NOTKERS PSALMEN
T
XOTKEIIS rSAL^IE^^
NACH DER
WIENER HANDSCHRIFT
HERAUSGEGEBEN
RICHARD HEINZEL UND WILHELM SCHERER.
MIT UNTERSTÜTZUNG DEll K. AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN
IN WIEN.
STRASSBUEG.
KARL J. TRÜBNP^R.
LONDON.
TRÜBNER & COMP.
1S7Ü.
-^
DEM ANI)E^'KEN
K A R A J A N S
GEWIDMET.
INHALT.
Vorrede: • Seite
Die Handschi-ift W ix
Allgemeine Charaktei-istik xii
Der lateinische Text xiii
Compositiou xvi
Auslassungen xviii
Zusätze XXII
Uebersetzung des Lateinischen xxiii
Bildung XXIV
Fehler xxvii
Verfasser xxxi
"\V. selbständig xxxv
Die Vorlage xxxviii
Textgestalt xli
Vorgeschichte xlvi
Ausgabe l
Schluss LH
Psalm 1—50 1
Psalm 101— löO 150
Canticum Esaiae prophetae 298
Canticum Ezechiae regis 299
Canticum Annae 301
Canticum Moysi 304
Canticum Abacug pro ignorautibus . . ^ 307
Canticum deuterouomii 310
Oratio dominica 317
Symbolum apostolorum 318
Ymuus Zachariae 320
Canticum sanctae Mariae 321
Fides sancti Athanasii cpiscopi 322
VORREDE.
Die Handsclirift 2681 der Wiener Hofbibliothek (W.) ist
ein Quartljand von 234 Blättern, an dem viele Hände des
elften Jahrhunderts gearbeitet haben. Bei der neuen Pagi-
nierung ist Blatt 2ö mit 27 bezeichnet worden, so dass das
letzte Blatt die Nummer 235 zeigt. — Die Seiten sind zwei-
spaltig l)eschrieben, die Zeilenzahl auf der Spalte schwankt
zwischen 22 und 24, die Schrift steht auf Linien, die mit
einem scharfen Instrumente eingeritzt sind, so dass Blatt 7
ganz zerfetzt ist. — Ich bezeichne die Spalten eines Blattes
mit a b c d.
Die Handschrift zerfällt in drei Teile.
1) Ein Doppelblatt, welches dem ersten Quaternio vor-
geheftet und an den Deckel geklebt ist. Es enthält die am
Schlüsse unvollständigen Predigtbruchstücke MS Dm.^ LXXXVI
A 1 und 4, Vier andre Blätter von 1), gleichfalls Predigten
enthaltend, sind gegenwärtig in München und stehen bei MS
Dm. 2 LXXXVI A unter 2, 3, 5, 6.
2) Von dem Deckel durch eine klaffende Spalte getrennt
folgen nun 13 Quaternionen, Blatt 3 bis 107 (richtig 106).
Rechts unten sind die Lagen mit arabischen Ziffern bezeichnet;
s. Wattenbach Schriftwesen p. 113.*) — 5 hat den Haken
nach rechts: Wattenbach Anleitung zur lateinischen Paläo-
*) In der Handschrift, welche Münchener Glauben und Beichte
MS Dm."^ XCVII enthält, sind die Lagen durch Buchstaben gezählt,
wenn 1 nicht I ist; Keinz Sitzungsberichte der k. bair. Akademie 1869,
2, 290.
X Die Handschrift W.
graphie^ p. 44 belegt diese Gestalt der Ziffer erst aus einer
Hs. des 15. Jhs. Die Bezeichnung beginnt mit 4 und endet
mit 16; die dritte Lage, welcher 6 gebührt hätte, ist ohne
Nummer geblieben. — Blatt 1 bis 103^ enthält die Psalmen
1 bis 50, latein mit deutscher Uebersetzung und Erklärung,
1 bis 7 gedruckt bei Hoffmann Fundgruben 1, 48 ff., —
103b bis 107'^ Wessobrunner Glauben und Beichte I, MSDm.^
XC. Der Schluss dieses Stückes fehlt.
3) 16 Quaternionen, Blatt 108 (richtig 107) bis 235
(richtig 234). Aber im letzten Quaternio fehlte das 7. Blatt
schon vor der Paginierung. Nach Blatt 234 (richtig 233) ist
dadurch eine Lücke entstanden. — Vom 13. Quaternio ist
nur ein Blatt übrig, 212 (richtig 211), welches dem 14. Qua-
ternio vorgebunden ist. Die Lagen sind wieder durch arabische
Ziffern bezeichnet, welche von 2 — 18 gehen, . das Blatt 212
(richtig 211) hat Nummer 15, das darauf folgende erste des
14. Quaternio Nummer 16. — Auf Blatt 108 (richtig 107)
bis Blatt 21 2% stehen Psalm 101 — 150, latein mit deutscher
Uebersetzung und Erklärung. Der übrige Teil des Blattes
212, jenes einzigen Restes des Quaternio 15 ist durch eine
Predigt angefüllt, deren Schluss fehlt; herausgegeben MSDm.^
LXXXVI B 1. — Blatt 213-232=^ folgen die Cantica Esaiae,
Ezechiae, Annae, Moysi, Abacug, Deuteronomii, das Vaterunser,
das ai:)Ostolische Glaubensbekenntniss, der Hymnus Zachariae,
das Canticum S. Mariae, das athanasianische Glaubensbe-
kenntniss, alles latein, dann deutsch übersetzt und erklärt,
herausgegeben von GraffDiutiska 3, 124 ff. ohne das Lateinische,
das Vaterunser und beide Credo als Notkers Katechismus in
MSDm.^ LXXIX B, ebenfalls mit Weglassung des lateinischen
Textes. — Von Blatt 232=^ bis Ende der Hs. wieder am
Schluss unvollständige Predigten, gedruckt in MS Dm. ^ LXXXVI
B 2 — 4. Sie sind von derselben flüchtigen Hand geschrieben,
welche die Predigt auf Blatt 212 eingetragen hat.
Alle drei Teile haben dasselbe Format, dieselbe Einrich-
tung nach Spalten und Zeilen, dieselben Aljstände der Schrift
vom Blattende. In 1) allerdings geht die Schrift öfter über
die Grenzlinien hinaus oder bleibt hinter ihnen zurück, während
Die Handschrift W. XI
2) ziemlich genau die vorgezeiclineten Räume innehält, aber
in 3) findet sich die erwähnte freiere Schreibweise von 1)
wieder, so z. B. Blatt 55.
Unsre Handschrift ist demnach der Rest eines auf drei
Bände berechneten Werkes. Jeder Band hatte als Hauptinhalt
50 Psalmen. Die drei letzten Quaternionen des dritten Teiles
waren wahrscheinlich von x4.nfang an für die Cantica, das Vater-
unser und die Glaubensbekenntnisse bestimmt gewesen. — Die-
selbe Einteilung in drei Bücher oder Bände von je 50 Psalmen
hatte das Weissenburger Psalterium, s. Kelle Otfried 1,21 An-
merkung 1, wahrscheinlich auch die angelsächsischen Psalmen,
da von den metrischen 51 — 150, von den prosaischen 1 — 50 er-
halten sind. s. Grein Bibliothek der angelsächsischen Poesie 2,41 1.
Auch der griechische Psalter S. Gall. 17 bietet nur 101 — 150,
s. Lagarde Psalterium iuxta Hebraeos Hieronymi (1874) p. IV.
— Den Predigten, mit denen leergebliebene Stellen, auf Blatt
212 und 232 bis zum Scliluss, ausgefüllt sind, fehlt allerdings
der Schluss, auch findet sich die Hand, welche sie geschrieben,
nicht unter jenen, welche bei den Psalmen l)eschäftigt waren:
aber die Hände sind gleichzeitig, und ursprünglich waren
diese Predigtsammlungen vielleicht nicht am Schlüsse ver-
stümmelt, da nach Blatt 212 sielicn Blätter fehlen und der letzte
Quaternio der Hs, verloren sein kann. — Da nun den ersten
50 Psalmen drei Quaternionen, den letzten ein Quaternio vor-
gebunden war — auch die sanctgallische Hs. der Notkerschen
Psalmen beginnt erst p. 8, s. Hattemer Denkmahle 2,23, —
so ist es wahrscheinlich, dass das Doppelblatt am Anfange der
Wiener Hs. ein Rest jener verlorenen drei Quaternionen ist,
welche kurze Zeit nach Abfassung des bairischen Psalmwerkes
zur Aufzeichnung von Predigten benutzt wurden, ebenso wie
die leergebliebenen Blätter am Schlüsse des dritten Teiles.
Der verlorne Quaternio, welcher diesem Teile vorgebunden
war, wird dann auch wol Predigten enthalten haben. Es wären
dann von dem ursprünglichen Werke der erste und der dritte
Teil erhalten, lieide am Anfang wie am Schlüsse unvollständig.
Wenn wir für den verlornen Band, welcher Psalm
51 — 100 brachte, eine ähnliche Einrichtung annehmen, so
XII Allgemeine Charakteristik.
wäre in die bairischen Psalmen eine nicht unbeträchtliche
Anzahl von Predigten eingetragen worden, so dass man an
eine beabsichtigte Sammlung einer bestimmten Gruppe von
Predigten denken dürfte,
Die Uebersetzung und Erklärung der Psalmen in unserer
Handschrift ergiebt sich sofort als eine Umformung des
Notkerschen Werkes, das uns vollständig nur in einer Auf-
zeichnung des zwölften Jahrhunderts (SG.) vorliegt. Die Um-
formung ist eine radicale. Der lateinische Psalmtext ist nicht
der Notkersche, dessen Abweichungen von der Vulgata beinahe
durchaus zur Itala stimmen, häufig zu dem Text, welchen
Sabatier nach einer Handschrift von St. Germain in seiner
Bibelausgabe mitgeteilt hat — Bibliorum sacrorum versiones
antiquae Remis 1743 2. Band — öfters allerdings auch zu
andern Handschriften derselben Recension, — sondern hält
sich überwiegend nahe an die Vulgata, — die deutsche Ueber-
setzung aber folgt im Ganzen Notker, ohne sich an den
dadurch entstehenden Incongruenzen zu stossen. Die bei
Notker zerrissenen Psalmverse, deren einzelne Teile mit ihrem
lateinischen und deutschen Text nebst angefügter Erklärung
auf einander folgen wie selbständige Verse, werden in der
Regel vereinigt, so dass auf den ganzen lateinischen Psalmvers
die Uebersetzung und Erklärung des ersten Teils, dann Ueber-
setzung und Erklärung des zweiten, mitunter auch eines
dritten Teiles folgt. Die Erklärung ist vielfach verkürzt, be-
sonders durch Weglassung des Gelehrten, also der antiquarischen
rhetorischen und textkritischen Bemerkungen. Dieselbe Ten-
denz der Popularisierung verrät sich auch durch die von den
Interlinearversionen der St. Galler Handschrift unalihängige
Uebersetzung der meisten lateinischen Worte und Citate, mit
welchen Notker seine Erklärungen ausgestattet hatte. Aber
auch der stilistische Ausdruck ist vielfach geändert und das
Ganze in den bairischen Dialekt umgeschrieben.
Der lateinische Text. XITI
Fast keine der mit Notkers Werk vorgenommenen Um-
formungen ist consequent durchgeführt. Die ganze Arbeit
verrät geringen Verstand und zeugt von einer niedern Bil-
dungsstufe. Eine durchgeliende Revision ist nicht vorgenom-
men worden, sonst wären wol grobe syntaktische Fehler wie
MS Dm.- 570,26 verbessert oder fehlende Satzteile oder Sätze
wie der Nachsatz 35, 1 1 ergänzt worden.
Die Abweichungen der deutschen Uebersetzung von dem
lateinischen Texte sind in W. oft sehr stark. 8,5 hat W. Vulg.
ultorem, übersetzt aber defensorem nach SG. Ebenso 9, 10
pauperi W. Vulg. pauperum SG., — 9, 1 2 studia eins W. Vulg.
mirabüia eins SG., — 9, 13 damorem W. Vulg. orationem
SG., — 9, 21 conuertefur W. confortetur Vulg. praeualeat
SG., — 9,31 cum diuitihiis W. Vulg. cum diuitibus in ocultis
SG., — 9,37 deimi W. Vulg. dominum SG., — dilatatum W.
laetatum Vulg., delectatum SG., — 16, 4 iienter eorum W.
Vulg. iienter eonim et safurati swif pjorcina SG., — • 16,15
ego cmtcm cum iusticia eins app)areho in conspcctu tuo, dum
manifest cd) it UV gloria tuet W. ego autem in iustitia apparebo
conspectui tuo: satiabor cum apparuerit gloria tua Vulg. ego
autem cum iustitia apparebo in consxjectu tuo. satiahor dum
manifestahifur gloria tua SG., — 18,2 adnunciat W. Vulg.
adnuntiant SG., — 18,7 uiam W. Vulg. tiiam suam SG.,
— 18,13 munda me W, Vulg. munda me, domifie SG., —
21,3 insipienciam mihi W. Vulg. insijnentiam SG., — 23,9
portas principes uestras W. Vulg. portas principis uestri
SG., — 24, 4 omnes iniqua agentes superuacue W. Vulg.
iniqui, facientcs uana SG., — 24, 7 ignorantias meas W.
Vulg. ignorantiae mcae SG., — 24, 8 dabit derelinquentibus
W. dabit delinquentibus Vulg. statuit delinquentibus SG., —
25, 1 ingressus siim W. Vulg. ambidaui SG., — 26, 4 nt
uideam uoluntatcm domini et uisitem templum eius W. Vulg. ut
contempler detectationem domini, nt protcgar a templo sancto
eius SG., — 26, 6 uociferationis W. \'ulg. itibilationis (Hs.
Der lateinische Text.
cuhiculationis) SG., — 28, 1 0 inJiahitnre facif W. Yulg. hahi-
tat SG., — 33, 2 tempore, semper laus eius in ore meo W.
Viilg. tempore SG.
An einer Stelle sieht es aus, als liätto die Erinnerung
an den Vulgatatext die Interpunction in W. beeinflusst, oder
W. hat hier die mit der Vulg. stimmende Lesart seiner Vor-
lage geändert, die Interpunction aber beibehalten: 8,9 Omnia
suhiecisti suh pedibus eius, oues et boues, uniuersa insuper
et peeora campl W. SG. Die Vulg. hat hier tiniuersas und
dem entsprechend W. Puuct zwischen uniuersa und insuper.
Oder bei Uebereinstimmung der Vulgata mit SG. 17,35
posuit W. posuisti SG. Vulg., — 22,6 suhsequatur W. suhse-
quetur SG. Vulg., — 23,3 in monte W. in loco SG. Vulg., —
23, 6 dominum W. deuni SG. Vulg., — 23, 8 dominus uirtu-
tum ipse est rex gloriae W. dominus fortis et potens, dominus
fortis in praelio SG. Vulg. Die Lesart von W. ist der
10. Vers nach W. SG. Vulg. Vielleicht aber liegt W. eine
Lesung einiger Italahandschriften zu Grunde, welche im Vers 8
nach praelio: ipse est rex gloriae anfügen. — 25, 12 j)es enim
mens W. iJes meus SG. Vulg., — 27,4 retributionem ipsis W.
retrihutionem eorum ipsis SG. Vulg., — 28,6 uittdos Li-
bani W. uitulum Lihani SG. Vulg., — 30,4 propter W. et
propter SG. Vulg., — 36,27 hat W. gegen SG. und Vulg.
inquire pacem et persequere eam, übersetzt aber et inhahita
in saeculum saeculi nach SG. Vulg.*)
23,8 steht W.: ciuis est iste rex gloriae? dominus uir-
tutuni ipse est rex gloriae. Das ist der Vers 10. In 8
hatte nach quis est iste rex gloriae? zu folgen: dominus fortis
*) Eine mittlere Stellung zwischen W. SG. und Vulg. muss der
lateinische Text eingenommen haben, nach welchem die allerdings oft
sehr fehlerliafte und willkürliche angelsächsische Uebersetzung verfasst
ist, Grein, Bibliothek der angelsächsischen Poesie 2, 149 ff. So stimmt
ags. 115 in der Lücke nach 4 (13) und 143, 3 der vorauszusetzende
Text populos mit W. SG. gegen Vulg. , — 118, 60 der Text turbatus,
— 131, 9 die Existenz des betreffenden Psalmverses gegenüber der
Lücke in W. SG. zu Vulg., — 121, ß der Text diKgentibus ie zu W.
Vulg. gegen SG.
Der lateinische Text. XV
et potens, dominus potena in praelio, so in SG. Vulg. Itala
und iiixta Hebraeos.
Nur Schreiberverselien mögen sein die unverständig ein-
geschobenen est und sunt in Deu. 34. 42.
Nur ganz selten wird die Uebersetzung in W. dem von
S(j. abweiclienden lateinischen Texte in W. angepasst: 6,8 a
fnroyc W. Vulg. prae ira SG,, — 9, 19 ipsc W. et ipse SG.
Vulg., — 121,0 diligentibus te W. Vulg. qui düigunt eam SG.,
— 143,2 qui suhdis popidos suh me W. qui suhdit populum
meimi sub me Vulg. suhiciens pop>ulos sub me SG. — S. auch
10, 14 saturati sunt filii W\ saturati sunt fäiis Vulg. fehlt SG.
Hie und da stimmt die Uebersetzung aber auch nicht
mit dem gleichlautenden lateinischen Texte, von W. und SG.
So 17,21 retribuet zweimal, Uebersetzung lonoto, — 31,3
uuntmal W. behi SG., — der Psalmtext in W. wie SG. hat
ossa, — 40,4 starcMu erda W. stdrehe erda SG., — der
Psalmtext in W. SG. hat fortes terrae. — Oder 138,24 libe
W. uuege SG., — der Psalmtext hat in W. SG. uia. — Dann
in der vorher erwähnten Stelle 143, 2, und s. unten.
Die von SG. abweichende Ordnung der Versteile im la-
teinischen Text von W. wird einmal in der Uebersetzung bei-
behalten: 145,7 dominus erigit elisos nach dominus soluit
conpeditos dominus inluminat cecos.
Die Ueberschriften ferner des Notkerschen Vulgatatextes
fehlen in W. durchgängig, die ersten Verse häufig ganz oder
zum Teil. Schon Hilarius von Poitiers sagt: in plurimis
latinis et graecis codicibus sine nominibus simplices tantum
psalmorum tituli pracferuntur , Sabatier a. a. 0. p. 2. Die
Notkerschen Uebersetzungen und Erklärungen dieser Teile
des lateinischen Textes aber werden in W. Aviederholt. So in
Psalm 6. 7. 8. 9. 10. 14. 15. 10. 17. 18. 19. 20. 21. 23. 24.
25. 20. 27. 28. 29. 30. 31. 33. 35. 37. 38. 41. 43. 44. 45.
40. 47. 48. 49. 50. 101. 104. 105. 100. 110. 111. In den
Psalmen 15 und 10 ist sogar das chuit, uuaz clmit daz? aus
SG. beibehalten. 4, 3 bezieht sich das unverständliche uuas
ist daz? auf die Ueberschrift Biapsalma in SG., 49 vor 1
mier uuas Asapli? auf den Titel Psalmus Assaph in SG. —
XVI . Composition.
Hie und da nimmt Notker, ohne den Titel zu übersetzen, in
Erklärung des ersten Verses darauf Bezug, so 147. 148: auch
darin folgt W. dem sanctgallischen Text, ohne den lateinischen
Titel, welcher zum Verständniss notwendig ist, zu ergänzen.
Uebrigens ganz genau stimmt auch Notkers Commentar
nicht zu seinem, d. h. dem uns überlieferten lateinischen
Text. 9,10 (Diapsalma 1) haben SG. W. Vulg. gleichmässig:
Despicis in oporhmitatihus , in trihulatione. Aber Notker
übersetzt mi in dürften unde an dero notc lägest du unsih,
als ob es in inoportunifatibus hiesse. W. folgt ihm. — 104
ist die Ueberschrift im St.- Galler Codex bloss Psalmus CIV.
Darauf folgt aber: AUeluja ist hehraeum, latine chit is Lau-
date dominum. Der Text, auf den sich sei^ie lateinische Vor-
lage bezog, setzt ein AUeluja als Titel voraus, das z. B.
die Vulgata hat, aber auch Handschriften der Ausgabe iuxta
Hebraeos und der Itala. — Deu. 25 übersetzt SG. wie W.
das in SG. W. Vulg. gleichmässig überlieferte uastahit durch
herrota, her et a.
Vulgataverse, welche SG. nicht hat noch übersetzt, lässt
W. natürlich auch fort, so den Vers 34,6 oder 131,9, der
wol wegen des ähnlichen 16. Verses weggeblieben ist.
Das Princip die bei Notker getremiten Psalmverse nach
Massgabe des lateinischen Textes, den W. aufgenommen, zu
vereinigen, ist nicht streng eingehalten. S. z. B. 15,4. 27,3.
In den Versen 1, 2, 3 des Psalm 26 hat W. die Zweiteilung
bewahrt, — ebenso 105,43. 106,26, — die bei Notker in je
vier Teile zerrissenen Verse 26,4 und 6 in je zwei zerlegt,
ebenso den bei Notker dreiteiligen Vers 12, während sonst
z. B. 6, 7. 7, 5. 27, 1 die drei bei Notker getrennten Versteile
vereinigt werden. 101,26 ff. sind in W. sogar drei Verse
zusammengezogen. Alier auch in SG. sind hier abweichend
von der gewöhnlichen Ordnung Vers 26 und ein Teil von 27
zusammen ül)ersetzt worden, dann der zweite Teil von 27 und 28.
Aber in W. bleibt der lateinische Text häufig hinter der
Ansdehiuuig des deutschen zurück, oder geht über dieselbe hinaus,
Composition. XVII
SO dass die Ucbersetzung eines Versteiles entweder schon in
dem vorhergehenden Verse steht, oder erst im nächsten kommt.
Sie folgt nach z. B. 5,8 ego autem in miiltitudine miserkor-
diae tiiae, — 21,11 ne discesseris a me, — 30,5 qiwniam
tu es protector mens, — 38,11 amoue a me piagas tiias, —
41, 10 quare contristatiis incedo, dum affligit me inimicus,
— 47, 14 ut enarretis in progenie altera, — Za. 72 et me-
morari testamenti sui sancti. — Voraus geht die Uebersetzung
des lateinischen Textes z.B. 16,7 qui saluos facis spcrantes
in te, — 23,4 innocens manihus et mundo corde, — - 28,6
et commimiet eos tanquam uitidos Libani, — 114,8 quia
eripuit animam meam de mortc.
103,27 werden zuerst nach dem in W. angenommenen
Princip beide Teile des bei Notker zerrissenen Psalmenverses
lateinisch vorangestellt: draco iste quem formasti ad illuden-
dum ei. — omnia a te exjyedant ut des Ulis escam in tem-
pore oporttino. Nach Uebersetzung und Erklärung des ersten
Teils aber omnia a te u. s. w. noch einmal. Ebenso Ma. 48 :
quia respexit humilitatem ancillae suae. — eccc enim ex lioc
heatam me diccnt omnes generationes.
Ein par mal wird der Versuch gemacht den ganzen bei
Notker in seine Teile zerlegten, und nach diesen übersetzten
und erklärten Vers erst vollständig zu übersetzen, dann die
ganze Erklärung nachfolgen zu lassen. So 101,5. Notker
hat hier: Percussum est sicut foenum et aruit cor metim, lum
Uebersetzung und Erklärung, — quia ohlifus simt manducare
panem meum, nun Uebersetzung und Erklärung. Vielleicht
wurde nur nachdem der Schreiber W. den ersten Vers über-
setzt, sein Auge durch das zweite meum verleitet die Ueber-
setzung des zweiten Teiles sofort anzuschliessen. Um nichts
auszulassen und nicht zu corrigiren hätte er dann die Erklä-
rung des ersten Teiles vor der des zweiten nachgetragen. —
Aelmlich 17,46: der Schluss des vorangestellten lateinischen
Verses wird so übersetzt: unde so h'mchent sie uone iro stigen,
uuanda si in einemo fuose gent: das mcino ih in dero alton
e. Bei Notker: Et claudieauerunt. Unde so Jiinclient sie,
uuanda sie in einemo fuöse gänt ueteris testamenti. — Ä
h
XVIII Auslassungen.
semitis suis. Das ist in gcscJicJien föne iro uuegcn. föne iro
adinuentionihus. so die sint de non lotis manibus et calcibus.
Eine unbedeutende Abweichung ist es, wenn z. B. 103, 18
SG. die Erklärung der Uebersetzung vorausschickt, W. die
gewöhnliche Abfolge herstellt.
W. will überhaupt kürzen. Sogar in der Uebersetzung,
s. 20,6. 23,5. 24,8. 39,8. 44,18. 50,4. 104,12. 105,6. 111,4.
117,14 U.S.W. Die Gründe der Auslassungen werden demnach
nicht überall zu ermitteln sein. Aber der Gelehrsamkeit geht
die Bearbeitung sj^stematisch aus dem Wege. — An gram-
matischen, kritischen, litterarischen Bemerkungen Notkers wird
weggelassen 1, 1 die Etymologie von pestis, — 4, 3 von dia-
pscdma, — 22, 6 eine grammatische Bemerkung, — nach 28, 1
die rhetorische Anmerkung über allusiones, — 30, 1 über die
Bedeutung von excessus, — 31,9 die Etymologie von chamus,
— 32, 13 die Etymologie von prospicere, — 33, 1 die Etymo-
logie von Abimelech und Achis, — 34, 16 von S'uhsannare,
— 39, 1 über den Unterschied von attendit me und attendit
mihi, — 40, 10 eine längere stilistische Bemerkung, — 41, 7
die Etymologie von Jordan, Ermonim, anathema, — 43, 1 die
Etymologie und Deutung von Chore, — 43, 23 die Exegese
durch Figur der Katachrese, — 44, 2 Exegese durch die Figur
der Iteratio, — 49 vor 1 Berufung auf Paralipomenon, vgl.
50,9 huoche W. leuitico SG., — 103,10 die Exegese von
medium durch commune, — 104, 23 über accola und indi-
gina, — 105,19 Etymologie von Oreb, — 105,24 über eine
andre Lesart des Hieronymus, — 105, 30 dass quassatio gleich
confr actio, — 105,36 Bedeutung von scandalum, — 105,39
über andre Lesarten, — 1 05, 43 Berufung auf Liber iudicum,
— 106,1 zwei Bedeutungen von ug aicöva, — 106,2 Bedeu-
tung von proiiincia und regio, — 115,18 über andere Les-
arten bei Augustinus und Cassiodorus, — 117,9 das Citat
nach Daniel, — 117,13 über die Lesart einer andern editio,
— Einleitung zu 118 die lange Stolle aus Augustinus über
die Schwierigkeit dieses Psalmes, ^- 118,4 über nimis, ayav,
Auslassungen. XIX
6(p6ÖQa, — 118,15 über die Vulgatalesart exercebor, —
118,19 über die Lesart andrer Codices, über ohoedirc und
credere, — 118,20 Citate aus Paulus und Augustinus, —
118,85 die Bemerkung gegen Unterhaltungslecture, die jü-
dische Deuterosis und die sacculares lltcrae mit dem Bei-
spiel von Salomon und Markolf, — 118,147 Etymologie
von inmaturitas, und über eine andre Lesart, — 125,3.4.
127,2 Exegese durch Grammatik, — Ez. 12 über eine andre
Lesart, — Ez. 15 Citat nach Epikur, — Ann. 1 Berufung
auf Paulus, — Ann. 8 Citat aus Paulus, — Moy. 18 rheto-
rische Bemerkung über die Hyperbel.
Altertümer und Geschichte, auch Zeitgeschichte — Notkers
— werden übergangen: 9,26 Antichristus, — 17, 4G von den
Reinigungsgeboten der Juden, — 21, 19 über die Ketzer Richard
und Poppo, — 21,21 von der Lanze des Longinus, — 22,4
tmter den irrarin W. Inter hereticos et scismaticos SG., —
31,6 über Philosophen und Haeretiker, — 32,7 do christiani
cliomen W. do christiani principes, d. i. die christlichen römi-
schen Kaiser, cMmen SG., — 39, 5. 6 in circo, in tJieatro, aber
25.4 bleibt in thcatro, — 39, 6 mimus auriga Jiistrio nur durch
spiliman gegeben, — 47, 14 über Paulus und Barnabas, —
104,27 über Zeichen und prodi(jia, — 106,4 über Plato, Sokrates,
Aristoteles, aber 103,12 bleibt Plato, — 109,1 über dcn^wma^its,
dessen Sohn König oder Bischof sein könne, — 111,5 trium-
phator, — 149,3 über tympanum xmd psaltcriimi, — aber die
Bemerkung über die bekannten Instrumente rotta und harpha
42.5 wird beibehalten, ebenso 32,3 über wortlose Musik, —
Deu. 2 std) Corona uendere, — S. a. 4 über die zwei Namen
des Pontius Pilatus, — F. A. 2 über persona. — 145, 6 wird
Neptun und Saturn, 105,28 Priapus belassen, auch die Stelle
*) 21, 19 die irrari W. heretici unde sint Muto Bicharth Pojio u.s.w.
SG. Die Stelle ist also bei Hattemer mit Unrecht aus dem Texte ver-
wiesen. Aber es ist sehr möglich, dass sie von Eckehart IV herrühre,
ebenso wie die zwei Glossen zu Psalm 65, 12. 15. S. Dümmler Ecke-
hart IV Haupt Zs. 14,6. — 65, .15 und 21, 19 sind auch beinahe ganz
lateinisch. Auch die Schlussverse auf Notker in SG. wird man am
wahrscheinlichsten diesem treuen Schüler zuschreiben. S. unten S. XLVI.
b*
XX Auslassungen.
über das römische testamcntum 24, 10, und über Augustus und
die Schliessung des Janustempels 45,9.
Naturgeschichtliches und Geographisches wird beseitigt:
47,3 über die Lage von Syon, 101,8 über hubo, noctua,
onocrotalon, 103, 18 dass fidica auch stagnensis {sefogiT) sei,
103, 18 über den erinacius, 105, 7 ülier die Lage von Aegypten.
Durch diese Auslassungen entsteht öfters ein Widersinn.
118, 15 gibt W. die zwei Uebersetzungen Notkers, der
beide Lesarten garriam und exercebor berücksichtigt, wieder,
als ob sie zusammengehörten, — 118,19 wird durch die Aus-
lassung der Gedanke Notkers ganz entstellt. Dieser hatte
erst incola erklärt und fügt hinzu, andre Codices hätten da-
für inquüimis, und erklärt auch dieses. W. zieht die zweite
Erklärung zur ersten. — 125,4 lässt W. von Notkers Worten
Do dis heumzegot uuard in uerhis praeteriti temporis, noli
dö uuas is cliümfüg ganz unverständig den lateinischen Aus^
druck aus.
Notker hatte den 38. Psalm geschlossen mit den Worten:
Hie laudate dominum quia honus psalmtis, mit Benutzung von
Ps. 14G, 1. Nach dem 88. lesen wir in SG.: Explicit sermo
secundus habitus per vigilias sancti Cypriam. Hier ist ende
dises psalmi, der se seuuein mdttinon sancti Cypriani ge-
hredigot ward. Vor dem 118. heisst es: Alle die änderen
sahnen, die an demo sältare stänt, irrdJda ih einuueder dic-
tando, aide fore dien Hüten sermocinando. Disen sahnen
u. s. w, Notker hat also über die Psalmen in einer der über-
lieferten ähnlichen Form gepredigt, Wackernagel Altdeutsche
Predigten 323. Die betreffenden Stellen nach dem 38. und
vor dem 118. Psalm fehlen in W., vielleicht ein Zeichen, dass
man bei der Redaction der populären Ausgabe von diesem
Zwecke absah.*)
Zumeist aber erklären sich die Auslassungen in W. aus
dem Bestreben der Uebersetzung des in Notkers Commentar
*) Vgl. die siebenbürgischen Perikopenpredigtcn aus dem 16. Jh.
Müller Sprachdenkmäler (1864) S. 184 ff., in denen auch der lateinische
Text vorgetragen wurde, mit und ohne Uebersetzung.
Auslassungen. XXI
SO häufigen Latein auszuweichen. So 4,8. 5,6.8. 6,1.7. 7,10.
9,1.5.12. 13,3. 15,3.6.7. 17,31. 18,8.9. 20,14. 21,17.19.
21.26. 24,17. 29,3.6.13. 33,7.34.17.18.19.27. 34,19. 35,5.
9.12. 36,9.11. 37,4.12. 38,8. 45,3. 50,21. 103,3. 114,5.
118,19.29. 138.161. S. a. 1.
An dieser letzten Stelle entsteht durch die Auslassung
des Wortes synibolum geradezu Unsinn: Notker vergleicht das
Symbolum mit der Parole oder den Feldzeichen, an denen sich
die Krieger eines Heeres erkennen. W. gibt statt symbolum
nur geuuerf, die buchstäbliche Uebersetzung, und behält den
Vergleich bei. S. MSDm.^ 570,19—22. — Ebenso ist der
Schluss von 33, 1 in W. unverständlich durch Weglassung
der lateinischen Etymologieen von Abinielech und Achis. —
41,7 hat W. wenigstens so viel Besinnung, statt des Notker-
schen anathema, der Deutung von Ermonim, welche Notker
früher vorgetragen, W. aber ausgelassen hat, Hermonini ein-
zusetzen. — 50, 19 wird durch Auslassung von salutarem
hostiam und sacerdotes die Antithese von salutaris hostia und
cor contritum verwischt, — ganz ähnlich 106, 1 durch Aus-
lassung von temporaliter super homines der Gegensatz zwischen
temporaliter und in aeternum, auch sie ist ohne Uebersetzung
des vorhergehenden super homines nicht verständlich. —
118,138 will W. testimonia auslassen, und ändert dadurch
den Sinn des Originals: unde dina uuarheit gihute du gnote,
mit dera du dih cliunden uuile W. unde dma uuarheit Icehüte
du genoto. uuelicha? aber diu seihen testimonia, mit dien
du dih chunden uuile SG. — 118,161 ne chot selhir Christus
gifractir, übe man demo cheisiri eins gehen solti? Aber was
er sagte, im SG. das lateinische Bibelcitat, fehlt. — 143, 8
will W. kürzen durch Auslassung von terrena bona. Notker
sagt: uuanda sie habent ze zesuuuun das sie ze uuinsterün
haben soltön. ih neimo terrena bona. Sie solton aeterna bona
ze zeseuuun haben. Nach dem ersten solton fährt W. fort:
ih meino diu euuigen guot, dei scolten si haben ei cesiuuan.
Dadurch wird es fraglich, ob nicht manche der im Texte
angenommenen Lücken als gedankenlose aber beabsichtigte
Auslassungen zu betrachten sind.
xxii Zusätze.
Die Zusätze in W. sind höchst unhe deutend. 4,6 uuer
chan uns ieJit kesagen uone demo euuigen UM, uuer ouget daz
guot? W. uuer chdn uns ieht Icesdgen föne uita aeterna? SG.
W. will zu der Paraphrase in SG. eine wirkliche Uebersetzung
der Psalmworte qiiis ostendit nohis hona? gehen. — 34,7
ih sprah auer 'zeuuerfet ir iz, iJi cimheron is in drin tagen:
das chot ih uone minemo lihd' W. danne aber ih chad
'destniife tcmplum dei'' SG. W. ergänzt und deutet das Citat.
— Ebenso wird 118,175 chomit hera ir giuuihten niinis uatir
unde inphaJiit daz riche daz iu gigareuuit ist W. uenite
henedicti patris mei SG. der Bibeltext, welchen Notker nur
andeutet, ergänzt. — 108, 31 hängt W. ein deo gratias an
mit der Deutung: daz chuit gote danc.
Blosse Erweiterungen sind 21,11 uone miner o muotira
Mariun W. föne Marmn SG., — 101, 26 dero tugenda unde
dero uuarheite W. ueritatis SG. — 102,6 dia urdriez lident
unde unreht dolent W. die ünreht tölent SG. — Ein Unsinn
entsteht dadurch 146,8 der ce menniscon nuzzeda heu. unde
gras rechet an dia crda unde an den bergen W. ohne an dia
er da SG. Psalmtext: qui producit foenum et herham in mon-
tihiis im Gegensatz zu parat terrae pluuiam. — Folgendes
könnte man als Schwanken zwischen zwei Uebersetzungen
auffassen, aus welchen gewählt werden sollte: 22, 1 in dere e
unde in den uuissagon, an dere e unde ana uuistuome (für
uuissactuome?) W. in lege et in prophetis SG., , — 35,6 unde
rihtuom unde scaze W. diuitias SG.
Wo W. die lateinischen Ausdrücke und Citate des Notker-
schen Commentars übersetzt — und das ist das gewöhnliche,
— hat die Verdeutschung nichts mit der sanctgallischen Intcr-
linearversion zu thun. Uebereinstimmung fast nur dort, wo
der lateinische Ausdruck notwendig auf die gleiche Ueber-
setzung führte. So in folgenden Ausdrücken, bei denen die
deutschen Worte des St. Galler Textes nur dann beigesetzt
sind, wenn sie in etwas von W. abweichen.
üebersetzuug dos Lateinischen. XXIII
3, 2 iungeron ] discqmlorum. 3, 4 menniscen ] Jiominem.
3, 4. gof ] freies. 3, 4 irsten ] resurgere. 4, 5 (^/.svj/- Z/jt^
ere^ w«ii^ jw/^ Icfseti, Iro herse Ist (aber SG.) «ter>'0 /«c^e -iMfr ]
populus hie lahiis me honorat. cor tmteni corum longe est a
me. 4, 7 ze dinenio p'ddi ] ad imaglnem et simiUtudinem
ttiam. 4, 7 nilt omjeu gesehen ] ocidis uidere. 4, 7 (rm^
demo SG.) muote ] mente. 6,5 Mwisi ] siipplicio.
7.8 f?en (fehlt SG.) glouhigen ] eredentihus. 7,8 ((^c^n SG.)
ungelouhegon ] increduUs. 7, 8 ufferti ] ascensione.
7, 8 ^(^ irteüenne Ichente unde tote ] kidicare uiuos et inortaos
(^IrteUcn lebende ioh tote). 7, 13 ^/c «/^ow e ] <?ie /»er^i
tietcris testamenti {dero altun eo). 7, 14 wa^; (tZes SG.)
ifoc^es ] was« mortis. 7,17 ((fi/t SG.) sc?« ] anima.
8.9 ((^Mr/i f?ew SG.) breiten uueg ] ^^er ?ato«< «tiam.
9, 1 offena ] nianifcsta. 9, 2 irchuihtist uone demo tode
des licJiinamen ] rt morte corporis (föne tode lichaniin) täte
resurgere {i,rstän). 9, 6 so er chumet so refset (irrefset SG.)
er die imerlt ] cum uenerit arguct munduni. 19, 7 diirh
(das SG.) uuissagtoum ] jper prophetiam. 44, 7 ^cr^a Jcerih-
tentis ] Mi*'(/a directionis (kerta gerihtinnis) u. s. w.
Von Psalm 112 ab ist die Glosse in SG. nur ganz ver-
einzelt anzutreffen, während W. seine Verdeutschungen bis
zu Ende fortführt.
Mitunter lässt W. aber das Latein stehen, welches in SG.
glossiert wird, so 5, 6 in carne, 5, 7 heretici, 6, 4 in paradiso,
8,2. 9,15. 28,9.10. 34,18 aecclesia, ^,IQ propheta, 9,32
in spiritu, 24, 20 perplexitas, 24, 22 in futuro, u. s. w.
Auch sonst werden einige, aber beinahe nur die bekann-
testen lateinischen Ausdrücke belassen. So aecclesia gewöhn-
lich 2,6, 3,7. 4,1 — aber z.B. 15,5. 21,16 Christenheit, —
4,1 corone 20,4, — 5,7 heretici 7,14. 8,4.5. 10,1.2, — 6,1
in die iudicii 7,13. 36,19. 37,4. 40,2. 111,5, — 6,4 in
paradiso, — 7, 3 leo, — 7, 6 diabolo 48, 5, — 7, 8 spiritum
sanctum 9,8. 19,3. 45,10, — 8,1 torcida 8,10, — 8,5
ludei, — 9,1 iudicia Christi, — ^,2 propheta 9,16. 21, —
9,11 est 121,3, — 2,2Q peccator, — 9,32 in spiritu, —
13,3 aspidum Deu. 33, — 15,2 ad patrem, — 24,20 per-
XXIV Bildung.
plexitas, — 24,22 in futuro, — 21.1 naturam, — 25,4 in
theatro, — 29, 7 serpens, — 29, 10 euangelium, — 30, 14
mali christiani, — 118,23 christiani (Acc. Plur.), — 32,6
Christo, filio domini, — 37,4 natura, 118,113, — 37,5 pa-
radiso, — 37, 5 sabbati, — 43, 22 ad Christum, — 44, 1
crucis, — 44, 8 i^ater 141, 6, — 46, 1 calui, daz cliuit Christi, —
46, 10 centurio, — 47, 12 aecclesia cathoUca, — 47, 13 male
uiuentes^ 101,4 apostoli, — 101,7 phisiologi, 146,9, — 101,20
ad humiles, — 107,9 lehete, — 113,8 uitam aeternam, —
115,16 ancillae tuae, — 118,33 lifera — spiritu, — 119,4
durh die grados, — 148,2 uirtutes, — 148,9 cedri, — Es. 3
euangelicam doctrinam. Deu. 32 Sodomorum, Gomorre.
Die Uebersetzung der Bibelcitate ist mitunter unvollstän-
dig — 46, 6. 118, 136, — oder sie werden aucb gar nicht
übersetzt. So 7,15. 17.48 crucifige, crueifige cum, — 29,7 non
morte moriemini, — 32,3 gloria in excelsis, — 105,11 letata
est Egiptus in profectione eorum aus Psalm 104,38 — 118,36
dediic me in semita mandatorum tuorum, quia ipsam uolui,
aus Vers 35, — 118,56 honum mihi quia humiliasti me, ut
discam iustificationes tuas.
Bei der Verdeutschung der lateinischen Worte in Notkers
Commentar zeigt sich die nachlässige Redaction am deutlich-
sten. Notker construiert das Pronomen nach dem Geschlechte
und der Zahl des lateinischen Wortes, auf welches es sich
bezieht. W. behält dieses Pronomen öfters bei, auch wenn
die deutsche Uebersetzung des lateinischen Wortes in Geschlecht
und Zahl abweicht. 37, 8 an ettelichemo lihnamolichemo pildi
— diu ] an eteUchero corporali figura — diu, — 103,3
mina (= minna) — in ] amorem — in, — 118,3 girida —
im,o ] desiderium — imo, — 118,108 dina urteila (Acc. Sing.),
— siu ] iudicia tua — siü. — Aber Ab. 8 ist richtig: din
urteilt — mit dcra ] din iudicium, — mit denio SG. Bb. 2.
Es wurde schon darauf hingewiesen, dass durch die Aus-
lassungen in W^. öfters ein Unsinn oder eine Unrichtigkeit
Bildung. XXV
entstanden ist. So in den Beziehungen auf fehlende Text-
stücke, — dann 33,1. 118,19. 138. 125,4. 143,8. S. a. 1.
Dui-ch Zusatz 146, 8. Noch stärkere Dinge werden uns bei
den Fehlern der Hs. W. begegnen, wo die Erörterung zu
zeigen hat, ob sie bloss dem Schreiber oder dem Verfasser
des bairischen Textes zuzuschrei])en sind.
Dass W. aus einem Kreise hervorgegangen, der sich mit
St. Gallen au Gelehrsamkeit nicht messen konnte, zeigt auch
die geringe Bibelkenntniss und die Unsicherheit im Yerständniss
des Latein.
Derjenige, welcher 26, 12 umhe Ahimeleg statt SG. unde
Ahimelecli stehen Hess, erinnerte sich jedesfalls nicht an
1 Regum 22,9. — 142,3 ist Saul für Absalon gesetzt, —
Deu. 8 Abraham für Sed, obwol ihm Cain gegenübergestellt
wird, wol wegen föne Ahraliam im folgenden.
S. a. 1 wird das apostolische Glaubensbekenntniss ein
Psahn genaimt, — 140,6 für Plato und Aristoteles irrari
gesetzt. — 49, 6 hält W. regio und prouincia für synonym.
Fehler in der Uebersetzung der lateinischen Ausdrücke
Notkers sind sehr häufig, aber es ist nicht immer möglich
zu entscheiden, ob das richtig überlieferte Latein missver-
standen, oder der verderbte lateinische Text zwar verstandlos
aber richtig übersetzt wurde.
Ersteres scheint der Fall zu sein 36, 26 so uuirt er föne
ferflnochotemo geuuihter ] so tmirt er föne malediccnte hene-
dicens, — 110, 10.c?es sJcinhaßen fernimst ] des sJclnhaften
mtellectus. W. hatte intellectus für den Nominativ gehalten.
— 118,34 heJiuoten ] uuaren seruaturi, — 118,161 ros ]
nectigal, 'Zugthier'? — 118,164 uuanda er föne einemo ioge-
lichemo truohisale gineimt tmirt unde gidiemuotit ] omni
genere tribtdationis Jmmiliatur et proficit. W. verstand wol
proficit nicht. — Moy. 1 gizierdon ] ptompis, ein auch sonst
vorkommender Fehler, Wessobrunner Glauben und Beichte I
MSDm^ XC 2 demo tiufeli unde allen sinen uuerchen unde
allen stnen Zierden, Zs. 18,79 in einem Grazer Segen: das
ist der heilige Christ mit stner gecirde; — aber 34, 1 siniii
lidir ] sine lide, — 40, 7 andere miue lide ] andere niine Udo, —
XXVI Bildung.
Moy. 16 der tiufal unde sine lide ] diaholiis unde sine lide,
— Moy. 19 sine lide ] sine l'ide,'^-) — Den. 1 lipnara ] ali-
menta für elementa, — Den. lo die giuuizzile ] conscientiam
für affluenticmi ? — 34, 26 scamec uuerden die alle sament ]
scdmeg unde erhafte uuerden die sament. Der Psalmtext hat:
eruhescant et reuereanfur simul. Simul wurde missverstanclen.
— 119,4 durh die grados ist stark.
Auch die häufige Verweehshiiig von h und u in Formen
des Perfects und Futurums beruht vielleicht auf unsicherem
Sprachgefühl, da sonst die Orthographie beider Laute nicht
schwankt, und die gewählte Form durch die Uebersetzung
als falsch erwiesen wird. Es kann aber auch blosse Nach-
lässigkeit oder Gedankenlosigkeit sein.**)
Aber einige gelehrte Bildung hat W. doch 38, 8. 9 idjer-
scricliari ] iditlmn, — 38, 13 föne Scantpiirgi, daz ist Babi-
lonia, se Frideuuarti, das ist Hierusalem ] föne Bahylonia
ad lerusaleni. Diese Verdeutschungen kann W. aus Notker
Psalm 44,11 und 64,2 gelernt haben. — 118,175 das bei
Notker unvollständige lateinische Bibelcitat wird übersetzt
und vollendet: chomit hera ir giuuihten niinis uatir, unde
inphaJiit das riche das in gigareuuit ist ] uenite henedicti
patris mei.
In der Einleitung zu den Psalmis graduum setzt W. die
Anfänge der fünfzehn Psalmen regelmässig ein, Avas Notker nur
zuweilen thut. De ps. g. 4 Äd dominum, Letatus sum, 5 Äd
te leuaui, Nisi quia, Sepe, Qui confidunt, In conuertendo,
*) Vom masculinen jrt-Stamm, vgl. altn. lidhi, Plnr. lidliar; s. Scherer
zu MS Dm.'^ XLIII 8, 5 und Zimmer QF. 13, 34. Ü9. Der an letzter Stelle
besprochene Bedeutungsübergang des starken Neutrums lidli, comi-
tatus, in mixilium findet sich anch im Mhd.: Schwanritter 320 von
getriutoes herzen lide, 1334 yot durch sines herzen lide unhilde tele.
Hs. sine lide. — 'Folge' wird lit im Passional 473, G3 und G32, 7G
(Köpke) bedeuten: sin einraldige lere, die üf des gelouhen lit loendet
iren rechten trit, — daz er der falscheit ividersage und den lohelichen
trit -zit mir in des gelouhen lit mit rechten ivizzen leere.
**) In den angelsächsischen Psalmen beruht die falsche Ueber-
setzung auch öfters auf Verwechslung des Perf. und Fut., so z. B. setzt
53, 15 ambulabimus für amhiolauimus voraus.
Fehler. XXVII
Nisi dominus, Beati, 6 Sepe expugtiauerunt, 7 Bomine, non
est exaltatum, Meniento, Ecce quam homim stehen nur in W.
dafür wird 4 Li domum dominl ihinms, 8 Ecce nunc hene-
dicti u. s. w. fortgelassen.
Die Uebersetziing von trahens 35, 5 ziü da einen slst
trähens, unde änderen ohdurans durch machest uueicJien ist
wol besser als die des SGaller Glossators nali dir ziehende.
— Ueberhaupt ist die Uebersetzung der lateinischen xlus-
drücke und Citate von Notkers Commentar in W. nicht schlechter
und freier als jene, welche der SGaller Handschrift überge-
schrieben ist. Bald ist die eine, bald die andre vorzuziehen.
Der Eindruck der Flüchtigkeit und Unbildung, welchen
unsre Handschrift hervorruft, gegenüber Notkers correcter
Schularbeit, die aber ihrerseits an ausführlicher Gelehrsamkeit
dem sächsischen Psalmcommentar nachsteht, wird noch erhöht
durch die vielen Stelleu, in denen die Schreiber von W. oder
ihre Vorgänger einzelne Worte des Notkerschen Textes falsch
auffassten und sie durch lautlich oder graphisch ähnliche,
dem Sinne nach aber nur zum Teile passende ersetzten.
Hier eine Auslese. Die Lesart von W. steht wie immer voran,
SG. folgt.
2,1 arimingen ~\ ardingun, 9,2. 2,11 hihondo ~\ n-
dondo. D,b piginget '] peginnet, 29,1. 6,3 unchreftec ']
üngereh. 9,9 geuurhfi ] frehte, 22,3. 24,7. 29,6. 30,17.
9,37 cramdota ] crdmda. 14,3 nehein tumpcliosi ] neheincn
tum chosondo. 17,51 gnada scheidendo'] gnäda scheinende.
18, 10 gebcntiu forhta ] Jieheitet forhta. 19,5 tinde er ]
ünne er. 24, 10 unferwuarten ] unfermereten. 25,4 alle ]
aide. 26,3 loh danne ] noh danne. 26,12 umhe Ähi-
meleg ] unde Ähinielech; s. S. XXV. 27,4 arctagi ]
argtahtegi. 28, 9 utieida ] uuaJda. Die Erklärung i. siluas
zu condensa des Psalmtextes hat W. nicht. 30, 8 mannig ]
mdnnolih. 30,10 iz ] ih. 30,21 uuaz ] uuar.
XXVIII Fehler.
32, 1 herilitet ] gerertet. 34, 4 hintere imerden sili ] liintert
uucnden. 34,8 stihcre^ gesuerhc. 34,12 umhe rehthafti']
unberehafti 36,25 sah ] sähet (= serit) 36,34 otu he-
chenne hier ] nühe hier hechenne. 37, 5 das ] dar.
37,8 auer ] äne. 37, 9 ruhelich ] ntoc^e gelih. 40, 4
7ms M7*c?e huschenun ] /«ts ww-cZe hilsce, chenun. 41,3 f/ere^ ]
^ere^ (= gerech Gff. 2,397). 41,10 cJiode ] c/iaZc.
42, 3 genoton ] geinnoton. 42, 4 (^a^ i/i ] ^ar i/i. 42, 5
dir ] c?i^?i. 43, 13 maginlosi ] manigi lones. 43, 26 «m^-
re/^^e ] urehte. 44, 1 gemuozten ] genmsoten. 44, 7 (/er^a
Jcerihtentis ] yfcer^a gerihtennis. 44, 12 uunnesam ] minne-
sam. 44, 15 manigi iro gemahelon ] mdgede. Psalmtext:
uirgines. 45, 4 irstummoten ] sfurmdon. 46, 9 em c?ic^ ]
ewew £?ie^. 46, 10 starchiu erda ] stdrche erda. Psalm-
text: /br^es terrae. 47, 1 manigemo tage ] mänetäge.
47, 8 geringes ] scefuuiges. 47, 9 cZew ] (^es 47, 9 hercen ]
herren. 49,5 bemeinscrift ] binehnscrift ; s. bemeinscriß
und bcmeindon, pemeindi, gememot, urchmtom in Wortschatz
und Sprachformen der Wiener Notkerliandschrift I.
50, 3 uuarez ] märun. 50, 6 <:«?« sehendo ] awa sehentemo.
101,11 uerchoufetest in tierchnusetest corrigiert ] ferchnistost.
101,15 sme ] (^me. 102,3 sichte'] sieheite. 103,2 ^*er]
5Mci. 103,3 i.0 ] is^. 103,6 hellsamo ] /ie7* sdmoso.
104,37 uualin in uualtin corrigiert] iiuärin. 105,2 *m-
geliche ] unsdgeliche. 105, 7 giiotis ] genöto. 105, 14
gir esoton ] glrczton. 105,24 sicher wwßse (^er <?a^ (/o^is
rc/i^ tiligon ne uuoUi ] sichidrc uuesenter das in iustltia dei
(Gotes reht) ttlegon ne uuoUi. 105,28 gemeiligot ] f/eÄ^«!-
%o#. 105, 39 beuuentet ] beuuemmct. 106, 2 geburtin ]
gcbiürdon. 107, 1 hohsangon ] hiigesdngon. 109, 5 gebrou-
chot ] gchrochot. 109, 6 gcnotegot ] genuotöt (Hs. geunotöt).
109,6 iogclih ital ] ömms uallis. 110,8 //ie^e^ ] fliehet.
112,9 /Vom muoter ] fröuua muotcr. 117, 12 ■;>«*/« ] myste-
rium. Wurde ein Compcndium verkannt? Bei Chassant und
Walther ist keines verzeichnet. 118,1 Moric ^m ] /bwe (?im.
118,24 gercta ] /ia6o geraten. 118,36 gerihten ] geUhten.
118,42 marhta ] gcmahta. 118,61 Z(;(/t'«^ ] lengent.
Fehler. XXlX
118,67 anderstunt ^ änderest. 118,69 siniu '] diniu.
118,73 mine ] dme. 118,74 none dinen gcheiz ] an dinen
'geheiz. 118,130 chlagclklio '] chdlelicho. 118,147 aUota'\
hahota. De ps. g. 4 suclf sprucili ] zeuuelfo graduni.
124, 1 störet ] sttiret. 125, 2 fohnendk ] fol mendi.
127.5 da uuirt got gesehen ] dar uuir Got sehen.
132.3 gimeinen ] gewinnen. 135,16 onh ] unsih.
136. 4 iindir ] uiiider. 138, 1 hilmotist ] besuohtost.
139,9 me/^^c — m'eM ] me^e — me^. 139,11 c?a si ] daz
sie. Daz für dar gelesen. 139,11 chuolente ] cluönte.
143, 12 gelenchet ] gefrenchet. 144, 7 gre/iew^ — (/cAm^ ] gehent
gebent. 147, 14 sie fiiorit er, daz ] sie fuörot daz.
148. 6 saz ] sa^^a. 149, 6 pidihent ] hrüchent. Es kann o mit
übergeschriebenem t' in der Vorlage gestanden haben; wie
bruochendo, gebruochet im Boeth., s. Gff. 3, 280. Aber vielleicht
meinte W. hiderhen, bidirben, das wol wie im Mhd. und wie
gebiderben ahd. auch uti bedeutet haben wird. Vgl. bidiber bei
Suchenwirt XXV 274 und im Urkundenbuch von S. Lambert
in Altenburg (Niederösterreich) 117. 192. (Lexer). 149,7
ezze ] ecka. Vielleicht stand ehcha in| der Vorlage: hch
wird nach Weinhold Alem. Gramm. § 211 in der Notkerschen
Orthographie verwendet. Ab. 3 er ] erda? Ab. 6 puhili ]
pilrliche. Ab. 10 liugendo ] lugendo (chdrondo) SG. Uii-
gendo Bb. 2. x\b. 10 auur ] dfter. Ab. 12 tretotisf ]
trettost SG. Bb. 2. Deu. 14 mandunga ] manungo.
Den. 32 burchornon — burchorn '] burghorinon — purghorina.
Die Fehler sind zum Teil deutlich durch Verlesen der
geschriebenen Vorlage entstanden. So 9,9. 40,4. 41,3. 43,26.
47,9. 101,11. 105,2. 105,7. 136,4. 149,6. 149,7.
Aber einige erklären sich leichter durch die Annahme,
der Schreiber habe die dictierten Worte falsch gehört.
6,3 unchreftec ] üngereh, — 18,10 gebentiu forhta ] Jcebeiiet
forhta, — 30, 8 mannig ] mdnnolih, — 37, 9 ruhelich ] rudde
gel/dl, — 42,5 dir ] din, — 43, 13 maginlosi'] nianigi lönes, —
44,7 gerta herihtentis ] herta gerihtennis, — 44,15 manigi ]
mdgede, — 47, 1 manigemo tage ] mänetdge, — 47, 9 geziuges ]
scefuuigcs, — 118,1 uone diu ] föne dien.
XXX Fehler.
Allerdings wäre dies ein sehr frühes Beispiel einer dic-
tierten Handschrift, s. Wattenbach Schriftwesen im Mittelalter
S. 254.
105,24 ist durch die falsche Lesung ganz sinn- und con-
structionslos geworden: sicher uuese der das gotis reJit tiligon
ne uuolti, stuont er unde hot siJi seihen füre die sciddigcn ]
sichiüre uuesenter daz in iustitia dei tilegon ne uuolti, stuont
er unde bot sih seihen füre die scüldigen.
Doch ist anzuerkennen, dass in W. die meisten dieser
falschen Auffassungen der Vorlage doch einen gewissen Sinn
geben. Es wurden unter den graphisch oder lautlich ähn-
liclieji Wörtern jene gewählt, welche sich einigermassen dem
geforderten Zusammenhang anpassten.
Eine besondere Gruppe bilden jene Fälle, aus welchen
man auf eine Verderbniss des lateinischen Textes in Notkers
Commentar schliessen kann.
28,5 die hirza ] ceruos für cedros, obwol cedri im Psalm-
text vorkommt. 34, 8 den urlosari ] redemj)toreni für re-
demptioncm. 44,12 rot ] aerugo für ruga. 103,17 diu
folc dero x>oteno ] plches apostolorum für xilehes x^opidorum,
s. Ab. 10 SG. 103, 26 ze dero porto ] ad portum; adportam
für ad portum. 111,4 daz sl in inpJiiengen, gab er in
den geuualt, daz si gotis chint uurtin ] quod recepterunt eum,
dedit eis xjotestatcm filios dei ficri für quotquot u. s. w.
115,16 sinero diuima ] ancillae suae für ancillae tuae.
119,5 stoz U2 ] eice für ecce. 136,5 den uuinsteren füre
den cesiuun ] sinistrum füre dextcrum statt sinistram füre
dexteram.
Hie und da wird sogar die Uebersetzung der Psalmen
dem verderbten lateinischen Texte angepasst. 138, 26 lihe ]
uucge, im Psalmtext also uita für iiia, — 31,3 irfirneton
miniu uuntmal ] irfirneton mlniii heln. Las der Verfasser
des Textes W. offa 'Geschwulst' und corrigierte darnach die
Uebersetzung seiner Vorlage, ohne sich an dem Plural zu stossen?
Erinnerte er sich des folgenden 37,6 miniu uuntmal uurten
ful ] miniu uuüntmule uurden fid. Psalmtext: putruerunt —
cicatrices meae. Die Sache ist sehr unklar.
Verfasser. XXXI
Solche Fälle siiul natürlich älter als die Abfassung von
W., das nicht den Notkerschen Text des lateinischen Psalters
bietet.
W. ist von vielen Händen geschrieben, welche dieselbe
Schule verraten. Stärkere Abweichungen finden sich nur in
den Formen der z und in der Gestalt und Farbe der grossen
Buchstaben, mit welchen der Anfang der Psalmverse und deren
Uebersetzungen ausgezeichnet werden.
Die verschiedene Orthographie einzelner Schreiber illu-
striert die Al)handlung Wortschatz und Sprachformen der
Wiener Notkerhandschrift II.
Wie ist das Verhältniss dieser Schreiber zu der Redaction
der Handschrift W. aufzufassen?
Der erste Teil der Handschrift, welcher die Psalmen
1 bis 50 enthält, ist von vier Händen geschrieben:
I von Blatt 3^ bis 49^ goho uuilligo, Psalm 1 bis 29,9.
II von Blatt 49^ die chraft bis Q^'' iro lierze, Psalm 29, 9
bis 36, 15.
III von Blatt 68=* unde iro hogo bis 74^' uanitas omnis,
Psalm 36,15 bis 38,6.
IV von Blatt 74:^ Jionio uiuens bis 103'' Laurentius mens,
Psalm 38, 6 ,bis 50, 21.
Der Verschiedenheit der Schi'iftzüge entsprechen verschie-
dene Formen und Uebertragungs weisen der Notkerschen Par-
tikeln nah, äne und uuanda.
I (1,1 — 29,9) hat für nah 21 nah (2,4. 5,7.9.11.14.
9,43. 13,6. 1.5,5.9. 16,1. 17,30.31. 18,9.11. 19,8. 22,3.4.
23,4. 24,4.7.20.21. 25,2.8.26,9 [43a, 43d]. 12), — 3 ah
(10,7. 21,2.24;, — 2 aha (21,19. 25,7), — 1 ahi (21,30),
für äne 13 uuane (5,8. 6,6. 8,1.9. 9,7.12. 11,5 [nicht
nach Notker]. 15,3.16 vor 1. 21,2.23 vor 1.2. 25,7), — 4
uuare (8,4. 16,14. 23,2 [38^ 39=^],
für uuanda, insoferi\ nicht die gewöhnliche Form, 2 unda
(9,25. 17,22 [nicht nach Notker], — 2 unde (13,6. 22,4;.
XXXII
Verfasser.
II (29,9—36,15) für nals 20 nah (29,13. 30,2. 30,19.
31, 11. 32, 1. 16. 18 [zweimal]. 21. 33, 3. 5. 12. 34, 4 [zweimal].
13.16.21.23. 35,8.11),
für äne 8 uuane (30,10.18.21.24.31,8. 32,4. 33,8.
35,1), — 4 uuana (30,10.19.31. 31,11).
III (36, 15 — 38, 6) für nals 2 nals (37, 10. 19), — 1 als
(36, 15),
für uuane 1 imara (36, 28).
IV (38,6 — 50,21) für nals 12 nals (38,12. 39,16.
43,22 (zweimal). 26. 44,9 (zweimal). 45,4. 46,10. 47,13.
48,11. 49,7, — 1 alsa (45,11),
für äne 5 ane (38,9[74d, 75^]. 42,2. 46,5. 48,18), —
7 uuane (43,20 [zweimal]. 21. 47,6. 49,7. 50,7.14), —
5 uuare (40,3. 43,20. 46,10. 47,7.11), — 2 uuara (40,4.
44,3), -- 1 uuari (45,4).
I
II
nals:
27 nals
20 nals
3 als
—
2 alsa
—
1 alsi
—
äne:
13 uuane
8 uuane
—
4 uuana
4 uuare
III
2 nals
1 als
1 uuara
IV
12 nals
1 alsa
ane
uuane
0 uuare
2 uuara
1 M^<ar^
2 MW(?a — — —
2 MWcZe — — —
An dem zweiten Teile, Psalm 101 — 150 und Cantica,
haben viele mitmiter sehr ähnliche Hände gearbeitet, deren
genaue Scheidung umso schwieriger ist, als die Schreiber sich
oft sehr rasch ablösten. So schreibt die Hand, welche 143'^
mit aures Jiabent einsetzt, nur di<3 Spalte zu Ende und hört
Verfasser. xxxiil
mit clor Silbe um von rwihe auf. Deutlich beginnt eine neue
Hand 140'' mit - gihet iinde, welche bis 143'' uidebunt geht
und nach der el)en erwähnten Unterbrechung 143'^ mit - hc
nelasent wieder fortfährt.
Auch die neuen Hände 152'= das er siu ncherge, 164^' ohen,
IIS^ vom neuen Psalm ab, 212'^ die Predigt, 213* oben, Anfang
der Cantica, 229'i oben, 232^^ die Predigten, letztere identisch
mit der Hand, welche 212^ — 212'' geschrieben, s. S. X, lassen sich
deutlich erkennen. Aber ob zwischen 164'^ und 178-% zwischen
178-1 und 212* nicht ein oder das andre Zwischenglied anzu-
nehmen wäre, kann ich nicht mit Sicherheit entscheiden.
Anscheinend verschiedenen Händen angehörende Schriftzüge
gehen zuweilen deutlich in einander über, so 186'^ 188".
Gleichwol könnten hier paläographische und orthographische
Untersuchungen vereint noch manches in Reine bringen.
Diesem zweiten Teil gehört jener oben S. XVH erwähnte Ver-
such einer andern Anordnung des Notkerschen Textes an, 101,5.
— 17, IG war weniger consequent. — Die ganze Einleitung zu
den Psalmis graduum ist Notker freier nachgebildet, als das
sonst der Fall ist, — s. auch oben S. XXVI f. — mit Ausnahme der
ganz selbständigen Stücke, von denen unten gehandelt werden
soll. — Ferner an zwei Stellen derselben Hand Anzeichen,
dass eine Frau sich an der Arbeit beteiligt habe. 118,104
des ih gerentiu uiias ] des ih her uuas, — in der Nähe, 118,20
die (Gottes Urteile) uuaren mir also ma(jitsogen ] imären
mir quasi paedagogi, eine Schreibung für magazogo, die auch
in den Trierer und Münchener Handschriften des Summarium
Heinrici begegnet, dann in den Benedictbeurer Glossen Ep.
P. 3, in den Weingartner Glossen Bib. 13, Gif. 5,619. Aber
nur der Feder entschlüpft kann diese Form sein, wenn sie
wirklich nutrix bedeutet — ts für z scheint sich niemals in
unsrer Handschrift zu finden, — denn von derselben Hand
118, 130 ih einir, wie vorher 118, 20 mih uhirfartiligen,
118,98 mih uuiseren. — Dass wegen des weiblichen urteili
auch magetsogen gewählt worden sei, ist bei der geringen
litterarischen Bildung, welche unser Denkmal verrät, sehr
unwahrscheinlich. S. 108,9 siti chona, der miillo.
XXXIV Verfasser.
Die Vermutung, dass hier eine Frau mitgearbeitet iabe,
erhält eine Stütze durch Wessobrunner Glauben und Beichte I,
wo eine andre Hand unsrer Hs. die Varianten ahtrunnigiu
für ahtrunnc, sundegistera für sundigostemo, meintatigistero
für meintätigistemo bietet; s. Scherer in MSDm.^ 570. 602.
Diese Stellen sind die einzigen, in welchen das Geschlecht
des betenden sich zeigen kann, die Eedaction ist also durch-
geführt, trotz 134 in umges gesturma, 141 in ndtnumfti.
Schon S, XXIV waren die starken Incongruenzen hervorge-
hoben worden, welche dadurch entstehen, dass in W. die la-
teinischen Noraina des Commentars übersetzt werden, die ent-
sprechenden Pronomina aber, welche Notker zu dem lateini-
schen Ausdruck construiert, unverändert bleiben. — Aehnliches
erlaubt sich W., aber auch gegenüber dem deutschen Teile des
Notkerschen Commentars. 37,4 dinen zorn, daz ] din zorn,
daz, 138,10 in daz mere — in ] in den mere — in, 139,10
luga — denio — dia ] lüg — demo — der.
Man sollte doch meinen, dass auch ein ungebildeter
Schreiber so grobe und so leicht zu berichtigende Fehler hin-
weggeschafft hätte, wenn sie schon in der Vorlage gestanden
wären. Dies und jene mit den Grenzen der Hände zusam-
menfallende Verschiedenheit in Widergabe gewisser Notker-
scher Partikeln im ersten Teil führt darauf den Schreibern
der Handschrift W. wenigstens einen gewissen Anteil an der
schriftstellerischen Arbeit zuzugestehen, welche der bairische
Psalter voraussetzt.
Eigentümlich, dass die Correcturen zweimal speciell Bai-
risches wegschatfen. 39, 7 wird licJdnaniJiaftot in licham-
Jiaftot, 13,3. 39,8 iouh in ioh gebessert, — 148,2 aber
itmh in iouh.
Gegen die Abweichungen von Notker waren die Correc-
turen nicht gerichtet: 104,37 wird uiialen in imalten corri-
giert, bei Notker iiuärin, 43, 8 ist das bei Notker stehende
nu radiert.
W. selbständig. XXXV
An drei längeren Stellen weicht W. gänzlich von SG.
ab, sie sind als selbständige Arbeiten zu bezeichnen, deren
Verfasser aber einen lateinischen Psalmen-Commentar beinitzte,
welcher mit den Quellen Notkers zum Teil grosse Aehnlichkeit
gehabt haben muss.
I. Psalm 10,9 (Quoniam iustns — , vielleicht schon 8)
bis 13,3 — furebrahton sie die losheit.
IL 17,3 Protedor mens — bis 26 — mit unsuntigcmo
manne. Die Uebereinstimmung des vorhergehenden Dciis meus
ndiufor u. s. w. kann zufällig sein.
III. 107,13 'linde unchreftic unde — bis 108,23 — sih
flieliente hurgen.
Der iVusdruck hat nichts mit Notker gemein, die Gedanken
aber sind häufig dieselben wie dort. I, 11,3.5 Deutung auf
ludas, 12,5 in mortc auf Teufel bezogen, 12,6 salutari auf
Christus gedeutet. — IL 17,6 dass jetzt aecclesia spreche,
17,17 de aquis multis, Deutung auf Taufe. — III. 108,2 dass
dies Christus zu Gott dem Vater spreche, 108,3 Beziehung
auf Juden und Christen, dasselbe Bibel citat, 108,4 Beziehung
auf Christus, der am Kreuze für seine Feinde betete, 108,9
auf Judas, 108,8 Matthias, 108,11 unreine Geister, 108,15
'Erde der Lebenden', 108,18 dasselbe Bibelcitat, 108,22 Be-
ziehung auf Ketzer, 108,22 dasselbe Bibelcitat, 108,23 Jesus'
Wanderleben, 108,24 Petrus' Verläugnung.
In II aber überwiegen die Abweichungen: 17,7 soll
clamor auf das jüngste Gericht gehen, in SG. auf Ankunft
des Sohnes, 17,12 tenehras wird als das unsichtbare gefasst,
im SG. als toiigcna gedingi, — tenehrosa aqua in W. als
Wolke, in SG. als dunkle Prophetenstellen, 17, 16 fontes
aqiiariim als Taufe, — in SG. als Wahrheit der Prediger.
Dass die Quelle wenigstens zum Teil lateinisch war, zeigt
108,9 sin chona, der uuillo, vielleicht auch 108,11 der Dat.
abs. iniihangenemo uone gote geuualte.
Der Notkersche Stil ist auch hier. Die Fragen: 11,5 rex
ludeorum. imaz cliodan sie? \l,\i}cums? eins, 17,11 Qui — ,
108,7 uuaz? faret föne imo, — ih meino: 11,6. 12,5. 6,
— daz cliuit, auch nach dem lateinischen Psalmtext 11,5, —
XXXVI W. selbständig.
ZGUuiu? uunne daz 108,2. Letztores ührigens auch im säch-
sischen Psalmencommentar MS Dm.^ LXXI (35 uiieltk is thesa
uucg ? ne uuäre thiu liccia u. s. w.
Daneben manches eigentümhche. 11,7 wird durch falsche
Lesung aus argentum igne exmninatum, probatum terrae, pur-
gatum septuplum W. Vulg. — SG. fehlt probatum — a. i.
e. p. ter, repurgatum. Und dieser unerhörte Text wird auch
übersetzt. — Nach 12,6 eine allgemeine Bemerkung über den
Inhalt des 12. und 13. Psalmes.
Die Bildung des Verfassers ist kaum grösser als in den
übrigen Teilen der Hs. 108,4 wird Pro eo ut vne diligerent
detrahehant mild übersetzt: Dara umhe das si mih minneton,
dansoton si mir. — Ebendaselbst hatte Notker dasselbe Beispiel
zur Illustrierung der Falschheit benutzt — die Juden, welche
Jesus fragten, ob man dem Kaiser Steuer zahlen dürfe — es
aber nicht ausgeführt, wol weil dies kurz vorher 101,9 ge-
schehen war. W. kennt hier die ökonomische Rücksicht nicht.
— Uebrigens genau nimmt es auch Notker damit nicht:
108,4 wiederholt nur 37,20. Die Psalmverse kehren ja
selbst wieder; s. z. B. 113, 4^ und 134,15.
Zum Teil daraus erklärt sich die eigentümliche Sparsam-
keit in der Widergabe von Psalmvers 17,25: nur die letzten
Worte werden übersetzt, wol weil das vorhergehende 17,21
gleich ist, und dort verdeutscht worden war. Vgl. 10,8. —
Aber auch sonst auf einem kleinen Raum verhältnissmässig
starke Auslassungen. 17,20 wird quoniam uoluit me nicht
übersetzt. — 11,4.9. 108,5 fehlt, 108, 14 ist unvollständig.
Der lateinische Text 108,3 ist nur zum Teil übersetzt. —
— An die Wessobrunner Predigten MS Dm 2. LXXXVI B 1. 2.
4 erinnert euuangelium celit uns 108,24.
Wichtiger ist dass 17,20 et eduxit me in latitudinem
schon 17,19 übersetzt wird, und dass das zweimalige retrihuet
von 17,21 (ebenso 17,25) durch lonoto wiedergegeben wird,
also retribuit nach Hieronymus iuxta Hebraeos gegenüber der
Vulgata, SG. und der Mohrzahl der Italahandschriften. So
ist es mehr als wahrscheinlich, dass es nicht die Schreiber
W. selbstaudig. XXXVil
von W. waren, welche die Lücken in ihrer Vorlage aus eige-
nen Mitteln auszufüllen suchten.
Denn dass nur eine Lücke der Vorlage Ursache der selb-
ständigen Bearbeitung einiger Partien des Psalmtextes war,
ergibt sich aus den Anfängen und Schlüssen unsrer Stellen,
welche ins Innere der Psalmen, zum Teil sogar in die Mitte
der Psalmverse f*leu. Auch sind sich die Stücke an Umfang
ziemlich gleich.
I = 3 Seiten, 36. 37. 38, und einem Stücke von Seite 39
der St. Galler IIs., das auf 40 Zeilen der Hattemerschen Aus-
gabe steht. Nach derselben beträgt eine Seite des SG. 45
bis 61 Zeilen der Ausgabe.
II = 3 Seiten, 49. 50. 51, mehr 55 Zeilen von Seite 48
und 13 Zeilen von Seite 52.
III = 3 Seiten, '411. 412. 413, mehr 48 Zeilen der
Seite 410 und 37 Zeilen der Seite 414.
Der geringere Umfang von I lässt sich erklären, wenn
man annimmt, dass die Handschrift, welche den Verlust er-
litten, grössere Abstände zwischen den einzelnen Psalmen hatte
als SG. Gerade in diesem Stück begegnen 4 Psalmenanfänge,
wälu-end in II keiner, in III nur einer vorkommt.
. Der Raum zwischen I und II ist durch 8 Seiten mehr
15 Zeilen der Seite 39 und 3 Zeilen der Seite 48 ausgefüllt,
beträgt also ziemlich das Doppelte der Lücken I und II,
welche dann wol das dritte Doppelblatt eines Quaternio ge-
wesen sein werden. Dieser wird demnach über 32 Notkersche
Seiten betragen haben. Voraus gehen aber nur 35 Seiten,
von denen wir etwas über 16 für die Vervollständigung unseres
Quaternio, des zweiten der Handschrift, in Anspruch nehmen
müssen. Daraus würde hervorgehen, dass die verstümmelte
Handschrift nicht mit der ersten Seite der ersten Lage begonnen,
sondern einige Blätter freigelassen habe, wie die sanctgallische.
Im zweiten Teil müsste dann ein Einzelblatt ausgeschnitten
worden oder ausgefallen sein.
XXXVIII Die Vorlage.
Die Vorlage, nach welcher die Schreiber und Verfasser
von W. arbeiteten, hat eine von SG. wesentlich verschiedene
Gestalt gehabt.
Die eben besprochenen Lücken waren bereits ausgefüllt.
Der Commentar hatte wahrscheinlich mehr lateinische Worte
als W. Es ergibt sich das aus den oben S. XXIV. XXXIV
angeführten Incongruenzen in Zahl und Gfbschlecht. Dem-
jenigen, der eben figura durch pildi übersetzt hat, ist es zu-
zutrauen, dass er mit diu fortfährt, kaum einem Schreiber,
der schon pildi vorfand.
Die Glosse des SG. fehlte in dieser Vorlage, sonst hätte
sie W. doch benutzt.
Aber zum Teil muss schon die Vorlage den lateinischen
Bestand von Notkers Commentar übersetzt haben. 109,6 ein
iogelih ital daz uuirt ir füllet W. omnis ualUs implehitur SG.
Uallis wird der sorgloseste Schreiber kaum durch ital über-
setzen, und dass er, wenn der deutsche und lateinische Text
dictiert wurde, im 11. Jahrhundert ital statt tal zu hören
glaubte, da er doch uallis verstanden haben wird, noch unglaub-
licher. — 118, 37 unter demo sunnen — si W. suh sole — sol SG.
Das Masculinum ist überhaupt bairisch und gerade in unserer
Hs. häufig. Was hätte den Schreiber verführen können si
zu setzen, wenn er nicht in der Vorlage unter dero sunnun
— si las. Simno ist im bairischen Dialekt alt, alemannisch
erst im 13. Jahrhundert belegt, s. Wortschatz und Sprach-
formen der Wiener Notkerhandschrift I, S. 52. Es konnte dem-
nach einen Baier, der sunno sprach, wenn er beschäftigt war
seine Vorlage ins Bairische umzuschreiben, und an das Aen-
dern gewöhnt, auf das Femininum sunna stiess, leicht die
Neigung anwandeln, dafür das rein bairische sunno zu setzen.
Vielleicht sind auch die andern Beispiele von S. XXXIV dialek-
tisch zu fassen, 2orn, mere, luga.
Irgend einmal muss das Notkersche Werk seinen lateini-
schen Psalmtext verloren haben. Die Einfügung eines nicht
zur Uebersetzung stimmenden erklärt sich nur daher. Ob
aber erst die Schreiber von W. diesen Verlust aus der nächst
besten Psalmenhandschrift oder Bibliotheca ersetzt haben, ist
Die Vorlage. XXXIX
nicht sicher. 143,2 liest W.: <iiil suhdis populos sub nie —
Hute untirtuot er mir, — SG. hat suhiclens pojnilos sab me
— lüde mir undertiwnde. W. sucht also die Uebersetzung
seinem abweichenden Psalmtext anzupassen. Man sollte ver-
muten, dass er sich diesen dann doch gut angesehen, also ent-
weder das siihdis, eine Lesart des Italatextes, in subdit nach der
Vulgata corrigiert oder richtig übersetzt hätte. — Andrerseits
wäre es doch für einen Abschreiber leicht gewesen, die häufig
versetzten Psalmversteile an die richtige Stelle zu bringen.
Auch wird die Zahl der Mittelglieder vergrössert, wenn wir
uns schon die Vorlage unserer Handschrift mit dem lateini-
schen Texte W. ausgestattet vorstellen. — Die Sache bleibt
unentschieden.
Aber wer immer den lateinischen Text ' eingesetzt hat,
der wird auch den ganzen lateinischen Vers, wie er ihn iu
der Bibel fand, jedem deutschen Psalmvers vorgesetzt haben.
■Das war das selbstverständliche, die Zerreissung bei Notker
geht aus einer bestimmten litterarischen Absicht hervor.
Diese zu erkennen, nachdem das Latein ausgefallen, und alles
gewiss fortlaufend zusammengeschrieben war, überstieg das
durchschnittliche Vermögen des späteren Rodactors.
Die oben S. XVII angeführten Fälle 103, 27, Ma. 48, in
denen der zweite Teil des lateinischen Psalmverses vor seiner
Uebersetzung und Erklärung wiederholt wird, können ebenso
gut von dem älteren Bearbeiter, der den lateinischen Text W.
einsetzte, herrühren, und von den Schreibern unserer Hand-
schrift belassen worden sein — die Wiederholung stört ja
nicht, — als von diesen selbst, wenn sie erst die Vorlage
mit dem lateinischen Text versahen. Eine dritte Möglich-
keit wäre natürlich, dass bei Einrichtung jener populärsten
Ausgabe, welche gar keinen lateinischen Psalmtext bieten
sollte, durch ein Versehen jene zweiten lateinischen Vers-
hälften stehen geblieben wären.
Diese jedesfalls vorauszusetzende Ausgabe war ein recht
unverständiges Unternehmen. Man sieht das am deutlichsten
aus den S. XV f. mitgetheilten Beispielen, wo daz cJiuit, uuaz
chuit das? oder uucr uiias Asaph? sich auf Psalmentitel be-
XL Die Vorlage.
zieht, welche in dieser Ausgabe jedesfalls gefehlt haben müssen,
da sie sich auch in W., das doch den lateinischen Text ein-
setzt, nicht finden.
Dass in W. ein nicht zur Uebersetzung stimmender Text
verwendet wurde, werden wir eher entschuldigen, wenn wir
uns der Graifschen Boethiusausgabc von 1837 erinnern. Graff
hatte den lateinischen Text der St. Galler Hs. nur zum Teil
abgeschrieben, fühlte dann doch das Bedürfniss, das Notkersche
Werk mit dem lateinischen Original auszustatten, entnahm
dieses aber zum Teil der von Notkers Uebersetzung stark
abweichenden Sitzmanschen Ausgabe (1607).
Die Notkersche Einteilung der Psalmverse muss in der
Vorlage von W. wenigstens hie und da noch zu erkennen
gewesen sein, da W. z. B. in Psalm 106 an denselben Stellen
zwei Verse zusammenfasst, wie Notker 8. 9 — 11. 12 — 13. 14
— 15. 16 — 19. 20 — 21. 22 — 23. 24 — 28. 29 — 31. 32 —
33.34. Ebenso 105, Vers 37, dem wie bei Notker der grösste
Teil von 38 beigesetzt wird, — der Best von 38 wird mit
49 vereinigt. Auch die Zerlegungen der Verse in zwei oder
mehr Stücke müssen für einen sorgsamen Abschreiber sicht-
bar gewesen sein — wahrscheinlich durch grössere Anfangs-
buchstaben, — da selbst W. sie öfters beibehält, s. oben S. XVI.
Als Spuren jener Veränderungen, welche schon die un-
mittelbare oder mittelbare Vorlage von W. erlitten hatte,
könnte man auffassen 36, 34 : nu hechenne hier ] nühe liier
hechenne, — als ob W. oder ein älteres Zwischenglied nube
hechenne hier gelesen hätte. — Oder 37,8: Quoniam anima
mea impleta est inhisionibus. Das übersetzt SG. Vuanda min
sela ir füllet ist hetrügedes und fährt fort: Vuelez ist das Jce-
trugede? äne so st elnez uuile u. s. w. In W. fehlt Ueber-
setzung und Frage, auf den lateinischen Text folgt sofort:
Äuer so si cinis uuili u. s. w. Das lässt vermuten, dass die
Lücke schon in der Vorlage von W. gewesen sei, und dass
dieses durch Veränderung des mm sinnlosen äne in auer den
Satz so gut es gieng stilistisch eingerenkt habe.
Es ist S. XXXVIII eine Stelle angeführt, welche vermuten
lässt, dass die Vorläse von W. alemannisch war. Man könnte
Textgestalt. XLI
dl) mit in Zusammeuhang bringen einige der Fehler, welche
S. XXIX durch Dictieren erklärt worden waren: 42,5 dir ] dien,
118,1 uone diu ] föne dien, 44,7 gerta herihtentis ~\ Icerta ge-
rihtinnis. — Das gesprochene dien steht dem dir und diu
mit dem Laut ü — s. 47, 9 gesiuges ] scefuuiges — nahe genug,
während hairisches den weiter abliegt. Ebenso konnte der
Dictierende ein alemannisches gerildendis gesprochen haben,
das der Schreiber für das Participium praesens nahm.
Dabei erinnert man sich jener auffallenden alemannisieren-
den Correcturen oben S. XXXIV. Bei dem unzweifelhaft bairi-
schen Gepräge von W. kann dies kaum anders aufgefasst werden,
als dass dem Schreiber oder dem Corrector durch die ale-
mannische Vorlage der Zweifel aufgestiegen, ob Uhnamo ioiüi
wol gutes Schriftdeutsch wären.
Wir werden demnach den Schreibern der Handschrift W.
selbst die dialektische Bearbeitung der Vorlage zuschreiben
dürfen. Dazu stimmt die sehr verschiedene Lautgebung der
einzelnen Hände. Wo so viel zu ändern war, um das Werk
überhaupt bairisch zu machen, da begreift es sich, dass man
noch nicht um eine egalisierte bairische Orthographie be-
kümmert war.
Der Notkersche Text, welchen die Vorlage von W. ge-
])oten haben muss, stimmt genau zu keiner der bekannten
Handschriften. Allerdings ist nur SG. vollständig.
Sie hatte vor allen wesentliche Vorzüge, wie sich aus
folgender Zusammenstellung ergibt.
2, 7 imo ist hiuto gagenuurtic al daz io geskah ode noli
gesJcehen sol W. — gagenuurtic fehlt SG. 3,9 leihest W.
— hihet SG. 9, 24 diemuotet sih der ander W. (sih über-
geschrieben) — diemuotet der ander SG. Graff 2,698 kennt
ein intransitives dienmoten nur aus dieser Stelle. 9, 32
uuartent W. A. — uuanda SG. 9, 33 ziuhet W. — zViet SG. A.
9,40 den arm W. A. — der arm SG. 9,42 Juihet W. A.
— habest SG. 16,11 nihelent W. — ne helent SG.
19,7 chuit W. — Chat SG. 21,2 an anderere uuorten W.
— dndero mlnero uuorten SG. 21, 20 dti W. — diu SG.
XLII Textgestalt.
27,3 ucrselest W. — uerliesest SG., wol durch das folgende
uerlierest veranlasst; Notker braucht sonst uerselen für tradere
Gfif. 6,175. 29,4 den sih soufentcn W. — dien sili soiif-
fentem SG. 30, 16 minen ahtaren W. — äJitaren SG., im
Psalnitext W. SG.: persequentihus nie. 30,23 chertist W.
— ne chertist SG. 31,5 goto W. — götes SG. 31,9
eigener lierro unde fremeder W. — eigener unde fremeder
herro SG.? 32,2 unde da mite uiiizet W. — unde daz
mite uuizin SG. 34,3 hesliuz iz W. — besUüz SG.
34, 14 unde W. — iinder SG. 34, 25 danne W. — daz
ne; aus danne gebessert! 40,4 so er W. — suuer SG.?
— 40, 12 nemendent W. — nement den SG. den unterpunktirt.
43, 7 mera denne W. ■ — ddna mer SG. 43, 18 uuir W.
— sie SG, 49, 14 guotes W. — iiheles SG. 50, 6 w&e
ander man sundot, gote unde chunigi sundot. uhe chunic
sundot, einemo gote sundot W. — u. a. m. s. einemo gote
sundot. u. eh. s. gote unde chüninge siindöt SG.
50,6 tuonne W. — türinne SG. 101,2 iz W. — ih SG.
103,27 mit dero du irfuUest W. — quia repleti SG.;
W. setzt im lateinischen Citat qua statt quia SG. voraus.
109,5 in demo zite sines Zornes W. — in demo du chäde SG.;
der Fehler ist durch das vorhergehende ze demo du chäde
veranlasst. 117,27 tuldef den W. — dultoten SG. 118,10
dih W. — diz SG. 118,127 lüfte W. — lüste SG.
119,5 gcstigist W. — gestlget SG. 124,3 unde gilih
W. — unge^ üngelih SG. 137, 1 hortist mih W. gehörtost
mih Bb. 1. — gehörtost SG. 137,2 giuuahtlichis
W. Bb. 1. — geuudltUches SG. 137,4 si W. sie Bb. 1.
— c^ie sie SG. — 138, 14 zuo W. — ^m SG.
138,15 tiefl W. — ^om^ SG. 146,3 ana unrauua W.
— an unrauua SG. Ann. 1 sieut Paulus alligatus
non tacuit SG. fehlt W. Bb. 2. Es war vielleicht eine in
den Text geratene Randbemerkung der Vorlage von SG. Vgl.
die lateinischen übergeschriebenen Glossen Ann. 7 (s. eum qui
pro uobis pauper factus est), (s. nos), (s. illum), (s. nos).
Ann. 7 nideret in, unde irhohet unsih W. Bb. 2. — unde
nideret in, irhohet ilnsih SG. Ab. 7 umhc W. Bb. 2. —
Textgestalt. XLIII
unde SG. Ab. 10 dei Hute W., ^jojmli Bb. 2. — apostoU
SG. Ab. 10 du dero W. SG. — nidero Bb. 2. Ab. 11
stuondcn W. — shiondo Bb. 2. — stuondendo SG. Ab. 17
tZo yihiesen, do sl choden W. Bb. 2. — so gclüezzen do SG-
Deu. 25 inuuertigiu giuuiszila W. — inuuertiga conscientiam
SG. Deu. 30 «Vo ^o^ W. — iro SG. 0. d. 9 so heisest
W. I. — Imzest SG.
Mit A, dem Münchener Blatt, Hattemer Denkmahle 2, 16.
535, hat W. keine nähere Uebereinstimmung. Beide haben nur
gemeinsam ein par gute Lesarten gegen SG. gewahrt s. 9,32.
9,40. 9,42: A ist vielmehr mit SG. verwandt, wie der Fehler
9,33 zeigt.
Dagegen gehören die Basler Blätter Bb. 2, Hattemer
Denkmahle 2,536, Wackernagel Handschriften der Basler
UniversitätsbibHothek 1835 S. 9 mit W. in eine Familie. Sie
zeichnet sich aus durch die falschen Lesarten: Ann. 10 giuuaU
W. Bb. 2. — cheiserhiom SG., es übersetzt imperium (Notker
gibt auch aiigiisfus durch chciserVich Haupt zu Engelhart S. 243)
— Ab. 10 Ihigendo W. Bb. 2. — lugcndo (i. charondo) SG.
— und durch die Auslassung von: sicut illud 'Non dahis
sandum tuum uidere corriiptioneni' Ann. 8. Offenbar hat
das vorhergehende corruptioneni die Augen des Schreibers ab-
geleitet. Letzteres beweist übrigens nicht viel, da auch
Schilter denselben Fehler begangen hat.
Sonst aber steht W. Bb. 2. dem Original vielfach näher
als SG., s. Ann. 7, Ab. 10. 11. 17, — vgl. auch Ann. 1.
Die andern Basler Blätter Bb. 1*) haben nur richtige
Lesarten mit W. gegen SG. gemein.
*) "Wackernagel hielt dies Bruchstück für Notkers Autograph,
Ueber die mittelalterliche Sammlung zu Basel 1857 S. 7, weil in der
SGallischen Handschrift 877 S. 74 von derselben Hand der Satz stehe:
deus adiuua mihi famulo tuo Notker o. Auch in der von ihm ange-
legten Sammlung von Bruchstücken und Nachbildungen von Hand-
schriften, welche drei stattliche Bände in Grossfolio umfasst und gegen-
wärtig sich auf der Basler Universitätsbibliothek befindet, hat Wacker-
nagel Band 1, S. 19 unter Bb. 1 ein von Ferdinand Keller angefertigtes
Facsimile der betreffenden Stelle im SGaller Codex 877 eingeklebt mit
folgender Notiz: 'Doppelblatt von einem Buchdeckel der öffentlichen
XLiv Textgestalt.
Aber W. Bb. 2 wie SG, A. setzen einen Archetypus voraus,
in welchem das Original schon gewisse Verderbnisse erlitten
hatte. Für A. lässt sich dies allerdings nicht positiv beweisen.
Aber W. und SG. — einmal auch W. SG. und Bb. 2. —
haben alte Fehler gemein.
'Bibliothek: Eigentum derselben. Notkers Psalmenübersetzung Ps. 136,
'5 — 137,8, 139,6 — 140,6; abgedruckt in den Altd. Handschriften der
'Basler Universitätsbibliothek S. 11 — 13, Hattemer Denkmahle des
'Mittelalters 2,536. Die ersten zwei Basler Blätter, wovon Facsimile
"Confitebor" [S. 20] scheinen von der Hand Notkers selbst herzurühren.
'Dafür nebenzu ein Beleg: Schriftbild von Notkers Hand aus SGallen'.
Auf S. 20 ist eingeklebt: 'Schriftbild der beiden Basler Bruch-
stücke von Notkers Psalmen aus Hattemers Denkmahlen des Mittelalters
Bd. 2'. Auf S. 21 folgen dann die zwei Doppelblätter Bb. 2.
Ueber Beschaffenheit und Inhalt der SGallischen Handschrift 877
s. Verzeichniss der Handschriften der Stiftsbibliothek von SGallen
S. 305. Die fraglichen Worte stehen zwischen den Zeilen einer von
andrer Hand geschriebeneu Interrogatio de litteris zwischen discipulus
und nuKjister über Donat.
Aber die Uebereinstimmung der Hände von Bb. 1 und der Stelle
des SGallischen Codex ist nach L. Siebers Urteil, dem ich nach seiner
Nachbildung des Kellerschen Facsimiles nur beipflichten kann, nicht
derart, dass man Identität derselben behaupten darf.
Dieselbe St. Galler Handschrift 877 hat S. 203 (303) ein Gedicht
des Sedulius, und am Rande den ersten Vers des Boethius De conso-
latione philosophiae : Carmina qui qtiondam studio florente perege (sie)
mit der fehlerhaften und von der bei Plattemer und Graff gedruckten
Uebersetzung des SGaller Codex 825 abweichenden Interlinearversion:
dei sanc dei iu uuenni mit pluontemo flize teta. Die Hand, welche
diese Worte geschrieben, weicht, wie Herr Bibliothekar Doctor 0. Zar-
detti mir mitteilt, von der andern jenes Notker auf S. 74 ab. Ob sie
zu der von Bb. 1 stimme, kann ich nicht sagen.
Aber sehr wahrscheinlich ist, wie Dümmler Zs. 14, 2 gezeigt hat,
Notkers Hand erhalten in zwei Zeilen der aus dem 9. Jh. stammenden
St. Galler Orosiushandschrift Cod. 621, von der Eckehart IV am Schlüsse
bemerkt: Plura in hoc lihro fatuitate cuiusdam ut sibi uidehatur male
seine asscvipta. domnus Notkerus abradi et utiliora iussit in loeis
asscribi. assumptis ergo duobus exemplaribus quae deo dante ualuimus
tanti uiri iudieio fecimus. Auf S. 321 wird nun zu einer nachgebes-
serten Stelle bemerkt: has duas lineas amandas (sie) domnus Notkerus
scripsit, uiuat anima eius in domino; facsimiliert Pertz Script. II Tab. VI.
Notker wird also eseinem Schüler in der Kritik des Orosius bereits
etwas vorgearbeitet haben.
Textgestalt. XLV
7, 13 er gcimenet sin stiert W. SG. — Psalmtcxt: (ßadium
suum uihrahit. — Lies geuuendet; Gif. 1,756 giuuentten Acc.
Sing. Masc, contortimi (Itastile) in den Tegernseer Virgilglossen
VA. 8,11 weder in W. noch in SG. übersetzt? 9,24
diemuotet sih der ander W. (sih übergeschrieben). — die-
muotet der ander SG. Graff 2,698 kennt ein intransitives
diemuoten nur aus dieser Stelle. 27, 1 fater W. SG. —
Psalmtext: domine. 35,11 Der Nachsatz so bist du gercht
fehlt W. SG. 41,3 gereg W. — Icereg SG. — Lies: gereh
Gff. 2,397 gereg kommt sonst ahd. gar nicht vor, nur girig
G£f. 4,227. 48,20 nc get W. — et gut SG. — Lies: er
get. 48,20 cot ist lieht, den ne gesihet er niemer W. —
Got ist Hellt ne gesihet er niemer SG. — Lies: got ist lieht:
lieht ne gesihet er niemer. 50, 6 imde gerih W. SG. —
Lies: unde ne gc7'ih. 103,18 fuUic ist ein merefogal unde
nistet in demo steine io ferro uone stade, dar ana slahent
dia unda W. — fulica ist marina aiiis, aide stagnensis,
unde nistet in petra ieo ferro föne stdde. Bär ana uuer-
dent fluctus collisi SG. — Lies: nio ferro. 111,9 uuanda
iz (sc. sin reht) imo der hat gehalten, der in tiuolte hungeren
unde dursten das reht in dera erda W. — uuanda imo iz
der habet keJialten in caelo. der in pauperibus uuolta esurire
et sitire in terra SG. In pauperibus scheint Fehler für cü
pauperibus. 118,43 ze getatc noh furnomis W. SG. —
Lies: ze gezUe noh furnomis. 118,114 id)ilis ze inpharenne
W. SG. — Lies: ubili ze inpharenne. Mo}^ 12 Bux fuisti
in miscricordia populo tuo quem redemisti fehlt W. SG. Bb. 2,
s. Wackernagel, Die altdeutschen Handschriften der Basler
Universitätsbibliothek S. 15^ Anmerkung, ist aber in allen
Hss. übersetzt. W. bemerkte nicht, dass hier ein neuer Vers
anfieng.
Aber die Schrift dieser zwei Zeilen ist, wie auch Zardetti be-
stätigt, nicht die des Stossgebetes jenes Notker in der St. Galler Hs.
877, und von beiden weicht wieder die Hand Bb. 1 ab.
Ein Autograph des Notkerschen Psalters ist demnach allem An-
schein nach nicht auf un.s gekommen.
XL VI Vorgeschichte.
So dass folgender Stammbaum aufgestellt werden kann:
Original (Bb. 1?)
SG. A. W. Bb. 2
SG. A. W. Bb. 2
SG. A. W. Bb. 2
V., Vadians Handschrift, MS Dm.^ LXXIX A, hält sich
durchaus zu SG., — ebenso Wa., das Wallersteiner Blatt,
Hattemer Denkmahle 2,532.
L, das Indersdorf er Vaterunser MS Dm. ^ LXXIX A, stimmt
durch das richtige so heizsistu 0. d. 9 statt heUest du SG.
zu W., was allerdings wenig beweist.
Es hatte demnach der Notkersche Psalter, bevor er in
die Form der Wiener Handschrift gegossen wurde, schon
mehrere Umgestaltungen erlitten.*) Er hatte an drei Stellen
grössere Teile des Textes, wahrscheinlich drei Blätter, verloren.
*) Die ältesten mögen die oben S.XIXAnm. erwähnten Glossen Ecke-
harts IV sein. Dass aber, wenn Notker überhaui^t bei seinem Psalmen-
werk einen Mitarbeiter hatte, wie Dümmlcr sagt, Zs. 14, 28, Eckehart IV
dazu die geeignetste Persönlichkeit wai", iat gewiss richtig. Auffallend
ähnlich durch Inhalt und Form ist die von Dümmler p. 20 angeführte
Stelle: Doctor [6 Notker) quod canto. Iiideum narrasse memento {mihi
et tibi), qui ha.'ptizatus multis {aliis) fuit et tibi gratus {propter fidem).
agger Oliuctae {ait ludeus) constratus marmore portae u. s. w. mit dem
Schlüsse: usque huc Iiideus, Hierosohjmis natus, ut ait, et nutritus
et in pascha xwst luniiiiis aduentum a patriarcha cum multis aliis
baptizatus — der Einleitung zu den Psalmis graduum vor Ps. 119 in
SG.: Einen ludeum in sina tiuis uuizsigen frägeta man, uuannan
eantica graduum so genämot uuärin. Nun die Erklärung des Juden.
Am Schlüsse: usque huc ludeus, quantum ad corticem non credo
spernendus. — Auf solche jüdische Weisheit geht manches in der
poetischen Literatur des 11. und 12. Jahrhunderts zurück.
Vorgcschiclite. XLVII
Der Verlust war durch die selbständige Arbeit eines Unbe-
kannten gedeckt worden. Dieser konnte natürlich nicht in
St. Gallen gelebt haben, aber auch schwerlich in Baiern, da
die Vorlage von W. wahrscheinlich noch alemannisch war,
s. S. XXXVIII. LXI, am wenigsten in Wessobrunn, da er
einen von der Uebersetzung W. abweichenden lateinischen
Psalmtext benutzte, s. S. XXXVI. Vor oder nach der Ver-
stümmlung und Restaurierung ist das Werk seines ganzen
lateinischen Psalmtextes entledigt, und ein Teil der lateinischen
Ausdrücke des Commentars ins Deutsche übersetzt worden,
s. S. XXXVIII. Notkers Psalter war in einer populären Aus-
gabe erschienen.
W. setzt in einer Richtung dieses Unternehmen fort,
indem er das noch übrige Latein des Commentars zum grössten
Teile verdeutscht. Aber entweder W. oder schon ein Vor-
gänger hatte es für nötig gefunden, der Uebersetzung wieder
den lateinischen Text vorzusetzen, s. S. XXXVIII f.
Einiges lässt vermuten, dass das Notkersche Werk einmal
dictiert worden sei, und dass die Vorlage von W. noch durch-
aus oder zum Teil alemannische Sprachformen gehabt habe,
s. S. XXIX. XXXVIII. XLI.
Das dictierte Exemplar könnte das der Kaiserin Gisela
gewesen sein. Die einzige alte und glaubwürdige Nachricht
über die Art und Weise, durch welche Gisela in Besitz des
Notkerschen Psalters und des Job gekommen sei, findet sich
bei Eckehart IV in der Erklärung zu den Worten jirimus
(Notker Labeo) harharicani scriherc u. s. w. in den Rhythmis
De s. Othmaro, Pertz Script. 2,58: x^salteriiim, in quo onines
qui harharicani legere sciimt , muUum delectantur. Kisila
imperatrix operuin eitis auidissinia psaltcrium ipsum et loh
sihi exemplari sollicite fecit. Es ist wahrscheinlich, dass Gisela
diess Verlangen bei dem durch die Annales St. Galli maiores
Pertz Script 1,83*) bezeugten Besuche von 1027 ausgesprochen
habe. S. Dümmler Eckehart IV, Zs. 14,28.
*) 1027 (1033) Gisela imperatrix simul cum filio siio Heinrico
monasterium s. Galli ingressa, xeniis henignissime datis fraternitatem
ihi est adepta. >
XLVIII Vorgeschichte.
Eiii Aiilass zu einer populären Ausgabe lag demnach vor.
Vielleicht wurde er benutzt. Und wenn Gisela bei ihrem
Besuche auf die Abschrift warten wollte, auch ein Anlass die
Anfertigung derselben möglichst zu beschleunigen, durch
Dictieren.
Dass die Wiener Handschrift in Wessobrunn geschrieben
wurde, ist wahrscheinlich, da Blätter jener Predigtsammlung,
welche dem ersten Teile vorgeschrieben war, von Wessobrunner
Incunabeln abgelöst worden sind, s. MSDm.^ LXXXVI, A.
Was wir sonst von alter Wessobrunner Litteratui" wissen,
ist freilich sehr wenig, abgesehen von den uralten Wesso-
brunner Glossen mit dem Gebete wäre ausser den in unsrer
Handschrift enthaltenen Stücken, den Psalmen mit den Can-
tiken, den Predigten und Wessobrunner Glauben und Beichte I
MS Dm. 2 XC, nur Wessobrunner Glauben und Beichte H, MS Dm.^
XCV, aus dem 12. Jahrb. zu erwähnen, verschieden von der
ersten Formel durch Aufnahme des nunmehr bekannt gewor-
denen Honoriustextes, MSDm.^ S. 597, und vielleicht die Geist-
lichen Rathschläge MS Dm. 2 LXXXV aus dem 11. Jahrhundert.
Aber gerade die Natur unsres Denkmals lässt am wenig-
sten grosse litterarische Thätigkeit an dem Orte semer Ent-
stehung erwarten.
In den Rahmen der bairischen Litteratur des elften Jahr-
hunderts fügt sich das jedesfalls bairische Psalmwerk sehr
gut. Es zeigt dieselben populär-praktischen Tendenzen, wie
die Predigten,*) Gebete und kirchlichen Formeln, die vielleicht
von Baiern ausgegangen sind, MS Dm.- S. 594. Gelehrsamkeit
und christliche Reimpoesie steht zurück. Man war im wesent-
lichen auf dem Standpunkt des neunten, zehnten Jahrhunderts
geblieben und dadurch von der jüngeren Bildung Alemanhiens
überflügelt worden, MSDm.^ S. XXXI f.
Wir haben oben S. XXXIII f. auf Spuren hingewiesen, welche
eine Schreiberin zu verrathen scheinen, was hier bis zu einem
gewissen Grade auch Verfasserin bedeutet. Wenn es richtig
*) Ein S. Emmeramer Bücherverzeichuiss des zehuten Jahrhun-
derts erwähnt scrmoncs ad jjopulum teutonice; Naumanns Serapeum
Vorgeschichte. XLix
ist, was Leutner Historia monasterii Wessofontani (1753)
S. 172 sagt, dass in Wessobrunu vor der berühmten Schrei-
berin Diemudis — s. B. Pez Thes. Anecd. I, XX ff., Leutner
1G9— 175, Y. Hefner Oberbayerisches Archiv 1, 355 (1839),
Wattenbach Geschichtsquellen 2^264, Schriftwesen S, 258,
liockinger Zum bairischen Schriftwesen, Abhandlungen der k.
bair. Akademie 1874, 2, 173 ff.*) — keine Jungfrau und über-
haupt keine Frau gelebt habe, so könnte man vermuten, dass
von den Mönchen, welche die Bearbeitung des Notkerschen
Psalters unternommen hatten, ein Teil der Arbeit dieser In-
clusa übertragen w^orden sei.
Die Chronologie würde keine wesentlichen Schwierigkeiten
bereiten. Diemudis soll zu Gregors VII Zeiten gelebt haben.
So berichtet ein von Stefan Leopolder, Mönch von Wesso-
brunu**) üu IG. Jh., für das Kloster Tegernsee abgeschrie-
benes Verzeichniss der Aebte von Wessobrunn, s. v. Hefner S. 356,
das nicht viel älter zu sein scheint als Leopolder selbst. Diese
Nachricht aber wird zweifelhaft durch die in derselben Quelle
folgende Notiz, dass sich im Kloster Bernried Briefe befanden,
welche Diemudis mit der heiligen Herluca von Bernried ge-
wechselt habe. Nun ist die h. Herluca erst drei Jahre tot,
als ihr Freund Paulus von Bernried, der Biograph Gregors VII,!)
nach 1144 ihr Leben schreibt. Acta Sanctorum (Henschen
Papebroch, Venetiis 1738) 18. April S. 552^ Während
der litterarischen Epoche der Diemudis 1073 — 1086 wäre
demnach ein Briefwechsel mit der h. Herluca unmöglich
gewesen. Vor allem aber weiss der Zeitgenosse und Freund
der h. Herluca, Paulus von Bernried, gar nichts von einem
(1841) p. 261, Rieger in Wackernagels Altdeutschen Predigten und
Gebeten S. 315 Anm., wobei mau sich erinnert, dass Notkers Psalmen-
übersetzung auch als Predigten bezeichnet werden konnte; s. oben S. XX.
*) Ueber die Psalmen als Frauenlectüre s. Wattenbach und
Rockinger a. a. 0., dazu Wackernagel Ueber die mittelalterliche Samm-
lung zn Basel (1857) S. 9, Anm. 4, MS Dm.^ .570.
**) s. Wattenbach, Geschichtsquellen 2^ 264.
t) Wattenbach, Geschichtsquellen 2^ 158 setzt das Leben Gregors
um 1128 an, und sagt von dem Leben des h. Herluca 2^ 273 nur, es
falle ins 12. Jh.
d
1, Ausgabe.
mittelbaren oder unmittelbaren Verkehr beider Frauen. Die
einzige Beziehung der h. Herluca zu Wessobrunn ist nach ihm
S. 554 die Bekehrung einer Jungfrau ludita zum klösterlichen
Leben in Wessobrunn, gewiss die luditha conuersa des Wesso-
brunner Necrologiums, Leutner S. 188. — Ja die Angabe eines
von Herluca mit Diemudis gepflogenen Briefwechsels widerspricht
sogar der Darstellung ihres Biographen, ohne dass man die
Stelle 552% in welcher er Herluca eine femina prorsus litte-
rarum non cognoscens nennt, gerade zu pressen brauchte.
Ueber die Lebenszeit der Diemudis wissen wir demnach
nichts, als was der Charakter ihrer Schriftzüge lehrt, die
jedesfalls dem 11. Jahrhundert angehören.
Aber sie sind nicht identisch mit denen der Schreiberin,
welche an dem Wiener Codex mitgearbeitet zu haben scheint.
Vor allem weicht die Form des s, deren sich Diemudis im
Wessobrunner Codex 9 der Münchener Hofbibliothek (Gregoris
Moralium in lob, 2. pars) von der dem h ähnlichen unsrer
Schreiberin ab und kommt so im ganzen Psalmwerk nicht
vor. Ebenso wenig stimmt die Schrift der Dienmdis zu joner
Hand, welche die für Frauen redigierte Wessobrunner Beichte I
mit dem Glauben geschrieben hat.
Es waren demnach entweder im elften Jahrhundert min-
destens drei Schreiborinnen in Wessobrunn beschäftigt, — über
Schreiberinnen s. die oben angeführten Stellen von Wattenbacli
und Rockinger über Diemudis, — oder die einer schreibenden
Frau entsprechenden Stellen des Psalters wenigstens sind nur
von den Männern übersehen worden, welche eine ganz für
Frauen bestimmte licdaction wieder für Männer herzurichten
hatten, vgl. den ähnlichen Fall bei Wackernagel Altdeutsche
Predigten S. 385. Sollte diese Frauenausgabe des Psalters
schon das Exemplar der Kaiserin Gisela gewesen sein?
Die Ausgabe ist ein möglichst getreuer Abdruck, sie giebt
den Text, wie man ihn auch dem unverständigsten Schreiber
bei einiger Aufmerksamkeit zutrauen kann. Auch der Wechsel
Ausgabe. LI
von u, U und v, V im deutschen, von ae (q) und e im
deutseben und lateinischen Text wurde beibehalten, nur fal-
sches ae — mit Ausnahme des Fremdwortes aecclesia, —
dann ii und h im Perfectum und Futurum lateinischer Verba
mit anderen kleineren Fehlern gegen die Rechtschreibung in
die Anmerkungen verwiesen, — faciq, conturbauit, irritabit fiu-
facie, conturhahit, irritauit. Die grossen Buchstal)en sind genau
nach der Handschrift gesetzt, auch die über das gewöhnliche
Mass hinausreichendeu der Psalmeinleitungen und ersten
Verse drücken den Gebrauch der Handschrift aus. Nur die
Eigen- und Völkernamen sind durchweg gross gedruckt, wäh-
rend sie die Handschrift mit sehr wenig Ausnahmen — z.B.
118,3 Paulus — klein schreibt.
Die im lateinischen häufigen, im deutschen Text seltenen
Abkürzungen sind stillschweigend aufgelöst.
"Was Worttrennung und Verbindung anbelangt, so ist nur
bei we vor Verben der Handschrift genau gefolgt worden.
Ne am Schlüsse der Zeile musste hiebei allerdings vielleicht
gegen die Meinung der Schreiber als Zeichen der Trennung
genommen werden. Oft scheinen die Schreiber über die
Worttrennung im Unklaren gewesen zu sein und halten dann
eine mittlere Distanz zwischen Trennung und Verbindung ein.
Bei der Interpunction konnte aus den Punkten der Hand-
schrift nur selten Nutzen gezogen werden.
Hinzugefügt sind die Psalmnummern, die Ueberschriften
der Cantica und der Einleitung zu den Psalmis graduum, so
wie die Verszahlen.
Im Text sind die kleinsten Auslassungen ergänzt, wo
dies mit Sicherheit geschehen konnte, sonst nur angedeutet,
dass etwas fehle.
Wie die Einleitung wol zur Genüge gezeigt hat, war die
Beifügung der SG. Lesarten unthunhch. Es hätte beinahe
das ganze Werk abgeschrieben werden müssen.
LH
Schluss.
Genau zu scheiden, welchen Anteil jeder der auf dem
Titel genannten Herausgeber an dem vorliegenden Werke habe,
ist nicht wol thunlich.
Scherer hat die Psalmen im Winter 1859/60 abge-
schrieben und später kritisch durchgearbeitet. Im Herbst
1872 übergab er die Abschrift mit einer Reihe von Collectaneen
an den Unterzeichneten, dessen Aufgabe es war, den Psalm-
text nachzuprüfen, die Cantica mit den liturgischen Stücken
hinzuzufügen und vorstehende Einleitung zu verfassen. Ich
war hiebei häufig in der Lage die Winke, welche Scherers
Aufzeichnungen sowol über die Einrichtung der Ausgabe, als
über die Composition und die litterarhistorische Bedeutung
des Werkes, so wie über sein Verhältniss zu dem Sanct-
gallischen Original enthielten, zu benutzen, mitunter glaubte
ich meine Auffassung der Sachlage gegen Scherers Ansicht
aufrecht halten zu sollen.
Scherers Collectaneen enthielten auch sprachliche Beob-
achtungen. An sie anknüpfend habe ich den Dialekt und
Wortschatz des Denkmals einer Untersuchung unterzogen,
welche zu umfänglich geraten ist, um in die Einleitung auf-
genommen zu werden. Sie erscheint in den Sitzungsberichten
der Wiener Akademie 1875. 76.
In Betreff einiger Puncte der Einleitung war ich genötigt
mich nach fremder Hülfe umzusehen. So habe ich den
Herren DDr. L. Sieber in Basel, F. Stieve in München,
0. Zardetti in St. Gallen für wertvolle Angaben und Facsi-
miles, Professor Steinmeyer für Mitteilung seiner Collation
der St. Galler Handschrift zu danken.
Vor allem aber gebührt unser Dank der k. Akademie
der Wissenschaften , in Wien, durch deren Freigebigkeit diese
erste Ausgabe des einzigen noch ungedruckten althochdeutschen
Buches zu Stande gekommen ist.
RICHARD HEINZEL.
I.
1. Jjeatus uir qui non abiit in cousilio impiorum. Der 3a
man ist salig der in dero argon rat negienc, so Adam teta,
do er dero clienun rates uolgeta uuider gote. Et in uia
peccatorum non stetit. Noh an dero suntigen uuege nestuont,
so er teta. er cliom dar ana. er chom an den breiten uueg,
der ze dero hella ket, unde stuont dar ana, uuanda er geliancta
sincro kelusta. liengento stuont er. Et in cathedra pesti-
lentie non sedit. Nob an demo subtstuole ne saz. ib meino
daz er richeson ne uuolta, uuanda diu subt sturet sie nab
alla, so si Adam teta, [ do er got uuolta uuerden. 3^
2. Sed in lege domini uoluntas eius, et in lege eius me-
ditabitur die ac nocte. Simtir der ist salig, des uuillo an
gotes eo ist, unde der dar ana dencbet tac unde nabt.
3. Et erit tanquam lignum quod plantatum est secus de-
cursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo.
Unde der kedibet also uuola, so der boum, der bi demo rin-
nenten uuazere kesezzet ist, der citigiz sin uuocber gibet.
daz rinnenta uuazer ist diu gnada des heiligen keistis: den
si nezzet, der ist birig boum guotero uuercbe. Et folium
eius non defluet, et omnia quaecunque faciet prosperabuntur.
Nob sin loub neriset. daz cbuit: noh sin uuort ne uuirt
uuendic unde fram dihent | elliu dei der boum bringet iouh 3^
uuocber, iouh pletir, ih meino uuerb unde uuort.
4. Non sie impii, non sie: sed tanquam puluis quem pro-
icit uentus a facie terrae. So uuola nedibent aue die argon,
so nedibent si: suntir si zeuarent also daz stuppe dero erdo,
I 3. diheiit ] dihel bringet ] briget, u ühergescJtrichcn
4. facie ] facie.
daz der uuint feruuaet. föne demo gotes riebe uuerdent si
feruuaet.
5. Ideo non resurgunt impii in iudicio, neque peccatores
in consilio iustorum. Pediu ne irstent die argon ze dero
urteile: doli si irsten, si nebitent iro danne, uuanda in iu
irteilet ist. nob die sundigen uesizzent danne in demo rate
dero rebtono. ene neirstent ze diu daz si irteilet uuerden,
nob dise, daz si irteilen. ene sint die uuirsisten, disi nesint
3<i die I bezzesten: uuanda si peidi sundig sint. die bezzesten
irteilent den metemen.
6. Quoniam nouit dominus uiam iustorum, et iter impiorum
peribit. Wände got uueiz den uueg dero rebtono: er geuuerdet
sie uuizzen, unde iro uuerbc. unde dero argon uart uuirt
florn: uuanda sie selbe florn uuerdent, pidiu uuirt iro uart
floren, daz sint iro uuerbc.
IL
1. (c^uare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt in-
ania? . . . Unde zeuuiu dabton sine liute aruuingen in zer-
lesgenne? si dabton des in ubelo spuon scolta.
2. Astiterunt reges terrae, et principes conuenerunt in
unum aduorsus dominum et aduersus Cbristum eins. Die
lantcbuuiga uuaren gagenuurtigi in dero gotes martira niu-
4a uuibt ana se | bendo, suntir iro uuillen ougendo. unde die
fursten dero euuarton kesamenoton sib uuider unserun trob-
tincn unde uuider sinemo geuuibton. ein Herodes uuolta in
slaben, der ander banctiz: pediu get der uuillo, samso dei
uuerb.
3. Disrumpamus uincula eorum, et proiciamus a nobis
iugum ipsorum. Sus einoton sie sib: precben uuir iro gebente,
unde uuerfen ab uns iro iob. nelazen unsib niebt ana die
cbristinlicben ebalde.
I 6. uue j iz II 1. meditati ] mediti scolta ] sclota
2. geuuihtou ein o. xpiiilichen
— 3 —
4. Qui habitat iu caelis irridebit cos, et dorniiius subsau-
iiabit eos. Der iu bimili buet der spottot iro unde uase-
snudet iro. nals daz got mit munde mide mit nasun deliein
hiioh tuo, smitir daz iz huolih uuas daz sie sine pemeindi
kedaliton zeuuendenne: dar ana uuaren sie uppiglieit ahtenti.
5. Tunc loquetm^ ad eos in ira sua, et | iu furore suo 4i>
conturbabit eos. Daune spricbet er iu zuo mit zorna, unde
mit heizmuoti ketruobet er sie in dero urteili, so daz Ion
dero suudigono ist.
6. Ego autem constitutus sum rex ab eo super Siou mon-
tcm sanctum eius, praedicans praeceptum eins. Ih piu auer
foue miuomo uater iro undanches ze chuuige kesezzet über
sineu lieiligun berc, daz ist diu cbristeubeit; sin gebot sagendo,
daz chuit euangelium lereude. Sion stet iu Hierusalem: uuande
mau dar aba sehen mac, pediu beizet er Siou, daz clmit
uualbiscon spiegel, iu unsero uuis uuarta. der bizeichinot
ecclesiam, uuande iro gedinke ist daz si irhobet uuerdo ze
gotes selbes anasihte.
7. Dominus dixit ad me: filius mens es tu, ego bodie
geuui te. Min uater sprab ze mir: min suu bistu, hiuto | 4«
kebar ib dib. gote neist nebeiu zit feuaruez uob cbumftigiz,
imo ist hiuto gagenuurtic al daz io geskah ode noh geskeheu
scol: pediu ist sin suu hiuto geboru.
8. Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et
posscssionem tuam terminos terrae. Pite mih: uuanda du
meunisco bist unde ana diu miunero bist . . . daz ist uone
diu gesprochen, uuanda Christus bat iro guoto, do er sih
selben umbe sie demo uater opferota.
9. Reges eos iu uirga ferrea, tanquam uas figuli coufringes
eos. Die rihtest tu mit iseuinero gerta, daz chuit mit un-
uuendigemo rehte: dih uemac dar aba niomau keneman.
samso hauenaris faz ferbrichest tu sie, die irdiscon giridi
uerbrichest tu au in,
10. Et nimc reges intelligite, erudimini qui iudicatis ter-
ram. | Unde uu uernemet cliuuiga, chuniga dero erdo, chuniga 4^
II 4. nase sudet 5. conturbauit
des fleisges, chuniga iione diu uuanda ir doubet den lichina-
men: gehöret minen rat. lazet iuuuih leren, lantriMari;
meistere des lichinamen, uernemet.
11. Seruite domino in timore et exultate ei cum tremore.
Dienet gote mit uorhten: daz neheue iuuuih, daz ir chuniga
keiiamot uuerdet. unde bibonda siet imo fro: imo danchet
soliches namen ioh mit frouui ioh mit uorhtun.
12. Adprehendite disciplinam, ne quando irascatur domi-
nus et pereatis de uia iusta. Lirnet zuht unde uueset in egi,
daz got sih etteuuenne ne beige unde ir slipfat aba rehtemo
uuege. Christus ist der uuec an demo manniglih ken scol.
13. Cum exarserit in breui ira eius, beati omnes qui con-
5 a fidunt in eo. | So sin zorn irheizet in spuote unde diu racha
chumet in demo slage des ougen, so sint salic alle die sih
ze imo uersehent.
III.
2. Uomine, quid multiplicati sunt qui tribulant me? multi
insurgunt aduersum me. Dauid chuit uone dero genennidi
Christi, do er sinen sun floh: ziuuiu sint, hero, dero so manigi
die mih arbeitent, daz ioh einer minero iungeron min ahtet?
manige uf rihtent sih uuider mir.
3. Multi dicunt animae meae: non est salus illi in deo
eius. Manige uersagent minero sela heili in iro gote, sie
negetruuent daz ih irsten sculi.
4. Tu autem, domine, susceptor mens es, gloria mea et
exaltans caput meum. Ana du, got, pist min imfahare: mih
5b imfienge | du, mih menniscen name du an dili, got. pediu
getuost tu mih ouh irsten uuider iro uuane: du bist min
guotlichi, uone dir haban ih sia, unde du bist irhoheudo min
houbet in dero urstendi.
5. Voce mea ad dominum clamaui, et exaudiuit mo de
monte sancto suo. Mit minero stimma, daz chuit mit des
herzen stimma, hareta ih ze dir. unde du gehortest mih
— o —
uone (linomo heiligen berge, claz cliuit uoue clero uusagclicliuii
hohi diiiero gotlieiti.
G. Ego dormiui et soporatus sum: et exsurrexi quia domi-
nus suscepit me. Ili slief mines danches ana not: ili slief
den slaf des todes, unde slaf rauuota mir dar ana; daz die
sundigen netuont, uuanda er leitet sie ze unruuun. unde ih
irstuont, | uuanda min trohtin imphieng mih: er nam mili 50
ana sih, mit dero clirefte irstuont ih.
7. Non timeho milia populi circumdantis me. exurge,
(lomine, saluum me fae, deus meus. Ih ne furhti die menigi
dos mih umbestandontis liutes, samso er mih erstarben mege,
ih ne irsterbe gerno. stant uf, trohtin; tuo mih gehaldeuen,
got miner: kehalt mina ecclesiam diu "min lichinamo ist.
8. Quoniam tu percussisti omnes aduersantes mihi sine
causa: deutes peccatorum contriuisti. Vuanda du habest
irslagen, daz chuit du habest gesueigot, alla die mir be un-
rehte uuidiri uuarun: so chunt uuard in min urstenti, daz
si iro neheiu lougen negetorston haben, dero sündigen zene
uermultost du, daz chuit iro hindir | sprachon uerzai'i du: 5d
sie gisueigeudi uerzare du iz.
9. Domini est salus: et super populum tuum benedictio
tua. Da scinet daz gotes diu heili ist: du, got, kibest sia,
unde diu segen ist über dinen liut.
IV.
1. Kjum inuocarem, exaudiuit me deus iusticiae meae: in
triljulatione dilatasti mihi. Ecclesia chuit 'got uone demo
min reht ist, gehorta mih, so ih ze imo harate'. ze demo
selben chuit si 'du kebreitost mih in binon': uuande in demo
ahtisali manigualton sih die corone dero martirari.
2. Miserere mei et exaudi orationem meam. Gnade mir
unde gehöre min gebet: tuo so du tatist, gebore min gebet io.
in 5. daz cliiiit ] da chuit 6. et exsurrexi am Rande
9. heili e din nen
— 6 .-
3. Filii hominum, usqiie quo graui corde? ut quid diligitis
ßa uanitatem et queritis mendacium? Menniscon chiiit, | uuio
lange uuellet ir sin in suaremo herzen? daz chuit in un-
geloubigemo herzen, fore dero gotes chumfti uuaret ir un-
giloubig; uuellet ir ouh noh so sin? ziuuiu minnot ir diu
abgot, unde ziuuiu suochet ir lukke gote?
uuaz ist daz? daz ist diu suigelungi unde unterlaz sin-
gennes unde uuehsel des sinnes.
4. Et scitote quoniam mirificauit dominus sanctum suum:
dominus exaudiet me, cum clamauero ad eum. Vuizet daz
got Christum uunderlichen getan habet: er chucti in uone
tode unde sazta in ze sinero zeseuun in demo himeli: in scult
ir beton, trohtin gehöret mih, danne ih ze imo baren, daz
chuit diu aecclesia uone iro selbun, samo si spreche ze iro
6b chindun 'got geboret iuuuih, so ir zuo imo haret: | haret zi
imo mit guoten uuerchen'.
5. Irascimini et nolite peccare: quae dicitis, in cordibus
uestris: et in cubilibus uestris conpungimini. Folget iuuuih
dero sundono zeu selben unde uermidet sie: riuuuosot sie so,
daz ir sie furder netuot . . . pelget iuuuih, unde nerehet
iuuuih: übe diz gescehe, enez uermidet. dei ir spechet, dei
sprechet uone herzen, daz ir den kelih nesit uone den ge-
scriben ist 'diser Hut eret mih mit lefsen, iro herze ist uerro
uone mir', in iuuueremo hercen uuerdet ir gestunget: furder
nechome immer zorn, da irleske iz e iz an den uuerchen skine.
6. Sacrificate sacrificium iusticiae et sperate in domino:
multi dicunt 'quis ostendit nobis bona'? Pringet gote daz
6c Opfer des | rehtes, daz chuit lebet rehto unde gedinget daz
er iu hie gebe die gnada des heiligun geistis unde hera nah
den euuigun lib. manigi neuuizen dero dingi nieht unde
chodent 'uuer uueiz daz, uuer chan uns ielit kesagen uone
demo euuigen libi, uuer ouget daz guot'?
7. Signatum est super nos lumen uultus tui, domine: de-
disti leticjam in corde meo. Du, trohtin, habest iz uns ge-
IV 3. minnot. ] miiiot uterlaz, n üherrjeschrichc.n
5. h' spechet für ir sprechet 6. neuuizen ] ueuuiz
— 7 —
ouget: uns ist aiica gezoiclicnot diiz lieht clines antluzes, du
habest unsih getan zc clinemo pikli. rlaz lieht nemagen uuir
mit ougeu gesehen, suntir mit demo muote. in minemo herzen
habest du mir die frouuide kegeben: si neist anderesuua ze
suochcnne.
8. A fructu frumenti et uini et olei sui multiplica | ti sunt. 6'^
Uuannan ist daz si so chedent? daz ist dannan uuanda si
habent gnuog unde sie sint geladen uone demo cite iro
chornis unde iro uuines unde iro oles. iro fuora habent sie,
die sie suochent, mit dero si den lichinamen nerent.
9. In pace in id ipsum dormiam et requiescam. Vues
gedingo aucr ih? daz ih slafe unde rauue in fride unde in
gote der daz selbo heizet, andriu diuc sint uuehsellih: er
ist io ein, er ist io der selbo, an imo haben ih euuiga rauua.
10. Quoniam tu, domine, singulariter in spe constituisti
me. Uuanda du, trohtin, habest mih sunderinge getröstet zc
rauua ze dero der liut Babilonie niehtne gedinget.
V.
2. Uerba mea auribus percipe, domine, intellege clamorem
meum. j 'Fernim mit oron miniu uuort, trohtin' chuit diu 7^
aecclesia, uuande sie des erbes langet, 'fernim min hären daz
uone hercen chome. mennisco gehöret den munt: du fernim
daz herci'.
3. Intende uoci orationis meae, rex mens et deus mens.
Denche ze minero betestimma die ih ze dir frummo so in-
grundo, ehunig min unde got min.
4. Quoniam ad te orabo, domine: mane exaudies uocem
meam. Uuando ih zedir beton: so der morgen chumet, so
gehörest tu mih; so diu naht minero sundon hina uuirt, so
gehörest du mih.
IV 8 gnuog ] gmig, o ühcrgeschriehen sint ] sin, t über-
geschrieben.
5. Maiie astabo tibi et iiidebo: quoniam non deus uolens
iniquitatem tu es. In morgen fore sten ih dir unde gesiho
7^ dih: so disiu uiierlt hina uuirt unde daz euui | gl tages liebt
piginget chomen, dannc gesibo ib dib. uuanda du nebist der
unrebt uuellonto got, uone diu uesebent dib die unrebten.
6. Neque babitabit iuxta te malignus, neque permane-
bunt iniusti ante oculos tuos. Saiuent dir nebuet der ubel-
uuiDigo, dob er ze dero urteili cbome; noh unrebti neuol-
uuerent uore dinen ougen: dob si dib geseben in carne, si
negesebent dib auer in dero guotbcba, also diu gescrift clmit
'uuerdi dane genomen der ubelo, ne er gesebe die gotes
guotbcba'.
7. Odisti omnes qui operantur iniquitatem: perdes omnes
qui locuntur mendaciura. Du bazzest alle die daz unrebt
7c uurcbent, nals die iz uuorbton, suntir die iz | unzi ze iro
ente uurcbent. du ferliusest die lugi sagent, also beretici
tuont die mit lugen ilent die menniscon pisuicben.
8. Virum sanguinum et dolosmn abominabitur dominus: ego
autem in multitudine misericordiae tuae. Manslegen unde losare
leidizet unsir trobtin: pediu nelazet er sie samet imo. In-
troibo in domum tuam, adorabo ad templum sanctum tuum
in timore tuo. Auer in dero menigi dero guoten gen oub
ib in din bus. uuelihez ist daz? uuane diu cbumftigi Hie-
rusalem. ze demo dinemo beiligen bus beton ib binnan dara
in dinero forbton: so ib dara cbume, da uuirdo ib ana
forbtun, uuanda da ist diu durnobtigi minna diudir uz.ge-
sentet die forbton.
7d 9. Domine, | deduc me in iusticia tua: propter inimicos
meos dirige in conspectu tuo uiam meam. Leite mib, trobtin,
in dinemo rebte umbe mine fiandi die mib ilent dar aba
oberen: leite mib in dinemo rebte, nals in menniscon den iob
rebt duncbet daz man ubol mit ubelo fergelte. geribte minen
uuec in dmero gesibte: daz berza geribte daz ist in dinero
gesibte, nals in menniscon.
10. Quoniam non est in ore eorum ueritas, cor eorum
V 8. multudine 9. ioh reht ] ioh reh
— 9 —
uaniim est. Warlieit ucist in iro umnde: in clero mejinibcon
mujide, minero fiaude, neist si. iro herza ist uppic: uuio
mac danne uuarlieit in iro muudi sin?
11. Sepulclirum patens est guttur eorum, Unguis suis do-
lose agebant: iudica illos, deus. Iro chela ist offen grab:
uuari daz grab petan, so nc | stunche iz; noli iro chela, übe 8»
si suictun. mit den zungun farent si trugelicho, uuanda ein
chosont sie, ander uuellent sie: daz ist boncbust. irteili sie
got. daz ist geheiz, nals fluoh.
12. Decidant a cogitacionibus suis: secundum multitudinem
impietatum eorum. expelle eos . . . Sie stm^cen aba iro
gedanchen. daz chuit: in gebreste an iro gedingen. after
iro michelun ubeli stoz sie uz: nim in daz erbe des diu
heiliga Christenheit pitet. uuanda sie dih gramdon, trohtin,
uone diu tuo sie erbelose.
13. Et letentur omnes qui sperant in te: exultabunt, et
habitabis in eis. Unde freuuent sih alle die sih ze dir uer-
sehent. iemer frouuent sie sih, unde du buest in in: des
sint sie fro daz si diu hus sint.
14. Et gloriabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuum,
(|Uoniam | tu benedicis iusto. Unde an dir guotlichont sih 8b
alle die dinen namen minnont: an dir habent sie daz erbe,
uuanda du gibest segen demo rehten: uone segene habet er
daz erbe, nals uone rehte.
15. Domine, ut scuto bono uoluntatis tuae coronasti nos.
Samoso mit seilte guotes uuillen habest du unsih, trohtin,
geeret: din guot uuillo ist unsir scirm unde era.
VI.
1. ^ah silmn tagen dero uuohmi so chumet der ahtode:
daz ist dies iudicii der nah disen gesibenoton uuerltziton
chumet. den furhtendo chuit der propheta:
V 12. gedanchen ] gedachon diu heiliga ] diu heili
13. freuuent ] freuueu, t ühergeschriehoi 14. guotlichon
— 10 —
2. JUomine, ne in furore tuo arguas me, noqiie in ira cor-
ripias me. Trohtin, in dinero heizmuoti ne inchunnist tu
8c mili danne, noh in dinemo zorne nerefsest du mih an demo |
tage: uuande die neuuerdent gehalten die danne got refset.
3. Miserere mei, domine, quoniam infirmus sum: sana
me, domine, quoniam conturbata sunt ossa mea. Habe min
gnada, uuanda ih unmalitig pin din reht zerfullonne; heile
mili, uuanda mmiu bein unchreftec sint. daz chuit: mine
chrefte sijit mir impliallen.
4. Et anima mea turbata est ualde. et tu, domine, usque-
quo? Unde min sela ist harto in ungerecben: si uuart in
paradiso uone sundon sieh, unde uuio lango tuelest du 7iu
dinero helfa, trohtin?
5. Conuertere, domine, et eripe animam meam, saluum me
fac propter misericordiam tuam. Hera chere dih ze mir,
trohtin, unde lose mina sela uone chorungen unde föne uuizi.
gehalt mih umbe dina gnada, uuanda ih iz uersculdet habo.
8d 6. Quoniam non est in morte qui memor sit tui . . . Uuanda
din geuuahenet neheiner in tode. in uuelichemo tode?
uuane so diu sela uone den sundon irblendot uuirdet: diu
Idindi irgezzet in gotes. uuer ist in hello du- gihtic? uuen
feruahet da sin gehen?
7. Laboraui in gemitu meo: lauabo per singulas noctes
lectum moum, lacrimis meis Stratum meum rigabo. Ih arbeite
mih suftendi, do ih riuuon gestuont die sunda. ul)e des ne-
gnuoget, so nezzo ih min bette nahtegeliches. daz ih un-
reinti, daz suberon ih; mit minen traheuen nezzo ih min
bette, mit den begiuzzo ih iz, mit den uuasco ih iz.
8. Turbatus est a furore oculus mens: inueteraui inter
omnes inimicos meos. Min ouga ist truobe uone dinemo
9a zorne: dinen j zorn furhtendo habo ih so uilo geuueinot, daz
iz truobe ist. ih mahta baldo uueinon daz ih iraltet bin
unter allen minen fianden die mih tageliches gerne dines
rehtes irrent.
9. Discedite a me, omnes qui operamini iniquitatem, quo-
niam exaudiuit dominus uocem fletus mei. Sceidet iuuuih
— 11 —
uoiie mir, alle ubeltatigen, lazot iuiicr irren mih siu: uuauda
got habet uernomen minen uuoft.
10. Exaufliuit dominus deprecacionem meam, dominus ora-
tionem meam suscepit. Er habet gehöret mina digi, er hat
imphangen min gebet: ih ne habo nieht ungemeiton so uilo
geuueinot.
11. Erubescant et contnrhentur uehementor omnes inimici
mei, conuertantur et erubescant ualde uelociter, Scamen sih
sament mina fianda unde sin alle leidic iro sun | dono, daz 9^
ouh sie got kehore. pecheren sih ze dero riuua unde scamen
sih sa uilo sliemo e sin zorn chome.
VII.
1. Do Absalon uuider siuemo uater uuas, do hiez der
uater stillo sinen friunt Chusi sament demo suni sin, in den
uuorteu daz er imo zeuuizzenne täte suelichun freisigen rat er
da uernami. ze dero uuis sanc Dauid disen salmun uone
demo suni den sin uater under die luden^santi, daz er men-
niscon freisa iruuanti.
2. Uomine deus meus, in te speraui: saluum me fac ex
Omnibus persequentibus me, et libera me. An dih, trohtin,
gedincta ih io: gehalt mih uore minen fianden unde lose
mih uone Absalone, daz meino ih föne demo tiufele.
3. Nequando rapiat ut | leo auimam meam, dum non est 9c
qui redimat neque qui saluum faciat. Nio er mina sela ne
irzucche also leo, so der nioman neist der mili lose ode ge-
halte, daz chuit: so du mir ne hilf est.
4. Domine deus meus, si feci istud, si est iniquitas in
manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala: decidam
merito ab inimicis meis inanis. Trohtin got min, übe ih diz
teta, übe diz uureht ist in minen banden daz ih mir leit
umbe lieb tuondcn Sauli unde Absaloni dara nah lonoto; so
VII 2. saluum fac ih io, ih übergeschrieben 4. meis. öi
— 12 -
uallo ih mit rehte, daz chuit: so uiiirdo ili mit reLte iruollct
iioiie minen fienden lare dero guoti.
5. Persequatur inimicus animam meam et conprehendat
eam et conculcet in terra uitam meam, et gloriam meam in
9d puluerem deducat. So iage der tiufal mina sela unde geua | he
sia, unde tretto er in erda minen lib. daz chuit: pismize er
mih mit irdiscen sundon, unde mina guotlichi bringe er ze
stuppe, mina geuuizzeli diu gote liehet getuo er menniscon
liehen.
6. Exurge, domine in ira tua, et exaltare in finibus in-
imicorum tuorum. Stant uf, trohtin, mit zorne, la dir zorn
sin ze domo tiufcle. unde uuirt höh, uuirt guotlih in dinero
fiande gemerchen, nim in iro marcha, nim diabolo die er
besezzen habe.
7. Et exurge, domine deus meus, in praecepto quod man-
dasti: et sinagoga populorum circumdabit te. Utide rihte
dih uf in dinemo kebote: du gebuti die diemuot, mit dero
. chuim unde uueri selbo diu gebot: unde übe du daz tuest,
10» so umbehalbot dih menigi dero liuti ioli | dero gloubigoni
ioh dero ahtenten. •>
8. Et propter haue in altum regredere: dominus iudicat
populos. Umbe die menigi iruuint ze himolo, daz du den
gloubigen sendest spiritum sanctum unde den ungeloubegon
urouge sist. nah dero ufferti chumet unsir trohtin ze irtei-
lenne lebente unde tote.
9. ludica me secundum iusticiam meam, et secuudum in-
nocentiam meam super me. Danne irteile mir nah minemo
rehte unde nah minen unsculdon, uuanda ih. misculdic pin
uuider Saulem unde Absalonem unde ih rehte mit in ge-
uaren habo.
10. Consumetur nequicia peccatorum et diriges iustum,
scrutans corda et rencs deus. Dero sundigon ubeli uuirt in
10b ente braht unde gerihtest du den | rehten, herza uiide lancha
VII 5. conprehendet 6. uuirt ] uuir, t. nachgetragen
7. chuim ] chum, i übergeschrieben ahteuteu ] ahtententeu
9, uusculdoii ] unsuldon, c übergeschrieben
— 13 —
scroclolonter got. an dero stete gerihtest tu in da du in
scrudolost, unde rilltest in da: so gerihtest tu in da, so diu
girsunga dero uuerlte in iro herzen neist noh diu lustesunge
in iro lanchon.
11. lustum adiutorium meum a domino qui sahios facit
rectos corde. Min helfa ist rehtiu uone gote: mit rehte hil-
uet er mir, sid ih reht uuas, der rehte in iro herzen haltet.
12. Dens iudex iustus, fortis et paciens: nun quid irascetur
per singulos dies? Got der reht rihtari ist, uuanda er man-
niclichemo nah sinen uuerchen lonot, starcmuotig uuanda er
uilo fertreget, lancmuotig uuanda er negahot sih ze rehenne:
pilget er sih tageliches, | uuaz spareti er danne ze demo lo«
iungesten tage?
13. Nisi conuersi fueritis, gladium suum uibrabit: arcum
suum tetendit et parauit illum. Ir nebecheret iuuuih, er ge-
uuenet sin suert. daz chuit: er geouget sinen anden. uuenne?
in die iudieii. er habet algaro gespannen sinen bogen, uuanda
er die alton e mit dero seneuuon dero niuun e geduungen
habet unde uueichere getan habet.
14. Et in eo parauit uasa mortis, sagittas suas ardentibus
effecit. Unda dar ana habet er gemachot uaz des todes,
uuanda unrehti uernomeniu gescrift machot hereticos: die sint
uaz des todes. sine strala uuorhti ^r brinnenten; den er sie
uuorhta, den scoz er sie: den gereuten die uuarheit | santa lOJ
er die poton: die sint sine strala.
15. Ecce, parturiuit iniusticiam et concepit dolorem et
peperit iniquitatem. Sih dir uuaz diu menigi dero luden
teta: si begunda umgeht pereu, do si Christum erist ana riet;
unde do iu habeta si leit imphangen in iro hercen, uuanda
er chot 'got hau ih ze uater: ir birt chint des tiufcles unde
ir uuollet tuon sinen uuillen'. dara nah gebar si daz unreht,
daz si chot 'crucifige, crucifige eum'.
VII 12. starcmuotig uuada, n ühergesehrichen 13. uibrabit ]
uibrauit sinen anden ] sinen nachgetragen 15. partu-
riuit ] parturit
— 14 —
16. Lacum aperuit et effoclit: et incidit in foueam quam
fecit. Si inteta die gruoba da si Christum beuellen uuolta,
unde si gruob sia: unde in die selben sturzta si. sin uarendo
irsluog si sih selbun.
17. Conuertetur dolor eins in caput eius, et in uerticem
ll'' ipsius iniquitas | eius descendet. Iro leit iruuindet an iro
houbet, unde iro unrelit uellet an iro skeitilou. diu sela ist
daz houbet, diu reda ist diu skeitili: so si unredelichun uur-
chent unde dero huorlusti dienont, so slehet sie daz .unroht
unde blendet sie; ze dero uuis get iz an sia unde an iro
skeitelon.
18. Confitebor domino secundum iusticiam eius, et psaUam
nomini domiui altissimi. Got lobon aver ih nah sinemo rehte,
uuanda er ist gebenter einemo iegelichem nah sinen uuerchen,
unde salmsangon ih demo namen des hohesten.
VIII.
1. Christus ist der ente, an in uuirt gemeinot diser salmo
umbe die torcula. uuaz sint die? uuane diu aecclesia in dero
IIb sih ilent guote uoue ubelun skei | den in iro muote, also in
torcula uuerdent geskeid'en uuin unde treber.
2. JJomine, dominus noster, quam admirabile est nomen
tuum in uniuersa terra. 'Trohtin unser herro' chuit diu hei-
liga aecclesia 'uuiolih du bist, uuio uunderlih din namo ist in
allero uuerlte, uuio sie sih alle din uunderont'!
3. Quoniam eleuata est magnificencia tua super celos. So
si baldo mugin, uuanda din uuerh mahtigo irhaben ist über
himili, also dar ana skinet daz du gesehen bist ze dero
zeseuun des uater.
4. Ex ore infancium et lactantium perfecisti laudem pro-
pter inimicos tuos. Uzer dero chindi munde unde dero su-
VII 18. igelichenio, e iihergeschrieben
— 15 —
gendou habest du getan lob. daz chiiit: die uueiche an dero
gloube uuaren, die habest du uol braht ze di | nemo durnohtigeu H*^
lolic, ze scandou diuon fiandon die uouc iro selbero uuistuonie
so ueiTO chomeu uemahton, uueliche sint daz? uuare die
luden unde heretici: also do skeiii, do die luden dero chindo
lob sueigeton, unde Christus sie maneta dirro scrifti.
5. Ut destruas inimicum et ultorem. daz du mit diu
störest den flaut unde den uersprachari: ludei imde heretici
beitent sih got uersprechen, doh sie sine fiandi sin.
6. Quoniam uidebo caelos, opera digitorum tuorum, lunam
et Stellas quae tu fundasti. Uuanda ih gesiho die himili,
uuerh dinero fingeri: ih fernimo die gescrift die du meistero-
tost, an den du fuuden uuirdist samoso in himili. ih siho daz
du dar ana hast getan manen unde sternon. j daz chuit: 11'^
siho ouh mih selbun dar ana mide miniu chint, ih pechenne
dih gemahelon unde mih gemahelan unde chint des gemahelun.
7. Quid est homo, quod memor es eins? aut filius hominis,
quoniam uisitas eum? Uuaz ist der mennisco, daz tu sin ge-
huctic bist? uuannan mag Adames gelicho dina huldi garnen
odar mennisken sun, daz tu sin uuisest also du täte do du
Christum hera sandost?
8. Minuisti eum paulominus ab angelis, gloria et honore
coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tu-
arum. Du täte in etteuuaz minnerin dinen engilun, uuande
er irsterben mahta, doh er ana sunda uuare. mit guotlichi
unde mit eron gecoronotost du in, unde du gesaztost | in 12a
über dei uuerh dinero handa, über elliu dei in himeli mide
in erda sint.
9. Omnia subiecisti sub pedibus eins, oues et boues, uni-
uersa insuper et peccora campi. Elliu dei iener sint, dei
uurfi du imo under fuoze: ioh engili scaf unde ohsun, scaf
unde rinder: unsculdigi unde prediare. dara zuo eUiu dei
uehe des ueldes. uuelleche sint daz? uuane diedir gent durh
den breiten uueg unde uunnelustlichon lebent.
VIII ü. gesilio di, e übergeschrieben meiterotost, s über-
geschrieben 7. uuiset 9. boues uniuersa. insuper
unierpunctirt
— 16 —
10. Volucres caeli et pisces maris qui per ambulant seini-
tas maris. Gefugeli unde mereuisca die alle mereimega durh
strich ent: daz sint nbermuote unde firuuizgerni; uuanda ubeli
unde guote die in demo torculi sint ligent alle under sinen
fuozen.
121} 11. Domine, dominus noster, quam admirabile est nomen |
tuum.
IX.
1. ludicia Christi, daz sint die getougeiie des sunis. er
tuot nu dei getougeniu, föne den ist der salmo gescriben: in
demo ente der uuerlti tuot er sie offena. so er hie in uuerlti
eine blendet ze dero tlornnussidi unde andere uillet ze buoze,
daz chumet uone sinero tougenon urteili.
2. üonfitebor tibi, domine, in toto corde meo: uarrabo
omnia mirabilia tua. 'Ih giho dir trohtin' chuit der propheta
'in allemo minemo herzen: ih skeide mih uone den die in
allen uuerltgeskihten dina uorebemeinda nebechennent, unde
sie uuanent elliu dinc frabaltlichun unde aruuingin geskehen.
'ih zello elliu diniu uunder': Gnuoge zellent dei offenen, also
daz offen ist daz du Lazai'um irchuihtist uone demo tode des
IS«^ lichi I namon; ih zello auer gernoro daz du Paulum täte irsten
tougeno uone demo tode dero sela.
3. Letabor et exultabo in te et psallam nomini tuo, al-
tissime. An dir uuirdo ih fro unde sprungel, nals an uuerlt-
saledon, unde dinemo namon, du hohesto, salmsangon ih.
4. In conuertendo iniraicum meum retrorsum infirmabuntur
et peribunt a facie tua. Minen fiant iruuendento, daz chuit:
so du minen fiant iruuendest, so uuerdent geuueichet alle
sine chnehte, unde füre dih nechoment sie: soliche nechoment
füre dih, so Saul ist unde sine nahuolgari.
IX 1. florn I nussidi 2. uueltgeskihten, r i'ihrrgesclmchen
frabaltlicliunt ;). uuirtlo ] luirdo, i i'ibenieschriehen
4. chuehte ] chelite, n übcr(jesehriehen
— 17 —
5. Quoiiiam fecisti iudicium meum et causam meam. se-
disti super tronuui qiii iudicas iusticiam. Uuande du getate
daz diuc min uueseu imde den dincstrit min uuesen: uuanda
ih reht | liabeta, pediu gestreit ib. du rehtgerno sizzest an 12^^
demo stuole.
6. Increpasti gentes, et periit impius; nomen eorum de-
lesti in aeternum et in saecubmi saeculi. Dannan santost du
sf>iritum sanctum uude rafstost die diete: also iz cbuit uone
imo 'so er cbumet so refset er die uuerlt'. uuande do uuart
florn der ubele: sid nc uuas er übel, uuanda er do guot
uuart. do fertiligotost du dero ubelen namen iomer in euua.
7. Inimici defecerui^it frameae in finem: et ciuitates de-
struxisti. Des tiufeles suert uersuinen in ende, uuande sine
bürge zestorest tu. uuelebe siut die bürge? uuane ungelou-
bege unde ubeli.
8. Periit memoria eorum cum sonitu: et dominus in aeter-
niun permanet. Do zegieng dero ubelon geuualt mit demo
scalle dero uuiderspracbe. unde ziuuiu cramden die | diete l-i^i-
uuider gote? ia ist er iomer.
9. Parauit in iudicio tronum suum: ipse iudicabit orbem
terrae in aequitate, iudicabit populos in iusticia. Er ribte
sinen stuol iodob ana, unz man bier über in dingota: uuaz
mac tougenero sin? nesint daz dei getougene des sunis? unde
der daz so getougeno macbot, der selbo irteilet über die
uuerlt in ebeni: in dero ebeni daz er nebeinen mer neliin-
'derot sinero geuurbti danne anderen, er irteilit über die
liute after rebte, daz er sculdige uemacbot ze unsculdigen
nob unsculdigi ze sculdigeu, so die meunisgen tuont die dei
berce nesebent. manniglicbon leidet dar oder uerspricbet da
sin geuuizzeli.
10. Et factus est domiims refugiiun pauperi, adiutor in
oportunitatibus | in tribulatione. Unde trobtiu ist zuoflubt 1-'^''
dero armen die gerno bie arm sint, daz si bina riebe sin,
lielfare an dero note unde an dero arbeite.
IX 6. et saeculum periit ] perit 8. uuiderspaclie,
r über geschrieben 9. iodoli ] iodo, li übergeschriehen
2
— 18 —
11. Et sperent in te omnes qni nouerunt nomen tuum,
quoniam non derelinquis quaerentes te, domine. Unde an dih
gedingent alle die dinen namen uuizen. din namo ist Est:
der est pechennet, der pechennet dih unde gedinget an dih,
unde ist imo unuueTt daz uuehselliche : mit rehte, uuanda
du ne uerlazest, trohtin, die dih suochent.
12. Psallite domino qui habitat in Sion, adnunciate inter
gentcs studia eius. Salmosaugot demo der in Sion buet. da
diu uuarti ist, da buet er. uua ist sie? uuane da sine hei-
ligon sint die uone uuarti uuellent chomen ze gesuine: er
13c gelonot in dero uuarta j mit dero anasihte. chundet, pre-
digare, siniu uunder den dieten: so sahnsanget ir uuoli.
13. Quoniam requirens sanguinem eorum recordatus est:
non est oblitus clamorem pauperum. Unde ne furhtet den tot:
uuande er forderot gehuctige sinero martirari slahta. er ne
irgizzet dero armon gebetes, so sumelichi uuanent: uuanda er
negahot.
14. Miserere mei, domine, uide humilitatem meam de
inimicis meis. Gnade mir, trohtin, chius uone minen fianden
mine diemuot: sie habent mih gediemuotet gagen des sie
ubermuote sint. Daz sprichet der propheta in dero genennidi
dero martirari.
15. Qui exaltas me de portis mortis, ut adimnciem omnes
laudationes tuas in portis fihae Sion. Du mih hoho irheuest
13<^i uo I ne den porten des todes, so alle uerleitare tuoUt. du gnade
mir daz ih chunde din lob in den porten aecclesiae, so die*
alle sint die ze guote leitent, unde sie dih sament mir lobont.
16. Exultabo in salutari tuo: infixae sunt gentes in in-
teritu quem fecerunt. Nah dero stimme des armen chuit der
propheta ze gote 'an dinemo haltare freuuo ih mih': an Christo
trosti ih mih minero arbeite, die diete taten tot dinen mar-
tirarun, in demo stechent sie selben: die martirari irliten
horscho den tot des libes, die ahtari ligent in demo tode
dero sele.
IX 11. ude gedinget, n nherrjeschriehen 13. slahta ] slalta
15. alle sit, n nhergeschriehen IG. horscho ] horcho
— 19 —
17. In laqueo isto quem absconderunt, conprehonsus est
pes eoruin. in dismo stricclie den si bürgen, keliafteta in
iro fiioz: sie uuolton andere besuichen, unde sint si besiiichen.
18. Cognoscetur dominus iudicia faciens; | in operibus 14*
manuum suarum conpreLensus est peccator. Da uuirt got
ircheimet solichiu gerillte tuonder, daz der sundigo gehaftet
an sin selbes bantuuerche. den stric rihte er: an demo
haftet er.
19. Conuortantur peccatores in infernum, onmes gentes
quae obliuiscuntur deum. Sundige uuerden in bella becberet:
in freisige gelüste stürzen sie die ze helle leitent. so tuen
alle diete die got nebechennen: sid si ane got uuellen sin,
so uuerfe sie got in den uuirsesten sin.
20. Quoniam non in finem obliuio erit pauperum, paciencia
pauperum non peribit in finem. Uuanda so furnomes ne uuirt
irgezen dero armon, so man iro nu uuanot . . . ergezzen
haben unz sie uone sundigen sus gedruchet uuerdent: dero
armou | gedult nescol nio euuiglicho florn sin. 14^
21. Exurge, domine, non conuertetur homo: iudicentur
gentes in conspectu tuo. Diz chuit der propheta 'ana sehendo
die iungesten zite unde al)a in irbrutter, staut uf trohtin, nio
niennisco negeriche, nio der uuirsisto negemegino: eruelle daz
riebe des antichristi, eruelle sinen geuualt der so michel uuirt,
daz ecchert du eino in uberuuinden mäht, unde spuotigo
uuerden irteilet fore dir heidene diete'. daz chuit: gesliunigi
dina zuochumft so die freisa sih irheuen die uone imo unde
föne den sinen chumftig sint, uuanda si unfertragentlih &int.
22. Constitue, domine, legis latorem super eos, ut sciant
gentes quoniam homines sunt. Sezze über sie den eoskepfel
der in gerise. sid si dih ne uuol | ton, den uuaren eleitari, gib 14'=
in des si uuert sin, gil) in antichristum. Christus machoti
sie gote, übe sie imo hanctin: nu geeiscon sie daz si men-
niscon sint.
IX 20. gedruchet ] gedrucet, h iihergesehriehen 21. in
brutter, ir ühergeschrieben ecchert du eino] du auf einer Basur
ubeuuiiideu, r iihergesehriehen •
2*
— 20 —
23. Vtquicl, clomine, recessisti louge, despicis in oportu-
nitatibus, in tribulacione? 'Ziuuiu so, trohtin' chedent die
die danne in noten sint 'ziuuiu uurte du io so uerro föne
uns? ziuuiu habest du dili unser so geloubet'? uuande guoten
ist danne also got iro neruoche. 'ziu in durften unde au
dero note lazest du unsih unde fesihest unsib'?
24. Dum superbit impius, incenditur paui^er: conprehen-
duntur in consiliis quibus cogitant. Daz cliedent sie; auer
uone gote uuirt inzundot der armo ze dero tugendi, unz der
argo so ubermuotisot : des einen ual ist des anderen gnist,
14<^i föne des einen über [ uiuoti diemuotet sib der ander, sie uuer-
dent keuangen in iro gedancbon die sines unrebtes folchete
sint: sie uuerdent mit in gedunsen ze demo urfalli.
25. Quoniam laudatur peccator in desideriis animae suae
et iniquus benedicetur. Unde uone solieben uuirt danne sundic
man gelobet in sinen gelüsten unde unrebtir gesegenot. Uuer
, ist so sundig so antichristus ? ten guotlicbont sie, demo bitent
sie guotes, der sezet sib ana daz er got si: des iebent imo
die fertanen.
26. Irritabit dominum peccator: secundum rnultitudinem
irae suae non queret. Danna gremet der sündige got: föne
sinero micbelun irbolgini nesuocbet die frist imo got zuo, er
lazet in ana tuon daz er uuilo.
27. Non est deus in conspectu eius: inquinate sunt uiae
15a illius in omni } tempore . . . Unreine sint sine uuega alle tage.
28. Auferuntur iudicia tua a facie eius: omnium inimico-
rum suorum dominabitur. Diniu gerihte, trobtin, sint ferro
uone imo: allere sinero fianda uualtet er, uuanda er alle
cbunigi siebet unde eino ricbisot.
29. Dixit enim in corde suo 'non mouebor a generatione
in generationem sine malo'. Er dabta sus 'ane arcliste ne-
uuirdo ih mare föne cbunne ze cbunne' odar: ze euuigbeti
ne mac ib chomen, gougillicbe liste ne tuon iz, also Simon ze
bimele fliegen uuolta mit den selben listen.
IX 24. sih der ander ] sih iihertjeschr leben keuagen, n
über geschrieben uurehtest 25. fetanen, r iibergeschrieben
2G. got zuo ] got iibergeschrieben
— 21 —
30. Cuius maledictione os plonum est et amaritudiiu^, sub
lingua eins labor et dolor. Des luiint toller ist iibelo spre-
chen j nis, luianda er sceltari ist iinde bittir, imauda er bitteriu 15'>
geblutet in die gotes scalcbi. under sinoro zungun liget
leit unde arbeit: an dero zungun ouget er guot, so er sih
saget got sin, dar under birget er dia ubeli, diu ist arbeiti
unde ser.
31. Sedet in insidiis cum diuitibus, ut interficiat innocen-
tem. Die er riebe getan Labet, mit den sizzet er tougeno
in uaren, daz er unsculdigin irslahe: er siebet unsculdigen, so
er in scadelon getuot.
32. Oculi eins in pauperem respiciunt: insidiatur in abs-
condito quasi leo in spelunca sua. Siniu ougen uuartent an
den armen: demo uaret er der arm ist in spiritu. idso tou-
geno faret er, so der leuuo in sine | mo luoge. er ist pediu 15c
ioli . . . listig ze besuicbenne.
33. Insidiatur ut rapiat pauperem: rapere pauperem dum
adtrabit eum. Er faret den armen ze zuccbenne: er ilet in
gote zucchen, so er in ze imo ziuhet unde in an sih heizet
uuenden gotes era.
34. In laqueo suo humiliabit eum, inclinabit se, et cadet
cum dominatus fuerit pauperum. An sinemo stricche geni-
derot er in, uuanda mit sinen zeichenen machot er in fer-
sihtegen. so er daz allez getuot unde er armero so ferro
geuualtet, dara nah siget er unde stürzet.
35. Dixit enim in corde suo 'oblitus est deus, auertit fa-
ciem suam, ne uideat in finem'. Er scol danna keeiscon daz
er dahta 'got habet ergezzen dero guo | ton, er cheret sih föne 15a
in, daz er sie furder ana ne sehe'.
36. Exurge, domine deus, exaltetur manus tua, ne obliui-
scaris pauperum. Sone tuost du, trohtin, so er dahta: suntir
stant uf, skeine dinen geuualt, ne irgiz dero armon nah sinen
uuorten.
IX 32. demo uaret ] demo uater 34. humiliauit
clinauit
— 22 —
37. Propter quid irritauit impius deum? dixit onim in
corde suo 'non requiret'. Ziuuiu leuues cramdota got der
ubelo? ziuuiu dalita er föne imo 'er neforderot daz ih tuon'?
38. Vides quoniam tu laborem et dolorem consideras, ut
tradas eum in manus tuas. Du, got, siliest uues er dalita,
uuanda du ouh sihest daz ser uude die arbeit dei ^' barg-
under sinero zungen. dar umbe sihest tu iz, daz du in
16^ stozest in dina haut, daz | chuit in dinen gerih, unde er in
geniuz nebabe so getan.
39. Tibi enim derelictus est pauper, pupillo tu eris adiu-
tor. Dir ist gesparet der armo, an dir ist sin trost: mer ne-
bedarf er, an dir ist er riebe, demo uueisen bilfest du, demo
muoter disiu uuerlt tot ist.
40. Contere bracbium peccatoris et maligui: queretur pec-
catum illius, et non inuenietur. Dara ingageue fermule den
arm des sundigun unde des arguuilligun. daz cbuit: zestore
des geuualt föne demo da fore gescriben stet 'allero sinero
fiando uualtet er', sin sunda uuirt gesuocbet, nals funden:
uuanda er selbo florn ist mit den sundon.
1^^ 41. Dominus regnabit in eternum et in saeculum | saeculi;
peribitis gentes de terra illius. Auer unser trolitin ricbesot
iomer in euua: ir unrehten diete uuerdet fertiligot föne
sinemo riebe da diu erda dero lebentegon ist.
42. Desiderium pauperum exaudiuit dominus: preparationem
cordis eorum audiuit auris tua. Dero armen uuillen geborta
got: den tac unseres trobtines uuolton sie, do sie in angisten
uuaren; den gib et er in nah demo flore anticbristi. iro lier-
zegareuui habet geboret din ora: iz ist garo gagen dir, so du
chumest. uuara zuo chumest du?
43. ludicare pupillo et humili, ut non adponat ultra
magnificare se homo super terram. Ze rihtenne demo uueison
16<> unde demo | diemuoten: nals uueisen, suntir diemuotemo
uueisen. daz sih furder nioman ana ne sezze ze michelihenne
obe erda, so antichristus teta: uuanda danne uuirt ende alles
ungereches.
IX 37. irritabit 39. hilfest ] hihfest 4i. regnauit
— 23 —
X.
1. An claz eilte sihet Dauidis salmo: daz ist Christus,
imanda an Christo refset er hereticos. den sprichet er nu
zuo iione dero geneniiidi dero geloubegoui.
2. In domino confido: quomodo dicitis animae mcae 'trans-
migra inmontem sicut passer'? Ih getruon an got der min
berg ist, ze demo ih fluht habo: uuio chedet ir irrari ze mir
'fliuh hera uf in borg also fugeli'? sparen heizent alla fogeli,
dero uuonent sumelichi in gebirge: föne diu sprechent | heretici l'»'^
samoso dero einemo zuo daz bergfugeli ist. Christus ist der
berg, den uuanent si mit in uuesen: pediu lochent si die
christenen dara, unde bediu uuirt in sus geantuurtit.
3. Quoniam ecce peccatores intenderunt arcum, paraueruiit
sagittas suas in pharetra, ut sagittent in obscuro rectos corde
Wio chedet ir mir zuo 'fare hera in den berg, unde daz scolt
du tuen, uuanda sundigi habent iro Ijogen gespannen unde
habent algaro iro strala in iro chochari, daz sie getougeno
mite skiezen die rehte sint in iro herzen'? ziuuiu drouuet ir
mir? sid ih an got getrue, uuer mag mih ferleiten?
4. Quoniam quem tu perfecisti des | truxerunt. iustus auteui 1 '''•■^
quid fecit? Disiu stimma sihet ze gote. sus drouuent si,
trohtin, uuanda si habent zestoret dei du täte: si habent die
gescrift mit lugelichoii antfristungun fermerret, si sint selbe
sculdig des si anderi ziheut, si skiezent tarahaftiu uuort mit ■
demo bogen dero scrifte, daz si ferleiten diedir sint mit
rehtemo herzen, uuaz habet iu auer der rehto getan? uueliche
sculdi habet Christus den ir lasterot?
5. Dominus in templo sancto suo, dominus in caelo sedes
eius. Er ist selbe in sinemo hus, sin stuol ist in himele: diu
gloubigi sela ist gotes sal, diu ist ouh der himel. so ir die
lasterot, so lasterot ir in.
6. Oculi eius in | pauperem respiciunt, palpebrae eius in- I^ij
terrogant filios hominum. Siniu ougen sehent an den armen,
X 1. geiieuidi
— 24 —
sine slegebra frageut der meimiscon cliiiit. daz chuit: er
habet io intaniu ougeii an die sine; danue er ouh tuot also
er slafe, so besuocliet er die mennisken uuio si in eren an
den sinen.
7. Dominus interrogat iustum et impium: qui autem diligit
iniquitatem, odit aiiimam snam. Trohtin fraget beiden guoten
ioli ubelon: der auer unrebt minnot, der bazet sina sela unde
scadot imo selbemo, als anderemo.
8. Pluet super peccatores laqueos: ignis et sulpbur et
Spiritus procellarum pars calicis eorum. Er regenot über
sundigi fiur unde suebei.
17« 9. Quoniam iustus dominus | iusticias dilexit, equitatem
uidit uultus eius. Uuanda unser trohtin denne rehter ist, der
nu gnadig ist; unde er sihet danne daz reht, der nu ana
scouet daz unrebt: nah sinero urteili ne ist mäht noh uuillo
deheine sundi ze frummenne.
XI.
2. k5aluum me fac, domine, quoniam defecit sanctus:
quoniam diminutae sunt ueritates a filiis hominum. Staut uf,
trohtin, unde heili mih, uuanda der heligo zegieng. daz chuit:
neheiner ist der in dih glouba; nu neist diu geuuarheit
unter den chindon dero menniscono.
3. Vana locuti sunt unusquisque ad proximum säum: labia
dolosa, in corde et corde locuti sunt. legelicher choset uppi-
17d giu ze sinemo nahisten : iro lefse sint losa. si ga | ben iro
scaz den huotarin dines lichinamen, daz si dih sageten uer-
stolnan föne dinen iungerun.
4. . . . die losan lefsa unde uermezzenlicha zungun ze-
uueibet got.
X G. daz chuit ] dah chuit 8. Phiit
— 25 -
5. Qiii (lixoruut: linguam nostram maguilicabiuius, kibia
nostra a nobis sunt: quis noster dominus est? Daz chuit:
uuir urdanchon under uns daz man in ferstolanan saget,
sie sprachen uone imo, do si obe imo gescriban sahen 'rex
ludeorum'. uuaz chodan sie? 'uuer ist unser herro, uuane
der cheiser'?
6. Propter miseriam inopum et gemituni pauperum nunc
exsiu'gam, dicit Dominus. Durh die uuenighoit dero uuhaben-
ten unde durh die chlaga dero armen umbe die ili hcra chom
unde gemartirot pin, so irsten ih. | Ponam in salutari 18*
tuo, fiducialiter agam in eo. In mina heila sezze ih iuan unda
gnada imo baltlicho. ih meino: daz er sih darbet dero mar-
tira unde allere uorhtun. desiu geloubento so chuit sancta
aecclesia:
7. Eloquia Domini, eloquia casta: argentum igne examina-
tum, probatum ter, repui'gatum septuplum. Dei gotes kechose
sint uuariu, so luteriu samso so daz silber daz irsuochet ist in
demo fiui'e, driestunt beuuaret, sibenstunt keluterotiz.
8. Tu, Domine, seruabis nos: et custodies nos a generacione
hac in aeternum. Du zeuuare, herro, uuande sie sprachen
daz tu- iro herro neuuarest, nu pihalt unsih unde pihuoti uu-
sih uone demo | keslahti, 18^'
9. . . . unde also dir kemiunerot uurten die keuuarheite
föne den chinden dero menniscon do du dih gediemuotest,
also gemanigualta unsih in dinero ufuerti.
XII.
i. V sque quo, domine, obliuisceris me in fincm? usque quo
auertis faciem tuam a me? Uuio lange fegizest du min,
herro? imde uuio lange cherest du föne mir din antluzze?
föne demo zite do der tiufal geuualt behabeta über allez
XI 7. samso | so 8. pihalt ] pihaht
— 26 —
mancliunni clurh die uberiiartilunga des eristen menniskeii, so
imas iz in dero gotes agezzili. dara zuo neuuart er braht
mit noti, suntir danches geuolgoto er imo.
2. Quam diu ponam consilia in anima mea, dolorem in
18c corde meo | per dicm? Uuio lango lecgo ih die rata in ininero
sela, unde uuio lango scol ili sorgen under des tiufeles ke-
uualto?
3. Vsque quo exaltabitur inimicus mens super me? respice
et exaudi me, domine deus mens. Uuio lango heresot über
mih min fiant mit demo geuualti den du imo kehiezi über
mancliunni do iz sih ueruuorhti uuidcr dili? uone unseren
sundon uuart imo der geuualt gelazen, uone dinero guoti
uuart mis diu urlosa intheizen in dero geburte dines sunes.
pediu so betot nu der propheta in dero genennedi alles man-
chunnis daz er bera scouuua mide unsili uernema sus betente:
18<i 4. Inlumina oculos meos, ne umqnam obdormiam in morte:
ne quando dicat inimicus meus 'praeualui aduersus eum'.
Intlubta miniu ougen, daz ih ne slafe in demo toda, daz ter
tiufal nemege sprechen 'ih ubermeginoto imo unde behabeta
in unde bin iemer sin herro'.
5. Qui tribulant me, exultaljunt, si motus fuero: ego
autem speraui in misericordia tua. Die mih truobent, die
mendent sih, übe ih iruueget uuirdo. ih meine: übe ih in
missitruuuidi chumi. ih getrueta in dina gnada.
6. Exultauit cor meum in salutari tuo: cantabo domino
qui bona tribuit mihi, et psallam nomini domini altissimi.
Sih frouti min herza in dinero heili. ih meine: in dinemo
19a suno. de | mo selben singo ih der mir dei guot gibet. In
demo zeuuelften sahnon ist gebeten dero gotis gebm'te, in
demo dritten zehenten ist si chomen do si in so diemuoten
gesahen.
XII 1. ubeuartilunga, r über e geschrieben 4. über . me-
. giaoto G. chomeu do ] chom. do, d mit einem Haken ^ als ob
es deo heissen sollte
— 27 —
XIII.
1. JJixit insipiens in corde siio 'non est dciis'. Do sprah
der unuuiso in sinemo herzen 'er ne ist got'. Corriipti
sunt et abominabiles facti sunt in studiis suis: non est qui
faciet bonum, non est usque ad unum. Sie sint ueuuartet
unde sin leitsamo uuortun gote in iro flizen, unter in neist
einar der uuola tuo,
2. Dominus de caelo prospexit super filios hominum, ut
uideat si est intellegens aut requirens deum. Unser trohtin
sah uone himeli über inennis | ken chint, übe deheinez in 19b
uorsketa.
3. Omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt. Duo
geneigten sie vone imo, unnuzzi getani. Sepulchrura pa-
tens est guttur eorum: unguis suis dolose agebant: uenenum
aspidum sub labiis eorum. Iro chela ist offenez crab: mit
iro Zungen füre brahton si die losheit: daz eitir aspidum
ist untir iro lefsen, uuanda si dei gebot dero e ne uuellent
gehören, also aspides ne uuellent gehören die begalunga.
Quorum os maledictione et amaritudine plenum est, ueloces
pedes eorum ad effundendum sanguinem. Dero munt fluoches
unde bitteri uol ist: si sint snel ze manslahte, | sid si ioh 19c
den gotes sun sluogen. Contricio et infelicitas in uiis
eorum, et uiam pacis non cognouerunt: non est timor dei
ante oculos eorum.. Gnusti unde unsaldi ist in iro uuegen:
sie uueruent mit arbeiten souua sie uueruent. unde doh ne
bechennent sie den uueg des frides, Christum, der abanemare
ist dero arbeite, also er selbo chot 'chomet hera ze mir, ir
gearbeiten, ih labo iuih'. gotes uorhta ne ist in fore ougen:
doli sie in uuizzen, sie ne furhtent in.
4. Nonne cognoscent omnes qui operantur iniquitatem, qui
deuorant plebem meam sicut escam panis? So diu urteili
chumet, nebechennent danne iro unreht alle die iz nu uurchent,
XIII 2. deum ] dcus mennisken, unter dem zweiten n 2
Puncte uorsketa j uorketa S. sid si ioh ] in ioh
Zivilehen 0 und h radirt
-- 28 —
19d flie mi | neu liud frezent also biot, die sib ilent gesaton iro
florimssidi?
5. Dominum non iuuocauerunt: illic trepidauerunt timore
ubi non erat timor. Got nehareton si ana: nob uuarbafto
die ne tuont die uuider imo sint. sie uorbton daz ze furbtemic
ne uuas, si uorbten daz si Auren daz irdiscbe ricbi unde Auren
daz bimeliske. pediu cboden si 'laze uuir in so, so gloubent
si alla in in, unde cboment die Romari unde nement uns die
stat unde daz lind', alle die in furbtent Aiesen daz citlicbi,
die nemagen pediu cbomen ze den euuigen.
6. Quoniam deus in generatione iusta est: consilium in-
opis confudistis, quoniam dominus spes eins est. Uuanda
20a got in rebtemo ge | slabti ist, nals in den die disa uuerlt min-
nont: des armen rat gemisktont ir, daz chuit: den rat des
gotes sunis fercburet ir, der umbe daz uuolta cbomen armer,
daz er iuib riebe getate. uuanda ir an imo die zierdi dero
uuerlti ne sabet, pediu besmabota er iu. uuanda got sin trost
ist, unde er lerta iuuuib an got trost baben.
7. Quis dabit ex Sion salutare Israbel? cum auerterit do-
minus captiuitatem plebis suae, exultabit lacob et letabitur
Israbel. Sid ir in fercboren babet, uuer gibet danne uone
Sion daz beilbafti si Israbeli? so an demo ente dero uuerlti
trobtin uuendet die ellendi sines liutes, so freuuet sib lacob
2015 unde | Israbel: so si uolcboment dara si cbomen sculin, da
freuuent si sib.
XIV.
Dauid cbuit bantstai'cber, daz ist Cbristus: er 4st der
bantstarcbo, imo uuirt diser salmo gesungen; uuanda er uuirt
bie gefraget, unde er gibet bie antuui'te.
1. JL/omine, quis babitabit in tabernaculo tuo? aut quis
requiescet in monte sancto tuo? Uuer, berro, buet in dinemo
XIII 7. exiiltauit
— 29 —
gezelte? aecclesia ist din gezelt: uuielih degen gezimet dar
inne? odar imer raiiuet nah dero lierskefte in demo himili,
dinemo heiligemo lierge?
2. Qui ingreditur sine macnla et operatur iusticiam. Nu
antuui'tit Christus 'der ane meili dar in get unde reht uurchet'.
daz chuit: der j nah sinero toufe übel fermidet unde uuoli 20«
tuot in minero aecclesia.
3. Qui loquitur ueritatem in corde suo, qui non egit dolum
in lingua sua . , . Der in sinemo herzen uuar sprihchet, also
der tuot der sines danches neliuget, der nehein tumpchosi
ne uohet, unde manniclichen arges fermidet, unde er ze gahes
arg ne globti uone anderen.
4. Ad nichiluni deductus est in couspectu eius malignus:
timentes autem dominum glorificat. Unde der tiefel fore imo
nicht nemahta in neheinero choruuga, uuanda er imo nicht
neuueih unde got furhtende durh in eret.
5. Qui iurat proximo suo et non decipit, qui pecuniam
suam non dedit ad usuram et munera super innocentes non
accepit. Der an i deremo man nesueret unde in nebesuichet, 20^
uuanda er imo in den uuorten ne sueret daz er in besuichi,
der sinen scaz ne gab ze uuocheronne, unde er mieta ne im-
fieng umbe unsculdige. ih chido: daz er durh mieta nio-
manne nescadeta. Qui facit hec non mouebitur in aeter-
num. Der diz tuot-, der raunet in sinemo berge: noh danne
ne uuirt er furder ferstozen.
XV.
Daz chuit: selbemo Christo uuirt zeichenscrift getan in
cnice, demo diu foregescrift getan uuart die hie sprichet ze
demo uater uone sinero martira.
2. Oonsei-ua me, domine, quoniam speraui in te. dixi
domino 'deus meus es tu. quoniam bonorum meoram non
— 30 —
eges'. 'Gehalt mih trohtin' chuit Christus ad patrem 'uuanda
21a j ih gedingo an dih'. sa dara nah sprichet er uns zuo 'ih
chot ze trohtini' daz ir imo zuo choden sculit: du bist min
got, uuanda guotes ne bedarft du: minero guoti ne uuirdist du
salic.
3. Sanctis qui sunt in terra eins, mirificauit omnes uolun-
tates meas in eis. Den heiligen die in sinero lantskefti sint,
daz chuit: dero gedingi in dero lebenden erde ist, den habet
er uunderlih getan allen minen uuillen an in. uuelih ist der
min uuillo an in? uuane daz ih sie habe getan uone tot-
lichen ze euuigin. daz habet er sie füre uundir geleret ze
ahtenne,
4. Multiplicate sunt infirmitates eorum: postea accelera-
uerunt. Iro siehheiti uuaren fore des manigi, e si himiliski
21t unde euuigi uurteu: dara nah ge | spuoten si sih, daz si ge-
nasen. Non congregabo conuenticula eorum de sanguini-
bus, nee memor ero nominum eorum per labia mea. Sid daz
so ist, nu neheizi ih sie anauuert zesameni chomen, daz si
dehein opfer bringen föne den frisgiuken: suntir min selbes
lichinamen unde min pluot uuilo ih daz sie mir opferen,
noh ih ne irhugi iro alton namon, daz ih sie heize chint des
tiufeles, suntir mine bruodere unde gotes chint.
5. Dominus pars hereditatis meae et calicis mei: tu es qui
restitues hereditatem meam mihi. Trohtin got ist teil mines
erbes, daz chuit: minero christenheiti diu in selben sament
mir besizzet, unde er ist teil minero martiri: er ist sament
21c mir in dero | martira uone dero ih chumi, samoso föne ge-
trunchenemo chelichi ze dero froudi d^'O urstendi. du irsez-
zest mir daz erbe: nals daz ih flure, suntir die an den ih
pin, die ih florne losen uuilo.
6. Funes ceciderunt mihi in praeclaris: etenim hereditas
mea praeclara est mihi. In zorften teil sint mir geuallen dei
lantmezseil. zorftez teil des erbes geuallet mir an dir, sid
du bist teil mines erbes, mir ist grehto uuorten zorftez erbe:
XV 2. bedraft 3. uundelih, r iiher geschrieben
4. ih daz sie ] ih dah sie 5. die ih liorne ] ih iihergcaelmchen
- 31 —
die rehten slcinent also der smino in rainemo riebe, si sint
min erbe unde mine geerben.
7. Benedicani domiuo qui tribuit mihi intellectiim : insuper
et usque ad noctem increpnermit nie renes mei. Lob tuen
ili gote der mir fcrnunst ! gab sobb erbe ze besizzenne imde 21'i
ze miunomie. dara zuo incbundon mib mina lancba uuzi au
dia naht, daz cliuit: min binderez teil des balb ib mennisco
bin, lerta mib pecbennen die finstra des todes diu an demo
erbe funden ne uuirt.
8. Prouidebam dominum in conspectu meo semper, quoniam
a dextris est mibi, ne commouear. Auer in demo libe uuesendo
fore sab ili daz ib ze gote foltanero ferte iruuinden scolta,
uuanda er ist mir ze zeseumi, daz cbuit: er ist mir des ze
belfe, daz ib mit imo fol si.
9. Propter hoc dilatatum est cor meum et exultauit liugua
mea: insuper et caro mea requiescet in spe. Pediu habet
min herza lussami unde freuuet sib min zuuga: miniu uuort { 22»
sint frolib. dara zuo raunet min dolentlib licbinamo in demo
gedingen dero urstendi: ib intslafo ze demo libe, nals ze
demo flore.
10. Quoniam non derelinques animam meam in inferno,
nee dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Uuanda du
mib uf heuest unde in hello nelazest, nob mib dinen heiligen
netuost du liden uiruuertida: min licbinamo ne fulet noh ne
rozzet, so anderer tuet.
11. Notas mihi fecisti-uias uitae, adimplebis me leticia
cum uultu tuo: delectaciones in dextera tua usque in finem.
Mir täte du chunt an den minen die uuege des libes, daz
sint uuege dere diemuoti: uuanda sie in Adam fielen durh
die ubermuot. mib [ an den mmen genietost du freuuidi 22'^
mit dinemo antluzze: so sie dih muozen ana sehen, so habent
si uoUa mandunga. daz ist diu salicheit unde der Ion dero
heiligen, an dinero zeseuun, daz cbuit in dinero guotlichi
ist iemer lussami unde nehein urdruzi.
XV 7. qui bona tribuit ne uuirt ] ne nhergeschrieben
i). dolentlichinamo, lih ühergesehriehen 10. Uuanda ] n übergeschrieben
32
XVI.
Waz chuit daz? uuane selbemo Dauid, selbemo Christo,
ist diz gebet ze gebemie, so daz uuir in dar aua fernemeu
betonten imde sament imo sina aecclesiam.
1. Jiixaiidi, domine, iusticiam meam, intende deprecationem
meam. Gehöre min reht. sid daz almuosen betot, also iz
chuit 'perget daz almuosen in demo buosemo des armen, iz
22c petet umbe iuuuih', so betot | ouh daz reht: uuande daz al-
muosen ist reht. . . Auriljus percipe oratiouem meam, non
in labiis dolosis. Mit oren iniphah min gebet, nals in unge-
triuuuen lefsen gesprochenez, so daz ist daz uone herzen ne-
chumet.
2. De uultu tuo iudicium meum prodeat, oculi mei ui-
deant equitatem. Uone dinemo antluzze cliome min urteili:
so dui'hsihtig si si dir. uuanda si dih netriuget, so muozi
si mir sin. reht muozen irchennen miniu ougen, daz ih ne-
misseuahe noli unrelit nefinde Iure reht.
3. Probasti cor meum et uisitasti nocte, igne me exami-
nastii et non est inuenta in me iniquitas. Du besuochest min
herza, unde uuisotost du sin ze besuochenne mina gedult; in
22d demo eite | irsuochest du mih: unde unreht nefunde du in mir.
daz chuit: gnoto chorotost du mih in dero martiri uzer dero
ih luterer chom ze dero urstendi.
4. Vt non loquatur os meum opera hominum: propter
uerba labiorum tuorum ego custodiui uias duras. So gnoto
chorotost du min unde so luter uuart ih funden, daz ih iz
sone sage, du uueist iz, du uueist mir suigendemo uuaz ih
leid: meunisken uuerli leid ih. daz si mir tuon uuolton, daz
truog ih umbe dei uuort dinero lefse. uuanda du iz durh
die uuissagon uone mir gehieze, so gieng ih herta uuega,
herta uuega des todes unde dero martiri gieng ih.
XV 4. chorostost
— 33 —
5. Perfice gressus meos in semitis tuis, ut non moiieantur
I uestigia mea. üoltuo miue gengc in dineii uuegen, daz 23^
imniu spor, daz cliuit miiie fuoze, dar aba iieuuencheu: uol-
luilt mih in diuen geboten, daz oni mine poton dar ana gesteii.
6. . . . nah demo allemo bareta ih paldo ze dir, uuanda
du mih gehortest durh solchiu uuerh. Inclina auroui tuam
mihi et exaudi uerba mea. Heida ze mir diu ora, uuanda
min mennisheit hina uf ze dir gereichen nemag, unde so ge-
bore mih.
7. Mirifica misericordias tuas, qui sahios facis sperantes in
te. Pring ze uundere fore den luden dina gnada, gib den
unchreftigen föne minero hende heili.
8. A resistentibus dexterae tuae custodi me ut pupillam
oculi. Dudir gehaltest | in demo euuigeu libe die sih ze dir 23i'
fersehent uore uuiderstenden dinero zeseuun, daz chuit dinemo
suni, pehuote mih also die sehun des ougen: übe si ein pe-
chennet in demo lichinamon uuelehez lieht unde finsteri sint,
so bechenno ih eino unter den liuten uuelehez rehte unde
sundigi sint, unde uuio ih in irteilen scol.
9. Sub umbra alarum tuarum jjrotege me a facie impiorum
(pii me afflixenmt. Skirme mih under dinero fettache scate-
uue, also fogel tuot sine iungidi: din minna unde din gnada
fersten mih fore den ubelen die mir ehueli tuen.
10. Inimici mei animam meam circumdederunt, adipem
suum concluserunt: os eorum locutum est superbiam. Mina
fian I da die luden behalboten mih unde pesluzzen iro spint, 23c
daz chuit folmasten sih iro unrehtes mih irtodendi. iro munt
sprah mit ubermuoti 'heil uuis du chunig dero ludeni' unde
ander samelih.
11. Proicientes me nunc circumdedenmt me, oculos suos
statuerunt declinare in terram. Unde uore mih feruuerfendo
ioh mina lera umbestuonden sie mih nu, daz chuit unz ih
hangeta an demo chnice, unde bemeindon iro ougen ze stec-
chenne an dia erda, also die tuont die ubeles denchent, die
danne nibelent.
XVI 5. gresus 8. pechennet ] pecheunent
9. Skirm me
— 34 —
12. Susceperunt me sicut leo paratus ad praedam et sicut
catulus leonis habitans in habditis. Imphiengen mit uoue
23d Pilato, do er chot 'nemet iu unde cruci | get in', also der
uarigo leuuo der in uueida get unde also sin iungo der uer-
borgen liget unde läget.
13. Exurge, domine, praeueni eos et supplanta eos: eripe
animam meam ab impio, frameam tuam ab inimicis manus
tuae. Stant uf, herro, füre fah sie mit dero racha unde be-
skrenclie sie: lose niih ircbuichendo uone ubelen, lose uone
fianda banden mih din suert mit demo du diabolum siebest.
14. Domine, a paucis de terra diuide eos in uita eorum:
de absconditis tuis adimpletus est uenter eorum. Skeit sie,
berro, uone dinen bolden, skeit sie uone dero lebenden lande:
bie iu dismo libe zeuuirf sie, beiz sie Titum unde Uespasi-
anum zefuoren after allero uuerlte. iro bub uuart irfuUet
24a dinero tougeno die | si lirnoton uone den buocben dero uuis-
sagene; dar aba fabendo sateton si sib unsuberi: diu seti
uuas in liebere. Saturati sunt filii, et dimiserunt reliquias
suas paruulis suis. Sie sateten sib unde liezen iro cbindon
daz sie leipton. uuaz ist daz? uuare der fluob unde der
uunsc 'sin pluot cbome über unsili unde über unseriu cbint'.
15. Ego autem cum iusticia eius apparebo in conspectu
tuo, dum manifestabitiu- gloria tua. Ib cbumo auer mit demo
rebte füre dili, daz ib neuuolto offen uuerden unsuberen unde
finsteren berzen. ib babo gnuogi an den, so din guotlicbi
offen uuirt, den ib irskein, die mit porcina beuuoUen neuuaren.
XVII.
1. Dauid dancbot demo der in losta in dero genennidi
241^ Cbristi unde aecclesiae, dara nab saget er die tougeni sinero
libbaftiguuga.
XVI 13. ircliuict'udo, h 'ithcrgescliriehen 14. zefruoreu
15. irskein ] irskeii, i üher geschrieben neuuaieii ] ihirnuch drei
lere Zeilen
— 35 —
2. Uiligam te, domine, uirtus niea: dominus firmamentum
et refugium meum et liberator mens. Trolitiu min chraft,
dili minnou ih. trohtin ist der mili festinot mide ze demo
ih flulit habo unde der mih loset.
3. Deus mens, adiutor mens, et sperabo in eum. Er ist
mir got unde der mir hilfet, unde an in gedinge ib. Pro-
tector mens et cornu salutis meae et susceptor meus. Min
biskirmari unde born minera beili unde min imphari ist er.
4. Laudans inuocabo dominum, et ab inimicis meis saluus
ero. Unseren trobtinen lobonto unde ana ruofento so bin ib
bell föne minen fianden. dei feruarnen spricbo ib so, daz | ib 24c
niebt^ an den cbumftigon ne zuiuilo.
5. Cii'cumdederunt me dolores mortis et torrentes iniqui-
tatis conturbauerunt me. Mib umbegaben dei ser des todes,
unde die cblingun des unrebtes ketruobten mib.
6. Dolores inferi circumdederunt me, praeoccupauerunt
me laquei mortis. Dei ser dere helle umbegaben mib, unde
mib füre fuoren die striccbe des todes.
7. In tribulacione mea inuocaui dominum, et ad deum
meum clamaui. In minemo truobesali ruofta ib ze minemo
beiTen unde bareta ze gote an in uasto gloubenta. Et
exaudiuit de templo sancto suo uocem meam et clamor meus
in conspectu eins introiuit in aures eins. Unde föne demo
sinemo beiligen sali uernam er mina stimma, unde in sinero
anasibta so in kieng j min gebarida in siniu oran. unde fore 'iid
dere uuile pecbauta ib die uuielicba dere cbumftigen urteili,
unde übe ib sie gloubo, so ist diu forbta die ib dara babo
min luterunga.
8. Commota est et contremuit terra, et fundamenta mon-
tium conturbata sunt, quoniam ii-atus est eis. Ii'uueget ist
diu erde unde si irbiboti, die gruntfeste dere berge sint ge-
truobet unde iruueget, uuanda in got irbolgen ist. daz ge-
skibet in dero urteili: so inpriiniet daz fiur uone demo ant-
luzze sines zornes, samoso daz bolz uone demo fiure. daz ist:
XVII 3. impha ; ri 4. chuftigon
3*
— 36 —
9. Ascendit fumus in ira eius, et ignis a facie eius exarsit:
carbones succensi sunt ab eo. In sinemo zorna uf fuor der
rucho, unde uone sinemo antluzze inpran daz fiui': die cholun
25a uurten uone imo inzuudet. ,
10. Inclinauit caelos et descendit, et caligo sub pedibus
eius. Suenne er die himili geneiget unde dannan bera nider
stiget, so peginnet diu tuncbili uuesen under sinin fuozen.
Cuius? eius
11. Qui ascendit super Cherubin, et uolauit super pen-
nas uentorum. Ane zuiuil der uf steig über Cherubin unde
floug über die bimeli dere uuinde.
12. Et posuit tenebras latibulum suum: in circuitu eius
tabernaculum eius. tenebrosa eius aqua in uubibus aeris. Unde
• er sazta die finstera sina bala. diu finstera ist bie gesezzet
füre daz ungesiunbcbe, uone danna nah uolget diz: in sinemo
umberinge sint sina bereberga, unde daz finstera, daz unge-
siunlicbi uuazzer ist in den uuolcbenen dere lüfte.
25'> 13. Pre | fulgure in conspectu eius nubes transierunt,
grando et carbones ignis. Uore pleckizodi zekiengen dei
uuolcben in dinere anasibte, der bagal unde zantaran des
fiures zekiegen oub.
14. Et intonuit de caelo dominus, et altissimus dedit uo-
cem suam. Dannan uuiset der scur unde die cholun des
fiures samant, so unser trohtin donorot uone himeli unde so
der hohisto sina stimma füre bringet.
15. Et misit sagittas suas et dissipauit eos: fnlgura mul-
tiplicauit et conturbauit eos. Unde er santa sina strala unde
ceuueilita sin, dei plechizodi gemanigualtigoto er unde ge-
troupta sin.
16. Et apparuerunt fontes aquarum, et reuelata sunt fun-
damenta orbis terrarum. Unde danne irskinent die brunnun
25c I dere uuazzere: unde danne irskinet uuio here diu tugent
ist dere toufi. daz geskihet danna, so intlohchen uuerdent
die cruntfesti des ringes dere erde. Ab increpacione tua,
XVII 11. zuiuil ] ziuuil 15. getropta, u über o
— 37 —
flomiiie, ab inspiracione spiritus irae tuae. Uonc dinero raf-
sunga, trohtin, uude foiio diuemo zorna. spricliit aecclesia:
17. Misit de summo et accepit rae, et assumpsit me de
a(xuis multis. Er santa eniian obenan unde nam mih uone
dera raenigi dcre uuazzere: er uuolti mih gebeilit uuerden in
demo uuazere dore toufi. durh daz uuazzer spricliet sancta
aecclesia.
18. Eripuit me de inimicis meis fortissimis et ab bis qui
oderuut me, quoniam confortati sunt super me. Er benam
mih uone minen starchen uianden unde uone den die | mih 25(i
hazzeton, uuandi si harto gestarchet sint über mih.
19. Preuenerunt me in die afflictionis meae: et factus est
dominus susccptor meus. Si furo chomen mih in demo tage
do daz suert durhfuor dei heiligen innobeli dere gotes muoter:
do imphieng mih got unda mih leitento uone dero uuerltlichon
anguste, so gesazta er mih in dere michelen breite sinere lono.
20. Et ediixit me in latitudinem, saluum me fecit, quoniam
uoluit me. Er losta mih uone minen starchesten fiandan.
21. Et rotribuet mihi dominus secundum iusticiam meam,
et secundum puritatem manuum mearum retribuet mihi. Unde
er lonoto mir nah minemo relite unde nah dere lutere mi-
nore handa.
22. Quia custodiui uias domini nee impie gessi a deo meo.
ünda ih die gotes uuega pihuota | unde uuidir minemo gote 27a
neuuorhta.
23. Quoniam omnia iudicia eins in conspectu meo, et ius-
ticias eins non reppuli a me. Uuanda ih sina urteilda fore
minen ougen habeta unde sin reht uone mir neuuarf, uone
diu sprichit der Hut sinero martirari:
24. Et ero inmaculatus cum eo et obseruabo me al) ini-
quitate mea. Unde ih uuiso ungemeiligoter mit demo der
unsculdiger in demo chruce gemartirot uuart umbe uuseriu
um'eht, unda ih pihalto mih uone minemo unrehte des ih mih
gloupta in dere martira.
XVll 19. aiigusten. das letzte n radirt 22. iinpie J impige
— 38 —
25. Et retribuet mihi dominus secundum iusticiam meam
et secundum puritatem manuum mearum in conspectu oculo-
rum eins. In dero anasilite sinero ougen.
26. Cum sancto sanctus eris. Daz netrifet dara zuo daz
27t uuir doli geuuoneliche | sj^rechen, daz der mennisco al solih
si, samso der ist demo er sih gefueget. diu reda ist uuariu,
si netrifet auer ce dere antfristunge desere uerse. übe du
rehte uuellest uuizzen disen sin, so irhuge daz got durli sinen
uuissagen sprichet ze demo Mute: Cum sancto sanctus eris,
et cum uiro innocente innocens eris. Mit demo heiligen pist
du heilic unda bist unsundig mit unsuntigemo manne: sin
selbes unreht peget iogelichen.
27. Et cum electo electus eris, et cum peruerso peruerteris.
Unde mit iruueltemo uuirdest du iruuelet; dih iruuelet den
du iruueletost. unde mit demo lezzen uuirdest du lezzi ge-
zigen, daz chuit unrehtes, uuande sündige chedent 'nieht neist
reht der gotesuueg'.
27c 28. Quopiam tu populum humilem saluum facies et oculus
I superborum humiliabis. Uuanda diemuoten liut lialtost du.
daz misselichet den ubelen, daz du die haitost die iro sundon
diemuoticlicho ichent. unde dero ubermuotigon ougen die-
muotes tu, den iro unreht liehet, unde gotes reht neuuizzen,
also iz chuit 'si sint ungeuuizzel des gotes rehtes, daz iro
uuellent si statigen'.
29. Quoniam tu inlurainas lucernam meam, domine. deus
mens, inlumina tenebras meas. Uuanda min liehtfaz zündest
du, herro: uuir neeigen neheinez föne uns, uuir biren föne
sundon finstiri; auer du irluhtest die finstiri.
30. Quoniam in te eripiar a temptacione et in deo meo
27d transgrediar murum. Uuanda ih an dir, nals an mir, irloset
uuirdo föne des tiufeles chorunga. unde an | gote minemo,
nals an mir selbemo, uberstepfo ih die mura dero sundon
diu uns den himel ferstet, also daz uuerbentlicho suert ioh
paradisum sundigon ferstet.
XVII 26. gefueget ] zwischen u und e eine Lücke im Pergament:
e nicht ganz deutlich
— 39 —
31. Dens mens, inpoUuta uia eins: oloquia domini igno
examinata: protcctor est omnium spcrancium in se. Der mit
gote ist, des imeg ist umbeimollon: er neget den uueg dero
sundigon. sinin gecliose sint in fiure irsuocliet, dar neist
neliein loter ana, also er fore cliot. er ist allero skirm die
sih ze imo fersehent, uals ze in selben.
32. Quoniam qnis deus praeter dominum? aut qnis dcus
praeter deum nostrum? Unanda er ist got, uuer ist got ane
in? odar uuer ist got ane unseren got? die gote dero hei-
dinen daz sint abgote unde tiufele.
33. Deus qui praecinxit me uirtute | et posuit inmaculatam 28''
niara mcam. Got ist der mih gurtet mit tugenden, nio miniu
luierch unde mine genge keirret ncuuerden uoiio antlazigen
gelüsten, unde machota er ungemeiligoton minen uuec.
34. Qui perfecit pedes meos tanquam ceruorum et super
excelsa statuit me. Der mine fuoze getan habet snelle sa-
moso hirze ze uberscrichenne des tiufeles striccha. unde an
dero hohi sazta er mih, in himeli sazta er minen gedingeii.
35. Qui docet manus meas in praelio et posuit ut arcum
ereum brachia mea. Der mine honde leret in uuige ze uber-
uuindenne mine fiende. unde mine arma täte du samo starche
so erinen bogen elliu guotiu uuerc unmuodento ze foltuonne.
36. Et dedisti mihi proteccionem salutis tuae, et dextera
tiia I suscepit me. Unde täte du mir skerm dinero heili diu 28''
mir föne dir chom, mide diu gnada imphieng mih. Et
disciplina tua correxit me in finem, et disciplina tua ipsa me
docebit. Unde diu geduuing rihta mih an daz ente dara ih scol :
ze dir rihta er mih, unde er leret mih ouh dara folchomen.
37. Dilatasti gressus meos subtus me, et non sunt infir-
mata uestigia mea. Du täte uuite mine uuege under mir, du
täte mine lidi folgen dero uuite des muotes: diu uuiti ist diu
minna. unde unirlegen sint pediu mine fuoze.
38. Persequar inimicos meos et comprehendam illos, et
rfon conuertar donec deficiant. 39. Confrinsum illos
XVII 31. eloquia skirm ] skrim 3(>. geduing, u
zwischen u und i übergeschrieben
■- 40 —
28c nec potcrunt stare, cadent subtus pedes j meos. Ih iago
mine fiande mide gefaho sie, unde neiruuindo e sie iiiegen
sint. ili zebriclio sie, noli gesteu iie mageii si: si uallent
linder mine fuoze. daz chuit allez sament: ih irfihto die lih-
namenlicliun giridi unde iiiiirdo in oberere, unde daz ist diu
stimma dero gloubegen. auer diu stimma Christi diu da
mite liutet, diu uuirt sus uernomen: die mir uuidere uuaren,
die iagen ih unde geuaho sie unde gebroucho sie nah mir
unde uuder tuon sie mir harmscaron minen. salig sint den
so geskihet.
40. Et praecinxisti me uirtute ad bellum, supplantasti in-
surgentes in me subtus me. Unde mit dero tilgende dero
28'^ messameungi uml)egur [ tost du mih ze uuiderstenne. odar in
dero gotes genennidi chuit iz: mit dero starche dere tungendi
täte du mih dero simdigon ahtiingi fertragen. die mih ana
uuellenten irualtost du so, daz sie imder mir lagen.
41. Et inimicos meos dedisti mihi dorsum et odientes me
disperdidisti. Unde mine fianda täte du mir uuesen rukge,
daz chuit ze rukke, uiiando sie mir folgent, also Paulus tuot
unde andere manige dero ludeni. die auer fol stuonden in
iro ubeli unde mih hazzoton, die flure du.
42. Clamauerunt, nec erat qui saluos faceret . . . nec
exaudiuit eos. Die hareton in note: do ne uuas der sie hielte,
uuer scolta, do got neuuolta? ze gote hareton sie: der nege-
horta sie.
29a 43. Et comminuam eos iit puluorem | ante faciem uenti:
ut lutum platearmn delebo eos. Unde ih fermule sie also
daz stiippe daz uore demo uiiinte ueret: also daz hora an
dero straza fertiligo ih sie. die den breiten iiueg gent dero
zurluste, die sint daz hora dero strazo daz got tiligot.
44. Eripiens me de contradictionibus populi, constitues
me in capud gencium. Du losest mih uone den uuidersprachon
dero liuto diedir choden 'uerlazen uuir in lebenten, so ueret
X^''II 39. gebroucho ] gebrovcho oder gebryclio, v (y) auf Rasur;
ansgehrazt scheint i mir harmscaron ] das r in mir aus t cor-
ri(jirt 40. uirtute ] uirte uinbegurtost ] begurtost, um
iibergescliriehen
— 41 —
diu uuerlt elliii iiali imo'. setzest iiiili ze lioubete dero diete,
ze houbete dero aecclesiae.
45. Populus quem iioii cognoui, seruiuit mihi: in obauditu
auris obediuit mihi. Der Hut dero dicte demo ih lihnamo-
licheu zc ougeu ne chom, so ih den luden teta, der dienoto
mir. ecchert mit oron ge | horendo gehorta er mih, ane ougen 29''
gesiht.
46. Fihi aUeni mentiti sunt mihi, filii aheni inueterati
sunt, et claudicauerunt a semitis suis. Fremediu chint, uuih-
selinga luden, irlugen mir dia triuuua. fremediu chint sint
irfirnot die ih mit dero niuuuon gnada niuuuon uuolta. sie
chlebent an demo alton ui-chmidi, des niuen neruochent si;
unde so hinchent sie none iro stigen, uuanda si in einemo
fuoze gent: daz meino ih in dero alton e.
47. Viuit dominus, et benedictus deus meus, et exaltetur
deus sakitis meae. Auor mir lebet trohtin fater miner unde
der ze guote kenamoto min got, unde danue uuerde irhohet
got minero heili, 1 an mir uuerde er irhohet. 29«
48. Deus qui das uindictas mihi et subdis populos sub me,
liberator meus de inimicis meis iracundis. Du bist got, du
mih riebest unde die diete mir under tuost, mir urlosare
uonc irl)olgenen fienden, scrienden 'crucifige, crucifige eum'.
49. AI) insurgentibus in me exaltabis me, a uiro iniquo
eripies me. Uone mih ana uuerdenten in dero martira ir-
hohest du mih in dero urstendidi. fonc unrehtemo man der
mih ahtet, losest du mih.
50. Propterea confitebor tibi in populis, domine, et psal-
mum dicam tibi in gentibus. Uone diu, trohtin, giho ili dir
in den christenen 1 inten unde singo dir in den dieten, daz
chuit: ih getuon daz si dir singent unde iehent. ; 29<i
51. Magnificans salutes regis eius, et faciens misericordiam
christo suo Dauid et semini eius usque in saeculum. Got ist
kemichelichonde die heili sines chuniges, sines sunes, die er
XVII 44. im ersten houbete o corrifiirt ivie es scheint aus e
45. Dero liut 47. salutis me. ze guote ] zegote, v
Oller y zivisehen g und o übergeschrieben öo. christene darnach
Rasur 51. salutis
— 42 —
den dieten gibet. imde got ist giiada skeidendo sinenio ge-
uiiihteii Dauid uude siuemo cliinde, iinseremo heilari, iemer
in euua.
XVIII.
1. Diser salmo ist geclieret an selben Christum, imanda
er sina eristen chumft cbundet.
2. Oeli enarrant gloriam dei, et opera manuum eins ad-
nunciat firmamentuin. Himela zellent gotes guotlichi: die
poten unde uuissagon an den got buet, die chundent allen
mennisken daz gotes riebe, unde sine banttate chundent die
festi: die selben himeli sint sine banttate, die chundent uns
30a daz keuesti | not ist über unsih sin. gnada.
3. Dies diei eructat uerbum, et nox nocti indicat scienciam.
Tag irropfezet sin uuort demo tage: Christus gibet sina lera
den poten. unde naht chundct nahte daz si uueiz: ludas
meldet Christum den luden.
4. Non sunt loquele neque sermones quorum non audian-
tur uoces eorum. Neheine zungen noh spracha ne sint da
iro predige geboret ne sin.
5. In omnem terram exiuit sonus eorum et in fines orbis
terrae uerba eorum. In olliu laut fuor iro scal, unde in ente
dero uuerlte chomen iro uuort.
6. In sole posuit tabernaculum suum, et ipse tanquam
sponsus procedens de thalamo suo. Uz an dero sunnun sazta
er sin gezelt, daz chuit: er ougta sih in dero uuerlte, unde
30b sina aecclesiam teta er skinbari. unde er sei | bo kieng uz •
also brutegomo uzer sinero brutchamera: uzer sinero muoter
uuamba chom er hera ze sinero brüte, diu brut ist sancta
ecclesia.
7. Exultauit ut gigans ad currendam uiam: a summo celo
egressio eins, et occursus eins usque ad summum eius. Also
riso hugeta er zc sinero ferte. uuelihiu diu fart si, daz fer-
XVIII. 3. irrofepfzet G. nuäba
— 43 —
nim: er uualloto uono olieiuilitigciuo himoli uiide eruuaiit ;uier
flara ze obenahtigemo, da begagenda er demo der in santa.
nee est qui se abscondat a calore eins, noh der neist
ter sih uerberge fore sinero uuarmi: daz ist spiritus sanctus
der elliu herza uueiz unde rehtiu uuarmet unde zündet,
8. Lex domini inmaculata conuortens animas: | testimonium 30c
domini fidele, sapienciam praestans paruiilis. Trobtines e ist
uugemeiligot, mennisken föne unrebto becberende. daz ist
diu e Moisi uone dero er cbot 'ih nechom niebt ze losenne
die e, sunter zeruullenne'. uuanda si uone dero berte be-
cberet ist in die gnada, bediu teta er sie pecbcrede dere sela.
trobtines urchunde ist getriue, uuistuom kebende diemuoten.
des Christus urcbundi ist, des neist nebein zuiuil: also er
dirro reda ist da er cbuit ze demo uater 'disiu uerburgi du
. uore den uuisen unde iroffenotes sia den luzilen'.
9. lusticie domini recte, letificantes corda: preceptum do- 30*
mini kicidum, inluminans oculos. Trobtines | rebt dei sint
rebtiu, uuanda er ander neteta uuane daz er lerta: auer luckiu
rebt diu sint ungerebt, also daz rebt dero ludenni uone den
er cböt 'sie sprebent iz unde netuont iz' unde auer 'si tuont
elliu dinc, daz sie gcseben uuerden föne den menniscken'.
freuuendo dei berza dei ungebeita uuola tuont, nals durb scalb-
licbnn uorbtun. trobtines gebot ist liebtiz, uuanda iz cbumet
uone demo uater; ougen liebt tuonde, uuanda iz lubtet den
ougen des berzen.
10. Timor domini sanctus, permanens in saeculum saeculi.
iudicia domini uera, iustificata in semet ipsa. Trobtines forbta
ist beilic unde iemer ze stete stende. si ist beilic, uuanda 31a
si uuilleuualtig ist: auer scalbHb forbta ist gebeitiu j forbta.
diu scalblicba uuirt uz ferstozen uone dero durnobtin minna:
disiu stet ze stete, uuanda si ungeskeiden ist uone dero
minni. an dero scalblibun ist daz uuiza: an dirro ist diu
lustisunga. eniu sorget uuanne der berro cbome: disa langet
uuio skiere er cbome. trobtines urteili sint uuara, sie nemag
XVIII 8. losen, ne nacligetragen 9. uonemo uater, de üher
em 10. stende ] sten | dende gebeiitiu forhta
— 44 —
nioman gefalsken; gerehthaftota au in sellioii, sie habent an
in selben die chraft des rehtes.
11. Desiderabilia super aurum et lapidem preciosum multum
et dulciora super mel et fauum. Harto lussamero danne golt
unde tiure steini unde suozero danne bonig: also an den
skiuet die sine urteili mera minnont deimi sib selben, uuanda
sie ecchert imo uuillent, nals in selben.
31'' 12. Etenim seruus tuus custodit ea: | in custodiendis illis
retribucio multa. Ze uuare huotet iro din scalc. uue demo
der sie neilet pebuoten. uuirdet iro bebuotet, so ist iro mibel
Ion. der sie fore ougen babet, der buotet iro unde uurchet
dara nab, unde so er diu guot imfabet uone sinen urteilen,
so sint selben die urteili sin Ion: an demo raunet er.
13. Delicta quis intelegit? ab ocultis meis munda mc et
ab alienis parce seruo tuo. Uuer uueiz auer die missitati
odar uuer bechennet si alle? uuer mag iro geborgen fore
tougini unde fore menigi, dob er dina urteili minni? dero
getougeni reini m.ib trobtin: die missctati sint getougeni, dero
31« reini inih. j sie sint getougeni unde macbont getougeni, uuanda
si den mennisken so irl)lendent, daz er ander nesibet rioli sie
nesibet: also an den uuorten skinet 'hero uater, fergib in iz,
uuanda si ne uuizen uuaz si tonnt', unde lib dinemo scalcbe
fore anderere sculden: nim mir mina getougeni, unde ne laz
mib ana die fremeden, nio ib zuo den minen föne anderen
ferleitet neuuerde.
14. Si mei non fuerint dominati, tunc inmaculatus ero et
emundabor a delicto maximo. Übe min ne uualtent die getou-
geni unde die fremeden, so bin ib ungemeiligot unde so uuirdo
ib gereinet dero meisten sculde. daz ist diu ubermuot, uone
31 d iro cboment | alle sculde: si uuarf den engil uone himeli
unde geteta in uone engilo den tiufal, si geteta den mennisken
uone dero untotlicbi totlicbun.
15. Et erunt ut complaceant eloquia oris mei: et moditacio
cordis mei in conspectu tuo semper. Unde dannan uuerdent
solib miniu kecbose unde mina gedancbe, daz sie dinen ougen
XVIII 11. imo uillent
— 45 —
lichent. diu iibormiioti sela uuile menniskcn liehen, diu die-
rnuoti uuile gote lieben. Domine, adiutor mens et redemp-
tor lueus. Du bist min lielfaii in den guoten unde min
urlosari uoue den ubelen.
XIX.
1. Der ente ist Christus: ze demo sprichet der propheta
unde sament imo ze sinero aecclesia, uunsgendo dero chumf-
tigen dingo dei er fore sah.
2. Jbxaudiat te dominus in die tribulacionis, protegat te 32a
nomen dei lacob. Got gebore dib, Christus, in demo tage
dinero note do du chode 'geberbte dinen sun'. der lacob
skirmte fore sinemo bruodire Esau, des namo skirme dib. daz
chuit: er skirme dina ecclesiam fore iro ahtaren.
3. Mittat tibi auxilium de sancto, et de Sion tueatur te.
Er sende dir an iro trost uone spiritu sancto, unde uone dero
bobi sinero gotbeiti diu iz allez uberuuartet, skirme er dib
an dinero aecclesia.
4. Memor sit omnis sacrificii tui, et holocaustum tuum
pingue fiat. Gehuctig tue er unsib allero urdrieze die du
umbe unsib lite, unde dina crucigunge da du got aller gote
brabt uurti, die bechere | er an die frouuidi dero urstendidi. 32i>
5. Tribuat tilji secundum cor tuum, et omne consilimn
tuum confiimet. Unde er nah dinemo uuillen unsib irloso,
nals so die luden uuolten daz diu namo fertiligot uuerde.
unde er gefestini allez daz du kedabt habest ze tuonne, dine
sela umbe dine friunt ze legenne unde dir die ecclesiam ze
gemabilon ze nemenne.
6. Letabimur in salutari tuo, et in nomine dei nostri
magnificabimur. Demo getanemo freuuen uuir unsib an di-
XIX 2. skir te 3. uberuuartet ] uberuuaret
4. urdrize, e über i 6. an diro lieilbafti
— 46 —
nero heilhafti, daz du unsih. mit dinemo tode kelieiltost. unde
in unseres gotes namen uuerden uuir kemichilichot.
32c 7, Impleat dominus omnes peticiones [ tuas: nunc cognoui,
quouiam saluum fecit dominus cliristum suum. Got iruolle
alle dina bete, also diu ist 'uater behuoti die du mir gäbe
in dinemo namen' unde auer 'ili nebite nieht daz du sie ne-
mest uone dero uuerlti, suntcr du sie behuotest uone demo
ubeli'. nu bechennQ ih daz got sinen geuuihten tuot irsten
uone den toden, durb daz uuissagtoum uueiz ili iz cbumftigiz.
Exaudiet illum de caelo sancto suo: in potentatibus
Salus dexterae eins. Er geboret in sinero beto nielit ein uone
erde liarenten, sunter oub uone bimeli da er sizzet ze dero
32d zeseuuen des uater digentei' umbe unsib. [ sinero zesuun belli
chumet in mabtin: die mabte sint danne, so diu feruuortnussi
aba ist unde diu totlicbi. auer diu belli dero uuinstiri diu
cbumet unde bringet die ubermuot den die si minnont, also
er sa nu uone in cbuit:
8. Hi in curribus et hi in equis: nos autem in nomine
domini dei uostri magnificabimur. Dise, daz cbuit die uuerlt-
licbun, sprangont nu ufen iro reiten unde ufen iro rossen:
uuir uuerden auer daime gemicbilicbot in demo namen gotes
unseres, uuanda uuir unsib dara zuo ferseben, nals ze uns
selben.
9. Ipsi obligati sunt et ceciderunt: nos autem surreximus
et erecti sumus. Sie uurten bebeftet mit uuerltgiridon, unde
33a pediu sturzont | sie in die groube des todcs: uuir birin auer
irstanden uone sundon.
10. Domine, saluum fac regem, et exaudi nos in die qua
inuocauerimus te. Trobtin, kebalt den cbunig, tuo Cbristum
ü'sten uone demo tode. unde gebore unsib, so uuir dib ana
baren.
XIX 7. impotentatibus
47 —
XX.
1. Diu foregescrift ist cliimt: uone Christo luiirt gesungen
der salmo.
2. Domiue, in uirtute tua letabitui' rex et super salutare
tuuni exultal)it ueliementer. Trolitin uater, an dinerc^ chrefte
freuuet sili der chnnig. er cLuit 'elliu diu mines uater sint,
diu sint ouh miuiu, unde miniu sint ouli siniu'. unde er
freuuet sih liarto an diuero heilhafti die du luennisgen bi
imo santost.
3. Desiderium animae eius tribuisti ei,' | et uoluntate labi- 33b
orum eius non fraudasti eum. Du gäbe imo daz des er ge-
reta. uuaz daz uuari, daz sageta er selbo do er chot 'mit
siridi sereta ih die ostron ezzen sament in', unde liabest
du imo unbenomen den uuillen sinero lefsa, uuanda daz ist
irgangen nah sinemo uuihen, daz er chot 'minen frido gibo
ih iu, minen frido senti ih in'.
4. Quoniam praeuenisti eum in benedictiouibus dulcedinis:
posuisti in capite eius corouam de lapide precioso. Uuanda
du in füre fiengö an demo segene dero suozi. du getranctost
in mit dinero gotheite: pediu nemahta er trinchen die bittera
dero sundon die si nah Adame alle ge | trunchen. saztost 33«=
Corona an sin houbet uzer tiuremo' steine geuuorhte: in umbe-
stuonden sini iungirun an demo anefange sinero predigi, die
uuaren tiure steini.
5. Vitam petiit a te: tribuisti ei longitudinem dierum in
saeculum et in saeculum saeculi. Die urstendidi eiscota er
mit den uuorten daz er chot 'uater, giberhti dinen sun': die
gäbe du imo, lenki dirre tage, daz si uueret unzi diu uuerlt
stet unde dara nah iomer.
6. Magna est gloria eius in salutari tuo: gloriam et mag-
num decorem impones super eum. . Michel ist iro guotlichi
an dinemo haltare Christo: imo selbemo kibest tu noh merora
zierda, so du in ge 1 sezzest ze dero zeseuun. 33'i
XXII 2. exultaiiit
- 48 —
7. Quoniam dabis eum in benedictionem in saeculum sae-
culi: letificabis eum in gaudiö cum uultu tuo. Uuanda du
frumest in in euuigen segen: der segen ist daz tu in freuuest
in mendi an sinen gloubegen mit dinemo antluzzi.
8. Quoniam rex sporat in domino, in misericordia altissimi
non commouebitur. Uuanda er cliunig imesenter an got ge-
dinget unde sih imo imder tuot nah demo mennisken, an des
hobesten gnada stet er ungeuueget: an den er gedinget, an
demo babet er festi, des gnada ist imo uninfuoret.
9. Inueniatur manus tua omnibus inimicis tuis, dextera
tua inueniat omnes qui te oderunt. Tin geuualt, Cbriste,
uuerde in dero urteili geskeinet allen dinen fianden die dih
34a in I dero diemuoti nebecbanden, unde danne iraaro diu cliraft
alle die dih bazzent.
10. Pones eos ut clibanum ignis in tempore uultus tui:
dominus in ira sua conturbabit eos, et deuorabit eos ignis.
Also daz testisen liget in demo fiure, so mau dar inne brot
bacbet, so legest du sie in demo cite dinero iroffenunga. cot
geleidigot sie danne in sinero irbolgini, unde föne diu fer-
slindet sie daz euuiga fiur.
11. Fructum eorum de terra perdes et semeu eorum a
iiliis bominum. Iro uuocher benimest du dero erdo, du ne-
lazest sie uuuocberen in dero lebenden erda, unde iro fasal
skeidest du uone mennisken cbinden, uone den saligen die
daz euuigi erbe besizzen sculin.
34i> 12. Quoniam declinaucrunt in te | mala: cogitauerunt con-
silia quae non potuerunt stabilire. Daz keskihet in, uuanda
si ufen dib cberton dei leit dero si in selben uuandon. übe
si an dib gloubtin, si beuuandon sih todes uone den Romarin:
den cberton si an dih. si dahton dero dingi dei si bringen
nemahton: daz si dih sluogen füre die alle, danne si doh ir-
slagen uurten.
lo. Quoniam pones eos dorsum: in reliquiis tuis praeparabis
uultum eorum. Uuanda du scaltes sie ze rucke inide cherest
XX 10. contnrbabis 11. euuiga, a radiH, i ühergeschriehen
12. die über alle
— 49 —
dih uone in. in dinen alcibeii gehaltest du iro antluzze:
under fermiorfenen sparest du iro scamelosi ze diuero martira,
danne bringet sie iro unreht | fui-e dih. 34c
14. Exaltare, domine hi uirtute tua: cantahimus et psal-
lemus uirtutes tuas. Uuirt irhohet, trohtin, in dinero chrefte.
sid si sus gehuohet eigen dinero unchrefte, so maren uuir
dine tungende.
XXI.
1. Hie singet der propheta die gotes martiri umbe den
anttanc dero uhtun, daz chuit: umbe die urstendidi, ze dero
martira ramet an dero er änderest unsera naturam im])hieng,
iu unferuuorta uuortini.
2. Jjcus, deus meus, respice in me: quare me dereliquisti?
longe a sahite mea . . . Sus haret Chi'istus in cruce ze
sinemo fater 'Got, got miner, ziuuiu ferlieze du mih'? samo
er 1 chode 'uuoltist du mir fore sin, so nelite ih suslih'. 34<i
diu chlaga ist nah demo mennisken. uuaz ist daz? uuane
daz er ebreiisgen chot 'Heli heli lama zabactani'. ferro sint
uone minero heili missitatigiu uuort: au anderere uuorten
sint missetate als an minen, au in bin ih sundig.
- 3. Deus meus, clamabo perdiem, nee exaudies: et nocte,
et non ad insipienciam mihi. Got miner, ih hären dir be tage,
daz ne hurest tu: suio ih der tag si, du negehorest mih
umbe den chelih des todes; du ne irlazest mih, ih netrinche
in noh an den minen kehorest du mih uahtes, daz chuit in
iro noten: imde daz ist in ze heili, nals ze unuuizzen. Paulus
pitet tih unuuislichen umbe den gart | des fleiskis: den nege- 35^
hortest du umbe sina heili.
4. , . . auer du buest in dinemo heiligen suue, lob Isra-
helis, doh du sina bete negehorest.
XX 13. sparet du 14. gehuhet, o iiher geschrieben
XXI 1. antfant 2. deliquisti 3. gärt
4
— 50 —
5. In te sperauerunt patres nostri, sperauerimt et liberasti
eos. Vnsere forderen dincton an dih, uude du lostost sie,
also du täte die Israheli uone Egipto uude Danielem uone
den leuun unde dei driu cliint uone demo eitofene.
6. Ad te clamauerunt, et salui facti sunt: in te sperauerunt,
et non sunt confusi. Si hareten ze dir-, uude danne uurten
si irloset: an dih gedington sie, unde pediu ne uurten sie ze
scandon.
7. Ego autem sum uermis et non homo, obprobrium homi-
num et abiectio plebis. Auer ih pin ein lialbo mado, uuanda
ili totlib pin unde geborn ane hileih: unde anderhalb nebin
35^^ I ih mennisko, sunter daz uuort des uater daztir uuas in
demo anagengi. Ih pin uuorten iteuuiz menniskeu unde
auuerf des liutes.
8. Omnes qui uidebant me, aspernabantur me: locuti sunt
labiis et mouerunt caput. So si mih sahen hangen in demo
chruce, so unuuirdoton si mih alle: mit lefsen sprachen si,
daz houbet uuegeton sie 'andere heilta er, sih selben nemag
er geheilen, übe du gotes sun sist, nu stig abe demo chruce'.
9. Sperauit in domino, eripiat eum: saluum faciat eum,
quoniam uult eum. Ze gote fersah er sih, der chome unde
losi in: er halte in, uuanda er uuile in.
10. Quoniam tu es qui extraxisti me de uentre, spes mea
"35^ ab uberibus matris meae. Sus taten si | mir, uuanda du mih
uzer uuibes uuambe zugo, daz chuit: uuanda ih nu mennisco
pin uuorten. sid dannan hera uone minero muoter brüsten
uuaro du min gedingi, aue fore dero uuerlte bist tu min uater.
11. ... an dih gedingento uuart ih geuuerfot. sid ih
uone dero uuamba chom, ih habeta is trost an dir. De
uentre matris meae deus mens es tu: ne discesseris a me.
Uone minero muotira Mariun uuamba bist du min got, föne
dir selbemo bist du min uater.
12. Quoniam tribulacio proxima est et non est qui adiuuet.
Negesuih mir nu, uuanda mih nu not ana get unda mir nio-
mnn nnrlerero nehilfet.
XXI 5. du lostot
— 51 —
13. Circumdederunt me uituli multi, taiiri [ piiigues ob- So*!
sedemnt mc. Mih habent umbehalbot menigiu chalbcr, feizta
pfarra ha])ent mili umbesezzen: mciiigi des Liutes sint diu
chelber, die heriston siut die pfarre.
14. Aperiienmt super me os suum sicut leo rapicns et
rugiens. Sie giuetou gagen mir also- der leuuo, so er zuchet
uude fore gitigi ruhelot: iro rubelon uuas 'chrucigi iii, chrucigi
in', iro kinen uuas gageu imo do Pilatus cbot 'nement in unde
chnicigot in'.
45. Sicut aqua effusus sum, et dispersa sunt omnia ossa
mca. Ib pin nz gegozzen also uuazer, unde zeuuorfen sint
elliu miniu bein: ih babo uz gefrumet mine poten die mine
stareben sint, mit den ib uuasco die uuerlt iro unsuberi.
Factum | est cor meum tanquam cera liquesceus in medio 36^-
uentris mei. Min berzi ist uuorten also smelzentez uuabs in
minemo bucbi: min uuistuom der e ferbolen uuas, der ist
semfte uuorten in minero aecclesia.
16. Aruit tanquam testa uirtus mea, et lingua mea adbesit
faucibus meis: et in puluerem mortis deduxisti me. ]\Iin cbraft
ist irbartet also der tegel: uone demo fiuri irbartet der tegel,
uone dero note minero martiri ist min namo uuorten festo.
imda min zunga baftet ze minero sluuden: mine predigare
babent sib iro lera zi mir, daz si uone mir impbaben uuistuom.
unde du babest mib prabt ze demo stuppe des todes, so mi { na 36''
fiandi uuanent: si uuellent uuizzen daz du mib lazest nab
tode irfulen.
17. Quoniam circumdederant me canes multi: concilium
malignancium obsedit me. Uuanda bunda manige umbebal-
beton mib: bunda uone diu uuanda si diu niuen gepot bazzent,
also bunda bazzent niuuue unde uncbundi mennisken. gese-
meni dero arctatigin besaz mib.
18. Foderunt manus meas et pedes meos, dinumerauerunt
omnia ossa mea. Sie gruoben, daz cbuit si durbstiezen mine
bende unde mine fuoze. sie zalton elliu miniu bein: so barto
donota ib.
19. Ipsi uero considerauerunt et inspexerunt me: diuiserunt
sibi uestimenta mea et super uestem meam miserunt sortem.
4*
— 52 —
36c Sie selben stuon | den unde uuarteton unde cliuren mih, daz
fleisc, mit den ougen, alsa got mit den herzen: sie bechandon
mih meuuisken, alsa got. miniu geuuate teilton si ze stuchen
mider in. umbe minen roc den ih ze liehe truog, der obenan
nider geuueben uuas, uurfen si loz, uuer den gancen haben
scolti. daz sint siniu heilicmeinda, also diu toufi unde diu
missa. dei mahton zeteilet uuerden und er die irrari, au er
ein geuuati uuas daz die minna bezeichinet, daz nieman ne-
teilti: uuanda diu minna ist ungeteilet, si ist diu uzer niani-
gen ein machet, ane die uuaren die irrari. der die habet,
der ist gehalten.
36'^ 20. Tu autem, domine, ne Ion | ge facias auxilium tuum a
me: ad defensionem meam conspice. Auer du netuost ferro
föne mir dina helfa: tuo mih irsten an demo dritten tage,
uuarti ze minemo skermi: sih uuio du mir skirmest.
21. Erue a framea animam meam et de manu canis uni-
cam meam. lose mih föne uuafene unde mina aecclesiam
föne demo geuualti des buntes: uone des geuualti der io
pillet uuider iro.
22. Salua mc ex ore leonis, et a cornibus unicornium hu-
militatem meam. Halt mih unde nim mih föne des tiufeles
mundi, unde lose mina diemuoti föne den hörnen dero ein-
hurnin, daz chuit: dero ubermuoten die sunderingen herscaft
37a sih ana zuchent, dero unde anderere gnozscaft | ferchicseutero.
23. Narrabo nomen tuum fratribus meis: in medio aeccle-
siae laudabo te. Ih heizo dinan namen chunt tuen minen
pruodoren, daz chuit dinen holden minniclicho lebenten. fore
allere dero aecclesia lobon ih dih.
24. Qui timetis dominum, laudate eum: uniuersum semen
lacob, glorificate eum. Ir got furhtendi, lobet in, als iuuuili
selben, olliu lacobis afterchumft, daz chuit alle gloubegi,
guotlichot in.
25. Timeat eum omne semen Israel, quoniam non spreuit
neque despexit deprecacionem pauperis. Manniclih der got
XXI 2'J. (los tiufeles, des ilheryeschrichen 25. spreuit ]
spenit
— 53 —
gesehen iiuelle, der furliti iu. uiiancla er ne ferchos nio, noli
uefersah die digi des armen der uuerltrates sih neheuet.
Nee aiiertit faciem suam a me: dum clamarem | ad eum, ex- 37i'
aiidiuit me. Noh föne mii" sinemo suui ne uiianti er sin ana-
simi. er kehorta mili io danne ih ze imo liareta: ih irbat
in daz er mauigen üb gab uone miuemo tode.
26. Apud te laus mea: iu aecclesia magna uota mea red-
dam coram timeutibus eum. Mit dir, uater, ist min lob: du
bist mir lob. in minero uuiteu Christenheit diu in allero
uuerlti ist, keuueren ih minen geheiz, daz chuit: spende ih
minen lichinamon unde min pluot fore den die in furhtcnt.
27. Edent pauperes et saturabuntur, et laudabunt dominum
qui requirunt eum: uiuent corda eorum in saeculum saeculi.
Die ezzent arme die di uuerlt neminnont unde uuerdent iro
sat, uuanda sie himelisca fuora dar ana niezent diu | in 37«
euuiga seti gibet. unde die got uuellen, die loben in: iro
herza lebent iemer, uuanda si die fuora habent.
28. Reminiscentur et conuertentur ad dominum uniuersi
fines terrae, et adorabunt in conspectu eins uniuerse. patrio
gencium. Got uuas den dieten imfaren, er uuas in uzer ge-
hugede: sie behugent sih auer danne unde iruuindent ze imo
uone allen den enden dero erda. unde fore imo beten, daz
chuit inuerlih betont in alle die stete da die diete sint.
29. Quoniam domini est regnum, et ipse dominabitur gen-
tium. Uuanda sin ist daz riebe, er uualtet iro allero.
30. Manducauerunt et adorauerunt omnes diuites terrae:
in conspectu eins cadent uniuersi qui descendunt in terram.
loh alle uuerltriche azeu sine heiligiu, alsi | auer ze seti, Bl<^
uuanda si einen anderen liunger habent: unde auer doli potent
sie in. uore imo uallent alle die iro muot uuentent an die
erda: er eino sihet uuio si uallent.
XXI 25. uuerltrates: 'der mitlelst der Hilfe, welche die Welt ihm
f/eirährt, sieh nicht aufrichten kann'' 2(5. fuhtent
28. diteii, e übergeschrieben 29. allerero, nur das erste r durch
Pitncte getilgt
— 54 —
31. Et anima mea illi iiiuet, et semen meum seruiet illi.
Auer diu min sela lebet imo, uuanda si in einen uuile, undo
min liut den ih losta dienot imo.
32. Adnimciabitur domino . . . iientura, et adniinciabunt
caeli iusticiam eins populo qui nascetur, quem fecit dominus.
Daz chumftigi chunni dero niuuuen e, daz uuirt imo cliunt
getan: sine engili chundent iz imo, unde sine euangeliari
chundent sin relit. uuemo? demo liute der uoh uu erden scol,
den got scuof, den er uone toufi Christinen hiez uuerden.
XXII.
38a 1, JJominus regit me, et nihil mihi deerit: in loco pascue
ibi me collocnuit. Trohtin selbe rihtet mih, cliuit diu aeccle-
sia uone Christo, unde niehtes nebristet mir. in dero stete
da uueida ist, habet er mih kesezzet: er habet mir in dere
e unde in den uuissagon, an dere e unde ana uuistuome,
keistlicha fuora kegeben.
2. Super aquam refectionis educauit me: animam meam
conuertit. Er habet mih gezogen pe demo uuazzere dero labo,
daz ist diu toufa mit dero diu sela kelabet uuirdet. er habet
mina sela uone ubele ze guote becheret.
3. Deduxit me super semitas iusticiae propter nomen suum.
Leita mih an den stigen des rehtes umbe sinen namon, nals
38'' umbe mine ge | uurhte.
4. Nam etsi ambulauero in medio umbrae mortis, non
timebo mala, quoniam tu niecum es. Gen ih ouh hie in
mittemo scatue des todes, daz chuit unter den irrarin die
pilidi des todes sint, noh danne nefurhte ih mir des leides
daz si mih geargeren, uuanda du sament mir bist unde du
in minemo hercen bist. Virga tua et baculus tuus ipsa
me consolata sunt. Din ruota unde diu stab, daz chuit diue
XXII 4. in medio ] imedio
— 55 —
fille unrle dine ehest igi, die liabent inih getröstet, iials kelei-
digot, iiuanda ili uoiie in kebescerot piii.
5. Parasti iu coiispectu meo mensam aduersus eos qui
tribulaut me. Nah den cbcstigen rilltest du mir tiske, daz
ih geazot uurte mit starchere fiiore danne diu milih | si, 38c
uuider den die mili cliestigent. du brahtest mih uone un-
durnohti ze duruohtigi: die chraft gäbe du mir uuider iu.
Inpiuguasti in oleo capud meum: et poculum meum
inebrians quam praeclarum est! Salbotost min muot mit geist-
lichero freuuidi: unde uuio barto mare din traue ist daz
mennisken getrencbet unde sie tuot irgezzen iro ereren lus-
sami! daz traue ist diu gnada des heiligen keistis.
6. Et misericordia tua subsequatur me omnibus diebus
uitae meao. Unde din gnada folget mir alle tage mines libes:
si huotet min unzi ih lebe. Et inhabitem in domo domini
in longitudine dierum. Daz ih dara nah pue in dere himi-
liscun Hierusalem in lenge dere tage die einen euuigen | tac oS<^
bezcichinet.
XXIII.
Vuaz chuit prima sabbati? uuane der eristo uuechetag
der froni tag unde der tac dero urstendidi heizet, ze demo
sihet diser salmo.
1. Uomini est terra et plenitudo eius, orbis terrarum et
uniuersi qui habitant in co. Trohtinis ist diu erda unda iro
fulli, sin ist der erdring unde alle die da ana buent: imo
uuirt undor tan elliu diu uucrlt, unde sin aecclesia breitet
sih über al.
2. Ipse super maria fundauit eam, et super flumiua prae-
parauit eum. Er gestata sia obe den mereuuazzeren: dise
uuerlttunste nc iruellent sia. unde obe den ahon machota er
XXII 4. keledigot, i ühergeschriehen XXIII 1. erdriug ] crdrig
— 56 —
sia. uuare fliezent die aha, uuare in claz mere? uuara habeiit
39a gitigi iro gesin, uiiane ze | dero uuerlti? ioli die uberuuindet
sin aecclesia, uuanda si negeret anderes, uuare dera untotliclii.
3. Quis ascendit in montem domini, aut quis stabit in
monte saucto eins? Uuor steig uf in gotes perg? uuer erliuob
sih noh in die hobi gotes rebtes? odar uuer ist da state in
sinero heiligen stete? daz ist der unsundigi in sinen uuerchen
unde der reino in sinen gedanchen.
4. Innocens manibus et mundo corde qui non accepit in
uano animam suam, nee iurauit in dölo proximo suo. Der
sine sela neahtot in bosheite, sunter in'' euuigheiti: der sia
bechennet untotUchi, nals totlicbi, unde sia gerot uuerden
riebe des euuigen guotes. noh in untriuuen ne suor siuemo
391^ gelegenen, | sunter so geuuare so geuuarez guot er geuuinnen
uuili.
5. Hie accipiet benedictionem a domino et misericordiam
a deo salutari suo. Der so getano imphahet segen uone si-
■ nemo haltare.
6. Haec est generacio querentium dominum; querencium
faciem dei lacob. Daz ist diu geburt dero got suocbenten,
dero suocbenten gotes anasuine, der lacobis got ist demo er
die forderen era gab, suio er der iungeri uuari.
7. Tollite portas, principes, uestras et eleuamini, porte
eternales: et introibit rex gloriae. Nement furder, lantheren,
iuuuere porta: ir uuerltrichen, nement dana iuuuera achusti
die iuuuib zo tode leitent. unde uf heuet iuuuih, euuigi
39" porte: die | toufi unde die insagungi dere uuerlti. unde den
gestalten get in ziu der chunig dero guotlichi.
8. Quis est iste rex gloriae? dominus uirtutum ipse est
rex gloriae. 'Wer ist diser guotlichi chunig'? uragot der pro-
pheta, unta antuurtet des 'trobtin der starcho unde der mah-
tigo den du uuandost unchreftigeu, uuolna du iudiskiu diet,
do du in in chruce gesahe'. Trobtin mahtiger in uuige, also
XXII 2. di aha, e iiher i 8. den du ] den nheryeschriehen
in inchruce ] das erste in ilbercjeschriehen mahtiger ] matiger,
h übergeschrieben
— 57 -
da skein da er chot. 'uueneii suochet ir'? iinde sa uone demo
iiuorta siua fianda sturzton.
9. Tollite portas, principes, uestras et eleuamini, porte
eternales: et introibit rex gloriae. Nemet dana, liute des
tiefeles, porta iuuueres fiirstou die er stalta uuider gote, daz
si I imo uiliezeu iuuart: die tiiot dana. mide imerdet nf 39*
irrilitet, euuigis rohtes porta, ze gote Icitente: uude dar get
danne in ze iu der chunig dero guotliclii.
10. Quis est iste rex gloriae? dominus uirtutum ipse est
rex gloriae. Uuer ist diser guotlichi chunig des ouli du dili
uunderon niaht, du fursti dere uuerlti? trohtin dero chrefti
der ist chunig dero guotlichi: sine chrefte tuont in guotlichin,
imo uuichet elliu mäht.
XXIV.
1. Diz ist diu stimma einis iegelichen gloubegen.
2. Ad te, domine, leuaui animam meam: deus mens, in
te coiifido, non erubescam. Ze dir, trohtin, huob ih uf mina
sela uone irdisken giriden ze geistlichen. [ Got min, an dili 40»
getruen ih uude ne scame mih. uuanda ih mir selbemo ge-
truendi ze scamen uuart, unde mih föne den sculden daz ih
got uuolti uuerden, ioh ein uurmelin irsterben mahc: dannan
ist mir dir ze getruenne.
3. Ne(jue irrideant me inimici mei: etenim uniuersi qui
te expectant. non confundentur. Noh mina fianda nchuohen
min: alle die diu ])itent, die neuuerdent geskendet.
4. Confundantur omnes jniqua agentes superuacue. Ge-
skendet muozen uuerden unrehte umbederbe tuoende.
Vias tuas, domiue, demonstra mihi, et semitas tuas doce me.
Dine uuega die gerehten zeigi mir, unde diniu smalen phat
gelere mih | gen, nals den breiten uueg der ze hella leitet. 40''
5. Dirige me in ueritate tua et doce me, quia tu es deus
saluator mens, et te sustinui tota die. In dinero uuarheiti
— 58 —
girihte mili unde lera mih, uuancla ili uone mir selbemo die
lugi uueiz: uuanda du pist got min lialtare, uiide din beit
ih alla die frist dirro uuerlti miz du mih uzer paradiso uer-
stozenen uuidere leitist.
6. Reminiscere miseracionum tuarum, domine, et misericor-
diarum tuarum quae a saeculo sunt. Irhuge dinero irbarmidi,
uuanda mennisken uuanent daz iro irgezzen si, unde irhuge
dinero armherzige die uone erist uuerlte io uuaren, unde du
sie io skeindest.
7. Delicta iuuentutis | meae et ignorancias meas ne me-
mineris. Die missetate minero iugende unde minero unuuizzili
40c nehabe du in gehucti. Secundum misericordiam tuam me-
mento mei tu: propter bonitatem tuam, domine. Irhuge du
min nah dinero gnada diu dir geriset, nals nah dero abulgi
die ih garnot habo: umbi dina guoti, trohtin, uuanda ih guote
geuurhte nehabo.
8. Dulcis et rectus dominus: propter hoc legem dabit de-
linquentibus in uia. Suozer, uuanda er füre fangot die men-
nisken mit gnadon; auer grehdir, uuanda er fortiligot die imo
des nedanchont. uuanda er suozer unde rehtir ist, umba daz
fant er e diu sie rihte ze uuege.
9. Diriget mansuetos in iudicio, docebit mites uias suas.
Er gibet in da solichen antrei | ten, daz sie furdir feruuorren
neuuerdent. er lerot die zamen sine uuege, die sin ioh tragen
40d uuellent.
10. Uniuersae uiae domini misericordia et ueritas re(iui-
rentibus testamentum eius et testimonia eins. Alle sine uuege
sint gnada unde uuarheit. die er sie leret, dere sint zuene:
an demo einen chom er iu, an demo anderen scol er noh
chomen; also in do teta gnada ze fergebenne holtlichun, so
tuet in noh uuarheit zerteilenne den unferuuarten. er leret
sine uuege unde tuet sie offen den die sine pemeindi suochent
XXIV 6. skeindest ] skendest, i übergeschrieben 7. gnada
du, i übergeschrieben 8. derelinquentibns grehdir ]
gredir, h übergeschrieben 10. holtlichun ] hotlicfliun suohent,
1 übergeschrieben
— 59 -
uufl(> siniu urcliundc, also die miteimaren tuont die daz niuuui
lii'cliimtom linde dei uuort dero imissagon scrudelont.
ze Roma | imas sito daz die forderen hiezen in den tauelen 41»
al scrihen daz si bemeinden ii-o afterchomen: uuanda iro
uuizoda dar ana gescriben uuaren, pediu hiez diu gescrift
urcbundom: ze dero gelibnussidi heizet diu e die got den
alten bemeiuda, altiz urchuntuom, "undc die er uns pemeinda,
niuiz urchundi.
11. Propter nomcn tuiun, dominc, propiciaberis peccato
meo: multum est enini. Umbe dinen namen, uuanda du hal-
tari beizist, Übest du trolitin minen sunden. iro ist uile: si
uuahsent tagelicbes, pediu ist iro fili.
12. Quis est bomo qui timet dominum? legem statuit ei
in uia quam elegit. Uuer menniscon ist der got furhte?
demo habet er e gesezzet an de | mo furgesezida dero heilic- 41^
heite daz er durh sina forhtan eruuelita.
13. Anima eins in bonis demorabitur, et semen eius here-
ditabit terram. Sin sela uuonet in liebe, unde sin uuercli
erbet den irstandenen lichinamen in dero unferuuartnussi.
14. Firmamentum est dominus timentibus eum, et testa-
mentum ipsius ut manifestetur illis. Trohtin ist festinungi
den die in furhtent: mennisken forhta machot umbaldi diu
missetniidi heizet, aucr gotes forhta festinot daz muot. unde
er tuet daz in geojffenot uuerde sin e die er in pemeinda.
15. Oculi mei semper ad dominum, quoniam ipse euellet
de laqueo pedes meos. Miniu ougen sehent io ze gote,
uuanda er loset mine fuoze uzer demo stric|che: an den ih 41«
siho, der losit mih.
16. Respice in me et miserere mei, quia unicus et pauper
sum ego. Sih ana mih dinen Christinen lind unde habe min
irbarmidi, uuanda ih din einige bin, rehte gloube habenti
unter manigen irrarin, unde din armo, neheina uuerltgiridi
habenti.
XXIV 13. uüferuuarnussi, t übergeschrieben 14. pemeinda ]
pemeida
— 60 —
17. Tribiüaciones cordis mei multiplicatao sunt: de neces-
sitatibus meis eripe me. Manigfalte chestigi sint mines libes
uone minemo unrehte: uiianda ih die uote lido, uone den
losi mih.
18. Vide humilitatem meam et laborem meum, et dimitte
omnia peccata mea. Sih ana mine diemuoti, uiiio uufeiTuomet
ili piu, unde sih mine arbeite diu mir ana liget andere fer-
413 tragende die unzuhtliliun sament j mir sint, unde mit demo
opfere gehultir: fergib mir mina sunda alle.
19. Respice inimicos meos, quoniam multiplicati sunt et
odio iniquo oderunt me. Sih au mine fianda unde nelaz sie
florn uuerden, uuanda iro manigi sint unde ih iro deste uuir-
seren trost haben mag; unde sih daz si mih unrehto hazzent,
uuanda ih sie minnoto: unde pediu gebore du mih.
20. Custodi animam meam et erue me: nee confundar,
quoniam inuocaui te. Pehuote mina sela daz si in gelih
nesi, unde lose mih uone iro feruundini diu perplexitas heizit,
42a in clero ouh ih haften, uuanda ih sament in uuirbo. ne laz
mih scameg uuerden, uuanda ih dih ze helfari bat unde dir
getrueuto, nals j mir selbemo.
21. Innocentes et recti adheserunt mihi, quia sustinui te.
Unsundigi unde grehte haftent ze mir, nals nieht so unrehte
die Sament mir uuerbent, sunter iro herze sint sament mir:
uuanda ih hina nefieng ze in den ubelen, unde ih din beit
unzi din scuuelunge chome diu die spruren hina uuannot.
22. Libera, deus, Israel ex omnibus tribulationibus suis.
Lose, got, den liut den du dih lazest gesehen in futuro,
uone allen sinen anguston die er lidet nieht ein uzuuert,
sunter ouh inuuert.
XXIV 21. spruren auf Rasur uuannot ] uuannout
61 —
XXV.
Einemo iegelicliemo durnohtigemo mennisken chumet uuolo
diser salnio.
1. liidica me, doraine, qiioniam ego in innocentia mea in-
gressus sum: et in domino sperans non infir [ mabor. Skeit mili
trohtin uone ubelen, uuanda ih under in uuarb in unsuntigi: 421)
unde an dih gedingento ne uuirdo ih muotsieli iro ubeli. der
an dih gcdinget, der ne iruallet sih sines muotes, so er die
zunmari gesihet, noh der negloubet sih sinero guoti umbe
iro ubeli.
2. Proba me et tempta me, ure renes meos et cor meiim.
Pesuoche niih nnde chore min: nals freisigo, sunter gnadigo
unde so daz du mih pezzerest unde du mih liuterost minero
sundon, umba zaliga chorungi cheden uuir 'ne du mih in
geleitest in die beohorunga'. dero ist disiu uuidiruuartic diu
den man gerehthaftigot also si teta Abrahamen, do er be-
cheret uuart unde beuuaret. prenne mi | ne lancha unde min
herza. daz chuit: prenne mine gelüste unde mina gedancha, 42c
daz si unrehti nesin, prenni sie mit demo fiure des heilige
keistis.
3. Quoniam misericordia tua ante oculos meos est, et com-
placui in ueritate tua. Uone diu tuo so ih dih pite, uuanda
din gnada fore minen ougen ist unde ih iro ungehuctig neb in
noh undanename. unde des pin ih dir gelichet in dinero
uuarheiti: unde neruoche uuio ih menniskon misselichi mit
den uuarheit neist, ecchert ih dir liehe.
4. Non sedi cum conciho uanitatis, et cum iniqua geren-
tibus non introibo. Ih liehe dir des daz ih ne saz in dero
menigi dero uppicheiti, so dero ist die in theatro sizzent alle
die unreht ratent. | Noh ze unrehto ratenten ne ken ih: ih
neuuilo mih sa heften ze in. 4211
XXV 4. in theatro ] dariiher die Glosse in demo spilihusa
alle für aide
— 62 —
5. . . . ih liazzeta io dero arctatigeii menigi. uone diu
skiet ili mili uone in. sid ih iioli mit üppigen ne saz.
6. Lauabo inter inuocentes manus iiieas, et circumdabo
altare tuum, domine. Ih tuaho mine hende mit unsundigen,
daz chuit: ilo haben reiniu uuerhc also die unsculdigen tuont.
unde demo getanemo umbefaho ih dinen altari: min herzi
daz din altare ist, in demo ih dir opferon guoten uuillen
unde lutera digi, daz umbehaben ih danna unde peuuaro iz
so, daz iz fol haba sina reina.
7. Vt audiam uocem laudis tuae et enarrem uniuersa mi-
43a rabilia tua. Daz ih gehöre, ih meino daz ih ferneme | unde
bechenne dia stimma dines lobes. uuelichiu ist diu stimma?
uuane daz min herza. gehe sih uone dir haben sina guoti
unde uone imo selbemo sina ubeli. unde ih zello elliu diniu
uunder dir ze lobe, alsa mir.
8. Domine, dilexi decorem domus tuae et locum habitati-
onis gloriae tuae. Ih minnota io, trohtin, dia ziorda dines
huses: aecclesia diu ist daz gotes hüs, in iro sint guote unde
ubeli, auer die guoten die smt iro zierda. unde minnota ih
die stat da din guotlichi buet: der sinero guoti dih guotlichet,
nals sih selben, der ist stat dinero guotlichi.
9. Ne perdas cum impiis animam meam et cum uiris san-
guinum uitam meam. Sid daz so si daz ih ze ubelen mih
431^ nehafti unde ih dine goutlichi forderota, nals | mina, nu ne-
flius mih mit ubelen unde mit manslecgon.
10. In quorum manibus iniquitates sunt: dextera eorum
repleta est muneribus. In dero banden daz unreht ist: iro
zeseuua ist fol mieten, si forderont unreht umbe golt unde
umbe silber unde umbe lob: uone diu heizet er sie man dero
sundon.
11. Ego autem in innocentia mea ingressus sum: redime
me et miserere mei. 12. Pes enim meus stetit in directo: in
ecclesiis benedicam te, domine. Ih ilto auer uuesen unsundig:
uone diu lose mih unde habe min irbarmidi. min fuoz
XXV 7. stima beide mal guti, 0 übergeschrieben
9. gotliclii, V vbenjefichr leben
— 63 —
folstuont in greliti: in allero christcnheiti lobou ih dih, uieht
ein mit dero zungen, sunter mera mit uuerclien.
XXVI.
Sus sanc Danid e er geuuiliet uurti.
1. Uominus inluminucio mea | et salus mea: quem timebo? 43c
Trolitin ist der mih intlulitit ze sin selbes bechennidi, unde
er ist min beili: uuen furbto ih der mir deuueder nemo?
Dominus protector uitae meae: a quo trepidabo? Er ist der
mib skirmmet: uone uuemo furhto ih freison.
2. Dum adpropiant super me nocentes, ut edant carnes
meas. Er skirmmet mih so mih ana uuellent scadele, daz si
mih ezzen: die iro grimmi an mir skeiueii uuellent, die ne-
lazet er sia skeinen. Qui tribulant me inimici mei, ipsi
infii'mati sunt et ceciderunt. Mine fianda die mir not tuoent,
die sint sieh unde iruallen.
o. Si consistant aduersum me castra, non timebit cor
meum. Sin iouh herebergi gestellet uuidir mir, die nefurhtet
min herza. Si exurgat aduersum j me praelium, in hoc ego 43'i
sperabo. Heue sih ouh uuig gagen mir, ioh danne gedinge
ih an in: in selben den freisen skirmmet er mih.
4. Unam pecii a domino, hanc requiram: ut inhabitem in
domo domini omnibus diebus uitae meae. Eines dinges ge-
reta ih ze gote, daz forderon ih: andere sint die in manigero
dingo bitent, einis pito ih. uuaz ist daz? daz ih muoze buen
in sinemo hüs alle tage mines libes: da alla taga ein tag ist,
da geron ih seldon; da tag ana naht ist, da lib ana tod ist,
da lieb ana leid ist, dara lustit mih ze chomenne unde furder
da ze uuesenne. Vt uideam uoluntatem domini et uisitem
templum eins. Daz ih in selben sehe unde mih sin nieten 44='
muozi unde die 1 lussamo unirdrozeno habe, dar umbe langet
XXVI 4. uuesenne ] uuefejiue
— 64 —
mili dara. unde ili skirm habe uone siiiemo heiligen hus: daz
ih des skirm habe daz ih sin hus pin.
5. Quoniam abscondit nie in tabernaculo suo in die ma-
lorum: protexit me in abscondito tabernaculi sui. Uuande er
mih ferbare hie uiiesenten in sinero aecclesia in freisigen ta-
gen fore chorungen unde fore ahtaren: sid er mih hie skirmda,
mer auer da. er skirmda mih an demo ferholenen sines
keceltes: daz ist Christus, er buet ferholno in den herzen
dero gloubegen, an imo haben uuir skirm.
6. In petra exaltauit me, et nunc exaltauit capud meum.
44b An demo steine irhohta er mih: daz ist auer | er, also iz
chuit 'der stein uuas Christus', unde nu habet er min houbet
selben Christum hoho gesezzet obe allen mineii fianden: uone
diu magen si min ahten, uuanda ih noh dara nechom dara
min houbet chomen ist. so ih auer demo houbete dara ge-
folgen, so neist mir des furder neheiu sorga, daz mir ioman
si tara. Circuiui et inmolaui in tabernaculo eins hostiam
uociferationis : ctotabo et psalmum dicam. Ih habo umbefaren,
daz chuit ih habo über al geeiscot sina aecclesiam diu sin
kezelt ist. üi demo gezelte opferen ih imo den frisginc dero
freuui: ih pin des fro daz ih sie über al uueiz. so ih ouh
44c dara chu | mo dara er chomen ist, unde sine lussami gesiho,
danne pin ih sichir, danne singo ih daz sanc dero mendi.
7. Exaudi, domine, uocem meam qua clamaui ad te: mi-
serere mei et exaudi me. Gebore, trohtin, dia stimma mit
dero ih hareta ze dir umbe daz eina des ih geron. haha
gnada unde gehöre mih: du uueist uuola uuaz daz ist des
min herza geret.
8. Tibi dixit cor meum 'quesiui uultum tuum, . . . domine,
requh'am'. Min herza chuot ze dir 'ih uuilo diu antluzi, diu
antluze, trohtin, uuilo ih: da ist iz allez daz ih uuilo, des
gebore mih, des geuuero mih'.
9. Ne auertas faciem tuam a me,* ne declines in ira a
44d seruo tuo. Neunen j de uone mir din anasiune, ne cliere iz in
Zorne föne dinenio scalche. daz chuit: neskeine mir soliche
XXVI 5. er skhiula mili G. also ih chuit
— G5 —
irbolgini, daz du iz clierest uone mir. odar iz cLuit: in dero
urteili nechere iz föne mir; föne minen sundon chere iz, nals
föne mir. Adiutor mens esto: ne derelinquas me neqiie de-
spicias mc, deus salutaris mens. Wis min helfare: suio ih
fria selbchuri habe, ih ne mac toh nio uuola getuon ane
dina helfa. du nelazest mih, du nefersehest mih, got min
haltare.
10. Quoniam pater mens et mater mea dereliquerunt me:
dominus autem assurapsit me. Uuanda min uater unde min
muoter die mih zugen, odar Adam unde Ena, | habent mih 45^
uerlazen. uuaz ist umbe daz? mih habet auer got zuo imo
genomen.
1 1 . Legem pone mihi, domine, in uia tua et dirige me in
semita recta propter inimicos meos. Uuanda daz so ist, nu
seze mir ee in dinemo uuege, sezze mir in Christo ee, der
uuarer uuec ist. rihte mih an den rehten uuec, daz cluiit
lere mih diue scrifte, umbe mine fiande, daz si mih aba uuega
neleiten.
12. Ne tradideris me in animas tribulancium me. In dere
uuillen neselest du mih die mih treibent unde iagont, so Saul
tuet unde sine holden. Quoniam insurrexerunt in me testes
iuiqui, et mentita est iniquitas sibi. Uuanda mir ana ligeut
unrehta | iehare, unde daz unroht habet gelogen imo selbemo 45''
ze freison, nals mir. diz mac fernomen uuerden föne Doeg
Idumeo der in umbe Abimeleg den euuart zeh rates uuider
demo chunigi.
13. Credo uidere bona domini in terra uiuentium. Nu ist
auer min trost ze gesehenne gotes guot in dero lebenden
lante: ih uuirdo irgezzet in dero lebenden lande des ih hie
lide in dero erda dero sterbenden.
14. Expecta dominum, uiriliter age: et confortetur cor ^
tuum, et sustine dominum. Pit gotes, gehabe dih manlichen,
haba palt herza unde bit sin: er chumet unde loset dih.
Diz ist der rat des uuissaffen odar des antuurtenten erotes.
XXVI 1.3. Sterbeden
- GG —
XXVII.
Diz ist diu gotes | stimma in dero martira.
45c 1. iVd te, domine, clamaui, deus mens, ne sileas a me,
ne quando taceas a me: et assimilabor descendentibus in
lacum. Ze dir, uater, hareta ili, got miner: stille nesist
du föne mir, daz chuit geskeiden ne sist du föne mir. ne laz
mih ane gotheit mennisken sin: uuanda so bin ili gelili den
sib sounenten in den se, die diso uuerlt miunont.
2. Exaudi domine uocem deprecationis meae, dum oro ad
te, dum extollo manus meas ad templum sanctum tuum.
Gehöre mili in demo cbriice, so ib cbode 'uater, fergib in iz,
uuanda si ne uuizzen uuaz si tuont', so ib uf lieue mine
bende unde ib sie streccbe in demo chruci den ze belli die
j din bus uuerden sculen.
45<i 3. Ne simul tradas cum peccatoribus animam meam, et cum
operantibus iniquitatem ne perdas me. Sament den sundigen
nef erseiest du mina sela, unde sament ubeltatigen ne fliesest
du mib. Qui locuntur pacem cum proximo suo, mala au-
tem in cordibus eorum. Die mit iro gelegenen minniglicbo
cbosent, alsus cbedento 'meister, uuir uuizzen uuola daz du
uuarbafter bist unde den gotes uuec in dero uuarbeiti lerest',
unde iz auer ubele meinent in iro lierzen.
4. Da illis secundum opera ipsorum et secundum nequitiam
adinuontionum ipsorum. Lona in nab iro uuercben unde nab
46a dero arctagi iro ilunga, | daz si demo unsundigen ilont taran
der bera cbora sie zerlosenne. Secundum opera manuum
eorum tribue illis, redde retributionem ipsis. Lona in nab
iro uuercben, daz sie mit lugenen cboman, do man in uuar-
beit sageta: mit iro lono lona in, daz si selben iro lugebeiti
petriege.
5. Quoniani non intellexerunt opera domini: et in opera
manuum eius destruo illos, et non edificabis eos. Also iz
cbuit: uuanda sie gotes uuerc an Cbristo nebecbandon, nob
nmbe uuaz in sin uater santa, nob an siniu zeicben ne dabton
XXVII 4. adiuuentionem
— 07 -
dei er in fora teta. umbe die sculdi störe sie iinde furder
ne cimbera sie, iro riclio uiierde uone den | Romaren so uer-
tiligot, daz is furder nebein geuuabt ne si.
6. Benedictus dominus, quoniam exaudiuit uocem depre- 46'^
cationis meae. Gelobet si got daz er mib fernomen liabet
minero digi unde er iz frumet nab minero beto.
7. Dominus adiutor mens et protector mens, et in ipso
sperauit cor meum, et adiutus sum. Er ist min belfare in
dero note dero martiri unde min skirmmari in dero totliche
dero urstendi, unde an in fersab ih mib, unde dannan ist
mir geholfen. Et refloruit caro mea, et ex uoluntate mea
confitebor illi. Unde dannan ist irstanden min fleisc, unde
also mib lustet, so giho ib imo: uuillouualtiga gegiht tuen ib
imo an den, an den ih pin, die mi | ne gloubigen sint.
8. Dominus fortitudo plebis tuae . . . Trohtin fater miner
ist starchi sines folches daz an in gloubig uuirdet nah minero 46^
urstendi, unde er ist skirmare dero beilbafton sines geuuibten:
die sint heilbafti dero heili Christus ist.
9. Saluum fac populum tuum, domine, et benedic heredi-
tati tuae, et rege eos et extollo illos usque in aeternum.
Gpbalt throbtin dinen liut unde tuo segen dinemo erbe föne
demo du ze mir cbode 'Pite mih, unde ih gibo dir die dieti
diu erbe, ribte sie hie unde heue sie binnan ze demo euui-
geu libe'.
XXVIII.
Diz ist daz sanc dero foltannen herebergen, daz cbuit
accclesiae, in dero hie ze fehtenne ist uuidiri demo tiufilo. i
Diz ist diu stimma des uuissagen ze den glouliegen in dero
aecclesia. 4Gd
1. Afferte domnio, filii dei, afferte domino lilios arietum.
Gutes chiut, pringet trohtino dei chint dero uuidere, daz cbuit
XXVII 7 skirmmari ] skimmari, r nheryeschriehen irstan-
den ] istanden, r ilhergeschriehen
— G8 —
dero poteno. iro cliiiit piret ir: iuuuib selben bringet imo.
leitai'i des quartires sint sie, uuanda si uuisent den liut: pe-
diu beizzent si uuideri,
2. Afferte domino gloriam et bonorem, afferte gloriam
nomini eins, adorate dominum in aula sancta eins. Pringent
imo uuoia uurcbendo guotlicbi unde era, priiigent guotlicbi
sinemo namen, preitet sinen namen über al: petet in sinemo
sala, daz sint iuuueriu berza..
47^ 3. Vox domini super | aquas, deus maiestatis intonuit:
. , . super aquas multas. Sin stimma skillet über uuazzer,
daz cbuit idoer die bute den er cbundet sina ee. got dero
magincbrefte irdonorota: der mabtigo Cbristus gibiutet prute-
bcbo uzer demo uuolcbene sines Hcbinamen daz uuir die
riuuua tuon. übe manigeu uuazzeren sizzet er: manige sint
sin sez, uuanda er in in buet, so er sie predigento becberet.
4. Vox domini in uirtute, uox domini in magnificentia.
Sin stimma ist in cbrefte, uuanda si gemag filo unde getuot
mabtigi die die iro losint. sin stimma ist in micheluurchunga:
si becberet sie in micbeliu uuerbc.
47'^ 5. Vox I domini confringentis cedros; et confringet dominus
cedros Libani. Sin stimma ist diu stimma des precbenten
die birza, daz sint die ubermuoten. ufen Libano uuerdent die
bo besten cedri, die pricbet er: die bobest gestigen sint in
uuerlte, die gidiemoutet er unde gecberet sie nab imo selbemo.
Opfer uuas er demo uater, opfer uuerdent si imo. cbalp des
Siduualdes uuas er, uuanda er iruuelet cbalb uuas, so dei
sint dei ufen Libano geuueidinot uuerdent.
6. Et comminuet eos tanquam uitulos Libani: et dilectus
sicut filius unicornium. Unde des uater truot uuirdet men-
nisco, unde irstirbet also einer dero ludeni.
47*= 7. Vox domini intercedcutis Hanönam | ignis. 8. uox
domini concucientis desertum: et commouebit dominus de-
sertum Cades. Sin stimma ist des skeidenten daz fiur, daz
cbuit die uuotigen den filo beiz ze imo uuas: uuanda balbe
uam er sie ze imo, balbe feruuarf er sie. Sin stimma ist
XXVIII 5. cuiiiiiugoiites 8. ftnuuaf, r ftboyesclirichen
— 69 —
des irscutcnten claz eiiioti, daz cliiiit: dero lierzc die anc
got uuaron, tuot sie sili ercliomen. iiude er iru lieget die
iiuosti Cades: also er in Cades teta rinnen uiiazer iizer steine,
so tuot er föne imo chomene scrift rinnen in die iiiiosti dero
diete. er ist selbo der stein.
9. Vox domiui praeparantis ceruos, et reuelabit condensa:
et in templo eins omnes dicent gloriain. Sin stimma ist tes
der sih dero liirzo geuiiarnot die die niieidi | niezen sculiji. 47^^
den liirzen intnot er die uueida: er lazet sie in dia tongeni
dero geschrifti. unde in sinero aecclesia sagent sie alle sina
guotliclii, iogelili gagen sinemo mezze.
10. Dominus dilimium inliabitare facit, et sedebit dominus
rex in eternum. Troktin liabet sin gesazi in dero fluoti:
trolitin iiuas in dero arclia sament den sinen, do si in fluoti
saz. so ist er noli gesezzen sament den sinen in dero aecclesia
diu in mitten den iinden dero uueiiti uueibot, daz er sie nii
l)elialte also er do behielt die arclia, mit dero diu aecclesia
Ijezeichinot uiiart. unde dura nah sizzet er richesondo iomer.
11. Dominus uirtutem popnlo suo dabit, | dominus bencdicet 48a
populo suo in pace. Trohtin gibet herti sinemo liute zerli-
deinie die geuuelleda unde die tuniste dirro uuerltc: iiuanda
er in hie nelieinen frido ne liabet geheizen. nah demo ente
dirro uuerlte tuot er segen sinemo liute in fridi: den frido
habent sie an imo selbemo. Disen salmen zierent misse-
liche zuospilunga, also diu ist uono den uuideren unde uone
den hirzen unde uone den einhurnen unde uone demo chalbe
des Situualdes.
XXIX.
1. Diz ist frosancg dero uiiihe Dauidis huses. unser Da-
uid ist Christus, sin hus ist der sin lichinamo. daz hus uiiart
XXVIII 9. in sinero ] insinenero
— 70 —
481j gecimberot in clero siiiero libhaftunga uli | de geniuiiet 'in dero
* urstendi. diu iteniuuui heizet imibi: pcdiu ist daz uuibi daz
man niuimiz lius peginget zimberon.
2. Jljxaltabo te, dominc, quoniam suscepisti me, nee de-
lectasti inimieos meus super me. 'Ib purlicbon dih , trobtin'
cbuit der sun ze demo uater 'dib getuon ib mari in allero
uuerlti, uuanda du mib impbangen babest unde gesezzet ha-
best ze dinero zeseuun. nob minen banden niuuiUotost an
mir, sid ib niiues dancbes irstarb: suuter uoue belle unde
uone tode mib täte irsten uuider iro uuillen'.
3. Domine deus meus, clamaui ad te, et sanasti me.
Trobtin got miner, ze dir bareta ib do ib in demo berge
48c betota fore | demo tode, unde föne diu gebeiltost du mib in
dero urstendi.
4. Domine, abstraxisti ab inferis auimam meam, saluasti
me a descendentibus in lacum. Du fuortost mina sela föne
bella, do ib andere sela fuorta. du hielte mib fore den
sib soufenten in den se, daz cbuit fore den sundigen die min
ahton, die sili souften in die tiefe dero sundon.
5. Psallite domino, sancti eins, et confitemini memoriae
sanctitatis eins. Singet unde danchot des trobtiuo, ir sine
heiligen, uuanda ir sament imo irstanden biret, unde ir nah
imo faren sculet dara er geuaren ist. unde iehet gnadon
sinero heiligen gehucti daz er iuuir ne irgaz, doh ir sin
irgezzen babetot.
48^ G. Quoniam ira in indig | natione eins, et uita in uoluutate
eins. Uuanda irbolgini ist in sinemo zorne: tot chom iu föne
sinemo zorne, do diu eristi sunti geseah. unde euuig lib
chom iu föne sinemo uuillen ane iuuuere geuurbti. Ad
uesperum demorabitur fletus, et ad matutinum leticia. Ze
abende tuelet der uuoft: do daz liebt des uuistuomes zegieng,
do fieng er ana unde uuereta sid. auer ze uhtin cbumet diu
frouuidi: si cbumet in dero urstendi in demo iungisten tage,
an demo zite do diu gotes urstendi geseah, so geskihet diu
iungista ^ urstendi: mit dero ererun uuart diu anderiu ge-
zeichenet.
- 71 —
7. . . , d() ih in i)aradiso in iiiinero guubte uuas | unde ili 49»
got liabeta unde ih niehtcs ne irrota, do chot ih 'fiirder no
uuirdo ih geuuehsetot, furder ne uuirdo ih totlih'. iz ist uuar
daz serpcus chuit 'non mortc niorioniini'.
8. Dominc, in uohmtate tna praestitisti decori meo nirtu-
tem. Trohtin, uu nueiz ili daz ih uono mir selbemo guot
ne habeta, unta diues danches mina zierdi starctost. unde daz
skinet dar ana Auertisti faciem tuam a nie, et factus suin
conturbatus. Daz dn dih föne mir uuantost, unde ih sa ge-
leidigot uuart unde foue untodliehi totlih uuart.
9. Ad te, domine, chimalio, et ad deum menm deprecabor.
Uuauda mir so geskehen ist, pediu baren ih ze dir daz du
mih diemuoten ge j borest unde impbahest, den du do über- 49''
muoten feruurfi. odar iz uuirt fune Christo Ijaz fernomen,
alsus: ih chot in minero gehucte diu in dero fobuissidi dero
gotheiti ist 'niemer ne uuirdo ih iruueget, suntir state pin ih.
du, fater, gabo uuilligo die chraft minero zierdi, daz ih uuart
sconer fore den chinden dero mennisken. du uuantost föne
mir din anasuine unde neuuare mir fore dero martiri: pediu
uuart ih unfro unz an den tot. uoue diu baren ih mit dero
digi ze gote'.
10. Quae utilitas in sanguine meo, dum descendo in cor-
ruptionem? Vuara zuo toug daune daz ih uz goz min pliiot,
übe ih irfulen scol so andere mennisken? uuio scol ih an- 49«
deren geben trost irstenes, übe ih sa ne irsten imde in daz
neouge daz ih in gehiez ? Nunquid confitebitur tibi puluis
aut annunciabit ueritatem tuam? Lobet dih daz stuppe odar
chundet iz dina uuarhet? uuirdo ih ze puhiere, uua sint danne
die ih uz frumme predigen daz euangelium allere geskephidi?
11. Audiuit dominus et misertus est mei, et dominus fac-
tus est adiutor mens. Daz gebet gehorte got unde half mir.
die helfa uernemet.
12. Conuertisti planctmn meum in gaudium mihi, conci-
disti saccum meum, et circumdedisti me leticia. Tu bechertost
XXIX 8 strarctost 9. chrarft 10. trost ] tost, r
übergeschrieben sa ne iiirsteu
— 12 —
minen uueinot in mencli; mineu tot pcchertcst du in die man-
49d dun I ge dero urstendi. du zcbraclio mina harren, unde uua-
totost mili mit frouuidi. du name mir aba daz totlichi fleisc,
unde gäbe mir daz untotlichi.
13. Vt cantet tibi gloria mea, et non conpungar. domine
deus mens, in eternum confitebor tibi. Daz dir singe min gotolih
guotlicbi, nals min mennisginiu smacbi, unde ih anauuert ge-
stechot ne uuordo, so ih in demo cruci uuart, noh die mine
gestech ot ne uuorden mit doro gouuizzeH dero sundono: uuanda
in min martiri antlaz ist iro sundono. trohtin got, dih lobon
ih iemer in minen Hden.
XXX.
1. Selbemo Dauid uuirt nu gesungen in dero hinauuortina
50a cles muotes. diu liina | uuortina geskihet föne iroffenunga odar
föne irchomone. hio spricliet Christus aller, daz chuit daz
houbet unde diu lider, die forhten ougende an sinen liden.
2. In te, domine, speraui: non confundar in eternum, in
iusticia tua libera me. In dih, trohtin, gedincta ih: scamec
neuuerde ih euuigo, so die uuerdent die gehören sculin 'uaret in
daz euiiigi fiur'. in dinemo rehte lose mih, nals in minemo.
3. Inclina ad me aurem tuam: accelera, ut eruas me.
Heide ze mir din ora: chuim hera nider ze uns menniskon.
spuotigi losi mih: skeit mih e föne sundigen, e der ente chome
50^ disere uuerlti. | odar: tuo mih spuotige irsten. Esto mihi
in deum proteetorem et in domum refugii, ut saluum me
facias. Vuis mir skirm unde hüs dara ih zuolluht habe, daz
tu mih gehaltost in demo hus dinero untotlichi.
4. Quia fortitudo mea et refugium meum es tu: propter
nomen tuum educes me, et enutries me. Vuanda du bist min
starchi zerlidenne daz ahtisal, unde min zuofluht: uuandi ih
föne dore uuerltc farendi ze dir iruuindo. unde du uuisest
mili umbe dinen namen, daz ih in uuito chunt getüo, unde
- 73 —
du ziuhcst mih, unz ih miuo heiligen cinizen samenendo ge-
luiabso in michclcn lichi 1 nanicn accclesiae. bO*^
5. Educes me do laqiieo hoc quem absconderuut mihi:
quoniam tu es protector mens. Tu In'ingcst niih uzcr den
farcn die si mir tougene taten.
6. In manus tuas commendo spiritum nieum: redemisti me,
domine deus ueritatis. Vuanda du min skirm bist, dir be-
uiUbo ib mina sela, unz ib sia auer sa spuotigo ze mir neme.
so daz irket, so babcst du mib irloset, got doro uuarbeiti, so
babest du getan also du gebiozc daz du mit mincmo pluote
mincn liut irlostest.
7. Odisti obseruantes uanitates superuacue. Die uppig-
lieit forderout in gemoiten, die bazzest du. diu uppigbeit ist
uuideruuartig dero | uuarbeiti. uuanda daz du bist got dero öOd
uuarbeiti, föne diu bazzest du sia. die ribtuom forderunt
uiide era, die uuellent uppigbeit.
8. Ego autem in domiuo speraui: exultabo et laetabor in
misericordia tua, quia respcxisti luimilitatem meam, saluasti
de neccssitatibus animam meam . . . Ib sprungezi unde licuui
mili in dinero gnado, uuanda du uuara täte minero diemuoti
unde mib lostost föne noti, daz cbuit föne dero anafebtunga
dero sundon. die not scol mannig uberuuinden mit diemuoti.
föne denio cbot Paulus 'ib uusaliger mennisko, uuer loset mib
uone demo lil)e disses todes'?
9. Nee conclusisti me in manus inimi | ci, statuisti in loco 51»
spacioso pedes meos. Nob in des tiefeles banden nebespartest
du mib, da die inne betau uuerdent die sili ne uuerent dero
giri. du täte mib in uuitero stete sten: täte mir semfte daz
mir e unsemfti uuas.
10. Miserere mei quoniam tribulor: conturbatus est in ira
oculus mens, anima mea et uenter meus. Gnade mir trobtin,
uuanda ib notbaft pin. uuio ist der in dero uuiten stete der
in truobesale ist? uuana daz Cbristus spricbet uone sinen
liden: dei sumelicbiu sint in fride, sumelicbiu in angisten,
unde einiu dero anderen impbindent, also iz cbuit 'siecbet ein
lit, imo cbendulent diu cnderiu'. min ouga I ist truobe .5ib
uuorton in zorne. uuaniian ist der zorii? uuane föne anderere
__ 74 —
sunrlen: uuer ist der sih geeiiiot habe uiiola ze tuonne,
iino nouiiege claz andere übel tuoiit die dero selben begihide
sint? linde min sela ist troube uuorten, iinde min buli. min
zorn ringet in rainemo herzen, so iz daz nnrelit noh andon
nemuoz. unde diu rafsuuga die imirscrot die si bezzeron
scolti.
11. Qiioniam defecit in dolore uita mea et anni mei in
gemitibus. Vuanda min lib ist fersuundon in leide unde
miniii iär in suftiingi. iione dismo leide clniit iz anderesuua
51« 'der zorn dines huses az mih'. Infirmata est in paiiper | täte
uirtus mea, et ossa mea conturbata sunt. Min chraft ist un-
clireftic uuorten in armheiti, uuande ib foue mir selbemo
giiot nehabo: daz ih habo, daz liabo ih föne dinemo rihtuome.
unde miniu boin sint getruobet. daz chuit: die starchen in
minero christenheiti die sint troubes muotes uone iro broii-
dere imrehte.
12. Super omnes inimicos ineos factus sum obprobrium,
uicinis meis ualde: et timor notis meis. Ih bin ferror zc
iteuuize uuorten danne mine fianda: dei chint aecclesiae lebent
uuirs in minen heiligmeindeu danne die heidinin die'^nie dara
.51d zuo ne chomen. unde minen nahen bin ih harto uuorten | ze
itiuiiize: die gerno an mih gloptin unde uone diu nahi sint,
die uuendent die ubeli dero lugeliehen christeni. unde forhta
bin ih uuorten mineri chunden: uuanda iro chunden habent
die forhten daz sie alle solih sin.'
13. Qui uidebant me foras, fugiebant a me: obliuioni da-
tus sum tanquam mortuus a corde. Die mine gescrifti ge-
lirnoton, die gloubten sih min unde fluhen mih uzer dero
aecclesia: da uuesende funden sie manigi irriheit uuider iro.
den bin ih uuorten ze agezze samoso toter föne herzen, daz
chuit also toto begrabener unde ioh uzer herzen uerstozener.
52a 14. Factus sum tanquam | uas perditum, quoniam audiui
uituperationem multorum. commorancium in circuitu. Also
florn uaz daz ferbrochen unde ueruuorfen. ist fore unruochen.
XXX 11. Min ] M fehlt, D ist radirt 13. fugebant
ßih min ] sin min 14. ueruuorfen fore
— 75 --
also uiiimert pin ih uuorten mincii fiauden: unanda manigero
skelta umbo iriili sizzcntero liabo ih leruomcii die alle chedent
'uuio tiiont cliristani so"? si nechedont nielit, imio mali
cliristiaui tiiout. umbo die ccclesiaiu sizzeiit si, imaiida si
dara in ueuiiellent. itiumbo sizzeiit sie, uiiauda sie daz rat
des cites minnont, iials die staticbeit dero euuigen. In
60 dum conuonirent simul aduersum me, accipere animam
meam cousiliati sunt. Do die sili gesamenoton, an demo | dinge 52^
rieton sie luiider mir. uuaz uuas der rat? mina sela ze ne-
meiuie, daz cliit mili ze argerenno unde uzer dero aecclesia
ze inspennenne, samso ih mege mit in baz gehalten uuerden_
15. Ego autem in te speraiii domine, dixi 'deus mens
es tu, in manibus tuis sortes meae'. Ih gedingo auer an dih,
throtin. ih fersah mih baz zo dir daune ze in. 'min got bist
du' chot ih 'min 16z ist in dinen banden', sid daz erbe mit
loze iu geteilet uuart, so scol man hie loz füre erbe uer-
nemen.
16. Eripe me de manu inimicorum meorum^et a perse-
quentibus me. Lose mih föne minero fiande banden unde
fore minen ahtaren.
17. Illustra faciem tuam super seruum tuiim, saluum nie
fac in tua misericordia. j 18. domine, non confundar, quoniam 52^
inuocaui te. Ouge diu anasiuni obe dinemo scalche: laz
mih geuuar uuerden daz du mih obe sehest, unde ih ge-
skeidcn si föne ubelen christianis. gehalt mih umbe dina
gnada, uuanda mir bristet an minen geuurhten. scamec ne-
uuerde ih, uuanda ih ana hareta dih odar, so iz rehtor
chuit, ih in ladeta dih. uuara in? in daz hus mines herzen,
die dih ana harent umbe scaz odar umbe era, die neuuellent
dih noh ne ladent dih, sunter scaz unde era: auer ih neuuile
ander uuane dih.
11). Erubescant impii et deducantur in infernum, muta
fiant labia dolosa . . . Scameg uuerden unde in hei le faren 52d
die ubelen die ander uuellen danne got. stummen uuerden
trugelefsen die uuider rehtemo unreht sprechent in ubermuoti
XXX 18. «caz Uli era
— 76 -
unde in unimirdi, so die luden uuidor Christo taten der in
föne diu beunuuerdoto, daz si in mennisken bechandon, nals
got. uua uuerdent si auer stummen? uuana in hello da iro
unrelit allez gestillet uuirdet unde gerochen.
20. Quam magna multitudo dulcedinis tuae, domine, quam
abscondisti timentibus to! Vuio chreftig menigi, throtin, dinero
suozi ist die du habest gehalten den dih furhtontcn unz hina
53a 2e enero uuerlte. Et perfecisti eis qui sperant in te in |
conspectu filiorum hominum. Vnde folleclicha habest du sia
getan den die an dih gedingent in dero mennisken uurti: die
iro gedingi hie geskeinent, unde si din neferlougenent in
uuerchen noh in uuorten, den habest du gegaruuet foUa suozi.
21. Abscondes eos in abscondito faciei tuae a conturba-
tiono hominum. Tu gebirgcst sie in dero tougini dines ant-
luzes. uuaz ist daz? uuane in sinemo riebe da sin anasiune
tougen ist den ubelen unde offen den guoten. uore uuemo
uuerdent si da geborgen? föne mennisken getruobede. sie
habent danne frido uone den die sie nu hie truobent. Pro-
öii^ teges eos in tabernaculo | tuo a contradictione linguarum. In
demo gezeltc skirmest du sie forc dero uuidirsprache dero
Zungen, hie in aecclesia ist ze fehtenne: bediu ist si daz ge-
zelt dero cluiehte. da bedürfen sie skirmes. die da uuola
gefehtent mit sinemo skirme, die bringet er dainian ze eigenen
seledon da si furder frido habent.
22. Benedictus dominus, quoniam mirificauit misericordiam
suam in ciuitate munita. Got si gelobet daz er sina gnada
geuunderlichota in dero bürg dei'o umbestandeni. er neuuolta
sina gnada nieht pesparren in einero Hierusalem da er selbo
uuas, sunter dann an santa er sia uz in alle die diete die
umbe gesezzen sint: die sint sin ecclesia unde diu burc dero
umbestenden.
53c 23. Ego autem dixi in exces | su mentis meae 'proiectus
sum a facie oculorum tuorum'. Ih chod auer do ih in forhten
uuas 'feruuorfen bin ih föne dero anasihte dinero ougen:
XXX 19. uuirdet ] uuidet, r ■ühergcscJiricheih 21 luac ] tui
skirmest — skirmes ] skimest — skimes, r nberffcscJiricboi
die brinffent er
— 77 — .
siislicha forhten nehabeta ih, übe du diniu ougen ze mir
chertist'. daz chot ih in demo abtisali. Ideo exaudisti
me orationis meae, dum clamarem ad te. Vone dero diemuoti
gehoi'tes du mih, do ih ze dir hareta.
24. Diligite dominum, ounies sancti eins, quoniam ueritatem
requiret deus et retribuet habundanter qui faeiunt superbiam.
Minnot got, alle sina heiligen, min not in ir dia uuerlt ne
minnont, uuanda tlirotin minnot die uuarheit, er minnot daz
an den sinen daz er selbo ist, unde er lonot den die foUen
iibermuoticlicho tuont. uueliche sint daz? | uuane die sih öSii
iro negloubent unde mit iro folgent. daz ist gespi'ochen
föne allen sundon, uuanda iz chit 'diu ubermuot ist anagenge
ajjero sundon'.
25. Uiriliter agite, et confortetur cor uestrum, omnes qui
speratis in domino. Gehabet iuuuih mannilichen unde habet
halt herza, alle in got gedingenti. nelazet iuuuih pelangen,
uuenne iuuuih got reche an den sundigen, uueset die uuile
gedultig: er tuot daz, so iz zit ist.
XXXI.
Hie uuerden uuir gemanot daz uuir die riuuue tuou sculin:
uuanda e netuot der man die riuuue, e er bechennet uuio er
gefaren habet, dero ist Inzzel die iz bechennen chunnin:
bediu chuit iz 'uuer fer | stet die missetat'? 54a
1. Jjeati quorum remisse sunt iniquitates et quorum
tecta sunt peccata. Salig sint den iro sundi pelazen sint
unde dero unreht pedechot sint. disiu stimma ist des riu-
uuaris: tone den er sus chuit, gerot er gelih uuerden.
2. Beatus uir cui non imputauit dominus peccatum, nee
est in spiritu eins dolus. Salig man ist demo got sine sunda
neuuizet, uuanda er imo sie uergeben habet, noh trugeheit
XXX 24. folgent = foUegänt XXXI 1. pedechent
— 78 —
in sinemo sinne ne ist, daz er uuane guot sin föne imo sel-
bemo, Oflar übe er auer sundig ist, daz er daz nebechenne.
3. Qiioniam tacui, inueterauerunt ossa mea, dum clamareni
541j tota die. | Vuanda ih suigeta, daz chuit uuanda ih minero
sundon iehen neuuolta, danne ih auer brahti allen den tag,
daz ili mih iio insageta: dannan irfirneton miniu uuntmal,
daz chuit dannan uurten unchreftic mine chrefti. übe ih
gehen uuolti, dannan uurten sie geniuuuot.
4. Quoniam die ac nocte grauata est super me manus tua,
conuersus sum in erumna mea, dum configitur spina. Vuanda
durh die sculdi din haut ufen mih gelegetiu mir suarota tages
unte nahtes, uuart ih uucniger domo dorne stechendemo. so
du mih in not brahtost, so stuont ih pochennen mine sculde,
so stuncta mih uuizzentheit.
54c 5. Delictum meum cognitum tibi feci, et iniusticias meas |
non abscondi. Do teta ih dir chunt mine missetat unde ne
hal dih langer min unreht. Dixi 'confitebor aduersum me
iniusticias meas domino': et tu remisisti impietatem peccati
mei. Ih chot in minemo herzen 'ih giho gote mines unreli-
tes': unde sa l)elieze du mir dia ubeli minero sundon. e dei
uuort chomen, e danchotest du mir des uuillen mit abalaze.
6. Pro ha.c orabit ad te omnis sanctus in tempore opor-
tuno. Vmbe die betot ze dir iogelih heiligi in geuelligemo
zite, daz ist danne so diu zit chumet unde got sinen suu
sendet gebornen uone einemo uuibi unter dero e. Verun-
tamen in diluuio aquarum multarum ad eum non adproxima-
54d I bunt. Auer in manigero uuazere uuage suimmente nenahent
ze imo. ein uuazer ist daz sie begiuzet unde sie geheiligot,
daz ist diu gnada Spiritus sancti: manige lera" dero irrari ne-
bringent sie ze dir, sunter skeident sie föne dir.
7. Tu es refugium meum a tribulatione quae circumdedit
me: exultatio mea, erue me a circumdantibus me. Tu bist
ze demo ih fluht habo fore dero note diu mih pephangen
habet, daz ist diu totlichi unde diu feruuertidi, dero sih ouh
Paulus chlageta. du got min freuuidi, loso mih föne den
XXXI ;i. chrefti ] cliresti 6. nebriiigct
- 79 —
noten die mili umbefangen habent. luno ist der in freuuidi
der I sih pitet losen? uuana daz in sin gedingi freuuet, also 55^
iz chuit 'uone demo gedingiu birin uuir gelieilet'. uone diu
chumet nu daz antnurti.
8. Intellectmn tibi dabo, et instruam te in uia hac qua
ambulabis. firmabo super te oculos uieos. Ih giho dir fer-
nunst diu dih geruoze ze dero riuuue unde dih lere uuaz du
tuon scolt au dismo uuege an demo du gest. uueliclier ist
der uueg, uuane diser gagenuurtigir lib? ih geuestini obe dir
miniu ougen: ih laze dih obenan aiia unirdrozeno daz lieht
minero gcuuizele.
9. Nolite fieri sicut equus et mulus quibus non est intel-
lectus. Daz ist gesprochen ze den | sundigen: nesit solih 55b
so daz ros unde der mul dei ane fernunst sint. eigener herro
unde fremeder ritet daz ros unde ledet den mul, uuanda sie
neuuizen uuemo sie dienen sculin: den ist der gelih der füre
got demo tiefele dienot unde imo undertan ist. In chamo
et freno maxillas eorum constringe qui non adproximant ad
te. Mit chambritteli geduuinc dero chinde die ze dir nesin-
nen. rosselih scol den britil haben, auer beitendiu unde ge-
standeniu sculin den chambrittel haben: des pedurfen die die
uuider gote spurnent unde in neuuellent haben anasizari.
10. Multa flagella peccatoris: sperantem autem in domino
misericordia circumdabit. Nieht j ein der chambrittil, sunter 55c
ouh keisilin sculin demo unzamen, daz er gedoubet uuerde.
auer die an got gedingente umbefahet sin gnada, er beuuaret
sie allen halben so, daz in nehein tara gesken nemag.
11. Letamini in domino et exultate, iusti: et gloriamini
omnes, recti corde. In gote freuuet iuuuih, rehte, unde an
imo sprungezet, nals an iu selben, unde an imo guotlichet
iuuuih alle, rehte in herzen: also die rehte sint in iro herzen
die ander, neuuellent, uuana daz er uuile.
XXXI 8. ge I ruoze
— 80
XXXII.
1. ilixultate, iusti, in domino: rectos decet conlauclatio.
In gote freuuet iuuuih, rehte: lazet iuiiiiera freuui an imo
55a sin, nals an dero uuerlti. lob geziniet rehten: also die | sint
die iro uuillen kerilitet habent nah gotes uuillen. die an-
deren uuellent danne got uuelle, die sint chrumb unde un-
lobesam.
2. Confitemini doniino in cythara: in psalterio decem chor-
daruni psallam tibi. Gibet gote an dero barpbun diu den
getatlicbun lib pezeicbinot, uuanda si nidenan buli liabet. an
demo zebensaitegemo saltari singe't imo daz den ansconenten
lib pezeicbinot, uuanda iz obenan bub babet. an den zuein
ist elliu ebaldi. unde da mite uuizet daz die zeben saiten
diu zeben gepot dero e bezeicbiiiont. dei sint so geskeidon,
56a daz triu seben ze dero gotes minna, | sibeniu ze dero minna
unseres nabisten.
3. Cantate ei canticum nouum: bene psallite ei in uocife-
ratione. Singet imo niuiz frosane, also daz ist daz die engili
sungen in sinero geburti: 'Gloria in excelsis deo'. uuola singet
imo liudenento. daz cbuit: uuizet daz iz mit uuorten so ne-
mac keouget uucrden, so fro ir sin uuesen sculit: uuanda daz
ist geliudinot, daz man freuuidi mit niumcn ouget ane uuort.
4. Quia rectum est uerbum domini, et omnia opera eins
in fide. Daz sculit ir tuen, uuanda sin uuort grebtaz ist.
ze uuelicbero uuis? uuane daz iz recta tuot. föne sinemo
uuorte uuerdent mennisken geribtet. unde elliu siniu uuerb
56^ sint in triujuuon: an demo dinge skinet sin triuuua, daz er
unsib da nebesuocbet da er unserero triuuon cborot, also
Paulus cbuit 'der getriuui got der nelazet iuuib niebt mere
becboret uuerden, denni ir fertragen maget'.
5. Diligit misericordiam et iudicium: misericordia domini
plena est terra. Er minnot armberzi unde geribte, daz ist
gnada unde urteili: bie skeinet er gnada, bina füre sparet er
dia urteili. sinero gnadon ist diu erda fol, uuanda euange-
— 81 —
lium ist cbomeii imde diu glouba uiide diu toufi in alle
dia uuerlt.
G. Verbo domini caeli firmati sunt, et spiritu oris eius
omnis uirtus eorum. Yuio aucr die bimela? die siut gefesti-
not mit sinemo uuorte. daz ist uuar an selben den bimelun,
I so ist iz oub an den poten die föne diu bimela gebeizen 56e
sint, uuanda föne iro lera diu erda beregenot uuart unde
biric. daz diu erda fol sinero gnadon ist, daz ist uone diu
mianda sine bimela keuestinot unde gebaldot uurten föne
gotes uuorte, daz cbuit föne Christo filio domini. er geteta
sie uuesen bimela, unde iro cbraft ist föne sinemo keiste: den
impbabendo uurten si bimili.
7. Congregans sicut* in utrem aquas maris pones in tlie-
sauris abyssos. Samenendo dei mereuuazer samoso in uder-
balge. daz cbuit: in ubelero mennisgen bucbe argen uuillen
betuoendo den sie gerno skeinten, übe sie mabtin: also iz do
fuor, I do cbristiani cbomen unde sib die ubelen bürgen. 56<i
uuazertiefi gebaltende in sinen triseuuen. daz ist diu menigi
dero ubelen dero er sib iodoli tougeno geuuarnot, daz er die
sine mit iro abtunga bezzere. odar anderesuuio ist iz ze
fernemenne: er gesamenot cbristianos in sinero aecclesia dia
er buterib beizet, unde er tiefe sinne gibirget in sinen ge-
scriften. *
8. Timeat dominum omnis . terra: ab eo eommoueantur
omnes qui inbabitant terram. Vone diu furbte trobtinen ein
iogelib erda, daz cbuit ein iogelib mennisgo: uuanda imo ne-
gebristet dero niebt die in reeben, suio er daz bandige uuazer
betan babe also in einemo Imte | riebe, uone imo uuerden ir- 57»
uueget alle die in erda sizzent: so si uone imo iruueget
uuerden iomanne ze tarenne, daz si oub föne imo gestillet
imerden. ziuuiu föne imo?
9. Quia ipse dixit, et facta sunt: ipse mandauit, et creata
sunt. Uuanda elliu dinc imo cbodentemo getan sint unde
imo kebietendemo gescafen sint.
XXXII 7. aquas feldt 8. relicn, c iibcy(/cschrichen
9. nande, U fehlt
— 82 —
10. Dominus dissipat consilia gentium, reprobat autem
cogitationes populorum, et reprobat consilia principum. Got
zeuuirf den rat dero diete den si ofto taten über christianos,
sus cbedente 'nemen uuir sie uone dero erda unde fertiligen
uuir iro namen'. er uuideret die gedancha dero liuti, so sie
übel sint, unde die rata dero fursten.
ö7^ 11. Consilinm | autem doraini in a,eternum manet, cogitati-
ones cordis eins in saeculum saeculi. Auer sin rat uueret
iomer, sine gedancha in enua. uueliche gedancha? daz er
die gehalte die imo getriuue sint.
12. Beata gens cuius dominus, deus eius, populus quem
elegit in hereditatem sibi. Salic diet des got unser trohtin
ist, salig liut den er inio in erbe eruuelita. nie der salig
der umbe salicheit geuuinnet rihtuome unde era unde geuualt,
sunter der ist salig der selben die salicheit habet: daz ist got.
13. De caolo prospexit dominus, uidit omnes filios honii-
num. Trohtin sah ferro hera nider föne liimela, do er liera
Santa sinen sun. er sah clliu mennisken chint dei föne imo
57'- sint pemeinet ze demo erbe: dei sah | er, uuanda er iro uuara
teta unde er in gnada skeinda.
14. De praeparato habitaculo suo respexit super omnes qui
habitant terram. Föne sinero selida die er gareta sah er
über alle die in erda sizzent. uone den engelin unde föne
den poten unde föne den prodigaren sah er sie unta uuisota
iro: die sint sine hereberge unde sine himela.
15. Qui finxit singillatim corda eorum, qui intellegit omnia
opera eorum. Der einluzliche iro herza scouf, uuanda er io-
gelichemo daz sunderingo gab, dannan sin ein anderer bedarf:
also ouh an den liden sunderingiu geba ist iro iogeliches,
unde siu elliü einero anderero bedürfen, der al iro tuon
57<i uernimet: er sihet daz man | ne sihet. man sihet die ge-
benton haut, er neuueiz uueder umbe reht odar umbe liu-
munt: daz uueiz auer er.
XXXII 13. sint pemeinet sint 15. sin zti hesiehen mif
iogelichemo ^
— 83 -
16. Non saluabitur i-ex per multam uirtutom^ et gigans
non saluabitur in multitudiue fortitudiuis suao. Der ehuiiic
neuuirdet gehalten in sinero miclielun clirefte, noli der riso
in dero menigi sinero starchi. fureburtic man ist rex, uuanda
er rilltot sinen lichinanlen; auer uuider allen tiefelen tugent-
licbo fehtenter ist der riso: dero beidero dinc stet an gote,
nals an in selben.
17. Fallax equus ad salutem, in habundantia autem uir-
tutis suae non erit saluus. Daz ros ist lukke ze mannes
beili, noh tes negeniset er daz iz j gnuoc starc ist. 58^
18. Ecce oculi domini super timentes eum, et in bis qui
sperant super misericordia eins. Sihno trolitines ougen sint
über die in furhtent: er gehaltet sie, nals daz ros, noh iro
selbero chraft. ze sinero gnada sih uersehente, nals ze in
selben.
19. Vt eruat a morte animas eorum et alat eos in fame.
Vmbe daz sint siniu ougen obe in, daz er iro sola lose uone
tote in dero anderen uuorlte, unde er sie nere in hungere
hie in uuorlte. daz sint die diedir hungoront daz roht: den
gibet er die keistlichun fuora.
20. Anima nostra sustinot dominum, quoniam adiutor et
protector noster est. Vnser sola bitot sin, uuenne er chome
mit sinemo lono den er uns gehiez. | sin sculin uuir biton, 58''
uuanda or ist unser skirmaro unde unser helfaro.
21. Quia in oo letabitur cor nostrum, et in nomine sancto
eins sperabimus. Viianda an imo freuuet sih unser herza,
nals an dero uuorlte. unde an sinen heiligen namen kodingen
uuir: bodiu biten uuir sin.
22. Fiat misericordia tua, domine, super nos, quemad-
modum sporauimus in to. Din gnada, trohtin, chome über
unsih, also uuir io kidington an dih.
XXXII IG. muhitiulie 20. uuanda est ist 21. spe-
rauimus
ü-'=
- 84 —
XXXIII.
1. Dauid sanc clisen salinun, do er sin antluze geuuehse-
lote fore Abimelec den dei buoli heizent Achis, samoso er
uuotic uuari, unde er in ze dero uuis ferliez unde dana skiet.
Unser Danid Christus keuuehselota sin antluze fore Abimelec,
58c claz cbuit fore den luden, do er euuart | uuas unde er doh
nelerta die frisginge opferon so Aaron teta, sunter jirot unde
uuin so Melchisedech teta. uone demo heiigen . . . uuini
chot er 'derdir izzet rnin fleisg unde trinchet min pluot, der
hat den euuigen lib'. dannan duhta er uuotic suinelichen die
in dar umbe ferliezen, unde mit imo uuesen neuuolten. die
ferliez ouh er, unde fuor föne in ze anderen, fuor föne den
luden ze den heidinin. daz ramet an die die sih des uun-
deroton, uuio si scolten ezen sin fleisc unde trincheu sin pluot.
2. JDenedicam domino in omni tempore, semper laus eius
in ore meo. Ih lobo got in citelih. mir gereht odar unge-
reh pegagene, imo danchon ih.
58^1 3. In domino laudal)itur anima j niea: audiant mansueti
et letentur. An gote uuirt gelobet min sela: sin bin ih lol)e-
sam unde guotlih, nals min selbes, daz gehören mamminde
unde freuuen sih. si gihorin daz si solih sculen sin unde sin
des fro: uuande die mammende ne sint, die ne sint is fro.
4. Magnificate dominum mecum, et oxaltemus nomen eius
in id ipsum. Michelichot got sament mir: nelazct mili iz eni
tuon, uueset sament mir da ana. unde irhohen sament sinen
namen, uuesen ungeskeidon an so heilsamemo uuerche.
5. Exquisiui dominum, et exaudiuit me, et ex omnibus
tribulationibus meis eripuit me. Ih suohta got, unde pediu
59a gehorta er mih. sin selbes lusta mih, nals goldes unde rih- |
tuomes: dannan gehorta er mih. unde föne diu losta er mih
föne allen minen arbeiten.
6. Accedite ad^eum et inluminamini: et facies uestrae non
confundentur. Kot ze imo mit dero riuuua, unde demo ge-.
XXXIll o. maiucndc iic sint
— 85 —
tanemo luierdet ir irliehtot, duz cliiiit uucrdet leriiustic ze
dcro luuii'hcitc. imdo so nc siut scamec iuuuoriu aiiasiunc.
sin siiit mit rehto des scamec daz ir imo ziio nogienget: im
get imo zuo, imde ncsid scamec.
7. Iste pauper clamauit, et dominus exaudiuit cum et ex
Omnibus tribulationibus eins liberauit eum. Discr arme der
sih ane got pechando unde sih uone diu zuo imo nahta, der
liareta: unde got gehorta in unde losta in uzer | allen sinen 5'J'^
noten. daz teta er in bina nemente föne dirro uucrlte,
uuanda bic ne mabta iz sin.
8. Inmittit angelus domini in circuitu timentium eum et
cripiet eos. Gotes sun, der engil beizet des micbelun ratos,
der in gctuot al umbe die in furlitent. uuaz ist daz er in
getuot sib furbtenten? uuane sine tougenun gnada. er ne uber-
beuet nobeinen, uuanda er sie mit umberinget.
9. Gustate et uidete, quoniam suauis est dominus, boatus
uir qui sperat in eo. Cborot unde sebet in daz unser trobtin
suoze ist. cborot sinero suozi in sinemo licbinamen unde in
sinemo pluote: niebt uuio suoze er si demo munde, sunter
dero sela diu dannan imphabot, also er gebiez, den ouuigen
lib. sumelicbe j cbodent die den gebeiz gebort an, 'uuio mag 59«
uns diser geben sin fleisc ze ezenne"? den uuirt nu zuo ge-
sproeben 'cboret unde besuocbet daz ir ne uuizet'. idie si
daz netuont, so uueliselot er sin anasiune unde glou1)et sib
iro. saligo der an in gedinget, unsaliger der an anderen ge-
dinget.
10. Timote dominum, omnes sancti eins: quoniam nibil
deost timentibus eum. Furbtet got, alle sine beiligen: uuanda
den ungebrosten ist die in furbtent. niebtes nebristet in,
uuanda sie den babent der sie alle riebe tuot.
11. Diuites eguerunt et esurierunt, inquirentcs autem do-
minum non deficicnt omni bono. Riebe uurten dürftige unde
bungerente, uuanda in neduncbet niomer follun des si babent.
die got for|-deront, den nemenget neheines guotes: uuelib guot 59'^
nebabent die got babent der al guot gibet?
XXXIII 8. Inmitit 9. licliiiameii
— 86 -
12. Venite, filii, audite me: timorem flomini clocebo uos.
Chomet, cliiut, imde höret hera ze mir: ih lera iuuuili gotes
forhtun ane die nieman genesen nemac, diu iuuuih fri getuot,
nals die.
13. Quis est homo qui uult uitam et diligit dies uidere
bonos? Vuer ist den des libes luste unde ouh luste ze ge-
sehenne guota taga unde guote zite?
14. Prohibe linguaui tuam a malo, et labia tua ne loquan-
tur dolum. Vbe dih iro kiste, so nelaz dina zungun ze arge
gesprechen, unde dina lefsa netrugechoseu.
15. Diuerte a malo et fac bonum, inquire pacem et per-
GOa sequere eam. Fermit scadon unde | tuo uuola, fordera frido
unde far imo nah. suoche in enero uuerlte, da ist er; unde
da ist der lib unde die guoten tage: hie nedarft du is ge-
denchen.
16. Oculi domini super iustos, et aures eins in preces eorum.
Trohtines ougen sint obe den rehten: er obe sihet sie unde
statet an in siniu ougen unde siniu oren sint ze iro digi.
. iro gebetes slunet in, uuanda er in gagenuurtig ist.
17. Vultus autem domini super facientes mala, ut perdat
de terra memoriam eorum. Auer dar ingagene ist sin antluze
über die ubeltatigcn, daz er iro gehuht tiligo unde dana ge-
neme iro gehuht uone dcro erda dero lebenden.
18. Clamauerunt iusti, et 'dominus exaudiuit eos et ex
60i> Omnibus tribulationi | bus eorum li])erauit eos. Rehte hareton
ze imo, unde er gehorta sie unde losta sie föne allen iro
arbeiten : daz teta er sie hina nemende, hje nemahta iz uuerden.
19. luxta est dominus bis qui tribulato sunt corde, et
Immilos spiritu saluabit. Trohtin ist den nah die mit gemu-
litemo herzen sint, unde gehaltet er die nidere sint in iro
muote. der in die hohe ze imo uuelle, der nidere sin herze.
20. Multe tribulationes iustorimi, et de bis omnibus libe-
rauit eos dominus. Manige arbeite sint dero rehton, uzer den
allen loset sie got. uuanda sie ebendolunga habent iro bruo-
60c dera ane chorungcn unde ane martiren die sie lident, pediu |
XXXIII 12. filii ] fili 15. Fermit ] F fehlt, D radirt
— 87 —
sint iro arbeite mauige: aiier nediirfeii sie in imegeii, uuaiida
er in sie alle aba nimet.
21. Custodit dominus omnia ossa eorum, unum ex bis non
conteretur. Trobtin belmotet elliu iro bein, iro neuuirt nebein
l\'rbrocben. iro gedult uiide iro mitiuuari unde andere iro
tngendi uuordent fono imo so gestatet, daz in iro nobeiniu
l)enomen neuuirt: auer nab den buobstaben magen iro bein
ferbrocbcn uuerden, also demo scabari gescab in demo cbruci
der uone Cliristo gerebtbaftet uuas.
22. Mors peccatorum iDessima, et qui oderunt iustum, de-
linquent. Dero sundigen tot der ist todo uuirsisto, uuanda
sia in euuiga bella farent. unde die den rebten bazent, | die 60^
missetuont. nebeinir ne uuas so rebt so Cbristus: die in baz-
zeton, die missetaton allero bartost.
23. Rcdimet animas seruoriim suorum, et non delinquent
omnes qui sperant in eo. Trobtin loset dia sola sinero scalcbo
föne demo tode der so zalic ist. unde die ne missetuont die
an in gedingcnt: daz sie an in gedingent, dar ana nemisse-
tuont sie.
XXXIV.
1. ludica, domine, nocentes me, cxpugna inpugnantes me.
Ir teile, trobtin, über die mir tarent, uuis mir fogat uuider
alle die die in e abton des boubetes unde nob abtent des
libes. irfibt die mib ana febtent, den tiefel unde siniu lidir.
2. Adprebende, domine, arma et scutum, et exurge in
adiutorium mibi. Nim | uuafen unde skilt, unde stant uf, 61*
bilf mir. skeina dina cbraft — daz cbuit uf stant, -— unde babc
in bende unsere sela, unde tuo sie uuesen suert unde skilt:
tuo daz die fiande föne in irfobtcn uuerden, unde ii'o scoz
niebt negemegene.
3. Effunde frameam, et conclude aduersus eos qui perse-
cuntur me. die animae meae 'salus tua ego sum'. Gebreite
XXXIII 22. tleliiuiunt
- 88 —
din suert, iincle besliuz iz iiuider den die min alitent. getuo
manige sola iiuesen dero rehtono, unde so imirt diu infart
iruueret den fianden. cliiiit ze mincro sela diu din suert ist?
mit dero du fihtest 'din lieili bin ih': gcheiz iro helfa undc
gib iro baldi ze fehtenne uuider handige fiande.
61^ 4. Confundantur | et rcuereantur querentes aiiimam meam.
Scamec uuerden die unde irfurhten sih die minero sela fare
sint: luden unde irraren unde anderen ahtaren gebe got
scama unde forbtun, daz sie becheret unde gebezzerot uuer-
don. Auertantur reti'orsum et crubescant qui cogitant mihi
mala. Hintere uuerden sih, nals füre, unde scamen sih die
mir ubeles gunnun: uolgen muozen sie ze goto, nals fore gen
ze ubelo. also er ze Petro chot 'uara hintir mih, Satanas',
samoso er chode 'füre farende bist du der tiufal, nah gende
bist du min iungero'.
5. Fiant tanquam puluis ante faciem uenti: et angelus
domini persequens eos. Sic uuerden also daz stuppe üuirdet
61c föne I demo uuinde: iro chorungen nemegen si uuiderstcn,
also daz stuppe geligon ne mag, so der uuint uuaet. odar iz
chuit: föne irdisgen gedanchen uuerden sie uf irhaben in die
hühi, also daz stuppe tuot fore uuinde. unde gotes engil
ahte iro, unze sie sih pecheren.
7. Quoniam gratis absconderunt mihi interitum laquei sui:
superuacue exprobrauerunt animam meam. Vuanda sie be
unscuklen mir geburgen die flornussida iro Striches: noh
Christus netarata den luden noh diu ecclesia den heidenen.
üppigen iteuuiz taten sie mir: sus lugen sie mih ana 'diser
sprah "ih zestore daz gotes sal, unde in drin tagen uuidir
(51,1 cimberon ih iz". ih sprah | au er ,zeuuerfet ir iz, ih cim-
beron iz in drin tagen: daz chot ih uone minemo libe'.
8. . . . in chome der stric den sie neuuizen, unde diu falla
gefahe sie die si mir bürgen, unde in denselben stric stürzen
sie, daz chuit: der selbo stric gehabe sie. den tot gareton
si mir. . an demo si den urlosari dero uuerlti nebechandon,
der subere sie unde ziehe sie ze mir.
XXXIV 5. uuirdet ] uiüdet, r vherneschriehen
— 89 —
9. Anima autem mea exultabit in domino et clelectabitur
super saliitari suo. Aiicr min sela frcuuet sih an gote undc
lussami habet si an iro lialtari. da ist al daz ih furderoii,
uuanda ih an imo habo al daz ih pcdarf.
10. Omnia ossa mea dicent 'dominc, quis similis tilji'?
Elliu miniu bein chedent | 'uuer trohtin ist dir gelih'? die in C)2^
mincrao lichinamen starchi sint, die sprechent mir iz zuo,
uuanda si uuizen daz iz sunni noh stenien nesint noh cngili
noli nehein ander geskephidi. Eripiens inopem de manu
fortiorum eius, egeimm et pauperem a diripientibus eum.
Den habelosen irzucchendo uzer siuero starchero banden,
dürftigen unde goregen föne den die in clu'ipfent. da skiuct
daz dir nioman gelih neist, uuanda du tuost daz nioman ge-
tuon ne mac: du losest den uuenigen mennisken habelosen dero
tugende föne dero tiefelo handon.
11. Surgentes testes iniqui quae ignorabam | interrogabant 62^'
me. Vnrehte iehari stuonden nf in minero martiri unde fra-
geton mih dero dei ih ne uuissa. skeltata neuuissa ih, sunda
neuuissa ih, föne diu daz ih sie uoben ne chunda: dero zigon
si mih, dero frageton si mih.
12. Retribuebant mihi mala pro bonis, sterilitatem animae
meae. Si gaben mir übel umbo guot unde umbe rehthafti
minero sela. dar ana engten sie mir iro unberehafti, daz si
mir guotes mit u1)elo lonoton: licdiu fluoclioto ih dero selben
unberehafti in demo boumi.
13. Ego autem cum mihi molesti essent, induebam me
cilicio. Auer mit harren dacta ih mih, do si mir so ana
lagen unde mir so inblandine uuaren: ih parc mih in dero
totlichi, uone diu nebe j chandon sie mih. Humiliabam in 62c
ieiunio animam meam: et oratio mea in sinn meo conuertetur.
In uastun diemuota ih mina sela. ih uastota chlagelicho
uastun, daz ih iuuuir darbeto unde ih an iu die unberehafti
fant, nals daz uuocher: diu fasta niderota mih unde diu uuag
mih. unde min gebet uuirt peuuendet in minen buosem. den
XXXIV 10. die syreclieut mir iz zuo nach Sternen nesint fälschlich
wiederholt starcheron, n unterpunctirt
— 90 —
ili peton den habo ih an mir selbemo: ili pin in demo uater
unde er in mir. föne diu nefrummo ili min gebet uone mir,
sunter ih uuende iz in mir an mih.
14. Quasi proximum, quasi fratrem nostrum, sie compla-
cebam: quasi lugens et contristatus sie humiliabar. Also des
ter uns gelegen ist unde unser bruoder ist, so manta ih iro:
62d ih minnota sie gelegen | liclio, sie ahton min fientlieho. also
uuofenter unde leidiger, so geniderot uuart ih, uuanda ih an
in die triuuua nefant die ih suohta.
15. Et aduersum me letati sunt et eonuenerunt: eongregata
sunt super me flagella, et ignoraui. Vnde uuider mir freuuc-
ton sie sih, uuanda ih trureta: sie lacheton unde huoheton
min unde samenoton sih ze dera tagalti. do uurten filla ufen
mih gesamenot, unde sie neuuisson mih. odar: daz neuuisson
sie, uuio sere si des ingelton seolton.
16. Dissipati simt nee conpuneti, . . . frenduerunt super
me dentibus suis. Zeuuorfen uurten sie, nals gestunget. daz
diu sunna irtuncholota, unde diu erda sih iruuegeta, unde
63a ina | nige egi, daz zefiiorta sie mera, danne iz sie riuuuege ge-
tati. si choreton min. si ehoden 'übe du gotes sun sist, stic
uone demo chruci: so geloube uuir dih'. sie huohoton min
nasasnudento, sie crisgrammoton mih ana mit iro zanden.
pcdiu ne dunelie unsih daz michel ze lideune umbe Christum,
daz er umbe unsih leid.
.17. Domine, quando respicies? restitue animam meam a
malignitate eorum, a leonibus unicam meam. Vuanne tuest
tu is uuara, trohtin? daz chuit Christus uone dero mennis-
liehen unchrefte, samaso in belange, uuenne in sin uater reehe.
prine uuidere fore iro arcuuilligi mina sela: irgib sia irslageno
6315 föne in , ze libe tuo sie irsten. mina eini j gan brinc du uui-
dere fore leuuon: mina aecclesiam odar mina sela lose uone
iro sarphen geuualten.
18. Confitebor tibi in aecclesia magna, in populo graui
laudabo te. In dero uuiten aeeelesia giho ih dir, in suaremo
XXXIV 13. uuende iz au mih, iu mir ühcrgcschricben ; an mih mif
Rasur 15. congregati 16. ma | manige
huhoton, 0 nhergeschriehcn
— 91 —
liuto lobo ili dila. in dero aecclesia siiit gimoge die an got
ielient unde in dob nelobojit. da sint iune sameut cborn unde
heleimen: beleunan farent bina, cborn nuirt bie ze leibo. die
sint cborn die diu chorunga neiruueget: an den uuirt got
gelobet, au enen uuirt er gelasterot uone den dioten, uuanda
sie cbedent 'sebent uuio cbristiani tuoiit'.
19. Non supergaudeant niibi (^ui aduersantur mibi inique,
qui oderunt nie gratis et aniniunt oculis. Nu nobenge | daz 63c
iz so farc, nela min bouben die mir be unrebte uuidcre sint:
uela uuorden dei cbint aecclesiae den beidenen unde den
irraren ze buobe. die mib ane sculde bazzent unde mit
ougen uuincbent: uuanda si losi unde gelicbisari sint.
20. Quoniam quidem pacifice loquebantur et in iracundia
terrae loquentes dolos cogitabant. Also dar ana skinet, daz
sie mib friuntlicbo geruozten, do si cboden 'meister, scol man
demo cbeisiri den eins geben odar nescol'? unde sie dob
trugelicbo dabton ze dero abulgi, daz cbuit: skeindon iro zorn
samcnt dero trugebeite. uone diu folget sa
21. Et dilatauerunt super me os suum, dixerunt 'enge,
enge, uiderunt oculi nostri'. Vnde uuito intateu sie iro | munt 63fi
über mib, nals tnigelicbo, sunter baldo ze skrienne 'crucige,
cmcige in', unde an demo cruci freuueton sie sib, sus cbedento
'uuola unsib, uuola unsib, nu ist uuorten daz uuir uuolten,
daz uuir dib in demo cruci geseben'.
22. Vidisti, domine: ne sileas, ne discedas a me. Geseben
ballest du iz, uater: nu nefersuige iz, nelaz iz ungeribtet sin.
negloube dib min, sid du mib hiezest sus diemuoti sin.
23. Exurge, domine, et intende iudicium mcum, deus mens
et dominus mens, in causam meam. Stant uf, trobtin, unde
sib ze minero uberteildo die ib lido: sib uuaz si mir babent
fanden, sib uuio ungelib iz ist anderere urteili die iz pc
sculden lident. got miner unde bcrro mi | ner, sib ze minero 64»
meinunga. sib uuio ib iz mir meine, uuar uuibe ib iz lido:
uuanda iz dar ana stet, nals uuaz man lide, sunter uuar
XXXIV 18. scheut fehlt 19. aiimumt ] annuuu
2U. locqntes geruozeu 22. hiezest fehlt
— 92 —
umbe, also iz chuit 'salic sint die daz ahtisal lideiit durli
daz relit'. sih daz ih lido umbe die heili dcro meniiisgeii.
24. ludica me secundum iusticiam meam, domine deiis
meus, et non supcrgaudeftnt mihi. Irteile du mir after mi-
nemo relite, trobtiu got miner, sid si mir unrehto irteiltun.
uude mih ze huolie ne eigen mine fiande: getuo daz sie sih
peruomen nemegen, uuio sie mih fertiligot eigen, tuo mih
irsten unde pechere die uuerlt nah mir.
25. Non dicant in cordibus suis 'euge, euge, auimae no-
64'' strae', nee dicant 'deuorauimus eum'. | Noh si nechederi 'uuoki,
uuola, unsere sela, uuola uns des uuir getan haben': dia
mendi ne gib in. noh si necheden 'fershmden eigen uuir in:
in unseren lichinamön ist er geleget, uuanda er unser einer
uuorten ist', getuo mera, daz sie mine uucrden, danne mi-
nero deheiner nah in geuahe.
26. Erubescant et reuereantur simul qui gratulantur malis
meis. Scamec uuerdcn die alle sament den min leid lieb ist
5
unde danne uuerden sie gobezerot. Induantur pudore et
reuerentia qui maligna locuntur super me. Midunga unde
erhafti si dero analegi die mir arc chosent. die harren tragen
si ana, in dero buozen si iro paldi unde iro unuuistuom.
64c 27. Exultent | et letentur qui uolunt iusticiam meam.
et dicant semper 'magnificetur dominus' qui uolunt pacem
serui eins. Sprungezen unde freuuen sih die min reht uuellcn,
unde die sines scalches frido uuellen, ih meini Christi sines
sunes, die cheden io 'gemichelichot uuerdo trohtin'.
28. Et lingua mea meditabitur iusticiam tuam, tota die
laudem tuam. Vnde min zunga ahtot din reht, sie leret sie
alle daz niuua urchundi: unde allen den taff ahtont sie din lob.
XXXIV 26 dero buozen ] de buozen
93
XXXV.
1. Vuer ist hie genamot gotes scale? uuane der daz pildi
des scalches inpliieug: uiide er iiiias gehorsam unze an den
tot, uone demo Isaias chuit 'er ist min scalc, ih imphaho in'.
2. Uixit iniustuR, nt dcHnquat in semctipso 'non est ti- 64d
mor dei ante oculos eins'. Der unrehta, chuit der propheta,
geeinoto sih samet imo selbemo daz er missetuo: fore ande-
ren mennisken })irget er iz. ziuuiu ist daz? uuauda imo
gotes forhta fore ougen ne ist diu imo mer mahti sin.
3. Quoniam doloso egit in conspectu eins, ut inueniatur
iniquitas cius ad odium. Vuanda er trugelicho da ana fore
imo teta, daz er funde sin unreht unde er iz hazzeti. er
neuuolta iz finden noh hazen: übe er iz suoehen uuolti, so
funde er iz. föne diu ist diu trugeheit an demo suochenne.
uuirt iz imo gezeigot föne anderen, noh danne ne | uuile er 65^
pechennen, suntir er chuit 'daz tuon si alle, daz netuon ih
eino iiieht'. uone diu fernim
4. Verha oris eins iniquitas, noluit intellegere ut heue
agoiet. Sines muudes uuort sint unreht unde loter, er ne-
uuolta in sih nemen, daz er uuola tati: des uuillen brast
imo, er mahti übe er uuolta.
5. Iniquitatem meditatus est in cubili suo, astitit omni
nie non hone, maliciam autem non odiuit. In sinero innerun
chamera alitota er daz unreht: in sinemo herzen ahtota er iz,
also iz da fore chuit 'er gagenuuerta sih uuegelichemo der
guot neist: demo unrehten uuege uuas er ungel)rosten'. auer
die ubeli ne hazota er, föne diu neuuas | er iro äno. G5^
G. Domine, in caelo misericordia tua, et ueritas tua usque
ad nubes, Trohtin, in himeli ist din gnada diu fore allen
gnadoii ist, dia du dhien heiligen gibest: andero gnada die
in erda sint, gibest du in gemeine ubelen unde guoten, daz
tuost du (!ra unde rihtuom unde scaze unde die heila des
libes unde daz demo gelih ist. odar himel heizet er dia
heiligen an den gotes gnada aller meist skinent. unde din
- 94 —
uuarheit chumet unze ze den iiuolohenen: uuolchen sint die
poten, pi den chundest du die uuarheit.
7. lusticia tua sicut moutes dei, iudicia tua abyssus multa.
Diu relit, trolitin, ist also berga: die poton sint din reht,
65c uuanda sie iz ir ] fullent, unde sie sint also bergi. an dia
berga skinet diu sunna ze erist, aba in cliumet si nider an
daz geuille: also chom ze erist den poten daz gotes reht,
dannan chom iz über al. dine urteili sint michel abgrunde,
uuande sie nioman irgrunden ne mac noh iruaren. ziu du
einen machest uueichen unde anderen harten, uuer mac daz
uuizen ?
8. Homines et iumenta saluabis, domine, quemadmodum
multiplicasti misericordiam tuam, deus. Mennisken unde fiho
haitost du, trohtin, also du dina gnada habest gemanigfaltot:
dar ana skinet iro manicfalta daz si so uerro reichet iouh
ze mennisken iouh ze fihe. diu hcili ist citlih diu in gemeini
(35'i ist. die die minnont die heizent mennis | gen, also Adam
mennisco uuas, nals mennisken sun. Filii autem hominum
in tegmine alarum tuarum sperabunt. Auer mennisken chint
dei nah demo gotes chindo meniiisgen chint heizent, die
trostent sih ze dero dechi dinero fettacho, die neforderent
nicht die irdisgen salicheit, sunter die dina gnada diu in
demo himeli ist.
9. Inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente uo-
luntatis tuae potabis eos. Die uuerdent trunchen föne dero
gnucte dines huses: dero keistlichen freuuidi uuerdent sie so
fol, daz si uuerltlichi fiiesent unde gotelichi guuinnent. die
gnuht habet sin hus sancta ecclesia: iro chindcn geskihet diu
GGa truncheni, unde | mit dero chlingun dinero lussami getren-
chest du sie: diu chlinga ist der gotes uuistuom der föne
himili chumet, an demo si alla lussami habent.
10. Quoniam apud te est fons uitae, et in lumine tuo
uidebimus lumen. Vuanda sament dir ist libes ursprinc:
dannan rinnent si da der ursprinc ist, unde trenchent si der
XXXV (). luiolclient sint 7. montis 9. uuerdent
sie ] sie chlingiui ] cliiugiui, 1 iilwr i chlinga ] cliilga,
n über i 10. Vmianda
— 95 —
iro durstic ist. unde an dinerao liehta gesehen uuir daz lieht,
an dinemo suni Christo gesellen uuir dih, uater: uuanda er
ist lieht des liehtis unde lieht uone demo liehte.
11. Tretende misericordiam tuam scientibus te, et iusticiam
tuam his qui recto sunt corde. Skeine dina gnada unde
spenda sia den die dih uuizen unde | diu reht. spenda den 06^
die rehte siut in iro herceii: die ander uuellent danne got,
die sint chrump in iro herzen, nals gereht. uuile er dih
nuesen gesunden, unde liehet dir da ana sin uuillo, ... so
er dih auer uuile uuesen siechen, übe dir daz misselichet, so
bist du ungereht in dinemo herzen.
12. Non ueniat mihi pes superbiae, et manus peccatoris
non moueat me. Fuoz dero ubermuoten ne chome mir, uuanda
ih an demo gesten nemac. ubermuot ist also einfuoziu, uuanda
si sa uallet unda lange sten ne mac. unde des sundigen haut
neuueke mih: des ubelo tuonteu uuerc neferleite mih, also
demo geskihet demo diu ubermuot chumet.
13. Ibi ceciderunt qui opcrantur iniquitatem: expulsi sunt
et non potuerunt stare. Da | sturzton die uin-eht uurchent, GG'-
an demo fuoze nemahton si gesten: an demo fiel Adam, an
demo fiel der ubele engil. uz uurten sie uerstozen, sten ni-
niahton si: der eino uuart ferstozen uone hiraeli, der ander
uone paradiso.
XXXVI.
1. JNoli emulari in malignantibus, neque zelaueris facientes
iniquitatem. Pilde ne nemest du uone arcuuilligen, noh un-
rehte farente nebildest du.
2. Quoniam tanquam fenum uelociter arescent, et quemad-
modum olera herbarum cito decident. Vuanda sie irdorrent
XXXV 11. Preten tende unde i din ] uu din
die rehte sint in iro hercen sint 12. iibermuotönechome
XXXVI 1. celaueris 2. beuallent sih
— 96 -
samo skiero samoso daz houui, uiide samo skiero samosa
cliriutir beuallent sie.
3. Spera in domiuo, et fac bonitatem: inliabita terrani,
et pasceris in diiiiciis eins. Fersih dili an got unde tuo
66d luiola: geloube an in unde skeine iz mit den uuer | eben, bue
an dero erda, unde so uuirdest du gefuoret in sinen otuualen:
uuis in sinero aecclesia, so fuoret er dib in bimeli mit sin
selbes anasibte.
4. Delectare in domino, et dabit tibi peticiones cordis tui.
Habe an got lustisamo, unde er gibet dir des diu berza gerot:
la dib sin lusten, sib selben gibet er dir.
5. Reuela domino uiam tuam et spera in eum, et ipse
faciet. Offena imo dinen uuec: uuaz du lidest, des gib imo.
cbuit also Paulus 'der licbinamo geret uuidir die sela, unde
diu sela uuidir den Hb', er tuot is dir alles buoz. unde
gedinge an in, er tuot daz du uuilo.
6. Et educet quasi lumen iusticiam tuani et iudicium tuum
67a tanquam meridiem: subditus | esto domino et ora deum.
Vnde er bringet uz diu rebt, daz cbuit er getuot iz skinbari
also liebt, diu rebt daz ist din glou])a: diu ist nu tougen.
si ist io tougen, unzi got cburaet derdir intluhtet die linstra
unde. iroufcnet die rata dero bcrzen: unde so ist lob einemo
iegelicbemo uone gote, so skineiit die reliten also der sunno.
unde din urteile getuot er skinbari also mitten tag. irteili
daz ze rebte, daz du Cbristo sist gefolgic: daz geskibet dir
ze ofFenore guotlicbi danne mitter tag si. uuanda iz cbuit 'so
Cbristus irskinet derdir ist unser lib, so irskinet oub ir mit
imo in dero guotlicbi'. uuis gote undertan unde peta in.
7. Noli emulari in eo qui prosperatur in uia sua, in
671^ bo ] mine faciente iniusticias. Nebein bilde ne nim be demo
demo gelungen si an sinero ferte, ib meino demo unrebto
farenten mennisken. laz in gen den breiten uuec, geng du
den engen: der breite bringet in ze engl, der engi bringet
dib zo uuite.
8. Desine ab ira et dorelinque furorem, noli emulari- ut
maligneris. La dina abulgi sin unde begib dina beizmuoti:
— 97 —
iiebilg dih, rlaz übel man gedihe unrle du sist smahe. no uiiis
inio gelili, daz du arcuuilligo tuost so er tuet.
9. Quoniam qui maligiiaiitur, extorminalumtur: sustincutes
autem dominum, ipsi heredita])unt terram. Vuanda die gern-
uuilligo ul)olo tuont, die uucrdont uz ferstozen: uzor dero
go 1 tes bürge uuerdent si ferstozen, diu iro uuilliclichi ubeli 07c
ne lazet sie sa dar in. die auer gotes pitent uiide uuerlt-
saldon sih fertrostent, die besizzent dia erda dero lebenden.
10. Et adhuc pusillum, et non erit peccator, et queres
locum eius et non inuenies, Vnde über unlanc ne ist hie
der sündige: so suochest du uua er si, unde ne findest in.
da er nestota unde da er uuesen uuolta, da fermissest du sin.
11. Maiisueti autem liereditabunt terram et delectabuntur
in multitudine pacis. Auer die mammenden die andere fer-
tragent, die besizzent die liimelisgun Hierusalem. unde lus-
samo nietont sie sih da frides: uuanda er ist in | euuig. G7J
12. Obseruabit peccator iustum et stridel)it super eum
dentibus suis. Der sundigo huotet des rehton, daz chuit
faret des reliton, unde grisgrammot in ana: so er in inio
ungelichen sihet, so hazet er in, so ist er imo des libes
ununstic.
13. Dominus autem irridebit eum: quoniam prospicit quod
ueniet dies eius. Auer got höhet sin, daz er sines tages so
irgezen habet: uuanda er fore uueiz daz sin tag chumet an
demo er imo giltet sina ubeli.
14. Gladium euaginauerunt peccatores, intenderunt arcum
suum, ut decipiant paupcrem et inopem, ut trucident rectos
corde. Sundige zugen iro suert, spienen iro bogen, daz si
nider uuerfon armen unde habelosen, daz sie ouli slahen rehte
in iro herzen.
15. Gladius | eorum intret in corda ipsorum, et arcus 68a
eorum confringatur. Iro suert ge in durh iro herze, unde
iro bogo uuerde uerbrochcn: in selben uuerde daz ze freison
mit diu si den unsculdigen scadon uuolton: über sie gc iz,
als über andere.
XXXVI 9. geruuilligo 11. nia ! menden fretragent
14. trucidaut 16. zefresou, i zwischen r tind e übergeschrieben
7
— 98 —
16. Melius est modicum iusto super diuicias peccatorum
multas. Pezzere ist luzzil demo reliten, danne micliel rihtuom
dero sundigen: er ist salig mit demo luzelun, sie sint unsalig
mit demo michelun.
17. Quoniam brachia peccatorum conterentur: confirmat
autem iustos dominus. Daz skinet da ana, uuanda die arma
dero sundigen fermulet uuerdent, auer die rehten gesterchet
got. also er den gestarcta derdir cliot 'ib nebin niebt ein-
68b bafti ze | binteune, sunter ioli ze sterbenne umbe got'.
18. Nouit dominus uias inmaculatorum, et bereditas eorum
in aeternum erit. Got uueiz die uuega dero ungemeiligoton,
die mennisgen uuanent uuesen ubele, so si in arbeiten sint:
si cbodent danne föne in, suslih neliten si, übe si rebte
uuaren. unde iro erbe uueret iemer: daz ist diu bimelisgi
Hierusalem.
19. Non confundentur in tempore malo, et in diebus famis
saturabuntur, (juia i)eccatores peribunt. Sie neuuerdent ge-
skendet in ubelemo zite: daz ist in die iudicii, so die sun-
digen geborent 'uaret in daz euuigi fiur'. unde in hungertagen
uuerdent si gesatot: in neliget ana nebeiu hunger, da er an-
deren ana liget die bie iteli geuuizeli balient. die bal)ent
08'^ bunger, | uuanda sie trost nebabent in in: die auer rebt
uuizen in in, die fuorct daz . . .
20. Inimici uero domini mox, ut bonorificati l'uerint et
exaltati, deficientes quemadmodum fumus deficient. So gotes
fianden erist geeret uuerdent unde irbobet, sa da mite zegent
si also roub, roub get in die bobi, da ist sin zegengedi.
sundigi gcstigent, dar gant si sa aba dero uuarheiti: daz
iruellet sie.
21. Mutuabitur peccator et non soluet, iustus autem mi-
seretur et tribuet. Sundig man intlibet unde negiltet: uuanda
er uone gote alle gnada inphabet, unde imo nedanchot. aue
der rebte gnadet unde gibet fergebeno, also oub imo got gab.
22. Quia benedicentes ei bereditabunt terram, maledicentes
esd autem ei disperibunt. Vuanda die | imo guotes pitent, die
XXXVI 18. die 'quos' 20. ut fehlt deficiet
~ 99 —
pesizcent sainent imo die erda dero lobenden unde uuerdeut
siua geerben. die imo auer ubeles piteut, die uuerdeut fer-
loreu uude uz ferstozeu, oder übe si imo auer beginneut
guotes piten, in die uuis uuerdeut sie ouh ferloru, daz sie
daz uesint daz sie uuaren.
23. A domino gressus hominis dirigeutur, et uiam eius
uolet. Föne gote uuerdent girihtet maunes genge, unde föne
diu uuile er gerno siuen uueg: so er in gangheileu getuot,
so uuirt er föne ferfluochetemo geuuibter.
24. Cum ceciderit, non collidetur, quia dominus subponit
manum suam. So er uellet, so ne uuirt er geclinistet, uuanda
got festinot sina haut, daz chuit siniu uuerch unde si { neu 69a
rat. chumet er in freisi, er hilfet imo da uz.
25. lunior tui, eteuim senui: et non uidi iustum derelictum
nee semen eius querens panem. Ih uuas iunc, clmit sancta
aecclesia, unde nu pin ih alt, unde noh uesah ih rehten man
ferlazenen noh helfeloseu: ih sah in haben die geistlichen
guot, unde er nehabeta diu zitlichen. noh sinen samen protes
dürftigen: uuanda er guottate sah, dannan habet er seti. mit
demo gotes uuorte uuirt er gelabet unde gesatot. .uuola
tuondo uuerdent siniu ougcn unde dannan uuahset imo der
inuuertigi uuistuom.
2G. Tota die miseretur et commodat, et semen eius in
benedictione erit. Allen den tac uuochcrot er uiide intlihet,
uuanda er spen j dot diu zitlichen guot unde inphahet diu G9^
euuigen, gi])et luzcl unde inphahet filo. unde sin samo uuorot
in segenc. geistlichiu dinc säet er, den euuigen lib inphahet
er: daz ist sines samen sogen.
27. Declina a malo et fac bonum, inquire pacem et per-
sequere eam. Vbe du annen neroubest, dar ana ne ist is
gnuoge, du ne dechest den nacheton unde labest den hungergen.
unde bue in himeli iomer.
28. Quia dominus amat iudicium et non derelinquet sanctos
suos uidere corruptionem. Vuanda trohtin urteila minnot,
XXXVI 22. pesiz cent 23. gangheilen ] (lau ziveiie g
auf eineiii rudirten z 24. gecliistet 25. uuorte feliH
26. misetur
7*
— 100 -
flaz chuit gerihte: er nelazet nioht ungerilites. unde sine
heiligen neferlazet er, uuilon offeno, unilen tougeno: er uuas
69c offeno mit den drin cbinden in | domo eitofene unde tougeno
mit den Machabeis. sie sint iomer gehalten: da ana skinet
daz er sie niferlazet. Iniusti punientur, et semen im-
piorum peribit. Vnrehte uuerdent gecholet. uua? uuara in
hello, unde dero argen samo uuirt ferlorn: elliu iro uuerch
uuerdent florn.
29. lusti autem hereditabuntur terram et inhabitabunt in
saeculum saeculi, Auor rehte inphahent in erbe die erda
unde sizzent iomer dar ana. disiu crda ist dero sterbentere,
eniu ist dero lel)enden: in dero sint si furder.
30. Os iusti meditabitur sapientiam, et lingua eius loque-
tur iudicium. Rehtes mannes munt, daz chuit sin . . . uuis-
tuom. er ist imo suoze: pediu habet er in gerno in muote
G9'i iouh in munde. unde sin zunga | sprichet dia urteili: si
irteilet nah domo uuistuome des herzen.
31. Lex dei in corde ipsius, et non subplantabuntur gres-
sus eius. Sines gotes ea ist in sinemo herzen, unde dannan
neuuoi'dent pescrenchet sine genge. er ist imo fore des ea
er haltet.
32. Considerat peccator iustum et querit mortificare eum.
Der sundigi sihet den rohten unde ilet in toden. er chuit
also in demo buoche des uuistuomes gescriben ist 'er ist uns
unsemfti ze sehenne, uuanda er ist uns ungelih'.
33. Dominus autem non derelinquet eum in manus eius,
nee dampnabit eum cum iudicabitur illi. Auer got nelazet
in imo under hende, uuanda er ne gibet imo neheinen geuualt
70a an sinero sela, doh er demo | lichinamen scado: so diu sela
giniset, so irstet der lichinamo. noh er neferdamnot in: so
imo irteilet uuirdet uone den ubelen, uone gote ist er un-
ferscaltet.
34. Expecta dominum et custodi uiam eius, et exaltabit
te, ut hereditate capias terram: cum perierint peccatores, ui
XXXVI 30. Rehtes ] R felilt auf Basur miistum, o iihcr-
geschrieben 31. Sines ] Dines
— 101 —
debis. Pit miiies trohtines unde huote sinero uuege, nela dih
pelaugen sines trostes: iiu beclieiine hie uiiesen daz zit dero
arbeite iinde des frostes unde sanes unde der zaheri, liina
füre ist auer daz cit des trostes. unde übe du sin bitest,
danne irhohet er dih, so daz du in erbe inphahest die erda
dero lebenden ... so du bist ze dero zeseuun, so sibest du
sie ze dero uuinsterun, da sie | ferlorn uuerdent. 70''
35. Vidi impiuiu superexaltatum et eleuatum sicut cedros
Libani. Ih sah ubelen man irhohten unde irbureteu also
cederbounia ufen Libano. uuio do?
36. Et transiui, et ecce non erat, quesiui eum et non
est inuentus locus eins. Vnde inin des ruohta ih daz ih den
fleislichen gedanc hina uuarf, unde skiero uuas er fersuunden:
so ih den irdisgen gedanc ubersteig, so nesah ih in. unde
suohta ih in, unde dara nemahta ih chomen, da ih in irfuore.
ih uuissa fora sina stat, unze ih umbedeuchet uuas: do ih ze
sinna chom, do fermista ih iro.
37. Custodi innocentiam et uide equitatem, quoniam sunt
reliquiae homini pacifico. Huota unde behalt dina unsundigi,
unde uuarte an dia grehti. an disiu gagenuurtigen nesili du,
uuanda | an den ist diu chrumbi: sih an diu chumftigen, da 70e
ist diu gerehti. zeuuiu scolt du dara sehen? uuanda frido-
niachigemo man sint aleibe. daz chuit: imo uuirt ze leibe
sin lib mit euuigemo lono.
38. Iniusti autem disperibunt simul: reliquie impiorum peri-
bunt. Auer unrehte uuerdent sament ferlorn: dero ubelen aleibe
zegent. ^ daz ist uone diu, uuanda si lib after tode nehabent.
39. Salus autem iustorum a domino, et protector eorum
in tempore tribulationis. Heili dero rehtone ist föne gote:
föne diu nemag in sia nioman geneman. unde er ist iro
skerm, so in not uuirdet.
40. Et adiuuabit eos dominus et liberabit eos, et eruet
eos a peccatoribus, et saluabit eos, quia sperauerunt in eo.
Vnde hilfet in got, unde loset er sie uone sundigen, unde
heilet er sie, uuanda si gedingent an in.
XXXVI 3ß ruhta, o übergeschrieben 39. tempore ] tepore
40. eriiat
— 102 —
XXXVII.
70(1 1. Sus chlageta sih Dauid rauuon irhugendo: er imolta
dia rauua diu in anderero uuerlte ist. dara langet in, disses
libes irdroz in: dannan ist disiu chlaga.
2. Uomine, ne in fiirore tuo arguas me, neqne in ira tua
corripias me. Nio trohtin in dinemo lieizmuoti ne inchunnest
du mih. noh in dinero abulgi ne refsest du mih.
3. Quoniam sagittae tuae infixae sunt mihi, et confirmasti
super me manum tuam. Gnade mir danne, uuanda nu dina
strala in mir stech ent: dina chestiga sint mir ana. unde nu
habest du geuestinot an mir dina haut: ih pin nu in dinemo
geduuinge.
4. Non est sanitas in carne mea a facie irae tuae, non
est pax ossibus meis a facie peccatorum meorum. Min lichi-
namo ne ist heil, uuaz ist imo? diu feruuertidi liget imo
71ii ana unde | diu totlichi. uuannan ist daz? föne dero gagen-
imrti dines zornes daz Adam garnota in paradiso. uuanda
daz imo chom uone dero racha, daz ist an uns uuortun nu
iu föne dero natura, selben minen beinen neist rauua ne-
heiniu. uuainian chom diu unrauua? föne dero gagenuurti
minero sundon. die irrahton dinen zorn daz mih unheilen
getan habet, ode iz chuit: föne dero irhugidi dines zornes
daz noh chomen scol in die iudicii, uone dero irhugedi minero
sundon dero ih geuuizel pin.
5. Quoniam iniquitates meae supergresse sunt capud meum,
sicut onus graue grauatae sunt super me. Vnde föne diu uuanda
miniu unreht uberstigen min houbet: diu reda ist daz houbet,
71^ dia uberuuant daz unreht in paradiso. siu sint | ufen mir
so suare also suari burdi: siu druchent mih, föne diu nera-
uuon ih. mit rehte irhuge ih des sabbati, daz mir daz uuirt
gebuozei: uuanda da geskihet daz uns geheizen ist, daz diu
feruuartnusidi ana uuatet die unferuuartidi unde diu totlichi
ana uuatet die untotlichi.
— 103 —
6. . Putrueruiit et corruptae sunt cicatrices meae a facie
peccatorum meorimi. Miiiiii uiintmal iiurten ful unde gear-
gerot föne clero gagenuurti mines ungeuuizes: ferliQÜotiu uunta
fuleta linde imart argera danni si forc uuare. daz chuit;
mir cliom scr iiber ser uone minero unuuizeli. si irrahta
mir al daz ih lido.
7. Miser factus sum et (mruatus sum usquo in fincm: tota
die contristatus humiliabar. Vuenig pin ih uuorten unde
leidiger unzi an daz ente mines | libes. is neuuirt mir e 71c
buoz, e ze sabbato. allen miuen lib gicnc ih unfro, so ih
paldo mahta. ziuuiu?
8. Quoniam anima mea impleta est inlusionibus et non
est sanitas in carne mea. Auer so si einiz uuili, unde iro
auer anderez chumet in muot. so trouc mennisgen der uuan
e Christus chome, daz er got uuanda uuesen holzer unde
steini. so missefienc er io an ettelichemo lihnamoli chemo
pildi ode uidihnamolichemo diu sih imo oucta uuider gote
den er suohta. so geskihet uns danne so uuir uuellen petendo
ana got denchen, daz uuir an ander unsih ferdenchen, unde
unsih misselichi gedancha chumo lazent peton: des genese
uuir alles in sabbato. unde an minemo fleisgi neist heili.
so chumet diu gesuntidi des | fleisges, so dero sela aba go- 71'i
nomen uuirt diu trugeheit: pediu chomeu siu uone dero ana-
gentlichen sundi.
9. AfÜictus sum et humiliatus sum nimis: rugiebam a ge-
mitu cordis mei. Genichet unde geniderot pin ih harte: der
an die frambari gedenchet sabbati, der bechennet hie sina
nideri. unuuert mac er imo selbemo sin uuider dero guot-
lichi diu in getuot gelih den engelin. ih irruhelota fore domo
suftode mines herzen: so uuiget manne filo harto daz imo
geskehen ist, so sin suftot ruhelih ist. also man liset uone
Esau 'er irruhcloti mit michelemo gehardi'. solih diu liuti
des lichinamen ist, solicha chuit diser uuesen dia luta sines
herzen, ene luta gehöret meunisco, disa gehöret got. | den 72»
XXXVII 6. fore luiaren 8. missefinc, e überfjcschrieben
— 104 —
hiiia langet, der suftot so. diu irhuguna des sabbati machot
den suftot,
10. Domine, ante te omne desiderium meum: et gemitus
mens a te non est abscouditus. Vnde fore dir ist al des ih
pedarf. ih geron des sabbati: daz uueist du, nals mennisco.
unde min suftot neist fore dir geborgen: uuanda er des herzen
ist, pediu ist er fore dir.
11. Cor meum conturbatum est in me, dereliquit me uir-
tus mea, et lumen oculorum meorum et ipsum non est mecum.
Min herza ist getroubet in mir, daz chuit ist irchomen unde
leideg. ziuuiu ist daz? min chraft habet mih ferlazen: uone
dero uueichi des herzen chumet irchomini unde leidigi. unde
72^ minero ougeno lieht neist sament mir. men | nisco habet
ougeulieht unze er got habeto: do h\ got ferlie, do ingieng
imo daz lieht, do begunda er uuesen in den finsteren,
unze hera ist diu chlaga des inuuertigen leides, hera nah
folget diu chlaga des uzuuertigen leides.
12. Amici mei et proximi mei adpropinquauerunt et stete-
ruut. Mine friunt unde miue gelegenen nahton sih uuider
mir: so nahton sih die luden Christo, daz si in chrucigeton,
ode ide fiande lob, daz si in lasteroton. föne lobe chedent
sumelichi gescriben uuesen disen salmuu. unde stuonden sie
uuider mir.
13. Et qui iuxta me erant, de longe steterunt, et uim
faciebant qui querebant animam meam. Vnde die bi mir
uuaren, ferro stuonden, pi ana fuozen, pi an lefsen, ferro an
12^^ herzen, also iz chuit 'di | ser liud erit mih mit lefsen, iro
herza ist ferro uone mir', unde mih notegoten dia miua sela
suohten: sie suohten sia ze ubelari uuis, uuanda si min lichi-
namo ne uuolten sin da inne sie sia habeten. sie suohten
sia ze haze unde iro lichinamen ze slahenne. Et qui in-
quirebant mala mihi, locuti sunt uanitates et dolos tota die
meditabantur. Vnde die mih ze ubele suohton, die sprachen
uppicheit, unde abtöten sie pisuili allen den tac. sie dahton
lugiu urchundi über mih ze sagenno.
14. Ego autem tanquam surdus non audiebam et sicut
mutus non aperiens os suum. Auer ih nehorta iz, daz chuit
— 105 —
ih ne aiituurti is, samoso ih toup imare, iinde suigeti ib also
der iinsprechento stummo.
15. Et factus Silin siciit liomo nou audiens | et non habens 72<i
in ore suo redarguciones. Vnde uiiart ib also der ungebo-
rendo unde also irrefsida nebabende in siuemo munde, ib
rafsta ofte e, in dero inartira siiigeta ib: ib uiiolta dieinuoter
iiteilet iiiierden, daz ib aiier cbome zerteilenne in dero
urteili.
16. Quoniam in te, domine, speraiii: tu exaiidies, domine
deiis mens. Daz teta ib, uiianda ib an dib tiobtin gedincta,
dudir mina unfreuuidi becberen mabt in die mandunga. du
geborest mib an den ib gedincta, trobtin got miner: du fer-
nimest mina antsegidi, übe si uioman ne uuile fernemen.
17. Quia dixi 'ne quando super gaiideant mibi inimici mei,
et dum commouentur pedes mei, super me magna locuti sunt'.
Vuauda daz cbot ib ze dir 'nie ne | buoben min mina fianda': 73^
die ze mir baftent, die negetuon so ubelo, daz sie in ze buobe
sin. unde so mine fuoze sili uuegeton, daz cbuit so si sliften,
so cbosoten si föne mir micbeliu: micbeles ubeles zigen si
mib, so mine lide die nob in erda sint mis^etaton; unde
mantou iro sculdo die in iiuegen scolton.
18. Quoniam ego in flagella paratus siim, et dolor mens in
conspectu meo est semper. Vnde durb daz neuuerde ib ze
luiobe, daz ib garo bin cbestiga ze lidemie die ib sculdig ne-
bin ze lidene: die lido ib gerno füre die sculdigen. unde ist
min ser io fore mir. iiuelicbes?
19. Quoniam iniquitatem meam ego adnuntiabo et cogi-
tabo pro peccato meo. Daz ib min iinrebt ougo unde ib
sorgen umba | mina sunda. mir ist daz ser fore ougen daz 73^
ib getan habo, nals daz ib lido.
20. Inimici autcm mei uiuent et confii-mati sunt super me,
et multiplicati sunt qui oderunt me inique. Auer mina fianda
Icbent selpuualtigo, unde ist in uuola, unde sint gestarcbet
über mib. mir geskebent uuideruuartigiu, in gcskebent fram-
XXXVII 17. nie ae ] ne ue, i im ersten Wort übergeschrieben
— 106 —
spuotigiu. unde ist dero filo die mih pe unrehto hazent, die
mir unrehto lonoiit uuoliuuilligemo uiiider sie.
21. Qui retrilDuunt mala pro bonis, detrahebant mihi,
quoniam seciuebar bonitatom. Die guotes mit ubelo lonoiit,
hindersprachoton mir, uuanda ih gnoto reht forderota. ih
forderota ii'o heili, dar umbe imliumendoton sie mih.
73c 22. Noii derelinqnas | me, domine deus meus, ne discesseris
a me. Neferlaz du mih, trohtin got miner, noh du neskei-
dest föne mir: daz chuit unser houbet in unseren stal.
23, Intende in adiutorium meum, domine deus sahitis meae.
Chere dih in mine helfa, herro minero heili.
XXXVIII.
1. Diz ist Dauidis frosanc umbe die uberscricheluuga. sucr
die irdisgen giridi uberstephet uudc übersprungen habet, unde
imo diu himelisgen in muote sint, des freuuet sih Dauid in
daz ente: füre den singet er sus. daz sanc uuendet er an
Christum des der ente ist, imo tuot er iz ze lobe.
2. Uixi 'custodiam uias meas, ut non delinquam in lingua
mea'. Ih chot in minemo herzen unde einota mih sus 'mina
73^ uuega behuoto ih so, daz ih mit dero zungun nemis | setue'.
der uberscrichari ist, der habet manige lasterari uuider die
er gedult skeineii scol suigendo. der sprichet hio Posui
ori meo custodiam, cum consisteret peccator aduersum me.
So mir der sundigo uuidere uuas, so huota ih mines mundes:
so ih uuissa daz er minero uuorta fare uuas, so suigeta ih.
3. Obmutui et humiliatus sum et silui a bonis, et dolor
meus renouatus est. Ih irstummota unde gediemuota mih,
unde bediu gesuigeta ih iouh guotes: furhtendo nio ih ubelo
ne spräche, fermeit ih daz ih uuola nesprah. unde dann an
uuart geniunot min ser. mir uuag fore iro ubeli, do dara
nah uuag mir daz ih sprechendo geskeinet nehabeti guoti.
XXXVII 22. disceris XXXVIII 1. ubersinuigen, r über-
geschrieben 2. deliquam
— 107 —
4. Concaluit cor meum intra me, et in meditatione mea
exardescet ig | nis. Nah demo sora inuiarmota min lierza in 74a
mir, undo fiur inliran in minemo ahtonne. so heiz uuart mir,
daz ih inzundet uuard: daz imaren gelüste d(a'0 liinaferti, die
Zimten mih.
5. Locutus smn in lingua mea 'notum fac milii, domine,
finem meum'. Do sprah ih mit dero zungon 'tuo mir chunt,
trohtin, minen ente': la mih unizen uuio ih ferenden sculi
minen Uli, ze uuelechoro durnohtigi ih mih heften sculi, unde
tuo mih pechennen got der enti ist. Et numerum dierum
mcorum, quis est, ut sciam quid desit mihi. Vude tuo mir
chunt dia zala minero tago, diu ediert ist ane uuas: diu fer-
uarnez cit nohabet noh chumftigez, unde pediu ist ane uuas
unde ane uuirdet. tuo mir | chunt die zala, daz ih uuize 74^
uues mir hie gebristet: daz ih diemuoti si, iiuanda des daz
ih habo so luzel ist uuider demo des mir gebristet, unde mir
iz füre nicht nedunchi, so ih dara deuche.
6. Ecce mcnsurabiles posuisti dies meos, et substantia mea
tanquam nihil ante te est. Sino iiiina taga habest du hie
firne getan: die firncii unde zegan no mugen, die gib mir.
unde fore dir ist min iiuist samoso iiieht: unzi ih hie bin,
so ist dara uuidere nicht so si in dero chumftigen uuerlte
uuirdet. Veruntamen uniuersa uanitas omnis homo uiuens.
Si ouh der mennisco uberfarenter die uuorlt, er ist unze er
lebet samahaftiu uuehsalheit: ferfarenni unde zegengede unde
unuuirigheit ist al daz er ist. | 74c
7. Vemntamen in imagine pertransit honio, sed et frustra
conturbatui-. So uuio der mennisco gange an demo gotes
pildi, er uuirt io doh in gemeiton getruobet sines muotes.
daz ist michel dinc daz er an imo treget gotes pildi, er uuirt
io doli uone dero eristen ungehorsami Adames geirret sines
muotes umbe manigiu dinc in gemeiten sorgendo. ziuuiu in
gemeitun? Thesaurizat, et ignorat cui congregabit ea.
Föne diu iiuanda er triseuuot unde ne uueiz uuemo er den
XXXVIII 4. Nah ] N fehlt auf Basur 7. in inmagiiie
statt des ersten uuirt: umr 1
— 108 —
scaz samenot. uuaz mac so üppiges sin, so claz mau daz ge-
haltet daz unlango uueren mac? unde daz er sparet, unde er
dob ne uueiz uuemo?
74d 8. Et nunc que est exspectatio mea? uon | ue dominus?
et substantia mea ante te est. Ynde uuaz ist des ih pito?
ne ist daz miu trohtiu? daz du dih selben gebest mir, des
pito ih. unde min uuist ist fore dir. daz ih uberscrichari
bin, daz liehet dir, daz ist in dinero anasihte: habo ih golt
unde Silber, daz mugen ouh mennisgen gesehen.
9. Ab Omnibus iniquitatibus meis erue me: obprobrium
insipienti dedisti me. Lose mih föne allen miiien unrehten.
uuaz dürft ist des gebetes demo uberscrichari? ane daz er
unsih leret diemuote uues^, doh uuir an uns gotes gnadon
geuuare uuorten sin. iteuuiz habest du mih getan demo un-
uuizegen. sament den uuoltest du mih uuesen unde den sagen
75=1 die | uuarheit, die mera minnont die uppigheit, unde den ih
ander nebin ane huoh.
10. Obmutui et non aperui os meum, quoniam tu fecisti.
11. amoue a me piagas tuas. Vnder solichen irstummota
ih, unde minen munt ne teta ih uf, uuande du iz täte, du
gäbe mir die gedult, daz ih so heilsamo suigen mahti.
12. A fortitudine manus tuae ego defeci in increpationi-
bus, propter iniquitatem corripuisti hominem. Nim mir aba
chestiga, uuanda ih föne dinero hantstarchi rafsunge muode
bin: lib mir nah so manigen fiUon die mih amahtigen getan
habent. umbe unreht rafstest du den mennisgen: sine sculde
75'' uuize du imo. Et tabescere fecisti sicut haraneam | ani-
mam eins: ueruntamen uane conturbatur omnis homo. Vnde
täte du in sereuuen unde smecheren also dia spinnun: du
täte in fore arbeiten so irdorren unde so mageren also si in
iro lidon ist. ze dcro uuis zuge du in sines unrehtes. man-
niglich uuirt io doh in gemeiton getruobet sines muotes.
umbe diz allez nebegibet er uppigi sorgen, uuilon umbe uuat.
XXXVIII 8. ante fehU uberscichari 9. die | die
uuarheit 12. uane fehlt
— 109 —
uuilon umbo fuora. da um])e er aucr sorget, claz stet an gote,
iials an iino sol1)omo: pediu sint sine sorgen nppig.
13. Exaudi orationem nieam, doniine, et deprecationem
meara: auribus percipe lacrimas meas. Gehöre min gel)et
nnde mina digi, trohtin. mit oren fernim mine trahene,
fernim nues ili bite, uuar umbe ih sie laze. | Ne sileas, 75^
quoniam aduena ego sum apud tc et peregrinus sicut omnes
patres mei. Ne snige du des: du nechedcst, dir sint ferlazen
dina sunda. ode sus: ih pin din heili, uuanda ih chomeling
sament dir bin unde eilende also mine forderon alle 'nuaren.
sie chomen alle föne Scantburgi, daz ist Babilonia, ze Fride-
uuarti, daz ist Hierusalem, unde unaren hie eilende: also
Paulus chuit 'unzi uuir in dismo übe biren, unze eilende uuir
föne gote'.
14. Remitte mihi ut refrigerer priusquam abeam, et amplius
non ero. Fcrgib mir mine sunda, intlade mih dero, daz ih
irchuolet uuerde minero sorgen unde ih raune geuuinne in
niinero geuuizzeli, e ih hina fara unde hie furder nesi. ode
iz I chuit: e ih hinnan so uara, daz ih furder nesi. uuanda 75«!
der ueist der sament gote neist: imo uetuoc sin uuesen, pediu
ne ist er.
XXXIX.
2. ilixpectans expectaui dominum, et intendit mihi. Aec-
clesia chuit 'pitendo peit ih mines trohtines, unde er sah ze
mir', daz chuit: er teta min uuara, uuanda er sihet gnuoge
dero er uuara netuot.
3. Et exaudiuit preces meas et eduxit nie de lacu miserie
et de luto fecis. Vnde gehorta er mine digi. uuar ana skein
daz? unde leite er mih uzer dero gruobe dero uuenigheiti unde
uzer demo horeuue des leimes: uzer den sundon nam er mih,
dar ana skein iz. Et statuit supra j)etram | pedes meos 76-'^
et direxit gressus meos. Vnde er mina fuoze gesazta an den
stein der Christus ist, unde an imo gerihtet er mine fuoze:
der au imo get, der neirret.
- 110 —
4. Et inmisit i)i os meuin canticum nouum, carmeii deo
nostro. Viide gab er iu miueii mimt niuez sanc, lobesaiic
unseremo gote: 'übe ih e sanc den abgoton' chuit sancta
aecclesia, 'iiu singo ih auer gote'. Videbunt niulti et ti-
mel)unt, et sperabunt in domino. Daz gesehent danne manige
linde furhtent in : sie gesebent niih got lobon, daiuie beginnent
sie ii'O selbero furbten. ' unde Ijediu gelirnent sie be mir daz
oub sie gedingent an trobtinen.
76i> 5. Beatus uir cuius est nomen domini spes | eins, et non
respexit in uanitates et insanias falsas. Saligo des trost
trobtines namo ist: sabgo der in selben uuile unde niebt an-
deres, unde er an uppigbeit unde an bike sinnelosi nesab:
den nebein feruuizidi neist, uuio der spibman al umbe spilet
ufen sinemo reituuagino unde uuio samfto er fier ros sament
turnet, unde uuio geboreg siu imo des sint alles oberes, so
uuio in lustet. daz ist upi)ig, uuanda iz die netuot salige
den iz uunna ist ze sebenne. iz ist lukkeu siiuiilosi, si triuget
io den man sament demo si ist.
6. Multa fecisti tu, domine deus meus, mirabilia tua, et
in cogitationibus tuis non est qiii similis sit tibi. Manigiu
TCf"- diniu uunter babest du getmi, trob j tin, dero mer ze dencbenne
ist denne des die spiliman tuont. uuicbot iro reituuagen an
dero orda, Hellas fuor auer uf sinemo reituuageno ze bimele.
übe sie gent bie ol)e dero erdo, Petrus gienc auc obe den
unden. unde dir neist gelicber an dinen gedancbcn: nebeine
liste ne getuont menhisgen riten ze himele oder gen über
daz mere. Adnunciaui et locutus sum: multiplicati sunt
super numerum. 'Ih chunta iz fore' chuit Christus mit dero
uuizegen mundi 'unde sageta iz do sell)o do ib chom, daz
dero ubelon manicfalta uberslahet die zala dero rehton': also
in demo euangelio stet 'manige sint geladet, unmanige sint
iruuelet'.
^ßJ 7. Sacrificium et oblationem noluisti, | aures autem per-
fecisti mihi. Daz e geuuihet uuart unde geopfert uuart, daz
XXXIX 5. der selben uuaiida ih
— 111 —
habest du geiiuiflerot, uiicle habest mih selben gelichamhaftot.
diu forezeichenunga ist hiiui, diu uuarheit ist chomeu: himp
foue demo quartire uuart e geopferot, gotes lamp uuirt uu
geopferot.
8. Holocaustum et pro peccato non postulasti: tunc dixi
'ecce ueiiio'. loh daz prautopfer neforderost du, so du iu e
.täte: du uuile im gemulitez herze unde gediemuotez. do chot
ih 'sih no ih chume': do ih hiez opferen daz ungemeiligoti
lamp, daz meinda ih mih selben, do gihiez ih daz ih nu
getan habo, daz ih selbo chome unde opferfrisginc uurte.
9. In capite libri scriptum est de me ut facerem uolun-
tatem | tuam: deus meus, uolui, et legem tuam in medio 77»
cordis mei. In demo eristen salmun ist gescriben föne mir
daz ih dinen uuillen tuo: also iz chuit 'in dero gotes e ist
sin uuillo'. got miner, ih uuolta daz da geheizen ist unde
habo geskeinet den uuillen. unde dina e uuolta ih in mittemo
minemo herzen, also iz ouh da chuit 'in sinero e ahtot er
tac unde naht'.
10. Adnunciaui* iusticiam tuam in aecclesia magna: ecce
Labia mea non prohibcl)o: domine, tu scisti. Ih cliunta diu
reht in dero allichen Christenheit: da ana teta ih dinen uuillen.
sino mina lefsa nebetuon ih, ih nespreche diu reht. daz be-
chennest du in minemo herzen da iz mennisco nebechennet.
hie leret unsih Christus j daz uns sin reht in muote si, nicht 771^
ein in munde.
11. Iusticiam tuam non al)scondi in cordo meo, ueritatera
tuam et salutare tuum dixi. Diu reht neferbarc ih in minemo
herzen: so iz zit uuas, so nehal ih iz. auer in dero martira
ne uuas is cit, pediu suicta ih. dina uuarheit unde dinen
haltare sageta ih: ih offeuota in daz ih .Christus pin. Non
abscondi misericordiam tuam et ueritatem tuam a concilio
multo. Ih nclmrg dina gnada noh dina uuarheit fore miche-
lero menigi. dia gnada meina ih, der sih suudon geloubet,
XXXIX 7. gelicha nhaftot, das erste a aus i cnrrigirt, zunschcn
a und ü Rasur 8. louh, u radirt 10. iusticia tu cisti
— 112 —
daz du imo sie uergibest; unde die luiarlieit, der rehto feret,
daz du demo die corouam gibest.
12. Tu autem, domine, iio longo facias miserieordias tuas
77«' a me: misericordia tua et ueritas tua semper sus | ceperunt
me. Auer du negetuost so ferro fonc mir dina gnada: föne
minen uuaneheilen liden die noh an demo rehto hinclient, ne
irfirrost du dina gnada. uuanda din gnada unde din uuarheit
imphieng mih, unde leitent mih.
13. Quoniara circuradederunt me mala quorum non est
numerus, comprehenderunt me iniquitates meae: et non potui
ut uiderem. Des ist föne diu dürft, ih nieino daz du nielit
ferro föne mir ne tuest dina gnada, uuanda mih an den liden
pehalbot habent unzalahaftiu übel, lose uuelchiu daz sin.
miniu unreht habent mih gefangen: dero sint so menigiu,
daz iro nehein zala neist. unde föne iro manigi neuuas ih
77«i mahtig daz ih gesahe daz uuara lieht daz | selber got ist.
Multiplicate sunt super capillos capitis raei, et cor meum
dereliquit me. Manigeren sint siu danne diu har mines
houbetes: solih menigi mac den der iro ne borget lihto be-
triegen. der die houbethaften sundi ne tuet, unde er auer
die uuenigen nefurhtet, der uuirt beuuorfen samoso mit demo
grieze, doh in der mulestein nedruche. unde min herza habet
mih ferlazen. daz chuit: iz ist unmahtig sih selbez ze be-
chennenne, also Petrus sin herza nebechanda, do er chot 'ih
pin garo sament dir ze sterbenne'. uuelih uunder ist daz,
übe got ferlazet daz horza daz sih selbez ferlazet?
78a 14. Conplaceat tibi, domine, ut eruas me. domine, ad |
adiuuandum me respice. Vuanda daz so ist, nu liehe dir
trohtin daz du mih irlose. trohtiii, sih mir ze holfo, daz
chuit uuis garo mir ze helfenne.
15. Confundantur et reuereantur simul qui querunt ani-
mam meani, ut auferant eam. scameg uuerden sament föne
minen uunderen unde irfurhton sih uone minero urstendidi
die mine sela suochent, daz sie sia irsterben. Auertantur
retrorsum et erubescant qui cogitaut mihi mala. Hinder mih
XXXIX 13. liden fehlt
— 113 —
uuerden hecheret, daz sie nah mir fangen unde sili scamon,
die mir ubeles gunnen.
16. Ferant confestim confusionem meam qui flicunt mihi
'Guge, enge'. Sa tragen die iro scanda die mir choden 'saligo,
saligo', unde daz tiiont Imnde aide mir iz ze lobe sprechent, | 78'^
samoso iz föne mir si, nals föne gote.
17. Exultent et letentur queren tes te, domine: et dicant
semi)er 'magnificetur dominus' qui diligunt salutare tuum.
Sprungezun unde freuuen sih die dili suochent, trohtin, unde
dir uuola chedent, uuanda du iz gibest. unde cheden io die
dinen haltare minnont 'trohtin uuerde gemichelichot' : uuanda
er gibet manne allez daz er guotes habet,
18. Ego uero egenus et pauper sum, dominus autem adiu-
uat me. Auer ih demo si chedent 'enge, enge', bin dürftig
unde arm: got habet min ruoche, an imo bin ih riche.
Adiutor mens et protector mens es tu, domine: ne moreris.
Vuis min helfari unde skirmari, got minor, unde netuele du.
XL.
2. IJeatus qui iutelegit super egenura et paupe|rem: in 78*:
die mala liberabit eum dominus. 'Salig ist der' chuit der
propheta 'der umbe den dürftigen unde den armen fernunst
habet': der Christum fernimet dar umbe dürftigen unde armen
uuortinen, daz er unsih riche getuoe. er chot foue imo sel-
bemo an demo forderen salmun 'ih pin ein petelari unde ein
armir, min trohtin teta min aue uuara'. uua skinet daz er salig
si? in die iudicii losot in got: so hilfet in daz er an imo
neziuuiuelota unde er inuuort uuissa in got uuesen, doli er in
uzuuort sähe mennisgen.
3. Dominus conseruet eum et uiuificet eum et beatum
faciat eum in terra, et non tradat eum in animas inimicorum
eins. Got gehalte in in allen uuerltfreison unde gelibhafte
XXXIX. 16. hunde = huohonde 18. Ego ] E fehlt
XL 1. liberauit 2. faciet
— 114 —
78d in: imanda andere sint "tot, uuare die an imo lebent. | unde
saugen tuo er in in demo uaterlante dero heiligen, unde in
sinero fiendc geuualt negebe er in hie noh in euuon.
4. Dominus opem ferat illi super löCtum doloris eins: uni-
uersum Stratum eius uersasti in infirmitate eius. Got pringe
imo helfa obe demo bette sines suerden. sin'unchraft heizet
pette des seres: so er föne unchrefte uf irsten nemag, ih
meino übe er daz floisc ne mege peduingen, so helfa imo got.
al sin bette beuuantost du in sina siebheit: an demo er uuolta
raunen, an demo gäbe du imo unrauua. übe er ilta guinnen
hus unde huschenun unde eigen unde ander gefuore, daz
täte du in al besizen mit pitternussidi. ziuuiu? daz er ander
79a neminnoti, uuara den euui | gen lib.
5. Ego dixi 'domine miserere mei, sana animam meam,
quia peccaui tibi'. Föne diu chot ih 'trohtin, gnada mir,
heila mina sela, uuanda ih dir gesundot habo': übe du Christo
neliptost, dinemo suni, doh er unscuklic uuare, ih pin aucr
scuklic. mih fillest du mit rehte, daz du mih lieilest: uuanda
do ih heil uuas in paradiso, do neloseta ih dir.
6. Inimici mei dixerunt mala mihi; 'quando morietur et
peribit nomen eius'? 'Mine fiande' chuit Christus 'argchosoton
mir', uuaz choden sie mir? 'uueimc irstirbet er unde uuenne
uuh't fortiligot sin namo'? si chodeu 'diser ist der erbe:
chomet hera unde irslahon uuir in, unde so ist unsu' daz erbe'.
791* 7. Et si ingredielmtur, ut uideret, | uana loquebatur: cor
eius congregauit iniquitatem sibi. Vnde giengen sie in ze
mir, daz sie mih irspeheten: mih selben irspehete ludas, an-
dere mine lide uuerdent irspehet föne manigen, iro horza
sprah daz netohta, sie dahton daz sie mih ana lugen, unreht
samenoton sie in selben: sie uuanden daz sie mir scadeten,
si scadeten in selben.
8. Egrediebatur foras et loquebatur in id ipsum. Die dara
in gegangen uuaren, die giengen uz unde sprachen einstimme:
min.en tot rieten -sie einstimme. Aduersum me susurra-
bant omnes inimici mei, aduersum me cogitabant mala mihi.
XL. 3. sint J sit, n iiberyescliriehen 7. cougregabit
" 115 —
Vuider mir fuoren runendo alle iiiine fiande, uuider mir dahtoii
sie übel, den tot fimden si mir: der utiart | lil) anderen. 79c
9. Verbum iniqnum constituerunt adnorsum me: numquid
qui dormit, non aditiet ut resurgat? Vnreht uuort gesazton
sie iiuider mir, also daz ist 'er ist sculdec des todcs'. uuanest
du, der nu slaphet, er ne irstande da ane? ir uuanet in ir-
slagen haben, auer er slaphet: slaf ist imo der tot, uuanda
er sih in ana lazet eina uuila unde in sa hina uuirfet.
10. Homo pacis meae in quo sperabam, qui edebat panes
meos, magnificauit super me subplan tationem. Judas min
muntman, daz chuit der mih chusta, ze denio ih mih fei-sah,
daz chuit ze demo sih mine holden fersahcn, der mit mir az,
der bescrancdo mih uuito: uuito föne diu, uuanda er die luden
dara zuo gezoh.
11. Tu autem, j dömine, miserere mei et resuseita me: et 70'i
retribuam eis. Habe auer du min gnada, trohtin, unde ir-
chuicche mih: unde danne lono ih in, ih heizi die Romari
chomen unde heizi sie zestoren.
12. In hoc cognoui quoniam uoluisti me, quoniam non
gaudebit inimicus mens super nie. Ih pechenno dar ana daz
du mih uuoltest, uuanda min fiant min nemendot. sie ge-
sehent noh alla die uuerlt nah mir becherta, bediu nemendent
si daz min namo fertiligot si, so sie lusta.
13. Me autem propter mnocentiam suscepisti et confirmasti
me in conspectu tuo in aeternum. Vmbe mina unscadeli in-
fienge du mih, miteuuaren unde mammenden bechandost du
mih: daz li cheta dir ana mir. unde gestarctost mih in 80^
euua, doh du mih geuueihtost ze einero friste.
14. Benedictus dominus deus Israel a saeculo et usque in
saeculum. fiat, fiat. Gelobet si trohtin got Israhelis, des lun-
geren sunes demo der altero dienot. also nu skinet: uuanda
die luden die e ze gloube chomen, die habent daz gescriben
dara zuo uuir den heidinen zeigen, so uuir sie ze gloube
bringen uuellen. hinter in ist daz, mit diu uuir sie irrihten
des sie unsih zuiuelont. iro geski'ifte dienont uns dara zuo.
XL 14. die e ] die übergeschrieben
8*
— 116 —
unde sint sie samoso niisera chamerlinga: uuaiida iz ctuit
'der merere sun dienot demo mimioren'. hiniian foiie dirro
80'j uuerlte unze ze | enero uuorlte si er gelobot. so fara iz,
daz uuir in hie uude in euun lobon muozen.
XLT.
1. Diser salmo ist fernunst, miaz dir si diu stat Caluariae.
dar unibe ist si so geheizen, uone den plechenten beineu.
da uurten gehoubetet die ferdamnoten, da uuart ouh Christus
gecruciget.
2. V^uemadraodum desiderat ceruus ad fontes aquarum,
ita desiderat anima mea ad te, deus. Also der hirz gerot
ze demo urspringe dero uuazere, so gorot min sela ze dir
got. der hirz izet die nateron unde ilet danne ze demo
uuazere. daz bezeichinot nah ferentoten sundon unsih mugen
SO«" durstige uuerden dero geisthchen laba diu föne Christo | cluiraet,
derdir ist ein brunne dero labunga.
3. Sitiuit anima mea ad deum fontem uiuum, quando
ueniam et apparebo ante faciem dei. Min sela dursta, daz
chuit si ist gerig ze demo lebenden gote: sia belanget des
tages danne ih chume unde füre gotes gesihto skino.
4. Fuerunt mihi lacriniae meao panes die ac nocte, dum
dicitur mihi cottidie 'ubi est deus tuus'? Des pitendo uuaren
mir mine trahene brot tages unde nahtes: die az ih unde
die fuore gab ih minero sela, do ih den prunnen trinchen
nemuosa. die trahene az ih tageliches, unza mir tageliches
zuo gesprochen uuart 'uua ist diu got'? sinen got zeiget der
SOd den sunniui ode den manen 2)etot, | unde tuot mir iteuuiz,
uua der miner si: uuauda man den gesehen nemag.
5. Hec recordatus sum et effudi in me auimam meam,
quoniam transibo. in locum tabernaculi admirabilis usque ad
domum dei. Dar ana dahta ih unde goz uz mina sela hina
XL 14. enero ] eren
- 117 —
über mih. daz chuit: ili nibtii mincn godanc über dia gc-
sibt min selbes. luuuert gesibo ib luib selben, diu feruunst
diudir den cbinden Cbore gegeben ist, diu zeiget mir mina
sola ungesibtiga unde ferro obc iro minen ungesibtigen got:
uuanda si ist uuantellib, er ist unuuantellib. si ncrabta sib
über sib selben, uuio irraibta si dannc den der obc iro so
hobo ist? so gelerueta ib in suocben, uuanda ib in dia stat j Hl-i
cbom dero uunterlicbun berebergo: uunderlicbero bie in erda,
unz man folcbumet biua uf zc demo gutes bus. uzerbalb
dero aecclesia nedarf man in suoeben, diu in allen gotes liol-
den uunderlib ist manigcro tugendi. in dero ist ze genne
unz man folebome dara da gotes bus ist da daz ze uunderon
aba ist, uuanda der prunno dero geuuizele da ist unde alla
ursuocbunga da in gecbnupfet uuerdent. In uoce cxulta-
cionis et confessionis sonus cpulantis. Inin des ist mir in
dero stimmo freuui unde gegibte Kita des coumontou. min
sela coumet in den zuein stimmon, daz ib got lobon unde
mib selben j incban, io unz ib dara cbumo. sie bellent mir SI"'
so suoze, daz mir iro luta gouma ist.
6. Quare tristis es, anima mea, et quare contui'bas me?
Ziuuiu bist du trureg, min sela, unde ziu uufreuuest du mib?
samoso du neuuizist den ze antuurtenne die ze dir cbodent
'uua ist diu got'? umbe uuaz uuegent dir dise uuerltirriden?
ziuuiu leidigent si dib so? Spera in deo, quoniam adbuc
confitebor illi: salutare uiiltus mei, et deus meus. Hal)e dib
ze gote: an in gedinge, er genimet dib da uz. so tuot er,
uuanda ib gibo imo. uues? mines antluzis beili ist min got:
des gibo ib imo. er bellet min antluzi daz nu trurec ist,
unde getuot iz fro, so ib in gesibo.
7. Ad me ipsum anima | mea conturbata est. propterea 81«=
memor ero tui de terra lordanis et Hermonim a moute sancto
tuo. Ze mir selbemo ist min sela getruregot, ze gote ist si
getröstet, er ist static, ib pin unstatec: min unstati uuiget
mir, sin stati baldet mih. si gibet mir gedingi dara ze cbo-
menne da ib static uuirdo. dar umbe irbuge ib diu uonc
XLI 5. luiu ] Auiu 7. hemoim
— 118 —
lordanis lande unde föne Hormonim luzzelemo berge. lor-
danis bczeiclienot dia toufa, Hermonim bezeichinot die leit-
samimga: an den beiden uuirt fernomen diu diemuot diu
leret den man sih selben nideren unde sih selben leidizon.
8. Abyssus abyssum inuocat in uoce cataractarum tuarum.
81^ Abgrunde eiscot abgrunde: daz alto urcliunde fore zei | chenot
daz niuuua urcliunda. au dero stimmo dinero uuazerediezon,
daz chuit an dero lera dinero prediare. si geleret daz, uuio
ein e sihet ze dero anderen e. ode iz cliuit: ein uuisman
maebot anderen uuisen an dero stimmo dinero lere, nals
sinero: du gibest daz sin lera anderemo toug. Omnia
excelsa tua, et fluctus tui super mo transierunt. Alle dina
ufslagunga unde dinc uuolla habent mili ubofaren. daz chuit:
niili nesiiit fcrholen die drouua dinero urteildo die du uf
slagost in demo cnto dero uuerlte, noh die arbeite dero ga-
genuurtigen uuerlte ne sint mili fcrgangen.
9. In die mandauit dominus misericordiam suam et nocte
82a canticum eius. Tages gebot trolitin sina gnada unde nah | tes
skeinda er sia. der sin reht gelirnota in fride, den losta er
in unfrido. fernemon sina e: so uns uuola si, so hilfet er
uns in note. Apud me oratio doo uitae meae: dicam deo
'susceptor mens es'. Sament mir ist gebet demo gote mines
libes: ih habo heimo daz er suochet, daz ist min gebet, nals
min frisginc. uuio ist daz getan?
10. Quare oblitus es mei? quare contristatus incedo, dum
affligit me inimicus? Sus ist iz getan: ih cluide ze gote 'du
bist der mih inphahet, zeuuiu irgaze du min'? so not ist mir
hie, samoso du min irgeszen habest, ziuuiu stieze du mih
uuidere, do ih mit ufen intuegenemo muote gechoreta dero
82'' himeliscun suozi? ziuuiu nelieze du mih in | dero folsteii,
daz ih sus nechole?
11. Dum confringuntur ossa mea, exprobrauerunt mihi
qui tribulant me, inimici mei. Ziuuiu gan ih leideger, daz
mih sus prechont die fiante mit manigen zuriuuaren, föne
den ioh miniu bein ferbrochen uuerdent? ziuuiu lazest du
XLI 10. Quare J Q fehlt nechole ] iiechode
— 119 —
den tiufal, die iouh starclie in dero aecclesia sint, mit cho-
rungen geuuciclicii ? Dum dicunt mihi per singulos dies
'ubi est deus tuus'? Die mili arbcitent, die babont gcitc-
uuizet an diu daz sie tagelicbes cbedent 'uua ist diu got'?
den iteuuiz tuont si mir an den martiraron. uuanda des min
sela gctruobct ist, föne diu cbido ih auer.
12. Quare tristis es, anima mea, et quare conturbas me?
Ziu bist du unfro unde leidig, min sela? Spera j in dco, 82«
quoniam adbuc confitebor illi: salutare uultus mei, et deus
mens. Tiosti dili ze gute, uuanda imo iebcndo cbido ib 'du
bist min beili, got mincr'. .
XLII.
1. Disiu stinima ist des der io daz uueinot daz er hie
mit den ubelen ist, uuanda er gerno biua uuare da eccbert
die guoten sint.
2. Xudica me, deus, et disccrne causam meam de gente
non sancta: ab bomine iniquo et doloso erue me. Irteile über
mib, got, unde sceide min dinc föne unbeiligemo diete. dob
uuir bie sament sin, golib nelaz unsib sin. föne unrebtemo
man unde binderskrencliigemo lose mib.
2. Quia tu, deus, fortitudo mea: quare me repulisti? et
quare tristis incedo, dum affligit me inimicus? Sit du, got,
min starcbi bist uuider dero unfreuuidi: ziu stieze | du mib 82d
föne dero starcbi? unde ziu bin ih unfro, danne mib der
tiufal muot mit chorungen? übel minna unde übel forbta ge-
ruozent mib, uuider den ringo ih, föne diu bin ib unfro: ziu
ist daz, sit du min starclii bist? du bist min starcbi: ziu ist
mir ana diu uuoicbi dero unfreuuidi? ane daz mir mit un-
rebte leidiu ist diu racha dero ana genten sundon. dannan
elliu chorunga cliomen ist? danne mih mera frouuen scolta
daz gotes reht daz nehein unrelit ungeandot nelazet? föne
XLII 1. er vor hie fehlt auf Rasur
— 120 —
diu ist mir ze chedennc 'guot ist mir daz du mih gedic-
muotcst, daz ili lirno dina rehtbafti', diu cliorunga drucliet
mih, da ana gcsilio ih uuio relit du bist.
83a 3. Emitte lucem tuam et ucri | tatem tuam: ipsa me de-
duxcrunt et adduxeruut in montem sanctum tuum ..."
Sende uz unde gctuo geborn uuorden Cbristum, din liebt undc
din uuarbeit. die leiten mib unde brabton mib ufen dinen
belügen berg unde in daz gezelt. liebt unde uuarbeit diu
Cbristus sint, diu genoton mib in die aecclesiam: diu ist der
berg unde daz gezelt. si ist der berg der uone luzelemo
steine so iruuobs, daz er den ertrinc iruulta nab Danielis
uuissactoma. si ist gezelt, uuanda si uebtentero unde faren-
tero ist: daz bus dara si farent, daz ist in bimeli. föne
demo ist gescriben 'salic sint die dicdir buent in dinemo bus,
in die uuerlt dero uuerlti lobont si dib'.
SSij 4. Et introibo ad altaro dei, ad | deum qui letificat iu-
uentutem moam. Vnde föne demo gezelte cbomendo gan ib
bina in ze gotes altare, daz ib selbe uuirdo opfer. daz ist
der ungesibtigi altare in bimele den diser bezeicbenot bie in
erda, selber der gotes stuol, ze demo sib da nioman nege-
nabet, ane der bie ze dismo uuirdigo gat. ze gote gan ib
in derdir mina iugent gefreuuet: er gefreuuet da mini niuui,
uuanda er bie babet geunfreuuet mina firni. in dero niuui
folstau ib: mer ne irfirnen ib, mera ne alton ib.
5. Confitebor tibi in citbara, deus, deus mens: quare tristis
es, anima mea, et quare conturbas mc. Ib gibo dir an dero
barfen, got, got miner. daz cbuit: in arbeiten lobon ib dib,
83c ij^ arbeiten singo ib dir. | diu barfa bat nidenan bub, auer
diu rotta babet obenan bub. föne demo nideran teili da der
lib ana ist unde diu totlicbi, cboment uns arbeite: so uuir
die lidendo got loben, so singen uuir an dero barfen. daz
sanc ist suoze, uuanda diu gedult macbot iz gote lieben,
sid iz gote liebet, ziu bist du danne unfro, min sela? unde
ziu truobest du mib? ziu lazcst du dib ana debein leit? sid
daz gotes pildi an dir ist, ib meino diu reda unde diu fer-
XLII 4. negf'haliet 5. conturbas me ] conturbas
— 121 —
nimst, ziu nestozest du daimc foiie dir so uuaz dir missc-
zimet? Speni in dco, qiiuniam adliuc confitebor illi: sa-
liitare uultus mei, et dciis mcus. Gedinge an got, uuanda
iniü liugo ili sus: licili mincs analuites, min got.
XLIII.
1. Diser salmo ist ze ferstenne fonc demo dingo, daz got S3^
ofto betuot sin ora gebetener umbe dei zitlidien dinc, durh
daz man in bite umbe diu euuigcn.
2. Ueus, auribus nostris audiuimus, patres nostri adnuii-
ciauerunt nobis Opus quod operatus es in diebus eorum et in
diebus antiquis. Vuir eigen gehöret, trohtin, mit unseren
oren daz uns unsere forderen zalton. unsere forderen zalton
uns din uuerh daz du uuorhtest in iro tagen unde in alten
ziten. uuir eigen gehöret, uuio du sie lostest, doh du unsih
nu nelosest.
3. Manns tua gentes disperdidit, et plantasti eos: afflixisti
populos et expulisti eos. Din hant, sa | geton sie, fersuanta 84*
andere diete, unde in iro stal flanzotost du sie. neiztost
umbe sie andere liute, Amorreos unde Eueos unde Gebiiseos,
unde tribe die uz, daz du in rumtost.
4. Non enim in gladio suo possiderunt terram, et brachium
eorum non saluauit eos. Sie ne besizzent nieht iro laut mit
iro chnehtheite, noh iro starchi negehielt sie. Sed dex-
tera tua et brachium tuum et inluminacio uultus tui, quoniam
conplacuisti in eis. Sunter din zeseuua, daz chuit din geuualt,
unde din arm, daz chuit din sun, unde oflenunga dines ant-
luzes, daz du an den uuerchen dih skeindost da uuesen,
uuanda dir gelichet uuas an in.
5. Tu es ipse rex meus et deus mens qui mandas salutes
lacob. Der selbe min chunic unde min got pistu | noh, du- 84^
XLIII 3. ru I tost 4. saluabit placuisti
5. Tu ] T fehlt
— 122 -
dir Israheli inbiutest sina heili: so uiiio du mit antluzze ne
irskinest, iioh dina tougena neouctast die du in dero ursten-
didi ougen scolt, du chuntost doli pi den engclin uuaz sie
tuon scolten.
6. In te inimicos nostros uentilabimus conm, et in nomine
tuo spernemus insurgontes in uobis. Sol din helfa danne nu
liina sin? nein si. an dir uuas iro sig, an dir tribon ouh
uuir mit hörne unsere jSandi, mit dinero starchi lagen uuir
sie. unde in dinemo namen fersehen uuir die an unsili nendent.
7. Non enim in arcu meo sperabo, et gladius meus non
saluabit mo. Ih ne fersibo mih ze mincmo bogen nieht mcra
denno mine forderen, noh min suert nehaltet mih nieht mera
84c denne iz sie | gehielt.
8. Saluasti enim nos de affligentibus nos, et odientes nos
confudisti. Du habest unsih gehalten fore unseren ahtaeron:
ih spricho iz samoso iz irgangen si, uuando iz so geuuis ist
samoso iz nu irgangen uuari. unde die unsih hazent, die
geskendest du: in dero urstendidi uuerdent sie geskendet, daz
ist geuuis.
9. In deo laudabimur tota die, et in nomine tuo confite-
bimur in saeculum. An gote uuerden uuir gelobet allen den
dag: dadir tag ane naht ist, da uuerden uuir gelobet, unde
an dinen namen iehen uuir iemer: in euere nuerlte ist euui-
giu pigiht dero heiligen, dero sie nieht irdriezen nemag,
uuanda iz iro saligheit ist.
84<i 10. Nunc autem | repulisti et confudisti nos: et non egre-
dieris, deus, in uirtutibus nostris. Doh uns daz chumftic si
in euuon, du habest unsih dine martirari io doh nu dana ge-
stozen unde geskendet: uuanda uuir christiani geheizene föne
den heidenen geleidizet piren. unde uz negest du, got, sament
uns in unseren chreften, so du e täte: du lazest unsih chrafti-
lose, so uuir unsih irheuen ze farenne uuider unseren fienden,
doh du unsere forderen tatist starchi in demo uuigi.
11. Auertisti nos retrorsum post inimicos nostros, et qui
oderunt nos diripiebant sibi. Dana geuuendet habest du
XLIII G. So] ] ßo 8. alitereu, a üher dem ersten e
ovr jieuuis Jiasur ziccier BucUdabcn
— 123 —
iinsih liindcr ze rukke fore unseren fianclen, undo habent
unsih irzucliet in selben die unsih hazent.
12. Dedisti nos tanqiiam oues escarum, et in gentilms
disper | sisti nos. Du gäbe unsih in ze frezzeime samoso fris- 85^
ginge nnde habest unsih zeuuorfen under die heidenen. uuanda
diz ist diu stimma dero martirari, bediu ist disiu chlaga ze
ferncmenne föne den die sih in dero martira gloupton undc
uuidere ze den heidenen iruuuden.
13. Vendidisti popukini tuum sine precio, et non fuit mul-
titudo in commutationibus eorum. Hina gäbe du dincn liud,
daz du da umbe anderen ne infienge: du gäbe dina martirari
ze slahte, uueHche infienge auer du füre sie? unde nehein
maginlosi ncuuas an demo choufe: dero hina gegebenen uuas
mauigi, neheiniu dero inphangencn.
14. Posuisti nos obprobrium uicinis nostris, subsannationem
et dcrisuni bis qui in circuitu nostro sunt. Tu habest | unsih 85'^
gesezet in itenuiz unseren gebureu, unde umbe uns gesezzenen
in snuden unde in huoh.
15. Posuisti nos in simiUtudincm gentibus, commotionem
capitis in populis. Tu habest unsih heidinen gesezet in ge-
hchi dinero martira unde in houbetuueget den liuten, also
du den luden uuari.
16. Tota die uerecundia raea contra me est, et confusio
faciei mee cooperuit me. Allen tag uuas min scama gagen
mir. eteuuenne ferscameiit sih andere mennisge, unsere scame
uuereton. unde scama mines antluzis pedahta mih.
17. A uoce exprobrantis et obloquentis, a facie iuimici et
persequentis. Vuanuan chom si? föne dero stimme iteuui-
zontes unde uuidersprechentes unde föne dero anasihte des
fiaudes unde des ahtentis | der mir io gagenuuerte ist. 85c
18. Hec omnia uenerunt super nos, nee obliti sumus te:
. . . Daz ist allez ufen unsih chomen, daz uuir uuizen uuio
got unsere forderen leiti uzer Egipto unde er unsih in dero
urstendidi leiten sculi uzer dismo Egipto dirro uuerlte, daz
XLLII 12. cliaga 18. manigiu, u verwischt 14. ge-
sezet fehlt 17. miidersprechentes ] sprechentes
18. Ilec ] II feldt
— 124 —
uuir hie undcr zuisgon liden sculin alle note unde bosuochet
sculiii uucrden, übe imir inaii danches uoben imellen. danclies
gab er uns den lib, danches irlosta er iinsih, danclies sculcn
nuir in uoben. ih meine daz uuir hie lones negeron, sunter
in dcro chunftigen uuorlte. föne diu chuit iz hera nah. noh
durh daz ne irgazen uuir din. ncliein truobesal noirgazta
85ci unsih din, uuanda du uuoltost | iz uns gcskchen ze dero fer-
nunsti, uns chinden des chrucis. noh unrehto ne taten uuir
an dero dinero e.
19. Et non recessit retro cor nostrum: et declinasti scmi-
tas nostras a uia tua. Noh uuidere negeuueih unser herza,
so dero herza tuet die umbe arl)eit in misseti'ue choment.
unde gechertest du unsere stige uone demo uuege dines rehtes.
daz chuit: du gelertest unsih, uuio ferro unser uueg ist den
uuir uuolton gen, föne dinemo den du unsih uuile gen. un-
serer leitet ze demo todo, diner leitet zc demo libe.
20. Quoniam humiliasti nos in loco aftlictionis, et coope-
ruit nos umbra mortis. Vuanda du habest unsih gediemuotet
86-1 in diser neizelichen stete, | in dirro al)eitsamen uuerlte.
unde habet unsih pedechet pilidi des todes. uuelichez ist
dciz? uuare diu totlichi diu in allen gemeine ist. uuelichiz
ist auer selber der tot? uuane diu euuige ferdamnussidi mit
demo tiufalo.
21. Si obliti sumus nomen dei nostri, si expandimus ma-
nus nostras ad deum alienum: Nonne deus requiret ista?
ipse enim nouit abscondita cordis. Vbe uuir irgazen unseres
gotes namen unde übe uuir gesprieton unsere hende ze fre-
medemo gote, nefraget des got? ziu fraget er des daz er
uueiz? uuane daz er iz unsih lazze uuizen, unde uuir unsih
selben bechennendo gebezzerot uuerden. er uueiz die getou-
SQ^ gena des herzen, pediu nedarf er fragen, er fraget auer, so |
er unser choret unde er an dero chorungo unsih tuet be-
XLIII 18. inan ] innan chuit iz ] iz feJtlt am Ende der
Zeile 20. gcdiemutet, o üherncschrichrn abeitsamen =
ai'beitsamen 21. expadimus gesprieton ] gespretou, i
übergeschrieben er iz ] iz fehlt
— 125 —
chennen, uuer miir sin. so er Potro teta der sih selben
fore cliorungo neuuissa, do er chot 'ih pin garo mit dir ze
sterbenne' unde aner an doro cliorunga sih pecliando.
22. Quoniam propter te mortificamur: tota die estimati
sumus sicut oues occisionis. Du uueist dia tougena unserero
herzon, daz uuir umbe dih irsterbet uuerden allen tag, daz
chnit nals umbe uppegi guotlichi noh umbe unsere meintate.
übe die neuuarin die umbe ruomegerna sa irsturben, nals
umbe minua, so ne cbote Paulus 'ferbrenne ih minon lib
unde neban ih dero minnon nieht, so ne ist iz mir ze nielite
frumi'. unde daz uuir geahtot biren also | scafine frisginga. 8Gc
scal neuuercnt sih, uuir neuueren unsih.
23. Exurge, quare obdormis, domine? exurge et ne repel-
las in finem. Staut uf, trohtin, ziu slaphest du? uuio mag
got slaphen? au er sine martirari harent ad Christum, daz er
den dieten chunt getue sine, urstendi, uuanda den slafet er
edi in uuizen toten unde in ne gloubent irstandenen. des
langet sie mit rehte, uuanda so daz uuirt, so zegat daz
ahtisal . . .
24. Quare faciem tuam auertis, obliuisceris inopiae no-
strae et tribulationis nostrac? Ziu uuendest du föne uns dina
anasuina, samoso du unser furder neruochest? unde irgizest
inisero armheite, samoso du selbo neuurtest arm unde gebhiot
umbe unsih?
25. Quoniam humiliata est | in puluere anima nostra, Sß^
conglutinatus est in terra ueiitor noster. Gehuge unsir, uuanda
unser sela in demo stuppe dih petendo gediemuotet ist unde
unser buh nidere ligente haftet zuo dero erda. ode der
buh bezeichenot die in demo ahtisali sih globent unde uuidere
ze den heidenen fahent, unde die chlaget na sancta aecclesia.
sie habet munt mit den heiligen unde buh mit den fleisclichen.
uone diu chot einer 'ih az ein buoh, unde daz selba buoh
uuas suoze in minemo munde unde bitter in minemo buche':
diu gotes gebot sint suoze den geistlichen unde bitter den
sundigen.
XLIII 21. unde sih auei' 24. inopiae uostrae et fehlt
amheite, v übergeschrieben
— 126 —
26. Exnrge, doraine, acliuua nos et redime nos propter
87a nomen tuum. Staut uf, trolitin, daz cliuit getuo | cliunt dine
urstendi, daz ioh die die nu hafteut zuo dero erda uf erhaben
uiierden föne dero erda. hilf uns unde lose unsili umbe
dinen namen, nals umbe unsere unrebte.
XLIV.
1. Au Christum sihet diz saue umbe die gemuozten sune
Chore ze fernunste umbe den trut. dei chint crucis sint ge-
uuehselot lone ungloubegen ze gloubegen. den selben ist diz
sanc ze fernunste umbe Christum den trut des uater, umbe
den die unfernunstic uuaren die in chrucigoton. uuanda iz
chuit 'mähten si iz uuizen, nicht ne beten si in gechrucigot'.
2. Jliructauit cor meum uerbum bonum: dico ego opera
mea regi. Der fater sprichet uoiio demo suno 'guot uuort
871^ irrofozota min herza'. | daz chuit: guoten suu habo ih cho-
menen föne mir selbemo. sin uuort ist er, uuanta er getuot
in mennisgen chunt: also er ouh sin uuistuom ist, uuanda er
in getuot fersten, miniu uuerc sago ih demo chunigi, uuanda
an demo suno elliu gotes uuerh sint. noh ander neist diu
saga danne daz geslahte. Lingua mea calamus scribe
uelociter scribentis. Min uuort ist also state, also diu gescrift
des scriben. mennisgen uuort zegat, gotes uuort ist imo eben-
euuig. iz ist also diu gescrift des spuotigo scribenten. uues
mag so uuola spuon, so eines uuortes? ein uuort ist daz der
uater gesprochen habet, daz ist so spuotig, uuanda iz einzen
87c sillibon gesprochen ne ist, doh | iz so euuigo gesprochen si,
daz an demo sprechenne daz anagengi noh daz enti nesi.
3. Speciosus forma prae filiis hominum, diffusa est gratia in
labiis tuis. So daz uuort fleisc uuirt, so ist iz mennisco, so ist
iz gemahilo, . . . daz chuit scone fore allen mennisgen: uuanda
anderer ne uuas unsculdic uuare er, noh anderer nehabeta die
XLIV 1. chin crucis, t mit roter Tinte übergeschrieben
— 127 -
sconi unsere urlosi. gnada ist gebreitet in dineu lefsen, uuanda
daz uuort dero gnada ist in dinen lefsen: also daz ist 'derdir
gloubet, der uuirt geheilet' unde auer 'derdir izzet min fleisg
unde trincliet min pluot, der hat den euuigen Hb'. Prop-
torea benodixit te deus in eternum. Nu chuit der propheta
ze gote 'foue diu segenota dili got in euun'. andera segenota
er ze | einero friste die unter dero e uuaren, die dia erda 87J
dero intheizunga infieugen. dir gibet er umbe dia gnada daz
himelricha. daz tuet er an den die unter dero gnada sint.
4. Accingcre gladio tuo super femur tuum potentissime.
Gurte din suert umbe din dich filo geuualtigo: hie in demo
libe uuafene dih mit demo suerte dinero lera diu geuualtigo
den sun skeidi foue demo uater unde die tohter föne dero
muotere.
5. Specie tua et pulchritudinc tua intende, prospore pro-
cede et regna. Daz tue mit dinemo mennisgen bilde unde
mit dinero guotlichun sconi. sih an unsih unde framspou-
tigo chum hera föne himela unde richese hie in dinero
aecclesia. Propter ueritatem et mansuetu j dinem et iu- 88-i
sticiam: et deducet te mirabiliter dextera tua. Vmbe uuar-
heit unde manmendi unde reht: uuarheit lera unsih mit demo
heiligemo euangelio, manmendi skeino in dero martira, reht
fordera in dero urteili. unde leitet dih uunderlicho din
ceseuua, daz chuit din geuualt, uuanda uunderlicho lebest du,
uunderlicho irstest du.
6. Sagittae tuae acute, sub te cadent in corde inimicorum
regis. Din strala sint uuassa harto mahtigo. diniu uuort ge-
mugen filo: siu durhfarent diu herza, uuanda siu uuassiu
sint; unde becherent siu ze rehte, uuanda siu mahtic sint.
ander dir sturzent diu liute. uua uuirt der stürz? in demo
herzen des chuniges fiendo. du bist der chu I nie, dir under- 88i^
tuont sie sih unde uuerdent da diemuote da sie ubermuote
uuaren.
7. Sedes tua, deus, in saeculum saeculi: uirga directionis
uirga ^egni tui. Din stuol, got, unde din richa uueret iomer:
XLIV 6. derdir gloubet J dedir gloubet, r übergesehrieben
— 128 —
daz sedal des iudisgen riches uuereta eiiii frist, an daz ente
uueret daz sedel des euuigen cbunigis. gerta kerihtentis ist
dines riches kerta: si gerehtet die e clirump uuaren, uuande
sie ane in uuolten richeson unde iro selbero uuillen tuoii
unde gotes uuillen nah demo iro duingen.
8. Dilexisti iusticiam et odisti iniquitatem: propterea unxit
te deus, deus tuus, oleo leticiae prae consqrtibus tuis. Du
minnotost reht unde hazetost unreht. da skinet daz din
88c garti ist garti des gerihtes. | si ist ungebrouchentlichiu, uuanda
si isininiu ist unde einen rihtentiu, anderen fersmulentiu: si
rihtet die keistlichon unde zebrichet die fieisglichen. uone
diu salbota dih cot, din got: Pater uuiehta dih unde salbota
dih, uuanda du minnotest reht unde hazzotest unreht. uuaz
ist daz salb? iz ist keistlih unde ungesunlih. mit dem ole
dero freuui salbota er dih: daz ist diu unsculdicheit diu iie-
heines des dinges neirhuget daz si suere, daz sie riuuan durfi.
föne dinen geteilen: daz cliuit ferrori danne andere heiligen,
uuanda föne dir gesalbotemo sint geheizen andere gesalbota.
88^1 9. Mirra et gutta et casia a uestimentis tuis, a do | mibus
eburneis ex quibus delectauerunt te filiae regum in honore
tuo. Föne dinero uuate choment die stancha mirrun unde
gutte diu ammoniaca heizet unde casie diu fistula heizet,
daz chuit: fonc den gloubegen unde föne allero aecclesia
chumet der liument guotero tugendi der also suoze ist, also
der stanc tiurere chrutere. er chumet föne den helfenbeinin
huseren, daz chuit föne den heiligen mageden die föne diu
mit helfenpeine gezeichenet uuerdent, uuanda der helfent ein
chiusgez fehe ist, unde füre eini chenun neheina mera nege-
uuinnet er. unter den huseren luste dih dero chunigo tohtere
die>in dina era geborn sint. dera dih lusta, die uuaren dero
89a botene | tohtere dir ze eron geborne, nals in: uuande si chri-
stianae heizent, nals petriane noh pauliane. oder die tohtere
dero chunigi sint manige aecclesiae die alle Christi heizent,
nals Petri noh Pauli.
XLIV 7. diiingen ] diuagen 8. isiniu, ni iiherffefichriehen
undet zebrichet 9. geborne vor nals fehlt
— 129 —
10. Astitit regina a dextris tuis in nestitu deaurato, cir-
cumdata uarietate. Selbiii diu clmuigiii diu aecclosia diu
gestet ZG dinero zeseuun. da gehorent iro cliiut 'cliomct liera,
ir geuuiliteu uiines uater'. auer diu ze dero uuiusteren stet,
diu ne ist cliunigiii, diu gehöret 'uaret in daz euuigc fiur'.
in ubergultemo geuuate, daz chuit mit demo gegareuue des
uuistuomes. umbehelitiu mit felii, einuueder dero tugende
odar dero spracha: uuanda in misselichen zungen ist si, misse-
iiche tugendi habet si. | 891^
11. Audi, filia, et uide et inclina aurem tuam, et obliui-
scere popuhun tuum et domum patris tui. 'Höre, tohter,
uude sih' chuit der propheta: muoter mauigero chindo, tohter
dero uuissagen unde dero poteno, höre uuaz dir daz euange-
lium gibiete, unde dara nah gesihest du die guotlichi gotes.
diu gioul)a sancti euangelii gereinet dir daz herza, daz du
den gesehen mäht den die gesehen sculin diedir sint mit
reinemo herzen, unde diemuotlicho helde din ora: fernim
sorclicho disen rat. unde habe in agezze dinen liut, den
liut Babilonie dannan du burtic bist, unde dines uater hus
des tiufales der da chunic ist, der dih unuuallicha gebar mit
flechon dinero suudon. j unde uuirt uuider boren ze dero 89^
sconi dero unsculde.
12. Et concupiscet rex decorem tuum, quoniam ipse est
dommus deus tuus. Yuanda dina sconi uuile der chunic, din
brutegoum: er ist sconi durh sib, du uuirdest sconi föne imo.
ana meilen, ane rot uuile er dih sin: solieha getuot er dih,
solicha forderot er, solichiu geriset imo. uuanda er ist trohtin
got diner: pediu gloube dih enas dannan du burtic bist, unde
uuirt uunnesam dinemo gemahelon domino deo.
13. Et fihae Tyri in muneribus uultum tuum deprecabun-
tur, diuites plebis. Vnde tohtera Tyri, daz chuit dero dieti,
choment unde pctont in geba bringento, daz chuit manigiu
almuosen tuonde. din anthizze flegont alle die | diete die 89<i
riche sint des chomentes folches. sie uuellen alle daz du,
heiliga gemahela, gesehest iro almuosen. sie uuellen in aecclesia
skeinen iro gedehtigi, also iz chuit 'in mittero aecclesiae lobon
ih dih': anderesuua netoug iz, anderesuua neist si uuariu.
9
— 130 -
14. Omnis gloria eins filiae regis abintus in fimbriis aureis,
circumamicta uarietate. Elliu iro giiotlicbi dero selbun chu-
nigi tohtere ist inuuert iro geuuizeli: da ist si sconi, da miii-
iiot sia iro gemaheli. iu giüdinen fasoii ist si garo: iro
lezesteii uuerb sint allero tiuristi, uuanda si den uzlaz gernest
kesibet durnobten. mit febi umbebelitiu, uuanda si alle tu-
gendi minnet.
15. Adducentur regi uirgines post eam, proxime eius af-
90a ferentur tibi. Einzen uuer | dent prabt manigi iro gemabelon
demo cliunigi nah iro: si uuirt ze erist geoinot ze dero ein-
nussidi, dara nab geziebeut sib einzen iro gelegenen, dir,
trobtin, uuerdent prabt die iro gelegenen sint unde ii"0 gelib
sint in dero glouba unde in den tugenden.
16. Afferen tur in leticia et exultacione, adducentur in
templum regis. In freuui, in sprungeli uuerdent sie prabt in
gotes bus, in die sanctam aecclesiam.
17. Pro patribus tuis nati sunt tibi filii: constitues eos
principes super omnem terram. Füre die poten die e uuaren,
sint dir uuorten iro cbint: die sezze ze biscofen über alla
erda. so du Petrum unde Paulum nesebest, sone alito dib
uuesen intsazta. nim die föne iro predigi gloubec unde
90b geistlib uuorten sin, unde sez [ ze an iro stuol,
18. Memor ero nominis tui in omni generatione et gene-
ratione. Die gebugent dines namen unze debein cbunne
uueret, uuanda sie furste sint obe dero erda also iro forderen
uuaren. Propterea populi confitebuntur tibi in aeternum
et m saeculum saeculi. Föne diu iebent dir dina liute in
uuerlt uuerlte: in dismo lilie unde in demo cbumftigen iebent
si dir unde lobont sie dib. uuanda sus bie ana gelobot sint
der gemabelo unde diu gemabela, pediu beizet diser salmo
prutelob.
XLIV 14. tolitere ] thtere, o iihergesehrieben 17. iiuoten,
r übergeschrieben 18. Proptere
131
XLV.
1. Diser uuirt ouh gesungen umbe die cristenheit diu
mit den cliinden Chore gezeichinot sint umbe tougeniu dinc
diu Christus chom ze offeueune.
2. JJeus noster refugium et uirtus, adiutor in tribulatio- 90c
nibus quae inuenerunt nos nimis. Vnser got ist zuofluht unde
chraft. manige suochent da zuofluht da chraft neist, solih
ne ist unser zuofluht: si ist tugent, si ist chreftic. helfare in
arbeiten dero uns filo pegagenet ist. under allen arbeiten
neist nehein arbeit merora damia diu geuuizeli dero sundon:
pediu ist dero meistic ze gote ze fliehenne, also die taton
die Cliristuui irsluogen unde fonc Potro gemanite gestunget
uurtun unde in frageton, uuas si tuon mähten, unde so si
getoufet uurten unde iro sundon sichir uuaren, do mähten sie
cheden daz hera nah folget.
3. Propterea non timebimus, dum turl)abitur terra et
transfe j rentur montes in cor maris. Föne diu nefurhte uuir d'O^
uns, so diu erda getroubet uuirt. daz sint die luden: sie
sint umbefangen mit den heidenen, also diu erda ist mit demo
mere. dero erda uuas troubesal chumftic die sie furhtcn ne-
dorfton, uuanda in got hilfa uuas. unde nefurhte uuir uns,
mugen si cheden, so die berga feuuorfen uuedont in des
meres hcrza. daz chuit: so die poton die luden lazent, unde
sie den heidenen iro lera gcbent die die luden fcruurfen,
so neist uns ze furhtenne, uuanda uuir den bergen folgen,
daz ist ze fernemenne föne selbemo demo berge derdir ist
in demo obenentigi dero berge der ^ba dero erda in daz mere
geuuorfen uuart nah | sin selbes geheizi. 90*
4. Sonuerunt et turbate sunt aque eorum, conturbati sunt
montes in fortitudine eins. Die selben berge scullen predi-
gento, unde uurten getroubet siniu uuazer: uuanda die diete
irstummoten, do si die niuuuon lera gehorten, unde die
XLV 2. Ulla si, s über a 3. uuedeiit = unerdent
iro lera ] iro iro lera, das zweite iro unter punctirt
9*
— 132 —
berga iiurten getruobet in siiiero starchi. imos starchi? uuari
gotes. uueliclie berga? andere berga die dero uuerlti berga
heizent, nals gotes berga. iiuanda die geuualtigen dero uuerlte
die uurten des truobe, daz iro e föne gotes e ferzoren scolten
uuerden. dar umbe ne uuart iz dob ze leibe, nube uuio fuor iz?
5. Fluminis impetus letificat ciuitatem dei: sanctificauit
tabernaculum suum altissimus. Anablasot dero aha gefreuta
91i> cotes pure: diu undunga Spiritus sancti gemabti { gota sia.
dero getrunchen die poton so uilo, daz föne iro uuambon
fluzen cboche prunnen allen iro fernemaren ze seti. do uuart
diu erda genezzet, do uurten unberebaftiu lierza geberebäftigit:
des freiti sib mit relite diu gotes pure, so tuende gebeiligota
sina berberga der bobesti.
6. Dens in medio eins non commouebitnr, adiuuabit eam
deus mane diluculo. Got ist in mittere burc: strummen oub
die berge dero uuerlte, er ne uuirt io doli dannan iruueget.
da ist er so mitter, daz er in allen bilfet. cot hilf et iro mit
sinemo antluzze: er getuot sie geuuar an sinen uucrclien daz
91c er da ist, uuanda daz offene uuerc gotes daz ist sin [ antluzi.
7. Conturbate sunt gentes, et inclinata sunt regna: dedit
uocem suam, mota est terra. Dannan uurten die diete ge-
truobet. daz cliuit: cbomen in angist unde in forbten unde
gediemuoten sib diu riclia, uuanda si cliomen unde betoton
in. der bobesti gab sina stimma, unde dannan iruuogetg; sib
diu erda. die sundigen geborton sia unde irbibenoton da
aba: den gab er sia ze geba, die marun geba brabton in
sine poton.
8. Dominus uirtutum nobiscum, susceptor noster deus lacob.
Got dero tungcndo, got dero cbrefte der selbiu cbraft ist, der
ist sament uns. übe er sament uns ist, uuer mac danne
91J uuider uns sin? Israbelis | got ist der unsib inpbabet. in
die selda impbabet er unsib dannan uz uuir furder ferstozen
neuuerden.
9. Venite et uidete opera domini que posuit prodigia
super terram auferens bella usque ad finem terrae. Cboment
XLV G. strummen = stürmen
linde geschont siniu iiucrc diu er zc zoichenen gesezzct habe
übe erda. uiielichiii sint daz? odo uiiio tuot er diu? al)a
ncmenda die uuiga unze ze entc dcro erda. daz uiias in
sinero chumfti, do föne Augusto lani porta bctan uuart. odo
geistlicho: daz sih sinero gloubegono neheiner ze sinen ge-
uuafenon nefersah.
10. Arcum contoret et confringet, arma et scutum com-
l)uret igni. Den l)ogen fermulet er unde diu uiiafen fer-
brichct er unde den skilt ferbrennet er | in demo fiure: alle 92-1
uuera unde allen skerni nimot er dir, daz du zuo irao fliehest
unde du cliedest 'min hilfari unde min iiiphahari bist du,
got lacobis'. so gibet er dir diu geuuafini dero uuarheiti
unde die pehobidi dero heili unde des gedingos unde dero
glouba unde dero minna: diu habest du danne föne imo, uuanda
er diniii ferbrennet habet mit demo fiure spiritus sancti.
11. Vacate et uidete, quoniam ego sum deus: exaltabor
in gentibus et exaltabor in terra. Firont. uuara zuo? firont
unde gesohent daz ih got pin, als ir. ih scouf iuuuih, ih
skirmo iuuuih: firet ir des fehtennes, lazeut mih feilten, ih
uuirdo irholiet in die | ton unde in erda: ih geskeino daz ih d2^
got pin in den dieten die mere heizent, unde in den luden
die erda heizeut. diu plintnussidi geskihet in Israhel, unzi
diu folnussidi dero diete chumet: in demo ente dero uuerlte
choment die luden, unde so uuerdent geheilet alle gloubegen.
12. Dominus uirtutuni nubiscum, susceptor noster deus
lacob. Gut dero chrefte ist mit uns, uuanda er in erda
mennisco uuorten ist: des lungeren suues cot habet unseren
lichinamen infangen.
XLV 9. tuot vor er diu fehlt 10. unde die ] unde de, i
übergeschrieben unde dero ] undero
— 134 —
XLVI.
1. Umbe dei cliint caliii, daz chuit Christi: er heizet cal-
uus föne Caluaria da er gecrucigot iiuart. die sin huohonde
92c choden 'crucifige, crucifige eum', die mirten iu fore be | zeichi-
not rait dero chindo huohe die ze Eliseo choden 'stic uf,
chaleuuo, stic uf, chaleuuo'. ene frazen die peren: disi fer-
shinden die tiufala.
2. Omnes gentes, plaudite manibus: iubilate deo in uoce
exultationis. Hantslagot, alle diete, uueset fro daz ir in demo
cruci biret irloset: des die luden huohoton, des mendet ir.
slagezent mit banden, daz chuit iuuuera mendi ougent mit
guoten uuerchen. liudont gote in frolichero stimma: skeinent
iuuera freuui mit banden unde mit zungen.
3. Quoniam dominus excelsus terribilis, rex magnus super
omnem terram. Vuanda der hoho got ist egebare: ze himele
gefarner ist er egebare, doli er den luden in erda uuari ze
92^ I houhe. michel chunic, daz chuit mahtic, über alla erda,
mahtiger über die luden unde über die heidinen.
4. Subiecit populos nobis et gentes sub pedibus nostris.
Liute habet er uns undertan unde diete under unsere fuoze:
daz ist diu stimma dero gloubegon föne den ungloubegen,
uuanda christiani richesont, unde in Untertan sint die heidenen.
5. Elegit nobis hereditatem suam, speciem lacob quam
dilexit. Vnsih christianos eruuelita er imo ze erbe, er ir-
uuelita daz pilde lacobis daz er minnota: sina sconi iruuelita
er. uues uuas er sconi? ane daz imo diu geistlichen uuerdere
uuaren danne diu fleisglichen, unde er pediu mit den linsen
93a gechoufta sines | prouder eborna. dannan uuart gesprochen
'der merero dienot demo minnoren': uuanda die ubelen muozen
undertan sin den guoten unde die ubermuoten den diemuoten.
6. Ascendit deus in iubilatione et dominus in uoce tubae.
Got fuor ze himeli in ludinunge unde in hornscalle: die poton
XLVI 1. Umbe ] U fehlt 5. muozen ] muzcn, o üherye-
schrichen
— 135 —
liiuliiiont fore meiifli, die eiigili scalton daz lutreista hörn
dazdir cLot 'liie ist der licilari gofiiorct in den liimel'.
7. Psallite deo nostro, psallite: psallite regi nostro, psallite.
Nu singet domo suno Chore, singet unseremo gote: imanda
er mennisco ncist, sunter ouh got. singet unseremo chunigo,
singet imo.
8. Quoniam rex omnis terrae deus: psallite | sapienter. 9H>>
Vuanda got ist chunic allere dero erda: er uuas e chunic,
dero ludeno unze er ecchert in ehunt uuas, nu ist er allen
dieten chunt unde ist iro allero chunic. singent uuislicho:
uuisliclio nesungen die unsinnegcn abgoton sungen. nu uuirt
auer uuislicho gesungen, übe uuir den got den uuir negesehen
so uilo mahtigeren bechennen: uuanda uuir in danne mac-
skehen uerchuren, übe uuir in gesehen mähten so die luden
taten.
9. Regnabit deus super gentes, deus sedet super sedem
sanctam suam. Vber diete richesota trohtin sit sinero ufferti:
über ein diet fore. ze dero zeseuun des uater sizzet er an
sinemo stuole ol)e Cherubin unde Seraphin. macha ouh du,
Christiane, daz du sin stuol sist: | habe reinez herza, an demo 93«
ist sin gesazi.
10. Principes populorum congregati sunt cum deo x\bra-
ham, quoniam dii fortes terrae uehementer eleuati sunt. Dero
liute fursten sint gesamenot mit Abrahamis cote: allero diete
fursten uuerdent geloubig an Christum der Al)rahamis got
ist, also der centurio uuas föne demo Christus chot 'ih ne-
fant sollicha glouba in Israhel'. daz ist föne diu uuanda die
luden die e gote uuaren unde auer nu starchiu erda, harte
irhaben sint, harte ubermuote sint. uuaz sint die mennischen
uuare erda? die an in selben starche suochent, nals an gote,
die heizent erda. diz ist der sin: uuanda dero ludeno uber-
muot ist ferchoren föne deo Abraham, tone diu uuerdent
föne den dieten die fursten ge | samenot, daz sie Abrahamis 93^
glouba füre sie inphahen.
XLVI 7. Chore suno, durch a und b ^imf/estellt 9. stuol
sit 10. fursten sint ] fusteu sint, r übergeschrieben
— 136 —
XLVII.
1. Hie iiuirt aiier gesuiigou den diiiiden Chore foiie maui-
gemo tage, dos tagcs uuart daz; firmameiituiü gescafen daz die
bezoichiuüt die in aecclesia festi uuareii uiide starclii imider
alle choruiige: foue den uuirt nu gesungen den cliinden . Chore.
2. JViagnus dominus et laudabilis niniis in ciuitate dei
nostri, in monte sancto eins. Mahtic ist trohtin unde harto
lobesam. uua ist er lobesam? in unseres eotes pure, daz
chuit in sancta aecclesia: anderesuua nemag iz sin. gnuoge
sint ungloubeg unde ubeluuillic, die ne sint cotes pure, ufen
94a siiiemo heiligemo berge unde in dero pure | ist er lobosam.
stigon uf den berc also der propheta unsih manot. er chuit
'chomet bera unde stigen uuir in den gotes perc'. uuio scol
man da uf stigen? uuir sculn glouben an in unde an imo
geruchen ze dero holii dero tungendo.
3. Fundatur exultatione uniuerse terrae: montis Sion
latera aquilonis ciuitas regis magni. Freuui allero dero erda
gebreitendi: der micheli cot habet gebreitet die gloube sanctae
aecclesiae in alle die uuerlt. Sion der stet in Hierusalem,
unde die luden die sundere sint unde die lieidenen die nor-
dere sint, die sint des mahtigen chunigis burc: föne den
zuein stat diu aecclesia. daz ist diu gebreite freuui allero
dero uuerlte.
9413 4. Dens in domibus eins j cognoscetur, cum suscipiet eam.
So got sia imp habet, so uuirt er irchennet in iro huseren:
er getuot sia inphahendo, daz si in irchennet.
5. Quoniam ecce reges congregati sunt, conuenerunt in
unum. Vuanda chuniga gesamenot sint. uuara? an einen
chunic, an einen uuiuchelstein der zuo uuente fuoget.
6. Ipsi uidentes sie ammirati sunt, conturbati sunt, com-
moti sunt: tremor apprehendit eos. Siniu zeichen gesehendo
uunderent sie sih, getruobet unde iruueget uurten sie, unde
forhta ühom sie ana. uuannan? uuane daz sie iro sunda
bechandon unde sie sih dero irchomen.
XLVII 5. zuo mieiite ] zuo aus zuc eorrkßrt
— 137 — •
7. Ibi dolores ut parturicntis. 8. in spiritu uehementi
conteres luiues Tharsis. Da luirton iro ser also berenterc:
iro ser iiuas diu riuiiiia, | die gebaren sie. diu selba forlita 94«
uuas in dratemo uuinde, daz chuit mit sin selbes starclii,
fcrbreclieudo Cartaginis skef. die forhten dero diete brali
diu miclieli dero forbton. ziu uuirt dero diete uberniuot mit
Cartaginensium skefeii bezeicliinot? uuare daz sie under allen
dieten sib des gcziuges meist guotlicbout.
9.. Sicut audiuimus, sie uidimus in ciuitate doniini uirtutum:
in ciuitate dei nostri deus fundauit eara in eternum. Also
uiiir iz geborten geuuissagot foiie den pro^beten, so babeu
uuir iz gesellen föne den poten irfollot in des cbreftigen
bercen Ijurc. got gruntfestota sia in euua, si ne uuirt furder
eestoret.
10. Suseepimus, deus, misericordiam tuam in medio templi
tui. Vuir inpbien [ gen dina gnada, got, in mitti dines buses. 94^
du skeinest dina gnada uuarbafto guoten under mitten den
die diniu beilictuom niezent unde gotes sal beizent, dob si
übel sin; uone den auderesuua gescriben ist 'also diu lilia
under den dornen, also ist min frinntiu unter den tobteren'.
sie beizent tobtere, sie sint auer ubele tobtere: io dob ist
diu lilia unter in.
11. Secundum nomon tuum deus sie et laus tua in fines
terrae: iusticia plana est dextera tua. Also din namo cbomen
ist in ente dero erda, so ist oub cbomen din lob: din lob ist
an den die rebto lebent. din zeseuua ist irfullet mit rebte,
uuanda ze dinero zeseuun necboment nebeine | uuare rebte: 95»
dob manige sin ze dero uuinsteron, manige sint oub ze dero
zeseuun.
12. Letetur mens Sion, et exultent filiae ludae propter
iudicia tua, domine. Freuue sib Sion, daz ist aecclesia catbo-
lica, freuuen sib tobtera lüde, daz sint elliu beiligiu uuib,
umbe dina urteili, trobtin. uuanda du geskidest diu scaf
uone den cbizen unde fernimest iro gebet so si cbedent 'nie
du nefliesest mit den ubelen mina sela'.
XLVII 9. des chreftigen ] den chreftigen 10. dina gnada
nuarliafto ] gnada fehlt
— 138 —
13. Circumdate Sion et conplectimini , eam, narrate in
turribus eins. Nu fernement, male uiuentes, in clero mitti
diu gotes gnada inphangen uuiit: umbehabont Sion, uuartont
95i> ii'O tugendo unde umbefahct sia mit minnon, nals mit | zu-
reuuarcn. zellet iro lob in den urren diu sib uf erribtet
babent uuidor den irraren,
14. Ponite corda uestra in uirtute eins et distribuite do-
raus eius, ut enarretis in progenie altera. Denchent an iro
tugent, uuio michel iro minna ist, unde bildont sia. unde ir
predigari, zeteilent iro buser.
15. Quoniam bic est deus, deus noster in aeternum et in
saeculum saeculi: ipse reget nos in saecula. Daz ir zelent
bina in anderero cbunnizala, so Cbristus cbomen si, daz er
got ist, unser got. uuio lange? in euua unde in uuerlt
uuerlte. er ribtet unsib iomer, uuanda er cbunic ist.
XLVIII.
1. Dei cbint cbrucis uuerden bie gemanot daz sie ze gotes
uuistuome dencben unde irri nesin.
2. JVudite bec, omnes gentes: auribus percipite, omnes |
95c qui babitatis orbem. Clnüstus cbuit. 'geborent disiu uuort,
alle diete: mit oren des berzen fernemet, alle buari dero
uuerlte'.
3. Quique terrigene et filii bominum, in unum diues et
pauper. Geboret, ir ertburtigen unde ir mennisgen cbint,
daz cbuit sundigi unde rebte. Adam uuas ertburtic, Cbristus
uuas mennisgen sun: geboret, so uuederomo ir gelib sit, domo
ereren ode demo anderen Adamo. geborent sament rieber
unde armer, daz cbuit ubermuoti unde diemuoti.
4. Os meum loquetur sapientiam et moditatio cordis mei
prüden tiam. Min munt spricbct den uuistuom, min munt
JiLVIII 2. disi uuort, u ühcryescliriebcn 3. filü ] fiU
— 139 —
gesaget in luier ili piu: ih pin der gotes imistuom. unde
mines herzen j ahta sprichet fruotheit. föne herzen choment 95<i
miuiu uuort mit den ih inuuih fruoti: den nitnon ih gelih
die ein si)rechent unde ander uuellent.
5. Inclinaho in parabolam aurem meam, aperiam in psal-
terio proposicionem meam. Ih geheldo min ora ze minero
saga: ih uueren selbo daz ih lera, auer die luden lerent daz
sie tuonde neuuerent. durh minen Hchinamon offenon ih mina
tougeni: ih chumo selbo in demo lichinamon unde lera iuuuih
unsemfti fernunst.
6. Cur timebo in die mala? iniquitas calcanei mei circum-
dahit me. Ziu scol ih mir furhten in ubelemo tage? so der
ta^ des todes chumet, umbegriphet | mih danne daz unreht 96»
rainero fersene, daz chuit mines entis, so iz andere tuot.
7. Qui confidunt in uirtute sua et in multitudine diui-
tiarum suarum gloriantur. So iz die tuont die sih fertruent
iro selbero chrefte unde sih guotlichont iro raichelen rih-
tuomes.
8. Frater non redemit: redimet homo? non dabit deo
placationem suam. Der ze gote chuit uater, der chuit ze
Christo pruoder. den Christus nelosta, mac den mennisco
losen? so die uuanton die sih ze iro chrefte fersehent. der
des uuanet, der negibet nieht gote mit demo er sih hulde.
9. Et precium redemptionis animae suae, et laborabit in
eternum 10. et uiuet adhuc in finem. Noh daz uuert sinero
I sela losunga. der negibet almuosen, der netuot imo friunt 96''
föne demo scaze des unrehtes: unde föne diu ist er iomer in
arbeiten unde lebet io doh iomer ane ente, also der richo
ist da ze hello ane ente mit arbeiten iomer.
11. Non uidebit interitum, cum uiderit sapientes morientes:
simul insipiens et stultus peribunt. Der solicho nebechennet
nieht daz urfal, so er uuiso gesihet irsterben, unde er chuit
'sie sint ferlorn'. uuaz ist sie iro uuistuom ferfangen? übe
er bechanda daz urfal, so uuisse er sih ferlornen, nals sie.
die nouuerdent ferlorn die uuise sint: der unuuiso unde der
XLVIII 4. fruti, o ühergeschrieben 8. chrefte sih fersehent,
sih unter punelirt 9. laboraujt
— 140 —
goiili uuerdent samciit ferloni. der so luiimiso ist, daz er sih
90« selben nobcchennct, unde | so gouh, daz er iieruochet sinero
saldon, der iouucderer imirt ferloni.
12. Et relinqueiit alienis diuicias suas, et so2:>ulclira eorum
domus illorum in aoteriium. Vnde fremedeii lazent si iro
rihtuome. luiio auer, vdje si cliint eigen? diu sint in ouli
fremede, uuanda sin nesint in nnzzc: also denio riehen frcmede
uuaren, do er in hello uuas, die sinen rihtuom besazen. unde
sint iro grab, so si denchent, iomer iro huser. Taber-
nacula eorum in progenie et progenie: uocauerunt noraina sua
in terris. Vnde iro gezelt in chunne unde in chunne: föne
diu niachont si marraelsteininiu grab, samso diu sculin iomer
iro selda sin. uuare der richo da geseid ot, so nebrunne er
96ti ze hello, da ze iro creberen hareton si | in be namen: iro
afterchomen uuisoton iro crebere unde da goumendo hareton
sie in be namen nah heidinrsgemo site. uuaz ferfieng daz die
toton ?
13. Et homo cum in honore esset, non intellexit: com-
paratus est iumentis insipientibus et similis factus est illis.
Vnde mennisco neuuissa daz er in eron uuas: daz in daz
gotes pildi zierta, daz nebechanda er. föne diu gescah imo
sus. uuio? demo unuuizzegen fehe uuart er geebenot unde
demo uuart er gelih: so uerra sturcta er.
14. Hec uia illorum scandalum ipsis: et postea in ore suo
conplacebunt. Diz ist iro uueg in selben ze spurnede. ahtot
sie ioman andere saligo, demo uuirt iz ouh ze iteuuize. unde
97a clara nah danchont si gote | in iro munde: nah allemo irri-
tuome uuerdent sie gelichesari, uuanda si got nelobent mit
herzen, so siu die zitlichen guot habent, doh si iz tuon mit
uuorten.
15. Sicut oues in inferno positi sunt: mors depascet eos.
Sie sint also scaf in hello gestigotiu, der tot ist iro hirte.
Christus ist der lib, diabolus ist der tot: also der lib in
himelo guotero scafo hirte ist, also ist in holla der tot hirte
dero rudigen scafe. Et dominabuntur eorum iusti in
matutino, et auxilium eorum ueterascet in inferno a gloria
eorum. Vnde rehtc uualtent iro in uliten; hie ist naht,
— 141 —
hie uiialtent unrelito dero relitoii. so diu naht feget unde iz
hina tagen pegiunet, so imaltoiit auer rehte dero | unrehton. 97^
unde iro holfa irfirnet in hella: da'choment si aba iro guot-
licha. alle helfa scazes, friiundo unde geuualtes unde al daz
ze guotlichi trifet, ferliesent si da.
16. Verun tarnen deus redimet animam meam de manu in-
feri, cum acceperit me. Auer got irloset mina sela föne hello
geuualti, so er mih inphahet. Christus sprich et daz offeno
föne imo selbemo unde föne siueu liden: er fuor ze hello, er
uuart ouh inphangen in den liimel mit den sinen.
17. Ne timueris, cum diues factus fuerit homo et cum
multiplicata fuerit gloria domus eins. 18. Quoniam cum in-
terierit, non sumet omnia: neque descendet cum eo gloria eins.
Ne fui'hte dir nicht daz du unsalic sist, so ein ander man
riche uuorten si, unde sines | hiuuisges guotlichi gemanic- 97^
faltot si: uuanda so er irstirbet, so nenimet er iz hina mit
imo, noh danne neferet mit imo sin guotlicha. uuaz habeta
der richo in hello ane fiur?
19. Quia anima eins in uita ipsius benedicetur, confitebi-
tur tibi, cum bene feceris ei. Vuanda er salic geheizen uuart
unze er lebet, pediu ist er unsalic, so er irstirbet. er danchot
dir gote, so du imo uuola tuost: so du in chestigest, so
lasterot er dih.
20. Introibit usque in progenies patrum suorum, usque in
aeternum non uidebit lumen. Ne get hina in die alton slahta
sinero forderon: also übel so die uuaren, so ist er. Abel
unde Cain sint mannigliches forderon: sucderen der man
pildot, der ist sin fordere, der suslili ist, so hie gescriben
I ist, des fordero ist Cain. cot ist lieht, den ne gesihet er 97<i
niemer. ziu ist daz?
21. Homo cum in honore esset, non intollexit: comparatus
est iumentis hisipientibus et similis factus est illis. Daz ist
föne diu uuanda er sina era nebechanda: unde pediu uuart
er geebenot unde gelih rinderen unde rossen.
XLVIU 1.5. nah feget 18. in helo, ein sireiteH 1 nhergeschriehen
20. er niemer ] e niemer, r nhertjesclirieben
142
XLIX.
Vuer uuas Asapli? er uuas siin Barachiel, einer dero saiic-
mcistero die an den seiton dise salmon gote sungen. ze dero
uuis ist diser salmo Asaph, uuanda er sanc daz in Dauid
lerta. unde ferrore ze fernemenne Asapli cliiiit menigi. menigi
dero gloubegen unde dero heiligen altforderon spricliet hie,
iro ist diser salmo.
1. JJeus, deorura dominus, locutus est et uocauit terram.
98a Got I dero gote, daz chuit dero heiligen die föne sinero
gnada gote heizent, selber trohtin sprah unde uuista ze sinero
glouba alla erda: alle die in erda sizzent.
2. A solis ortu usque ad occasum. ex Sion species decoris
eius. Föne summn uferrunsta unze ze iro sedalgange. föne
Sion chumet sni ziera bilda: Sion ist in Hierusalem, dannan
chomen uz die poton die uns Christum chunton den sin got-
heit fore allen zierta.
3. Dens manifeste ueniet, deus noster, et non silebit.
Got chumet ofteno: der e chom tougeno, der chumet noh
ofifeno. do er chom, do uuart imo irteilet: so er auer chumet,
OSb so irteilet er. unser got chumet un | de nesuiget, doh er nu
suige: uuanda er chuit 'uaret in daz euuiga fiur'. Ignis in
conspectu eius exardescet et in circuitu eius tempestas ualida.
Fiur brinnet fore imo, daz prennet die halmo: der sih lialm
bechenne, der uurhte daz fiur. unde umbe in ist starc uuint:
der skeidet die guoten föne den ubelen.
4. Aduocabit celum de sursum et terram discernere popu-
lum suum. Er ladet uf den himel unde die erda, daz chuit
rehte unde unrehte ladet er ze sinero urteile, ziu? ze skei-
denne sinen liut. föne uuemo? föne den ubelen. übe hie
sament puent ubele unde guote, da skeident sie sih.
5. Congregate illi sanctos eins: qui ordinant testamentura
98c eius super sacrificia. | Diu meniga sprichet nu ze den engelin
XLIX menigi vor dero fehlt 1. terra 2. Föne] A
l'one 3. 8 chom ] für o ein u, das oben geschlossen ist
— 143 —
'samenont imo heiligen', uuanda iz danne feret also Christus
chuit in euangelio 'er sentet sina ongili, unde si samenont
füre in alle diete'. die sina bemeinscrift ordinant, die also
teilent unde tuont so er an den buocheu geboten habet, die
minna skgincnt unde almuosen gcbent unde gesta inphahent,
dei sint gotc lieljeren uuerli danna opfer: uuanda er chot
'die gnada uuili ih, nielit daz opfer'.
6. Et adnunciabimt caeli iusticiam eins, quoniam deus
iudex est. Ynde so tuonde chundeut die himele, daz chuit
die rehten, sin reht: uuanda sie uuizen daz got selbo irteilare
ist den nieht netriuget.
7. Audi populus mens, et { loquar: Israhel, et testificabor 98d
til)i. deus, deus tuus ego sum. Nu sprichet Christus 'höre
min liut, unde danne spricho ih': ne uuile du mir hören, so
ne bist du min, so suigo ih. höre du, Israhel, unde ih sago
dir 'got pin ih din': losest du mir, so pin ih diu gut; ne
losest du mir, so bin ih io doh got, nals auer din got. mir
ze guoti bin ih got, dir ze freison bin ih din got. uuelichen
Ion uuile du uuane mih selben? an diu habest du mih, daz
ih din got bm. da du mih habest, da habest du aller
guotelih.
8. Non in sacrificiis tuis arguam te, holocausta autem
tua in conspectu meo sunt semper, Vmbe diniu opfer ne-
refsa ih dih: ih nefragen dih, ziu du mir nebringest j feizten 99a
phar unde poc guoten. auer diniu brantopfer sint io fore
mir. daz chuit: ih uuile daz din muot inzundet si föne dero
minna, daz ist min zinseisca. iu uuas sito so die lantskefta
uurten, daz man sie zins hiez geben: daz gebot hiez geuualt-
pot. Nu biren uuir trohtines lantscaft, daz chuit sin phliht-
lant. nu haben uuir fernomen uuaz er uns uuile gebieten:
nu sin gerno under sinemo geböte.
9. Non accipiam de domo tua uitulos neque de gregibus
tuis hircos. Ih ne uuile chelber föne dinemo hus noh poccha
föne dinen herten. unz ih des ruohta in dera alten e, do fora
zeichinota ih uuaz ih in dera niuuuen e inphahen uuile. |
XLIX 7. uuile uuane, du iihergeschriehen 9. alten J uiuuueu
— 144 —
99i> 10. Quoniam meae sunt omnes fere siluarum, iumenta in
montibus et boues. Fono diu ne uuile ih sie eiscon ze dir,
uuanda min sint elliu uuildiu tier unde geuueidinotiu in pergen
unde imie standendiu riuder ze cbrippe.
11. Cognoui omnia uolatilia caeli, et- pulchritudo agri me-
cum est. Ih peclienne alliu diu gefugeli dero lüfte, übe mih
iro lustet: ih pechenne siu baz danue mennisco, uuanda ih
uuissa iro getat die si nu habent, e si uurtcn. unde feltsconi
ist sament mir: si ist mir chunt über al.
12. Si esuriero non dicam tibi, meus est enim orbis torre
et plenitudo eius. Hungeret mih, daz nechlago ih dir: diu
uuerlt ist min unde al daz da inne ist : uuaz gibest du
mir?
990 13. Numquid manduca | bo carnes thaurorum aut sangui-
uem hircorum potabo? Vuanest du mih ezzen pharrin fleisc
ode trinchen pucchin pluot, so uuio iz mir ze opfere
chome?
14. Ymmola deo sacrificium laudis et redde altissimo uota
tua. Opfera gote daz opfer lobes, uuanda du föne imo habest
so uuaze du guotes getan habest, unde er dir belazet so
uuaze du ubeles getan habest, daz opfer habest du in dir,
du nedarft iz uzuuert suochen: daz ist daz suoze daz ih dir
uuile gebieten, unde dina digi antuurti demo hohesten.
15. Et inuoca me in die tribulationis, et eruam te, et
honorificabis me. Vnde hara mih ana, so dir not si: danne
99J lose ih dih, uude des lobest du mih. |
16. Peccatori autem dixit deus 'quare tu enarras iusticias
meas et assumis testamentum meum per os tuum'? Nu sprichet
Asaph 'ze demo sundigen sprah got "umbe uuaz redenest du
min reht, unde ziu nimest du in munt min urchuntuom niuuiz
oder altez"?
17. Tu uero odisti disciplinam et proiecisti sermones meos
retrorsum. Tu hazest dia zubt unde uurfe hindir dih miniu
uuort: du ne uuoltest fore ougen haben mina lera, uuen mäht
du danne leren?
18. Si uidebas furem, currebas cum eo et cum adulteris
portionem tuam ponebas. Du gienge samet demo diebe da
— 145 —
du sin geiiuaro luirte, uiidc mit den die mit anderere die | nun lOOi
ligent, habest du teil, daz cliuit: ubelo tuonden hülfe du
uude stuende du bi.
19. Os tuum habundauit mahciam, et Hngua tua concinna-
bat dolos,. Din munt mias fol, daz chuit din herza uuas fol,
ubeluuilligi: du gesahe gerno daz übel uuas unde din zunga
sprah geslaga den bisuih: du chondost demo uuola slihten
der um-ehto teta.
20. Sedens aduei'sus fratrem tuuni loquebaris, et aduersus
filium matris tuae ponebas scandalum: hec fecisti, et tacui.
Muozigo sizzendo hindersprachotost du anderen man, unde
dinero muotere chinde täte du urdriez: dei chint dero aeccle-
siae irtost du. sus täte du, unde sui | geta ih: ih fertruog 100^
dir iz.
21. Existimasti inique quod ero tui similis: arguam te et
statuam contra faciem tuam. Föne demo suigenno uuantost
du unrehto daz ih dir gelih si: ih inchan dih, so iz cit uuirt,
so got offeno chumet. ih gestello dih gagen dinemo anasiune:
ih tuon daz du dih selben bechennest unde du dir misse-
lichest. uuanda du e uuizzen ne uuoltest uuer du uuarist,
in hello geeiscost du iz.
22. Intellegite hec qui obliuiscimini, ne quarido rapiat, et
non sit qui eripiat. Fernemet diz ir gotes also irgezen eigent
so diser, nio er iuuuih nezucche ze dero racha, unde iu nio-
man nehelfe.
23. Sacrificium laudis honorificabit nie, et illic iter quo
ostendam illi salutare dei. [ Opfer lobes eret mih: niuuiht 100^
uone ubelemo, sunter föne guotemo. unda da ist diu fart
an dero ih imo gezeigo gotes haltare Christum.
XLIX 19. chondost ] cliondotost 23. honorificauit
gezego, i ühergcschrieben
10
— 146
1. 2. Diser salmo uuas Dauidis chlaga, rlo in Nathan in-
chunda dero missetati, daz er mit Bersabee slief, siiies liere-
chnetes chenun Urie, unde er in uaabe sia frumeta irslagen.
3. i\(Liserere mei, deus, secundum magnam misericordiam
tuam. Gnade mir, got, after dinen michelun gnadon: suslih
uunde ne mag geliheet uuerden ane din uuarez lachentuom.
Et secundum multitudinem miserationum tuarum dele
iniquitatem meam. Vnde after dero manigi dinero irbarmidi
100<i tiligo mina unebeni, daz ih anderemo teta daz | ih mir sel-
bemo neuuolta.
4. Amplius laua me ab iniquitate mea et a peccato meo
munda me. Vuasg nu mera aba mir min unrebt uuizzentes,
danne du e tatist unuuizzentes: so uilo diz mer si, so uilo
mer uuasge mih.
5. Quoniam iniquitatem meam ego cognosco, et peccatum
meum coram me est semper. Vuanda ih min unreht selbo
bechenne, bediu nebechenne du iz: uuanda ih iz ando, bediu
neandi du iz. unde min missetat ist emzig fore mir: ih
irhugo io uuaz ih habe getan.
6. Tibi soli peccaui et malum coram te feci, ut iustifi-
ceris in sermonibus tuis et uincas cum iudicaris. Dir einemo
101a sundoti ih: du eino bist rehter ingaltare, uuanda du eino |
unsuudic bist, ode sus: übe ander man sundot, gote unde
chunigi sundot. übe chunic sundot, einemo gote sundot. unde
übel teta ih fore dir: daz leidet mih daz ih dir ana sehendo
sus getorsta tuon, gnade mir daz du geuuare sist an dinen
uuorten, uuelichen? 'föne demo uuochere dinero uuambi sezze
ih über dinen stuol'. unde du gestritest dinen geheiz ze
tuonne, so du irteilet uu erdest mit rehte den ze lazenne. so
man chede daz ih in fersculdet habe, so gehuge gnadon unde
gerih.
7. Ecce ouim in iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis
concepit me mater mea. Sino in unrehte inphieng mih unde
L 5. bediu ueandi am Hunde
— 147 —
in Sunden gebar mili | min muotor: gnade mir, uuanda ane IOI'j
niuue sculde liabo ili alte sculde sament den ih iupbangeu
uude geborn uuart. uuelicbe sint daz? uuaue die uoue Adame
allen mennisgeu chomen sint, umbe die diu toufa gesezzet ist,
ane die Christus eino hera chom.
8. Ecce enim ueritatem dilexisti, incerta et occulta sapi-
entiae tuae manifestasti mihi. Sino du minnotost die uuarheit:
daz ih iehendo minero sundon uuar sageta, daz lichota dh\
also iz chuit 'diu lutera bigiht loset föne demo tode'. diu
ungeuuissen unde diu tougenen dines uuistuomes oftenotest
du mir: daz din uuistuom, Christus, chumftic ist hera in
uuerlt, daz ouctost du | mir, so uuio ih nu sus missefaren habe. 101c
9. Asperges me ysopo, et mundabor; lauabis me, et super
niuem dealbabor. So er cbumet, so besprenget er mih mit
isopo also die miselsuhtigen, unde danne uuirdo ih gereinet:
uuanda so ist gepoten in demo j)Uoche daz die miselsuhtigon
sibenstunt besprenget uui'ten mit gedunchetemo isopo in demo
opferpluote, unde danne geheilet uurten. danne uuasgest du
mih unde danne uuirdo ih uuizero sneuue: uuanda reineren
sela gibest du mir, danne dehein Jichinamo uuerden mege.
10. Auditui meo dabis gaudium et leticiam, et exultabunt
ossa humiliata. Freuui unde mendi tuest j du mih geboren, 101>i
so du chuist 'chomet hera, ir geuuihten mines uater unde
inphahet daz riebe daz iu gegareuuet ist föne demo ana-
genge dero uuerlte. unde danne freuuent sih diu bein diu
nu in dero riuua gcdiemuotet sint. ouh ist ein ander gehorde
diu den man freuuet, diu in demo herzen ist; föne dero e
lohannes chot 'der friunt des gemahelon stet unde gehöret in,
unde mendet föne sinero stimmo'. diu so getaniu gehorda
machet diu diemuoten bein, uuanda er des guotlicha irchennet
des stimma er inuuert gehöret, die inuuertigen gehör | de 102a
habeton die poton unde die uuissagon unde alle lerari.
11. Auerte faciem tuam a peccatis meis et omnes iniqui-
tates meas dele. Yuende din anasuine föne minen sundon
unde tiligo alle mina sunda.
L 10. uater unde ] uater uu
10=^
— 148 —
12. Cor muncliim crea in me, deiis, et spiritum rectum
innoua in uiseerihus meis, Skepfe in mir reinez herza, so
reinez, daz ih furder sus nemissetuo; nnde greliton sin. de'n
ih sundendo gechnimta, den geniuuua in minen innaderen,
dannan diz uberhuor chomen ist: festino mih da da ih nu
ze brode uuas.
13. Ne proitias me a facie tua, et spiritum sanctum tuura
ne auforas a me. Föne dinemo anasuine neferuuerfest du
102'' mih: | reine mih so daz ih dih gesehen muoze. unde ne
nemest du mir dinen heihgen geist, daz chuit den keist des
uuissactuomes den ih fore habeta, souuio ih in nu ferscuklet
habe.
14. Redde mihi leticiam salutaris tui, et spiritu principali
confirma me. Ergib mir dia freuui dines haltaris Christi,
an dero ih fore disen sunden uuas, die ih nu fersten mir go-
minnoret uuesen. unde geuestini mih mit demo forderistemo
geisti. uuer ist der? uuane got. so geuestini mih, uuanda
du mir iz uergeben habest daz ih furder sculdic ne uuerde.
15. Docebo iniquos uias tuas, et impii ad te conuertentur.
Danne lera ih unrehte dine uuega unde sago uuio du mir
102c unrehtemo | gnadotest. unde guotelose uuordent ze dir be-
cheret: nicht ein unrehten unde sundigen, iouh den uuirsesten
geheiza ih gnada föne dir, übe si sih pezeren uuellent.
16. Libera me de sanguinibus, deus, deus salutis meae:
et exultabit lingua mea iusticiam tuam. Lose mih, got, föne
den uuerchen des fleisges unde des pluotes, daz chuit dero
feruuertidi: uuanda da gescriben ist 'daz fleisc unde daz pluot
nebesizzent daz gotes riebe, noh diu feruuertidi die unfer-
uuertidi'. lose mih got minero heili die uuir noh ne eigen,
uuanda si chumftic ist. unde danne saget min zunga mit
102J freuui din reht, uuio du nicht ein ze gnadon, | sunter iouh
ze rehte haben uuile daz du den riuuuenten inphahest.
17. Domine, labia mea aperies, et os meum adnunciabit
laudem tuam. Trohtin, du intuost mine lefsa, unde min munt
L 12. suii I deiuleudo 10. exultauit
— 149 —
cliundet diu lob, daz du niili scuofe uude smidenten iiefeiiieze
uiide mina bigilit inphienge imde mih dero sundon inbunde.
18. Quoniam si uoluisses sacrificium, dedisseui utique:
liolocaustis non delectaberis. Vuanda übe du opfer uuoltest
uiube mina suuda, daz gäbe ih dir: mauige frisginga mahti
ih dir bringen, übe du sie uuoltest. auer dero neruochest
du, brantopfer ueuuile du: daz Leilfuoriga opfer uuirt dir | 103:<
mit bezeiclieuot.
19. Sacrificium deo Spiritus contribulatus : cor contritum
et humiliatum, deus, non despicies. Gote ist liebez opfer ge-
bluenez muot: gemuletez herza unde genideretez nefersiliest
du got. lieilfuorigiz opfer pringe maniiiclih.
20. Benigne fac, domine, in l)ona uoluntate tua Sion, ut
edificentur muri Hierusalem. Trohtin, tuo minnielicbo Sion
in guotemo dinemo uuillen: skeine guoten uuillen dinere
aecclesiae. unde föne demo uuillen uuerden gecimberet die
burcmura Hierusalem: gecimberot uuerden die festi unserero
untotlichi in dero glouba unde in demo gedingin unde in
de I ro minna. 103b
21. Tunc acceptabis sacrificium iusticiae, oblationes et
liolocausta: tunc inponent super altare tuum uitulos. So in-
pbahest du opfer des relites, daz ist daz pluot Christi, unde
inphahest uuisunga unde prennefrisginga, also die sint die
sih ce gote becherent unde ouh die zundent mit dero gotes
minna. danne legent die euuarti clialber ufen dinen altari
diu dir licbent: nicht föne dero sueigin genomeni, sunter in
sancta aecclesia gezogeno, heiligi unde unsculdigi, also Lau-
rentius uuas.
L 19. gebluuenez 20. Ttrohtin gedingi, u über-
geschrieben 21. sueigi, n übergeschrieben
150
GL
108a 1, Diz ist armis kobot, so or in angisten ist imde er danne
dar umbe got fleget. uono diu geuallet iz an sumelicben
steten Cbristo derder durch unsih arm uuart, unde sinero
gemahalun, dero sanctae aecclesiao, diu sament imo ist in
eincmo lichenamen unde in einero stimma, unde iogelicliemo
sinero keloubegen ter notliaft ist.
2. Uomine, cxaudi orationem meam, et clamor meus ad
te ueniat. Trolitin ftiter, gehöre min gebet, unde uiin ruoft
chome ze dir. So lutreiste uuerde min gebet, daz iz ze dir
chome.
3. Ne auertas faciem tuam a me: in quacunque die tri-
bulor inclina ad me aurem tuam. Föne mir ne uuondest tu
lOS^J din anasiune. Die arm sin unde | mine lide sin, föne den
ne uuende iz. suanne ih in not chome, so beide ze mir din
ora. ih habo not nidenan, du bist auer oljenan: dero halb
is dürft si, dero halp hilf mir. In quacunque die inuo-
cauero te, ueh)citer exaudi me. In dirro chunnescefte, in dero
anderun unde an dero drittun unde an suelihero ih tih ana
hero, gebore mih spuotigo: uuanda ih pito des daz tu gerne
gibest. uuaz ist daz? uuane daz himeliske riebe, tuo also
du kehieze, do du chode 'dir dannoh chosentemo so chiudo
ih pin hie'. ^
4. Quia defecerunt sicut fumus dies mei, et ossa mea sicut
in frixorio confrixa sunt . . . Unde miniu bein sint gerostet
samoso in phannun. Siu suilzent fore den forhten des euuigen
fiures: dei uuort sint des riuuuesenten. Auer Christis magen
1080 gi I giij^ fiaz er sine starchen kebeine heize so die apostoH
sint, uuanda er an den uuirt gebrennet, nah den uuorten
'uuer uuirt kezurreuuaret, unde neuuirdo ih tanne gebreunet'?
dia brennunga machet diu minna.
5. Percussum est sicut fenum et aruit cor meum, quia ob-
litus sum commedere panem meum. Keslagen ist min herza,
unde flannan dorreta iz also hcuue, uuanda ih ne irhugeta
CI vor 1. sivei leere Zeilen 4. Percusum
— 151 —
zc ezenne min prot. föne slago dorret lieuuc: föne slalienten
sundon bin ih lieuue uuorten. daz gotes kebot ist prot dero
selo: imidcr demo az ih daz peuuercte, pediu ist mir relito
irskozzen.
6. A uoce gemitus mei adheserunt ossa moa carni meae.
Föne dero stimme mines suftodes kehafteton miniu bcin ze
minemo | fleiske: ih habo daz irsuftot uml)e got daz uuir 108'i
chreftige ze den unchreftigen iinde uuir starche ze den un-
starchen haften, sie ne uuolton sufton iro unchraft, do suftota
ih füre sie, also iz chuit 'Vuir chreftigen, uuir sculin tragen
die unchraft dero unchreftigona'.
7. Similis factus sum pellicano solitudinis factus sum sicut
nocticorax in parietinis, id est in domicilio. Vone suftoda unde
föne charo bin ih so mager samaso pellicanus der in Egipto
Hinget in dero einote dero aha Nili, den phisioligi zihent daz
er nieht des neuerdeuue des er ferslindet, nieht mera danne
hie in disen seuuen diu scarba. ih pin ouh uuorten also der
nahtram in den husgeuellen da imo gesuase ist, uuauda men-
nisgo j da ne ist. 109 a
8. Vigilaui et factus sum sicut passer solitarius in tecto.
Ih teta uuacha unde pin uuorten also der sparo der einluzer
in huse ist: uuanda andere uogele rument, sparo ist heime.
Mit disen drin uogelen sint pezeichenet drie libe dero heiligen:
mit pellicano die einsidele, mit demo nahtrammo die in dero
genozskefte dero mennisgoiio tougeno nahtes iro gebet unde
iro alemuosin tuont iro selon ze fuora, mit demo sparen die
in dero chirichun gerno sint unde anderen uz genten da ze
leibo uuerdent. Nu sehen ouh uuio iz Christo geualle. er
ist pellicanus in einote, uuanda er eino ist geborn föne dero
magide. er ist nahtram, uuanda er gemartirot uuart | in den 109^
finsteren dero ludeno also in dero naht, die uuaren huske-
uelle, uuanda sie nieht ne mahton gesten in demo gezimbere
dero geloube, die minnota er: bediu uuegeta er in sus 'fater
antlaze in, si ne uuizen uuaz sie tuont'. uuachenter sparo
CI 7. id est ] Compendium für idem 8. disen disen drin
in de , genozskefte
— 152 —
Ullas er, daz chuit irstenter unde after demo tode uuachenter
unde fliegeuter in den liimel: da ist er einluzer in demo
dache digenter umbe unsili.
9. Tota die exprobrabant mihi inimici mei, et qui lauda-
bant me, aduersum me iurabant. Allen tag iteuuizotou mir
mine uiendo, unde die mih lobotou, die suoren mide eiuoton
sih imider mir. lobonto choden sie 'maister, uuir uuizeu daz
109c tu uuarbafte pist unde den gotes uuec | in dero uuarheite
lerest unde dia genennide nieht ne inpbahest'. sament demo
lobe uuaren sie keeiuot dero unterdingunga sus 'ist muozlih
daz man demo cbeisere zins kebe'? auer ziu taten sie mir
iteuuiz ?
10. Quia cinerem tanquam panem manducabam et poculum
meum cum fietu miscebam. Wanda ili ascun az also brot
unde min trinclien mit uueinode miscto. uuio? kemeinendo
mit den riuuuenten unde inpbabende die ophen sundare unde
die sundare also die unsculdigen: daz ledeteu sie. ode der
riuuuente cbuit 'ih az daz prot kedunchotez in dia ascun mit
trabenen'.
11. A facie irae et indignationis tuae, quia eleuans alli-
sisti me. Föne dero anasihte dinero abulgi unde dinero
109 J zurni diu mir fonc | Adame kosceben ist, uuanda du mib üf
beuendo durch die reda unde durch die friun selbcburi sa
irualtost unde uerchuusetest in dero urteile des todis. pediu
irualtost tu mih, uuanda ih minero hohi ubermoute uuas.
12. Dies mei sicut umbra declinauerunt, et ego sicut fae-
num arui. Dara nah uuancton mine taga also scato uuenchet:
scato negestet, noh mine taga netuont. übe ih uone dir ne-
uuancti, so mahtin sie unuuanchonte sin. unde da mite
dorreta ih also heuue: demo zegenten heuue bin ih kelih.
uuio auer du?
13. Tu autem, domine, in aeternum permanes; et memo-
riale tuum in generatione et generationem. Auer du, herro,
110a uuerest iomer. du statiger, gehalt mih unstatigen. unde |
Gl 11. uerclmusetest ] aus ucrchousetest corrif/irt uber-
motc, V dem o ühergeschriehen
— 153 —
uueret daz tin geliuctilicha au allen geburtin: iomer scol in
gehucte sin diu intheiza dinero cbunfte.
14. Tu exurgeus domine misereberis Syon, quia tempus
miserendi eius, quia ueuit tempus. Tu stest io nob uf unde
guadest Syon, daz ist dero cbristenbeite: nab langera tualo
cbumest tu, daz uuirt kebuctlicb. uuanda iz zit ist, uuanda
zit cbomen ist, daz tu iro gnadest.
15. Quoniam placueruut seruis tuis et lapides eius, et
terre eius miserebuntur. Wauda sine scalcbe, die poton unde
die uuissagon, ze lieben babeton iro steina, daz sint iro chint
dei sie mit iro predigen irzugen unde geuestinoton. iob iro
stuppes liabent sie gnada. selbero dero sundigon die Cbristum
sluogen beche [ rent si ze dero geloube, ze erist driu dusent, 110^
dara nab fiuuiu, daz oub si uuerdent keuestenot in dia steina.
16. Et timebuut gentes nomen tuum, domine, et omnes
reges terrae gloriam tuam. Unde dara nab furbtent iob alle
diete dinen namen unde alle cbuniga dina guotlicba, unde
breitet sib tiu cbristinbeit über al. ziu ist taz?
17. Quoniam edificabit dominus Sion et uidebitur in gloria
sua. Wanda selber trobtin zimberot sia. unde so aub tes
zit uuirt, so wirt tcr geseben in dero guotlicbi der e geseben
uuart in dero uncbrefte.
18. Respexit in orationom bumilium et non spreuit precem
eorum. Ze dero diemuotigen peto sab er, unde iro digi ne
uercbos er. sid daz so si, so uuesen | alle diemuote in dirro 110c
zimberunga unde beton alle.
19. Scribantur bec in generatione altera, et populus qui
creabitur laudabit dominum. Disiu uuort unde dise uuissagon
uuerden gescriben in anderere cbuuneskefte, so daz niuuue
urcbunde cbome, daz sie dero geburte nuzzere sin danne dero
ereren, unde iz kebuctlib si föne dero cbunneskefte in dia
cbunneskaft. unde danne lobot got der Hut der in dero toufi
ein niuuuiu keskaft uuirdet.
20. Quia prospexit de caelo sancto suo: dominus de caelo
CI 15. uuerdent vor keuestenot feldt
— 154 —
in terram aspexit. Daz uuirt er, uuanda trohtin hera nider
sah uone hiinela in erda: uone dero holii chom er ad hu-
miles. ziu?
llOd 21. ut aiidiret gemitus conpeditorum. daz er gehorti |
suftot dero gedrulioton. diu gotes forhta unde diu zuht sint
druhe die er gehöret. et solueret fiHos interemptorum.
unde chom er ouh ze inbindeniie dero irslagenon sune die
föne dero tiufallichun untriuuua irslagen waren, dero sune
birn uuir: unsih inbindet er, uuanda er uns kibet den antlaz
dero sundono.
22. Vt adnuntietur in Syon nomen domini, et laus eins in
lerusalcm. Daz uone den poton chunt ketan uuerde gotes
namo in dero christinheite unde sin lob in Hierusalem: daz
ist aue diu christinheit.
23. In conueniendo populos in unum et reges, ut seruiant
domino. Daz liute unde riebe zesamene chomente gote dinon,
lila unde die sin diu allicba | christinheit.
24. Respondit ei in uia uirtutis suae. Do antuurta imo
lerusalem an demo uuege iro chrefte diu Christus ist. sinero
ladunga inchot si an guoten uuerehen mit sinero helfe, auer
diu erere lerusalem inchot imo mit ubelen uuerehen. föne
diu gehorta si 'iu uiierde ferlazen iuuuer lius uuosti'.
paucitatem dierum meorum nuntia mihi, 'chunde mir' chuit
diu christinheit 'dia unmanigi minero tage', la mih geboren
'ih pin sament in alla taga unz an dia ferentidi dirro uuerlti'.
doh dero friste luzzel si uuider dero euuicheite, mih freuuet
doh daz ih e nezegen, unde dia irrari lugen dia mir anderes
uuio gehizen.
llli) 25. Ne reuoces me in dimidio dierum meorum: | in gene-
ratione et generatione anni tui. Neuuende mih uuidere in den
halben teil minero tago, so si uuanent. nelaz iro werden
minnero danne du gesprochen oigist. iomer unde iomer sint
tiniu iar: uuider den dinen so ist ein luzel dero minero.
26. Initio tu, domine, terram fundasti, et opera manuum
tuarum sunt caeli. 27, Ipsi peribunt, tu autem permanes: et
Cl 23. domino ] daz 2G. Initio ] I fehlt
— 155 —
omnes sicut uestimentum uetcrascent, et sicut opertoi'iura
mutabis cos, et mutabuntur; 28. tu autcm idem ipse es, et
aniii tui non deficient. Uone erist grüntest tu dia erda, uude
hiniela sint tiniu liantuuorhc. doh si so sin, si zegent: du
stest ze stete unde bist daz tu bist, unde alle iruirnent also
uuat, unde du uuebsolost sie, unde den uuolisel dolent | sie: 111«
auer du liist io der selbo, unde diniu iar ne zegent. in dero
siufluoti uurtin florn die nahistin himela den erden, an den
dei gefugela sint. so sint ouli dia obererun himela dia liimela
dero himela heizont. übe dia uone 'fiure florn sculin uuerden
sament encn, oda ene ecchert ane dise, ode uuelih uuehsel
iro uuerden sculi, des ist unsemfter strit unter den lerarin.
ode daz hie uone den himelin goscriben ist, daz mag uone
den heiligen unde föne den rehten uernomen uuerden, an den
got ist toneronter in den geboten unde lohezontor in den
uunterun, fuhtenter dia erda mit demo uuistuoma dero tu-
genda unde dero uuarheite; föne den iz chuit 'dia himela
zellent gotes guotlichi'. föne in uuirt uuola | fernomen 'unde 111^1
sia iruirnent alle also uuat, uude du uuehselost sia also dia
decchi, unde sia uuerdent feruuantelot'. uuaz sint iro liche-
namon uuane decchi unde geuuate dero selo? an den uuer-
dent sia ueruuantelot, also der poto chuit 'unde dia toton
erstent unueruuarti, unde uuir uuerden ueruuantelot'. uuio
feruuantelot? uuirt ferlazen der fleisclicho liehen amo, unde
irstet der geistlicho; uuirt ferlazen der totlicha, unde irstet
der untotlicha; uuirt ferlazen der feruuartenlicha, unde irstet
der unferuuartenlichi. ioh iro lichenamon sint himela, uuanda
si got tragent, nah ten uuorten Pauli 'guotlichot unde traget
got in iuueremo lichenamon'. solihe himela | iruirnent umbe 112»
daz, taz sie genuiuuet uuerden.
29. Filii seruorum tuorum habitabunt, et semen eorum in
saeculum dirigetur. An euuigen iaren puent dei chint dero
poton, unde iro gehurt uuirt in euua gerihtet da elliu dinc
ordenlichen uarent. Disses salmen anagenge sint uuort
dero suftonton, dia lezesteii sint dero tröste.
CI 26. (27) oi)ortorium (lll*") erden, an den] an den üher-
(jcacliriebeth (lil") siut himela ] sint himla, e übergeschrieben
— 156 —
CIL
1. Joeuedic, anima mea, domino; et omnia que intra me
sunt, nomiui sancto eins . . . Unde sinemo heiligen namen
danclion elliu dei in mir sint: diu reda diu in iro ist unde
alle iro gedauclia lobon in.
2. Benedic, anima mea, domino, et noli obliuisci omues
retributiones eins. Dancha imo unde habe unergezen alles
112^ sines lones. tu garnotost diu übel, er gab | dir dei guot
unde gibet noli, also bera nah stet.
3. Qui propiciatur omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat
omnes infirmitates tuas. Der allen dinen uurebten gnadet
unde alle dine siebte heilet.
4. Qui redimit de interitu uitam tuam, qui coronat te in
miseratione et misericordia. Der dinen lib loset föne florn-
nusside, der dih coronot in irbarmedo unde in armherzi:
Corona chuit houbetziera, daz ist diu houbetziera also uuir
an chuniguu sehen.
5. Qui replet in l)onis desiderium tuum: renouabitm* ut
aquile iuuentus tua. Der dinen uuillcn in guote follot: daz
chuit der dih guotes kenietot. keniuuuot uuirt diu iugent
also dero ariune. iro keskihet, chuit man, fore altero daz
112e iro oberer j snabel den niderun so uberuuahset, daz sie in
uf intuon ne mac sih ze geazenne. dara nah chnitot sia in
an den stein unz sia in so uerniuzet, daz si auer ezen mac:
unde so geuuinnet si samo föne erist iunclicha chrefte. so
kiskihet ouh temo der an Christo der der stein ist sina sunda
ilet slizen, uuanda er bringet in uuidere ze dero unsculdi.
föne dero chumet er ze dero urstenti, da uuirt er geiunget.
dara zuo sihet tisiu reda.
6. Facieus misericordias dominus, et iuditium omnibus in-
iuriam pacientibus. Drohtin ist der gnada skeinet unde rihtct
CII 1. intra me ] me fehlt 2. obliuis 5. chniton
ilent slizen
— 157 —
allen rlia urdriez lident imde imrelit dolcnt, dia imo dia
racba sparent. also er chiiit 'gebet mir dia racha, ih imider-
gibo in'.
7. Notas fecit uias suas Moysi, filiis Israel uolun | tates ll2'i
snas. Chunde teta er sine uuege Moysi, daz man dia e geist-
licben nernemen scol, nnde daz er föne dero gegebenen e
nuolta dia Hute bocbennen sih selben, die sili ne ialiin sun-
dare nuesen nob dnftegen dero gnada, übe iz in diu uber-
fartelunga dero e ne oucti. den tuncbelun rat teta er cbunt
Moysi. nieht ein Moysi, sunter allen uuaren Israbelitis in
den niuuuilit ne ist diu boncbust, geteta er chunt sinen
uuillen, daz er uuolta uuesen finf puob Moysi samo finf pbor-
zicbe in den dia siecben laegen ze diu daz sie uermeldet uurtin,
niuuuibt ze diu daz sia gebeilit uurtin. in den pborzicben ne
uurtin sie gebeilet, sunter in dero keuuegidi des uuazeres.
daz cbuit: in demo iudisken stui'me dan i nan diu cjotes mar- 113^
tira kescab, uuart einer gebeilet, daz bezeicbinet die ein-
nussida dero cbristenbeit.
8. Misericors et miserator dominus, longanimis et multum
misericors. Trobtin ist gnadig unde skeinare gnadon, lanc-
muotig unde filo gnadig.
9. Xon in finem irascitur, neque in aeternum indignabitur.
Er nebilget sib in ende nob er nezurnet in euua.
10. Non secundum peccata nostra fecit nobis, neque se-
cundum iniquitates nostras retribuit nobis. Er ne babet uns
niebt mite geuaren nab unserun sundon, nob er nelonoto uns
nab miseren unrebten.
11. Quoniam secundum altitudinem caoli a terra confir-
mnuit misericordiam suam super timentes eum. Also dar ana
skinet, uuanda nab tero bolii des bimeles föne er j de babet 113^
er geuestenot sina gnada über die in furbtent. des bimeles
bobi deccbet tie die unter imo sint, unde gibet liebt, regen,
uuint umbe dei uuocber dero erdo: also unerdrozene spendet
got gnada über dia dia in furbtent.
CII 6. urdriz, e übergeschrieben 7. sih iahiu
iluftegcu ] duftesen = diuftegeii legen, a über e
bezechinet, i übergeschrieben
— 158 —
12. Quantum distal ortus ab occidente, elongauit a nobis
iniquitates nostras. So ferro daz osteiio ist föne demo uuestene,
so uei'o habet er föne uns ketan unseriu unreht. der sedel-
ganc fliuhet dia irrunst: so ouh uns sin gnada irrinnet, so
uallent unsera sunda.
13. Quomodo miseretur pater filiorum, ita misertus est
dominus timentibus se. Also fater chinden, so gnadet got
den in furbtenten. übe er sie uillet, die uilla sculin sie
113c minnon: wanda sie föne iro fater gna [ don cboment. die er
uillet die netuot er erbelos.
14. Quoniam ipse cognouit figmentum nostrum. Dia fater-
lichun gnada skeinet er, uuanda er bechennet unsera geskaft:
er uueiz taz sie uzer horeuue ist.
15. Recordatus est quoniam puluis sumus: homo, sicut
faenum dies eins . . . Mennisko ist also heuue, also heuue
sint sine taga. tanquam flos agri, sie efflorebat. also
diu pluoma da in felde, also uerbluot er, also murcfare ist er.
16. Quoniam spiritus pertransibit in illo, et non subsistet,
et non cognoscet amplius locum suum. Wanda der sin geist
der in imo ist ferueret, unde bie nebestet er, nob furder bera
ne iruuindet er: scol er hina geuarner salic sin, so tuet iz
113*1 tes gnada der an sib nam daz heuue, daz er uone danne [
golt kemacboti.
17. Misericordia autem domini a saeculo et usque in
aeternum super timentes eum. Auer gotes gnada ist an den
in furbtenten föne anagentero dirro uuerlte unde dannan üz
ze enero uuerlte. bie da iz chuit 'fono dero uuerlte' uuandon
gnuoge, so Cassiodorus saget, Adam gnada geheizen uuesen:
uuanda andere uurtin in dero uuerlte, er uuart fore dero
uuerlte.
18. Et iusticia illius in filios filiorum, bis qui seruant
testamentum eins. Et memores sunt mandatorum eins, ut
faciant ea. Unde sin rebt ist, daz chuit skinet, an unserero
chinde cbinde: daz sint diu uuerhc unde diu Ion dero uuercho.
CII 16. pertraiibit 17. (dirro) uuerlte ] es loar angefangen
uuel gnouge ] giioge, v zwischen n und o nhergescliriehen
18. mandotorum unserero ] unrero
— 159 —
unde skinet an den dia sin urchunde pehaltent mide sine | ro 114*
geboto ze diu gehuctic sint, daz sie siu leistin. sin urcliundi
daz sint siniu gebot, dei gestellt elliu in dero minne: dero
scol man gelingen.
19. Dominus in caelo parauit sedem suam, et regnum
ipsius omnium domiiiabitur. Trolitin gareta in liimela sinen stuol
ze dero zeseuun sines fater, unde sin riebe uualtet iro allero.
20. Benedicite dominum, omnes angeli eius, potentes uir-
tute, qui facitis uerbum eius ad audiendam uocem sermonum
eius. Lobont got, alle sine engeli, mabtige in chrefte, ii- sin
uuort tuont ze geliorenne, daz cliuit ze irfullenne, dia stimma
sinero uuorto.
21. Benedicite domino, omnes uirtutes eius, ministri eius
qui facitis uoluntatem eius. Lob tuet trolitine, alle sine
tugende, sine ambabtare ir si | nen uuiUen follont. 1141»
22. Benedicite domino, omnia opera eius: in omni loco
dominationis benedic, anima mea, domino. Lobot in, elliu
siniu uuerch: in allen den steten da sin geuualt si, da lobo
got min sela, über al lobo si in.
cm.
1. üenedic, anima mea, dominum, domine deus mens,
magnificatus es uehementer. Sela miniu, loba trolitinen dero
sconon dinge dei diser salmo ouget. trobtin got miner, du
bist barto gemicbellicliot, du habest tih keouget michelen,
den die dina micheli fore ne uuissen.
2. Confessionem et decorem induisti, amictus liimine sicut
uestimento. Du legetost tih ana gegilit unde zierda, uuanda
din christinheit diu zier ana legeta. si uuas ze erist tuncbeliu,
e sie begundi iro sunda gehen: auer geh endo uuart si uuiz.
iro analege ist tin ana | lege, bebeleter mit liebte samoso mit 114c
uuate: iro uuat ist tin uuat, daz ist daz liebt dero geloube.
CII 18. der gestern
— 160 —
3. Exten flens caelum sicut pellem: qui tegis aquis superiora
eius. Den liimol flennende, also hut gedcnet uuirt. nali todc
dero felio uuerdent iro hnte gedenct. dia gescrifte dero
uuissagon uurtin ouh nah iro libe ferdenet unde ferrecchet
ze allen dieten. sie uuaren unfenoinen unz sie selbe in domo
alten urclmndi uuaren: do daz niuue chom, do begunda man
sia bechennen. unde dia siut liimel, uuanda got an in funden
uuirt, du mit uuazereii deccbest siniu oberoren: uuazer sint
obe himele. also dei da sint, so sezzest du obe allen geboton
dero e dei gepot dero minna. uuanda si ouli uz ist kepreitet
in unsoriu lierza, durlic daz habet si uuazeres namen.
114'i Qui ponis nubem ascensum tuum, qui | ambulas super pennas
uentorum. Du daz uuolchun sezzest dir ze stegan unde ze
antfange, also iz chuit 'unde daz keuulchene inphieng in föne
iro ougen'. aue pizeichenlichun, so bezeichenet daz geuulche
dia predigare: durch dia prcdigare pringest du dia unchrefti-
gon zuo dero fernunste dero gescrifte. dudir füre ilest dia
snelli dero uiiindo: uuanda du sendest tin uuort sputigoro
danne uuint flxro, sm'o nieht snellere ne si. ode uuinti sint
die heiligen sela, unde die uedera daz sint diu gotes minna
unde sines nahisteu. dia minna uberstephcst tu, uuanda
dinera mera ist ze m danne diu "'o ze dir. so si höhest
kefliegent dine mina ze gechiesenne, so sehent sie in oberoren.
115a föne diu so chuit Paulus 'daz ir megent befahen, uue | lih si
diu hohi unde diu uuiti, diu lengi unde diu tiufi'. so chot
er ouh 'ir sculit ouh uuizen dia ubertreffenten geuuizela dero
gotes minna'. uuanda also man uuizen scol daz diu uuiti
bezeichenet dia uoluuonunga des guotin uuerchis, diu tiufa
daz heil'ctuom dero toufi unde des gotes lichenamen an den
begraben ist uuaz iz meine, uuanda man iz ne sihet: so ist
fore allen dingen daz ze bedenchenne, uuio ferro unsih prallt
habet diu gotes minna unde uuio hohi si reichet.
4. Qui facis angelos tuos spiritus et ministros tuos ignem
urentom. Du dina geiste machost poton, so du sie uz sendest
cm 3. (lU'i) ilaz sint diu] sint fehlt auf Easur (115a) so
ist fore ] so iz fore rechet, i nhcryeachrieben
_ 161 —
ze Tobia unde ze Zacharia unde ze Mariun. auer Inzeihlicbun
tuost tu iu dinero christinheite dia geistlichuu man [ iiuesen 115i>
poton dines imortis, unde sie sendest zuo den fleisclichen also
uone demo himele ze dero erde, unde dine ambahtare ge-
tuost tu uuesen prinnentez liur: uuanda hizzente in demo
geiste sint sie, unde iro fernemare inzundent.
5. Qui fundasti terram super stabilitatem suam: non in-
clinabitur in saeculum saeculi. Du dia erda geuesteuotost an
iro statigi, dina cbristiheit habest tu gestatet an Christo: er
ist iro statigi. furder nc uuancta si. uuile ioman nah den
buohstaben uuizen dia stati dero erde, daz ist unsenfte.
uuanda iz ouh chuit 'himel unde erda zegenf, pediu ne ge-
uallet iro 'si neuuenchet'.
G. Abyssus sicut uestimentum amictus eins: super montes
stabunt aquae. Uuazeres micheli ist iro heli samo lachen:
daz uuazör umbefahet tia erda, so tuot | ouh tia heiligun 115^
christinheit diu michelliche dero heideno. unde uuazer obe
stet tie l)erga: also iz fuor in dero sinfluoti.
7. Ab increpatione tua fugient, a uoce tonitrui tui formi-
dabunt. Dara nah uuirt, daz tie selben abcrundi fliehont
fore dinero rafsunga unde sie in furhtent föne dero stimmo
dines toneris, dinero dro: also diu ist 'ir ne tuot dia riuuua,
ir uuerdet alle florn'.
8. Ascendunt montes et descendunt campi in locum quem
fundasti eis. Unde so burent sih dia predigare, unde lazent
sih nider dei Hute unz in dia stat dinero christinheite die
du in ueste täte, uuanda si nicht keneiget ne uuirt in dia
uuerlt dero uuerlte.
9. Terminum posuisti quem non transgredientur, neque
conuertcntur operire terram. | Marcha saztost tu in dero 115<i
christinlichun geloube dia sie ne uberstephent, noh furder ne
iruuintent ze decchemie dia erda, daz chuit iro sunda ze
niuuuonne unde auer ungeloubic ze uuerdenne.
CHI 4. sendenst 5. ergeuestenotost, da üherricschriehen
9. dero cms doro corriyirt
11
— 162 —
10. Qui emittis fontes in coimallibus: inter medium mon-
tium pertransibunt aquae. Tu die brunnun uz lazest in ge-
tubelun: du den diomuotin gibest dia geuuizela dero lero.
in mitti dero berga rinnent liina dei uuazer.
11. Potabunt omnes bestiae siluac, expectabunt onagri in
siti sua. Föne diu trinchent sia alle diete, die ludon bitont
in iro durste pnz Hellas chome unde Enoli.
12. Super ea uolucres caeli habitabunt, de medio petrarum
dabunt uocem. Obe den sizzent geistlichi, die heiligen sela
116a dero piscofo pblegent iro. uzer stei | nen spreclient sie daz
sie habent föne den uuissagon undo föne den poton, also
föne Piatun: daz lerent sie.
13. Rigans montes de superioribus suis: de fructu operum
tuorum saciabitur terra. Auer du bist nezzente dia poton
föne himela: also cne iz habent föne den poton, so habent iz
auer dia poton föne dir, uuanda du sie fullist mit demo hei-
ligun geiste. föne dinero uuerche uuochere uuirt sat diu
erda: daz ist tiu erda diu sih satot dero lero dia du i'cgenost
föne himela.
14. Producens faenum iumentis et herbam seruituti homi-
num. Heuue berentiu den rinderun. also iz chuit 'du ne-
sparrest nieh den munt des tresgenten ohson'. unde chrut
1161» dero mennisgon dieneste, phuora kebende den | die dienest-
liute sint des gotes uuortis, die er nu hiez feha.
15. Vt educas panem de terra: et uiiuim letificat cor ho-
minis. Daz tu, got fater, so Christen geougest föne erdo:
föne den dahinun fazzun in den dia potun habetun den scaz
dero lero. unde uuin geureuuet danne mennisgon herza: diu
geistliche trunchinheit diu gibet imo dia minna dero geist-
lichun. ode: diu seti des gotis lichenamon unde sines pluotis
getuot in fro.
16. Vt exhilaret faciem in oleo, et panis cor hominis con-
firmet. Daz imo diu seti sin anasiune gehugeliehe in glizemen:
daz an imo offeno skine etelih gotes gnada, einuueder dero
CHI 12. lereut ] leret 15. unde luiiu ] un uuin, de üher-
geschrieben
— 163 -
beruochunga ode des kechosis ode des uuissagtuomis ode ete-
lichero gotes kebe. imanda iz chit | 'einemo iogelichemo 116ß
uuirt geben diu irofuenuiiga des keistes ZQ dero nuzzesami.'
unde daz prot, daz cliit tero sela laba, siii herza sterche.
17. Saturabuntur ligua campi et cedri Libani quas plan-
tauit: illic passeres nidificabiint. Dero gnada des protis, des
iiiiinis unde des oles uuerdent sat diu folc dero potono, daz
sint mezige: so uuerdent oub dia geuualtigen die uuider an-
deren sint, also dia ciedcrpouma dia ufen Libano uuahsent
uuider anderen boumen sint. sint tie iz alle? echert dia er
plilanzoto: also der heilare clmit 'ein iogelih plilanza die niebt
ne phlanzota min fater, diu uuirt aba gescaben'. under den
nistent smaliu gefugele: si stiftent munestiura an iro eigenen,
daz da | inne si diu gemeinde dero heiligen pruodera. no^
18. . . . daz bus fullice ist iro berzogo. fullic ist ein
merefogal unde uistet in demo steine io ferro uone stadc,
dar ana slahent dia unda: also oub an Christo der stein ist
die ludon zebrochen uurtin. der ist iro berzogo, si sint sine
cbn eilte, irbelgent sib dia ziederbouma unde tuont si in un-
semfte unde zureuuareda, unde stoubet sie daz danne: daz
ist iro freisa, nals tero die dar inne sint, uuanda got iro
belfare ist, anderiu urreccba cliuit: daz bus des falcben ist
iro berzogo. der falcbo ist meiste allero fogelo, der uber-
unindet den aren unde izzet in unde bezeicbenet dia starcbisten
geuualtigen die uuilon sib dero uuerlte intsagont | unde hu- 117^
sont in himele. daz pilde locchet oub tara andera die
uueichere sint, wanda in iro zimberunga liehet, hohe berga
sint stat den hirzon: dia geistlichen sint beheftet in den
hererun geboten, uuio auer die diemuotin unde dia riuuuari?
luiaz scol iro trost sin? Christus ist der stein, er ist zuofiuht
dero sundare.
19. Fecit lunam in tempore: sol cognouit occasum suuin.
Er teta dia christinheit in demo zite dirro totlichi in dero
CHI 18. lierzogo fullic ] das erste o scheint aus u corrigiH
höhe berga berga
11*
— 164 —
si suinet uiide uuahset also diu manin. si uberuuindet auer
dia imstatigi, so diz ziget. Christus derdir ist ein sunna des
rehtes, er irchanda sinen tod. uuaz ist taz? er uuolta in,
er licheta imo, er leid in gerno.
20. Posuisti tenebras, et facta est nox: in ipsa pertransi-
117b bunt I omnes bestiae siluae. Samet demo tode saztost tu,
got, finstri sinen iungeron, uuanda si iro gedingi do flurin
den si an imo habeton. unde diu naht wart to, föne dero
Christus ze Petro chot 'din pat der Satanat in dirro naht,
daz er dih keriteroti also den uueize'. neskein daz to do
er sin ze drin malin uerlougenoti? in dero naht farent uz in
iro uueida elliu uualttierer, alle tiufala, daz sie Petro unde
anderen geloubegen faren.
21. Catuli leonum rugientes, ut rapiant et querant a deo
escam sibi. Uuelfer leuuon ziehent sih uz mit ruhelode.
ze uuiu? uuane daz siu eteuuaz irzucchen, unde sin föne gote
keuuinnen fuora, ane des kelaz in nieht uuerden ne mac.
117c 22. Ortus est sol, et congregati sunt | et in cubilibus suis
collocabuntur. Dara nah irran diu sunna, irstuont Christus:
do samenoton sih diu uualttierer unde zugen sih in iro luoger,
in dei herza dero ungeloubegono. wanda do Christus irstuont,
do uurtin sie fluhtic unde do rumton si den geloubegun.
23. Exibit homo ad opus suum et ad operationem suam
usque ad uesperam. Dannan föne domo morgene get manno-
lih ze sinemo uuerche des in dero christinheite dürft ist unz
ze abende: daz ist der ende dirro uuerlte, da ist uuerchis endi.
24. Quam magnificata sunt opera tua, domine. omnia in
sapientia fecisti, impleta est terra possessione tua. Herro
I17d fater, uuio michel diniu uuerch sint: anderiu ne | sint in gelih.
an Christo scuofe du elliu dinc. tiu erda ist fol "des daz tu
besizest: si ist fol christinero liute, dia sint din pisezeda.
25. Hoc mare magnum et spatiosum manibus: illic reptilia
quorum non est numerus. Diz mere ist michel unde uuit-
CIII 19. manin iiher äurchstrichenem simna 20. unde an-
deren ] un deren gelobogen, v vljergesclirieben 22. un-
geloubegono ] geloubcgono 23. cliristihheite 24. bezizest
— 165 —
liende: also da ana skiiiet, ta sint inne clirieclientiu dero ne-
lieiu zala ne ist.
26. Auimulia piisilla cum magiiis, illic naiies pertransibunt.
Da sint iiiiie luzeliu tierer iiudo micheliu: imder den mitten
farent io doli skef. uuaz ist tiu reda? uuane daz in dirro
uuitun imerlti nianige freisa sint dero lioherun uiide dero
smalierun stete, ioh heidene ioh ubele christenun, iione den
zuruuaride irrinnent ioh alitesal. unde kelazen | uuirt doli 118»
dero cbristiuheite daz si under in mittun gnesent unde fol-
cboment ze dero porto dero belli: uuanda Cbristus ist iro
stiura.
27. Draco iste quem formasti ad illudendum ei: omnia a
te exspectant, ut des illis escam in tempore. Da ist inne
diser zaligo tracbo, der alto natero den du ze buobe babest
kemacbot. uuemo? den beiligen selon unde den beiligon ein-
gilon. uuio den beiligen selon? uuane daz sie trettont sin
boubet, daz cbit: daz anagenge sinero becborunga uercbiesent
sie. uuio den beiligen engilon? uuane mit demo iteuuize,
daz er undurften föne dero guotlicbi cbomen ist zuo dero
uuenicbeite unde föne demo eingilo ein tiufal uuortin ist:
föne diu ist diu uuerlt zalic, uuanda er dar inne ist.
Omnia a te | exspectant, ut des illis escam in tempore opor- 118i^
tuno. Elliu bitent siu din, daz tu siu azest so iz zit si: iob
dei cresenten, iob dei fobo diu luzeliu iob dei micbeliu, iob
selber der draccbo, iob din pesezzedo mit dero du irfultost
dia erda. uuaz ist daz muos des dracbou? daz ist diu erda:
der minnare dero erde ist sin muos. föne diu cbuit iz 'dei
ferstet diu bimeliskiu sin, niuuibt dei irdisken'. der üf den-
cbet, der ist golt: den ne gibet in got ze ezenne füre erda.
28. Dante te illis, colligent: aperiente te manum tuam,
omnia implebuntur bonitate. So du in gibest, so nement sie:
iro geuualt ne gibet in daz muos, sunter diner. so du Cbi-istum
geoffenost der din baut ist, so uuirdet din pisezzede irfullet
alles guotis.
cm 27. (118a) pssezzedo
— 166 -
1180 29. Auertente autem te | faciem, turbabimtur: auf eres
spiritum eorum, et deficient et in puluerem suum reuerteiitur.
Auer dir föne in sehentemo uuerdent sie getruobet in iro
becliorungun tie si danne lident: ze dero uuis nimest du in
iro gcist, daz ist iro ubermuot, unde goloubent si sih iro
unde iruuintent ze demo gedanclia daz si molt sint.
30. Emitte spiritum tuum et creabuntur: et renouabis
faciem terre. Sendest uz tinen geist unde uuiso iro, sid sie
sih des iro geuzenot eigin. unde dannon uuerdent sie gescafen
unde uuerdent ein niuuuiu keskaft, daz si uuizen uuer sie
sint: unde so gemuzost du menniskon pilde.
31. Sit gloria domini in saeculum, laetabitur dominus in
operibus suis. Trobtines guotlichi, nals mennisgon, si iomer.
118'! trobtin frewet | sih an sinen uuorchen, nals an des mennisken,
uuanda dei übel sint.
32. Qui respicit terram et facit eam tremere: qui tangit
montes, et fumigabunt. Der den mennisgen gesihet unde in
tuot piben. den er so gesihet, an demo raunet er. also er
selbo chot 'über uucn raunet min geist? uuane über den
diemuoton unde den rauuegen unde den furhtenten miniu
uuort'. der die ubermuotin mennisgen triffet unde gestunget
zuo dero riuuua: uuanda so trofene riuuuesont si, uuanda si
danne uuofent iro sunda.
33. Cantabo domino in uita mea, psallam deo meo quam-
diu sum. Trobtin e singo ih unz ih lebo, uuanda ih hie ge-
dingun habo. ih singo imo ouh so lango ih pin in dero
euuioheite da ander uuerch neist uuane gotis lob.
119» 34. locundum sit | ei eloquium meum, ego uero delectabor
in domino. Uuiniesam si imo min gechose, min lassami ist
an imo: mih getuon ih imo chunt uuizentemo, mir getuo er
sih chunt unuuizentemo : suoze si imo min biiht, suoze ist
ouh mir sin gnada.
35. Deficiant peccatores a terra et iniqui, ita ut non sint.
benedic anima mea dominum. Sundige keslifen aba dero ir-
disgun giticheite unde unrehte zegen, so daz sie ne sin, un-
CIII 29. te faciem ] ima faciem
— 167 —
rehte nesin: so sendet er uz sinen geist ze iro irauerunge.
lobo trohtiueii , min sola: daz uuas anogcngo des salmon, daz
ist ouh der uzlaz.
CIV.
Alleluia ist liebreisc, latinisgun chit iz 'lobot got\
1. Oonfitemini domino et inuocatc nomen eins, annuntiate
inter gentes opera eins. Daz ist daz sel|ba: 'lobot cot' chuit 119''
iz, iiuanda hie diu biiht triffet zuo demo lobe, unde so zit
ist, so chomet unde haret in ana, chundet under dieten siniu
uuerhc. daz ist kesprochen ze den poton unde ze den
uuissagon.
2. Cantate ei et psallite ei, narrate omnia mirabilia eius.
Singet imo, daz ist in uuorton, undo seitun ruoret imo, daz
ist in uuerchen: an den beiden lobot in. zollet elliu siniu
uunder: doli ir no meget, des uuillen ne brosto iu.
3. Laudamini in nomine saucto eius: letetur cor quaeren-
tium dominum. In sinemo namen uuordet kelobot: sin tugent
ketuot iuuuih lobeuuirdige, nals iuuuoriu. fro si dero herza
dia got suochent, ane bitterun zorn sin sie.
4. Querite dominum et confirmaraini, quorite faciem eius
semper. Suocbet got undo uuerdet kostercbot: j nahet iuuih 119c
imo so, daz ir ze erist uuerdet intlulitet ze gesenne uuaz ze
tuonne si. dara nah kestarchet daz ir da ana ne irliget.
sina gagenuurt suochet io. ir habet in fanden iu dero geloube,
suochet in ouh in demo pilde. so ir in föne antluzze ze ant-
luzze gesehent, so suochet ir in doh ane ende, uuanda ir in
minnont ane ende.
5. Mementote mirabilium eius quo fecit, prodigia et iudicia
oris eius. Irhuget sinero uuntero dei er teta in dero zeteilide
CIV 2. daz ist in uuorteii ] ist fehlt 4. gesehent über-
geschrieben
— 168 —
des roten meres im de in dero uuiderclierc lordanis, irluiget
sinero niuskihte dia er oucta in dero philli Egipti, uuanda
niuskibte sint tie e ne geskalien, unde dero urteila sines
mundes die er Moysen lerta.
6. Semen Abraham serui eins, filii lacob electi eins. Ir
llOd Aljrabamis slabta sines | scalches, ir lacobis sune sines ir-
uueletin, irhuget iro ze den der poto cbot 'übe ir cbristüie
birent Abrabamis geslabti, so biret ir oub erben nah temo
intheize'.
7. Ipse dominus deus noster, in uniuersa terra iudicia eins.
Er ist trobtin got unser, in allero erdo sint siniu gerihte: in
allero uuerlte ist sin cbi'istinheit, da sint oub siniu geribte
unde siue urteila.
8. Memor fuit in saecubmi testamenti sui, uerbi qnod
mandauit in mille generationes. Er irbugeta sinero bemeineda
in euua: niebt des alten urchundes daz mit demo niuuuen ze
fertiligonne uuas, sunter dero geloube diu iob fore dero e
Abrahame ze rebte bezalt uuart. des uuortis irbugeta er daz
er biez uueren in allen geburtin. uuaz ist taz? daz ist daz
120a uuort dero | geloube, daz der rebto föne dero geloube lebo.
9. Quüd disposuit ad Abraham et iuramenti sui ad Isaac.
Daz er Abrahae bemeinda der föne dero geloube uuart ke-
rebtbaftigot, unde er irbugeta sines eides den er teta Isaac
umbe sina cbunnescaft.
10. Et statuit illud lacob in praeceptum et Israbel in
testamentum aoternimi. Unde daz uuort dero geloube sazta
er lacob ze festemo geböte unde Israheli ze euuigero bemei-
neda. an den patriarchen sciilin wir christinliute fernemen:
sie sint lacob, sie sint Israel unde keslabti Abrahae.
11. Dicens 'tibi dabo terram Chanaan, funiculum beredi-
tatis uestrae'. Sus dar umbe geheizendo 'dir gibo ib tia
erda dero intheizede': dir geloubegemo liute. 'ze mazseile
1201^ iuuueres erbos' : daz ir iz teilet mit seile um | be daz pehal-
tena urcbunde dero geloubo. uuanda diu geloube, mit tero
CIV 8. irbugeta er ] er fehlt daz rehto, der dazivischen
ühercjesclmeben 9. um | siua
— 169 —
gecliorot imirt uiüo suoze got ist, diu gibet daz himelisko
riebe: daz ist diu erda dero intbeizade.
12. Cum esseut numero breui, paucissimi et iucolae in
ea, 13. Et pertransierunt de geiite in gentem et de regno
ad popuhim alterum: 14. Non reliquid bominem nocere
eis et corripuit pro eis reges. Doli iro luzzel uuare, unde
die selben da in dero erdo Cbanaan reccben uuaren, unde sie
uualloton föne diete ze diete, föne riebe ze riebe: ne liez er
in dob niomannen taron unde rafsta er cbuniga umbe sie,
also er teta Abimelec den cbunic Gerari et Pbaraon den
cbunic Egipti. uuio cbot er?
15. Nülite tangere cbristos meos et in propbetis meis nolite
malignari. Ne ruoret mine ge j uuibten. uuer uuibta sie? 120c
uuane der beiligo geist. uuaz ist tanne daz tie ludon cbo-
dent daz der cbristus ne si der mit dero cbuniclicbun salbon
gesalbot ne si, unde pediu dominus lesus den namon babon
nescolti? unde an minen uuisagon ne skeinet ir arcuuilligi.
16. . . . do ladeta er buuger in daz laut, er biez uuer-
den si1)eniarigen bunger unde alla starcba protis tiligota er,
uuanda prot manne starcbi tuot: pediu ebuit iz da fore 'daz
prot kefestenot daz beza des menniskon'.
17. Misit ante eos uirum: in seruum uenundatus est lo-
sepb. Comen santa er fore in. uuen? losepb. fore sinen
biiioderen frumeta in got. uuio santa er in? ze scalche
uuart er fercboufet. got wolta in auer ze berron macbon,
dob si in fiu"e scalb cabin.
18. Humiliauerunt in conpedibus | pedes eins, ferrum per- 120^
transiit animam eius, 19. donec ueniret uerbum eius. Sine
fuoze sluogen sie in drube: daz biez tuen Putifar umbe dero
cbenun lugi. isan durbcgi,enc sina sela: not leid er micbeia,
solib ist daz in euuangelio stet 'unde dina sela durbferet sin
suert'. in dero note uuas er, unz sin uuort cbom föne dero
antfristunga dero trouma an dero sin uuarbeit skein.
CIV 16. heza = Iierza 17. wolta übergeschrieben
18. Humiliauerunt ] H fehlt aninia 19. troma, v über-
(jcscliriehen
— 170 —
20. Eloquium clomini inflammauit eum: misit rex et sol-
uit eum princeps populorum, et dimisit eum. Gotes kechose
zuuta in: der lieiligo geist sprah imo uz. uuanda er fiur ist
unde zündet dia zungun dero uuissagon, pediu skein er in
den fiurinen zungun über dia poton. Pharao der in liabeta
geciskot einen antfristare dero troumc, der santo sine dienest-
121a inan zuo demo cbarcha | re unde losta in.
21. Et constituit eimi dominum domus suae et principem
omnis possessionis suae. Unde sazta in ze herron sines huses
unde ze aleuualton sinero sahchon.
22. Vt erudiret principes eins sicut semetipsum, et senes
eins prudentiam doceret. Daz er sina furston lerta samo sih
selben, uuaz? uuane die antfristunga dero troume. unde
sine herestan fruotheit lerta samo sih sell)an: er uuolta daz
er uuera geuualtes nah imo unde magisterinnes uore imo.
23. Et intrauit Israhel in Egiptum, et lacob accola fuit in
terra Cham. Do fuor sin fater dara unde uuart da lantsideli.
24. Et auxit popukun suum uehementcr et firmauit eum
super inimicos eins. Do merota got sinon liut, uuanda er
manicfaltota in, unde starcta in über sine fienda: geteta in
121'' obe I roren sinen fiendan, also in demo roten meri skein, do
dise chomen uz unde ene lagen inne.
25. Conuortit cor eorum, ut odirent populum eius et do-
lum facerent in seruos eius. Fore des pecherta er iro herza
dara zuo, daz sie hazeton sinen liut unde sine schalcha ilton
besuichen. uuio becherta er sie dara zuo? uuane daz er gab
daz sine scalcha dihen begundon, so uerro daz in is ene
negundon. gotis unsti irrahton iro ununste unde haz unde
ahtunga.
26. Misit Moysen seruum suum, Aaron quem elegit ipsum.
Durh taz santa er dara sinen schale Moysen unde Aaron den
er dara zuo iruueleta.
27. Posuit in eis uerba signorum suorum et prodigiorum
in terra Cham. In zuein beualh er dei uuort unde dei
CIV 20. Eloquium fiurinen zugun 21. sazta aus
sazza corriyirt 25. seruos ] seruuos 27. prodiorum
— 171 —
arende sinero zeichenne imde siiiero uundero dei er tuon uuolta
in Egipto sinemo liute ze fri | deiine. l'-^l*^
28. Misit tenebras et obscuraiüt, et iion exacerbauit scr-
moues suos. Auer Egiptios uuarf er ana finstri unde petun-
cholota si: so timclieliu herza gab er in, daz si uuare ne
taten sines inbotes. also dar ana skein daz si eiuero inpliien-
gen siniu imort unde siu leidoton.
29. Conuertit aquas eorum in sanguinem et occidit pisccs
eorum. Iro alia beuuanta er in pluot unde irstarpta iro
fisca, uuanda si lebon ne maliton aue uuazer.
30. Edidit terra eorum ranas in penetrabilibus rogum
ipsorum. Iro erda uuarf uz tie frosca ioh in dero chunige
bettecliamero.
31. Dixit, et uenit cynomia et cinifesin omnibus finibus
eorum. Do gebot er ouh, unde cliomen sa dia huntfliugen,
unde muccun cliomen in allero endeglili.
32. Posuit pluuias eorum grandinem, ignem comburentem
in terra ipsorum. Ii'o regene machota er ze hage | lo, pren- 121'i
nentez pHcfiur machota er in iro laute.
33. • Et percussit uineas eorum et ficulneas eorum, et con-
triuit lignum finium eorum. Unde daz uueter sluog uuin-
garten unde ficpouma, unde fermuleta boumeglili da in lanto.
34. Dixit, et uenit locusta et brucus cuius non erat nu-
merus. Do gebot er, unde chom auer matscrec, cliom sin
sun clieuero des ende ne uiias.
35. Et commedit omne faenum terre eorum et commedit
omiiem fructum terrae eorum. Unde fraz heuue unde allen
ertuuoclier.
36. Et percussit omne primogenitum in terra eorum, pri-
mitias omnis laboris eorum. Do sluoc er daz eristporna da
in lande, sluoc die frumegesten, daz chit die fruosten gifte,
allero iro arbeite. Iro altisteii cliint unde dei altisten iungiu
des fehes mit arbeiten gezogeniu lagen sament tot.
37. Et eduxit eos cum argento et auro, et non | erat in 122»
tribubus eorum infirmus. Er leitta sie uz geladene mit golde
CIV 28. inbotes. dar, dazivischen leerer radirter Baum
30. petrabilibus 34. chomeu auer
— 172 —
mide mit silbere: daz hiez er si iutlihen, nals daz er unreht
kebiete, sunter sin gebot ne raac wesen unreht. siecher ne
Ullas under in: got uuolta daz sie uugeirret uuaren ze iro uerte.
38. Letata est Egiptus in profectione eorum, quia incubuit
timor eorum super eos. Egiptus freuueta sih iro uerte, nah
tiu do si Pharaonis tot keeiscotou, uuanda in iro forhta ana
lag: sie forhtan daz sie iruundin, unde si dia aleibei tihgotin.
39. Expandit nubem in protectionem eorum et ignem, ut
luceret eis per noctem. Do si faren begundin, do deneta er
daz uuolchin über si tages fore dero hizzo, unde nahtes fiur,
daz iz in liuhti.
40. Pecierunt, et uenit coturnix, et pane celi saturauit eos.
122b I Si baten fleisges, do chom in rebehuon, daz ist fleisc: unde
mit himelprote kesateta er sie, daz pezeicheneta Christum
föne himele chomenen.
41. Disrupit petram, et fluxerunt aque: abierunt in sicco
flumina. Den stein spielt er, dannan uz runnen uuazer: si
durhfuoren lordanem in truccheni.
42. Quoniam memor fuit uerbi sancti sui quod habuit ad
Abraham puerum suum. Daz teta er allez, uuanda er irhu-
geta sines geheizes den er Abrahe teta sinemo trute.
43. Et eduxit populum suum in exultatione et- electos suos
in laeticia. Unde leitta er uz sinen Hut in sprungezodi unde
sine iruueleton in freudi.
44. Et dedit illis regiones gentium, et labores populonim
possiderunt. Do gab er in lantskefte dero diete: anderre
liuti arbeite pesazen si.
45. Vt custodiant iustificationes eius et legem eins requi-
122c rant. | Daz si rehtes huoten unde sina e pegiengen: uuanda
mit diu daz fursta guot keuunnen uuirt, also mit dero pisez-
zedi dero lanto.
CIV 37. uuaren aus uualen corrigirt 38. eiscoton uuanda
fehlt fortan ] h übergeschrieben 40- pane
fleisc ] fleic
— 173 —
CV.
Alleluia ist ouh hie, iiuanda also gotes gnada skein in
sineii iruueletou föne den der erere salmo sageta, so nebrast
iro ouh in den pitteruntun föne den nu gesungun scol uuerden.
1. Oonfitemini domino, quoniam bonus, quoniam in saecu-
him misericordia eins. lebet trohtine iuuuerero sundono unde
nc missetrnet inio gnadono, nuanda er guot ist. uuanda in
uuerlte ist gnada, in uuerlte ist diu stat dero riuuua: nah
tero uueiite ende chuniet diu urteila.
2. Qnis loquctur potentias domini? auditas faciet onines
laudes eius? Uuer ist der gotes mähte gosage die ungeliche
sint? unde uuer ist so heiHc | taz er siu elliu tue, so er siu 122'i
geboret? uuelehiu sint dei lob? uuane diu uuerh sinero ge-
boto dei mit rehto heizent siniu lob, uuanda got an in ze
lobonne ist der dei uurbcbet in uns.
3. Beati qui custodiunt iudicium et faciunt iusticiam in
omni tempore. Salige die gerihtes huotent unde reht tuont
in allen ziton: daz sint die anderen rihtent unde selbo rehto
lebent.
4. Memento nostri, domine, in beneplacito populi tui:
uisita nos in salutari tuo. Irhuge unser, trohtin, an dero
liebsami dines liutes: samet den laz unsih uuesen ze den
dir lieb si, uuanda dir nielit in allen ne liehet, uuise unsir
an Christo dinemo haltare: so er chome, unde der niuuue
Hut uuerde, so zele unsih alten liut zuo demo niuuuen liute.
5. Ad uidendum in bonitate electorum tuorum, | ad le- 123»
tandum in laeticia gentis tuae. Ze sehenne an dero guoti
dinero iruueleton daz uuir in ebenguote uuortene iro man-
dunga sament in sehen, unsih ze ureuuenne in dero freuuuidi
dines niuuuen dietes, daz tu uns alten iro freuuida gemeina
tuest.
6. Peccauimus cum patribus nostris, iniuste egimus, iniqui-
tatem fecimus. .Uuir eigin gesundot sament unseren forderon,
CV 2. Qui
— 174 —
uuanda uuir in iro lanclien uuaren. ode iz chuit: so die
taten so taten ouli uuir; daz unreht taten uuir; so taten ouli sie.
7. Patres nostri in Egipto non intellexerunt mirabilia tua,
non fuerunt mein eres multitudinis misericordiae tuae. Unsera
fatera ne fernamen dei uunder dei du täte in Egipto: si ne
uuisson daz tu si mit in woltost leiten zuo domo euuigen
12o1j lihe, si dahton an diu | zegentlichen, also an diu ewigen, si
nehugeton manigero gnadono dinero, so si dir after des mis-
setruoton, unde si clioden 'ne mac got gareuuen den tisc in
dero uuosti'? ane fernunst uuaren si dero gagenuurtigen unde
ane die gehuct dero feruarnone. Et irritauerunt ascen-
dentes in mare, mare rubrum. Unde irgremeton si in, do si
fuoron in den roten mere, uuanda si Egiptios so liarto forlitun,
daz si in missetrue cliomen: do negehugeton si uuaz er guotis
fore teta.
8. Et saluauit eos propter nomen suum, ut notam faceret
potentiam suam. Er hielt si io doli umbe sineii namen, also
uinbc iro geuurhti, daz er an in chunt getato sina malit.
9. Et increpauit mare rubrum, et exsiccatum est: et de-
123'- duxit eos in abyssis sicut in deserto. Unde er rafsta [ den
roten mere, föne diu inteta er sili unde getrucchenct uuart
er an dero stete da er sili inteta. uuio uuas tiu rafsunga
getan? uuane daz sines uuillen diu gotougeni des meris in-
phant nah tiu daz elliu dinc gote lebent unde sines uuillen
folgent. unde leita er sie also trucheno under zuiskeu den
heuigen uuazeron, samo in einote da uuazer ne ist.
10. Et saluauit eos de manu odientium, et redemit eos
de manu inimici. Unde so genereta er si fore iro fiande
banden: so uuart gebildot unsir toufi, uuanda daz rote mere
daz gotis pluot pezeichenet.
11. Et operuit aqua tribulantes eos, uuus ex illis non re-
mansit. Unde uuazer pedahta iro ahtari, iro ne uuart einer
ze leibo: alle sunda uuerdent fertiligot in dero toufi, neheiniu
123'! I ne uuirt ze leibo. do kescah daz ta fore stet: Letata est
Egiptus in profectione oorum.
CV 8. ut notam ] ut fehlt auf Rasur
— 175 —
12. Et crediderunt uerbis eius, et cantauerunt laudos eius.
Uiide do liitemon geloubton si siiieu uiiortin imde sungeu sin
lob unde clioten 'singen uuir gote guotliche, er ist gemicliel-
lichot'.
13. Cito fecerunt, obliti sunt operum eius, non sustinuerunt
cousilium eius. Daz taten si unlango: si irgazen sa sinero
uuercbo, also manige in dero christinlieite irgezzent dero toufi.
si ne biton uuaz er uuolti. iro euuigun salicheit uuolta er
diu mit gedulti geuunnun scol uuerden: si gahoton zuo dero
zitlicliun salicheite. .
14. Et concupierunt concupiscentiam rii deserto et tempta-
uerunt deum in inaquoso. Unde pediu giresoton si da in
eiuote unde choreton gotis in uuazerlosi.
15. Et dedit j eis petitionem ipsorum et misit saturitatem 124«.
in aninias eorum. Do gal) er in daz des si liateu unde santa
in seti: Iure si selben sint hie dia sela genennet.
IG. Et irritauerunt Moysen in castris, Aaron sanctuni do-
luini. Dara nah irgremeton si Moysen in den herebergon
unde den gotis heiligen Aaron: si luzton die uone dero geleite
sie gehalten uuaren.
17. Aperta est terra et deglutiuit Dathan et operuit super
congregationera Abiron. Föne diu inteta sih tiu erda unde
ferslant Dathan unde peuuarf daz kesemine Abiron: die zuene
uuaren des strites houbet.
18. Et exarsit ignis in sinagoga eorum, flamma combussit
peccatores. Fiur gienc iro menigi ana, louc pranta die sun-
digen die in zuen folgotin.
19. Et I fecerunt uitulum in Orel), adorauerunt sculptile. 124i'
Unde taten si ouh uuirs, daz si bildoton daz chalp in Orep
unde daz grabeuuerch petoton.
20. Et mutauerunt gloriam suam in similitudinem uituli
comedentis faenum. Unde iro guotlichi diu an gote uuas
uuohseloton sie an des fehes pilde daz heuues lebet.
21. Obliti sunt deum qui saluauit eos, qui fecit magnalia
in Egipto, 22. mirabilia in terra Cham, terribilia in mari
CV 12. lob ude, n übergeschrieben 15. pctitiouem ] petione
19. Et ] E fehlt
— 176 —
rubro. Irgazen gotes der sie gehielt, der in Egipto mageii-
heite teta, uunder in Chamis lande, prutelicliiu in demo
roten mere.
23. Et dixit ut disperderet eos, si non Moyses electus eins
stetisset in confractione in conspectu eins. Unde doh sprah
er daz er sie flure, übe Moyses sin iruuelito ne stuonde fore
124c I iino an demo bruche.
24. Vt auerteret iram eins, ne disperderet eos : et pro nihilo
habnerunt terram desiderabilem. Also uasto, daz er sinen
zorn uuanti unde ne hancti daz er sie nah iro sculdin flure:
also diu digi ist 'übe du ferlazest dia sunda, so ferlaz in:
übe du auer des niebt netuost, so uertilge mih föne demo
puoche dero lebenton', sicher uuese der daz gotis reht tiligon
ne uuolti, stuont er unde bot sih selben füre die sculdigen:
so wart ze leibo iro flornussida. unde lustlih lant, ih meino
daz himelriche, ahtoton si füre nieht.
25. Non crediderunt uerbo eins et murmurauerunt in ta-
bernaculis suis, non cxaudierunt uocem domini. Noh si ne
124fi getruuuoton sinemo gehei|ze, unde pediu runeton si in iro
herebergon uberlaga tuonde gote unde Moysi. unde gotis
stimma der in uerbot dia murmelunga, ne uuereton sie.
26. Et e^euauit manum suam super 'eos, ut prosterneret
eos in deserto. 27. Et ut deiceret semen eorum in nationibus
et dispergeret eos in regionibus. Do huob er sina haut über
sie, daz er si da in demo einote irualti, unde daz iro ze leibo
uurti, daz er daz under dietin geniderti, unde sie zeuurfi
after lante.
28. Et initiati sunt Belphegor et comederunt sacrificia mor-
tuorum. Inindes uurtin sie gemeiligot Priapo, also der poto
chuit daz sie in den uuirsisten sin chomene so uerro iruuotin,
125a daz offene gotes racha an in skein. unde to | tero menniskeu
Opfer azen si also Priapus uuas, samo got si in den uuortin
spareti, daz si doh deste uuirs tatin.
29. Et irritauerunt eum in adinuentionibus suis, et mul-
tiplicata est in eis ruina. Unde in iro gedanchon gremeton
CV 29. irritauerunt ] irritauf
— 177 —
si in: si gedaliton misseliche gota. luide dannan uuart iro
ual mauicfalte: lagen al tot in demo eiiiote.
30. Et stetit Finees et placauit, et cessauit quassatio.
Unde Finees stuont uuider demo unrelite, mit diu geliulta er
got: dannan gestilta ze demo male daz muosal.
31. Et repntatum est ei in iusticiam, in generationem et
generationem usquc in sempiternum. Unde daz uuart imo
pezalt ze relite in allen chunnezalon: so uuirt iz iomer.
32. Et irri | tauerunt eiim ad aquani contradictionis, et uexa- 125''
tus est Moyses propter eos, quia exacerbauerunt spiritum eius.
Do gramdon si in auer ze dero stete da daz uuazer dero
uuidersprache heizet, uuanda da uuart Moyses kemuot umbe
die die sin muot einer gemachoton.
33. Et distiuxit in labiis suis. Unde er bediu gotes uuuter
daz si do geeiscoton in sineu uuorten skiet föne den ereren
uunderen: er trueto disero ereren, disses ne trueta er. pediu
cbot er zuifelonde, er er dia gerti sluoge an den stein 'ne
magen uuir in föne dismo steine uuazer leiten', föne demo
ziiifele uuart ouh er sculdic, unde dia sculda no liezen in
cli»jmen in dia erda dero intlieizade. dia auer dara chomen,
uuaz taten die?
34. non disperdiderunt gentes quas dominus dixit illis.
I neuertilgotin die diete die got hiez uertiligon: Chananeos 125«
Amorreos lebuseos unde andere.
35. Et commixti sunt inter gentes et didicerunt opera
eorum 36. et seruierunt sculptilibus eorum: et factum est
illis in scandalum. Si miscton sili ze in, geliiton ze iro toh-
teron unde uuorhton nah in unde dienoton iro abgoton: taz
uuart ze arge.
37. Et immolauerunt filios suos et filias suas demoniis.
38. Et effuderunt sanguinem innocentem, sanguinem filiorum
suorum et filiarum suarum, quas sacrilicauerunt sculptilibus
Clianaan. Unde dannan fertaten si sih so uerro, daz sie iro
sune unde iro tohtera den tiufelon opheroton — daz uuas mein-
tatlih — unde sie uz liezen unsundic pluot dero selben chindo
dei si den apgotin opferoton: daz uuas | in samenfc ioh man- 125''
slecke ioh faterslecke, daz lirneton si föne den dieton.
12
— 178 —
39. Et iiiterfecta est terra in saiigiiiuibus et contaminata est
in operibus eoriim, et fornicati sunt in adinuentionibus suis.
An so unsuntigeu pluoten uuart tiu erda irslagen, nals si,
sunter au iro sizzente uurten si an iro selo irslagen. unde
beuuentet uuart si an iro uuerchen: unde so buoroton sie,
daz cliit so gesuichen si, gote in iro gedancbon.
40. Et iratus est furore dominus populo suo et abliomi-
natus est hereditatem suam. Do balc sih got des alles uuider
sinen Hut unde leidota sin erbe daz si uuesen scolton.
41. Et tradidit eos in manus gentium, et dominati sunt
eorum qui oderunt eos. Unde bediu gab er sie in anderere
126a li^^ti hende un | de iro fianda uuielton iro: daz uuaren Moabite
Amonite Philistei Siri.
42. Et tribulauerunt eos inimici eorum, et humiliati sunt
sub manibus eorum. Unde ire fianda arbeitton sie unde
under iro banden uurten sie geniderot. übe si boldemo gote
ne uuolton losen, si muosen auer dienen unholden herron.
43. sepe liberauit eos. suio daz allez uuare er losta si io
doh ticcho. Ipsi autem exacerbauerunt eum in consilio suo
et humiliati sunt in iniquitatibus suis. Si fiengen auer zuo
unde brasten in in iro rate, unde dannan uurten si io geni-
derot in iro unrehte. in neirdroz rehtes, uuanda sie ne irdroz
unrehtes.
126t 44, Et uidit cum tribularentur et audiuit oratio | nem
eorum. Doh sah er si in iro arbeiten unde gehorta iro gebet
umbe iro note.
45. Et memor fuit testamenti sui et penituit eum secun-
dum multitudinem misericordiae suae. Unde irhugeta er sinero
niuun bemeineda dia er Abrahe gehiez, unde rou in sin ando
mit demo er sih rah an in nah dei'o menigi sinero gnadon.
46. Et dedit eos in misericordias in conspectu omnium
qui ceperant eos. Unde skeinda er in gnada fore allen den
föne den si uuiclichen geuunnun uuaren: uuanda er uuolta
da^ Christus uone in chome.
CV 43. in in iro ] in iro
— 179 —
47. Saliios fac nos, domine cleus noster, et congrega nos
de nationibus. Tuo imsih gehaltene, trolitiu got uusiiv ioh
ten alten Hut ioh ten niuiiun, unde samene unsih | uone allen 126'=
dieten ze einemo christennen liute. Vt confiteamur no-
mini sancto tuo et gloriemur in laude tua. Daz uuir iehen
muozin dinemo heiligen namen unde an dinemo lobe geguot-
lichot uuerdeu, nals an unseremo.
48. Benedictus dominus deus Israhel a saeculo et usque
in saeculum, et dicet omnis populus 'fiat, fiat'. Kelobot si
trohtin got Israhelis uone uuerlte ze uuerlte, unde des lobes
antuurtet aller der gesamenota liut 'daz si, daz si'.
GVL
Vuaz demo gotis liute uuilon missetuontemo gescahe, uui-
lon riuuuesentemo, unde uuio dia ludon fertribon uurtin,
unde uuio die diete geladot uurtin, unde uuio manifalte gotis
irbarmide sint, daz saget tiser salmo.
1. üonfitemini domino, quoniam bonus, quoniam in sae- ISG-i
culum misericordia eins. lohet gote uuauda er guot ist. er
ne chode iu zuo 'iehet' übe er guot ne uuare. iehet imo,
uuanda in uuerlte ist sin gnada, dara nah so ist diu urteila.
ouh ist daz sin gnada, daz sie euuiclichen lebent mit den
engilen.
2. Dicant qui redempti sunt a domino, quos redemit de
manu inimici, et de regionibus congrega uit eos. Die singen
sin lob die er losta mit sinemo pluote föne des tiufales ke-
uualt, unde gesamenota gebuiia uone allen geburtin. mit
golda noh mit silbere ne losta er sie, sunter mit sinemo
pluota.
CV 47. ielicn ] ieli (Biss und Nath) heii CVI 1. eins
fehlt
12*
— 180 —
3. A solis ortu et occasu, ab aquiloue et mari. Die er
samenota uone allen halboii dero iiuerlte.
l'iTa 4. Errauerunt in solitudine in in|aquoso, uiam ciuitatis
habitaculi non iuuenerunt. Si irroton e er sie irlosta in dirro
uuerlte einote, si irton in uuazorlosi: uuec dero purcseledono,
die bimelisgen burc diu Christus ist, ne fanden si.
5. Esurientes et sicientes: aninia eorum in ipsis defecit.
Si irton bungerge undo durstige: iro sela suant in in in un-
malita fore zadelo, uuanda si ne babeton des sie langeta. den
uucc dero uuarbeite uuolton si uuizen, des gelangeta si: des
ne mabton in philosopbi gehelfen, uuio do?.
6. Exclamauerunt ad dominum, cum tribularontur: et de-
necessitatil)us eorum eripuit eos. Ze gote bareton si, do in
so not uuas: unde er nam si uzer note. diu gestungeda
chom in föne imo.
127'j 7. Et deduxit eos | in uiam rectam, ut irent in ciuitatem
habitationis. Unde leitta er sie an den rebten uuec, an
Christum, daz sie an imo giengen zuo dero burc dero euuigen
selidon.
8. Confiteantur domino misericordiae eins et mirabilia eins
filiis bominum. 9. Quia saciauit animam inauem, et animam
esurientem saciauit bonis. Föne diu iebet throbtine sinero
gnadono, unde siniu uunter iebet mennisken chinden daz er
lara sela unde bungerge guotes gesateta. uuio ist taz ge-
sprochen 'iebet gnadono unde uuudere'? uuano daz er die
heizet iehen dia iro inphunden babfent.
10. Sedentes in tenebris et umbra mortis, et uinctos in
mendicitate et ferro. Uuanda er gesateta dia diete in sizzente
127c in fiiistri unde in todes scatue, | unde mit sundon kebundene
in betelode, uuande si arm uuaren in isene, daz chuit in dero
berti dero ubelono: daz uuas ein becborunga.
11. Quia exacerbauerunt eloquia dei et consilium altissimi
irritaucrunt. 12. Et humiliatum est in laboribus cor eorum:
infirmati sunt, nee fuit qui adiuuaret. Uuanda si oub ehomene
CVr 4. Errauoriuit ] E fehlt in iiiaqiioso ] in in j quoso
G. Exclancnuit liareto D. linnr | gerge
— 181 —
zuo dero ircliantniissicle dero uuarlieite imiderspraclioii gotis
uuort unde sinen uuillen. si nc waren niiiuiiiht undertan demo
gotes rehte, si uuolton daz iro gestatigen: unde iro lierza
pediu geuideret uuart in ringen die si in gemeitun liabeton
uuider dia gegii'eda. do geuuiclien si note, wanda der ne
Ullas der in hülfe, sid in got ne half, iiiiio aiier do?
13. Exclamauerunt ad [ dominum, cum trilnilarentur: et 127'^
de necessitatibus eorum liberauit eos, 14. Et ediixit eos de
tenebris et umbra mortis, et uincula eorum disrupit. • Do nam
er si änderest uzer finstri, uzer tode unde uzer hafti.
15. Confiteantur domino miserationes eins et mirabilia
eius filiis hominum. 16. Quia contriuit portas ereas et uectes
ferreos coufregit. Xu si auer des jDÜht, daz er erina porta
brah irnde isina gi'intela.
17. Suscepit eos de iiia iniquitatis eorum: propter iniusti-
cias enim suas humiliati sunt. Unde er sie nam aba des
unrehtes uuega, daz sie ane in uuolton giiot sin: si uurten
auer e geniderot umbe dei selben iinreht, daz uuas diu an-
deriu bechorunga. eniu uuas dero imgeuuizela, disiu uuas
dero ! fraueli. 128a
18. Omuem escam abhominata est auima eorum, et adpro-
pinquauerunt usque ad portas mortis. Alle fuora leidizoton
si, uuanda sie diu ziu'druzze dero geistlichen uuerche ana
chom: daz brahta sie zuo den helleporton. iiuio auer do?
19. Exclamaueiimt ad dominum, cum tril)ularentur : et de
necessitatil)us eorum liberauit eos. 20. Misit uerbiim suum
et sauauit eos. Uuanda ouh taz ein übel uunda uuas, bediu
Santa er smen siin Christum unde heilta sie unde losta si
uone iro flornussida.
21. Confiteantur domino misericordiae eius et mirabilia
eius filiis hominum. 22. Et sacrificent sacrificium laiidis, et
annuncient opera eius in exultatione. Dero gnadon si imo ouh
fergiht also dero ereruu, unde j dannan geheiligen si imo dia 128''
heiligunga lobes, unde maren si siniu uuerh in freuuuidi, nals
in tracheite: daz ist tiii drittln pechorunga.
23.. Qui descendunt mare in nauibus facientes opcrationera
in aquis multis, 24. Ipsi uiderimt opera domini et mirabilia
— 182 —
eius in profundo. Die daz mere uerent iu den skefen, daz
chnit dia eunarte die dise imeiit rihtent in misseliclien chri-
stinlieiten, sili peheftente in maiiigen uuazeren daztir sint
manige liute: die gesahen gotis uuerh unde siniu minder in
dero tiefi. uuaz ist tiefera danne mennisken herze? uone den
diccho irrinnent gestrite unde missehelhmga die got uunder-
licho stillet.
25. Dixit, et stetit spiritus procellae, et exaltati sunt
128e fluctus eius. Ze erist kebot | got, pediu gestuont unde uue-
reta der tunistige uuint der daz skef muot, unde des uuintis
uuella bureta sih.
26. Ascendunt usque ad .celos, et descendunt usque ad
abyssos. Si heuent sih hoho nendendo unde uallent samo
tiefe riuuuondo. anima eorum in malis tabescebat. Iro
sela sleuuet in demo leide: uuaz kescah tannan den pescir-
maren?
27. Turbati sunt et moti sunt sicut ebrius, et omnis sa-
piencia eorum deuorata est. Uurtin leidige, uurtin muot-
suhtige samoso trunchin man, unde ingienc in iro uuistuom.
uuio do?
28. Exclamauerunt ad dominum, cum tribularentur: et de
necessitatibus eorum eduxit eos. 29. Et statuit procellam
eius in auram, et siluerunt fluctus eius: et letati sunt quia
128'^ siluerunt. Ze gote hareton si : er ge | machota daz ungeuuitere
ze uuetere, unde an diu stilleton sine uuella, unde freuneten
sie sih tero stille.
30. Et eduxit eos in portum uoluntatis eorum. Unde er
brahta si in dia stilla dero sie lusti, sid die gnada alla got
skeindi.
31. Confiteantur domino misericordiae eius et mirabilia
eins filiis hominum. 32. Et exaltent eum in aecclesia plebis,
et in cathedra seniorum laudent eum. Si iehen imo unde
loben in in dero menigi des liutes, unde dia sizzenten an
demo herstuola lobon in. Er gestilta dia uierdun bechorunga
also die ererun dri, er ist der den ubermuoten uuiderstet
unde deumoutin dia gnada gibet: also uuir lui geboren sculin.
CVI 24. sin mauige 26. shieuuet
_ 183 —
33. Posuit flumina in desertum et exitus aquarum in sitim,
I 34. Terram fructiferam in salsiigiuem a malicia inbabitaiitium 129»
in ea. Dero Indon aha uuanta er in triiclieni, iro nuazer-
uerti nuanta er ze dm-ste, iro uuocherhaftun erda hiez er
unerden salzmuora. zuuin? unane durch dero ubeli die dar
ana sazen. uua sint iro unissagon unde iro euuarte uone den
si inphiengen dia lera? uua ist iro sal? uua sint iro ophor?
uua ist toh ein iro guot? diu übel sint in chomeu füre diu
guot.
35. Posuit desertum in stagna aquarum et terram sine
aqua in exitus. Dara uuidere machota er einote ze seuuenten
uuazeren, uuazerlosi erda ze rinnenten uuazeren.
36. Et collocauit illic esurientes, et coustituerunt ciuitatem
habitatio | nis. Unde da bi den uuazeren stalta er hungerge, 129b
unde dia burgoton da.
37. Et seminauerunt agros et plantauerunt uineas et fece-
runt fructum natiuitatis. Unde arbeiten chorn unde uuin
unde chindoton.
38. Et benedixit eis, et multiplicati sunt nimis, et iumenta
non minorauit. Unde hiez er sie fram dihen, unde pediu
uuart iro.filo föne uiunanigen, unde iro fehe uuereton. uuer
ne uueiz taz al uuesen gesprochen föne den dieten? si uuaren
uerheiet, pediu uuaren si unbirige guotero uuercho unde
hungerge ioh durstige dero heiligen geloube: daz gebuozta er
in, uuanda in genuhtsamiu lera uone imo cbom. dero le])etou
ioh ii"0 felia, daz sint die einualtlichen lebent in dero heili-
gim ckris [ tenheite. uuanda er hiez sie alle leren dia biuanc- 129^
liehen unde die tragen.
39. Et pauci facti sunt, et uexati sunt a tribulatione et
dolore. Die selben uurtin unmanige an den die sih uone in
zugen. sie uuaren die selben in demo pilde, also in dero
uuarheite. unde dia uurtin gemuot föne dero bino uueuuon
unde leides. Daz kescali mit rehte den irrarin unde den
stritarin die daz kestrite unmanige machota, uuanda si samet •
ne uuaren.
40. Effiisa est contemptio super principes, et errare fecit
eos in inuio et non in uia. An dia fiu'stun dero ehaldige,
— 184 —
so in dulita, uiiart keimorfen fersmahide, daz iro diu heiligi
christinheit ne roiihta. unde got teta si irron in auuikke,
129<i nals | in uuege. er getota si gen in den gegiredon iro herzon,
uuanda si sih selbe uerleiton, do si uuanton etteuuaz uuesen,
so sie nielit ne sint.
41. Et adiuuauit pauperem de inopia et posuit sicut oues
familias. Dara ingagene half er domo armen uzer dero arm-
heito: uuanda der diemuote ist unde sih irchennet armen,
demo liilfet er. unde dero solilien chunne sazta er also scaf,
uuanda er sie ane hirte neliez.
42. Videbunt recti et letabuntur. et omnis iniquitas opi-
lauit os suum. Rehte gesebent daz unde freuuent sih is, iro
miteuuiste. unde allez unreht peuuarf sinen munt, uuanda iz
neheina gagenuurfide ne uant.
130a 43. Quis sapiens, et custodiet hec et intelle | get miseri-
cordias domini? Uuer ist nu so uuizic, so hera zuo duft ist?
so uuer uuizic ist, der behuote disiu in sinemo sinne, unde
der bechennet gotis gnada.
CVII.
2. X aratum cor meum, deus, paratum cor meum: cantabo
et psallam in gloria mea. Der sun chuit zuo demo fater
'min herza ist karo, karo ist min herza'. uuara zuo? ze do-
lenne dia martira. 'dir* singo ih, dir hohsangon ih in minero
guotlichi'.
3. Exsurge, gloria mea; exsurgc, psalterium et cithara:
exsurgam diluculo. Stant uf, min guotlichi: ougo dih irstento
unde uf farendo. stant uf, psalterium unde cithara: daz sint
tiu uunter unde dia martira, also da fore stet in demo finf-
cigosten sehston salmon. in uhton irsten ih.
CVI 40. nals in \ in , geteta ] geta 41. adiuuabit
posuit fehlt 43. duft = dürft CVII 2. deus . da . paratum
— 185 —
4. Confitebor | tibi in populis, domine, et psallam tibi in 130i^
nationibus. Nah tero m-stentide lobon ih tib in allen liuten
unde singo dir salmen in allen dieten.
5. Quoniam magnificata est usque ad celos misericordia
tua et usqne ad nubes ueritas tua. Uuanda din gnada ist
uuorten mihel nnz an dia engili in demo himela, unde din
uuarbeit ist an den euuangelist^n in dero erda.
6. Exaltare super caelos, deus: et super omnem terram
gloria tua, ut liberentur dilecti tui. Der mennisko spricbet
'nu far uf, got, über bimela, unde din guotlicbi breitte sih
über alla erda, daz dine trute, dine geloubegen, irloset uuerden'.
7. Saluum fac dextera tua et exaudi me. Tuo mih an
den minen gehalten mit dinero zesuun: ih pin dm zeseuua,
mit mir gehalt sie.
8. Deus locutus | est in saneto suo '1 etabor, et partibor 130e
Sicimam et conuallem tabernaculorum dimetiar'. Nu sprichet
diu heiligi christinheit 'got gehiez taz an sinemo sune des ih
ü'o bin, unde bediu teile ih mine ahselon in misselichen geben
des heiligen keistis ze tragenne sine burdi'. et conuallem
tabernaculorum metibor. ih mizzo mir in teil tal dero here-
berge da lacob stiga sinen scafou machota.
9. Mens est Galaad, et mens est Mauasses, et Effraim
susceptio capitis mei. IMin sint die diete, min sint die luden,
unde antfanc mines houbetes, daz chuit cTiu urstenti Christis,
ist min uuocherunga. Inda rex mens, Moab lebcs spei
meae. Christus föne demo geslahti Inda ist min chunic. der
faterloso, daz chuit der tiufal der j got nieht nehat ze fater, ISO"!
sunter ze urteilare, -der ist chezel mincro gedingi. ih uersiho
mih zuo den die er irsundet. In lebete uuerdeut diu fleisc
kcsoten ze guotemo smachen, so uuerdent kenuoge diemuoti >
unde uuillige foue demo ahtesale des tiufales: bediu ist tannan
der gedingo dero christinheite.
10. In Idumeam extendam calciamentum meum: mihi
alienigene amici facti smit. loh ze irdiskcn ni-nniskcn fer-
reccho ih min euuangelium: fremede uuerdent mir undertan.
CVII i. psallam ] spallam 9. irsundet = irsudet = irsiiulet?
9. Meus ] s, vorher Rasur
— 186 —
11. Quis fleducet me in ciuitatem munitam? qiiis dedueet
me usque in Idumeam? Uuer leitet mili hina ze festero bürc?
uuelehiu ist daz? diu liella dero porta er selbo zebrah.
12. Nonne tu, deus, qui repulisti nos, et non exibis deus
ISlii in uir I tutibus nostris? Netuost tu daz, got fater? du unsih
kefristot habest unserero salde unz ze dero urstenti, also du
ioh selben Christum fristest ze dero guotlichi. unde neougest
tili in unseren chreften, so man unsih fuoret ze martire, also
ouh tu in dinero dina gotheit neougest.
13. Da nobis auxilium de tribulatione, quia uana salus
hominis. Gib uns aue iimuert getougena helfa dero arbeite,
uuanda diu menniskini heili uppic ist unde unchreftic, unde
sin baldi ist zerganclih.
14. In deo faciemus uirtutem, et ipse ad nihilum dedueet
inimicos nostros. Tuon uuir in gote rehtiu uuerhc, so leitet
er ze niehte unsere fiande. Uuanda den geistlichen unde den
131b I fleisclichen fianden frumelih kagenuart uuirdet föne den
gotchuntlichun fugenden.
CVIII.
2. Ueus, laudem meam ne tacueris, quia os peccatoris et
dolosi super me apertum est. Got, neuersuige min lob,
uuanda dos suntigen unde des loson munt über mih intan ist.
Daz sprichet der sun ze domo fater in domo mennisclichen
teile, daz er nieht neuersuige daz lob sinero ui'stenti, uuanda
sina fiande lugelichiu föne imo sageten daz dar ingagene ge-
breitet uuerde diu geuuarhoit über mih in alla die uuerlt. ■
zeuuiu? uuane daz si iro unreht pochennenda, ze riuuua pe-
cheret uuerden. der offena munt pezeichenet dia skeltata dia
131c er uone den 1 doleta.
CVII 11. selbo ] felbo CVIII 2. ncuesiiige, r üherycschriehen
— 187 —
3. Lociiti sunt adiiersum me lingiia clolosa et sermouibus
odii circumdederuiit me, et expugiiauerunt me gratis. Daz
tatau sie do si iu honcliustilichen frageton, übe si demo
c'heisere zins keben scolton, imde mit demo gechose des
liazzes umbegabon si mih, do si ubelli ze Pilato sprachen
'cnicige in, crucige in', uuanda si die sacha rebtes bazzes in
imo ne fnnden, do ruocton si iu bigelicben ze demo grauen . . .
4. Pro 00 ut me diligereut, detrahebant mihi: ego autem
orabam. Dara umbe daz si mih minneton, dansotou si mir:
aue ih petote.
5. . . . daz ist ubele micheliu daz man ubeliu gibet gagen
guoten. so die ludon taten lüde, danne si in minnon scol-
I ton, do scunton si in ze unrehtemo hazze uuider gote. auer ISl^
trohtin gab guotiu füre ubeUu, do er in demo chi'iuce han-
geuter betote umbe die die in marteroton.
6. Constitue super eum peccatorem, et diabohis stet a dex-
tris eins. Uuanda ludas Christo nieht ne uuolta undertan
sin, pediu si er demo tiefele undertan, unde der tiefel ste
ze sinen zeseuun. uuanda er ne garnota mit pegihte keheilet
uuerden, sunter föne dero missetruuuede sinero ubeh, irstarp
er iruucter an demo galgen. unde uuanda er den zegenthchen
Hb minnota, pediu ne mahta er chomen ze demo euuigen.
7. Cum iudicatur, exeat condempnatus et oratio eins hat 132a
in peccatum. Daz uuirdet den suntigon zuo gesprochen in
demo iungisten tage, so si mit dero rehtesten urteila uer-
dampnot uuerdent. uuaz? 'faret föne mir, ferfluochoti, in daz
euuiga fiur daz föne anagenge dero uuerlte gegareuuet ist
demo tiefele unde allen sinen engilin'. unde sin gebet daz
er under anderen boton teta, daz uuart imo in sunda be-
cheret, da iz chuit 'et dimitte nobis debita et cetera' uuio
uerlieze der sinen scolaron, der sinemo skephare ubeliu gab
kagen guote?
8. Fiant dies eius pauci, et episcopatum eins accipiat alter.
Unmanige uuerden sine taga. | er scolta langora leben, übe 132^
CVIII 5. uui'chtemo ] das zioeite e aus o corrifjirt (J. tiefele
uiule tan, r ühergeschrieben iruucter = iruurcter
— 188 —
er sin leben keminnerot nehabete mit rlero gotis uerchoufunga:
nio diu potelichi zala ueruuartot uurte, do saztan sie Mathiam
in sine stat.
9. Fiant filii eins orphani et uxor eins iiidua. Siniu cbint
luierden uueisen unde sin chona uuiteuiia. so uuio nienner
gelesen si daz ludas kebit uuare, so uuirdet er dob cbaral
unde fater kenennet: siniu cbint uuaren die imo ze demo
unrebte uolgoton in dero gotis martiri, sin cbona der uuillo
der ienti kefuoget ist samo cbona cbarle unde danne geboren
uuirt dei uuerb.
132c 10. Nutantes | transferentur filii eins, et mendicent: eici-
untur de babitationibus suis. Iruuegeta uuerdent danne ge-
stozen siniu cbint, da uuerdent uernomen pediu iob fleisc-
licbiu cbint iob unseriu uuerb. iruuegeta daz sint die barto
uerstozene, daz si danne bartoro oblagen, uuanda si iz un-
dancbes dolant, unde si betelen guotero dingo, uuanda si
uppic sint. solibe nehabent nebeina antsegede, si uuerdent
feruuorfen uone iro gebuedon, daz cbuit föne dero gotis sa-
menunga.
11. Scrutetur fenerator substantiam eins, et diripiant alieni
132^ labores eins. Der analebenaro scrudelo sinen scaz | unde
fremede benemen sine arbeite. So der scolare niebt ne irgi-
bet den scaz sinerao analebonare, so inpbabet er uone demo
urteilare daz urloub unde nimet imo suaz er in sincmo bus
uiudet, unz er imo fergiltet. also tuot der tiufal, so er in
den mennisken gesamenot maniga sunda unde iro uuillcn go-
festenot an den sundon. inpbangenomo uone goto geuualte,
so nimet er aba in sine sculda, daz cbuit muotfagot imo an
dero menniskinen martira al nab sinemo uuillen. daz uuirdet
nu Jude gouimsget, daz er irgcbener dc^mo tiufele inbaret
uuerde allere guoto. alieni daz sint die unreinen keiste die
uone bimela ferstozen sint, den geblutet der tiufal same
133a sinemo manboubete. | die benement die arbeite doro unrebten
die sib inzogon babont fono gotis rebte.
CVIII 'J. gebereu ] g fehlt uuirt dei ] uuir clci
— 189 —
12. Non sit illi adiutor, nee sit qiii misereatur pupillis
eius. Imo noh sinen iiueisen si iiehein helfare. uuauda
guotiu liiite iione demo tiiifele ofto uuerdent bechoret, ze iro
sige habent si got helfare: aiier die ubeleu neliabent sine
helfa: pediu choment si iro uurehtes in missetruida, unde
uuirdet in daz lachentuom inzogen dero riuuua.
13. Fiant nati eius in interitnm in generatione altera.
Ein geslahte ist so wir geliorn uuerden in sunden: aber bitet
er daz sie demo tode nieht ingen in dero anderen geburte. | 133''
14. In inenioriam redeat iiiiquitas patrum eius. in con-
spectu domini. Nu uuider uuerue in geliugede daz unreht
sinero forderono, so daz ludas uml)e sine niuua sunda unde
uml)e die sunda sinero forderono geuuizenot uuerde, uuanda
iro liildare teilnunftic gesten -iro lono in dero gotis urteila.
15. Fiant contra dominum semper, et dispereat de terra
memoria eorum. Die suntigen uuerdent gesehen uuider gote,
danne si gestozene uone demo himelricha in dia hella ge-
uuorfen uuerdent. uuanda got ewigiu salicheit ist, pediu sint
uuider irao die uerdamujit uuerdent. der nieht gesehen ne
uuirdet in de | mo saligen uaterlante, der ist florn uone dero 133c
lebenten erda.
16. Pro eo quod non est recordatus facere misericordiam,
17. et persecutus est hominem inopem et mendicum et con-
punctum corde mortificare. Uuanda sih der iomer gnadono
darben miioz der anderemo gnadic ne ist, also ludas unde
die luden gote unde sinen iungeron uuaren. unde er ahta
den armen mennisgen, den j)etelare, daz got uuas in unseremo
teile: in sinemo uuas er riche. unde er suohta ze todenne
den gestuncten in sinemo herzen, daz uuirt uernomen uone
demo suntigen der uone dero gehugede sinero sundono ge-
stunget I uuirt, daz er den antlaz gearne: der iudisga liut 133'i
ahta die gestungoton in herzen, so Stephanus uuas unde Paulus.
18. Et dilexit maledictionem , et ueuiet ei: noluit benedi-
ctionem, et elongabitur ab eo. Unde er minnota fluoh, do er
CVIII 12. mierdent bochorent 14. In ] I fehlt
18. eloy-altitur
— 190 —
sprah 'sines pluotis racha cliome über imsih unde über uii-
seriu cbint'. sie uuideroton segeii. do si uone demo plinteii
den got intluhta gefraget uurtiu sus 'uuellent ir sine iimgcren
iiuerden'? do antuurtin si imo sus 'du sist sin iungero, nals
uuir'. do uuart der segen uone in becheret ze den dieten.
lo4a daz ist 'er ne uuolta segen, pediu ist er imo | inpbirret'.
Et induit maledictionem sicut uestimentum et intrauit
sicut aqua in interiora eins. Unde er ana legeta den fluoh
samo so wat, do er die uerhengede irbot dero gotis uersellunga.
füre die uuat uuirt hie uernomen sin übel uuillo. unde der
fluoh gienc in sina inuuertiga also uuazer, do er fleiz irfullen
den unrehten willen, den siechen innaderen tarot daz uuazer
getrunchenez, unde sin unrcht durhfloz siniu bein also oli, do
er iz uolbrahta.
19. Fiat ei sicut uestimentum quo operietur, et sicut zona
qua semper praecingitur. Er uuerde also diu uuat mit dero
er pöbelet ist, unde also der balderih mit demo er ientie
1341^ gedun | gen ist, mit demo bczeichenot uuerdent dei gebente
unserro suntono.
20. Hoc opus corum qui detiahunt mihi apud dominum
et qui loquuntur mala aduersus animam meam. Solih ist dero
uuerh die mih zogent sament gote. mit demo fater zogeten
Arriani den sun, do si in imo sageten smaheren wesen: so
Apollinarii choten daz sin gotheit inphienge den lichenamen
ana sela.
21. Et tu, domine, domine, fac mecum propter nomen
tuum. Unde du, herro, lierro, übe mih ludas uerchoufta unde
der ludo cruizigota, tuo du sament mir gnada, daz uuider
iro uboli diu guotlichi minero urstentidi irskine durh tinen
namen.
134c 22. Libera me, (juia ogenus et pauper | sum ego. Irlose
mih föne dero sarphistun iudisgen martiri, uuanda ih turftiger
unde arm bin. daz uuas er in unseremo teile, dannan ouh
sin herza getroubet uuas also er sprah 'min sela ist unfro
unz an den tot'.
CVIII 18. gctrucheuez 22. turf | ger
— 191 —
23. Sicut umbra cum declinat ablatus sum, et oxcussus
sum sicut lücusta. Also slunige, so sih scato intneiget clio-
mentomo demo liclite des suniien, so uuart Christus uone den
luden iiizucliet sineii iungereii. unde pin irscutet also lieu-
stafal: er lioh daz ahiasal uone bürge ze bürge.
24. Genua mea infirmata sunt a ieiunio, et caro mea im-
niutata est propter oleum. Miniu clmie sint unchreftic fore
uasten. euuaugelium celit uns daz | Christus uasteto uiercic 134^1
taga unde uiercic naht, unde nelesen doh nienner daz siniu
chnie unchreftic uurtin, sunter in hungerota ecchert: siniu
chnie uurten unmahtic, do die botin zesprenget uurtin in
sinero martire. uuaz ist unchreftigora danne daz sin Petrus
uerlougenota unde sine holden sih fliehente bürgen? auer sa
uuart geuuehsalot min fleisc föne uubaldi ze baldi umbe die
gnada des heiligen geistis diu in nechome, übe ih abuurtic
ne uurte.
25. Et ego factus sum obprobrium illis: uiderunt me et
mouerunt capita sua. Auer den ludon uuart ih ze iteuuize
hangendo in demo criuce: si sahen mih ana unde uuegeton .
iro I houbet. si sahen mih hangenten, nieht irstenten; si 135a
sahen dei unchreftigen chnie, nals den feruuanteloton liche-
namen.
26. Adiuua me, domine deus mens: saluum me fac propter
misericordiam tuam. Nu hilf aua du mir, trohtin got min:
umbe dina gnada dia du danches skeinest, hilf mir, hilf den
minen.
27. Et sciant quia manus tua hec, et tu, domine, fecisti
eam. Unde sie geeiskon daz thi hant, nals iro haut mih
suslili tuet liden, daz sie gestungot uuerden zuo dero riuuua:
unde du täte die hant. ih pin din hant, din arm, din geuualt:
mih täte du föne demo geslahte Dauid nah demo fleiske, ih
uuas auer sament dir in demo anagenge nah te | ro gotheite. 135'j
28. Maledicent illi, et tu benedices: qui insurgunt in me,
confundantur. Sie chedent mir ubelo, du chuist mir uuola:
ist uppic daz si chodent, auer du tuest daz tu chuist. die
CVIII 24. uuchretigora
— 192 —
min aliteiit die scamen sili tanne, so ih irheiiet imercle über
dia himela unde min guotliclii skine über dia erda. ser-
uus autem tims laetabitur, auer din scalh freuuet sih ze
dinero zeseuun, freuuet sih oub an sinen fron liden: hie in
dero bechorunga in demo gedingen, nah tero bechorunga
iomer.
29. Induantur pudore qui detrahebant mihi, et operiantur
sicut diploide confusione sua. Scame umbeuahe die mir
135c archosen, pedecchet uuerden sie da mite samo so | mit zuifal-
tigemo lacheno, daz sie innene unde uzeno sin gescanti, daz
chuit fore gote unde fore den mennisgen.
30. Confitebor domino nimis in ore meo, et in medio
multorum laudabo eum. Güte giho ih, got hsbon ih filo in
minemo munde: in demo munde dero christenheite, in demo
herzen manigero lobon ih in.
31. Qui astitit a dextris pauperis, ut sahiam laceret a
persequentibus animam meam. Der ze dero zeseuun mines
araies stuont, daz er mine sela generiti fore ahtarin. der
tiufal stuont zuo den zeseuun ludis der die rihtuoma uuolta
geuuinnen mit demo ferchouften Christo: hie ist auer min
Vdö*^ trohtin bi den zeseuun j des armin, daz selber got sine rih-
tuoma sin, unde sin sela gehalten si föne den ahtarin. daz
geliez er ouh den marteraren die nieht ne uuolton ferhengen
den ahtaren ze demo ubele, uuanda in got uuas bi den ze-
seuuen. Deo gratias. daz chuit: gote danc.
CIX.
1. JJixit dominus domino meo 'sede a dextris meis'. Da-
uid propheta sprichet hie: minemo herren Christo chot min
herro sin fater zuo 'sizze ze minero zeseuun'. uua gehorta
daz Dauid? in demo gciste. wes keiste? gotis. in sinero
inuucrtigen lera geeiscote er iz: der geist uuciz alla gotis
136a getougeua, sin sint die stimma allero | uuissagon. Christus
— 193 —
ist Dauidis herro nah tero gotlieite, er ist ouh sin sun nah
tero mennischeite. noh zuene herren ne sint in demo fater
uude in demo sune, suio iz chede 'min herro chot zuo mi-
nemo herren', sunter ein herro unde ein got ist. sid auer
der fater unde der sun ein sint, uuio gebot danne der fater
demo sune sus 'sizze zuo minero zeseuun'? uuane umbe dia
genomenen mennischeit an dero der sun minnora ist demo
fater, uuaz chot er? sede a dextris meis, Donec ponam
inimicos tuos scabelhnn pedum tuorum. Sizze neben mir, unz
ih dine fiaiide undertuo dinen fuozen. ne sint | imo alle 13()1j
(liefe undertan die e uuaren sine fiaiide? also iz anderesuua
ehuit 'ih gibo dir die ,diete din erbe unde dine pisezzede die
gemerchide dero erde', gerno ode ungerno, alle sint si under
sinen fuozen. salige die gerno, unsalige die ungerno.
2. Virgam uirtutis tuae emittet dominus ex Syon: domi-
nare in medio inimicorum tuorum. Uzer Syon lazet got dia
gerti dinero chrefte, also iz chit 'uone Sion feret diu e unde
daz gotis uuort föne Jerusalem', uuis keuualtic under mitten '
dinen fianden: in dero mitti dero heidene, dero ludene, dero
hrari, unde dero lugeliohin pruodera.
o. Tecum principimn in die uirtutis tuae in splendoribus
sanctorum: ex utero ante [ Luciferum genui te. uuer sprichet I36c
nu? der fater zuo demo sune. uuaz chuit er? ih pin samet
dir, pin daz tu bist, daz anagenge pin ih, daz pist ouh du:
ungeskeiden piren uuir, pediu ne sint zuei anagenge, sunter
einez. daz skinet an demo tage dinero chrefte. uuemo?
allen heiligen: uuande si dir danne gelih sint getan unde
sehent dih also du bist, dia tugent kibest du, da hast tu
sia. diu inphallet den ubelon, uuanda si dia gotis guotlichi
ne gescheut, so der skim chumet dero heiligono der an diu
ist daz si ebenpildige uuerdent demo gotis pilde, danne skinet:
sament tir ist daz anagenge. fore demo gestirne, fore demo
zite föne dero minero ge | tougenun uuesennusside gebar ih tih. isßd
uuio auer in demo zite? in dero naht uuart unser herro ge-
porn fune dero magide Mariun. uuer uuoiz taz? die hirte
CIX 3. MARIVN
13
— 194 —
die da behielten dia uuaclia dero naht über iro chortir, si
gesanti föne demo engeli ze gesehenne daz uuort.
4. lurauit dominus, et non penitebit cum: tu es sacerdos
in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Dir gesuor got,
unde daz negeriuuuet in. uuaz uuas ter eid? dara zuo bist
du geborn in demo zite, daz tu euuart sist in euua unde dih
ein opher bringest demo fater umlie daz menniscliche chunne.
nieht nah Aaron sacerdote des opher zegangen sint, sunter
137a nah temo euuarte der | den uuin undedaz prot opherota, da-
dir mite bezeichenet sint diu heilictuom des gotis lichenamen
unde sines pluotis. solih euuartuom ist dir gesuoren, unde
pediu ist iz tir euuic. uuio sueret got? uuane urchundendo
sih selben, uuio auer mennisgo? uuane urchundendo got.
got ne mac sueren daz in scule riuuuen, uuanda iz io uuar
ist: auer mennisco mac sueren daz in scol riuuuen, uuanda iz
uuilen lugelih ist. pediu ne uuile got den mennisken sueren,
den er uueiz sih megen uersueren. nu sprichet auer Dauid
ze demo fater:
5. Dominus a dextris tuis confringet in die irae suae reges.
IS?!' Drohtin, ze dinero zeseuun, zuo de | mo du chode 'du bist
euuart in euua', der gebrouchot chuniga in demo zite sines
Zornes. Die sih einoton ze uertilgenne den christenlichen
namen föne dero erda, die ubermuotlichen choten 'uuer ist
Christus, ih ne uueiz. uuer ist der ludo, wer ist der gali-
leiske man, so irslagener unde so toter'? den uuirt er ein
stein dero irpalcnusside, uuanda si sih an imo so totemo
unde diemuotlichen ligenten uerspurnent unde uerstozent, unde
an imo genuen uuerdent, unde sines zornes so inphindent.
daz keskihet in hie getougene. uuaz in demo chumftigen?
daz heuigora ist. uuaz? 'über den er geuellet, den fermulet
ly^c er'. Den er obenan ana uellet, den uerchnu | set er, den uer-
mulet er. euer mac kenesen, diser ist florn: euer uerchos
inen diemuoten in dero erda, diser hohen in demo himela.
6. ludicabit in nationibus, implebit ruinas: conquassabit
CIX 4. na j nah aaron; nieht über dem ersten na 5. die
irae ] die ire stein ] sten, i 'iiherfjeftchrichen heuigora ]
euigora, h iihergescJmeben uerchnuset ] n aus o corrigirt
— 195 —
capud in terra multoinim. Er irteilet in dieten nu getougene,
in demo ente dero uuerlte offeno. keuelle rihtet er uf. imola
fallent die sih fore imo diemuotent, daz er sie uf rihtet iinde
iro gruoba iruullet, also gescriben ist 'ein iogelih ital daz
luiirt irfullet'. unde id)elo uallent tie föne den iz chuit 'ze-
store sie unde du ne uuider zimberost sie nieht'. hie in
dismo gagenuuertigeu libe genotegot er manigero houbet,
uuanda er sie tuot föne ul)erniuoten den | muote. 137<i
7. de torrente in uia bibit, propterea exaltabit capud.
Dero chHngun getraue er an demo uuege. dirro ferloufuntun
totlichi gechoreta er, uuanda er uuolta uns geHcho geborn
uuerden unde irsterben. föne diu uuart er irhohet föne demo
tode. Daz keskah imo in demo uuege an demo er ne tualta:
also iz chuit 'in uia peccatorum non stetit'. sunter uuio? er
manta sih also der riso ze loufenne sinen uuec.
cx.
Diser salmo ouget dia freuuuida des gotis liutis umbe dia
mandunga die er imo uueiz chunftiga in dero anderun uuelti:
föne diu stet hie Alleluia dia uuir ze osterun singen durhc
fincic taga, uuanda si bezeichenent dia chunftigun | mandunga, ISS^
also dia uierzic taga bezeichenent dia harmsallichun taga
dirro uuerlti.
1. üonfitebor tibi, domine, in toto corde meo in consilio
iustorum et congregatione. Dir, trohtin, danchou ih in allemo
minemo herzen an demo rate dero rehton unde in iro gese-
mine. wanne uuirt daz? so alle rehton sih gesamenont ze
dero zeseuun Christis: da lobon uuh' got in allemo herzen.
2. Magna opera domini, exquisita in omnes uoluntates
eins. Mahtic sint gotis uuerh, iniueletiu sint siniu werh in
allen sinen uuillon, uuanda neheiniu den gelih ne sint diu er
uuile.
CIX 6. deumuote ] deumuote
13'
— 196 —
3. Confessio et magnificentia opus eius, iusticia eius man et
138^ in saeculum saeculi. kegiht unde | tuomlieit ist sin uuerli:
er tuot den sundare gehen in dero riuuua unde gerehtliaf-
tigot uuerden, also publicano gescali den phariseus uersah.
sin rebt uueret iomer, ioh an gehaltenen, ioh an ungehaltenen.
4. Memoriam fecit mirabilium suorum misericors et mise-
rator dominus: 5. escam dedit timeutibus se. Kehuct sinero
uundera teta der gnädige unde der armherze trohtin. ana
uuiu? er gab fuora den sih furhtenten: er gab daz muos daz
niuuuiht feruuartit ne uuirt, daz prot daz föne himela steic.
6. Memor erit in saeculum testamenti sui: uirtutem operum
138c suorum adnuntiabit populo suo. | Furder gehuget er sines
erbes, uuanda er imo daz marh kegeben hat: daz prot uone
demo himela, daz uuort getanez ein lichenamo. er sk einet
sinemo liute uuaz er getuon mac, uuio diu sint gote maht-
lih dia den mennisken sint unmahtlih. ana uuiu skeinet
er iz?
7. Vt det illis hereditatem gentium: opera manuum eius
ueritas et iudicium. Daz er in gebe erbe dero diete. uuelihen?
den die ze imo choden 'uuir ferliezen elliu unde nah folgoton
dih'. uuaz uuiset uns? sie sendet er. uz unde tuot si uuocheron
alla diete. uuarheit unde urteila sint sin hantuuerh. diu
138d uuarheit git Ion den geloubi | gen, diu urteila gibet daz uuiza
den ubelon. dia marterari unde alle geloubegi stent in dero
uuarheite: er bringet sie ze irteilenne, nielit ein die föne den
sie irteilet uurtin, sunter mite die engili,
8. Fidelia omnia mandata eius, confirmata in saeculum
saeculi, facta in ueritate et aequitate. Siniu gebot ne triegent,
sie sint iomer ueste, si sint in uuarheite getan unde in rehte
ze dero uuis, übe man hie ne flizet ze arbeitenne, daz man
ouh dort ne uinde die rauua.
9. liedemptionem misit dominus populo suo: mandauit in
aeternum testamentum suum. An Christo santa er losunga
sinemo liute föne dero ferherunga disses ellentuomis. niuuua
139-1 bemeineda be I ualh er uns, daz uuir fleisclichen ne denchen
CX 7 chode niiochero
— 197 — ■
dia fliczenten orcla mit dero milche iiiide mit domo honige,
suntor daz himeliske riche, unde luiir hie seti nesuochen,
sunter dara sparen.
10, Sanctum et terribile nomen eins: initium sapientiae
timor domini. Sin namo ist heilic in dero mcnnischeite, pru-
telih in dero gotheite. ze gotis forhtnn fahet ana nuisheit:
nuanda e ist ze furhtenne diu hella, danne getruen den himel;
e sint ze fergebenne die missetate, danne ze digenne diu Ion.
Intellectus bonus omnibus facientibus cum, laudatio
eins manet in saeculum saeculi. Guot ist diu fernunst den
die sie skeinent: daz man ferstet unde nicht netuot, daz ist
I freise. iomer uueret sin lob. uues? uuane des skinhaften 13'J''
fernunst.
CXI.
Dise zuene uuissagon cherton iro muot zuo dero geistlichen
uernunste, do si iruundene uone Babilonia dia iriteniuunga
des sales kesahen: uuanda si bezeichenda dia iriteniuunge des
niuuuen liutes diu an Christo ist. föne diu ist disor salmo
alleluia dero heill^un becherda die Dauid in sinen ziten sanc
e uierzeheneji chunneskeften.
1. Ij eatus uir qui timet dominum: in mandatis eins uolet
nimis. Salic man ist der got furhtet unde in sinen geboten
harte uuillic ist, so daz er sie | gerno uueret. 139c
2. Polens in terra erit semen eins: generatio rectorum
benedicetur. Sin samo ist daz guote uuerh, kemac filo in
dero saugen erda. diu erda uuart kelazen Zacheo umbe daz
halften teil sinero uuesennusside unde dero uuiteuun umbe
die zuuene helbelinge unde demo armen umbe den clielih des
ehalten uuazeres: so mahtic ist der samo dero guoten uuercho.
dero rehton gehurt uuirt ze guote geuamot, iro chunneskefte
CXI 2. uueseunuusside
— 198 —
uolget salda: daz ist der segeii. salda gaben alte liiite iro
chinden, daz ist daz si sie segenoton.
139^^ 3. Gloria et diuitiae in domo eins, | et iusticia eins manet
in saeculum saeculi, Guotliclii unde rihtuom sint in des
herzen der got furlitet. da ist der gedinge des euuigen libes,
da ana hat er genuoge, uuanda der gedinge beuuendet wirt
in daz dinc. föne diu ist er riebe, uuanda sin reht uueret
iomer. zitlicben teta er iz, euuiclichun hat er iz. uuannan
ist daz ohomen?
4. Exortum est in tenel)ris lumen rectis corde: misericors
et miserator et iustus dominus. Uuanda lieht irrunnen ist
rehten herzen, uuelehez ist daz? trohtin der rehter ist den
ubelon, gnadic den guoten. uuanda geskriben ist 'in diu
140a eigenen chom er, unde die | sine ne inphi engen in. daz si
in inphiengen, gab er in den geuualt daz si gotis chint
uurtin'.
5. locundus liomo qui miseretur et commodat, disponet
sermones suos in iuditio. Uunnesam mennisko der anderomo
gnadet unde intlihet. ode iz chuit: der anderemo antlazendo
uergibot unde gibet, nah diu so gescriben ist 'uerlazet ir, so
uuirt ouh iu uerlazen. gebet ir, so uuirt ouh iu gegeben',
uuanda gnadic ist dero iegelih der anderemo gibet odar uer-
gibot odar intlihet. der sih rechen uuile, der uorderot guot-
licha: uuanda auer gescriben ist 'bezzcre ist der den zorn
1401» uberuuindet, | denne der eina burc iruihtet'. der uorderot
ouh rihtuom der den armen nieht ne gibet: auer neist er arm
gebende, uuanda er dar umbe himelisgen scaz imphahet.
siniu uuort ordonot er in die iudicii da allere Hute dincstat
ist umbe dei uuerh dere gnadicheite. er uindet iro guoten
antreiten sus 'herro fimf phunt gäbe du mir, nu han ih ge-
uuocheret anderiu fimtiu'. mit den uuirt er beskirmet, also
da ana skinet:
6. Quia in eternum non commouebitur. Wanda er für der
uone sinero zeseuun geskeiden neuuirt.
CXI 3. Gloria ] la 4. gescriben ist ] ist fehlt
— 199 —
7. In memoria aeterna erit | iustiis, ab audiciono mala 140«
non timebit. In euiiigero gebucte uiiisot der relito, diu uuirt
den ubelen uirsaget an den uuorton 'ili nirchonnc iuuuir
niebt'. er ne furbtet daz die ubelen geboren sculin 'uarct,
ir ferfluocboten, in daz euuige fiur daz demo tiufile gegareuuct
ist unde sinen engelen'.
8. Paratimi cor eins sperare in domino, confirmatum est
cor eins: non commouebitur donec despiciet inimicos suos.
Daz ist uone diu daz sin berze garo ist ze gedingonno an got ■
unde an imo alle cborunge ze ubiruuindenne. sin berza ist
giuestinet uuidir den | die imo dar umbe sint spotenti, daz 140^
er daz getruet daz er nesibet. so ist er geucstinot, daz er
aba demo gedingen necbumet, e er daz gesebe da in dero
bobi daz sine uiande uuellent geseben hie nidene, sie an dera
erda unde er in demo bimili.
9. Dispersit, dcdit pauperibus: iusticia eins manet in sae-
culum sacculi, cornu eins exaltabitur in gloria. Vone diu
spendota er sin guot, gab iz armen, sin rebt uueret iemer,
uuauda iz imo der bat gebalten m demo bimelo der in uuolte
hungeren unde dusten daz reht in dera erda. sin born uuirt
guotlicho irbaben, uuanda er mabtic uuirt uore gote.
10. Peccator ui | debit et irascetur, dentibus suis fremet 141-^
et tabescet: desiderium pcccatorum peribit. Daz gesibet der
sundigo .unde bilget sih ze imo selbemo mit spatera riuua:
mit zanen grisgrammot er unde suindet, uuanda er dara ge-
uuorfen ist da cblaga unde grisgammon ist, imo neskibet
niebt ze gremezzenne unde uuider zc lebenne, so iz fuore,
übe er in demo gefuorsamen zite riuuesete. zi uuiu so? er
bat iz dara gesparet da dero sundigen gircda zegat.
CXI 8. garo ist fehlt 9. dusten = dursten
10. nieh ze grisgammon = grisgrammon
200
CXII.
1. _Laudate, pueri, dominum, laudate nomen domini. Lo-
bcnt, chiut, trolitinen, lobet trolitinis namcn. mamiiclili si
141'' cliint, si diemuoti, iinde lobe got, | nals sih selben, uuile er
chint sin, so mac er durh dia engl cliomen ze liimela: uuanda
engl ist diu porta diu dara leitet.
2. Sit nomen domini benedictum ex hoc nunc et usque in
saeculum. Gelobet si trolitinis namo uone nu unz in euua,
daz chuit iouli nu iouh iemir.
3. A solis ortu usque ad occasum laudabile nomen domini.
Allen sizenten uone dero ufirrunsti ze demo sedalgange dara
diu heiliga cbristenlieit uerrist gereichet, si lobelih sin namo.
4. Excelsus super omnes gentes dominus, et super caelos
gloria eins. Trohtin ist hoher über alle diete. diete sint
141'' I mennisgen: uuer no uueiz daz er hohera ist danne si? sin
guotlicha ist ouh über liimela: die diemuoten sint sina himela,
an den ist er, die uuizzen in obe in.
5. Quis sicut dominus deus noster qui in altis habitat?
6. et humilia respicit in caelo et in terra? Vuer ist so unser
got?. der hoho sizet unde nideriu sihet. der ufen den hohen
himelen sizet, ziu nescol der nideriu sehen in erda? an siiien
heiligen die noh in demo libe sint unde doh iro muot in
demo himela ist, hat er himil unde erda: sie sint himil,
141fi uuanda si uerstent dei hohen; | sie sint erda, uuanda si noh
in demo libe sint. uuanda ouh die heiligen sumelicha hina
sint, sumelicha hie, pediu sihet er dei diemuotegen in demo
himela unde in dero erda.
7. Suscitans a terra inopem et de stercore erigens paupe-
rem. Der uone erda uf rihtet den helfelosen unde uone miste
heuet den armen, der in den irdisgen gedanchen unde in den
fleisclichen uunnelusten lebeta, den chuichet er unde zuchit
in uf ze den tugenden iouh so höh.
CXII 3. uerrist ] uerristet 7. unde in den ] uuden
— 201 —
8. Vt collocct cum cum principibus, cum principibiis po-
puli sui. Daz er in geseze samct den fiu^sten. uucliclieii
fursten? samet eleu fusten siiiis liutes: | mit den poten unde 142«
mit den uuissagen, so er Paulum teta den er uone einemo
durliahtare cinin poten uuerden hiez.
9. Quia babitare facit sterilem in domo, matrem filiorum
Ictantem. Der die unbirigon, also diu accclesia uuas o iro
gemabilo cbome, nu tuet sizzin in sinemo bus, froiu muotcr
manigere cbindo.
CXIII.
1. In exitu Israel de Egipto, domus lacob de populo bar-
baro, 2. Facta est ludea sanctificatio eins, Israel potestas eins.
Do Israel fuor uzer Egipto unde lacobis slalita uone freme-
demo liute, do uuart getan heilic ludea, unde Israel uuart
sin geuualt. uues? uuane gotis der is allis uualtet. Den
tiu j fal unde die finstera fliehendo, cbomen uuir ouli in sinen 142''
geuualt: uuanda iz uns ze pilde gescril)en ist. unde danne
gibet er uns geuualt gotis chint uuerden.
3. Marc uidit et fugit, lordanis conuersus est retrorsum.
Daz mere flob, do iz die uart gesab: die uuerltlicben unde
die gotis fiante babent nu gerumet den Cbristianis, daz si
uuiten uueg zi imo eigen. lordanis uuider cberta sib: alle
sundige unde in dirre totlicbe uerrinnente gesebent unsere
uzfart uone Egipto unde ircboment is unde gelirnent uuidere
oberen ze Cbristo uone demo sie geuuendet uuaren.
4. Montes exultauerunt ut ari | etes et colles siCut agni 142«
ouium . . . Vuaz freuuet ir iuuib, berge, also die uuidere
unde ir, pubile, also dei lembir? uuane daz ir geboren sculet
'uuobii du guot scalb unde du getriuuir, uuanda du in luzi-
lemo dinge getriu uuare, uone diu sezze ib dib über niicbe-
CXII 8. fusteu = fursteu CXIII 4. scalh ] scahl
— 202 —
liu". odar freuiiet ir iuiiih daz iz sus geiiaren ist, so hera
nah stet.
7. A facie domiiii mota est terra, a facie dei lacob. Vono
trohtinis gagenuurti der daz cliot 'ih pin sameiit iu iiiizi
an die ferentidi dirre uuerlte'. Diu erda ist irimeget, si uuas
e träge: nu ist si irimechit uone demo gotis antluzzi, daz si
baz uuerde in imo geuestinot.
142d 8. Qiii I conuertit petram in stagna aquarnm et rupem in
fontes aquarum. Der den stein becherta ze seuuazzeren mide
den fels ze springenten uuazeren: er ist der stein, er duhta
den harta den er uncbunt nuas, also si cboden 'dizze gecbosi
ist uile harte, uuer mac iz uersten'? auer nah sinere urstende,
do er unas antfrist dere gescrifte, do gab er in spiritum
sanctum unde inthez er sih, mido uuart in ein brunne des
fliezenten uuazeres in uitam aeternam. Odar die luden uuaren
der stein, unde er uueihta sie, nah den uuorten 'got ist ge-
uualtic uone steine irchuichen dei chint Abrahamis'.
143a 1' Non nobis, | domine, non nobis, sed nomini tuo da
gloriam. Nicht uns, trohtin, nieht uns, suntir dinemo namen
gib dia guotlicha, daz daz uuazzer uz demo steini chom,
uuanda uuir nigiegen dara nah mit guoten uuerchen, daz uuir
is deheinin danc haben sculin.
2' Super misericordia tua et uoritate tua, ne quando dicant
gentes 'ubi est deus eorum'? An dinera gnada stet iz in dero
du iz gehieze, unde in . dinero uuarheite an dero du iz uuere-,
test. Gib dir selbemo dia guotlicha daz die diete nechedcn
huohendo 'uua ist iro got'? la si geeiscon daz du unser got bist.
143'' 3' Dens I autem noster in caelo omnia quaecunque uoluit
fecit. Vbe si betent sunnun unde manen die sie gesehen
magen, auer unser got ist hina uf in himcla da in dei ougen
des libes nieht gesehen nemagen. er ist hohera dennc dcheina
hinielisca odar irdisge lichinamen gereichen mugen. Auer so
ne ist er da, daz in siniu uuerc inthaben, suntir sin euuicheit
inthabet in. AI d^z er uuolta, teta er in himile unde in
CXIII 7. uuerde geuestinot 3' mugen ] mnge, lool von
anderer Hand am Rande
— 203 —
erda. in den oberen unde in den nideren sinis liutis skeinda
er sina gnada, daz sih iro neheinir neguotliclie uone sinen
uuerchen. Dannan uuizzen uuir in, dannan bechennen uuir
in, nals fo | ne gesihte. 143«
4' Simulacra gentium argentüm et aunim, opera manuum
liominiim. 5' Os habent et non loquentur, oculos liabent et
uon iiidel3unt. 6' Aures habent et non andient, nares habent
et non odorabunt. 7' Manns habent et non palpabunt, pedes
habent et non amljulabunt. Auer gentium gelihnissc silberi-
niu, gukliniu, menniscon hantuuerch. habent munt unde ne
sprechent, habent engen unde ne sehent, oren unde negehorent,
nasa unde ne stinchent, hende unde negreifont, fuozi unde
negant. Non clamal^unt in gutture suo. In ii'O chelun ne
hitent sie sih, daz ioh tier magen tuon. Tumb meimisco der
sin betot umbe die gelichi dere mennischon lide, so lanc die
muse unde die sparen dar um | be nelazent si nenistin in in. li'A^
Stoubent sie die mennisgen uz, so stoubent sie die fordereron
uzzer den hinderoren. unde sid sie die forderoren nobetent,
umbe uuaz petent si denne die hindereren?
8' Similes ilHs fiant qui faciunt ea et omnes qui confidunt
in eis. Gelih uuerdent in die diu tuont unde alle die sih
zc in uersehent. Iro muot unde ire sinne sin also betäii
unde also tot so dero aljgotc.
9' Domus Israel sperauit in domino, adiutor eorum et
protector eorum est. Auer Israhclis hiuuisge, daz sint die
gloubegen, die gedingent an got: unde dar umbe daz sie des
nerdrieze, ist got iro helfare unde iro skcrmare.
10' Domus I Aaron sperauit in domino, adiutor eorum et 144»
protector eorum est. loh daz teil dero keistlichen die andere
lereut, ist des ouh in demo gedingeii daz er noh nehat in
demo dinge: pediu ist er ouh iro helfari.
11 ' Qui timent dominum, sperauerunt in domino: adiutor
eorum et protector eorum est. Die got furhtent, die gedingen
an in: pediu ist er ouh iro hilfari.
CXIII 9' gloubegen gedinget, die und n (vor t) iiher geschrieben
lu' loh ] (jehessert aus luh 11' Qui ] Q fehlt
— 204 —
12' Dominus memor fuit nostri et benedixit nobis. Siues
clanchos äuc unsere geuurlite irhugeta unsir got unde gab
uns sogen.
13' Benedixit domui Israliel, benedixit domui Aaron. Be-
nedixit Omnibus qui timent dominum, pusillis cum maioribus.
louli gedingenten iouh furhtenten, mereren ioli minueren gab
er sinen segen,
144b 14' Ad I iciat dominus super uos, super uos et super filios
uestros. Trohtin lege noh ze iu, ze iu unde zc iuuueren
chindon. Trohtin tue iuuuih uuahsen, iuuuib lerari unde
iuuih uuilligi fernemare, unze diu lieiligi aecclesia gebreitet
uuerde über al.
15' Benedicti uos domino qui fecit caelum et terram.
Ze guote genämet sid ir trohtine der iuuuer sumeliche teta
bimil uone domo der regen chumet mit demo diu erda ge-
fubtet uuirdet.
16' Caelum caeli domino, terram autem dedit filiis homi-
num. Die lerarc derc lerare liez er imo selbemo ze lerenne,
die rieisclicheu die erda heizcnt gab er ze lerenne den ehin-
144c den dero | mennisgen. daz die nideren uone den oberen
gefuhtet uurten.
17' Non mortui laudabunt te, domine, neque omnes qui
descendunt in infernum. Himil unde erda loben dih, tote
ne lobent dih, noh die ze helle uarent. Vuelichc sint daz?
uuane die uone in selben uuellent.
18' Sed nos qui uiuimus, bcnedicimus domino ex hoc
nunc et usque in saeculum. Auer uuir gotis danches lebente,
danchen imo iomer.
CXIV.
1, JJilexi, quoniam exaudiet dominus uocem orationis meae.
Got minnota ih, uuanda er gehorta dia stimma minis gebetes.
CXIII IG' terra
— 205 —
2. Quia inclinauit aurem suain milii, et in diebus raeis
inuo j cabo te. Vuanda er mir geneicta sin ora. Uuannan 144^
uueiz mennisco daz? uuanc uone demo gedingen. Unde in
minen tagen ana hara ib in: daz sint die taga dera totlicbi
die mir uone ungehorsame geskeben sint.
3. Circumdederunt me dolores mortis, pericula inferni in-
uenerunt mc. An den tagen umbofiengen mib diu ser des
todis, bellefreisa irfuoren mib. uua irfuoren si mib? uua
funden si mib? da ib irrota uone dir. si funden mib: ib
necbunda sie finden, ib nccbunda sie ircbennen in den fram-
spuoten dere uuerlte. an den meiste sint dei flor derc belLa,
an den baftota ib, die neliezen mib sie uuizzen: uone diu | 145»
cblageta ib sie dir.
4. Tribulationem et dolorem inueni, et nomen domini in-
uocaui. Ib cbom auer ze mir unde bebuocte mib, unde fant
an mir arbeite unde ser dei mir unuuizzentemo ana uuaren.
unde ana barota gotis namen, uuanda ib do uuissa luier ib
uuas.
5. 0 domine, libera animam meam: misericors dominus et
iustus et deus noster miseretur. Vuola trobtin, cbot ib, lose
mina sela. Des ist manniclicbemo dürft, daz er ile finden
dia uuenicbeit diu imo unuuizzentemo ana ist, unde er cblaga
daz er nu durftio ist irdisgere labe ze dissis libis lezzi, demo
e irboten luiart bimelisgiu seti ze euuigis libis statigi. Der
daz uuile uueinon, den getuot saugen der unsib io uuolta ge-
balten, j Gnadic lierro unde rebter, unde got unser gnadet. 145''
Gnadic, uuanda er geneiget mir sin ora: rebter, uuanda er
fiUet die sundigen: auer gnadic, uuanda er sie auer impbabit.
6. Custodiens paruulos dominus: bumiliatus sum et libera-
uit me. Luzzele Ijebuotenter, berro, uuanda er sie uuile tuon
bebege erben. Diemuote uuard ib, pediu beilta er mib: die
gesniteni dere uunden leid ib, daz diemuote mib, daz neist
niebt uuizentlih, suntir beilfuorlib.
7. Conuertere, anima mea, in requiem tuam, quia dominus
bene fecit tibi. Sela miniu, uuirt becberet in dina rauua.
CXIV 4. fant ] ruii andrer Hand üherfjesdirichcn
— 206 —
145c habe | gedingen ze euuigen rauueu. uuanda got habet mir
uuola getan dar aua daz er miiia sela nam uzir tode. daz
chuit uzer unglouben.
8. Quia erij)uit aiiimam rneam de morte, oculos meos a
lacrimis, pedes meos a lapsii. Er nam miniu ougen uone
trahenen, mine fuoze uone slipfe. da daz eirii ist, da ist daz
ander: hie ist iz in demo gedingen, dort ist iz in demo dinge.
9. Placebo domino in regione uiuorum. Hina füre ist iz,
da liehen ih gote in dere lebenten lande: da ne sint zähere,
da neist ual.
cxv.
10. üredidi propter quod locutus sum. Gnuoge sprechent
145'^i die imarheit | in dero zungen unde habent die lugeheit in
demo herzen: den ist uuideruuartic der hie chuit 'ih cloupta
die uuarheit in demo herzen, uone diu sprah ih sia ouh mit
dera zungen'. Ego autem humiliatus sum niuiis. Auer
ih uuard harto gediemuotet, uuart harto gearbeitet, uuanda
maniga uuidersprechent die uuarheit. Daz chodent die mar-
tirari mit rehte dere disiu S'timma ist.
11. Ego dixi in excessu meo 'omnis homo mendax'. Ih
chot in mines muotis irchomeni 'alle mennisgen sint lukge':
sint doh sumeliche die nicht lugenari ne sint, daz sint sie in
demo teile unde si nieht mennisgen ne sint, sunter in demo
146a teile da si sint chint des hohisten. der | ist mennisco der
an sih selben getruuuet: der geskeinet daz er lugenari ist,
also Petrus der imo selbemo getruente Christum ferlougenota.
12. Quid retribuam domino pro omnibus quae rctribuit
mihi? Vuaz mac ih gote tuon umbe al daz er mir getan hat?
Er lonota mir ubelis mit guote, uuanda ih uone minen Sün-
den lugenari bin: uone sinen geben bin ih uuarhaftir. uuaz
gibo ih imo dara uuidere?
CXV 11. sie ] von andrer Hand übergeschrieben
12.- retribiiet
— 207 —
13. Calicera salutaris accipiam et nomeu doraini iniiocabo.
Triiiche den chelili den er tranc, lido gerno umbe in daz er
umbe mih leit unde ana liare sinen namon, daz er mir die
pal I di gebe, uuanda iz anderes sin nemac. 14Gi>
15. Preciosa in conspectu domini mors sanctorum eins.
Föne diu ist so tiure in gotis gesihte sinero heiligen tot.
mit sinemo toda choiifta er sie, den leid er umbe sie, daz
ouh sie sib sin nirchomen umbe in.
16. 0 domine, quia ego seruus tuus, ego seruus tuus et
filius ancillae tuae. Vuolne herro, herro uone diu uuanda
ih diu scalli pin: din scalc pin ih den du cbouftest unde di-
ncro diuuua sun, saiicte aocclesiae. Die auer uzerenball) iro
martirari beizen uuellent odardina scalcba, so manige | irrari 14G<-
tuont, die nesint chint sinere diuuua.
17. Disrupisti uincula mea: tibi sacrificabo hostiam laudis,
et nomen domini inuocabo. Miniu baut zebrache du ane
mine geuurbte: des opferen ih dir lobefrisging. Ih uuas in
hafte: dannen uz name du mih, daz ih uurte din scalc unde
dinere diuua sun.
18. Vota mea domino reddam in atriis domus domini,
19. in conspectu omnis populi eins, in medio tui, Hierusalem.
Miua antheiza antuurta ih in des gotis husis houen, in sancta
aecclesia, uore allemo sinemo liuto der sin hus ist, in mittero
Hierusalem 1 diu den fride uuilo, nicht den uuic. 14G«i
CXVI.
1. Liaudate dominum, omnes gentes: laudate cum, omnes
populi. Lobent trohtinen, alle diete: lobet in, alle liute.
2. Quoniam confirniata est super nos misericordia eins, et
ueritas domini manet in aeternum. Vuanda an uns ist ge-
uestinot sin gnada: er ist hera chomen also er gihiez, unde
CXV 13. gäbe, a tinterpunctirt, e darüber 15. sanctorum ]
scorum sinero hei [ gen 17. inuocabo ] iuuobo
— 208 —
sin uuarheit uueret iomer, ioli an diu daz er den guoten
gibet dei Ion unde den ubelen daz uuize.
CXVII.
1. üonfitemini domino, quoniam bonus, quoniam in sae-
culum misericordia eins. lehent des trolitine daz er guot ist,
daz sin gnada iomer ist. Imo ist eigen daz er guot si,
147a uuanda er nieht negi | bit übel umbe übel, suntir er gibet
iouli guot umbe übel, iomer ist er gnadic.
2. Dicat nunc Israliel, quoniam bonus, quoniam in saecu-
lum misericordia eins. 3. Dicat nunc domus Aaron, quoniam
in saeculum misericordia eins. 4. Dicant nunc qui timent
dominum, quoniam in saeculum misericordia eins. Nu cheden
die Israheli, daz sint die minneren, unde chode Aaronis hiuuisge,
daz sint die mereren, unde cboden alle die got furhten 'sin
gnada ist iomer'.
5. In tribulatione inuocaui dominum, et exaudiuit me in
latitudine. In note unde in engi hareta ih in ana: in uuiti
da sin riclia ist 'gehorta er mih. in dere engi biren uuir: in
lAl^ dere sculin uuir umbe daz baren, daz uuir dannan uz | me-
gen uaren.
6. Dominus mihi adiutor: non timebo quid faciat mihi
homo. 7. Dominus mihi adiutor: et ego despiciam inimicos
meos. Trohtin ist min helfare, bediu neruocbo ih uuaz mir
übel mennisco tuot. Er ist min helfare, bediu uermane ih
mina fiande.
8. Bonum est confidere in domino, quam confidere in ho-
mine. Bezzere ist an got ze getruenne, danne an mennisgen.
9. Bonum est sperare in domino, quam sperare in jorin-
cipibus. Pezzera ist an got ze gedingenne, danne an die
fursten. daz mac man ouh ze den engelen fersten: suedirir
147c mir hilfet, mennisco odar eugil, mit | des hende hilfit mir
got, sin ist diu hilfa, an in gedingo ih.
— 209 —
10. Omnes gentes circuieiamt me, et iu nomine domini,
quia ultiis sum in eos. 'Mih diu liud' cliuit sai\cta aecclesia
'umbelialboten alle diete, uiide iu dineii namen uberuuaut ih sie'.
11. Circumdantes circumdederunt nie, et in nomine domini,
quia ultus sum in eos. 'Mih selben' chuit Christus 'umbehal-
l)oten die luden, unde ih geoberota sie in dinen namen'.
12. Circumdederunt me sicut apes, et exarserunt sicut
ignis in spiuis, et in nomine domini, quia ultus sum in eos.
Also binen den uuaben undjehabeton sie mih, uuanda mit
minero marti | ra getaten sie mih suoze allen den die mih UTJ
minnont. Unde in minemo lichinamen inprunnen si also fiur
in dornen, uuanda die gestungede des lichinamen pranden si
mit dere inzuntidi des ahtisalis. unde in gotis namen rah ih
iz an in, einuueder mit becherida, odar mit dere chumftigen
racha.
13. Inpulsus euersus sum ut caderem, et dominus suscepit
me. Ana gestozener ßjiard ih gecheret, daz ih fiele, daz
man dane uuile, übe iz fasto stät, daz uueget man, daz uuer-
l)et man: so taten mir die ahtare, so uuolten si mih iruellen.
Odar: ana gestozener uuart ih geuuendet, also | man prot 148»
uuendet in herdo. daz chuit: uuart ih auer ana gecheret,
daz ih ofto gestozener uiele. auer got unterfieuc mih, daz ih
neuiele.
14. Fortitudo mea et laudacio mea dominus, et factus est
mihi in salntem. Min starchi unde min lob ist trohtin, unde
ist mir ze heili uuorten. Der uallet uone stoze der sin selbis
lol) uuile sin. Uuanda auer got neuallet, pediu neuallet der
sih ze imo habet.
15. Vox exultationis et salutis in tabernaculis iustorum.
Da ist stimma freuuidi unde heili da dere rehten selida sint,
nals des mornis so iro uiande uuanent.
16. Dextera domini fecit uirtutem, dextera domini exalta-
uit me: dextera domini fecit uirtutem. Gotis ceseuua machota
chraft ana mir, gotis ceseuua irhoh [ te mih. sin tugent ist 1481»
daz er irhohet den diemuotigen, gegotelichet den totlichen:
CXVII 14. got neuuallet 15. stimma fehlt
14
— ÖIO —
er gibet die giiotliclii den geliorsamen, er gibet die siginumft
an demo gestrite.
17. Non moriar sed uiuani, et narrabo opera domini.
'Vone diu nestirbo ih nieht' chiiit sin aecclesia 'so du uuanist,
sunter ih lebo des libis der dir unchunt ist, unde cello siniu
uuerli. zi uuiu uuolta er mih solih liden'?
18. Castigans castigauit me dominus, et morti non tradidit
mo. Bezzeronta pezzerota mih got, sterben neliez er mih.
uuara zuo bezzerota er mih? uuane daz erbe ze besizenne:
148c also der uater den sun | uillit demo er daz erbe uuile. uua
ist daz erbe?
19. Aperite mihi portas iusticiae, ingressus in eas confite-
bor domino: 20. hec porta domini, iusti intrabunt in ea.
Intuot mir, ir boten, ir da habet die sluzili des himilrichis,
intuot mir die porte des richis ze den daz reht leitet: da
uinde ih iz. dar in gegangener giho ih gote in den loben,
also iz chit 'Salic sint diedir buent in dinemo hüs, die lobent
dih iomir'. Trohtinis sint die porta. uuelihe gent dara in?
die rehten gent dara in.
21. Confitebor tibi, domine, quoniam exaudisti me, et
factus es mihi in salutem. Da giho ih dir, da daneben ih
148d dir daz du mih gehortist unde mir uuorten bist in die heili. |
22. Lapidem quem reprobauerunt edificantes, hie factus
est in capud anguli. Der stein den die luden zimberonte
uerchuren, der uuart ze huobete des uuinchilis, daz chuit ze
houbetsteiuo. Der houbetstein daz ist der uuinchelstein der
zuuo uuende ze samine fuoget. Christus fuocta ze samine die
luden unde die heidenen, daz sie an imo ein liud uuaren
unde ein aecclesia.
23. A domino factum est istut, et est mirabile in oculis
nostris. Vone gote uuart daz getan: uone den luden uuart
er gecimberot lihnamolichen, uone goto uuart er ein uuinchel-
stein, nals uone den luden, uuauda si in ferchuren durli die
mennischeit. Unde in unseren ougen ist iz uunderlih.
CXVII 18. me dominus ] me feldt 20. gegauener
22. daz sie an imo ] sie fehlt
— 211 -^
24. Haec est dies quam fecit dominus: exultemus et l^e-
mur in ea. Der tag ist den got teta, ! tag unserera heile. 149»
an demo tage freuuen uuir unsih, au demo tage sin fro unde
uunnesam.
25. 0 domine, saluum me fac: o domine, bene prosperare.
26. benodictus qui uenturus est in nomine domini. la du
trohtin, tuo mih gehaltenen: trohtin, uuola gespuote mina
uart ze dir, uuanda ih uone ferremo eilende ü'uuindo unde
uone den skeido die den frido hazzent. ih chosota fridelicho
samet in, si uuidirfuhten mir danchis. ze guote genameta
der in trohtinis namen chumit: ze ul^ele genamet der in sin
selbis namen chumet. Also iz chuit in euangelio 'Ih chom
in minis uater namen, ir ne phienget mih nieht: übe ein an-
derer chumit in sin selbis namen, den inphahet ir'.
27. Benediximus uol)is de domo domini: deus dominus 149i)
et illuxit nobis. 'Vuir segenoten iuuuih uzzh" demo gotis
huse'. uuer chuit daz? Daz tuont die euuarte ze demo liute,
die hebegen ze den luzfelen, so here, daz si in ire muote ge-
reichent hina ze gote, so iz in dismo libe uuesen mac: si
gemezsament iro gechose durh die uueichen. uua nement si
daz? uuamiau chumit iz in? uuane uone himela da daz innerere
gotis hus ist. uuaz chundent si? der herro der in demo gotis
namen chomen ist, den die luden ferchureu, der ist gelih
demo uater. daz irskeinda er uns, daz ouh uuir iu iz.skin-
haftic tuoen [ imde ir daz sament uns fenemet unde daz 149«
samet uns gloubet. Coustituite diem sollemnem m con-
densis usque ad cornu altaris. Sezcent iu oubhaften tac unde
tuldet den in gedrange: samenot dara zuo menige. sezzit in
iu hie in gedrange da daz lamp irslagen uuart, unze ir hina
uf chomet ze demo innereren gotis hus dainian uuir iu gaben
segen. da ist diu stimma dere freuuidi, da ist sconiu tult,
da ist der euuige euuart, da ist daz ophir, da ist ouh der
euuige altare, da ist daz gezamte muot dere rehten. Unde
uuaz anderes tuen uuir da, uuane daz uuir in loben? Uuaz
anderes cheden uuir uua ne daz hera nah stet? 149d
CXVII 27. (149c) ist der ouh der
14^
— 212 —
. 28. Deus mens es tu, et confitebor tibi: deus maus es tu,
et exaltabo te. Confitebor tibi, quoniam exaudisti me et
factus es mihi in sakitem. Daz cheden uuir in dero minni:
selbiu diu minna ist unsir stimma.
29. Confiteraini domino, quoniara bonus, quoniam in sae-
culum misericordia eins. Da uieng der salmo aua, da get
er oub uz.
CXVIII.
A
1. Jjeati inmaculati in uia qui ambulant in lege domini.
Die ungenieiligote gent an demo gotis uuoge — Üuelicbemo?
in sinero e — die sint salic. si uuellent alle salicbeit: sus
sculin si dara nab chomen, anderesuuio ne magen si. uundir
nist daz daz die guoten dar umbe sint guot, daz si sin salic:
daz ist uundir daz die ubelen dar umbe sint ubil, daz oub
15<)a si sin salic. si suochent die salicbeit in demo huore, | in
demo ubirbuore, in demo scaze, in dere berskefte, in dera
racba dere uianda. uone diu si uuerdont arme, an den uuel-
lent si sin salic. die solieben ladet uuidere disiu reda, daz
si mit ubelen guotiu nesuochen.
2. Beati qui scrutantur testimonia eins, in toto corde ex-
quirunt eum. Salige die siniu urcbunda scrudelont unde in
suoclient in allemo bercen. sumelicbi scrudelent siniu urcbunda,
daz cbuit sine gescrifte, die gernore sint gelerti danne guote.
die ne sint durb daz salic, nob die - nesuocbent got, suntir
guotlicbe ode scaz: pediu ne sint si salic. Übe in oub die
unrehten unde die ubelen suocbent in allemo bercen, mugen
150'' si sin salic? daz mugen si sin in demo gedingen, nals | in
demo dinge.
3. Non enim qui operantui- iniquitatem, in uiis eins am-
bulauerunt. Die unrebt uurcbeut, die negiengen in sinen
CXVII Lj8. Dens mens es tn ] es tu fehlt CXVIII 3. uiis
eius ] eius fehlt
— 213 —
uuegen. ne gienc clanne Paulus au siuen uuegeu der des gihit
daz diu sunda uurelit ist? uuio chuit er? 'daz guot daz ili
geruo täte, des netuon ih nieht, suntir minis unuuilleu tuou
ih daz uurelit'. Uuio gehellent dei? gehören uuir disiu uuort
'Übe ih iz miuis uuuuillen tuou, so ne ist iz miu uuerh nieht,
sunter dere sunteu die mih ana uehtent', d(>i uuerh derc
sundon neuuaren siniu uuerh, uuanda sinen unuuilleu uuorhta
diu üno ana uueseuta suuta. manniclichcuio ist ana i diu 150c
girida. uolget er iro, so nemac er choden mit sancto Paulo
'ih neuui'che iz'. neuolget er imo auer, so tuot er auer uude
netuot nah sinen uuorten, uuanda er chot 'ih tuou undc
netuon'. sin siehtuom tuot unde riuget, uuaiKla er uuidere
ringet. Uone diu uuizzen die die demo uhele uerhengent,
daz si ne gent in demo gotis uuege. die uirhengida stilta
der selbo poto sus chedento. 'Diu sunda nerichesi nieht in
iuuueremo totlichemo Übe sinen giriden ze gehorsamenne'.
4. Tu mandasti mandata tua custodire nimis. Du hiezze
diniu gebot cnoto behuoten, cnoto uuorcn.
5. Vtinam dirigantur uiae | meae ad custodiendas iusti- löOd
ficationes tuas. Sid du siu hiezze cnoto uueren, so uunsco
ih daz mina uuega rehto gecheret uuerden iro ze huotenne.
uuaz sint dine rehthaftung^ uuane diniu gebot diu die rehten
tuont? 'uuaz sint siu' chuit sanctus Augustinus 'uuane diu
uuerh des rohtis dei got gepot'.
6. Tuuc non coufundar, cum perspexero in omnibus man-
datis tuis. Sone uuirdo ih scamec, so ih in alliu diniu gebot
siho unde ih siu uore ougen habe, dar umbe daz ih siu
uuere. siho ih diu ih ne uuereta, diu tuont mir scanda.
7. Confitebor tibi in directione cordis in eo quod didici
iudicia iusticiae tuae. So loben ih dih in minero hercerihte,
daz ih gelirnota dina rehten urteila, übe uone dir mina | uuoga 151»
gerihtet uuerdent. daz lob ist danne diu, nals min.
8. lustificationes tuas custodiam: non me derelinquas usque-
quaque. So behuote ih diniu frumereht, anderisuuio ne mac
CXVIII 3. (1501') iz vor miuis corrigirt aus m (150c) so
ue nemac
— 214 —
ili. nione ferlazest du mih. so uuio du mih ferliezest, do
du min nehuotist, so harto neferlaz mih, daz ih tioreu uuerde.
B
9. In quo corrigit adolescentior uiam suam? in custodiendo
sermones tuos. Vuar ana behuotet der iuuge sinen uuec?
dere uragen uuirt sus geantuurtet: diniu uuort pehuotento,
daz cliuit uuerento. ziu mera der iunga danne der alto?
lölb uuane daz er iungir is scol beginnen unde alter uolziehen. |
Sehen ouh uuer den alten mennisgen bilde, uuer den niuuuen.
ener ne uueret diu gotis gechose, disir uueret sie: uone diu
ist diser der luugo uone demo iz gesprochen ist.
10. In toto corde meo exquisiui te: ne repellas me a
mandatis tuis. In allemo minemo hercen suohta ih dih: daz
chom mir uone dir, uuanda du mih flornen uorsgotist unde
uuidere ladetist. ne stoz mih dana uone dinen geboten,
uuer ist dana gestozen, uuane demo got nehilfit? siniu gebot
nemac nioman geuueren, uuane demo er is hilfit.
11. In corde meo abscondi oloquia tua, ut non peccem
tibi. In minemo hercen bare ih diniu gechose: umbe daz
151« daz ih dir nesuude, ne la siu an§ uuochir | da geborgen sin.
12. Benedictus es domine, doce mo iustificationes tuas.
Gelobet bist du trohtin, lere mih diniu uuerhrelit: lere mih
so tUon in uuerchen, so ih gelirnet habe in uuorten.
13. In labiis meis pronunciaui omnia iudicia oris tui. Mit
lefsen sageta ih alle die urteile dinis mundis: die ih gelirnoti
uone dinemo munde, die lerta ih. alle nemahta ih, uuanda
gescriben ist 'dina urteila sint michil abgrunde'.
14. In uia testimoniorum tuorum delectatus sum sicut in
Omnibus diuiciis. Christus ist der uuec dere gotis urchundi,
uuanda er mit siuero geburte unde mit sinero martira ur-
chundit, uuiolih diu gotis minna si uuidir unsih: an demo bin
lölfi ih geuunnesamet samo | in allen rihtuomen. er iruollet noh
an anderemo libe des hie bristet, da ist er uns euuic uunue-
sami.
CXVIII 9. adolezcentior
— 215 —
15. In manclatis tuis exercel)or, et considerabo iiias tuas.
Vngesuiget piii ih au dineii geboten: ih piii da ana geiiuenit
spreclieimis uiiidir allen uianden dere christenlichen gloube.
Unde so cliiiiso ih dine uuege: daz emzigo lesen leitet mih
ze dere fernnnste dinere miege, die sint gnadä unde uuarheit
dero folnussidi an Christo ist.
16. In iustificationibus tuis uieditabor, non obliuiscar ser-
mones tuos. An dineu rehten ahto ih, föne diu ne irgizzo
ih dinero nuorte, ih neskeine siu an den uuerchen.
17. xCetribue seruo tuo, uiuifica me: et custodiam ser- 152»
mones tuos. Gilt dinemo scalche. du gibist da du uuile
durh die ungesculten gnada guot umbe ubil: gilt ouli mir
nah dinen gnadon, so lebo ih unde behuote diniu uuort.
unde danne chumo ih ze demo anderen lono an demo du
giltist guot mit guote, da auer uolliu gnada ist, uuanda disiu
uone euere chumit.
18. Renela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege
tua. Intuo miiiiu ougen, gib mir keistlicha fernunst: so ge-
lirno ih uone dinero gescribenen e uunderlichiu getougena,
unde geliruo mine fianda minnen. uuaz mac uunderlichera sin?
19. Incola ego sum in terra: | non abscondas a me man- 152^
data tua. Ih pin eilende hie in erda: nebirc uore mir diniu
gebot mit den ih da uz irlosit uuerde. du birgist siu mit
rehte uore den die hie chomelinge noh eilende nesint, nuanda
si sint da si geboren uurten unde anderisuua burc nehabent
dara sie langa. der ist chomelinc der hie eigen hus nehat,
unde er anderis mannis selidare ist, also die heiligen: die
nehabent hie eigen hus, iro uaterlant ist in himele. sit alle
gotis holden uuizzin siniu gebot, unde siu offen sint also daz
ist 'minne got uone allemo dinemo hercen unde dinen nahisteji
also I dih scll)en': uuio bitet er danne daz er siu neberge 152«
uore imo? neskinet da, uuanda ze erist ist unsemfte daz man
CXVIII 16. an den ] adeii, u überf/escJiriehen
^19. (1521^) der hie j die hie
— 216 —
got irchenne, claz iione diu imsemfte ist daz man in minne?
nechorn iz dara zuo daz mennisco ander minnota fnre in?
daz netate er, übe er in irchanda: selbiu sin irchennida zuge
in ze imo. diu irchennida des nahisten mac semftera dunchen,
uuanda iz ein natura ist. auer gnuoge nerchennent sih selben,
uuio magen si danne andera irchennen? unde die minnon die
si nerchennent? nu ist offen daz er sin uueiz, unde er iro
ne bäte, übe er sin ne uuisso? uu bitet er iro, daz er siu
152d baz uuizen | muoze,
20. Concupiuit anima mea desiderare iustificationes tuas
in omni tempore. Min sela gereta in gelüste haben diuiu
uuerhreht in allen citen. si gesahe gerno daz si luste rehtere
uuerche. nu gesehe manniclih uuio guot daz si des er geret,
unde laze sih langen dere giridi.
21. Increpasti superbos: maledicti qui declinant a man-
datis tuis. Vbermuote zuene unsere uorderen rafstest du.
uua skein iro ubirmuot? uuane daz si gerno gehorten daz
diu natara chot 'ezzet ir daz obiz, so biret ir also die gote'.
raahta got zuiuelen uua Adam uuara do er fragota 'Adam,
uua bist du'? 'uua bist du', chot er, sid 'du an demo static
nebist an demo ih dih gescouf: da ne uuoltist du siu, uua
153» bist du danne nu? uuane in dero uue | nicheite'. ne ist daz
refsendo gesprochen? unde ne ist uns diu rafsunga ze erbe
uuorten in unseren manigen martiren? die uone diu so starb
sint unde so manicualta, uuanda si ubele netaten durh die
prode noh »durh die ungeuuizele, sunter durh die ubirmuot.
ze ubele genameta die daz ne brutte, unde dar ubere io noh
sih cherent uone den geboten.
22. Aufer a me obprobrium et contemptum, quia testi-
raonia tua exquisiui. 'Nim mir aba' chuit sancta aecclesia
'itouuiz unde unuuirda, uuanda ih diniu urchunda uorderota'.
nu ist daz uuorten: nu neist daz niomanne iteuuiz daz er an
Christum gihit unde an sinemo urchunde stet, uuanda daz
1531' ahtisal zegangen ist. so uuola ist uerfangen daz si | iro
CXVIII 19. die miuiiou zweimal, das erste Mal durchstriehen
— 217 —
fianda miimota unde umbe siu peteta, iials iteuuiz uurhtendo,
sunter iro heile scundendo.
23. Etenim sederiiiit principes et aduersum me loque-
bantur: soruus autem tuus exercebatiu-, in iustificatioiiibus tuis.
Selbe die heristen sazen uiide chosoton uuidir mir, dingoteu
ubir mib. uone diu uuas daz abtisal starb, viuauda die cbii-
niga gebuten daz man uieiiir die cbristiani nedolete. auer
ih diu Scale uiiart geoubet an dinen uuerbrelitcn. uuio mias
diu oubunga getan? so uuas si getan daz diniu gebot sint
mina ahtuuga. ib luige so uerro ze in, daz ib an in uuile
State sin, unde mir siu daz abtisal genemen nemac.
24. Nam et testimonia tua meditacio mea est, | et con- 153«
silium meum iustificationes tuae. Vnde diniu uuerhrebt sint
ze den ib gereta, ze den ih mib geeinot habo, uuanda ib
mina uianda uuile minnon unde umbe sie beton, dar ana
oube ib mib, an den zuein ile ib unirlegcn sin, daz ib da
ana uuerde gebeizit unde geliertet umbe dinen namen.
D
25. Adhesit pauimento anima mea: uiuifica me secundum
uerbum tuum. Demo estriche haftet zuo min sela, demo
fleisgi gouolgota si, den irdisgen cblebeta si zuo. uuanda daz
tod uuas, uone diu cbuiccbe mib unde tuo mib zuo haften
dir, nals demo fleisgi. der niuuuenis cbot 'ib din scalc uuirdo
geoubet in [ dinen rehthaftungun', der chuit nu 'min sela löS-i
zuo haftet demo estriche'. zuo uuiu? uuane daz imo gnuoc
nedunchit sinero geoubunga, unde er uuidere chomen uuile
danne er chomen ist. cbuiccbe mib nah dinemo geheize der-
dir chuit 'uone dinemo sune Isaac uuirt gemanicualtet din
chunne'. tuo ouh mib sun dinis antheizis, uuanda dei -gotis
chint dei nesint nicht chint des fleisgis, suntir des antheizis.
26. Vias meas enunciaui, et exaudisti me: doce me iusti-
ficationes tuas. Mine uuege, daz chuit mine sunda, sageta ib
dir, dere iah ih dir: unde du gehortist mib so, daz du mir
sie uergabe. lere mib diniu uuerhrebt, lere mib gen dine
uuega: lere mih sie nicht einbafte uuizzen, | suntir ouh tuen 154»
daz ih scule tuon. uuanda der uueiz guot der iz skeinit.
— 218 —
27. Viam iustificatioimiu tuarum iiistrue me, et exercebor
in mirabilibus tuis. Vuec dincro fiinnerehte lere mih, iincle
so nieton ih mih clinero mindere doi an in sint unde uobe
mih an in. princ mih ze den, ze den ih noh ne si chomen,
diu so nnndelih sint, daz is die netruent die iro nechoroten.
28. Dormitauit auima mea prae tedio: confirma me in nerbis
tuis. Min sela slaphota uore urdrucede, uuanda ze den so
hohen gedingento irlac ih, noh mir negespuote sie zirchennenne,
so uerro ih is gedincta. state mih doh an den dinen uuorten,
ze den ih uolchomen bin, daz ih uone in mege chomen ze
anderen.
154'> 29. Viam iniquitatis amoiie a me, et de lege tua mi | serere
mei. Penim mir den uuec des unrehtis, uuaiida is so pezcist
spuon mac, unde gnade mir mit diuere e, mit dere e dere
gloube diu uns gelazen ist durh die guada ze tuonne, diu
uuir uone uns selben getuon ne mahtin.
30. Viam ueritatis elegi, iudicia tua non sum oblitus.
31. Adhesi testimoniis tuis, domine, noli me confundere.
Vuec dinero uuarheite iruuelita ih da ana ze genne. dinen
urteilen haftota ih zuo unze ih hi gienc. • herro min, ne skendo
mih an diu ih nemuoze folchomen dara ih ramen, uuanda iz
154c nieht nist des uuellenten noh des loufenten, | suntir des barm-
hercen gotis.
32. Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor
meum. Vuec dinero geböte liuf ih, do du gebreitist min
herze: gelustic herza ist preit. daz getuot unsih choden 'diu
gotis gnada ist gebreitet in unseren hercen durh den heiligen
geist der uns gegeben ist', föne diu malita ih loufen, uuanda
du geuuerdotist gebreiten min herce.
E
33. Ijegem pone mihi, domine, uiam iustilicationum tuarum:
et exquiram eam semper. Sezze mir e trohtin: du saztist mir
sia litora, sezze mir sia nu spiritu. uuanda litera slehet,
154^ Spiritus libhaftiget. du scribe sia in den stoininen tafe | len:
scrip sia nu in den tauelen des liei'cen. uuec dinero frume-
— 219 —
rehte sezze mir ze e, frumereht au luiiiemo hercen rlurh die
e dere glouba diu den man uuilligen tuot, uuanda der un-
uuilligo ne ist friunt dere e, doli er tuo. daz uuerh dere e.
daz er noh gerno uuissi ungeboten, an demo neuuirt er nieht
gereinet mit derao uuerehe, uuanda er unreine ist mit demo
uuillen. Unde den suoche ih io. uuio ist daz? ne chot er
'den uuec dinero geböte liuf ili'? ist danne daz ander gotis
uuec? Nein. Wio suochet er danne den uuec an demo er
ist? uuane daz er da ana uuile fram dihen unde sin so gereht
uuerden, daz er an imo uolchome ze dere sigenunfte dere
gotis ladunga.
34. Da mihi intellectum, et scru j tabor legem tuam: . . . 155»
Gib mir fernust, unde danne scradelon ih dina e unde gelirno
da ana die gotis minna unde die minna minis nahisten. unde
behuote sia an den zuen in allemo minemo hercen, suio ouh
daz da ana sia ce liruenne, ziuuiu du sia uuoltist den sezzen
die sia nebehuotent, unde uuio uile nuzcis da ana si, uuanda
uns diu e umbe daz gegeben uuart, daz uuir die sunda deste
baz irchennen.
35. Deduc me in semita mandatorum tuorum, quia ipsam
uolui. Leite mih an dere stige dinero geböte, uuanda ih sie
uuolta. minis uuillen iie genuoget da ana daz ih ge durh
den engen uuec der ze demo euuigen libe leitet, du nelei-
tist mih.
36. Inclina cor meum in testimonia tua, et non in aua- | 155^
riciam. Heide min ora unde min herza ze dinen ui'chuuden,
nals ze giri. ze den häklet daz herza dei iz uuile. uuaz scol
iz uuellen, uuane gotis urchundo? gotis urchunde sint gotis
gigihte: an den ist diu uuarheit. uone sinen gerihten uuizen
uuir siniu gebot, dei uuolte der uore chot 'Deduc me in
semita mandatorum tuorum, quia ipsam uolui'. Dei uuile er
nu io ana chodendo 'holde min herce zc dinen m'chunden'.
er uuolta unde uuile, unde bitet des uuillen daz er imo noh
uuahse, unze er in so hohen geuuinne, daz in diu gira nidir
geziehen | nemege, unde er muoze got minnon durh got, nals 155o
CXVIII 33. uolchomeu
— 220 —
umbe flege, so der tiufel zeh den herreii IoId do er chot
'uobet denne lob danchis got'?
37. Auerte oculos meos, iie uideant uanitatem: in uia tiia
uiiiifica me. Chere dane miniu ougen, daz si uppicbeit ne-
seben. im er inac des iibere uuerden er nesehe uppicbeit, sit
dei elliu sint uppicbeit dei bie unter demo sunnun sint'unde
dei si ubirskinit nab Salemonis uuorten? diu uuarbeit unde
diu uppicbeit sint einandoren uuidiruuartic. in dera uuar-
beite nestuonden uuir: in die uppiclieit uielen uuir, uppicbeit
155'i I piren uuir, uuanda uuir dere feruuertidi unde derb todlicba
biren Untertan diu uppicbeit sint. uues gerot danne der nu
cbuit 'obere miniu ougen dana, daz siu uppicbeit neseben'?
uuaue daz er is ubiruuint getuo unde auer cbome in die
fribeit dere gotis chinde da er die uppicbeit nesebe. nob
danne ist daz da ana ze uernemenne, daz er bitet, nio er an
sinen guoten uuercben monnisginiz lob ne uordere nob scaz
nob nebeinen irdisgen danc, daz alHz uppicbeit ist. uuanda
die daz tuont, uone den cbot der beilare 'ze uuare sage ib
iu iz: si inpbiengen ire Ion bie'. an dinemo uuege cbuiccbe
mib. diu giri disere uuerlte ist uppicbeit, Cbristus ist auer
156a uuarbeit unde uuec: | an imo tuo mib leben.
38. Statue seruo tuo eloquium tunm in timore tuo. State
dinemo scalcbe diu gecbose an dinero forbten. daz cbuit:
bilf mir daz ze tuonne daz du gesprecbist. den ' du gibist
den geist dinero forbten, die sint da ana static: andere nesint.
auer uuelicben geist? niebt den geist des dienistis, sunter
dere uunsgunge.
39. Amputa obprobrium meum quod suspicatus sum, quia
iudicia tua iocunda. Nim mir aba minen iteuuiz des ib an-
dera ana uuanota, daz ib sie mines loteris necibe. uuanda
tuon ib uuola umbo liument, daz ist min iteuuiz unde min
sunda. cibe oub ib des andera, daz ist auer sunda: uone diu
1561^ cbuit daz beilige | euangelium 'niebt nirteilit ir, zidiu daz ir
niebt irteilet uuerdet'. mannicliben ruoget odar intsaget da
sin geuuizzili. uuile ieman dar ubere tuon urteila, die sint
CXVIII 37. (155^') menuisginih
— 221 —
frauellili. uoiie diu clmit licra nah 'dina urteila siiit suoza,
uuanda si uuar siut: auer suoze nesiiit die frauellili siut.
40. Ecce conc'upiui inaudata tua: in aequitate tua uiuifica
me. Sihnu, diniu gebot uuolta ih, iro gereta ih: an dinemo,
als an mineuio relite, clmicclie mih, ana mir ist daz mih
toden mac: dannan ih lebo, daz ne uindo ih uuane an dir.
Christus ist din reht, an imo lose mih.
41. Jiit ueniat super me misericordia | tua, domino. sa- 156^
lutare tuum secundum eloquium tuum. Vnda din gnada,
herro, chome ubir mih, daz ih diniu gebot geuueren mege.
uuelichiu ist diu gnada? Christus din haltare der din gnada
unde din reht unde din uuarheit ist, der uuerde gelibhaftet.
so ist din gnada cliomen ubir mih nah dinemo geheize, also
du Abrahe inthieze.
42. Et respondebo e^probrantibus mihi uerbum, quia spe-
raui in sermonibus tuis. Vnde so autuurto ih, uuemo? den
die mir Christum firuuizzent unde den daz zuriuuare ist, daz er
uuart gechrucigot. odar iz chuit: ih antuurte daz uuort dere
glou I ba mir iteuuizzenten. uuelichiz ist daz? uuane daz mih 156^
lerta spiritus sanctus nah demo geheize 'ir nechosit nieht uone
iu selben, sunter der keist iuuueres uater chosit uz iu'. also iz
hera nah chuit 'uone diu antuurto ih, uone diu marhta ih iz,
uuanda du iz gehieze'. Disiu stimma ist des gotis lichinamen.
43. Et ne auferas de ore meo uerbum ueritatis usque-
quaque, quia in iudiciis tuis supersperaui. Vnde uuort
uuarheite ne iruerrest du uone mir. uuanda ouh die trefent
ze demo gotis lichinamen die daz ahtisal irliden nemahten,
unde si Christi firlougenoten unde after des durh iro riuuua
uone dero christenheite uuidera imphangen j uurten, odar si 157»
ouh auderis ze dero martira brahte siginumft geuunnun: uone
diu uuirt hie uernomen daz iro stimma si diu sus betot 'nela
mih ze getate noh furnomis din uirLnigeium. nuanda suio
CXVIII ü9. fraucUil siut 41. elüquia 42. exprobratibus
— 222 —
Petrus sin ferlougeiieta ze eiiiero imile, er uuart doli mit
sinen zäheren ii-aueret unde after des guotlicho geeret. dannan
chot imo zuo der lieilare 'ili pat mnbe dih, Petre, daz din
glouba nieht zegienge'. Uiianda ih an dinen urteilon so uile
mereren. gedingen geuuan, so uile merera rafsuiiga ili an in
leit. diue urteila ualton mih durh mina balda unde rillten
157^ mih auer uf mit dere riuuua uuei | neiiten unde uone dir ir-
baldenteii. an diu geuuan ih fastora dina gnada, daz ih flos
mina ubirmuot.
44. Et custodiam legem tuam semper in saeculum et in
saeculum saeculi. Vnde übe du miiiemo munde nenimist daz
uuort dere uuarheite, so bchuote ih dina ea io. uuelicha?
die minna diudir ist ein uolnussida dere e behuote ih, din
lichinamo, din Christenheit, in uuerlt uuerlte: uuanda in an-
derere uuerlte da uuir dih gesehen ist folliu minna, gotis
unde des nahisten.
— 45. Et ambulabam in latitudine, quia mandata tua exqui-
157c siui. Der da uore beteta, der saget nm uuaz sin gebet | ge-
malita. same er chode 'ih gebeta, du gehortist mih: unde
bediu gieng ih in uuiti, gieiig in dere minna'. uuannan ist
daz? uuanda ih diniu gebot suohta also du lerest in euangelio
'suochet ir iz, so uiiidet ir iz'. unde auer 'iuuuer uater uone
himile gibet sinen guoten geist den die in sin bitent.
46. Et loquebar in testimoiiiis tuis in conspectu regum,
et non confundebar. Vnde mit doro baldi sprah ih an dinen
geboten uore chuuigen, unde nescameta mih, also du gehieze
in euangelio daz uuir dih iahen uore den chunigen.
157'i 47. Et meditabar in mandatis tuis quae dilexi. Vnde |
ih dahta an diniu gebot, uuelichiu? an die gotis minna
unde minis nahisten.
48. Et leuaui maiius meas ad mandata quae dilexi. Vnde
mina hende huob ih uf ze dinen geboten dei ih minnota. an
demo uuerche skeinda ih daz ih siu minnota unde huob ih
uf mina henda, uuanda iz himelisgis ist dara ih sie huob:
nah diu iz chuit 'ih zeigiu den ubirtrefenten uuec', daz ist
CXVIII globa, V über o 4-4. dere e, tinmitielbar nach e
Rasur
— 223 —
diu gotis minna. Suochct iomaii die irdisgen saliclicit umbo
daz gotis uiierh, der lazet die heute nidir. Et excr-
cebar in iustificationibus tiiis. Vnde dannan uuart ih geoubet
iu dinen uuerhrehten.
G
49. iViemor esto uerl)i tiii seruo tiio in quo mihi | spem 158a
dedisti. Irhuge dinis uuortis an dinemo scalcbe, daz cbuit
diuis gebeizis, an demo du mir gäbe gedingen. du babist
gebeizen den diemuoten die gnada: dero ist dürft so diu
cborunga odar daz troubesal cbumit, uone diu irbuge iro.
50. Hec mo consolata est in bumilitate raea, quia olociuium
tuum uiuificauit nie. Der gedinge trosta niib an minero uideri
diu mir cbomen ist uone Adame, odar: an dero diu mir uone
den abtaren cbomen ist. uuanda daz du gespracbe, daz teta
mib leben: daz trosta mib ze libe. uuaz ist daz? uuane der
diu gebeiz daz ib geuuorfener in den tot dob scuH irsten ze
demo euuigen Übe.
51. Superbi inique agebant usquequaque: a lege autem
I tua non declinaui. Vbirmuote taten ferro unrebto an diu löS^
daz si ubili uuaren unde unsib gnadigen noton samet in
uuesen ungnadige. taten ferro unrebte, nob iro ubirmuot ne
gediemuote niebt diu totlicba. auer ib ne uuancta uone
dinero e, so si uuolten.
52. Memor fui iudiciorum tuorum a saeculo, domine, et
consolatus sum. Ib irbugeta dinero urteile die du täte uone
anagenge ubir dei uaz des zornis dei ze demo flore trefent.
unde daz trosta mib: uuanda iob mit den skeindist du die
ribtuomi dinero guotlicbi in dei uaz dere guadiebeite. uuio?
daz du sie bezzerotist mit in.
53. Defectio tenuit me pro | peccatoribus derelinquentibus 158c
legem tuam. Vrdruzzida cbom mib ana uone sundingen unde
dina e ferlazenten: mib pidroz dero miteuuiste, mit den bie
ze lebenne ist in dismo libe, unze er sin tenne gecbere.
CXVIII 48.. exerceboi' 5U. ^loquium inique
52. Ih irlnigeta ] rhugeta 58. pro ] pre >
— 224 —
54. Cantabiles mihi eraiit iustificationes tuae in loco pere-
grinationis meae. Aiier dina rehtunga uuaren mir ze soli-
chero suozi, daz ih sie singen mabta: so trostlili imarin si
mir hie in eilende.
55. Momor fui in nocte nominis tui, domine, et ciistodiui
legem tuam. Ih irhuge in naht dinis namen, trohtin, unde
behuota dina o. naht sint die harmscare disere totlichi; naht
158ti sint die ubirmuoten, die un | rehte tuonten; naht sint die sun-
degen die dia gotis e ferlazent; naht ist dizze eilende, unze
min trohtin chumit derdir intluhtit die finstera dere herzen:
hie in dirro naht scol manniclih irhugeri des gotis namen,
uuanda er sina e behuoten nemac, uuane in sinen namen.
also iz chuit 'ze unsera hilfa in domo gotis namen'.
56. Haec facta est mihi, quia iustificationes tuas exquisiui.
Disiu naht ist mir uuorten bezerunga. uuelichiu? disiu tot-
licha. uuio? daz ih an iro lirne die ubirmuot fermiden,
uuanda uone iro chom si. auer uone diu bezzeret si mih,
uuanda ih dina rehtunga gnota suohta. 'Bonum mihi quia
humiliasti me, ut discam iustificationes tuas'.
H
159a 57, xortio mea, domine: dixi | custodire legem tuam.
Min teil, trohtin: ih gesprah dina e ze bechennenne. uuanda
anderer an dir teil nehat, uuane der iro huotet.
58. Deprecatus sum faciem tuam in toto corde meo: mi-
serere mei secundum eloquium tuum. Dar umbe digita ih
din anasiune in allemo minemo herzen, daz mir des helfe
der heilige geist. unde uuio cliot ih? gnade mir nah dinemo
geheizze, daz ih si sun dero intheizzeda in demo geslahte
Abrahae.
59. Cogitaui uias meas et conuerti pedes meos in testi-
monia tua. Ih dahta an mine uuege die mir misselicheton
unde cherta sie an diniu urchunde, daz si da rehtere sin.
CXVIII 54. rehtuga, n übergeschrieben 55. disre, e über-
geschrieben 58. ^loquium
— 225 —
chere dana miniu ougen, daz si uppiclioit nesehen, undc mine
fuoze, daz | si ne irren. 159i^
60. Paratus sum et non siim oblitus ut custodiam man-
data tua. Ili pin garo ze liuoteime diiiis gebotes, iinde un-
getruobet, uuanda mir iz iieliein uorlita nenimit.
61. Funes peccatorum circumplexi sunt me, et legem tuam
non sum oblitus. Also da ana skinet: dero sundigen seil
umbeuieng mib, unde umbe daz neirgaz ili dinero e. die
sundigen sint fleiscliche ioh atemliclie fiande, die legent iro
unrebt also seil, uuanda si io einiz ze anderemo beftent unde
umbeuahent da mite die rebten. si drouuuent in unde intbei-
zent in diu citlicben guot. demo seile intran der bie sprichit.
62. Media nocte surgebam ad confitendum tibi super iu-
dicia iusticiae tuae. An dero | bandegisten ahtunga stuont 159c
ib uf dir ze gebenne. daz cbuit: dib ze lobenne an den ur-
teilen dinis lobis, uuanda iz relita urteila sint daz die rebten
bie umbefangen uuerden mit den seilen dero sundigen, ziuuiu?
uuane daz si danne sculin gebezzerot uuerden.
63. Particeps ego sum omnium timentium te et custodien-
cium mandata tua. Nu spricbit Cbristus ze sinemo uater
'geteile bin ib alloro die dib furbtent unde bebuotent diniu
gebot', daz cbuit Cbristus, uuanda neuurte er niebt teilnuftic
unserere totlicbe, so neuurten uuir niebt teilnumftic sinero
gotbeite.
64. Misericordia domini plena est terra: iusti | ficationes 159<i
tuas doce me. Vone diu ist diu erda fol trobtinis gnada.
daz senifis cborn irstarb, dannan cbom micbel uuocbir in alla
die erda. dine rebtunga lora mib, uuanda uone den gnadon
uuirdo ib gerebtbaftet.
I
65. Jjonitatem fecisti cum seruo tuo secundum uerbuni
tuum. Du täte uuesen guoti, berro, mit dinomo scalcbe: du
täte mib gelustegen dere geistlicben guoti nab dinemo gebeize.
daz ist micbil gotis geba, uuanda der ungelusteger uuola tuot,
der tuot iz scalclichen, als friliclien.
CXVIII 62. daz chuit ziveimal, das zweite Mal durchstrichen
' 15
— 226 —
66. Bonitatem et disciplinam et scienciam doce me, quia
mandatis tuis credidi. Lera mih guoti: suio ih sia habe uone
160a dinera gnada, mera | mir sia, unde sament iro lirnunga.
linde lere mih dere gedultic sin, uiiande si nio ane uuidir-
muote ne ist: also der poto chuit 'ein iogelih zuht in dero
gagenuurte neist nieht dere mandunga, suntir dere fillatc'.
uone diu pitet ei* gedult, die uillate mit semfterao muote ze
tragenne. unde lera mih die geuuizzela diu mih gehezzera:
uuanda diu geuuizzela nieht nebezzerot ana dia minna, sunter
si irburet.
67. Priiisquam humiliarer, ego deliqui: propterea eloquium
tuum custodiui. Ih misseteta in Adam, e ih geniderot uurte:
an imo uuart diu geskephidi undertan dere uppicheite, uuanda
160^ si neuuolta | gehorsame sin dero uuarheite. uone diu be-
huota ih sid din gechose, sid ih dero uppicheite ana mir in-
phant, nio ih anderstunt geniderot uuerde. ih huote des,
uuanda ih den tot des libis geuunnun han, daz ih ouh nege-
uunno den tod dere sela, sunter so du gel)ute. uuio? daz
man hina uurfe die ubirmuot unde minneta die gehorsame,
unde daz diu ubirmuot so uirtiligot uurte.
68. Bonus es tu, et in bonitate tua doce me iustificationes
tuas. Guot pist du, an dinero guoti lere mih dine rehtunga.
imo ist ernist ze tuonne din reht, sid er iz uuile lirnen in
160« sinero | guoti. feruim ouh noh mera, uuio ernist imos ist.
69. Multiplicata. est super me iniquitas superborum: ego
autem in toto corde scrutabor mandata tua. Ybir mih ist
gemauicualtot dero ubirmuoten unreht die daz nieht ne bez-
zerota daz diu mennisgina gescaft geniderot uuart, sid si
misseteta. au er ih suoche gnoto siniu gebot: suio michil un-
reht in dere uuerlte richesa, in mir nerlisget diu minna.
70. Coagulatum est sicut lac cor eorum, ego uero legem
tuam meditatus sum. Iro herce ist gerunnen also müh, uer-
liertet, unde iz ne intlazit sih nieht ze guote. uuaz teta ih
160«^' dara ingagene? ih ahtota dina e. |
CXVIII 66. gagennnrte, n iiher geschrieben semftemo ] o
corrigirt aufi u 67. eloquium
— 227 —
71. Boniim mihi quia humiliasti me, ut discam iiistifica-
tioues tuas. Yone diu ist mir guot daz du mih gediemuotist,
daz ili so uile genoter lirue dina rehtunga, unc^e daz si
uuochir miiiero diemuotuuga: uuanda der daz guot iie ahtet
daz du in uiderotist, noli da l)i sili nebezzerot, demo geskibet
uuirs.
72. Bojuim mibi lex oris tui super milia auri et argenti.
Guot ist mir uone dinemo munde cbomeniu e, unde mit dinemo
munde geboteniu bezzera danne uuzalihafti goldes unde sil-
beris: uuanda min minna scol ferrora minnon die gotis e,
danne diu girisheit dei dusunt goldis unde silberis.
K
73. JVlanus tuae, domine, fecerunt me et plasmauerunt
me: da mibi intellectum, | ut discam mandata tua. Mine 161»
bende taten mib unde bildoten mib: uone diu gib mir uer-
nunst, daz ib gelirne diniu gebot, du gäbe mir daz pilde:
die uuidirpildunga gib mir. sit min natura uone den sundon
unscona uuart, sid nemabta ib sin mit uollera uernunsta:
bediu ne bin ib uuillic ze impbahenne dei gotis uuort, ib ne
uuerde iriteniuuuit mit demo geiste des muotis.
74. Qui timent te, uidebunt me et letabuntur, quia in
uerba tua supersperaui. Die dili nu furbtent, die gesebent
mib nob bina füre, so die rebten skinent also diu sunna:
unde denne sint si fro. uuelicbe sint daz? uuane selber
der liud dere sanctae aecclesiae. der imo nu furbtet, | der 161^
frouuet sib danne sinero forbten. daz ist uone diu uuanda
ib ane dinen gebeiz uerrora gedincta, 'denne ib piten geturre.
75. Cognoui, domine, quia aequitas iudicia tua, et in ueri-
tate tua humiliasti me. Ib irchenne, trobtin, daz dina urteila
rehta sint dannan uuir in den tod geuuorfen biren, unde du
in dinero uuarbeite unsib geniderot habist. ■.
CXVIII 73. uernust, n iihergesehreiben 74. aue ] uone
gedicta, u übergeschrieben
15*
_ 228 —
76. Fiat misericordia tua, ut consoletur me, secundum elo-
quium seruo tuo. Dara nah cliome mir diu gnada, daz si
mih tröste unde -ih iraueret uuerde ze demo ouuigen libe:
diu auerborna chome mir unde diu glouba, der gedinge unde
161c ^[^ minna | chomen mir, die sint trost dere armen unde
mandunga dere rebten. nah dinemo geheize chomen si mir
dinemo scalche.
77. Veniant mihi miserationes tuae, et uiuam: quia lex
tua meditatio mea est. Mir chomen dina gnada, unde so lebo
ih uuarhafto, so ih nefurhte daz ih furdir irsterbe. uuanda
diu e ist des ih denche: min gedanc ist in dera triuuua diu
durh die minna uurchet, an dero nebristet mir, an dero
lebo ih.
78. Confundantur superbi, quia iniuste iniquitatem fecerunt
in me: ego autem exercebor in mandatis tuis. Vbirmuote
Ißl'^ uuerden des scamec, daz si unrehto | fuoren uuidir mih: auer
ih uuirdo geemcigot an dinen geboten, sie tuon suio si tuen.
79. Conuertantur mihi timentes te et qui nouerunt testi-
monia tua. Disiu uuort nemagen sin anderes uuane Christi,
'ze mir' chuit Christus 'uuerden becheret die dih, uater, furh-
tent unde die dine uuissagunga uuizen uone mir gescribene'.
80. Fiat cor meum inmaculatum in iustificationibus tuis,
ut non confundar. 'Min herza' chuit der gotis lichinamo
. 'uuerde ungemeiligot in dinen rehtungen, daz ih geskendet
neuuerde'.
81. Uefecit in salutari tuo anima mea, et in uerbum tuum
supersperaui. Min sela ist uercholen an dinen haltare. unde
162-1 an dinen go | heiz han ih ubirdingen, uuanda mera guotis
chomen scol danna man uuizzen mege samet Christo den du
uns geheizen habest.
82. Defecerunt oculi mei in eloquium tuum dicentes
'quaiido consolaberis me'? Miniu ougen sint uercholen an
CXVIII 76. eloquium 78. fuorer dine
79. gescribenne 82. ^loquium
— 229 —
diuen geheiz ze dir cliodeutiu 'uiienne trostist du mih'? dei
iimuertigeii ougen langet sin: bediu cliaphent siu gageu inio
linde iiore girida suftout si uude eiscont diuen trost.
83. Quia factus sum sicut uter in pruina, iustiticationes
tuas uou sum uljütus. Vuauda die girida des fleisgis an mir
irfroren sint, also udirbalc in demo rifen gefriuset, foue diu
ne uuas ih ungehuctic dinere rehtuuga. Weliche sint | die? 162''
miane diu minna, diu chom so diu girisheit gerumda.
^ 84. Quot sunt dies serui tui? quando facies de persequen-
tibus me iudicium? Vuio manige taga sint dinis scalchis?
uuaz chuit daz? uuane unze uuara iiueret din lichinamo diu
sancta aecclesia? ubir uuio lango rilitist du mir uone minen
ahtaren? diu fraga ist dere martirare in apocalipsi, unde da
iiuirt in geantuurtet 'beitet, unze irfuUit iiuerde diu zala
iuuuerere broudere'.
85. Narraueruut mihi iniqui fabulationes, sed uon iit lex
tua. Vnrebte sageton mir die uobunga dere sconen uuorte,
uieht so dina e an dera mir diu uuarheit lichit, | als dei 162c
sconen uuort.
86. Omnia mandata tua ueritas. iniqui persccuti sunt me:
adiuua me. Aiier elliu diniu gebot sint uiiariu: iiuanda ib
dei minnota, iionc diu bazzoton si mih unde ahton min: hilf
auer du mir.
87. Paulo minus consummauerunt me in terra: ego autem
non dereliqui mandata tua. Si habeton mih nah ürtiligot in
erda mit micholera slahta dera martirare: dar uinbe negloupta
ih mih dinero geböte, uiianda iz chit 'derdir uohmouct unze
an den euto, der uuirt geheilit'.
88. Secimdum misericordiam tuam iiiuilica mo, et custo-
diam testimonia oris tui. Chuicche mih nah dinero gnada,
unde so behuote ih | dinis mundis gebot dei ih anderis be- 162d
huotcn nemac. nela mih disiu lib so minuon daz ih den
cuuigen fliese.
CXVIII 84. Quod Vuiiio 87. consumauerunt
dereliqui von andrer Hand an den Rand geschrieben
230
M
89. In aeteraum, clomine, uerljum tuum permanet in caelo.
In himolo uueret iomcr, trohtin, din uiiort. die heiligen engili
sint da static an iro dienisti: mih mac liie irdriezen dero
uiiantelunga unde dirro irdisgen uuonunga, uuanda si uolliu
chorunga ist.
90. In generatione et gencratione ueritas tua: fundasti
terram et permanet. Auer in erda uueret din uuarheit uone
cliunne ze chunne die in demo himela ne sint: bediu ist hie
uuehsel, als da. du bist diu gruntfesta, du habist gestatiget
lG3a dina aecclesiam: uone diu uueret si ane zegengida. |
91. Ordinatione tua perseuerat dies, quoniam omnia ser-
uiunt tibi. Vone dinero ordinunga uueret der tac: den glou-
bigen ist an dir euuic tac, an demo sculin si chusgo gen
unde sculin in imo fro sin. uuanda dir dienont elliu dei ze
demo tage getrefent, nals dei ze dero naht.
92. Nisi quod lex tua meditatio mea est, tunc forte per-
issem in humilitate mea. Vbe ih die e ne ahteti diu mih
starchit in demo citlichen truobesali, so mähte ih floren
uuerden in dero totlichen diemuote.
93. In aeternum non obliuiscar iustificationes tuas, quia
in ipsis uiuificasti me. Dinero rehtunga ne irgizo ih niomir,
uuanda an in chuictost du mih: uone diu neuuirdo ih floren
IQ'6^ in mine [ ra diemuote. uuaz ist der mcnnisco, übe du in ne
chuichist? uuaz gemac er? sih selben mac er irslahen, er
nemac sih nicht gelibhaftigen.
94. Tuus sum ego, saluum me fac: quoniam iustificationes
tuas exquisiui. Din bin ih: ze leide ist mir uuorten daz ih
min uuolta sin, daz ist daz eriste unde daz meiste übel dere
ungehorsame, nu bin ih auer din. tuo mih gehaltenen, uuanda
ih dina rehtunge, als mina, uuile: da umbe uorderota ih sie,
daz ih din si.
95. Me expectauerunt peccatores, ut perderent me: testi-
monia tua intellexi. Min piton sundige, daz si mih Auren.
163c si uuolten daz ih tin uerlougencti : so | uuare ih floren. ih
CXVIII 91. omuia übergeschriehen
— 231 —
uuissa dinc geliuctc soliclie, daz der gehalten uuirt der an in
fülstet.
96. Omni consummationi uidi finem: latum mandatum tuuni
nimis. Allero durnobtige sali ih Christum ente uuesen: an
imo uuerdent alle tugenda ferentet. unter den ist diu minna
nilo breit gebot, uuanda an iro irfullit uuerdent diu e uude
die uuissagunge.
N
97. Vr^uomodo dilexi legem tuam, domine? tota die medi-
tatio mea est. Vuio minnota ih dina e? uuelicha minna
haljeta ih an iro? daz si alle cite min gedanc ist: si nechumit
uzzer minemo muote. uuanda der lib geret uuidir den koist,
föne diu , gagcn sazta ih imo die ahtunge dinero e. uuaz 163'^
ist gotis e, uuane siniu gebot? dei gebot leitent mih ze den
guoten uuerchen, föne diu sint sie mir lieb.
98. Super inimicos meos prudentem me fecisti mandato
tuo, quia in aeternum mihi est. Du täte mih uuiseren mit
dinen geboten danne mine fianda, uuanda iz mir euuig ist.
du habist mih geleret daz ih scol danchis gerehthaftet uuerden
durh die gotis gnada. ih han iomir daz gotis gebot, daz ist
sin minna.
99. Super omnes docentes me intellexi, quia testimonia
tua meditatio mea est. Ih uernam mcra denne mine meistera,
uuanda diniu urchunda sint mina ahtunga. uuer mac daz
choden uuane Christus? | Er saz in demo sale untir den lG4a
leraren, er fracti sie undo fu*nam sie. si irchomen sinis uuis-
tuomis unde sinis antuurtis: so ferro uuissa er iz paz denne
si, daz si sih sin irchomen. des dingis ist hie uuissactuom,
der sprichit uuilon föne demo heilara der daz houbit ist unde
uuilon föne dera christenheite diu der lichinamo ist unde mit
diu machot also einen chosenten, also iz chuit 'zuei sint in
demo lichinamen ein', daz uuas föne diu uuanda sinis uatir
urchunda uuaren siniu urchunda, also er selbo sprah 'ir santet
zi lohanne, daz er iu urchunde sageta föne mir: ih neforsge
CXVIII 97. mute, o übergeschrieben
— 232 —
164^ nehein urchiinde föne | demo mennsgen, suntir ih han iz
ana mir selbemo'. föne diu cliuit liera nah daz auer daz
selbo ist.
100. Super senes intellexi, quia man data tua (^uesiui. Füre
die alten uirnam ih, uuauda ih diniu gipot suolita, nalso dero
alten, die heizit er alten die untir den luden lerari uuaren.
den alten uuolte er ioh tuon die menige uuisera. bidiu sprali
er in zuo 'firnemit unde firstet: daz da in den munt get, daz
ni unreinet nieht, suntir dazdir get uz demo munde', daz
ni uuisson die alten die umbe die giduaginen heute so gnoti
forsgoten.
164c 101. Ab omni uia mala prohibui [ pedes meos, ut custo-
diam uerba tua. Ih zoh dana mine fuoze uone allemo ubilemo
uuege. Dei uuort ne sint nieht des houbitis, suntir des lichi-
namen an demo die ubilen gigirida so irstarbet sint, daz er
so gitar choden.
102. A iudiciis tuis non declinaui, quia tu legem posuisti
mihi. Aba dinen urteilen ne uuancta ih, ih dahta io dar
ana: nah diu iz anderisuua chuit 'uone dinen urteilen forhte
ih mir', ziuuiu? wanda du mir siu saztist: minemo herzen
inuuert habest du sia in getan mit chusgera forhten, nals mit
st;alhlichero,
103. Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel
164ci ori meo. Vuio suoze minen guomen | diniu gichosi sint!
demo munde minis hercen sint siu suozere danne honag. diu
forhte des fleisclichen ubilis ni leitet mih ze in, suntir diu
lustesuuga des geistlichen guotis.
104. A mandatis tuis intellexi: propterea odiui omnem
uiam iniquitatis. Vone dinen giboten uuart ih firnunstic.
diu gibot uuerinte chom mir des ih gerentiu uuas. also ge-
scriben ist 'du geritist des uuistuomis: nu bihalt diu gotis
gipot, so gibit er dir in', diu diemuot dera gehorsame leitet
zi dera firnunsta, unde so diu firnunst chumit, so ni scol man
165a umbe daz nieht firlazen | dia gihorsame. uone diu hazeta ih
alle unrehte uuege, uuanda ih die firnunst uuolta.
CXVIII 103. eloquia
233
O
105. Jjucerna pedibus meis uerbum tuum et liimen se-
mitis meis. Din imort ist liehtfaz mineii fiiozen iiiide ein
lieht minen stigen: ih ni uiiissa uiiara ib scolta, übe iz mih
iieleita.
106. luraui et statui custodire iudicia iusticiae tiiae. Ih
suuor unde gieinota mih ze behuotenne die urteili dinis rehtis
die an diu sint, daz man ubile netuot in giuiuz noh uuola in
gemeiten.
107. Humiliatus sum usquequaque, domine: uiuifica me
secundum uerbum tuum. Föne diu bin ih harto gidiemuotit
in michelero ahtunga: chuicche mih nah diuemo ge [ heize, 165>>
uuanda oiih daz uuort dinera intheize liehtfaz ist minen fuozen.
108. Voluntaria oris mei beneplacita fac, domine, et iudicia
tua doce me. Uuilligiu ophir minis mundis sin dir lieb die
mir mera irrechit din minna denne din forhta. unde dina
urteila lere mih. der fore chot 'föne dinen urteilen ne cherta
ih mih', uuio chuit der nu 'lera mih dina urteila'? uuane
daz er siu baz gilirnen uuile.
109. Anima mea in manibus meis semper, et legem tuam
non sum oblitus. Min sela ist io in minen banden: in minen
banden ist si, uuanda ih dir sia bringo zerchuicchenne. also
iz allis I uua chuit 'uf zuo dir huob ih mina sela'. 165c
110. Posuerunt peccatores laqueum mihi, et de mandatis
tuis non erraui. Suntige rihten mir striche, unde durh daz
ne irrota ih daz ih uuancta föne dinen gipoten, uuanda ih
dir braht habeta mina sela sia ze irchuichenne.
111. Hereditate adquisiui testimonia tua in aeternum, quia
exultatio cordis mei sunt. Ze erbe suohte ih dina gigihta
in euua: daz ih iomir din gehe unde din nifirlougene, daz
uuilc ih haben ze erbe, daz gila mir. Uone dinemo gilaze
megin si mir erbe sin in euuan. uuanda si minis her | cen IGSd
frouuida sint, doli si minis lichinamen neizisal sin.
112. Inclinaui cor meum ad faciendas iustificatiönes tuas
in aeternum propter retributionem. Ih gineicta min herza
CXVIII 110. maudatis ] manda
— 234 —
dina rehtunga ze tuonne umbe Ion. diniu relit sint imerli dera
miiina, imer mac dei tuon in euua? so die notdurfti dera
nahisten cegent, so zegent ouli dei uuerh. auer dei Ion nizi-
gent: föne diu gihit er sih tuon dina rehtunga in euuan.
P
113. Iniquos odio habui et legem tuam dilexi. Vnrehta
hazeta ih unde dina e minnota ih: also ih dina e minnota,
lG6a also hazota ih ira unreht. dera halb si unrehta sint, | hazeta
ih sie, nals dera halb unde si mennisgen sint: die naturam
des mennisgen nihazeta ih, suntir sina achust.
114. Adiutor mens et susceptor mens es tu, et in uerbum
tuum supersperaui. Min helfare bist du uuole ze tuonne, min
inphahare ubilis ze injiharenne. an dinen giheiz ubirdincta ih,
samo der sun des antheizis.
115. Declinate a me maligni, et scrutabor mandata dei
mei. Rumet mir, arcuuillige, unde so scrudelon ih minis gotis
gipot. • lazet mih denchen uuaz gote lieb si, daz ih piheftet si
an demo forderosten, nieht so si uuellent an domo afteristen.
16ü'> disiu reda ist uuidir den die ungestuomlichen | unsera helfa
forderent ze den uuerltlichen uuerchen.
116. Suscipe mo secundum eloquium tuum, et uiuam: et
non confundas me ab exspectatione mea. Inphah mih nah
dinemo giheize, unde so lebe ih. uua? uuare in dera chumf-
tigen uuerlte da Hb ane tod ist. unde neskente mih an mi-
nero bitunga, ni la mir ingen des ih pito.
117. Adiuua mo, et saluus ero et meditabor in iustificati-
onibus tuis. Hilf mir, uuanda ih sieh pin, unde so uuirdo
ih gihalten unde föne dera helfa dencho ih io au dina
rehtunga.
118. Sprcuisti omnes discedentes a iusticiis tuis, quia in-
lö6c iusta cogitatio eorum. | Alle sih skeidente föne dinen rehteii
firchuri du, unde mit rehte, uuanda iro gedanc unreht ist.
uues mac der uuesen rehter der in gedanchen ist unrehter?
119. Preuaricantes repputaui omnes peccatpros terrae, idco
dilexi testimonia tua. Alle sundige in uuerlte ahtota ih ubir-
CXVIII 116. Qioqiiium
— 235 —
uangara. imes? uuaiie gotis e: einuuedir dera in paradiso
gigebenera oda dera giburtlichora oder dcra alten, nuio gi-
liillet danne demo daz der poto cbuit 'da diu e niebt nist,
da nist oub ira ubiruanc'? uuane daz er iz eccbert cbuit
föne einera diu den luden gigeben uuart. föne diu minnota
ib dina gi | gibte die mib sentent ze dinen gnaden, daz ib lOG'^
giuuinne durb dia gnada daz ib giuuinnen ni mac durb dia e.
120. Confige timore tuo carnes meas: a iudiciis enim tuis
timui. Durbstoz miniu fleisc mit dinero forbten: tuo daz ib
mit Christo si gicruciget unde ana mir giduobit uuorden die
fleislicben gigirida föne dera gotis gnada, uuanda mib diu e
niebt girebtbaften ni mac, suntir si macbit mib balt ubirfar-
tiligen. mit cbusgera minna durbstoz miniu fleisc, mit dera
uuerda der licbinamo gicbruciget, uuanta mit dera uuizen-
licben forbten uuerdent si balt piuueret deime firmiten.
föne I enen dinen urteilen die in dera e sint forbta ib: die 167»
uuaren mir also magitzogen. danno leite mib bcra zuo dera
forbten, an dera diu lustisunge des rebtis si, nals diu forbtc
des uuizis.
Q
121. _C eci iudicium et iusticiam: non tradas me calumnianti-
bus mc. Ib teta giribte unde rcbt: nc sclc mib mincn barem-
scararen. uuelicbo sint daz? uuauc die ioub guot in arc uuentent.
den ni lienge daz si mit ira abtunga mib ze ubili bccberen, daz
ib ira ungnada so niebt nifurbte daz ib daz ubil tuo. daz
rebt recbet die urteila, uuanda iz niebt urteili ne mac gi-
beizen uuorden, si nisi | rebtiu. daz rcbt ist ein tugent des 167''
muotis, diu urteili ist auo ein uuerb dera tugenda.
122. Suscipe seruum tuum in bonum: non calumnientur
mo superbi. Infab mib in guot, uuanda sie uuellent mib
screcben in ubil. ubirmuotc niruuenton mib, ib nimuoze
Christum peton, uuanda si cbedent daz uuir christiani einen
toden peton.
123. Oculi mei defecerunt in saUitare tuum et in clo-
CXVIII U'J. ubiriuiagara du e, i ziviscJien d und n nher-
gesclirieben 121 si nisi | si rehtiu 123. ^loquium
— 236 —
quium iusticiae tuae. An dinau haltare sint uirclioleu miniu
ougeu: sin langit mih, sin lastet niih. unde an daz gichose
167c dinis rebtis daz in euangelio gilirnit uuirt, so er chumit. |
124. Fac cnm seruo tuo secundnm misericordiam tuam, et
iustificationes tuas doce me. Tno samet mir dinemo scalcJie
nah dinero gnado, also nah minemo rehte, unde lere mih
rehtunga mit den du die mennisgen gituost rehte.
125. Seruus tuus sum ego: da mihi intellectum ut sciam
testimonia tua. Ih pin diu scalh: gib mir firnunst, daz ib
uuizze diniu gibot. gib mir io ze trinchenne föne demo
prunnen des euuigen liehtis, daz ih siu uuize unde tuonde io
baz unde baz uuize.
126. Tempus faciendi, domine: dissipauerunt legem tuam.
1673 I Zit ist des tuonnis daz du tuon scolt. chum unde uuise
unsir. unde nituele des: zefuoret habent si dina e, föne diu
ist iz cit. uueliche taten daz? daz taten die ubirmuotin die
ira e uuellent gistatigen, die nisint nieht untirtan dinera e.
127. Ideo dilexi mandata tua super aiirum et tobazion.
Yone diu minnota ih diniu gipot mera denne golt unde toba-
zium, uuanda diu gotis minna iruollen mac mera denne diu
forhta. diu gotis gnada gibit die minna: die nichundeu die
168a gnada nieht irchennen die daz antluzze Molsi | bihulitiz ge-
sehen hi mähten, sie uuolten tuon diu gotis gipot umbe
irdisgis Ion, die si doh nitaten, uuanda si andir minnoten:
noh diu scalhliche forhte noh diu minna des irdisgin lonis
nimahta siu dara zuo gileiten. auer ih minnota diniu gibot
mera denne daz golt unde tobazium, uuanda niheiniu guot
den gilih nesint dei den mennisgen guot machont. Tobazius
hat zuo fariuua, eina goldis, die anderan dcre lüfte: unde
also ein sconiz ouga, so skinit er in gokle.
128. Propterea ad omnia mandata tua dirigebar, omnem
IßSt uiam iniquam odio habui. Vono diu uuart ih | girihtet zi
dinen gipoten, uuanda ih siu mimiota. alla unrehte uuega
hazota ih: uuanta niscolti, sid ih reht minnoti? ih skiuhta
die uuega an den man tiurera fliesen mac denne golt unde
topazion.
237
R
129. JVlirabilia testimonia tua, domine: ideo scrutata est
ea anima mea. Vimdirlih sint diiiiu gipot: uone diu scrudi-
lota siu min sela. daz sin giiot sint unde uone guote cho-
meniu, des nisint si uunderlih: daz siu auir den gigeben sint
die si ni magen gilibbaftigen nob girehtbaftigen , daz ist ze
mm I derenne, daz ist zircbomenne. Uuannan uuizen uuir daz lG8c
siu diu e ni mac gilipbafti^en? uuanda Paukis cbuit 'mabti
ioman gilipbaftiget uuerden föne dera e, so uuare oub daz
rebt uone dera e'. daz scrudilota min sela, ziuuiu si gigeben
uurte, sid si ne mac gilipbaftigen. daz niteta ib in uppic.
uuio?
130. Declaratio sermonum tuorum inluminat et intellectum
dat paruulis. Vuanda offenunga dinero uuorto irküitet die
lucilen unde gibit in finunst. uuaz ist offenunga dinero uuorte,
uuane diu e? ziuuiu si den gigeben si die si nimac | girebt- 16S'^
baftigen, daz firnement die kizilen unde die diemuoten dero
ib einir bin: uone diu uuolta ib siu scrudelon. si ist dara
zuo gigeben, daz si dib iudisgen bud diemuoten gituo unde
si dir giouge daz dinero cbi^efte ni ginogit sia zirfulbnne. unde
du scolt flieben zi dera gnada unde cblagebcbo scolt du
cboden 'gnada mir got, uuanda ib uncbreftic pin'. daz uuirt
dir zi tuonne: uuanda durb dia e, so ircbennist du die sunda.
131. Os meum aperui et adtraxi spiritum, quia mandata
tua desiderabam. Vuanda ib diniu gipot uuolta, föne diu
inteta ib uf minen munt unde iab 1 daz ib uncln-eftigir ne 169»
mabta tuon diu stareben unde ib uuenigir diu micbelen, unde
diu'ftigir souf ib den guoten keist der mir balf ze getuonne
daz ib gituon nimabta durb daz beilige gipot.
132. Respice in me et miserere mei secundum iudicium
diligentium nomen tuum. Sib mib ana unde gnada mir nab
dera urteila die dib minnont, daz cbuit nab dera urteila die
du an den täte dia dinen namen minnont. föne uuannen
minnont si dib? uuane daz du sie e minnotist, also lobannes
CXVIII 130. zifulliime, r übergeschrieben
— 238 —
chuit 'imir minnon got, uuaiida. er imsih e minnota'. clisiu
169'' imort sint des der suozze gi [ trunchen hat unde giclioretera
dera suozi mera trinchen uuile.
133. Gressus meos dirige secundum eloquium tuum, et
noii dominetur mei omnis iniusticia. Gerihte mina geiige nah
dinemo gipote, unde nehcin unreht niuualte min. du gibute
minna, gib mir minna: dnz du uuoltist gipieten, des giuuerde
mir helfen.
134. Redime me a calumniis hominum, et custodiam man-
data tua. Lose mih uone mennisgen unliumende, unde so
bihuote ih din gipot. tuo daz ih nieht nifurhte dei lastir,
so uuirdo ih durh die gidult gihalten: der siu furhtet, der
169c uuirt lihto nah in | bicherit: daz ni la mir giskehen.
135. Faciem tuam inlumina super seruum tuum et doce
me iustificationes tuas. Din anasune irskeine ubir dinen scalc:
ouge mir helfendo dina gaginuurt unde lera mih dina reli-
tunga: lera mih sie so, daz ih sie tuo. so chuit iz ouh an-
derisuua 'lere mih tuon dinen uuillen': uuande der hat siu
ungilirnet der siu ne tuot. so sprichit diu uuarheit 'ein iege-
lichir derdir firnimit uone minemo uatir unde iz uurchit,
der chumit zi mir', föne diu ist uuar daz er chuit 'der sin
169'! nieht nituot, der nichumit ouh zi mir nieht'. |
136. Exitus aquarum deduxerunt oculi mei, quia non
custodierunt legem tuam. Vzferte dera uuazere leitan zi tali
miniu ougen, uuanda siu nÜMhuoten diniu gipot. ungeuuare
sehendo missetaten miniu ougen: daz ruzzen siu. nidir scolte
ira runst sm zi dera riuuua durh die sculda daz siu chaphoten
an dia unmuozlichen uuerltlichen gispensti, also Dauidi giscah
umbe dia chonan Uriae.
S
137. lustus es, domine, et rectum iudicium tuum. Reht
pistu, trohtin, unde reht ist din urteila. uone diu uueinota
170a ih uile, uuanda din reht ze furhtenne ist einemo iegelichen |
suntari, mit demo du inan firdamnist. suer uirdamnit uuirt föne
rehte, der nimac sih sin nieht irchlagen, uuanda er iz garnet hat.
CXVIII 133. ^loquium
— , 239 —
138. Mandasti iiisticiam tuam, testimoiiia tua et ucritatera
tuam niiuis. Du gibuto reht. , iiuelicliiu? diniii urclmnda.
die sint diiiiu veht, uude du Inst rehtir uiide reht gipietentir.
undc dina uuarlieit gibute du guote mit dera du dih clmndon
tuen uuile, die man so uilo guotera bilialten scol, so uile si
luei-a giboten ist.
139. Tabescere me fecit zelus meus, quia obliti sunt uerlia
tua inimici mei. Sereuuen teta mih min anto, uuanta | mina 170''
fianda dinero uuorte irgazen. uuauda iU siu minnota, uone
diu leidizote ih daz si samet mir ni uuaren hizente in dera
gotis minna. daz leid uuas mir so harto ana, daz iz mih in
suhte uuis sleuuen teta.
140. Ignitum eloquium tuum uehementer, et seruus tuus
dilexit ilhid. Diu uuort gluot undo zuntet harto, unde diu
scalh minnota iz. uone diu uuolte ih ouh daz mine fianda
iz minnotin, unde iz siu zunti. des inphant Cleopas do er
chot 'Inne uuas unsir herze prinnentez in uns, do er uns
sageta uone dera heiligen giscrifte in j demo uuega'. 170^
141. Adolescentulus sum ego et contemptus, iustificatioues
tuas non sum oblitus. Ih pin lungere denne sie unde fir-
ehoren: doh nirgaz ih dinero rehtunga so si taten, daz mac
choden der liud dera niuen e derdir uirmanit uuas uone
demo Hute dera alten e. daz mac ouh sunderingen choden
loseph unde Dauid die ira bruoderen in firmanida uuaren unde
doh pihielten dei gotis urchunda.
142. lusticia tua iusticia in aeternum, et lex tua ueritas.
Din reht ist euuic reht, nals dera ludeno, uuanda ira reht
iritelit uuart daz si füre secin | uuoltin demo gotis rehte. I70d
unde diu e ist uuarheit, also dar ana skinit daz si daz ur-
chunde sagit des gotis rehtis, nah diu unde iz chit 'daz gotis
reht ist offeniz unde ist giurchundit durh die uuissagen'.
143. Trilnilatio et angustia inuenerunt me: mandata tua
meditatio mea est. Vuaz ist mir danne giskehen? arbeite
imde angist begagenten mir: io doh uuaren diniu gibot min
gidanc. nu tuon ecchert ana, bidilien iro, ahten min: ih
CXVIII 139. daz iz ] daz ib 140. eloquium
scalii ] scah 143. argist
— 240 —
pihalte io doh diniii gipot imde minno iouh siu umbe din
gibot.
171a 144, Aequitas testimo | nia tua in aeternum: et intellectum
da mihi, et uiuam. Diniu urchmida, umbe die die martirari
irstiirben, die sint euuic relit, imanda si des rehtis iemir
lebent. nu gib mir finmnst, mide so lebo ih: tue mih fir-
nemen, uuio daz iiieht ni ist daz mir die ahtare ginemen
magen, imde uuio ih danne uuarhafto lebe, übe ih disen lib
firliuso umbe dina firgiht.
T
145. Olamaui in toto corde meo 'exaudi me, domine:
iustificationes tuas requiram'. Ih roufte uone allemo herzen,
so tuet der der anadahtic ist zi sinemo gibete, unde in sin
1711^ er I nist ni lazit anderisuua denchen. solih gibet ist ettelichen
emcig, nals manigen. ubi iz io doh einen so durnohti si, daz
ist imo einen chunt. der gihit solichis 'gihore mih trohtin,
uuanda minis ruoftis mir ernist ist: dina rehtunge suoche ih
triulicho zi tuonne', also eccheret zi uuizenne.
146. Clamaui ad te 'saluum me fac, et custodiam mandata
tua'. Ih hareta ze dir 'gihalt mih, unde danne bihuote ih
diniu gibot': die heile minera sela gib mir, so tuon ih daz
ih uueiz ze tuonne.
147. Praeueni in maturitate et clamaui, in uerbo tuo
171c supersperaui. | Ih ahtota in uncite unde hareta zi dir: in
mittera naht e mettin zit chome, stuont ih uf ze gebete.
disiu reda mac firnomen uuerden uone einemo iogelichemo
mennisgen der dicho fruo uf stet, daz mac ouh giheizen uuer-
den fruoiz zit, e Christus chome, do die uuissagen hareten
unde in baten daz er chome, so er giheizen habeta. föne
diu chuit hera nah 'ze dinemo giheize firsah ih mih, föne
diu hareta ih',
148. Praeuenerunt oculi mei ad te diluculo, ut meditarer
eloquia tua. Miniu ougen füre fuorin dia uhte, unde füre
l?!'' uuachoton si ze dir. Welichiu 1 ist diu uhta? uuane do den
CXVIII 144. mir die ] mir aus mih corrigirt 148. eloquia
— 241 —
bigimcla tagen die in demo scateuua des todis sazen, uude
sie dili pigunden sehen in demo lichinamen. ziuuiu teta ih
daz? daz ih dina geheize in muote habeti sament allen den
die si chunten in den buochen uude in dera e.
, 149. Vocem meaui audi secuuduiu misericordiam tuam,
domine, et secundum iudicium tuum uiuifica me. Mine stimme
gihore, trohtin, nah dinen gnadou, daz du mir autlaz gebist
in demo zite dinera gnada. nah dinera ui-teile, ih meino
nah dera urteila diedir minnent dinen namen, irchuche mih
zi demo euuigen | libe. 172a
150. Appropinquauermit persequentes me iniquitati: a lege
autem tna longe facti sunt. Demo unrehte nahten sih mina
ahtare. ana uuiu? uuane daz si minen lichinamen märtirotin,
mianda si dia sela giuuinneu nemahton. Auer föne dinera e
ferrotin si sih: demo unrehte uuaren si bi, demo rehte ferro.
151. Prope esto, domine, et omnes uiae tuae ueritas. Du,
trohtin, uuis uns bi: da innirhalbe si uns diu nahunga diu
unsih niomir nifirlaze. unde alle dina uuega sint uuarheit:
in dera uuarheite dinis rehtis uuile du unsih liden die note,
uuanda uuir sie ane sculda ni liden.
152. Initio cognoui de testimoniis tuis, quia in aeternum 172i>
fundasti eam. Ze erist dirre uuerlte gieiscota ih daz föne
dinen gigihten daz du siu statist in euua unde in gruntfeste
gäbe in Christo, daz skein ana Abel, ze demo diu heilige
Christenheit ana fienc, unde skein an den patriarchen unde an
den Propheten unde an anderen, an den diu heiliga Christen-
heit gistuont.
U
153. Vide humilitatem meam et eripe me, quia legem
tuam non siun oblitus. Sih mina diemuoti unde lose mih,
uuanda ih dinera e ni irgaz diu uns zuo chuit 'ein iegelichir
der sih irheuit, j der uuirt gidiemuotit, unde der sih gidie- 172c
muotit, der uuirt irhohit'.
154. ludica iudicium meum et redime me, propter elo-
quium tuum uiuifica me. Chius niina m-teila. daz chuit: sih
CXVIII 148. bigimga 153. uuir khohit 151. eloquium
16
— 242 —
mina diemuoti, sih iiuio ih mih selben irteila. imde lose mih,
iimbe dinen giheiz chuiclie mih. uuelichen? uiiaue den 'der in
mih gloubit, der nirstirbit niomir, suntir er hat den euuigen lib'.
155. Longe a peccatoribus salus, quia iustificationes tuas
non exquisierunt. Ferro ist diu heila föne den siintigen,
uuanda si dina rehtunga niforderoten. den ni si ih gilih,
172'i uuanda ih sia forde | rota.
156. Misericordiae tuae multae, domine: secundum iudicium
uiuifica me. Man ige sint dina gnade, trohtin: nali dinera
urteila gnada mir.
157. Multi qui persecuntur me et tribulant me: a testi-
moniis tuis non declinaui. 'Manige ahtent min unde arbeitent
mih' chuit diu heiliga Christenheit in dera ginennida dera
martirari 'umbe daz niuuancta ih föne dinen gihucten'. föne
diu ist diu erda gicierit mit demo pluote dere martirari unde
diu aecclesia mit ira gihucta. manigiu zit sint pimarchit
mit ira tulden, der himil pluot in ira lonon, föne ira giuurhten
uuahsit uns der gisunt.
158. Vidi praeuaricantes et tabescebam, quia eloquia tua
17oa I non custodierunt. Ih sah andera dannan uuenchente die
din firlouginoten in demo ahtisale, unde föne demo leide
suant ih, daz si nibihuoten diniu gichosi: iz uuag mir, also
mir ein lit aba gisniten uuare.
159. Vide quoniam mandata tua dilexi, domine: in miseri-
cordia tua uiuifica me. Sih daz auir ih minnota diniu gibot:
dia minna gibute du, dia minnota ih, diu gistatigota mih an
dinemo gibote, herro, tuo mih leben an dinera gnada: die
ahtare irslalient mih, du chuicche mih. din gnada gebe mir
daz ih garnen nemege. sih mih dili minnenten, gihalt mih
in den freisen.
160. Principium uerborum tuorum ueritas: in aeternum
173'' omnia iudicia j iusticiae tuae. Vuarheit ist anagenge dinero
uuorte: siu chomint föne uuarheite unde sint uuariu. si ne-
triegent niemannen: noh den rehten demo si giheizent den
CXVIII 157. iiiuuacta, n nhergeschriehen 158. eloquia
159. aur, i iiherfjcfichriehcn 160. anagege den reliten ]
demo reliten
— 243 —
euuigen lib, iioli den iibilen demo si giheizent daz uiiiza. dei
zuei sint iomir urteila diiiis rehtis.
V
161. X rincipes persecuti sunt ine gratis, et a uerbis tuis
formidauit cor meum. Der gotis lichiuamo diu heliga Christen-
heit sprichit hie. uuaz chuit si? 'die uuerltherren ahten min
ungescuklet'. ana uuiu scadeton uuir christiani den irdisgen
riehen? ne chot | selbir Christus gifractir, übe man demo 173c
cheisiri eins geben scolti? ne gab er imo selbo eins uzir uisgis
munde ginominen? uuio sin furefartare? ce demo die Hute
chomen unde fragoton in uuaz si tuon scolten. er ni chot
nicht 'gurtet aba iuuuir suert unde bigebit iuuuerin chunic,
zi diu daz ir gote megit dienen', suntir er chot 'nioman ni
slahit, niomanne ne tuet nüiein unreht, lazit iu gnuogen des
iu got gigeben hat', uuio der gotis trüt sanctus Paulus riet
den gotis hohlen, sinen hüsgnozin? er chot 'ein iegelih men-
nisco si sine | mo herren untirtan' unde auir 'gebit einemo 173^
iegelichemo des ir imo sculdic sit. demo ir den zins geben
sculit, demo gebit in. demo ir ein ros sculit gebin, demo
gebit iz. den ir furhten sculit, den furhtet. den ir eren sculit,
den erit'. er gibot dera heiligen christenheite daz si beteti
umbe ira chuniga. uuaz missetaten christiani uuidir sie, daz si
ira ahten scolten? Uone diu chuit diu heiliga Christenheit
mit rehte 'danchis ahten si min', unde föne dinen, also uone
ira uuorten irchom sih min herza. sie dreuten mir zi slahenno,
ze dinge ze sagenne, mit chrouuuilen zi chracinno, ci pren-
nenni, den | tieren zi uuerfenne. daz alliz niforhta ih, uuande 174»
du chode 'nieht ni furhtit die, die iu den lichinamen slahent:
si ni magen iu die sela nieht irslahen. suntir furhtit den
derdir giuualt hat iu zirslahenne lib unde sela unde iuuuih
zi uuerfenne in dia hella'.
162. Laetabor ego super eloquia tua, sicut qui inuenit
spolia multa. An dinen gichosen frouuo ih mih, also der
michil giroube findit: uuanda min sie hat mir gigeben michil
CXVIII 160. demo si ] den si 162. (jloania
16*
- 244 —
I74i> giroube an den die sih ze dir liabent picheret iinde glou | bic
sint iione dera uunderunga dera gedulta dinera martirare.
163. Iniquitatem odio habui et abhominatus sum, legem
autem tuam dilexi. Vnrebt hazota ih unde leidizota iz: auir
dina e minnota ih, suio ih mir furhte uone dinen uuorten,
dei sint din e, io doli minnota ih sin, uoh dia rainna ni irret
diu chuisca forhta. so sculin chint ira forderen miimen unde
furhten, so scol chena ira charil furhten unde minnon.
164. Septies in die laudem dixi tibi super iudicia iusticiae
174c tuae. Sibunstunt in | demo tage lobeta ih dih umbe die ur-
teila dinis rehtis. sibunstunt uuirt firnomen ientie, uuanda
mit sibun tagen elliu zit gizalt uuerdent. also iz chuit 'sibun-
stunt gifellit der rehte, sibunstunt irstet er ouh': uuanda er
föne einemo iegelichemo truobisale gineizit uuirt unde gidie-
muotit.
165. Pax multa diligentibus legem tuam, et non est illis
scandalum. Fester frido ist den die dina e minnout unde
nehein zuriuuarda. übe sia ouh der nifirnimit der sia min-
not, er ahtet sia io doh haben tougina unde heihga bizeichi-
174d nun | ga, unde so eret er sia unde uuizit imo selbemo dia
unfirnunst. den luden uuart daz zi zuriuuarda, daz man sie
die e geistlichen hiez firsten, uuanda si ni minnoten nieht dei
geistlichen, ouh ist iz so zi uirstenne: die dia gotis e minnont,
den ni tarent diu framspotigen noh diu uuidir unartigen.
166. Expectabam sahitare tuum, domine, et mandata tua
dilexi. Dinis haltaris Christi beit ih, trohtin, unde minnota
diniu gibot: daz ist diu gotis minna unde diu minna des
175a nahisten, uuanda der beitit sin | in gemeiton der diu ni min-
not. nu biten sin die sin minnont, suenne er denne chumit,
so irskinent si mit imo in dera guotlicha.
167. Custodiuit anima mea testimonia tua et dilexit ea
uehementer. Dina bigihta bihuota min sela unde minnota sie
hirlicho. daz chodent die martirare, uuanda si bihuoten dhiiu
gibot: uuande ane dina mina, so ni uuare in diu martira ze
niehti frume.
CXVIII 165. geistlichen \ chen
— 245 —
168. Scruaiii mandata tua et testimouia tiia, (|uia omiies
uiae moae in coiispectu tiio. Diuiii gib»t giliiclt ili unde dina
gigihte, uuaiida alla miiia iiuegc siut in dinera | gisihtc: 175'»
uuauda du iro uuara tuost unde mit gnadigen ougcn du sie
sihist, danneu beliabi ili mina rihta an in.
169. Adpropinquet deprecatio mea in conspectu tuo, do-
mine: iuxta cloquium tuum da mihi intcllectum. ]\Iin gibet
daz fore dir ist nahe ze dir trohtin uab dinemo gibeize,
uuanda iz cbuit 'got ist nab den diedir mit gitruoptemo
berzin sint'. gib mir firnunst.
170. Intret postubitio mea in conspectu tuo: secundum
eloquium tuum eripe me. Min gibet cbome füre dib, nah
dinemo gibeize lose mib. uuole bitet der so bitet: so er im-
phahit die | tirnunst uone gote, so uuirt sin rät. 175c
171. Eructabunt labia mea ymnum, cum docueris me iusti-
ficationes tuas. Mina lefsa sprechent lobesafic, so du mib lerist
dina rebtunga. got leret dia die sie gerno tuout unde lirnent.
172. Pronunciabit lingua mea eloquium tuum, quia omnia
mandata tua aequitas. Min zunga sagit diu gicbose, leret
diniu gibot, uuanda siu elliu reht sint. uone diu uuile ih
uuerden dienistman dinis uuortis, uuauda daz rebt dar ana
ist. Ih uueiz auir uuola daz mir freisa bigageuen sculin föne
den uuidirspracharen unde föne | den abtaren. uuaz uuirt 175'i
min danne?
173. Fiat manus tua, ut saluet me, quoniam mandata tua
elegi. So cbome din helfa, daz si mih halte unde ih in dera
sela nieht floren niuuerde. uuanda ih diniu gibot iruuelita,
so daz ih mit ira minna ubiruunte dia forhten.
174. Concupiui salutare tuum, domine, et lex tua medi-
tatio mea est. Christum dinen haltare uuolta ih, sin gereta
ih: unde din e ist min abtunga, uuanda si gibit urcbuude
Chi'isto.
CXVIII 169. eloquium 170. eloquium 172. eloquium
174. din ] äina, aber das a fast ganz verlöscht
— 246 —
175. Viuet anima mea et laudabit te, et iuclicia tua adiu-
176a uabunt me. An imo lebit min sela iinde lobit dih, un | de
dina urteili belfent mir sament den die gilioren sculin 'cbomit
bera ir giuuibten minis uatir unde inpbahit daz riebe daz iu
gigareuuit ist'.
176. Erraui sicut ouis que periit: quere seruum tuum,
quia mandata tua non sum oblitus. Ib gienc irre also floren
scaf: suocbe mib, suocbe dinen scalb, uuanda ib dinera gibote
nirgaz. die du suobtist, die funde du: nob suocbe die du
findist unde gibaltist.
De psalmis gr.aduum.
1. Jliinin uuisen luden fragota man, uone uuiu dise sal-
men gibeizen uurten sanc dera fimfceben stepbe. der ant-
1761^ uurte sus | 'do Dauid uuillen babeta zi uurcbenne daz gotis
sal, do ebenota er den perc unde scuof in al nab diu unde
er daz sal pilden uuolte, unde bigruop in so, daz uf demo
perge ein lucilir perc uuart: da u£fe uuolte er daz sal cim-
beron. Uffcn den perc uuorbta er eina uffart, an dera uuaren
finfceben stepbe, daz die uuerblute manmente uf unde nidir
gen mabtin. Unde uuanda er sib firuuanta daz er daz uuerb
folfrumen scolte, so liebsangota er sa demo selben uuercbe,
ib meine den fimfceben stepbin, mit samo manigemo salmen;
176c unde skeinit daz sa an demo | eristen salmen daz er nidige
unde uuidirspracbare an demo selben uuercbe babeta, dannan
er cbot 'Domine libera'.
2. Unzin bera sageta iz der Judo, daz ne ist alanc niebt
ze missetruenne. übe auir uuir uone den gloubigen die iz
da tiufe babent gisuocbet, iebt suozeris baben gismecbit, unde
übe uuir daz füre bringen nab unserara cbunsta: daz ninenna
nioman ubirmuot, uuanda diu abunst dir niebt aua ni ist
diudir chamiruuib ist dera ubirmuote.
CXVIII 176. ire, r ühercjeschrieben De ps. </. 2. gisuocbent
— 247 —
3. Unsera forderen uuauent tlaz die selben salmeu haben
an ira zaia geistlicha piceicbiuunga. j Diu selba zala diu ist 17G'i
uzzir zuelifen uude drin, odir uzzir cehenen unde fimfen, odir
uzir niunen unde sebsin, odar uzer abten unde sibinen: an
disen limf mazon ist foUiu zierda des boiligen geistis. Uuio
auir elbu diu beiliga cbristenheit diu nab dera leitera ira
guottate an ira bden ze bimile stigit an iegelicbemo salmen
sib lutte, daz ist uunnesam zi lesenne.
4. Si cbuit allererist sib bie nidene buen mit dera firuua-
zenen uuerlte die sa uuendent daz si uf ni stige Ad dominum.
Dara nab cbuit si daz si ira ougen — Leuaui — uf beue ze den
poten, unde si ana ira zuelf sprucili | stepben uuelle dia dera 177»
bürge gruntfeste sint, in dia si zi iungist folstigen uuile, unde
si daune dara cbominiu singit Ecce nunc benedicite. Dara
nab stepbit si an den driten letatus sum, suftente zi Jeru-
salem dara sia dia uuissagen unde die poten trösten zi cbo-
menne, unde cbuit mit uunnisamera frouuuida daz si giloistet
babent also si ira gibiezen.
5. An demo fierden gradu Ad te leuaui, der dera dur-
nobtigen ist, so beuit diu aecclesia ira ougen zi gote selbemo:
si drouit imo baltlicbo daz sira ougen e aba imo niebt ni-
nema, e er ira gnada sente. An demo fimf|ten salmen Nisi 177''
quia, so nimit si dia martirare in dia baut unde stepbit
also uasto, daz si ioub andera antreita dera gloubigen mit
ira starcbe bobora unde bobera sezit unze an den cebenton
Sepe der ira selbera sunderingir sprucil ist. Der sebsto stafp
Quia confidunt der ist dera bigibtare. Der sibinto In con-
uertendo der ist dera in cit riuuuisenten: daz niteta ludas,
uuanda er sa irteilit uuas. Der abtode Nisi dominus ist
sanctae Mariae mit allen magiden unde uuitiuun. Der niunde
Beati der ist dera gibiten.
6. Der cebento Sepe expugnauerunt | ist dera beiligen I77c
cbristenbeita, dera uirfornen unde dera lebenden, an dismo
salmen samenet si sib ira fianda undancbis in daz cbornbus
mit ira garben: so daz die uile suntigen demie gisebent dia
De ps. (j. 3. uuanen, t übergeschrieben diu nah ] diu fehlt
5. sira ] si ra
— 248 —
naliliclio unze an den eilte unrelite gilebit habent, so bigin-
nent si iro selbera furhten, daz si firbrennct uuerden in demo
fiure also dei gipuntili des iinchrutis, iinde stephent denne
spato an dera einliften uuile, daz ist uile nah an ira ente,
an den einliften sprucil De profundis, unde uuerdent denne
177d föne dera michi | len gotis gnada irlosit.
7. Der zuelfte stapf Domino, non est exaltatum der
ist dera chinda unde dera unsculdigen: die ni darf diu cliristen-
lieit saminen, diu gotis gnada ist ira muotir, diu sougit sia
in ira barme. An demo drittecelienten staplie Moment o
gareuuent sili die folcliomenen liirte unde herta mit demo
eristen giuuati mit demo si mit demo prutigoume prutlicben
sculin, also iz chuit 'ir alle ir da in Christo gitoufit biret,
ir habit in ouh ana giuuatet'. An demo fiercehenten Ecce
178a quam bonum so heuent si daz sanc | dera frouuida unde
stephent in daz himilriche, uuanda min trohtin dara inpot den
sogen.
8. Des fimfcehenten staphis sanc Ecce singent si uffen
des prutestuolis hohi gisezine alsus 'nu si got gilobit, amen,
nu si imo sogen unde perihta unde uuistuom'. mit demo
tröste sprichit nu diu Christenheit zi den die noh puent mit
dera firuuazinen uuerlte 'sid iu in iuuueren iungisten citen
sus gnadicliche giskehen mac, so hefit uf baltlicho iuuuere
hente unde lobit got'.
CXIX.
1. j^d dominum cum tribularer clamaui, et exaudiuit me.
Ih hareta ze dir, trohtin, do ih in arbeiten uuas, unde du
178i> gihortist | mih.
2. Domine, libera animam meam a labiis iniquis et a lingua
dolosa. Trohtin, lose uone unrehten mina sola unde föne
unchustigen uuorten, also dera uuort sint die mih ilent pi-
suichen, samoso min borgente, unde mih ileut uuenton daz ih
— 249 —
iiistige fono den achusten zo timgonden. 'imara uuilc du'?
cbcdent si 'du uuile zi fcrre, ferrora deniie du megist'.
3. Quid dctur tibi aut quid adponatur tibi ad buguam
dolosam? Do cbot ib ze mir selbemo 'uuaz uuirt dir gilazon
unde uuaz uuirt dir gisezit ingageno so pisuibbcben uuorten'. j
4. Sagitte poteutis acute cum carbonibus desolatoriis. Daz 178«
tuont uuassa strala des mabtigeu, daz sint dei gotis uuort:
dci sezc dara ingagena mit ircbuoloten zanderon, daz cbuit:
mit dera pilden die e cbuole uuaren unde auir sib selben
zunten, da mite ira irriden zc storenne. so tuonde so stigist
du durb die grados also oub si taten.
5. Heu me, quia incolatus mens prolongatus est: babitaui
cum babitantibus Cedar: multum incola fuit anima mea. 'Ab
mib' cbuist du danne 'ziu ist min eilende so ferriz uuorten'?
Uuanda dib sa bina piginnit langen, | so du ze tugenden gi- ns^
stigist, unde dir dera anderen unrebt uuigit: föne diu duncbit
dir sa diser lib eilende unde cblagelib. Ib size mit den
puenten die firuuazenen uuerlt: daz ist Ismabelis gislabte daz
uzir gotis riebe firstozen scol uuerden. also iz cbuit 'stoz uz
die diu mit ira suno, dera diuuua sun niscol niebt erbe sin
mit demo suno dera friun'. sina beriberga sint die finstra,
in den sizent die suntigen, sament den ib bie buo. min sela
ist bie uile ellente: sia bidriuzit dera Ismabelis bereberga.
6. Cum bis qui oderunt pacem eram pacificus: cum loque-
bar illis, inpugnabant me gratis. Frido bielt ib mit den
I die in bazent, daz sint die den ib ira ubile firtrage, daz 179*
untir uns frido si. undurftis rungen si uuidir mir, so ib siu
giruozta, uuanda ib mina fruma ni forderota, do ib sie gi-
ruozta, suntir ira salda diu in Cbristo ist. uuanda si frido
bazent, uone diu nimabten si nibeinen frido giboren: Cbristus
ist auir unsir frido.
CXIX 5. uuorten ] uor | ten chlagelih ] chagelih
250
cxx.
1. Ijeuaui oculos meos in montes uiide ueniet auxilium
mihi. Ih sah uf au dia berga, daz sint die poten, daiman
chumit mir helfa. si habent uns daz euangelium predigento
gizeigit, uuannan diu helfa chomen scol.
179^ 2, Auxilium meum a domino | qui fecit caelum et terram,
Föne gote chumit mir helfa derdir teta himil unde erda:
daz uuirt föne in gilirnet.
3. Non det in commotionem pedem tuum neque dormitet
qui custodit te. Nila, trohtin, minen fuoz slipfen Ibne ubir-
muoti, noli der nislaüze der diu huotit, Israhel.
4. Ecce non dormitabit neque dormiet qui custodit Israhel.
Noh er nituot: er nislafizit noh ni slafit, der Israhelem bihuotit.
Israhel daz chuit 'der mau der got gisihit': der die gotis
mennischeit gloubit der ist Israhel, uuanda er folcliumit zi
dera biscouuida des gotis autluzis.
179c 5, Dominus custodit te, | dominus protectio tua, super
manum dexteram tuam. Got pihuotit dih, got ist din decchi
unde din skerm, an demo giuualte dinera cesiuuu, daz chuit
an demo giuualte dinera salicheite, uuanda du giuualtic pist
gotis sun ze uuerdenne unde zi sinera zesiuuen ce sicenna.
so skirmit er dih, daz du nicht mera bichorit ni uuirdist,
denne du firtragen mäht.
6. Per diem sol non uret te neque luna per noctem.
Tagis ni tarot dir diu sunna noh der mano nahtis: dei fram-
spuotigen noh diu uuidiruuartigen nitareiit dir.
179'! 7. Dominus custodit te ab omni malo: custo | diät animam
tuam dominus. Got huotit din fore allemo ubile: got pihuotit
dina sela, übe ouh der lichinamo irslagen uuerde, daz diu
sela gihalteu si.
8. Dominus custodiat introitum tuum et exitum tuum ex
hoc nunc et usque iu saeculum. Got pihuota dina infart, so
CXX 5. decchi ] denchi
— 251 —
dih aua biginna gen diu chorunga, daz er diu nilaze ce liarto
gichorit uuerden, unde diiui uzfart, daz dii da uz gipozzirotir
chomist also lob. uu huote er diu unde iomir.
CXXI.
1. Ijaetatus sum in bis quae dicta sunt mibi 'in domum
domini ibimus'. Ili pin gifrouit in den dei mir die uuissagen
unde die ; poten gibiezen: 'uuir faren' cboden si 'in daz gotis 180a
bus', daz ist in bimile.
2. Stantes erant pedes nostri in atriis tuis, lerusalem.
Sid den gibeizen stuonten uusera fuoze in den bouen lerusa-
lem, uuanda sid dingoten uuir dara.
3. Hierusalem quae aedificatur ut ciuitas, cuius participatio
eius in id ipsum. Daz ist diu bimilisga lerusalem diu in
bürge uuis gicimberot uuirt uzir cbocbin unde uzir geistlicben
steinen, si babent teil an gote, daz cbuit ira giljuren babent
teil au imo. er ist ana uuebsil unde ist io ein, föne diu ist
er daz selbo unde ist est.
4. IHuc enim ascenderunt tribus, tribus domini, ... ad
confitendima nomini domini. Minis trobtinis bolden, ib meino 180''
dia an in gloubten, nals dia in crucigoten, dia fuoren dara
uf in dia burc. Israbelis ircliennida, daz cbuit an den Israbel
ircbennit uuirt, diedir sint ana lioncbust, dia farent dara uf.
si farent dara dinen namen zircbennenne unde ze lobenne,
trobtin.
5. Quia illic sederunt sedes in iudicio, sedes super domum
Dauid. Vuauda da sazen zi urteili stuola: daz sint die rebten,
die sint gotis stuola, an den raunet er. si sint urteilari ubir
daz gotis biuuisca, föne demo si | impbangen unde gifuorit 180c
uurten do si cbomen mit dera poteskefte des beiligen euangelii.
6. Rogate quae ad pacem sunt lerusalem: et babundancia
diligentibus te. Fragit ir stuola, ir beidiu l)irit ioub stuola
CXXI 3. Herusalem
— 252 -
ioiili stuolsazen, desdir gitrefe ze demo fride dera burga
lerusalem. die iro guot gaben iinde den armen gnada kiten,
dia trefont zi demo frido lernsalem, den nuiit irteilit daz si
dara faren. unde ginubt ist da den die dih minnont: in ni
bristit da niebtis.
7. Fiat pax in uirtute tua et babundancia in turribus tuis.
180fi Pride giskebe dir, lerusalem, in dinera tu | genda dia du skein-
tist, daz ist minna unde milti. unde ginubt si in dinen urren.
daz sint dia da irteilint, den ana gote gnuoge ist allis des
sie lustit.
8. Propter fratres meos et proximos meos loquebar pacem
de te. Ymbe mina pruodera unde umbe mina cbunnebnga
sageta ib frido uone dir: ib fordcrota ira nuz, also minen.
9. Propter domum domini dci nostri quesiui bona tibi.
Ymbe gotis namen forderota ib din guot, also miniz. ib
sageta in föne dinen bouen frido, zi diu daz ib sie dara gi-
uuista.
CXXII.
1. iVd te leuaui oculos meos, qui babitas in caelis. Miniu
181a ougen buob ib uf ze dir, | du in bimile buist. Puet er denne
in bimile? uua buta er e auir bimil uurta? unde sine beiligen
in den er buet? An imo selbemo buta er unde sament imo
selbemo, also er oub nob an imo selbemo ist.
2. Ecce sicut oculi seruorum in manibus dominorum suo-
rum. Sicut oculi ancillae in manibus dominae suae, ita oculi
nostri ad dominum deum nostrum, donec misereatur nostri.
Also dei ougen dera scalcbe die man fillit uuartent zi ira
berren bauten unde diu diu zi ira frouuueu banden, uuio
skiero si boren uuellen, so uuartent unseriu ougen ze gote
unseremo berren, unze er uns gnadit. so gnadit er uns, so
181^ er uns aba ginimit dia | filla unde dia uuenicbeit die uuir
CXXI 7. sint ] siu, t beigeschrieben
— 253 —
föne Adame giimnnen. do uuir dia firuuartida inphiengeu
unde dia totlicha, sueliclie daz irchennent unde da umbe pe-
tent, den gnadit got.
3. Miserere nQstri, domine, miserere nostri, quia multum
repleti sumns despcctione. Sus sciilin imir clioden, uuanda
uuir dia filla liden 'gnade uns, herro, gnade uns, uuanda uuir
harte irfullit piren firsihte': uone den die gotis huohent, daz
uuir dera salidon gidingen die uuir noh nisehen.
4. Quia multum repleta est anima nostra, obprobrium lia-
bmidantibus et despectio superbis. Vnsir sela | ist zi unmeze 181c
fol firsihte. mit den ist iteuuiz die den follen habent, unde
mit ubirmuoten ist firsiht. diu ginuht machet sie ubirmuote:
dannan chumit daz si dera guoten huohent.
CXXIII.
1. JNisi quia dominus erat in nobis' dicat nunc Israhel
2. 'nisi quia dominus erat in nobis'. Nu chode Israhel 'übe
got in uns ni uuare, do unsih die mennisgen ana nanton,
odeuuane si firslundun unsih lebende', die daz uuisson daz
daz abgot nieht ni ist, unde sie doh ginotit uurten in demo
ahtisale daz si imo opheretan, die uurten lebendige firslunden.
uuanten sie | daz daz abgot ieht uuari, so uurten si tote fir- ISU
slunden. auir die martirari nimahte des nioman ginoteii,
uuanda got uuas in in. den diser lil) liel)era uuas denne der
euuige, unde si zuo giengen uuizente opferen, nio si disen lib
ni Auren: in den ni uuas got nieht.
3. Cum exsurgerent homines in nos, forte uiuos deglutis-
sent nos. 4. Cum irasceretur furor eorum in nos, forsitan
aqua absorbuisset nos. Do iro heizmuot ingagene uns inzuntit
uuart, odeuuane bisoufti unsih daz uuazir, daz chuit daz ah-
tisal, ubi got in uns niuuare, also iz die bisoufti in den got
ni uuas.
CXXII 4. ubirmu | te, o iihergeschrieben CXXIII 3. obsorbuisset
— 254 —
182^ 5. Torrentem pertrans | iuit anima nostra: forsitan pertrans-
iuit anima nostra aquam intollerabilem. Vnsir sela durlmuot
dia chlingen die ene durhuuaten ni mähten, truist du daz
unsir sela durlumaton habe, so daz uuir doh ubire sin miorten
dera sundona, uone den si riebe uuolten uuerden mide auir
arm uuorten sint.
6. Benedictus dominus qui non dedit nos in captionem
dentibus eorum. Got si gilobit der unsih ira zanden nieht
ze uueidi nigab, der unseren ahtaren nihancta daz si unsih
uueidinendo gifiegen unde in dia sunda brahtin.
7. Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo uenan-
182^ cium. Vnsir sela ist irlosit uzir dera fogila|re chloben, also
der sparo der dar uz intrinnit. Laqueus contritus est,
et nos liberati sumus. Der chlobo ist firmulit, unde biren uuir
irlosit.
8. Adiutorium nostrum in nomine domini qui fecit caelum
et terram. Daz ist föne diu uuanda unsir helfa ist in des
namen der himil unde erda teta.
CXXIV.
1. Qui confidunt in domino sicut mons Sion: non commo-
uebitur in aeternmu qui habitat in Jerusalem. Die sih zi
gote firsehent, die sint iemir unuuegic also der perc Sion.
daz sint die die in dera himilisgen Jerusalem buont: die ni
182c storit furdir | nioman, si sizzent io fasto da inne, also Sion
fasto sizit in dera irdisgen Jerusalem.
2. Montes in circuitu eins, et dominus in circuitu populi
sui ex hoc lumc et usque in saeculum. Die poten umbe-
habent sia, unde min trohtin ist umbehalbunga sinis liutis,
uuanda er gibit in frido an dera boteskefte dero potone.
3. Quia non relinquct dominus uirgam peccatorum super
sortem iustorum, ut non extendant iusti ad iniquitatem manus
suas. Vuanda er ni lazit den giuualt dero sundigen ubir daz
teil dero rehten, doh er sie iro laze uualten ze einero friste.
— 255 --
lange ni dolit er iz nielit, miancla er ni uuile daz | die rehten ISSd
durh dia not rechen ira liente ze demo unrebte unde gilih
uuerdent den nnrehten.
4. Benefac, domine, bonis et rectis corde. Vuola tuo du,
trolitin, guoten unde rebt berza babenten die nah den ubilen
nifabent.
5. Declinantes autem in obligationes adducet dominus cum
operantibus iniquitatem: pax super Israbel. Die sib an dia
gibcbe cberent dero iruurcton unde föne ubilen ubil lirnent,
die fuoret got mit den unrebten: si uarent nah den den si
gilih sint. unde ufen Israbelen cbumit frido, daz chuit rauua
pigaginot imo.
cxxv.
1. in conuertendo, dominus, captiuitatem Sion facti sumus
sicut consolati. Do got biuuante daz eilende Sion, do | uurten 183^
uuir also gitrostit. uuir uurten giellendot föne unseren sunten
unde aue irlosit mit Cbristis ploute, unde biren uuir samoso
gitroste, uuanda uuir nob hie uueinente dara gidingen da uuir
foltrostit uuerden: daz ist in dera urstendi dero rehten.
2. Tunc repletum est gaudio os nostrum, et lingua nostra
exultatione. Do uuart folmendic unde frouuic unsir munt
unde unsir zunga: daz berza bat sinen munt unde sina zungen,
föne diu ist iz gisprocben.
3. Tunc dicent inter gentes 'magnificauit dominus facere
cum eis. Magnificauit dominus facere nobiscum, facti sumus
laetantes'. Danne chodent si untir dieten 'throtin gicbreftigota
sin I tuen mit uns, uuir biren giuunnisamet'. uuanda uuir 183b
babeton ubili gitan uns selben, do chom auir gotis sun unde
teta uns daz chreftigiste daz er sib selben gab umbe unsib.
4. Conuerte, domine, captiuitatem nostram sicut torrens
in austro. Do dize giuuissagot uuard, nob dannob uuas iz
CXXV 3. Tunc ] T fehU
— 256 —
cliuinftic: föne diu petot er daz iz iiiierde alsus. piuuente
trohtin unsera ellente also die cbliiigiu biuuentit uiierdeut in
demo smituuinte. dia chlingen sint uuiuteris pifroriu: so der
uuarmo imint chumit, so smilcit daz is uude loufent danne
183c (Jie chlingen. also uuaren uuir e ir | froren in den sunden,
unze der uuint chom, der heilige geist, unde celiez unsera
sunda unde uiisih teta loufen ze demo euuigen fatirlante.
uuande daz mit zahiren uuerden scol, dera giheizit er uns
ouh trost sus chedento:
5. Qui seminant in lacrimis, in exultatione metent. Die
mit trahinen saint, die arnont mit mandunga. die hie saint
daz almuosen unde dei guoten uuerc, die snident so si den
euuigen lib inphahent.
6. Euntes ibant et flebant mittentes semina- sua. Venientes
autem uenient cum exultatione portautes manipulos suos. Si
183d farent uueinento | unze si saint: si chomen auir fro mit ira
garben, so si snident. übe si hie uueinont, si uuerdent is
auir irgezet, so si infahent den euuigen lib.
CXXVI.
1. JNisi dominus aedificauerit domum, in uanum labora-
uerunt qui aedificant eam. Nisi dominus custodierit ciuitatem,
frustra uigilat qui custodit eam. Vnsir trohtin nizimbere daz
hus, florne arbeite sint dera die iz ilten cimbereu. alle pre-
diare nicimberent den man, got nituo iz. er ist der imiso
Salemon, er cimbirot daz hus, imo slunit sin . . .
2. Vanum est uobis ante lucem surgere: surgite postquam
sederitis, qui manducatis panem doloris. lu ist ubipe fore
184;i tage uf ce stenne, daz | ist füre Christum ce fahemie: also
die tuont die da uuellent sin hera da er uuas diemuote.
Stet uf so ir gisizit: uuesit hie diemuoti, so maget ir irsten
CXXVI 2. ubipe, ipe z. T. radirt
— 257 —
in (lera giiotliclia. ili cliido: ir mit sere prot ezzit uurle hie
trurit in demo tale dera trahine.
3. Cum dederit dilectis suis somnum, eccc hereditas do-
mini filii merces fructus ucntris. So er den ente gilnt sinen
holden, so chumit daz erbe: nah dismo libe chumit daz Ion.
der sin e gerit, der uuile uf sten e er gisice unde uuile e
guotliche haben, e er sih gidiemuote. So chumit daz Ion des
sunis, so chumit daz Ion des uuochiris dera , heihgen uuambe: 184^
daz ist got. er ist smi sancte Mariae, er gibet ce lone den
euuigen Hb.
4. Sicut sagitte in maim potentis, ita filii excussorum.
Also dia strala in des mahtigen houde, so sint dera irscutten
sune. der mahtigo skiuzit ferro, ferro sint ouh chomen dei
uuort dere poteno. si sint dere uuissagon cliint dere tougine
giscrifte nu ii'scuttet sint.
5. Beatus uir qui impleuit desiderium suum ex ipsis: non
confundetur cum loquetur inimicis suis in porta. Gisali in
got der sih gerot iro ze gisatenne, saligo den ira lera j lustet. i84c
si ni uuerdent scamec, so si ufen purgitore sprechent ce iro
fianden 'Christus ist daz purgitor'. an imo stent si unze si
dia ubiruuintont die ira botescefte louffenent.
CXXVII.
1. Jjeati omnes qui timent dominum, qui ambulant in
uiis eins. Salig sint alle die got furhtent. salig sint die in
sinen uuegen gent, die siniu gibot uuereut.
2. Labores manuum tuarum c|ui manducabis: beatus es, et
bene tibi erit. Arbeite dinero uuochero izzist du. arbeite
hast du nu hie, die labent dih in gedinge: uuochir hast du
in enera uuerlte, die | fuorent dih da in seti. föne diu bist I84'i
du nu salig in demo gidingen unde uuola uuirt dir auir denne
in selbemo demo dinsje.
CXXVI 5. longenent
17
— 258 —
3. Vxor tua sicut uitis habundans in lateribus domus tuae.
Din cliristenheit, Cbriste, ist also der birige imingarte. ana
uuemo ist si birig? an den siten dinis busis. daz sint die
die dib miunont: die zuo baftent manniclicbemo die ze sinero
siten sint, Filii tui sicut nouelle oliuarum in circuitu
mensae tuae. Diniu cbint umberingent dine tisge also der
niuflanzota oligarto. si sint gelib demo oligarten, uuanda si
185» fridisame sint: 'salig sint die fridisamen, uuanda si gotis |
cbint gibeizen uuerdent'. die umberingent dina tisga, uuar^da
si bisicent din ricba.
4. Ecce sie benedicetur liomo qui timet dominum. Solieben
segen garnet der mennisgo der got furbtet.
5. Benedicat te dominus ex Sion, ut uideas bona Jerusalem
Omnibus diebus uitae tuae. Got gebe dir segen uone Sion,
daz cbuit uone uuarta. diu uuarta ist in himila, da uuirt
got giseben. solicbis seginis luste dib, dudir got furbtist,
daz du in geseben muozist. Unde gisebist du dei guot dei
dera ufuuertigen burgi sint. uuelicbiu sint diu? daz ist daz
185b du got seben muost alla taga dinis libis: daz ist der | euuigo tac.
6. Vt uideas filios filiorum tuorum, pacem super Israbel.
Unde gisebist uuocbir dinero uuerbcbe unde frido ubir iege-
licben guoten man.
CXXVIII.
1. k5epe ex])ugnauerunt me a iuuentute mea . . . Diu
beiliga christenbeit cbaliget sib uuaz si uone ubilen irliten
habe, 'ofto' cbuit si 'abton si min uone des ih uuabsen bi-
gunda'. si ni mabton mir io dob nebeina argerunga sin,
uuanda si ne mabton mib gicberen nah in,
3. Supra dorsum meum fabricauerunt peccatores: prolon-
185o gauerunt iniquitatem suam. Vfen minen | ruke cimberoton sie,
daz cbuit aribeite giluoden si: uuanda ib in gilib niuuolta
CXXVIl 4. Solicbeu ] S fclät CXXVIII 1. clialiget
chlaget bigunga
- 259 --
sin, uono diu ahton si min unde uuaren mir Imrdi. ferre
föne mir tuten si ira unreht, iraanda iL ira gilielt'a ni uuas.
4. Dominus iustus concidet ccruiees peccatorum: 5. cou-
fundantur et auertautur retrorsum omnes qui oderunt Sion.
Der relito trolitin huouuit den iro lials. ce scandon uuerden
unde liinterit gen die Christi aecclesiam hazen.
6. Fiant sicut fenum tectorum quod, priusquam euellatur,
exaruit. Si missedilien also daz cras daz ufen demo dache
uuirt, daz e irdorret e man iz dane nome: e die suntigen j 185^
irsterben, e sint si gote irdorrit.
7. De quo non impleuit manum suam qui metet, et sinum
suum qui manipulos coUegit. Des der madare sina haut ni
gifulte, noh sina scoza der dia garba samenota. die gotis
engile nisamenont sie in sin chornhus, uuanda si uuichen sint:
si uuerdent zi samene gilmnten unde uuerdent in daz fiur
giuuorfen.
8. Et non dixerunt c^ui preteribant 'benedictio domini super
uos, benediximus uobis in nomine domini'. Vnde die furi
farenten poten unde die uuissagen ne choden in nieht zuo,
so iz unter den luden site uuas 'gotis segen si uljir iuuuih',
noh si nichoden 'in gotes namen gisege | ne uuir iuuuih*. 186»
guoten unde rehten liezen si ira segen, nals ubilen.
CXXIX.
1. Ue profundis clamaui ad te, domine. domine, exaudi
uocem meam. Yzer dera tiefi dera sunden roufto ih ze dir,
trohtin. trohtin, gihore mina stimma.
2. Fiant aures tuae intendentes in uocem deprecationis
meae. Ze minera digi losen diniu oren.
3. Si iniquitates obseruaberis, domine, domine, quis susti-
nebit? Yuile du manniclichemo sin unreht gihalten, trohtin?
trohtin, uuer mac daz irliden?
CXXVIII 8. gisegene ] gisege geue lizeii, e ühergeachriehen
CXXIX '6. nah dem ersten trohtin Pimct
17*
— 260 —
4. Quia apiid te propitiacio est et propter legem tuam
sustiimi te, domine. Ze dir roufte ih, uuaiida an dir diu
186^ suona ist: du suontist unsili mit di { nemo pluote. umbe dina
e beit ih din, trolitin. uueliclia? uuane diudir chuit 'tragit
unter ein anderen iuuuere purdi, so irfullit ir dia gotis e'.
uuanda ih ilta dia zirfullenna, uone diu beit ih gnadon: ze
dinen giheizen firsah ih mih.
5. Sustinuit anima mea in uerbo eins, sperauit anima mea.
6. A custodia matutina usque ad noctem speret Israhel in
domino. Föne deiTi uhte unze naht gidincta ih an minen
trohtinen. fore tage irstuont Christus, föne dera fruoi unze
186o ana minen ente gidinge ih an in: uuanda er | irstuont nieht
mera irsterben scolentir, daz er ouh mih so heize irsten.
7. Quia apud dominum misericordia et copiosa apud eum
redemptio. Föne diu gidingo ih an in, uuanda mit imo ir-
barmida ist unde folliclichiu urlosida.
8. Et ipse redimet Israhel ex omnibus iniquitatibus suis.
Vnde er irlosit Israhelem uzir allen sinen unrehten.
cxxx.
1. _U online, non est exaltatum cor meum neque elati sunt
oculi mei. Trohtin, min herza ne ist irhaben. daz opliir
pringo ih dir, uuanda iz chuit 'gote ist liebiz ophir der gi-
ISe«! truoptir geist'. noh miniu | ougen nisint hoho irhaben: ih
piuuano mih nieht mera danne ih mege. Neque -ambu-
laui in magnis neque in mirabilibus super me. Noh ih ni
gienc in mich eleu dingen unde uunderlichen dei uone mir
uuaren zi sagenue. daz chuit: ih ni gereta niheinis liumendis,
so Simon magus teta der den heiligen geist imphahen uuolte
durh sin gougil.
2. Si non humiliter sentiel)am, sed exaltaui animara meam,
Sicnt ablactatus super matrem suara: ita retributio in anima
CXXX 1. gitruptir, o ühergeschriehen mih nieht ] nieht fehlt
— 261 —
mea. Vbe ili mili giiotlicliota iinde also diemuote iiiuuas, so
(laz piuuenita eliiiit daz iioli an dora miiotera armen ist: so
si solih I min Ion. IST"
3. Sperct Israhol in domino ex hoc nunc et usqiie in
saeculum. Der got gisehen uuello, der gidingc an in zi dera ■
euuiclieite. so er dara chuniit, so hat er daz er uuolta an
selbemo demo dinge, nals an demo gidiiigen.
CXXXI.
1. Jilemento, domine, Dauid et omnis mansuetudinis eins.
Irhuge, trohtin, Dauidis unde allera sinera manmendi. Dauid
skeinda sina mammenda ana Säule sinemo fianda, do er in
slahen mahta unde in doh nisluoc. Christus ist Dauid, unde
an Christo ist der gutis lind: Christus skeinta sina mammenda,
do er in demo chruce sus peteta 'her | ro uatir, antlaze in, 187i5
uuanda si ni uuizen uuaz si tuont'. so lerte er ouh tuon
sinen Hut, do er chot 'botit umbe die die iuuuih hazzen, unde
uuola tuet iueren fianden'.
2. Sicut iurauit domino, uotum uouit deo lacob. Irhuge
sin unde hilf imo ci giuuerenne also er gote gisuor unde
giantheizota. uues gisuuor der gotis liut? daz er si gotis sah
3. Si introiero in tabernaculum domus meae, si ascendero
in lectum strati mei, 4. Si dedero somnum oculis meis et
palpebris meis dormitationem 5. Et requiem temporibus meis,
donec. inueniam locum [ domino, tabernaculum deo lacob. In 187c
dia heriberga minis husis ni gen ih, in min bette ni stigo ih,
slaf minen ougen nilazo ih noh rauua minen tuniuuangen, e
ih stat irfare unde hereberga demo gote lacobis. daz chuit:
nieht des minis niruoche ih, uuane in. ih niuuile niheinero
minera sachen menden, ih ne muoze in seldon in minemo
horcen.
CXXXI 3. tiinporibus slaf ] salf hereberga
demo ] hereberga fehlt
— 262 —
6. Ecce audiuimus ca in Eufrata, iimenimus ea in campis
silue. Daz gotis hus ist diu hoiliga cln-istenlieit. Eufrata
187ti cliit spiegil: daz pildc skinot in domo spiogile. | uuaz ist daz
uuissactuoni? uuano ein pilda dera cliumftigcn dinge, uuir
gihorten sia iu in denio spiegile, uuir haben sia aue uu fun-
ten in uualtfelden. dia diote föne ungloubcn c iruualdit
uuaren, dia sint nu uuorten aecclesia dei.
7. Introiuimus in tabernaculum eins, adorauimus in loco
ulii stetorunt pedes eins. Nu biren uuir in sin gicelt gigangeu,
uuanda uuir in sinero aecclesia biren. peten uuir da sina
fuozi stuondcii: an sinero aecclesia ist er state uuorten, da
giliorot er unsih.
8. Surge, domine, in requiem tuam, tu et arca sanctifica-
188a tionis tuae. Nu irstant, trohtin, uoiie tode zo rauuen | undc
sament dir din aecclesia dia du gihciligotist.
10. Propter Dauid seruuiu tuum non auertas faciem Christi
tui. Tuo iz umbe Dauid dinen scalh, niuuende uone uns
dinis giuuihten anasuine. diu stimma get zi domo fatir Christi.
11. lurauit dominus Dauid, et non frustrabitur eum 'de
fructu uentris tui ponam super sedem tuam'. Vuanda Dauide
suuor er daz in niriuuuet, sus chedendo 'uono dir gibornen
seze ih an dinen stuol'.
12. Si custodierint filii tui testamentum meum et testi-
monia mea hec quae docebo eos. Et filii eorum usque in
saeculum sedebunt super sedem tuam. Vbe dine sune unde
188i> dero sune bihaltent mina bimeinida unde miua gi|gihte, die
ih sie lere, so sizent si iomir an dinemo stuole. die daz ni-
uuerent, die nisint Dauidis chint, umbe die niuuirt doh nieht
firmeinit der eit.
13. Quoniam elegit dominus Sion, elegit eam in habitati-
onem sibi. Vuanda got iruuelita sina aecclesiam, er iruuelita
sie zi anisidile imo selbemo.
14. Hec requies mea in saeculum saeculi: hie habitabo,
quoniam elegi eam. Sus gihiez er 'diz ist iomir min rauua,
hie buo ih, uuanda ih mir sia fore chos'.
CXXXI G. spegil, i übergeschrieben uuorteii ] uuor
10. dinen scah
— 2G3 —
15. Viduam eius benedicons benedicam, paupercs eins sa-
turabo pauibus. Ira imitiuun scgino ih, ira dürftigen gisato
ih I protis: er ist selbo daz prot daz er uuitiimn unde uuaren 188«
dürftigen gibit. iiueliche sint die? daz sint dia diemuotcn in
ira herzen.
16. Sacerdotes eius induara salutari, et sancti eins exul-
tatione exultabimt. Nu sprichit der fatir 'sina cuuarte uuato
ili mit demo haltare'. also iz chuit 'alle die in Christo gi-
toiifit sint, dia liabent Christum ana giuuatet'. unde sina
heiligen frouucnt sih dcrc uuate.
17. Illuc producam cornu Dauid, paraui lucernam christo
mco. 18. Inimicos eius induam confusione. Da irchuiche ih
dia hohi Dauidis: da irskeino ih dia hohi Christi, minerao
giuuihten liabo ih alegare | liehtfaz ingagena. daz liehtfaz I88'i
zeigota Christus ana lohanne baptista, do er chot 'er ist ein
l)rinnentiz liehtfaz'. Super ipsura autem eiflorebit sancti-
ficatio mea. An imo skinit min heiligunga. die ih giheiligo,
die giheilige ih an imo.
CXXXII.
1. ilicce quam bonum et quam iocundum habitare fratres
in unum. Sih dir uuio guot unde uuio uunnisame ist sament
puen dia pruodera: daz ist dera zi chodenna diedir habent
eina sela unde ein herza.
2. Sicut unguentum in capite quod descendit in barbam,
barbam Aaron. Si sint also diu salba aba demo Aaronis houbite
diu aba demo huubite nidir ran an den part. Christus ist euuart
I also Aaron uuas unde houbit sinera christenheite : ab imo I89a
ran spiritus sanctus in dia poten die sin part sint, uuanda si
manlicho an imo uuaren unde niliein leit niforhten umbe in
zi lidenne.
CXXXI 17. niinemo ] miiie CXXXII 2. ungeutum
— 264 -
3. Qiiod descendit in oram uestimenti eins siciit ros Her-
mon qui descendit in montem Sion. Diu ouh ran an sina
iiuat. daz ist sin aecclesia: din ist sin uuat, uuanda er in
ira ist. Ermon cliuit 'daz giholite lieht', daz ist Christus,
uone imo chumit daz tou, daz ist diu gnada. also diu gotis
gnada diu an dia chint chumit dere christenheite, also sin
dia gimeinen pruodera. Quoniam illic mandauit dominus
189'' benedictionem et uitam usque in saeculum. Vuan | da da die
sint, da gibot er uuesen segen unde euuigen lib.
CXXXIII.
1. ilicce nunc benedicite domino, omnes serui domini
Qui statis in domo domini, in atriis domus dei nostri. Nu
lobet minen trohtinen, alle sine scalcha, ir in siuemo hus stet,
in den houen sinis husis: aecclesia ist daz hus, diu minna ist
der hof. nu lobot in in dirre arbeitsamen uuerilte, daz ir
in ane arbeite loben muozit in enera uuerlte.
2. In noctibus extollite manus uestras in sancta, et bene-
dicite domino. Nahtis, daz chuit in den uuidiruuartigen,
189c hefit uf iuuuire hende unde lobit in, also lob | täte.
3. Benedicat te dominus ex Sion qui fecit caelum et
terram. Got der himil unde erda teta, der segena dih siuen
liud.
CXXXIV.
1. Ijaudate nomen domini, laudate, serui, dominum. Lobit
des herren namen, lobit, ir scalcha, iuuueren herren. ir birit
imo is sculdic.
2, Qui statis in domo domini, in atriis domus dei nostri.
_ 265 —
Irdir stet in siiiemo hus uncle in sinen frithonen, ir sculit
in loben . . . ligende, uncle nu birit ir uf irribtet.
o. Laiidtitc dominum, quoniam bonus dominus: psallito
nomini eius, quoniam suaue est. Lobit in, uuanda er guot
ist undo imo nihein guot gilih ne ist: salmsagot imo, uuanda
er I suGze ist. er ist prot dera engile: so ist er oub dera 189'^
mennisgen, also iz chuit 'dere engile prot az der mennisgo'.
an demo anagenge uuas er prot dera engile: do er mennisgo
uuart do uuas er oub prot dera mennisgen. uuanda si peide
lebent sin, bidiu ist er peidera prot unde ist in peiden suoze.
gisab sie got die rebte gicliorent uuio suoze er ist.
4. Quoniam lacob clegit sibi dominus, Israbel in possessi-
ouem sibi. Vuanda trobtin iruuelita lacob undo Israbelem
imo scll)emo zi bisicenne: andera dieta bifalb er den engilen,
Israbelem nam er in sin selbis pblibt.
5. Quoniam ogo cognoui quod magnus est dominus et deus
noster prae omnibus diis. | Vuanda ili liabo bicbennit daz er 190»
mabtic berro ist unde fore allen gotcn. andera gote ne sint,
uuane die er durli siiia gnada so ginamet bat, die nimagen
dob niebt in neben imo sin.
6. Omnia quecunque uoluit dominus fecit in caelo et in
terra, in mari et in omnibus abissis. Vnsir trobtin teta elliu
dei er uuolta in bimile unde in erda unde in allen uuazeren
ane not.
7. Educens nubes ab extremis terrae, fulgura in pluuiam
fecit. Dei uuolcben recbendo föne ente dera erda: so iz
beitir ist, unde man iro minnist uuanit, so stigent si allis
gabis uf. den plic picberit er in regen: also ofto giskibit
daz der plic fore get unde der regen nab get. | 190''
8. Qui educit uentos de thesauris suis, qui percussit pri-
mogenita Egipti ab homine usque ad pecus. Der den uuint
uz fuoret föne sinemo trisire: uuir niuuizen uuelicbemo nob
uuannan. der in Egipto sluoc dei eristpornen, ana fahendo
ze demo mennisgen unde so gende unze zi demo febe.
CXXXIV 2. uiule . unde 3. uuart ] corrigirt aus uuas
4. phliht ] philht
— 266 - .
9. Emisit signa et prodigia in medio tui, Egipte, in Pha-
raonem et in omnes seruos eins. Er frumita dara in dina
mitte ceiclien unde uundir, Egipte, an den cliunic unde an
alle sina man.
10. Qui percussit gentes multas et occidit reges fortes:
190c 11. Scon regem Amor -| eorum et Og regem Basan et omnia
regna Chanaan. Der ouh aftir des dana farenten sinen liuten
manigc Hute sluoc, unde ira clmnige sluoc. also teta er
andirhalb lordanis elliu dei riebe Chanaan.
12. Et dedit terram eorum liereditatem Israhel seruo suo.
Vnde er gab iro lant, do er iz irrumta, sinemo scalclio Israhel.
13. Domine, nomen tuum in aeternum: domine, nomen
tuum in generatione et genoratione. Trohtin, din name uuerit
iomir: din gihuct uuerit in chunne unde in chunne, uuanda
nu gihugist du die gloubigen zi giuuinnenne unde in era ce
gebenne.
190d 14. Quia iudicabit dominus populum | suum et in seruis
suis deprecabitur. Vuanda trohtin irteilit ubir sinen liut,
uueliche er scule inthluhten odar irblenden. also er chot
'ili chom in disa uuerit zi einera urteila, daz die die nu nieht
nigischent gisehente uuerden, unde die nu gisehent, daz die
irblinten'. unde in sinen scalchen uuirt er giladit, uuanda
gnuoge iro danchis chomint unde bitent dera toufi, unde be-
tont in.
15. Simulachra gentium argentum et aurum, opera manuum
hominum. 16. Os habent et non loquentur, oculos liabent et
non uidebunt. 17. Aures habent et non andient, neque enim
est Spiritus in ore ipsorum. Got ist der iu diz alliz teta
191a uj2cle noh tuet, uuaz sint | auir dera diete gote? daz ist
golt unde silbir unde mennisgen hantuuerh: si habent munt
unde ni sprechent, habent oran unde nihorent, habent ougen
unde nisehent, noh atem ni ist in ira munde.
18. Similes illis haut qui faciunt ea et omnes qui con-
fidunt in eis. Gelih uuerden in dia siu uurhent unde alle
CXXXIV 9. Egipte beidemal 14. Quia ] Q fehlt
inthluhten ] 1 aus i corrigirt
— 267 —
flia sih cc in firsoboiit: claz sint die nicht nihabent dei ougen
dcra gloiiba.
ly. Donius Israbol, benedicite domino. domiis Aaron, bcnc-
dicitc dominu. Ir uiiaren Israhelite, lobit in. ir iure gisaztcn,
lübit in.
20. Domus Leui, benedicite domino. qui timetis dominum
benedicite domino. Ir dienistman lobit in. irdir { got furlitet, 101'^
chodit alle sament sus:
21. Benedictus dominus ex Sion qui liabitat in lerusalem.
Gelobit si föne Sion derdir buet in lerusalem. die sinero
cbumfte bitont uude dare ingagcno uuartent, die lobint in
fonc Sion.
cxxxv.
1. Confitemini domino, quoniam bonus, quoniam in aeter-
num misericoi'dia eins. lehente lobon got des daz er guot
ist, uuanda sin gnada ist ane ente.
2. Confitemini deo deorum. lebent is gote dero goto,
also die sint föne den giscriben ist 'ib sprah daz ir gote
uuaret'.
3. Confitemini domino dominorum. lebent is demo berren
dero herron der j alle berron giscuof. lOl»^
4. Qui facit mirabilia magna solus. Der michiliu uuntir
eino tuot.
5. Qui fecit caelos in intellectu. Der die bimile teta in
sinero uuisbeite.
6. Qui firmauit terram super aquas. Der dia erda gi-
festinota obe demo uuazere: da si bar ist, da ist si obe demo
uuazere.
7. Qui fecit luminaria magna. Der dei micbilen liehtfaz teta.
8. Solem in potestatem diei. Die sunnun des tagis ce
uualtenne.
CXXXIV 21. lobiut ] lobit, n äbtrycschriehen
— 268 -
9. Lunam et Stellas in potestatem noctis. Den manen
uncle die sternen dore naht ce uualtenne. daz sint dei er
191'^ diirh sib teta. dei liera nah choment, dei teta er durli |
die poten nnde durh die mennisgen.
10. Qui percussit Aogiptum cum piimogenitis eorum. Der
Egiptum sluoc mit sinen eristpornen.
11. Qui eduxit Israhel de medio eorum. Der Israhelem
fuorta uzir in mitten, also er tagelichis losit die guoten uone
den ubilen.
12. In manu potenti et brachio excelso. Mit uualtentero
hende unde mit hoho irhabenemo arme.
13. Qui diuisit mare rubrum in diuisiones. Der daz rote
mere untirskiet, also er ouh die toufi skeidit einen zi libe,
anderen zi tode.
14. Et eduxit Israhel per medium eins. Vnde Israhelem
da durh leita, so er ouh leitit sinen lind durh die toufe dera
192a auirborni. j
' 15. Et percussit Pharaonem et uirtutem eins in mari rubro.
Vnde er starpta da Pharaonem unde siua chraft, daz chuit
unde sin here, also nu aba nimit diu toufi die sunda.
16. Qui traduxit populum suum per desertum. Der sinen
liud leite durh die einote, also er ouh nu leitit in dirre un-
birigen uuerlte unde uns hilfit ce giniste.
17. Qui percussit reges magnos 18. Et occidit reges
fortes: 19. Seon regem Amorreorum 20. Et Oc regem
Basan. Der die giuualtigen unde die mahtigen chuniga sluoc,
so Seon uuas unde Og, mit den unsere sunda bizeichinit sint
die got slehit.
21. Et dedit terram eorum hereditatem, 22. Hereditatem
192b Israhel seruo suo. Vn | de gab iro laut Abrahamis slahte,
imanda die der tiufal pisaz, die gab er Christo der ist aftir-
chome Abrahamis.
23. Quia in humilitate nostra momor fuit nostri 24. Et
redemit nos ah inimicis nostris. Daz teta er, uuanda er
CXXXV 10. Der ] Per 11. Der ] Per 12. exctjlso
— 269 ---
irhugeta iinsir in iinscrcra fliemnote unde irlosta unsih mit
sinis sunis ploute.
25. Qui dat escam omni carni. Der allen mennisgen
ezen gibit. uuclichiz ist daz? uone demo Christus chot 'min
ticisc ist ein iiuariz muos'.
26. Confitemini deo caeli. Lobit got des himilis.
Confitemini doniino dominorum, quoniam . . . Lobet den lier-
ren dero her 1 ren, uiianda sin gnada ist euuic. 192c
CXXXVI.
1. ouper flumina Babilonis, illic sedimus et fleuimus, cum
recordaremur Sion, Obe Babilonis ahon sazen uuir unde
uueinoten, do uuir Sion irhugeton. uuir uueinoton in eilende,
so uuir des heimuotis irhugeton. Sion ist daz heimuote,
gisah in got den dara langit, unde er in dirro Babilonia umbe
daz uueinot. uuaz sint die aha Babilonis? uuane die firrin-
nenten mandunga dere uuerlte, in dia sili die uiuuellent soufen
die in Sion gidingent statige mandunga ce giuuinnenne. | si 192'i
uuellent obe in sin, nio si dara in farente ce tale gifuorit
niuuerden.
2. In salicibus in medio eins suspendimus Organa nostra.
Vfen dia feliuuen die in mitten dera stent, biegen uuir unsere
Organa, da hangint si unde suigent, uuanda ira unbirga hat
sin gisueigit. gitigc mennisgen unde freche die unbirige
boume sint unde in ubil cherent daz man in guotis sagit, an
den sculin uuir uf sezen die Organa dera heiligen giscrifte.
3. Quoniam illic interrogauerunt nos qui captiuos duxerunt
nos, uerba cantionum. Et qui abduxorunt nos 'ymnum cantate
nobis de canticis Sion'. Vuanda da fragoton unsih die unsih
gi ] cllendet habiton, uuio unsiriu sanc choden. 'singit uns' 193»
choden si 'iuuueriu liet heimenan, singit uns in iuuuere uuis'.
CXXXV 25. escam CXXXVI 1, Obe ] Vbe
— 270 —
die tiiifili die iinsih firspuonen ze den sunten imde iinsili dar
ana gielleiidoten, die sprechent uns daz zuo uz ubilen men-
nisgen ira lidon. den antuurten uuir:
4. Quomodo cantabimus canticum domini in terra aliena?
Vuio inagen uuir singen in fremidemo lante unseris trolitinis
sanc dei uone imo chomen? uns ist freisa ce singenne unde
iuuuili ze dera sceltate ce giruozenne. undir den sculin uuir
1931^ unsih einon, daz uuir in gilih ni sin mit disen uuor | ten:
5. Si oblitus fuero tui, lerusalem, obliuiscatur me dextera
mea. Ybe ib din irgeze, lerusalem, so irgeze min min cesiuua:
übe ib umbe sobcbe irgezen uuelle lerusalem, so gisuicbe mir
min cesiuua. daz ist der euuige lib, also oub diu uuinstera
biceicbinet den gagenuurtigen lib. übe ib solieben uuelle
Heben so die sint, so muoze ib baben den uuinsteren füre
den cesiuun. uuanda so giskibit in allen die sib uirtrostent
lerusalem unde die dei citlicben minnen füre diu euuigen,
föne diu so sint diz foresage, nals fluocbi.
193c ß, Adbereat lingua | mea faucibus meis, si non meminero
tui, lerusalem. Stum uuerde ib, übe ib din nirbuge, lerusalem.
Si non proposuero lerusalem in principio laeticiae meae.
Vnde übe ib niseze lerusalem zi forderost minero uunnun.
da ist diu forderosta uunna da man gotis selbis brucben muoz.
7. Mementü, domine, filiorum Edom in die lerusalem.
Irbuge, got, in dero urteile des abtaris cbindo: irrib dih an
den die cbristianis fiant sint, also Esau sinemo pruodire uuas.
daz ist oub uuissagunga, nals fluob. Qui dicuut 'exinanite,
exinanite usque ad fundamentum in ea'. Die föne dera cbristen-
193^ beite cbodent | daz man föne dera cisternen cbuit 'irskephit
sia unze an den podem'. iro podem unde ira gruntfesti ist
Cbristus: den nimac ira nioman gineman. daz uuolten si tuon,
do si die martirari sluogen,
8. Filia Babilonis misera: beatus qui retribuet tibi retri-
butionem tuam quam retribuisti nobis. Yuenigiu tobtir Babi-
lonis: gisab in got der dir lonit nab demo lone so du uns
lonotist. übe unsib der licbinamo oder die ubilen gigirida
CXXXVI 4. cantauimus (j. Stum ] S feliU
- 271 -
scuntent ce achusten die uuir uuoltcii clioren ze tugendcn ujide
iiuidir unsih siiit, iiuidir den sculeii uuir uuesen uuachondo
unde fasteudo, unzo uuir sie ubir j uuinten, also sie unsih 194a
ul)ii'uuinten uuolten.
9. Beatus qui tenebit et allidet paruulos tuos ad petram.
Saligo der diniu cbint nimet unde siu chnusit an den stein.
Ba])ilonis cbint sint giluste, unze si niuuua sint: die sculin
uuir in Christo firchnusin, c si altere uuerden.
CXXXVII.
1. Coiifitebor tibi, doiuino, in toto corde meo, quoniam
audisti uerba oris mei. 'Ih gilio dir, trohtin', chuit diu heiliga
Christenheit 'in allemo minemo herzen', lob tuon ih dir,
uuanda du gihortist dei uuort minis mundis. du hortist mih
in demo gibete dere propheton unde dere rehten die dinera
cbumfti I paten. 194t'
2. In conspectu angelorum psallam tibi, adorabo ad tem-
plum sanctum tuum et confitebor nomini tuo. Fore engilen
singo ih dir: in licbit min sanc. ih peton ce demo dinemo
heiligen hus in demo ih dih uueiz: in demo libe uueiz ih dih
odar in dinen engilen fore den ih singo. Super miseri-
cordia tua et ueritate tua, c^uoniam magnificasti super omiie
nomen sanctmn tuum. Föne dinero gnada an dera du unsih
1 ostist, unde dinera uuarheite an dera du gileistist daz du
gihieze. uuanda du gimichilichot habist dinen namen ubir
al daz dir gi ! uuahtlichis ist in den engilen unde in den 194«
mennisgen.
3. In quacunque die inuocauero te, uelociter exaudi me.
multiplicabis in anima mea uirtutem. Suelichis tagis ih dih
ana hara, an demo gihuore mih spuotigo, uuanda ih diu cit-
lichen nibite, suntir diu euuigen. manige tugende gihufist du
in minera sela. so ih notic uuirdo, so stercbist du mih.
CXXXVII 1. de ' propheton 8. unanda ih diu ] ih über-
geschrieben
— 272 —
4. Confiteantur tibi, domiiie, omnes reges terrae, quia
audierunt omnia iierba oris tiii. Alle uiierltclmnige iehcut
dir, trolitin, unde danclieiit dir, imaiida si gieisgit habent
194d elliii dei imort dinis mundis dei oiih die luden e gi j eisgoten.
5. Et cautent in uiis domini, quoniam magna gloria do-
mini . . . Vuanda got ist selbo höh unde ci nideren sihit er,
holiiu bichennit er ferrino. dera dieuiuoten tuot er uuara,
die ubirmuoten fisihit er.
7. Si ambulauero in medio tribulationis, uiuificabis me: et
super iram inimicorum meorum extendisti manum tuam, et
saluum me fecit dextera tua. Vbe ili gen in miten arbeiten,
daz chit übe ih pichenno daz ili bie bin in ellente, so frouuist
du mib nah disme libe. ubir den zorn minero fiande rahtist
du dina haut: du skeintist in daz din zorn antsazigora uuas.
unde mib gibielt din cesiuua, daz ist der euuige lib.
195» 8. Domine, retribues pro me: | domine, misericordia tua in
saeculum: et opera manuum tuarum ne despicias. Du, trobtin,
lonost füre mib minen fianden, odar du giltist den eins füre
mib. trobtin, din gnada ist euuic, unde din uuerb nifirsebist
du. sib an din uuerb, nals ana miniz.
CXXXVIII.
1. JJomine, probasti me et cognouisti me. 2. tu cognouisti
sessionem meam et resurrectionem meam. Herro min, du bi-
buotist mib in dera martira unde bicbandist mib. daz cbuit:
täte daz mib andera bicbanten. du bicbantost min nidir sicen
in tode unde min uf sten nab demo tode: du bicbandist mina
nidera in dera riuuua, do ib in eilende uuas, unde mina
19513 irribtida, do ib cbom unde ib | ablaz giuuan.
o. Intellexisti cogitationes meas de longe: semitam meam
et funiculum meum inuestigasti. Du bicbantist mina gidancbe
ferrenan, do ib pigunda diu abgot leidizon. mina leiden stige
CXXXVII 4. uue rlchuuige
— 273 —
an dera ih gienc föne dir, nnde daz ente, daz ist din totlicha
ce dera ib folchom, daz irspebitist du: iz ni uuas firborgon
fore dir.
4. Et omnes uias meas praeuidisti, quia non est sermo in
lingua mea. Vnde alle mina uuege in den ib irrota fore
uiiissost du: du banctist mir sia ce genne, übe ib bina ne
mabti, daz ib iruunde ce dir. uuanda nu ni ist trugibcit in
minen | uuorten. 195c
5. Ecce, domine, tu cognouisti ouinia, nouissima et antiqua:
tu formasti me et posuisti super me manum tuam. Du uueist
miniu iungisten dinc, do ib todic uuart, uiide dei alten dinc,
do ib sundota. du scafotist mib ce arbeiten, do ib sundota,
uude Icgitist mib ana dina baut, uuanda do drubtist du mib.
6. Mirabilis facta est scientia tua ex me: confortata est,
et non potero ad eam. Föne minen sculdin ist mir uundirlib
unde unsemfte uuorten din bicbennida: si ist mir ce starb,
ib himac ira zuo. auir du mabt mili ira ginaben.
7. Quo ibo a spiritu tuo? et quo a facie j tua fugiam? 195<i
Vuara mac ib fore diuemo geiste des diu uuerlt fol ist? also
iz cbuit 'der gotis geist irfulte dia erda', unde uuara fliubo
ib fore dir? uuare mac ib intrinuen dincro abulgi?
8. Si ascendero in caelum, tu illic es. si descendero in
infernum, ades. Hefo ib mib bolio, da druebist du mib uui-
dere. pirgo ib mib, daz ib minero smidon ieben niuuile, du
gigibtist mib ira.
9. Si sumpsero pennas meas diluculo et babitauero in ex-
tremis maris. Vbe ib mina fettacba, daz cbuit dia gotis
minua unde dia minna minis nabisten, ce mir nimo in giribte,
unde ib puo, daz cbuit ramon mit gi | dinge, ce ente dirre 190»
uuerlte, so der tac dera urteili ist: uuanda da ist ente dissis
uuerltmeris, ce dirre uuis iutrinno ib dinero abulge.
10. Etenim illuc manus tua deducet me, et tenebit me
dextera tua. Dara ce demo ente bringit mib din baut unde
din cesiuua babit mib, daz ib in daz mere ni sturce, e ib in
ubirfliegc.
CXXXVÜl 7. facie 9. ni nimo
18
— 274 —
11. Et dixi 'forsitan tenebrae conculcabiint me, et iiox in-
luminatio in deliciis meis'. Vnde ih chot fiirhteiide 'odiuuan
finstere tretout raili imde irrent mili'. iiuaz sint dia finstera
luiane dirre lib? uude pidiu so ist min naht, daz cliuit min
19(ji' lib, liebt uuorten an mine | re lussami, daz ist Cbristus: er
ehom in disa nabt, daz er sia irlubta.
12. Quia tenebrae non obscurabuntnr a te et nox sicut
dies inlumina1)itiir: sicut tenebrae eins, ita et lumen eins.
Vuanda föne dir, Cbriste, nefinsterent dia finstera, suntir föne
demo der sina sunta pirgit uude ira ni gibit; der zuiualtit dia
finstra. uude rebtemo man uuirt diu nabt samo liebt samo
der tag. daz cbuit: diu uuidiruuartigen ni tarent imo niebt
mera dene diu framspotigen.
13. Quia tu i)ossedisti renes meos, suscepisti me de utero
106« matris meae. Vuanda du hast pisezen mine lan | cha: du ni-
bengist mir uncbuisge giluste. du bast mib ginomen uzir
minero muotira uuamlia, daz ist diu zaliga Babilonia dera
cbint niminnont niebt dia bimilisgen Jerusalem.
14. Confitebor tibi, domine, quoniam terribiliter maguifi-
catus es: mirabilia opera tua, et anima mea cognoscet nimis.
Ib gibo dir, trobtin, daz du egibare uns 'uundirlib uuorten
bist: daz ist fonc diu uuanda diniu uuerli uundirlib sint, got,
unde sin nu min sela liarto uuola becbennit, suio ib in fore
niebt zuo nimabte.
19G'i 15. Non est occultatum os mcum a te quod fecisti | in
occulto, et substantia mea in inferioribus terrae. Dir ist un-
firborgeu min starclii die du mir täte tougene, unde ist min
sela in dera tiefi des licbinamen, doli ira diu starcbi gigeben si.
16. Inperfectum meum uiderunt oculi tui, et in libro tuo
omnes scribentur: dies formabuntur et nemo in eis. Minen
undurnobtigen, Petrum, gisaben diniu ougen: er gibiez daz er
gileisten nimabte, dob gisab in got, also iz cbuit 'do sah
got zi Petro'. unde an dinemo buoche uuerdent si alle gi-
scriben: dia durnobtigen unde dia undurnobtigen. ana Christo
missinement si, uuanda si uuanent in ecchert menuisgen sin
I97ii unde firlazent | in in dera martira. unde iro nibein nefol-
babeta sih ce imo, noh der da chot 'ih lido den tod mit dir'
- 275 —
17. Miclii autem nimis honorati sunt amici tili, deus: nimis
coiifortatiis est principatus eorum. Auir dine friunt uuuitüie,
uali minera martira sint si iiiii' tile erhafte: iro potescaft ist
harto gifestiiiot, unde cello ih sie, unde ist ira mera deime
des griezis in demo mere. so manigir uuirdit dero nah mi-
neio martira dere e niheinir niuiias.
18. Dinumerabo eos et super harenara multiplicabuntur:
exurrexi, et adhuc sum tecum. Ih piu irstauden nah tode,
unde uoh pia ih, fatir, samet dir: noh ni bin ih in chuut,
suntir ecchert dir.
19. Si occideris, deus, peccajtores: uiri sanguinum decli- 197''
nato a nie. 20. quia dicitis in cogitatione 'accipient in
uanitate ciuitates suas'. Vbe du, got, siehist, daz ohuit plen-
dist, die sundigen, so pisuichint si ira folgare in uppicheite.
uuanda got chuit stillo in dero guoten gidanche 'skeident
iuuuih, manslegen, föne mir', got leret daz sih guote skeideii
föne ul)ilen in iro uuerhcheu unde si doh giminne sin: föne
diu ist dera irslaginon lera uppigiu. uuelichiu ist diu lera?
uiiane daz si iro gilicheii lereut 'die ira Inirgi sint hazen die
rehten'. ziii tuont si daz? uuanda in ira | guote nl)ili ni- 1!'7''
dunchit. uuelihe sint die suntigeu? uuane die iro pruodere
hazent.
21. Nonne eos qiii te oderunt oderam, et super inimicos
tuos tabescebam? Ziu skeident sie sih föne mir, samoso ih
ubil si? ni hazota ih die die dih hazent, trohtin? unde niseri-
uuota ih umbe dina fiante, uuanda mir iro uiu'eht anta uuas
füre dih?
22. Perfecto odio oderam illos, iiiimici facti sunt mihi. In
durnohtemo hazze hazeta ih sie. daz chuit: ih hazota siu
rehte, uuanda ih ira ubila hazota, uals sie selben, si sint
mir fiant, uuanda ih ii*o unreht hazeta,
23. Proba me, deus, et scito cor me | um: interroga me 197'^
et cognosce semitas meas. Pisuoche du mih, cot, übe ih daz
gisculdit habe daz si sih skeiden föne mir: unde iiuizist du
min herza, uuanda si iz iiuizen ni uuellent.
CXXXVIII 18. ih in chunt ] in ühergeschriehcn 22. Pcrfcrto
18*
— 276 -
24. Et uide, si uia iniquitatis in me est, et deduc me in
iiia aeterna. Scrudile mili unde bechenne niine stiga unde
sih, übe in mir unrelit pliat si. unde rihte mih ce domo
euuigen übe, ce Christo, an domo nehein unrelit ne ist.
CXXXIX.
2. iiiripe me, domine, ab homine malo, a uiro iniquo
libera me. 'Lose mih, trohtin' chuit diu heiliga Christenheit
198a 'uone ubilemo mennisgen': daz ist der uone demo | daz heilige
euangelium chuit 'daz teta der fiant'. föne unrehtemo man
lose mih: daz ih föne imo giargirot niuuerde.
3. Qui cogitauerunt iniquitates in corde, tota die constitue-
bant praelia. Also die unrehte sint die unrehtis denchent, in
ira herzen unde allen den tac uuellent feilten odar ettelichen
irrituom bringen.
4. Acuerunt linguas suas sicut serpentes: ueneimm aspidum
sub labiis eorum. Si habent ira zungeii giuuezit also uurmi:
iro uuort sint samo freislih samoso dero uurmi. unter ira
lefsen ist firborgen daz zaligista eiter.
5. Custodi me, domine, de manu peccatoris: ab hominibus
1981' iniquis eripe me. Huote min, | trohtiii, fore des tiefilis ban-
den: lose mih föne unrehtemo mennisgen.
6. Qui cogitauerunt supplantare gressus meos, absconderunt
superbi laqueum mihi. Die mih uuellen biskrenchen: die mih
irren uuellent rehtere forte, ubirmuote rihten mir striccha:
mih ilton die irrari gifahen mit ira unchusten. Et funes
extenderunt in laqueum pedibus meis. iuxta iter scandalum
posuerunt mihi. Vnde deniton si seil minen fuozen ce stricche.
daz chuit: si stricten iro seil, daz mine fuoze dar ana gihaf-
tetin. uuaz sint diu seil? uuane giflohtiniu reda ce irridon
198c gitaniu. pi demo uuege legeten si daz, daz ih mih dar | ana
stieze: uuanda andera ni gifaheut si, ane die aba rehtemo
uueee uueiichent.
CXXXIX 5. Huote ] Guote
— 277 —
7. Dixi domino 'deus mous os tu: exaudi, domino, uocem
dcprocutionis meac'. In den frcison cliot ih ze uiinomo trolitino
'min got bist du', daz ni niagen auor si l)orc l)aldo clioden,
uuanda ira ubirmuot skeidit siu uone gote . . .
8. Domine, domine, uirtus salutis meae, obumbrasti super
Caput meum in die belli. 'Trohtin' chot ih 'du bist chraft
minera lieili, du gibist niir dia cliraft dera lioili in uuige'.
daz chuit: in diorungen lieseatitost du min houliit, daz ih
fore hize ni irlage, also die irligent dera hizza du ni chuolist,
9. Ne tradas | me, domine, a desiderio meo peccatori. 198^1
cogitauerunt aduersum me: ne derelinquas me, ne forte exal-
tentur. Fore niehte nigebist du mih, trohtin, demo tiefile
der uieht ist diu hiza die gotis scato mezhaftigot, nio si
unsili ubiruundine demo sundigen neantuurte. ubele rieten
ana mih: du ni firlazist mih, nio si des ubirmuote niuuerden.
10. Caput circuitus eorum: labor labiorum ipsorum operiet
eos. Diabolus iro houbit der ist umbeganc: der ni birihtet
sih uiomir ce uuege. iro mundis aribeit skirmit sie: du
skirmist mih, sie skirmit ira luga, »mit demo intsagent sie sih
ira sundono. diu ist unsemftera ce findene danne diu uuarheit.
11. Cadeut super eos carbones ignis, in ignem | deicies 199»
eos: in miseriis non subsistent. Chuolente zauderen ana fal-
lent sie: uuanda si gisehent die zünden die fore chuole uuaren,
si gisehent daz in ernist uuirt ce uuoletaten. da uuirfist du
siu nidir: da-si den irbunnun, daz fellit siu. uuenicheit gi-
skihit in, fore dera ni gestent si. auer rehte gestent, uuanda
einir dere rehten chot 'uuir uuerden giguotlichit in den
truobisalen'.
12. Vir linguosus non dirigetur super terram: nimm in-
iustum mala capient in interitu. Ze filechosic man ni giuuinnit
niomir grehti obe erda: luianda iz chuit 'in demo michilen
gichosi so nifirfliuhist du nicht dia sunda'. der gizungclir ist,
der ist dicho luker, daz ist michil unge | rehte. unrehten 199'»
man gifahent uueuun ce flornussido: den guoten magen si
ouh gifahen, nals aue c flornusside.
CXXXIX 9. ueaiituurteu 11. chuolente = ffluoenteV
— 278 —
13. Cognoui qiiia faeiet dominus iudiciuin inopum et uin-
dictam pauperum. Ili pichenne daz got den unehtigen rilltet
unde er girih tiiot doro armon.
14. Veruntamen iusti confitebuntur nomini tuo, et habi-
taljimt recti cum uultu tuo. Auer doh die rehten gelient
dinemo namen, nals in selben, allis des si guotis magen: dir
uuizen si is danc. rohte puent sament dinemo antluzze,
uuanda iz chuit 'so er irskinet, so biren uuir imo gelih,
uuanda uuir in denne sehen also er ist'.
CXL.
199o 1. Uomine, clamaui ad te: exaudi me, intende uoci de-
precationis meae . . . 'Trohtin' chuit der uuissago 'ce dir
hareta ih: gihore mih, tuo ouh noh uuara minera digi, so ih
hara ce dir': so du e tatist, so tuo ouh noh, gehöre mih io.
2. Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo:
eleuacio manuum mearum sacrificium uespertinum. Min gibet
reche sih uf also rouh fore dir: suozen stanc tuo dir min
gebet, ufheue minero hande si dir abentophir: minero guoten
uuerche ruochist du ce minemo ente.
3. Pone, domine, custodiam ori meo et ostium circum-
stanciae labiis meis. Sezze huota minemo munde, trohtin,
199fi unde umbe lefsa mina | stelle ture: lere mih giuuar uuesen
minero uuorte.
4. Non declines cor meum in uerba maliciae ad excusan-
das excusationes in peccatis. Ne chere min herza in arc-
uuilligiu uuort ce antsegeda dera sundona: lera mih dia
uuaren pigiht diudir losit uone domo tode. Cum homi-
nibus Operantibus iniquitatem: et non coramunicabo cum electis
eorum. Sament unrehten unde sament ire iruueliten ne habe
ih gimeinsame: daz sint die sih selben sundon uirsagent.
— 279 —
5. Corripiet nie iustus in misericordia et increjialjit me:
oleum autem peccatoris non inpinguet caput nieum. Der
relito inchan mili unde irrefset niih gnadicliclio: des sun-
digen ole nisalbe min lioubit. sin ole daz ist sin lol) unde
sin I slihten daz io guotemo man ce fliehenne ist. 200^
6. Quoniam adhuc oratio niea in beneplacitis eorum: ab-
sorti sunt iuncti petrae iudices eorum. Vuanda bit noh in
ii'a gilichente ist min gibet: noh uuirdet daz in liebet ce
chedenne 'firlaz uns unsera scukla, also uuir firlazen unseren
scolaren'. iro rihtari sint uirtiligot ze Christo gibotene: dera
irrari lera netugen so man Christi euangelium lisit unde iz
da zuo biutet.
7. Andient uerba mea, quoniam potuenint, sicut crassitudo
terrae erupta est super terram. Si giborent miniu uuort,
uuanda dei gimahten: eniu uuaren chraftilos. föne diu chom
also feizta dera erda daz pluot dera martirare: dannan iruuohs
der heilige ezisg, daz ubii' al christiani uurten.
8. Dissi ' pata sunt ossa nostra secus infernum. quia ad 2001^
te, domine, domine, oculi mei: in te speraui, non auferas
animam meam. Vnseriu bein uurten cepolet pi dera hella.
die unsili starcton, die uuarf man samoso in hella, si sint
auir guotlih in himile, uuanda ce dir, trohtin, sehent miniu
ougen: ce dinen giheizen, also ce iro dron. an dih gidingo
ih. föne dinemo guote ne skeit mina sela.
9. Custodi me a laqueo quem statueruut mihi et ab scau-
dalis operancium iniquitatem. Pihuote mih, trohtin, fore demo
striche den si mir gu'ihtet habent unde fore demo ÜTiden
dero unrehten.
10. Cadent in reciaculo eius peccatores: j singulariter sum 200e
ego, donec transeam. Sundige gihaftent in siuemo nezze:
diaboli ist daz nezze, sin ist der stric. 'Ih pin eino' chuit
Christus 'unze ih irstü'bo: dara nah manicfalton ih mine holden'.
CXL 5. increpauit 7. uurten ] uurtent
8. starcton ] stracton
280
CXLI.
2. Uoce mea ad dominum clamaui, iioce mea ad dominum
deprecatus sum. Mit minera stimma liareta ih ce trolitine,
mit minera stimma digiti ih ce trolitine. min stimma ist diu
föne herzen chumit. manige ruofent mit lefsen, nals mit hercen:
daz herza gihorit got, dia lefsa gihoret mennisco.
3. Effundo in conspectu eins orationem meam, et tribu-
200d lationem meam ante ipsum pronuncio. | Fore imo lazo uz min
gibet, daz ecchert er iz gisihit: andere ne magen daz herza
gisehen uuane sin. mina arbeit sago ih fore imo. uuenne
tuon ih daz?
4. In deficiendo spiritum meum, et tu cognouisti semitas
meas. So min geist chumic uuirdit. ziu scol ih daz tuon?
daz mih sin geist sterche. Undo du bechandost mina stiga:
du gisahe mih rehto phadon. In uia hac qua ambula-
bam absconderunt laqueos mihi. 'Si rihten mir tougeno stric'
chuit Christus 'an demo uuege': ih gienc in dera unsculdicheit,
si' rihten mir doh daz cruci.
5. Considerabam ad dexteram et uidebam, et uon erat
qui cognosceret me. Dar umbe sah ih mih, uuer mina halba
201a I uuare: unde neheinir ue uuas der mina gotheit irchande.
Periit fuga a me, et non est qui requirat animam meam.
Da nifloh ih, doh andere fluhun: unde umbe helfa nisuohte
mih nioman.
6. Clamaui ad te, domine. dixi 'tu es spes mea, portio
mea sit in terra uiueneium'. Do harita ih ce trohtine alsus
'pater, in dinen giuualt piuiliho ih minen geist'. do chot ih
ouh 'du bist min gidingi, min teil des erbis in paradiso, also
demo scahari giheizen uuart 'hiuto ferist du mit samit mir
in daz paradisum'.
7. Intende orationem meam, quia humiliatus sum nimis.
Firnim min gibet, uuanda ih harto gidiemuotit Ijin mit demo
tode. Libera a persequentibus me, quia confortati sunt
201^ super me. Lose mih | föne minen ahtaren die min nieht ni-
CXLI 7. Libera ] L fehlt
— 281 —
l)oi'gent, uiuuula si iiiili got nibicheiiuont. uuaiida si mir
oberen uuorten sint iiiulc mih in den tot gistozen liabeut.
8. EdiiG de custodia aiiimam meam ad confitendum nomiiii
tiio: me exspectaut iiisti, doiiec retribiias mihi. Princ mih
uuidei'c funo helle, daz dih loben mine holden, mino poten
piteiit, unze du njir niina guotlicha in dera urstenda irgebist.
CXLII.
1. J_/omiue, exaudi orationem meam, aurilnis percipe ob-
secrationem meam, in ueritate tua exaudi me, in tua iusticia.
Trohtin, gihore miu gibet, firnim miua diga, gehöre mih in
dinera uuarheita: | in dinemo rehte, nals in minemo, gihore 201c
mih, uuandn du mir gabo suelih relit ih habo.
2. Et non intres in iudicium cum seruo tuo, quia non
iustihcabitur in conspectu tuo omnis uiuens. Ynde dinclicho
ne farist du mit dinemo scalche, suntir gnadiclicho, uuanda
fore dir uehein lebenter uusculdic ne ist. also lob chuit 'noh
sa daz chint daz einir naht alt ist ne ist unsculdic fore dir'.
3. Quia persecutus est inimicus animam meam, humiliauit
in terra uitam meam. Vuanda der tiefal ahta min, unde ce
Sunden prahta er iil erda minen lib. daz sint uuort des
riuuuenten. sculiu iz auir Dauidis uuort sin föne Säule odar
Christis föne luda, | so chuit iz: min fiant ahta min unde ^Old
giniderota mih, uuanda einer uuart des richis pistozen, der
ander uuard an daz cruci gihangen. föne diu sprichit sa
nah Christus:
4. Collocauit me in obscuris sicut mortuos saecuh, et anxi-
atus est in me Spiritus meus, in me turbatum est cor meum.
Er stiez mih in dia finstra des grabis, also die toten dera
uuerlte die mit rehte irsterbent, uuandc si uone sculden ir-
sterbent. unde angistet min sela in mir, unde geleidct uuart
min herza in mir nah den uuorten 'min sela ist unfro unze
an den tot'.
CXLII o. Säule übergeücJuieben ciiior ] ei, ncr ühcrgcchriehcn
— 282 —
5. Meraor fui clierum aiitiquorum, meditatus sum in Omni-
bus operibus tuis. in factis manuum tuarum meditabar. Nu
202a spricliit imo zuo sin licliinamo 'dere alton ta | ge iihugo ili,
do disiu uuerlt uuart, unde in din bantuuerh dabta ih daz
in bimile unde in erda skinit'. da bi cbos ib daz.
6. Expandi manus meas ad te: anima mea sicut terra
sine aqua tibi. Mine hendo rahta ib ce dir: also uuazirlos
erda ingagen regene, so uuas ib ingagen dir.
7. Velociter exaudi me, domine: defecit spiritus meus.
Kebore mib spuotige, uuanda ib cbumo geatimon: also den
giskibit die file muode uuerdent unde donne labe bidurfen.
in minemo atimo bin ib irlegen: in dinemo labe mib.
Ne auertas faciem tuam a me: et similis ero descendentibus
in lacum. Neuuende föne mir din anesiune: uuande ib danne
gilib uuirde den farenten nidir in dia bellagruoba.
2021^ 8. Auditam | fac mibi mane misericordiam tuam, quia in
te speraui. Laz mib in morgen giboren dina gnada: so der
tac dera urteila cbome, so tuo mib geboren 'cbomet bera, ir
giuuibten minis uatir, unde inpbabit daz riebe daz in giga-
riuuit ist föne anagenge dera uuerlte'. uuanda ib an dib gi-
dingo. Notam fac mibi uiam in qua ambulem, quia ad
te leuaui animam meam. Cbundo mir den uuec der mennisgen
uncbunt ist, an demo ib scule gen. den cbunde mir, uuanda
ib uf buob ce dir mina sela, nals nidir ce dirre uuerlte.
9. Eripe me de inimicis meis: ad te confugi. 10. doce
202c iii^e facere uoluntatem tuam, quia deus meus es tu. j Lose mib
föne minen Sauden: ib giflob ze dir. lere mib tuen dinen
uuillen, uuanda du min got bist, unde ib dir einemo uuillen scol.
11. Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam:
propter nomen tuum, domine, uiuificabis me in equitate tua.
Din guoto geist leite mib in rebta erda. rebt erda ist der
licbinamo unze er untirtan ist demo geisti: so ist daz riebe
dere cbumftigen uuerlte, föne diu uuirt bic beidera gibeten.
umbe dinen namen, uuanda ib iz ne bau garnct, cbuiccbe mib
in dinemo rebte.
CXLI 11. Xps für Sps
— 283 —
12. Ediices de tribiilationo auiinam lucam et in miseri-
cordia tiia disperdcs inimicos mcos. Leite mina sc | la iizir 202'i
arbeiten, laz niili endon mit ablaze: in dinen gnadon cespven-
gist du mine fiande. Et perdes omnes qui tribulant
animam meam, quoniam ego seruus tuus sum. Vnde firliesist
du den tiefal unde alle die mili pinont, uuanda ih din scalh pin.
CXLIII.
1. Jjenedictus dominus deus mens qui docet manus meas
ad praelium et digitos meos ad bellum. Gelobit si trohtin
got miner der mini bende unde mine fingeri leret ce uuige
uuidir Golia der den tiufal peceichinot unde uuidir demo
licliinamen föne demodir giscriben ist 'der licbinamo gerit
uuidir dia sela'.
2. Misericordia mea et refugium meum, susceptor mens et
liberator mens. Min irbarmberzida bist du, trolitin, uuanda
du gibist I mir sia. unde min zuoflubt: ce imo fliubo ib. 203a
er ist min festi, min impbabare unde min urlosare. Pro-
tector meus, et in ipso speraui: qui subdis populos sub me.
Min skermare, unde an in gidingo ib: Hute untirtuot er mir,
so ib nab Säule minis ricbis uualten biginno.
3. Domine, quid est bomo, quia innotuisti ei? aut filius
bominis, quoniam uisitas eum? Vuaz ist der mennisco, daz
du imo dina tougina cbuntist? odar mennisgen sun, daz du
sin uuara tuost?
4. Homo uanitati similis factus est, dies eins sicut umbra
praetereunt. Mennisco ist gelib uppicbeite, uuanda sina tage
fergcnt also scato: er uuart giscafen gilicbir dere uuarbeite,
dara nab uuart er föne sundon gelib dera uppicbeite.
CXLII 12. scah CXLIII 1. fiach mini r radirt
4. uarheite über durcJistrichenem uppicbeite
— 284 —
203i> 5. Domine, inclina caelos tiios et descende. tauge mon | tes,
et fumigabuut. Neige, trohtiu, dina himila imde fara hera
nidir: ouge dih iinsih libhafteii. ruore dia berga, so riuclient
si: den nbirmuoten bercen gib gistuugida, so tuont si dia
riuuua.
6. Fulgura corruscatiouum, et dissipabis eos: emitte sagittas
tuas, et contiirbabis eos. Pleccbize sie ana, so ceuuirffist du
sie: prutte sie mit dineu zeichinen, so gloubent si sih iro
. . . suudono.
7. Emitte mauum tuam de alto, eripe me et libera me
de aquis multis . . . Sente, fatir, dinen sun föne himile: er
ist diu baut, mit dera du elHu dinc giscuofe. lose mib föne
uuazeren manigen, föne diezenten gnuogen: lose mib föne
203c fremidere cbinde banden die dera | cbristenbeite cbint ni sint.
8. Quorum os looutum est uanitatem: et dextera eorum
dextera iniquitatis. Ib meino die dera munt io uppicheit
spricbit, foue den uuazeren lose mib. unde ira cesiuua ist
cesua des unrelitis: daz ist föne diu uuanda si babent ce
cesiuun daz si ce uuinsterent baben scolten. ib meino diu
euuigen guot, dei scolten si baben ci cesiuuan.
9. Dens, canticum nouum cantabo tibi: in psalterio decem
cbordarum psallam tibi. Danne so Cbristus cbumit singo ib
dir niuuiz sanc: daz ist daz ib ezen muoz sinen lichinamen
unde trineben sin pluot. an domo cehenseitigen saltare singo
203d ib dir: uuanda diu coben gipot dera e | diu sint unde ouh
euangelium. föne dir sint sin beidiu cbomen.
10. Qui das salutem regibus, qui redemisti Dauid seruum
tuum, de gladio maligne eripe me. Du den rebten gibist
heili, du Dauiden dinen scalb lostist föne Goliadis suerte demo
arcuuilligen, lose mib. minis trobtinis suert ist guotuuillic,
uuanda iz skedit föne ubilen: arcuuillic ist des tiufilis suert,
uuanda iz skeidet föne guoten.
11. Et erue me de manu filiorum alienorum quorum os
locutum est uanitatem: et dextera eorum dextera iniquitatis.
12. Quorum filii sicut nouellae plantationis a iuuentute sua.
Dere sune sint also.niuuua phlanzunga gistate föne lügende:
si sint ebensconi niusazten reben, uuanda si gifestinot babeut
— 285 —
niuiiue irriden füre dia alten lera dera uuis | sagon undo dcra 204a
poten. Filiac eorum compositae, circumornate iit simili-
tudo templi. Ira tohtera gent gelencliit, in cliirichen uuis
gent si gicierta: si habout ira giliclui cierda, nals die uuarheit.
13. Promptuaria eorum pleiia, eructuancia ex lioc in illud.
Ira chellare sint folle. fezendo daz lid föne einemo ce ande-
remo. Oues eorum fetosae, habundautes in egressibus
suis, boues eorum grassae. Iro scaf sint fesilic, manigiu in
iro uzgengen: manigiu gent uzir ira stigon. iro chue sint
feizte.
14. Non est ruina maceriae ncque transitus, neque clamor
in plateis eorum. Noh iro steinin zun nifallet, noli ira hus
ni ist durhfertic: si haljent gisuasbeit. nob screiat ni ist in
ira strazon: sie niuuecbit nioman,
15. Beatum dixerunt populum | cui bec sunt, beatus po- 2041)
pulus cuius dominus deus eins. Si heizent saugen den liud
der solib babit: daz taten si, uuanda si iz ce cesiun babeten.
ib uuile iz rebtera sagen, der bud ist salic der got ce berren
babet: übe got sin berro ist, so ist er sabc.
CXLIV.
1. Jiixaltabo te, deus mens, rex, et benedicam nomini tuo
in saecubim et in saecubim saecuU. Selljemo Dauid, selbemo
Cbristo, cbuit diu cbristenbeit 'ib irbobo dib, got niin cbunic,
unde loben dinen namon in uuerlte unde iemir dara nab'.
2. Per singulos dies benedicam tibi et laudabo nomen
tuum in saeculum saeculi. Tagelicbis lobo ib dib, niebt ein
in den framspuotigeii, suntir oub in den uuidir | unartigen: 204c
unde bidiu lobe ib dib bie unde in euun. der dib bie uuir-
digo lobit, demo uuirt gilazen daz er dib lobit euuiclicbo.
3. Magnus dominus et laudabilis nimis, et magnitudinis
eius non est finis. Micbil ist min trobtin unde lobesam barto,
CXLIV 2 frampsiiotigen
— 286 —
uiide ist unente sinero micliili: unente ist ouh niiiiis lobis,
uuanda ih nah dismo libe dih iemir loben.
4. Generatio et generatio laudabunt opera tua et potenciam
tuam narrabuut. Chunne unde chiinne lobont diiiiu uuerh:
hier in uuerlte diu gotis chint imde in enera uiierlte diu
chint dera urstendidi lobent dineu namen, unde dina mahtigi
204(1 sagent si. si uuizent dir daz si selbon gimagen. |
5. Magnificenciam gloriae sauctitatis tuae loquentur et
mirabilia tua narrabunt. Daz maginuuerh dinero guotlichen
heilige sprechent si: diniu minder cellent si.
6. Et uirtutem terribilium tuorum dicent et magnitudinem
tuam narrabunt. Vnde chraft dinero antsazigen dinge sagent
si, nieht ein daz himilriche, suntir iouh daz euuige fiur.
unde dina michela cellent si, daz iro unmez ist.
7. Memoriam habundanciae suauitatis tuae eructabunt et
in iusticia tua exultabunt. Gehugida dera ginuhte dinera
suozi rophicent si. suoziu ginuht ist daz du unsir gihugist:
dia ezent si so si iro ferstent, dia rophizent si so sie sia
sagent unde lerent, also lohannos coumota obe den prusten
205a unsiris herren unde | ropliizota 'in principio erat uerbum'.
Unde freuuent si sih in dinemo rehte, nals in iro relite.
also si geheilt daz sie sint, so gehent si ouh dir daz si rehte
sint: anderesuuio gaben si dir daz minnera unde in selben
daz merera.
8. Misericors et miserator dominus, patiens et multum
misericors. Gnadic trohtin, danchis guot gebende; unde gna-
dare, sculde firgebende; gidultic, firtragendo; unde file gnadic,
ce riuuuon ladonta.
9. Suauis dominus uniuersis, et miserationes eins super
omnia opera eius. Suozir herro allen den die geistlicho sina
geba gitrinchent. Unde sina gnada sint ubir elliu siniu uuerh
dei er an uns gitougeno tuot: unde ist auir sin girih ubir
des tiufilis uuerh.
10. Confiteantur tibi, domine, omnia opera tua, et sancti
20b^ tui I benedicant tibi. lehen dir, daz chuit loben dih, elliu
CXLIV 4. uuizent
— 287 —
diniii unerli, trolitin. sin lobciit dili, uuanda du an in gil()l)it
pist: an in skinit uuer du bist, unde dine heiligen lobent dih.
11. Gloriam regni tui dicent et potenciam tuam loquentur.
Guotliclie dinis riehis sagent si unde dina nialitige spreclient
si, uuanda allen lebenden lib unde unlebenden samen ira
uuerenuis lial)ist du gigeben.
12. Vt notani faciant filiis hominum potenciam tuam et
gloriam magnificentiae regni tui. Daz si chunt gituon men-
nisgen chinden dina mahtigi, also Petrus unde loliannes do
taten, do si den lialcen gangenten machoton. unde dina guot-
licha unde . . . dinis riehis daz uuir noli gisehen, uuanda in
dirre uuerltsconi | mit uns puent tierir unde uurmi unde 205c
nianic leitsami, unde auir in enire uuerlte mit uns nibuet ]iio-
man uuane dia engili.
13. Regnuni tuum regnum omnium saeculorum, et domi-
natio tua in omni generatione et generatioue. Vuelih ist daz
riche? nua iruuindet iz? diu riche ist euuic, iz ist durhganc
allero uuerlte. unde diu herscaft uuerit in allere uuerlte diu
nu ist unde noh chumet. Fidel is dominus in omuibus
uerbis suis et sanctus in omnibus operibus eins. Getruir
herro ist er in allen sinen uuorten, uuanda er so leista so
er gihiez. daz er sinemo einigemo sune nileib, daz gihiez er.
den euuigen lib scol er noh geben, unde heilic ist er in
al I len sinen uuerchcn. 205d
14. Alleuat domiims omnes qui corruunt et erigit omnes
elisos. Also dar ana skinit: er heuit uf alle diedir fallent
unde alle firchnusite rihtet er uf.
15. Oculi omnium in te sperant, et tu das escam illorum
in tempore oportuno. Si uuartent, trohtin, alle an dih, unde
du gibist in fuora ce gifelligemo male.
16. Aperis tu manum tuam et imples omne animal bene-
dictione. Du intuost dina haut unde iruuUist elliu libhaf-
tigiu seginis: föne dinera haut chumit al daz si habent.
17. lustus dominus in omnibus uiis suis et sanctus in
Omnibus operibus suis. Vnsir trohtin ist rehtir in allen sinen
CXLIV 11. gagenten 15. escam
— 288 —
üiiegen, daz chuit in allen sinen scafungen, uncle ist heilic in
allen sinen uuerclien.
206-1 18. Prope est | dominus omnibus inuocantibus eum, Omni-
bus inuocantibus eum in ueritate. Er ist pi allen die in ana
harent in uuarheite: daz nituont die nieht die in unrehtis
pitent, föne diu ist er den ferro.
19. Voluntatem timencium se faciet et deprecationem eorum
exaudiet et saluos faciet eos. Die in furbtent, dero uuillen
tuot er, die giboret er unde gibaltet sin.
20. Custodit dominus omnes diligentes se et omnes pecca-
toros disperdet. Er bihuotet alle die in minnont, alle sundige
fliusit er.
21. Laudacionem domini loquetur os meum et bonedicat
omnis caro nomini sancto eins in aetornum et in saeculum
seculi. Minis trobtinis lob spricbit min munt, unde manniclih
lobit sinen beiligen namen iomir unde iomer.
CXLV.
206^ 2. J_jauda anima mea dominum: laudabo dominum in uita
mea, pisallam deo meo quamdiu fuero. Mina sela, lobo got:
manniclicbis sela, loba got, sid der propbeta daz rate sinera
sola, ih lobe in bina füre da min leben ist: in euuigemo
libe lobe ih in, ih lobe in ouh hie unce ih hie bin.
3. Nolite confidere in principibus, in filiis hominum, in
quibus non est salus. Nieht nifirsehit iuuuih ci giuualtigen,
niheina balda ne habit in mennisgen cbinden an den iuuuera
sailda nieht ne stent: si stent in einemo suno des mennisgen
der ouh gotis sun ist.
4. Exibit Spiritus eins et reuertetur in terram suam: in
illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Des mennisgen
206c sela | ferit hina unde danne iruuindit der lichinamo uuidere
ce dera erda dannan er chom. so sint hina alla ira gidancha,
der tot piiiimit in sie gai'a.
CXLV 3. salda, i swisclien a und 1 überyeschriehen
— 289 —
5. Beatus cuius deus lacob adiutor eins: spcs cius in do-
miiio doo ipsius. 6. qui fecit caelum et terram, marc et
omnia quae in eis sunt. Saligo des lielfare trohtin got laco-
bis ist der selben lacob ce Israheli machota. saligo des gi-
dingo ana trohtine gote sinemo ist, als an Saturno odar
Neptuno, suntir an domo der himil unde erda unde mere teta
unde al daz da inne ist.
7. Qui custodit ueritatem in saeculum, facit iudiciuni in-
iuriani pacientibus, dat escam esurientibus. Der iomir dera
uuarheite huotit rihtendo den unreht dolen | ten, gibit hungircn 206^
fuora: die rehtis liungeric sint, die gisatit er.
8. Dominus soluit compeditos, dominus inluminat cccos.
Er losit die biliaften mit drüben: suare druhe sint die §unta
unde disiu totlicba, uzir den beiden losit sie got. er gituot
unuuizige uuise. Dominus erigit elisos, dominus diligit
iustos. Er rilltet uf die giuuirsoroten: die so barto fallent, daz
si uf irsten nimagen, die befit er uf. er minnit die rebten.
9. Dominus custodit aduenas, pupillum et uiduam suscipiet
et uias j)eccatorum disperdet. Er bebuotit den cbomilinc,
daz ist diu beiliga cbristenbeit, uueisen unde uuitiuun iii-
pbabit er, unde den preiten uueg dera sundigen uzit er: er
cberit in föne imo, föne diu leitit er ce bella. | 207*
10. Regnabit dominus in saecula, deus tuus, Syon, in gene-
ratione et generatione. Diu got, Syon, ricliisot iomir.
CXLVI.
1. Liaudate dominum, quoiiiam l)onus psalmus: deo nostro
sit iocunda decoraque laudatio. Lobit trobtinen, uuanda er
guot ist: guot ist daz man in lobit, salmsanc ist guot. uuaz
ist daz? uuane daz man an psalterio singit. psalterium daz
CXLV (J. himil, der daror iihergeschriehen teta iiherge-
schriebeii 7. escam 8. sie got ] sie ühcrjjcscltriehen
giimirsoteu, ro über geschrieben 9. pupilum 10. Regnauit
19
— 290 —
ist also ein lira oclar eiii harpha odar ein Organum, imanda
daz lute skillit daz man da ana singit, föne diu cliuit psalmus
holisanc. der den holiisten lobit, der liohsangit uuole. in
lobit der lobisame lebit. uunnesam unde eiere lob si unseremo
gote: eiere lob tuot imo der des site eiere sint, unciere singit
der unciere uurchit.
207^ 2. Aedificans Jerusalem dominus: dispersiones Israhel con- |
gregabit. Die himilisgen lerusalem cimbirente gisaminot er:
die ciuuorfinen Hute die got sebente heizent (die eugili sehent
in, den engilen uuerdent die gilih die in sehen sculin) die
gisaminot er in himile. so ist diu burc gicimberot, so er dia
burgare gisamijiot.
4. Qui sanat contritos cordo et alligat contriciones eorum.
Der die hercicbnistigen beilit, also iz chuit 'er ist pi den die-
dir sint mit gitruoptemo berccn': daz sint die diemuoten.
übe du ginesen uuellest, so chniste din herza. Uude der iro
uerchnistida bindit, demo uuigit daz in manige giluste giruo-
zent. unde er cliuit 'uuer irlosit mih föne demo libe dissis
207« todis'? daz | tuot diu gnada des almalitigen gotis. demo fir-
bindit er hie die unganci mit den heilicheiten aecclesiae, auir
in enera uuerlte nimit er imo den bendil, uuanda in da ne-
heina gilusta nistungent, unde er ana unrauua da ist.
4. Qui numerat multitudinem stellarum, et omnibus eis
nomina uocans. Der dera heiligen zala uueiz unde die pi
namen nennit, also er cliot ci den sipincic iungeron 'mendit
' iuuuih daz iuuera namen gescriben sint in demo himilo'.
5. Magnus dominus et laudabilis nimis, et sapienciae eins
non est luimerus. Michil ist got, michil ist sin chraft, daz
207'i er die firchnis | ten so giheilen mac. unde uncalahafter ist
sin uuistuom, daz er dia zala dero rehton so bigritit.
6. Suscipiens mansuetos dominus, humilians autem pecca-
tores usque ad terram. Mammende imphahit er: diedir sint
mit gitruoptemo hercen, den ofenot er diu himilisgen. auir
sundige niderot er ce dera erda, uuanda er sie umbe ira ubir-
muot diu irdisgen lazit uuizen.
CXLVI 1. lira. ora ein der den ] der der, das zweite der
ühcrc/escliriehen 2. Aedificans sehente, darnach n radirt
— 291 —
7. Precinite domiiio in confessioiie, psallitc doraino in
cythara. Fahet ana ieliendo minemo trolitine: ce erist iohit
dero sundinc, dara nah singit imo an dcra harphcn. daz
uuarhit iiuiili nah dera gigilite ce guoten uuerchen.
8. Qiii opcrit eeliim nuhibus et parat terrae pluuiam.
Singet demo der den liimil dechit mit uuolchinen unde ] dan- 208^
nan reginot dera erda. daz cliuit: der die scrifte dechit mit
den bilden unde die lerit die durstigen die sie lustit ce lir-
neime. Qui producit in montibus fiienum et herl)am ser-
uituti lioniinum. Der ce menniscon nuzzeda heu unde gras
rechet an dia erda unde an den bergen. Perga sint die poten,
die gebeut lindiu unde hartiu giljot den mennisgen: lindiu so
daz ist 'der sih nicht niuuelle bihaben, der gihiuue', hertiu
so daz ist 'ih uuile daz alle mennisgen sin also ih pin'.
9. Qui dat iumentis escam ipsorum et pullis coruorum
innocantÜKis eiim. Der starchemo fehe gibit sina fuora: er
uueiz die starclien dia daz heuue magen. unde iungiden dero
ramme ce imo harenten: die heidine uuaren suarc föne sun-
don, de ' re chint sint nu gloubic unde harent in nu aua. 208''
Phisiologi sagent daz dei iungide dere ramme des touuuis
leben, unde daz si föne ire forderen neheina fuora nihalien,
also iz nu gifaren ist dei chint dera ungloubigen deidir mit
dera himilisgen urstendi gizogen uuerdent unde ungelih lebent
ira forderen.
10. Non in fortitudiue equi uoluntatem habebit, neque in
tibiis uiri beneplacitum erit ei. Imo ne ist lieb ce dera starchi
des rosis. den der hals starb ist unde ubirmuote sint, den
ist er unholt, noh imo nilichet uuola in den seldon des co-
menis der sih ci imo selbemo firsihit unde m nieht ana | 208c
ni harit.
11. Beneplacitum est domino super timentes eum et in
eis qui speraut super misericordia eins. Imo ist uuola gi-
lichet an den die in furhtent unde die sih ce sinen gnadon
fii'sehent.
CXLYI 9. escam dei chint = den chinden?
19*
- 292 —
CXLVII.
12. Jjauda, lerusalem, dominum: lauda deum tuum, Syou.
Disse zuene proplietae uuissagiton in Babilonia, do lerusalem
cestorit uuas, daz si aua scolta giniuuit uuerden: also ouh
Hieremias uuissageta mide ira tagedinc fant aftir sibuncic
iaren. an demo tagedinge ist gizeichinot daz cit dero uf-
uuertigen burc, diu danne chumftic ist, so dise gisibunzaltou
cite liina uuerdent. dia burc sculin uuir ana sehen, uuanda
208d si sia ana sa | lien geistlichen, do si foue dirro chosoten.
cheden uuir mit mendi 'du himelisca leiiisalem, du guotlichiu
burc, ce dera alle guote diugent, loba got, loba dmen got,
Sion'. du bist diu selba daz lerusalem ist, ein burc in zuein
namen.
13. Quoniam confortauit seras portarum tuarum, benedixit
filiis tuis in te. Vuanda er fasto firgrindelit hat dina porta.
uz noh in nemac denne nioman, so si ce iungist pislozen
uuirdit. nioman nebeltet dar uz, uuanda manniclih mendit
daz er da inne uuesen scol. uuile ioman dar in, der chlochit
danne in gemeiton, uuanda diu porta pislozen stet, segen
gibit er da dinen chinden der si l'urdir uuerit unde an demo
in niehtis nibristit.
209 a 14. Qui posuit fines | tuos pacem et adipe frumenti saciat
te. Daz tuot der den fride dir ce marche sezcit. sid lerusalem
heizit fridiuuarte, so ist ira marcha mit rehte frido: da ni-
heine sorgen nesint, da ist uuarer frido. Unde er gisatot dih
dera pezzisten uuiste. daz ist er selbo: er ist daz prot föne
himile, er ist daz prot dera engili. sie fuorit er: daz si in
ana sehen muozen, daz fuoret alle die giburen.
15. Qui emittit eloquium suum terrae: uelociter currit
sermo eius. Der sin uuort uz sentit dere uuerlte: also nu
skinit, uuanda daz uuort des uatir iu nah disen giheizen
chomen ist. sin euangelium loufit spuotigo: föne diu ist iz
chunt in allera uuerlte.
CXLVII 12. gisibun (Rasm') zaltou 15. eloquium
— 293 —
16. Qui dat niucm sicut lauam, nebulam sicut ciuerem
spargit. Der den | siie tuot also iiuolla: uuaudo sneuiic gilili 209i>
ist der an den sunden ii-froren ist, er uuirt also iiuolla, so
er mauige biginnit mit sinemo guote pruoten unde skirmeu,
also uiisih diu uuolla tuot fore froste, uude uebal stoubit er
also ascuu. so dia suuda die sih purgen samoso in ncbulc
irbaret uuerdent in dero pigibte, ^so cestiubeut sie.
17. Mittit cbristallum suuui sicut buccellas: ante faciem
frigoris eins quis sustiuebit? Er sentit sinen cbristallum also
stuccbe protis: solib cbristallo uuas Paulus, er uuas, also
mau cbristallum cibet, uzir iso ce steine irbartet. do er in
bicberta, do santa er in uz also stuccbe protis, | uuanda er 209«
giteta in ougen manigi geba des beiligen geistis. uuer gistct
fore sinemo froste? den er lazit irfriesen also er Pbaraonem
teta, uuaz uuii-dit des?
18. Emittet uerbum suum et liquefaciet ea: flabit spii'itus
eins et fluent aquae. Pater sentit uz sin uuort unde cilazit
sie also iz cbuit 'nob der ne ist der sib berge fore sinera
uuirmine'. daz uuort des fatir irapbrorit sie, unde uuaet sin
ana sin geist: unde dara nab rinnent si ce gote, uuande si
celazen sint fonc sinera uuarmi.
19. Qui adnunciat uerbum suum lacob, iusticias et iudicia
sua Israbel. Der sin uuort, daz cbuit sin gil)ot, cbundit lacob,
unde siniu rebt unde sina urteili [ Israbeli. die sine beiden 209d
sint, die sint lacob unde Israbel: den offenot er uuio rebt
er ist in sinen ui'teilon, uuio nioman ginisit uuane föne sinon
gnadon, uuanda si alle den tot garnoton.
20. Non fecit taliter omni nationi et iudicia sua non ma-
nifestauit eis. So uigisuaste er sib niebt ci aller dieticlicbcmo,
nob ne gioffenota er in siniu giribte, so er Israbeli teta.
CXLVII IS. flauit
— 294 —
CXLVIII.
1. ijaudate dominum de caelis, laudate eum in excelsis.
Dise zuene prophetae mendent daz gote lob chumit föne
liimile unde föne erda. föne diu clioden sament in 'lobit
got engili föne himili, lobit in in hohi'.
2. Laudate eum, omnes angeli eius, laudate eum, omnes
uirtutes eius. Lobit in sament, alle engili iouh uirtutes.
2l0a 3. Laudate eum, sol et luna, laudate eum, omnes stellae |
et lumen. Lobit in, sunno unde mano, sternen unde tagis liebt.
4. Laudate eum, caeli caelorum, et aquae que super cac-
los sunt laudent nomen domini. Lobit in, himili dero himili
(daz chuit himila obe himilen) unde uuazir dei obe himelen
sint, loben sinen namen.
5. Quia ipse dixit, et facta sunt: ipse mandauit, et creata
sunt. Vuanda er hiez siu uuerden: dannan uurten siu. er
gibot ira giscaft: dannan uurten si giscafen.
6. Statuit ea in saeculum et in saeculum saeculi: praeceptum
posuit et non praeteribit. Er habit siu gistatet iomir unde
in euua. uuerde ouh himil unde erda giuuehsilot, also iz
chuit föne dera chunftigen uuerlte 'so ist niuuuir himil unde
niuuuiu erda'. siu gestent io unde uuerent io. er saz in ea,
diu ni ciget, uuanda si föne in intuerit niuuirdit.
2101^ 7. Laudate dominum de terra, dracones | et omnes abyssi.
Lob fono erda tuot imo rinnentiu unde clliu unmeztiefiu
uuazir. uuemo sint dei rinnenten gelih uuane den trachen?
unde uuelichiu sint so tief so daz mcre daz dia erda umbe-
fahit?
8. Ignis, grando, nix, glacies, Spiritus procellarum que
faciunt uerl)um eius. Fiur unde hagil, sne unde is, unde
tunstige uuinte die sin gibot tuont.
9. Montes et omnes colles, ligna fructifera et omnes cedri.
Berga unde buhile, berbafte pouma unde alle cedri.
CXLVIII 1. excelsis 2. iouh ] iunli m iouh corrigirf
G. cigent 7. Laudate ] L fehlt f). berchafte wit
Punkt über c
- 295 —
10. Bestiae et uniuersa pecora, serpentes et iiolucres pen-
uate, Vualtticr imde elliu fehe, uurmo unde alle fogila.
11. Reges terrae et omnes populi, principes et omnes iudices
terrae. 14. luueiies et lürgines, seues | cum iunioribus lau- 210c
dcnt nomen domiui. 15. quia cxaltatum est iiomen eius solius.
Die lantchunigu uiule alle uuerltliute unde alle rihtari, cbin-
disge mau unde magide, alte unde iungo, lobit sinen nameu,
uuanda sin einis namo irburit ist.
16. Confessio eius super caelum et terram, et exaltauit
cornu populi sui. Sin IoIj ist ubir bimil unde erda, uuanda
inu) nc geebenont sili dia in bimila unde in erda sint. unde
er irhobit daz born sinis liutis, so er in ce cesiuun sezit
unde imo sina anasibt gilazit. Ymnus omnibus sanctis
eius, filiis Israbel, populo appropinquanti sibi. Allen sinen
boiligon uuirt gilazen daz sanc ci singcnne. dir girisit lob
in Sion, daz ist in gimeini, daz | ist euuic. daz uuirt demo SlO«!
liute gilazen der sib ci imo nabit.
CXLIX.
1. Cantate domino canticum nouum: laus eius in aecclesia
sanctorum. Singit trobtine niuuiz sanc: der singit niuuiz
sanc, der den alten mennisgen ilit aba nemen unde den niuen
ana legen, der diu bimilisgen minnot, nals dei irdisgen, der
in dera minna lebit, niebt in dera missezumfte, unde sib
frcuuit daz er irlosit ist mit demo tiuren pluote Cbristi. des
lob ist in dera saminunga dera beiligona: in bimile gisaminont
si sib, da lobont si in. die sib oub bie in dera cristenbeit
saminont, die lobent in oub.
2. Letetur Israbel in eo qui fecit eum, et filii Sion cxul-
tent in rege suo. An demo freuue sib Israbel der in teta,
als ana scazza nob ana eron nob an uueltsaildon. unde | 211 a
Sionis sune frcuucn sib in iro cbunigo,
CXLIX 1. uiu I cu filiae
- 296 —
3. LaucTent nomen eins in choro: in timpano et psaltorio
psallant ei. Loben sinon namen sament singento: die saiten
donent an dera rotten unde an dera harphen. an den beiden
lobet in, die hende sin unmuzic saniet demo munde, daz
cbuit: gib din almuosen unde tuo elliu guotiu uuerh.
4. Quia beneplacitum est domiuo in populo suo, et exal-
tauit mansuetos in salutem. Vuanda imo ist uuola gilichit
an sinemo liute. daz ist imo danne, so er in gelih tuot den
engilen. unde manmende irhobit er ce beüi. gnuoge sint
ubirmuote die irhohent sih in den tot. auir got irholiit sine
mitiuuareu in dia heile.
2111' 5, Exultabunt sancti in | gloria, laetabuntur in cubilibus
suis. Die heiligen freuuent sih in guotlicha. uua ist diu
guotlicha? in ira chamcra. ih meine in herzen da freuuent
si sih, also Paulus chuit 'daz urchunde unserera giuuizila
ist unsir guotlicha'.
6. Exultationes dei in gutture eorum et gladii ancipites
in manibus eorum. Gotis freuuida sint in ira guomen: si
iehent gote ira guotlichi dera sie sih freuuent, nals in selben,
unde zuiekiu suert sint in ira banden: daz sint diu gotis
uuort, also iz chuit 'daz gotis uuort ist durhfertlichera demo
zuiuuassen suerte'. uuara zuo pidibent siu dei suert?
211c 7 j\^(| faciendam uindictam in nationibus: [ increpationes
in populis. Gerih tuonde an den dieten unde rafsunga an den
liuten. die heidini sint föne in irslagen unde diu abgot fir-
brochen. uuio sint si irslagen? uuane daz si firtiligot sint
unde christene uuorten sint. da skinent die zuene ezze iro
suerte.
8. Ad alligandos reges eorum in compedibus et nobiles
eorum in manicis ferreis. Ira chuniga in den drüben ce be-
heftenne unde ira edilinga in isininen gibenden: diu gotis
forhta daz sint die druhe iouh dei gibende, die uuerdent ana
gileget den fursten in dera christenheite föne den die dei
211-5 zuiuuassen suert habent, so si in sagent die 1 harten urteile.
CXLIX 6. pidibent = pidirbent? 7. in ] increpationes
— 297 —
9. Vt faciant in eis iudiciiim conscriptum. gloria bacc est
Omnibus sanctis eins. Ouh sint dar imibe iro suert zuiuuasse,
daz si an in dia iungistcn urteile tuon diu au den buocben
giscribcn ist. da uuirt uuarbafte getan racba unde rafsunga.
daz ist allero siuero beiligono guotlicba daz si ui'teilari mit
imo sint.
CL.
1. Ijaudate domiiuim in sanctis eins, laudate eum in fir-
mamento uirtutis eins. 'Lobit got' cbuit der propbeta 'an
siuen heibgen, ce lezzist in sinero burc gisaminoton'. lobit
in an dcra festi sinero cbrefte: an den beiligon skinit danne,
uuio festi sin cbraft ist.
2. Laudate eum in uirtutibus eins, laudate eum secundum
multitudinem magnitudinis eins. Lobent in an sinero mabte
unde ; an dera menigi sinera micbila. 212a
3. Laudate eum in sono tubae, laudate eum in psalterio
et citbara. 4. Laudate eum in timpano et cboro, laudate
eum in cbordis et organo. Lobit in in alla uuis: singende,
plasendo, cbloccbendo, selten sprengendo.
5. Laudate eum in cimbalis bene sonantibus, laudate eum
in cimbalis iubilationis. 6. omnis Spiritus laudet dominum.
Lobit in mit cimbon uuola skellenten unde guoten chlanc
haben ten. daz sint uusera lefsa: so si got mit anidahti lobent.
elliu geistlicbiu natura lobe unseren trobtinen: diu fordirista
giscaft lobe in.
CXLIX 9. da ist, z dem a heigeschrieben CL 5. skellenten ]
sklelenten
298
Caiiticiim Esaiae prophetae (Isaias 12).
213a 1. Oonfitebor tibi, domine, (luoniam iratus es mihi, con-
uersus est furor tuus, et consolatus es me. Ih lol)oii clih,
trohtin, uiianda du mir irholgen uiiare in demo alitesale, uude
mir auir din heizmiiot peuuontit iiuart ze gnadon, unde du
mili auir getrostist. 'in den uuidiruuartigen unde in (Jen
framspuotigen lobon ih' chuit sancta aecclesia.
2. Ecce deus saluator mens, fiducialiter agam et non timebo:
quia deus fortitudo mea et laus mea dominus, et factus es
mihi in salutem. Sih nu, got ist min haltare. föne diu uurche
ih paltlicho, unde ne ruoche uuaz mir tuet der memiisgo.
uuanda got ist min starchi unde min lob, unde ist mir uuorten
ze heili. föne diu ston ih paltlicho in dero scare uuidir mine
2131^ fiante. |
3. Haurietis aquas in gaudio de fontibus saluatoris, et di-
cetis in illa die 'confitemini domino, et inuocate nomen eins'.
So is zit uuirt, so skephet ir uuazzer mit mendi uzer den
brunnen des haltaris. so gelirnent ir föne imo euangelicam
doctrinam. Sine brunnen sint diu sibenfaltiu gnada des hei-
ligen geistis, dannan er misselicha spenda tuot den sinen.
Unde danne in demo ente dero uuerlte chodent ir io eine ze
anderen 'iehet gote unde ana haret sinen namen'. uuanda
föne sinero gnada so magen uuir, so leben uuir, so birn uuir
suaz uuir birn.
4. Notas facite in populis adinuentiones eins, mementote
quoniam excelsum est nomen eius. Tuot chunt untir liutcn
213c sina e die er | uns funden hat. irhugot daz sin namo höh
unde gehuctlih ist in alleji sinen uuercliin.
Es. 1. Ih ] I felUt uuare übergeschrieben
— 299 —
5. Cantate domiuo, quoniam maguifice fecit, annunciate
hoc in iwiiuerso mundo. Singent trohtine, uuanda er michel-
licho teta, do er in demo liclienamen irskein ze tröste allero
dero uuerlte. chundet daz so imit so si si.
6. Exulta et lauda, liahitatio Syon, quia magnus in medio
tili sauctus Israhel. Du sin gesazze unde sin uuarte bist,
heiligiu christinhcit, freuue dili, unde lobo daz samit dir ist
mahtic der Israhelis got unde du in gesehen hast menuisgen
untir anderen menuisgen.
Caiiticiim Ezechiae regis (Isaias 38).
10. iligo dixi in dimidio dierum meorum 'ua | dam ad 213fi
portas inferi. quaesiui residuum annorum meorum'. Ezecheas
saget uues er dahti unde uues er sorgeta, do er sih des todis
feruuanti. Ih chot in unuoltani minero tagö 'nu faro ih hina
ze hello: uuanda die unrehtin dara uarent, diedir nieht ue
irfullint dei uuerh dero tugende: föne diu so forhta ih mir.
Auer die rehten sterbent in dero fohiussi dero tago, also
Abraham teta. Ih suohta daz ze leibo uuas, suohta uol-
hmga minero tago: ze diu daz ih Abrame geliche irsterben
muosi'.
11. Dixi 'non uidebo dominum deum in terra uiuentium:
non asspiciam hominem ultra et habitatorem quietis'. 'la lei-
dir', chot ih 'ih ne scol got nieht gesehen in demo lante
dero lebentun: furdir negesiho ih uuirdigen menuisgen unde
der geselidot | si in rauuan'. ih nechumo nieht dara, da 214»
got odar die guotin sint.
12. Generatio mea ablata est a me et conuoluta est
quasi tabernaculum pastorum. Mir ist genomen min geburt,
dannan Christus chomen scolta, unde bin dana ferzorn same-
so hirte gezelt, dei in einero stete nieht lango ne stent, uuanda
si io furder geimcchet uuerdent durh die uueida. Precisa
Es. 10. Ezecheas ] Zzecheas ih Abrame ] Abra [ me, ih
über geschrieben 12. Mir cms Miu corrigirt
— 300 —
est uelut a texente uita mea. dum aclhuc ordirer, succidit
ine. de mane usque ad iiesperam finies me. Min Hb ist aba
gesniten samo so daz uuoppe uona domo uuebenten. do ih
alrerist lebennes pegunda, hin mili got iiidir. foue morgene
unze ze naht pito ih giniste: auir du entist mih.
214b 13. Sperabam usque mane: quasi leo sie contriuit omuia |
ossa mca. Dannan unze ce morgene beit ih ira, beit ih giniste.
also leo firmulita diu suht elliu miniu bein.
14. de mane usque ad uesperam finies me. sicut pullus
hirundinis, sie clamabo. meditabor ut columba. 'So tuost du':
chot ih 'föne morgene unze ce abende endist du mih, tribist
mih ce tode. auir ih scrio umbe ginist also sualiuun iungedi,
unde sufte dar umbe also tuba'. Attenuati sunt oculi
mei suspicientes in excelso. Miniu ougen sint firsueinit uf ce
gote chaphendo. umbe sine helfa.
15. Domine, uim patior: responde, prome quid dicam. aut
quid respondebit mihi cum ipse fecerim. Not lido ih, trohtin,
214c iouh ubir mina sculda. | übe ih ouh sculdic si dera sculde,
antuurte füre "mih, uuanda iz an dir stet, als au mir. uuanda
iz ne ist nicht des loufenten noh des uuellentis, suntir dera
gotis irbarmida. uuola ni sprah ih do siechir: ih scol mih
is noh paz pidenchen nu ginesiiiir. uuaz mac ih nu cheden
uuidir minemo skephari, odar uuaz antuurtit er des, übe ih
mih chlagon, so er hat gitan daz er uuolta? ne scol man daz
gidulticlicho tragen, daz er bimeinit ce tuonne? Recogi-
tabo tibi omnes annos meos in amaritudine animae meae. In
ammire celo ih dir elliu miniu iar. dei saugen iar minis
214d richis, so ih uuan | da, ahton ih nu fore dir unnuzziu ce di-
heinemo tröste minis ammiris.
16. Domine, si sie uiuitur et in talibus uita spiritus mei,
corripies me et uiuificabis me. 17. ecce, in pace amaritudo
mea amarissima. Trohtin, übe daz mennisgen leben solih ist,
ih meino an demo zuiuile libis unde todis, unde übe min lib
so gitan ist untir den zuisgen, uuaz mac ih danne chueden?
Es. 14. sicut ] sie, excelso 15. scol man ] sclol
man, das erste 1 durch Puncte getilgt
— 301 —
uuane du irrefsist mih mit suhtc, unde chuicchist mih mit
giniste: unde reht ist io daz. auir sih du, got, daz iu fride
min bitteri diu meista uuas. uuanda do bigunda ih nahen
ce tode, do si alle bigundon sizzen in fride. uuannc uuas
daz? do der gotis engil sluoc Sennaclierib celiencic unde | 215»
alicic unde fimf dusent. do bigunda anderen uuola sin, mir
uue sin. Tu autem eruisti animam meam, ut non periret.
proiecisti post tergum omnia peccata mea. Auir du lostist
mina sela, daz si floren niuurte: uurfi bintir dih alle mina
sunda. du uuoltist mir fore ougen uueseu diiia gnada, also
mina sunda.
18. Quia non infernus confitebitur tibi, neque mors lau-
daliit to. non exspectabunt qui descendunt in lacum ueritatem
tuam. Vuanda liella unde tot nelobent dih, unde dia in
hellagruoba farent, die nebitent ce sehenne dia uuarheit dinera
urteile, suntir dina gnada. also diu gnada Christi nu giskehen
ist, daz er dara fuor, unde sculdige losta.
19. Viuens, uiuens ipse confitebitur tibi sicut et ego. } Slot
liodie pater filiis notam faciet ueritatem tuam. Suntir sus
ferit iz: lebentir lobit dih, also ih hiuto lebe unde dih lobo.
fater chundit sinon suuen dina uuarheit. uuanda so ist gi-
scribeu 'fraga dinen uater, er chundit iz dir: unde dine alteren
si sagent iz dir'. Domine, saluum me fac, et psalmos
nostros cantabimus cunctis diebus uitae nostrae in domo do-
niini. Gehalt mih, trohtin, unde unsih alle an dih glouljente:
imde so singen uuir dir in dinemo hus alla taga minis libis.
Caiitieum Aiiiiae (Regum 1, 2).
1. Jiixultauit cor meum in domino, et exaltatum est cornu
meum in deo meo. ']\Iin herza freuta sih ana trohtine', chuit
I sancta aecclesia 'uuanda er mir lango unbirigera dia uuamba 215«
intän hat, unde min giuualt ist hoho irburit an imo'.
Ez. 17. ut nou ] ut
— 302 —
Dilatatum est os meiini super inimicos meos, quia letata sinn
in salutari tuo. Min munt ist uuito intan nbir mina fianda,
uuanda daz gotis gichosi ungebunden ist, iouh an den selben
gibundenen uuissagen in ira bidruchideu. uuanda ib an
Christo, dinemo baltare, gifreiut bin. ziuuiu ne scol?
2. Non est sanctus ut est dominus, et non est fortis sicut
deus noster: neque euim est alius praeter te. Samo heiliger
unde same starchir ne ist so trohtin got unsirer, noh an-
derer ne ist aue dih heiliger unde starchir, uuanda ouh du
215<J andere j geheiligen unde starche gituon mäht.
3. Nolite multiplicare loqui sublimia gloriantes. Ir iuuuih
guotlichente luden, lazet iuuucriu manigiu hohchosi sin, samosc
iuuuih diu e mege girehthaftigen ane dia gnada. Ecce-
dant uetera de ore uestro, quia deus scienci^lrum dominus,
et ipsi preparabuntur cogitationes. Altiu gichose firren sih
föne iuueremo mundo: firmidet daz üppige gichose,. uuanda
got ist herro dero uuizentheite, uude imo uuerdent irbaret
iuuuere gidanche: er uueiz sie baz danne ir selben, uueset
diemuote: uuanda der sih irhefit, der firleitet sih selben.
4. Arcus fortium superatus est, et infirmi accincti sunt
robore. Dero starchen bogo ist giuueichet, dero, die sih pi-
216a uuan I den tungende föne in selben: unde uueiche sint uuorten
starche, die föne herzen chodent 'cnade mir, uuanda ih im-
chreftic bin'.
5. Repleti prius pro panibus se locauerunt, et famelici
saturati sunt. Israhelite, die in er irfulti mit den gotchunt-
lichen gichosen, uurten giminnorot an iro firnunste, uuande
si an dera e diu irdisgen uirnamen: unde hungere diete ubir-
fuoren dia erda. uuanda do si ce dera glouba chomen, do
firsmahten si in den gotchuntlichen gichosen diu himilisgen,
nals diu irdisgen. Die e säte luden uurten so protelosi, daz
si sih firsazton dar umbe: uuanda si sih cherten an den fleisc-
21615 liehen gidanc, nicht an den geistlichen, auir | hungere diete
uui'ten gisatit rehtero firnunste. Donec sterilis peperit
plurimos, et quae multos habebat filios iiifirmata est. Vuanda
Ann. 2. imsirerir 3. Eecedant 5. famellici
— 303 —
diu heidinscaft gil)ar sihone. an den unirt firnomen din dur-
nolitige dera heiligen cliristenheitc. auir file cbinde lial)entiu,
diu iudisge diet, uuart sieh, uuanda mit ira ist diu unchraft
dere e, nals diu chraft des lieiligen geistis.
6. Dominus mortificat et uiuiticat, deducit ad inferos et
reducit. Trohtin todet die chint habeuten unde chuicchet
die chindeloseii, er leitet ce helle unde föne hello. Christum
leitet er dara unde dana.
7. Dominus pauperem facit et ditat, humiliat et Sublimat.
Der j fater herro tuot sinen sun armen, unde riebet unsib: SlO«
nideret in, unde irbobet unsib.
8. Suscitans de puluere egenum, et de stercore erigens
pauperem. Inen dürftigen uone erda cbuicchenter so spuotigo,
d£tz er nesahe daz urfal: unde in armen uf ribtenter föne
miste, daz uuaren die luden, die inen sluogen, die mit rehte
mist heizent, uuanda si in den irdisgen gidancben unde in
den uunnelusten des fleisgis lebeton. Vt sedeat cum
principibus, et solium gloriae teneat. Daz er size mit den
beristen, den er zuo cbut 'ir sizit ubir diu zuelf sedil', unde
er den himelisgen stuol pibabe. Domini enim sunt | car- 21C)A
dines terrae, et posuit super eos orbem. Trohtinis sint die
skerdirstefta dera erda, an den er stalta dise uuerlt. sin
sint diu fier ente dere uuerlte, an den er sazta den rinc
sanctae aecclesiae, daz sin lob ubir al si.
9. Pedes sanctorum suorüm seruabit, et impii in tenebris
conticescent: quia non in fortitudine sua roborabitur uir. Sinero
beiligone fuoze behaltet er, daz si unrebten uueg ne gen:
unde die lüde uuerdent gisueigit in ira ungiuuizile, so daz
euangelium biginiiit skellen. uuanda der gloubige liud neuuirt
gesterchit föne sinero chrefte, suntir föne gotis chrefte.
10. Dominum formidabunt aduersarii eins, et super ipsos
in caelis tonabit. Trohtinen furbtent in dero urteili \ sine 217»
uuidirsachen , unde er donerot denne über sie 'faret ir fir-
fluochoten in daz euuige fiur'. Dominus iudicabit fines
terrae, et dabit imperium regi suo, et sublimabit cornu cbristi
Ann. 8. lebeton fehlt an den er ] au der er
— 304 —
sui. Erda sint meunisgen: so iro ente choment, so irteilit in
trohtin uater, uncle gibit er giuualt sinemo chunige Christo,
mide irhohit sin hörn.
Caiiticiim Moysi (Exodus 15).
1. Oantemus domino: gloriose enim magnificatiis est.
equum et ascensorem proiecit in mare. 'Singit trohtine', chuit
Moyses 'uuanda er guotlicho gituomit ist: ros inide reitman
uuarf er in daz mere'. den tiufal mit sinen gicierden ubir-
uuant er in dera toufa.
2. Fortitudo mea et laus mea dominus, et factus est mihi
2171^ in salutem. | Trohtin ist min starche unde min lob, unde^er
ist mir uuorten in heile, sin starche nelazit in fallen: pidiu
nefallent die sih ce imo haben t. Iste deus mens, et
glorificabo eum: deus patris mei, et exaltabo eum. Disir ist
min got, io der eino in dera alten e unde in dera niuuuen.
nieht so dia irrari uuolten, dia anderen got sageton dera
alten e, anderen dera niuuuen e.
3. Dominus quasi uir pugnator: omnipotcns nomen eins.
4. currus Pharaonis et exercitum eius proiecit in mare. Trohtin
ist also uuicman: almahtic ist sin namo. also dar ana skinit,
daz er Pharaonis reita unde sin hera uuarf in daz mere. so
217« soufit er ouh den tiufal in daz ab | grünte dere helle.
Electi principes eius submersi smit in mari rubre. Sine
iruueliten fursten uurten pisoufit in daz mere. die fursten
aquusta die uuerdent fii'druchit föne gote.
5. Abyssi operuerunt eos, descenderunt in profundum quasi
lapis. Tiefiu uuazer bedahten siu, si fiioren ce grünte also
stein, diu harti iro sundon soufte siu in dia hella: uuande
si lebende steine neuuaren:
6. Dextera tua, domine, magnificata est in fortitudine.
dextera tua, domine, percussit inimicum. 7. et in multitudine
gloriae tuae deposuisti aduersarios meos. Diu zesiuua, herro,
3Ioy 2. uuorteu ] uiirlen, o ühcrgeschriehcn 3. mare ] mari
5. ascenderunt
— 305 —
ist gituomit in iro starche. diu zesiuua sluoc den fiant,
unde in dcra menigi | dinera guotlicha insaztost du mina 217^
fiante. Chi'istus ist diu cesiuua: mit imo iutsaztost du den
Haut unserere friheite.
8. Misisti iram tuam quae deuorauit eos sicut sti^^ulam:
et in spiritu furoris tui congregate sunt aquae. Du liezi uz
dina abulgi: diu firslant sie so samfto so den halin fiur fir-
slindit. unde in domo ateme dinis zornis Hufen diu uuazer
zesamine diu bit'ore indan uuaren. Stetit unda tluens,
congregate sunt abyssi in medio mari. Gagen den guoten
stuonden sin intaniu. do die ubilen unter zuisgen chomen,
do uielen sin.
9. Dixit inimicus 'persequar et comprehendam, diuidara
spolia et implebitur anima mea: euaginabo gladiuni nieum,
iiiterficiat eos manus mea'. Sus chot Pharao 'ih faro in nah
unde gi ] iahe sie, mit irzogenemo suerte slaho ih siu: so teile 218»
ili den roup unde gisate mih sin.
10. Flauit Spiritus tuus, et operuit eos mare: submersi
sunt quasi phimljum in aquis uehementibus. Auir diu atem
plies, unde dannan pidahte sie daz mere: si sunchen also
l)lio in michelen uuazeren.
11. Quis similis tui in fortibus, domiue, quis similis tui?
magnificus in sanctitate, terribilis atque laudabilis et facieus
mirabilia. Vuer ist dir gelih unter starchen, trohtin? uuer
ist dir gelih? micheltatiger in heiligi, pruttelicher irteilende,
lobelichir firgebende, uunder tuonder.
12. Extendisti manum tuam, et deuorauit eos terra.
13 ... et portasti eum in fortitudine ad habitaculum sauctuni
tuum. Du rahtist dina haut, skeindist dina chraft: | unde 218'^
dannan piuuarf sie daz mere . . . auir nu leitist du die ir-
losten ce dera himilisgen Jerusalem unde ane sine arbeite
fuortist du in dara, da er ce eriste gisahe daz gicelt, dara
nah daz sal, also du nu leitist die heiligen in daz paradisum.
. . . do fuoren gagcu in Hute unter uuegen gisezini unde
Indgen sih ire ferti.
Moy. 11. deuorabit
20
— 306 —
14. Dolores optinuerunt hal)itatores Philistim. 15. Tunc
conturbati sunt principes Eclom, robustos Moab optiniiit tremor,
obriguerunt omnes habitatores Chanaan. Do uurten leidigi
die heristen Idumei, die starchisten Moabitas chom ana rido,
fore forhten irstabiton alle anasideb'nga Chanaan.
218c 16. IiTuat super eos formido et pauor | in magnitudine
brachii tui. So fare iz: forhta unde herzeslagot ana falle
sie die den rehten dere himilferte negunnen. daz uuerde an
dera miclieli dinera chrefte. Fiant inmobiles quasi lapis,
donec pertranseat populns tuus, domine, donec pertranseat po-
pulus tuus iste, quem- possedisti. Vnuuegic uuerden sie also der
stein, unzi disir din lind fare unde füre fare, den du besaze,
unde unze dine gloubigen folchomen ce dera rauua, die der
tiufal unde sine lide ilent irren.
17. Introduces eos et plantabis eos in monte hereditatis
218'! tuae, firmissimo liabitaculo tuo, quod operatus es domine. |
Du leitist siu dara in iro fiande undanchis, unde flanzost siu
dar ufen Sion, dinemo heiligen berge, der din erbe ist: daz
ist diu himelisca Jerusalem, da pflanzest du sie an dinera
uile festen selda. uuelichiu ist diu?
18. Sanctuarium tuum, domine, quod ß^mauerunt manus
tuae. dominus regnabit in aeternum et ultra, daz uuihhus,
trohtin, dinis lichinamon, daz mennisgen heute neuuorhten,
suntir gotis. an demo philanzist du sie. got richisot in
euua iouh hina baz.
19. Ingressus est enim Pharao cum curribus et equitibus
suis in mare: et reduxit super eos dominus aquas maris.
Pharao mit allen sinen fuor in daz mere: unde do leita
219a trohtin ubir siu dei mereuuazer. Filii autem | Israhel
ambulauerunt per siccum. in medio maii. Auir Israhelis sune
durhgiengen in dera truchene. uuanda der Egiptius ist unde
der Pharaon folgit, chuit den tiufal, der uuirt pisoufit mit
den unden dere achuste: der auer Christum folget, demo ist
skirm, also in daz mere uuas, unze er uz chumit unde er
daz sanc dere siginumfte singit.
Moy. 17. flanzost ] falnzost 18. reguauit
- 307 --
Caiitieuiii Abacug' pro igiiorantibus (Ilabacuc 3).
1. iJomine, audiui auflicioncm tuam et timui. Ze Christo
sprichit der propheta: ih gihorta in demo geiste iiuaz du pi-
meinet hast umbe daz manclumno ce lideiine, undo des
irchom ih mih. Domine opus tuum in medio annorum,
uiuifica illud. Daz selba din tiura uuerh irfulle, so is cit si.
2. In medio annorum notam fa | cios. cum iratus fueris, 2191'
misericordiae recordaberis. Dina uuarheit giskeinist du, so
diu fohiussi chumit des citis. so du dih sundenten irbilgist,
so gnadist du auir riuuuenton.
3. Dens ab austro ueniet, et sanctus de monte Pharan.
Got chumit föne sundeno, chumit föne dero halbun des pergis
Syna, der bi demo einote ist daz Pharan heizit. die for-
deron Christi bringent in ce Jerusalem föne Betleem, diu sun-
dene ist also ouh Pharan. Operuit caelos gloria eins, et
laudis eins plena est terra. Himila pidahte sin guotlicha,
unde erda ist fol sinis lol)is. also iz chuit 'nu si diu guotliche
gote in den hohin unde frida den mennisgen | diedir sin 219'-
guotis uuillen'.
4. Splcndor eins ut lux erit, cornua in manu eins. Sin
skimo ist also lieht, daz chuit: sin liument intluhtet die in
in gloubent. hörn in sinero hende, daz sint diu zeichen des
chrucis.
5. Ibi abscondita est fortitudo eins, ante faciem eins ibit
mors. In demo chruce bare er sine starche: uuanda er sia
ne oucta den die daz choden 'nu stige er föne demo chruce,
so gloube uuir imo'. . .
6. Egredietur diabolus ante pedes eins, stetit et mensus
est terram. Aspexit et dissoluit gentes, et contriti sunt montes
saeculi. In dero uuosta l)igaginet imo der bichorare : dara chumit
er füre sine fuoze. auir Christus stuont | unde irchos alle 219<i
dia erda. er ana sah die diete unde celegeta sie: uuanda er
cedrante iro miglouba, unde ubirmuotc uurten gidiemuotet ce
Ah. 2. citis ] citist 3. Betleem ] betlelc Apcruit
erda ] er 4. Splendor ] S feMt eins in manu, durch a
nnd h umyestelU
20*
— 308 —
dera riuuua. Incuruati sunt coUes mundi ab itineribus
eternitatis eius. Föne den ferten sinera euuiclieite neicton sih
die puhili, die foi'e sinera chunifte unbrouhlih uuaren.
7. Pro iniquitate uidi tentoria Etbiopiae: turbabuntur pelles
terrae Madian. Vmbe unreht sab ih imesen beriberga dera
tiufile, die gotis sal uuesen scoltan: umbe unrebt uuerdent
gitruobet in dera urteile die suntigen.
8. Nunquid in fluminibus iratus es, domine, aut in flumi-
nibus furor tuus, uel in mari indignatio tua? Scol in abon
'220a die ce tale fliezent, unde in demo mere da si in | fliezent,
din zorn sin? in dera gotis cbumfte uuerdent ubirteilit die
uuerltlicben dero sin ce demo ubile ramet. Qui ascendes
super equos tuos, et quadrigae tuae sakiatio. Du diniu ros
ritest. uuanda dine euangeliste die du ritist, die dib fuorent
aftir uuerlte, unde dina reite sint den beile die an dib
gloubent.
9. Suscitans suscitabis arcum tuum, iuramenta tua tribubus
quae locutus es. Dia urteib inzuntist du, mit dera du ubilen
skeinist dinen zorn, uuerist du daz du gibieze den zuelf
cbunnin, daz cbit allen gluobigen: uuanda du in gibist den
euuigen üb.
10. Fluuios scindes terrae, uiderunt te aquae et doluerunt
montes, gurges aquarum transiit. Die predigare teilist du
220^^ dera erda: du sentist sie aftir laute, föne diu gieisco | ten
dib dei liute dei dib e niuuisson, unde cblagiton sib die gi-
uualtigen, daz si liugendo uurten salic. daz ahtisal dera diete
cigienc unde uuart frido. Dedit abyssus uocem suam,
altitudo manus suas leuauit. Diu tiefi dera berzon lutta die
pigibt, diu selba tiefi buob ire bende ci lobe.
11. Sol et luna steterunt in babitaculo, in luce sagittarum
tuarum: ibunt in splendore fulgurantis bastae tuac. Cbristus
unde sin cbristenbeit stuonden in iro stete, do Cbristus gisaz
ce dera cesiuun des uatir unde er iro santa den beiligen geist
an dera offeno dinera uuorti, diu do erist firnomen uurten.
Ab. 8. Nach i-amet Rasur quadrigiae tmerlte ]
uuerte 10. Flufios leuabit
— 309 —
so uareut skiiil)ari blechicende cliniu spcr: daz sint auir diniu | 220c
iiuort.
12. In fremitii conculcabis terram, in furore obstupefacies
gentes. Irdisge liiite tretotist du in griscrammodc, alle dicte
bruttist du in heizmuoti. uuanne? so du richist daz urdriez
diiiis liutis.
13. Egressus es in salutem populi tui, in salutem cum christo
tuo. Du fatir fuore uz ana Christo ce heili dinis liutis, sa-
ment diuemo giuuihten chomi du in ce heili. uuaz täte du,
do du chome? Percussisti caput de domo impii, denu-
dasti fundamentum usque ad coUum. Sluoge den Antchrist,
name daz houbit föne des ubilen hus, föne dera uuerlte diu ubil
ist. inen slahendo irbaritist du sina gruntfesta unze an den
hals: j alle ubilen dia sina festi uuaren gioffinotist du unze 220d
an die uuirsisten, an den daz houbit stuont.
14. Maledixisti sceptris eins, capita bellatorum eins . . .
ut turbo ad dispergcndum me. Sinen riehen fluochotist du,
fluochotist du irslagenen houbete sinero uuicmanne, fluochotist
du in truobe uuis chomenten uuicmannen mih dinen liud ce
storenne. Exultatio eorum sicut eius qui deuorat pau-
perem in abscondito. Iro freuui ist also des der sih freuuit
daz er gitougeno uirslinden muoz den armen, danne firslindit
in der ubilo, danne er in imo gilichen tuot.
15. Viam fecisti in mari equis tuis in luto aquarum mul-
tarum. Dinen predigaren täte du | uuec in den dieten in 221a
horeuue manigere uuazere, daz chuit in den gitruopten herzen
dera diete.
16. Audiui et conturbatus est uonter mens, a uoce con-
tremuerunt labia mea. Dine drounge gehorta ih: dero uuart
gitroubit min muot. föne ira stimma irbiboten mina lefsa:
so antsacig sint si. Ingrediatur putredo in ossibus meis
et subter me scateat. Nicht ein diu forhta suntir iouh fülo
chome in miniu bein, unde si uuerde ci uurmen in mir, so
lobe giscah. Vt requiescam in die tribulationis, ut as-
cendam ad populum accinctum nostrum. In den uuorteu daz
Ab. 14. cor irslagenen Rasur 16. drouugeu, das letzte n raclirt
— 310 —
ih rauue in demo tage des truobisalis nnde ih fare ce uu-
seremo liute ce guotera ferta gigurtemo.
221'' 17. Ficus enim | non florebit, et non erit germeii in ui-
neis. Viianda der ficboum iiepluot nob uuin neimirt in
imingarten. so Clmstus cbumit, so nibiret diu iudisge diet
suozen uuocher, diu ficpoum unde uuingarte uuas gotis.
Mentietur opus oliuae, et arua non afferent cibum. Imo liuget
danne daz uuerh des oliboumis, unde diu gelende ue bereut
ertuuochir, daz si do gihiezen, do si cboden 'uuir tuon al daz
uns got gibiutet'. daz irliugent si: die suoze dera glouba
nob des guoten uuercbis ne ougent si. Abscidetur de
ouili pecus, et non erit armentum in praesepibus. Smaliz übe
221c uuirt ginomen fone stiga, rint ne stet | ci cbrippe. cbrippe
dera himelisgen giscrifte sint mit in, auir die bimilisgen tir-
nunst nebabent si an in.
18. Ego autem in domino gaudebo et exultabo in deo
Ibesu meo. Auer ib mende in gotis piskirmunge, als in mi-
nemo rebte, unde freuuo mib in minemo beilare, niebt in
mir selbemo.
19. Dominus deus fortitudo mea, et ponet pedes meos
quasi ceruorum. Got ist min starcbi, er gibit mir snelli dero
birzi ce uljirskricbenne die freisa dera sundona. Et
super excelsa mea deducet me uictor in psalmis canentem.
Vnde uhiY mina bolii leitcr mib: die buobmuot tuot er mib
221d ubirfaren mit dera anascouunge | dere bimilisgen. imo sigi-
numftari singit, imo dancbit.
Caiiticum deuteroiioiuii (Deuteronomii 32).
1. Audite caeli quae loquor, audiat terra uerba oris mei.
Geborent, bimila, diu ib spricbo ce den luden, uuort minis
Ab. 16. trubisalis, o iibergesclirieben 17. Absidctur, c rot
darüber geschrieben 19. excelsa
— 311 —
mundis gihore diu erda. uuanda ioli iuuib, diu rneista lip-
nara, pichomen mac daz ih in sagen scol.
2. Coiicrescat in pluuiam doctrina mea, fluat ut ros elo-
quium meum, Ze regene uuerde min lera, also tou flieze min
gichosi. regen unde tou berehaften dia erda: miuiu uuort
pezzeren die luden. Quasi ymber super berbam et quasi
stille super gramina. Also tugin sin in ira sinna so regen-
tropben ana grase.
3. Quia nomen domin i iuuotal)o. A'uanda ib gotis uuort | 222*
sago. Date magnificeuciam deo nostro: dei perfecta
sunt opera, et omuos uiae eins iudicia. Tuomit got so ir
baldo magit: uuanda siiiiu uuerb durnobte sint, unde alle
sine uuege sint urteile, diu untirskidunga skinit an in.
5. Dens fidelis et absque ulla iniquitate, iustus et rectus.
peccauerunt ei non filii eins. Got ist gitrue unde ane unebeni,
rebtir unde girebtir. sine uuibselinga unsuberoton sib in
dera abgotuobunga.
6. Generatio praua atque peruersa, becine reddis domino,
popule stulte et insipiens. Auuicgiu slabta unde lezziu lonost,
du gote so, tumbir lind unde uuizelosir? Nunquid non ipse
est pater tuus, qui possedit te et fecit et creauit te. Ne ist
der diu uatir, der dib uuorbta unde scuof uu [ de besaz füre erbe. 222^
7. Memento dierum antiquorum, cogita generationes sin-
gulas. Irbuge dera alton tage, dencbe in iegeliebe geburto
Abrabe, Isaac et lacob, uuio er dib do bi iro ziten an in iruuelita.
8. Interroga patrem tuuni, et adnunciabit tibi: maiores
tuos, et dicent tibi, Quando diuidebat altissimus gentes,
quando diuidebat filios Adam. Frage dinen fater unde dine
forderen: si sagent dir uuanne got skiet die diete. do er iu
fore dera sinfluota sunderota den cbint Adamis, unde er ne
uuolte dei gotis cbint dei föne Abrabame cbomeu sib misgen
ce den cbinden dera mennisgen die föne [ Cain cbomeu. 222c
dannan mabt du uuizen uuelib freisa dir ist daz du föne
Abrahame cbominir ce den dieten dib misgist. Coustituit
terminos populoium iuxta numerum filiorum Israel. Er gisazta
die marcba dere saligon liute nab dera meuige dera eiigile,
Deu. 2. eloquium
— 312 —
daz dere iruueliten so manige fono erda ce himile chomen,
so da ce leiba uuart dere engile, do die tiufile fielen, ciu ni
ilist du dara, sid du dara giladit pist?
9. Pars auteni domini populus eius, lacob funiculus here-
ditatis eius. Auir sin Hut ist sin teil, lacob ist seil sinis
erbis. In al dera iruuelunga ist er sin teil.
10. Inuenit eum in terra deserta, in loco horroris et uaste
222'i solitudinis. Er fant in in uuos | temo lante, in griusigemo
einote unde unmesuuitemo daz in Arabia ist umbe den perc
Sina. Circumduxit eum et docuit, et custodiuit quasi
pupillam oculi. Er uuista in umbe den langen uuec dera
uuosti, unde zoh inen da unde huota sin also sinis ougen.
11. Sicut aquila prouocans ad uolandum pullos suos et
super eos uolitans. Also der aro locliit uzir neste sine iungen,
so er sie fluchen leret, unde obe in flogercet: so lerta er in
chomen föne den achusten ce den tugenden. Expandit
alas suas et assumpsit eum atque portauit in humeris suis.
Er spreita sine fettache unde nam in ufen sih, unde fuorta
223a in ufen sinen skerten, also der aro tuet irleginen iungon. |
sua imo gibrast da half er imo.
12. Dominus solus dux eius fuit, et non erat cum eo deus
alienus. Er eino uuas sin herzogo, noh fremidir got niuuas
mit imo: er teta in glouben daz andir got ne ist.
13. Constituit eum super excelsam terram, ut comederet
fructus agrorum. Er sazta in an hohiz laut, daz er daz ert-
uuochii" nuzze. hohiz föne diu, uuande man föne Egipto dara
ce berge ferit. Yt sugeret mel de petra oleumque de
saxo durissimo. Daz er honic suge uzir . . . steine hertistemo.
daz chuit die giuuizzile habendo alles guotis. oda anderis:
daz er föne Christo der der stein ist lirneti daz euangelium
fore sinero martira, unde er aftir sinera martira imphienge
den heiligen geist.
22315 14. Putirum de | armento, et lac de ouibus, cum adipe
agnorum et arietum filionim Basan. Lera föne den poten
unde den uuissagon, mandunga föne den einualtigen, sament
Deu. 9. In al ] nal 10. in in ] in 11. er lerta er
13. excelsam comederet stene, i übergeschrieben
— 313 —
den pildeii dcra mcistire unde dera untirtanen. Et liircos
cum medulla tritici, et sanguinem uuae biberent meracissimum.
Vnde er pildoti die riuuentGii, so er aze odar trunche dcu
lichinamen uiide daz pluot unsiris harren.
15. Incrassatus est dilectus et recalcitrauit: incrassatus,
impinguatus, dilatatus. Mit demo guote allemo uiiart er gi-
mestit: undo do spurnota er. daz teta er gomastir, gismirctir,
gibreitir. Dereliqnid deum factorem suiim, et recessit a
deo salutari j suo. Sineu skephari der in halten scolte den 223e
firliez er, des gloupte er sih.
16. Prouocauerunt eum in diis alienis, et in abliominationi-
bus ad iracundiam concitauerunt. An fremideu goten balgton
si in, linde in leitsamin gramdon si in.
17. Immolaiieruut demoniis, et noii deo, diis qiios ignora-
bant. Tiofilen opferoton si, nals gote, den die in chunt ni
uuareii. uuande si imaren in leide, übe si in chunt uuareu.
Noui recentesque uenerunt quos non coluerunt patres
eorum. Andere unde andere chomen die iro forderen ne
uobten,
18. Deum qui te genuit dereliquisti, et oblitus es domini,
creatoris tui. Der dih scuof unde bildota, den firlieze du, j 223<i
des firgaze du.
19. Vidit dominus, et ad iracundiam concitatus est: quia
prouocauerunt eum filii siii et filiae. Daz sah got, des palg
er sih: uuanda in die paicton, die er ce sunen unde ce toh-
teren iruuelita.
20. Et ait: abscondam faciem meam ab eis, et considerabo
nouissima eorum. Ynde do chot er: ih pirge min anasuine
fore in, daz chuit laze siu helfelos, unde gisiho mir ira ente.
Generatio enim peruersa est, et infideles filii. Si sin
ubil giburt, chustilosc sune.
21. Ipsi prouocaueiimt in eo qui non erat deus, et irri-
tauenint in uanitatibus suis. Si gramdon mih in uppicheite
unde in unrehtemo gote. Et ego prouocabo eos in eo
qui non est populus, et in gente stulta irritabo illos. Ih ceno
Deu. 15. Ingrassatus scolte J scolten, n radirt
19. sah ] saz
— 314 -
224a ouh sie mit clemo der noh liucl ne ist, mit tumbemo diete |
greme ih sie. füre die nimo ih die diete ce mir die noh
coucha sint, auir nieht fore mir. daz tuon ih aiiir in ce breste.
22. Ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad
inferui nouissima. Fiur ist inznntet in minero heizmuote: iz
prennet iinze an den hellapodem. min racha piginnit den
nbilen hie ana uuesen, unde so uolgat si in euua. des ist
pilde in Antiocho unde in Herode. Deuorabitque terram
cum germiue suo, et montium fundamenta comburet. Iz slin-
dit dia erda mit ira chimen, unde brennit die gruntfeste dera
berge: die sundigen tiligot iz mit ira uuerchen, unde ubir-
muote intsezit iz ira gidanche.
23. Congregabo super eos mala, et sagittas meas complebo
2241) in eis. Diu uuizza | gihufe ih ubir sie, unde dera racha gi-
nieton ih mih an in.
24. Consumentur fame et deuorabunt eos aues morsu ama-
rissimo. Hungeris irsterben si, dara nah canigon si uogela
mit pitteremo pizze. nu irsterbent ouh liute fore hungere
dos gotis uuortis, undo zanont si die tiufile. Dontes be-
stiarum inmittani in eos cum furore trahencium super terram
atque serpentium. Ih frumi sie ana zende dera tiere, iouh
dera uurmi uuotige sie obe erda zanontera. des tiufilis serfa
laze ih sie ana, diu sie muot in irdiscon giridon.
25. Foris uastabit eos gladius et intus pauor. Suert
hereta si iiziiia, forhta da inne. sament uzuuertigen fianden
224c muota | siu ii'a inuuertigiu giuuizzila. luuenem ac uir-
ginem lactantem cum homine sene. lungen man unde iunc
uuib, sugenten sament domo alten, herita daz suert.
26. Et dixi 'ubinam sunt? cessare faciam ex hominibus
memoriam eorum'. Vnde dara nah chot ih, daz chuit andere
teta ih choden 'uua sint die luden, sit si heime ne sint? ih
tiligon ira geuuaht föne menniscon, ih uzene siu dera gi-
meinidi dera heüigona'.
27. Sed propter iram inimicoram distuli, ne forte super-
birent hostes eorum. Ih frista iz auir umbe ira fianda gre-
mizza, daz si ni ul)irmuotiseten. Et dicerent 'manus iiostra
Deu. 27. nostra ] ucstra
— 315 —
excelsa, et non dominus fecit haec omuia'. Vnde si ue choden
'unsir ho ■ her giuualt teta iz al, nieht got'. so fristit er noh 224'i
die racha dera suntigone uiide bitet ira riiiuiia, daz sih die
tiufile an in dera siginumfti ni ruomen.
28. Gens äbsque consilio est et sine prudencia. 29. utinam
saperent aut iutellegerent, ac nouissima prouiderent! Si siut
ratilos unde unfruot diet. iiuolti got, habeton si uuizze unde
uirnunst, unde bauuariten si die iungisten diu hina füre
chumftic sint!
30. Quomodo persequebatur unus mille, et duo fugareut
decem milia. Vnde si ouh daz pidahten, uuio ira fiande einir
fier dusent unde zuene cehen dusent iagon mähten, uuannan
mähten si daz? odar ziuuiu uuas daz si daz gimahton?
Nonne ideo quia deus suus uendidit eos, et dominus couclusit
I illos? Ne uuas daz föne diu daz si iro got firchoufta unde 225a.
betan hat in ira tiande banden?
31. Nun enim est deus noster ut deus eorum, et inimici
nostri sunt iudices. Vnsir got ne ist so iro got: unserir ist
uuarer unde rehtir. der tiufal den si ahtent got, der ist
lugelichir unde unnuzzir. ioh selben unsere fiande, die hei-
dine sint, iehent einen rihtaro uuesen allere dere uuerlte.
32. De uinea Sodomorum uinum eorum et de suburbanis
Gomorrae. Iro uuin ist chomen foue demo uuiugarteu Sodo-
morum mide föne den burchornon Gomorre. uuaz sint burc-
horn? uuane dia stete die ce bui'c dienont. die Sodomite
unde Gomorrei cherton die gotis geba in ubilen nuz. so taten
ouh die luden: ze u | bile, nals co guote cherton si die gotis 225^
gnada. Vua eorum uua fellis et botrus amarissimus. Ira
bere ist also galla, ira truba uile pittir. der uuingarte, daz
gotis lius Israhel, uuart bicherit in dera pittira. föne diu
uuaren si einmuotigi ce sinemo tode unde hüten imo hangen-
temo an demo chruce den ezih gimiscten mit dera gallen.
33. Fei draconum uinum eorum et uenenum aspidum in-
sanabile. Iro uuin ist galla dera drachon unde ungenistic
Deu. 27. excelsa 28. intellegcnt 30. einir ] ei,
uir übergeschrieben '62. potriis "*
— 316 —
eitir aspidum. Also fol ist ira giuuizida dera ubile, so die
trachon unde aspides sint eitiris.
34. Nonne haec condita sunt apud me, et signata est in
225« thesauris meis? Nesint disiu elliu gihalten sament | mir? ne
hugo ih iro uuola?
35. Mea est ultio, et ego retribuam eis in tempore, ut
labatur pes eorum. Mili get der girih ana, ih lonon in so iz
cit uuirdit. übe si sih uuanton sten, ih getuon daz in sliphit
der fuoz. luxta est dies perditionis, et adesse festinant
tempora. Der tac unde die cite ira florni sint pi unde ilent
chomen.
36. ludicabit dominus populum suum, et in seruis suis
miserebitur. Got skeidit sinen liut föne ubilon, unde skeinit
auir gnada an sinen scalchen. Videbit quod infirmata
sit manus, et clausi quoque defecerunt. Er giougit daz dera
ubilen uuerh io unchreftic uuaren, unde uuio chraftilos si
225'^ uuaren. do si in iro fianda giuualt cho | men, do uurten si
firsuendit.
37. Et dicent 'ubi sunt dii', in quibus habebant fiduciam.
Vnde alle chodent si, so si gisehent iro ente, uua sin ira
gote, den si gitruoten.
38. De quibus uictimis comedebant adipes, et bibebant
uinum libaminum. Dero ophirfrisginga sie azen unde opphir-
uuin sie trunchen. Surgent et opitulentur uobis, et in ne-
cessitate uos protegant. Nu ist cit, nu sten uf, unde helfen
iu, unde skirmen iuuih in note.
39. Videte quod ego sim solus, et non sit alius deus
praeter me. Chunnent dar ana daz ih eine got bin, unde
anderer ni ist ane mih. Ego occidam, et ego uiuere fa-
ciam. percuciam, percuciam, et ego sanabo: et non est qui
de manu mea possit eruere. Ih gibo tod unde Hb, ih slaho
226a unde heile, nioman ni ist der ieht mege | zuchen föne mi-
nera haut.
40. Leuabo ad celum manum meam, et dicam 'uiuo ego
Deu. 34. huge iro 37. so si übergeschriehen
38. sie trunchen ] strunchen
- 317 —
in aeteruum'. Ili heue hoho mina hant, daz chit ih skeino
minen giimalt, luide tuoii in chunt daz ih iemir lebe.
41. Si acuero ut fulgur gladium meum, et arripuerit iu-
dicium manus moa, Ileddam ultionem hostibus mois et his qui
oderunt nie letribuam. Piginno ih uuezen min suert daz
pliche gelih ist, unde piginno ih giuualtigo dingen: so lono
ih den suntigen die mine fiante sint, unde richo mih an in.
42. Inebriabo sagittas meas in sanguine, et gladius mens
deuorabit carnes. Da ginieton ih })luotis mine strala, da
slindet fleisc min suert, uuande iz die tieisclichen suendit.
De cruore occisorum et de captiuitate nudati sunt inimi-
corum capitis. | Da gibo ih in seti dera irslagenen pluotis 22G1j
unde ellenduiige unde piscornis huobitis minera fiande. so
rächen sih die siginumftare in iro fianden,' slahendo unde in
eilende fuorente, unde bescorni firchoufende. auir gotis racha
get ubir Antichristum der huobit ist allere ubile.
43. Laudate gentes populum eius, quia sanguinem seruorum
suorum uiciscetur. Lobet ir diete sine heiligen die umbe in
irslagen sint, uuanda er richit sie. Et uindictam retribuet
in hostes eorum, et propicius erit terrae eorum. p]r
giltet ira uienden unde iro ahtaren unde den irraren, auir
sinera Christenheit . uuisit er holt.
Oratio domiiiica (Matthaeus 6).
9. X ater noster qui es in caelis. Fater unsir du | in 226c
himile bist, uuolne du meiniisco, skeine ana guoten uuerchen
daz du sin sun sist: so heizist du in mit rollte uater. habe
die minna, diu tuot dih uuesen sineii sun. Sanctificetur
nomeii tuum. Siii namo uuerde giheiligot. uuer scol in ge-
heiligon? nu ist er heilic. nuir liiton auir daz er in unseren
herzen giheihgit uuerde, so daz uuir in uobende giheiligen.
Deu. 41. accuero O. d. 9. Fatcr ] F fehlt in mit ]
in nhergeschriehcn
— 318 —
10. Aflueniat regnum tiium. Din riche cliome, daz euuige,
flara alla giiote zuo dingent, da luiir dih giselien sculen unde
den engilen giliche uuortine lib ane tot haben sculen.
Fiat uoluntas tiia sicut in caelo et in terra. Din uuille gi-
226'! skelie in erda föne mennisgen also in hi | mile föne den engilen.
11. Panem nostrum cottidianum da nobis hodie. Vnsir
tagelichiz prot gib uns hiuto. gib uns lera dera unsere sela
gilabit uuerden. uuanda dera bidarf si tagelidiis, also der
lichinamo bedarf brotis.
12. Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus
debitorilras nostris. Vnde unsere sculde bclaz uns,, also ouh
uuir firlazen unseren scolareu. disen gidingcn firneme man-
niclih unde si garo ce firgebenne daz luzzila, also er uuelle
daz inio firgeben uuerde daz mickila.
13. Et no nos inducas in temptationem. Vnde in dia
cliorunga neleitist du unsih. daz cliuit: ne laz unsir gichorit
uuerden nah unseren sunden. den du neskirmist, den uuirfit
diu chorunga nidir, der uuirt ce huohe sinen fianden.
227a Set] j lijjera nos a malo. Suntir irlose unsih föne demo ubile.
lose unsih föne des tiufilis chorungen unde föne sinemo gi-
uualte. Siben bete cliurci sint dise. an in uuirt doh fuoten
al daz des uns dürft ist.
Syml)oluiii apostoloruni.
1. Disen salmon heizen uuir giuuerf, uuanda in die heili-
gen poten gisaminoten unde cesamine giuurfen, daz iz zeichen
si dera christenlichen gloube, also ouh in demo uuige daz
zeichin ist an demo skilte, odar ana gieinoton uuorten ist,
dannan iogelichir sine gnozzi irchennit.
0. d. 11. bedarf ] bedaf, r übergeschrkhen 12. uuir
firlazen ] uuir fehlt sclareii, o über geschrieben
- 319 -
1. i^redo in deiim, patrem omnipotentem, creatorem caeli
et terrae. Ih gloubo an got, uatir almalitigen, skephare hi-
milis linde erda.
2. Et in Ihesum Christum, filium eins, unicum dominum
nostrum. Vnde au sinen . . . giuuih | tcn haltare, einigen un- 227'^
seren licrron.
3. Qui concoptus est de spiritu sancto, natus ex Maria
uirgine. Der föne demo heiligen geiste imphangen uuart,
unde föne dera magida sancte Mariun geborn uuart.
4. Passus siib Pontio Pilato. Er uuart ginothaftit föne
Pilato.
5. Crucifixus mortuus et sepultus. Vnde bi imo gihangenir
an daz chruci ii'starp unde bigraben uuart.
6. Descendit ad inferna, tertia die resuiTexit a mortuis.
Ze helle fuor er, an demo dritten tage irstuont er föne tode.
7. Ascendit ad caelos, sedet ad dexteram dci, patris om-
nipotentis. Ze himile fuor er: da sizzit er ce gotis cesiuun,
des almahtigen uatir. | uuaz ist diu cesiuua? uuane der euiiigi 227c
lib. disir lib föne demo er fuor uuas imo diu uuinstira.
8. lüde uenturus est iudicare uiuos et mortuos. Dannan
ist er chumftiger zirteilenne lebende unde tote.
9. Credo in spiritum sanctum. Ih gloube an den heiligen
geist, der föne demo uatir unde föne demo sune chiimit unde
samet in ein got ist.
10. Sanctam aecclesiam catholicam. Gloube die heiligen
allichun Christenheit, diu föne diu allih heizit, uiianda si elliu
sament ein gloubit unde ein gihit unde dar ana ungiskeiden ist.
11. Sanctorum commimionem, 12. remissionem peccatorum.
Gloube ze habende dere | heiligen gimeinsame unde aiitlaz 227<i
sundon.
13. Carnis resurrectionem. Gloube des fleisgis iirstendi.
Et uitam aeternam. Unde gloube den euuigen lib.
amen, daz tuon ih ce uuare.
S. a. 8. Inde, I felilf 11. Sanctorum, S fehlt
13. Unde, U fehlt
— 320 —
Ymiius Zachariae (Lucas 1).
68. Joeueclictus dominus deus Israhel, quia uisitauit et fecit
redemptioiiem plebis suae. Gelohit si trolitin got Israhelis,
uuanda er sinis folchis uuisota unde in losta. daz noh do
cliumftic uuas, daz sagete der uuissage.
69. Et erexit cornu salutis nobis in domo Dauid pueri
sui. A'^nde gelobit si er, daz er uns uf rihta daz hörn dera
heili in Dauidis hus, sinis chindis. hören buret sih in hohi:
also teta daz Christis riehe.
70. Sicut locutus est per os sanetorum qui a saeculo sunt,
prophetarum eins. Also er gihiez mit demo munde sinero
. 228a uuissa I gon ^[q f^j^g anigenge uuaren.
71. Salutem ex inimicis nostris, et de manu omnium qui
oderunt nos. Heili rihte er uf. die gihiez er daz si unsih
lose föne fienden unde tone allen den die unsih hazzont.
72. Ad faciendam misericordiam cum patribus nostris, et
memorari testamenti sui sancti. Gnada ce skeinenne unseren
forderen, daz uuerende daz er in gibiez.
73. lusiurandum quod iurauit ad Abraham, patrem nostrum,
daturum se nobis. Vnde cirhugenne sinera heiligon pimeinida,
unde uns ce gileistenne den eid den er Abrahame suor, un-
seremo uatir, umbe daz Christus giboren uurte.
74. Vt sine timore de manu inimicorum nostrorum liberati
seruiamus illi, 75. In sanctitate et'iusticia coram ipso omnibus
diebus nostris. Daz uuir irloste föne uiende banden ane
228i> forh | ten imo dienon alle taga fore imo in rehte unde in
heili gi.
76. Et tu^puer propheta altissimi uocaberis: praeibis enim
ante faciem domini parare uias eins. Vnde du chint Johannes,
du uuirdist gibeizin des hohisten uuissago. du tuost die
furefart imo ce gerechennenne sine uueee.
Za. 71. inimicis ] imicis die iinsili fehlt
73. eid den fehlt
— 321 —
77. Ad flandam scientiam saliitis plel)i eins in rcmissionem
peccatoi'um eorum. Siiiemo liiito ce gebeime heilsame uuizeiit-
heit, diu in bringe ce antlaze dera sundon.
78. Per uiscera misericordiae dei nostri in quibus uisitauit
nos oriens ex alto. Föne innalitigen gnadon unseres gotis
ana den unsir föne himile uuisota der osten, des tagis irrunst.
uuara zuo uuisota?
79. Illmninarc bis qui in tenebris et in umbra j mortis 228'^
sedent, ad dirigendos pedes nostros in uiam pacis. Den ce
tagemie die in uinstra sizent unde in todis scatue, daz cliuit
in ungloube, ce rihtennc unsere fuozze an den uuec dos fridis.
uuaiula dei uuerli dera elouba leitent ce fride.
Caiiticum saiietae Mariae (Lucas 1).
4G. JMagnificat anima mea dominum, 47. Et exultauit
Spiritus meus in deo, salutari meo. Min sela lobot got, unde
min rauot freiuuita sih an minomo haltare. ih nimac uzuuert
giougeu daz ib inuuert habe, mina mendi bigrifit cbumo alle
cbrefte minore sela, nob min zunge ne mac gisagen uuaz ib
freuui bau in mir.
48. Quia respexit humilitatem ancillae suae. ecce enim,
ex boc beatam me dicent omues genera j tiones. Vuanda er 228<i
irsab, daz cbuit er giuuerdlicbeta dia nidera sinera diuuua:
er nifirsab mina smabi, suntir er uuolte uuidirtuon an minera
diemuoti die alten sunte dere ubirmuoten Euen. Ecce
onim, ex boc beatam me dicent omnes generationos. Sino,
anauuert cbedent mib saligo, daz cbuit die nob cbumftic sint,
die beizent mib saligan, alle giburte: den namen gebeut
si mir.
49. Quia fecit mibi magna qui potens est, et sanctum
uomen eins. Yuanda mir giliez micbil dinc der geuualtic ist,
Za. 79. ungloube ] uuglol)e, v ühen/eschriehen uuorli ] uupcli
Mo. 4(j. min muot ] min fehlt 48. giuiiorldliclieta
21
— 322 —
imcle des riamo heilic ist. ane mine uuirde skeinda er mir
suntirliclia gaada.
50. Et misericordia eins a progenic in progenies timenti-
biis eum. Vnde sin gnada ni ist mir einun gilazen, suntir
Ü29a allen | die inen furhtent föne cliunne ze chunne.
51. Fecit potentiam in bracliio suo, dispersit supcrbos
mcnte cordis sui. Genualt teta er mit sinemo arme: uuanda
er zetreib hohfertige in iro herzen.
52. Deposuit potentes de sede, et exaltanit hmnilos,
Malitiga intsazta er, nidere irhohta er.
53. Esurientes impleuit bonis, et diuites dimisit inanes.
Guotes kesatota er Imngerge, die riehen liez er lari.
54. Suscepit Israhel, puerum snum, recordatus misericordiae
suae. Sin chint, Israhelen, imfieng er sinero gnado irhugende.
Do chuat er durch den uuissagen Oseae 'uuanda min chint
keloubig ist, unda ih minnota in'. Diu diemuot tuot inen
uuesen gote liebez chint.
55. Sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et se-
mini eius in saecula. Also er sprah ze unseren uorderon, also
2291^ er kehiez Abrahao unde sinemo samen, | föne demo er chuat
•In dinemo keslahte uuerdent kesegenot alla diete'. Vuio
lango scol daz uuesen? in alla uuerlte. daz chuit hie unde
in euun.
Fides saiicti Athaiiasii episcopi.
1. Quicumque uult saluus esse, ante omnia opus est, ut
teneat catholicam fidem. Suuer so kehalten uuile sin, demo
ist turft uore allen dingen, daz er habe dia gemeinun gclouba.
Quam nisi quisque integram inuiolatamque seruauerit,
absque dubio in eternum peribit. Suuer sia nehabet kanza unda
unuiruuarta, der uuirdet in euuon florn. Fides autem
catholica hec est, ut unum deum in trinitate, et trinitatem in
unitate ueneremur, Neque confundentes personas, neque sub-
Ma. .')4. chint iihergeschriehen Diu ] D l'cldt
— 323 —
stantiam separantes. j Daz ist diu alloliclia glouba, daz iiuir 229c
einen got eron an dero trinussida unde die trinussida an dcra
einnussida, noli die kenennida miskente, noli dia imeseunussida
skeidente. Vngeskeideniu uuesenussida ouget uns einen gut.
Trigeskeidene kenenneda ougent uiis tria kenemmida dero
trinussida. Vuaz sint kenemmida? uuane daz uualaliisgcn
sint uuidercellunga. Ein uuidercellunga ist tes fater ze domo
suno, diu endriu ist tes sunis ze demo fater, diu tritta ist
des heiligen keistis ze demo fater unde ze demo suno. Dero
iogelih habet sina kenennida. Also iz hera nah chuit:
2. Alia est | enim persona patris, alia filii, alia et Spiritus 221»''
sancti. Ein kenemmida ist tes fater, diu endriu tes sunis, diu
tritta des heiligen keistis. Die kenemmida neuuerdent nielit
so uernomen ana gote, so an den keskepfeden. In den kesceften
sint ti'ta kenemmida unde tria uuesenussida: au er in gote
sint tria kenemmida unde ein uuesenussida. Michael Gabriel
Raphael odar Abraham Isaac lacob, daz sint tria kenemmida
unda dria uuesenussida: auer der fater unde der sun unde
der heilige keist, die ne sint nieht dria uuesenussida, suntir
dria keougeda dero uuidercellunge, die an gote uernomen
uuerdent.
3. Sed patris et filii et spiritus sancti una est diuinitas,
aequa gloria, coeterna maiestas. Auer ein gotheit ist tes fater
unde tes sunes unde tes heiligen keistis, | kelichiu guotlichi, 230a
ebeiieuuigiu magenchraft.
4. Qualis pater, talis filius, talis et spiritus sanctus. Solih
der fater ist sinero mähte, sinero chrefte, sincro gotheite:
solih ist ter sun, solih ist ter heiligo keist.
5. Increatus pater, increatus filius, increatus et spiritus
sanctus. Vngescaffen ist ter fater, ungescafan ist ter sun,
ungescafen ist ter heiligo geist.
6. Inmensus pater, inmensus tilius, inmensus et spiritus
sanctus. Vnmazig ist ter uater, unmazig ist ter sun, unmazig
F. A. 3. magestas . 5. ter fater ] ter übergeschrichai
ter sun ] ter übergeschrieben G. ter sun ] ter übergeschrieben
21*
— 324 —
ist tcr heligo gcist. Irmezen iinde hcgrifen iie mac inan
nehein sin, imanda er aller kagenimurtig ist in allen steten.
7. Aeternus pater, aeternns filius, aeternus et spiritus
sanctus. Euuig ist ter uater, aeuuig ist ter sun, aeuuig ist
ter heligo geist. daz clmit ana anakenc unde ana ende.
230^ 8. Et tarnen non | tres aeterni, sed unus aeternus. Vnde
doli nesint niebt tria euuigo, suntir einer aeuuiger.
9. Sicut non tres increati nee tres inmensi, sed unus in-
creatus et unus inmensus. Also ouli nesint tri ungescafene noli
tri unmazige, suntir einer ungescafener unde einer unmaziger.
10. Similiter omnipotens pater, omnipotens filius, omnipo-
tens et spiritus sanctus. Alsodir ist almalitig ter uater, also
ist almalitig ter sun, also ist almalitig ter heligo keist.
Mahti er ubelo tuon odar irsterben odar geendot uuerden
odar betrogen uuerden, daz zuge ze unmahten.
11. Et tarnen non tres omnipotentes, sed unus omnipotens.
230« Vnde I doh nesint nieht tria almahtige, suntir einer almahtiger.
12. Ita deus pater, deiis filius, deus et spiritus sanctus.
Also ist ter uater got, ist ter sun got, ist ter heiligo geist got.
13. Et tarnen non tres dii, sed unus est deus. Vnde doh
ne sint si nicht tri gota, suntir ein got.
14. Ita dominus pater, dominus filius, dominus et spiritus
sanctus. Also ist ter uater herro, ist ter sun herro, ist ter
heiligo geist herro.
15. Et tarnen non tres domini, sed unus est dominus. Vnde
doh ne sint si tria herro, suntir ein herro.
16. Quia sicut singulatim unamquamque personam deum
et dominum confiteri christiana ueritate compellimur, ita tres
deos aut dominos dicere catholica religione prohibemur. Vuanda
230'! also uuir iehen scvlin iogelicha kenemmida | sunderigo got
uueseii unde herren, so ne muozen uuir chueden tria gota
odar dria herren nah uuarheite unde nah rehtera glouba.
17. Pater a nullo est factus, nee creatus, nee genitus. Der
uater ne ist ketaner, noh kescafener, noh keborner.
F. A. 7. ter sun ] ter ühergeschriehe)) aeuuig ] ouuig beide
Mal 8. aeuuiger ] ^uuiger U- nesint über geschrieben
— 325 —
18. Filius a patro solo est, iioii factiis ncc crcatus, scd
genitus. Der sun ist föne einnemo domo iiater, nals ketaiicr
uoli kescafeiier, suiitir keborner.
19. Spiritus sanctus a patre et filio, nou factus iiec crcatus
ncc genitus, sed procedens. Der heiligo keist ist uone domo
uater unde uone deiuo sune, nals ketaner noli kescafcner
noh keborner, suntir choniener.
20. Vnus ergo pater, non tres patres; unus tilius, non
tres filii; unus spiritus sanctus, non tres spiritus sancti. Ynde
ist ein uater, nals tri uatera; ein sun, nals tri sune; ein hei-
liger keist, nals tri beiliga keista. | 2:6U
21. Et in hac trinitatc nihil prius aut posterius, nihil
maius aut mmus. Vnde an dirro trinussida ne ist nehein
daz forderora, nehein daz hinderora, nehein daz merora, ne-
hein daz minnera.
22. Sed tote tres personae coaetcrnae sibi sunt et coae-
(juales. Suntir alle die dri kenemmida sint ebeneuuig unde
ebenmazig.
23. Ita ut per omnia, sieut iam supra dictum est, et tri-
nitas in unitate et unitas in trinitatc ueneranda sit. So daz
in alle uuis, so ouh fore gesaget ist, ze erenne si diu drisg-
hcit in cinnighoite unde einigheit in drisheite.
24. Qui uult ergo saluus esse, ita de trinitate scntiat.
Der kehalten uuelle sin, der uerneme iz so uone dera tri-
nussida.
25. Scd iiccessarium est ad aeternam salutem, ut incar-
nationem quoque domini nostri Ihesu Christi fideliter credat.
So ist auer dürft ze dero euuigen salida, daz er ouh kcloube 231^
mit triuuon dia mennisgheit unseres herren, des keuuihtcn
haltaris.
2G. Est ergo fidcs recta, ut credamus et confiteamur quia
dominus noster Ihesus Christus, dei filius, deus et homo est.
Daz ist rehtiu triuua daz uuir glouben unde iehen. daz unser
herro, der keuuihte haltare, gotes sun, got unde mennisco ist.
F. A. 22. ebeueuuig ] cuuig iiberr/eschriehen 25. er ouh ]
ei' übergeschriehcn
— 326 —
27. Deus est ex siibstantia patris ante saecula genitus, et
homo est ex substantia matris in saecula natiis. Er ist got e
uuerlte keborner föne des uater uuiste, unde ist mennisco hie
in uuerlte geborner föne dero muoter uuiste.
28. Perfectus deus, perfectus homo. ex anima rationali et
2ole liumana carne subsistens. | Durnohte got, turnohte mennisko,
uone redehaftero mannes selo unde mannes fleiske kesteenter.
Dei zuei machont mennisken. Vuaz ist ajideres mennisko
uuane redehaftiu sela in demo fleiska? Dei sint au Christo:
bediu ist er uuarer mennisko.
29. Aequalis patri secundum diuinitatem, minor patre
secundum humanitatem. Des fater gnoz nah dera gothoite*,
sin ungnoz nah dere mennisgheite,
30. Qui licet deus sit et homo, non duo tarnen, sed unus
est Christus. Unde doh er got si unde mennisko, so nesint
doh zuene Christi, suntir ein Christus.
31. Vuus autem non conuersione diuinitatis in carnem,
231ci sed assumptione humanita \ tis in deum. Einer ist er. nals
daz tiu gotheit sih uuehsiloti in dia mennisgheit, suntir daz
diu gotheit an sih nam dia mennisgheit. Vngeuuehslote Stent
peide geburtae, gotes ioh mannes: iro neuuederiu ne uuart
ze anderera.
32. Vnus omnino, non confusione substantiae, sed unitatc
personae. Einer ist- er, nals föne miskelunga dero uuistae, suntir
föne uuorteni einero kenemmidae. In zuein geburten unge-
uuehseloten unde ungemisten ist ein kenemmida.
33. Nam sicut anima rationalis et caro unus est homo,
ita deus et homo unus est Christus. Vuanda also redehaftiu
sela unde fleisg ein mennisco ist, so ist got unde mennisco
ein Christus.
34. Qui passus est pro salute nostra, descendit ad inferps,
232a resurrexit a mortuis. Der umbe unsera heli not leit unde
ze helle fuor unde uone toten irstuont.
F. A. 28. Dei sint ] D fehlt 31. geburte 32. uuiste
kenemraide 33. homo unus est ] homo unus et
34. unsera heli ] unsera über gc schrieben
— 327 —
35. Ascendit acl celos, sedet ad dexteram dei patris omni-
potentis. Ze liimile fuor er, da sizzet er ze dera zeseim
sines fater, des almalitigen gotes.
36. Inde ueuturus est iudicare uiuos et mortuos. Dannan
ist er cliunftig ze irteilenne lebende iinde tota.
37. Ad ciiius adueiitum omnes homines resiirgere habent
cum corporibus suis, ze des cliunfte sculin alle meimisken
irsten mit iro lichinamen. Allero mennisken sela sculin danne
iruuinden ze den licliinamon unde mit in chomen ze dero
nrteila.
38. Et reddituri sunt de factis propriis rationem. Vnde
sculin da reda geben allera iro ketati.
39. Et qui bona egerunt, ibunt in uitam aeternam, et qui
uero mala, in iguem aetemum. Unde die uuola taten, die
farent ze euuigcmo libe; die ubelo taten, die farent ze 232^
euuigemo fiure.
40. Hec est fides catholica, quam nisi quisque fideliter
firmiterque crediderit, saluus esse non poterit. Diz ist diu
gemeina glouba: suer dia uasto unde getriuuelicho neliat, der
ne mac kehalten uuerden.
F. A. 37. hahcnt rosurgcrc. dnrcJt a mid h umgefttdU
Allero ] A fehlt
Druck vuii IVisrliol k Trejite in Leip/.ij;.
Drußkfelilei'.
Seite U) Zoüo 1 v. u. n n1,o rpunct irt zu stroiolieii.
■iU „ -1 V. 11. I. }i-o li r vi-liii stntt se 1j i- ou i; li i