e 
guotliche  haben,  e  er  sih  gidiemuote.  So  chumit  daz  Ion  des 
sunis,  so  chumit  daz  Ion  des  uuochiris  dera  ,  heihgen  uuambe:  184^ 
daz  ist  got.  er  ist  smi  sancte  Mariae,  er  gibet  ce  lone  den 
euuigen  Hb. 

4.  Sicut  sagitte  in  maim  potentis,  ita  filii  excussorum. 
Also  dia  strala  in  des  mahtigen  houde,  so  sint  dera  irscutten 
sune.  der  mahtigo  skiuzit  ferro,  ferro  sint  ouh  chomen  dei 
uuort  dere  poteno.  si  sint  dere  uuissagon  cliint  dere  tougine 
giscrifte  nu  ii'scuttet  sint. 

5.  Beatus  uir  qui  impleuit  desiderium  suum  ex  ipsis:  non 
confundetur    cum    loquetur  inimicis   suis  in  porta.     Gisali  in 

got  der  sih  gerot  iro  ze  gisatenne,  saligo  den  ira  lera  j  lustet.  i84c 
si  ni  uuerdent  scamec,   so  si  ufen  purgitore  sprechent  ce  iro 
fianden  'Christus   ist  daz  purgitor'.     an   imo   stent  si  unze  si 
dia  ubiruuintont  die  ira  botescefte  louffenent. 


CXXVII. 

1.  Jjeati  omnes  qui  timent  dominum,  qui  ambulant  in 
uiis  eins.  Salig  sint  alle  die  got  furhtent.  salig  sint  die  in 
sinen  uuegen  gent,  die  siniu  gibot  uuereut. 

2.  Labores  manuum  tuarum  c|ui  manducabis:  beatus  es,  et 
bene  tibi  erit.  Arbeite  dinero  uuochero  izzist  du.  arbeite 
hast  du  nu  hie,  die  labent  dih  in  gedinge:  uuochir  hast  du 

in  enera  uuerlte,   die  |  fuorent  dih  da  in  seti.     föne  diu  bist  I84'i 
du  nu  salig  in  demo  gidingen  unde  uuola  uuirt  dir  auir  denne 
in  selbemo  demo  dinsje. 


CXXVI  5.  longenent 

17 


—    258    — 

3.  Vxor  tua  sicut  uitis  habundans  in  lateribus  domus  tuae. 
Din  cliristenheit,  Cbriste,  ist  also  der  birige  imingarte.  ana 
uuemo  ist  si  birig?  an  den  siten  dinis  busis.  daz  sint  die 
die  dib  miunont:  die  zuo  baftent  manniclicbemo  die  ze  sinero 
siten  sint,  Filii  tui  sicut  nouelle  oliuarum  in  circuitu 
mensae  tuae.  Diniu  cbint  umberingent  dine  tisge  also  der 
niuflanzota  oligarto.     si  sint  gelib  demo  oligarten,  uuanda  si 

185»  fridisame  sint:  'salig  sint  die  fridisamen,  uuanda  si  gotis  | 
cbint  gibeizen  uuerdent'.  die  umberingent  dina  tisga,  uuar^da 
si  bisicent  din  ricba. 

4.  Ecce  sie  benedicetur  liomo  qui  timet  dominum.  Solieben 
segen  garnet  der  mennisgo  der  got  furbtet. 

5.  Benedicat  te  dominus  ex  Sion,  ut  uideas  bona  Jerusalem 
Omnibus  diebus  uitae  tuae.  Got  gebe  dir  segen  uone  Sion, 
daz  cbuit  uone  uuarta.  diu  uuarta  ist  in  himila,  da  uuirt 
got  giseben.  solicbis  seginis  luste  dib,  dudir  got  furbtist, 
daz  du  in  geseben  muozist.  Unde  gisebist  du  dei  guot  dei 
dera  ufuuertigen  burgi  sint.     uuelicbiu  sint  diu?    daz  ist  daz 

185b  du  got  seben  muost  alla  taga  dinis  libis:  daz  ist  der  |  euuigo  tac. 

6.  Vt  uideas  filios  filiorum  tuorum,  pacem  super  Israbel. 
Unde  gisebist  uuocbir  dinero  uuerbcbe  unde  frido  ubir  iege- 
licben  guoten  man. 


CXXVIII. 

1.  k5epe  ex])ugnauerunt  me  a  iuuentute  mea  .  .  .  Diu 
beiliga  christenbeit  cbaliget  sib  uuaz  si  uone  ubilen  irliten 
habe,  'ofto'  cbuit  si  'abton  si  min  uone  des  ih  uuabsen  bi- 
gunda'.  si  ni  mabton  mir  io  dob  nebeina  argerunga  sin, 
uuanda  si  ne  mabton  mib  gicberen  nah  in, 

3.  Supra  dorsum  meum  fabricauerunt  peccatores:    prolon- 

185o  gauerunt  iniquitatem  suam.    Vfen  minen  |  ruke  cimberoton  sie, 

daz    cbuit    aribeite  giluoden   si:    uuanda  ib  in  gilib  niuuolta 


CXXVIl  4.  Solicbeu  ]  S  fclät  CXXVIII   1.   clialiget 

chlaget  bigunga 


-     259     -- 

sin,  uono  diu  ahton  si  min  unde  uuaren  mir  Imrdi.  ferre 
föne  mir  tuten  si  ira  unreht,  iraanda  iL  ira  gilielt'a  ni  uuas. 
4.  Dominus  iustus  concidet  ccruiees  peccatorum:  5.  cou- 
fundantur  et  auertautur  retrorsum  omnes  qui  oderunt  Sion. 
Der  relito  trolitin  huouuit  den  iro  lials.  ce  scandon  uuerden 
unde  liinterit  gen  die  Christi  aecclesiam  hazen. 

6.  Fiant  sicut  fenum  tectorum  quod,  priusquam  euellatur, 
exaruit.     Si  missedilien  also   daz   cras   daz   ufen   demo   dache 
uuirt,   daz  e  irdorret  e  man  iz   dane  nome:   e  die  suntigen  j  185^ 
irsterben,  e  sint  si  gote  irdorrit. 

7.  De  quo  non  impleuit  manum  suam  qui  metet,  et  sinum 
suum  qui  manipulos  coUegit.  Des  der  madare  sina  haut  ni 
gifulte,  noh  sina  scoza  der  dia  garba  samenota.  die  gotis 
engile  nisamenont  sie  in  sin  chornhus,  uuanda  si  uuichen  sint: 
si  uuerdent  zi  samene  gilmnten  unde  uuerdent  in  daz  fiur 
giuuorfen. 

8.  Et  non  dixerunt  c^ui  preteribant  'benedictio  domini  super 
uos,  benediximus  uobis  in  nomine  domini'.  Vnde  die  furi 
farenten  poten  unde  die  uuissagen  ne  choden  in  nieht  zuo, 
so  iz  unter  den  luden  site  uuas  'gotis  segen  si  uljir  iuuuih', 
noh  si  nichoden  'in  gotes  namen  gisege  |  ne  uuir  iuuuih*.  186» 
guoten  unde  rehten  liezen  si  ira  segen,  nals  ubilen. 


CXXIX. 

1.  Ue  profundis  clamaui  ad  te,  domine.  domine,  exaudi 
uocem  meam.  Yzer  dera  tiefi  dera  sunden  roufto  ih  ze  dir, 
trohtin.     trohtin,  gihore  mina  stimma. 

2.  Fiant  aures  tuae  intendentes  in  uocem  deprecationis 
meae.     Ze  minera  digi  losen  diniu  oren. 

3.  Si  iniquitates  obseruaberis,  domine,  domine,  quis  susti- 
nebit?  Yuile  du  manniclichemo  sin  unreht  gihalten,  trohtin? 
trohtin,  uuer  mac  daz  irliden? 


CXXVIII  8.  gisegene  ]  gisege    geue  lizeii,  e  ühergeachriehen 

CXXIX  '6.  nah  dem  ersten  trohtin  Pimct 

17* 


—     260     — 

4.  Quia  apiid  te  propitiacio  est  et  propter  legem  tuam 
sustiimi  te,    domine.      Ze   dir  roufte  ih,    uuaiida  an  dir   diu 

186^  suona  ist:  du  suontist  unsili  mit  di  { nemo  pluote.  umbe  dina 
e  beit  ih  din,  trolitin.  uueliclia?  uuane  diudir  chuit  'tragit 
unter  ein  anderen  iuuuere  purdi,  so  irfullit  ir  dia  gotis  e'. 
uuanda  ih  ilta  dia  zirfullenna,  uone  diu  beit  ih  gnadon:  ze 
dinen  giheizen  firsah  ih  mih. 

5.  Sustinuit  anima  mea  in  uerbo  eins,  sperauit  anima  mea. 
6.  A  custodia  matutina  usque  ad  noctem  speret  Israhel  in 
domino.  Föne  deiTi  uhte  unze  naht  gidincta  ih  an  minen 
trohtinen.     fore  tage  irstuont  Christus,  föne  dera  fruoi  unze 

186o  ana  minen  ente  gidinge  ih  an  in:  uuanda  er  |  irstuont  nieht 
mera  irsterben  scolentir,  daz  er  ouh  mih  so  heize  irsten. 

7.  Quia  apud  dominum  misericordia  et  copiosa  apud  eum 
redemptio.  Föne  diu  gidingo  ih  an  in,  uuanda  mit  imo  ir- 
barmida  ist  unde  folliclichiu  urlosida. 

8.  Et  ipse  redimet  Israhel  ex  omnibus  iniquitatibus  suis. 
Vnde  er  irlosit  Israhelem  uzir  allen  sinen  unrehten. 


cxxx. 

1.  _U online,  non  est  exaltatum  cor  meum  neque  elati  sunt 
oculi  mei.  Trohtin,  min  herza  ne  ist  irhaben.  daz  opliir 
pringo   ih   dir,  uuanda  iz   chuit  'gote  ist  liebiz  ophir  der  gi- 

ISe«!  truoptir  geist'.     noh  miniu   |   ougen  nisint  hoho  irhaben:  ih 
piuuano  mih  nieht   mera  danne  ih  mege.  Neque -ambu- 

laui  in  magnis  neque  in  mirabilibus  super  me.  Noh  ih  ni 
gienc  in  mich  eleu  dingen  unde  uunderlichen  dei  uone  mir 
uuaren  zi  sagenue.  daz  chuit:  ih  ni  gereta  niheinis  liumendis, 
so  Simon  magus  teta  der  den  heiligen  geist  imphahen  uuolte 
durh  sin  gougil. 

2.  Si  non  humiliter  sentiel)am,  sed  exaltaui  animara  meam, 
Sicnt  ablactatus  super  matrem  suara:   ita  retributio  in  anima 


CXXX  1.  gitruptir,  o  ühergeschriehen  mih  nieht  ]  nieht  fehlt 


—     261     — 

mea.  Vbe  ili  mili  giiotlicliota  iinde  also  diemuote  iiiuuas,  so 
(laz  piuuenita  eliiiit  daz  iioli  an  dora  miiotera  armen  ist:  so 
si  solih  I  min  Ion.  IST" 

3.   Sperct   Israhol    in    domino    ex    hoc    nunc    et  usqiie   in 
saeculum.     Der  got  gisehen  uuello,  der  gidingc  an  in  zi  dera  ■ 
euuiclieite.     so   er  dara  chuniit,  so  hat    er  daz  er  uuolta  an 
selbemo  demo  dinge,  nals  an  demo  gidiiigen. 


CXXXI. 

1.  Jilemento,  domine,  Dauid  et  omnis  mansuetudinis  eins. 
Irhuge,  trohtin,  Dauidis  unde  allera  sinera  manmendi.  Dauid 
skeinda  sina  mammenda  ana  Säule  sinemo  fianda,  do  er  in 
slahen  mahta  unde  in  doh  nisluoc.  Christus  ist  Dauid,  unde 
an  Christo  ist  der  gutis  lind:  Christus  skeinta  sina  mammenda, 

do   er  in   demo   chruce   sus   peteta  'her  |  ro   uatir,  antlaze   in,  187i5 
uuanda    si    ni    uuizen   uuaz   si   tuont'.     so  lerte   er  ouh  tuon 
sinen  Hut,  do  er  chot  'botit  umbe  die  die  iuuuih  hazzen,  unde 
uuola  tuet  iueren  fianden'. 

2.  Sicut  iurauit  domino,  uotum  uouit  deo  lacob.  Irhuge 
sin  unde  hilf  imo  ci  giuuerenne  also  er  gote  gisuor  unde 
giantheizota.    uues  gisuuor  der  gotis  liut?    daz  er  si  gotis  sah 

3.  Si  introiero  in  tabernaculum  domus  meae,  si  ascendero 
in  lectum  strati  mei,  4.  Si  dedero  somnum  oculis  meis  et 
palpebris  meis  dormitationem  5.  Et  requiem  temporibus  meis, 
donec.  inueniam  locum  [  domino,  tabernaculum  deo  lacob.  In  187c 
dia  heriberga  minis  husis  ni  gen  ih,  in  min  bette  ni  stigo  ih, 
slaf  minen   ougen  nilazo   ih  noh  rauua  minen  tuniuuangen,  e 

ih  stat  irfare  unde  hereberga  demo  gote  lacobis.  daz  chuit: 
nieht  des  minis  niruoche  ih,  uuane  in.  ih  niuuile  niheinero 
minera  sachen  menden,  ih  ne  muoze  in  seldon  in  minemo 
horcen. 


CXXXI  3.  tiinporibus  slaf  ]  salf  hereberga 

demo  ]  hereberga  fehlt 


—     262     — 

6.  Ecce  audiuimus  ca  in  Eufrata,  iimenimus  ea  in  campis 
silue.     Daz    gotis    hus    ist    diu  hoiliga  cln-istenlieit.     Eufrata 

187ti  cliit  spiegil:  daz  pildc  skinot  in  domo  spiogile.  |  uuaz  ist  daz 
uuissactuoni?  uuano  ein  pilda  dera  cliumftigcn  dinge,  uuir 
gihorten  sia  iu  in  denio  spiegile,  uuir  haben  sia  aue  uu  fun- 
ten  in  uualtfelden.  dia  diote  föne  ungloubcn  c  iruualdit 
uuaren,  dia  sint  nu  uuorten  aecclesia  dei. 

7.  Introiuimus  in  tabernaculum  eins,  adorauimus  in  loco 
ulii  stetorunt  pedes  eins.  Nu  biren  uuir  in  sin  gicelt  gigangeu, 
uuanda  uuir  in  sinero  aecclesia  biren.  peten  uuir  da  sina 
fuozi  stuondcii:  an  sinero  aecclesia  ist  er  state  uuorten,  da 
giliorot  er  unsih. 

8.  Surge,  domine,  in  requiem  tuam,   tu  et  arca  sanctifica- 
188a  tionis  tuae.     Nu  irstant,  trohtin,  uoiie  tode  zo  rauuen  |  undc 

sament  dir  din  aecclesia  dia  du  gihciligotist. 

10.  Propter  Dauid  seruuiu  tuum  non  auertas  faciem  Christi 
tui.  Tuo  iz  umbe  Dauid  dinen  scalh,  niuuende  uone  uns 
dinis  giuuihten  anasuine.    diu  stimma  get  zi  domo  fatir  Christi. 

11.  lurauit  dominus  Dauid,  et  non  frustrabitur  eum  'de 
fructu  uentris  tui  ponam  super  sedem  tuam'.  Vuanda  Dauide 
suuor  er  daz  in  niriuuuet,  sus  chedendo  'uono  dir  gibornen 
seze  ih  an  dinen  stuol'. 

12.  Si  custodierint  filii  tui  testamentum  meum  et  testi- 
monia  mea  hec  quae  docebo  eos.  Et  filii  eorum  usque  in 
saeculum  sedebunt   super  sedem  tuam.     Vbe   dine  sune  unde 

188i>  dero  sune  bihaltent  mina  bimeinida  unde  miua  gi|gihte,  die 
ih  sie  lere,  so  sizent  si  iomir  an  dinemo  stuole.  die  daz  ni- 
uuerent,  die  nisint  Dauidis  chint,  umbe  die  niuuirt  doh  nieht 
firmeinit  der  eit. 

13.  Quoniam  elegit  dominus  Sion,  elegit  eam  in  habitati- 
onem  sibi.  Vuanda  got  iruuelita  sina  aecclesiam,  er  iruuelita 
sie  zi  anisidile  imo  selbemo. 

14.  Hec  requies  mea  in  saeculum  saeculi:  hie  habitabo, 
quoniam  elegi  eam.  Sus  gihiez  er  'diz  ist  iomir  min  rauua, 
hie  buo  ih,  uuanda  ih  mir  sia  fore  chos'. 


CXXXI  G.  spegil,  i  übergeschrieben  uuorteii  ]  uuor 

10.  dinen  scah 


—     2G3     — 

15.  Viduam  eius  benedicons  benedicam,  paupercs  eins  sa- 
turabo  pauibus.     Ira  imitiuun   scgino  ih,   ira  dürftigen  gisato 

ih  I  protis:  er  ist  selbo  daz  prot  daz  er  uuitiimn  unde  uuaren  188« 
dürftigen  gibit.     iiueliche  sint  die?    daz  sint  dia  diemuotcn  in 
ira  herzen. 

16.  Sacerdotes  eius  induara  salutari,  et  sancti  eins  exul- 
tatione  exultabimt.  Nu  sprichit  der  fatir  'sina  cuuarte  uuato 
ili  mit  demo  haltare'.  also  iz  chuit  'alle  die  in  Christo  gi- 
toiifit  sint,  dia  liabent  Christum  ana  giuuatet'.  unde  sina 
heiligen  frouucnt  sih  dcrc  uuate. 

17.  Illuc  producam  cornu  Dauid,  paraui  lucernam  christo 
mco.  18.  Inimicos  eius  induam  confusione.  Da  irchuiche  ih 
dia  hohi  Dauidis:  da  irskeino  ih  dia  hohi  Christi,  minerao 
giuuihten  liabo  ih  alegare  |  liehtfaz  ingagena.  daz  liehtfaz  I88'i 
zeigota  Christus  ana  lohanne  baptista,  do  er  chot  'er  ist  ein 
l)rinnentiz  liehtfaz'.  Super  ipsura  autem  eiflorebit  sancti- 
ficatio  mea.     An  imo  skinit  min  heiligunga.     die  ih  giheiligo, 

die  giheilige  ih  an  imo. 


CXXXII. 

1.  ilicce  quam  bonum  et  quam  iocundum  habitare  fratres 
in  unum.  Sih  dir  uuio  guot  unde  uuio  uunnisame  ist  sament 
puen  dia  pruodera:  daz  ist  dera  zi  chodenna  diedir  habent 
eina  sela  unde  ein  herza. 

2.  Sicut  unguentum  in  capite  quod  descendit  in  barbam, 
barbam  Aaron.  Si  sint  also  diu  salba  aba  demo  Aaronis  houbite 
diu  aba  demo  huubite  nidir  ran  an  den  part.   Christus  ist  euuart 

I  also   Aaron  uuas  unde   houbit  sinera  christenheite :    ab  imo  I89a 
ran  spiritus  sanctus  in  dia  poten  die  sin  part  sint,  uuanda  si 
manlicho  an  imo  uuaren   unde  niliein  leit  niforhten  umbe  in 
zi  lidenne. 

CXXXI  17.  niinemo  ]  miiie  CXXXII  2.  ungeutum 


—     264     - 

3.  Qiiod  descendit  in  oram  uestimenti  eins  siciit  ros  Her- 
mon  qui  descendit  in  montem  Sion.  Diu  ouh  ran  an  sina 
iiuat.  daz  ist  sin  aecclesia:  din  ist  sin  uuat,  uuanda  er  in 
ira  ist.  Ermon  cliuit  'daz  giholite  lieht',  daz  ist  Christus, 
uone  imo  chumit  daz  tou,  daz  ist  diu  gnada.  also  diu  gotis 
gnada  diu  an  dia  chint  chumit  dere  christenheite,  also  sin 
dia  gimeinen  pruodera.  Quoniam  illic  mandauit  dominus 

189''  benedictionem  et  uitam  usque  in  saeculum.     Vuan  |  da  da  die 
sint,  da  gibot  er  uuesen  segen  unde  euuigen  lib. 


CXXXIII. 

1.  ilicce  nunc  benedicite  domino,  omnes  serui  domini 
Qui  statis  in  domo  domini,  in  atriis  domus  dei  nostri.  Nu 
lobet  minen  trohtinen,  alle  sine  scalcha,  ir  in  siuemo  hus  stet, 
in  den  houen  sinis  husis:  aecclesia  ist  daz  hus,  diu  minna  ist 
der  hof.  nu  lobot  in  in  dirre  arbeitsamen  uuerilte,  daz  ir 
in  ane  arbeite  loben  muozit  in  enera  uuerlte. 

2.  In  noctibus  extollite  manus  uestras  in  sancta,  et  bene- 
dicite   domino.      Nahtis,    daz    chuit    in    den    uuidiruuartigen, 

189c  hefit  uf  iuuuire  hende  unde  lobit  in,  also  lob  |  täte. 

3.  Benedicat  te  dominus  ex  Sion  qui  fecit  caelum  et 
terram.  Got  der  himil  unde  erda  teta,  der  segena  dih  siuen 
liud. 


CXXXIV. 

1.  Ijaudate  nomen  domini,  laudate,  serui,  dominum.  Lobit 
des  herren  namen,  lobit,  ir  scalcha,  iuuueren  herren.  ir  birit 
imo  is  sculdic. 

2,  Qui  statis  in  domo  domini,   in  atriis  domus  dei  nostri. 


_     265     — 

Irdir    stet  in   siiiemo   hus  uncle  in  sinen  frithonen,    ir   sculit 
in  loben  .  .  .  ligende,  uncle  nu  birit  ir  uf  irribtet. 

o.  Laiidtitc  dominum,  quoniam  bonus  dominus:  psallito 
nomini  eius,  quoniam  suaue  est.  Lobit  in,  uuanda  er  guot 
ist  undo  imo  nihein  guot  gilih  ne  ist:  salmsagot  imo,  uuanda 
er  I  suGze  ist.  er  ist  prot  dera  engile:  so  ist  er  oub  dera  189'^ 
mennisgen,  also  iz  chuit  'dere  engile  prot  az  der  mennisgo'. 
an  demo  anagenge  uuas  er  prot  dera  engile:  do  er  mennisgo 
uuart  do  uuas  er  oub  prot  dera  mennisgen.  uuanda  si  peide 
lebent  sin,  bidiu  ist  er  peidera  prot  unde  ist  in  peiden  suoze. 
gisab  sie  got  die  rebte  gicliorent  uuio  suoze  er  ist. 

4.  Quoniam  lacob  clegit  sibi  dominus,  Israbel  in  possessi- 
ouem  sibi.  Vuanda  trobtin  iruuelita  lacob  undo  Israbelem 
imo  scll)emo  zi  bisicenne:  andera  dieta  bifalb  er  den  engilen, 
Israbelem  nam  er  in  sin  selbis  pblibt. 

5.  Quoniam  ogo  cognoui  quod  magnus  est  dominus  et  deus 
noster  prae  omnibus  diis.  |  Vuanda  ili  liabo  bicbennit  daz  er  190» 
mabtic  berro  ist  unde  fore  allen  gotcn.     andera  gote  ne  sint, 
uuane   die  er  durli   siiia  gnada  so  ginamet  bat,  die  nimagen 
dob  niebt  in  neben  imo  sin. 

6.  Omnia  quecunque  uoluit  dominus  fecit  in  caelo  et  in 
terra,  in  mari  et  in  omnibus  abissis.  Vnsir  trobtin  teta  elliu 
dei  er  uuolta  in  bimile  unde  in  erda  unde  in  allen  uuazeren 
ane  not. 

7.  Educens  nubes  ab  extremis  terrae,  fulgura  in  pluuiam 
fecit.  Dei  uuolcben  recbendo  föne  ente  dera  erda:  so  iz 
beitir  ist,  unde  man  iro  minnist  uuanit,  so  stigent  si  allis 
gabis    uf.     den    plic  picberit  er  in  regen:    also  ofto   giskibit 

daz  der  plic  fore  get  unde  der  regen  nab  get.  |  190'' 

8.  Qui  educit  uentos  de  thesauris  suis,  qui  percussit  pri- 
mogenita  Egipti  ab  homine  usque  ad  pecus.  Der  den  uuint 
uz  fuoret  föne  sinemo  trisire:  uuir  niuuizen  uuelicbemo  nob 
uuannan.  der  in  Egipto  sluoc  dei  eristpornen,  ana  fahendo 
ze  demo  mennisgen  unde  so  gende  unze  zi  demo  febe. 


CXXXIV  2.  uiule  .  unde  3.  uuart  ]  corrigirt  aus  uuas 

4.  phliht  ]  philht 


—     266     -      . 

9.  Emisit  signa  et  prodigia  in  medio  tui,  Egipte,  in  Pha- 
raonem  et  in  omnes  seruos  eins.  Er  frumita  dara  in  dina 
mitte  ceiclien  unde  uundir,  Egipte,  an  den  cliunic  unde  an 
alle  sina  man. 

10.  Qui    percussit    gentes    multas    et  occidit  reges  fortes: 
190c  11.  Scon  regem  Amor -|  eorum  et  Og  regem  Basan  et  omnia 

regna  Chanaan.  Der  ouh  aftir  des  dana  farenten  sinen  liuten 
manigc  Hute  sluoc,  unde  ira  clmnige  sluoc.  also  teta  er 
andirhalb  lordanis  elliu  dei  riebe  Chanaan. 

12.  Et  dedit  terram  eorum  liereditatem  Israhel  seruo  suo. 
Vnde  er  gab  iro  lant,  do  er  iz  irrumta,  sinemo  scalclio  Israhel. 

13.  Domine,  nomen  tuum  in  aeternum:  domine,  nomen 
tuum  in  generatione  et  genoratione.  Trohtin,  din  name  uuerit 
iomir:  din  gihuct  uuerit  in  chunne  unde  in  chunne,  uuanda 
nu  gihugist  du  die  gloubigen  zi  giuuinnenne  unde  in  era  ce 
gebenne. 

190d  14.  Quia  iudicabit  dominus  populum  |  suum  et  in  seruis 
suis  deprecabitur.  Vuanda  trohtin  irteilit  ubir  sinen  liut, 
uueliche  er  scule  inthluhten  odar  irblenden.  also  er  chot 
'ili  chom  in  disa  uuerit  zi  einera  urteila,  daz  die  die  nu  nieht 
nigischent  gisehente  uuerden,  unde  die  nu  gisehent,  daz  die 
irblinten'.  unde  in  sinen  scalchen  uuirt  er  giladit,  uuanda 
gnuoge  iro  danchis  chomint  unde  bitent  dera  toufi,  unde  be- 
tont in. 

15.  Simulachra  gentium  argentum  et  aurum,  opera  manuum 
hominum.  16.  Os  habent  et  non  loquentur,  oculos  liabent  et 
non  uidebunt.  17.  Aures  habent  et  non  andient,  neque  enim 
est    Spiritus    in    ore    ipsorum.     Got  ist   der   iu  diz   alliz   teta 

191a  uj2cle  noh  tuet,  uuaz  sint  |  auir  dera  diete  gote?  daz  ist 
golt  unde  silbir  unde  mennisgen  hantuuerh:  si  habent  munt 
unde  ni  sprechent,  habent  oran  unde  nihorent,  habent  ougen 
unde  nisehent,  noh  atem  ni  ist  in  ira  munde. 

18.  Similes  illis  haut  qui  faciunt  ea  et  omnes  qui  con- 
fidunt  in  eis.     Gelih   uuerden  in    dia  siu  uurhent  unde  alle 


CXXXIV  9.  Egipte  beidemal  14.  Quia  ]  Q  fehlt 

inthluhten  ]  1  aus  i  corrigirt 


—     267     — 

flia  sih  cc  in  firsoboiit:  claz  sint  die  nicht  nihabent  dei  ougen 
dcra  gloiiba. 

ly.  Donius  Israbol,  benedicite  domino.  domiis  Aaron,  bcnc- 
dicitc  dominu.  Ir  uiiaren  Israhelite,  lobit  in.  ir  iure  gisaztcn, 
lübit  in. 

20.  Domus  Leui,  benedicite  domino.     qui  timetis  dominum 
benedicite  domino.    Ir  dienistman  lobit  in.    irdir  {  got  furlitet,  101'^ 
chodit  alle  sament  sus: 

21.  Benedictus  dominus  ex  Sion  qui  liabitat  in  lerusalem. 
Gelobit  si  föne  Sion  derdir  buet  in  lerusalem.  die  sinero 
cbumfte  bitont  uude  dare  ingagcno  uuartent,  die  lobint  in 
fonc  Sion. 


cxxxv. 

1.  Confitemini  domino,  quoniam  bonus,  quoniam  in  aeter- 
num  misericoi'dia  eins.  lehente  lobon  got  des  daz  er  guot 
ist,  uuanda  sin  gnada  ist  ane  ente. 

2.  Confitemini  deo  deorum.  lebent  is  gote  dero  goto, 
also  die  sint  föne  den  giscriben  ist  'ib  sprah  daz  ir  gote 
uuaret'. 

3.  Confitemini  domino  dominorum.  lebent  is  demo  berren 
dero  herron  der  j  alle  berron  giscuof.  lOl»^ 

4.  Qui  facit  mirabilia  magna  solus.  Der  michiliu  uuntir 
eino  tuot. 

5.  Qui  fecit  caelos  in  intellectu.  Der  die  bimile  teta  in 
sinero  uuisbeite. 

6.  Qui  firmauit  terram  super  aquas.  Der  dia  erda  gi- 
festinota  obe  demo  uuazere:  da  si  bar  ist,  da  ist  si  obe  demo 
uuazere. 

7.  Qui  fecit  luminaria  magna.   Der  dei  micbilen  liehtfaz  teta. 

8.  Solem  in  potestatem  diei.  Die  sunnun  des  tagis  ce 
uualtenne. 


CXXXIV  21.  lobiut  ]  lobit,  n  äbtrycschriehen 


—     268     - 

9.  Lunam  et  Stellas  in  potestatem  noctis.  Den  manen 
uncle    die    sternen   dore  naht   ce  uualtenne.     daz   sint  dei  er 

191'^  diirh  sib  teta.     dei   liera    nah    choment,    dei    teta  er  durli  | 
die  poten  nnde  durh  die  mennisgen. 

10.  Qui  percussit  Aogiptum  cum  piimogenitis  eorum.  Der 
Egiptum  sluoc  mit  sinen  eristpornen. 

11.  Qui  eduxit  Israhel  de  medio  eorum.  Der  Israhelem 
fuorta  uzir  in  mitten,  also  er  tagelichis  losit  die  guoten  uone 
den  ubilen. 

12.  In  manu  potenti  et  brachio  excelso.  Mit  uualtentero 
hende  unde  mit  hoho  irhabenemo  arme. 

13.  Qui  diuisit  mare  rubrum  in  diuisiones.  Der  daz  rote 
mere  untirskiet,  also  er  ouh  die  toufi  skeidit  einen  zi  libe, 
anderen  zi  tode. 

14.  Et  eduxit  Israhel  per  medium  eins.  Vnde  Israhelem 
da  durh  leita,  so  er  ouh  leitit  sinen  lind  durh  die  toufe  dera 

192a  auirborni.  j 

'  15.  Et  percussit  Pharaonem  et  uirtutem  eins  in  mari  rubro. 

Vnde  er  starpta  da  Pharaonem  unde  siua  chraft,  daz  chuit 
unde  sin  here,  also  nu  aba  nimit  diu  toufi  die  sunda. 

16.  Qui  traduxit  populum  suum  per  desertum.  Der  sinen 
liud  leite  durh  die  einote,  also  er  ouh  nu  leitit  in  dirre  un- 
birigen  uuerlte  unde  uns  hilfit  ce  giniste. 

17.  Qui  percussit  reges  magnos  18.  Et  occidit  reges 
fortes:  19.  Seon  regem  Amorreorum  20.  Et  Oc  regem 
Basan.  Der  die  giuualtigen  unde  die  mahtigen  chuniga  sluoc, 
so  Seon  uuas  unde  Og,  mit  den  unsere  sunda  bizeichinit  sint 
die  got  slehit. 

21.  Et  dedit  terram  eorum  hereditatem,  22.  Hereditatem 
192b  Israhel  seruo  suo.  Vn  |  de  gab  iro  laut  Abrahamis  slahte, 
imanda  die  der  tiufal  pisaz,  die  gab  er  Christo  der  ist  aftir- 
chome  Abrahamis. 

23.  Quia  in  humilitate  nostra  momor  fuit  nostri  24.  Et 
redemit    nos    ah    inimicis    nostris.      Daz    teta    er,   uuanda    er 


CXXXV  10.  Der  ]  Per  11.  Der  ]  Per  12.  exctjlso 


—     269     --- 

irhugeta  iinsir  in  iinscrcra  fliemnote  unde   irlosta  unsih   mit 
sinis  sunis  ploute. 

25.  Qui  dat  escam  omni  carni.  Der  allen  mennisgen 
ezen  gibit.  uuclichiz  ist  daz?  uone  demo  Christus  chot  'min 
ticisc  ist  ein  iiuariz  muos'. 

26.  Confitemini  deo  caeli.     Lobit  got  des  himilis. 
Confitemini  doniino  dominorum,  quoniam  .  .  .  Lobet  den  lier- 

ren  dero  her  1  ren,  uiianda  sin  gnada  ist  euuic.  192c 


CXXXVI. 

1.  ouper  flumina  Babilonis,  illic  sedimus  et  fleuimus,  cum 
recordaremur  Sion,  Obe  Babilonis  ahon  sazen  uuir  unde 
uueinoten,  do  uuir  Sion  irhugeton.  uuir  uueinoton  in  eilende, 
so  uuir  des  heimuotis  irhugeton.  Sion  ist  daz  heimuote, 
gisah  in  got  den  dara  langit,  unde  er  in  dirro  Babilonia  umbe 
daz  uueinot.  uuaz  sint  die  aha  Babilonis?  uuane  die  firrin- 
nenten  mandunga  dere  uuerlte,  in  dia  sili  die  uiuuellent  soufen 

die  in  Sion  gidingent  statige  mandunga  ce  giuuinnenne.  |  si  192'i 
uuellent  obe   in  sin,  nio  si  dara  in  farente  ce  tale  gifuorit 
niuuerden. 

2.  In  salicibus  in  medio  eins  suspendimus  Organa  nostra. 
Vfen  dia  feliuuen  die  in  mitten  dera  stent,  biegen  uuir  unsere 
Organa,  da  hangint  si  unde  suigent,  uuanda  ira  unbirga  hat 
sin  gisueigit.  gitigc  mennisgen  unde  freche  die  unbirige 
boume  sint  unde  in  ubil  cherent  daz  man  in  guotis  sagit,  an 
den  sculin  uuir    uf  sezen   die  Organa  dera  heiligen  giscrifte. 

3.  Quoniam  illic  interrogauerunt  nos  qui  captiuos  duxerunt 
nos,  uerba  cantionum.  Et  qui  abduxorunt  nos  'ymnum  cantate 
nobis  de  canticis  Sion'.     Vuanda  da  fragoton  unsih  die  unsih 

gi  ]  cllendet  habiton,    uuio    unsiriu   sanc   choden.     'singit  uns'  193» 
choden  si  'iuuueriu  liet  heimenan,  singit  uns  in  iuuuere  uuis'. 


CXXXV  25.  escam  CXXXVI  1,  Obe  ]  Vbe 


—     270     — 

die  tiiifili  die  iinsih  firspuonen  ze  den  sunten  imde  iinsili  dar 
ana  gielleiidoten,  die  sprechent  uns  daz  zuo  uz  ubilen  men- 
nisgen  ira  lidon.     den  antuurten  uuir: 

4.  Quomodo  cantabimus  canticum  domini  in  terra  aliena? 
Vuio  inagen  uuir  singen  in  fremidemo  lante  unseris  trolitinis 
sanc  dei  uone  imo  chomen?  uns  ist  freisa  ce  singenne  unde 
iuuuili  ze  dera  sceltate  ce  giruozenne.     undir  den  sculin  uuir 

1931^  unsih  einon,  daz  uuir  in  gilih  ni  sin  mit  disen  uuor  |  ten: 

5.  Si  oblitus  fuero  tui,  lerusalem,  obliuiscatur  me  dextera 
mea.  Ybe  ib  din  irgeze,  lerusalem,  so  irgeze  min  min  cesiuua: 
übe  ib  umbe  sobcbe  irgezen  uuelle  lerusalem,  so  gisuicbe  mir 
min  cesiuua.  daz  ist  der  euuige  lib,  also  oub  diu  uuinstera 
biceicbinet  den  gagenuurtigen  lib.  übe  ib  solieben  uuelle 
Heben  so  die  sint,  so  muoze  ib  baben  den  uuinsteren  füre 
den  cesiuun.  uuanda  so  giskibit  in  allen  die  sib  uirtrostent 
lerusalem  unde  die  dei  citlicben  minnen  füre  diu  euuigen, 
föne  diu  so  sint  diz  foresage,  nals  fluocbi. 

193c         ß,  Adbereat  lingua  |  mea  faucibus  meis,  si  non  meminero 

tui,  lerusalem.    Stum  uuerde  ib,  übe  ib  din  nirbuge,  lerusalem. 

Si  non  proposuero  lerusalem  in  principio  laeticiae  meae. 

Vnde    übe    ib   niseze    lerusalem  zi   forderost  minero  uunnun. 

da  ist  diu  forderosta  uunna  da  man  gotis  selbis  brucben  muoz. 

7.  Mementü,  domine,  filiorum  Edom  in  die  lerusalem. 
Irbuge,  got,  in  dero  urteile  des  abtaris  cbindo:  irrib  dih  an 
den  die  cbristianis  fiant  sint,  also  Esau  sinemo  pruodire  uuas. 
daz  ist  oub  uuissagunga,  nals  fluob.  Qui  dicuut  'exinanite, 
exinanite  usque  ad  fundamentum  in  ea'.    Die  föne  dera  cbristen- 

193^  beite  cbodent  |  daz  man  föne  dera  cisternen  cbuit  'irskephit 
sia  unze  an  den  podem'.  iro  podem  unde  ira  gruntfesti  ist 
Cbristus:  den  nimac  ira  nioman  gineman.  daz  uuolten  si  tuon, 
do  si  die  martirari  sluogen, 

8.  Filia  Babilonis  misera:  beatus  qui  retribuet  tibi  retri- 
butionem  tuam  quam  retribuisti  nobis.  Yuenigiu  tobtir  Babi- 
lonis: gisab  in  got  der  dir  lonit  nab  demo  lone  so  du  uns 
lonotist.     übe    unsib    der    licbinamo   oder  die  ubilen   gigirida 


CXXXVI  4.  cantauimus  (j.  Stum  ]  S  feliU 


-     271      - 

scuntent  ce  achusten  die  uuir  uuoltcii  clioren  ze  tugendcn  ujide 
iiuidir  unsih  siiit,    iiuidir   den  sculeii   uuir  uuesen  uuachondo 
unde    fasteudo,    unzo    uuir    sie    ubir  j  uuinten,    also    sie   unsih  194a 
ul)ii'uuinten  uuolten. 

9.  Beatus  qui  tenebit  et  allidet  paruulos  tuos  ad  petram. 
Saligo  der  diniu  cbint  nimet  unde  siu  chnusit  an  den  stein. 
Ba])ilonis  cbint  sint  giluste,  unze  si  niuuua  sint:  die  sculin 
uuir  in  Christo  firchnusin,  c  si  altere  uuerden. 


CXXXVII. 

1.  Coiifitebor  tibi,  doiuino,  in  toto  corde  meo,  quoniam 
audisti  uerba  oris  mei.  'Ih  gilio  dir,  trohtin',  chuit  diu  heiliga 
Christenheit  'in  allemo  minemo  herzen',  lob  tuon  ih  dir, 
uuanda  du  gihortist  dei  uuort  minis  mundis.  du  hortist  mih 
in  demo  gibete  dere  propheton  unde  dere  rehten  die  dinera 
cbumfti  I  paten.  194t' 

2.  In  conspectu  angelorum  psallam  tibi,  adorabo  ad  tem- 
plum  sanctum  tuum  et  confitebor  nomini  tuo.  Fore  engilen 
singo  ih  dir:  in  licbit  min  sanc.  ih  peton  ce  demo  dinemo 
heiligen  hus  in  demo  ih  dih  uueiz:  in  demo  libe  uueiz  ih  dih 
odar  in  dinen  engilen  fore  den  ih  singo.  Super  miseri- 
cordia  tua  et  ueritate  tua,  c^uoniam  magnificasti  super  omiie 
nomen  sanctmn  tuum.  Föne  dinero  gnada  an  dera  du  unsih 
1  ostist,  unde  dinera  uuarheite  an  dera  du  gileistist  daz  du 
gihieze.      uuanda    du    gimichilichot   habist   dinen   namen  ubir 

al    daz    dir    gi !  uuahtlichis    ist    in    den    engilen   unde   in   den  194« 
mennisgen. 

3.  In  quacunque  die  inuocauero  te,  uelociter  exaudi  me. 
multiplicabis  in  anima  mea  uirtutem.  Suelichis  tagis  ih  dih 
ana  hara,  an  demo  gihuore  mih  spuotigo,  uuanda  ih  diu  cit- 
lichen  nibite,  suntir  diu  euuigen.  manige  tugende  gihufist  du 
in  minera  sela.     so  ih  notic  uuirdo,  so  stercbist  du  mih. 


CXXXVII  1.  de  '  propheton  8.  unanda  ih  diu  ]  ih  über- 

geschrieben 


—     272     — 

4.  Confiteantur  tibi,  domiiie,  omnes  reges  terrae,  quia 
audierunt  omnia  iierba  oris  tiii.  Alle  uiierltclmnige  iehcut 
dir,    trolitin,    unde    danclieiit    dir,    imaiida  si  gieisgit  habent 

194d  elliii  dei  imort  dinis  mundis  dei  oiih  die  luden  e  gi  j  eisgoten. 

5.  Et  cautent  in  uiis  domini,  quoniam  magna  gloria  do- 
mini  .  .  .  Vuanda  got  ist  selbo  höh  unde  ci  nideren  sihit  er, 
holiiu  bichennit  er  ferrino.  dera  dieuiuoten  tuot  er  uuara, 
die  ubirmuoten  fisihit  er. 

7.  Si  ambulauero  in  medio  tribulationis,  uiuificabis  me:  et 
super  iram  inimicorum  meorum  extendisti  manum  tuam,  et 
saluum  me  fecit  dextera  tua.  Vbe  ili  gen  in  miten  arbeiten, 
daz  chit  übe  ih  pichenno  daz  ili  bie  bin  in  ellente,  so  frouuist 
du  mib  nah  disme  libe.  ubir  den  zorn  minero  fiande  rahtist 
du  dina  haut:  du  skeintist  in  daz  din  zorn  antsazigora  uuas. 
unde  mib  gibielt  din  cesiuua,  daz  ist  der  euuige  lib. 
195»  8.  Domine,  retribues  pro  me:  |  domine,  misericordia  tua  in 
saeculum:  et  opera  manuum  tuarum  ne  despicias.  Du,  trobtin, 
lonost  füre  mib  minen  fianden,  odar  du  giltist  den  eins  füre 
mib.  trobtin,  din  gnada  ist  euuic,  unde  din  uuerb  nifirsebist 
du.     sib  an  din  uuerb,  nals  ana  miniz. 


CXXXVIII. 

1.  JJomine,  probasti  me  et  cognouisti  me.  2.  tu  cognouisti 
sessionem  meam  et  resurrectionem  meam.  Herro  min,  du  bi- 
buotist  mib  in  dera  martira  unde  bicbandist  mib.  daz  cbuit: 
täte  daz  mib  andera  bicbanten.  du  bicbantost  min  nidir  sicen 
in  tode  unde  min  uf  sten  nab  demo  tode:  du  bicbandist  mina 
nidera  in  dera  riuuua,  do  ib  in  eilende  uuas,  unde  mina 
19513  irribtida,  do  ib  cbom  unde  ib  |  ablaz  giuuan. 

o.  Intellexisti  cogitationes  meas  de  longe:  semitam  meam 
et  funiculum  meum  inuestigasti.  Du  bicbantist  mina  gidancbe 
ferrenan,  do  ib  pigunda  diu  abgot  leidizon.    mina  leiden  stige 


CXXXVII  4.  uue    rlchuuige 


—     273     — 

an  dera  ih  gienc  föne  dir,  nnde  daz  ente,  daz  ist  din  totlicha 
ce  dera  ib  folchom,  daz  irspebitist  du:  iz  ni  uuas  firborgon 
fore  dir. 

4.  Et  omnes  uias  meas  praeuidisti,  quia  non  est  sermo  in 
lingua  mea.  Vnde  alle  mina  uuege  in  den  ib  irrota  fore 
uiiissost  du:  du  banctist  mir  sia  ce  genne,  übe  ib  bina  ne 
mabti,  daz  ib  iruunde  ce  dir.  uuanda  nu  ni  ist  trugibcit  in 
minen  |  uuorten.  195c 

5.  Ecce,  domine,  tu  cognouisti  ouinia,  nouissima  et  antiqua: 
tu  formasti  me  et  posuisti  super  me  manum  tuam.  Du  uueist 
miniu  iungisten  dinc,  do  ib  todic  uuart,  uiide  dei  alten  dinc, 
do  ib  sundota.  du  scafotist  mib  ce  arbeiten,  do  ib  sundota, 
uude  Icgitist  mib  ana  dina  baut,  uuanda  do  drubtist  du  mib. 

6.  Mirabilis  facta  est  scientia  tua  ex  me:  confortata  est, 
et  non  potero  ad  eam.  Föne  minen  sculdin  ist  mir  uundirlib 
unde  unsemfte  uuorten  din  bicbennida:  si  ist  mir  ce  starb, 
ib  himac  ira  zuo.     auir  du  mabt  mili  ira  ginaben. 

7.  Quo  ibo  a  spiritu  tuo?   et  quo   a  facie  j  tua  fugiam?  195<i 
Vuara  mac  ib  fore  diuemo  geiste  des  diu  uuerlt  fol  ist?  also 

iz  cbuit  'der  gotis  geist  irfulte  dia  erda',  unde  uuara  fliubo 
ib  fore  dir?    uuare  mac  ib  intrinuen  dincro  abulgi? 

8.  Si  ascendero  in  caelum,  tu  illic  es.  si  descendero  in 
infernum,  ades.  Hefo  ib  mib  bolio,  da  druebist  du  mib  uui- 
dere.  pirgo  ib  mib,  daz  ib  minero  smidon  ieben  niuuile,  du 
gigibtist  mib  ira. 

9.  Si  sumpsero  pennas  meas  diluculo  et  babitauero  in  ex- 
tremis maris.  Vbe  ib  mina  fettacba,  daz  cbuit  dia  gotis 
minua  unde  dia  minna  minis  nabisten,  ce  mir  nimo  in  giribte, 
unde  ib  puo,  daz  cbuit  ramon  mit  gi  |  dinge,  ce  ente  dirre  190» 
uuerlte,  so  der  tac  dera  urteili  ist:  uuanda  da  ist  ente  dissis 
uuerltmeris,  ce  dirre  uuis  iutrinno  ib  dinero  abulge. 

10.  Etenim  illuc  manus  tua  deducet  me,  et  tenebit  me 
dextera  tua.  Dara  ce  demo  ente  bringit  mib  din  baut  unde 
din  cesiuua  babit  mib,  daz  ib  in  daz  mere  ni  sturce,  e  ib  in 
ubirfliegc. 


CXXXVÜl  7.  facie  9.  ni  nimo 

18 


—     274     — 

11.  Et  dixi  'forsitan  tenebrae  conculcabiint  me,  et  iiox  in- 
luminatio  in  deliciis  meis'.  Vnde  ih  chot  fiirhteiide  'odiuuan 
finstere  tretout  raili  imde  irrent  mili'.  iiuaz  sint  dia  finstera 
luiane  dirre  lib?  uude  pidiu  so  ist  min  naht,  daz  cliuit  min 

19(ji'  lib,  liebt  uuorten  an  mine  |  re  lussami,  daz  ist  Cbristus:  er 
ehom  in  disa  nabt,  daz  er  sia  irlubta. 

12.  Quia  tenebrae  non  obscurabuntnr  a  te  et  nox  sicut 
dies  inlumina1)itiir:  sicut  tenebrae  eins,  ita  et  lumen  eins. 
Vuanda  föne  dir,  Cbriste,  nefinsterent  dia  finstera,  suntir  föne 
demo  der  sina  sunta  pirgit  uude  ira  ni  gibit;  der  zuiualtit  dia 
finstra.  uude  rebtemo  man  uuirt  diu  nabt  samo  liebt  samo 
der  tag.  daz  cbuit:  diu  uuidiruuartigen  ni  tarent  imo  niebt 
mera  dene  diu  framspotigen. 

13.  Quia  tu  i)ossedisti  renes  meos,  suscepisti  me  de  utero 
106«  matris  meae.     Vuanda  du  hast  pisezen  mine  lan  |  cha:   du  ni- 

bengist  mir  uncbuisge  giluste.  du  bast  mib  ginomen  uzir 
minero  muotira  uuamlia,  daz  ist  diu  zaliga  Babilonia  dera 
cbint  niminnont  niebt  dia  bimilisgen  Jerusalem. 

14.  Confitebor  tibi,  domine,  quoniam  terribiliter  maguifi- 
catus  es:  mirabilia  opera  tua,  et  anima  mea  cognoscet  nimis. 
Ib  gibo  dir,  trobtin,  daz  du  egibare  uns  'uundirlib  uuorten 
bist:  daz  ist  fonc  diu  uuanda  diniu  uuerli  uundirlib  sint,  got, 
unde  sin  nu  min  sela  liarto  uuola  becbennit,  suio  ib  in  fore 
niebt  zuo  nimabte. 

19G'i  15.  Non  est  occultatum  os  mcum  a  te  quod  fecisti  |  in 
occulto,  et  substantia  mea  in  inferioribus  terrae.  Dir  ist  un- 
firborgeu  min  starclii  die  du  mir  täte  tougene,  unde  ist  min 
sela  in  dera  tiefi  des  licbinamen,  doli  ira  diu  starcbi  gigeben  si. 
16.  Inperfectum  meum  uiderunt  oculi  tui,  et  in  libro  tuo 
omnes  scribentur:  dies  formabuntur  et  nemo  in  eis.  Minen 
undurnobtigen,  Petrum,  gisaben  diniu  ougen:  er  gibiez  daz  er 
gileisten  nimabte,  dob  gisab  in  got,  also  iz  cbuit  'do  sah 
got  zi  Petro'.  unde  an  dinemo  buoche  uuerdent  si  alle  gi- 
scriben:  dia  durnobtigen  unde  dia  undurnobtigen.  ana  Christo 
missinement  si,  uuanda   si   uuanent  in  ecchert  menuisgen  sin 

I97ii  unde  firlazent  |  in  in  dera  martira.  unde  iro  nibein  nefol- 
babeta  sih  ce  imo,  noh  der  da  chot  'ih  lido  den  tod  mit  dir' 


-     275     — 

17.  Miclii  autem  nimis  honorati  sunt  amici  tili,  deus:  nimis 
coiifortatiis  est  principatus  eorum.  Auir  dine  friunt  uuuitüie, 
uali  minera  martira  sint  si  iiiii'  tile  erhafte:  iro  potescaft  ist 
harto  gifestiiiot,  unde  cello  ih  sie,  unde  ist  ira  mera  deime 
des  griezis  in  demo  mere.  so  manigir  uuirdit  dero  nah  mi- 
neio  martira  dere  e  niheinir  niuiias. 

18.  Dinumerabo  eos  et  super  harenara  multiplicabuntur: 
exurrexi,  et  adhuc  sum  tecum.  Ih  piu  irstauden  nah  tode, 
unde  uoh  pia  ih,  fatir,  samet  dir:  noh  ni  bin  ih  in  chuut, 
suntir  ecchert  dir. 

19.  Si  occideris,  deus,  peccajtores:  uiri  sanguinum  decli-  197'' 
nato  a  nie.  20.  quia  dicitis  in  cogitatione  'accipient  in 
uanitate  ciuitates  suas'.  Vbe  du,  got,  siehist,  daz  ohuit  plen- 
dist,  die  sundigen,  so  pisuichint  si  ira  folgare  in  uppicheite. 
uuanda  got  chuit  stillo  in  dero  guoten  gidanche  'skeident 
iuuuih,  manslegen,  föne  mir',  got  leret  daz  sih  guote  skeideii 
föne   ul)ilen   in   iro   uuerhcheu   unde  si  doh  giminne  sin:  föne 

diu   ist   dera  irslaginon   lera  uppigiu.     uuelichiu  ist  diu  lera? 
uiiane  daz  si  iro  gilicheii  lereut  'die  ira  Inirgi  sint  hazen  die 
rehten'.      ziii   tuont   si   daz?    uuanda   in   ira  |   guote   nl)ili   ni-  1!'7'' 
dunchit.     uuelihe   sint   die   suntigeu?   uuane   die   iro  pruodere 
hazent. 

21.  Nonne  eos  qiii  te  oderunt  oderam,  et  super  inimicos 
tuos  tabescebam?  Ziu  skeident  sie  sih  föne  mir,  samoso  ih 
ubil  si?  ni  hazota  ih  die  die  dih  hazent,  trohtin?  unde  niseri- 
uuota  ih  umbe  dina  fiante,  uuanda  mir  iro  uiu'eht  anta  uuas 
füre  dih? 

22.  Perfecto  odio  oderam  illos,  iiiimici  facti  sunt  mihi.  In 
durnohtemo  hazze  hazeta  ih  sie.  daz  chuit:  ih  hazota  siu 
rehte,  uuanda  ih  ira  ubila  hazota,  uals  sie  selben,  si  sint 
mir  fiant,  uuanda  ih  ii*o  unreht  hazeta, 

23.  Proba  me,  deus,  et  scito  cor  me  |  um:   interroga  me  197'^ 
et  cognosce  semitas  meas.     Pisuoche  du  mih,  cot,  übe  ih  daz 
gisculdit   habe   daz   si   sih   skeiden  föne  mir:   unde  iiuizist  du 
min  herza,  uuanda  si  iz  iiuizen  ni  uuellent. 


CXXXVIII  18.  ih  in  chunt  ]  in  ühergeschriehcn  22.  Pcrfcrto 

18* 


—     276  - 

24.  Et  uide,  si  uia  iniquitatis  in  me  est,  et  deduc  me  in 

iiia  aeterna.      Scrudile  mili  unde  bechenne  niine  stiga  unde 

sih,    übe  in   mir  unrelit  pliat  si.  unde  rihte  mih    ce  domo 

euuigen  übe,  ce  Christo,  an  domo  nehein  unrelit  ne  ist. 


CXXXIX. 

2.  iiiripe  me,  domine,  ab  homine  malo,  a  uiro  iniquo 
libera  me.     'Lose  mih,   trohtin'  chuit  diu  heiliga  Christenheit 

198a  'uone  ubilemo  mennisgen':  daz  ist  der  uone  demo  |  daz  heilige 
euangelium  chuit  'daz  teta  der  fiant'.  föne  unrehtemo  man 
lose  mih:  daz  ih  föne  imo  giargirot  niuuerde. 

3.  Qui  cogitauerunt  iniquitates  in  corde,  tota  die  constitue- 
bant  praelia.  Also  die  unrehte  sint  die  unrehtis  denchent,  in 
ira  herzen  unde  allen  den  tac  uuellent  feilten  odar  ettelichen 
irrituom  bringen. 

4.  Acuerunt  linguas  suas  sicut  serpentes:  ueneimm  aspidum 
sub  labiis  eorum.  Si  habent  ira  zungeii  giuuezit  also  uurmi: 
iro  uuort  sint  samo  freislih  samoso  dero  uurmi.  unter  ira 
lefsen  ist  firborgen  daz  zaligista  eiter. 

5.  Custodi  me,  domine,  de  manu  peccatoris:  ab  hominibus 
1981'  iniquis  eripe  me.     Huote  min,  |  trohtiii,  fore  des  tiefilis  ban- 
den: lose  mih  föne  unrehtemo  mennisgen. 

6.  Qui  cogitauerunt  supplantare  gressus  meos,  absconderunt 
superbi  laqueum  mihi.  Die  mih  uuellen  biskrenchen:  die  mih 
irren  uuellent  rehtere  forte,  ubirmuote  rihten  mir  striccha: 
mih  ilton  die  irrari  gifahen  mit  ira  unchusten.  Et  funes 
extenderunt  in  laqueum  pedibus  meis.  iuxta  iter  scandalum 
posuerunt  mihi.  Vnde  deniton  si  seil  minen  fuozen  ce  stricche. 
daz  chuit:  si  stricten  iro  seil,  daz  mine  fuoze  dar  ana  gihaf- 
tetin.     uuaz   sint   diu  seil?    uuane  giflohtiniu  reda  ce  irridon 

198c  gitaniu.  pi  demo  uuege  legeten  si  daz,  daz  ih  mih  dar  |  ana 
stieze:  uuanda  andera  ni  gifaheut  si,  ane  die  aba  rehtemo 
uueee  uueiichent. 


CXXXIX  5.  Huote  ]  Guote 


—     277     — 

7.  Dixi  domino  'deus  mous  os  tu:  exaudi,  domino,  uocem 
dcprocutionis  meac'.  In  den  frcison  cliot  ih  ze  uiinomo  trolitino 
'min  got  bist  du',  daz  ni  niagen  auor  si  l)orc  l)aldo  clioden, 
uuanda  ira  ubirmuot  skeidit  siu  uone  gote  .  .  . 

8.  Domine,  domine,  uirtus  salutis  meae,  obumbrasti  super 
Caput  meum  in  die  belli.  'Trohtin'  chot  ih  'du  bist  chraft 
minera  lieili,  du  gibist  niir  dia  cliraft  dera  lioili  in  uuige'. 
daz  chuit:  in  diorungen  lieseatitost  du  min  houliit,  daz  ih 
fore  hize  ni  irlage,  also  die  irligent  dera  hizza  du  ni  chuolist, 

9.  Ne    tradas    |   me,    domine,    a    desiderio   meo  peccatori.  198^1 
cogitauerunt  aduersum  me:  ne  derelinquas  me,  ne  forte  exal- 
tentur.      Fore  niehte   nigebist   du  mih,    trohtin,  demo   tiefile 

der  uieht  ist  diu  hiza  die  gotis  scato  mezhaftigot,  nio  si 
unsili  ubiruundine  demo  sundigen  neantuurte.  ubele  rieten 
ana  mih:  du  ni  firlazist  mih,  nio  si  des  ubirmuote  niuuerden. 

10.  Caput  circuitus  eorum:  labor  labiorum  ipsorum  operiet 
eos.  Diabolus  iro  houbit  der  ist  umbeganc:  der  ni  birihtet 
sih  uiomir  ce  uuege.  iro  mundis  aribeit  skirmit  sie:  du 
skirmist  mih,  sie  skirmit  ira  luga,  »mit  demo  intsagent  sie  sih 
ira  sundono.    diu  ist  unsemftera  ce  findene  danne  diu  uuarheit. 

11.  Cadeut  super  eos  carbones  ignis,  in   ignem   |   deicies  199» 
eos:   in   miseriis  non  subsistent.     Chuolente  zauderen  ana  fal- 
lent  sie:  uuanda  si  gisehent  die  zünden  die  fore  chuole  uuaren, 

si  gisehent  daz  in  ernist  uuirt  ce  uuoletaten.  da  uuirfist  du 
siu  nidir:  da-si  den  irbunnun,  daz  fellit  siu.  uuenicheit  gi- 
skihit  in,  fore  dera  ni  gestent  si.  auer  rehte  gestent,  uuanda 
einir  dere  rehten  chot  'uuir  uuerden  giguotlichit  in  den 
truobisalen'. 

12.  Vir  linguosus  non  dirigetur  super  terram:  nimm  in- 
iustum  mala  capient  in  interitu.  Ze  filechosic  man  ni  giuuinnit 
niomir  grehti  obe  erda:  luianda  iz  chuit  'in  demo  michilen 
gichosi  so  nifirfliuhist  du  nicht  dia  sunda'.     der  gizungclir  ist, 

der    ist    dicho    luker,    daz    ist    michil    unge  |  rehte.     unrehten  199'» 
man    gifahent    uueuun    ce    flornussido:    den    guoten   magen   si 
ouh  gifahen,  nals  aue  c  flornusside. 


CXXXIX  9.  ueaiituurteu  11.  chuolente  =  ffluoenteV 


—     278     — 

13.  Cognoui  qiiia  faeiet  dominus  iudiciuin  inopum  et  uin- 
dictam  pauperum.  Ili  pichenne  daz  got  den  unehtigen  rilltet 
unde  er  girih  tiiot  doro  armon. 

14.  Veruntamen  iusti  confitebuntur  nomini  tuo,  et  habi- 
taljimt  recti  cum  uultu  tuo.  Auer  doh  die  rehten  gelient 
dinemo  namen,  nals  in  selben,  allis  des  si  guotis  magen:  dir 
uuizen  si  is  danc.  rohte  puent  sament  dinemo  antluzze, 
uuanda  iz  chuit  'so  er  irskinet,  so  biren  uuir  imo  gelih, 
uuanda  uuir  in  denne  sehen  also  er  ist'. 


CXL. 

199o  1.  Uomine,  clamaui  ad  te:  exaudi  me,  intende  uoci  de- 
precationis  meae  .  .  .  'Trohtin'  chuit  der  uuissago  'ce  dir 
hareta  ih:  gihore  mih,  tuo  ouh  noh  uuara  minera  digi,  so  ih 
hara  ce  dir':   so  du  e  tatist,  so  tuo  ouh  noh,  gehöre  mih  io. 

2.  Dirigatur  oratio  mea  sicut  incensum  in  conspectu  tuo: 
eleuacio  manuum  mearum  sacrificium  uespertinum.  Min  gibet 
reche  sih  uf  also  rouh  fore  dir:  suozen  stanc  tuo  dir  min 
gebet,  ufheue  minero  hande  si  dir  abentophir:  minero  guoten 
uuerche  ruochist  du  ce  minemo  ente. 

3.  Pone,  domine,  custodiam  ori  meo  et  ostium  circum- 
stanciae    labiis    meis.     Sezze    huota  minemo    munde,    trohtin, 

199fi  unde  umbe  lefsa  mina  |  stelle  ture:  lere  mih  giuuar  uuesen 
minero  uuorte. 

4.  Non  declines  cor  meum  in  uerba  maliciae  ad  excusan- 
das  excusationes  in  peccatis.  Ne  chere  min  herza  in  arc- 
uuilligiu  uuort  ce  antsegeda  dera  sundona:  lera  mih  dia 
uuaren  pigiht  diudir  losit  uone  domo  tode.  Cum  homi- 
nibus  Operantibus  iniquitatem:  et  non  coramunicabo  cum  electis 
eorum.  Sament  unrehten  unde  sament  ire  iruueliten  ne  habe 
ih  gimeinsame:  daz  sint  die  sih  selben  sundon  uirsagent. 


—     279     — 

5.  Corripiet  nie  iustus  in  misericordia  et  increjialjit  me: 
oleum  autem  peccatoris  non  inpinguet  caput  nieum.  Der 
relito  inchan  mili  unde  irrefset  niih  gnadicliclio:  des  sun- 
digen ole  nisalbe   min  lioubit.     sin  ole   daz  ist  sin  lol)  unde 

sin  I  slihten  daz  io  guotemo  man  ce  fliehenne  ist.  200^ 

6.  Quoniam  adhuc  oratio  niea  in  beneplacitis  eorum:  ab- 
sorti  sunt  iuncti  petrae  iudices  eorum.  Vuanda  bit  noh  in 
ii'a  gilichente  ist  min  gibet:  noh  uuirdet  daz  in  liebet  ce 
chedenne  'firlaz  uns  unsera  scukla,  also  uuir  firlazen  unseren 
scolaren'.  iro  rihtari  sint  uirtiligot  ze  Christo  gibotene:  dera 
irrari  lera  netugen  so  man  Christi  euangelium  lisit  unde  iz 
da  zuo  biutet. 

7.  Andient  uerba  mea,  quoniam  potuenint,  sicut  crassitudo 
terrae  erupta  est  super  terram.  Si  giborent  miniu  uuort, 
uuanda  dei  gimahten:  eniu  uuaren  chraftilos.  föne  diu  chom 
also  feizta  dera  erda  daz  pluot  dera  martirare:  dannan  iruuohs 
der  heilige  ezisg,  daz  ubii'  al  christiani  uurten. 

8.  Dissi  '  pata   sunt  ossa  nostra  secus   infernum.     quia  ad  2001^ 
te,    domine,    domine,    oculi  mei:    in  te  speraui,    non  auferas 
animam  meam.     Vnseriu   bein  uurten   cepolet  pi   dera  hella. 

die  unsili  starcton,  die  uuarf  man  samoso  in  hella,  si  sint 
auir  guotlih  in  himile,  uuanda  ce  dir,  trohtin,  sehent  miniu 
ougen:  ce  dinen  giheizen,  also  ce  iro  dron.  an  dih  gidingo 
ih.     föne  dinemo  guote  ne  skeit  mina  sela. 

9.  Custodi  me  a  laqueo  quem  statueruut  mihi  et  ab  scau- 
dalis  operancium  iniquitatem.  Pihuote  mih,  trohtin,  fore  demo 
striche  den  si  mir  gu'ihtet  habent  unde  fore  demo  ÜTiden 
dero  unrehten. 

10.  Cadent  in  reciaculo  eius  peccatores:  j  singulariter  sum  200e 
ego,    donec   transeam.      Sundige    gihaftent   in    siuemo    nezze: 
diaboli  ist  daz  nezze,  sin  ist  der  stric.     'Ih  pin   eino'  chuit 
Christus  'unze  ih  irstü'bo:  dara  nah  manicfalton  ih  mine  holden'. 


CXL  5.  increpauit  7.  uurten  ]  uurtent 

8.  starcton  ]  stracton 


280 


CXLI. 

2.  Uoce  mea  ad  dominum  clamaui,  iioce  mea  ad  dominum 
deprecatus  sum.  Mit  minera  stimma  liareta  ih  ce  trolitine, 
mit  minera  stimma  digiti  ih  ce  trolitine.  min  stimma  ist  diu 
föne  herzen  chumit.  manige  ruofent  mit  lefsen,  nals  mit  hercen: 
daz  herza  gihorit  got,  dia  lefsa  gihoret  mennisco. 

3.  Effundo  in  conspectu    eins   orationem  meam,   et  tribu- 
200d  lationem  meam  ante  ipsum  pronuncio.  |  Fore  imo  lazo  uz  min 

gibet,  daz  ecchert  er  iz  gisihit:  andere  ne  magen  daz  herza 
gisehen  uuane  sin.  mina  arbeit  sago  ih  fore  imo.  uuenne 
tuon  ih  daz? 

4.  In  deficiendo  spiritum  meum,  et  tu  cognouisti  semitas 
meas.  So  min  geist  chumic  uuirdit.  ziu  scol  ih  daz  tuon? 
daz  mih  sin  geist  sterche.  Undo  du  bechandost  mina  stiga: 
du  gisahe  mih  rehto  phadon.  In  uia  hac  qua  ambula- 
bam  absconderunt  laqueos  mihi.  'Si  rihten  mir  tougeno  stric' 
chuit  Christus  'an  demo  uuege':  ih  gienc  in  dera  unsculdicheit, 
si'  rihten  mir  doh  daz  cruci. 

5.  Considerabam  ad  dexteram  et  uidebam,  et  uon  erat 
qui  cognosceret  me.     Dar  umbe  sah  ih  mih,  uuer  mina  halba 

201a  I  uuare:  unde  neheinir  ue  uuas  der  mina  gotheit  irchande. 
Periit    fuga   a   me,    et    non   est  qui  requirat   animam  meam. 
Da  nifloh  ih,   doh  andere  fluhun:   unde  umbe  helfa  nisuohte 
mih  nioman. 

6.  Clamaui  ad  te,  domine.  dixi  'tu  es  spes  mea,  portio 
mea  sit  in  terra  uiueneium'.  Do  harita  ih  ce  trohtine  alsus 
'pater,  in  dinen  giuualt  piuiliho  ih  minen  geist'.  do  chot  ih 
ouh  'du  bist  min  gidingi,  min  teil  des  erbis  in  paradiso,  also 
demo  scahari  giheizen  uuart  'hiuto  ferist  du  mit  samit  mir 
in  daz  paradisum'. 

7.  Intende  orationem  meam,  quia  humiliatus  sum  nimis. 
Firnim  min  gibet,  uuanda  ih  harto  gidiemuotit  Ijin  mit  demo 
tode.  Libera  a  persequentibus  me,   quia  confortati  sunt 

201^  super  me.     Lose  mih  |  föne  minen  ahtaren  die  min  nieht  ni- 


CXLI  7.  Libera  ]  L  fehlt 


—     281     — 

l)oi'gent,  uiuuula  si  iiiili  got  nibicheiiuont.  uuaiida  si  mir 
oberen  uuorten  sint  iiiulc  mih  in  den  tot  gistozen  liabeut. 
8.  EdiiG  de  custodia  aiiimam  meam  ad  confitendum  nomiiii 
tiio:  me  exspectaut  iiisti,  doiiec  retribiias  mihi.  Princ  mih 
uuidei'c  funo  helle,  daz  dih  loben  mine  holden,  mino  poten 
piteiit,  unze  du  njir  niina  guotlicha  in  dera  urstenda  irgebist. 


CXLII. 

1.  J_/omiue,  exaudi  orationem  meam,  aurilnis  percipe  ob- 
secrationem  meam,  in  ueritate  tua  exaudi  me,  in  tua  iusticia. 
Trohtin,   gihore   miu  gibet,  firnim  miua  diga,  gehöre  mih  in 
dinera  uuarheita:  |  in  dinemo  rehte,  nals  in  minemo,  gihore  201c 
mih,  uuandn   du  mir  gabo  suelih  relit  ih  habo. 

2.  Et  non  intres  in  iudicium  cum  seruo  tuo,  quia  non 
iustihcabitur  in  conspectu  tuo  omnis  uiuens.  Ynde  dinclicho 
ne  farist  du  mit  dinemo  scalche,  suntir  gnadiclicho,  uuanda 
fore  dir  uehein  lebenter  uusculdic  ne  ist.  also  lob  chuit  'noh 
sa  daz  chint  daz  einir  naht  alt  ist  ne  ist  unsculdic  fore  dir'. 

3.  Quia  persecutus  est  inimicus  animam  meam,  humiliauit 
in  terra  uitam  meam.  Vuanda  der  tiefal  ahta  min,  unde  ce 
Sunden  prahta  er  iil  erda  minen  lib.  daz  sint  uuort  des 
riuuuenten.  sculiu  iz  auir  Dauidis  uuort  sin  föne  Säule  odar 
Christis  föne  luda,  |  so  chuit  iz:  min  fiant  ahta  min  unde  ^Old 
giniderota  mih,  uuanda  einer  uuart  des  richis  pistozen,  der 
ander  uuard  an  daz  cruci  gihangen.  föne  diu  sprichit  sa 
nah  Christus: 

4.  Collocauit  me  in  obscuris  sicut  mortuos  saecuh,  et  anxi- 
atus  est  in  me  Spiritus  meus,  in  me  turbatum  est  cor  meum. 
Er  stiez  mih  in  dia  finstra  des  grabis,  also  die  toten  dera 
uuerlte  die  mit  rehte  irsterbent,  uuandc  si  uone  sculden  ir- 
sterbent.  unde  angistet  min  sela  in  mir,  unde  geleidct  uuart 
min  herza  in  mir  nah  den  uuorten  'min  sela  ist  unfro  unze 
an  den  tot'. 


CXLII  o.  Säule  übergeücJuieben  ciiior  ]  ei,  ncr  ühcrgcchriehcn 


—     282     — 

5.  Meraor  fui  clierum  aiitiquorum,  meditatus  sum  in  Omni- 
bus operibus  tuis.     in  factis  manuum  tuarum  meditabar.     Nu 

202a  spricliit  imo  zuo  sin  licliinamo  'dere  alton  ta  |  ge  iihugo  ili, 
do  disiu  uuerlt  uuart,  unde  in  din  bantuuerh  dabta  ih  daz 
in  bimile  unde  in  erda  skinit'.     da  bi  cbos  ib  daz. 

6.  Expandi  manus  meas  ad  te:  anima  mea  sicut  terra 
sine  aqua  tibi.  Mine  hendo  rahta  ib  ce  dir:  also  uuazirlos 
erda  ingagen  regene,  so  uuas  ib  ingagen  dir. 

7.  Velociter  exaudi  me,  domine:  defecit  spiritus  meus. 
Kebore  mib  spuotige,  uuanda  ib  cbumo  geatimon:  also  den 
giskibit  die  file  muode  uuerdent  unde  donne  labe  bidurfen. 
in  minemo  atimo  bin  ib  irlegen:  in  dinemo  labe  mib. 

Ne  auertas  faciem  tuam  a  me:  et  similis  ero  descendentibus 
in  lacum.  Neuuende  föne  mir  din  anesiune:  uuande  ib  danne 
gilib  uuirde  den  farenten  nidir  in  dia  bellagruoba. 

2021^  8.  Auditam  |  fac  mibi  mane  misericordiam  tuam,  quia  in 
te  speraui.  Laz  mib  in  morgen  giboren  dina  gnada:  so  der 
tac  dera  urteila  cbome,  so  tuo  mib  geboren  'cbomet  bera,  ir 
giuuibten  minis  uatir,  unde  inpbabit  daz  riebe  daz  in  giga- 
riuuit  ist  föne  anagenge  dera  uuerlte'.  uuanda  ib  an  dib  gi- 
dingo.  Notam  fac  mibi  uiam  in  qua  ambulem,   quia  ad 

te  leuaui  animam  meam.    Cbundo  mir  den  uuec  der  mennisgen 
uncbunt  ist,  an  demo  ib  scule  gen.     den  cbunde  mir,  uuanda 
ib  uf  buob  ce  dir  mina  sela,  nals  nidir  ce  dirre  uuerlte. 
9.  Eripe  me   de   inimicis  meis:    ad  te   confugi.      10.  doce 

202c  iii^e  facere  uoluntatem  tuam,  quia  deus  meus  es  tu.  j  Lose  mib 
föne  minen  Sauden:  ib  giflob  ze  dir.  lere  mib  tuen  dinen 
uuillen,  uuanda  du  min  got  bist,  unde  ib  dir  einemo  uuillen  scol. 
11.  Spiritus  tuus  bonus  deducet  me  in  terram  rectam: 
propter  nomen  tuum,  domine,  uiuificabis  me  in  equitate  tua. 
Din  guoto  geist  leite  mib  in  rebta  erda.  rebt  erda  ist  der 
licbinamo  unze  er  untirtan  ist  demo  geisti:  so  ist  daz  riebe 
dere  cbumftigen  uuerlte,  föne  diu  uuirt  bic  beidera  gibeten. 
umbe  dinen  namen,  uuanda  ib  iz  ne  bau  garnct,  cbuiccbe  mib 
in  dinemo  rebte. 


CXLI  11.  Xps  für  Sps 


—     283     — 

12.  Ediices    de    tribiilationo   auiinam   lucam  et  in  miseri- 
cordia  tiia   disperdcs   inimicos  mcos.      Leite  mina  sc  |  la  iizir  202'i 
arbeiten,  laz  niili  endon  mit  ablaze:  in  dinen  gnadon  cespven- 
gist    du    mine   fiande.  Et    perdes    omnes    qui    tribulant 

animam  meam,  quoniam  ego  seruus  tuus  sum.     Vnde  firliesist 
du  den  tiefal  unde  alle  die  mili  pinont,  uuanda  ih  din  scalh  pin. 


CXLIII. 

1.  Jjenedictus  dominus  deus  mens  qui  docet  manus  meas 
ad  praelium  et  digitos  meos  ad  bellum.  Gelobit  si  trohtin 
got  miner  der  mini  bende  unde  mine  fingeri  leret  ce  uuige 
uuidir  Golia  der  den  tiufal  peceichinot  unde  uuidir  demo 
licliinamen  föne  demodir  giscriben  ist  'der  licbinamo  gerit 
uuidir  dia  sela'. 

2.  Misericordia  mea  et  refugium  meum,  susceptor  mens  et 
liberator  mens.     Min  irbarmberzida  bist  du,  trolitin,  uuanda 

du    gibist  I  mir    sia.      unde  min    zuoflubt:    ce  imo  fliubo   ib.  203a 
er  ist  min  festi,  min  impbabare  unde  min  urlosare.  Pro- 

tector  meus,  et  in  ipso  speraui:  qui  subdis  populos  sub  me. 
Min  skermare,  unde  an  in  gidingo  ib:  Hute  untirtuot  er  mir, 
so  ib  nab  Säule  minis  ricbis  uualten  biginno. 

3.  Domine,  quid  est  bomo,  quia  innotuisti  ei?  aut  filius 
bominis,  quoniam  uisitas  eum?  Vuaz  ist  der  mennisco,  daz 
du  imo  dina  tougina  cbuntist?  odar  mennisgen  sun,  daz  du 
sin  uuara  tuost? 

4.  Homo  uanitati  similis  factus  est,  dies  eins  sicut  umbra 
praetereunt.  Mennisco  ist  gelib  uppicbeite,  uuanda  sina  tage 
fergcnt  also  scato:  er  uuart  giscafen  gilicbir  dere  uuarbeite, 
dara  nab  uuart  er  föne  sundon  gelib  dera  uppicbeite. 


CXLII  12.  scah  CXLIII  1.  fiach  mini  r  radirt 

4.  uarheite  über  durcJistrichenem  uppicbeite 


—     284     — 

203i>  5.  Domine,  inclina  caelos  tiios  et  descende.  tauge  mon  |  tes, 
et  fumigabuut.  Neige,  trohtiu,  dina  himila  imde  fara  hera 
nidir:  ouge  dih  iinsih  libhafteii.  ruore  dia  berga,  so  riuclient 
si:  den  nbirmuoten  bercen  gib  gistuugida,  so  tuont  si  dia 
riuuua. 

6.  Fulgura  corruscatiouum,  et  dissipabis  eos:  emitte  sagittas 
tuas,  et  contiirbabis  eos.  Pleccbize  sie  ana,  so  ceuuirffist  du 
sie:  prutte  sie  mit  dineu  zeichinen,  so  gloubent  si  sih  iro 
.  .  .  suudono. 

7.  Emitte  mauum  tuam  de  alto,  eripe  me  et  libera  me 
de  aquis  multis  .  .  .  Sente,  fatir,  dinen  sun  föne  himile:  er 
ist  diu  baut,  mit  dera  du  elHu  dinc  giscuofe.  lose  mib  föne 
uuazeren   manigen,    föne    diezenten    gnuogen:    lose    mib    föne 

203c  fremidere  cbinde  banden  die  dera  |  cbristenbeite  cbint  ni  sint. 

8.  Quorum  os  looutum  est  uanitatem:  et  dextera  eorum 
dextera  iniquitatis.  Ib  meino  die  dera  munt  io  uppicheit 
spricbit,  foue  den  uuazeren  lose  mib.  unde  ira  cesiuua  ist 
cesua  des  unrelitis:  daz  ist  föne  diu  uuanda  si  babent  ce 
cesiuun  daz  si  ce  uuinsterent  baben  scolten.  ib  meino  diu 
euuigen  guot,  dei  scolten  si  baben  ci  cesiuuan. 

9.  Dens,  canticum  nouum  cantabo  tibi:  in  psalterio  decem 
cbordarum  psallam  tibi.  Danne  so  Cbristus  cbumit  singo  ib 
dir  niuuiz  sanc:  daz  ist  daz  ib  ezen  muoz  sinen  lichinamen 
unde  trineben  sin  pluot.     an  domo  cehenseitigen  saltare  singo 

203d  ib  dir:  uuanda  diu  coben  gipot  dera  e  |  diu  sint  unde  ouh 
euangelium.     föne  dir  sint  sin  beidiu  cbomen. 

10.  Qui  das  salutem  regibus,  qui  redemisti  Dauid  seruum 
tuum,  de  gladio  maligne  eripe  me.  Du  den  rebten  gibist 
heili,  du  Dauiden  dinen  scalb  lostist  föne  Goliadis  suerte  demo 
arcuuilligen,  lose  mib.  minis  trobtinis  suert  ist  guotuuillic, 
uuanda  iz  skedit  föne  ubilen:  arcuuillic  ist  des  tiufilis  suert, 
uuanda  iz  skeidet  föne  guoten. 

11.  Et  erue  me  de  manu  filiorum  alienorum  quorum  os 
locutum  est  uanitatem:  et  dextera  eorum  dextera  iniquitatis. 
12.  Quorum  filii  sicut  nouellae  plantationis  a  iuuentute  sua. 
Dere  sune  sint  also.niuuua  phlanzunga  gistate  föne  lügende: 
si  sint  ebensconi  niusazten  reben,  uuanda  si  gifestinot  babeut 


—     285     — 

niuiiue  irriden  füre  dia  alten  lera  dera  uuis  |  sagon  undo  dcra  204a 
poten.  Filiac  eorum  compositae,  circumornate  iit  simili- 

tudo  templi.  Ira  tohtera  gent  gelencliit,  in  cliirichen  uuis 
gent  si  gicierta:  si  habout  ira  giliclui  cierda,  nals  die  uuarheit. 

13.  Promptuaria  eorum  pleiia,  eructuancia  ex  lioc  in  illud. 
Ira  chellare  sint  folle.  fezendo  daz  lid  föne  einemo  ce  ande- 
remo.  Oues  eorum  fetosae,  habundautes  in  egressibus 
suis,  boues  eorum  grassae.  Iro  scaf  sint  fesilic,  manigiu  in 
iro  uzgengen:  manigiu  gent  uzir  ira  stigon.  iro  chue  sint 
feizte. 

14.  Non  est  ruina  maceriae  ncque  transitus,  neque  clamor 
in  plateis  eorum.  Noh  iro  steinin  zun  nifallet,  noli  ira  hus 
ni  ist  durhfertic:  si  haljent  gisuasbeit.  nob  screiat  ni  ist  in 
ira  strazon:  sie  niuuecbit  nioman, 

15.  Beatum  dixerunt  populum  |  cui  bec  sunt,     beatus  po-  2041) 
pulus  cuius   dominus   deus   eins.     Si  heizent  saugen  den  liud 

der  solib  babit:  daz  taten  si,  uuanda  si  iz  ce  cesiun  babeten. 
ib  uuile  iz  rebtera  sagen,  der  bud  ist  salic  der  got  ce  berren 
babet:  übe  got  sin  berro  ist,  so  ist  er  sabc. 


CXLIV. 

1.  Jiixaltabo  te,  deus  mens,  rex,  et  benedicam  nomini  tuo 
in  saecubim  et  in  saecubim  saecuU.  Selljemo  Dauid,  selbemo 
Cbristo,  cbuit  diu  cbristenbeit  'ib  irbobo  dib,  got  niin  cbunic, 
unde  loben  dinen  namon  in  uuerlte  unde  iemir  dara  nab'. 

2.  Per  singulos  dies  benedicam  tibi  et  laudabo  nomen 
tuum   in   saeculum  saeculi.     Tagelicbis  lobo  ib  dib,  niebt  ein 

in    den    framspuotigeii,    suntir    oub   in   den  uuidir  |  unartigen:  204c 
unde  bidiu  lobe  ib  dib  bie  unde  in  euun.     der  dib  bie  uuir- 
digo  lobit,  demo  uuirt  gilazen  daz  er  dib  lobit  euuiclicbo. 

3.  Magnus  dominus  et  laudabilis  nimis,  et  magnitudinis 
eius  non  est  finis.    Micbil  ist  min  trobtin  unde  lobesam  barto, 


CXLIV  2    frampsiiotigen 


—     286     — 

uiide  ist   unente   sinero  micliili:    unente   ist  ouh  niiiiis   lobis, 
uuanda  ih  nah  dismo  libe  dih  iemir  loben. 

4.  Generatio  et  generatio  laudabunt  opera  tua  et  potenciam 
tuam  narrabuut.  Chunne  unde  chiinne  lobont  diiiiu  uuerh: 
hier  in  uuerlte  diu  gotis  chint  imde  in  enera  uiierlte  diu 
chint  dera  urstendidi  lobent  dineu  namen,  unde  dina  mahtigi 

204(1  sagent  si.     si  uuizent  dir  daz  si  selbon  gimagen.  | 

5.  Magnificenciam  gloriae  sauctitatis  tuae  loquentur  et 
mirabilia  tua  narrabunt.  Daz  maginuuerh  dinero  guotlichen 
heilige  sprechent  si:  diniu  minder  cellent  si. 

6.  Et  uirtutem  terribilium  tuorum  dicent  et  magnitudinem 
tuam  narrabunt.  Vnde  chraft  dinero  antsazigen  dinge  sagent 
si,  nieht  ein  daz  himilriche,  suntir  iouh  daz  euuige  fiur. 
unde  dina  michela  cellent  si,  daz  iro  unmez  ist. 

7.  Memoriam  habundanciae  suauitatis  tuae  eructabunt  et 
in  iusticia  tua  exultabunt.  Gehugida  dera  ginuhte  dinera 
suozi  rophicent  si.  suoziu  ginuht  ist  daz  du  unsir  gihugist: 
dia  ezent  si  so  si  iro  ferstent,  dia  rophizent  si  so  sie  sia 
sagent  unde  lerent,  also   lohannos   coumota  obe   den   prusten 

205a  unsiris  herren  unde  |  ropliizota  'in  principio  erat  uerbum'. 
Unde  freuuent  si  sih  in  dinemo  rehte,  nals  in  iro  relite. 
also  si  geheilt  daz  sie  sint,  so  gehent  si  ouh  dir  daz  si  rehte 
sint:  anderesuuio  gaben  si  dir  daz  minnera  unde  in  selben 
daz  merera. 

8.  Misericors  et  miserator  dominus,  patiens  et  multum 
misericors.  Gnadic  trohtin,  danchis  guot  gebende;  unde  gna- 
dare,  sculde  firgebende;  gidultic,  firtragendo;  unde  file  gnadic, 
ce  riuuuon  ladonta. 

9.  Suauis  dominus  uniuersis,  et  miserationes  eins  super 
omnia  opera  eius.  Suozir  herro  allen  den  die  geistlicho  sina 
geba  gitrinchent.  Unde  sina  gnada  sint  ubir  elliu  siniu  uuerh 
dei  er  an  uns  gitougeno  tuot:  unde  ist  auir  sin  girih  ubir 
des  tiufilis  uuerh. 

10.  Confiteantur  tibi,   domine,  omnia  opera  tua,  et  sancti 
20b^  tui  I  benedicant  tibi.     lehen   dir,  daz   chuit  loben   dih,   elliu 


CXLIV  4.  uuizent 


—     287     — 

diniii  unerli,  trolitin.     sin  lobciit  dili,  uuanda  du  an  in  gil()l)it 
pist:  an  in  skinit  uuer  du  bist,    unde  dine  heiligen  lobent  dih. 

11.  Gloriam  regni  tui  dicent  et  potenciam  tuam  loquentur. 
Guotliclie  dinis  riehis  sagent  si  unde  dina  nialitige  spreclient 
si,  uuanda  allen  lebenden  lib  unde  unlebenden  samen  ira 
uuerenuis  lial)ist  du  gigeben. 

12.  Vt  notani  faciant  filiis  hominum  potenciam  tuam  et 
gloriam  magnificentiae  regni  tui.  Daz  si  chunt  gituon  men- 
nisgen  chinden  dina  mahtigi,  also  Petrus  unde  loliannes  do 
taten,  do  si  den  lialcen  gangenten  machoton.  unde  dina  guot- 
licha  unde  .  .  .  dinis  riehis  daz  uuir  noli  gisehen,  uuanda  in 
dirre  uuerltsconi  |  mit  uns  puent  tierir  unde  uurmi  unde  205c 
nianic  leitsami,  unde  auir  in  enire  uuerlte  mit  uns  nibuet  ]iio- 
man  uuane  dia  engili. 

13.  Regnuni  tuum  regnum  omnium  saeculorum,  et  domi- 
natio  tua  in  omni  generatione  et  generatioue.  Vuelih  ist  daz 
riche?  nua  iruuindet  iz?  diu  riche  ist  euuic,  iz  ist  durhganc 
allero  uuerlte.  unde  diu  herscaft  uuerit  in  allere  uuerlte  diu 
nu  ist  unde  noh  chumet.  Fidel is  dominus  in  omuibus 
uerbis  suis  et  sanctus  in  omnibus  operibus  eins.  Getruir 
herro  ist  er  in  allen  sinen  uuorten,  uuanda  er  so  leista  so 
er  gihiez.  daz  er  sinemo  einigemo  sune  nileib,  daz  gihiez  er. 
den    euuigen    lib    scol   er  noh   geben,      unde  heilic  ist  er  in 

al  I  len  sinen  uuerchcn.  205d 

14.  Alleuat  domiims  omnes  qui  corruunt  et  erigit  omnes 
elisos.  Also  dar  ana  skinit:  er  heuit  uf  alle  diedir  fallent 
unde  alle  firchnusite  rihtet  er  uf. 

15.  Oculi  omnium  in  te  sperant,  et  tu  das  escam  illorum 
in  tempore  oportuno.  Si  uuartent,  trohtin,  alle  an  dih,  unde 
du  gibist  in  fuora  ce  gifelligemo  male. 

16.  Aperis  tu  manum  tuam  et  imples  omne  animal  bene- 
dictione.  Du  intuost  dina  haut  unde  iruuUist  elliu  libhaf- 
tigiu  seginis:  föne  dinera  haut  chumit  al  daz  si  habent. 

17.  lustus  dominus  in  omnibus  uiis  suis  et  sanctus  in 
Omnibus  operibus  suis.     Vnsir  trohtin  ist  rehtir  in  allen  sinen 


CXLIV  11.  gagenten  15.  escam 


—     288     — 

üiiegen,  daz  chuit  in  allen  sinen  scafungen,  uncle  ist  heilic  in 
allen  sinen  uuerclien. 
206-1  18.  Prope  est  |  dominus  omnibus  inuocantibus  eum,  Omni- 
bus inuocantibus  eum  in  ueritate.  Er  ist  pi  allen  die  in  ana 
harent  in  uuarheite:  daz  nituont  die  nieht  die  in  unrehtis 
pitent,  föne  diu  ist  er  den  ferro. 

19.  Voluntatem  timencium  se  faciet  et  deprecationem  eorum 
exaudiet  et  saluos  faciet  eos.  Die  in  furbtent,  dero  uuillen 
tuot  er,  die  giboret  er  unde  gibaltet  sin. 

20.  Custodit  dominus  omnes  diligentes  se  et  omnes  pecca- 
toros  disperdet.  Er  bihuotet  alle  die  in  minnont,  alle  sundige 
fliusit  er. 

21.  Laudacionem  domini  loquetur  os  meum  et  bonedicat 
omnis  caro  nomini  sancto  eins  in  aetornum  et  in  saeculum 
seculi.  Minis  trobtinis  lob  spricbit  min  munt,  unde  manniclih 
lobit  sinen  beiligen  namen  iomir  unde  iomer. 


CXLV. 

206^  2.  J_jauda  anima  mea  dominum:  laudabo  dominum  in  uita 
mea,  pisallam  deo  meo  quamdiu  fuero.  Mina  sela,  lobo  got: 
manniclicbis  sela,  loba  got,  sid  der  propbeta  daz  rate  sinera 
sola,  ih  lobe  in  bina  füre  da  min  leben  ist:  in  euuigemo 
libe  lobe  ih  in,  ih  lobe  in  ouh  hie  unce  ih  hie  bin. 

3.  Nolite  confidere  in  principibus,  in  filiis  hominum,  in 
quibus  non  est  salus.  Nieht  nifirsehit  iuuuih  ci  giuualtigen, 
niheina  balda  ne  habit  in  mennisgen  cbinden  an  den  iuuuera 
sailda  nieht  ne  stent:  si  stent  in  einemo  suno  des  mennisgen 
der  ouh  gotis  sun  ist. 

4.  Exibit  Spiritus  eins  et  reuertetur  in  terram  suam:  in 
illa  die  peribunt  omnes   cogitationes   eorum.     Des  mennisgen 

206c  sela  |  ferit  hina  unde  danne  iruuindit  der  lichinamo  uuidere 
ce  dera  erda  dannan  er  chom.  so  sint  hina  alla  ira  gidancha, 
der  tot  piiiimit  in  sie  gai'a. 

CXLV  3.  salda,  i  swisclien  a  und  1  überyeschriehen 


—     289     — 

5.  Beatus  cuius  deus  lacob  adiutor  eins:  spcs  cius  in  do- 
miiio  doo  ipsius.  6.  qui  fecit  caelum  et  terram,  marc  et 
omnia  quae  in  eis  sunt.  Saligo  des  lielfare  trohtin  got  laco- 
bis  ist  der  selben  lacob  ce  Israheli  machota.  saligo  des  gi- 
dingo  ana  trohtine  gote  sinemo  ist,  als  an  Saturno  odar 
Neptuno,  suntir  an  domo  der  himil  unde  erda  unde  mere  teta 
unde  al  daz  da  inne  ist. 

7.  Qui  custodit  ueritatem  in  saeculum,  facit  iudiciuni  in- 
iuriani  pacientibus,  dat  escam  esurientibus.     Der  iomir  dera 
uuarheite  huotit  rihtendo  den  unreht  dolen  |  ten,  gibit  hungircn  206^ 
fuora:  die  rehtis  liungeric  sint,  die  gisatit  er. 

8.  Dominus  soluit  compeditos,  dominus  inluminat  cccos. 
Er  losit  die  biliaften  mit  drüben:  suare  druhe  sint  die  §unta 
unde  disiu  totlicba,  uzir  den  beiden  losit  sie  got.  er  gituot 
unuuizige  uuise.  Dominus  erigit  elisos,  dominus  diligit 
iustos.  Er  rilltet  uf  die  giuuirsoroten:  die  so  barto  fallent,  daz 
si  uf  irsten  nimagen,  die  befit  er  uf.     er  minnit  die  rebten. 

9.  Dominus  custodit  aduenas,  pupillum  et  uiduam  suscipiet 
et  uias  j)eccatorum  disperdet.  Er  bebuotit  den  cbomilinc, 
daz  ist  diu  beiliga  cbristenbeit,  uueisen  unde  uuitiuun  iii- 
pbabit  er,  unde  den  preiten  uueg  dera  sundigen  uzit  er:  er 
cberit  in  föne  imo,  föne  diu  leitit  er  ce  bella.  |  207* 

10.  Regnabit  dominus  in  saecula,  deus  tuus,  Syon,  in  gene- 
ratione  et  generatione.     Diu  got,  Syon,  ricliisot  iomir. 


CXLVI. 

1.  Liaudate  dominum,  quoiiiam  l)onus  psalmus:  deo  nostro 
sit  iocunda  decoraque  laudatio.  Lobit  trobtinen,  uuanda  er 
guot  ist:  guot  ist  daz  man  in  lobit,  salmsanc  ist  guot.  uuaz 
ist  daz?   uuane  daz  man  an  psalterio  singit.     psalterium  daz 


CXLV  (J.  himil,  der  daror  iihergeschriehen  teta  iiherge- 

schriebeii  7.  escam  8.  sie  got  ]  sie  ühcrjjcscltriehen 

giimirsoteu,  ro  über  geschrieben  9.  pupilum  10.  Regnauit 

19 


—    290    — 

ist  also  ein  lira  oclar  eiii  harpha  odar  ein  Organum,  imanda 
daz  lute  skillit  daz  man  da  ana  singit,  föne  diu  cliuit  psalmus 
holisanc.  der  den  holiisten  lobit,  der  liohsangit  uuole.  in 
lobit  der  lobisame  lebit.  uunnesam  unde  eiere  lob  si  unseremo 
gote:  eiere  lob  tuot  imo  der  des  site  eiere  sint,  unciere  singit 
der  unciere  uurchit. 

207^  2.  Aedificans  Jerusalem  dominus:  dispersiones  Israhel  con-  | 
gregabit.  Die  himilisgen  lerusalem  cimbirente  gisaminot  er: 
die  ciuuorfinen  Hute  die  got  sebente  heizent  (die  eugili  sehent 
in,  den  engilen  uuerdent  die  gilih  die  in  sehen  sculin)  die 
gisaminot  er  in  himile.  so  ist  diu  burc  gicimberot,  so  er  dia 
burgare  gisamijiot. 

4.  Qui  sanat  contritos  cordo  et  alligat  contriciones  eorum. 
Der  die  hercicbnistigen  beilit,  also  iz  chuit  'er  ist  pi  den  die- 
dir  sint  mit  gitruoptemo  berccn':  daz  sint  die  diemuoten. 
übe  du  ginesen  uuellest,  so  chniste  din  herza.  Uude  der  iro 
uerchnistida  bindit,  demo  uuigit  daz  in  manige  giluste  giruo- 
zent.     unde   er  cliuit  'uuer  irlosit  mih   föne  demo  libe  dissis 

207«  todis'?  daz  |  tuot  diu  gnada  des  almalitigen  gotis.  demo  fir- 
bindit  er  hie  die  unganci  mit  den  heilicheiten  aecclesiae,  auir 
in  enera  uuerlte  nimit  er  imo  den  bendil,  uuanda  in  da  ne- 
heina  gilusta  nistungent,  unde  er  ana  unrauua  da  ist. 

4.  Qui  numerat  multitudinem  stellarum,  et  omnibus  eis 
nomina  uocans.  Der  dera  heiligen  zala  uueiz  unde  die  pi 
namen  nennit,  also   er   cliot  ci  den  sipincic  iungeron  'mendit 

'  iuuuih  daz  iuuera  namen  gescriben  sint  in  demo  himilo'. 

5.  Magnus  dominus  et  laudabilis  nimis,  et  sapienciae  eins 
non  est  luimerus.     Michil  ist  got,  michil   ist  sin  chraft,  daz 

207'i  er  die  firchnis  |  ten  so  giheilen  mac.  unde  uncalahafter  ist 
sin  uuistuom,  daz  er  dia  zala  dero  rehton  so  bigritit. 

6.  Suscipiens  mansuetos  dominus,  humilians  autem  pecca- 
tores  usque  ad  terram.  Mammende  imphahit  er:  diedir  sint 
mit  gitruoptemo  hercen,  den  ofenot  er  diu  himilisgen.  auir 
sundige  niderot  er  ce  dera  erda,  uuanda  er  sie  umbe  ira  ubir- 
muot  diu  irdisgen  lazit  uuizen. 

CXLVI  1.  lira.  ora  ein  der  den  ]  der  der,  das  zweite  der 

ühcrc/escliriehen  2.  Aedificans  sehente,  darnach  n  radirt 


—     291     — 

7.  Precinite  domiiio  in  confessioiie,  psallitc  doraino  in 
cythara.  Fahet  ana  ieliendo  minemo  trolitine:  ce  erist  iohit 
dero  sundinc,  dara  nah  singit  imo  an  dcra  harphcn.  daz 
uuarhit  iiuiili  nah  dera  gigilite  ce  guoten  uuerchen. 

8.  Qiii  opcrit  eeliim  nuhibus  et  parat  terrae  pluuiam. 
Singet  demo  der  den  liimil  dechit  mit  uuolchinen  unde  ]  dan-  208^ 
nan  reginot  dera  erda.  daz  cliuit:  der  die  scrifte  dechit  mit 
den  bilden  unde  die  lerit  die  durstigen  die  sie  lustit  ce  lir- 
neime.  Qui  producit  in  montibus  fiienum  et  herl)am  ser- 
uituti  lioniinum.  Der  ce  menniscon  nuzzeda  heu  unde  gras 
rechet  an  dia  erda  unde  an  den  bergen.     Perga  sint  die  poten, 

die  gebeut  lindiu  unde  hartiu  giljot  den  mennisgen:  lindiu  so 
daz  ist  'der  sih  nicht  niuuelle  bihaben,  der  gihiuue',  hertiu 
so  daz  ist  'ih  uuile  daz  alle  mennisgen  sin  also  ih  pin'. 

9.  Qui  dat  iumentis  escam  ipsorum  et  pullis  coruorum 
innocantÜKis  eiim.  Der  starchemo  fehe  gibit  sina  fuora:  er 
uueiz  die  starclien  dia  daz  heuue  magen.  unde  iungiden  dero 
ramme  ce  imo  harenten:  die  heidine  uuaren  suarc  föne  sun- 
don,  de '  re  chint  sint  nu  gloubic  unde  harent  in  nu  aua.  208'' 
Phisiologi  sagent  daz  dei  iungide  dere  ramme  des  touuuis 
leben,  unde  daz  si  föne  ire  forderen  neheina  fuora  nihalien, 
also  iz  nu  gifaren  ist  dei  chint  dera  ungloubigen  deidir  mit 
dera  himilisgen  urstendi  gizogen  uuerdent  unde  ungelih  lebent 

ira  forderen. 

10.  Non  in  fortitudiue  equi  uoluntatem  habebit,  neque  in 
tibiis  uiri  beneplacitum  erit  ei.  Imo  ne  ist  lieb  ce  dera  starchi 
des  rosis.  den  der  hals  starb  ist  unde  ubirmuote  sint,  den 
ist  er  unholt,  noh  imo  nilichet  uuola  in  den  seldon  des  co- 
menis  der  sih  ci  imo  selbemo  firsihit  unde  m  nieht  ana  |  208c 
ni  harit. 

11.  Beneplacitum  est  domino  super  timentes  eum  et  in 
eis  qui  speraut  super  misericordia  eins.  Imo  ist  uuola  gi- 
lichet  an  den  die  in  furhtent  unde  die  sih  ce  sinen  gnadon 
fii'sehent. 


CXLYI  9.  escam  dei  chint  =  den  chinden? 

19* 


-     292     — 


CXLVII. 

12.  Jjauda,  lerusalem,  dominum:  lauda  deum  tuum,  Syou. 
Disse  zuene  proplietae  uuissagiton  in  Babilonia,  do  lerusalem 
cestorit  uuas,  daz  si  aua  scolta  giniuuit  uuerden:  also  ouh 
Hieremias  uuissageta  mide  ira  tagedinc  fant  aftir  sibuncic 
iaren.  an  demo  tagedinge  ist  gizeichinot  daz  cit  dero  uf- 
uuertigen  burc,  diu  danne  chumftic  ist,  so  dise  gisibunzaltou 
cite  liina  uuerdent.     dia  burc  sculin  uuir  ana  sehen,  uuanda 

208d  si  sia  ana  sa  |  lien  geistlichen,  do  si  foue  dirro  chosoten. 
cheden  uuir  mit  mendi  'du  himelisca  leiiisalem,  du  guotlichiu 
burc,  ce  dera  alle  guote  diugent,  loba  got,  loba  dmen  got, 
Sion'.  du  bist  diu  selba  daz  lerusalem  ist,  ein  burc  in  zuein 
namen. 

13.  Quoniam  confortauit  seras  portarum  tuarum,  benedixit 
filiis  tuis  in  te.  Vuanda  er  fasto  firgrindelit  hat  dina  porta. 
uz  noh  in  nemac  denne  nioman,  so  si  ce  iungist  pislozen 
uuirdit.  nioman  nebeltet  dar  uz,  uuanda  manniclih  mendit 
daz  er  da  inne  uuesen  scol.  uuile  ioman  dar  in,  der  chlochit 
danne  in  gemeiton,  uuanda  diu  porta  pislozen  stet,  segen 
gibit  er  da  dinen  chinden  der  si  l'urdir  uuerit  unde  an  demo 
in  niehtis  nibristit. 

209 a  14.  Qui  posuit  fines  |  tuos  pacem  et  adipe  frumenti  saciat 
te.  Daz  tuot  der  den  fride  dir  ce  marche  sezcit.  sid  lerusalem 
heizit  fridiuuarte,  so  ist  ira  marcha  mit  rehte  frido:  da  ni- 
heine  sorgen  nesint,  da  ist  uuarer  frido.  Unde  er  gisatot  dih 
dera  pezzisten  uuiste.  daz  ist  er  selbo:  er  ist  daz  prot  föne 
himile,  er  ist  daz  prot  dera  engili.  sie  fuorit  er:  daz  si  in 
ana  sehen  muozen,  daz  fuoret  alle  die  giburen. 

15.  Qui  emittit  eloquium  suum  terrae:  uelociter  currit 
sermo  eius.  Der  sin  uuort  uz  sentit  dere  uuerlte:  also  nu 
skinit,  uuanda  daz  uuort  des  uatir  iu  nah  disen  giheizen 
chomen  ist.  sin  euangelium  loufit  spuotigo:  föne  diu  ist  iz 
chunt  in  allera  uuerlte. 


CXLVII  12.  gisibun  (Rasm')  zaltou  15.  eloquium 


—     293     — 

16.  Qui    dat   niucm   sicut  lauam,   nebulam  sicut  ciuerem 
spargit.     Der  den  |  siie  tuot  also  iiuolla:  uuaudo  sneuiic  gilili  209i> 
ist  der  an  den  sunden  ii-froren  ist,  er  uuirt  also  iiuolla,  so 

er  mauige  biginnit  mit  sinemo  guote  pruoten  unde  skirmeu, 
also  uiisih  diu  uuolla  tuot  fore  froste,  uude  uebal  stoubit  er 
also  ascuu.  so  dia  suuda  die  sih  purgen  samoso  in  ncbulc 
irbaret  uuerdent  in  dero  pigibte,  ^so  cestiubeut  sie. 

17.  Mittit  cbristallum  suuui  sicut  buccellas:  ante  faciem 
frigoris  eins  quis  sustiuebit?  Er  sentit  sinen  cbristallum  also 
stuccbe  protis:  solib  cbristallo  uuas  Paulus,  er  uuas,  also 
mau  cbristallum  cibet,  uzir  iso  ce  steine  irbartet.  do  er  in 
bicberta,  do  santa  er  in  uz  also  stuccbe  protis,  |  uuanda  er  209« 
giteta  in  ougen  manigi  geba  des  beiligen  geistis.  uuer  gistct 
fore  sinemo  froste?  den  er  lazit  irfriesen  also  er  Pbaraonem 
teta,  uuaz  uuii-dit  des? 

18.  Emittet  uerbum  suum  et  liquefaciet  ea:  flabit  spii'itus 
eins  et  fluent  aquae.  Pater  sentit  uz  sin  uuort  unde  cilazit 
sie  also  iz  cbuit  'nob  der  ne  ist  der  sib  berge  fore  sinera 
uuirmine'.  daz  uuort  des  fatir  irapbrorit  sie,  unde  uuaet  sin 
ana  sin  geist:  unde  dara  nab  rinnent  si  ce  gote,  uuande  si 
celazen  sint  fonc  sinera  uuarmi. 

19.  Qui  adnunciat  uerbum  suum  lacob,  iusticias  et  iudicia 
sua  Israbel.    Der  sin  uuort,  daz  cbuit  sin  gil)ot,  cbundit  lacob, 
unde  siniu  rebt  unde  sina  urteili  [  Israbeli.     die  sine  beiden  209d 
sint,  die  sint  lacob  unde   Israbel:    den  offenot  er  uuio  rebt 

er  ist  in  sinen  ui'teilon,  uuio  nioman  ginisit  uuane  föne  sinon 
gnadon,  uuanda  si  alle  den  tot  garnoton. 

20.  Non  fecit  taliter  omni  nationi  et  iudicia  sua  non  ma- 
nifestauit  eis.  So  uigisuaste  er  sib  niebt  ci  aller  dieticlicbcmo, 
nob  ne  gioffenota  er  in  siniu  giribte,  so  er  Israbeli  teta. 


CXLVII   IS.  flauit 


—     294     — 


CXLVIII. 

1.  ijaudate  dominum  de  caelis,  laudate  eum  in  excelsis. 
Dise  zuene  prophetae  mendent  daz  gote  lob  chumit  föne 
liimile  unde  föne  erda.  föne  diu  clioden  sament  in  'lobit 
got  engili  föne  himili,  lobit  in  in  hohi'. 

2.  Laudate  eum,  omnes  angeli  eius,  laudate  eum,  omnes 
uirtutes  eius.     Lobit  in  sament,  alle  engili  iouh  uirtutes. 

2l0a  3.  Laudate  eum,  sol  et  luna,  laudate  eum,  omnes  stellae  | 
et  lumen.   Lobit  in,  sunno  unde  mano,  sternen  unde  tagis  liebt. 

4.  Laudate  eum,  caeli  caelorum,  et  aquae  que  super  cac- 
los  sunt  laudent  nomen  domini.  Lobit  in,  himili  dero  himili 
(daz  chuit  himila  obe  himilen)  unde  uuazir  dei  obe  himelen 
sint,  loben  sinen  namen. 

5.  Quia  ipse  dixit,  et  facta  sunt:  ipse  mandauit,  et  creata 
sunt.  Vuanda  er  hiez  siu  uuerden:  dannan  uurten  siu.  er 
gibot  ira  giscaft:  dannan  uurten  si  giscafen. 

6.  Statuit  ea  in  saeculum  et  in  saeculum  saeculi:  praeceptum 
posuit  et  non  praeteribit.  Er  habit  siu  gistatet  iomir  unde 
in  euua.  uuerde  ouh  himil  unde  erda  giuuehsilot,  also  iz 
chuit  föne  dera  chunftigen  uuerlte  'so  ist  niuuuir  himil  unde 
niuuuiu  erda'.  siu  gestent  io  unde  uuerent  io.  er  saz  in  ea, 
diu  ni  ciget,  uuanda  si  föne  in  intuerit  niuuirdit. 

2101^  7.  Laudate  dominum  de  terra,  dracones  |  et  omnes  abyssi. 
Lob  fono  erda  tuot  imo  rinnentiu  unde  clliu  unmeztiefiu 
uuazir.  uuemo  sint  dei  rinnenten  gelih  uuane  den  trachen? 
unde  uuelichiu  sint  so  tief  so  daz  mcre  daz  dia  erda  umbe- 
fahit? 

8.  Ignis,  grando,  nix,  glacies,  Spiritus  procellarum  que 
faciunt  uerl)um  eius.  Fiur  unde  hagil,  sne  unde  is,  unde 
tunstige  uuinte  die  sin  gibot  tuont. 

9.  Montes  et  omnes  colles,  ligna  fructifera  et  omnes  cedri. 
Berga  unde  buhile,  berbafte  pouma  unde  alle  cedri. 


CXLVIII  1.  excelsis  2.  iouh  ]  iunli  m  iouh  corrigirf 

G.  cigent  7.  Laudate  ]  L  fehlt  f).  berchafte  wit 

Punkt  über  c 


-     295     — 

10.  Bestiae  et  uniuersa  pecora,  serpentes  et  iiolucres  pen- 
uate,      Vualtticr    imde    elliu    fehe,    uurmo    unde    alle    fogila. 

11.  Reges  terrae  et  omnes  populi,  principes  et  omnes  iudices 
terrae.  14.  luueiies  et  lürgines,  seues  |  cum  iunioribus  lau-  210c 
dcnt  nomen  domiui.  15.  quia  cxaltatum  est  iiomen  eius  solius. 
Die  lantchunigu  uiule  alle  uuerltliute  unde  alle  rihtari,  cbin- 
disge  mau  unde  magide,  alte  unde  iungo,  lobit  sinen  nameu, 
uuanda  sin  einis  namo  irburit  ist. 

16.  Confessio  eius  super  caelum  et  terram,  et  exaltauit 
cornu  populi  sui.  Sin  IoIj  ist  ubir  bimil  unde  erda,  uuanda 
inu)  nc  geebenont  sili  dia  in  bimila  unde  in  erda  sint.  unde 
er  irhobit  daz  born  sinis  liutis,  so  er  in  ce  cesiuun  sezit 
unde    imo   sina  anasibt  gilazit.  Ymnus   omnibus  sanctis 

eius,    filiis  Israbel,  populo  appropinquanti   sibi.     Allen  sinen 
boiligon  uuirt  gilazen  daz   sanc  ci   singcnne.     dir  girisit  lob 
in  Sion,  daz  ist  in  gimeini,  daz  |  ist  euuic.     daz  uuirt  demo  SlO«! 
liute  gilazen  der  sib  ci  imo  nabit. 


CXLIX. 

1.  Cantate  domino  canticum  nouum:  laus  eius  in  aecclesia 
sanctorum.  Singit  trobtine  niuuiz  sanc:  der  singit  niuuiz 
sanc,  der  den  alten  mennisgen  ilit  aba  nemen  unde  den  niuen 
ana  legen,  der  diu  bimilisgen  minnot,  nals  dei  irdisgen,  der 
in  dera  minna  lebit,  niebt  in  dera  missezumfte,  unde  sib 
frcuuit  daz  er  irlosit  ist  mit  demo  tiuren  pluote  Cbristi.  des 
lob  ist  in  dera  saminunga  dera  beiligona:  in  bimile  gisaminont 
si  sib,  da  lobont  si  in.  die  sib  oub  bie  in  dera  cristenbeit 
saminont,  die  lobent  in  oub. 

2.  Letetur  Israbel  in  eo  qui  fecit  eum,  et  filii  Sion  cxul- 
tent   in  rege   suo.     An  demo   freuue  sib  Israbel   der  in  teta, 

als    ana    scazza   nob    ana   eron  nob   an   uueltsaildon.     unde  |  211  a 
Sionis  sune  frcuucn  sib  in  iro  cbunigo, 


CXLIX  1.  uiu  I  cu  filiae 


-     296     — 

3.  LaucTent  nomen  eins  in  choro:  in  timpano  et  psaltorio 
psallant  ei.  Loben  sinon  namen  sament  singento:  die  saiten 
donent  an  dera  rotten  unde  an  dera  harphen.  an  den  beiden 
lobet  in,  die  hende  sin  unmuzic  saniet  demo  munde,  daz 
cbuit:  gib  din  almuosen  unde  tuo  elliu  guotiu  uuerh. 

4.  Quia  beneplacitum  est  domiuo  in  populo  suo,  et  exal- 
tauit  mansuetos  in  salutem.  Vuanda  imo  ist  uuola  gilichit 
an  sinemo  liute.  daz  ist  imo  danne,  so  er  in  gelih  tuot  den 
engilen.  unde  manmende  irhobit  er  ce  beüi.  gnuoge  sint 
ubirmuote  die  irhohent  sih  in  den  tot.  auir  got  irholiit  sine 
mitiuuareu  in  dia  heile. 

2111'  5,  Exultabunt  sancti  in  |  gloria,  laetabuntur  in  cubilibus 
suis.  Die  heiligen  freuuent  sih  in  guotlicha.  uua  ist  diu 
guotlicha?  in  ira  chamcra.  ih  meine  in  herzen  da  freuuent 
si  sih,  also  Paulus  chuit  'daz  urchunde  unserera  giuuizila 
ist  unsir  guotlicha'. 

6.  Exultationes  dei  in  gutture  eorum  et  gladii  ancipites 
in  manibus  eorum.  Gotis  freuuida  sint  in  ira  guomen:  si 
iehent  gote  ira  guotlichi  dera  sie  sih  freuuent,  nals  in  selben, 
unde  zuiekiu  suert  sint  in  ira  banden:  daz  sint  diu  gotis 
uuort,  also  iz  chuit  'daz  gotis  uuort  ist  durhfertlichera  demo 
zuiuuassen  suerte'.     uuara  zuo  pidibent  siu  dei  suert? 

211c  7  j\^(|  faciendam  uindictam  in  nationibus:  [  increpationes 
in  populis.  Gerih  tuonde  an  den  dieten  unde  rafsunga  an  den 
liuten.  die  heidini  sint  föne  in  irslagen  unde  diu  abgot  fir- 
brochen.  uuio  sint  si  irslagen?  uuane  daz  si  firtiligot  sint 
unde  christene  uuorten  sint.  da  skinent  die  zuene  ezze  iro 
suerte. 

8.  Ad  alligandos  reges  eorum  in  compedibus  et  nobiles 
eorum  in  manicis  ferreis.  Ira  chuniga  in  den  drüben  ce  be- 
heftenne  unde  ira  edilinga  in  isininen  gibenden:  diu  gotis 
forhta  daz  sint  die  druhe  iouh  dei  gibende,  die  uuerdent  ana 
gileget    den    fursten    in    dera    christenheite  föne   den  die   dei 

211-5  zuiuuassen  suert  habent,  so  si  in  sagent  die  1  harten  urteile. 


CXLIX  6.  pidibent  =  pidirbent?  7.  in  ]  increpationes 


—     297     — 

9.  Vt  faciant  in  eis  iudiciiim  conscriptum.  gloria  bacc  est 
Omnibus  sanctis  eins.  Ouh  sint  dar  imibe  iro  suert  zuiuuasse, 
daz  si  an  in  dia  iungistcn  urteile  tuon  diu  au  den  buocben 
giscribcn  ist.  da  uuirt  uuarbafte  getan  racba  unde  rafsunga. 
daz  ist  allero  siuero  beiligono  guotlicba  daz  si  ui'teilari  mit 
imo  sint. 


CL. 

1.  Ijaudate  domiiuim  in  sanctis  eins,  laudate  eum  in  fir- 
mamento  uirtutis  eins.  'Lobit  got'  cbuit  der  propbeta  'an 
siuen  heibgen,  ce  lezzist  in  sinero  burc  gisaminoton'.  lobit 
in  an  dcra  festi  sinero  cbrefte:  an  den  beiligon  skinit  danne, 
uuio  festi  sin  cbraft  ist. 

2.  Laudate  eum  in  uirtutibus  eins,  laudate  eum  secundum 
multitudinem  magnitudinis  eins.  Lobent  in  an  sinero  mabte 
unde  ;  an  dera  menigi  sinera  micbila.  212a 

3.  Laudate  eum  in  sono  tubae,  laudate  eum  in  psalterio 
et  citbara.  4.  Laudate  eum  in  timpano  et  cboro,  laudate 
eum  in  cbordis  et  organo.  Lobit  in  in  alla  uuis:  singende, 
plasendo,  cbloccbendo,  selten  sprengendo. 

5.  Laudate  eum  in  cimbalis  bene  sonantibus,  laudate  eum 
in  cimbalis  iubilationis.  6.  omnis  Spiritus  laudet  dominum. 
Lobit  in  mit  cimbon  uuola  skellenten  unde  guoten  chlanc 
haben ten.  daz  sint  uusera  lefsa:  so  si  got  mit  anidahti  lobent. 
elliu  geistlicbiu  natura  lobe  unseren  trobtinen:  diu  fordirista 
giscaft  lobe  in. 


CXLIX  9.  da  ist,  z  dem  a  heigeschrieben  CL  5.  skellenten  ] 

sklelenten 


298 


Caiiticiim  Esaiae  prophetae  (Isaias  12). 

213a  1.  Oonfitebor  tibi,  domine,  (luoniam  iratus  es  mihi,  con- 
uersus  est  furor  tuus,  et  consolatus  es  me.  Ih  lol)oii  clih, 
trohtin,  uiianda  du  mir  irholgen  uiiare  in  demo  alitesale,  uude 
mir  auir  din  heizmiiot  peuuontit  iiuart  ze  gnadon,  unde  du 
mili  auir  getrostist.  'in  den  uuidiruuartigen  unde  in  (Jen 
framspuotigen  lobon  ih'  chuit  sancta  aecclesia. 

2.  Ecce  deus  saluator  mens,  fiducialiter  agam  et  non  timebo: 
quia  deus  fortitudo  mea  et  laus  mea  dominus,  et  factus  es 
mihi  in  salutem.  Sih  nu,  got  ist  min  haltare.  föne  diu  uurche 
ih  paltlicho,  unde  ne  ruoche  uuaz  mir  tuet  der  memiisgo. 
uuanda  got  ist  min  starchi  unde  min  lob,  unde  ist  mir  uuorten 
ze  heili.     föne  diu  ston  ih  paltlicho  in  dero  scare  uuidir  mine 

2131^  fiante.  | 

3.  Haurietis  aquas  in  gaudio  de  fontibus  saluatoris,  et  di- 
cetis  in  illa  die  'confitemini  domino,  et  inuocate  nomen  eins'. 
So  is  zit  uuirt,  so  skephet  ir  uuazzer  mit  mendi  uzer  den 
brunnen  des  haltaris.  so  gelirnent  ir  föne  imo  euangelicam 
doctrinam.  Sine  brunnen  sint  diu  sibenfaltiu  gnada  des  hei- 
ligen geistis,  dannan  er  misselicha  spenda  tuot  den  sinen. 
Unde  danne  in  demo  ente  dero  uuerlte  chodent  ir  io  eine  ze 
anderen  'iehet  gote  unde  ana  haret  sinen  namen'.  uuanda 
föne  sinero  gnada  so  magen  uuir,  so  leben  uuir,  so  birn  uuir 
suaz  uuir  birn. 

4.  Notas  facite  in  populis  adinuentiones  eins,  mementote 
quoniam   excelsum   est  nomen   eius.      Tuot  chunt  untir  liutcn 

213c  sina  e  die  er  |  uns  funden  hat.  irhugot  daz  sin  namo  höh 
unde  gehuctlih  ist  in  alleji  sinen  uuercliin. 


Es.  1.  Ih  ]  I  felUt  uuare  übergeschrieben 


—     299     — 

5.  Cantate  domiuo,  quoniam  maguifice  fecit,  annunciate 
hoc  in  iwiiuerso  mundo.  Singent  trohtine,  uuanda  er  michel- 
licho  teta,  do  er  in  demo  liclienamen  irskein  ze  tröste  allero 
dero  uuerlte.     chundet  daz  so  imit  so  si  si. 

6.  Exulta  et  lauda,  liahitatio  Syon,  quia  magnus  in  medio 
tili  sauctus  Israhel.  Du  sin  gesazze  unde  sin  uuarte  bist, 
heiligiu  christinhcit,  freuue  dili,  unde  lobo  daz  samit  dir  ist 
mahtic  der  Israhelis  got  unde  du  in  gesehen  hast  menuisgen 
untir  anderen  menuisgen. 


Caiiticiim  Ezechiae  regis  (Isaias  38). 

10.  iligo    dixi    in    dimidio    dierum    meorum    'ua  |  dam    ad  213fi 
portas  inferi.    quaesiui  residuum  annorum  meorum'.    Ezecheas 
saget  uues  er  dahti  unde  uues  er  sorgeta,  do  er  sih  des  todis 
feruuanti.     Ih  chot  in  unuoltani  minero  tagö  'nu  faro  ih  hina 

ze  hello:  uuanda  die  unrehtin  dara  uarent,  diedir  nieht  ue 
irfullint  dei  uuerh  dero  tugende:  föne  diu  so  forhta  ih  mir. 
Auer  die  rehten  sterbent  in  dero  fohiussi  dero  tago,  also 
Abraham  teta.  Ih  suohta  daz  ze  leibo  uuas,  suohta  uol- 
hmga  minero  tago:  ze  diu  daz  ih  Abrame  geliche  irsterben 
muosi'. 

11.  Dixi  'non  uidebo  dominum  deum  in  terra  uiuentium: 
non  asspiciam  hominem  ultra  et  habitatorem  quietis'.  'la  lei- 
dir',  chot  ih  'ih  ne  scol  got  nieht  gesehen  in  demo  lante 
dero  lebentun:  furdir  negesiho  ih  uuirdigen  menuisgen    unde 

der  geselidot   |   si  in  rauuan'.      ih   nechumo  nieht   dara,    da  214» 
got  odar  die  guotin  sint. 

12.  Generatio  mea  ablata  est  a  me  et  conuoluta  est 
quasi  tabernaculum  pastorum.  Mir  ist  genomen  min  geburt, 
dannan  Christus  chomen  scolta,  unde  bin  dana  ferzorn  same- 
so  hirte  gezelt,  dei  in  einero  stete  nieht  lango  ne  stent,  uuanda 
si  io  furder  geimcchet  uuerdent  durh  die  uueida.  Precisa 


Es.  10.  Ezecheas  ]  Zzecheas  ih  Abrame  ]  Abra  [  me,  ih 

über  geschrieben  12.  Mir  cms  Miu  corrigirt 


—     300     — 

est  uelut  a  texente  uita  mea.  dum  aclhuc  ordirer,  succidit 
ine.  de  mane  usque  ad  iiesperam  finies  me.  Min  Hb  ist  aba 
gesniten  samo  so  daz  uuoppe  uona  domo  uuebenten.  do  ih 
alrerist  lebennes  pegunda,  hin  mili  got  iiidir.  foue  morgene 
unze  ze  naht  pito  ih  giniste:  auir  du  entist  mih. 
214b  13.  Sperabam  usque  mane:  quasi  leo  sie  contriuit  omuia  | 
ossa  mca.  Dannan  unze  ce  morgene  beit  ih  ira,  beit  ih  giniste. 
also  leo  firmulita  diu  suht  elliu  miniu  bein. 

14.  de  mane  usque  ad  uesperam  finies  me.  sicut  pullus 
hirundinis,  sie  clamabo.  meditabor  ut  columba.  'So  tuost  du': 
chot  ih  'föne  morgene  unze  ce  abende  endist  du  mih,  tribist 
mih  ce  tode.  auir  ih  scrio  umbe  ginist  also  sualiuun  iungedi, 
unde  sufte  dar  umbe  also  tuba'.  Attenuati  sunt  oculi 
mei  suspicientes  in  excelso.  Miniu  ougen  sint  firsueinit  uf  ce 
gote  chaphendo.  umbe  sine  helfa. 

15.  Domine,  uim  patior:  responde,  prome  quid  dicam.  aut 
quid  respondebit  mihi  cum  ipse  fecerim.     Not  lido  ih,  trohtin, 

214c  iouh  ubir  mina  sculda.  |  übe  ih  ouh  sculdic  si  dera  sculde, 
antuurte  füre  "mih,  uuanda  iz  an  dir  stet,  als  au  mir.  uuanda 
iz  ne  ist  nicht  des  loufenten  noh  des  uuellentis,  suntir  dera 
gotis  irbarmida.  uuola  ni  sprah  ih  do  siechir:  ih  scol  mih 
is  noh  paz  pidenchen  nu  ginesiiiir.  uuaz  mac  ih  nu  cheden 
uuidir  minemo  skephari,  odar  uuaz  antuurtit  er  des,  übe  ih 
mih  chlagon,  so  er  hat  gitan  daz  er  uuolta?  ne  scol  man  daz 
gidulticlicho  tragen,  daz  er  bimeinit  ce  tuonne?  Recogi- 

tabo  tibi  omnes  annos  meos  in  amaritudine  animae  meae.  In 
ammire    celo    ih    dir    elliu   miniu   iar.     dei  saugen  iar  minis 

214d  richis,  so  ih  uuan  |  da,  ahton  ih  nu  fore  dir  unnuzziu  ce  di- 
heinemo  tröste  minis  ammiris. 

16.  Domine,  si  sie  uiuitur  et  in  talibus  uita  spiritus  mei, 
corripies  me  et  uiuificabis  me.  17.  ecce,  in  pace  amaritudo 
mea  amarissima.  Trohtin,  übe  daz  mennisgen  leben  solih  ist, 
ih  meino  an  demo  zuiuile  libis  unde  todis,  unde  übe  min  lib 
so  gitan  ist  untir  den  zuisgen,  uuaz   mac  ih  danne  chueden? 


Es.  14.  sicut  ]  sie,  excelso  15.  scol  man  ]  sclol 

man,  das  erste  1  durch  Puncte  getilgt 


—     301     — 

uuane  du  irrefsist  mih  mit  suhtc,  unde  chuicchist  mih  mit 
giniste:  unde  reht  ist  io  daz.  auir  sih  du,  got,  daz  iu  fride 
min  bitteri  diu  meista  uuas.  uuanda  do  bigunda  ih  nahen 
ce  tode,  do  si  alle  bigundon  sizzen  in  fride.  uuannc  uuas 
daz?  do  der  gotis  engil  sluoc  Sennaclierib  celiencic  unde  |  215» 
alicic  unde  fimf  dusent.  do  bigunda  anderen  uuola  sin,  mir 
uue  sin.  Tu  autem  eruisti  animam  meam,  ut  non  periret. 

proiecisti  post  tergum  omnia  peccata  mea.  Auir  du  lostist 
mina  sela,  daz  si  floren  niuurte:  uurfi  bintir  dih  alle  mina 
sunda.  du  uuoltist  mir  fore  ougen  uueseu  diiia  gnada,  also 
mina  sunda. 

18.  Quia  non  infernus  confitebitur  tibi,  neque  mors  lau- 
daliit  to.  non  exspectabunt  qui  descendunt  in  lacum  ueritatem 
tuam.  Vuanda  liella  unde  tot  nelobent  dih,  unde  dia  in 
hellagruoba  farent,  die  nebitent  ce  sehenne  dia  uuarheit  dinera 
urteile,  suntir  dina  gnada.  also  diu  gnada  Christi  nu  giskehen 
ist,  daz  er  dara  fuor,  unde  sculdige  losta. 

19.  Viuens,    uiuens    ipse    confitebitur    tibi  sicut  et  ego.  }  Slot 
liodie    pater    filiis    notam    faciet  ueritatem   tuam.     Suntir  sus 
ferit  iz:  lebentir  lobit  dih,  also  ih  hiuto  lebe  unde  dih  lobo. 
fater  chundit  sinon  suuen  dina  uuarheit.     uuanda  so  ist  gi- 
scribeu  'fraga  dinen  uater,  er  chundit  iz  dir:  unde  dine  alteren 

si  sagent  iz   dir'.  Domine,  saluum  me  fac,   et  psalmos 

nostros  cantabimus  cunctis  diebus  uitae  nostrae  in  domo  do- 
niini.  Gehalt  mih,  trohtin,  unde  unsih  alle  an  dih  glouljente: 
imde  so  singen  uuir  dir  in  dinemo  hus  alla  taga  minis  libis. 


Caiitieum  Aiiiiae  (Regum  1,  2). 

1.   Jiixultauit  cor  meum  in  domino,  et  exaltatum  est  cornu 
meum  in  deo  meo.     ']\Iin  herza  freuta  sih  ana  trohtine',  chuit 
I  sancta  aecclesia  'uuanda  er  mir  lango  unbirigera  dia  uuamba  215« 
intän  hat,  unde  min  giuualt  ist  hoho  irburit  an  imo'. 

Ez.  17.  ut  nou  ]  ut 


—     302     — 

Dilatatum  est  os  meiini  super  inimicos  meos,  quia  letata  sinn 
in  salutari  tuo.  Min  munt  ist  uuito  intan  nbir  mina  fianda, 
uuanda  daz  gotis  gichosi  ungebunden  ist,  iouh  an  den  selben 
gibundenen  uuissagen  in  ira  bidruchideu.  uuanda  ib  an 
Christo,  dinemo  baltare,  gifreiut  bin.     ziuuiu  ne  scol? 

2.  Non  est  sanctus  ut  est  dominus,  et  non  est  fortis  sicut 
deus  noster:  neque  euim  est  alius  praeter  te.  Samo  heiliger 
unde  same  starchir  ne  ist  so  trohtin  got  unsirer,  noh  an- 
derer ne  ist  aue  dih  heiliger  unde  starchir,  uuanda  ouh  du 

215<J  andere  j  geheiligen  unde  starche  gituon  mäht. 

3.  Nolite  multiplicare  loqui  sublimia  gloriantes.  Ir  iuuuih 
guotlichente  luden,  lazet  iuuucriu  manigiu  hohchosi  sin,  samosc 
iuuuih  diu  e  mege  girehthaftigen  ane  dia  gnada.  Ecce- 
dant  uetera  de  ore  uestro,  quia  deus  scienci^lrum  dominus, 
et  ipsi  preparabuntur  cogitationes.  Altiu  gichose  firren  sih 
föne  iuueremo  mundo:  firmidet  daz  üppige  gichose,.  uuanda 
got  ist  herro  dero  uuizentheite,  uude  imo  uuerdent  irbaret 
iuuuere  gidanche:  er  uueiz  sie  baz  danne  ir  selben,  uueset 
diemuote:  uuanda  der  sih  irhefit,  der  firleitet  sih  selben. 

4.  Arcus  fortium  superatus  est,  et  infirmi  accincti  sunt 
robore.     Dero  starchen  bogo  ist  giuueichet,  dero,  die  sih  pi- 

216a  uuan  I  den  tungende  föne  in  selben:  unde  uueiche  sint  uuorten 
starche,  die  föne  herzen  chodent  'cnade  mir,  uuanda  ih  im- 
chreftic  bin'. 

5.  Repleti  prius  pro  panibus  se  locauerunt,  et  famelici 
saturati  sunt.  Israhelite,  die  in  er  irfulti  mit  den  gotchunt- 
lichen  gichosen,  uurten  giminnorot  an  iro  firnunste,  uuande 
si  an  dera  e  diu  irdisgen  uirnamen:  unde  hungere  diete  ubir- 
fuoren  dia  erda.  uuanda  do  si  ce  dera  glouba  chomen,  do 
firsmahten  si  in  den  gotchuntlichen  gichosen  diu  himilisgen, 
nals  diu  irdisgen.  Die  e  säte  luden  uurten  so  protelosi,  daz 
si  sih  firsazton  dar  umbe:  uuanda  si  sih  cherten  an  den  fleisc- 

21615  liehen  gidanc,  nicht  an  den  geistlichen,  auir  |  hungere  diete 
uui'ten    gisatit   rehtero  firnunste.  Donec  sterilis  peperit 

plurimos,  et  quae  multos  habebat  filios  iiifirmata  est.     Vuanda 


Ann.  2.  imsirerir  3.  Eecedant  5.  famellici 


—     303     — 

diu  heidinscaft  gil)ar  sihone.  an  den  unirt  firnomen  din  dur- 
nolitige  dera  heiligen  cliristenheitc.  auir  file  cbinde  lial)entiu, 
diu  iudisge  diet,  uuart  sieh,  uuanda  mit  ira  ist  diu  unchraft 
dere  e,  nals  diu  chraft  des  lieiligen  geistis. 

6.  Dominus  mortificat  et  uiuiticat,  deducit  ad  inferos  et 
reducit.  Trohtin  todet  die  chint  habeuten  unde  chuicchet 
die  chindeloseii,  er  leitet  ce  helle  unde  föne  hello.  Christum 
leitet  er  dara  unde  dana. 

7.  Dominus  pauperem  facit  et  ditat,  humiliat  et  Sublimat. 
Der  j  fater  herro  tuot  sinen   sun   armen,  unde  riebet  unsib:  SlO« 
nideret  in,  unde  irbobet  unsib. 

8.  Suscitans  de  puluere  egenum,  et  de  stercore  erigens 
pauperem.  Inen  dürftigen  uone  erda  cbuicchenter  so  spuotigo, 
d£tz  er  nesahe  daz  urfal:  unde  in  armen  uf  ribtenter  föne 
miste,  daz  uuaren  die  luden,  die  inen  sluogen,  die  mit  rehte 
mist  heizent,  uuanda  si  in  den  irdisgen  gidancben  unde  in 
den  uunnelusten  des  fleisgis  lebeton.  Vt  sedeat  cum 
principibus,  et  solium  gloriae  teneat.  Daz  er  size  mit  den 
beristen,  den  er  zuo  cbut  'ir  sizit  ubir  diu  zuelf  sedil',  unde 

er  den  himelisgen  stuol  pibabe.  Domini  enim  sunt  |  car-  21C)A 

dines  terrae,  et  posuit  super  eos  orbem.  Trohtinis  sint  die 
skerdirstefta  dera  erda,  an  den  er  stalta  dise  uuerlt.  sin 
sint  diu  fier  ente  dere  uuerlte,  an  den  er  sazta  den  rinc 
sanctae  aecclesiae,  daz  sin  lob  ubir  al  si. 

9.  Pedes  sanctorum  suorüm  seruabit,  et  impii  in  tenebris 
conticescent:  quia  non  in  fortitudine  sua  roborabitur  uir.  Sinero 
beiligone  fuoze  behaltet  er,  daz  si  unrebten  uueg  ne  gen: 
unde  die  lüde  uuerdent  gisueigit  in  ira  ungiuuizile,  so  daz 
euangelium  biginiiit  skellen.  uuanda  der  gloubige  liud  neuuirt 
gesterchit  föne  sinero  chrefte,  suntir  föne  gotis  chrefte. 

10.  Dominum  formidabunt  aduersarii  eins,  et  super  ipsos 

in    caelis  tonabit.     Trohtinen  furbtent  in    dero   urteili  \  sine  217» 
uuidirsachen ,    unde    er    donerot  denne  über  sie  'faret  ir  fir- 
fluochoten  in  daz   euuige  fiur'.  Dominus  iudicabit  fines 

terrae,  et  dabit  imperium  regi  suo,  et  sublimabit  cornu  cbristi 


Ann.  8.  lebeton  fehlt  an  den  er  ]  au  der  er 


—     304     — 

sui.  Erda  sint  meunisgen:  so  iro  ente  choment,  so  irteilit  in 
trohtin  uater,  uncle  gibit  er  giuualt  sinemo  chunige  Christo, 
mide  irhohit  sin  hörn. 


Caiiticiim  Moysi  (Exodus  15). 

1.  Oantemus  domino:  gloriose  enim  magnificatiis  est. 
equum  et  ascensorem  proiecit  in  mare.  'Singit  trohtine',  chuit 
Moyses  'uuanda  er  guotlicho  gituomit  ist:  ros  inide  reitman 
uuarf  er  in  daz  mere'.  den  tiufal  mit  sinen  gicierden  ubir- 
uuant  er  in  dera  toufa. 

2.  Fortitudo  mea  et  laus  mea  dominus,  et  factus  est  mihi 
2171^  in  salutem.  |  Trohtin  ist  min  starche  unde  min  lob,  unde^er 

ist  mir  uuorten  in  heile,  sin  starche  nelazit  in  fallen:  pidiu 
nefallent    die    sih  ce  imo  haben t.  Iste  deus  mens,    et 

glorificabo  eum:  deus  patris  mei,  et  exaltabo  eum.  Disir  ist 
min  got,  io  der  eino  in  dera  alten  e  unde  in  dera  niuuuen. 
nieht  so  dia  irrari  uuolten,  dia  anderen  got  sageton  dera 
alten  e,  anderen  dera  niuuuen  e. 

3.  Dominus  quasi  uir  pugnator:    omnipotcns  nomen   eins. 

4.  currus  Pharaonis  et  exercitum  eius  proiecit  in  mare.  Trohtin 
ist  also  uuicman:  almahtic  ist  sin  namo.  also  dar  ana  skinit, 
daz  er  Pharaonis  reita  unde  sin  hera  uuarf  in  daz  mere.     so 

217«  soufit  er  ouh  den  tiufal  in  daz  ab  |  grünte  dere  helle. 

Electi  principes  eius  submersi  smit  in  mari  rubre.  Sine 
iruueliten  fursten  uurten  pisoufit  in  daz  mere.  die  fursten 
aquusta  die  uuerdent  fii'druchit  föne  gote. 

5.  Abyssi  operuerunt  eos,  descenderunt  in  profundum  quasi 
lapis.  Tiefiu  uuazer  bedahten  siu,  si  fiioren  ce  grünte  also 
stein,  diu  harti  iro  sundon  soufte  siu  in  dia  hella:  uuande 
si  lebende  steine  neuuaren: 

6.  Dextera  tua,  domine,  magnificata  est  in  fortitudine. 
dextera  tua,  domine,  percussit  inimicum.  7.  et  in  multitudine 
gloriae  tuae  deposuisti  aduersarios  meos.     Diu  zesiuua,  herro, 

3Ioy  2.  uuorteu  ]  uiirlen,  o  ühcrgeschriehcn  3.  mare  ]  mari 

5.  ascenderunt 


—     305     — 

ist    gituomit    in    iro    starche.      diu    zesiuua    sluoc    den    fiant, 
unde    in    dcra    menigi    |  dinera   guotlicha   insaztost    du    mina  217^ 
fiante.     Chi'istus  ist  diu   cesiuua:  mit   imo  iutsaztost  du  den 
Haut  unserere  friheite. 

8.  Misisti  iram  tuam  quae  deuorauit  eos  sicut  sti^^ulam: 
et  in  spiritu  furoris  tui  congregate  sunt  aquae.  Du  liezi  uz 
dina  abulgi:  diu  firslant  sie  so  samfto  so  den  halin  fiur  fir- 
slindit.  unde  in  domo  ateme  dinis  zornis  Hufen  diu  uuazer 
zesamine  diu  bit'ore  indan  uuaren.  Stetit  unda  tluens, 
congregate  sunt  abyssi  in  medio  mari.  Gagen  den  guoten 
stuonden  sin  intaniu.  do  die  ubilen  unter  zuisgen  chomen, 
do  uielen  sin. 

9.  Dixit    inimicus  'persequar    et  comprehendam,    diuidara 
spolia    et    implebitur    anima  mea:    euaginabo   gladiuni  nieum, 
iiiterficiat  eos  manus  mea'.     Sus  chot  Pharao  'ih  faro  in  nah 
unde  gi  ]  iahe  sie,  mit  irzogenemo  suerte  slaho  ih  siu:  so  teile  218» 
ili  den  roup  unde  gisate  mih  sin. 

10.  Flauit  Spiritus  tuus,  et  operuit  eos  mare:  submersi 
sunt  quasi  phimljum  in  aquis  uehementibus.  Auir  diu  atem 
plies,  unde  dannan  pidahte  sie  daz  mere:  si  sunchen  also 
l)lio  in  michelen  uuazeren. 

11.  Quis  similis  tui  in  fortibus,  domiue,  quis  similis  tui? 
magnificus  in  sanctitate,  terribilis  atque  laudabilis  et  facieus 
mirabilia.  Vuer  ist  dir  gelih  unter  starchen,  trohtin?  uuer 
ist  dir  gelih?  micheltatiger  in  heiligi,  pruttelicher  irteilende, 
lobelichir  firgebende,  uunder  tuonder. 

12.  Extendisti  manum  tuam,  et  deuorauit  eos  terra. 
13  ...  et  portasti  eum  in  fortitudine  ad  habitaculum  sauctuni 
tuum.  Du  rahtist  dina  haut,  skeindist  dina  chraft:  |  unde  218'^ 
dannan  piuuarf  sie  daz  mere  .  .  .  auir  nu  leitist  du  die  ir- 
losten  ce  dera  himilisgen  Jerusalem  unde  ane  sine  arbeite 
fuortist  du  in  dara,  da  er  ce  eriste  gisahe  daz  gicelt,  dara 
nah  daz  sal,  also  du  nu  leitist  die  heiligen  in  daz  paradisum. 

.   .    .    do    fuoren    gagcu    in    Hute   unter    uuegen   gisezini    unde 
Indgen  sih  ire  ferti. 


Moy.  11.  deuorabit 

20 


—     306     — 

14.  Dolores  optinuerunt  hal)itatores  Philistim.  15.  Tunc 
conturbati  sunt  principes  Eclom,  robustos  Moab  optiniiit  tremor, 
obriguerunt  omnes  habitatores  Chanaan.  Do  uurten  leidigi 
die  heristen  Idumei,  die  starchisten  Moabitas  chom  ana  rido, 
fore  forhten  irstabiton  alle  anasideb'nga  Chanaan. 
218c  16.  IiTuat  super  eos  formido  et  pauor  |  in  magnitudine 
brachii  tui.  So  fare  iz:  forhta  unde  herzeslagot  ana  falle 
sie  die  den  rehten  dere  himilferte  negunnen.  daz  uuerde  an 
dera  miclieli  dinera  chrefte.  Fiant  inmobiles  quasi  lapis, 

donec  pertranseat  populns  tuus,  domine,  donec  pertranseat  po- 
pulus  tuus  iste,  quem-  possedisti.  Vnuuegic  uuerden  sie  also  der 
stein,  unzi  disir  din  lind  fare  unde  füre  fare,  den  du  besaze, 
unde  unze  dine  gloubigen  folchomen  ce  dera  rauua,  die  der 
tiufal  unde  sine  lide  ilent  irren. 

17.  Introduces  eos    et  plantabis   eos  in  monte  hereditatis 
218'!  tuae,    firmissimo  liabitaculo   tuo,   quod  operatus   es   domine.  | 

Du  leitist  siu  dara  in  iro  fiande  undanchis,  unde  flanzost  siu 
dar  ufen  Sion,  dinemo  heiligen  berge,  der  din  erbe  ist:  daz 
ist  diu  himelisca  Jerusalem,  da  pflanzest  du  sie  an  dinera 
uile  festen  selda.     uuelichiu  ist  diu? 

18.  Sanctuarium  tuum,  domine,  quod  ß^mauerunt  manus 
tuae.  dominus  regnabit  in  aeternum  et  ultra,  daz  uuihhus, 
trohtin,  dinis  lichinamon,  daz  mennisgen  heute  neuuorhten, 
suntir  gotis.  an  demo  philanzist  du  sie.  got  richisot  in 
euua  iouh  hina  baz. 

19.  Ingressus  est  enim  Pharao  cum  curribus  et  equitibus 
suis  in  mare:  et  reduxit  super  eos  dominus  aquas  maris. 
Pharao    mit    allen    sinen    fuor    in    daz    mere:    unde    do    leita 

219a  trohtin  ubir  siu   dei  mereuuazer.  Filii  autem   |    Israhel 

ambulauerunt  per  siccum.  in  medio  maii.  Auir  Israhelis  sune 
durhgiengen  in  dera  truchene.  uuanda  der  Egiptius  ist  unde 
der  Pharaon  folgit,  chuit  den  tiufal,  der  uuirt  pisoufit  mit 
den  unden  dere  achuste:  der  auer  Christum  folget,  demo  ist 
skirm,  also  in  daz  mere  uuas,  unze  er  uz  chumit  unde  er 
daz  sanc  dere  siginumfte  singit. 


Moy.  17.  flanzost  ]  falnzost  18.  reguauit 


-     307     -- 

Caiitieuiii  Abacug'  pro  igiiorantibus  (Ilabacuc  3). 

1.  iJomine,  audiui  auflicioncm  tuam  et  timui.  Ze  Christo 
sprichit  der  propheta:  ih  gihorta  in  demo  geiste  iiuaz  du  pi- 
meinet  hast  umbe  daz  manclumno  ce  lideiine,  undo  des 
irchom  ih  mih.  Domine  opus  tuum  in  medio  annorum, 
uiuifica  illud.     Daz  selba  din  tiura  uuerh  irfulle,  so  is  cit  si. 

2.  In  medio   annorum   notam  fa  |  cios.     cum  iratus  fueris,  2191' 
misericordiae   recordaberis.     Dina  uuarheit  giskeinist  du,    so 

diu  fohiussi  chumit  des  citis.     so   du   dih  sundenten  irbilgist, 
so  gnadist  du  auir  riuuuenton. 

3.  Dens  ab  austro  ueniet,  et  sanctus  de  monte  Pharan. 
Got  chumit  föne  sundeno,  chumit  föne  dero  halbun  des  pergis 
Syna,  der  bi  demo  einote  ist  daz  Pharan  heizit.  die  for- 
deron  Christi  bringent  in  ce  Jerusalem  föne  Betleem,  diu  sun- 
dene  ist  also  ouh  Pharan.  Operuit  caelos  gloria  eins,  et 
laudis  eins  plena  est  terra.  Himila  pidahte  sin  guotlicha, 
unde  erda  ist  fol  sinis  lol)is.  also  iz  chuit  'nu  si  diu  guotliche 
gote  in  den  hohin  unde  frida  den  mennisgen  |  diedir  sin  219'- 
guotis  uuillen'. 

4.  Splcndor  eins  ut  lux  erit,  cornua  in  manu  eins.  Sin 
skimo  ist  also  lieht,  daz  chuit:  sin  liument  intluhtet  die  in 
in  gloubent.  hörn  in  sinero  hende,  daz  sint  diu  zeichen  des 
chrucis. 

5.  Ibi  abscondita  est  fortitudo  eins,  ante  faciem  eins  ibit 
mors.  In  demo  chruce  bare  er  sine  starche:  uuanda  er  sia 
ne  oucta  den  die  daz  choden  'nu  stige  er  föne  demo  chruce, 
so  gloube  uuir  imo'.  .  . 

6.  Egredietur  diabolus  ante  pedes  eins,  stetit  et  mensus 
est  terram.  Aspexit  et  dissoluit  gentes,  et  contriti  sunt  montes 
saeculi.  In  dero  uuosta  l)igaginet  imo  der  bichorare :  dara  chumit 

er  füre  sine  fuoze.      auir  Christus   stuont  |  unde  irchos  alle  219<i 
dia  erda.     er  ana  sah  die  diete  unde  celegeta  sie:  uuanda  er 
cedrante  iro  miglouba,  unde  ubirmuotc  uurten  gidiemuotet  ce 


Ah.  2.  citis  ]  citist  3.  Betleem  ]  betlelc  Apcruit 

erda  ]  er  4.  Splendor  ]  S  feMt  eins  in  manu,  durch  a 

nnd  h  umyestelU 

20* 


—     308     — 

dera  riuuua.  Incuruati  sunt  coUes  mundi  ab  itineribus 

eternitatis  eius.  Föne  den  ferten  sinera  euuiclieite  neicton  sih 
die  puhili,  die  foi'e  sinera  chunifte  unbrouhlih  uuaren. 

7.  Pro  iniquitate  uidi  tentoria  Etbiopiae:  turbabuntur  pelles 
terrae  Madian.  Vmbe  unreht  sab  ih  imesen  beriberga  dera 
tiufile,  die  gotis  sal  uuesen  scoltan:  umbe  unrebt  uuerdent 
gitruobet  in  dera  urteile  die  suntigen. 

8.  Nunquid  in  fluminibus  iratus  es,  domine,  aut  in  flumi- 
nibus  furor  tuus,  uel  in   mari  indignatio   tua?    Scol  in  abon 

'220a  die  ce  tale  fliezent,  unde  in  demo  mere  da  si  in  |  fliezent, 
din  zorn  sin?  in  dera  gotis  cbumfte  uuerdent  ubirteilit  die 
uuerltlicben  dero  sin  ce  demo  ubile  ramet.  Qui  ascendes 

super  equos  tuos,  et  quadrigae  tuae  sakiatio.  Du  diniu  ros 
ritest.  uuanda  dine  euangeliste  die  du  ritist,  die  dib  fuorent 
aftir  uuerlte,  unde  dina  reite  sint  den  beile  die  an  dib 
gloubent. 

9.  Suscitans  suscitabis  arcum  tuum,  iuramenta  tua  tribubus 
quae  locutus  es.  Dia  urteib  inzuntist  du,  mit  dera  du  ubilen 
skeinist  dinen  zorn,  uuerist  du  daz  du  gibieze  den  zuelf 
cbunnin,  daz  cbit  allen  gluobigen:  uuanda  du  in  gibist  den 
euuigen  üb. 

10.  Fluuios  scindes  terrae,  uiderunt  te  aquae  et  doluerunt 
montes,    gurges    aquarum    transiit.      Die   predigare   teilist  du 

220^^  dera  erda:  du  sentist  sie  aftir  laute,  föne  diu  gieisco  |  ten 
dib  dei  liute  dei  dib  e  niuuisson,  unde  cblagiton  sib  die  gi- 
uualtigen,  daz  si  liugendo  uurten  salic.  daz  ahtisal  dera  diete 
cigienc  unde   uuart  frido.  Dedit  abyssus  uocem  suam, 

altitudo  manus  suas  leuauit.  Diu  tiefi  dera  berzon  lutta  die 
pigibt,  diu  selba  tiefi  buob  ire  bende  ci  lobe. 

11.  Sol  et  luna  steterunt  in  babitaculo,  in  luce  sagittarum 
tuarum:  ibunt  in  splendore  fulgurantis  bastae  tuac.  Cbristus 
unde  sin  cbristenbeit  stuonden  in  iro  stete,  do  Cbristus  gisaz 
ce  dera  cesiuun  des  uatir  unde  er  iro  santa  den  beiligen  geist 
an  dera  offeno  dinera  uuorti,  diu   do   erist  firnomen  uurten. 


Ab.  8.  Nach  i-amet  Rasur  quadrigiae  tmerlte  ] 

uuerte  10.  Flufios  leuabit 


—     309     — 

so  uareut  skiiil)ari  blechicende  cliniu  spcr:  daz  sint  auir  diniu  |  220c 
iiuort. 

12.  In  fremitii  conculcabis  terram,  in  furore  obstupefacies 
gentes.  Irdisge  liiite  tretotist  du  in  griscrammodc,  alle  dicte 
bruttist  du  in  heizmuoti.  uuanne?  so  du  richist  daz  urdriez 
diiiis  liutis. 

13.  Egressus  es  in  salutem  populi  tui,  in  salutem  cum  christo 
tuo.  Du  fatir  fuore  uz  ana  Christo  ce  heili  dinis  liutis,  sa- 
ment  diuemo  giuuihten  chomi  du  in  ce  heili.  uuaz  täte  du, 
do  du  chome?  Percussisti  caput  de  domo  impii,  denu- 
dasti  fundamentum  usque  ad  coUum.  Sluoge  den  Antchrist, 
name  daz  houbit  föne  des  ubilen  hus,  föne  dera  uuerlte  diu  ubil 
ist.  inen  slahendo  irbaritist  du  sina  gruntfesta  unze  an  den 
hals:  j  alle  ubilen  dia  sina  festi  uuaren  gioffinotist  du  unze  220d 
an  die  uuirsisten,  an  den  daz  houbit  stuont. 

14.  Maledixisti  sceptris  eins,  capita  bellatorum  eins  .  .  . 
ut  turbo  ad  dispergcndum  me.  Sinen  riehen  fluochotist  du, 
fluochotist  du  irslagenen  houbete  sinero  uuicmanne,  fluochotist 
du  in  truobe  uuis  chomenten  uuicmannen  mih  dinen  liud  ce 
storenne.  Exultatio  eorum  sicut  eius  qui  deuorat  pau- 
perem  in  abscondito.  Iro  freuui  ist  also  des  der  sih  freuuit 
daz  er  gitougeno  uirslinden  muoz  den  armen,  danne  firslindit 
in  der  ubilo,  danne  er  in  imo  gilichen  tuot. 

15.  Viam  fecisti  in  mari  equis  tuis  in  luto  aquarum  mul- 
tarum.     Dinen   predigaren    täte    du    |   uuec  in  den  dieten  in  221a 
horeuue  manigere  uuazere,  daz  chuit  in  den  gitruopten  herzen 
dera  diete. 

16.  Audiui  et  conturbatus  est  uonter  mens,  a  uoce  con- 
tremuerunt  labia  mea.  Dine  drounge  gehorta  ih:  dero  uuart 
gitroubit  min  muot.  föne  ira  stimma  irbiboten  mina  lefsa: 
so  antsacig  sint  si.  Ingrediatur  putredo  in  ossibus  meis 
et  subter  me  scateat.  Nicht  ein  diu  forhta  suntir  iouh  fülo 
chome  in  miniu  bein,  unde  si  uuerde  ci  uurmen  in  mir,  so 
lobe  giscah.  Vt  requiescam  in  die  tribulationis,  ut  as- 
cendam  ad  populum  accinctum  nostrum.     In  den  uuorteu  daz 


Ab.  14.  cor  irslagenen  Rasur  16.  drouugeu,  das  letzte  n  raclirt 


—     310     — 

ih  rauue  in   demo   tage   des  truobisalis    nnde  ih  fare  ce  uu- 
seremo  liute  ce  guotera  ferta  gigurtemo. 

221''  17.  Ficus  enim  |  non  florebit,  et  non  erit  germeii  in  ui- 
neis.  Viianda  der  ficboum  iiepluot  nob  uuin  neimirt  in 
imingarten.  so  Clmstus  cbumit,  so  nibiret  diu  iudisge  diet 
suozen  uuocher,  diu  ficpoum  unde  uuingarte  uuas  gotis. 
Mentietur  opus  oliuae,  et  arua  non  afferent  cibum.  Imo  liuget 
danne  daz  uuerh  des  oliboumis,  unde  diu  gelende  ue  bereut 
ertuuochir,  daz  si  do  gihiezen,  do  si  cboden  'uuir  tuon  al  daz 
uns  got  gibiutet'.  daz  irliugent  si:  die  suoze  dera  glouba 
nob    des    guoten    uuercbis  ne  ougent   si.  Abscidetur  de 

ouili  pecus,  et  non  erit  armentum  in  praesepibus.    Smaliz  übe 

221c  uuirt  ginomen  fone  stiga,  rint  ne  stet  |  ci  cbrippe.  cbrippe 
dera  himelisgen  giscrifte  sint  mit  in,  auir  die  bimilisgen  tir- 
nunst  nebabent  si  an  in. 

18.  Ego  autem  in  domino  gaudebo  et  exultabo  in  deo 
Ibesu  meo.  Auer  ib  mende  in  gotis  piskirmunge,  als  in  mi- 
nemo  rebte,  unde  freuuo  mib  in  minemo  beilare,  niebt  in 
mir  selbemo. 

19.  Dominus  deus  fortitudo  mea,  et  ponet  pedes  meos 
quasi  ceruorum.  Got  ist  min  starcbi,  er  gibit  mir  snelli  dero 
birzi  ce  uljirskricbenne  die  freisa  dera  sundona.  Et 
super  excelsa  mea  deducet  me  uictor  in  psalmis  canentem. 
Vnde  uhiY  mina  bolii  leitcr  mib:   die  buobmuot  tuot  er  mib 

221d  ubirfaren  mit  dera  anascouunge  |  dere  bimilisgen.  imo  sigi- 
numftari  singit,  imo  dancbit. 


Caiiticum  deuteroiioiuii  (Deuteronomii  32). 

1.   Audite  caeli  quae  loquor,  audiat  terra  uerba  oris  mei. 
Geborent,  bimila,  diu  ib  spricbo   ce  den  luden,  uuort  minis 


Ab.  16.  trubisalis,  o  iibergesclirieben  17.  Absidctur,  c  rot 

darüber  geschrieben  19.  excelsa 


—     311     — 

mundis  gihore   diu  erda.     uuanda  ioli  iuuib,  diu  rneista  lip- 
nara,  pichomen  mac  daz  ih  in  sagen  scol. 

2.  Coiicrescat  in  pluuiam  doctrina  mea,  fluat  ut  ros  elo- 
quium  meum,  Ze  regene  uuerde  min  lera,  also  tou  flieze  min 
gichosi.  regen  unde  tou  berehaften  dia  erda:  miuiu  uuort 
pezzeren  die  luden.  Quasi  ymber  super  berbam  et  quasi 
stille  super  gramina.  Also  tugin  sin  in  ira  sinna  so  regen- 
tropben  ana  grase. 

3.  Quia  nomen  domin i   iuuotal)o.     A'uanda  ib  gotis  uuort  |  222* 
sago.  Date    magnificeuciam    deo    nostro:    dei    perfecta 
sunt    opera,    et    omuos    uiae    eins   iudicia.     Tuomit   got   so  ir 
baldo    magit:    uuanda  siiiiu   uuerb    durnobte    sint,    unde  alle 
sine  uuege  sint  urteile,     diu  untirskidunga  skinit  an  in. 

5.  Dens  fidelis  et  absque  ulla  iniquitate,  iustus  et  rectus. 
peccauerunt  ei  non  filii  eins.  Got  ist  gitrue  unde  ane  unebeni, 
rebtir  unde  girebtir.  sine  uuibselinga  unsuberoton  sib  in 
dera  abgotuobunga. 

6.  Generatio  praua  atque  peruersa,  becine  reddis  domino, 
popule  stulte  et  insipiens.  Auuicgiu  slabta  unde  lezziu  lonost, 
du  gote  so,  tumbir  lind  unde  uuizelosir?  Nunquid  non  ipse 
est  pater  tuus,  qui  possedit  te  et  fecit  et  creauit  te.     Ne  ist 

der  diu  uatir,  der  dib  uuorbta  unde  scuof  uu  [  de  besaz  füre  erbe.  222^ 

7.  Memento  dierum  antiquorum,  cogita  generationes  sin- 
gulas.  Irbuge  dera  alton  tage,  dencbe  in  iegeliebe  geburto 
Abrabe,  Isaac  et  lacob,  uuio  er  dib  do  bi  iro  ziten  an  in  iruuelita. 

8.  Interroga  patrem  tuuni,  et  adnunciabit  tibi:  maiores 
tuos,  et  dicent  tibi,  Quando  diuidebat  altissimus  gentes, 
quando  diuidebat  filios  Adam.  Frage  dinen  fater  unde  dine 
forderen:  si  sagent  dir  uuanne  got  skiet  die  diete.  do  er  iu 
fore  dera  sinfluota  sunderota  den  cbint  Adamis,  unde  er  ne 
uuolte  dei  gotis  cbint  dei  föne  Abrabame  cbomeu  sib  misgen 

ce    den    cbinden    dera    mennisgen    die    föne    [    Cain    cbomeu.  222c 
dannan    mabt    du    uuizen    uuelib    freisa    dir  ist  daz   du   föne 
Abrahame  cbominir  ce  den  dieten  dib  misgist.  Coustituit 

terminos  populoium  iuxta  numerum  filiorum  Israel.    Er  gisazta 
die  marcba  dere   saligon   liute   nab   dera  meuige  dera  eiigile, 
Deu.  2.  eloquium 


—     312     — 

daz  dere  iruueliten  so  manige  fono  erda  ce  himile  chomen, 
so  da  ce  leiba  uuart  dere  engile,  do  die  tiufile  fielen,  ciu  ni 
ilist  du  dara,  sid  du  dara  giladit  pist? 

9.  Pars  auteni  domini  populus  eius,  lacob  funiculus  here- 
ditatis  eius.  Auir  sin  Hut  ist  sin  teil,  lacob  ist  seil  sinis 
erbis.     In  al  dera  iruuelunga  ist  er  sin  teil. 

10.  Inuenit  eum  in  terra  deserta,  in  loco  horroris  et  uaste 
222'i  solitudinis.      Er  fant  in  in  uuos  |  temo  lante,  in  griusigemo 

einote  unde  unmesuuitemo  daz  in  Arabia  ist  umbe  den  perc 
Sina.  Circumduxit    eum   et    docuit,    et  custodiuit   quasi 

pupillam  oculi.  Er  uuista  in  umbe  den  langen  uuec  dera 
uuosti,  unde  zoh  inen  da  unde  huota  sin  also  sinis  ougen. 

11.  Sicut  aquila  prouocans  ad  uolandum  pullos  suos  et 
super  eos  uolitans.  Also  der  aro  locliit  uzir  neste  sine  iungen, 
so  er  sie  fluchen  leret,  unde  obe  in  flogercet:  so  lerta  er  in 
chomen  föne  den  achusten  ce  den  tugenden.  Expandit 
alas  suas  et  assumpsit  eum  atque  portauit  in  humeris  suis. 
Er  spreita  sine   fettache  unde  nam  in  ufen  sih,  unde  fuorta 

223a  in  ufen  sinen  skerten,  also  der  aro  tuet  irleginen  iungon.  | 
sua  imo  gibrast  da  half  er  imo. 

12.  Dominus  solus  dux  eius  fuit,  et  non  erat  cum  eo  deus 
alienus.  Er  eino  uuas  sin  herzogo,  noh  fremidir  got  niuuas 
mit  imo:  er  teta  in  glouben  daz  andir  got  ne  ist. 

13.  Constituit  eum  super  excelsam  terram,  ut  comederet 
fructus  agrorum.  Er  sazta  in  an  hohiz  laut,  daz  er  daz  ert- 
uuochii"  nuzze.  hohiz  föne  diu,  uuande  man  föne  Egipto  dara 
ce  berge  ferit.  Yt  sugeret  mel  de  petra  oleumque  de 
saxo  durissimo.  Daz  er  honic  suge  uzir  .  .  .  steine  hertistemo. 
daz  chuit  die  giuuizzile  habendo  alles  guotis.  oda  anderis: 
daz  er  föne  Christo  der  der  stein  ist  lirneti  daz  euangelium 
fore  sinero  martira,  unde  er  aftir  sinera  martira  imphienge 
den  heiligen  geist. 

22315  14.  Putirum  de  |  armento,  et  lac  de  ouibus,  cum  adipe 
agnorum  et  arietum  filionim  Basan.  Lera  föne  den  poten 
unde  den  uuissagon,  mandunga  föne  den  einualtigen,  sament 

Deu.  9.  In  al  ]  nal  10.  in  in  ]  in  11.  er  lerta  er 

13.  excelsam  comederet  stene,  i  übergeschrieben 


—     313     — 

den  pildeii  dcra  mcistire  unde  dera  untirtanen.  Et  liircos 

cum  medulla  tritici,  et  sanguinem  uuae  biberent  meracissimum. 
Vnde  er  pildoti  die  riuuentGii,  so  er  aze  odar  trunche  dcu 
lichinamen  uiide  daz  pluot  unsiris  harren. 

15.  Incrassatus  est  dilectus  et  recalcitrauit:  incrassatus, 
impinguatus,  dilatatus.  Mit  demo  guote  allemo  uiiart  er  gi- 
mestit:  undo  do  spurnota  er.  daz  teta  er  gomastir,  gismirctir, 
gibreitir.  Dereliqnid  deum  factorem  suiim,  et  recessit  a 
deo  salutari  j  suo.  Sineu  skephari  der  in  halten  scolte  den  223e 
firliez  er,  des  gloupte  er  sih. 

16.  Prouocauerunt  eum  in  diis  alienis,  et  in  abliominationi- 
bus  ad  iracundiam  concitauerunt.  An  fremideu  goten  balgton 
si  in,  linde  in  leitsamin  gramdon  si  in. 

17.  Immolaiieruut  demoniis,  et  noii  deo,  diis  qiios  ignora- 
bant.  Tiofilen  opferoton  si,  nals  gote,  den  die  in  chunt  ni 
uuareii.     uuande  si  imaren  in  leide,  übe   si  in  chunt  uuareu. 

Noui  recentesque  uenerunt  quos  non  coluerunt  patres 
eorum.  Andere  unde  andere  chomen  die  iro  forderen  ne 
uobten, 

18.  Deum  qui  te  genuit  dereliquisti,  et  oblitus  es  domini, 
creatoris  tui.     Der   dih  scuof  unde  bildota,   den  firlieze  du,  j  223<i 
des  firgaze  du. 

19.  Vidit  dominus,  et  ad  iracundiam  concitatus  est:  quia 
prouocauerunt  eum  filii  siii  et  filiae.  Daz  sah  got,  des  palg 
er  sih:  uuanda  in  die  paicton,  die  er  ce  sunen  unde  ce  toh- 
teren  iruuelita. 

20.  Et  ait:  abscondam  faciem  meam  ab  eis,  et  considerabo 
nouissima  eorum.  Ynde  do  chot  er:  ih  pirge  min  anasuine 
fore  in,  daz  chuit  laze  siu  helfelos,  unde  gisiho  mir  ira  ente. 

Generatio  enim  peruersa  est,  et  infideles  filii.  Si  sin 
ubil  giburt,  chustilosc  sune. 

21.  Ipsi  prouocaueiimt  in  eo  qui  non  erat  deus,  et  irri- 
tauenint  in  uanitatibus  suis.  Si  gramdon  mih  in  uppicheite 
unde  in  unrehtemo  gote.  Et  ego  prouocabo  eos  in  eo 
qui  non  est  populus,  et  in  gente  stulta  irritabo  illos.     Ih  ceno 

Deu.  15.  Ingrassatus  scolte  J  scolten,  n  radirt 

19.  sah  ]  saz 


—     314     - 

224a  ouh  sie  mit  clemo  der  noh  liucl  ne  ist,  mit  tumbemo  diete  | 
greme  ih  sie.  füre  die  nimo  ih  die  diete  ce  mir  die  noh 
coucha  sint,  auir  nieht  fore  mir.    daz  tuon  ih  aiiir  in  ce  breste. 

22.  Ignis  succensus  est  in  furore  meo,  et  ardebit  usque  ad 
inferui  nouissima.  Fiur  ist  inznntet  in  minero  heizmuote:  iz 
prennet  iinze  an  den  hellapodem.  min  racha  piginnit  den 
nbilen  hie  ana  uuesen,  unde  so  uolgat  si  in  euua.  des  ist 
pilde  in  Antiocho  unde  in  Herode.  Deuorabitque  terram 
cum  germiue  suo,  et  montium  fundamenta  comburet.  Iz  slin- 
dit  dia  erda  mit  ira  chimen,  unde  brennit  die  gruntfeste  dera 
berge:  die  sundigen  tiligot  iz  mit  ira  uuerchen,  unde  ubir- 
muote  intsezit  iz  ira  gidanche. 

23.  Congregabo  super  eos  mala,  et  sagittas  meas  complebo 
2241)  in  eis.     Diu  uuizza  |  gihufe  ih  ubir  sie,  unde  dera  racha  gi- 

nieton  ih  mih  an  in. 

24.  Consumentur  fame  et  deuorabunt  eos  aues  morsu  ama- 
rissimo.  Hungeris  irsterben  si,  dara  nah  canigon  si  uogela 
mit  pitteremo  pizze.  nu  irsterbent  ouh  liute  fore  hungere 
dos  gotis  uuortis,  undo  zanont  si  die  tiufile.  Dontes  be- 
stiarum  inmittani  in  eos  cum  furore  trahencium  super  terram 
atque  serpentium.  Ih  frumi  sie  ana  zende  dera  tiere,  iouh 
dera  uurmi  uuotige  sie  obe  erda  zanontera.  des  tiufilis  serfa 
laze  ih  sie  ana,  diu  sie  muot  in  irdiscon  giridon. 

25.  Foris  uastabit  eos  gladius  et  intus  pauor.  Suert 
hereta  si  iiziiia,  forhta  da  inne.     sament  uzuuertigen  fianden 

224c  muota  |  siu  ii'a  inuuertigiu  giuuizzila.  luuenem  ac  uir- 

ginem  lactantem  cum  homine  sene.     lungen  man  unde   iunc 
uuib,  sugenten  sament  domo  alten,  herita  daz  suert. 

26.  Et  dixi  'ubinam  sunt?  cessare  faciam  ex  hominibus 
memoriam  eorum'.  Vnde  dara  nah  chot  ih,  daz  chuit  andere 
teta  ih  choden  'uua  sint  die  luden,  sit  si  heime  ne  sint?  ih 
tiligon  ira  geuuaht  föne  menniscon,  ih  uzene  siu  dera  gi- 
meinidi  dera  heüigona'. 

27.  Sed  propter  iram  inimicoram  distuli,  ne  forte  super- 
birent  hostes  eorum.  Ih  frista  iz  auir  umbe  ira  fianda  gre- 
mizza,  daz  si  ni  ul)irmuotiseten.  Et  dicerent  'manus  iiostra 

Deu.  27.  nostra  ]  ucstra 


—     315     — 

excelsa,  et  non  dominus  fecit  haec  omuia'.    Vnde  si  ue  choden 
'unsir  ho  ■  her  giuualt  teta  iz  al,  nieht  got'.     so  fristit  er  noh  224'i 
die  racha  dera  suntigone   uiide  bitet  ira  riiiuiia,  daz  sih  die 
tiufile  an  in  dera  siginumfti  ni  ruomen. 

28.  Gens  äbsque  consilio  est  et  sine  prudencia.  29.  utinam 
saperent  aut  iutellegerent,  ac  nouissima  prouiderent!  Si  siut 
ratilos  unde  unfruot  diet.  iiuolti  got,  habeton  si  uuizze  unde 
uirnunst,  unde  bauuariten  si  die  iungisten  diu  hina  füre 
chumftic  sint! 

30.  Quomodo  persequebatur  unus  mille,    et   duo  fugareut 
decem  milia.     Vnde  si  ouh  daz  pidahten,  uuio  ira  fiande  einir 
fier  dusent  unde  zuene  cehen  dusent  iagon  mähten,     uuannan 
mähten  si  daz?    odar  ziuuiu  uuas  daz  si  daz  gimahton? 
Nonne  ideo  quia  deus  suus  uendidit  eos,  et  dominus  couclusit 

I  illos?    Ne   uuas   daz   föne  diu  daz  si  iro  got  firchoufta  unde  225a. 
betan  hat  in  ira  tiande  banden? 

31.  Nun  enim  est  deus  noster  ut  deus  eorum,  et  inimici 
nostri  sunt  iudices.  Vnsir  got  ne  ist  so  iro  got:  unserir  ist 
uuarer  unde  rehtir.  der  tiufal  den  si  ahtent  got,  der  ist 
lugelichir  unde  unnuzzir.  ioh  selben  unsere  fiande,  die  hei- 
dine  sint,  iehent  einen  rihtaro  uuesen  allere  dere  uuerlte. 

32.  De  uinea  Sodomorum  uinum  eorum  et  de  suburbanis 
Gomorrae.  Iro  uuin  ist  chomen  foue  demo  uuiugarteu  Sodo- 
morum mide  föne  den  burchornon  Gomorre.  uuaz  sint  burc- 
horn?  uuane  dia  stete  die  ce  bui'c  dienont.  die  Sodomite 
unde  Gomorrei  cherton  die  gotis  geba  in  ubilen  nuz.  so  taten 
ouh  die  luden:  ze  u  |  bile,  nals  co  guote  cherton  si  die  gotis  225^ 
gnada.  Vua  eorum  uua  fellis  et  botrus  amarissimus.  Ira 
bere  ist  also  galla,  ira  truba  uile  pittir.  der  uuingarte,  daz 
gotis  lius  Israhel,  uuart  bicherit  in  dera  pittira.  föne  diu 
uuaren  si  einmuotigi  ce  sinemo  tode  unde  hüten  imo  hangen- 
temo  an  demo  chruce  den  ezih  gimiscten  mit  dera  gallen. 

33.  Fei  draconum  uinum  eorum  et  uenenum  aspidum  in- 
sanabile.      Iro    uuin    ist    galla   dera  drachon  unde  ungenistic 


Deu.  27.  excelsa  28.  intellegcnt  30.  einir  ]  ei, 

uir  übergeschrieben  '62.  potriis  "* 


—     316       — 

eitir  aspidum.     Also  fol  ist  ira  giuuizida  dera  ubile,  so  die 
trachon  unde  aspides  sint  eitiris. 

34.  Nonne  haec  condita  sunt  apud  me,  et  signata  est  in 
225«  thesauris  meis?    Nesint  disiu  elliu  gihalten  sament  |  mir?  ne 

hugo  ih  iro  uuola? 

35.  Mea  est  ultio,  et  ego  retribuam  eis  in  tempore,  ut 
labatur  pes  eorum.  Mili  get  der  girih  ana,  ih  lonon  in  so  iz 
cit  uuirdit.  übe  si  sih  uuanton  sten,  ih  getuon  daz  in  sliphit 
der  fuoz.  luxta  est  dies  perditionis,  et  adesse  festinant 
tempora.  Der  tac  unde  die  cite  ira  florni  sint  pi  unde  ilent 
chomen. 

36.  ludicabit  dominus  populum  suum,  et  in  seruis  suis 
miserebitur.  Got  skeidit  sinen  liut  föne  ubilon,  unde  skeinit 
auir  gnada  an  sinen  scalchen.  Videbit  quod  infirmata 
sit  manus,  et  clausi  quoque  defecerunt.  Er  giougit  daz  dera 
ubilen    uuerh    io    unchreftic   uuaren,    unde  uuio   chraftilos  si 

225'^  uuaren.      do  si  in  iro   fianda  giuualt  cho  |  men,  do  uurten  si 
firsuendit. 

37.  Et  dicent  'ubi  sunt  dii',  in  quibus  habebant  fiduciam. 
Vnde  alle  chodent  si,  so  si  gisehent  iro  ente,  uua  sin  ira 
gote,  den  si  gitruoten. 

38.  De  quibus  uictimis  comedebant  adipes,  et  bibebant 
uinum  libaminum.  Dero  ophirfrisginga  sie  azen  unde  opphir- 
uuin  sie  trunchen.  Surgent  et  opitulentur  uobis,  et  in  ne- 
cessitate  uos  protegant.  Nu  ist  cit,  nu  sten  uf,  unde  helfen 
iu,  unde  skirmen  iuuih  in  note. 

39.  Videte  quod  ego  sim  solus,  et  non  sit  alius  deus 
praeter  me.  Chunnent  dar  ana  daz  ih  eine  got  bin,  unde 
anderer  ni  ist  ane  mih.  Ego  occidam,  et  ego  uiuere  fa- 
ciam.  percuciam,  percuciam,  et  ego  sanabo:  et  non  est  qui 
de  manu  mea  possit  eruere.     Ih  gibo  tod  unde  Hb,  ih  slaho 

226a  unde  heile,     nioman  ni  ist  der  ieht  mege  |  zuchen  föne  mi- 
nera  haut. 

40.  Leuabo   ad   celum  manum  meam,   et  dicam  'uiuo  ego 


Deu.  34.  huge  iro  37.  so  si  übergeschriehen 

38.  sie  trunchen  ]  strunchen 


-     317     — 

in  aeteruum'.     Ili  heue   hoho   mina  hant,   daz   chit  ih  skeino 
minen  giimalt,  luide  tuoii  in  chunt  daz  ih  iemir  lebe. 

41.  Si  acuero  ut  fulgur  gladium  meum,  et  arripuerit  iu- 
dicium  manus  moa,  Ileddam  ultionem  hostibus  mois  et  his  qui 
oderunt  nie  letribuam.  Piginno  ih  uuezen  min  suert  daz 
pliche  gelih  ist,  unde  piginno  ih  giuualtigo  dingen:  so  lono 
ih  den  suntigen  die  mine  fiante  sint,   unde  richo  mih  an  in. 

42.  Inebriabo  sagittas  meas  in  sanguine,  et  gladius  mens 
deuorabit  carnes.  Da  ginieton  ih  })luotis  mine  strala,  da 
slindet  fleisc  min  suert,  uuande  iz  die  tieisclichen  suendit. 

De  cruore  occisorum  et  de  captiuitate  nudati  sunt  inimi- 
corum  capitis.  |  Da  gibo  ih  in  seti  dera  irslagenen  pluotis  22G1j 
unde  ellenduiige  unde  piscornis  huobitis  minera  fiande.  so 
rächen  sih  die  siginumftare  in  iro  fianden,'  slahendo  unde  in 
eilende  fuorente,  unde  bescorni  firchoufende.  auir  gotis  racha 
get  ubir  Antichristum  der  huobit  ist  allere  ubile. 

43.  Laudate  gentes  populum  eius,  quia  sanguinem  seruorum 
suorum  uiciscetur.  Lobet  ir  diete  sine  heiligen  die  umbe  in 
irslagen  sint,  uuanda  er  richit  sie.  Et  uindictam  retribuet 
in  hostes  eorum,  et  propicius  erit  terrae  eorum.  p]r 
giltet  ira  uienden  unde  iro  ahtaren  unde  den  irraren,  auir 
sinera  Christenheit .  uuisit  er  holt. 


Oratio  domiiiica  (Matthaeus  6). 

9.   X  ater    noster    qui   es   in   caelis.      Fater   unsir    du  |  in  226c 
himile  bist,     uuolne  du  meiniisco,  skeine  ana  guoten  uuerchen 
daz  du  sin  sun  sist:   so   heizist  du  in  mit  rollte  uater.     habe 
die  minna,  diu  tuot  dih  uuesen  sineii  sun.  Sanctificetur 

nomeii  tuum.  Siii  namo  uuerde  giheiligot.  uuer  scol  in  ge- 
heiligon?  nu  ist  er  heilic.  nuir  liiton  auir  daz  er  in  unseren 
herzen  giheihgit   uuerde,    so   daz   uuir   in   uobende  giheiligen. 


Deu.  41.  accuero  O.  d.  9.  Fatcr  ]  F  fehlt  in  mit  ] 

in  nhergeschriehcn 


—     318     — 

10.  Aflueniat  regnum  tiium.  Din  riche  cliome,  daz  euuige, 
flara  alla  giiote  zuo  dingent,  da  luiir  dih  giselien  sculen  unde 
den  engilen  giliche  uuortine  lib  ane  tot  haben  sculen. 

Fiat  uoluntas  tiia  sicut  in  caelo  et  in  terra.     Din  uuille  gi- 
226'!  skelie  in  erda  föne  mennisgen  also  in  hi  |  mile  föne  den  engilen. 

11.  Panem  nostrum  cottidianum  da  nobis  hodie.  Vnsir 
tagelichiz  prot  gib  uns  hiuto.  gib  uns  lera  dera  unsere  sela 
gilabit  uuerden.  uuanda  dera  bidarf  si  tagelidiis,  also  der 
lichinamo  bedarf  brotis. 

12.  Et  dimitte  nobis  debita  nostra,  sicut  et  nos  dimittimus 
debitorilras  nostris.  Vnde  unsere  sculde  bclaz  uns,,  also  ouh 
uuir  firlazen  unseren  scolareu.  disen  gidingcn  firneme  man- 
niclih  unde  si  garo  ce  firgebenne  daz  luzzila,  also  er  uuelle 
daz  inio  firgeben  uuerde  daz  mickila. 

13.  Et  no  nos  inducas  in  temptationem.  Vnde  in  dia 
cliorunga  neleitist  du  unsih.  daz  cliuit:  ne  laz  unsir  gichorit 
uuerden  nah  unseren  sunden.  den  du  neskirmist,  den  uuirfit 
diu  chorunga  nidir,  der  uuirt  ce  huohe  sinen  fianden. 

227a  Set]  j  lijjera  nos  a  malo.  Suntir  irlose  unsih  föne  demo  ubile. 
lose  unsih  föne  des  tiufilis  chorungen  unde  föne  sinemo  gi- 
uualte.  Siben  bete  cliurci  sint  dise.  an  in  uuirt  doh  fuoten 
al  daz  des  uns  dürft  ist. 


Syml)oluiii  apostoloruni. 

1.  Disen  salmon  heizen  uuir  giuuerf,  uuanda  in  die  heili- 
gen poten  gisaminoten  unde  cesamine  giuurfen,  daz  iz  zeichen 
si  dera  christenlichen  gloube,  also  ouh  in  demo  uuige  daz 
zeichin  ist  an  demo  skilte,  odar  ana  gieinoton  uuorten  ist, 
dannan  iogelichir  sine  gnozzi  irchennit. 


0.  d.  11.  bedarf  ]  bedaf,  r  übergeschrkhen  12.  uuir 

firlazen  ]  uuir  fehlt  sclareii,  o  über  geschrieben 


-    319     - 

1.  i^redo  in  deiim,  patrem  omnipotentem,  creatorem  caeli 
et  terrae.  Ih  gloubo  an  got,  uatir  almalitigen,  skephare  hi- 
milis  linde  erda. 

2.  Et  in  Ihesum  Christum,  filium  eins,  unicum  dominum 
nostrum.     Vnde  au  sinen  .  .  .  giuuih  |  tcn  haltare,  einigen  un-  227'^ 
seren  licrron. 

3.  Qui  concoptus  est  de  spiritu  sancto,  natus  ex  Maria 
uirgine.  Der  föne  demo  heiligen  geiste  imphangen  uuart, 
unde  föne  dera  magida  sancte  Mariun  geborn  uuart. 

4.  Passus  siib  Pontio  Pilato.  Er  uuart  ginothaftit  föne 
Pilato. 

5.  Crucifixus  mortuus  et  sepultus.  Vnde  bi  imo  gihangenir 
an  daz  chruci  ii'starp  unde  bigraben  uuart. 

6.  Descendit  ad  inferna,  tertia  die  resuiTexit  a  mortuis. 
Ze  helle  fuor  er,  an  demo  dritten  tage  irstuont  er  föne  tode. 

7.  Ascendit  ad  caelos,  sedet  ad  dexteram  dci,  patris  om- 
nipotentis.     Ze  himile  fuor  er:   da  sizzit  er  ce  gotis  cesiuun, 

des  almahtigen  uatir.  |  uuaz  ist  diu  cesiuua?    uuane  der  euiiigi  227c 
lib.     disir  lib  föne  demo  er  fuor  uuas  imo  diu  uuinstira. 

8.  lüde  uenturus  est  iudicare  uiuos  et  mortuos.  Dannan 
ist  er  chumftiger  zirteilenne  lebende  unde  tote. 

9.  Credo  in  spiritum  sanctum.  Ih  gloube  an  den  heiligen 
geist,  der  föne  demo  uatir  unde  föne  demo  sune  chiimit  unde 
samet  in  ein  got  ist. 

10.  Sanctam  aecclesiam  catholicam.  Gloube  die  heiligen 
allichun  Christenheit,  diu  föne  diu  allih  heizit,  uiianda  si  elliu 
sament  ein  gloubit  unde  ein  gihit  unde  dar  ana  ungiskeiden  ist. 

11.  Sanctorum  commimionem,  12.  remissionem  peccatorum. 
Gloube    ze    habende   dere   |   heiligen  gimeinsame  unde  aiitlaz  227<i 
sundon. 

13.   Carnis  resurrectionem.      Gloube  des  fleisgis  iirstendi. 
Et    uitam    aeternam.      Unde    gloube    den    euuigen  lib. 
amen,     daz  tuon  ih  ce  uuare. 


S.  a.  8.  Inde,  I  felilf  11.  Sanctorum,  S  fehlt 

13.  Unde,  U  fehlt 


—     320     — 


Ymiius  Zachariae  (Lucas  1). 

68.  Joeueclictus  dominus  deus  Israhel,  quia  uisitauit  et  fecit 
redemptioiiem  plebis  suae.  Gelohit  si  trolitin  got  Israhelis, 
uuanda  er  sinis  folchis  uuisota  unde  in  losta.  daz  noh  do 
cliumftic  uuas,  daz  sagete  der  uuissage. 

69.  Et  erexit  cornu  salutis  nobis  in  domo  Dauid  pueri 
sui.  A'^nde  gelobit  si  er,  daz  er  uns  uf  rihta  daz  hörn  dera 
heili  in  Dauidis  hus,  sinis  chindis.  hören  buret  sih  in  hohi: 
also  teta  daz  Christis  riehe. 

70.  Sicut  locutus  est  per  os  sanetorum  qui  a  saeculo  sunt, 
prophetarum    eins.      Also    er   gihiez   mit   demo  munde  sinero 

.  228a  uuissa  I  gon  ^[q  f^j^g  anigenge  uuaren. 

71.  Salutem  ex  inimicis  nostris,  et  de  manu  omnium  qui 
oderunt  nos.  Heili  rihte  er  uf.  die  gihiez  er  daz  si  unsih 
lose  föne  fienden  unde  tone  allen  den  die  unsih  hazzont. 

72.  Ad  faciendam  misericordiam  cum  patribus  nostris,  et 
memorari  testamenti  sui  sancti.  Gnada  ce  skeinenne  unseren 
forderen,  daz  uuerende  daz  er  in  gibiez. 

73.  lusiurandum  quod  iurauit  ad  Abraham,  patrem  nostrum, 
daturum  se  nobis.  Vnde  cirhugenne  sinera  heiligon  pimeinida, 
unde  uns  ce  gileistenne  den  eid  den  er  Abrahame  suor,  un- 
seremo  uatir,  umbe  daz  Christus  giboren  uurte. 

74.  Vt  sine  timore  de  manu  inimicorum  nostrorum  liberati 
seruiamus  illi,  75.  In  sanctitate  et'iusticia  coram  ipso  omnibus 
diebus    nostris.      Daz    uuir    irloste    föne    uiende    banden    ane 

228i>  forh  |  ten    imo    dienon    alle    taga    fore  imo    in  rehte  unde  in 
heili  gi. 

76.  Et  tu^puer  propheta  altissimi  uocaberis:  praeibis  enim 
ante  faciem  domini  parare  uias  eins.  Vnde  du  chint  Johannes, 
du  uuirdist  gibeizin  des  hohisten  uuissago.  du  tuost  die 
furefart  imo  ce  gerechennenne  sine  uueee. 


Za.  71.  inimicis  ]  imicis  die  iinsili  fehlt 

73.  eid  den  fehlt 


—     321     — 

77.  Ad  flandam  scientiam  saliitis  plel)i  eins  in  rcmissionem 
peccatoi'um  eorum.  Siiiemo  liiito  ce  gebeime  heilsame  uuizeiit- 
heit,  diu  in  bringe  ce  antlaze  dera  sundon. 

78.  Per  uiscera  misericordiae  dei  nostri  in  quibus  uisitauit 
nos  oriens  ex  alto.  Föne  innalitigen  gnadon  unseres  gotis 
ana  den  unsir  föne  himile  uuisota  der  osten,  des  tagis  irrunst. 
uuara  zuo  uuisota? 

79.  Illmninarc  bis    qui  in   tenebris   et  in   umbra  j  mortis  228'^ 
sedent,  ad  dirigendos  pedes  nostros   in   uiam  pacis.     Den  ce 
tagemie  die  in  uinstra  sizent  unde  in  todis  scatue,   daz  cliuit 

in  ungloube,  ce  rihtennc  unsere  fuozze  an  den  uuec  dos  fridis. 
uuaiula  dei  uuerli  dera  elouba  leitent  ce  fride. 


Caiiticum  saiietae  Mariae  (Lucas  1). 

4G.  JMagnificat  anima  mea  dominum,  47.  Et  exultauit 
Spiritus  meus  in  deo,  salutari  meo.  Min  sela  lobot  got,  unde 
min  rauot  freiuuita  sih  an  minomo  haltare.  ih  nimac  uzuuert 
giougeu  daz  ib  inuuert  habe,  mina  mendi  bigrifit  cbumo  alle 
cbrefte  minore  sela,  nob  min  zunge  ne  mac  gisagen  uuaz  ib 
freuui  bau  in  mir. 

48.  Quia  respexit  humilitatem  ancillae  suae.     ecce   enim, 

ex  boc  beatam  me  dicent  omues  genera  j  tiones.     Vuanda  er  228<i 
irsab,  daz   cbuit  er   giuuerdlicbeta  dia  nidera  sinera  diuuua: 
er  nifirsab  mina  smabi,  suntir  er  uuolte  uuidirtuon  an  minera 
diemuoti  die  alten   sunte  dere  ubirmuoten  Euen.  Ecce 

onim,  ex  boc  beatam  me  dicent  omnes  generationos.  Sino, 
anauuert  cbedent  mib  saligo,  daz  cbuit  die  nob  cbumftic  sint, 
die  beizent  mib  saligan,  alle  giburte:  den  namen  gebeut 
si  mir. 

49.  Quia  fecit  mibi  magna  qui  potens  est,  et  sanctum 
uomen  eins.     Yuanda  mir  giliez  micbil  dinc  der  geuualtic  ist, 


Za.  79.  ungloube  ]  uuglol)e,  v  ühen/eschriehen  uuorli  ]  uupcli 

Mo.  4(j.  min  muot  ]  min  fehlt  48.  giuiiorldliclieta 

21 


—     322     — 

imcle   des  riamo  heilic  ist.     ane  mine  uuirde  skeinda  er  mir 
suntirliclia  gaada. 

50.  Et  misericordia  eins  a  progenic  in  progenies  timenti- 
biis   eum.     Vnde   sin  gnada  ni  ist  mir   einun  gilazen,    suntir 

Ü29a  allen  |  die  inen  furhtent  föne  cliunne  ze  chunne. 

51.  Fecit  potentiam  in  bracliio  suo,  dispersit  supcrbos 
mcnte  cordis  sui.  Genualt  teta  er  mit  sinemo  arme:  uuanda 
er  zetreib  hohfertige  in  iro  herzen. 

52.  Deposuit  potentes  de  sede,  et  exaltanit  hmnilos, 
Malitiga  intsazta  er,  nidere  irhohta  er. 

53.  Esurientes  impleuit  bonis,  et  diuites  dimisit  inanes. 
Guotes  kesatota  er  Imngerge,  die  riehen  liez  er  lari. 

54.  Suscepit  Israhel,  puerum  snum,  recordatus  misericordiae 
suae.  Sin  chint,  Israhelen,  imfieng  er  sinero  gnado  irhugende. 
Do  chuat  er  durch  den  uuissagen  Oseae  'uuanda  min  chint 
keloubig  ist,  unda  ih  minnota  in'.  Diu  diemuot  tuot  inen 
uuesen  gote  liebez  chint. 

55.  Sicut  locutus  est  ad  patres  nostros,  Abraham  et  se- 
mini  eius  in  saecula.     Also  er  sprah  ze  unseren  uorderon,  also 

2291^  er  kehiez  Abrahao  unde  sinemo  samen,  |  föne  demo  er  chuat 
•In  dinemo  keslahte  uuerdent  kesegenot  alla  diete'.  Vuio 
lango  scol  daz  uuesen?  in  alla  uuerlte.  daz  chuit  hie  unde 
in  euun. 


Fides  saiicti  Athaiiasii  episcopi. 

1.  Quicumque  uult  saluus  esse,  ante  omnia  opus  est,  ut 
teneat  catholicam  fidem.  Suuer  so  kehalten  uuile  sin,  demo 
ist  turft  uore  allen  dingen,  daz  er  habe  dia  gemeinun  gclouba. 
Quam  nisi  quisque  integram  inuiolatamque  seruauerit, 
absque  dubio  in  eternum  peribit.  Suuer  sia  nehabet  kanza  unda 
unuiruuarta,  der  uuirdet  in  euuon  florn.  Fides  autem 

catholica  hec  est,  ut  unum  deum  in  trinitate,  et  trinitatem  in 
unitate  ueneremur,  Neque  confundentes  personas,  neque  sub- 


Ma.  .')4.  chint  iihergeschriehen  Diu  ]  D  l'cldt 


—     323     — 

stantiam  separantes.  j  Daz  ist  diu  alloliclia  glouba,  daz  iiuir  229c 
einen  got  eron  an  dero  trinussida  unde  die  trinussida  an  dcra 
einnussida,  noli  die  kenennida  miskente,  noli  dia  imeseunussida 
skeidente.  Vngeskeideniu  uuesenussida  ouget  uns  einen  gut. 
Trigeskeidene  kenenneda  ougent  uiis  tria  kenemmida  dero 
trinussida.  Vuaz  sint  kenemmida?  uuane  daz  uualaliisgcn 
sint  uuidercellunga.  Ein  uuidercellunga  ist  tes  fater  ze  domo 
suno,  diu  endriu  ist  tes  sunis  ze  demo  fater,  diu  tritta  ist 
des  heiligen  keistis  ze  demo  fater  unde  ze  demo  suno.  Dero 
iogelih  habet  sina  kenennida.     Also  iz  hera  nah  chuit: 

2.  Alia  est  |  enim  persona  patris,  alia  filii,  alia  et  Spiritus  221»'' 
sancti.     Ein  kenemmida  ist  tes  fater,  diu  endriu  tes  sunis,  diu 
tritta  des  heiligen  keistis.     Die  kenemmida  neuuerdent  nielit 

so  uernomen  ana  gote,  so  an  den  keskepfeden.  In  den  kesceften 
sint  ti'ta  kenemmida  unde  tria  uuesenussida:  au  er  in  gote 
sint  tria  kenemmida  unde  ein  uuesenussida.  Michael  Gabriel 
Raphael  odar  Abraham  Isaac  lacob,  daz  sint  tria  kenemmida 
unda  dria  uuesenussida:  auer  der  fater  unde  der  sun  unde 
der  heilige  keist,  die  ne  sint  nieht  dria  uuesenussida,  suntir 
dria  keougeda  dero  uuidercellunge,  die  an  gote  uernomen 
uuerdent. 

3.  Sed  patris  et  filii  et   spiritus   sancti  una  est   diuinitas, 
aequa  gloria,  coeterna  maiestas.    Auer  ein  gotheit  ist  tes  fater 
unde  tes   sunes  unde   tes  heiligen  keistis,  |  kelichiu  guotlichi,  230a 
ebeiieuuigiu  magenchraft. 

4.  Qualis  pater,  talis  filius,  talis  et  spiritus  sanctus.  Solih 
der  fater  ist  sinero  mähte,  sinero  chrefte,  sincro  gotheite: 
solih  ist  ter  sun,  solih  ist  ter  heiligo  keist. 

5.  Increatus  pater,  increatus  filius,  increatus  et  spiritus 
sanctus.  Vngescaffen  ist  ter  fater,  ungescafan  ist  ter  sun, 
ungescafen  ist  ter  heiligo  geist. 

6.  Inmensus  pater,  inmensus  tilius,  inmensus  et  spiritus 
sanctus.     Vnmazig  ist  ter  uater,  unmazig  ist  ter  sun,  unmazig 


F.  A.  3.  magestas  .    5.  ter  fater  ]  ter  übergeschrichai 

ter  sun  ]  ter  übergeschrieben  G.  ter  sun  ]  ter  übergeschrieben 

21* 


—     324     — 

ist  tcr  heligo  gcist.  Irmezen  iinde  hcgrifen  iie  mac  inan 
nehein  sin,  imanda  er  aller  kagenimurtig  ist  in  allen  steten. 
7.  Aeternus  pater,  aeternns  filius,  aeternus  et  spiritus 
sanctus.  Euuig  ist  ter  uater,  aeuuig  ist  ter  sun,  aeuuig  ist 
ter  heligo  geist.  daz  clmit  ana  anakenc  unde  ana  ende. 
230^  8.  Et  tarnen  non  |  tres  aeterni,  sed  unus  aeternus.  Vnde 
doli  nesint  niebt  tria  euuigo,  suntir  einer  aeuuiger. 

9.  Sicut  non  tres  increati  nee  tres  inmensi,  sed  unus  in- 
creatus  et  unus  inmensus.  Also  ouli  nesint  tri  ungescafene  noli 
tri  unmazige,  suntir  einer  ungescafener  unde  einer  unmaziger. 

10.  Similiter  omnipotens  pater,  omnipotens  filius,  omnipo- 
tens  et  spiritus  sanctus.  Alsodir  ist  almalitig  ter  uater,  also 
ist  almalitig  ter  sun,  also  ist  almalitig  ter  heligo  keist. 
Mahti  er  ubelo  tuon  odar  irsterben  odar  geendot  uuerden 
odar  betrogen  uuerden,  daz  zuge  ze  unmahten. 

11.  Et  tarnen  non  tres  omnipotentes,  sed  unus  omnipotens. 
230«  Vnde  I  doh  nesint  nieht  tria  almahtige,  suntir  einer  almahtiger. 

12.  Ita  deus  pater,  deiis  filius,  deus  et  spiritus  sanctus. 
Also  ist  ter  uater  got,  ist  ter  sun  got,  ist  ter  heiligo  geist  got. 

13.  Et  tarnen  non  tres  dii,  sed  unus  est  deus.  Vnde  doh 
ne  sint  si  nicht  tri  gota,  suntir  ein  got. 

14.  Ita  dominus  pater,  dominus  filius,  dominus  et  spiritus 
sanctus.  Also  ist  ter  uater  herro,  ist  ter  sun  herro,  ist  ter 
heiligo  geist  herro. 

15.  Et  tarnen  non  tres  domini,  sed  unus  est  dominus.  Vnde 
doh  ne  sint  si  tria  herro,  suntir  ein  herro. 

16.  Quia  sicut  singulatim  unamquamque  personam  deum 
et  dominum  confiteri  christiana  ueritate  compellimur,  ita  tres 
deos  aut  dominos  dicere  catholica  religione  prohibemur.   Vuanda 

230'!  also  uuir  iehen  scvlin  iogelicha  kenemmida  |  sunderigo  got 
uueseii  unde  herren,  so  ne  muozen  uuir  chueden  tria  gota 
odar  dria  herren  nah  uuarheite  unde  nah  rehtera  glouba. 

17.  Pater  a  nullo  est  factus,  nee  creatus,  nee  genitus.  Der 
uater  ne  ist  ketaner,  noh  kescafener,  noh  keborner. 


F.  A.  7.  ter  sun  ]  ter  ühergeschriehe))  aeuuig  ]  ouuig  beide 

Mal  8.  aeuuiger  ]  ^uuiger  U-  nesint  über  geschrieben 


—     325     — 

18.  Filius  a  patro  solo  est,  iioii  factiis  ncc  crcatus,  scd 
genitus.  Der  sun  ist  föne  einnemo  domo  iiater,  nals  ketaiicr 
uoli  kescafeiier,  suiitir  keborner. 

19.  Spiritus  sanctus  a  patre  et  filio,  nou  factus  iiec  crcatus 
ncc  genitus,  sed  procedens.  Der  heiligo  keist  ist  uone  domo 
uater  unde  uone  deiuo  sune,  nals  ketaner  noli  kescafcner 
noh  keborner,  suntir  choniener. 

20.  Vnus  ergo  pater,  non  tres  patres;  unus  tilius,  non 
tres  filii;  unus  spiritus  sanctus,  non  tres  spiritus  sancti.  Ynde 
ist  ein  uater,  nals  tri  uatera;  ein  sun,  nals  tri  sune;  ein  hei- 
liger keist,  nals  tri  beiliga  keista.  |  2:6U 

21.  Et  in  hac  trinitatc  nihil  prius  aut  posterius,  nihil 
maius  aut  mmus.  Vnde  an  dirro  trinussida  ne  ist  nehein 
daz  forderora,  nehein  daz  hinderora,  nehein  daz  merora,  ne- 
hein daz  minnera. 

22.  Sed  tote  tres  personae  coaetcrnae  sibi  sunt  et  coae- 
(juales.  Suntir  alle  die  dri  kenemmida  sint  ebeneuuig  unde 
ebenmazig. 

23.  Ita  ut  per  omnia,  sieut  iam  supra  dictum  est,  et  tri- 
nitas  in  unitate  et  unitas  in  trinitatc  ueneranda  sit.  So  daz 
in  alle  uuis,  so  ouh  fore  gesaget  ist,  ze  erenne  si  diu  drisg- 
hcit  in  cinnighoite  unde  einigheit  in  drisheite. 

24.  Qui  uult  ergo  saluus  esse,  ita  de  trinitate  scntiat. 
Der  kehalten  uuelle  sin,  der  uerneme  iz  so  uone  dera  tri- 
nussida. 

25.  Scd  iiccessarium  est  ad  aeternam  salutem,  ut  incar- 
nationem  quoque   domini  nostri  Ihesu  Christi  fideliter  credat. 

So  ist  auer      dürft  ze  dero  euuigen  salida,  daz  er  ouh  kcloube  231^ 
mit    triuuon    dia  mennisgheit  unseres  herren,    des  keuuihtcn 
haltaris. 

2G.  Est  ergo  fidcs  recta,  ut  credamus  et  confiteamur  quia 
dominus  noster  Ihesus  Christus,  dei  filius,  deus  et  homo  est. 
Daz  ist  rehtiu  triuua  daz  uuir  glouben  unde  iehen.  daz  unser 
herro,  der  keuuihte  haltare,  gotes  sun,  got  unde  mennisco  ist. 


F.  A.  22.  ebeueuuig  ]  cuuig  iiberr/eschriehen  25.  er  ouh  ] 

ei'  übergeschriehcn 


—     326     — 

27.  Deus  est  ex  siibstantia  patris  ante  saecula  genitus,  et 
homo  est  ex  substantia  matris  in  saecula  natiis.  Er  ist  got  e 
uuerlte  keborner  föne  des  uater  uuiste,  unde  ist  mennisco  hie 
in  uuerlte  geborner  föne  dero  muoter  uuiste. 

28.  Perfectus  deus,  perfectus  homo.  ex  anima  rationali  et 
2ole  liumana  carne  subsistens.  |  Durnohte  got,  turnohte  mennisko, 

uone  redehaftero  mannes  selo  unde  mannes  fleiske  kesteenter. 
Dei  zuei  machont  mennisken.  Vuaz  ist  ajideres  mennisko 
uuane  redehaftiu  sela  in  demo  fleiska?  Dei  sint  au  Christo: 
bediu  ist  er  uuarer  mennisko. 

29.  Aequalis  patri  secundum  diuinitatem,  minor  patre 
secundum  humanitatem.  Des  fater  gnoz  nah  dera  gothoite*, 
sin  ungnoz  nah  dere  mennisgheite, 

30.  Qui  licet  deus  sit  et  homo,  non  duo  tarnen,  sed  unus 
est  Christus.  Unde  doh  er  got  si  unde  mennisko,  so  nesint 
doh  zuene  Christi,  suntir  ein  Christus. 

31.  Vuus    autem    non    conuersione    diuinitatis    in   carnem, 
231ci  sed  assumptione  humanita  \  tis  in   deum.     Einer  ist  er.     nals 

daz  tiu  gotheit  sih  uuehsiloti  in  dia  mennisgheit,  suntir  daz 
diu  gotheit  an  sih  nam  dia  mennisgheit.  Vngeuuehslote  Stent 
peide  geburtae,  gotes  ioh  mannes:  iro  neuuederiu  ne  uuart 
ze  anderera. 

32.  Vnus  omnino,  non  confusione  substantiae,  sed  unitatc 
personae.  Einer  ist-  er,  nals  föne  miskelunga  dero  uuistae,  suntir 
föne  uuorteni  einero  kenemmidae.  In  zuein  geburten  unge- 
uuehseloten  unde  ungemisten  ist  ein  kenemmida. 

33.  Nam  sicut  anima  rationalis  et  caro  unus  est  homo, 
ita  deus  et  homo  unus  est  Christus.  Vuanda  also  redehaftiu 
sela  unde  fleisg  ein  mennisco  ist,  so  ist  got  unde  mennisco 
ein  Christus. 

34.  Qui  passus  est  pro  salute  nostra,  descendit  ad  inferps, 
232a  resurrexit  a  mortuis.     Der  umbe  unsera  heli   not  leit  unde 

ze  helle  fuor  unde  uone  toten  irstuont. 


F.  A.  28.  Dei  sint  ]  D  fehlt  31.  geburte  32.  uuiste 

kenemraide  33.  homo  unus  est  ]  homo  unus  et 

34.  unsera  heli  ]  unsera  über gc schrieben 


—     327     — 

35.  Ascendit  acl  celos,  sedet  ad  dexteram  dei  patris  omni- 
potentis.  Ze  liimile  fuor  er,  da  sizzet  er  ze  dera  zeseim 
sines  fater,  des  almalitigen  gotes. 

36.  Inde  ueuturus  est  iudicare  uiuos  et  mortuos.  Dannan 
ist  er  cliunftig  ze  irteilenne  lebende  iinde  tota. 

37.  Ad  ciiius  adueiitum  omnes  homines  resiirgere  habent 
cum  corporibus  suis,  ze  des  cliunfte  sculin  alle  meimisken 
irsten  mit  iro  lichinamen.  Allero  mennisken  sela  sculin  danne 
iruuinden  ze  den  licliinamon  unde  mit  in  chomen  ze  dero 
nrteila. 

38.  Et  reddituri  sunt  de  factis  propriis  rationem.  Vnde 
sculin  da  reda  geben  allera  iro  ketati. 

39.  Et  qui  bona  egerunt,  ibunt  in  uitam  aeternam,  et  qui 
uero  mala,    in  iguem  aetemum.     Unde  die  uuola  taten,  die 
farent       ze    euuigcmo    libe;    die    ubelo    taten,    die    farent    ze  232^ 
euuigemo  fiure. 

40.  Hec  est  fides  catholica,  quam  nisi  quisque  fideliter 
firmiterque  crediderit,  saluus  esse  non  poterit.  Diz  ist  diu 
gemeina  glouba:  suer  dia  uasto  unde  getriuuelicho  neliat,  der 
ne  mac  kehalten  uuerden. 


F.  A.  37.  hahcnt  rosurgcrc.  dnrcJt  a  mid  h  umgefttdU 
Allero  ]  A  fehlt 


Druck  vuii  IVisrliol  k  Trejite  in  Leip/.ij;. 


Drußkfelilei'. 


Seite  U)  Zoüo   1    v.  u.  n  n1,o  rpunct  irt  zu  stroiolieii. 
■iU      „       -1  V.  11.   I.  }i-o  li  r  vi-liii  stntt  se  1j  i- ou  i;  li  i